Api ruhaka chinnāpīti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
“Even, Ruhaka, though broken” – the Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning the enticement by a former wife.
Api ruhaka chinnāpīti – Đức Bổn Sư đã thuyết bài pháp này trong khi ngự tại Jetavana, liên quan đến việc bị người vợ cũ quyến rũ.
Vatthu aṭṭhakanipāte indriyajātake (jā. 1.8.60 ādayo) āvibhavissati.
The story will appear in the Aṭṭhakanipāta in the Indriya Jātaka.
Câu chuyện sẽ được trình bày trong Indriyajātaka (Jā. 1.8.60 trở đi) ở phần Tám Phẩm.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘ayaṃ te bhikkhu itthī anatthakārikā, pubbepi te esā sarājikāya parisāya majjhe lajjāpetvā gehā nikkhamanākāraṃ kāresī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, however, saying to that bhikkhu, “This woman, bhikkhu, is harmful to you; even in the past, she caused you to be ashamed in the midst of a royal assembly and to leave home,” and being requested by him, related a past event.
Đức Bổn Sư đã nói với vị Tỳ khưu đó: “Này Tỳ khưu, người phụ nữ này không có lợi cho ngươi. Ngay cả trong quá khứ, cô ta cũng đã khiến ngươi xấu hổ giữa hội chúng có vua và phải rời khỏi nhà.” Sau khi được vị Tỳ khưu đó thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayappatto pitu accayena rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ kāresi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the womb of his chief queen, and having come of age, he succeeded his father to the throne and ruled righteously.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào bụng hoàng hậu của ngài. Khi trưởng thành, sau khi phụ vương băng hà, ngài đã lên ngôi và trị vì đất nước theo Chánh pháp.
Tassa ruhako nāma purohito ahosi, tassa purāṇī nāma brāhmaṇī bhariyā.
He had a purohita named Ruhaka, whose wife was a brāhmaṇī named Purāṇī.
Ngài có một vị quan tư tế tên là Ruhaka, vợ ông là một bà Bà la môn tên là Purāṇī.
Rājā brāhmaṇassa assabhaṇḍakena alaṅkaritvā assaṃ adāsi.
The king gave the brāhmaṇa a horse adorned with horse-trappings.
Nhà vua đã ban cho vị Bà la môn một con ngựa đã được trang bị yên cương.
So taṃ assaṃ āruyha rañño upaṭṭhānaṃ gacchati.
He would ride that horse to attend upon the king.
Ông cưỡi con ngựa đó đến hầu vua.
Atha naṃ alaṅkataassassa piṭṭhe nisīditvā gacchantaṃ āgacchantañca disvā tahiṃ tahiṃ ṭhitā manussā ‘‘aho assassa rūpaṃ, aho asso sobhatī’’ti assameva pasaṃsanti.
Then, seeing him going and coming, seated on the adorned horse’s back, people standing here and there would praise the horse, saying, “Oh, how beautiful the horse is! Oh, how splendid the horse is!”
Khi mọi người đứng ở khắp nơi thấy ông đi và đến trên lưng con ngựa được trang bị, họ đều ca ngợi con ngựa: “Ôi, con ngựa đẹp làm sao! Ôi, con ngựa oai vệ làm sao!”
So gehaṃ āgantvā pāsādaṃ abhiruyha bhariyaṃ āmantesi – ‘‘bhadde, amhākaṃ asso ativiya sobhati, ubhosu passesu ṭhitā manussā amhākaṃ assameva vaṇṇentī’’ti.
He came home, ascended the palace, and addressed his wife, “My dear, our horse is exceedingly splendid; people standing on both sides praise only our horse.”
Ông về nhà, lên lầu và gọi vợ: “Này hiền thê, con ngựa của chúng ta đẹp vô cùng, mọi người đứng hai bên đường đều ca ngợi con ngựa của chúng ta.”
Sā pana brāhmaṇī thokaṃ chinnikā dhuttikadhātukā, tena naṃ evamāha – ‘‘ayya, tvaṃ assassa sobhanakāraṇaṃ na jānāsi, ayaṃ asso attano alaṅkataṃ assabhaṇḍakaṃ nissāya sobhati, sace tvampi asso viya sobhitukāmo assabhaṇḍakaṃ piḷandhitvā antaravīthiṃ oruyha asso viya pāde koṭṭayamāno gantvā rājānaṃ passa, rājāpi taṃ vaṇṇayissati, manussāpi taññeva vaṇṇayissantī’’ti.
But that brāhmaṇī was somewhat cunning and mischievous, so she said to him, “Sir, you do not know the reason for the horse’s splendor. This horse is splendid because of its adorned horse-trappings. If you also wish to be splendid like the horse, put on the horse-trappings, go down into the main street, prance like a horse, and visit the king. The king will praise you, and people will praise only you.”
Nhưng bà Bà la môn đó hơi lẳng lơ và xảo quyệt, nên bà nói với ông: “Này phu quân, ông không biết lý do con ngựa đẹp đâu. Con ngựa này đẹp là nhờ bộ yên cương được trang bị. Nếu ông cũng muốn đẹp như con ngựa, hãy mặc bộ yên cương vào, đi xuống đường, đá chân như con ngựa rồi đến gặp vua. Nhà vua cũng sẽ ca ngợi ông, và mọi người cũng sẽ ca ngợi ông.”
So ummattakajātiko brāhmaṇo tassā vacanaṃ sutvā ‘‘iminā nāma kāraṇena sā maṃ vadatī’’ti ajānitvā tathāsaññī hutvā tathā akāsi.
That foolish brāhmaṇa, hearing her words, did not understand that “she says this to me for this reason,” and being thus deluded, he did so.
Vị Bà la môn bị điên loạn đó, không biết rằng bà ta nói điều này với ý đồ gì, đã nghĩ như vậy và làm theo.
Ye ye passanti, te te parihāsaṃ karontā ‘‘sobhati ācariyo’’ti vadiṃsu.
Whoever saw him, they would mockingly say, “How splendid, master!”
Ai thấy ông cũng chế giễu và nói: “Thưa tôn sư, ngài thật oai vệ!”
Rājā pana naṃ ‘‘kiṃ, ācariya, pittaṃ te kupitaṃ, ummattakosi jāto’’tiādīni vatvā lajjāpesi.
The king, however, shamed him, saying, “What, master, has your bile become agitated? Have you gone mad?” and so forth.
Nhà vua thì nói: “Này tôn sư, có phải ông bị bệnh mật không? Ông bị điên rồi sao?” và khiến ông xấu hổ.
Tasmiṃ kāle brāhmaṇo ‘‘ayuttaṃ mayā kata’’nti lajjito brāhmaṇiyā kujjhitvā ‘‘tāyamhi sarājikāya parisāya antare lajjāpito, pothetvā taṃ nikkaḍḍhissāmī’’ti gehaṃ agamāsi.
At that time, the brāhmaṇa, ashamed that “I have done something improper,” became angry with the brāhmaṇī and went home, thinking, “I have been shamed in the midst of a royal assembly; I will beat her and throw her out.”
Lúc đó, vị Bà la môn xấu hổ vì “ta đã làm điều không phải”, tức giận với bà Bà la môn và nghĩ: “Ta đã bị làm cho xấu hổ giữa hội chúng có vua, ta sẽ đánh đập và đuổi bà ta ra ngoài.” Ông về nhà.
Dhuttikabrāhmaṇī tassa kujjhitvā āgamanabhāvaṃ ñatvā puretaraññeva cūḷadvārena nikkhamitvā rājanivesanaṃ gantvā catūhapañcāhaṃ tattheva ahosi.
The mischievous brāhmaṇī, knowing that he was coming back angry, left quickly through the small door, went to the royal palace, and stayed there for four or five days.
Bà Bà la môn xảo quyệt biết ông đang tức giận trở về, liền đi ra bằng cửa nhỏ trước, đến cung điện của nhà vua và ở đó bốn, năm ngày.
Rājā taṃ kāraṇaṃ ñatvā purohitaṃ pakkosāpetvā ‘‘ācariya, mātugāmassa nāma doso hotiyeva, brāhmaṇiyā khamituṃ vaṭṭatī’’ti khamāpanatthāya paṭhamaṃ gāthamāha –
The king, knowing the reason, sent for the purohita and, to reconcile him, first spoke this verse: “Master, women naturally have faults; it is proper to forgive the brāhmaṇī.”
Nhà vua biết chuyện, cho gọi vị quan tư tế đến và nói: “Này tôn sư, phụ nữ thì thường có lỗi lầm. Nên tha thứ cho bà Bà la môn.” Để hòa giải, ngài đã nói câu kệ đầu tiên –
Tassattho – mahārāja, dhanukāramuduvākesu ca jiyakārakesu ca manussesu vijjamānesu aññaṃ jiyaṃ karissāmi, imāya chinnāya purāṇiyā jiyāya alaṃ, natthi me koci atthoti.
Its meaning is: ‘O great king, while there are people who are bow-makers and string-makers, I will make another bowstring. This old, broken bowstring is enough. There is no purpose for me with it.’
Ý nghĩa của câu kệ là: Tâu Đại vương, khi còn có những vỏ cây mềm mại của thợ làm cung và những người thợ làm dây cung, tôi sẽ làm một dây cung khác. Dây cung cũ đã đứt này đủ rồi, tôi không còn cần gì nữa. Nói như vậy, ông đã đuổi bà ta đi và cưới một bà Bà la môn khác.
Evañca pana vatvā taṃ nīharitvā aññaṃ brāhmaṇiṃ ānesi.
And having said this, he removed her and brought another brahmin woman.
Nói như vậy, ông đã đuổi bà ta đi và cưới một bà Bà la môn khác.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi.
The Teacher, having brought this Dhamma discourse, revealed the Truths, and connected the Jātaka – at the conclusion of the Truths, the discontented bhikkhu became established in the fruit of stream-entry.
Đức Bổn Sư đã mang bài pháp thoại này đến, tuyên bố các Chân Lý và kết nối câu chuyện Jātaka – sau khi kết thúc các Chân Lý, vị Tỳ khưu chán nản đã an trú vào quả vị Dự Lưu.
‘‘Tadā, brāhmaṇī, purāṇadutiyikā ahosi, ruhako ukkaṇṭhitabhikkhu, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
‘‘At that time, the brahmin woman was the former wife; Ruhaka was the discontented bhikkhu; and the King of Bārāṇasī was I myself.’’
“Khi ấy, bà Bà la môn là người vợ cũ, Ruhaka là vị Tỳ khưu chán nản, còn vua xứ Bārāṇasī chính là Ta.”
Ayameva sā ahamapi so anaññoti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Ayameva sā ahamapi so anañño – This the Teacher related while dwelling in Jetavana, concerning a discontented bhikkhu.
Ayameva sā ahamapi so anaññoti – Đức Bổn Sư đã thuyết bài pháp này trong khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ khưu chán nản.
Vatthu ummādantījātake (jā. 2.20.57 ādayo) āvibhavissati.
The story will appear in the Ummādantī Jātaka.
Câu chuyện sẽ được trình bày trong Ummādantījātaka (Jā. 2.20.57 trở đi).
So pana bhikkhu satthārā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti vutte ‘‘saccaṃ, bhagavā’’ti vatvā ‘‘kena pana tvaṃ ukkaṇṭhāpito’’ti vutte ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ mātugāmaṃ disvā kilesānuvattako hutvā ukkaṇṭhitomhī’’ti āha.
When the Teacher asked that bhikkhu, ‘‘Is it true, bhikkhu, that you are discontented?’’ and he replied, ‘‘It is true, Blessed One,’’ and when asked, ‘‘By whom were you made discontented?’’ he said, ‘‘Venerable sir, having seen a woman adorned and prepared, I became discontented, following my defilements.’’
Khi Đức Bổn Sư hỏi vị Tỳ khưu đó: “Này Tỳ khưu, có thật là ngươi chán nản không?” Vị Tỳ khưu đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy.” Khi được hỏi: “Vậy ngươi bị ai làm cho chán nản?” Vị Tỳ khưu trả lời: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã thấy một người phụ nữ được trang điểm lộng lẫy và đã bị phiền não chi phối nên con chán nản.”
Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu, mātugāmo nāma akataññū mittadubbhī bahumāyā, porāṇakapaṇḍitāpi attano dakkhiṇajāṇulohitaṃ pāyetvā yāvajīvitadānampi datvā mātugāmassa cittaṃ na labhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, ‘‘Bhikkhu, women are ungrateful, treacherous to friends, and full of deceit; even ancient sages, having given their right knee’s blood to drink and even a lifetime’s gift, could not win a woman’s heart,’’ and then he related a past event.
Thế rồi, Đức Bổn Sư nói với vị Tỳ khưu đó: “Này Tỳ khưu, phụ nữ là những người vô ơn, bội bạc, nhiều mưu mẹo. Ngay cả các bậc hiền triết thời xưa, dù đã cho họ uống máu từ đầu gối phải của mình và ban tặng suốt đời, cũng không thể có được trái tim của phụ nữ.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘padumakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the womb of his chief queen, and on the name-giving day, they named him ‘‘Padumakumāra.’’
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào bụng hoàng hậu của ngài. Vào ngày đặt tên, ngài được đặt tên là “Hoàng tử Paduma”.
Tassa aparena cha kaniṭṭhabhātikā ahesuṃ.
After him, there were six younger brothers.
Sau đó, ngài có sáu người em trai.
Te sattapi janā anupubbena vuḍḍhippattā gharāvāsaṃ gahetvā rañño sahāyā viya vicaranti.
All seven of them, having gradually grown up, took up household life and moved about as companions to the king.
Bảy anh em họ lớn lên, lập gia đình và sống như những người bạn của nhà vua.
Athekadivasaṃ rājā rājaṅgaṇaṃ olokento ṭhito te mahāparivārena rājupaṭṭhānaṃ āgacchante disvā ‘‘ime maṃ vadhitvā rajjampi gaṇheyyu’’nti āsaṅkaṃ uppādetvā te pakkosāpetvā – ‘‘tātā, tumhe imasmiṃ nagare vasituṃ na labhatha, aññattha gantvā mama accayena āgantvā kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇhathā’’ti āha.
Then one day, the king, standing and looking at the royal courtyard, saw them coming to attend the king with a large retinue, and conceiving the suspicion, ‘‘These might kill me and seize the kingdom,’’ he sent for them and said, ‘‘My sons, you cannot dwell in this city; go elsewhere, and after my passing, come and take the kingdom that belongs to our family.’’
Rồi một ngày nọ, nhà vua đứng nhìn sân cung điện, thấy họ đến hầu vua với đoàn tùy tùng đông đảo. Ngài nảy sinh nghi ngờ: “Những người này có thể giết ta và chiếm lấy vương quốc.” Ngài cho gọi họ đến và nói: “Này các con, các con không thể sống trong thành phố này. Hãy đi nơi khác, sau khi ta băng hà, hãy trở về và nhận lấy vương quốc của gia tộc.”
Te pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā roditvā kanditvā attano attano gharāni gantvā pajāpatiyo ādāya ‘‘yattha vā tattha vā gantvā jīvissāmā’’ti nagarā nikkhamitvā maggaṃ gacchantā ekaṃ kantāraṃ patvā annapānaṃ alabhamānā khudaṃ adhivāsetuṃ asakkontā ‘‘mayaṃ jīvamānā itthiyo labhissāmā’’ti kaniṭṭhassa bhariyaṃ māretvā terasa koṭṭhāse katvā maṃsaṃ khādiṃsu.
They accepted their father’s words, wept and cried, went to their respective homes, took their wives, and saying, ‘‘We will live wherever we go,’’ they left the city and, traveling along the road, reached a wilderness; unable to find food and drink, and unable to endure hunger, they killed the youngest brother’s wife, cut her into thirteen pieces, and ate the flesh, thinking, ‘‘While we are alive, we will find other women.’’
Họ chấp nhận lời của phụ vương, khóc lóc than vãn, rồi trở về nhà mình, dẫn theo vợ và nói: “Chúng ta sẽ đi bất cứ nơi nào và sống.” Họ rời khỏi thành phố, đi trên đường và đến một vùng hoang mạc. Không tìm được thức ăn và nước uống, không thể chịu đựng được cơn đói, họ nghĩ: “Chúng ta còn sống thì sẽ có vợ khác,” rồi giết vợ của người em út, cắt thành mười ba phần và ăn thịt.
Bodhisatto attano ca bhariyāya ca laddhakoṭṭhāsesu ekaṃ ṭhapetvā ekaṃ dvepi khādiṃsu.
The Bodhisatta, keeping one piece from his and his wife’s allotted portions, ate one himself, and his wife also ate one.
Bồ Tát và vợ ngài đã ăn một phần trong số các phần được chia cho mình, sau khi giữ lại một phần.
Evaṃ cha divase cha itthiyo māretvā maṃsaṃ khādiṃsu.
In this way, for six days, they killed six women and ate their flesh.
Cứ như vậy, trong sáu ngày, họ đã giết sáu người vợ và ăn thịt.
Bodhisatto pana divase divase ekekaṃ ṭhapetvā cha koṭṭhāse ṭhapesi.
However, the Bodhisatta saved six portions, one each day.
Bồ Tát mỗi ngày để lại một phần, giữ sáu phần.
Sattame divase ‘‘bodhisattassa bhariyaṃ māressāmā’’ti vutte bodhisatto te cha koṭṭhāse tesaṃ datvā ‘‘ajja tāva ime cha koṭṭhāse khādatha, sve jānissāmā’’ti vatvā tesaṃ maṃsaṃ khāditvā niddāyanakāle bhariyaṃ gahetvā palāyi.
On the seventh day, when it was said, ‘‘We will kill the Bodhisatta’s wife,’’ the Bodhisatta gave them those six portions and said, ‘‘Eat these six portions today; we shall see tomorrow,’’ and after they had eaten the flesh and were sleeping, he took his wife and fled.
Vào ngày thứ bảy, khi nghe nói: “Chúng ta sẽ giết vợ của Bồ Tát,” Bồ Tát đã đưa sáu phần đó cho chúng và nói: “Hôm nay các ngươi hãy ăn sáu phần này trước đã, ngày mai chúng ta sẽ tính.” Sau khi chúng ăn thịt và ngủ say, Bồ Tát liền đưa vợ bỏ trốn.
Sā thokaṃ gantvā ‘‘gantuṃ na sakkomi, sāmī’’ti āha.
Having gone a short distance, she said, ‘‘I cannot go, my lord.’’
Nàng đi được một đoạn thì nói: “Thiếp không thể đi được nữa, phu quân.”
Atha naṃ bodhisatto khandhenādāya aruṇuggamanavelāya kantārā nikkhami.
Then the Bodhisatta carried her on his shoulder and emerged from the wilderness at dawn.
Bồ Tát bèn cõng nàng trên vai và rời khỏi sa mạc vào lúc bình minh.
Sā sūriye uggate ‘‘pipāsitāmhi, sāmī’’ti āha.
When the sun rose, she said, ‘‘I am thirsty, my lord.’’
Khi mặt trời mọc, nàng nói: “Thiếp khát nước quá, phu quân.”
Bodhisatto ‘‘udakaṃ natthi, bhadde’’ti vatvā punappunaṃ kathite khaggena dakkhiṇajāṇukaṃ paharitvā – ‘‘bhadde, pānīyaṃ natthi, idaṃ pana me dakkhiṇajāṇulohitaṃ pivamānā nisīdāhī’’ti āha.
The Bodhisatta said, ‘‘There is no water, good lady,’’ and when she repeatedly asked, he struck his right knee with his sword and said, ‘‘Good lady, there is no drinking water, but drink this blood from my right knee and sit down.’’
Bồ Tát nói: “Này hiền thê, không có nước đâu.” Khi nàng cứ lặp đi lặp lại, Ngài dùng gươm chém vào đầu gối phải của mình và nói: “Này hiền thê, không có nước uống, nhưng nàng hãy ngồi xuống và uống máu từ đầu gối phải của ta đây.”
Sā tathā akāsi.
She did so.
Nàng đã làm như vậy.
Te anupubbena mahāgaṅgaṃ patvā pivitvā ca nhatvā ca phalāphalaṃ khāditvā phāsukaṭṭhāne vissamitvā ekasmiṃ gaṅgānivattane assamapadaṃ māpetvā vāsaṃ kappesuṃ.
Gradually, they reached the great Ganges, and having drunk and bathed, eaten fruits and roots, and rested at a comfortable spot, they built an hermitage at a certain bend of the Ganges and took up residence.
Dần dần, họ đến được sông Mahāgaṅgā, uống nước, tắm rửa, ăn trái cây và nghỉ ngơi ở một nơi tiện lợi, rồi dựng một am thất ở khúc quanh của sông Gaṅgā và sống ở đó.
Athekadivasaṃ uparigaṅgāya rājāparādhikaṃ coraṃ hatthapāde ca kaṇṇanāsañca chinditvā ekasmiṃ ambaṇake nipajjāpetvā mahāgaṅgāya pavāhesuṃ.
Then one day, upstream on the Ganges, having cut off the hands, feet, ears, and nose of a thief who had offended the king, they made him lie in a basket and set him adrift on the great Ganges.
Rồi một ngày nọ, một tên cướp phạm tội chống lại nhà vua ở thượng nguồn sông Gaṅgā đã bị chặt tay chân, tai mũi, rồi bị đặt vào một chiếc chậu và thả trôi trên sông Mahāgaṅgā.
So mahantaṃ aṭṭassaraṃ karonto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi.
He reached that place, making a loud, distressed cry.
Hắn kêu la thảm thiết và đến được nơi đó.
Bodhisatto tassa karuṇaṃ paridevitasaddaṃ sutvā ‘‘dukkhappatto satto mayi ṭhite mā nassī’’ti gaṅgātīraṃ gantvā taṃ uttāretvā assamapadaṃ ānetvā kāsāvadhovanalepanādīhi vaṇapaṭikammaṃ akāsi.
The Bodhisatta, hearing his pitiful lament, thought, ‘‘May a suffering being not perish while I am here,’’ and going to the bank of the Ganges, he pulled him out, brought him to the hermitage, and treated his wounds with saffron-water, ointments, and so on.
Bồ Tát nghe tiếng than khóc thảm thương của hắn, nghĩ: “Một chúng sanh đau khổ không nên chết khi ta còn sống,” liền đi đến bờ sông Gaṅgā, kéo hắn lên và đưa về am thất, rồi băng bó vết thương cho hắn bằng cách rửa và đắp thuốc bằng vải kāsa.vāna.
Bhariyā panassa ‘‘evarūpaṃ nāma dussīlaṃ kuṇṭhaṃ gaṅgāya āvāhetvā paṭijagganto vicaratī’’ti vatvā taṃ kuṇṭhaṃ jigucchamānā niṭṭhubhantī vicarati.
But his wife, saying, ‘‘He brings such a wicked, crippled man from the Ganges and cares for him,’’ went about despising and spitting at the cripple.
Nhưng vợ Ngài lại nói: “Đúng là một kẻ vô đạo đức, tàn tật như vậy mà Ngài lại rước từ sông về chăm sóc.” Nàng ghê tởm tên tàn tật đó và đi lại khạc nhổ.
Bodhisatto tassa vaṇesu saṃviruḷhesu bhariyāya saddhiṃ taṃ assamapadeyeva ṭhapetvā aṭavito phalāphalāni āharitvā tañca bhariyañca posesi.
When the cripple's wounds had healed, the Bodhisatta left him and his wife in the hermitage, brought fruits and roots from the forest, and supported both him and his wife.
Khi vết thương của hắn lành, Bồ Tát để hắn và vợ Ngài ở lại am thất, rồi vào rừng hái trái cây về nuôi cả hai.
Tesu evaṃ vasantesu sā itthī etasmiṃ kuṇṭhe paṭibaddhacittā hutvā tena saddhiṃ anācāraṃ caritvā ekenupāyena bodhisattaṃ māretukāmā hutvā evamāha – ‘‘sāmi, ahaṃ tumhākaṃ aṃse nisīditvā kantārā nikkhamamānā ekaṃ pabbataṃ oloketvā ayye pabbatamhi nibbattadevate ‘sace ahaṃ sāmikena saddhiṃ arogā jīvitaṃ labhissāmi, balikammaṃ te karissāmī’ti āyāciṃ, sā maṃ idāni uttāseti, karomassā balikamma’’nti.
As they lived thus, that woman became enamored of the cripple, engaged in improper conduct with him, and desiring to kill the Bodhisatta by some means, she said, ‘‘My lord, as I was leaving the wilderness, sitting on your shoulder, I looked at a mountain and invoked the deity residing on the mountain, saying, ‘If I obtain a healthy life with my lord, I will make an offering to you.’ She is now urging me, so let us make the offering to her.’’
Trong khi họ sống như vậy, người phụ nữ đó đã bị cuốn hút bởi tên tàn tật này, liền ngoại tình với hắn và tìm cách giết Bồ Tát bằng một mưu kế. Nàng nói: “Thưa phu quân, khi thiếp được Ngài cõng trên vai rời khỏi sa mạc, thiếp đã nhìn thấy một ngọn núi và cầu khấn với vị thần núi: ‘Nếu thiếp được sống khỏe mạnh cùng phu quân, thiếp sẽ cúng dường cho Ngài.’ Bây giờ Ngài ấy đang hối thúc thiếp, chúng ta hãy làm lễ cúng dường cho Ngài ấy đi.”
Bodhisatto taṃ māyaṃ ajānanto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā balikammaṃ sajjetvā tāya balibhājanaṃ gāhāpetvā pabbatamatthakaṃ abhiruhi.
The Bodhisatta, not knowing her trick, agreed, saying, ‘‘Very well,’’ prepared the offering, had her take the offering vessel, and ascended to the mountaintop.
Bồ Tát không biết mưu kế của nàng, liền đồng ý: “Tốt lắm,” rồi chuẩn bị lễ cúng dường, bảo nàng cầm vật cúng dường và cùng leo lên đỉnh núi.
Atha naṃ sā evamāha – ‘‘sāmi, devatāyapi tvaññeva uttamadevatā, paṭhamaṃ tāva taṃ vanapupphehi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā vanditvā pacchā devatāya balikammaṃ karissāmī’’ti.
Then she said to him, ‘‘My lord, you yourself are the supreme deity even for the gods. First, I will honor you with forest flowers, circumambulate you, and pay homage, and only then will I make the offering to the deity.’’
Rồi nàng nói với Ngài: “Thưa phu quân, đối với các vị thần, Ngài chính là vị thần tối thượng. Trước tiên, thiếp sẽ cúng dường Ngài bằng hoa rừng, đi nhiễu quanh và đảnh lễ, sau đó mới cúng dường cho vị thần.”
Sā bodhisattaṃ papātābhimukhaṃ ṭhapetvā vanapupphehi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā vanditukāmā viya hutvā piṭṭhipasse ṭhatvā piṭṭhiyaṃ paharitvā papāte pātetvā ‘‘diṭṭhā me paccāmittassa piṭṭhī’’ti tuṭṭhamānasā pabbatā orohitvā kuṇṭhassa santikaṃ agamāsi.
She made the Bodhisatta stand facing a precipice, honored him with forest flowers, circumambulated him, and pretending to pay homage, she stood behind him, struck him on the back, and pushed him down the precipice. With a joyful mind, thinking, ‘‘I have seen the back of my enemy,’’ she descended the mountain and went to the cripple.
Nàng đặt Bồ Tát đối mặt với vách đá, cúng dường bằng hoa rừng, đi nhiễu quanh, rồi giả vờ muốn đảnh lễ, đứng phía sau lưng Ngài, đẩy mạnh vào lưng Ngài, làm Ngài rơi xuống vách đá. Nàng vui sướng nghĩ: “Ta đã thấy lưng kẻ thù của ta,” rồi xuống núi đi đến chỗ tên tàn tật.
Bodhisattopi papātānusārena pabbatā patanto udumbararukkhamatthake ekasmiṃ akaṇṭake pattasañchanne gumbe laggi, heṭṭhāpabbataṃ pana orohituṃ na sakkā.
The Bodhisatta, falling down the mountain along the precipice, became entangled in a thornless, leaf-covered cluster of fig trees at the top of an udumbara tree, and it was impossible to descend to the base of the mountain.
Bồ Tát cũng rơi từ núi xuống theo vách đá, mắc kẹt vào một bụi cây không gai, đầy lá trên đỉnh cây vả, nhưng không thể xuống được chân núi.
So udumbaraphalāni khāditvā sākhantare nisīdi.
He ate the fig fruits and sat among the branches.
Ngài ăn trái vả và ngồi giữa các cành cây.
Atheko mahāsarīro godharājā heṭṭhāpabbatapādato abhiruhitvā tasmiṃ udumbaraphalāni khādati.
Then a large monitor lizard king climbed up from the base of the mountain below and ate the fig fruits on that tree.
Rồi một con kỳ đà chúa khổng lồ leo từ chân núi lên và ăn trái vả trên cây đó.
So taṃ divasaṃ bodhisattaṃ disvā palāyi, punadivase āgantvā ekasmiṃ passe phalāni khāditvā pakkāmi.
That day, seeing the Bodhisatta, it fled. The next day, it came, ate fruits on one side, and departed.
Ngày hôm đó, nó nhìn thấy Bồ Tát thì bỏ chạy, nhưng ngày hôm sau lại đến, ăn trái cây ở một bên rồi rời đi.
So evaṃ punappunaṃ āgacchanto bodhisattena saddhiṃ vissāsaṃ āpajjitvā ‘‘tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ kena kāraṇena āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘iminā nāma kāraṇenā’’ti vutte ‘‘tena hi mā bhāyī’’ti vatvā bodhisattaṃ attano piṭṭhiyaṃ nipajjāpetvā otāretvā araññato nikkhamitvā mahāmagge ṭhapetvā ‘‘tvaṃ iminā maggena gacchāhī’’ti uyyojetvā araññameva pāvisi.
Coming repeatedly in this manner, it became familiar with the Bodhisatta, and when asked, ‘‘For what reason have you come to this place?’’ and told, ‘‘For this reason,’’ it said, ‘‘Then do not fear,’’ and making the Bodhisatta lie on its back, it carried him down, came out of the forest, placed him on the main road, and saying, ‘‘You go by this path,’’ it sent him off and re-entered the forest.
Cứ như vậy, nó thường xuyên đến, dần dần thân thiết với Bồ Tát. Nó hỏi: “Ngài đến nơi này vì lý do gì?” Khi được kể lý do, nó nói: “Nếu vậy thì đừng sợ,” rồi bảo Bồ Tát nằm trên lưng mình, đưa Ngài xuống, rời khỏi rừng và đặt Ngài trên đường lớn. Nó nói: “Ngài hãy đi theo con đường này,” rồi tiễn Ngài và tự mình trở lại rừng.
Bodhisatto ekaṃ gāmakaṃ gantvā tattheva vasanto pitu kālakatabhāvaṃ sutvā bārāṇasiṃ gantvā kulasantake rajje patiṭṭhāya padumarājā nāma hutvā dasa rājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kārento catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāreti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ cha satasahassāni vissajjetvā dānaṃ adāsi.
The Bodhisatta went to a certain village and lived there. Hearing that his father had passed away, he went to Bārāṇasī, established himself in the ancestral kingdom, became King Paduma, and ruling righteously without violating the ten royal duties, he had six alms-halls built at the four city gates, in the middle of the city, and at the palace gate, and daily gave alms, spending six hundred thousand.
Bồ Tát đến một làng nọ và sống ở đó. Khi nghe tin cha mình đã qua đời, Ngài đến Bārāṇasī, lên ngôi vua của dòng tộc, trở thành vua Paduma, trị vì đất nước một cách công bằng, không vi phạm mười pháp độ của bậc quân vương. Ngài cho xây sáu nhà bố thí ở bốn cổng thành, ở trung tâm thành phố và ở cổng cung điện, mỗi ngày chi sáu trăm ngàn đồng để bố thí.
Sāpi kho itthī taṃ kuṇṭhaṃ khandhe nisīdāpetvā araññā nikkhamitvā manussapathe bhikkhaṃ caramānā yāgubhattaṃ saṃharitvā taṃ kuṇṭhaṃ posesi.
That woman, too, placing the cripple on her shoulder, came out of the forest and supported him by begging for gruel and food along the human paths.
Người phụ nữ đó cũng cõng tên tàn tật trên vai, rời khỏi rừng, đi khất thực trên đường người qua lại, gom cháo và cơm để nuôi tên tàn tật đó.
Manussā ‘‘ayaṃ te kiṃ hotī’’ti pucchiyamānā ‘‘ahaṃ etassa mātuladhītā, pitucchāputto me eso, etasseva maṃ adaṃsu, sāhaṃ vajjhappattampi attano sāmikaṃ ukkhipitvā pariharantī bhikkhaṃ caritvā posemī’’ti.
People, when asked, "Who is this to you?", replied, "I am his maternal uncle's daughter; he is my paternal aunt's son. They gave me to him. Even though my husband is afflicted, I carry him and support him by going for alms."
Khi người ta hỏi: “Người này là gì của cô?”, nàng trả lời: “Tôi là con gái của cậu anh, đây là con trai của cô tôi, họ đã gả tôi cho hắn. Dù chồng tôi bị tàn tật, tôi vẫn cõng hắn đi khất thực để nuôi hắn.”
Manussā ‘‘ayaṃ patibbatā’’ti tato paṭṭhāya bahutaraṃ yāgubhattaṃ adaṃsu.
People, saying "This woman is devoted to her husband," gave her much more gruel and rice from then on.
Người ta nói: “Đây là một người vợ trung trinh,” và từ đó họ bố thí cháo và cơm nhiều hơn cho nàng.
Apare pana janā evamāhaṃsu – ‘‘tvaṃ mā evaṃ vicari, padumarājā bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti, sakalajambudīpaṃ saṅkhobhetvā dānaṃ deti, so taṃ disvā tussissati, tuṭṭho te bahuṃ dhanaṃ dassati, tava sāmikaṃ idheva nisīdāpetvā gacchā’’ti thiraṃ katvā vettapacchiṃ adaṃsu.
Other people said, "Do not wander about like this. King Paduma rules in Bārāṇasī and gives alms, shaking the entire Jambudīpa. He will be pleased to see you, and being pleased, he will give you much wealth. Leave your husband sitting here and go." Having thus encouraged her, they gave her a bamboo basket.
Những người khác lại nói: “Cô đừng đi như vậy nữa. Vua Paduma đang trị vì ở Bārāṇasī, Ngài bố thí làm chấn động cả Jambudīpa. Ngài sẽ vui mừng khi thấy cô, và sẽ ban cho cô nhiều của cải. Hãy để chồng cô ở đây và đi đi.” Họ kiên quyết và đưa cho nàng một cái giỏ mây.
Sā anācārā taṃ kuṇṭhaṃ vettapacchiyaṃ nisīdāpetvā pacchiṃ ukkhipitvā bārāṇasiṃ gantvā dānasālāsu bhuñjamānā vicarati.
That immoral woman made the cripple sit in the bamboo basket, lifted the basket, went to Bārāṇasī, and wandered about eating in the alms halls.
Người phụ nữ vô đạo đức đó đặt tên tàn tật vào giỏ mây, xách giỏ lên và đến Bārāṇasī, sống bằng cách ăn uống ở các nhà bố thí.
Bodhisatto alaṅkatahatthikkhandhavaragato dānaggaṃ gantvā aṭṭhannaṃ vā dasannaṃ vā sahatthā dānaṃ datvā puna gehaṃ gacchati.
The Bodhisatta, mounted on the back of a splendid elephant, went to the alms hall, gave alms with his own hands to eight or ten people, and then returned home.
Bồ Tát ngồi trên lưng voi hoàng gia được trang trí lộng lẫy, đến nơi bố thí, tự tay bố thí cho tám hoặc mười người, rồi trở về cung điện.
Sā anācārā taṃ kuṇṭhaṃ pacchiyaṃ nisīdāpetvā pacchiṃ ukkhipitvā tassa gamanamagge aṭṭhāsi.
That immoral woman made the cripple sit in the basket, lifted the basket, and stood in his path.
Người phụ nữ vô đạo đức đó đặt tên tàn tật vào giỏ, xách giỏ lên và đứng trên đường đi của Ngài.
Rājā disvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi.
The king saw and asked, "What is this?"
Đức Vua thấy vậy liền hỏi: “Người này là ai?”
‘‘Ekā, deva, patibbatā’’ti.
"One devoted to her husband, Your Majesty."
“Thưa Đại vương, đó là một người vợ trung trinh.”
Atha naṃ pakkosāpetvā sañjānitvā kuṇṭhaṃ pacchiyā nīharāpetvā ‘‘ayaṃ te kiṃ hotī’’ti pucchi.
Then, having called her and recognized her, he had the cripple taken out of the basket and asked, "Who is this to you?"
Rồi Ngài cho gọi nàng đến, nhận ra nàng, bảo người ta đưa tên tàn tật ra khỏi giỏ và hỏi: “Người này là gì của cô?”
Sā ‘‘pitucchāputto me, deva, kuladattiko sāmiko’’ti āha.
She said, "He is my paternal aunt's son, Your Majesty, my husband given by the family."
Nàng đáp: “Thưa Đại vương, đây là con trai của cô tôi, là chồng được gia đình gả cho tôi.”
Manussā taṃ antaraṃ ajānantā ‘‘aho patibbatā’’tiādīni vatvā taṃ anācāritthiṃ vaṇṇayiṃsu.
People, not knowing the truth, praised that immoral woman, saying, "Oh, how devoted to her husband!" and so on.
Người dân không biết sự thật, liền ca ngợi người phụ nữ vô đạo đức đó, nói: “Ôi, thật là một người vợ trung trinh!”
Puna rājā ‘‘ayaṃ te kuṇṭho kuladattiko sāmiko’’ti pucchi.
Again, the king asked, "Is this cripple your husband given by the family?"
Vua lại hỏi: “Người tàn tật này có phải là chồng được gia đình gả cho cô không?”
Sā rājānaṃ asañjānantī ‘‘āma, devā’’ti sūrā hutvā kathesi.
Not recognizing the king, she boldly said, "Yes, Your Majesty."
Nàng không nhận ra Đức Vua, liền dũng cảm nói: “Vâng, thưa Đại vương.”
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ esa bārāṇasirañño putto, nanu tvaṃ padumakumārassa bhariyā asukarañño dhītā, asukā nāma mama jāṇulohitaṃ pivitvā imasmiṃ kuṇṭhe paṭibaddhacittā maṃ papāte pātesi.
Then the king said to her, "Is this the son of the King of Bārāṇasī? Are you not the wife of Prince Paduma, the daughter of such and such a king? Such a one, having drunk my knee-blood, became attached to this cripple and threw me down a precipice.
Khi đó, Đức Vua nói với nàng: “Người này có phải là con trai của vua Bārāṇasī không? Nàng không phải là vợ của thái tử Paduma, con gái của vua nọ sao? Chính nàng đã uống máu từ đầu gối ta, rồi bị cuốn hút bởi tên tàn tật này mà đẩy ta xuống vách đá.
Sā idāni tvaṃ nalāṭena maccuṃ gahetvā maṃ ‘mato’ti maññamānā imaṃ ṭhānaṃ āgatā, nanu ahaṃ jīvāmī’’ti vatvā amacce āmantetvā ‘‘bho, amaccā nanu cāhaṃ tumhehi puṭṭho evaṃ kathesiṃ ‘mama kaniṭṭhabhātikā cha itthiyo māretvā maṃsaṃ khādiṃsu, ahaṃ pana mayhaṃ bhariyaṃ arogaṃ katvā gaṅgātīraṃ netvā assamapade vasanto ekaṃ vajjhappattaṃ kuṇṭhaṃ uttāretvā paṭijaggiṃ.
Now, you have come to this place, having embraced death on your forehead, thinking me dead. Am I not alive?" Having said this, he addressed his ministers, "Sirs, ministers, did I not tell you when you asked that 'my younger sister's six wives killed and ate meat, but I, having made my wife well, took her to the bank of the Gaṅgā and, dwelling in the hermitage, rescued and cared for an afflicted cripple.
Bây giờ nàng mang cái chết trên trán mà đến đây, nghĩ rằng ta đã chết. Chẳng phải ta vẫn còn sống sao?” Nói xong, Ngài gọi các đại thần và nói: “Này các đại thần, chẳng phải ta đã nói với các ngươi rằng: ‘Sáu người vợ của em trai ta đã giết và ăn thịt ta, nhưng ta đã cứu vợ ta khỏe mạnh, đưa nàng đến bờ sông Gaṅgā, sống trong am thất và chăm sóc một kẻ tàn tật đáng bị trừng phạt.
Sā itthī etasmiṃ paṭibaddhacittā maṃ pabbatapāde pātesi.
That woman, being attached to him, threw me down the mountainside.
Người phụ nữ đó đã bị cuốn hút bởi kẻ này mà đẩy ta xuống vách núi.
Ahaṃ attano mettacittatāya jīvitaṃ labhi’nti.
I gained my life through my own loving-kindness.'
Nhờ tâm từ bi của mình mà ta đã sống sót’ sao?
Yāya ahaṃ pabbatā pātito, na sā aññā, esā dussīlā, sopi vajjhappatto kuṇṭho na añño, ayamevā’’ti vatvā imā gāthā avoca –
The one by whom I was thrown from the mountain is no other; she is this immoral woman. And that afflicted cripple is no other; he is this one." Having said this, he spoke these verses:
Kẻ đã đẩy ta từ núi xuống không phải ai khác, chính là người phụ nữ vô đạo đức này. Và tên tàn tật đáng bị trừng phạt đó cũng không phải ai khác, chính là kẻ này.” Nói xong, Ngài đọc những câu kệ sau:
Tattha yamāha komārapatī mamanti yaṃ esā ‘‘ayaṃ me, komārapati, kuladattiko sāmiko’’ti āha, ayameva so, na añño.
Here, yamāha komārapatī mamāti: that which she said, "This, my youthful husband, is my husband given by the family," this is he, no other.
Ở đó, câu " Yamāha komārapati mama" (người mà nàng nói là của tôi, hỡi Komārapati) tức là điều mà nàng nói rằng "Người này, hỡi Komārapati, là chồng của tôi, được gia đình trao cho", chính là người này, không phải người khác.
‘‘Yamāhu, komārapatī’’tipi pāṭho.
" Yamāhu, komārapatī" is also a reading.
Cũng có bản đọc là " Yamāhu, komārapati" (người mà họ nói, hỡi Komārapati).
Ayameva hi potthakesu likhito, tassāpi ayamevattho, vacanavipallāso panettha veditabbo.
This is indeed written in the books, and its meaning is the same; a reversal of words should be understood here.
Chính bản này được ghi trong các sách, ý nghĩa của nó cũng là như vậy, ở đây cần hiểu là sự đảo ngược từ ngữ.
Yañhi raññā vuttaṃ, tadeva idha āgataṃ.
For what the king said, that very thing is presented here.
Vì điều đã được vua nói, chính điều đó đã được đưa ra ở đây.
Vajjhitthiyoti itthiyo nāma vajjhā vadhitabbā eva.
Vajjhitthiyoti: women are indeed to be slain, to be killed.
Vajjhitthiyo (phụ nữ đáng bị trừng phạt) nghĩa là phụ nữ đáng bị trừng phạt, đáng bị giết.
Natthi itthīsu saccanti etāsu sabhāvo nāmeko natthi.
Natthi itthīsu saccanti: there is no single nature in these women.
Natthi itthīsu sacca (không có sự thật nơi phụ nữ) nghĩa là không có một bản chất nào nơi những người phụ nữ ấy.
‘‘Imañca jamma’’ntiādi dvinnampi tesaṃ daṇḍāṇāpanavasena vuttaṃ.
"Imañca jamma"tiādi: this and "wretched" etc., are spoken in the sense of ordering punishment for both of them.
Câu " Imañca jamma" (và kẻ hạ tiện này) v.v. được nói ra với mục đích ra lệnh trừng phạt cả hai người đó.
Tattha jammanti lāmakaṃ.
Here, jammanti: wretched.
Ở đó, jamma (hạ tiện) nghĩa là thấp kém.
Musalena hantvāti musalena hanitvā pothetvā aṭṭhīni bhañjitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā.
Musalena hantvāti: having struck with a pestle, having crushed, having broken the bones, having reduced to powder.
Musalena hantvā (dùng chày đánh) nghĩa là dùng chày đánh, đập nát, bẻ gãy xương, làm cho tan nát thành từng mảnh vụn.
Luddanti dāruṇaṃ.
Luddanti: cruel.
Ludda (hung ác) nghĩa là tàn bạo.
Chavanti guṇābhāvena nijjīvaṃ matasadisaṃ.
Chavanti: lifeless like a corpse due to lack of virtues.
Chava (xác chết) nghĩa là vô sinh, giống như người chết do thiếu phẩm chất.
Imissā ca nanti ettha nanti nipātamattaṃ, imissā ca pāpapatibbatāya anācārāya dussīlāya jīvantiyāva kaṇṇanāsaṃ chindathāti attho.
Here, "na" is merely a particle. The meaning is, "Cut off the ears and nose of this woman who lives as a wicked, immoral, and unvirtuous wife."
Trong câu " Imissā ca na" (và của người phụ nữ này), từ na chỉ là một tiểu từ, ý nghĩa là: "Hãy cắt tai và mũi của người phụ nữ bất chính, vô đạo đức, tà hạnh này khi nàng còn sống."
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi.
The Master, having brought this Dhamma discourse, proclaimed the Truths, and identified the Jātaka – at the conclusion of the Truths, the discontented bhikkhu was established in the fruit of stream-entry.
Đức Thế Tôn đã kể lại bài pháp thoại này, công bố các sự thật, và kết nối câu chuyện Jātaka – sau khi các sự thật được công bố, vị Tỳ-khưu chán nản đã an trú vào quả vị Nhập Lưu.
‘‘Tadā cha bhātaro aññatarā therā ahesuṃ, bhariyā ciñcamāṇavikā, kuṇṭho devadatto, godharājā ānando, padumarājā pana ahameva ahosi’’nti.
"At that time, the six brothers were certain Theras; the wife was Ciñcamāṇavikā; the cripple was Devadatta; the king of the monitor lizards was Ānanda; and King Paduma was myself."
"Khi ấy, sáu anh em là các vị trưởng lão khác, người vợ là Ciñcamāṇavikā, người què là Devadatta, vua rắn là Ānanda, còn vua Paduma chính là Ta."
Na santi devā pavasanti nūnāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto vadhāya parisakkantaṃ devadattaṃ ārabbha kathesi.
"There are no devas, they must have departed" – this the Master related while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta who was striving for his destruction.
Na santi devā pavasanti nūnā (chắc chắn không có chư thiên nào đang trú ngụ) – Đức Thế Tôn đã nói điều này khi ngự tại Veḷuvana, liên quan đến Devadatta đang cố gắng sát hại Ngài.
Tadā pana satthā ‘‘devadatto vadhāya parisakkatī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkatiyeva, parisakkantopi pana maṃ vadhituṃ nāsakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
At that time, the Master, having heard that "Devadatta is striving for his destruction," said, "Not only now, bhikkhus, but in the past too, Devadatta always strove for my destruction, yet even striving, he was unable to destroy me," and he related a past event.
Khi ấy, Đức Thế Tôn nghe rằng "Devadatta đang cố gắng sát hại Ngài", liền nói: "Này các Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ, mà trước kia Devadatta cũng đã cố gắng sát hại Ta, nhưng dù cố gắng cũng không thể sát hại Ta," rồi kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasito avidūre gāmake gahapatikule nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a householder's family in a village not far from Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình gia chủ ở một ngôi làng không xa Bārāṇasī.
Athassa vayappattassa bārāṇasito kuladhītaraṃ ānesuṃ, sā suvaṇṇavaṇṇā ahosi abhirūpā dassanīyā devaccharā viya pupphalatā viya laḷamānā mattakinnarī viya ca sujātāti nāmena patibbatā sīlācārasampannā vattasampannā.
Then, when he came of age, they brought him a daughter from a family in Bārāṇasī. She was golden-skinned, beautiful, charming like a celestial nymph, graceful like a flowering creeper, and well-born like a drunken Kinnarī. Her name was Sujātā, and she was a devoted wife, endowed with virtue, good conduct, and duties.
Khi đến tuổi trưởng thành, họ đã cưới một cô gái từ Bārāṇasī cho Ngài; nàng có nước da vàng óng, xinh đẹp, đáng yêu như một vị nữ thần, duyên dáng như một dây hoa, và hoàn hảo như một kinnarī say đắm, tên là Sujātā, là một người vợ hiền, đầy đủ giới hạnh và đức độ, hoàn hảo trong bổn phận.
Niccakālampissā pativattaṃ sassuvattaṃ sasuravattañca katameva hoti, sā bodhisattassa piyā ahosi manāpā.
Always, her duties towards her husband, mother-in-law, and father-in-law were fulfilled. She was dear and pleasing to the Bodhisatta.
Nàng luôn chu toàn bổn phận đối với chồng, mẹ chồng và cha chồng; nàng là người vợ yêu quý và vừa lòng của Bồ Tát.
Iti ubhopi te sammodamānā ekacittā samaggavāsaṃ vasiṃsu.
Thus, both of them lived in harmony, of one mind, in concord.
Cứ như vậy, cả hai người đều sống hòa hợp, đồng lòng và đoàn kết.
Athekadivasaṃ sujātā ‘‘mātāpitaro daṭṭhukāmāmhī’’ti bodhisattassa ārocesi.
Then, one day, Sujātā informed the Bodhisatta, "I wish to see my parents."
Một ngày nọ, Sujātā nói với Bồ Tát rằng: "Thiếp muốn gặp cha mẹ."
‘‘Sādhu, bhadde, maggapātheyyaṃ pahonakaṃ paṭiyādehī’’ti khajjavikatiṃ pacāpetvā khajjakādīni yānake ṭhapetvā yānakaṃ pājento yānakassa purato ahosi, itarā pacchato.
"Very well, my dear, prepare sufficient provisions for the journey." Having cooked various foods, he placed snacks and other items in the cart and drove the cart, being in front, while she was behind.
Bồ Tát nói: "Tốt lắm, hiền thê, hãy chuẩn bị đủ lương thực cho chuyến đi," rồi cho nấu các món ăn nhẹ, đặt bánh kẹo và các thứ khác lên xe, rồi tự mình đi trước xe, còn nàng đi sau.
Te nagarasamīpaṃ gantvā yānakaṃ mocetvā nhatvā bhuñjiṃsu.
They went near the city, unyoked the cart, bathed, and ate.
Họ đến gần thành phố, tháo xe, tắm rửa và dùng bữa.
Puna bodhisatto yānakaṃ yojetvā purato nisīdi, sujātā vatthāni parivattetvā alaṅkaritvā pacchato nisīdi.
Again, the Bodhisatta yoked the cart and sat in front; Sujātā changed her clothes, adorned herself, and sat behind.
Sau đó, Bồ Tát lại thắng xe và ngồi phía trước, Sujātā thay quần áo, trang điểm và ngồi phía sau.
Yānakassa antonagaraṃ paviṭṭhakāle bārāṇasirājā hatthikkhandhavaragato nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto taṃ padesaṃ agamāsi.
When the cart entered the city, the King of Bārāṇasī, mounted on the back of a noble elephant, was circumambulating the city and came to that spot.
Khi chiếc xe đi vào nội thành, vua Bārāṇasī, đang ngự trên lưng voi chúa, tuần hành thành phố và đi đến khu vực đó.
Sujātā otaritvā yānakassa pacchato padasā pāyāsi.
Sujātā dismounted and walked on foot behind the cart.
Sujātā bước xuống và đi bộ phía sau chiếc xe.
Rājā taṃ disvā tassā rūpasampattiyā ākaḍḍhiyamānalocano paṭibaddhacitto hutvā ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha tvaṃ etissā sassāmikabhāvaṃ vā assāmikabhāvaṃ vā jānāhī’’ti.
The King, seeing her, with his eyes drawn by her beauty, became infatuated and ordered an minister, "Go, find out if she has a husband or not."
Vua nhìn thấy nàng, đôi mắt bị cuốn hút bởi vẻ đẹp của nàng, tâm trí bị ràng buộc, liền ra lệnh cho một vị quan: "Ngươi hãy đi tìm hiểu xem nàng đã có chồng hay chưa."
So gantvā tassā sassāmikabhāvaṃ ñatvā ‘‘sassāmikā kira, deva, yānake nisinno puriso etissā sāmiko’’ti āha.
He went and, having learned that she had a husband, said, "Indeed, Your Majesty, she has a husband; the man seated in the cart is her husband."
Vị quan đi đến, biết được nàng đã có chồng, liền tâu: "Tâu Đại vương, nàng đã có chồng; người đàn ông ngồi trên xe chính là chồng của nàng."
Rājā paṭibaddhacittaṃ vinodetuṃ asakkonto kilesāturo hutvā ‘‘ekena naṃ upāyena mārāpetvā itthiṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā ekaṃ purisaṃ āmantetvā ‘‘gaccha, bho, imaṃ cūḷāmaṇiṃ vīthiṃ gacchanto viya hutvā etassa purisassa yānake pakkhipitvā ehī’’ti cūḷāmaṇiṃ datvā uyyojesi.
The King, unable to dispel his infatuation, overcome by defilements, thought, "I will have him killed by some means and take the woman." He summoned a man and said, "Go, sir, as if you are walking along the street, place this crest-jewel in that man's cart and return." He gave him the crest-jewel and sent him off.
Vua, không thể xua tan tâm trí bị ràng buộc, bị phiền não hành hạ, liền nghĩ: "Ta sẽ tìm cách giết hắn để chiếm lấy người phụ nữ này," rồi gọi một người đàn ông đến và nói: "Này ngươi, hãy đi như thể đang đi trên đường, đặt viên ngọc cài tóc này vào xe của người đàn ông đó rồi quay về đây," rồi trao viên ngọc cài tóc và sai đi.
So ‘‘sādhū’’ti taṃ gahetvā gantvā yānake ṭhapetvā ‘‘ṭhapito me, devā’’ti āgantvā ārocesi.
He said, "Yes, sir," took it, went, placed it in the cart, and returned, reporting, "It has been placed, Your Majesty."
Người đó vâng lời, cầm viên ngọc đi đến, đặt vào xe, rồi quay về tâu: "Tâu Đại vương, thần đã đặt xong."
Rājā ‘‘cūḷāmaṇi me naṭṭho’’ti āha, manussā ekakolāhalaṃ akaṃsu.
The King then said, "My crest-jewel is lost!" The people raised a great clamor.
Vua liền nói: "Viên ngọc cài tóc của ta đã mất," và mọi người liền xôn xao.
Rājā ‘‘sabbadvārāni pidahitvā sañcāraṃ chinditvā coraṃ pariyesathā’’ti āha, rājapurisā tathā akaṃsu, nagaraṃ ekasaṅkhobhaṃ ahosi.
The King said, "Close all gates, cut off traffic, and search for the thief!" The royal officers did so, and the city was in an uproar.
Vua ra lệnh: "Hãy đóng tất cả các cổng, chặn mọi lối đi và tìm kiếm kẻ trộm," các quan quân của vua liền làm theo, cả thành phố trở nên hỗn loạn.
Itaro puriso manusse gahetvā bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘bho, yānakaṃ ṭhapehi, rañño cūḷāmaṇi naṭṭho, yānakaṃ sodhessāmī’’ti yānakaṃ sodhento attanā ṭhapitamaṇiṃ gahetvā bodhisattaṃ gahetvā ‘‘maṇicoro’’ti hatthehi ca pādehi ca pothetvā pacchābāhaṃ bandhitvā netvā ‘‘ayaṃ maṇicoro’’ti rañño dassesi.
The other man, taking some people, went to the Bodhisatta and said, "Sir, stop the cart, the king's crest-jewel is lost, I will search the cart." While searching the cart, he took the jewel he himself had placed, seized the Bodhisatta, beat him with hands and feet, bound his arms behind his back, led him away, and showed him to the king, saying, "This is the jewel-thief."
Người đàn ông kia liền bắt người dân, đi đến chỗ Bồ Tát và nói: "Này ông, hãy dừng xe lại, viên ngọc cài tóc của vua đã mất, chúng tôi sẽ lục soát xe," rồi khi lục soát xe, hắn lấy viên ngọc mà hắn đã đặt vào, bắt Bồ Tát, đánh đập bằng tay và chân, trói tay ra sau lưng, dẫn đi và trình lên vua: "Đây là kẻ trộm ngọc."
Rājāpi ‘‘sīsamassa chindathā’’ti āṇāpesi.
The king also commanded, "Cut off his head."
Vua liền ra lệnh: "Hãy chém đầu hắn."
Atha naṃ rājapurisā catukke catukke kasāhi tāḷentā dakkhiṇadvārena nagarā nikkhamāpesuṃ.
Then the king's men, beating him with whips at every crossroad, made him exit the city through the southern gate.
Sau đó, các quan quân của vua đánh đập Ngài bằng roi ở mỗi ngã tư, rồi đưa Ngài ra khỏi thành phố qua cổng phía nam.
Sujātāpi yānakaṃ pahāya bāhā paggayha paridevamānā ‘‘sāmi, maṃ nissāya imaṃ dukkhaṃ pattosī’’ti paridevamānā pacchato pacchato agamāsi.
Sujātā too, abandoning the cart, raised her arms and lamented, "My lord, because of me you have reached this suffering," and she followed behind, lamenting.
Sujātā cũng bỏ xe lại, giơ tay lên than khóc: "Chồng ơi, vì thiếp mà chàng phải chịu khổ đau này," rồi than khóc đi theo sau.
Rājapurisā ‘‘sīsamassa chindissāmā’’ti bodhisattaṃ uttānaṃ nipajjāpesuṃ.
The king's men made the Bodhisatta lie down on his back, saying, "We will cut off his head."
Các quan quân của vua đặt Bồ Tát nằm ngửa xuống để chém đầu Ngài.
Taṃ disvā sujātā attano sīlaguṇaṃ āvajjetvā ‘‘natthi vata maññe imasmiṃ loke sīlavantānaṃ viheṭhake pāpasāhasikamanusse nisedhetuṃ samatthā devatā nāmā’’tiādīni vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
Seeing that, Sujātā, reflecting on her own virtue, said, "Indeed, I think there are no deities in this world capable of restraining wicked, audacious people who torment the virtuous," and so on, and then recited the first verse:
Thấy vậy, Sujātā hồi tưởng lại phẩm hạnh của mình, rồi nói: "Chắc chắn không có vị thần nào trên thế gian này có thể ngăn cản những kẻ ác độc, bạo ngược đang làm hại những người có giới hạnh," v.v., rồi nói lên bài kệ đầu tiên:
Tattha na santi, devāti imasmiṃ loke sīlavantānaṃ olokanakā pāpānañca nisedhakā na santi nūna devā.
Therein, na santi, devā means, "Indeed, there are no deities in this world who watch over the virtuous and restrain the wicked."
Ở đó, na santi, devā (không có chư thiên) nghĩa là: chắc chắn không có chư thiên nào ở thế gian này là người bảo hộ cho những người có giới hạnh và ngăn cản những kẻ ác.
Pavasanti nūnāti evarūpesu vā kiccesu uppannesu nūna pavasanti pavāsaṃ gacchanti.
Pavasanti nūnā means, "Or, when such matters arise, they surely dwell far away, they go into exile."
Pavasanti nūnā (chắc chắn đang trú ngụ) nghĩa là: hoặc khi những việc như vậy xảy ra, chắc chắn họ đang trú ngụ, đang đi xa.
Idha, lokapālāti imasmiṃ loke lokapālasammatā samaṇabrāhmaṇāpi sīlavantānaṃ anuggāhakā na hi nūna santi.
Idha, lokapālā means, "Indeed, there are no recluses and brahmins, considered world-guardians in this world, who support the virtuous."
Idha, lokapālā (ở đây, các vị hộ thế) nghĩa là: ngay cả các Sa-môn, Bà-la-môn được xem là hộ thế ở thế gian này, chắc chắn cũng không có ai ủng hộ những người có giới hạnh.
Sahasā karontānamasaññatānanti sahasā avīmaṃsitvā sāhasikaṃ dāruṇaṃ kammaṃ karontānaṃ dussīlānaṃ.
Sahasā karontānamasaññatānaṃ means, "For those unrestrained, wicked people who act audaciously, brutally, without investigation."
Sahasā karontānamasaññatāna (đối với những kẻ vô kỷ luật hành động một cách bạo ngược) nghĩa là: đối với những kẻ ác đức, hành động tàn bạo một cách bạo ngược, không suy xét.
Paṭisedhitāroti evarūpaṃ kammaṃ mā karittha, na labbhā etaṃ kātunti paṭisedhentā natthīti attho.
Paṭisedhitāro means, "There are no restrainers who say, 'Do not commit such an act, it is not permissible to do this.'"
Paṭisedhitāro (những người ngăn cản) nghĩa là: không có ai ngăn cản rằng "Đừng làm việc như vậy, không được phép làm điều này."
Evaṃ tāya sīlasampannāya paridevamānāya sakkassa devarañño nisinnāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi, sakko ‘‘ko nu kho maṃ sakkattato cāvetukāmo’’ti āvajjento imaṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘bārāṇasirājā atipharusakammaṃ karoti, sīlasampannaṃ sujātaṃ kilameti, gantuṃ dāni me vaṭṭatī’’ti devalokā oruyha attano ānubhāvena hatthipiṭṭhe nisinnaṃ taṃ pāparājānaṃ hatthikkhandhato otāretvā dhammagaṇḍikāya uttānaṃ nipajjāpetvā bodhisattaṃ ukkhipitvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā rājavesaṃ gāhāpetvā hatthikkhandhe nisīdāpesi.
As that virtuous woman lamented thus, the seat of Sakka, the king of devas, showed signs of heat. Sakka, reflecting, "Who indeed wishes to dislodge me from my position as Sakka?" and understanding this situation, thought, "The King of Bārāṇasī is committing an excessively harsh deed, he is tormenting the virtuous Sujātā; it is now right for me to go." Descending from the deva world, by his power, he made that wicked king, who was seated on an elephant's back, alight from the elephant's shoulder, laid him face up on a sacrificial block, lifted the Bodhisatta, adorned him with all ornaments, had him assume royal attire, and seated him on the elephant's shoulder.
Khi nàng có giới hạnh ấy than khóc như vậy, ngai vàng của Sakka, vua chư thiên, đã hiển thị dấu hiệu nóng bức; Sakka liền suy xét: "Ai đang muốn truất phế ta khỏi vị trí Sakka?" và biết được sự việc này, liền nghĩ: "Vua Bārāṇasī đang làm một hành động quá tàn bạo, làm khổ Sujātā có giới hạnh, bây giờ ta phải đi," rồi từ cõi trời giáng xuống, bằng thần thông của mình, Ngài đã kéo vị vua độc ác đang ngồi trên lưng voi xuống khỏi lưng voi, đặt hắn nằm ngửa trên một cái bệ hình cây gậy pháp (dhammagaṇḍikā), nhấc Bồ Tát lên, trang điểm cho Ngài bằng mọi đồ trang sức, cho Ngài mặc trang phục hoàng gia và đặt Ngài ngồi trên lưng voi.
Rājapurisā pharasuṃ ukkhipitvā sīsaṃ chindantā rañño sīsaṃ chindiṃsu, chinnakāleyeva cassa rañño sīsabhāvaṃ jāniṃsu.
The king's men, raising an axe to cut off the Bodhisatta's head, cut off the king's head instead, and they only realized it was the king's head at the moment it was severed.
Các quan quân của vua, đang giơ rìu lên để chém đầu, đã chém đầu của vị vua độc ác; ngay khi bị chém, họ mới biết đó là đầu của nhà vua.
Sakko devarājā dissamānakasarīreneva bodhisattassa santikaṃ gantvā bodhisattassa rājābhisekaṃ katvā sujātāya ca aggamahesiṭṭhānaṃ dāpesi.
Sakka, the king of devas, in a visible body, went to the Bodhisatta, performed the Bodhisatta's anointing as king, and granted Sujātā the position of chief queen.
Sakka, vua chư thiên, với thân thể hiện hữu, đã đến chỗ Bồ Tát, làm lễ đăng quang cho Bồ Tát và ban cho Sujātā vị trí hoàng hậu.
Amaccā ceva brāhmaṇagahapatikādayo ca sakkaṃ devarājānaṃ disvā ‘‘adhammikarājā mārito, idāni amhehi sakkadattiko dhammikarājā laddho’’ti somanassappattā ahesuṃ.
The ministers, brahmins, householders, and others, seeing Sakka, the king of devas, were filled with joy, thinking, "The unrighteous king has been killed; now we have obtained a righteous king given by Sakka."
Các vị quan, Bà-la-môn, gia chủ v.v. thấy Sakka, vua chư thiên, liền vui mừng nói: "Vị vua bất chính đã bị giết, bây giờ chúng ta đã có một vị vua chính pháp do Sakka ban cho."
Sakkopi ākāse ṭhatvā ‘‘ayaṃ vo sakkadattiko rājā, ito paṭṭhāya dhammena rajjaṃ kāressati.
Sakka, standing in the sky, said, "This is your king given by Sakka; from now on, he will rule the kingdom righteously.
Sakka cũng đứng trên không trung và nói: "Đây là vị vua do Sakka ban cho các ngươi, từ nay Ngài sẽ trị vì đất nước theo Pháp."
Sace hi rājā adhammiko hoti, devo akāle vassati, kāle na vassati, chātabhayaṃ rogabhayaṃ satthabhayanti imāni tīṇi bhayāni upagatāneva hontī’’ti ovadanto dutiyaṃ gāthamāha –
For if a king is unrighteous, the deva rains at the wrong time and does not rain at the right time, and these three fears—famine, disease, and weapons—surely arise," thus advising, he recited the second verse:
Nếu nhà vua là người bất chính, trời sẽ mưa trái mùa, không mưa đúng mùa, và ba nỗi sợ hãi này—nạn đói, dịch bệnh, và chiến tranh—sẽ ập đến." Vị trời dạy bảo như vậy rồi nói bài kệ thứ hai –
Tattha akāleti adhammikarañño rajje ayuttakāle sassānaṃ pakkakāle vā lāyanamaddanādikāle vā devo vassati.
Therein, akāle means, "In the kingdom of an unrighteous king, the deva rains at an unsuitable time, at the time when crops are ripe, or at the time of harvesting and threshing."
Ở đây, akāle (trái mùa) có nghĩa là khi vị vua bất chính cai trị, trời mưa vào thời điểm không thích hợp, chẳng hạn như vào mùa thu hoạch hoặc mùa đập lúa.
Kāleti yuttapayuttakāle vapanakāle taruṇasassakāle gabbhaggahaṇakāle ca na vassati.
Kāle means, "At the suitable and appropriate time, at the time of sowing, when crops are young, and at the time of conception, it does not rain."
Kāle (đúng mùa) có nghĩa là trời không mưa vào thời điểm thích hợp, chẳng hạn như mùa gieo hạt, khi cây con đang lớn, hoặc khi cây đang ra trái.
Saggā ca cavati ṭhānāti saggasaṅkhātā ṭhānā devalokā cavatīti attho.
Saggā ca cavati ṭhānā means, "He falls from his abode, which is heaven, that is, the deva world."
Saggā ca cavati ṭhānā (rơi khỏi vị trí trên cõi trời) có nghĩa là rơi khỏi vị trí được gọi là cõi trời, tức là cõi chư thiên.
Adhammikarājā hi appaṭilābhavasena devalokā cavati nāma, saggepi vā rajjaṃ kārento adhammikarājā tato cavatītipi attho.
Indeed, an unrighteous king falls from the deva realm due to not receiving offerings, or an unrighteous king, even while ruling in heaven, falls from there; this is the meaning.
Thật vậy, một vị vua bất chính được gọi là rơi khỏi cõi chư thiên vì không đạt được lợi ích, hoặc cũng có nghĩa là một vị vua bất chính cai trị trên cõi trời cũng sẽ rơi khỏi đó.
Nanu so tāvatā hatoti nanu so adhammiko rājā ettakena hato hoti.
"Was he not slain by that much?" means, was that unrighteous king not slain by that much?
Nanu so tāvatā hato (há chẳng phải người ấy đã bị hủy diệt sao) có nghĩa là há chẳng phải vị vua bất chính ấy đã bị hủy diệt bởi chừng đó sao?
Atha vā ekaṃsavācī ettha nu-kāro, neso ekaṃsena ettāvatā hato, aṭṭhasu pana mahānirayesu soḷasasu ca ussadanirayesu dīgharattaṃ so haññissatīti ayamettha attho.
Or, the particle "nu" here expresses certainty, meaning, he was not certainly slain by that much; rather, he will be tormented for a long time in the eight great hells and sixteen subsidiary hells. This is the meaning here.
Hoặc nu-kāro ở đây là một từ khẳng định chắc chắn, người ấy không nhất thiết bị hủy diệt ngay lập tức bởi chừng đó, mà người ấy sẽ bị hành hạ lâu dài trong tám đại địa ngục và mười sáu tiểu địa ngục—đó là ý nghĩa ở đây.
Pabbatūpatthare rammeti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarājānaṃ ārabbha kathesi.
"In the delightful Pabbatūpatthara" – the Teacher related this while residing at Jetavana, concerning the King of Kosala.
Pabbatūpatthare ramme (trên sườn núi đẹp đẽ) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến vua Kosala.
Kosalarañño kira eko amacco antepure padussi.
It is said that one of the Kosala king's ministers committed misconduct in the inner palace.
Nghe nói, một vị quan của vua Kosala đã phạm lỗi trong hậu cung.
Rājāpi parivīmaṃsamāno taṃ tathato ñatvā ‘‘satthu ārocessāmī’’ti jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, amhākaṃ antepure eko amacco padussi, tassa kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi.
The king, investigating and knowing it to be true, thought, "I shall report it to the Teacher," and going to Jetavana, he saluted the Teacher and asked, "Bhante, one of our ministers committed misconduct in the inner palace; what should be done to him?"
Vua, sau khi điều tra và biết sự thật, nghĩ: “Ta sẽ báo cho Đức Phật biết,” rồi đến Jetavana, đảnh lễ Đức Phật và hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, một vị quan của chúng con đã phạm lỗi trong hậu cung, con nên làm gì với người ấy?”
Atha naṃ satthā ‘‘upakārako te, mahārāja, so ca amacco sā ca itthī piyā’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante, ativiya upakārako sakalaṃ rājakulaṃ sandhāreti, sāpi me itthī piyā’’ti vutte ‘‘mahārāja, ‘attano upakārakesu sevakesu piyāsu ca itthīsu dubbhituṃ na sakkā’ti pubbepi rājāno paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā majjhattāva ahesu’’nti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Then the Teacher asked him, "Mahārāja, is that minister helpful to you, and is that woman dear to you?" When the king replied, "Yes, Bhante, he is very helpful and maintains the entire royal household, and that woman is also dear to me," the Teacher said, "Mahārāja, 'it is not possible to betray one's helpful servants and dear women,' and in the past, kings, having heard the words of the wise, remained impartial," and being requested by the king, he related a past event.
Bấy giờ, Đức Phật hỏi vua: “Đại vương, vị quan ấy có phải là người hữu ích cho ngài không, và người phụ nữ ấy có phải là người ngài yêu quý không?” Khi vua đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, người ấy vô cùng hữu ích, giữ gìn toàn bộ hoàng gia, và người phụ nữ ấy cũng là người con yêu quý,” Đức Phật nói: “Đại vương, các vị vua hiền triết thời xưa, sau khi nghe lời khuyên của các bậc hiền trí, đã giữ thái độ trung lập, vì họ không thể làm hại những người phục vụ hữu ích và những người phụ nữ yêu quý của mình,” rồi theo lời thỉnh cầu của vua, Đức Phật kể câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa atthadhammānusāsako ahosi.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a minister's family, and having reached maturity, he became the king's advisor on welfare and Dhamma.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta cai trị ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình quan lại, khi trưởng thành, Ngài trở thành cố vấn về lợi ích và Chánh pháp cho nhà vua.
Athassa rañño eko amacco antepure padussi.
Then, one of that king's ministers committed misconduct in the inner palace.
Bấy giờ, một vị quan của nhà vua đã phạm lỗi trong hậu cung.
Rājā naṃ tathato ñatvā ‘‘amaccopi me bahūpakāro, ayaṃ itthīpi me piyā, dvepi ime nāsetuṃ na sakkā, paṇḍitāmaccaṃ pañhaṃ pucchitvā sace sahitabbaṃ bhavissati, sahissāmi, no ce, na sahissāmī’’ti bodhisattaṃ pakkosāpetvā āsanaṃ datvā ‘‘paṇḍita, pañhaṃ pucchissāmī’’ti vatvā ‘‘pucchatha, mahārāja, vissajjessāmī’’ti vutte pañhaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The king, knowing it to be true, thought, "My minister is very helpful, and this woman is dear to me; I cannot destroy both of them. I shall ask the wise minister a question, and if it is to be endured, I will endure it; if not, I will not endure it." So, he summoned the Bodhisatta, gave him a seat, and said, "Wise one, I shall ask a question." When the Bodhisatta replied, "Ask, Mahārāja, I shall answer," the king, asking the question, first spoke this verse:
Vua biết sự thật, nghĩ: “Vị quan này đã giúp đỡ ta rất nhiều, người phụ nữ này cũng là người ta yêu quý. Ta không thể hủy hoại cả hai. Ta sẽ hỏi vị quan hiền trí, nếu có thể tha thứ thì ta sẽ tha, nếu không thì ta sẽ không tha.” Rồi vua cho gọi Bồ Tát đến, ban chỗ ngồi và nói: “Thưa hiền sĩ, ta muốn hỏi một câu hỏi.” Khi Bồ Tát đáp: “Xin Đại vương cứ hỏi, con sẽ giải đáp,” vua hỏi câu hỏi đầu tiên bằng bài kệ –
Tattha pabbatūpatthare rammeti himavantapabbatapāde pattharitvā ṭhite aṅgaṇaṭṭhāneti attho.
Here, "in the delightful Pabbatūpatthara" means in the courtyard spread out at the foot of the Himavanta mountain.
Ở đây, pabbatūpatthare ramme (trên sườn núi đẹp đẽ) có nghĩa là trên khoảng đất bằng phẳng trải dài dưới chân núi Hy Mã Lạp Sơn.
Jātā pokkharaṇī sivāti sivā sītalā madhurodakā pokkharaṇī nibbattā, apica kho pokkharasañchannā nadīpi pokkharaṇīyeva.
"A pure pond arose" means a pure, cool pond with sweet water appeared; moreover, a river covered with lotus flowers is also called a pond.
Jātā pokkharaṇī sivā (một hồ nước trong lành sinh ra) có nghĩa là một hồ nước mát lạnh, ngọt ngào đã xuất hiện, và hơn nữa, một con sông đầy hoa sen cũng được gọi là pokkharaṇī.
Apāpāyīti apa-iti upasaggo, apāyīti attho.
"Apāpāyī" means "apa" is a prefix, and it means "drank."
Apāpāyī (đã uống) – apa là một tiền tố, và apāyī là đã uống.
Jānaṃ sīhena rakkhitanti sā pokkharaṇī sīhaparibhogā sīhena rakkhitā, sopi naṃ siṅgālo ‘‘sīhena rakkhitā aya’’nti jānantova apāyi.
"Knowing it was guarded by a lion" means that pond was for the lion's enjoyment and guarded by a lion, and that jackal drank from it even knowing, "This is guarded by a lion."
Jānaṃ sīhena rakkhita (dù biết rằng nó được sư tử bảo vệ) có nghĩa là hồ nước đó được sư tử sử dụng và bảo vệ, và con chó rừng ấy đã uống nước dù biết rằng “hồ này được sư tử bảo vệ.”
Taṃ kiṃ maññati, bālo siṅgālo sīhassa abhāyitvā piveyya evarūpaṃ pokkharaṇinti ayametthādhippāyo.
What do you think? Would a foolish jackal drink from such a pond without fearing the lion? This is the intention here.
Ý nghĩa ở đây là: “Ngươi nghĩ gì, con chó rừng ngu ngốc ấy dám uống nước hồ đó mà không sợ sư tử sao?”
Tattha sāpadānīti na kevalaṃ siṅgālova, avasesāni sunakhapasadabiḷāramigādīni sabbasāpadāni taṃ pokkharasañchannattā ‘‘pokkharaṇī’’ti laddhanāmaṃ nadiṃ pivanti ce.
Here, "sāpadānī" means not only a jackal, but all other wild animals such as dogs, leopards, cats, and deer, if they drink from that river, which is called a "pond" because it is covered with lotuses.
Ở đây, sāpadānī (các loài thú dữ) có nghĩa là không chỉ chó rừng, mà tất cả các loài thú dữ còn lại như chó, báo, mèo, hươu, v.v., đều uống nước sông được gọi là pokkharaṇī vì nó đầy hoa sen.
Na tena anadī hotīti nadiyañhi dvipadacatuppadāpi ahimacchāpi sabbe pipāsitā pānīyaṃ pivanti, na sā tena kāraṇena anadī nāma hoti, nāpi ucchiṭṭhanadī.
“By that, she does not become a non-river.” For indeed, in a river, two-footed and four-footed creatures, snakes and fish, all being thirsty, drink water, but for that reason, it does not become a ‘non-river,’ nor a ‘defiled river.’
Na tena anadī hotī (nó không trở thành không phải sông) có nghĩa là trên sông, cả loài hai chân và bốn chân, cả rắn và cá, tất cả những ai khát đều uống nước, nhưng vì lý do đó mà nó không trở thành không phải sông, cũng không phải là sông dơ bẩn.
Sabbesaṃ sādhāraṇattā.
Because it is common to all.
Vì nó là tài sản chung của tất cả.
Yathā nadī yena kenaci pītā na dussati, evaṃ itthīpi kilesavasena sāmikaṃ atikkamitvā aññena saddhiṃ saṃvāsaṃ gatā neva anitthī hoti.
Just as a river, drunk by anyone, is not defiled, so too a woman, having transgressed her husband due to defilements and gone to cohabit with another, does not become a ‘non-woman.’
Cũng như một con sông, dù ai uống cũng không bị ô uế, thì một người phụ nữ, vì phiền não mà vượt qua chồng để quan hệ với người khác, cũng không trở thành không phải phụ nữ.
Sabbesaṃ sādhāraṇabhāvena.
Because of her common nature to all.
Vì bản chất là tài sản chung của tất cả.
Nāpi ucchiṭṭhitthī.
Nor is she a ‘defiled woman.’
Cũng không phải là người phụ nữ dơ bẩn.
Odakantikatāya suddhabhāvena.
Because of her purity due to being like water.
Vì sự thanh tịnh như nước.
Khamassu yadi te piyāti yadi pana te sā itthī piyā, so ca amacco bahūpakāro, tesaṃ ubhinnampi khamassu majjhattabhāvena tiṭṭhāhīti.
“Forgive if she is dear to you” means: if that woman is dear to you, and that minister is very helpful, then forgive both of them, and remain impartial.
Khamassu yadi te piyā (nếu ngài yêu quý thì hãy tha thứ) có nghĩa là nếu người phụ nữ ấy là người ngài yêu quý, và vị quan ấy là người hữu ích, thì hãy tha thứ cho cả hai, và giữ thái độ trung lập.
Evaṃ mahāsatto rañño ovādaṃ adāsi.
Thus, the Great Being gave counsel to the king.
Như vậy, Đại Bồ Tát đã ban lời khuyên cho nhà vua.
Rājā tassa ovāde ṭhatvā ‘‘puna evarūpaṃ pāpakammaṃ mā karitthā’’ti vatvā ubhinnampi khami.
The king, abiding by his counsel, said, “Do not commit such an evil deed again,” and forgave both of them.
Nhà vua, tuân theo lời khuyên của Ngài, nói: “Đừng bao giờ làm điều ác như vậy nữa,” rồi tha thứ cho cả hai.
Tato paṭṭhāya te oramiṃsu.
From then on, they ceased.
Từ đó trở đi, họ đã kiềm chế.
Rājāpi dānādīni puññāni katvā jīvitapariyosāne saggapuraṃ pūresi.
The king, having performed meritorious deeds such as giving alms, filled the city of devas at the end of his life.
Nhà vua cũng thực hiện các công đức như bố thí, rồi khi hết tuổi thọ, Ngài viên mãn cõi trời.
Kosalarājāpi imaṃ dhammadesanaṃ sutvā tesaṃ ubhinnampi khamitvā majjhatto ahosi.
The King of Kosala, having heard this Dhamma discourse, also forgave both of them and remained impartial.
Vua Kosala, sau khi nghe bài Pháp thoại này, cũng tha thứ cho cả hai người đó và giữ thái độ trung lập.
Ye na kāhanti ovādanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
“Those who will not heed advice”—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain discouraged bhikkhu.
Ye na kāhanti ovāda (những ai không tuân theo lời khuyên) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ kheo chán nản.
So hi bhikkhu satthārā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti puṭṭho ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kiṃ kāraṇā’’ti vutte ‘‘ekaṃ alaṅkataṃ mātugāmaṃ disvā kilesavasenā’’ti āha.
Indeed, when that bhikkhu was asked by the Teacher, “Is it true, bhikkhu, that you are discouraged?” he replied, “It is true.” When asked, “For what reason?” he said, “Having seen an adorned woman, due to defilements.”
Khi Đức Phật hỏi vị Tỳ kheo đó: “Này Tỳ kheo, có thật là ông đang chán nản không?” Vị ấy đáp: “Thật vậy.” Khi được hỏi: “Vì lý do gì?” Vị ấy nói: “Vì con đã thấy một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy và bị phiền não chi phối.”
Atha naṃ satthā ‘‘itthiyo nāmetā bhikkhu attano rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbehi ceva itthikuttavilāsehi ca purise palobhetvā attano vase katvā vasaṃ upagatabhāvaṃ ñatvā sīlavināsañceva dhanavināsañca pāpanaṭṭhena ‘yakkhiniyo’ti vuccanti.
Then the Teacher said to him, “Bhikkhu, these women are called ‘yakkhiṇīs’ because they entice men with their forms, sounds, smells, tastes, and touches, and with their feminine wiles and allurements, bring them under their control, and then, knowing them to be under their sway, lead them to the destruction of morality and wealth.
Bấy giờ, Đức Phật nói với vị Tỳ kheo đó: “Này Tỳ kheo, những người phụ nữ này, bằng sắc đẹp, âm thanh, mùi hương, vị giác, xúc giác của họ, và bằng sự quyến rũ, điệu bộ của phụ nữ, họ lôi kéo đàn ông, biến họ thành nô lệ của mình. Khi biết họ đã trở thành nô lệ, họ được gọi là yakkhinī (nữ Dạ Xoa) vì họ dẫn đến sự hủy hoại giới hạnh và sự hủy hoại tài sản.
Pubbepi hi yakkhiniyo itthikuttena ekaṃ purisasatthaṃ upasaṅkamitvā vāṇije palobhetvā attano vase katvā puna aññe purise disvā te sabbepi jīvitakkhayaṃ pāpetvā ubhohi hanukapassehi lohitena paggharantena mukhaṃ pūrāpetvā khādiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
For even in the past, yakkhiṇīs approached a group of men, merchants, and enticed them with feminine wiles, brought them under their control, and then, seeing other men, caused all of them to lose their lives, and devoured them, filling their mouths with blood gushing from both sides of their jaws,” and then he related a past event.
Trong quá khứ, các nữ Dạ Xoa cũng đã dùng sự quyến rũ của phụ nữ để tiếp cận một đoàn người đàn ông, lôi kéo các thương nhân, biến họ thành nô lệ của mình. Sau đó, khi thấy những người đàn ông khác, họ đã giết chết tất cả những người đó, rồi miệng đầy máu chảy ra từ hai bên hàm, họ đã ăn thịt những người đó.” Rồi Đức Phật kể câu chuyện quá khứ.
Atīte tambapaṇṇidīpe sirīsavatthu nāma yakkhanagaraṃ ahosi, tattha yakkhiniyo vasiṃsu.
In the past, on the island of Tambapaṇṇi, there was a city of yakkhas called Sirīsavatthu, where yakkhiṇīs resided.
Trong quá khứ, trên đảo Tambapaṇṇi có một thành phố của Dạ Xoa tên là Sirīsavatthu, nơi các nữ Dạ Xoa sinh sống.
Tā bhinnanāvānaṃ vāṇijānaṃ āgatakāle alaṅkatapaṭiyattā khādanīyabhojanīyaṃ gāhāpetvā dāsigaṇaparivutā dārake aṅkenādāya vāṇije upasaṅkamanti.
When shipwrecked merchants arrived, these yakkhiṇīs, adorned and ready, would have food and drink prepared, and surrounded by a retinue of female servants, carrying children on their hips, would approach the merchants.
Khi các thương nhân bị đắm tàu đến, họ trang điểm lộng lẫy, chuẩn bị đồ ăn thức uống, rồi cùng với đoàn tỳ nữ và ôm con nhỏ trên tay, họ tiếp cận các thương nhân.
Tesaṃ ‘‘manussāvāsaṃ āgatamhā’’ti sañjānanatthaṃ tattha tattha kasigorakkhādīni karonte manusse gogaṇe sunakheti evamādīni dassenti, vāṇijānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘imaṃ yāguṃ pivatha, bhattaṃ bhuñjatha, khādanīyaṃ khādathā’’ti vadanti.
To make the merchants believe they had arrived at a human settlement, they would show them people engaged in farming, cattle-rearing, dogs, and so forth, here and there, and going to the merchants, they would say, “Drink this gruel, eat this rice, eat these snacks.”
Để các thương nhân biết rằng họ đã đến một nơi có người ở, họ chỉ cho thấy những người đang làm nông, chăn nuôi gia súc, chó, v.v., ở khắp nơi. Rồi họ đến gặp các thương nhân và nói: “Hãy uống cháo này, ăn cơm này, ăn đồ ăn vặt này.”
Vāṇijā ajānantā tāhi dinnaṃ paribhuñjanti.
The merchants, not knowing, would consume what was given by them.
Các thương nhân, không biết, đã ăn uống những gì họ đưa.
Atha tesaṃ khāditvā bhuñjitvā pivitvā vissamitakāle paṭisanthāraṃ karonti, ‘‘tumhe kattha vāsikā, kuto āgatā, kahaṃ gacchissatha, kena kammena idhāgatatthā’’ti pucchanti.
Then, after they had eaten, consumed, drunk, and rested, the yakkhiṇīs would greet them and ask, “Where are you from, where have you come from, where are you going, for what purpose have you come here?”
Sau khi các thương nhân đã ăn, uống, nghỉ ngơi, họ hỏi thăm: “Các ông từ đâu đến, đến từ đâu, sẽ đi đâu, đến đây vì công việc gì?”
‘‘Bhinnanāvā hutvā idhāgatamhā’’ti vutte ‘‘sādhu, ayyā, amhākampi sāmikānaṃ nāvaṃ abhiruhitvā gatānaṃ tīṇi saṃvaccharāni atikkantāni, te matā bhavissanti; tumhepi vāṇijāyeva, mayaṃ tumhākaṃ pādaparicārikā bhavissāmā’’ti vatvā te vāṇije itthikuttahāvabhāvavilāsehi palobhetvā yakkhanagaraṃ netvā sace paṭhamagahitā manussā atthi, te devasaṅkhalikāya bandhitvā kāraṇaghare pakkhipanti, attano vasanaṭṭhāne bhinnanāve manusse alabhantiyo pana parato kalyāṇiṃ orato nāgadīpanti evaṃ samuddatīraṃ anusañcaranti.
When told, “We have come here after being shipwrecked,” they would say, “Good, sirs, it has been three years since our husbands went on a ship; they must be dead; you are also merchants, we will be your foot-servants,” and having enticed those merchants with feminine wiles, gestures, and allurements, they would lead them to the yakkha city. If there were previously captured humans, they would bind them with iron chains and throw them into a prison house. If they did not find shipwrecked men in their dwelling place, they would wander along the seashore, to Kalyāṇī further on, and to Nāgadīpa nearer by.
Khi họ nói: “Chúng tôi bị đắm thuyền nên đến đây,” các nữ dạ-xoa liền nói: “Tốt lắm, các ngài! Chủ của chúng tôi cũng đã đi thuyền ba năm rồi, chắc họ đã chết. Các ngài cũng là thương nhân, chúng tôi sẽ làm người hầu hạ các ngài.” Nói xong, họ quyến rũ các thương nhân ấy bằng cử chỉ, điệu bộ, vẻ duyên dáng của phụ nữ, rồi dẫn họ đến thành của dạ-xoa. Nếu có những người bị bắt trước đó, họ sẽ dùng xiềng xích thần thánh trói lại và nhốt vào nhà tù. Nếu không tìm được người bị đắm thuyền ở nơi mình ở, họ sẽ đi dọc bờ biển, từ Kalyāṇī (phía trên) đến Nāgadīpa (phía dưới).
Ayaṃ tāsaṃ dhammatā.
This was their custom.
Đó là tập quán của họ.
Athekadivasaṃ pañcasatā bhinnanāvā vāṇijā tāsaṃ nagarasamīpe uttariṃsu.
Then, one day, five hundred shipwrecked merchants landed near their city.
Rồi một ngày nọ, năm trăm thương nhân bị đắm thuyền đã lên bờ gần thành phố của các nữ dạ-xoa.
Tā tesaṃ santikaṃ gantvā palobhetvā yakkhanagaraṃ netvā paṭhamaṃ gahite manusse devasaṅkhalikāya bandhitvā kāraṇaghare pakkhipitvā jeṭṭhayakkhinī jeṭṭhakavāṇijaṃ, sesā seseti tā pañcasatā yakkhiniyo te pañcasate vāṇije attano sāmike akaṃsu.
They went to them, enticed them, led them to the city of yakkhas, bound the previously captured humans with divine chains, and cast them into the prison house. The chief yakkhaṇī took the chief merchant, and the rest of the five hundred yakkhaṇīs took the five hundred merchants as their husbands.
Các nữ dạ-xoa đến chỗ họ, quyến rũ họ, dẫn họ về thành của dạ-xoa, rồi trói những người bị bắt trước đó bằng xiềng xích thần thánh và nhốt vào nhà tù. Nữ dạ-xoa trưởng lấy thương nhân trưởng, những người còn lại cũng làm như vậy, và năm trăm nữ dạ-xoa ấy đã biến năm trăm thương nhân thành chồng của mình.
Atha sā jeṭṭhayakkhinī rattibhāge vāṇije niddaṃ upagate uṭṭhāya gantvā kāraṇaghare manusse māretvā maṃsaṃ khāditvā āgacchati, sesāpi tatheva karonti.
Then, at night, when the merchants had fallen asleep, the chief yakkhaṇī arose, went, killed the humans in the prison house, ate their flesh, and returned. The others also did likewise.
Rồi nữ dạ-xoa trưởng, vào ban đêm, khi các thương nhân đã ngủ say, liền thức dậy, đi đến nhà tù, giết người và ăn thịt, rồi trở về. Những người còn lại cũng làm như vậy.
Jeṭṭhayakkhiniyā manussamaṃsaṃ khāditvā āgatakāle sarīraṃ sītalaṃ hoti.
When the chief yakkhaṇī returned after eating human flesh, her body was cold.
Khi nữ dạ-xoa trưởng trở về sau khi ăn thịt người, thân thể nàng lạnh lẽo.
Jeṭṭhavāṇijo pariggaṇhanto tassā yakkhinibhāvaṃ ñatvā ‘‘imā pañcasatā yakkhiniyo bhavissanti, amhehi palāyituṃ vaṭṭatī’’ti punadivase pātova mukhadhovanatthāya gantvā sesavāṇijānaṃ ārocesi – ‘‘imā yakkhiniyo, na manussitthiyo, aññesaṃ bhinnanāvānaṃ āgatakāle te sāmike katvā amhepi khādissanti, etha ito palāyissāmā’’ti tesu pañcasatesu aḍḍhateyyasatā ‘‘na mayaṃ etā vijahituṃ sakkhissāma, tumhe gacchatha, mayaṃ na palāyissāmā’’ti āhaṃsu.
The chief merchant, noticing this, understood her to be a yakkhaṇī and thought, "These five hundred must be yakkhaṇīs; we must escape." The next day, early in the morning, he went to wash his face and informed the other merchants: "These are yakkhaṇīs, not human women. When other shipwrecked people arrive, they will take them as husbands and eat us too. Come, let us escape from here." Among those five hundred, two hundred and fifty said, "We cannot abandon them; you go, we will not escape."
Thương nhân trưởng sờ thấy, liền biết nàng là dạ-xoa và nghĩ: “Năm trăm người này chắc chắn là dạ-xoa. Chúng ta phải trốn thoát khỏi đây.” Sáng hôm sau, ông thức dậy sớm để rửa mặt và báo cho các thương nhân còn lại biết: “Những người này là dạ-xoa, không phải phụ nữ loài người. Khi có những người bị đắm thuyền khác đến, họ sẽ biến những người đó thành chồng và ăn thịt chúng ta. Hãy đến đây, chúng ta sẽ trốn thoát khỏi đây.” Trong số năm trăm người đó, hai trăm năm mươi người nói: “Chúng tôi không thể rời bỏ họ được, các ngài cứ đi đi, chúng tôi sẽ không trốn thoát.”
Jeṭṭhavāṇijo attano vacanakāre aḍḍhateyyasate gahetvā tāsaṃ bhīto palāyi.
The chief merchant, taking the two hundred and fifty who heeded his words, fled in fear of them.
Thương nhân trưởng, sợ hãi các nữ dạ-xoa, dẫn hai trăm năm mươi người nghe lời mình và trốn thoát.
Tasmiṃ pana kāle bodhisatto valāhakassayoniyaṃ nibbatti, sabbaseto kāḷasīso muñjakeso iddhimā vehāsaṅgamo ahosi.
At that time, the Bodhisatta was born as a cloud-horse (valāhaka-assa), entirely white, with a black head and muñja-grass-like mane, endowed with psychic power, and able to travel through the air.
Vào thời điểm đó, Bồ-tát tái sinh làm một vị vua ngựa gió (valāhaka-assa-rāja), toàn thân trắng muốt, đầu đen, bờm như cỏ muñja, có thần thông và có thể bay trên không.
So himavantato ākāse uppatitvā tambapaṇṇidīpaṃ gantvā tattha tambapaṇṇisare pallale sayaṃjātasāliṃ khāditvā gacchati.
He would fly from the Himalayas to Tambapaṇṇidīpa, and there, at the Tambapaṇṇi lake, he would eat naturally grown rice and then depart.
Ngài bay từ dãy Hy-mã-lạp-sơn trên không trung, đến đảo Tambapaṇṇī, rồi ăn gạo tự nhiên mọc trong hồ Tambapaṇṇī ở đó và bay đi.
Evaṃ gacchanto ca ‘‘janapadaṃ gantukāmā atthī’’ti tikkhattuṃ karuṇāparibhāvitaṃ mānusiṃ vācaṃ bhāsati.
As he went, he would utter a human voice, filled with compassion, three times, asking, "Are there any who wish to go to the mainland?"
Khi bay đi như vậy, ngài cất tiếng người được thấm nhuần lòng bi mẫn ba lần: “Có ai muốn về đất liền không?”
Te bodhisattassa vacanaṃ sutvā upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha ‘‘sāmi, mayaṃ janapadaṃ gamissāmā’’ti āhaṃsu.
Hearing the Bodhisatta's words, they approached him, raised their hands in respectful salutation, and said, "Lord, we wish to go to the mainland."
Nghe lời Bồ-tát, họ đến gần, chắp tay và nói: “Bạch Đức Chúa, chúng tôi muốn về đất liền.”
Tena hi mayhaṃ piṭṭhiṃ abhiruhathāti.
"Then climb onto my back," he said.
Vậy thì hãy lên lưng ta.
Appekacce abhiruhiṃsu, tesu ekacce vāladhiṃ gaṇhiṃsu, ekacce añjaliṃ paggahetvā aṭṭhaṃsuyeva.
Some climbed onto his back, some held his tail, and some stood with their hands clasped in respectful salutation.
Một số người trèo lên, một số người nắm đuôi, một số người chỉ chắp tay đứng đó.
Bodhisatto antamaso añjaliṃ paggahetvā ṭhite sabbepi te aḍḍhateyyasate vāṇije attano ānubhāvena janapadaṃ netvā sakasakaṭṭhānesu patiṭṭhapetvā attano vasanaṭṭhānaṃ āgamāsi.
The Bodhisatta, by his power, carried all those two hundred and fifty merchants, even those who merely stood with hands clasped in respectful salutation, to the mainland, established them in their respective places, and returned to his dwelling place.
Bồ-tát, bằng thần thông của mình, đã đưa tất cả hai trăm năm mươi thương nhân ấy, kể cả những người chỉ chắp tay đứng đó, về đất liền, đưa họ về nơi chốn của mình, rồi ngài trở về nơi mình ở.
Tāpi kho yakkhiniyo aññesaṃ āgatakāle tattha ohīnake aḍḍhateyyasate manusse vadhitvā khādiṃsu.
The yakkhaṇīs, when others arrived, killed and ate the two hundred and fifty humans who had remained there.
Còn các nữ dạ-xoa kia, khi những người khác đến, đã giết và ăn thịt hai trăm năm mươi người còn lại ở đó.
Satthā bhikkhū āmantetvā ‘‘bhikkhave, yathā te yakkhinīnaṃ vasaṃ gatā vāṇijā jīvitakkhayaṃ pattā, valāhakassarājassa vacanakarā vāṇijā sakasakaṭṭhānesu patiṭṭhitā, evameva buddhānaṃ ovādaṃ akarontā bhikkhūpi bhikkhuniyopi upāsakāpi upāsikāyopi catūsu apāyesu pañcavidhabandhanakammakaraṇaṭṭhānādīsu mahādukkhaṃ pāpuṇanti.
The Teacher, addressing the bhikkhus, said: "Bhikkhus, just as those merchants who fell into the power of the yakkhaṇīs met with destruction of life, while those merchants who heeded the words of the Valāhaka horse-king were established in their respective places, even so, bhikkhus, bhikkhunīs, male lay followers, and female lay followers who do not heed the advice of the Buddhas will experience great suffering in the four lower realms, in places of fivefold bondage and torture, and so on.
Đức Bổn Sư gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, giống như các thương nhân vâng lời vua ngựa gió đã trở về nơi chốn của mình, còn các thương nhân rơi vào tay dạ-xoa thì mất mạng, cũng vậy, các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu-ni, cư sĩ nam và cư sĩ nữ không vâng lời các Đức Phật sẽ phải chịu khổ đau lớn trong bốn đường ác, nơi bị trói buộc bằng năm loại xiềng xích và các hình phạt khác.
Ovādakarā pana tisso kulasampattiyo ca cha kāmasagge vīsati brahmaloketi imāni ca ṭhānāni patvā amatamahānibbānaṃ sacchikatvā mahantaṃ sukhaṃ anubhavantī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca –
However, those who heed the advice will attain the three kinds of family prosperity, the six heavenly realms of sensual pleasure, and the twenty Brahma realms, and realizing the great Nibbāna, will experience great bliss," and having become fully enlightened, he spoke these verses:
Còn những người vâng lời thì sẽ đạt được ba sự thành tựu về gia đình, sáu cõi trời dục giới, hai mươi cõi Phạm thiên, và sau khi chứng ngộ Niết-bàn bất tử vĩ đại, họ sẽ hưởng thụ hạnh phúc lớn lao.” Nói xong, Đức Phật toàn giác đã thuyết những bài kệ này:
Tattha ye na kāhantīti ye na karissanti.
Therein, ye na kāhanti means "who will not do."
Ở đây, ye na kāhanti có nghĩa là những người không làm.
Byasanaṃ te gamissantīti te mahāvināsaṃ pāpuṇissanti.
Byasanaṃ te gamissanti means "they will fall into great ruin."
Byasanaṃ te gamissanti có nghĩa là họ sẽ gặp sự hủy diệt lớn.
Rakkhasīhiva vāṇijāti rakkhasīhi palobhitavāṇijā viya.
Rakkhasīhiva vāṇijā means "like the merchants enticed by the yakkhaṇīs."
Rakkhasīhiva vāṇijā có nghĩa là như các thương nhân bị dạ-xoa quyến rũ.
Sotthiṃ pāraṃ gamissantīti anantarāyena nibbānaṃ pāpuṇissanti.
Sotthiṃ pāraṃ gamissanti means "they will attain Nibbāna without hindrance."
Sotthiṃ pāraṃ gamissanti có nghĩa là sẽ đạt đến Niết-bàn một cách an toàn.
Valāheneva vāṇijāti valāheneva ‘‘āgacchathā’’ti vuttā tassa vacanakarā vāṇijā viya.
Valāheneva vāṇijā means "like the merchants who heeded the Valāhaka when he said, 'Come!'"
Valāheneva vāṇijā có nghĩa là như các thương nhân vâng lời ngựa gió khi được nói “Hãy đến đây.”
Yathā hi te samuddapāraṃ gantvā sakasakaṭṭhānaṃ agamaṃsu, evaṃ buddhānaṃ ovādakarā saṃsārapāraṃ nibbānaṃ gacchantīti amatamahānibbānena dhammadesanāya kūṭaṃ gaṇhi.
Just as they went to the other side of the ocean and returned to their respective places, so too do those who follow the Buddhas' advice go to Nibbāna, the other shore of saṃsāra. Thus, he concluded the discourse with the deathless great Nibbāna.
Giống như họ đã đến bờ bên kia của biển và trở về nơi chốn của mình, những người vâng lời các Đức Phật cũng sẽ đến bờ bên kia của luân hồi, tức là Niết-bàn. Như vậy, bài pháp đã kết thúc bằng Niết-bàn bất tử vĩ đại.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi, aññepi bahū sotāpattiphalasakadāgāmiphalaanāgāmiphalaarahattaphalāni pāpuṇiṃsu.
The Teacher, having delivered this discourse and revealed the Truths, identified the Jātaka: at the conclusion of the Truths, the discontented bhikkhu was established in the fruit of stream-entry, and many others attained the fruits of stream-entry, once-returning, non-returning, and Arahantship.
Đức Bổn Sư đã kể lại bài pháp này, công bố các Chân lý và kết nối câu chuyện Jātaka – khi các Chân lý được hoàn tất, vị Tỳ-khưu chán nản đã an trú vào quả Dự lưu, và nhiều người khác cũng đã đạt được quả Dự lưu, quả Nhất lai, quả Bất hoàn và quả A-la-hán.
‘‘Tadā valāhakassarājassa vacanakarā aḍḍhateyyasatā vāṇijā buddhaparisā ahesuṃ, valāhakassarājā pana ahameva ahosi’’nti.
"At that time, the two hundred and fifty merchants who followed the word of the Valāhaka Naga king were the Buddha's assembly, and the Valāhaka Naga king was myself."
“Khi đó, hai trăm năm mươi thương nhân vâng lời vua ngựa gió là hội chúng của Đức Phật, còn vua ngựa gió chính là ta vậy.”
Na naṃ umhayate disvāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"Seeing him, he does not smile" – the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a certain bhikkhu.
Na naṃ umhayate disvā – câu này được Đức Bổn Sư thuyết tại Tịnh xá Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ-khưu nọ.
Aññataro bhikkhu ‘‘mayā gahite mayhaṃ upajjhāyo na kujjhissatī’’ti upajjhāyena ṭhapitaṃ vissāsena ekaṃ vatthakhaṇḍaṃ gahetvā upāhanatthavikaṃ katvā pacchā upajjhāyaṃ āpucchi.
A certain bhikkhu, thinking "My preceptor will not be angry if I take it," took a piece of cloth that his preceptor had set aside, out of familiarity, made it into a sandal-bag, and only afterwards asked his preceptor.
Một vị Tỳ-khưu nọ đã lấy một mảnh vải mà vị Upajjhāya (Thầy tế độ) của mình đã cất giữ với sự tin tưởng, nghĩ rằng “Thầy tế độ của mình sẽ không giận nếu mình lấy,” rồi làm một túi đựng dép, sau đó mới hỏi ý kiến vị Upajjhāya.
Atha taṃ upajjhāyo ‘‘kiṃkāraṇā gaṇhī’’ti vatvā ‘‘mayā gahite na kujjhissatīti tumhākaṃ vissāsenā’’ti vutte ‘‘ko mayā saddhiṃ tuyhaṃ vissāso nāmā’’ti vatvā kuddho uṭṭhahitvā pahari.
Then the preceptor asked him, "For what reason did you take it?" And when the bhikkhu replied, "Out of familiarity with you, thinking you would not be angry if I took it," the preceptor, saying "What familiarity is there between me and you?", became angry, stood up, and struck him.
Vị Upajjhāya hỏi: “Vì lý do gì mà con lấy?” Khi được trả lời: “Vì con nghĩ rằng Thầy sẽ không giận khi con lấy, do sự tin tưởng của con,” vị Upajjhāya liền nói: “Ta với con có sự tin tưởng gì mà con lại nói vậy?” Rồi giận dữ đứng dậy đánh vị Tỳ-khưu đó.
Tassa sā kiriyā bhikkhūsu pākaṭā jātā.
This action of his became known among the bhikkhus.
Hành động đó của ông đã trở nên công khai trong chúng Tỳ-khưu.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko kira daharo upajjhāyassa vissāsena vatthakhaṇḍaṃ gahetvā upāhanatthavikaṃ akāsi.
Then one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, it seems that such-and-such a young bhikkhu, out of familiarity with his preceptor, took a piece of cloth and made a sandal-bag.
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: “Này các huynh đệ, nghe nói vị Tỳ-khưu trẻ kia đã lấy một mảnh vải của vị Upajjhāya với sự tin tưởng và làm một túi đựng dép.
Atha naṃ upajjhāyo ‘ko mayā saddhiṃ tuyhaṃ vissāso nāmā’ti vatvā kuddho uṭṭhahitvā paharī’’ti.
Then his preceptor, saying 'What familiarity is there between me and you?', became angry, stood up, and struck him."
Rồi vị Upajjhāya đã nói với ông ta: ‘Ta với con có sự tin tưởng gì mà con lại nói vậy?’ Rồi giận dữ đứng dậy đánh ông ta.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa bhikkhu attano saddhivihārikena saddhiṃ avissāsiko, pubbepi avissāsikoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When they replied, "On this topic," he said, "Bhikkhus, this bhikkhu is not distrustful of his co-resident only now; he was distrustful in the past as well," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các con đang tụ họp để nói chuyện gì?” Khi được trả lời: “Chuyện này,” Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, vị Tỳ-khưu này không chỉ bây giờ mới không tin tưởng đệ tử của mình, mà trước đây cũng vậy.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā gaṇasatthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the Kāsī kingdom. Having come of age, he entered the ascetic life, developed supernormal powers and attainments, and became a teacher of a group, dwelling in the Himalayan region.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở xứ Kāsī. Khi trưởng thành, Ngài xuất gia làm ẩn sĩ, phát triển các thần thông và thiền định, trở thành bậc đạo sư của một nhóm ẩn sĩ và sống ở vùng Hy-mã-lạp-sơn.
Tasmiṃ isigaṇe eko tāpaso bodhisattassa vacanaṃ akatvā ekaṃ matamātikaṃ hatthipotakaṃ paṭijaggi.
Among that group of ascetics, one ascetic, disregarding the Bodhisatta's words, cared for a baby elephant whose mother had died.
Trong nhóm ẩn sĩ đó, có một vị ẩn sĩ không nghe lời Bồ-tát mà chăm sóc một con voi con mồ côi mẹ.
Atha naṃ so vuddhippatto māretvā araññaṃ pāvisi.
Then, when it grew up, it killed him and entered the forest.
Rồi khi con voi đó trưởng thành, nó đã giết vị ẩn sĩ ấy và bỏ vào rừng.
Tassa sarīrakiccaṃ katvā isigaṇo bodhisattaṃ parivāretvā – ‘‘bhante, kena nu ko kāraṇena mittabhāvo vā amittabhāvo vā sakkā jānitu’’nti pucchi.
After performing his funeral rites, the group of ascetics gathered around the Bodhisatta and asked, "Venerable sir, by what means can one know whether someone is a friend or an enemy?"
Sau khi làm lễ tang cho vị ẩn sĩ, nhóm ẩn sĩ vây quanh Bồ-tát và hỏi: “Bạch Đức Chúa, vì lý do gì mà có thể biết được tình bạn hay tình thù?”
Bodhisatto ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇenā’’ti ācikkhanto imā gāthā avoca –
The Bodhisatta, explaining "By these and these reasons," spoke these verses:
Bồ-tát đã giải thích: “Vì lý do này và lý do này,” rồi thuyết những bài kệ sau:
Tattha na naṃ umhayate disvāti yo hi yassa amitto hoti, so taṃ puggalaṃ disvā na umhayate, hasitaṃ na karoti, pahaṭṭhākāraṃ na dasseti.
Therein, seeing him, he does not smile means: whoever is an enemy to someone, seeing that person, does not smile, does not show a joyful expression, does not show a pleased demeanor.
Ở đây, na naṃ umhayate disvā có nghĩa là: Bất cứ ai là kẻ thù của người nào, khi thấy người đó, sẽ không mỉm cười, không tỏ vẻ vui mừng.
Na ca naṃ paṭinandatīti tassa vacanaṃ sutvāpi taṃ puggalaṃ na paṭinandati, sādhu subhāsitanti na cānumodati.
Nor does he welcome him means: even hearing his words, he does not welcome that person, does not approve, saying "well said, excellent."
Na ca naṃ paṭinandati có nghĩa là: Ngay cả khi nghe lời nói của người đó, cũng không hoan hỷ, không tán thán rằng “Tốt lắm, lời nói hay.”
Cakkhūni cassa na dadātīti cakkhunā cakkhuṃ āhacca paṭimukho hutvā na oloketi, aññato cakkhūni harati.
He does not meet his gaze means: he does not look at him face-to-face, eye to eye; he turns his eyes away.
Cakkhūni cassa na dadātī có nghĩa là không nhìn thẳng vào mắt người đó, mà quay mắt đi chỗ khác.
Paṭilomañca vattatīti tassa kāyakammampi vacīkammampi na roceti, paṭilomagāhaṃ gaṇhāti paccanīkagāhaṃ.
And acts in opposition means: he does not approve of his bodily actions or verbal actions; he takes an opposing stance, a hostile stance.
Paṭilomañca vattatī có nghĩa là không hài lòng với hành động thân và khẩu của người đó, giữ thái độ phản đối, thái độ chống đối.
Ākārāti kāraṇāni.
Signs means: reasons.
Ākārā có nghĩa là những lý do.
Yehi amittanti yehi kāraṇehi tāni kāraṇāni disvā sutvā ca paṇḍito puggalo ‘‘ayaṃ me amitto’’ti jāneyya, tato viparītehi pana mittabhāvo jānitabboti.
By which an enemy means: by which reasons, having seen and heard those reasons, a wise person may know, "This is my enemy." And by the opposite of these, friendship should be known.
Yehi amittanti có nghĩa là: nhờ những lý do nào, khi thấy và nghe những lý do đó, người trí tuệ sẽ biết “người này là kẻ thù của tôi,” và ngược lại, nhờ những lý do trái ngược mà biết được tình bạn.
Pavāsā āgato tātāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
" Pavāsā āgato tātā" – this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain discontented bhikkhu.
“Này con, cha từ nơi xa trở về” (Pavāsā āgato tātā) — câu này được Bậc Đạo Sư thuyết tại Tịnh xá Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ-kheo chán nản.
So kira satthārā ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti puṭṭho ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘kiṃkāraṇā’’ti vutte ‘‘ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā kilesavasenā’’ti āha.
When asked by the Teacher, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?" he replied, "It is true, venerable sir," and when asked "For what reason?" he said, "Having seen a certain adorned woman, due to defilement."
Nghe Bậc Đạo Sư hỏi: “Này Tỳ-kheo, có thật là ông chán nản không?”, vị ấy đáp: “Bạch Thế Tôn, thật vậy.” Khi được hỏi: “Do nguyên nhân gì?”, vị ấy thưa: “Do thấy một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy, con bị phiền não chi phối.”
Atha naṃ satthā ‘‘mātugāmo nāma bhikkhu na sakkā rakkhituṃ, pubbepi dovārike ṭhapetvā rakkhantāpi rakkhituṃ na sakkhiṃsu, kiṃ te itthiyā, laddhāpi sā rakkhituṃ na sakkā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, "Bhikkhu, women cannot be guarded; even in the past, those who guarded them by placing doorkeepers could not guard them. What is a woman to you? Even if obtained, she cannot be guarded," and he related a past event.
Bậc Đạo Sư liền nói với vị ấy: “Này Tỳ-kheo, người nữ thì không thể bảo vệ được. Ngay cả trong quá khứ, những người bảo vệ họ bằng cách đặt lính gác cũng không thể giữ được. Người nữ có ích gì cho ông? Dù có được rồi cũng không thể bảo vệ được.” Sau đó, Ngài kể một câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto suvayoniyaṃ nibbatti, ‘‘rādho’’tissa nāmaṃ, kaniṭṭhabhātā panassa poṭṭhapādo nāma.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into the parrot species; his name was Rādha, and his younger brother was named Poṭṭhapāda.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào loài vẹt, tên là Rādhā, còn em trai của ngài tên là Poṭṭhapāda.
Te ubhopi taruṇakāleyeva eko luddako gahetvā bārāṇasiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa adāsi, brāhmaṇo te puttaṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggi.
Both of them, while still young, were caught by a hunter and given to a certain brahmin in Bārāṇasī; the brahmin cherished them as his own sons.
Khi cả hai còn non trẻ, một người thợ săn đã bắt chúng và dâng cho một Bà-la-môn ở Bārāṇasī. Vị Bà-la-môn nuôi dưỡng chúng như con trai.
Brāhmaṇassa pana brāhmaṇī arakkhitā dussīlā.
But the brahmin's wife was unguarded and immoral.
Nhưng Bà-la-môn ni của vị Bà-la-môn ấy thì không giữ gìn giới hạnh, và có hành vi xấu.
So vohārakaraṇatthāya gacchanto te suvapotake āmantetvā ‘‘tātā, ahaṃ vohārakaraṇatthāya gacchāmi, kāle vā vikāle vā tumhākaṃ mātu karaṇakammaṃ olokeyyātha, aññassa purisassa gamanabhāvaṃ vā agamanabhāvaṃ vā jāneyyāthā’’ti brāhmaṇiṃ suvapotakānaṃ paṭicchāpetvā agamāsi.
So, when the brahmin went out for business, he called those parrot chicks and said, "My dear ones, I am going out for business. At the proper time or improper time, observe what your mother does, and know whether another man comes or not," and entrusting his brahmin wife to the parrot chicks, he departed.
Khi vị Bà-la-môn đi làm ăn, ông gọi hai chú vẹt con lại và nói: “Này các con, cha đi làm ăn đây. Dù sớm hay muộn, các con hãy để mắt đến hành vi của mẹ các con, và hãy biết liệu có người đàn ông nào đến hay không đến.” Sau khi giao phó Bà-la-môn ni cho hai chú vẹt con, ông ra đi.
Sā tassa nikkhantakālato paṭṭhāya anācāraṃ cari, rattimpi divāpi āgacchantānañca gacchantānañca pamāṇaṃ natthi.
From the time of his departure, she behaved improperly; there was no limit to those who came and went, day and night.
Từ khi ông đi, Bà-la-môn ni đã có hành vi bất chính, số lượng người đến và đi cả ngày lẫn đêm là vô số.
Taṃ disvā poṭṭhapādo rādhaṃ pucchi – ‘‘brāhmaṇo imaṃ brāhmaṇiṃ amhākaṃ niyyādetvā gato, ayañca pāpakammaṃ karoti, vadāmi na’’nti.
Seeing this, Poṭṭhapāda asked Rādha, "The brahmin entrusted this brahmin woman to us and left, and she is committing evil deeds. Shall I tell him?"
Thấy vậy, Poṭṭhapāda hỏi Rādhā: “Vị Bà-la-môn đã giao phó Bà-la-môn ni này cho chúng ta, mà bà ấy lại làm điều ác. Tôi có nên nói với bà ấy không?”
Rādho ‘‘mā vadāhī’’ti āha.
Rādha said, "Do not tell him."
Rādhā nói: “Đừng nói.”
So tassa vacanaṃ aggahetvā ‘‘amma, kiṃkāraṇā pāpakammaṃ karosī’’ti āha.
He did not heed his words and said, "Mother, why are you committing evil deeds?"
Nhưng Poṭṭhapāda không nghe lời anh, liền nói: “Thưa mẹ, vì sao mẹ lại làm điều ác?”
Sā taṃ māretukāmā hutvā ‘‘tāta, tvaṃ nāma mayhaṃ putto, ito paṭṭhāya na karissāmi, ehi, tāta, tāvā’’ti piyāyamānā viya pakkositvā āgataṃ gahetvā ‘‘tvaṃ maṃ ovadasi, attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti gīvaṃ parivattetvā māretvā uddhanantaresu pakkhipi.
Wishing to kill him, she called him as if affectionately, saying, "My dear, you are my son. From now on, I will not do it. Come, my dear, for now." When he came, she seized him and said, "You advise me, you do not know your own measure!" She twisted his neck, killed him, and threw him into the ashes of the oven.
Bà ấy muốn giết chú vẹt, liền nói: “Này con, con là con của mẹ. Từ nay mẹ sẽ không làm vậy nữa. Lại đây con yêu.” Bà ấy giả vờ yêu thương gọi chú vẹt đến, rồi khi chú vẹt đến, bà ấy túm lấy nó và nói: “Ngươi dám khuyên răn ta, ngươi không biết thân phận của mình sao?” Bà ấy vặn cổ chú vẹt, giết chết rồi ném vào trong lò.
Brāhmaṇo āgantvā vissamitvā bodhisattaṃ ‘‘kiṃ, tāta rādha, mātā te anācāraṃ karoti, na karotī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
When the brahmin returned and rested, he asked the Bodhisatta, "My dear Rādha, does your mother behave improperly, or not?" and spoke the first verse:
Khi vị Bà-la-môn trở về và nghỉ ngơi, ông hỏi Bồ-tát: “Này con Rādhā, mẹ con có hành vi bất chính không, hay không?” Ông nói câu kệ đầu tiên:
Tattha giranti vacanaṃ.
There, gira means speech.
Ở đây, gira có nghĩa là lời nói.
Tañhi yathā idāni girā, evaṃ tadā ‘‘gira’’nti vuccati, so suvapotako liṅgaṃ anādiyitvā evamāha.
Just as it is now girā, so it was then called gira; that parrot chick spoke thus, disregarding gender.
Chữ “gira” vào thời đó được dùng như “girā” bây giờ, chú vẹt con ấy đã nói như vậy mà không quan tâm đến giống (ngữ pháp).
Ayaṃ panettha attho – tāta, paṇḍitena nāma saccupasaṃhitaṃ yathābhūtaṃ atthayuttaṃ sabhāvavacanampi aniyyānikaṃ na subhaṇaṃ.
The meaning here is: "My dear, for a wise person, even a truthful, factual, and meaningful statement is not good speech if it is unbeneficial.
Ý nghĩa ở đây là: “Này cha, người hiền trí không nên nói những lời chân thật, đúng như sự thật, có ý nghĩa nhưng không có lợi, đó không phải là lời nói tốt đẹp.”
Aniyyānikañca saccaṃ bhaṇanto sayetha poṭṭhapādova, mummure upakūthito, yathā poṭṭhapādo kukkuḷe jhāmo sayati, evaṃ sayeyyāti.
And one who speaks an unbeneficial truth might lie like Poṭṭhapāda, burnt in the ashes, just as Poṭṭhapāda lies burnt in the hot ashes."
“Và kẻ nào nói ra sự thật không có lợi thì sẽ nằm như Poṭṭhapāda, bị thiêu cháy trong lò tro, tức là sẽ nằm như Poṭṭhapāda bị thiêu cháy trong đống tro nóng.”
‘‘Upakūdhito’’tipi pāṭho, ayamevattho.
"Upakūdhito" is also a reading; the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là “Upakūdhito”, ý nghĩa vẫn như vậy.
Ubhayaṃ me na khamatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitameva bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"Neither of these pleases me" – this the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning that same discontented bhikkhu.
“Cả hai điều đó đều không hợp với tôi” (Ubhayaṃ me na khamatī) — câu này được Bậc Đạo Sư thuyết tại Tịnh xá Jetavana, liên quan đến chính vị Tỳ-kheo chán nản ấy.
Kathento ca ‘‘mātugāmo nāma arakkhito, pāpakammaṃ katvā yena kenaci upāyena sāmikaṃ vañcetiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
And speaking, he said, "A woman, being unguarded, having done evil deeds, always deceives her husband by some means or another," and then recounted a past event.
Khi thuyết pháp, Ngài nói: “Người nữ thì không được bảo vệ. Sau khi làm điều ác, họ sẽ lừa dối chồng bằng bất cứ cách nào.” Sau đó, Ngài kể một câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe gahapatikule nibbattitvā vayappatto gharāvāsaṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a householder's family in the Kāsī kingdom, and having come of age, he took up household life.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình gia chủ ở xứ Kāsī, và khi đến tuổi trưởng thành, ngài lập gia đình.
Tassa bhariyā dussīlā gāmabhojakena saddhiṃ anācāraṃ carati.
His wife was immoral, having an illicit affair with the village headman.
Vợ của ngài là một người phụ nữ hư hỏng, có quan hệ bất chính với vị trưởng làng.
Bodhisatto taṃ ñatvā pariggaṇhanto carati.
The Bodhisatta, knowing this, kept watch over her.
Bồ-tát biết điều đó và luôn theo dõi bà ta.
Tadā pana antovasse bījesu nīhaṭesu chātakaṃ ahosi, sassānaṃ gabbhagahaṇakālo jāto.
At that time, during the rainy season, when the seeds had been sown, there was a famine; it was the time for the crops to form their grains.
Khi ấy, vào mùa mưa, sau khi gieo hạt, có một nạn đói xảy ra, và đây là thời điểm cây lúa đang kết hạt.
Sakalagāmavāsino ‘‘ito māsadvayena sassāni uddharitvā vīhiṃ dassāmā’’ti ekato hutvā gāmabhojakassa hatthato ekaṃ jaragoṇaṃ gahetvā maṃsaṃ khādiṃsu.
All the villagers gathered together and, saying, "We will harvest the crops and give you rice in two months," took an old ox from the village headman and ate its meat.
Tất cả dân làng cùng nhau nói: “Chúng ta sẽ thu hoạch lúa và trả gạo trong hai tháng nữa.” Họ lấy một con bò già từ tay vị trưởng làng và ăn thịt.
Athekadivasaṃ gāmabhājako khaṇaṃ oloketvā bodhisattassa bahigatavelāyaṃ gehaṃ pāvisi.
Then one day, the village headman, observing an opportune moment, entered the house when the Bodhisatta was away.
Một ngày nọ, vị trưởng làng tìm cơ hội, và khi Bồ-tát ra ngoài, ông ta đi vào nhà.
Tesaṃ sukhanipannakkhaṇeyeva bodhisatto gāmadvārena pavisitvā gehābhimukho pāyāsi.
Just as they were comfortably settled, the Bodhisatta entered through the village gate and headed towards the house.
Ngay khi họ đang nằm thoải mái, Bồ-tát đi vào làng qua cổng và tiến về phía nhà.
Sā itthī gāmadvārābhimukhī taṃ disvā ‘‘ko nu kho eso’’ti ummāre ṭhatvā olokentī ‘‘soyevā’’ti ñatvā gāmabhojakassa ācikkhi, gāmabhojako bhīto pakampi.
That woman, facing the village gate, saw him and stood on the threshold, looking to see "Who is that?" Having recognized "It is he," she informed the village headman, who trembled with fear.
Người phụ nữ ấy, nhìn về phía cổng làng, thấy ngài và tự hỏi: “Ai đó?” Bà ta đứng ở ngưỡng cửa nhìn ra, rồi nhận ra “chính là ông ấy”, liền báo cho vị trưởng làng. Vị trưởng làng sợ hãi run rẩy.
Atha naṃ sā ‘‘mā bhāyi, attheko upāyo, amhehi tava hatthato goṇamaṃsaṃ khāditaṃ, tvaṃ maṃsamūlaṃ sodhento viya hohi, ahaṃ koṭṭhaṃ āruyha koṭṭhadvāre ṭhatvā ‘vīhi natthī’ti vakkhāmi.
Then she said to him, "Do not be afraid, there is a way. We have eaten the ox meat from your hand. You pretend to be collecting the payment for the meat. I will climb into the granary and stand at the granary door, saying, 'There is no rice.'
Bà ấy liền nói với ông ta: “Đừng sợ, có một cách này. Chúng ta đã ăn thịt con bò già của ông. Ông hãy giả vờ như đang đòi tiền thịt. Tôi sẽ trèo lên kho thóc và đứng ở cửa kho nói: ‘Không có gạo.’
Tvaṃ gehamajjhe ṭhatvā ‘amhākaṃ ghare dārakā chātā, maṃsamūlaṃ me dehī’ti punappunaṃ codeyyāsī’’ti vatvā koṭṭhaṃ āruyha koṭṭhadvāre nisīdi.
You stand in the middle of the house and repeatedly demand, 'Our children are hungry, give me the payment for the meat!'" Having said this, she climbed into the granary and sat at the granary door.
Ông hãy đứng giữa nhà và liên tục đòi: ‘Con cái chúng tôi đói, hãy trả tiền thịt cho tôi!’” Sau khi nói vậy, bà ấy trèo lên kho thóc và ngồi ở cửa kho.
Itaro gehamajjhe ṭhatvā ‘‘maṃsamūlaṃ dehī’’ti vadati.
The other man stood in the middle of the house and said, "Give me the payment for the meat!"
Người kia đứng giữa nhà và nói: “Hãy trả tiền thịt cho tôi!”
Sā koṭṭhadvāre nisinnā ‘‘koṭṭhe vīhi natthi, sasse uddharante dassāmi gacchāhī’’ti āha.
She, seated at the granary door, said, "There is no rice in the granary; I will give it when the crops are harvested. Go away!"
Bà ấy ngồi ở cửa kho nói: “Trong kho không có gạo, tôi sẽ trả khi thu hoạch lúa. Ông hãy đi đi!”
Bodhisatto gehaṃ pavisitvā tesaṃ kiriyaṃ disvā ‘‘imāya pāpāya kataupāyo esa bhavissatī’’ti ñatvā gāmabhojakaṃ āmantetvā ‘‘so gāmabhojaka amhe tava jaragoṇassa maṃsaṃ khādantā ‘ito māsadvayena vīhiṃ dassāmā’ti khādimha, tvaṃ aḍḍhamāsampi anatikkamitvā idāneva kasmā āharāpesi, na tvaṃ iminā kāraṇena āgato, aññena kāraṇena āgato bhavissasi, mayhaṃ tava kiriyā na ruccati, ayampi anācārā pāpadhammā koṭṭhe vīhīnaṃ abhāvaṃ jānāti, sā dāni koṭṭhaṃ āruyha ‘vīhi natthī’ti vadati, tvampi ‘dehī’ti vadati, ubhinnampi vo karaṇaṃ mayhaṃ na ruccatī’’ti etamatthaṃ pakāsento imā gāthā avoca –
The Bodhisatta, entering the house and seeing their actions, knew, "This must be a trick devised by this wicked woman." He then addressed the village headman, saying, "O village headman, we ate the meat of your old ox, saying, 'We will give you rice in two months.' Why do you demand it now, not even half a month having passed? You have not come for this reason; you must have come for another reason. Your conduct does not please me. This immoral, wicked woman knows there is no rice in the granary, yet she now climbs into the granary and says, 'There is no rice.' And you say, 'Give it!' The actions of both of you do not please me." Proclaiming this meaning, he spoke these verses:
Bồ-tát đi vào nhà, thấy hành động của họ, liền biết: “Đây chắc chắn là kế của người phụ nữ xấu xa này.” Ngài gọi vị trưởng làng đến và nói: “Này trưởng làng, chúng tôi đã ăn thịt con bò già của ông và nói rằng ‘chúng tôi sẽ trả gạo trong hai tháng nữa.’ Vì sao ông không đợi đến nửa tháng mà lại đòi ngay bây giờ? Ông không đến vì lý do này, chắc hẳn ông đến vì lý do khác. Tôi không hài lòng với hành động của ông. Người phụ nữ bất chính, xấu xa này biết trong kho không có gạo, vậy mà bây giờ bà ấy trèo lên kho và nói ‘không có gạo.’ Ông cũng nói ‘hãy trả.’ Cả hai hành động của hai người đều không làm tôi hài lòng.” Để làm rõ điều này, ngài đã nói những câu kệ sau:
Tattha taṃ taṃ gāmapati brūmīti, ambho gāmajeṭṭhaka, tena kāraṇena taṃ vadāmi.
Therein, taṃ taṃ gāmapati brūmīti means, "O village elder, for that reason I speak to you."
Trong đó, “Này trưởng làng, ta nói với ngươi điều đó” có nghĩa là: Này trưởng làng, vì lý do đó ta nói với ngươi.
Kadare appasmi jīviteti amhākaṃ jīvitaṃ nāma kadarañceva thaddhaṃ lūkhaṃ kasiraṃ appañca mandaṃ parittaṃ, tasmiṃ no evarūpe jīvite vattamāne.
Kadare appasmi jīviteti means, "Our life is indeed wretched, harsh, difficult, meager, weak, and limited; while we are living such a life."
“Trong cuộc sống ngắn ngủi, khốn khó này” có nghĩa là: Cuộc sống của chúng ta thì khốn khó, thô cứng, khô khan, khó nhọc, ngắn ngủi, yếu ớt và ít ỏi; trong khi cuộc sống của chúng ta đang diễn ra như thế.
Dve māse saṅgaraṃ katvā, maṃsaṃ jaraggavaṃ kisanti amhākaṃ maṃsaṃ gaṇhantānaṃ jaraggavaṃ kisaṃ dubbalaṃ jaragoṇaṃ dadamāno tvaṃ ‘‘dvīhi māsehi mūlaṃ dātabba’’nti evaṃ dve māse saṅgaraṃ paricchedaṃ katvā.
“Having made an agreement for two months, giving the meat of an old, lean ox”—you, giving the meat of an old, lean, weak ox to us who take meat, saying, “the price should be paid in two months,” thus made a stipulation for two months.
“Sau khi đã thỏa thuận hai tháng, (thịt của) con bò già ốm yếu” có nghĩa là: Ngươi đã cho chúng ta thịt của con bò già ốm yếu, gầy gò, yếu đuối, con bò già, và đã thỏa thuận, đã định ra hai tháng, rằng “tiền phải được trả trong hai tháng”.
Appattakāle codesīti tasmiṃ kāle asampatte antarāva codesi.
“You demanded at an unsuitable time”—you demanded prematurely, before that time arrived.
“Đòi hỏi vào lúc chưa đến hạn” có nghĩa là: Ngươi đã đòi hỏi giữa chừng, khi thời gian đó chưa đến.
Tampi mayhaṃ na ruccatīti yā cāyaṃ pāpadhammā dussīlā antokoṭṭhe vīhīnaṃ natthibhāvaṃ jānamānāva ajānantī viya hutvā koṭṭhamotiṇṇā koṭṭhadvāre ṭhatvā na dassaṃ iti bhāsati, yañca tvaṃ akāle codesi, tampīti idaṃ ubhayampi mama neva khamati na ruccatīti.
“That too does not please me”—this wicked, immoral woman, knowing that there was no rice inside the granary, yet acting as if she did not know, descended into the granary, stood at the granary door, and spoke, “I will not give”; and that you demanded at an unsuitable time—both of these do not please me, do not appeal to me.
“Điều đó cũng không vừa ý ta” có nghĩa là: Người phụ nữ ác hạnh, vô đạo đức này, biết rõ rằng không có lúa trong kho nhưng lại giả vờ như không biết, đi xuống kho, đứng ở cửa kho và nói rằng “không cho”; và việc ngươi đòi hỏi không đúng lúc, điều đó – cả hai điều này – cũng không chấp nhận được đối với ta, không vừa ý ta.
Evaṃ so kathentova gāmabhojakaṃ cūḷāya gahetvā kaḍḍhitvā gehamajjhe pātetvā ‘‘gāmabhojakomhīti parassa rakkhitagopitabhaṇḍe aparajjhasī’’tiādīhi paribhāsitvā pothetvā dubbalaṃ katvā gīvāya gahetvā gehā nikkaḍḍhitvā tampi duṭṭhaitthiṃ kesesu gahetvā koṭṭhā otāretvā nippothetvā ‘‘sace puna evarūpaṃ karosi, jānissasī’’ti santajjesi.
Speaking thus, he seized the village headman by the topknot, dragged him, threw him down in the middle of the house, rebuked him with words like, “You, being the village headman, transgress against another’s protected and guarded property!” then struck him, weakened him, seized him by the neck, dragged him out of the house; and he seized that wicked woman by her hair, dragged her down from the granary, beat her, and threatened her, saying, “If you do such a thing again, you will know!”
Trong khi nói như vậy, ông ta túm lấy trưởng làng bằng búi tóc, kéo lê, quật ngã xuống giữa nhà, mắng nhiếc bằng những lời như “Ngươi là trưởng làng mà lại phạm lỗi với tài sản được người khác bảo vệ và cất giữ!” rồi đánh đập, làm cho yếu ớt, túm lấy cổ kéo ra khỏi nhà, rồi túm lấy tóc người phụ nữ xấu xa đó, kéo xuống kho, đánh đập và đe dọa: “Nếu ngươi còn làm điều như vậy nữa, ngươi sẽ biết tay!”
Tato paṭṭhāya gāmabhojako taṃ gehaṃ oloketumpi na visahi, sāpi pāpā puna manasāpi aticarituṃ nāsakkhi.
From then on, the village headman could not even look at that house, and that wicked woman could not transgress even in thought again.
Từ đó trở đi, trưởng làng không dám nhìn ngôi nhà đó nữa, và người phụ nữ xấu xa đó cũng không thể phạm lỗi trong tâm nữa.
Sarīradabyanti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
“ Sarīradabbyaṃ”—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain brahmin.
Sarīradabyaṃ (Sức mạnh thân thể) – câu này được Bậc Đạo Sư thuyết tại Jetavana, liên quan đến một vị Bà-la-môn nọ.
Tassa kira catasso dhītaro ahesuṃ.
He, it is said, had four daughters.
Vị Bà-la-môn đó có bốn người con gái.
Tā cattāro janā patthenti, tesu eko abhirūpo sarīrasampanno, eko vayappatto mahallako, eko jātisampanno, eko sīlavā.
Four men sought them; among them, one was handsome and physically well-endowed, one was old and advanced in years, one was of noble birth, and one was virtuous.
Bốn người đó được bốn người đàn ông cầu hôn; trong số họ, một người có hình thể đẹp đẽ, đầy đủ; một người đã lớn tuổi, già nua; một người có dòng dõi cao quý; một người có giới hạnh.
Brāhmaṇo cintesi – ‘‘dhītaro nivesentena patiṭṭhāpentena kassa nu kho dātabbā, kiṃ rūpasampannassa, udāhu vayappattassa, jātisampannasīlavantānaṃ aññatarassā’’ti.
The brahmin thought, “To whom should I give my daughters when settling them in marriage? Should it be to the one endowed with beauty, or to the one advanced in years, or to one of those of noble birth or virtuous?”
Vị Bà-la-môn suy nghĩ: “Khi gả con gái, nên gả cho ai? Cho người có hình thể đẹp đẽ chăng, hay cho người lớn tuổi, hay cho một trong những người có dòng dõi cao quý và có giới hạnh?”
So cintentopi ajānitvā ‘‘imaṃ kāraṇaṃ sammāsambuddho jānissati, taṃ pucchitvā etesaṃ antare anucchavikassa dassāmī’’ti gandhamālādīni gāhāpetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ādito paṭṭhāya tamatthaṃ ārocetvā ‘‘bhante, imesu catūsu janesu kassa dātuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi.
Though he pondered, he did not know, and thought, “The Perfectly Enlightened One will know this matter; I will ask him and give to the one suitable among them.” So, having taken perfumes and garlands, he went to the monastery, paid homage to the Teacher, sat down to one side, reported the matter from the beginning, and asked, “Venerable Sir, to whom among these four men is it proper to give?”
Dù suy nghĩ, ông vẫn không biết, bèn nghĩ: “Đấng Chánh Đẳng Giác sẽ biết điều này. Ta sẽ hỏi Ngài và gả cho người phù hợp trong số họ.” Ông bèn sai người mang hương hoa và các vật phẩm khác, đến tinh xá, đảnh lễ Bậc Đạo Sư, ngồi sang một bên, rồi trình bày sự việc từ đầu và hỏi: “Bạch Thế Tôn, trong bốn người này, nên gả cho ai là phù hợp?”
Satthā ‘‘pubbepi paṇḍitā etaṃ pañhaṃ kathayiṃsu, bhavasaṅkhepagatattā pana sallakkhetuṃ na sakkosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, “Wise ones in the past also spoke on this problem, but because it is concealed by the cycle of existence, you cannot discern it,” and being requested by him, related a past event.
Bậc Đạo Sư nói: “Ngay cả trong quá khứ, các bậc hiền trí cũng đã nói về vấn đề này, nhưng vì sự rút gọn của các kiếp sống, ông không thể nhớ được.” Sau khi được ông thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā āgantvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn into a brahmin family, and when he came of age, he learned all the arts in Takkasilā, returned, and became a world-renowned teacher in Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn, khi đến tuổi trưởng thành, Ngài đã học nghề tại Takkasilā rồi trở về Bārāṇasī và trở thành một vị đạo sư nổi tiếng khắp nơi.
Athekassa brāhmaṇassa catasso dhītaro ahesuṃ, tā evameva cattāro janā patthayiṃsu.
Then a certain brahmin had four daughters, and similarly, four men sought them.
Bấy giờ, một vị Bà-la-môn có bốn người con gái, và bốn người đàn ông cũng cầu hôn họ như vậy.
Brāhmaṇo ‘‘kassa nu kho dātabbā’’ti ajānanto ‘‘ācariyaṃ pucchitvā dātabbayuttakassa dassāmī’’ti tassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The brahmin, not knowing “to whom should they be given?”, thought, “I will ask the teacher and give to the one worthy of being given,” and asking him about the matter, he first spoke this verse:
Vị Bà-la-môn không biết nên gả cho ai, bèn nghĩ: “Ta sẽ hỏi vị đạo sư và gả cho người phù hợp.” Ông bèn đến chỗ vị đạo sư, hỏi về sự việc đó, và nói lên câu kệ đầu tiên:
Tattha ‘‘sarīradabya’’ntiādīhi tesaṃ catunnaṃ vijjamāne guṇe pakāseti.
Here, with “ sarīradabbyaṃ” and so on, he declares the existing qualities of those four.
Trong đó, “Sarīradabyaṃ” (sức mạnh thân thể) và các từ khác nói lên những phẩm chất hiện có của bốn người đó.
Ayañhettha adhippāyo – dhītaro me cattāro janā patthenti, tesu ekassa sarīradabyamatthi, sarīrasampadā abhirūpabhāvo saṃvijjati.
The intention here is: four men seek my daughters; among them, one has physical beauty, meaning physical perfection and handsomeness.
Ý nghĩa ở đây là: Con gái tôi được bốn người đàn ông cầu hôn. Trong số họ, một người có sức mạnh thân thể, có vẻ đẹp hình thể, có dung mạo ưa nhìn.
Ekassa vuḍḍhabyaṃ vuḍḍhibhāvo mahallakatā atthi.
One has old age, meaning advancement in years and seniority.
Một người có tuổi tác, có sự lớn tuổi, già nua.
Ekassa sojaccaṃ sujātitā jātisampadā atthi.
One has noble birth, meaning good lineage and birth perfection.
Một người có dòng dõi cao quý, có phẩm chất dòng dõi.
‘‘Sujacca’’ntipi pāṭho.
“Sujacca” is also a reading.
Cũng có bản đọc là “Sujaccaṃ” (dòng dõi tốt).
Ekassa sādhusīliyaṃ sundarasīlabhāvo sīlasampadā atthi.
One has sādhusīliyaṃ, meaning beautiful conduct and moral perfection.
Một người có giới hạnh tốt đẹp, có phẩm chất giới hạnh.
Brāhmaṇaṃ teva pucchāmāti tesu asukassa nāmetā dātabbāti ajānantā mayaṃ bhavantaṃ brāhmaṇaññeva pucchāma.
“We ask you, brahmin”—not knowing to whom among them these (daughters) should be given, we ask you, venerable brahmin.
“Brāhmaṇaṃ teva pucchāmā” (Chúng con hỏi Ngài, hỡi Bà-la-môn) có nghĩa là: Vì không biết nên gả cho ai trong số họ, chúng con chỉ hỏi Ngài, vị Bà-la-môn.
Kannu tesaṃ vanimhaseti tesaṃ catunnaṃ janānaṃ kaṃ vanimhase, kaṃ icchāma, kassa tā kumārikā dadāmāti pucchati.
“Whom among them should we choose?”—meaning, whom among those four people should we choose, whom do we desire, to whom should we give these maidens? he asks.
“Kannu tesaṃ vanimhase” (Chúng con nên chọn ai trong số họ) có nghĩa là: Trong số bốn người đó, chúng con nên chọn ai, chúng con muốn ai, chúng con nên gả các cô gái đó cho ai – ông ta hỏi như vậy.
Tattha attho atthi sarīrasminti rūpasampanne sarīrepi attho viseso vuddhi atthiyeva, ‘‘natthī’’ti na vadāmi.
Therein, Attho atthi sarīrasmiṃ means there is indeed benefit, a special quality, growth, even in a body endowed with beauty; “there is not” I do not say.
Trong đó, “Attho atthi sarīrasmiṃ” (Có lợi ích trong thân thể) có nghĩa là: Ngay cả trong thân thể có vẻ đẹp hình thể, vẫn có lợi ích, có sự phát triển, ta không nói là không có.
Vuḍḍhabyassa namo kareti vuḍḍhabhāvassa pana namakkārameva karomi.
Vuḍḍhabyassa namo kare means I pay homage to old age itself.
“Vuḍḍhabyassa namo kare” (Tôi kính trọng tuổi tác) có nghĩa là: Ta chỉ kính trọng tuổi tác.
Vuḍḍhabhāvo hi vandanamānanaṃ labhati.
For old age receives veneration and respect.
Thật vậy, tuổi tác nhận được sự tôn kính và ngưỡng mộ.
Attho atthi sujātasminti sujātepi purise vuḍḍhi atthi, jātisampattipi icchitabbāyeva.
Attho atthi sujātasmiṃ means there is growth even in a well-born man; good birth is also to be desired.
“Attho atthi sujātasmiṃ” (Có lợi ích trong dòng dõi cao quý) có nghĩa là: Ngay cả trong người có dòng dõi cao quý, cũng có sự phát triển; phẩm chất dòng dõi cũng đáng được mong muốn.
Sīlaṃ asmāka ruccatīti amhākaṃ pana sīlameva ruccati.
Sīlaṃ asmāka ruccatīti means, but virtue itself is pleasing to us.
“Sīlaṃ asmāka ruccatī” (Nhưng chúng tôi ưa thích giới hạnh) có nghĩa là: Đối với chúng ta, chỉ có giới hạnh là đáng ưa thích.
Sīlavā hi ācārasampanno sarīradabyavirahitopi pujjo pāsaṃsoti.
For a virtuous person, endowed with good conduct, is worthy of veneration and praise, even if lacking physical strength.
Thật vậy, người có giới hạnh, có tư cách đạo đức, dù không có vẻ đẹp hình thể, vẫn đáng được tôn kính và ca ngợi.
Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā sīlavantasseva dhītaro adāsi.
The brahmin, having heard his words, gave his daughters to the virtuous one.
Vị Bà-la-môn nghe lời Ngài, bèn gả con gái cho người có giới hạnh.