Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese kapiyoniyaṃ nibbattitvā vayappatto gaṅgātīre vasi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a monkey in the Himalayan region and, having reached maturity, lived on the bank of the Gaṅgā.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh vào loài khỉ ở vùng Himavanta, khi trưởng thành, Ngài sống bên bờ sông Gaṅgā.
Athekā antogaṅgāyaṃ saṃsumārī bodhisattassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā saṃsumārassa kathesi.
Then, a female crocodile in the Gaṅgā developed a craving for the Bodhisatta's heart-flesh and told her mate, the crocodile.
Sau đó, một con cá sấu cái trong sông Hằng đã phát sinh ý muốn thèm thịt tim của Bồ tát và nói với cá sấu đực.
So ‘‘taṃ kapiṃ udake nimujjāpetvā māretvā hadayamaṃsaṃ gahetvā saṃsumāriyā dassāmī’’ti cintetvā mahāsattaṃ āha – ‘‘ehi, samma, antaradīpake phalāphale khādituṃ gacchāmā’’ti.
He, thinking, "I will drown that monkey, kill him, take his heart-flesh, and give it to the female crocodile," said to the Great Being, "Come, friend, let us go to the island in the middle of the river to eat fruits."
Nó nghĩ: “Ta sẽ dìm chết con khỉ đó dưới nước, giết nó, lấy thịt tim và đưa cho cá sấu cái”, rồi nói với Đại sĩ: “Này bạn, chúng ta hãy đi đến hòn đảo giữa sông để ăn trái cây.”
‘‘Kathaṃ, samma, ahaṃ gamissāmī’’ti.
"How, friend, will I go?"
“Này bạn, làm sao tôi có thể đi được?”
‘‘Ahaṃ taṃ mama piṭṭhiyaṃ nisīdāpetvā nessāmī’’ti.
"I will carry you on my back."
“Tôi sẽ cho bạn ngồi trên lưng tôi và đưa đi.”
So tassa cittaṃ ajānanto laṅghitvā piṭṭhiyaṃ nisīdi.
He, not knowing the other's intention, jumped onto his back.
Vị ấy không biết ý đồ của nó, liền nhảy lên và ngồi trên lưng nó.
Saṃsumāro thokaṃ gantvā nimujjituṃ ārabhi.
The crocodile went a little way and began to dive.
Cá sấu đực đi một đoạn rồi bắt đầu lặn xuống.
Atha naṃ vānaro ‘‘kiṃkāraṇā, bho, maṃ udake nimujjāpesī’’ti āha.
Then the monkey said to him, "Why, sir, are you drowning me in the water?"
Khi ấy, con vượn nói với nó: “Này bạn, vì sao bạn dìm tôi xuống nước?”
‘‘Ahaṃ taṃ māretvā tava hadayamaṃsaṃ mama bhariyāya dassāmī’’ti.
"I will kill you and give your heart-flesh to my wife."
“Tôi sẽ giết bạn, lấy thịt tim của bạn đưa cho vợ tôi.”
‘‘Dandha tvaṃ mama hadayamaṃsaṃ ure atthīti maññasī’’ti?
"Do you foolishly think that my heart-flesh is in my chest?"
“Bạn ngu ngốc nghĩ rằng thịt tim của tôi ở trong ngực sao?”
‘‘Atha kahaṃ te ṭhapita’’nti?
"Then where is it kept?"
“Vậy nó để ở đâu?”
‘‘Etaṃ udumbare olambantaṃ na passasī’’ti?
"Do you not see it hanging on that fig tree?"
“Bạn không thấy nó đang treo trên cây vả đó sao?”
‘‘Passāmi, dassasi pana me’’ti.
"I see it. Will you give it to me?"
“Tôi thấy, nhưng bạn sẽ đưa cho tôi chứ?”
‘‘Āma, dassāmī’’ti.
"Yes, I will give it."
“Vâng, tôi sẽ đưa.”
Saṃsumāro dandhatāya taṃ gahetvā nadītīre udumbaramūlaṃ gato.
The crocodile, in his foolishness, took him and went to the base of the fig tree on the riverbank.
Vì sự ngu ngốc, cá sấu đực đưa vị ấy trở lại gốc cây vả bên bờ sông.
Bodhisatto tassa piṭṭhito laṅghitvā udumbararukkhe nisinno imā gāthā abhāsi –
The Bodhisatta jumped from his back, sat on the fig tree, and spoke these verses –
Bồ tát nhảy từ lưng nó lên cây vả và ngồi xuống, rồi nói những bài kệ này:
Tattha asakkhiṃ vatāti samattho vata ahosiṃ.
Therein, asakkhiṃ vatāti means "indeed I was able."
Ở đây, asakkhiṃ vatā có nghĩa là “ta đã có thể”.
Uddhātunti uddharituṃ.
Uddhātunti means "to lift up."
Uddhātu có nghĩa là “kéo lên”.
Vārijāti saṃsumāraṃ ālapati.
Vārijāti addresses the crocodile.
Vārijā là lời gọi cá sấu đực.
Yāni pāraṃ samuddassāti gaṅgaṃ samuddanāmenālapanto ‘‘yāni samuddassa pāraṃ gantvā khāditabbāni, alaṃ tehī’’ti vadati.
Yāni pāraṃ samuddassāti, addressing the Gaṅgā by the name of ocean, he says, "Enough with those that are to be eaten by going beyond the ocean."
Yāni pāraṃ samuddassā là lời gọi sông Hằng bằng tên biển cả, và nói: “Đủ rồi những thứ phải đi qua biển để ăn.”
Pacchā ca anutappatīti uppannaṃ atthaṃ khippaṃ ajānanto amittavasaṃ gacchati, pacchā ca anutappati.
Pacchā ca anutappatīti means "not quickly understanding an arisen matter, one falls into the power of enemies, and afterwards repents."
Pacchā ca anutappatī có nghĩa là “kẻ không nhanh chóng nhận ra điều lợi ích đang đến sẽ rơi vào quyền kiểm soát của kẻ thù, và sau đó hối tiếc.”
Avasimha tavāgāreti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño gehe nivutthaṃ kuntinīsakuṇikaṃ ārabbha kathesi.
" Avasimha tavāgāreti" – this the Teacher spoke while dwelling in Jetavana, concerning a Kuntinī bird that lived in the Kosala king's palace.
Avasimha tavāgāre – Câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một con chim Kunti sống trong cung điện của vua Kosala.
Sā kira rañño dūteyyahārikā ahosi.
She, it is said, was the king's messenger.
Con chim ấy được biết là sứ giả của nhà vua.
Dve potakāpissā atthi, rājā taṃ sakuṇikaṃ ekassa rañño paṇṇaṃ gāhāpetvā pesesi.
She had two chicks, and the king sent the bird, having made her carry a letter to another king.
Nó có hai con chim non, và nhà vua đã sai nó mang một lá thư đến cho một vị vua khác.
Tassā gatakāle rājakule dārakā te sakuṇapotake hatthehi parimaddantā māresuṃ.
While she was away, the children in the royal palace crushed those bird chicks with their hands and killed them.
Trong khi nó đi vắng, những đứa trẻ trong cung điện đã vò nát và giết chết hai con chim non của nó bằng tay.
Sā āgantvā te potake mate passantī ‘‘kena me puttakā māritā’’ti pucchi.
She returned and, seeing her chicks dead, asked, "Who killed my children?"
Khi trở về, thấy những con chim non của mình đã chết, nó hỏi: “Ai đã giết các con của ta?”
‘‘Asukena ca asukena cā’’ti.
"By so-and-so and so-and-so."
“Người này và người kia.”
Tasmiñca kāle rājakule posāvanikabyaggho atthi kakkhaḷo pharuso, bandhanabalena tiṭṭhati.
At that time, in the royal household, there was a fierce and cruel tiger kept for sport, which remained bound by chains.
Vào thời điểm đó, trong cung điện có một con hổ nuôi hung dữ và thô bạo, bị xích lại.
Atha te dārakā taṃ byagghaṃ dassanāya agamaṃsu.
Then those children went to see that tiger.
Sau đó, những đứa trẻ ấy đi xem con hổ.
Sāpi sakuṇikā tehi saddhiṃ gantvā ‘‘yathā imehi mama puttakā māritā, tatheva ne karissāmī’’ti te dārake gahetvā byagghassa pādamūle khipi, byaggho murāmurāpetvā khādi.
That bird also went with them and, thinking, "Just as my young ones were killed by these, so will I do to them," she seized those children and threw them at the tiger's feet; the tiger roared and devoured them.
Con chim Kunti cũng đi cùng chúng và nghĩ: “Ta sẽ làm cho chúng như chúng đã làm với các con của ta”, rồi nó bắt những đứa trẻ ấy ném vào chân con hổ, con hổ gầm gừ và ăn thịt chúng.
Sā ‘‘idāni me manoratho paripuṇṇo’’ti uppatitvā himavantameva gatā.
She, thinking, "Now my wish is fulfilled," flew up and went to the Himalayas.
Nó nghĩ: “Bây giờ ước nguyện của ta đã thành tựu”, liền bay lên và đi thẳng về dãy Hy Mã Lạp Sơn.
Taṃ kāraṇaṃ sutvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rājakule kira asukā nāma kuntinī sakuṇikā ye hissā potakā māritā, te dārake byagghassa pādamūle khipitvā himavantameva gatā’’ti.
Hearing that incident, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, it seems that in the royal household, a certain Kunti bird, whose young ones were killed, threw those children at the tiger's feet and went to the Himalayas."
Nghe câu chuyện đó, các Tỳ-kheo đã bàn tán trong Pháp đường: “Thưa các bạn, nghe nói trong cung điện, một con chim Kunti tên là nọ đã ném những đứa trẻ giết con của nó vào chân con hổ rồi đi thẳng về dãy Hy Mã Lạp Sơn.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā attano potakaghātake dārake gahetvā byagghassa pādamūle khipitvā himavantameva gatā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "With what discussion, bhikkhus, are you now assembled?" And when told, "With this discussion," he said, "Bhikkhus, it is not only now; in the past too, she seized the children who killed her young ones, threw them at the tiger's feet, and went to the Himalayas," and he related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi bàn về câu chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về câu chuyện này, thưa Ngài”, Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ bây giờ, mà trước đây nó cũng đã bắt những đứa trẻ giết con của nó ném vào chân con hổ rồi đi thẳng về dãy Hy Mã Lạp Sơn”, rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ bodhisatto dhammena samena rajjaṃ kāresi.
In the past, in Bārāṇasī, the Bodhisatta ruled the kingdom righteously and justly.
Trong quá khứ, tại Bārāṇasī, Bồ tát trị vì vương quốc một cách công bằng và đúng Pháp.
Tassa nivesane ekā kuntinī sakuṇikā dūteyyahārikāti sabbaṃ purimasadisameva.
In his residence, there was a Kunti bird who carried messages, and everything else was as before.
Trong cung điện của Ngài, có một con chim Kunti làm sứ giả, mọi việc đều giống như câu chuyện trước.
Ayaṃ pana viseso.
But there is this distinction.
Nhưng có một điểm khác biệt này.
Ayaṃ kuntinī byagghena dārake mārāpetvā cintesi ‘‘idāni na sakkā mayā idha vasituṃ, gamissāmi, gacchantī ca pana rañño anārocetvā na gamissāmi, ārocetvāva gamissāmī’’ti.
This Kunti bird, having had the children killed by the tiger, thought, "Now I cannot live here; I will go. But I will not go without informing the king; I will go only after informing him."
Con chim Kunti này, sau khi đã khiến con hổ giết những đứa trẻ, nghĩ: “Bây giờ ta không thể ở lại đây được nữa, ta sẽ đi. Nhưng khi đi, ta sẽ không đi mà không báo cho nhà vua, ta sẽ báo cho Ngài rồi mới đi.”
Sā rājānaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā ‘‘sāmi, tumhākaṃ pamādena mama puttake dārakā māresuṃ, ahaṃ kodhavasikā hutvā te dārake paṭimāresiṃ, idāni mayā idha vasituṃ na sakkā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
She approached the king, paid homage, and stood to one side, saying, "My lord, due to your negligence, the children killed my young ones. I, overcome by anger, retaliated against those children. Now I cannot live here," and she spoke the first verse:
Nó đến gặp nhà vua, đảnh lễ và đứng sang một bên, nói: “Tâu Đại vương, do sự xao lãng của Ngài mà những đứa trẻ đã giết các con của thần. Thần đã nổi giận và trả thù những đứa trẻ ấy. Bây giờ thần không thể ở lại đây được nữa”, rồi nó nói bài kệ đầu tiên:
Tattha tvameva dānimakarīti maṃ paṇṇaṃ gāhāpetvā pesetvā attano pamādena mama piyaputtake arakkhanto tvaññeva idāni etaṃ mama domanassakāraṇaṃ akari.
Here, tvameva dānimakarī means: by making me carry the letter and send it, and by your own negligence, not protecting my dear young ones, you yourself have now caused this sorrow for me.
Ở đây, tvameva dānimakarī có nghĩa là “Ngài đã sai tôi mang thư đi, và do sự xao lãng của Ngài, Ngài đã không bảo vệ những con yêu quý của tôi, chính Ngài đã gây ra nỗi đau khổ này cho tôi.”
Handāti vavassaggatthe nipāto.
Handā is a particle signifying assent or permission.
Handā là một từ cảm thán biểu thị sự quyết định.
Rājāti bodhisattaṃ ālapati.
Rājā addresses the Bodhisatta.
Rājā là lời gọi Bồ tát.
Vajāmahanti ahaṃ himavantaṃ gacchāmīti.
Vajāmahanti means: I am going to the Himalayas.
Vajāmaha có nghĩa là “tôi sẽ đi về dãy Hy Mã Lạp Sơn.”
Tassattho – yo puggalo parena kate kibbise attano puttamāraṇādike dāruṇe kamme kate puna attano tassa puggalassa paṭikate paṭikibbise ‘‘paṭikataṃ mayā tassā’’ti jānāti.
Its meaning is: When a person knows, "I have retaliated against him," for a wrong done by another, for a cruel deed like the killing of one's own children, and then retaliates against that person with a counter-wrong, a counter-misdeed.
Ý nghĩa của câu này là: “Kẻ nào đã bị người khác gây ra tội lỗi tàn ác như giết con của mình, và sau đó đã trả đũa lại tội lỗi đó, biết rằng ‘ta đã trả thù nó’.”
Evaṃ taṃ sammatī veranti ettakena taṃ veraṃ sammati vūpasantaṃ hoti, tasmā vasa kuntini māgamāti.
Evaṃ taṃ sammatī veraṃ means: by this, that enmity is appeased and calmed. Therefore, "Live, Kunti, do not depart."
Evaṃ taṃ sammatī veraṃ có nghĩa là “chỉ với điều đó, mối thù ấy được xoa dịu, lắng xuống. Vì vậy, hỡi Kunti, hãy ở lại, đừng đi.”
Tattha na katassa ca kattā cāti katassa ca abhibhūtassa upapīḷitassa puggalassa, idāni vibhattivipariṇāmaṃ katvā yo kattā tassa cāti imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ puna mittabhāvo nāma na sandhīyati na ghaṭīyatīti attho.
Here, na katassa ca kattā cāti means: between the wronged person, the oppressed and afflicted, and the wrongdoer (now by changing the case ending, 'and of him who is the doer'), friendship is not re-established, it is not joined again.
Ở đây, na katassa ca kattā cā có nghĩa là “giữa người bị hại, bị áp bức, bị tổn thương, và kẻ gây hại – sau khi biến đổi cách chia từ – giữa hai người này, tình bạn không thể hàn gắn lại, không thể hòa hợp lại, đó là ý nghĩa.”
Hadayaṃ nānujānātīti tena kāraṇena mama hadayaṃ idha vāsaṃ nānujānāti.
Hadayaṃ nānujānātīti means: for that reason, my heart does not consent to living here.
Hadayaṃ nānujānātī có nghĩa là “vì lý do đó, tâm tôi không chấp nhận việc ở lại đây.”
Gacchaññeva rathesabhāti tasmā ahaṃ mahārāja gamissāmiyevāti.
Gacchaññeva rathesabhāti means: therefore, great king, I will surely go.
Gacchaññeva rathesabhā có nghĩa là “vì vậy, tâu Đại vương, tôi sẽ đi thôi.”
Tassattho – katassa ceva puggalassa, yo ca kattā tassa metti sandhīyate puna, sā pana dhīrānaṃ, no ca bālānaṃ.
Its meaning is: between the wronged person and the wrongdoer, friendship is re-established, but that is for the wise, not for the foolish.
Ý nghĩa của câu này là: “Giữa người bị hại và kẻ gây hại, tình bạn có thể hàn gắn lại. Nhưng điều đó chỉ xảy ra với người trí, không phải với kẻ ngu.”
Dhīrānañhi metti bhinnāpi puna ghaṭīyati, bālānaṃ pana sakiṃ bhinnā bhinnāva hoti, tasmā vasa kuntini māgamāti.
For the wise, even if friendship is broken, it can be re-joined. But for the foolish, once broken, it remains broken. Therefore, "Live, Kunti, do not depart."
“Tình bạn của người trí, dù bị phá vỡ, cũng có thể hàn gắn lại; còn tình bạn của kẻ ngu, một khi đã phá vỡ thì cứ thế mà thôi. Vì vậy, hỡi Kunti, hãy ở lại, đừng đi.”
Yo nīliyaṃ maṇḍayatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ambagopakattheraṃ ārabbha kathesi.
"He who adorns with indigo" – this the Teacher told while dwelling in Jetavana, concerning a certain elder who guarded mangoes.
Yo nīliyaṃ maṇḍayatī – Câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Trưởng lão chuyên trông coi cây xoài.
So kira mahallakakāle pabbajitvā jetavanapaccante ambavane paṇṇasālaṃ kāretvā ambe rakkhanto patitāni ambapakkāni khādanto vicarati, attano sambandhamanussānampi deti.
It is said that he, having gone forth in old age, built a leaf-hut in a mango grove near Jetavana, and while guarding the mangoes, he wandered about eating the fallen ripe mangoes and also gave them to his relatives.
Vị ấy được biết là đã xuất gia khi về già, xây một tịnh xá trong vườn xoài ở ngoại ô Jetavana, trông coi xoài và ăn những quả xoài chín rụng, cũng như cho những người thân quen của mình.
Tasmiṃ bhikkhācāraṃ paviṭṭhe ambacorakā ambāni pātetvā khāditvā ca gahetvā ca gacchanti.
When he had gone for alms, mango thieves would knock down mangoes, eat them, and take them away.
Khi vị ấy đi khất thực, những kẻ trộm xoài đã hái, ăn và mang xoài đi.
Tasmiṃ khaṇe catasso seṭṭhidhītaro aciravatiyaṃ nhāyitvā vicarantiyo taṃ ambavanaṃ pavisiṃsu.
At that time, four daughters of a wealthy merchant, having bathed in the Aciravatī, entered that mango grove while wandering about.
Vào lúc đó, bốn cô con gái của một vị trưởng giả, sau khi tắm ở sông Aciravatī, đi dạo và bước vào vườn xoài đó.
Mahallako āgantvā tā disvā ‘‘tumhehi me ambāni khāditānī’’ti āha.
The old man returned, saw them, and said, "You have eaten my mangoes."
Ông lão đến, thấy họ và nói: “Các cô đã ăn xoài của tôi!”
‘‘Bhante, mayaṃ idāneva āgatā, na tumhākaṃ ambāni khādāmā’’ti.
"Venerable sir, we have just arrived; we did not eat your mangoes."
“Thưa ông, chúng tôi vừa mới đến, chúng tôi không ăn xoài của ông.”
‘‘Tena hi sapathaṃ karothā’’ti?
"Then make an oath!"
“Vậy thì hãy thề đi!”
‘‘Karoma, bhante’’ti sapathaṃ kariṃsu.
"We will, venerable sir," and they made an oath.
“Chúng tôi sẽ thề, thưa ông!” Họ đã thề.
Mahallako tā sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjesi.
The old man made them take an oath, shamed them, and dismissed them.
Ông lão bắt họ thề, làm cho họ hổ thẹn rồi cho họ đi.
Tassa taṃ kiriyaṃ sutvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko kira mahallako attano vasanakaṃ ambavanaṃ paviṭṭhā seṭṭhidhītaro sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjesī’’ti.
Having heard of his action, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, it is said that a certain old man made the daughters of a wealthy merchant, who had entered his mango grove, take an oath, shamed them, and dismissed them."
Các Tỳ Khưu nghe hành động đó của ông, đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Thưa các bạn, nghe nói ông lão kia đã bắt các cô con gái của trưởng giả, những người đã vào vườn xoài của ông ta, thề thốt, làm cho họ hổ thẹn rồi cho họ đi.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa ambagopako hutvā catasso seṭṭhidhītaro sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" And when told, "On this matter," he said, "Not only now, bhikkhus, but in the past too, he was a mango guard and made four daughters of a wealthy merchant take an oath, shamed them, and dismissed them," and he recounted a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ Khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chuyện này, thưa Ngài,” Ngài nói: “Này các Tỳ Khưu, không chỉ bây giờ, mà trước đây ông ta cũng là người giữ xoài, đã bắt bốn cô con gái của trưởng giả thề thốt, làm cho họ hổ thẹn rồi cho họ đi.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakkattaṃ kāresi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was Sakka.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã làm Sakka.
Tadā eko kūṭajaṭilo bārāṇasiṃ upanissāya nadītīre ambavane paṇṇasālaṃ māpetvā ambe rakkhanto patitāni ambapakkāni khādanto sambandhamanussānampi dento nānappakārena micchājīvena jīvikaṃ kappento vicarati.
At that time, a certain false ascetic built a leaf-hut in a mango grove on the riverbank near Bārāṇasī, and while guarding the mangoes, he wandered about eating the fallen ripe mangoes, also giving them to his relatives, and living by various kinds of wrong livelihood.
Khi ấy, có một đạo sĩ giả mạo sống gần Bārāṇasī, dựng một túp lều lá trong vườn xoài bên bờ sông, giữ xoài, ăn những quả xoài rụng, và cũng cho những người quen biết, sống bằng nhiều cách sinh nhai sai trái khác nhau.
Tadā sakko devarājā ‘‘ke nu kho loke mātāpitaro upaṭṭhahanti, kule jeṭṭhāpacayanakammaṃ karonti, dānaṃ denti, sīlaṃ rakkhanti, uposathakammaṃ karonti, ke pabbajitā samaṇadhamme yuttapayuttā viharanti, ke anācāraṃ carantī’’ti lokaṃ volokento imaṃ ambagopakaṃ anācāraṃ kūṭajaṭilaṃ disvā ‘‘ayaṃ kūṭajaṭilo kasiṇaparikammādiṃ attano samaṇadhammaṃ pahāya ambavanaṃ rakkhanto vicarati, saṃvejessāmi na’’nti tassa gāmaṃ bhikkhāya paviṭṭhakāle attano ānubhāvena ambe pātetvā corehi vilumbite viya akāsi.
Then Sakka, the king of devas, surveying the world to see "Who in the world supports their parents, who performs the duties of honoring elders in the family, who gives alms, who observes sīla, who performs the Uposatha observance, who among the renunciants lives diligently engaged in ascetic practices, who behaves improperly?" and seeing this mango-guard, the false ascetic, behaving improperly, thought, "This false ascetic has abandoned his ascetic practices such as kasiṇa meditation and wanders about guarding a mango grove; I will make him feel remorse," and when he had gone to the village for alms, Sakka, by his own power, made the mangoes appear as if plundered by thieves.
Khi ấy, Sakka, Thiên vương, quán sát thế gian: “Ai là người phụng dưỡng cha mẹ, ai là người thực hiện các hành động tôn kính người lớn tuổi trong gia đình, ai là người bố thí, giữ giới, thực hành lễ Uposatha, ai là những người xuất gia sống tinh cần trong các pháp Sa-môn, ai là người sống vô đạo đức?” Khi thấy người giữ xoài, đạo sĩ giả mạo vô đạo đức này, Ngài nghĩ: “Đạo sĩ giả mạo này đã từ bỏ các pháp Sa-môn của mình như thực hành kasiṇa, lại đi giữ vườn xoài. Ta sẽ làm cho ông ta hổ thẹn.” Khi ông ta vào làng khất thực, Sakka dùng thần lực của mình làm cho các quả xoài rụng xuống, như thể bị bọn trộm cướp phá hoại.
Tadā bārāṇasito catasso seṭṭhidhītaro taṃ ambavanaṃ pavisiṃsu.
At that time, four daughters of a wealthy merchant from Bārāṇasī entered that mango grove.
Khi ấy, bốn cô con gái của trưởng giả từ Bārāṇasī đi vào vườn xoài đó.
Kūṭajaṭilo tā disvā ‘‘tumhehi me ambāni khāditānī’’ti palibuddhi.
The false ascetic saw them and accused them, "You have eaten my mangoes."
Đạo sĩ giả mạo thấy họ, bèn quấy rầy: “Các cô đã ăn xoài của tôi!”
‘‘Bhante, mayaṃ idāneva āgatā, na te ambāni khādāmā’’ti.
"Venerable sir, we have just arrived; we did not eat your mangoes."
“Thưa ông, chúng tôi vừa mới đến, chúng tôi không ăn xoài của ông.”
‘‘Tena hi sapathaṃ karothā’’ti?
"Then make an oath!"
“Vậy thì hãy thề đi!”
‘‘Katvā ca pana gantuṃ labhissāmā’’ti?
"And after making it, may we go?"
“Và sau khi thề, chúng tôi có thể đi được không?”
‘‘Āma, labhissathā’’ti.
"Yes, you may go."
“Vâng, các cô có thể đi.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti tāsu jeṭṭhikā sapathaṃ karontī paṭhamaṃ gāthamāha –
"Very well, venerable sir," said the eldest among them as she made the oath, and she spoke the first verse:
“Tốt lắm, thưa ông!” Khi người chị cả trong số họ thề, cô ấy đã đọc bài kệ thứ nhất:
Tassattho – nāriyo nāma pannarasasoḷasavassikakāle purisānaṃ piyā honti.
Its meaning is: Women, indeed, are dear to men at the age of fifteen or sixteen.
Ý nghĩa của câu đó là: phụ nữ thường được đàn ông yêu thích vào khoảng mười lăm, mười sáu tuổi.
Yā pana tava ambāni avāhari, sā evarūpe yobbane patiṃ alabhitvā jātiyā vīsaṃ vā pañcavīsaṃ vā ekena dvīhi ūnatāya ūnatiṃsaṃ vā vassāni patvā tādisā paripakkavayā hutvāpi patiṃ mā laddhāti.
But she who stole your mangoes, may she not obtain a husband in such youth, but having reached twenty or twenty-five years by birth, or twenty-nine years (lacking one or two), and having become such a mature age, may she not obtain a husband.
Còn người đã lấy trộm xoài của ngươi, mong rằng cô ta, ở độ tuổi trẻ trung như vậy, không tìm được chồng, và khi đã đạt đến hai mươi, hai mươi lăm, hoặc hai mươi chín tuổi (thiếu một hoặc hai), dù đã trở thành người phụ nữ tuổi đã chín muồi như vậy, cũng không tìm được chồng.
Tassattho – yā te ambe avāhari, sā patiṃ patthayamānā tassa santikaṃ abhisaraṇatāya abhisārikā nāma hutvā ekikā adutiyā gāvutadvigāvutamattaṃ dīghaṃ addhānaṃ gacchatu, gantvāpi ca tasmiṃ asukaṭṭhānaṃ nāma āgaccheyyāsīti kate saṅkete taṃ patiṃ mā addasāti.
Its meaning is: May she who stole your mangoes, desiring a husband, become a woman going to a tryst, and alone, without a companion, travel a long distance of one or two gavutas. And even having gone, when a tryst is made, saying, "You should come to such and such a place," may she not see that husband.
Ý nghĩa của câu này là: người đã lấy trộm xoài của ngươi, mong rằng cô ta, khi mong muốn có chồng, trở thành một người hẹn hò (abhisārikā), một mình không có bạn đồng hành, đi một đoạn đường dài khoảng một hoặc hai dặm (gāvuta), và dù đã đi đến đó, cũng không gặp được người chồng tại nơi hẹn đã định rằng “ngươi hãy đến nơi này”.
Vanaṃ yadaggi dahatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ alasabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"When fire burns the forest"— the Teacher related this while residing at Jetavana, concerning a certain lazy bhikkhu.
“ Khi lửa đốt rừng” – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ-khưu lười biếng.
So kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajitvāpi alaso ahosi uddesaparipucchāyonisomanasikāravattapaṭivattādīhi paribāhiro nīvaraṇābhibhūto.
It is said that this young man of Sāvatthī, having given his heart to the Dispensation and gone forth, was nevertheless lazy, indolent, and overcome by hindrances, neglecting study, inquiry, wise attention, and duties.
Nghe nói, vị thanh niên quý tộc người Sāvatthī ấy đã xuất gia trong giáo pháp với lòng dũng cảm, nhưng lại trở nên lười biếng, biếng nhác, bị các triền cái chi phối, xa rời việc học hỏi, hỏi han, tác ý đúng đắn, và các phận sự.
Nisinnaṭṭhānādīsu iriyāpathesu tathā eva hoti.
He was the same in all postures, such as sitting.
Ngay cả trong các oai nghi như ngồi, v.v., ông ta cũng vậy.
Tassa taṃ ālasiyabhāvaṃ ārabbha bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ālasiyo kusīto nīvaraṇābhibhūto viharatī’’ti.
Concerning his laziness, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, such and such a bhikkhu, having gone forth in such a liberating Dispensation, lives lazily, indolently, overcome by hindrances."
Liên quan đến sự lười biếng của ông ta, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: “Thưa các bạn, Tỳ-khưu tên là X đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như vậy, nhưng lại sống lười biếng, biếng nhác, bị các triền cái chi phối.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa ālasiyoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it is not only now; he was lazy in the past too," and he related a past event.
Đức Phật đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, bây giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Về chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ mà trước đây ông ta cũng lười biếng như vậy,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amaccaratanaṃ ahosi, bārāṇasirājā ālasiyajātiko ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his chief minister, but the king of Bārāṇasī was of a lazy disposition.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát là vị quan cố vấn quý báu của vua, còn vua Bārāṇasī là người lười biếng.
Bodhisatto ‘‘rājānaṃ pabodhessāmī’’ti ekaṃ upamaṃ upadhārento vicarati.
The Bodhisatta wandered, considering an analogy to awaken the king.
Bồ-tát tìm cách đưa ra một ví dụ để thức tỉnh nhà vua.
Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gantvā amaccagaṇaparivuto tattha vicaranto ekaṃ rājakumbhaṃ nāma ālasiyaṃ passi.
Then one day, the king went to the pleasure garden and, surrounded by his retinue of ministers, while wandering there, saw a lazy snail called a royal snail (rājakumbha).
Một ngày nọ, nhà vua đi đến khu vườn, cùng với đoàn tùy tùng của các quan đại thần, và khi đang đi dạo ở đó, ông nhìn thấy một con ốc sên vua (rājakumbha) lười biếng.
Tathārūpā kira ālasiyā sakaladivasaṃ gacchantāpi ekadvaṅgulamattameva gacchanti.
Such lazy creatures, it is said, even if they move all day, only move about one or two finger-breadths.
Nghe nói, những con ốc sên lười biếng như vậy, dù đi cả ngày cũng chỉ đi được một hoặc hai phân.
Rājā taṃ disvā ‘‘vayassa ko nāma so’’ti bodhisattaṃ pucchi.
The king, seeing it, asked the Bodhisatta, "Friend, what is that called?"
Nhà vua nhìn thấy nó, hỏi Bồ-tát: “Bạn ơi, đó là con gì vậy?”
Mahāsatto ‘‘rājakumbho nāmesa, mahārāja, ālasiyo.
The Great Being said, "Mahārāja, this is called a royal snail, a lazy creature.
Đại Bồ-tát nói: “Tâu Đại vương, đây là ốc sên vua, một loài rất lười biếng.
Evarūpo hi sakaladivasaṃ gacchantopi ekaṅguladvaṅgulamattameva gacchatī’’ti vatvā tena saddhiṃ sallapanto ‘‘ambho, rājakumbha, tumhākaṃ dandhagamanaṃ imasmiṃ araññe dāvaggimhi uṭṭhite kiṃ karothā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
Such a one, even if it moves all day, only moves about one or two finger-breadths." Then, conversing with it, he said, "Oh, royal snail, what will you do with your slow movement in this forest when a forest fire breaks out?" and spoke the first verse:
Thật vậy, dù đi cả ngày, nó cũng chỉ đi được một hoặc hai phân,” rồi Ngài nói chuyện với nó: “Này ốc sên vua, khi lửa rừng bùng cháy trong khu rừng này, các ngươi chậm chạp như vậy thì sẽ làm gì?” và nói lên bài kệ đầu tiên –
Tattha yadaggīti yadā aggi.
Here, yadaggī means when fire.
Trong đó, yadaggī nghĩa là khi lửa.
Pāvako kaṇhavattanīti aggino vevacanaṃ.
Pāvako kaṇhavattanī is a synonym for fire.
Pāvako kaṇhavattanī là các từ đồng nghĩa của lửa.
Pacalakāti taṃ ālapati.
Pacalakā addresses it.
Pacalakā là gọi nó.
So hi calanto calanto gacchati, niccaṃ vā pacalāyati, tasmā ‘‘pacalako’’ti vuccati.
He, indeed, goes swaying and swaying, or is always swaying, therefore he is called "pacalaka".
Nó đi từng bước chậm chạp, hoặc luôn luôn chậm chạp, vì vậy được gọi là “pacalaka”.
Dandhaparakkamoti garuvīriyo.
Dandhaparakkamo means one with sluggish energy.
Dandhaparakkamo nghĩa là có sự tinh tấn nặng nề.
Tassattho – paṇḍita, amhākaṃ ito uttarigamanaṃ nāma natthi.
Its meaning is: O wise one, there is no further going for us from here.
Ý nghĩa của câu này là: Này hiền giả, chúng tôi không thể đi xa hơn nữa.
Imasmiṃ pana araññe rukkhachiddāni pathaviyaṃ vivarāni ca bahūni.
But in this forest, there are many tree-hollows and crevices in the earth.
Tuy nhiên, trong khu rừng này có nhiều lỗ cây và các hang hốc trên mặt đất.
Yadi tāni na pāpuṇāma, hoti no kālapariyāyoti maraṇameva no hotīti.
If we do not reach them, our time will come to an end means death will be ours.
Nếu chúng tôi không đến được đó, thì đó là lúc chúng tôi phải chết nghĩa là cái chết sẽ đến với chúng tôi.
Tattha dandhakāleti tesaṃ tesaṃ kammānaṃ saṇikaṃ kattabbakāle.
Here, dandhakāle means at the time when those various tasks should be done slowly.
Trong đó, dandhakāle nghĩa là vào lúc cần làm chậm rãi các công việc đó.
Taratīti turitaturito vegena tāni kammāni karoti.
Taratī means he does those tasks quickly, in a hurried manner.
Taratī (nhanh chóng) nghĩa là rất nhanh chóng, vội vàng làm những việc đó.
Sukkhapaṇṇaṃvāti yathā vātātapasukkhaṃ tālapaṇṇaṃ balavā puriso akkamitvā bhañjeyya, tattheva cuṇṇavicuṇṇaṃ kareyya, evaṃ so attano atthaṃ vuddhiṃ bhañjati.
Sukkhapaṇṇaṃvā means just as a strong man might crush and break a palm leaf dried by wind and sun, reducing it to powder right there, so too does he ruin his own welfare, his own prosperity.
Sukkhapaṇṇaṃvā (như lá khô) nghĩa là, giống như một người đàn ông mạnh mẽ giẫm lên một chiếc lá cọ khô héo vì gió và nắng, bẻ gãy nó và nghiền nát nó ngay tại đó, thì người ấy cũng tự làm tan nát lợi ích và sự phát triển của mình như vậy.
Dandhetīti dandhayati dandhakātabbāni kammāni dandhameva karoti.
Dandhetī means he makes slow the tasks that should be done slowly; he does them slowly.
Dandhetī (trì hoãn) nghĩa là làm chậm lại, người ấy làm chậm những việc cần phải làm chậm.
Tārayīti turitakātabbāni kammāni turitova karoti.
Tārayī means he does quickly the tasks that should be done quickly.
Tārayī (nhanh chóng) nghĩa là người ấy làm nhanh những việc cần phải làm nhanh.
Sasīva rattiṃ vibhajanti yathā cando juṇhapakkhaṃ rattiṃ jotayamāno kāḷapakkharattito rattiṃ vibhajanto divase divase paripūrati, evaṃ tassa purisassa attho paripūratīti vuttaṃ hoti.
Sasīva rattiṃ vibhajanti means just as the moon, illuminating the night of the bright fortnight, dividing the night from the dark fortnight, becomes full day by day, so too is the welfare of that person fulfilled, it is said.
Sasīva rattiṃ vibhaja (như mặt trăng phân chia đêm) nghĩa là, giống như mặt trăng chiếu sáng đêm trong kỳ trăng sáng, phân chia đêm từ đêm trăng tối, và mỗi ngày đều viên mãn, thì lợi ích của người ấy cũng viên mãn như vậy.
Manussindaṃ jahitvānāti idaṃ satthā jetavane viharanto vissāsabhojanaṃ ārabbha kathesi.
Manussindaṃ jahitvānā (Having abandoned the lord of men) – The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story concerning food given out of familiarity.
Manussindaṃ jahitvānā (từ bỏ vị chúa tể loài người) – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến món ăn thân mật.
Anāthapiṇḍikassa kira gehe pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nibaddhabhattaṃ hoti, gehaṃ niccakālaṃ bhikkhusaṅghassa opānabhūtaṃ kāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ.
It is said that at Anāthapiṇḍika's house, there was a constant meal for five hundred bhikkhus; the house was perpetually like a drinking place for the Sangha, a lamp of saffron robes, a shelter from the winds for ascetics.
Người ta kể rằng tại nhà của ông Anāthapiṇḍika, có một bữa ăn thường xuyên cho năm trăm vị Tỳ khưu; ngôi nhà luôn là một giếng nước cho Tăng đoàn, một ngọn đèn của y cà sa, một nơi trú ẩn khỏi gió và nắng cho các đạo sĩ.
Athekadivasaṃ rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto seṭṭhino nivesane bhikkhusaṅghaṃ disvā ‘‘ahampi ariyasaṅghassa nibaddhaṃ bhikkhaṃ dassāmī’’ti vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nibaddhaṃ bhikkhaṃ paṭṭhapesi.
Then one day, the king, circumambulating the city, saw the assembly of bhikkhus at the house of the chief householder and thought, "I too will give a constant alms-offering to the noble Sangha." He went to the monastery, paid homage to the Teacher, and arranged for a constant alms-offering for five hundred bhikkhus.
Một ngày nọ, khi nhà vua đang đi tuần quanh thành phố, Ngài nhìn thấy Tăng đoàn tại tư dinh của vị trưởng giả và nghĩ: “Ta cũng sẽ cúng dường bữa ăn thường xuyên cho Thánh Tăng.” Ngài đến tịnh xá, đảnh lễ Bậc Đạo Sư và sắp xếp một bữa ăn thường xuyên cho năm trăm vị Tỳ khưu.
Tato paṭṭhāya rājanivesane nibaddhaṃ bhikkhā diyyati, tivassikagandhasālibhojanaṃ paṇītaṃ.
From that time onwards, a constant alms-offering of delicious, three-year-old fragrant rice was given at the royal residence.
Từ đó trở đi, bữa ăn thường xuyên được cúng dường tại tư dinh của nhà vua, một bữa ăn tinh xảo với gạo thơm ba năm tuổi.
Vissāsenapi sinehenapi sahatthā dāyakā natthi, rājayutte dāpesi.
However, there were no givers by their own hand out of familiarity or affection; he had it given by royal officials.
Tuy nhiên, không có người cúng dường tận tay với sự thân mật và tình cảm, nhà vua đã giao cho các quan lại của mình cúng dường.
Bhikkhū nisīditvā bhuñjituṃ na icchanti, nānaggarasabhattaṃ gahetvā attano attano upaṭṭhākakulaṃ gantvā taṃ bhattaṃ tesaṃ datvā tehi dinnaṃ lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā bhuñjanti.
The bhikkhus did not wish to sit and eat; they would take the meal with various excellent flavors, go to their respective supporting families, give that meal to them, and then eat whatever rough or fine food was given by those families.
Các Tỳ khưu không muốn ngồi ăn, họ nhận thức ăn với nhiều loại hương vị khác nhau, rồi đến nhà của các gia đình hộ độ thân thiết của mình, trao thức ăn đó cho họ và ăn những gì họ cúng dường, dù là thô sơ hay tinh xảo.
Athekadivasaṃ rañño bahuṃ phalāphalaṃ āhariṃsu.
Then one day, a large quantity of fruits was brought to the king.
Một ngày nọ, người ta mang nhiều trái cây đến cho nhà vua.
Rājā ‘‘saṅghassa dethā’’ti āha.
The king said, "Give it to the Sangha."
Vua nói: “Hãy cúng dường cho Tăng đoàn.”
Manussā bhattaggaṃ gantvā ekabhikkhumpi adisvā ‘‘eko bhikkhupi natthī’’ti rañño ārocesuṃ.
The people went to the refectory, saw not a single bhikkhu, and reported to the king, "There is not a single bhikkhu."
Các người hầu đến phòng ăn nhưng không thấy một Tỳ khưu nào, họ bèn báo cáo với nhà vua: “Không có một Tỳ khưu nào cả.”
‘‘Nanu velāyeva tāvā’’ti?
"Is it not yet the right time?"
“Chẳng phải bây giờ là giờ ăn sao?”
‘‘Āma, velā, bhikkhū pana tumhākaṃ gehe bhattaṃ gahetvā attano attano vissāsikānaṃ upaṭṭhākānaṃ gehaṃ gantvā tesaṃ datvā tehi dinnaṃ lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā bhuñjantī’’ti.
"Yes, it is the time, but the bhikkhus take the meal from your house, go to the houses of their respective familiar supporters, give it to them, and then eat whatever rough or fine food is given by them."
“Thưa vâng, là giờ ăn, nhưng các Tỳ khưu đã nhận thức ăn từ nhà bệ hạ, rồi đến nhà của các gia đình hộ độ thân thiết của họ, trao thức ăn đó cho họ và ăn những gì họ cúng dường, dù là thô sơ hay tinh xảo.”
Rājā ‘‘amhākaṃ bhattaṃ paṇītaṃ, kena nu kho kāraṇena abhutvā aññaṃ bhuñjanti, satthāraṃ pucchissāmī’’ti cintetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā pucchi.
The king thought, "Our meal is excellent; for what reason do they not eat it but eat other food? I will ask the Teacher." He then went to the monastery, paid homage to the Teacher, and asked.
Vua nghĩ: “Thức ăn của chúng ta tinh xảo, tại sao họ lại không ăn mà lại ăn thức ăn khác? Ta sẽ hỏi Bậc Đạo Sư.” Ngài đến tịnh xá, đảnh lễ Bậc Đạo Sư và hỏi.
Satthā ‘‘mahārāja, bhojanaṃ nāma vissāsaparamaṃ, tumhākaṃ gehe vissāsaṃ paccupaṭṭhāpetvā sinehena dāyakānaṃ abhāvā bhikkhū bhattaṃ gahetvā attano attano vissāsikaṭṭhāne paribhuñjanti.
The Teacher said, ‘‘Great King, food is supremely about trust. Since there are no donors in your house who offer food with affection, establishing trust, the bhikkhus take their meal and consume it in their own trusted places.
Bậc Đạo Sư nói: “Đại vương, thức ăn là tối thượng khi có sự thân mật. Vì không có những người cúng dường tận tay với sự thân mật tại nhà của bệ hạ, các Tỳ khưu đã nhận thức ăn và thọ dụng tại những nơi thân thiết của họ.
Mahārāja, vissāsasadiso añño raso nāma natthi, avissāsikena dinnaṃ catumadhurampi hi vissāsikena dinnaṃ sāmākabhattaṃ na agghati.
Great King, there is no other taste like trust. Even the four sweets given by an untrustworthy person are not worth a meal of wild rice given by a trustworthy person.
Đại vương, không có hương vị nào sánh bằng sự thân mật. Một món ăn bốn vị ngọt do người không thân mật cúng dường cũng không bằng một món cháo kê do người thân mật cúng dường.
Porāṇakapaṇḍitāpi roge uppanne raññā pañca vejjakulāni gahetvā bhesajje kāritepi roge avūpasante vissāsikānaṃ santikaṃ gantvā aloṇakaṃ sāmākanīvārayāguñceva udakamattasittaṃ aloṇakapaṇṇañca paribhuñjitvā nirogā jātā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Even in the past, when a disease arose, and the king had five families of physicians administer medicine, if the disease did not subside, wise people would go to their trusted ones, consume unsalted wild rice gruel and unsalted greens sprinkled with just water, and become healthy.’’ Having said this, being requested by him, he recounted a past event.
Ngay cả các bậc hiền triết thời xưa, khi bị bệnh, dù nhà vua đã cho năm gia đình thầy thuốc chữa trị, bệnh vẫn không thuyên giảm. Họ đã đến những người thân thiết, ăn cháo kê không muối và rau không muối chỉ rắc nước, rồi trở nên khỏe mạnh.” Sau khi nói vậy, Ngài được thỉnh cầu và kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāmhaṇakule nibbatti, ‘‘kappakumāro’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the Kāsī kingdom, and they named him ‘Kappa Kumāra’.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào một gia đình Bà la môn ở xứ Kāsī, và được đặt tên là Kappakumāra.
So vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā aparabhāge isipabbajjaṃ pabbaji.
When he came of age, he learned all crafts in Takkasilā, and later he took up the ascetic’s life.
Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài đã học tất cả các nghề thủ công tại Takkasilā, sau đó xuất gia làm đạo sĩ.
Tadā kesavo nāma tāpaso pañcahi tāpasasatehi parivuto gaṇasatthā hutvā himavante vasati.
At that time, an ascetic named Kesava, surrounded by five hundred ascetics, was living in the Himalayas as a leader of a group.
Khi ấy, có một đạo sĩ tên Kesava, được năm trăm đạo sĩ vây quanh, là vị đạo sư của một nhóm, sống ở Hy Mã Lạp Sơn.
Bodhisatto tassa santikaṃ gantvā pañcannaṃ antevāsikasatānaṃ jeṭṭhantevāsiko hutvā vihāsi, kesavatāpasassa hitajjhāsayo sasineho ahosi.
The Bodhisatta went to him and became the chief disciple among the five hundred disciples; he was devoted and affectionate towards the ascetic Kesava.
Bồ tát đến chỗ vị ấy, trở thành đệ tử lớn nhất trong số năm trăm đệ tử và sống ở đó. Ngài có ý định tốt và tình cảm sâu sắc với đạo sĩ Kesava.
Te aññamaññaṃ ativiya vissāsikā ahesuṃ.
They were exceedingly trusting of each other.
Họ rất thân thiết với nhau.
Aparabhāge kesavo te tāpase ādāya loṇambilasevanatthāya manussapathaṃ gantvā bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pavisitvā rājadvāraṃ agamāsi.
Later, Kesava took those ascetics and went to the human realm to partake of salt and sour, reaching Bārāṇasī. They stayed in the royal park, and the next day, they entered the city for alms and went to the royal gate.
Sau đó, đạo sĩ Kesava dẫn các đạo sĩ đến vùng đất của loài người để dùng muối và vị chua, đến Bārāṇasī và trú tại vườn thượng uyển của nhà vua. Ngày hôm sau, Ngài vào thành để khất thực và đến cửa cung vua.
Rājā isigaṇaṃ disvā pakkosāpetvā antonivesane bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā uyyāne vasāpesi.
The king, seeing the group of ascetics, had them called, fed them within the palace, received their promise, and had them reside in the park.
Vua nhìn thấy nhóm đạo sĩ, cho gọi họ vào, cúng dường thức ăn trong cung điện, và sau khi nhận lời, cho họ trú tại vườn thượng uyển.
Atha vassāratte atikkante kesavo rājānaṃ āpucchi.
Then, when the rainy season had passed, Kesava bade farewell to the king.
Sau khi mùa mưa kết thúc, đạo sĩ Kesava xin phép nhà vua.
Rājā ‘‘bhante, tumhe mahallakā, amhe tāva upanissāya vasatha, daharatāpase himavantaṃ pesethā’’ti āha.
The king said, ‘‘Venerable sir, you are old; please stay with us for a while. Send the young ascetics to the Himalayas.’’
Vua nói: “Bạch Tôn giả, ngài đã già, xin hãy ở lại với chúng tôi, còn các đạo sĩ trẻ thì hãy gửi họ về Hy Mã Lạp Sơn.”
So ‘‘sādhū’’ti jeṭṭhantevāsikena saddhiṃ te himavantaṃ pesetvā sayaṃ ekakova ohiyi.
He said, ‘‘Very well,’’ and sent them to the Himalayas with his chief disciple, while he himself remained alone.
Vị ấy nói “Lành thay,” rồi gửi họ về Hy Mã Lạp Sơn cùng với vị đệ tử lớn nhất, còn mình thì ở lại một mình.
Kappo himavantaṃ gantvā tāpasehi saddhiṃ vasi.
Kappa went to the Himalayas and lived with the ascetics.
Kappo đến Hy Mã Lạp Sơn và sống cùng các đạo sĩ.
Kesavo kappena vinā vasanto ukkaṇṭhitvā taṃ daṭṭhukāmo hutvā niddaṃ na labhati, tassa niddaṃ alabhantassa sammā āhāro na pariṇāmaṃ gacchati, lohitapakkhandikā ahosi, bāḷhā vedanā vattanti.
Kesava, living without Kappa, became disheartened and, wishing to see him, could not sleep. As he could not sleep, his food did not digest properly, he developed bloody dysentery, and severe pains arose.
Đạo sĩ Kesava sống không có Kappo, cảm thấy buồn chán và muốn gặp Kappo nên không ngủ được. Vì không ngủ được, thức ăn không tiêu hóa đúng cách, Ngài bị kiết lỵ ra máu, và những cơn đau dữ dội xuất hiện.
Rājā pañca vejjakulāni gahetvā tāpasaṃ paṭijaggi, rogo na vūpasammati.
The king had five families of physicians attend to the ascetic, but the disease did not subside.
Vua đã cho năm gia đình thầy thuốc chăm sóc vị đạo sĩ, nhưng bệnh vẫn không thuyên giảm.
Kesavo rājānaṃ āha ‘‘mahārāja, kiṃ mayhaṃ maraṇaṃ icchatha, udāhu arogabhāva’’nti?
Kesava said to the king, ‘‘Great King, do you wish for my death, or for my health?’’
Đạo sĩ Kesava nói với nhà vua: “Đại vương, ngài muốn ta chết, hay muốn ta khỏe mạnh?”
‘‘Arogabhāvaṃ, bhante’’ti.
‘‘For your health, Venerable sir.’’
“Bạch Tôn giả, muốn ngài khỏe mạnh.”
‘‘Tena hi maṃ himavantaṃ pesethā’’ti.
‘‘Then send me to the Himalayas.’’
“Vậy thì hãy gửi ta về Hy Mã Lạp Sơn.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā nāradaṃ nāma amaccaṃ pakkāsāpetvā ‘‘nārada, amhākaṃ bhadantaṃ gahetvā vanacarakehi saddhiṃ himavantaṃ yāhī’’ti pesesi.
‘‘Very well, Venerable sir,’’ the king said, and summoning an minister named Nārada, he sent him, saying, ‘‘Nārada, take our venerable sir and go to the Himalayas with the forest-dwellers.’’
“Lành thay, Bạch Tôn giả.” Vua cho gọi vị đại thần tên Nārada và nói: “Nārada, hãy đưa vị Tôn giả của chúng ta đi cùng với những người sống trong rừng đến Hy Mã Lạp Sơn.”
Nārado taṃ tattha netvā paccāgamāsi.
Nārada took him there and returned.
Nārada đưa vị ấy đến đó rồi quay về.
Kesavassapi kappe diṭṭhamatteyeva cetasikarogo vūpasanto, ukkaṇṭhā paṭippassambhi.
As soon as Kesava saw Kappa, his mental illness subsided, and his despondency ceased.
Ngay khi Kesava nhìn thấy Kappo, bệnh tâm lý của Ngài đã thuyên giảm, sự buồn chán đã lắng xuống.
Athassa kappo aloṇakena adhūpanena udakamattasittapaṇṇena saddhiṃ sāmākanīvārayāguṃ adāsi, tassa taṅkhaṇaññeva lohitapakkhandikā paṭippassambhi.
Then Kappa gave him unsalted wild rice gruel with unsalted greens sprinkled with just water, and his bloody dysentery immediately subsided.
Sau đó, Kappo đã cúng dường cho Ngài cháo kê không muối, không khói, trộn với rau chỉ rắc nước. Ngay lập tức, bệnh kiết lỵ ra máu của Ngài đã thuyên giảm.
Puna rājā nāradaṃ pesesi ‘‘gaccha kesavassa tāpasassa pavattiṃ jānāhī’’ti.
Again, the king sent Nārada, saying, ‘‘Go and find out about the ascetic Kesava.’’
Một lần nữa, nhà vua lại gửi Nārada đi: “Hãy đi và tìm hiểu tình hình của đạo sĩ Kesava.”
So gantvā taṃ arogaṃ disvā ‘‘bhante, bārāṇasirājā pañca vejjakulāni gahetvā paṭijagganto tumhe aroge kātuṃ nāsakkhi, kathaṃ te kappo paṭijaggī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
He went and, seeing him healthy, said, ‘‘Venerable sir, the King of Bārāṇasī, having five families of physicians attend to you, could not make you healthy. How did Kappa attend to you?’’ Having said this, he spoke the first verse—
Khi Nārada đến và thấy Ngài đã khỏe mạnh, ông nói: “Bạch Tôn giả, vua Bārāṇasī đã cho năm gia đình thầy thuốc chăm sóc nhưng không thể làm ngài khỏe mạnh. Kappo đã chăm sóc ngài như thế nào?” Rồi ông đọc bài kệ đầu tiên –
Evañca pana vatvā ‘‘evaṃ maṃ abhiramāpento kappo aloṇakaṃ adhūpanaṃ udakasittapaṇṇamissaṃ sāmākanīvārayāguṃ pāyesi, tāya me sarīre byādhi vūpasamito, arogo jātomhī’’ti āha.
And having spoken thus, he said, “Kappa, delighting me in this way, gave me unsalted, unseasoned gruel of sāmāka rice mixed with leaves sprinkled with water. By that, the illness in my body was appeased, and I became healthy.”
Và sau khi nói như vậy, Ngài nói: “Kappo đã cúng dường cho ta cháo kê không muối, không khói, trộn với rau rắc nước. Nhờ đó, bệnh tật trong thân ta đã thuyên giảm, ta đã khỏe mạnh.”
Taṃ sutvā nārado tatiyaṃ gāthamāha –
Having heard that, Nārada spoke the third verse:
Nghe vậy, Nārada nói bài kệ thứ ba –
Tattha bhuñjeti bhuñjasi, ayameva vā pāṭho.
Here, bhuñje means bhuñjasi (you eat), or this may be the reading itself.
Ở đây, bhuñje nghĩa là ngài ăn, hoặc đây là cách đọc.
Chādayantīti chādayati pīṇeti toseti.
Chādayantī means satisfies, nourishes, pleases.
Chādayantī nghĩa là làm thỏa mãn, làm no đủ, làm hài lòng.
Gāthābandhasukhatthaṃ pana anunāsiko kato.
However, the nasal sound was made for the sake of metrical ease.
Tuy nhiên, âm mũi được thêm vào để thuận tiện cho việc làm thơ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo tvaṃ suciṃ maṃsūpasecanaṃ rājakule rājārahaṃ sālibhattaṃ bhuñjasi, taṃ kathamidaṃ sāmākanīvāraṃ aloṇaṃ pīṇeti toseti, kathaṃ te etaṃ ruccatīti.
This is what is meant: “You who eat royal-worthy fine rice with pure meat as a side dish in a royal household, how can this unsalted sāmāka rice satisfy and please you? How does this appeal to you?”
Điều này có nghĩa là: Ngài, người ăn cơm gạo lúa tinh khiết, có nước thịt, xứng đáng với vua trong cung điện hoàng gia, làm sao món cháo kê không muối này lại làm ngài no đủ, làm hài lòng ngài, làm sao ngài lại thích nó?
Tattha yadi vāsādunti yadi vā asāduṃ.
Here, yadi vāsāduṃ means or if unsweet.
Ở đây, yadi vāsāduṃ có nghĩa là dù không ngon.
Vissatthoti nirāsaṅko vissāsapatto hutvā.
Vissattho means being fearless and trusted.
Vissattho có nghĩa là không nghi ngờ, đã đạt được sự tin cậy.
Yattha bhuñjeyyāti yasmiṃ nivesane evaṃ bhuñjeyya, tattha evaṃ bhuttaṃ yaṃkiñci bhojanaṃ sādumeva.
Yattha bhuñjeyyā means, in whatever dwelling one eats thus, whatever food is eaten there is sweet.
Yattha bhuñjeyyā có nghĩa là nơi nào người ta ăn uống như vậy, thì bất kỳ món ăn nào được ăn ở đó cũng đều ngon.
Yasmā vissāsaparamā rasā, vissāso paramo uttamo etesanti vissāsaparamā rasā.
Because vissāsaparamā rasā: confidence is supreme, the highest of these, thus confidence is the highest of tastes.
Bởi vì vissāsaparamā rasā, sự tin cậy là tối thượng, là cao cả nhất đối với những hương vị này.
Vissāsasadiso hi añño raso nāma natthi.
Indeed, there is no other taste like confidence.
Quả thật, không có hương vị nào khác sánh bằng sự tin cậy.
Avissāsikena hi dinnaṃ catumadhurampi vissāsikena dinnaṃ ambilakañjiyaṃ na agghatīti.
For even the four sweets given by an untrustworthy person are not worth a sour gruel given by a trustworthy person.
Vì món ăn bốn vị ngọt do người không tin cậy dâng cúng cũng không bằng cháo chua do người tin cậy dâng cúng.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayappatto uggahitasabbasippo pitu accayena rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ kāresi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the womb of his chief queen, and having grown up and mastered all arts, he succeeded his father to the throne and reigned righteously.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào bụng hoàng hậu của ngài, khi trưởng thành đã học tất cả các nghề, sau khi phụ vương băng hà, ngài lên ngôi và trị vì theo Chánh pháp.
Tadā manussā devamaṅgalikā hutvā bahū ajeḷakādayo māretvā devatānaṃ balikammaṃ karonti.
At that time, people, being superstitious, would kill many goats and sheep and offer sacrifices to deities.
Khi ấy, dân chúng theo tập tục cúng tế thần linh, giết hại nhiều dê cừu và các loài vật khác để dâng cúng.
Bodhisatto ‘‘pāṇo na hantabbo’’ti bheriṃ carāpesi.
The Bodhisatta had a drum beaten proclaiming, “No living being should be killed.”
Bồ Tát đã ra lệnh đánh trống loan báo: "Không được sát hại sinh linh."
Yakkhā balikammaṃ alabhamānā bodhisattassa kujjhitvā himavante yakkhasamāgamaṃ gantvā bodhisattassa māraṇatthāya ekaṃ kakkhaḷaṃ yakkhaṃ pesesuṃ.
The yakkhas, not receiving offerings, became angry with the Bodhisatta and went to a yakkha gathering in the Himalayas, sending a fierce yakkha to kill the Bodhisatta.
Các Dạ Xoa không nhận được lễ cúng, nổi giận với Bồ Tát, đến hội nghị Dạ Xoa ở Hy Mã Lạp Sơn và cử một Dạ Xoa hung dữ đi giết Bồ Tát.
So kaṇṇikamattaṃ mahantaṃ ādittaṃ ayakūṭaṃ gahetvā ‘‘iminā naṃ paharitvā māressāmī’’ti āgantvā majjhimayāmasamanantare bodhisattassa sayanamatthake aṭṭhāsi.
He took a large, burning iron mace, the size of an ear-ornament, and thinking, “I will strike him with this and kill him,” he came and stood above the Bodhisatta’s bed just after midnight.
Dạ Xoa ấy cầm một cây chùy sắt rực lửa lớn bằng cày, nghĩ: "Ta sẽ dùng nó đánh chết ngài," rồi đến đứng trên giường của Bồ Tát ngay sau canh giữa.
Tasmiṃ khaṇe sakkassa āsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
At that moment, Sakka’s seat showed signs of heat.
Vào khoảnh khắc ấy, ngai vàng của Sakka trở nên nóng bức.
So āvajjamāno taṃ kāraṇaṃ ñatvā indavajiraṃ ādāya gantvā yakkhassa upari aṭṭhāsi.
He, reflecting, understood the reason and, taking his thunderbolt, went and stood above the yakkha.
Ngài quán xét và biết được nguyên nhân, rồi cầm kim cương chùy đến đứng trên Dạ Xoa.
Bodhisatto yakkhaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho esa maṃ rakkhamāno ṭhito, udāhu māretukāmo’’ti tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, seeing the yakkha, thought, “Is this one standing to protect me, or does he intend to kill me?” and conversing with him, spoke the first verse:
Bồ Tát nhìn thấy Dạ Xoa, nghĩ: "Liệu nó đứng đây để bảo vệ ta, hay muốn giết ta?" Ngài nói chuyện với nó và đọc bài kệ đầu tiên:
Bodhisatto pana yakkhameva passati, na sakkaṃ.
However, the Bodhisatta saw only the yakkha, not Sakka.
Tuy nhiên, Bồ Tát chỉ nhìn thấy Dạ Xoa, không thấy Sakka.
Yakkho sakkassa bhayena bodhisattaṃ paharituṃ na sakkoti.
The yakkha, out of fear of Sakka, could not strike the Bodhisatta.
Dạ Xoa vì sợ Sakka nên không thể đánh Bồ Tát.
So bodhisattassa kathaṃ sutvā ‘‘mahārāja, nāhaṃ tava rakkhaṇatthāya ṭhito, iminā pana jalitena ayakūṭena paharitvā taṃ māressāmīti āgatomhi, sakkassa bhayena taṃ paharituṃ na sakkomī’’ti etamatthaṃ dīpento dutiyaṃ gāthamāha –
Having heard the Bodhisatta's words, he, revealing this meaning, spoke the second verse: ‘Great king, I have not come to protect you, but I have come to strike you dead with this burning iron club; however, out of fear of Sakka, I cannot strike you.’
Nghe lời Bồ Tát, Dạ Xoa nói: "Đại vương, tôi không đứng đây để bảo vệ ngài, mà tôi đến để dùng cây chùy sắt rực lửa này đánh chết ngài, nhưng vì sợ Sakka nên tôi không thể đánh ngài," và để làm rõ ý này, nó đọc bài kệ thứ hai:
Tattha rakkhasiyā pajāyāti rakkhasisaṅkhātāya pajāya, rakkhasasattānanti attho.
Here, rakkhasiyā pajāyā means the host called rākkhasīs, that is, rākkhasa beings.
Ở đây, rakkhasiyā pajāyā có nghĩa là loài Dạ Xoa, tức là chúng sinh Dạ Xoa.
Kumbhaṇḍāti kumbhamattarahassaṅgā mahodarā yakkhā.
Kumbhaṇḍā are yakkhas with secret parts the size of a pot and large bellies.
Kumbhaṇḍā có nghĩa là các Dạ Xoa có bụng lớn, bộ phận kín lớn như cái bình.
Paṃsupisācakāti saṅkāraṭṭhāne pisācā.
Paṃsupisācakā are pisācas in a rubbish heap.
Paṃsupisācakā có nghĩa là các Pisāca ở nơi rác rưởi.
Nālanti pisācā nāma mayā saddhiṃ yuddhāya na samatthā.
Nālaṃ means pisācas are not capable of battle with me.
Nālaṃ có nghĩa là các Pisāca không đủ sức chiến đấu với ta.
Mahatī sā vibhiṃsikāti yaṃ panete yakkhā sannipatitvā vibhiṃsikaṃ dassenti, sā mahatī vibhiṃsikā bhayakāraṇadassanamattameva mayhaṃ, na panāhaṃ bhāyāmīti attho.
Mahatī sā vibhiṃsikā means that the frightful sight these yakkhas present when gathered together is merely a great frightful sight for me; but I am not afraid.
Mahatī sā vibhiṃsikā có nghĩa là việc các Dạ Xoa tụ tập lại và thể hiện sự hăm dọa ấy, đó chỉ là sự hăm dọa lớn lao, chỉ là việc thể hiện nguyên nhân gây sợ hãi đối với ta, nhưng ta không sợ hãi, là ý nghĩa.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ uggahitasippo bhariyāya kālakatāya puttaṃ gahetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā himavante vasanto puttaṃ assamapade ṭhapetvā phalāphalatthāya gacchati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family. Having come of age and mastered his skills in Takkasilā, his wife passed away. Taking his son, he went forth into the ascetic life, dwelling in the Himalayas. Leaving his son at the hermitage, he would go to gather fruits and roots.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh trong một gia đình Bà La Môn, khi trưởng thành đã học các nghề tại Takkasilā, sau khi vợ mất, ngài đưa con trai đi xuất gia làm ẩn sĩ, sống ở Hy Mã Lạp Sơn, để con trai ở am thất rồi đi tìm trái cây.
Tadā coresu paccantagāmaṃ paharitvā karamare gahetvā gacchantesu ekā kumārikā palāyitvā taṃ assamapadaṃ patvā tāpasakumāraṃ palobhetvā sīlavināsaṃ pāpetvā ‘‘ehi gacchāmā’’ti āha.
At that time, when robbers were attacking a border village and taking captives, a certain young girl escaped and reached that hermitage. She seduced the ascetic youth, causing him to lose his virtue, and then said, “Come, let us go.”
Khi ấy, bọn cướp tấn công một ngôi làng biên giới, bắt người và đi qua, một cô gái trốn thoát, đến am thất đó, cám dỗ vị ẩn sĩ trẻ và làm cho ngài mất giới, rồi nói: "Hãy đi thôi!"
‘‘Pitā tāva me āgacchatu, taṃ passitvā gamissāmī’’ti.
“Let my father come first; after seeing him, I will go.”
"Cha tôi hãy đến đã, tôi sẽ đi sau khi gặp ngài."
‘‘Tena hi disvā āgacchā’’ti nikkhamitvā antarāmagge nisīdi.
“Then, having seen him, come,” she said, and went out to sit on the path.
"Vậy thì, hãy gặp rồi đến," cô ta đi ra và ngồi giữa đường.
Tāpasakumāro pitari āgate paṭhamaṃ gāthamāha –
When his father arrived, the ascetic youth spoke the first verse:
Khi cha đến, vị ẩn sĩ trẻ đọc bài kệ đầu tiên:
Tattha yo taṃ vissāsayeti yo puriso taṃ vissāseyya na parisaṅkeyya.
Here, yo taṃ vissāsaye means, “the person who would trust you, not suspect you.”
Ở đây, yo taṃ vissāsaye có nghĩa là người nào tin cậy con, không nghi ngờ.
Vissāsañca khameyya teti yo ca attani kayiramānaṃ tava vissāsaṃ patto nirāsaṅko taṃ khameyya.
Vissāsañca khameyya te means, “and who would forgive your trust placed in him, being free from suspicion.”
Vissāsañca khameyya te có nghĩa là người nào tin cậy con và không nghi ngờ, tha thứ cho sự tin cậy của con.
Sussūsīti yo ca tava vissāsavacanaṃ sotumicchati.
Sussūsī means, “and who desires to hear your words of trust.”
Sussūsī có nghĩa là người nào muốn nghe lời nói tin cậy của con.
Titikkhīti yo ca tayā kataṃ aparādhaṃ khamati.
Titikkhī means, “and who forgives an offense committed by you.”
Titikkhī có nghĩa là người nào tha thứ cho lỗi lầm con đã gây ra.
Taṃ bhajehīti taṃ purisaṃ bhajeyyāsi payirupāseyyāsi.
Associate with him means you should associate with, you should attend upon that man.
Taṃ bhajehī có nghĩa là con nên phụng sự, nên gần gũi người ấy.
Urasīva patiṭṭhāyāti yathā tassa urasi patiṭṭhāya vaḍḍhito orasaputto tvampi tādiso urasi patiṭṭhitaputto viya hutvā evarūpaṃ purisaṃ bhajeyyāsīti attho.
As if established in the breast means that just as an own son, having been established in his breast, grew up, so too should you, becoming like such a son established in the breast, associate with such a man.
Urasīva patiṭṭhāyā có nghĩa là như con ruột đã lớn lên nương tựa vào ngực cha, con cũng vậy, như con ruột đã nương tựa vào ngực cha, hãy phụng sự người như vậy, là ý nghĩa.
Haliddirāganti haliddirāgasadisaṃ athiracittaṃ.
Turmeric dye means a fickle mind like turmeric dye.
Haliddirāgaṃ có nghĩa là tâm không kiên định như màu nghệ.
Kapicittanti lahuparivattitāya makkaṭacittaṃ.
Monkey-mind means a monkey-mind due to its quick changeability.
Kapicittaṃ có nghĩa là tâm khỉ, vì thay đổi nhanh chóng.
Rāgavirāginanti muhutteneva rajjanavirajjanasabhāvaṃ.
Becoming attached and unattached means the nature of becoming attached and unattached in an instant.
Rāgavirāginaṃ có nghĩa là bản chất tham ái và ly tham trong chốc lát.
Nimmanussampi ce siyāti sacepi sakalaṃ jambudīpatalaṃ kāyaduccaritādivirahitassa manussassa abhāvena nimmanussaṃ siyā, tathāpi, tāta, tādisaṃ lahucittaṃ mā sevi, sabbampi manussapathaṃ vicinitvā heṭṭhā vuttaguṇasampannameva bhajeyyāsīti attho.
Even if it were devoid of people means, "Even if the entire continent of Jambudīpa were devoid of people due to the absence of a person free from misconduct of body, etc., even so, my dear, do not associate with such a fickle-minded person. Search all paths of humans and associate only with one endowed with the qualities mentioned below."
Nimmanussampi ce siyā có nghĩa là cha ơi, dù cho toàn bộ Jambudīpa không có một người nào không có ác hạnh về thân, v.v., tức là không có người, thì cũng đừng phụng sự người có tâm thay đổi nhanh chóng như vậy; con nên tìm kiếm khắp con đường của loài người và chỉ phụng sự người có đầy đủ các đức tính đã nói ở trên, là ý nghĩa.
Taṃ sutvā tāpasakumāro ‘‘ahaṃ, tāta, imehi guṇehi samannāgataṃ purisaṃ kattha labhissāmi, na gacchāmi, tumhākaññeva santike vasissāmī’’ti vatvā nivatti.
Hearing that, the ascetic boy said, "Father, where shall I find a man endowed with these qualities? I will not go; I will stay with you," and he turned back.
Nghe vậy, vị ẩn sĩ trẻ nói: "Cha ơi, con sẽ tìm đâu ra người có đầy đủ những đức tính này? Con sẽ không đi đâu cả, con sẽ ở lại với cha," rồi ngài quay trở lại.
Athassa pitā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
Then his father taught him the kasina meditation.
Rồi cha ngài đã chỉ dạy pháp hành kasiṇa.
Ubhopi aparihīnajjhānā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
Both, without their jhāna declining, had the Brahma-world as their destination.
Cả hai đều không mất thiền định và đều tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Neva itthīsu sāmaññanti idaṃ satthā jetavane viharanto pesuññasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi.
No fellowship with women – this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning the rule of training regarding tale-bearing.
Không có sự tương đồng giữa phụ nữ – câu này Đức Phật đã kể khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến giới học về sự nói lời chia rẽ.
Ekasmiṃ kira samaye satthā ‘‘chabbaggiyā bhikkhū pesuññaṃ upasaṃharantī’’ti sutvā te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, bhikkhūnaṃ bhaṇḍanajātānaṃ kalahajātānaṃ vivādāpannānaṃ pesuññaṃ upasaṃharatha, tena anuppannāni ceva bhaṇḍanāni uppajjanti, uppannāni ca bhiyyobhāvāya saṃvattantī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte te bhikkhū garahitvā ‘‘bhikkhave, pisuṇā vācā nāma tikhiṇasattipahārasadisā, daḷho vissāsopi tāya khippaṃ bhijjati, tañca pana gahetvā attano mettibhindanakajano sīhausabhasadiso hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
It is said that on one occasion, the Teacher, having heard that "the group of six bhikkhus engage in tale-bearing," had them summoned and asked, "Is it true, bhikkhus, that you engage in tale-bearing among bhikkhus who are quarreling, contentious, and disputing, whereby quarrels that have not arisen, arise, and those that have arisen, increase?" When they replied, "It is true," he reproached those bhikkhus and said, "Bhikkhus, tale-bearing speech is like the blow of a sharp spear; even firm trust is quickly broken by it. And the person who uses it to break friendship is like a lion or a bull." Having said this, he related a past event.
Vào một thời điểm nọ, Đức Phật đã nghe rằng “các tỳ khưu nhóm sáu người (chabbaggiyā) hay nói lời chia rẽ.” Ngài đã cho gọi họ đến và hỏi: “Này các tỳ khưu, có thật là các ông đã nói lời chia rẽ với các tỳ khưu đang cãi vã, đang tranh chấp, đang bất hòa, khiến cho những cuộc cãi vã chưa phát sinh thì phát sinh, và những cuộc cãi vã đã phát sinh thì càng trở nên trầm trọng hơn phải không?” Khi họ trả lời “Thật vậy,” Ngài đã quở trách các tỳ khưu đó và nói: “Này các tỳ khưu, lời nói chia rẽ (pisuṇā vācā) giống như một nhát đâm bằng giáo sắc bén, tình bạn thân thiết cũng nhanh chóng bị phá vỡ bởi nó. Hơn nữa, kẻ nói lời chia rẽ đó giống như một con sư tử hay bò đực đối với người phá hoại tình bạn của chính mình.” Sau đó, Ngài đã kể về câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa putto hutvā vayappatto takkasilāyaṃ uggahitasippo pitu accayena dhammena rajjaṃ kāresi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as his son. Having come of age and completed his education in Takkasīlā, he reigned righteously after his father's demise.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta đang trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã sinh làm con trai của vua. Khi trưởng thành, Ngài học nghề tại Takkasilā và sau khi phụ vương băng hà, Ngài đã trị vì đất nước một cách công minh.
Tadā eko gopālako araññe gokulesu gāvo paṭijaggitvā āgacchanto ekaṃ gabbhiniṃ asallakkhetvā pahāya āgato.
At that time, a certain cowherd, after tending to the cows in the forest, came back, unknowingly leaving behind a pregnant cow.
Khi ấy, một người chăn bò đang chăm sóc đàn bò trong rừng. Khi trở về, anh ta đã bỏ quên một con bò cái đang mang thai mà không để ý.
Tassā ekāya sīhiyā saddhiṃ vissāso uppajji.
She developed a friendship with a lioness.
Con bò cái đó đã kết bạn thân thiết với một con sư tử cái.
Tā ubhopi daḷhamittā hutvā ekato vicaranti.
Both of them, having become firm friends, roamed together.
Cả hai con vật đều trở thành bạn thân và cùng nhau đi lại.
Aparabhāge gāvī vacchakaṃ, sīhī sīhapotakaṃ vijāyi.
Later, the cow gave birth to a calf, and the lioness to a lion cub.
Sau đó, con bò cái sinh ra một con bê, và con sư tử cái sinh ra một con sư tử con.
Te ubhopi janā kulena āgatamettiyā daḷhamittā hutvā ekato vicaranti.
Both of them, having become firm friends through their ancestral friendship, roamed together.
Cả hai con vật con này, do tình bạn truyền đời của gia đình, đã trở thành bạn thân và cùng nhau đi lại.
Atheko vanacarako araññaṃ pavisitvā tesaṃ vissāsaṃ disvā araññe uppajjanakabhaṇḍaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā rañño datvā ‘‘api te, samma, kiñci araññe acchariyaṃ diṭṭhapubba’’nti raññā puṭṭho ‘‘deva, aññaṃ kiñci na passāmi, ekaṃ pana sīhañca usabhañca aññamaññaṃ vissāsike ekato vicarante addasa’’nti āha.
Then a certain forest dweller entered the forest and, seeing their friendship, took forest produce and went to Bārāṇasī. He presented it to the king and, when asked by the king, "My good man, have you ever seen anything amazing in the forest?" he replied, "Your Majesty, I see nothing else, but I did see a lion and a bull, trusting each other, roaming together."
Sau đó, một người thợ săn vào rừng, thấy tình bạn thân thiết của chúng. Anh ta mang theo những sản vật thu được trong rừng đến Bārāṇasī và dâng lên nhà vua. Khi được vua hỏi: “Này anh bạn, anh có thấy điều gì kỳ lạ trong rừng trước đây không?”, anh ta trả lời: “Tâu Đại vương, thần không thấy điều gì khác, nhưng thần đã thấy một con sư tử và một con bò đực kết bạn thân thiết với nhau và cùng nhau đi lại.”
‘‘Etesaṃ tatiye uppanne bhayaṃ bhavissati, yadā tesaṃ tatiyaṃ passati, atha me ācikkheyyāsī’’ti.
"There will be danger when a third one arises among them. When you see their third companion, then you should inform me."
“Nếu có kẻ thứ ba xuất hiện giữa chúng, sẽ có nguy hiểm. Khi nào anh thấy kẻ thứ ba đó, hãy báo cho ta biết.”
‘‘Sādhu, devā’’ti.
"Very well, Your Majesty," he said.
“Vâng, tâu Đại vương,” anh ta nói.
Vanacarake pana bārāṇasiṃ gate eko siṅgālo sīhañca usabhañca upaṭṭhahi.
However, after the forest dweller had gone to Bārāṇasī, a jackal attended upon the lion and the bull.
Khi người thợ săn đã về Bārāṇasī, một con chó rừng đã phục vụ con sư tử và con bò đực.
Vanacarako araññaṃ gantvā taṃ disvā ‘‘tatiyassa uppannabhāvaṃ rañño kathessāmī’’ti nagaraṃ gato.
The forest dweller went to the forest, saw this, and thought, "I will inform the king that a third companion has arisen," and he went to the city.
Người thợ săn trở lại rừng, thấy điều đó và nói: “Ta sẽ báo cho nhà vua biết về sự xuất hiện của kẻ thứ ba,” rồi anh ta đi về thành phố.
Siṅgālo cintesi ‘‘mayā ṭhapetvā sīhamaṃsañca usabhamaṃsañca aññaṃ akhāditapubbaṃ nāma natthi, ime bhinditvā imesaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti.
The jackal thought, "I have never eaten anything other than lion's flesh and bull's flesh. I will break their friendship and eat their flesh."
Con chó rừng nghĩ: “Chưa bao giờ ta ăn gì khác ngoài thịt sư tử và thịt bò đực. Ta sẽ chia rẽ chúng và ăn thịt chúng.”
So ‘‘ayaṃ taṃ evaṃ vadati, ayaṃ taṃ evaṃ vadatī’’ti ubhopi te aññamaññaṃ bhinditvā na cirasseva kalahaṃ kāretvā maraṇākārappatte akāsi.
So, saying, "This one speaks thus to you, this one speaks thus to you," he broke them both apart from each other and, not long after, caused them to quarrel and brought them to the point of death.
Nó nói: “Con này nói thế này về anh, con kia nói thế kia về anh,” và không lâu sau, nó đã chia rẽ cả hai con vật, gây ra cuộc cãi vã và khiến chúng đến bờ vực của cái chết.
Vanacarakopi gantvā rañño ‘‘tesaṃ, deva, tatiyo uppanno’’ti āha.
The forest-dweller, too, went and said to the king, "O king, a third one has appeared to them."
Người thợ săn cũng đã đến và nói với nhà vua: “Tâu Đại vương, kẻ thứ ba đã xuất hiện giữa chúng.”
‘‘Ko so’’ti?
"Who is it?"
“Kẻ đó là ai?”
‘‘Siṅgālo, devā’’ti.
"A jackal, O king."
“Tâu Đại vương, là một con chó rừng.”
Rājā ‘‘so ubho mitte bhinditvā mārāpessati, mayaṃ tesaṃ matakāle sampāpuṇissāmā’’ti vatvā rathaṃ abhiruyha vanacarakena maggadesakena gacchanto tesu aññamaññaṃ kalahaṃ katvā jīvitakkhayaṃ pattesu sampāpuṇi.
The king, saying, "He will break apart and kill both friends; we shall arrive at the time of their death," mounted his chariot and, going with the forest-dweller as his guide, arrived when they had quarreled with each other and reached the end of their lives.
Nhà vua nói: “Nó sẽ chia rẽ và giết chết cả hai người bạn đó. Chúng ta sẽ đến khi chúng chết.” Nói xong, Ngài lên xe ngựa, cùng với người thợ săn làm người dẫn đường, và đã đến nơi khi chúng đã cãi vã nhau và mất mạng.
Siṅgālo pana haṭṭhatuṭṭho ekavāraṃ sīhassa maṃsaṃ khādati, ekavāraṃ usabhassa maṃsaṃ khādati.
The jackal, however, delighted and pleased, ate the lion's flesh at one time, and the bull's flesh at another time.
Con chó rừng thì vui mừng hoan hỉ, lúc thì ăn thịt sư tử, lúc thì ăn thịt bò đực.
Rājā te ubhopi jīvitakkhayappatte disvā rathe ṭhitova sārathinā saddhiṃ sallapanto imā gāthā abhāsi –
The king, seeing both of them having reached the end of their lives, stood in his chariot and, conversing with his charioteer, spoke these verses:
Nhà vua thấy cả hai con vật đã chết, đứng trên xe ngựa nói chuyện với người đánh xe, đã đọc những câu kệ này:
Tattha neva itthīsūti samma sārathi, imesaṃ dvinnaṃ janānaṃ neva itthīsu sāmaññaṃ atthi na, bhakkhesupi.
Here, neither in women means, O charioteer, for these two individuals, there is neither commonality in women nor in food.
Ở đây, neva itthīsu có nghĩa là: Này người đánh xe, không có sự tương đồng giữa hai loài vật này về phụ nữ, cũng không về thức ăn.
Aññameva hi itthiṃ sīho sevati, aññaṃ usabho, aññaṃ bhakkhaṃ sīho khādati, aññaṃ usabhoti attho.
For the lion consorts with one woman, the bull with another; the lion eats one kind of food, the bull another, is the meaning.
Thật vậy, sư tử giao phối với sư tử cái khác, bò đực giao phối với bò cái khác; sư tử ăn thức ăn khác, bò đực ăn thức ăn khác – đó là ý nghĩa.
Athassāti evaṃ kalahakāraṇe avijjamānepi atha imassa mittasandhibhedakassa duṭṭhasiṅgālassa ‘‘ubhinnaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti cintetvā ime mārentassa passa yāva sucintitaṃ, sucintitaṃ jātanti adhippāyo.
Yet of this means, even though there was no such cause for quarrel, yet of this evil jackal, the breaker of friendships, who killed them thinking, "I will eat the flesh of both," see how well-conceived it was, meaning, it happened as he well-conceived.
Athassā có nghĩa là: Mặc dù không có nguyên nhân gây cãi vã như vậy, nhưng hãy xem yāva sucintitaṃ (đã tính toán khéo léo đến mức nào) của con chó rừng độc ác, kẻ phá hoại tình bạn này, kẻ đã giết chết chúng với ý nghĩ “ta sẽ ăn thịt cả hai.” Đó là ý nghĩa của sucintitaṃ jātaṃ (điều đã được tính toán khéo léo).
Yatthāti yasmiṃ pesuññe parivattamāne.
Where means, in which slander, when it turns.
Yatthā có nghĩa là: Khi lời nói chia rẽ xoay chuyển.
Usabhañca sīhañca migādhamā siṅgālā khādanti, taṃ pesuññaṃ maṃsamhi tikhiṇo asi viya mittabhāvaṃ chindantameva parivattatīti dīpeti.
The lowliest of beasts, the jackals, eat both the bull and the lion; that slander turns in flesh like a sharp sword, severing friendship, so it is shown.
Những con chó rừng, kẻ hạ tiện trong loài thú, ăn thịt bò đực và sư tử. Điều đó cho thấy lời nói chia rẽ xoay chuyển như lưỡi kiếm sắc bén trong thịt, cắt đứt tình bạn.
Yamimaṃ passasīti samma sārathi, yaṃ imaṃ passasi imesaṃ dvinnaṃ matasayanaṃ, aññopi yo puggalo sandhibhedassa pisuṇassa pisuṇavācaṃ nibodhati gaṇhāti, so imaṃ sayanaṃ seti, evamevaṃ maratīti dasseti.
Which you see means, O charioteer, this death-bed of these two that you see; any other person who heeds, who accepts, the slanderous words of a breaker of friendships, he sleeps this very sleep, meaning, he dies in this very way, is shown.
Yamimaṃ passasī có nghĩa là: Này người đánh xe, chiếc giường chết mà anh đang thấy của hai con vật này, bất kỳ người nào lắng nghe lời nói chia rẽ của kẻ phá hoại tình bạn, kẻ nói lời chia rẽ, người đó cũng sẽ nằm trên chiếc giường này, tức là sẽ chết như vậy.
Sukhamedhantīti sukhaṃ vindanti labhanti.
Prosper happily means, they find happiness, they obtain it.
Sukhamedhantī có nghĩa là: Họ tìm thấy hạnh phúc, đạt được hạnh phúc.
Narā saggagatārivāti saggagatā dibbabhogasamaṅgino narā viya te sukhaṃ vindanti.
Like men gone to heaven means, like men gone to heaven, endowed with divine enjoyments, they find happiness.
Narā saggagatārivā có nghĩa là: Họ tìm thấy hạnh phúc như những người đã lên cõi trời, những người có được các vật dụng cõi trời.
Nāvabodhantīti na sārato paccenti, tādisaṃ pana vacanaṃ sutvā codetvā sāretvā mettiṃ abhinditvā pākatikāva hontīti.
Do not heed means, they do not grasp it essentially; rather, hearing such words, they advise and guide, and without breaking friendship, they remain as they were.
Nāvabodhantī có nghĩa là: Không hiểu một cách sâu sắc. Mà thay vào đó, khi nghe những lời như vậy, họ khiển trách, sửa chữa, không phá hoại tình bạn và vẫn giữ nguyên trạng thái bình thường.