1. Idāni yathāṭhapitaṃ mātikaṃ ādito paṭṭhāya vibhajitvā dassetuṃ – katamo ca puggalo samayavimuttotiādimāha.
Now, in order to explain the established matrix starting from the beginning, He said: “And what kind of person is liberated at times?” and so forth.
1. Bây giờ, để phân tích và trình bày mẫu đề đã được thiết lập từ đầu, Ngài đã nói: “Thế nào là cá nhân giải thoát đúng thời (samayavimutta)?” và cứ thế.
Tattha idhāti imasmiṃ sattaloke.
Here, ‘here’ means in this world of beings.
Trong đó, “ở đây (idha)” có nghĩa là trong thế giới chúng sinh này (sattaloka).
Ekacco puggaloti eko puggalo.
‘A certain person’ means one person.
“Một cá nhân nào đó (ekacco puggalo)” có nghĩa là một cá nhân.
Kālena kālanti ettha bhummavasena attho veditabbo.
In ‘from time to time’, the meaning should be understood in the locative sense.
Trong cụm từ “kālena kālaṃ”, ý nghĩa nên được hiểu theo cách thức sở thuộc (bhummavasana).
Ekekasmiṃ kāleti vuttaṃ hoti.
It means ‘at each time’.
Có nghĩa là vào mỗi thời điểm.
Samayena samayanti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
‘From season to season’ is merely a synonym of the preceding term.
“Samayena samayaṃ” đây là từ đồng nghĩa của từ trước.
Aṭṭha vimokkheti rūpāvacarārūpāvacaraaṭṭhasamāpattiyo.
‘The eight liberations (vimokkha)’ are the eight attainments (samāpattiyo) of the rūpa-sphere and arūpa-sphere.
“Tám giải thoát (aṭṭha vimokkha)” là tám thiền định (samāpatti) thuộc sắc giới (rūpāvacara) và vô sắc giới (arūpāvacara).
Tāsañhi paccanīkadhammehi vimuccanato vimokkhoti nāmaṃ.
For these are called ‘liberations’ because one is liberated from the opposing phenomena (paccanīkadhamma).
Thật vậy, chúng được gọi là giải thoát (vimokkha) vì chúng giải thoát khỏi các pháp đối nghịch.
Kāyenāti vimokkhasahajātena nāmakāyena.
‘With the body’ refers to the nāmakāya co-arising with the liberation.
“Bằng thân (kāyena)” là bằng danh thân (nāmakāya) đồng sinh với giải thoát.
Phusitvā viharatīti paṭilabhitvā iriyati.
‘Having touched, he abides’ means having attained, he conducts himself.
“Xúc chạm và an trú (phusitvā viharati)” có nghĩa là đạt được và duy trì.
Katamasmiṃ panesa kāle vimokkhe phusitvā viharatīti?
At what time does this person touch and abide in the liberations?
Vậy cá nhân đó xúc chạm và an trú trong các giải thoát vào thời điểm nào?
Samāpattiṃ samāpajjitukāmassa hi kālo nāma atthi, akālo nāma atthi.
Indeed, for one who desires to enter an attainment, there is a proper time (kāla) and an improper time (akāla).
Thật vậy, đối với người muốn nhập định (samāpatti), có thời điểm thích hợp (kāla) và thời điểm không thích hợp (akāla).
Tattha pātova sarīrapaṭijagganakālo, vattakaraṇakālo ca samāpajjanassa akālo nāma.
Among these, the time for morning body-care and the time for performing duties are improper times for entering an attainment.
Trong đó, buổi sáng sớm là thời điểm chăm sóc thân thể và thời điểm thực hiện phận sự (vatta), đó là thời điểm không thích hợp để nhập định.
Sarīraṃ pana paṭijaggitvā vattaṃ katvā vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinnassa yāva piṇḍāya gamanakālo nāgacchati, etasmiṃ antare samāpajjanassa kālo nāma.
But for a person who has taken care of his body, performed his duties, entered his dwelling place, and is seated, until the time for going for alms does not arrive, during this interval is a proper time for entering an attainment.
Nhưng sau khi đã chăm sóc thân thể, thực hiện phận sự, đi vào nơi ở và ngồi xuống, khoảng thời gian trước khi đến giờ đi khất thực, đó là thời điểm thích hợp để nhập định.
Piṇḍāya gamanakālaṃ pana sallakkhetvā nikkhantassa cetiyavandanakālo, bhikkhusaṅghaparivutassa vitakkamāḷake ṭhānakālo piṇḍāya gamanakālo gāme caraṇakālo; āsanasālāya yāgupānakālo vattakaraṇakāloti ayampi samāpajjanassa akālo nāma.
For one who has departed, mindful of the alms-round time, the time for circumambulating the cetiya, the time for standing in the meditation hall surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, the time for going on alms-round, the time for walking in the village, the time for drinking gruel in the assembly hall, the time for performing duties—these are also improper times for entering an attainment.
Tuy nhiên, đối với người đã chú ý đến giờ đi khất thực và đã ra đi, thời điểm lễ bái tháp (cetiya), thời điểm đứng ở sảnh suy tư (vitakkamāḷaka) khi được Tăng đoàn vây quanh, thời điểm đi khất thực, thời điểm đi trong làng, thời điểm uống cháo (yāgu) ở sảnh ngồi (āsanasālā), thời điểm thực hiện phận sự, đây cũng là thời điểm không thích hợp để nhập định.
Āsanasālāya pana vivitte okāse sati yāva bhattakālo nāgacchati, etasmimpi antare samāpajjanassa kālo nāma.
However, if there is a secluded place in the assembly hall, until the mealtime does not arrive, during this interval is also a proper time for entering an attainment.
Nhưng nếu có nơi vắng vẻ trong sảnh ngồi, thì khoảng thời gian trước khi đến giờ ăn, trong khoảng đó cũng là thời điểm thích hợp để nhập định.
Bhattaṃ pana bhuñjanakālo, vihāragamanakālo, pattacīvarapaṭisāmanakālo, divāvattakaraṇakālo, paripucchādānakāloti ayampi samāpajjanassa akālo nāma.
The time for eating the meal, the time for returning to the monastery, the time for putting away the bowl and robe, the time for performing daily duties, and the time for receiving instruction—these are also improper times for entering an attainment.
Tuy nhiên, thời điểm dùng bữa, thời điểm trở về tu viện, thời điểm cất giữ bát và y, thời điểm thực hiện phận sự ban ngày, thời điểm hỏi đáp, đây cũng là thời điểm không thích hợp để nhập định.
Yo akālo, sveva asamayo.
That which is an improper time is itself an unscheduled time (asamaya).
Thời điểm không thích hợp đó chính là phi thời (asamaya).
Taṃ sabbampi ṭhapetvā avasese kāle kāle, samaye samaye vuttappakāre aṭṭha vimokkhe sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharanto, ‘‘idhekacco puggalo…pe… viharatī’’ti vuccati.
Excluding all that, abiding having attained the eight liberations of the aforementioned kind, with the co-arising nāmakāya, at each proper time and proper season, is what is meant by “‘A certain person here... abides’.”
Trừ bỏ tất cả những điều đó, vào từng thời điểm thích hợp còn lại, vào từng thời kỳ thích hợp, một cá nhân an trú bằng cách đạt được tám giải thoát đã được nói đến bằng danh thân (nāmakāya) đồng sinh, thì được gọi là “một cá nhân nào đó… an trú”.
Apicesa saphassakehi sahajātanāmadhammehi sahajātadhamme phusatiyeva nāma, upacārena appanaṃ phusatiyeva nāma.
Moreover, this person indeed touches the co-arising phenomena with the co-arising phenomena that have contact, and indeed touches absorption (appanā) with access concentration (upacāra).
Hơn nữa, cá nhân này chỉ xúc chạm các pháp đồng sinh với xúc (phassa) bằng các pháp danh (nāma) đồng sinh, và xúc chạm sự an định (appanā) bằng cận định (upacāra).
Purimāya appanāya aparaṃ appanaṃ phusatiyeva.
One absorption touches another absorption.
Sự an định trước xúc chạm sự an định sau.
Yena hi saddhiṃ ye dhammā sahajātā, tena te paṭiladdhā nāma honti.
Indeed, those phenomena that are co-arising with something are considered to be attained by that thing.
Thật vậy, những pháp nào đồng sinh với một pháp, thì những pháp đó được xem là đã đạt được bởi pháp đó.
Phassenāpi phuṭṭhāyeva nāma honti.
And they are considered to be touched by contact.
Chúng cũng được xem là đã bị xúc chạm bởi xúc.
Upacārampi appanāya paṭilābhakāraṇameva, tathā purimā appanā aparaappanāya.
Access concentration is also a cause for the attainment of absorption, just as a preceding absorption is for a subsequent absorption.
Cận định cũng là nguyên nhân để đạt được an định, cũng như an định trước đối với an định sau.
Tatrāssa evaṃ sahajātehi sahajātānaṃ phusanā veditabbā – paṭhamajjhānañhi vitakkādīhi pañcaṅgikaṃ.
Therein, his touching of co-arising phenomena with co-arising phenomena should be understood as follows: The first jhāna indeed consists of five factors, such as vitakka.
Ở đây, sự xúc chạm của các pháp đồng sinh với các pháp đồng sinh nên được hiểu như sau: Thiền thứ nhất (paṭhamajjhāna) có năm chi (aṅga) là tầm (vitakka) và các chi khác.
Tasmiṃ ṭhapetvā tāni aṅgāni sesā atirekapaṇṇāsadhammā cattāro khandhā nāma honti.
In that, excluding these factors, the remaining fifty-plus phenomena are called the four aggregates.
Trong đó, trừ các chi đó ra, năm mươi pháp còn lại được gọi là bốn uẩn (khandhā).
Tena nāmakāyena paṭhamajjhānasamāpattivimokkhaṃ phusitvā paṭilabhitvā viharati.
With that nāmakāya, he touches and abides in the liberation of the first jhāna attainment.
Với danh thân đó, cá nhân xúc chạm và đạt được giải thoát thiền định thứ nhất và an trú.
Dutiyaṃ jhānaṃ pītisukhacittekaggatāhi tivaṅgikaṃ, tatiyaṃ sukhacittekaggatāhi duvaṅgikaṃ, catutthaṃ upekkhācittekaggatāhi duvaṅgikaṃ, tathā ākāsānañcāyatanaṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanañca.
The second jhāna consists of three factors: joy (pīti), happiness (sukha), and one-pointedness of mind (cittekaggatā); the third of two factors: happiness and one-pointedness of mind; the fourth of two factors: equanimity (upekkhā) and one-pointedness of mind. Likewise for the sphere of infinite space (ākāsānañcāyatana)... up to the sphere of neither perception nor non-perception (nevasaññānāsaññāyatana).
Thiền thứ hai có ba chi là hỷ (pīti), lạc (sukha) và nhất tâm (cittekaggatā); thiền thứ ba có hai chi là lạc và nhất tâm; thiền thứ tư có hai chi là xả (upekkhā) và nhất tâm, cũng như không vô biên xứ (ākāsānañcāyatana)... cho đến phi tưởng phi phi tưởng xứ (nevasaññānāsaññāyatana).
Tattha ṭhapetvā tāni aṅgāni sesā atirekapaṇṇāsadhammā cattāro khandhā nāma honti.
Therein, excluding these factors, the remaining fifty-plus phenomena are called the four aggregates.
Trong đó, trừ các chi đó ra, năm mươi pháp còn lại được gọi là bốn uẩn.
Tena nāmakāyena nevasaññānāsaññāyatanasamāpattivimokkhaṃ phusitvā paṭilabhitvā viharati.
With that nāmakāya, he touches and abides in the liberation of the attainment of the sphere of neither perception nor non-perception.
Với danh thân đó, cá nhân xúc chạm và đạt được giải thoát thiền định phi tưởng phi phi tưởng xứ và an trú.
Paññāya cassa disvāti vipassanāpaññāya saṅkhāragataṃ, maggapaññāya catusaccadhamme passitvā.
‘And having seen with wisdom’ means having seen the aggregate of formations with vipassanā wisdom, and the four noble truths with path wisdom.
“Với tuệ của mình, thấy rõ (paññāya cassa disvā)” có nghĩa là thấy rõ các pháp hữu vi (saṅkhāragata) bằng tuệ quán (vipassanāpaññā), và thấy rõ Tứ Thánh Đế (catusaccadhamme) bằng tuệ đạo (maggapaññā).
Ekacce āsavā parikkhīṇā hontīti upaḍḍhupaḍḍhā paṭhamamaggādivajjhā āsavā parikkhīṇā honti.
‘Some taints (āsava) are destroyed’ means the taints that are to be abandoned by the first path and so forth, in halves and quarters, are destroyed.
“Một số lậu hoặc (āsava) đã được diệt tận (ekacce āsavā parikkhīṇā honti)” có nghĩa là các lậu hoặc bị diệt bởi Sơ đạo (paṭhamamagga) và các đạo khác đã được diệt tận một phần.
Ayaṃ vuccati puggalo samayavimuttoti ettha aṭṭhasamāpattilābhī puthujjano tena nāmakāyena phusitvā viharatīti vattuṃ vaṭṭati.
Here, regarding ‘this person is called liberated at times (samayavimutto)’, it is proper to say that an ordinary person (puthujjana) who has attained the eight attainments (aṭṭhasamāpatti) abides by touching with that nāmakāya.
Trong câu “Cá nhân này được gọi là giải thoát đúng thời (samayavimutto)”, một phàm nhân (puthujjano) đã đạt được tám thiền định (aṭṭhasamāpattilābhī) có thể được nói là xúc chạm và an trú bằng danh thân đó.
Pāḷiyaṃ pana ‘‘ekacce āsavā parikkhīṇā’’ti vuttaṃ.
However, in the Pāli, it is stated, "some taints are destroyed."
Nhưng trong Pāḷi, đã nói rằng “một số lậu hoặc đã được diệt tận”.
Puthujjanassa ca khīṇā āsavā nāma natthi, tasmā so na gahito.
And an ordinary person has no destroyed taints; therefore, he is not included.
Và phàm nhân thì không có lậu hoặc nào đã được diệt tận, vì vậy phàm nhân không được bao gồm.
Aṭṭhasamāpattilābhī khīṇāsavopi tena nāmakāyena phusitvā viharatīti vattuṃ vaṭṭati.
It is also proper to say that an Arahant who has attained the eight attainments abides by touching with that nāmakāya.
Một vị A-la-hán (khīṇāsava) đã đạt được tám thiền định cũng có thể được nói là xúc chạm và an trú bằng danh thân đó.
Tassa pana aparikkhīṇāsavā nāma natthi, tasmā sopi na gahito.
But he has no untainted defilements; therefore, he is also not included.
Nhưng vị ấy không có lậu hoặc nào chưa được diệt tận, vì vậy vị ấy cũng không được bao gồm.
Samayavimuttoti pana tiṇṇaṃ sotāpannasakadāgāmianāgāmīnaṃyevetaṃ nāmanti veditabbaṃ.
However, it should be understood that the term ‘liberated at times’ (samayavimutto) is exclusively for the three types of Noble Ones: the stream-enterer (sotāpanna), the once-returner (sakadāgāmī), and the non-returner (anāgāmī).
Tuy nhiên, cần biết rằng “giải thoát đúng thời (samayavimutto)” là tên gọi chỉ dành cho ba loại Thánh nhân: Nhập Lưu (Sotāpanna), Nhất Lai (Sakadāgāmī) và Bất Hoàn (Anāgāmī).
2. Asamayavimuttaniddese – purimasadisaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Regarding the exposition of the ‘person not liberated at times (asamayavimutto)’—it should be understood in the same way as taught for the preceding term.
2. Trong phần diễn giải chi tiết về giải thoát không đúng thời (asamayavimutta), nên hiểu theo cách tương tự như đã nói ở phần trước.
Asamayavimuttoti panettha sukkhavipassakakhīṇāsavassetaṃ nāmaṃ.
Here, the term ‘not liberated at times’ (asamayavimutto) is the designation for an Arahant who has dry insight (sukkhavipassaka).
Ở đây, “giải thoát không đúng thời (asamayavimutto)” là tên gọi của một vị A-la-hán chỉ tu Tứ niệm xứ (sukkhavipassakakhīṇāsava).
Sukkhavipassakā pana sotāpannasakadāgāmianāgāmino aṭṭhasamāpattilābhino ca khīṇāsavā puthujjanā ca imasmiṃ duke na labbhanti, dukamuttakapuggalā nāma honti.
However, those who have dry insight—stream-enterers, once-returners, non-returners, as well as Arahants who have attained the eight attainments, and ordinary persons—are not found in this pair (samayavimutto, asamayavimutto); they are called persons outside the pair.
Tuy nhiên, các Thánh nhân chỉ tu Tứ niệm xứ (sukkhavipassakā) như Nhập Lưu, Nhất Lai, Bất Hoàn, và các vị A-la-hán đã đạt được tám thiền định, cũng như các phàm nhân, không được bao gồm trong cặp này; chúng được gọi là các cá nhân nằm ngoài cặp (dukamuttakapuggalā).
Tasmā satthā attano buddhasubuddhatāya heṭṭhā gahite ca aggahite ca saṅkaḍḍhitvā saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakehi tantiṃ āropento sabbepi ariyapuggalātiādimāha.
Therefore, the Teacher, out of His own perfect Buddhahood, wishing to gather both those included below and those not included, and to introduce them all into the Pāli canon along with the persons of the posterior classification (piṭṭhivaṭṭaka), said: ‘all Noble Persons’ and so forth.
Vì vậy, Đức Đạo Sư (Satthā), với sự giác ngộ hoàn hảo của một vị Phật, đã tổng hợp cả những cá nhân đã được bao gồm và chưa được bao gồm ở phần dưới, và cùng với các cá nhân được bao gồm trong phần sau (piṭṭhivaṭṭaka), Ngài đã đưa vào giáo pháp (tanti) bằng cách nói “tất cả các Thánh nhân (sabbepi ariyapuggalā)” và cứ thế.
Tattha ariye vimokkheti kilesehi ārakattā ariyeti saṅkhaṃ gate lokuttaravimokkhe.
Here, ‘in the Noble Liberation (ariye vimokkha)’ means in the supramundane liberation (lokuttaravimokkha), which is called noble (ariya) because it is far removed from defilements.
Trong đó, “trong giải thoát cao thượng (ariye vimokkha)” có nghĩa là trong giải thoát siêu thế (lokuttaravimokkha) đã đạt đến danh hiệu cao thượng (ariya) vì đã xa lìa các phiền não (kilesa).
Idaṃ vuttaṃ hoti – bāhirānañhi aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ samāpajjantassa samayopi atthi asamayopi.
This is what is meant: For one who attains the eight external attainments, there is both a proper time and an improper time.
Điều này có nghĩa là: Đối với người nhập định vào tám thiền định bên ngoài (bāhira), có thời điểm thích hợp và thời điểm không thích hợp.
Maggavimokkhena vimuccanassa samayo vā asamayo vā natthi.
But for liberation by means of path-liberation, there is no proper time or improper time.
Nhưng đối với sự giải thoát khỏi phiền não bằng giải thoát đạo (maggavimokkha), thì không có thời điểm thích hợp hay không thích hợp.
Yassa saddhā balavatī, vipassanā ca āraddhā, tassa gacchantassa tiṭṭhantassa nisīdantassa nipajjantassa khādantassa bhuñjantassa maggaphalapaṭivedho nāma na hotīti natthi.
It is not the case that for one whose faith is strong and whose insight is aroused, the penetration of the path and its fruit does not occur whether walking, standing, sitting, lying down, eating, or drinking.
Không có chuyện một người có đức tin mạnh mẽ và đã bắt đầu tuệ quán (vipassanā) lại không thể chứng ngộ đạo quả (maggaphalapaṭivedha) khi đang đi, đứng, ngồi, nằm, ăn, uống.
Iti maggavimokkhena vimuccanassa samayo vā asamayo vā natthīti heṭṭhā gahite ca aggahite ca saṅkaḍḍhitvā imaṃ piṭṭhivaṭṭakaṃ tantiṃ āropesi dhammarājā.
Thus, the King of Dhamma introduced this Pāli text, which includes both those mentioned below and those not mentioned, by stating that there is no proper time or improper time for liberation by means of path-liberation, combining them with the posterior classification of persons.
Vì vậy, Đức Pháp Vương (Dhammarājā) đã tổng hợp cả những cá nhân đã được bao gồm và chưa được bao gồm ở phần dưới, và đưa vào giáo pháp (tanti) này, nói rằng không có thời điểm thích hợp hay không thích hợp cho sự giải thoát bằng giải thoát đạo.
Samāpattilābhī puthujjano imāyapi tantiyā aggahitova.
An ordinary person who has attained samāpatti is still not included in this text (tantiyā).
Phàm nhân đã đạt được thiền định vẫn chưa được bao gồm trong giáo pháp này.
Bhajāpiyamāno pana samāpattivikkhambhitānaṃ kilesānaṃ vasena samayavimuttabhāvaṃ bhajeyya.
However, if one were to associate him, he could be associated with the state of being ‘liberated at times’ (samayavimutta) in terms of the defilements suppressed by samāpatti.
Tuy nhiên, nếu xét theo phương diện các phiền não bị thiền định chế ngự, thì phàm nhân đó có thể được xếp vào loại giải thoát đúng thời.
3. Kuppadhammākuppadhammaniddesesu – yassa adhigato samāpattidhammo kuppati nassati, so kuppadhammo.
In the expositions of ‘subject to decline (kuppadhamma)’ and ‘not subject to decline (akuppadhamma)’: One whose attained attainment-dhammas decline and are destroyed is ‘subject to decline’.
3. Trong phần diễn giải chi tiết về các pháp có thể bị lay chuyển (kuppadhamma) và không thể bị lay chuyển (akuppadhamma): Pháp thiền định mà một người đã đạt được có thể bị lay chuyển, bị mất đi, thì người đó là có pháp bị lay chuyển (kuppadhamma).
Rūpasahagatānanti rūpanimittasaṅkhātena rūpena sahagatānaṃ.
‘Accompanied by rūpa’ means accompanied by rūpa, which is called the rūpa-nimitta (sign of rūpa).
“Đồng hành với sắc (rūpasahagatānaṃ)” có nghĩa là đồng hành với sắc (rūpa) được gọi là tướng sắc (rūpanimitta).
Tena saddhiṃ pavattānaṃ na vinā rūpārammaṇānaṃ catunnaṃ rūpāvacarajjhānānanti attho.
The meaning is: of those (samāpattis) accompanied by form (rūpa), meaning the four rūpāvacara jhānās that arise together with that kasina form, do not arise without it, and have the kasina form as their object.
Nghĩa là, bốn thiền sắc giới (rūpāvacarajjhāna) phát sinh cùng với sắc pháp đó, không thể thiếu đối tượng là sắc pháp (rūpārammaṇa).
Arūpasahagatānanti rūpato aññaṃ, na rūpanti arūpaṃ.
As for “arūpasahagatānaṃ,” that which is other than form, not form, is arūpa.
Arūpasahagatānaṃ (cùng với vô sắc) nghĩa là, cái khác với sắc pháp, không phải sắc pháp thì gọi là vô sắc (arūpa).
Arūpena sahagatānaṃ tena saddhiṃ pavattānaṃ na vinā arūpārammaṇānaṃ catunnaṃ arūpāvacarajjhānānanti attho.
The meaning is: of those (samāpattis) accompanied by arūpa, meaning the four arūpāvacara jhānās that arise together with that arūpa object (such as the concept of space), do not arise without it, and have the arūpa object as their object.
Nghĩa là, bốn thiền vô sắc giới (arūpāvacarajjhāna) phát sinh cùng với vô sắc đó, không thể thiếu đối tượng là vô sắc (arūpārammaṇa).
Na nikāmalābhīti pañcahākārehi aciṇṇavasitāya icchitākārena aladdhattā na nikāmalābhī.
As for “na nikāmalābhī,” it means not attaining what is desired, due to not having cultivated mastery through the five ways (of advertence, etc.).
Na nikāmalābhī (không được tùy ý) nghĩa là, không được tùy ý vì chưa thuần thục theo năm cách thức, tức là không đạt được theo ý muốn.
Appaguṇasamāpattikoti attho.
It means having a samāpatti that is not widely practiced.
Nghĩa là, thiền định có phẩm chất kém.
Na akicchalābhīti kicchalābhī dukkhalābhī.
As for “na akicchalābhī,” it means one who attains with difficulty.
Na akicchalābhī (không được dễ dàng) nghĩa là, người được một cách khó khăn, được một cách khổ sở.
Yo āgamanamhi kilese vikkhambhento upacāraṃ pāpento appanaṃ pāpento cittamañjūsaṃ labhanto dukkhena kicchena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto taṃ sampadaṃ pāpuṇituṃ sakkoti, so na akicchalābhī nāma.
Indeed, the person who, when entering (jhāna), wards off defilements, reaches access concentration, attains absorption, and obtains the casket of mind (samādhi), doing so with suffering and difficulty, through effort and application, and is able to reach that accomplishment, is not called one who attains without difficulty.
Người nào khi thực hành thiền định, phải nỗ lực xua tan phiền não, đạt đến cận định, đạt đến an chỉ định, đạt được sự định tâm như một chiếc hộp chứa vật quý, phải chịu đựng sự khổ sở, khó khăn, với sự nỗ lực và cố gắng, mới có thể đạt được thành tựu đó, thì người đó không phải là người được dễ dàng.
Na akasiralābhīti avipulalābhī.
As for “na akasiralābhī,” it means one who does not attain widely.
Na akasiralābhī (không được dồi dào) nghĩa là, người không được dồi dào.
Samāpattiṃ appetvā addhānaṃ pharituṃ na sakkoti.
He is unable to extend the absorption for a long time.
Không thể nhập định rồi kéo dài thời gian.
Ekaṃ dve cittavāre vattetvā sahasāva vuṭṭhātīti attho.
The meaning is, he emerges quickly after sustaining the mind for one or two thought-moments.
Nghĩa là, sau khi tâm đã vận hành một hoặc hai lần, liền xuất định ngay lập tức.
Yatthicchakanti yasmiṃ okāse samāpattiṃ appetvā nisīdituṃ icchati.
“Yatthicchakaṃ” means in whatever place one wishes to sit after entering samāpatti.
Yatthicchakaṃ (nơi nào muốn) nghĩa là, nơi nào muốn nhập định rồi ngồi xuống.
Yadicchakanti kasiṇajjhānaṃ vā ānāpānajjhānaṃ vā brahmavihārajjhānaṃ vā asubhajjhānaṃ vāti yaṃ yaṃ samāpattiṃ appetvā nisīdituṃ icchati.
“Yadicchakaṃ” means whatever samāpatti, whether kasiṇa jhāna, or ānāpāna jhāna, or brahmavihāra jhāna, or asubha jhāna, one wishes to sit after entering.
Yadicchakaṃ (điều gì muốn) nghĩa là, muốn nhập định rồi ngồi xuống thiền kasiṇa, thiền ānāpāna, thiền brahmavihāra, hay thiền asubha, tức là bất cứ thiền định nào muốn nhập.
Yāvaticchakanti addhānaparicchedena yattakaṃ kālaṃ icchati.
“Yāvaticchakaṃ” means for whatever length of time one wishes, by defining the duration.
Yāvaticchakaṃ (bao lâu muốn) nghĩa là, muốn bao lâu theo sự giới hạn thời gian.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yattha yattha yaṃ yaṃ samāpattiṃ yattakaṃ addhānaṃ samāpajjitumpi vuṭṭhātumpi icchati, tattha tattha taṃ taṃ samāpattiṃ tattakaṃ addhānaṃ samāpajjitumpi vuṭṭhātumpi na sakkoti.
This is said to mean: he is unable to enter into or emerge from whatever samāpatti, in whatever place, for whatever length of time he desires.
Điều này có nghĩa là – ở bất cứ nơi nào, bất cứ thiền định nào, và trong khoảng thời gian bao lâu mà muốn nhập định hay xuất định, thì người đó không thể nhập định hay xuất định ở nơi đó, thiền định đó, và trong khoảng thời gian đó.
Candaṃ vā sūriyaṃ vā ulloketvā ‘imasmiṃ cande vā sūriye vā ettakaṃ ṭhānaṃ gate vuṭṭhahissāmī’ti paricchinditvā jhānaṃ samāpanno yathāparicchedena vuṭṭhātuṃ na sakkoti, antarāva vuṭṭhāti; samāpattiyā appaguṇatāyāti.
Having entered jhāna, after looking at the moon or sun and determining, ‘I will emerge when the moon or sun has reached this much of its path,’ he is unable to emerge according to that determination; he emerges prematurely. This is due to the imperfect quality of his samāpatti.
Một người nhập thiền định sau khi nhìn mặt trăng hay mặt trời và quyết định rằng ‘khi mặt trăng hay mặt trời đến vị trí này, tôi sẽ xuất định’, thì người đó không thể xuất định theo đúng sự quyết định đó, mà xuất định giữa chừng; đó là do thiền định chưa được thuần thục.
Pamādamāgammāti pamādaṃ paṭicca.
“Pamādamāgammā” means due to heedlessness.
Pamādamāgamma (do phóng dật) nghĩa là, do phóng dật.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃvidho puggalo kuppadhammoti vuccati.
“Ayaṃ vuccatī” means such a person is called “kuppadhamma” (one whose attainments are liable to fail).
Ayaṃ vuccati (người này được gọi là) nghĩa là, người có tính cách như vậy được gọi là kuppadhammo (pháp dễ bị lay chuyển).
Idaṃ pana aṭṭhasamāpattilābhino puthujjanassa sotāpannassa sakadāgāminoti tiṇṇaṃ puggalānaṃ nāmaṃ.
This is, however, the name for three types of individuals who have attained the eight samāpattis: the ordinary person (puthujjana), the stream-enterer (sotāpanna), and the once-returner (sakadāgāmi).
Tuy nhiên, đây là tên gọi của ba hạng người: phàm nhân, Dự Lưu và Nhất Lai đã đạt được tám thiền chứng.
Etesañhi samādhipāribandhakā vipassanāpāribandhakā ca dhammā na suvikkhambhitā, na suvikkhālitā, tena tesaṃ samāpatti nassati parihāyati.
For these individuals, the dhammas that obstruct samādhi and the dhammas that obstruct vipassanā are not fully suppressed, nor fully cleansed. Therefore, their samāpatti perishes and declines.
Vì các pháp chướng ngại thiền định và các pháp chướng ngại tuệ quán của những người này chưa được xua tan triệt để, chưa được tẩy rửa hoàn toàn, nên thiền định của họ bị hư hoại, bị suy giảm.
Sā ca kho neva sīlabhedena, nāpattivītikkamena.
And that (loss) is not due to breaking sila, nor to transgressing a rule.
Tuy nhiên, sự hư hoại đó không phải do phá giới, cũng không phải do phạm giới.
Na garukamokkhadhammo panesa appamattakenapi kiccakaraṇīyena vā vattabhedamattakena vā nassati.
However, this noble Dhamma is not lost due to even a small matter or a slight breach of duties (vatta).
Nhưng pháp giải thoát trọng yếu này sẽ bị hư hoại chỉ vì một việc nhỏ cần làm hay chỉ vì một chút sơ suất trong phận sự.
Tatridaṃ vatthu – eko kira thero samāpattiṃ vaḷañjeti.
Concerning this, there is a story: once, a certain Elder was cultivating samāpatti.
Về điều này, có một câu chuyện như sau: Có một vị Trưởng lão thường an trú trong thiền định.
Tasmiṃ piṇḍāya gāmaṃ paviṭṭhe dārakā pariveṇe kīḷitvā pakkamiṃsu.
When he had gone to the village for alms, the children played in the monastery courtyard and then left.
Khi vị ấy vào làng khất thực, các chú tiểu đã chơi đùa trong khu vực tu viện rồi bỏ đi.
Thero āgantvā ‘pariveṇaṃ sammajjitabba’nti cintetvā asammajjitvā vihāraṃ pavisitvā ‘samāpattiṃ appessāmī’ti nisīdi.
The Elder returned and thought, ‘The courtyard should be swept.’ But without sweeping it, he entered his dwelling and sat down, intending to enter samāpatti.
Vị Trưởng lão trở về, nghĩ rằng ‘khu vực tu viện cần được quét dọn’, nhưng không quét dọn mà vào tịnh xá, ngồi xuống với ý định ‘sẽ nhập thiền định’.
So appetuṃ asakkonto, ‘kiṃ nu kho āvaraṇa’nti sīlaṃ āvajjanto appamattakampi vītikkamaṃ adisvā ‘vattabhedo nu kho atthī’ti olokento pariveṇassa asammaṭṭhabhāvaṃ ñatvā sammajjitvā pavisitvā nisīdanto samāpattiṃ appentova nisīdi.
Being unable to enter, he reflected on his sīla, wondering, ‘What could be the obstruction?’ Seeing no transgression, even a small one, he then thought, ‘Could there be a breach of duties?’ And looking, he realized that the courtyard had not been swept. After sweeping it, he re-entered his dwelling and sat down, and was able to enter samāpatti.
Vị ấy không thể nhập định, liền suy xét ‘có chướng ngại gì chăng?’, và khi quán xét giới hạnh thì không thấy có lỗi lầm nhỏ nào, bèn xem xét ‘có phải đã sơ suất phận sự chăng?’, rồi nhận ra khu vực tu viện chưa được quét dọn. Sau khi quét dọn xong, vị ấy vào tịnh xá ngồi xuống và liền nhập định được.
4. Akuppadhammaniddeso vuttapaṭipakkhavaseneva veditabbo.
4. The explanation of “akuppadhamma” (one whose attainments are not liable to fail) should be understood according to the opposite of what has been said.
4. Sự giải thích về Akuppadhammo (pháp bất động) nên được hiểu theo cách đối lập với những gì đã nói.
Akuppadhammoti idaṃ pana aṭṭhasamāpattilābhino anāgāmissa ceva khīṇāsavassa cāti dvinnaṃ puggalānaṃ nāmaṃ.
This term “akuppadhamma” is the name for two types of individuals who have attained the eight samāpattis: the non-returner (anāgāmi) and the Arahant (khīṇāsava).
Tuy nhiên, Akuppadhammo là tên gọi của hai hạng người: Bất Lai và A La Hán đã đạt được tám thiền chứng.
Tesañhi samādhipāribandhakā vipassanāpāribandhakā ca dhammā suvikkhambhitā suvikkhālitā; tena tesaṃ bhassasaṅgaṇikārāmādikiccena vā aññena vā yena kenaci attano anurūpena pamādena vītināmentānampi samāpatti na kuppati, na nassati.
For them, the dhammas that obstruct samādhi and the dhammas that obstruct vipassanā are well-suppressed and well-cleansed. Therefore, their samāpatti does not fail or perish, even if they spend their time heedlessly with activities such as gossiping, socializing, or resting, or with any other suitable heedlessness.
Vì các pháp chướng ngại thiền định và các pháp chướng ngại tuệ quán của những người này đã được xua tan triệt để, đã được tẩy rửa hoàn toàn; do đó, thiền định của họ không bị lay chuyển, không bị hư hoại, ngay cả khi họ để thời gian trôi qua với những sự lơ đễnh phù hợp với mình, như việc nói chuyện, tụ tập bạn bè, hay những việc khác.
Sukkhavipassakā pana sotāpannasakadāgāmianāgāmikhīṇāsavā imasmiṃ duke na labbhanti; dukamuttakapuggalā nāma honti.
However, dry-insight (sukkhavipassaka) stream-enterers, once-returners, non-returners, and Arahants are not found in this pair (kuppadhamma, akuppadhamma); they are individuals outside this pair.
Tuy nhiên, các bậc Dự Lưu, Nhất Lai, Bất Lai, A La Hán chỉ tu Tuệ khô (sukkhavipassakā) thì không được bao gồm trong cặp pháp này; họ thuộc về những hạng người nằm ngoài cặp pháp này.
Tasmā satthā attano buddhasubuddhatāya heṭṭhā gahite ca aggahite ca saṅkaḍḍhitvā imasmimpi duke saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakehi tantiṃ āropento sabbepi ariyapuggalātiādimāha.
Therefore, the Teacher, by virtue of his perfect and full enlightenment, has brought together those (individuals) mentioned earlier and those not mentioned, and in applying the teaching to this pair along with the others in the appendix, he has stated, “all noble individuals,” and so on.
Vì vậy, bậc Đạo Sư, với trí tuệ tối thượng của một vị Phật, đã tổng hợp cả những điều đã được đề cập và chưa được đề cập ở trước, và khi đưa vào kinh điển trong cặp pháp này cùng với các phần khác, Ngài đã nói “tất cả các bậc Thánh” v.v.
Aṭṭhannañhi samāpattīnaṃ kuppanaṃ nassanaṃ bhaveyya, lokuttaradhammassa pana sakiṃ paṭividdhassa kuppanaṃ nassanaṃ nāma natthi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Indeed, the samāpattis, of which there are eight, may fail or perish, but for the supramundane Dhamma, once it has been penetrated, there is no such thing as failure or perishing. This is what is meant by that statement.
Vì sự lay chuyển, hư hoại có thể xảy ra với tám thiền chứng, nhưng đối với Pháp Siêu Thế (lokuttaradhamma) đã được chứng đắc một lần thì không có sự lay chuyển hay hư hoại. Lời này được nói đến để ám chỉ điều đó.
Ime dvepi samāpattiṃ ṭhapetuṃ thāvaraṃ kātuṃ paṭibalā.
Both of these (individuals) are capable of establishing and making samāpatti firm.
Cả hai hạng người này đều có khả năng thiết lập và làm cho thiền định vững chắc.
Cetanābhabbato pana anurakkhaṇābhabbova balavataro.
However, the anurakkhaṇābhabba is stronger than the cetanābhabba.
Tuy nhiên, người anurakkhaṇābhabba mạnh mẽ hơn người cetanābhabba.
Cetanābhabbo hi upakārānupakāre dhamme na jānāti.
For the cetanābhabba does not know the helpful and unhelpful dhammas.
Vì người cetanābhabba không biết các pháp có lợi và không có lợi.
Ajānanto upakāradhamme nudati nīharati, anupakāradhamme sevati.
Not knowing, he rejects and abandons the helpful dhammas, and cultivates the unhelpful dhammas.
Do không biết, người đó xua đuổi các pháp có lợi và thực hành các pháp không có lợi.
So te sevanto samāpattito parihāyati.
Cultivating them, he declines from samāpatti.
Do thực hành những pháp đó, người ấy suy thoái khỏi thiền định.
Anurakkhaṇābhabbo upakārānupakāre dhamme jānāti.
The anurakkhaṇābhabba knows the helpful and unhelpful dhammas.
Người anurakkhaṇābhabba biết các pháp có lợi và không có lợi.
Jānanto anupakāradhamme nudati nīharati, upakāradhamme sevati.
Knowing, he rejects and abandons the unhelpful dhammas, and cultivates the helpful dhammas.
Do biết, người đó xua đuổi các pháp không có lợi và thực hành các pháp có lợi.
So te sevanto samāpattito na parihāyati.
Cultivating them, he does not decline from samāpatti.
Do thực hành những pháp đó, người ấy không suy thoái khỏi thiền định.
Yathā hi dve khettapālā eko paṇḍurogena sarogo akkhamo sītādīnaṃ, eko arogo sītādīnaṃ saho.
Just as there are two field-watchers: one is afflicted with pallor, sick, and unable to endure cold and other (hardships); the other is healthy and able to endure cold and other (hardships).
Ví như có hai người canh ruộng, một người bệnh tật yếu ớt, không chịu được lạnh lẽo v.v., còn người kia khỏe mạnh, chịu được lạnh lẽo v.v.
Sarogo heṭṭhākuṭiṃ na otarati, rattārakkhaṃ divārakkhaṃ vijahati.
The sick one does not descend into the hut below, abandoning the watch by night and by day.
Người bệnh không xuống túp lều dưới thấp, bỏ bê việc canh gác đêm và ngày.
Tassa divā sukamorādayo khettaṃ otaritvā sālisīsaṃ khādanti, rattiṃ migasūkarādayo pavisitvā khalaṃ tacchi taṃ viya chetvā gacchanti.
For him, during the day, birds, peacocks, etc., descend into the field and eat the rice stalks, and at night, deer, boars, etc., enter and destroy the threshing floor as if cutting it up, and go away.
Ban ngày, chim chóc, công v.v. vào ruộng ăn lúa, ban đêm, nai, heo rừng v.v. vào phá hoại như cắt sạch sân đập lúa rồi bỏ đi.
So attano pamattakāraṇā puna bījamattampi na labhati.
Due to his heedlessness, he does not even obtain the seed for next year.
Do sự lơ đễnh của mình, người đó không còn một hạt giống nào nữa.
Itaro rattārakkhaṃ divārakkhaṃ na vijahati.
The other does not abandon the watch by night or by day.
Người kia không bỏ bê việc canh gác đêm và ngày.
So attano appamattakāraṇā ekakarīsato cattāripi aṭṭhapi sakaṭāni labhati.
Due to his heedfulness, he obtains four or even eight cartloads (of grain) from one karīsa (area of land).
Do sự không lơ đễnh của mình, người đó thu hoạch được bốn hay tám xe lúa từ một mẫu ruộng.
Tattha sarogakhettapālo viya cetanābhabbo, arogo viya anurakkhaṇābhabbo daṭṭhabbo.
In this analogy, the cetanābhabba should be seen as like the sick field-watcher, and the anurakkhaṇābhabba as like the healthy one.
Ở đây, người cetanābhabba nên được xem như người canh ruộng bệnh tật, còn người anurakkhaṇābhabba nên được xem như người canh ruộng khỏe mạnh.
Sarogassa attano pamādena puna bījamattassapi alabhanaṃ viya cetanābhabbassa upakārānupakāre dhamme ajānitvā upakāre pahāya anupakāre sevantassa samāpattiyā parihānaṃ.
Just as a diseased field-owner, through his own heedlessness, obtains not even a measure of seeds again, so too for the cetanābhabba person, who, not knowing the beneficial and unbeneficial dharmas, abandons the beneficial and cultivates the unbeneficial, there is a decline in his attainment of samāpatti.
Giống như người nông dân bệnh tật do lơ đễnh của mình mà không thu được dù chỉ một hạt giống cho mùa sau, người cetanābhabba (người có khả năng nhưng không có ý chí) không biết các pháp hữu ích và vô ích, từ bỏ những điều hữu ích và thực hành những điều vô ích, sẽ bị suy giảm samāpatti (thiền định).
Itarassa attano appamādena ekakarīsamattato catuaṭṭhasakaṭauddharaṇaṃ viya anurakkhaṇābhabbassa upakārānupakāre dhamme jānitvā anupakāre pahāya upakāre sevantassa samāpattiyā aparihānaṃ veditabbaṃ.
But for the other, the anurakkhaṇābhabba person, it is like the undiseased field-owner, who, through his own heedfulness, reaps four or eight cartloads from just one karīsa of field; so too, knowing the beneficial and unbeneficial dharmas, abandoning the unbeneficial and cultivating the beneficial, there is no decline in his attainment of samāpatti.
Ngược lại, giống như người nông dân khỏe mạnh do không lơ đễnh của mình mà thu hoạch được bốn đến tám xe thóc từ chỉ một karī đất, người anurakkhaṇābhabbassa (người có khả năng bảo hộ) biết các pháp hữu ích và vô ích, từ bỏ những điều vô ích và thực hành những điều hữu ích, sẽ không bị suy giảm samāpatti.
Evaṃ cetanābhabbato anurakkhaṇābhabbova samāpattiṃ thāvaraṃ kātuṃ balavataroti veditabbo.
Thus, it should be understood that the anurakkhaṇābhabba is more powerful than the cetanābhabba for making samāpatti firm.
Như vậy, cần phải hiểu rằng người anurakkhaṇābhabbassa có năng lực hơn người cetanābhabba để giữ vững samāpatti.
9. Puthujjananiddese – tīṇi saṃyojanānīti diṭṭhisaṃyojanasīlabbataparāmāsasaṃyojanavicikicchāsaṃyojanāni.
9. In the Puthujjana section – tīṇi saṃyojanāni are the fetter of wrong view (diṭṭhisaṃyojana), the fetter of adherence to rites and rituals (sīlabbataparāmāsasaṃyojana), and the fetter of doubt (vicikicchāsaṃyojana).
9. Trong phần giải thích về phàm nhân (puthujjana): Ba kiết sử là kiến kiết sử (diṭṭhisaṃyojana), giới cấm thủ kiết sử (sīlabbataparāmāsasaṃyojana) và nghi kiết sử (vicikicchāsaṃyojana).
Etāni hi phalakkhaṇe pahīnāni nāma honti.
These indeed are abandoned at the moment of fruition.
Quả thật, những kiết sử này được gọi là đã đoạn trừ vào thời điểm chứng quả.
Ayaṃ pana phalakkhaṇepi na hotīti dasseti.
But this person (the puthujjana) is not present even at the moment of fruition, thus it shows.
Nhưng ở đây cho thấy rằng người này không ở trong trạng thái đó ngay cả vào thời điểm chứng quả.
Tesaṃ dhammānanti tesaṃ saṃyojanadhammānaṃ.
Tesaṃ dhammānaṃ means "of those fetter-dharmas."
Của những pháp đó có nghĩa là của những pháp kiết sử đó.
Maggakkhaṇasmiñhi tesaṃ pahānāya paṭipanno nāma hoti.
At the moment of the path (magga), one is said to be practicing for their abandonment.
Quả thật, vào thời điểm chứng đạo, người này được gọi là đang thực hành để đoạn trừ chúng.
Ayaṃ pana maggakkhaṇepi na hoti.
But this person (the puthujjana) is not present even at the moment of the path.
Nhưng người này không ở trong trạng thái đó ngay cả vào thời điểm chứng đạo.
Ettāvatā vissaṭṭhakammaṭṭhāno thūlabālaputhujjanova idha kathitoti veditabbo.
By this much, it should be understood that an ordinary, ignorant worldling (thūlabālaputhujjana) who has given up his meditation object is spoken of here.
Như vậy, cần phải hiểu rằng ở đây chỉ đề cập đến phàm nhân thô lậu, ngu si, đã từ bỏ đề mục thiền quán (kammaṭṭhāna).
10. Gotrabhuniddese – yesaṃ dhammānanti yesaṃ gotrabhuñāṇena saddhiṃ uppannānaṃ paropaṇṇāsakusaladhammānaṃ.
10. In the Gotrabhū section – yesaṃ dhammānaṃ refers to those fifty-odd wholesome dharmas that arise together with the Gotrabhū knowledge.
10. Trong phần giải thích về Gotrabhū: Của những pháp nào có nghĩa là của hơn năm mươi pháp thiện phát sinh cùng với Gotrabhū-ñāṇa (trí chuyển tộc).
Ariyadhammassāti lokuttaramaggassa.
Ariyadhammassa means "to the supramundane path."
Pháp cao thượng là đạo siêu thế (lokuttaramagga).
Avakkanti hotīti okkanti nibbatti pātubhāvo hoti.
Avakkanti hoti means "there is descent, production, appearance."
Sự nhập vào là sự nhập vào, sự phát sinh, sự hiện hữu.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ nibbānārammaṇena ñāṇena sabbaṃ puthujjanasaṅkhaṃ puthujjanagottaṃ puthujjanamaṇḍalaṃ puthujjanapaññattiṃ atikkamitvā ariyasaṅkhaṃ ariyagottaṃ ariyamaṇḍalaṃ ariyapaññattiṃ okkamanato gotrabhūpuggalo nāma vuccati.
Ayaṃ vuccati means this person is called a Gotrabhū individual because, with the knowledge having Nibbāna as its object, he transcends the entire category of worldling (puthujjanasaṅkha), the lineage of worldlings (puthujjanagotta), the sphere of worldlings (puthujjanamaṇḍala), and the designation of worldling (puthujjanapaññatti), and enters the category of noble one (ariyasaṅkha), the lineage of noble ones (ariyagotta), the sphere of noble ones (ariyamaṇḍala), and the designation of noble one (ariyapaññatti).
Người này được gọi là người này được gọi là Gotrabhū-puggala (người chuyển tộc) vì với trí tuệ có Niết Bàn làm đối tượng, vượt qua mọi khái niệm phàm nhân, dòng tộc phàm nhân, giới hạn phàm nhân, danh xưng phàm nhân để nhập vào khái niệm Thánh nhân, dòng tộc Thánh nhân, giới hạn Thánh nhân, danh xưng Thánh nhân.
11. Bhayūparataniddese – bhayena uparatoti bhayūparato.
11. In the Bhayūparata section – Bhayūparato means "one who has ceased from evil due to fear."
11. Trong phần giải thích về Bhayūparata: Bhayūparata là người từ bỏ do sợ hãi.
Sattapi sekkhā puthujjanā ca bhāyitvā pāpato oramanti pāpaṃ na karonti.
All seven trainees (sekkhā) and worldlings (puthujjanā) desist from evil and do not commit evil due to fear.
Bảy bậc hữu học (sekha) và phàm nhân đều từ bỏ điều ác, không làm điều ác do sợ hãi.
Tattha puthujjanā duggatibhayaṃ, vaṭṭabhayaṃ, kilesabhayaṃ, upavādabhayanti cattāri bhayāni bhāyanti.
Among them, worldlings fear four kinds of fear: fear of a bad destination (duggatibhaya), fear of the round of existence (vaṭṭabhaya), fear of defilements (kilesabhaya), and fear of blame (upavādabhaya).
Trong số đó, phàm nhân sợ bốn nỗi sợ hãi: nỗi sợ khổ cảnh (duggatibhaya), nỗi sợ luân hồi (vaṭṭabhaya), nỗi sợ phiền não (kilesabhaya), và nỗi sợ bị chỉ trích (upavādabhaya).
Tesu bhāyitabbaṭṭhena duggatiyeva bhayaṃ duggatibhayaṃ.
Among these, the bad destination itself is called duggatibhaya because it is a thing to be feared.
Trong những nỗi sợ đó, chỉ có khổ cảnh mới là nỗi sợ đáng sợ, đó là nỗi sợ khổ cảnh.
Sesesupi eseva nayo.
The same applies to the remaining (fears).
Tương tự cũng áp dụng cho những nỗi sợ còn lại.
Tattha puthujjano ‘sace tvaṃ pāpaṃ karissasi, cattāro apāyā mukhaṃ vivaritvā ṭhitacchātaajagarasadisā, tesu dukkhaṃ anubhavanto kathaṃ bhavissasī’ti duggatibhayaṃ bhāyitvā pāpaṃ na karoti.
There, a worldling, fearing the duggatibhaya thinking, 'If you commit evil, the four lower realms are like hungry pythons with mouths open, how will you fare experiencing suffering in them?' does not commit evil.
Trong số đó, phàm nhân không làm điều ác vì sợ nỗi sợ khổ cảnh, suy nghĩ rằng: ‘Nếu ngươi làm điều ác, bốn cõi đọa sẽ mở miệng chờ đợi như những con trăn đói khát; khi phải chịu đựng khổ đau trong đó, ngươi sẽ ra sao?’.
Anamataggasaṃsāravaṭṭaṃyeva pana vaṭṭabhayaṃ nāma.
The beginningless round of existence itself is called vaṭṭabhaya.
Luân hồi vô thủy (anamataggasaṃsāra-vaṭṭa) được gọi là nỗi sợ luân hồi.
Sabbampi akusalaṃ kilesabhayaṃ nāma.
All unwholesome deeds are called kilesabhaya.
Tất cả các điều bất thiện được gọi là nỗi sợ phiền não.
Garahā pana upavādabhayaṃ nāma.
Blame is called upavādabhaya.
Sự chỉ trích được gọi là nỗi sợ bị chỉ trích.
Tānipi bhāyitvā puthujjano pāpaṃ na karoti.
Worldlings do not commit evil even fearing these (three) things.
Phàm nhân cũng không làm điều ác vì sợ những điều đó.
Sotāpannasakadāgāmianāgāmino pana tayo sekkhā duggatiṃ atītattā sesāni tīṇi bhayāni bhāyitvā pāpaṃ na karonti.
The three trainees – stream-enterers (sotāpanna), once-returners (sakadāgāmī), and non-returners (anāgāmī) – having transcended bad destinations, do not commit evil fearing the remaining three fears.
Tuy nhiên, ba bậc hữu học là Nhập Lưu (Sotāpanna), Nhất Lai (Sakadāgāmi) và Bất Lai (Anāgāmi) đã vượt qua khổ cảnh, nên họ không làm điều ác vì sợ ba nỗi sợ còn lại.
Maggaṭṭhakasekkhā āgamanavasena vā asamucchinnabhayattā vā bhayūparatā nāma honti.
The trainees on the path (maggaṭṭhakasekkhā) are called bhayūparatā either by way of approaching (the path) or because their fear is not yet entirely eradicated.
Các bậc hữu học đang ở trên đạo (maggaṭṭha-sekkhā) được gọi là bhayūparata vì họ vẫn còn sợ hãi chưa được đoạn trừ hoàn toàn hoặc vì họ đang trên đường đạt đến.
Khīṇāsavo imesu catūsu bhayesu ekampi na bhāyati.
An Arahant (khīṇāsava) does not fear any one of these four fears.
Bậc A-la-hán (Khīṇāsava) không sợ dù chỉ một trong bốn nỗi sợ này.
So hi sabbaso samucchinnabhayo; tasmā abhayūparatoti vuccati.
He is one whose fear is completely eradicated; therefore, he is called abhayūparato (one who has ceased from evil without fear).
Vị ấy đã đoạn trừ hoàn toàn mọi nỗi sợ; do đó, vị ấy được gọi là abhayūparata (không sợ hãi).
Kiṃ pana so upavādampi na bhāyatīti?
Does he not fear blame either?
Vậy vị ấy có sợ bị chỉ trích không?
Na bhāyati.
He does not fear it.
Không sợ.
Upavādaṃ pana rakkhatīti vattuṃ vaṭṭati.
However, it is appropriate to say that he guards against blame.
Nhưng có thể nói rằng vị ấy vẫn giữ gìn để không bị chỉ trích.
Doṇuppalavāpigāme khīṇāsavatthero viya.
Like the Arahant elder in the village of Doṇuppalavāpi.
Giống như vị Trưởng lão A-la-hán ở làng Doṇuppalavāpī.
12. Abhabbāgamananiddese – sammattaniyāmāgamanassa abhabboti abhabbāgamano.
12. In the Abhabbāgamana section – Abhabbāgamano means "one who is incapable of entering the fixed course of rightness."
12. Trong phần giải thích về Abhabbāgamana: Abhabbāgamana là người không thể nhập vào chánh định (sammattaniyāma).
Kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena.
Kammāvaraṇena means "by the five kinds of heinous actions (ānantarīyakamma)."
Do nghiệp chướng có nghĩa là do năm nghiệp vô gián (ānantariyakaṃma).
Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā.
Kilesāvaraṇena means "by fixed wrong view (niyatamicchādiṭṭhi)."
Do phiền não chướng có nghĩa là do tà kiến cố định (niyatamicchādiṭṭhi).
Vipākāvaraṇenāti ahetukaduhetukapaṭisandhiyā.
Vipākāvaraṇena means "by rebirth with no root-conditions or two root-conditions (ahetukaduhetukapaṭisandhiyā)."
Do quả báo chướng có nghĩa là do tái sinh vô nhân (ahetukapaṭisandhi) hoặc nhị nhân (duhetukapaṭisandhi).
Assaddhāti buddhadhammasaṅghesu saddhārahitā.
Assaddhā means "devoid of faith in the Buddha, Dhamma, and Saṅgha."
Không có đức tin có nghĩa là không có đức tin vào Phật, Pháp, Tăng.
Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā.
Acchandikā means "devoid of the wholesome will (chanda) to act."
Không có ý muốn có nghĩa là không có ý muốn thiện lành để thực hành.
Te ṭhapetvā jambudīpaṃ itaradīpattayavāsino veditabbā.
Excluding these (people in Jambudīpa), inhabitants of the other three continents should be understood.
Ngoại trừ họ, những người sống ở ba châu lục khác ngoài Jambudīpa (Diêm Phù Đề) cần được hiểu là những người này.
Tesu hi manussā acchandikabhāvaṃ paviṭṭhā nāma.
For in those (continents), humans are said to have entered the state of being devoid of will (acchandika).
Quả thật, con người ở những châu lục đó được gọi là đã rơi vào trạng thái không có ý muốn.
Duppaññāti bhavaṅgapaññārahitā.
Duppaññā means "devoid of bhavaṅga-paññā (fundamental wisdom)."
Kém trí tuệ có nghĩa là không có trí tuệ hữu phần (bhavaṅga-paññā).
Abhabbāti appaṭiladdhamaggaphalūpanissayā.
Abhabbā means "those who have not obtained the strong supporting conditions for the path and its fruits."
Không có khả năng có nghĩa là không có duyên lành (upanissaya) để đạt được đạo quả.
Niyāmanti magganiyāmaṃ, sammattaniyāmaṃ.
Niyāmaṃ means "the fixed course of the path (magganiyāma), the fixed course of rightness (sammattaniyāma)."
Sự chắc chắn là sự chắc chắn của đạo (magganiyāma), sự chắc chắn của chánh định (sammattaniyāma).
Okkamitunti etaṃ kusalesu dhammesu sammattasaṅkhātaṃ niyāmaṃ okkamituṃ pavisituṃ tattha patiṭṭhātuṃ abhabbā.
Okkamituṃ means "to enter, to penetrate, to be established in this fixed course, which is called rightness among wholesome dharmas, they are incapable (abhabbā)."
Để nhập vào có nghĩa là không có khả năng nhập vào, đi vào, hoặc an trú trong sự chắc chắn này, tức là sự chắc chắn của chánh định trong các pháp thiện.
13. Bhabbāgamananiddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.
13. The Bhabbāgamana section should be understood by the opposite method of what has been stated.
13. Phần giải thích về Bhabbāgamana (người có khả năng nhập vào) cần được hiểu theo cách ngược lại với những gì đã nói.
Evamimasmiṃ duke ye ca puggalā pañcānantariyakā, ye ca niyatamicchādiṭṭhikā, yehi ca ahetukaduhetukapaṭisandhi gahitā, ye ca buddhādīnaṃ na saddahanti, yesañca kattukamyatāchando natthi, ye ca aparipuṇṇabhavaṅgapaññā, yesañca maggaphalānaṃ upanissayo natthi, te sabbepi sammattaniyāmaṃ okkamituṃ abhabbā, viparītā bhabbāti vuttā.
Thus, in this pair (abhabbāgamana and bhabbāgamana), all those individuals who have committed the five heinous actions, who hold fixed wrong views, by whom rebirth with no root-conditions or two root-conditions has been acquired, who do not have faith in the Buddha and so forth, who lack the wholesome will to act, who do not have fully developed bhavaṅga-paññā, and who lack the strong supporting conditions for the path and its fruits—all these are said to be incapable of entering the fixed course of rightness. Those who are the opposite are said to be capable.
Như vậy, trong cặp này, những người phạm năm nghiệp vô gián, những người có tà kiến cố định, những người tái sinh với vô nhân hoặc nhị nhân, những người không tin Phật và các bậc Thánh khác, những người không có ý muốn thiện lành, những người không có trí tuệ hữu phần đầy đủ, và những người không có duyên lành đối với đạo quả—tất cả những người này đều không thể nhập vào chánh định; những người ngược lại thì có khả năng nhập vào, như đã nói.
14. Niyatāniyataniddese – ānantarikāti āntarikakammasamaṅgino.
14. In the Niyatāniyata section – Ānantarikā means "those who are endowed with heinous actions (ānantarikakamma)."
14. Trong phần giải thích về Niyata (cố định) và Aniyata (không cố định): Vô gián là những người đã phạm nghiệp vô gián.
Micchādiṭṭhikāti niyatamicchādiṭṭhisamaṅgino.
Micchādiṭṭhikā means "those who are endowed with fixed wrong view (niyatamicchādiṭṭhi)."
Tà kiến là những người có tà kiến cố định.
Sabbepi hete nirayassa atthāya niyatattā niyatā nāma.
All these, being fixed for the benefit of hell, are called niyatā (fixed).
Tất cả những người này đều được gọi là niyata (cố định) vì họ chắc chắn sẽ đi đến địa ngục.
Aṭṭha pana ariyapuggalā sammābhāvāya uparūparimaggaphalatthāya ceva anupādāparinibbānatthāya ca niyatattā niyatā nāma.
However, the eight noble individuals (ariya-puggalā) are called niyatā (fixed) because they are fixed for the state of rightness, for the fruits of higher and higher paths, and for parinibbāna without fuel (anupādāparinibbāna).
Tuy nhiên, tám bậc Thánh nhân (ariya-puggala) được gọi là niyata vì họ chắc chắn sẽ đạt đến chánh đạo, các đạo quả cao hơn và Niết Bàn vô dư y (anupādāparinibbāna).
Avasesapuggalā pana anibaddhagatikā.
The remaining individuals, however, have unfixed destinies (anibaddhagatikā).
Còn những người còn lại thì có đường đi không cố định.
Yathā ākāse khittadaṇḍo pathaviyaṃ patanto ‘aggena vā majjhena vā mūlena vā patissatī’ti na ñāyati; evameva ‘asukagatiyā nāma nibbattissantī’ti niyamābhāvā aniyatā nāmāti veditabbā.
Just as a stick thrown into the sky is not known whether it will fall to the ground with its tip, middle, or base; in the same way, because there is no certainty that they will be reborn in a particular destination, they should be understood as aniyatā (unfixed).
Giống như một cây gậy ném lên trời, khi rơi xuống đất, không thể biết nó sẽ rơi bằng đầu, giữa hay gốc; cũng vậy, không có sự chắc chắn rằng họ sẽ tái sinh vào một cảnh giới nhất định, do đó họ được gọi là aniyata (không cố định).
Yā pana uttarakurukānaṃ niyatagatikatā vuttā, na sā niyatadhammavasena.
However, the fixed destiny of the inhabitants of Uttarakuru that has been stated is not by way of fixed dharmas (niyatadhamma).
Còn về việc nói rằng cư dân Uttarakuru (Bắc Câu Lô Châu) có cảnh giới cố định, điều đó không phải dựa trên các pháp cố định.
Micchattasammattaniyatadhammāyeva hi niyatā nāma.
Indeed, only the fixed dharmas of wrongness (micchatta) and rightness (sammattā) are called niyatā.
Quả thật, chỉ có các pháp cố định của tà kiến và chánh kiến mới được gọi là cố định.
Tesañca vasenāyaṃ puggalaniyamo kathitoti.
And by their power, this classification of individuals (puggala) as fixed is stated.
Và sự cố định của các hạng người này được nói đến dựa trên những điều đó.
16. Samasīsīniddese – apubbaṃ acarimanti apure apacchā, ekappahārenevāti attho.
16. In the Samasīsī section – Apubbaṃ acarimanti means "not before, not after," meaning "at the same time."
16. Trong phần giải thích về Samasīsī: Không trước không sau có nghĩa là không sớm không muộn, tức là đồng thời.
Pariyādānanti parikkhayo.
Pariyādāna means "exhaustion."
Sự đoạn tận là sự tiêu diệt.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ puggalo samasīsī nāma vuccati.
Ayaṃ vuccati means "this individual is called samasīsī."
Người này được gọi là người này được gọi là samasīsī.
So panesa tividho hoti – iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti.
This individual is of three kinds: iriyāpathasamasīsī (one whose posture and death are simultaneous), rogasamasīsī (one whose illness and death are simultaneous), and jīvitasamasīsī (one whose life and death are simultaneous).
Vị ấy có ba loại: iriyāpathasamasīsī (đồng thời về oai nghi), rogasamasīsī (đồng thời về bệnh tật), jīvitasamasīsī (đồng thời về mạng sống).
Tattha yo caṅkamantova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā caṅkamantova parinibbāti padumatthero viya; ṭhitakova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā ṭhitakova parinibbāti koṭapabbatavihāravāsītissatthero viya; nisinnova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā nisinnova parinibbāti, nipannova vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā nipannova parinibbāti – ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma.
Among these, the one who establishes vipassanā while walking, attains Arahantship, and attains parinibbāna while still walking, like Thera Paduma; or who establishes vipassanā while standing, attains Arahantship, and attains parinibbāna while still standing, like Thera Tissa, resident of Koṭapabbata Vihāra; or who establishes vipassanā while sitting, attains Arahantship, and attains parinibbāna while sitting; or who establishes vipassanā while lying down, attains Arahantship, and attains parinibbāna lying down—this one is called an Iriyāpathasamasīsī.
Trong đó, người nào đang đi kinh hành mà phát khởi thiền minh sát (vipassanā), đạt A-la-hán, rồi vẫn đang đi kinh hành mà nhập Niết-bàn, như Trưởng lão Paduma; người nào đang đứng mà phát khởi thiền minh sát, đạt A-la-hán, rồi vẫn đang đứng mà nhập Niết-bàn, như Trưởng lão Tissa trú tại tịnh xá Koṭapabbata; người nào đang ngồi mà phát khởi thiền minh sát, đạt A-la-hán, rồi vẫn đang ngồi mà nhập Niết-bàn; người nào đang nằm mà phát khởi thiền minh sát, đạt A-la-hán, rồi vẫn đang nằm mà nhập Niết-bàn – người này được gọi là Iriyāpathasamasīsī (Đồng Đầu Oai Nghi).
Kataro jīvitasamasīsī nāma?
Who is called a Jīvitasamasīsī?
Thế nào là Jīvitasamasīsī (Đồng Đầu Thọ Mạng)?
‘‘Sīsanti terasa sīsāni – palibodhasīsañca taṇhā, vinibandhanasīsañca māno, parāmāsasīsañca diṭṭhi, vikkhepasīsañca uddhaccaṃ, saṃkilesasīsañca avijjā, adhimokkhasīsañca saddhā, paggahasīsañca vīriyaṃ, upaṭṭhānasīsañca sati, avikkhepasīsañca samādhi, dassanasīsañca paññā, pavattasīsañca jīvitindriyaṃ, gocarasīsañca vimokkho, saṅkhārasīsañca nirodho’’ti (paṭi. ma. 1.87).
"There are thirteen 'heads' (sīsāni): Craving is the head of entanglement (palibodha-sīsa); conceit is the head of bondage (vinibandhana-sīsa); wrong view is the head of misapprehension (parāmāsa-sīsa); restlessness is the head of distraction (vikkhepa-sīsa); ignorance is the head of defilement (saṃkilesa-sīsa); faith is the head of determination (adhimokkha-sīsa); effort is the head of exertion (paggaha-sīsa); mindfulness is the head of establishment (upaṭṭhāna-sīsa); non-distraction is the head of concentration (avikkhepa-sīsa); wisdom is the head of insight (dassana-sīsa); life-faculty is the head of continuity (pavaṭṭa-sīsa); liberation is the head of scope (gocara-sīsa); and cessation is the head of formations (saṅkhāra-sīsa)."
“Đầu (sīsa) có mười ba loại đầu: đầu chướng ngại là tham ái (taṇhā), đầu trói buộc là kiêu mạn (māna), đầu chấp thủ là tà kiến (diṭṭhi), đầu phóng dật là trạo cử (uddhacca), đầu phiền não là vô minh (avijjā), đầu quyết định là tín (saddhā), đầu tinh tấn là tinh cần (vīriya), đầu an trú là niệm (sati), đầu không tán loạn là định (samādhi), đầu thấy biết là tuệ (paññā), đầu sự tiếp diễn là mạng quyền (jīvitindriya), đầu cảnh giới là giải thoát (vimokkha), đầu các hành là diệt (nirodha).”
Tattha kilesasīsaṃ avijjaṃ arahattamaggo pariyādiyati.
Among these, the Path of Arahantship completely eradicates ignorance, which is the head of defilements (kilesa-sīsa).
Trong đó, con đường A-la-hán đoạn tận vô minh (avijjā), là đầu phiền não (kilesasīsa).
Pavattasīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ pariyādiyati.
The death-consciousness completely eradicates the life-faculty, which is the head of continuity (pavaṭṭa-sīsa).
Tâm tử (cuticitta) đoạn tận mạng quyền (jīvitindriya), là đầu sự tiếp diễn (pavattasīsa).
Avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ jīvitindriyaṃ pariyādātuṃ na sakkoti.
The consciousness that eradicates ignorance cannot eradicate the life-faculty.
Tâm đoạn tận vô minh không thể đoạn tận mạng quyền.
Jīvitindriyapariyādāyakaṃ cittaṃ avijjaṃ pariyādātuṃ na sakkoti.
The consciousness that eradicates the life-faculty cannot eradicate ignorance.
Tâm đoạn tận mạng quyền không thể đoạn tận vô minh.
Avijjāpariyādāyakaṃ cittaṃ aññaṃ, jīvitindriyapariyādāyakaṃ cittaṃ aññaṃ.
The consciousness that eradicates ignorance is one thing, and the consciousness that eradicates the life-faculty is another.
Tâm đoạn tận vô minh là khác, tâm đoạn tận mạng quyền là khác.
Yassa cetaṃ sīsadvayaṃ samaṃ pariyādānaṃ gacchati, so jīvitasamasīsī nāma.
The one for whom these two heads (kilesa-sīsa and pavaṭṭa-sīsa) cease simultaneously, that one is called a Jīvitasamasīsī.
Người nào hai đầu này (vô minh và mạng quyền) được đoạn tận đồng thời, người ấy được gọi là Jīvitasamasīsī (Đồng Đầu Thọ Mạng).
Kathamidaṃ samaṃ hotīti?
How is this simultaneity achieved?
Việc này đồng thời như thế nào?
Vārasamatāya.
By simultaneity of turn (vāra-samatāya).
Do sự đồng nhất về khoảnh khắc.
Yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti – sotāpattimagge pañca paccavekkhaṇāni, sakadāgāmimagge pañca, anāgāmimagge pañca, arahattamagge cattārīti ekūnavīsatiyā paccavekkhaṇañāṇe patiṭṭhāya bhavaṅgaṃ otaritvā parinibbāyati.
Indeed, at the turn when one emerges from the path—having established the five reviewing knowledges (paccavekkhaṇa-ñāṇa) in the Sotāpatti Path, five in the Sakadāgāmi Path, five in the Anāgāmi Path, and four in the Arahant Path—making a total of nineteen reviewing knowledges, one then descends into bhavanga and attains parinibbāna.
Thật vậy, vào khoảnh khắc mà sự xuất ly khỏi vòng luân hồi của đạo lộ xảy ra – năm sự quán xét (paccavekkhaṇā) trong Sơ Đạo, năm trong Nhị Đạo, năm trong Tam Đạo, và bốn trong Tứ Đạo – sau khi an trú vào mười chín tuệ quán xét, hành giả đi vào hữu phần (bhavaṅga) và nhập Niết-bàn.
Imāya vārasamatāya idaṃ ubhayasīsapariyādānaṃ samaṃ hoti nāma.
By this simultaneity of turn, the eradication of both these heads is said to be simultaneous.
Do sự đồng nhất khoảnh khắc này, sự đoạn tận của cả hai đầu (vô minh và mạng quyền) được gọi là đồng thời.
Tenāyaṃ puggalo jīvitasamasīsīti vuccati.
Therefore, this individual is called a Jīvitasamasīsī.
Vì thế, hạng người này được gọi là Jīvitasamasīsī.
Ayameva ca idha adhippeto.
And it is this individual that is intended here.
Và chính hạng người này được đề cập ở đây.
17. Ṭhitakappīniddese – ṭhito kappoti ṭhitakappo, ṭhitakappo assa atthīti ṭhitakappī.
17. In the explanation of Ṭhitakappī: Ṭhita means "standing still," kappa means "world-cycle." So, "ṭhitakappa" means a "standing still world-cycle." The person who has such a standing still world-cycle is a ṭhitakappī.
17. Trong phần giải thích về Ṭhitakappī: Kappa (kiếp) được duy trì (ṭhita) là ṭhitakappa, người có ṭhitakappa là ṭhitakappī.
Kappaṃ ṭhapetuṃ samatthoti attho.
This means, one capable of suspending the world-cycle.
Có nghĩa là người có khả năng duy trì kiếp.
Uḍḍayhanavelā assāti jhāyanakālo bhaveyya.
Assā uḍḍayhanavelā refers to the time of burning.
Uḍḍayhanavelā assā có nghĩa là thời điểm bốc cháy.
Neva tāvāti yāva esa maggasamaṅgī puggalo sotāpattiphalaṃ na sacchikaroti, neva tāva kappo jhāyeyya.
Neva tāva means that as long as this individual endowed with the path has not realized the fruit of stream-entry (Sotāpatti-phala), the world-cycle would not burn.
Neva tāvā có nghĩa là chừng nào người chứng đạo ấy chưa chứng đắc Sơ Quả, thì kiếp chưa cháy.
Jhāyamānopi ajjhāyitvāva tiṭṭheyya.
Even if it were burning, it would stop burning and remain still.
Dù đang cháy, nó cũng sẽ dừng lại mà không tiếp tục cháy.
Kappavināso hi nāma mahāvikāro mahāpayogo koṭisatasahassacakkavāḷassa jhāyanavasena mahālokavināso.
For the destruction of a world-cycle is a great upheaval, a great event, the destruction of a hundred thousand koṭis of world-systems by burning—a great world-destruction.
Sự hủy diệt kiếp là một sự biến đổi lớn, một sự kiện vĩ đại, là sự hủy diệt đại thế giới gồm hàng trăm ngàn vạn vũ trụ theo cách bốc cháy.
Ayampi evaṃ mahāvināso tiṭṭheyya vāti vadati.
The text states that even such a great destruction would cease.
Và lời dạy này nói rằng ngay cả sự hủy diệt lớn lao như vậy cũng sẽ dừng lại.
Sāsane pana dharamāne ayaṃ kappavināso nāma natthi.
However, as long as the Teaching (Sāsana) exists, there is no destruction of a world-cycle.
Tuy nhiên, khi giáo pháp còn tồn tại, sự hủy diệt kiếp này không xảy ra.
Kappavināse sāsanaṃ natthi.
When a world-cycle is destroyed, there is no Teaching.
Khi kiếp bị hủy diệt, giáo pháp không còn.
Gatakoṭike hi kāle kappavināso nāma hoti.
For the destruction of a world-cycle occurs in an age when the cycle has reached its end.
Sự hủy diệt kiếp chỉ xảy ra vào thời điểm đã kết thúc (gatakoṭika).
Evaṃ santepi satthā antarāyābhāvaṃ dīpetuṃ idaṃ kāraṇaṃ āhari – ‘‘idampi bhaveyya, maggasamaṅgino pana phalassa antarāyo na sakkā kātu’’nti.
Even so, the Teacher brought up this point to show the absence of obstacles: "Even if this (world-destruction) were to occur, it is impossible to create an obstacle to the fruit for an individual endowed with the path."
Dù vậy, Đức Phật đã đưa ra lý do này để chỉ ra rằng không có chướng ngại – “Điều này có thể xảy ra, nhưng không thể tạo ra chướng ngại cho quả của người chứng đạo.”
Ayaṃ pana puggalo kappaṃ ṭhapento kittakaṃ kālaṃ ṭhapeyyāti?
How long would this individual suspend the world-cycle?
Vậy hạng người này duy trì kiếp trong bao lâu?
Yasmiṃ vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, atha bhavaṅgaṃ āvaṭṭentaṃ manodvārāvajjanaṃ uppajjati.
At the turn when the emergence from the path occurs, then the mind-door advertising consciousness (manodvārāvajjana), which turns towards the bhavanga, arises.
Vào khoảnh khắc mà sự xuất ly khỏi đạo lộ xảy ra, sau đó tâm khai ý môn (manodvārāvajjana) khởi lên, làm cho hữu phần (bhavaṅga) vận hành.
Tato tīṇi anulomāni, ekaṃ gotrabhucittaṃ, ekaṃ maggacittaṃ, dve phalacittāni, pañca paccavekkhaṇañāṇānīti ettakaṃ kālaṃ ṭhapeyya.
Thereafter, three anusāra (conformity cognitions), one gotrabhu-citta (change-of-lineage cognition), one magga-citta (path cognition), two phala-cittas (fruit cognitions), and five paccavekkhaṇa-ñāṇas (reviewing knowledges)—for such a duration would it be suspended.
Từ đó, ba tâm thuận thứ (anuloma), một tâm chuyển tộc (gotrabhū), một tâm đạo (magga), hai tâm quả (phala), và năm tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa) – trong khoảng thời gian đó, người ấy có thể duy trì kiếp.
Imaṃ panatthaṃ bāhirāya āgantukūpamāyapi evaṃ dīpayiṃsu.
They also illustrated this matter with an external, adventitious simile as follows:
Ý nghĩa này cũng được giải thích bằng một ví dụ từ bên ngoài (bāhira) như sau.
Sace hi sotāpattimaggasamaṅgissa matthakūpari yojanikaṃ ekagghanaselaṃ tivaṭṭāya rajjuyā bandhitvā olambeyya, ekasmiṃ vaṭṭe chinne dvīhi olambeyya, dvīsu chinnesu ekena olambeyyeva, tasmimpi chinne abbhakūṭaṃ viya ākāse tiṭṭheyya, na tveva tassa puggalassa maggānantaraphalassa antarāyaṃ kareyyāti.
If, indeed, a solid rock mountain (ekagghana-sela) of one yojana in height were tied with a rope of three strands (tivaṭṭā rajju) and suspended above the head of an individual endowed with the Sotāpatti Path, if one strand broke, it would still hang by two; if two broke, it would still hang by one; and if that too broke, it would remain suspended in the air like a cloud, but it would not be able to create an obstacle to the fruit immediately following that individual's path.
Nếu một tảng đá nguyên khối lớn bằng một dojana được buộc bằng ba sợi dây thừng và treo lơ lửng trên đầu của người chứng Sơ Đạo, khi một sợi dây đứt, nó sẽ treo bằng hai sợi; khi hai sợi đứt, nó sẽ treo bằng một sợi; và ngay cả khi sợi đó đứt, nó vẫn sẽ đứng lơ lửng trên không như một đám mây, nhưng nó sẽ không thể tạo ra chướng ngại cho quả ngay sau đạo lộ của người ấy.
Ayaṃ pana dīpanā parittā, purimāva mahantā.
However, this illustration is minor; the former (simile of world-destruction) is greater.
Tuy nhiên, sự giải thích này là nhỏ, ví dụ trước (về sự hủy diệt kiếp) mới là lớn.
Na kevalaṃ pana sotāpattimaggaṭṭhova kappaṃ ṭhapeti, itare maggasamaṅginopi ṭhapentiyeva.
Moreover, it is not only the Sotāpatti-magga-ṭṭha (one who has attained the Sotāpatti Path) who suspends the world-cycle; the other individuals endowed with the paths also suspend it.
Không chỉ người chứng Sơ Đạo mới duy trì kiếp, mà những người chứng đạo khác cũng duy trì kiếp.
Tena bhagavā heṭṭhā gahitañca aggahitañca sabbaṃ saṅkaḍḍhitvā saddhiṃ piṭṭhivaṭṭakapuggalehi imaṃ tantiṃ āropesi – ‘‘sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino’’ti.
Therefore, the Blessed One, having gathered all that was previously mentioned and not mentioned, together with the individuals who 'turn their back' (piṭṭhivaṭṭaka-puggala), included them in this teaching: "All individuals endowed with the path are ṭhitakappī."
Do đó, Đức Thế Tôn đã tổng hợp tất cả những gì đã được đề cập và chưa được đề cập trước đó, cùng với những người bị mắc kẹt (piṭṭhivaṭṭaka), và đưa ra giáo lý này: “Tất cả những người chứng đạo đều là ṭhitakappī.”
19. Sekkhaniddese – maggasamaṅgino maggakkhaṇe, phalasamaṅgino ca phalakkhaṇe, adhisīlasikkhādikā tissopi sikkhā sikkhantiyevāti sekkhā.
19. In the explanation of Sekkha: Those endowed with the path, at the moment of the path, and those endowed with the fruit, at the moment of the fruit, are still training (sikkhanti) in all three trainings, beginning with the training in higher morality (adhisīla-sikkhā), and thus they are Sekkhā (trainees).
19. Trong phần giải thích về Sekkha: Những người chứng đạo trong khoảnh khắc đạo, và những người chứng quả trong khoảnh khắc quả, đều đang thực hành ba học giới (sikkhā) như học giới về giới (adhisīlasikkhā) v.v., nên được gọi là Sekkhā (Hữu Học).
Arahatā pana arahattaphalakkhaṇe tisso sikkhā sikkhitā.
But Arahants have completed (sikkhitā) the three trainings at the moment of Arahantship.
Còn bậc A-la-hán, trong khoảnh khắc A-la-hán quả, đã hoàn tất việc thực hành ba học giới.
Puna tassa sikkhanakiccaṃ natthīti asekkhā.
There is no further task of training for them, and thus they are Asekkhā (non-trainees).
Không còn việc phải thực hành nữa, nên được gọi là Asekkhā (Vô Học).
Iti satta ariyā sikkhantīti sekkhā.
Thus, the seven Noble Ones (Ariyā) are called Sekkhā because they are still training.
Như vậy, bảy bậc Thánh đang thực hành nên là Sekkhā.
Khīṇāsavā aññassa santike sīlādīnaṃ sikkhitattā sikkhitaasekkhā nāma.
Those whose defilements are destroyed (Khīṇāsavā) are called sikkita-asekkhā (trained non-trainees) because they have trained in morality, etc., under others.
Những bậc lậu tận (khīṇāsava) đã thực hành giới v.v. dưới sự hướng dẫn của người khác, nên được gọi là Sekkhitaasekkhā (Vô Học đã học).
Buddhapaccekabuddhā sayambhūtatāya asikkhitaasekkhā nāma.
The Buddhas and Paccekabuddhas are called asikkhita-asekkhā (untrained non-trainees) because they are self-enlightened.
Đức Phật và Phật Độc Giác, do tự mình chứng ngộ, nên được gọi là Asikkhitaasekkhā (Vô Học chưa từng học).
Sesapuggalā neva sikkhanti na sikkhitāti nevasekkhānāsekkhā.
Other individuals neither train nor have trained, and thus they are Nevasekkhā-nāsekkhā (neither trainees nor non-trainees).
Những hạng người còn lại không thực hành cũng không phải đã thực hành, nên được gọi là Nevasekkhānāsekkhā (Không Hữu Học cũng không Vô Học).
20. Tevijjaniddese – paṭhamaṃ pubbenivāsadibbacakkhuñāṇāni nibbattetvā pacchā arahattaṃ pattopi, paṭhamaṃ arahattaṃ patvā pacchā pubbenivāsadibbacakkhuñāṇanibbattakopi tevijjoyeva nāma.
20. In the explanation of Tevijja: One who first developed the knowledges of former existences and the divine eye, and then attained Arahantship, or one who first attained Arahantship and then developed the knowledges of former existences and the divine eye—both are called Tevijja (one with three knowledges).
20. Trong phần giải thích về Tevijja: Người nào trước tiên chứng đắc các tuệ túc mạng thông (pubbenivāsa) và thiên nhãn thông (dibbacakkhuñāṇa), sau đó mới đạt A-la-hán, hoặc người nào trước tiên đạt A-la-hán, sau đó mới phát khởi các tuệ túc mạng thông và thiên nhãn thông – người ấy đều được gọi là Tevijja (Tam Minh).
Suttantakathā pana pariyāyadesanā abhidhammakathā nippariyāyadesanāti imasmiṃ ṭhāne āgamanīyameva dhuraṃ.
However, the discourse in the Suttanta is an indirect teaching, while the discourse in the Abhidhamma is a direct teaching; therefore, in this context, the arising of the two knowledges as the cause for Arahantship is paramount.
Tuy nhiên, lời dạy trong Kinh tạng là lời dạy gián tiếp (pariyāyadesanā), còn lời dạy trong Vi Diệu Pháp là lời dạy trực tiếp (nippariyāyadesanā); tại đây, điều cốt yếu là sự phát khởi (của tuệ).
Tasmā paṭhamaṃ dve vijjā nibbattetvā pacchā arahattaṃ pattova idha adhippeto.
Thus, only the one who first developed the two knowledges and then attained Arahantship is intended here.
Vì vậy, ở đây, chỉ người nào trước tiên phát khởi hai minh (vijjā), sau đó mới đạt A-la-hán, mới được đề cập.
Chaḷabhiññepi eseva nayo.
The same principle applies to the Chaḷabhiñña (one with six supernormal powers).
Đối với Chaḷabhiñña (Lục Thông) cũng theo cách tương tự.
22. Sammāsambuddhaniddese – pubbe ananussutesūti pacchimabhave saccappaṭivedhato pubbe aññassa kassaci santike assutapubbesu.
22. In the explanation of Sammāsambuddha: "Pubbe ananussutesu" means "not heard before from anyone else" prior to the penetration of the truths (saccappaṭivedha) in the final existence.
22. Trong phần giải thích về Sammāsambuddha: Pubbe ananussutesu có nghĩa là trong kiếp cuối cùng, trước khi chứng ngộ các Chân lý (saccappaṭivedha), những điều chưa từng được nghe từ bất kỳ ai khác.
Tato purimapurimesu pana bhavesu sabbaññubodhisattā buddhasāsane pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā gatapaccāgatavattaṃ āruyha kammaṭṭhānaṃ anulomaṃ gotrabhuṃ āhacca ṭhapenti.
However, in previous existences, the Bodhisattas destined for Omniscience (sabbaññu-bodhisattā), having renounced the world in the Buddha's Teaching, learned the three Piṭakas, undertaken the practice of going and returning (gatapaccāgata-vattaṃ), and advanced their meditation subject (kammaṭṭhāna) up to the anūloma (conformity) and gotrabhu (change of lineage) stages.
Tuy nhiên, trong các kiếp trước đó, các vị Bồ-tát Toàn Giác đã xuất gia trong giáo pháp của chư Phật, học thuộc ba tạng Kinh điển, thực hành các pháp hành thiền định (kammaṭṭhāna) theo thứ tự thuận (anuloma), đạt đến tâm chuyển tộc (gotrabhū) và an trú.
Tasmā pacchimabhavasmiṃyeva anācariyakabhāvaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Therefore, this statement is made with reference to the state of having no teacher (anācariyaka-bhāvaṃ) in the final existence only.
Vì vậy, điều này được nói là chỉ đề cập đến việc không có thầy trong kiếp cuối cùng.
Tadā hi tathāgato pūritapāramittā aññassa santike sāmaṃ ananussutesu saṅkhatāsaṅkhatadhammesu ‘‘idaṃ dukkhaṃ…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti attapaccakkhena ñāṇena cattāri saccāni abhisambujjhati.
At that time, the Tathāgata, having fulfilled the Pāramīs, directly comprehends the Four Noble Truths with his own immediate knowledge (attapaccakkhena ñāṇena)—"This is suffering... (and so on)... this is the path leading to the cessation of suffering"—without having heard them before from any other teacher concerning conditioned (saṅkhata) and unconditioned (asaṅkhata) phenomena.
Vào lúc đó, Đức Như Lai, do đã viên mãn các Ba-la-mật, tự mình chứng ngộ Tứ Diệu Đế bằng trí tuệ trực tiếp (attapaccakkhena ñāṇena) trong các pháp hữu vi và vô vi chưa từng được nghe từ bất kỳ ai khác, rằng: “Đây là khổ… v.v… đây là con đường đưa đến sự chấm dứt khổ.”
Tattha cāti tasmiñca catusaccasambodhisaṅkhāte arahattamagge.
Therein, meaning by means of that Arahant-path, which is called the wisdom that penetrates the Four Noble Truths.
Tattha cā có nghĩa là, do con đường A-la-hán đạo được gọi là tuệ giác thấu hiểu Tứ Thánh Đế ấy.
Sabbaññutaṃ pāpuṇāti balesu ca vasībhāvanti sabbaññutaññāṇañceva balesu ca ciṇṇavasībhāvaṃ pāpuṇāti.
Attains omniscience and mastery over the powers means attains the knowledge of omniscience and the practiced mastery over the ten powers of knowledge.
Sabbaññutaṃ pāpuṇāti balesu ca vasībhāvaṃ có nghĩa là đạt được Toàn tri tuệ (sabbaññutañāṇa) và sự thuần thục (vasībhāva) trong các năng lực (bala).
Buddhānañhi sabbaññutaññāṇassa ceva dasabalañāṇassa ca adhigamanato paṭṭhāya aññaṃ kātabbaṃ nāma natthi.
Indeed, for Buddhas, from the moment of attaining omniscience and the ten powers, there is nothing else that needs to be done.
Thật vậy, đối với các vị Phật, từ khi đạt được Toàn tri tuệ (sabbaññutañāṇa) và Thập lực tuệ (dasabalañāṇa), không còn bất kỳ điều gì khác cần phải làm.
Yathā pana ubhatosujātassa khattiyakumārassa abhisekappattito paṭṭhāya ‘idaṃ nāma issariyaṃ anāgata’nti na vattabbaṃ, sabbaṃ āgatameva hoti.
Just as, for a well-born khattiya prince, from the time of his consecration, it cannot be said, 'this or that dominion has not yet come'; all has already come.
Ví như, từ khi một vị hoàng tử Sát-đế-lợi được sinh ra trong cả hai dòng dõi cao quý đạt đến lễ đăng quang, không thể nói rằng: ‘quyền lực này chưa đến’, mà tất cả đều đã đến.
Evameva buddhānaṃ arahattamaggassa āgamanato paṭṭhāya ‘ayaṃ nāma guṇo na āgato, na paṭividdho, na paccakkho’ti na vattabbo, sabbepi sabbaññuguṇā āgatā paṭividdhā paccakkhakatāva honti.
In the same way, for Buddhas, from the arising of the Arahant-path, it cannot be said, 'this or that quality has not come, has not been penetrated, has not been realized'; all the qualities of omniscience have indeed come, been penetrated, and been realized.
Cũng vậy, từ khi các vị Phật đạt đến A-la-hán đạo, không thể nói rằng: ‘phẩm chất này chưa đến, chưa được thấu hiểu, chưa được chứng kiến’, mà tất cả các phẩm chất toàn tri đều đã đến, đã được thấu hiểu và đã được chứng kiến.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃ pāramīpūraṇasiddhānubhāvena ariyamaggena paṭividdhasabbaññuguṇo puggalo sammāsambuddhoti vuccati.
This one is called this individual, whose qualities of omniscience have been penetrated through the Noble Path by the power of the fulfillment of perfections, is called a Sammāsambuddha.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là, hạng người có các phẩm chất toàn tri đã được thấu hiểu bằng Thánh đạo, nhờ năng lực thành tựu viên mãn các ba-la-mật như vậy, được gọi là Sammāsambuddha (Chánh Đẳng Giác).
24. Ubhatobhāgavimuttaniddese – aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatīti aṭṭha samāpattiyo sahajātanāmakāyena paṭilabhitvā viharati.
In the section on Ubhatobhāgavimutta: "Dwells having touched the eight liberations with the body" means he obtains the eight attainments with the co-existent nama-body and dwells therein.
24. Trong phần giải thích về Ubhatobhāgavimutta (Giải thoát cả hai phần) – Aṭṭha vimokkha kāyena phusitvā viharatī có nghĩa là, đạt được tám thiền chứng (samāpatti) bằng thân danh sắc (nāmakāya) đồng sinh, và an trú trong đó.
Paññāya cassa disvāti vipassanāpaññāya saṅkhāragataṃ, maggapaññāya cattāri saccāni passitvā cattāropi āsavā khīṇā honti.
And having seen it with wisdom means by vipassanā-wisdom one sees the aggregate of formations, and by magga-wisdom one sees the four Noble Truths, and thus all four cankers are eradicated.
Paññāya cassa disvā có nghĩa là, nhờ thấy các hành (saṅkhāra) bằng tuệ quán (vipassanāpaññā) và Tứ Thánh Đế bằng tuệ đạo (maggapaññā), bốn lậu hoặc (āsava) của vị ấy đã được diệt tận.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ubhatobhāgavimutto nāmāti vuccati.
This one is called this kind of individual is called Ubhatobhāgavimutta.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là, hạng người như vậy được gọi là Ubhatobhāgavimutta.
Ayañhi dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ubhatobhāgavimutto.
This one is liberated twice, by two aspects, thus he is called Ubhatobhāgavimutta.
Thật vậy, vị này được giải thoát hai lần bởi hai phương diện, nên gọi là Ubhatobhāgavimutta.
Tatrāyaṃ theravādo – tipiṭakacūḷanāgatthero tāva āha – ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttoti ubhatobhāgehi dve vāre vimutto’’ti.
Regarding this, the Theravāda tradition states: First, Tipitaka Cūḷanāgatthera said: "Liberated once by samāpatti with vikkhambhana-vimutti, and liberated once by the path with samuccheda-vimutti, thus liberated twice by two aspects."
Về điều này, đây là quan điểm của các Trưởng lão – Trưởng lão Tipiṭaka Cūḷanāga đã nói: “Được giải thoát một lần bằng thiền chứng với sự giải thoát tạm thời (vikkhambhanavimokkha), và một lần bằng đạo với sự giải thoát đoạn diệt (samucchedavimokkha), nên được giải thoát hai lần bởi hai phương diện.”
Tipiṭakamahādhammarakkhitatthero ‘‘nāmanissitako eso’’ti vatvā –
Tipitaka Mahādhammarakkhitatthera, stating "This refers to the nama-body,"
Trưởng lão Tipiṭaka Mahādhammarakkhita, sau khi nói rằng: “Điều này liên quan đến danh (nāma)”,
Vatvā suttaṃ āharitvā ‘‘nāmakāyato ca rūpakāyato ca suvimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti āha.
Having said this sutta, he stated: "Because of being well-liberated from both the nama-kāya and the rūpa-kāya, one is Ubhatobhāgavimutta."
Đi vào chỗ không còn dấu vết, không còn tính đếm.” (Su. Ni. 1080) và nói: “Do đã hoàn toàn giải thoát khỏi thân danh sắc (nāmakāya) và thân sắc (rūpakāya), nên gọi là Ubhatobhāgavimutta.”
Tipiṭakacūḷābhayatthero panāha – ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena ekavāraṃ vimutto maggena samucchedavimokkhena ekavāraṃ vimuttoti ubhatobhāgavimutto’’ti.
However, Tipitaka Cūḷābhayatthera said: "Liberated once by samāpatti with vikkhambhana-vimutti, and liberated once by the path with samuccheda-vimutti, thus one is Ubhatobhāgavimutta."
Tuy nhiên, Trưởng lão Tipiṭaka Cūḷābhayatthera lại nói: “Được giải thoát một lần bằng thiền chứng với sự giải thoát tạm thời (vikkhambhanavimokkha), và một lần bằng đạo với sự giải thoát đoạn diệt (samucchedavimokkha), nên gọi là Ubhatobhāgavimutta.”
Ime pana tayopi therā paṇḍitā, ‘tiṇṇampi vāde kāraṇaṃ dissatī’ti tiṇṇampi vādaṃ tantiṃ katvā ṭhapayiṃsu.
These three Theras were all wise, and seeing reason in all three views, they preserved all three views in the tradition.
Tuy nhiên, cả ba vị Trưởng lão này đều là bậc trí, và vì “có lý do trong quan điểm của cả ba”, nên họ đã ghi lại quan điểm của cả ba như là truyền thống (tanti).
Saṅkhepato pana arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato vimuttoti ubhohi bhāgehi vimuttattā ubhatobhāgavimutto.
In brief, being liberated from the rūpa-kāya by the arūpa-samāpatti, and liberated from the nama-kāya by the path, one is Ubhatobhāgavimutta due to liberation from both aspects.
Tóm lại, do được giải thoát khỏi thân sắc (rūpakāya) bằng các thiền vô sắc (arūpasamāpatti) và giải thoát khỏi thân danh sắc (nāmakāya) bằng đạo, nên được giải thoát bởi cả hai phương diện, gọi là Ubhatobhāgavimutta.
So catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattaṃ pattānaṃ catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya arahattaṃ pattassa anāgāmino ca vasena pañcavidho hoti.
This individual is fivefold: the four who attain Arahantship by rising from each of the four arūpa-samāpattis and contemplating formations, and the Anāgāmi who attains Arahantship by rising from nirodha-samāpatti.
Vị ấy có năm loại: bốn loại là những người đã đạt A-la-hán quả sau khi xuất khỏi từng thiền vô sắc (arūpasamāpatti) và quán xét các hành (saṅkhāra); và một loại là vị Bất Hoàn (anāgāmī) đã đạt A-la-hán quả sau khi xuất khỏi diệt tận định (nirodhasamāpatti).
Tattha purimā cattāro samāpattisīsaṃ nirodhaṃ na samāpajjantīti pariyāyena ubhatobhāgavimuttā nāma.
Among these, the former four do not attain nirodha-samāpatti, the pinnacle of attainments, and are therefore called Ubhatobhāgavimuttas by inference.
Trong số đó, bốn loại đầu tiên không nhập diệt tận định (nirodha), là đỉnh cao của các thiền chứng, nên theo cách gián tiếp được gọi là Ubhatobhāgavimutta.
Aṭṭhasamāpattilābhī anāgāmī taṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattoti nippariyāyena ubhatobhāgavimuttaseṭṭho nāma.
The Anāgāmi who has attained the eight samāpattis, having entered that (nirodha-samāpatti), risen from it, developed vipassanā, and attained Arahantship, is truly the foremost Ubhatobhāgavimutta.
Vị Bất Hoàn (anāgāmī) đã thành tựu tám thiền chứng, sau khi nhập diệt tận định (nirodha) và xuất ra khỏi đó, phát triển tuệ quán (vipassanā) và đạt A-la-hán quả, nên theo cách trực tiếp được gọi là Ubhatobhāgavimutta tối thượng.
Nanu ca arūpāvacarajjhānampi upekkhācittekaggatāhi duvaṅgikaṃ rūpāvacaracatutthajjhānampi, tasmā tampi padaṭṭhānaṃ katvā arahattaṃ pattena ubhatobhāgavimuttena bhavitabbanti?
But are not the arūpāvacara jhāna also twofold with equanimity and one-pointedness of mind, and so is the rūpāvacara fourth jhāna; therefore, should not one who attains Arahantship making that a basis also be Ubhatobhāgavimutta?
Chẳng phải thiền vô sắc (arūpāvacarajjhāna) cũng có hai chi là xả và nhất tâm, và thiền sắc giới thứ tư (rūpāvacaracatutthajjhāna) cũng vậy, nên người đạt A-la-hán quả lấy đó làm nền tảng cũng phải là Ubhatobhāgavimutta sao?
Na bhavitabbaṃ.
No, it should not be so.
Không phải vậy.
Rūpakāyato avimuttattā.
Because it is not liberated from the rūpa-kāya.
Vì chưa giải thoát khỏi thân sắc (rūpakāya).
Tañhi kilesakāyatova vimuttaṃ, na rūpakāyato; tasmā tato vuṭṭhāya arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto nāma na hoti.
That (fourth rūpāvacara jhāna) is liberated only from the defilement-body, not from the rūpa-kāya; therefore, one who attains Arahantship by rising from it is not called Ubhatobhāgavimutta.
Thiền đó chỉ giải thoát khỏi thân phiền não (kilesakāya), chứ không giải thoát khỏi thân sắc (rūpakāya); vì vậy, người đạt A-la-hán quả sau khi xuất khỏi thiền đó không được gọi là Ubhatobhāgavimutta.
Arūpāvacaraṃ pana nāmakāyato ca vimuttaṃ rūpakāyato cāti tadeva pādakaṃ katvā arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto hotīti veditabbo.
However, the arūpāvacara (jhāna) is liberated from both the nama-kāya and the rūpa-kāya, and so one who attains Arahantship making that as the basis is Ubhatobhāgavimutta, it should be understood.
Tuy nhiên, thiền vô sắc (arūpāvacara) được giải thoát khỏi cả thân danh sắc (nāmakāya) và thân sắc (rūpakāya); vì vậy, người đạt A-la-hán quả lấy thiền đó làm nền tảng được gọi là Ubhatobhāgavimutta, điều này cần được hiểu rõ.
25. Paññāvimuttaniddese – paññāya vimuttoti paññāvimutto.
In the section on Paññāvimutta: Liberated by wisdom is Paññāvimutta.
25. Trong phần giải thích về Paññāvimutta (Giải thoát bằng tuệ) – Giải thoát bằng tuệ (paññā) nên gọi là Paññāvimutta.
So sukkhavipassako catūhi jhānehi vuṭṭhāya arahattaṃ pattā cattāro cāti pañcavidho hoti.
This one is fivefold: the dry-visioned (sukkha-vipassaka) and the four who attain Arahantship by rising from the four jhānas.
Vị ấy có năm loại: một là vị tuệ quán thuần túy (sukkhavipassaka), và bốn loại là những người đã đạt A-la-hán quả sau khi xuất khỏi bốn thiền (jhāna).
Etesu hi ekopi aṭṭhavimokkhalābhī na hoti.
Among these, not a single one is endowed with the eight liberations.
Trong số này, không một ai đạt được tám giải thoát (aṭṭhavimokkha).
Teneva na heva kho aṭṭha vimokkhetiādimāha.
That is why it states, "But not indeed the eight liberations," and so on.
Chính vì vậy, kinh đã nói: Na heva kho aṭṭha vimokkhe (vị ấy không đạt được tám giải thoát) v.v...
Arūpāvacarajjhānesu pana ekasmiṃ sati ubhatobhāgavimuttoyeva nāma hotīti.
However, if there is even one of the arūpāvacara jhānas, one is called Ubhatobhāgavimutta.
Tuy nhiên, nếu có một trong các thiền vô sắc (arūpāvacarajjhāna), thì vị ấy được gọi là Ubhatobhāgavimutta.
26. Kāyasakkhiniddese – ekacce āsavāti heṭṭhimamaggattayavajjhā.
In the section on Kāyasakkhī: "Some defilements" refers to those to be abandoned by the lower three paths.
26. Trong phần giải thích về Kāyasakkhī (Thân chứng) – Ekacce āsavā có nghĩa là, các lậu hoặc bị diệt trừ bởi ba đạo thấp hơn.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo kāyasakkhīti vuccati.
This one is called this kind of individual is called Kāyasakkhī.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là, hạng người như vậy được gọi là Kāyasakkhī.
So hi phuṭṭhantaṃ sacchikarotīti kāyasakkhī.
Indeed, he realizes that which he has touched, therefore he is Kāyasakkhī.
Vị ấy chứng ngộ điều đã xúc chạm, nên gọi là Kāyasakkhī.
Jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotītipi kāyasakkhī.
He first touches the jhāna-feeling, and afterwards realizes the cessation, Nibbāna; therefore, he is also Kāyasakkhī.
Vị ấy trước hết xúc chạm thiền lạc, sau đó chứng ngộ Niết Bàn (nirodha), nên cũng gọi là Kāyasakkhī.
So sotāpattiphalaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggaṭṭhā chabbidho hoti.
This Kāyasakkhī is sixfold, starting from one who has attained the fruit of stream-entry up to one on the Arahant-path.
Vị ấy có sáu loại, bắt đầu từ người an trú quả Dự Lưu (sotāpattiphalaṭṭha) cho đến người an trú đạo A-la-hán (arahattamaggaṭṭha).
27. Diṭṭhippattaniddese – idaṃ dukkhanti idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito uddhaṃ dukkhaṃ.
In the section on Diṭṭhippatta: "This is suffering" means this is suffering, this much is suffering, there is no suffering beyond this.
27. Trong phần giải thích về Diṭṭhippatta (Kiến đáo) – Idaṃ dukkhaṃ có nghĩa là, đây là khổ, khổ chừng này, không có khổ nào hơn thế này.
Dukkhasamudayādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the origin of suffering and so on.
Tương tự đối với dukkhasamudayā (khổ tập) v.v...
Yathābhūtaṃ pajānātīti ṭhapetvā taṇhaṃ pañcupādānakkhandhe ‘dukkhasacca’nti yāthāvasarasato pajānāti.
Knows it as it truly is means, excluding craving, he knows the five aggregates of clinging as 'suffering truth' according to their true nature.
Yathābhūtaṃ pajānātī có nghĩa là, trừ ái (taṇhā), vị ấy hiểu rõ năm uẩn chấp thủ (upādānakkhandha) là “Khổ đế” theo bản chất thực sự của chúng.
Taṇhā pana dukkhaṃ janeti nibbatteti, pabhāveti, tato taṃ dukkhaṃ samudeti; tasmā naṃ ayaṃ ‘dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
Craving, however, produces, brings forth, and manifests suffering, and from that, suffering arises; therefore, he knows that (craving) as 'the origin of suffering' as it truly is.
Tuy nhiên, ái (taṇhā) sinh ra khổ, tạo ra khổ, phát sinh khổ, từ đó khổ khởi lên; vì vậy, vị ấy hiểu ái là “Khổ tập” theo bản chất thực sự của nó.
Yasmā pana idaṃ dukkhañca samudayo ca nibbānaṃ patvā nirujjhanti vūpasammanti appavattiṃ gacchanti; tasmā naṃ ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
Because this suffering and this origin cease, subside, and come to a halt upon reaching Nibbāna; therefore, he knows that (Nibbāna) as 'the cessation of suffering' as it truly is.
Vì khổ này và tập này sẽ diệt tận, lắng dịu, không còn tái diễn khi đạt đến Niết Bàn; vì vậy, vị ấy hiểu Niết Bàn là “Khổ diệt” theo bản chất thực sự của nó.
Ariyo pana aṭṭhaṅgiko maggo, taṃ dukkhanirodhaṃ gacchati; tena taṃ ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
The Noble Eightfold Path leads to that cessation of suffering; by this, he knows that (path) as 'the path leading to the cessation of suffering' as it truly is.
Tuy nhiên, Bát Chánh Đạo dẫn đến sự diệt khổ; vì vậy, vị ấy hiểu đạo đó là “Con đường dẫn đến Khổ diệt” theo bản chất thực sự của nó.
Ettāvatā nānākkhaṇe saccavavatthānaṃ dassitaṃ.
By this much, the discernment of the truths at different moments has been shown.
Cho đến đây, sự phân biệt các sự thật trong các khoảnh khắc khác nhau đã được trình bày.
Idāni ekakkhaṇe dassetuṃ tathāgatappaveditātiādimāha.
Now, to show the discernment at a single moment, it states "proclaimed by the Tathāgata" and so on.
Bây giờ, để trình bày trong một khoảnh khắc, kinh đã nói: Tathāgatappaveditā (do Như Lai tuyên thuyết) v.v...
Tattha tathāgatappaveditāti mahābodhimaṇḍe nisīdatvā tathāgatena paṭividdhā viditā pākaṭīkatā.
Therein, "proclaimed by the Tathāgata" means penetrated, known, and made manifest by the Tathāgata, having sat at the great Bodhi-maṇḍa.
Trong đó, Tathāgatappaveditā có nghĩa là, được Như Lai thấu hiểu, biết rõ và làm cho hiển lộ khi Ngài ngồi dưới cội Bồ-đề vĩ đại.
Dhammāti catusaccadhammā.
Dhammas means the four Noble Truths.
Dhammā có nghĩa là, các pháp Tứ Thánh Đế.
Vodiṭṭhā hontīti sudiṭṭhā honti.
Are well seen means are well seen.
Vodiṭṭhā honti có nghĩa là, được thấy rõ.
Vocaritāti sucaritā.
Well traversed means well practiced.
Vocaritā có nghĩa là, được thực hành tốt.
Tesu anena paññā suṭṭhu carāpitā hotīti attho.
The meaning is that by him, wisdom has been made to thoroughly traverse these (truths).
Ý nghĩa là, trí tuệ của vị ấy đã được vận dụng rất tốt trong các pháp đó.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhippattoti vuccati.
This one is called this kind of individual is called Diṭṭhippatta.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là, hạng người như vậy được gọi là Diṭṭhippatta.
Ayañhi diṭṭhantaṃ patto.
Indeed, this one has reached the visible (truth).
Vị ấy đã đạt đến sự thấy rõ.
‘‘Dukkhā saṅkhārā, sukho nirodho’’ti ñāṇaṃ hoti.
The knowledge is: "Formations are suffering, cessation is bliss."
Vị ấy có tuệ giác rằng: “Các hành là khổ, Niết Bàn là lạc.”
Diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ passitaṃ paññāyāti diṭṭhappatto.
Seen, known, realized, touched by wisdom, therefore Diṭṭhappatta.
Được thấy, được biết, được chứng ngộ, được xúc chạm bằng tuệ (paññā), nên gọi là Diṭṭhappatta.
Ayampi kāyasakkhī viya chabbidhova hoti.
This one too is six-fold, like the kāyasakkhī.
Vị này cũng có sáu loại như kāyasakkhī.
28. Saddhāvimuttaniddese – no ca kho yathā diṭṭhippattassāti yathā diṭṭhippattassa āsavā parikkhīṇā, na evaṃ saddhāvimuttassāti attho.
28. In the exposition of the Saddhāvimutta: The meaning of “no ca kho yathā diṭṭhippattassā” is that just as the taints of one who has attained to view (diṭṭhippatta) are exhausted, so are not the taints of one liberated by faith (saddhāvimutta).
28. Trong phần giải thích về Saddhāvimutta – no ca kho yathā diṭṭhippattassā có nghĩa là: Các lậu hoặc của diṭṭhippatta đã được đoạn tận như thế nào, thì của saddhāvimutta không phải như thế.
Kiṃ pana nesaṃ kilesappahāne nānattaṃ atthīti?
Is there then a difference in their abandonment of defilements?
Vậy, có sự khác biệt nào trong việc đoạn trừ các phiền não của họ không?
Natthi.
There is not.
Không có.
Atha kasmā saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti?
Then why does one liberated by faith (saddhāvimutta) not attain to view (diṭṭhippatta)?
Vậy tại sao saddhāvimutta không đạt được diṭṭhippatta?
Āgamanīyanānattena.
Due to a difference in their path (āgamanīya).
Do sự khác biệt trong con đường tiến tới.
Diṭṭhippato hi āgamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena appakasirena akilamantova vikkhambhetuṃ sakkoti.
Indeed, the diṭṭhippatta, when suppressing defilements on the path, is able to suppress them with little suffering, with little difficulty, and without weariness.
Diṭṭhippatta có thể đoạn trừ các phiền não trong con đường tiến tới mà không gặp nhiều khổ đau, không khó khăn, không mệt mỏi.
Saddhāvimutto pana dukkhena kasirena kilamanto hutvā vikkhambhetuṃ sakkoti, tasmā diṭṭhippattaṃ na pāpuṇāti.
However, the saddhāvimutta is able to suppress them with suffering, with difficulty, and with weariness; therefore, he does not attain to view (diṭṭhippatta).
Còn saddhāvimutta thì phải khổ đau, khó khăn, mệt mỏi mới có thể đoạn trừ được, do đó không đạt được diṭṭhippatta.
Apica nesaṃ paññāyapi nānattaṃ atthiyeva.
Furthermore, there is indeed a difference in their wisdom.
Hơn nữa, giữa họ cũng có sự khác biệt về trí tuệ.
Diṭṭhippattassa hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāñāṇaṃ tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati.
For the diṭṭhippatta, the vipassanā-ñāṇa for the three higher paths flows sharply, boldly, and clearly.
Trí tuệ vipassanā của diṭṭhippatta đối với ba đạo phía trên (đạo Quả) vận hành sắc bén, dũng mãnh và thanh tịnh.
Saddhāvimuttassa vipassanāñāṇaṃ no tikkhaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, tasmāpi so diṭṭhippattaṃ na pāpuṇāti.
For the saddhāvimutta, the vipassanā-ñāṇa does not flow sharply, boldly, or clearly; therefore, he does not attain to view (diṭṭhippatta).
Trí tuệ vipassanā của saddhāvimutta không vận hành sắc bén, dũng mãnh và thanh tịnh, do đó vị ấy cũng không đạt được diṭṭhippatta.
Yathā hi dvīsu taruṇesu sippaṃ dassentesu ekassa hatthe tikhiṇo asi, ekassa kuṇṭho.
Just as when two youths demonstrate their skill, one has a sharp sword, and the other a blunt one.
Ví như, khi hai người trẻ tuổi biểu diễn tài năng, một người có thanh kiếm sắc bén, một người có thanh kiếm cùn.
Tikhiṇena asinā kadalī chijjamānā saddaṃ na karoti.
When a banana tree is cut with a sharp sword, it makes no sound.
Khi chặt cây chuối bằng kiếm sắc bén, cây chuối không phát ra tiếng động.
Kuṇṭhena asinā chijjamānā ‘kaṭakaṭā’ti saddaṃ karoti.
When it is cut with a blunt sword, it makes a 'kaṭakaṭā' sound.
Khi chặt bằng kiếm cùn, cây chuối phát ra tiếng “kaṭakaṭā”.
Tattha tikhiṇena asinā saddaṃ akarontiyā eva kadaliyā chedanaṃ viya diṭṭhippattassa tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāñāṇassa tikhiṇasūravippasannabhāvo.
In this analogy, the sharpness, boldness, and clarity of the vipassanā-ñāṇa for the three paths of the diṭṭhippatta should be understood like the cutting of a banana tree with a sharp sword, making no sound.
Ở đây, sự sắc bén, dũng mãnh và thanh tịnh của trí tuệ vipassanā đối với ba đạo của diṭṭhippatta được ví như việc chặt cây chuối bằng kiếm sắc bén mà không phát ra tiếng động.
Kuṇṭhena asinā saddaṃ karontiyāpi kadaliyā chedanaṃ viya saddhāvimuttassa tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāñāṇassa atikhiṇaasūraappasannabhāvo veditabbo.
The lack of sharpness, boldness, and clarity of the vipassanā-ñāṇa for the three paths of the saddhāvimutta should be understood like the cutting of a banana tree with a blunt sword, which makes a sound.
Sự không sắc bén, không dũng mãnh và không thanh tịnh của trí tuệ vipassanā đối với ba đạo của saddhāvimutta được ví như việc chặt cây chuối bằng kiếm cùn mà vẫn phát ra tiếng động.
Imaṃ pana nayaṃ ‘no’ti paṭikkhipitvā, āgamanīyanānatteneva saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti sanniṭṭhānaṃ kataṃ.
However, rejecting this method by saying "no," the conclusion was made that the saddhāvimutta does not attain to view (diṭṭhippatta) solely due to a difference in their path (āgamanīya).
Tuy nhiên, bác bỏ cách giải thích này bằng từ ‘no’, người ta đã kết luận rằng saddhāvimutta không đạt được diṭṭhippatta chỉ vì sự khác biệt trong con đường tiến tới.
Āgamaṭṭhakathāsu pana vuttaṃ – ‘‘etesu hi saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggakkhaṇe saddahantassa viya okappentassa viya adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti.
But in the commentaries (Aṭṭhakathā) it is said: "Among these, for the saddhāvimutta, at the stage of the preliminary path, the defilements are eradicated as if by believing, as if by conviction, and as if by determination.
Nhưng trong các Chú giải kinh điển (Āgamaṭṭhakathā) đã nói: “Trong số này, vào khoảnh khắc đạo tiền phần của saddhāvimutta, sự đoạn tận phiền não xảy ra như thể đang tin tưởng, đang quán xét, đang quyết định.
Diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakañāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati.
For the diṭṭhippatta, at the stage of the preliminary path, the knowledge that severs defilements flows swiftly, sharply, and boldly.
Vào khoảnh khắc đạo tiền phần của diṭṭhippatta, trí tuệ đoạn trừ phiền não vận hành không chậm chạp, sắc bén và dũng mãnh.
Tasmā yathā nāma atikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi na sīghaṃ vahati, saddo suyyati, balavataro vāyāmo kātabbo hoti; evarūpā saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā.
Therefore, just as when one cuts a banana tree with a dull sword, the cut place is not smooth, the sword does not move swiftly, a sound is heard, and greater effort must be made; such is the development of the preliminary path for the saddhāvimutta.
Do đó, ví như khi chặt cây chuối bằng một con dao không sắc bén, chỗ bị chặt không được nhẵn nhụi, con dao không đi nhanh, có tiếng động phát ra, và phải nỗ lực mạnh mẽ hơn; sự tu tập đạo tiền phần của saddhāvimutta là như vậy.
Yathā pana sunisiteneva asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ vahati, saddo na suyyati, balavavāyāmakiccaṃ na hoti; evarūpā diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggabhāvanā veditabbā’’ti.
But as when one cuts a banana tree with a well-sharpened sword, the cut place is smooth, the sword moves swiftly, no sound is heard, and no great effort is needed; such should be known as the development of the preliminary path for the diṭṭhippatta."
Còn như khi chặt cây chuối bằng một con dao rất sắc bén, chỗ bị chặt nhẵn nhụi, con dao đi nhanh, không có tiếng động phát ra, và không cần nỗ lực mạnh mẽ; sự tu tập đạo tiền phần của diṭṭhippatta phải được hiểu là như vậy.”
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo saddhāvimuttoti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti: this kind of person is called a saddhāvimutta.
Ayaṃ vuccati có nghĩa là người như vậy được gọi là saddhāvimutta.
Ayañhi saddahanto vimuttoti saddhāvimutto.
For this one, being one who has faith, is liberated; hence, a saddhāvimutta.
Vị này được giải thoát nhờ niềm tin, nên gọi là saddhāvimutta.
Ayampi kāyasakkhī viya chabbidhova hoti.
This one too is six-fold, like the kāyasakkhī.
Vị này cũng có sáu loại như kāyasakkhī.
29. Dhammānusārīniddese – paṭipannassāti iminā sotāpattimaggaṭṭho dassito.
29. In the exposition of Dhammānusārī: The phrase “paṭipannassā” indicates one who is on the path of stream-entry (sotāpatti-magga).
29. Trong phần giải thích về Dhammānusārī – paṭipannassā có nghĩa là người đang ở trong Sơ quả đạo (sotāpattimaggaṭṭha) được chỉ ra.
Adhimattanti balavaṃ.
Adhimattaṃ means strong.
Adhimattaṃ có nghĩa là mạnh mẽ.
Paññaṃ vāhetīti paññāvāhī.
One who carries wisdom is paññāvāhī.
Dẫn dắt trí tuệ nên gọi là paññāvāhī.
Paññā imaṃ puggalaṃ vahatīti paññāvāhītipi vuttaṃ hoti.
It is also said that one is paññāvāhī because wisdom carries this person.
Trí tuệ dẫn dắt người này nên cũng được gọi là paññāvāhī.
Paññāpubbaṅgamanti paññaṃ purecārikaṃ katvā.
Paññāpubbaṅgamaṃ means having wisdom as a forerunner.
Paññāpubbaṅgamaṃ có nghĩa là lấy trí tuệ làm tiên phong.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo dhammānusārīti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti: this kind of person is called a dhammānusārī.
Ayaṃ vuccati có nghĩa là người như vậy được gọi là dhammānusārī.
So hi paññāsaṅkhātena dhammena sarati anussaratīti dhammānusārī.
For he follows (sarati) and recollects (anussarati) by means of the Dhamma, which is wisdom; hence, a dhammānusārī.
Vị ấy theo dõi, quán sát các pháp bằng trí tuệ, nên gọi là dhammānusārī.
Sotāpattimaggaṭṭhassevetaṃ nāmaṃ.
This is a name for one who is on the path of stream-entry.
Đây là tên gọi của người đang ở trong Sơ quả đạo.
Phale pana patte diṭṭhippatto nāma hoti.
But when he has attained the fruit, he is called a diṭṭhippatta.
Khi đạt đến quả vị, vị ấy được gọi là diṭṭhippatta.
30. Saddhānusārīniddesepi – saddhaṃ vāhetīti saddhāvāhī.
30. In the exposition of Saddhānusārī too: One who carries faith is saddhāvāhī.
30. Trong phần giải thích về Saddhānusārī cũng vậy – dẫn dắt niềm tin nên gọi là saddhāvāhī.
Saddhā imaṃ puggalaṃ vahatīti saddhāvāhītipi vuttameva.
It is also said that one is saddhāvāhī because faith carries this person.
Niềm tin dẫn dắt người này nên cũng được gọi là saddhāvāhī.
Saddhāpubbaṅgamanti saddhaṃ purecārikaṃ katvā.
Saddhāpubbaṅgamaṃ means having faith as a forerunner.
Saddhāpubbaṅgamaṃ có nghĩa là lấy niềm tin làm tiên phong.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo saddhānusārīti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti: this kind of person is called a saddhānusārī.
Ayaṃ vuccati có nghĩa là người như vậy được gọi là saddhānusārī.
So hi saddhāya sarati.
For he follows by faith.
Vị ấy theo dõi bằng niềm tin.
Anussaratīti saddhānusārī.
He recollects by faith; hence, a saddhānusārī.
Quán sát bằng niềm tin nên gọi là saddhānusārī.
Sotāpattimaggaṭṭhassevetaṃ nāmaṃ.
This is a name for one who is on the path of stream-entry.
Đây là tên gọi của người đang ở trong Sơ quả đạo.
Phale pana patte saddhāvimutto nāma hoti.
But when he has attained the fruit, he is called a saddhāvimutta.
Khi đạt đến quả vị, vị ấy được gọi là saddhāvimutta.
Lokuttaradhammañhi nibbattentānaṃ dve dhurāni nāma, dve abhinivesā nāma, dve sīsāni nāma.
Indeed, for those who bring forth supramundane states (lokuttaradhamma), there are two primary supports (dhurāni), two modes of application (abhinivesā), and two culminations (sīsāni).
Thật vậy, đối với những người thành tựu các pháp siêu thế (lokuttaradhamma), có hai trụ cột, hai sự chuyên chú, và hai đỉnh cao.
Tattha saddhādhuraṃ paññādhuranti – dve dhurāni nāma.
Among these, there are two primary supports: the support of faith (saddhādhura) and the support of wisdom (paññādhura).
Trong đó, trụ cột niềm tin (saddhādhura) và trụ cột trí tuệ (paññādhura) là hai trụ cột.
Eko pana bhikkhu samathābhinivesena abhinivisati, eko vipassanābhinivesenāti – ime dve abhinivesā nāma.
One bhikkhu applies himself with the application of serenity (samathābhinivesa), and another with the application of insight (vipassanābhinivesa); these are the two modes of application.
Một tỳ-khưu chuyên chú vào samatha, một tỳ-khưu chuyên chú vào vipassanā – đây là hai sự chuyên chú.
Eko ca matthakaṃ pāpuṇanto ubhatobhāgavimutto hoti, eko paññāvimuttoti – imāni dve sīsāni nāma.
One, upon reaching the culmination, is liberated in both ways (ubhatobhāgavimutta), and another is liberated by wisdom (paññāvimutta); these are the two culminations.
Một vị đạt đến đỉnh cao là ubhatobhāgavimutta, một vị là paññāvimutta – đây là hai đỉnh cao.
Ye keci hi lokuttaradhammaṃ nibbattenti, sabbe te ime dve dhamme dhuraṃ katvā imesu dvīsu ṭhānesu abhinivisitvā imehi dvīhi ṭhānehi vimuccanti.
Indeed, all who bring forth supramundane states make these two qualities their primary support, apply themselves in these two ways, and are liberated by these two culminations.
Bất cứ ai thành tựu các pháp siêu thế, tất cả họ đều lấy hai pháp này làm trụ cột, chuyên chú vào hai vị trí này, và được giải thoát bằng hai vị trí này.
Tesu yo bhikkhu aṭṭhasamāpattilābhī paññaṃ dhuraṃ katvā samathavasena abhiniviṭṭho aññataraṃ arūpasamāpattiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇāti, so sotāpattimaggakkhaṇe dhammānusārī nāma.
Among them, the bhikkhu who has attained the eight attainments (aṭṭhasamāpatti-lābhī), making wisdom his primary support, applies himself through serenity, and after making one of the formless attainments (arūpasamāpatti) a basis, develops insight and attains Arahantship; this one is called a dhammānusārī at the moment of the stream-entry path.
Trong số đó, vị tỳ-khưu nào thành tựu tám thiền định (aṭṭhasamāpatti), lấy trí tuệ làm trụ cột, chuyên chú vào samatha, lấy một trong các thiền vô sắc (arūpasamāpatti) làm nền tảng, phát triển vipassanā và đạt đến A-la-hán, thì vào khoảnh khắc Sơ quả đạo, vị ấy được gọi là dhammānusārī.
Parato pana chasu ṭhānesu kāyasakkhī nāma.
Later, in the six stages, he is called a kāyasakkhī.
Sau đó, ở sáu vị trí, vị ấy được gọi là kāyasakkhī.
Arahattaphale patte ubhatobhāgavimutto nāma.
When he has attained the fruit of Arahantship, he is called an ubhatobhāgavimutta.
Khi đạt đến quả vị A-la-hán, vị ấy được gọi là ubhatobhāgavimutta.
Aparo paññameva dhuraṃ katvā vipassanāvasena abhiniviṭṭho suddhasaṅkhāre vā rūpāvacarajjhānesu vā aññataraṃ sammasitvā arahattaṃ pāpuṇāti, ayampi sotāpattimaggakkhaṇeyeva dhammānusārī nāma.
Another, making wisdom his primary support, applies himself through insight, and after scrutinizing pure formations (suddhasaṅkhāra) or one of the rūpa-jhānas, attains Arahantship; this one too is called a dhammānusārī at the very moment of the stream-entry path.
Một vị khác, cũng lấy trí tuệ làm trụ cột, chuyên chú vào vipassanā, quán xét các hành thuần túy (suddhasaṅkhāra) hoặc một trong các thiền sắc giới (rūpāvacarajjhāna) và đạt đến A-la-hán, vị này cũng được gọi là dhammānusārī ngay vào khoảnh khắc Sơ quả đạo.
Parato pana chasu ṭhānesu diṭṭhippatto nāma.
Later, in the six stages, he is called a diṭṭhippatta.
Sau đó, ở sáu vị trí, vị ấy được gọi là diṭṭhippatta.
Arahatte patte paññāvimutto nāma.
When he has attained Arahantship, he is called a paññāvimutta.
Khi đạt đến A-la-hán, vị ấy được gọi là paññāvimutta.
Idha dve nāmāni apubbāni, tāni purimehi saddhiṃ pañca honti.
Here, two names are new; with the previous ones, they become five.
Ở đây có hai tên gọi mới, cùng với các tên gọi trước đó là năm.
Aparo aṭṭhasamāpattilābhī saddhaṃ dhuraṃ katvā samādhivasena abhiniviṭṭho aññataraṃ arūpasamāpattiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇāti – ayaṃ sotāpattimaggakkhaṇe saddhānusārī nāma.
Another, who has attained the eight attainments (aṭṭhasamāpatti-lābhī), making faith his primary support, applies himself through concentration (samādhi), and after making one of the formless attainments a basis, develops insight and attains Arahantship—this one is called a saddhānusārī at the moment of the stream-entry path.
Một vị khác, thành tựu tám thiền định, lấy niềm tin làm trụ cột, chuyên chú vào samādhi, lấy một trong các thiền vô sắc làm nền tảng, phát triển vipassanā và đạt đến A-la-hán – vị này vào khoảnh khắc Sơ quả đạo được gọi là saddhānusārī.
Parato chasu ṭhānesu kāyasakkhīyeva nāma.
Later, in the six stages, he is indeed called a kāyasakkhī.
Sau đó, ở sáu vị trí, vị ấy vẫn được gọi là kāyasakkhī.
Arahatte patte ubhatobhāgavimuttoyeva nāma.
When he has attained Arahantship, he is indeed called an ubhatobhāgavimutta.
Khi đạt đến A-la-hán, vị ấy vẫn được gọi là ubhatobhāgavimutta.
Idha ekameva nāmaṃ apubbaṃ.
Here, only one name is new.
Ở đây chỉ có một tên gọi mới.
Tena saddhiṃ purimāni pañca cha honti.
With that, the previous five become six.
Cùng với tên gọi đó, năm tên gọi trước đó trở thành sáu.
Aparo saddhameva dhuraṃ katvā vipassanāvasena abhiniviṭṭho suddhasaṅkhāre vā rūpāvacarajjhānesu vā aññataraṃ sammasitvā arahattaṃ pāpuṇāti.
Another, making faith his primary support, applies himself through insight, and after scrutinizing pure formations or one of the rūpa-jhānas, attains Arahantship.
Một vị khác, cũng lấy niềm tin làm trụ cột, chuyên chú vào vipassanā, quán xét các hành thuần túy hoặc một trong các thiền sắc giới và đạt đến A-la-hán.
Ayampi sotāpattimaggakkhaṇe saddhānusārī nāma.
This one too is called a saddhānusārī at the moment of the stream-entry path.
Vị này cũng được gọi là saddhānusārī ngay vào khoảnh khắc Sơ quả đạo.
Parato chasu ṭhānesu saddhāvimutto nāma.
Later, in the six stages, he is called a saddhāvimutta.
Sau đó, ở sáu vị trí, vị ấy được gọi là saddhāvimutta.
Arahatte patte paññāvimutto nāma.
When he has attained Arahantship, he is called a paññāvimutta.
Khi đạt đến A-la-hán, vị ấy được gọi là paññāvimutta.
Idhāpi ekameva nāmaṃ apubbaṃ.
Here too, only one name is new.
Ở đây cũng chỉ có một tên gọi mới.
Tena saddhiṃ purimāni cha satta honti.
With that, the previous six become seven.
Cùng với tên gọi đó, sáu tên gọi trước đó trở thành bảy.
Ime satta puggalā loke aggadakkhiṇeyyā nāmāti.
These seven individuals are indeed the foremost recipients of offerings in the world.
Bảy hạng người này được gọi là những người đáng cúng dường tối thượng trên thế gian.
‘‘Soto sototi hidaṃ, sāriputta, vuccati.
“‘Sota, sota’ is said here, Sāriputta.
“Này Sāriputta, người ta nói ‘dòng, dòng’.
Katamo nu kho, sāriputta, sototi?
What then, Sāriputta, is the sota?
Này Sāriputta, vậy dòng là gì?
Ayameva hi, bhante, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo soto, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhīti.
Venerable Sir, this very Noble Eightfold Path is the sota, namely— right view…and so on… right concentration.
Thưa Thế Tôn, chính Thánh đạo Tám Chi phần này là dòng, đó là – chánh kiến… cho đến… chánh định.
Sotāpanno sotāpannoti, hidaṃ, sāriputta, vuccati.
‘Sotāpanna, Sotāpanna’ is said here, Sāriputta.
Này Sāriputta, người ta nói ‘Sotāpanna, Sotāpanna’.
Katamo nu kho, sāriputta, sotāpannoti?
What then, Sāriputta, is a Sotāpanna?
Này Sāriputta, vậy Sotāpanna là gì?
Yo hi, bhante, iminā ariyena aṭṭhaṅgikena maggena samannāgato ayaṃ vuccati sotāpanno, svāyaṃ āyasmā evaṃnāmo evaṃgotto iti vā’’ti (saṃ. ni. 5.1001).
Venerable Sir, whoever is endowed with this Noble Eightfold Path, that person is called a Sotāpanna, and that venerable one is of such and such a name, of such and such a clan.”
Thưa Thế Tôn, vị nào đầy đủ Thánh đạo Tám Chi phần này thì được gọi là Sotāpanna, vị Tôn giả này có tên như vậy, có dòng dõi như vậy” (Saṃ. Ni. 5.1001).
Avinipātadhammoti vinipātasaṅkhātaṃ apāyaṃ upapattivasena anāgamanasabhāvo.
Avinipātadhammo means one whose nature is not to arrive at a state of woe, which is called a vinipāta, by way of rebirth.
Avinipātadhammo (không rơi vào khổ cảnh) là trạng thái không đi đến các khổ cảnh (apāya) được gọi là vinipāta, theo cách tái sanh.
Niyatoti magganiyāmena niyato.
Niyato means determined by the certainty of the Path.
Niyato (nhất định) là nhất định bởi sự nhất định của đạo (magganiyāma).
Sambodhiparāyaṇoti bujjhanakabhāvaparāyaṇo.
Sambodhiparāyaṇo means having enlightenment as the ultimate goal.
Sambodhiparāyaṇo (nơi nương tựa là giác ngộ) là nơi nương tựa là trạng thái giác ngộ.
So hi paṭiladdhamaggena bujjhatīti sambodhiparāyaṇo.
For he comprehends by means of the Path he has attained, thus he has enlightenment as his ultimate goal.
Vì vị ấy giác ngộ bằng đạo đã đạt được, nên là sambodhiparāyaṇo.
Upari tīhi maggehi avassaṃ bujjhissatīti sambodhiparāyaṇo.
He will surely comprehend through the three higher Paths, thus he has enlightenment as his ultimate goal.
Vì vị ấy chắc chắn sẽ giác ngộ bằng ba đạo phía trên, nên là sambodhiparāyaṇo.
Deve ca manusse cāti devalokañca manussalokañca.
Deve ca manusse cāti means in the deva world and in the human world.
Deve ca manusse ca (trong chư thiên và loài người) là trong cõi trời và cõi người.
Sandhāvitvā saṃsaritvāti paṭisandhivasena aparāparaṃ gantvā.
Sandhāvitvā saṃsaritvāti means having wandered and transmigrated from one existence to another by way of rebirth.
Sandhāvitvā saṃsaritvā (lang thang luân hồi) là đi từ đời này sang đời khác theo cách tái sanh.
Dukkhassantaṃ karotīti vaṭṭadukkhassa pariyantaṃ parivaṭumaṃ karoti.
Dukkhassantaṃ karoti means he makes an end to the suffering of existence (saṃsāra).
Dukkhassantaṃ karoti (kết thúc khổ) là kết thúc sự khổ của luân hồi (vaṭṭadukkha).
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo sattakkhattuparamo nāma vuccati.
Ayaṃ vuccati means such a person is called a seven-times-at-most one (sattakkhattuparamo).
Ayaṃ vuccati (được gọi là này) là người như vậy được gọi là sattakkhattuparama.
Ayaṃ pana kālena devalokassa kālena manussalokassa vasena missakabhavena kathitoti veditabbo.
It should be understood that this refers to a mixed existence, sometimes in the deva world, sometimes in the human world.
Tuy nhiên, điều này cần được hiểu là được nói đến theo cách hỗn hợp, đôi khi trong cõi trời, đôi khi trong cõi người.
32. Kolaṃkolaniddese – kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo.
32. In the explanation of Kolaṃkolo: One who goes from clan to clan (kulaṃ kulaṃ gacchati) is called a kolaṃkolo.
32. Trong phần giải thích về Kolaṃkola – Kolaṃkolo là đi từ dòng dõi này sang dòng dõi khác.
Sotāpattiphalasacchikiriyato hi paṭṭhāya nīce kule upapatti nāma natthi, mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho.
For, starting from the realization of the Sotāpatti-phala, there is no rebirth in low clans; one is reborn only in clans of great wealth—this is the meaning.
Điều này có nghĩa là kể từ khi chứng đắc quả Sotāpatti, không có sự tái sanh nào trong các dòng dõi thấp kém, mà chỉ tái sanh trong các dòng dõi có nhiều tài sản.
Dve vā tīṇi vā kulānīti devamanussavasena dve vā tayo vā bhave.
Dve vā tīṇi vā kulānīti means two or three existences in the deva and human realms.
Dve vā tīṇi vā kulānī (hai hoặc ba dòng dõi) là hai hoặc ba kiếp theo cách chư thiên và loài người.
Iti ayampi missakabhaveneva kathito.
Thus, this one is also spoken of as having a mixed existence.
Vì vậy, điều này cũng được nói đến theo cách kiếp sống hỗn hợp.
Desanāmattameva cetaṃ – ‘dve vā tīṇi vā’ti.
And this expression ‘two or three’ is merely a mode of teaching.
Và đây chỉ là một sự giảng dạy – ‘hai hoặc ba’.
Yāva chaṭṭhabhavā saṃsarantopi pana kolaṃkolova hoti.
Even one who transmigrates up to the sixth existence is still a kolaṃkolo.
Ngay cả khi luân hồi cho đến kiếp thứ sáu, vị ấy vẫn là kolaṃkola.
33. Ekabījiniddese – khandhabījaṃ nāma kathitaṃ.
33. In the explanation of Ekabījī: The seed of the aggregates (khandhabīja) is spoken of.
33. Trong phần giải thích về Ekabījī – được nói đến là khandhabīja (hạt giống uẩn).
Yassa hi sotāpannassa ekaṃyeva khandhabījaṃ atthi, ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma.
For the Sotāpanna who has only one aggregate-seed, that is, one grasping of existence, is called an Ekabījī.
Vị Sotāpanna nào chỉ có một khandhabīja, một sự thọ sanh, thì được gọi là Ekabījī.
Mānusakaṃ bhavanti idaṃ panettha desanāmattameva.
Mānusakaṃ bhavanti: This, in this context, is merely a mode of teaching.
Mānusakaṃ bhavaṃ (kiếp người) ở đây chỉ là một sự giảng dạy.
Devabhavaṃ nibbattetītipi pana vattuṃ vaṭṭatiyeva.
Indeed, it is appropriate to say that one is reborn in the deva realm as well.
Cũng có thể nói là tái sanh vào cõi trời.
Bhagavatā gahitanāmavaseneva cetāni etesaṃ nāmāni.
These names are given to these individuals simply by the names chosen by the Blessed One.
Những tên này là tên của các vị ấy theo cách được Đức Phật chấp nhận.
Ettakaṃ ṭhānaṃ gato sattakkhattuparamo nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ ekabījīti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ.
“One who has reached this stage is called a sattakkhattuparamo; one who has reached that stage is a kolaṃkolo; one who has reached that stage is an ekabījī”—thus the Blessed One named them.
Đức Phật đã chấp nhận tên của các vị ấy như sau: đạt đến mức độ này là sattakkhattuparama, đạt đến mức độ này là kolaṃkola, đạt đến mức độ này là ekabījī.
Niyamato pana ayaṃ sattakkhattuparamo, ayaṃ kolaṃkolo, ayaṃ ekabījīti natthi.
However, there is no strict determination like “this one is a sattakkhattuparamo, this one is a kolaṃkolo, this one is an ekabījī.”
Tuy nhiên, không có sự nhất định rằng vị này là sattakkhattuparama, vị này là kolaṃkola, vị này là ekabījī.
Ko pana tesaṃ etaṃ pabhedaṃ niyametīti?
Who then determines this distinction among them?
Vậy điều gì quy định sự phân loại này của các vị ấy?
Keci tāva therā ‘pubbahetu niyametī’ti vadanti, keci ‘paṭhamamaggo’, keci ‘upari tayo maggā’, keci ‘tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā’ti.
Some elders say, "Previous karma determines it"; some say, "The first path"; some say, "The three higher paths"; some say, "The insight of the three paths."
Một số Trưởng lão nói rằng ‘nguyên nhân quá khứ quy định’, một số nói ‘đạo đầu tiên’, một số nói ‘ba đạo phía trên’, một số nói ‘vipassanā (tuệ quán) của ba đạo’.
Tattha ‘pubbahetu niyametī’ti vāde ‘paṭhamamaggassa upanissayo kato nāma hoti, upari tayo maggā nirupanissayā uppannā’ti vacanaṃ āpajjati.
Among these, in the view that "previous karma determines it," it follows that "the primary condition for the first path is made, but the three higher paths arise without primary conditions."
Trong đó, đối với quan điểm ‘nguyên nhân quá khứ quy định’, sẽ dẫn đến việc nói rằng ‘upanissaya (duyên hỗ trợ mạnh mẽ) của đạo đầu tiên đã được tạo ra, còn ba đạo phía trên thì sanh khởi mà không có upanissaya’.
‘Paṭhamamaggo niyametī’ti vāde upari tiṇṇaṃ maggānaṃ niratthakatā āpajjati.
In the view that "the first path determines it," the three higher paths become meaningless.
Đối với quan điểm ‘đạo đầu tiên quy định’, sẽ dẫn đến việc ba đạo phía trên trở nên vô nghĩa.
‘Upari tayo maggā niyamentī’ti vāde ‘aṭṭhamamagge anuppanneyeva upari tayo maggā uppannā’ti āpajjati.
In the view that "the three higher paths determine it," it follows that "the three higher paths arise even before the eighth path arises."
Đối với quan điểm ‘ba đạo phía trên quy định’, sẽ dẫn đến việc ba đạo phía trên sanh khởi ngay cả khi đạo thứ tám chưa sanh khởi.
‘Tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā niyametī’ti vādo pana yujjati.
However, the view that "the insight of the three paths determines it" is reasonable.
Tuy nhiên, quan điểm ‘vipassanā của ba đạo quy định’ là hợp lý.
Sace hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanā balavatī hoti, ekabījī nāma hoti; tato mandatarāya kolaṃkolo; tato mandatarāya sattakkhattuparamoti.
For if the insight of the three higher paths is strong, one is an Ekabījī; if it is weaker than that, one is a Kolaṃkolo; if it is weaker still, one is a Sattakkhattuparamo.
Thật vậy, nếu vipassanā của ba đạo phía trên mạnh mẽ, thì vị ấy được gọi là ekabījī; nếu yếu hơn một chút thì là kolaṃkola; nếu yếu hơn nữa thì là sattakkhattuparama.
Ekacco hi sotāpanno vaṭṭajjhāsayo hoti, vaṭṭābhirato, punappunaṃ vaṭṭasmiṃyeva vicarati sandissati.
Indeed, some Sotāpannas are inclined towards existence (saṃsāra), delight in existence, and are seen to repeatedly wander and transmigrate within existence itself.
Một số Sotāpanna có khuynh hướng luân hồi (vaṭṭajjhāsaya), thích thú luân hồi (vaṭṭābhirata), và cứ mãi luân hồi.
Anāthapiṇḍiko seṭṭhi, visākhā upāsikā, cūḷarathamahārathā devaputtā, anekavaṇṇo devaputto, sakko devarājā, nāgadatto devaputtoti ime hi ettakā janā vaṭṭajjhāsayā vaṭṭābhiratā ādito paṭṭhāya cha devaloke sodhetvā akaniṭṭhe ṭhatvā parinibbāyissanti, ime idha na gahitā.
Anāthapiṇḍika the householder, Visākhā the lay follower, the devaputtas Cūḷaratha and Mahāratha, the devaputta Anekavaṇṇa, Sakka the king of devas, and the devaputta Nāgadatta—these many individuals, being inclined towards and delighting in existence, will purify the six deva realms from the beginning and attain parinibbāna after dwelling in Akanitṭha; these are not included here.
Trưởng giả Anāthapiṇḍika, nữ cư sĩ Visākhā, các thiên tử Cūḷaratha và Mahāratha, thiên tử Anekavaṇṇa, Thiên vương Sakka, thiên tử Nāgadatta – những người này có khuynh hướng luân hồi, thích thú luân hồi, sẽ thanh lọc sáu cõi trời từ ban đầu, an trú ở cõi Akaniṭṭha rồi nhập Niết-bàn; những vị này không được đề cập ở đây.
Na kevalañcime; yopi manussesuyeva sattakkhattuṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, yopi devaloke nibbatto devesuyeva sattakkhattuṃ aparāparaṃ saṃsaritvā arahattaṃ pāpuṇāti, imepi idha na gahitā.
Not only these, but also those who transmigrate seven times only among humans and attain Arahantship, and those who are reborn in the deva world and transmigrate seven times among devas and attain Arahantship—these are also not included here.
Không chỉ những vị này; mà cả những vị Sotāpanna luân hồi bảy lần trong cõi người rồi đạt A-la-hán, và những vị tái sanh trong cõi trời, luân hồi bảy lần trong cõi trời rồi đạt A-la-hán, những vị này cũng không được đề cập ở đây.
Missakabhavavaseneva panettha sattakkhattuparamakolaṃkolā mānusakabhavanibbattakoyeva ca ekabījī gahitoti veditabbo.
It should be understood that here, the sattakkhattuparama and kolaṃkolo are taken in terms of mixed existences, and the ekabījī is taken as one reborn only in the human realm.
Ở đây, cần hiểu rằng sattakkhattuparama và kolaṃkola được đề cập theo cách kiếp sống hỗn hợp (missakabhava), và ekabījī chỉ là người tái sanh trong kiếp người.
Tattha ekeko dukkhāpaṭipadādivasena catubbidhabhāvaṃ āpajjati.
Each of these, furthermore, becomes fourfold based on the path of suffering (dukkhāpaṭipadā) and so on.
Trong đó, mỗi vị trở thành bốn loại theo cách khổ hạnh (dukkhāpaṭipadā), v.v.
Saddhādhureneva cattāro sattakkhattuparamā, cattāro kolaṃkolā, cattāro ekabījinoti dvādasa honti.
There are twelve in total: four sattakkhattuparamas, four kolaṃkolas, and four ekabījīs, all led by faith.
Chỉ với đức tin làm chủ (saddhādhura), có bốn sattakkhattuparama, bốn kolaṃkola, và bốn ekabījī, tổng cộng là mười hai.
Sace paññāya sakkā nibbattetuṃ, ‘ahaṃ lokuttaraṃ dhammaṃ nibbattessāmī’ti evaṃ paññaṃ dhuraṃ katvā sattakkhattuparamādibhāvaṃ pattāpi paṭipadāvasena dvādasevāti ime catuvīsati sotāpannā ihaṭṭhakanijjhānikavaseneva imasmiṃ ṭhāne kathitāti veditabbā.
If one can bring about (the path) through wisdom, then those who have attained the state of sattakkhattuparama and so on by making wisdom their lead, thinking, ‘I will bring about supramundane Dhamma,’ are also twelve in terms of their path of practice. Thus, these twenty-four Sotāpannas are to be understood as described in this context, in terms of those who abide in this realm and do not possess jhāna.
Nếu có thể tái sanh bằng trí tuệ, thì những vị đạt đến trạng thái sattakkhattuparama, v.v., với trí tuệ làm chủ (paññādhura) với suy nghĩ ‘tôi sẽ tái sanh vào Pháp siêu thế (lokuttara dhamma)’, cũng có mười hai vị theo cách thực hành (paṭipadā). Vì vậy, cần hiểu rằng hai mươi bốn vị Sotāpanna này được đề cập ở đây theo cách là những vị không có thiền định an trú trong cõi dục (ihaṭṭhakanijjhānika).
34. Sakadāgāminiddese – paṭisandhivasena sakiṃ āgacchatīti sakadāgāmī.
34. In the explanation of Sakadāgāmī: One who comes once (sakiṃ āgacchati) by way of rebirth is a sakadāgāmī.
34. Trong phần giải thích về Sakadāgāmī – Sakadāgāmī là người quay trở lại một lần theo cách tái sanh.
Sakidevāti ekavāraṃyeva.
Sakidevāti means only once.
Sakidevā (chỉ một lần) là chỉ một lần.
Imaṃ lokaṃ āgantvāti iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekova gahito.
Imaṃ lokaṃ āgantvāti: By this phrase, out of the five Sakadāgāmīs, four are excluded, and only one is taken.
Imaṃ lokaṃ āgantvā (đến thế giới này) – bằng câu này, trong năm loại Sakadāgāmī, bốn loại đã bị loại trừ, chỉ một loại được đề cập.
Ekacco hi idha sakadāgāmiphalaṃ patvā idheva parinibbāyati, ekacco idha patvā devaloke parinibbāyati, ekacco devaloke patvā tattheva parinibbāyati, ekacco devaloke patvā idhūpapajjitvā parinibbāyati – ime cattāropi idha na gahitā.
For some Sakadāgāmīs attain the Sakadāgāmī-phala here and attain parinibbāna here; some attain it here and attain parinibbāna in the deva world; some attain it in the deva world and attain parinibbāna there; some attain it in the deva world, are reborn here, and attain parinibbāna—these four are not included here.
Thật vậy, một số chứng đắc quả Sakadāgāmī ở đây và nhập Niết-bàn ngay tại đây; một số chứng đắc ở đây và nhập Niết-bàn ở cõi trời; một số chứng đắc ở cõi trời và nhập Niết-bàn ngay tại đó; một số chứng đắc ở cõi trời rồi tái sanh ở đây và nhập Niết-bàn – bốn loại này đều không được đề cập ở đây.
Yo pana idha patvā devaloke yāvatāyukaṃ vasitvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyati – ayaṃ ekova idha gahitoti veditabbo.
But the one who attains it here, dwells in the deva world for his full lifespan, then is reborn here again and attains parinibbāna—only this one is taken here; this should be understood.
Chỉ một loại được đề cập ở đây, đó là vị chứng đắc ở đây, sống trọn tuổi thọ ở cõi trời, rồi tái sanh ở đây và nhập Niết-bàn.
Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā taṃ sabbaṃ heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ lokuttarakusalaniddese vuttameva.
Whatever else needs to be said here about the rest has already been stated in the explanation of supramundane wholesome consciousness (lokuttarakusala) in the Dhamma-saṅgaha-aṭṭhakathā below.
Những điều còn lại cần nói ở đây đều đã được nói trong phần giải thích về thiện pháp siêu thế (lokuttarakusala) trong Chú giải Pháp Tụ (Dhammasaṅgahaṭṭhakathā) ở dưới.
Imassa pana sakadāgāmino ekabījinā saddhiṃ kiṃ nānākaraṇanti?
What is the difference between this Sakadāgāmī and the Ekabījī?
Vậy sự khác biệt giữa Sakadāgāmī này và Ekabījī là gì?
Ekabījissa ekāva paṭisandhi, sakadāgāmissa dve paṭisandhiyo – idaṃ nesaṃ nānākaraṇanti.
The Ekabījī has only one rebirth; the Sakadāgāmī has two rebirths—this is their difference.
Ekabījī chỉ có một lần tái sanh, Sakadāgāmī có hai lần tái sanh – đây là sự khác biệt giữa họ.
35. Anāgāminiddese – orambhāgiyānaṃ saṃyojanānanti oraṃ vuccati kāmadhātu.
35. In the explanation of Anāgāmī: Orambhāgiyānaṃ saṃyojanānanti (the lower fetters): The Kāmadhātu (sense-sphere realm) is called oraṃ (lower).
35. Trong phần giải thích về Anāgāmī – Oraṃbhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ (các kiết sử hạ phần), oraṃ được gọi là cõi dục (kāmadhātu).
Yassa imāni pañca bandhanāni appahīnāni honti, so bhavagge nibbattopi gilitabaḷiso maccho viya dīghasuttakena pāde baddhakāko viya tehi bandhanehi ākaḍḍhiyamāno kāmadhātuyaṃyeva pavattatīti pañca bandhanāni orambhāgiyānīti vuccanti.
When the five bonds are not yet abandoned, even if such a person is reborn at the pinnacle of existence (bhavagga), they are dragged back to the Kāmadhātu by these bonds, like a fish that has swallowed a hook, or a crow tied by its leg with a long string; therefore, these five bonds are called orambhāgiya (lower fetters).
Năm kiết sử này được gọi là orambhāgiya (hạ phần) vì nếu một người chưa đoạn trừ chúng, dù có tái sanh ở đỉnh của hữu (bhavagga), người đó vẫn bị kéo xuống cõi dục bởi những kiết sử này, giống như con cá nuốt lưỡi câu hay con quạ bị buộc chân bằng sợi dây dài.
Heṭṭhābhāgiyāni heṭṭhākoṭṭhāsikānīti attho.
The meaning is 'lower divisions' or 'lower sections'.
Ý nghĩa là "thuộc phần thấp hơn", "thuộc cõi thấp hơn".
Parikkhayāti tesaṃ bandhanānaṃ parikkhayena.
'Parikkhayā' means due to the exhaustion of those fetters.
Parikkhayā có nghĩa là do sự đoạn tận của những kiết sử ấy.
Opapātikoti upapātayoniko.
'Opapātiko' means one of spontaneous birth.
Opapātiko có nghĩa là hóa sinh.
Imināssa gabbhaseyyā paṭikkhittā.
By this, his womb-birth is denied.
Bởi điều này, sự tái sinh trong bào thai của vị ấy đã bị từ chối.
Tattha parinibbāyīti tattha suddhāvāsaloke parinibbāyitā.
'Tattha parinibbāyī' means one who attains Nibbāna there, in the Suddhāvāsa realms.
Tattha parinibbāyī có nghĩa là vị ấy sẽ nhập Niết-bàn tại cõi Tịnh Cư (Suddhāvāsa) ấy.
Anāvattidhammo tasmā lokāti paṭisandhiggahaṇavasena tasmā lokā idha anāvattanasabhāvo.
'Anāvattidhammo tasmā lokā' means one whose nature is not to return from that realm to this sense-sphere existence in the manner of taking rebirth.
Anāvattidhammo tasmā lokā có nghĩa là vị ấy không có bản chất quay trở lại từ cõi ấy đến đây theo nghĩa tái sinh.
Buddhadassanatheradassanadhammassavanānaṃ panatthāyassa āgamanaṃ anivāritaṃ.
However, his coming (to the human realm) for the purpose of seeing the Buddha, seeing the Theras, or hearing the Dhamma is not prohibited.
Tuy nhiên, việc vị ấy đến đây để chiêm ngưỡng chư Phật, chư Trưởng lão và nghe Pháp thì không bị ngăn cản.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evaṃvidho puggalo paṭisandhivasena puna anāgamanato anāgāmī nāma vuccati.
'Ayaṃ vuccatī' means such a person is called an Anāgāmī because he does not return again by way of rebirth.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là người như vậy được gọi là Anāgāmī (Bất Lai) vì không còn tái sinh trở lại.
36. Antarāparinibbāyiniddese – upapannaṃ vā samanantarāti upapannasamanantarā vā hutvā.
36. In the explanation of Antarāparinibbāyī: 'Upapannaṃ vā samanantarā' means having arisen immediately after rebirth.
36. Trong phần giải thích về Antarāparinibbāyī (Vị nhập Niết-bàn giữa chừng): Upapannaṃ vā samanantarā có nghĩa là ngay sau khi tái sinh.
Appattaṃ vā vemajjhaṃ āyuppamāṇanti āyuppamāṇaṃ vemajjhaṃ appattaṃ vā hutvā ariyamaggaṃ sañjanetīti attho.
'Appattaṃ vā vemajjhaṃ āyuppamāṇaṃ' means having not yet reached the middle of the lifespan, he brings forth the noble path, so it is said.
Appattaṃ vā vemajjhaṃ āyuppamāṇaṃ có nghĩa là hoặc chưa đạt đến giữa tuổi thọ, vị ấy phát sinh Thánh đạo.
Vāsaddavikappato pana vemajjhaṃ pattantipi attho veditabbo.
However, due to the alternative meaning of the word 'vā' (or), the meaning should also be understood as 'having reached the middle of the lifespan'.
Tuy nhiên, theo nghĩa của từ “vā” (hoặc), nên hiểu rằng vị ấy cũng có thể đạt đến giữa tuổi thọ.
Evaṃ tayo antarāparinibbāyino siddhā honti.
Thus, three types of Antarāparinibbāyī are established.
Như vậy, có ba loại Antarāparinibbāyī được xác lập.
Upariṭṭhimānaṃ saṃyojanānanti upari pañcannaṃ uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ aṭṭhannaṃ vā kilesānaṃ.
'Upariṭṭhimānaṃ saṃyojanānaṃ' means for the upper five uddhambhāgiya fetters, or for the eight defilements.
Upariṭṭhimānaṃ saṃyojanānaṃ có nghĩa là để đoạn trừ năm kiết sử thượng phần hoặc tám phiền não.
Pahānāyāti etesaṃ pajahanatthāya maggaṃ sañjaneti.
'Pahānāya' means for the abandonment of these, he brings forth the path.
Pahānāyā có nghĩa là để đoạn trừ những kiết sử này, vị ấy phát sinh Thánh đạo.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo āyuvemajjhassa antarāyeva parinibbāyanato antarāparinibbāyīti vuccati.
'Ayaṃ vuccatī' means such a person is called 'antarāparinibbāyī' because he attains Nibbāna within the middle of the lifespan.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là người như vậy được gọi là Antarāparinibbāyī vì nhập Niết-bàn ngay giữa tuổi thọ.
37. Upahaccaparinibbāyiniddese – atikkamitvā vemajjhaṃ āyuppamāṇanti āyuppamāṇaṃ vemajjhaṃ atikkamitvā.
37. In the explanation of Upahaccaparinibbāyī: 'Atikkamitvā vemajjhaṃ āyuppamāṇaṃ' means having passed the middle of the lifespan.
37. Trong phần giải thích về Upahaccaparinibbāyī (Vị nhập Niết-bàn cận tử): Atikkamitvā vemajjhaṃ āyuppamāṇaṃ có nghĩa là vượt quá giữa tuổi thọ.
Upahacca vā kālakiriyanti upagantvā kālakiriyaṃ.
'Upahacca vā kālakiriyaṃ' means having approached death.
Upahacca vā kālakiriyaṃ có nghĩa là cận kề cái chết.
Āyukkhayassa āsanne ṭhatvāti attho.
The meaning is having reached close to the exhaustion of life.
Ý nghĩa là vị ấy trụ gần sự chấm dứt tuổi thọ.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo avihesu tāva kappasahassappamāṇassa āyuno pañcakappasatasaṅkhātaṃ vemajjhaṃ atikkamitvā chaṭṭhe vā kappasate sattamaṭṭhamanavamānaṃ vā aññatarasmiṃ dasameyeva vā kappasate ṭhatvā arahattaṃ patvā kilesaparinibbānena parinibbāyanato upahaccaparinibbāyīti vuccati.
'Ayaṃ vuccatī' means such a person is called 'Upahaccaparinibbāyī' because, in the Avihā realm, after passing the middle of the lifespan, which is reckoned as five hundred kalpas out of a thousand kalpas, he attains Nibbāna in the sixth hundred kalpas, or in any of the seventh, eighth, or ninth hundreds, or in the tenth hundred kalpas, having attained Arahantship by the Nibbāna of defilements.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là người như vậy được gọi là Upahaccaparinibbāyī vì, sau khi vượt quá giữa tuổi thọ (năm trăm kiếp) trong cõi Avihā (có tuổi thọ một ngàn kiếp), vị ấy trụ trong kiếp thứ sáu, hoặc một trong các kiếp thứ bảy, tám, chín, hoặc kiếp thứ mười, đạt đến A-la-hán và nhập Niết-bàn với sự đoạn tận phiền não.
40. Uddhaṃsotaniddese – uddhaṃ vāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti uddhaṃsoto.
40. In the explanation of Uddhaṃsoto: 'Uddhaṃsoto' means that his stream of craving (taṇhā) or stream of saṃsāra flows upwards, carrying him to the higher realms.
40. Trong phần giải thích về Uddhaṃsota (Vị thượng lưu): Vị ấy có dòng ái (taṇhā) hoặc dòng luân hồi (vaṭṭa) hướng lên các cõi trên, vì vị ấy có bản chất mang đến các cõi trên, nên được gọi là Uddhaṃsoto.
Uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto.
Or, 'Uddhaṃsoto' means that his stream of the path (magga) leads upwards, as it is to be attained by going to the higher realms.
Hoặc, vì Thánh đạo của vị ấy phải đạt được sau khi đến các cõi trên, nên vị ấy được gọi là Uddhaṃsoto.
Akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī.
He goes to Akaniṭṭha, thus he is an 'Akaniṭṭhagāmī'.
Vị ấy đi đến cõi Akaniṭṭha, nên được gọi là Akaniṭṭhagāmī.
Avihā cuto atappaṃ gacchatītiādīsu avihe kappasahassaṃ vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā atappaṃ gacchati.
In phrases like 'cut off from Avihā, he goes to Atappa', it means that residing in Avihā for a thousand kalpas, being unable to attain Arahantship, he goes to Atappa.
Trong các câu như "từ Avihā chuyển sinh đến Atappa", có nghĩa là vị ấy sống một ngàn kiếp trong cõi Avihā nhưng không thể đạt A-la-hán, rồi chuyển sinh đến Atappa.
Tatrāpi dve kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassaṃ gacchati.
Even there, residing for two thousand kalpas, being unable to attain Arahantship, he goes to Sudassa.
Ở đó, vị ấy sống hai ngàn kiếp nhưng không thể đạt A-la-hán, rồi chuyển sinh đến Sudassa.
Tatrāpi cattāri kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassiṃ gacchati.
Even there, residing for four thousand kalpas, being unable to attain Arahantship, he goes to Sudassī.
Ở đó, vị ấy sống bốn ngàn kiếp nhưng không thể đạt A-la-hán, rồi chuyển sinh đến Sudassī.
Tatrāpi aṭṭha kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā akaniṭṭhaṃ gacchati.
Even there, residing for eight thousand kalpas, being unable to attain Arahantship, he goes to Akaniṭṭha.
Ở đó, vị ấy sống tám ngàn kiếp nhưng không thể đạt A-la-hán, rồi chuyển sinh đến Akaniṭṭha.
Tattha vasanto ariyamaggaṃ sañjanetīti attho.
The meaning is that he resides there and brings forth the noble path.
Ý nghĩa là vị ấy sống ở đó và phát sinh Thánh đạo.
Imesaṃ pana anāgāmīnaṃ pabhedajānanatthaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmīcatukkaṃ veditabbaṃ.
To understand the distinctions of these Anāgāmīs, the four types related to Uddhaṃsoto and Akaniṭṭhagāmī should be known.
Để biết các phân loại của những vị Bất Lai này, cần phải biết về nhóm bốn loại Uddhaṃsota Akaniṭṭhagāmī.
Tattha yo avihato paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma.
Among these, the Anāgāmī who, starting from Avihā, purifies the four deva realms and goes to Akaniṭṭha and then attains Nibbāna, is called 'Uddhaṃsoto Akaniṭṭhagāmī'.
Trong đó, vị Bất Lai nào từ cõi Avihā trở đi, thanh lọc bốn cõi trời và nhập Niết-bàn khi đến cõi Akaniṭṭha, thì vị ấy được gọi là Uddhaṃsota Akaniṭṭhagāmī.
Yo pana heṭṭhā tayo devaloke sodhetvā sudassīdevaloke ṭhatvā parinibbāyati – ayaṃ uddhaṃsoto, na akaniṭṭhagāmī nāma.
However, the one who purifies the three lower deva realms and, residing in the Sudassī deva realm, attains Nibbāna – this one is called 'Uddhaṃsoto' but not 'Akaniṭṭhagāmī'.
Còn vị Bất Lai nào thanh lọc ba cõi trời thấp hơn và nhập Niết-bàn khi trụ lại cõi trời Sudassī, thì vị ấy được gọi là Uddhaṃsota, nhưng không phải Akaniṭṭhagāmī.
Yo pana ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto, akaniṭṭhagāmī nāma.
And the one who, from this (realm), goes directly to Akaniṭṭha and attains Nibbāna, this one is not 'Uddhaṃsoto' but is called 'Akaniṭṭhagāmī'.
Còn vị Bất Lai nào từ đây chỉ đi đến cõi Akaniṭṭha và nhập Niết-bàn, thì vị ấy không phải Uddhaṃsota, mà được gọi là Akaniṭṭhagāmī.
Yo pana heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto, na akaniṭṭhagāmī nāmāti.
And the one who attains Nibbāna right there in each of the four lower deva realms, this one is called neither 'Uddhaṃsoto' nor 'Akaniṭṭhagāmī'.
Còn vị Bất Lai nào nhập Niết-bàn ngay tại một trong bốn cõi trời thấp hơn, thì vị ấy không phải Uddhaṃsota, cũng không phải Akaniṭṭhagāmī.
Evamete aṭṭhacattālīsa anāgāmino honti.
Thus, there are forty-eight Anāgāmīs.
Như vậy, có bốn mươi tám vị Bất Lai.
Kathaṃ?
How so?
Làm thế nào?
Avihe tāva tayo antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī, eko uddhaṃsoto te asaṅkhāraparinibbāyino pañca, sasaṅkhāraparinibbāyino pañcāti dasa honti.
In Avihā, there are three Antarāparinibbāyīs, one Upahaccaparinibbāyī, and one Uddhaṃsoto, making five Asaṅkhāraparinibbāyīs, and five Sasaṅkhāraparinibbāyīs, thus ten.
Trong cõi Avihā, có ba vị Antarāparinibbāyī, một vị Upahaccaparinibbāyī, một vị Uddhaṃsota. Năm vị này là Asaṅkhāraparinibbāyī, và năm vị là Sasaṅkhāraparinibbāyī, tổng cộng là mười vị.
Tathā atappāsudassāsudassīsūti cattāro dasakā cattālīsaṃ.
Similarly, in Atappa, Sudassa, and Sudassī, there are four groups of ten, making forty.
Tương tự, ở các cõi Atappa, Sudassa, Sudassī, mỗi cõi cũng có mười vị, vậy bốn nhóm mười vị là bốn mươi vị.
Akaniṭṭhe pana uddhaṃsoto natthi.
However, in Akaniṭṭha, there is no Uddhaṃsoto.
Tuy nhiên, ở cõi Akaniṭṭha thì không có Uddhaṃsota.
Tayo pana antarāparinibbāyino, eko upahaccaparinibbāyī.
But there are three Antarāparinibbāyīs and one Upahaccaparinibbāyī.
Nhưng có ba vị Antarāparinibbāyī và một vị Upahaccaparinibbāyī.
Te asaṅkhāraparinibbāyino cattāro, sasaṅkhāraparinibbāyino cattāroti aṭṭha.
These make four Asaṅkhāraparinibbāyīs and four Sasaṅkhāraparinibbāyīs, which is eight.
Bốn vị này là Asaṅkhāraparinibbāyī, và bốn vị là Sasaṅkhāraparinibbāyī, tổng cộng là tám vị.
Evaṃ aṭṭhacattālīsaṃ honti.
Thus, there are forty-eight.
Như vậy, tổng cộng là bốn mươi tám vị.
Te sabbepi papaṭikopamāya dīpitā – divasaṃ santattānampi hi ārakaṇṭakavipphalikanakhacchedanānaṃ ayomukhe haññamāne papaṭikā uppajjitvāva nibbāyati – evarūpo paṭhamo antarāparinibbāyī veditabbo.
All of these are illustrated by the simile of a spark: when a small tool like a needle, a small razor, or nail-clippers, which have been heated all day, is struck on the mouth of a blacksmith's anvil, a spark arises and immediately extinguishes—such a one should be understood as the first Antarāparinibbāyī.
Tất cả những vị này được minh họa bằng ví dụ về vảy lửa: Khi một mũi dùi, một dao cạo nhỏ, hoặc một dụng cụ cắt móng tay bị nung nóng cả ngày được đập vào một khối sắt, một vảy lửa bật ra và tắt ngay lập tức – vị Antarāparinibbāyī thứ nhất được hiểu là như vậy.
Uppannasamanantarāva kilesaparinibbānena parinibbāyanato.
Because he attains Nibbāna, the extinction of defilements, immediately after being reborn.
Vì vị ấy nhập Niết-bàn với sự đoạn tận phiền não ngay sau khi tái sinh.
Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā ākāsaṃ ullaṅghitvā nibbāyati – evarūpo dutiyo antarāparinibbāyī daṭṭhabbo.
When struck on a larger anvil, a spark leaps into the air and extinguishes—such a one should be seen as the second Antarāparinibbāyī.
Khi đập vào một khối sắt lớn hơn, vảy lửa bay lên không trung rồi tắt – vị Antarāparinibbāyī thứ hai được xem là như vậy.
Vemajjhaṃ appatvā parinibbāyanato.
Because he attains Nibbāna without reaching the middle of his lifespan.
Vì vị ấy nhập Niết-bàn mà chưa đạt đến giữa tuổi thọ.
Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā ākāsaṃ ullaṅghitvā nivattamānā pathaviyaṃ anupahaccatalā hutvā parinibbāyati – evarūpo tatiyo antarāparinibbāyī daṭṭhabbo.
When struck on an even larger anvil, a spark leaps into the air and, as it descends, extinguishes without touching the ground—such a one should be seen as the third Antarāparinibbāyī.
Khi đập vào một khối sắt lớn hơn nữa, vảy lửa bay lên không trung, quay trở lại và tắt mà không chạm đất – vị Antarāparinibbāyī thứ ba được xem là như vậy.
Vemajjhaṃ patvā anupahacca parinibbāyanato.
Because he reaches the middle of his lifespan and attains Nibbāna without being near to death.
Vì vị ấy đạt đến giữa tuổi thọ và nhập Niết-bàn mà không cận kề cái chết.
Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā ākāsaṃ ullaṅghitvā pathaviyaṃ patitvā upahaccatalā hutvā nibbāyati – evarūpo upahaccaparinibbāyī veditabbo.
When struck on an even larger anvil, a spark leaps into the air and falls to the ground, touching it, then extinguishes—such a one should be understood as the Upahaccaparinibbāyī.
Khi đập vào một khối sắt lớn hơn nữa, vảy lửa bay lên không trung, rơi xuống đất và tắt sau khi chạm đất – vị Upahaccaparinibbāyī được hiểu là như vậy.
Kālakiriyaṃ upagantvā āyugatiṃ khepetvā parinibbāyanato.
Because he approaches the time of death, exhausts his life-span, and then attains Nibbāna.
Vì vị ấy cận kề cái chết và nhập Niết-bàn sau khi đã tận hưởng hết tuổi thọ.
Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā paritte tiṇakaṭṭhe patitvā taṃ parittaṃ tiṇakaṭṭhaṃ jhāpetvā nibbāyati – evarūpo asaṅkhāraparinibbāyī veditabbo.
When struck on an even larger anvil, a spark falls on some sparse grass and wood, burns that sparse grass and wood, and then extinguishes—such a one should be understood as the Asaṅkhāraparinibbāyī.
Khi đập vào một khối sắt lớn hơn nữa, vảy lửa rơi vào một ít cỏ và củi, đốt cháy ít cỏ và củi đó rồi tắt – vị Asaṅkhāraparinibbāyī được hiểu là như vậy.
Appayogena lahusāya gatiyā parinibbāyanato.
Because he attains Nibbāna with little effort, quickly.
Vì vị ấy nhập Niết-bàn với nỗ lực ít và tiến trình nhanh chóng.
Tato mahantatare ayomukhe haññamāne papaṭikā vipule tiṇakaṭṭhapuñje patitvā taṃ vipulaṃ tiṇakaṭṭhapuñjaṃ jhāpetvā nibbāyati – evarūpo sasaṅkhāraparinibbāyī veditabbo.
When struck on an even larger anvil, a spark falls on a large pile of grass and wood, burns that large pile of grass and wood, and then extinguishes—such a one should be understood as the Sasaṅkhāraparinibbāyī.
Khi đập vào một khối sắt lớn hơn nữa, vảy lửa rơi vào một đống cỏ và củi lớn, đốt cháy đống cỏ và củi lớn đó rồi tắt – vị Sasaṅkhāraparinibbāyī được hiểu là như vậy.
Sappayogena alahusāya gatiyā parinibbāyanato.
Because he attains Nibbāna with effort, not quickly.
Vì vị ấy nhập Niết-bàn với nỗ lực lớn và tiến trình chậm chạp.
Aparā mahantesu tiṇakaṭṭhapuñjesu patati, tattha mahantesu tiṇakaṭṭhapuñjesu jhāyamānesu vītaccitaṅgāro vā jālā vā uppatitvā kammārasālaṃ jhāpetvā gāmanigamanagararaṭṭhaṃ jhāpetvā samuddantaṃ patvā nibbāyati – evarūpo uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī daṭṭhabbo.
Another spark falls on huge piles of grass and wood; as those huge piles of grass and wood burn, an ember without flame or a flame itself flies up, burns down a blacksmith's shop, then burns down villages, market towns, cities, and countries, reaches the ocean's edge, and then extinguishes—such a one should be seen as the Uddhaṃsoto Akaniṭṭhagāmī.
Một vảy lửa khác rơi vào những đống cỏ và củi lớn; khi những đống cỏ và củi lớn đó cháy, một cục than không còn lửa hoặc một ngọn lửa bay lên, đốt cháy xưởng thợ rèn, đốt cháy làng, thị trấn, thành phố, quốc gia, rồi bay đến tận biển cả và tắt – vị Uddhaṃsoto Akaniṭṭhagāmī được xem là như vậy.
Anekabhavabījavipphāraṃ phussa phussa byantīkatvā parinibbāyanato.
by repeatedly reaching the proliferation of the seed of many existences and then making it come to an end.
do đã đạt đến sự lan tỏa của hạt giống tái sinh trong nhiều kiếp, rồi làm cho chúng không còn sót lại chút dấu vết nào, và do đó đạt đến Niết Bàn.
Yasmā pana ārakaṇṭakādibhedaṃ khuddakampi mahantampi ayokapālameva, tasmā sutte sabbavāresu ayokapālantveva vuttaṃ (a. ni. 7.55).
However, since a small or large piece of iron, differentiated as a boring-needle point and so on, is just an iron ball, it is therefore said in the Sutta in all instances as "an iron ball."
Tuy nhiên, vì những vật có nhiều loại như kim châm, dù nhỏ hay lớn, đều là cục sắt, nên trong kinh điển, trong tất cả các trường hợp, chỉ nói là ‘cục sắt’.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói –
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – ‘no cassa, no ca me siyā, na bhavissati, na me bhavissati, yadatthi yaṃ bhūtaṃ, taṃ pajahāmī’’’ti upekkhaṃ paṭilabhati.
“Here, bhikkhus, a bhikkhu practices thus: ‘It was not, it would not be for me; it will not be, it will not be for me. What truly exists, that I abandon’—thus he obtains equanimity.
“Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau: ‘Nếu không có, thì sẽ không có cho ta; sẽ không có, thì sẽ không có cho ta; những gì hiện hữu, những gì đã trở thành, ta từ bỏ chúng.’ Vị ấy đạt được xả.
So bhave na rajjati, sambhave na rajjati, atthuttari padaṃ santaṃ sammappaññāya passati.
He is not attached to existence, he is not attached to becoming. He sees with right wisdom that supreme, peaceful state.
Vị ấy không đắm trước vào sự hiện hữu, không đắm trước vào sự tái sinh; vị ấy thấy bằng tuệ tri chân chánh một trạng thái an tịnh vượt trội.
Tañca khvassa padaṃ na sabbena sabbaṃ sacchikataṃ hoti.
However, that state is not completely realized by him.
Nhưng trạng thái ấy chưa được vị ấy chứng ngộ hoàn toàn.
Tassa na sabbena sabbaṃ mānānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṃ bhavarāgānusayo pahīno hoti, na sabbena sabbaṃ avijjānusayo pahīno hoti.
His latent tendency to conceit is not completely abandoned; his latent tendency to craving for existence is not completely abandoned; his latent tendency to ignorance is not completely abandoned.
Đối với vị ấy, tùy miên mạn chưa được đoạn trừ hoàn toàn, tùy miên tham ái hữu chưa được đoạn trừ hoàn toàn, tùy miên vô minh chưa được đoạn trừ hoàn toàn.
So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā antarāparinibbāyī hoti.
Through the destruction of the five lower fetters, he is an antarāparinibbāyī.
Vị ấy, do sự đoạn trừ năm hạ phần kiết sử, trở thành bậc Niết bàn trung gian (antarāparinibbāyī).
Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… antarāparinibbāyī hoti.
Just as, bhikkhus, when an iron plate heated all day long is struck, a spark arises and extinguishes; even so, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—he is an antarāparinibbāyī.
Này các Tỳ-khưu, ví như khi một cục sắt nung đỏ suốt ngày bị đập, một tia lửa bật ra và tắt ngấm; cũng vậy, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… trở thành bậc Niết bàn trung gian (antarāparinibbāyī)’.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti.
“But here, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—through the destruction of the fetters, he is an asaṅkhāraparinibbāyī.
“Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… do sự đoạn trừ, trở thành bậc Niết bàn không cần nỗ lực (asaṅkhāraparinibbāyī)’.
Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā paritte tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggimpi janeyya, dhūmampi janeyya, aggimpi janetvā dhūmampi janetvā tameva parittaṃ tiṇapuñjaṃ vā kaṭṭhapuñjaṃ vā pariyādiyitvā anāhārā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā asaṅkhāraparinibbāyī hoti.
Just as, bhikkhus, when an iron plate heated all day long is struck, a spark arises, flies up, and falls onto a small heap of grass or wood; it might generate fire there, it might generate smoke; having generated fire and smoke, having consumed that small heap of grass or wood, it extinguishes without fuel; even so, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—through the destruction of the fetters, he is an asaṅkhāraparinibbāyī.
Này các Tỳ-khưu, ví như khi một cục sắt nung đỏ suốt ngày bị đập, một tia lửa bật ra, bay lên và rơi vào một đống cỏ hay một đống củi nhỏ, nó có thể tạo ra lửa, có thể tạo ra khói, sau khi tạo ra lửa và khói, nó đốt cháy hết đống cỏ hay đống củi nhỏ ấy, rồi không còn nhiên liệu mà tắt ngấm; cũng vậy, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… do sự đoạn trừ, trở thành bậc Niết bàn không cần nỗ lực (asaṅkhāraparinibbāyī)’.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… sasaṅkhāraparinibbāyī hoti.
“But here, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—he is a sasaṅkhāraparinibbāyī.
“Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… trở thành bậc Niết bàn cần nỗ lực (sasaṅkhāraparinibbāyī)’.
Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā vipule tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggimpi janeyya…pe… tameva vipulaṃ tiṇapuñjaṃ vā kaṭṭhapuñjaṃ vā pariyādiyitvā anāhārā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… sasaṅkhāraparinibbāyī hoti.
Just as, bhikkhus, when an iron plate heated all day long is struck, a spark arises, flies up, and falls onto a large heap of grass or wood; it might generate fire there—…—having consumed that large heap of grass or wood, it extinguishes without fuel; even so, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—he is a sasaṅkhāraparinibbāyī.
Này các Tỳ-khưu, ví như khi một cục sắt nung đỏ suốt ngày bị đập, một tia lửa bật ra, bay lên và rơi vào một đống cỏ hay một đống củi lớn, nó có thể tạo ra lửa…pe… đốt cháy hết đống cỏ hay đống củi lớn ấy, rồi không còn nhiên liệu mà tắt ngấm; cũng vậy, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… trở thành bậc Niết bàn cần nỗ lực (sasaṅkhāraparinibbāyī)’.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā uddhaṃsoto hoti akaniṭṭhagāmī.
“But here, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—through the destruction of the fetters, he is an uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī.
“Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… do sự đoạn trừ, trở thành bậc thượng lưu, đến Akanittha (akanitṭhagāmī)’.
Seyyathāpi, bhikkhave, divasaṃ santatte ayokapāle haññamāne papaṭikā nibbattitvā uppatitvā mahante tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nipateyya, sā tattha aggimpi janeyya…pe… tameva mahantaṃ tiṇapuñjaṃ vā kaṭṭhapuñjaṃ vā pariyādiyitvā gacchampi daheyya, dāyampi daheyya, gacchampi dahitvā dāyampi dahitvā haritantaṃ vā pathantaṃ vā selantaṃ vā udakantaṃ vā ramaṇīyaṃ vā bhūmibhāgaṃ āgamma anāhārā nibbāyeyya; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu evaṃ paṭipanno hoti – no cassa…pe… parikkhayā uddhaṃsoto hoti akaniṭṭhagāmī’’ti (a. ni. 7.55).
Just as, bhikkhus, when an iron plate heated all day long is struck, a spark arises, flies up, and falls onto a great heap of grass or wood; it might generate fire there—…—having consumed that great heap of grass or wood, having burnt both the thicket and the forest, having burnt both the thicket and the forest, it might reach a green area, or a path, or a rocky area, or a watery area, or a pleasant piece of ground, and then extinguish without fuel; even so, bhikkhus, a bhikkhu practices thus—…—through the destruction of the fetters, he is an uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī.”
Này các Tỳ-khưu, ví như khi một cục sắt nung đỏ suốt ngày bị đập, một tia lửa bật ra, bay lên và rơi vào một đống cỏ hay một đống củi rất lớn, nó có thể tạo ra lửa…pe… sau khi đốt cháy hết đống cỏ hay đống củi rất lớn ấy, nó đốt cháy cả rừng cây, đốt cháy cả khu rừng, sau khi đốt cháy cả rừng cây và khu rừng, nó đến một vùng đất xanh tươi, một con đường, một vách đá hay một vùng nước, một vùng đất dễ chịu, rồi không còn nhiên liệu mà tắt ngấm; cũng vậy, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành như sau – ‘Nếu không có…pe… do sự đoạn trừ, trở thành bậc thượng lưu, đến Akanittha (akanitṭhagāmī)’.”
41-44. Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannādiniddesā uttānatthāva.
The expositions of those who practice for the realization of the fruit of Stream-entry and so forth are clear in meaning.
41-44. Các giải thích về người đang thực hành để chứng đắc quả Dự lưu, v.v., là rõ ràng.
Ayaṃ vuccati puggalo arahāti ettha pana dvādasa arahanto veditabbā.
However, in the phrase “This person is called an Arahant,” twelve Arahants are to be understood.
Tuy nhiên, ở đây, trong câu “Người này được gọi là A-la-hán”, có mười hai vị A-la-hán cần được biết.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Tayo hi vimokkhā – suññato, animitto, appaṇihitoti.
There are three deliverances: suññato, animitto, and appaṇihito.
Thật vậy, có ba loại giải thoát (vimokkha): Không (suññato), Vô Tướng (animitto), và Vô Nguyện (appaṇihito).
Tattha suññatavimokkhena vimuttakhīṇāsavo paṭipadāvasena catubbidho hoti; tathā animittaappaṇihitavimokkhehīti – evaṃ dvādasa arahanto veditabbā.
Among these, a Kīṇāsava liberated through the suññatavimokkha is fourfold according to the path; likewise for those liberated through the animittavimokkha and appaṇihitavimokkha—thus, twelve Arahants are to be understood.
Trong số đó, một vị A-la-hán đã diệt tận các lậu hoặc, được giải thoát bằng Không giải thoát, có bốn loại tùy theo con đường thực hành; cũng vậy đối với Vô Tướng giải thoát và Vô Nguyện giải thoát – như vậy, có mười hai vị A-la-hán cần được biết.
Iti ime dvādasa arahanto viya dvādaseva sakadāgāmino, catuvīsati sotāpannā, aṭṭhacattālīsa anāgāminoti ettakā puggalā ito muccitvā bahiddhā nuppajjanti, imasmiññeva sabbaññubuddhasāsane uppajjantīti.
Thus, just as there are twelve Arahants, so there are twelve Sakadāgāmīs, twenty-four Sotāpannas, and forty-eight Anāgāmīs—these many individuals, having been freed from this (Saṃsāra), do not arise outside, but arise only in this Dispensation of the Omniscient Buddha.
Như thế, giống như mười hai vị A-la-hán này, cũng có mười hai vị Nhất lai, hai mươi bốn vị Dự lưu, và bốn mươi tám vị Bất hoàn; những người này không thể thoát khỏi đây mà tái sinh bên ngoài, mà chỉ tái sinh trong giáo pháp của Đức Phật Toàn Giác này mà thôi.
45. Dukaniddese kodhanoti kujjhanasīlo mahākodho.
In the twofold section, "kodhano" means one who is habitually angry, one with great anger.
45. Trong phần giải thích về hai pháp, kodhano (người hay giận) là người có thói quen nổi giận, có nhiều sự giận dữ lớn.
Evaṃ puggalaṃ pucchitvāpi dhammena puggalaṃ dassetuṃ tattha katamo kodhotiādimāha.
Having thus asked about the person, the Buddha then spoke "What is anger?" and so forth, to show the person through the dhamma.
Sau khi hỏi về người như vậy, để chỉ rõ người qua pháp,* đã nói câu bắt đầu bằng “Thế nào là sự giận dữ (kodho)?”.
Upanāhīniddesādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the expositions of "upanāhī" and so forth.
Cũng vậy là phương pháp trong các giải thích về upanāhī (người ôm hận), v.v.
Kodho kujjhanātiādīni heṭṭhā vuttatthāneva.
Phrases like "anger is wrath" and so forth have already been explained below.
Các từ như “Sự giận dữ là sự nổi giận” đã được giải thích ý nghĩa ở phần trước.
Tathā upanāhīniddesādīsu pubbakālaṃ kodhotiādīni.
Likewise, in the expositions of "upanāhī" and so forth, phrases like "anger in the past" and so forth.
Cũng vậy, trong các giải thích về upanāhī, v.v., các từ như “sự giận dữ trong thời gian trước”.
Ayaṃ kodho appahīnoti ayaṃ ettako kodho vikkhambhanappahānena vā tadaṅgappahānena vā samucchedappahānena vā appahīno.
"This anger is not abandoned" means this much anger is not abandoned by vikkhambhanappahāna, or by tadaṅgappahāna, or by samucchedappahāna.
“Sự giận dữ này chưa được đoạn trừ” có nghĩa là sự giận dữ này chưa được đoạn trừ bằng cách đoạn trừ trấn áp (vikkhambhanappahāna), hoặc đoạn trừ từng phần (tadaṅgappahāna), hoặc đoạn trừ tận gốc (samucchedappahāna).
Parato upanāhādīsupi eseva nayo.
Further on, the same method applies to "upanāhā" and so forth.
Về sau, trong upanāhā (sự ôm hận), v.v., cũng là phương pháp này.
63. Ajjhattasaṃyojanoti ajjhattabandhano.
“Ajjhattasaṃyojano” means bound within.
63. Ajjhattasaṃyojano (người có kiết sử nội tại) là người bị trói buộc bên trong.
Bahiddhāsaṃyojanoti bahiddhābandhano.
“Bahiddhāsaṃyojano” means bound externally.
Bahiddhāsaṃyojano (người có kiết sử bên ngoài) là người bị trói buộc bên ngoài.
Te ubhopi vacchakasālūpamāya dīpetabbā.
Both of these should be illustrated by the simile of the calf and the shed.
Cả hai đều phải được giải thích bằng ví dụ về chuồng bê.
Vacchakasālāya hi anto baddho antoyeva sayitavacchako viya idhaṭṭhakasotāpannasakadāgāmino.
Indeed, a Sotāpanna and Sakadāgāmī residing in this realm are like a calf tied inside a calf-shed and sleeping within.
Một vị Dự lưu (sotāpanna) và Nhất lai (sakadāgāmī) ở cõi này giống như con bê bị cột bên trong chuồng và nằm ngủ ngay bên trong.
Tesañhi bandhanampi idheva, sayampi idheva.
For them, their fetters are here, and they themselves reside here.
Vì sự trói buộc của họ ở ngay đây, và sự nằm ngủ của họ cũng ở ngay đây.
Anto baddho pana bahi sayitavacchako viya rūpārūpabhave sotāpannasakadāgāmino.
However, a Sotāpanna and Sakadāgāmī in the rūpa and arūpa realms are like a calf tied inside but sleeping outside.
Tuy nhiên, một vị Dự lưu và Nhất lai ở cõi sắc và vô sắc giống như con bê bị cột bên trong nhưng nằm ngủ bên ngoài.
Tesañhi bandhanameva idha, sayaṃ pana brahmaloke ṭhitā.
For them, the fetters are indeed here, but they themselves reside in the Brahma-world.
Vì sự trói buộc của họ ở ngay đây, nhưng bản thân họ lại trú ở cõi Phạm thiên.
Bahi baddho bahi sayitavacchako viya rūpārūpabhave anāgāmī.
An Anāgāmī in the rūpa and arūpa realms is like a calf tied outside and sleeping outside.
Một vị Bất hoàn (anāgāmī) ở cõi sắc và vô sắc giống như con bê bị cột bên ngoài và nằm ngủ bên ngoài.
Tassa hi bandhanampi bahiddhā, sayampi bahiddhāva.
His bond is also external, and he himself is also external.
Vì rằng, sự trói buộc của vị ấy cũng ở bên ngoài, và chính vị ấy cũng ở bên ngoài.
Bahi baddho pana antosayitavacchako viya idhaṭṭhakaanāgāmī.
But one bound externally, like a calf lying inside, is an Anāgāmin who remains in this world.
Còn người bị trói buộc bên ngoài nhưng nằm bên trong thì giống như con bê bị trói bên ngoài chuồng nhưng nằm ngủ bên trong, đó là vị Bất Lai ở cõi này.
Tassa hi bandhanaṃ rūpārūpabhavesu, sayaṃ pana idha ṭhito.
Indeed, his bond is in the rūpa and arūpa existences, but he himself remains in this world.
Vì rằng, sự trói buộc của vị ấy ở trong các cõi Sắc và Vô Sắc, nhưng chính vị ấy thì ở tại cõi này.
83. Dullabhaniddese – dullabhāti na sulabhā.
In the explanation of 'rare' – rare means not easily obtainable.
83. Trong phần diễn giải về điều khó gặp – khó gặp nghĩa là không dễ gặp.
Pubbakārīti paṭhamameva kārako.
One who did a good deed first means one who performed the deed first.
Người làm ơn trước (pubbakārī) là người làm ơn trước tiên.
Katavedīti kataṃ vedeti, viditaṃ pākaṭaṃ karoti.
One who knows and acknowledges a good deed done means one who knows the deed done and makes it known and manifest.
Người biết ơn (katavedī) là người làm cho việc ơn đã được làm trở nên rõ ràng, hiển bày.
Te agāriyānagāriyehi dīpetabbā.
These should be explained with reference to householders and the homeless.
Hai hạng người này cần được làm rõ qua hình ảnh người tại gia và người xuất gia.
Agāriyesu hi mātāpitaro pubbakārino nāma.
Among householders, parents are indeed those who do good deeds first.
Trong hàng tại gia, cha mẹ được gọi là người làm ơn trước.
Puttadhītaro pana mātāpitaro paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma.
Sons and daughters, however, by attending to their parents and offering salutations and so on, are called those who know and acknowledge a good deed done.
Còn con trai, con gái khi chăm sóc cha mẹ, thực hiện việc đảnh lễ v.v... đối với cha mẹ thì được gọi là người biết ơn.
Anagāriyesu ācariyupajjhāyā pubbakārino nāma.
Among the homeless, teachers and preceptors are called those who do good deeds first.
Trong hàng xuất gia, thầy tế độ và thầy yết-ma được gọi là người làm ơn trước.
Antevāsikasaddhivihārikā ācariyupajjhāye paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma.
Disciples and fellow-celibates, by attending to their teachers and preceptors and offering salutations and so on, are called those who know and acknowledge a good deed done.
Đệ tử và người cùng sống chung khi chăm sóc thầy tế độ và thầy yết-ma, thực hiện việc đảnh lễ v.v... đối với các vị ấy thì được gọi là người biết ơn.
Tesaṃ āvibhāvatthāya upajjhāyaposakasoṇattherādīnaṃ vatthūni kathetabbāni.
To make these clear, the stories of Venerable Soṇa and others who attended to their preceptors should be told.
Để làm rõ điều này, nên kể những câu chuyện về Trưởng lão Soṇa, người đã phụng dưỡng thầy tế độ của mình, v.v...
Aparo nayo – parena akateyeva upakāre attani kataṃ upakāraṃ anapekkhitvā kārako pubbakārī, seyyathāpi mātāpitaro ceva ācariyupajjhāyā ca.
Another method: a benefactor is one who performs a service without expecting a return for the service done to oneself, even when another has not yet rendered a service; for example, parents and teachers and preceptors.
Một cách khác – người làm ơn trước (pubbakārī) là người làm ơn mà không trông đợi ơn huệ được làm cho mình, ngay cả khi người khác chưa làm ơn gì cả; ví như cha mẹ, thầy tổ và thầy tế độ.
So dullabho; sattānaṃ taṇhābhibhūtattā.
Such a person is rare, because beings are overcome by craving.
Vị ấy khó tìm; vì chúng sanh bị ái dục chi phối.
Parena katassa upakārassa anurūpappavattiṃ attani kataṃ upakāraṃ upakārato jānanto, vediyanto, kataññukatavedī.
One who knows and acknowledges a good deed done (kataññukatavedī) is one who knows and recognizes the service done to oneself as a service, in accordance with the service rendered by another, and makes it manifest.
Người biết ơn và đền ơn (kataññukatavedī) là người biết và nhận thức được ơn huệ đã được làm cho mình, có hành động tương xứng với ơn huệ mà người khác đã làm.
Seyyathāpi mātāpituācariyupajjhāyesu sammā paṭipanno.
For example, one who behaves properly towards parents, teachers, and preceptors.
Ví như người thực hành đúng đắn đối với cha mẹ, thầy tổ và thầy tế độ.
Sopi dullabho; sattānaṃ avijjābhibhūtattā.
Such a person is also rare, because beings are overcome by ignorance.
Vị ấy cũng khó tìm; vì chúng sanh bị vô minh chi phối.
Apica – akāraṇavacchalo pubbakārī, sakāraṇavacchalo kataññukatavedī.
Furthermore, one who is affectionate without cause is a benefactor (pubbakārī); one who is affectionate with cause is one who knows and acknowledges a good deed done (kataññukatavedī).
Hơn nữa – người thương yêu vô điều kiện là người làm ơn trước, người thương yêu có điều kiện là người biết ơn và đền ơn.
‘Karissati me’ti evamādikāraṇanirapekkhakiriyo pubbakārī.
A benefactor is one whose action is independent of such reasons as ‘He will do something for me.’
Người làm ơn trước là người có hành động không trông đợi vào các lý do như ‘người ấy sẽ làm lại cho ta’.
‘Karissati me’ti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī.
One who knows and acknowledges a good deed done is one whose action is dependent on such reasons as ‘He will do something for me.’
Người biết ơn và đền ơn là người có hành động trông đợi vào các lý do như ‘người ấy sẽ làm lại cho ta’.
Tamojotiparāyaṇo pubbakārī, jotijotiparāyaṇo kataññukatavedī.
One whose goal is darkness from darkness is a benefactor; one whose goal is light from light is one who knows and acknowledges a good deed done.
Người làm ơn trước là người từ bóng tối hướng đến ánh sáng, người biết ơn và đền ơn là người từ ánh sáng hướng đến ánh sáng.
Desetā pubbakārī, paṭipajjitā kataññukatavedī.
The one who teaches is a benefactor; the one who practices is one who knows and acknowledges a good deed done.
Người thuyết giảng là người làm ơn trước, người thực hành là người biết ơn và đền ơn.
Sadevake loke arahaṃ sammāsambuddho pubbakārī, ariyasāvako kataññukatavedīti.
In the world with devas, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, is a benefactor; the noble disciple is one who knows and acknowledges a good deed done.
Trong thế gian cùng với chư thiên, bậc A-la-hán Chánh Đẳng Giác là người làm ơn trước, bậc Thánh đệ tử là người biết ơn và đền ơn.
Dukanipātaṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 2.2.120) pana – ‘‘‘pubbakārī’ti paṭhamaṃ upakārassa kārako, ‘kataññukatavedī’ti tena kataṃ ñatvā pacchā kārako.
In the Commentary to the Dukanipāta, however, it is stated only this much: ‘‘‘Benefactor’ means one who performs a service first; ‘one who knows and acknowledges a good deed done’ means one who, having known the deed done by him, performs a service afterwards.
Tuy nhiên, trong Chú giải Tăng Chi Bộ, Phẩm Hai Pháp (a. ni. aṭṭha. 2.2.120) chỉ nói rằng – “‘Pubbakārī’ là người làm ơn trước tiên, ‘kataññukatavedī’ là người, sau khi biết ơn huệ đã được làm, mới làm ơn lại sau.
Tesu pubbakārī iṇaṃ demīti saññaṃ karoti, pacchākārako ‘iṇaṃ jīrāpemī’ti saññaṃ karotī’’ti ettakameva vuttaṃ.
Among these, the benefactor makes the thought, ‘I give a debt’; the one who performs afterwards makes the thought, ‘I repay a debt.’’
Trong số đó, người làm ơn trước có ý niệm rằng ‘ta đang cho vay’, người làm ơn sau có ý niệm rằng ‘ta đang trả nợ’”. Chỉ nói đến chừng ấy.
84. Duttappayaniddese – duttappayāti atappayā, na sakkā kenaci tappetuṃ.
In the explanation of 'difficult to satisfy' – difficult to satisfy means unsatisfiable, impossible for anyone to satisfy.
84. Trong phần giải thích về người khó làm cho thỏa mãn – duttappayā có nghĩa là không thể làm cho thỏa mãn, không ai có thể làm cho họ thỏa mãn được.
Yo hi upaṭṭhākakulaṃ vā ñātikulaṃ vā nissāya vasamāno cīvare jiṇṇe tehi dinnaṃ cīvaraṃ nikkhipati, na paribhuñjati.
Indeed, a monk who, relying on a family of supporters or relatives, when his robes are worn out, puts aside the robe given by them and does not use it.
Bởi vì, người nào sống nương tựa vào gia đình hộ độ hay gia đình quyến thuộc, khi y phục cũ rách, được họ dâng y, lại cất đi chứ không dùng.
Punappunaṃ dinnampi gahetvā nikkhipateva.
Even if given repeatedly, he takes it and just puts it aside.
Dù được dâng tặng nhiều lần, vị ấy cũng nhận lấy rồi cất đi.
Yo ca teneva nayena laddhaṃ laddhaṃ vissajjeti parassa deti.
And one who, in the same manner, distributes whatever he receives and gives it to others.
Và người nào, cũng theo cách ấy, hễ nhận được vật gì liền từ bỏ, cho người khác.
Punappunaṃ laddhampi tatheva karoti.
Even if received repeatedly, he does the same.
Dù nhận được nhiều lần, vị ấy cũng làm như vậy.
Ime dve puggalā sakaṭehipi paccaye upanentena tappetuṃ na sakkāti duttappayā nāma.
These two persons are called 'difficult to satisfy' because they cannot be satisfied even by one bringing offerings by the cartload.
Hai hạng người này, dù có người đem vật dụng đến dâng cúng bằng cả xe cộ cũng không thể làm cho thỏa mãn được, nên gọi là người khó làm cho thỏa mãn.
85. Sutappayaniddese – na vissajjetīti attano akatvā parassa na deti.
In the explanation of 'easy to satisfy' – does not distribute means he does not give to others without making use of it himself.
85. Trong phần giải thích về người dễ làm cho thỏa mãn – không từ bỏ có nghĩa là không cho người khác khi mình chưa làm cho bản thân.
Atireke pana sati na nikkhipati parassa deti.
However, if there is a surplus, he does not put it aside but gives it to others.
Tuy nhiên, khi có dư thừa thì không cất giữ mà cho người khác.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo pana bhikkhu upaṭṭhākakulā vā ñātikulā vā jiṇṇacīvaro sāṭakaṃ labhitvā cīvaraṃ katvā paribhuñjati, na nikkhipati; aggaḷaṃ datvā pārupantopi puna diyyamāne sahasā na paṭiggaṇhāti.
This is what is meant: a bhikkhu who, having obtained a cloth from a family of supporters or relatives when his robe is worn out, makes it into a robe and uses it, does not put it aside; even if he wraps himself in it after patching it, he does not eagerly accept it again if it is offered.
Điều này có nghĩa là – vị tỳ khưu nào có y phục cũ rách, sau khi nhận được vải từ gia đình hộ độ hay gia đình quyến thuộc, liền may thành y để sử dụng chứ không cất đi; dù phải vá víu để mặc, khi được dâng cúng lần nữa cũng không vội vàng nhận lấy.
Yo ca laddhaṃ laddhaṃ attanā paribhuñjati, paresaṃ na deti.
And one who uses whatever he receives for himself and does not give it to others.
Và người nào hễ nhận được vật gì liền tự mình sử dụng, không cho người khác.
Ime dvepi sukhena sakkā tappetunti sutappayā nāmāti.
These two are called 'easy to satisfy' because they can be easily satisfied.
Cả hai hạng người này đều có thể làm cho thỏa mãn một cách dễ dàng, nên gọi là người dễ làm cho thỏa mãn.
86. Āsavāti kilesā.
Defilements (āsavā) are moral impurities (kilesā).
86. Āsavā là các phiền não.
Na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyatīti na kukkuccāyitabbayuttakaṃ kukkuccāyati.
He feels remorse for what should not be regretted means he regrets what is not fit for regret.
Hối hận về điều không đáng hối hận có nghĩa là hối hận về một việc không đáng để hối hận.
Sūkaramaṃsaṃ labhitvā acchamaṃsanti kukkuccāyati, migamaṃsaṃ, labhitvā dīpimaṃsanti kukkuccāyati.
Having obtained pork, he regrets it, thinking it is bear meat; having obtained deer meat, he regrets it, thinking it is leopard meat.
Nhận được thịt heo lại hối hận rằng ‘đây là thịt gấu’, nhận được thịt nai lại hối hận rằng ‘đây là thịt báo’.
Kāle santeyeva ‘kālo natthī’ti, appavāretvāva ‘pavāritosmī’ti, patte rajasmiṃ apatiteyeva ‘patita’nti, attānaṃ uddissa macchamaṃse akateyeva ‘maṃ uddissa kata’nti kukkuccāyati.
He regrets it, thinking ‘there is no time’ when there is indeed time; ‘I have been invited’ without having been invited; ‘it has fallen’ when no dust has fallen into the bowl; ‘it was made for me’ when fish or meat was not made specifically for him.
Khi vẫn còn trong thời, lại hối hận rằng ‘không còn thời’; khi chưa được mời dùng đủ, lại hối hận rằng ‘ta đã được mời dùng đủ’; khi bụi chưa rơi vào bát, lại hối hận rằng ‘đã rơi’; khi thịt cá chưa được làm vì mình, lại hối hận rằng ‘đã được làm vì ta’.
Kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyatīti kukkuccāyitabbayuttakaṃ na kukkuccāyati.
He does not feel remorse for what should be regretted means he does not regret what is fit for regret.
Điều đáng hối hận lại không hối hận nghĩa là không hối hận về việc đáng phải hối hận.
Acchamaṃsaṃ labhitvā sūkaramaṃsanti na kukkuccāyati…pe… attānaṃ uddissa macchamaṃse kate ‘maṃ uddissa kata’nti na kukkuccāyati.
Having obtained bear meat, he does not regret it, thinking it is pork… (and so on) … when fish or meat was made specifically for him, he does not regret it, thinking ‘it was made for me.’
Nhận được thịt gấu lại không hối hận rằng ‘đây là thịt heo’…v.v… khi thịt cá được làm vì mình, lại không hối hận rằng ‘đã được làm vì ta’.
Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘‘na kukkuccāyitabba’nti saṅghabhogassa apaṭṭhapanaṃ avicāraṇaṃ na kukkuccāyitabbaṃ nāma, taṃ kukkuccāyati.
In the Aṅguttara Commentary, however, it is stated only this much: ‘‘‘What should not be regretted’ is the non-setting up and non-investigation of monastic property; that he regrets.
Tuy nhiên, trong Chú giải Tăng Chi Bộ có nói: “‘Không đáng hối hận’ tức là việc không sắp đặt, không quản lý tài sản của Tăng đoàn được gọi là điều không đáng hối hận, nhưng vị ấy lại hối hận về điều đó.
‘Kukkuccāyitabba’nti tasseva paṭṭhapanaṃ vicāraṇaṃ, taṃ na kukkuccāyatī’’ti ettakameva vuttaṃ.
‘What should be regretted’ is the setting up and investigation of that very monastic property; that he does not regret.’’
‘Đáng hối hận’ tức là việc sắp đặt, quản lý chính tài sản ấy, nhưng vị ấy lại không hối hận về điều đó”, chỉ nói đến chừng ấy.
Imesanti imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ subhūmiyaṃ tiṇalatādīni viya rattimpi divāpi āsavā vaḍḍhantiyeva.
For these two persons, just as grass and creepers grow in good soil, so too their defilements indeed grow day and night.
Của những người này nghĩa là các lậu hoặc của hai hạng người này, cả đêm lẫn ngày, đều tăng trưởng như cỏ và dây leo trên mảnh đất tốt.
Sukkapakkhe kappiyamaṃsaṃ labhitvā kappiyamaṃsantveva gaṇhanto na kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyati nāmāti iminā nayena attho veditabbo.
The meaning should be understood in this way: one who, in the bright fortnight, obtains permissible meat and accepts it as permissible meat, is called one who does not regret what should not be regretted.
Trong phần trong sạch, người nhận thịt hợp lệ và nhận thức đó là thịt hợp lệ thì được gọi là không hối hận về điều không đáng hối hận. Cần hiểu ý nghĩa theo phương pháp này.
90. Tittoti suhito pariyosito.
Satiated (titto) means fully satisfied, accomplished.
90. Titto có nghĩa là người đã mãn nguyện, đã viên mãn.
Tappetāti aññesampi tittikaro.
Satisfier (tappetā) means one who causes others also to be satisfied.
Tappetā có nghĩa là người làm cho những người khác cũng được mãn nguyện.
Paccekasambuddhā ye ca tathāgatasāvakāti ettha paccekabuddhā navahi lokuttaradhammehi sayaṃ tittā paripuṇṇā.
In the phrase Paccekasambuddhā ye ca Tathāgatasāvakā (Paccekabuddhas and also the disciples of the Tathāgata), Paccekabuddhas are themselves satiated and complete with the nine transcendent qualities.
Các vị Paccekasambuddha và các vị Tathāgatasāvaka ở đây, các vị Paccekabuddha tự mình mãn nguyện, viên mãn với chín pháp siêu thế.
Aññe pana tappetuṃ na sakkonti.
But they cannot satisfy others.
Tuy nhiên, các vị ấy không thể làm cho người khác mãn nguyện.
Tesañhi dhammakathāya abhisamayo na hoti.
For indeed, an immediate realization does not occur through their Dhamma discourse.
Bởi vì sự chứng ngộ không xảy ra qua bài pháp thoại của các vị ấy.
Sāvakānaṃ pana dhammakathāya aparimāṇānampi devamanussānaṃ abhisamayo hoti.
However, through the Dhamma discourse of the disciples, an immediate realization occurs for immeasurable devas and humans.
Nhưng qua bài pháp thoại của các vị Sāvaka, sự chứng ngộ có thể xảy ra cho vô lượng chư thiên và nhân loại.
Evaṃ santepi yasmā pana te dhammaṃ desentā na attano vacanaṃ katvā kathenti, buddhānaṃ vacanaṃ katvā kathenti.
Even so, because they, when teaching the Dhamma, do not speak their own words, but speak the words of the Buddhas.
Dù vậy, vì khi thuyết pháp, các vị ấy không nói lời của chính mình mà nói lời của chư Phật.
Sotuṃ nisinnaparisāpi ‘ayaṃ bhikkhu na attanā paṭividdhadhammaṃ katheti, buddhehi paṭividdhadhammaṃ kathetī’ti cittīkāraṃ karoti.
The assembly seated to listen also makes a mental note, ‘This bhikkhu does not teach a Dhamma that he has directly realized himself, but teaches a Dhamma that has been directly realized by the Buddhas.’
Hội chúng ngồi nghe cũng tôn kính rằng: ‘Vị tỳ-khưu này không nói pháp do tự mình chứng ngộ, mà nói pháp do chư Phật đã chứng ngộ’.
Iti so cittīkāro buddhānaṃyeva hoti.
Thus, that mental note is for the Buddhas alone.
Như vậy, sự tôn kính đó thuộc về chính chư Phật.
Evaṃ tattha sammāsambuddhova tappetā nāma.
In this way, in that context, the Perfectly Self-Enlightened One alone is called the Satisfier.
Do đó, trong trường hợp này, chỉ có bậc Sammāsambuddha mới được gọi là tappetā.
Yathā hi ‘asukassa nāma idañcidañca dethā’ti raññā āṇattā kiñcāpi ānetvā denti, atha kho rājāva tattha dāyako.
Just as, when ordered by a king, ‘Give such and such to so-and-so,’ royal officials bring and give, yet the king himself is the donor in that case.
Ví như, mặc dù những người được vua ra lệnh ‘Hãy ban vật này vật nọ cho người kia’ mang đến và trao tặng, nhưng chính nhà vua mới là người ban tặng trong trường hợp đó.
Yehipi laddhaṃ hoti, te ‘raññā amhākaṃ ṭhānantaraṃ dinnaṃ, issariyavibhavo dinno’tveva gaṇhanti, na rājapurisehīti.
And those who have received it accept it as ‘the king has given us status, the king has given us authority and wealth,’ not ‘the royal officials have given’.
Những người nào nhận được cũng vậy, họ hiểu rằng: ‘Đức vua đã ban cho chúng ta địa vị, đã ban cho chúng ta quyền uy và tài sản’, chứ không phải bởi các quan lại của vua.
Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
This example should be understood in the same way.
Nên hiểu sự ví dụ hoàn hảo này như vậy.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest of the meaning is clear everywhere.
Phần còn lại ở mọi nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.
91. Tikaniddese – dussīloti nissīlo.
In the Tikaniddesa – immoral (dussīlo) means without morality (nissīlo).
91. Trong Tam Đề – dussīlo là người không có giới.
Pāpadhammoti lāmakadhammo.
Of evil character (pāpadhammo) means of vile character (lāmakadhammo).
Pāpadhammo là người có pháp ác.
Sīlavipattiyā vā dussīlo, diṭṭhivipattiyā pāpadhammo.
Or due to corruption in sīla, he is immoral; due to corruption in views, he is of evil character.
Hoặc do sự hủy hoại giới mà là người ác giới, do sự hủy hoại tà kiến mà là người ác pháp.
Kāyavacīsaṃvarabhedena dussīlo, sesasaṃvarabhedena pāpadhammo.
He is immoral through the breaking of bodily and verbal restraint; he is of evil character through the breaking of the remaining restraints.
Do sự phá hoại của sự chế ngự thân và khẩu mà là người ác giới; do sự phá hoại của các sự chế ngự còn lại mà là người ác pháp.
Asuddhapayogatāya dussīlo, asuddhāsayatāya pāpadhammo.
He is immoral due to impure application; he is of evil character due to impure intention.
Do sự không thanh tịnh trong hành động mà là người ác giới; do sự không thanh tịnh trong ý định mà là người ác pháp.
Kusalasīlavirahena dussīlo; akusalasīlasamannāgamena pāpadhammo.
He is immoral due to the absence of wholesome sīla; he is of evil character due to being endowed with unwholesome sīla.
Do thiếu giới thiện mà là người ác giới; do đầy đủ giới bất thiện mà là người ác pháp.
Asucīti asucīhi kāyakammādīhi samannāgato.
Impure (asucī): endowed with impure bodily actions and so forth.
Asucī (ô uế) nghĩa là người đầy đủ các hành động thân v.v... ô uế.
Saṅkassarasamācāroti saṅkāya parehi saritabbasamācāro.
Of doubtful conduct (saṅkassarasamācāro): his conduct is such that others doubt him.
Saṅkassarasamācāro (hành vi đáng ngờ) nghĩa là hành vi mà người khác đáng ngờ.
Kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘idaṃ iminā kataṃ bhavissatī’ti evaṃ parehi āsaṅkanīyasamācāro, attanoyeva vā saṅkāya saritabbasamācāro – sāsaṅkasamācāroti attho.
That is to say, seeing something unseemly, others suspect, ‘This must have been done by him’; or his conduct is such that he himself doubts and suspects—meaning, he has conduct accompanied by suspicion.
Nghĩa là: khi thấy điều gì đó không phù hợp, người khác sẽ nghĩ ‘điều này chắc do vị ấy làm’, hành vi đáng ngờ như vậy, hoặc hành vi mà chính mình đáng ngờ – đó là ý nghĩa của hành vi đáng ngờ.
Tassa hi divāṭṭhānādīsu sannipatitvā kiñcideva mantayante bhikkhū disvā ‘ime ekato hutvā mantenti, kacci nu kho mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’ti evaṃ sāsaṅkasamācāro hoti.
For such a one, seeing bhikkhus assembled and discussing something in their daytime abodes and so forth, he thinks, ‘These are discussing together; I wonder if they are discussing something they know I have done,’ and thus his conduct is accompanied by suspicion.
Vì khi vị ấy thấy các Tỳ-khưu tụ họp ở nơi nghỉ ban ngày v.v… đang bàn bạc điều gì đó, thì vị ấy có hành vi đáng ngờ như vầy: ‘Các vị này đang tụ họp bàn bạc, không biết có phải là bàn bạc vì đã biết việc mình đã làm hay không?’.
Paṭicchannakammantoti paṭicchādetabbayuttakena pāpakammena samannāgato.
Of concealed deeds (paṭicchannakammanto): endowed with evil deeds that ought to be concealed.
Paṭicchannakammanto (người có hành vi che giấu) nghĩa là người đầy đủ những ác nghiệp đáng che giấu.
Assamaṇo samaṇapaṭiññoti assamaṇo hutvāva samaṇapatirūpakatāya ‘samaṇo aha’nti evaṃ paṭiñño.
No recluse, yet claiming to be a recluse (assamaṇo samaṇapaṭiñño): not being a true recluse, but merely resembling a recluse, he claims, ‘I am a recluse.’
Assamaṇo samaṇapaṭiñño (không phải Sa-môn mà tự xưng Sa-môn) nghĩa là không phải Sa-môn nhưng vì giống như Sa-môn mà tự xưng ‘Ta là Sa-môn’.
Abrahmacārī brahmacāripaṭiññoti aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamajanapadarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathā paṭipajjanato ‘ahaṃ brahmacārī’ti paṭiññaṃ dento viya hoti.
No pure-liver, yet claiming to be a pure-liver (abrahmacārī brahmacāripaṭiñño): seeing other pure-livers, well-dressed, well-cloaked, carrying earthenware bowls, going for alms in villages, towns, districts, and capital cities, and maintaining their lives, he himself acts in a similar manner and outwardly professes, ‘I am a pure-liver.’
Abrahmacārī brahmacāripaṭiñño (không phải Phạm hạnh mà tự xưng Phạm hạnh) nghĩa là khi thấy các bậc Phạm hạnh khác ăn mặc chỉnh tề, che đậy kỹ lưỡng, mang bát đất, đi khất thực trong làng, thị trấn, quận huyện, kinh đô để nuôi mạng, thì chính mình cũng hành xử theo cách tương tự, như thể đang tuyên bố ‘Ta là bậc Phạm hạnh’.
‘Ahaṃ bhikkhū’ti vatvā uposathaggādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto.
However, one who enters an Uposatha hall, etc., saying, ‘I am a bhikkhu,’ is indeed a pure-liver by declaration, as is one who receives requisites belonging to the Saṅgha.
Người nói ‘Ta là Tỳ-khưu’ rồi đi vào các nhà Uposatha v.v… thì quả thật tự xưng là bậc Phạm hạnh, cũng như người nhận các vật lợi của Tăng.
Antopūtīti pūtinā kammena anto anupaviṭṭho, nigguṇatāya vā guṇasāravirahitattā antopūti.
Putrid within (antopūtī): permeated within by putrid deeds, or putrid within due to lacking qualities and being devoid of the essence of virtues.
Antopūtī (thối rữa bên trong) nghĩa là bên trong bị thâm nhập bởi nghiệp thối rữa, hoặc do không có đức hạnh, do thiếu tinh hoa đức hạnh mà thối rữa bên trong.
Avassutoti rāgādīhi tinto.
Oozing (avassuto): soaked with defilements such as lust.
Avassuto (đẫm ướt) nghĩa là bị đẫm ướt bởi tham ái v.v….
Kasambujātoti sañjātarāgādikacavaro.
Born of filth (kasambujāto): one in whom defilements such as lust have fully arisen.
Kasambujāto (sinh ra từ cặn bã) nghĩa là người có rác rưởi phiền não tham ái v.v… đã sinh khởi.
Atha vā kasambu vuccati tintakuṇapagataṃ kasaṭaudakaṃ.
Alternatively, kasambu refers to murky water mixed with putrid, moist carrion.
Hoặc, Kasambu được gọi là nước cặn bã lẫn lộn thịt thối ướt át.
Imasmiñca sāsane dussīlo nāma jigucchanīyattā tintakuṇapakasaṭaudakasadiso.
In this Dispensation, an immoral person is like murky water mixed with putrid, moist carrion due to being detestable.
Trong giáo pháp này, người ác giới đáng ghê tởm, nên giống như nước cặn bã lẫn lộn thịt thối ướt át.
Tasmā kasambu viya jātoti kasambujāto.
Therefore, one who is born like kasambu is kasambujāto.
Do đó, người sinh ra như cặn bã được gọi là Kasambujāto.
Tassa na evaṃ hotīti kasmā na hoti?
He does not think thus: Why does he not think so?
Tassa na evaṃ hotī (vị ấy không có ý nghĩ như vậy) – tại sao không có?
Yattha patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ laddhuṃ, tassā patiṭṭhāya bhinnattā.
Because the foundation upon which one could attain Arahantship is broken for him.
Vì nền tảng mà nhờ đó có thể đạt được A-la-hán quả đã bị phá hoại.
Yathā hi caṇḍālakumārakassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāpi, yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ kule apaccājātattā na evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi so khattiyakumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti; evameva dussīlassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāpi, yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassa abhāvato ‘kudāssu nāmāhampi so sīlavā viya arahattaṃ pāpuṇeya’nti na evaṃ hoti.
Just as a candāla youth, even if he hears, ‘Such and such a Khattiya prince has been consecrated to the kingship,’ does not think, ‘When will I too be consecrated like that Khattiya prince?’ because he was not born into the family in which those born attain consecration; even so, an immoral person, even if he hears, ‘Such and such a bhikkhu has attained Arahantship,’ does not think, ‘When will I too attain Arahantship like that virtuous bhikkhu?’ because that sīla, on which one must be established to attain Arahantship, is absent.
Ví như, một người con của dòng hạ tiện (caṇḍāla) dù nghe ‘Hoàng tử dòng Sát-đế-lỵ tên kia đã được tấn phong vương vị’, nhưng vì không sinh ra trong dòng dõi Sát-đế-lỵ mà những người sinh ra trong đó được tấn phong, nên người ấy không có ý nghĩ như vầy: ‘Bao giờ thì ta cũng sẽ được tấn phong như vị Hoàng tử Sát-đế-lỵ kia?’; cũng vậy, một Tỳ-khưu ác giới dù nghe ‘Tỳ-khưu tên kia đã đạt A-la-hán quả’, nhưng vì không có giới mà nhờ đó có thể đạt A-la-hán quả, nên vị ấy không có ý nghĩ như vầy: ‘Bao giờ thì ta cũng sẽ đạt A-la-hán quả như vị Tỳ-khưu có giới kia?’.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya abhāvā nirāsoti vuccati.
This is called: This kind of individual is called hopeless due to the absence of the hope for Arahantship.
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) – người như vậy được gọi là nirāso (không hy vọng) vì không có hy vọng A-la-hán quả.
92. Tassa evaṃ hotīti kasmā hoti?
92. He thinks thus: Why does he think so?
92. Tassa evaṃ hotī (vị ấy có ý nghĩ như vậy) – tại sao có?
Yasmiṃ patiṭṭhitena sakkā bhaveyya arahattaṃ pāpuṇituṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā.
Because the foundation upon which one could attain Arahantship is firm for him.
Vì nền tảng mà nhờ đó có thể đạt được A-la-hán quả đã vững chắc.
Yathā hi sujātassa khattiyakumārassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvāva yasmiṃ kule paccājātā abhisekaṃ pāpuṇanti, tasmiṃ paccājātassa evaṃ hoti – ‘kudāssu nāmāhampi, so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’nti evameva sīlavato ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvāva yasmiṃ sīle patiṭṭhitena arahattaṃ pattabbaṃ, tassā patiṭṭhāya thirattā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti evaṃ hoti.
Just as a well-born Khattiya prince, upon hearing, ‘Such and such a Khattiya prince has been consecrated to the kingship,’ thinks, ‘When will I too be consecrated like that prince?’ because he was born into the family in which those born attain consecration; even so, a virtuous person, upon hearing, ‘Such and such a bhikkhu has attained Arahantship,’ thinks, ‘When will I too attain Arahantship like that bhikkhu?’ because that sīla, on which one must be established to attain Arahantship, is firm for him.
Ví như, một Hoàng tử dòng Sát-đế-lỵ cao quý (sujāta) vừa nghe ‘Hoàng tử dòng Sát-đế-lỵ tên kia đã được tấn phong vương vị’, thì vì sinh ra trong dòng dõi Sát-đế-lỵ mà những người sinh ra trong đó được tấn phong, nên Hoàng tử có ý nghĩ như vầy: ‘Bao giờ thì ta cũng sẽ được tấn phong như vị Hoàng tử kia?’; cũng vậy, một Tỳ-khưu có giới vừa nghe ‘Tỳ-khưu tên kia đã đạt A-la-hán quả’, thì vì nền tảng giới mà nhờ đó có thể đạt A-la-hán quả đã vững chắc, nên vị ấy có ý nghĩ như vầy: ‘Bao giờ thì ta cũng sẽ đạt A-la-hán quả như vị Tỳ-khưu kia?’.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo āsaṃso nāma vuccati.
This is called: This kind of individual is called hopeful.
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) – người như vậy được gọi là āsaṃso (có hy vọng).
So hi arahattaṃ āsaṃsati patthetīti āsaṃso.
For he hopes for Arahantship, desires it, hence āsaṃso.
Vì vị ấy hy vọng, mong cầu A-la-hán quả nên gọi là āsaṃso.
93. Yā hissa pubbe avimuttassāti yā tassa khīṇāsavassa pubbe arahattavimuttiyā avimuttassa vimuttāsā ahosi, sā paṭippassaddhā, tasmā na evaṃ hoti.
93. That hope he had previously, while not yet liberated: The hope for liberation that the Arahant had before attaining Arahantship is now subsided for him, therefore he does not think thus.
93. Yā hissa pubbe avimuttassā (hy vọng giải thoát của vị ấy trước đây khi chưa được giải thoát) nghĩa là hy vọng giải thoát của vị A-la-hán trước khi đạt A-la-hán quả đã lắng xuống, do đó không có ý nghĩ như vậy.
Yathā hi abhisittassa khattiyassa ‘asuko nāma khattiyakumāro rajje abhisitto’ti sutvā ekassa rañño dvinnaṃ rajjābhisekānaṃ dvinnaṃ setacchattānaṃ abhāvā na evaṃ hoti – ‘‘kudāssu nāmāhampi so kumāro viya abhisekaṃ pāpuṇeyya’’nti; evameva khīṇāsavassa ‘asuko nāma bhikkhu arahattaṃ patto’ti sutvā, dvinnaṃ arahattānaṃ abhāvā – ‘kudāssu nāmāhampi so bhikkhu viya arahattaṃ pāpuṇeyya’nti na evaṃ hoti.
Just as a consecrated Khattiya king, upon hearing, ‘Such and such a Khattiya prince has been consecrated to the kingship,’ does not think, ‘When will I too be consecrated like that prince?’ because there cannot be two consecrations to kingship or two white parasols for a single king; even so, an Arahant, upon hearing, ‘Such and such a bhikkhu has attained Arahantship,’ does not think, ‘When will I too attain Arahantship like that bhikkhu?’ because there cannot be two Arahantships.
Ví như, một vị vua đã được tấn phong, khi nghe ‘Hoàng tử dòng Sát-đế-lỵ tên kia đã được tấn phong vương vị’, thì vì một vị vua không thể có hai lễ tấn phong vương vị và hai lọng trắng, nên vị ấy không có ý nghĩ như vầy: ‘Bao giờ thì ta cũng sẽ được tấn phong như vị Hoàng tử kia?’; cũng vậy, một vị A-la-hán (khīṇāsava) khi nghe ‘Tỳ-khưu tên kia đã đạt A-la-hán quả’, thì vì không thể có hai A-la-hán quả, nên vị ấy không có ý nghĩ như vầy: ‘Bao giờ thì ta cũng sẽ đạt A-la-hán quả như vị Tỳ-khưu kia?’.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arahattāsāya vigatattā vigatāsoti vuccati.
This is called: This kind of individual is called free from hope because the hope for Arahantship has vanished for him.
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) – người như vậy được gọi là vigatāso (hết hy vọng) vì hy vọng A-la-hán quả đã không còn.
94. Gilānūpamaniddese – yāya upamāya te gilānūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo gilānātiādi vuttaṃ.
94. In the explanation of the simile of the sick person—to first illustrate the simile by which they are called the similes of the sick, it is stated, There are three sick persons, and so forth.
94. Trong phần giải thích ví dụ về người bệnh (gilānūpama-niddesa) – để trình bày ví dụ mà nhờ đó các vị ấy được gọi là ví dụ về người bệnh, trước hết đã nói tayo gilānā (ba người bệnh) v.v….
Tattha sappāyānīti hitāni vuddhikarāni.
Therein, suitable (sappāyāni): beneficial, conducive to growth.
Tattha sappāyānī (ở đó, những thứ phù hợp) nghĩa là những thứ có lợi, giúp tăng trưởng.
Patirūpanti anucchavikaṃ.
Appropriate (patirūpaṃ): fitting.
Patirūpaṃ (phù hợp) nghĩa là thích hợp.
Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā atekicchena vātāpamārādinā rogena samannāgato niṭṭhappatto gilāno kathito.
He does not recover from that illness: By this, a sick person afflicted with an incurable disease, such as wind-sickness or epilepsy, is described as being at the final stage.
Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhā (không thể khỏi bệnh đó) – với câu này, người bệnh đã đến giai đoạn cuối, mắc các bệnh không thể chữa trị như bệnh phong thấp, động kinh v.v… được đề cập.
Vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā khipitakacchutiṇapupphakajarādippabhedo appamattakābādho kathito.
He recovers from that illness: By this, a minor illness, such as vomiting, scabies, tinea, or a flower-allergy, is described.
Vuṭṭhāti tamhā ābādhā (khỏi bệnh đó) – với câu này, các bệnh nhẹ như nôn mửa, ghẻ lở, bệnh do phấn hoa cỏ v.v… được đề cập.
Gilānupaṭṭhāko anuññātoti ‘bhikkhusaṅghena dātabbo’ti anuññāto.
An attendant for the sick is permitted: Permitted by the Saṅgha of bhikkhus, meaning, ‘He should be assigned by the Saṅgha of bhikkhus.’
Gilānupaṭṭhāko anuññāto (người chăm sóc bệnh nhân được cho phép) nghĩa là được phép ‘Tăng đoàn nên cung cấp’.
Tasmiñhi gilāne attano dhammatāya yāpetuṃ asakkonte bhikkhusaṅghena tassa bhikkhuno ‘eko bhikkhu ca sāmaṇero ca imaṃ paṭijaggathā’ti apaloketvā dātabbā.
For when that sick bhikkhu is unable to sustain himself by his own efforts, the Saṅgha of bhikkhus should make an announcement and assign, saying, ‘One bhikkhu and one sāmaṇera, attend to this sick bhikkhu.’
Khi vị Tỳ-khưu bệnh đó không thể tự mình duy trì cuộc sống theo lẽ thường, Tăng đoàn nên tuyên bố và cho phép: ‘Một Tỳ-khưu và một Sa-di hãy chăm sóc vị này’.
Yāva pana te taṃ paṭijagganti, tāva gilānassa ca tesañca dvinnaṃ yenattho sabbaṃ bhikkhusaṅghasseva bhāro.
As long as they attend to him, all needs of both the sick bhikkhu and the two attendants are the responsibility of the entire Saṅgha.
Và chừng nào các vị ấy còn chăm sóc, thì mọi thứ cần thiết cho cả người bệnh và hai vị ấy đều là trách nhiệm của Tăng đoàn.
Aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti itarepi dve gilānā upaṭṭhātabbā.
Other sick persons should also be attended to: The other two sick persons should also be attended to.
Aññepi gilānā upaṭṭhātabbā (những người bệnh khác cũng nên được chăm sóc) nghĩa là hai người bệnh còn lại cũng nên được chăm sóc.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Yopi hi niṭṭhappattagilāno, so anupaṭṭhiyamāno ‘sace maṃ paṭijaggeyyuṃ, phāsukaṃ me bhaveyya, na kho pana maṃ paṭijaggantī’ti manopadosaṃ katvā apāye nibbatteyya.
Indeed, even the sick person who has reached the final stage, if not attended to, might conceive ill-will, thinking, ‘If they attended to me, I would be comfortable, but they are not attending to me,’ and be reborn in a lower realm.
Vì ngay cả người bệnh đã đến giai đoạn cuối, nếu không được chăm sóc, vị ấy có thể nghĩ ‘Nếu họ chăm sóc tôi, tôi sẽ được khỏe mạnh, nhưng họ không chăm sóc tôi’, và do đó sinh tâm sân hận mà tái sinh vào các khổ cảnh.
Paṭijaggiyamānassa pana evaṃ hoti – ‘bhikkhusaṅghena yaṃ kattabbaṃ taṃ sabbaṃ kataṃ, mayhaṃ pana kammavipāko īdiso’ti so bhikkhusaṅghe mettaṃ paccupaṭṭhapetvā sagge nibbattati.
But if he is attended to, he thinks, ‘Whatever the Saṅgha of bhikkhus ought to do, all that has been done; but such is the result of my kamma,’ and having established mettā towards the Saṅgha of bhikkhus, he is reborn in a heavenly realm.
Nhưng nếu được chăm sóc, vị ấy sẽ nghĩ ‘Tăng đoàn đã làm tất cả những gì cần làm, nhưng quả báo nghiệp của tôi là như thế này’, và vị ấy sẽ thiết lập lòng từ đối với Tăng đoàn mà tái sinh vào cõi trời.
Yo pana appamattakena byādhinā samannāgato labhantopi alabhantopi vuṭṭhātiyeva, tassa vināpi bhesajjena vūpasamanakabyādhi bhesajje kate khippataraṃ vūpasammati.
However, one who is afflicted with a slight ailment recovers whether he receives medicine or not, but if medicine is given, an illness that would subside on its own subsides more quickly.
Còn người bệnh nhẹ, dù được hay không được thuốc men phù hợp, vẫn sẽ khỏi bệnh; bệnh của vị ấy có thể tự khỏi mà không cần thuốc, nhưng nếu dùng thuốc thì sẽ khỏi nhanh hơn.
Tato so buddhavacanaṃ vā uggaṇhituṃ samaṇadhammaṃ vā kātuṃ sakkhissati.
Therefore, that person recovered from illness will be able to learn the Buddha's teaching or to practice the ascetic's duties.
Do đó, người ấy sẽ có thể học lời Phật dạy hoặc thực hành pháp Sa-môn.
Iminā kāraṇena aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti vuttaṃ.
For this reason, it has been said: "Other sick people should also be attended to."
Vì lý do này, đã nói rằng các người bệnh khác cũng nên được chăm sóc.
Neva okkamatīti neva pavisati.
Neva okkamatī means "does not enter".
Neva okkamati có nghĩa là không đi vào.
Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu magganiyāmasaṅkhātaṃ sammattaṃ.
Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ means "the certainty of the path," which is called magganiyāma, in wholesome dhammas.
Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ có nghĩa là sự đúng đắn được gọi là niyāma của đạo lộ trong các pháp lành.
Iminā padaparamo puggalo kathito.
By this, the padaparama person is spoken of.
Với điều này, người chỉ biết lời được nói đến.
Dutiyavārena ugghaṭitaññū gahito sāsane nāḷakattherasadiso.
By the second explanation, the ugghaṭitaññū person, who is like Nāḷaka Thera in the Dispensation, is included.
Với lần thứ hai, người ugghaṭitaññū (người hiểu nhanh) được đề cập, giống như Trưởng lão Nāḷaka trong Giáo pháp.
Buddhantare ekavāraṃ paccekabuddhānaṃ santike ovādaṃ labhitvā paṭividdhapaccekabodhiñāṇo ca.
And one who, between Buddha-eras, received instruction once from Paccekabuddhas and attained the direct knowledge of Pacceka-bodhi.
Và người đã đạt được trí tuệ giác ngộ Độc Giác Phật sau khi nhận lời khuyên từ các Độc Giác Phật một lần trong khoảng thời gian giữa các Đức Phật.
Tatiyavārena vipañcitaññū puggalo kathito.
By the third explanation, the vipaṭcitaññū person is spoken of.
Với lần thứ ba, người vipañcitaññū (người hiểu sau khi được giải thích chi tiết) được nói đến.
Neyyo pana tannissitova hoti.
The neyya person, however, is dependent on that (the vipaṭcitaññū).
Còn người neyya (người cần được hướng dẫn) thì phụ thuộc vào người đó.
Dhammadesanā anuññātāti māsassa aṭṭha vāre dhammakathā anuññātā.
Dhammadesanā anuññātā means that the teaching of Dhamma eight times a month is permitted.
Dhammadesanā anuññātā có nghĩa là việc thuyết pháp được cho phép tám lần mỗi tháng.
Aññesampi dhammo desetabboti itaresampi dhammo kathetabbo.
Aññesampi dhammo desetabbo means that the Dhamma should be taught to others as well.
Aññesampi dhammo desetabbo có nghĩa là pháp cũng nên được thuyết giảng cho những người khác.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Padaparamassa hi imasmiṃ attabhāve dhammaṃ paṭivijjhituṃ asakkontassāpi anāgate paccayo bhavissati.
For even if a padaparama person cannot penetrate the Dhamma in this existence, it will be a condition for them in the future.
Vì đối với người chỉ biết lời, dù không thể thấu hiểu pháp trong đời này, nhưng điều đó sẽ là nhân duyên cho tương lai.
Yo pana tathāgatassa rūpadassanaṃ labhantopi alabhantopi dhammavinayañca savanāya labhantopi alabhantopi dhammaṃ abhisameti; so alabhanto na tāva abhisameti, labhanto pana khippameva abhisamessatīti iminā kāraṇena tesaṃ dhammo desetabbo.
But for one who penetrates the Dhamma whether or not they get to see the Tathāgata's form, and whether or not they get to hear the Dhamma and Vinaya; such a person does not penetrate it if they do not get (to see or hear), but if they do get (to see or hear), they will penetrate it quickly—for this reason, the Dhamma should be taught to them.
Còn người nào, dù được thấy hình tướng của Đức Như Lai hay không, dù được nghe Pháp và Luật hay không, mà vẫn thấu hiểu pháp; người đó nếu không được thấy hay nghe thì chưa thấu hiểu, nhưng nếu được thấy hay nghe thì sẽ nhanh chóng thấu hiểu. Vì lý do này, pháp nên được thuyết giảng cho họ.
Tatiyassa pana punappunaṃ desetabbova.
To the third (the neyya person), however, it must be taught again and again.
Còn đối với người thứ ba (neyya), pháp phải được thuyết giảng lặp đi lặp lại.
Kāyasakkhidiṭṭhappattasaddhāvimuttā heṭṭhā kathitāyeva.
The kāyasakkhī, diṭṭhippatta, and saddhāvimutta were already explained below.
Các hạng người kāyasakkhī (thân chứng), diṭṭhippatta (đạt kiến), saddhāvimutta (giải thoát bằng đức tin) đã được nói đến ở phần trước.
98. Gūthabhāṇīādīsu – sabhaggatoti sabhāyaṃ ṭhito.
In gūthabhāṇī and so on—sabhaggato means "standing in an assembly."
Trong các từ ngữ như gūthabhāṇī (người nói lời như phân), v.v. – sabhaggato có nghĩa là đứng trong hội trường.
Parisaggatoti gāmaparisāya ṭhito.
Parisaggato means "standing in a village assembly."
Parisaggato có nghĩa là đứng trong hội đồng làng.
Ñātimajjhagatoti dāyādānaṃ majjhe ṭhito.
Ñātimajjhagato means "standing among relatives."
Ñātimajjhagato có nghĩa là đứng giữa những người thừa kế.
Pūgamajjhagatoti seṇīnaṃ majjhe ṭhito.
Pūgamajjhagato means "standing among guilds."
Pūgamajjhagato có nghĩa là đứng giữa các nhóm (thợ thủ công, thương gia).
Rājakulamajjhagatoti rājakulassa majjhe mahāvinicchaye ṭhito.
Rājakulamajjhagato means "standing in the great judicial court within a royal family."
Rājakulamajjhagato có nghĩa là đứng giữa hoàng tộc trong một phiên tòa lớn.
Abhinītoti pucchanatthāya nīto.
Abhinīto means "led for questioning."
Abhinīto có nghĩa là được dẫn đến để hỏi.
Sakkhipuṭṭhoti sakkhiṃ katvā pucchito.
Sakkhipuṭṭho means "questioned by making one a witness."
Sakkhipuṭṭho có nghĩa là được hỏi với tư cách là nhân chứng.
Ehambho purisāti ālapanametaṃ.
Ehambho purisā is a form of address.
Ehambho purisā là lời kêu gọi.
Attahetu vā parahetu vāti attano vā parassa vā hatthapādādihetu vā dhanahetu vā.
Attahetu vā parahetu vā means "for one's own sake or for another's sake," or "for the sake of one's own or another's hands, feet, etc., or for the sake of wealth."
Attahetu vā parahetu vā có nghĩa là vì lợi ích của bản thân hay của người khác, hoặc vì tay chân, v.v., hoặc vì tiền bạc.
Āmisakiñcikkhahetu vāti ettha āmisanti lābho adhippeto.
Here, in āmisakiñcikkhahetu vā, āmisaṃ refers to gain.
Trong từ āmisakiñcikkhahetu vā, āmisa được hiểu là lợi lộc.
Kiñcikkhanti yaṃ vā taṃ vā appamattakaṃ.
Kiñcikkhaṃ means "anything trivial."
Kiñcikkha có nghĩa là bất cứ thứ gì dù nhỏ nhặt.
Antamaso tittiravaṭṭakasappipiṇḍanavanītapiṇḍādiappamattakassāpi lañjassa hetūti attho.
The meaning is, "even for the sake of a bribe of something as trivial as a quail, partridge, lump of ghee, or lump of fresh butter."
Nghĩa là, vì lợi ích của một món hối lộ dù nhỏ nhất như một cục bơ từ chim cút hay chim đa đa.
Sampajānamusā bhāsitā hotīti jānantoyeva musāvādaṃ kattā hoti.
Sampajānamusā bhāsitā hoti means "one knowingly speaks falsehood."
Sampajānamusā bhāsitā hoti có nghĩa là nói lời dối trá một cách có ý thức.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo gūthasadisavacanattā gūthabhāṇīti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means "this kind of person is called a gūthabhāṇī (speaker like excrement) because their speech is like excrement."
Ayaṃ vuccati có nghĩa là người như vậy được gọi là gūthabhāṇī (người nói lời như phân) vì lời nói của họ giống như phân.
Yathā hi gūthaṃ nāma mahājanassa aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ aniṭṭhaṃ hoti akantaṃ.
Just as excrement is unpleasant and disagreeable to the general public, so too is the speech of this person unpleasant and disagreeable to devas and humans.
Thật vậy, giống như phân không được lòng và không được ưa thích bởi đại chúng; thì lời nói của người này cũng không được lòng và không được ưa thích bởi chư thiên và loài người.
100. Nelāti elaṃ vuccati doso.
Nelā – elaṃ means fault.
Nelā – elaṃ được gọi là lỗi lầm.
Nāssā elanti nelā.
Nāssā elaṃ means "without fault." Hence, nelā.
Không có lỗi lầm thì gọi là nelā.
Niddosāti attho, ‘‘nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65) ettha vuttanelaṃ viya.
The meaning is "faultless," like nelaṃ mentioned in "nelaṅgo setapacchādo."
Nghĩa là không có lỗi lầm, giống như nelā được nói đến trong câu “nelaṅgo setapacchādo”.
Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā.
Kaṇṇasukhā means "pleasant to the ears" due to the sweetness of its articulation.
Kaṇṇasukhā có nghĩa là dễ chịu đối với tai vì sự ngọt ngào của âm điệu.
Sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti.
It does not cause ear-pain like a needle-prick.
Nó không gây đau tai như kim châm.
Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā.
Because it generates affection without causing anger throughout the body due to the sweetness of its meaning, it is pemanīyā (lovable).
Vì sự ngọt ngào của ý nghĩa, nó không gây ra sự khó chịu trong toàn thân mà tạo ra tình yêu thương, do đó gọi là pemanīyā.
Hadayaṃ gacchati appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā.
Hadayaṅgamā means "entering the heart," as it enters the mind pleasantly without being obstructed.
Nó đi vào trái tim, không bị cản trở, dễ dàng đi vào tâm, do đó gọi là hadayaṅgamā.
Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī.
Porī means "existing in former times" due to its completeness in virtues.
Vì đầy đủ phẩm chất, nó tồn tại từ trước, do đó gọi là porī.
Pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī.
Or porī means "delicate," like a woman brought up in a city.
Porī cũng có nghĩa là mềm mại như một người phụ nữ được nuôi dưỡng trong thành phố.
Purassa esātipi porī.
Or porī means "belonging to the city."
Porī cũng có nghĩa là của thành phố.
Nagaravāsīnaṃ kathāti attho.
The meaning is "the speech of city dwellers."
Nghĩa là lời nói của cư dân thành phố.
Nagaravāsino hi yuttakathā honti.
Indeed, city dwellers have appropriate speech.
Thật vậy, cư dân thành phố có những lời nói phù hợp.
Pitimattaṃ pitāti, mātimattaṃ mātāti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti.
They call one who is like a father "father," one who is like a mother "mother," and one who is like a brother "brother."
Họ gọi người ngang tuổi cha là cha, người ngang tuổi mẹ là mẹ, người ngang tuổi anh là anh.
Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā.
Bahujanakantā means "this kind of speech is agreeable to many people."
Lời nói như vậy được nhiều người ưa thích, do đó gọi là bahujanakantā.
Bahujanassa kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuddhikarāti bahujanamanāpā.
Bahujanamanāpā means "delightful to many people" because it is agreeable to many people, and it increases their mental faculties.
Chính vì được nhiều người ưa thích, nó làm hài lòng nhiều người và làm tăng trưởng tâm, do đó gọi là bahujanamanāpā.
Ayaṃ vuccatī ti ayaṃ evarūpo puggalo madhubhāṇīti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means "this kind of person is called a madhubhāṇī (honey-speaker)."
Ayaṃ vuccati có nghĩa là người như vậy được gọi là madhubhāṇī (người nói lời như mật).
Mudubhāṇītipi pāṭho.
There is also the reading mudubhāṇī (soft-speaker).
Cũng có bản đọc là Mudubhāṇī.
Ubhayatthāpi madhuravacanoti attho.
In both cases, the meaning is "having sweet speech."
Trong cả hai trường hợp, ý nghĩa là người có lời nói ngọt ngào.
Yathā hi catumadhuraṃ nāma madhuraṃ paṇītaṃ; evameva imassa puggalassa vacanaṃ devamanussānaṃ madhuraṃ hoti.
Just as the four sweet things (catumadhura) are sweet and delicious, so too is the speech of this person sweet to devas and humans.
Thật vậy, giống như tứ mật (catumadhura) ngọt ngào và tinh tế; thì lời nói của người này cũng ngọt ngào đối với chư thiên và loài người.
101. Arukūpamacittādīsu – abhisajjatīti laggati.
In arukūpamacitta and so on—abhisajjati means "clings."
Trong các từ ngữ như arukūpamacitta (tâm như vết thương), v.v. – abhisajjati có nghĩa là dính mắc.
Kuppatīti kopavasena kuppati.
Kuppati means "becomes agitated" due to agitation.
Kuppati có nghĩa là nổi giận do sự phẫn nộ.
Byāpajjatīti pakatibhāvaṃ pajahati, pūtiko hoti.
Byāpajjati means "abandons its natural state," or "becomes putrid."
Byāpajjati có nghĩa là từ bỏ trạng thái tự nhiên, trở nên thối rữa.
Patitthīyatīti thinabhāvaṃ thaddhabhāvañca āpajjati.
Patiṭṭhīyatī means "becomes firm and stiff."
Patitthīyati có nghĩa là trở nên cứng nhắc và chai lì.
Kopanti dubbalakodhaṃ.
Kopaṃ means "weak anger."
Kopa có nghĩa là cơn giận yếu ớt.
Dosanti dussanavasena tato balavataraṃ.
Dosaṃ means "stronger than that" due to ill will.
Dosa có nghĩa là sự thù hận mạnh hơn do sự ác ý.
Appaccayanti atuṭṭhākāraṃ domanassaṃ.
Appaccayaṃ means "displeasure," or "mental pain (domanassaṃ)."
Appaccaya có nghĩa là sự bất mãn, sự ưu phiền.
Duṭṭhārukoti purāṇavaṇo.
Duṭṭhāruko means "an old wound."
Duṭṭhāruko có nghĩa là vết thương cũ.
Kaṭṭhenāti daṇḍakakoṭiyā.
Kaṭṭhenā means "with the tip of a stick."
Kaṭṭhenā có nghĩa là bằng đầu gậy.
Kaṭhalāyāti kapālena.
Kaṭhalāyā means "with a potsherd."
Kaṭhalāyā có nghĩa là bằng mảnh sành.
Āsavaṃ detīti aparāparaṃ savati.
Āsavaṃ detī means "it discharges again and again."
Āsavaṃ deti có nghĩa là chảy ra liên tục.
Purāṇavaṇo hi attano dhammatāya eva pubbaṃ lohitaṃ yūsanti imāni tīṇi savati, ghaṭṭito pana tāni adhikataraṃ savati.
Indeed, an old wound naturally discharges pus, blood, and lymph; but when struck, it discharges them even more excessively.
Thật vậy, vết thương cũ theo bản chất của nó sẽ chảy ra ba thứ này: mủ, máu và nước dịch; nhưng khi bị chạm vào, chúng sẽ chảy ra nhiều hơn.
Evamevaṃ khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, duṭṭhāruko viya hi kodhano puggalo.
Here in evamevaṃ kho—this is the comparison of simile and object of comparison; for a wrathful person is like an old, festering wound.
Trong câu Evamevaṃ kho, đây là sự so sánh ví dụ: người nóng giận giống như vết thương bị nhiễm trùng.
Tassa attano dhammatāya savanaṃ viya kodhanassapi attano dhammatāya uddhumātakassa viya caṇḍikatassa caraṇaṃ.
Just as the wound's discharge is its natural characteristic, so too is the wrathful person's agitation a natural characteristic, and their fierce behavior is like an inflamed swelling.
Việc vết thương tự nhiên chảy mủ cũng giống như việc người nóng giận tự nhiên hành xử hung hăng như vết thương sưng tấy.
Kaṭṭhena vā kaṭhalāya vā ghaṭṭanaṃ viya appamattakampi vacanaṃ bhiyyoso mattāya savanaṃ viya ‘mādisaṃ nāma esa evaṃ vadatī’ti bhiyyoso mattāya uddhumāyanabhāvo daṭṭhabbo.
Just as striking with a stick or a potsherd causes excessive discharge, so too should it be understood that even a small word causes the wrathful person to become excessively inflamed, thinking, "How dare this person speak to one like me in such a way!"
Việc vết thương bị chạm vào bằng gậy hay mảnh sành cũng giống như việc một lời nói dù nhỏ nhặt cũng khiến người nóng giận sưng sỉa lên nhiều hơn, nghĩ rằng: ‘Sao kẻ này dám nói với người như ta như vậy!’
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo arukūpamacittoti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means "this kind of person is called arukūpamacitta (a mind like a festering wound)."
Ayaṃ vuccati có nghĩa là người như vậy được gọi là arukūpamacitto.
Purāṇavaṇasadisacittoti attho.
The meaning is "one whose mind is like an old wound."
Nghĩa là người có tâm giống như vết thương cũ.
102. Rattandhakāratimisāyāti rattiṃ cakkhuviññāṇuppattinivāraṇena andhabhāvakaraṇe bahalatame.
Rattandhakāratimisāyā means "in the densest darkness, which causes blindness by obstructing the arising of eye-consciousness at night."
Trong các từ ngữ như rattandhakāratimisāyā, v.v. – Rattandhakāratimisāyā có nghĩa là trong bóng tối dày đặc nhất, làm cho mắt bị mù vào ban đêm bằng cách ngăn chặn sự phát sinh của nhãn thức.
Vijjantarikāyāti vijjuppattikkhaṇe.
Vijjantarikāyā means "at the moment of a lightning flash."
Vijjantarikāyā có nghĩa là vào khoảnh khắc sét đánh.
Idhāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – cakkhumā puriso viya hi yogāvacaro daṭṭhabbo.
Here too, this is the comparison of simile and object of comparison—a yogī should be understood as a person with eyesight.
Ở đây cũng vậy, đây là sự so sánh ví dụ: hành giả nên được xem như người có mắt.
Andhakāraṃ viya sotāpattimaggavajjhā kilesā.
The darkness is like the defilements that are to be eradicated by the Sotāpatti path.
Các phiền não bị diệt trừ bởi đạo lộ Nhập Lưu giống như bóng tối.
Vijjusañcaraṇaṃ viya sotāpattimaggañāṇassa uppattikālo.
The flashing of lightning is like the moment of the arising of the knowledge of the Sotāpatti path.
Thời điểm phát sinh trí tuệ đạo lộ Nhập Lưu giống như sự xuất hiện của sét.
Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sotāpattimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ.
The seeing of forms around by a person with eyesight during a lightning flash is like the vision of Nibbāna at the moment of the Sotāpatti path.
Việc người có mắt thấy các hình sắc xung quanh vào khoảnh khắc sét đánh giống như việc thấy Nibbāna vào khoảnh khắc đạo lộ Nhập Lưu.
Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya sakadāgāmimaggavajjhā kilesā.
Again, the enveloping darkness is like the defilements that are to be eradicated by the Sakadāgāmi path.
Việc bóng tối bao phủ trở lại giống như các phiền não bị diệt trừ bởi đạo lộ Nhất Lai.
Puna vijjusañcaraṇaṃ viya sakadāgāmimaggañāṇassa uppādo.
Again, the flashing of lightning is like the arising of the knowledge of the Sakadāgāmi path.
Việc sét đánh lại giống như sự phát sinh trí tuệ đạo lộ Nhất Lai.
Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya sakadāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ.
The seeing of forms around by a person with eyesight during a lightning flash is like the vision of Nibbāna at the moment of the Sakadāgāmi path.
Việc người có mắt thấy các hình sắc xung quanh vào khoảnh khắc sét đánh giống như việc thấy Nibbāna vào khoảnh khắc đạo lộ Nhất Lai.
Puna andhakārāvattharaṇaṃ viya anāgāmimaggavajjhā kilesā.
Again, the enveloping darkness is like the defilements that are to be eradicated by the Anāgāmi path.
Việc bóng tối bao phủ trở lại giống như các phiền não bị diệt trừ bởi đạo lộ Bất Hoàn.
Puna vijjusañcaraṇaṃ viya anāgāmimaggañāṇassa uppādo.
Again, the flashing of lightning is like the arising of the knowledge of the Anāgāmi path.
Việc sét đánh lại giống như sự phát sinh trí tuệ đạo lộ Bất Hoàn.
Vijjantarikāya cakkhumato purisassa sāmantā rūpadassanaṃ viya anāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ veditabbaṃ.
Just as at the moment of a lightning flash, a sighted person sees forms all around, so too should the seeing of Nibbāna at the moment of the Anāgāmi path be understood.
Cũng như việc người có mắt thấy sắc tướng xung quanh vào khoảnh khắc chớp sáng, việc thấy Nibbāna vào khoảnh khắc đạo Anāgāmi cũng phải được hiểu như vậy.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vijjūpamacittoti vuccati.
This is said to be: such a person is called "one whose mind is like lightning."
Câu 'Ayaṃ vuccatī' (Người này được gọi là) có nghĩa là người như vậy được gọi là 'vijjūpamacitto' (người có tâm như chớp sáng).
Ittarakālobhāsena vijjusadisacittoti attho.
It means one whose mind is like lightning due to the brief illumination of insight in a short period.
Nghĩa là, tâm giống như chớp sáng vì trí tuệ chiếu sáng trong một khoảnh khắc ngắn ngủi.
103. Vajirūpamacittatāyapi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – vajiraṃ viya hi arahattamaggañāṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
Also, regarding the state of one whose mind is like a diamond, this is the comparison: indeed, the Arahatship path-knowledge should be seen like a diamond.
103. Sự so sánh ví dụ này cũng áp dụng cho tâm giống như kim cương (vajirūpamacittatā) – quả thật, trí tuệ đạo A-la-hán phải được xem như kim cương.
Maṇigaṇṭhipāsāṇagaṇṭhi viya arahattamaggavajjhā kilesā.
The defilements to be overcome by the Arahatship path are like a jewel-knot or a stone-knot.
Các phiền não bị đạo A-la-hán đoạn trừ giống như các nút thắt của ngọc quý hay các khối đá.
Vajirassa maṇigaṇṭhiṃ vā pāsāṇagaṇṭhiṃ vā vinivijjhitvā agamanabhāvassa natthibhāvo viya arahattamaggañāṇena acchejjānaṃ kilesānaṃ natthibhāvo.
Just as there is no state of a diamond being unable to penetrate a jewel-knot or a stone-knot, so too there is no state of defilements that cannot be severed by the Arahatship path-knowledge.
Cũng như không có việc kim cương không thể xuyên thủng các nút thắt của ngọc quý hay các khối đá, không có việc các phiền não không thể bị trí tuệ đạo A-la-hán đoạn trừ.
Vajirena nibbiddhavedhassa puna apaṭipūraṇaṃ viya arahattamaggena chinnānaṃ kilesānaṃ puna anuppādo daṭṭhabbo.
Just as a hole pierced by a diamond cannot be refilled, so too the non-arising again of defilements severed by the Arahatship path should be understood.
Cũng như vết xuyên thủng do kim cương không thể liền lại, việc các phiền não đã bị đạo A-la-hán đoạn trừ không tái sinh trở lại cũng phải được hiểu như vậy.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo vajirūpamacittoti vuccati.
This is said to be: such a person is called "one whose mind is like a diamond."
Câu 'Ayaṃ vuccatī' (Người này được gọi là) có nghĩa là người như vậy được gọi là 'vajirūpamacitto' (người có tâm như kim cương).
Kilesānaṃ mūlaghātakaraṇasamatthatāya vajirena sadisacittoti attho.
It means one whose mind is like a diamond due to its ability to eradicate defilements at their root.
Nghĩa là, tâm giống như kim cương vì có khả năng đoạn trừ tận gốc rễ các phiền não.
104. Andhādīsu tathārūpaṃ cakkhu na hotīti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ paññācakkhu na hoti.
Regarding the "blind" and so forth, "there is no such eye" means there is no such kind of wisdom-eye.
104. Trong các từ 'mù lòa' (andha) v.v., 'tathārūpaṃ cakkhu na hotī' (không có con mắt như vậy) có nghĩa là không có con mắt trí tuệ có bản chất như vậy.
Phātiṃ kareyyāti phītaṃ vaḍḍhitaṃ kareyya.
"May increase" means may make abundant and developed.
'Phātiṃ kareyyā' (có thể làm cho tăng trưởng) có nghĩa là làm cho tăng trưởng, phát triển.
Sāvajjānavajjeti sadosaniddose.
"Blameworthy and blameless" means those with fault and those without fault.
'Sāvajjānavajje' (có lỗi và không lỗi) có nghĩa là có khuyết điểm và không khuyết điểm.
Hīnappaṇīteti adhamuttame.
"Inferior and excellent" means low and supreme.
'Hīnappaṇīte' (thấp kém và cao thượng) có nghĩa là thấp hèn và tối thượng.
Kaṇhasukkasappaṭibhāgeti kaṇhasukkāyeva aññamaññapaṭibāhanato paṭipakkhavasena sappaṭibhāgāti vuccanti.
"Dark and bright with counterparts" are called "with counterparts" due to the dark and bright qualities themselves mutually opposing each other in the manner of adversaries.
'Kaṇhasukkasappaṭibhāge' (đen và trắng, đối lập nhau) được gọi là 'đối lập nhau' (sappaṭibhāga) theo nghĩa đối kháng lẫn nhau, vì các pháp đen và trắng tự loại trừ nhau.
Ayaṃ panettha saṅkhepo – kusale dhamme ‘kusalā dhammā’ti yena paññācakkhunā jāneyya, akusale dhamme ‘akusalā dhammā’ti, sāvajjādīsupi eseva nayo.
Here is a summary: one would discern wholesome phenomena as 'wholesome phenomena' with that wisdom-eye, and unwholesome phenomena as 'unwholesome phenomena'; the same method applies to the blameworthy and so forth.
Đây là tóm tắt về vấn đề này: người ấy biết các pháp thiện là 'các pháp thiện' bằng con mắt trí tuệ nào, các pháp bất thiện là 'các pháp bất thiện'; đối với các pháp có lỗi v.v. cũng theo cách tương tự.
Kaṇhasukkasappaṭibhāgesu pana kaṇhadhamme ‘sukkasuppaṭibhāgā’ti, sukkadhamme ‘kaṇhasappaṭibhāgā’ti yena paññācakkhunā jāneyya.
However, concerning the dark and bright with counterparts, one would discern dark phenomena as 'having bright counterparts,' and bright phenomena as 'having dark counterparts,' with that wisdom-eye.
Nhưng đối với các pháp đen và trắng đối lập nhau, người ấy biết các pháp đen là 'đối lập với các pháp trắng' và các pháp trắng là 'đối lập với các pháp đen' bằng con mắt trí tuệ nào.
Tathārūpampissa cakkhu na hotīti iminā nayena sesaṭṭhānesupi attho veditabbo.
The meaning in the remaining instances should also be understood according to this method of "such an eye is not present in him."
Với câu 'Tathārūpampissa cakkhu na hotī' (người ấy cũng không có con mắt như vậy), ý nghĩa cũng phải được hiểu theo cách này ở các trường hợp còn lại.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno ca samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno ca abhāvā andhoti vuccati.
This is said to be: such a person is called "blind" due to the absence of the wisdom-eye for gathering wealth in this present life and the wisdom-eye for purifying welfare in future existences.
Câu 'Ayaṃ vuccatī' (Người này được gọi là) có nghĩa là người như vậy được gọi là 'andho' (người mù) vì không có con mắt trí tuệ để tích lũy tài sản trong đời này và không có con mắt trí tuệ để thanh lọc lợi ích đời sau.
Dutiyo diṭṭhadhammikabhogasaṃharaṇapaññācakkhuno bhāvā, samparāyikatthasodhanapaññācakkhuno pana abhāvā ekacakkhūti vuccati.
The second person is called "one-eyed" due to the presence of the wisdom-eye for gathering wealth in this present life, but the absence of the wisdom-eye for purifying welfare in future existences.
Người thứ hai được gọi là 'ekacakkhū' (người một mắt) vì có con mắt trí tuệ để tích lũy tài sản trong đời này, nhưng không có con mắt trí tuệ để thanh lọc lợi ích đời sau.
Tatiyo dvinnampi bhāvā dvicakkhūti vuccati.
The third person is called "two-eyed" due to the presence of both.
Người thứ ba được gọi là 'dvicakkhū' (người hai mắt) vì có cả hai.
107. Avakujjapaññādīsu dhammaṃ desentīti upāsako dhammassavanatthāya āgatoti attano kammaṃ pahāya dhammaṃ desenti.
Regarding the "upside-down wisdom" and so forth, "proclaiming the Dhamma" means abandoning one's own work and proclaiming the Dhamma, because a lay follower has come to listen to the Dhamma.
107. Trong các từ 'trí tuệ úp ngược' (avakujjapaññā) v.v., 'dhammaṃ desentī' (giảng pháp) có nghĩa là bỏ công việc của mình để giảng pháp vì người cận sự nam đã đến để nghe pháp.
Ādikalyāṇanti ādimhi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjaṃ niddosaṃ katvā desenti.
"Good in the beginning" means proclaiming it well, excellently, blamelessly, and faultlessly at the beginning.
'Ādikalyāṇaṃ' (thù thắng ở phần đầu) có nghĩa là giảng pháp làm cho phần đầu trở nên tốt đẹp, đáng khen, không lỗi lầm, không khuyết điểm.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining phrases.
Đối với các phần còn lại cũng theo cách tương tự.
Ettha pana ādīti pubbapaṭṭhapanā.
Here, "beginning" is the initial presentation.
Ở đây, 'ādi' (phần đầu) là sự khởi đầu của bài giảng.
Majjhanti kathāvemajjhaṃ.
"Middle" is the central part of the discourse.
'Majjhaṃ' (phần giữa) là phần giữa của bài nói.
Pariyosānanti sanniṭṭhānaṃ.
"End" is the conclusion.
'Pariyosānaṃ' (phần cuối) là phần kết luận.
Itissa dhammaṃ kathentā pubbapaṭṭhapanepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā kathenti, vemajjhepi, pariyosānepi.
Therefore, when proclaiming the Dhamma to this lay follower, they make the initial presentation, the middle, and the conclusion all good, excellent, and blameless.
Do đó, khi giảng pháp, họ làm cho phần khởi đầu, phần giữa và phần kết luận đều tốt đẹp, đáng khen, không lỗi lầm.
Ettha ca atthi desanāya ādimajjhapariyosānāni, atthi sāsanassa.
And here, there are beginnings, middles, and ends of the teaching, and there are those of the dispensation.
Ở đây, có phần đầu, phần giữa và phần cuối của bài giảng, và có của giáo pháp.
Tattha desanāya tāva – catuppadikagāthāya paṭhamapadaṃ ādi, dve padāni majjhaṃ, avasānapadaṃ pariyosānaṃ.
Among these, for the teaching: the first stanza of a four-lined verse is the beginning, the two middle stanzas are the middle, and the last stanza is the end.
Trước hết, đối với bài giảng – câu đầu tiên của bài kệ bốn câu là phần đầu, hai câu giữa là phần giữa, và câu cuối cùng là phần kết luận.
Ekānusandhikasuttassa – nidānaṃ ādi, anusandhi majjhaṃ, idamavocāti appanā pariyosānaṃ.
For a Sutta with a single theme: the introduction is the beginning, the theme is the middle, and the concluding phrase "Thus spoke the Blessed One" is the end.
Đối với kinh có một sự liên kết (ekānusandhika) – phần dẫn nhập là phần đầu, sự liên kết là phần giữa, và lời kết 'Idamavoca' (Đức Phật đã nói như vậy) là phần kết luận.
Anekānusandhikassa – paṭhamo anusandhi ādi, tato paraṃ eko vā anekā vā majjhaṃ, pacchimo pariyosānaṃ.
For a Sutta with multiple themes: the first theme is the beginning, then one or many are the middle, and the last is the end.
Đối với kinh có nhiều sự liên kết (anekānusandhika) – sự liên kết đầu tiên là phần đầu, một hoặc nhiều sự liên kết sau đó là phần giữa, và sự liên kết cuối cùng là phần kết luận.
Ayaṃ tāva desanāya nayo.
This is the method for the teaching.
Đây là cách thức đối với bài giảng.
Sāsanassa pana sīlaṃ ādi, samādhi majjhaṃ, vipassanā pariyosānaṃ.
For the dispensation, however: sīla is the beginning, samādhi is the middle, vipassanā is the end.
Còn đối với giáo pháp, giới là phần đầu, định là phần giữa, tuệ quán là phần cuối.
Samādhi vā ādi, vipassanā majjhaṃ, maggo pariyosānaṃ.
Or, samādhi is the beginning, vipassanā is the middle, magga is the end.
Hoặc định là phần đầu, tuệ quán là phần giữa, đạo là phần cuối.
Vipassanā vā ādi, maggo majjhaṃ, phalaṃ pariyosānaṃ.
Or, vipassanā is the beginning, magga is the middle, phala is the end.
Hoặc tuệ quán là phần đầu, đạo là phần giữa, quả là phần cuối.
Maggo vā ādi, phalaṃ majjhaṃ, nibbānaṃ pariyosānaṃ.
Or, magga is the beginning, phala is the middle, Nibbāna is the end.
Hoặc đạo là phần đầu, quả là phần giữa, Nibbāna là phần cuối.
Dve dve vā kariyamāne sīlasamādhayo ādi, vipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ.
Or, when taking two by two, sīla and samādhi are the beginning, vipassanā and magga are the middle, and phala and Nibbāna are the end.
Hoặc nếu chia thành từng hai phần, giới và định là phần đầu, tuệ quán và đạo là phần giữa, quả và Nibbāna là phần cuối.
Sātthanti sātthakaṃ katvā desenti.
"With meaning" means proclaiming it meaningfully.
'Sātthaṃ' (có lợi ích) có nghĩa là giảng pháp làm cho có ý nghĩa.
Sabyañjananti akkharapāripūriṃ katvā desenti.
"With phrasing" means proclaiming it with perfect letters and words.
'Sabyañjanaṃ' (có văn tự) có nghĩa là giảng pháp làm cho đầy đủ chữ nghĩa.
Kevalaparipuṇṇanti sakalaparipuṇṇaṃ anūnaṃ katvā desenti.
"Entirely perfect" means proclaiming it completely perfect and without omission.
'Kevalaparipuṇṇaṃ' (hoàn toàn đầy đủ) có nghĩa là giảng pháp làm cho đầy đủ toàn bộ, không thiếu sót.
Parisuddhanti parisuddhaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā desenti.
"Pure" means proclaiming it pure, unentangled, and unknotted.
'Parisuddhaṃ' (thanh tịnh) có nghĩa là giảng pháp làm cho hoàn toàn thanh tịnh, không vướng mắc, không nút thắt.
Brahmacariyaṃ pakāsentīti evaṃ desentā ca seṭṭhacariyabhūtaṃ sikkhattayasaṅgahitaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ pakāsenti.
"Proclaiming the holy life" means, while proclaiming thus, they make manifest the noble eightfold path, which is the supreme conduct and encompasses the three trainings.
'Brahmacariyaṃ pakāsentī' (tuyên bố Phạm hạnh) có nghĩa là, khi giảng pháp như vậy, họ tuyên bố con đường Bát Chánh Đạo cao thượng, bao gồm ba học pháp, là hành vi cao quý nhất.
Neva ādiṃ manasi karotīti neva pubbapaṭṭhapanaṃ manasi karoti.
"Does not pay attention to the beginning" means does not pay attention to the initial presentation.
'Neva ādiṃ manasi karotī' (không chú ý đến phần đầu) có nghĩa là không chú ý đến sự khởi đầu của bài giảng.
Kumbhoti ghaṭo.
"Pot" means an earthen jar.
'Kumbho' (cái bình) là cái ghata (bình đất).
Nikkujjoti adhomukho ṭhapito.
"Upside-down" means placed face downwards.
'Nikkujjo' (úp ngược) có nghĩa là được đặt úp xuống.
Evamevanti ettha kumbho nikkujjo viya avakujjapañño puggalo daṭṭhabbo.
In this phrase "just as," the person with upside-down wisdom should be understood like an upside-down pot.
'Evamevaṃ' (cũng vậy) ở đây, người có trí tuệ úp ngược phải được xem như cái bình bị úp ngược.
Udakāsiñcanakālo viya dhammadesanāya laddhakālo.
The time of receiving the Dhamma teaching is like the time of pouring water.
Thời điểm được nghe giảng pháp giống như thời điểm rót nước vào.
Udakassa vivaṭṭanakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahetuṃ asamatthakālo.
The time when one cannot grasp the teaching while sitting in that seat is like the time when water runs off.
Thời điểm người ngồi trên chỗ đó không thể tiếp thu được pháp phải được hiểu như thời điểm nước bị đổ ra ngoài.
Udakassa asaṇṭhānakālo viya uṭṭhahitvā asallakkhaṇakālo veditabbo.
The time when one cannot retain the teaching after getting up and leaving is to be understood as the time when water does not settle.
Thời điểm người ấy đứng dậy và không thể ghi nhớ được pháp phải được hiểu như thời điểm nước không đọng lại.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo avakujjapaññoti vuccati.
This is said to be: such a person is called "one with upside-down wisdom."
Câu 'Ayaṃ vuccatī' (Người này được gọi là) có nghĩa là người như vậy được gọi là 'avakujjapañño' (người có trí tuệ úp ngược).
Adhomukhapaññoti attho.
It means one whose wisdom is face downwards.
Nghĩa là, người có trí tuệ hướng xuống dưới.
108. Ākiṇṇānīti pakkhittāni.
"Scattered" means thrown in.
108. 'Ākiṇṇāni' (đã được chất đầy) có nghĩa là đã được bỏ vào.
Satisammosā pakireyyāti muṭṭhassatitāya vikireyya.
"Scatters due to forgetfulness" means scatters due to mindlessness.
'Satisammosā pakireyyā' (có thể làm rơi vãi do lãng quên) có nghĩa là có thể làm rơi vãi do mất chánh niệm.
Evamevanti ettha ucchaṅgo viya ucchaṅgapañño puggalo daṭṭhabbo.
In this phrase "just as," the person with lap-wisdom should be understood like a lap.
'Evamevaṃ' (cũng vậy) ở đây, người có trí tuệ như lòng túi phải được xem như lòng túi.
Nānākhajjakāni viya nānappakāraṃ buddhavacanaṃ.
Various kinds of Buddha's words are like various kinds of food items.
Các loại đồ ăn vặt khác nhau giống như nhiều loại Phật ngôn khác nhau.
Ucchaṅge nānākhajjakāni khādantassa nisinnakālo viya tasmiṃ āsane nisinnassa uggahaṇakālo.
The time of grasping the teaching while sitting in that seat is like the time when one is sitting and eating various food items from one's lap.
Thời điểm người ngồi ăn các loại đồ ăn vặt khác nhau trong lòng túi giống như thời điểm người ngồi trên chỗ đó tiếp thu pháp.
Vuṭṭhahantassa satisammosā vikiraṇakālo viya tasmā āsanā vuṭṭhāya gacchantassa asallakkhaṇakālo veditabbo.
The time when one cannot retain the teaching after getting up and leaving that seat is to be understood as the time when, getting up, one scatters the food items due to forgetfulness.
Thời điểm các đồ ăn vặt bị rơi vãi do lãng quên khi người ấy đứng dậy phải được hiểu như thời điểm người ấy đứng dậy rời khỏi chỗ đó và không thể ghi nhớ pháp.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ucchaṅgapaññoti vuccati.
This is said to be: such a person is called "one with lap-wisdom."
Câu 'Ayaṃ vuccatī' (Người này được gọi là) có nghĩa là người như vậy được gọi là 'ucchaṅgapañño' (người có trí tuệ như lòng túi).
Ucchaṅgasadisapaññoti attho.
It means one whose wisdom is like a lap.
Nghĩa là, người có trí tuệ giống như lòng túi.
109. Ukkujjoti uparimukho ṭhapito.
"Upright" means placed face upwards.
109. 'Ukkujjo' (ngửa lên) có nghĩa là được đặt ngửa lên.
Saṇṭhātīti patiṭṭhahati.
"Settles" means becomes established.
'Saṇṭhātī' (đọng lại) có nghĩa là lắng đọng.
Evameva khoti ettha uparimukho ṭhapito kumbho viya puthupañño puggalo daṭṭhabbo.
In this phrase "just as," the person with extensive wisdom should be understood like an upright pot placed face upwards.
'Evameva kho' (cũng vậy) ở đây, người có trí tuệ rộng lớn phải được xem như cái bình được đặt ngửa lên.
Udakassa āsittakālo viya desanāya laddhakālo.
The time of receiving the teaching is like the time water is poured in.
Thời điểm được nghe giảng pháp giống như thời điểm nước được rót vào.
Udakassa saṇṭhānakālo viya tattha nisinnassa uggahaṇakālo.
The time of grasping the teaching while sitting there is to be understood as the time water settles.
Thời điểm người ngồi trên chỗ đó tiếp thu pháp phải được hiểu như thời điểm nước đọng lại.
No vivaṭṭanakālo viya uṭṭhāya gacchantassa sallakkhaṇakālo veditabbo.
The time when one retains the teaching after getting up and leaving is to be understood as the time when water does not run off.
Thời điểm người ấy đứng dậy và ghi nhớ pháp phải được hiểu như thời điểm nước không bị đổ ra ngoài.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo puthupaññoti vuccati.
This is said to be: such a person is called "one with extensive wisdom."
Câu 'Ayaṃ vuccatī' (Người này được gọi là) có nghĩa là người như vậy được gọi là 'puthupañño' (người có trí tuệ rộng lớn).
Vitthārikapaññoti attho.
It means one whose wisdom is widespread.
Nghĩa là, người có trí tuệ quảng đại.
110. Avītarāgādīsu – yathā sotāpannasakadāgāmino, evaṃ puthujjanopi pañcasu kāmaguṇesu, tīsu ca bhavesu avītarāgo.
Among "not free from lust" and so forth: just as a stream-enterer and a once-returner, so too a worldling is "not free from lust" in the five sense-pleasures and the three realms of existence.
110. Trong các từ 'avītarāga' (chưa ly tham) v.v., cũng như các bậc Nhập Lưu (Sotāpanna) và Nhất Lai (Sakadāgāmi), phàm nhân (puthujjana) cũng 'avītarāgo' (chưa ly tham) đối với năm dục trần và ba cõi hữu.
Adabbatāya pana na gahito.
But he is not included because he is not suitable for the teaching.
Nhưng phàm nhân không được đề cập (trong kinh) vì không phải là đối tượng (để giảng).
Yathā hi cheko vaḍḍhakī dabbasambhāratthaṃ vanaṃ paviṭṭho na ādito paṭṭhāya sampattasampattarukkhe chindati, ye panassa dabbasambhārūpagā honti, teyeva chindati; evamidhāpi bhagavatā dabbajātikā ariyāva gahitā, puthujjanā pana adabbatāya na gahitāti veditabbā.
Just as a skilled carpenter entering the forest for timber does not cut down every tree he encounters from the very beginning, but only those trees that are suitable for his timber needs; in the same way, here too, it should be understood that the noble ones (ariyā), being of the nature of suitable material (dabbajātika), were taken up by the Blessed One, while ordinary people (puthujjanā), not being suitable material (adabbatāya), were not taken up.
Giống như người thợ mộc lành nghề, khi vào rừng để tìm gỗ xây dựng, không chặt ngay những cây mà mình gặp phải từ đầu, mà chỉ chặt những cây phù hợp cho việc xây dựng; tương tự như vậy, ở đây, chư vị Ariya được Đức Phật chấp nhận vì họ có phẩm chất (để giảng dạy), còn phàm phu thì không được chấp nhận vì không có phẩm chất đó.
Kāmesu vītarāgoti pañcasu kāmaguṇesu vītarāgo.
Kāmesu vītarāgo means one whose lust (rāga) for the five strands of sensual pleasure is entirely gone.
Kāmesu vītarāgo (vị đã ly tham trong các dục) nghĩa là đã ly tham trong năm trần dục.
Bhavesu avītarāgoti rūpārūpabhavesu avītarāgo.
Bhavesu avītarāgo means one whose lust (rāga) for the rūpa and arūpa existences is not yet entirely gone.
Bhavesu avītarāgo (vị chưa ly tham trong các hữu) nghĩa là chưa ly tham trong các hữu sắc và vô sắc.
113. Pāsāṇalekhūpamādīsu – anusetīti appahīnatāya anuseti.
In the similes of the stone inscription, etc. – anusetī means it lies latent due to not being abandoned.
113. Trong các ví dụ như nét khắc trên đá: Anusetī (ẩn tàng) nghĩa là ẩn tàng vì chưa được đoạn trừ.
Na khippaṃ lujjatīti na antarā nassati, kappuṭṭhāneneva nassati.
Na khippaṃ lujjatī means it does not perish in between (before its time), but perishes only when the kappa (world-cycle) ends.
Na khippaṃ lujjatī (không nhanh chóng hoại diệt) nghĩa là không hoại diệt giữa chừng mà chỉ hoại diệt khi kiếp tận.
Evamevanti evaṃ tassāpi puggalassa kodho na antarā punadivase vā aparadivase vā nibbāti, addhaniyo pana hoti.
Evamevaṃ means, likewise, the anger of such a person does not subside on the next day or the day after that, but persists for a long time.
Evamevaṃ (cũng vậy) nghĩa là cơn giận của người đó cũng không tắt đi ngay trong ngày hôm sau hay ngày kia, mà tồn tại lâu dài.
Maraṇeneva nibbātīti attho.
It means it subsides only upon death.
Nghĩa là chỉ tắt đi khi chết.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pāsāṇalekhā viya kujjhanabhāvena ciraṭṭhitikato pāsāṇalekhūpamoti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means such a person, because his anger, like an inscription on stone, endures for a long time, is called pāsāṇalekhūpamo (like a stone inscription).
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) nghĩa là người có tính cách như vậy được gọi là pāsāṇalekhūpamo (giống như nét khắc trên đá) vì cơn giận của người đó tồn tại lâu dài.
114. So ca khvassa kodhoti so appamattakepi kāraṇe sahasā kuddhassa kodho.
So ca khvassa kodho means the anger of one who suddenly gets angry even over a trifling matter.
114. So ca khvassa kodho (cơn giận của người đó) nghĩa là cơn giận của người dễ nổi giận ngay cả với một lý do nhỏ nhặt.
Na ciranti aciraṃ appahīnatāya nānuseti.
Na ciraṃ means it does not lie latent for long due to not being abandoned.
Na ciraṃ (không lâu) nghĩa là không ẩn tàng lâu vì chưa được đoạn trừ.
Yathā pana pathaviyaṃ ākaḍḍhitvā katalekhā vātādīhi khippaṃ nassati, evamassa sahasā uppannopi kodho khippameva nibbātīti attho.
Just as an inscription drawn on the earth quickly perishes due to wind, etc., so too, his anger, even if it arises suddenly, quickly subsides—this is the meaning.
Nghĩa là giống như nét vẽ trên đất nhanh chóng bị gió và các yếu tố khác làm biến mất, cơn giận của người đó, dù nổi lên đột ngột, cũng nhanh chóng tắt đi.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo pathaviyaṃ lekhā viya kujjhanabhāvena aciraṭṭhitikato pathavīlekhūpamoti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means such a person, because his anger, like an inscription on earth, does not endure for a long time, is called pathavīlekhūpamo (like an earth inscription).
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) nghĩa là người có tính cách như vậy được gọi là pathavīlekhūpamo (giống như nét vẽ trên đất) vì cơn giận của người đó không tồn tại lâu.
115. Āgāḷhenāti atigāḷhena mammacchedakena thaddhavacanena.
Āgāḷhena means with excessively harsh, cutting-to-the-marrow, stiff words.
115. Āgāḷhena (bằng lời lẽ gay gắt) nghĩa là bằng lời lẽ cực kỳ gay gắt, thô lỗ, làm tổn thương sâu sắc.
Pharusenāti na sotasukhena.
Pharusena means not pleasant to the ear.
Pharusena (bằng lời lẽ thô lỗ) nghĩa là lời lẽ không dễ nghe.
Amanāpenāti na cittasukhena.
Amanāpenā means not pleasing to the mind.
Amanāpena (bằng lời lẽ không vừa ý) nghĩa là lời lẽ không làm hài lòng tâm trí.
Saṃsandatīti ekībhavati.
Saṃsandatī means becomes one.
Saṃsandatī (hòa hợp) nghĩa là trở thành một.
Sandhiyatīti ghaṭayati.
Sandhiyatī means connects.
Sandhiyatī (liên kết) nghĩa là kết nối.
Sammodatīti nirantaro hoti.
Sammodatī means becomes continuous.
Sammodatī (thân mật) nghĩa là không có khoảng cách.
Atha vā – saṃsandatīti cittakiriyādīsu cittena samodhānaṃ gacchati.
Alternatively, saṃsandatī means in mental actions, etc., he unites with the mind.
Hoặc, saṃsandatī (hòa hợp) nghĩa là tâm hòa hợp với các hành động của tâm, v.v.
Khīrodakaṃ viya ekībhāvaṃ upetīti attho.
It means he attains oneness like milk and water.
Nghĩa là đạt đến sự hợp nhất như sữa và nước.
Sandhiyatīti ṭhānagamanādīsu kāyakiriyādīsu kāyena samodhānaṃ gacchati.
Sandhiyatī means in bodily actions such as standing and going, he unites with the body.
Sandhiyatī (liên kết) nghĩa là thân hòa hợp với các hành động của thân, như đứng, đi, v.v.
Tilataṇḍulā viya missībhāvaṃ upetīti attho.
It means he attains a mixed state like sesame and rice.
Nghĩa là đạt đến sự pha trộn như mè và gạo.
Sammodatīti uddesaparipucchādīsu vacīkiriyāsu vācāya samodhānaṃ gacchati.
Sammodatī means in verbal actions such as instructing and questioning, he unites with speech.
Sammodatī (thân mật) nghĩa là lời nói hòa hợp trong các hành động của lời nói, như thuyết giảng và hỏi đáp, v.v.
Vippavāsagatopi piyasahāyako viya piyatarabhāvaṃ upetīti attho.
It means he attains a more beloved state, like a dear friend returning from a long journey.
Nghĩa là trở nên thân thiết hơn như một người bạn thân trở về sau chuyến đi xa.
Apica – kiccakaraṇīyesu tehi saddhiṃ āditova ekakiriyabhāvaṃ upagacchanto saṃsandati.
Furthermore, in matters to be done, one who joins them from the very beginning, acting as one, saṃsandati.
Hơn nữa, trong các công việc cần làm, người đó hòa hợp (saṃsandati) ngay từ đầu khi cùng hành động với họ.
Yāva majjhā pavattanto sandhiyati, yāva pariyosānā anivattanto sammodatītipi veditabbo.
He sandhiyati as long as it progresses halfway, and he sammodati as long as he does not turn back until the end. This is how it should be understood.
Khi tiếp tục đến giữa, người đó liên kết (sandhiyati), và khi không từ bỏ cho đến cuối cùng, người đó thân mật (sammodati) – điều này cũng cần được hiểu.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo udakalekhā viya khippaṃ saṃsandanato udakalekhūpamoti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means such a person, because he quickly coalesces like an inscription on water, is called udakalekhūpamo (like a water inscription).
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) nghĩa là người có tính cách như vậy được gọi là udakalekhūpamo (giống như nét vẽ trên nước) vì nhanh chóng hòa hợp.
116. Potthakūpamesu – yāya upamāya te potthakūpamāti vuccanti, taṃ tāva upamaṃ dassetuṃ tayo potthakātiādi vuttaṃ.
In the similes of the cloth – to show the simile by which they are called potthakūpamā (like cloth), it is said, " tayo potthakā" (three pieces of cloth), etc.
116. Trong các ví dụ về vải thô: Để chỉ ra ví dụ mà những người đó được gọi là potthakūpamā (giống như vải thô), trước hết đã nói tayo potthakā (ba loại vải thô), v.v.
Tattha navoti navavāyimo.
Therein, navo means newly woven.
Trong đó, navo (mới) nghĩa là mới dệt.
Potthakoti sāṇavākasāṭako.
Potthako means a garment made of hemp or bark-fiber.
Potthako (vải thô) nghĩa là tấm vải dệt từ vỏ cây gai dầu.
Dubbaṇṇoti vivaṇṇo.
Dubbaṇṇo means discolored.
Dubbaṇṇo (màu xấu) nghĩa là màu bị phai.
Dukkhasamphassoti kharasamphasso.
Dukkhasamphasso means rough to the touch.
Dukkhasamphasso (khó chịu khi chạm vào) nghĩa là thô ráp khi chạm vào.
Appagghoti atibahuṃ agghanto kahāpaṇagghanako hoti.
Appaggho means, though it could be valued very highly, it is valued at only one kahāpaṇa.
Appaggho (giá trị thấp) nghĩa là có giá trị rất cao, đáng giá một đồng kahāpaṇa.
Majjhimoti paribhogamajjhimo.
Majjhimo means mid-use.
Majjhimo (trung bình) nghĩa là trung bình về thời gian sử dụng.
So hi navabhāvaṃ atikkamitvā jiṇṇabhāvaṃ appatto majjhe paribhogakālepi dubbaṇṇo ca dukkhasamphasso ca appagghoyeva ca hoti.
For indeed, having passed the state of newness and not yet reached the state of old age, even in the middle period of use, it is discolored, rough to the touch, and of little value.
Thật vậy, nó đã vượt qua giai đoạn mới nhưng chưa đến giai đoạn cũ nát, ngay cả trong thời gian sử dụng trung bình, nó vẫn có màu xấu, khó chịu khi chạm vào và giá trị thấp.
Atibahuṃ agghanto aḍḍhaṃ agghati.
Though it could be valued very highly, it is valued at half (a kahāpaṇa).
Nếu có giá trị rất cao, nó đáng giá một nửa (kahāpaṇa).
Jiṇṇakāle pana aḍḍhamāsakaṃ vā kākaṇikaṃ vā agghati.
When old, however, it is valued at half a māsa or a kākaṇika.
Đến khi cũ nát, nó chỉ đáng giá nửa đồng māsa hoặc một kākaṇika.
Ukkhaliparimajjananti kāḷukkhaliparipuñchanaṃ.
Ukkhaliparimajjanaṃ means wiping a blackened cooking pot clean.
Ukkhaliparimajjanaṃ (lau chùi nồi) nghĩa là lau chùi nồi cơm đen.
Navoti upasampadāya pañcavassakālato heṭṭhā jātiyā saṭṭhivassopi navoyeva.
Navo means, even if one is sixty years old by birth, one is still considered "young" (nava) if one has been ordained for less than five years.
Navo (mới) nghĩa là người mới, ngay cả khi đã 60 tuổi về mặt sinh học nhưng chưa đủ 5 hạ lạp kể từ khi thọ giới Tỳ-kheo.
Dubbaṇṇatāyāti sarīravaṇṇenapi guṇavaṇṇenapi dubbaṇṇatāya.
Dubbaṇṇatāyā means due to being discolored in bodily appearance and in quality (guṇa).
Dubbaṇṇatāyā (vì màu xấu) nghĩa là vì màu sắc thân thể và phẩm chất đều xấu.
Dussīlassa hi parisamajjhe nisinnassa nittejatāya sarīravaṇṇopi na sampajjati, guṇavaṇṇe vattabbameva natthi.
For a person of bad conduct (dussīla), when sitting in an assembly, due to lack of luster, their bodily complexion is not good, and there is nothing to be said about their moral qualities (guṇavaṇṇa).
Thật vậy, khi một người phá giới ngồi giữa hội chúng, màu sắc thân thể của người đó không được tốt vì không có uy đức, còn về phẩm chất thì không cần phải nói đến.
Ye kho panassāti ye kho pana tassa upaṭṭhākā vā ñātimittādayo vā etaṃ puggalaṃ sevanti.
Ye kho panassā means those who attend upon that person, whether they are supporters or relatives and friends.
Ye kho panassā (những người phục vụ người đó) nghĩa là những người hộ độ hoặc bạn bè, người thân, v.v., phục vụ người đó.
Tesaṃ tanti tesaṃ puggalānaṃ cha satthāre sevantānaṃ micchādiṭṭhikānaṃ viya, devadattaṃ sevantānaṃ kokālikādīnaṃ viya ca taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya hoti.
Tesaṃ taṃ means that attendance upon them, like that of those with wrong views who attend upon the six teachers (Tīrthikas), or like Kokālika and others who attended upon Devadatta, becomes for their harm and suffering for a long time.
Tesaṃ taṃ (sự phục vụ đó của họ) nghĩa là sự phục vụ đó của những người phục vụ người phá giới sẽ mang lại bất lợi và khổ đau lâu dài cho họ, giống như những người tà kiến phục vụ sáu vị đạo sư ngoại đạo, hoặc như Kokālika và những người khác phục vụ Devadatta.
Majjhimoti pañcavassakālato paṭṭhāya yāva navavassakālā majjhimo nāma.
Majjhimo means, from five years (of ordination) up to nine years, one is called "middle" (majjhimo).
Majjhimo (trung bình) nghĩa là người trung bình từ 5 hạ lạp cho đến 9 hạ lạp.
Theroti dasavassakālato paṭṭhāya thero nāma.
Thero means, from ten years (of ordination) onwards, one is called "elder" (thero).
Thero (trưởng lão) nghĩa là trưởng lão từ 10 hạ lạp trở lên.
Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti.
Evamāhaṃsū means they speak thus.
Evamāhaṃsū (họ nói như vậy) nghĩa là họ nói như vậy.
Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa bhaṇitena ko atthoti vuttaṃ hoti.
Kiṃ nu kho tuyhaṃ means, what good is there in what you, the foolish one, have said? This is what is meant.
Kiṃ nu kho tuyhaṃ (lời nói của ngươi có ích gì) nghĩa là lời nói của ngươi, một kẻ ngu si, có ích gì?
Tathārūpanti tathājātikaṃ tathāsabhāvaṃ ukkhepanīyakammassa kāraṇabhūtaṃ.
Tathārūpaṃ means of that nature, of that characteristic, a cause for the act of suspension (ukkhepanīya kamma).
Tathārūpaṃ (như vậy) nghĩa là lời nói có tính chất như vậy, là nguyên nhân của hành động trục xuất (ukkhepanīyakamma).
Tesaṃ taṃ hotīti tesaṃ sammāsambuddhādayo sevantānaṃ viya taṃ sevanaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti.
Tesaṃ taṃ hotī means that attendance upon them, like those who attend upon the Perfectly Enlightened Buddhas and others, becomes for their welfare and happiness for a long time.
Tesaṃ taṃ hotī (sự phục vụ đó của họ) nghĩa là sự phục vụ đó của những người phục vụ vị Tỳ-kheo có giới hạnh sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho họ, giống như những người phục vụ Đức Chánh Đẳng Giác và các vị khác.
Sammāsambuddhañhi ekaṃ nissāya yāvajjakālā muccanakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi.
Indeed, there is no measure to the number of beings who have been liberated from saṃsāra up to the present day by relying on one Perfectly Enlightened Buddha.
Thật vậy, nhờ có một Đức Chánh Đẳng Giác mà cho đến ngày nay, vô số chúng sinh đã được giải thoát.
Tathā sāriputtattheramahāmoggallānatthere avasese ca asītimahāsāvake nissāya saggaṃ gatasattānaṃ pamāṇaṃ natthi.
Likewise, there is no measure to the number of beings who have gone to heaven by relying on the Elder Sāriputta, the Elder Mahāmoggallāna, and the remaining eighty great disciples.
Tương tự như vậy, nhờ có Trưởng lão Sāriputta, Trưởng lão Mahāmoggallāna và tám mươi vị Đại Thanh văn còn lại, vô số chúng sinh đã được tái sinh vào cõi trời.
Yāvajjakālā tesaṃ diṭṭhānugatiṃ paṭipannasattānampi pamāṇaṃ natthiyeva.
Even up to the present day, there is no measure to the number of beings who have followed their example.
Cho đến ngày nay, số lượng chúng sinh noi theo gương của các vị ấy cũng vô số.
Ādheyyaṃ gacchatīti tassa mahātherassa taṃ atthanissitaṃ vacanaṃ yathā gandhakaraṇḍake kāsikavatthaṃ ādhātabbataṃ ṭhapetabbataṃ gacchati, evaṃ uttamaṅge sirasmiṃ hadaye ca ādhātabbataṃ ṭhapetabbatampi gacchati.
Ādheyyaṃ gacchatī means that beneficial word of that great elder goes to be placed and kept, like Kāsika cloth in a perfume box, just as it goes to be placed and kept on the crown of the head and in the heart.
Ādheyyaṃ gacchatī (trở thành vật chứa đựng) nghĩa là lời nói có lợi ích của vị Đại Trưởng lão đó được đặt lên đầu và trong tim, như tấm vải Kāsī được đặt trong hộp hương liệu.
Sesamettha heṭṭhā vuttānusāreneva veditabbaṃ.
The rest here should be understood according to what has been said below.
Phần còn lại ở đây cần được hiểu theo những gì đã nói ở trên.
118. Suppameyyādīsu – sukhena pametabboti suppameyyo.
In the similes of the easily measurable, etc. – easily measurable is suppameyyo.
118. Trong Suppameyya, v.v.: Dễ dàng đo lường được nên gọi là suppameyyo (dễ đo lường).
Idhāti imasmiṃ sattaloke.
Idhā means in this world of sentient beings.
Idhā (ở đây) nghĩa là trong thế giới chúng sinh này.
Uddhatoti uddhaccena samannāgato.
Uddhato means endowed with restlessness (uddhacca).
Uddhato (phóng dật) nghĩa là đầy phóng dật.
Unnaḷoti uggatanaḷo; tucchamānaṃ ukkhipitvā ṭhitoti attho.
Unnaḷo means with raised pride; it means one who stands having elevated empty conceit.
Unnaḷo (ngạo mạn) nghĩa là kiêu ngạo như cây sậy vươn cao; nghĩa là người đứng vững với lòng kiêu hãnh trống rỗng.
Capaloti pattamaṇḍanādinā cāpallena samannāgato.
Capalo means endowed with unsteadiness (cāpalla), such as adorning one's bowl.
Capalo (phù phiếm) nghĩa là đầy phù phiếm như trang trí bát, v.v.
Mukharoti mukhakharo.
Mukharo means harsh-mouthed.
Mukharo (nói năng thô lỗ) nghĩa là miệng lưỡi thô lỗ.
Vikiṇṇavācoti asaṃyatavacano.
Vikiṇṇavāco means unrestrained in speech.
Vikiṇṇavāco (lời nói tán loạn) nghĩa là lời nói không được kiểm soát.
Asamāhitoti cittekaggatārahito.
Asamāhito means devoid of one-pointedness of mind (citt'ekaggatā).
Asamāhito (không định tĩnh) nghĩa là thiếu sự tập trung của tâm.
Vibbhantacittoti bhantacitto, bhantagāvībhantamigīsappaṭibhāgo.
Vibbhantacitto means agitated in mind, like a bewildered cow, a bewildered deer, or a bewildered snake.
Vibbhantacitto (tâm hoang mang) nghĩa là tâm bị xáo động, giống như bò cái hoang mang, nai cái hoang mang, rắn hoang mang.
Pākaṭindriyoti vivaṭindriyo.
Pākaṭindriyo means with open faculties.
Pākaṭindriyo (các căn phơi bày) nghĩa là các căn không được che đậy.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘suppameyyo’ti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means such a person is called 'suppameyyo' (easily measurable).
Ayaṃ vuccatī (người này được gọi là) nghĩa là người có tính cách như vậy được gọi là ‘suppameyyo’.
Yathā hi parittassa udakassa sukhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi aguṇaṅgehi samannāgatassa sukhena pamāṇaṃ gayhati.
For just as the measure of a small amount of water is easily taken, so too, the measure of one endowed with these unwholesome characteristics is easily taken.
Thật vậy, giống như lượng nước ít ỏi dễ dàng được đo lường; tương tự như vậy, lượng của người có những phẩm chất xấu này cũng dễ dàng được đo lường.
Tenesa ‘suppameyyo’ti vutto.
Therefore, he is called 'suppameyyo'.
Vì vậy, người này được gọi là ‘suppameyyo’.
119. Dukkhena pametabboti duppameyyo.
Difficult to measure is duppameyyo.
119. Khó đo lường được nên gọi là duppameyyo (khó đo lường).
Anuddhatādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni.
Anuddhatā and others should be understood in the opposite sense of what has been said.
Các từ như Anuddhatā, v.v., cần được hiểu theo nghĩa đối lập với những gì đã nói.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo ‘duppameyyo’ti vuccati.
Ayaṃ vuccatīti: this kind of person is called ‘immeasurable’ (duppameyyo).
Ayaṃ vuccatīti (Người này được gọi là): Người như vậy được gọi là ‘duppameyyo’ (khó đo lường).
Yathā hi mahāsamuddassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati; evameva imehi guṇaṅgehi samannāgatassa dukkhena pamāṇaṃ gayhati.
Just as it is difficult to measure the great ocean, so too it is difficult to measure one endowed with these qualities.
Quả thật, cũng như thật khó để đo lường đại dương; thì cũng vậy, thật khó để đo lường người đã thành tựu những phẩm chất này.
Tādiso ‘anāgāmī nu kho, khīṇāsavo nu kho’ti vattabbataṃ gacchati, tenesa ‘duppameyyo’ti vutto.
Such a person is said to be ‘Is he an anāgāmī, or is he an arahant?’ Hence, he is called ‘duppameyyo’.
Người như vậy đạt đến trạng thái được gọi là ‘phải chăng là bậc Bất Lai (Anāgāmī), phải chăng là bậc Lậu Tận (Khīṇāsava)?’, do đó người ấy được gọi là ‘duppameyyo’ (khó đo lường).
121. Na sevitabbādīsu – na sevitabboti na upasaṅkamitabbo.
121. In phrases like "not to be associated with" ( na sevitabbādīsu): na sevitabbo means not to be approached.
121. Trong các từ na sevitabba (không nên thân cận), v.v… – Na sevitabboti (không nên thân cận): không nên đến gần.
Na bhajitabboti na allīyitabbo.
Na bhajitabbo means not to cling to.
Na bhajitabboti (không nên giao du): không nên gắn bó.
Na payirupāsitabboti na santike nisīdanavasena punappunaṃ upāsitabbo.
Na payirupāsitabbo means not to serve repeatedly by sitting near.
Na payirupāsitabboti (không nên phục vụ): không nên thường xuyên phục vụ bằng cách ngồi gần.
Hīno hoti sīlenātiādīsu upādāyupādāya hīnatā veditabbā.
In phrases like Hīno hoti sīlenāti (deficient in sīla), deficiency should be understood successively.
Trong các từ Hīno hoti sīlenāti (kém cỏi về giới), v.v… cần hiểu sự kém cỏi tùy theo từng trường hợp.
Yo hi pañca sīlāni rakkhati, so dasa sīlāni rakkhantena na sevitabbo.
Indeed, one who observes the five precepts should not be associated with by one who observes the ten precepts.
Thật vậy, người giữ năm giới không nên thân cận với người giữ mười giới.
Yo pana dasa sīlāni rakkhati, so catupārisuddhisīlaṃ rakkhantena na sevitabbo.
And one who observes the ten precepts should not be associated with by one who observes the Catu-pārisuddhi-sīla.
Còn người giữ mười giới không nên thân cận với người giữ Tứ Thanh Tịnh Giới (Catupārisuddhisīla).
Aññatra anuddayā aññatra anukampāti ṭhapetvā anuddayañca anukampañca.
Aññatra anuddayā aññatra anukampā means except for compassion and sympathy.
Aññatra anuddayā aññatra anukampāti (ngoại trừ lòng từ bi và lòng trắc ẩn): ngoại trừ lòng từ bi và lòng trắc ẩn.
Attano atthāya eva hi evarūpo puggalo na sevitabbo.
Indeed, such a person should not be associated with for one’s own benefit.
Thật vậy, vì lợi ích của chính mình, người như vậy không nên được thân cận.
Anuddayānukampāvasena pana taṃ upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
However, it is proper to approach him out of compassion and sympathy.
Tuy nhiên, vì lòng từ bi và trắc ẩn, thì việc đến gần vị ấy là phù hợp.
122. Sadiso hotīti samāno hoti.
122. Sadiso hotīti means he is equal.
122. Sadiso hotīti (là giống nhau): là tương đồng.
Sīlasāmaññagatānaṃ satanti sīlena samānabhāvaṃ gatānaṃ santānaṃ.
Sīlasāmaññagatānaṃ satanti means of beings who have attained equality in sīla.
Sīlasāmaññagatānaṃ satanti (những người đã đạt đến sự bình đẳng về giới): những người đã đạt đến sự tương đồng về giới.
Sīlakathā ca no bhavissatīti evaṃ samānasīlānaṃ amhākaṃ sīlameva ārabbha kathā bhavissati.
Sīlakathā ca no bhavissatīti means "And there will be talk about sīla for us who are equal in sīla".
Sīlakathā ca no bhavissatīti (và câu chuyện về giới sẽ xảy ra cho chúng ta): câu chuyện về giới sẽ xảy ra cho chúng ta, những người có giới tương đồng.
Sā ca no phāsu bhavissatīti sā ca sīlakathā amhākaṃ phāsuvihāro sukhavihāro bhavissati.
Sā ca no phāsu bhavissatīti means that talk about sīla will be a comfortable dwelling, a pleasant dwelling, for us.
Sā ca no phāsu bhavissatīti (và điều đó sẽ mang lại sự thoải mái cho chúng ta): câu chuyện về giới đó sẽ là sự an lạc, sự thoải mái cho chúng ta.
Sā ca no pavattinī bhavissatīti sā ca amhākaṃ kathā divasampi kathentānaṃ pavattinī bhavissati, na paṭihaññissati.
Sā ca no pavattinī bhavissatīti means that talk of ours will continue even if we speak for a day; it will not be interrupted.
Sā ca no pavattinī bhavissatīti (và điều đó sẽ tiếp diễn cho chúng ta): câu chuyện đó của chúng ta sẽ tiếp diễn ngay cả khi nói chuyện suốt ngày, không bị gián đoạn.
Dvīsu hi sīlavantesu ekena sīlassa vaṇṇe kathite itaro anumodati; tena tesaṃ kathā phāsu ceva hoti, pavattinī ca.
Indeed, when one of two virtuous persons praises sīla, the other rejoices; thus, their talk is both comfortable and continuous.
Thật vậy, khi một trong hai người có giới đức ca ngợi giới đức, người kia hoan hỷ; do đó câu chuyện của họ vừa thoải mái vừa liên tục.
Ekasmiṃ pana dussīle sati dussīlassa sīlakathā dukkathāti neva sīlakathā hoti, na phāsu hoti, na pavattinī.
However, if there is one immoral person, talk about sīla is bad talk for that immoral person, and thus there is no talk about sīla, it is not comfortable, and it is not continuous.
Nhưng khi có một người ác giới, câu chuyện về giới của người ác giới là một câu chuyện tồi tệ, do đó không có câu chuyện về giới, không thoải mái, và không liên tục.
Samādhipaññākathāsupi eseva nayo.
The same method should be understood with regard to talk about samādhi and paññā.
Trong các câu chuyện về định và tuệ cũng vậy, cùng một phương pháp.
Dve hi samādhilābhino samādhikathaṃ, sappaññā ca paññākathaṃ kathentā, rattiṃ vā divasaṃ vā atikkantampi na jānanti.
Indeed, two persons who have attained samādhi, speaking of samādhi, and those who have wisdom, speaking of wisdom, do not even notice that the night or day has passed.
Thật vậy, hai người đạt được định khi nói chuyện về định, và hai người có tuệ khi nói chuyện về tuệ, không biết rằng đêm hay ngày đã trôi qua.
123. Sakkatvā garuṃ katvāti sakkārañceva garukārañca karitvā.
123. Sakkatvā garuṃ katvāti means showing respect and reverence.
123. Sakkatvā garuṃ katvāti (tôn trọng và kính trọng): thực hiện sự tôn trọng và kính trọng.
Adhiko hotīti atireko hoti.
Adhiko hotīti means he is superior.
Adhiko hotīti (là vượt trội): là hơn mức bình thường.
Sīlakkhandhanti sīlarāsiṃ.
Sīlakkhandhanti means the mass of sīla.
Sīlakkhandhanti (khối giới): khối giới.
Paripūressāmīti taṃ atirekasīlaṃ puggalaṃ nissāya attano aparipūraṃ sīlarāsiṃ paripūraṃ karissāmi.
Paripūressāmīti means "Relying on that person who has superior sīla, I will complete my own incomplete mass of sīla."
Paripūressāmīti (tôi sẽ hoàn thành): tôi sẽ hoàn thành khối giới chưa trọn vẹn của mình nhờ vào người có giới đức vượt trội đó.
Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti ettha sīlassa asappāye anupakāradhamme vajjetvā sappāye upakāradhamme sevanto tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sīlakkhandhaṃ paññāya anuggaṇhāti nāma.
Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti: Here, by avoiding unsuitable and unhelpful qualities for sīla, and by cultivating suitable and helpful qualities, one is said to uphold the mass of sīla with wisdom in each respective instance.
Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti (tôi sẽ hỗ trợ bằng tuệ ở từng nơi đó): ở đây, người tránh những pháp không phù hợp, không hữu ích cho giới, và thực hành những pháp phù hợp, hữu ích, thì được gọi là hỗ trợ khối giới bằng tuệ ở từng nơi đó.
Samādhipaññākkhandhesupi eseva nayo.
The same method applies to the masses of samādhi and paññā.
Trong các khối định và tuệ cũng vậy, cùng một phương pháp.
124. Jigucchitabbādīsu – jigucchitabboti gūthaṃ viya jigucchitabbo.
124. In phrases like "to be despised" ( jigucchitabbādīsu): jigucchitabbo means to be despised like excrement.
124. Trong các từ jigucchitabba (đáng ghê tởm), v.v… – Jigucchitabboti (đáng ghê tởm): đáng ghê tởm như phân.
Atha kho nanti atha kho assa.
Atha kho nanti means "but then, for him".
Atha kho nanti (nhưng không phải vậy): nhưng của người ấy.
Kittisaddoti kathāsaddo.
Kittisaddoti means "the sound of reputation."
Kittisaddoti (tiếng tăm): tiếng nói.
Evamevanti ettha gūthakūpo viya dussīlyaṃ daṭṭhabbaṃ.
Evamevanti: Here, immorality should be seen as a cesspit.
Evamevanti (cũng vậy): ở đây, sự ác giới cần được xem như hố phân.
Gūthakūpe patitvā ṭhito dhamanīahi viya dussīlapuggalo.
An immoral person is like a poisonous snake that has fallen into a cesspit and remains there.
Người ác giới được xem như con rắn độc rơi vào hố phân và ở đó.
Guthakūpato uddhariyamānena tena ahinā purisassa sarīraṃ āruḷhenāpi adaṭṭhabhāvo viya dussīlaṃ sevamānassāpi tassa kiriyāya kāraṇabhāvo sarīraṃ gūthena makkhetvā ahino gatakālo viya dussīlaṃ sevamānassa pāpakittisaddassa abbhuggamanakālo veditabbo.
Just as the snake, even if lifted out of the cesspit and coiled around a man’s body, does not bite, so too one who associates with an immoral person does not engage in that person’s immoral actions. And just as a man’s body is smeared with excrement when he is bitten by a snake, so too the arising of evil reputation for one who associates with an immoral person should be understood.
Cũng như con rắn độc được kéo ra khỏi hố phân, dù đã bò lên người, nhưng không cắn; thì người thân cận với người ác giới cũng không làm điều ác. Và như khi thân thể bị bôi đầy phân, con rắn độc đã đi rồi; thì thời điểm tiếng xấu lan truyền của người thân cận với người ác giới cũng cần được hiểu như vậy.
125. Tindukālātanti tindukarukkhaalātaṃ.
125. Tindukālātanti means a Tinduka wood brand.
125. Tindukālātanti (củi cây thị): củi cây thị.
Bhiyyoso mattāya cicciṭāyatīti tañhi jhāyamānaṃ pakatiyāpi papaṭikāyo muñcantaṃ cicciṭāyati ciṭiciṭāti saddaṃ karoti.
Bhiyyoso mattāya cicciṭāyatīti: When it burns, it naturally crackles and makes a "cicciṭāyati" sound, emitting sparks.
Bhiyyoso mattāya cicciṭāyatīti (nó kêu xì xì nhiều hơn): khi cháy, nó tự nhiên kêu xì xì, phát ra tiếng ciṭiciṭā, và bắn ra những mảnh than nhỏ.
Ghaṭṭitaṃ pana adhimattaṃ karotīti attho.
But when struck, it makes an excessive sound; this is the meaning.
Nghĩa là, khi bị chạm vào, nó kêu to hơn rất nhiều.
Evamevanti evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati.
Evamevanti: In the same way, an angry person, by his very nature, acts with agitation and fierceness.
Evamevanti (cũng vậy): cũng vậy, người nóng giận, theo bản chất của mình, thường kiêu căng và hung hăng.
Appamattakaṃ pana vacanaṃ vuttakāle ‘mādisaṃ nāma evaṃ vadatī’ti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati.
However, when even a small word is spoken, he becomes even more agitated and fierce, thinking, "How can one speak to someone like me in such a way?"
Nhưng khi nghe một lời nói nhỏ nhặt, người ấy trở nên kiêu căng và hung hăng hơn nữa, nghĩ rằng ‘người như ta mà lại bị nói như vậy sao?’.
Gūthakūpoti gūthapuṇṇakūpo, gūtharāsiyeva vā.
Gūthakūpoti means a pit full of excrement, or simply a heap of excrement.
Gūthakūpoti (hố phân): hố đầy phân, hoặc chỉ là một đống phân.
Opammasaṃsandanaṃ panettha purimanayeneva veditabbaṃ.
The comparison here should be understood in the same way as before.
Sự so sánh ví dụ ở đây cần được hiểu theo cách tương tự như trước.
Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti yasmā kodhano atiseviyamānopi atiupasaṅkamiyamānopi kujjhatiyeva, ‘kiṃ iminā’ti paṭikkamantopi kujjhatiyeva, tasmā palālaggi viya ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo.
Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti: Because an angry person gets angry even if he is overly associated with or overly approached, and he also gets angry if one steps back, thinking, "What's the use of this one?", therefore he should be ignored like a straw fire, not associated with.
Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo, na sevitabboti (do đó, người như vậy nên bị bỏ qua, không nên thân cận): bởi vì người nóng giận, dù được thân cận hay tiếp cận quá mức, vẫn sẽ nổi giận; dù tránh xa, vẫn sẽ nổi giận, nghĩ rằng ‘người này có ích gì?’; do đó, người ấy nên bị bỏ qua như đống lửa rơm, không nên thân cận.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Ý nghĩa là gì?
Yo hi palālaggiṃ atiupasaṅkamitvā tappati, tassa sarīraṃ jhāyati.
Indeed, whoever approaches a straw fire too closely to warm himself, his body burns.
Thật vậy, người nào đến quá gần đống lửa rơm để sưởi ấm, thân thể người ấy sẽ bị cháy.
Yo atipaṭikkamitvā tappati, tassa sītaṃ na vūpasammati.
Whoever steps back too far to warm himself, his coldness does not subside.
Người nào lùi quá xa để sưởi ấm, cái lạnh của người ấy sẽ không tan biến.
Anupasaṅkamitvā apaṭikkamitvā pana majjhattabhāvena tappentassa sītaṃ vūpasammati, kāyopi na ḍayhati.
However, for one who warms himself with a neutral attitude, neither approaching too closely nor retreating too far, his coldness subsides, and his body does not burn.
Còn người sưởi ấm ở khoảng cách vừa phải, không đến quá gần cũng không lùi quá xa, thì cái lạnh sẽ tan biến, và thân thể cũng không bị cháy.
Tasmā palālaggi viya kodhano puggalo majjhattabhāvena ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo, na bhajitabbo, na payirupāsitabbo.
Therefore, an angry person, like a straw fire, should be ignored with a neutral attitude; he should not be associated with, not cultivated, and not served.
Do đó, người nóng giận nên bị bỏ qua ở khoảng cách vừa phải như đống lửa rơm, không nên thân cận, không nên giao du, không nên phục vụ.
127. Sīlesu paripūrakārītiādīsu – sīlesu paripūrakārinoti ete ariyasāvakā yāni tāni maggabrahmacariyassa ādibhūtāni, ādibrahmacariyakāni, pārājikasaṅkhātāni cattāri mahāsīlasikkhāpadāni, tesaṃ avītikkamanato yāni khuddānukhuddakāni āpajjanti, tehi ca vuṭṭhānato sīlesu yaṃ kattabbaṃ, taṃ paripūraṃ samattaṃ karontīti ‘sīlesu paripūrakārino’ti vuccanti.
127. In phrases like "one who fully fulfills in precepts" ( sīlesu paripūrakārītiādīsu): Sīlesu paripūrakārinoti means that these noble disciples are called ‘those who fully fulfill in sīla’ because they do not transgress the four great sīla precepts, which are the beginning of the path of pure conduct (brahmacariya) and are considered initial pure conduct (ādi-brahmacariya) or pārājikā, and by rising from minor and lesser offenses (khuddānukhuddakāni) into which they fall, they complete whatever needs to be done in sīla.
127. Trong các từ sīlesu paripūrakārīti (người hoàn thành đầy đủ giới hạnh), v.v… – Sīlesu paripūrakārinoti (những người hoàn thành đầy đủ giới hạnh): những Thánh đệ tử này được gọi là ‘sīlesu paripūrakārino’ (những người hoàn thành đầy đủ giới hạnh) vì họ không vi phạm bốn giới đại trọng (Pārājika) là khởi đầu của Phạm hạnh đạo (Maggabrahmacariya), là khởi đầu của Phạm hạnh; và vì họ thoát khỏi những giới nhỏ và phụ (khuddānukhuddakāni) mà họ có thể vi phạm, do đó họ hoàn thành đầy đủ những gì cần làm về giới.
Samādhipāribandhakānaṃ pana kāmarāgabyāpādānaṃ, paññāpāribandhakassa ca saccapaṭicchādakassa mohassa asamūhatattā, samādhiṃ paññañca bhāventāpi samādhipaññāsu yaṃ kattabbaṃ taṃ mattaso pamāṇena padesamattameva karontīti samādhismiṃ paññāya ca mattaso kārinoti vuccanti.
However, since lust (kāmarāga) and ill-will (byāpāda), which hinder concentration (samādhi), and delusion (moha), which obscures the truth (sacca), are not completely eradicated, even though they cultivate concentration and wisdom, they only do what needs to be done in concentration and wisdom to a limited extent, or partially. Thus, they are called samādhismiṃ paññāya ca mattaso kārinoti (those who perform to a limited extent in concentration and wisdom).
Tuy nhiên, vì ái dục (kāmarāga) và sân hận (byāpāda) là những chướng ngại cho định, và si mê (moha) che lấp chân lý là chướng ngại cho tuệ, chưa được nhổ tận gốc, nên dù họ tu tập định và tuệ, họ chỉ thực hành những gì cần làm về định và tuệ ở mức độ vừa phải, một phần nhỏ; do đó họ được gọi là samādhismiṃ paññāya ca mattaso kārinoti (những người thực hành định và tuệ ở mức độ vừa phải).
Iminā upāyena itaresupi dvīsu nayesu attho veditabbo.
In this way, the meaning should be understood in the other two methods as well.
Theo phương pháp này, ý nghĩa cũng cần được hiểu trong hai phương pháp còn lại.
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ mattaso kārī, paññāya mattaso kārī.
“Here, bhikkhus, a bhikkhu is one who fully fulfills in precepts, but performs to a limited extent in concentration and wisdom.
“Này các Tỳ-khưu, ở đây, một Tỳ-khưu hoàn thành đầy đủ giới hạnh, thực hành định ở mức độ vừa phải, thực hành tuệ ở mức độ vừa phải.
So yāni tāni khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni tāni āpajjatipi, vuṭṭhātipi.
He commits minor and lesser offenses, and he also rises from them.
Vị ấy có thể vi phạm những giới nhỏ và phụ, và cũng có thể thoát khỏi chúng.
Taṃ kissa hetu?
Why is that?
Vì lý do gì?
Na hi mettha, bhikkhave, abhabbatā vuttā.
Because, bhikkhus, no inability is stated here.”
Này các Tỳ-khưu, ở đây, không nói rằng vị ấy không có khả năng.”
Yāni ca kho tāni sikkhāpadāni ādibrahmacariyakāni brahmacariyasāruppāni, tattha dhuvasīlo ca hoti, ṭhitasīlo ca, samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
And those training rules that are foundational to the holy life and suitable for the holy life—in them he is firm in virtue and steadfast in virtue; he undertakes and trains in the training rules.
Và những giới luật ấy, là khởi đầu của Phạm hạnh, phù hợp với Phạm hạnh, thì ở đó, vị ấy có giới đức vững chắc, có giới đức kiên cố, thọ trì và tu học các giới luật.
So tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti, avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo.
With the destruction of the three fetters, he is a stream-enterer, not subject to falling into lower realms, assured, destined for awakening.
Vị ấy, do đoạn trừ ba kiết sử, trở thành bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), không còn rơi vào khổ cảnh, chắc chắn sẽ đạt giác ngộ hoàn toàn.
Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu…pe… so tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā, rāgadosamohānaṃ tanuttā, sakadāgāmī hoti; sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti.
Here, bhikkhus, a bhikkhu fulfills completely in virtue...pe... with the destruction of the three fetters, with the attenuation of lust, hatred, and delusion, he is a once-returner; having come to this world just one more time, he makes an end of suffering.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu trong giới luật…pe… vị ấy, do đoạn trừ ba kiết sử, do tham, sân, si giảm thiểu, trở thành bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī); chỉ một lần nữa đến thế giới này rồi chấm dứt khổ đau.
Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī hoti, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya mattaso kārī.
Here, bhikkhus, a bhikkhu fulfills completely in virtue, fulfills completely in concentration, and fulfills in measure in wisdom.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành đầy đủ trong giới luật, thực hành đầy đủ trong định, thực hành vừa phải trong tuệ.
So yāni tāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu.
He* those minor and secondary training rules...pe... he undertakes and trains in the training rules.
Vị ấy, những gì…pe… tu học các giới luật.
So pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ…pe… anāvattidhammo tasmā lokā.
With the destruction of the five lower fetters...pe... he is one not liable to return from that world.
Vị ấy, do đoạn trừ năm hạ phần kiết sử…pe… là bậc không còn trở lại từ thế giới ấy.
Idha pana, bhikkhave, bhikkhu sīlesu paripūrakārī, samādhismiṃ paripūrakārī, paññāya paripūrakārī.
Here, bhikkhus, a bhikkhu fulfills completely in virtue, fulfills completely in concentration, and fulfills completely in wisdom.
Ở đây, này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu thực hành đầy đủ trong giới luật, thực hành đầy đủ trong định, thực hành đầy đủ trong tuệ.
So yāni tāni khuddānukhuddakāni…pe… sikkhati sikkhāpadesu.
He observes those minor and secondary training rules...pe... he undertakes and trains in the training rules.
Vị ấy, những giới nhỏ nhặt…pe… tu học các giới luật.
So āsavānaṃ khayā…pe… upasampajja viharatī’’ti (a. ni. 3.87).
With the destruction of the taints...pe... he abides having realized it.”
Vị ấy, do đoạn trừ các lậu hoặc…pe… an trú (trong giải thoát)’’ (A. III, 87).
130. Satthāraniddese – pariññaṃ paññapetīti pahānaṃ samatikkamaṃ paññapeti.
In the explanation of the teachers: pariññaṃ paññapetī means he declares abandonment, he declares transcendence.
130. Trong phần giải thích về các Bậc Đạo Sư – pariññaṃ paññapetī có nghĩa là tuyên bố sự đoạn trừ, sự vượt qua.
Tatrāti tesu tīsu janesu.
Tatrā means among those three persons.
Tatrā có nghĩa là trong ba hạng người ấy.
Tena daṭṭhabboti tena paññāpanena so satthā rūpāvacarasamāpattiyā lābhīti daṭṭhabboti attho.
Tena daṭṭhabbo means that by that declaration, that teacher is to be regarded as rūpāvacarasamāpattiyā lābhī, one who has attained a rūpāvacara absorption.
Tena daṭṭhabbo có nghĩa là nhờ sự tuyên bố ấy, vị Đạo Sư ấy phải được xem là người thành tựu các thiền chứng sắc giới (rūpāvacarasamāpattiyā lābhī).
Dutiyavārepi eseva nayo.
The same method applies to the second instance.
Trong lần thứ hai cũng theo cách này.
Sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabboti tena titthiyehi asādhāraṇena paññāpanena ayaṃ tatiyo satthā sabbaññubuddho daṭṭhabbo.
Sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabbo means that by that declaration, which is not common to sectarians, this third teacher is to be regarded as the Perfectly Self-Awakened One, the Omniscient Buddha.
Sammāsambuddho satthā tena daṭṭhabbo có nghĩa là nhờ sự tuyên bố không giống với các ngoại đạo ấy, vị Đạo Sư thứ ba này phải được xem là Bậc Chánh Đẳng Giác (Sabbannubuddha).
Titthiyā hi kāmānaṃ pariññaṃ paññapentā rūpabhavaṃ vakkhanti.
For sectarians, when declaring the comprehension of sensual pleasures, they will speak of the rūpa-existence.
Thật vậy, khi các ngoại đạo tuyên bố sự liễu tri dục lạc, họ sẽ nói về cõi sắc giới.
Rūpānaṃ pariññaṃ paññapentā arūpabhavaṃ vakkhanti.
When declaring the comprehension of rūpa, they will speak of the arūpa-existence.
Khi tuyên bố sự liễu tri sắc, họ sẽ nói về cõi vô sắc.
Vedanānaṃ pariññaṃ paññapentā asaññabhavaṃ vakkhanti.
When declaring the comprehension of feelings, they will speak of the non-percipient existence (asaññabhava).
Khi tuyên bố sự liễu tri thọ, họ sẽ nói về cõi vô tưởng.
Sammā paññapentā ‘evaṃ paññapeyyuṃ’, no ca sammā paññapetuṃ sakkonti.
If they were to declare correctly, they would declare thus, but they are not able to declare correctly.
Nếu tuyên bố đúng đắn, họ sẽ tuyên bố như vậy, nhưng họ không thể tuyên bố đúng đắn.
Sammāsambuddho pana kāmānaṃ pariññaṃ pahānaṃ anāgāmimaggena paññapeti.
But the Perfectly Self-Awakened One declares the comprehension and abandonment of sensual pleasures by the Anāgāmi path.
Nhưng Đức Chánh Đẳng Giác tuyên bố sự liễu tri dục lạc, tức là sự đoạn trừ, bằng đạo quả Bất Lai (Anāgāmimagga).
Rūpavedanānaṃ pariññaṃ pahānaṃ arahattamaggena paññapeti.
He declares the comprehension and abandonment of rūpa and feelings by the Arahantship path.
Ngài tuyên bố sự liễu tri sắc và thọ, tức là sự đoạn trừ, bằng đạo quả A-la-hán (Arahattamagga).
Ime tayo satthāroti ime dve janā bāhirakā, eko sammāsambuddhoti – imasmiṃ loke tayo satthāro nāma.
Ime tayo satthāro means these two persons are external, and one is the Perfectly Self-Awakened One—thus there are three teachers in this world.
Ime tayo satthāro có nghĩa là hai người này là ngoại đạo, một người là Đức Chánh Đẳng Giác – trong thế gian này có ba vị Đạo Sư.
145. Sāvajjena bahulanti yassa sāvajjameva kāyakammaṃ bahu hoti, appaṃ anavajjaṃ; so sāvajjena bahulaṃ kāyakammena samannāgato, appaṃ anavajjenāti vuccati.
145. Sāvajjena bahulaṃ means that person whose blamable bodily action is abundant and whose blameless action is slight, is said to be endowed with abundant blamable bodily action and slight blameless action.
145. Sāvajjena bahulaṃ có nghĩa là người mà hành động thân có lỗi nhiều, hành động không lỗi ít; người ấy được gọi là người có hành động thân chủ yếu là có lỗi, ít là không lỗi.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Trong các trường hợp khác cũng theo cách này.
Ko pana evarūpo hotīti?
Who then is this kind of person?
Vậy người như vậy là ai?
Yo gāmadhammatāya vā nigamadhammatāya vā kadāci karahaci uposathaṃ samādiyati, sīlāni pūreti.
He is one who, occasionally and from time to time, due to the custom of the village or the custom of the town, undertakes the Uposatha and fulfills the precepts.
Là người đôi khi, thỉnh thoảng, do thói quen của làng xã hay thị trấn, thọ trì giới Uposatha, hoàn thành các giới luật.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpo puggalo tīhi dvārehi āyūhanakammesu sāvajjasseva bahulatāya anavajjassa appatāya vajjabahuloti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means this kind of person is called vajjabahulo (abundantly faulty) because among his actions performed through the three doors, the blamable is abundant and the blameless is slight.
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là người như vậy được gọi là chủ yếu có lỗi (vajjabahulo), vì trong các hành động tạo tác qua ba cửa, hành động có lỗi là chủ yếu, hành động không lỗi là ít.
Yathā hi ekasmiṃ padese dubbaṇṇāni duggandhāni pupphāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ atimuttakavassikapāṭalāni patitāni bhaveyyuṃ.
Just as in a certain place, unsightly and foul-smelling flowers might be heaped up, and on top of them here and there, jasmines, seasonal lotuses, and pāṭalī flowers might have fallen.
Ví như, ở một nơi có những bông hoa xấu màu, hôi thối chất thành đống, và trên đó đây đó có những bông hoa atimuttaka, vassika, pāṭalā rơi xuống.
Evarūpo ayaṃ puggalo veditabbo.
This kind of person should be understood as such.
Người này phải được hiểu là người như vậy.
Yathā pana ekasmiṃ padese atimuttakavassikapāṭalāni rāsikatānassu, tesaṃ upari tahaṃ tahaṃ dubbaṇṇaduggandhāni badarapupphādīni patitāni bhaveyyuṃ.
But just as in a certain place, jasmines, seasonal lotuses, and pāṭalī flowers might be heaped up, and on top of them here and there, unsightly and foul-smelling jujube flowers, etc., might have fallen.
Ví như, ở một nơi có những bông hoa atimuttaka, vassika, pāṭalā chất thành đống, và trên đó đây đó có những bông hoa xấu màu, hôi thối như hoa táo gai, v.v. rơi xuống.
Evarūpo tatiyo puggalo veditabbo.
The third kind of person should be understood as such.
Người thứ ba phải được hiểu là người như vậy.
Catuttho pana tīhipi dvārehi āyūhanakammassa niddosattā, catumadhurabharitasuvaṇṇapāti viya daṭṭhabbo.
The fourth, however, should be regarded as a golden bowl filled with the four kinds of sweet things, due to the flawlessness of his actions through all three doors.
Người thứ tư, do hành động tạo tác qua cả ba cửa đều không có lỗi, phải được xem như một bát vàng đầy bốn thứ mật ngọt.
Tesu paṭhamo andhabālaputhujjano.
Among these, the first is a blind, foolish ordinary person (puthujjana).
Trong số đó, người thứ nhất là phàm phu ngu si mù quáng.
Dutiyo antarantarā kusalassa kārako lokiyaputhujjano.
The second is an ordinary mundane person who performs wholesome deeds occasionally.
Người thứ hai là phàm phu thế gian, đôi khi làm điều thiện.
Tatiyo sotāpanno sakadāgāmianāgāminopi eteneva saṅgahitā.
The third is a stream-enterer, and once-returners and non-returners are also included in this.
Người thứ ba là bậc Nhập Lưu (Sotāpanna); các bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī) và Bất Lai (Anāgāmī) cũng được bao gồm trong hạng này.
Catuttho khīṇāsavo.
The fourth is one whose taints are destroyed (khīṇāsava).
Người thứ tư là bậc A-la-hán (Khīṇāsava).
So hi ekantena anavajjoyeva.
Indeed, he is entirely blameless.
Thật vậy, vị ấy hoàn toàn không có lỗi.
Ayaṃ aṅguttaraṭṭhakathāyo.
This is from the Aṅguttara Commentary.
Đây là cách giải thích trong Chú giải Tăng Chi Bộ (Aṅguttaraṭṭhakathā).
148. Ugghaṭitaññūādīsu – ugghaṭitaññūti ettha ugghaṭitaṃ nāma ñāṇugghāṭanaṃ, ñāṇe ugghaṭitamatteyeva jānātīti attho.
148. In ugghaṭitaññūādīsu (the quick-witted, etc.): ugghaṭitaññū (quick-witted)—here, ugghaṭitaṃ means the opening of knowledge; it means one understands as soon as knowledge is opened.
148. Trong các loại người Ugghaṭitaññū, v.v. – ugghaṭitaṃ ở đây có nghĩa là sự khai mở trí tuệ, tức là chỉ cần trí tuệ được khai mở một chút là đã hiểu.
Saha udāhaṭavelāyāti udāhāre udāhaṭamatteyeva.
Saha udāhaṭavelāyā means as soon as the statement is uttered.
Saha udāhaṭavelāyā có nghĩa là ngay khi lời thuyết giảng được nói ra.
Dhammābhisamayoti catusaccadhammassa ñāṇena saddhiṃ abhisamayo.
Dhammābhisamayo means the full comprehension of the four Noble Truths with knowledge.
Dhammābhisamayo có nghĩa là sự chứng ngộ Pháp Tứ Diệu Đế bằng trí tuệ.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ ‘cattāro satipaṭṭhānā’tiādinā nayena saṃkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati.
Ayaṃ vuccatī means this kind of person, who is capable of directing his knowledge according to the teaching, as expressed in brief by a matrix like 'the four foundations of mindfulness,' and attaining Arahantship, is called quick-witted (ugghaṭitaññū).
Ayaṃ vuccatī có nghĩa là người có khả năng gửi trí tuệ theo lời thuyết giảng và đạt được A-la-hán quả khi giáo lý được trình bày tóm tắt theo cách “bốn niệm xứ”, v.v. được gọi là Ugghaṭitaññū.
152. Yuttapaṭibhānādīsu – paṭibhānaṃ vuccati ñāṇampi, ñāṇassa upaṭṭhitavacanampi.
Regarding yuttapaṭibhāna and so forth: Paṭibhāna is also called knowledge, and it is also called the words that arise immediately from knowledge.
152. Trong các từ yuttapaṭibhāna v.v... – paṭibhāna (biện tài) được gọi là trí tuệ, cũng được gọi là lời nói hiện khởi từ trí tuệ.
Taṃ idha adhippetaṃ.
This (latter meaning) is intended here.
Ở đây, ý muốn nói đến trường hợp sau.
Atthayuttaṃ kāraṇayuttañca paṭibhānamassāti yuttappaṭibhāno.
He has an insight that is connected with the meaning and connected with the reason, thus he is called yuttappaṭibhāno.
Người có biện tài hợp với nghĩa và hợp với lý do được gọi là yuttappaṭibhāno.
Pucchitānantarameva sīghaṃ byākātuṃ asamatthatāya no muttaṃ paṭibhānamassāti no muttappaṭibhāno.
Due to his inability to answer quickly immediately after being asked, his insight is not free, thus he is called no muttappaṭibhāno.
Người có biện tài không nhanh nhạy vì không có khả năng giải đáp nhanh chóng ngay sau khi được hỏi được gọi là no muttappaṭibhāno.
Iminā nayena sesā veditabbā.
In this way, the others should be understood.
Nên hiểu những trường hợp còn lại theo phương pháp này.
Ettha pana paṭhamo – kiñci kālaṃ vīmaṃsitvā yuttameva pekkhati, tipiṭakacūḷanāgatthero viya.
Among these, the first one, after reflecting for some time, perceives only what is appropriate, like Elder Tipiṭaka Cūḷanāga.
Ở đây, người thứ nhất – sau khi suy xét một thời gian, chỉ thấy điều hợp lý, giống như trưởng lão Cūḷanāga, bậc Tam Tạng.
So kira pañhaṃ puṭṭho pariggahetvā yuttapayuttakāraṇameva katheti.
When asked a question, he grasps it with wisdom and then answers only what is appropriate and relevant.
Tương truyền, khi được hỏi một vấn đề, ngài nắm bắt vấn đề và chỉ nói ra những lý do hợp lý và thích đáng.
156. Dhammakathikesu – appañca bhāsatīti sampattaparisāya thokameva katheti.
Regarding Dhamma speakers: "He speaks little" means he speaks only a little Dhamma to the assembled audience.
156. Trong các hạng pháp sư – nói ít có nghĩa là chỉ nói một chút cho hội chúng đã đến.
Asahitañcāti kathento ca pana na atthayuttaṃ kāraṇayuttaṃ katheti.
"And not appropriately" means that what he speaks is not connected with the meaning or connected with the reason.
Và không mạch lạc có nghĩa là khi nói, không nói điều hợp với nghĩa, hợp với lý do.
Parisā cassa na kusalā hotīti sotuṃ nisinnaparisā cassa yuttāyuttaṃ kāraṇākāraṇaṃ siliṭṭhāsiliṭṭhaṃ na jānātīti attho.
"And his audience is not skilled" means that the audience seated to listen does not know what is appropriate or inappropriate, what is a reason or not a reason, what is fluent or not fluent.
Và hội chúng của vị ấy không thiện xảo có nghĩa là hội chúng ngồi nghe pháp của vị ấy không biết điều gì là thích hợp hay không thích hợp, điều gì là nguyên nhân hay không phải là nguyên nhân, điều gì là trôi chảy hay không trôi chảy.
Evarūpoti ayaṃ evaṃjātiko bāladhammakathiko.
"Such a person" means this type of foolish Dhamma speaker.
Người như vậy là vị pháp sư kém cỏi thuộc loại này.
Evaṃjātikāya bālaparisāya dhammakathikotveva nāmaṃ labhati.
He receives the name "Dhamma speaker" only from such a foolish audience.
Trong một hội chúng kém cỏi thuộc loại như vậy, vị ấy chỉ nhận được danh xưng là pháp sư mà thôi.
Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.
In this manner, the meaning should be understood in all cases.
Theo phương pháp này, ý nghĩa cần được hiểu ở mọi nơi.
Ettha ca dveyeva janā sabhāvadhammakathikā, itare pana dhammakathikānaṃ antare paviṭṭhattā evaṃ vuttā.
Here, only two people are true Dhamma speakers; the others are mentioned as such because they are included among Dhamma speakers.
Và ở đây, chỉ có hai hạng người là pháp sư thực thụ, còn những người khác được gọi như vậy là do đã được kể vào trong số các pháp sư.
157. Valāhakūpamesu valāhakāti meghā.
Regarding the cloud comparisons: Valāhakā are clouds.
157. Trong các ví dụ về mây, valāhakā là mây.
Gajjitāti thanitā.
Gajjitā means thundering.
Gajjitā là sấm vang.
Tattha gajjitvā no vassanabhāvo nāma pāpako.
Among these, the state of thundering without raining is indeed bad.
Trong đó, việc chỉ sấm vang mà không mưa là điều xấu.
Manussā hi yathā devo gajjati ‘suvuṭṭhikā bhavissatī’ti bījāni nīharitvā vapanti.
For people, when the god (rain-cloud) thunders, thinking 'there will be good rain,' they take out seeds and sow them.
Vì khi trời sấm vang, con người nghĩ rằng ‘sẽ có mưa thuận gió hòa’ rồi đem hạt giống ra gieo trồng.
Atha deve avassante khette bījāni khetteyeva nassanti, gehe bījāni geheyeva nassantīti dubbhikkhaṃ hoti.
Then, if the god does not rain, the seeds in the field perish in the field itself, and the seeds at home perish at home itself, thus there is famine.
Sau đó, khi trời không mưa, hạt giống ngoài đồng thì hư hoại ngay tại đồng, hạt giống trong nhà thì hư hoại ngay tại nhà, do đó xảy ra nạn đói.
No gajjitvā vassanabhāvopi pāpakova.
The state of raining without thundering is also bad.
Việc mưa mà không sấm vang cũng là điều xấu.
Manussā hi ‘imasmiṃ kāle dubbuṭṭhikā bhavissatī’ti ninnaṭṭhānesuyeva vappaṃ karonti.
For people, thinking 'there will be a drought at this time,' they sow only in low-lying areas.
Vì con người nghĩ rằng ‘thời điểm này sẽ ít mưa’ nên chỉ gieo trồng ở những nơi trũng thấp.
Atha devo vassitvā sabbabījāni mahāsamuddaṃ pāpeti, dubbhikkhameva hoti.
Then the god rains and sweeps all the seeds into the great ocean, and there is still famine.
Sau đó, trời mưa và cuốn trôi tất cả hạt giống ra biển lớn, nạn đói liền xảy ra.
Gajjitvā vassanabhāvo pana bhaddako.
But the state of thundering and raining is good.
Còn việc vừa sấm vang vừa mưa là điều tốt.
Tadā hi subhikkhaṃ hoti.
At that time, there is abundance.
Vì khi đó, mùa màng bội thu.
No gajjitvā no vassanabhāvo ekantapāpakova.
The state of neither thundering nor raining is absolutely bad.
Việc không sấm vang cũng không mưa thì hoàn toàn là điều xấu.
Kattā hoti no bhāsitāti ‘ganthadhuraṃ vā pūressāmi vāsadhuraṃ vā’ti na bhāsati.
"He acts but does not speak" means he does not say, 'I will fulfill the burden of study' or 'I will fulfill the burden of meditation.'
Là người làm nhưng không phải người nói có nghĩa là không nói rằng ‘ta sẽ hoàn thành phận sự học kinh điển hoặc phận sự tu tập’.
Sampatte pana kāle tamatthaṃ sampādeti.
But when the appropriate time arrives, he accomplishes that task.
Nhưng khi đến thời điểm thích hợp thì hoàn thành công việc đó.
Iminā nayena itarepi veditabbā.
In this manner, the others should also be understood.
Theo phương pháp này, các trường hợp khác cũng cần được hiểu như vậy.
Sabbaṃ panetaṃ paccayadāyakeneva kathitaṃ.
All of this was spoken by the Buddha concerning the donors of requisites.
Tuy nhiên, tất cả những điều này được nói ra chỉ liên quan đến người thí chủ cúng dường vật dụng.
Eko hi ‘asukadivase nāma dānaṃ dassāmī’ti saṅghaṃ nimanteti, sampattakāle no karoti.
One person invites the Saṅgha, thinking, 'I will give alms on such-and-such a day,' but does not do so when the appointed time arrives.
Vì có người thỉnh mời Tăng chúng rằng ‘vào ngày kia, con sẽ cúng dường’, nhưng khi đến thời điểm đã định lại không thực hiện.
Ayaṃ puggalo puññena parihāyati, bhikkhusaṅghopi lābhena parihāyati.
This person loses merit, and the community of bhikkhus also loses offerings.
Người này bị tổn giảm phước báu, và chư Tăng cũng bị tổn thất lợi lộc.
Aparo saṅghaṃ animantetvāva sakkāraṃ katvā ‘bhikkhū ānessāmī’ti na labhati, sabbe aññattha nimantitā honti.
Another person, without inviting the Saṅgha, prepares an offering and intends to bring the bhikkhus, but cannot find them; all of them have been invited elsewhere.
Người khác không thỉnh mời Tăng chúng trước mà đã chuẩn bị vật cúng dường, rồi khi đi tìm ‘để thỉnh các vị tỳ-khưu’ thì không gặp được ai, vì tất cả đều đã được thỉnh mời đi nơi khác.
Ayampi puññena parihāyati, saṅghopi tena lābhena parihāyati.
This person also loses merit, and the Saṅgha also loses that offering.
Người này cũng bị tổn giảm phước báu, và Tăng chúng cũng bị tổn thất lợi lộc đó.
Aparo paṭhamaṃ saṅghaṃ nimantetvā, pacchā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, ayaṃ kiccakārī hoti.
Another person first invites the Saṅgha, then prepares an offering and gives alms; this person is a doer of what is proper.
Người khác trước tiên thỉnh mời Tăng chúng, sau đó chuẩn bị vật cúng dường rồi mới dâng cúng, người này là người làm đúng phận sự.
Aparo neva saṅghaṃ nimanteti, na dānaṃ deti, ayaṃ ‘pāpapuggalo’ti veditabbo.
Another person neither invites the Saṅgha nor gives alms; this person should be known as a bad individual.
Người khác vừa không thỉnh mời Tăng chúng, vừa không cúng dường, người này cần được hiểu là ‘hạng người xấu ác’.
158. Mūsikūpamesu – gādhaṃ kattā no vasitāti attano āsayaṃ bilaṃ kūpaṃ khaṇati, no tattha vasati, kismiñcideva ṭhāne vasati, evaṃ biḷārādiamittavasaṃ gacchati.
Regarding the mouse comparisons: "One who digs a burrow but does not dwell in it" means one digs one's own burrow or well, but does not dwell there; one dwells in some other place, and thus falls under the power of enemies like cats and so forth.
158. Trong các ví dụ về chuột – làm hang nhưng không ở có nghĩa là nó đào hang, đào hố làm nơi trú ngụ cho mình, nhưng không ở đó mà lại ở một nơi nào đó khác, do vậy nó rơi vào tay kẻ thù như mèo v.v.
Khattātipi pāṭho.
Khattā is also a reading.
Cũng có bản đọc là khattā.
Vasitā no gādhaṃ kattāti sayaṃ na khaṇati, parena khate bile vasati, evaṃ jīvitaṃ rakkhati.
"One who dwells but does not dig a burrow" means one does not dig it oneself, but dwells in a burrow dug by another, and thus protects one's life.
Vasitā no gādhaṃ kattā có nghĩa là: tự mình không đào hang, sống trong hang do người khác đào, nhờ vậy mà bảo toàn mạng sống.
Tatiyā dvepi karontī, jīvitaṃ rakkhati.
The third one does both, and protects its life.
Loại thứ ba làm cả hai việc, bảo toàn được mạng sống.
Catutthā dvepi akarontī amittavasaṃ gacchati.
The fourth one does neither, and falls under the power of enemies.
Loại thứ tư không làm cả hai việc, rơi vào tay kẻ thù.
Imāya pana upamāya upamitesu puggalesu paṭhamo yathā sā mūsikā gādhaṃ khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ uggaṇhāti.
Among the individuals compared with this simile, the first one, just as that mouse digs a burrow, so too does he learn the nine-limbed Dispensation of the Master.
Trong số các hạng người được so sánh với ví dụ này, hạng người thứ nhất, giống như con chuột kia đào hang, cũng vậy, vị ấy học thuộc Cửu Phần Giáo Pháp của Bậc Đạo Sư.
Yathā pana sā tattha na vasati, kismiñcideva ṭhāne vasantī, amittavasaṃ gacchati; tathā ayampi pariyattivasena ñāṇaṃ pesetvā catusaccadhammaṃ na paṭivijjhati, lokāmisaṭṭhānesuyeva caranto maccumārakilesamāradevaputtamārasaṅkhātānaṃ amittānaṃ vasaṃ gacchati.
But just as that mouse does not dwell there, but dwelling in some other place, falls under the power of enemies; so too this person, having sent forth knowledge by way of learning, does not penetrate the Four Noble Truths, but wandering in places of worldly allurements, falls under the power of enemies such as Mārā of death, Mārā of defilements, Mārā of the divine son.
Tuy nhiên, giống như con chuột kia không sống trong hang đó, mà sống ở một nơi nào đó rồi rơi vào tay kẻ thù; cũng vậy, vị này, sau khi vận dụng trí tuệ theo pháp học, lại không thể thâm nhập Tứ Thánh Đế, chỉ đi lang thang trong những nơi thuộc về thế tục vật chất, nên rơi vào tay của những kẻ thù được gọi là Tử Ma, Phiền Não Ma, và Thiên Tử Ma.
Dutiyo yathā sā mūsikā gādhaṃ na khaṇati, evaṃ navaṅgaṃ satthusāsanaṃ na uggaṇhāti.
The second one, just as that mouse does not dig a burrow, so too does he not learn the nine-limbed Dispensation of the Master.
Hạng người thứ hai, giống như con chuột kia không đào hang, cũng vậy, vị ấy không học thuộc Cửu Phần Giáo Pháp của Bậc Đạo Sư.
Yathā pana parena khatabile vasantī jīvitaṃ rakkhati; evaṃ parassa kathaṃ sutvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā tiṇṇaṃ mārānaṃ vasaṃ atikkamati.
But just as dwelling in a burrow dug by another, it protects its life; so too this person, having heard the Dhamma talk of another, penetrates the Four Noble Truths and overcomes the power of the three Mārā (defilement, death, and divine son).
Tuy nhiên, giống như con chuột kia sống trong hang do người khác đào mà bảo toàn được mạng sống; cũng vậy, vị này sau khi nghe pháp thoại của người khác, thâm nhập Tứ Thánh Đế, vượt qua được sự chi phối của ba loại Ma.
Iminā nayena tatiyacatutthesupi opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
In this manner, the comparison and correlation should be understood for the third and fourth individuals as well.
Theo phương pháp này, cần phải hiểu sự đối chiếu ví dụ trong trường hợp thứ ba và thứ tư.
159. Ambūpamesu – āmaṃ pakkavaṇṇīti anto āmaṃ bahi pakkasadisaṃ.
Regarding the mango comparisons: "Raw inside, ripe outside" means raw on the inside, but appearing ripe on the outside.
159. Trong các ví dụ về quả xoài – āmaṃ pakkavaṇṇī có nghĩa là bên trong còn sống nhưng bên ngoài có vẻ chín.
Pakkaṃ āmavaṇṇīti anto pakkaṃ bahi āmasadisaṃ.
"Ripe inside, raw outside" means ripe on the inside, but appearing raw on the outside.
Pakkaṃ āmavaṇṇī có nghĩa là bên trong đã chín nhưng bên ngoài có vẻ còn sống.
Sesadvayesupi eseva nayo.
The same method applies to the other two categories.
Đối với hai trường hợp còn lại, phương pháp cũng tương tự.
Tattha yathā ambe apakkabhāvo āmatā hoti, evaṃ puggalepi puthujjanabhāvo āmatā, ariyabhāvo pakkatā.
Here, just as in a mango, the state of being unripe is raw, so too in an individual, the state of being an ordinary person (puthujjana) is rawness, and the state of being a noble one (ariya) is ripeness.
Ở đây, giống như trong quả xoài, trạng thái chưa chín là sống, cũng vậy, trong con người, trạng thái phàm phu là sống, trạng thái bậc Thánh là chín.
Yathā ca tattha pakkasadisatā pakkavaṇṇitā; evaṃ puggalepi ariyānaṃ abhikkamanādisadisatā pakkavaṇṇitāti – iminā nayena upamitapuggalesu opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
And just as in that case, appearing ripe is having the color of ripeness; so too in an individual, similarity to the noble ones in advancing and retreating is having the color of ripeness—in this manner, the comparison and correlation should be understood for the individuals being likened.
Và giống như ở đó, sự giống với quả chín là có vẻ chín; cũng vậy, trong con người, sự giống với các bậc Thánh về đi tới, v.v., là có vẻ chín – theo phương pháp này, cần phải hiểu sự đối chiếu ví dụ trong các hạng người được so sánh.
161. Udakarahadūpamesu – udakarahado tāva jaṇṇumattepi udake sati paṇṇarasasambhinnavaṇṇattā vā bahalattā vā udakassa apaññāyamānatalo uttāno gambhīrobhāso nāma hoti.
161. In the analogies of water pools: A water pool is called shallow with a deep appearance when, even if the water is only knee-deep, its bottom is not visible either because the color of the water is mixed with leaves or because it is thick.
161. Trong các ví dụ về hồ nước – trước hết, một hồ nước mà đáy không thể nhìn thấy được dù nước chỉ sâu đến đầu gối, do nước có màu sắc lẫn lộn với lá cây hoặc do nước đục, được gọi là nông nhưng có vẻ sâu.
Tiporisa catuporisepi pana udake sati acchattā udakassa paññāyamānatalo gambhīro uttānobhāso nāma hoti.
However, when the water is three or four porisa deep, but its bottom is visible due to the clarity of the water, it is called deep with a shallow appearance.
Tuy nhiên, một hồ nước mà đáy có thể nhìn thấy được dù nước sâu ba hoặc bốn tầm người, do nước trong, được gọi là sâu nhưng có vẻ nông.
Ubhayakāraṇasambhāvato pana itare dve veditabbā.
The other two types should be understood as possible due to the combination of both reasons.
Hai loại còn lại cần được hiểu là có cả hai nguyên nhân.
Puggalopi kilesussadabhāvato guṇagambhīratāya ca abhāvato guṇagambhīrānaṃ sadisehi abhikkamādīhi yutto uttāno gambhīrobhāso nāma.
A person, too, due to an abundance of defilements and the absence of profound virtues, and who appears with gestures (such as walking) similar to those with profound virtues, is called shallow with a deep appearance.
Cá nhân cũng vậy, do có nhiều phiền não và không có phẩm hạnh sâu sắc, nhưng lại hành xử giống như người có phẩm hạnh sâu sắc (như đi đứng, v.v.), được gọi là nông nhưng có vẻ sâu.
Iminā nayena sesāpi veditabbā.
The remaining types should also be understood according to this method.
Tương tự như vậy đối với các cá nhân còn lại.
162. Balībaddūpamesu – balībaddo tāva yo attano gogaṇaṃ ghaṭṭeti ubbejeti, paragogaṇe pana sorato sukhasīlo hoti – ayaṃ sakagavacaṇḍo no paragavacaṇḍo nāma.
162. In the analogies of bulls: A bull that butts and harasses its own herd of cattle but is gentle and well-behaved towards other herds is called fierce towards its own herd, but not fierce towards others' herds.
162. Trong các ví dụ về bò đực – trước hết, một con bò đực mà nó húc và quấy rầy đàn bò của mình, nhưng đối với đàn bò của người khác thì hiền lành và dễ chịu – con này được gọi là hung dữ với bò nhà nhưng không hung dữ với bò người.
Puggalopi attano parisaṃ ghaṭṭento vijjhanto pharusena samudācaranto, paraparisāya pana soraccaṃ nivātavuttitaṃ āpajjanto sakagavacaṇḍo hoti no paragavacaṇḍo nāmāti.
Similarly, a person who assails, wounds, and acts harshly towards their own assembly, but behaves gently and humbly towards others' assemblies, is called fierce towards their own herd, but not fierce towards others' herds.
Cá nhân cũng vậy, người húc, đâm chọc và đối xử thô bạo với hội chúng của mình, nhưng đối với hội chúng của người khác thì trở nên hiền lành và khiêm tốn, được gọi là hung dữ với bò nhà nhưng không hung dữ với bò người.
Iminā nayena sesāpi veditabbā.
The remaining types should also be understood according to this method.
Tương tự như vậy đối với các trường hợp còn lại.
Niddesavāre panettha ubbejitā hotīti ghaṭṭetvā vijjhitvā ubbegappattaṃ karoticceva attho.
Here, in the explanation section, " is harassed" means to cause to be agitated by butting and wounding.
Trong phần giải thích ở đây, bị quấy rầy có nghĩa là bị húc và đâm chọc, khiến cho bị hoảng sợ.
166. Bhūtaṃ tacchanti vijjamānato bhūtaṃ, aviparītato tacchaṃ.
166. " Real and truthful" means real because it exists, and truthful because it is not distorted.
166. Sự thật và chân lý – là sự thật do tồn tại, là chân lý do không sai lệch.
Kālenāti yuttapayuttakālena.
" At the right time" means at the suitable and appropriate time.
Đúng thời điểm nghĩa là vào thời điểm thích hợp và đúng lúc.
Tatra kālaññū hotīti yamidaṃ kālenāti vuttaṃ.
" He is knowledgeable of the time" refers to what was said about "at the right time."
Người biết thời điểm ở đó – đó là điều đã nói "đúng thời điểm".
Tatra yo puggalo kālaññū hoti, kālaṃ jānāti, tassa pañhassa veyyākaraṇatthāya ‘‘imasmiṃ kāle pucchitenāpi mayā na kathetabbā, imasmiṃ kāle kathetabbā’’ti – ayaṃ kālena bhaṇati nāma.
Among those, a person who is knowledgeable of the time, who knows the time, speaks at the right time for the purpose of answering a question, saying, "At this time I should not speak, but at this time I should speak."
Ở đó, cá nhân nào biết thời điểm, biết thời điểm, để giải đáp câu hỏi đó, người ấy nói đúng thời điểm, rằng "vào thời điểm này tôi không nên nói, vào thời điểm này tôi nên nói".
Upekkhako viharatīti majjhattabhūtāya upekkhāya ṭhito hutvā viharati.
" He dwells in equanimity" means he dwells having established himself in the state of equanimity, being impartial.
Sống với sự xả ly nghĩa là sống với tâm xả trung lập.
Sesaṃ sabbattha uttānatthameva.
All the rest is clear in every context.
Phần còn lại đều là điều hiển nhiên.
167. Uṭṭhānaphalūpajīvītiādīsu – yo uṭṭhānavīriyeneva divasaṃ vītināmetvā tassa nissandaphalamattaṃ kiñcideva labhitvā jīvikaṃ kappeti, taṃ pana uṭṭhānaṃ āgamma kiñci puññaphalaṃ na paṭilabhati, taṃ sandhāya yassa puggalassa uṭṭhahatotiādi vuttaṃ.
167. In the phrases beginning with "living by the fruit of exertion": It refers to the person who spends their day solely by means of strenuous effort, gains only a certain amount of the resulting fruit of that effort, but does not acquire any fruit of merit based on that effort. It is with reference to such a person that the phrase " for a person who strives..." was spoken.
167. Trong các câu như "người sống nhờ thành quả của sự nỗ lực" – người nào dành cả ngày chỉ bằng sự nỗ lực và tinh tấn, chỉ nhận được một chút thành quả gián tiếp từ đó để duy trì cuộc sống, nhưng không nhận được bất kỳ thành quả công đức nào nhờ sự nỗ lực đó, thì câu " người nào nỗ lực" v.v. được nói đến người đó.
Tatūpari devāti tato upari brahmakāyikādayo devā.
" The devas above that" refers to the Brahmā realms and other devas above that level.
Các vị trời ở trên đó nghĩa là các vị trời Phạm thiên v.v. ở trên đó.
Tesañhi uṭṭhānavīriyena kiccaṃ nāma natthi.
Indeed, for them, there is no need for strenuous effort.
Vì các vị ấy không có việc gì phải làm bằng sự nỗ lực và tinh tấn.
Puññaphalameva upajīvanti.
They live solely by the fruit of merit.
Họ chỉ sống nhờ thành quả của công đức.
Puññavato cāti idaṃ puññavante khattiyabrāhmaṇādayo ceva bhummadeve ādiṃ katvā nimmānaratipariyosāne deve ca sandhāya vuttaṃ.
The phrase " and for the meritorious" was spoken with reference to meritorious khattiyas, brahmins, and others, as well as devas, starting from earth-dwelling devas up to those in the Nimmānaratī realm.
Còn câu " người có công đức" này được nói đến các vị vua chúa, Bà-la-môn v.v. có công đức, và các vị trời từ địa cư thiên cho đến các vị trời Hóa Lạc thiên.
Sabbepi hete vāyāmaphalañceva puññaphalañca anubhavanti.
All of these experience both the fruit of effort and the fruit of merit.
Tất cả những vị này đều hưởng cả thành quả của sự nỗ lực và thành quả của công đức.
Nerayikā pana neva uṭṭhānena ājīvaṃ uppādetuṃ sakkonti, nāpi nesaṃ puññaphalena koci ājīvo uppajjati.
However, those in hell can neither create their livelihood through exertion, nor does any livelihood arise for them through the fruit of merit.
Còn những chúng sinh địa ngục thì không thể tạo ra sinh kế bằng sự nỗ lực, cũng không có sinh kế nào được tạo ra cho họ bằng thành quả công đức.
168. Tamādīsu – ‘‘nīce kule paccājāto’’tiādikena tamena yuttoti tamo.
168. In the phrases beginning with "darkness": The term darkness refers to someone associated with darkness (tamo), as in "reborn in a low family."
168. Trong các câu như "người sinh vào dòng dõi thấp kém", v.v., người nào gắn liền với bóng tối như vậy được gọi là tamo (bóng tối).
Kāyaduccaritādīhi puna nirayatamūpagamanato tamaparāyaṇo.
Furthermore, due to going to the darkness of hell again through bodily misconduct and so forth, he is bound for darkness (tamaparāyaṇo).
Do lại đi đến nơi nương tựa là bóng tối của địa ngục bằng thân ác hạnh v.v., nên gọi là tamaparāyaṇo (nơi nương tựa là bóng tối).
Nesādakuleti migaluddakādīnaṃ kule.
" In a family of hunters" means in a family of deer hunters and so forth.
Dòng dõi Nesāda là dòng dõi những người săn thú v.v.
Venakuleti vilīvakārakule.
" In a family of basket-weavers" means in a family of bamboo-strip workers.
Dòng dõi Veṇa là dòng dõi những người làm đồ đan bằng tre.
Rathakārakuleti cammakārakule.
" In a family of cart-makers" means in a family of leather workers.
Dòng dõi Rathakāra là dòng dõi những người làm đồ da.
Pukkusakuleti pupphachaḍḍakakule.
" In a family of scavengers" means in a family of flower-sweepers.
Dòng dõi Pukkusa là dòng dõi những người dọn rác hoa.
Kasiravuttiketi dukkhavuttike.
" Having a difficult livelihood" means having a miserable livelihood.
Kasiravuttike nghĩa là có cuộc sống khó khăn.
Dubbaṇṇoti paṃsupisācako viya jhāmakhāṇuvaṇṇo.
" Of poor complexion" means having a complexion like a burnt tree stump, like a dust demon.
Dubbaṇṇo nghĩa là có màu da như gốc cây cháy sém, giống như yêu tinh bụi bặm.
Duddasikoti vijātamātuyāpi amanāpadassano.
" Unpleasant to look at" means having an appearance disagreeable even to one's own mother after childbirth.
Duddasiko nghĩa là có vẻ ngoài không dễ chịu ngay cả với người mẹ đã sinh ra mình.
Okoṭimakoti lakuṇḍako.
" Hunchbacked" means dwarfed.
Okoṭimako nghĩa là người lùn.
Kāṇoti ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā.
" One-eyed" means one-eyed in one eye or one-eyed in both eyes.
Kāṇo nghĩa là mù một mắt hoặc cả hai mắt.
Kuṇīti ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā.
" Crippled" means crippled in one hand or crippled in both hands.
Kuṇī nghĩa là què một tay hoặc cả hai tay.
Khañjoti ekapādakhañjo vā ubhayapādakhañjo vā.
" Lame" means lame in one foot or lame in both feet.
Khañjo nghĩa là què một chân hoặc cả hai chân.
Pakkhahatoti hatapakkho pīṭhasappī.
" Paralyzed" means one whose side is afflicted, a cripple who drags himself along.
Pakkhahato nghĩa là người bị liệt nửa người, phải bò lê trên ghế.
Padīpeyyassāti telakapallakādino padīpūpakaraṇassa.
" Of a lamp" refers to the accessories of a lamp, such as an oil lamp.
Padīpeyyassā nghĩa là các vật dụng thắp sáng như đèn dầu v.v.
Evaṃ puggalo tamo hoti tamaparāyaṇoti ettha eko puggalo bahiddhā ālokaṃ adisvā mātukucchismiññeva kālaṃ katvā apāyesu nibbattanto sakalepi kappe saṃsarati.
Here, regarding " Thus, a person is darkness, bound for darkness," one person, not seeing light outside, dies within their mother's womb and, being reborn in the lower realms, wanders through saṃsāra for an entire eon.
Trong câu "Người như vậy là bóng tối, nơi nương tựa là bóng tối", một cá nhân nào đó chết ngay trong bụng mẹ mà không nhìn thấy ánh sáng bên ngoài, rồi tái sinh vào các cõi khổ, và lang thang trong vòng luân hồi suốt cả kiếp.
Sopi tamo tamaparāyaṇova.
Such a one is also darkness, bound for darkness.
Người đó cũng là bóng tối, nơi nương tựa là bóng tối.
So pana kuhakapuggalo bhaveyya.
That person, however, might be a deceiver.
Người đó có thể là một kẻ lừa đảo.
Kuhakassa hi evarūpā nibbatti hotīti vuttaṃ.
For a deceiver, it is said, such a rebirth occurs.
Vì đã nói rằng kẻ lừa đảo có sự tái sinh như vậy.
Ettha ca nīce kule paccājāto hoti caṇḍālakule vātiādīhi āgamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassitā.
Here, the phrases " reborn in a low family," " or in a family of outcasts," and so forth, indicate the adverse outcome of past kamma and the adverse outcome of prior generative conditions.
Ở đây, với các câu như " sinh vào dòng dõi thấp kém hoặc dòng dõi người hạ tiện", v.v., đã chỉ ra sự bất hạnh về nơi đến và sự bất hạnh về điều kiện tiền kiếp.
Daliddetiādīhi pavattipaccayavipatti.
The phrases beginning with " poor" and so forth, indicate the adverse outcome of supporting conditions in the present existence.
Với các câu như " nghèo khổ" v.v., là sự bất hạnh về điều kiện hiện tại.
Kasiravuttiketiādīhi ājīvupāyavipatti.
The phrases beginning with " having a difficult livelihood" and so forth, indicate the adverse outcome of means of livelihood.
Với các câu như " có cuộc sống khó khăn" v.v., là sự bất hạnh về phương tiện sinh kế.
Dubbaṇṇotiādīhi rūpavipatti.
The phrases beginning with " of poor complexion" and so forth, indicate the adverse outcome in physical form.
Với các câu như " xấu xí" v.v., là sự bất hạnh về hình thể.
Bahvābādhotiādīhi dukkhakāraṇasamāyogo.
The phrases beginning with " afflicted by many diseases" and so forth, indicate the conjunction of causes of suffering.
Với các câu như " hay bệnh tật" v.v., là sự kết hợp của các nguyên nhân gây khổ đau.
Na lābhītiādīhi sukhakāraṇavipatti ceva upabhogavipatti ca.
The phrases beginning with " not obtaining" and so forth, indicate the adverse outcome of causes of happiness and the adverse outcome of enjoyment.
Với các câu như " không được lợi lộc" v.v., là sự bất hạnh về nguyên nhân hạnh phúc và sự bất hạnh về sự hưởng thụ.
Kāyena duccaritantiādīhi tamaparāyaṇabhāvassa kāraṇasamāyogo.
The phrases beginning with " bodily misconduct" and so forth, indicate the conjunction of causes for being bound for darkness.
Với các câu như " thân ác hạnh" v.v., là sự kết hợp của các nguyên nhân dẫn đến trạng thái nơi nương tựa là bóng tối.
Kāyassa bhedātiādīhi samparāyikatamūpagamo.
The phrases beginning with " at the breaking up of the body" and so forth, indicate the going to darkness in the next world.
Với các câu như " thân hoại mạng chung" v.v., là sự đi đến bóng tối ở kiếp sau.
Sukkapakkho vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.
The bright side (sukkapakkha) should be understood by the opposite method to what has been stated.
Phía trắng (sukkapakkha) cần được hiểu theo cách ngược lại với những gì đã nói.
Apicettha tividhāya kulasampattiyā paccājātiādikena jotinā yuttato joti, ālokabhūtoti vuttaṃ hoti.
Furthermore, here, one is called light (joti), or a being of light, because one is endowed with light, such as rebirth due to the three kinds of family prosperity.
Hơn nữa, ở đây, với sự tái sinh vào ba loại gia đình giàu có v.v., do được gắn liền với ánh sáng, nên được gọi là joti (ánh sáng), nghĩa là trở thành ánh sáng.
Kāyasucaritādīhi pana saggūpapattijotibhāvūpagamanato jotiparāyaṇo.
Moreover, due to wholesome bodily conduct and so forth, one proceeds to the state of light through rebirth in the heavens, and is thus bound for light (jotiparāyaṇo).
Do đi đến trạng thái ánh sáng của sự tái sinh vào cõi trời bằng thân thiện hạnh v.v., nên được gọi là jotiparāyaṇo (nơi nương tựa là ánh sáng).
Khattiyamahāsālakule vā tiādīsu khattiyamahāsālāti khattiyā mahāsārā mahāsārappattā khattiyā.
In phrases like " in a family of great khattiyas," great khattiyas are khattiyas who are very wealthy, khattiyas who have attained great wealth.
Trong các câu như " hoặc dòng dõi đại gia Sát-đế-lỵ" v.v., đại gia Sát-đế-lỵ là những Sát-đế-lỵ có nhiều tài sản, những Sát-đế-lỵ đã đạt được nhiều tài sản.
Yesañhi khattiyānaṃ heṭṭhimantena koṭisataṃ nidhānagataṃ hoti, tayo kahāpaṇakumbhā vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapitā honti, te khattiyamahāsālā nāma.
Those khattiyas who have a hundred crores of wealth buried at the lowest limit, and three pots of kahāpaṇas piled up in the middle of the house for daily use, are called great khattiyas.
Những Sát-đế-lỵ nào có một trăm triệu kho báu được chôn cất ở mức thấp nhất, và ba chum tiền kahāpaṇa được chất đống giữa nhà để chi tiêu hàng ngày, thì những vị đó được gọi là đại gia Sát-đế-lỵ.
Yesaṃ brāhmaṇānaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, diyaḍḍho kahāpaṇakumbho vaḷañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te brāhmaṇamahāsālā nāma.
Those brahmins who have eighty crores of wealth hidden, and one and a half pots of kahāpaṇas piled up in the middle of the house for daily use, are called great brahmins.
Những Bà-la-môn nào có tám mươi triệu tài sản được chôn cất, và một chum rưỡi tiền kahāpaṇa được chất đống giữa nhà để chi tiêu hàng ngày, thì những vị đó được gọi là đại gia Bà-la-môn.
Yesaṃ gahapatīnaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, kahāpaṇakumbho vaḷañjatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te gahapatimahāsālā nāma.
Those householders who have forty crores of wealth hidden, and one pot of kahāpaṇas piled up in the middle of the house for daily use, are called great householders.
Những gia chủ nào có bốn mươi triệu tài sản được chôn cất, và một chum tiền kahāpaṇa được chất đống giữa nhà để chi tiêu hàng ngày, thì những vị đó được gọi là đại gia gia chủ.
Tesaṃ kuleti attho.
The meaning is "in their family."
Nghĩa là trong dòng dõi của họ.
Aḍḍheti issare.
" Rich" means powerful.
Aḍḍhe nghĩa là những người có quyền lực.
Nidhānagatadhanassa mahantatāya mahaddhane.
" Of great wealth" due to the greatness of the hidden wealth.
Mahaddhane nghĩa là có nhiều tài sản do số tài sản chôn cất lớn.
Suvaṇṇarajatabhājanādīnaṃ upabhogabhaṇḍānaṃ mahantatāya mahābhoge.
" Of great possessions" due to the greatness of consumable goods such as gold and silver vessels.
Mahābhoge nghĩa là có nhiều vật dụng hưởng thụ như bát vàng, bát bạc v.v. do số lượng lớn.
Nidhānagatassa jātarūparajatassa pahūtatāya pahūtajātarūparajate.
" Having abundant gold and silver" due to the abundance of hidden gold and silver.
Pahūtajātarūparajate nghĩa là có nhiều vàng bạc do số vàng bạc chôn cất dồi dào.
Vittūpakaraṇassa tuṭṭhikaraṇassa pahūtatāya pahūtavittūpakaraṇe.
Pahūtavittūpakaraṇe (having abundant tools for enjoyment and causes for delight) due to the abundance of things that are instruments for enjoyment and causes for delight.
Do có nhiều vật dụng làm cho hoan hỷ, nên gọi là pahūtavittūpakaraṇe (có nhiều tài sản và vật dụng).
Godhanādīnañca sattavidhadhaññānañca pahūtatāya pahūtadhanadhaññe.
Pahūtadhanadhaññe (having abundant wealth and grain) due to the abundance of cattle and so on, and of seven kinds of grain.
Do có nhiều gia súc v.v. và bảy loại ngũ cốc, nên gọi là pahūtadhanadhaññe (có nhiều của cải và ngũ cốc).
Abhirūpoti sundararūpo.
Abhirūpo means "having beautiful form".
Abhirūpo là có dung sắc xinh đẹp.
Dassanīyoti aññaṃ kammaṃ pahāya divasampi passitabbayutto.
Dassanīyo means "fit to be seen for an entire day, abandoning all other tasks".
Dassanīyo là đáng để người ta bỏ các công việc khác mà ngắm nhìn cả ngày.
Pāsādikoti dassaneneva cittapasādāvaho.
Pāsādiko means "one who inspires mental clarity just by being seen".
Pāsādiko là người mang lại sự trong sạch cho tâm chỉ bằng cách nhìn thấy.
Paramāyāti uttamāya.
Paramāya means "with the highest".
Paramāya là tối thượng.
Vaṇṇapokkharatāyāti pokkharavaṇṇatāya.
Vaṇṇapokkharatāya means "with beauty of form".
Vaṇṇapokkharatāya là có nước da đẹp như hoa sen.
Pokkharaṃ vuccati sarīraṃ.
Pokkharaṃ is said to be the body.
Pokkhara được gọi là thân thể.
Tassa vaṇṇasampattiyāti attho.
This means "with the perfection of its complexion".
Nghĩa là, có được sự toàn hảo về nước da của thân thể ấy.
Samannāgatoti upeto.
Samannāgato means "endowed with".
Samannāgato là được trang bị, thành tựu.
169. Oṇatoṇatādīsu – diṭṭhadhammikāya vā samparāyikāya vā sampattiyā virahito oṇato.
169. In the terms oṇatoṇatādīsu (low, low, etc.): oṇato (low) means "devoid of success, whether in this present life or in a future one".
169. Trong các từ oṇatoṇata, v.v. – người thiếu thốn tài sản trong hiện tại hoặc tương lai được gọi là oṇato (hèn hạ).
Nīco, lāmakoti attho.
Low, mean; that is the meaning.
Nghĩa là thấp kém, thấp hèn.
Tabbipakkhato uṇṇato.
Uṇṇato (high) is the opposite of that.
Trái ngược với điều đó là uṇṇato (cao thượng).
Ucco, uggatoti attho.
High, exalted; that is the meaning.
Nghĩa là cao cả, cao quý.
Sesamettha tamādīsu vuttanayeneva veditabbaṃ.
The remainder here should be understood in the manner stated in tamādīsu.
Phần còn lại ở đây nên được hiểu theo phương pháp đã được nói đến trong các hạng người như tama, v.v.
Apica – oṇatoṇatoti idāni nīco, āyatimpi nīcova bhavissati.
Furthermore: oṇatoṇato means "low now, and will be low also in the future".
Hơn nữa – oṇatoṇato là hiện tại thấp hèn, và trong tương lai cũng sẽ là người thấp hèn.
Oṇatuṇṇatoti idāni nīco, āyatiṃ ucco bhavissati.
Oṇatuṇṇato means "low now, but will be high in the future".
Oṇatuṇṇato là hiện tại thấp hèn, trong tương lai sẽ là người cao thượng.
Uṇṇatoṇatoti idāni ucco, āyatiṃ nīco bhavissati.
Uṇṇatoṇato means "high now, but will be low in the future".
Uṇṇatoṇato là hiện tại cao thượng, trong tương lai sẽ là người thấp hèn.
Uṇṇatuṇṇatoti idāni ucco, āyatimpi uccova bhavissatīti.
Uṇṇatuṇṇato means "high now, and will be high also in the future".
Uṇṇatuṇṇato là hiện tại cao thượng, và trong tương lai cũng sẽ là người cao thượng.
171. Rūpappamāṇādīsu – sampattiyuttaṃ rūpaṃ pamāṇaṃ karotīti rūpappamāṇo.
171. In the terms rūpappamāṇādīsu (one whose standard is form, etc.): Rūpappamāṇo means "one who takes form endowed with success as a standard".
Trong các từ như rūpappamāṇa, v.v. – người lấy sắc tướng viên mãn làm tiêu chuẩn được gọi là rūpappamāṇo.
Tattha pasādaṃ janetīti rūpappasanno.
Rūpappasanno means "one who generates delight in that".
Người làm phát sinh sự trong sạch ở nơi đó được gọi là rūpappasanno.
Kittisaddabhūtaṃ ghosaṃ pamāṇaṃ karotīti ghosappamāṇo.
Ghosappamāṇo means "one who takes fame (ghosa), which is the sound of praise, as a standard".
Người lấy tiếng tăm, tức là danh tiếng, làm tiêu chuẩn được gọi là ghosappamāṇo.
Ārohaṃ vātiādīsu pana – ārohanti uccattanaṃ.
As for ārohaṃ vātiādīsu (height, etc.): ārohaṃ means "tallness".
Còn trong các từ như ārohaṃ vā, v.v. – āroha là sự cao lớn.
Pariṇāhanti kisathūlabhāvāpagataṃ parikkhepasampattiṃ.
Pariṇāhaṃ means "the perfection of bodily circumference, free from being either too thin or too stout".
Pariṇāha là sự viên mãn của vóc dáng, không gầy gò hay mập mạp.
Saṇṭhānanti aṅgapaccaṅgānaṃ dīgharassavaṭṭatādiyuttaṭṭhānesu tathābhāvaṃ.
Saṇṭhānaṃ means "the proper arrangement of limbs and minor limbs, being long, short, round, etc., in appropriate places".
Saṇṭhāna là trạng thái của các chi lớn nhỏ đúng như vậy ở những nơi thích hợp như dài, ngắn, tròn, v.v.
Pāripūrinti yathāvuttappakārānaṃ anūnataṃ, lakkhaṇaparipuṇṇabhāvaṃ vā.
Pāripūriṃ means "the completeness of the aforementioned qualities, or the perfection of distinguishing marks".
Pāripūri là sự không thiếu sót của các đặc điểm đã nói trên, hoặc là sự viên mãn của các tướng tốt.
Paravaṇṇanāyāti parehi parammukhā nicchāritāya guṇavaṇṇanāya.
Paravaṇṇanāya means "by the praise of virtues expressed by others behind one's back".
Paravaṇṇanāya là do sự tán thán phẩm hạnh được người khác nói ra khi vắng mặt.
Parathomanāyāti parehi thutivasena gāthādiupanibandhanena vuttāya thomanāya.
Parathomanāya means "by the praise spoken by others through verses and other compositions in the form of eulogy".
Parathomanāya là do sự ca tụng được người khác nói ra bằng cách sáng tác kệ, v.v. với ý tán dương.
Parapasaṃsanāyāti parehi sammukhā vuttāya pasaṃsāya.
Parapasaṃsanāya means "by the praise spoken by others in one's presence".
Parapasaṃsanāya là do sự khen ngợi được người khác nói ra trước mặt.
Paravaṇṇahārikāyāti paramparathutivasena parehi pavattitāya vaṇṇaharaṇāya.
Paravaṇṇahārikāya means "by the dissemination of praise spread by others through continuous eulogy".
Paravaṇṇahārikāya là do sự truyền tụng phẩm hạnh được người khác lan truyền qua việc ca ngợi nối tiếp nhau.
172. Cīvaralūkhanti cīvarassa dubbaṇṇādibhāvena lūkhataṃ.
172. Cīvaralūkhaṃ means "the coarseness of robes due to their poor color and so on".
Cīvaralūkha là sự thô sơ của y phục do màu sắc xấu, v.v.
Pattalūkhanti bhājanassa vaṇṇasaṇṭhānavatthūhi lūkhataṃ.
Pattalūkhaṃ means "the coarseness of the bowl in terms of its color, shape, and material".
Pattalūkha là sự thô sơ của vật dụng (bát) về màu sắc, hình dáng và chất liệu.
Senāsanalūkhanti nāṭakādisampattivirahena senāsanassa lūkhataṃ.
Senāsanalūkhaṃ means "the coarseness of the dwelling place due to the absence of dramatic entertainment and so on".
Senāsanalūkha là sự thô sơ của chỗ ở do thiếu các tiện nghi như hình tượng vũ nữ, v.v.
Vividhanti acelakādibhāvena anekappakāraṃ.
Vividhaṃ means "various kinds, such as being a naked ascetic (acelaka)".
Vividha là nhiều loại khác nhau, như là người lõa thể, v.v.
Dukkarakārikanti sarīratāpanaṃ.
Dukkarakārikaṃ means "ascetic practice that torments the body".
Dukkarakārika là sự hành hạ thân xác.
Aparo nayo – imesu hi catūsu puggalesu rūpe pamāṇaṃ gahetvā pasanno rūpappamāṇo nāma.
Another method: Among these four types of individuals, one who, taking form as a standard, is delighted, is called rūpappamāṇo (one whose standard is form).
Một phương pháp khác – trong bốn hạng người này, người có lòng tin trong sạch sau khi lấy sắc tướng làm tiêu chuẩn được gọi là rūpappamāṇo.
Rūpappasannoti tasseva atthavacanaṃ.
Rūpappasanno is a synonym for the same meaning.
Rūpappasanno là từ đồng nghĩa với từ đó.
Ghose pamāṇaṃ gahetvā pasanno ghosappamāṇo nāma.
One who, taking sound as a standard, is delighted, is called ghosappamāṇo (one whose standard is sound).
Người có lòng tin trong sạch sau khi lấy tiếng tăm làm tiêu chuẩn được gọi là ghosappamāṇo.
Cīvaralūkhapattalūkhesu pamāṇaṃ gahetvā pasanno lūkhappamāṇo nāma.
One who, taking the coarseness of robes and bowls as a standard, is delighted, is called lūkhappamāṇo (one whose standard is coarseness).
Người có lòng tin trong sạch sau khi lấy sự thô sơ của y phục và sự thô sơ của bình bát làm tiêu chuẩn được gọi là lūkhappamāṇo.
Dhamme pamāṇaṃ gahetvā pasanno dhammappamāṇo nāma.
One who, taking Dhamma as a standard, is delighted, is called dhammappamāṇo (one whose standard is Dhamma).
Người có lòng tin trong sạch sau khi lấy Pháp làm tiêu chuẩn được gọi là dhammappamāṇo.
Itarāni tesaṃyeva atthavacanāni.
The other terms are mere synonyms for these.
Các từ khác là từ đồng nghĩa của chúng.
Sabbasatte ca tayo koṭṭhāse katvā dve koṭṭhāsā rūpappamāṇā, eko na rūpappamāṇo.
Dividing all beings into three parts, two parts are rūpappamāṇā (those whose standard is form), and one part is not rūpappamāṇo.
Và khi chia tất cả chúng sinh thành ba phần, hai phần là hạng người rūpappamāṇā, một phần không phải là rūpappamāṇo.
Pañca koṭṭhāse katvā cattāro koṭṭhāsā ghosappamāṇā, eko na ghosappamāṇo.
Dividing them into five parts, four parts are ghosappamāṇā (those whose standard is sound), and one part is not ghosappamāṇo.
Khi chia thành năm phần, bốn phần là hạng người ghosappamāṇā, một phần không phải là ghosappamāṇo.
Dasa koṭṭhāse katvā nava koṭṭhāsā lūkhappamāṇā, eko na lūkhappamāṇo.
Dividing them into ten parts, nine parts are lūkhappamāṇā (those whose standard is coarseness), and one part is not lūkhappamāṇo.
Chia làm mười phần, chín phần là hạng người lūkhappamāṇa, một phần không phải là hạng người lūkhappamāṇa.
Satasahassaṃ koṭṭhāse katvā pana eko koṭṭhāsova dhammappamāṇo, sesā na dhammappamāṇā.
However, dividing them into one hundred thousand parts, only one part is dhammappamāṇo (one whose standard is Dhamma); the rest are not dhammappamāṇā.
Lại nữa, chia làm một trăm ngàn phần, chỉ một phần là hạng người dhammappamāṇa, các phần còn lại không phải là hạng người dhammappamāṇa.
Evamayaṃ catuppamāṇo lokasannivāso.
Thus, this gathering of beings in the world has four standards.
Như vậy, cộng đồng chúng sanh này có bốn hạng người pamāṇa.
Etasmiṃ catuppamāṇe lokasannivāse buddhesu appasannā mandā, pasannāva bahukā.
In this gathering of beings with four standards, those who are not delighted with the Buddhas are few; those who are delighted are many.
Trong cộng đồng chúng sanh có bốn hạng người pamāṇa này, những người không có đức tin nơi các Đức Phật thì ít, còn những người có đức tin thì nhiều.
Rūpappamāṇassa hi buddharūpato uttari pasādāvahaṃ rūpaṃ nāma natthi.
Indeed, for one whose standard is form, there is no form superior to the Buddha's form that brings delight.
Bởi vì, đối với hạng người rūpappamāṇa, không có sắc tướng nào có thể mang lại đức tin vượt hơn sắc thân của Đức Phật.
Ghosappamāṇassa buddhānaṃ kittighosato uttari pasādāvaho ghoso nāma natthi.
For one whose standard is sound, there is no sound superior to the fame-resounding sound of the Buddhas that brings delight.
Đối với hạng người ghosappamāṇa, không có danh tiếng nào có thể mang lại đức tin vượt hơn danh tiếng của các Đức Phật.
Lūkhappamāṇassa kāsikāni vatthāni mahārahāni kañcanabhājanāni tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike sabbasampattiyutte pāsādavare pahāya paṃsukūlacīvaraselamayapattarukkhamūlādisenāsanasevino buddhassa bhagavato lūkhato uttari pasādāvahaṃ aññaṃ lūkhaṃ nāma natthi.
For one whose standard is coarseness, there is no coarseness superior to the coarseness of the Blessed Buddha, who abandoned fine Kāsi cloths, expensive golden bowls, and excellent palaces equipped with all amenities suitable for the three seasons, to wear robes made of rags, use a stone bowl, and reside at the foot of trees and similar coarse abodes, that brings delight.
Đối với hạng người lūkhappamāṇa, không có sự thô sơ nào khác có thể mang lại đức tin vượt hơn sự thô sơ của Đức Phật, bậc Thế Tôn, người đã từ bỏ những y phục xứ Kāsi, những vật dụng bằng vàng quý giá, những lâu đài tráng lệ đầy đủ mọi tiện nghi phù hợp với ba mùa, để thường xuyên sử dụng y phấn tảo, bình bát bằng đá, và các sàng tọa như gốc cây.
Dhammappamāṇassa sadevake loke asādhāraṇasīlādiguṇassa tathāgatassa sīlādiguṇato uttari pasādāvaho añño sīlādiguṇo nāma natthi.
For one whose standard is Dhamma, there is no virtue of morality (sīla) and so on, superior to the virtues of morality and so on of the Tathāgata, which are unique in the world with its devas, that brings delight.
Đối với hạng người dhammappamāṇa, không có giới đức nào khác có thể mang lại đức tin vượt hơn giới đức của Như Lai, bậc có những phẩm chất như giới đức không chung với bất kỳ ai trong thế gian gồm cả chư thiên.
Iti bhagavā imaṃ catuppamāṇikaṃ lokasannivāsaṃ muṭṭhinā gahetvā viya ṭhitoti.
Thus, the Blessed One stands as if he has grasped this gathering of beings with four standards in his fist.
Vì vậy, Đức Thế Tôn được xem như đã nắm giữ cộng đồng chúng sanh có bốn hạng người pamāṇa này trong lòng bàn tay.
173. Attahitāya paṭipannādīsu – sīlasampannoti sīlena sampanno samannāgato.
173. In attahitāya paṭipannādīsu (one who practices for his own welfare, etc.): Sīlasampanno means "endowed with and perfected in morality".
173. Trong các từ bắt đầu bằng attahitāya paṭipanno, sīlasampanno có nghĩa là người đã thành tựu, đầy đủ giới.
Samādhisampannotiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to samādhisampanno (endowed with concentration) and so on.
Cách hiểu này cũng tương tự đối với các từ bắt đầu bằng samādhisampanno.
Ettha ca sīlaṃ lokiyalokuttaraṃ kathitaṃ.
Here, morality is stated as both mundane and supramundane.
Ở đây, giới được nói đến bao gồm cả giới thế gian và siêu thế.
Tathā samādhipaññā ca.
Likewise, concentration and wisdom.
Tương tự như vậy đối với định và tuệ.
Vimutti arahattaphalavimuttiyeva.
Vimutti is indeed the liberation of Arahantship.
Vimutti chính là sự giải thoát của quả A-la-hán.
Ñāṇadassanaṃ ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ.
Ñāṇadassanaṃ is the nineteen kinds of reflective knowledge (paccavekkhaṇa-ñāṇa).
Ñāṇadassanaṃ là trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa) gồm mười chín loại.
No parantiādīsu – parapuggalaṃ ‘‘tayāpi sīlasampannena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā yathā sīlaṃ samādiyati, evaṃ na samādapeti, na gaṇhāpeti.
In no paraṃ (not for others) and so on: one does not make another person undertake or grasp morality in the same way that one undertakes morality oneself, even after saying to that person, "It is proper for you too to be endowed with morality."
Trong các từ bắt đầu bằng no paraṃ, (nghĩa là) không khuyến khích, không làm cho người khác thọ trì giới bằng cách nói rằng: "Ngươi cũng nên là người thành tựu giới" để họ thọ trì giới.
Eseva nayo sabbattha.
The same method applies everywhere.
Cách hiểu này cũng tương tự ở tất cả mọi nơi.
Etesu pana catūsu paṭhamo vakkalittherasadiso hoti.
Among these four individuals, the first is like Venerable Vakkali.
Trong bốn hạng người này, người thứ nhất giống như trưởng lão Vakkali.
Dutiyo upanandasakyaputtasadiso.
The second is like Upananda Sakyaputta.
Người thứ hai giống như Upananda, con trai dòng Sākya.
Tatiyo sāriputtamoggallānattherasadiso.
The third is like Venerable Sāriputta and Moggallāna.
Người thứ ba giống như các trưởng lão Sāriputta và Moggallāna.
Catuttho devadattasadisoti veditabbo.
The fourth should be understood as being like Devadatta.
Người thứ tư được hiểu là giống như Devadatta.
174. Attantapādīsu – attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo.
174. In attantapādīsu (one who torments himself, etc.): Attantapo means "one who burns or causes suffering to oneself".
174. Trong các từ bắt đầu bằng attantapa, attantapo là người hành hạ, làm khổ chính mình.
Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ.
Attaparitāpanānuyogaṃ means "the practice of constant self-torment".
Attaparitāpanānuyogaṃ là sự chuyên tâm vào việc làm cho mình bị thiêu đốt.
Acelakoti niccelo, naggo.
Acelako means "naked, unclothed".
Acelako là người không mặc y phục, tức là lõa thể.
Muttācāroti visaṭṭhācāro.
Muttācāro means "having loose conduct".
Muttācāro là người có hành vi buông thả.
Uccārakammādīsu lokiyakulaputtācārena virahito ṭhitakova uccāraṃ karoti, passāvaṃ karoti, khādati, bhuñjati ca.
In matters like defecation and so on, being devoid of the conduct of worldly good families, he stands while defecating, urinating, eating, and consuming food.
Trong các việc như đại tiện, người ấy đại tiện, tiểu tiện, ăn và thọ dụng trong khi đứng mà không có cách hành xử của con trai nhà thế gian.
Hatthāpalekhanoti hatthe piṇḍamhi niṭṭhite jivhāya hatthaṃ apalekhati.
Hatthāpalekhano means "one who licks his hand with his tongue when the lump of food in his hand is finished".
Hatthāpalekhano là người liếm tay bằng lưỡi sau khi đã ăn xong vật thực trong tay.
Uccāraṃ vā katvā hatthasmiññeva daṇḍakasaññī hutvā hatthena apalekhatīti dasseti.
Or, after defecating, he considers his hand as a stick and wipes with his hand; this is shown.
Hoặc, điều này chỉ ra rằng sau khi đại tiện, người đó có ý niệm cây que (để chùi) ở ngay trong tay và liếm sạch bằng tay.
Te kira daṇḍakaṃ sattoti paññapenti.
They apparently declare a stick to be a living being.
Nghe nói rằng họ quy định cây que là một chúng sanh.
Tasmā tesaṃ paṭipadaṃ pūrento evaṃ karoti.
Therefore, he acts in this way to complete their practice.
Do đó, để hoàn thành pháp hành của họ, người ấy làm như vậy.
Bhikkhāgahaṇatthaṃ ‘ehi bhaddante’ti vutto, na etīti naehibhaddantiko.
One who does not come when addressed "Come, good sir" for receiving alms is called naehibhaddantiko.
Khi được nói ‘hãy đến đây, thưa ngài’ để nhận vật thực, vị ấy không đến, nên gọi là naehibhaddantiko.
Tena hi ‘tiṭṭha bhaddante’ti vuttopi na tiṭṭhatīti natiṭṭhabhaddantiko.
One who does not stop even when addressed "Stop, good sir" is called natiṭṭhabhaddantiko.
Do đó, khi được nói ‘hãy đứng lại, thưa ngài’, vị ấy cũng không đứng lại, nên gọi là natiṭṭhabhaddantiko.
Tadubhayampi hetaṃ titthiyā ‘‘etassa vacanaṃ kataṃ bhavissatī’’ti na karonti.
The sectarians (titthiyā) do not do either of these, thinking "this will be done by his word".
Quả thật, các ngoại đạo không làm cả hai điều này vì nghĩ rằng: “Làm như vậy sẽ là đã tuân theo lời của người này”.
Abhihaṭanti puretaraṃ gahetvā āhaṭaṃ bhikkhaṃ.
Abhihaṭaṃ means "alms food brought forward earlier".
Abhihaṭa nghĩa là vật thực được mang đến đặt ở phía trước.
Uddissakatanti ‘‘imaṃ tumhe uddissa kata’’nti evaṃ ārocitabhikkhaṃ.
Uddissakataṃ means "alms food announced as 'this has been made for you'".
Uddissakata nghĩa là vật thực được thông báo rằng: “Vật này được làm ra chỉ định cho ngài”.
Na nimantananti ‘‘asukaṃ nāma kulaṃ vā vīthiṃ vā gāmaṃ vā paviseyyāthā’’ti evaṃ nimantitabhikkhampi na sādiyati, na gaṇhāti.
Na nimantanaṃ means "one does not accept or take alms food offered by invitation, such as 'please enter such and such a family, or street, or village'".
Na nimantana nghĩa là không hoan hỷ, không nhận cả vật thực được thỉnh mời như: “Xin các ngài hãy đi vào gia đình kia, hoặc con đường kia, hoặc ngôi làng kia”.
Na kumbhimukhāti kumbhito uddharitvā diyyamānaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti.
"Not from the mouth of a pot" means he does not accept alms given by scooping them out of a pot.
Na kumbhimukhā nghĩa là không nhận vật thực được múc ra từ nồi để dâng cúng.
Na kaḷopimukhāti kaḷopīti ukkhali, pacchi vā.
"Not from the mouth of a basket" – "basket" means a cooking pot or a basket.
Na kaḷopimukhā nghĩa là kaḷopī là cái nồi đất hoặc cái giỏ.
Tatopi na gaṇhāti.
From that too, he does not accept.
Vị ấy cũng không nhận từ những thứ đó.
Kumbhī kaḷopiyo kaṭacchunā pahāraṃ labhantīti.
Because pots and baskets are struck with a ladle.
Vì nồi đất và giỏ bị va chạm bởi cái vá.
Na eḷakamantaranti ummāraṃ antaraṃ katvā diyyamānaṃ na gaṇhāti.
"Not between a ram" means one does not accept (alms) when a threshold is made an interval.
Na eḷakamantara nghĩa là không nhận vật thực được dâng cúng khi có ngưỡng cửa ở giữa.
Ayaṃ maṃ nissāya antarakaraṇaṃ labhatīti.
"Because this person, relying on me, obtains the making of an interval."
Vì nghĩ rằng: “Do ta mà vật này phải chịu sự ngăn cách”.
Daṇḍamusalesupi eseva nayo.
In the case of staffs and pestles too, the same principle applies.
Đối với gậy và chày, phương pháp cũng tương tự.
Dvinnanti dvīsu bhuñjamānesu ekasmiṃ uṭṭhāya dente na gaṇhati.
"From two" means if one gets up and gives while two are eating, he does not accept (it).
Dvinna nghĩa là khi hai người đang ăn, nếu một người đứng dậy dâng cúng thì vị ấy không nhận.
Kabaḷantarāyo hotīti.
"Because it becomes an interruption of the morsel."
Vì nghĩ rằng: “Sẽ làm gián đoạn miếng ăn (của người kia)”.
Na gabbhiniyātiādīsu pana gabbhiniyā kucchiyaṃ dārako kilamati.
In phrases like "not from a pregnant woman," the child in the pregnant woman's womb suffers.
Còn trong các trường hợp na gabbhiniyā (không nhận từ phụ nữ mang thai), v.v..., (vị ấy không nhận) vì đứa trẻ trong bụng người phụ nữ mang thai sẽ bị mệt mỏi.
Pāyantiyā dārakassa khīrantarāyo hoti.
From a nursing woman, there is an interruption of milk for the child.
Đối với pāyantiyā (người đang cho con bú), sẽ làm gián đoạn việc bú sữa của đứa trẻ.
Purisantaragatāya ratiantarāyo hotīti na gaṇhāti na saṅkittīsūti saṅkittetvā katabhattesu.
From a man-between-woman, there is an interruption of pleasure, so he does not accept. "Not in collected meals" refers to meals prepared by collecting (ingredients).
Đối với purisantaragatāya (người phụ nữ đang ở cùng người đàn ông), sẽ làm gián đoạn sự ái lạc, vì vậy vị ấy không nhận. Na saṅkittīsu nghĩa là (không nhận) trong các bữa ăn được chuẩn bị bằng cách quyên góp chung.
Dubbhikkhasamaye kira acelakasāvakā acelakānaṃ atthāya tato tato taṇḍulādīni samādapetvā bhattaṃ pacanti, ukkaṭṭhācelako tato na paṭiggaṇhāti.
It is said that during a famine, naked ascetics (acelakasāvakā) would collect rice and other provisions from various places for other naked ascetics and cook meals; a distinguished naked ascetic (ukkaṭṭhācelako) would not accept (alms) from such a meal.
Tương truyền, vào thời đói kém, các đệ tử của lõa thể ngoại đạo đã quyên góp gạo, v.v... từ nhiều nơi để nấu cơm cho các lõa thể ngoại đạo; vị lõa thể ngoại đạo khổ hạnh bậc cao không nhận từ đó.
Na yattha sāti yattha sunakho ‘piṇḍaṃ labhissāmī’ti upaṭṭhito hoti, tattha tassa adatvā āhaṭaṃ na gaṇhāti.
"Not where there is a dog": If a dog is standing there, hoping "I will get a morsel," he does not accept what is brought without giving to that dog.
Na yattha sā nghĩa là ở nơi nào có con chó đứng chờ với hy vọng ‘ta sẽ nhận được vật thực’, vị ấy không nhận vật thực được mang đến mà không cho con chó đó.
Etassa piṇḍantarāyo hotīti.
"Because that causes an interruption of morsels for it."
Vì nghĩ rằng: “Sẽ làm gián đoạn vật thực của nó”.
Saṇḍasaṇḍacārinīti samūhasamūhacārinī.
"Moving in groups upon groups" (saṇḍasaṇḍacārinī) means moving in groups and crowds.
Saṇḍasaṇḍacārinī nghĩa là đi lại từng đàn từng đàn.
Sace hi acelakaṃ disvā ‘imassa bhikkhaṃ dassāmā’ti mānussakā bhattagehaṃ pavisanti, tesu ca pavisantesu kaḷopimukhādīsu nilīnā makkhikā uppatitvā saṇḍasaṇḍā caranti, tato āhaṭaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāti.
For if the people, seeing a naked ascetic, enter the dining hall, thinking, "We will give alms to him," and as they enter, flies hidden in cracks and openings fly up and move in swarms and crowds, then he does not accept the alms brought from there.
Nếu thấy một lõa thể ngoại đạo, những người (thí chủ) nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ dâng vật thực cho vị này’ và đi vào nhà bếp, và khi họ đi vào, những con ruồi đang đậu ở miệng nồi, v.v... bay lên và di chuyển từng đàn, vị ấy không nhận vật thực được mang đến từ đó.
Maṃ nissāya makkhikānaṃ gocarantarāyo jātoti.
"Because an interruption to the flies' foraging has occurred on account of me."
Vì nghĩ rằng: “Do ta mà việc tìm mồi của bầy ruồi bị gián đoạn”.
Thusodakanti sabbasassasambhārehi kataṃ sovīrakaṃ.
"Husk water" means sour gruel (sovīrakaṃ) made from all grain ingredients.
Thusodaka là một loại giấm sovīraka được làm từ các thành phần của tất cả các loại ngũ cốc.
Ettha ca surāpānameva sāvajjaṃ.
Here, only drinking liquor is blameworthy.
Trong trường hợp này, chỉ có việc uống rượu mới là có tội.
Ayaṃ pana etasmimpi sāvajjasaññī.
But this (ascetic) considers even this to be blameworthy.
Tuy nhiên, vị này lại cho rằng cả việc này cũng có tội.
Ekāgārikoti yo ekasmiṃyeva gehe bhikkhaṃ labhitvā nivattati.
"One-houser" (ekāgāriko) is one who receives alms from only one house and returns.
Ekāgāriko là người chỉ nhận vật thực tại một nhà rồi quay về.
Ekālopikoti yo ekeneva ālopena yāpeti.
"One-morseler" (ekālopiko) is one who sustains himself with only one morsel.
Ekālopiko là người chỉ sống bằng một miếng ăn.
Dvāgārikādīsupi eseva nayo.
The same principle applies to two-housers and so on.
Đối với dvāgārika, v.v..., phương pháp cũng tương tự.
Ekissāpi dattiyāti ekāya dattiyā.
"Even with one measure" (ekissāpi dattiyā) means with one measure.
Ekissāpi dattiyā nghĩa là bằng một muỗng.
Datti nāma ekā khuddakapāti hoti, yattha aggabhikkhaṃ pakkhipitvā ṭhapenti.
A datti is a small container where the best part of the alms is placed.
Datti là tên một cái bát nhỏ, nơi người ta đặt vào và giữ lại phần vật thực đầu tiên.
Ekāhikanti ekadivasantarikaṃ.
"Every other day" (ekāhikaṃ) means every second day.
Ekāhika là cách một ngày.
Aḍḍhamāsikanti aḍḍhamāsantarikaṃ.
"Every half month" (aḍḍhamāsikaṃ) means every second half month.
Aḍḍhamāsika là cách nửa tháng.
Pariyāyabhattabhojananti vārabhattabhojanaṃ.
"Eating meals in turn" (pariyāyabhattabhojanaṃ) means eating meals by rota.
Pariyāyabhattabhojana là việc ăn vật thực theo phiên.
Ekāhavārena dvīhavārena sattāhavārena aḍḍhamāsavārenāti – evaṃ divasavārena ābhatabhattabhojanaṃ.
Meals brought in turns, such as on a one-day turn, a two-day turn, a seven-day turn, or a half-month turn – this is eating meals according to a daily turn.
Theo phiên một ngày, theo phiên hai ngày, theo phiên bảy ngày, theo phiên nửa tháng – như vậy là việc ăn vật thực được mang đến theo phiên ngày.
Sākabhakkhoti allasākabhakkho.
"Vegetable eater" (sākabhakkho) means one who eats fresh vegetables.
Sākabhakkho là người ăn rau tươi.
Sāmākabhakkhoti sāmākataṇḍulabhakkho.
"Sāmāka-grain eater" (sāmākabhakkho) means one who eats sāmāka grains.
Sāmākabhakkho là người ăn gạo sāmāka.
Nīvārādīsu – nīvārā nāma tāva araññe sayaṃ jātā vīhijāti.
Among Nīvāra and so on: nīvāra are a type of wild rice that grows on its own in the wilderness.
Trong các loại như nīvāra – trước hết nīvārā là tên một loại lúa tự mọc trong rừng.
Daddulanti cammakārehi cammaṃ vilikhitvā chaḍḍitakasaṭaṃ.
"Daddula" means the discarded scraps of hide scraped by leatherworkers.
Daddula là phần vụn da bị những người thợ thuộc da cạo bỏ đi.
Haṭaṃ vuccati silesopi, sevālopi kaṇikārādirukkhaniyyāsopi.
"Haṭa" is called sap, also moss, and also the resin of trees like the kaṇikāra.
Haṭa được gọi là nhựa cây, cũng là rêu, cũng là nhựa của các cây như kaṇikāra.
Kaṇanti kuṇḍakaṃ.
"Kaṇa" means rice husks.
Kaṇa là tấm.
Ācāmoti bhattaukkhalikāya laggo jhāmodano.
"Ācāmo" refers to the burnt rice that sticks to the bottom of the rice pot.
Ācāma là cơm cháy dính trong nồi cơm.
Taṃ chaḍḍitaṭṭhāne gahetvā khādati.
He gathers and eats it from where it is discarded.
Vị ấy lấy nó ở nơi vứt bỏ rồi ăn.
‘‘Odanakañjiya’’ntipi vadanti.
They also call it "rice gruel" (odanakañjiyaṃ).
Cũng được gọi là “odanakañjiya” (nước cơm).
Piññākādayo pākaṭā eva.
Oil cake (piññākā) and so on are well-known.
Các loại như piññāka (khô dầu) thì đã rõ ràng.
Pavattaphalabhojīti patitaphalabhojī.
"Eater of fallen fruit" (pavattaphalabhojī) means one who eats fruit that has fallen naturally.
Pavattaphalabhojī là người ăn trái cây rụng.
Sāṇānīti sāṇavākacelāni.
"Hemp cloths" (sāṇānī) are clothes made of hemp fiber.
Sāṇāni là y phục bằng sợi gai.
Masāṇānīti missakacelāni.
"Mixed cloths" (masāṇānī) are clothes made of mixed fibers.
Masāṇāni là y phục bằng vải pha trộn.
Chavadussānīti matasarīrato chaḍḍitavatthāni.
"Carcass cloths" (chavadussānī) are clothes discarded from dead bodies.
Chavadussāni là y phục được vứt bỏ từ tử thi.
Erakatiṇādīni vā ganthetvā katanivāsanāni.
Or they are lower garments made by weaving Eraka grass and so on.
Hoặc là y phục được làm bằng cách kết các loại cỏ eraka lại.
Paṃsukūlānīti pathaviyaṃ chaḍḍitanantakāni.
"Rag-robes" (paṃsukūlānī) are tattered clothes discarded on the ground.
Paṃsukūlāni là những mảnh vải vụn bị vứt bỏ trên đất.
Tirīṭānīti rukkhattacavatthāni.
"Bark cloths" (tirīṭānī) are clothes made from tree bark.
Tirīṭāni là y phục bằng vỏ cây.
Ajinanti ajinamigacammaṃ.
"Antelope hide" (ajinaṃ) is the skin of an antelope.
Ajina là da của loài hươu ajina.
Ajinakkhipanti tadeva majjhe phālitaṃ.
"Antelope hide split" (ajinakkhipaṃ) is that same hide split in the middle.
Ajinakkhipa là chính tấm da đó được xẻ ra ở giữa.
Sakhurakantipi vadanti.
They also say "with hooves."
Cũng được gọi là tấm da còn nguyên móng.
Kusacīranti kusatiṇāni ganthetvā katacīrakaṃ.
"Kusa-grass garment" (kusacīraṃ) is a garment made by weaving kusa grass.
Kusacīra là y bằng vỏ cây được làm bằng cách kết cỏ kusa lại.
Vākacīraphalakacīresupi eseva nayo.
The same principle applies to bark garments and wood-chip garments.
Đối với y bằng vỏ cây vāka và y bằng vỏ cây phalaka cũng theo phương pháp này.
Kesakambalanti manussakesehi katakambalaṃ.
"Hair blanket" (kesakambalaṃ) is a blanket made of human hair.
Kesakambala là tấm chăn làm bằng tóc người.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, yāni kānici tantāvutānaṃ vatthānaṃ kesakambalo tesaṃ patikuṭṭho akkhāyatī’’ti (a. ni. 3.138).
Regarding which it was said: "Just as, bhikkhus, among woven cloths, the hair blanket is declared to be the worst."
Về điều này, đã được nói rằng: “Này các Tỳ khưu, ví như trong số các loại y phục được dệt bằng sợi, tấm chăn bằng tóc được xem là loại thấp kém nhất.”
Vāḷakambalanti assavāḷādīhi katakambalaṃ.
"Horse-hair blanket" (vāḷakambalaṃ) is a blanket made from horsehair and so on.
Vāḷakambala là tấm chăn làm bằng lông đuôi ngựa.
Ulūkapakkhanti ulūkapattāni ganthetvā katanivāsanaṃ.
"Owl feathers" (ulūkapakkhaṃ) is a lower garment made by weaving owl feathers.
Ulūkapakkha là y phục được làm bằng cách kết lông cú lại.
Ubbhaṭṭhakoti uddhaṃ ṭhitako.
"Standing upright" (ubbhaṭṭhako) means one who stands aloft.
Ubbhaṭṭhako là người đứng thẳng.
Ukkuṭikappadhānamanuyuttoti ukkuṭikavīriyaṃ anuyutto.
"Devoted to the squatting posture exertion" (ukkuṭikappadhānamanuyutto) means one who is devoted to the exertion of squatting.
Ukkuṭikappadhānamanuyutto là người chuyên tâm vào sự tinh tấn ngồi chồm hổm.
Gacchantopi ukkuṭikova hutvā uppatitvā uppatitvā gacchati.
Even when walking, he goes by squatting and leaping up repeatedly.
Ngay cả khi đi, vị ấy cũng đi trong tư thế chồm hổm, nhảy từng bước từng bước.
Kaṇṭakāpassayikoti ayakaṇṭake vā pakatikaṇṭake vā bhūmiyaṃ koṭṭetvā tattha cammaṃ attharitvā ṭhānacaṅkamādīni karoti.
"Thorn-bed abstainer" (kaṇṭakāpassayiko) is one who drives iron thorns or natural thorns into the ground, spreads a skin over them, and performs standing and walking meditation there.
Kaṇṭakāpassayiko là người đóng những cây chông sắt hoặc chông tự nhiên xuống đất, trải một tấm da lên trên đó rồi thực hiện các oai nghi đi, đứng.
Seyyanti sayantopi tattheva seyyaṃ kappeti.
"Sleeping": Even when sleeping, he makes his bed there.
Seyya là ngay cả khi nằm, vị ấy cũng nằm ngay tại đó.
Sāyaṃ tatiyamassāti sāyatatiyakaṃ.
The third time in the evening is sāyatatiyakaṃ.
Lần thứ ba vào buổi chiều, nên gọi là sāyatatiyakaṃ.
‘‘Pāto, majjhanhike, sāyanti divasassa tikkhattuṃ pāpaṃ pavāhessāmī’’ti udakorohanānuyogaṃ anuyutto viharati.
He dwells devoted to the practice of descending into water, thinking, "I will wash away evil three times a day: morning, midday, and evening."
Vị ấy sống chuyên tâm vào việc dầm mình trong nước với ý nghĩ: “Ta sẽ gột rửa tội lỗi ba lần trong ngày: buổi sáng, buổi trưa, và buổi chiều.”
175. Paraṃ tapatīti parantapo.
175. He torments others, hence parantapo (tormentor of others).
175. Làm cho người khác nóng nảy, nên gọi là parantapo.
Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ.
Paraparitāpanānuyogaṃ is the practice of repeatedly tormenting others.
Sự chuyên tâm làm cho người khác khổ não khắp nơi là paraparitāpanānuyogaṃ.
Orabbhikādīsu – urabbhā vuccanti eḷakā.
Among "shepherd" (orabbhika) and so on: "urabbhā" means sheep (eḷakā).
Trong các từ như orabbhika – cừu được gọi là urabbhā.
Urabbhe hanatīti orabbhiko.
One who kills sheep (urabbhe hanati), hence orabbhiko (shepherd, lit. sheep-killer).
Giết cừu, vì vậy gọi là orabbhiko.
Sūkarikādīsupi – eseva nayo.
The same principle applies to pig-killers and so on.
Trong các từ như sūkarika v.v..., cũng cùng phương pháp này.
Luddoti dāruṇo kakkhaḷo.
"Cruel" (luddo) means harsh and rough.
Luddo nghĩa là tàn nhẫn, thô bạo.
Macchaghātakoti macchabandho kevaṭṭo.
"Fish-killer" (macchaghātako) means a fisherman who traps fish.
Macchaghātako là người đánh cá, người chài lưới.
Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako.
"Jailer" (bandhanāgāriko) means a prison guard.
Bandhanāgāriko là người cai ngục.
Kurūrakammantāti dāruṇakammantā.
"Cruel occupations" (kurūrakammantā) are harsh occupations.
Kurūrakammantā là những người có công việc tàn nhẫn.
176. Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto.
176. "One anointed on the head" (muddhāvasitto) means one who has been anointed on the head with the consecration of a khattiya.
176. Muddhāvasitto là người đã được rưới nước lên đầu trong lễ đăng quang của dòng dõi chiến sĩ.
Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya.
"To the east of the city" means in the eastern direction from the city.
Puratthimena nagarassā là ở phía đông của thành phố.
Sandhāgāranti yaññasālaṃ.
"Assembly hall" (sandhāgāraṃ) is a sacrificial hall.
Sandhāgāraṃ là nhà tế lễ.
Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā.
"Having put on a rough antelope hide" means having worn a deer skin with hooves.
Kharājinaṃ nivāsetvā là mặc tấm da sơn dương còn nguyên móng.
Sappitelenāti sappinā ca telena ca.
"With ghee and oil" (sappitelenā) means with ghee and with oil.
Sappitelena là bằng bơ lỏng và dầu.
Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati.
Indeed, apart from ghee, any other fatty substance is called oil.
Ngoại trừ bơ lỏng, bất kỳ chất nhờn nào còn lại đều được gọi là dầu.
Kaṇḍuvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍuvitabbakāle tena kaṇḍuvamāno.
"Scratching" (kaṇḍuvamāno) means scratching with that (horn) at the time of itching, because his nails are cut.
Kaṇḍuvamāno là gãi bằng sừng hươu khi cần gãi ngứa do móng tay đã bị cắt.
Anantarahitāyāti asanthatāya.
"On unspread (ground)" (anantarahitāyā) means on unswept (ground).
Anantarahitāya là không có vật trải lót.
Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya.
"With a calf of similar appearance" (sarūpavacchāya) means with a calf of similar appearance.
Sarūpavacchāya là có con bê cùng màu.
Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova sace kabarā vā, rattā vā, vacchopi tādisovāti – evaṃ sarūpavacchāya.
If the cow is white, the calf is also white. If it is dappled or red, the calf is also similar. Thus, it is "with a calf of similar appearance."
Nếu bò mẹ màu trắng, con bê cũng màu trắng; nếu bò mẹ màu đốm hoặc màu đỏ, con bê cũng có màu tương tự – như vậy là có con bê cùng màu.
So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti.
"He said this" means that king spoke thus.
So evamāha là vị vua ấy nói như vậy.
Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā.
"Young bulls" (vacchatarā) are strong calves that have passed the stage of being tender calves.
Vacchatarā là những con bê khỏe mạnh đã qua giai đoạn bê non.
Vacchatarīsupi eseva nayo.
The same principle applies to young heifers (vacchatarīsu).
Đối với vacchatarīsu (những con bê cái) cũng cùng phương pháp này.
Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca.
"For the purpose of grass" (barihisatthāyā) means for the purpose of making an enclosure and for spreading on the sacrificial ground.
Barihisatthāya là để làm hàng rào và để trải trên nền đất tế lễ.
177. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve.
177. "In this very life" (diṭṭheva dhamme) means in this very existence.
177. Diṭṭheva dhamme là trong chính kiếp sống này.
Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto.
"Without craving" (nicchāto): "craving" (chātaṃ) is said to be thirst (taṇhā); since he has no such (thirst), he is without craving.
Nicchāto: Chāta được gọi là ái dục, người không có ái dục ấy là nicchāto.
Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto.
"Cool" (nibbuto) because all defilements are extinguished.
Vì tất cả phiền não đã được dập tắt nên là nibbuto.
Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītībhūto.
He has become "cooled" (sītībhūto) because of the absence of inner tormenting defilements.
Vì không có các phiền não thiêu đốt bên trong nên đã trở nên mát mẻ, là sītībhūto.
Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhappaṭisaṃvedī.
He experiences the bliss of jhana, path, fruit, and Nibbāna, hence "experiencing bliss" (sukhappaṭisaṃvedī).
Cảm nhận được các lạc của thiền, đạo, quả và Niết-bàn nên là sukhappaṭisaṃvedī.
Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā.
"By his Brahma-like self" (brahmabhūtena attanā) means by his exalted self.
Brahmabhūtena attanā là với tự thân đã trở nên cao thượng.
Imaṃ pana puggalaṃ buddhuppādato paṭṭhāya dassetuṃ – idha tathāgatotiādimāha.
However, to show this individual from the time of the Buddha's arising, it is said: "Here the Tathāgata..."
Để chỉ rõ hạng người này kể từ khi Đức Phật xuất hiện, Ngài đã nói câu bắt đầu bằng idha tathāgato.
Tattha tathāgatoti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathāvāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.
Here, Tathāgato is the Bhagavā by eight reasons: he is Tathāgato because he has come 'thus'; he is Tathāgato because he has gone 'thus'; he is Tathāgato because he has reached the 'thus-ness'; he is Tathāgato because he has truly awakened to the 'thus-nesses'; he is Tathāgato because of his 'thus-seeing'; he is Tathāgato because of his 'thus-speaking'; he is Tathāgato because of his 'thus-acting'; and he is Tathāgato in the sense of overcoming.
Trong đó, Tathāgato: Đức Thế Tôn là Như Lai vì tám lý do – đã đến như vậy nên là Như Lai, đã đi như vậy nên là Như Lai, đã đến tướng như vậy nên là Như Lai, đã giác ngộ các pháp như thật nên là Như Lai, vì thấy như vậy nên là Như Lai, vì nói như vậy nên là Như Lai, vì làm như vậy nên là Như Lai, và với ý nghĩa chinh phục nên là Như Lai.
Arahaṃ sammāsambuddhotiādīni visuddhimagge vitthāritāneva.
The terms Arahaṃ Sammāsambuddho and so on have been expounded in the Visuddhimagga.
Các từ Arahaṃ sammāsambuddho v.v... đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
Taṃ dhammanti taṃ vuttappakārasampadaṃ dhammaṃ.
That Dhamma means that Dhamma endowed with the characteristics mentioned.
Taṃ dhammaṃ là Pháp có các phẩm chất đã được nói đến.
Suṇāti gahapati vāti kasmā paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisati?
A householder listens (suṇāti gahapati vā) – why is a householder mentioned first?
Suṇāti gahapati vā: Tại sao lại chỉ đến người gia chủ trước tiên?
Nihatamānattā ussannattā ca.
Because of their humbled pride and their abundance.
Vì đã dẹp bỏ ngã mạn và vì có số lượng đông đảo.
Yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitā jātiṃ nissāya mānaṃ karonti.
For the most part, those who have gone forth from Khattiya families tend to be proud based on their birth.
Vì rằng, phần lớn những người xuất gia từ dòng dõi Sát-đế-lợi thường sanh lòng kiêu mạn dựa vào dòng dõi của mình.
Brāhmaṇakulā pabbajitā mante nissāya mānaṃ karonti.
Those who have gone forth from Brāhmaṇa families tend to be proud based on their mantras.
Những người xuất gia từ dòng dõi Bà-la-môn thường sanh lòng kiêu mạn dựa vào các câu thần chú (manta).
Hīnajaccakulā pabbajitā attano vijātitāya patiṭṭhātuṃ na sakkonti.
Those who have gone forth from low-caste families are unable to establish themselves due to their humble origin.
Những người xuất gia từ các dòng dõi thấp kém không thể đứng vững được do sự thấp kém về dòng dõi của mình.
Gahapatidārakā pana kacchehi sedaṃ muñcantehi piṭṭhiyā loṇaṃ pupphamānāya bhūmiṃ kasitvā tādisassa mānassa abhāvato nihatamānadappā honti.
But householder's sons, having tilled the earth while dripping sweat from their armpits and with salt crystallizing on their backs, are free from such pride and arrogance.
Còn những người con của gia chủ, do đã cày ruộng đến mồ hôi chảy ròng ròng ở nách, muối sủi bọt trên lưng, nên không có sự kiêu mạn như vậy, họ là những người đã dẹp bỏ kiêu mạn và tự phụ.
Te pabbajitvā mānaṃ vā dappaṃ vā akatvā yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā vipassanāya kammaṃ karontā sakkonti arahatte patiṭṭhātuṃ.
Having gone forth, without pride or arrogance, they are able to establish themselves in Arahantship by undertaking the practice of Vipassanā, having learned the Buddha's teaching according to their ability.
Khi xuất gia, họ không sanh lòng kiêu mạn hay tự phụ, tùy theo sức mình mà học hỏi lời Phật dạy, thực hành thiền minh sát, và có thể đứng vững trong quả vị A-la-hán.
Itarehi ca kulehi nikkhamitvā pabbajitā nāma na bahukā, gahapatikāva bahukā.
Furthermore, those who have gone forth from other families are not numerous, whereas householders are numerous.
Và những người xuất gia từ các dòng dõi khác thì không nhiều, chỉ có những người thuộc dòng dõi gia chủ là đông đảo.
Iti nihatamānattā ussannattā ca paṭhamaṃ gahapatiṃ niddisatīti.
Thus, because of their humbled pride and their abundance, the householder is mentioned first.
Vì vậy, do đã dẹp bỏ kiêu mạn và do số lượng đông đảo, nên trước hết ngài đề cập đến người gia chủ.
Aññatarasmiṃ vāti itaresaṃ vā kulānaṃ aññatarasmiṃ.
Or in some other means in some other of these families.
Trong một dòng dõi nào đó nghĩa là trong một dòng dõi nào đó trong số các dòng dõi khác.
Paccājātoti patijāto.
Reborn means born into.
Tái sanh nghĩa là được sanh lại.
Tathāgate saddhaṃ paṭilabhatīti parisuddhaṃ dhammaṃ sutvā dhammassāmimhi tathāgate ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti saddhaṃ paṭilabhati.
He gains faith in the Tathāgato means, having heard the pure Dhamma, he gains faith in the master of the Dhamma, the Tathāgato, thinking, "Truly, that Bhagavā is a Sammāsambuddha."
Đạt được đức tin nơi Như Lai nghĩa là sau khi nghe Chánh pháp thanh tịnh, người ấy đạt được đức tin nơi bậc Pháp chủ là Như Lai rằng: “Ồ, Đức Thế Tôn ấy quả là bậc Chánh Đẳng Giác”.
Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati.
He reflects thus means he reviews thus.
Suy xét như vầy nghĩa là quán xét như vậy.
Sambādho gharāvāsoti sacepi saṭṭhihatthe ghare yojanasatantarepi vā dve jāyampatikā vasanti, tathāpi nesaṃ sakiñcanasapalibodhaṭṭhena gharāvāso sambādhoyeva.
Confined is the household life – even if two spouses live in a house sixty cubits long or a hundred leagues apart, still the household life is confined due to being accompanied by possessions and entanglements.
Đời sống tại gia là chật hẹp: Dù hai vợ chồng sống trong một ngôi nhà rộng sáu mươi hắc tay hay thậm chí cách nhau một trăm do-tuần, đời sống tại gia của họ vẫn là chật hẹp do có của cải và ràng buộc.
Rajopathoti rāgarajādīnaṃ uṭṭhānaṭṭhānanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
A dusty path – the Mahāaṭṭhakathā states it is a place where defilements such as passion (rāga) arise.
Là con đường của bụi bặm: Trong Đại Chú Giải nói rằng, đó là nơi phát sanh của bụi bặm tham ái v.v...
Āgamanapathotipi vattuṃ vaṭṭati.
It can also be said to be a path of arrival.
Cũng có thể nói là con đường của sự đến.
Alagganaṭṭhena abbhokāso viyāti abbhokāso.
Open air (abbhokāso) is like an open space due to non-attachment.
Như khoảng không là abbhokāso vì không có sự vướng mắc.
Pabbajito hi kūṭāgāraratanapāsāde ca devavimānādīsu ca supihitadvāravātapānesu paṭicchannesu vasantopi neva laggati, na sajjati, na bajjhati.
For one who has gone forth, even dwelling in gabled houses, gem palaces, devā-abodes, and so on, with well-closed doors and windows, and covered, one is neither attached nor entangled nor bound.
Bởi người xuất gia dù sống trong lầu đài có đỉnh nhọn, cung điện bằng bảo thạch, hay trong các thiên cung v.v... có cửa chính và cửa sổ đóng kín, ở nơi che khuất, vẫn không dính mắc, không bám víu, không bị trói buộc.
Tena vuttaṃ – ‘‘abbhokāso pabbajjā’’ti.
Therefore, it is said: "Going forth is like open air."
Do đó có lời dạy: “Xuất gia như khoảng không”.
Apica – sambādho gharāvāso kusalakiriyāya okāsābhāvato.
Furthermore, the household life is confined due to the absence of opportunity for wholesome actions.
Hơn nữa – đời sống tại gia là chật hẹp vì không có cơ hội để làm các việc thiện.
Rajopatho asaṃvutasaṅkāraṭṭhānaṃ viya rajānaṃ kilesarajānaṃ sannipātaṭṭhānato.
It is a dusty path like a place of uncollected rubbish, because it is a gathering place for defilements (kilesa-raja).
Là con đường của bụi bặm vì là nơi tụ tập của các loại bụi, tức là phiền não, giống như nơi chứa rác không được che đậy.
Abbhokāso pabbajjā kusalakiriyāya yathāsukhaṃ okāsasambhāvato.
Going forth is like open air because of the possibility of wholesome actions at ease.
Xuất gia như khoảng không vì có cơ hội để làm các việc thiện một cách tùy thích.
Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyyanti ettha ayaṃ saṅkhepakathā – yadetaṃ sikkhattayabrahmacariyaṃ ekampi divasaṃ akhaṇḍaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ.
In "Nayidaṃ sukaraṃ…pe… pabbajeyya" (It is not easy... to go forth), this is the brief explanation: That threefold training, the holy life, is absolutely perfect because it must be brought to its final mind without being broken even for a single day.
Điều này không dễ… cho đến… ta nên xuất gia: Ở đây, tóm tắt là – phạm hạnh tam học này, cần phải được thực hành không gián đoạn dù chỉ một ngày cho đến khi đạt được tâm cuối cùng, nên gọi là hoàn toàn viên mãn.
Ekadivasampi ca kilesamalena amalinaṃ katvā carimakacittaṃ pāpetabbatāya ekantaparisuddhaṃ.
It is absolutely purified because it must be brought to its final mind without being stained by the defilement of defilements even for a single day.
Và cần phải thực hành không bị ô uế bởi cấu uế phiền não dù chỉ một ngày cho đến khi đạt được tâm cuối cùng, nên gọi là hoàn toàn thanh tịnh.
Saṅkhalikhitaṃ likhitasaṅkhasadisaṃ dhotasaṅkhasappaṭibhāgaṃ caritabbaṃ.
It must be practiced like a conch shell polished (saṅkhalikhitaṃ), resembling a polished conch shell.
Như vỏ ốc được mài giũa: Cần phải thực hành giống như vỏ ốc được mài, tương tự như vỏ ốc đã được rửa sạch.
Idaṃ na sukaraṃ agāraṃ ajjhāvasatā agāramajjhe vasantena ekantaparipuṇṇaṃ…pe… carituṃ – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kese ca massuñca ohāretvā kasāyarasapītatāya kāsāyāni brahmacariyaṃ carantānaṃ anucchavikāni vatthāni acchādetvā paridahitvā agārasmā nikkhamitvā anagāriyaṃ pabbajeyya’’nti.
It is not easy for one dwelling in a home, dwelling amidst a home, to practice this absolutely perfect... and so on... "What if I were to shave off my hair and beard, put on saffron robes appropriate for those who practice the holy life by drinking the essence of saffron, and, leaving home, go forth into the homeless life?"
Điều này không dễ dàng cho người ở tại gia, người sống giữa gia đình, để thực hành... hoàn toàn trọn vẹn... – 'Chắc chắn rằng ta, sau khi cạo bỏ râu tóc, đắp lên mình y phục màu cà-sa, là y phục thích hợp cho những người thực hành phạm hạnh, do được nhuộm bằng nước chát, sẽ từ bỏ gia đình, xuất gia sống không gia đình'.
Ettha ca yasmā agārassa hitaṃ kasivāṇijjādikammaṃ ‘‘agāriya’’nti vuccati, tañca pabbajjāya natthi, tasmā pabbajjā ‘‘anagāriya’’nti ñātabbā.
Here, since activities beneficial to the household, such as farming and trade, are called "agāriya" (household), and these are absent in going forth, therefore going forth is known as "anagāriya" (homeless life).
Ở đây, vì công việc lợi ích cho gia đình như nông nghiệp, thương mại... được gọi là "agāriya" (việc nhà), và việc đó không có trong đời sống xuất gia, nên đời sống xuất gia cần được hiểu là "anagāriya" (không việc nhà).
Taṃ anagāriyaṃ.
That homeless life.
Taṃ anagāriyaṃ (đời sống không gia đình ấy).
Pabbajeyyanti paṭipajjeyyaṃ.
Pabbajeyya means I would undertake.
Pabbajeyya (ta sẽ xuất gia) nghĩa là ta sẽ thực hành.
Appaṃ vāti sahassato heṭṭhā bhogakkhandho appo nāma hoti, sahassato paṭṭhāya mahā.
Small (appaṃ vā) means a portion of wealth below a thousand; from a thousand upwards, it is great.
Appaṃ vā (hoặc ít) nghĩa là khối tài sản dưới một ngàn được gọi là ít, từ một ngàn trở lên là nhiều.
Abandhanaṭṭhena ñātiyeva ñātiparivaṭṭo.
A circle of relatives (ñātiparivaṭṭo) is just relatives in the sense of not being bound.
Theo nghĩa không ràng buộc, quyến thuộc chính là ñātiparivaṭṭo (vòng quyến thuộc).
Sopi vīsatiyā heṭṭhā appo hoti, vīsatiyā paṭṭhāya mahā.
Even that is small below twenty; from twenty upwards, it is large.
Họ cũng vậy, dưới hai mươi người là ít, từ hai mươi người trở lên là nhiều.
178. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā, tañca.
178. He is endowed with the training and way of life of bhikkhus (bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno) means that training which is called higher morality (adhisīla), and that common way of life (sājīva) comprising the training rules laid down by the Bhagavā, in which these bhikkhus live together, having a common livelihood and similar conduct.
178. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno (thành tựu học pháp và đồng sanh kế của các vị tỳ-khưu) nghĩa là, học pháp (sikkhā) của các vị tỳ-khưu được gọi là tăng thượng giới (adhisīla), và điều đó.
Yattha cete saha jīvanti, ekajīvikā sabhāgavuttino honti, taṃ bhagavatā paññattasikkhāpadasaṅkhātaṃ sājīvañca.
And that common way of life (sājīva) comprising the training rules laid down by the Bhagavā, in which these bhikkhus live together, having a common livelihood and similar conduct.
Và nơi mà các vị này sống cùng nhau, có cùng một cách sinh sống, có cùng một cách hành xử, đó là đồng sanh kế (sājīva) được gọi là học giới do Đức Thế Tôn chế định.
Tattha sikkhanabhāvena samāpannoti bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno.
There, bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno means one who has well attained by way of practicing the training.
Ở đó, do đã thành tựu trong việc học tập, nên được gọi là bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno.
Samāpannoti sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto hutvā tadubhayaṃ upagatoti attho.
Samāpanno means having fulfilled the training and not transgressed the common way of life, thus having attained both of these.
Samāpanno (thành tựu) có nghĩa là đã đạt đến cả hai điều ấy, bằng cách hoàn thiện học pháp và không vi phạm đồng sanh kế.
Pāṇātipātaṃ pahāyātiādīsu pāṇātipātādikathā heṭṭhā vitthāritā eva.
The discussion on the destruction of life and so on (pāṇātipātaṃ pahāya) has already been expounded below.
Trong các câu Pāṇātipātaṃ pahāya (từ bỏ sát sanh)..., phần luận về sát sanh... đã được giải thích chi tiết ở trước.
Pahāyāti imaṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā.
Having abandoned (pahāya) means having relinquished this evil conduct consisting of the volition to destroy life.
Pahāya (từ bỏ) nghĩa là từ bỏ sự bất thiện này được gọi là tác ý sát sanh.
Paṭivirato hotīti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova hoti.
He abstains (paṭivirato hoti) means from the time of abandonment, he is indeed abstinent from that evil conduct.
Paṭivirato hoti (trở thành người từ bỏ) nghĩa là từ thời điểm đã từ bỏ, vị ấy trở thành người tránh xa, từ bỏ sự bất thiện đó.
Nihitadaṇḍo nihitasatthoti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍo ceva nikkhittasattho cāti attho.
Having laid aside stick and weapon (nihitadaṇḍo nihitasattho) means having laid down stick and weapon, in the sense of not engaging in them for the purpose of harming others.
Nihitadaṇḍo nihitasattho (đã bỏ trượng, đã bỏ khí giới) có nghĩa là, do không hành động với việc cầm trượng hay khí giới để làm hại người khác, nên là người đã đặt trượng xuống và đã đặt khí giới xuống.
Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ, sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ vināsanabhāvato ‘sattha’nti veditabbaṃ.
Here, apart from a stick, all other implements are to be understood as 'weapons' in the sense of causing destruction to beings.
Ở đây, ngoài trượng ra, tất cả các dụng cụ còn lại, do có tính chất hủy hoại chúng sanh, cần được hiểu là 'khí giới'.
Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhavāsiṃ vā pipphalikaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya.
However, when bhikkhus carry a walking stick, a toothpick knife, or a fruit-peeler, it is not for the purpose of harming others.
Còn việc các vị tỳ-khưu đi lại mang theo dao cạo, dao nhỏ để làm tăm xỉa răng, hoặc dao nhỏ, thì đó không phải vì mục đích làm hại người khác.
Tasmā nihitadaṇḍā nihitasatthātveva saṅkhaṃ gacchanti.
Therefore, they are considered as having laid aside stick and weapon.
Do đó, các vị ấy vẫn được kể là người đã bỏ trượng, đã bỏ khí giới.
Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgato.
Conscientious (lajjī) means endowed with conscientiousness characterized by abhorrence of evil.
Lajjī (có tàm) là người có lòng tàm, với đặc tính ghê sợ điều ác.
Dayāpannoti dayaṃ mettacittataṃ āpanno.
Compassionate (dayāpanno) means imbued with compassion, a mind of loving-kindness.
Dayāpanno (có lòng bi mẫn) là người đã đạt đến lòng bi, tức là tâm từ.
Sabbapāṇabhūtahitānukampīti sabbe pāṇabhūte hitena anukampako.
Sympathetic to the welfare of all living beings (sabbapāṇabhūtahitānukampī) means one who feels sympathy with kindness for all living beings.
Sabbapāṇabhūtahitānukampī (thương xót vì lợi ích của tất cả chúng sanh hữu tình) là người thương xót tất cả chúng sanh hữu tình bằng lợi ích.
Tāya dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakoti attho.
This means having a mind set on the welfare of all living beings due to that compassion.
Nghĩa là, do có lòng bi mẫn ấy, vị ấy có tâm lợi ích cho tất cả chúng sanh hữu tình.
Viharatīti iriyati, pāleti.
He dwells means he conducts himself, he maintains.
Viharati (trú) nghĩa là đi đứng, duy trì.
Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī.
One who takes only what is given (dinnādāyī) means one who takes only what is given.
Chỉ nhận lấy vật đã được cho, nên gọi là dinnādāyī (người nhận vật đã cho).
Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī.
One who expects what is given (dinnapāṭikaṅkhī) means one who expects what is given even mentally.
Ngay cả trong tâm cũng chỉ mong đợi vật đã được cho, nên gọi là dinnapāṭikaṅkhī (người mong đợi vật đã cho).
Thenetīti theno.
One who steals is a thief (theno).
Người lấy trộm được gọi là theno (kẻ trộm).
Na thenena athenena.
Not by a thief, but by one who is not a thief (athenena).
Không phải bằng cách không trộm cắp.
Athenattāyeva sucibhūtena.
Precisely by being not a thief, by one who is pure (sucibhūtena).
Chính vì không trộm cắp nên trở nên trong sạch.
Attanāti attabhāvena.
By oneself (attanā) means by one's own being.
Bởi chính mình là bởi tự thân.
Athenaṃ sucibhūtaṃ attabhāvaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti.
It means that one dwells making one's being non-thieving and pure.
Điều được nói là: vị ấy sống sau khi đã làm cho tự thân ấy trở nên trong sạch.
Saccaṃ vadatīti saccavādī.
Truthful (saccavādī) means one who speaks the truth.
Người nói lời chân thật là saccavādī.
Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho.
Firm in truth (saccasandho) means one who connects and links truth with truth.
Người nối kết, gắn bó sự thật với sự thật là saccasandho.
Na antarantarā musā vadatīti attho.
This means one who does not speak falsehoods intermittently.
Nghĩa là không nói dối xen kẽ.
Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati, tasmā na so saccasandho.
For if a person sometimes speaks falsehood and sometimes truth, his truth is not connected with truth because it is interrupted by falsehood; therefore, he is not truthful.
Vì người nào khi nói dối, khi nói thật, do lời nói dối xen vào nên lời nói thật không khớp với sự thật, do đó người ấy không phải là người giữ lời.
Ayaṃ pana na tādiso.
But this (person) is not like that.
Nhưng vị này không phải như vậy.
Jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahatiyevāti saccasandho.
He connects truth with truth by not speaking falsehood even for the sake of his life; thus, he is truthful.
Dù vì mạng sống cũng không nói dối, mà kết nối sự thật với sự thật, nên gọi là người giữ lời (saccasandha).
Thetoti thiro, thirakathoti attho.
"Theto" means firm; the meaning is "of firm speech."
Theto có nghĩa là kiên định (thira), tức là lời nói kiên định.
Eko hi puggalo haliddirāgo viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya, assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca, na thirakatho hoti.
Indeed, one individual, like one stained with turmeric, like a stump buried in a heap of chaff, and like a gourd placed on a horse's back, is not steadfast in speech.
Một người nào đó giống như màu nghệ, giống như cọc đóng trong đống trấu, giống như bầu bí đặt trên lưng ngựa, lời nói không kiên định.
Eko pāsāṇalekhā viya, indakhīlo viya ca thirakatho hoti.
Another, like a line engraved on stone and like an Indra-post, is steadfast in speech.
Một người khác giống như nét khắc trên đá, giống như cột trụ, lời nói kiên định.
Asinā sīse chindantepi dve kathā na katheti.
Even if one cuts off their head with a sword, they do not speak two words.
Dù bị chém đầu bằng gươm cũng không nói hai lời.
Ayaṃ vuccati theto.
This one is called 'steadfast'.
Người này được gọi là kiên định (theto).
Paccayikoti pattiyāyitabbako, saddhāyikoti attho.
Paccayiko means one who is trustworthy, or reliable.
Paccayiko có nghĩa là đáng tin cậy, tức là đáng tin.
Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti.
Indeed, some individuals are not trustworthy.
Một người nào đó không đáng tin cậy.
‘Idaṃ kena vuttaṃ?
When asked, 'By whom was this said?'
Khi được hỏi ‘Điều này do ai nói?’
Asukenā’ti vutte ‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’ti vattabbataṃ āpajjati.
and told, 'By so-and-so,' one comes to be told, 'Do not believe his words.'
và được trả lời ‘Do người kia’, thì sẽ bị nói rằng ‘Đừng tin lời người ấy’.
Eko paccayiko hoti.
Another is trustworthy.
Một người khác đáng tin cậy.
‘Idaṃ kena vuttaṃ?
When asked, 'By whom was this said?'
Khi được hỏi ‘Điều này do ai nói?’
Asukenā’ti vutte ‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’nti vattabbataṃ āpajjati.
and told, 'By so-and-so,' one comes to be told, 'If it was said by him, this alone is the measure; there is no need to examine it now; it is just so.'
và được trả lời ‘Do người kia’, thì sẽ bị nói rằng ‘Nếu do người ấy nói, thì đây chính là bằng chứng, không cần phải xem xét thêm nữa, nó là như vậy’.
Ayaṃ vuccati paccayiko.
This one is called trustworthy (paccayiko).
Người này được gọi là đáng tin cậy (paccayiko).
Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.
Avisaṃvādako lokassāti means that by such truthfulness, one does not deceive the world.
Avisaṃvādako lokassā có nghĩa là do sự nói thật ấy mà không lừa dối thế gian.
Imesaṃ bhedāyāti yesaṃ ito sutvāti vuttānaṃ santike sutaṃ, tesaṃ bhedāya.
Imesaṃ bhedāyāti means for the breaking of those by whom it was heard, as in 'having heard from them'.
Imesaṃ bhedāyā có nghĩa là vì sự chia rẽ của những người đã nghe từ nơi ấy, tức là những người được nói đến là ‘nghe từ nơi này’.
Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā – ‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ, evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā.
Bhinnānaṃ vā sandhātāti means one who reconciles two friends or those with the same preceptor, etc., who have become estranged for some reason, by approaching each one and saying, 'It is not fitting for those born in such a family as yours, so learned as you are,' and so forth, thereby creating reconciliation.
Bhinnānaṃ vā sandhātā là người hòa giải những người đã chia rẽ, hoặc là hai người bạn, hoặc là những người có cùng bổn sư v.v… bị chia rẽ vì một lý do nào đó, thì đến gặp từng người một và nói những lời như ‘Những người sinh ra trong gia đình như quý vị, có học thức như vậy thì điều này không phù hợp’, rồi hòa giải họ.
Anuppadātāti sandhānānuppadātā.
Anuppadātāti means one who grants reconciliation.
Anuppadātā là người tiếp tục hòa giải.
Dve jane samagge disvā – ‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ, evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho.
It means one who, seeing two people in harmony, strengthens that harmony by saying, 'It is proper for those born in such a family, endowed with such virtues,' and so forth.
Có nghĩa là khi thấy hai người hòa thuận, thì nói những lời như ‘Những người sinh ra trong gia đình như quý vị, có đầy đủ những đức tính như vậy thì điều này là thích hợp’, rồi củng cố sự hòa thuận ấy.
Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo.
A monastery where there is harmony is samaggārāmo.
Tự viện có sự hòa hợp nên gọi là samaggārāmo (tự viện hòa hợp).
Yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho.
It means that one does not even wish to dwell where there is no harmony.
Có nghĩa là nơi nào không có sự hòa hợp, vị ấy cũng không muốn ở.
Samaggarāmotipi pāḷi.
The Pali word can also be samaggarāmoti.
Cũng có bản đọc là Samaggarāmo.
Ayameva attho.
The meaning is the same.
Ý nghĩa cũng như vậy.
Samaggaratoti samaggesu rato.
Samaggaratoti means one who delights in harmonious people.
Samaggarato có nghĩa là hoan hỷ trong sự hòa hợp.
Te pahāya aññatra gantumpi na icchatīti attho.
It means one does not wish to leave them and go elsewhere.
Có nghĩa là vị ấy không muốn rời bỏ họ để đi nơi khác.
Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī.
One who delights upon seeing or hearing of harmony is samagganandī.
Khi thấy hoặc nghe về sự hòa hợp thì hoan hỷ, nên gọi là samagganandī (hoan hỷ trong hòa hợp).
Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti, taṃ sāmaggīguṇaparidīpakameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.
Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti means that one speaks only words that make beings harmonious, words that reveal the quality of harmony, and not otherwise.
Samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā có nghĩa là nói những lời chỉ làm cho chúng sinh hòa hợp, tức là chỉ nói những lời làm sáng tỏ đức tính hòa hợp, chứ không nói lời khác.
Kālena vadatīti kālavādī.
One who speaks at the right time is kālavādī.
Nói đúng lúc nên gọi là kālavādī (người nói đúng lúc).
Vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho.
It means one speaks after observing the appropriate time to speak.
Có nghĩa là suy xét thời điểm thích hợp để nói rồi mới nói.
Bhūtaṃ tathaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī.
One who speaks what is true, factual, exact, and inherent is bhūtavādī. One who speaks only that which pertains to the welfare in this life and the next is atthavādī.
Nói những điều có thật, đúng sự thật, đúng bản chất nên gọi là bhūtavādī (người nói sự thật). Nói những điều liên quan đến lợi ích hiện tại và tương lai nên gọi là atthavādī (người nói lợi ích).
Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī.
One who speaks with reference to the nine supramundane qualities is dhammavādī.
Nói những điều liên quan đến chín pháp siêu thế nên gọi là dhammavādī (người nói Pháp).
Saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī.
One who speaks with reference to the discipline of restraint and the discipline of abandonment is vinayavādī.
Nói những điều liên quan đến giới luật phòng hộ và giới luật đoạn trừ nên gọi là vinayavādī (người nói Luật).
Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso.
Nidhānaṃ is called a place of deposition.
Nidhāna được gọi là nơi cất giữ.
Nidhānamassa atthīti nidhānavatī.
One who has a place of deposition is nidhānavatī.
Có nidhāna nên gọi là nidhānavatī (có sự cất giữ).
Hadaye nidhātabbayuttakaṃ vācaṃ bhāsitāti attho.
It means one speaks words fit to be stored in the heart.
Có nghĩa là nói những lời đáng được cất giữ trong tâm.
Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati.
Kālenāti means that even while speaking such words, one does not speak out of time, thinking, "I will speak words worth storing."
Kālenā có nghĩa là dù nói những lời như vậy, vị ấy cũng không nói ngoài thời điểm thích hợp với ý nghĩ “Ta sẽ nói những lời đáng được cất giữ”.
Yuttakālaṃ pana sallakkhetvāva bhāsatīti attho.
It means that one speaks only after discerning the appropriate time.
Có nghĩa là vị ấy chỉ nói sau khi đã suy xét thời điểm thích hợp.
Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho.
Sāpadesanti means with an analogy, or with a reason.
Sāpadesaṃ có nghĩa là có ví dụ, tức là có lý do.
Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā.
Pariyantavatinti means by showing a limit.
Pariyantavatiṃ có nghĩa là chỉ rõ giới hạn.
Yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho.
It means one speaks in such a way that its limit is clear.
Có nghĩa là nói sao cho giới hạn của nó được hiểu rõ.
Atthasaṃhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ bhāsati.
Atthasaṃhitanti means one speaks in a meaningful way, such that it cannot be exhausted even by analyzing it in many ways.
Atthasaṃhitaṃ có nghĩa là nói những điều đầy đủ ý nghĩa, đến nỗi không thể phân tích hết bằng nhiều cách.
Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena saṃhitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati.
Or, because the meaning spoken by the atthavādī is connected with that meaning, one speaks words connected with meaning.
Hoặc là, điều mà vị atthavādī nói là lợi ích, thì lời nói ấy liên quan đến lợi ích đó nên gọi là atthasaṃhita (liên quan đến lợi ích).
Na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.
It is said that one does not set aside one thing and speak another.
Có nghĩa là không nói điều này mà lại ám chỉ điều khác.
179. Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti mūlabījaṃ, khandhabījaṃ, phaḷubījaṃ, aggabījaṃ bījabījanti pañcavidhassa bījagāmassa ceva yassa kassaci nīlatiṇarukkhādikassa bhūtagāmassa ca samārambhā.
179. Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti means from damaging the five kinds of seed-groups—root-seeds, stem-seeds, joint-seeds, cutting-seeds, and seed-seeds—and any kind of plant-group such as blue-grass or trees.
179. Bījagāmabhūtagāmasamārambhā có nghĩa là từ việc phá hoại năm loại hạt giống (bījagāma) là hạt gốc, hạt thân, hạt cành, hạt ngọn, hạt giống; và các loại thực vật (bhūtagāma) như cỏ xanh, cây cối v.v….
Chedanabhedanapacanādibhāvena vikopanā paṭiviratoti attho.
It means abstaining from damaging them by cutting, breaking, cooking, and so forth.
Có nghĩa là từ việc phá hoại bằng cách cắt, đập, nấu v.v….
Ekabhattikoti pātarāsabhattaṃ, sāyamāsabhattanti dve bhattāni.
Ekabhattikoti refers to two meals: morning meal and evening meal.
Ekabhattiko có nghĩa là một bữa ăn. Có hai bữa ăn là bữa sáng và bữa chiều.
Tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ.
Of these, the morning meal is concluded before noon.
Trong đó, bữa sáng được giới hạn trong khoảng trước giữa trưa.
Itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ antoaruṇena.
The other is after noon until sunrise.
Bữa kia là sau giữa trưa cho đến trước bình minh.
Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānopi ekabhattikova hoti.
Therefore, even if one eats ten times before noon, one is still considered ekabhattika.
Do đó, dù ăn mười lần trong khoảng trước giữa trưa thì cũng chỉ là một bữa ăn.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ekabhattikoti.
It is with reference to this that it is said: ekabhattiko.
Nói đến điều đó nên gọi là ekabhattiko.
Rattiyā bhojanaṃ ratti, tato uparatoti rattūparato.
One who abstains from food at night is rattūparato.
Từ bỏ việc ăn vào ban đêm nên gọi là rattūparato (người từ bỏ ăn đêm).
Atikkante majjhanhike yāva sūriyasatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma, tato viratattā virato vikālabhojanā.
Eating after noon until sunset is called unseasonable eating; one who abstains from that is virato vikālabhojanā.
Sau giữa trưa cho đến khi mặt trời lặn, việc ăn uống trong khoảng thời gian đó được gọi là vikālabhojana (ăn phi thời), do từ bỏ việc đó nên gọi là virato vikālabhojanā (người từ bỏ ăn phi thời).
Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇībhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ.
Visūkadarśanaṃ refers to displays that are contrary to the Dispensation and resemble barrenness.
Việc xem các trò giải trí (visūka) là điều không phù hợp với giáo pháp, là điều trở ngại, nên gọi là visūkadassana (xem trò giải trí).
Attanā naccananaccāpanādivasena naccā ca gītā ca vāditā ca antamaso mayūranaccanāpanādivasenapi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtā dassanā cāti naccagītavāditavisūkadassanā.
Naccagītavāditavisūkadassanā means dances, songs, music, and displays that are barren (visūka), such as one's own dancing, making others dance, and so on, down to making a peacock dance.
Tự mình nhảy múa, ca hát, tấu nhạc hoặc sai người khác nhảy múa, ca hát, tấu nhạc, thậm chí là sai chim công nhảy múa v.v… những màn biểu diễn nhảy múa v.v… đó là những trò giải trí (visūka), nên gọi là naccagītavāditavisūkadassanā (xem các trò nhảy múa, ca hát, tấu nhạc, giải trí).
Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā yuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ na bhikkhunīnaṃ vaṭṭanti.
Indeed, for monks and nuns, it is not proper either to perform dances, etc., themselves, or to have others perform them, or even to watch them.
Các Tỳ-kheo và Tỳ-kheo-ni không được phép tự mình biểu diễn, sai người khác biểu diễn, hoặc xem các trò nhảy múa v.v….
Mālādīsu – mālāti yaṃkiñci pupphaṃ.
Among garlands, etc. – mālāti means any kind of flower.
Trong các loại vòng hoa v.v…: Mālā là bất cứ loại hoa nào.
Gandhanti yaṃkiñci gandhajātaṃ.
Gandhanti means any kind of perfume.
Gandhaṃ là bất cứ loại hương liệu nào.
Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ.
Vilepananti means anointing to color the skin.
Vilepanaṃ là chất làm đẹp da.
Tattha piḷandhanto dhāreti nāma.
Wearing means putting on for adornment.
Trong đó, đeo lên gọi là dhāreti (đeo).
Ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma.
Adorning means filling an empty space.
Lấp đầy chỗ trống gọi là maṇḍeti (trang sức).
Gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma.
Beautifying means enjoying by way of fragrance and by way of coloring the skin.
Thích thú về mùi hương và màu da gọi là vibhūseti (trang hoàng).
Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ.
Ṭhānaṃ is called a reason.
Ṭhānaṃ được gọi là lý do.
Tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratoti attho.
Therefore, it means abstaining from the immoral intention by which people engage in wearing garlands, etc.
Do đó, có nghĩa là từ bỏ những việc đeo vòng hoa v.v… mà đại chúng làm với ý định giới hạn.
Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ.
Uccāsayanaṃ is called a bed or seat that exceeds the proper measure.
Uccāsayanaṃ được gọi là giường cao quá mức.
Mahāsayanaṃ akappiyasanthataṃ, tato paṭiviratoti attho.
Mahāsayanaṃ means an improper mat; it means abstaining from that.
Mahāsayanaṃ là giường nệm không phù hợp, có nghĩa là từ bỏ việc đó.
Jātarūpanti suvaṇṇaṃ.
Jātarūpanti means gold.
Jātarūpaṃ là vàng.
Rajatanti kahāpaṇo, lohamāsako, jatumāsako, dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchanti.
Rajatanti means coin, copper coin, lac coin, wooden coin, and anything that is used as currency.
Rajataṃ là tiền đồng, tiền sắt, tiền sáp, tiền gỗ, tức là những thứ được dùng trong giao dịch.
Tassa ubhayassāpi paṭiggahaṇā paṭivirato, neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatīti attho.
It means abstaining from accepting both of these; one neither takes it oneself, nor causes others to take it, nor agrees to a deposit.
Có nghĩa là từ bỏ việc nhận cả hai thứ đó, không tự mình nhận, không sai người khác nhận, không chấp nhận những thứ đã được đặt cọc.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti sālivīhiyavagodhumakaṅguvarakakudrūsakasaṅkhātassa sattavidhassāpi āmakadhaññassa paṭiggahaṇā.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti means from accepting any of the seven kinds of raw grain: rice, barley, wheat, millet, panic seed, and sorghum.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇā có nghĩa là từ bỏ việc nhận bảy loại ngũ cốc thô như lúa, lúa mạch, lúa mì, kê, lúa hoang, lúa miến.
Na kevalañca etesaṃ paṭiggahaṇameva, āmasanampi bhikkhūnaṃ na vaṭṭatiyeva.
And not only the acceptance of these, but even the touching of them is not proper for monks.
Không chỉ là việc nhận những thứ này, mà ngay cả việc chạm vào cũng không được phép đối với các Tỳ-kheo.
Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ettha aññatra odissa anuññātā āmakamacchamaṃsānaṃ paṭiggahaṇameva bhikkhūnaṃ na vaṭṭati, no āmasanaṃ.
Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti here, only the acceptance of raw fish and meat, which is otherwise allowed for specific purposes, is not proper for monks, but not the touching.
Āmakamaṃsapaṭiggahaṇā có nghĩa là ở đây, trừ những trường hợp đặc biệt được cho phép, việc nhận cá và thịt sống không được phép đối với các Tỳ-kheo, nhưng việc chạm vào thì không.
Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ettha itthīti purisantaragatā.
Itthikumārikapaṭiggahaṇāti here, itthī refers to a woman who has been with a man.
Itthikumārikapaṭiggahaṇā có nghĩa là ở đây, itthī là người phụ nữ đã có chồng.
Itarā kumārikā nāma.
The other is called a virgin (kumārikā).
Người còn lại là kumārikā (thiếu nữ).
Tāsaṃ paṭiggahaṇampi āmasanampi akappiyameva.
Both accepting and touching them are improper.
Việc nhận và chạm vào họ đều không được phép.
Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ettha dāsidāsavaseneva tesaṃ paṭiggahaṇaṃ na vaṭṭati.
Dāsidāsapaṭiggahaṇāti here, accepting them simply as slaves is not proper.
Việc nhận nô tỳ nam nữ – ở đây, việc nhận họ chỉ với tư cách nô tỳ nam nữ là không được phép.
‘Kappiyakārakaṃ dammi’, ‘ārāmikaṃ dammī’ti evaṃ vutte pana vaṭṭati.
However, if one says, 'I give a proper attendant' or 'I give a monastery worker,' then it is proper.
Nhưng nếu nói ‘Tôi sẽ cho người làm việc hợp pháp’, ‘Tôi sẽ cho người coi sóc tịnh xá’ thì được phép.
Ajeḷakādīsupi khettavatthupariyosānesu kappiyākappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo.
In the case of ajeḷakā and others, up to khettavatthu (fields and land), the rules of what is proper and improper should be examined according to the Vinaya.
Ngay cả đối với dê cừu v.v. cho đến đất đai, nhà cửa, nguyên tắc hợp pháp và không hợp pháp phải được xem xét kỹ lưỡng theo Luật (Vinaya).
Tattha khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati.
Here, khettaṃ is a field where early crops grow.
Trong đó, ruộng là nơi ngũ cốc sớm mọc lên.
Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati.
Vatthu means that in which secondary crops grow.
Đất đai, nhà cửa là nơi ngũ cốc muộn mọc lên.
Yattha vā ubhayampi ruhati taṃ khettaṃ.
Or that field where both grow.
Hoặc nơi nào cả hai đều mọc lên, đó là ruộng.
Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu.
An uncultivated piece of land prepared for that purpose is a vatthu.
Phần đất chưa được làm vì mục đích đó là đất đai, nhà cửa.
Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva.
Here, under the heading of fields and sites, tanks, ponds, and so forth are also included.
Ở đây, dưới tiêu đề đất đai, nhà cửa, các ao hồ, đập nước v.v. cũng được bao gồm.
Dūteyyaṃ vuccati dūtakammaṃ.
Dūteyya is called the act of a messenger.
Đi sứ được gọi là công việc của sứ giả.
Gihīnaṃ pahitaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ.
It is going to various places having taken a letter or message sent by lay people.
Là việc nhận một bức thư hoặc một thông điệp do gia chủ gửi đi và đi đến các nơi đó.
Pahīṇagamanaṃ vuccati paragharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ.
Pahīṇagamana is called a small errand of one sent to another's house.
Đi việc vặt được gọi là việc đi nhỏ nhặt của người được sai đến nhà người khác.
Anuyogo nāma tadubhayakaraṇaṃ.
Anuyoga is the performance of both of these.
Theo đuổi là việc thực hiện cả hai điều đó.
Tasmā dūteyyapahīṇagamanānaṃ anugoti evamettha attho daṭṭhabbo.
Therefore, the meaning here should be understood as the engagement in messengership and going on errands.
Vì vậy, ở đây ý nghĩa phải được hiểu là theo đuổi việc đi sứ và đi việc vặt.
Kayavikkayāti kayā ca vikkayā ca.
Kayavikkayā means buying and selling.
Mua bán là việc mua và việc bán.
Tulākūṭādīsu – kūṭanti vañcanaṃ.
Regarding tulākūṭa, etc. – kūṭa means deception.
Trong các loại cân lường gian lận v.v. – gian lận là sự lừa dối.
Tattha tulākūṭaṃ nāma rūpakūṭaṃ, aṅgakūṭaṃ gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti.
In this context, tulākūṭa (deception with scales) is of four kinds: rūpakūṭa, aṅgakūṭa, gahaṇakūṭa, and paṭicchannakūṭa.
Trong đó, cân lường gian lận có bốn loại: gian lận hình thức, gian lận tay cầm, gian lận nắm giữ, và gian lận che giấu.
Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti.
Among these, rūpakūṭa means having made two scales of identical appearance, one takes with the larger scale and gives with the smaller one.
Trong đó, gian lận hình thức là khi làm hai cái cân có hình dạng giống nhau, người nhận thì dùng cái lớn, người cho thì dùng cái nhỏ.
Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge.
Aṅgakūṭa means when taking, one presses the scale at the back with one's hand; when giving, one presses it at the front.
Gian lận tay cầm là khi người nhận thì dùng tay đè cân ở phía sau, người cho thì đè ở phía trước.
Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge.
Gahaṇakūṭa means when taking, one grasps the rope at the bottom; when giving, one grasps it at the top.
Gian lận nắm giữ là khi người nhận thì nắm dây ở gốc, người cho thì nắm ở ngọn.
Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.
Paṭicchannakūṭa means having made the scale hollow and put iron filings inside, when taking, one places it at the back part; when giving, one places it at the front part.
Gian lận che giấu là khi làm cái cân rỗng ruột, nhét bột sắt vào trong, người nhận thì để phần đó ở phía sau, người cho thì để ở phía trước.
Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti.
Kaṃsa is called a golden bowl.
Kaṃsa được gọi là chén vàng.
Tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ.
Deception with that is kaṃsakūṭa.
Sự lừa dối bằng chén đó là kaṃsakūṭaṃ (gian lận chén).
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇā karonti, tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhakulaṃ pavisitvā suvaṇṇabhājanāni kiṇathā’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti.
Having made one golden bowl, they make two or three other bronze bowls appear golden. Then they go to a country, enter some prominent household, say, "Buy golden vessels," and when asked for the price, they are willing to give them for a much higher price.
Họ làm một chén vàng và hai ba chén sắt khác có màu vàng, rồi đi đến một vùng quê, vào nhà một gia đình khá giả nào đó, nói ‘Hãy mua những đồ dùng bằng vàng này’, và khi được hỏi giá, họ muốn bán với giá cao hơn.
Tato tehi ‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’ti vutte ‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbapātiyo datvā gacchanti.
Then, when those people ask, "How can the golden nature of these be known?", they reply, "Examine them and take them," rub the golden bowl on a stone, hand over all the bowls, and leave.
Khi những người đó hỏi ‘Làm sao để biết đây là vàng thật?’, họ nói ‘Hãy thử rồi mua’, rồi mài chén vàng vào đá, đưa tất cả các chén cho họ và bỏ đi.
Mānakūṭaṃ nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ hoti.
Mānakūṭa (deception with measures) is of three kinds: by hadayabheda (heart-breaking), sikhābheda (peak-breaking), and rajjubheda (rope-breaking).
Mānakūṭaṃ (gian lận đo lường) có ba loại: gian lận lỗ đáy, gian lận chóp nhọn, gian lận dây đo.
Tattha hadayabhedo sappitelādiminanakāle labbhati.
Among these, hadayabheda occurs when measuring oil, ghee, and so forth.
Trong đó, gian lận lỗ đáy được dùng khi đo dầu mè v.v.
Tāni hi gaṇhanto heṭṭhā chiddena mānena ‘saṇikaṃ āsiñcā’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti.
When taking these, one says, "Pour slowly," and using a measure with a hole at the bottom, one lets much flow into the container and takes it.
Khi nhận những thứ đó, người ta dùng cái đo có lỗ ở đáy, nói ‘Hãy rót từ từ’, và để chảy nhiều vào trong vật chứa rồi nhận.
Dadanto chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti.
When giving, one covers the hole, fills it quickly, and gives it.
Khi cho, người ta bịt lỗ lại, đổ đầy nhanh chóng rồi đưa.
Sikhābhedo tilataṇḍulādiminanakāle labbhati.
Sikhābheda occurs when measuring sesame, rice, and so forth.
Gian lận chóp nhọn được dùng khi đo hạt mè, gạo v.v.
Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti.
When taking these, one slowly raises the heap and takes it.
Khi nhận những thứ đó, người ta từ từ vun cao chóp nhọn rồi nhận.
Dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti.
When giving, one fills it quickly, leveling off the heap, and gives it.
Khi cho, người ta đổ đầy nhanh chóng, gạt bỏ chóp nhọn rồi đưa.
Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati.
Rajjubheda occurs when measuring fields and plots of land.
Gian lận dây đo được dùng khi đo đất đai, nhà cửa.
Lañjaṃ alabhantā hi khettaṃ amahantampi mahantaṃ katvā minanti.
Indeed, not obtaining their due, they measure even a small field as large.
Khi không nhận được hối lộ, người ta đo một mảnh đất không lớn thành lớn.
Ukkoṭanādīsu – ukkoṭananti assāmike sāmike kātuṃ lañjaggahaṇaṃ.
Regarding ukkoṭana, etc. – ukkoṭana is taking a bribe to make a non-owner an owner.
Trong các loại hối lộ v.v. – hối lộ là nhận hối lộ để biến người không chủ thành có chủ.
Vañcananti tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ.
Vañcana is deceiving others by various means.
Lừa dối là lừa dối người khác bằng các thủ đoạn khác nhau.
Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati.
Here is one such story: Once, a hunter came with a deer and a fawn.
Có một câu chuyện như sau: Có một người thợ săn bắt được một con nai và một nai con rồi đi về.
Tameko dhutto – ‘‘kiṃ bho migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha.
A rogue said to him, "Sir, how much is the deer worth, and how much is the fawn?"
Một kẻ xảo quyệt hỏi anh ta: “Này anh, con nai giá bao nhiêu, nai con giá bao nhiêu?”
‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti ca vutte kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivatto, ‘‘na me bho migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha.
When it was said, "The deer is two kahāpaṇas, and the fawn is one," he gave one kahāpaṇa, took the fawn, walked a short distance, and returned, saying, "Sir, I have no use for the fawn, give me the deer."
Khi được trả lời “Nai hai đồng kahāpaṇa, nai con một đồng”, anh ta đưa một đồng kahāpaṇa, nhận nai con, đi một đoạn rồi quay lại, nói: “Này anh, tôi không cần nai con, hãy đưa con nai cho tôi.”
Tena hi ‘‘dve kahāpaṇe dehī’’ti.
Then the hunter said, "Give me two kahāpaṇas."
Người thợ săn nói: “Vậy hãy đưa hai đồng kahāpaṇa.”
So āha – ‘‘nanu te, bho, mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti?
He said, "Sir, did I not first give you one kahāpaṇa?"
Kẻ xảo quyệt nói: “Này anh, chẳng phải tôi đã đưa anh một đồng kahāpaṇa lúc đầu rồi sao?”
‘‘Āma dinno’’ti.
"Yes, you did," was the reply.
“Vâng, đã đưa rồi.”
Idampi migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo ayañca kahāpaṇagghaṇako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantīti.
"Take this fawn; thus, that kahāpaṇa and this fawn, which is worth one kahāpaṇa, will make two kahāpaṇas."
“Vậy hãy nhận nai con này, như vậy đồng kahāpaṇa đó và nai con có giá một đồng kahāpaṇa này sẽ thành hai đồng kahāpaṇa.”
So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti.
Thinking, "He speaks logically," the hunter took the fawn and gave him the deer.
Người thợ săn nghĩ “Hắn nói có lý”, rồi nhận nai con và đưa con nai.
Nikatīti yogavasena vā māyāvasena vā apāmaṅgaṃ pāmaṅganti, amaṇiṃ maṇīti, asuvaṇṇaṃ suvaṇṇanti katvā patirūpakena vañcanaṃ.
Nikatī is deception by a counterfeit, presenting what is not an auspicious mark as an auspicious mark, what is not a gem as a gem, what is not gold as gold, either by arrangement or by illusion.
Nikatī là sự lừa dối bằng cách giả mạo, nói cái không phải là vật trang sức thành vật trang sức, cái không phải là ngọc thành ngọc, cái không phải là vàng thành vàng, hoặc bằng cách giả mạo hoặc bằng cách lừa đảo.
Sāciyogoti kuṭilayogo.
Sāciyoga means crooked conduct.
Sāciyogo là hành vi quanh co, xảo quyệt.
Etesaṃyeva ukkoṭanādīnametaṃ nāmaṃ.
This is another name for these ukkoṭana (extortion) and so forth.
Đây là tên gọi của chính những hành vi hối lộ v.v. đó.
Tasmā ukkoṭanasāciyogo vañcanasāciyogo nikatisāciyogoti evamettha attho daṭṭhabbo.
Therefore, the meaning here should be understood as ukkoṭanasāciyoga (crookedness in extortion), vañcanasāciyoga (crookedness in deception), and nikatisāciyoga (crookedness in counterfeit).
Vì vậy, ở đây ý nghĩa phải được hiểu là hành vi hối lộ quanh co, hành vi lừa dối quanh co, hành vi gian trá quanh co.
Keci aññaṃ dassetvā aññassa parivattanaṃ ‘sāciyogo’ti vadanti.
Some say that sāciyoga is showing one thing and substituting another.
Một số người nói rằng sāciyogo là việc cho thấy một thứ rồi đổi lấy một thứ khác.
Taṃ pana vañcaneneva saṅgahitaṃ.
However, that is already included in vañcana (deception).
Tuy nhiên, điều đó đã được bao gồm trong sự lừa dối.
Chedanādīsu – chedananti hatthacchedanādi.
Regarding chedana, etc. – chedana is cutting off hands and so forth.
Trong các loại cắt xẻo v.v. – cắt xẻo là cắt tay v.v.
Vadhoti māraṇaṃ.
Vadho is killing.
Giết hại là làm cho chết.
Bandhoti rajjubandhanādīhi bandhanaṃ.
Bandho is binding with ropes and so forth.
Trói buộc là trói bằng dây thừng v.v.
Viparāmosoti himaviparāmoso, gumbaviparāmosoti duvidho.
Viparāmoso is of two kinds: himaviparāmoso (plundering in snow) and gumbaviparāmoso (plundering in thickets).
Cướp bóc có hai loại: cướp bóc trong tuyết và cướp bóc trong bụi cây.
Yañhi himapātasamaye himena paṭicchannā hutvā maggappaṭipannaṃ janaṃ musanti, ayaṃ himaviparāmoso.
That which involves being concealed by snow during snowfall and robbing people traveling on the road is himaviparāmoso.
Khi tuyết rơi, những kẻ ẩn mình trong tuyết cướp bóc những người đi đường, đó là cướp bóc trong tuyết.
Yaṃ gumbādīhi paṭicchannā musanti, ayaṃ gumbaviparāmoso.
That which involves robbing while concealed by thickets and so forth is gumbaviparāmoso.
Những kẻ ẩn mình trong bụi cây v.v. cướp bóc, đó là cướp bóc trong bụi cây.
Ālopo vuccati gāmanigamādīnaṃ vilopakaraṇaṃ.
Ālopo is plundering villages, towns, and so forth.
Phá hoại được gọi là việc cướp phá làng mạc, thị trấn v.v.
Sahasākāroti sāhasikakiriyā.
Sahasākāro is an act of violence.
Hành vi bạo lực là hành động bạo lực.
Gehaṃ pavisitvā manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitabhaṇḍaggahaṇaṃ.
It is entering a house, placing a knife on people's chests, and seizing desired goods.
Là việc xông vào nhà, đặt dao vào ngực người ta và lấy đi những thứ mình muốn.
Evametasmā chedana…pe… sahasākārā paṭivirato hoti.
Thus, he abstains from cutting... and acts of violence.
Như vậy, vị ấy tránh xa việc cắt xẻo… cho đến hành vi bạo lực.
180. So santuṭṭho hotīti so catūsu paccayesu dvādasavidhena itarītarapaccayasantosena samannāgato hoti.
180. He is content means he is endowed with contentment regarding the four requisites in twelve ways, by being content with whatever he gets.
180. Vị ấy biết đủ – vị ấy có sự biết đủ về bốn vật dụng theo mười hai cách, biết đủ với bất kỳ vật dụng nào.
Kāyaparihārikenāti kāyaṃ pariharaṇamattakena.
Kāyaparihārikenā means merely for the maintenance of the body.
Với đủ để nuôi thân – chỉ đủ để nuôi thân.
Kucchiparihārikenāti kucchipariharaṇamattakena.
Kucchiparihārikenā means merely for the maintenance of the belly.
Với đủ để nuôi bụng – chỉ đủ để nuôi bụng.
Samādāyeva pakkamatīti aṭṭhavidhaṃ bhikkhu parikkhāramattakaṃ sabbaṃ gahetvāva kāyapaṭibaddhaṃ katvāva gacchati.
Samādāyeva pakkamatī means taking all the eight kinds of bhikkhu's requisites and going, having made them attached to his body.
Mang theo rồi ra đi – vị tỳ khưu mang theo tất cả tám vật dụng thiết yếu, cột chặt vào thân rồi ra đi.
‘‘Mama vihāro pariveṇaṃ upaṭṭhāko’’ti saṅgo vā baddho vā na hoti.
He has no attachment or bond like "This is my dwelling, my cell, my supporter."
Vị ấy không có sự chấp trước hay ràng buộc rằng “đây là tịnh xá của tôi, đây là khu vườn của tôi, đây là người hộ độ của tôi.”
So jiyā muttasaro viya yūthā pakkanto, mattahatthī viya icchiticchitaṃ senāsanaṃ vanasaṇḍaṃ rukkhamūlaṃ vanapatthaṃ pabbhāraṃ paribhuñjanto ekova tiṭṭhati, ekova nisīdati.
Like an arrow freed from the bowstring, having departed from the herd, like a wild elephant, enjoying whatever lodging, grove, tree root, forest wilderness, or mountain cave he desires, he stands alone, he sits alone.
Vị ấy như mũi tên đã rời khỏi dây cung, như voi rừng say đã rời khỏi bầy, hưởng dụng bất kỳ chỗ ở, khu rừng, gốc cây, rừng núi, hang động nào mình muốn, chỉ một mình đứng, chỉ một mình ngồi.
Sabbiriyāpathesu ekova adutiyo.
In all postures, he is alone, without a second.
Trong tất cả các oai nghi, vị ấy chỉ một mình, không có người thứ hai.
Idāni tamatthaṃ upamāya sādhento, ‘‘seyyathāpī’’tiādimāha.
Now, to substantiate that meaning with an analogy, he says, "seyyathāpi" (just as, for example), and so forth.
Bây giờ, để chứng minh ý nghĩa đó bằng ví dụ, vị ấy nói “Cũng như” v.v.
Tattha pakkhī sakuṇoti pakkhayutto sakuṇo.
Among these, pakkhī sakuṇo means a bird with wings.
Trong đó, pakkhī sakuṇo là chim có cánh.
Ḍetīti uppatati.
Ḍetī means it flies up.
Bay là cất cánh.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – sakuṇo nāma ‘‘asukasmiṃ padese rukkho paripakkaphalo’’ti ñatvā nānādisāhi āgantvā nakhapakkhatuṇḍādīhi tassa phalāni vijjhantā vidhunantā khādanti.
The brief meaning here is: Birds, knowing that "the trees in such-and-such a place have ripe fruit," come from various directions and eat the fruit, piercing and shaking it with their claws, wings, and beaks.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Chim chóc, khi biết “ở nơi kia có cây trái chín”, từ các hướng khác nhau bay đến, dùng móng, cánh, mỏ v.v. chọc thủng, làm rụng và ăn trái cây đó.
‘‘Idaṃ ajjatanāya, idaṃ svātanāya bhavissatī’’ti tesaṃ na hoti.
They do not have the thought, "This will be for today, this will be for tomorrow."
Chúng không có ý nghĩ “cái này cho hôm nay, cái này cho ngày mai”.
Phale pana khīṇe neva rukkhassa ārakkhaṃ ṭhapenti, na tattha pattaṃ vā nakhaṃ vā tuṇḍaṃ vā ṭhapenti.
But when the fruits are exhausted, they neither keep watch over the tree nor do they place leaves, claws, or beaks there.
Khi quả đã hết, người ta không còn canh giữ cây nữa, cũng không đặt lá, móng hay mỏ chim ở đó.
Atha kho tasmiṃ rukkhe anapekkho hutvā yo yaṃ disābhāgaṃ icchati, so tena sapattabhārova uppatitvā gacchati.
Instead, having become indifferent to that tree, whoever wishes for any direction departs, flying like one with wings.
Sau đó, không còn quan tâm đến cái cây ấy, ai muốn đi về hướng nào thì bay đi về hướng đó như thể có cánh.
Evameva ayaṃ bhikkhu nissaṅgo nirapekkhoyeva pakkamati, tena vuttaṃ samādāyeva pakkamatīti.
Just so, this bhikkhu, unattached and indifferent, departs; therefore, it is said, "He departs taking*."
Cũng vậy, vị Tỳ-khưu này không vướng bận, ra đi không chút bận lòng. Do đó, có lời dạy rằng: "Vị ấy ra đi với sự chấp thủ."
Ariyenāti niddosena.
By noble means faultless.
Ariyenā (bởi bậc Thánh) nghĩa là không lỗi lầm.
Ajjhattanti sake attabhāve.
Internally means in one's own self.
Ajjhatta (nội tại) nghĩa là trong tự thân mình.
Anavajjasukhanti niddosasukhaṃ.
Blameless happiness means faultless happiness.
Anavajjasukha (hạnh phúc không lỗi lầm) nghĩa là hạnh phúc không có lỗi lầm.
181. So cakkhunā rūpaṃ disvāti so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhu cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvāti attho.
181. Having seen a form with the eye means, "that bhikkhu, endowed with this noble aggregate of morality, having seen a form with eye-consciousness."
181. So cakkhunā rūpaṃ disvā (Vị ấy thấy sắc bằng mắt) nghĩa là vị Tỳ-khưu có đầy đủ giới uẩn cao quý này thấy sắc bằng nhãn thức.
Sesapadesupi yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttameva.
What should be said in the remaining sections, all of that has already been said below.
Những gì cần nói trong các đoạn còn lại đều đã được nói ở dưới.
Abyāsekasukhanti kilesehi anavasittasukhaṃ.
Happiness free from defilement means happiness not defiled by defilements.
Abyāsekasukha (hạnh phúc không bị nhiễm ô) nghĩa là hạnh phúc không bị các phiền não làm cho vấy bẩn.
Avikiṇṇasukhantipi vuttaṃ.
It is also called undefiled happiness.
Cũng được gọi là hạnh phúc không bị phân tán.
Indriyasaṃvarasukhañhi diṭṭhādīsu diṭṭhamattādivasena pavattatāya avikiṇṇaṃ hoti.
Indeed, the happiness of sense-restraint, arising in observed objects as merely observed, etc., is undefiled.
Hạnh phúc của sự chế ngự các căn không bị phân tán, vì nó diễn ra theo cách chỉ thấy, v.v., đối với những gì đã thấy, v.v.
So iminā cātiādinā kiṃ dasseti?
What does "So iminā cā" and so on show?
So iminā cā (Vị ấy với điều này) v.v., cho thấy điều gì?
Araññavāsassa paccayasampattiṃ dasseti.
It shows the condition for forest dwelling.
Nó cho thấy sự thành tựu các yếu tố cần thiết cho việc sống trong rừng.
Yassa hi ime cattāro paccayā natthi, tassa araññavāso na ijjhati, tiracchānagatehi vā vanacarakehi vā saddhiṃ vattabbataṃ āpajjati.
For one who lacks these four conditions, forest dwelling does not succeed, and he becomes like an animal or a forest dweller, subject to reproach.
Ai không có bốn yếu tố này thì việc sống trong rừng của người ấy sẽ không thành công, mà sẽ bị nói là sống chung với các loài thú hoang dã.
Araññe adhivatthā devatā ‘‘kiṃ evarūpassa pāpabhikkhuno araññavāsenā’’ti bheravaṃ saddaṃ sāventi.
The deities residing in the forest make terrifying sounds, thinking, "What is this evil bhikkhu doing in the forest?"
Các vị thiên sống trong rừng sẽ phát ra những tiếng động kinh hoàng: "Vị Tỳ-khưu xấu xa như vậy sống trong rừng để làm gì?"
Hatthehi sīsaṃ paharitvā palāyanākāraṃ karonti.
They strike their heads with their hands and act as if fleeing.
Họ dùng tay đánh vào đầu và làm ra vẻ bỏ chạy.
‘‘Asuko bhikkhu araññaṃ pavisitvā idañcidañca pāpakammaṃ akāsī’’ti ayaso pattharati.
Disrepute spreads: "Such and such a bhikkhu entered the forest and committed such and such evil deeds."
Danh tiếng xấu lan truyền: "Vị Tỳ-khưu kia vào rừng và đã làm những việc ác này nọ."
Yassa panete cattāro paccayā atthi, tassa araññavāso ijjhati.
But for one who possesses these four conditions, forest dwelling succeeds.
Nhưng ai có bốn yếu tố này thì việc sống trong rừng của người ấy sẽ thành công.
So hi attano sīlaṃ paccavekkhanto kiñci kāḷakaṃ vā tilakaṃ vā apassanto pītiṃ uppādetvā taṃ khayato vayato sammasanto ariyabhūmiṃ okkamati.
Indeed, he, examining his own morality and seeing no blemish or fault, generates joy, and contemplating it as decline and dissolution, he enters the noble state.
Vị ấy quán xét giới hạnh của mình, không thấy bất kỳ vết đen hay tì vết nào, phát sinh hỷ lạc, rồi quán xét hỷ lạc ấy theo sự hoại diệt và biến diệt, và bước vào cõi Thánh.
Araññe adhivatthā devatā attamanā vaṇṇaṃ bhāsanti.
The deities residing in the forest are pleased and praise him.
Các vị thiên sống trong rừng hoan hỷ tán thán.
Itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthāriko hoti.
Thus, his fame spreads like a drop of oil in water.
Như vậy, danh tiếng của vị ấy lan rộng như giọt dầu rơi vào nước.
Vivittantiādīni heṭṭhā vuttatthāneva.
Secluded and so on have the same meanings as stated below.
Vivitta (độc cư) v.v., có nghĩa đã được nói ở dưới.
So evaṃ samāhite citte…pe… yathākammūpage satte pajānātīti ettake ṭhāne yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.
Whatever should be said in the section So evaṃ samāhite citte…pe… yathākammūpage satte pajānāti (With his mind thus concentrated… he understands beings according to their karma), all of that has been stated in the Visuddhimagga.
So evaṃ samāhite citte…pe… yathākammūpage satte pajānātī (Vị ấy với tâm đã định tĩnh như vậy… v.v… biết rõ chúng sinh tùy theo nghiệp của họ) – những gì cần nói ở đây đều đã được nói trong Visuddhimagga.
185. Tatiyavijjāya so evaṃ samāhite citteti vipassanāpādakaṃ catutthajjhānacittaṃ veditabbaṃ.
185. In the third knowledge, With his mind thus concentrated should be understood as the fourth jhāna mind, which is the basis for insight (vipassanā).
185. Trong tuệ thứ ba, so evaṃ samāhite citte (vị ấy với tâm đã định tĩnh như vậy) cần được hiểu là tâm Tứ thiền làm nền tảng cho thiền quán (vipassanā).
Āsavānaṃ khayañāṇāyāti arahattamaggañāṇatthāya.
For the knowledge of the destruction of the āsavas means for the knowledge of the Arahantship Path.
Āsavānaṃ khayañāṇāyā (để đạt được tuệ diệt trừ các lậu hoặc) là để đạt được tuệ A-la-hán đạo.
Arahattamaggo hi āsavānaṃ vināsanato āsavānaṃ khayoti vuccati.
The Arahantship Path is called "the destruction of the āsavas" because it annihilates the āsavas.
A-la-hán đạo được gọi là sự diệt trừ các lậu hoặc vì nó tiêu diệt các lậu hoặc.
Tatra cetaṃ ñāṇaṃ tappariyāpannattāti.
And this knowledge is included therein.
Và tuệ này nằm trong đó.
Cittaṃ abhininnāmetīti vipassanācittaṃ abhinīharati.
He directs his mind means he draws forth the insight-mind.
Cittaṃ abhininnāmetī (hướng tâm đến) nghĩa là hướng tâm thiền quán.
So idaṃ dukkhanti evamādīsu – ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇappaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhati.
In "So idaṃ dukkhaṃ" (This is suffering) and so on, it means, "This much is suffering, no more than this"—he truly understands and penetrates the entire noble truth of suffering with its intrinsic characteristic.
Trong So idaṃ dukkha (Đây là khổ) v.v., nghĩa là vị ấy biết rõ và thâm nhập Tứ Diệu Đế như thật bằng sự thâm nhập đặc tính bản chất của chúng: "Đây là khổ, không hơn nữa" – tức là toàn bộ Khổ đế.
Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ – ayaṃ dukkhasamudayoti; tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ – ayaṃ dukkhanirodhoti; tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ – ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti, paṭivijjhatīti – evamattho veditabbo.
And the craving that produces that suffering is "This is the origin of suffering"; and the state where both cease, that cessation of their occurrence, Nibbāna, is "This is the cessation of suffering"; and the Noble Path that leads to it is "This is the path leading to the cessation of suffering"—this meaning should be understood as truly understanding and penetrating by way of their intrinsic characteristics.
Và tham ái là nguyên nhân của khổ ấy – "Đây là Khổ tập"; và trạng thái mà cả hai đều diệt trừ, tức là sự không tái diễn của chúng, Niết bàn – "Đây là Khổ diệt"; và con đường Thánh dẫn đến đó – "Đây là con đường dẫn đến Khổ diệt". Vị ấy biết rõ và thâm nhập như thật bằng sự thâm nhập đặc tính bản chất của chúng – nghĩa là cần phải hiểu như vậy.
Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ime āsavātiādimāha.
Having thus shown the Noble Truths in their essential nature, he now speaks of them by way of defilements, saying ime āsavā (these āsavas) and so on.
Sau khi trình bày các sự thật theo hình tướng của chúng, bây giờ trình bày chúng theo khía cạnh của phiền não, vị ấy nói ime āsavā (những lậu hoặc này) v.v.
Tassa evaṃ jānato evaṃ passatoti tassa evaṃ jānantassa evaṃ passantassa saha vipassanāya koṭippattaṃ maggaṃ katheti.
As he thus knows, as he thus sees refers to the path that has reached its culmination, together with insight, for one who thus knows and thus sees.
Tassa evaṃ jānato evaṃ passato (Khi vị ấy biết như vậy, thấy như vậy) nói về con đường đã đạt đến đỉnh cao cùng với thiền quán, của vị ấy đang biết như vậy, đang thấy như vậy.
Kāmāsavāti kāmāsavato.
From the asava of sensuality means from the sensuous defilement.
Kāmāsavā (khỏi lậu hoặc dục) nghĩa là khỏi lậu hoặc dục.
Vimuccatīti iminā maggakkhaṇaṃ dasseti.
He is liberated indicates the moment of the path.
Vimuccatī (được giải thoát) cho thấy sát-na đạo.
Vimuttasminti iminā phalakkhaṇaṃ dasseti.
When he is liberated indicates the moment of the fruition.
Vimuttasmiṃ (trong sự giải thoát) cho thấy sát-na quả.
Maggakkhaṇe hi cittaṃ vimuccati, phalakkhaṇe vimuttaṃ hoti.
Indeed, at the path-moment, the mind is liberated; at the fruition-moment, it is liberated.
Vì tâm được giải thoát ở sát-na đạo, và đã được giải thoát ở sát-na quả.
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇanti iminā paccavekkhaṇañāṇaṃ dasseti.
The knowledge, "I am liberated" indicates the knowledge of reviewing.
Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇa (tuệ biết rằng đã được giải thoát trong sự giải thoát) cho thấy tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa).
Khīṇā jātītiādīhi tassa bhūmiṃ.
Birth is destroyed and so on indicate his stage of attainment.
Khīṇā jātī (sự sinh đã tận) v.v., cho thấy cảnh giới của vị ấy.
Tena hi ñāṇena so paccavekkhanto ‘khīṇā jātī’tiādīni pajānāti.
By that knowledge, reviewing, he knows, "Birth is destroyed," and so on.
Vì với tuệ ấy, vị ấy quán xét và biết rõ "sự sinh đã tận" v.v.
Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho.
The holy life has been lived means that it has been completed, finished, done, accomplished.
Vusita (đã sống) nghĩa là đã sống, đã hoàn thành, đã thực hành, đã xong.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
Holy life refers to the holy life of the path.
Brahmacariya (Phạm hạnh) nghĩa là Phạm hạnh của đạo.
Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma.
Indeed, seven trainees (sekkhā), along with the ordinary virtuous person (puthujjanakalyāṇaka), live the holy life.
Bảy bậc Thánh hữu học cùng với phàm phu thiện nhân được gọi là sống Phạm hạnh.
Khīṇāsavo vuṭṭhavāso.
The Arahant, whose defilements are destroyed, has completed the holy life.
Bậc A-la-hán là người đã hoàn thành Phạm hạnh.
Tasmā so attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto vusitaṃ brahmacariyanti pajānāti.
Therefore, reviewing his holy life, he knows, "The holy life has been lived."
Do đó, khi quán xét Phạm hạnh của mình, vị ấy biết vusitaṃ brahmacariya (Phạm hạnh đã được sống).
Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho.
What was to be done has been done means that all sixteen kinds of tasks concerning the four Noble Truths—comprehension, abandonment, realization, and development—have been completed by the four paths.
Kataṃ karaṇīya (việc cần làm đã làm xong) nghĩa là mười sáu loại công việc liên quan đến Tứ Diệu Đế đã được hoàn thành bằng bốn đạo, theo cách thấu hiểu, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập.
Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti; khīṇāsavo katakaraṇīyo.
Indeed, ordinary virtuous persons and others perform that task; the Arahant has done what was to be done.
Phàm phu thiện nhân v.v., đang làm công việc đó; bậc A-la-hán là người đã làm xong việc cần làm.
Tasmā so attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto.
Therefore, reviewing what he had to do,
Do đó, khi quán xét việc cần làm của mình,
‘‘Kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti.
he knows, "What was to be done has been done."
vị ấy biết: "Việc cần làm đã làm xong."
Nāparaṃ itthattāyāti ‘‘idāni puna etthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanākiccaṃ natthī’’ti pajānāti.
There is no more for this state of being means he knows, "There is no more need for the task of developing the path for a renewed existence, for such a sixteen-fold task, or for the destruction of defilements."
Nāparaṃ itthattāyā (không còn tái sinh nữa) nghĩa là vị ấy biết: "Bây giờ không còn công việc tu tập đạo để tái sinh vào trạng thái này nữa, để có mười sáu công việc như vậy nữa, hoặc để diệt trừ phiền não nữa."
187. Lābhī hotītiādīsu – lābhīti lābhavā paṭilabhitvā ṭhito.
187. In he obtains and so on— obtains means possessed of attainment, having attained and established.
187. Trong Lābhī hotī (vị ấy được lợi ích) v.v., lābhī (người được lợi ích) nghĩa là người có lợi ích, người đã đạt được và an trú.
Ajjhattaṃ cetosamathassāti niyakajjhattasaṅkhāte attano citte uppannassa cetosamathassa.
Inner calm of mind refers to the mind's calm, arisen in one's own mind, which is called one's inner self.
Ajjhattaṃ cetosamathassā (sự an tịnh tâm nội tại) nghĩa là sự an tịnh tâm đã phát sinh trong tâm của mình, được gọi là sự an tịnh nội tại của chính mình.
Adhipaññādhammavipassanāyāti adhipaññāsaṅkhātāya khandhadhammesu aniccādivasena pavattāya vipassanāya.
Insight into phenomena leading to higher wisdom refers to insight (vipassanā) associated with the aggregates (khandhadhammā) as impermanent, etc., which is called higher wisdom (adhipaññā).
Adhipaññādhammavipassanāyā (thiền quán các pháp với tuệ siêu việt) nghĩa là thiền quán đã diễn ra trong các pháp uẩn theo cách vô thường, v.v., được gọi là tuệ siêu việt.
Rūpasahagatānanti rūpanimittārammaṇānaṃ rūpāvacarasamāpattīnaṃ.
Associated with form refers to the rūpāvacara attainments (samāpattī) which have form-signs (rūpanimitta) as their objects.
Rūpasahagatānaṃ (liên hệ với sắc) nghĩa là các thiền định sắc giới có đối tượng là sắc tướng.
Arūpasahagatānanti na rūpanimittārammaṇānaṃ arūpasamāpattīnaṃ.
Associated with formless refers to the arūpa attainments (samāpattī) which do not have form-signs as their objects.
Arūpasahagatānaṃ (liên hệ với vô sắc) nghĩa là các thiền định vô sắc có đối tượng không phải là sắc tướng.
Ettha ca paṭhamo aṭṭhasamāpattilābhī puthujjano.
Here, the first (person) is an ordinary person (puthujjana) who has attained the eight attainments.
Ở đây, người phàm phu đầu tiên là người đạt được tám thiền định.
Dutiyo sukkhavipassakaariyasāvako.
The second is a dry-insight (sukkhavipassaka) noble disciple (ariyasāvaka).
Người thứ hai là vị Thánh đệ tử chỉ tu thiền quán (sukkhavipassaka ariyasāvaka).
Tatiyo aṭṭhasamāpattilābhī ariyasāvako.
The third is a noble disciple (ariyasāvaka) who has attained the eight attainments.
Người thứ ba là vị Thánh đệ tử đạt được tám thiền định.
Catuttho lokiyamahājano veditabbo.
The fourth should be understood as the ordinary worldly person (lokiyamahājano).
Người thứ tư cần được hiểu là đại chúng thế gian.
188. Anusotagāmīādīsu – anusotagāmīti vaṭṭasotaṃ anugato, vaṭṭasote nimuggo puthujjano veditabbo.
188. In "anusotagāmī" (follower of the stream) and so on— follower of the stream refers to an ordinary person (puthujjana) who has followed the stream of saṃsāra, immersed in the stream of saṃsāra.
188. Trong Anusotagāmī (người xuôi dòng) v.v., anusotagāmī (người xuôi dòng) cần được hiểu là người phàm phu đã theo dòng luân hồi, chìm đắm trong dòng luân hồi.
Paṭisotagāmīti paṭisotagamano.
Going against the stream means one who goes against the stream.
Paṭisotagāmī (người ngược dòng) nghĩa là người đi ngược dòng.
Anusotaṃ agantvā paṭisotaṃ gacchantassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for one who does not follow the stream but goes against the stream.
Đây là tên gọi cho người không xuôi dòng mà đi ngược dòng.
Pāpañca kammaṃ na karotīti paññattaṃ vītikkamanto na karoti.
He does not do evil deeds means he does not transgress what is prescribed.
Pāpañca kammaṃ na karotī (không làm ác nghiệp) nghĩa là không làm điều ác bằng cách vi phạm giới đã được chế định.
Sahāpi dukkhena sahāpi domanassenāti kilesapariyuṭṭhāne sati uppannena dukkhadomanassena saddhimpi.
Even with suffering, even with distress means even accompanied by the suffering and distress that arise when defilements overwhelm.
Sahāpi dukkhena sahāpi domanassenā (cùng với khổ và ưu) nghĩa là cùng với khổ và ưu đã phát sinh khi có sự quấy nhiễu của phiền não.
Paripuṇṇanti tissannaṃ sikkhānaṃ ekāyapi anūnaṃ.
"Full" means not deficient in even one of the three trainings.
Hoàn hảo (Paripuṇṇa) nghĩa là không thiếu sót dù chỉ một trong ba học giới (sikkhā).
Parisuddhanti nirupakkilesaṃ.
"Pure" means without defilements.
Thanh tịnh (Parisuddha) nghĩa là không có phiền não (upakkilesa).
Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ.
"The holy life" (brahmacariya) means the noble practice.
Phạm hạnh (Brahmacariya) nghĩa là hạnh cao thượng.
Iminā vārena sotāpannasakadāgāmino kathitā.
By this approach, stream-enterers and once-returners are spoken of.
Với cách này, các bậc Nhập lưu (Sotāpanna) và Nhất lai (Sakadāgāmī) được đề cập.
Kiṃ pana te rudantā brahmacariyaṃ carantīti?
Do they, then, practice the holy life while weeping? This is the question.
Nhưng liệu họ có thực hành phạm hạnh trong khi than khóc chăng?
Kilesarodanena rudantā caranti nāma.
They are said to practice while weeping with the weeping of defilements.
Họ được gọi là thực hành (phạm hạnh) trong khi than khóc vì than khóc phiền não (kilesa).
Sīlasampanno puthujjanabhikkhupi ettheva saṅgahito.
Even a virtuous ordinary bhikkhu is included in this category.
Tỳ khưu phàm phu (puthujjana) có giới hạnh (sīla) đầy đủ cũng được bao gồm ở đây.
Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo.
"Steadfast in self" (ṭhitatto) means one with a stable nature.
Người có tâm vững vàng (Ṭhitatto) nghĩa là người có bản chất kiên định.
Anāgāmīti kāmarāgabyāpādehi akampanīyacittatāya ca tamhā lokā anāvattidhammatāya ca ṭhitasabhāvo nāma.
The anāgāmī is called one with a stable nature because their mind is unshakeable by sensual lust and ill-will, and because they are not subject to returning from that realm.
Bậc Bất lai (Anāgāmī) được gọi là người có bản chất kiên định vì tâm không bị lay động bởi dục ái (kāmarāga) và sân hận (byāpāda), và vì có bản chất không quay trở lại từ cõi đó.
Tiṇṇoti taṇhāsotaṃ uttiṇṇo.
"Crossed over" (tiṇṇo) means one who has crossed over the current of craving.
Người đã vượt qua (Tiṇṇo) nghĩa là người đã vượt qua dòng tham ái (taṇhāsota).
Pāraṅgatoti nibbānapāraṃ gato.
"Gone to the other shore" (pāraṅgato) means one who has gone to the shore of Nibbāna.
Người đã đến bờ bên kia (Pāraṅgato) nghĩa là người đã đến bờ Niết bàn.
Thale tiṭṭhatīti arahattaphalasamāpattithale tiṭṭhati.
"Stands on dry ground" (thale tiṭṭhati) means one who stands on the dry ground of the attainment of Arahantship.
Đứng trên đất liền (Thale tiṭṭhati) nghĩa là đứng trên đất liền của sự nhập định quả A-la-hán (arahattaphala-samāpatti).
Cetovimuttinti phalasamādhiṃ.
"Liberation of mind" (cetovimutti) means the fruition-samādhi.
Giải thoát tâm (Cetovimutti) nghĩa là định quả.
Paññāvimuttinti phalañāṇaṃ.
"Liberation by wisdom" (paññāvimutti) means the fruition-knowledge.
Giải thoát tuệ (Paññāvimutti) nghĩa là trí tuệ quả.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ khīṇāsavo ‘‘tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti vuccati.
"This one is called" (ayaṃ vuccatī) means this Arahant is called "one who has crossed over, gone to the other shore, and stands on dry ground, a brahmin."
Người này được gọi là (Ayaṃ vuccati) nghĩa là vị A-la-hán (khīṇāsava) này được gọi là ‘‘người đã vượt qua, đã đến bờ bên kia, đứng trên đất liền, là một Bà-la-môn’’.
Bāhitapāpatāya hi esa brāhmaṇo nāma.
Indeed, this one is called a brāhmaṇa because evil (pāpa) has been cast out by them.
Thật vậy, vị ấy được gọi là Bà-la-môn (Brāhmaṇo) vì đã xả bỏ các điều ác.
190. Samaṇamacalādīsu – samaṇamacaloti samaṇaacalo, makāro padasandhikaro.
Among "an unshakeable ascetic" (samaṇamacala), etc.: samaṇamacalo is samaṇa-acalo, the letter 'm' connects the words.
Trong các trường hợp như Sa-môn bất động (samaṇamacala) và những người khác: Sa-môn bất động (Samaṇamacalo) là samaṇa-acalo (Sa-môn không lay động), chữ ‘ma’ là để nối từ.
Niccalasamaṇo, thirasamaṇoti attho.
The meaning is an unmoving ascetic, a firm ascetic.
Nghĩa là Sa-môn không lay động, Sa-môn kiên cố.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ sotāpanno sāsane mūlajātāya saddhāya patiṭṭhitattā ‘samaṇamacalo’ti vuccati.
"This one is called" means this stream-enterer is called 'an unshakeable ascetic' because he is established in the Dispensation with faith that has taken root.
Người này được gọi là (Ayaṃ vuccati) nghĩa là vị Nhập lưu (Sotāpanna) này được gọi là ‘Sa-môn bất động’ vì đã an lập trong giáo pháp với đức tin (saddhā) đã phát sinh từ gốc rễ.
Sakadāgāmī pana rajjanakilesassa atthitāya samaṇapadumoti vutto.
The once-returner, however, is called samaṇapadumo due to the presence of the defilement of attachment.
Còn bậc Nhất lai (Sakadāgāmī) được gọi là Sa-môn hoa sen đỏ (samaṇapadumo) vì vẫn còn phiền não tham ái (rajjana kilesa).
Rattaṭṭho hi idha padumaṭṭho nāmāti vuttaṃ.
It is stated that here, the meaning of "attached" (rattaṭṭho) is indeed the meaning of "lotus" (padumaṭṭho).
Thật vậy, ở đây, ý nghĩa của ‘paduma’ được nói là ý nghĩa của sự tham ái (rattaṭṭho).
Anāgāmī kāmarāgasaṅkhātassa rajjanakilesassa natthitāya samaṇapuṇḍarīkoti vutto.
The non-returner is called samaṇapuṇḍarīko due to the absence of the defilement of attachment, which is sensual lust.
Bậc Bất lai (Anāgāmī) được gọi là Sa-môn hoa sen trắng (samaṇapuṇḍarīko) vì không còn phiền não tham ái được gọi là dục ái (kāmarāgasaṅkhātassa rajjanakilesassa).
Paṇḍaraṭṭho hi idha puṇḍarīkaṭṭho nāmāti vuttaṃ.
It is stated that here, the meaning of "pure" (paṇḍaraṭṭho) is indeed the meaning of "white lotus" (puṇḍarīkaṭṭho).
Thật vậy, ở đây, ý nghĩa của ‘puṇḍarīka’ được nói là ý nghĩa của sự trong sạch (paṇḍaraṭṭho).
Khīṇāsavo ca thaddhabhāvakarānaṃ kilesānaṃ abhāvena samaṇesu samaṇasukhumālo nāmāti vutto.
And the Arahant, due to the absence of defilements that cause stiffness, is called the most delicate among ascetics (samaṇesu samaṇasukhumālo).
Và vị A-la-hán (Khīṇāsava) được gọi là Sa-môn tinh tế nhất trong các Sa-môn (samaṇesu samaṇasukhumālo) vì không còn các phiền não gây ra sự thô cứng.
Appadukkhaṭṭhenapi cesa samaṇasukhumāloyevāti.
And this one is indeed delicate among ascetics by the meaning of having little suffering.
Và vị ấy cũng là Sa-môn tinh tế vì không có khổ đau.
191. Pañcake – tatrāti tesu ‘‘ārabhati ca vippaṭisārī ca hotī’’tiādinā nayena heṭṭhā uddiṭṭhapuggalesu.
Among the five: Therein (tatrāti) refers to those individuals mentioned earlier, in the manner of "one who undertakes and regrets."
Trong phần năm: Trong số đó (Tatrā) là trong số những người đã được đề cập ở trên theo cách ‘‘người khởi sự và hối hận’’, v.v.
Yvāyanti yo ayaṃ.
Who is this (yvāyaṃ) means "who is this one?"
Người nào (Yvāyaṃ) là người này.
Ārabhatīti ettha ārambhasaddo kammakiriyāhiṃsanavīriyavikopanāpattivītikkamesu vattati.
Here, the word "undertakes" (ārabhati) functions in the sense of action, deed, harming, effort, disturbance, and transgression of an offense.
Trong từ khởi sự (Ārabhati) này, từ ‘ārambha’ được dùng để chỉ hành động (kamma), việc làm (kiriyā), sự làm hại (hiṃsana), sự tinh tấn (vīriya), sự phá hoại (vikopanā), sự phạm lỗi (āpatti) và sự vi phạm (vītikkama).
Tathā hesa ‘‘yaṃkiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā’’ti (su. ni. 748) kamme āgato.
Thus, it occurs in the sense of action in "Whatever suffering arises, all is due to undertaking (ārambha-paccayā)."
Thật vậy, từ này được dùng để chỉ hành động trong câu ‘‘Bất cứ khổ đau nào phát sinh, tất cả đều do nhân duyên của sự khởi sự’’ (Su. Ni. 748).
‘‘Mahāyaññā mahārambhā, na te honti mahapphalā’’ti (a. ni. 4.39) kiriyāyaṃ.
In the sense of deed in "Great sacrifices, great undertakings (mahārambhā), they are not of great fruit."
Trong câu ‘‘Các đại lễ cúng dường, các sự khởi sự lớn, chúng không mang lại quả lớn’’ (A. Ni. 4.39), từ này được dùng để chỉ việc làm.
‘‘Samaṇaṃ gotamaṃ uddissa pāṇaṃ ārabhantī’’ti (ma. ni. 2.51-52) hiṃsane.
In the sense of harming in "They undertake to harm (pāṇaṃ ārabhati) living beings for the ascetic Gotama."
Trong câu ‘‘Họ khởi sự (giết) sinh vật để cúng dường Sa-môn Gotama’’ (Ma. Ni. 2.51-52), từ này được dùng để chỉ sự làm hại.
‘‘Ārabhatha, nikkhamatha, yuñjatha buddhasāsane’’ti (saṃ. ni. 1.185) vīriye.
In the sense of effort in "Undertake! Come forth! Apply yourselves in the Buddha's Dispensation!"
Trong câu ‘‘Hãy khởi sự, hãy rời bỏ (sự biếng nhác), hãy tinh tấn trong giáo pháp của Đức Phật’’ (Saṃ. Ni. 1.185), từ này được dùng để chỉ sự tinh tấn.
‘‘Bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hotī’’ti (dī. ni. 1.10, 194; ma. ni. 1.293) vikopane.
In the sense of disturbance in "He abstains from disturbing (samārambhā) seeds and plants."
Trong câu ‘‘Xa lánh việc phá hoại các loài hạt giống và thực vật’’ (Dī. Ni. 1.10, 194; Ma. Ni. 1.293), từ này được dùng để chỉ sự phá hoại.
‘‘Ārabhati ca vippaṭisārī ca hotī’’ti (a. ni. 5.142) ayaṃ pana āpattivītikkame āgato.
But this "one undertakes and regrets" (ārabhati ca vippaṭisārī ca hoti) occurs in the sense of transgression of an offense.
Còn trong câu ‘‘Khởi sự và hối hận’’ (A. Ni. 5.142), từ này được dùng để chỉ sự phạm lỗi và sự vi phạm.
Tasmā āpattivītikkamavasena ārabhati ceva tappaccayā vippaṭisārī ca hotīti ayamettha attho.
Therefore, the meaning here is that one undertakes in the sense of transgressing an offense, and due to that, one regrets.
Do đó, ý nghĩa ở đây là: người đó khởi sự theo cách vi phạm lỗi và do đó mà hối hận.
Yathābhūtaṃ nappajānātīti anadhigatattā yathāsabhāvato na jānāti.
"Does not discern as it actually is" (yathābhūtaṃ nappajānātīti) means one does not know it as it truly is, because it has not yet been attained.
Không biết như thật (Yathābhūtaṃ nappajānāti) nghĩa là không biết bản chất như thật vì chưa chứng đạt.
Yatthassāti yasmiṃ assa, yaṃ ṭhānaṃ patvā etassa puggalassa uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhantīti attho.
"Where for him" (yatthassā) means at which point, having reached which state, the evil, unwholesome states that have arisen for this individual cease without remainder.
Nơi mà (Yatthassā) nghĩa là ở nơi nào, khi đạt đến vị trí nào mà các pháp bất thiện (pāpaka akusala dhammā) đã phát sinh của người này chấm dứt hoàn toàn.
Kiṃ pana patvā te nirujjhantīti?
What, then, having reached, do they cease?
Nhưng khi đạt đến điều gì thì chúng chấm dứt?
Arahattamaggaṃ.
The path of Arahantship.
Đạo A-la-hán (Arahattamagga).
Phalappattassa pana niruddhā nāma honti.
For one who has attained fruition, they are said to have ceased.
Còn đối với người đã đạt đến quả, chúng được gọi là đã chấm dứt.
Evaṃ santepi idha maggakiccavasena phalameva vuttanti veditabbaṃ.
Even so, here, it should be understood that the fruition itself is stated by way of the function of the path.
Dù vậy, ở đây, cần phải hiểu rằng quả đã được nói đến theo chức năng của đạo.
Ārambhajāti āpattivītikkamasambhavā.
"Born from undertaking" (ārambhajā) means arising from the transgression of an offense.
Phát sinh từ sự khởi sự (Ārambhajā) nghĩa là phát sinh từ sự vi phạm lỗi.
Vippaṭisārajāti vippaṭisārato jātā.
"Born from regret" (vippaṭisārajā) means arisen from regret.
Phát sinh từ sự hối hận (Vippaṭisārajā) nghĩa là phát sinh từ sự hối hận.
Pavaḍḍhantīti punappunaṃ uppajjanena vaḍḍhanti.
"They grow" (pavaḍḍhantīti) means they increase by arising again and again.
Phát triển (Pavaḍḍhanti) nghĩa là tăng trưởng do phát sinh lặp đi lặp lại.
Sādhūti āyācanasādhu.
"Good" (sādhu) is a good of entreaty.
Lành thay (Sādhu) là lời thỉnh cầu.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yāva aparaddhañca vata āyasmatā, evaṃ santepi mayaṃ āyasmantaṃ yācāma – ‘‘desetabbayuttakassa desanāya, vuṭṭhātabbayuttakassa vuṭṭhānena, āvikātabbayuttakassa āvikiriyāya, ārambhaje āsave pahāya, suddhante ṭhitabhāvapaccavekkhaṇena vippaṭisāraje āsave paṭivinodetvā nīharitvā vipassanācittañceva vipassanāpaññañca bhāvetū’’ti.
This is what is meant: "Venerable sir, you have indeed erred greatly, yet we entreat you: by teaching what should be taught, by rising from what should be risen from, by revealing what should be revealed, having abandoned the taints born of undertaking, having dispelled and removed the taints born of regret by reflecting on the state of standing in purity, cultivate both the mind of insight and the wisdom of insight."
Điều này có nghĩa là: Thật vậy, Tôn giả đã phạm lỗi rất nhiều, nhưng chúng tôi thỉnh cầu Tôn giả – ‘‘Hãy thuyết giảng những gì cần thuyết giảng, hãy thoát khỏi những gì cần thoát khỏi, hãy làm sáng tỏ những gì cần làm sáng tỏ, hãy từ bỏ các lậu hoặc (āsava) phát sinh từ sự khởi sự, hãy loại bỏ các lậu hoặc phát sinh từ sự hối hận bằng cách quán chiếu trạng thái an trú trong sự thanh tịnh, và hãy phát triển tâm tuệ quán (vipassanācitta) và trí tuệ tuệ quán (vipassanāpaññā).’’
Amunā pañcamena puggalenāti etena pañcamena khīṇāsavapuggalena.
"With that fifth person" (amunā pañcamena puggalenā) means with that fifth person, the Arahant.
Với người thứ năm đó (Amunā pañcamena puggalenā) là với vị A-la-hán (khīṇāsava) thứ năm đó.
Samasamo bhavissatīti lokuttaraguṇehi samabhāveneva samo bhavissatīti evaṃ khīṇāsavena ovaditabboti attho.
"Will be equal" (samasamo bhavissatī) means "will be equal in the same way with supramundane qualities." Thus, it means he should be exhorted by the Arahant in this manner.
Sẽ bình đẳng (Samasamo bhavissati) nghĩa là sẽ bình đẳng về các phẩm chất siêu thế (lokuttaraguṇa); do đó, cần phải được vị A-la-hán khuyên dạy.
Ārabhati na vippaṭisārī hotīti āpattiṃ āpajjati.
"He undertakes but does not regret" (ārabhati na vippaṭisārī hoti) means he commits an offense.
Khởi sự nhưng không hối hận (Ārabhati na vippaṭisārī hoti) nghĩa là phạm lỗi.
Taṃ pana desetuṃ sabhāgapuggalaṃ pariyesati.
But he seeks a suitable person to confess it.
Nhưng vị ấy tìm kiếm một người có cùng bản chất để sám hối (desetuṃ) lỗi đó.
Tasmā na vippaṭisārī hoti.
Therefore, he does not regret.
Do đó, vị ấy không hối hận.
Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vuṭṭhitattā na vippaṭisārī hotī’’ti vuttaṃ.
However, in the Aṅguttaraṭṭhakathā, it is stated: "He does not regret because he has arisen from it."
Tuy nhiên, trong Chú giải Aṅguttara (Aṅguttaraṭṭhakathā), có nói ‘‘không hối hận vì đã thoát khỏi (lỗi)’’. (vuṭṭhitattā na vippaṭisārī hoti)
Na ārabhati vippaṭisārī hotīti āpattiṃ nāpajjati, vinayapaññattiyaṃ pana akovidattā anāpattiyaṃ āpattisaññī hutvā vippaṭisārī hoti.
"He does not undertake but regrets" (na ārabhati vippaṭisārī hoti) means he does not commit an offense, but due to lack of skill in the Vinaya ordinances, he perceives an offense where there is none and regrets.
Không khởi sự nhưng hối hận (Na ārabhati vippaṭisārī hoti) nghĩa là không phạm lỗi, nhưng vì không thông thạo trong các giới luật (vinayapaññatti), vị ấy lầm tưởng không phạm lỗi là có lỗi và hối hận.
Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sakiṃ āpattiṃ āpajjitvā tato vuṭṭhāya pacchā kiñcāpi nāpajjati, vippaṭisāraṃ pana vinodetuṃ na sakkotī’’ti vuttaṃ.
However, in the Aṅguttaraṭṭhakathā, it is stated: "Even if he commits an offense once, then arises from it, and afterwards does not commit it again, he still cannot dispel the regret."
Tuy nhiên, trong Chú giải Aṅguttara, có nói ‘‘sau khi đã phạm lỗi một lần và thoát khỏi lỗi đó, dù sau này không phạm nữa, nhưng vị ấy không thể xua tan sự hối hận’’.
Na ārabhati na vippaṭisārī hotīti neva āpattiṃ āpajjati, na vippaṭisārī hoti.
"He neither undertakes nor regrets" (na ārabhati na vippaṭisārī hoti) means he neither commits an offense nor regrets.
Không khởi sự và không hối hận (Na ārabhati na vippaṭisārī hoti) nghĩa là không phạm lỗi và không hối hận.
Katamo panesa puggaloti?
Who, then, is this person?
Vậy người này là loại người nào?
Ossaṭṭhavīriyapuggalo.
A person of slackened effort.
Người biếng nhác (ossaṭṭhavīriya).
So hi ‘‘kiṃ me imasmiṃ buddhakāle parinibbānena, anāgate metteyyasammāsambuddhakāle parinibbāyissāmī’’ti visuddhasīlopi paṭipattiṃ na pūreti.
For he, even though pure in morality, does not complete the practice, thinking: "What good is Nibbāna for me in this Buddha era? I will attain Nibbāna in the future Buddha Metteyya's era."
Thật vậy, dù có giới hạnh thanh tịnh, người này không hoàn thành sự thực hành (paṭipatti) vì nghĩ: ‘‘Việc chứng Niết bàn trong thời Đức Phật này có ích gì cho tôi? Tôi sẽ chứng Niết bàn trong thời Đức Phật Di Lặc Chánh Đẳng Giác (Metteyyasammāsambuddhakāle) trong tương lai.’’
Sopi ‘‘kimatthaṃ āyasmā pamatto viharati puthujjanassa nāma gati anibaddhā.
He, too, should be exhorted thus: "Why does the venerable one abide heedlessly? The destiny of an ordinary person is unstable.
Người này cũng cần được khuyên dạy rằng: ‘‘Tại sao Tôn giả lại sống lơ đễnh? Vận mệnh của phàm phu (puthujjana) là không chắc chắn.
Āyasmā hi metteyyasammāsambuddhassa sammukhabhāvaṃ labheyyapi na labheyyāpīti arahattatthāya vipassanaṃ bhāvehī’’ti ovaditabbova.
The venerable one might or might not meet the Buddha Metteyya in person, therefore cultivate insight for the sake of Arahantship."
Tôn giả có thể gặp hoặc không gặp được Đức Phật Di Lặc Chánh Đẳng Giác. Vì vậy, hãy phát triển tuệ quán (vipassanā) để đạt đến A-la-hán quả.’’
Sesaṃ sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood everywhere in the manner stated.
Phần còn lại phải được hiểu theo cách đã nói ở mọi nơi.
192. Datvā avajānātītiādīsu – eko bhikkhu mahāpuñño catupaccayalābhī hoti.
Among "gives and despises" (datvā avajānāti), etc.: One bhikkhu, being of great merit, receives the four requisites.
Trong các trường hợp như bố thí rồi khinh thường (Datvā avajānāti) và những người khác: Có một vị tỳ khưu có nhiều công đức (mahāpuñña), nhận được bốn vật dụng (catupaccaya).
So cīvarādīni labhitvā aññaṃ appapuññaṃ āpucchati.
Having received robes, etc., he asks another bhikkhu of little merit.
Sau khi nhận được y phục, v.v., vị ấy hỏi một vị khác ít công đức hơn.
Sopi tasmiṃ punappunaṃ āpucchantepi gaṇhātiyeva.
Even though the former repeatedly asks, the latter still accepts.
Dù vị kia hỏi đi hỏi lại, vị ấy vẫn cứ nhận.
Athassa itaro thokaṃ kupito hutvā maṅkubhāvaṃ uppādetukāmo vadati – ‘‘ayaṃ attano dhammatāya cīvarādīni na labhati, amhe nissāya labhatī’’ti.
Then, the former, being slightly angry and wishing to cause him embarrassment, says: "This one does not receive robes, etc., by his own nature, but receives them because of us."
Sau đó, vị kia hơi tức giận và muốn làm cho vị này xấu hổ, nói rằng: ‘‘Vị này không nhận được y phục, v.v., theo bản chất của mình, mà nhận được nhờ chúng ta.’’
Evaṃ puggalo datvā avajānāti nāma.
Such a person is called one who gives and despises.
Người như vậy được gọi là bố thí rồi khinh thường (datvā avajānāti).
Eko pana ekena saddhiṃ dve tīṇi vassāni vasanto pubbe taṃ puggalaṃ garuṃ katvā pacchā gacchante gacchante kāle cittīkāraṃ na karoti, āsanāpi na vuṭṭhāti, upaṭṭhānampi na gacchati.
But one (bhikkhu), having resided with another (bhikkhu) for two or three years, having first held that person in high esteem, in the course of time, does not show respect, does not rise from his seat, and does not go to attend (him).
Một người, sau khi sống chung với một người khác hai hoặc ba năm, lúc đầu đã tôn trọng người đó, nhưng sau đó, theo thời gian trôi qua, không còn tỏ lòng kính trọng, không đứng dậy khỏi chỗ ngồi, cũng không đến hầu hạ.
Evaṃ puggalo saṃvāsena avajānāti nāma.
Thus, a person despises by association.
Một người như vậy được gọi là khinh thường do sống chung (saṃvāsena avajānāti).
Ādheyyamukhoti ādito dheyyamukho.
Ādheyyamukho means one whose mouth is receptive from the beginning.
Người có miệng dễ tin (Ādheyyamukho) có nghĩa là người có miệng dễ tin ngay từ đầu.
Paṭhamavacanasmiṃyeva ṭhapitamukhoti attho.
It means one whose mouth is set only on the first spoken word.
Nghĩa là người có miệng dễ tin vào lời nói đầu tiên được đặt ra.
Adhimuccitā hotīti saddhātā hoti.
Adhimuccitā hotīti means one who is trustful.
Tin tưởng (Adhimuccitā hotī) có nghĩa là có niềm tin.
Tatrāyaṃ nayo – eko puggalo sāruppaṃyeva bhikkhuṃ ‘asāruppo eso’ti katheti, taṃ sutvā esa niṭṭhaṃ gacchati.
Herein, this is the method: a certain person speaks of a bhikkhu who is indeed suitable as, ‘This one is unsuitable.’ Hearing that, this (listener) comes to a conclusion.
Trong trường hợp này, phương pháp là: Một người nói về một tỳ-khưu phù hợp rằng: “Vị này không phù hợp.” Nghe vậy, người kia tin tưởng.
Puna aññena sabhāgena bhikkhunā ‘sāruppo aya’nti vuttepi tassa vacanaṃ na gaṇhāti ‘‘asukena nāma ‘asāruppo aya’nti amhākaṃ kathita’’nti purimabhikkhunova kathaṃ gaṇhāti.
Again, even when another harmonious bhikkhu says, ‘This one is suitable,’ he does not accept that statement, but rather accepts the statement of the former bhikkhu, saying, ‘‘Such and such a person told us, ‘This one is unsuitable.’’’
Sau đó, dù một tỳ-khưu đồng hạnh khác nói: “Vị này phù hợp,” người ấy cũng không chấp nhận lời nói đó, mà chỉ chấp nhận lời của vị tỳ-khưu trước, nói rằng: “Vị kia đã nói với chúng tôi rằng ‘vị này không phù hợp’.”
Aparopissa dussīlaṃ ‘sīlavā’ti katheti.
Another (person) speaks of a transgressor as ‘virtuous’ to this (ādheyyamukho) person.
Một người khác lại nói về một người ác giới rằng: “Vị này có giới hạnh.”
Tassa vacanaṃ saddahitvā puna aññena ‘‘asāruppo esa bhikkhu, nāyaṃ tumhākaṃ santikaṃ upasaṅkamituṃ yutto’’ti vuttopi tassa vacanaṃ aggahetvā purimasseva kathaṃ gaṇhāti.
Having believed that statement, even when another (bhikkhu) says, ‘‘This bhikkhu is unsuitable; he is not fit to approach you,’’ he does not accept that statement, but accepts the statement of the former one.
Tin vào lời nói đó, dù sau đó một người khác nói: “Vị tỳ-khưu này không phù hợp, không nên đến gần các vị,” người ấy cũng không chấp nhận lời nói đó, mà chỉ chấp nhận lời nói của người đầu tiên.
Aparo vaṇṇampi kathitaṃ gaṇhāti, avaṇṇampi kathitaṃ gaṇhātiyeva.
Another accepts what is said in praise, and also accepts what is said in blame.
Một người khác thì chấp nhận cả lời khen lẫn lời chê.
Ayampi ādheyyamukhoyeva nāma.
This one too is called ādheyyamukho.
Người này cũng được gọi là người có miệng dễ tin (ādheyyamukho).
Ādhātabbamukho yaṃ yaṃ suṇāti, tattha tattha ṭhapitamukhoti attho.
Ādhātabbamukho means one whose mouth is set on whatever he first hears.
Người có miệng dễ tin (Ādhātabbamukho) có nghĩa là người đặt niềm tin vào bất cứ điều gì mình nghe được.
Loloti saddhādīnaṃ ittarakālaṭṭhitikattā assaddhiyādīhi lulitabhāvena lolo.
Lolo means fickle, due to the temporary nature of faith and so forth, and due to being agitated by lack of faith and so forth.
Lolo có nghĩa là người dễ thay đổi (luli), do niềm tin (saddhā) và các đức tính khác chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, bị khuấy động bởi sự thiếu niềm tin (assaddhiyā) và các điều bất thiện khác.
Ittarasaddhoti parittasaddho, aparipuṇṇasaddho.
Ittarasaddho means one whose faith is slight, whose faith is incomplete.
Người có niềm tin yếu ớt (Ittarasaddho) có nghĩa là người có niềm tin ít ỏi, niềm tin chưa trọn vẹn.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining (terms).
Đối với các từ còn lại cũng theo cách giải thích này.
Ettha pana punappunaṃ bhajanavasena saddhāva bhatti.
Here, bhatti is indeed faith, by way of repeated practice.
Ở đây, bhatti chính là niềm tin (saddhā) do thường xuyên thực hành.
Pemaṃ saddhāpemaṃ gehasitapemampi vaṭṭati.
Pemaṃ (love) can be either faith-born love or even household-based love.
Tình yêu (Pemaṃ) có thể là tình yêu dựa trên niềm tin (saddhāpemaṃ) hoặc tình yêu gắn liền với gia đình (gehasitapemaṃ).
Pasādo saddhāpasādova.
Pasādo (serenity) is solely faith-born serenity.
Sự thanh tịnh (Pasādo) chính là sự thanh tịnh của niềm tin (saddhāpasādo).
Evaṃ puggalo lolo hotīti evaṃ ittarasaddhāditāya puggalo lolo nāma hoti.
Evaṃ puggalo lolo hotiti means that a person is called fickle due to having slight faith and so forth in this manner.
Một người như vậy là người dễ thay đổi (Evaṃ puggalo lolo hoti) có nghĩa là một người như vậy được gọi là người dễ thay đổi do có niềm tin yếu ớt và các điều tương tự.
Haliddirāgo viya, thusarāsimhi koṭṭitakhāṇuko viya, assapiṭṭhiyaṃ ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya ca anibaddhaṭṭhāno muhuttena pasīdati, muhuttena kuppati.
Like a turmeric dye, like a wooden post stuck in a heap of chaff, and like a pumpkin placed on a horse’s back, he is unsteady, becoming serene in a moment and agitated in a moment.
Người ấy không kiên định, giống như màu nhuộm nghệ, giống như một cọc gỗ cắm trong đống trấu, hoặc giống như một quả bí đặt trên lưng ngựa; chốc lát thì thanh tịnh, chốc lát thì nổi giận.
193. Yodhājīvūpamesu – yodhājīvāti yuddhūpajīvino.
193. In the similes of warriors: yodhājīvā means those who live by warfare.
193. Trong các ví dụ về chiến binh (yodhājīvūpamesu) – Chiến binh (yodhājīvā) là những người sống bằng nghề chiến đấu.
Rajagganti hatthiassādīnaṃ pādappahārabhinnāya bhūmiyā uggataṃ rajakkhandhaṃ.
Rajaggaṃ means the mass of dust risen from the ground broken by the trampling of elephants, horses, and so forth.
Bụi bặm (Rajaggaṃ) là khối bụi bay lên từ mặt đất bị vỡ nát do vó ngựa, voi, v.v., giẫm đạp.
Na santhambhatīti santhambhitvā ṭhātuṃ na sakkoti.
Na santhambhatīti means he cannot stand firmly.
Không giữ vững (Na santhambhatī) có nghĩa là không thể đứng vững.
Sahati rajagganti rajakkhandhaṃ disvāpi adhivāseti.
Sahati rajagganti means he endures even upon seeing the mass of dust.
Chịu đựng bụi bặm (Sahati rajaggaṃ) có nghĩa là dù thấy khối bụi cũng chịu đựng được.
Dhajagganti hatthiassādipiṭṭhesu vā rathesu vā ussāpitānaṃ dhajānaṃ aggaṃ.
Dhajaggaṃ means the tip of the banners raised on the backs of elephants, horses, and so forth, or on chariots.
Ngọn cờ (Dhajaggaṃ) là ngọn của những lá cờ được dựng lên trên lưng voi, ngựa hoặc trên xe.
Ussāraṇanti hatthiassarathādīnañceva balakāyassa ca uccāsaddamahāsaddaṃ.
Ussāraṇaṃ means the loud and great noise of elephants, horses, chariots, and the army.
Tiếng hò reo (Ussāraṇaṃ) là tiếng ồn ào, tiếng hò hét lớn của voi, ngựa, xe cộ và quân đội.
Sampahāreti samāgate appamattakepi pahāre.
Sampahāreti means even a slight blow that occurs.
Trong trận chiến (Sampahāre) có nghĩa là dù chỉ là một đòn đánh nhỏ khi giao chiến.
Haññatīti vihaññati, vighātaṃ āpajjati.
Haññatīti means he is afflicted, he meets with injury.
Bị đánh bại (Haññatī) có nghĩa là bị tổn hại, bị suy sụp.
Byāpajjatīti vipattiṃ āpajjati, pakatibhāvaṃ jahati.
Byāpajjatīti means he meets with misfortune, he abandons his normal state.
Bị hủy hoại (Byāpajjatī) có nghĩa là gặp thất bại, mất đi trạng thái bình thường.
Sahati sampahāranti dve tayo pahāre patvāpi sahati, adhivāseti.
Sahati sampahāranti means he endures, even having received two or three blows.
Chịu đựng được trận chiến (Sahati sampahāraṃ) có nghĩa là dù bị trúng hai ba đòn cũng chịu đựng được.
Tameva saṅgāmasīsanti tameva jayakhandhāvāraṭṭhānaṃ.
Tameva saṅgāmasīsanti means that very place of the victorious encampment.
Chính nơi chiến trường đó (Tameva saṅgāmasīsaṃ) là chính nơi doanh trại chiến thắng đó.
Ajjhāvasatīti sattāhamattaṃ abhibhavitvā āvasati.
Ajjhāvasatīti means he dwells for about seven days, having overcome (the enemy).
Cư ngụ (Ajjhāvasatī) có nghĩa là cư ngụ trong khoảng bảy ngày, chiếm cứ nơi đó.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Laddhappahārānaṃ pahārajagganatthañceva katakammānaṃ visesaṃ ñatvā ṭhānantaradānatthañca issariyasukhānubhavanatthañca.
For the purpose of tending to the wounds of those who have received blows, and for the purpose of bestowing special ranks after knowing the special deeds performed, and for the purpose of experiencing the bliss of sovereignty.
Để chăm sóc những người bị thương, để biết được công lao đặc biệt của những người đã lập công và ban thưởng chức vụ, và để hưởng thụ hạnh phúc của người thống trị.
Tattha saṃsīdatīti micchāvitakkasmiṃ visīdati, anupavisati.
Therein, saṃsīdatīti means he sinks, he enters into wrong thoughts.
Trong đó, chìm đắm (saṃsīdatī) có nghĩa là chìm đắm, lún sâu vào tà tư duy.
Na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretunti brahmacariyavāsaṃ anupacchijjamānaṃ gopetuṃ na sakkoti.
Na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretunti means he cannot maintain the practice of the holy life without interruption.
Không thể duy trì Phạm hạnh (Na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ) có nghĩa là không thể giữ gìn đời sống Phạm hạnh không bị gián đoạn.
Sikkhādubbalyaṃ āvikatvāti sikkhāya dubbalabhāvaṃ pakāsetvā.
Sikkhādubbalyaṃ āvikatvāti means having manifested his weakness in training.
Bày tỏ sự yếu kém trong học giới (Sikkhādubbalyaṃ āvikatvā) có nghĩa là công khai sự yếu kém trong học giới.
Kimassa rajaggasminti kiṃ tassa puggalassa rajaggaṃ nāmāti vadati.
Kimassa rajaggasminti means, what is dust for that person?
Bụi bặm của người ấy là gì (Kimassa rajaggasmiṃ) có nghĩa là bụi bặm của người đó là gì?
Abhirūpāti abhirūpavatī.
Abhirūpāti means of excellent appearance.
Xinh đẹp (Abhirūpā) có nghĩa là có hình dáng đẹp.
Dassanīyāti dassanayoggā.
Dassanīyāti means worthy of sight.
Dễ nhìn (Dassanīyā) có nghĩa là đáng để nhìn ngắm.
Pāsādikāti dassaneneva cittappasādāvahā.
Pāsādikāti means bringing mental serenity merely by sight.
Duyên dáng (Pāsādikā) có nghĩa là mang lại sự thanh tịnh cho tâm trí chỉ bằng cách nhìn ngắm.
Paramāyāti uttamāya.
Paramāyāti means with utmost.
Tối thượng (Paramāyā) có nghĩa là cao quý nhất.
Vaṇṇapokkharatāyāti sarīravaṇṇena ceva aṅgasaṇṭhānena ca.
Vaṇṇapokkharatāyāti means with beauty of body and grace of limbs.
Về sắc diện và hình dáng (Vaṇṇapokkharatāyā) có nghĩa là về màu sắc cơ thể và hình dáng các chi.
199. Piṇḍapātikesu – mandattā momūhattāti neva samādānaṃ jānāti, na ānisaṃsaṃ; attano pana mandattā momūhattā aññāṇeneva piṇḍapātiko hoti.
199. In the cases of those who eat alms food (piṇḍapātika): mandattā momūhattāti means he neither knows the method of undertaking (the practice) nor its benefits; but rather, due to his own dullness and extreme delusion, he is an alms-eater out of ignorance alone.
199. Trong số những người khất thực (piṇḍapātikesu) – Do ngu si và mê muội (mandattā momūhattā) có nghĩa là không biết cách thọ trì, không biết lợi ích; mà chỉ khất thực do sự ngu si và mê muội của bản thân.
Pāpiccho icchāpakatoti piṇḍapātikassa me sato ‘‘ayaṃ piṇḍapātiko’’ti catupaccayasakkāraṃ karissanti.
Pāpiccho icchāpakatoti means, 'Because I am an alms-eater, they will make offerings of the four requisites to me, or treat me with respect for the four requisites.
Có ý muốn xấu, bị dục vọng sai khiến (Pāpiccho icchāpakato) có nghĩa là: “Khi tôi khất thực, họ sẽ cúng dường bốn vật dụng và tôn kính tôi.
Lajjī, appicchotiādīhi ca guṇehi sambhāvessantīti.
They will also commend me with qualities such as 'modest' and 'of few wishes'.
Họ sẽ khen ngợi tôi với những phẩm chất như biết hổ thẹn, ít dục, v.v.”
Evaṃ pāpikāya icchāya ṭhatvā tāya pāpicchāya abhibhūto hutvā piṇḍapātiko hoti.
Thus, dwelling in such an evil desire, being overcome by that evil desire, he becomes an alms-eater.
Người ấy khất thực với ý muốn xấu như vậy, bị ý muốn xấu đó chi phối.
Ummādavasena piṇḍāya caranto pana ummādā cittavikkhepā piṇḍapātiko nāma hoti.
But one who wanders for alms due to madness is called ummādā cittavikkhepā piṇḍapātiko (an alms-eater due to madness or mental distraction).
Tuy nhiên, người khất thực do điên loạn, do tâm trí rối loạn, được gọi là người khất thực do điên loạn, do tâm trí rối loạn (ummādā cittavikkhepā piṇḍapātiko).
Vaṇṇitanti idaṃ piṇḍapātikaṅgaṃ nāma buddhehi ca buddhasāvakehi ca vaṇṇitaṃ pasatthanti piṇḍapātiko hoti.
Vaṇṇitanti means, 'This alms-eating practice (piṇḍapātikaṅga) has been praised and extolled by the Buddhas and the Buddha's disciples,' thus reflecting, he becomes an alms-eater.
Được ca ngợi (Vaṇṇitaṃ) có nghĩa là người khất thực do nghĩ rằng: “Phẩm hạnh khất thực này đã được chư Phật và các đệ tử Phật ca ngợi và tán dương.”
Appicchataṃyeva nissāyātiādīsu – ‘‘iti appiccho bhavissāmi, idaṃ me piṇḍapātikaṅgaṃ appicchatāya saṃvattissati; ‘iti santuṭṭho bhavissāmi idaṃ me piṇḍapātikaṅgaṃ santuṭṭhiyā saṃvattissati’; ‘iti kilese saṃlikhissāmi’, idaṃ me piṇḍapātikaṅgaṃ kilesasallekhanatthāya saṃvattissatī’’ti piṇḍapātiko hoti.
Appicchataṃyeva nissāyātiādīsu (in such terms as relying solely on having few wishes): ''Thus I will be of few wishes; this alms-eating practice of mine will lead to having few wishes. 'Thus I will be content; this alms-eating practice of mine will lead to contentment.' 'Thus I will scrape off defilements'; this alms-eating practice of mine will lead to the scraping off of defilements,'' thus reflecting, he becomes an alms-eater.
Trong các từ như chỉ dựa vào sự ít dục (Appicchataṃyeva nissāyā), v.v. – Người ấy khất thực với ý nghĩ: “Tôi sẽ trở thành người ít dục, phẩm hạnh khất thực này sẽ dẫn đến sự ít dục cho tôi; tôi sẽ trở thành người biết đủ, phẩm hạnh khất thực này sẽ dẫn đến sự biết đủ cho tôi; tôi sẽ gọt giũa phiền não, phẩm hạnh khất thực này sẽ dẫn đến việc gọt giũa phiền não cho tôi.”
Idamatthitanti imāya kalyāṇāya paṭipattiyā atthikabhāvaṃ, iminā vā piṇḍapātamattena atthikabhāvaṃ.
Idamatthitanti means having a purpose in this noble practice, or having a purpose merely in this alms-eating practice.
Mục đích này (Idamatthitaṃ) là sự mong muốn thực hành thiện này, hoặc sự mong muốn chỉ với việc khất thực này.
Yaṃ yaṃ laddhaṃ tena teneva yāpanabhāvaṃ nissāyāti attho.
It means relying on the fact that he sustains himself with whatever he receives.
Nghĩa là dựa vào việc chỉ duy trì cuộc sống bằng bất cứ thứ gì mình nhận được.
Aggoti jeṭṭhako.
Aggoti means chief.
Tối thượng (Aggo) là bậc cao nhất.
Sesāni tasseva vevacanāni.
The rest are synonyms of it.
Những từ còn lại là đồng nghĩa với từ đó.
Gavā khīranti gāvito khīraṃ nāma hoti, na vinā gāviyā.
Gavā khīranti means milk comes from a cow, not without a cow.
Sữa từ bò (Gavā khīraṃ) có nghĩa là sữa đến từ bò, không thể có sữa mà không có bò.
Khīramhā dadhītiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to khīramhā dadhītiādīsupi (curd from milk and so forth).
Cũng vậy đối với các từ như sữa thành sữa đông (khīramhā dadhī), v.v.
Evamevanti yathā etesu pañcasu gorasesu sappimaṇḍo aggo; evamevaṃ imesu pañcasu piṇḍapātikesu yvāyaṃ appicchatādīni nissāya piṇḍapātiko hoti.
Evamevanti means, just as among these five dairy products, clarified butter (sappimaṇḍo) is the best; so too, among these five alms-eaters, the one who is an alms-eater relying on having few wishes and so forth.
Cũng vậy (Evamevaṃ): Như trong năm loại sản phẩm từ sữa này, bơ trong (sappimaṇḍo) là tốt nhất; cũng vậy, trong năm loại người khất thực này, người khất thực dựa vào sự ít dục và các điều tương tự là tốt nhất.
Ayaṃ aggo ca seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca.
This one is supreme, excellent, foremost, superior, and pre-eminent.
Người này là bậc tối thượng, cao quý, xuất chúng, ưu việt và tối cao.
Imesu pana pañcasu piṇḍapātikesu dveva janā piṇḍapātikā, tayo na piṇḍapātikā.
However, among these five alms-eaters, only two persons are genuine alms-eaters; three are not genuine alms-eaters.
Tuy nhiên, trong năm loại người khất thực này, chỉ có hai người là người khất thực thực sự, ba người còn lại không phải là người khất thực thực sự.
Nāmamattena pana piṇḍapātikāti veditabbā.
But it should be understood that they are called alms-eaters merely by name.
Nhưng họ được biết đến với danh nghĩa là người khất thực.
Khalupacchābhattikādīsupi eseva nayoti.
The same method applies to khalupacchābhattikādīsupi (those who take food only once a day after the meal time, etc.).
Cũng vậy đối với những người chỉ ăn một bữa sau khi đã ăn (khalupacchābhattikā), v.v.
Paccekasambuddho tenātiādīsupi tena paccekasambodhiñāṇena so puggalo paccekasambuddho.
Likewise, in sentences such as Paccekasambuddho tena (A Paccekasambuddha by that), that individual is a Paccekasambuddha on account of that Paccekasambodhiñāṇa (wisdom of a Paccekabuddha).
Trong các câu như Paccekasambuddho tenā v.v..., vị ấy là bậc Độc Giác do trí tuệ Độc Giác ấy.
Tena sāvakapāramīñāṇena te puggalā sāriputtamoggallānā.
Those individuals are Sāriputta and Moggallāna on account of that Sāvakapāramīñāṇa (wisdom of the Chief Disciples).
Do trí tuệ ba-la-mật của thinh văn ấy, các vị ấy là Sāriputta và Moggallāna.
Tena dukkhassa antakaraṇena te puggalā avasesā arahanto.
Those other Arahants are so on account of that ending of suffering.
Do sự chấm dứt khổ ấy, các vị ấy là các bậc A-la-hán còn lại.
Tena itthattaṃ anāgamanena so puggalo anāgāmī.
That individual is an Anāgāmī on account of that non-return to this state.
Do sự không trở lại cảnh giới này, vị ấy là bậc Bất Lai.
Tena itthattaṃ āgamanena te puggalā sotāpannasakadāgāmino daṭṭhabbāti.
Those individuals are Sotāpannas and Sakadāgāmīs on account of that return to this state.
Do sự trở lại cảnh giới này, các vị ấy cần được hiểu là bậc Nhập Lưu và Nhất Lai.
203. Sattake – sakiṃ nimuggoti ekavāraṃ nimuggo.
203. In the section on sevens – sakiṃ nimuggo means immersed once.
203. Trong phẩm bảy – sakiṃ nimuggo là chìm xuống một lần.
Ekantakāḷakehīti ekanteneva kāḷakehi natthikavādaahetukavādaakiriyavādasaṅkhātehi niyatamicchādiṭṭhidhammehi.
By those utterly dark means by the utterly dark wrong views (micchādiṭṭhi-dhammas) such as annihilationism (natthikavāda), ahetukavāda (doctrine of no cause), and akiriyavāda (doctrine of no action).
Ekantakāḷakehī là do các pháp tà kiến cố định được gọi là đoạn kiến, vô nhân kiến và vô hành kiến, vốn hoàn toàn đen tối.
Evaṃ puggaloti iminā kāraṇena puggalo ekavāraṃ nimuggo tathā nimuggova hoti.
Such an individual means that for this reason, an individual, having once immersed, remains immersed as such.
Evaṃ puggalo là do nguyên nhân này, người đã chìm xuống một lần thì vẫn chìm như vậy.
Etassa hi puna bhavato vuṭṭhānaṃ nāma natthīti vadanti.
Indeed, they say there is no rising again from this existence for him.
Các vị thầy nói rằng, đối với người này, không có cái gọi là sự trồi lên khỏi vòng sinh tử.
Makkhaligosālādayo viya heṭṭhā narakaggīnaṃyeva āhāro hoti.
Like Makkhali Gosāla and others, he becomes food for the fires of hell below.
Giống như Makkhaligosāla và những người khác, họ chỉ là nhiên liệu cho ngọn lửa địa ngục ở bên dưới.
Sāhu saddhā kusalesu dhammesūti kusaladhammesu saddhā nāma sādhuladdhikāti ummujjati.
Faith in wholesome states is good means that faith in wholesome states is indeed a good gain, and thereby one emerges.
Sāhu saddhā kusalesu dhammesū là người ấy trồi lên với ý nghĩ rằng: "Lòng tin vào các pháp thiện là một điều tốt đẹp".
So tāvatakeneva kusalena ummujjati nāma.
Such an individual emerges by that much wholesome action.
Người ấy được gọi là trồi lên chỉ với chừng ấy thiện pháp.
Sādhu hirītiādīsupi eseva nayo.
The same method applies in phrases like good is shame (hiri) and so on.
Trong các câu như Sādhu hirī v.v... cũng theo phương pháp này.
Hāyatiyevāti caṅkavāre āsittaudakaṃ viya ekantena parihāyateva.
Indeed declines means it certainly declines, like water poured on a washerman's cloth.
Hāyatiyevā là chắc chắn bị suy thoái, giống như nước đổ vào tấm vải lọc của thợ giặt.
Evaṃ puggaloti evaṃ sāhu saddhāti.
Such an individual means thus, good is faith, and so on.
Evaṃ puggalo là như vậy, "lòng tin tốt đẹp".
Imesaṃ saddhādīnaṃ vasena ekavāraṃ ummujjitvā tesaṃ parihāniyā puna nimujjatiyeva, devadattādayo viya.
By means of these qualities such as faith, one emerges once, but due to their decline, one immerses again, like Devadatta and others.
Do năng lực của các pháp này như lòng tin v.v..., sau khi đã trồi lên một lần, người ấy lại chìm xuống do sự suy thoái của chúng, giống như Devadatta và những người khác.
Devadatto hi aṭṭha samāpattiyo, pañca ca abhiññāyo nibbattetvāpi puna buddhānaṃ paṭikaṇṭakatāya tehi guṇehi parihīno ruhiruppādakammaṃ saṅghabhedakammañca katvā kāyassa bhedā dutiyacittavārena niraye nibbatti.
Indeed, Devadatta, even after cultivating the eight attainments and five mundane supernormal powers (abhiññās), declined from those qualities due to his antagonism towards the Buddhas, committed the actions of causing the Buddha to bleed and causing schism in the Sangha, and after the breaking up of his body, by his second thought-moment, was reborn in hell.
Quả thật, Devadatta dù đã làm phát sinh tám thiền chứng và năm thắng trí, nhưng sau đó do trở thành kẻ đối nghịch với các vị Phật, đã bị suy thoái khỏi các phẩm chất ấy, và sau khi đã làm nghiệp làm chảy máu (chân Đức Phật) và nghiệp chia rẽ Tăng chúng, sau khi thân hoại, đã tái sanh vào địa ngục trong sát-na tâm thứ hai.
Kokāliko dve aggasāvake upavaditvā padumaniraye nibbatto.
Kokāḷika, having slandered the two Chief Disciples, was reborn in the Paduma-niraya (Lotus Hell).
Kokālika, sau khi phỉ báng hai vị Thượng thủ Thinh văn, đã tái sanh vào địa ngục Paduma.
Neva hāyati no vaḍḍhatīti appahonakakālepi na hāyati, pahonakakālepi na vaḍḍhati.
Neither declines nor grows means it neither declines during times of scarcity nor grows during times of abundance.
Không suy thoái cũng không tăng trưởng có nghĩa là: ngay cả trong thời kỳ không có khả năng cũng không suy thoái, ngay cả trong thời kỳ có khả năng cũng không tăng trưởng.
Ubhayampi panetaṃ agārikenapi anagārikenapi dīpetabbaṃ.
Both of these are to be explained with reference to householders and homeless ones.
Và cả hai điều này nên được minh họa bằng cả người tại gia và người xuất gia.
Ekacco hi agāriko appahonakakāle pakkhikabhattaṃ vā salākabhattaṃ vā vassāvāsikaṃ vā upanibandhāpeti.
For example, a householder, during times of scarcity, dedicates food for the half-month, or ticketed food, or robes for the Vassāvāsa.
Quả thật, có người tại gia trong thời kỳ không có khả năng đã thiết lập việc cúng dường vật thực nửa tháng một lần, hoặc vật thực theo thẻ thăm, hoặc y phục an cư mùa mưa.
So pacchā pahonakakālepi pakkhikabhattādimattameva pavatteti.
Later, even in times of abundance, he continues to offer only that much, such as food for the half-month.
Vị ấy về sau, ngay cả trong thời kỳ có khả năng, cũng chỉ duy trì việc cúng dường vật thực nửa tháng một lần v.v... ở mức độ đó mà thôi.
Anagārikopi ādimhi appahonakakāle uddesaṃ vā dhutaṅgaṃ vā gaṇhāti, medhābalavīriyasampattiyā pahonakakālepi tato uttariṃ na karoti.
A homeless one (monk), in the beginning, during times of scarcity, undertakes learning (uddesa) or a dhutaṅga practice, but even in times of abundance, due to his attainment of intelligence, strength, and energy, he does not do more than that.
Người xuất gia cũng vậy, lúc ban đầu trong thời kỳ không có khả năng, đã thọ nhận việc học thuộc lòng hoặc hạnh đầu-đà, nhưng ngay cả trong thời kỳ có khả năng do đã thành tựu trí tuệ, sức lực và tinh tấn, cũng không làm gì vượt hơn thế nữa.
Evaṃ puggaloti evaṃ imāya saddhādīnaṃ ṭhitiyā puggalo ummujjitvā ṭhito nāma hoti.
Such an individual means that with this steadfastness of faith and other qualities, an individual, having emerged, remains steadfast.
Như vậy hạng người này có nghĩa là, do sự đứng vững của tín v.v... này, hạng người này được gọi là đã trồi lên và đứng vững.
Satta kira jaṅghavāṇijā addhānamaggapaṭipannā antarāmagge ekaṃ puṇṇanadiṃ pāpuṇiṃsu.
It is said that seven traveling merchants, while on a long journey, came upon a full river midway.
Chuyện kể rằng, có bảy nhà buôn đi bộ đang trên một cuộc hành trình dài, giữa đường họ đến một con sông đầy nước.
Tesu paṭhamaṃ otiṇṇo udakabhīruko puriso otiṇṇaṭṭhāneyeva nimujjitvā puna uṭṭhātuṃ nāsakkhi, antoyeva macchakacchapabhakkho jāto.
Among them, the first man, being afraid of water, immersed himself right where he entered and could not rise again; he became food for fish and turtles within.
Trong số họ, người đầu tiên bước xuống, một người sợ nước, đã chìm ngay tại chỗ bước xuống và không thể trồi lên lại được, trở thành mồi cho cá và rùa ngay trong dòng nước.
Dutiyo otiṇṇaṭṭhāne nimujjitvā sakiṃ uṭṭhahitvā puna nimuggo uṭṭhātuṃ nāsakkhi, antoyeva macchakacchapabhakkho jāto.
The second, having immersed at the point of entry, rose once but immersed again and could not rise; he became food for fish and turtles within.
Người thứ hai, sau khi chìm tại chỗ bước xuống, trồi lên được một lần rồi lại chìm xuống, không thể trồi lên lại được, trở thành mồi cho cá và rùa ngay trong dòng nước.
Tatiyo nimujjitvā uṭṭhahi.
The third, having immersed, rose.
Người thứ ba, sau khi chìm, đã trồi lên được.
So majjhe nadiyā ṭhatvā neva orato āgantuṃ, na parato gantuṃ asakkhi.
He stood in the middle of the river and could neither return to this side nor go to the other side.
Người ấy đứng giữa dòng sông, không thể quay lại bờ bên này, cũng không thể đi đến bờ bên kia.
Catuttho uṭṭhāya ṭhito uttaraṇatitthaṃ olokesi.
The fourth, having risen and stood, looked towards the ford for crossing.
Người thứ tư, sau khi trồi lên và đứng vững, đã nhìn ngắm bến vượt sang bờ bên kia.
Pañcamo otaraṇatitthaṃ oloketvā patari.
The fifth, having looked at the ford for crossing, strode forward.
Người thứ năm, sau khi nhìn ngắm bến vượt, đã bơi đi.
Chaṭṭho taritvā pārimatīraṃ gantvā kaṭippamāṇe udake ṭhito.
The sixth, having crossed, went to the far bank and stood in water up to his waist.
Người thứ sáu, sau khi bơi qua và đến gần bờ bên kia, đã đứng trong mực nước ngang hông.
Sattamo pārimatīraṃ gantvā gandhacuṇṇādīhi nhātvā varavatthāni nivāsetvā surabhivilepanaṃ vilimpitvā nīluppalādīni piḷandhitvā nānālaṅkārapaṭimaṇḍito mahānagaraṃ pavisitvā pāsādavaramāruyha uttamabhojanaṃ bhuñji.
The seventh, having gone to the far bank, bathed with scented powders and so on, put on excellent clothes, anointed himself with fragrant perfumes, adorned himself with blue lotuses and so on, decorated with various ornaments, entered the great city, ascended the excellent palace, and partook of the finest food.
Người thứ bảy đến bờ bên kia, tắm rửa bằng bột thơm v.v..., mặc y phục tốt đẹp, thoa vật thơm ngát, đeo hoa sen xanh v.v..., được trang điểm bằng nhiều trang sức, đi vào đại thành, lên lầu son, và thọ dụng món ăn thượng hạng.
Tattha satta jaṅghavāṇijā viya ime satta puggalā.
Here, these seven individuals are like the seven traveling merchants.
Ở đây, bảy hạng người này ví như bảy thương nhân đi bộ.
Nadī viya vaṭṭaṃ.
Saṃsāra is like the river.
Vòng luân hồi (vaṭṭa) ví như dòng sông.
Paṭhamassa udakabhīrukassa purisassa otiṇṇaṭṭhāneyeva nimujjanaṃ viya micchādiṭṭhikassa vaṭṭe nimujjanaṃ.
The immersion of the first water-fearing man right at the point of entry is like the immersion of one with wrong views (micchādiṭṭhī) in Saṃsāra.
Sự chìm đắm của người có tà kiến (micchādiṭṭhika) trong vòng luân hồi ví như sự chìm đắm của người đàn ông đầu tiên sợ nước ngay tại nơi vừa bước xuống.
Ummujjitvā nimuggapuriso viya saddhādīnaṃ uppattimattakena ummujjitvā tesaṃ parihāniyā nimuggapuggalo.
The man who emerged and then immersed again is like the individual who emerges merely by the arising of faith and other qualities, but then immerses due to their decline.
Người chìm đắm do sự suy giảm của tín v.v... sau khi đã trồi lên nhờ sự phát sinh của chúng ví như người đàn ông đã trồi lên rồi lại chìm xuống.
Majjhe nadiyā ṭhito viya saddhādīnaṃ ṭhitiyā ṭhitapuggalo.
The one standing in the middle of the river is like the individual who stands firm due to the steadfastness of faith and other qualities.
Người đứng vững nhờ sự kiên cố của tín v.v... ví như người đứng giữa dòng sông.
Uttaraṇatitthaṃ olokento viya gantabbamaggaṃ gantabbadisaṃ vā olokento sotāpanno.
The one looking at the ford for crossing is like the Sotāpanna who looks at the path to be taken or the direction to be gone.
Bậc Dự lưu (sotāpanno) nhìn vào con đường cần đi hoặc phương hướng cần đến ví như người đang nhìn về bến vượt.
Pataritapuriso viya kilesatanutāya pataranto sakadāgāmī.
The one who strode forward is like the Sakadāgāmī who strides forward due to the attenuation of defilements.
Bậc Nhất lai (sakadāgāmī) đang bơi qua nhờ làm suy yếu các phiền não ví như người đang bơi.
Taritvā kaṭimatte udake ṭhitapuriso viya anāvattitadhammatāya ṭhito anāgāmī.
The man who crossed and stood in waist-deep water is like the Anāgāmī who stands firm by the nature of non-return.
Bậc Bất lai (anāgāmī) đứng vững do có pháp không trở lui ví như người đã bơi qua và đang đứng trong mực nước ngang lưng.
Nhatvā pārimatīraṃ uttaritvā thale ṭhitapuriso viya cattāro oghe atikkamitvā nibbānathale ṭhito khīṇāsavabrāhmaṇo.
The man who bathed, emerged on the far bank, and stood on dry land is like the Arahant brahmin who has overcome the four floods and stands on the dry land of Nibbāna.
Vị Bà-la-môn Lậu tận (khīṇāsavabrāhmaṇo) đã vượt qua bốn bộc lưu và đứng trên đất liền Nibbāna ví như người đã tắm rửa, vượt lên bờ bên kia và đứng trên đất liền.
Thale ṭhitapurisassa nagaraṃ pavisitvā pāsādavaraṃ āruyha uttamabhojanabhuñjanaṃ viya khīṇāsavassa nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā vītināmanaṃ veditabbaṃ.
The standing of the man on dry land, entering the city, ascending the excellent palace, and partaking of the finest food, is to be understood as the Arahant's attainment of the fruit of Nibbāna (phalasamāpatti) with Nibbāna as its object, and the passing of time therein.
Việc bậc Lậu tận trải qua thời gian bằng cách nhập Quả định (phalasamāpatti) lấy Nibbāna làm đối tượng cần được hiểu là ví như việc người đứng trên đất liền đi vào thành, lên lầu son và thọ dụng món ăn thượng hạng.
Ubhatobhāgavimuttādayo heṭṭhā pakāsitāyevāti.
Ubhatobhāgavimuttas and others have already been explained below.
Các hạng người như Ubhatobhāgavimutta (Câu Phần Giải Thoát) v.v... đã được giải thích ở phần trước.