Na santhavaṃ kāpurisena kayirāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacajātikaṃ ārabbha kathesi.
One should not associate with a bad person—the Teacher, while dwelling in Jetavana, told this story concerning a bhikkhu who was difficult to admonish.
Na santhavaṃ kāpurisena kayirā (Không nên kết giao với kẻ xấu) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo khó dạy.
Tassa vatthu navakanipāte gijjhajātake (jā. 1.9.1 ādayo) āvibhavissati.
Its story will appear in the Nava Nipāta, in the Gijjha Jātaka.
Câu chuyện về vị Tỳ-kheo đó sẽ được trình bày rõ trong Gijjha Jātaka (Jā. 1.9.1 trở đi) thuộc Cửu Tập.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘pubbepi tvaṃ, bhikkhu, dubbacatāya paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā mattahatthipādehi sañcuṇṇito’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, however, said to that bhikkhu, “Bhikkhu, even in the past, due to your being difficult to admonish, you did not heed the words of the wise and were crushed by the feet of a rutting elephant,” and then recounted a past event.
Đức Bổn Sư đã nói với vị Tỳ-kheo đó: “Này Tỳ-kheo, ngay cả trong quá khứ, vì tính khó dạy, con đã không nghe lời của các bậc hiền trí và đã bị voi say giẫm nát,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vuḍḍhippatto gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcannaṃ isisatānaṃ gaṇasatthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a brahmin family. Having grown up, he renounced household life, took up the ascetic's wandering life, became the leader of five hundred ascetics, and settled in the Himālaya region.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn, khi trưởng thành, Ngài từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm đạo sĩ, trở thành giáo chủ của năm trăm đạo sĩ và sống ở vùng Himavanta.
Tadā tesu tāpasesu indasamānagotto nāmeko tāpaso ahosi dubbaco anovādako.
At that time, among those ascetics, there was one named Indasamānagotta, who was difficult to admonish and unwilling to accept advice.
Khi đó, trong số các đạo sĩ ấy có một đạo sĩ tên là Indasamānagotta, người khó dạy và không nghe lời khuyên.
So ekaṃ hatthipotakaṃ posesi.
He raised an elephant calf.
Ông đã nuôi một con voi con.
Bodhisatto sutvā taṃ pakkositvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ hatthipotakaṃ posesī’’ti pucchi.
The Bodhisatta heard of it, called him, and asked, “Is it true that you are raising an elephant calf?”
Bồ-tát nghe tin, gọi ông đến hỏi: “Có thật là ông đang nuôi một con voi con không?”
‘‘Saccaṃ, ācariya, matamātikaṃ ekaṃ hatthipotakaṃ posemī’’ti.
“It is true, teacher, I am raising an elephant calf whose mother has died.”
“Thưa Đại đức, đúng vậy, con đang nuôi một con voi con mồ côi mẹ.”
‘‘Hatthino nāma vuḍḍhippattā posakeyeva mārenti, mā taṃ posehī’’ti.
“Elephants, when they grow up, kill their own keepers. Do not raise it.”
“Voi khi trưởng thành thường giết chết người nuôi dưỡng chúng, đừng nuôi nó nữa.”
‘‘Tena vinā vattituṃ na sakkomi ācariyā’’ti.
“I cannot live without it, teacher.”
“Thưa Đại đức, con không thể sống thiếu nó được.”
‘‘Tena hi paññāyissasī’’ti.
“Then you will see for yourself.”
“Vậy thì ông sẽ biết thôi.”
So tena posiyamāno aparabhāge mahāsarīro ahosi.
As he continued to raise it, the elephant later grew to a massive size.
Con voi đó được ông nuôi dưỡng, sau này trở thành một con voi to lớn.
Athekasmiṃ kāle te isayo vanamūlaphalāphalatthāya dūraṃ gantvā tattheva katipāhaṃ vasiṃsu.
Then, at one time, those ascetics went far away to gather roots, fruits, and berries from the forest, and stayed there for several days.
Một thời gian sau, các đạo sĩ ấy đi xa để tìm củ, quả rừng và ở lại đó vài ngày.
Hatthīpi aggadakkhiṇavāte pabhinnamado hutvā tassa paṇṇasālaṃ viddhaṃsetvā pānīyaghaṭaṃ bhinditvā pāsāṇaphalakaṃ khipitvā ālambanaphalakaṃ luñcitvā ‘‘taṃ tāpasaṃ māretvāva gamissāmī’’ti ekaṃ gahanaṭṭhānaṃ pavisitvā tassa āgamanamaggaṃ olokento aṭṭhāsi.
The elephant, also in a state of rut due to the strong southerly wind, destroyed his leaf-hut, broke his water-pot, tossed away his stone slab, tore down his hanging board, and, thinking, “I will kill that ascetic and then leave,” entered a dense thicket and stood watching for his arrival.
Con voi cũng bị động dục dữ dội do gió nam thổi mạnh, nó phá hủy túp lều lá của vị đạo sĩ, đập vỡ bình nước, ném tấm đá, nhổ tấm ván tựa, rồi nghĩ: “Ta sẽ giết vị đạo sĩ đó rồi mới đi,” nó đi vào một khu rừng rậm và đứng chờ trên con đường mà vị đạo sĩ sẽ đi qua.
Indasamānagotto tassa gocaraṃ gahetvā sabbesaṃ puratova āgacchanto taṃ disvā pakatisaññāyevassa santikaṃ agamāsi.
Indasamānagotta, carrying its fodder, came ahead of everyone and, seeing it, approached it with his usual familiarity.
Indasamānagotta, sau khi lấy thức ăn cho voi, đi trước tất cả các đạo sĩ khác, thấy con voi đó, ông đến gần nó với ý nghĩ bình thường.
Atha naṃ so hatthī gahanaṭṭhānā nikkhamitvā soṇḍāya parāmasitvā bhūmiyaṃ pātetvā sīsaṃ pādena akkamitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā madditvā koñcanādaṃ katvā araññaṃ pāvisi.
Then that elephant emerged from the thicket, seized him with its trunk, threw him to the ground, trampled his head with its foot, ended his life, crushed him, trumpeted, and entered the forest.
Bấy giờ, con voi đó từ khu rừng rậm đi ra, dùng vòi quấn lấy ông, quật ông xuống đất, dùng chân giẫm lên đầu ông, giết chết ông, giẫm nát ông, rồi cất tiếng kêu như chim kranh và đi vào rừng.
Sesatāpasā taṃ pavattiṃ bodhisattassa ārocesuṃ.
The remaining ascetics reported this incident to the Bodhisatta.
Các đạo sĩ còn lại kể lại sự việc đó cho Bồ-tát nghe.
Bodhisatto ‘‘kāpurisehi nāma saddhiṃ saṃsaggo na kātabbo’’ti vatvā imā gāthā āha –
The Bodhisatta, saying, “One should not associate with bad people,” spoke these verses:
Bồ-tát nói: “Không nên kết giao với kẻ xấu,” rồi Ngài nói lên những kệ ngôn này:
Tattha na santhavaṃ kāpurisena kayirāti kucchitena kodhapurisena saddhiṃ taṇhāsanthavaṃ vā mittasanthavaṃ vā na kayirātha.
Here, na santhavaṃ kāpurisena kayirā means one should not form a bond of craving or a bond of friendship with a despicable, angry person.
Trong đó, na santhavaṃ kāpurisena kayirā có nghĩa là “không nên kết giao bằng ái dục hay tình bạn với kẻ xấu xa, giận dữ.”
Ariyo anariyena pajānamatthanti ariyoti cattāro ariyā ācāraariyo liṅgaariyo dassanaariyo paṭivedhaariyoti.
Ariyo anariyena pajānamatthaṃ: Ariyo refers to the four Āryans: the Āryan in conduct, the Āryan in outward appearance, the Āryan in insight, and the Āryan in penetration.
Ariyo anariyena pajānamattha – ariyo có bốn loại: Ācāra-ariyo (bậc cao thượng về hành vi), Liṅga-ariyo (bậc cao thượng về dấu hiệu), Dassana-ariyo (bậc cao thượng về kiến giải), Paṭivedha-ariyo (bậc cao thượng về sự thấu hiểu).
Tesu ācāraariyo idha adhippeto.
Among these, an ācāra-ariya (noble one in conduct) is intended here.
Trong số đó, Ācāra-ariyo được đề cập ở đây.
So pajānamatthaṃ atthaṃ pajānanto atthānatthakusalo ācāre ṭhito ariyapuggalo anariyena nillajjena dussīlena saddhiṃ santhavaṃ na kareyyāti attho.
The meaning is that such a noble person, established in conduct, skilled in what is beneficial and unbeneficial, understanding the meaning of what is known, should not associate with an ignoble, shameless, immoral person.
Người đó, khi hiểu rõ mục đích, là người khéo léo trong việc biết lợi và bất lợi, là bậc cao thượng giữ gìn hành vi, không nên kết giao với kẻ vô liêm sỉ, ác hạnh. Đó là ý nghĩa.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Cirānuvutthopi karoti pāpanti, yasmā anariyo ciraṃ ekato anuvutthopi taṃ ekato nivāsaṃ agaṇetvā karoti pāpaṃ lāmakakammaṃ karotiyeva.
Because "even if he has lived together for a long time, he commits evil"—since an ignoble person, even if he has lived together for a long time, disregards that cohabitation and certainly commits evil, a bad deed.
Cirānuvutthopi karoti pāpa có nghĩa là “vì kẻ xấu, dù sống chung lâu dài, vẫn không kể đến sự chung sống đó mà làm điều ác, làm việc xấu.”
Yathā kiṃ?
Like what?
Như thế nào?
Gajo yathā indasamānagottanti, yathā so gajo indasamānagottaṃ mārento pāpaṃ akāsīti attho.
"As the elephant, like Indasamānagotta"—the meaning is, as that elephant committed evil by killing Indasamānagotta.
Gajo yathā indasamānagotta có nghĩa là “như con voi đó đã làm điều ác khi giết Indasamānagotta.”
Yaṃ tveva jaññā sadiso mamantiādīsu yaṃ tveva puggalaṃ ‘‘ayaṃ mama sīlādīhi sadiso’’ti jāneyya, teneva saddhiṃ mettiṃ kayirātha, sappurisena saddhiṃ samāgamo sukhāvahoti.
In phrases like "Whom one knows to be similar to me," one should form friendship only with that person whom one knows to be "similar to me in conduct and so on." Association with good people is conducive to happiness.
Trong yaṃ tveva jaññā sadiso mamanti v.v., nếu biết một người nào đó “người này giống ta về giới hạnh v.v.,” thì hãy kết tình bạn với người đó, vì kết giao với người tốt mang lại hạnh phúc.
Na santhavasmā paramatthi pāpiyoti idaṃ satthā jetavane viharanto aggijuhanaṃ ārabbha kathesi.
"There is nothing worse than intimacy" – the Teacher, while residing at Jetavana, spoke this in reference to a fire-worshipper.
Na santhavasmā paramatthi pāpiyo – câu này được Đức Thế Tôn nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc cúng dường lửa.
Vatthu heṭṭhā naṅguṭṭhajātake (jā. 1.1.144 ādayo) kathitasadisameva.
The story is similar to what was told previously in the Naṅguṭṭha Jātaka.
Câu chuyện tương tự như đã kể trong Naṅguṭṭhajātaka ở phần dưới.
Bhikkhū te aggiṃ juhante disvā ‘‘bhante, jaṭilā nānappakāraṃ micchātapaṃ karonti, atthi nu kho ettha vuḍḍhī’’ti bhagavantaṃ pucchiṃsu.
The bhikkhus, seeing them worshipping fire, asked the Blessed One, "Venerable Sir, these ascetics perform various kinds of wrong austerities. Is there any growth in this?"
Các Tỳ-khưu thấy những người cúng dường lửa đó liền hỏi Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, các vị ẩn sĩ Jaṭila thực hành nhiều loại khổ hạnh sai lầm khác nhau, liệu có sự tiến bộ nào trong đó không?”
‘‘Na, bhikkhave, etthakāci vuḍḍhi nāma atthi, porāṇakapaṇḍitāpi aggijuhane vuḍḍhi atthīti saññāya ciraṃ aggiṃ juhitvā tasmiṃ kamme avuḍḍhimeva disvā aggiṃ udakena nibbāpetvā sākhādīhi pothetvā puna nivattitvāpi na olokesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
"No, bhikkhus, there is no growth in this. Even ancient wise men, believing there was growth in fire-worship, worshipped fire for a long time, but seeing no growth in that practice, extinguished the fire with water, beat it with branches and so on, and then, having turned away, did not look back at it again," having said this, he related a past event.
Đức Thế Tôn đáp: “Này các Tỳ-khưu, không có bất kỳ sự tiến bộ nào trong đó. Ngay cả các bậc hiền triết thời xưa cũng đã cúng dường lửa trong một thời gian dài với ý nghĩ rằng có sự tiến bộ trong việc cúng dường lửa, nhưng khi thấy không có sự tiến bộ nào trong hành động đó, họ đã dập lửa bằng nước, đập phá bằng cành cây và không bao giờ quay lại nhìn nữa.” Sau đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn.
Mātāpitaro tassa jātaggiṃ gahetvā taṃ soḷasavassuddese ṭhitaṃ āhaṃsu – ‘‘kiṃ, tāta, jātaggiṃ gahetvā araññe aggiṃ paricarissasi, udāhu tayo vede uggaṇhitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā gharāvāsaṃ vasissasī’’ti.
His parents, taking his birth-fire, said to him when he was about sixteen years old, "Son, will you take the birth-fire and tend the fire in the forest, or will you learn the three Vedas, establish a household, and live a householder's life?"
Cha mẹ Ngài đã giữ lửa sinh nhật của Ngài và khi Ngài được mười sáu tuổi, họ hỏi: “Này con, con sẽ giữ lửa sinh nhật và phụng thờ lửa trong rừng, hay sẽ học ba bộ Veda, lập gia đình và sống đời cư sĩ?”
So ‘‘na me gharāvāsena attho, araññe aggiṃ paricaritvā brahmalokaparāyaṇo bhavissāmī’’ti jātaggiṃ gahetvā mātāpitaro vanditvā araññaṃ pavisitvā paṇṇasālāya vāsaṃ kappetvā aggiṃ paricari.
He replied, "I have no need for a householder's life. I will tend the fire in the forest and be destined for the Brahma world." So, taking his birth-fire, he paid homage to his parents, entered the forest, made his dwelling in a leaf-hut, and tended the fire.
Ngài đáp: “Con không muốn sống đời cư sĩ. Con sẽ phụng thờ lửa trong rừng và sẽ đi đến cõi Phạm Thiên.” Nói xong, Ngài giữ lửa sinh nhật, đảnh lễ cha mẹ, vào rừng, dựng một túp lều lá để ở và phụng thờ lửa.
So ekadivasaṃ nimantitaṭṭhānaṃ gantvā sappinā pāyāsaṃ labhitvā ‘‘imaṃ pāyāsaṃ mahābrahmuno yajissāmī’’ti taṃ pāyāsaṃ āharitvā aggiṃ jāletvā ‘‘aggiṃ tāva bhavantaṃ sappiyuttaṃ pāyāsaṃ pāyemī’’ti pāyāsaṃ aggimhi pakkhipi.
One day, he went to an invited place, obtained rice porridge with ghee, and thinking, "I will sacrifice this porridge to Mahābrahmā," he brought the porridge, lit the fire, and saying, "First, I will feed this venerable fire with porridge mixed with ghee," he put the porridge into the fire.
Một ngày nọ, Ngài đến nơi được mời, nhận được món cháo sữa trộn bơ. Ngài nghĩ: “Ta sẽ cúng dường món cháo sữa này cho Đại Phạm Thiên.” Ngài mang món cháo sữa đó về, đốt lửa lên và nói: “Trước hết, ta sẽ cho ngài lửa uống món cháo sữa trộn bơ này.” Rồi Ngài đổ cháo sữa vào lửa.
Bahusinehe pāyāse aggimhi pakkhittamatteyeva aggi jalitvā paccuggatāhi accīhi paṇṇasālaṃ jhāpesi.
As soon as the porridge, rich in ghee, was put into the fire, the fire blazed up and, with its rising flames, burned down the leaf-hut.
Ngay khi món cháo sữa nhiều bơ được đổ vào lửa, lửa bùng cháy, với những ngọn lửa bốc cao đã thiêu rụi túp lều lá.
Brāhmaṇo bhītatasito palāyitvā bahi ṭhatvā ‘‘kāpurisehi nāma santhavo na kātabbo, idāni me iminā agginā kicchena katā paṇṇasālā jhāpitā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
The brahmin, terrified and trembling, fled and stood outside, saying, "One should not associate with ignoble persons. Now, my leaf-hut, built with difficulty, has been burned down by this fire," and then he spoke the first verse:
Vị Bà-la-môn sợ hãi, run rẩy bỏ chạy ra ngoài, đứng đó và nói: “Không nên kết giao với những kẻ xấu xa. Bây giờ, túp lều lá ta đã khó nhọc dựng lên đã bị ngọn lửa này thiêu rụi.” Nói xong, Ngài đọc bài kệ đầu tiên:
Tattha na santhavasmāti taṇhāsanthavāpi ca mittasanthavāpi cāti duvidhāpi etasmā santhavā paraṃ uttari aññaṃ pāpataraṃ natthi, lāmakataraṃ nāma natthīti attho.
Here, "nothing worse than intimacy" means there is nothing beyond, nothing superior, nothing more evil, nothing worse than this intimacy, which is of two kinds: intimacy born of craving and intimacy born of friendship.
Ở đây, na santhavasmā nghĩa là không có gì tệ hơn, không có gì xấu xa hơn sự kết giao này, dù là kết giao do tham ái hay kết giao tình bạn, cả hai loại kết giao này.
Yo santhavo kāpurisenāti yo pāpakena kāpurisena saddhiṃ duvidhopi santhavo, tato pāpataraṃ aññaṃ natthi.
"That intimacy which is with an ignoble person" means that there is nothing worse than any intimacy, of either kind, with an evil, ignoble person.
Yo santhavo kāpurisenā nghĩa là bất kỳ sự kết giao nào, dù là hai loại kết giao đó, với một kẻ xấu xa, thì không có gì tệ hơn thế.
Santappito …pe…adayhīti, yasmā sappinā ca pāyāsena ca santappitopi ayaṃ aggi mayā kicchena kataṃ paṇṇasālaṃ jhāpesīti attho.
Santappito …pe…adayhī means: "Although this fire was satisfied with ghee and rice gruel, it burned down the leaf-hut that I had made with difficulty."
Santappito …pe… adayhī nghĩa là vì ngọn lửa này, dù đã được ta cho bơ và cháo sữa, đã thiêu rụi túp lều lá mà ta đã khó nhọc dựng lên.
So evaṃ vatvā ‘‘na me tayā mittadubbhinā attho’’ti taṃ aggiṃ udakena nibbāpetvā sākhāhi pothetvā antohimavantaṃ pavisitvā ekaṃ sāmamigiṃ sīhassa ca byagghassa ca dīpino ca mukhaṃ lehantiṃ disvā ‘‘sappurisehi saddhiṃ santhavā paraṃ seyyo nāma natthī’’ti cintetvā dutiyaṃ gāthamāha –
Having said thus, "I have no use for you, you betrayer of friends," he extinguished that fire with water, beat it with branches, and entering the Himalayas, saw a Sāma doe licking the faces of a lion, a tiger, and a leopard. Thinking, "There is nothing better than association with good people," he then spoke the second verse –
Nói xong như vậy, Ngài nói: “Ta không cần ngươi, kẻ phản bội bạn bè,” rồi dập tắt ngọn lửa bằng nước, đập phá bằng cành cây, rồi đi vào sâu trong dãy Hy Mã Lạp Sơn. Ngài thấy một con nai cái đang liếm miệng của một con sư tử, một con hổ và một con báo. Ngài nghĩ: “Không có gì tốt hơn sự kết giao với những người tốt,” rồi đọc bài kệ thứ hai:
Kāḷā migā setadantā tavīmeti idaṃ satthā jetavane viharanto chandakadānaṃ ārabbha kathesi.
Kāḷā migā setadantā tavīme – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning the collection of alms by subscription.
Kāḷā migā setadantā tavīme – câu này được Đức Thế Tôn nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc cúng dường theo ý nguyện.
Sāvatthiyañhi kadāci ekameva kulaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti, kadāci aññatitthiyānaṃ deti, kadāci gaṇabandhanena bahū ekato hutvā denti, kadāci vīthisabhāgena, kadāci sakalanagaravāsino chandakaṃ saṃharitvā dānaṃ denti.
Indeed, in Sāvatthī, sometimes only one family would offer alms to the community of bhikkhus headed by the Buddha; sometimes they would offer to other sectarians; sometimes many would gather together in groups and offer; sometimes by street sections; sometimes all the residents of the city would collect subscriptions and offer alms.
Tại Sāvatthī, đôi khi chỉ một gia đình cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, đôi khi cúng dường cho các ngoại đạo, đôi khi nhiều người cùng nhau cúng dường theo nhóm, đôi khi theo khu phố, đôi khi tất cả cư dân thành phố cùng góp tiền cúng dường.
Imasmiṃ pana kāle sakalanagaravāsino chandakaṃ saṃharitvā sabbaparikkhāradānaṃ sajjetvā dve koṭṭhāsā hutvā ekacce ‘‘imaṃ sabbaparikkhāradānaṃ aññatitthiyānaṃ dassāmā’’ti āhaṃsu, ekacce ‘‘buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassā’’ti.
At this time, however, all the residents of the city collected subscriptions, prepared an offering of all requisites, and divided into two factions. Some said, "We will give this offering of all requisites to other sectarians," while others said, "To the community of bhikkhus headed by the Buddha."
Vào thời điểm đó, tất cả cư dân trong thành phố đã góp phần, chuẩn bị một lễ dâng cúng tất cả vật dụng, chia thành hai phe. Một số người nói: "Chúng ta sẽ dâng cúng tất cả vật dụng này cho các ngoại đạo," còn một số người thì nói: "cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu."
Evaṃ punappunaṃ kathāya vattamānāya aññatitthiyasāvakehi aññatitthiyānaññeva, buddhasāvakehi ‘‘‘buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassevā’ti vutte sambahulaṃ karisāmā’’ti sambahulāya kathāya ‘‘buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dassāmā’’ti vadantāyeva bahukā jātā, tesaññeva kathā patiṭṭhāsi.
As the discussion thus continued repeatedly, the disciples of other sectarians advocated for other sectarians, while the Buddha's disciples, saying, "We will make it numerous if it is 'for the community of bhikkhus headed by the Buddha'," became numerous, and their proposal prevailed.
Khi cuộc tranh luận cứ tiếp diễn như vậy, các đệ tử ngoại đạo thì nói cho ngoại đạo, còn các đệ tử của Đức Phật thì nói: "Nếu nói 'cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu', chúng ta sẽ làm cho nhiều hơn." Với cuộc tranh luận sôi nổi như vậy, số người nói "chúng ta sẽ dâng cúng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu" trở nên đông đảo, và lời nói của họ đã được chấp thuận.
Aññatitthiyasāvakā buddhānaṃ dātabbadānassa antarāyaṃ kātuṃ nāsakkhiṃsu.
The disciples of other sectarians were unable to obstruct the offering to be given to the Buddhas.
Các đệ tử ngoại đạo đã không thể gây trở ngại cho lễ dâng cúng đáng lẽ phải dâng cho các vị Phật.
Nāgarā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase sabbaparikkhāre adaṃsu.
The townspeople invited the community of bhikkhus headed by the Buddha, conducted a great almsgiving for seven days, and on the seventh day, offered all the requisites.
Các cư dân thành phố đã thỉnh Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, tổ chức một đại lễ dâng cúng trong bảy ngày, và vào ngày thứ bảy, họ đã dâng tất cả vật dụng.
Satthā anumodanaṃ katvā mahājanaṃ maggaphalehi pabodhetvā jetavanavihārameva gantvā bhikkhusaṅghena vatte dassite gandhakuṭippamukhe ṭhatvā sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
The Teacher, having given his anumodanā, enlightened the great assembly with the paths and fruits, then returned to the Jetavana Vihāra, stood at the entrance of the Perfumed Chamber, after the bhikkhus had shown their respects, gave his instruction for the well-gone ones, and entered the Perfumed Chamber.
Đức Thế Tôn đã tùy hỷ, giác ngộ đại chúng bằng các quả Thánh đạo, Thánh quả, rồi trở về Tịnh xá Jetavana, sau khi Tăng đoàn đã trình bày các nghi thức, Ngài đứng ở Gandhakuti và ban lời giáo huấn của bậc Thiện Thệ, rồi bước vào Gandhakuti.
Sāyanhasamaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, aññatitthiyasāvakā buddhānaṃ dātabbadānassa antarāyakaraṇatthāya vāyamantāpi antarāyaṃ kātuṃ nāsakkhiṃsu, taṃ sabbaparikkhāradānaṃ buddhānaṃyeva pādamūlaṃ āgataṃ, aho buddhabalaṃ nāma mahanta’’nti.
In the evening, the bhikkhus assembled in the Dhamma hall and started a discussion – "Friends, even though the disciples of other sectarians attempted to obstruct the offering to be given to the Buddhas, they were unable to obstruct it. That offering of all requisites came to the feet of the Buddhas themselves. Oh, how great is the power of the Buddhas!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-kheo tập hợp tại pháp đường và bắt đầu cuộc đàm luận: "Chư Hiền, các đệ tử ngoại đạo dù đã cố gắng gây trở ngại cho lễ dâng cúng đáng lẽ phải dâng cho các vị Phật, nhưng họ đã không thể gây trở ngại. Tất cả vật dụng cúng dường đó đã đến dưới chân các vị Phật. Ôi, quả thật sức mạnh của chư Phật thật vĩ đại!"
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, ete aññatitthiyasāvakā idāneva mayhaṃ dātabbadānassa antarāyakaraṇatthāya vāyamanti, pubbepi vāyamiṃsu, so pana parikkhāro sabbakālepi mameva pādamūlaṃ āgacchatī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, these disciples of other sectarians do not only now attempt to obstruct the offering to be given to me; they also attempted it in the past. But that offering has always come to my feet." Having said this, he related a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: "Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi đàm luận chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Thưa Tôn giả, chuyện này," Ngài nói: "Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ các đệ tử ngoại đạo mới cố gắng gây trở ngại cho lễ dâng cúng đáng lẽ dâng cho Ta, mà trước đây họ cũng đã cố gắng. Nhưng tất cả vật phẩm đó luôn luôn đến dưới chân Ta." Sau đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ susīmo nāma rājā ahosi.
In the past, in Bārāṇasī, there was a king named Susīma.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Susīma.
Tadā bodhisatto tassa purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa soḷasavassikakāle pitā kālamakāsi.
At that time, the Bodhisatta was conceived in the womb of that king's purohita's brahmin wife. When he was sixteen years old, his father passed away.
Lúc bấy giờ, Bồ-tát đã tái sinh vào thai của bà vợ vị giáo sĩ Bà-la-môn của vua. Khi Bồ-tát được mười sáu tuổi, cha Ngài qua đời.
So pana dharamānakāle rañño hatthimaṅgalakārako ahosi.
While alive, he had been the one who performed the elephant-blessing ceremony for the king.
Khi còn sống, ông là người thực hiện lễ chúc phúc cho voi của nhà vua.
Hatthīnaṃ maṅgalakaraṇaṭṭhāne ābhataupakaraṇabhaṇḍañca hatthālaṅkārañca sabbaṃ soyeva alattha.
He alone received all the goods and equipment brought for the elephant blessing ceremony, as well as the elephant ornaments.
Tất cả vật phẩm và trang sức voi được mang đến nơi làm lễ chúc phúc cho voi đều do ông nhận được.
Evamassa ekekasmiṃ maṅgale koṭimattaṃ dhanaṃ uppajjati.
Thus, for him, wealth amounting to a koṭi arose at each blessing ceremony.
Cứ mỗi lễ chúc phúc như vậy, ông thu được hàng triệu đồng tiền.
Atha tasmiṃ kāle hatthimaṅgalachaṇo sampāpuṇi.
Then, at that time, the elephant blessing festival arrived.
Vào thời điểm đó, lễ hội chúc phúc cho voi sắp đến.
Sesā brāhmaṇā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, hatthimaṅgalachaṇo sampatto, maṅgalaṃ kātuṃ vaṭṭati.
The remaining brahmins approached the king and said, 'Great King, the elephant blessing festival has arrived; it is proper to perform the blessing.
Các Bà-la-môn khác đến gặp vua và nói: "Đại vương, lễ hội chúc phúc cho voi đã đến, cần phải làm lễ chúc phúc.
Purohitabrāhmaṇassa pana putto atidaharo, neva tayo vede jānāti, na hatthisuttaṃ, mayaṃ hatthimaṅgalaṃ karissāmā’’ti āhaṃsu.
However, the purohita-brahmin's son is too young; he knows neither the three Vedas nor the elephant lore. We will perform the elephant blessing.'"
Nhưng con trai của vị giáo sĩ Bà-la-môn còn quá nhỏ, không biết ba bộ Veda, cũng không biết kinh về voi. Chúng tôi sẽ làm lễ chúc phúc cho voi."
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The king assented, saying, 'Very well.'
Vua đồng ý: "Được thôi."
Brāhmaṇā purohitaputtassa hatthimaṅgalaṃ kātuṃ adatvā ‘‘hatthimaṅgalaṃ katvā mayaṃ dhanaṃ gaṇhissāmā’’ti haṭṭhatuṭṭhā vicaranti.
The brahmins, not allowing the purohita's son to perform the elephant blessing, went about delighted and pleased, thinking, 'We will perform the elephant blessing and take the wealth.'
Các Bà-la-môn không cho con trai của vị giáo sĩ làm lễ chúc phúc voi, mà vui mừng đi lại nói: "Chúng ta sẽ làm lễ chúc phúc voi và nhận tiền."
Atha ‘‘catutthe divase hatthimaṅgalaṃ bhavissatī’’ti bodhisattassa mātā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘hatthimaṅgalakaraṇaṃ nāma yāva sattamā kulaparivaṭṭā amhākaṃ vaṃso, vaṃso ca no osakkissati, dhanā ca parihāyissāmā’’ti anusocamānā parodi.
Then, when the Bodhisatta's mother heard the news that 'the elephant blessing will take place on the fourth day,' she wept, lamenting, 'The performance of the elephant blessing is our family's tradition for seven generations; our lineage will decline, and we will lose our wealth.'
Sau đó, mẹ của Bồ-tát nghe tin "lễ chúc phúc voi sẽ diễn ra vào ngày thứ tư," bà than thở và khóc: "Việc làm lễ chúc phúc voi là truyền thống của dòng tộc chúng ta qua bảy đời, bây giờ dòng tộc chúng ta sẽ bị suy tàn, và chúng ta sẽ mất đi tài sản."
Bodhisatto ‘‘kasmā, amma, rodasī’’ti vatvā taṃ kāraṇaṃ sutvā ‘‘nanu, amma, ahaṃ maṅgalaṃ karissāmī’’ti āha.
The Bodhisatta said, 'Why do you weep, mother?' and having heard the reason, he said, 'Mother, will I not perform the blessing?'
Bồ-tát hỏi: "Mẹ ơi, sao mẹ lại khóc?" Nghe xong lý do, Ngài nói: "Mẹ ơi, con sẽ làm lễ chúc phúc, phải không?"
‘‘Tāta, tvaṃ neva tayo vede jānāsi, na hatthisuttaṃ, kathaṃ maṅgalaṃ karissasī’’ti.
'(My) son, you know neither the three Vedas nor the elephant lore. How will you perform the blessing?'
"Con trai, con không biết ba bộ Veda, cũng không biết kinh về voi, làm sao con có thể làm lễ chúc phúc?"
‘‘Amma, kadā pana hatthimaṅgalaṃ karissatī’’ti?
'Mother, when will the elephant blessing be performed?'
"Mẹ ơi, bao giờ thì lễ chúc phúc voi sẽ diễn ra?"
‘‘Ito catutthe divase, tātā’’ti.
'On the fourth day from now, son.'
"Từ bây giờ đến ngày thứ tư, con trai."
‘‘Amma, tayo pana vede paguṇe katvā hatthisuttaṃ jānanakaācariyo kahaṃ vasatī’’ti?
'Mother, where does the teacher who has mastered the three Vedas and knows the elephant lore reside?'
“Mẹ ơi, vị thầy nào tinh thông ba bộ Veda và biết về Hatthisutta (Kinh về các loài voi) thì đang ở đâu ạ?”
‘‘Tāta, evarūpo disāpāmokkho ācariyo ito vīsayojanasatamatthake gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ vasatī’’ti.
'Son, such a world-renowned teacher resides in Takkasilā, in the Gandhāra country, a hundred and twenty yojanas from here.'
“Con ơi, một vị thầy nổi tiếng khắp phương như vậy đang ở Takkasilā (Taxila), xứ Gandhāra (Gandhara), cách đây một trăm hai mươi dojana.”
‘‘Amma, amhākaṃ vaṃsaṃ na nāsessāmi, ahaṃ sve ekadivaseneva takkasilaṃ gantvā ekaratteneva tayo vede ca hatthisuttañca uggaṇhitvā punadivase āgantvā catutthe divase hatthimaṅgalaṃ karissāmi, mā rodī’’ti mātaraṃ samassāsetvā punadivase bodhisatto pātova bhuñjitvā ekakova nikkhamitvā ekadivaseneva takkasilaṃ gantvā ācariyaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
'Mother, I will not destroy our lineage. Tomorrow, in just one day, I will go to Takkasilā, learn the three Vedas and the elephant lore in one night, return the day after, and perform the elephant blessing on the fourth day. Do not weep.' Having comforted his mother thus, the next day, the Bodhisatta ate early in the morning, went out alone, reached Takkasilā in one day, saluted the teacher, and sat down to one side.
“Mẹ ơi, con sẽ không làm tiêu tan dòng dõi của chúng ta đâu. Ngày mai, con sẽ đi Takkasilā chỉ trong một ngày, học thuộc ba bộ Veda và Hatthisutta chỉ trong một đêm, rồi ngày hôm sau trở về, và vào ngày thứ tư, con sẽ cử hành lễ voi. Mẹ đừng khóc nữa!” Nói như vậy để an ủi mẹ, vào ngày hôm sau, Bồ tát ăn sáng sớm, một mình ra đi, đến Takkasilā trong một ngày, đảnh lễ vị thầy rồi ngồi sang một bên.
Atha naṃ ācariyo ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti pucchi.
Then the teacher asked him, 'Where have you come from, son?'
Bấy giờ, vị thầy hỏi ngài: “Này con, con từ đâu đến vậy?”
‘‘Bārāṇasito, ācariyā’’ti.
'From Bārāṇasī, venerable sir.'
“Thưa thầy, con từ Bārāṇasī (Varanasi) đến ạ.”
‘‘Kenatthenā’’ti?
'For what purpose?'
“Vì mục đích gì?”
‘‘Tumhākaṃ santike tayo vede ca hatthisuttañca uggaṇhanatthāyā’’ti.
'To learn the three Vedas and the elephant lore from you.'
“Để học ba bộ Veda và Hatthisutta từ thầy ạ.”
‘‘Sādhu, tāta, uggaṇhā’’ti.
'Very well, son, learn them.'
“Tốt lắm, con trai, hãy học đi.”
Bodhisatto ‘‘ācariya, mayhaṃ kammaṃ accāyika’’nti sabbaṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘ahaṃ ekadivaseneva vīsayojanasataṃ āgato, ajjevekarattiṃ mayhameva okāsaṃ karotha, ito tatiyadivase hatthimaṅgalaṃ bhavissati, ahaṃ ekeneva uddesamaggena sabbaṃ uggaṇhissāmī’’ti vatvā ācariyaṃ okāsaṃ kāretvā ācariyassa bhuttakāle sayaṃ bhuñjitvā ācariyassa pāde dhovitvā sahassatthavikaṃ purato ṭhapetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno pariyattiṃ paṭṭhapetvā aruṇe uggacchante tayo vede ca hatthisuttañca niṭṭhapetvā ‘‘aññopi atthi, ācariyā’’ti pucchitvā ‘‘natthi tāta, sabbaṃ niṭṭhita’’nti vutte ‘‘ācariya, imasmiṃ ganthe ettakaṃ padapaccābhaṭṭhaṃ, ettakaṃ sajjhāyasammohaṭṭhānaṃ, ito paṭṭhāya tumhe antevāsike evaṃ vāceyyāthā’’ti ācariyassa sippaṃ sodhetvā pātova bhuñjitvā ācariyaṃ vanditvā ekadivaseneva bārāṇasiṃ paccāgantvā mātaraṃ vanditvā ‘‘uggahitaṃ te, tāta, sippa’’nti vutte ‘‘āma, ammā’’ti vatvā mātaraṃ paritosesi.
The Bodhisatta informed him of all the urgent matters, saying, 'Venerable sir, I have come a hundred and twenty yojanas in one day; please make time for me just for tonight. The elephant blessing will take place on the third day from now. I will learn everything through one method of instruction.' Having thus persuaded the teacher to make time, he ate when the teacher ate, washed the teacher's feet, placed a purse of a thousand (coins) before him, saluted him, and sat down to one side. He began his studies and, as dawn broke, he completed the three Vedas and the elephant lore. He then asked, 'Is there anything else, venerable sir?' When told, 'No, son, everything is finished,' he corrected the teacher's knowledge, saying, 'Venerable sir, in this text, there are so many misread words, so many places of confusion in recitation. From now on, you should teach your pupils thus.' After eating early in the morning, he saluted the teacher and returned to Bārāṇasī in one day. He saluted his mother, and when she asked, 'Have you learned the craft, son?' he replied, 'Yes, mother,' and thus pleased his mother.
Bồ tát nói: “Thưa thầy, công việc của con rất cấp bách,” rồi kể lại toàn bộ sự việc. “Con đã đi một trăm hai mươi dojana trong một ngày. Xin thầy hãy dành thời gian cho con chỉ trong một đêm nay thôi. Vào ngày thứ ba kể từ bây giờ, lễ voi sẽ diễn ra. Con sẽ học thuộc tất cả chỉ bằng một phương pháp học thuộc lòng.” Nói xong, ngài xin phép vị thầy, tự mình ăn vào lúc vị thầy dùng bữa, rửa chân cho vị thầy, đặt một túi tiền ngàn trước mặt, đảnh lễ rồi ngồi sang một bên. Bắt đầu học thuộc lòng, khi bình minh lên, ngài đã hoàn thành việc học ba bộ Veda và Hatthisutta. Ngài hỏi: “Thưa thầy, còn gì nữa không ạ?” Khi được trả lời: “Không còn gì nữa con ơi, tất cả đã xong rồi,” ngài nói: “Thưa thầy, trong bộ kinh này có bấy nhiêu chỗ sai lạc về từ ngữ, bấy nhiêu chỗ gây nhầm lẫn khi tụng đọc. Từ nay trở đi, thầy hãy dạy học trò của mình như vậy.” Sau khi sửa chữa lại kiến thức cho vị thầy, ngài ăn sáng sớm, đảnh lễ vị thầy, rồi trở về Bārāṇasī trong một ngày. Ngài đảnh lễ mẹ, và khi mẹ hỏi: “Con đã học được nghề rồi sao con trai?” Ngài đáp: “Vâng, mẹ ơi,” làm mẹ vui lòng.
Punadivase hatthimaṅgalachaṇo paṭiyādiyittha.
The next day, preparations for the elephant blessing festival were made.
Ngày hôm sau, lễ voi được chuẩn bị.
Satamatte hatthisoṇḍālaṅkāre ca suvaṇṇaddhaje hemajālasañchanne katvā ṭhapesuṃ, rājaṅgaṇaṃ alaṅkariṃsu.
A hundred elephant trunk ornaments and golden banners covered with golden nets were made and set up; the royal courtyard was decorated.
Một trăm vật trang sức cho vòi voi và những lá cờ vàng được phủ lưới vàng được chuẩn bị và đặt sẵn. Sân hoàng gia được trang hoàng.
Brāhmaṇā ‘‘mayaṃ hatthimaṅgalaṃ karissāma, mayaṃ karissāmā’’ti maṇḍitapasādhitā aṭṭhaṃsu.
The brahmins stood adorned and decorated, saying, 'We will perform the elephant blessing, we will perform it.'
Các Bà-la-môn trang điểm lộng lẫy đứng đó, nói: “Chúng tôi sẽ cử hành lễ voi, chúng tôi sẽ cử hành.”
Susīmopi rājā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito upakaraṇabhaṇḍaṃ gāhāpetvā maṅgalaṭṭhānaṃ agamāsi.
King Susīma, adorned with all ornaments, had the ceremonial requisites taken and went to the place of the ceremony.
Vua Susīma cũng trang hoàng đầy đủ mọi đồ trang sức, sai người mang theo các vật dụng cần thiết rồi đến nơi cử hành lễ.
Bodhisattopi kumāraparihārena alaṅkato attano parisāya purakkhataparivārito rañño santikaṃ gantvā ‘‘saccaṃ kira, mahārāja, tumhe amhākaṃ vaṃsañca attano vaṃsañca nāsetvā ‘aññehi brāhmaṇehi hatthimaṅgalaṃ kāretvā hatthālaṅkārañca upakaraṇāni ca tesaṃ dassāmā’ti avacutthā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
And the Bodhisatta, adorned with the retinue of a prince, surrounded and attended by his own assembly, went to the king and said, ‘‘Is it true, Your Majesty, that you have destroyed our lineage and your own lineage, and declared, ‘We will have other brahmins perform the elephant ceremony, and we will give the elephant ornaments and requisites to them’?” Having said this, he uttered the first verse:
Bồ tát cũng được trang điểm theo kiểu hoàng tử, được đoàn tùy tùng của mình bao quanh, đến gần nhà vua và nói: “Thưa Đại vương, có thật là ngài đã hủy hoại dòng dõi của chúng ta và dòng dõi của chính ngài, rồi nói rằng: ‘Chúng ta sẽ cử hành lễ voi bởi các Bà-la-môn khác và sẽ trao các đồ trang sức cho voi cùng các vật dụng cho họ’ không?” Nói xong, ngài đọc bài kệ đầu tiên:
Tattha te te dadāmīti susīma brūsīti te ete tava santake ‘‘kāḷā migā setadantā’’ti evaṃ gate parosataṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite hatthī aññesaṃ brāhmaṇānaṃ dadāmīti saccaṃ kira, bho susīma, evaṃ brūsīti attho.
Here, te te dadāmīti susīma brūsīti means, ‘‘Is it truly so, O Susīma, that you say you will give these elephants, which are yours, described as ‘black deer with white tusks,’ more than a hundred, adorned with all ornaments, to other brahmins?’’
Trong đó, te te dadāmīti susīma brūsī có nghĩa là: “Này Susīma, có thật là ngài nói rằng ngài sẽ trao những con voi này, những con voi đen răng trắng, hơn một trăm con, được trang hoàng đầy đủ mọi đồ trang sức, cho các Bà-la-môn khác không?” Anussaraṃ pettipitāmahāna có nghĩa là: “Ngài vẫn còn nhớ truyền thống của tổ tiên chúng ta và của chính ngài.”
Anussaraṃ pettipitāmahānanti amhākañca attano ca vaṃse pitupitāmahānaṃ āciṇṇaṃ sarantoyeva.
Anussaraṃ pettipitāmahānanti means, ‘‘remembering the practice of the fathers and grandfathers of our lineage and your own lineage.’’
Điều này có nghĩa là: “Thưa Đại vương, cho đến bảy đời tổ tiên của chúng ta và tổ tiên của ngài đều cử hành lễ voi. Ngài vẫn nhớ điều đó, vậy mà ngài lại hủy hoại dòng dõi của chúng ta và của chính ngài, có thật là ngài nói như vậy không?”
Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, yāva sattamakulaparivaṭṭā tumhākaṃ pettipitāmahānaṃ amhākaṃ pettipitāmahā ca hatthimaṅgalaṃ karonti, so tvaṃ evaṃ anussarantopi amhākañca attano ca vaṃsaṃ nāsetvā saccaṃ kira evaṃ brūsīti.
This is what was said: ‘‘Your Majesty, our ancestors and your ancestors have been performing the elephant ceremony for seven generations. Is it truly so that even remembering this, you destroy our lineage and your own, and say such a thing?’’
Điều này có nghĩa là: “Thưa Đại vương, cho đến bảy đời tổ tiên của chúng ta và tổ tiên của ngài đều cử hành lễ voi. Ngài vẫn nhớ điều đó, vậy mà ngài lại hủy hoại dòng dõi của chúng ta và của chính ngài, có thật là ngài nói như vậy không?”
Tattha te te dadāmīti te ete hatthī aññesaṃ brāhmaṇānaṃ dadāmīti saccameva māṇava vadāmi, neva hatthī brāhmaṇānaṃ dadāmīti attho.
Here, te te dadāmīti means, ‘‘Indeed, young man, I say I will give these elephants to other brahmins,’’ not that ‘‘I will give the elephants to the brahmins.’’
Trong đó, te te dadāmī có nghĩa là: “Này Māṇava, ta thực sự nói rằng ta sẽ trao những con voi này cho các Bà-la-môn khác, chứ không phải là ta không trao voi cho các Bà-la-môn.” Anussara có nghĩa là: “Ta nhớ hành động của tổ tiên, chứ không phải là không nhớ. Dù ta nhớ rằng tổ tiên của chúng ta và tổ tiên của ngài đã cử hành lễ voi, nhưng ta vẫn nói như vậy.”
Anussaranti pettipitāmahānaṃ kiriyaṃ anussarāmiyeva, no nānussarāmi, amhākaṃ pettipitāmahānaṃ hatthimaṅgalaṃ tumhākaṃ pettipitāmahā karontīti pana anussarantopi evaṃ vadāmiyevāti adhippāyenevamāha.
Anussaranti means, ‘‘I do remember the deeds of my ancestors; I do not not remember. But even remembering that our ancestors performed the elephant ceremony for your ancestors, I still say this,’’ with this intention he spoke.
Trong đó, te te dadāmī có nghĩa là: “Này Māṇava, ta thực sự nói rằng ta sẽ trao những con voi này cho các Bà-la-môn khác, chứ không phải là ta không trao voi cho các Bà-la-môn.” Anussara có nghĩa là: “Ta nhớ hành động của tổ tiên, chứ không phải là không nhớ. Dù ta nhớ rằng tổ tiên của chúng ta và tổ tiên của ngài đã cử hành lễ voi, nhưng ta vẫn nói như vậy.”
Atha naṃ bodhisatto etadavoca – ‘‘mahārāja, amhākañca attano ca vaṃsaṃ anussarantoyeva kasmā maṃ ṭhapetvā aññehi hatthimaṅgalaṃ kārāpethā’’ti.
Then the Bodhisatta said to him, ‘‘Your Majesty, remembering our lineage and your own, why do you have others perform the elephant ceremony instead of me?’’
Bấy giờ, Bồ tát nói với ngài: “Thưa Đại vương, ngài vẫn nhớ dòng dõi của chúng ta và của chính ngài, vậy tại sao ngài lại sai người khác cử hành lễ voi thay vì con?”
‘‘Tvaṃ kira, tāta, tayo vede hatthisuttañca na jānāsī’’ti mayhaṃ ārocesuṃ, tenāhaṃ aññehi brāhmaṇehi kārāpemīti.
‘‘They reported to me, my dear, that you do not know the three Vedas and the elephant lore, so I am having other brahmins perform it.’’
“Này con, người ta đã báo cho ta biết rằng con không biết ba bộ Veda và Hatthisutta, nên ta mới sai các Bà-la-môn khác cử hành.”
‘‘Tena hi, mahārāja, ettakesu brāhmaṇesu ekabrāhmaṇopi tīsu vedesu vā hatthisuttesu vā ekadesampi yadi mayā saddhiṃ kathetuṃ samatto atthi, uṭṭhahatu, tayopi vede hatthisuttañca saddhiṃ hatthimaṅgalakaraṇena maṃ ṭhapetvā añño sakalajambudīpepi jānanto nāma natthī’’ti sīhanādaṃ nadi.
‘‘In that case, Your Majesty, if there is even one brahmin among these brahmins who is capable of discussing even a part of the three Vedas or the elephant lore with me, let him stand up. There is no one else in the entire Jambudīpa who knows the three Vedas and the elephant lore, along with the performance of the elephant ceremony, apart from me,’’ he roared like a lion.
“Vậy thì, thưa Đại vương, trong số bấy nhiêu Bà-la-môn này, nếu có một Bà-la-môn nào đủ khả năng nói chuyện với con dù chỉ một phần nhỏ về ba bộ Veda hay Hatthisutta, thì hãy đứng dậy. Ngoài con ra, không có ai trên toàn Jambudīpa (Diêm Phù Đề) này biết cả ba bộ Veda và Hatthisutta cùng với việc cử hành lễ voi đâu,” ngài rống tiếng sư tử.
Ekabrāhmaṇopi tassa paṭisattu hutvā uṭṭhātuṃ nāsakkhi.
Not a single brahmin was able to stand up as his opponent.
Không một Bà-la-môn nào có thể đứng dậy làm đối thủ của ngài.
Bodhisatto attano kulavaṃsaṃ patiṭṭhāpetvā maṅgalaṃ katvā bahuṃ dhanaṃ ādāya attano nivesanaṃ agamāsi.
The Bodhisatta established his family lineage, performed the ceremony, took much wealth, and returned to his dwelling.
Bồ tát đã củng cố dòng dõi của mình, cử hành lễ, rồi mang nhiều tài sản về nhà.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
The Teacher, having brought this Dhamma discourse, elucidated the truths and connected the Jātaka. At the conclusion of the truths, some became sotāpannas, some sakadāgāmins, some anāgāmins, and some attained Arahantship.
Đức Phật đã kể pháp thoại này, tuyên bố các Chân lý, và kết nối câu chuyện Jātaka. Khi các Chân lý được kết thúc, một số người đã trở thành bậc Sotāpanna (Tu-đà-hoàn), một số Sakadāgāmin (Tư-đà-hàm), một số Anāgāmin (A-na-hàm), và một số đã đạt được Arahant (A-la-hán).
‘‘Tadā mātā mahāmāyā ahosi, pitā suddhodanamahārājā, susīmo rājā ānando, disāpāmokkho ācariyo sāriputto, māṇavo pana ahameva ahosi’’nti.
‘‘At that time, the mother was Mahāmāyā, the father was King Suddhodana, King Susīma was Ānanda, the renowned teacher was Sāriputta, and the young man was I myself.’’
“Khi ấy, mẹ là Mahāmāyā (Ma-ha-ma-da), cha là Đại vương Suddhodana (Tịnh Phạn), vua Susīma là Ānanda (A-nan), vị thầy nổi tiếng khắp phương là Sāriputta (Xá-lợi-phất), còn chàng thanh niên chính là ta vậy.”
Yaṃ nu gijjho yojanasatanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yaṃ nu gijjho yojanasatanti: This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a bhikkhu who supported his mother.
“ Yaṃ nu gijjho yojanasata” (Con kên kên bay trăm dojana) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị tỳ-khưu nuôi dưỡng cha mẹ.
Vatthu sāmajātake (jā. 2.22.296 ādayo) āvibhavissati.
The story will appear in the Sāma Jātaka.
Câu chuyện sẽ được trình bày trong Sāma Jātaka (Jā. 2.22.296 trở đi).
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, gihī posesī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘kiṃ pana te hontī’’ti pucchitvā ‘‘mātāpitaro me, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu sādhū’’ti tassa sādhukāraṃ datvā ‘‘mā, bhikkhave, imaṃ bhikkhuṃ ujjhāyittha, porāṇakapaṇḍitāpi guṇavasena aññātakānampi upakāraṃ akaṃsu, imassa pana mātāpitūnaṃ upakārakaraṇaṃ bhāroyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you support laypeople?" and when told "It is true," asked, "Who are they to you?" When he replied, "They are my mother and father, Venerable Sir," the Teacher applauded him, saying, "Well done! Well done! Monks, do not criticize this bhikkhu. Even wise ones of old rendered assistance to strangers due to their virtues. And supporting his own mother and father is indeed his duty." Having said this, he related a past event.
Đức Phật hỏi vị tỳ-khưu đó: “Này tỳ-khưu, có thật là ông nuôi dưỡng người tại gia không?” Khi vị ấy đáp: “Thật vậy, bạch Thế Tôn,” ngài hỏi: “Họ là ai của ông?” Khi vị ấy đáp: “Là cha mẹ con, bạch Thế Tôn,” ngài khen: “Lành thay, lành thay!” và nói: “Này các tỳ-khưu, đừng chỉ trích vị tỳ-khưu này. Ngay cả các bậc hiền triết thời xưa cũng đã giúp đỡ những người không quen biết dựa trên phẩm hạnh. Việc vị này giúp đỡ cha mẹ mình là một điều đáng trân trọng.” Nói xong, ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gijjhakūṭapabbate gijjhayoniyaṃ nibbattitvā mātāpitaro poseti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a vulture on Vulture Peak Mountain (Gijjhakūṭapabbata) and supported his mother and father.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ tát tái sinh làm một con kên kên trên núi Gijjhakūṭa (Linh Thứu) và nuôi dưỡng cha mẹ.
Athekasmiṃ kāle mahatī vātavuṭṭhi ahosi.
Then, at one time, there was a great storm with rain.
Một thời, có một trận bão lớn.
Gijjhā vātavuṭṭhiṃ sahituṃ asakkontā sītabhayena bārāṇasiṃ gantvā pākārasamīpe ca parikhāsamīpe ca sītena kampamānā nisīdiṃsu.
The vultures, unable to withstand the storm and rain, went to Bārāṇasī out of fear of the cold and sat shivering near the city wall and the moat.
Các con kên kên không chịu nổi bão, vì lạnh mà bay đến Bārāṇasī, ngồi run rẩy vì lạnh gần tường thành và gần hào nước.
Tadā bārāṇasiseṭṭhi nagarā nikkhamitvā nhāyituṃ gacchanto te gijjhe kilamante disvā ekasmiṃ anovassakaṭṭhāne sannipātetvā aggiṃ kārāpetvā gosusānaṃ pesetvā gomaṃsaṃ āharāpetvā tesaṃ dāpetvā ārakkhaṃ ṭhapesi.
At that time, the chief merchant of Bārāṇasī, leaving the city to bathe, saw those vultures suffering. He gathered them in a sheltered place, had a fire lit, sent someone to a cow graveyard to fetch beef, had it given to them, and arranged for their protection.
Bấy giờ, một vị trưởng giả ở Bārāṇasī ra khỏi thành để tắm, thấy những con kên kên đang gặp khó khăn, liền tập trung chúng vào một nơi không bị mưa ướt, đốt lửa, sai người đến lò mổ bò mang thịt bò về cho chúng ăn, và cử người canh gác.
Gijjhā vūpasantāya vātavuṭṭhiyā kallasarīrā hutvā pabbatameva agamaṃsu.
When the storm and rain subsided, the vultures, with their bodies restored, returned to the mountain.
Sau khi trận bão tan, các con kên kên khỏe mạnh trở lại và bay về núi.
Te tattheva sannipatitvā evaṃ mantayiṃsu – ‘‘bārāṇasiseṭṭhinā amhākaṃ upakāro kato, katūpakārassa ca nāma paccupakāraṃ kātuṃ vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya tumhesu yo yaṃ vatthaṃ vā ābharaṇaṃ vā labhati, tena taṃ bārāṇasiseṭṭhissa gehe ākāsaṅgaṇe pātetabba’’nti.
They assembled there and deliberated thus: "The chief merchant of Bārāṇasī rendered us assistance. It is proper to return a favor to one who has helped. Therefore, from now on, whoever among you obtains any cloth or ornament should drop it in the courtyard of the chief merchant of Bārāṇasī's house."
Chúng tập trung lại đó và bàn bạc: “Vị trưởng giả ở Bārāṇasī đã giúp đỡ chúng ta. Việc báo đáp ân huệ là điều nên làm. Vì vậy, từ nay trở đi, bất cứ ai trong chúng ta tìm được quần áo hay đồ trang sức gì, hãy thả chúng xuống sân nhà của vị trưởng giả ở Bārāṇasī.”
Tato paṭṭhāya gijjhā manussānaṃ vatthābharaṇāni ātape sukkhāpentānaṃ pamādaṃ oloketvā senā viya maṃsapesiṃ sahasā gahetvā bārāṇasiseṭṭhissa gehe ākāsaṅgaṇe pātenti.
From then on, the vultures, observing the carelessness of people drying their clothes and ornaments in the sun, would swiftly snatch them like a piece of meat and drop them in the courtyard of the chief merchant of Bārāṇasī's house.
Từ đó trở đi, các con kên kên, khi thấy sự lơ đễnh của những người đang phơi quần áo và trang sức dưới nắng, giống như diều hâu cắp miếng thịt, liền nhanh chóng cắp lấy và thả xuống sân thượng của nhà trưởng giả Bārāṇasī.
So gijjhānaṃ āharaṇabhāvaṃ ñatvā sabbāni tāni visuṃyeva ṭhapesi.
Knowing that the vultures had brought them, he kept all those items separately.
Vị ấy, biết được việc các con kên kên mang đến, liền cất giữ tất cả những thứ đó riêng biệt.
‘‘Gijjhā nagaraṃ vilumpantī’’ti rañño ārocesuṃ.
People reported to the king, "The vultures are plundering the city."
Họ tâu với vua: “Các con kên kên đang cướp phá thành phố!”
Rājā ‘‘ekaṃ gijjhampi tāva gaṇhatha, sabbaṃ āharāpessāmī’’ti tattha tattha pāse ceva jālāni ca oḍḍāpesi.
The king ordered snares and nets to be set up here and there, saying, "Catch at least one vulture, and I will have everything brought back."
Vua ra lệnh: “Hãy bắt một con kên kên đi, ta sẽ bắt chúng mang trả lại tất cả.” Rồi vua cho đặt bẫy và lưới khắp nơi.
Mātuposakagijjho pāse bajjhi, taṃ gahetvā ‘‘rañño dassessāmā’’ti nenti.
The vulture who supported his mother was caught in a snare. They seized it and took it away, saying, "We will show it to the king."
Con kên kên nuôi mẹ bị mắc vào bẫy. Họ bắt nó và nói: “Chúng ta sẽ dâng nó lên vua.” Rồi họ mang đi.
Bārāṇasiseṭṭhi rājupaṭṭhānaṃ gacchanto te manusse gijjhaṃ gahetvā gacchante disvā ‘‘mā imaṃ gijjhaṃ bādhayiṃsū’’ti saddhiññeva agamāsi.
The chief merchant of Bārāṇasī, on his way to attend the king, saw those men taking the vulture and went along with them, thinking, "May they not harm this vulture."
Trưởng giả Bārāṇasī, khi đang đi đến chỗ vua, thấy những người đó đang mang con kên kên đi, liền nghĩ: “Đừng làm hại con kên kên này,” và đi cùng với họ.
Gijjhaṃ rañño dassesuṃ.
They showed the vulture to the king.
Họ dâng con kên kên lên vua.
Atha naṃ rājā pucchi – ‘‘tumhe nagaraṃ vilumpitvā vatthādīni gaṇhathā’’ti.
Then the king asked him, "Do you plunder the city and take clothes and other things?"
Bấy giờ, vua hỏi nó: “Các ngươi cướp phá thành phố và lấy quần áo cùng các vật dụng khác phải không?”
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
“Dạ phải, đại vương.”
‘‘Kassa tāni dinnānī’’ti?
"To whom were they given?"
“Những thứ đó được trao cho ai?”
‘‘Bārāṇasiseṭṭhissā’’ti.
"To the chief merchant of Bārāṇasī."
“Cho trưởng giả Bārāṇasī.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Amhākaṃ tena jīvitaṃ dvinnaṃ, upakārassa nāma paccupakāraṃ kātuṃ vaṭṭati, tasmā adamhā’’ti.
"He gave us life. It is proper to return a favor to one who has helped, so we gave them."
“Vì ngài ấy đã cứu mạng chúng tôi. Đối với người đã giúp đỡ, cần phải đền đáp ân nghĩa, vì vậy chúng tôi đã trao cho ngài ấy.”
Atha naṃ rājā ‘‘gijjhā kira yojanasatamatthake ṭhatvā kuṇapaṃ passanti, kasmā tvaṃ attano oḍḍitaṃ pāsaṃ na passasī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
Then the king, saying, "Vultures, they say, see carrion from a hundred yojanas away; why did you not see the snare set for you?" spoke the first verse:
Bấy giờ, vua nói với nó: “Nghe nói các con kên kên có thể nhìn thấy xác chết từ khoảng cách một trăm dojana, tại sao ngươi lại không nhìn thấy cái bẫy đã được đặt ra cho chính mình?” Rồi vua đọc bài kệ thứ nhất:
Tattha yanti nipātamattaṃ, nūti nāmatthe nipāto.
Therein, yaṃ is merely a particle, nū is a particle in the sense of 'indeed'.
Ở đây, yaṃ chỉ là một tiểu từ, nū là một tiểu từ mang nghĩa nhấn mạnh.
Gijjho nāma yojanasataṃ atikkamitvā ṭhitāni kuṇapāni avekkhati, passatīti attho.
A vulture, indeed, looks at carrion situated beyond a hundred yojanas, meaning it sees it.
Kên kên có thể nhìn thấy xác chết ở khoảng cách vượt quá một trăm dojana, nghĩa là nhìn thấy.
Āsajjāpīti āsādetvāpi, sampāpuṇitvāpīti attho.
Āsajjāpī means even after encountering, even after reaching, is the meaning.
Āsajjāpī có nghĩa là đã chạm đến, đã đạt đến.
‘‘Tvaṃ attano atthāya oḍḍitaṃ jālañca pāsañca patvāpi kasmā na bujjhasī’’ti pucchi.
He asked, "Why did you not perceive the net and snare set for your own sake, even after encountering them?"
Vua hỏi: “Tại sao ngươi, khi đã chạm đến lưới và bẫy được đặt ra cho chính mình, lại không nhận ra?”
Gijjhassa vacanaṃ sutvā rājā seṭṭhiṃ pucchi – ‘‘saccaṃ kira, mahāseṭṭhi, gijjhehi tumhākaṃ gehe vatthādīni ābhatānī’’ti.
Hearing the vulture's words, the king asked the chief merchant, "Is it true, great merchant, that clothes and other things were brought to your house by vultures?"
Nghe lời con kên kên nói, vua hỏi trưởng giả: “Này đại trưởng giả, có thật là các con kên kên đã mang quần áo và các vật dụng khác đến nhà ngài không?”
‘‘Saccaṃ, devā’’ti.
"It is true, Your Majesty."
“Thật vậy, thưa đức vua.”
‘‘Kahaṃ tānī’’ti?
"Where are they?"
“Chúng ở đâu?”
‘‘Deva, mayā tāni sabbāni visuṃ ṭhapitāni, yaṃ yesaṃ santakaṃ, taṃ tesaṃ dassāmi, imaṃ gijjhaṃ vissajjethā’’ti gijjhaṃ vissajjāpetvā mahāseṭṭhiṃ sabbesaṃ santakāni dāpesi.
"Your Majesty, I have kept all those things separately; whatever belongs to whom, I shall give it back to them. Release this vulture!" Having said this, he had the vulture released and made the great merchant return the belongings to everyone.
“Thưa đức vua, tôi đã cất giữ tất cả chúng riêng biệt. Vật gì thuộc về ai, tôi sẽ trả lại cho người đó. Xin hãy thả con kên kên này.” Vua cho thả con kên kên và trưởng giả đã trả lại tài sản cho tất cả mọi người.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse and expounded the Noble Truths, connected the Jātaka. At the conclusion of the Truths, the bhikkhu who supported his parents was established in the fruit of stream-entry.
Bậc Đạo Sư, sau khi kể pháp thoại này, tuyên bố các Chân Lý và kết nối câu chuyện Jātaka. Khi các Chân Lý được tuyên bố xong, vị tỳ khưu nuôi dưỡng cha mẹ đã an trú vào quả vị Nhập Lưu.
‘‘Tadā rājā ānando ahosi, bārāṇasiseṭṭhi sāriputto, mātuposakagijjho pana ahameva ahosi’’nti.
"At that time, the king was Ānanda; the great merchant of Bārāṇasī was Sāriputta; and the vulture who supported his parents was I myself."
“Khi ấy, vua là Ānanda, trưởng giả Bārāṇasī là Sāriputta, còn con kên kên nuôi mẹ chính là Ta vậy.”
Saddhiṃ katvā amittenāti idaṃ satthā jetavane viharanto seṇibhaṇḍanaṃ ārabbha kathesi.
"Having made a truce with an enemy": This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a quarrel between two ministers.
Saddhiṃ katvā amittenā (Kết giao với kẻ thù) — câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến cuộc tranh cãi của hai vị đại thần.
Vatthu heṭṭhā uragajātake (jā. 1.2.7-8) kathitasadisameva.
The story is similar to that told below in the Uragajātakavaṇṇanā.
Câu chuyện cơ bản tương tự như đã kể trong Uragajātake (Jā. 1.2.7-8) ở phần dưới.
Idhāpi satthā ‘‘na, bhikkhave, ime dve mahāmattā idāneva mayā samaggā katā, pubbepāhaṃ ime samagge akāsiṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Here too, the Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that I have reconciled these two great ministers; in the past too, I made them live in harmony," and then he related a past event.
Ở đây, Bậc Đạo Sư cũng nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ hai vị đại thần này mới được Ta hòa giải, mà Ta đã hòa giải họ từ trước rồi,” và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ gāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggahetvā gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā uñchācariyāya vanamūlaphalāhāro himavantapadese vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in a certain village. When he came of age, he learned all crafts in Takkasilā, then renounced household life, took up the ascetic's ordination, developed supernormal powers and attainments, and lived in the Himalayan region, subsisting on gleanings, roots, and fruits from the forest.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh trong một gia đình Bà La Môn ở một ngôi làng. Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài học tất cả các nghề thủ công tại Takkasilā, rồi từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm ẩn sĩ, phát triển các thần thông và thiền định, sau đó sống ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, kiếm ăn bằng cách nhặt lượm rễ cây và trái cây trong rừng.
Tassa caṅkamanakoṭiyaṃ ekasmiṃ vammike nakulo, tasseva santike ekasmiṃ rukkhabile sappo ca vāsaṃ kappesi.
At the edge of his walking path, a mongoose lived in an anthill, and near it, a snake lived in a tree hollow.
Ở cuối đường kinh hành của Ngài, có một con chồn mangut sống trong một ụ mối, và gần đó, một con rắn sống trong một hốc cây.
Te ubhopi ahinakulā niccakālaṃ kalahaṃ karonti.
These two, the snake and the mongoose, were constantly quarreling.
Cả hai, rắn và chồn mangut, luôn luôn tranh cãi với nhau.
Bodhisatto tesaṃ kalahe ādīnavañca mettābhāvanāya ca ānisaṃsaṃ kathetvā ‘‘kalahaṃ nāma akatvā samaggavāsaṃ vasituṃ vaṭṭatī’’ti ovaditvā ubhopi te samagge akāsi.
The Bodhisatta explained to them the danger of quarreling and the benefits of cultivating loving-kindness, advising them, "It is proper to live in harmony, without quarreling," and he reconciled the two.
Bồ Tát đã kể về những tai hại của sự tranh cãi và lợi ích của việc tu tập tâm từ bi, rồi khuyên răn: “Không nên tranh cãi, mà nên sống hòa thuận,” và Ngài đã hòa giải cả hai.
Atha sappassa bahinikkhantakāle nakulo caṅkamanakoṭiyaṃ vammikassa biladvāre sīsaṃ nīharitvā mukhaṃ vivaritvā nipanno assasanto passasanto niddaṃ upagañchi.
Then, when the snake had gone out, the mongoose, at the edge of the walking path, put its head out of the anthill's entrance, opened its mouth, and fell asleep, breathing in and out.
Sau đó, khi con rắn đi ra ngoài, con chồn mangut thò đầu ra khỏi cửa hang của ụ mối ở cuối đường kinh hành, há miệng, nằm thở ra thở vào, rồi chìm vào giấc ngủ.
Bodhisatto taṃ tathā niddāyamānaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho te nissāya bhayaṃ uppanna’’nti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
Seeing it sleeping in that manner, the Bodhisatta, asking, "What fear has arisen for you, based on what?" spoke the first verse:
Bồ Tát thấy nó ngủ như vậy, liền hỏi: “Này ngươi, nỗi sợ hãi nào đã đến với ngươi?” và đọc bài kệ thứ nhất:
Tattha sandhiṃ katvāti mittabhāvaṃ karitvā.
Therein, sandhiṃ katvā means "having made a friendship."
Ở đây, sandhiṃ katvā có nghĩa là kết bạn.
Aṇḍajenāti aṇḍakose nibbattena nāgena.
Aṇḍajena means "with the snake born from an egg."
Aṇḍajena có nghĩa là với con rắn sinh ra từ trứng.
Jalābujāti nakulaṃ ālapati.
Jalābujā addresses the mongoose.
Jalābujā là gọi con chồn mangut.
So hi jalābumhi jātattā ‘‘jalābujo’’ti vuccati.
For it is called "jalābujo" because it is born from a womb.
Nó được gọi là “jalābujo” vì sinh ra từ bào thai.
Vivariyāti vivaritvā.
Vivariyā means "having opened."
Vivariyā có nghĩa là há ra.
Tattha abhayā bhayamuppannanti na ito te bhayamuppannanti abhayo, ko so?
Therein, abhayā bhayamuppannaṃ means "fear arising from the fearless"—who is that fearless one? A friend.
Ở đây, abhayā bhayamuppannaṃ có nghĩa là nỗi sợ hãi phát sinh từ chỗ không sợ, đó là ai?
Mitto.
A friend.
Là bạn bè.
Yañhi mittasmimpi vissāse sati tato bhayaṃ uppajjati, taṃ mūlānipi kantati, mittassa sabbarandhānaṃ viditattā mūlaghaccāya saṃvattatīti attho.
For when there is trust even in a friend, and fear arises from that, it cuts even the roots, meaning that because all the friend's weak points are known, it leads to utter destruction.
Khi có sự tin tưởng vào bạn bè mà từ đó nỗi sợ hãi phát sinh, thì điều đó cắt đứt cả gốc rễ, nghĩa là dẫn đến sự hủy diệt tận gốc vì biết được tất cả những điểm yếu của bạn bè.
Upasāḷakanāmānīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ekaṃ upasāḷakaṃ nāma susānasuddhikaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
Upasāḷakanāmānī (named Upasāḷaka): This the Teacher related while dwelling at Veḷuvana, concerning a brahmin named Upasāḷaka who frequented charnel grounds.
Upasāḷakanāmānī (Tên là Upasāḷaka) — câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Veḷuvana, liên quan đến một Bà La Môn tên là Upasāḷaka, người chuyên lo việc hỏa táng ở nghĩa địa.
So kira aḍḍho ahosi mahaddhano, diṭṭhigatikattā pana dhuravihāre vasantānampi buddhānaṃ saṅgahaṃ nāma na akāsi.
He was said to be wealthy and rich, but due to his adherence to wrong views, he did not provide support even for the Buddhas residing in the monasteries.
Nghe nói, ông ta là một người giàu có, nhưng vì có tà kiến nên không cúng dường chư Phật đang trú tại các tu viện.
Putto panassa paṇḍito ahosi ñāṇasampanno.
But his son was wise and endowed with knowledge.
Tuy nhiên, con trai ông ta là một người thông minh và có trí tuệ.
So mahallakakāle puttaṃ āha – ‘‘mā kho maṃ, tāta, aññassa vasalassa jhāpitasusāne jhāpehi, ekasmiṃ pana anucchiṭṭhasusāneyeva maṃ jhāpeyyāsī’’ti.
When he was old, he said to his son, "My dear son, do not cremate me in a cemetery where another outcast has been cremated. Rather, you should cremate me in a cemetery that has not been used by anyone else."
Khi về già, ông ta nói với con trai: “Này con, đừng hỏa táng cha ở nghĩa địa đã được hỏa táng bởi những người thấp kém khác, mà hãy hỏa táng cha ở một nghĩa địa chưa từng bị ô uế.”
‘‘Tāta, ahaṃ tumhākaṃ jhāpetabbayuttakaṃ ṭhānaṃ na jānāmi, sādhu vata maṃ ādāya gantvā ‘imasmiṃ ṭhāne maṃ jhāpeyyāsī’ti tumheva ācikkhathā’’ti.
"Father, I do not know a suitable place for you to be cremated. Please, take me and go, and you yourself point out, 'Cremate me in this place.'"
Người con trai nói: “Thưa cha, con không biết nơi nào thích hợp để hỏa táng cha. Tốt hơn là cha hãy cùng con đi, và tự chỉ cho con biết: ‘Hãy hỏa táng cha ở nơi này’.”
Brāhmaṇo ‘‘sādhu, tātā’’ti taṃ ādāya nagarā nikkhamitvā gijjhakūṭamatthakaṃ abhiruhitvā ‘‘tāta, idaṃ aññassa vasalassa ajhāpitaṭṭhānaṃ, ettha maṃ jhāpeyyāsī’’ti vatvā puttena saddhiṃ pabbatā otarituṃ ārabhi.
The brahmin said, "Very well, my son," and taking him, left the city, ascended to the summit of Gijjhakūṭa, and said, "My son, this is a place where no other outcast has been cremated. Cremate me here." Having said this, he began to descend the mountain with his son.
Bà La Môn nói: “Được thôi, con trai,” rồi cùng con trai rời thành phố, leo lên đỉnh Gijjhakūṭa và nói: “Này con, đây là nơi chưa từng bị hỏa táng bởi những người thấp kém khác, hãy hỏa táng cha ở đây.” Sau đó, ông ta cùng con trai bắt đầu xuống núi.
Satthā pana taṃ divasaṃ paccūsakāle bodhaneyyabandhave olokento tesaṃ pitāputtānaṃ sotāpattimaggassa upanissayaṃ addasa.
Now, on that day, in the early morning, the Teacher, looking upon those to be awakened, saw the supporting condition for the Stream-entry path of that father and son.
Vào buổi sáng hôm đó, Bậc Đạo Sư, khi quán sát những chúng sinh có thể được giác ngộ, đã thấy nhân duyên chứng quả Nhập Lưu của hai cha con họ.
Tasmā maggaṃ gahetvā ṭhitaluddako viya pabbatapādaṃ gantvā tesaṃ pabbatamatthakā otarantānaṃ āgamayamāno nisīdi, te otarantā satthāraṃ addasaṃsu.
Therefore, like a hunter standing on the path, he went to the foot of the mountain and sat down, waiting for them as they descended from the mountain summit. As they descended, they saw the Teacher.
Vì vậy, Ngài đi đến chân núi, giống như một người thợ săn đang đứng chờ trên đường, và ngồi đợi họ đang xuống núi. Khi họ xuống, họ đã nhìn thấy Bậc Đạo Sư.
Satthā paṭisanthāraṃ karonto ‘‘kahaṃ gamissatha brāhmaṇā’’ti pucchi.
The Teacher, exchanging greetings, asked, "Where are you going, brahmins?"
Bậc Đạo Sư chào hỏi và hỏi: “Này các Bà La Môn, các ông sẽ đi đâu?”
Māṇavo tamatthaṃ ārocesi.
The young man reported the matter.
Chàng thanh niên đã kể lại sự việc.
Satthā ‘‘tena hi ehi, tava pitarā ācikkhitaṭṭhānaṃ gacchāmā’’ti ubho pitāputte gahetvā pabbatamatthakaṃ āruyha ‘‘kataraṃ ṭhāna’’nti pucchi.
The Teacher said, "Then come, let us go to the place pointed out by your father," and taking both father and son, he ascended to the mountain summit and asked, "Which place is it?"
Bậc Đạo Sư nói: “Vậy thì hãy đến đây, chúng ta hãy đi đến nơi mà cha ngươi đã chỉ.” Ngài dẫn hai cha con lên đỉnh núi và hỏi: “Nơi nào?”
Māṇavo ‘‘imesaṃ tiṇṇaṃ pabbatānaṃ antaraṃ ācikkhi, bhante’’ti āha.
The young man said, "He pointed out the space between these three mountains, Venerable Sir."
Chàng thanh niên nói: “Bạch Thế Tôn, cha con đã chỉ khu vực giữa ba ngọn núi này.”
Satthā ‘‘na kho, māṇava, tava pitā idāneva susānasuddhiko, pubbepi susānasuddhikova, na cesa idāneva ‘imasmiṃ ṭhāne maṃ jhāpeyyāsī’ti tava ācikkhati, pubbepi imasmiṃyeva ṭhāne attano jhāpitabhāvaṃ ācikkhī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Indeed, young man, your father is not pure regarding cemeteries only now; he was pure regarding cemeteries even in the past. Nor does he point out to you 'Cremate me in this place' only now; even in the past, he pointed out his own cremation in this very place." Having said this, when requested by him, he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này thanh niên, cha con không phải chỉ bây giờ mới tìm nơi nghĩa địa thanh tịnh, mà trước kia cũng là người tìm nơi nghĩa địa thanh tịnh. Và ông ấy không phải chỉ bây giờ mới bảo con 'Hãy hỏa táng ta ở nơi này', mà trước kia cũng đã từng nói về việc hỏa táng mình ở chính nơi này." Nói xong, khi được thanh niên ấy thỉnh cầu, Ngài đã kể lại chuyện quá khứ.
Atīte imasmiññeva rājagahe ayameva upasāḷako brāhmaṇo ayamevassa putto ahosi.
In the past, in this very Rājagaha, this very brahmin Upasāḷaka was his son.
Trong quá khứ, chính tại vương thành Rājagaha này, vị Bà-la-môn Upasāḷaka này chính là người cha, và người con trai này chính là con của ông ta.
Tadā bodhisatto magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā paripuṇṇasippo isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavantapadese ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya gijjhakūṭe paṇṇasālāyaṃ vihāsi.
At that time, the Bodhisatta, born into a brahmin family in the kingdom of Magadha, having mastered all arts, renounced the world as an ascetic, developed supernormal powers and attainments, and, delighting in jhāna, lived for a long time in the Himavanta region. Then, for the purpose of consuming salt and sour foods, he resided in a leaf hut on Gijjhakūṭa.
Vào thời đó, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở xứ Magadha, sau khi thành thạo mọi nghề nghiệp, Ngài xuất gia làm đạo sĩ, thành tựu các thần thông và thiền định, an trú trong niềm vui thiền định. Ngài đã sống lâu ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, rồi đến Gijjhakūṭa để dùng muối và chua, sống trong một túp lều lá.
Tadā so brāhmaṇo imināva niyāmena puttaṃ vatvā puttena ‘‘tumheyeva me tathārūpaṃ ṭhānaṃ ācikkhathā’’ti vutte ‘‘idameva ṭhāna’’nti ācikkhitvā puttena saddhiṃ otaranto bodhisattaṃ disvā tassa santikaṃ upasaṅkami.
At that time, that brahmin, in this very manner, spoke to his son, and when the son said, "You yourself point out such a place to me," he pointed out, "This is the place." As he descended with his son, he saw the Bodhisatta and approached him.
Vào thời đó, vị Bà-la-môn kia cũng theo cách tương tự, nói với con trai mình. Khi người con trai nói: "Xin cha hãy chỉ cho con một nơi như vậy", ông ta đã chỉ "Chính nơi này đây!" Rồi khi đang cùng con trai đi xuống, ông ta nhìn thấy Bồ-tát và đến gần Ngài.
Bodhisatto imināva niyāmena pucchitvā māṇavassa vacanaṃ sutvā ‘‘ehi, tava pitarā ācikkhitaṭṭhānassa ucchiṭṭhabhāvaṃ vā anucchiṭṭhabhāvaṃ vā jānissāmā’’ti tehi saddhiṃ pabbatamatthakaṃ āruyha ‘‘idaṃ tiṇṇaṃ pabbatānaṃ antaraṃ anucchiṭṭhaṭṭhāna’’nti māṇavena vutte ‘‘māṇava, imasmiṃyeva ṭhāne jhāpitakānaṃ pamāṇaṃ natthi, taveva pitā imasmiṃyeva rājagahe brāhmaṇakuleyeva nibbattitvā upasāḷakoyeva nāma hutvā imasmiṃyeva pabbatantare cuddasa jātisahassāni jhāpito.
The Bodhisatta, in this very manner, asked questions and, hearing the young man's words, said, "Come, we shall know whether the place pointed out by your father is used or unused." Ascending to the mountain summit with them, when the young man said, "This space between the three mountains is an unused place," the Bodhisatta said, "Young man, there is no limit to those who have been cremated in this very place. Your own father, born in this very Rājagaha, in a brahmin family, and named Upasāḷaka, has been cremated fourteen thousand times in this very mountain pass.
Bồ-tát cũng theo cách tương tự, hỏi han, và sau khi nghe lời của thanh niên, Ngài nói: "Này con, hãy đến đây, chúng ta sẽ biết được nơi mà cha con đã chỉ là nơi đã từng được hỏa táng hay chưa từng được hỏa táng." Cùng với hai cha con, Ngài lên đỉnh núi và khi thanh niên nói: "Khoảng giữa ba ngọn núi này là nơi chưa từng được hỏa táng," Bồ-tát nói: "Này thanh niên, ở chính nơi này, số người đã được hỏa táng là vô số. Chính cha con đây, đã tái sinh trong gia đình Bà-la-môn ở chính Rājagaha này, mang tên Upasāḷaka, và đã được hỏa táng ở chính khoảng giữa các ngọn núi này trong mười bốn ngàn kiếp.
Pathaviyañhi ajhāpitaṭṭhānaṃ vā asusānaṭṭhānaṃ vā sīsānaṃ anivesitaṭṭhānaṃ vā laddhuṃ na sakkā’’ti pubbenivāsañāṇena paricchinditvā imaṃ gāthādvayamāha –
Indeed, on earth, it is impossible to find a place that has not been cremated, or a place that is not a cemetery, or a place where heads have not been laid." Having discerned this with his knowledge of past existences, he spoke these two verses:
Thật vậy, trên trái đất này, không thể tìm thấy một nơi nào chưa từng được hỏa táng, hay không phải là nghĩa địa, hay không phải là nơi đầu người đã từng được chôn cất." Sau khi quán xét bằng Túc mạng trí, Ngài đã nói hai câu kệ này:
Tattha anāmatanti mataṭṭhānaṃ.
Here, anāmata means a place of death.
Trong đó, anāmata có nghĩa là nơi chết. Từ này được gọi là "amata" (bất tử) theo nghĩa ẩn dụ, nhưng để phủ định điều đó, Ngài nói "anāmata".
Tañhi upacāravasena ‘‘amata’’nti vuccati, taṃ paṭisedhento ‘‘anāmata’’nti āha.
It is called "amata" (deathless) by way of figure of speech, but by refuting it, he says "anāmata".
Cũng có bản đọc là "anamata". Ý nghĩa là không có nơi nào trên thế gian này không phải là nơi chết, không phải là nghĩa địa.
‘‘Anamata’’ntipi pāṭho, lokasmiñhi anamataṭṭhānaṃ asusānaṃ nāma natthīti attho.
"Anamata" is also a reading, meaning there is no place in the world that is not a cemetery.
Yamhi saccañca dhammo cāti: nơi nào có sự hiểu biết về chân lý làm nền tảng cho Tứ Thánh Đế, là phần trước của Chân lý, và có Pháp siêu thế (lokuttaradhamma).
Yamhi saccañca dhammo cāti yasmiṃ puggale catusaccavatthukaṃ pubbabhāgasaccañāṇañca lokuttaradhammo ca atthi.
Yamhi saccañca dhammo cāti means in which person there is the knowledge of truth pertaining to the four noble truths, and the supramundane Dhamma.
Ahiṃsāti: sự không làm hại, không gây tổn thương cho người khác.
Ahiṃsāti paresaṃ avihesā aviheṭhanā.
Non-harming means not harming or molesting others.
Saṃyamoti: sự tự chế về giới luật (sīlasaṃyamo).
Saṃyamoti sīlasaṃyamo.
Restraint means moral restraint.
Damoti: sự điều phục các căn (indriyadamanaṃ).
Damoti indriyadamanaṃ.
Taming means taming the faculties.
Và phẩm chất này, nơi người nào có, etaṃ ariyā sevantīti: các bậc Thánh, tức là các vị Phật, các vị Độc Giác Phật và các đệ tử của Phật, nương tựa nơi đó, tức là đến gần và phụng sự người có phẩm chất như vậy.
Idañca guṇajātaṃ yamhi puggale atthi, etaṃ ariyā sevantīti, ariyā buddhā ca paccekabuddhā ca buddhasāvakā ca etaṃ ṭhānaṃ sevanti, evarūpaṃ puggalaṃ upasaṅkamanti bhajantīti attho.
And this collection of virtues, in whichever person it exists— this the noble ones frequent—meaning, the noble ones, the Buddhas, the Paccekabuddhas, and the disciples of the Buddha, frequent this state, approach and associate with such a person.
Etaṃ loke anāmatanti: phẩm chất này được gọi là anāmata trên thế gian vì nó dẫn đến trạng thái bất tử.
Etaṃ loke anāmatanti etaṃ guṇajātaṃ loke amatabhāvasādhanato anāmataṃ nāma.
This is immortal in the world—this collection of virtues is called "immortal" in the world because it leads to the state of immortality.
Bồ-tát đã thuyết pháp cho hai cha con như vậy, tu tập Tứ Vô Lượng Tâm, và đã tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Abhutvā bhikkhasi bhikkhūti idaṃ satthā rājagahaṃ upanissāya tapodārāme viharanto samiddhitheraṃ ārabbha kathesi.
"Having not enjoyed, you beg, O bhikkhu"—the Teacher, dwelling in the Tapodārāma near Rājagaha, spoke this in reference to Thera Samiddhi.
Abhutvā bhikkhasi bhikkhū (Này Tỳ-kheo, chưa hưởng thụ mà khất thực) — câu này Đức Bổn Sư đã nói khi Ngài đang trú tại Tapodārāma gần Rājagaha, liên quan đến Trưởng lão Samiddhi.
Ekadivasañhi āyasmā samiddhi sabbarattiṃ padhānaṃ padahitvā aruṇuggamanavelāya nhatvā suvaṇṇavaṇṇaṃ attabhāvaṃ sukkhāpayamāno antaravāsakaṃ nivāsetvā uttarāsaṅgaṃ hatthena gahetvā aṭṭhāsi suparikammakatā viya suvaṇṇapaṭimā.
One day, Venerable Samiddhi, having exerted himself in striving throughout the night, bathed at dawn, and while drying his golden-hued body, put on his inner robe and stood holding his outer robe in his hand, like a well-crafted golden statue.
Một ngày nọ, Tôn giả Samiddhi đã tinh tấn suốt đêm, vào lúc rạng đông, Ngài tắm rửa, sau đó đứng phơi khô thân thể có màu vàng óng, mặc y antaravāsaka, tay cầm y uttarāsaṅga, như một pho tượng vàng được chế tác tinh xảo.
Attabhāvasamiddhiyāyeva hissa ‘‘samiddhī’’ti nāmaṃ ahosi.
Indeed, due to the perfection of his body, his name was "Samiddhi."
Chính vì sự huy hoàng của thân thể mà Ngài có tên là Samiddhi.
Athassa sarīrasobhaggaṃ disvā ekā devadhītā paṭibaddhacittā theraṃ evamāha – ‘‘tvaṃ khosi, bhikkhu, daharo yuvā susu kāḷakeso bhadrena yobbanena samannāgato abhirūpo dassanīyo pāsādiko, evarūpassa tava kāme aparibhuñjitvā ko attho pabbajjāya, kāme tāva paribhuñjassu, pacchā pabbajitvā samaṇadhammaṃ karissasī’’ti.
Then, seeing the beauty of his body, a certain female deity, her mind captivated, spoke to the thera thus: "Indeed, O bhikkhu, you are young, youthful, with beautiful dark hair, endowed with excellent youth, handsome, pleasing to the eye, and inspiring confidence. What is the purpose of your ordination, such as you are, without enjoying sensual pleasures? First, enjoy sensual pleasures, then later, having ordained, you can practice the ascetic life."
Lúc đó, một vị thiên nữ nhìn thấy vẻ đẹp thân thể của Ngài, tâm sinh quyến luyến, bèn nói với Trưởng lão như sau: "Này Tỳ-kheo, Ngài còn trẻ, thanh xuân, tóc đen nhánh, đầy sức sống tươi trẻ, xinh đẹp, dễ nhìn, đáng kính. Ngài xuất gia mà không hưởng thụ các dục lạc thì có ích gì? Trước hết, hãy hưởng thụ các dục lạc, sau đó hãy xuất gia và thực hành đời sống Sa-môn."
Atha naṃ thero āha – ‘‘devadhīte, ‘asukasmiṃ nāma vaye ṭhito marissāmī’ti mama maraṇakālaṃ na jānāmi, esa me kālo paṭicchanno, tasmā taruṇakāleyeva samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmī’’ti.
Then the thera said to her: "O female deity, I do not know the time of my death, saying, 'I shall die at such and such an age.' This time is hidden from me. Therefore, I will practice the ascetic life while young and make an end of suffering."
Bấy giờ, Trưởng lão nói với vị thiên nữ: "Này thiên nữ, tôi không biết thời điểm cái chết của mình, rằng 'Tôi sẽ chết ở tuổi nào đó.' Thời gian đó đối với tôi bị che giấu. Vì vậy, tôi sẽ thực hành đời sống Sa-môn ngay khi còn trẻ để chấm dứt khổ đau."
Sā therassa santikā paṭisanthāraṃ alabhitvā tattheva antaradhāyi.
She, not receiving a friendly greeting from the thera, vanished right there.
Vị thiên nữ đó không nhận được sự đáp lại từ Trưởng lão, liền biến mất ngay tại đó.
Thero satthāraṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocesi.
The thera approached the Teacher and reported this matter.
Trưởng lão đến gặp Đức Bổn Sư và trình bày sự việc này.
Satthā ‘‘na kho, samiddhi, tvaññeva etarahi devadhītāya palobhito, pubbepi devadhītaro pabbajite palobhiṃsuyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Indeed, Samiddhi, it is not only now that you have been enticed by a female deity; in the past too, female deities enticed ascetics," and being requested by him, related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này Samiddhi, không phải chỉ bây giờ con mới bị thiên nữ quyến rũ, mà trước kia các thiên nữ cũng đã từng quyến rũ các đạo sĩ." Nói xong, khi được Trưởng lão thỉnh cầu, Ngài đã kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kāsigāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sabbasippesu nipphattiṃ patvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā himavantapadese ekaṃ jātassaraṃ nissāya vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in a Kāsī village. Having come of age, he mastered all arts, then took up the ascetic life of a sage, developed supernormal powers and attainments, and made his abode near a natural lake in the Himavanta region.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở một ngôi làng xứ Kāsī. Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài thành thạo mọi nghề nghiệp, từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm đạo sĩ, thành tựu các thần thông và thiền định, rồi an trú gần một hồ sen ở vùng Hy Mã Lạp Sơn.
So sabbarattiṃ padhānaṃ padahitvā aruṇuggamanavelāya nhatvā ekaṃ vakkalaṃ nivāsetvā ekaṃ hatthena gahetvā sarīraṃ vodakaṃ karonto aṭṭhāsi.
He, having exerted himself in striving throughout the night, bathed at dawn, put on a bark garment, and stood holding one in his hand, drying his body.
Ngài đã tinh tấn suốt đêm, vào lúc rạng đông, Ngài tắm rửa, mặc một chiếc vỏ cây, tay cầm một chiếc khác, đứng làm khô thân thể mình.
Athassa rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ oloketvā paṭibaddhacittā ekā devadhītā bodhisattaṃ palobhayamānā paṭhamaṃ gāthamāha –
Then, a certain female deity, seeing his body which had attained beauty, and her mind captivated, enticed the Bodhisatta and spoke the first verse:
Lúc đó, một vị thiên nữ nhìn thấy thân thể Ngài đạt đến vẻ đẹp rạng rỡ, tâm sinh quyến luyến, bèn quyến rũ Bồ-tát và nói câu kệ thứ nhất:
Tattha abhutvā bhikkhasi bhikkhūti bhikkhu tvaṃ daharakāle kilesakāmavasena vatthukāme abhutvāva bhikkhāya carasi.
Therein, "Having not enjoyed, you beg, O bhikkhu" means, O bhikkhu, you wander for alms in your youth, without having enjoyed material sensual pleasures in terms of defilement-sensual pleasures.
Trong đó, abhutvā bhikkhasi bhikkhū (Này Tỳ-kheo, chưa hưởng thụ mà khất thực) có nghĩa là: Này Tỳ-kheo, con còn trẻ, chưa hưởng thụ các dục lạc vật chất theo kiểu dục vọng, mà đã đi khất thực.
Na hi bhutvāna bhikkhasīti nanu nāma pañca kāmaguṇe bhutvā bhikkhāya caritabbaṃ, kāme abhutvāva bhikkhācariyaṃ upagatosi.
"For you do not beg having enjoyed" means, should one not wander for alms after having enjoyed the five strands of sensual pleasure? You have resorted to alms-wandering without having enjoyed sensual pleasures.
Na hi bhutvāna bhikkhasīti (không phải hưởng thụ rồi mới khất thực): Chẳng phải nên hưởng thụ năm dục lạc rồi mới đi khất thực sao? Con đã đi khất thực mà chưa hưởng thụ các dục lạc.
Bhutvāna bhikkhu bhikkhassūti bhikkhu daharakāle tāva kāme bhuñjitvā pacchā mahallakakāle bhikkhassu.
"Having enjoyed, O bhikkhu, you should beg" means, O bhikkhu, first enjoy sensual pleasures in your youth, then later, in old age, you should beg.
Bhutvāna bhikkhu bhikkhassūti (Này Tỳ-kheo, hãy hưởng thụ rồi khất thực): Này Tỳ-kheo, trước hết hãy hưởng thụ các dục lạc khi còn trẻ, sau đó hãy khất thực khi đã già.
Mā taṃ kālo upaccagāti ayaṃ kāme bhuñjanakālo daharakālo, taṃ mā atikkamatūti.
"Lest time pass you by" means, this time for enjoying sensual pleasures is youth; let it not pass you by.
Mā taṃ kālo upaccagāti (đừng để thời gian trôi qua con): Thời gian để hưởng thụ các dục lạc là tuổi trẻ, đừng để nó trôi qua con.
Tattha kālaṃ vohaṃ na jānāmīti voti nipātamattaṃ.
Therein, kālaṃ vohaṃ na jānāmi means vo is merely a particle.
Trong đó, kālaṃ vohaṃ na jānāmīti: vo chỉ là một tiểu từ.
Ahaṃ pana ‘‘paṭhamavaye vā mayā maritabbaṃ majjhimavaye vā pacchimavaye vā’’ti evaṃ attano maraṇakālaṃ na jānāmi.
But I do not know the time of my death, whether I am to die in the first stage of life, the middle stage, or the last stage.
Còn tôi, tôi không biết thời điểm cái chết của mình, rằng "Tôi sẽ chết ở tuổi đầu, tuổi trung niên hay tuổi già."
Paṇḍitena hi puggalena –
For by a wise person, it is said:
Một người trí tuệ đã nói:
Channo kālo na dissatīti yasmā ‘‘asukasmiṃ nāma vayakāle hemantādiutukāle vā mayā maritabba’’nti mayhampesa channo hutvā kālo na dissati, suppaṭicchanno hutvā ṭhito na paññāyati.
Channo kālo na dissatīti: because this time is hidden from me, it is not seen, it is well-concealed and not manifest, as in "I am to die in such-and-such an age or in such-and-such a season like winter, etc."
Năm điều này trong thế giới chúng sinh, không có dấu hiệu, không thể biết được." Channo kālo na dissatīti: Vì vậy, thời gian đối với tôi bị che giấu và không thể thấy được, rằng "Tôi sẽ chết ở tuổi nào hoặc vào mùa nào trong năm (như mùa đông, v.v.)." Nó bị che giấu kỹ lưỡng và không thể nhận ra. Tasmā abhutvā bhikkhāmīti: Vì lý do đó, tôi khất thực mà chưa hưởng thụ năm dục lạc. Mā maṃ kālo upaccagāti: Ý nghĩa là đừng để thời gian thực hành đời sống Sa-môn trôi qua tôi. Vì lý do này, tôi xuất gia và thực hành đời sống Sa-môn ngay khi còn trẻ. Vị thiên nữ nghe lời của Bồ-tát, liền biến mất ngay tại đó.
Tasmā abhutvā bhikkhāmīti tena kāraṇena pañca kāmaguṇe abhutvā bhikkhāmi.
Tasmā abhutvā bhikkhāmīti: for that reason, I beg without enjoying the five sense pleasures.
Tasmā abhutvā bhikkhāmīti – Vì lý do đó, Ta khất thực mà không hưởng thụ năm dục lạc.
Mā maṃ kālo upaccagāti maṃ samaṇadhammakaraṇakālo mā atikkamatūti attho.
Mā maṃ kālo upaccagāti: the meaning is, "May the time for practicing the ascetic life not pass me by."
Mā maṃ kālo upaccagāti – nghĩa là: thời gian thực hành pháp Sa-môn chớ vượt qua Ta.
Iminā kāraṇena daharova samāno pabbajitvā samaṇadhammaṃ karomīti.
For this reason, I will go forth while still young and practice the ascetic life.
Vì lý do này, Ta xuất gia khi còn trẻ và thực hành pháp Sa-môn.
Devadhītā bodhisattassa vacanaṃ sutvā tattheva antaradhāyi.
Having heard the Bodhisatta's words, the daughter of the devas vanished right there.
Devadhītā nghe lời của Bồ-tát, liền biến mất tại chỗ.
Seno balasā patamānoti idaṃ satthā jetavane viharanto attajjhāsayaṃ sakuṇovādasuttaṃ (saṃ. ni. 5.372) ārabbha kathesi.
Seno balasā patamāno (A hawk swooping down with force) – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to the Sakuṇovāda Sutta (Saṃ. Ni. 5.372) concerning his own intention.
Seno balasā patamānoti – Đức Thế Tôn đã thuyết bài kinh này ở Jetavana, liên quan đến Kinh Chim Ưng và Chim Cút (Saṃ. Ni. 5.372) theo ý Ngài.
Ekadivasañhi satthā bhikkhū āmantetvā ‘‘gocare, bhikkhave, caratha sake pettike visaye’’ti (saṃ. ni. 5.372) imaṃ saṃyuttamahāvagge suttantaṃ kathento ‘‘tumhe tāva tiṭṭhatha, pubbe tiracchānagatāpi sakaṃ pettikavisayaṃ pahāya agocare carantā paccāmittānaṃ hatthapathaṃ gantvāpi attano paññāsampattiyā upāyakosallena paccāmittānaṃ hatthā mucciṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
One day, the Teacher, addressing the bhikkhus, spoke this Sutta from the Saṃyutta Mahāvagga, saying, “Bhikkhus, graze in your own ancestral domain,” and then, “You stand here; but formerly, even animals, abandoning their own ancestral domain and grazing in unfamiliar territory, even when they fell into the hands of their enemies, escaped from their enemies' grasp through their wisdom and skillful means,” and then he recounted a past event.
Một ngày nọ, Đức Thế Tôn gọi các Tỳ-kheo và nói: "Này các Tỳ-kheo, hãy đi trong cảnh giới của mình, trong lãnh vực gia truyền của mình" (Saṃ. Ni. 5.372). Khi thuyết bài kinh này trong Saṃyutta Mahāvagga, Ngài nói: "Các ông hãy đứng đó, ngay cả những loài vật trước đây, khi từ bỏ cảnh giới gia truyền của mình mà đi vào cảnh giới không phải của mình, dù đã rơi vào tay kẻ thù, nhưng nhờ trí tuệ và sự khéo léo của mình, chúng đã thoát khỏi tay kẻ thù." Sau đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto lāpasakuṇayoniyaṃ nibbattitvā naṅgalakaṭṭhakaraṇe leḍḍuṭṭhāne vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a quail and made his dwelling in a clod of earth in a ploughed field.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim cút và sống ở nơi cày ruộng hoặc nơi có những cục đất.
So ekadivasaṃ ‘‘sakavisaye gocaragahaṇaṃ pahāya paravisaye gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti aṭavipariyantaṃ agamāsi.
One day, he thought, “I will abandon grazing in my own domain and graze in another's domain,” and went to the edge of a forest.
Một ngày nọ, Ngài nghĩ: "Ta sẽ từ bỏ việc kiếm ăn trong lãnh vực của mình mà đi kiếm ăn trong lãnh vực của kẻ khác," rồi đi đến rìa rừng.
Atha naṃ tattha gocaraṃ gaṇhantaṃ disvā sakuṇagghi sahasā ajjhappattā aggahesi.
Then, a hawk, seeing him grazing there, suddenly swooped down and seized him.
Khi chim ưng thấy Ngài đang kiếm ăn ở đó, nó liền lao xuống và bắt lấy Ngài.
So sakuṇagghiyā hariyamāno evaṃ paridevasi – ‘‘mayamevamha alakkhikā, mayaṃ appapuññā, ye mayaṃ agocare carimha paravisaye, sacejja mayaṃ gocare careyyāma sake pettike visaye, na myāyaṃ sakuṇagghi alaṃ abhavissa yadidaṃ yuddhāyā’’ti.
As he was being carried away by the hawk, he lamented thus: “We are indeed unfortunate, we are of little merit, we who grazed in unfamiliar territory, in another's domain. If only we had grazed in our own ancestral domain, this hawk would not have been able to contend with me.”
Khi bị chim ưng tha đi, Ngài than thở: "Chúng ta thật bất hạnh, chúng ta ít phước báu, vì chúng ta đã đi kiếm ăn trong cảnh giới không phải của mình, trong lãnh vực của kẻ khác. Nếu hôm nay chúng ta kiếm ăn trong cảnh giới của mình, trong lãnh vực gia truyền của mình, thì con chim ưng này đã không thể làm gì được chúng ta trong cuộc chiến này."
‘‘Ko pana, te lāpa, gocaro sako pettiko visayo’’ti?
“But what, quail, is your own ancestral domain?”
"Này chim cút, cảnh giới gia truyền của ngươi là gì?"
‘‘Yadidaṃ naṅgalakaṭṭhakaraṇaṃ leḍḍuṭṭhāna’’nti.
“It is a ploughed field, a clod of earth.”
"Đó là nơi cày ruộng, nơi có những cục đất."
Atha naṃ sakuṇagghi sake bale apatthaddhā amuñci – ‘‘gaccha kho, tvaṃ lāpa, tatrapi me gantvā na mokkhasī’’ti.
Then the hawk, confident in her own strength, released him, saying, “Go then, quail, even if you go there, you will not escape me.”
Sau đó, chim ưng, vì tự tin vào sức mạnh của mình, đã thả Ngài ra và nói: "Đi đi, chim cút, dù ngươi có đi đến đó, ngươi cũng sẽ không thoát khỏi ta."
So tattha gantvā mahantaṃ leḍḍuṃ abhiruhitvā ‘‘ehi kho dāni sakuṇagghī’’ti senaṃ avhayanto aṭṭhāsi.
He went there, climbed onto a large clod of earth, and stood calling out to the hawk, “Come now, hawk!”
Ngài đến đó, leo lên một cục đất lớn và đứng đó, gọi chim ưng: "Này chim ưng, đến đây đi!"
Sakuṇagghi sake bale apatthaddhā ubho pakkhe sannayha lāpasakuṇaṃ sahasā ajjhappattā.
The hawk, confident in her own strength, gathered both her wings and suddenly swooped down upon the quail.
Chim ưng, vì tự tin vào sức mạnh của mình, liền giang hai cánh và lao xuống bắt chim cút.
Yadā pana taṃ lāpo ‘‘bahuāgatā kho myāyaṃ sakuṇagghī’’ti aññāsi, atha parivattitvā tasseva leḍḍussa antaraṃ paccāpādi.
But when the quail realized, “This hawk has come very close to me,” he turned around and re-entered the space within that very clod of earth.
Nhưng khi chim cút biết rằng "con chim ưng này đã đến rất gần ta," nó liền xoay người và chui vào giữa cục đất đó.
Sakuṇagghi vegaṃ sandhāretuṃ asakkontī tattheva uraṃ paccatāḷesi.
The hawk, unable to restrain her speed, struck her chest right there.
Chim ưng không thể hãm lại đà bay, liền đập ngực vào cục đất đó.
Evaṃ sā bhinnena hadayena nikkhantehi akkhīhi jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
Thus, with her heart shattered and her eyes protruding, she met her demise.
Như vậy, nó đã mất mạng với trái tim tan vỡ và đôi mắt lồi ra.
Satthā imaṃ atītaṃ dassetvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, tiracchānagatāpi agocare carantā sapattahatthaṃ gacchanti, gocare pana sake pettike visaye carantā sapatte niggaṇhanti, tasmā tumhepi mā agocare caratha paravisaye.
The Teacher, having shown this past event, said: "Thus, bhikkhus, even animals, when they wander in unsuitable pastures, fall into the hands of their enemies. But when they wander in their own ancestral domain, they overcome their enemies. Therefore, you too, do not wander in unsuitable pastures, in others' domains."
Đức Thế Tôn đã kể lại câu chuyện quá khứ này và nói: "Này các Tỳ-kheo, ngay cả loài vật, khi đi trong cảnh giới không phải của mình, chúng cũng rơi vào tay kẻ thù. Nhưng khi đi trong cảnh giới của mình, trong lãnh vực gia truyền của mình, chúng sẽ đánh bại kẻ thù. Vì vậy, các ông cũng chớ đi trong cảnh giới không phải của mình, trong lãnh vực của kẻ khác.
Agocare, bhikkhave, carataṃ paravisaye lacchati māro otāraṃ, lacchati māro ārammaṇaṃ.
"Bhikkhus, for those who wander in unsuitable pastures, in others' domains, Māra finds an opportunity, Māra finds a foothold."
Này các Tỳ-kheo, khi các ông đi trong cảnh giới không phải của mình, trong lãnh vực của kẻ khác, Ma vương sẽ tìm được cơ hội, Ma vương sẽ tìm được đối tượng.
Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo?
"And what, bhikkhus, is a bhikkhu's unsuitable pasture, others' domain?"
Này các Tỳ-kheo, cảnh giới không phải của Tỳ-kheo, lãnh vực của kẻ khác là gì?
Yadidaṃ pañca kāmaguṇā.
"It is these five strands of sensual pleasure."
Đó là năm dục lạc.
Katame pañca?
"Which five?"
Năm dục lạc nào?
Cakkhuviññeyyā rūpā…pe… ayaṃ, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo’’ti vatvā abhisambuddho hutvā paṭhamaṃ gāthamāha –
"Visible forms cognizable by the eye... and so on... This, bhikkhus, is a bhikkhu's unsuitable pasture, others' domain," having said this, and having attained full enlightenment, he spoke the first verse:
Sắc do mắt nhận biết...v.v... Này các Tỳ-kheo, đây là cảnh giới không phải của Tỳ-kheo, lãnh vực của kẻ khác." Sau khi nói vậy, Đức Phật đã giác ngộ và thuyết bài kệ đầu tiên –
Tattha balasā patamānoti ‘‘lāpaṃ gaṇhissāmī’’ti balena thāmena patamāno.
Therein, balasā patamāno means, "swooping with strength and might, thinking 'I will seize the quail'."
Ở đây, balasā patamānoti có nghĩa là: lao xuống với sức mạnh, với sự kiên cố, nghĩ rằng "Ta sẽ bắt chim cút."
Gocaraṭhāyinanti sakavisayā nikkhamitvā gocaratthāya aṭavipariyante ṭhitaṃ.
Gocaraṭṭhāyinaṃ means, "standing at the edge of the forest for pasture, having departed from its own domain."
Gocaraṭhāyina có nghĩa là đã rời khỏi lãnh địa của mình, đứng ở rìa rừng để kiếm ăn.
Ajjhappattoti sampatto.
Ajjhappatto means, "reached."
Ajjhappatto có nghĩa là đã đến.
Maraṇaṃ tenupāgamīti tena kāraṇena maraṇaṃ patto.
Maraṇaṃ tenupāgamī means, "met death for that reason."
Maraṇaṃ tenupāgamī có nghĩa là vì lý do đó mà đã chết.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū bhikkhū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse and expounded the Noble Truths, identified the Jātaka. At the conclusion of the Truths, many bhikkhus attained the fruits of stream-entry and so on.
Đức Phật đã kể lại bài pháp thoại này, tuyên bố các chân lý và kết nối câu chuyện Jātaka, khi các chân lý được tuyên bố xong, nhiều Tỳ-kheo đã đạt được quả Dự Lưu và các quả khác.
‘‘Tadā seno devadatto ahosi, lāpo pana ahameva ahosi’’nti.
"At that time, the hawk was Devadatta, but the quail was I myself."
“Khi ấy, con diều hâu là Devadatta, còn con chim cút chính là ta.”
Yo ve mettena cittenāti idaṃ satthā jetavane viharanto mettasuttaṃ ārabbha kathesi.
Yo ve mettena cittena (He who with a mind of loving-kindness) — This the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning the Metta Sutta.
Yo ve mettena cittenā – câu này được Đức Phật thuyết tại Jetavana, liên quan đến Kinh Từ Bi.
Ekasmiñhi samaye satthā bhikkhū āmantesi – ‘‘mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā.
For on one occasion, the Teacher addressed the bhikkhus: "Bhikkhus, when the liberation of mind by loving-kindness is cultivated, developed, made much of, made a vehicle, made a basis, established, consolidated, and properly undertaken, eleven advantages are to be expected.
Vào một thời điểm nọ, Đức Phật đã gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, khi tâm giải thoát từ bi được thực hành, phát triển, làm cho sung mãn, làm thành cỗ xe, làm thành nền tảng, được kiên trì, được tích lũy, được thực hiện tốt, thì mười một lợi ích có thể được mong đợi.
Katame ekādasa?
Which eleven?
Mười một lợi ích đó là gì?
Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatā rakkhanti, nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati, tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo vippasīdati, asammūḷho kālaṃ karoti, uttari appaṭivijjhanto brahmalokūpago hoti.
One sleeps happily, wakes happily, does not see bad dreams, is dear to human beings, is dear to non-human beings, devas protect one, fire, poison, or weapons do not affect one, one's mind is swiftly concentrated, one's facial complexion is clear, one dies unconfused, and if one does not penetrate further, one is reborn in the Brahma-world.
Ngủ an lạc, thức dậy an lạc, không thấy ác mộng, được loài người yêu mến, được loài phi nhân yêu mến, chư thiên bảo hộ, lửa, thuốc độc hay binh khí không thể tác hại, tâm nhanh chóng định tĩnh, sắc mặt trong sáng, chết không mê loạn, nếu không thể chứng ngộ cao hơn thì sẽ tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya…pe… susamāraddhāya ime ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā’’ti (a. ni. 11.15).
Bhikkhus, when the liberation of mind by loving-kindness is cultivated... and so on... properly undertaken, these eleven advantages are to be expected."
Này các Tỳ-kheo, khi tâm giải thoát từ bi được thực hành…pe… được thực hiện tốt, thì mười một lợi ích này có thể được mong đợi.”
Ime ekādasānisaṃse gahetvā ṭhitaṃ mettābhāvanaṃ vaṇṇetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma sabbasattesu odissakānodissakavasena mettā bhāvetabbā, hitopi hitena pharitabbo, ahitopi hitena pharitabbo, majjhattopi hitena pharitabbo.
Having taken these eleven advantages, he praised the development of loving-kindness, saying, "Bhikkhus, a bhikkhu should develop loving-kindness towards all beings, both specified and unspecified. The friendly one should be pervaded with friendliness, the unfriendly one should be pervaded with friendliness, and the neutral one should be pervaded with friendliness.
Sau khi nắm giữ mười một lợi ích này, Đức Phật đã tán thán sự tu tập từ bi và nói: “Này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo nên tu tập từ bi đối với tất cả chúng sinh, theo cách có đối tượng và không có đối tượng. Người thân cũng nên được bao trùm bằng từ bi, kẻ thù cũng nên được bao trùm bằng từ bi, người trung lập cũng nên được bao trùm bằng từ bi.
Evaṃ sabbasattesu odissakānodissakavasena mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekkhā bhāvetabbā, catūsu brahmavihāresu kammaṃ kātabbameva.
Thus, loving-kindness should be developed towards all beings, both specified and unspecified; compassion, appreciative joy, and equanimity should be developed; work should certainly be done on the four Brahma-vihāras.
Như vậy, từ bi nên được tu tập đối với tất cả chúng sinh, theo cách có đối tượng và không có đối tượng. Bi, Hỷ, Xả cũng nên được tu tập, và công việc trong Tứ Vô Lượng Tâm phải được thực hiện.
Evaṃ karonto hi maggaṃ vā phalaṃ vā alabhantopi brahmalokaparāyaṇo ahosi, porāṇakapaṇḍitāpi satta vassāni mettaṃ bhāvetvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe brahmalokasmiṃyeva vasiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
One who does so, even if not attaining the path or its fruit, becomes destined for the Brahma-world. Ancient wise ones, too, having developed loving-kindness for seven years, dwelt in the Brahma-world for seven aeons of cosmic contraction and expansion," and having said this, he brought forth a past event.
Khi làm như vậy, dù không đạt được đạo quả, người đó cũng sẽ tái sinh vào cõi Phạm thiên. Các bậc hiền triết thời xưa cũng đã tu tập từ bi trong bảy năm, và đã sống trong cõi Phạm thiên suốt bảy kiếp thế giới hình thành và hoại diệt.” Sau đó, Đức Phật đã kể chuyện quá khứ.
Atīte ekasmiṃ kappe bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā catunnaṃ brahmavihārānaṃ lābhī arako nāma satthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi, tassa mahā parivāro ahosi.
In a past aeon, the Bodhisatta was born into a brahmin family. When he came of age, he renounced sensual pleasures, took up the ascetic life, and, having attained the four Brahma-vihāras, became a teacher named Araka and resided in the Himalayan region. He had a large retinue.
Trong một kiếp quá khứ, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn. Khi trưởng thành, Ngài từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ, trở thành một bậc đạo sư tên là Arakā, người đã đạt được Tứ Vô Lượng Tâm, và cư trú tại vùng Hy Mã Lạp Sơn. Ngài có một đoàn đệ tử lớn.
So isigaṇaṃ ovadanto ‘‘pabbajitena nāma mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekkhā bhāvetabbā.
Advising his assembly of ascetics, he said, "One who has gone forth should develop loving-kindness, and should develop compassion, appreciative joy, and equanimity.
Khi giáo huấn đoàn đạo sĩ, Ngài nói: “Người xuất gia phải tu tập từ bi, bi, hỷ, xả.
Mettacittañhi nāmetaṃ appanāppattaṃ brahmalokaparāyaṇataṃ sādhetī’’ti mettāya ānisaṃsaṃ pakāsento imā gāthā āha –
"For this mind of loving-kindness, when it attains absorption (appanā), accomplishes rebirth in the Brahma-world." Thus, wishing to declare the benefit of loving-kindness, he spoke these verses –
Vì tâm từ bi khi đạt đến định an chỉ sẽ dẫn đến sự tái sinh vào cõi Phạm thiên.” Ngài đã nói những bài kệ này để tuyên bố lợi ích của từ bi –
Tattha yo ve mettena cittena, sabbalokānukampatīti khattiyādīsu vā samaṇabrāhmaṇesu vā yo koci appamāṇena mettena cittena sakalaṃ sattalokaṃ anukampati.
Therein, "Whoever, indeed, with a mind of loving-kindness, has compassion for all the world" means whoever, among khattiyas and others, or recluses and brahmins, has compassion for the entire world of beings with a boundless mind of loving-kindness.
Trong đó, yo ve mettena cittena, sabbalokānukampati có nghĩa là bất cứ ai, dù là vua chúa hay các vị Sa-môn, Bà-la-môn, đều thương xót toàn thể chúng sinh bằng tâm từ bi vô lượng.
Uddhanti pathavito yāva nevasaññānāsaññāyatanabrahmalokā.
"Above" means from the earth up to the Brahma-world of neither-perception-nor-non-perception.
Uddhaṃ có nghĩa là từ mặt đất cho đến cõi Phạm thiên Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ.
Adhoti pathaviyā heṭṭhā ussade mahāniraye.
"Below" means beneath the earth, in the great Ussada hells.
Adho có nghĩa là bên dưới mặt đất, trong các địa ngục lớn.
Tiriyanti manussaloke, yattakāni cakkavāḷāni ca tesu sabbesu ettake ṭhāne nibbattā sabbe sattā averā hontu, abyāpajjhā anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti evaṃ bhāvitena mettena cittenāti attho.
"Across" means in the human realm, and in all the innumerable world-systems; the meaning is: "May all beings born in these places be free from enmity, free from affliction, free from suffering, and may they sustain themselves happily," with a mind of loving-kindness thus cultivated.
Tiriyaṃ có nghĩa là trong thế giới loài người, trong tất cả các cõi luân hồi, tất cả chúng sinh tái sinh ở những nơi đó, nguyện cho họ không có oán thù, không bị khổ não, không bị phiền muộn, sống an lạc – đó là ý nghĩa của tâm từ bi được tu tập như vậy.
Appamāṇenāti appamāṇasattānaṃ appamāṇārammaṇattā appamāṇena.
"Boundlessly" means boundlessly, because its object is boundless beings.
Appamāṇena có nghĩa là vô lượng, vì đối tượng của nó là vô lượng chúng sinh.
Sabbasoti sabbākārena, uddhaṃ adho tiriyanti evaṃ sabbasugatiduggativasenāti attho.
"In every way" means in all aspects, that is, in terms of all happy and unhappy destinations (sugati and duggati), above, below, and across.
Sabbaso có nghĩa là theo mọi cách, tức là theo tất cả các cõi thiện và ác.
Appamāṇaṃ hitaṃ cittanti appamāṇaṃ katvā bhāvitaṃ sabbasattesu hitacittaṃ.
"This boundless, benevolent mind" means a benevolent mind cultivated boundlessly towards all beings.
Appamāṇaṃ hitaṃ cittaṃ có nghĩa là tâm thiện được tu tập vô lượng đối với tất cả chúng sinh.
Paripuṇṇanti avikalaṃ.
"Fully developed" means complete.
Paripuṇṇaṃ có nghĩa là không thiếu sót.
Subhāvitanti suvaḍḍhitaṃ, appanācittassetaṃ nāmaṃ.
"Well-cultivated" means well-increased; this is a name for the absorption-mind (appanācitta).
Subhāvitaṃ có nghĩa là được phát triển tốt, đây là tên của tâm an chỉ định.
Yaṃ pamāṇakataṃ kammanti yaṃ ‘‘appamāṇaṃ appamāṇārammaṇa’’nti evaṃ ārammaṇattikavasena ca vasībhāvappattivasena ca avaḍḍhitvā kataṃ parittaṃ kāmāvacarakammaṃ.
"Any limited action" means any limited kāmāvacara action that has been performed without being increased in terms of the triad of objects (boundless, with boundless object) and without attaining mastery.
Yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ có nghĩa là nghiệp hữu hạn thuộc cõi dục, không được phát triển theo cách đối tượng là vô lượng và đạt đến sự thành thạo.
Na taṃ tatrāvasissatīti taṃ parittaṃ kammaṃ yaṃ taṃ ‘‘appamāṇaṃ hitaṃ citta’’nti saṅkhagataṃ rūpāvacarakammaṃ, tatra na avasissati.
"Will not remain there" means that limited action will not remain in that rūpāvacara action, which is referred to as "boundless, benevolent mind."
Na taṃ tatrāvasissatī (Điều đó không còn lại ở đó) có nghĩa là nghiệp nhỏ bé đó, tức là nghiệp sắc giới được gọi là "tâm từ vô lượng", thì không còn lại ở đó.
Yathā nāma mahoghena ajjhotthaṭaṃ parittodakaṃ oghassa abbhantare tena asaṃhīramānaṃ nāvasissati na tiṭṭhati, atha kho mahoghova taṃ ajjhottharitvā tiṭṭhati, evameva taṃ parittakammaṃ tassa mahaggatakammassa abbhantare tena mahaggatakammena acchinditvā aggahitavipākokāsaṃ hutvā na avasissati na tiṭṭhati, na sakkoti attano vipākaṃ dātuṃ, atha kho mahaggatakammameva taṃ ajjhottharitvā tiṭṭhati vipākaṃ detīti.
Just as a small amount of water overwhelmed by a great flood does not remain or stand within the flood, being carried away by it, but rather the great flood itself overwhelms and stands over it; in the same way, that limited action does not remain or stand within that exalted action, being cut off by that exalted action and having no opportunity to yield its result, nor can it give its result. Rather, the exalted action itself overwhelms it and stands over it, giving its result.
Ví như một lượng nước nhỏ bị dòng lũ lớn cuốn trôi thì không còn lại, không đứng vững trong dòng lũ đó, mà chính dòng lũ lớn đó đã cuốn trôi nó và đứng vững. Cũng vậy, nghiệp nhỏ bé đó không còn lại, không đứng vững trong nghiệp quảng đại đó, không bị nghiệp quảng đại đó cắt đứt, không có cơ hội cho quả chín, không thể cho quả của chính nó, mà chính nghiệp quảng đại đó đã cuốn trôi nó và đứng vững, cho quả.