Tattha sudiṭṭharūpamuggatapānuvattināti bhante, isi uggatapānuvattinā tayā sudiṭṭharūpaṃ idaṃ kāraṇaṃ.
Here, sudiṭṭharūpamuggatapānuvattinā means, "Venerable sir, O sage, this matter has been well seen by you, who follow great austerity."
Trong đó, sudiṭṭharūpamuggatapānuvattinā (cảnh tượng được thấy rõ bởi vị tu khổ hạnh nghiêm khắc) nghĩa là, thưa Tôn giả, nguyên nhân này đã được Tôn giả, vị tu khổ hạnh nghiêm khắc, thấy rõ.
Hīnāti nīcā.
Hīnā means "lowly."
Hīnā (thấp kém) nghĩa là, đê tiện.
Yathā have pāṇarivettha rakkhitāti ayaṃ mayā attano pāṇā viya ettha antokucchiyaṃ pariharantena rakkhitā.
Yathā have pāṇarivettha rakkhitā means, "This woman was guarded by me, cherished here within my belly, like my own life."
Yathā have pāṇarivettha rakkhitā (như người này, dù được bảo vệ như mạng sống) nghĩa là, người này đã được ta bảo vệ như mạng sống của chính mình khi mang trong bụng.
Duṭṭhā mayīti idāni mayi mittadubbhikammaṃ katvā duṭṭhā aññaṃ purisaṃ abhippamodati.
Duṭṭhā mayī means, "Now, having committed an act of treachery against me, this wicked woman delights in another man."
Duṭṭhā mayī (đã phản bội ta) nghĩa là, bây giờ, sau khi đã làm hành động phản bội bạn bè đối với ta, cô ta làm vui lòng một người đàn ông khác.
Jotirivā vane vasanti vane vasantena tapassinā aggi viya mayā upaṭṭhitā paricaritā.
Jotirivā vane vasa means, "She was attended and cared for by me, like a fire by an ascetic dwelling in the forest."
Jotirivā vane vasa (như một ngọn lửa trong rừng) nghĩa là, được ta phụng dưỡng, chăm sóc như ngọn lửa của vị ẩn sĩ sống trong rừng.
Sā dhammamukkammāti sā esā dhammaṃ okkamitvā atikkamitvā.
Sā dhammamukkammā means, "She, this one, having transgressed and abandoned the Dhamma."
Sā dhammamukkammā (cô ta đã bỏ Pháp) nghĩa là, cô ta đã vượt qua, đã vi phạm Pháp.
Akiriyarūpoti akattabbarūpo.
Akiriyarūpo means "unsuitable to be done."
Akiriyarūpo (vô ích) nghĩa là, không nên làm.
Sarīramajjhamhi ṭhitāti maññahaṃ, mayhaṃ ayanti asatiṃ asaññatanti imaṃ asatiṃ asappurisadhammasamannāgataṃ asaññataṃ dussīlaṃ ‘‘mayhaṃ sarīramajjhamhi ṭhitā’’ti ca ‘‘mayhaṃ aya’’nti ca maññāmi.
I consider this heedless, unrestrained, immoral woman, endowed with ignoble qualities, saying, "She stands in the midst of my body," and "She is mine."
Sarīramajjhamhi ṭhitāti maññahaṃ, mayhaṃ ayanti asatiṃ asaññata (ta đã nghĩ rằng cô ta ở trong thân ta, là của ta, người thiếu chánh niệm, không tự chế) nghĩa là, ta đã nghĩ rằng người thiếu chánh niệm, không có phẩm chất của người tốt, không tự chế, vô luân này “ở trong thân ta” và “là của ta”.
Surakkhitaṃ meti kathaṃ nu vissaseti ayaṃ mayā surakkhitāti kathaṃ paṇḍito vissāseyya, yatra hi nāma mādisopi antokucchiyaṃ rakkhanto rakkhituṃ nāsakkhi.
How could a wise person trust, saying, "She is well-protected by me," when even one like me, protecting her within the womb, could not protect her?
Surakkhitaṃ meti kathaṃ nu vissase (làm sao ta có thể tin rằng cô ta được bảo vệ tốt?) nghĩa là, làm sao một người trí có thể tin rằng người này được ta bảo vệ tốt, khi mà ngay cả một người như ta, dù bảo vệ trong bụng, cũng không thể bảo vệ được.
Pātālapapātasannibhāti lokassādena duppūraṇīyattā mahāsamudde pātālasaṅkhātena papātena sadisā.
She is like a chasm, a precipice, because she is insatiable with worldly pleasures, like the chasm called pātāla in the great ocean.
Pātālapapātasannibhā (giống như vực sâu thăm thẳm) nghĩa là, giống như vực sâu gọi là pātāla trong đại dương, vì khó lấp đầy bởi sự hưởng thụ thế gian.
Etthappamattoti etāsu evarūpāsu nigguṇāsu pamatto puriso mahābyasanaṃ pāpuṇāti.
A person who is heedless regarding such worthless women falls into great misfortune.
Etthappamatto (người bất cẩn ở đây) nghĩa là, người đàn ông bất cẩn đối với những người phụ nữ vô đức hạnh như vậy sẽ gặp phải tai họa lớn.
Tasmā hīti yasmā mātugāmavasaṃ gatā mahāvināsaṃ pāpuṇanti, tasmā ye mātugāmehi nissaṭā hutvā caranti, te sukhino.
Therefore, since those who fall under the sway of women meet with great destruction, those who wander having detached themselves from women are happy.
Tasmā hī (do đó) nghĩa là, vì những ai rơi vào quyền lực của phụ nữ sẽ gặp phải sự hủy hoại lớn, do đó những ai sống tách rời khỏi phụ nữ, họ là những người hạnh phúc.
Etaṃ sivanti yadetaṃ mātugāmato nissaṭānaṃ visaṃsaṭṭhānaṃ caraṇaṃ, etaṃ jhānasukhameva sivaṃ khemaṃ uttamaṃ abhipatthetabbaṃ, etaṃ patthayamāno mātugāmehi saddhiṃ santhavaṃ na kareyyāti.
This is the auspicious, safe, supreme, and desirable path for those who are detached from women and free from entanglement; desiring this, one should not associate with women.
Etaṃ siva (sự an lành này) nghĩa là, hành vi tách rời khỏi phụ nữ, nơi không bị ô nhiễm, đó chính là sự an lành, sự giải thoát, tối thượng cần được mong cầu; người mong cầu điều này không nên giao du với phụ nữ.
Evañca pana vatvā dānavo mahāsattassa pādesu nipatitvā ‘‘bhante, tumhe nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, ahaṃ imāya pāpadhammāya vijjādharena mārāpito’’ti mahāsattaṃ abhitthavi.
Having spoken thus, the dānava fell at the feet of the Great Being and praised him, saying, "Venerable sir, through you I have gained my life; I was killed by this wicked Vijjādhara."
Và sau khi nói như vậy, vị dạ xoa đã phủ phục dưới chân Đại sĩ và tán thán Đại sĩ rằng: “Thưa Tôn giả, nhờ Tôn giả mà tôi đã có được sự sống, tôi đã bị người phụ nữ xấu xa này và vị trì chú giết chết.”
Sopissa dhammaṃ desetvā ‘‘imissā mā kiñci pāpaṃ akāsi, sīlāni gaṇhāhī’’ti taṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
The Great Being taught him the Dhamma and established him in the five precepts, saying, "Do not do any evil to her."
Đức Phật cũng thuyết pháp cho ông ta và nói: “Đừng làm bất cứ điều ác nào cho cô ta, hãy giữ giới.” Rồi Ngài thiết lập ông ta vào năm giới.
Dānavo ‘‘ahaṃ kucchinā pariharantopi taṃ rakkhituṃ na sakkomi, añño ko rakkhissatī’’ti taṃ uyyojetvā attano araññameva agamāsi.
The dānava, saying, "Even I, carrying her in my womb, could not protect her; who else will protect her?" sent her away and went to his own forest.
Vị dạ xoa nghĩ: “Ngay cả khi ta mang cô ta trong bụng, ta cũng không thể bảo vệ được, ai khác sẽ bảo vệ đây?” Rồi ông ta tiễn cô ta đi và quay về rừng của mình.
Na kho me ruccatīti idaṃ satthā jetavane viharanto indriyaasaṃvaraṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, residing at Jetavana, spoke this, "It does not please me," concerning lack of sense-restraint.
Na kho me ruccatī (ta không thích) – điều này đã được Đức Thế Tôn nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến sự không chế ngự các căn.
Ekasmiñhi samaye bahū bhikkhū indriyesu aguttadvārā ahesuṃ.
For at one time, many bhikkhus were unguarded in their sense-doors.
Vào một thời điểm, nhiều tỳ khưu đã không giữ gìn các cửa căn của mình.
Satthā ‘‘ime bhikkhū ovadituṃ vaṭṭatī’’ti ānandattherassa vatvā aniyamavasena bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā alaṅkatapallaṅkavaramajjhagato bhikkhū āmantetvā ‘‘na, bhikkhave, bhikkhunā nāma rūpādīsu subhanimittavasena nimittaṃ gahetuṃ vaṭṭati, sace hi tasmiṃ samaye kālaṃ karoti, nirayādīsu nibbattati, tasmā rūpādīsu subhanimittaṃ mā gaṇhatha.
The Teacher, saying, "It is fitting to advise these bhikkhus," spoke to Venerable Ānanda, and then, without specific appointment, assembled the Saṅgha of bhikkhus, and seated in the midst of the excellent ornamented couch, addressed the bhikkhus, saying, "Bhikkhus, it is not proper for a bhikkhu to grasp at signs, such as the sign of beauty in forms and so on. If at that time one dies, one is reborn in hell and so forth; therefore, do not grasp at the sign of beauty in forms and so on.
Đức Thế Tôn nghĩ: “Cần phải khuyên răn những tỳ khưu này”, rồi nói với Trưởng lão Ānanda, Ngài triệu tập Tăng chúng một cách không định trước, ngồi trên tòa sen cao quý được trang hoàng, và gọi các tỳ khưu, nói: “Này các tỳ khưu, tỳ khưu không nên nắm giữ tướng (nimitta) dưới dạng tướng đẹp (subhanimitta) trong các đối tượng như sắc, v.v. Nếu vào lúc đó mà chết, sẽ tái sinh vào các cõi địa ngục, v.v. Do đó, đừng nắm giữ tướng đẹp trong sắc, v.v.
Bhikkhunā nāma rūpādigocarena na bhavitabbaṃ, rūpādigocarā hi diṭṭheva dhamme mahāvināsaṃ pāpuṇanti, tasmā varaṃ, bhikkhave, tattāya ayosalākāya ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya cakkhundriyaṃ sampalimaṭṭha’’nti vitthāretvā ‘‘tumhākaṃ rūpaṃ olokanakālopi atthi anolokanakālopi.
A bhikkhu should not be one whose domain is forms and so on, for those whose domain is forms and so on meet with great destruction in this very life. Therefore, bhikkhus, it is better for the eye faculty to be pierced with a hot, blazing, burning iron stake," and then elaborated, "You have a time for looking at forms and a time for not looking.
Tỳ khưu không nên trở thành đối tượng của sắc, v.v. Vì những người là đối tượng của sắc, v.v. sẽ gặp phải sự hủy hoại lớn ngay trong hiện tại. Do đó, này các tỳ khưu, tốt hơn là con mắt bị chọc bằng một cây sắt nung đỏ, đang cháy rực, phát sáng.” Ngài giải thích chi tiết và nói: “Các con có lúc nhìn sắc và lúc không nhìn sắc.
Olokanakāle subhavasena anoloketvā asubhavaseneva olokeyyātha, evaṃ attano gocarā na parihāyissatha.
When looking, you should not look in terms of beauty, but only in terms of repulsiveness; thus you will not lose your proper domain.
Khi nhìn sắc, đừng nhìn dưới dạng đẹp mà hãy nhìn dưới dạng không đẹp. Như vậy, các con sẽ không đánh mất cảnh giới của mình.
Ko pana tumhākaṃ gocaroti?
And what is your proper domain?
Vậy cảnh giới của các con là gì?
Cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, nava lokuttaradhammā.
The four foundations of mindfulness, the four right exertions, the four bases of psychic power, the Noble Eightfold Path, the nine supramundane Dhammas.
Bốn niệm xứ, bốn chánh cần, bốn thần túc, Bát chánh đạo, chín pháp siêu thế.
Etasmiñhi vo gocare carantānaṃ na lacchati māro otāraṃ, sace pana kilesavasikā hutvā subhanimittavasena olokessatha, pūtimaṃsasiṅgālo viya attano gocarā parihāyissathā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
When you wander in this domain, Māra will not find an opportunity. But if, overcome by defilements, you look in terms of beauty, you will lose your proper domain, like the jackal Pūtimāṃsa," and then he brought up a past event.
Khi các con sống trong cảnh giới này, Ma vương sẽ không tìm được cơ hội. Nhưng nếu các con bị phiền não chi phối và nhìn dưới dạng tướng đẹp, các con sẽ đánh mất cảnh giới của mình, giống như con chó rừng ăn thịt thối.” Sau khi nói vậy, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente himavantapadese araññāyatane pabbataguhāyaṃ anekasatā eḷakā vasanti.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, several hundred goats lived in a mountain cave in a forest region in the Himālayan country.
Trước đây, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, tại một hang núi trong khu rừng ở vùng Himavanta, có hàng trăm con cừu sinh sống.
Tesaṃ vasanaṭṭhānato avidūre ekissā guhāya pūtimaṃso nāma siṅgālo veṇiyā nāma bhariyāya saddhiṃ vasati.
Not far from their dwelling place, in a certain cave, a jackal named Pūtimāṃsa lived with his wife, named Veṇī.
Cách nơi chúng ở không xa, trong một hang động, có một con chó rừng tên là Pūtimāṃsa sống cùng với vợ là Veṇiyā.
So ekadivasaṃ bhariyāya saddhiṃ vicaranto te eḷake disvā ‘‘ekena upāyena imesaṃ maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā upāyena ekekaṃ eḷakaṃ māresi.
One day, as he wandered with his wife, he saw those rams and, thinking, "It is proper to eat their flesh by some stratagem," he killed each ram by a trick.
Một ngày nọ, khi đang đi dạo cùng vợ, nó nhìn thấy những con cừu đó và nghĩ: "Phải tìm cách ăn thịt chúng," rồi dùng mưu kế giết từng con cừu một.
Te ubhopi eḷakamaṃsaṃ khādantā thāmasampannā thūlasarīrā ahesuṃ.
Both of them, eating the ram's flesh, became strong and corpulent.
Cả hai con đều ăn thịt cừu nên trở nên mạnh mẽ và thân hình mập mạp.
Anupubbena eḷakā parikkhayaṃ agamaṃsu.
Gradually, the rams were exhausted.
Dần dần, số cừu cạn kiệt.
Tesaṃ antare meṇḍamātā nāma ekā eḷikā byattā ahosi upāyakusalā.
Among them, there was one ewe named Meṇḍamātā, who was clever and skilled in stratagems.
Trong số đó, có một con cừu cái tên Meṇḍamātā rất thông minh và tháo vát.
Siṅgālo taṃ māretuṃ asakkonto ekadivasaṃ bhariyāya saddhiṃ sammantento ‘‘bhadde, eḷakā khīṇā, imaṃ eḷikaṃ ekena upāyena khādituṃ vaṭṭati, ayaṃ panettha upāyo, tvaṃ ekikāva gantvā etāya saddhiṃ sakhī hohi, atha te tāya saddhiṃ vissāse uppanne ahaṃ matālayaṃ karitvā nipajjissāmi, tvaṃ etaṃ upasaṅkamitvā ‘eḷike sāmiko me mato, ahañca anāthā, ṭhapetvā taṃ añño me ñātako natthi, ehi roditvā kanditvā tassa sarīrakiccaṃ karissāmā’ti vatvā taṃ gahetvā āgaccheyyāsi, atha naṃ ahaṃ uppatitvā gīvāya ḍaṃsitvā māressāmī’’ti āha.
The jackal, unable to kill her, one day consulted with his wife, saying, "My dear, the rams are finished. We must eat this ewe by some means. This is the plan: you go alone and become friends with her. Then, when trust has developed between you, I will pretend to be dead and lie down. You approach her and say, 'Ewe, my husband is dead, and I am helpless. Apart from you, I have no other kin. Come, let us weep, lament, and perform his funeral rites.' Then you bring her here. I will then spring up, bite her neck, and kill her."
Con chó rừng không thể giết được nó, một ngày nọ, nó bàn bạc với vợ: "Này em, cừu đã hết, chúng ta phải tìm cách ăn thịt con cừu cái này. Đây là kế sách: Em hãy đi một mình và kết bạn với nó. Khi đã tạo được lòng tin với nó, anh sẽ giả vờ chết và nằm xuống. Em hãy đến gặp nó và nói: 'Này cừu cái, chồng tôi đã chết, tôi lại không có ai nương tựa, ngoài em ra tôi không còn người thân nào khác. Hãy đến khóc than và làm lễ tang cho anh ấy.' Rồi em hãy đưa nó về đây. Khi đó, anh sẽ nhảy lên cắn vào cổ nó mà giết chết."
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tāya saddhiṃ sakhibhāvaṃ katvā vissāse uppanne eḷikaṃ tathā avoca.
She assented, saying, "Very well," and after becoming friends with her and developing trust, she spoke to the ewe as instructed.
Nàng (chồn cái) chấp nhận “Được thôi”, rồi kết bạn với nàng (cừu cái). Khi sự tin tưởng đã phát sinh, nàng nói với con cừu cái như sau.
Eḷikā ‘‘āḷi siṅgāli tava sāmikena sabbe mama ñātakā khāditā, bhāyāmi na sakkomi gantu’’nti āha.
The ewe said, "Friend Jackal, your husband has eaten all my relatives. I am afraid and cannot go."
Con cừu cái nói: “Hỡi bạn chồn cái, chủ của bạn đã ăn thịt tất cả họ hàng của tôi. Tôi sợ, không thể đi được.”
‘‘Āḷi, mā bhāyi, matako kiṃ karissatī’’ti?
"Friend, do not be afraid! What can a dead one do?"
“(Chồn cái nói) “Hỡi bạn, đừng sợ, người đã chết thì làm gì được?”
‘‘Kharamanto te sāmiko, bhāyāmevāha’’nti sā evaṃ vatvāpi tāya punappunaṃ yāciyamānā ‘‘addhā mato bhavissatī’’ti sampaṭicchitvā tāya saddhiṃ pāyāsi.
"Your husband is fierce; I am still afraid," she said. But being repeatedly entreated by her, she assented, thinking, "He must surely be dead," and set off with her.
“Chủ của bạn là kẻ hung ác, tôi vẫn sợ hãi”, dù nàng đã nói như vậy, nhưng bị nàng (chồn cái) nhiều lần khẩn cầu, nàng (cừu cái) chấp nhận “chắc chắn là đã chết rồi” rồi cùng nàng (chồn cái) khởi hành.
Gacchantī pana ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti tasmiṃ āsaṅkāya siṅgāliṃ purato katvā siṅgālaṃ pariggaṇhantīyeva gacchati.
As she went, however, she thought, "Who knows what might happen?" and, suspecting him, she kept the jackal in front of her and observed the jackal (lying down) as she walked.
Tuy nhiên, khi đang đi, nàng (cừu cái) nghi ngờ “ai biết được, điều gì sẽ xảy ra?” và đặt nàng chồn cái đi trước, còn mình thì đi theo sau, bao vây con chồn đực.
Siṅgālo tāsaṃ padasaddaṃ sutvā ‘‘āgatā nu kho eḷikā’’ti sīsaṃ ukkhipitvā akkhīni parivattetvā olokesi.
The jackal, hearing their footsteps, lifted his head and rolled his eyes to look, thinking, "Has the ewe arrived?"
Con chồn đực nghe tiếng bước chân của chúng, ngẩng đầu lên và đảo mắt nhìn, (tự nhủ) “có phải con cừu cái đã đến không?”
Eḷikā taṃ tathā karontaṃ disvā ‘‘ayaṃ pāpadhammo maṃ vañcetvā māretukāmo matālayaṃ dassetvā nipanno’’ti nivattitvā palāyantī siṅgāliyā ‘‘kasmā palāyasī’’ti vutte taṃ kāraṇaṃ kathentī paṭhamaṃ gāthamāha –
The ewe, seeing him act thus, thought, "This wicked one, wishing to deceive and kill me, is lying there pretending to be dead." She turned back and fled. When the jackal's wife asked, "Why are you fleeing?" she explained the reason and spoke the first verse:
Con cừu cái thấy nó làm như vậy, (nghĩ) “kẻ ác này muốn lừa dối và giết mình, nó nằm giả chết”, rồi quay lại bỏ chạy. Khi con chồn cái hỏi “Tại sao bạn bỏ chạy?”, nàng (cừu cái) vừa kể lý do vừa nói bài kệ đầu tiên:
Tattha veṇīti tassā nāmaṃ.
Here, veṇī is her name.
Trong đó, veṇī là tên của nàng.
Vaṇṇeti patino sakhinti paṭhamameva attano sakhiṃ eḷikaṃ ‘‘mayi sinehā vissāsikā āgamissati no santikaṃ, matālayaṃ karohī’’ti patino santike vaṇṇeti.
Vaṇṇeti patino sakhiṃ means, "she first praised her friend, the ewe, to her husband, saying, 'She has affection for me, she is trusting, she will come to us, so pretend to be dead.'"
Vaṇṇeti patino sakhiṃ có nghĩa là nàng đã khen ngợi người bạn của mình là con cừu cái trước mặt chủ (chồn đực), (nói rằng) “do tình cảm với tôi, nàng sẽ tin tưởng và đến chỗ chúng ta, hãy giả chết đi.”
Atha naṃ sā idāni āgataṃ mama santikaṃ anāgantvāva paṭigacchantiṃ meṇḍamātaraṃ pajjhāyati anusocatīti.
Now she sighs and laments for Meṇḍamātā, who came near but did not approach him, and turned back.
Rồi bây giờ, nàng than thở, tiếc nuối khi mẹ cừu đã đến chỗ tôi nhưng lại quay về mà không đến gần.
Tattha akāleti kāmaguṇe ārabbha subhavasena cittuppādakāle.
Here, akāle refers to the time when thoughts arise concerning sense pleasures as beautiful.
Trong đó, akāle là vào lúc tâm khởi lên ý niệm về sự tốt đẹp liên quan đến các dục lạc.
Ayañhi bhikkhuno rūpaṃ oloketuṃ akālo nāma.
Indeed, for a bhikkhu, to look at a form is not the right time.
Đây là thời điểm không thích hợp để một tỳ-khưu nhìn ngắm sắc.
Kāleti asubhavasena anussativasena kasiṇavasena vā rūpaggahaṇakāle.
‘At the right time’ means at the time of apprehending a form, either through the aspect of impurity, or through the aspect of mindfulness, or through a kasina.
Kāle là vào lúc quán sát sắc theo cách bất tịnh, theo cách niệm tưởng, hoặc theo cách biến xứ (kasiṇa).
Ayañhi bhikkhuno rūpaṃ oloketuṃ kālo nāma.
Indeed, this is called the right time for a bhikkhu to look at a form.
Đây là thời điểm thích hợp để một tỳ-khưu nhìn ngắm sắc.
Tattha akāle sārattakāle rūpaṃ olokentā mahāvināsaṃ pāpuṇantīti haritacajātakalomasakassapajātakādīhi dīpetabbaṃ.
In this regard, it should be shown through the Haritaca Jātaka, Lomasakassapa Jātaka, and others, that those who look at a form at an improper time, at a time of attachment, meet with great destruction.
Trong đó, việc nhìn ngắm sắc vào thời điểm không thích hợp, tức là vào lúc tâm tham đắm, sẽ dẫn đến sự hủy hoại lớn, điều này cần được minh họa bằng các câu chuyện như Haritacajātaka và Lomasakassapajātaka.
Kāle asubhavasena olokentā arahatte patiṭṭhahantīti asubhakammikatissattheravatthunā kathetabbaṃ.
It should be stated through the story of Thera Tissa, the practitioner of impurity, that those who look at a form at the right time, through the aspect of impurity, become established in Arahattaship.
Việc nhìn ngắm sắc vào thời điểm thích hợp, theo cách bất tịnh, sẽ giúp đạt đến A-la-hán quả, điều này cần được kể bằng câu chuyện về Tỳ-khưu Tissa thực hành bất tịnh.
Pūtimaṃsova pajjhāyīti bhikkhave, yathā pūtimaṃsasiṅgālo akāle eḷikaṃ oloketvā attano gocarā parihīno pajjhāyati, evaṃ bhikkhu akāle subhavasena rūpaṃ oloketvā satipaṭṭhānādigocarā parihīno diṭṭhadhamme samparāyepi socati pajjhāyati kilamatīti.
‘Like the putrid-flesh jackal, he laments’ means, O bhikkhus, just as the putrid-flesh jackal, having looked at the ewe at an improper time, and being deprived of his hunting ground, laments, so too a bhikkhu, having looked at a form at an improper time, through the aspect of beauty, and being deprived of his hunting ground of mindfulness and so forth, grieves, laments, and is wearied both in this present life and in the next.
Pūtimaṃsova pajjhāyī có nghĩa là: Này các tỳ-khưu, giống như con chồn thịt thối nhìn ngắm con cừu cái không đúng lúc, rồi bị mất đi đối tượng săn mồi của mình và than thở; cũng vậy, một tỳ-khưu nhìn ngắm sắc theo cách tốt đẹp không đúng lúc, bị mất đi đối tượng như niệm xứ, sẽ đau khổ, than thở và mệt mỏi trong cả hiện tại và tương lai.
Veṇīpi kho siṅgālī pūtimaṃsaṃ assāsetvā ‘‘sāmi, mā cintesi, ahaṃ taṃ punapi upāyena ānessāmi, tvaṃ āgatakāle appamatto gaṇheyyāsī’’ti vatvā tassā santikaṃ gantvā ‘‘āḷi, tava āgatakāleyeva no attho jāto, tava āgatakālasmiṃyeva hi me sāmiko satiṃ paṭilabhi, idāni jīvati, ehi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karohī’’ti vatvā pañcamaṃ gāthamāha –
The jackaless, Veṇī, having comforted the putrid-flesh jackal, saying, ‘‘My master, do not worry, I will bring her again by means of a stratagem; when she arrives, you should seize her mindfully,’’ went to her and said, ‘‘O Āḷi, our purpose has been fulfilled precisely at the time of your arrival. Indeed, at the time of your arrival, my master regained his consciousness; now he is alive. Come, make acquaintance with him,’’ and then spoke the fifth verse—
Con chồn cái Veṇī an ủi con chồn thịt thối: “Chủ ơi, đừng lo lắng, tôi sẽ dùng mưu kế để đưa nàng trở lại. Khi nàng đến, chủ hãy cẩn thận mà bắt lấy nàng.” Nói xong, nàng đi đến chỗ con cừu cái và nói: “Hỡi bạn, khi bạn đến thì lợi ích của chúng ta đã thành tựu. Chính khi bạn đến, chủ của tôi đã tỉnh lại. Bây giờ ông ấy đã sống lại. Hãy đến và thăm hỏi ông ấy đi.” Rồi nàng nói bài kệ thứ năm:
Tattha puṇṇapattaṃ dadāhi meti piyakkhānaṃ akkhāyikā mayhaṃ tuṭṭhidānaṃ dehi.
There, ‘give me a full bowl’ means, give me a gift of satisfaction, you who speak kind words.
Trong đó, puṇṇapattaṃ dadāhi me có nghĩa là: bạn là người mang tin vui đến, hãy tặng tôi một món quà thể hiện sự hài lòng.
Pati sañjīvito mayhanti mama sāmiko sañjīvito uṭṭhito arogoti attho.
‘My husband is revived’ means, my master is revived, risen, healthy, this is the meaning.
Pati sañjīvito mayhaṃ có nghĩa là: chủ của tôi đã sống lại, đã đứng dậy, đã khỏe mạnh.
Eyyāsīti mayā saddhiṃ āgaccha.
‘You should come’ means, come with me.
Eyyāsī có nghĩa là: hãy đến cùng tôi.
Tattha te meti te parivāre mayhaṃ ācikkhi.
There, ‘tell me’ means, tell me about those attendants.
Trong đó, te me có nghĩa là: hãy kể cho tôi về những người tùy tùng đó.
Māliyotiādīni catunnaṃ sunakhānaṃ nāmāni.
‘Māliya’ and so forth are the names of the four dogs.
Māliyo và những từ tiếp theo là tên của bốn con chó.
‘‘Tattha ekekassa pañca pañca sunakhasatāni parivārenti, evaṃ dvīhi sunakhasahassehi parivāritā āgamissāmī’’ti vatvā ‘‘sace te bhojanaṃ na labhissanti, tumhe dvepi jane māretvā khādissantī’’ti āha.
She said, ‘‘Each of them is attended by five hundred dogs; thus, I will come attended by two thousand dogs,’’ and added, ‘‘If they do not get food, they will kill and eat both of you.’’
“Trong đó, mỗi con có năm trăm con chó theo hầu, như vậy tôi sẽ đến với hai ngàn con chó tùy tùng,” nàng nói. Rồi nàng nói: “Nếu họ không có thức ăn, họ sẽ giết và ăn thịt cả hai bạn.”
Yo te puttaketi idaṃ satthā gijjhakūṭe viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi.
‘Who your sons’—this the Teacher spoke while dwelling on Gijjhakūṭa, concerning Devadatta’s efforts to kill him.
Yo te puttake – Câu này Đức Đạo Sư đã kể khi ngài trú tại Gijjhakūṭa, liên quan đến việc Devadatta cố gắng sát hại ngài.
Tasmiñhi samaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘aho āvuso devadatto nillajjo anariyo evaṃ uttamaguṇadharassa sammāsambuddhassa ajātasattunā saddhiṃ ekato hutvā dhanuggahapayojanasilāpavijjhananāḷāgirivissajjanehi vadhāya upāyaṃ karotī’’ti.
Indeed, at that time, in the Dhamma hall, they raised a discussion: "Alas, friends, Devadatta is shameless, ignoble, thus, having joined with Ajātasattu, he devises means for the murder of the Perfectly Self-Enlightened One, who possesses such excellent virtues, through the employment of archers, stone-throwing, and the release of Nālāgiri."
Vào thời điểm đó, trong pháp đường, câu chuyện đã được khởi xướng: “Này các bạn, Devadatta thật vô liêm sỉ, không phải bậc thánh, đã cùng với Ajātasattu tìm cách sát hại Đức Chánh Đẳng Giác, bậc có những phẩm chất tối thượng như vậy, bằng cách sử dụng cung thủ, ném đá, và thả voi Nālāgiri.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayhaṃ vadhāya parisakki, idāni pana me tāsamattampi kātuṃ nāsakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having come, asked, "Monks, with what discussion are you now seated here?" And when they said, "With this one," he said, "Monks, it is not only now; in the past too, Devadatta tried to kill me. But now he could not even do that much to me," and then he recounted a past event.
Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này các tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” ngài nói: “Này các tỳ-khưu, không chỉ bây giờ, mà trước đây Devadatta cũng đã từng cố gắng sát hại ta. Nhưng bây giờ, hắn ta không thể làm hại ta một chút nào.” Rồi ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko disāpāmokkho ācariyo pañcasatānaṃ māṇavakānaṃ sippaṃ vācento ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayhaṃ idha vasantassa palibodho hoti, māṇavakānampi sippaṃ na niṭṭhāti, himavantapadese araññāyatanaṃ pavisitvā tattha vasanto vācessāmī’’ti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a renowned teacher, while teaching skills to five hundred pupils, one day thought, "Residing here, I have hindrances, and the pupils' skills are not perfected. I will enter a forest retreat in the Himalayan region and teach while residing there."
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có một vị đạo sư nổi tiếng đã dạy nghề cho năm trăm học trò. Một ngày nọ, ông nghĩ: “Khi ta ở đây, có nhiều phiền toái, và các học trò cũng không thể hoàn thành việc học. Ta sẽ vào một khu rừng ở vùng Himavanta, ở đó và dạy họ.”
So māṇavakānaṃ kathetvā tilataṇḍulatelavatthādīni gāhāpetvā araññaṃ pavisitvā maggato avidūre ṭhāne paṇṇasālaṃ kāretvā nivāsaṃ kappesi, māṇavāpi attano paṇṇasālaṃ kariṃsu.
He told the pupils, had them take sesame, rice, oil, and clothes, entered the forest, and built a leaf-hut at a place not far from the path, where he settled. The pupils also built their own leaf-huts.
Ông ấy nói chuyện với các học trò, cho họ mang theo vừng, gạo, dầu, vải vóc, rồi đi vào rừng, dựng một túp lều lá ở một nơi không xa đường đi và sống ở đó; các học trò cũng dựng túp lều của riêng mình.
Māṇavakānaṃ ñātakā telataṇḍulādīni pesenti.
The pupils' relatives sent oil, rice, and so forth.
Thân nhân của các học trò gửi đến dầu, gạo và các thứ khác.
Raṭṭhavāsinopi ‘‘disāpāmokkho ācariyo kira araññe asukaṭṭhāne nāma vasanto sippaṃ uggaṇhāpetī’’ti tassa taṇḍulādīni abhiharanti, kantārappaṭipannāpi denti, aññataropi puriso khīrapānatthāya savacchaṃ dhenuṃ adāsi.
Even the country folk, hearing "The renowned teacher, it is said, resides in the forest at such-and-such a place, teaching skills," brought him rice and so forth; those traveling through the wilderness also gave to him. Another man also gave a cow with a calf for milk-drinking.
Dân chúng trong vùng cũng nghe nói: "Thầy Disāpāmokkha đang sống ở một nơi nào đó trong rừng và dạy nghề," nên họ mang đến gạo và các thứ khác cho ông; những người đi qua sa mạc cũng cho ông. Một người đàn ông khác cũng tặng một con bò cái có nghé để lấy sữa uống.
Ācariyassa paṇṇasālāya santike dvīhi potakehi saddhiṃ ekā godhā vasati, sīhabyagghāpissa upaṭṭhānaṃ āgacchanti.
Near the teacher's leaf-hut lived a monitor lizard with two young ones, and lions and tigers also came to attend upon him.
Gần túp lều của vị thầy, có một con kỳ đà sống cùng hai con non; sư tử và hổ cũng đến phục vụ ông.
Eko tittiropi tattha nibaddhavāso ahosi.
A partridge also had its permanent dwelling there.
Một con chim đa đa cũng thường xuyên sống ở đó.
So ācariyassa māṇavānaṃ mante vācentassa saddaṃ sutvā tayopi vede uggaṇhi.
Hearing the sound of the teacher teaching mantras to his pupils, it learned all three Vedas.
Nó nghe tiếng vị thầy đọc các bài thần chú cho các học trò nên đã học được cả ba bộ Veda.
Māṇavā tena saddhiṃ ativissāsikā ahesuṃ.
The pupils became very familiar with it.
Các học trò rất thân thiết với nó.
Aparabhāge māṇavesu nipphattiṃ appattesuyeva ācariyo kālamakāsi.
Later, before the pupils had achieved mastery, the teacher passed away.
Sau đó, vị thầy qua đời khi các học trò chưa hoàn thành việc học.
Māṇavā tassa sarīraṃ jhāpetvā vālukāya thūpaṃ katvā nānāpupphehi pūjetvā rodanti paridevanti.
The pupils cremated his body, made a stupa of sand, honored it with various flowers, and wept and lamented.
Các học trò hỏa táng thi thể của ông, đắp một tháp cát, cúng dường bằng nhiều loại hoa, rồi khóc than.
Atha ne tittiro ‘‘kasmā rodathā’’ti āha.
Then the partridge asked them, "Why do you weep?"
Khi đó, con chim đa đa hỏi họ: "Sao các con lại khóc?"
‘‘Ācariyo no sippe aniṭṭhiteyeva kālakato, tasmā rodāmā’’ti.
"Our teacher passed away before our skills were perfected, that's why we weep."
"Thầy của chúng con đã qua đời khi chúng con chưa hoàn thành việc học, vì vậy chúng con khóc."
‘‘Evaṃ sante mā socittha, ahaṃ vo sippaṃ vācessāmī’’ti.
"If that is so, do not grieve. I will teach you the skills."
"Nếu vậy thì đừng buồn nữa, ta sẽ dạy các con việc học."
‘‘Tvaṃ kathaṃ jānāsī’’ti?
"How do you know?"
"Làm sao ngươi biết được?"
‘‘Ahaṃ ācariye tumhākaṃ vācente saddaṃ sutvā tayo vede paguṇe akāsinti.
"I made the three Vedas proficient by hearing the teacher teach you."
"Khi thầy dạy các con, ta đã nghe và thuộc lòng ba bộ Veda."
Tena hi attano paguṇabhāvaṃ amhe jānāpehī’’ti.
"Then, let us know your proficiency."
"Vậy thì hãy cho chúng ta biết ngươi đã thuộc lòng như thế nào."
Tittiro ‘‘tena hi suṇāthā’’ti tesaṃ gaṇṭhiṭṭhānameva pabbatamatthakā nadiṃ otaranto viya osāresi.
The partridge said, "Then listen," and taught them the difficult passages as if descending a river from a mountaintop.
Chim Tittira nói: “Vậy thì hãy lắng nghe!” và giải thích chỗ khó hiểu cho chúng rõ ràng, như thể đang từ đỉnh núi xuống sông.
Māṇavā haṭṭhatuṭṭhā hutvā tittirapaṇḍitassa santike sippaṃ paṭṭhapesuṃ.
The pupils, delighted and pleased, began to learn skills from the wise partridge.
Các học trò vui mừng hớn hở, bắt đầu học nghề với vị hiền giả Tittira.
Sopi disāpāmokkhācariyassa ṭhāne ṭhatvā tesaṃ sippaṃ vācesi.
It also stood in the place of the renowned teacher and taught them skills.
Vị ấy cũng đứng vào vị trí của một vị đạo sư nổi tiếng khắp các phương và dạy nghề cho chúng.
Māṇavā tassa suvaṇṇapañjaraṃ karitvā upari vitānaṃ bandhitvā suvaṇṇataṭṭake madhulājādīni upaharantā nānāvaṇṇehi pupphehi pūjentā mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu.
The pupils made a golden cage for it, hung a canopy above, offered honey and parched grain on golden plates, and honored it with various colored flowers, showing great respect.
Các học trò đã làm một cái lồng vàng cho vị ấy, căng một tấm trần phía trên, dâng cúng bánh cốm mật ong và các thứ khác trên đĩa vàng, cúng dường bằng các loại hoa nhiều màu sắc, và đã thực hiện sự tôn kính lớn lao.
‘‘Tittiro kira araññāyatane pañcasate māṇavake mantaṃ vācetī’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi.
It became famous throughout Jambudīpa that "the partridge, it is said, teaches mantras to five hundred pupils in the forest retreat."
Tiếng đồn “Hiền giả Tittira đang dạy thần chú cho năm trăm học trò trong khu rừng” đã lan truyền khắp toàn cõi Jambudīpa.
Tadā jambudīpe giraggasamajjasadisaṃ mahantaṃ chaṇaṃ ghosayiṃsu.
At that time, they announced a great festival in Jambudīpa, like the Giragga assembly.
Khi ấy, người ta đã công bố một lễ hội lớn ở Jambudīpa, giống như lễ hội trên đỉnh núi.
Māṇavānaṃ mātāpitaro ‘‘chaṇadassanatthāya āgacchantū’’ti pesesuṃ.
The pupils' parents sent messages, "Come to see the festival."
Cha mẹ của các học trò đã gửi thư mời chúng “Hãy đến xem lễ hội”.
Māṇavā tittirassa ārocetvā tittirapaṇḍitaṃ sabbañca assamapadaṃ godhaṃ paṭicchāpetvā attano attano nagarameva agamiṃsu.
The pupils informed the partridge, entrusted the wise partridge and the entire hermitage to the monitor lizard, and went to their respective cities.
Các học trò đã báo cho Tittira biết, rồi giao phó hiền giả Tittira và toàn bộ khu ẩn thất cho con kỳ đà, sau đó chúng trở về thành phố của mình.
Tadā eko nikkāruṇiko duṭṭhatāpaso tattha tattha vicaranto taṃ ṭhānaṃ sampāpuṇi.
At that time, a merciless, wicked ascetic, wandering here and there, arrived at that place.
Khi ấy, một đạo sĩ độc ác, vô cảm, lang thang đây đó, đã đến nơi đó.
Godhā taṃ disvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘asukaṭṭhāne taṇḍulā, asukaṭṭhāne telādīni atthi, bhattaṃ pacitvā bhuñjāhī’’ti vatvā gocaratthāya gatā.
The monitor lizard, seeing him, greeted him and said, "There is rice in such-and-such a place, oil and so forth in such-and-such a place. Cook and eat," and then went out to forage.
Con kỳ đà thấy ông ta, đã chào hỏi và nói: “Gạo ở chỗ kia, dầu và các thứ khác ở chỗ kia, ông hãy nấu cơm mà ăn”, rồi đi tìm thức ăn.
Tāpaso pātova bhattaṃ pacitvā dve godhāputtake māretvā khādi, divā tittirapaṇḍitañca vacchakañca māretvā khādi, sāyaṃ dhenuṃ āgacchantaṃ disvā tampi māretvā maṃsaṃ khāditvā rukkhamūle nipajjitvā ghurughurāyanto niddaṃ okkami.
Early in the morning, the ascetic cooked food, killed and ate two young iguanas. During the day, he killed and ate the wise partridge and the calf. In the evening, seeing the cow approaching, he killed that one too, ate the meat, and then lay down at the foot of the tree, snoring, and fell asleep.
Vị đạo sĩ đã nấu cơm từ sáng sớm, giết hai con kỳ đà con và ăn thịt, ban ngày giết hiền giả Tittira và con bê rồi ăn thịt, buổi tối thấy con bò cái trở về, ông ta cũng giết nó, ăn thịt rồi nằm ngủ dưới gốc cây, ngáy khò khò.
Godhā sāyaṃ āgantvā puttake apassantī upadhārayamānā vicari.
The iguana, arriving in the evening and not seeing her young, wandered about searching.
Buổi tối, con kỳ đà trở về, không thấy các con, bèn đi tìm kiếm và quan sát.
Rukkhadevatā godhaṃ puttake adisvā kampamānaṃ oloketvā khandhaviṭapabbhantare dibbānubhāvena ṭhatvā ‘‘godhe mā kampi, iminā pāpapurisena tava puttakā ca tittiro ca vaccho ca dhenu ca māritā, gīvāya naṃ ḍaṃsitvā jīvitakkhayaṃ pāpehī’’ti sallapantī paṭhamaṃ gāthamāha –
The tree deity, seeing the iguana trembling from not finding her young, stood with divine power in the hollow of the tree trunk and branches and, addressing her, spoke the first verse: “O iguana, do not tremble. Your young, the partridge, the calf, and the cow have been killed by this wicked man. Bite him on the neck and bring about the end of his life.”
Vị thần cây thấy con kỳ đà run rẩy vì không thấy các con, bèn dùng thần thông đứng trong hốc cây và nói: “Hỡi kỳ đà, đừng run rẩy! Kẻ ác này đã giết các con của ngươi, Tittira, con bê và con bò cái. Hãy cắn vào cổ hắn và kết liễu mạng sống của hắn!”, vừa nói vừa đọc bài kệ thứ nhất:
Tattha dinnabhattoti bhattaṃ pacitvā bhuñjāhīti tayā dinnabhatto.
Therein, dinnabhatto means: "You gave him food, saying, 'Cook and eat this food.'"
Dinnabhatto: Được ngươi dâng cơm, nghĩa là ngươi đã nói “Hãy nấu cơm mà ăn”.
Adūsaketi niddose niraparādhe.
Adūsake means: "faultless, innocent."
Adūsake: Vô tội, không có lỗi lầm.
Tasmiṃ dāṭhaṃ nipātehīti tasmiṃ pāpapurise catassopi dāṭhā nipātehīti adhippāyo.
Tasmiṃ dāṭhaṃ nipātehīti: The intention is, "Plunge all four fangs into that wicked man."
Tasmiṃ dāṭhaṃ nipātehi: Ý nghĩa là hãy cắm cả bốn chiếc răng nanh vào kẻ ác đó.
Mā te muccittha jīvatoti jīvanto sajīvo hutvā tava hatthato eso pāpadhammo mā muccittha, mokkhaṃ mā labhatu, jīvitakkhayaṃ pāpehīti attho.
Mā te muccittha jīvatoti: The meaning is, "May this evil-doer not escape alive from your grasp, may he not attain release; bring about the end of his life."
Mā te muccittha jīvato: Kẻ ác này còn sống, không được thoát khỏi tay ngươi, không được giải thoát, hãy kết liễu mạng sống của hắn, đó là ý nghĩa.
Godhā evaṃ vatvā ‘‘ayaṃ pabujjhitvā mampi khādeyyā’’ti attano jīvitaṃ rakkhamānā palāyi.
Having spoken thus, the iguana fled, protecting her own life, thinking, "If he wakes up, he might eat me too."
Nói như vậy xong, con kỳ đà nghĩ: “Kẻ này tỉnh dậy có thể ăn thịt cả mình”, bèn bảo vệ mạng sống của mình mà bỏ chạy.
Tepi pana sīhabyagghā tittirassa sahāyakāva, kadāci te āgantvā tittiraṃ passanti, kadāci so gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā āgacchati, tasmiṃ pana divase sīho byagghaṃ āha – ‘‘samma, ciraṃ diṭṭho no tittiro, ajja sattaṭṭhadivasā honti, gaccha, tāvassa pavattiṃ ñatvā ehī’’ti.
Those lions and tigers were indeed friends of the partridge; sometimes they would come and see the partridge, and sometimes he would go and teach them the Dhamma before returning. On that day, the lion said to the tiger, "Friend, it has been a long time since we saw our partridge. It's been seven or eight days now. Go, find out his news and come back."
Những con sư tử và hổ đó cũng là bạn của Tittira; đôi khi chúng đến thăm Tittira, đôi khi vị ấy đi thuyết pháp cho chúng rồi trở về. Vào ngày hôm đó, sư tử nói với hổ: “Này bạn, chúng ta đã lâu không thấy Tittira, hôm nay đã bảy tám ngày rồi, hãy đi tìm hiểu tin tức của vị ấy rồi trở về.”
Byaggho ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā godhāya palāyanakāle taṃ ṭhānaṃ patvā taṃ pāpapurisaṃ niddāyantaṃ passi.
The tiger assented, saying, "Very well," and arrived at that spot just as the iguana was fleeing, and saw that wicked man sleeping.
Hổ đáp “Vâng”, chấp nhận lời và khi con kỳ đà bỏ chạy, nó đã đến nơi đó và thấy kẻ ác ấy đang ngủ.
Tassa jaṭantare tittirapaṇḍitassa lomāni paññāyanti, dhenuyā ca vacchakassa ca aṭṭhīni paññāyanti.
Among his matted hair, the feathers of the wise partridge were visible, and the bones of the cow and the calf were also visible.
Trong búi tóc của ông ta, lông của hiền giả Tittira hiện rõ; xương của con bò cái và con bê cũng hiện rõ.
Byaggharājā taṃ sabbaṃ disvā suvaṇṇapañjare ca tittirapaṇḍitaṃ adisvā ‘‘iminā pāpapurisena ete māritā bhavissantī’’ti taṃ pādena paharitvā uṭṭhāpesi.
The king of tigers, seeing all this and not seeing the wise partridge in the golden cage, thought, "These must have been killed by this wicked man," and struck him with his paw, waking him up.
Hổ vương thấy tất cả những điều đó và không thấy hiền giả Tittira trong lồng vàng, nghĩ: “Kẻ ác này chắc đã giết chúng”, bèn dùng chân đá vào ông ta để đánh thức.
Sopi taṃ disvā bhītatasito ahosi.
He, seeing the tiger, became terrified and trembled.
Ông ta thấy hổ thì sợ hãi run rẩy.
Atha naṃ byaggho ‘‘tvaṃ ete māretvā khādasī’’ti pucchi.
Then the tiger asked him, "Did you kill and eat these?"
Rồi hổ hỏi ông ta: “Ngươi đã giết và ăn thịt chúng sao?”
‘‘Neva māremi, na khādāmī’’ti.
"I neither killed nor ate them."
“Tôi không giết, cũng không ăn.”
‘‘Pāpadhamma tayi amārente añño ko māressati, kathehi tāva kāraṇaṃ, akathentassa jīvitaṃ te natthī’’ti.
"O wicked one, if you didn't kill them, who else would? Tell me the reason now; if you don't, you will lose your life."
“Này kẻ ác, nếu ngươi không giết thì ai khác sẽ giết? Hãy nói lý do đi, nếu không nói thì ngươi không còn mạng sống đâu.”
So maraṇabhayabhīto ‘‘āma, sāmi, godhāputtake ca vacchakañca dhenuñca māretvā khādāmi, tittiraṃ pana na māremī’’tiāha.
Terrified of death, he said, "Yes, master, I killed and ate the young iguanas, the calf, and the cow, but I did not kill the partridge."
Ông ta sợ chết, bèn nói: “Vâng, thưa chủ, tôi đã giết và ăn thịt các con của kỳ đà, con bê và con bò cái, nhưng tôi không giết Tittira.”
So tassa bahuṃ kathentassapi asaddahitvā ‘‘tvaṃ kuto āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘sāmi, kaliṅgaraṭṭhato vāṇijakānaṃ bhaṇḍaṃ vahanto jīvikahetu idañcidañca kammaṃ katvā idānimhi idhāgato’’ti tena sabbasmiṃ attanā katakamme kathite ‘‘pāpadhamma tayi tittiraṃ amārente añño ko māressati, ehi sīhassa migarañño santikaṃ taṃ nessāmī’’ti taṃ purato katvā tāsento agamāsi.
The tiger, not believing him despite his lengthy explanation, asked, "Where did you come from?" When the man recounted all the deeds he had done, saying, "Master, I came from the Kalinga country, carrying goods for merchants, doing this and that work for a living, and now I have arrived here," the tiger said, "O wicked one, if you didn't kill the partridge, who else would? Come, I will take you to the lion, the king of beasts," and putting him in front, he went, terrifying him.
Hổ không tin dù ông ta nói nhiều, bèn hỏi: “Ngươi từ đâu đến?” Khi ông ta kể tất cả những việc mình đã làm: “Thưa chủ, tôi từ xứ Kalinga đến, mang hàng hóa cho các thương nhân, vì kế sinh nhai mà làm việc này việc nọ, bây giờ tôi đến đây”, hổ nói: “Này kẻ ác, nếu ngươi không giết Tittira thì ai khác sẽ giết? Nào, ta sẽ đưa ngươi đến gặp sư tử chúa tể muôn thú”, rồi đặt ông ta đi trước, dọa nạt mà đi.
Sīharājā taṃ ānentaṃ byagghaṃ pucchanto catutthaṃ gāthamāha –
The lion king, questioning the tiger who was bringing him, spoke the fourth verse:
Sư tử vương hỏi con hổ đang dẫn ông ta đến, và nói bài kệ thứ tư:
Tattha subāhūti byagghaṃ nāmenālapati.
There, by Subāhu he addresses the tiger by name.
Ở đó, (ông ta) gọi con hổ bằng tên là Subāhu.
Byagghassa hi purimakāyo manāpo hoti, tena taṃ evamāha.
Indeed, the tiger's forequarters are pleasing, therefore he spoke to him thus.
Thật vậy, thân trước của con hổ thì dễ ưa, do đó (ông ta) nói với nó như vậy.
Kiṃ kiccamatthaṃ idhamatthi tuyhanti kiṃ karaṇīyaṃ atthasaññitaṃ iminā māṇavena idha atthi.
" What purpose is there for you here?" means what task, understood as a purpose, is there here for you with this young man.
" Có việc gì, mục đích gì ở đây cho ngươi?" nghĩa là có việc gì cần làm, có ý nghĩa gì với người thanh niên này ở đây.
‘‘Tuyhaṃ kiṃ kiccamattha’’ntipi pāṭho, ayamevattho.
"What is your purpose?" is also a reading, the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là "Tuyhaṃ kiṃ kiccamatthaṃ" (Có việc gì cho ngươi?), ý nghĩa vẫn như vậy.
Tattha ciṇṇā kaliṅgāti vāṇijakānaṃ bhaṇḍaṃ vahantena kira tena kaliṅgaraṭṭhe ciṇṇā.
There, ciṇṇā kaliṅgā means, it is said, he frequented the Kaliṅga country while carrying goods for merchants.
Ở đây, các xứ Kalinga đã được đi qua (ciṇṇā kaliṅgā) nghĩa là, người ấy đã đi qua xứ Kalinga khi mang hàng hóa của các thương nhân.
Caritā vaṇijjāti vaṇijjāpi tena katā.
Caritā vaṇijjā means he also engaged in trade.
Việc buôn bán đã được thực hành (caritā vaṇijjā) nghĩa là, người ấy cũng đã buôn bán.
Vettācaroti vettehi sañcaritabbo.
Vettācaro means to travel with rattan.
Việc đi lại bằng mây (vettācaro) nghĩa là, phải đi lại bằng mây.
Saṅkupathopi ciṇṇoti khāṇukamaggopi valañjito.
Saṅkupathopi ciṇṇo means he also traversed thorny paths.
Và con đường chông gai cũng đã được đi qua (saṅkupathopi ciṇṇo) nghĩa là, con đường đầy chông gai cũng đã được đi qua.
Naṭehīti jīvikahetuyeva naṭehipi saddhiṃ.
Naṭehī means, for the sake of livelihood, even with actors.
Với các diễn viên (naṭehi) nghĩa là, chỉ vì sinh kế, với các diễn viên.
Ciṇṇaṃ saha vākurehīti vākuraṃ vahantena vākurehi saddhiṃ caritaṃ.
Ciṇṇaṃ saha vākurehī means he associated with fowlers while carrying a fowler's net.
Đã được thực hành với những người mang giỏ (ciṇṇaṃ saha vākurehi) nghĩa là, đã đi lại với những người mang giỏ khi mang giỏ.
Daṇḍena yuddhanti daṇḍena yuddhampi kira tena yujjhitaṃ.
Daṇḍena yuddha means, it is said, he even fought with staves.
Việc chiến đấu bằng gậy (daṇḍena yuddhaṃ) nghĩa là, người ấy cũng đã chiến đấu bằng gậy.
Baddhā kulīkāti sakuṇikāpi kira tena baddhā.
Baddhā kulīkā means, it is said, he even snared small birds.
Những cái bẫy chim đã được đặt (baddhā kulīkā) nghĩa là, người ấy cũng đã đặt bẫy chim.
Mitamāḷakenāti dhaññamāpakakammampi kira tena kataṃ.
Mitamāḷakenā means, it is said, he also performed the work of measuring grain.
Việc đong lúa (mitamāḷakena) nghĩa là, người ấy cũng đã làm công việc đong lúa.
Akkhā jitāti akkhadhuttānaṃ veyyāvaccaṃ karontena akkhā haṭā.
Akkhā jitā means he won at dice while serving dice-players.
Việc chơi súc sắc đã chiến thắng (akkhā jitā) nghĩa là, người ấy đã thắng súc sắc khi làm việc cho những người chơi súc sắc.
Saṃyamo abbhatītoti jīvitavuttiṃ nissāya pabbajanteneva sīlasaṃyamo atikkanto.
Saṃyamo abbhatīto means, having gone forth into homelessness for the sake of livelihood, he transgressed the restraint of morality.
Sự tự chế đã bị vượt qua (saṃyamo abbhatīto) nghĩa là, khi xuất gia vì sinh kế, người ấy đã vượt qua sự tự chế giới luật.
Abbāhitanti apaggharaṇaṃ kataṃ.
Abbāhitaṃ means he caused blood to flow.
Đã được hút ra (abbāhitaṃ) nghĩa là, đã được làm cho chảy ra.
Pubbakanti lohitaṃ.
Pubbakaṃ means blood.
Máu (pubbakaṃ) nghĩa là, máu.
Idaṃ vuttaṃ hoti – iminā kira jīvikaṃ nissāya rājāparādhikānaṃ hatthapāde chinditvā te ānetvā sālāya nipajjāpetvā vaṇamukhehi paggharantaṃ lohitaṃ aḍḍharattasamaye tattha gantvā kuṇḍakadhūmaṃ datvā ṭhapitanti.
This is what is meant: It is said that for the sake of livelihood, he cut off the hands and feet of those who had offended the king, brought them, laid them down in a hall, and at midnight, went there, gave them rice-husk smoke, and attended to the blood flowing from their wounds.
Điều này được nói như sau: Người này, vì sinh kế, đã chặt tay chân của những kẻ phạm tội với vua, rồi mang họ đến, đặt họ nằm trong một căn nhà, và vào lúc nửa đêm, đi đến đó, cho khói trấu vào vết thương đang chảy máu để cầm máu.
Hatthā daḍḍhāti ājīvikapabbajjaṃ pabbajitakāle uṇhapiṇḍapātapaṭiggahaṇe hatthāpi kirassa daḍḍhā.
Hatthā daḍḍhā means, it is said, his hands were also burned when receiving hot almsfood during the time he was ordained for livelihood.
Đôi tay đã bị cháy (hatthā daḍḍhā) nghĩa là, khi người ấy xuất gia vì sinh kế, đôi tay của người ấy cũng đã bị cháy khi nhận bát cơm nóng.
Tānissa kammāyatanānīti tāni assa kammāni.
Tānissa kammāyatanānī means those were his deeds.
Đó là những nghiệp của người ấy (tānissa kammāyatanāni) nghĩa là, đó là những nghiệp của người ấy.
Assūti assosiṃ.
Assū means I heard.
Tôi đã nghe (assū) nghĩa là, tôi đã nghe.
Yathā ayanti yathā esa etassa jaṭantare tittiralomapiṇḍopi dissati, iminā kāraṇena veditabbametaṃ ‘‘eteneva so mārito’’ti.
Yathā ayaṃ means, just as this clump of partridge feathers is also seen among his matted hair, from this reason it should be known, "He was killed by this very man."
Như vậy (yathā ayaṃ) nghĩa là, như cục lông chim đa đa này cũng được thấy giữa búi tóc của người ấy, vì lý do này, cần phải biết rằng "chính người ấy đã giết nó."
Gāvo hatā kiṃ pana daddarassāti gāvopi etena hatā, daddarassa pana kiṃ na hanitabbaṃ, kasmā esa taṃ na māressatīti.
Gāvo hatā kiṃ pana daddarassā means, cows were even killed by him, so why should Daddara not be killed? Why would he not kill him?
Bò đã bị giết, tại sao nó không giết daddara? (gāvo hatā kiṃ pana daddarassā) nghĩa là, bò cũng đã bị người này giết, vậy tại sao daddara lại không bị giết? Tại sao người ấy lại không giết nó?
Sīho taṃ purisaṃ pucchi ‘‘mārito te tittirapaṇḍito’’ti?
The lion asked that man, "Did you kill the wise partridge?"
Sư tử hỏi người đó: "Ngươi đã giết vị hiền giả chim đa đa chưa?"
‘‘Āma, sāmī’’ti.
"Yes, master," he replied.
"Thưa vâng, thưa chủ."
Athassa saccavacanaṃ sutvā sīho taṃ vissajjetukāmo ahosi.
Then, hearing his truthful words, the lion wished to release him.
Nghe lời nói thật của người đó, sư tử muốn tha cho người đó.
Byaggharājā pana ‘‘māretabbayuttako eso’’ti vatvā tattheva naṃ dāṭhāhi paharitvā māretvā āvāṭaṃ khaṇitvā pakkhipi.
But the Tiger King, saying, "This one deserves to be killed," right there struck him with his fangs, killed him, and having dug a pit, threw him in.
Nhưng vua hổ nói: "Người này đáng bị giết," rồi dùng răng cắn chết người đó ngay tại chỗ, đào một cái hố và ném vào.
Māṇavā āgantvā tittirapaṇḍikaṃ adisvā roditvā paridevitvā nivattiṃsu.
The young men came, and not seeing the young Partridge, wept and lamented, then returned.
Các chàng trai đến, không thấy vị hiền giả chim đa đa, liền khóc lóc than vãn rồi quay về.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, devadatto pubbepi mayhaṃ vadhāya parisakkī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kūṭajaṭilo devadatto ahosi, godhā uppalavaṇṇā, byaggho moggallāno, sīho sāriputto, disāpāmokkho ācariyo mahākassapo, tittirapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher, having brought forth this discourse on Dhamma, saying, "Thus, bhikkhus, Devadatta even in the past strove for my destruction," connected the Jātaka – "At that time, the false ascetic was Devadatta, the iguana was Uppalavaṇṇā, the tiger was Moggallāna, the lion was Sāriputta, the world-renowned teacher was Mahākassapa, and the wise partridge was I myself."
Bậc Đạo Sư đã mang giáo pháp này đến và nói: "Này các Tỳ-kheo, Devadatta đã từng cố gắng giết ta trong quá khứ," rồi Ngài kết nối câu chuyện Jātaka: "Vào thời đó, ẩn sĩ búi tóc giả là Devadatta, thằn lằn là Uppalavaṇṇā, hổ là Moggallāna, sư tử là Sāriputta, vị đạo sư nổi tiếng khắp các phương là Mahākassapa, còn vị hiền giả chim đa đa chính là Ta."