Tattha atthato tāva kusalā dhammāti ettha kusalasaddo ārogyānavajjachekasukhavipākesu dissati.
Here, first, concerning meaning, in "Wholesome phenomena" ( kusalā dhammā), the word kusala is found in the sense of health, blamelessness, skillfulness, and pleasant result.
Trong đó, về ý nghĩa, từ kusala trong "kusalā dhammā" được thấy trong các nghĩa khỏe mạnh, không lỗi lầm, khéo léo và quả vị an lạc.
Ayaṃ hi ‘‘kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmaya’’ntiādīsu (jā. 1.15.246; 2.20.129) ārogye dissati.
Indeed, in phrases like "Are you well, sir? Are you healthy, sir?" (Jā. 1.15.246; 2.20.129), it is found in the sense of health.
Thật vậy, từ này được thấy trong nghĩa khỏe mạnh trong các câu như "Này ngài, có khỏe mạnh không? Này ngài, có vô bệnh không?"
‘‘Katamo pana, bhante, kāyasamācāro kusalo?
In phrases like "But, venerable sir, what bodily conduct is wholesome?
Trong nghĩa không lỗi lầm trong các câu như "Bạch Thế Tôn, thế nào là thân hành thiện?
Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro anavajjo’’tiādīsu (ma. ni. 2.361) anavajje.
Whatever bodily conduct, great king, is blameless" (Ma. Ni. 2.361), it is found in the sense of blamelessness.
Này Đại vương, thân hành nào không lỗi lầm, đó là thân hành thiện".
‘‘Kusalo tvaṃ rathassa aṅgapaccaṅgāna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.87) cheke.
In phrases like "You are skilled in the parts of a chariot" (Ma. Ni. 2.87), it is found in the sense of skillfulness.
Trong nghĩa khéo léo trong các câu như "Ngươi khéo léo về các bộ phận của cỗ xe".
‘‘Kusalassa kammassa katattā upacitattā’’tiādīsu (dha. sa. 431) sukhavipāke.
In phrases like "due to wholesome action done, accumulated" (Dha. Sa. 431), it is found in the sense of pleasant result.
Trong nghĩa quả vị an lạc trong các câu như "Do đã làm và tích lũy nghiệp thiện".
Svāyamidha ārogyepi anavajjepi sukhavipākepi vattati.
Here, it applies in the sense of health, blamelessness, and pleasant result.
Điều này ở đây cũng được áp dụng cho sự khỏe mạnh, sự không đáng chê trách và quả an lạc.
Yatheva hi rūpakāye nibyādhitāya ārogyaṭṭhena kusalaṃ vuttaṃ, evaṃ arūpadhammepi kilesabyādhino abhāvena ārogyaṭṭhena kusalaṃ veditabbaṃ.
Just as health in the physical body is called kusala in the sense of being free from illness, so too in non-material phenomena, kusala should be understood in the sense of being free from the illness of defilements.
Thật vậy, giống như trong thân sắc, sự không bệnh tật được gọi là khỏe mạnh, thì cũng vậy, trong các pháp vô sắc, do không có bệnh phiền não, nên được hiểu là thiện với ý nghĩa là sự khỏe mạnh.
Kilesavajjassa pana abhāvā anavajjaṭṭhena kusalaṃ.
It is kusala in the sense of blamelessness, due to the absence of the blameworthiness of defilements.
Nhưng do không có lỗi lầm phiền não, nên là thiện với ý nghĩa là sự không đáng chê trách.
Dhamma-saddo panāyaṃ pariyattihetuguṇanissattanijjīvatādīsu dissati.
The word Dhamma, however, is found in the sense of scriptures, cause, quality, lack of sentient being, lifelessness, etc.
Tuy nhiên, từ Dhamma này được thấy trong ý nghĩa kinh điển, nguyên nhân, công đức, vô ngã, vô sinh, v.v.
Ayaṃ hi ‘‘dhammaṃ pariyāpuṇāti suttaṃ geyya’’ntiādīsu (a. ni. 4.102) pariyattiyaṃ dissati.
Indeed, in phrases like "learns the Dhamma: Sutta, Geyya" (A. Ni. 4.102), it is found in the sense of scriptures.
Thật vậy, từ này được thấy trong ý nghĩa kinh điển trong các câu như: “Học thuộc pháp, kinh, kệ” (A. IV, 102).
‘‘Hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 720) hetumhi.
In phrases like "Knowledge of the cause is Dhammapaṭisambhidā" (Vibha. 720), it is found in the sense of cause.
Trong ý nghĩa nguyên nhân trong các câu như: “Trí tuệ về nguyên nhân là pháp phân tích” (Vibh. 720).
‘‘Na hi dhammo adhammo ca, ubho samavipākino’’tiādīsu (theragā. 304) guṇe.
...in the sense of 'quality' in phrases like, ‘‘For both Dhamma and Adhamma do not have the same outcome.’’
Trong ý nghĩa công đức trong các câu như: “Pháp và phi pháp, cả hai đều không có quả đồng đều” (Thag. 304).
‘‘Dhammesu dhammānupassī viharatī’’tiādīsu (dī. ni. 2.373) nissattanijjīvatāyaṃ, svāyamidhāpi nissattanijjīvatāyameva vaṭṭati.
...in the sense of being soulless and devoid of life in phrases like, ‘‘He dwells contemplating Dhamma in dhammas’’; and here too, it refers to being soulless and devoid of life.
Trong ý nghĩa vô ngã, vô sinh trong các câu như: “Sống quán pháp trên các pháp” (D. II, 373), và ở đây cũng vậy, nó được áp dụng trong ý nghĩa vô ngã, vô sinh.
Vacanattho panettha – kucchite pāpadhamme salayanti calayanti kampenti viddhaṃsentīti kusalā.
Here, the etymological meaning is: those that shake, move, tremble, or destroy bad, evil dhammas are called kusalā.
Ý nghĩa của từ ở đây là: Chúng làm rung chuyển, lay động, làm run rẩy, hủy diệt các pháp ác xấu xa, nên được gọi là kusalā (thiện).
Kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, te kuse lunanti chindantīti kusalā.
Or, those that lie in a bad manner are kusā, and those that cut or sever these kusā are kusalā.
Hoặc chúng nằm xuống một cách xấu xa nên được gọi là kusā (cỏ), chúng cắt, chặt những kusā đó nên được gọi là kusalā.
Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena kusena lātabbā parivattetabbāti kusalā.
Or, the knowledge that thins out or reduces the bad is called kusa; those that are to be taken up or turned over by that kusa are kusalā.
Hoặc trí tuệ làm cho những điều xấu xa trở nên mỏng manh (tanukaraṇa) được gọi là kusa, chúng đáng được thâu tóm, xoay chuyển bằng kusa đó nên được gọi là kusalā.
Atha vā kosallaṃ vuccati paññā, tato kosallato sambhūtattā kusalā.
Alternatively, kosalla is called wisdom (paññā); therefore, those arisen from kosalla are kusalā.
Hoặc kosalla được gọi là paññā (trí tuệ), do sinh ra từ kosalla đó nên được gọi là kusalā.
Idaṃ pana anantare vuttañcāti nibbacanadvayaṃ kiñcāpi nippariyāyato ñāṇasampayuttānameva yujjati, ruḷhīvasena pana taṃsadisatāya ñāṇavippayuttānampīti gahetabbaṃ.
These two explanations, though directly applicable only to phenomena associated with knowledge, should also be understood, by popular usage, to apply to phenomena dissociated from knowledge due to their similarity.
Mặc dù hai cách giải thích được đề cập ngay trước đó này chỉ phù hợp với các pháp tương ưng với trí tuệ một cách trực tiếp, nhưng theo nghĩa thông thường, do sự tương tự, nó cũng nên được hiểu là áp dụng cho các pháp không tương ưng với trí tuệ.
Yathā vā kusā ubhayabhāgagataṃ hatthappadesaṃ lunanti, evamimepi uppannānuppannabhāvena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunanti, tasmā kusā viya lunantīti kusalā.
Or, just as kusā (blades of grass) cut the hand in contact with either side, so too these (kusalā) cut the defilement-side, which has both arisen and unarisen aspects; therefore, they are kusalā because they cut like kusā.
Hoặc giống như cỏ (kusā) cắt đứt vùng tay ở cả hai phía, thì những điều này cũng vậy, khi sinh khởi, chúng cắt đứt phe phiền não ở cả hai phía (đã sinh và chưa sinh), do đó, chúng cắt đứt như cỏ nên được gọi là kusalā.
Attano pana sabhāvaṃ dhārentīti dhammā, dhārīyanti vā paccayehi, dhārīyanti vā yathāsabhāvato ādhārīyantītipi dhammā.
But those that uphold their own nature are called dhammas; or they are upheld by conditions; or they are supported according to their own nature—thus, they are also dhammas.
Tuy nhiên, chúng giữ gìn bản chất của chính mình nên được gọi là dhammā (các pháp); hoặc chúng được giữ gìn bởi các duyên; hoặc chúng được giữ gìn theo bản chất của chúng nên cũng được gọi là dhammā.
Na kusalā akusalā, mittapaṭipakkhā amittā viya kusalapaṭipakkhāti attho.
Those that are not kusalā are akusalā, meaning they are the adversaries of kusalā, just as enemies are adversaries of friends.
Không phải thiện là akusalā (bất thiện), nghĩa là chúng đối nghịch với thiện, giống như kẻ thù đối nghịch với bạn bè.
Na byākatāti abyākatā, kusalākusalabhāvena akathitāti attho.
Those that are not declared are abyākatā, meaning they are not stated as either wholesome or unwholesome.
Không được tuyên bố là abyākatā (vô ký), nghĩa là không được nói là thiện hay bất thiện.
Tesu anavajjasukhavipākalakkhaṇā kusalā, sāvajjadukkhavipākalakkhaṇā akusalā, avipākalakkhaṇā abyākatā.
Among these, kusalā are characterized by blamelessness and pleasant result; akusalā are characterized by blameworthiness and painful result; abyākatā are characterized by having no result.
Trong số đó, các pháp thiện có đặc tính không đáng chê trách và quả an lạc; các pháp bất thiện có đặc tính đáng chê trách và quả khổ đau; các pháp vô ký có đặc tính không có quả.
Kiṃ panetāni kusalāti vā dhammāti vātiādīni ekatthāni, udāhu nānatthānīti?
Are these terms—kusalā, dhammā, etc.—synonymous, or do they have different meanings?
Vậy những từ này, như “kusalā” hay “dhammā”, là đồng nghĩa hay dị nghĩa?
Kiñcettha yadi tāva ekatthāni, ‘‘kusalā dhammā’’ti idaṃ ‘‘kusalā kusalā’’ti vuttasadisaṃ hoti.
If they are synonymous, then the phrase ‘‘kusalā dhammā’’ would be like saying ‘‘kusalā kusalā’’ (wholesome wholesome).
Nếu chúng đồng nghĩa, thì câu “kusalā dhammā” này sẽ giống như nói “kusalā kusalā” (thiện thiện).
Atha nānatthāni, tikadukānaṃ chakkacatukkabhāvo āpajjati, padānañca asambandho ‘‘kusalā rūpaṃ cakkhumā’’tiādīnaṃ viya.
If they have different meanings, then the triads and dyads would become sixes and fours, and the words would be disconnected, like in ‘‘kusalā rūpaṃ cakkhumā’’ (wholesome form eye-possessing).
Nếu chúng dị nghĩa, thì các cặp ba và cặp đôi sẽ trở thành sáu và bốn, và các từ sẽ không liên quan với nhau, giống như trong các câu “kusalā rūpaṃ cakkhumā” (thiện sắc mắt).
Athāpi yadi etāni ekatthāni, kusalākusalābyākatapadānaṃ tiṇṇampi dhammānaṃ dhammasabhāvena ekattā kusalādīnampi ekattaṃ āpajjati.
Furthermore, if these are synonymous, then due to the oneness of the nature of dhammas, the oneness of the three terms—kusalā, akusalā, abyākatā—would lead to the oneness of even kusalā, etc.
Hơn nữa, nếu những từ này đồng nghĩa, thì ba từ thiện, bất thiện, vô ký đều là một về bản chất pháp, và do đó, thiện, v.v. cũng sẽ trở thành một.
Atha ‘‘kusalapadato akusalādipadassa aññattaṃ siyā’’ti vadatha, na etāni ekatthāni.
But if you say that the term akusalā (unwholesome) differs from the term kusalā (wholesome), then these terms are not synonymous.
Nếu bạn nói rằng “từ bất thiện, v.v. có thể khác với từ thiện”, thì những từ này không đồng nghĩa.
Tadā dhammo nāma bhāvo.
In that case, Dhamma means existence.
Khi đó, pháp là một trạng thái.
Bhāvato ca añño abhāvoti.
And non-existence is different from existence.
Và sự không có trạng thái thì khác với trạng thái.
Evaṃ aññoññāpekkhāya abhāvattamāpannehi dhammehi anaññe kusalādayopi abhāvā eva siyunti?
If so, then kusalā and the rest, which are non-different from dhammas that have become non-existent in relation to each other, would also be non-existent?
Vậy thì, nếu thiện, v.v. không khác với các pháp đã trở thành không có trạng thái do phụ thuộc lẫn nhau, thì chúng cũng sẽ là không có trạng thái sao?
Sabbametaṃ akāraṇaṃ, kasmā?
All of this is without reason. Why?
Tất cả những điều này đều vô căn cứ, tại sao?
Yathānumativohārasiddhito, na hi ‘‘kusalā dhammā’’tiādīni padāni yathā kusalā kusalāti, evaṃ atthavisesābhāvena paṇḍitehi anumatāni, nāpi kusalā rūpaṃ cakkhumā-saddā viya aññamaññaṃ anolokitatthabhāvena, atha kho anavajjaiṭṭhavipākattādisaṅkhātassa atthavisesassa, sabhāvasādhāraṇādiatthasāmaññassa ca jotakattena yathākkamaṃ anumatāni.
Because of their established usage by convention. Indeed, phrases like ‘‘kusalā dhammā’’ are not accepted by the wise as being without any special meaning, like ‘‘kusalā kusalā’’; nor are they like the words ‘‘kusalā rūpaṃ cakkhumā’’ which bear no relation to each other; rather, they are accepted, in due order, as illuminating a special meaning, such as being blameless and having a desired result, and a common meaning, such as existing by their own nature and being ordinary.
Vì chúng được chấp nhận theo quy ước và cách dùng. Thật vậy, các từ như “kusalā dhammā” không được các bậc hiền trí chấp nhận là không có sự khác biệt về ý nghĩa đặc biệt, giống như “kusalā kusalā”; cũng không phải chúng không liên quan đến nhau về ý nghĩa, giống như các từ “kusalā rūpaṃ cakkhumā”. Thay vào đó, chúng được chấp nhận theo thứ tự để biểu thị một ý nghĩa đặc biệt, được gọi là không đáng chê trách và có quả đáng mong muốn, và một ý nghĩa chung, được gọi là bản chất phổ biến, v.v.
Kusala-saddo hi dhamma-saddassa purato vuccamāno kusalākusalādisabbasādhāraṇasāmaññatthadīpakaṃ dhamma-saddaṃ akusalādito nivattetvā attano attano atthavisesavisiṭṭhatthadīpakaṃ karoti.
For when the word kusala is uttered before the word dhamma, it restricts the word dhamma (which illuminates the common meaning applicable to kusalā, akusalā, etc.) from akusalā and so forth, making it illuminate a specific meaning particular to itself.
Thật vậy, từ “kusala” khi được đặt trước từ “dhamma” sẽ làm cho từ “dhamma”, vốn biểu thị ý nghĩa chung phổ biến cho thiện, bất thiện, v.v., trở thành từ biểu thị một ý nghĩa đặc biệt, riêng biệt cho chính nó, bằng cách loại trừ bất thiện, v.v.
Evaṃ paccekaṃ bhinnavisayānampi nesaṃ visesanavisesitabbabhāvena pavattiyaṃ ekatthatāya paṇḍitānumatatāya yathāvuttadosāropane kāraṇaṃ vuttaṃ, sabbametaṃ akāraṇaṃ.
Thus, what was stated as a reason for attributing the aforementioned faults, even though these have individually distinct domains, is that when they occur in the relationship of qualifier and qualified, they are taken as having a single meaning and are accepted by the wise; all of this is without reason.
Như vậy, việc cho rằng có lỗi đã nêu ra, khi chúng có đối tượng riêng biệt nhưng lại được sử dụng như từ bổ nghĩa và từ được bổ nghĩa, là vô căn cứ vì chúng được các bậc hiền trí chấp nhận là đồng nghĩa.
Evaṃ tato paresupi sabbattha yathānurūpato ñātabbaṃ.
Thus, with regard to further terms in all contexts, it should be understood accordingly.
Cũng vậy, trong tất cả các trường hợp khác, nên hiểu theo cách tương tự.
Ayaṃ tāva padatthato vinicchayo.
This much is the determination of the meaning of the words.
Đây là sự phân tích theo ý nghĩa của từ.
Sampayogatoti evaṃ bhūmibhedato catubbidhānampi nesaṃ paccekaṃ sampayogato vinicchayo veditabbo.
Sampayogato (by association): The determination of each of these, which are fourfold by division of planes, should be understood by their association.
Theo tương ưng: Như vậy, đối với bốn loại pháp này theo phân loại cõi, sự phân tích theo tương ưng của từng loại nên được hiểu.
Tattha kāmāvacarā tāva sampayogato aṭṭhavidhā honti.
Among these, Kāmāvacara (sensual plane) are eightfold by association.
Trong đó, các pháp dục giới tương ưng có tám loại.
Seyyathidaṃ?
What are they?
Cụ thể là gì?
Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ.
Associated with joy, conjoined with knowledge, unprompted; similarly, prompted.
Tương ưng với hỷ, tương ưng với trí tuệ, không có tác động (asaṅkhāraṃ), và tương tự, có tác động (sasaṅkhāraṃ).
Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ.
Associated with equanimity, conjoined with knowledge, unprompted; similarly, prompted.
Tương ưng với xả, tương ưng với trí tuệ, không có tác động, và tương tự, có tác động.
Somanassasahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ.
Associated with joy, dissociated from knowledge, unprompted; similarly, prompted.
Tương ưng với hỷ, không tương ưng với trí tuệ, không có tác động, và tương tự, có tác động.
Upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāranti.
Associated with equanimity, dissociated from knowledge, unprompted; similarly, prompted.
Tương ưng với xả, không tương ưng với trí tuệ, không có tác động, và tương tự, có tác động.
Tattha iṭṭhārammaṇatā, saddhābāhullatā, visuddhadiṭṭhitā, ānisaṃsadassāvitā ca ekādasa pītisambojjhaṅgakāraṇāni cāti imehi tāva kāraṇehi somanassasahagatabhāvo veditabbo.
Here, the state of being associated with joy should be understood from these eleven causes of the Pītisambojjhaṅga, such as pleasant object, abundance of faith, purified view, and seeing benefits.
Trong đó, sự tương ưng với hỷ nên được hiểu từ các nguyên nhân này: đối tượng đáng mong muốn, sự dồi dào của đức tin, sự thanh tịnh của chánh kiến, sự thấy rõ lợi ích, và mười một nguyên nhân của chi giác ngộ hỷ.
Ñāṇasampattiṃ pana patthetvā katakammato, brahmādiupapattito, paññādasakavasena indriyaparipākato, vikkhambhanena kilesadūribhāvato ca sattavidhadhammavicayasambojjhaṅgakāraṇato ca ñāṇasampayuttatā veditabbā.
The state of being conjoined with knowledge, however, should be understood from seven causes of the Dhammavicayasambojjhaṅga: from deeds done with the aspiration for the attainment of knowledge, from rebirth as a Brahmā or similar being, from the maturation of faculties through the ten types of wisdom, and from the removal of defilements through suppression.
Tuy nhiên, sự tương ưng với trí tuệ nên được hiểu từ hành động đã làm với mong muốn đạt được sự thành tựu trí tuệ, từ sự tái sinh vào cõi Phạm thiên, v.v., từ sự trưởng thành của các căn theo mười loại trí tuệ, từ sự xa lìa phiền não bằng cách trấn áp, và từ bảy nguyên nhân của chi giác ngộ trạch pháp.
Attano vā paresaṃ vā vasena pavatto pubbapayogo saṅkhāro nāma.
A prior exertion, occurring either by oneself or by others, is called saṅkhāra.
Sự tác động (saṅkhāra) là sự nỗ lực trước đó, diễn ra do chính mình hoặc do người khác.
Tena uppannaṃ sasaṅkhāraṃ, tadabhāvā asaṅkhārañca veditabbaṃ.
That which arises with it is to be understood as sasaṅkhāra, and that which arises without it as asaṅkhāra.
Do đó, cái sinh ra bởi sự tác động nên được hiểu là có tác động (sasaṅkhāraṃ), và sự không có tác động nên được hiểu là không có tác động (asaṅkhāraṃ).
Etesu hi yathāvuttasomanassañāṇahetuṃ āgamma pahaṭṭho ‘‘atthi dinna’’nti ādinayappavattaṃ sammādiṭṭhiṃ purakkhatvā asaṃsīdanto, parehi ca anussāhito dānādīni puññāni karoti, tadāssa somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ paṭhamaṃ kusalaṃ uppajjati.
For among these, when a joyful person, having taken refuge in the aforementioned causes of joy and knowledge, does not falter and, without being exhorted by others, performs meritorious deeds such as giving, guided by right view in the manner of ‘‘there is what is given’’, then the first wholesome consciousness, associated with joy and conjoined with knowledge, arises for him.
Trong những điều này, khi một người vui vẻ dựa vào nguyên nhân hỷ và trí tuệ đã nói ở trên, đặt chánh kiến lên hàng đầu, như trong câu “có sự bố thí”, v.v., không do dự và không bị người khác thúc giục, thực hiện các việc phước như bố thí, v.v., thì khi đó, thiện pháp đầu tiên tương ưng với hỷ, tương ưng với trí tuệ sẽ sinh khởi.
Yadā pana vuttanayena haṭṭhatuṭṭho sammādiṭṭhiṃ purakkhatvā amuttacāgitādivasena saṃsīdamāno, attano paṭisaṅkhārena vā parehi vā ussāhito karoti, tadāssa tadeva sasaṅkhāraṃ dutiyaṃ kusalaṃ hoti.
But when, being delighted and joyful in the aforementioned manner, and guided by right view, he performs deeds such as giving, faltering due to lack of generosity or being exhorted by his own reflection or by others, then that same wholesome consciousness becomes the second, sasaṅkhāra type.
Tuy nhiên, khi một người vui mừng, hoan hỷ theo cách đã nói, đặt chánh kiến lên hàng đầu, nhưng do dự vì không phải là người phóng khoáng, v.v., và được thúc giục bởi sự suy xét của chính mình hoặc bởi người khác, thực hiện các việc phước, thì khi đó, thiện pháp thứ hai, có tác động, sẽ sinh khởi.
Yadā pana ñātijanādipaṭipattidassanena jātaparicayā bāladārakādayo bhikkhuādidassanena somanassajātā sahasā dānavandanādīni karonti, tadā ñāṇavippayuttaṃ tatiyaṃ kusalaṃ uppajjati.
When, having become familiar through observing the conduct of relatives and others, and having become joyful upon seeing monks and so forth, children spontaneously perform acts of giving, veneration, etc., then the third wholesome consciousness, dissociated from knowledge, arises.
Tuy nhiên, khi những đứa trẻ, v.v., đã quen thuộc qua việc thấy hành vi của người thân, v.v., hoặc khi thấy các vị Tỳ-kheo, v.v., sinh khởi hỷ và đột nhiên thực hiện các việc bố thí, đảnh lễ, v.v., thì khi đó, thiện pháp thứ ba, không tương ưng với trí tuệ, sẽ sinh khởi.
Yadā pana ñātiādīhi ussāhitā evaṃ paṭipajjanti, tadā tadeva catutthaṃ sasaṅkhāracittaṃ hoti.
But when they perform such acts only when exhorted by relatives and others, then that same consciousness becomes the fourth, sasaṅkhāra type.
Tuy nhiên, khi họ được người thân, v.v., thúc giục và thực hiện như vậy, thì khi đó, tâm có tác động thứ tư sẽ sinh khởi.
Yadā pana somanassahetuno abhāvena visuṃ catūsupi vikappesu somanassarahitā honti, tadā sesāni cattāri upekkhāsahagatāni kusalāni uppajjanti.
However, when, due to the absence of the cause for joy, they are devoid of joy in all four classifications, then the remaining four skillful states accompanied by equanimity arise.
Khi, do không có nguyên nhân của hỷ, chúng không có hỷ trong cả bốn biến thể riêng biệt, bấy giờ bốn thiện pháp còn lại đồng sanh với xả thọ khởi lên.
Evaṃ paccekaṃ sampayogato vinicchayo veditabbo.
In this way, the determination by way of individual association should be understood.
Như vậy, sự phân định về sự tương ưng của từng pháp cần được hiểu rõ.
Uddesato ca dhammānanti evaṃ sampayogato aṭṭhavidhesu kusalesu paccekaṃ dhammānaṃ uddesatopi vinicchayo veditabbo.
And by way of enumerating the states – in this way, for each of the eight types of skillful states, the determination by way of enumeration of the states should also be understood.
Và các pháp theo cách liệt kê – như vậy, sự phân định các pháp cần được hiểu rõ theo cách liệt kê, trong từng loại tám thiện pháp theo sự tương ưng của chúng.
Tattha paṭhamakusale tāva pāḷiyā sarūpena āgatā tiṃsa dhammā, yevāpanakā navāti ekūnacattālīsa dhammā honti.
Among these, in the first skillful state, there are thirty states that appear explicitly in the Pali Canon, and nine that are implied, making a total of thirty-nine states.
Trong đó, ở thiện pháp đầu tiên, ba mươi pháp được nêu rõ trong kinh tạng theo bản chất của chúng, và chín pháp được hàm ý, tổng cộng là ba mươi chín pháp.
Seyyathidaṃ – phasso vedanā saññā cetanā cittaṃ vitakko vicāro pīti vīriyaṃ cittekaggatā jīvitaṃ saddhā sati hirī ottappaṃ alobho adoso amoho kāyapassaddhi cittapassaddhi kāyalahutā cittalahutā kāyamudutā cittamudutā kāyakammaññatā cittakammaññatā kāyapāguññatā cittapāguññatā kāyujukatā cittujukatāti ime sarūpena āgatā tiṃsadhammā.
Namely – contact, feeling, perception, volition, consciousness, initial application, sustained application, joy, energy, one-pointedness of mind, psychic life, faith, mindfulness, moral shame, moral dread, non-greed, non-aversion, non-delusion, tranquility of mental body, tranquility of mind, lightness of mental body, lightness of mind, pliancy of mental body, pliancy of mind, adaptability of mental body, adaptability of mind, proficiency of mental body, proficiency of mind, rectitude of mental body, rectitude of mind – these are the thirty states that appear explicitly.
Đó là: xúc (phasso), thọ (vedanā), tưởng (saññā), tư (cetanā), tâm (cittaṃ), tầm (vitakko), tứ (vicāro), hỷ (pīti), tinh tấn (vīriyaṃ), nhất tâm (cittekaggatā), mạng quyền (jīvitaṃ), tín (saddhā), niệm (sati), tàm (hirī), quý (ottappaṃ), vô tham (alobho), vô sân (adoso), vô si (amoho), khinh an thân (kāyapassaddhi), khinh an tâm (cittapassaddhi), khinh khoái thân (kāyalahutā), khinh khoái tâm (cittalahutā), nhu nhuyến thân (kāyamudutā), nhu nhuyến tâm (cittamudutā), thích nghi thân (kāyakammaññatā), thích nghi tâm (cittakammaññatā), thuần thục thân (kāyapāguññatā), thuần thục tâm (cittapāguññatā), chánh trực thân (kāyujukatā), chánh trực tâm (cittujukatā) – đây là ba mươi pháp được nêu rõ theo bản chất của chúng.
Chando adhimokkho manasikāro tatramajjhattatā karuṇā muditā kāyaduccaritavirati vacīduccaritavirati micchājīvaviratīti ime yevāpanakā navāti.
Desire, determination, attention, equipoise, compassion, appreciative joy, abstention from bodily misconduct, abstention from verbal misconduct, abstention from wrong livelihood – these are the nine implied states.
Dục (chando), thắng giải (adhimokkho), tác ý (manasikāro), hành xả (tatramajjhattatā), bi (karuṇā), hỷ (muditā), ly thân ác hạnh (kāyaduccaritavirati), ly khẩu ác hạnh (vacīduccaritavirati), ly tà mạng (micchājīvavirati) – đây là chín pháp được hàm ý.
‘‘Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… tasmiṃ samaye phasso hoti, vedanā…pe… saññā cetanā cittaṃ vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittassekaggatā saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ manindriyaṃ somanassindriyaṃ jīvitindriyaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi saddhābalaṃ vīriyabalaṃ satibalaṃ samādhibalaṃ paññābalaṃ hiribalaṃ ottappabalaṃ alobho adoso amoho anabhijjhā abyāpādo sammādiṭṭhi hirī ottappaṃ kāyapassaddhi cittapassaddhi kāyalahutā cittalahutā kāyamudutā cittamudutā kāyakammaññatā cittakammaññatā kāyapāguññatā cittapāguññatā kāyujukatā cittujukatā sati sampajaññaṃ samatho vipassanā paggāho avikkhepo hotī’’ti (dha. sa. 1) –
“At the time when a sense-sphere skillful consciousness has arisen… and so on… at that time there is contact, feeling… and so on… perception, volition, consciousness, initial application, sustained application, joy, happiness, one-pointedness of mind, faculty of faith, faculty of energy, faculty of mindfulness, faculty of concentration, faculty of wisdom, faculty of mind, faculty of joy, faculty of life, right view, right thought, right effort, right mindfulness, right concentration, power of faith, power of energy, power of mindfulness, power of concentration, power of wisdom, power of moral shame, power of moral dread, non-greed, non-aversion, non-delusion, non-covetousness, non-ill-will, right view, moral shame, moral dread, tranquility of mental body, tranquility of mind, lightness of mental body, lightness of mind, pliancy of mental body, pliancy of mind, adaptability of mental body, adaptability of mind, proficiency of mental body, proficiency of mind, rectitude of mental body, rectitude of mind, mindfulness, clear comprehension, tranquility, insight, exertion, non-distraction exist” –
“Vào thời điểm nào tâm thiện dục giới khởi lên…v.v… vào thời điểm đó có xúc, thọ…v.v… tưởng, tư, tâm, tầm, tứ, hỷ, lạc, nhất tâm, tín quyền, tinh tấn quyền, niệm quyền, định quyền, tuệ quyền, ý quyền, hỷ quyền, mạng quyền, chánh kiến, chánh tư duy, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định, tín lực, tinh tấn lực, niệm lực, định lực, tuệ lực, tàm lực, quý lực, vô tham, vô sân, vô si, vô tham lam, vô sân hận, chánh kiến, tàm, quý, khinh an thân, khinh an tâm, khinh khoái thân, khinh khoái tâm, nhu nhuyến thân, nhu nhuyến tâm, thích nghi thân, thích nghi tâm, thuần thục thân, thuần thục tâm, chánh trực thân, chánh trực tâm, niệm, tỉnh giác, chỉ, quán, tinh cần, vô phóng dật khởi lên” –
Evaṃ sarūpato uddiṭṭhā chapaññāsa dhammā ‘‘ye vā pana tasmiṃ samaye aññepi atthi paṭiccasamuppannā arūpino dhammā’’ti (dha. sa. 1) evaṃ yevāpanakavasena sāmaññato uddiṭṭhā, aṭṭhakathāyaṃ cassā tesu tesu suttappadesesu āgate gahetvā sarūpato niddiṭṭhā chandādayo navāti pañcasaṭṭhi dhammā āgatā.
Thus, fifty-six states are enumerated explicitly, and “whatever other immaterial states, dependently arisen, exist at that time” – in this way, they are generally enumerated by implication. In the Aṭṭhakathā, by taking those that appear in various suttas, desire and the other nine are explicitly stated, making a total of sixty-five states.
Như vậy, năm mươi sáu pháp được liệt kê theo bản chất, và những pháp khác được liệt kê một cách tổng quát theo cách hàm ý là “và những pháp vô sắc khác đồng sanh duyên vào thời điểm đó”, còn trong Chú Giải, chín pháp như dục v.v. được nêu rõ theo bản chất, tổng cộng là sáu mươi lăm pháp, được lấy từ các đoạn kinh khác nhau.
Yasmā pana tesu sarūpena āgatā jhānaṅgaindriyamaggaṅgabalamūlādīnaṃ vasena ekasseva bahukiccatādassanatthaṃ punappunaṃ gahetvā pariyāyena chapaññāsavidhena desitāpi agahitaggahaṇena yathāvuttā samatiṃseva dhammā honti, te pana savibhattikā avibhattikāti duvidhā.
However, because among these, the states explicitly stated are merely the thirty-six states mentioned above, taught in fifty-six ways by way of jhāna factors, faculties, path factors, powers, roots, etc., repeatedly taken to show the manifold functions of a single factor, without grasping what has already been grasped; and these are of two kinds: with distinctions and without distinctions.
Tuy nhiên, vì trong số đó, những pháp được nêu rõ theo bản chất, mặc dù được thuyết giảng theo năm mươi sáu cách khác nhau bằng cách lặp đi lặp lại để chỉ ra nhiều chức năng của cùng một pháp theo các nhóm chi thiền, quyền, đạo chi, lực, căn bản v.v., nhưng nếu không lặp lại thì chỉ có ba mươi pháp như đã nói, và những pháp này có hai loại: có phân loại và không phân loại.
Tattha phassādayo aṭṭhārasa ekakattā avibhattikā.
Among them, contact and the other eighteen, being singular, are without distinctions.
Trong đó, mười tám pháp như xúc v.v. là đơn nhất nên không phân loại.
Vedanādayo dvādasa dhammā aṭṭhatiṃsappabhedena yathāyogaṃ vibhattattā savibhattikā, yevāpanakā pana avibhattikā eva.
Feeling and the other twelve states are with distinctions, as they are distinguished in thirty-eight ways as appropriate, whereas the implied states are only without distinctions.
Mười hai pháp như thọ v.v. được phân loại theo ba mươi tám cách tùy theo trường hợp nên là có phân loại, còn những pháp được hàm ý thì chỉ là không phân loại.
Tasmā te sabbepi nippariyāyena ekūnacattālīsa dhammāva honti.
Therefore, all of them unequivocally amount to thirty-nine states.
Do đó, tất cả chúng không theo cách gián tiếp thì chỉ có ba mươi chín pháp.
Honti cettha –
And here there are –
Ở đây có:
Ettha ca sarūpena āgatā tiṃsa dhammā, yevāpanakesu cattāro cāti catuttiṃsa dhammā ekakkhaṇe niyatā labbhanti, sesā pana karuṇādayo pañca karuṇāpubbabhāgamuditāpubbabhāgavasena, kāyaduccaritavacīduccaritamicchājīvehi viramaṇavasena ca cittassa pavattikālesu eva uppajjitvā aññathānuppajjanato aniyatā.
Here, thirty states appear explicitly, and four from the implied states, making thirty-four states that are unfailingly obtained in one moment. The remaining five, namely compassion and others, are not unfailing as they arise only at the time of the mind's occurrence by way of compassion as a precondition, appreciative joy as a precondition, and abstention from bodily misconduct, verbal misconduct, and wrong livelihood, and do not arise otherwise.
Trong đó, ba mươi pháp được nêu rõ theo bản chất, và bốn pháp trong số các pháp được hàm ý, tổng cộng là ba mươi bốn pháp, được tìm thấy là cố định trong một khoảnh khắc duy nhất, còn năm pháp còn lại như bi v.v. là không cố định, vì chúng chỉ khởi lên vào những thời điểm tâm hoạt động theo cách có bi trước, có hỷ trước, và theo cách ly thân ác hạnh, khẩu ác hạnh, tà mạng, chứ không khởi lên theo cách khác.
Te ca yasmā dukkhitasukhitasattavasena, kāyaduccaritādittayavasena ca paccekaṃ bhinnavisayattā ekato na uppajjanti, tasmā karuṇāpubbabhāgādivasena pavattesu pañcasu cittakkhaṇesu niyatā catuttiṃsa, karuṇādīsu ekanti pañcatiṃsa dhammā uppajjanti, kevalaṃ pana dānādivasena pavattiyaṃ niyatā catuttiṃseva uppajjantīti veditabbaṃ.
And since these do not arise together due to their distinct objects depending on whether beings are suffering or happy, and depending on the three types of bodily misconduct, etc., therefore, in the five mind-moments occurring by way of compassion as a precondition, etc., the unfailing thirty-four, plus one of compassion and others, make thirty-five states arise. However, it should be understood that in occurrences merely by way of giving, etc., only the unfailing thirty-four states arise.
Và vì những pháp này không khởi lên cùng lúc do có đối tượng khác nhau tùy theo chúng sanh đau khổ hay hạnh phúc, và tùy theo ba loại thân ác hạnh v.v., nên trong năm khoảnh khắc tâm hoạt động theo cách có bi trước v.v., ba mươi bốn pháp cố định và một trong số các pháp như bi v.v. là ba mươi lăm pháp khởi lên. Tuy nhiên, cần hiểu rằng chỉ có ba mươi bốn pháp cố định khởi lên khi tâm hoạt động theo cách bố thí v.v.
Ayaṃ dhammuddesato vinicchayo.
This is the determination by way of enumerating the states.
Đây là sự phân định theo cách liệt kê các pháp.
Lakkhaṇādivibhāgatoti evaṃ uddiṭṭhānaṃ dhammānaṃ lakkhaṇarasādito vinicchayo veditabbo.
By way of analysis of characteristics, etc. – in this way, the determination of the enumerated states by way of characteristics, functions, etc., should be understood.
Theo sự phân chia đặc tính v.v. – như vậy, sự phân định các pháp đã được liệt kê cần được hiểu theo đặc tính, chức năng v.v.
Phusatīti phasso.
It contacts, therefore it is contact (phassa).
Phusati (chạm) nên gọi là xúc (phasso).
Svāyaṃ phusanalakkhaṇo, saṅghaṭṭanaraso, sannipātapaccupaṭṭhāno, āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.
It has the characteristic of touching, the function of impingement, the manifestation as coming together, and the proximate cause of an object that has come into range.
Xúc này có đặc tính là chạm, chức năng là va chạm, biểu hiện là sự tụ hợp, cận nhân là đối tượng đi vào phạm vi.
Ayaṃ hi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākārena pavattatīti phusanalakkhaṇo, sā cassa phusanākārappavatti ambilādidassane kheḷuppādādinā ñātabbā.
Even though it is an immaterial phenomenon, it operates by way of touching the object, hence it has the characteristic of touching. This operation by way of touching is to be known by the arising of saliva, etc., when seeing sour things, etc.
Mặc dù là pháp vô sắc, nó hoạt động theo cách chạm vào đối tượng nên có đặc tính là chạm. Sự hoạt động theo cách chạm này cần được biết qua việc nước bọt tiết ra khi thấy đồ chua v.v.
Ekadesena pana anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ cittamārammaṇañca saṅghaṭṭetīti saṅghaṭṭanaraso.
And even though it does not stick to a part, it impinges upon the mind and the object, just as the eye impinges on form, and the ear on sound, hence its function is impingement.
Dù không dính vào một phần như mắt với sắc, tai với âm thanh, nhưng nó va chạm với tâm và đối tượng nên có chức năng là va chạm.
Tikasannipātasaṅkhātassa pana attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno, phalaṭṭhena paccupaṭṭhānena panesa vedanāpaccupaṭṭhāno nāma hoti.
However, it manifests as coming together, as it is revealed by its cause, which is the convergence of the three. And in terms of its result, its manifestation is feeling.
Vì nó được biểu lộ do nguyên nhân của chính nó, tức là sự tụ hợp của ba yếu tố, nên có biểu hiện là sự tụ hợp. Tuy nhiên, theo biểu hiện là kết quả, nó được gọi là biểu hiện của thọ.
Tajjāsamannāhārena ceva indriyena ca parikkhate visaye anantarāyena uppajjanato āpāthagatavisayapadaṭṭhānoti vuccati.
It is called "proximate cause of an object that has come into range" because it arises unimpededly in an object investigated by the relevant attention and by the sense faculty.
Nó được gọi là cận nhân là đối tượng đi vào phạm vi vì nó khởi lên không bị gián đoạn trong đối tượng đã được chuẩn bị bởi sự chú ý và quyền tương ứng.
Vedanādhiṭṭhānabhāvato panesa niccammā gāvī viya daṭṭhabbo.
Moreover, it should be regarded as a "skinless cow" due to its being the basis for feeling.
Vì nó là nền tảng của thọ, nó cần được xem như con bò không da.
Lakkhaṇādīsu ca tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvo vā sāmaññaṃ vā lakkhaṇaṃ nāma, kiccaṃ vā sampatti vā raso nāma, upaṭṭhānākāro vā phalaṃ vā paccupaṭṭhānaṃ nāma, āsannakāraṇaṃ padaṭṭhānaṃ nāma.
And among characteristics, etc., the inherent nature or common nature of those respective states is called characteristic; the function or accomplishment is called function (rasa); the mode of manifestation or the result is called manifestation; the immediate cause is called proximate cause.
Trong các đặc tính v.v., bản chất hoặc tính chất chung của các pháp được gọi là đặc tính (lakkhaṇaṃ), chức năng hoặc thành tựu được gọi là chức năng (raso), cách biểu hiện hoặc kết quả được gọi là biểu hiện (paccupaṭṭhānaṃ), nguyên nhân gần được gọi là cận nhân (padaṭṭhānaṃ).
Evaṃ uparipi sabbattha lakkhaṇādīnaṃ nānattaṃ veditabbaṃ.
In this way, the distinction of characteristics, etc., in all subsequent instances should also be understood.
Như vậy, sự khác biệt của các đặc tính v.v. cần được hiểu rõ ở tất cả các đoạn tiếp theo.
Vedayatīti vedanā, sā vedayitalakkhaṇā, sabhāvabhedato panesā pañcavidhā hoti – sukhaṃ dukkhaṃ somanassaṃ domanassaṃ upekkhāti.
It feels, therefore it is feeling (vedanā). It has the characteristic of experiencing. By way of its intrinsic nature, it is fivefold – happiness, suffering, joy, displeasure, equanimity.
Vedayati (thọ nhận) nên gọi là thọ (vedanā), thọ này có đặc tính là thọ nhận. Theo sự khác biệt về bản chất, nó có năm loại: lạc (sukhaṃ), khổ (dukkhaṃ), hỷ (somanassaṃ), ưu (domanassaṃ), xả (upekkhā).
Tattha iṭṭhaphoṭṭhabbānubhavanalakkhaṇaṃ sukhaṃ, sampayuttānaṃ upabrūhanarasaṃ, kāyikaassādapaccupaṭṭhānaṃ, kāyindriyapadaṭṭhānaṃ.
Therein, sukha (pleasure/happiness) has the characteristic of experiencing agreeable tangible objects, the function of nourishing co-arisen states, the manifestation of bodily enjoyment, and the proximate cause of the body faculty.
Ở đây, lạc (sukha) có đặc tính là kinh nghiệm các xúc chạm khả ái; có phận sự là hỗ trợ các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là sự hưởng thụ thuộc thân; có nhân cận hiện là thân căn.
Aniṭṭhaphoṭṭhabbānubhavanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, sampayuttānaṃ milāpanarasaṃ, kāyikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, kāyindriyapadaṭṭhānaṃ.
Dukkha (pain/suffering) has the characteristic of experiencing disagreeable tangible objects, the function of withering co-arisen states, the manifestation of bodily affliction, and the proximate cause of the body faculty.
Khổ (dukkha) có đặc tính là kinh nghiệm các xúc chạm bất khả ái; có phận sự là làm suy yếu các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là sự đau đớn thuộc thân; có nhân cận hiện là thân căn.
Iṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ somanassaṃ, yathā tathā vā iṭṭhākārasambhogarasaṃ, sampayuttānaṃ upabrūhanarasaṃ vā, cetasikaassādapaccupaṭṭhānaṃ, iṭṭhākāradassanapadaṭṭhānaṃ.
Somanassa (joy/elation) has the characteristic of experiencing agreeable objects, the function of enjoying an agreeable mode in various ways, or the function of nourishing co-arisen states, the manifestation of mental enjoyment, and the proximate cause of seeing agreeable aspects.
Hỷ (somanassa) có đặc tính là kinh nghiệm các đối tượng khả ái; có phận sự là thọ hưởng khía cạnh khả ái theo cách này hay cách khác, hoặc hỗ trợ các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là sự hưởng thụ thuộc tâm; có nhân cận hiện là sự thấy khía cạnh khả ái.
Aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathā tathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, sampayuttānaṃ milāpanarasaṃ vā, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekantena hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.
Domanassa (displeasure/grief) has the characteristic of experiencing disagreeable objects, the function of experiencing a disagreeable mode in various ways, or the function of withering co-arisen states, the manifestation of mental affliction, and the proximate cause of the heart-base without exception.
Ưu (domanassa) có đặc tính là kinh nghiệm các đối tượng bất khả ái; có phận sự là thọ hưởng khía cạnh bất khả ái theo cách này hay cách khác, hoặc làm suy yếu các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là sự đau đớn thuộc tâm; có nhân cận hiện là tâm sở y (hadayavatthu) một cách tuyệt đối.
Majjhattavedayitalakkhaṇā upekkhā, sampayuttānaṃ nātiupabrūhanamilāpanarasā, santabhāvapaccupaṭṭhānā, nippītikacittapadaṭṭhānā.
Upekkhā (equanimity) has the characteristic of neutral feeling, the function of neither overly nourishing nor withering co-arisen states, the manifestation of peacefulness, and the proximate cause of a mind devoid of rapture.
Xả (upekkhā) có đặc tính là cảm thọ trung tính; có phận sự là không quá hỗ trợ cũng không quá suy yếu các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là trạng thái an tịnh; có nhân cận hiện là tâm không có hỷ.
Ettha ca sukhaṃ, dukkhañca ekantamabyākataṃ, domanassamekantamakusalaṃ, somanassupekkhā pana siyā kusalā, siyā akusalā, siyā abyākatā.
Herein, sukha and dukkha are invariably indeterminate; domanassa is invariably unwholesome; somanassa and upekkhā, however, may be wholesome, unwholesome, or indeterminate.
Ở đây, lạc và khổ hoàn toàn là vô ký (abyākata); ưu hoàn toàn là bất thiện; còn hỷ và xả thì có thể là thiện, có thể là bất thiện, có thể là vô ký.
Idha pana kusalā somanassavedanā adhippetā.
But here, wholesome somanassa-vedanā (joyful feeling) is intended.
Tuy nhiên, ở đây, cảm thọ hỷ thiện được đề cập.
Cetetīti cetanā, saddhiṃ attanā sampayuttadhamme ārammaṇe abhisandahatīti attho.
It thinks, hence cetanā (volition), meaning it directs itself and co-arisen states towards the object.
Tư (cetanā) là tác ý; có nghĩa là cùng với tự thân, nó hướng các pháp đồng sinh đến đối tượng.
Sā cetanābhāvalakkhaṇā, āyūhanarasā, sā ca kusalākusalesu eva hoti.
It has the characteristic of volitional activity, the function of exerting effort, and it occurs only in wholesome and unwholesome states.
Tư có đặc tính là tác ý; có phận sự là nỗ lực; và nó chỉ có trong thiện và bất thiện.
Itaresu pana taṃsadisatāya saṃvidahanapaccupaṭṭhānā sakiccaparakiccasādhakā jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakiādayo viya.
In others, it has the manifestation of arranging, due to its similarity, like chief disciples or master carpenters who accomplish their own and others' tasks.
Trong các trường hợp khác, do tương tự, nó có sự biểu hiện là sự sắp xếp, như người học trò trưởng hoặc người thợ cả, v.v. hoàn thành công việc của mình và công việc của người khác.
Accāyikakammānussaraṇādīsu panāyaṃ sampayuttesu ussāhanabhāvena pavattamānā pākaṭā hoti.
However, in urgent recollection of kamma and so forth, it becomes evident, operating as an instigation among co-arisen states.
Tuy nhiên, trong việc hồi tưởng các nghiệp khẩn cấp, v.v., nó trở nên rõ ràng khi hoạt động bằng cách thúc đẩy các pháp đồng sinh.
Ārammaṇe tena cittaṃ vicarati, vicaraṇamattameva vā soti vicāro.
The mind moves with it upon the object, or it is merely moving, hence vicāra (sustained application/thought).
Tâm đi lại trên đối tượng với nó, hoặc chỉ là sự đi lại nên gọi là tứ (vicāro).
Svāyamārammaṇānumajjanalakkhaṇo, tattha sahajātānuyojanaraso, cittassa anuppabandhanapaccupaṭṭhāno.
It has the characteristic of pondering over the object, the function of accompanying co-arisen states therein, and the manifestation of continuous engagement of the mind.
Tứ này có đặc tính là dò xét đối tượng; có phận sự là gắn bó với các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là sự duy trì tâm.
Abhiniropanānumajjanavasena panesaṃ yathākkamaṃ oḷārikasukhumatāya ghaṇṭābhighāto viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, ghaṇṭānuravo viya anuppabandho vicāro.
However, in terms of initial application and pondering, due to their respective gross and subtle nature, vitakka is like the first impact of a bell, the mind's initial descent, whereas vicāra is like the lingering sound of the bell, its continuous engagement.
Tuy nhiên, theo thứ tự, tầm là sự đặt tâm lên một cách thô thiển, như tiếng chuông va chạm đầu tiên của tâm; tứ là sự dò xét tinh tế, như tiếng chuông ngân vang.
Vipphāravā cettha vitakko ākāse uppatitukāmapakkhino pakkhavikkhepo viya, santavutti vicāro ākāse uppatitassa pakkhino pakkhapasāraṇaṃ viya.
Herein, vitakka is expansive, like the flapping of a bird's wings attempting to take flight in the sky, while vicāra has a calm operation, like the spreading of the wings of a bird that has taken flight in the sky.
Ở đây, tầm là sự lan tỏa, như con chim muốn bay lên không trung vỗ cánh; tứ là sự hoạt động an tịnh, như con chim đã bay lên không trung sải cánh.
So pana nesaṃ viseso paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hoti.
This distinction between them becomes evident in the first and second jhānas.
Sự khác biệt đó của chúng trở nên rõ ràng trong các tầng thiền thứ nhất và thứ hai.
Ubhopi panete sampayuttadhammapadaṭṭhānā.
Both of these have co-arisen states as their proximate cause.
Cả hai đều có nhân cận hiện là các pháp đồng sinh.
Vīrānaṃ bhāvo, kammaṃ vā vīriyaṃ, vividhena vā upāyena īrayitabbaṃ pavattayitabbanti vīriyaṃ.
The state or action of the brave is vīriya (energy/effort), or it is that which should be moved or made to proceed in various ways, hence vīriya.
Trạng thái, hoặc hành động của người dũng mãnh là tinh tấn (vīriya), hoặc cái cần được thúc đẩy, cần được vận hành bằng nhiều phương tiện khác nhau là tinh tấn.
Tañca ussāhalakkhaṇaṃ, sahajātānaṃ upatthambhanarasaṃ, asaṃsīdanabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, ‘‘saṃviggo yoniso padahatī’’ti (a. ni. 4.113) vacanato saṃvegapadaṭṭhānaṃ, vīriyārambhavatthupadaṭṭhānaṃ vā.
It has the characteristic of exertion, the function of upholding co-arisen states, the manifestation of non-languidness, and the proximate cause of agitation (or 'urgent sense of urgency') as stated in the text "being agitated, one strives properly" or the proximate cause of initiating effort.
Tinh tấn có đặc tính là sự nỗ lực; có phận sự là hỗ trợ các pháp đồng sinh; có sự biểu hiện là trạng thái không lười biếng; có nhân cận hiện là sự xúc động (saṃvega) theo lời dạy “người xúc động nỗ lực một cách như lý” (A. IV, 113), hoặc có nhân cận hiện là đối tượng khởi sự tinh tấn.
Idaṃ pana kusalapakkhe padaṭṭhānaṃ, akusalādipakkhe pana sādhāraṇavasena yathā tathā vā dukkhavinodanakāmatāpadaṭṭhānaṃ, sampayuttadhammapadaṭṭhānaṃ vā.
However, in the wholesome পক্ষ (side/aspect), this is the proximate cause; but in the unwholesome, etc., পক্ষ, in a general sense, it has the proximate cause of the desire to remove suffering in various ways, or the proximate cause of co-arisen states.
Tuy nhiên, đây là nhân cận hiện trong khía cạnh thiện, còn trong khía cạnh bất thiện, v.v. một cách phổ biến, nó có nhân cận hiện là mong muốn loại bỏ khổ theo cách này hay cách khác, hoặc có nhân cận hiện là các pháp đồng sinh.
Taṃ samāraddhaṃ sabbāsaṃ sampattīnaṃ mūlaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
It should be seen that when it is aroused, it is the root of all attainments.
Cần phải thấy rằng tinh tấn đã được khởi sự là gốc rễ của mọi thành tựu.
Eko aggo visayo assāti ekaggaṃ, cittaṃ, tassa bhāvo ekaggatā, cittassa ekaggatā cittekaggatā, samādhissetaṃ nāmaṃ.
The mind (citta) has one supreme object, hence ekagga; its state is ekaggatā, the one-pointedness of mind is cittekaggatā; this is a name for samādhi (concentration).
Một đối tượng là tối thượng nên gọi là nhất tâm (ekaggaṃ cittaṃ), trạng thái của nó là nhất tâm (ekaggatā), nhất tâm của tâm là tâm nhất cảnh (cittekaggatā), đây là tên gọi của định (samādhi).
Sā avisāraṇalakkhaṇā, sahajātānaṃ sampiṇḍanarasā nahānīyacuṇṇānaṃ udakaṃ viya, upasamapaccupaṭṭhānā, ñāṇapaccupaṭṭhānā vā, sukhapadaṭṭhānā, akusalādisādhāraṇavasena panetthāpi paccupaṭṭhānapadaṭṭhānāni vuttanayena yojetvā ñātabbāni.
It has the characteristic of non-distraction, the function of collecting co-arisen states like water collects bath-powder, the manifestation of tranquility, or the manifestation of knowledge, and the proximate cause of happiness. In a general sense, applicable to unwholesome states, etc., here too, the manifestations and proximate causes should be understood by combining them as explained.
Nhất tâm có đặc tính là không phân tán; có phận sự là kết hợp các pháp đồng sinh như nước đối với bột tắm; có sự biểu hiện là sự an tịnh, hoặc có sự biểu hiện là trí tuệ; có nhân cận hiện là lạc; tuy nhiên, ở đây, trong khía cạnh phổ biến của bất thiện, v.v., các sự biểu hiện và nhân cận hiện cần được phối hợp và hiểu theo cách đã nói.
Nivāte dīpaccīnaṃ ṭhiti viya cetaso ṭhitīti daṭṭhabbā.
It should be understood as the stability of the mind, like the flame of a lamp in a windless place.
Cần phải thấy rằng đó là sự an trụ của tâm như ngọn đèn trong nơi không có gió.
Ettha ca kiñcāpi ārammaṇaṃ bhinditvā anupavisantā viya kusalapakkhe cattāro dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti saddhā sati ekaggatā paññāti, teneva saddhā ‘‘okappanā’’ti vuttā, sati ca ‘‘apilāpanā’’ti, ekaggatā ‘‘avaṭṭhitī’’ti, paññā ‘‘pariyogāhanā’’ti ca vuttā.
Herein, although four states in the wholesome aspect — saddhā (faith), sati (mindfulness), ekaggatā (one-pointedness), paññā (wisdom) — seem to penetrate and enter the object, like breaking into it, it is for this reason that saddhā is called "application," sati "non-floating," ekaggatā "steadfastness," and paññā "penetrating comprehension."
Ở đây, mặc dù bốn pháp trong khía cạnh thiện là tín (saddhā), niệm (sati), nhất tâm (ekaggatā), tuệ (paññā) thâm nhập vào đối tượng như thể xuyên thủng đối tượng, và chính vì thế mà tín được gọi là “sự quyết định” (okappanā), niệm là “sự không quên” (apilāpanā), nhất tâm là “sự an trụ” (avaṭṭhitī), và tuệ là “sự thâm nhập” (pariyogāhanā).
Akusalapakkhe ca tayo taṇhā diṭṭhi avijjāti.
And in the unwholesome aspect, there are three: taṇhā (craving), diṭṭhi (views), and avijjā (ignorance).
Và ba pháp trong khía cạnh bất thiện là tham (taṇhā), tà kiến (diṭṭhi), vô minh (avijjā).
Tena te eva ‘‘oghā’’ti vuttā.
Therefore, these alone are called "floods" (ogha).
Chính vì thế mà chúng được gọi là “lũ lụt” (oghā).
Tathāpi nesaṃ lakkhaṇādito nānattampi siddhameva.
Nevertheless, their distinctness in terms of characteristics, etc., is also established.
Tuy nhiên, sự khác biệt của chúng về đặc tính, v.v. cũng đã được xác lập.
Akusalapakkhe pana ekaggatā uddhaccasamāgatattā ‘‘ogāhanā’’ti na vuttā.
However, in the unwholesome aspect, ekaggatā is not called "penetrating comprehension" because it is accompanied by agitation (uddhacca).
Trong khía cạnh bất thiện, nhất tâm không được gọi là “sự thâm nhập” (ogāhanā) vì nó tương ưng với phóng dật (uddhacca).
Akusaladhammā hi ekavisaye sampiṇḍanakiccena samādhinā yuttāpi udakasittarajuṭṭhānaṃ viya taṅkhaṇaññeva vikiraṇasabhāvā honti.
Indeed, unwholesome states, even when united with concentration (samādhi) in the function of collecting on a single object, are by nature scattered at that very moment, like a rope sprinkled with water.
Các pháp bất thiện, mặc dù tương ưng với định (samādhi) trong việc kết hợp vào một đối tượng, nhưng chúng có bản chất phân tán ngay lập tức như sợi dây được rắc nước.
Teneva hettha upacārappanāppatti na hoti, kusaladhammā pana yasmā udakaṃ āsiñcitvā āsiñcitvā ākoṭanamajjanādīni katvā upalittaṭṭhānaṃ viya sakalampi divasaṃ niccalapavattanasamatthāti upacārappanāppattāpi hoti, tasmā tattha ogāhanāti vuttāti gahetabbaṃ.
For this very reason, there is no attainment of access or absorption here. Wholesome states, however, because they are capable of remaining steadfast throughout the entire day, like a plastered surface after having water poured on it again and again and then being pounded and rubbed, can attain access and absorption; therefore, it should be understood that "penetrating comprehension" is mentioned in their case.
Chính vì thế mà ở đây không có sự thành tựu cận định và an định, nhưng các pháp thiện, vì chúng có khả năng hoạt động vững chắc suốt cả ngày như một nơi đã được trát vữa bằng cách đổ nước và nhào nặn, v.v., nên chúng cũng thành tựu cận định và an định, do đó cần phải hiểu rằng ở đó được gọi là “sự thâm nhập”.
Saranti tāya, sayaṃ vā sarati, saraṇamattameva vā esāti sati.
It is called sati (mindfulness) because people remember by it, or it itself remembers, or it is merely remembering.
Người ta ghi nhớ nhờ nó, hoặc nó tự ghi nhớ, hoặc nó chỉ là sự ghi nhớ, nên gọi là niệm (sati).
Sā apilāpanalakkhaṇā, asammosanarasā, ārakkhapaccupaṭṭhānā, visayābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānā vā, thirasaññāpadaṭṭhānā, kāyādisatipaṭṭhānapadaṭṭhānā vā.
It has the characteristic of non-floating, the function of non-forgetfulness, the manifestation of protection, or the manifestation of being directed towards the object; its proximate cause is firm perception, or its proximate cause is the foundations of mindfulness (kāyādisatipaṭṭhāna).
Niệm có đặc tính là không quên lãng, có chức năng là không lãng quên, biểu hiện là sự bảo vệ, hoặc biểu hiện là hướng về đối tượng, có cận nhân là tưởng kiên cố, hoặc có cận nhân là các pháp quán niệm xứ (satipaṭṭhāna) như thân v.v...
Ārammaṇe daḷhapatiṭṭhitattā pana esikā viya, cakkhudvārādirakkhaṇato dovāriko viya ca daṭṭhabbā.
Moreover, due to its firm establishment in the object, it should be seen like a pillar, and due to its guarding the eye-door and others, like a doorkeeper.
Do kiên cố an trú vào đối tượng, nó được xem như cột trụ; và do bảo vệ các căn môn như nhãn môn, nó được xem như người gác cổng.
Kāyaduccaritādīhi hirīyatīti hirī, lajjāyetaṃ adhivacanaṃ.
It is called hirī (shame) because one is ashamed of bodily misconduct and so on; this is a term for shame.
Do hổ thẹn với các ác hạnh của thân v.v... nên gọi là tàm (hirī), đây là tên gọi của sự xấu hổ.
Tehiyeva ottappatīti ottappaṃ, pāpato ubbegassetaṃ adhivacanaṃ.
It is called ottappa (moral dread) because one dreads those very things; this is a term for dread of evil.
Do sợ hãi với chính những điều đó nên gọi là quý (ottappaṃ), đây là tên gọi của sự ghê sợ tội lỗi.
Tattha pāpato jigucchanalakkhaṇā hirī, uttāsalakkhaṇaṃ ottappaṃ.
Among these, hirī has the characteristic of disgust towards evil, and ottappa has the characteristic of dread.
Trong đó, tàm có đặc tính là ghê tởm tội lỗi, quý có đặc tính là sợ hãi.
Lajjanākārena pāpakānaṃ akaraṇarasā hirī, uttāsākārena ottappaṃ.
Hirī has the function of not committing evil in the manner of shame, and ottappa in the manner of dread.
Tàm có chức năng là không làm điều ác theo cách xấu hổ, quý thì theo cách sợ hãi.
Asucimakkhitassa, aggisantattassa ca ayoguḷassa gahetuṃ avisahanaṃ viya etesaṃ yathākkamaṃ jigucchanasantāsākārehi pāpākaraṇaṃ veditabbaṃ.
Their non-commission of evil through disgust and dread, respectively, should be understood as being unable to grasp a lump of iron that is smeared with filth or that is burning with fire.
Việc không làm điều ác của chúng theo thứ tự với các cách ghê tởm và sợ hãi nên được hiểu như việc không thể nắm một cục sắt dính đầy chất bẩn và bị lửa đốt nóng.
Vuttākāreneva ca pāpato saṃkocanapaccupaṭṭhānāni etāni, attaparagāravapadaṭṭhānāni kulavadhūvesiyā bhāvo viya, lokapālakāni cāti daṭṭhabbāni.
And these should be understood as having the manifestation of shrinking from evil in the manner stated, and their proximate cause as respect for oneself and others, like the state of a respectable woman and a courtesan, and as protectors of the world.
Chúng có biểu hiện là sự co rút lại khỏi tội lỗi theo cách đã nói, có cận nhân là sự tôn trọng bản thân và người khác như phẩm hạnh của người phụ nữ gia đình, và chúng được xem là những pháp hộ trì thế gian.
Ubhinnampi panesaṃ samuṭṭhānaṃ adhipati sabhāvo lakkhaṇena cāti mātikaṃ ṭhapetvā yathākkamaṃ ajjhattabahiddhāsamuṭṭhānatā, attalokādhipatitā, lajjābhayasabhāvasaṇṭhitatā, sappatissavavajjabhayadassāvitālakkhaṇatā ca aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1 balarāsivaṇṇanā) vitthārato vibhattā, atthikehi taṃ tattheva gahetabbaṃ.
Furthermore, the origin of both of these, having set aside the characteristic of being under the influence of a dominant factor, is expounded in detail in the Aṭṭhasālinī (Dhamma. Sa. Aṭṭha. 1 balarāsivaṇṇanā) as arising from oneself and from external factors, having oneself and the world as dominant factors, being established in the nature of shame and fear, and having the characteristic of showing fear of blameworthy acts due to respect, etc.; those who are interested should refer to it there.
Sự phát sinh của cả hai pháp này, với tính chất là chủ tể và đặc tính, sau khi đặt ra đề mục, đã được giải thích chi tiết trong Aṭṭhasālinī (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 1, Balarāsivaṇṇanā) theo thứ tự là sự phát sinh từ nội tại và bên ngoài, tính chất chủ tể của tự thân và thế gian, sự an trú với tính chất xấu hổ và sợ hãi, và đặc tính là thấy được mối nguy hiểm đáng tránh với sự tôn kính; người nào có nhu cầu nên tìm hiểu ở đó.
Apica alobho cettha dānahetu, adoso sīlahetu, amoho bhāvanāhetu.
Furthermore, alobha here is the cause for generosity, adosa for morality, and amoho for development (bhāvanā).
Hơn nữa, ở đây, vô tham là nhân của bố thí, vô sân là nhân của giới, vô si là nhân của tu tập.
Tīhipi cetehi yathāpaṭipāṭiyā nekkhammasaññā abyāpādasaññā avihiṃsāsaññā honti, tathā adhikaūnaviparītaggahaṇānaṃ abhāvo, tathā piyavippayogaappiyasampayogaicchitālābhadukkhānaṃ, jātijarāmaraṇadukkhānaṃ, petanirayatiracchānagatidukkhānañca abhāvo, tathā bhogamittaattasampattipaccayabhāvo, tathā kāmasukhapariccāgaattakilamathapariccāgamajjhimapaṭipattīnaṃ sambhavo, tathā asubhaappamāṇadhātusaññānaṃ, aniccadukkhaanattasaññānaṃ, dibbabrahmaariyavihārānañca sambhavo hotīti evamādīhi nayehi tesaṃ vitthāro veditabbo.
And through these three, in order, there arise perceptions of renunciation, non-ill-will, and non-harming; likewise, the absence of taking too much, too little, or distortedly; likewise, the absence of the suffering of separation from loved ones, association with disliked ones, not getting what is desired, the suffering of birth, aging, and death, and the suffering of the planes of misery such as the hungry ghosts, hell, and animals; likewise, the condition for the attainment of wealth, friends, and self; likewise, the possibility of abandoning sensual pleasure, abandoning self-mortification, and the middle path; likewise, the possibility of perceptions of ugliness, boundlessness, and elements, perceptions of impermanence, suffering, and non-self, and divine, brahma, and noble abodes—thus their elaboration should be understood through these and other methods.
Và theo thứ tự, nhờ ba pháp này mà có các tưởng ly dục, tưởng vô sân, tưởng vô hại; cũng như không có sự chấp thủ quá nhiều, quá ít hoặc sai lệch; cũng như không có khổ do chia lìa người thương, do gặp gỡ người ghét, do không đạt được điều mong muốn; không có khổ do sinh, già, chết; không có khổ ở các đường ác như ngạ quỷ, địa ngục, súc sinh; cũng như có được tài sản, bạn bè, sự tự thành tựu; cũng như có thể từ bỏ dục lạc, từ bỏ sự tự hành hạ, và có được con đường trung đạo; cũng như có được các tưởng bất tịnh, vô lượng giới, vô thường, khổ, vô ngã, và các trú xứ thiêng liêng, phạm trú, thánh trú. Như vậy, sự giải thích chi tiết về chúng nên được hiểu theo các phương pháp này.
Ettha ca amoho nāma paññā, sā pajānanalakkhaṇā.
Here, amoho is paññā (wisdom), and it has the characteristic of knowing thoroughly.
Trong đó, vô si chính là tuệ (paññā), nó có đặc tính là hiểu biết rõ ràng.
Viññāṇaṃ vijānanalakkhaṇaṃ.
Viññāṇa (consciousness) has the characteristic of knowing.
Thức (viññāṇa) có đặc tính là hiểu biết.
Saññā sañjānanalakkhaṇā.
Saññā (perception) has the characteristic of perceiving.
Tưởng (saññā) có đặc tính là ghi nhận.
Kiṃ panetāsaṃ saññāviññāṇapaññānaṃ nānattanti?
What then is the difference between these—saññā, viññāṇa, and paññā?
Vậy sự khác biệt giữa tưởng, thức và tuệ là gì?
Sañjānanavijānanapajānanameva.
It is merely perceiving, knowing, and knowing thoroughly.
Chính là sự ghi nhận, sự hiểu biết, và sự hiểu biết rõ ràng.
Etāsaṃ hi samānepi jānanabhāve saññāya ‘‘nīlaṃ pīta’’ntiādinā puna saññuppādakamattena ākārena sañjānanamattameva hoti, ajātabuddhidārakassa viya cittavaṭṭādibhāvamattākārena kahāpaṇādidassanaṃ, na tato uddhaṃ.
For, even though there is a common aspect of knowing among them, saññā merely perceives, for example, "blue, yellow" and so on, through the aspect of merely generating a renewed perception, like a child with undeveloped intelligence seeing coins and so on merely as round objects, and nothing further than that.
Mặc dù chúng đều có tính chất biết, nhưng tưởng chỉ là sự ghi nhận theo cách tạo ra tưởng mới về "xanh, vàng" v.v... như việc một đứa trẻ chưa có trí tuệ nhìn thấy đồng tiền vàng v.v... theo cách chỉ là hình tròn, chứ không hơn thế.
Viññāṇassa pana yathāvuttena ca tato visiṭṭhena ca aniccādinā ākārena jānanaṃ hoti, gāmikapurisassa viya yathāvuttena ceva upabhogārahatādinā ca ākārena kahāpaṇādidassanaṃ, na tato uddhaṃ.
Viññāṇa, however, knows in the aforementioned aspect and also in a more specific aspect, such as impermanence and so on, like a villager seeing coins and so on in the aforementioned aspect and also in the aspect of being suitable for use, and nothing further than that.
Thức thì biết theo cách đã nói và theo cách đặc biệt hơn như vô thường v.v... như việc một người dân quê nhìn thấy đồng tiền vàng v.v... theo cách đã nói và theo cách có thể sử dụng được v.v... chứ không hơn thế.
Paññāya pana tehi ca yathāvuttehi nānappakārehi ca maggapātubhāvādihetūhi sabbehi ākārehi pajānanaṃ hoti, heraññikassa viya yathāvuttehi ceva chekakūṭaaddhasārādisabbehi ākārehi ca kahāpaṇādidassanaṃ.
Paññā, however, knows thoroughly in all aspects—the aforementioned ones and various others, due to causes such as the manifestation of the path—like a money-changer seeing coins and so on in the aforementioned aspects and also in all aspects such as genuine, counterfeit, half-value, etc.
Còn tuệ thì hiểu biết rõ ràng theo tất cả các cách đã nói và các cách khác nhau như nguyên nhân xuất hiện đạo lộ v.v... như việc một người thợ kim hoàn nhìn thấy đồng tiền vàng v.v... theo các cách đã nói và tất cả các cách như giả, thật, nửa thật v.v...
Paññāya hi ajānitabbaṃ nāma natthi.
Indeed, there is nothing that paññā cannot know.
Thật vậy, không có gì mà tuệ không biết.
Evaṃ sañjānanavijānanapajānanākārehi etāsaṃ nānattaṃ veditabbaṃ.
Thus, the difference among them should be understood through the aspects of perceiving, knowing, and knowing thoroughly.
Như vậy, sự khác biệt của chúng nên được hiểu theo các cách ghi nhận, hiểu biết và hiểu biết rõ ràng.
Ettha ca cakkhuviññāṇādīni vitakkavīriyādisahajātapaccayavirahato rūpādīsu saññākiccato adhikavijānanakiccaṃ kātuṃ na sakkonti, balapariṇāyakāni viya senaṅgāni paññānuvattakāneva hontīti veditabbāni.
And here, eye-consciousness and so on cannot perform a knowing function superior to the perceiving function regarding forms and so on, due to the absence of co-arising conditions such as vitakka and viriya; they should be understood as merely following paññā, like divisions of an army led by commanders.
Trong đó, nhãn thức v.v... không thể thực hiện chức năng hiểu biết rõ ràng hơn chức năng ghi nhận đối với sắc v.v... do thiếu các duyên đồng sinh như tầm, tinh tấn v.v... chúng được xem như các chi phần của quân đội chỉ tuân theo chỉ huy của tướng lĩnh.
Tenāha bhagavā ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānāti aññatra abhinipātamattā’’tiādi (vibha. 766).
Therefore, the Blessed One said: "By the five consciousnesses one does not thoroughly know any phenomenon, except for merely falling upon it" (Vibh. 766).
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói: "Với năm thức, không có pháp nào được thấu hiểu ngoại trừ sự va chạm đơn thuần" v.v... (Vibh. 766).
Kiṃ panettha passaddhādayo dhammā uddhaccādiṃ vinodetuṃ na sakkonti, yena ime passaddhādayo dhammā na visuṃ vibhattāti?
In this regard, do qualities like tranquility not have the power to eliminate restlessness and so forth, such that these qualities like tranquility are not separately classified?
Trong trường hợp này, phải chăng các pháp khinh an, v.v., không thể loại bỏ phóng dật, v.v., mà các pháp khinh an, v.v., này không được phân loại riêng biệt?
No na sakkonti, ime pana sahitā eva sakkonti, itarathā tesaṃ uppattiyā eva asambhavato.
No, it is not that they cannot; rather, they can only do so when accompanied (by other qualities), otherwise their arising itself would be impossible.
Không phải chúng không thể, nhưng chúng chỉ có thể khi đồng hành, nếu không thì sự sinh khởi của chúng là không thể.
Yathā vā passaddhādīsu vijjamānesu mohāhirikādīnaṃ ujupaṭipakkhabhāvena amohahiriādayo honti, evametepi uddhaccādiujupaṭipakkhabhāvena icchitabbāti gahetabbā.
Just as, when tranquility and other qualities are present, non-delusion and non-shamelessness arise as direct opponents to delusion, lack of shame, etc., so too these should be understood as desired as direct opponents to restlessness, etc.
Hoặc, như khi có khinh an, v.v., thì vô si, vô tàm, v.v., tồn tại do đối nghịch trực tiếp với si, vô tàm, v.v., thì cũng vậy, những pháp này nên được chấp nhận là đối nghịch trực tiếp với phóng dật, v.v.
Yasmā cettha dvīhi dvīhi eva yathāsakaṃ paṭipakkhā haritabbā, tasmā te ete eva dvidhā vibhattā, na amohādayoti ñātabbā.
Since in this context, the respective opponents are to be taken in pairs, it should be known that these very qualities are thus divided into two, not non-delusion and the like.
Vì ở đây, mỗi hai pháp có những đối nghịch riêng của chúng, nên chúng được phân loại thành hai, chứ không phải vô si, v.v., nên phải biết như vậy.
Yevāpanakesu chandoti kattukāmatāyetaṃ adhivacanaṃ, tasmā so kattukāmatālakkhaṇo, ārammaṇapariyesanaraso, ārammaṇena atthikatāpaccupaṭṭhāno, tadevassa padaṭṭhānaṃ.
Among the miscellaneous (qualities), chanda is a designation for the wish to act; thus, it has the characteristic of the wish to act, the function of seeking the object, the manifestation of having a purpose concerning the object, and that object itself is its proximate cause.
Trong các pháp bất định, dục là tên gọi của ý muốn làm; do đó, nó có đặc tính là ý muốn làm; có phận sự là tìm kiếm đối tượng; có biểu hiện là sự mong muốn đối tượng; chính đối tượng là nhân gần của nó.
Ārammaṇaggahaṇe cāyaṃ cetaso hatthappasāraṇaṃ viya daṭṭhabbo.
It should be regarded as like the stretching forth of the mind's hand in grasping an object.
Trong việc nắm bắt đối tượng, nó nên được hiểu như sự vươn tay của tâm.
Ayañca yasmā virajjitabbādīsupi nekkhammādinā saha lobhavisadisena kattukāmatākārena pavattati, tasmā asekhānampi uppajjati.
And since this chanda operates even in objects to be detached from, like renunciation, in the form of a wish to act, distinct from greed, it arises even in Asekhas.
Và vì nó vận hành như một ý muốn làm, khác với tham, cùng với xuất ly, v.v., ngay cả trong những điều đáng lìa bỏ, nên nó cũng sinh khởi nơi các vị vô học.
Lobho pana subhasukhādivipallāsapubbakena abhisaṅgākāreneva pavattatīti ayametesaṃ viseso.
Greed, however, operates only in the form of clinging preceded by perversion concerning what is beautiful, pleasant, etc.; this is the distinction between them.
Còn tham thì vận hành chỉ với hình thức dính mắc, đi trước bởi sự lầm lạc về sự tốt đẹp, sự lạc thú, v.v.; đây là sự khác biệt giữa chúng.
Evaṃ mettākaruṇādīnampi lobhādīhi viseso yathānurūpaṃ ñātabbo.
Similarly, the distinction between loving-kindness, compassion, etc., and greed, etc., should be understood accordingly.
Tương tự, sự khác biệt giữa từ, bi, v.v., với tham, v.v., nên được biết theo cách phù hợp.
Adhimuccanaṃ adhimokkho.
The act of deciding is adhimokkha (decision).
Sự quyết định là thắng giải.
So sanniṭṭhānalakkhaṇo, asaṃsappanaraso, nicchayapaccupaṭṭhāno, sanniṭṭhātabbadhammapadaṭṭhāno, ārammaṇe niccalabhāvena indakhīlo viya daṭṭhabbo.
It has the characteristic of resolve, the function of non-vacillation, the manifestation of certainty, and the phenomenon to be resolved upon is its proximate cause; it should be regarded as an immovable pillar in the object, demonstrating steadiness.
Nó có đặc tính là sự quyết định; có phận sự là không dao động; có biểu hiện là sự chắc chắn; có các pháp cần quyết định làm nhân gần; nên được hiểu như một cây cột trụ vững chắc trên đối tượng.
Nanu ca saddhāpi adhimokkhoti vuccati.
Is it not true that faith is also called adhimokkha?
Phải chăng tín cũng được gọi là thắng giải?
Tathā hi adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti saddhindriyanti vuccatīti?
For it is said that "faith is an faculty" because it acts as an faculty with the characteristic of adhimokkha?
Như vậy, tín căn được gọi là cái làm cho sự quyết định trở thành quyền, tức là có đặc tính là thắng giải?
Saccaṃ, sā ca kho sampasādanabhāvena adhimokkho, ayaṃ pana yathā tathā vā nicchayabhāvenāti na koci virodho.
True, but that (faith) is adhimokkha in the sense of serene confidence, whereas this (adhimokkha) is in the sense of certainty in whatever way it may be, so there is no contradiction.
Đúng vậy, nhưng tín là thắng giải theo nghĩa thanh tịnh, còn cái này là thắng giải theo nghĩa quyết định bằng cách này hay cách khác; nên không có gì mâu thuẫn.
Kiriyā kāro, manasmiṃ kāro manasikāro, purimamanato visadisaṃ manaṃ karotītipi manasikāro, svāyaṃ ārammaṇapaṭipādako vīthipaṭipādako javanapaṭipādakoti tippakāro, tattha ārammaṇapaṭipādako idha manasikāro.
"Doing" is kāra; "doing in the mind" is manasikāra. It is also called manasikāra because it makes the mind different from the preceding mind. This is threefold: object-introducing, process-introducing, and javana-introducing. Here, the object-introducing manasikāra is meant.
Hành động là làm; làm trong tâm là tác ý; cái làm cho tâm khác với tâm trước cũng là tác ý; nó có ba loại: tác ý dẫn dắt đối tượng, tác ý dẫn dắt lộ trình, tác ý dẫn dắt tốc hành; trong đó, tác ý dẫn dắt đối tượng là tác ý được đề cập ở đây.
So sāraṇalakkhaṇo, sampayuttānaṃ ārammaṇesu payojanaraso, ārammaṇābhimukhabhāvapaccupaṭṭhāno, ārammaṇapadaṭṭhāno, saṅkhārakkhandhapariyāpanno.
It has the characteristic of directing, the function of steering the associated states to the object, the manifestation of being face-to-face with the object, and the object is its proximate cause; it is included in the aggregate of mental formations (saṅkhārakkhandha).
Nó có đặc tính là sự hướng đến; có phận sự là thúc đẩy các pháp đồng sanh hướng đến đối tượng; có biểu hiện là sự hướng mặt về đối tượng; có đối tượng làm nhân gần; thuộc về hành uẩn.
Ārammaṇapaṭipādakattena sampayuttānaṃ sārathi viya daṭṭhabbo.
It should be regarded as like a charioteer for its associated states by introducing the object.
Nó nên được hiểu như người đánh xe của các pháp đồng sanh do vai trò dẫn dắt đối tượng.
Vīthipaṭipādakoti pana pañcadvārāvajjanassetaṃ adhivacanaṃ.
By process-introducing is meant the five-door adverting.
Còn tác ý dẫn dắt lộ trình là tên gọi của ngũ môn hướng tâm.
Javanapaṭipādakoti manodvārāvajjanassa, na te idha adhippetā.
By javana-introducing is meant the mind-door adverting; these are not intended here.
Tác ý dẫn dắt tốc hành là của ý môn hướng tâm; những cái đó không được đề cập ở đây.
Ettha cāyaṃ manasikāro samannāhāramattākārena ārammaṇe sampayuttānaṃ payojako, cetanā cetokiriyābhāvena, vitakko pana saṅkappākārena, upanijjhāyanākārena ca abhiniropako.
Here, this manasikāra is the director of the associated states towards the object merely in the sense of bringing them together, while cetanā is so by virtue of being an act of volition, and vitakka by virtue of conceiving and by virtue of closely observing.
Ở đây, tác ý này là cái thúc đẩy các pháp đồng sanh hướng đến đối tượng chỉ với hình thức chú ý đơn thuần; tư thì với hình thức hành động tâm; còn tầm thì với hình thức suy nghĩ, và với hình thức quán sát, tức là đặt tâm vào đối tượng.
Teneva hettha padabhājanīye ‘‘takko saṅkappoti ca, jhānaṅga’’nti ca vuccatīti ayametesaṃ viseso.
For this reason, in the division of terms (padabhājanīya), it is said "conception and thought" and "a factor of jhāna"; this is the distinction among them.
Vì vậy, trong phần phân tích từ ngữ ở đây, nó được gọi là ‘‘tầm là tư duy, và là chi thiền’’; đây là sự khác biệt giữa chúng.
Paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakampanaṃ karotīti karuṇā, kirati vā paradukkhaṃ hiṃsati ca, kirīyati vā dukkhitesu pasārīyatīti karuṇā.
It causes the hearts of good people to tremble when there is suffering in others, hence karuṇā (compassion); or it scatters or harms the suffering of others; or it is scattered or extended towards those who are suffering, hence karuṇā.
Cái làm cho trái tim của những người thiện rung động khi có khổ đau của người khác được gọi là bi; hoặc nó làm tan rã, làm hại khổ đau của người khác; hoặc nó được lan tỏa đến những người đau khổ, nên gọi là bi.
Sā paradukkhāpanayanākārappavattilakkhaṇā, paradukkhāsahanarasā, avihiṃsāpaccupaṭṭhānā, dukkhābhibhūtānaṃ anāthabhāvadassanapadaṭṭhānā.
It has the characteristic of operating in the mode of removing the suffering of others, the function of not enduring the suffering of others, the manifestation of non-harming, and the proximate cause is the perception of the helpless state of those overwhelmed by suffering.
Nó có đặc tính là vận hành với hình thức loại bỏ khổ đau của người khác; có phận sự là không chịu đựng khổ đau của người khác; có biểu hiện là sự không làm hại; có sự thấy rõ trạng thái vô chủ của những người bị khổ đau làm nhân gần.
Modanti tāya taṃsamaṅgino, sayaṃ vā modati, modanamattameva vā tanti muditā.
Those endowed with it rejoice by it, or it itself rejoices, or it is merely rejoicing, hence muditā (sympathetic joy).
Những người có nó thì vui mừng, hoặc tự nó vui mừng, hoặc chỉ là sự vui mừng, nên gọi là hỷ.
Sā pamodalakkhaṇā, anissāyanarasā, arativighātapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ sampattidassanapadaṭṭhānā.
It has the characteristic of joy, the function of non-envy, the manifestation of preventing discontent, and the proximate cause is the perception of the success of beings.
Nó có đặc tính là sự hoan hỷ; có phận sự là không ganh tị; có biểu hiện là sự diệt trừ sự bất mãn; có sự thấy rõ sự thành công của chúng sanh làm nhân gần.
Kasmā panettha mettupekkhā na vuttāti?
Why are mettā and upekkhā not mentioned here?
Vì sao từ và xả không được nói ở đây?
Pubbe gahitattā.
Because they have been included previously.
Vì chúng đã được đề cập trước đó.
Adoso eva hi sattesu hitapharaṇavasena pavattiyaṃ mettā.
For non-aversion itself, when operating towards beings in the manner of pervading with well-wishing, is mettā.
Vô sân chính là từ khi nó vận hành theo cách lan tỏa lợi ích đến chúng sanh.
Tatramajjhattatā eva ca iṭṭhāniṭṭhasattesu majjhattākārena pavattiyaṃ upekkhā.
And tatramajjhattatā itself, when operating towards agreeable and disagreeable beings in an impartial manner, is upekkhā.
Và tâm sở xả chính là xả khi nó vận hành theo cách trung lập đối với chúng sanh đáng yêu và không đáng yêu.
Te ca dhammā niyatā, kevalaṃ pana nesaṃ sattesu mettupekkhābhāvena pavatti aniyatāti.
And these qualities are determinate, but their operation towards beings as mettā and upekkhā is indeterminate.
Và những pháp đó là cố định, chỉ là sự vận hành của chúng đối với chúng sanh dưới hình thức từ và xả là không cố định.
Kāyaduccaritato virati kāyaduccaritavirati.
Abstention from bodily misconduct is abstention from bodily misconduct.
Sự kiêng cữ khỏi thân ác hạnh là thân bất tịnh.
Sesapadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the other two terms.
Đối với hai từ còn lại cũng theo cách này.
Lakkhaṇādito panetā tissopi kāyaduccaritādivatthūnaṃ avītikkamalakkhaṇā, tato saṃkocanarasā, tesaṃ akiriyapaccupaṭṭhānā, saddhāhirottappaappicchatādiguṇapadaṭṭhānā, pāpakiriyato cittassa vimukhabhāvabhūtāti daṭṭhabbā.
From the perspective of characteristics, these three all have the characteristic of not transgressing against bodily misconduct and similar objects, their function is to recoil from them, their manifestation is not performing them, their proximate cause is qualities such as faith, shame, moral dread, and fewness of wishes, and they should be regarded as the mind's turning away from evil actions.
Từ đặc tính, v.v., ba pháp này có đặc tính là không vượt qua các đối tượng như thân ác hạnh, v.v.; có phận sự là thu mình lại khỏi chúng; có biểu hiện là sự không làm chúng; có các đức tính như tín, tàm, quý, thiểu dục, v.v., làm nhân gần; nên được hiểu là trạng thái tâm quay lưng lại với hành động xấu ác.
Evaṃ lakkhaṇādito vinicchayo veditabbo.
Thus, the determination from the perspective of characteristics and so forth should be understood.
Sự phân tích từ đặc tính, v.v., nên được hiểu như vậy.
Nanu ca yadi rāsaṭṭhena khandho, phassādīnaṃ tāva anekattā saṅkhārakkhandhatā yuttā, kathaṃ pana vedanādīnaṃ tiṇṇaṃ khandhatāti?
But if an aggregate is defined by the sense of grouping, then while the aggregate of mental formations is suitable due to the manifoldness of contact and so forth, how can the three, feeling and so forth, be aggregates?
Phải chăng nếu uẩn theo nghĩa tập hợp, thì việc xúc, v.v., có nhiều loại nên là hành uẩn là hợp lý, nhưng ba pháp như thọ, v.v., là uẩn như thế nào?
Upacārato.
By way of convention.
Theo cách ẩn dụ.
Paccekaṃ hi atītādibhedabhinnesu vedanāsaññāviññāṇesu niruḷhopi khandha-saddo tadekadesesu ekekavedanādīsupi samudāyopacārena voharīyatīti tadekadesepi tabbohāro, yathā rukkhassa sākhāya chijjamānāya ‘‘rukkho chijjatī’’tiādīsu viyāti.
Indeed, the term 'khandha', though rooted in feelings, perceptions, and consciousnesses distinguished by past, etc., is conventionally applied to individual feelings and so on, which are parts thereof, by way of the figure of speech for the whole, just as when a branch of a tree is cut, one might say, "the tree is being cut," and so on.
Thật vậy, mặc dù thuật ngữ "uẩn" (khandha) được thiết lập cho các uẩn thọ, tưởng, thức đã được phân loại theo quá khứ, v.v., nhưng nó cũng được sử dụng theo phép ẩn dụ của một tập hợp cho từng phần riêng lẻ của chúng, như từng thọ, v.v. Do đó, cách gọi đó cũng áp dụng cho từng phần của chúng, giống như khi một cành cây bị chặt, người ta nói "cây bị chặt", v.v.
Evaṃ khandhato catubbidhā honti.
Thus, in terms of khandhas, they are fourfold.
Như vậy, theo uẩn, chúng có bốn loại.
Te puna āyatanato duvidhā honti – manāyatanaṃ dhammāyatananti.
Again, in terms of āyatanas, they are twofold: mind-base and phenomenon-base.
Chúng lại có hai loại theo xứ (āyatana) – ý xứ (manāyatana) và pháp xứ (dhammāyatana).
Sañjātisamosaraṇaṭṭhānaṭṭhena hettha cittaṃ manāyatanaṃ, sesā pana aṭṭhatiṃsa dhammā dhammāyatananti.
Here, mind (citta) is the mind-base by virtue of being the place of arising and meeting, while the remaining thirty-eight phenomena are the phenomenon-base.
Ở đây, tâm là ý xứ theo nghĩa là nơi phát sinh và tụ hội, còn ba mươi tám pháp còn lại là pháp xứ.
Evaṃ āyatanato duvidhā honti.
Thus, in terms of āyatanas, they are twofold.
Như vậy, theo xứ, chúng có hai loại.
Te puna dhātuvasena duvidhā manoviññāṇadhātu dhammadhātūti.
Again, in terms of dhātus, they are twofold: mind-consciousness element and phenomenon element.
Chúng lại có hai loại theo giới (dhātu) là ý thức giới (manoviññāṇadhātu) và pháp giới (dhammadhātu).
Nissattanijjīvaṭṭhena hettha cittaṃ manoviññāṇadhātu, sesā dhammadhātūti.
Here, mind (citta) is the mind-consciousness element by virtue of being without a living being or soul, while the remaining are the phenomenon element.
Ở đây, tâm là ý thức giới theo nghĩa không có chúng sinh, không có sinh linh, còn các pháp còn lại là pháp giới.
Evaṃ dhātuvasena duvidhā.
Thus, in terms of dhātus, they are twofold.
Như vậy, theo giới, chúng có hai loại.
Tathā āhārānāhāravasena.
Similarly, in terms of nutriment and non-nutriment.
Tương tự, theo thực (āhāra) và phi thực (anāhāra).
Tattha phasso cetanā cittanti ime tayo dhammā visesapaccayattena yathākkamaṃ ‘‘phassāhāro manosañcetanāhāro viññāṇāhāro’’ti vuccanti, avasesā na āhārāti.
Among these, the three phenomena—contact, volition, and mind—are called "nutriments of contact, nutriment of volitional intention, nutriment of consciousness" respectively, due to their being specific conditions; the remaining are not nutriments.
Trong đó, ba pháp xúc, tư, tâm này được gọi lần lượt là "xúc thực", "ý tư thực", "thức thực" theo nghĩa là nhân duyên đặc biệt; các pháp còn lại không phải là thực.
Kiṃ panete paccayā na honti, ye na āhārāti vucceyyunti?
But are these not conditions, that they are called non-nutriments?
Phải chăng những pháp này không phải là nhân duyên mà lại được gọi là không phải thực?
No na honti, visesapaccayā pana na honti, phassādayo pana tesaṃ dhammānaṃ visesapaccayā honti, visesato vedanādayo ca āharanti.
No, they are not, but they are not specific conditions. Contact and so on, however, are specific conditions for those phenomena, and they specifically bring forth feelings and so on.
Không, chúng không phải là không phải nhân duyên, nhưng chúng không phải là nhân duyên đặc biệt; còn xúc, v.v., là nhân duyên đặc biệt của các pháp đó, và đặc biệt là chúng mang lại thọ, v.v.
Phassāhāro hi tisso vedanāyo āharati, manosañcetanāhāro tayo bhave, viññāṇāhāro paṭisandhināmarūpaṃ.
Indeed, the nutriment of contact brings forth the three feelings; the nutriment of volitional intention brings forth the three existences; the nutriment of consciousness brings forth relinking name-and-form.
Thật vậy, xúc thực mang lại ba thọ; ý tư thực mang lại ba hữu; thức thực mang lại danh sắc tái tục.
Nanu ca so vipāko, idaṃ pana kusalaviññāṇanti?
But that is resultant (vipāka), and this is wholesome consciousness (kusala viññāṇa), is it not?
Chẳng phải đó là quả dị thục, còn đây là thức thiện sao?
Kiñcāpi evaṃ, taṃsarikkhatāya pana viññāṇāhārotveva vuttaṃ.
Even if it is so, it is called the nutriment of consciousness due to its similarity.
Mặc dù là vậy, nhưng vì tương tự nên nó được gọi là thức thực.
Yasmā vā ime ‘‘arūpino āhārā sampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ āhārapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.15) vacanato kabaḷīkārāhāro viya rūpakāyassa upatthambhakaṭṭhena nāmakāyassa āhārapaccayā honti, tasmā imeva ‘‘āhārā’’ti vuttāti veditabbaṃ.
Or, it should be understood that since these formless nutriments are conditions for associated phenomena and for originating rūpa by way of nutriment condition, just like physical nutriment supports the material body, they are conditions for the mental body (nāmakāya); therefore, these alone are called "nutriments."
Hoặc là, vì những thực vô sắc này, theo lời dạy ‘‘Các thực vô sắc là nhân duyên hỗ trợ cho các pháp tương ưng và các sắc do chúng sinh khởi, theo duyên thực’’ nên chúng là nhân duyên thực cho danh thân, giống như đoàn thực hỗ trợ cho sắc thân. Do đó, cần biết rằng chính những pháp này được gọi là "thực".
Evaṃ āhārānāhāravasena duvidhā.
Thus, in terms of nutriment and non-nutriment, they are twofold.
Như vậy, theo thực và phi thực, chúng có hai loại.
Tathā indriyānindriyato.
Similarly, in terms of faculties and non-faculties.
Tương tự, theo căn (indriya) và phi căn (anindriya).
Tattha saddhā vīriyaṃ sati ekaggatā amoho cittaṃ somanassavedanā jīvitanti ime aṭṭha dhammā adhipatiyaṭṭhena yathākkamaṃ ‘‘saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ manindriyaṃ somanassindriyaṃ jīvitindriya’’nti vuccanti, avasesā na ‘‘indriyānī’’ti.
Here, the eight phenomena—faith, energy, mindfulness, one-pointedness, non-delusion, mind, joyful feeling, and life—are called "faculty of faith, faculty of energy, faculty of mindfulness, faculty of concentration, faculty of wisdom, faculty of mind, faculty of joy, and faculty of life" respectively, by way of their dominance; the remaining are not "faculties."
Trong đó, tám pháp này là tín, tinh tấn, niệm, định, vô si, tâm, thọ hỷ, mạng, được gọi lần lượt là "tín căn", "tinh tấn căn", "niệm căn", "định căn", "tuệ căn", "ý căn", "hỷ căn", "mạng căn" theo nghĩa là chủ tể; các pháp còn lại không phải là "căn".
Evaṃ indriyānindriyato duvidhā.
Thus, in terms of faculties and non-faculties, they are twofold.
Như vậy, theo căn và phi căn, chúng có hai loại.
Tathā maggaṅgāmaggaṅgavasena.
Similarly, in terms of path factors and non-path factors.
Tương tự, theo đạo chi (maggaṅga) và phi đạo chi (amaggaṅga).
Tattha amoho vitakko viratittayaṃ vīriyaṃ sati ekaggatāti ime aṭṭha dhammā niyyānaṭṭhena, vimokkhaṭṭhena ca yathākkamaṃ ‘‘sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhī’’ti nāmena ‘‘maggaṅgānī’’ti vuccanti, itare ‘‘amaggaṅgānī’’ti.
Here, the eight phenomena—non-delusion, initial application, the three abstinences, energy, mindfulness, and one-pointedness—are called "path factors" by the names "right view, right intention, right speech, right action, right livelihood, right effort, right mindfulness, right concentration" respectively, by way of their leading out and liberation; the others are "non-path factors."
Trong đó, tám pháp này là vô si, tầm, ba giới, tinh tấn, niệm, nhất tâm, được gọi lần lượt là "chánh kiến", "chánh tư duy", "chánh ngữ", "chánh nghiệp", "chánh mạng", "chánh tinh tấn", "chánh niệm", "chánh định" theo nghĩa là dẫn đến thoát ly và giải thoát, và được gọi là "đạo chi"; các pháp khác là "phi đạo chi".
Pāḷiyaṃ pana lokiyacitte viratīnaṃ aniyatattā, yevāpanakattā ca tā vajjetvā ‘‘pañcaṅgiko maggo hotī’’ti (dha. sa. 58, 121) vuccati.
In the Pāli, however, since the abstinences are not fixed in mundane consciousness, and are merely occasional, by omitting them it is said, "the path is five-factored."
Tuy nhiên, trong Pāḷi, vì các giới không cố định và chỉ là tùy nghi trong tâm thế gian, nên chúng bị loại bỏ và được nói là "con đường có năm chi".
Evaṃ maggaṅgāmaggaṅgavasena duvidhā.
Thus, in terms of path factors and non-path factors, they are twofold.
Như vậy, theo đạo chi và phi đạo chi, chúng có hai loại.
Tathā hetunahetuvasena.
Similarly, in terms of roots and non-roots.
Tương tự, theo nhân (hetu) và phi nhân (ahetu).
Tattha alobho adoso amohoti ime tayo dhammā mūlaṭṭhena hetūti vuccanti, itare nahetūti.
Here, the three phenomena—non-greed, non-hatred, and non-delusion—are called "roots" by virtue of being fundamental; the others are "non-roots."
Trong đó, ba pháp này là vô tham, vô sân, vô si, được gọi là "nhân" theo nghĩa là gốc rễ; các pháp khác là "phi nhân".
Evaṃ hetunahetuvasena duvidhā.
Thus, in terms of roots and non-roots, they are twofold.
Như vậy, theo nhân và phi nhân, chúng có hai loại.
Evaṃ phassāphassavedanāvedanā saññāsaññācittācittādivasenapi vuttanayānusārena yathāyogaṃ saṅgahavibhāgo veditabbo.
Thus, the classification and distinction should be understood accordingly, following the method described, also in terms of contact and non-contact, feeling and non-feeling, perception and non-perception, mind and non-mind, and so on.
Như vậy, theo cách đã trình bày, sự phân loại và tổng hợp cũng cần được hiểu một cách thích hợp theo xúc và phi xúc, thọ và phi thọ, tưởng và phi tưởng, tâm và phi tâm, v.v.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana padabhājanīyasaṅgahavāre (dha. sa. 103 ādayo), tadaṭṭhakathāyañca (dha. sa. aṭṭha. 58-120) gahetabbo.
This is the brief account here; the detailed account should be taken from the chapter on the analysis of terms and aggregates, and its commentary.
Đây là tóm tắt; phần mở rộng cần được lấy từ phần tổng hợp phân tích từ ngữ (Dhammasaṅgaṇī 103 trở đi) và chú giải của nó (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 58-120).
Evaṃ saṅgahato vinicchayo veditabbo.
Thus, the discernment in terms of aggregation should be understood.
Như vậy, cần hiểu sự phân định theo tổng hợp.
Suññato cevāti evaṃ khandhādīhi saṅgahitesu tesu dhammesu tabbinimutto kārakavedakādisabhāvo attā vā sassato vā bhāvo na upalabbhati.
And in terms of emptiness: Thus, in these phenomena aggregated by khandhas and so on, no self or eternal entity with the characteristic of an agent or experiencer, separate from them, is found.
Và theo không tánh (suññatā) – như vậy, trong các pháp được tổng hợp bởi các uẩn, v.v., không tìm thấy một tự ngã có bản chất của người làm, người cảm nhận, v.v., hoặc một hữu thể thường hằng.
Suññā te dhammā attena vā attaniyena vā, kevalaṃ paṭiccasamuppannā, salakkhaṇadhāraṇato dhammamattā, niccasukhādisāravirahato asārā, pavattakaniyāmakābhāvato apariṇāyakā aniccā, dukkhā, anattā, anattaniyā ca hutvā pavattantīti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana padabhājanīyasuññatavāre, tadaṭṭhakathāyañca gahetabboti.
These phenomena are empty of self or anything pertaining to self; they are merely dependently arisen, mere phenomena by virtue of bearing their own characteristics, insubstantial due to being devoid of any essence like permanence or happiness, impermanent, suffering, non-self, and non-self-possessive, by virtue of the absence of a controller or regulator. This is the brief account here; the detailed account should be taken from the chapter on the analysis of terms and emptiness, and its commentary.
Các pháp đó trống rỗng về tự ngã hoặc cái thuộc về tự ngã, chúng chỉ là duyên khởi, chỉ là pháp do mang tự tướng, vô cốt lõi do thiếu yếu tính thường hằng, an lạc, v.v., vô chủ do không có người điều khiển, vô thường, khổ, vô ngã, và không thuộc về tự ngã mà vận hành. Đây là tóm tắt; phần mở rộng cần được lấy từ phần không tánh trong phân tích từ ngữ và chú giải của nó.
Evaṃ suññato vinicchayo veditabbo.
Thus, the discernment in terms of emptiness should be understood.
Như vậy, cần hiểu sự phân định theo không tánh.
Dutiyādīsupi paṭhamakusale vuttanayena dhammuddesādinā sabbo vinicchayo veditabbo.
In the second and subsequent (wholesome cittas) too, the entire discernment, starting with the statement of phenomena, should be understood in the same way as described for the first wholesome (citta).
Trong các tâm thứ hai, v.v., tất cả sự phân định cần được hiểu theo cách đã trình bày trong tâm thiện đầu tiên, thông qua việc liệt kê các pháp, v.v.
Na kevalañca ettheva, ito paresupi sabbattha heṭṭhā vuttasadisānaṃ padānaṃ, dhammānañca attho, sabbo ca vinicchayo ettha vuttanayeneva veditabbo.
And not only here, but everywhere else, the meaning of terms and phenomena similar to those mentioned above, and all discernment, should be understood in the way described here.
Không chỉ ở đây, mà ở tất cả các nơi khác, ý nghĩa của các từ và các pháp tương tự đã được đề cập ở trên, và tất cả sự phân định đều cần được hiểu theo cách đã trình bày ở đây.
Ito paraṃ pana apubbameva vaṇṇayissāma.
From now on, we will explain only what is new.
Từ đây trở đi, chúng tôi sẽ chỉ giải thích những điều mới.
Dutiyacitte tāva sasaṅkhārabhāvamattameva paṭhamacittato viseso, sesaṃ tādisameva.
In the second citta, only the quality of being with prompting (sasaṅkhāra) is the distinction from the first citta; the rest is the same.
Trong tâm thứ hai, chỉ có trạng thái hữu hành là điểm khác biệt so với tâm đầu tiên, phần còn lại là như nhau.
Dutiyakusalaṃ.
The second wholesome (citta).
Tâm thiện thứ hai.
Pañcamachaṭṭhasattamaṭṭhamesu pana sukhasomanassaṭṭhānesu upekkhābhāvo, pītiyā ca abhāvo.
In the fifth, sixth, seventh, and eighth (cittas), there is the absence of equanimity in the place of happiness and joy, and the absence of joy (pīti).
Trong các tâm thứ năm, thứ sáu, thứ bảy, thứ tám, điểm khác biệt là sự hiện diện của xả thọ thay cho hỷ thọ, và sự thiếu vắng hỷ.
Teneva jhānaṅgasaṅgahavāre caturaṅgajjhānatāva viseso, sesaṃ paṭhamadutiyatatiyacatutthacittasadisameva.
Therefore, in the chapter on the aggregation of jhāna factors, the distinction is the four-factored jhāna state; the rest is similar to the first, second, third, and fourth cittas.
Do đó, trong phần tổng hợp thiền chi, điểm khác biệt là trạng thái thiền tứ chi, phần còn lại tương tự như tâm thứ nhất, thứ hai, thứ ba, và thứ tư.
Upekkhāsahagatesu cettha catūsu karuṇāmuditā na uppajjantīti keci vadanti, parikammabhūtānaṃ panettha tāsaṃ uppattiyā mahāaṭṭhakathāyaṃ anuññātattā upacārappattā pana uppajjanti, na itarāti gahetabbaṃ.
Here, some say that compassion and sympathetic joy do not arise in these four cittas accompanied by equanimity, but because their arising as preparatory states (parikamma) is permitted in the Great Commentary, it should be understood that those which have attained access concentration (upacāra) arise, but not the others.
Một số người nói rằng bi và hỷ không sinh khởi trong bốn tâm này đi kèm với xả, nhưng cần hiểu rằng chúng sinh khởi trong trạng thái cận hành vì điều đó được chấp nhận trong Đại Chú Giải, nhưng chúng sinh khởi trong trạng thái cận định, không phải trong trạng thái khác.
Pañcamachaṭṭhasattamaṭṭhamāni.
The fifth, sixth, seventh, and eighth (cittas).
Tâm thứ năm, thứ sáu, thứ bảy và thứ tám.
Visayādippabhedatoti evaṃ dhammuddesādinā vibhattāni aṭṭha kāmāvacarakusalāni ārammaṇavibhāgato paccekaṃ chabbidhāni honti rūpārammaṇaṃ…pe… dhammārammaṇanti.
In terms of object etc. classification: Thus, the eight kāmacara wholesome (cittas), classified by the statement of phenomena etc., are each sixfold in terms of object division: visual object…etc.…phenomenon object.
Theo các loại đối tượng, v.v. – như vậy, tám tâm thiện dục giới đã được phân loại theo việc liệt kê các pháp, v.v., mỗi tâm có sáu loại theo sự phân chia đối tượng: sắc đối tượng…v.v… pháp đối tượng.
Tattha nīlādibhedabhinnā, atītānāgatapaccuppannaajjhattikabāhiraoḷārikasukhumādibhedabhinnā ca vaṇṇadhātu rūpārammaṇaṃ nāma.
Here, the element of color (vaṇṇadhātu), differentiated by blue etc., and differentiated by past, future, present, internal, external, gross, subtle etc., is called visual object.
Trong đó, yếu tố sắc (vaṇṇadhātu) được phân loại theo xanh, v.v., và được phân loại theo quá khứ, vị lai, hiện tại, nội, ngoại, thô, vi tế, v.v., được gọi là sắc đối tượng.
Evaṃ saddārammaṇādīsupi yathānurūpaṃ bhedo veditabbo.
Thus, in the case of sound-objects and so on, the corresponding distinctions should be understood.
Như vậy, đối với thanh cảnh v.v. cũng phải hiểu sự phân biệt tương ứng.
Anāpāthagatā eva hi tāni dibbacakkhuādīnaṃ ārammaṇaṃ, na ca tāni dhammārammaṇāni.
Indeed, those not within range are the objects of the divine eye and so on, and those are not dhammārammaṇa.
Thật vậy, những cảnh không đi vào phạm vi đó là đối tượng của thiên nhãn v.v., và chúng không phải là pháp cảnh.
Rūpādayo hi pañca paccekaṃ dvīsu dvīsu dvāresu ekasmiṃ khaṇe āpāthamāgantvā taṃtaṃdvārikajavanānaṃ, tadanantare manodvārikānañca aparabhāge ca diṭṭhasutādivasenānussarantassa suddhamanodvārikānañca ārammaṇāni honti.
The five sense objects (visual forms, etc.) each come within range at a single moment at the respective doors, becoming objects for the javanā (impulsion consciousness) associated with those doors, and subsequently for the mental-door consciousnesses that follow immediately after, and for the pure mental-door consciousnesses of one recollecting by way of what was seen, heard, and so on, at a later time.
Năm sắc cảnh v.v. riêng biệt, mỗi cảnh, sau khi đi vào phạm vi của hai cửa trong một sát na, sẽ trở thành đối tượng của các tâm tốc hành theo cửa đó, và sau đó là của các tâm tốc hành ý môn, và sau đó nữa là của các tâm ý môn thuần túy khi người ta nhớ lại theo cách đã thấy, đã nghe v.v.
Tathā hi nānāvaṇṇavicittacetiyādidassanaṃ karontassa, dhammaṃ suṇantassa, bherisaddādīhi vā pūjādiṃ karontassa ca gandhamālādīni ghāyitvā, khādanīyabhojanīyādiñca sāyitvā, sukhasamphassāni attharaṇapāvuraṇādīni ca phusitvā manāpabhāvaṃ ñatvā tehi cetiyapūjaṃ karontassa, tattha tattha akusalaṃ vā uppādentassa, tasmiṃ tasmiṃ khaṇe gayhamānāni rūpādipañcārammaṇāni sākhāya akkamanaṃ, pathaviyaṃ chāyāpharaṇañca ekakkhaṇe kurumānaṃ rukkhagge nilīyamānaṃ pakkhino sarīraṃ viya yathāsakaṃ pasādañca ghaṭṭetvā tasmiṃyeva khaṇe bhavaṅgacalanapaccayabhāvena manodvārepi āpāthamāgantvā tato bhavaṅgaṃ vicchinditvā uppannānaṃ āvajjanādivoṭṭhabbanapariyosānānaṃ, vīthicittānaṃ, tadanantarānañca kusalākusalādijavanānaṃ ārammaṇaṃ hutvā tadanantarāsu manodvāravīthīsu ca aparabhāge tathārūpaṃ paccayaṃ āgamma attanā pūjādikaraṇakālesu, diṭṭhasutaghāyitasāyitaphuṭṭhavasenānussarantassa, paccakkhato anubhuyyamānāni viya manodvāre ca ārammaṇāni honti.
Thus, for one observing diverse and variegated stupas and so on, or listening to the Dhamma, or performing worship and so on with drum sounds, or smelling perfumes and garlands, or tasting edibles and food, or touching comfortable coverings and robes, and knowing their pleasantness, and performing stupa worship with them, or generating unwholesome states there and then—at those very moments, the five sense objects (visual forms, etc.) that are apprehended, like the body of a bird perched at the top of a tree that simultaneously steps on a branch and casts a shadow on the ground, having impinged on their respective sense-bases and at that same moment having also come within range of the mind-door by serving as a condition for the vibration of the bhavanga, thereby interrupting the bhavanga and becoming objects for the process-consciousnesses arising, from avajjana (adverting) to voṭṭhabbana (determining), and for the wholesome and unwholesome javanā (impulsion consciousnesses) that immediately follow, and subsequently, in the mental-door thought-processes, by virtue of such a condition, they become objects for the mind-door, as if experienced directly by one recollecting what was seen, heard, smelled, tasted, and touched during the time of performing worship and so on.
Thật vậy, khi một người đang chiêm ngưỡng một bảo tháp được trang trí bằng nhiều màu sắc khác nhau, hoặc đang nghe pháp, hoặc đang cúng dường bằng tiếng trống v.v., hoặc đang ngửi hương hoa v.v., nếm thức ăn, đồ uống v.v., và chạm vào các vật trải, đắp mềm mại dễ chịu v.v., sau khi biết được sự dễ chịu đó, người ấy thực hiện việc cúng dường bảo tháp, hoặc phát sinh bất thiện ở từng nơi, thì năm cảnh sắc v.v. được nắm giữ trong từng sát na đó, giống như thân chim đậu trên ngọn cây, cùng lúc giẫm lên cành và bóng phủ trên mặt đất, sau khi va chạm vào tịnh sắc của riêng mình, trong cùng sát na đó, chúng đi vào phạm vi của ý môn với tư cách là nhân duyên cho sự rung động của tâm hộ kiếp, và từ đó, chúng trở thành đối tượng của các tâm lộ trình, từ tâm khai ý môn đến tâm xác định, đã cắt đứt tâm hộ kiếp và phát sinh, và sau đó là của các tâm tốc hành thiện, bất thiện v.v., và sau đó nữa, trong các lộ trình ý môn, dựa vào nhân duyên như vậy, chúng trở thành đối tượng trong ý môn, giống như được kinh nghiệm trực tiếp khi người ấy nhớ lại theo cách đã thấy, đã nghe, đã ngửi, đã nếm, đã chạm vào trong lúc thực hiện việc cúng dường v.v.
Athāpi pañcahi dvārehi agahitapubbāni buddharūpādīni, dibbarūpādīni ca pañcārammaṇāni savanavasena sallakkhetvā javanakkhaṇe vā aparabhāge sutavaseneva anussaritvā vā pasādaṃ, kammaphalasaddhādiṃ, lobhādiñca uppādentassāpi manodvāre āpāthamāgacchanti.
Furthermore, even for one who has never before apprehended them through the five doors, such as Buddha images and divine forms, the five sense objects (visual forms, etc.), when pondered by way of hearing, or recollected by way of hearing at the moment of javanā or later, come within range of the mind-door, generating faith in kamma-results, or greed, and so on.
Hoặc là, năm cảnh sắc v.v. như Phật tượng v.v. và thiên sắc v.v., chưa từng được nắm giữ qua năm cửa, sau khi được ghi nhận bằng cách nghe, và trong sát na tốc hành hoặc sau đó, sau khi được nhớ lại chỉ bằng cách nghe, chúng cũng đi vào phạm vi của ý môn khi người ấy phát sinh niềm tin, niềm tin vào quả nghiệp v.v., hoặc tham v.v.
Abhiññānaṃ pana suddhamanodvāre eva, tasmā evaṃ pañcadvāre, manodvāre, suddhamanodvāre ca āpāthagatāni atītādibhedabhinnāni sabbānipi pañcārammaṇāni kadācipi dhammārammaṇaṃ na honti, taditarā nāmarūpapaññattiyo dhammārammaṇanti gahetabbaṃ.
For the abhiññā (supernormal knowledges), they are objects of the pure mind-door only. Therefore, the five sense objects, which come within range of the five doors, the mind-door, and the pure mind-door, differentiated by past, etc., are never dhammārammaṇa; rather, the other nāmarūpa (mentality-materiality) and paññatti (concepts) should be understood as dhammārammaṇa.
Đối với các thắng trí, chúng chỉ đi vào ý môn thuần túy. Do đó, tất cả năm cảnh sắc v.v., khi đi vào phạm vi của năm cửa, ý môn và ý môn thuần túy, được phân biệt thành quá khứ v.v., không bao giờ là pháp cảnh; còn các danh, sắc và các khái niệm khác thì được hiểu là pháp cảnh.
Nanu cetāni iṭṭhakantamanāpāni ārammaṇāni lobhassa vatthu, kathamettha kusalaṃ uppajjatīti?
But these desirable, pleasant, and agreeable objects are the basis of greed; how can wholesome states arise here?
Há những cảnh khả ái, dễ chịu, đáng mong muốn này không phải là đối tượng của tham ái sao? Làm sao thiện pháp lại phát sinh ở đây?
Niyamādikāraṇato.
Due to determinacy and other causes.
Do các nguyên nhân như sự quyết định v.v.
Cittaṃ hi ‘‘kusalameva mayā kattabba’’nti pubbe niyamitavasena sabbattha akusalappavattiṃ nivattetvā kusale pariṇāmanavasena ca abhiṇhaṃ āsevitakusalasamudācāravasena ca sappurisūpanissayādiupanissayavasena ca yonisoābhujitavasena cāti imehi kāraṇehi kusalaṃ hutvā uppajjatīti veditabbaṃ.
Consciousness arises as wholesome due to these reasons: (1) having determined beforehand, "I must perform only wholesome actions," (2) averting unwholesome activity everywhere and transforming it into wholesome activity, (3) habitually cultivating wholesome conduct, (4) having the support of good people and other supports, and (5) paying wise attention.
Thật vậy, tâm được biết là phát sinh thành thiện do những nguyên nhân này: do đã quyết định trước rằng “ta phải làm thiện”, do chuyển hóa thành thiện bằng cách ngăn chặn sự phát sinh bất thiện ở mọi nơi, do thường xuyên thực hành các hành vi thiện, do nương tựa vào các điều kiện hỗ trợ như nương tựa vào bậc chân nhân v.v., và do tác ý như lý.
Evamimesu chasu ārammaṇesu uppajjanato paccekaṃ chabbidhāni honti.
Thus, these (consciousnesses) become sixfold, each arising in these six objects.
Như vậy, do phát sinh trên sáu cảnh này, chúng trở thành sáu loại riêng biệt.
Ārammaṇavavatthānakathā.
Discourse on the Determination of Objects.
Phần trình bày về sự phân định đối tượng.
Evaṃ ārammaṇabhedabhinnesu rūpārammaṇaṃ tāva kusalaṃ dasapuññakiriyavatthuvasena dasavidhaṃ hoti.
Thus, among the objects distinguished by the division of objects, the rūpārammaṇa (visual object) is wholesome and is tenfold by way of the ten bases of meritorious deeds.
Như vậy, trong các đối tượng được phân biệt theo loại đối tượng, sắc cảnh thiện có mười loại theo mười căn bản phước nghiệp.
Tattha ekekaṃ pana kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammanti tividhaṃ.
Each of these is threefold: kāyakamma (bodily action), vacīkamma (verbal action), and manokamma (mental action).
Trong đó, mỗi loại lại có ba: thân nghiệp, khẩu nghiệp, ý nghiệp.
Tattha kāyadvāre pavattaṃ kāyakammaṃ, vacīdvāre pavattaṃ vacīkammaṃ, manodvāre pavattaṃ manokammaṃ.
Among these, that which occurs through the bodily door is kāyakamma, that which occurs through the verbal door is vacīkamma, and that which occurs through the mental door is manokamma.
Trong đó, cái xảy ra ở thân môn là thân nghiệp, cái xảy ra ở khẩu môn là khẩu nghiệp, cái xảy ra ở ý môn là ý nghiệp.
Tattha kāyadvāranti kāyaviññatti.
Here, the bodily door is kāyaviññatti (bodily intimation).
Trong đó, thân môn là thân biểu tri.
Vacīdvāranti vacīviññatti.
The verbal door is vacīviññatti (verbal intimation).
Khẩu môn là khẩu biểu tri.
Tāsaṃ vibhāgo rūpavibhattiyaṃ āvi bhavissati.
Their distinctions will be made clear in the explanation of rūpa.
Sự phân biệt của chúng sẽ được làm rõ trong phần phân tích sắc pháp.
Manodvāranti sabbaṃ cetanāsampayuttaṃ cittaṃ vuccati, visesato kusalākusalaṃ.
The mental door is said to be all consciousness accompanied by volition, especially wholesome and unwholesome consciousness.
Ý môn được gọi là tất cả các tâm tương ưng với tư, đặc biệt là thiện và bất thiện.
Taṃ hi sahajātānaṃ cetanānaṃ, kāyaṅgavācaṅgacopanaṃ asampāpuṇitvā pavattānaṃ suddhamanokammānaṃ pavattiokāsadānato dvāranti vuccati, imesu pana tīsu dvāresu pavattā cetanā kāyakammādayo nāma.
It is called a door because it provides an opportunity for the occurrence of volitions, which are concomitant, and for pure mental actions that do not reach the operation of the bodily and vocal organs. And the volitions occurring through these three doors are called kāyakamma and so on.
Nó được gọi là cửa vì nó tạo cơ hội cho sự phát sinh của các ý nghiệp thuần túy, là những nghiệp không cần đến sự thúc đẩy của thân và lời nói, là những nghiệp của các tư đồng sinh. Những tư phát sinh ở ba cửa này được gọi là thân nghiệp v.v.
Apica pāṇātipātādayo, pāṇātipātāveramaṇiādayo ca kāyakammaṃ nāma, musāvādādayo, musāvādāveramaṇiādayo ca vacīkammaṃ nāma, abhijjhādayo, anabhijjhādayo ca manokammaṃ nāma.
Furthermore, acts such as the destruction of life (pāṇātipāta) are kāyakamma, and abstention from the destruction of life is also kāyakamma. False speech and so on are vacīkamma, and abstention from false speech and so on is also vacīkamma. Covetousness and so on are manokamma, and non-covetousness and so on are also manokamma.
Hơn nữa, sát sinh v.v. và sự kiêng cữ sát sinh v.v. được gọi là thân nghiệp; nói dối v.v. và sự kiêng cữ nói dối v.v. được gọi là khẩu nghiệp; tham lam v.v. và không tham lam v.v. được gọi là ý nghiệp.
Kusalapakkhe pana dānādidasapuññakiriyavatthūni ca yathārahaṃ kāyavacīmanokammāni honti.
In the wholesome aspect, the ten bases of meritorious deeds, such as generosity, become kāyakamma, vacīkamma, and manokamma as appropriate.
Về phía thiện, mười căn bản phước nghiệp như bố thí v.v. cũng là thân, khẩu, ý nghiệp tùy theo trường hợp.
Evaṃ yebhuyyavuttito cesa kāyakammādibhāvo vutto pāṇātipātādīnampi vacīdvārādīsu pavattito kesañci purisānaṃ vanacarakādibhāvo viya, dvārānañca kāyakammadvārādibhāvo kesañci gāmānaṃ brāhmaṇagāmādibhāvo viya.
This attribution of kāyakamma and so on is generally made (based on predominance), just as some people are called forest-dwellers and so on, and some villages are called brahmin villages and so on. Even pāṇātipāta and so on can occur through the verbal door and other doors.
Như vậy, thân nghiệp v.v. được nói là phần lớn là như vậy, giống như một số người là thợ săn v.v. do sự phát sinh của sát sinh v.v. ở khẩu môn v.v., và các cửa là thân nghiệp môn v.v. giống như một số làng là làng Bà La Môn v.v.
Akusale tāva ettha pāṇātipātādikāyakammaṃ kāyadvāre, vacīdvāre ca yathārahaṃ samuṭṭhāti, no manodvāre.
Among the unwholesome actions, kāyakamma such as the destruction of life, as appropriate, arises through the bodily door and the verbal door, but not through the mental door.
Ở đây, trong bất thiện, thân nghiệp như sát sinh v.v. phát sinh ở thân môn và khẩu môn tùy theo trường hợp, nhưng không phát sinh ở ý môn.
Tathā musāvādādivacīkammaṃ.
Similarly for vacīkamma such as false speech.
Khẩu nghiệp như nói dối v.v. cũng vậy.
Pāṇātipātādinipphādanatthaṃ hi manodvāre eva cintentassa cetanābyāpādādīsu kammapathappattesu vā kammapathaṃ appattesu vā manokammesu eva pavisanato kāyakammādibhāvaṃ na pāpuṇāti.
For, when one merely contemplates in the mental door for the purpose of carrying out the destruction of life, the volition enters only into manokamma, whether it reaches the path of kamma (kammapatha) in the form of ill-will and so on, or not, and thus does not attain the state of kāyakamma and so on.
Thật vậy, khi một người chỉ suy nghĩ trong ý môn để thực hiện sát sinh v.v., thì tư đó chỉ đi vào các ý nghiệp, dù chúng đã đạt đến đạo nghiệp như ác ý v.v. hay chưa đạt đến đạo nghiệp, nên nó không đạt đến thân nghiệp v.v.
Nanu vijjāmayenāpi kevalaṃ manokammena pāṇātipātādiṃ karontīti?
But do they not perform the destruction of life and so on purely by mental action through magic?
Há không phải người ta thực hiện sát sinh v.v. chỉ bằng ý nghiệp thông qua pháp thuật sao?
Na aloṇabhojanadabbhasayanamantaparijappanādikāyavacīpayogaṃ vinā tassāsijjhanato.
No, because it cannot be accomplished without the application of bodily and verbal actions, such as eating salt-free food, sleeping on grass, or reciting mantras.
Không phải, vì điều đó không thể thành tựu nếu không có sự thực hành thân và khẩu như ăn không muối, nằm trên cỏ, niệm thần chú v.v.
Abhijjhādimanokammaṃ pana tīsupi dvāresu samuṭṭhāti.
However, manokamma such as covetousness arises through all three doors.
Ý nghiệp như tham lam v.v. thì phát sinh ở cả ba cửa.
Abhijjhāya hi kāyena parabhaṇḍaggāhādīnaṃ, byāpādena daṇḍaparāmasanādīnaṃ, micchādiṭṭhiyā titthiyavandanādīnaṃ karaṇakāle, vācāya parasampattipatthanāya ‘‘haññantu bajjhantū’’ti anatthapatthanāya ca titthiyatthutitadatthadīpanādīnañca yathākkamaṃ pavattikāle ca tassa manokammassa kāyavācāsu pavatti veditabbā.
For, during the time of covetousness, when one performs actions like seizing another's goods with the body; during ill-will, when one performs actions like striking with a stick; during wrong view, when one performs actions like worshipping heretics; and with speech, during the time of wishing for another's prosperity, or wishing for harm ("May they be slain, may they be bound"), or praising heretics and explaining their doctrines, respectively—in these instances, the occurrence of that mental action through bodily and verbal means should be understood.
Thật vậy, sự phát sinh của ý nghiệp đó ở thân và khẩu được biết là khi tham lam thì lấy tài sản của người khác bằng thân v.v., khi ác ý thì cầm gậy đánh đập v.v., khi tà kiến thì đảnh lễ ngoại đạo v.v., và khi nói thì cầu mong tài sản của người khác, cầu mong điều bất hạnh như “hãy bị giết, hãy bị bắt”, và ca ngợi ngoại đạo, giải thích ý nghĩa của họ v.v. theo thứ tự.
Kāmāvacarakusalaṃ pana pāṇātipātāveramaṇiādikaṃ kāyavacīmanokammaṃ paccekaṃ dvārattayepi pavattati.
However, wholesome kāmāvacara (sensory-sphere) actions, such as abstention from the destruction of life, which are kāyakamma, vacīkamma, and manokamma, each occur through all three doors.
Còn thiện nghiệp dục giới như kiêng cữ sát sinh v.v. thì thân, khẩu, ý nghiệp riêng biệt đều phát sinh ở cả ba cửa.
Tattha pāṇātipātādīhi samphappalāpapariyosānehi sattahi viramantassa tāva hatthamuddāya, vacībhedena ca samādiyanakāle, manasā viramaṇakāle ca tesaṃ kāyavacīkammānaṃ tīsu dvāresu pavatti veditabbā.
For one who abstains from the seven unwholesome actions culminating in frivolous talk, their occurrence as kāyakamma and vacīkamma through the three doors should be understood during the time of undertaking the precepts with a hand gesture, or with verbal expression, and during the time of abstaining mentally.
Trong đó, khi một người kiêng cữ bảy điều từ sát sinh đến nói phù phiếm, thì sự phát sinh của các thân và khẩu nghiệp đó ở ba cửa được biết là khi người ấy thọ trì bằng cách ra dấu tay, bằng lời nói, và khi người ấy kiêng cữ bằng ý.
Anabhijjhādīhi sahagatena cetasā tajjassa kāyapayogassa, ‘‘paravittupakaraṇaṃ ciraṭṭhitikaṃ hotu, sabbe sattā averā hontu, so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādinā vacīpayogassa, kevalaṃ manopayogassa ca karaṇakāle manokammassa tīsupi dvāresu pavatti veditabbā.
The occurrence of mental kamma through all three doors should be understood when performing a relevant bodily action with a mind accompanied by non-covetousness and so on; a verbal action such as, "May the possessions of others last long," "May all beings be free from animosity," "That Blessed One is an Arahant, a Perfectly Self-Enlightened One"; or merely a mental action.
Khi thực hiện manokamma (ý nghiệp) với tâm đi kèm với vô tham (anabhijjhā) v.v., thông qua việc sử dụng thân (kāyapayoga) tương ứng, việc sử dụng lời nói (vacīpayoga) như “Cầu mong tài sản và vật dụng của người khác được tồn tại lâu dài, cầu mong tất cả chúng sanh không có oan trái, Đức Thế Tôn ấy là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác”, và việc sử dụng thuần túy ý (manopayoga), sự phát sinh của ý nghiệp ở cả ba cửa cần được hiểu.
Ettha ca pañcadvāre uppannāni javanāni kāyavacīkammāni na honti, manokammāni eva.
And here, the impulsion consciousnesses that arise in the five sense doors are not bodily or verbal kamma; they are only mental kamma.
Ở đây, các tâm tốc hành (javana) phát sinh ở năm cửa giác quan không phải là thân nghiệp (kāyavācīkamma) hay khẩu nghiệp (vacīkamma), mà chỉ là ý nghiệp (manokamma).
Tāni ca na kammapathappattāni, kevalaṃ kusalādīni honti.
And these do not attain the status of kamma-paths; they are merely wholesome, etc.
Và chúng không đạt đến mức nghiệp đạo (kammapatha), mà chỉ là thiện (kusala) v.v.
Manodvāre paṭutarappavattāni eva hi kammapathappattāni manokammāni honti, rūpārūpajavanāni pana ekantaṃ bhāvanāmayaṃ manokammameva manodvāre eva ca pavattanti.
Indeed, only mental kamma that occurs with greater intensity in the mind-door attains the status of kamma-paths, while the rūpāvacara and arūpāvacara impulsion consciousnesses are exclusively mind-kamma consisting solely of mental development, and they arise only in the mind-door.
Chỉ những ý nghiệp phát sinh mạnh mẽ ở ý môn mới đạt đến mức nghiệp đạo; còn các tâm tốc hành thuộc sắc giới và vô sắc giới thì nhất định chỉ là ý nghiệp thuộc về sự tu tập (bhāvanāmaya) và chỉ phát sinh ở ý môn.
Kiñcāpi abhiññāñāṇāni viññattidvayajanakāni, tathāpi kāyavacīkammavohāraṃ na labhanti, lokuttarakusalaṃ pana kāyavacīdvāresu anuppajjamānampi micchāvācākammantājīvānaṃ samucchedappahānakārīnaṃ viratīnaṃ vasena kāyavacīkammampi hoti, taditaramaggaṅgavasena manokammampīti ekakkhaṇe tīṇipi kammāni honti, tañca bhāvanāmayaṃ, dvāraṃ panassa manodvārameva.
Even though the Abhiññā knowledges generate the two kinds of communication, they do not acquire the designation of bodily or verbal kamma. However, supramundane wholesome kamma, even though it does not arise in the bodily or verbal doors, becomes bodily and verbal kamma due to the cessation and abandonment of wrong speech, wrong action, and wrong livelihood by means of the abstinences. And it is also mental kamma by way of the other path factors. Thus, all three kammas arise simultaneously in one moment. This kamma is of the nature of mental development, and its door is only the mind-door.
Mặc dù các abhiññāñāṇa (thắng trí) là nhân sinh ra hai loại biểu tri (viññatti), nhưng chúng không được gọi là thân nghiệp hay khẩu nghiệp. Tuy nhiên, thiện pháp siêu thế (lokuttarakusala), dù không phát sinh ở thân môn và khẩu môn, nhưng lại là thân nghiệp và khẩu nghiệp theo nghĩa là các sự chế ngự (virati) có khả năng đoạn trừ hoàn toàn tà ngữ, tà nghiệp và tà mạng; và là ý nghiệp theo nghĩa là các chi đạo khác, nên cả ba nghiệp đều có thể có trong một sát-na. Và đó là nghiệp thuộc về sự tu tập, nhưng cửa của nó chỉ là ý môn.
Yathā ca pāṇātipātāveramaṇiyādīnaṃ vasena kusalassa dvārattaye pavatti vuttā, evaṃ dasapuññakiriyavatthūnampi vasena vattabbā.
Just as the occurrence of wholesome kamma through the three doors has been stated by way of abstinence from killing living beings and so on, so too should it be stated by way of the ten bases of meritorious action.
Cũng như sự phát sinh của thiện pháp ở ba cửa đã được nói đến theo nghĩa là sự kiêng cữ sát sanh v.v., thì cũng cần được nói đến theo nghĩa là mười căn bản phước nghiệp (dasapuññakiriyavatthu).
Aṭṭhakathāsu pana na vicāritā, tathāpi nayato evaṃ veditabbā.
In the Commentaries, however, it has not been investigated, but it should be understood according to this method.
Tuy nhiên, trong các bản Aṭṭhakathā không có phân tích, nhưng theo phương pháp thì cần được hiểu như vậy.
Tesu dānaṃ kāyakammameva, vacīkammampi vā.
Among these, generosity is exclusively bodily kamma, or it may also be verbal kamma.
Trong số đó, bố thí (dāna) chỉ là thân nghiệp, hoặc cũng là khẩu nghiệp.
Pattānuppadānaṃ, abbhanumodanaṃ, desanā vacīkammameva.
Transference of merit, rejoicing in merit, and teaching Dhamma are exclusively verbal kamma.
Hồi hướng phước (pattānuppadāna), tùy hỷ (abbhanumodana), thuyết pháp (desanā) chỉ là khẩu nghiệp.
Sīlaṃ apacitisahagataṃ, veyyāvaccasahagatañca kāyakammampi atthi, vacīkammampi atthi.
Moral conduct accompanied by reverence and accompanied by service exists both as bodily kamma and as verbal kamma.
Giới (sīla) đi kèm với sự cung kính (apacitisahagata), và đi kèm với sự phục vụ (veyyāvaccasahagata) cũng có thân nghiệp, cũng có khẩu nghiệp.
Tattha sīlassa kāyavacīkammabhāvo siddho eva.
Here, the bodily and verbal kamma nature of moral conduct is already established.
Ở đây, việc giới là thân nghiệp và khẩu nghiệp đã được xác định.
Apacitiyā pana pupphapūjādinā, vandanādinā vā pavattikāle kāyakammabhāvo, thutimayapūjādinā pavattikāle vacīkammabhāvo ca veditabbo.
However, the bodily kamma nature of reverence should be understood when it occurs through offerings of flowers and so on, or through veneration and so on, and its verbal kamma nature should be understood when it occurs through offerings of praise and so on.
Còn sự cung kính, khi được thực hiện bằng cách cúng dường hoa v.v., hoặc bằng cách lễ bái v.v., thì cần được hiểu là thân nghiệp; khi được thực hiện bằng cách cúng dường tán thán v.v., thì cần được hiểu là khẩu nghiệp.
Veyyāvaccassāpi sahatthā karaṇakāle kāyakammabhāvo, gilānādīnaṃ catupaccayasamādāpanādivasena, garūhi āṇattasaddena ārocanapakkosanādivasena vacīkammabhāvo ca veditabbo.
Similarly, the bodily kamma nature of service should be understood when performed by one's own hands, and its verbal kamma nature when performed by getting food and necessities for the sick and so on, or by announcing and inviting at the command of elders and so on.
Sự phục vụ cũng vậy, khi tự tay thực hiện thì cần được hiểu là thân nghiệp; khi được thực hiện bằng cách sắp xếp bốn vật dụng cho người bệnh v.v., bằng cách thông báo hoặc mời gọi v.v. theo lời sai bảo của các bậc trưởng thượng, thì cần được hiểu là khẩu nghiệp.
Bhāvanā, savanaṃ, diṭṭhijukammañca manokammameva, abbhanumodanampīti keci.
Mental development, listening to Dhamma, and straightening one's views are exclusively mental kamma, and some say rejoicing in merit also.
Tu tập (bhāvanā), nghe pháp (savana), chỉnh sửa tà kiến (diṭṭhijukamma) chỉ là ý nghiệp; một số người nói tùy hỷ cũng vậy.
Savanampi hi sotadvārānusārena manodvāre eva dhammatthasallakkhaṇavasena pavattikāle manokammameva.
Indeed, listening to Dhamma, when it occurs through observing the meaning of the Dhamma in the mind-door following the ear-door, is also exclusively mental kamma.
Nghe pháp cũng vậy, khi phát sinh ở ý môn theo sự hướng dẫn của nhĩ môn bằng cách nhận biết ý nghĩa của pháp, thì chỉ là ý nghiệp.
Tattha dānaṃ apaciti veyyāvaccaṃ pattānuppadānaṃ desanāti imāni pañca kāyavacīdvāresu eva pavattanti, na manodvāre.
Among these, generosity, reverence, service, transference of merit, and teaching Dhamma—these five—arise only in the bodily and verbal doors, not in the mind-door.
Trong số đó, bố thí, cung kính, phục vụ, hồi hướng phước, thuyết pháp – năm điều này chỉ phát sinh ở thân môn và khẩu môn, không phát sinh ở ý môn.
Ettha ca pattānuppadānadesanānaṃ kāyavikārena pattiṃ dentassa, dhammaṃ desentassa ca kāyadvārepi pavatti veditabbā.
And here, the occurrence of transference of merit and teaching Dhamma in the bodily door should be understood when one gives merit or teaches Dhamma through bodily gestures.
Ở đây, sự phát sinh ở thân môn của việc hồi hướng phước và thuyết pháp cần được hiểu là khi người đó dâng tặng phước bằng cử chỉ thân, và khi người đó thuyết pháp.
Sīlaṃ bhāvanā abbhanumodanaṃ savanaṃ diṭṭhijukammanti imāni pana pañca tīsupi dvāresu pavattanti, ‘‘na punevaṃ karissāmī’’ti cettha manasāva duccaritato viramantassa, abbhanumodantassa ca vasena sīlabbhanumodanānaṃ manodvārepi pavatti veditabbā.
However, moral conduct, mental development, rejoicing in merit, listening to Dhamma, and straightening one's views—these five—arise in all three doors. The occurrence of moral conduct and rejoicing in merit in the mind-door should be understood by way of one who mentally refrains from misconduct with the thought, "I will not do this again," and one who mentally rejoices in merit.
Còn giới, tu tập, tùy hỷ, nghe pháp, chỉnh sửa tà kiến – năm điều này thì phát sinh ở cả ba cửa. Việc giới và tùy hỷ phát sinh ở ý môn cần được hiểu là khi người đó tự mình từ bỏ ác hạnh trong tâm với ý nghĩ “Ta sẽ không làm như vậy nữa”, và khi người đó tùy hỷ.
Yaṃ pana aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘dānamayaṃ kāyavacīmanokammavasena tividhaṃ hotī’’tiādi vuttaṃ, taṃ pubbacetanāvasena manodvāre pavattaṃ gahetvā pariyāyato vuttaṃ, nippariyāyato kāyavacīdvārappavattā sanniṭṭhānacetanāva.
However, what is stated in the Aṭṭhasālinī, "The meritorious act of giving is threefold by way of bodily, verbal, and mental kamma," is said in a figurative sense, taking into account the prior intention that occurs in the mind-door. In the literal sense, it is the decisive intention that occurs in the bodily and verbal doors.
Còn điều đã nói trong Aṭṭhasālinī rằng “Bố thí có ba loại theo thân nghiệp, khẩu nghiệp, ý nghiệp” v.v., điều đó được nói theo phương pháp gián tiếp, lấy ý nghiệp phát sinh ở ý môn theo tư niệm trước (pubbacetanā). Còn theo phương pháp trực tiếp, thì chỉ có tư niệm quyết định (sanniṭṭhānacetanā) phát sinh ở thân môn và khẩu môn.
Teneva hi tattheva vuttaṃ ‘‘vinayapariyāyaṃ patvā hi ‘dassāmi karissāmī’ti vācā bhinnā hotīti.
For this very reason, it is said in the same text: "Indeed, when it comes to the Vinaya method, the words 'I will give, I will do' are uttered.
Chính vì thế mà trong cùng một chỗ đã nói: “Khi đạt đến phương pháp của Luật (Vinaya), lời nói ‘Tôi sẽ cho, tôi sẽ làm’ đã được nói ra.
Iminā lakkhaṇena dānaṃ nāma hoti, abhidhammapariyāyaṃ patvā pana vijjamānakavatthuṃ ārabbha manasā cintitakālato paṭṭhāya kusalaṃ hoti.
By this characteristic, it is called giving. However, when it comes to the Abhidhamma method, it becomes wholesome from the time one thinks about a موجود (existing) object with the mind.
Với đặc điểm này, đó được gọi là bố thí. Còn khi đạt đến phương pháp của Vi Diệu Pháp (Abhidhamma), thì từ thời điểm suy nghĩ trong tâm về một vật hiện có, đó là thiện pháp.
Aparabhāge kāyena vā vācāya vā kattabbaṃ karissatī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1).
Later, one will do what is to be done with the body or with speech" (Dhs.a. 1).
Sau đó, người đó sẽ làm điều cần làm bằng thân hoặc bằng lời nói” (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 1).
Itarathā ‘‘dassāmī’’ti cintitamattenāpi dānaṃ nāma bhaveyya, tathā ca tādisaṃ vatthuṃ yathācintitaniyāmena adentassa dhuranikkhepe adinnādānampi siyā.
Otherwise, merely thinking "I will give" would constitute giving, and in such a case, if one did not give the object as intended, it could lead to the transgression of taking what is not given by abandoning the effort.
Nếu không như vậy, thì chỉ cần suy nghĩ “Tôi sẽ cho” cũng đã là bố thí, và như vậy, đối với người không cho vật đó theo cách đã suy nghĩ, thì việc không cho cũng có thể là trộm cắp.
Evaṃ manasā pāṇātipātādayopi siyuṃ, tañca na yuttaṃ, tasmā vuttanayeneva gahetabbaṃ.
Similarly, killing living beings and so on would also arise merely in the mind, and that is not appropriate. Therefore, it should be understood in the manner stated.
Tương tự, sát sanh v.v. cũng có thể là ý nghiệp, và điều đó không hợp lý, vì vậy cần được hiểu theo cách đã nói.
Atha vā ‘‘sabbaṃ sāpateyyaṃ dinnaññeva haratū’’ti pariccajanasambhavato dānassa manodvārepi pavatti veditabbā.
Alternatively, the occurrence of giving in the mind-door should be understood as possible through the act of relinquishing, such as "Let anyone take all my property; it has been given."
Hoặc, sự phát sinh của bố thí ở ý môn cần được hiểu là do khả năng từ bỏ tài sản với ý nghĩ “Hãy mang hết tài sản của tôi đi”.
Ettha ca dānasīlādikāyakammānaṃ kāyadvāre pavattiyaṃ kammaṃ kāyakammameva, dvārampi kāyadvārameva.
And here, concerning the occurrence of bodily kammas such as giving and moral conduct in the bodily door, the kamma is bodily kamma, and the door is also the bodily door.
Ở đây, đối với các thân nghiệp như bố thí, trì giới v.v. phát sinh ở thân môn, nghiệp đó là thân nghiệp, và cửa cũng là thân môn.
Vacīdvāre pavattiyaṃ kammaṃ kāyakammameva, dvāraṃ pana vacīdvāraṃ.
When it occurs in the verbal door, the kamma is bodily kamma, but the door is the verbal door.
Đối với nghiệp phát sinh ở khẩu môn, nghiệp đó là thân nghiệp, nhưng cửa là khẩu môn.
Manodvāre pavattiyampi kammaṃ kāyakammaṃ, dvāraṃ pana manodvāraṃ.
Even when it occurs in the mind-door, the kamma is bodily kamma, but the door is the mind-door.
Đối với nghiệp phát sinh ở ý môn, nghiệp đó cũng là thân nghiệp, nhưng cửa là ý môn.
Desanābbhanumodanādīnaṃ vacīkammānaṃ vacīdvāre pavattiyaṃ kammampi vacīkammaṃ, dvārampi vacīdvārameva.
Concerning the occurrence of verbal kammas such as teaching Dhamma and rejoicing in merit in the verbal door, the kamma is verbal kamma, and the door is also the verbal door.
Đối với các khẩu nghiệp như thuyết pháp, tùy hỷ v.v. phát sinh ở khẩu môn, nghiệp đó cũng là khẩu nghiệp, và cửa cũng là khẩu môn.
Kāyadvāre pavattiyampi kammaṃ vacīkammameva, dvāraṃ pana kāyadvāraṃ.
Even when it occurs in the bodily door, the kamma is verbal kamma, but the door is the bodily door.
Đối với nghiệp phát sinh ở thân môn, nghiệp đó cũng là khẩu nghiệp, nhưng cửa là thân môn.
Manodvāre pavattiyampi kammaṃ vacīkammaṃ, dvāraṃ pana manodvāraṃ.
Even when it occurs in the mind-door, the kamma is verbal kamma, but the door is the mind-door.
Đối với nghiệp phát sinh ở ý môn, nghiệp đó cũng là khẩu nghiệp, nhưng cửa là ý môn.
Bhāvanādimanokammānaṃ manodvāre pavattiyaṃ kammampi manokammaṃ, dvārampi manodvārameva.
Concerning the occurrence of mental kammas such as mental development in the mind-door, the kamma is mental kamma, and the door is also the mind-door.
Đối với các ý nghiệp như tu tập v.v. phát sinh ở ý môn, nghiệp đó cũng là ý nghiệp, và cửa cũng là ý môn.
Kāyadvāre pavattiyampi kammaṃ manokammameva, dvāraṃ pana kāyadvāraṃ.
Even when it occurs in the bodily door, the kamma is mental kamma, but the door is the bodily door.
Đối với nghiệp phát sinh ở thân môn, nghiệp đó cũng là ý nghiệp, nhưng cửa là thân môn.
Vacīdvāre pavattiyampi kammaṃ manokammameva, dvāraṃ pana vacīdvāraṃ.
Even when it occurs in the verbal door, the kamma is mental kamma, but the door is the verbal door.
Đối với nghiệp phát sinh ở khẩu môn, nghiệp đó cũng là ý nghiệp, nhưng cửa là khẩu môn.
Evaṃ pāṇātipātādīnaṃ, pāṇātipātāveramaṇiādīnañca vuttānusārena kammavavatthānaṃ, dvāravavatthānañca yathānurūpaṃ yojetvā asaṅkarato ñātabbaṃ.
In this way, the classification of kammas and the classification of doors, corresponding to the methods stated for killing living beings and so on, and for abstinence from killing living beings and so on, should be understood without confusion.
Như vậy, sự phân định nghiệp và sự phân định cửa của sát sanh v.v., và sự kiêng cữ sát sanh v.v. cần được biết một cách rõ ràng bằng cách kết hợp tương ứng theo cách đã nói.
Idāni yasmā dasavidhāni cetāni puññakiriyavatthūni tīsu evaṃ saṅgayhanti dānamaye sīlamaye bhāvanāmayeti.
Now, because these ten bases of meritorious action are included in these three: meritorious acts of giving, moral conduct, and mental development.
Bây giờ, vì mười căn bản phước nghiệp này được tóm gọn trong ba loại: bố thí, trì giới, tu tập như vậy.
Pattānuppadānaṃ hi dānamaye saṅgayhati, ‘‘abbhanumodanampī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 156-159 puññakiriyavatthādikathā) aṭṭhakathāyaṃ.
Indeed, the transference of merit is included in giving, and "rejoicing in merit" also (Dhs.a. 156-159, Puññakiriyavatthādikathā) in the Commentaries.
Hồi hướng phước được tóm gọn trong bố thí, “tùy hỷ cũng vậy” (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 156-159, phần về căn bản phước nghiệp) trong Aṭṭhakathā.
Apacitiveyyāvaccāni sīlamaye.
Reverence and service are included in moral conduct.
Cung kính và phục vụ trong trì giới.
Desanāsavanadiṭṭhijukammāni bhāvanāmaye, tasmā rūpārammaṇassa kusalassa dānasīlabhāvanāvasena dvārattayappavattiṃ yojetvā dassessāma.
Teaching Dhamma, listening to Dhamma, and straightening one's views are included in mental development. Therefore, we will illustrate the occurrence of wholesome kamma pertaining to a visible object through the three doors by way of giving, moral conduct, and mental development.
Thuyết pháp, nghe pháp và chỉnh sửa tà kiến trong tu tập. Vì vậy, chúng ta sẽ trình bày sự phát sinh của thiện pháp đối với đối tượng sắc (rūpārammaṇa) ở ba cửa theo nghĩa bố thí, trì giới và tu tập.
Tadanusāreneva itaresaṃ vasenāpi sakkā ñātunti.
According to this, it can also be understood by way of the others.
Theo đó, cũng có thể biết được theo nghĩa của các điều khác.
Kusalaṃ hi vaṇṇārammaṇaṃ hutvā uppajjamānaṃ dānasīlabhāvanāvaseneva tīsu dvāresu pavattati.
Indeed, wholesome kamma, arising with a visible object, occurs through the three doors only by way of giving, moral conduct, and mental development.
Thiện pháp, khi phát sinh làm đối tượng sắc, thì phát sinh ở ba cửa theo nghĩa bố thí, trì giới và tu tập.
Yadā hi nīlapītādivaṇṇavicittaṃ pupphavatthādideyyadhammaṃ labhitvā ‘‘vaṇṇadānaṃ me bhavissatī’’ti vaṇṇavasena ābhujitvā cetiyādīsu sahatthena pūjeti, tadā rūpārammaṇaṃ dānamayaṃ kāyadvāre pavattati, tañca pubbacetanā sanniṭṭhānacetanā aparacetanāti tividhaṃ hoti.
When one obtains an offering such as flowers or cloth, variegated with blue, yellow, and other colors, and applies one's mind to it with the thought, "This will be my offering of color," and offers it by hand at a Cetiya or similar place, then a meritorious act of giving pertaining to a visible object arises in the bodily door. And this is threefold: prior intention, decisive intention, and subsequent intention.
Khi người đó nhận được vật cúng dường như hoa, y phục v.v. có màu sắc xanh, vàng v.v. đa dạng, rồi suy nghĩ theo sắc “Đây sẽ là bố thí về sắc của tôi”, và tự tay cúng dường lên bảo tháp v.v., lúc đó bố thí thuộc về đối tượng sắc phát sinh ở thân môn, và nó có ba loại: tư niệm trước (pubbacetanā), tư niệm quyết định (sanniṭṭhānacetanā), tư niệm sau (aparacetanā).
Evaṃ uparipi sabbavāresu tividhatā veditabbā.
Similarly, the threefold nature should be understood in all doors above.
Tương tự, ở tất cả các cửa phía trên cũng cần được hiểu là có ba loại.
Yadā pana tadeva yathāvuttavatthuṃ vācāya āṇāpetvā puttadārādīhi dāpeti, tadārūpārammaṇaṃ dānamayaṃ vacīdvāre pavattati.
However, when one instructs one's children, wife, etc., to give that very object as described, then a meritorious act of giving pertaining to a visible object arises in the verbal door.
Còn khi người đó sai bảo con cái v.v. bằng lời nói để bố thí vật đã nói trên, lúc đó bố thí thuộc về đối tượng sắc phát sinh ở khẩu môn.
Yadā pana tadeva vijjamānakavatthuṃ ‘‘dassāmī’’ti cinteti, paccāsīsati, yathādhippāyaṃ nipphādessati, tadā pubbacetanāvasena pariyāyato dānamayaṃ manodvāre pavattati nāma.
However, when one thinks, 'I will give' that very existing object, anticipates it, and brings it to fruition as intended, then by way of prior volition, indirectly, the meritorious deed of giving (dānamaya) occurs through the mind-door.
Tuy nhiên, khi người ấy suy nghĩ về chính vật hiện có đó rằng "tôi sẽ cho", mong mỏi, và sẽ thực hiện theo ý định, thì khi ấy, theo cách gián tiếp thông qua tiền tư, được gọi là tâm dāna-maya (công đức do bố thí) khởi lên ở tâm môn.
Evaṃ rūpārammaṇaṃ dānamayaṃ dvāravasena tividhaṃ hoti.
Thus, the meritorious deed of giving, with a visible object (rūpārammaṇa), is threefold by way of the doors.
Như vậy, công đức dāna-maya có đối tượng sắc, xét theo môn, có ba loại.
Yadā pana vuttappakāravaṇṇaṃ deyyadhammaṃ labhitvā ‘‘evaṃ manāpavaṇṇānaṃ pariccajanaṃ nāma mayhaṃ kulavaṃsāgatavattameta’’nti sahatthā pūjeti, tādisavaṇṇavantaṃ vā parapariggahitādibhogasampattiṃ pariccajitvā sīlaṃ rakkhati, tadā rūpārammaṇaṃ sīlaṃ kāyadvāre ca pavattati.
However, when one obtains a donor item (deyyadhamma) of the aforementioned kind of pleasing appearance, and thinks, 'Donating such pleasingly colored things is a custom inherited by my family line,' and offers it personally, or having relinquished wealth and possessions of such an appearance acquired by others, observes sīla, then sīla, with a visible object (rūpārammaṇa), occurs through the body-door.
Tuy nhiên, khi người ấy nhận được vật thí có sắc tướng như đã nói, rồi tự tay cúng dường với ý nghĩ rằng "việc từ bỏ những sắc tướng đẹp đẽ như vậy là tập quán kế thừa từ dòng dõi của ta", hoặc giữ gìn giới bằng cách từ bỏ tài sản sung túc như vật sở hữu của người khác có sắc tướng như vậy, thì khi ấy, giới có đối tượng sắc khởi lên ở thân môn.
Yadā pana vuttappakāravaṇṇaṃ deyyadhammaṃ kulavaṃsādivasena vācāya āṇāpetvā parehi dāpeti, tādisaṃ vā parapariggahitādiṃ vācāya apanetvā sīlaṃ rakkhati, tadā rūpārammaṇaṃ sīlaṃ vacīdvāre pavattati.
However, when one, by word, orders others to give a donor item of the aforementioned kind of pleasing appearance, in accordance with family tradition, or by word, removes such (possessions) acquired by others and observes sīla, then sīla, with a visible object (rūpārammaṇa), occurs through the speech-door.
Khi người ấy, do dòng dõi v.v., dùng lời nói ra lệnh cho người khác bố thí vật thí có sắc tướng như đã nói, hoặc giữ gìn giới bằng cách dùng lời nói ngăn cản (việc chiếm đoạt) vật sở hữu của người khác như vậy, thì khi ấy, giới có đối tượng sắc khởi lên ở khẩu môn.
Yadā pana tādisaṃ vijjamānakavatthuṃ kulavaṃsādivasena ‘‘dassāmī’’ti, tādisaṃ parapariggahitādikaṃ anāmasitvā ‘‘sīlaṃ rakkhissāmī’’ti vā cinteti, tadā rūpārammaṇaṃ sīlaṃ manodvāre pavattati.
However, when one thinks, 'I will give' such an existing object in accordance with family tradition, or without touching such (possessions) acquired by others, thinks, 'I will observe sīla,' then sīla, with a visible object (rūpārammaṇa), occurs through the mind-door.
Khi người ấy suy nghĩ về vật hiện có như vậy rằng "tôi sẽ cho" do dòng dõi v.v., hoặc "tôi sẽ giữ gìn giới" bằng cách không chiếm đoạt vật sở hữu của người khác như vậy, thì khi ấy, giới có đối tượng sắc khởi lên ở tâm môn.
Evaṃ rūpārammaṇaṃ sīlamayaṃ dvāravasena tividhaṃ hoti.
Thus, sīla, with a visible object (rūpārammaṇa), is threefold by way of the doors.
Như vậy, công đức sīla-maya (công đức do trì giới) có đối tượng sắc, xét theo môn, có ba loại.
Yadā pana vuttappakāraṃ vaṇṇavantaṃ datvā tadeva vaṇṇaṃ, sabbaṃ vā rūpāyatanaṃ caṅkamanto aniccādito vipassati, tadā rūpārammaṇaṃ bhāvanāmayaṃ kāyadvāre pavattati.
However, when one, having given a beautiful object of the aforementioned kind, contemplates that very beauty, or all visible objects (rūpāyatana), as impermanent and so on, while walking, then mental development (bhāvanāmaya) with a visible object (rūpārammaṇa) occurs through the body-door.
Tuy nhiên, khi người ấy, sau khi đã cho vật có sắc tướng như đã nói, rồi quán sát chính sắc tướng đó hoặc toàn bộ sắc xứ theo phương diện vô thường v.v. trong lúc đi kinh hành, thì khi ấy, công đức bhāvanā-maya (công đức do tu tiến) có đối tượng sắc khởi lên ở thân môn.
Tadeva vacībhedaṃ katvā sammasantassa rūpārammaṇaṃ bhāvanāmayaṃ vacīdvāre pavattati.
When one contemplates that very (object) by making a verbal utterance, then mental development (bhāvanāmaya) with a visible object (rūpārammaṇa) occurs through the speech-door.
Khi người ấy thẩm sát chính đối tượng đó bằng cách phân tích qua lời nói, thì công đức bhāvanā-maya có đối tượng sắc khởi lên ở khẩu môn.
Tadeva kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā sammasantassa rūpārammaṇaṃ bhāvanāmayaṃ manodvāre pavattati.
When one contemplates that very (object) without moving body parts or vocal parts, then mental development (bhāvanāmaya) with a visible object (rūpārammaṇa) occurs through the mind-door.
Khi người ấy thẩm sát chính đối tượng đó mà không vận dụng thân phần hay lời nói, thì công đức bhāvanā-maya có đối tượng sắc khởi lên ở tâm môn.
Evaṃ rūpārammaṇaṃ bhāvanāmayaṃ dvāravasena tividhaṃ hoti.
Thus, mental development (bhāvanāmaya) with a visible object (rūpārammaṇa) is threefold by way of the doors.
Như vậy, công đức bhāvanā-maya có đối tượng sắc, xét theo môn, có ba loại.
Iti rūpārammaṇassa kusalassa tividhapuññakiriyavatthuvasena navasu kammadvāresu pavattivibhāgo veditabbo.
In this way, the distinction of the occurrence of wholesome rūpārammaṇa through the nine doors of action, according to the three kinds of meritorious deeds, should be understood.
Như thế, cần phải hiểu sự phân chia về diễn tiến của thiện pháp có đối tượng sắc trong chín nghiệp môn theo ba phước sự.
Imināva nayena rūpārammaṇassa kusalassa dasapuññakiriyavatthuvasenāpi tiṃsāya kammadvāresu pavattivibhāgo yojetvā ñātabbo.
In this same manner, the distinction of the occurrence of wholesome rūpārammaṇa through the thirty doors of action, according to the ten kinds of meritorious deeds, should be applied and understood.
Cũng theo phương pháp này, cần phải áp dụng và hiểu sự phân chia về diễn tiến của thiện pháp có đối tượng sắc trong ba mươi nghiệp môn theo mười phước sự.
Yathā ca rūpārammaṇassa, evaṃ saddārammaṇādīnampi pañcannaṃ kusalānaṃ puññakiriyavatthudvārehi vibhāgo, yojanānayo ca yathānurūpaṃ ñātabbo.
And just as with rūpārammaṇa, so too the distinction and method of application for the five wholesome deeds with sound objects (saddārammaṇa) and so on, through the doors of meritorious deeds, should be understood appropriately.
Và như đối với đối tượng sắc, cũng cần phải hiểu sự phân chia của năm thiện pháp có đối tượng thanh v.v. qua các phước sự và các môn, cùng với phương pháp áp dụng, một cách tương ứng.
Apica saddaṃ nāma kandamūlaṃ viya hatthena gahetvā dātuṃ na sakkā.
Furthermore, sound cannot be taken by hand and given, like a root or tuber.
Hơn nữa, âm thanh không thể được cầm bằng tay để cho đi như củ rễ.
Yadā pana ‘‘saddadānaṃ me’’ti ābhujitvā bheriāditūriye tiṇṇaṃ ratanānaṃ deti, tehi upahāraṃ vā karoti, dhammakathikādīnaṃ sarabhesajjādiṃ deti, dhammassavanaṃ ghoseti, sarabhaññadhammakathādiṃ vā karoti, tadā kusalaṃ saddārammaṇaṃ hoti.
However, when one focuses, 'This is a gift of sound for me,' and makes offerings to the Three Jewels with drums and other musical instruments, or offers medicines for a cough and so on to Dhamma speakers, announces the listening to Dhamma, or performs Dhamma speaking with recitation, then the wholesome deed has sound as its object (saddārammaṇa).
Tuy nhiên, khi người ấy, sau khi suy xét rằng "đây là sự bố thí âm thanh của ta", rồi dâng cúng các nhạc cụ như trống v.v. lên Tam Bảo, hoặc thực hiện sự cúng dường bằng chúng, hoặc cúng dường thuốc trị giọng v.v. cho các vị pháp sư, hoặc thông báo về buổi nghe pháp, hoặc thực hiện việc tụng kinh, thuyết pháp v.v., thì khi ấy, thiện pháp có đối tượng thanh khởi lên.
Evaṃ gandhādivatthupariccāgepi gandhādiārammaṇaṃ.
Similarly, in giving objects like scents, there is a scent object and so on.
Tương tự, trong việc từ bỏ các vật như hương v.v., thiện pháp có đối tượng hương v.v. khởi lên.
Dhammārammaṇaṃ pana ojājīvitindriyatadāyattānaṃ vasena ñātabbaṃ.
The Dhamma object (dhammārammaṇa), however, should be understood in terms of vitality (oja), life faculty (jīvitindriya), and their dependent phenomena.
Còn đối tượng pháp thì cần được hiểu qua phương diện oja (dưỡng tố), jīvitindriya (mạng căn), và các pháp phụ thuộc vào chúng.
Yadā hi ojavantāni annapānasappinavanītādīni ‘‘ojadānaṃ me bhavissatī’’ti deti, gilānānaṃ bhesajjaṃ vā vejjaṃ vā upanetvā, pāṇoparodhakaṃ āvudhajālakuminādiṃ vināsetvā vā, vajjhappatte pāṇino mocetvā vā ‘‘jīvitadānaṃ me bhavissati jīvitāyattavuttitāya, pañcapasādasoḷasasukhumarūpacittacetasikānaṃ vasena pasādādidānaṃ me bhavissatī’’ti ca manasi karoti, tadā kusalaṃ dhammārammaṇaṃ hoti.
Indeed, when one gives nutritious food, drink, ghee, butter, and so on, thinking, 'This will be a gift of vitality for me,' or provides medicine or a physician to the sick, or destroys nets, traps, etc., that harm living beings, or releases living beings subject to punishment, and thinks, 'This will be a gift of life for me, due to sustaining life,' and also thinks, 'This will be a gift of sensitivity (pasāda) and so on, in terms of the five sensitive physical bases (pasāda), the sixteen subtle physical phenomena, consciousness, and mental factors,' then the wholesome deed has Dhamma as its object (dhammārammaṇa).
Bởi vì, khi người ấy bố thí các vật như đồ ăn, thức uống, bơ, sữa có chứa dưỡng tố với ý nghĩ rằng "đây sẽ là sự bố thí dưỡng tố của ta", hoặc sau khi mang thuốc hay thầy thuốc đến cho người bệnh, hoặc sau khi phá hủy các dụng cụ sát sanh như vũ khí, lưới, bẫy v.v., hoặc sau khi giải thoát các chúng sinh bị kết án tử hình, rồi tâm niệm rằng "đây sẽ là sự bố thí mạng sống của ta, vì sự sống phụ thuộc vào mạng căn, và đây sẽ là sự bố thí tịnh sắc v.v. của ta qua phương diện năm tịnh sắc, mười sáu sắc tế, tâm và tâm sở", thì khi ấy, thiện pháp có đối tượng pháp khởi lên.
Sesaṃ tādisameva.
The rest is similar.
Phần còn lại cũng tương tự như vậy.
Ayaṃ nānāvatthūsu ṭhitārammaṇānaṃ yojanā.
This is the application of objects present in various things.
Đây là sự áp dụng các đối tượng nằm trong các vật khác nhau.
Ekavatthusmimpi chārammaṇaṃ labbhateva.
Even in a single object, six objects can be obtained.
Ngay cả trong một vật, sáu đối tượng cũng có thể có được.
Piṇḍapātasmiṃ hi manāpo vaṇṇo, khādanakāle murumurāyanasaddo, gandho, raso, phoṭṭhabbaṃ, ojā, tadāyattā vā jīvitapasādādayo, tabbisayāni ca viññāṇādīnīti chārammaṇampi veditabbaṃ.
In a bowl of alms food, there is a pleasing color, a crunching sound when eating, a scent, a taste, a tangible sensation, vitality (oja), or life, sensitive physical bases (pasādādayo), etc., dependent on it, and also consciousnesses and so on pertaining to these objects; thus, it should be understood as having six objects.
Bởi vì, trong vật thực khất thực, có sắc đẹp, có tiếng "murumura" khi nhai, có hương, có vị, có xúc, có dưỡng tố, hoặc có mạng căn, tịnh sắc v.v. phụ thuộc vào đó, và có các thức v.v. liên quan đến chúng, nên cần biết rằng cũng có sáu đối tượng.
Evaṃ cīvarādīsu ceva vatthādīsu ca yathānurūpaṃ ñātabbaṃ.
Similarly, in robes and other items, and in objects and so on, it should be understood appropriately.
Tương tự, trong các vật như y v.v. và các vật dụng khác, cần hiểu một cách tương ứng.
Etthapi dānasīlabhāvanāmayatā, kāyavacīmanokammabhāvo ca vuttanayeneva veditabbo.
Here too, the nature of giving, sīla, and mental development (dānasīlabhāvanāmayatā), and the nature of bodily, verbal, and mental actions should be understood in the manner stated.
Ở đây, tính chất dāna-sīla-bhāvanā-maya (công đức do bố thí, trì giới, tu tiến) và trạng thái thân, khẩu, ý nghiệp cũng cần được hiểu theo phương pháp đã nói.
Yathā ca kusalānaṃ, evaṃ akusalānampi ārammaṇakammadvāravavatthānaṃ, apuññakiriyavatthūsu yojanānayo ca vuttānusārena yathāyogaṃ ñātabbo.
And just as with wholesome deeds, so too the arrangement of objects and doors of action for unwholesome deeds (akusalānaṃ), and the method of applying them to unmeritorious deeds, should be understood appropriately according to what has been stated.
Và như đối với các thiện pháp, cũng cần hiểu sự xác định về đối tượng và nghiệp môn của các bất thiện pháp, cùng với phương pháp áp dụng trong các bất phước sự, theo cách đã trình bày một cách thích hợp.
Evaṃ ārammaṇato, puññakiriyavatthuto, kammato, dvārato ca anekasahassappabhedesu cetesu kusalesu upaḍḍhāni pana ñāṇasampayuttāni catunnaṃ adhipatīnaṃ vasena paccekaṃ catubbidhāni, ñāṇavippayuttāni pana upaḍḍhāni vīmaṃsādhipativajjitādhipatittayavasena paccekaṃ tividhāni, tadubhayāni puna hīnattikavasena paccekaṃ tividhāni, tāni puna aparimāṇesu pana cakkavāḷesu paccekaṃ aparimāṇesu sattesu ekekasmiṃ atītānāgatapaccuppannaoḷārikasukhumatādīhi anantehi pakārehi uppajjanato anantāparimāṇāni honti.
Thus, among these wholesome deeds, which are divided into thousands of kinds according to object, meritorious deed, action, and door, half are associated with knowledge (ñāṇasampayutta) and are each fourfold by way of the four dominants (adhipatī); the other half, disassociated from knowledge (ñāṇavippayutta), are each threefold by way of the three dominants, excluding the dominant of investigation (vīmaṃsādhipati); these two (knowledge-associated and knowledge-disassociated) are again each threefold according to being inferior, middling, or excellent; and these, furthermore, occurring in infinite ways through past, future, present, coarse, subtle, and so on, in each of the innumerable beings in countless world-systems, become infinite and immeasurable.
Như vậy, trong số các tâm thiện này, vốn có hàng ngàn loại khác nhau xét theo đối tượng, phước sự, nghiệp và môn, thì một nửa là tương ưng trí, mỗi loại lại có bốn loại theo bốn adhipati (chủ); còn một nửa là bất tương ưng trí, mỗi loại lại có ba loại theo ba adhipati trừ vīmaṃsādhipati (trạch pháp chủ); rồi cả hai loại đó, mỗi loại lại có ba loại theo ba bậc hạ-trung-thượng; rồi chúng lại trở nên vô lượng vô biên do khởi lên theo vô số cách thức như quá khứ, vị lai, hiện tại, thô, tế v.v. trong mỗi một chúng sinh trong vô lượng thế giới. Do đó, chúng là vô lượng vô biên.
Tāni sabbāni sambuddho anantena buddhañāṇena mahātulāya tulayamāno viya, mahātumbe pakkhipitvā minayamāno viya sabbākārato paricchinditvā mahākaruṇāya kāmāvacaraṭṭhena sarikkhatāya ekattaṃ upanetvā, puna somanassupekkhāsahagataṭṭhena, ñāṇasampayuttavippayuttaṭṭhena, asaṅkhārikasasaṅkhārikaṭṭhena ca koṭṭhāse katvā desesi, yathā taṃ lokavidū satthā devamanussānanti.
All these, the Perfectly Enlightened One, the Teacher who knows the world, weighing them as if with a great balance with infinite Buddha-knowledge, or measuring them as if putting them into a great container, completely distinguished them in every aspect with great compassion, and brought them to a unity as kamāvacara in terms of their similarity, and then taught them by making divisions in terms of being accompanied by joy or equanimity, associated with or disassociated from knowledge, and unprompted or prompted, for devas and humans.
Bậc Toàn Giác, bằng Phật trí vô biên, đã thấu triệt tất cả chúng từ mọi phương diện, như thể đang cân bằng một chiếc cân lớn, như thể đang đo lường sau khi đổ vào một cái bầu lớn, rồi với lòng đại bi, Ngài đã quy chúng về một mối do có cùng bản chất thuộc Dục giới; sau đó, Ngài lại phân chia thành các phần do cùng đi kèm với thọ hỷ hoặc thọ xả, do tương ưng trí hoặc bất tương ưng trí, và do là vô trợ hoặc hữu trợ, rồi thuyết giảng, đúng như Ngài là bậc Thế Gian Giải, là Đạo Sư của chư thiên và nhân loại.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana ādito paṭṭhāya dhammasaṅgaṇiyā (dha. sa. 1), tadaṭṭhakathāya ca aṭṭhasāliniyā (dha. sa. aṭṭha. 1) sabbākārato ñātabboti.
This is the summary here; the detailed explanation, however, from the beginning, should be known in all aspects from the Dhammasaṅgaṇī and its commentary, the Aṭṭhasālinī.
Đây là phần tóm tắt ở đây, còn phần chi tiết thì cần được hiểu từ mọi phương diện từ đầu trong bộ Dhammasaṅgaṇī và trong bộ chú giải của nó là Aṭṭhasālinī.
Evaṃ visayādippabhedato vinicchayo veditabbo.
Thus, the determination should be understood from the divisions of objects and so on.
Như vậy, sự phân tích theo sự phân loại về đối tượng v.v. cần được hiểu.
Rūpāvacaradhammā pana kusalā jhānaṅgasampayogabhedato pañcavidhā honti.
The wholesome Rūpāvacara Dhamma, however, are fivefold according to the distinction of being associated with the jhāna factors.
Còn các pháp thiện Sắc giới thì có năm loại, do sự khác biệt về sự tương ưng với các thiền chi.
Seyyathidaṃ – vitakkavicārapītisukhekaggatāsampayuttaṃ paṭhamajjhānikaṃ, tato vūpasantaṃ atikkantavitakkaṃ vicārapītisukhekaggatāsampayuttaṃ dutiyajjhānikaṃ, tato vūpasantaṃ atikkantavicāraṃ pītisukhekaggatāsampayuttaṃ tatiyajjhānikaṃ, tato vūpasantaṃ virattapītikaṃ sukhekaggatāsampayuttaṃ catutthajjhānikaṃ, tato vūpasantaṃ atthaṅgatasukhaṃ upekkhekaggatāsampayuttaṃ pañcamajjhānikanti.
Namely – the first jhāna, accompanied by initial application (vitakka), sustained application (vicāra), rapture (pīti), happiness (sukha), and one-pointedness (ekaggatā); the second jhāna, having subsided from that, transcending initial application, accompanied by sustained application, rapture, happiness, and one-pointedness; the third jhāna, having subsided from that, transcending sustained application, accompanied by rapture, happiness, and one-pointedness; the fourth jhāna, having subsided from that, with rapture faded, accompanied by happiness and one-pointedness; and the fifth jhāna, having subsided from that, with happiness ceased, accompanied by equanimity (upekkhā) and one-pointedness.
Cụ thể là – sơ thiền tương ưng với tầm, tứ, hỷ, lạc, nhất tâm; sau đó, nhị thiền tương ưng với tứ, hỷ, lạc, nhất tâm, do tầm đã được lắng dịu và vượt qua; sau đó, tam thiền tương ưng với hỷ, lạc, nhất tâm, do tứ đã được lắng dịu và vượt qua; sau đó, tứ thiền tương ưng với lạc, nhất tâm, do hỷ đã được lắng dịu và ly tham; sau đó, ngũ thiền tương ưng với xả, nhất tâm, do lạc đã được lắng dịu và chấm dứt.
Evaṃ sampayogabhedato vinicchayo veditabbo.
Thus, the determination should be understood by the distinction of their associations.
Như vậy, sự phân định nên được hiểu theo sự khác biệt về tương ưng.
Dhammuddesādito pana paṭhamajjhāne tāva kāmāvacarapaṭhamakusale vuttesu ṭhapetvā viratittayaṃ sesā chattiṃsa dhammā honti.
From the perspective of the Dhamma exposition, in the first jhāna, there are thirty-six dhammas, excluding the three abstinences (virati) mentioned in the first wholesome kāmāvacara.
Còn về phần trình bày các pháp, trước hết, trong sơ thiền, đối với tâm thiện dục giới thứ nhất đã được nói đến, có ba mươi sáu pháp, ngoại trừ ba pháp kiêng cữ.
Tattha chandādayo cattāro, karuṇā, muditā cāti cha yevāpanakā.
Among these, desire (chanda) and the other three, compassion (karuṇā), and sympathetic joy (muditā) are the only six occasional factors (yevāpanakā).
Trong đó, chỉ có sáu pháp là không nhất định, tức là bốn pháp bắt đầu bằng dục, cùng với bi và hỷ.
Sesaṃ suññatavārapariyosānaṃ sabbaṃ kāmāvacarapaṭhamakusale vuttasadisameva.
The rest, up to the conclusion of the voidness section, is all similar to what was stated in the first wholesome kāmāvacara.
Phần còn lại, cho đến cuối chương không tánh, tất cả đều tương tự như đã được nói trong tâm thiện dục giới thứ nhất.
Kevalaṃ hi viratīnaṃ abhāvo, saṅgahavāre pañcamaggaṅgabhāvo, bhūmantaravasena rūpāvacarabhāvo ca viseso, sesaṃ tādisameva.
Indeed, the absence of the abstinences, the presence of the five path-factors in the summary, and the presence of the form-sphere according to the difference in planes, are the distinctions; the rest is similar.
Chỉ riêng sự không có các giới phần, sự là năm chi đạo trong phương pháp tổng hợp, và sự là sắc giới theo sự khác biệt về cõi là điểm đặc biệt; phần còn lại thì giống như vậy.
Paṭhamajjhānaṃ.
The first jhāna.
Sơ thiền.
Visayādippabhedato pana vinicchayaṃ pañcakanayeneva vakkhāma, tadanusārato eva catukkanayavasenāpi sakkā ñātunti.
However, we will explain the decision based on the differences in object, etc., according to the fivefold method, as it is also possible to understand it according to the method of four jhānas by following this.
Tuy nhiên, chúng ta sẽ phân định theo phương pháp năm chi về sự khác biệt của đối tượng, v.v., vì theo đó cũng có thể hiểu được theo phương pháp bốn chi.
Evaṃ upari lokuttarepi.
Similarly, in the supramundane states above.
Tương tự như vậy ở các thiền siêu thế cao hơn.
Pañcavidhāpi cete rūpāvacarakusaladhammā kasiṇārammaṇabhedato paccekaṃ aṭṭhavidhā honti pathavīkasiṇaṃ āpotejovāyonīlapītalohitodātakasiṇañcāti, ālokākāsakasiṇehi saddhiṃ dasavidhā honti.
These five types of form-sphere wholesome states, according to the distinction of kasiṇa objects, each become eightfold: earth kasiṇa, water, fire, wind, blue, yellow, red, and white kasiṇa. Together with light and space kasiṇas, they become tenfold.
Năm loại pháp thiện sắc giới này, theo sự khác biệt của đối tượng biến xứ, mỗi loại trở thành tám loại: địa biến xứ, thủy biến xứ, hỏa biến xứ, phong biến xứ, thanh biến xứ, hoàng biến xứ, xích biến xứ, và bạch biến xứ. Cùng với không biến xứ và quang biến xứ, chúng trở thành mười loại.
Padabhājanīye (dha. sa. 202) pana ālokakasiṇassa odātakasiṇena saṅgahitattā aggahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, ākāsakasiṇassa pana ugghāṭanāsambhavato anāruppajjhānikattā.
However, in the Padabhājanīya, it should be understood that the light kasiṇa is not mentioned because it is subsumed under the white kasiṇa; and the space kasiṇa is not mentioned because it cannot be dilated and is therefore not suitable for the Āruppa-jhānas.
Tuy nhiên, trong Phân tích từ ngữ (dha. sa. 202) cần thấy rằng quang biến xứ không được đề cập vì nó được bao gồm trong bạch biến xứ, còn không biến xứ thì không thể mở rộng được, do đó không phải là thiền vô sắc.
Taṃ hi punappunaṃ ugghāṭiyamānampi ākāsameva hoti, tasmā tatthuppannaṃ rūpāvacarapañcamajjhānaṃ bhavavisesāya, diṭṭhadhammasukhavihārāya ca saṃvattati, abhiññāya, vipassanāya ca pādakampi hoti, anāruppattā pana nirodhapādakaṃ na hoti.
For even if it is dilated again and again, it remains space. Therefore, the form-sphere fifth jhāna arising there contributes to a state of being and a comfortable abiding in this very life, and it also becomes a basis for higher knowledge and insight, but being anāruppa, it is not a basis for cessation.
Thật vậy, dù được mở rộng nhiều lần, nó vẫn chỉ là không gian. Do đó, thiền sắc giới ngũ thiền phát sinh từ đó chỉ dẫn đến sự đặc biệt của hữu, sự an trú lạc ngay trong hiện tại, và cũng là nền tảng cho thắng trí và tuệ quán, nhưng vì là vô sắc nên không phải là nền tảng cho diệt tận định.
Sesāni pana nava kasiṇāni nirodhapādakānipīti ayametesaṃ viseso.
The other nine kasiṇas, however, are also a basis for cessation; this is their distinction.
Còn chín biến xứ còn lại là nền tảng cho diệt tận định. Đây là điểm khác biệt của chúng.
Ānāpānajjhānassāpi panettha vāyokasiṇe saṅgaho daṭṭhabboti.
The Anāpāna jhāna should also be understood as being subsumed under the wind kasiṇa here.
Cần thấy rằng thiền hơi thở cũng được bao gồm trong phong biến xứ ở đây.
Kasiṇakathā.
Discourse on Kasiṇas.
Phần về biến xứ.
Aṭṭha abhibhāyatanāni desitāni, tāni ca kasiṇesveva abhibhavitvā samāpajjanavasena jhānuppattivisesato, anārammaṇavisesato.
eight abhibhāyatanas, which are distinct in terms of the arising of jhāna by overcoming and attaining in kasiṇas, and distinct in terms of object.
Tám thắng xứ đã được thuyết giảng. Chúng là sự đặc biệt của sự phát sinh thiền do chinh phục và nhập định ngay trong các biến xứ, và sự đặc biệt của đối tượng.
Tattha hi ajjhattaṃ arūpasaññīti alābhitāya vā anatthikatāya vā ajjhattarūpe kasiṇavasena parikammasaññāvirahitova.
Here, being internally conscious of formlessness means being devoid of preparatory consciousness regarding internal forms in the manner of kasiṇa, either due to not having attained it or due to not wishing for it.
Trong đó, ajjhattaṃ arūpasaññī (nội tâm không có tưởng về sắc) có nghĩa là không có tưởng chuẩn bị về sắc nội tâm theo biến xứ, do không đạt được hoặc không mong muốn.
Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhā aṭṭha kasiṇarūpāni parikammavasena ceva appanāvasena ca passati.
One sees external forms means one sees the eight external kasiṇa-forms both through preparatory work and through attainment concentration.
Bahiddhā rūpāni passati (bên ngoài thấy các sắc) có nghĩa là thấy tám sắc biến xứ bên ngoài theo cách chuẩn bị và cách an chỉ.
Parittānīti khuddakaparimāṇāni, tāni abhibhuyya passanto ca sampannagahaṇiko kaṭacchumattaṃ bhattaṃ labhitvā ‘‘kiṃ ettha bhuñjitabbaṃ atthī’’ti saṅkaḍḍhitvā sabbaṃ ekakabaḷameva karoti, evameva ñāṇuttariko ‘‘kimettha parittake ārammaṇe samāpajjitabbaṃ atthi, nāyaṃ mama bhāro’’ti tāni abhibhavitvā saha nimittuppādeneva appanaṃ nibbatteti, tasmā taṃ jhānaṃ ‘‘abhibhāyatana’’nti vuccati.
Small in size refers to small dimensions. One who sees them after overcoming them, being expert in apprehension, having received a spoonful of rice, wondering "what is there to eat here?", gathers it all into a single mouthful. Similarly, one superior in knowledge, thinking "what is there to attain concentration on in this small object, this is not a burden for me," overcomes them and generates attainment concentration immediately upon the appearance of the sign. Therefore, that jhāna is called an "abhibhāyatana."
Parittāni (nhỏ) có nghĩa là có kích thước nhỏ. Khi thấy và chinh phục chúng, người có khả năng thâu nhận tốt, giống như người nhận được một muỗng cơm và tự hỏi “có gì để ăn ở đây không?” rồi gom tất cả lại thành một nắm cơm; tương tự, bậc trí tuệ ưu việt tự hỏi “có gì để nhập định vào đối tượng nhỏ bé này không? Đây không phải là gánh nặng của ta” rồi chinh phục chúng và phát sinh an chỉ ngay khi tướng xuất hiện. Do đó, thiền đó được gọi là “thắng xứ”.
Appamāṇānīti mahantāni.
Large in size refers to huge ones.
Appamāṇāni (vô lượng) có nghĩa là lớn.
Tāni abhibhuyyāti mahagghaso ekaṃ bhattapātiṃ labhitvā viya ñāṇuttaro appamāṇaṃ labhitvā ‘‘etaṃ vā hotu aññaṃ vā, kimettha samāpajjitabba’’nti appanaṃ nibbatteti.
Having overcome them means, like one superior in knowledge who obtains a large plate of food, thinking "whether this or another, what is there to attain concentration on here?", generates attainment concentration.
Tāni abhibhuyyā (chinh phục chúng) có nghĩa là bậc trí tuệ ưu việt, giống như nhận được một bát cơm đầy, nhận được cái vô lượng và tự hỏi “cái này hay cái khác, có gì để nhập định ở đây?” rồi phát sinh an chỉ.
Suvaṇṇadubbaṇṇānīti parisuddhāparisuddhavaṇṇāni.
Beautiful and ugly refers to pure and impure colors.
Suvaṇṇadubbaṇṇāni (sắc đẹp, sắc xấu) có nghĩa là các màu sắc thanh tịnh và không thanh tịnh.
Parisuddhāni hi nīlādīni, aparisuddhāni ca suvaṇṇadubbaṇṇānīti idha adhippetāni, etānipi ‘‘suvaṇṇāni vā hontu dubbaṇṇāni vā, parittaappamāṇavaseneva abhibhāyatanānī’’ti āgamaṭṭhakathāsu (dī. ni. aṭṭa. 2.173; ma. ni. aṭṭha. 2.249; a. ni. aṭṭha. 3.8.65) vaṇṇitāni.
Indeed, pure blue, etc., and impure ones are what are meant here by beautiful and ugly. These too are described in the commentaries (Dī. Ni. Aṭṭha. 2.173; Ma. Ni. Aṭṭha. 2.249; A. Ni. Aṭṭha. 3.8.65) as "whether beautiful or ugly, they are abhibhāyatanas based on small and large sizes."
Thật vậy, các màu xanh, v.v. thanh tịnh và không thanh tịnh được đề cập ở đây là suvaṇṇadubbaṇṇāni. Những điều này cũng được giải thích trong các Chú giải của Thánh điển (dī. ni. aṭṭa. 2.173; ma. ni. aṭṭha. 2.249; a. ni. aṭṭha. 3.8.65) là “dù là sắc đẹp hay sắc xấu, chúng là thắng xứ theo cách nhỏ và vô lượng”.
Vaṇṇābhogassa hi atthitāya purimāni abhibhāyatanāni vaṇṇābhogarahitasahitatāya ettha kevalato visesasabbhāvā catudhā vuttāni, nīlādīni pana cattāri suvisuddhavaṇṇavasena sukhārohatāya ñāṇuttariko abhibhavitvā appanaṃ nibbatteti, tasmā ārammaṇavisesābhāvepi jhānuppattivisesato imesaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ vasena paccekaṃ aṭṭhavidhā hontīti veditabbā.
Because there is an expanse of color, the former abhibhāyatanas were stated in four ways due to the presence of distinction from the latter, which are with and without an expanse of color. However, the four, such as blue, etc., being very pure in color and easy to access, are overcome by one superior in knowledge who then generates attainment concentration. Therefore, even in the absence of a distinction in the object, it should be understood that these eight are each eightfold in terms of abhibhāyatanas due to a distinction in the arising of jhāna.
Vì có sự bao hàm của màu sắc, các thắng xứ trước được nói đến bốn loại ở đây là do sự khác biệt thuần túy về sự có và không có sự bao hàm của màu sắc. Còn bốn loại xanh, v.v. thì bậc trí tuệ ưu việt chinh phục và phát sinh an chỉ do sự dễ dàng đạt được theo cách màu sắc rất thanh tịnh. Do đó, cần hiểu rằng dù không có sự đặc biệt của đối tượng, chúng vẫn là tám loại theo sự đặc biệt của sự phát sinh thiền của tám thắng xứ này.
Abhibhāyatanakathā.
Discourse on Abhibhāyatanas.
Phần về thắng xứ.
Tāni puna yathā ca abhibhāyatanavasena, evaṃ vimokkhavasenāpi paccekaṃ tividhā honti.
These, furthermore, are each threefold, both according to abhibhāyatanas and according to vimokkha (liberations).
Chúng lại, cũng như theo thắng xứ, mỗi loại trở thành ba loại theo giải thoát.
Bhagavatā hi ‘‘rūpī rūpāni passati, ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati, subhantveva adhimutto hotī’’ti (dha. sa. 240 ādayo; dī. ni. 3.339, 358; a. ni. 8.66) tayo vimokkhā desitā.
For the Blessed One has taught three vimokkhas: "Being a form-perceiver, one sees forms; being internally conscious of formlessness, one sees external forms; one is intent only on the beautiful" (Dhp.sa. 240 onwards; Dī. Ni. 3.339, 358; A. Ni. 8.66).
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng ba giải thoát: “Có sắc thấy các sắc, nội tâm không có tưởng về sắc, bên ngoài thấy các sắc, quyết định chỉ là tịnh” (dha. sa. 240, v.v.; dī. ni. 3.339, 358; a. ni. 8.66).
Te ca kasiṇesveva adhimuccanavasena jhānuppattivisesato, bhāvanārammaṇavisesato kimidaṃ adhimuccanaṃ nāma?
And these are due to the distinction in the arising of jhāna, according to being intent on kasiṇas, and due to the distinction in the meditation object. What is this "being intent on" (adhimuccana) called?
Chúng là sự đặc biệt của sự phát sinh thiền do sự quyết định trong các biến xứ, và sự đặc biệt của đối tượng tu tập. Sự quyết định này là gì?
Paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuccanaṃ, ārammaṇesu ca suṭṭhu abhirati, pitu mātu aṅke vissaṭṭhaṅgapaccaṅgassa dārakassa sayanaṃ viya aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya ārammaṇe pavattīti vuttaṃ hoti.
It is said to be thorough liberation from opposing states, and thorough delight in objects, a progression in the object without being restricted, without anxiety, like a child lying with limbs and minor limbs relaxed in the lap of its father or mother.
Đó là sự giải thoát hoàn toàn khỏi các pháp đối nghịch, và sự hoan hỷ hoàn toàn trong các đối tượng. Được nói rằng đó là sự vận hành trong đối tượng một cách không bị kìm hãm, không lo lắng, giống như đứa trẻ nằm với chân tay buông lỏng trong lòng cha mẹ.
Tattha rūpīti ajjhattaṃ kesādīsu uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ nāma, tadassa atthīti rūpī.
Here, rūpī means that the jhāna of form, which is called rūpa, has been produced internally with regard to hairs, etc.; rūpī is one who possesses that.
Trong đó, rūpī (có sắc) có nghĩa là thiền sắc được tạo ra trong các đối tượng nội tâm như tóc, v.v. được gọi là sắc; người có sắc đó là rūpī.
Ajjhattampi hi kesādīsu nīlaṃ, medādīsu pītaṃ, maṃsādīsu lohitaṃ, dantādīsu odātañca vaṇṇakasiṇavasena ābhujitvā parikammaṃ karontassa rūpajjhānāni, kasiṇaṃ ugghāṭetvā ca arūpajjhānāni uppajjanteva.
For when one is meditating by applying kasiṇas to internal hairs, etc., which are blue; fat, etc., which are yellow; flesh, etc., which are red; and teeth, etc., which are white, form-jhānas arise, and by dilating the kasiṇa, formless-jhānas also arise.
Thật vậy, đối với người thực hành chuẩn bị bằng cách tập trung vào màu xanh trong tóc, v.v., màu vàng trong mỡ, v.v., màu đỏ trong thịt, v.v., và màu trắng trong răng, v.v. theo biến xứ màu sắc, các thiền sắc phát sinh; và khi mở rộng biến xứ, các thiền vô sắc cũng phát sinh.
Rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passati, iminā ajjhattabahiddhavatthukesu kasiṇesu jhānappaṭilābho dassito.
One sees forms means one sees external forms such as blue kasiṇa, etc., with the jhāna-eye. By this, the attainment of jhāna on kasiṇas with internal and external bases is shown.
Rūpāni passati (thấy các sắc) có nghĩa là thấy các sắc biến xứ xanh, v.v. bên ngoài bằng mắt thiền. Điều này cho thấy sự đạt được thiền trong các biến xứ thuộc đối tượng nội tâm và ngoại cảnh.
Ajjhattaṃ arūpasaññīti attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhāno, iminā bahiddhā paṭiladdhajjhānatā dassitā.
"Perceiving internally non-form" means one who has not developed form-sphere jhānas in one's own hair, etc.; by this, the state of having attained jhānas externally is shown.
"Nội vô sắc tưởng" nghĩa là người đã không phát triển thiền sắc giới về tóc, v.v., của chính mình; điều này cho thấy thiền đã đạt được ở bên ngoài.
Subhantveva adhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādivaṇṇakasiṇesu ‘‘subha’’nti adhimuttivasena paṭiladdhajjhānatā dassitā.
"He is devoted to beauty (subha)" – by this, the state of having attained jhānas through devotion to "beauty" in the extremely pure blue and other color kasiṇas is shown.
"Chỉ quyết định là tịnh" nghĩa là điều này cho thấy thiền đã được đạt đến bằng cách quyết định "tịnh" trong các kasiṇa màu xanh, v.v., rất thanh tịnh.
Evaṃ ārammaṇavisesābhāvepi adhimuttivasena jhānuppattivisesato imesaṃ tiṇṇaṃ vimokkhānaṃ vasena paccekaṃ tividhā hontīti veditabbā.
Thus, even in the absence of distinct objects, due to the distinctive arising of jhānas through devotion, each of these three liberations is understood to be threefold.
Như vậy, ngay cả khi không có sự khác biệt về đối tượng, do sự đặc biệt của việc phát sinh thiền qua sự quyết định, nên biết rằng ba giải thoát này, mỗi loại, trở thành ba loại.
Vimokkhakathā.
Discourse on Liberations.
Phần về các Giải Thoát.
Yathā ca vimokkhato, evaṃ paṭipadābhedato paccekaṃ catubbidhā honti dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, dukkhapaṭipadaṃ khippābhiññaṃ, sukhapaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, sukhapaṭipadaṃ khippābhiññanti.
Just as by liberation, so too by the distinction of practice, they are each fourfold: painful practice with slow intuition, painful practice with quick intuition, pleasant practice with slow intuition, and pleasant practice with quick intuition.
Cũng như về giải thoát, về sự khác biệt của con đường thực hành, mỗi loại trở thành bốn loại: con đường thực hành khổ, tuệ chậm; con đường thực hành khổ, tuệ nhanh; con đường thực hành lạc, tuệ chậm; con đường thực hành lạc, tuệ nhanh.
Tattha paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya yāva upacāraṃ uppajjati, tāva pavattā jhānabhāvanā ‘‘paṭipadā’’ti vuccati.
Among these, the cultivation of jhāna that persists from the initial engagement up to the occurrence of access concentration (upacāra) is called 'practice' (paṭipadā).
Trong đó, sự tu tập thiền định diễn ra từ lúc chú tâm ban đầu cho đến khi đạt đến cận định được gọi là "con đường thực hành".
Sā ekaccassa dukkhā nīvaraṇādipaccanīkadhammasamudācāragahanatāya asukhasevanā hoti, ekaccassa tadabhāvato sukhā.
For some, it is painful, being an unpleasant pursuit due to the density of obstructive factors like the hindrances; for others, it is pleasant due to their absence.
Đối với một số người, con đường đó là khổ, vì sự hiện diện dày đặc của các pháp chướng ngại như triền cái, khiến việc thực hành không được an lạc; đối với một số người khác, con đường đó là lạc vì không có những chướng ngại đó.
Upacārato pana paṭṭhāya yāva appanā, tāva pavattā paññā ‘‘abhiññā’’ti vuccati.
From access concentration up to absorption (appanā), the wisdom that persists is called 'intuition' (abhiññā).
Còn trí tuệ diễn ra từ cận định cho đến khi đạt đến an định được gọi là "tuệ" (abhiññā).
Sā ekaccassa dandhā asīghappavattinī, ekaccassa khippā.
For some, it is slow, not progressing swiftly; for others, it is quick.
Đối với một số người, tuệ đó là chậm, không nhanh chóng; đối với một số người khác, tuệ đó là nhanh.
Asappāyasevino dukkhā paṭipadā hoti dandhā ca abhiññā, sappāyasevino sukhā paṭipadā hoti khippā ca abhiññā.
For one who does not engage in suitable practices, the practice is painful and the intuition is slow; for one who engages in suitable practices, the practice is pleasant and the intuition is quick.
Đối với người thực hành không phù hợp, con đường thực hành là khổ và tuệ là chậm; đối với người thực hành phù hợp, con đường thực hành là lạc và tuệ là nhanh.
Pubbāparakālesu sappāyāsappāyasevanavasena vomissatā ca veditabbā.
Their mixed nature, due to engagement in suitable and unsuitable practices at different times, should also be understood.
Cũng nên biết rằng có sự pha trộn về việc thực hành phù hợp và không phù hợp trong các thời điểm trước và sau.
Tathā palibodhupacchedādikaṃ pubbakiccaṃ asampādentassa paṭipadā dukkhā, sampādentassa sukhā paṭipadā.
Similarly, for one who does not accomplish the preliminary tasks like cutting off obstacles, the practice is painful; for one who accomplishes them, the practice is pleasant.
Tương tự, đối với người không hoàn thành các công việc sơ khởi như cắt đứt chướng ngại, con đường thực hành là khổ; đối với người hoàn thành, con đường thực hành là lạc.
Appanākosallaṃ asampādentassa dandhābhiññā, sampādentassa khippā.
For one who does not achieve skill in absorption, the intuition is slow; for one who achieves it, it is quick.
Đối với người không thành thạo an định, tuệ là chậm; đối với người thành thạo, tuệ là nhanh.
Kilesindriyānaṃ vā tikkhamudutāya paṭhamā, vipariyāyena catutthā, vomissatāya majjhimā dveti veditabbā.
Alternatively, due to the keenness or dullness of the faculties of defilements, the first and fourth apply, and due to their mixed nature, the two in the middle apply.
Hoặc nên biết rằng loại thứ nhất là do các căn phiền não sắc bén, loại thứ tư là ngược lại, và hai loại ở giữa là do sự pha trộn.
Taṇhāvijjābhibhavanānabhibhavanavasena vā samathavipassanāsu katādhikārākatādhikāratāvasena vāpi etāsaṃ pabhedo veditabbo.
Or, their classification should be understood according to whether one is overcome or not overcome by craving and ignorance, or according to whether one has or has not cultivated calm and insight.
Hoặc sự phân loại của chúng cũng nên được hiểu theo cách bị hoặc không bị tham ái và vô minh chi phối, hoặc theo cách đã hoặc chưa thực hành nhiều về samatha và vipassanā.
Paṭhamajjhānādiāgamanavasenāpi dutiyādīnaṃ paṭipadābhiññābhedo hotiyevāti daṭṭhabbaṃ.
It should also be understood that the distinction of practice and intuition for the second and subsequent jhānas also arises according to their progression from the first jhāna.
Cũng nên thấy rằng sự khác biệt về con đường thực hành và tuệ của các thiền thứ hai, v.v., cũng xảy ra tùy theo cách đạt đến thiền thứ nhất, v.v.
Evaṃ paṭipadāvasena paccekaṃ catubbidhā hontīti veditabbā.
Thus, it should be understood that each is fourfold according to practice.
Như vậy, nên biết rằng mỗi loại trở thành bốn loại tùy theo con đường thực hành.
Paṭipadākathā.
Discourse on Practice.
Phần về Con Đường Thực Hành.
Yathā ca paṭipadāhi, evaṃ ārammaṇabhedatopi paccekaṃ catubbidhā honti parittaṃ parittārammaṇaṃ, parittaṃ appamāṇārammaṇaṃ, appamāṇaṃ parittārammaṇaṃ, appamāṇaṃ appamāṇārammaṇanti.
Just as by practices, so too by the distinction of objects, they are each fourfold: limited with a limited object, limited with an immeasurable object, immeasurable with a limited object, immeasurable with an immeasurable object.
Cũng như về con đường thực hành, về sự khác biệt của đối tượng, mỗi loại trở thành bốn loại: nhỏ, đối tượng nhỏ; nhỏ, đối tượng vô lượng; vô lượng, đối tượng nhỏ; vô lượng, đối tượng vô lượng.
Tattha yaṃ appaguṇaṃ, uparijjhānassa paccayo bhavituṃ na sakkoti, idaṃ parittaṃ.
Among these, what is insignificant and cannot be a condition for higher jhāna is called "limited."
Trong đó, cái nào có phẩm chất thấp kém, không thể trở thành nhân duyên cho thiền cao hơn, cái đó là nhỏ.
Yaṃ pana avaḍḍhite ārammaṇe pavattaṃ, taṃ parittaṃ ārammaṇaṃ assāti parittārammaṇaṃ.
That which occurs with an undeveloped object is a limited object, hence "limited object."
Còn cái nào diễn ra trên đối tượng không được mở rộng, cái đó là đối tượng nhỏ, nên gọi là "đối tượng nhỏ".
Vipariyāyato appamāṇaṃ appamāṇārammaṇaṃ.
Conversely, "immeasurable with an immeasurable object."
Ngược lại là "vô lượng, đối tượng vô lượng".
Tadubhayavomissatāya majjhe itaradvayaṃ veditabbaṃ.
The other two in the middle should be understood as a mixture of these two.
Hai loại còn lại ở giữa nên được hiểu là sự pha trộn của cả hai.
Evaṃ ārammaṇabhedato catubbidhā hontīti veditabbā.
Thus, it should be understood that they are fourfold due to the distinction of objects.
Như vậy, nên biết rằng mỗi loại trở thành bốn loại tùy theo sự khác biệt của đối tượng.
Ārammaṇakathā.
Discourse on Objects.
Phần về Đối Tượng.
Yathā kasiṇamūlesu, evaṃ brahmavihāramūlesupi yathāyogaṃ vibhāgo veditabbo – mettākaruṇāmuditāvasena hi ādito cattāri jhānāni paccekaṃ tividhā honti mettāsahagataṃ, karuṇāsahagataṃ, muditāsahagatanti.
Just as in the fundamental kasiṇas, so too in the fundamental Brahmavihāras, the classification should be understood appropriately – for the first four jhānas, they are each threefold from the outset, according to mettā (loving-kindness), karuṇā (compassion), and muditā (appreciative joy): accompanied by mettā, accompanied by karuṇā, accompanied by muditā.
Cũng như trong các căn bản kasiṇa, sự phân loại cũng nên được hiểu một cách thích hợp trong các căn bản Phạm trú – theo mettā (từ), karuṇā (bi), muditā (hỷ), bốn thiền đầu tiên mỗi loại trở thành ba loại: tương ưng với mettā, tương ưng với karuṇā, tương ưng với muditā.
Pañcamajjhānaṃ pana upekkhābrahmavihāravasena ekavidhaṃ upekkhāsahagatanti.
The fifth jhāna, however, is onefold as the Brahmavihāra of upekkhā (equanimity): accompanied by upekkhā.
Còn thiền thứ năm, theo Phạm trú upekkhā (xả), chỉ có một loại là tương ưng với upekkhā.
Purimesu hi tīsu pañcamajjhānaṃ nuppajjati.
Indeed, the fifth jhāna does not arise in the former three.
Trong ba loại trước, thiền thứ năm không phát sinh.
Somanassāvippayogato, somanassasamuṭṭhitānaṃ byāpādavihiṃsāratīnaṃ yathākkamaṃ nissaraṇattā, pacchime ca tikacatukkajjhānaṃ nuppajjati.
Because they are not dissociated from gladness (somanassa), and because vexation, harming, and discontent, which arise from gladness, are successively abandoned; and in the latter, the jhāna of three or four factors does not arise.
Vì không tách rời khỏi hỷ (somanassa), và vì chúng là sự thoát ly khỏi sân hận, làm hại, và bất lạc phát sinh từ hỷ theo thứ tự; còn trong loại cuối cùng, thiền ba và bốn không phát sinh.
Upekkhāvedanāsampayogato, tassā ca paṭighānunayanissaraṇato majjhattākārena pavattito, tāni puna paṭipadārammaṇādhipatihīnattikabhedehi pubbe vuttanayena yojetvā veditabbāni.
Because it is associated with the feeling of equanimity (upekkhāvedanā), and because it leads to the abandonment of irritation and attachment, proceeding in a neutral manner; these, in turn, should be understood by combining them with the distinctions of practice, object, predominant factor, and inferiority, as explained previously.
Vì tương ưng với thọ xả (upekkhāvedanā), và vì sự thoát ly khỏi sự bất mãn và tham ái, do đó nó diễn ra ở trạng thái trung tính; những điều đó lại nên được kết hợp và hiểu theo cách đã nói trước đây về sự khác biệt của con đường thực hành, đối tượng, quyền tối thượng, và ba loại thấp kém.
Ettha ca appasattārammaṇavasena parittārammaṇatā, bahusattārammaṇavasena appamāṇārammaṇatā ca ekasmiṃ satte appanaṃ pāpetvā anukkamena ekāvāsaekavīthigāmādigatasattesu pāpanavasena vaḍḍhanā ca veditabbā.
Here, the nature of having a limited object, due to having few beings as its object, and the nature of having an immeasurable object, due to having many beings as its object, should be understood, as well as the increase through extending absorption, having reached it in one being, to beings in a single dwelling, a single street, a village, and so on, in sequence.
Ở đây, nên biết rằng đối tượng nhỏ là do đối tượng là ít chúng sinh, đối tượng vô lượng là do đối tượng là nhiều chúng sinh, và sự mở rộng nên được hiểu là sau khi đạt đến an định trên một chúng sinh, dần dần mở rộng đến các chúng sinh trong một trú xứ, một con đường, một làng, v.v.
Dhammuddese panettha karuṇāsahagate muditāvirahitā pañcatiṃsa dhammā, tesu chandādayo cattāro, karuṇā cāti pañceva yevāpanakā, karuṇā ca niyatāti veditabbā.
In the discourse on phenomena, concerning that accompanied by compassion, there are thirty-five phenomena devoid of appreciative joy; among these, the four beginning with chandā (intention), and karuṇā (compassion), making five, are removable, and karuṇā is constant.
Trong phần liệt kê các pháp ở đây, ba mươi lăm pháp không có muditā tương ưng với karuṇā; trong đó, bốn pháp như dục (chanda), v.v., và karuṇā là năm pháp tùy nghi, và karuṇā là pháp cố định, nên biết như vậy.
Evaṃ muditāsahagatepi.
Likewise, in that accompanied by appreciative joy.
Tương tự trong loại tương ưng với muditā.
Kevalaṃ karuṇāvirahitā muditā niyatā pavattāti ayamettha viseso.
The only distinction here is that appreciative joy, devoid of compassion, arises constantly.
Điểm khác biệt ở đây là muditā cố định diễn ra mà không có karuṇā.
Avasesabrahmavihāradvaye, pana kasiṇāsubhādīsu ca sabbattha karuṇāmuditāvirahitā ca catuttiṃsa dhammā, tattha ca chandādayo cattārova yevāpanakā veditabbāti.
However, in the remaining two Brahmavihāras, and in kasiṇas, asubhas, etc., there are thirty-four phenomena everywhere, devoid of both compassion and appreciative joy; among these, only the four beginning with chandā (intention) are to be understood as removable.
Trong hai Phạm trú còn lại, và trong kasiṇa, asubha, v.v., ở tất cả mọi nơi, ba mươi bốn pháp không có karuṇā và muditā, và trong đó, bốn pháp như dục, v.v., là tùy nghi, nên biết như vậy.
Brahmavihāramūlavibhāgakathā.
Discourse on the Fundamental Classification of the Brahmavihāras.
Phần phân loại căn bản Phạm trú.
Asubhabhedato pana paṭhamajjhānamevekaṃ dasavidhaṃ hoti uddhumātakasaññāsahagataṃ vinīlakavipubbakavicchiddakavikkhāyitakavikkhittakahatavikkhittakalohitakapuḷavakaaṭṭhikasaññāsahagatanti, dasavidhepi cetasmiṃ asubhe paṭikūlattā, dubbalattā ca vitakkabaleneva jhānaṃ tiṭṭhati, na vinā vitakkena sīghasotāya nadiyā arittabaleneva nāvā viya, tasmā paṭhamajjhānamevettha uppajjati, samathavipassanādiānisaṃsadassāvitāya, panettha nīvaraṇappahānena ca pītisomanassaṃ uppajjati bahuvetanalābhadassanena pupphachaḍḍakassa gūtharāsimhi viya, upasantabyādhidukkhassa ca rogino vamanavirecanappavattiyaṃ viyāti daṭṭhabbaṃ.
However, due to the distinction of the asubhas (foulness meditations), the first jhāna alone becomes tenfold: accompanied by the perception of a bloated corpse, a discolored corpse, a festering corpse, a cut-up corpse, a gnawed corpse, a dismembered corpse, a hacked and dismembered corpse, a bleeding corpse, a worm-infested corpse, and a skeleton corpse. In all these ten asubhas, due to their repulsive and weak nature, the jhāna persists solely by the power of initial application (vitakka), just as a boat on a swift-flowing river depends solely on the power of the oar, and not without initial application. Therefore, only the first jhāna arises here, showing the benefits of calm and insight. Here, also, joy and gladness arise through the abandonment of hindrances, like a flower-picker seeing many benefits in a heap of refuse, or like a patient suffering from illness experiencing the onset of vomiting and purgation as a relief.
Về sự khác biệt của asubha (bất tịnh), chỉ có thiền thứ nhất là mười loại: tương ưng với tưởng thi thể trương phồng, thi thể xanh bầm, thi thể mưng mủ, thi thể nứt nẻ, thi thể bị gặm nhấm, thi thể bị phân tán, thi thể bị cắt xẻ và phân tán, thi thể đẫm máu, thi thể có giòi bọ, thi thể xương trắng. Trong mười asubha này, do tính ghê tởm và yếu kém, thiền chỉ tồn tại nhờ sức mạnh của tầm (vitakka), không thể thiếu tầm, giống như một chiếc thuyền trên dòng sông chảy xiết không thể thiếu mái chèo; do đó, ở đây chỉ phát sinh thiền thứ nhất. Nên thấy rằng sự phát sinh hỷ và lạc ở đây là do sự đoạn trừ các triền cái, giống như người nhặt hoa thấy được nhiều lợi lộc trên đống phân, và giống như một bệnh nhân bị bệnh khổ được giảm nhẹ khi nôn mửa và tiêu chảy.
Taṃ pana dasavidhampi paṭhamajjhānaṃ paṭipadārammaṇādhipatihīnattikavasena paccekaṃ yojetvā veditabbaṃ.
That tenfold first jhāna, in turn, should be understood by combining each with the distinctions of practice, object, predominant factor, and inferiority.
Mười loại thiền thứ nhất đó, mỗi loại, nên được kết hợp và hiểu theo con đường thực hành, đối tượng, quyền tối thượng, và ba loại thấp kém.
Ettha ca asubhārammaṇassa avaḍḍhanīyatāya khuddake uddhumātakādiṭṭhāne uppannaṃ nimittaṃ parittārammaṇaṃ, mahante appamāṇārammaṇaṃ veditabbaṃ.
Here, it should be understood that a sign arising in a small place of a bloated corpse, etc., is a limited object because the asubha object cannot be expanded; in a large place, it is an immeasurable object.
Ở đây, do đối tượng asubha không thể mở rộng, nên ấn tướng phát sinh trên một thi thể trương phồng, v.v., nhỏ là đối tượng nhỏ, còn trên thi thể lớn là đối tượng vô lượng, nên biết như vậy.
Etesu pana dasasu asubhesu sāmaññato dvattiṃsākāravasena, navasivathikapabbavasena ca pavattā kāyagatāsati saṅgahitā, vaṇṇakasiṇesu ca kesādīnaṃ koṭṭhāsānaṃ nīlādivaṇṇārammaṇā, catukkapañcakajjhānavasena uppannā kāyagatāsati ca saṅgahitā.
Among these ten asubhas, mindfulness of the body (kāyagatāsati) is included in terms of thirty-two parts generally and in terms of nine charnel ground stages; and in the color kasiṇas, the blue and other color objects of the parts like hair, and mindfulness of the body arising in terms of the four-factor and five-factor jhānas, are also included.
Trong mười asubha này, niệm thân (kāyagatāsati) được bao gồm theo cách chung là ba mươi hai thể tướng, và theo chín giai đoạn của nghĩa địa. Niệm thân phát sinh theo thiền bốn và năm, và các đối tượng màu xanh, v.v., của các phần như tóc, v.v., trong các kasiṇa màu sắc cũng được bao gồm.
Padabhājanīye visuṃ na vuttā, tasmā tesaṃ vasenāpi vibhāgo veditabbo.
They are not mentioned separately in the phrase-by-phrase analysis, therefore their classification should also be understood accordingly.
Trong phần phân tích từ ngữ, chúng không được nói riêng, do đó sự phân loại cũng nên được hiểu theo chúng.
Asubhamūlavibhāgakathā.
Discourse on the Fundamental Classification of the Asubhas.
Phần phân loại căn bản asubha.
Arūpāvacarā pana kusaladhammā sampayogato na bhinnā, sabbepi upekkhekaggatāsampayuttāva, dhammuddesāditopi sabbaso rūpāvacarapañcamajjhānasadisā.
However, arūpāvacara wholesome states are not distinguished by their association; all are associated with equanimity and one-pointedness. Even in terms of their designation as states, they are entirely similar to the rūpāvacara fifth jhāna.
Tuy nhiên, các pháp thiện vô sắc giới không khác biệt về sự tương ưng; tất cả đều tương ưng với xả và nhất tâm. Từ việc liệt kê các pháp v.v., tất cả đều giống hoàn toàn với thiền thứ năm của sắc giới.
Arūpāvacarabhāvo eva hettha viseso.
Their arūpāvacara nature is the only distinction here.
Ở đây, điểm đặc biệt chính là trạng thái vô sắc giới.
Visayādippabhedatoti ettha pana ārammaṇato te catubbidhā honti.
In this context of distinctions by object and so forth, they are fourfold in terms of their object.
Nhưng ở đây, theo các loại đối tượng v.v., chúng có bốn loại theo đối tượng.
Seyyathidaṃ – ākāsānañcāyatanaṃ viññāṇañcāyatanaṃ ākiñcaññāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatananti.
Namely, the base of infinite space, the base of infinite consciousness, the base of nothingness, and the base of neither perception nor non-perception.
Đó là – Không Vô Biên Xứ, Thức Vô Biên Xứ, Vô Sở Hữu Xứ và Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
Tattha hi kasiṇugghāṭimākāse ‘‘ananto ākāso’’ti pavattaṃ paṭhamaṃ, tasmiṃ paṭhamāruppaviññāṇe ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti pavattaṃ dutiyaṃ, tassa paṭhamāruppaviññāṇassa abhāve ‘‘natthi kiñcī’’ti pavattaṃ tatiyaṃ, tasmiṃ tatiye ‘‘santametaṃ paṇītameta’’nti pavattaṃ catutthaṃ.
Here, the first (arūpa jhāna) arises with the thought "infinite space" in the space made manifest by the removal of the kasiṇa; the second arises with the thought "infinite consciousness" in that first arūpa-consciousness; the third arises with the thought "there is nothing" when that first arūpa-consciousness is absent; and the fourth arises with the thought "this is peaceful, this is sublime" in that third (arūpa jhāna).
Trong đó, cái thứ nhất phát sinh trên không gian đã được khai mở từ biến xứ, với ý niệm “không gian là vô biên”; cái thứ hai phát sinh trên thức vô sắc giới thứ nhất đó, với ý niệm “thức là vô biên”; cái thứ ba phát sinh trên sự không hiện hữu của thức vô sắc giới thứ nhất đó, với ý niệm “không có gì cả”; cái thứ tư phát sinh trên cái thứ ba đó, với ý niệm “cái này là an tịnh, cái này là vi diệu”.
Purimapurimehi pacchimapacchimaṃ santasantatarasantatamanti ca veditabbaṃ.
It should also be understood that each succeeding jhāna is more peaceful, more tranquil, and more sublime than the preceding one.
Và cần biết rằng cái sau vi diệu hơn, vi diệu hơn nữa, và vi diệu nhất so với cái trước.
Nanu rūpāvacaresu vitakkādiaṅgasamatikkamato uparūparijhānānaṃ santatarādibhāvo vutto, aṅgātikkamarahitesu pana āruppesu kathanti?
But surely, in the rūpāvacara jhānas, the ascending jhānas are said to be progressively more peaceful due to the transcendence of factors like initial application; how then is it so in the arūpa jhānas, which lack the transcendence of factors?
Chẳng phải trong các thiền sắc giới, trạng thái vi diệu hơn của các thiền cao hơn được nói đến là do vượt qua các chi như tầm v.v. Thế thì trong các thiền vô sắc, vốn không có sự vượt qua các chi, thì như thế nào?
Ārammaṇātikkamato.
Through the transcendence of objects.
Là do vượt qua đối tượng.
Etesu hi kasiṇarūpasamatikkamato paṭhamaṃ jhānaṃ rūpāvacarapañcamajjhānato santaṃ, tatopi kasiṇugghāṭimākāsātikkamato dutiyaṃ, tatopi ākāse pavattaviññāṇātikkamato tatiyaṃ, tatopi ākāse pavattaviññāṇassa samatikkamato catutthanti.
For here, the first jhāna is more peaceful than the rūpāvacara fifth jhāna due to transcending the kasiṇa form; the second, more peaceful than that, due to transcending the manifest kasiṇa-space; the third, more peaceful than that, due to transcending the consciousness that arose in space; and the fourth, more peaceful than that, due to transcending the consciousness that arose in space (i.e., the third arūpa jhāna's object).
Trong các thiền này, thiền thứ nhất vi diệu hơn thiền thứ năm của sắc giới là do vượt qua sắc biến xứ; thiền thứ hai vi diệu hơn nữa là do vượt qua không gian đã được khai mở từ biến xứ đó; thiền thứ ba vi diệu hơn nữa là do vượt qua thức phát sinh trên không gian đó; thiền thứ tư vi diệu hơn nữa là do vượt qua thức phát sinh trên không gian đó.
Evaṃ aṅgasamattepi thūlathūlātikkamena sukhumasukhumārammaṇatāya uparūparijjhānānaṃ santatarādibhāvo veditabbo samāyāmavitthārānampi vatthānaṃ suttasukhumatarādibhāvo viya.
Thus, even with similar jhāna factors, the progressive peacefulness of the ascending jhānas should be understood as due to transcending progressively grosser objects for progressively subtler objects, just as objects of similar length and breadth can differ in their fineness of thread.
Như vậy, dù các chi thiền là như nhau, nhưng do vượt qua các đối tượng thô thiển hơn để đạt đến đối tượng vi tế hơn, trạng thái vi diệu hơn của các thiền cao hơn cần được hiểu, giống như sự vi tế hơn của các loại sợi trong các loại vải có cùng chiều dài và chiều rộng.
Nanu abhāvārammaṇatāya tatiyāruppaṃ santapaṇītato manasi karontassa catutthāruppassa kathaṃ tattha nikantipariyādānaṃ, kathaṃ ca samatikkamo vā hotīti?
But surely, if one attends to the third arūpa jhāna as peaceful and sublime due to its having absence as its object, how then can there be the eradication of delight in the fourth arūpa jhāna, and how can there be transcendence of it?
Chẳng phải khi tâm tác ý đến thiền vô sắc thứ ba là an tịnh và vi diệu do có đối tượng là sự không hiện hữu, thì làm sao có sự đoạn trừ tham ái và vượt qua thiền vô sắc thứ tư ở đó?
Asamāpajjitukāmatāya, sā ca attano santapaṇītatāya.
Through the unwillingness to attain it, and that unwillingness arises from its own peaceful and sublime nature.
Là do không muốn nhập thiền đó, và điều đó là do sự an tịnh và vi diệu của chính nó.
Yathā hi rājā dantakārādisippikānaṃ atisukhumamanāpasippaṃ disvā ‘‘chekā vatime ācariyā’’ti tesaṃ chekatāya tussantopi na taṃ sippikabhāvaṃ pattheti, taṃ samatikkamma rājabhāve eva tiṭṭhati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as a king, seeing the exceedingly subtle and delightful artistry of a craftsman and thinking, "Indeed, these masters are skilled," delights in their skill but does not desire to become such a craftsman, but rather transcends it and remains in his kingly status, so too should this be understood.
Ví như một vị vua, khi thấy một nghề thủ công rất tinh xảo và đẹp mắt của những người thợ như thợ ngà v.v., dù tán thưởng sự khéo léo của họ mà nói “quả là những bậc thầy tài giỏi!”, nhưng ngài không mong muốn trở thành người thợ đó, mà vượt qua nghề đó để giữ vững địa vị của một vị vua. Trường hợp này cũng cần được xem xét tương tự.
Evaṃ ārammaṇabhedato catubbidhānampetesaṃ puna paṭipadārammaṇādhipatihīnattikabhedehi pubbe vuttanayeneva paccekaṃ bhedo veditabbo.
Thus, even for these fourfold jhānas based on distinction of object, the individual distinctions should be understood in the manner stated previously, based on the categories of path, object, adhipati, and the three grades (inferior, etc.).
Như vậy, sự khác biệt của bốn loại thiền này theo sự khác biệt của đối tượng, cần được hiểu theo cách đã trình bày trước đây, với các loại khác biệt riêng biệt như khổ hạnh, đối tượng, và sự trội vượt.
Ettha ca rūpāvacaracatutthajjhānanikanti pariyādānadukkhatāya paṭhamāruppassa, paṭhamāruppādinikantipariyādānadukkhatāya dutiyāruppādīnañca dukkhapaṭipadatā, pariyādiṇṇanikantikassa tadappanāparivāsadandhatāya dandhābhiññatā, vipariyāyena itarā ca veditabbā.
Here, the first arūpa jhāna involves difficult practice due to the suffering of eradicating delight in the rūpāvacara fourth jhāna; and the second and subsequent arūpa jhānas involve difficult practice due to the suffering of eradicating delight in the first arūpa jhāna and so forth. One who has eradicated delight is slow to attain that jhāna, hence slow in higher knowledge; the opposite applies to the other case.
Ở đây, thiền vô sắc thứ nhất là khổ hạnh do sự đoạn trừ tham ái trong thiền sắc giới thứ tư gây ra khổ; và các thiền vô sắc tiếp theo là khổ hạnh do sự đoạn trừ tham ái trong thiền vô sắc thứ nhất v.v. gây ra khổ. Và sự chứng đắc chậm chạp là do sự chậm trễ trong việc chứng đắc thiền đó khi tham ái đã được đoạn trừ; ngược lại thì là nhanh chóng.
Parittakasiṇugghāṭimākāsamūlakānaṃ pana catunnaṃ parittārammaṇatā, vipariyāyānaṃ appamāṇārammaṇatā veditabbā.
Furthermore, the four jhānas originating from a limited manifest kasiṇa-space are understood to have limited objects, while their opposites have immeasurable objects.
Tuy nhiên, cần biết rằng bốn thiền có đối tượng là không gian đã được khai mở từ biến xứ nhỏ hẹp thì có đối tượng hữu hạn, còn các thiền ngược lại thì có đối tượng vô lượng.
Rūpārūpāvacarā panettha adhipatisahitāva uppajjanti, na vinā adhipatīhi.
Rūpāvacara and arūpāvacara states arise here only accompanied by adhipati, not without adhipati.
Các thiền sắc giới và vô sắc giới ở đây chỉ phát sinh cùng với sự trội vượt, không phát sinh mà không có sự trội vượt.
Kāmāvacarā tu adhipatirahitāpi uppajjanti, te ca ārammaṇādhipati sahajātādhipatīti dvepi labbhanti.
Kāmāvacara states, however, can arise even without adhipati, and both types of adhipati are found: object-adhipati and conascent-adhipati.
Còn các thiền dục giới thì có thể phát sinh mà không có sự trội vượt, và cả hai loại trội vượt là đối tượng trội vượt và đồng sinh trội vượt đều có thể có.
Rūpārūpāvacarā pana sahajātādhipatimeva, netaraṃ.
Rūpāvacara and arūpāvacara states, however, have only conascent-adhipati, not the other.
Nhưng các thiền sắc giới và vô sắc giới chỉ có đồng sinh trội vượt, không có loại khác.
Tattha ca chandādhipatinā sahajātā dhammā chandādhipateyyā, chando pana adhipati eva, na chandādhipateyyo.
And here, states conascent with desire-adhipati are said to be under the sway of desire (chandādhipateyyā), but desire itself is merely an adhipati, not under the sway of desire (na chandādhipateyyo).
Trong đó, các pháp đồng sinh với dục trội vượt thì được gọi là dục trội vượt, nhưng dục thì chỉ là sự trội vượt, không phải là dục trội vượt.
Itare pana adhipateyyāva, nādhipatayo aññassa attanā sahajātassa chandassa, itaresañca adhipatiyatthassa abhāvā.
The others, however, are merely under the sway (adhipateyyā), not adhipati, due to the absence of another conascent desire in themselves and the absence of a basis for other adhipatis.
Còn các pháp khác thì chỉ là trội vượt, không phải là sự trội vượt của dục đồng sinh với chính nó, và cũng không có sự trội vượt của các pháp khác.
Ekasmiṃ hi cittuppāde chandādīsu catūsupi vijjamānesu yathāpaccayaṃ sahajātādhipati ekova labbhati.
For in one cittuppāda, among all four (desire, etc.) being present, only one conascent-adhipati is obtained according to the condition.
Trong một tâm sinh, khi cả bốn yếu tố như dục v.v. đều hiện diện, thì chỉ có một đồng sinh trội vượt được chấp nhận tùy theo duyên.
Evaṃ vīriyādhipatiyādīsupi yathānurūpaṃ ñātabbaṃ.
Similarly, in the case of energy-adhipati and so forth, it should be understood accordingly.
Tương tự, trong tinh tấn trội vượt v.v. cũng cần được hiểu theo cách tương ứng.
Evaṃ visayādippabhedato vinicchayo ñātabbo.
Thus, the determination based on distinctions of object and so forth should be understood.
Như vậy, sự phân định theo các loại đối tượng v.v. cần được hiểu rõ.
Lokuttarā pana kusalā maggasampayogabhedato catubbidhā.
Lokuttara wholesome states, however, are fourfold due to distinctions in their association with the path.
Tuy nhiên, các pháp thiện siêu thế có bốn loại theo sự khác biệt của sự tương ưng với Đạo.
Seyyathidaṃ – sotāpattimaggasampayuttaṃ sakadāgāmimaggasampayuttaṃ anāgāmimaggasampayuttaṃ arahattamaggasampayuttanti.
Namely, associated with the path of stream-entry, associated with the path of once-returning, associated with the path of non-returning, and associated with the path of arahatship.
Đó là – tương ưng với Sơ Đạo, tương ưng với Nhị Đạo, tương ưng với Tam Đạo, và tương ưng với Tứ Đạo.
Nanu catūsupi cetesu maggasampayogo samāno aṭṭhannampi maggaṅgānaṃ sabbattha uppattito kathaṃ tattha bhedoti?
But surely, since the path-association is the same in all four, with all eight path factors arising everywhere, how can there be a distinction among them?
Chẳng phải trong cả bốn Đạo này, sự tương ưng với Đạo là như nhau vì tám chi Đạo đều phát sinh ở khắp mọi nơi, vậy làm sao có sự khác biệt ở đó?
Anusayappahānasaṅkhātassa maggakiccassa bhedato.
Due to the distinction in the function of the path, which is the abandonment of latent defilements (anusaya).
Là do sự khác biệt trong chức năng của Đạo, tức là sự đoạn trừ các tùy miên.
Anusaye mārento gacchatīti hi maggo.
For the path (magga) is so called because it proceeds by destroying latent defilements.
Thật vậy, Đạo là cái đi diệt trừ các tùy miên.
Maggā hi yathāsakaṃ anusaye pajahanti eva, nimittā vuṭṭhahanti, pavattañca chindanti nāmāti vuccanti.
Indeed, the paths abandon their respective latent defilements, emerge from the signs, and sever the continuation, so it is said.
Các Đạo được gọi là đoạn trừ các tùy miên tương ứng của chúng, thoát khỏi các dấu hiệu, và cắt đứt sự tiếp nối.
Nimittanti ca pañcakkhandhā, pavattantipi te eva.
"Sign" refers to the five aggregates, and "continuation" also refers to them.
Dấu hiệu tức là năm uẩn, sự tiếp nối cũng chính là chúng.
Taṃ duvidhaṃ upādinnakaṃ, anupādinnakañca.
That is twofold: clung-to and unclung-to.
Chúng có hai loại: bị chấp thủ và không bị chấp thủ.
Tatthapi sotāpattimaggo diṭṭhānusayaṃ, vicikicchānusayaṃ, tadekaṭṭhe ca kilese, taṃsahajātāni diṭṭhisampayuttāni, vicikicchāsampayuttañcāti pañcākusalacittāni ca uppajjamānova samugghāteti, samugghātento ca apāyabhavato ceva sugatibhavato ca ṭhapetvā satta bhave tadavasesato vuṭṭhāti.
Here, the path of stream-entry, while arising, uproots the latent defilement of wrong view, the latent defilement of doubt, the defilements united with them, and the five unwholesome consciousnesses associated with wrong view and doubt. In uprooting them, it emerges from future existence in states of woe and, apart from seven existences in happy realms, from the remainder of existences.
Trong đó, Sơ Đạo, khi phát sinh, diệt trừ tận gốc tùy miên tà kiến, tùy miên hoài nghi, và các phiền não đồng nhất với chúng, cùng với năm tâm bất thiện tương ưng với tà kiến và tương ưng với hoài nghi. Khi diệt trừ tận gốc chúng, Sơ Đạo thoát khỏi các cõi khổ và bảy cõi còn lại, ngoại trừ cõi thiện thú.
Tattha yadetaṃ paṭhamamaggānuppattiyaṃ uppajjamānārahaṃ diṭṭhivicikicchāsampayuttapañcacittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ, taṃ rūpakkhandho, tāni pañca cittāni viññāṇakkhandho, taṃsampayuttā vedanādayo itare tayo khandhā.
Here, the form originating from the five consciousnesses associated with wrong view and doubt, which is due to arise upon the first path's occurrence, is the aggregate of form; those five consciousnesses are the aggregate of consciousness; and the feelings and so forth associated with them are the other three aggregates.
Ở đây, cái sắc phát sinh cùng với sự sinh khởi của Sơ Đạo, đáng lẽ sẽ phát sinh trong tương lai, là do năm tâm tương ưng với tà kiến và hoài nghi tạo ra, đó là sắc uẩn; năm tâm đó là thức uẩn; các thọ v.v. tương ưng với chúng là ba uẩn còn lại.
Ime anupādinnapañcakkhandhā anupādinnanimittaṃ, anupādinnappavattaṃ nāma.
These unclung-to five aggregates are called the unclung-to sign and the unclung-to continuation.
Năm uẩn không bị chấp thủ này được gọi là dấu hiệu không bị chấp thủ, sự tiếp nối không bị chấp thủ.
Tato paṭhamamaggo vuṭṭhāti, taṃ chindati nāma.
From that, the first path emerges; it is said to sever that.
Sơ Đạo thoát khỏi chúng, tức là cắt đứt chúng.
Yadetaṃ apāyabhave, sugatiyañca ṭhapetvā satta bhave tadavasese ca paṭhamamaggānuppattiyaṃ āyatiṃ uppajjamānārahaṃ kammajakkhandhapañcakaṃ, taṃ upādinnanimittaṃ, upādinnappavattaṃ nāma.
The five aggregates of kamma-born existence, due to arise in the future upon the first path's occurrence in states of woe, and apart from seven existences in happy realms, in the remainder of existences, are called the clung-to sign and the clung-to continuation.
Cái năm uẩn do nghiệp tạo ra, đáng lẽ sẽ phát sinh trong tương lai cùng với sự sinh khởi của Sơ Đạo, trong các cõi khổ và trong bảy cõi còn lại ngoại trừ cõi thiện thú, đó là dấu hiệu bị chấp thủ, sự tiếp nối bị chấp thủ.
Tato paṭhamamaggo vuṭṭhāti, tañca chindati nāma.
From that, the first path emerges, and it is said to sever that.
Sơ Đạo thoát khỏi chúng, tức là cắt đứt chúng.
Tatova paṭhamamaggo anusayaṃ pajahantova nimittā vuṭṭhahati, pavattañca chindati nāmāti veditabbaṃ.
Therefore, the first path, while abandoning latent defilements, is understood to emerge from the signs and sever the continuation.
Do đó, cần biết rằng Sơ Đạo, khi đoạn trừ tùy miên, thoát khỏi các dấu hiệu và cắt đứt sự tiếp nối.
Evaṃ itaramaggesupi upādinnānupādinnanimittappavattaṃ vuṭṭhānaṃ chindanaṃ yathānurūpaṃ ñātabbaṃ.
Similarly, in the other paths, the emergence from and severing of clung-to and unclung-to signs and continuation should be understood accordingly.
Như vậy, trong các Đạo khác, sự thoát khỏi và cắt đứt dấu hiệu và sự tiếp nối bị chấp thủ và không bị chấp thủ cũng cần được hiểu theo cách tương ứng.
Anāgāmimaggopi tāneva tanusahagatakāmarāgappaṭighānusayavasena uppannāni cha cittāni uppajjamānova samugghāteti, samugghātento ca kāmabhavato vuṭṭhāti.
The Non-returner's path also, as it arises, eradicates those same six consciousnesses that have arisen by way of the subtle sensuous craving and resentment latent tendencies, and by eradicating them, it rises above the sense-sphere existence.
Đạo Bất Lai (Anāgāmimagga) khi sinh khởi, diệt trừ sáu tâm đó, đã khởi lên do tùy miên dục ái và tùy miên sân hận đã trở nên mỏng manh. Khi diệt trừ chúng, vị ấy thoát ly khỏi cõi dục giới.
Arahattamaggo pana rūparāgaarūparāgamānāvijjānusaye, uddhaccaṃ, tadekaṭṭhe sabbe kilese ca taṃsahajātāni cattāri diṭṭhivippayuttāni, uddhaccasahagatañcāti pañcākusalacittāni ca uppajjamānova samugghāteti, samugghātento ca rūpārūpato, sabbabhavatopi vuṭṭhāti.
The Arahant's path, however, as it arises, eradicates the latent tendencies of desire for form, desire for the formless, conceit, and ignorance, together with restlessness, all defilements inherent in them, and the four unwholesome consciousnesses dissociated from wrong view and the one accompanied by restlessness. By eradicating them, it rises above form and formless existences, and indeed above all existences.
Đạo A La Hán (Arahattamaggopi) khi sinh khởi, diệt trừ tùy miên sắc ái (rūparāga), vô sắc ái (arūparāga), mạn (māna), vô minh (avijjā), phóng dật (uddhacca), tất cả các phiền não đồng nhất với chúng, và năm tâm bất thiện: bốn tâm ly kiến và một tâm đồng sanh với phóng dật. Khi diệt trừ chúng, vị ấy thoát ly khỏi cõi sắc giới, vô sắc giới, và tất cả các cõi hữu.
Sesaṃ paṭhamamagge vuttānusārato veditabbaṃ.
The rest should be understood according to what was stated regarding the first path.
Phần còn lại cần được hiểu theo cách đã nói trong Đạo thứ nhất.
Evaṃ anusayappahānasaṅkhātakiccabhedato catunnaṃ maggānaṃ bhedo veditabbo.
Thus, the distinction among the four paths by way of their diverse functions, namely, the eradication of latent tendencies, should be understood.
Như vậy, sự sai biệt của bốn Đạo cần được hiểu theo sự sai biệt của công năng là sự đoạn trừ các tùy miên.
Tadevaṃ maggasampayogabhedato catubbidhaṃ, puna jhānaṅgasampayogabhedato paccekaṃ pañcavidhā honti.
Thus, by way of their association, the paths are fourfold; further, by way of their association with jhāna factors, they are each fivefold.
Như vậy, các Đạo có bốn loại theo sự sai biệt của sự tương ưng, và mỗi loại lại có năm loại theo sự sai biệt của sự tương ưng với chi thiền.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Paṭhamamaggasampayuttaṃ tāva vitakkavicārapītisukhekaggatāsampayuttaṃ paṭhamajjhānikaṃ, vicārapītisukhekaggatāsampayuttaṃ dutiyajjhānikaṃ, pītisukhekaggatāsampayuttaṃ tatiyajjhānikaṃ, sukhekaggatāsampayuttaṃ catutthajjhānikaṃ, upekkhekaggatāsampayuttaṃ pañcamajjhānikañcāti pañcavidhaṃ hoti.
The first path, for instance, is fivefold: first jhāna, associated with initial application, sustained application, rapture, happiness, and one-pointedness; second jhāna, associated with sustained application, rapture, happiness, and one-pointedness; third jhāna, associated with rapture, happiness, and one-pointedness; fourth jhāna, associated with happiness and one-pointedness; and fifth jhāna, associated with equanimity and one-pointedness.
Đạo tương ưng với thiền thứ nhất có năm loại: tương ưng với tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), nhất tâm (ekaggatā) là thiền thứ nhất; tương ưng với tứ, hỷ, lạc, nhất tâm là thiền thứ hai; tương ưng với hỷ, lạc, nhất tâm là thiền thứ ba; tương ưng với lạc, nhất tâm là thiền thứ tư; và tương ưng với xả (upekkhā), nhất tâm là thiền thứ năm.
Evaṃ dutiyamaggādisampayuttā cāti vīsatividhā honti, ettha ca catukkanayavasena soḷasavidhatāpi yojetabbā.
In this way, those associated with the second path, and so on, become twentyfold. Here, by way of the four-factor jhāna method, sixteen types should also be combined.
Tương tự, các Đạo tương ưng với Đạo thứ hai và các Đạo tiếp theo cũng có hai mươi loại. Ở đây, cũng cần phối hợp theo cách bốn loại (catukkanaya) thì có mười sáu loại.
Kiṃ panettha evaṃ jhānaṅgayogabhedassa niyāmakaṃ kāraṇanti?
What, then, is the regulating cause for this distinction by way of association with jhāna factors?
Vậy nguyên nhân nào quy định sự sai biệt của sự tương ưng với chi thiền như vậy?
Saṅkhārupekkhāñāṇaṃ.
It is the knowledge of equanimity regarding formations (saṅkhārupekkhāñāṇa).
Đó là Tùy Quán Xả Trí (Saṅkhārupekkhāñāṇa).
Tasmiṃ hi vuṭṭhānagāminivipassanābhūte somanassasahagate ariyamaggā pañcamajjhānikā na uppajjanti, somanassasahagatā catukkajjhānikāva uppajjanti, upekkhāsahagate ca catukkajjhānikā na uppajjanti, upekkhāsahagatā pañcamajjhānikāva uppajjanti.
For, in that insight leading to emergence (vuṭṭhānagāminī vipassanā) accompanied by happiness, the Noble Paths of the fifth jhāna do not arise; only those of the four-factor jhānas accompanied by happiness arise. And in that accompanied by equanimity, the four-factor jhānas do not arise; only those of the fifth jhāna accompanied by equanimity arise.
Vì khi Tùy Quán Xả Trí này, vốn là Tuệ Quán hướng đến sự xuất ly (vuṭṭhānagāminivipassanā), đồng sanh với hỷ, thì các Thánh Đạo không khởi lên là thiền thứ năm, mà chỉ khởi lên là thiền bốn chi (catukkajjhāna) đồng sanh với hỷ. Và khi Tùy Quán Xả Trí đồng sanh với xả, thì các thiền bốn chi không khởi lên, mà chỉ khởi lên là thiền thứ năm đồng sanh với xả.
Nanu cettha saṅkhārupekkhāñāṇaṃ somanassupekkhāsahagatattā catukkapañcamajjhānikānaṃ somanassupekkhāsahagatabhāvassa niyāmakahetu, vitakkādiaṅgasamatikkamato pana nesaṃ dutiyādijjhānabhāvassa niyāmakena aññena bhavitabbaṃ.
Is it not the case that the knowledge of equanimity regarding formations, being accompanied by happiness or equanimity, is the regulating cause for the four-factor and fifth jhānas being accompanied by happiness or equanimity? But for their status as second and other jhānas, by transcending factors like initial application, there must be another regulating cause.
Chẳng phải ở đây Tùy Quán Xả Trí, do đồng sanh với hỷ và xả, là nguyên nhân quy định trạng thái đồng sanh với hỷ và xả của các thiền bốn chi và thiền năm chi sao? Nhưng đối với trạng thái thiền thứ hai trở đi của chúng, do vượt qua các chi như tầm, phải có một nguyên nhân khác quy định.
Na hi saṅkhārupekkhāñāṇaṃ vitakkādivikalaṃ uppajjati.
For the knowledge of equanimity regarding formations does not arise without initial application and so forth.
Vì Tùy Quán Xả Trí không khởi lên mà không có tầm và các chi khác.
Yena taṃ niyāmakaṃ bhaveyya, kiṃ taṃ niyāmakakāraṇanti?
By what, then, could it be a regulating cause? What is that regulating cause?
Vậy nguyên nhân quy định đó là gì?
Pādakajjhānaṃ, sammasitajjhānaṃ vā.
The foundational jhāna (pādakajjhāna) or the jhāna contemplated (sammasitajjhāna).
Đó là thiền cơ sở (pādakajjhāna) hoặc thiền được quán xét (sammasitajjhāna).
Rūpārūpāvacaresu hi yaṃ yaṃ jhānaṃ samāpajjitvā tatuṭṭhāya ye keci pakiṇṇakasaṅkhāre sammasitvā ye magge uppādeti, te sabbe taṃtaṃjhānasadisāva honti.
For in the form and formless spheres, whatever jhāna one attains and, rising from it, contemplates any miscellaneous formations, the paths one generates are all similar to that respective jhāna.
Vì trong các cõi sắc và vô sắc, sau khi nhập vào thiền nào, rồi xuất khỏi thiền đó, quán xét bất kỳ hành tạp nào, và sinh khởi Đạo, thì tất cả các Đạo đó đều giống như thiền đó.
Yaṃ yaṃ vā pana jhānaṃ, taṃsampayutte ca aniccādito vipassitvā ye ye magge uppādeti, te ca taṃtaṃjhānasadisāva honti bhūmivaṇṇasadisavaṇṇā godhā viya.
Or, contemplating the phenomena present in any jhāna or those associated with it as impermanent and so forth, the paths one generates are similar to that respective jhāna, like a monitor lizard taking on the color of its habitat.
Hoặc sau khi quán xét thiền nào, và các pháp tương ưng với thiền đó theo vô thường, v.v., rồi sinh khởi Đạo nào, thì các Đạo đó cũng giống như thiền đó, như con kỳ đà có màu sắc giống màu đất.
Tattha ca sukkhavipassakassa uppannamaggāpi, samāpattilābhinā jhānaṃ pādakaṃ akatvā asammasitvāva uppāditamaggāpi paṭhamajjhānaṃ pādakaṃ katvā taṃ taṃ vā sammasitvā uppāditamaggāpi sabbe ekasadisā paṭhamajjhānikāva honti.
In this regard, the paths arisen for a dry-insight meditator, or those generated by one who has attained jhānas without making a jhāna foundational or without contemplating it, or those generated by making the first jhāna foundational or contemplating it—all are of the same kind, being first jhāna paths.
Trong trường hợp đó, các Đạo khởi lên của vị thuần quán (sukkhavipassaka), và các Đạo được sinh khởi bởi vị đắc thiền mà không lấy thiền làm cơ sở hoặc không quán xét, và các Đạo được sinh khởi bằng cách lấy thiền thứ nhất làm cơ sở hoặc quán xét thiền đó, tất cả đều giống nhau, đều là thiền thứ nhất.
Na hi lokuttaramaggo appanaṃ appatto nāma atthi.
For no supramundane path fails to attain absorption (appanā).
Vì không có Đạo siêu thế nào mà không đạt đến an chỉ (appanā).
Dutiyatatiyacatutthajjhānāni pādakāni katvā vā tattha gate dhamme sammasitvā vā uppāditamaggā yathākkamaṃ caturaṅgikā, tivaṅgikā, duvaṅgikā ca honti.
The paths generated by making the second, third, and fourth jhānas foundational, or by contemplating the phenomena present in them, are sequentially four-factored, three-factored, and two-factored.
Các Đạo được sinh khởi bằng cách lấy thiền thứ hai, thứ ba, thứ tư làm cơ sở, hoặc quán xét các pháp trong đó, thì lần lượt có bốn chi, ba chi, và hai chi.
Pañcamajjhānaṃ, pana āruppajjhānāni ca pādakaṃ katvā vā tattha gate dhamme sammasitvā vā uppāditamaggā upekkhekaggatāvasena duvaṅgikāva honti.
However, paths generated by making the fifth jhāna and the formless attainments foundational, or by contemplating the phenomena present in them, are always two-factored, by way of equanimity and one-pointedness.
Còn các Đạo được sinh khởi bằng cách lấy thiền thứ năm và các thiền vô sắc làm cơ sở, hoặc quán xét các pháp trong đó, thì chỉ có hai chi, theo cách xả và nhất tâm.
Etesañca pañcannaṃ jhānikānampi pubbabhāge vipassanā somanassasahagatāpi hoti upekkhāsahagatāpi, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā catukkajjhānikānaṃ somanassasahagatā hoti.
For these five jhānic paths as well, the insight in the preliminary stage (pubbabhāge vipassanā) can be accompanied by happiness or by equanimity. But the insight leading to emergence (vuṭṭhānagāminī vipassanā) for the four-factored jhānas is accompanied by happiness.
Và tuệ quán (vipassanā) ở phần trước của năm loại thiền này cũng có thể đồng sanh với hỷ hoặc đồng sanh với xả. Nhưng tuệ quán hướng đến sự xuất ly (vuṭṭhānagāminī vipassanā) của các thiền bốn chi thì đồng sanh với hỷ.
Pañcamajjhānikānaṃ pana upekkhāsahagatāvāti tadeva pādakajjhānaṃ, sammasitajjhānaṃ vā niyāmakakāraṇanti veditabbaṃ.
For the fifth jhānas, it is accompanied by equanimity. Therefore, that foundational jhāna or contemplated jhāna should be understood as the regulating cause.
Còn của các thiền năm chi thì đồng sanh với xả. Vì vậy, cần phải hiểu rằng chính thiền cơ sở hoặc thiền được quán xét đó là nguyên nhân quy định.
Evaṃ sampayogato vinicchayo.
Thus concludes the determination by way of association.
Như vậy là sự xác định theo tương ưng.
Saṅgahavāre pana bodhipakkhiyadhammesu pubbe saṅgahitāvasesānaṃ satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādabojjhaṅgānaṃ vasena atirekā cattāro saṅgahā veditabbā.
In the section on comprehension, an additional four comprehensions should be understood by way of mindfulness foundations, right efforts, bases of psychic power, and enlightenment factors, which were not comprehended earlier among the factors of enlightenment.
Trong phần tóm lược (saṅgahavāra), cần hiểu có bốn sự tóm lược bổ sung theo Tứ Niệm Xứ (Satipaṭṭhāna), Tứ Chánh Cần (Sammappadhāna), Tứ Như Ý Túc (Iddhipāda), và Thất Bồ Đề Phần (Bojjhaṅga), là những pháp còn lại chưa được tóm lược trước đây trong các pháp trợ Bồ Đề (bodhipakkhiyadhamma).
Paṭhamajjhānikamaggasampayuttesu hi dhammesu sati upaṭṭhānaṭṭhena satipaṭṭhānaṃ, sā visayabhedena catubbidhā, itare assatipaṭṭhānāti sabbeva te dvidhā honti.
For, among the phenomena associated with the first jhānic path, mindfulness, in the sense of establishing itself, is satipaṭṭhāna (mindfulness foundation); it is fourfold by way of different objects, and the others, being not mindfulness foundations, are all twofold.
Trong các pháp tương ưng với Đạo thiền thứ nhất, niệm (sati) là niệm xứ (satipaṭṭhāna) theo nghĩa là sự thiết lập. Niệm này có bốn loại theo sự sai biệt của đối tượng, còn các pháp khác là không phải niệm xứ. Tất cả chúng đều có hai loại.
Tathā vīriyaṃ padahanaṭṭhena sammappadhānaṃ, taṃ kiccabhedena catubbidhaṃ, itare asammappadhānāti.
Similarly, energy, in the sense of striving, is sammappadhāna (right effort); it is fourfold by way of different functions, and the others are not right efforts.
Tương tự, tinh tấn (vīriya) là chánh cần (sammappadhāna) theo nghĩa là sự tinh cần. Tinh tấn này có bốn loại theo sự sai biệt của công năng, còn các pháp khác là không phải chánh cần.
Tathā chando vīriyaṃ cittaṃ amohoti cattāro dhammā ijjhanakaṭṭhena yathākkamaṃ ‘‘chandiddhipādo vīriyacittavīmaṃsiddhipādo’’ti nāmena ‘‘iddhipādā’’ti vuccanti, itare ‘‘aniddhipādā’’ti.
Similarly, desire, energy, consciousness, and non-delusion—these four phenomena, in the sense of being conducive to success, are sequentially called iddhipādā (bases of psychic power) by the names "desire as a base of psychic power, energy as a base of psychic power, consciousness as a base of psychic power, and investigation as a base of psychic power." The others are "not bases of psychic power."
Tương tự, dục (chanda), tinh tấn (vīriya), tâm (citta), vô si (amoho) là bốn pháp được gọi là như ý túc (iddhipāda) theo nghĩa là sự thành tựu, lần lượt với tên là "dục như ý túc, tinh tấn như ý túc, tâm như ý túc, quán như ý túc" (chandiddhipādo vīriyacittavīmaṃsiddhipādo). Các pháp khác là không phải như ý túc.
Tathā sati amoho vīriyaṃ pīti passaddhi samādhi tatramajjhattatāti ime satta dhammā bujjhanaṭṭhena yathākkamaṃ ‘‘satisambojjhaṅgo dhammavicayasambojjhaṅgo vīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgo’’ti vuccanti, itare abojjhaṅgāti evaṃ cattāro saṅgahā.
Similarly, mindfulness, non-delusion, energy, rapture, tranquillity, concentration, and equanimity—these seven phenomena, in the sense of leading to enlightenment, are sequentially called sambojjhaṅga (factors of enlightenment) by the names "mindfulness as an enlightenment factor, investigation of phenomena as an enlightenment factor, energy, rapture, tranquillity, concentration, and equanimity as enlightenment factors." The others are "not enlightenment factors." Thus, there are four comprehensions.
Tương tự, niệm (sati), vô si (amoho), tinh tấn (vīriya), hỷ (pīti), khinh an (passaddhi), định (samādhi), xả (tatramajjhattatā) là bảy pháp này được gọi là bồ đề phần (sambojjhaṅga) theo nghĩa là sự giác ngộ, lần lượt với tên là "niệm bồ đề phần, trạch pháp bồ đề phần, tinh tấn bồ đề phần, hỷ bồ đề phần, khinh an bồ đề phần, định bồ đề phần, xả bồ đề phần". Các pháp khác là không phải bồ đề phần. Như vậy là bốn sự tóm lược.
Visayādippabhedato pana sabbepi lokuttarakusalā ārammaṇato nibbānārammaṇāva, tasmā na tato nesaṃ bhedo, paṭipadādibhedato pana pubbe vuttanayena paccekaṃ bhedo veditabbo.
However, regarding the distinctions of object and so forth, all supramundane wholesome states have Nibbāna as their object; therefore, there is no distinction among them based on object. But from the distinctions of practice and so forth, a specific distinction should be understood in the manner stated earlier.
Tuy nhiên, xét về sự phân biệt đối tượng (visaya) và các khía cạnh khác, tất cả các thiện siêu thế đều có đối tượng là Nibbāna; do đó, không có sự phân biệt nào từ đó. Nhưng xét về sự phân biệt hành trì (paṭipadā) và các khía cạnh khác, mỗi loại cần được hiểu là có sự phân biệt theo cách đã nói ở trên.
Ettha ca yo nāmarūpapariggahato paṭṭhāya kilamanto vipassanaṃ ārabhitvā dukkhena kasirena kilese vikkhambheti, tassa dukkhā paṭipadā hoti.
Here, whoever, starting from the comprehension of nāmarūpa, wearies himself and begins vipassanā, suppressing defilements with difficulty and hardship, for him the practice is difficult (dukkhā paṭipadā).
Ở đây, người nào từ lúc nắm giữ danh sắc trở đi, nỗ lực thực hành thiền quán và loại trừ các phiền não một cách khó khăn, thì hành trì của người ấy là khổ hạnh (dukkhā paṭipadā).
Yo pana vikkhambhitakileso, so vipassanāparivāsaṃ vāsento cirena maggapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa dandhābhiññā hoti.
But he who has suppressed defilements, by cultivating vipassanā, attains the manifestation of the path slowly; for him the direct knowledge is slow (dandhābhiññā).
Còn người nào đã loại trừ phiền não, người ấy thực hành thiền quán trong một thời gian dài mới đạt đến sự hiển lộ của đạo lộ, thì sự chứng ngộ của người ấy là chậm (dandhābhiññā).
Iminā nayena itarā tissopi paṭipadābhiññāyo veditabbā.
In this manner, the other three modes of practice and direct knowledge should be understood.
Theo cách này, ba loại hành trì và chứng ngộ còn lại cũng cần được hiểu.
Yathā ca paṭipadādibhedato, evaṃ vimokkhabhedatopi paccekaṃ dvidhā honti – suññatavimokkho appaṇihitavimokkhoti.
Just as there are distinctions based on practice and so forth, similarly, based on the distinction of liberation (vimokkha), each are of two kinds: suññatāvimokkha and appaṇihitavimokkha.
Cũng như có sự phân biệt theo hành trì và các khía cạnh khác, tương tự, theo sự phân biệt giải thoát (vimokkha), mỗi loại có hai loại – giải thoát Không (suññatavimokkha) và giải thoát Vô Nguyện (appaṇihitavimokkha).
Tattha suññatanti, appaṇihitanti ca lokuttaramaggassa nāmaṃ.
Among these, suññatā and appaṇihita are names for the supramundane path.
Trong đó, Không (suññata) và Vô Nguyện (appaṇihita) là tên gọi của đạo lộ siêu thế.
So hi āgamanato saguṇato ārammaṇatoti tīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati.
Indeed, it receives its name from three causes: its mode of approach, its intrinsic nature, and its object.
Đạo lộ ấy có được tên gọi từ ba lý do: từ sự dẫn đến, từ bản chất và từ đối tượng.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Idha bhikkhu vipassanākammaṭṭhāniko ādito paṭṭhāya ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto vicarati, sacassa vuṭṭhānagāminivipassanā tebhūmake saṅkhāre anattato vipassati, ayaṃ attasuññatādassanaṭṭhena suññatā nāma hoti.
Here, a bhikkhu cultivating vipassanā from the very beginning, reflects and contemplates by applying the three kinds of contemplation: "impermanent (aniccaṃ), suffering (dukkhaṃ), non-self (anattā)". If his insight leading to emergence (vuṭṭhānagāminivipassanā) perceives the three realms of conditioned phenomena (tebhūmake saṅkhāre) as non-self, this is called suññatā (emptiness) by way of seeing the absence of self.
Ở đây, một tỳ khưu hành thiền quán, từ ban đầu quán sát ba loại vô thường, khổ, vô ngã, và khi thiền quán dẫn đến xuất ly của vị ấy quán sát các hành trong ba cõi là vô ngã, thì điều này được gọi là Không (suññatā) theo nghĩa là sự thấy không có ngã.
Sace dukkhato vipassati, ayaṃ taṇhāpaṇidhirahitaṭṭhena appaṇihitā nāma hoti, tā ubhopi āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano attano maggassa yathākkamaṃ suññatamaggo appaṇihitamaggoti nāmaṃ denti.
If it perceives them as suffering, this is called appaṇihitā (desireless) by way of being devoid of the aspiration of craving. Both of these, standing in the position of the mode of approach, give the respective name, suññatamagga (path of emptiness) and appaṇihitamagga (path of desirelessness), to their own path.
Nếu vị ấy quán sát là khổ, thì điều này được gọi là Vô Nguyện (appaṇihitā) theo nghĩa là không có sự ước muốn (taṇhāpaṇidhi); cả hai điều này, khi đứng ở vị trí dẫn đến, lần lượt đặt tên cho đạo lộ của mình là đạo lộ Không (suññatamagga) và đạo lộ Vô Nguyện (appaṇihitamagga).
Evaṃ āgamanato nāmalābho veditabbo.
Thus, the acquisition of a name through the mode of approach should be understood.
Như vậy, cần hiểu rằng tên gọi có được từ sự dẫn đến.
Nanu suttantesu sace vuṭṭhānagāminivipassanā aniccato passati, tassā vasena maggo animittavimokkho hotīti katvā tayo vimokkhā kathitāti?
Are not three liberations spoken of in the Suttas, stating that if the insight leading to emergence (vuṭṭhānagāminivipassanā) perceives as impermanent, the path by virtue of that is animittavimokkha (signless liberation)?
Há không phải trong các Kinh tạng, nếu thiền quán dẫn đến xuất ly quán sát là vô thường, thì đạo lộ do đó được gọi là giải thoát Vô Tướng (animittavimokkha), và ba loại giải thoát được nói đến sao?
Saccaṃ, api ca kho pariyāyato kathitā, nippariyāyato pana sayampi sanimittā attano maggassa animittanāmaṃ dātuṃ asakkuṇeyyatāya dve eva vimokkhā hontīti.
That is true, but they are taught in a figurative sense. However, in a literal sense, since the path itself, being with signs, cannot give the name animitta to its own path, there are only two liberations.
Đúng vậy, nhưng chúng được nói đến theo nghĩa gián tiếp; còn theo nghĩa trực tiếp, vì tự nó có tướng nên không thể đặt tên Vô Tướng cho đạo lộ của mình, do đó chỉ có hai loại giải thoát.
Tissopi hi vipassanā niccanimittaṃ, sukhanimittañca ugghāṭanena animittavohāraṃ labhanti, tissopi nimittabhūtesu khandhesu caraṇato sanimittāva, tasmā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nippariyāyato animittanāmaṃ dātuṃ na sakkonti.
Indeed, all three kinds of vipassanā receive the designation animitta by eradicating the sign of permanence and the sign of pleasure. Yet, all three, by operating on the aggregates that are signs, are themselves with signs. Therefore, they cannot, standing in the position of the mode of approach, give the name animitta to their own path in a literal sense.
Cả ba loại thiền quán đều có được tên gọi Vô Tướng (animitta) bằng cách loại bỏ tướng thường và tướng lạc; cả ba loại đều có tướng vì chúng vận hành trên các uẩn có tướng, do đó tự chúng không thể đứng ở vị trí dẫn đến để đặt tên Vô Tướng một cách trực tiếp cho đạo lộ của mình.
Yasmā pana maggo sayaṃ rāgādīhi suñño, rāgādinimittapaṇidhirahito ca, tasmā saguṇeneva suññatanāmaṃ, appaṇihitanāmañca labhati.
But because the path itself is empty of greed and other defilements, and is devoid of the sign and aspiration of greed and other defilements, it obtains the names suññatā and appaṇihita by its intrinsic nature.
Tuy nhiên, vì đạo lộ tự nó không có tham ái (rāga) và các phiền não khác, và không có tướng của tham ái và các phiền não khác, do đó nó có được tên gọi Không (suññata) và Vô Nguyện (appaṇihita) từ chính bản chất của nó.
Evamassa saguṇato nāmalābho veditabbo.
Thus, its acquisition of a name by its intrinsic nature should be understood.
Như vậy, cần hiểu rằng tên gọi có được từ bản chất của nó.
Yasmā pana nibbānaṃ rāgādīhi, saṅkhārehi ca suññattā, rāgādinimittapaṇidhirahitattā ca ‘‘suññataṃ, animittaṃ, appaṇihita’’nti ca vuccati, tasmā taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannamaggopi ‘‘suññato, animitto, appaṇihito’’ti ca nāmaṃ labhati.
However, because Nibbāna is called "empty (suññataṃ), signless (animittaṃ), and desireless (appaṇihitaṃ)" due to its emptiness of defilements like greed and of conditioned phenomena, and its freedom from the signs and aspirations of greed and other defilements, the path that arises by making it its object also obtains the names "empty (suññataṃ), signless (animittaṃ), and desireless (appaṇihitaṃ)"
Tuy nhiên, vì Nibbāna không có tham ái và các phiền não khác, không có các hành, và không có tướng của tham ái và các phiền não khác, nên nó được gọi là “Không (suññata), Vô Tướng (animitta), Vô Nguyện (appaṇihita)”; do đó, đạo lộ phát sinh lấy Nibbāna làm đối tượng cũng có được tên gọi “Không (suññata), Vô Tướng (animitta), Vô Nguyện (appaṇihita)”.
Evaṃ ārammaṇato nāmalābho veditabbo.
Thus, its acquisition of a name through its object should be understood.
Như vậy, cần hiểu rằng tên gọi có được từ đối tượng.
Tesu idha āgamanatova maggo nāmaṃ labhati, na saguṇato, nāpi ārammaṇato, saguṇārammaṇato nāmalābhassa suttantesu pariyāyadesitattā.
Among these, here the path receives its name only from the mode of approach, not from its intrinsic nature, nor from its object, because the acquisition of names from intrinsic nature and object is taught in the Suttas figuratively.
Trong số đó, ở đây, đạo lộ có được tên gọi chỉ từ sự dẫn đến, không phải từ bản chất, cũng không phải từ đối tượng, vì tên gọi có được từ bản chất và đối tượng được nói đến một cách gián tiếp trong các Kinh tạng.
Teneva hettha maggānaṃ saguṇārammaṇatopi animittavimokkhataṃ aggahetvā suññataappaṇihitavimokkhatāva āgamanato vuttā, tañcāgamanaṃ duvidhaṃ vipassanāgamanaṃ, maggāgamanañca.
For this very reason, here, without taking the signless liberation (animittavimokkha) from the intrinsic nature or object of the paths, only suññatā and appaṇihita liberations are mentioned as arising from the mode of approach. And this mode of approach is twofold: the approach of vipassanā and the approach of the path.
Chính vì lý do đó, ở đây, không lấy giải thoát Vô Tướng (animittavimokkha) từ bản chất và đối tượng của các đạo lộ, mà chỉ nói đến giải thoát Không (suññata) và giải thoát Vô Nguyện (appaṇihita) từ sự dẫn đến; và sự dẫn đến này có hai loại: sự dẫn đến của thiền quán và sự dẫn đến của đạo lộ.
Tattha vipassanāgamanato maggo ca suññatādināmaṃ labhati, maggāgamanato ca labhateva, idha pana maggassa adhippetattā vipassanāgamanatova veditabbaṃ.
Among these, the path receives the name suññatā and so on from the approach of vipassanā, and it certainly receives it from the approach of the path as well. But here, since the path itself is intended, it should be understood from the approach of vipassanā.
Trong đó, đạo lộ có được tên gọi Không và các tên khác từ sự dẫn đến của thiền quán, và cũng có được từ sự dẫn đến của đạo lộ; nhưng ở đây, vì đạo lộ được đề cập, nên cần hiểu là từ sự dẫn đến của thiền quán.
Evaṃ vimokkhabhedato paccekaṃ dvidhā honti.
Thus, based on the distinction of liberation, each is twofold.
Như vậy, theo sự phân biệt giải thoát, mỗi loại có hai loại.
Evaṃ visayādippabhedato vinicchayo.
Thus, the determination is made from the distinctions of object and so forth.
Như vậy là sự phân định từ sự phân biệt đối tượng và các khía cạnh khác.
Akusalā pana dhammā bhūmito ekavidhā kāmāvacarāva, sampayogato pana mūlavasena tividhā honti lobhamūlā dosamūlā mohamūlāti.
The unwholesome states (akusalā dhammā), however, are of one kind in terms of plane, being only kāmāvacara. But in terms of conjunction, they are of three kinds based on their roots: greed-rooted (lobhamūlā), hatred-rooted (dosamūlā), and delusion-rooted (mohamūlā).
Tuy nhiên, các pháp bất thiện xét về cõi thì chỉ có một loại là cõi dục (kāmāvacara). Nhưng xét về sự tương ưng, chúng có ba loại theo gốc rễ: gốc tham (lobhamūla), gốc sân (dosamūla), gốc si (mohamūla).
Tattha lobhamūlā aṭṭhavidhā somanassasahagataṃ diṭṭhigatasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ, somanassasahagataṃ diṭṭhigatavippayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ, upekkhāsahagataṃ diṭṭhigatasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ, upekkhāsahagataṃ diṭṭhigatavippayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāranti.
Among these, the greed-rooted are eightfold: accompanied by joy, conjoined with wrong view, unprompted; similarly, prompted; accompanied by joy, disjoined from wrong view, unprompted; similarly, prompted; accompanied by equanimity, conjoined with wrong view, unprompted; similarly, prompted; accompanied by equanimity, disjoined from wrong view, unprompted; similarly, prompted.
Trong đó, gốc tham có tám loại: tương ưng với tà kiến, hợp hỷ, không có sự xúi giục; tương tự, có sự xúi giục; không tương ưng với tà kiến, hợp hỷ, không có sự xúi giục; tương tự, có sự xúi giục; tương ưng với tà kiến, hợp xả, không có sự xúi giục; tương tự, có sự xúi giục; không tương ưng với tà kiến, hợp xả, không có sự xúi giục; tương tự, có sự xúi giục.
Tattha iṭṭhārammaṇe lobhabahulatādīhi kāraṇehi somanassasahagatatā, asaddhammasavanaakalyāṇamittatādīhi diṭṭhisampayuttatā ca veditabbā.
Among these, being accompanied by joy should be understood from causes such as an abundance of greed towards a desirable object, and being conjoined with wrong view from hearing unwholesome Dhamma, having bad friends, and so forth.
Trong đó, sự hợp hỷ cần được hiểu là do các lý do như sự tham lam quá mức đối với đối tượng khả ái, và sự tương ưng với tà kiến là do nghe pháp bất thiện, kết giao với bạn ác, v.v.
Yadā hi ‘‘natthi kāmesu ādīnavo’’tiādinā nayena micchādiṭṭhiṃ purakkhatvā haṭṭhatuṭṭho kāme vā paribhuñjati, diṭṭhamaṅgalādīni vā sārato pacceti sabhāvatikkheneva anussāhitena cittena, tadā paṭhamaṃ akusalacittaṃ uppajjati.
Indeed, when, upholding wrong view in the manner of "there is no danger in sensual pleasures" and so on, one happily and joyfully indulges in sensual pleasures, or accepts auspicious signs seen as essential, with a spontaneously unprompted mind, then the first unwholesome consciousness arises.
Khi một người, do nắm giữ tà kiến theo cách “không có sự nguy hiểm trong các dục” và các cách tương tự, vui vẻ thỏa mãn hưởng thụ các dục, hoặc tin vào các điềm lành đã thấy, v.v., với tâm tự nhiên không cần xúi giục, thì tâm bất thiện đầu tiên phát sinh.
Yadā mandena samussāhitena, tadā dutiyaṃ.
When it is prompted by a weak prompting, then the second arises.
Khi với tâm bị xúi giục một cách yếu ớt, thì tâm thứ hai phát sinh.
Yadā micchādiṭṭhiṃ apurakkhatvā kevalaṃ haṭṭhatuṭṭho methunaṃ vā sevati, parasampattiṃ vā abhijjhāyati, parabhaṇḍaṃ vā harati sabhāvatikkhenānussāhitena, tadā tatiyaṃ.
When, without upholding wrong view, one simply happily and joyfully engages in sexual intercourse, or covets another's prosperity, or steals another's property, spontaneously and unprompted, then the third arises.
Khi không nắm giữ tà kiến, mà chỉ vui vẻ thỏa mãn giao cấu, hoặc tham lam tài sản của người khác, hoặc trộm cắp tài sản của người khác một cách tự nhiên không cần xúi giục, thì tâm thứ ba phát sinh.
Yadā samussāhitena, tadā catutthaṃ.
When prompted, then the fourth arises.
Khi với tâm bị xúi giục, thì tâm thứ tư phát sinh.
Yadā pana kāmānaṃ vā asampattiṃ āgamma, aññesaṃ vā somanassahetūnaṃ abhāvena catūsupi vikappesu somanassarahitatā hoti, tadā sesāni cattāri upekkhāsahagatāni uppajjantīti ayaṃ sampayogato vinicchayo.
But when, due to the non-acquisition of sensual pleasures or the absence of other causes for joy, there is an absence of joy in all four alternatives, then the remaining four consciousnesses accompanied by equanimity arise – this is the determination based on conjunction.
Tuy nhiên, khi không có sự thỏa mãn trong bốn trường hợp trên do không đạt được các dục hoặc do không có các nguyên nhân của sự hỷ, thì bốn tâm hợp xả còn lại phát sinh; đây là sự phân định theo sự tương ưng.
Dhammuddesato pana paṭhamākusale tāva niyatā pāḷiyaṃ sarūpenāgatā soḷasa, yevāpanakavasena cattāroti vīsati dhammā honti.
However, regarding the statement of factors (dhammuddesa), in the first unwholesome state, there are sixteen factors mentioned explicitly in the Pāḷi text, and four additional ones, making twenty factors in total.
Tuy nhiên, xét về phần trình bày pháp, trong tâm bất thiện đầu tiên, có mười sáu pháp được nêu rõ trong Pāḷi và bốn pháp được nêu theo nghĩa tiềm ẩn, tổng cộng là hai mươi pháp.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Phasso vedanā saññā cetanā cittaṃ vitakko vicāro pīti vīriyaṃ ekaggatā jīvitaṃ ahirikaṃ anottappaṃ lobho moho micchādiṭṭhīti ime sarūpenāgatā soḷasa dhammā, chando adhimokkho manasikāro uddhaccanti ime yevāpanakā cattāroti.
These sixteen factors mentioned explicitly are: contact (phassa), feeling (vedanā), perception (saññā), volition (cetanā), consciousness (cittaṃ), initial application (vitakka), sustained application (vicāra), joy (pīti), energy (vīriyaṃ), one-pointedness (ekaggatā), life faculty (jīvitaṃ), shamelessness (ahirikaṃ), fearlessness of wrongdoing (anottappaṃ), greed (lobha), delusion (moha), and wrong view (micchādiṭṭhi). The four additional ones are: intention (chanda), decision (adhimokkha), attention (manasikāra), and restlessness (uddhacca).
Xúc (phassa), thọ (vedanā), tưởng (saññā), tư (cetanā), tâm (citta), tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti), tinh tấn (vīriya), nhất tâm (ekaggatā), mạng căn (jīvita), vô tàm (ahirika), vô quý (anottappa), tham (lobha), si (moha), tà kiến (micchādiṭṭhi) – đây là mười sáu pháp được nêu rõ. Dục (chanda), thắng giải (adhimokkha), tác ý (manasikāra), phóng dật (uddhacca) – đây là bốn pháp tiềm ẩn.
Padabhājanīye pana pubbe vuttanayeneva ‘‘phassapañcakaṃ jhānaṅgapañcakaṃ vīriyasamādhimanosomanassajīvitavasena indriyāni pañca, micchādiṭṭhisaṅkappavāyāmasamādhivasena maggaṅgāni cattāri, vīriyasamādhiahirikānottappavasena balāni cattāri, lobho mohoti dve mūlāni, abhijjhā micchādiṭṭhīti dve kammapathāni, ahirikaṃ anottappanti lokanāsadukaṃ, samatho paggāho avikkhepo cāti evaṃ sarūpenāgatānaṃ dvattiṃsadhammānaṃ soḷasasu eva samavarodho, savibhattikāvibhattikabhedo ca kāmāvacarapaṭhamakusale vuttānusārato ñātabbo.
However, in the Word-Division Section, in the manner stated before, the five factors of contact, the five factors of jhāna, the five faculties (indriyas) in terms of energy, concentration, mind, pleasant feeling, and life, the four path factors in terms of wrong view, wrong intention, wrong effort, and wrong concentration, the four powers (balas) in terms of energy, concentration, shamelessness, and fearlessness of wrongdoing, the two roots: greed and delusion, the two courses of action (kamma-paths): covetousness and wrong view, the pair that destroys the world: shamelessness and fearlessness of wrongdoing, and tranquility, exertion, and non-distraction—thus, there is a comprehensive inclusion of these thirty-two dhammas, which appear in this form, into sixteen categories. The distinction between those with and without vibhatti should be understood in accordance with what was stated regarding the first kāmāvacara wholesome consciousness.
Tuy nhiên, trong phần phân tích từ (Padabhājanīya), theo cách đã nói trước đây, năm xúc (phassa), năm chi thiền (jhānaṅga), năm quyền (indriya) theo nghĩa tinh tấn (vīriya), định (samādhi), ý (mano), hỷ (somanassa), mạng (jīvita); bốn chi đạo (maggaṅga) theo nghĩa tà kiến (micchādiṭṭhi), tà tư duy (micchāsaṅkappa), tà tinh tấn (micchāvāyāma), tà định (micchāsamādhi); bốn lực (bala) theo nghĩa tinh tấn (vīriya), định (samādhi), vô tàm (ahirika), vô quý (anottappa); tham (lobha) và si (moha) là hai căn (mūla); tham lam (abhijjhā) và tà kiến (micchādiṭṭhi) là hai nghiệp đạo (kammapatha); vô tàm (ahirika) và vô quý (anottappa) là cặp hủy hoại thế gian (lokanāsaduka); tịnh chỉ (samatha), tinh cần (paggāha) và không phóng dật (avikkhepa) – như vậy, ba mươi hai pháp hiện hữu dưới dạng này được bao gồm trong mười sáu pháp, và sự phân biệt giữa có chia và không chia (savibhattikāvibhattikabheda) cần được hiểu theo cách đã nói trong thiện pháp dục giới thứ nhất.
Ayaṃ dhammuddesato vinicchayo.
This is the determination according to the enumeration of dhammas.
Đây là sự phân tích từ phương diện tóm tắt các pháp.
Uddhatabhāvo uddhaccaṃ.
The state of being agitated is uddhaccaṃ (restlessness).
Trạng thái phóng dật là phóng dật (uddhaccaṃ).
Taṃ avūpasamalakkhaṇaṃ, anavaṭṭhānarasaṃ, bhantatāpaccupaṭṭhānaṃ, ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ, cittavikkhepoti daṭṭhabbo.
It has the characteristic of non-calmness; its function is instability; its manifestation is mental distraction; its proximate cause is unwise attention; it should be seen as mental agitation.
Nó có đặc tính là không an tịnh; có vị không ổn định; biểu hiện là sự hoang mang; nguyên nhân gần là tác ý không như lý; cần được thấy là sự xao lãng của tâm.
Seso panettha suññatavārapariyosāno sabbopi vinicchayo kusalādhikāre vuttānusārato veditabbo.
The entire remaining determination here, up to the end of the emptiness section, should be understood in accordance with what was stated in the section on wholesome consciousness.
Phần còn lại của sự phân tích ở đây, cho đến cuối phần về tánh không (suññatavāra), cần được hiểu theo cách đã nói trong phần về thiện pháp (kusalādhikāra).
Kevalaṃ saṅgahavāre pāḷiyaṃ āgatavasena pañcindriyatā, caturaṅgamaggatā, catubbidhabalatā, dvehetutā, sabbattha akusalabhāvo ca viseso, sesaṃ tādisameva.
The only difference in the Section on Inclusion is that in the Pāli text there are five faculties, four path factors, four powers, two roots, and the unwholesome nature in all cases; the rest is similar.
Chỉ có sự khác biệt là trong phần tóm lược (saṅgahavāra), theo cách đã nói trong Pāḷi, có năm quyền (pañcindriyatā), bốn chi đạo (caturaṅgamaggatā), bốn loại lực (catubbidhabalatā), hai nhân (dvehetutā), và trạng thái bất thiện ở khắp mọi nơi; phần còn lại thì tương tự.
Paṭhamākusalaṃ niṭṭhitaṃ.
The first unwholesome consciousness is concluded.
Bất thiện thứ nhất đã hoàn tất.
Yathā ca paṭhame, evaṃ dutiyepi sasaṅkhāratā, yevāpanakesu thinamiddhānaṃ sambhavo, niyatatā ca viseso.
Just as in the first, so too in the second, the specific differences are its being accompanied by mental formation (sasaṅkhāra), the presence of sloth and torpor among the adventitious factors, and its fixed nature.
Và như trong bất thiện thứ nhất, trong bất thiện thứ hai cũng vậy, sự khác biệt là có sự hữu hành (sasaṅkhāratā), sự hiện hữu của hôn trầm (thina) và thụy miên (middha) trong các pháp tùy duyên (yevāpanaka), và sự nhất định (niyatatā).
Tattha thinanatā thinaṃ, middhanatā middhaṃ, anussāhanasaṃsīdanatā, sattivighāto cāti attho.
Among these, the state of sloth is thinaṃ (sloth); the state of torpor is middhaṃ (torpor); the meaning is lack of zeal, sinking down, and obstruction of energy.
Trong số đó, trạng thái hôn trầm là hôn trầm (thinaṃ), trạng thái thụy miên là thụy miên (middhaṃ), nghĩa là không có sự hăng hái, sự chán nản, và sự suy yếu năng lực.
Tattha thinaṃ anussāhalakkhaṇaṃ, vīriyavinodanarasaṃ, saṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ.
Among these, sloth has the characteristic of lack of zeal; its function is expelling energy; its manifestation is sinking down.
Trong số đó, hôn trầm có đặc tính là không hăng hái; có vị loại bỏ tinh tấn; biểu hiện là sự chán nản.
Middhaṃ akammaññatālakkhaṇaṃ, onahanarasaṃ, līnatāpaccupaṭṭhānaṃ, pacalāyikāniddāpaccupaṭṭhānaṃ vā, ubhayampi aratitandivijambhikādīsu ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ.
Torpor has the characteristic of unworkability; its function is covering; its manifestation is sluggishness, or its manifestation is drowsiness and sleep; both have unwise attention as their proximate cause in unenthusiasm, laziness, yawning, and so on.
Thụy miên có đặc tính là không khéo léo; có vị trùm phủ; biểu hiện là sự uể oải, hoặc biểu hiện là sự buồn ngủ lơ mơ; cả hai đều có nguyên nhân gần là tác ý không như lý trong sự không thích thú (arati), lười biếng (tandi), ngáp v.v.
Dutiyaṃ.
The second is concluded.
Bất thiện thứ hai.
Dosamūlā pana dvidhā domanassasahagataṃ paṭighasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ, tathā sasaṅkhāraṃ.
The Aversion-Rooted are twofold: accompanied by displeasure and associated with aversion (domanassasahagataṃ paṭighasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ), and similarly, accompanied by mental formation (sasaṅkhāraṃ).
Các tâm sân căn (dosamūlā) lại có hai loại: tâm sân tương ưng với ưu (domanassa-sahagataṃ paṭigha-sampayuttaṃ) và vô hành (asaṅkhāraṃ), và tương tự là hữu hành (sasaṅkhāraṃ).
Evaṃ sampayogato.
Thus, according to association.
Đây là theo sự tương ưng.
Dhammuddesādito pana paṭhame tāva paṭhamākusale vuttesu pītilobhadiṭṭhiyo vajjetvā dosaṃ, yevāpanakesu aniyatāni issāmacchariyakukkuccāni, somanassaṭṭhāne domanassañca pakkhipitvā ekavīsati dhammā honti.
However, from the enumeration of dhammas and so on, in the first (aversion-rooted consciousness), by excluding joy, greed, and wrong view from those stated in the first unwholesome consciousness, and by including aversion, the adventitious (aniyatas) envy, stinginess, and remorse, and displeasure in place of pleasant feeling, there are twenty-one dhammas.
Tuy nhiên, từ sự tóm tắt các pháp (dhammuddesa) v.v., trong bất thiện thứ nhất, loại bỏ hỷ (pīti), tham (lobha), tà kiến (diṭṭhi) đã nói trong bất thiện thứ nhất, và thêm sân (dosa), các pháp tùy duyên không nhất định là tật đố (issā), xan tham (macchariya), hối hận (kukkucca), và ưu (domanassa) thay cho hỷ (somanassa), thì có hai mươi mốt pháp.
Yevāpanakā cettha satta.
Here, the adventitious (yevāpanakā) are seven.
Ở đây có bảy pháp tùy duyên.
Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso.
Among these, one is corrupted by it, or one oneself is corrupted, or it is merely the act of corruption; thus, it is doso (aversion).
Trong số đó, bị làm hại bởi nó, hoặc tự mình làm hại, hoặc chỉ là sự làm hại – đó là sân (doso).
So caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsīviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno, visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.
It has the characteristic of ferocity, like an agitated poisonous snake; its function is spreading poison, like a dose of poison, or its function is burning its own support, like a forest fire; its manifestation is corruption, like an enemy who has found an opportunity; its proximate cause is an object of hatred; it should be seen as like putrid urine mixed with poison.
Nó có đặc tính hung bạo, giống như rắn độc bị đánh; có vị lan tràn, giống như chất độc; hoặc có vị đốt cháy nơi nương tựa của chính nó, giống như lửa rừng; biểu hiện là sự làm hại, giống như kẻ thù có cơ hội; nguyên nhân gần là các đối tượng của sự oán hận; cần được thấy giống như nước tiểu thối có lẫn chất độc.
Issāyanā issā.
Being envious is issā (envy).
Sự tật đố là tật đố (issā).
Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā, tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā, saññojananti daṭṭhabbā.
It has the characteristic of begrudging others' prosperity; its function is non-delight therein; its manifestation is turning away from it; its proximate cause is others' prosperity; it should be seen as a fetter.
Nó có đặc tính ghen tỵ với tài sản của người khác; có vị không thích thú với chính điều đó; biểu hiện là sự quay lưng lại với điều đó; nguyên nhân gần là tài sản của người khác; cần được thấy là một sự trói buộc (saññojana).
Maccherabhāvo macchariyaṃ.
The state of stinginess is macchariyaṃ (stinginess).
Trạng thái xan tham là xan tham (macchariyaṃ).
Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaññeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ, kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ, cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ.
It has the characteristic of concealing one's own possessions, whether gained or to be gained; its function is not enduring their being shared by others; its manifestation is shrinking, or its manifestation is bitterness and misery; its proximate cause is one's own possessions; it should be seen as a distortion of mind.
Nó có đặc tính che giấu tài sản của chính mình đã có hoặc sẽ có; có vị không chấp nhận sự chia sẻ của người khác đối với chúng; biểu hiện là sự co rút lại, hoặc biểu hiện là sự khó chịu, bực bội; nguyên nhân gần là tài sản của chính mình; cần được thấy là sự xấu xí của tâm.
Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ, tassa bhāvo kukkuccaṃ.
An action badly done is kukataṃ, its state is kukkuccaṃ (remorse).
Điều đã làm xấu là việc làm xấu (kukataṃ), trạng thái của nó là hối hận (kukkuccaṃ).
Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ, dāsabyamiva daṭṭhabbaṃ.
It has the characteristic of subsequent regret; its function is lamenting what was done and not done; its manifestation is repentance; its proximate cause is what was done and not done; it should be seen as like slavery.
Nó có đặc tính là sự ăn năn sau đó; có vị thương tiếc những việc đã làm hoặc chưa làm; biểu hiện là sự hối tiếc; nguyên nhân gần là những việc đã làm hoặc chưa làm; cần được thấy giống như sự nô lệ.
Saṅgahavāre dukkhena saddhiṃ caturaṅgajjhānatā, domanassena pañcindriyatā, tivaṅgikamaggatā, dosamohavasena dvihetukatā ca veditabbā.
In the Section on Inclusion, it should be understood that there is a four-factored jhāna with suffering, five faculties with displeasure, a three-factored path, and a two-rooted state due to aversion and delusion.
Trong phần tóm lược (saṅgahavāra), cần hiểu là bốn chi thiền (caturaṅgajjhānatā) đi kèm với khổ (dukkha), năm quyền (pañcindriyatā) đi kèm với ưu (domanassa), ba chi đạo (tivaṅgikamaggatā), và hai nhân (dvihetukatā) theo nghĩa sân (dosa) và si (moha).
Seso pana sabbo vinicchayo paṭhamākusale vuttasadiso eva.
All the remaining determinations are similar to those stated for the first unwholesome consciousness.
Phần còn lại của tất cả sự phân tích đều tương tự như trong bất thiện thứ nhất.
Yathā ca paṭhame, evaṃ dutiyepi, sasaṅkhāratā pana thinamiddhehi saddhiṃ navayevāpanakatā ca viseso, sesaṃ tādisameva.
Just as in the first, so too in the second; however, the specific difference is its being accompanied by mental formation and the presence of nine adventitious factors including sloth and torpor; the rest is similar.
Và như trong bất thiện thứ nhất, trong bất thiện thứ hai cũng vậy, nhưng sự khác biệt là có sự hữu hành (sasaṅkhāratā) cùng với hôn trầm (thina) và thụy miên (middha), và chín pháp tùy duyên mới (navayevāpanakatā); phần còn lại thì tương tự.
Mohamūlāpi dvidhā upekkhāsahagataṃ vicikicchāsampayuttaṃ, tathā uddhaccasampayuttanti.
The Delusion-Rooted are also twofold: accompanied by equanimity and associated with doubt (vicikicchāsampayuttaṃ), and similarly, associated with restlessness (uddhaccasampayuttaṃ).
Các tâm si căn (mohamūlā) cũng có hai loại: tương ưng với hoài nghi (vicikicchā-sampayuttaṃ) đi kèm với xả (upekkhā), và tương tự là tương ưng với phóng dật (uddhacca-sampayuttaṃ).
Tattha paṭhame dhammuddesato tāva phassapañcakaṃ vitakko vicāro vīriyaṃ ekaggatā jīvitaṃ ahirikaṃ anottappaṃ moho vicikicchāti sarūpenāgatā cuddasa, uddhaccaṃ manasikāroti yevāpanakā dve cāti soḷasa dhammā honti, ekaggatā cettha cittaṭṭhitimattā, indriyamaggabalabhāvaṃ na sampāpuṇāti.
Here, in the first enumeration of dhammas, there are fourteen dhammas present in their own form: the fivefold phassa, vitakka, vicāra, viriya, ekaggatā, jīvita, ahirika, anottappa, moha, vicikicchā; and two additional dhammas: uddhacca and manasikāra, making sixteen in total. Here, ekaggatā is merely the stability of citta, and does not reach the state of being a faculty (indriya) or path factor (maggaṅga) or power (bala).
Trong phần đầu tiên, từ sự trình bày các pháp, có mười bốn pháp hiện diện theo bản chất của chúng: năm xúc, tầm, tứ, tinh tấn, nhất tâm, sinh mạng, vô tàm, vô quý, si, hoài nghi; và hai pháp được thêm vào là trạo cử và tác ý, tổng cộng là mười sáu pháp. Ở đây, nhất tâm chỉ là sự an trụ của tâm, không đạt đến trạng thái của quyền, đạo, lực.
Tato eva saṅgahavāre samādhiṃ vajjetvā upekkhāya saddhiṃ cattāri indriyāni, dve maggaṅgāni, tīṇi balāni honti.
Therefore, in the section on groups (saṅgaha), excluding samādhi, there are four faculties with upekkhā, two path factors, and three powers.
Chính vì vậy, trong phần tổng hợp, trừ định ra, có bốn quyền cùng với xả, hai đạo phần, và ba lực.
Moho panettha ekova hetu.
Here, moha is the only root (hetu).
Ở đây, si là nhân duyên duy nhất.
Seso panettha sabbo vinicchayo vuttanayo eva.
All other determinations here are as previously stated.
Phần còn lại của sự phân tích ở đây đều theo cách đã nói.
Tattha vigatā cikicchā etissāti vicikicchā.
Here, vicikicchā means that from which doubt (cikicchā) has departed.
Trong đó, hoài nghi là sự nghi ngờ đã được loại bỏ đối với điều này.
Sā saṃsayalakkhaṇā, kampanarasā, anicchayapaccupaṭṭhānā, anekaṃsabhāvapaccupaṭṭhānā vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhānā, paṭipattiantarāyakarāti daṭṭhabbā.
It has the characteristic of doubt, the function of wavering, manifestation as indecision or as uncertainty, and its proximate cause is inappropriate attention. It should be understood as an impediment to practice.
Nó có đặc tính nghi ngờ, có chức năng dao động, biểu hiện là sự không quyết định, hoặc biểu hiện là trạng thái không chắc chắn, có căn bản là phi như lý tác ý, và được xem là chướng ngại cho sự thực hành.
Yathā ca vicikicchāsampayutte, evaṃ uddhaccasampayuttepi.
As with that associated with doubt, so too with that associated with restlessness.
Như trong tâm tương ưng với hoài nghi, cũng vậy trong tâm tương ưng với trạo cử.
Kevalaṃ vicikicchāya abhāvo, adhimokkhassa ca bhāvo, tato eva balavatarasamādhitā, teneva saṅgahavāre samādhinā saddhiṃ pañcindriyatā, tivaṅgikamaggatā, catubbalatā ca hoti.
Only, there is the absence of doubt and the presence of resolution, hence stronger concentration; therefore, in the section on enumeration, there is the fivefold faculty together with concentration, the three-factored path, and the four powers.
Chỉ có điều là không có hoài nghi, và có sự quyết đoán; chính vì vậy, có định mạnh mẽ hơn, và do đó, trong phần tổng hợp, có năm quyền cùng với định, ba chi đạo, và bốn lực.
Uddhaccañcettha sarūpeneva niddiṭṭhaṃ, adhimokkhamanasikārā dve yevāpanakavasenāti ayaṃ viseso, sesaṃ tādisameva.
Here, restlessness is specified by its intrinsic nature, and the two factors of resolution and attention are considered occasional factors – this is the distinction; the rest is similar.
Ở đây, trạo cử được chỉ rõ theo bản chất của nó, còn quyết đoán và tác ý là hai pháp được thêm vào; đây là sự khác biệt, phần còn lại tương tự như vậy.
Imāni pana dve cittāni nānāvisaye, ekavisaye ca asaṇṭhahanato pavaṭṭanakāni.
These two states of consciousness occur without settling, whether upon diverse objects or a single object.
Tuy nhiên, hai tâm này vận hành do sự không an trụ trong các đối tượng khác nhau và trong cùng một đối tượng.
Uddhaccasahagataṃ hi laddhādhimokkhatāya laddhapatiṭṭhaṃ ekārammaṇeyeva patiṭṭhāya patiṭṭhāya pavaṭṭati caturassamaṇi viya, itaraṃ nānārammaṇesu vaṭṭamaṇi viyāti daṭṭhabbaṃ.
Consciousness associated with restlessness, having attained resolution, becomes established and proceeds by settling on a single object, like a four-sided gem; the other, however, flits among diverse objects, like a round gem – so it should be understood.
Tâm tương ưng với trạo cử, do có sự quyết đoán, có chỗ đứng vững chắc, vận hành bằng cách an trụ vào một đối tượng duy nhất, giống như một viên ngọc vuông vức, còn tâm kia thì giống như một viên ngọc tròn lăn trên nhiều đối tượng khác nhau.
Uddhaccasahagatañca ṭhapetvā sesā ekādasa paṭisandhiṃ janentīti veditabbaṃ.
It should be understood that the remaining eleven states of consciousness, excluding those associated with restlessness, can generate rebirth-linking.
Cần biết rằng, trừ tâm tương ưng với trạo cử ra, mười một tâm còn lại tạo ra tái sinh.
Visayādippabhedato panete dvādasapi vatthārammaṇavasena tāva chabbidhā honti.
Furthermore, these twelve, in terms of their object, can be sixfold based on their physical basis and object.
Tuy nhiên, mười hai tâm này, theo sự khác biệt về đối tượng, v.v., trước hết có sáu loại theo căn và đối tượng.
Tesu lobhamohamūlā pana dasa pañcadvāre hadayavatthuṃ nissāyeva, manodvāre nissāya vā anissāya vā javanakiccaṃ sādhayamānā chabbidhā.
Among these, the ten rooted in greed and delusion occur in the five doors, always dependent on the heart-basis, or in the mind-door, either dependent or not dependent, performing the function of javana, and thus are sixfold.
Trong số đó, mười tâm gốc tham và si, nương vào căn tim ở năm cửa, hoặc nương vào hoặc không nương vào ở cửa ý, thực hiện chức năng tốc hành, có sáu loại.
Tathā dosamūlā nissāyeva pana pavattanti.
Similarly, those rooted in hatred also occur only dependent.
Tương tự, các tâm gốc sân chỉ vận hành khi nương vào.
Lobhamūlā pana adinnādānakāmamicchācāramusāvādapesuññasamphappalāpābhijjhāsaṅkhātānaṃ channaṃ kammapathānaṃ vasena chabbidhā.
Those rooted in greed are sixfold in terms of the six courses of action, namely, taking what is not given, sexual misconduct, lying, slandering, frivolous talk, and covetousness.
Tuy nhiên, các tâm gốc tham có sáu loại theo sáu nghiệp đạo: trộm cắp, tà dâm, nói dối, nói hai lời, nói lời thô ác, nói lời vô ích, tham lam.
Diṭṭhisampayuttā panettha micchādiṭṭhivasenāpīti sattavidhā honti.
Among these, those associated with wrong view, by way of wrong view, are therefore sevenfold.
Ở đây, các tâm tương ưng với tà kiến cũng có bảy loại theo tà kiến.
Dosamūlā pana pāṇābhipātādinnādānamusāvādapesuññapharusasamphappalāpabyāpādavasena sattavidhā honti.
Those rooted in hatred are sevenfold by way of killing, taking what is not given, lying, slandering, harsh speech, frivolous talk, and ill-will.
Tuy nhiên, các tâm gốc sân có bảy loại theo: sát sinh, trộm cắp, nói dối, nói hai lời, nói lời thô ác, nói lời vô ích, sân hận.
Dasannampi panesaṃ dvārakammavasena ceva vīmaṃsāvajjitādhipatittayavasena ca kusale vuttanayena vibhāgo veditabbo.
The division of all these ten by way of door and action, and by way of the three types of predominance (excluding investigation), should be understood in the manner stated for wholesome states.
Đối với mười tâm này, sự phân loại theo cửa và nghiệp, cũng như theo ba loại chủ thể được loại trừ sự suy xét, cần được hiểu theo cách đã nói trong phần thiện pháp.
Ekantahīnattā hīnattikabhedo natthi.
Since they are always inferior, there is no division into three grades of inferiority.
Do hoàn toàn là hạ liệt, không có sự phân loại ba loại hạ liệt.
Ārammaṇādhipati panettha lobhamūlesu eva, na itaresu, mohamūlesu pana sahajātādhipatipi natthi, tathā kammapathabhedopi.
Predominance of object exists only in those rooted in greed, not in the others; and in those rooted in delusion, there is no predominance of co-arising, nor a division into courses of action.
Chủ thể đối tượng chỉ có trong các tâm gốc tham, không có trong các tâm khác; tuy nhiên, trong các tâm gốc si cũng không có chủ thể đồng sinh, cũng không có sự phân loại nghiệp đạo.
Na hi pavaṭṭamānaṃ kañci adhipatiṃ karoti.
Indeed, when occurring, it does not make anything predominant.
Thật vậy, khi vận hành, nó không tạo ra bất kỳ chủ thể nào.
Doso vā savisayaṃ, vicikicchācittañca paṭipattimantarāyakarattena duccaritahetubhūtampi pāṇātipātādīnaṃ dosalobhamūlacitteheva sanniṭṭhāpaniyato kammapathabhedaṃ na gacchati, pubbabhāge eva pana hetu hoti.
Hatred, or its object, and the consciousness of doubt, though being a cause of misconduct due to being an impediment to practice, do not undergo a division into courses of action because they are finalized only by states of consciousness rooted in hatred and greed such as killing; rather, they are merely a cause in the preliminary stage.
Sân hoặc đối tượng của nó, và tâm hoài nghi, mặc dù là nguyên nhân của ác hạnh do gây trở ngại cho sự thực hành, nhưng do được xác định bởi các tâm gốc sân và tham của sát sinh, v.v., nên không đi vào sự phân loại nghiệp đạo, mà chỉ là nguyên nhân ở phần trước.
Tenevassa apāyahetutā paṭhamamaggavajjhatāti daṭṭhabbaṃ.
Therefore, its quality as a cause for states of woe should be understood as being eliminated by the first path.
Chính vì vậy, cần hiểu rằng nó là nguyên nhân của khổ cảnh và bị đoạn trừ bởi đạo quả đầu tiên.
Atītādibhedato pana dvādasannaṃ paccekamanantatā, seso ca vinicchayo kusalādhikāre vuttanayeneva veditabboti.
Furthermore, the infinitude of each of the twelve by way of past, etc., and the remaining determinations should be understood in the manner stated in the chapter on wholesome states.
Tuy nhiên, mười hai tâm này có vô số loại theo sự khác biệt về quá khứ, v.v., và phần còn lại của sự phân tích cần được hiểu theo cách đã nói trong phần thiện pháp.
Abyākatā pana dhammā jātito catubbidhā vipākakiriyarūpanibbānavasena.
Indeterminate states, by origin, are fourfold: results, functional, material form, and Nibbāna.
Tuy nhiên, các pháp vô ký có bốn loại theo chủng loại: quả, duy tác, sắc, Niết Bàn.
Tattha vipākābyākatā dhammā jātito ca dvidhā honti kusalākusalavipākavasena.
Among these, indeterminate states that are results, by origin, are twofold: results of wholesome and unwholesome actions.
Trong đó, các pháp vô ký là quả có hai loại theo chủng loại: quả thiện và quả bất thiện.
Tattha kusalavipākā bhūmito catubbidhā kāmarūpārūpāvacaralokuttaravipākavasena.
Among these, wholesome results, by plane, are fourfold: results of the sense-sphere, fine-material sphere, immaterial sphere, and supramundane.
Trong đó, các quả thiện có bốn loại theo cảnh giới: quả dục giới, sắc giới, vô sắc giới, siêu thế.
Tattha kāmāvacaravipākā ahetukā sahetukāti duvidhā.
Among these, sense-sphere results are twofold: rootless and rooted.
Trong đó, các quả dục giới có hai loại: vô nhân và hữu nhân.
Tattha alobhādisahajātahetuvirahitā ahetukā.
Among these, rootless are those devoid of co-arisen roots such as non-greed.
Trong đó, các tâm vô nhân là những tâm không có các nhân đồng sinh như vô tham, v.v.
Te sampayogavatthārammaṇādibhedato aṭṭhavidhā.
They are eightfold by way of association, basis, object, etc.
Chúng có tám loại theo sự khác biệt về tương ưng, căn, đối tượng, v.v.
Seyyathidaṃ – upekkhāsahagataṃ cakkhuviññāṇaṃ, tathā sotaghānajivhāviññāṇaṃ, sukhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ, upekkhāsahagatā manodhātu, somanassasahagatā manoviññāṇadhātu, tathā upekkhāsahagatā cāti.
Namely: eye-consciousness accompanied by equanimity, likewise ear-, nose-, and tongue-consciousness; body-consciousness accompanied by pleasure; mind-element accompanied by equanimity; mind-consciousness element accompanied by joy, and also accompanied by equanimity.
Đó là: nhãn thức đồng sinh với xả, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức tương tự, thân thức đồng sinh với lạc, ý giới đồng sinh với xả, ý thức giới đồng sinh với hỷ, và ý thức giới đồng sinh với xả.
Cakkhuviññāṇādīni hi cattāri cakkhupasādādīsu catūsu upādāyarūpesu upādāyarūpānaṃ ghaṭṭanānighaṃsassa picupiṇḍe picupiṇḍassevātidubbalatāya upekkhāvedanāsampayuttāneva honti.
The four, eye-consciousness and so on, arise only accompanied by equanimity-feeling in the eye-base and other four deriving material forms, due to the extreme weakness of the impact and friction of the deriving material forms, like one lump of butter on another.
Thật vậy, bốn thức nhãn thức, v.v., chỉ tương ưng với thọ xả do sự va chạm và cọ xát của các sắc sở y trên bốn sắc sở y như nhãn căn, v.v., quá yếu ớt giống như sự va chạm của một viên đất sét vào một viên đất sét.
Kāyaviññāṇaṃ pana kāyindriye phoṭṭhabbabhūtattayaghaṭṭanānighaṃsassa adhikaraṇimatthake ṭhapitapicupiṇḍe kūṭapahārasseva balavatāya pasādanissayesupi bhūtesu paṭighātasambhavato sukhasahagataṃ hoti, manodhātu attano gahaṇadubbalatāya atiiṭṭhepi upekkhāsahagatāva, manoviññāṇadhātu pana atiiṭṭhe somanassasahagatā, iṭṭhamajjhatte upekkhāsahagatāti ayaṃ sampayogato vinicchayo.
Body-consciousness, however, is accompanied by pleasure due to the strength of the impact and friction of the three elements of tangibles on the body faculty, like a hammer blow on a lump of butter placed on an anvil, and due to the possibility of impingement even in the sensitive material forms; the mind-element, due to its weakness in apprehension, is accompanied by equanimity even in a highly agreeable object; mind-consciousness element, however, is accompanied by joy in a highly agreeable object, and by equanimity in an agreeable-neutral object – this is the determination by association.
Tuy nhiên, thân thức tương ưng với lạc do sự va chạm và cọ xát của ba yếu tố xúc chạm trên thân căn mạnh mẽ như cú đánh của một cái búa vào một viên đất sét đặt trên một cái đe, và do sự va chạm có thể xảy ra ngay cả trên các yếu tố sở y tịnh sắc; ý giới thì tương ưng với xả ngay cả đối với đối tượng rất đáng ưa do sự yếu ớt trong khả năng nắm bắt của nó; còn ý thức giới thì tương ưng với hỷ đối với đối tượng rất đáng ưa, và tương ưng với xả đối với đối tượng trung tính đáng ưa; đây là sự phân tích theo tương ưng.
Dhammuddesādito pana cakkhuviññāṇe tāva phassapañcakaṃ, ekaggatā, jīvitanti sarūpenāgatā satta, yevāpanakavasena manasikāro eko cāti aṭṭha dhammā honti.
Furthermore, by way of enumeration of states, in eye-consciousness, there are seven states present in their intrinsic nature: the fivefold contact, one-pointedness, and life-faculty; and one factor, attention, as an occasional factor – thus there are eight states.
Tuy nhiên, từ sự trình bày các pháp, trong nhãn thức, có bảy pháp hiện diện theo bản chất của chúng: năm xúc, nhất tâm, sinh mạng; và một pháp được thêm vào là tác ý, tổng cộng là tám pháp.
Saṅgahato panettha khandhāyatanadhātuāhārindriyavasena pañcevasaṅgahā.
In terms of enumeration, there are only five enumerations here: by way of aggregates, sense-bases, elements, nutriment, and faculties.
Trong phần tổng hợp ở đây, chỉ có năm sự tổng hợp theo uẩn, xứ, giới, thực, quyền.
Tattha cakkhuviññāṇadhātudhammadhātuvasena dhātusaṅgaho, mano upekkhājīvitindriyavasena indriyasaṅgaho ca veditabbo.
Among these, the enumeration of elements by way of eye-consciousness element and Dharma-element, and the enumeration of faculties by way of mind, equanimity, and life-faculty should be understood.
Trong đó, sự tổng hợp giới cần được hiểu theo nhãn thức giới và pháp giới, và sự tổng hợp quyền theo ý, xả, sinh mạng quyền.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as stated.
Phần còn lại theo cách đã nói.
Ettha ca vijjamānāpi vedanā jhānaṅgataṃ na gacchati, indriyaṃ pana hoti.
Here, even though feeling is present, it does not become a jhāna-factor, but it is a faculty.
Ở đây, thọ, mặc dù hiện hữu, không đạt đến trạng thái thiền chi, nhưng là quyền.
Ekaggatā indriyamaggaṅgabalabhāvampi na gacchati atidubbalattā.
One-pointedness does not become a faculty, path-factor, or power due to its extreme weakness.
Nhất tâm không đạt đến trạng thái quyền, đạo chi, lực do quá yếu ớt.
Vitakkapacchimakaṃ hi jhānaṃ, hetupacchimako maggo, balañca.
For jhāna has thought as its final factor, and the path and power have root as their final factor.
Thật vậy, thiền là sau tầm, đạo và lực là sau nhân.
Yathā cettha, evaṃ sotaghānajivhākāyaviññāṇesupi.
As here, so too in ear-, nose-, tongue-, and body-consciousness.
Như ở đây, cũng vậy trong nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức.
Kevalaṃ pana saṅgahavāre sotaviññāṇadhātuādivasena dhātusaṅgaho, kāyaviññāṇe vedanāparivattanañca viseso.
Only, the distinction is the enumeration of elements by way of ear-consciousness element, etc., in the section on enumeration, and the change of feeling in body-consciousness.
Chỉ có điều là trong phần tổng hợp, sự tổng hợp giới theo nhĩ thức giới, v.v., và sự thay đổi thọ trong thân thức là sự khác biệt.
Yathā cettha, evaṃ manodhātuyāpi.
As here, so too in the mind-element.
Như ở đây, cũng vậy trong ý giới.
Kevalaṃ pana vitakkavicārā dve yevāpanakā ca adhimokkhoti tayo dhammā adhikā.
Only, there are three additional states: thought, discursive thought, and resolution, as two occasional factors.
Chỉ có điều là tầm và tứ là hai pháp được thêm vào, và quyết đoán là ba pháp bổ sung.
Saṅgahavāre manodhātudhammadhātuvasena dhātusaṅgaho, vitakkavicārupekkhekaggatāhi catūhi jhānaṅgasaṅgaho ca viseso.
In the section on enumeration, the distinction is the enumeration of elements by way of mind-element and Dharma-element, and the enumeration of jhāna-factors by way of the four: thought, discursive thought, equanimity, and one-pointedness.
Trong phần tổng hợp, sự tổng hợp giới theo ý giới và pháp giới, và sự tổng hợp thiền chi bởi bốn pháp tầm, tứ, xả, nhất tâm là sự khác biệt.
Pāḷiyaṃ panettha kiñcāpi jhānaṅgasaṅgaho na uddhaṭo, tathāpi savitakkesu niyamena jhānaṅgatāsambhavato gahetabbova.
Although the enumeration of jhāna-factors is not explicitly mentioned in the Pāḷi here, it must be taken as such due to the certain possibility of jhāna-factors in states accompanied by thought.
Mặc dù trong kinh điển, sự tổng hợp thiền chi không được nêu ra, nhưng do thiền chi chắc chắn có thể xảy ra trong các tâm có tầm, nên nó cần được chấp nhận.
Yathā cettha, evaṃ manoviññāṇadhātudvayepi.
As here, so too in the two types of mind-consciousness element.
Như ở đây, cũng vậy trong hai ý thức giới.
Somanassasahagatatāya panettha pīti adhikā, saṅgahavāre ca pañcaṅgajjhānatā, vedanāparivattanaṃ, ubhayatthāpi manoviññāṇadhātudhammadhātuvasena dhātusaṅgaho ca viseso, sesaṃ tādisameva.
Due to being accompanied by joy, rapture is prominent here. Also, in the analysis section, the five-factored jhāna state, the change in feeling, and in both cases, the inclusion of the mental consciousness element and the mind-object element as types of elements, are distinctions. The rest is similar.
Ở đây, do tương ưng với thọ hỷ nên hỷ là pháp trội hơn, và trong chương tổng hợp, có năm chi thiền, sự thay đổi của thọ, và sự khác biệt là sự tổng hợp các giới theo ý thức giới và pháp giới trong cả hai trường hợp; phần còn lại cũng tương tự như vậy.
Visayādippabhedato pana cakkhuviññāṇādīni pañca yathākkamaṃ cakkhādiekekameva vatthuṃ nissāya paccuppanne, iṭṭhe ca rūpādiekekārammaṇe eva kiriyamanodhātuanantaraṃ ālokākāsavāyujalapathavīsahakārīni pasādakādīni dassanasavanaghāyanasāyanaphusanakiccāni sādhayamānāni cakkhudvārādīsu ekekasmiṃ eva vipaccanti.
However, in terms of distinctions regarding objects and so forth, the five consciousnesses, such as eye-consciousness, in due order, dependent on each respective physical base such as the eye, and only on present, agreeable objects such as forms, etc., immediately following the functional mind-element, manifesting the functions of seeing, hearing, smelling, tasting, and touching, with the assistance of the sensitive faculties and factors like light, space, wind, water, and earth, arise in each respective door, such as the eye-door.
Còn về sự phân biệt theo đối tượng v.v., năm thức như nhãn thức v.v., theo thứ tự, nương vào mỗi một vật chất như nhãn v.v., chỉ trong đối tượng hiện tại và khả ái thuộc mỗi một cảnh như sắc v.v., sau ý giới hành, với sự hỗ trợ của ánh sáng, không gian, gió, nước, đất, thực hiện các phận sự thấy, nghe, ngửi, nếm, xúc chạm, sanh khởi quả chỉ trong mỗi một môn như nhãn môn v.v.
Evametesaṃ vatthudvārārammaṇakiccāni visuṃ niyatāni.
Thus, their bases, doors, objects, and functions are distinct and definite.
Như vậy, vật, môn, đối tượng và phận sự của chúng được quy định riêng biệt.
Ṭhānaṃ pana tesaṃ pañcannampi ekameva, tena nesaṃ na bhedo.
However, their place is one and the same for all five, hence there is no distinction among them.
Tuy nhiên, chỗ trú của cả năm thức ấy chỉ là một, do đó không có sự khác biệt giữa chúng.
Manodhātu pana hadayavatthuṃ nissāyeva paccuppannesu rūpādīsu pañcasupi ārammaṇesu pañcaviññāṇānantaraṃ sampaṭicchanakiccaṃ sādhayamānā pañcasupi dvāresu pavattati, somanassasahagatā manoviññāṇadhātu pana hadayavatthuṃ nissāyeva atiiṭṭhe paccuppanne pañcārammaṇe vipākamanodhātuanantaraṃ santīraṇakiccaṃ, chasupi dvāresu chasu balavakāmāvacarārammaṇesu atītādīsu javanānantaraṃ tadārammaṇakiccañca sādhayamānā vipaccati.
The mind-element (manodhātu), however, dependent only on the heart-base, in all five present objects such as forms, etc., immediately following the five consciousnesses, manifests the function of receiving and operates in all five doors. The mental consciousness element accompanied by joy (somanassasahagatā manoviññāṇadhātu), however, dependent only on the heart-base, in extremely agreeable present five sense objects, immediately following the resultant mind-element, manifests the function of investigating, and immediately following impulsion, in the six doors, concerning the six strong sense-sphere objects (past, etc.), manifests the function of determining the object (tadārammaṇa).
Còn ý giới, nương vào vật trái tim, trong cả năm đối tượng là sắc v.v. hiện tại, sau năm thức, thực hiện phận sự tiếp nhận, vận hành trong cả năm môn. Còn ý thức giới tương ưng với thọ hỷ, nương vào vật trái tim, trong đối tượng hiện tại rất khả ái, sau ý giới quả, thực hiện phận sự thẩm sát; và trong sáu môn, đối với sáu đối tượng dục giới mạnh mẽ thuộc quá khứ v.v., sau lộ trình tâm, thực hiện phận sự na cảnh, sanh khởi quả.
Evametissā dvārārammaṇakiccaṭṭhānāni anibaddhāni, tato tehi bhedo hoti, vatthu pana tattheva nibaddhaṃ, tato na bhedo, evamupekkhāsahagatāyapi.
Thus, its doors, objects, functions, and places are not fixed, and therefore there is a distinction due to them. But the base is fixed there, so there is no distinction. The same applies to those accompanied by equanimity.
Như vậy, môn, đối tượng, phận sự và chỗ trú của thức này không cố định, do đó có sự khác biệt với các thức kia; tuy nhiên, vật chất lại cố định ở đó, do đó không có sự khác biệt. Tương tự như vậy đối với thức tương ưng với thọ xả.
Kevalaṃ panesā dvāravinimuttāpi hutvā sugatiyaṃ jaccandhabadhirajaccummattakādīnaṃ paṭisandhikāle purimacuticittānantaraṃ kammabalenopaṭṭhitaṃ kammakammanimittagatinimittesu aññataraṃ atītādibhedaṃ chabbidhampi kāmāvacarārammaṇamārabbha paṭisandhikiccaṃ, tadanantarato paṭṭhāya yāvatāyukaṃ bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañca, vuttanayena santīraṇatadārammaṇakiccāni ca sādhayamānā imesu pañcasu ṭhānesu vipaccatīti ayaṃ viseso, sesaṃ tādisameva.
The distinction, however, is that this, being also independent of doors, at the moment of rebirth for the blind, deaf, insane, etc., in the happy destinies, immediately following the previous death-consciousness, aroused by one of the karma, karma-sign, or destiny-sign, presented by the power of karma, which is a six-fold sense-sphere object of past and so forth, manifests the rebirth function; and from then on, for the duration of life, the bhavaṅga function; and finally, the death function; and, as stated, the functions of investigating and determining the object, thus arising in these five places.
Tuy nhiên, chỉ riêng thức này, ngoài việc thoát ly các môn, ở cõi thiện, đối với những người mù, điếc, điên từ khi sinh ra, vào thời điểm tái sanh, sau tâm tử trước đó, bắt lấy đối tượng dục giới thuộc sáu loại có các phân biệt như quá khứ v.v., một trong ba loại nghiệp, nghiệp tướng, và thú tướng, hiện khởi do năng lực của nghiệp, thực hiện phận sự tái sanh; sau đó, kể từ đó cho đến hết tuổi thọ, thực hiện phận sự hữu phần; và cuối cùng, thực hiện phận sự tử. Theo cách đã nói, nó còn thực hiện các phận sự thẩm sát và na cảnh, sanh khởi quả ở năm chỗ này. Đây là điểm khác biệt, phần còn lại cũng tương tự như vậy.
Ettha ca vadhabandhādivasappavatte aniṭṭhārammaṇe khantipaṭisaṅkhānādivasena kusaluppattito tannibbattānaṃ paṭisandhiādiviññāṇānaṃ kammanimittañce ārammaṇaṃ hoti, aniṭṭheneva tena bhavitabbaṃ.
Here, if the karma-sign were the object for the rebirth consciousness and other consciousnesses resulting from wholesome actions, which arise due to the development of patience and reflection concerning disagreeable objects, such as those caused by murder and bondage, it would necessarily be disagreeable.
Ở đây, khi thiện sanh khởi do sự nhẫn nại, quán xét v.v. đối với đối tượng không khả ái xảy ra trong trường hợp bị giết, trói buộc v.v., nếu đối tượng của các thức tái sanh v.v. được tạo ra từ thiện đó là nghiệp tướng, thì nó phải là đối tượng không khả ái.
Evaṃ iṭṭhavisaye uppannānaṃ kusalavipākānaṃ aniṭṭhārammaṇesu anuppattito kammagatinimittameva tesaṃ ārammaṇaṃ hotīti viññāyati.
Thus it is understood that for the wholesome results that arise in agreeable spheres, since they do not arise in disagreeable objects, only the karma-sign and destiny-sign are their objects.
Như vậy, vì các quả thiện sanh khởi trong đối tượng khả ái không thể sanh khởi trong các đối tượng không khả ái, nên có thể hiểu rằng đối tượng của chúng chỉ là nghiệp tướng và thú tướng.
Vicāretvā yathā avirodho hoti, tathā gahetabbaṃ.
It should be understood in such a way as to avoid contradiction.
Cần phải xem xét và nắm bắt sao cho không có mâu thuẫn.
Evaṃ iṭṭhavisaye uppannakusalato nibbattānampi paṭisandhiādiviññāṇānaṃ kammanimittārammaṇatāya avirodho ñātabbo.
Thus, for the rebirth consciousness and other consciousnesses resulting from wholesome actions arising in agreeable spheres, their object being the karma-sign should be understood without contradiction.
Như vậy, cần biết rằng không có mâu thuẫn khi các thức tái sanh v.v., được tạo ra từ thiện sanh khởi trong đối tượng khả ái, có nghiệp tướng làm đối tượng.
Atītādibhedato pana aṭṭhannampi paccekamanantaratā heṭṭhā vuttanayena gahetabbā.
The immediateness of all eight, in terms of past and so forth, should be understood as stated below.
Còn về sự phân biệt theo quá khứ v.v., tính vô gián của cả tám thức cần được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Alobhādivipākahetusampayuttā pana sahetukā, te sampayogato kāmāvacarakusalā viya aṭṭhavidhā.
However, those accompanied by wholesome resultant roots such as non-greed are with roots. They are of eight kinds, like the sense-sphere wholesome actions, in terms of their association.
Còn các quả hữu nhân là những quả tương ưng với các nhân quả như vô tham v.v. Theo sự tương ưng, chúng có tám loại, giống như các tâm thiện dục giới.
Somanassañāṇādisampayogo panettha āgamanādito veditabbo.
Their association with joy (somanassa), knowledge, etc., should be understood from the traditions.
Sự tương ưng với thọ hỷ, trí v.v. ở đây cần được hiểu từ kinh điển v.v.
Tihetukaṃ hi kāmāvacarakusalaṃ tihetukadvihetukapaṭisandhiyo datvā pavatte chasu dvāresu soḷasa vipākāni deti, duhetukaṃ pana kusalaṃ duhetukāhetukapaṭisandhiyo datvā pavatte chasu dvāresu tihetukarahitāni dvādasa vipākāni deti.
Indeed, a sense-sphere wholesome action with three roots gives rise to rebirths with three roots or two roots, and in the course of existence, it produces sixteen resultants in the six doors. A wholesome action with two roots, however, gives rise to rebirths with two roots or without roots, and in the course of existence, it produces twelve resultants, excluding those with three roots, in the six doors.
Cụ thể, tâm thiện dục giới tam nhân, sau khi cho tái sanh tam nhân và nhị nhân, trong thời bình nhật, cho ra mười sáu quả trong sáu môn. Còn tâm thiện nhị nhân, sau khi cho tái sanh nhị nhân và vô nhân, trong thời bình nhật, cho ra mười hai quả không có tam nhân trong sáu môn.
Asaṅkhārikasasaṅkhārikabhāvo panettha paccayavisesatopi hoti.
The state of being unprompted (asaṅkhārika) or prompted (sasaṅkhārika) here also arises from specific causes.
Trạng thái vô trợ và hữu trợ ở đây cũng có thể do sự khác biệt của duyên.
Balavapaccayenāpi hi uppannaṃ asaṅkhārikaṃ hoti, dubbalenāpi itaraṃ.
Indeed, that which arises from a strong cause is unprompted, and the other from a weak one.
Cụ thể, tâm sanh khởi do duyên mạnh mẽ là vô trợ, và tâm sanh khởi do duyên yếu ớt là hữu trợ.
Keci pana asaṅkhārikena sasaṅkhāravipākānaṃ, sasaṅkhārikena ca asaṅkhārikānaṃ uppattiṃ na icchanti.
However, some do not wish for the unprompted to give rise to prompted results, nor for the prompted to give rise to unprompted results.
Tuy nhiên, một số vị không chấp nhận sự sanh khởi của quả hữu trợ từ tâm vô trợ, và của quả vô trợ từ tâm hữu trợ.
Yasmā panetāni paṭisandhidāyakato aññenāpi kammena pavatte akusalavipākāni pavattanti, paṭṭhāne ca ‘‘sahetukaṃ bhavaṅgaṃ ahetukassa bhavaṅgassa anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.1.102) vuttaṃ, tasmā ahetukapaṭisandhikassa puggalassa sugatiyaṃ pavatte sahetukānipi vipākāni pavattanti.
But since these unwholesome resultants also arise from karma other than that which gives rebirth, and it is stated in the Paṭṭhāna: "The bhavaṅga with roots is a condition for the bhavaṅga without roots by way of immediate condition" (Paṭṭhā. 3.1.102), therefore, for an individual reborn without roots, resultants with roots also arise in the happy destinies during the course of existence.
Tuy nhiên, vì các quả bất thiện này trong thời bình nhật cũng sanh khởi do một nghiệp khác với nghiệp cho tái sanh, và trong bộ Phân Tích Duyên có nói: "Hữu phần hữu nhân là duyên cho hữu phần vô nhân bằng vô gián duyên", do đó, đối với người có tái sanh vô nhân, các quả hữu nhân cũng sanh khởi trong thời bình nhật ở cõi thiện.
Duggatiyaṃ, pana rūpāvacarabhūmiyañca ahetukāneva pavattanti.
In the miserable destinies and the fine-material sphere, however, only those without roots arise.
Còn ở cõi ác và cõi sắc giới, chỉ có các quả vô nhân sanh khởi.
Tesupi atiiṭṭhe ārammaṇe somanassasahagatāni, iṭṭhamajjhatte upekkhāsahagatānīti evaṃ āgamanādito sampayogabhedo veditabbo.
Among these, the distinction in association should be understood as stated in the traditions: those accompanied by joy in extremely agreeable objects, and those accompanied by equanimity in agreeable neutral objects.
Trong số đó, đối với đối tượng rất khả ái, các quả tương ưng với thọ hỷ sanh khởi; đối với đối tượng khả ái trung bình, các quả tương ưng với thọ xả sanh khởi. Như vậy, sự khác biệt về tương ưng cần được hiểu từ kinh điển v.v.
Dhammuddesādito pana yāva suññatavārapariyosānā kāmāvacarakusalasadisova sabbo vinicchayo, kevalañcettha yevāpanakesu karuṇāmuditā na santi sattārammaṇattā.
From the enumeration of mental states (dhammuddesa) up to the conclusion of the suññatavāra, the entire analysis is similar to that of sense-sphere wholesome actions, with the sole exception that here, compassion and appreciative joy are absent in the yevāpanakas (common mental factors), as they have beings as their object.
Còn về phần trình bày các pháp cho đến cuối chương không tánh, mọi sự phân định đều tương tự như tâm thiện dục giới, chỉ có điều ở đây, trong các pháp không nhất định, không có bi và hỷ vì chúng có chúng sanh làm đối tượng.
Ekantaparittārammaṇā hi kāmāvacaravipākā.
Indeed, sense-sphere resultants have exclusively limited objects.
Bởi vì các quả dục giới chỉ có đối tượng nhỏ.
Viratiyopettha lokiyesu ekantakusalasabhāvattā na santi.
Here, the abstinences are also absent in the mundane realm, as they are exclusively wholesome in nature.
Các pháp kiêng cữ cũng không có ở đây vì trong các pháp thế gian, chúng có bản chất hoàn toàn là thiện.
‘‘Pañcasikkhāpadā kusalā evā’’ti (vibha. 715 ādayo) hi vuttaṃ.
Indeed, it is stated: "The five training rules are wholesome" (Vibha. 715 ff.).
Cụ thể, có nói rằng: "Năm học giới chỉ là thiện".
Phassādayo cettha vipākattā ādāse mukhanimittaṃ viya nirussāhasantā, kusalā pana mukhaṃ viya saussāhā.
Here, contact and so forth, being results, are effortless and calm, like the image of a face in a mirror; but wholesome actions are energetic, like a face itself.
Và ở đây, các pháp như xúc v.v., do là quả, nên không có nỗ lực, giống như hình ảnh khuôn mặt trong gương; còn các pháp thiện thì có nỗ lực, giống như khuôn mặt thật.
Saṅgahavāre ca pañcaṅgiko maggo hoti, ayaṃ viseso.
And in the analysis section, the path is five-factored; this is the distinction.
Và trong chương tổng hợp, có ngũ chi đạo. Đây là điểm khác biệt.
Sesaṃ tādisameva.
The rest is similar.
Phần còn lại cũng tương tự như vậy.
Visayādippabhedato pana yvāyaṃ kusalesu kammadvārapuññakiriyādhipatīhi bhedo vutto, so idha natthi aviññattijanakato, avipākadhammato, tathā appavattito ca.
However, regarding distinctions concerning objects and so forth, the distinction mentioned in wholesome actions concerning action-doors, meritorious acts, and predominance is absent here, due to not generating undisclosed mental formations, due to being resultant phenomena, and due to not operating.
Còn về sự phân biệt theo đối tượng v.v., sự phân biệt được nói trong các tâm thiện theo nghiệp môn, phước hành và thượng thủ, không có ở đây, do không tạo ra biểu tri, do không phải là pháp quả, và cũng do không sanh khởi như vậy.
Hīnattikabhedo pana atthi hīnamajjhimappaṇītānaṃ kusalānaṃ vipākattā, tathā dvārārammaṇādibhedo.
However, there is a distinction of inferior, medium, and superior, because they are the results of inferior, medium, and superior wholesome actions. Similarly, there is a distinction of doors, objects, and so forth.
Tuy nhiên, có sự phân biệt theo ba bậc hạ, trung, thượng, vì chúng là quả của các tâm thiện hạ, trung, thượng; tương tự như vậy, có sự phân biệt theo môn, đối tượng v.v.
Ete hi hadayavatthuṃ nissāya dvāravinimuttā hutvā devamanussesu dvihetukatihetukānaṃ heṭṭhā vuttanayena paṭisandhibhavaṅgacutikiccāni, chadvāre chasu ārammaṇesu tadārammaṇakiccañca sādhayamānā evaṃ catūsu ṭhānesu vipaccanti.
Indeed, these, dependent on the heart-base, being independent of doors, manifest the functions of rebirth, bhavaṅga, and death in beings with two or three roots, as stated below; and the function of determining the object in the six doors concerning the six objects, thus arising in these four places.
Cụ thể, các tâm này nương vào vật trái tim, thoát ly các môn, ở cõi trời và người, đối với các chúng sanh nhị nhân và tam nhân, theo cách đã nói ở trên, thực hiện các phận sự tái sanh, hữu phần và tử; và trong sáu môn, đối với sáu đối tượng, thực hiện phận sự na cảnh, sanh khởi quả ở bốn chỗ như vậy.
Evametesaṃ dvārārammaṇakiccaṭṭhānāni anibaddhāni, tato tehi bhedo hoti.
Thus, their doors, objects, functions, and places are not fixed, and therefore there is a distinction due to them.
Như vậy, các môn, đối tượng, phận sự, và cơ sở của chúng là không cố định, do đó có sự khác biệt bởi những yếu tố ấy.
Vatthu pana tattheva nibaddhaṃ, tato na bhedo.
But the base is fixed there, so there is no distinction.
Tuy nhiên, vật thì được cố định ngay tại đó, do đó không có sự khác biệt.
Atītādibhedato panetthāpi anantatā vuttanayā evāti.
Here too, the infinitude in terms of past and so forth is as stated.
Nhưng ở đây, sự vô hạn do sự khác biệt về quá khứ v.v... cũng chính theo phương pháp đã được nói.
Rūpāvacaravipākāpi sampayogabhedato attano kusalā viya pañcavidhā honti.
Fine-material sphere resultants are also of five kinds, like their wholesome counterparts, in terms of their association.
Các quả Sắc giới, do sự khác biệt về tương ưng, cũng có năm loại giống như các thiện của chúng.
Sabbo cettha vinicchayabhedo kusale vuttanayo eva.
All the analytical distinctions here are as stated for the wholesome.
Tất cả sự phân biệt chi tiết ở đây đều theo phương pháp đã được nói trong phần thiện.
Vipākabhāvato panettha yathā hatthiādīnaṃ chāyā taṃsadisā, evaṃ kusalāgamanato ca jhānaṅgādisampayuttadhammasamāyogo, paṭipadādibhedo ca hoti.
However, in terms of being results, just as the shadow of elephants, etc., is similar to them, so here, from the arrival of wholesome karma, there is an association of factors of jhāna and other associated mental factors, and a distinction of paths and so forth.
Tuy nhiên, ở đây, do là quả, sự kết hợp của các pháp tương ưng với thiền chi v.v... và sự khác biệt về hành trình v.v... xảy ra do đi theo thiện, giống như bóng của voi v.v... tương tự với chúng.
Apicettha tividhāya paṭhamajjhānabhūmiyā paṭhamajjhānavipākā, tathā dutiyajjhānabhūmiyā dutiyajjhānavipākā tatiyajjhānavipākā ca, tatiyajjhānabhūmiyā catutthajjhānavipākā, vehapphalapañcasuddhāvāsavasena chabbidhāya catutthajjhānabhūmiyā pañcamajjhānavipākā ca vuttanayena paṭisandhibhavaṅgacutikiccāni sādhayamānā hadayavatthuṃ nissāya dvāravinimuttāva kammanimittasaṅkhātapaññattārammaṇā hutvā vipaccantīti ayaṃ viseso, sesaṃ tādisameva.
Moreover, here, the resultant first jhāna consciousnesses in the threefold first jhāna realm; similarly, the resultant second jhāna and third jhāna consciousnesses in the second jhāna realm; the resultant fourth jhāna consciousnesses in the third jhāna realm; and the resultant fifth jhāna consciousnesses in the sixfold fourth jhāna realm, by way of Vehapphala and the five Suddhāvāsas, while accomplishing the functions of rebirth-linking, life-continuum, and death in the manner explained, depend on the heart-base, are free from doors, and ripen having the concept-object known as the karma-sign. This is the distinction; the rest is just the same.
Hơn nữa, ở đây, quả sơ thiền trong ba loại cõi sơ thiền; cũng vậy, quả nhị thiền và quả tam thiền trong cõi nhị thiền; quả tứ thiền trong cõi tam thiền; và quả ngũ thiền trong sáu loại cõi tứ thiền, theo cách cõi Vô Tưởng (Vehapphala) và năm Tịnh Cư Thiên (Suddhāvāsa), theo cách đã nói, thực hiện các chức năng tái sinh (paṭisandhi), hộ kiếp (bhavaṅga) và tử (cuti), nương vào tâm sở y (hadayavatthu), thoát ly khỏi các cửa, trở thành đối tượng là khái niệm (paññatti) được gọi là nghiệp tướng (kammanimitta) mà trổ quả – đây là điểm đặc biệt; phần còn lại cũng tương tự.
Evaṃ arūpāvacaravipākāpi ārammaṇabhedato attano kusalā viya catubbidhā honti.
Similarly, the resultant arūpāvacara consciousnesses are also fourfold, like their wholesome counterparts, due to the distinction of objects.
Như vậy, các quả vô sắc giới cũng có bốn loại tùy theo sự khác biệt về đối tượng, giống như các thiện vô sắc giới.
Vinicchayo ca sabbo kusale vuttanayova.
And all determinations are in the manner explained for the wholesome.
Và tất cả sự phân tích đều theo cách đã nói trong các thiện pháp.
Kusalato cettha viseso rūpāvacaravipāke vuttanayena veditabbo.
Here, the distinction from the wholesome should be understood in the manner explained for the resultant rūpāvacara consciousnesses.
Điểm đặc biệt ở đây so với các thiện pháp cần được hiểu theo cách đã nói trong các quả sắc giới.
Kevalaṃ panettha kammanimittabhūtapaññattārammaṇo ākāsānañcāyatanavipāko paṭhamāruppabhūmiyaṃ, tathā mahaggatārammaṇo viññāṇañcāyatanavipāko dutiyāruppabhūmiyaṃ, kammanimittabhūtapaññattārammaṇo ākiñcaññāyatanavipāko tatiyāruppabhūkhiyaṃ, mahaggatārammaṇo nevasaññānāsaññāyatanavipāko catutthāruppabhūmiyañca avatthukā vuttanayena paṭisandhibhavaṅgacutikiccāni sādhayamānāva pavattantīti ayameva viseso.
The only distinction here is that the resultant consciousness of the Sphere of Infinite Space (Ākāsānañcāyatana), having a conceptual object that is the karma-sign, in the first immaterial realm; similarly, the resultant consciousness of the Sphere of Infinite Consciousness (Viññāṇañcāyatana), having a magnified object, in the second immaterial realm; the resultant consciousness of the Sphere of Nothingness (Ākiñcaññāyatana), having a conceptual object that is the karma-sign, in the third immaterial realm; and the resultant consciousness of the Sphere of Neither Perception Nor Non-Perception (Nevasaññānāsaññāyatana), having a magnified object, in the fourth immaterial realm, being objectless and accomplishing the functions of rebirth-linking, life-continuum, and death in the manner explained, continue to arise. This is the only distinction.
Chỉ có điều ở đây, quả Không Vô Biên Xứ (ākāsānañcāyatana-vipāka) với đối tượng là khái niệm (paññatti) là nghiệp tướng trong cõi sơ vô sắc; cũng vậy, quả Thức Vô Biên Xứ (viññāṇañcāyatana-vipāka) với đối tượng là đại hành trong cõi nhị vô sắc; quả Vô Sở Hữu Xứ (ākiñcaññāyatana-vipāka) với đối tượng là khái niệm là nghiệp tướng trong cõi tam vô sắc; và quả Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ (nevasaññānāsaññāyatana-vipāka) với đối tượng là đại hành trong cõi tứ vô sắc, không có vật y (avatthukā), theo cách đã nói, thực hiện các chức năng tái sinh (paṭisandhi), hộ kiếp (bhavaṅga) và tử (cuti) mà vận hành – đây chính là điểm đặc biệt.
Tathā lokuttaravipākāpi attano kusalā viya taṃtaṃmaggaphalattā catubbidhā, jhānaṅgayogabhedato paccekaṃ pañca pañca katvā vīsatividhāva honti.
Similarly, the resultant lokuttara consciousnesses are fourfold, like their wholesome counterparts, being the fruits of their respective paths; and each becoming fivefold according to the distinction of jhāna factors, they are twentyfold.
Cũng vậy, các quả siêu thế cũng có bốn loại, tùy theo từng đạo quả, giống như các thiện siêu thế, và mỗi loại có năm loại tùy theo sự kết hợp của các chi thiền, nên có hai mươi loại.
Vinicchayo cettha kusale vuttanayova.
And the determination here is in the manner explained for the wholesome.
Sự phân tích ở đây cũng theo cách đã nói trong các thiện pháp.
Kevalaṃ saṅgahavāre sotāpattimaggaphalaṃ sakadāgāmimaggaphalaṃ anāgāmimaggaphalanti imesaṃ tiṇṇaṃ aññindriyaṃ, arahattaphalassa ca aññātāvindriyaṃ paññindriyaṭṭhāne gahetvā aṭṭhindriyatā, bojjhaṅgamaggaṅgādibodhipakkhiyadhammā, paṭipadādibhedo ca maggāgamanavaseneva hotīti veditabbo.
It should only be understood that in the section on classification, the sotāpatti-path fruit, sakadāgāmi-path fruit, and anāgāmi-path fruit — for these three, the Aññindriya, and for the Arahant-fruit, the Aññātāvindriya, are taken in place of the Paññindriya, resulting in eight indriyas; and the Bodhipakkhiya Dhammas such as the factors of awakening and path factors, and the distinctions of path-progress, etc., occur only by way of the attainment of the path.
Chỉ có điều, trong phần tổng hợp, cần hiểu rằng ba pháp là quả Tu-đà-hoàn đạo, quả Tư-đà-hàm đạo, quả A-na-hàm đạo có aññindriya (tín căn) và quả A-la-hán có aññātāvindriya (trí căn) được lấy ở vị trí của trí tuệ căn (paññindriya), nên có tám căn; các pháp trợ giác ngộ (bodhipakkhiyadhammā) như chi giác ngộ (bojjhaṅga), chi đạo (maggaṅga), v.v., và sự khác biệt về con đường (paṭipadā), v.v., chỉ xảy ra theo cách đi đến đạo.
Adhipatibhedopettha labbhati.
The distinction of predominance is also found here.
Sự khác biệt về tăng thượng cũng được tìm thấy ở đây.
Lokuttarakusalā hi attano phalānaṃ anantaruppattito, javanavuttito ca adhipatiṃ vidhātuṃ sakkonti, lokiyā pana viparītato na sakkonti.
For lokuttara wholesome consciousnesses, by immediately preceding their fruits and by occurring as javana, they are capable of establishing predominance, whereas mundane ones, being the opposite, are not capable.
Thật vậy, các thiện siêu thế có thể tạo ra tăng thượng do sự phát sinh ngay sau của các quả của chúng và do sự vận hành của tốc hành tâm, còn các pháp thế gian thì ngược lại nên không thể.
Tenāhu porāṇā ‘‘vipāke adhipatī natthi ṭhapetvā lokuttara’’nti (dha. sa. aṭṭha. 505).
Therefore, the ancients said: “There is no predominance in resultant consciousness, except for the lokuttara.”
Vì thế, các bậc cổ đức đã nói: “Trong các quả không có tăng thượng, ngoại trừ các quả siêu thế” (dha. sa. aṭṭha. 505).
Vimokkhabhedato panete maggāgamanato tividhā honti suññataanimittaappaṇihitavimokkhavasena.
Furthermore, due to the distinction of deliverances, these, by way of path-attainment, are threefold as the Void, the Signless, and the Undesirable Deliverances.
Và các đạo này, theo sự khác biệt về giải thoát (vimokkha), có ba loại theo cách giải thoát Không (suññata), Vô Tướng (animitta) và Vô Nguyện (appaṇihita) do sự đi đến đạo.
Maggā hi vipassanāgamanato ‘‘suññato appaṇihito’’ti dve nāmāni labhitvā saguṇārammaṇato pariyāyena animittātipi vuccanti, tasmā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano attano anantaraphalānaṃ nippariyāyato tīṇipi nāmāni denti.
Indeed, the paths, by way of insight-attainment, receive two names: "Void" and "Undesirable," and due to their having inherent objects, they are also metaphorically called "Signless"; therefore, standing in the position of self-attainment, they impart all three names to their respective immediate fruits in a non-metaphorical sense.
Thật vậy, các đạo, do sự đi đến tuệ quán (vipassanā), có được hai tên là “Không” và “Vô Nguyện”, và do đối tượng có thuộc tính của chúng, theo cách gián tiếp, cũng được gọi là “Vô Tướng”; do đó, khi tự mình đứng ở vị trí cần được đi đến, chúng trực tiếp ban cho các quả ngay sau của chúng cả ba tên.
Aparabhāge pana phalasamāpattibhūtānaṃ na denti.
However, they do not impart them to those that are the fruits of fruition-attainment at a later stage.
Nhưng về sau, chúng không ban cho các quả là quả nhập định (phalasamāpatti).
Tattha vipassanāgamanatova magge vuttanayena duvidho nāmalābho veditabbo.
Here, the reception of two names should be understood, in the manner explained for the paths, solely by way of insight-attainment.
Ở đây, sự có được hai tên cần được hiểu theo cách đã nói trong đạo do sự đi đến tuệ quán.
Te ca na maggā viya ekacittakkhaṇikā, maggavīthiyaṃ pana dvattikkhattuṃ, phalasamāpattivīthiyaṃ sakalampi divasaṃ appanājavanavaseneva nirantaraṃ mahaggatajavanāni viya pavattantīti ayaṃ viseso.
And these are not momentary like the paths; but in the path-process, they occur two or three times, and in the fruition-attainment process, they continue incessantly throughout the entire day, by way of appanā-javana, just like magnified javanas. This is the distinction.
Và chúng không phải là nhất thời như các đạo, mà trong lộ trình đạo thì hai hoặc ba lần, trong lộ trình quả nhập định thì suốt cả ngày, vận hành liên tục theo cách tốc hành tâm nhập định, giống như các tốc hành tâm đại hành – đây là điểm đặc biệt.
Akusalavipākā pana kāmāvacarāva, lobhādisampayuttahetu abhāvato ahetukā eva ca honti.
Unwholesome resultant consciousnesses, however, are only kāmāvacara, and due to the absence of conascent roots such as greed, they are rootless.
Còn các quả bất thiện chỉ thuộc về dục giới, và do không có các nhân tương ưng với tham, v.v., nên chúng là vô nhân.
Te sampayogato upekkhāsahagataṃ cakkhuviññāṇaṃ, tathā sotaghānajivhāviññāṇāni, tathā dukkhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ, upekkhāsahagatā manodhātu, tathā manoviññāṇadhātūti sattavidhā.
They are sevenfold by way of association: eye-consciousness accompanied by equanimity; similarly, ear-, nose-, and tongue-consciousnesses; similarly, body-consciousness accompanied by pain; mind-element accompanied by equanimity; and mind-consciousness element accompanied by equanimity.
Chúng, theo sự tương ưng, có bảy loại: nhãn thức tương ưng với xả, cũng vậy, nhĩ, tỷ, thiệt thức; cũng vậy, thân thức tương ưng với khổ; ý giới tương ưng với xả; và ý thức giới tương ưng với xả.
Vinicchayo panesa sabbattha tādisāhetukakusalavipākesu vuttanayo eva.
But their determination in all respects is the same as that explained for the rootless wholesome resultant consciousnesses.
Sự phân tích về chúng ở khắp mọi nơi cũng theo cách đã nói trong các quả thiện vô nhân tương tự.
Kevalaṃ panāniṭṭhārammaṇatā, kāyaviññāṇassa dukkhasahagatatā, upekkhāsahagatamanoviññāṇadhātuyā uddhaccavajjitākusalapaccayā catūsu apāyesu paṭisandhibhavaṅgacutikiccāni, sugatiyañca santīraṇatadārammaṇakiccāni ca sādhanavasena pavatti ca viseso, sesaṃ tādisameva.
The only distinction is their undesirable object, the body-consciousness accompanied by pain, and the mind-consciousness element accompanied by equanimity, which, caused by unwholesome conditions excluding restlessness, accomplish the functions of rebirth-linking, life-continuum, and death in the four lower realms, and in the happy destination accomplish the functions of investigating and registering. The rest is just the same.
Chỉ có điều, đối tượng không đáng mong muốn, sự tương ưng với khổ của thân thức, và sự vận hành của ý thức giới tương ưng với xả, không có phóng dật (uddhacca), do các duyên bất thiện, thực hiện các chức năng tái sinh (paṭisandhi), hộ kiếp (bhavaṅga) và tử (cuti) trong bốn cõi khổ, và các chức năng thẩm tấn (santīraṇa) và nhận cảnh (tadārammaṇa) trong cõi thiện thú – đây là điểm đặc biệt; phần còn lại cũng tương tự.
Kiriyābyākatā pana kāmarūpārūpāvacaravasena tividhā.
Functional indeterminate consciousnesses, however, are threefold by way of kāmāvacara, rūpāvacara, and arūpāvacara.
Còn các duy tác vô ký có ba loại theo dục giới, sắc giới và vô sắc giới.
Tattha kāmāvacarakiriyā ahetukā sahetukāti duvidhā.
Among them, kāmāvacara functional consciousnesses are twofold: rootless and rooted.
Trong đó, các duy tác dục giới có hai loại: vô nhân và hữu nhân.
Tattha sahajātahetuvirahitā ahetukā.
Among them, those devoid of conascent roots are rootless.
Trong đó, các pháp không có nhân đồng sanh là vô nhân.
Tā sampayogādito tividhā upekkhāsahagatā manodhātu, somanassasahagatā manoviññāṇadhātu, tathā upekkhāsahagatāti.
They are threefold by way of association and so on: mind-element accompanied by equanimity, mind-consciousness element accompanied by joy, and similarly, accompanied by equanimity.
Chúng, theo sự tương ưng, v.v., có ba loại: ý giới tương ưng với xả, ý thức giới tương ưng với hỷ, và ý thức giới tương ưng với xả.
Kiriyāti karaṇamattaṃ, kiccamattanti attho.
Functional means mere doing, mere activity.
Duy tác (Kiriyā) có nghĩa là chỉ là hành động, chỉ là chức năng.
Sabbesuyeva hi kiriyacittesu yaṃ āvajjanakiccadvayaṃ, taṃ ajavanavuttito moghapupphaṃ viya.
Indeed, in all functional consciousnesses, the two functions of adverting, by not occurring as javana, are like barren flowers.
Thật vậy, trong tất cả các tâm duy tác, hai chức năng hướng tâm (āvajjanakicca) là vô ích như bông hoa vô sinh do không vận hành tốc hành tâm.
Yaṃ javanavuttikaṃ, taṃ nirānusayasantānappavattito chinnamūlarukkhapupphaṃ viya aphalaṃ hoti.
And that which occurs as javana is fruitless, like a flower from a tree with severed roots, due to the absence of the continuation of latent tendencies.
Còn chức năng vận hành tốc hành tâm thì không có quả như bông hoa của cây bị chặt gốc do sự vận hành của dòng tâm không có tùy miên (anusaya).
Taṃtaṃāvajjanajavanakiccasādhanavasena pavattattā pana kiccamattataṃ upādāya ‘‘kiriyā’’ti vuttaṃ.
But because they occur by accomplishing the functions of adverting and javana, they are called "functional" by virtue of being mere activity.
Tuy nhiên, do chúng vận hành để thực hiện các chức năng hướng tâm và tốc hành tâm đó, nên chúng được gọi là “duy tác” do chỉ là chức năng.
Tattha manodhātuyā vipākamanodhātuyaṃ vuttanayena sabbo vinicchayo veditabbo.
Here, concerning the mind-element, all determination should be understood in the manner explained for the resultant mind-element.
Trong đó, đối với ý giới, tất cả sự phân tích cần được hiểu theo cách đã nói trong ý giới quả dị thục.
Kevalaṃ pana pañcadvāre iṭṭhesu vā aniṭṭhesu vā pañcārammaṇesu pañcapasāde ghaṭṭitesu uppannabhavaṅgupacchedānantaraṃ tameva pañcārammaṇamārabbha hadayavatthuṃ nissāyevāvajjanakiccaṃ sādhayamānā pañcasupi dvāresu pavattatīti ayaṃ viseso.
The only distinction is that, in the five doors, when the five sense-objects are impinged upon the five sense-faculties, whether agreeable or disagreeable, immediately after the interruption of the bhavanga, by taking that same fivefold object and depending on the heart-base, it occurs in all five doors, accomplishing the function of adverting.
Chỉ có điều, ở đây, điểm đặc biệt là khi năm đối tượng đáng mong muốn hoặc không đáng mong muốn va chạm vào năm sắc căn ở năm cửa, sau khi hộ kiếp tâm bị cắt đứt, tâm này nương vào tâm sở y (hadayavatthu) và hướng đến chính năm đối tượng đó, thực hiện chức năng hướng tâm và vận hành ở cả năm cửa.
Manoviññāṇadhātudvayampi yathākkamaṃ kusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātudvayasadisaṃ, vīriyaṃ panettha adhikaṃ, vīriyūpatthambhova samādhi balavā hoti.
The two mind-consciousness elements are likewise similar to the two rootless wholesome resultant mind-consciousness elements; here, energy is extra, and it is by the support of energy that concentration becomes powerful.
Hai ý thức giới cũng tương tự như hai ý thức giới vô nhân quả thiện, nhưng ở đây có thêm tinh tấn (vīriya), và sự hỗ trợ của tinh tấn làm cho định (samādhi) trở nên mạnh mẽ.
Tato evettha saṅgahavāre vīriyasamādhimanosomanassajīvitindriyānaṃ pañcannaṃ vasena indriyasaṅgaho hoti, idhāpi balasaṅgaho nattheva.
For this very reason, in the section on classification, there is a classification of indriyas by way of five: energy, concentration, mindfulness, joy, and life-faculty; here, there is no classification of powers.
Chính vì thế, trong phần tổng hợp ở đây, có sự tổng hợp các căn dựa trên năm pháp: tinh tấn, định, ý, hỷ và mạng căn (jīvitindriya), và ở đây cũng không có sự tổng hợp các lực.
Yaṃ panettha padabhājanīye samādhivīriyānaṃ niddese ‘‘samādhibalaṃ vīriyabala’’nti (dha. sa. 570-572) balavevacanaṃ vuttaṃ, taṃ itarāhetukacittasampayuttehi imesaṃ balavataratādassanatthaṃ pariyāyato vuttaṃ.
The term for power, "samādhibalaṃ vīriyabalaṃ" (concentration-power, energy-power), mentioned in the Padabhājanīya in the exposition of concentration and energy, is said metaphorically to show their greater strength compared to other rootless conascent consciousnesses.
Trong phần phân tích từ (padabhājanīya), khi định nghĩa định và tinh tấn, từ đồng nghĩa với lực là “định lực, tinh tấn lực” (dha. sa. 570-572) được nói một cách gián tiếp để chỉ ra sự mạnh mẽ hơn của chúng so với các tâm vô nhân khác tương ưng.
Tato eva hi saṅgahavāre ‘‘dve balāni hontī’’ti na vuttaṃ, tasmā ahetukesu nippariyāyato balaṃ natthi evāti gahetabbaṃ.
For this very reason, it is not said in the section on classification that "there are two powers"; therefore, it should be understood that in rootless consciousnesses, there is no power in the non-metaphorical sense.
Chính vì thế, trong phần tổng hợp, không nói “có hai lực”, do đó, cần hiểu rằng trong các pháp vô nhân, không có lực một cách trực tiếp.
Visayādippabhedato panettha somanassasahagatā tāva hadayavatthuññeva nissāya pañcadvāre voṭṭhabbanakiccāya ca, manodvāre anuḷāresu chasu kāmāvacarārammaṇesu āvajjanakiccāya ca manoviññāṇadhātuyā anantaraṃ javanakiccaṃ sādhayamānā khīṇāsavānaññeva hasitaṃ uppādentī pavattati.
Among these, by way of distinction of objects and so on, the one accompanied by joy, depending solely on the heart-base, occurs in the five doors for the function of determining, and in the mind-door for the function of adverting to subtle six kāmāvacara objects; immediately after the mind-consciousness element, it accomplishes the function of javana, giving rise to laughter only in Arahants.
Trong đó, theo sự khác biệt về đối tượng, v.v., ý thức giới tương ưng với hỷ, nương vào chính tâm sở y (hadayavatthu), thực hiện chức năng xác định (voṭṭhabbana) ở năm cửa, và chức năng hướng tâm ở ý môn đối với sáu đối tượng dục giới không lớn mạnh, sau ý thức giới, vận hành để tạo ra nụ cười chỉ của các bậc A-la-hán.
Hasitaṃ hi somanassasahagatakāmāvacareheva javanehi, tesu asekhānaṃ pañcahi kiriyājavanehi, sekhānaṃ pana kusalehi ceva diṭṭhivippayuttalobhamūlehi cāti chahi, puthujjanānaṃ diṭṭhisampayuttehi cāti aṭṭhahīti terasahi cittehi uppajjati.
Laughter arises from the thirteen javana-cittas accompanied by joy in the kāma-sphere: namely, the five functional javanas of Asekhas; the six (kusala and lobhamūla cittas dissociated from wrong view) javanas of Sekhas; and the eight (kusala, lobhamūla cittas dissociated from wrong view, and lobhamūla cittas associated with wrong view) javanas of ordinary individuals.
Nụ cười (hasita) phát sanh từ các tâm tốc hành dục giới đồng sanh với hỷ, trong đó, của các bậc A-la-hán là năm tâm tốc hành duy tác; còn của các bậc Hữu học là các tâm thiện và sáu tâm tham căn ly tà kiến; và của các phàm phu là tám tâm tham căn hợp tà kiến – tổng cộng là mười ba tâm.
Upekkhāsahagatā pana pañcadvāre hadayavatthuññeva nissāya santīraṇakiccāya vipākamanoviññāṇadhātuyā anantaraṃ voṭṭhabbanakiccaṃ, manodvāre sabbesu chasupi ārammaṇesu savatthukā, avatthukā vā bhavaṅgacalanānantaraṃ āvajjanakiccaṃ sādhayamānā pavattati.
However, those accompanied by equanimity, while performing the function of determining (voṭṭhabbana) in the five doors, relying solely on the heart-base, immediately after the resultant mind-consciousness element (vipāka-manoviññāṇadhātu) which performs the investigating (santīraṇa) function; and in the mind-door, performing the function of adverting (āvajjana) to all six objects, with or without a base, immediately after the vibration of the life-continuum (bhavaṅga), they proceed.
Còn các tâm đồng sanh với xả, ở năm cửa, chỉ nương vào ý vật (hadayavatthu), thực hiện phận sự xác định (voṭṭhabbana) ngay sau ý thức giới quả với phận sự thẩm sát; ở ý môn, trên tất cả sáu đối tượng, có vật y (savatthukā) hoặc không vật y (avatthukā), thực hiện phận sự khai môn (āvajjana) ngay sau sự rung động của tâm hộ kiếp (bhavaṅgacalana) mà vận hành.
Ayaṃ hi tīsu bhavesu kassaci sacittakapuggalassa na kismiñci visaye na uppajjati, sabbaññutaññāṇasadisaṃ mahāgamanaṃ nāmetaṃ cittanti ayaṃ viseso, sesaṃ tādisameva.
Indeed, this citta does not fail to arise in any sphere for any sentient being in the three planes of existence. This is a citta with a great scope, like the Omniscient Knowledge. This is the distinction; the rest is similar.
Tâm này không phát sanh ở bất kỳ đối tượng nào của một người có tâm ở ba cõi, đây là sự đặc biệt của tâm này, được gọi là đại hành tương tự như Biến Tri Tuệ (sabbaññutaññāṇa); phần còn lại tương tự như vậy.
Ettha ṭhatvā sabbe cittacetasikadhamme jātisaṅgahādito samodhānetvā pakiṇṇakakathā vattabbā.
Having established this, all mind and mental factors (cittacetasika-dhammas) should be combined from the perspective of their nature, and miscellaneous topics should be discussed.
Ở đây, sau khi tập hợp tất cả các pháp tâm và tâm sở theo sự phân loại chủng loại v.v., cần trình bày các vấn đề linh tinh.
Yathāvuttāni hi cittāni kusalāni ekavīsati, akusalāni dvādasa, vipākāni chattiṃsa, kiriyāni vīsati cāti sabbānipi ekūnanavutividhāni, lokuttarānaṃ jhānaṅgayogabhedato cattālīsavidhattā ekavīsasataṃ vā honti.
The cittas, as stated, are twenty-one kusala, twelve akusala, thirty-six vipāka, and twenty kiriya; thus, all together they are eighty-ninefold, or one hundred and twenty-onefold due to the fortyfold division of supramundane cittas based on their jhāna-factors.
Các tâm đã nói là hai mươi mốt tâm thiện, mười hai tâm bất thiện, ba mươi sáu tâm quả, và hai mươi tâm duy tác – tổng cộng là tám mươi chín loại, hoặc một trăm hai mươi mốt loại do sự phân biệt theo các chi thiền của các tâm siêu thế.
Tesu kāmāvacarāni catupaññāsa, rūpāvacarāni pannarasa, arūpāvacarāni dvādasa, lokuttarāni aṭṭha, cattālīsaṃ vā.
Among these, fifty-four are in the kāma-sphere, fifteen in the rūpa-sphere, twelve in the arūpa-sphere, and eight or forty are supramundane.
Trong số đó, năm mươi bốn tâm dục giới, mười lăm tâm sắc giới, mười hai tâm vô sắc giới, tám hoặc bốn mươi tâm siêu thế.
Kāmāvacaresu ca kusalāni aṭṭha, vipākāni tevīsati, kiriyāni ekādasa, ahetukāni aṭṭhārasa.
Among the kāmāvacara cittas, there are eight kusala, twenty-three vipāka, eleven kiriya, and eighteen ahetuka.
Trong các tâm dục giới, có tám tâm thiện, hai mươi ba tâm quả, mười một tâm duy tác, mười tám tâm vô nhân.
Sesāni pana catubhūmakānipi sahetukāni.
The remaining cittas, even those of the four planes, are sahetuka.
Còn các tâm còn lại, cả bốn cõi (bhūmaka) đều là tâm hợp nhân (sahetukā).
Tesu ca jātito cittagaṇanā pubbe vuttāva.
The enumeration of cittas by nature among them has already been stated.
Trong số đó, số lượng tâm theo chủng loại đã nói ở trước.
Cetasikā pana saddhā sati hirīottappaṃ alobho adoso kāyapassaddhādayo dvādasa, tatramajjhattatā amoho appamaññādvayaṃ, viratittayañca moho ahirikaṃ anottappaṃ uddhaccañca lobho diṭṭhi doso vicikicchā ca māno issā macchariyaṃ kukkuccaṃ thinaṃ middhañca phasso vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyañca manasikāro ca vitakko vicāro pīti vīriyaṃ chando adhimokkho cāti dvepaññāsa honti.
As for cetasikas, there are fifty-two: faith (saddhā), mindfulness (sati), moral shame (hirī), moral dread (ottappa), non-greed (alobha), non-hatred (adosa), the twelve such as tranquillity of body (kāyapassaddhā); impartiality (tatramajjhattatā), the two boundless states (appamaññādvayaṃ), non-delusion (amoho), the three abstinences (viratittayaṃ); delusion (moha), shamelessness (ahirikaṃ), fearlessness of wrongdoing (anottappaṃ), restlessness (uddhaccaṃ); greed (lobha), wrong view (diṭṭhi), hatred (dosa), doubt (vicikicchā); conceit (māna), envy (issā), avarice (macchariyaṃ), remorse (kukkuccaṃ); sloth (thīnaṃ), torpor (middhaṃ); contact (phassa), feeling (vedanā), perception (saññā), volition (cetanā), one-pointedness (ekaggatā), life-faculty (jīvitindriyaṃ); attention (manasikāra), initial application (vitakka), sustained application (vicāra), joy (pīti), effort (vīriya), and intention (chanda), determination (adhimokkha).
Còn các tâm sở thì có năm mươi hai: tín (saddhā), niệm (sati), tàm (hirī), quý (ottappa), vô tham (alobha), vô sân (adosa), mười hai tâm sở như khinh an thân (kāyapassaddhā) v.v., hành xả (tatramajjhattatā), hai vô lượng tâm (appamaññādvayaṃ), ba ly tham (viratittayaṃ); và si (moha), vô tàm (ahirikaṃ), vô quý (anottappaṃ), trạo cử (uddhaccaṃ); và tham (lobha), tà kiến (diṭṭhi), sân (dosa), hoài nghi (vicikicchā); và mạn (māna), tật (issā), xan (macchariyaṃ), hối quá (kukkuccaṃ); và hôn trầm (thinaṃ), thụy miên (middhaṃ); và xúc (phassa), thọ (vedanā), tưởng (saññā), tư (cetanā), nhất tâm (ekaggatā), mạng quyền (jīvitindriyaṃ); và tác ý (manasikāro); và tầm (vitakko), tứ (vicāro), hỷ (pīti), tinh tấn (vīriyaṃ), dục (chando), thắng giải (adhimokkho).
Tattha tatramajjhattatā, appamaññādvayaṃ, mānādīni cha, manasikāro chando adhimokkho cāti dvādasa dhammā yathāṭhāne yevāpanakā eva, viratittayaṃ, uddhaccañca katthaci yevāpanakā.
Among these, impartiality (tatramajjhattatā), the two boundless states (appamaññādvayaṃ), the six beginning with conceit (mānādīni cha), attention (manasikāra), intention (chanda), and determination (adhimokkha) – these twelve factors are occasional (yevāpanakā) in their respective places; the three abstinences (viratittayaṃ) and restlessness (uddhaccaṃ) are occasional in some instances.
Trong số đó, mười hai pháp là hành xả (tatramajjhattatā), hai vô lượng tâm (appamaññādvayaṃ), sáu tâm sở như mạn (māna) v.v., tác ý (manasikāro), dục (chando), thắng giải (adhimokkho) chỉ là tùy thuộc vào vị trí; ba ly tham (viratittayaṃ) và trạo cử (uddhaccaṃ) đôi khi là tùy thuộc.
Tesu ca tatramajjhattatā manasikāro chando adhimokkho uddhaccaṃ viratiyoti ime ṭhapetvā sesā aṭṭha yathāṭhāne aniyatā eva, viratiyo pana katthaci aniyatā, ime pana ekādasa ṭhapetvā sesā ekacattālīsa dhammā niyatā eva.
And among these, impartiality (tatramajjhattatā), attention (manasikāra), intention (chanda), determination (adhimokkha), restlessness (uddhacca), and the abstinences (viratiyo) – excluding these, the remaining eight are indeterminate (aniyato) in their respective places. The abstinences, however, are indeterminate in some cases. But excluding these eleven, the remaining forty-one factors are constant (niyatā) indeed.
Trong số đó, trừ hành xả (tatramajjhattatā), tác ý (manasikāro), dục (chando), thắng giải (adhimokkho), trạo cử (uddhaccaṃ), và các ly tham (viratiyo), tám tâm sở còn lại là không nhất định ở vị trí của chúng; các ly tham thì đôi khi không nhất định; còn trừ mười một tâm sở này, bốn mươi mốt tâm sở còn lại là nhất định.
Tattha saddhādayo pañcavīsati dhammā kusalābyākatāyeva, mohādayo cuddasa akusalā eva, phassādayo terasa kusalākusalābyākatā tijātikā.
Among these, the twenty-five factors beginning with faith (saddhādayo) are only kusala and abyākata (kusalābyākatāyeva); the fourteen beginning with delusion (mohādayo) are only akusala (akusalā eva); the thirteen beginning with contact (phassādayo) are of three natures (tijātikā): kusala, akusala, and abyākata.
Trong số đó, hai mươi lăm tâm sở như tín (saddhā) v.v. chỉ là thiện hoặc vô ký; mười bốn tâm sở như si (moha) v.v. chỉ là bất thiện; mười ba tâm sở như xúc (phassa) v.v. là ba loại chủng loại: thiện, bất thiện, vô ký.
Ekantato hi kusalā vā abyākatā vā dhammā natthi, kusalacittasampayuttasamaye pana kusalā, abyākatacittasampayuttasamaye abyākatā ca honti.
Indeed, there are no factors that are exclusively kusala or exclusively abyākata; however, at the time of association with a kusala citta, they are kusala, and at the time of association with an abyākata citta, they are abyākata.
Thật vậy, không có các pháp hoàn toàn là thiện hoặc hoàn toàn là vô ký; nhưng vào thời điểm tương ưng với tâm thiện thì là thiện, vào thời điểm tương ưng với tâm vô ký thì là vô ký.
Mohādayo pana sarūpeneva akusalā, itare ca taṃsampayogena sabbepi cete atthanā sampayuttacittabhedena bhedavantova hontīti veditabbā.
The factors beginning with delusion (mohādayo), however, are akusala by their very nature. And all others, by their association (with cittas of different types), are understood to be distinguished by the distinctions of the cittas with which they are associated.
Còn các tâm sở như si (moha) v.v. thì tự thân là bất thiện, và các tâm sở khác cũng đều được biết là có sự phân biệt theo sự khác biệt của tâm tương ưng.
Tesu hi saddhādayo ekūnavīsati sabbesu kusalesu ceva sahetukābyākatesu cāti ekūnasaṭṭhicittesu uppajjanti, tato paccekaṃ ekūnasaṭṭhippabhedā ca honti.
Among these, the nineteen factors beginning with faith (saddhādayo) arise in all kusala cittas and in sahetuka-abyākata cittas, totaling fifty-nine cittas. Therefore, they are also fifty-ninefold in their individual distinctions.
Trong số đó, mười chín tâm sở như tín (saddhā) v.v. phát sanh trong tất cả các tâm thiện và các tâm vô ký hợp nhân – tổng cộng là năm mươi chín tâm, và từ đó chúng có năm mươi chín loại riêng biệt.
Evamaññepi ñātabbā.
Thus, others should also be understood.
Các tâm sở khác cũng nên được biết như vậy.
Amoho tesu ñāṇavippayuttāni dvādasa ṭhapetvā sesesu, appamaññā pana kāmāvacaresu sahetukakiriyakusalesu ceva pañcamajjhānavajjitarūpāvacaresu cāti aṭṭhavīsaticittesu, viratiyo pana kāmāvacarakusalesu, lokuttaresu cāti soḷasasu.
Non-delusion (amoho) arises in all cittas except the twelve dissociated from knowledge; the boundless states (appamaññā) arise in twenty-eight cittas, namely, in sahetuka-kiriya-kusala cittas in the kāma-sphere and in rūpāvacara cittas excluding the fifth jhāna; and the abstinences (viratiyo) arise in sixteen cittas, namely, in kāmāvacara-kusala cittas and supramundane cittas.
Vô si (amoho) phát sanh trong các tâm còn lại trừ mười hai tâm ly trí (ñāṇavippayutta); còn vô lượng tâm (appamaññā) thì phát sanh trong hai mươi tám tâm: các tâm thiện và duy tác hợp nhân dục giới, và các tâm sắc giới trừ thiền thứ năm; còn các ly tham (viratiyo) thì phát sanh trong mười sáu tâm: các tâm thiện dục giới và các tâm siêu thế.
Evamete pañcavīsati dhammā kusalābyākatesu uppajjanato kusalābyākatā nāma jātā.
Thus, these twenty-five factors, by arising in kusala and abyākata cittas, are of the kusala-abyākata nature.
Như vậy, hai mươi lăm tâm sở này được gọi là thiện-vô ký do phát sanh trong các tâm thiện và vô ký.
Akusalesu pana mohādayo cattāro dvādasasupi akusalacittesu uppajjanti, lobho aṭṭhasu lobhamūlesu, diṭṭhi tattha diṭṭhisampayuttesu, māno diṭṭhivippayuttesu, doso issā macchariyaṃ kukkuccaṃ paṭighasampayuttesu, thinamiddhaṃ pañcasu sasaṅkhārikesu, vicikicchā vicikicchāsampayutte evāti.
Among the akusala cittas, the four beginning with delusion (mohādayo cattāro) arise in all twelve akusala cittas; greed (lobho) in the eight greed-rooted cittas; wrong view (diṭṭhi) in those associated with wrong view; conceit (māno) in those dissociated from wrong view; hatred (doso), envy (issā), avarice (macchariyaṃ), and remorse (kukkuccaṃ) in those associated with aversion; sloth (thīnaṃ) and torpor (middhaṃ) in the five cittas with volitional effort (sasaṅkhārika); and doubt (vicikicchā) only in the citta associated with doubt.
Còn trong các tâm bất thiện, bốn tâm sở như si (moha) v.v. phát sanh trong tất cả mười hai tâm bất thiện; tham (lobha) trong tám tâm tham căn; tà kiến (diṭṭhi) trong các tâm tương ưng với tà kiến ở đó; mạn (māna) trong các tâm ly tà kiến; sân (dosa), tật (issā), xan (macchariyaṃ), hối quá (kukkuccaṃ) trong các tâm tương ưng với sân; hôn trầm (thinaṃ), thụy miên (middhaṃ) trong năm tâm hữu trợ (sasaṅkhārika); hoài nghi (vicikicchā) chỉ trong tâm tương ưng với hoài nghi.
Evamete cuddasapi sayaṃ akusalattā, akusalesveva uppajjanato ca akusalā nāma.
Thus, these fourteen, being akusala themselves and arising only in akusala cittas, are of the akusala nature.
Như vậy, mười bốn tâm sở này được gọi là bất thiện do tự thân là bất thiện và chỉ phát sanh trong các tâm bất thiện.
Itaresu ca phassādayo satta dhammā sabbacittesu, na hi taṃ cittamatthi, yaṃ imesu ekenāpi vinā uppajjati.
Among the others, the seven factors beginning with contact (phassādayo satta) arise in all cittas; for there is no citta that arises without even one of these.
Trong các tâm sở còn lại, bảy tâm sở như xúc (phassa) v.v. phát sanh trong tất cả các tâm, không có tâm nào phát sanh mà thiếu một trong số chúng.
Sabbatthakā hi ete.
Indeed, these are universal (sabbatthakā).
Chúng là các tâm sở phổ biến (sabbatthakā).
Vitakkādayo pana yathāyogikā.
The factors beginning with initial application (vitakkādayo), however, are variable (yathāyogikā).
Còn các tâm sở như tầm (vitakka) v.v. thì tùy theo trường hợp.
Tesu hi vitakko tāva dvipañcaviññāṇavajjitakāmāvacaresu ceva ekādasasu paṭhamajjhānikarūpāvacaralokuttaresu cāti pañcapaññāsacittesu uppajjati.
Among these, initial application (vitakko) arises in fifty-five cittas, namely, in kāmāvacara cittas excluding the twofold fivefold consciousness, and in first-jhāna rūpāvacara and supramundane cittas.
Trong số đó, tầm (vitakko) phát sanh trong năm mươi lăm tâm: các tâm dục giới trừ năm thức song ngũ (dvipañcaviññāṇa), và các tâm sắc giới và siêu thế thuộc thiền thứ nhất.
Vicāro pana tesu ceva tathā dutiyajjhānikacittesu cāti chasaṭṭhicittesu.
Sustained application (vicāro), however, arises in sixty-six cittas: in those same cittas and in second-jhāna cittas.
Còn tứ (vicāro) thì trong các tâm đó và cả các tâm thuộc thiền thứ hai – tổng cộng là sáu mươi sáu tâm.
Pīti catutthajjhānikavajjitasomanassasahagatesu.
Joy (pīti) arises in cittas accompanied by joy, excluding those of the fourth jhāna.
Hỷ (pīti) trong các tâm đồng sanh với hỷ trừ các tâm thuộc thiền thứ tư.
Vīriyaṃ dvipañcaviññāṇamanodhātusantīraṇattikavajjitesu.
Effort (vīriyaṃ) arises in cittas excluding the twofold fivefold consciousness, the mind-element (manodhātu), and the three investigating cittas (santīraṇa-ttika).
Tinh tấn (vīriyaṃ) trong các tâm trừ năm thức song ngũ (dvipañcaviññāṇa), ý giới (manodhātu) và ba tâm thẩm sát (santīraṇattika).
Chando ahetukamomūhavajjitesu.
Intention (chando) arises in cittas excluding the ahetuka and moha-rooted cittas.
Dục (chando) trong các tâm trừ các tâm vô nhân và si mê.
Adhimokkho dvipañcaviññāṇavicikicchāyuttavajjitesu.
Determination (adhimokkho) arises in cittas excluding the twofold fivefold consciousness and those associated with doubt.
Thắng giải (adhimokkho) trong các tâm trừ năm thức song ngũ (dvipañcaviññāṇa) và tâm tương ưng với hoài nghi.
Evamete terasa kusalākusalābyākatesu uppajjanato tijātikā nāma jātā.
Thus, these thirteen, by arising in kusala, akusala, and abyākata cittas, are of the three natures (tijātikā).
Như vậy, mười ba tâm sở này được gọi là ba loại chủng loại (tijātikā) do phát sanh trong các tâm thiện, bất thiện, vô ký.
Sampayuttacittabhedena cesaṃ paccekaṃ gaṇanābhedopi veditabbo.
And the individual differences in the enumeration of these (cetasikas) by way of their associated consciousnesses should also be understood.
Và sự khác biệt về số lượng của mỗi tâm sở cũng nên được hiểu theo sự khác biệt của các tâm tương ưng.
Yathā hi cittaṃ salakkhaṇato ekavidhampi sampayogāvatthādibhedeneva bhinnaṃ, tathā cetasikāpi paccekanti ñātabbā, visesaṃ pana nesaṃ vakkhāma.
Just as consciousness, though of one kind in terms of its own characteristic, is distinguished solely by way of the difference in states of association, and so forth, so also should the mental factors be understood individually. But their distinction we shall explain.
Như tâm, dù chỉ có một loại theo tự tướng, nhưng lại khác biệt theo sự khác biệt của trạng thái tương ưng, v.v., cũng vậy, mỗi tâm sở cũng nên được biết là như thế. Tuy nhiên, chúng ta sẽ nói về sự đặc biệt của chúng.
Vatthusaṅgahe pana nesaṃ cittesu tāva kāmāvacaravipākamanodhātuhasitāni, dosasampayuttapaṭigharūpāvacarapaṭhamamaggāni cāti tecattālīsa cittāni heṭṭhā vuttanayena yathāsakaṃ vatthūni nissāyeva uppajjanti, arūpāvacaravipākāni pana anissāyeva, sesāni dvecattālīsa nissāyapi, āruppesupi uppajjanato anissāyapi.
Now, concerning the comprehension of the bases for these consciousnesses: firstly, the kāmāvacara resultant mind-elements and smile-producing consciousnesses, the two consciousnesses associated with hatred (dosa), the four paṭigha consciousnesses (sensory impact), and the rūpāvacara and first path (magga) consciousnesses — these forty-three consciousnesses arise solely by relying on their respective bases, in the manner explained below. But the arūpāvacara resultants arise without relying on any basis. The remaining forty-two (consciousnesses) arise both by relying on a basis and without relying on one, as they can also arise in the arūpa realms.
Trong phần tóm lược về căn cứ (vatthu), trước hết, trong các tâm, bốn mươi ba tâm, tức là hai tâm ý giới quả dục giới và tâm tiếu sinh, hai tâm sân tương ưng, và các tâm đạo Thiền thứ nhất sắc giới, phát sinh nương vào căn cứ tương ứng của chúng theo cách đã nói ở trên. Tuy nhiên, các tâm quả vô sắc giới thì không nương vào căn cứ. Bốn mươi hai tâm còn lại thì có thể nương vào căn cứ và cũng có thể không nương vào căn cứ, vì chúng cũng phát sinh trong các cõi vô sắc.
Arūpīnaṃ hi chapi vatthūni na santi, rūpīnaṃ pana ghānādīni tīṇi, sabbattha ca taṃtaṃvatthurahitānaṃ sabbattha niyataviññāṇānipi, asaññīnaṃ pana sabbānipi vatthuviññāṇāni na santi.
Indeed, for those without form (arūpī), the six bases do not exist. For those with form (rūpī), only the three (bases) of nose, etc., exist. And in all cases, the specific determinant consciousnesses (viññāṇa) for those lacking a particular base are found everywhere. But for the non-percipient beings (asaññī), all base-consciousnesses do not exist.
Vì sáu căn cứ không tồn tại đối với những chúng sinh vô sắc. Đối với những chúng sinh hữu sắc thì có ba (căn cứ) là mũi, v.v. Và đối với tất cả chúng sinh, các thức rõ ràng (niyata viññāṇa) không có căn cứ tương ứng của chúng ở khắp mọi nơi. Tuy nhiên, đối với những chúng sinh vô tưởng, tất cả các thức nương vào căn cứ đều không tồn tại.
Tesaṃ hi jīvitanavakameva rūpaṃ paṭisandhi, pavattiyaṃ bhavaṅgaṃ, maraṇakāle cuti ca hutvā pavattati.
For them, the nine-fold life faculty (jīvitanavaka) form alone arises as rebirth-linking (paṭisandhi), as life-continuum (bhavaṅga) in the course of existence, and as death (cuti) at the time of dying.
Đối với họ, chỉ có sắc mạng quyền (jīvitanavaka) là sắc tái sinh, trong thời kỳ diễn tiến là tâm hộ kiếp, và vào lúc chết là tâm tử, rồi tiếp tục diễn tiến.
Yathā cettha cittānaṃ, evaṃ taṃsampayuttacetasikānampi vatthuto saṅgahabhedo veditabbo.
Just as the comprehension of the distinction of bases for consciousnesses is explained here, so also should it be understood for the mental factors associated with them.
Như sự tóm lược về căn cứ của các tâm ở đây, cũng vậy, sự tóm lược về căn cứ của các tâm sở tương ưng với chúng cũng nên được hiểu.
Ayaṃ pana viseso – tesu hi doso issā macchariyaṃ kukkuccañca hadayavatthuṃ nissāya kāmaloke eva uppajjati.
However, this is a distinction: among them, hatred (dosa), envy (issā), avarice (macchariya), and remorse (kukkucca) arise only in the sense-sphere (kāmaloka) by relying on the heart-base.
Tuy nhiên, có sự khác biệt này: trong số đó, sân, tật đố (issā), xan tham (macchariya) và hối hận (kukkucca) chỉ phát sinh trong cõi Dục, nương vào ý vật (hadayavatthu).
Karuṇāmuditā pana rūpalokepi, na arūpe.
Compassion (karuṇā) and appreciative joy (muditā), however, arise also in the form-realm (rūpaloka), but not in the formless realm (arūpa).
Còn bi (karuṇā) và hỷ (muditā) thì phát sinh cả trong cõi Sắc, nhưng không trong cõi Vô sắc.
Tattha hi rūpāvacarapubbabhāgānipi na uppajjanti, sesā pana sabbe nissāyapi anissāyapi tīsupi bhavesu uppajjanti.
For there, even the rūpāvacara preliminary consciousnesses do not arise. But all other (cetasikas) arise both by relying on a basis and without relying on one, in all three realms.
Vì ở đó, ngay cả các tâm sắc giới thuộc phần trước (pubbabhāga) cũng không phát sinh. Còn các tâm sở khác thì tất cả đều phát sinh trong cả ba cõi, có nương vào căn cứ và không nương vào căn cứ.
Tattha hi phassādayo satta chapi vatthūni, itare pana hadayamevāti, sesaṃ cittasamaṃ.
Among them, the seven universal mental factors (phassa, etc.) have all six bases, while the others have only the heart-base. The rest is similar to consciousness.
Ở đó, bảy tâm sở xúc, v.v., thì nương vào cả sáu căn cứ, còn các tâm sở khác thì chỉ nương vào ý vật (hadayavatthu). Phần còn lại thì giống như các tâm.
Kiccadvārasaṅgahe pana nesaṃ cittaṃ yathā ca cuddasahi kiccehi chadvārikadvāravinimuttabhāvena, evaṃ pavattikkamo veditabbo.
Now, concerning the comprehension of functions and doors for these (consciousnesses): the mode of occurrence of consciousness should be understood by way of its fourteen functions and its nature of being freed from the six doors and other doors.
Trong phần tóm lược về phận sự (kicca) và cửa (dvāra), sự diễn tiến của tâm nên được hiểu như nó không bị ràng buộc bởi sáu cửa với mười bốn phận sự.
Yadā hi kusalākusalabalena tīsu bhūmīsu sattā nibbattanti, tadā tesaṃ maraṇakāle yebhuyyena channaṃ dvārānamaññatarasmiṃ paccupaṭṭhitaṃ kammakammanimittagatinimittānamaññataraṃ gahetvā upekkhāsahagatavipākāhetukamanoviññāṇadhātudvayañceva aṭṭha mahāvipākāni, nava rūpārūpavipākāni ceti ekūnavīsati cittāni heṭṭhā vuttanayena yathāsakabhūmīsu paṭisandhi hutvā uppajjanti, tāneva bhavaṅgacutivasena dvāravinimuttāni nāma honti.
Indeed, when beings are born in the three planes by the power of wholesome and unwholesome actions, at the time of their death, by taking hold of one of the six doors predominantly presenting itself—whether it be kamma, a kamma-sign, or a destiny-sign—the two resultant ahetuka mind-element consciousnesses accompanied by equanimity, the eight great resultants, and the nine rūpāvacara and arūpāvacara resultants, making nineteen consciousnesses, arise as rebirth-linking in their respective planes in the manner explained below. These very same (consciousnesses) are called "door-free" when they function as life-continuum and death-consciousness.
Khi chúng sinh tái sinh trong ba cõi do năng lực của nghiệp thiện và bất thiện, thì vào lúc chết của họ, một trong các đối tượng là nghiệp, nghiệp tướng, hoặc thú tướng, hiện ra ở một trong sáu cửa. Khi đó, mười chín tâm, tức là hai tâm ý thức giới vô nhân quả xả thọ, tám tâm quả đại thiện, và chín tâm quả sắc giới và vô sắc giới, phát sinh làm tâm tái sinh trong cõi tương ứng của chúng theo cách đã nói ở trên. Chính những tâm này được gọi là không bị ràng buộc bởi cửa, theo cách hộ kiếp và tử.
Maraṇakāle hi sattānaṃ asaññisattavirahitānaṃ bhavantare paṭisandhijanakaṃ atītaṃ kammaṃ vā taṃkammakaraṇakāle visayopakaraṇādibhūtaṃ rūpādichabbidhampi atītādibhedaṃ kālavinimuttañca kammanimittaṃ vā upapajjamānabhavānurūpaṃ kapparukkhamātukucchinirayaggijālādigatinimittaṃ vā kammabalena yathārahaṃ channaṃ dvārānamaññatarasmiṃ sāyanhe pabbatacchāyā pathaviyaṃ viya cittasantāne allīyamānaṃ upaṭṭhāti.
At the time of death, for beings apart from the non-percipient ones, an past kamma that generates rebirth in a future existence, or a kamma-sign which was a sensory object or accessory during the performance of that kamma—such as the six kinds of form, etc., classified by past, etc., and free from temporal distinctions—or a destiny-sign suitable for the plane of birth—such as a wish-fulfilling tree, a mother's womb, or the flames of hell—by the power of kamma, appears in one of the six doors as appropriate, clinging to the mind-stream like a mountain shadow on the earth in the evening.
Vào lúc chết, đối với những chúng sinh không phải vô tưởng, do năng lực của nghiệp, một nghiệp quá khứ tạo ra tái sinh trong kiếp sau, hoặc nghiệp tướng có sáu loại như sắc, v.v., đã là đối tượng và phương tiện khi thực hiện nghiệp đó, thuộc quá khứ, v.v., và không bị ràng buộc bởi thời gian, hoặc thú tướng như cây như ý, bụng mẹ, lửa địa ngục, v.v., phù hợp với cõi sắp tái sinh, hiện ra trong một trong sáu cửa một cách thích đáng, bám vào dòng tâm thức như bóng núi bám vào mặt đất vào buổi chiều.
Evaṃ upaṭṭhite ca tasmiṃ ārammaṇe kammabalena nirantaraṃ pavattamānacittasantānassa āyukkhayakammakkhayaubhayakkhayaupacchedakakammānamaññatarena paccāsannamaraṇassa tassa tassa vīthicittabhavaṅgānantaraṃ cuticittaṃ hoti, tadanantaraṃ kammakammanimittādīsu yathāgahitaṃ ārabbha yathārahaṃ tīsu bhavesu yaṃ kiñci paṭisandhicittaṃ bhavantare paṭhamacittaṃ hutvā uppajjati.
When such an object has appeared, and by the power of kamma, the continuous mind-stream proceeds incessantly. Due to the exhaustion of life-span, exhaustion of kamma, exhaustion of both, or the intervention of obstructive kamma, for that person whose death is imminent, following the sequence of process-consciousnesses and life-continuum, the death-consciousness arises. Immediately after that, taking hold of the kamma, kamma-sign, etc., as perceived, any rebirth-linking consciousness appropriate for the three planes arises as the first consciousness in the next existence.
Khi đối tượng đó hiện ra như vậy, do năng lực của nghiệp, sau dòng tâm hộ kiếp và các tâm lộ trình liên tục diễn tiến, do sự chấm dứt tuổi thọ, chấm dứt nghiệp, chấm dứt cả hai, hoặc nghiệp đoạn tuyệt, tâm tử của chúng sinh sắp chết đó phát sinh, và sau đó, nương vào nghiệp, nghiệp tướng, v.v., đã nắm giữ, một tâm tái sinh nào đó trong ba cõi phát sinh làm tâm đầu tiên trong kiếp sau một cách thích đáng.
Tattha ca duhetukāhetukacutiyānantaraṃ dasa kāmāvacarapaṭisandhiyova honti, na itarā, kāmāvacaratihetukāya cutiyā sabbāpi honti, rūpāvacarāya pana cutiyāpi ahetukapaṭisandhirahitā, arūpāvacarāya cutiyā heṭṭhimavajjitāruppapaṭisandhiyo ceva kāmāvacaratihetukapaṭisandhiyo ca, asaññīnaṃ pana rūpacutito bhavantare gahitapubbaṃ kammādimevārabbha ahetukarahitā kāmāvacarapaṭisandhiyova honti, na itarā.
In that regard, after a duhetuka or ahetuka death-consciousness, only the ten kāmāvacara rebirth-linking consciousnesses arise, not the others. After a kāmāvacara tihetuka death-consciousness, all (types of rebirth-linking consciousnesses) can arise. After a rūpāvacara death-consciousness, all except the ahetuka rebirth-linking consciousnesses arise. After an arūpāvacara death-consciousness, only the arūpāvacara rebirth-linking consciousnesses, excluding the lower ones, and the kāmāvacara tihetuka rebirth-linking consciousnesses arise. For non-percipient beings, however, after their rūpa-death-consciousness, only the kāmāvacara rebirth-linking consciousnesses, excluding the ahetuka ones, arise, taking hold of the kamma, etc., previously acquired in the next existence, and not the others.
Ở đó, sau tâm tử vô nhân và nhị nhân, chỉ có mười tâm tái sinh dục giới phát sinh, không có tâm khác. Sau tâm tử dục giới tam nhân, tất cả các tâm tái sinh đều có thể phát sinh. Sau tâm tử sắc giới thì không có tâm tái sinh vô nhân. Sau tâm tử vô sắc giới thì có các tâm tái sinh vô sắc giới trừ tâm thấp nhất, và các tâm tái sinh dục giới tam nhân. Tuy nhiên, đối với những chúng sinh vô tưởng, sau tâm tử sắc giới, chỉ có các tâm tái sinh dục giới không vô nhân phát sinh, nương vào nghiệp, v.v., đã nắm giữ trước đó trong kiếp sau, không có các tâm khác.
Puthujjanānaṃ, pana sotāpannasakadāgāmīnañca cutiyā suddhāvāsesu paṭisandhi na hoti, sekhānaṃ dvihetukāhetukāsaññipaṭisandhiyo, asekhānaṃ pana sabbāpi paṭisandhiyo na honti.
Furthermore, for ordinary individuals (puthujjana), and for stream-enterers (sotāpanna) and once-returners (sakadāgāmī), rebirth-linking does not occur in the Pure Abodes (suddhāvāsa). For trainees (sekha), dvihetuka, ahetuka, and asaññī rebirth-linking consciousnesses (do not arise in the Pure Abodes). For Arahants (asekkhā), however, no rebirth-linking consciousnesses at all arise.
Tuy nhiên, đối với phàm phu, và những vị Nhập Lưu, Nhất Lai, thì không có tái sinh trong cõi Tịnh Cư sau tâm tử. Đối với các vị Hữu Học, không có các tâm tái sinh nhị nhân, vô nhân và vô tưởng. Còn đối với các vị Vô Học, tất cả các tâm tái sinh đều không tồn tại.
Te hi cutito nirupadhisesanibbānena anupādāparinibbānappattā nāma honti.
For they, after death, attain unconditioned Nibbāna (nirupadhisesanibbāna), which is parinibbāna without any clinging.
Vì sau tâm tử, các vị ấy đạt đến Niết Bàn không còn dư y (nirupadhisesanibbāna), tức là đạt đến Vô Dư Niết Bàn (anupādāparinibbāna).
Evaṃ gahitapaṭisandhinirodhato paraṃ tadeva cittaṃ tasmiññevārammaṇe bhavaṅgaṃ hutvā cutipariyosānaṃ asati vīthicittuppāde supinampi adisvā niddokkamanakālādīsu aparimāṇasaṅkhampi nadīsotaṃ viya nirantaraṃ pavattati.
After the cessation of such a rebirth-linking consciousness, that same consciousness, taking the same object, functions as life-continuum and continues incessantly until death-consciousness, like a river current, for countless times when no process-consciousnesses arise, such as during dreamless sleep, without seeing even a dream.
Sau khi tâm tái sinh đã nắm giữ như vậy chấm dứt, chính tâm đó, trên cùng đối tượng đó, làm tâm hộ kiếp, và nếu không có sự phát sinh của các tâm lộ trình cho đến khi tâm tử chấm dứt, nó tiếp tục diễn tiến không ngừng như dòng sông, ngay cả khi không thấy giấc mơ trong lúc ngủ, v.v., với số lượng vô hạn.
Evaṃ ekūnavīsativiññāṇānaṃ paṭisandhibhavaṅgacutivasena pavattikkamo veditabbo.
Thus, the mode of occurrence of the nineteen consciousnesses should be understood by way of rebirth-linking, life-continuum, and death-consciousness.
Như vậy, sự diễn tiến của mười chín thức theo cách tái sinh, hộ kiếp và tử nên được hiểu.
Evaṃ pana vattamāne bhavaṅgasantāne yadā indriyaparipākamāgamma sabhāgapaccayantarasahitaṃ atimahantaṃ rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre ghaṭṭeti, tadā ghaṭṭanānubhāvena dvikkhattuṃ tattha bhavaṅgacalanaṃ hoti, tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ vocchinditvā tasmiṃ rūpārammaṇe kiriyamanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tathā tadanantaraṃ cakkhuviññāṇadvaye yathārahamekaṃ dassanakiccaṃ, tadanantaraṃ vipākamanodhātudvayā aññataraṃ sampaṭicchanakiccaṃ, tadanantaraṃ vipākamanoviññāṇadhātuttayā aññataraṃ santīraṇakiccaṃ, tadanantaraṃ upekkhāsahagatakiriyāhetukamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ, tadanantaraṃ ekūnatiṃsakāmāvacarajavanesu yaṃ kiñci yathārahaṃ sattakkhattuṃ, chakkhattuṃ, maraṇakālādīsu pañcakkhattumeva vā javanakiccaṃ sādhayamānaṃ, tadanantaraṃ ekādasasu tadārammaṇakiccesu mahāvipākasantīraṇesu yathārahamekaṃ sakiṃ, dvikkhattuṃ vā tadārammaṇakiccaṃ sādhayamānaṃ uppajjitvā nirujjhati, tadanantaraṃ bhavaṅgasantati eva pavattati.
Now, when, in such an existing life-continuum, a very strong visible object, accompanied by other homologous conditions due to the ripening of faculties, strikes the eye-door, then, by the impact of the striking, the life-continuum there vibrates twice. Immediately after that, interrupting the life-continuum, the functional mind-element consciousness (kiriyamanodhātu), performing the function of adverting, arises and ceases upon that visible object. Then, one of the two eye-consciousnesses performs the function of seeing as appropriate. Then, one of the two resultant mind-element consciousnesses performs the function of receiving. Then, one of the three resultant mind-consciousness-elements performs the function of investigating. Then, the functional ahetuka mind-consciousness-element accompanied by equanimity performs the function of determining. Then, any one of the twenty-nine sense-sphere javana consciousnesses (kāmāvacarajavana) performs the function of impulsion (javana) seven times as appropriate, or six times, or only five times at the time of death, etc. Then, one of the eleven tadārammaṇa consciousnesses—the great resultants and santīraṇa consciousnesses—performs the function of registering (tadārammaṇa) once or twice as appropriate, then arises and ceases. Immediately after that, the life-continuum stream continues.
Khi dòng tâm hộ kiếp đang diễn tiến như vậy, và một đối tượng sắc pháp rất lớn, cùng với các duyên tương tự khác, do sự trưởng thành của căn, đập vào cửa mắt, thì do sự va chạm đó, dòng hộ kiếp dao động hai lần. Sau đó, dòng hộ kiếp bị cắt đứt, và tâm ý giới tác ý (kiriyamanodhātu) phát sinh để thực hiện phận sự hướng tâm trên đối tượng sắc pháp đó, rồi diệt đi. Sau đó, một trong hai tâm nhãn thức thực hiện phận sự thấy một cách thích đáng. Sau đó, một trong hai tâm ý giới quả thực hiện phận sự tiếp nhận. Sau đó, một trong ba tâm ý thức giới quả thực hiện phận sự suy xét. Sau đó, tâm ý thức giới tác ý vô nhân xả thọ thực hiện phận sự xác định. Sau đó, một tâm bất kỳ trong hai mươi chín tâm tốc hành dục giới thực hiện phận sự tốc hành bảy lần, hoặc sáu lần, hoặc chỉ năm lần vào lúc chết, v.v. Sau đó, một trong mười một tâm đăng ký (tadārammaṇa), tức là các tâm quả đại thiện và tâm suy xét, thực hiện phận sự đăng ký một lần hoặc hai lần một cách thích đáng, rồi phát sinh và diệt đi. Sau đó, dòng hộ kiếp tiếp tục diễn tiến.
Evaṃ cakkhudvāre sattakiccāni chacattālīsa cittāni sambhavanti.
Thus, forty-six consciousnesses with seven functions are possible at the eye-door.
Như vậy, tại cửa mắt, bảy phận sự và bốn mươi sáu tâm có thể phát sinh.
Yadā pana vuttanayena saddārammaṇādīni sotadvārādīsu ghaṭṭenti, tadāpi cakkhudvāre viya paccekañca chacattālīseva bhavanti.
When, in the manner described, sound objects, etc., strike the ear-door, etc., then also, just as at the eye-door, forty-six (consciousnesses) arise individually.
Khi các đối tượng như âm thanh, v.v., đập vào các cửa như cửa tai, v.v., theo cách đã nói, thì cũng có bốn mươi sáu tâm ở mỗi cửa, giống như ở cửa mắt.
Kevalaṃ hettha āvajjanānantaraṃ cakkhuviññāṇaṭṭhāne sotaviññāṇādidvayāni yathākkamaṃ savanādikiccāni sādhayamānāni uppajjantīti.
The only difference here is that immediately after adverting, instead of eye-consciousness, the two ear-consciousnesses, etc., arise in sequence, performing the functions of hearing, etc.
Chỉ khác là ở đây, sau tâm hướng tâm, thay vì nhãn thức, thì hai tâm nhĩ thức, v.v., phát sinh theo thứ tự, thực hiện các phận sự nghe, v.v.
Evaṃ pañcadvāre atimahante pañcārammaṇe catupaññāsa kāmāvacaracittāneva sambhavanti.
Thus, in the five doors, with very strong objects, fifty-four kāmāvacara consciousnesses alone are possible.
Như vậy, trong năm cửa, đối với năm đối tượng rất lớn, chỉ có năm mươi bốn tâm dục giới có thể phát sinh.
Keci panettha ‘‘sasaṅkhārikajavanāni pañcadvāre na uppajjanti pubbappayogāsambhavā, manodvāreyevetāni uppajjantī’’ti vadanti.
Some here say: "Volitional impulsion consciousnesses with prompting (sasaṅkhārikajavana) do not arise in the five doors because of the impossibility of prior effort; these arise only in the mind-door."
Một số người ở đây nói rằng: “Các tâm tốc hành hữu trợ không phát sinh ở năm cửa vì không có sự khởi đầu trước đó, chúng chỉ phát sinh ở ý môn.”
Mahante pana tadārammaṇavajjitāni.
However, in the case of strong objects, they are without tadārammaṇa.
Tuy nhiên, đối với đối tượng lớn, thì không có tâm đăng ký.
Visayassa javanasamakālameva atītattā javanāvasāne bhavaṅgaṃ hoti.
As the object passes away exactly at the moment of javana, bhavaṅga arises at the end of javana.
Do đối tượng đã trôi qua cùng lúc với javana, nên khi javana chấm dứt, bhavaṅga khởi lên.
Paritte pana javanampi natthi.
However, in the 'slight' (paritta), there is no javana.
Nhưng trong trường hợp paritta (rất yếu), javana cũng không có.
Voṭṭhabbanaṃ hettha javanaṭṭhāne ṭhatvā dvattikkhattuṃ pavattitvā nirujjhati, tato paraṃ bhavaṅgaṃ hoti.
Here, the discerning (voṭṭhabbana), having stood in place of javana, arises two or three times and ceases; after that, bhavaṅga arises.
Ở đây, voṭṭhabbana (tâm xác định) khởi lên tại vị trí của javana, vận hành hai hoặc ba lần rồi diệt, sau đó bhavaṅga khởi lên.
Ayaṃ pana vāro ‘‘diṭṭhaṃ viya me, sutaṃ viya me’’tiādikathanakāle labbhati.
This particular sequence, however, is observed at the time of such statements as 'It was as if I saw it, as if I heard it'.
Trường hợp này xảy ra vào lúc nói "hình như tôi thấy, hình như tôi nghe," v.v.
Atiparitte pana voṭṭhabbanappādā asaṇṭhahanato bhavaṅgacalanamattameva, na āvajjanādīni.
In the 'extremely slight' (atiparitta), however, due to the non-establishment of the discerning (voṭṭhabbana) arising, there is merely the vibration of bhavaṅga, not adverting (āvajjanā) and so forth.
Nhưng trong trường hợp atiparitta (cực yếu), do sự khởi lên của voṭṭhabbana không được thiết lập, chỉ có sự rung động của bhavaṅga mà thôi, không có āvajjanā (hướng tâm) v.v.
Āvajjanena hi bhavaṅge āvaṭṭite voṭṭhabbanaṃ appatvā antarā cakkhuviññāṇānantaraṃ cittaṃ bhavaṅgaṃ otarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, nāpi appavattamāne visaye pañcadvārikavīthicittāni pavattantīti.
For if the bhavaṅga were to be turned by adverting (āvajjanā), the mind would enter bhavaṅga immediately after the eye-consciousness without reaching the discerning (voṭṭhabbana), and such a state does not exist; nor do the five-door thought-processes arise when the object does not manifest.
Vì khi bhavaṅga bị hướng tâm (āvajjana) làm cho xoay chuyển, tâm sẽ đi vào bhavaṅga ngay sau nhãn thức mà không đạt đến voṭṭhabbana, điều này không thể xảy ra; cũng không có việc các tâm lộ trình ngũ môn vận hành khi đối tượng không khởi lên.
Ayaṃ pañcadvāre visayappavattibhedena cittappavattiniyamo.
This is the regulation of thought-process in the five doors according to the difference in the manifestation of objects.
Đây là quy luật vận hành của tâm theo sự khác biệt trong sự khởi lên của đối tượng tại ngũ môn.
Manodvāre pana chasu ārammaṇesu āpāthagatesu vuttanayena bhavaṅgacalanamanodvārāvajjanānantaraṃ kusalākusalaphalanāvajjanakiriyacittesu pañcapaññāsajavanakiccesu yaṃ kiñci kāmāvacarārammaṇamārabbha pavattati, tato pabhuti kāmāvacarārammaṇe tadārammaṇaṃ hoti.
However, in the mind-door, when the six objects appear, after the bhavaṅga vibration and mind-door adverting (manodvārāvajjanā) in the manner described, any one of the fifty-five javana functions, consisting of wholesome, unwholesome, resultant, and functional thoughts, arises in relation to a Kāma-sphere object; from that point on, in relation to a Kāma-sphere object, there is registering (tadārammaṇa).
Tuy nhiên, tại ý môn, khi sáu đối tượng xuất hiện, sau khi bhavaṅga rung động và ý môn hướng tâm theo cách đã nói, bất kỳ javana nào trong năm mươi lăm tâm javana thiện, bất thiện, quả, vô ký, hành vi, đều khởi lên liên quan đến một đối tượng dục giới nào đó; từ đó trở đi, tadārammaṇa (tâm tiếp thâu) khởi lên trong đối tượng dục giới.
Appanājavane ayaṃ pavattikkamo – samathavipassanākammaṭṭhānikānaṃ hi yathāsakavisaye uppāditapubbabhāgabhāvanānaṃ ‘‘idāni appanā uppajjissatī’’ti bhavaṅgacalanāvajjanāvasāne ñāṇasampayuttakāmāvacarajavanesu aññatarasmiṃ yathārahaṃ parikammopacārānulomagotrabhunāmena catukkhattuṃ, tikkhattumeva vā uppajjitvā niruddhe catutthaṃ, pañcamaṃ vā mahaggatajavanesu yaṃ kiñci paṭhamakappanābhiññābhūtaṃ ekavārameva, jhānasamāpattibhūtaṃ anantavārampi javati.
The sequence of occurrence in absorption javana is this: for those dedicated to samatha and vipassanā meditation, whose preliminary stages of development have been cultivated in their respective objects, after the bhavaṅga vibration and adverting, when any one of the Kāma-sphere javanas accompanied by knowledge arises appropriately, under the names of preparation (parikamma), access (upacāra), conformity (anuloma), and change-of-lineage (gotrabhū), it arises and ceases four times, or even three times, and then the fourth or fifth of the noble javanas, which is the first absorption or jhāna attainment, vibrates once; as a jhāna attainment, it can vibrate infinitely.
Trong appanā-javana (tâm tốc hành nhập định), tiến trình vận hành này là: đối với những hành giả thực hành samatha và vipassanā, những người đã phát triển các giai đoạn tu tập trước đó trong đối tượng của mình, sau khi bhavaṅga rung động và hướng tâm chấm dứt, bất kỳ javana dục giới nào đi kèm với tuệ, tùy theo trường hợp, khởi lên và diệt bốn lần, hoặc chỉ ba lần, dưới tên parikamma (chuẩn bị), upacāra (cận định), anuloma (thuận thứ) và gotrabhū (chuyển tộc); sau đó, javana đại hành thứ tư hoặc thứ năm, bất kỳ javana nào thuộc thiền định sơ khởi hoặc các abhiññā (thắng trí), chỉ vận hành một lần; javana thuộc thiền định nhập định có thể vận hành vô số lần.
Lokuttarajavanesu pana kusalāni ekasantāne ekavārameva javanti, tadanantaraṃ yathāsakaṃ phalacittañca dvattivāraṃ, phalasamāpattivīthiyaṃ phalameva anantavārampi javati, nirodhasamāpattiyaṃ pana anupubbanirodhavasena paṭhamajjhānato yāvākiñcaññāyatanā yathākkamaṃ āvajjanaparikammādivaseneva samāpajjitvā vuṭṭhitassa gotrabhuto anantaraṃ catutthāruppajavane dvikkhattuṃ javitvā niruddhe yathāparicchinnakālañca cittaṃ na uppajjati, vuṭṭhānakāle ca āvajjanaparikammacittaniyāmena anāgāmiphalaṃ, arahattaphalaṃ vā yathārahamekavārameva uppajjati.
In the supra-mundane javanas, however, the wholesome (kusala) javanas vibrate only once in a single continuum; immediately thereafter, their respective fruition thoughts (phala-citta) vibrate two or three times, and in the fruition-attainment thought-process (phala-samāpatti vīthi), fruition itself vibrates infinitely; but in cessation attainment (nirodhasamāpatti), for one who has attained it by gradual cessation from the first jhāna up to the base of nothingness (ākiñcaññāyatana) in due order through adverting, preparation, etc., after the change-of-lineage (gotrabhū) thought, the fourth immaterial javana vibrates twice and ceases, and for the stipulated period, no thought arises; and at the time of emergence, following the regulation of adverting and preparation thoughts, the non-returner fruition (anāgāmi-phala) or arahant fruition (arahatta-phala) arises appropriately once.
Tuy nhiên, trong các javana siêu thế, các tâm thiện chỉ vận hành một lần trong một dòng tâm thức; sau đó, tâm quả tương ứng vận hành hai hoặc ba lần; trong lộ trình tâm nhập quả, tâm quả vận hành vô số lần. Còn trong nirodhasamāpatti (diệt tận định), sau khi nhập định tuần tự từ sơ thiền đến vô sở hữu xứ bằng cách hướng tâm và chuẩn bị, v.v., và khi xuất định, gotrabhū (chuyển tộc) vận hành hai lần trong javana vô sắc thứ tư ngay sau đó, rồi diệt, và tâm không khởi lên trong khoảng thời gian đã định; vào lúc xuất định, tâm quả Bất Lai hoặc quả A La Hán khởi lên một lần theo quy luật của tâm hướng tâm và chuẩn bị.
Tattha ca kusalagotrabhuto anantaraṃ kusalañceva ādito phalattayañca appeti, kiriyāgotrabhuto kiriyaṃ, arahattaphalañca.
In that case, immediately after the wholesome change-of-lineage (kusala gotrabhū), it establishes the wholesome and the first three fruitions; after the functional change-of-lineage (kiriya gotrabhū), it establishes the functional and the arahant fruition.
Ở đó, ngay sau gotrabhū thiện, tâm thiện và ba quả đầu tiên được nhập định; từ gotrabhū hành vi, tâm hành vi và quả A La Hán được nhập định.
Tatthāpi somanassasahagatato somanassasahagatameva, upekkhāsahagatato ca upekkhāsahagatameva appeti.
Even there, from joy-accompanied, it establishes joy-accompanied; and from equanimity-accompanied, it establishes equanimity-accompanied.
Ở đó, từ tâm tương ưng với hỷ, chỉ có tâm tương ưng với hỷ được nhập định; và từ tâm tương ưng với xả, chỉ có tâm tương ưng với xả được nhập định.
Asekhānameva cettha arahattaphalakiriyājavanāni, yathāsakaṃ sekhānameva sesalokuttarāni, sekhaputhujjanānameva kusalākusalāni, tihetukānameva appanā honti, ayaṃ javananiyamo.
Here, only for Arahants are the javanas for arahant fruition and functional thoughts; only for trainees (sekhā) are the other supra-mundane javanas; only for trainees and ordinary individuals (puthujjana) are the wholesome and unwholesome javanas; and only for those with three roots (tihetuka) are the absorptions (appanā) possible; this is the regulation of javana.
Ở đây, các javana quả A La Hán và hành vi chỉ thuộc về các A La Hán (asekha); các javana siêu thế còn lại chỉ thuộc về các Bậc Hữu Học (sekha) tương ứng; các javana thiện và bất thiện chỉ thuộc về các phàm phu và Bậc Hữu Học; và appanā (nhập định) chỉ thuộc về những người có ba căn lành (tihetuka). Đây là quy luật của javana.
Appanājavanato paraṃ pana tadārammaṇaṃ natthi.
However, after absorption javana, there is no registering (tadārammaṇa).
Tuy nhiên, sau appanā-javana, không có tadārammaṇa (tâm tiếp thâu).
Javanārammaṇesu hi kāmāvacarabhūtesveva kāmāvacarapaṭisandhikānameva atimahante, vibhūte ca visaye tadārammaṇamuppajjati.
For registering (tadārammaṇa) arises only in Kāma-sphere objects of javana, and only for those whose rebirth consciousness is Kāma-sphere, in 'extremely great' (atimahante) and 'clear' (vibhūte) objects.
Vì tadārammaṇa chỉ khởi lên trong các đối tượng javana thuộc dục giới, đối với những người tái sinh trong dục giới, khi đối tượng rất lớn (atimahanta) và rõ ràng (vibhūta).
Atiiṭṭhe panārammaṇe santīraṇakiriyājavanatadārammaṇāni somanassasahagatāni, iṭṭhamajjhatte, aniṭṭhe ca upekkhāsahagatāni honti.
However, in 'extremely desirable' objects, investigating (santīraṇa), functional, javana, and registering (tadārammaṇa) thoughts are accompanied by joy; in 'desirable neutral' and 'undesirable' objects, they are accompanied by equanimity.
Tuy nhiên, khi đối tượng rất đáng ưa thích (atiiṭṭha), santīraṇa (tâm thẩm tấn), javana và tadārammaṇa đều tương ưng với hỷ; khi đối tượng đáng ưa thích trung bình (iṭṭhamajjhatta) và không đáng ưa thích (aniṭṭha), chúng tương ưng với xả.
Yadā pana domanassānantaraṃ somanassassa paṭṭhāne paṭikkhittattā somanassapaṭisandhikassa atiiṭṭhādīsu paṭighe javite tadārammaṇabhavaṅgāni na uppajjanti, tadā aññaṃ paricitapubbaṃ parittārammaṇamārabbha anāvajjanampi nirodhato vuṭṭhahantassa sāmaññaphalaṃ viya antarā upekkhāsahagatasantīraṇaṃ uppajjati, tamanantaritvā bhavaṅgaṃ hotīti ayaṃ tadārammaṇaniyamo.
When, however, due to the rejection of joy after displeasure (domanassa) in Paṭṭhāna, and when javana occurs with resistance to 'extremely desirable' etc. for one whose rebirth consciousness is joy-accompanied, and no registering (tadārammaṇa) or bhavaṅga arises, then, without adverting, an equanimity-accompanied investigating (santīraṇa) arises, like the common fruition for one emerging from cessation, taking as its object another familiar, previously experienced 'slight' (paritta) object; and immediately after that, bhavaṅga arises. This is the regulation of registering (tadārammaṇa).
Tuy nhiên, khi sau domanassa (khổ ưu), do sự khởi lên của somanassa (hỷ) bị bác bỏ, và khi javana đối kháng khởi lên trong các đối tượng rất đáng ưa thích, v.v., của người tái sinh với somanassa, tadārammaṇa và bhavaṅga không khởi lên; khi đó, một santīraṇa tương ưng với xả khởi lên đột ngột, giống như quả của Sa-môn đối với người xuất định từ diệt tận định, liên quan đến một đối tượng paritta (yếu) đã quen thuộc trước đó mà không cần hướng tâm; và ngay sau đó, bhavaṅga khởi lên. Đây là quy luật của tadārammaṇa.
Evaṃ pana bhavaṅgānantaraṃ chadvāre āvajjanādīni vīthicittāni.
Thus, after bhavaṅga, in the six doors, there are the thought-process thoughts such as adverting (āvajjanā) and so forth.
Như vậy, sau bhavaṅga, các tâm lộ trình như āvajjanā (hướng tâm), v.v., khởi lên ở sáu môn.
Iti yāvatāyukaṃ imināva kamena cittaniyāmato viññāṇāni pavattanti.
Thus, according to this sequence, consciousnesses continue throughout life according to the regulation of thought.
Cứ như vậy, các thức vận hành theo quy luật của tâm theo trình tự này cho đến hết tuổi thọ.
Vīthicittānantaraṃ, pana bhavaṅgānantaraṃ vā sabbapacchimaṃ taṃ ekūnavīsatividhaṃ bhavaṅgameva tasmiññevārammaṇe cutikiccañca sādhayamānaṃ pavattati, tasmiṃ niruddhe satto cuto nāma hoti.
After a thought-process thought, or after bhavaṅga, the very last bhavaṅga, of nineteen types, continues, performing the function of dying (cuti-kicca) in that very same object; when it ceases, the being is said to have died.
Tuy nhiên, sau tâm lộ trình, hoặc sau bhavaṅga, tâm cuối cùng trong mười chín loại bhavaṅga đó vận hành, thực hiện chức năng cuti (tử) trên cùng đối tượng; khi nó diệt, chúng sinh được gọi là đã chết.
Tatopi cutito puna paṭisandhibhavaṅgavīthicutiyoti evaṃ punappunaṃ cittasantānaṃ yantayuttagoṇo viya bhavādīsu yāvānupādāya āsavehi na vimuccati, tāvāvicchinnaṃ pavattati eva.
From that death, again, rebirth, bhavaṅga, thought-process, death – in this way, the continuum of thoughts, like an ox yoked to a machine, continues incessantly through existences and so forth, as long as it is not released from the impurities (āsava) without clinging (anupādāya).
Từ đó, từ cuti (tử), lại tái sinh (paṭisandhi), bhavaṅga, lộ trình tâm, cuti – cứ như vậy, dòng tâm thức tiếp tục không ngừng, giống như con bò bị buộc vào cỗ máy, trong các cõi tồn tại, cho đến khi nó được giải thoát khỏi các lậu hoặc không còn chấp thủ.
Evaṃ pavattamāne ca cittasantāne ‘‘tvaṃ bhavaṅgaṃ nāma hoti, tvaṃ tadanantaraṃ āvajjanaṃ…pe… tvaṃ tadanantaraṃ tadārammaṇaṃ nāma hoti, tvaṃ pana bhavaṅga’’ntiādinā niyāmako kattā nāma natthi, cittaniyāmenevetaṃ pavattati.
And in such a continuing thought-continuum, there is no regulator or agent, saying, "You are bhavaṅga, you are adverting (āvajjanā) immediately after that... you are registering (tadārammaṇa) immediately after that, and you are bhavaṅga"; rather, this occurs according to the regulation of thought.
Và khi dòng tâm thức vận hành như vậy, không có người điều khiển nào gọi là "ngươi là bhavaṅga, ngươi là āvajjanā sau đó...pe... ngươi là tadārammaṇa sau đó, còn ngươi là bhavaṅga", v.v.; điều này vận hành theo quy luật của tâm.
Pañcavidho hi niyāmo – bījaniyāmo utuniyāmo kammaniyāmo dhammaniyāmo cittaniyāmoti, tattha aṅkurapaṇṇadaṇḍapupphaphalādikkamena tesaṃ tesaṃ bījānaṃ aññoññavisadisarukkhatiṇagacchalatādisantāne attanā sadisaphaladānaṃ bījaniyāmo nāma.
There are five kinds of regulation: the regulation of seeds (bīja-niyāma), the regulation of seasons (utu-niyāma), the regulation of Kamma (kamma-niyāma), the regulation of Dhamma (dhamma-niyāma), and the regulation of thought (citta-niyāma). Among these, the giving of similar fruits by those distinct seeds in their respective continuums of trees, grasses, shrubs, and creepers, in the sequence of shoots, leaves, stems, flowers, and fruits, is called the regulation of seeds.
Có năm quy luật: quy luật của hạt giống (bīja-niyāma), quy luật của thời tiết (utu-niyāma), quy luật của nghiệp (kamma-niyāma), quy luật của pháp (dhamma-niyāma), và quy luật của tâm (citta-niyāma). Trong đó, việc các hạt giống khác nhau cho ra quả tương tự trong dòng cây cối, cỏ, bụi, dây leo, v.v., khác biệt với nhau, theo trình tự mầm, lá, thân, hoa, quả, v.v., được gọi là bīja-niyāma (quy luật của hạt giống).
Tasmiṃ tasmiṃ samaye tesaṃ tesaṃ rukkhānaṃ ekappahārena pupphaphalapallavānaṃ gahaṇaṃ utuniyāmo nāma.
The simultaneous appearance of flowers, fruits, and sprouts on those trees at their respective times is called the regulation of seasons.
Việc các cây cối khác nhau đồng loạt ra hoa, kết quả, nảy lộc vào những thời điểm nhất định được gọi là utu-niyāma (quy luật của thời tiết).
Tassa tassa vā kusalākusalakammassa taṃtaṃsadisāsadisarūpārūpavipākadānaṃ, kammasarikkhakavipākadānañca kammaniyāmo nāma.
The giving of results (vipāka) of similar or dissimilar form and formlessness, corresponding to each wholesome or unwholesome Kamma, and the giving of results similar to the Kamma, is called the regulation of Kamma.
Việc mỗi nghiệp thiện hay bất thiện cho ra quả dị thục tương tự hoặc không tương tự, thuộc sắc giới hoặc vô sắc giới, và việc cho ra quả dị thục tương ứng với nghiệp, được gọi là kamma-niyāma (quy luật của nghiệp).
Bodhisattānaṃ paṭisandhiggahaṇe, mātukucchito abhinikkhamane, abhisambodhidhammacakkappavattanādīsu ca dvattiṃsa pubbanimittāni dhammaniyāmo nāma.
The thirty-two premonitory signs at the Bodhisatta's conception, his emergence from the mother's womb, his full enlightenment, and the turning of the Wheel of Dhamma (dhammacakkappavattana) and so forth, is called the regulation of Dhamma.
Ba mươi hai điềm báo trước trong việc Bồ Tát tái sinh, xuất gia từ bụng mẹ, thành đạo, chuyển pháp luân, v.v., được gọi là dhamma-niyāma (quy luật của pháp).
Yathāvuttena bhavaṅgāvajjanādikiccakkameneva cittappavatti cittaniyāmo nāma.
The continuum of thoughts according to the duties of bhavaṅga, adverting (āvajjanā), etc., as described, is called the regulation of thought.
Sự vận hành của tâm theo trình tự các chức năng của bhavaṅga, āvajjanā, v.v., như đã nói, được gọi là citta-niyāma (quy luật của tâm).
Iminā pana cittaniyāmena yathākkamaṃ kiccavantesu cetesu cittesu dvipañcaviññāṇamanodhātujavanāni yathāsambhavaṃ ekakiccaṭṭhānāni, sesāni pana dviticatupañcakiccaṭṭhānāni, tāni ca pubbe vuttāni, suviññeyyāni ca.
And by this regulation of thought, among these thoughts which have completed their respective duties, the double five-fold consciousnesses, mind-element, and javanas perform only one function as possible; the others perform two, three, four, or five functions, and these have been stated previously and are well understood.
Theo quy luật của tâm này, trong các tâm thực hiện chức năng theo trình tự, nhị ngũ thức, ý giới và javana, tùy theo trường hợp, là những tâm chỉ có một chức năng; còn lại là những tâm có hai, ba, bốn hoặc năm chức năng, và chúng đã được đề cập trước đó, cũng như dễ hiểu.
Evaṃ ekadvārikādīni ca.
And similarly, one-door, etc. (thoughts).
Cũng như các tâm chỉ có một môn, v.v.
Yathā ca cittānaṃ, evaṃ taṃsampayuttacetasikānampi kiccadvāravasena saṅgaho veditabbo.
Just as with thoughts, so too should the compilation of their conascent mental factors (cetasika) be understood in terms of their functions and doors.
Cũng như đối với các tâm, sự tổng hợp các tâm sở tương ưng với chúng cũng nên được hiểu theo chức năng và môn.
Ayaṃ pana viseso – kiccato hi sabbatthakā tāva satta cittaṃ viya cuddasa kiccāni karonti.
This is the distinction: regarding function, the seven universals (sabbattha-kā) perform fourteen functions, like the mind.
Tuy nhiên, đây là điểm khác biệt: về chức năng, bảy tâm sở biến hành (sabbacittasādhāraṇa) thực hiện mười bốn chức năng, giống như tâm.
Vitakkavicārādhimokkhā pana tayo dassanādipañcakiccāni vajjetvā nava, vīriyaṃ tato sampaṭicchanasantīraṇāni vajjetvā satta, pīti voṭṭhabbanāvajjanānipi vajjetvā santīraṇena saddhiṃ cha, viratiappamaññāvajjitā pana vīsati kusalābyākatā ceva chando ca santīraṇampi vajjetvā pañca, tato appamaññā tadārammaṇampi vajjetvā cattāri, viratiyo pana kusalā javanakiccameva karonti.
Thought, discursive thought, and resolution are nine, excluding the five functions such as seeing; energy is seven, excluding receiving and investigating; joy, determining, and adverting are six, including investigating (excluding adverting and determining); the twenty wholesome indeterminate states (excluding abstinences and illimitables) and zeal are five, excluding investigating; then illimitables are four, excluding registering; abstinences, however, perform only the javana function as wholesome states.
Nhưng Tầm, Tứ, và Thắng giải, trừ năm chức năng như thấy, v.v., thì có chín (chức năng). Tinh tấn, trừ Thọ lãnh và Thẩm sát từ đó, thì có bảy (chức năng). Hỷ, trừ cả Phân định và Khai môn, cùng với Thẩm sát thì có sáu (chức năng). Còn hai mươi (tâm sở) thiện và vô ký, trừ ba (tâm sở) Biệt ly và Vô lượng, và Dục (Chanda), và cả Thẩm sát nữa, thì có năm (chức năng). Từ đó, Vô lượng, trừ cả Tùy quán cảnh, thì có bốn (chức năng). Còn các Biệt ly thiện chỉ thực hiện chức năng Tốc hành.
Dvārato ca viratiyo manodvārikā eva, tathā karuṇāmuditā, dvāravinimuttā ca pana honti.
Abstinences, by way of door, are only mind-door related, and likewise compassion and appreciative joy, and they also occur independent of doors.
Về phương diện môn, các Biệt ly chỉ là thuộc môn ý. Tương tự, Bi và Hỷ cũng vậy, và chúng cũng vượt ra ngoài các môn.
Manodvāre eva hi duccaritaviramaṇaṃ sattapaññattiggahaṇañca hoti.
For it is only in the mind-door that refraining from misconduct and the apprehension of the seven designations occur.
Thật vậy, việc từ bỏ ác hạnh và việc thọ trì bảy giới định chỉ xảy ra ở ý môn.
Akusalā pana chadvārikā, tatthāpi mānaissāmacchariyakukkuccāni manodvārikānevāti keci.
Unwholesome states, however, are six-door related; among these, some say conceit, envy, avarice, and remorse are only mind-door related.
Còn các bất thiện thì thuộc sáu môn. Trong đó, một số người nói rằng Kiêu mạn, Đố kỵ, Xan tham, và Hối hận chỉ thuộc ý môn.
Avasesā chadvārikā ceva dvāravinimuttā ca.
The remaining ones are both six-door related and independent of doors.
Các tâm sở còn lại thuộc sáu môn và cũng vượt ra ngoài các môn.
Sesaṃ cittasadisameva.
The rest is just like consciousness.
Phần còn lại tương tự như tâm.
Ārammaṇasaṅgaho pana nesaṃ parittārammaṇattike āvi bhavissatīti.
However, their compilation of objects will become clear in the section on limited objects.
Sự tập hợp đối tượng của chúng sẽ hiển lộ trong tam đề đối tượng hữu hạn.
Ayaṃ pakiṇṇakakathā.
This is the miscellaneous discourse.
Đây là phần luận giải tạp.
Abyākatapadaṃ pana neva tāva niṭṭhitaṃ.
However, the section on the undeterminable is not yet finished.
Tuy nhiên, phần về Vô ký vẫn chưa hoàn tất.
Abyākatesu hi vipākābyākataṃ, kiriyābyākatañca vibhattaṃ, rūpābyākataṃ, pana nibbānābyākatañca avasiṭṭhaṃ.
Among the undeterminable, the resultantly undeterminable and the functionally undeterminable have been analyzed, but the material undeterminable and the Nibbāna undeterminable remain.
Trong các pháp Vô ký, Vô ký dị thục và Vô ký hành đã được phân loại, nhưng Vô ký sắc và Vô ký Nibbāna vẫn còn lại.
Tattha rūpābyākataṃ tāva bhūmito kāmāvacarameva, na bhinnaṃ, tathā sampayogatopi asambhavo eva.
Among these, the material undeterminable is primarily confined to the sensuous plane, not differentiated; similarly, co-arising is not possible.
Trong đó, Vô ký sắc chỉ thuộc cõi Dục về phương diện địa, không bị phân chia. Tương tự, về phương diện tương ưng, cũng không thể có.
Sārammaṇadhammānameva, hi aññamaññasampayogo, na itaresanti.
For only those phenomena that have objects can be mutually co-arisen, not the others.
Thật vậy, chỉ những pháp có đối tượng mới tương ưng với nhau, chứ không phải các pháp khác.
Dhammuddesato panetaṃ aṭṭhavīsatividhaṃ hoti.
However, from the perspective of the enumeration of phenomena, it is of twenty-eight kinds.
Tuy nhiên, về phương diện liệt kê pháp, sắc này có hai mươi tám loại.
Seyyathidaṃ – pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātu cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo rūpaṃ saddo gandho raso itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriyaṃ hadayavatthu kāyaviññatti vacīviññatti ākāso rūpassa lahutā mudutā kammaññatā rūpassa upacayo santati jaratā aniccatā kabaḷīkāro āhāroti.
Namely: earth element, water element, fire element, air element, eye, ear, nose, tongue, body, visible form, sound, smell, taste, femininity, masculinity, life faculty, heart-base, bodily intimation, verbal intimation, space, lightness of matter, pliancy of matter, adaptability of matter, growth of matter, continuity of matter, decay of matter, impermanence of matter, edible food.
Đó là: địa đại, thủy đại, hỏa đại, phong đại, nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, sắc, thinh, hương, vị, nữ căn, nam căn, mạng căn, ý vật, thân biểu tri, ngữ biểu tri, không đại, sắc khinh khoái, sắc nhu nhuyến, sắc thích nghiệp, sắc tăng trưởng, sắc liên tục, sắc lão hóa, sắc vô thường, đoàn thực.
Padabhājanīye panettha kiñcāpi hadayavatthu na āgataṃ, upari pana paṭṭhānapāḷiyaṃ ‘‘yaṃ rūpaṃ nissāya manodhātu ca manoviññāṇadhātu ca vattantī’’tiādinā (paṭṭhā. 1.1.8) sarūpeneva āgamissatīti taṃ idha gahitaṃ.
Although the heart-base is not mentioned in the Dhammapadabhājanīya, it will appear later in the Paṭṭhāna Pāḷi directly, as in "that matter relying on which the mind-element and the mind-consciousness element function," and so on; therefore, it is included here.
Mặc dù ý vật không được đề cập ở đây trong phần Phân tích từ ngữ, nhưng nó sẽ được đề cập rõ ràng ở phần sau trong kinh Paṭṭhāna với câu ‘‘Nương vào sắc nào mà ý giới và ý thức giới vận hành,’’ v.v. (Paṭṭhā. 1.1.8), nên nó được bao gồm ở đây.
Keci pana middharūpaṃ balarūpaṃ sambhavarūpaṃ jātirūpaṃ rogarūpanti imānipi pañca gahetvā ‘‘tettiṃsa rūpāni hontī’’ti vadanti, te tesaṃ abhāvaṃ, antogadhabhāvañca vatvā paṭikkhipitabbā.
Some, however, including these five: dullness-matter, strength-matter, origination-matter, birth-matter, and disease-matter, say, "There are thirty-three kinds of matter." They should be refuted by stating their non-existence or their inclusion within other categories.
Tuy nhiên, một số người lại nói rằng có ba mươi ba sắc khi bao gồm cả năm loại này: sắc hôn trầm, sắc lực, sắc sinh, sắc chủng loại, và sắc bệnh, thì cần phải bác bỏ họ bằng cách nói rằng những loại đó không tồn tại hoặc đã được bao gồm.
Imesu hi middhaṃ rūpameva na hoti arūpadhammattā nīvaraṇānaṃ.
Among these, dullness is not matter itself, as the hindrances are non-material phenomena.
Trong số này, hôn trầm không phải là sắc, vì nó là một pháp vô sắc thuộc về các triền cái.
Middheneva hi pacalāyikākārena rūpappavatti hoti, balarūpaṃ pana vāyodhātuyā antogadhaṃ taṃsabhāvattā, sambhavarūpaṃ āpodhātuyā, jātirūpaṃ upacayasantatīsu, rogarūpañca jaratāaniccatāsu pavisati sappaccayasamuṭṭhitarūpavikārabhedesu rogabyapadesatoti sabbaṃ rūpaṃ aṭṭhavīsatividhameva hoti.
For the manifestation of matter occurs through dullness in the form of drowsiness; strength-matter is included in the air element, as it shares its nature; origination-matter is included in the water element; birth-matter in growth and continuity; and disease-matter falls under decay and impermanence, being designated as disease among the various changes in matter arising from conditions. Thus, all matter is indeed of twenty-eight kinds.
Thật vậy, sự vận hành của sắc chỉ xảy ra dưới dạng lơ mơ do hôn trầm. Còn sắc lực đã được bao gồm trong phong đại vì nó có cùng bản chất. Sắc sinh đã được bao gồm trong thủy đại. Sắc chủng loại trong tăng trưởng và liên tục. Và sắc bệnh được bao gồm trong lão hóa và vô thường, vì bệnh là một sự biến đổi của sắc do duyên khởi, được gọi là bệnh. Do đó, tất cả sắc chỉ có hai mươi tám loại.
Ayaṃ dhammuddesato vinicchayo.
This is the determination according to the enumeration of phenomena.
Đây là sự phân định theo phương diện liệt kê pháp.
Lakkhaṇādito panettha kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu, patiṭṭhānarasā, sampaṭicchanapaccupaṭṭhānā.
Among these, from the perspective of its characteristics, the earth element has the characteristic of hardness, the function of being a foundation, and the manifestation of receiving.
Về phương diện đặc tính, v.v., địa đại có đặc tính cứng chắc, có vị trí nền tảng, có sự hiện khởi của sự tiếp nhận.
Paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu, brūhanarasā, saṅgahapaccupaṭṭhānā.
The water element has the characteristic of flowing, the function of cohesion, and the manifestation of holding together.
Thủy đại có đặc tính chảy, có vị tăng trưởng, có sự hiện khởi của sự tập hợp.
Uṇhattalakkhaṇā tejodhātu, paripācanarasā, maddavānuppadānapaccupaṭṭhānā.
The fire element has the characteristic of heat, the function of ripening, and the manifestation of providing softness.
Hỏa đại có đặc tính nóng, có vị làm chín, có sự hiện khởi của sự làm mềm.
Vitthambhanalakkhaṇā vāyodhātu, samudīraṇarasā, abhinīhārapaccupaṭṭhānā.
The air element has the characteristic of distension, the function of propelling, and the manifestation of carrying.
Phong đại có đặc tính chống đỡ, có vị thúc đẩy, có sự hiện khởi của sự di chuyển.
Catassopi cetā sesabhūtattayapadaṭṭhānā.
All four of these have the remaining three primary elements as their proximate cause.
Cả bốn đại này đều là nhân cận của ba đại còn lại.
Rūpābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ, daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā cakkhu, rūpesu āviñchanarasaṃ, cakkhuviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, daṭṭhukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.
The eye has the characteristic of sensitive matter susceptible to impact by visible forms, or the characteristic of sensitive matter arising from kamma rooted in the desire to see; its function is to grasp visible forms, its manifestation is to serve as the support for eye-consciousness, and its proximate cause is sensitive matter born of kamma rooted in the desire to see.
Nhãn có đặc tính là tịnh sắc có khả năng bị sắc va chạm, hoặc có đặc tính là tịnh sắc do nghiệp sinh khởi từ sự mong muốn nhìn; có vị thu hút sắc, có sự hiện khởi là nền tảng của nhãn thức; là nhân cận của đại do nghiệp sinh khởi từ sự mong muốn nhìn.
Idaṃ pana yadetaṃ akkhikūpake patiṭṭhitaṃ nahārusuttakena matthaluṅgena ābaddhamaṃsayuttaṃ, yattha setampi atthi kaṇhampi lohitampi cattāripi mahābhūtāni, yañca semhussadattā setaṃ, pittussadattā kaṇhaṃ, ruhirussadattā lohitakaṃ, pathavussadattā patthiṇṇaṃ hoti, āpussadattā paggharati, tejussadattā paridayhati, vāyussadattā paribbhamati, yañca loke nīlapakhumasamākiṇṇaṃ kaṇhasukkamaṇḍalavicittaṃ nīluppaladalasannibhaṃ dīghaṃ puthulaṃ cakkhūti vuccati, tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidese sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya satta akkhipaṭalāni byāpetvā dhāraṇanahāpanamaṇḍanabījanakiccāhi catūhi dhātīhi khattiyakumāro viya sandhāraṇābandhanaparipācanasamudīraṇakiccāhi catūhi dhātūhi katūpakāraṃ āyunā anupāliyamānaṃ vaṇṇagandharasādīhi parivutaṃ utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ pamāṇato ūkāsiramattaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.
This eye, which is established in the eye socket, bound by nerve threads to the brain, composed of flesh, having white, black, and red parts, and all four great primary elements, and which is white due to an excess of phlegm, black due to an excess of bile, reddish due to an excess of blood, firm due to an excess of earth, flowing due to an excess of water, burning due to an excess of fire, and rotating due to an excess of air, and which in the world is called the eye—long and broad, adorned with dark lashes, variegated with black and white circles, resembling a blue water lily petal—in the center of the black circle, surrounded by the white circle of the eye including its components, in the region where the bodily conformation arises, it remains, pervading the seven eye-membranes like oil poured onto seven cotton wicks, supported by the four elements through the functions of maintaining, binding, ripening, and propelling, cherished by life, surrounded by color, smell, taste, etc., sustained by season, consciousness, and food, and serving as the proper base and door for eye-consciousness and so forth, being the size of a louse's head.
Nhãn này, được đặt trong hốc mắt, được nối với não bằng một sợi gân và có thịt bao bọc. Trong đó có cả phần trắng, phần đen, phần đỏ, và cả bốn đại. Nó trắng vì có nhiều đàm, đen vì có nhiều mật, đỏ vì có nhiều máu, cứng vì có nhiều địa đại, chảy vì có nhiều thủy đại, cháy vì có nhiều hỏa đại, xoay tròn vì có nhiều phong đại. Cái mà thế gian gọi là mắt, được bao quanh bởi lông mi màu xanh, trang trí bằng vòng tròn đen và trắng, giống như cánh sen xanh, dài và rộng; ở giữa vòng tròn đen được bao quanh bởi vòng tròn trắng của cái mắt có đầy đủ các thành phần đó, tại vị trí sinh khởi hình dạng thân thể của những người đứng đối diện, nó thấm dầu vào bảy lớp màng như dầu thấm vào các lớp vải, lan tỏa khắp bảy lớp màng mắt. Nó được bốn dưỡng mẫu (địa, thủy, hỏa, phong) chăm sóc với các chức năng giữ gìn, buộc chặt, làm chín, thúc đẩy, như một hoàng tử được bốn dưỡng mẫu chăm sóc. Nó được duy trì bởi tuổi thọ, được bao quanh bởi sắc, hương, vị, v.v., được hỗ trợ bởi thời tiết, tâm, và thức ăn. Với kích thước bằng đầu con rận, nó tồn tại để thực hiện chức năng nền tảng và môn cho nhãn thức, v.v., một cách thích đáng.
Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –
It was also said by the Dhamma-commander:
Đức Pháp Tướng quân cũng đã nói:
Saddābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ, sotukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā sotaṃ, saddesu āviñchanarasaṃ, sotaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, sotukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.
The ear has the characteristic of sensitive matter susceptible to impact by sounds, or the characteristic of sensitive matter arising from kamma rooted in the desire to hear; its function is to grasp sounds, its manifestation is to serve as the support for ear-consciousness, and its proximate cause is sensitive matter born of kamma rooted in the desire to hear.
Nó nhỏ bé, vi tế, như đầu con rận.” Nhĩ có đặc tính là tịnh sắc có khả năng bị âm thanh va chạm, hoặc có đặc tính là tịnh sắc do nghiệp sinh khởi từ sự mong muốn nghe; có vị thu hút âm thanh, có sự hiện khởi là nền tảng của nhĩ thức; là nhân cận của đại do nghiệp sinh khởi từ sự mong muốn nghe. Nhĩ này, nằm bên trong lỗ tai có đầy đủ các thành phần, tại một vị trí giống như ngón tay đâm vào, có lông tơ mỏng, được hỗ trợ bởi các đại, v.v., như đã nói ở trên, được duy trì và bao quanh, nó tồn tại để thực hiện chức năng nền tảng và môn cho nhĩ thức, v.v., một cách thích đáng.
Idaṃ pana sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese vuttappakārāhi dhātuādīhi katūpakārānupālanaparivāropatthambhaṃ sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.
This ear, within the ear cavity including its components, in a finger-ring-shaped area covered with fine copper-colored hairs, remains, providing proper support and door for ear-consciousness and so forth, with the aforementioned elements and so on contributing to its support, cherishing, and surrounding sustenance.
Nhĩ này, nằm bên trong lỗ tai có đầy đủ các thành phần, tại một vị trí giống như ngón tay đâm vào, có lông tơ mỏng, được hỗ trợ bởi các đại, v.v., như đã nói ở trên, được duy trì và bao quanh, nó tồn tại để thực hiện chức năng nền tảng và môn cho nhĩ thức, v.v., một cách thích đáng.
Phoṭṭhabbābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇo, phusitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇo vā kāyo, phoṭṭhabbesu āviñchanaraso, kāyaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhāno, phusitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhāno.
The body (sense-base) has the characteristic of sensitive matter capable of impact by tangibles, or it has the characteristic of sensitive matter arisen from kamma originating from the desire to touch. Its function is to grasp tangibles. Its manifestation is as the support for body-consciousness. Its proximate cause is sensitive matter produced by kamma originating from the desire to touch.
Thân có đặc tính là tịnh sắc do các đại sinh ra có khả năng chịu đựng sự va chạm của xúc, hoặc có đặc tính là tịnh sắc do các đại sinh ra khởi lên từ nghiệp có nhân duyên là ý muốn chạm. Nó có chức năng là thu hút các xúc, biểu hiện là cơ sở cho thân thức, và có nhân gần là các đại sinh ra từ nghiệp có nhân duyên là ý muốn chạm.
Ayaṃ pana imasmiṃ kāye yāvatā upādinnā pathavīāpokoṭṭhāsā honti, tattha sabbattha kappāsapaṭale sneho viya anugato vuttappakāropakārānupālanaparivāropatthambho kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati.
This (body-base), moreover, exists in this body pervading all the appropriated portions of earth and water elements, like oil in a cotton sheet, supported by the surrounding maintenance of the aforementioned service, establishing itself as the base and door, as appropriate, for body-consciousness, etc.
Còn cái này, trong thân này, ở khắp mọi nơi có các phần đất và nước được chấp thủ, nó duy trì sự hỗ trợ và bảo vệ như đã nói, thấm nhuần khắp nơi như dầu trong tấm bông, làm cho nó trở thành căn cứ và cửa cho thân thức (kāyaviññāṇa) và các thức khác một cách thích đáng.
Keci (dha. sa. aṭṭha. 600) pana ‘‘tejādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādo cakkhu, vivaravāyuāpapathaviadhikānaṃ sotaghānajivhākāyā’’ti vadanti.
Some say, "The eye is sensitive matter dominant in the fire element; the ear, nose, tongue, and body are dominant in the space, earth, water, and wind elements respectively."
Một số người (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 600) thì nói rằng: “Tịnh sắc của các đại có yếu tố lửa trội là mắt; tịnh sắc của các đại có yếu tố không gian, gió, nước, đất trội là tai, mũi, lưỡi, thân.”
Apare (dha. sa. a. 600) ‘‘tejosabhāvaṃ cakkhu, ākāsapathaviāpavāyusabhāvā sotaghānajivhākāyā’’ti vadanti.
Others say, "The eye is of the nature of the fire element; the ear, nose, tongue, and body are of the nature of the space, earth, water, and wind elements respectively."
Những người khác (Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā 600) thì nói rằng: “Mắt có bản chất là lửa; tai, mũi, lưỡi, thân có bản chất là không gian, đất, nước, gió.”
‘‘Tejādisahakārittā, tejādiguṇarūpādivisayattā cā’’ti kāraṇañca yathākkamaṃ vadanti.
And they state the reason, in order, as "because they act in conjunction with the fire element, etc., and because visible objects, etc., are qualities of the fire element, etc."
Và họ tuần tự nêu lý do rằng: “Vì chúng là đồng hành với lửa, v.v., và vì sắc, v.v. là thuộc tính của lửa, v.v.”
Te ca vattabbā – ko panevamāha ‘‘sahakārisabhāveheva indriyehi bhavitabba’’nti, ‘‘rūpādayo vā tejādīnaṃ guṇā’’ti.
They should be asked: "Who says that the faculties must be of the nature of their co-factors, or that visible objects, etc., are qualities of the fire element, etc.?"
Những người đó cần được hỏi: “Ai đã nói rằng các căn phải có bản chất đồng hành, hoặc sắc, v.v. là thuộc tính của lửa, v.v.?”
Avinibbhogesu hi bhūtesu ‘‘ayaṃ imassa guṇo, ayaṃ imassa guṇo’’ti na labbhā vattunti.
Indeed, among the inseparable elements, it is not possible to say, "This is a quality of this, this is a quality of this."
Vì trong các đại không thể tách rời, không thể nói rằng: “Cái này là thuộc tính của cái này, cái kia là thuộc tính của cái kia.”
Athāpi vadeyyuṃ ‘‘tejādiadhikesu sambhāresu rūpādīnaṃ adhikabhāvadassanato icchitabbametaṃ ‘rūpādayo tejādīnaṃ guṇā’’’ti, te vattabbā iccheyyāma, yadi āpādhikassa āsavassa gandhato pathaviadhike kappāse gandho adhikataro siyā, tejādhikassa ca uṇhodakassa vaṇṇatopi sītūdakassa vaṇṇo parihāyetha.
Even if they were to say, "It should be desired that visible objects, etc., are qualities of the fire element, etc., because an excess of visible objects, etc., is observed in aggregates dominant in the fire element, etc.," they should be told: "We would desire it if, from the scent of an exudation dominant in the water element, the scent in cotton dominant in the earth element were greater, or if the color of cold water deteriorated more than the color of hot water dominant in the fire element."
Nếu họ nói rằng: “Điều này cần được chấp nhận rằng sắc, v.v. là thuộc tính của lửa, v.v., vì thấy sự trội hơn của sắc, v.v. trong các yếu tố cấu thành có lửa, v.v. trội hơn,” thì những người đó cần được hỏi: “Chúng tôi sẽ chấp nhận điều đó, nếu mùi trong bông có đất trội hơn mùi của nước bọt có nước trội hơn, và màu của nước lạnh suy giảm hơn màu của nước nóng có lửa trội hơn.”
Yasmā panetaṃ ubhayampi natthi, tasmā pahāyetha tametesaṃ nissayabhūtānaṃ visesakappanaṃ.
But since neither of these is the case, their peculiar assumption concerning these constituent bases should be abandoned.
Nhưng vì cả hai điều này đều không có, nên sự giả định đặc biệt về các căn cứ này của họ bị bác bỏ.
Yathā avisesepi ekakalāpe bhūtānaṃ rūparasādayo aññamaññaṃ visadisā honti, evaṃ cakkhupasādādayopīti gahetabbametaṃ.
It should be understood that just as visible objects, tastes, etc., in a single group of elements are dissimilar to each other, even when there is no specific distinction, so too are the eye-sensitivity, etc.
Cần hiểu rằng, giống như trong một tập hợp các đại không có sự khác biệt, sắc, vị, v.v. của chúng khác nhau, thì tịnh sắc mắt, v.v. cũng vậy.
Kiṃ panesaṃ visesakāraṇaṃ natthīti?
Is there no specific cause for these?
Vậy thì, chúng không có nguyên nhân đặc biệt sao?
No natthi.
No, there is not.
Không, chúng không có.
Kiṃ pana tanti?
What then?
Vậy thì, nguyên nhân là gì?
Kammameva nesaṃ asādhāraṇaṃ kāraṇaṃ janakataṇhājanitānaṃ bhūtānaṃ visesato.
Kamma itself is their extraordinary cause, especially for the elements generated by craving that has produced kamma.
Chính nghiệp là nguyên nhân không chung của chúng, đặc biệt là của các đại sinh ra từ ái dục tạo nghiệp.
Bhūtavisese hi sati pasādova nuppajjati.
Indeed, when there is a difference in the elements, sensitivity does not arise.
Nếu có sự khác biệt về các đại, thì tịnh sắc sẽ không sinh khởi.
Samānānaṃ hi bhūtānaṃ pasādo, na visamānānanti porāṇā.
For sensitive matter arises from similar elements, not from dissimilar ones, say the ancients.
Các bậc cổ đức nói rằng: “Tịnh sắc là của các đại tương đồng, không phải của các đại bất tương đồng.”
Evaṃ kammavisesato visesavantesu cetesu cakkhusotāni asampattavisayaggāhakāni attano nissayaṃ anallīnanissayeva visaye viññāṇahetuttā.
Thus, in these senses, which have differences due to differences in kamma, the eye and ear apprehend objects without direct contact, because they cause consciousness in an object not clinging to their base.
Như vậy, trong số các tịnh sắc này, mắt và tai, do sự khác biệt của nghiệp mà có sự khác biệt, là những thứ tiếp nhận đối tượng không tiếp xúc, vì chúng là nguyên nhân của thức trong đối tượng không dính liền với căn cứ của chúng.
Ghānajivhākāyā pana sampattavisayaggāhakā nissayavasena ceva sayañca attano nissayaṃ allīne eva visaye viññāṇahetuttā.
But the nose, tongue, and body apprehend objects by direct contact, both by way of their base and by themselves, because they cause consciousness in an object that is clinging to their base.
Còn mũi, lưỡi và thân là những thứ tiếp nhận đối tượng tiếp xúc, vì chúng là nguyên nhân của thức trong đối tượng đã dính liền với căn cứ của chúng, cả về mặt căn cứ lẫn tự thân.
Keci pana ‘‘cakkhusotānipi sampattavisayaggāhakāneva, dūre ṭhitesupi candarūpādīsu sīghayāyinayanaraṃsisaññogena, saddānañca paramparāyāgantvā sotabile ghaṭṭanena viññāṇuppattito.
Some say, however, "The eye and ear also apprehend objects by direct contact, because consciousness arises even for distant objects like the moon through the conjunction of rapidly moving eye-rays, and for sounds by their arrival and striking the ear-orifice.
Một số người thì nói rằng: “Mắt và tai cũng là những thứ tiếp nhận đối tượng tiếp xúc, vì thức sinh khởi khi tia sáng mắt di chuyển nhanh chóng kết hợp với các sắc như mặt trăng, v.v. ở xa, và khi âm thanh đến và va chạm vào lỗ tai theo chuỗi. Chính vì thế mà thức không sinh khởi đối với các sắc và âm thanh bị ngăn cách bởi tường, v.v., hoặc nằm trong hang núi, v.v. bị chia cắt.”
Teneva hi kuṭṭādiantaritesu, vicchiddapabbataleṇādigatesu ca rūpasaddesu viññāṇaṃ na uppajjatī’’ti vadanti.
For this very reason, consciousness does not arise for visible objects and sounds obstructed by walls, etc., or located within caves in mountains, etc."
Chính vì thế mà thức không sinh khởi đối với các sắc và âm thanh bị ngăn cách bởi tường, v.v., hoặc nằm trong hang núi, v.v. bị chia cắt.
Tesampi hi cakkhuno dūrāsannesu candarukkhādīsu anupalakkhitakālabhedena raṃsisamāyojanasāmatthiyaṃ, saddānampi dūrāsannānaṃ aviditatābhedaṃ āgantvā sotabilaghaṭṭanasāmatthiyaṃ viññāṇuppattihetubhūtaṃ upagantabbaṃ.
It must be accepted that for them, the eye's ability to conjunct with rays for distant and near objects like the moon and trees without a discernible time difference, and the sounds' ability to arrive and strike the ear-orifice for distant and near sounds without a perceived distinction, are causes for the arising of consciousness.
Đối với những người này, cần phải chấp nhận rằng khả năng kết hợp tia sáng của mắt với các vật thể như mặt trăng, cây cối, v.v. ở xa hay gần mà không nhận ra sự khác biệt về thời gian, và khả năng âm thanh ở xa hay gần đến va chạm vào lỗ tai mà không nhận ra sự khác biệt, là nguyên nhân sinh khởi của thức.
Tato paraṃ tattheva ṭhitānaññeva viññāṇuppādanasāmatthiyopagamanaṃ.
Beyond that, the ability to produce consciousness is only assumed for those (objects) that remain right there.
Sau đó, cần chấp nhận rằng khả năng sinh khởi thức chỉ có ở những vật thể nằm tại đó.
Kuṭṭaleṇādiantaritānañca rūpasaddānaṃ sahakāripaccayavirahato anāpāthagamanaṃ.
The non-accessibility of visible objects and sounds obstructed by walls, caves, etc., is due to the absence of a co-operating condition.
Và các sắc và âm thanh bị ngăn cách bởi tường, hang động, v.v. không thể đến được phạm vi nhận biết do thiếu các duyên đồng hành.
Itarathā tesampi tādisesu indriyasaññogaṃ na dhāvitabbaṃ.
Otherwise, even for such objects, one would not have to assume contact with the sense-faculties.
Nếu không, thì không cần phải nói đến sự kết hợp của các căn với những vật thể như vậy.
Gamananivāraṇampi uppattinivāraṇameva, tatheva sahakāripaccayavirahato yādiseva tesaṃ indriyasaññogo hoti, tādise viññāṇuppatti hotīti gahetabbaṃ.
The prevention of reaching is the same as the prevention of arising, also due to the absence of a co-operating condition; it should be understood that consciousness arises in whatever condition there is contact with these sense-faculties.
Sự ngăn chặn sự đến cũng chính là sự ngăn chặn sự sinh khởi, cũng như do thiếu các duyên đồng hành, cần hiểu rằng thức sinh khởi trong điều kiện mà sự kết hợp của các căn với chúng xảy ra.
Cakkhu tāva dūre ṭhitānaṃ candādīnampi gahaṇato asampattaggāhakaṃ hotu, sotaṃ pana dūre rukkhaṃ chindantānaṃ, vatthaṃ dhovantānañca dūratova paññāyamānakāyavikārādinā saddhiṃ saddaṃ gahetuṃ asamatthatāya kathaṃ saṇikaṃ vavatthāpayamānaṃ taṃ asampattaggāhakaṃ hotīti?
Let the eye, at least, be an apprehending faculty without direct contact, since it apprehends even distant objects like the moon. But how can the ear be quickly distinguished as apprehending without direct contact, when it is unable to apprehend sounds from afar, like those of people cutting trees or washing clothes, along with their discernable bodily movements from a distance?
Mắt có thể là thứ tiếp nhận đối tượng không tiếp xúc vì nó tiếp nhận cả mặt trăng, v.v. ở xa. Nhưng tai thì sao, khi nó không thể tiếp nhận âm thanh cùng với các biến đổi thân thể, v.v. được nhận biết từ xa của những người đang chặt cây hoặc giặt quần áo ở xa, thì làm sao nó có thể được xác định một cách chậm rãi là thứ tiếp nhận đối tượng không tiếp xúc?
Tatthāpi ca kuṭhārivatthādīnaṃ paṭhamanipātasaddānaṃ mandatāya yathā hatthachijjamānasākhāpalāsacalanādisamuṭṭhitamandasaddānaṃ paramparāyāgamanaṃ natthi, tathā anāpāthagamanampi, pacchā pana ghaṭṭanānighaṃsassa balavatāya uppannamahāsaddānaṃ āgamanaṃ viya tattheva ṭhitānaññeva āpāthagamanaṃ hoti, itarathā dūrāsannādivavatthānāni na siyuṃ gandhādīnaṃ viya, tasmā asampattagocarānevetāni, ghānādīni ca sampattagocarānīti veditabbāni.
Even there, just as the faint initial sounds of axes or clothes do not travel far in succession, like the faint sounds arising from the movement of branches and leaves being cut by hand, so too there is no reaching out; but later, like the arrival of loud sounds produced by strong impacts and frictions, there is an arrival of perception only for those that are present there. Otherwise, distinctions of far and near would not exist, as they do for smells, etc. Therefore, these should be understood as having indirect ranges, and the nose, etc., as having direct ranges.
Ở đó, cũng như không có sự truyền đến của các âm thanh yếu sinh ra từ sự chuyển động của cành lá bị chặt bằng tay, v.v. giống như các âm thanh va chạm đầu tiên của rìu, quần áo, v.v. yếu ớt, thì cũng không có sự đến được phạm vi nhận biết. Nhưng sau đó, do sự mạnh mẽ của va chạm và ma sát, các âm thanh lớn sinh ra đến được phạm vi nhận biết giống như chúng chỉ nằm ở đó. Nếu không, thì sẽ không có sự phân biệt xa gần như đối với mùi, v.v. Do đó, cần biết rằng các căn này là những thứ có cảnh giới không tiếp xúc, và mũi, v.v. là những thứ có cảnh giới tiếp xúc.
Ahisuṃsumārapakkhikukkurasiṅgālasadisāni cetāni.
And these are similar to a snake, a porpoise, a dog, and a jackal.
Và những căn này giống như rắn, cá heo, chim, chó, và chó rừng.
Yathā hi ahi nāma bahisittasammaṭṭhaṭṭhāne nābhiramati, taṃ vihāya tiṇapaṇṇagahanavammikādivisamajjhāsayova hoti, evaṃ cakkhupi sammaṭṭhabhittiādiṃ vihāya itthipurisapupphalatācittādivisamajjhāsayaṃ hoti.
Indeed, just as a snake does not delight in a swept and cleaned place outside, but instead seeks a dwelling amidst thickets of grass and leaves or ant-hills, etc., so too the eye, avoiding a swept wall, etc., seeks a dwelling in various objects like men, women, flowers, creepers, and paintings.
Giống như rắn không thích ở nơi được quét dọn sạch sẽ bên ngoài, mà thích ở nơi hang hốc, bụi cây, tổ mối, v.v. không bằng phẳng, thì mắt cũng vậy, bỏ qua bức tường được quét dọn, v.v., mà thích ở nơi không bằng phẳng như tranh vẽ phụ nữ, đàn ông, hoa, dây leo, v.v.
Yathā ca suṃsumāropi bahi caraṇaṃ vihāya udake bilajjhāsayo hoti, evaṃ sotampi vātapānacchiddādibilajjhāsayaṃ hoti.
And just as a porpoise avoids moving outside and dwells in water-holes, so too the ear dwells in holes like windows and openings.
Và giống như cá heo bỏ qua việc di chuyển bên ngoài mà thích ở trong hang nước, thì tai cũng vậy, thích ở trong hang lỗ thông hơi, v.v.
Yathā hi gijjhādipakkhīpi bhūmirukkhādiṃ vihāya ākāse pakkhandanajjhāsayo hoti, evaṃ ghānampi uddhaggaṃ hutvā gandhapavesakavātākaḍḍhanatthaṃ ākāsajjhāsayaṃ hoti.
Just as a bird like a vulture avoids the ground and trees, and seeks to leap into the sky, so too the nose, becoming erect, seeks the sky in order to draw in scent-carrying wind.
Giống như chim ưng, v.v. bỏ qua đất, cây cối, v.v. mà thích bay lượn trên không trung, thì mũi cũng vậy, vươn cao lên để hút gió mang mùi hương vào, thích ở trên không trung.
Yathā kukkuro bahigāmacāraṃ vihāya āmisagavesī gāmajjhāsayo mahānasādininnacitto hoti, evaṃ jivhāpi āpajjhāsayā hoti.
Just as a dog, abandoning its outer village roaming, seeking meat, is intent on village dwellings and kitchens, so too the tongue is intent on water.
Giống như chó bỏ qua việc đi dạo bên ngoài làng mà tìm kiếm mồi, thích ở trong làng, tâm hướng về nhà bếp, v.v., thì lưỡi cũng vậy, thích ở trong nước.
Yathā ca siṅgālo bahisusānacāraṃ vihāya maṃsagavesī susānajjhāsayo hoti, evaṃ kāyopi anupādinnaṃ sukhasamphassasayanādiṃ labhitvāpi upādinnajjhāsayo hoti.
And just as a jackal, abandoning its outer charnel ground roaming, seeking meat, is intent on charnel grounds, so too the body, even having obtained unappropriated comfortable resting places, etc., is intent on appropriated objects.
Và giống như chó rừng bỏ qua việc đi dạo ở nghĩa địa bên ngoài mà tìm kiếm thịt, thích ở nghĩa địa, thì thân cũng vậy, dù có được sự tiếp xúc dễ chịu không bị chấp thủ như giường nằm, v.v., nó vẫn thích ở nơi bị chấp thủ.
Aññaṃ hi upādinnakaṃ alabhamānā sattā attano jaṇṇukāni urantaraṃ pavesetvā hatthatale sīsaṃ katvāpi nipajjanti.
Indeed, beings, unable to obtain other appropriated objects, lie down even by bringing their knees to their chest and placing their head on their palms.
Vì không tìm được vật bị chấp thủ khác, các chúng sinh thậm chí còn gập đầu gối vào ngực, đặt đầu lên lòng bàn tay mà nằm xuống.
Ālokavivaravāyujalapathavipaccayāni cetāni viññāṇuppādakāni.
And these are the conditions of light, space, wind, water, and earth that produce consciousness.
Và những điều này là các duyên ánh sáng, không gian, gió, nước, đất sinh ra thức.
Evametesaṃ pañcannaṃ pasādānaṃ lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadesanissayagocarajjhāsayappaccayabhedena vavatthānaṃ veditabbaṃ.
Thus, the determination of these five sensitivities should be understood by distinctions of characteristic, function, manifestation, location, base, range, inclination, and condition.
Như vậy, cần hiểu sự phân biệt của năm tịnh sắc này theo đặc tính, chức năng, biểu hiện, vị trí, căn cứ, cảnh giới, ý hướng và duyên.
Cakkhupaṭihananalakkhaṇaṃ rūpaṃ, cakkhuviññāṇassa visayabhāvarasaṃ, tasseva gocarabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, catumahābhūtapadaṭṭhānaṃ, yathā cetassa, evaṃ sabbesampi upādārūpānaṃ padaṭṭhānaṃ veditabbaṃ, visesaṃ pana vakkhāma.
Visible object (rūpa) has the characteristic of impacting the eye. Its function is to be the range of eye-consciousness. Its manifestation is as the sphere of that same (consciousness). Its proximate cause is the four great elements. It should be understood that this is the proximate cause for all derived material phenomena (upādārūpa), just as for this; but we shall speak of the specifics.
Sắc có đặc tính là đập vào mắt, có chức năng là đối tượng của nhãn thức, có biểu hiện là cảnh giới của nhãn thức, có nhân gần là bốn đại. Cần hiểu rằng nhân gần của tất cả các sắc y sinh cũng giống như vậy, nhưng chúng ta sẽ nói về sự khác biệt sau.
Tayidaṃ rūpaṃ nīlapītalohitodātakāḷamañjiṭṭhasāmachāyātapaālokandhakārādivasena anekavidhaṃ.
This rūpa is manifold in terms of blue, yellow, red, white, black, crimson, greenish-black, shadow, sunshine, light, darkness, and so on.
Sắc này có nhiều loại như xanh, vàng, đỏ, trắng, đen, đỏ thẫm, xanh lá cây, bóng, nắng, ánh sáng, bóng tối, v.v.
Keci pana ‘‘andhakāro nāma ālokābhāvamatto eva, tato eva tattha gatarūpāni na dissantī’’ti vadanti, taṃ na yuttaṃ.
But some say, "Darkness is merely the absence of light; therefore, the rūpas that are there are not seen." That is not correct.
Một số người nói rằng "bóng tối chỉ là sự không có ánh sáng, do đó các sắc đi vào đó không được nhìn thấy", điều đó không hợp lý.
Yathā hi nīlameghamaṇiādīnaṃ chāyā ālokavisadisā vaṇṇāyatanabhūtā hoti, evaṃ bhitticchadanabhūmipabbatādicchāyā ca ghanībhūtā ghaṭarūpādicchādanato ālokavisadiso andhakāroti daṭṭhabbo, sotapaṭihananalakkhaṇo saddo, sotaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarabhāvapaccupaṭṭhāno.
Just as the shadow of blue clouds, gems, etc., being different from light, becomes a color object, so too the consolidated shadow of walls, roofs, ground, mountains, etc., is to be understood as darkness, which is different from light due to its concealing of existing rūpas such as pots. Sound (sadda) has the characteristic of impacting the ear; its function is to be the object of ear-consciousness; its manifestation is being the range of that same ear-consciousness.
Thật vậy, giống như bóng của ngọc mây xanh, v.v., là một xứ sắc khác với ánh sáng, thì bóng tối cũng phải được xem là khác với ánh sáng, do bóng của tường, mái nhà, đất, núi, v.v. trở nên dày đặc, che phủ các sắc như bình bát, v.v. Âm thanh có đặc tính là đập vào tai, có vị là đối tượng của nhĩ thức, có sự biểu hiện là cảnh giới của chính nó.
So gītabherisaddādivasena anekavidho.
It is manifold in terms of songs, drum sounds, and so on.
Nó có nhiều loại như âm nhạc, tiếng trống, v.v.
Ghānapaṭihananalakkhaṇo gandho, ghānaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarabhāvapaccupaṭṭhāno.
Odor (gandha) has the characteristic of impacting the nose; its function is to be the object of nose-consciousness; its manifestation is being the range of that same nose-consciousness.
Mùi có đặc tính là đập vào mũi, có vị là đối tượng của tỷ thức, có sự biểu hiện là cảnh giới của chính nó.
So mūlagandhasāragandhādivasena anekavidho.
It is manifold in terms of root odors, heartwood odors, and so on.
Nó có nhiều loại như mùi gốc, mùi tinh túy, v.v.
Jivhāpaṭihananalakkhaṇo raso, jivhāviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarabhāvapaccupaṭṭhāno.
Taste (rasa) has the characteristic of impacting the tongue; its function is to be the object of tongue-consciousness; its manifestation is being the range of that same tongue-consciousness.
Vị có đặc tính là đập vào lưỡi, có vị là đối tượng của thiệt thức, có sự biểu hiện là cảnh giới của chính nó.
So mūlarasatacarasādīnaṃ vasena anekavidho.
It is manifold in terms of root tastes, aftertastes, and so on.
Nó có nhiều loại như vị gốc, vị phụ, v.v.
Itthibhāvalakkhaṇaṃ itthindriyaṃ, itthīti pakāsanarasaṃ, itthiliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ.
Femininity-faculty (itthindriya) has the characteristic of being female; its function is to reveal that one is female; its manifestation is being the cause of female gender signs, marks, and deportments.
Nữ quyền có đặc tính là trạng thái nữ, có vị là biểu lộ là nữ, có sự biểu hiện là nguyên nhân của các dấu hiệu, cử chỉ, dáng điệu của nữ giới.
Purisabhāvalakkhaṇaṃ purisindriyaṃ, purisoti pakāsanarasaṃ, purisaliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ.
Masculinity-faculty (purisindriya) has the characteristic of being male; its function is to reveal that one is male; its manifestation is being the cause of male gender signs, marks, and deportments.
Nam quyền có đặc tính là trạng thái nam, có vị là biểu lộ là nam, có sự biểu hiện là nguyên nhân của các dấu hiệu, cử chỉ, dáng điệu của nam giới.
Ubhinnampesaṃ itthipurisaliṅgādīnaṃ kāraṇabhāvo na sarasato atthi kenaci paccayena nesaṃ paccayabhāvassa paṭṭhāne anāgatattā, attano pana janakapaccayabhūtaāgamanatova.
However, for both of them, this causal nature for female and male gender signs, etc., does not exist inherently from their own essence through any condition, because their causal status has not been established as dependent on those; but rather, it comes from their own generating conditions.
Đối với cả hai, nguyên nhân của các dấu hiệu nam nữ, v.v. này không có tự tính, vì sự hiện hữu của chúng như là nguyên nhân không được đề cập bởi bất kỳ duyên nào, mà chỉ từ sự đến của các duyên sinh ra chúng.
Itthipurisānaṃ paṭiniyataliṅganimittakuttākappabhāvānuguṇarūpānampi niyamena uppajjanato, liṅganimittādivohārānañca tappadhānato paccayabhāvo, indriyabhāvo ca pariyāyato vutto.
Because rūpas suitable for the specific gender signs, marks, and deportments of males and females also arise deterministically, the causal nature of the gender signs, marks, and conventional expressions, as well as their faculty nature, are stated conventionally as primarily dependent on them.
Do sự sinh khởi có quy luật của các sắc phù hợp với các dấu hiệu, cử chỉ, dáng điệu đặc trưng của nam và nữ, và do các dấu hiệu, cử chỉ, v.v. là chủ yếu, nên chúng được gọi là nguyên nhân, và được gọi là quyền theo cách gián tiếp.
Teneva hi itthiubhatobyañjanakassa purisindriyābhāvepi purisaliṅganimittādibyañjanaṃ, purisaubhatobyañjanakassa itthindriyābhāvepi itthiliṅganimittādibyañjanañca purimakammato eva uppajjati.
For this very reason, even if a person with both female and male characteristics (itthiubhatobyañjanaka) lacks the masculinity faculty, male gender signs, marks, etc., appear; and even if a person with both male and female characteristics (purisaubhatobyañjanaka) lacks the femininity faculty, female gender signs, marks, etc., appear, solely due to past kamma.
Chính vì thế, ngay cả khi người lưỡng tính nữ không có nam quyền, các dấu hiệu nam giới, cử chỉ, v.v. vẫn sinh khởi từ nghiệp quá khứ; và ngay cả khi người lưỡng tính nam không có nữ quyền, các dấu hiệu nữ giới, cử chỉ, v.v. vẫn sinh khởi từ nghiệp quá khứ.
Yadi hi nesaṃ taṃtaṃindriyeneva paṭiniyatabyañjanāni uppajjeyyuṃ, dutiyabyañjanassa abhāvo āpajjati.
For if their specific signs were to arise only from their respective faculties, then the existence of a second set of signs would be impossible.
Nếu các dấu hiệu đặc trưng đó chỉ sinh khởi từ quyền tương ứng của chúng, thì dấu hiệu thứ hai sẽ không tồn tại.
Na hi tesaṃ bhāvadvayaṃ atthi.
Indeed, they do not possess a dual state of being.
Thật vậy, chúng không có hai trạng thái.
Yadi siyā, sabbadāpi byañjanadvayassa bhāvappasaṅgo siyā.
If they did, then the presence of both sets of signs would always be inevitable.
Nếu có, thì sẽ có sự trùng hợp của hai dấu hiệu mọi lúc.
Itthiubhatobyañjanakassa hi itthindriyameva vijjati, na itaraṃ.
In the case of a person with both female and male characteristics, only the femininity faculty exists, not the other.
Thật vậy, người lưỡng tính nữ chỉ có nữ quyền, không có quyền kia.
Tassa pana yadā itthiyaṃ rāgacittaṃ uppajjati, tadā purisabyañjanaṃ pātubhavati, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ hoti.
But when a lustful thought for a woman arises in them, the male signs become manifest, and the female signs become concealed.
Nhưng khi tâm tham ái đối với nữ giới sinh khởi ở người đó, thì dấu hiệu nam giới xuất hiện, dấu hiệu nữ giới bị che khuất.
Tathā itarassa itaraṃ.
Similarly, for the other (purisaubhatobyañjanaka), the other (female signs manifest).
Tương tự, đối với người kia là ngược lại.
Yasmā panesaṃ ekameva indriyaṃ niyataṃ, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti.
Since only one faculty is fixed for them, a person with both female and male characteristics (itthiubhatobyañjanaka) can conceive a child themselves, and also cause another to conceive.
Vì những người này chỉ có một quyền cố định, nên người lưỡng tính nữ tự mang thai và làm người khác mang thai.
Purisaubhatobyañjanako paraṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhāti.
A person with both male and female characteristics (purisaubhatobyañjanaka) can cause another to conceive, but cannot conceive themselves.
Người lưỡng tính nam làm người khác mang thai, nhưng tự mình không mang thai.
Yathā tesaṃ ubhatobyañjanakānaṃ kammasahāyaṃ rāgacittameva byañjanakāraṇaṃ, na bhāvo, evaṃ pakatitthipurisānampi bhāvadvayajanakakammādipaccayo eva taṃtaṃliṅganimittādikāraṇanti gahetabbaṃ.
Just as for these intersex individuals, the lustful mind, being supported by kamma, is the cause of the signs, not the bhāva (faculty), similarly, it should be understood that for ordinary men and women, the kamma and other conditions that generate both faculties are the cause of their respective gender signs, etc.
Giống như đối với những người lưỡng tính đó, tâm tham ái cùng với nghiệp là nguyên nhân của dấu hiệu, chứ không phải bản thể; thì đối với nam và nữ bình thường, duyên như nghiệp sinh ra hai bản thể, v.v. cũng phải được hiểu là nguyên nhân của các dấu hiệu tương ứng, v.v.
Ubhayampi cetaṃ paṭhamakappikānaṃ pavatte samuṭṭhāti, tato aparabhāge paṭisandhiyameva, sabbesaṃ pana pavatte eva parivattati.
Both of these faculties arise in the first kalpa in the course of existence, and subsequently, only at rebirth; but for all beings, they transform only in the course of existence.
Cả hai điều này đều phát sinh trong thời kỳ đầu tiên của kiếp, sau đó chỉ phát sinh trong khi tái sinh, nhưng đối với tất cả chúng sinh, chúng chỉ biến đổi trong quá trình tồn tại.
Imesu ca purisaliṅgaṃ uttamaṃ, itthiliṅgaṃ hīnaṃ, tasmā purisaliṅgaṃ balavaakusalena antaradhāyati, itthiliṅgaṃ dubbalakusalena patiṭṭhāti.
Among these, the male gender is superior, and the female gender is inferior. Therefore, the male gender disappears due to strong unwholesome kamma, and the female gender becomes established due to weak wholesome kamma.
Trong số đó, dấu hiệu nam là cao quý, dấu hiệu nữ là thấp kém, do đó dấu hiệu nam biến mất do bất thiện nghiệp mạnh mẽ, dấu hiệu nữ được thiết lập do thiện nghiệp yếu ớt.
Itthiliṅgaṃ pana antaradhāyantaṃ dubbalākusalena antaradhāyati, itaraṃ balavakusalena patiṭṭhāti.
Conversely, when the female gender disappears, it disappears due to weak unwholesome kamma, and the other (male gender) becomes established due to strong wholesome kamma.
Nhưng dấu hiệu nữ biến mất do bất thiện nghiệp yếu ớt, dấu hiệu kia được thiết lập do thiện nghiệp mạnh mẽ.
Evaṃ ubhayampi sugatiyaṃ akusaleneva antaradhāyati, kusaleneva patiṭṭhāti.
Thus, both disappear in a happy destination due to unwholesome kamma, and become established due to wholesome kamma.
Như vậy, cả hai đều biến mất do bất thiện nghiệp và được thiết lập do thiện nghiệp trong cõi thiện thú.
Kāyappasādo viya ca sakalasarīrabyāpakameva, na ca kāyappasādādīnaṃ ṭhitokāse tiṭṭhati.
Like the body-sensitivity, it pervades the entire body, but it does not reside in the same place as the body-sensitivity and so on.
Và giống như thân căn (kāyappasāda), nó lan tỏa khắp toàn thân, nhưng nó không tồn tại ở cùng một vị trí với thân căn, v.v.
Yadi evaṃ na sabbattha kāyabhāvindriyānīti?
If so, are the bodily faculties (kāyabhāvindriyāni) not everywhere?
Nếu vậy, thân quyền không phải ở khắp mọi nơi ư?
Nevaṃ paramatthato sabbattha, vinibbhujitvā panesaṃ okāsabhedaṃ paññāpetuṃ na sakkā rūparasādīnaṃ viya.
Not in a ultimate sense are they everywhere, but it is not possible to specify their distinct locations by separating them, as it is with color and taste, etc.
Không phải vậy, về mặt tối hậu, nó không ở khắp mọi nơi, nhưng không thể phân biệt vị trí khác biệt của chúng như đối với sắc, vị, v.v.
Na hi paramatthato rūpe raso atthi.
For in an ultimate sense, there is no taste in color.
Thật vậy, về mặt tối hậu, không có vị trong sắc.
Yadi siyā, rūpaggahaṇeneva gahaṇaṃ gaccheyya.
If there were, taste would be apprehended by apprehending color.
Nếu có, thì việc nắm bắt sắc sẽ bao gồm cả việc nắm bắt vị.
Evaṃ kāyabhāvindriyāni paramatthato na sabbattha, na ca sabbattha natthi vivecetuṃ asakkuṇeyyatāya heṭṭhā vuttalakkhaṇādivavatthānatopi cesaṃ asammissatā desato na vivekābhāvepi.
Similarly, body-faculties are not ultimately everywhere, nor are they nowhere, due to the impossibility of discerning them, and their unmixed nature (asammissatā) from the definition and conditions mentioned earlier, even if there is no distinct separation in terms of location.
Như vậy, thân quyền về mặt tối hậu không ở khắp mọi nơi, và cũng không phải không ở khắp mọi nơi, do không thể phân biệt được, và do sự không pha trộn của chúng ngay cả từ sự xác định đặc tính, v.v. đã nói ở trên, mặc dù không có sự phân biệt về vị trí.
Na kevalañca imāneva, sabbānipi rūpāni asammissāneva honti.
And not only these, but all rūpas are unmixed.
Không chỉ những điều này, mà tất cả các sắc đều không pha trộn.
Yathā hi pañcavaṇṇena kappāsena vaṭṭiṃ katvā dīpe jalite kiñcāpi jālā ekābaddhā viya honti, tassa tassa pana aṃsuno pāṭiyekkaṃ jālā aññamaññaṃ asammissāva.
Just as when a lamp is lit with a wick made of five-colored cotton, although the flames appear intertwined, the individual flames of each strand are unmixed with each other.
Thật vậy, giống như khi làm một cây nến bằng bông năm màu và thắp sáng một ngọn đèn, mặc dù các ngọn lửa dường như dính liền, nhưng các ngọn lửa của từng sợi riêng biệt vẫn không pha trộn với nhau.
Evaṃ kāyabhāvindriyādīni ekasmiṃ ṭhāne samosaṭānipi bhinnaṭṭhānesu heṭṭhupariyādivasena natthi, tānipi asammissāneva honti.
Similarly, even though body-faculties, etc., are compounded in one place, they do not exist in separate places as above and below; they too are unmixed.
Tương tự, thân quyền, v.v. mặc dù tập hợp ở một nơi, nhưng không tồn tại ở các vị trí khác nhau theo cách trên dưới, v.v., chúng cũng không pha trộn.
Manodhātumanoviññāṇadhātūnaṃ nissayalakkhaṇaṃ hadayavatthu, tāsaññeva dhātūnaṃ dhāraṇarasaṃ, ubbahanapaccupaṭṭhānaṃ.
Heart-basis (hadayavatthu) has the characteristic of being the support for the mind-element and mind-consciousness element; its function is to bear those same elements; its manifestation is to uphold them.
Y cứ tâm có đặc tính là nơi nương tựa của ý giới và ý thức giới, có vị là giữ gìn các giới đó, có sự biểu hiện là nâng đỡ.
Idaṃ pana hadayavatthu yadetaṃ antosarīre dvinnaṃ thanānaṃ majjhe bāhirapattāni apanetvā adhomukhaṭṭhapitarattapadumamakulasaṇṭhānaṃ bahi maṭṭhaṃ, anto kosātakīphalassa abbhantarasadisaṃ, paññavantānaṃ thokaṃ vikasitaṃ, mandapaññānaṃ makuḷitaṃ, hadayamaṃsayamakaṃ parikkhipitvā vakkayakanakilomakapihakādayo tiṭṭhanti.
This heart-basis, in the inner body, between the two breasts, after removing the outer leaves, has the appearance of a downward-pointing red lotus bud, smooth on the outside, and on the inside resembling the interior of a Kosātaki fruit. For the wise, it is slightly open; for the dull-witted, it is closed. Surrounding this heart-flesh, the kidneys, liver, membranes, spleen, etc., are situated.
Y cứ tâm này là một cấu trúc có hình dạng như búp sen đỏ úp ngược, nằm giữa hai vú trong cơ thể, sau khi loại bỏ các lá bên ngoài; bên ngoài nhẵn, bên trong giống như ruột quả mướp; đối với người có trí tuệ thì hơi nở, đối với người kém trí tuệ thì khép lại; bao quanh khối thịt tim đôi, có thận, gan, màng phổi, lá lách, v.v. tồn tại.
Tassa sasambhārahadayamaṃsassa anto punnāgaṭṭhipatiṭṭhānamatte āvāṭake saṇṭhitaṃ addhapasatamattalohitaṃ saṇṭhāti.
Inside the heart-flesh with its constituents, in a cavity the size of a Punnāga seed, about half a measure of blood is situated.
Trong một lỗ rỗng nhỏ bằng hạt cây punnāga bên trong khối thịt tim có các thành phần đó, có khoảng nửa bát máu tồn tại.
Tañca rāgacaritassa rattaṃ, dosacaritassa kāḷakaṃ, mohacaritassa maṃsadhovanaudakasadisaṃ, vitakkacaritassa kulatthayūsavaṇṇaṃ, saddhācaritassa kaṇikārapupphavaṇṇaṃ, buddhicaritassa acchaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ paṇḍaraṃ parisuddhaṃ niddhotajātimaṇi viya jutimantaṃ hoti, byāpetvā sandhāraṇādikiccehi bhūtehi katūpakāraṃ āyunā anupāliyamānaṃ vaṇṇādiparivutaṃ utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ manodhātumanoviññāṇadhātūnañceva taṃsampayuttānañca vatthubhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.
And it is red for one of greedy temperament, black for one of hateful temperament, like meat-washing water for one of deluded temperament, the color of horse-gram soup for one of speculative temperament, the color of a kanikāra flower for one of faithful temperament, and clear, serene, pure, white, perfectly clean, resplendent like a cleansed gem for one of wise temperament; it remains, pervading and sustained by the elements contributing to its maintenance and other functions, cherished by life, surrounded by color and so on, sustained by season, consciousness, and food, and serving as the support for the mind-element, mind-consciousness element, and their co-arisen phenomena.
Và cái đó (tức sắc pháp) đối với người có tánh tham thì đỏ, đối với người có tánh sân thì đen, đối với người có tánh si thì giống như nước rửa thịt, đối với người có tánh tầm thì có màu nước đậu kulattha, đối với người có tánh tín thì có màu hoa kaṇikāra, đối với người có tánh trí thì trong trẻo, thanh tịnh, không vẩn đục, trắng, hoàn toàn trong sạch, sáng chói như viên ngọc quý đã được rửa sạch; sau khi đã làm lợi ích bằng các hành động như duy trì cho các vật đã hiện hữu, được tuổi thọ bảo vệ, được bao quanh bởi sắc và các thứ khác, được hỗ trợ bởi thời tiết, tâm và vật thực, thì cái đó vẫn tồn tại, làm nền tảng cho tâm giới (manodhātu) và ý thức giới (manoviññāṇadhātu) cùng các pháp đồng sanh với chúng.
Abhikkamādippavattakacittasamuṭṭhānavāyodhātuyā sahajarūpakāyasanthambhanasandhāraṇacalanassa paccayākāravikāralakkhaṇā kāyaviññatti, adhippāyappakāsanarasā, kāyavipphandanahetubhāvapaccupaṭṭhānā, cittasamuṭṭhānavāyodhātupadaṭṭhānā.
Bodily intimation has the characteristic of a modification, which is the cause for the movement, firming, and maintaining of the co-arisen matter-body, brought about by the air element arising from consciousness that initiates actions such as going forward; its function is to express intention, its manifestation is to serve as the cause of bodily movement, and its proximate cause is the air element arising from consciousness.
Thân biểu tri (kāyaviññatti) có đặc tính là sự biến đổi, là nhân duyên cho sự chuyển động duy trì và làm vững chắc thân sắc đồng sanh, do phong đại (vāyodhātu) sanh từ tâm khởi sự tiến, lùi, v.v.; có vị là biểu lộ ý định; có sự hiện bài là nguyên nhân của sự chuyển động của thân; có cận nhân là phong đại sanh từ tâm.
Vacībhedappavattakacittasamuṭṭhānapathavīdhātuyā upādinnaghaṭṭanassa paccayākāravikāralakkhaṇā vacīviññatti, adhippāyappakāsanarasā, vacīghosassa hetubhāvapaccupaṭṭhānā, cittasamuṭṭhānapathavīdhātupadaṭṭhānā.
The characteristic of verbal intimation (vacīviññatti) is an alteration in the mode of a condition, which is the impact of what is appropriated in the mind-originated earth element that gives rise to the utterance of speech. Its function is revealing intention. Its manifestation is as the cause of the sound of speech. Its proximate cause is the mind-originated earth element.
Khẩu biểu tri (vacīviññatti) có đặc tính là sự biến đổi, là nhân duyên cho sự va chạm do chấp thủ, do địa đại (pathavīdhātu) sanh từ tâm khởi sự phân biệt lời nói; có vị là biểu lộ ý định; có sự hiện bài là nguyên nhân của tiếng nói; có cận nhân là địa đại sanh từ tâm.
Ubhopetā kāyavipphandanavacīghosehi sayaṃ viññeyyattā, adhippāyaviññāpanato ca ‘‘kāyavacīviññattiyo’’ti vuccanti.
Both of these are called "bodily and verbal intimations" because they are knowable by themselves from bodily movements and sounds of speech, and because they make intentions known.
Cả hai pháp này được gọi là "thân biểu tri và khẩu biểu tri" vì tự chúng có thể được nhận biết qua sự chuyển động của thân và tiếng nói, và vì chúng biểu lộ ý định.
Cakkhusotapathasmiṃ hi ṭhatvā kenaci hatthavikārasīsukkhipanādikāyavikāre, sadde vā kate tathāpavattarūpasaddāyatanāni cakkhusotaviññeyyāni, na tāni viññattiyo, cittasamuṭṭhitakalāpagatāya pana vāyodhātuyā sahajātarūpakāyasandhāraṇacalanādīnaṃ paccayabhūto vikāro kāyaviññatti, tathā cittasamuṭṭhitapathavīdhātuyā upādinnaghaṭṭanassa paccayabhūto ākāravikāro vacīviññatti.
Indeed, when one performs bodily movements such as hand gestures or head raising, or makes sounds, the resultant eye-objects and sound-objects are knowable by the eye and ear; these are not intimations. However, bodily intimation is an alteration that is a condition for the sustained movement of the co-arisen physical body, caused by the mind-originated air element contained within kalāpas. Likewise, verbal intimation is an alteration in mode that is a condition for the impact of what is appropriated, caused by the mind-originated earth element.
Thật vậy, khi một người làm một cử chỉ thân như vẫy tay, ngẩng đầu, v.v., hay tạo ra một âm thanh trong tầm mắt và tai, thì các sắc và âm thanh tương ứng có thể được nhận biết bằng nhãn thức và nhĩ thức, nhưng chúng không phải là các biểu tri. Tuy nhiên, sự biến đổi là nhân duyên cho sự duy trì và chuyển động của thân sắc đồng sanh với phong đại nằm trong nhóm sắc do tâm sanh, đó là thân biểu tri. Tương tự, sự biến đổi hình thái là nhân duyên cho sự va chạm do chấp thủ của địa đại do tâm sanh, đó là khẩu biểu tri.
Na ca tā cakkhusotaviññeyyā, tā pana manodvārikajavanehi tālapaṇṇādisaññāya udapānādīni viya yathāgahitakāyavikāravacīghosānusārena tiracchānānampi viññeyyā, tadanusāreneva ‘‘idañcidañca esa kāreti, vadati cā’’ti adhippāyo ca viññeyyo hoti, tasmā sayaṃ viññeyyato, adhippāyaviññāpanato ca ‘‘viññattiyo’’ti vuccanti.
These are not knowable by the eye and ear; however, they are knowable even to animals through mind-door javanas, in accordance with the bodily movements and sounds of speech apprehended, just as things like wells are understood by discerning palm leaves, etc. It is also in accordance with these that the intention "this one does this and that, and speaks" is known. Therefore, they are called "intimations" because they are knowable by themselves and because they make intentions known.
Và chúng không thể được nhận biết bằng nhãn thức và nhĩ thức. Tuy nhiên, chúng có thể được nhận biết bởi các tâm javana thuộc ý môn, ngay cả đối với loài súc sanh, theo các cử chỉ thân và tiếng nói đã được nhận biết, giống như các giếng nước được nhận biết qua sự nhận biết các lá cây, v.v. Và theo đó, ý định "người này làm điều này và điều kia, và nói điều này" cũng có thể được nhận biết. Do đó, chúng được gọi là "biểu tri" vì tự chúng có thể được nhận biết và vì chúng biểu lộ ý định.
Tattha ca manodvārikajavanavīthiyaṃ sattasu kāmāvacarajavanesu kāyaviññattijanakesu purimehi chahi javanehi samuṭṭhitavāyodhātuyo upatthambhanasandhāraṇakiccameva kātuṃ sakkonti, abhikkamādiṃ pana nipphādetuṃ na sakkonti.
Among the seven sense-sphere javanas in the mind-door javana-sequence that generate bodily intimation, the air elements arisen from the first six javanas can only perform the function of supporting and sustaining; they cannot bring about advancing, etc.
Trong đó, trên lộ trình javana thuộc ý môn, trong bảy tâm javana thuộc dục giới có khả năng sanh thân biểu tri, các phong đại sanh từ sáu tâm javana đầu chỉ có thể thực hiện chức năng hỗ trợ và duy trì, nhưng không thể tạo ra sự tiến, lùi, v.v.
Sattamajavanasamuṭṭhitā pana heṭṭhā chahi javanehi samuṭṭhitavāyodhātuyopatthambhaṃ labhitvā sattahi yugehi ākaḍḍhitabbabhāraṃ sakaṭaṃ sattamayugayuttagoṇo viya itarachayugayuttagoṇopatthambhaṃ labhitvā rūpakāyassa abhikkamapaṭikkamādiṃ kāretuṃ sakkoti, evaṃ vacīviññattijanakepi sattamajavanehi samuṭṭhitāya pathavīdhātuyāpi upādinnaghaṭṭanassa paccayabhāvo veditabbo.
However, the air element arisen from the seventh javana, having received support from the air elements arisen from the preceding six javanas, can cause the physical body to advance, retreat, etc., just as an ox yoked to the seventh yoke, having received support from the oxen yoked to the other six yokes, can pull a cart that requires the pull of seven yokes. Similarly, it should be understood that the earth element arisen from the seventh javana, which generates verbal intimation, is a condition for the impact of what is appropriated.
Tuy nhiên, phong đại sanh từ tâm javana thứ bảy, sau khi nhận được sự hỗ trợ từ các phong đại sanh từ sáu tâm javana phía dưới, có thể tạo ra sự tiến, lùi, v.v. cho thân sắc, giống như con bò được buộc vào ách thứ bảy kéo một cỗ xe có trọng lượng cần được kéo bởi bảy ách, sau khi nhận được sự hỗ trợ từ các con bò được buộc vào sáu ách còn lại. Tương tự, đối với địa đại sanh từ tâm javana thứ bảy có khả năng sanh khẩu biểu tri, cũng phải hiểu rằng nó là nhân duyên cho sự va chạm do chấp thủ.
Idha pana purimajavanasamuṭṭhitāya upatthambhakattaṃ, sattamajavanasamuṭṭhitāya calanapaccayattañca natthi tesaṃ vāyodhātukiccattā, purimasahagatā pana pacchimā pathavīdhātu upādinnaghaṭṭanasamatthā hoti, sesaṃ tādisameva.
Here, however, there is no function of supporting for the earth element arisen from the preceding javanas, nor is there a function of being a condition for movement for the earth element arisen from the seventh javana, because these are functions of the air element. Nevertheless, the earth element associated with the preceding javanas, being later, becomes capable of the impact of what is appropriated. The rest is similar.
Tuy nhiên, ở đây, địa đại sanh từ các tâm javana trước không có chức năng hỗ trợ, và địa đại sanh từ tâm javana thứ bảy không có chức năng làm chuyển động, vì chúng là chức năng của phong đại. Nhưng địa đại sau đồng sanh với địa đại trước có khả năng va chạm do chấp thủ, phần còn lại cũng tương tự.
Cittasamuṭṭhitakāye pana vāyodhātuyā calante tadupatthambhitatesamuṭṭhānikānampi calanato sakalakāyassa abhikkamādayo honti udake gacchante tattha patitatiṇapaṇṇāni viyāti daṭṭhabbaṃ.
It should be seen that when the air element in the mind-originated body moves, the entire body advances, etc., because those co-arisen elements supported by it also move, just as blades of grass and leaves that fall on water move when the water flows.
Tuy nhiên, trong thân do tâm sanh, khi phong đại chuyển động, thì các sắc pháp đồng sanh do nó hỗ trợ cũng chuyển động, do đó toàn bộ thân có sự tiến, lùi, v.v., giống như cỏ và lá cây rơi xuống nước thì trôi theo dòng nước, điều đó phải được hiểu như vậy.
Adandhatālakkhaṇā rūpassalahutā, rūpānaṃ garubhāvavinodanarasā, lahuparivattitāpaccupaṭṭhānā, lahurūpapadaṭṭhānā.
The characteristic of lightness of rūpa (rūpassalahutā) is not being sluggish. Its function is dispelling the heaviness of rūpas. Its manifestation is easy changeability. Its proximate cause is light rūpa.
Sự khinh khoái của sắc (rūpassa lahutā) có đặc tính là không trì trệ; có vị là loại bỏ tính nặng nề của sắc pháp; có sự hiện bài là dễ thay đổi; có cận nhân là sắc pháp khinh khoái.
Athaddhatālakkhaṇā rūpassamudutā, rūpānaṃ thaddhabhāvavinodanarasā, sabbakiriyāsu avirodhitāpaccupaṭṭhānā, mudurūpapadaṭṭhānā.
The characteristic of malleability of rūpa (rūpassamudutā) is not being stiff. Its function is dispelling the stiffness of rūpas. Its manifestation is non-opposition in all actions. Its proximate cause is malleable rūpa.
Sự nhu nhuyễn của sắc (rūpassa mudutā) có đặc tính là không cứng nhắc; có vị là loại bỏ tính cứng nhắc của sắc pháp; có sự hiện bài là không chống đối trong mọi hành động; có cận nhân là sắc pháp nhu nhuyễn.
Sarīrakiriyānukūlakammaññabhāvalakkhaṇā rūpassakammaññatā, akammaññatāvinodanarasā, adubbalabhāvapaccupaṭṭhānā, kammaññatārūpapadaṭṭhānā.
The characteristic of adaptability of rūpa (rūpassakammaññatā) is suitability for bodily actions. Its function is dispelling unsuitability. Its manifestation is not being weak. Its proximate cause is adaptable rūpa.
Sự thích nghi của sắc (rūpassa kammaññatā) có đặc tính là phù hợp với các hoạt động của thân; có vị là loại bỏ tính không thích nghi; có sự hiện bài là không yếu kém; có cận nhân là sắc pháp thích nghi.
Etā pana tissopi aññamaññaṃ na vijahanti, garuthaddhaakammaññarūpapaṭipakkhabhāvena ca samuṭṭhitānaṃ utucittāhārajānaṃ lahumudukammaññabhūtānaṃ rūpānaṃ vikāratāya ca pariyāyato garuthaddhākammaññabhāvavinodanakiccā vuttā, na pana sabhāvato sayaṃ avijjamānattā.
These three, however, do not abandon one another. They are also said to have the function of dispelling heaviness, stiffness, and unsuitability by way of their opposition to heavy, stiff, and unsuitable rūpas, and by being the alterations of light, malleable, and adaptable rūpas arisen from temperature, consciousness, and food. This is not, however, due to their inherent, self-existent nature.
Tuy nhiên, cả ba pháp này không rời bỏ nhau. Chúng được nói là có chức năng loại bỏ tính nặng nề, cứng nhắc, không thích nghi một cách gián tiếp, do chúng là sự biến đổi của các sắc pháp khinh khoái, nhu nhuyễn, thích nghi sanh từ thời tiết, tâm và vật thực, đối lập với các sắc pháp nặng nề, cứng nhắc, không thích nghi, chứ không phải do tự thân chúng không tồn tại một cách bản chất.
Ācayalakkhaṇo rūpassaupacayo, pubbantato rūpānaṃ ummujjāpanaraso, niyyātanapaccupaṭṭhāno, paripuṇṇabhāvapaccupaṭṭhāno vā, upacitarūpapadaṭṭhāno.
The characteristic of accumulation of rūpa (rūpassaupacayo) is growth. Its function is the emergence of rūpas from the preceding moment. Its manifestation is as development, or as completeness. Its proximate cause is accumulated rūpa.
Sự tích tập của sắc (rūpassa upacayo) có đặc tính là sự tích lũy; có vị là làm cho sắc pháp nổi lên từ phần trước; có sự hiện bài là sự phát triển, hoặc có sự hiện bài là sự đầy đủ; có cận nhân là sắc pháp được tích tập.
Pavattilakkhaṇā rūpassasantati, anuppabandhanarasā, anupacchedapaccupaṭṭhānā, anuppabandhakarūpapadaṭṭhānā.
The characteristic of continuity of rūpa (rūpassasantati) is continuance. Its function is uninterrupted connection. Its manifestation is non-cessation. Its proximate cause is continuously connected rūpa.
Sự liên tục của sắc (rūpassa santati) có đặc tính là sự tiếp nối; có vị là không bị gián đoạn; có sự hiện bài là không bị cắt đứt; có cận nhân là sắc pháp liên tục.
Ubhayampetaṃ jātirūpassevādhivacanaṃ.
Both of these are synonymous with the arising of rūpa.
Cả hai pháp này đều là tên gọi khác của sự sanh khởi của sắc pháp.
Sampiṇḍitānaṃ hi catusamuṭṭhānikarūpānaṃ paṭhamuppatti upacayo nāma, uparūparuppatti santati nāma.
For the compounded rūpas arisen from four sources, the first arising is called accumulation, and successive arisings are called continuity.
Thật vậy, sự sanh khởi đầu tiên của các sắc pháp do bốn nhân sanh được gọi là tích tập, sự sanh khởi liên tiếp được gọi là liên tục.
Teneva tāsaṃ padabhājanīye ‘‘yo rūpassa upacayo, sā rūpassa santatī’’ti (dha. sa. 642) vuttaṃ, ākāranānattato pana visuṃ uddiṭṭhā.
For this reason, it is stated in the analytical exposition (Dhammasaṅgaṇī 642), "That which is the accumulation of rūpa is the continuity of rūpa," but they are separately enumerated due to the difference in their mode.
Chính vì thế, trong Phân tích các từ (Padabhājanīya) có nói: "Sự tích tập của sắc pháp, đó là sự liên tục của sắc pháp" (Dhammasaṅgaṇī 642), nhưng chúng được trình bày riêng biệt do sự khác biệt về hình thái.
Rūpaparipākalakkhaṇā rūpassajaratā, upanayanarasā, sabhāvānapagamepi navabhāvāpagamapaccupaṭṭhānā vīhipurāṇabhāvo viya, paripaccamānarūpapadaṭṭhānā.
The characteristic of aging of rūpa (rūpassajaratā) is the maturation of rūpa. Its function is to bring close. Its manifestation is the disappearance of freshness even when the inherent nature is not lost, like the oldness of rice. Its proximate cause is ripening rūpa.
Sự già cỗi của sắc (rūpassa jaratā) có đặc tính là sự chín muồi của sắc pháp; có vị là sự đưa đến (sự suy tàn); có sự hiện bài là sự mất đi tính mới mẻ dù bản chất không thay đổi, giống như sự cũ kỹ của lúa; có cận nhân là sắc pháp đang chín muồi.
Khaṇe khaṇe bhijjamānāpi cesā upādinnesu khaṇḍadantādito, anupādinnesu rukkhalatādīsu vaṇṇavikārādito ca antarantarā ca suviññeyyavikārattā ‘‘pākaṭajarā, savīcijarā’’ti ca vuccati, maṇikanakacandasūriyādīsu duviññeyyattā, nirantarattā ca ‘‘apākaṭajarā, avīcijarā’’ti vuccati.
Although it breaks up moment by moment, it is also called "manifest aging" or "aging with breaks" because its alterations are clearly perceptible intermittently in things appropriated (such as broken teeth) and in things not appropriated (such as trees and vines, through changes in color). It is called "unmanifest aging" or "aging without breaks" in things like gems, gold, the moon, and the sun, because its alterations are difficult to perceive and continuous.
Mặc dù nó bị hoại diệt từng khoảnh khắc, nhưng trong các vật do chấp thủ, nó được nhận biết rõ ràng qua sự biến đổi từ răng sứt, v.v.; trong các vật không do chấp thủ như cây cối, dây leo, v.v., nó được nhận biết rõ ràng qua sự biến đổi màu sắc, v.v. và đôi khi được gọi là "già lộ, già có sóng". Trong các vật như ngọc, vàng, mặt trăng, mặt trời, v.v., do khó nhận biết và do tính liên tục, nó được gọi là "già ẩn, già không sóng".
Īdisesu hi kappavināsādikāle vikārato jarā paññāyeyya.
In such cases, aging might be perceived through alteration during times like the destruction of a world-cycle.
Trong những trường hợp như vậy, sự già cỗi chỉ có thể được nhận biết qua sự biến đổi vào thời điểm hoại diệt của kiếp, v.v.
Sabbadāpi pana apaññāyamānavikārattā arūpadhammesu jarā paṭicchannajarā nāma.
However, in non-physical phenomena (arūpadhamma), aging, due to its alterations never being perceptible, is called concealed aging.
Tuy nhiên, trong các pháp vô sắc, sự già cỗi được gọi là già che khuất, vì sự biến đổi của nó không bao giờ được nhận biết.
Na ca tattha vaṇṇavikārādayo jarā tesaṃ cakkhuviññeyyato.
And there, changes in color, etc., are not aging, because they are knowable by the eye-consciousness.
Và ở đó, sự biến đổi màu sắc, v.v. không phải là sự già cỗi, vì chúng có thể được nhận biết bằng nhãn thức.
Na hi jarā cakkhuviññeyyā, manoviññeyyā pana hoti.
Indeed, aging is not knowable by eye-consciousness, but it is knowable by mind-consciousness.
Thật vậy, sự già cỗi không thể được nhận biết bằng nhãn thức, mà có thể được nhận biết bằng ý thức.
Yathā oghena paribhinnabhūmiādidassanena adiṭṭhopi ogho suviññeyyo hoti, evaṃ vikāradassanena jarāti gahetabbaṃ.
Just as a flood, though not seen, is clearly understood by seeing the broken land, etc., similarly, aging should be understood by seeing its alterations.
Giống như dòng lũ, dù không nhìn thấy, nhưng có thể được nhận biết rõ ràng qua việc nhìn thấy đất bị xói mòn, v.v., thì sự già cỗi cũng phải được hiểu là như vậy qua việc nhìn thấy sự biến đổi.
Saṅgahato pana sabbampetaṃ rūpaṃ khandhato ekavidhaṃ rūpakkhandhova hoti, tathā ahetukaṃ sappaccayaṃ saṅkhataṃ lokiyaṃ sāsavaṃ saññojanīyaṃ oghanīyaṃ yoganīyaṃ nīvaraṇīyaṃ parāmaṭṭhaṃ saṃkilesikaṃ anārammaṇaṃ appahātabbantiādinā ca ekavidhaṃ, taṃ puna bhūtopādāyavasena duvidhaṃ, tathā nipphannānipphannādivasena ca.
However, from the perspective of compilation (saṅgaha), all this materiality, as an aggregate, is of one kind, being merely the aggregate of materiality (rūpakkhandha); likewise, it is of one kind as being rootless, conditioned, fabricated, mundane, with taints (sāsava), binding (saññojanīya), flood-like (oghanīya), yoking (yoganīya), obstructive (nīvaraṇīya), graspable (parāmaṭṭha), defiling (saṃkilesika), not an object (anārammaṇa), and not to be abandoned. It is then of two kinds by way of primary and derived materiality, and also by way of produced and unproduced, etc.
Tuy nhiên, về mặt tổng hợp, tất cả sắc này, về phương diện uẩn, chỉ là một loại, chính là sắc uẩn; cũng như là vô nhân, có duyên, hữu vi, thuộc thế gian, hữu lậu, thuộc kiết sử, thuộc bộc lưu, thuộc ách phược, thuộc triền cái, thuộc chấp thủ, thuộc phiền não, vô đối tượng, không cần đoạn trừ, v.v. cũng là một loại. Rồi, nó lại được chia làm hai loại theo phương diện đại hiển và sở y, cũng như theo phương diện đã thành tựu và chưa thành tựu, v.v.
Tattha pathavīādīni cattāri mahābhūtāni bhūtarūpaṃ nāma, sesaṃ upādārūpaṃ nāma.
Among these, the four great primary elements (mahābhūta) such as earth, etc., are called primary materiality (bhūtarūpa), and the remainder is called derived materiality (upādārūpa).
Trong đó, bốn đại đại hiển như đất, v.v. được gọi là sắc đại hiển (bhūtarūpa); phần còn lại được gọi là sắc sở y (upādārūpa).
Pathavīādayo sattarasa, kabaḷīkāro āhāro ceti aṭṭhārasavidhampi paramatthato vijjamānattā nipphannarūpaṃ nāma, itaraṃ anipphannarūpaṃ nāma.
The eighteen kinds—the seventeen beginning with earth, and edible food—are called produced materiality (nipphannarūpa) because they exist in the ultimate sense; the other is called unproduced materiality (anipphannarūpa).
Mười bảy loại như đất, v.v. và thức ăn đoàn thực, tổng cộng mười tám loại, do tồn tại trong thực tính nên được gọi là sắc đã thành tựu (nipphannarūpa); phần còn lại được gọi là sắc chưa thành tựu (anipphannarūpa).
Cakkhādayo pañca pasādā, bhāvadvayaṃ, jīvitindriyanti aṭṭhavidhampi indriyarūpaṃ nāma, itaraṃ anindriyaṃ.
The eight kinds—the five sensitive materialities (pasāda) beginning with the eye, the two sexes (bhāva), and the life faculty (jīvitindriya)—are called facultative materiality (indriyarūpa); the other is non-facultative (anindriya).
Năm tịnh sắc như nhãn căn, v.v., hai loại sắc tính, và sinh mạng quyền, tổng cộng tám loại, được gọi là sắc quyền (indriyarūpa); phần còn lại là phi quyền (anindriya).
Tāni indriyāni ceva hadayañcāti navavidhampi upādinnaṃ, itaraṃ anupādinnaṃ, pañca pasādā, cattāro rūpasaddagandharasā, āpodhātuvivajjitabhūtattayañcāti dvādasavidhampi oḷārikarūpaṃ, santikerūpaṃ, sappaṭigharūpañca, sesaṃ sukhumarūpaṃ, dūrerūpaṃ, appaṭigharūpañca.
Those nine kinds—the faculties and the heart-base (hadayavatthu)—are all grasped (by karma) (upādinna); the other is ungrasped (anupādinna). The twelve kinds—the five sensitive materialities, the four material qualities of visible form, sound, smell, and taste, and the three primary elements excluding the water element—are gross materiality (oḷārikarūpa), proximate materiality (santikerūpa), and impact materiality (sappaṭigharūpa); the remainder is subtle materiality (sukhumarūpa), distant materiality (dūrerūpa), and non-impact materiality (appaṭigharūpa).
Những quyền đó và ý vật, tổng cộng chín loại, được gọi là sắc bị chấp thủ (upādinnaṃ); phần còn lại là sắc không bị chấp thủ (anupādinnaṃ). Năm tịnh sắc, bốn loại sắc, tiếng, hương, vị, và ba đại trừ thủy đại, tổng cộng mười hai loại, được gọi là sắc thô (oḷārikarūpaṃ), sắc gần (santikerūpaṃ), và sắc hữu đối ngại (sappaṭigharūpañca); phần còn lại là sắc vi tế (sukhumarūpaṃ), sắc xa (dūrerūpaṃ), và sắc vô đối ngại (appaṭigharūpañca).
Pasādā, hadayañca vatthurūpaṃ, itaraṃ avatthurūpaṃ.
The sensitive materialities and the heart-base are base materiality (vatthurūpa); the other is non-base materiality (avatthurūpa).
Các tịnh sắc và ý vật là sắc y xứ (vatthurūpaṃ); phần còn lại là sắc phi y xứ (avatthurūpaṃ).
Pasādā, viññattidvayañca dvārarūpaṃ, itaraṃ advāraṃ.
The sensitive materialities and the two types of intimation (viññatti) are door materiality (dvārarūpa); the other is non-door (advāra).
Các tịnh sắc và hai loại biểu tri là sắc môn (dvārarūpaṃ); phần còn lại là phi môn (advāraṃ).
Pasādā ajjhattikarūpaṃ, gocaraggāhikarūpañca, itaraṃ bāhiraṃ, agocaraggāhikarūpañca.
The sensitive materialities are internal materiality (ajjhattikarūpa) and object-grasping materiality (gocaraggāhikarūpa); the other is external (bāhira) and non-object-grasping materiality (agocaraggāhikarūpa).
Các tịnh sắc là sắc nội phần (ajjhattikarūpaṃ) và sắc nắm giữ đối tượng (gocaraggāhikarūpañca); phần còn lại là sắc ngoại phần (bāhiraṃ) và sắc không nắm giữ đối tượng (agocaraggāhikarūpañca).
Cattāri bhūtarūpāni, rūpagandharasaojā cāti idaṃ suddhaṭṭhakaṃ avinibbhogarūpaṃ nāma, itaraṃ vinibbhogarūpaṃ.
This pure octad (suddhaṭṭhaka), which includes the four primary elements and visible form, smell, taste, and nutritive essence, is called inseparable materiality (avinibbhogarūpa); the other is separable materiality (vinibbhogarūpa).
Bốn sắc đại hiển, sắc, hương, vị, oai, tổng cộng tám loại sắc thuần này được gọi là sắc bất khả phân ly (avinibbhogarūpaṃ); phần còn lại là sắc khả phân ly (vinibbhogarūpaṃ).
Cakkhu nacakkhūti evamādivasena ca duvidhaṃ hoti.
Again, it is of two kinds by way of eye or not-eye, etc.
Rồi, nó lại có hai loại theo cách như nhãn không phải nhãn, v.v.
Puna taṃ sanidassanattikavasena tividhaṃ hoti.
Then, by way of the triple category of 'with appearance' (sanidassana), it is of three kinds.
Rồi, nó lại có ba loại theo cách ba nhóm hữu kiến, v.v.
Tattha rūpāyatanaṃ sanidassanasappaṭighaṃ, sesamoḷārikarūpaṃ anidassanasappaṭighaṃ, sabbampi sukhumarūpaṃ anidassanaappaṭighaṃ.
Among these, the visible-form-sphere (rūpāyatana) is with appearance and with impact (sanidassanasappaṭigha); the remaining gross materiality is without appearance and with impact (anidassanasappaṭigha); all subtle materiality is without appearance and without impact (anidassanaappaṭigha).
Trong đó, sắc xứ là hữu kiến hữu đối ngại (sanidassanasappaṭighaṃ); phần còn lại của sắc thô là vô kiến hữu đối ngại (anidassanasappaṭighaṃ); tất cả sắc vi tế là vô kiến vô đối ngại (anidassanaappaṭighaṃ).
Tathā kammajādittikavasena.
Likewise, by way of the triple category beginning with karma-born (kammaja).
Cũng vậy, theo cách ba nhóm do nghiệp sinh, v.v.
Tattha navavidhaṃ upādinnarūpaṃ, suddhaṭṭhakaṃ, ākāso ca kammajaṃ nāma, viññattidvayaṃ, lahutādittayañca saddo ca akammajaṃ nāma, upacayādicatubbidhaṃ lakkhaṇarūpaṃ ajaṃ nāma.
Among these, the nine kinds of grasped materiality, the pure octad, and space (ākāsa) are called karma-born; the two types of intimation, the triad of lightness, etc., and sound are called non-karma-born; the four kinds of characteristic materiality (lakkhaṇarūpa) beginning with increase (upacaya) are called unborn (aja).
Trong đó, chín loại sắc bị chấp thủ, tám loại sắc thuần, và không gian được gọi là do nghiệp sinh (kammajaṃ); hai loại biểu tri, ba loại nhẹ nhàng, v.v., và tiếng được gọi là không do nghiệp sinh (akammajaṃ); bốn loại sắc tướng như tăng trưởng, v.v. được gọi là không sinh (ajaṃ).
Suddhaṭṭhakaṃ, ākāso, viññattidvayaṃ, lahutādittayaṃ, saddo ca cittajaṃ nāma, tadavasesaṃ lakkhaṇarūpavirahitaṃ acittajaṃ nāma, lakkhaṇarūpaṃ ajaṃ nāma.
The pure octad, space, the two types of intimation, the triad of lightness, etc., and sound are called mind-born (cittaja); the remainder, excluding characteristic materiality, is called non-mind-born (acittaja); characteristic materiality is called unborn (aja).
Tám loại sắc thuần, không gian, hai loại biểu tri, ba loại nhẹ nhàng, v.v., và tiếng được gọi là do tâm sinh (cittajaṃ); phần còn lại trừ sắc tướng được gọi là không do tâm sinh (acittajaṃ); sắc tướng được gọi là không sinh (ajaṃ).
Suddhaṭṭhakaṃ, ākāso, lahutādittayañca āhārajaṃ nāma, sesaṃ lakkhaṇavajjitaṃ anāhārajaṃ nāma, lakkhaṇaṃ ajaṃ nāma.
The pure octad, space, and the triad of lightness, etc., are called food-born (āhāraja); the remainder, excluding characteristics, is called non-food-born (anāhāraja); characteristics are called unborn (aja).
Tám loại sắc thuần, không gian, và ba loại nhẹ nhàng, v.v. được gọi là do thức ăn sinh (āhārajaṃ); phần còn lại trừ sắc tướng được gọi là không do thức ăn sinh (anāhārajaṃ); sắc tướng được gọi là không sinh (ajaṃ).
Suddhaṭṭhakaṃ, ākāso, lahutādittayaṃ, saddo ca utujaṃ nāma, sesaṃ lakkhaṇavirahitaṃ anutujaṃ nāma, lakkhaṇaṃ ajaṃ nāma.
The pure octad, space, the triad of lightness, etc., and sound are called temperature-born (utuja); the remainder, excluding characteristics, is called non-temperature-born (anutuja); characteristics are called unborn (aja).
Tám loại sắc thuần, không gian, ba loại nhẹ nhàng, v.v., và tiếng được gọi là do thời tiết sinh (utujaṃ); phần còn lại trừ sắc tướng được gọi là không do thời tiết sinh (anutujaṃ); sắc tướng được gọi là không sinh (ajaṃ).
Lakkhaṇāni hi jāyamānajīyamānaparibhijjamānadhammānaṃ sabhāvatāya kutoci jātivohāraṃ na labhanti bhesampi jātiādippasaṅgato.
For indeed, characteristics, by their nature as phenomena that are born, age, and dissolve, do not receive the designation of being born from anything, due to the implication of birth, etc., for them as well.
Vì các tướng có bản chất là các pháp đang sinh, đang già, đang tan rã, nên chúng không được gọi là sinh từ đâu cả, do nguy cơ sinh, v.v. của chúng.
Na hi ‘‘jāti jāyati, jarā jīrati, maraṇaṃ mīyatī’’ti voharituṃ yuttaṃ anavaṭṭhānato.
For it is not proper to say that "birth is born, aging ages, death dies" due to their non-stability.
Thật vậy, không hợp lý khi nói “sinh sinh ra, già già đi, chết chết đi” vì chúng không ổn định.
Tadavasesānaṃ pana ākāsaviññattādianipphannānaṃ yadipi paramatthato avijjamānatāya na kutoci uppatti atthi, tathāpi tathā tathā pavattarūpaṃ upādāya nesaṃ vijjamānavohārasseva hetusamuppannavohārassāpi virodhābhāvato sahetukatā vuttā.
Regarding the remaining unproduced materialities like space, intimation, etc., even though they do not ultimately exist and thus have no origin from anywhere, nevertheless, their being stated as having a cause (sahetukatā) is due to there being no contradiction in attributing a designation of 'arisen from a cause' to them, based on the specific modes of materiality's occurrence that they refer to.
Tuy nhiên, đối với các pháp còn lại như không gian, biểu tri, v.v. chưa thành tựu, mặc dù về thực tính chúng không tồn tại nên không có sự sinh khởi từ đâu cả, nhưng do sắc vận hành theo cách đó, nên để có sự gọi là tồn tại của chúng, sự gọi là do nhân sinh khởi cũng không có sự mâu thuẫn, do đó chúng được nói là có nhân.
Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘rūpāyatanaṃ…pe… rūpassa upacayo rūpassa santati kabaḷīkāro āhāro.
However, what is said in the Canon (pāḷi) in passages such as "The visible-form-sphere…pe… the increase of materiality, the continuity of materiality, edible food. These phenomena are mind-originated" (Dhs. 1202), implying that even birth is born from something, that is said with reference to its existence at the moment of materiality's arising, as seen in the functions and characteristics of the factors that generate materiality. But it is not said of aging and death because they are absent at the moment of materiality's arising.
Còn điều mà trong Pāḷi nói rằng “sắc xứ… v.v.… sự tăng trưởng của sắc, sự liên tục của sắc, thức ăn đoàn thực. Những pháp này do tâm sinh” (Dhs. 1202), v.v., sự sinh cũng được nói là sinh từ đâu đó, điều đó được nói là dựa vào sự tồn tại của chúng tại khoảnh khắc sắc sinh khởi, do thấy được chức năng và biểu hiện của các duyên sinh sắc. Còn đối với già và chết, do chúng không tồn tại tại khoảnh khắc sắc sinh khởi nên không được nói đến.
Ime dhammā cittasamuṭṭhānā’’tiādīsu (dha. sa. 1202) jātiyāpi kutoci jātattaṃ vuttaṃ, taṃ rūpajanakapaccayānaṃ kiccānubhāvalakkhaṇe diṭṭhattā rūpuppattikkhaṇe vijjamānataṃ sandhāya vuttaṃ, jarāmaraṇānaṃ pana rūpuppattikkhaṇe abhāvato na vuttaṃ.
In statements such as "These phenomena are mind-originated" (Dhammasaṅgaṇī 1202), the arising of even birth (jāti) from something is stated. This is said with reference to its presence at the moment of rūpa's arising, since it is seen in the characteristic of the efficacy and function of the conditions that generate rūpa. However, it is not stated for aging (jarā) and death (maraṇa) due to their absence at the moment of rūpa's arising.
Còn câu “Này các tỳ khưu, già và chết là vô thường, hữu vi, duyên sinh” (Saṃ. Ni. 2.20) nên được hiểu là được nói đến do đã bao gồm chính thức vận hành của thức, danh sắc, v.v. theo tiêu đề già và chết.
‘‘Jarāmaraṇaṃ, bhikkhave, aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppanna’’nti (saṃ. ni. 2.20) idaṃ pana jarāmaraṇasīsena tathāpavattaviññāṇanāmarūpādīnameva gahitattā vuttanti veditabbaṃ.
However, the statement "Aging and death, monks, are impermanent, fabricated, dependently arisen" (Saṃ. Ni. 2.20) should be understood as referring to the consciousness, mentality-materiality (nāmarūpa), etc., that occur in such a way, which are grasped under the heading of aging and death.
Điều mà sắc nội phần, điều đó là sở y; điều mà sắc ngoại phần, điều đó có sở y, có không sở y, v.v. theo cách này cũng có ba loại.
Yaṃ taṃ rūpaṃ ajjhattikaṃ, taṃ upādā, yaṃ taṃ rūpaṃ bāhiraṃ, taṃ atthi upādā, atthi no upādāti evamādinā nayenāpi tividhaṃ hoti.
Also, by such a method as "That materiality which is internal, that is grasped; that materiality which is external, that is sometimes grasped, sometimes not grasped," it is of three kinds.
Rồi, nó lại có ba loại theo cách này.
Puna taṃ sabbaṃ diṭṭhasutamutaviññātavasena catubbidhaṃ hoti.
Again, all of it is of four kinds by way of seen, heard, sensed, and cognized.
Rồi, tất cả điều đó lại có bốn loại theo cách được thấy, được nghe, được ngửi/nếm/xúc chạm, được biết.
Tattha rūpāyatanaṃ diṭṭhaṃ nāma, saddo sutaṃ nāma, gandharasaphoṭṭhabbāni patvāva gahetabbato mutaṃ nāma, sesaṃ manasā viññātabbato viññātaṃ nāma.
Among these, the visible-form-sphere is called seen; sound is called heard; smell, taste, and tangible objects are called sensed because they are apprehended by coming into contact; the remainder is called cognized because it is cognized by the mind.
Trong đó, sắc xứ được gọi là được thấy (diṭṭhaṃ); tiếng được gọi là được nghe (sutaṃ); hương, vị, xúc chạm được gọi là được ngửi/nếm/xúc chạm (mutaṃ) do chỉ có thể nắm bắt được khi tiếp xúc; phần còn lại được gọi là được biết (viññātaṃ) do được biết bằng ý.
Tathā rūparūpacatukkādivasena catubbidhaṃ, tattha aṭṭhārasavidhaṃ nipphannaṃ rūparūpaṃ nāma, ākāso paricchedarūpaṃ nāma, viññattidvayaṃ, lahutādittayañca vikārarūpaṃ nāma, upacayādicatubbidhaṃ lakkhaṇarūpaṃ nāma.
Likewise, it is of four kinds by way of materiality-materiality tetrad, etc. Among these, the eighteen kinds of produced materiality are called materiality-materiality (rūparūpa); space is called delimiting materiality (paricchedarūpa); the two types of intimation and the triad of lightness, etc., are called modifying materiality (vikārarūpa); the four kinds of characteristic materiality beginning with increase (upacaya) are called characteristic materiality (lakkhaṇarūpa).
Cũng vậy, có bốn loại theo cách sắc-sắc tứ, v.v. Trong đó, mười tám loại sắc đã thành tựu được gọi là sắc-sắc (rūparūpaṃ); không gian được gọi là sắc phân biệt (paricchedarūpaṃ); hai loại biểu tri và ba loại nhẹ nhàng, v.v. được gọi là sắc biến dạng (vikārarūpaṃ); bốn loại sắc tướng như tăng trưởng, v.v. được gọi là sắc tướng (lakkhaṇarūpaṃ).
Tathā hadayavatthu vatthu, na dvāraṃ nāma, viññattidvayaṃ dvāraṃ, na vatthu nāma, cakkhādayo pañca pasādā vatthu ceva dvārañca nāma, sesaṃ neva vatthu na dvāraṃ nāmāti evamādinā nayena catubbidhaṃ.
Likewise, it is of four kinds by such a method as: the heart-base is a base, not a door; the two types of intimation are a door, not a base; the five sensitive materialities beginning with the eye are both a base and a door; the remainder is neither a base nor a door.
Cũng vậy, ý vật là y xứ, không phải môn; hai loại biểu tri là môn, không phải y xứ; năm tịnh sắc như nhãn căn, v.v. là y xứ và cũng là môn; phần còn lại không phải y xứ cũng không phải môn, v.v. theo cách này có bốn loại.
Taṃ puna cakkhusotaghānajivhākāyamanaindriyaviññeyyavasena chabbidhaṃ.
Again, that is of six kinds by way of being cognizable by the eye, ear, nose, tongue, body, and mind faculties.
Rồi, nó lại có sáu loại theo cách được biết bởi nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý quyền.
Sattaviññāṇadhātuviññeyyavasena sattavidhaṃ.
It is of seven kinds by way of being cognizable by the seven consciousness-elements (viññāṇadhātu).
Có bảy loại theo cách được biết bởi bảy thức giới.
Tadeva manoviññāṇadhātuviññeyyaṃ bhūtopādāyavasena dvidhā katvā aṭṭhavidhaṃ hoti.
The same, being cognizable by the mind-consciousness element, when divided into two by way of primary and derived materiality, becomes of eight kinds.
Chính điều đó, được biết bởi ý thức giới, được chia làm hai theo phương diện đại hiển và sở y, nên có tám loại.
Tattha hi āpodhātu manoviññāṇeneva viññeyyaṃ bhūtarūpaṃ nāma, itaraṃ pasādasahitasukhumarūpaṃ manoviññāṇaviññeyyopādāyarūpaṃ nāma.
Indeed, therein, the water element is called primary matter knowable only by mind-consciousness. The other, subtle matter together with the sense-faculties, is called derivative matter knowable by mind-consciousness.
Ở đó, thủy đại (āpodhātu) là sắc đại hiển nhiên (bhūtarūpa) chỉ có thể nhận biết bằng ý thức (manoviññāṇa), còn sắc tế vi kèm theo tịnh sắc (pasādasahitasukhumarūpa) là sắc y sinh (upādāyarūpa) có thể nhận biết bằng ý thức.
Tadeva puna manoviññāṇaviññeyyopādāyarūpaṃ indriyānindriyavasena dvidhā katvā navavidhaṃ hoti.
That same derivative matter knowable by mind-consciousness, moreover, having been divided into two by way of faculties and non-faculties, becomes ninefold.
Chính cái sắc y sinh có thể nhận biết bằng ý thức đó, lại được chia làm hai loại theo cách thức là căn và phi căn, trở thành chín loại.
Taṃ puna pasādavisayaāpodhātubhāvahadayajīvitaparicchedavikāralakkhaṇaāhāravasena dasavidhaṃ hoti.
That (matter), again, by way of sense-faculties, sense-objects, the water element, sex, heart-basis, life-faculty, delimitation, intimation, characteristics, and nutriment, becomes tenfold.
Cái đó lại theo cách thức là tịnh sắc, cảnh sắc, thủy đại, sắc tính, sắc ý vật, sắc mạng quyền, sắc giới hạn, sắc biến hóa, sắc tướng và sắc vật thực, trở thành mười loại.
Tadeva puna cakkhāyatanaṃ sotāyatanaṃ ghānāyatanaṃ jivhāyatanaṃ kāyāyatanaṃ rūpāyatanaṃ saddāyatanaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ dhammāyatananti evaṃ āyatanato ekādasavidhaṃ hoti, tathā dhātuvasena.
That same (matter), again, by way of sense-bases (āyatana) — namely, eye-base, ear-base, nose-base, tongue-base, body-base, visible-object base, sound-base, odour-base, taste-base, tangible-object base, and dhamma-base — thus becomes elevenfold, and similarly by way of elements (dhātu).
Chính cái đó lại theo cách thức xứ (āyatana) trở thành mười một loại, như nhãn xứ, nhĩ xứ, tỷ xứ, thiệt xứ, thân xứ, sắc xứ, thanh xứ, hương xứ, vị xứ, xúc xứ và pháp xứ; cũng như theo cách thức giới (dhātu).
Tattha āpodhātuvivajjitabhūtattayaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ phoṭṭhabbadhātu ‘‘kāyaviññeyyaṃ, kāyaviññāṇaviññeyya’’nti ca vuccati, sukhumarūpaṃ dhammāyatanaṃ dhammadhātūti, tadeva pasādasahitaṃ ‘‘manoviññeyyaṃ, manoviññāṇaviññeyya’’nti ca vuttaṃ.
Therein, the three primary elements excluding the water element are called the tangible-object base and the tangible-object element, which are "knowable by the body" and "knowable by body-consciousness." Subtle matter is called the dhamma-base and dhamma-element, and that same (subtle matter) together with the sense-faculties is also said to be "knowable by the mind" and "knowable by mind-consciousness."
Ở đó, ba đại hiển nhiên trừ thủy đại (āpodhātu) được gọi là xúc xứ (phoṭṭhabbāyatana) và xúc giới (phoṭṭhabbadhātu), là “cái có thể nhận biết bằng thân (kāya)”, “cái có thể nhận biết bằng thân thức (kāyaviññāṇa)”; sắc tế vi (sukhumarūpa) được gọi là pháp xứ (dhammāyatana) và pháp giới (dhammadhātu), chính cái đó kèm theo tịnh sắc (pasāda) được gọi là “cái có thể nhận biết bằng ý (mana)”, “cái có thể nhận biết bằng ý thức (manoviññāṇa)”.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại thì dễ hiểu.
Kasmā panettha āpodhātuvivajjitānaññeva bhūtānaṃ phoṭṭhabbatā vuttā, nanu āpodhātupi sītavasena phusitvā veditabbāti?
Why is tangibility here stated only for the primary elements excluding the water element? Is not the water element also knowable by touch, by way of coldness?
Vì sao ở đây chỉ nói ba đại hiển nhiên trừ thủy đại là xúc, há chẳng phải thủy đại cũng có thể nhận biết bằng cách xúc chạm theo cách lạnh sao?
Na sītassāpi tejodhātuttā.
No, because coldness is also the fire element.
Không, bởi vì cái lạnh cũng là hỏa đại.
Uṇhameva hi sītanti byapadissati.
Indeed, it is heat itself that is designated as cold.
Thật vậy, chính cái nóng được gọi là lạnh.
Kaṭhinākaṭhinataṃ upādāya rukkhādiviraḷacchāyā viya, taṃ vā upādāya sandacchāyādi, aññathā kassetaṃ sītattaṃ sabhāvaṃ siyā.
This is like the sparse shade of trees etc., or thick shade, due to hardness or non-hardness; otherwise, whose inherent nature would this coldness be?
Tùy theo độ cứng hay mềm, giống như bóng cây thưa thớt, v.v., hoặc dựa vào đó mà có bóng râm mát, v.v., nếu không thì cái lạnh ấy là tự tính của ai?
‘‘Āpodhātuyā’’ iti ce.
If it is said, "It belongs to the water element."
Nếu nói: “Là của thủy đại”.
Yadi evaṃ uṇhodakādīsu āpattaṃ na siyā āpotejānañca sahapavattānaṃ viruddhalakkhaṇattā, na ca sā tejosannidhāne sītattaṃ vihāya tiṭṭhati.
If so, it would not apply to hot water and so on, because the water and fire elements, though co-arising, have contradictory characteristics. And it (the water element) does not remain with coldness when in the proximity of the fire element.
Nếu vậy, thì trong nước nóng, v.v., sẽ không có sự xuất hiện, bởi vì thủy đại và hỏa đại cùng hiện hữu có đặc tính đối nghịch, và nó không tồn tại bằng cách từ bỏ tính lạnh khi có sự hiện diện của hỏa đại.
Na hi sabhāvā kenaci sahabhāvena taṃsabhāvaṃ jahanti abhāvāpattito, nāpissā sītabhāvaṃ muñcitvā aparasabhāvo atthi, yena sahabhāvo yujjeyya.
For inherent natures do not abandon their own nature due to any co-arising, as that would lead to non-existence. Nor is there another nature for it apart from the state of being cold, with which a co-arising could be justified.
Thật vậy, các tự tính không từ bỏ tự tính của mình do bất kỳ sự cùng hiện hữu nào, vì sẽ dẫn đến sự không tồn tại, cũng không có tự tính nào khác ngoài tính lạnh của nó, mà với đó sự cùng hiện hữu có thể hợp lý.
Yadi siyā ‘‘āpo sītatta’’nti, bhāvadvayaṃ siyā aññoññavilakkhaṇasabhāvattā bhāvassa, athāpi na sītattaṃ, āpodhātuyā sarūpaṃ sītaguṇo, so ca uṇhasannidhāne vigacchati, guṇīrūpameva tiṭṭhatīti ce?
If "water is coldness" were the case, there would be two states, as the inherent natures of states are mutually distinct. If, alternatively, it is not coldness itself, but coldness is an attribute (guṇa) that is the inherent nature (sarūpa) of the water element, and this (attribute) vanishes in the proximity of heat, while the substance (guṇī) itself remains — what then?
Nếu có thể nói: “Nước là lạnh”, thì sẽ có hai trạng thái với tự tính khác biệt lẫn nhau của trạng thái, hoặc nếu không phải là lạnh, thì tính lạnh là bản chất của thủy đại, và nó biến mất khi có sự hiện diện của cái nóng, chỉ còn lại bản chất của cái có phẩm tính sao?
Tadā tahiṃ sayaṃ aphoṭṭhabbāva āpodhātu, na niyataphassavatīti ca siyā, yo ca sītaphasso guṇoti suvutto, so amhehi tejodhātuvisesoti.
Then, the water element therein would be intrinsically intangible and not possess a constant touch, and this would imply that cold touch, which is well-defined as an attribute, is considered by us as a specific type of fire element.
Nếu vậy, thì thủy đại ở đó tự nó không phải là xúc, và cũng có thể nói rằng nó không có xúc chạm nhất định, và cái xúc lạnh được nói là phẩm tính, thì đối với chúng ta, đó là một loại đặc biệt của hỏa đại.
Ayameva visesoti ce, nanu sītattaṃ, uṇhattañca aññoññaviruddhaṃ, kathaṃ tejodhātuyā sabhāvaṃ siyāti?
If it is argued that this is the specific distinction, are not coldness and heat mutually contradictory? How can they be the inherent nature of the fire element?
Nếu nói: “Đây chính là điểm khác biệt”, há chẳng phải tính lạnh và tính nóng đối nghịch nhau, làm sao có thể là tự tính của hỏa đại được?
Nāyaṃ doso ekakalāpe tesaṃ sambhavābhāvato, bhinnakalāpesu pana pavattiyaṃ ālokandhakāranīlapītādīnaṃ vaṇṇāyatanatā viya tejodhātuttaṃ na virujjhatīti.
This is not a fault, because they cannot arise together in a single kalāpa. But when they occur in separate kalāpas, like the visible-object nature of light and darkness, blue and yellow, etc., the state of being the fire element is not contradictory.
Đây không phải là lỗi, vì chúng không thể cùng tồn tại trong một kalāpa (tập hợp vi tế), nhưng trong sự hiện hữu của các kalāpa khác nhau, giống như các đối tượng màu sắc như sáng, tối, xanh, vàng, v.v., thì tính hỏa đại không đối nghịch.
Yadi āpodhātuyā na sītattaṃ sarūpaṃ, kiṃ panassā sarūpanti?
If coldness is not the inherent nature of the water element, then what is its inherent nature?
Nếu tính lạnh không phải là bản chất của thủy đại, vậy bản chất của nó là gì?
Dravatā.
Fluidity.
Tính lỏng.
Yadi evaṃ dravatāpi phusitvā ñātabbato phoṭṭhabbaṃ siyāti?
If so, would fluidity also be tangible, as it is known by touch?
Nếu vậy, thì tính lỏng cũng là xúc vì có thể nhận biết bằng cách xúc chạm sao?
Na sītādiṃ phusitvā manasāva vaṇṇaṃ disvā ñātabbato.
No, it is known mentally, like seeing a colour, by touching coldness etc.
Không, nó được nhận biết bằng ý (mana) sau khi xúc chạm cái lạnh, v.v., giống như nhìn thấy màu sắc.
Andhakāre sayantā hi atisītalatāya pattādiṃ phusitvā ‘‘udakaṃ etthā’’ti āsaṅkitā honti, udakaṃ vā phusitvā sappādisaññino, tasmā aphoṭṭhabbameva āpodhātu, itarabhūtattayameva phoṭṭhabbanti gahetabbaṃ.
Indeed, those sleeping in the dark, touching leaves etc. due to extreme coldness, suspect, "There is water here," or touching water, they mistake it for a snake etc. Therefore, the water element should be understood as intangible, and only the other three primary elements as tangible.
Thật vậy, những người nằm trong bóng tối, do quá lạnh mà xúc chạm lá cây, v.v., thì nghi ngờ “có nước ở đây”, hoặc xúc chạm nước thì lầm tưởng là rắn, v.v. Do đó, phải hiểu rằng thủy đại không phải là xúc, mà chỉ có ba đại hiển nhiên còn lại là xúc.
Kiṃ panetaṃ bhūtattayaṃ ekato ārammaṇaṃ katvā kāyaviññāṇaṃ uppajjituṃ sakkoti, na sakkotīti?
Can body-consciousness arise by making these three primary elements together into an object, or can it not?
Vậy thân thức có thể sinh khởi bằng cách lấy ba đại hiển nhiên này làm đối tượng cùng một lúc hay không?
Na sakkoti.
It cannot.
Không thể.
Ābhujitavasena vā ussadavasena vā tesu ekamevārammaṇaṃ katvā uppajjanato.
Because it arises making only one of them its object, either by way of specific focus or by way of predominance.
Vì nó sinh khởi bằng cách lấy từng cái một trong số đó làm đối tượng, theo cách tập trung hoặc theo cách nổi trội.
Ābhujitavasena hi odanathāliyaṃ sitthaṃ gahetvā thaddhamudubhāvaṃ vīmaṃsantassa, uṇhodakabhājane vā hatthaṃ otāretvā uṇhabhāvaṃ vīmaṃsantassa, uṇhasamaye vā vātapānaṃ vivaritvā vātena sarīraṃ paharāpentassa ca tattha tattha kiñcāpi itaraṃ bhūtattayampi atthi, yathābhujitaṃ pana taṃtaṃpathavītejovāyodhātumeva yathākkamaṃ ārabbha kāyaviññāṇaṃ uppajjati.
Indeed, when one tests the hard or soft state by taking a grain of rice from a pot of cooked rice, or tests the hot state by putting a hand into a vessel of hot water, or in hot weather, opens a window and lets the wind strike the body — in these cases, although the other three primary elements are also present, body-consciousness arises making that particular earth, fire, or air element, as specifically focused upon, its object respectively.
Thật vậy, theo cách tập trung, khi một người lấy một hạt cơm trong nồi cơm để kiểm tra độ cứng mềm, hoặc nhúng tay vào bình nước nóng để kiểm tra độ nóng, hoặc vào mùa nóng, mở cửa sổ để gió thổi vào cơ thể, thì ở mỗi trường hợp đó, mặc dù có ba đại hiển nhiên khác cũng hiện diện, nhưng thân thức sinh khởi tuần tự bằng cách lấy chính địa đại, hỏa đại, phong đại tương ứng làm đối tượng theo cách đã tập trung.
Evaṃ ābhujitavasena ārammaṇaṃ karoti nāma.
This is how it is said to make an object by way of specific focus.
Như vậy, gọi là làm đối tượng theo cách tập trung.
Ussadavasena pana bhuñjanasamaye sakkharaṃ ḍaṃsantassa, magge vā aggiṃ akkamantassa, balavavātena vā kaṇṇasakkhaliyampi paharantassa ca tattha tattha kiñcāpi itarabhūtattayampi atthi, yathāussadaṃ pana taṃtaṃpathavītejovāyodhātumevārabbha yathākkamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati.
By way of predominance, however, when one bites on a grain of sand during a meal, or steps on fire on the road, or when a strong wind strikes even the earlobe — in these cases, although the other three primary elements are also present, body-consciousness arises making that particular earth, fire, or air element, as predominant, its object respectively.
Còn theo cách nổi trội, khi một người cắn phải sạn trong khi ăn, hoặc dẫm lên lửa trên đường, hoặc bị gió mạnh thổi vào tai, thì ở mỗi trường hợp đó, mặc dù có ba đại hiển nhiên khác cũng hiện diện, nhưng thân thức sinh khởi tuần tự bằng cách lấy chính địa đại, hỏa đại, phong đại tương ứng làm đối tượng theo cách nổi trội.
Aggimhi vā nimuggasakalasarīrassa yadipi ekappahārena agginā kāyo ghaṭṭīyati, yasmiṃ yasmiṃ pana ṭhāne kāyappasādo ussanno hoti, yattha yattha vā pana visayaghaṭṭanānighaṃso balavā hoti, tattha tattheva paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, pacchā itaraṭṭhānesu.
Or, if a person's entire body is immersed in fire, even if the body is struck by fire at once, body-consciousness arises first in those places where the body-sensitivity is predominant, or where the impact and friction of the object are strong; afterwards, it arises in other places.
Hoặc khi toàn bộ cơ thể bị ngâm trong lửa, mặc dù cơ thể bị lửa chạm vào cùng một lúc, nhưng thân thức sinh khởi trước tiên ở những nơi mà thân tịnh sắc nổi trội, hoặc ở những nơi mà sự va chạm của đối tượng mạnh mẽ, sau đó mới ở những nơi khác.
Khaṇaparittatāya pana sahasā parivattitvā uppajjanavasena ekappahārena sakalasarīraṃ ḍayhamānaṃ viya khāyati.
But due to the extreme brevity of moments, by turning around swiftly, it appears as if the entire body is burning at once.
Tuy nhiên, do tính chất vô cùng ngắn ngủi, nó sinh khởi rất nhanh chóng, nên có vẻ như toàn bộ cơ thể bị đốt cháy cùng một lúc.
Na hi ekasmiṃ khaṇe bahūni viññāṇāni uppajjanti, byāpetvā vā ekaṃ.
For many consciousnesses do not arise in one moment, nor does one consciousness pervade (the whole body).
Thật vậy, không có nhiều thức sinh khởi trong cùng một khoảnh khắc, hoặc một thức lan tỏa.
Ekekasmiṃ pana avinibbhoge kāyadasake ekameva kāyaviññāṇaṃ ussadavasena uppajjati, evaṃ itaravatthūsupi viññāṇānaṃ avinibbhoge padese ekekānameva uppatti veditabbā.
Rather, in each indivisible body-decad, only one body-consciousness arises by way of predominance. Similarly, in other objects, the arising of individual consciousnesses in indivisible regions should be understood.
Trong mỗi thân thập pháp (kāyadasaka) không thể tách rời, chỉ có một thân thức sinh khởi theo cách nổi trội; cũng vậy, trong các đối tượng khác, sự sinh khởi của từng thức một ở những nơi không thể tách rời phải được hiểu.
Evaṃ ussadavasena ārammaṇaṃ karoti nāma.
This is how it is said to make an object by way of predominance.
Như vậy, gọi là làm đối tượng theo cách nổi trội.
Kena pana cittassa ārammaṇasaṅkanti hotīti?
By what, moreover, does the transference of the mind's object occur?
Vậy sự chuyển dịch đối tượng của tâm xảy ra bằng cách nào?
Ajjhāsayato, visayādhimattato vā.
By intention (ajjhāsaya) or by the intense nature of the object (visayādhimatta).
Do ý muốn (ajjhāsaya) hoặc do đối tượng quá mạnh (visayādhimatta).
Nānāṭhānesu hi cittapaṭimādīni passitukāmassa paṭhamaṃ ekaṭṭhāne disvā tato itaraṭṭhānesu ca rūpāni passituṃ sarasenāvajjanaṃ uppajjati.
Indeed, for one who wishes to see mind-images etc. in various places, after seeing them in one place first, an inclination (āvajjana) naturally arises to see forms in other places as well.
Thật vậy, đối với người muốn nhìn thấy các bức tượng tâm, v.v., ở nhiều nơi, sau khi nhìn thấy ở một nơi trước, thì sự chú ý tự nhiên sinh khởi để nhìn thấy các sắc ở những nơi khác.
Evaṃ ajjhāsayato saṅkanti hoti.
Thus, transference occurs by way of intention.
Như vậy, sự chuyển dịch xảy ra do ý muốn.
Rūpārammaṇaṃ pana mahantampi passantassa sabbatūriyanigghose uṭṭhite taṃ vā suṇantassa manuññāmanuññe adhimattagandharasaphoṭṭhabbe indriyesu ghaṭṭite itaritare cittaṃ saṅkamati, evaṃ visayādhimattato saṅkanti hotīti ayamettha saṅgahato vinicchayo.
However, when one is observing a large visible object, or hearing all kinds of musical instruments sounding, or when pleasant or unpleasant, intense odours, tastes, or tangibles impact the sense faculties, the mind transfers from one to the other. Thus, transference occurs by way of the intense nature of the object. This is the concise determination here.
Còn khi nhìn thấy một đối tượng sắc lớn, hoặc khi nghe tất cả tiếng nhạc cụ vang lên, hoặc khi các đối tượng hương, vị, xúc quá mạnh, dù dễ chịu hay khó chịu, chạm vào các căn, thì tâm chuyển sang cái này cái kia. Như vậy, sự chuyển dịch xảy ra do đối tượng quá mạnh. Đây là sự phân định tóm tắt ở đây.
Suññato, pana atītādivasena paccekaṃ anantappabhedato ca vinicchayo cittavibhattiyaṃ vuttanayānusārena yathānurūpaṃ veditabbo.
However, from the perspective of emptiness (suññata) and by way of the past etc., the determination should be understood as infinitely diversified individually, in accordance with the method explained in the chapter on the classification of consciousness (cittavibhatti).
Còn sự phân định theo cách không (suñña) và theo vô số phân loại tùy theo quá khứ, v.v., phải được hiểu một cách thích hợp theo phương pháp đã nói trong phần phân loại tâm (cittavibhatti).
Samuṭṭhānato, panettha bhavayonīsu pavattikkamato ca pakiṇṇakakathā veditabbā – catusamuṭṭhānikāni hi rūpāni uppajjamānāni dvīsu bhavesu catūsu yonīsu dasakādikalāpavaseneva paṭisandhippavattīsu yathāsambhavaṃ samuppajjanti.
Herein, a miscellaneous discourse should be understood from the perspective of origination (samuṭṭhāna) and the successive occurrence in states of existence (bhava) and wombs (yoni) – for generated matter, arising, appears in the two existences (bhava) and four wombs (yoni) in the form of decads etc., as far as possible, at conception and during existence.
Ở đây, câu chuyện tạp (pakiṇṇakakathā) về sự sinh khởi và tiến trình hiện hữu trong các cõi và thai tạng phải được hiểu – thật vậy, các sắc có bốn nguồn gốc khi sinh khởi, trong hai cõi hiện hữu và bốn thai tạng, chúng sinh khởi tùy theo khả năng trong các tập hợp thập pháp (dasakakalāpa) trong các tiến trình tái tục và hiện hành.
Tattha kammajesu tāva vīsatiyā kāmāvacarakusalākusalehi kāmalokeyeva saṃsedajānaṃ, opapātikānañca cha vatthūni, bhāvadvaye aññataraṃ, jīvitañcāti aṭṭha rūpāni yathāsambhavaṃ paṭisandhito paṭṭhāya pātubhavanti.
Therein, out of the twenty kammas that are wholesome and unwholesome kāmāvacara (sensory realm) kammas, eight kinds of matter — namely, the six bases for those born from moisture and spontaneously arisen beings in the kāma-loka, one of the two sexes, and life-faculty — appear as far as possible from the moment of rebirth onwards.
Ở đó, trong các sắc do nghiệp (kammaja), từ hai mươi nghiệp thiện và bất thiện dục giới, sáu ý vật (vatthu) của chúng sinh thấp sinh (saṃsedaja) và hóa sinh (opapātika) chỉ trong cõi dục, một trong hai sắc tính (bhāva), và mạng quyền (jīvita) – tức là tám sắc – xuất hiện tùy theo khả năng, bắt đầu từ khi tái tục.
Tāni ca suddhaṭṭhakaṃ, jīvitañca jīvitanavakaṃ, tadeva navakaṃ cakkhunā saha cakkhudasakaṃ, sotena sotadasakaṃ, ghānena ghānadasakaṃ, jivhāya jivhādasakaṃ, kāyena kāyadasakaṃ, hadayavatthunā vatthudasakaṃ, bhāvaññatarena bhāvadasakañcāti nava kalāpā hutvā uppajjanti.
These arise as nine kalāpas: the pure octad (suddhaṭṭhaka), and the life nonad (jīvitanavaka) comprising the pure octad and vitality (jīvita). This same nonad, together with the eye, is the eye decad (cakkhudasaka); with the ear, the ear decad (sotadasaka); with the nose, the nose decad (ghānadasaka); with the tongue, the tongue decad (jivhādasaka); with the body, the body decad (kāyadasaka); with the heart-base, the base decad (vatthudasaka); and with one of the sex-bases, the sex decad (bhāvadasaka).
Và những cái đó là Bát thuần (suddhaṭṭhaka), và Cửu sinh mạng (jīvitanavaka); chính cửu ấy cùng với mắt là Thập nhãn (cakkhudasaka), cùng với tai là Thập nhĩ (sotadasaka), cùng với mũi là Thập tỷ (ghānadasaka), cùng với lưỡi là Thập thiệt (jivhādasaka), cùng với thân là Thập thân (kāyadasaka), cùng với ý vật là Thập ý vật (vatthudasaka), và cùng với một trong hai tính là Thập tính (bhāvadasaka) — như vậy, chúng sinh khởi thành chín nhóm (kalāpa).
Napuṃsakānaṃ panettha bhāvadasakaṃ natthi, tathā jaccandhādīnaṃ cakkhusotaghānadasakāni.
For neuter individuals, there is no sex decad here. Likewise, for those born blind, etc., there are no eye, ear, or nose decads.
Ở đây, đối với người lưỡng tính (napuṃsaka) thì không có Thập tính (bhāvadasaka); cũng vậy, đối với người mù bẩm sinh (jaccandha) và những người khác thì không có Thập nhãn (cakkhudasaka), Thập nhĩ (sotadasaka), Thập tỷ (ghānadasaka).
Evaṃ aṇḍajajalābujānampi, tesaṃ pana paṭisandhicittena saha kāyavatthubhāvadasakāneva uppajjanti, tato pavattikāle jīvitanavakacakkhudasakādīni yathānurūpaṃ uppajjanti.
Similarly for egg-born and womb-born beings; for them, only the body, base, and sex decads arise with the rebirth-linking consciousness. Thereafter, during the continuance phase, the life nonad, eye decad, etc., arise accordingly.
Cũng vậy đối với loài sinh từ trứng (aṇḍaja) và loài sinh từ bọc thai (jalābuja); nhưng đối với chúng, cùng với tâm tái tục (paṭisandhicitta) chỉ có Thập thân (kāyadasaka), Thập ý vật (vatthudasaka), Thập tính (bhāvadasaka) sinh khởi; sau đó, trong thời kỳ diễn tiến (pavattikāla), Cửu sinh mạng (jīvitanavaka), Thập nhãn (cakkhudasaka), v.v. sinh khởi tùy theo sự thích hợp.
Rūpabhave pana ghānadasakādittayaṃ, bhāvadasakadvayaṃ, udaragginavakañca natthi, sesāni pañcahi rūpāvacarakusalakammehi paṭisandhito pabhuti uppajjanti.
However, in the Fine-Material existence, the three such as the decade of smell, the two such as the decade of sex, and the ennead of digestive fire do not exist; the remaining ones arise from the moment of rebirth (paṭisandhi) onwards due to the five wholesome kamma of the Fine-Material Sphere.
Còn trong cõi Sắc (rūpabhava) thì không có ba nhóm Thập tỷ (ghānadasaka), v.v., không có hai nhóm Thập tính (bhāvadasaka) và Cửu hỏa bụng (udaragginavaka); những nhóm còn lại sinh khởi từ khi tái tục do năm nghiệp thiện sắc giới (rūpāvacarakusalakamma).
Aññaññīnaṃ pana pañcamajjhānakusalena jīvitanavakameva.
For others, however, only the ennead of vitality arises from the wholesome kamma of the fifth jhāna.
Nhưng đối với các vị khác (aññaññīnaṃ) thì chỉ có Cửu sinh mạng (jīvitanavaka) do nghiệp thiện thiền thứ năm.
Evaṃ kāmarūpāvacarakammasamuṭṭhitā nava rūpakalāpā dvīsu bhavesu catūsu yonīsu yathāsambhavaṃ paṭisandhito paṭṭhāya yāva cuticittoparisattarasamacittassa ṭhiti, tāva cittassa uppādaṭhitibhaṅgasaṅkhātesu tīsu khaṇesu nirantaraṃ ajjhattasantāne eva uppajjanti, tato pabhuti anuppajjitvā cuticittena saha nirujjhanti.
Thus, these nine rūpa-kalāpas, generated by kamma in the Sense-Sphere and Fine-Material Sphere, arise according to possibility in the two existences and four types of birth, continuously within one's own continuum, from the moment of rebirth until the persistence of the seventeenth mind-moment after the death-consciousness, during the three moments of mind, namely arising, persistence, and dissolution; thereafter, they cease to arise and pass away together with the death-consciousness.
Như vậy, chín nhóm sắc (rūpakalāpa) do nghiệp (kamma) sinh khởi trong cõi Dục (kāma) và cõi Sắc (rūpa) trong bốn loài sinh (yoni) tùy theo sự hiện hữu, từ khi tái tục cho đến khi tâm tử (cuticitta) ở sát na thứ mười bảy sau tâm tử dừng lại, chúng sinh khởi liên tục trong tự thân ở ba sát na gọi là sinh, trụ, diệt của tâm; từ đó trở đi chúng không sinh khởi nữa và diệt cùng với tâm tử.
Cittajāni pana pañcavokārabhave dvipañcaviññāṇaāruppavipākavajjitapañcasattaticittehi attano attano uppattikkhaṇe eva samuṭṭhāpitāni paṭhamabhavaṅgamupādāya cuticittapariyosānaṃ ajjhattasantāne eva suddhaṭṭhakaṃ, tadeva kāyaviññattiyā saha kāyaviññattinavakaṃ, vacīviññattisaddehi vacīviññattidasakaṃ, lahutādittayena lahutādekādasakaṃ, kāyaviññattilahutādīhi dvādasakaṃ, vacīviññattisaddalahutādīhi terasakañcāti cha kalāpā hutvā yathāyogaṃ pavattanti.
As for those generated by mind, they are generated at their respective moments of arising by the fifty-seven consciousnesses, excluding the ten sense-consciousnesses and the Āruppa-vipāka consciousnesses, from the first bhavaṅga onwards until the death-consciousness, and manifest within one's own continuum as the pure ennead (suddhaṭṭhaka), that same pure ennead together with kāyaviññatti as the ennead of kāyaviññatti, together with vacīviññatti and sound as the decade of vacīviññatti, together with the trio of lightness, etc., as the eleven-fold group of lightness, etc., together with kāyaviññatti and lightness, etc., as the twelve-fold group, and together with vacīviññatti, sound, and lightness, etc., as the thirteen-fold group—thus, six kalāpas arise appropriately.
Còn các sắc do tâm (cittajā) sinh khởi trong cõi Ngũ uẩn (pañcavokārabhava) do năm mươi bảy tâm trừ hai ngũ song thức (dvipañcaviññāṇa) và tâm quả vô sắc (āruppavipākacitta) tạo ra ngay trong sát na sinh của chính chúng, từ tâm hữu phần đầu tiên cho đến cuối tâm tử, chúng sinh khởi trong tự thân thành sáu nhóm (kalāpa) tùy theo sự thích hợp: Bát thuần (suddhaṭṭhaka), chính nó cùng với thân biểu tri (kāyaviññatti) là Cửu thân biểu tri (kāyaviññattinavaka), cùng với khẩu biểu tri (vacīviññatti) và tiếng (sadda) là Thập khẩu biểu tri (vacīviññattidasaka), cùng với ba yếu tố nhẹ nhàng, v.v. là Thập nhất nhẹ nhàng (lahutādekādasaka), cùng với thân biểu tri và nhẹ nhàng, v.v. là Thập nhị (dvādasaka), cùng với khẩu biểu tri, tiếng và nhẹ nhàng, v.v. là Thập tam (terasaka).
Rūpajanakacittesu cettha somanassasahagatakāmāvacarajavanāni iriyāpathaviññattihasanasahitaṃ sabbaṃ cittajarūpaṃ samuṭṭhāpenti, sesakāmāvacarajavanābhiññāvoṭṭhabbanāni hasanavajjaṃ, appanājavanāni ca iriyāpathādivirahitameva, yathāpavattaṃ pana iriyāpathaṃ avinassamānaṃ upatthambhenti.
Among the consciousnesses that generate rūpa here, the javana consciousnesses of the Sense-Sphere accompanied by joy generate all cittaja rūpa, including the deportment-manifestation (iriyāpatha-viññatti) and smiling; the remaining javana consciousnesses of the Sense-Sphere and abhiññā-voṭṭhabbana consciousnesses generate all except smiling; and the appanā javana consciousnesses generate all except deportment, etc. However, they support the deportment that is occurring, preventing its collapse.
Ở đây, trong các tâm sinh sắc, các tâm Tốc hành dục giới đồng với hỷ (somanassasahagatakāmāvacarajavana) tạo ra tất cả các sắc do tâm sinh (cittajarūpa) cùng với biểu tri oai nghi (iriyāpathaviññatti) và sự mỉm cười (hasana); các tâm Tốc hành dục giới còn lại và tâm Thắng trí (abhiññā), tâm Khai ý môn (voṭṭhabbana) thì trừ sự mỉm cười; còn các tâm Tốc hành nhập định (appanājavanāni) thì không có oai nghi, v.v., nhưng chúng hỗ trợ oai nghi đang diễn tiến không bị hoại diệt.
Sesāni pana rūpāvacaravipākamanodhātutadārammaṇāni ekūnavīsati tampi na karonti, suddhaṭṭhakaṃ, saddanavakaṃ, lahutādekādasakaṃ, saddalahutādidvādasakañcāti cattāro kalāpe uppādenti, tatthāpi sabbesampi paṭisandhicittāni, arahantānaṃ cuticittāni, arūpabhavūpapannāni ca na kiñci rūpaṃ samuṭṭhāpenti, āruppavipākadvipañcaviññāṇāni sabbathā na uppādentīti.
The remaining nineteen, namely the rūpāvacara vipāka, Manodhātu, and tadārammaṇa consciousnesses, do not even do that, but instead generate four kalāpas: the pure ennead, the ennead of sound, the eleven-fold group of lightness, etc., and the twelve-fold group of sound and lightness, etc. Even among these, all paṭisandhi consciousnesses, the cuti consciousnesses of Arahants, and those born in the Formless Sphere do not generate any rūpa; and the Āruppa-vipāka and ten sense-consciousnesses do not generate anything at all.
Còn mười chín tâm còn lại là tâm quả sắc giới (rūpāvacaravipāka), ý giới (manodhātu) và tâm Na diên (tadārammaṇa) thì không tạo ra cả những thứ đó, chúng sinh ra bốn nhóm: Bát thuần (suddhaṭṭhaka), Cửu tiếng (saddanavaka), Thập nhất nhẹ nhàng (lahutādekādasaka), Thập nhị tiếng và nhẹ nhàng (saddalahutādidvādasaka); ngay cả trong đó, tất cả các tâm tái tục (paṭisandhicitta), các tâm tử của bậc A-la-hán (arahantānaṃ cuticittāni), và các tâm sinh trong cõi Vô sắc (arūpabhava) thì không tạo ra bất kỳ sắc nào; các tâm quả vô sắc (āruppavipāka) và hai ngũ song thức (dvipañcaviññāṇa) thì hoàn toàn không tạo ra sắc nào cả.
Āhārajāni pana kāmabhave eva ajjhohaṭāhāre ṭhitena ṭhitippattena ojāsaṅkhātena āhārena samuṭṭhitāni ajjhattasantāne eva suddhaṭṭhakaṃ, lahutādekādasakañcāti dve kalāpā hutvā yāvatāyukaṃ pavattanti, na rūpabhūmiyaṃ.
As for those generated by nutrition, in the Sense-Sphere alone, they are generated by the essence (ojā) from the ingested food, which has reached the stage of persistence and is contained in it. They manifest within one's own continuum as two kalāpas—the pure ennead and the eleven-fold group of lightness, etc.—and persist for the duration of life, but not in the Fine-Material Sphere.
Còn các sắc do vật thực (āhāraja) sinh khởi chỉ trong cõi Dục (kāmabhava) do vật thực đã thọ dụng (ajjhohaṭāhāra) ở trạng thái trụ, tức là do chất bổ dưỡng (ojā) đã đạt đến trạng thái trụ, chúng sinh khởi trong tự thân thành hai nhóm (kalāpa): Bát thuần (suddhaṭṭhaka) và Thập nhất nhẹ nhàng (lahutādekādasaka), và chúng diễn tiến cho đến hết tuổi thọ, không có trong cõi Sắc (rūpabhūmiyaṃ).
Utujāni ajjhattikabāhirena tejodhātusaṅkhātena ṭhitippattena utunā ajjhattasantāne samuṭṭhitāni suddhaṭṭhakaṃ, saddanavakaṃ, lahutādekādasakaṃ, saddalahutādekādasakaṃ, saddalahutādidvādasakañcāti cattāro kalāpā hutvā yāvatāyukaṃ, bahiddhā pana pathavīpabbatadevabrahmavimānādīsu suddhaṭṭhakaṃ, samuddaghosādisaddanavakañcāti dve kalāpāva hutvā pavattanti.
As for those generated by temperature, they are generated within one's own continuum by the internal and external fire element (tejodhātu) that has reached the stage of persistence, manifesting as four kalāpas—the pure ennead, the ennead of sound, the eleven-fold group of lightness, etc., and the twelve-fold group of sound and lightness, etc.—for the duration of life. Externally, however, on earth, mountains, divine and Brahmā abodes, etc., they manifest as only two kalāpas—the pure ennead and the ennead of sound such as ocean roars.
Các sắc do thời tiết (utuja) sinh khởi trong tự thân do yếu tố lửa (tejodhātu) bên trong và bên ngoài đã đạt đến trạng thái trụ, chúng sinh khởi thành bốn nhóm (kalāpa): Bát thuần (suddhaṭṭhaka), Cửu tiếng (saddanavaka), Thập nhất nhẹ nhàng (lahutādekādasaka), Thập nhị tiếng và nhẹ nhàng (saddalahutādidvādasaka), và chúng diễn tiến cho đến hết tuổi thọ; còn bên ngoài, trên đất, núi, cung điện của chư thiên và Phạm thiên, v.v. thì chỉ sinh khởi thành hai nhóm: Bát thuần (suddhaṭṭhaka) và Cửu tiếng (saddanavaka) như tiếng biển, v.v.
Ākāsalakkhaṇāni cettha sabbakalāpesu vijjamānānipi kalāpasaṅgahe vohārābhāvā na gaṇīyanti.
Here, the characteristic of space (ākāsa-lakkhaṇa), though present in all kalāpas, is not counted in the enumeration of kalāpas due to the absence of its designation.
Ở đây, các đặc tính không gian (ākāsalakkhaṇa) mặc dù hiện hữu trong tất cả các nhóm (kalāpa) nhưng không được tính vào sự tổng hợp các nhóm vì không có sự gọi tên.
Paṭisandhikkhaṇe cettha utucittāhārajāni na honti, na sabbatthāpi uppattikkhaṇe jarāmaraṇānīti evaṃ catusamuṭṭhānikarūpassa bhavayonīsu, paṭisandhippavattīsu ca pavattikkamo veditabbo.
At the moment of rebirth (paṭisandhi), those generated by temperature, mind, and nutrition do not exist. It is not that old age and death do not occur at the moment of arising in all cases. Thus, the process of manifestation of rūpa, generated by four causes, in existences, types of birth, rebirth, and subsequent continuity, should be understood.
Ở đây, vào sát na tái tục (paṭisandhikkhaṇa) thì không có các sắc do thời tiết, tâm và vật thực sinh; không phải ở tất cả mọi nơi đều có già và chết vào sát na sinh. Như vậy, cần phải hiểu tiến trình diễn tiến của sắc có bốn nguồn gốc (catusamuṭṭhānikarūpa) trong các cõi, các loài sinh, trong tái tục và trong diễn tiến.
Apica dvācattālīsāya koṭṭhāsānaṃ vasenāpi cettha tassa ajjhattaṃ, mahābhūtādivasena bahiddhā ca pavatti evaṃ veditabbā – ajjhattikā hi kesā lomā…pe… karīsaṃ matthaluṅganti ime vīsati pathavādhikakoṭṭhāsā, pittaṃ…pe… muttanti ime dvādasa āpādhikakoṭṭhāsā, yena ca santappati, yena ca jīrati, yena ca pariḍayhati, yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammāpariṇāmaṃ gacchatīti ime cattāro tejādhikakoṭṭhāsā, uddhaṃgamo adhogamo kucchisayo koṭṭhāsayo aṅgamaṅgānusārī assāsapassāso cāti ime cha vāyuadhikakoṭṭhāsāti dvecattālīsa koṭṭhāsā honti.
Furthermore, its manifestation, both internally in terms of the forty-two bodily constituents and externally in terms of the great elements, etc., should be understood thus: The twenty constituents predominant in earth, such as hairs, body-hairs... excrement, and brain, these are internal; the twelve constituents predominant in water, such as bile... and urine, these are internal; the four constituents predominant in fire, by which one is warmed, by which one decays, by which one is consumed, and by which food, drink, edibles, and savories are properly digested, these are internal; the six constituents predominant in air, namely upward-going wind, downward-going wind, wind in the belly, wind in the intestines, wind pervading the limbs, and in-breaths and out-breaths, these are internal—thus there are forty-two constituents.
Hơn nữa, ở đây, sự diễn tiến của nó trong tự thân theo bốn mươi hai phần (koṭṭhāsa) và bên ngoài theo các đại chủng (mahābhūta), v.v. cần phải được hiểu như sau: Các phần bên trong là tóc, lông… cho đến phân, óc — đây là hai mươi phần chủ yếu là đất (pathavādhikakoṭṭhāsa); mật… cho đến nước tiểu — đây là mười hai phần chủ yếu là nước (āpādhikakoṭṭhāsa); cái làm cho ấm, cái làm cho già, cái làm cho cháy, cái làm cho thức ăn đã ăn, uống, nhai, nếm được tiêu hóa đúng cách — đây là bốn phần chủ yếu là lửa (tejādhikakoṭṭhāsa); hơi thở lên, hơi thở xuống, hơi thở trong bụng, hơi thở trong ruột, hơi thở lưu chuyển khắp các chi và hơi thở ra vào — đây là sáu phần chủ yếu là gió (vāyuadhikakoṭṭhāsa) — như vậy có bốn mươi hai phần.
Tesu udariyaṃ karīsaṃ pubbo muttanti ime cattāro koṭṭhāsā utujā.
Among these, the four constituents—intestinal contents, excrement, pus, and urine—are generated by temperature.
Trong đó, bốn phần là phân, mủ, nước tiểu và thức ăn trong bụng thì do thời tiết sinh.
Evametesu ekekaṃ utujaṭṭhakameva hoti, sedo assu kheḷo siṅghāṇikāti ime cattāro utucittajā, tesu ekekasmiṃ dve dve aṭṭhakā honti.
Thus, each of these is merely an ennead generated by temperature. Sweat, tears, saliva, and nasal mucus—these four are generated by temperature and mind; in each of these, there are two enneads.
Như vậy, mỗi một trong số này chỉ là Bát thời tiết (utujaṭṭhaka); mồ hôi, nước mắt, nước bọt, nước mũi — bốn phần này do thời tiết và tâm sinh, trong mỗi phần đó có hai Bát thuần.
Asitādiparipācako tejo kammajova, tattha jīvitanavakameva.
The fire that digests ingested food, etc., is only kamma-generated; in that, there is only the ennead of vitality.
Lửa tiêu hóa thức ăn đã ăn, v.v. thì chỉ do nghiệp sinh, trong đó chỉ có Cửu sinh mạng (jīvitanavaka).
Assāsapassāso pana cittajova, tattha cittajasaddanavakameva.
In-breaths and out-breaths are only mind-generated; in that, there is only the mind-generated ennead of sound.
Hơi thở ra vào thì chỉ do tâm sinh, trong đó chỉ có Cửu tiếng do tâm sinh (cittajasaddanavaka).
Ime dasa koṭṭhāse ṭhapetvā sesā dvattiṃsa catujā.
Excluding these ten constituents, the remaining thirty-two are generated by all four causes.
Trừ mười phần này, ba mươi hai phần còn lại là do bốn nguồn gốc (catujā).
Tattha aṭṭhasu tejovāyokoṭṭhāsesu ekekasmiṃ jīvitanavakañceva tīṇi ca utucittāhārajaṭṭhakāni honti, vāyokoṭṭhāsesu cettha utucittajasaddanavakampi hoti, sesesu catuvīsatiyā koṭṭhāsesu kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānaṃ ṭhapetvā sabbattha dve kāyabhāvadasakāni, tīṇi ca aṭṭhakāni, maṃsamuttesu pana kesādīsu utujaṭṭhakameva hoti.
In the eight constituents of fire and air, each contains the ennead of vitality and three enneads generated by temperature, mind, and nutrition. In the air constituents, there is also the ennead of sound generated by temperature and mind. In the remaining twenty-four constituents, excluding the parts of hair, body-hair, nails, and teeth that are devoid of flesh, everywhere else there are two decades of physical faculty and sex, and three enneads. However, in hair, etc., which are devoid of flesh, there is only the ennead generated by temperature.
Trong đó, trong mỗi một trong tám phần lửa và gió thì có Cửu sinh mạng (jīvitanavaka) và ba Bát thuần do thời tiết, tâm, vật thực sinh; trong các phần gió ở đây còn có Cửu tiếng do thời tiết và tâm sinh (utucittajasaddanavaka); trong hai mươi bốn phần còn lại, trừ những nơi không có thịt như tóc, lông, móng, răng, thì ở tất cả mọi nơi đều có hai Thập thân (kāyabhāvadasaka) và ba Bát thuần; nhưng trong tóc, v.v. không có thịt thì chỉ có Bát thời tiết (utujaṭṭhaka).
Tāni ca yathāvuttadasakanavakaṭṭhakāni sakalasarīrabyāpīsu tacamaṃsaruhirādīsu, abyāpīsu ca kesādīsu koṭṭhāsesu avinibbhoge ekasmiṃ aṇupadese hontīti paccekaṃ anantāparimāṇā, anantadhātupaccayattā tesaṃ sarīrasmiṃ hi paramāṇubhedasañcuṇṇāni anantāni cattāri mahābhūtāni ceva saupādārūpāni ca aññoññapaccayabhūtāni ajjhattaṃ dvācattālīsakoṭṭhāsasarīrārohapariṇāhasaṇṭhānādinā, bahiddhā ca pathavīpabbatādinā ca ākārena yathāpaccayaṃ samuppannāni.
And these decades, enneads, and enneads as stated are countless and immeasurable, each in an atomic unit of space, existing in an indivisible manner in the constituents such as skin, flesh, and blood, which pervade the entire body, and in constituents such as hair, which do not pervade the entire body. Due to being conditioned by infinite elements, in the body, infinite great elements that are broken down into atoms and the derived rūpas, being mutually conditioning factors, have arisen according to their respective conditions, in forms such as the shape and structure of the forty-two internal constituents of the body and externally as earth and mountains.
Và các Thập, Cửu, Bát thuần đã nói ở trên, trong các phần như da, thịt, máu, v.v. lan khắp toàn thân, và trong các phần không lan khắp như tóc, v.v., chúng hiện hữu trong một đơn vị nguyên tử (aṇupadesa) không thể tách rời, do đó chúng là vô số vô lượng; do có vô số các yếu tố và điều kiện, trong thân thể này, vô số các đại chủng (mahābhūta) và các sắc sở y (saupādārūpa) đã được phân chia thành các hạt nguyên tử (paramāṇubheda), chúng là các yếu tố hỗ trợ lẫn nhau, sinh khởi tùy theo duyên dưới hình thức của bốn mươi hai phần thân thể bên trong, và dưới hình thức của đất, núi, v.v. bên ngoài.
Māyākārādayo viya na bālajanappabodhakāni honti.
They are not for enlightening foolish people, like magicians, etc.
Chúng không phải là những thứ để đánh lừa người ngu như các nhà ảo thuật, v.v.
Pathavīdhātu cettha sukhumasañcuṇṇā rajabhūtā eva āpodhātuyā saṅgahitā, tejodhātuyā anupālitā, vāyodhātuyā vitthambhitā, vaṇṇādīhi parivāritā na vikiriyamānā ajjhattaṃ itthipurisamigapakkhidevabrahmādisarīrabhāvaṃ, bahiddhā ca pathavīpabbatarukkhadevabrahmalokacandasūriyanakkhattamaṇikanakādibhāvañca upagacchati, yūsagatā bandhanabhūtā panettha āpodhātu pathavīpatiṭṭhitā.
Here, the earth element, being finely powdered and dust-like, held together by the water element, sustained by the fire element, supported by the air element, and surrounded by color and so forth, does not scatter, but takes on internally the state of bodies such as women, men, animals, birds, devas, and Brahmās, and externally the state of earth, mountains, trees, deva and Brahmā worlds, moon, sun, stars, jewels, gold, and so on. Here, the water element, having the nature of juice and serving as a binder, is established in the earth element.
Ở đây, địa đại, vốn cực kỳ vi tế, đã thành bụi, được thủy đại thâu tóm, được hỏa đại duy trì, được phong đại nâng đỡ, và được bao quanh bởi sắc, v.v., không bị phân tán, trở thành thân thể của người nam, người nữ, loài thú, chim chóc, chư thiên, Phạm thiên, v.v., bên trong; và bên ngoài, đạt đến trạng thái của đất, núi, cây cối, thế giới chư thiên, Phạm thiên, mặt trăng, mặt trời, các vì sao, châu báu, vàng bạc, v.v. Ở đây, thủy đại, ở trạng thái nước ép, trở thành chất kết dính, nương tựa vào địa đại.
Avasesānupālanavitthambhanaparipācanaparivāritā na paggharati, apaggharamānā pīṇitabhāvaṃ dasseti, usumattagatā tejodhātu sesadhātupatiṭṭhānasaṅgahavitthambhanaparivāritā imaṃ kāyaṃ paripāceti, vaṇṇasampattiñcassa apūtibhāvañca sādheti, vāyodhātu vitthambhanasamudīraṇasabhāvā sesadhātupatiṭṭhānasaṅgahānupālanaparivāritā vitthambheti cāleti, sarīravimānādīnaṃ gamanādipadavītiharaṇādīnaṃ ṭhitiñca sampādeti.
The remaining elements, sustained, supported, ripened, and surrounded, do not flow out. Not flowing out, they show a state of being nourished. The fire element, being a measure of heat, established in the remaining elements, held together, supported, and surrounded, ripens this body and brings about its beautiful complexion and non-putrescence. The air element, having the nature of support and impulsion, established in the remaining elements, held together, sustained, and surrounded, supports and moves it, and brings about the stability of bodies, abodes, movements such as walking, and so forth.
Các phần còn lại được duy trì, nâng đỡ, làm chín và bao quanh thì không chảy ra. Không chảy ra cho thấy trạng thái được nuôi dưỡng. Hỏa đại, ở trạng thái hơi ấm, được các đại còn lại nương tựa, thâu tóm, nâng đỡ và bao quanh, làm chín thân thể này, và hoàn thành sự viên mãn về sắc đẹp cũng như trạng thái không thối rữa của nó. Phong đại, có bản chất nâng đỡ và làm khởi lên, được các đại còn lại nương tựa, thâu tóm, duy trì và bao quanh, nâng đỡ và làm chuyển động, và hoàn thành sự đứng vững của các cung điện thân thể, v.v., và sự di chuyển như đi, v.v.
Catassopi cetā sambhūya pathavīadhikatāya kesādibhāvaṃ, pathavīpabbatādibhāvañca, āpādhikatāya pittādibhāvaṃ, samuddajalādibhāvañca, vāyuadhikatāya uddhaṅgamavātādibhāvaṃ, pathavīsandhārakavātādibhāvañca, tejādhikatāya paripācakaggiādibhāvaṃ, narakaggiādibhāvañca sādhenti, yāsaṃ pakopena rogajarāmaraṇañceva kappavināsādayo ca honti.
All four of these, combining, give rise to the state of hair and so forth due to the predominance of earth, and the state of earth, mountains and so forth; the state of bile and so forth due to the predominance of water, and the state of ocean waters and so forth; the state of upward-moving winds and so forth due to the predominance of air, and the state of earth-supporting winds and so forth; the state of digestive fire and so forth due to the predominance of fire, and the state of hell-fire and so forth. Through their disturbance, sickness, old age, death, and even world-destructions occur.
Cả bốn đại này, khi kết hợp lại, do địa đại chiếm ưu thế, tạo thành tóc, v.v., và đất, núi, v.v.; do thủy đại chiếm ưu thế, tạo thành mật, v.v., và nước biển, v.v.; do phong đại chiếm ưu thế, tạo thành gió đi lên, v.v., và gió giữ đất, v.v.; do hỏa đại chiếm ưu thế, tạo thành lửa tiêu hóa, v.v., và lửa địa ngục, v.v. Do sự rối loạn của chúng mà có bệnh tật, già yếu, chết chóc, và sự hủy diệt kiếp, v.v.
Evametāsaṃ cuṇṇavicuṇṇānaṃ dhātūnaṃ sañcayattā paccekaṃ anantāparimāṇā kalāpā eva ajjhattikakoṭṭhāsā honti, tathā bāhirāni rūpāni.
Thus, because these finely powdered elements are aggregated, the internal constituents are clusters, each infinite and immeasurable, and similarly for external rūpas.
Như vậy, do sự tích tụ của các đại đã được nghiền nát thành bột, mỗi phần bên trong là vô số các kalāpa (tập hợp) vô hạn. Các sắc pháp bên ngoài cũng vậy.
Tāni ca tena tena paccayena tathātathākārena samuditāva uppajjanti ceva uppajjissanti ca.
And these arise and will arise only when they coalesce in that particular way by this or that condition.
Và chúng khởi sinh và sẽ khởi sinh khi được tập hợp theo cách đó bởi các duyên tương ứng.
Yadi paṭhamaṃ dhātuyo aṇurūpena ṭhatvā pacchā saṃyujjanti, tathā ṭhāne viniyogābhāvato aparenāpi pariyāyena cettha kammajaṃ kammapaccayaṃ kammapaccayautusamuṭṭhānaṃ, āhārajaṃ āhārapaccayaṃ āhārapaccayautusamuṭṭhānaṃ, utujaṃ utupaccayaṃ utupaccayautusamuṭṭhānaṃ, cittajaṃ cittapaccayaṃ cittapaccayautusamuṭṭhānanti evaṃ samuṭṭhānabhedo veditabbo.
If the elements first exist in atomic form and later combine, then because there is no arrangement in that state, the distinction of origins here should be understood by another method: that which is born of kamma (kammajaṃ) is a kamma-condition (kammapaccayaṃ) and is produced by kamma-condition-and-utu (kammapaccayautusamuṭṭhānaṃ); that which is born of nutriment (āhārajaṃ) is an nutriment-condition (āhārapaccayaṃ) and is produced by nutriment-condition-and-utu (āhārapaccayautusamuṭṭhānaṃ); that which is born of utu (utujaṃ) is an utu-condition (utupaccayaṃ) and is produced by utu-condition-and-utu (utupaccayautusamuṭṭhānaṃ); that which is born of citta (cittajaṃ) is a citta-condition (cittapaccayaṃ) and is produced by citta-condition-and-utu (cittapaccayautusamuṭṭhānaṃ).
Nếu ban đầu các đại tồn tại dưới dạng nguyên tử rồi sau đó kết hợp lại, thì do không có sự phân chia trong trạng thái đó, nên bằng một phương pháp khác, cần hiểu sự phân biệt về nguồn gốc ở đây như sau: cái do nghiệp sinh là duyên nghiệp, cái do duyên nghiệp là do duyên nghiệp và do thời tiết sinh; cái do thức ăn sinh là duyên thức ăn, cái do duyên thức ăn là do duyên thức ăn và do thời tiết sinh; cái do thời tiết sinh là duyên thời tiết, cái do duyên thời tiết là do duyên thời tiết và do thời tiết sinh; cái do tâm sinh là duyên tâm, cái do duyên tâm là do duyên tâm và do thời tiết sinh.
Tattha upādinnarūpaṃ kammajaṃ nāma, maṃsamuttakesalomadantasiṅghāṇikādi kammapaccayaṃ nāma, sampattikaramahāmeghapathavīpabbatādi, cakkaratanadevavimānādi ca kammapaccayautusamuṭṭhānaṃ nāma.
Among these, that born of kamma is the grasped rūpa. That which is a kamma-condition is flesh, urine, hair, body-hair, teeth, nasal mucus, etc. That which is produced by kamma-condition-and-utu is great auspicious clouds, earth, mountains, etc., and the Wheel-Jewel, deva-abodes, etc.
Trong đó, sắc pháp bị chấp thủ được gọi là do nghiệp sinh. Thịt, nước tiểu, tóc, lông, răng, chất nhầy, v.v., được gọi là do duyên nghiệp. Mây lớn, đất, núi, v.v., mang lại sự thịnh vượng, và châu báu luân xa, cung điện chư thiên, v.v., được gọi là do duyên nghiệp và do thời tiết sinh.
Āhārato samuṭṭhitaṃ suddhaṭṭhakaṃ āhārajaṃ nāma, kabaḷīkāro āhāro āhārajassa janako hutvā kammajassa anupālako hotīti tadanupālitaṃ kammajarūpaṃ āhārapaccayaṃ nāma, visabhāgāhāraṃ sevitvā ātape gacchantassa kāḷakuṭṭhādīni uppajjanti, idaṃ āhārapaccayautusamuṭṭhānaṃ nāma.
That born of nutriment is the pure octad arisen from nutriment. The edible food, being the generator of what is born of nutriment, becomes the sustainer of what is born of kamma; therefore, the kamma-born rūpa sustained by it is called that which is a nutriment-condition. For one who consumes incompatible food and walks in the sun, ailments like leprosy arise; this is called that which is produced by nutriment-condition-and-utu.
Tám pháp thuần túy khởi sinh từ thức ăn được gọi là do thức ăn sinh. Thức ăn đoàn thực, là nhân sinh ra cái do thức ăn sinh, trở thành cái duy trì cái do nghiệp sinh; vì vậy, sắc pháp do nghiệp sinh được duy trì bởi nó được gọi là do duyên thức ăn. Khi một người ăn thức ăn không phù hợp và đi dưới nắng, các bệnh như phong cùi đen, v.v., khởi sinh; cái này được gọi là do duyên thức ăn và do thời tiết sinh.
Kammajaututo samuṭṭhitaṃ suddhaṭṭhakaṃ utujaṃ nāma, tasmiṃ utu aññaṃ aṭṭhakaṃ samuṭṭhāpeti, idaṃ utupaccayaṃ nāma, tasmimpi utu aññaṃ aṭṭhakaṃ samuṭṭhāpeti, idaṃ utupaccayautusamuṭṭhānaṃ nāma.
That born of utu is the pure octad arisen from kamma-born utu. That utu gives rise to another octad; this is called that which is an utu-condition. And that utu gives rise to another octad; this is called that which is produced by utu-condition-and-utu.
Tám pháp thuần túy khởi sinh từ thời tiết do nghiệp sinh được gọi là do thời tiết sinh. Trong thời tiết đó, nó làm khởi sinh tám pháp khác; cái này được gọi là do duyên thời tiết. Và trong thời tiết đó, nó làm khởi sinh tám pháp khác; cái này được gọi là do duyên thời tiết và do thời tiết sinh.
Evaṃ upādinnake tisso eva santatiyo ghaṭṭetuṃ sakkonti, anupādinnake pana valāhako utujaṃ nāma, vuṭṭhidhārā utupaccayaṃ nāma, deve pana vuṭṭhe pathavī gandhaṃ muñcati, bījāni viruhantīti evaṃ yaṃ anantaṃ santativasena pavattaṃ, etaṃ utupaccayautusamuṭṭhānaṃ nāma.
Thus, in what is grasped, only three successions can be found. In what is not grasped, however, a cloud is that born of utu; raindrops are that which is an utu-condition; when it rains, the earth releases fragrance, and seeds sprout. This ongoing, infinite succession is called that which is produced by utu-condition-and-utu.
Như vậy, trong cái bị chấp thủ, chỉ có ba dòng liên tục có thể va chạm. Còn trong cái không bị chấp thủ, mây được gọi là do thời tiết sinh, giọt mưa được gọi là do duyên thời tiết. Nhưng khi trời mưa, đất tỏa hương, hạt giống nảy mầm; như vậy, cái diễn ra theo dòng liên tục vô tận này được gọi là do duyên thời tiết và do thời tiết sinh.
Cittato samuṭṭhitaṃ suddhaṭṭhakādi cittajaṃ nāma, cittena pacchājātapaccayabhāvena upatthambhito kāyo cittapaccayaṃ nāma, abhiññācittena bahiddhā samuṭṭhāpitahatthiassādikaṃ cittapaccayautusamuṭṭhānaṃ nāma.
That born of citta is the pure octad and so forth arisen from citta. The body supported by citta as a post-natal condition is called that which is a citta-condition. Elephants, horses, and so forth, produced externally by abhiññā-citta, are called that which is produced by citta-condition-and-utu.
Tám pháp thuần túy, v.v., khởi sinh từ tâm được gọi là do tâm sinh. Thân thể được tâm hỗ trợ như một duyên sinh sau được gọi là do duyên tâm. Voi, ngựa, v.v., được khởi sinh bên ngoài bởi tâm thần thông được gọi là do duyên tâm và do thời tiết sinh.
Pakiṇṇakakathā.
Miscellaneous discourse.
Phần nói thêm.
Nibbānābyākataṃ pana bhūmito lokuttarameva, dhammatopi ca ekameva, bhedo natthi, lakkhaṇādito pana santilakkhaṇaṃ nibbānaṃ, nivattilakkhaṇaṃ, asaṅkhatalakkhaṇaṃ vā, accutirasaṃ, animittapaccupaṭṭhānaṃ, asaṅkhatatāya panassa kārakahetuvirahato padaṭṭhānaṃ natthi, pāpakahetuvasena panetaṃ ‘‘dukkhanirodhagāminipaṭipadā’’tiādivacanato (vibha. 206) ‘‘ariyamaggapadaṭṭhāna’’nti vattuṃ vaṭṭati.
Nibbāna, as undetermined, is indeed supramundane (lokuttara) by realm, and by its nature it is only one, there is no division. By characteristics, however, Nibbāna has the characteristic of peace, or the characteristic of cessation, or the characteristic of the unconditioned. Its function is deathlessness. Its manifestation is signlessness. Due to its unconditioned nature, it has no proximate cause (padaṭṭhāna) because it lacks a causal condition. However, in terms of the cause for its attainment, it is appropriate to call it "the proximate cause of the Noble Path," as stated in phrases like "the path leading to the cessation of suffering."
Niết bàn vô ký thì siêu thế (lokuttara) so với cõi (bhūmi), và chỉ có một về mặt pháp (dhamma), không có sự sai biệt. Tuy nhiên, về mặt đặc tính, v.v., Niết bàn có đặc tính an tịnh (santilakkhaṇa), đặc tính chấm dứt (nivattilakkhaṇa), hoặc đặc tính vô vi (asaṅkhatalakkhaṇa). Nó có vị bất tử (accutirasa), và sự hiện hữu không tướng (animittapaccupaṭṭhāna). Do tính vô vi của nó, không có nhân tạo tác, nên không có cận nhân (padaṭṭhāna). Tuy nhiên, về mặt nhân gây ra khổ, nó có thể được gọi là “cận nhân của con đường Thánh” (ariyamaggapadaṭṭhāna) theo lời dạy như “con đường đưa đến sự chấm dứt khổ” (Vibha. 206), v.v.
Saṅgahato pana bhedābhāvā khandhesu saṅgahaṃ na gacchati, āyatanādīsu dhammāyatanadhammadhātūsu saṅgahaṃ gacchati.
By way of comprehension, due to the absence of division, it is not included in the aggregates (khandhas). In terms of sense bases (āyatanas) and elements (dhātus), it is included in the Dhamma-base (dhammāyatana) and the Dhamma-element (dhammadhātu).
Về mặt thâu tóm, do không có sự sai biệt, nó không được thâu tóm vào các uẩn (khandha). Còn trong các xứ (āyatana), v.v., nó được thâu tóm vào pháp xứ (dhammāyatana) và pháp giới (dhammadhātu).
Suññato pana attasuññaṃ, salakkhaṇadhāraṇato anattakaṃ dhammamattaṃ, asaṅkhatatāya vā accantattā ca aniccatāsuññaṃ, dukkhatāsuññaṃ, rāgādisuññaṃ, nimittasuññanti pavattaṃ suññanti gahetabbaṃ.
By way of emptiness (suññatā), it is empty of self (atta-suñña). By holding its own unique characteristic, it is a mere phenomenon (dhammatta) without self (anattaka). Or, due to its unconditioned nature and absolute nature, it is to be understood as empty of impermanence, empty of suffering, empty of lust and so forth, empty of signs—thus, it is empty in its occurrence.
Về mặt Không (suñña), nó là không có tự ngã (attasuñña), và do giữ đặc tính riêng, nó là pháp đơn thuần không có tự ngã (anattakaṃ dhammamattaṃ). Hoặc do tính vô vi và hoàn toàn vĩnh cửu, nó là không có vô thường (aniccatāsuññaṃ), không có khổ (dukkhataāsuññaṃ), không có tham ái, v.v. (rāgādisuññaṃ), không có tướng (nimittasuññanti), nên cần hiểu rằng cái đang diễn ra là Không.
Bhedato pana santilakkhaṇādisabhāvato ekavidhampi kāraṇapariyāyato saupādisesanibbānadhātu, anupādisesanibbānadhātu ceti duvidhaṃ hoti.
By way of division, though it is one-fold in its nature of having peace as its characteristic, it becomes two-fold by way of conditions: Nibbāna-element with a remainder of clinging (saupādisesanibbānadhātu) and Nibbāna-element without a remainder of clinging (anupādisesanibbānadhātu).
Về mặt sai biệt, tuy chỉ có một loại về bản chất như đặc tính an tịnh, v.v., nhưng về phương diện nguyên nhân, nó có hai loại: Niết bàn giới hữu dư y (saupādisesanibbānadhātu) và Niết bàn giới vô dư y (anupādisesanibbānadhātu).
Sarasavasena pana parikappitākārabhedato suññataṃ animittaṃ appaṇihitanti tividhaṃ hoti.
By way of its inherent essence, it becomes three-fold by way of conceptualized aspects: emptiness (suññatā), signlessness (animitta), and desirelessness (appaṇihita).
Về mặt bản chất, do sự phân biệt về cách thức được giả định, nó có ba loại: Không (suññataṃ), Vô tướng (animittaṃ), và Vô nguyện (appaṇihitaṃ).
Saṅkhatadhammabhedamupādāya paṭikkhipitabbākārato na cittaṃ, na cetasikaṃ, na rūpaṃ, na atītaṃ, na anāgataṃ, na paccuppannaṃ, na maggo, na phalantiādinā anantappakāraṃ hoti.
By taking the divisions of conditioned phenomena as a basis, it becomes infinitely varied in terms of aspects to be rejected, such as: not consciousness (citta), not mental factors (cetasika), not rūpa, not past, not future, not present, not path, not fruit.
Về mặt phải bác bỏ theo sự phân biệt của các pháp hữu vi, nó có vô số cách thức như không phải tâm, không phải tâm sở, không phải sắc, không phải quá khứ, không phải vị lai, không phải hiện tại, không phải đạo, không phải quả, v.v.
Evaṃ imasmiṃ kusalattike avutto sabhāvadhammo nāma natthi.
Thus, in this triad of wholesome states, there is no natural phenomenon (sabhāva-dhamma) that has not been mentioned.
Như vậy, trong tam đề thiện này, không có pháp bản chất nào không được nói đến.
Asabhāvadhammesu panettha kiñcāpi rūpadhammānaṃ paricchedākāsalakkhaṇāni eva vuttāni, kasiṇādipaṭibhāganimittāni pana kasiṇugghāṭimākāso, viññāṇābhāvo, nirodhasamāpatti, tisso nāmapuggalaupādāpaññattiyo, arūpadhammānaṃ aniccatādilakkhaṇādayo ca na vuttā, tathāpi tesampi sabhāvadhammabyatirekābhāvato gahaṇaṃ hoti, tasmā ayaṃ tiko nippadesattikoti veditabbo.
Among non-natural phenomena (asabhāva-dhammas) here, although only the characteristics of delimiting space (paricchedākāsa) for rūpa-dhamma have been stated, and the kasiṇa-counterparts (kasiṇādipaṭibhāganimitta), such as space uncovered by kasiṇa, the absence of consciousness, the attainment of cessation (nirodha-samāpatti), the three designations of persons (nāma-puggala-upādā-paññattiyo), and the characteristics of impermanence and so forth for arūpa-dhamma have not been stated, nevertheless, these are also comprehended due to their non-difference from natural phenomena. Therefore, this triad should be understood as a triad without exception (nippadesattika).
Trong các pháp phi bản chất ở đây, mặc dù chỉ có các đặc tính của không gian giới hạn của các sắc pháp được nói đến, nhưng các tướng đối phần như kasiṇa, v.v., không gian do kasiṇa mở ra, sự vắng mặt của thức, sự nhập diệt tận định, ba giả định về danh và người, và các đặc tính vô thường, v.v., của các pháp vô sắc không được nói đến. Tuy nhiên, chúng cũng được thâu tóm do không có sự khác biệt với các pháp bản chất. Do đó, tam đề này cần được hiểu là tam đề không có phần dư (nippadesattika).
Yathā cettha, evaṃ ito paresupi tikadukesu paññattiggahaṇābhāvepi niravasesaparamatthaggahaṇeneva nippadesatā, vipariyāyato sappadesatā ca veditabbā.
Just as here, so too in the subsequent triads and dyads, even in the absence of the comprehension of designations (paññatti), the state of being without exception is to be understood by the comprehension of all ultimate realities (paramattha) without remainder, and conversely, the state of being with exception.
Cũng như ở đây, trong các tam đề và nhị đề tiếp theo, mặc dù không có sự thâu tóm các giả định, nhưng sự không có phần dư được hiểu là do sự thâu tóm tất cả các chân đế không sót lại, và sự có phần dư thì ngược lại.
Yattha pana sammutiggahaṇaṃ atthi, tattha vakkhāma.
Where there is the comprehension of conventional truth (sammuti), we will speak of it there.
Ở đâu có sự thâu tóm các quy ước, chúng tôi sẽ nói đến ở đó.