Āraññikassa isinoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ udapānadūsakasiṅgālaṃ ārabbha kathesi.
Āraññikassa isino – This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a jackal that defiled a well.
" Āraññikassa isino" – câu này Đức Bổn Sư đã kể khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một con chồn phá giếng nước.
Eko kira siṅgālo bhikkhusaṅghassa pānīyaudapānaṃ uccārapassāvakaraṇena dūsetvā pakkāmi.
It is said that a certain jackal defiled the bhikkhusaṅgha’s drinking well by urinating and defecating in it, and then departed.
Nghe nói, một con chồn đã làm ô uế giếng nước uống của Tăng đoàn bằng cách đi tiểu tiện, rồi bỏ đi.
Atha naṃ ekadivasaṃ udapānasamīpaṃ āgataṃ sāmaṇerā leḍḍūhi paharitvā kilamesuṃ, so tato paṭṭhāya taṃ ṭhānaṃ puna nivattitvāpi na olokesi.
Then one day, when it came near the well, the sāmaṇeras struck it with clods of earth and tormented it. From that time onwards, it never looked back at that place again.
Một hôm, khi nó đến gần giếng nước, các Sa-di đã ném đá vào nó và làm nó kiệt sức. Từ đó trở đi, nó không bao giờ quay lại nơi đó nữa.
Bhikkhū taṃ pavattiṃ ñatvā dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, udapānadūsakasiṅgālo kira sāmaṇerehi kilamitakālato paṭṭhāya puna nivattitvāpi na olokesī’’ti.
The bhikkhus, knowing this incident, raised a discussion in the Dhamma hall: “Friends, it seems that the jackal that defiled the well has not looked back since the time it was tormented by the sāmaṇeras.”
Các tỳ khưu biết được sự việc đó, đã khởi xướng câu chuyện trong Pháp đường: "Thưa các đạo hữu, nghe nói con chồn phá giếng nước đã không quay lại nữa kể từ khi bị các Sa-di làm cho kiệt sức."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa siṅgālo udapānadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?” And when they replied, “This is it,” He said, “Bhikkhus, it is not only now; in the past too, this jackal was a well-defiler,” and He related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: "Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?" Khi được thưa: "Chuyện này ạ," Ngài nói: "Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ đâu, mà trước kia con chồn này cũng đã từng phá giếng nước rồi," rồi kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ idameva isipatanaṃ ayameva udapāno ahosi.
In the past, in Bārāṇasī, this very Isipatana existed, and this very well existed.
Vào thời quá khứ, tại Bārāṇasī, đây chính là Isipatana và đây chính là giếng nước đó.
Tadā bodhisatto bārāṇasiyaṃ kulaghare nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā isigaṇaparivuto isipatane vāsaṃ kappesi.
At that time, the Bodhisatta was born in a noble family in Bārāṇasī, and having come of age, he went forth as an ascetic and lived in Isipatana, surrounded by a company of ascetics.
Lúc đó, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī, khi trưởng thành, Ngài xuất gia tu sĩ và sống tại Isipatana cùng với một nhóm tu sĩ.
Tadā eko siṅgālo idameva udapānaṃ dūsetvā pakkamati.
At that time, a certain jackal defiled this very well and departed.
Lúc đó, một con chồn đã làm ô uế giếng nước này rồi bỏ đi.
Atha naṃ ekadivasaṃ tāpasā parivāretvā ṭhitā ekenupāyena gahetvā bodhisattassa santikaṃ ānayiṃsu.
Then one day, the ascetics, surrounding it, caught it by some means and brought it to the Bodhisatta.
Một hôm, các đạo sĩ đã bao vây nó, dùng một phương cách bắt được nó và đưa đến chỗ Bồ Tát.
Bodhisatto siṅgālena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, conversing with the jackal, spoke the first verse:
Bồ Tát đã nói bài kệ đầu tiên khi trò chuyện với con chồn:
Tassattho – araññe vasanatāya āraññikassa, esitaguṇattā isino, cirarattaṃ tapaṃ nissāya vutthattā cirarattatapassino kicchākataṃ kicchena dukkhena nipphāditaṃ udapānaṃ kathaṃ kimatthāya samma siṅgāla, tvaṃ avāhayi muttakarīsena ajjhotthari dūsesi, taṃ vā muttakarīsaṃ ettha avāhayi pātesīti.
Its meaning is: "O jackal, friend, why did you, āraññika (forest-dweller) by virtue of dwelling in the forest, an isi (sage) by virtue of seeking good qualities, a cirarattatapassī (ascetic of long standing) by virtue of having lived relying on asceticism for a long time, defile the kicchākata (painstakingly made) well, which was produced with difficulty and suffering, by covering it with urine and excrement, or by dropping urine and excrement into it?"
Ý nghĩa của nó là: "Này chồn, vì mục đích gì mà ngươi đã làm ô uế giếng nước được hoàn thành với sự khó khăn, đau khổ của vị ẩn sĩ sống trong rừng, của vị đạo sĩ có phẩm hạnh được tìm cầu, của vị khổ hạnh lâu năm đã sống dựa vào sự tu khổ hạnh lâu dài, bằng cách thải phân và nước tiểu ở đây?"
Tattha esa dhammoti esa sabhāvo.
There, esa dhammo means "this nature."
Trong đó, esa dhammo có nghĩa là bản chất này.
Yaṃ pitvā ohadāmaseti, samma, yaṃ mayaṃ yattha pānīyaṃ pivāma, tameva ūhadāmapi omuttemapi, esa amhākaṃ siṅgālānaṃ dhammoti dasseti.
Yaṃ pitvā ohadāmase means, "Friend, wherever we drink water, we foul it with urine and excrement; this is the custom of us jackals," so he shows.
Yaṃ pitvā ohadāmase có nghĩa là, này bạn, nơi nào chúng ta uống nước, chính tại đó chúng ta phóng uế, chúng ta đi tiểu, đó là bản chất của loài chồn chúng ta.
Pitupitāmahanti pitūnañca pitāmahānañca no esa dhammo.
Pitupitāmahaṃ means "this is the custom of our fathers and grandfathers."
Pitupitāmahaṃ có nghĩa là pháp này là của cha và ông cha chúng ta.
Na taṃ ujjhātumarahasīti taṃ amhākaṃ paveṇiāgataṃ dhammaṃ sabhāvaṃ tvaṃ ujjhātuṃ na arahasi, na yuttaṃ te ettha kujjhitunti.
Na taṃ ujjhātumarahasī means "you ought not to blame that custom, that nature which has come down through our lineage; it is not proper for you to be angry about this."
Na taṃ ujjhātumarahasī có nghĩa là ngươi không nên phàn nàn về bản chất truyền thống của chúng ta, không hợp lý để ngươi tức giận về điều này.
Yena mittena saṃsaggāti idaṃ satthā jetavane viharanto kokālikaṃ ārabbha kathesi.
Yena mittena saṃsaggā (By association with which friend)—The Teacher told this story while dwelling at Jetavana, concerning Kokālika.
Yena mittena saṃsaggā – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến Kokālika.
Kokālikavatthu terasakanipāte takkāriyajātake (jā. 1.13.104 ādayo) āvibhavissati.
The story of Kokālika will appear in the Takkāriya Jātaka (Jā. 1.13.104 ff.) in the Thirteenth Nipāta.
Câu chuyện về Kokālika sẽ được trình bày trong Takkāriya Jātaka (Jā. 1.13.104 trở đi) thuộc Terasakanipāta.
Kokāliko pana ‘‘sāriputtamoggallāne gahetvā āgamissāmī’’ti kokālikaraṭṭhato jetavanaṃ āgantvā satthāraṃ vanditvā there upasaṅkamitvā ‘‘āvuso, kokālikaraṭṭhavāsino manussā tumhe pakkosanti, etha gacchāmā’’ti āha.
Kokālika, however, came from the Kokālika country to Jetavana, intending to "bring Sāriputta and Moggallāna." He paid homage to the Teacher, approached the elders, and said, "Friends, the people of Kokālika country invite you; come, let us go."
Kokālika, từ xứ Kokālika, đã đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi đến gặp các Trưởng lão và nói: "Thưa các Tôn giả, dân chúng xứ Kokālika mời các ngài, xin hãy đi với chúng tôi."
‘‘Gaccha tvaṃ, āvuso, na mayaṃ āgacchāmā’’ti.
"You go, friend; we are not coming."
"Ngươi đi đi, Tôn giả, chúng tôi không đi đâu."
So therehi paṭikkhitto sayameva agamāsi.
Rejected by the elders, he went alone.
Bị các Trưởng lão từ chối, ông ta tự mình ra đi.
Atha bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, kokāliko sāriputtamoggallānehi sahāpi vināpi vattituṃ na sakkoti, saṃyogampi na sahati, viyogampi na sahatī’’ti.
Then the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, Kokālika cannot get along with Sāriputta and Moggallāna, nor without them; he cannot endure association, nor separation."
Rồi các Tỳ-kheo đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: "Thưa các Tôn giả, Kokālika không thể sống cùng hay không cùng với Sāriputta và Moggallāna, ông ta không chịu được sự hợp nhất, cũng không chịu được sự chia lìa."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi kokāliko sāriputtamoggallānehi neva saha, na vinā vattituṃ sakkotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?" When told, "This is it," he said, "Bhikkhus, it is not only now, but in the past too, Kokālika could not get along with Sāriputta and Moggallāna, nor without them," and he recounted a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: "Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ngươi đang ngồi bàn chuyện gì?" Khi được trả lời: "Chuyện này, thưa Ngài," Đức Bổn Sư nói: "Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ, mà ngay cả trong quá khứ, Kokālika cũng không thể sống cùng hay không cùng với Sāriputta và Moggallāna," rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ araññāyatane rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in a certain forest grove.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành một vị thiên thần cây trong một khu rừng.
Tassa vimānato avidūre aññatarasmiṃ vanappatijeṭṭhake aññā rukkhadevatā vasati.
Not far from his mansion, another tree deity lived in a certain chief tree of the forest.
Không xa cung điện của Ngài, có một vị thiên thần cây khác sống trong một cây cổ thụ lớn.
Tasmiṃ vanasaṇḍe sīho ca byaggho ca vasanti.
In that forest thicket lived a lion and a tiger.
Trong khu rừng đó có một sư tử và một con hổ sinh sống.
Tesaṃ bhayena koci tattha na khettaṃ karoti, na rukkhaṃ chindati, nivattitvā oloketuṃ samattho nāma natthi.
Due to fear of them, no one cultivated fields there, nor cut down trees; there was no one capable of even turning back to look.
Vì sợ hãi chúng, không ai dám làm ruộng hay đốn cây ở đó, không ai có thể quay đầu nhìn lại.
Te pana sīhabyagghā nānappakāre mige vadhitvā khādanti, khāditāvasesaṃ tattheva pahāya gacchanti.
Those lions and tigers would kill and eat various kinds of deer, leaving the remains there and departing.
Những con sư tử và hổ đó săn bắt các loài thú khác nhau để ăn, rồi bỏ lại phần còn lại ở đó mà đi.
Tena so vanasaṇḍo asucikuṇapagandho hoti.
Because of this, that forest thicket was filled with the stench of impurity and corpses.
Do đó, khu rừng đó bốc mùi hôi thối của xác chết.
Atha itarā rukkhadevatā andhabālā kāraṇākāraṇaṃ ajānamānā ekadivasaṃ bodhisattaṃ āha – ‘‘samma, ete no sīhabyagghe nissāya vanasaṇḍo asucikuṇapagandho jāto, ahaṃ ete palāpemī’’ti.
Then the other tree deity, foolish and ignorant of what was proper and improper, one day said to the Bodhisatta, "Friend, because of these lions and tigers, the forest thicket has become foul with the stench of impurity and corpses; I will drive them away."
Rồi vị thiên thần cây kia, ngu dại, không phân biệt được phải trái, một ngày nọ nói với Bồ Tát: "Này bạn, vì có những con sư tử và hổ này mà khu rừng của chúng ta bốc mùi hôi thối của xác chết, tôi sẽ xua đuổi chúng."
Bodhisatto ‘‘samma, ime dve nissāya amhākaṃ vimānāni rakkhiyanti, etesu palāyantesu vimānāni no vinassissanti, sīhabyagghānaṃ padaṃ apassantā manussā sabbaṃ vanaṃ chinditvā ekaṅgaṇaṃ katvā khettāni karissanti, mā te evaṃ ruccī’’ti vatvā purimā dve gāthā avoca –
The Bodhisatta, saying, ‘‘Friend, our celestial mansions are protected by these two. If they flee, our celestial mansions will be destroyed. Humans, not seeing the footprints of lions and tigers, will cut down the entire forest, make it into a single clearing, and create fields. May this not please you,’’ then spoke the first two verses:
Bồ Tát nói: "Này bạn, nhờ có hai con vật này mà các cung điện của chúng ta được bảo vệ. Nếu chúng bỏ đi, các cung điện của chúng ta sẽ bị phá hủy. Con người, không thấy dấu vết của sư tử và hổ, sẽ đốn hết cây rừng, biến nó thành một bãi đất trống và làm ruộng. Đừng để điều đó xảy ra," rồi Ngài nói hai bài kệ đầu tiên:
Tattha yena mittena saṃsaggāti yena pāpamittena saddhiṃ saṃsaggahetu saṃsaggakāraṇā, yena saddhiṃ dassanasaṃsaggo savanasaṃsaggo kāyasaṃsaggo samullapanasaṃsaggo paribhogasaṃsaggoti imassa pañcavidhassa saṃsaggassa katattāti attho.
Therein, yena mittena saṃsaggā means: due to association with which evil friend, on account of association; the meaning is, by having made this fivefold association: association by sight, association by hearing, association by body, association by conversation, association by enjoyment.
Trong đó, yena mittena saṃsaggā có nghĩa là do nguyên nhân kết giao với người bạn xấu, tức là do đã thực hiện năm loại kết giao: kết giao bằng cách nhìn, kết giao bằng cách nghe, kết giao bằng thân, kết giao bằng lời nói, kết giao bằng sự hưởng thụ.
Yogakkhemoti kāyacittasukhaṃ.
Yogakkhemo means: bodily and mental well-being.
Yogakkhemo là sự an lạc của thân và tâm.
Tañhi dukkhayogato khemattā idha yogakkhemoti adhippetaṃ.
This is intended here as yogakkhema because it is secure from the yoke of suffering.
Ở đây, nó được hiểu là yogakkhemo do sự an toàn khỏi sự ràng buộc của khổ đau.
Vihiyyatīti parihāyati.
Vihiyyatīti means: it declines.
Vihiyyatī có nghĩa là suy giảm.
Pubbevajjhābhavaṃ tassa, rakkhe akkhīva paṇḍitoti tassa pāpamittassa ajjhābhavaṃ tena abhibhavitabbaṃ attano lābhayasajīvitaṃ, yathā naṃ so na ajjhābhavati, tathā paṭhamatarameva attano akkhī viya paṇḍito puriso rakkheyya.
Pubbevajjhābhavaṃ tassa, rakkhe akkhīva paṇḍitoti means: a wise person should protect their own gain, fame, and life from being overwhelmed by that evil friend, just as one protects one’s eye, so that that one does not overwhelm it.
Pubbevajjhābhavaṃ tassa, rakkhe akkhīva paṇḍito có nghĩa là người trí nên bảo vệ sự lợi lộc, danh tiếng và cuộc sống của mình khỏi sự áp đảo của người bạn xấu đó, như bảo vệ đôi mắt của chính mình, ngay từ ban đầu.
Dutiyagāthāya yenāti yena kalyāṇamittena saha saṃsaggakāraṇā.
In the second verse, yenāti means: due to association with which good friend.
Trong bài kệ thứ hai, yenā có nghĩa là do nguyên nhân kết giao với người bạn tốt.
Yogakkhemo pavaḍḍhatīti kāyacittasukhaṃ vaḍḍhati.
Yogakkhemo pavaḍḍhatīti means: bodily and mental well-being increases.
Yogakkhemo pavaḍḍhatī có nghĩa là sự an lạc của thân và tâm tăng trưởng.
Kareyyattasamaṃ vuttinti tassa kalyāṇamittassa sabbakiccesu paṇḍito puriso yathā attano jīvitavuttiñca upabhogaparibhogavuttiñca karoti, evametaṃ sabbaṃ kareyya, adhikampi kareyya, hīnaṃ pana na kareyyāti.
Kareyyattasamaṃ vuttinti means: a wise person should do all things for that good friend, just as one sustains one’s own life and enjoys one’s own possessions; one should do even more, but not less.
Kareyyattasamaṃ vuttiṃ có nghĩa là người trí nên làm mọi việc cho người bạn tốt đó như cách mình làm cho cuộc sống, sự hưởng thụ và tiêu dùng của chính mình, thậm chí làm nhiều hơn, nhưng không làm ít hơn.
Evaṃ bodhisattena kāraṇe kathitepi sā bāladevatā anupadhāretvā ekadivasaṃ bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā te sīhabyagghe palāpesi.
Even though the Bodhisatta explained the reason, that foolish deity, without considering it, one day showed a terrifying sight and made those lions and tigers flee.
Mặc dù Bồ Tát đã giải thích lý do như vậy, nhưng vị thiên thần ngu dại đó đã không suy xét, một ngày nọ đã hiện ra hình dạng đáng sợ và xua đuổi những con sư tử và hổ đó.
Manussā tesaṃ padavalañjaṃ adisvā ‘‘sīhabyagghā aññaṃ vanasaṇḍaṃ gatā’’ti ñatvā vanasaṇḍassa ekapassaṃ chindiṃsu.
Humans, not seeing their footprints, thought, ‘‘The lions and tigers have gone to another part of the forest,’’ and cut down one side of the forest.
Con người, không thấy dấu vết của chúng, biết rằng "sư tử và hổ đã đi đến khu rừng khác," nên đã đốn một phần khu rừng.
Devatā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, samma, tava vacanaṃ akatvā te palāpesiṃ, idāni tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā manussā vanasaṇḍaṃ chindanti, kiṃ nu kho kātabba’’nti vatvā ‘‘idāni te asukavanasaṇḍe nāma vasanti, gantvā te ānehī’’ti vuttā tattha gantvā tesaṃ purato ṭhatvā añjaliṃ paggayha tatiyaṃ gāthamāha –
The deity approached the Bodhisatta and said, ‘‘Friend, I did not heed your words and made them flee. Now, knowing that they are gone, humans are cutting down the forest. What should be done?’’ When told, ‘‘Now they live in such and such a part of the forest; go and bring them back,’’ she went there, stood before them, raised her hands in añjali, and spoke the third verse:
Vị thiên thần đến gặp Bồ Tát và nói: "Này bạn, tôi đã không nghe lời bạn mà xua đuổi chúng. Bây giờ, biết chúng đã đi, con người đang đốn rừng. Phải làm gì bây giờ?" Bồ Tát nói: "Bây giờ chúng đang sống trong khu rừng kia, hãy đi và mang chúng về." Nghe vậy, vị thiên thần đến đó, đứng trước mặt chúng, chắp tay và nói bài kệ thứ ba:
Tattha byagghāti ubhopi te byagghanāmenevālapantī āha.
Therein, byagghāti means: she addressed both of them by the name ‘tiger’.
Trong đó, byagghā có nghĩa là gọi cả hai con vật bằng tên hổ.
Nivattavhoti nivattatha.
Nivattavhoti means: return.
Nivattavho có nghĩa là hãy quay lại.
Paccupetha mahāvananti taṃ mahāvanaṃ paccupetha puna upagacchatha, ayameva vā pāṭho.
Paccupetha mahāvananti means: return to that great forest, approach it again; or this is the reading.
Paccupetha mahāvanaṃ có nghĩa là hãy trở lại khu rừng lớn đó, hoặc đây chính là cách đọc.
Mā vanaṃ chindi nibyagghanti amhākaṃ vasanakavanasaṇḍaṃ idāni tumhākaṃ abhāvena nibyagghaṃ manussā mā chindiṃsu.
Mā vanaṃ chindi nibyagghanti means: may humans not cut down our dwelling forest, which is now tiger-less due to your absence.
Mā vanaṃ chindi nibyagghaṃ có nghĩa là đừng để con người đốn khu rừng nơi chúng ta sống, nay không có hổ.
Byagghā māhesu nibbanāti tumhādisā ca byaggharājāno attano vasanaṭṭhānā palāyitattā nibbanā vasanaṭṭhānabhūtena vanena virahitā mā ahesuṃ.
Byagghā māhesu nibbanāti means: may tiger-kings like you not become forest-less, deprived of the forest that is your dwelling place, by having fled from it.
Byagghā māhesu nibbanā có nghĩa là đừng để các chúa hổ như các ngươi, vì đã bỏ đi khỏi nơi ở, mà không còn rừng để ở.
Te evaṃ tāya devatāya yāciyamānāpi ‘‘gaccha tvaṃ, na mayaṃ āgamissāmā’’ti paṭikkhipiṃsuyeva.
Even though they were implored by that deity in this way, they refused, saying, ‘‘Go, we will not come.’’
Mặc dù được vị thiên thần đó cầu xin như vậy, chúng vẫn từ chối: "Ngươi đi đi, chúng ta không quay lại đâu."
Devatā ekikāva vanasaṇḍaṃ paccāgañchi.
The deity returned to the forest alone.
Vị thiên thần một mình quay lại khu rừng.
Manussāpi katipāheneva sabbaṃ vanaṃ chinditvā khettāni karitvā kasikammaṃ kariṃsu.
And the humans, within a few days, cut down the entire forest, made fields, and engaged in cultivation.
Chỉ trong vài ngày, con người đã chặt hết rừng, làm ruộng và thực hiện công việc canh tác.
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantapadese gaṅgātīre assamapadaṃ māpetvā tattha abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the Kāsī kingdom. Having come of age, he mastered all arts in Takkasilā, renounced sensual pleasures, took up the ascetic's life, and built a hermitage on the bank of the Gaṅgā in the Himavanta region. There, he developed supernormal powers and attainments, and resided, delighting in jhāna.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình Bà La Môn ở xứ Kāsī. Khi trưởng thành, Ngài đã học tất cả các nghề thủ công tại Takkasilā, từ bỏ dục lạc, xuất gia làm ẩn sĩ, và xây dựng một am thất bên bờ sông Gaṅgā ở vùng Himavanta. Tại đó, Ngài đã phát triển các thần thông và các tầng thiền định, an trú trong sự hoan hỷ của thiền định.
Imasmiṃ kira jātake bodhisatto paramamajjhatto ahosi, upekkhāpāramiṃ pūresi.
In this Jātaka, the Bodhisatta was extremely impartial; he perfected the pāramī of equanimity.
Trong Jātaka này, Bồ Tát đã đạt đến sự xả ly tối thượng, hoàn thành pāramī (ba la mật) về upekkhā (xả).
Tassa paṇṇasāladvāre nisinnassa eko pagabbho dussīlo makkaṭo āgantvā kaṇṇasotesu aṅgajātena salākapavesanakammaṃ karoti, bodhisatto avāretvā majjhatto hutvā nisīdatiyeva.
While he was seated at the entrance of his leaf-hut, a mischievous, immoral monkey came and poked his private parts into the Bodhisatta's ear openings; the Bodhisatta did not stop him, but remained seated impartially.
Khi Ngài ngồi ở cửa am lá, một con khỉ ngỗ ngược, vô đạo đức đến dùng dương vật của nó để chọc vào lỗ tai Ngài như thể đang nhét một thanh tre. Bồ Tát không ngăn cản mà vẫn ngồi yên với tâm xả ly.
Athekadivasaṃ eko kacchapo udakā uttaritvā gaṅgātīre mukhaṃ vivaritvā ātapaṃ tappanto niddāyati.
Then one day, a tortoise emerged from the water, opened its mouth on the bank of the Gaṅgā, and fell asleep while basking in the sun.
Rồi một ngày nọ, một con rùa bò lên từ dưới nước, há miệng phơi nắng trên bờ sông Gaṅgā và ngủ thiếp đi.
Taṃ disvā so lolavānaro tassa mukhe salākapavesanakammaṃ akāsi.
Seeing it, that mischievous monkey performed the act of poking his private parts into its mouth.
Thấy vậy, con khỉ ngỗ ngược đó lại dùng dương vật của nó để chọc vào miệng con rùa.
Athassa kacchapo pabujjhitvā aṅgajātaṃ samugge pakkhipanto viya ḍaṃsi, balavavedanā uppajji.
Then the tortoise awoke and bit down as if enclosing the monkey's private parts in a box, and intense pain arose.
Khi con rùa tỉnh dậy, nó cắn dương vật của con khỉ như thể nhốt vào một cái hộp, và một cơn đau dữ dội đã khởi lên.
Vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘ko nu kho maṃ imamhā dukkhā moceyya, kassa santikaṃ gacchāmī’’ti cintetvā ‘‘añño maṃ imamhā dukkhā mocetuṃ samattho natthi aññatra tāpasena, tasseva santikaṃ mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti kacchapaṃ dvīhi hatthehi ukkhipitvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi.
Unable to endure the pain, he thought, "Who can free me from this suffering? To whom should I go?" and then, "No one else is capable of freeing me from this suffering except the ascetic; it is proper for me to go to him." So, lifting the tortoise with both hands, he went to the Bodhisatta.
Không thể chịu đựng được nỗi đau, con khỉ suy nghĩ: "Ai có thể giải thoát ta khỏi nỗi khổ này? Ta nên đến với ai?" Rồi nó nghĩ: "Không ai có thể giải thoát ta khỏi nỗi khổ này ngoài vị khổ hạnh (tāpasa), ta nên đến với ông ấy." Thế là nó nhấc con rùa bằng hai tay và đi đến chỗ Bồ tát.
Bodhisatto tena dussīlamakkaṭena saddhiṃ davaṃ karonto paṭhamaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, conversing with that immoral monkey, spoke the first verse:
Bồ tát, khi nói chuyện với con khỉ vô đạo đức đó, đã nói kệ đầu tiên:
Tattha ko nu uddhitabhattovāti ko nu esa vaḍḍhitabhatto viya, ekaṃ vaḍḍhitabhattaṃ bhattapūrapātiṃ hatthehi gahetvā viya ko nu eso āgacchatīti attho.
Therein, ko nu uddhitabhattovā means, "Who is this, as if with food served up?" The meaning is, "Who is this who comes as if holding a full bowl of served food in his hands?"
Ngươi đã đi khất thực ở đâu? Ngươi đã đến với tín đồ nào?”
Pūrahatthova brāhmaṇoti kattikamāse vācanakaṃ labhitvā pūrahattho brāhmaṇo viya ca ko nu kho esoti vānaraṃ sandhāya vadati.
Pūrahatthova brāhmaṇo refers to the monkey, asking, "Who is this, like a brahmin with a full hand after receiving an offering in the month of Kattika?"
Trong đó, ko nu uddhitabhattovā có nghĩa là: "Ai là người như đã được dâng cúng thực phẩm, ai là người đến như đang cầm một bát đầy cơm bằng hai tay?"
Kahaṃ nu bhikkhaṃ acarīti, bho vānara, kasmiṃ padese ajja tvaṃ bhikkhaṃ acari.
Kahaṃ nu bhikkhaṃ acari means, "O monkey, in what place did you wander for alms today?"
Pūrahatthova brāhmaṇo có nghĩa là: "Ai là người như một Bà la môn tay đầy (thực phẩm) sau khi nhận được lời tụng niệm vào tháng Kattika?" (Lời này được nói nhắm vào con vượn.)
Kaṃ saddhaṃ upasaṅkamīti kataraṃ nāma pubbapete uddissa kataṃ saddhabhattaṃ, kataraṃ vā saddhaṃ puggalaṃ tvaṃ upasaṅkami, kuto te ayaṃ deyyadhammo laddhoti dīpeti.
Kaṃ saddhaṃ upasaṅkamī clarifies, "What offering made in dedication to ancestors, or what faithful person did you approach? From where did you obtain this gift?"
Kahaṃ nu bhikkhaṃ acarī có nghĩa là: "Này vượn, hôm nay ngươi đã đi khất thực ở nơi nào?"
Tattha ahaṃ kapismi dummedhoti bhaddaṃ te ahaṃ asmi dummedho capalacitto makkaṭo.
Therein, ahaṃ kapismi dummedho means, "May you be well; I am a foolish, fickle-minded monkey."
Ngài hãy giải thoát ta, chúc ngài an lành, được giải thoát ta sẽ đi về núi.”
Anāmāsāni āmasinti anāmasitabbaṭṭhānāni āmasiṃ.
Anāmāsāni āmasi means, "I touched places that should not be touched."
Trong đó, ahaṃ kapismi dummedho có nghĩa là: "Chúc ngài an lành, ta là một con khỉ ngu si, tâm trí bất định."
Tvaṃ maṃ mocaya bhaddaṃ teti tvaṃ dayālu anukampako maṃ imamhā dukkhā mocehi, bhaddaṃ te hotu.
Tvaṃ maṃ mocaya bhaddaṃ te means, "You, compassionate and sympathetic one, release me from this suffering; may bhaddaṃ (good fortune) be to you."
Anāmāsāni āmasi có nghĩa là: "Ta đã chạm vào những nơi không nên chạm."
Mutto gaccheyya pabbatanti sohaṃ tavānubhāvena imamhā byasanā mutto pabbatameva gaccheyyaṃ, na te puna cakkhupathe attānaṃ dasseyyanti.
Mutto gaccheyya pabbata means, "Being released from this calamity by your power, I would go to the mountain itself, and would not show myself in your sight again."
Tvaṃ maṃ mocaya bhaddaṃ te có nghĩa là: "Ngài, người từ bi và thương xót, hãy giải thoát ta khỏi nỗi khổ này. Chúc ngài an lành."
Tassattho – kacchapā nāma kassapagottā honti, makkaṭā koṇḍaññagottā, kassapakoṇḍaññānañca aññamaññaṃ āvāhavivāhasambandho atthi.
Its meaning is: Tortoises are of the Kassapa clan, and monkeys are of the Koṇḍañña clan, and there is a marriage relationship between the Kassapas and Koṇḍaññas.
Này Kassapa, hãy thả Koṇḍañña, ngươi đã làm điều dâm dục.”
Addhā tayidaṃ lolena dussīlamakkaṭena tayā saddhiṃ, tayā ca dussīlena iminā makkaṭena saddhiṃ gottasadisatāsaṅkhātassa methunadhammassa anucchavikaṃ dussīlyakammasaṅkhātampi methunakaṃ kataṃ, tasmā muñca, kassapa, koṇḍaññanti.
Indeed, with this greedy, immoral monkey, and you, immoral, with this monkey, you have committed an act of sexual misconduct, which is an immoral deed suitable for sexual conduct, likened to being of the same lineage. Therefore, release him, Kassapa, Koṇḍañña!
Ý nghĩa của kệ này là: Rùa thuộc dòng Kassapa, khỉ thuộc dòng Koṇḍañña, và giữa Kassapa và Koṇḍañña có mối quan hệ hôn nhân. Chắc chắn rằng, với con khỉ vô đạo đức và tham lam này, ngươi đã làm điều dâm dục, tức là hành vi vô đạo đức không phù hợp với mối quan hệ thân tộc. Do đó, này Kassapa, hãy thả Koṇḍañña.
Kacchapo bodhisattassa vacanaṃ sutvā kāraṇena pasanno vānarassa aṅgajātaṃ muñci.
The turtle, having heard the Bodhisatta's words, was pleased by the reasoning and released the monkey's genitals.
Con rùa nghe lời Bồ tát, vì lý do đó mà hoan hỷ, đã thả bộ phận sinh dục của con vượn.
Makkaṭo muttamattova bodhisattaṃ vanditvā palāto, puna taṃ ṭhānaṃ nivattitvāpi na olokesi.
As soon as the monkey was released, he paid homage to the Bodhisatta and fled, not even looking back at that place again.
Con khỉ vừa được thả liền đảnh lễ Bồ tát rồi bỏ chạy, không bao giờ quay lại nhìn nơi đó nữa.
Kacchapopi bodhisattaṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gato.
The turtle also paid homage to the Bodhisatta and returned to his own place.
Con rùa cũng đảnh lễ Bồ tát rồi trở về chỗ của mình.
Bodhisattopi aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
The Bodhisatta, too, without decline in jhāna, became destined for the Brahma-world.
Bồ tát cũng không đánh mất thiền định và đã tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Kāyaṃ balākā sikhinīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"The body of the crane, the peahen..." This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain greedy bhikkhu.
Kāyaṃ balākā sikhinī (Hỡi cò cái có mào này) – câu này được Đức Phật kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu tham lam.
Tañhi dhammasabhaṃ ānītaṃ satthā ‘‘na tvaṃ bhikkhu idāneva lolo, pubbepi loloyeva, lolatāyeva ca jīvitakkhayaṃ patto, taṃ nissāya porāṇakapaṇḍitāpi attano vasanaṭṭhānā paribāhirā ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
Having brought him to the Dhamma hall, the Teacher said, "Bhikkhu, you are not greedy only now; you were greedy in the past too, and because of your greed, you met with the destruction of your life. Due to you, even the ancient wise ones were driven from their dwelling place," and then he related a past event.
Khi Tỳ khưu đó được đưa đến Pháp đường, Đức Phật nói: "Này Tỳ khưu, không phải bây giờ ngươi mới tham lam, mà trước kia ngươi cũng đã tham lam rồi. Vì tham lam mà ngươi đã mất mạng, và vì ngươi mà những bậc hiền trí thời xưa cũng phải rời bỏ nơi ở của mình." Rồi ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiseṭṭhino mahānase bhattakārako puññatthāya nīḷapacchiṃ ṭhapesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the chief householder of Bārāṇasī, in his great kitchen, placed a blue basket for meritorious deeds.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, người nấu ăn trong nhà bếp của trưởng giả Bārāṇasī đã đặt một cái giỏ màu xanh để làm phước.
Tadā bodhisatto pārāvatayoniyaṃ nibbattitvā tattha vāsaṃ kappesi.
At that time, the Bodhisatta was reborn as a pigeon and made his dwelling there.
Khi ấy, Bồ tát tái sinh làm chim bồ câu và sống ở đó.
Atheko lolakāko mahānasamatthakena gacchanto nānappakāraṃ macchamaṃsavikatiṃ disvā pipāsābhibhūto ‘‘kaṃ nu kho nissāya sakkā bhaveyyaṃ okāsaṃ laddhu’’nti cintetvā bodhisattaṃ disvā ‘‘imaṃ nissāya sakkā’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tassa gocarāya araññagamanakāle piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.
Then a greedy crow, flying over the top of the kitchen, saw various kinds of fish and meat preparations. Overcome with craving, he thought, "By relying on whom might I gain an opportunity?" Seeing the Bodhisatta, he resolved, "I can rely on him," and followed closely behind him when he went to the forest for food.
Một con quạ tham lam, khi bay qua nóc nhà bếp, nhìn thấy nhiều loại cá và thịt đã chế biến, bị cơn thèm khát thúc đẩy, nó nghĩ: "Mình có thể có cơ hội nhờ ai đây?" Thấy Bồ tát, nó quyết định: "Mình có thể nhờ ông ấy." Thế là khi Bồ tát đi kiếm ăn trong rừng, nó cứ theo sau.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘mayaṃ kho, kāka, aññagocarā, tvampi aññagocaro, kiṃ nu kho maṃ anubandhasī’’ti āha.
Then the Bodhisatta said to him, "Friend crow, we have different feeding habits, and you also have different feeding habits. Why do you follow me?"
Bồ tát nói với nó: "Này quạ, chúng ta kiếm ăn khác loài, ngươi cũng kiếm ăn khác loài. Sao ngươi lại theo ta?"
‘‘Tumhākaṃ, sāmi, kiriyā mayhaṃ ruccati, ahampi tumhehi samānagocaro hutvā tumhe upaṭṭhātuṃ icchāmī’’ti.
"My lord, your conduct pleases me. I also wish to attend upon you, having the same feeding habits as you."
"Bạch chủ nhân, con thích cách hành xử của ngài. Con cũng muốn được phục vụ ngài, trở thành bạn đồng hành kiếm ăn với ngài."
Bodhisatto sampaṭicchi.
The Bodhisatta assented.
Bồ tát chấp thuận.
So tena saddhiṃ gocarabhūmiyaṃ ekagocaraṃ caranto viya osakkitvā gomayarāsiṃ viddhaṃsetvā pāṇake khāditvā kucchipūraṃ katvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhe ettakaṃ kālaṃ caratheva, nanu bhojane nāma pamāṇaṃ ñātuṃ vaṭṭati, etha nātisāyameva gacchāmā’’ti āha.
He, as if feeding together with him in the feeding ground, moved aside, scattered a pile of dung, ate insects, filled his belly, and then approached the Bodhisatta, saying, "You continue to feed for such a long time. Should one not know the measure in eating? Come, let us go, it is not too late."
Nó đi kiếm ăn cùng Bồ tát, giả vờ kiếm ăn cùng loài, nhưng thực ra nó bới đống phân bò, ăn côn trùng cho đầy bụng, rồi đến gặp Bồ tát và nói: "Ngài cứ kiếm ăn mãi thế sao? Chẳng phải nên biết lượng ăn của mình sao? Thôi, chúng ta về đi, đừng quá muộn."
Bodhisatto taṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ agamāsi.
The Bodhisatta took him and went to their dwelling place.
Bồ tát dẫn nó về nơi ở.
Bhattakārako ‘‘amhākaṃ pārāvato sahāyaṃ gahetvā āgato’’ti kākassāpi ekaṃ thusapacchiṃ ṭhapesi.
The cook, thinking, "Our pigeon has brought a companion," also placed a husk-basket for the crow.
Người nấu ăn nghĩ: "Bồ câu của chúng ta đã dẫn một người bạn về," nên cũng đặt một giỏ trấu cho con quạ.
Kākopi catūhapañcāhaṃ teneva nīhārena vasi.
The crow also lived in that manner for four or five days.
Con quạ sống ở đó theo cách đó trong bốn năm ngày.
Athekadivasaṃ seṭṭhino bahumacchamaṃsaṃ āhariyittha, kāko taṃ disvā lobhābhibhūto paccūsakālato paṭṭhāya nitthunanto nipajji.
Then one day, much fish and meat were brought for the chief householder. The crow, seeing it, was overcome with greed and lay down groaning from early dawn.
Rồi một ngày nọ, nhiều cá và thịt được mang về cho trưởng giả. Con quạ nhìn thấy, bị lòng tham chế ngự, nằm than vãn từ sáng sớm.
Atha naṃ punadivase bodhisatto ‘‘ehi, samma, gocarāya pakkamissāmā’’ti āha.
Then, the next day, the Bodhisatta said to him, "Come, friend, let us go for food."
Sáng hôm sau, Bồ tát nói với nó: "Này bạn, chúng ta đi kiếm ăn thôi."
‘‘Tumhe gacchatha, mayhaṃ ajiṇṇāsaṅkā atthī’’ti.
"You go. I suspect indigestion."
"Ngài cứ đi đi, con e là bị khó tiêu."
‘‘Samma, kākānaṃ ajīrako nāma natthi, dīpavaṭṭimattameva hi tumhākaṃ kucchiyaṃ thokaṃ tiṭṭhati, sesaṃ ajjhohaṭamattameva jīrati, mama vacanaṃ karohi, mā etaṃ macchamaṃsaṃ disvā evamakāsī’’ti.
"Friend, crows never suffer from indigestion. Only a tiny bit, like a lampwick, remains in your belly; the rest is digested as soon as it is swallowed. Heed my words; do not act like this upon seeing that fish and meat."
"Này bạn, quạ thì không có chuyện khó tiêu đâu. Trong bụng ngươi chỉ có một chút như ngọn đèn dầu, còn lại thì vừa nuốt vào là tiêu hóa hết. Hãy nghe lời ta, đừng làm thế khi thấy cá thịt đó."
‘‘Sāmi, kiṃ nāmetaṃ kathetha, ajiṇṇāsaṅkāva mayha’’nti.
"My lord, what are you saying? I truly suspect indigestion."
"Bạch chủ nhân, ngài nói gì vậy? Con thực sự lo bị khó tiêu."
‘‘Tena hi appamatto hohī’’ti taṃ ovaditvā bodhisatto pakkāmi.
"Then be heedful," said the Bodhisatta, advising him, and departed.
"Vậy thì hãy cẩn thận!" Bồ tát khuyên nhủ nó rồi bỏ đi.
Bhattakārakopi nānāmacchamaṃsavikatiyo sampādetvā sarīrato sedaṃ apanento mahānasadvāre aṭṭhāsi.
The cook, having prepared various fish and meat dishes, stood at the kitchen door, wiping sweat from his body.
Người nấu ăn cũng đã chuẩn bị nhiều món cá và thịt khác nhau, rồi đứng ở cửa nhà bếp, lau mồ hôi trên người.
Kāko ‘‘ayaṃ idāni kālo maṃsaṃ khāditu’’nti gantvā rasakaroṭimatthake nisīdi.
The crow, thinking, "Now is the time to eat the meat," went and perched on top of the spice container.
Con quạ nghĩ: "Bây giờ là lúc ăn thịt," liền bay đến đậu trên nóc thùng đựng nước sốt.
Bhattakārako ‘‘kirī’’ti saddaṃ sutvā nivattitvā olokento kākaṃ disvā pavisitvā taṃ gahetvā sakalasarīralomaṃ luñcitvā matthake cūḷaṃ ṭhapetvā siṅgīveramaricādīni pisitvā takkena āloḷetvā ‘‘tvaṃ amhākaṃ seṭṭhino macchamaṃsaṃ ucchiṭṭhakaṃ karosī’’ti sakalasarīramassa makkhetvā khipitvā nīḷapacchiyaṃ pātesi, balavavedanā uppajji.
The cook, hearing the sound "kirī," turned back and, looking, saw the crow. He went in, caught it, plucked all the feathers from its body, placed a crest on its head, ground ginger, pepper, and other spices, mixed them with buttermilk, and saying, "You make our master's fish and meat defiled," smeared its entire body with the mixture, threw it, and dropped it into the basket in the nest. A strong pain arose.
Người nấu ăn nghe tiếng "kiri" liền quay lại nhìn, thấy con quạ, bèn đi vào bắt nó, nhổ sạch lông trên toàn thân, chỉ để lại một chỏm lông trên đầu, rồi giã gừng, tiêu và các gia vị khác, trộn với sữa đông, nói: "Ngươi làm ô uế cá thịt của trưởng giả chúng ta!" Rồi bôi hỗn hợp đó khắp người nó và ném nó vào cái giỏ màu xanh. Một nỗi đau dữ dội trỗi dậy.
Bodhisatto gocarabhūmito āgantvā taṃ nitthunantaṃ disvā davaṃ karonto paṭhamaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, coming from his feeding ground, saw it lamenting, and taking pity, spoke the first verse:
Bồ tát từ nơi kiếm ăn trở về, thấy nó đang than vãn, liền nói kệ đầu tiên:
Tattha kāyaṃ balākā sikhinīti taṃ kākaṃ tassa bahalatakkena makkhitasarīrasetavaṇṇattā matthake ca sikhāya ṭhapitattā ‘‘kā esā balākā sikhinī’’ti pucchanto ālapati.
Here, kāyaṃ balākā sikhinī (who is this crested heron) is addressed to that crow, asking "Who is this crested heron?" because its body was white from being smeared with thick buttermilk, and a crest was placed on its head.
Trong đó, kāyaṃ balākā sikhinī có nghĩa là: Bồ tát hỏi và gọi con quạ đó là "cò cái có mào" vì thân nó trắng do bị bôi đầy sữa đông đặc và trên đầu nó có một chỏm lông.
Corīti kulassa ananuññāya kulagharaṃ, kākassa vā aruciyā pacchiṃ paviṭṭhattā ‘‘corī’’ti vadati.
Corī (a thief) is said because it entered the family's house without permission, or because it entered the basket against the crow's will.
Corī có nghĩa là: "kẻ trộm" vì nó đã vào nhà mà không được phép của chủ nhà, hoặc vì nó đã vào giỏ trái với ý muốn của con quạ.
Laṅghipitāmahāti laṅghī vuccati ākāse laṅghanato megho, balākā ca nāma meghasaddena gabbhaṃ gaṇhantīti meghasaddo balākānaṃ pitā, megho pitāmaho hoti.
Laṅghipitāmahā (a cloud's grandmother): Laṅghī refers to a cloud because it leaps in the sky. A heron (balākā) is said to conceive at the sound of a cloud, so the sound of a cloud is the heron's father, and the cloud is its grandfather.
Laṅghipitāmahā có nghĩa là: "Laṅghī" là mây vì nó nhảy nhót trên không trung. Cò cái thụ thai nhờ tiếng mây, nên tiếng mây là cha của cò cái, và mây là ông nội.
Tenāha ‘‘laṅghipitāmahā’’ti.
Therefore, he says, "laṅghipitāmahā."
Vì thế nói laṅghipitāmahā.
Oraṃ balāke āgacchāti, ambho balāke, ito ehi.
Oraṃ balāke āgacchā (Come here, heron) means, "O heron, come here."
Oraṃ balāke āgacchā có nghĩa là: "Này cò cái, hãy đến đây."
Caṇḍo me vā yaso sakhāti mayhaṃ sakhā pacchisāmiko vāyaso caṇḍo pharuso, so āgato taṃ disvā kaṇayasadisena tuṇḍena koṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpeyya, tasmā yāva vāyaso nāgacchati, tāva pacchito otaritvā ito ehi, sīghaṃ palāyassūti vadati.
Caṇḍo me vāyaso sakhā (my friend the crow is fierce) means, "My friend, the crow, the owner of the basket, is fierce and harsh. He has come; seeing you, he might peck you with his iron-like beak and cause you to lose your life. Therefore, come down from the basket and come here before the crow arrives, and flee quickly."
Caṇḍo me vāyaso sakhā có nghĩa là: "Bạn của ta, con quạ chủ giỏ, rất hung dữ và tàn bạo. Nếu nó đến thấy ngươi, nó sẽ mổ ngươi bằng mỏ sắc như dao găm và giết chết ngươi. Vì vậy, trước khi con quạ đến, hãy nhảy ra khỏi giỏ và đi khỏi đây thật nhanh!"
Tattha punapāpajjasī sammāti samma vāyasa, punapi tvaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ paṭilabhissaseva, natthi te ettakena mokkho.
Here, punapāpajjasī sammā (you will suffer again, friend) means, "Friend crow, you will certainly experience such suffering again; there is no escape for you with just this."
Ở đây, punapāpajjasī sammā (này bạn, ngươi sẽ lại gặp nạn) có nghĩa là: “Này quạ bạn, ngươi sẽ lại gặp phải khổ đau như vậy, ngươi không thể thoát khỏi chừng đó.”
Sīlañhi tava tādisaṃ pāpakaṃ, yasmā tava ācārasīlaṃ tādisaṃ dukkhādhigamasseva anurūpaṃ.
Sīlañhi tava tādisaṃ (for such is your conduct) means, "your conduct is evil, because your behavior and conduct are suitable only for experiencing such suffering."
Sīlañhi tava tādisaṃ (vì giới hạnh của ngươi là như vậy) là giới hạnh xấu xa, bởi vì giới hạnh hành vi của ngươi chỉ phù hợp với việc gặp phải khổ đau như vậy.
Na hi mānusakāti manussā nāma mahāpuññā, tiracchānagatānaṃ tathārūpaṃ puññaṃ natthi, tasmā mānusakā bhogā tiracchānagatena pakkhinā na bhuñjīyantīti.
Na hi mānusakā (indeed, human enjoyments are not) means, "Humans are greatly meritorious; animals do not have such merit. Therefore, human enjoyments are not to be enjoyed by an animal bird."
Na hi mānusakā (quả thật, những tài vật của loài người) có nghĩa là: Loài người là những người có phước báu lớn, còn loài súc sinh không có phước báu như vậy, do đó, những tài vật của loài người không thể được chim chóc là loài súc sinh hưởng thụ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi.
The Teacher, having brought this Dhamma discourse, revealed the Truths, and identified the Jātaka. At the conclusion of the Truths, the greedy bhikkhu was established in the fruit of Anāgāmi.
Bậc Đạo Sư đã kể lại bài pháp này, tuyên bố các chân lý, rồi kết nối câu chuyện Jātaka. Sau khi các chân lý được tuyên bố, vị tỳ-khưu tham lam chứng quả Bất Lai.
‘‘Tadā lolakāko lolabhikkhu ahosi, pārāvato pana ahameva ahosi’’nti.
"At that time, the greedy crow was the greedy bhikkhu, and the pigeon was I myself."
“Khi ấy, con quạ tham lam chính là vị tỳ-khưu tham lam này; còn con bồ câu thì chính là ta vậy.”
Tattha ‘‘rucirā’’ti takkamakkhitasarīratāya setavaṇṇataṃ sandhāya vadati.
Here, rucirā (beautiful) refers to its white color due to its body being smeared with buttermilk.
Ở đây, “rucirā” (xinh đẹp) nói đến màu trắng do thân thể được bôi bằng đất sét.
Rucirā piyadassanā, paṇḍarāti attho.
Rucirā means pleasant to see, or white.
Rucirā có nghĩa là đáng yêu, trắng trẻo.
Kākanīḷasminti kākakulāvake.
Kākanīḷasmiṃ means in a crow's nest.
Kākanīḷasmiṃ (trong tổ quạ) có nghĩa là trong tổ của con quạ.
‘‘Kākaniḍḍhasmi’’ntipi pāṭho.
"Kākaniḍḍhasmiṃ" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “Kākaniḍḍhasmiṃ”.
Dijāti kāko pārevataṃ ālapati.
Dijā: The crow addresses the pigeon.
Dijā (chim) là con quạ gọi con bồ câu.
Sāmākabhojanāti tiṇabījabhojana.
Sāmākabhojanā: eating grass seeds.
Sāmākabhojanā (ăn kê) có nghĩa là ăn hạt cỏ.
Sāmākaggahaṇena hettha sabbampi tiṇabījaṃ gahitaṃ.
By the inclusion of sāmāka here, all grass seeds are taken.
Ở đây, việc đề cập đến kê bao gồm tất cả các loại hạt cỏ.
Idhāpi bodhisatto ‘‘na idāni sakkā ito paṭṭhāya mayā ettha vasitu’’nti uppatitvā aññattha gato.
Here too, the Bodhisatta, thinking, "It is not possible for me to dwell here from now on," flew up and went elsewhere.
Ở đây, Bồ-tát cũng nghĩ: “Từ nay ta không thể ở lại đây được nữa,” rồi bay đi nơi khác.
Tava saddhañca sīlañcāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ haṃsaghātakabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Tava saddhañca sīlañcāti: The Teacher, dwelling at Jetavana, spoke this in reference to a bhikkhu who killed geese.
Tava saddhañca sīlañcā (Đức tin và giới hạnh của ngươi) – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi ngài ở tại Jetavana, liên quan đến một vị tỳ-khưu sát hại chim thiên nga.
Sāvatthivāsino dve sahāyakā bhikkhū pabbajitvā laddhūpasampadā yebhuyyena ekato vicaranti.
Two bhikkhus, friends from Sāvatthī, having gone forth and received ordination, mostly wandered together.
Hai vị tỳ-khưu bạn bè sống ở Sāvatthī, sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ-khưu, thường đi cùng nhau.
Te ekadivasaṃ aciravatiṃ gantvā nhatvā vālukapuline ātapaṃ tappamānā sāraṇīyakathaṃ kathentā aṭṭhaṃsu, tasmiṃ khaṇe dve haṃsā ākāsena gacchanti.
One day, they went to the Aciravatī River, bathed, and stood on the sandy bank sunbathing, engaging in agreeable conversation. At that moment, two geese were flying through the sky.
Một ngày nọ, họ đến sông Aciravatī, tắm xong, rồi ngồi sưởi nắng trên bãi cát, nói chuyện thân mật. Lúc đó, hai con thiên nga bay ngang qua trên không trung.
Atheko daharabhikkhu sakkharaṃ gahetvā ‘‘ekassa haṃsapotakassa akkhiṃ paharissāmī’’ti āha, itaro ‘‘na sakkhissasī’’ti āha.
Then one young bhikkhu took a pebble and said, "I will strike the eye of one of the goslings." The other said, "You will not be able to."
Một vị tỳ-khưu trẻ tuổi cầm một hòn sỏi và nói: “Tôi sẽ ném trúng mắt một con thiên nga con,” vị kia nói: “Ngươi sẽ không làm được đâu.”
‘‘Tiṭṭhatu imasmiṃ passe akkhi, parapasse akkhiṃ paharissāmī’’ti.
"Let the eye on this side be. I will strike the eye on the other side."
“Cứ để mắt bên này, tôi sẽ ném trúng mắt bên kia.”
‘‘Idampi na sakkhissasiyevā’’ti.
"Even this you will not be able to do."
“Ngươi cũng không làm được điều đó đâu.”
‘‘Tena hi upadhārehī’’ti tiyaṃsaṃ sakkharaṃ gahetvā haṃsassa pacchābhāge khipi.
"Then observe!" he said, and taking a three-cornered pebble, he threw it at the back of the goose.
“Vậy thì hãy xem đây,” vị ấy cầm một hòn sỏi ba cạnh ném vào phía sau con thiên nga.
Haṃso sakkharasaddaṃ sutvā nivattitvā olokesi, atha naṃ itaro vaṭṭasakkharaṃ gahetvā parapasse akkhimhi paharitvā orimakkhinā nikkhamāpesi.
The goose, hearing the sound of the pebble, turned and looked. Then the other bhikkhu, taking a round pebble, struck its eye on the other side, causing it to exit through the eye on the near side.
Con thiên nga nghe tiếng sỏi thì quay lại nhìn. Bấy giờ, vị kia cầm một hòn sỏi tròn ném trúng mắt bên kia, xuyên qua mắt bên này.
Haṃso viravanto parivattitvā tesaṃ pādamūleyeva pati.
The goose cried out, turned over, and fell right at their feet.
Con thiên nga kêu lên rồi rơi xuống ngay dưới chân họ.
Tattha tattha ṭhitā bhikkhū disvā āgantvā ‘‘āvuso, evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ananucchavikaṃ vo kataṃ pāṇātipātaṃ karontehī’’ti vatvā te ādāya tathāgatassa dassesuṃ.
Bhikkhus standing here and there saw this, came, and said, "Friends, having gone forth into such a liberating Dispensation, you have committed an unbefitting act of taking life!" Having said this, they took them and showed them to the Tathāgata.
Các vị tỳ-khưu đang đứng đó nhìn thấy, liền đến nói: “Này chư hiền, xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như vậy mà các vị lại phạm tội sát sinh không phù hợp như thế,” rồi dẫn họ đến gặp Đức Như Lai.
Satthā ‘‘saccaṃ, kira tayā bhikkhu pāṇātipāto kato’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu, kasmā evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā evamakāsi, porāṇakapaṇḍitā anuppanne buddhe agāramajjhe saṃkiliṭṭhavāsaṃ vasamānā appamattakesupi ṭhānesu kukkuccaṃ kariṃsu, tvaṃ pana evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā kukkuccamattampi na akāsi, nanu nāma bhikkhunā kāyavācācittehi saññatena bhavitabba’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher asked, "Is it true, bhikkhu, that you have taken life?" When he replied, "Yes, venerable sir," the Teacher said, "Bhikkhu, why did you do this, having gone forth into such a liberating Dispensation? Ancient wise ones, when no Buddha had arisen, dwelling a defiled life in a household, felt scruples even in small matters. But you, having gone forth into such a liberating Dispensation, did not feel even a trace of scruple. Should not a bhikkhu be restrained in body, speech, and mind?" Having said this, he recounted a past event.
Bậc Đạo Sư hỏi: “Này tỳ-khưu, có thật là ngươi đã phạm tội sát sinh không?” Khi được trả lời: “Thật vậy, bạch Thế Tôn,” ngài nói: “Này tỳ-khưu, tại sao ngươi lại làm như vậy khi đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như thế? Các bậc hiền triết thời xưa, khi Đức Phật chưa xuất hiện, sống đời gia đình ô nhiễm mà vẫn thận trọng ngay cả trong những việc nhỏ nhặt nhất. Còn ngươi, đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như vậy mà lại không có chút thận trọng nào sao? Chẳng phải một tỳ-khưu phải tự chế ngự thân, khẩu, ý sao?” Nói xong, ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare dhanañcaye korabye rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena viññutaṃ patto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā pitarā oparajje patiṭṭhāpito aparabhāge pitu accayena rajjaṃ patvā dasa rājadhamme akopento kurudhamme vattittha.
In the past, when Dhanañcaya Korabya was ruling in the city of Indapattha in the Kuru kingdom, the Bodhisatta was conceived in the womb of his chief queen. Having gradually attained maturity, he learned all arts in Takkasilā and was appointed as viceroy by his father. Later, upon his father's demise, he ascended to the throne and, without violating the ten royal virtues, practiced the Kuru Dhamma.
Trong quá khứ, tại thành Indapattha thuộc xứ Kuru, khi vua Dhanañcaya Korabya đang trị vì, Bồ-tát đã tái sinh vào thai của hoàng hậu, lớn lên và trưởng thành, học tất cả các nghề tại Takkasilā, được vua cha phong làm phó vương. Sau này, khi vua cha băng hà, ngài lên ngôi vua, không vi phạm mười pháp trị quốc, và thực hành Kurudhamma.
Kurudhammo nāma pañca sīlāni, tāni bodhisatto parisuddhāni katvā rakkhi.
The Kuru Dhamma refers to the Five Precepts, which the Bodhisatta observed purely.
Kurudhamma là năm giới, Bồ-tát đã giữ gìn chúng một cách thanh tịnh.
Yathā ca bodhisatto, evamassa mātā aggamahesī kaniṭṭhabhātā uparājā purohito brāhmaṇo rajjugāhako amacco sārathi seṭṭhi doṇamāpako mahāmatto dovāriko nagarasobhinī vaṇṇadāsīti evamete.
Just as the Bodhisatta, so too his mother, the chief queen, his younger brother the viceroy, the Brahmin chaplain, the land-surveyor minister, the charioteer, the wealthy merchant, the grain-measurer minister, the doorkeeper, and the city courtesan—these eleven individuals.
Không chỉ Bồ-tát, mà cả mẫu hậu, hoàng hậu, em trai phó vương, vị Bà-la-môn trưởng tế, quan đo đất, quan đại thần, người đánh xe, trưởng giả, quan đo lường, quan đại thần, người giữ cửa, kỹ nữ thành phố, và nữ tỳ đều như vậy.
Iti ime sabbepi parisuddhāni katvā pañca sīlāni rakkhiṃsu.
The eleven individuals, including the courtesan, were established in the Kuru Dhamma."
Mười một người này, đều an trú trong Kurudhamma.”
Rājā catūsu nagaradvāresu ca nagaramajjhe ca nivesanadvāre cāti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassaṃ dhanaṃ vissajjento sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā dānaṃ adāsi, tassa pana dānajjhāsayatā dānābhiratatā sakalajambudīpaṃ ajjhotthari.
Thus, all of them observed the Five Precepts purely. The king established six alms-halls—at the four city gates, in the middle of the city, and at the palace gate—and daily disbursed six hundred thousand (coins), giving alms throughout the entire Jambudīpa, making it as if it were unplowed land. His intention for giving and delight in giving spread throughout the entire Jambudīpa.
Tất cả những người này đều giữ gìn năm giới một cách thanh tịnh. Vua đã xây sáu nhà bố thí tại bốn cổng thành, giữa thành và cổng cung điện, mỗi ngày chi sáu trăm ngàn đồng, bố thí khắp toàn cõi Jambudīpa, khiến mọi nơi đều được cày xới để trồng trọt. Ý định bố thí và niềm vui bố thí của ngài lan khắp toàn cõi Jambudīpa.
Tasmiṃ kāle kāliṅgaraṭṭhe dantapuranagare kāliṅgarājā rajjaṃ kāresi.
At that time, King Kāliṅga reigned in the city of Dantapura in the Kāliṅga kingdom.
Vào thời đó, tại thành Dantapura thuộc xứ Kāliṅga, vua Kāliṅga đang trị vì.
Tassa raṭṭhe devo na vassi, tasmiṃ avassante sakalaraṭṭhe chātakaṃ jātaṃ, āhāravipattiyā ca manussānaṃ rogo udapādi, dubbuṭṭhibhayaṃ chātakabhayaṃ rogabhayanti tīṇi bhayāni uppajjiṃsu.
In his kingdom, the god (rain-god) did not rain. When it did not rain, famine arose throughout the entire kingdom. Due to the failure of food, sickness arose among the people. Three fears arose: the fear of drought, the fear of famine, and the fear of sickness.
Trong vương quốc của ngài, trời không mưa. Khi trời không mưa, nạn đói xảy ra khắp cả nước, bệnh tật phát sinh do thiếu lương thực, ba nỗi sợ hãi là hạn hán, đói kém và bệnh tật nổi lên.
Manussā niggahaṇā dārake hatthesu gahetvā tattha tattha vicaranti.
People, emaciated, holding their children in their hands, wandered here and there.
Con người gầy yếu, bồng con đi khắp nơi.
Sakalaraṭṭhavāsino ekato hutvā dantapuraṃ gantvā rājadvāre ukkuṭṭhimakaṃsu.
All the inhabitants of the kingdom gathered together, went to Dantapura, and cried out at the royal gate.
Tất cả dân chúng trong vương quốc tập hợp lại, đến thành Dantapura và kêu la trước cổng cung điện.
Rājā vātapānaṃ nissāya ṭhito taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ kāraṇā ete viravantī’’ti pucchi.
The king, standing by the window, heard that sound and asked, "For what reason are these people crying out?"
Vua đứng tựa cửa sổ, nghe tiếng ồn ào liền hỏi: “Tại sao những người này lại kêu la?”
‘‘Mahārāja, sakalaraṭṭhe tīṇi bhayāni uppannāni, devo na vassati, sassāni na vipannāni, chātakaṃ jātaṃ.
"Great King, three fears have arisen throughout the entire kingdom. The god does not rain, the crops have failed, and famine has arisen.
“Đại vương, ba nỗi sợ hãi đã nổi lên khắp vương quốc, trời không mưa, mùa màng thất bát, nạn đói xảy ra.
Manussā dubbhojanā rogābhibhūtā niggahaṇā putte hatthesu gahetvā vicaranti, devaṃ vassāpehi mahārājā’’ti.
People, suffering from bad food and afflicted by illness, emaciated, wander holding their children in their hands. Great King, make the god rain!"
Con người yếu đuối, bệnh tật, gầy gò, bồng con đi khắp nơi. Đại vương, xin hãy làm cho trời mưa!”
‘‘Porāṇakarājāno deve avassante kiṃ karontī’’ti?
"What did the ancient kings do when the god did not rain?"
“Các vị vua thời xưa đã làm gì khi trời không mưa?”
‘‘Porāṇakarājāno, mahārāja, deve avassante dānaṃ datvā uposathaṃ adhiṭṭhāya samādinnasīlā sirigabbhaṃ pavisitvā dabbasanthare sattāhaṃ nipajjanti, tadā devo vassatī’’ti.
"Great King, when the god did not rain, the ancient kings gave alms, undertook the Uposatha, and with their precepts observed, entered the royal chamber and lay on a grass mat for seven days. Then the god would rain."
“Đại vương, các vị vua thời xưa, khi trời không mưa, đã bố thí, thọ trì giới Uposatha, rồi vào tẩm điện nằm trên giường cỏ trong bảy ngày, bấy giờ trời mới mưa.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi.
The king, saying "Good," assented and did so.
Vua nói: “Tốt lắm,” rồi chấp thuận và làm theo.
Evaṃ santepi devo na vassi.
Even so, the god did not rain.
Mặc dù vậy, trời vẫn không mưa.
Rājā amacce pucchi – ‘‘ahaṃ kattabbakiccaṃ akāsiṃ, devo na vassati, kinti karomā’’ti?
The king asked his ministers, "I have done what needed to be done, but the god does not rain. What shall we do?"
Vua hỏi các quan đại thần: “Ta đã làm những việc cần làm, nhưng trời vẫn không mưa, ta phải làm gì đây?”
‘‘Mahārāja, indapatthanagare dhanañcayassa korabyarañño añjanavaṇṇo nāma maṅgalahatthī atthi, taṃ ānessāma, evaṃ sante devo vassatī’’ti.
"Great King, in Indapattha city, King Dhanañjaya Korabya has a magnificent elephant named Añjanavaṇṇa. We shall bring it. If we do so, the god will rain."
“Đại vương, tại thành Indapattha, vua Dhanañcaya Korabya có một con voi may mắn tên là Añjanavaṇṇa. Chúng ta sẽ mang nó về, như vậy trời sẽ mưa.”
‘‘So rājā balavāhanasampanno duppasaho, kathamassa hatthiṃ ānessāmā’’ti?
"That king is mighty and well-equipped with forces, difficult to overcome. How shall we bring his elephant?"
“Vị vua đó có quân đội hùng mạnh và khó bị đánh bại, làm sao chúng ta có thể mang voi của ngài ấy về được?”
‘‘Mahārāja, tena saddhiṃ yuddhakiccaṃ natthi, dānajjhāsayo rājā dānābhirato yācito samāno alaṅkatasīsampi chinditvā pasādasampannāni akkhīnipi uppāṭetvā sakalarajjampi niyyādetvā dadeyya, hatthimhi vattabbameva natthi, avassaṃ yācito dassatī’’ti.
"Great King, there is no need for battle with him. That king is disposed to giving, devoted to generosity. If asked, he would even cut off his adorned head, pluck out his beautiful eyes, or surrender his entire kingdom. There is no need to speak of an elephant; he will certainly give it if asked."
“Đại vương, không có việc chiến tranh với vị ấy. Vị vua có ý chí bố thí, hoan hỷ trong bố thí, khi được thỉnh cầu, có thể cắt bỏ cả cái đầu đã trang sức, nhổ bỏ cả đôi mắt tràn đầy tín tâm, và dâng hiến cả vương quốc. Về con voi thì không cần phải nói, chắc chắn khi được thỉnh cầu, ngài sẽ ban cho.”
‘‘Ke pana taṃ yācituṃ samatthā’’ti?
"Who then is capable of asking him?"
“Vậy ai có khả năng thỉnh cầu vị ấy?”
‘‘Brāhmaṇā, mahārājā’’ti.
"Brahmins, Great King."
“Thưa Đại vương, là các Bà-la-môn.”
Rājā brāhmaṇagāmato aṭṭha brāhmaṇe pakkosāpetvā sakkārasammānaṃ katvā hatthiṃ yācanatthāya pesesi.
The king summoned eight brahmins from a brahmin village, honored them, and sent them to ask for the elephant.
Nhà vua cho triệu tám vị Bà-la-môn từ làng Bà-la-môn đến, ban tặng sự tôn kính và sai họ đi thỉnh cầu con voi.
Te paribbayaṃ ādāya addhikavesaṃ gahetvā sabbattha ekarattivāsena turitagamanaṃ gantvā katipāhaṃ nagaradvāre dānasālāsu bhuñjitvā sarīraṃ santappetvā ‘‘kadā rājā dānaggaṃ āgacchissatī’’ti pucchiṃsu.
Taking provisions and adopting the guise of travelers, they journeyed swiftly, staying one night in each place. After a few days, they ate at the alms halls at the city gate, refreshed themselves, and asked, "When will the king come to the alms-giving place?"
Họ mang theo chi phí lộ trình, khoác lên mình trang phục của khách lữ hành, đi nhanh chóng, mỗi nơi chỉ ở một đêm. Sau vài ngày, họ đến các sảnh bố thí ở cổng thành, dùng bữa để bồi dưỡng thân thể, rồi hỏi: “Khi nào nhà vua sẽ đến sảnh bố thí?”
Manussā ‘‘pakkhassa tayo divase cātuddase pannarase aṭṭhamiyañca āgacchati, sve pana puṇṇamī, tasmā sve āgacchissatī’’ti vadiṃsu.
The people said, "He comes on three days of the fortnight: the fourteenth, the fifteenth, and the eighth. Tomorrow is the full moon, so he will come tomorrow."
Mọi người nói: “Ngài đến vào ba ngày trong nửa tháng: ngày mười bốn, mười lăm và mùng tám. Ngày mai là ngày trăng tròn, vì vậy ngày mai ngài sẽ đến.”
Brāhmaṇā punadivase pātova gantvā pācīnadvāre aṭṭhaṃsu.
The next day, the brahmins went early in the morning and stood at the eastern gate.
Ngày hôm sau, các Bà-la-môn dậy sớm đi đến đứng ở cổng phía đông.
Bodhisatto pātova nhatvā gattānulitto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito alaṅkatahatthikkhandhavaragato mahantena parivārena pācīnadvārena dānasālaṃ gantvā otaritvā sattaṭṭhajanānaṃ sahatthā bhattaṃ datvā ‘‘imināva nīhārena dethā’’ti vatvā hatthiṃ abhiruhitvā dakkhiṇadvāraṃ agamāsi.
The Bodhisatta, having bathed early in the morning, anointed his body, adorned with all ornaments, mounted on the back of his magnificent adorned elephant, went with a large retinue through the eastern gate to the alms hall. He dismounted, personally gave food to seven or eight people, and saying, "Give in this manner," mounted the elephant and proceeded to the southern gate.
Bồ-tát dậy sớm tắm rửa, xoa dầu thơm khắp người, trang sức lộng lẫy, ngự trên lưng voi chúa đã được trang hoàng, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo, đi qua cổng phía đông đến sảnh bố thí. Ngài xuống voi, tự tay ban thức ăn cho bảy tám người, rồi nói: “Hãy bố thí theo cách này,” và sau đó ngài lại lên voi đi về phía cổng phía nam.
Brāhmaṇā pācīnadvāre ārakkhassa balavatāya okāsaṃ alabhitvā dakkhiṇadvārameva gantvā rājānaṃ āgacchantaṃ olokayamānā dvārato nātidūre unnataṭṭhāne ṭhitā sampattaṃ rājānaṃ hatthe ukkhipitvā ‘‘jayatu bhavaṃ, mahārājā’’ti jayāpesuṃ.
The brahmins, unable to find an opportunity at the eastern gate due to the strong guard, went to the southern gate. Standing on an elevated spot not too far from the gate, watching for the king's arrival, they raised their hands as the king approached and acclaimed him, "May Your Majesty be victorious, Great King!"
Các Bà-la-môn ở cổng phía đông không tìm được cơ hội vì sự canh gác quá nghiêm ngặt, bèn đi đến cổng phía nam. Họ đứng ở một chỗ cao không quá xa cổng, nhìn nhà vua đang đến. Khi nhà vua vừa đến, họ giơ tay lên và hô lớn: “Đại vương vạn tuế!”
Rājā vajiraṅkusena vāraṇaṃ nivattetvā tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘bho brāhmaṇā, kiṃ icchathā’’ti pucchi.
The king turned the elephant with his diamond-goad, went near them, and asked, "Sirs, brahmins, what do you desire?"
Nhà vua dùng móc sắt điều khiển voi dừng lại, đến gần họ và hỏi: “Này các Bà-la-môn, các vị muốn gì?”
Brāhmaṇā bodhisattassa guṇaṃ vaṇṇentā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –
The brahmins, praising the Bodhisatta's virtues, first spoke this verse:
Các Bà-la-môn ca ngợi đức hạnh của Bồ-tát và nói lên bài kệ đầu tiên:
Tattha saddhanti kammaphalānaṃ saddahanavasena okappaniyasaddhaṃ.
Here, saddha means the conviction-faith (okappaniyasaddha) in the results of kamma.
Ở đây, saddhaṃ (tín tâm) là niềm tin có thể chấp nhận được dựa trên sự tin tưởng vào quả của nghiệp.
Sīlanti saṃvarasīlaṃ avītikkamasīlaṃ.
Sīla means restraint-virtue (saṃvarasīla), the virtue of non-transgression (avītikkamasīla).
Sīlaṃ (giới hạnh) là giới hạnh phòng hộ, giới hạnh không vi phạm.
Vaṇṇanti tadā tasmiṃ dese suvaṇṇaṃ vuccati, desanāsīsameva cetaṃ.
Vaṇṇa at that time in that country meant gold; this is a local idiom.
Vaṇṇaṃ (sắc tướng) vào thời đó ở xứ ấy được gọi là vàng. Đây là một cách nói ẩn dụ.
Iminā pana padena sabbampi hiraññasuvaṇṇādidhanadhaññaṃ saṅgahitaṃ.
However, by this word, all wealth and grain such as gold and silver are included.
Tuy nhiên, với từ này, tất cả vàng bạc và các loại tài sản, ngũ cốc khác đều được bao gồm.
Añjanavaṇṇenāti añjanapuñjasamānavaṇṇena iminā tava nāgena, kāliṅgasminti kāliṅgarañño santike.
Añjanavaṇṇenāti: by this elephant of yours, whose color is like a heap of collyrium. Kāliṅgasminti: in the presence of the king of Kāliṅga.
Añjanavaṇṇenāti (với sắc tướng như màu thuốc nhuộm) là với con voi của ngài có màu sắc giống như một đống thuốc nhuộm. Kāliṅgasmiṃ (ở Kāliṅga) là với vua Kāliṅga.
Nimimhaseti vinimayavasena gaṇhimha, paribhogavasena vā udare pakkhipimhāti attho.
Nimimhaseti: we took by way of exchange, or the meaning is, we put it into our stomachs by way of consumption.
Nimimhaseti (chúng tôi đã đổi lấy) có nghĩa là chúng tôi đã nhận lấy bằng cách trao đổi, hoặc chúng tôi đã bỏ vào bụng để hưởng thụ.
Seti nipātamattaṃ.
Seti: it is merely a particle.
Se là một giới từ đơn thuần.
Idaṃ vuttaṃ hoti – mayañhi, janādhipa, tava saddhañca sīlañca viditvāna ‘‘addhā no evaṃ saddhāsīlasampanno rājā yācito añjanavaṇṇaṃ nāgaṃ dassatī’’ti iminā attano santakena viya añjanavaṇṇena kāliṅgarañño santike nāgaṃ vo āharissāmāti vatvā bahudhanadhaññaṃ nimimhase parivattayimha ceva udare ca pakkhipimha.
This is what was said: For we, O lord of men, having known your faith and virtue, thinking, ‘‘Surely, when requested, a king thus endowed with faith and virtue will give the Añjanavaṇṇa elephant,’’ and saying, ‘‘We shall bring you the elephant by means of this Añjanavaṇṇa (elephant), as if it were our own, from the presence of the king of Kāliṅga,’’ we exchanged much wealth and grain, and also put it into our stomachs.
Điều này có nghĩa là: “Thưa chúa tể loài người, chúng tôi đã biết tín tâm và giới hạnh của ngài, và nghĩ rằng: ‘Chắc chắn một vị vua có tín tâm và giới hạnh như vậy sẽ ban con voi màu thuốc nhuộm khi được thỉnh cầu.’ Vì vậy, chúng tôi đã nói với vua Kāliṅga rằng chúng tôi sẽ mang con voi màu thuốc nhuộm này về như thể nó là của chúng tôi, và chúng tôi đã đổi lấy nhiều vàng bạc, tài sản và ngũ cốc, và chúng tôi đã bỏ vào bụng để hưởng thụ.”
Evaṃ taṃ mayaṃ dhārayamānā idhāgatā.
Thus, holding onto that, we have come here.
Chúng tôi đã đến đây với ý định đó.
Tattha kattabbaṃ devo jānātūti.
The deity knows what should be done there.
Phần còn lại, đức vua biết phải làm gì.
Tattha annabhaccā cabhaccā cāti purisaṃ upanissāya jīvamānā yāgubhattādinā annena bharitabbāti annabhaccā, itare tathā abharitabbattā abhaccā.
Regarding that, annabhaccā cabhaccā cāti: those who live dependent on a person and are to be supported with food such as gruel and rice are annabhaccā (food-supported); the others, not to be supported in that way, are abhaccā (not food-supported).
Ở đây, annabhaccā cabhaccā cāti (những người sống nhờ thức ăn và những người không sống nhờ thức ăn) là những người sống nương tựa vào một người nào đó, những người được nuôi dưỡng bằng thức ăn như cháo, cơm, v.v., là annabhaccā (người sống nhờ thức ăn). Những người khác không được nuôi dưỡng như vậy là abhaccā (người không sống nhờ thức ăn).
Sandhivasena panettha akāralopo veditabbo.
Here, the elision of the 'a' vowel should be understood by way of sandhi.
Ở đây, cần hiểu rằng có sự lược bỏ âm ‘a’ do sự hòa âm.
Ettāvatā attānaṃ upanissāya ca anupanissāya ca jīvamānavasena sabbepi sattā dve koṭṭhāse katvā dassitā honti.
By this much, all beings are shown as divided into two categories, depending on whether they live dependent on oneself or not dependent on oneself.
Như vậy, tất cả chúng sinh được chia thành hai loại: những người sống nương tựa vào bản thân và những người không nương tựa vào bản thân.
Yodha uddissa gacchatīti tesu sattesu idha jīvaloke yo satto yaṃ purisaṃ kāyacideva paccāsīsanāya uddissa gacchati.
Yodha uddissa gacchatīti: among those beings, whichever being in this living world goes to any person with some expectation.
Yodha uddissa gacchatīti (những ai đến với mục đích nào đó) là trong số các chúng sinh ở thế giới này, chúng sinh nào đến với một người nào đó với một sự mong đợi nào đó.
Sabbe te appaṭikkhippāti tathā uddissa gacchantā sacepi bahū honti, tathāpi tena purisena sabbe te appaṭikkhippā, ‘‘apetha, na vo dassāmī’’ti evaṃ na paṭikkhipitabbāti attho.
Sabbe te appaṭikkhippāti: even if many such beings go with a purpose, they should all not be refused by that person; meaning, they should not be rejected with words like, ‘‘Go away, I will not give it to you.’’
Sabbe te appaṭikkhippāti (tất cả đều không bị từ chối) có nghĩa là ngay cả khi có nhiều người đến với mục đích như vậy, thì người đó cũng không nên từ chối tất cả họ, tức là không nên nói: “Đi đi, ta sẽ không ban cho các vị.”
Pubbācariyavaco idanti pubbācariyā vuccanti mātāpitaro, idaṃ tesaṃ vacanaṃ.
Pubbācariyavaco idanti: pubbācariyā refers to parents; this is their word.
Pubbācariyavaco idaṃti (đây là lời dạy của các bậc thầy tiền bối) là cha mẹ được gọi là các bậc thầy tiền bối. Đây là lời dạy của họ.
Evamahaṃ mātāpitūhi sikkhāpitoti dīpeti.
He thus indicates that he was taught this by his parents.
Điều này cho thấy rằng ngài đã được cha mẹ dạy dỗ như vậy.
Dadāmi vo brāhmaṇā nāgametanti yasmā idaṃ amhākaṃ pubbācariyavaco, tasmāhaṃ brāhmaṇā tumhākaṃ imaṃ nāgaṃ dadāmi.
Dadāmi vo brāhmaṇā nāgametanti: Since this is the word of our former teachers, therefore, brahmins, I give you this elephant.
Dadāmi vo brāhmaṇā nāgametaṃti (Này các Bà-la-môn, Ta ban cho các vị con voi này) có nghĩa là: “Vì đây là lời dạy của các bậc thầy tiền bối của chúng ta, nên này các Bà-la-môn, Ta ban cho các vị con voi này.”
Rājārahanti rañño anucchavikaṃ.
Rājārahanti: suitable for a king.
Rājārahaṃti (xứng đáng với vua) là phù hợp với vua.
Rājabhogganti rājaparibhogaṃ.
Rājabhogganti: for royal use.
Rājabhoggaṃti (thuộc sở hữu của vua) là để vua hưởng dụng.
Yasassinanti parivārasampannaṃ, taṃ kira hatthiṃ nissāya hatthigopakahatthivejjādīni pañca kulasatāni jīvanti, tehi saddhiññeva vo dadāmīti attho.
Yasassinanti: endowed with a retinue; for it is said that five hundred families, such as elephant-keepers and elephant-doctors, live dependent on that elephant. The meaning is, ‘‘I give it to you along with them.’’
Yasassinaṃti (vinh quang) là có đoàn tùy tùng đầy đủ. Ngụ ý rằng, có năm trăm gia đình sống nhờ con voi đó, bao gồm những người chăn voi, thầy thuốc voi, v.v. Có nghĩa là: “Ta ban cho các vị cả con voi cùng với họ.”
Alaṅkatanti nānāvidhehi hatthialaṅkārehi alaṅkataṃ.
Alaṅkatanti: adorned with various elephant ornaments.
Alaṅkataṃti (được trang sức) là được trang sức bằng nhiều loại trang sức voi khác nhau.
Hemajālābhichannanti suvaṇṇajālena abhicchannaṃ.
Hemajālābhichannanti: covered with golden nets.
Hemajālābhichannaṃti (được phủ lưới vàng) là được phủ bằng lưới vàng.
Sasārathinti yo panassa sārathi hatthigopako ācariyo, tena saddhiṃyeva dadāmi, tasmā sasārathi hutvā tumhe saparivāraṃ imaṃ nāgaṃ gahetvā yenakāmaṃ gacchathāti.
Sasārathinti: I give it along with its driver, the elephant-keeper, who is its master. Therefore, with its driver, take this elephant with its retinue and go wherever you wish.
Sasārathiṃti (cùng với người điều khiển voi) có nghĩa là: “Ta ban cho các vị cùng với người điều khiển voi, tức là người chăn voi, người thầy của nó. Vì vậy, hãy mang con voi này cùng với người điều khiển voi và đoàn tùy tùng của nó, và đi đến nơi các vị muốn.”
Evaṃ hatthikkhandhavaragatova mahāsatto vācāya datvā puna hatthikkhandhā oruyha ‘‘sace analaṅkataṭṭhānaṃ atthi, alaṅkaritvā dassāmī’’ti vatvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ karonto upadhāretvā analaṅkataṭṭhānaṃ adisvā tassa soṇḍaṃ brāhmaṇānaṃ hatthesu ṭhapetvā suvaṇṇabhiṅkārena pupphagandhavāsitaṃ udakaṃ pātetvā adāsi.
Thus, the Great Being, while still seated on the elephant's back, gave it by word of mouth. Then, dismounting from the elephant's back, he said, ‘‘If there is any unadorned part, I will adorn it and give it,’’ and after circumambulating it three times and examining it, finding no unadorned part, he placed its trunk in the brahmins' hands and gave it by pouring water scented with flowers and perfume from a golden ewer.
Như vậy, Đại Bồ-tát, khi đang ngự trên lưng voi chúa, đã ban cho con voi bằng lời nói. Sau đó, ngài xuống khỏi lưng voi, nói: “Nếu có chỗ nào chưa được trang sức, ta sẽ trang sức rồi ban cho,” rồi ngài đi nhiễu quanh ba lần để xem xét. Không thấy chỗ nào chưa được trang sức, ngài đặt vòi voi vào tay các Bà-la-môn, và đổ nước thơm có hoa và hương từ bình vàng xuống để ban cho.
Brāhmaṇā saparivāraṃ nāgaṃ sampaṭicchitvā hatthipiṭṭhe nisinnā dantapuraṃ gantvā hatthiṃ rañño adaṃsu, hatthimhi āgatepi devo na vassateva.
The brahmins, having received the nāga along with its retinue, seated on the elephant's back, went to Dantapura and gave the elephant to the king. Even after the elephant arrived, the deity did not rain.
Các Bà-la-môn nhận con voi cùng với đoàn tùy tùng, ngồi lên lưng voi và đi đến Dantapura, dâng con voi cho nhà vua. Nhưng ngay cả khi con voi đã đến, trời vẫn không mưa.
Rājā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti uttariṃ pucchanto ‘‘dhanañcayakorabyarājā kurudhammaṃ rakkhati, tenassa raṭṭhe anvaḍḍhamāsaṃ anudasāhaṃ devo vassati, rañño guṇānubhāvo cesa, imassa pana tiracchānagatassa guṇā hontāpi kittakā bhaveyyu’’nti sutvā ‘‘tena hi yathālaṅkatameva saparivāraṃ hatthiṃ patinetvā rañño datvā yaṃ so kurudhammaṃ rakkhati, taṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā’’ti brāhmaṇe ca amacce ca pesesi.
The king, further asking 'What could be the reason?', heard, 'King Dhanañjaya Korabya observes the Kurudhamma; therefore, in his kingdom, the deity rains every half-month and every ten days. This is due to the king's virtuous power. But even if this animal has virtues, how significant could they be?' Having heard this, he sent brahmins and ministers, saying, 'In that case, take back the elephant, adorned as it is, along with its retinue, give it to the king, and bring back the Kurudhamma that he observes, written on a golden plate.'
Nhà vua hỏi thêm: “Nguyên nhân là gì?” Ngài nghe nói: “Vua Dhananjaya Korabya giữ Kurudhamma (Pháp của dòng Kuru), vì vậy ở quốc độ của ngài, trời mưa nửa tháng một lần, mười ngày một lần. Đó là do công đức của nhà vua. Còn công đức của con voi súc sinh này thì được bao nhiêu?” Nghe vậy, ngài sai các Bà-la-môn và các quan đại thần: “Vậy thì, hãy trả lại con voi đã được trang sức cùng với đoàn tùy tùng cho nhà vua, và hãy viết Kurudhamma mà ngài giữ lên một tấm vàng rồi mang về đây.”
Te gantvā rañño hatthiṃ niyyādetvā ‘‘deva, imasmiṃ hatthimhi gatepi amhākaṃ raṭṭhe devo na vassati, tumhe kira kurudhammaṃ nāma rakkhatha, amhākampi rājā taṃ rakkhitukāmo imasmiṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā’’ti pesesi.
They went and returned the elephant to the king, saying, 'Your Majesty, even after this elephant arrived, the deity does not rain in our kingdom. We hear that you observe the Kurudhamma. Our king also wishes to observe it, so he has sent us to bring it written on this golden plate.'
Họ đi đến, trả lại con voi cho nhà vua và nói: “Thưa Đức vua, ngay cả khi con voi này đã đến, trời vẫn không mưa ở quốc độ của chúng tôi. Nghe nói ngài giữ Kurudhamma. Vua của chúng tôi cũng muốn giữ giới đó, nên đã sai chúng tôi viết nó lên tấm vàng này rồi mang về.”
‘‘Detha no kurudhamma’’nti.
They said, 'Give us the Kurudhamma.'
“Hãy ban cho chúng tôi Kurudhamma.”
‘‘Tātā, saccāhaṃ etaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, idāni pana me tattha kukkuccaṃ atthi, na me so kurudhammo cittaṃ ārādheti, tasmā tumhākaṃ dātuṃ na sakkā’’ti.
He replied, 'My dear ones, indeed I observe this Kurudhamma, but now I have a doubt concerning it. That Kurudhamma does not satisfy my mind, therefore it is not possible to give it to you.'
“Này các con, đúng là ta giữ Kurudhamma này. Nhưng bây giờ ta có chút hối hận về nó. Kurudhamma đó không làm hài lòng tâm trí ta, vì vậy ta không thể ban cho các con.”
Kasmā pana taṃ sīlaṃ rājānaṃ na ārādhetīti?
But why did that precept not satisfy the king?
Tại sao giới hạnh đó không làm hài lòng nhà vua?
Tadā kira rājūnaṃ tatiye tatiye saṃvacchare kattikamāse pavatto chaṇo nāma hoti, taṃ chaṇaṃ kīḷantā rājāno sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā devavesaṃ gahetvā cittarājassa nāma yakkhassa santike ṭhatvā catuddisā pupphapaṭimaṇḍite cittasare khipanti.
At that time, it is said, there was a festival for kings held every third year in the month of Kattika. Playing at that festival, kings, adorned with all ornaments and dressed like deities, would stand before a yakkha named Cittarāja and cast colorful arrows into colorful lakes in the four directions.
Vào thời đó, cứ ba năm một lần, các vị vua tổ chức một lễ hội vào tháng Kattika. Khi tham gia lễ hội đó, các vị vua, được trang sức lộng lẫy, khoác lên mình trang phục của chư thiên, đứng trước Dạ-xoa tên là Cittarāja và ném hoa đã được trang trí vào hồ Cittasara ở bốn phía.
Ayampi rājā taṃ khaṇaṃ kīḷanto ekissā taḷākapāḷiyā cittarājassa yakkhassa santike ṭhatvā catuddisā cittasare khipitvā tesu sesadisāgate tayo sare disvā udakapiṭṭhe khittasaraṃ na addasa.
This king, too, playing at that festival, stood on a lake-bank before the yakkha Cittarāja and cast colorful arrows in the four directions. He saw three arrows that had landed in other directions, but he did not see the arrow he had cast onto the surface of the water.
Vị vua này cũng vào lúc đó, đang chơi đùa tại một bờ hồ, đứng gần Dạ-xoa Cittarāja, bắn những mũi tên vẽ hình về bốn phương, thấy ba mũi tên đã quay về từ các hướng khác, nhưng không thấy mũi tên đã bắn xuống mặt nước.
Rañño ‘‘kacci nu kho mayā khitto saro macchasarīre patito’’ti kukkuccaṃ ahosi pāṇātipātakammena sīlabhedaṃ ārabbha, tasmā sīlaṃ na ārādheti.
A doubt arose in the king's mind, 'Could the arrow I cast have fallen into a fish's body?' concerning the breaking of his precept through the act of taking life. Therefore, the precept did not satisfy him.
Vua đã có sự hối hận: “Chẳng lẽ mũi tên do ta bắn đã rơi trúng thân cá chăng?” liên quan đến việc phá giới do hành động sát sinh, do đó, không thể thực hành giới.
So evamāha – ‘‘tātā, mayhaṃ kurudhamme kukkuccaṃ atthi, mātā pana me surakkhitaṃ rakkhati, tassā santike gaṇhathā’’ti.
So he said, 'My dear ones, I have a doubt concerning my Kurudhamma. But my mother observes it perfectly. Take it from her.'
Ngài nói như vầy: “Các con ơi, ta có sự hối hận về Kurudhamma; nhưng mẹ ta giữ gìn giới luật rất kỹ lưỡng, hãy thọ nhận từ bà ấy.”
‘‘Mahārāja, tumhākaṃ ‘pāṇaṃ vadhissāmī’ti cetanā natthi, taṃ vinā pāṇātipāto nāma na hoti, detha no attanā rakkhitaṃ kurudhamma’’nti.
They said, 'Great King, you had no intention to kill a living being. Without that intention, there is no taking of life. Please give us the Kurudhamma that you observe.'
“Thưa Đại vương, ngài không có ý định ‘sẽ sát hại sinh vật’, không có ý định đó thì không gọi là sát sinh. Xin ngài hãy ban cho chúng tôi Kurudhamma mà ngài đã giữ gìn.”
‘‘Tena hi likhathā’’ti suvaṇṇapaṭṭe likhāpesi – ‘‘pāṇo na hantabbo, adinnaṃ nādātabbaṃ, kāmesu micchā na caritabbaṃ, musā na bhaṇitabbaṃ, majjaṃ na pātabba’’nti likhāpetvā ca pana ‘‘evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, mātu me santike gaṇhathā’’ti āha.
He then said, 'In that case, write it down,' and had it written on a golden plate: 'No living being should be harmed, what is not given should not be taken, one should not engage in sexual misconduct, one should not speak falsehoods, and intoxicating drinks should not be consumed.' Even after having it written, he said, 'Even so, it does not satisfy me. Take it from my mother.'
“Vậy thì hãy viết ra,” ngài cho viết lên tấm bảng vàng: “Không được sát sinh, không được lấy của không cho, không được tà hạnh trong các dục, không được nói dối, không được uống rượu.” Sau khi cho viết như vậy, ngài lại nói: “Dù vậy, điều này vẫn không làm ta hài lòng; hãy thọ nhận từ mẹ ta.”
Dūtā rājānaṃ vanditvā tassā santikaṃ gantvā ‘‘devi, tumhe kira kurudhammaṃ rakkhatha, taṃ no dethā’’ti vadiṃsu.
The envoys bowed to the king and went to her, saying, 'Revered lady, we hear that you observe the Kurudhamma. Please give it to us.'
Các sứ giả đảnh lễ vua, đến chỗ bà ấy và thưa: “Thưa Đại phi, nghe nói bà giữ gìn Kurudhamma, xin hãy ban cho chúng tôi.”
‘‘Tātā, saccāhaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, idāni pana me tattha kukkuccaṃ uppannaṃ, na me so kurudhammo ārādheti tena vo dātuṃ na sakkā’’ti.
She replied, 'My dear ones, indeed I observe the Kurudhamma, but now a doubt has arisen concerning it. That Kurudhamma does not satisfy me, therefore it is not possible to give it to you.'
“Các con ơi, ta thực sự giữ gìn Kurudhamma, nhưng bây giờ ta đã có sự hối hận về điều đó, Kurudhamma đó không làm ta hài lòng, nên ta không thể ban cho các con.”
Tassā kira dve puttā jeṭṭho rājā, kaniṭṭho uparājā.
She had two sons: the elder was the king, and the younger was the viceroy.
Bà ấy có hai người con, người lớn là vua, người nhỏ là phó vương.
Atheko rājā bodhisattassa satasahassagghanakaṃ candanasāraṃ sahassagghanakaṃ kañcanamālaṃ pesesi.
Then one king sent the Bodhisatta sandalwood essence worth one hundred thousand and a golden garland worth one thousand.
Sau đó, một vị vua đã gửi cho Bồ-tát một lượng bột chiên đàn trị giá một trăm ngàn và một vòng hoa vàng trị giá một ngàn.
So ‘‘mātaraṃ pūjessāmī’’ti taṃ sabbaṃ mātu pesesi.
He sent all of it to his mother, thinking, 'I will honor my mother.'
Ngài nghĩ: “Ta sẽ cúng dường mẹ,” nên đã gửi tất cả những thứ đó cho mẹ.
Sā cintesi – ‘‘ahaṃ neva candanaṃ vilimpāmi, na mālaṃ dhāremi, suṇisānaṃ dassāmī’’ti.
She thought, 'I do not anoint myself with sandalwood, nor do I wear garlands. I will give them to my daughters-in-law.'
Bà ấy nghĩ: “Ta không thoa chiên đàn, cũng không đeo vòng hoa, ta sẽ tặng cho các con dâu.”
Athassā etadahosi – ‘‘jeṭṭhasuṇisā me issarā, aggamahesiṭṭhāne ṭhitā, tassā suvaṇṇamālaṃ dassāmi.
Then it occurred to her, 'My elder daughter-in-law is a lady of authority, holding the position of chief queen; I will give her the golden garland.
Sau đó, bà ấy nghĩ: “Con dâu lớn của ta là người có quyền thế, đang ở vị trí Hoàng hậu, ta sẽ tặng cho cô ấy vòng hoa vàng.
Kaniṭṭhasuṇisā pana duggatā, tassā candanasāraṃ dassāmī’’ti.
My younger daughter-in-law, however, is unfortunate; I will give her the sandalwood essence.'
Còn con dâu nhỏ thì nghèo khó, ta sẽ tặng cho cô ấy bột chiên đàn.”
Sā rañño deviyā suvaṇṇamālaṃ datvā uparājabhariyāya candanasāraṃ adāsi, datvā ca panassā ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, etāsaṃ duggatāduggatabhāvo mayhaṃ appamāṇaṃ, jeṭṭhāpacāyikakammameva pana kātuṃ mayhaṃ anurūpaṃ, kacci nu kho me tassa akatattā sīlaṃ bhinna’’nti kukkuccaṃ ahosi, tasmā evamāha.
She gave a golden garland to the king's chief queen and gave sandalwood paste to the viceroy's wife. After giving, she thought, "I uphold the Kurudhamma. The distinction between these (women), whether they are unfortunate or not, is immeasurable to me. Indeed, it is proper for me to perform the act of honoring the elders. Has my sīla been broken because I did not do that?" Such remorse arose in her, therefore she spoke thus.
Bà ấy tặng vòng hoa vàng cho Hoàng hậu, và tặng bột chiên đàn cho vợ của phó vương. Sau khi tặng, bà ấy lại có sự hối hận: “Ta giữ gìn Kurudhamma, việc phân biệt giàu nghèo của các cô ấy không quan trọng đối với ta; nhưng việc làm một hành động tôn kính người lớn tuổi là phù hợp với ta. Chẳng lẽ giới của ta đã bị phá vỡ vì ta không làm điều đó chăng?” Vì vậy, bà ấy nói như vậy.
Atha naṃ dūtā ‘‘attano santakaṃ nāma yathāruciyā dīyati, tumhe ettakenapi kukkuccaṃ kurumānā kiṃ aññaṃ pāpaṃ karissatha, sīlaṃ nāma evarūpena na bhijjati, detha no kurudhamma’’nti vatvā tassāpi santike gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the envoys said to her, "One's own property is given according to one's wish. If you feel remorse even for this much, what other evil deeds will you do? Sīla is not broken by such a thing. Give us the Kurudhamma." Having said this, they received it from her as well and inscribed it on a golden plate.
Sau đó, các sứ giả nói với bà ấy: “Thưa bà, tài sản của mình thì có thể cho tùy ý. Bà hối hận vì chuyện nhỏ như vậy thì sẽ làm điều ác nào khác nữa? Giới không bị phá vỡ vì điều như vậy. Xin bà hãy ban cho chúng tôi Kurudhamma.” Sau khi nói như vậy, họ cũng thọ nhận từ bà ấy và viết lên tấm bảng vàng.
‘‘Tātā, evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, suṇisā pana me suṭṭhu rakkhati, tassā santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana aggamahesiṃ upasaṅkamitvā purimanayeneva kurudhammaṃ yāciṃsu.
When told, "My dears, even so, it does not satisfy me; but my daughter-in-law observes it very well, take it from her," they approached the chief queen and requested the Kurudhamma in the same manner as before.
Khi được nói: “Các con ơi, dù vậy, điều này vẫn không làm ta hài lòng; nhưng con dâu ta giữ gìn rất kỹ lưỡng, hãy thọ nhận từ cô ấy,” họ liền đến gặp Hoàng hậu và thỉnh cầu Kurudhamma theo cách tương tự như trước.
Sāpi purimanayeneva vatvā ‘‘idāni maṃ sīlaṃ nārādheti, tena vo dātuṃ na sakkā’’ti āha.
She too spoke in the same manner as before and said, "Now my sīla does not satisfy me, therefore I cannot give it to you."
Bà ấy cũng nói theo cách tương tự như trước và nói: “Bây giờ giới không làm ta hài lòng, nên ta không thể ban cho các con.”
Sā kira ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhitā rañño nagaraṃ padakkhiṇaṃ karontassa pacchato hatthipiṭṭhe nisinnaṃ uparājaṃ disvā lobhaṃ uppādetvā ‘‘sacāhaṃ iminā saddhiṃ santhavaṃ kareyyaṃ, bhātu accayena rajje patiṭṭhito maṃ esa saṅgaṇheyyā’’ti cintesi.
It is said that one day, standing in a lion's cage, she saw the viceroy seated on an elephant's back behind the king who was circumambulating the city, and she conceived a desire, thinking, "If I were to have an intimate relationship with him, he would surely take me as his own when he becomes king after his brother."
Nghe nói, một hôm bà ấy đứng trên lầu sư tử, thấy phó vương ngồi trên lưng voi đi sau vua đang tuần hành quanh thành phố, liền khởi lòng tham và nghĩ: “Nếu ta giao thiệp với người này, thì sau khi anh trai qua đời, người này sẽ nắm giữ vương quốc và sẽ đón ta.”
Athassā ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhamānā sasāmikā hutvā kilesavasena aññaṃ purisaṃ olokesiṃ, sīlena me bhinnena bhavitabba’’nti kukkuccaṃ ahosi, tasmā evamāha.
Then remorse arose in her, thinking, "While upholding the Kurudhamma and being married, I looked at another man out of defilement. My sīla must have been broken." Therefore, she spoke thus.
Sau đó, bà ấy có sự hối hận: “Ta đang giữ gìn Kurudhamma, nhưng là người có chồng mà lại nhìn người đàn ông khác vì phiền não. Giới của ta chắc chắn đã bị phá vỡ.” Vì vậy, bà ấy nói như vậy.
Atha naṃ dūtā ‘‘aticāro nāma ayye cittuppādamattena na hoti, tumhe ettakenapi kukkuccaṃ kurumānā vītikkamaṃ kiṃkarissatha, na ettakena sīlaṃ bhijjati, detha no kurudhamma’’nti vatvā tassāpi santike gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the envoys said to her, "Lady, transgression does not occur merely by a thought. If you feel remorse even for this much, what transgression will you commit? Sīla is not broken by this much. Give us the Kurudhamma." Having said this, they received it from her as well and inscribed it on a golden plate.
Sau đó, các sứ giả nói với bà ấy: “Thưa bà, tà hạnh không xảy ra chỉ với ý nghĩ khởi lên. Bà hối hận vì chuyện nhỏ như vậy thì sẽ làm điều vi phạm nào? Giới không bị phá vỡ vì điều như vậy. Xin bà hãy ban cho chúng tôi Kurudhamma.” Sau khi nói như vậy, họ cũng thọ nhận từ bà ấy và viết lên tấm bảng vàng.
‘‘Tātā, evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, uparājā pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana uparājānaṃ upasaṅkamitvā purimanayeneva kurudhammaṃ yāciṃsu.
When told, "My dears, even so, it does not satisfy me; but the viceroy observes it very well, take it from him," they approached the viceroy and requested the Kurudhamma in the same manner as before.
Khi được nói: “Các con ơi, dù vậy, điều này vẫn không làm ta hài lòng; nhưng phó vương giữ gìn rất kỹ lưỡng, hãy thọ nhận từ ngài ấy,” họ liền đến gặp phó vương và thỉnh cầu Kurudhamma theo cách tương tự như trước.
So pana sāyaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto ratheneva rājaṅgaṇaṃ patvā sace rañño santike bhuñjitvā tattheva sayitukāmo hoti, rasmiyo ca patodañca antodhure chaḍḍeti.
Now, when he went to attend on the king in the evening, if he intended to eat with the king and sleep there, he would drop the reins and the goad inside the chariot's shaft.
Phó vương thì vào buổi chiều, khi đi đến yết kiến vua, nếu ngài muốn ăn cơm tại chỗ vua và ngủ lại đó, ngài sẽ bỏ dây cương và roi vào trong trục xe.
Tāya saññāya jano pakkamitvā punadivase pātova gantvā tassa nikkhamanaṃ olokentova tiṭṭhati.
By that sign, the people would depart and then return early the next day, waiting to see his departure.
Với dấu hiệu đó, người dân sẽ rời đi và sáng hôm sau lại đến sớm để chờ đợi ngài ra về.
Sārathipi rathaṃ gopayitvā punadivase pātova taṃ ādāya rājadvāre tiṭṭhati.
The charioteer also guarded the chariot and, taking it early the next day, stood at the royal gate.
Người đánh xe cũng giữ gìn xe và sáng hôm sau lại đến sớm đứng trước cổng cung vua cùng với xe.
Sace taṅkhaṇaññeva nikkhantukāmo hoti, rasmiyo ca patodañca antoratheyeva ṭhapetvā rājupaṭṭhānaṃ gacchati.
If he intended to depart immediately, he would place the reins and the goad inside the chariot itself and go to attend on the king.
Nếu ngài muốn ra về ngay lập tức, ngài sẽ để dây cương và roi ở trong xe rồi đi đến yết kiến vua.
Mahājano tāya saññāya ‘‘idāneva nikkhamissatī’’ti rājadvāreyeva tiṭṭhati.
By that sign, the great multitude would stand at the royal gate, thinking, "He will depart now."
Đại chúng với dấu hiệu đó sẽ đứng ngay trước cổng cung vua và nghĩ: “Bây giờ ngài sẽ ra về.”
So ekadivasaṃ evaṃ katvā rājanivesanaṃ pāvisi, paviṭṭhamattassayevassa devo pāvassi.
One day, having done this, he entered the royal residence, and as soon as he entered, it rained.
Một hôm, ngài làm như vậy rồi vào cung vua; ngay khi ngài vừa vào, trời đổ mưa.
Rājā ‘‘devo vassatī’’ti tassa nikkhantuṃ nādāsi, so tattheva bhuñjitvā sayi.
The king, saying, "It is raining," did not allow him to leave, so he ate and slept there.
Vua nói: “Trời đang mưa,” nên không cho ngài ra về, ngài liền ăn cơm và ngủ lại đó.
Mahājano ‘‘idāni nikkhamissatī’’ti sabbarattiṃ temento aṭṭhāsi.
The great multitude stood all night, getting wet, thinking, "He will depart now."
Đại chúng nghĩ: “Bây giờ ngài sẽ ra về,” nên đã đứng ướt sũng suốt đêm.
Uparājā dutiyadivase nikkhamitvā temetvā ṭhitaṃ mahājanaṃ disvā ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhanto ettakaṃ janaṃ kilamesiṃ, sīlena me bhinnena bhavitabba’’nti kukkuccaṃ ahosi, tena tesaṃ dūtānaṃ ‘‘saccāhaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, idāni pana me kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti vatvā tamatthaṃ ārocesi.
The viceroy, coming out the next day and seeing the great multitude standing wet, felt remorse, thinking, "While upholding the Kurudhamma, I caused such distress to these people. My sīla must have been broken." Therefore, he told those envoys, "Indeed, I uphold the Kurudhamma, but now I have remorse, so I cannot give it to you," and he related the matter.
Ngày hôm sau, phó vương ra về, thấy đại chúng đứng ướt sũng, liền có sự hối hận: “Ta đang giữ gìn Kurudhamma mà đã làm cho nhiều người như vậy phải khổ sở. Giới của ta chắc chắn đã bị phá vỡ.” Vì vậy, ngài nói với các sứ giả rằng: “Ta thực sự giữ gìn Kurudhamma, nhưng bây giờ ta có sự hối hận, nên không thể ban cho các con,” và kể lại sự việc đó.
Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ, deva, ‘ete kilamantū’ti cittaṃ natthi, acetanakaṃ kammaṃ na hoti, ettakenapi kukkuccaṃ karontānaṃ kathaṃ tumhākaṃ vītikkamo bhavissatī’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the envoys said to him, "Your Majesty, you have no thought of 'Let them suffer.' It is not an intentional act. How can you commit a transgression if you feel remorse even for this much?" Having said this, they received the sīla from him as well and inscribed it on a golden plate.
Sau đó, các sứ giả nói với ngài: “Thưa Thiên tử, ngài không có ý nghĩ ‘hãy để họ khổ sở’. Hành động không có chủ ý thì không phải là nghiệp. Ngài hối hận vì chuyện nhỏ như vậy thì làm sao ngài có thể vi phạm?” Sau khi nói như vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ngài và viết lên tấm bảng vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, purohito pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana purohitaṃ upasaṅkamitvā yāciṃsu.
When told, "Even so, it does not satisfy me; but the chief chaplain observes it very well, take it from him," they approached the chief chaplain and requested it.
Khi được nói: “Dù vậy, điều này vẫn không làm ta hài lòng; nhưng vị trưởng tế giữ gìn rất kỹ lưỡng, hãy thọ nhận từ ngài ấy,” họ liền đến gặp vị trưởng tế và thỉnh cầu.
Sopi ekadivasaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto ekena raññā tassa rañño pesitaṃ taruṇaravivaṇṇaṃ rathaṃ antarāmagge disvā ‘‘kassāyaṃ ratho’’ti pucchitvā ‘‘rañño ābhato’’ti sutvā ‘‘ahaṃ mahallako, sace me rājā imaṃ rathaṃ dadeyya, sukhaṃ imaṃ āruyha vicareyya’’nti cintetvā rājupaṭṭhānaṃ gato.
One day, as he was going to the royal court, he saw a chariot the color of the young sun, sent by one king to that king, on the road. He asked, "Whose chariot is this?" and hearing, "It has been brought for the king," he thought, "I am old. If the king would give me this chariot, I could ride in it comfortably," and then he went to the royal court.
Một hôm, vị trưởng tế đang đi đến yết kiến vua, trên đường đi thấy một cỗ xe màu vàng rực rỡ như mặt trời non do một vị vua khác gửi đến cho vị vua này, liền hỏi: “Đây là xe của ai?” Khi nghe nói: “Được mang đến cho vua,” ngài nghĩ: “Ta đã già rồi, nếu vua ban cho ta cỗ xe này, ta sẽ an vui ngồi lên đó mà đi lại,” rồi đi đến yết kiến vua.
Tassa jayāpetvā ṭhitakāle rañño rathaṃ dassesuṃ.
When he had paid his respects and stood, they showed the king the chariot.
Trong lúc ngài đang đứng chờ đợi được chúc phúc, người ta đã trình cỗ xe cho vua.
Rājā disvā ‘‘ati viya sundaro ayaṃ ratho, ācariyassa naṃ dethā’’ti āha.
The king, seeing it, said, "This chariot is exceedingly beautiful; give it to the teacher."
Vua thấy rồi nói: “Cỗ xe này đẹp quá, hãy ban nó cho sư phụ.”
Purohito na icchi, punappunaṃ vuccamānopi na icchiyeva.
The purohita did not wish for it; even when told repeatedly, he still did not wish for it.
Vị trưởng tế không muốn, dù được nói đi nói lại nhiều lần, ngài vẫn không muốn.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhantova parasantake lobhaṃ akāsiṃ, bhinnena me sīlena bhavitabba’’nti.
This, indeed, was his thought: "While observing the Kurudhamma, I harbored greed for another's property. My sīla must have been broken."
Ngài nghĩ như vầy: “Ta đang giữ gìn Kurudhamma mà lại khởi lòng tham với tài sản của người khác. Giới của ta chắc chắn đã bị phá vỡ.”
So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘tātā, kurudhamme me kukkuccaṃ atthi, na maṃ so dhammo ārādheti, tasmā na sakkā dātu’’nti āha.
He explained this matter, saying, "My dear sirs, I have remorse concerning the Kurudhamma. That Dhamma does not satisfy me, therefore it cannot be given."
Ngài kể lại sự việc đó và nói: “Các con ơi, ta có sự hối hận về Kurudhamma, giới đó không làm ta hài lòng, nên không thể ban cho các con.”
Atha naṃ dūtā ‘‘ayya, lobhuppādamattena na sīlaṃ bhijjati, tumhe ettakenapi kukkuccaṃ karontā kiṃ vītikkamaṃ karissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the messengers said to him, "Sir, sīla is not broken merely by the arising of greed. If you feel remorse over such a small thing, what transgression would you commit?" And they took his sīla as well and inscribed it on a golden plate.
Sau đó, các sứ giả nói với ngài: “Thưa Tôn giả, giới không bị phá vỡ chỉ với ý nghĩ tham lam khởi lên. Ngài hối hận vì chuyện nhỏ như vậy thì sẽ làm điều vi phạm nào?” Sau khi nói như vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ngài và viết lên tấm bảng vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, rajjugāhako amacco pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu.
When he said, "Even so, it does not satisfy me. However, the rope-holding minister observes it very well; take it from him," they approached him too and requested it.
Khi được nói: “Dù vậy, điều này vẫn không làm ta hài lòng; nhưng vị đại thần đo đất thì giữ gìn rất kỹ lưỡng, hãy thọ nhận từ ngài ấy,” họ liền đến gặp ngài ấy và thỉnh cầu.
Sopi ekadivasaṃ janapade khettaṃ minanto rajjuṃ daṇḍake bandhitvā ekaṃ koṭiṃ khettasāmikena gaṇhāpetvā ekaṃ attanā aggahesi, tena gahitarajjukoṭiyā baddhadaṇḍako ekassa kakkaṭakassa bilamajjhaṃ pāpuṇi.
One day, while measuring a field in the countryside, he tied a rope to a stick, had the field owner hold one end, and he himself held the other. The stick tied to the end of the rope he held reached the middle of a crab's burrow.
Một hôm, ngài ấy đang đo ruộng ở vùng nông thôn, buộc sợi dây vào một cây gậy, cho chủ ruộng cầm một đầu, còn mình thì cầm một đầu. Cây gậy buộc ở đầu dây mà ngài ấy cầm đã chạm đến giữa hang của một con cua.
So cintesi – ‘‘sace daṇḍakaṃ bile otāressāmi, antobile kakkaṭako nassissati.
He thought, "If I insert the stick into the burrow, the crab inside will perish.
Ngài ấy nghĩ: “Nếu ta đưa cây gậy vào hang, con cua trong hang sẽ chết.
Sace pana parato karissāmi, rañño santakaṃ nassissati.
But if I move it beyond, the king's property will be lost.
Nếu ta dời nó ra xa, tài sản của vua sẽ bị mất.
Sace orato karissāmi, kuṭumbikassa santakaṃ nassissati, kiṃ nu kho kātabba’’nti?
If I move it short, the householder's property will be lost. What, then, should be done?"
Nếu ta dời nó vào gần, tài sản của người nông dân sẽ bị mất. Vậy ta phải làm gì đây?”
Athassa etadahosi – ‘‘bile kakkaṭakena bhavitabbaṃ, sace bhaveyya, paññāyeyya, ettheva naṃ otāressāmī’’ti bile daṇḍakaṃ otāresi, kakkaṭako ‘‘kirī’’ti saddamakāsi.
Then it occurred to him, "There must be a crab in the burrow; if there is, it will become known. I will insert it right here." So he inserted the stick into the burrow, and the crab made a "kirī" sound.
Rồi ông ấy nghĩ – “Chắc là có cua trong hang. Nếu có, nó sẽ lộ ra. Mình sẽ nhúng cây gậy vào đó.” Ông ấy nhúng cây gậy vào hang, và con cua kêu “kiri”.
Athassa etadahosi – ‘‘daṇḍako kakkaṭakapiṭṭhe otiṇṇo bhavissati, kakkaṭako mato bhavissati, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me sīlena bhinnena bhavitabba’’nti.
Then it occurred to him, "The stick must have fallen on the crab's back; the crab must be dead. And I observe the Kurudhamma, so my sīla must have been broken."
Rồi ông ấy nghĩ – “Cây gậy đã chạm vào lưng con cua, con cua chắc đã chết. Ta đang giữ gìn Kurudhamma, vậy giới của ta chắc đã bị phá vỡ.”
So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha.
He explained this matter, saying, "For this reason, I have remorse concerning the Kurudhamma, therefore it cannot be given to you."
Ông ấy kể lại sự việc đó và nói: “Vì lý do này mà ta có sự hối hận về Kurudhamma, nên ta không thể trao cho các ngài.”
Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ ‘kakkaṭako maratū’ti cittaṃ natthi, acetanakaṃ kammaṃ nāma na hoti.
Then the messengers said to him, "You did not have the thought, 'Let the crab die.' It is not an unconscious act.
Rồi các sứ giả nói với ông ấy: “Tâm của các ngài không hề có ý muốn ‘con cua phải chết’, một hành động vô ý không phải là tội lỗi.
Tumhe ettakenapi kukkuccaṃ karontā kiṃ vītikkamaṃ karissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
If you feel remorse over such a small thing, what transgression would you commit?" And they took his sīla as well and inscribed it on a golden plate.
Các ngài còn hối hận vì một việc nhỏ như vậy thì làm sao có thể phạm lỗi lớn được?” Sau khi nói vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ông ấy và khắc lên tấm vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, sārathi pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu.
When he said, "Even so, it does not satisfy me. However, the charioteer observes it very well; take it from him," they approached him too and requested it.
Khi được nói: “Dù vậy, ông ấy cũng không làm ta hài lòng. Nhưng người đánh xe thì giữ gìn rất tốt, hãy thọ nhận từ ông ấy đi,” họ cũng đến gặp ông ấy và cầu xin.
So ekadivasaṃ rājānaṃ rathena uyyānaṃ nesi.
One day, he drove the king to the park in a chariot.
Một ngày nọ, ông ấy chở nhà vua đi xe ngựa đến khu vườn.
Rājā tattha divā kīḷitvā sāyaṃ nikkhamitvā rathaṃ abhiruhi, tassa nagaraṃ asampattasseva sūriyatthaṅgamanavelāya megho uṭṭhahi.
The king sported there during the day, and in the evening, as he left and ascended the chariot, a cloud arose just before he reached the city, at sunset.
Nhà vua vui chơi ở đó cả ngày, rồi buổi tối ra về, lên xe ngựa. Khi chưa về đến thành phố, vào lúc mặt trời lặn, một đám mây nổi lên.
Sārathi rañño temanabhayena sindhavānaṃ patodasaññamadāsi.
The charioteer gave the signal with the goad to the Sindhu horses, fearing the king would get wet.
Người đánh xe ra hiệu roi cho những con ngựa Sindhu vì sợ nhà vua bị ướt.
Sindhavā javena pakkhandiṃsu.
The Sindhu horses bolted with speed.
Những con ngựa Sindhu lao đi nhanh chóng.
Tato paṭṭhāya ca pana te uyyānaṃ gacchantāpi tato āgacchantāpi taṃ ṭhānaṃ patvā javena gacchanti āgacchanti.
From then on, whether going to the park or returning from it, when they reached that spot, they would go and come with speed.
Từ đó trở đi, dù đi đến vườn hay trở về, khi đến chỗ đó, chúng đều đi và về rất nhanh.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Tesaṃ kira etadahosi – ‘‘imasmiṃ ṭhāne parissayena bhavitabbaṃ, tena no sārathi tadā patodasaññaṃ adāsī’’ti.
It occurred to them, "There must be danger at this spot; that is why the charioteer gave us the goad signal then."
Chắc là chúng nghĩ – “Ở chỗ này chắc có nguy hiểm, nên người đánh xe mới ra hiệu roi cho chúng ta lúc đó.”
Sārathissapi etadahosi – ‘‘rañño temane vā atemane vā mayhaṃ doso natthi, ahaṃ pana aṭṭhāne susikkhitasindhavānaṃ patodasaññaṃ adāsiṃ, tena ime idāni aparāparaṃ javantā kilamanti, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti.
It also occurred to the charioteer, "Whether the king gets wet or not, there is no fault of mine. But I gave the goad signal to the well-trained Sindhu horses unnecessarily. Because of that, they are now tiring themselves by speeding repeatedly. And I observe the Kurudhamma, so my sīla must have been broken."
Người đánh xe cũng nghĩ – “Dù nhà vua có bị ướt hay không, ta cũng không có lỗi. Nhưng ta đã ra hiệu roi không đúng lúc cho những con ngựa Sindhu đã được huấn luyện tốt, nên bây giờ chúng cứ chạy nhanh hết lần này đến lần khác mà mệt mỏi. Ta đang giữ gìn Kurudhamma, vậy giới của ta chắc đã bị phá vỡ.”
So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha.
Having explained this matter, he said, "For this reason, there is remorse in the Kurudhamma for me, so it is not possible for me to give it to you."
Ông ấy kể lại sự việc đó và nói: “Vì lý do này mà ta có sự hối hận về Kurudhamma, nên ta không thể trao cho các ngài.”
Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ ‘sindhavā kilamantū’ti cittaṃ natthi, acetanakaṃ kammaṃ nāma na hoti, ettakenapi ca tumhe kukkuccaṃ karontā kiṃ vītikkamaṃ karissathā’’ti vatvā tassa santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the messengers said to him, "You have no intention that 'the Sindhavas should suffer,' and an unconscious act is not an act. If you feel remorse even for this, what transgression would you commit?" Having said this, they took the sīla from him and inscribed it on a golden plate.
Rồi các sứ giả nói với ông ấy: “Tâm của các ngài không hề có ý muốn ‘những con ngựa phải mệt mỏi’, một hành động vô ý không phải là tội lỗi. Các ngài còn hối hận vì một việc nhỏ như vậy thì làm sao có thể phạm lỗi lớn được?” Sau khi nói vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ông ấy và khắc lên tấm vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, seṭṭhi pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu.
When told, "Even so, he does not satisfy me; but the merchant diligently observes it, so take it from him," they approached him too and made their request.
Khi được nói: “Dù vậy, ông ấy cũng không làm ta hài lòng. Nhưng vị trưởng giả thì giữ gìn rất tốt, hãy thọ nhận từ ông ấy đi,” họ cũng đến gặp ông ấy và cầu xin.
Sopi ekadivasaṃ gabbhato nikkhantasālisīsaṃ attano sālikhettaṃ gantvā paccavekkhitvā nivattamāno ‘‘vīhimālaṃ bandhāpessāmī’’ti ekaṃ sālisīsamuṭṭhiṃ gāhāpetvā thūṇāya bandhāpesi.
One day, he went to his rice field, where the rice ears had emerged from the stalk, inspected it, and on his return, thinking, "I will have a rice garland tied," he had a handful of rice ears taken and tied to a post.
Một ngày nọ, ông ấy đi đến ruộng lúa của mình, xem xét những bông lúa mới trổ từ thân, rồi khi trở về, ông ấy sai người lấy một nắm bông lúa để cột vào cột, với ý định “sẽ cột một vòng lúa”.
Athassa etadahosi – ‘‘imamhā kedārā mayā rañño bhāgo dātabbo, adinnabhāgatoyeva me kedārato sālisīsamuṭṭhi gāhāpito, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti.
Then it occurred to him, "From this field, I must give the king's share. I had a handful of rice ears taken from the field before giving the share. And I observe the Kurudhamma, so my sīla must be broken."
Rồi ông ấy nghĩ – “Từ ruộng này ta phải nộp phần của nhà vua. Ta đã sai người lấy một nắm bông lúa từ ruộng khi chưa nộp phần. Ta đang giữ gìn Kurudhamma, vậy giới của ta chắc đã bị phá vỡ.”
So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha.
Having explained this matter, he said, "For this reason, there is remorse in the Kurudhamma for me, so it is not possible for me to give it to you."
Ông ấy kể lại sự việc đó và nói: “Vì lý do này mà ta có sự hối hận về Kurudhamma, nên ta không thể trao cho các ngài.”
Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ theyyacittaṃ natthi, tena vinā adinnādānaṃ nāma paññāpetuṃ na sakkā, ettakenapi kukkuccaṃ karontā tumhe parasantakaṃ nāma kiṃ gaṇhissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the messengers said to him, "You have no intention of theft; without that, taking what is not given cannot be declared. If you feel remorse even for this, what would you take of another's property?" Having said this, they took the sīla from him too and inscribed it on a golden plate.
Rồi các sứ giả nói với ông ấy: “Tâm của các ngài không hề có ý trộm cắp, mà không có ý đó thì không thể quy định là trộm cắp được. Các ngài còn hối hận vì một việc nhỏ như vậy thì làm sao có thể lấy đồ của người khác được?” Sau khi nói vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ông ấy và khắc lên tấm vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, doṇamāpako pana mahāmatto suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu.
When told, "Even so, he does not satisfy me; but the great minister, the measure-taker, diligently observes it, so take it from him," they approached him too and made their request.
Khi được nói: “Dù vậy, ông ấy cũng không làm ta hài lòng. Nhưng vị đại thần đo lường thóc thì giữ gìn rất tốt, hãy thọ nhận từ ông ấy đi,” họ cũng đến gặp ông ấy và cầu xin.
So kira ekadivasaṃ koṭṭhāgāradvāre nisīditvā rājabhāge vīhiṃ mināpento amitavīhirāsito vīhiṃ gahetvā lakkhaṃ ṭhapesi, tasmiṃ khaṇe devo pāvassi.
It is said that one day, sitting at the granary door, while having the king's share of rice measured, he took rice from an unmeasured pile, placed a mark, and at that moment, it rained.
Một ngày nọ, ông ấy ngồi ở cửa kho thóc, đang sai người đo lường phần thóc của nhà vua. Ông ấy lấy thóc từ đống thóc chưa đo, đặt một dấu hiệu. Ngay lúc đó, trời đổ mưa.
Mahāmatto lakkhāni gaṇetvā ‘‘mitavīhī ettakā nāma hontī’’ti vatvā lakkhavīhiṃ saṃkaḍḍhitvā mitarāsimhi pakkhipitvā vegena gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā cintesi – ‘‘kiṃ nu kho mayā lakkhavīhī mitavīhirāsimhi pakkhittā, udāhu amitarāsimhī’’ti.
The great minister counted the marks and said, "The marked rice amounts to this much," then gathered the marked rice, put it into the measured pile, and quickly went and stood at the gatehouse, thinking, "Did I put the marked rice into the measured pile, or into the unmeasured pile?"
Vị đại thần đếm các dấu hiệu và nói: “Số thóc đã đo là bấy nhiêu.” Ông ấy gom số thóc đã đánh dấu, bỏ vào đống đã đo, rồi nhanh chóng đi đến đứng ở cổng và suy nghĩ – “Không biết mình đã bỏ số thóc đã đánh dấu vào đống đã đo hay vào đống chưa đo?”
Athassa etadahosi – ‘‘sace me mitavīhirāsimhi pakkhittā akāraṇeneva rañño santakaṃ vaḍḍhitaṃ, gahapatikānaṃ santakaṃ nāsitaṃ, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti.
Then it occurred to him, "If I put it into the measured pile, the king's property was increased without cause, and the householders' property was destroyed. And I observe the Kurudhamma, so my sīla must be broken."
Rồi ông ấy nghĩ – “Nếu ta đã bỏ vào đống đã đo, thì tài sản của nhà vua đã tăng lên một cách vô cớ, còn tài sản của các gia chủ thì bị mất đi. Ta đang giữ gìn Kurudhamma, vậy giới của ta chắc đã bị phá vỡ.”
So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha.
Having explained this matter, he said, "For this reason, there is remorse in the Kurudhamma for me, so it is not possible for me to give it to you."
Ông ấy kể lại sự việc đó và nói: “Vì lý do này mà ta có sự hối hận về Kurudhamma, nên ta không thể trao cho các ngài.”
Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ theyyacittaṃ natthi, tena vinā adinnādānaṃ nāma paññāpetuṃ na sakkā, ettakenapi kukkuccaṃ karontā kiṃ tumhe parassa santakaṃ gaṇhissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the messengers said to him, "You have no intention of theft; without that, taking what is not given cannot be declared. If you feel remorse even for this, what would you take of another's property?" Having said this, they took the sīla from him too and inscribed it on a golden plate.
Rồi các sứ giả nói với ông ấy: “Tâm của các ngài không hề có ý trộm cắp, mà không có ý đó thì không thể quy định là trộm cắp được. Các ngài còn hối hận vì một việc nhỏ như vậy thì làm sao có thể lấy đồ của người khác được?” Sau khi nói vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ông ấy và khắc lên tấm vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, dovāriko pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu.
When told, "Even so, he does not satisfy me; but the doorkeeper diligently observes it, so take it from him," they approached him too and made their request.
Khi được nói: “Dù vậy, ông ấy cũng không làm ta hài lòng. Nhưng người gác cổng thì giữ gìn rất tốt, hãy thọ nhận từ ông ấy đi,” họ cũng đến gặp ông ấy và cầu xin.
Sopi ekadivasaṃ nagaradvāraṃ pidhānavelāya tikkhattuṃ saddamanussāvesi.
One day, at the time of closing the city gate, he made a proclamation three times.
Một ngày nọ, vào lúc đóng cửa thành, ông ấy đã hô to ba lần.
Atheko daliddamanusso attano kaniṭṭhabhaginiyā saddhiṃ dārupaṇṇatthāya araññaṃ gantvā nivattanto tassa saddaṃ sutvā bhaginiṃ ādāya vegena dvāraṃ sampāpuṇi.
Then a poor man, returning from the forest where he had gone with his younger sister to gather wood and leaves, heard his proclamation and quickly reached the gate with his sister.
Rồi một người đàn ông nghèo cùng với em gái đi vào rừng để tìm củi và lá cây. Khi trở về, nghe tiếng hô, anh ta dắt em gái nhanh chóng đến cổng.
Atha naṃ dovāriko ‘‘tvaṃ nagare rañño atthibhāvaṃ kiṃ na jānāsi, ‘sakalasseva imassa nagarassa dvāraṃ pidhīyatī’ti na jānāsi, attano mātugāmaṃ gahetvā araññe kāmaratikīḷaṃ kīḷanto divasaṃ vicarasī’’ti āha.
Then the doorkeeper said to him, "Do you not know the king's presence in the city? Do you not know that 'the gate of this entire city is being closed'? You wander about all day in the forest, enjoying sensual pleasures with your woman."
Rồi người gác cổng nói với anh ta: “Ngươi không biết sự hiện diện của nhà vua trong thành sao? Ngươi không biết ‘cửa của toàn bộ thành phố này đang được đóng lại’ sao? Ngươi dắt phụ nữ của mình đi chơi bời trong rừng cả ngày sao?”
Athassa itarena ‘‘na me, sāmi, bhariyā, bhaginī me esā’’ti vutte etadahosi – ‘‘akāraṇaṃ vata me kataṃ bhaginiṃ bhariyāti kathentena, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti.
When the other replied, "She is not my wife, master, she is my sister," it occurred to him, "Indeed, I have done something improper by calling my sister a wife. And I observe the Kurudhamma, so my sīla must be broken."
Khi người kia nói: “Thưa ngài, cô ấy không phải vợ tôi, cô ấy là em gái tôi,” thì ông ấy nghĩ – “Ta đã nói một cách vô cớ rằng em gái là vợ. Ta đang giữ gìn Kurudhamma, vậy giới của ta chắc đã bị phá vỡ.”
So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha.
He explained this matter, saying, "Because of this, I have remorse regarding the Kurudhamma, therefore I cannot give it to you."
Ông ấy kể lại sự việc đó và nói: “Vì lý do này mà ta có sự hối hận về Kurudhamma, nên ta không thể trao cho các ngài.”
Atha naṃ dūtā ‘‘etaṃ tumhehi tathāsaññāya kathitaṃ, ettha vo sīlabhedo natthi, ettakenapi ca tumhe kukkuccāyantā kurudhamme sampajānamusāvādaṃ nāma kiṃ karissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the messengers said to him, "This was spoken by you with such a perception; there is no breach of precept for you in this. If you feel remorse even for this much, what will you do about intentional false speech in the Kurudhamma?" Having said this, they took the precept from him too and inscribed it on a golden plate.
Rồi các sứ giả nói với ông ấy: “Việc đó các ngài đã nói với tâm tưởng như vậy, ở đây giới của các ngài không bị phá vỡ. Các ngài còn hối hận vì một việc nhỏ như vậy thì làm sao có thể cố ý nói dối về Kurudhamma được?” Sau khi nói vậy, họ cũng thọ nhận giới từ ông ấy và khắc lên tấm vàng.
‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, vaṇṇadāsī pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu.
"Even so, he does not please me, but the courtesan observes it very well. Go take it from her." Being told this, they approached her too and made their request.
Khi được nói: “Dù vậy, ông ấy cũng không làm ta hài lòng. Nhưng người nữ tỳ thì giữ gìn rất tốt, hãy thọ nhận từ cô ấy đi,” họ cũng đến gặp cô ấy và cầu xin.
Sā purimanayeneva paṭikkhipi.
She refused in the same manner as before.
Cô ấy từ chối theo cách cũ.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Sakko kira devānamindo ‘‘tassā sīlaṃ vīmaṃsissāmī’’ti māṇavakavaṇṇena āgantvā ‘‘ahaṃ āgamissāmī’’ti vatvā sahassaṃ datvā devalokameva gantvā tīṇi saṃvaccharāni nāgacchi.
It is said that Sakka, king of devas, desiring to test her virtue, came in the guise of a young man, and saying "I will come," gave her a thousand (coins) and went back to the deva-world, not returning for three years.
Chắc là Sakka, vua của chư thiên, đã đến dưới hình dạng một thanh niên để “thử giới của cô ấy”. Ông ấy nói “ta sẽ đến”, rồi cho một ngàn đồng và trở về cõi trời, ba năm không trở lại.
Sā attano sīlabhedabhayena tīṇi saṃvaccharāni aññassa purisassa hatthato tambūlamattampi na gaṇhi, sā anukkamena duggatā hutvā cintesi – ‘‘mayhaṃ sahassaṃ datvā gatapurisassa tīṇi saṃvaccharāni anāgacchantassa duggatā jātā, jīvitavuttiṃ ghaṭetuṃ na sakkomi, ito dāni paṭṭhāya mayā vinicchayamahāmattānaṃ ārocetvā paribbayaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Fearing a breach of her virtue, she did not accept even a betel leaf from another man's hand for three years. Gradually, she became destitute and thought, "The man who gave me a thousand (coins) and left has not returned for three years, and I do not know if he is dead. I cannot sustain my life. From now on, I should inform the magistrates and take payment."
Vì sợ giới bị phá vỡ, cô ấy đã không nhận dù chỉ một miếng trầu từ tay người đàn ông khác trong ba năm. Cô ấy dần trở nên nghèo khó và nghĩ – “Người đàn ông đã cho ta một ngàn đồng rồi đi, ba năm không trở lại, ta đã trở nên nghèo khó, không thể duy trì cuộc sống được. Từ bây giờ, ta phải trình báo với các quan tòa và nhận tiền chi phí.”
Sā vinicchayaṃ gantvā ‘‘sāmi, paribbayaṃ datvā gatapurisassa me tīṇi saṃvaccharāni, matabhāvampissa na jānāmi, jīvitaṃ ghaṭetuṃ na sakkomi, kiṃ karomi, sāmī’’ti āha.
She went to the court and said, "My lord, it has been three years since the man who gave me payment left. I do not even know if he is dead. I cannot sustain my life. What should I do, my lord?"
Cô ấy đến tòa án và nói: “Thưa ngài, đã ba năm rồi người đàn ông cho tiền chi phí rồi đi, con không biết ông ấy còn sống hay đã chết, con không thể duy trì cuộc sống được, con phải làm gì, thưa ngài?”
Tīṇi saṃvaccharāni anāgacchante kiṃ karissasi, ito paṭṭhāya paribbayaṃ gaṇhāti.
"What will you do if he does not return for three years? From now on, take payment."
“Nếu ông ấy không trở lại trong ba năm thì ngươi sẽ làm gì? Từ bây giờ hãy nhận tiền chi phí đi.”
Tassā laddhavinicchayāya vinicchayato nikkhamamānāya eva eko puriso sahassabhaṇḍikaṃ upanāmesi.
As she, having received the judgment, was leaving the court, a man brought her a bundle of a thousand (coins).
Khi cô ấy đã nhận được phán quyết và đang rời khỏi tòa án, một người đàn ông mang theo một túi tiền một ngàn đồng đến.
Tassa gahaṇatthāya hatthaṃ pasāraṇakāle sakko attānaṃ dassesi.
As she stretched out her hand to take it, Sakka revealed himself.
Vào lúc cô ấy đưa tay ra để nhận, Sakka hiện thân.
Sā disvāva ‘‘mayhaṃ saṃvaccharattayamatthake sahassadāyako puriso āgato, tāta, natthi me tava kahāpaṇehi attho’’ti hatthaṃ samiñjesi.
Seeing him, she immediately withdrew her hand, saying, "The man who gave me a thousand (coins) has returned after three years! My dear, I have no need for your kahāpaṇas."
Vị ấy vừa thấy liền nói: “Này cha, người ban ngàn đồng cho con vào cuối ba năm đã đến rồi, con không cần những đồng tiền của cha đâu,” rồi co tay lại.
Sakko attano sarīraññeva abhinimminitvā taruṇasūriyo viya jalanto ākāse aṭṭhāsi, sakalanagaraṃ sannipati.
Sakka created his own body and stood in the sky, shining like the morning sun. The entire city gathered.
Sakka tự hóa thân mình, rực rỡ như mặt trời non, đứng trên hư không, cả thành phố tụ tập lại.
Sakko mahājanamajjhe ‘‘ahaṃ etissā vīmaṃsanavasena saṃvaccharattayamatthake sahassaṃ adāsiṃ, sīlaṃ rakkhantā nāma evarūpā hutvā rakkhathā’’ti ovādaṃ datvā tassā nivesanaṃ sattaratanehi pūretvā ‘‘ito paṭṭhāya appamattā hohī’’ti taṃ anusāsitvā devalokameva agamāsi.
In the midst of the great assembly, Sakka gave counsel, saying, "I gave a thousand (coins) at the end of three years to test her. Those who observe virtue should observe it like this." He filled her dwelling with seven kinds of jewels, admonished her, "From now on, be diligent," and then returned to the deva-world.
Giữa đại chúng, Sakka đã ban lời khuyên: “Tôi đã ban ngàn đồng vào cuối ba năm để thử thách cô ấy. Những ai giữ giới hạnh thì hãy giữ như vậy,” rồi làm đầy nhà cô ấy bằng bảy loại ngọc quý và khuyên nhủ: “Từ nay trở đi, hãy sống không phóng dật,” rồi trở về cõi trời.
Iminā kāraṇena sā ‘‘ahaṃ gahitabhatiṃ ajīrāpetvāva aññena dīyamānāya bhatiyā hatthaṃ pasāresiṃ, iminā kāraṇena maṃ sīlaṃ nārādheti, tena vo dātuṃ na sakkā’’ti paṭikkhipi.
For this reason, she refused, saying, "I stretched out my hand for payment offered by another even before I had repaid the payment I had received. For this reason, my virtue does not please me. Therefore, I cannot give it to you."
Vì lý do này, cô ấy đã từ chối, nói: “Tôi đã đưa tay ra nhận tiền công do người khác ban, mà chưa tiêu hết tiền công đã nhận. Vì lý do này, giới hạnh không được viên mãn cho tôi, nên tôi không thể ban cho quý vị.”
Atha naṃ dūtā ‘‘hatthappasāraṇamattena sīlabhedo natthi, sīlaṃ nāma etaṃ paramavisuddhi hotī’’ti vatvā tassāpi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.
Then the messengers said to her, "There is no breach of precept merely by stretching out your hand. This virtue is supreme purity." Having said this, they took the precept from her too and inscribed it on a golden plate.
Rồi các sứ giả nói với cô ấy: “Chỉ việc đưa tay ra không phải là phá giới, giới hạnh này là sự thanh tịnh tối thượng,” và sau khi nhận giới từ cô ấy, họ đã viết lên tấm vàng.
Iti imesaṃ ekādasannaṃ janānaṃ rakkhaṇasīlaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā dantapuraṃ gantvā kāliṅgarañño suvaṇṇapaṭṭaṃ datvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
Thus, having inscribed the protective virtue of these eleven people on a golden plate, they went to Dantapura, gave the golden plate to King Kāliṅga, and reported the events.
Như vậy, sau khi viết giới hạnh giữ gìn của mười một người này lên tấm vàng, họ đến Dantapura, trao tấm vàng cho vua Kalinga và báo cáo sự việc.
Rājā tasmiṃ kurudhamme vattamāno pañca sīlāni pūresi.
The king, living by the Kurudhamma, fulfilled the five precepts.
Nhà vua, sống theo Kurudhamma đó, đã hoàn thành năm giới.
Tasmiṃ khaṇe sakalakāliṅgaraṭṭhe devo vassi, tīṇi bhayāni vūpasantāni, raṭṭhaṃ khemaṃ subhikkhaṃ ahosi.
At that moment, rain fell throughout the entire Kāliṅga realm, the three fears subsided, and the country became safe and prosperous.
Vào lúc đó, mưa đã rơi khắp xứ Kalinga, ba nỗi sợ hãi đã lắng xuống, vương quốc trở nên an toàn và thịnh vượng.
Bodhisatto yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā saparivāro saggapuraṃ pūresi.
The Bodhisatta, having performed meritorious deeds such as giving throughout his life, filled the city of devas with his retinue.
Bồ tát, sau khi thực hiện các công đức như bố thí suốt đời, đã lấp đầy cõi trời cùng với quyến thuộc của mình.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi.
The Teacher, having brought this Dhamma discourse, expounded the Truths and identified the Jātaka.
Đức Phật đã mang bài pháp này đến, thuyết giảng các sự thật, và kết nối bản Jātaka.
‘‘Saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahanto’’ti.
"At the conclusion of the Truths, some became Sotāpannas, some Sakadāgāmins, some Anāgāmins, and some Arahants."
“Khi các sự thật được thuyết giảng xong, một số người trở thành Sotāpanna, một số Sakadāgāmī, một số Anāgāmī, và một số Arahant.”
Jātakasamodhāne pana –
In the Jātaka identification, however—
Trong phần kết nối Jātaka thì –
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pārāvato hutvā bahupārāvataparivuto araññe pabbataguhāyaṃ vāsaṃ kappesi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a pigeon and, surrounded by many pigeons, made his abode in a mountain cave in the forest.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ tát đã trở thành một con bồ câu, sống trong một hang núi trong rừng cùng với nhiều bồ câu khác.
Aññataropi kho tāpaso sīlasampanno tesaṃ pārāvatānaṃ vasanaṭṭhānato avidūre ekaṃ paccantagāmaṃ upanissāya assamapadaṃ māpetvā pabbataguhāyaṃ vāsaṃ kappesi.
Another ascetic, endowed with virtue, built a hermitage not far from the dwelling place of those pigeons, near a border village, and resided in a mountain cave.
Một ẩn sĩ khác, có giới hạnh, cũng đã xây dựng một am thất không xa nơi các bồ câu trú ngụ, gần một ngôi làng biên giới, và sống trong một hang núi.
Bodhisatto antarantarā tassa santikaṃ āgantvā sotabbayuttakaṃ suṇāti.
The Bodhisatta would occasionally come to him and listen to what was worth hearing.
Thỉnh thoảng, Bồ tát đến chỗ ẩn sĩ để nghe những điều đáng nghe.
Tāpaso tattha ciraṃ vasitvā pakkāmi, athañño kūṭajaṭilo āgantvā tattha vāsaṃ kappesi.
The ascetic lived there for a long time and then departed. Then another false ascetic came and took up residence there.
Ẩn sĩ đó đã sống ở đó một thời gian dài rồi rời đi, sau đó một vị đạo sĩ giả mạo (kūṭajaṭilo) đến và sống ở đó.
Bodhisatto pārāvataparivuto taṃ upasaṅkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā assamapade vicaritvā girikandarasamīpe gocaraṃ gahetvā sāyaṃ attano vasanaṭṭhānaṃ gacchati.
The Bodhisatta, accompanied by his pigeons, approached him, paid respects, exchanged greetings, wandered around the hermitage, gathered food near the mountain ravine, and returned to his dwelling in the evening.
Bồ tát cùng với đàn bồ câu đến thăm vị đạo sĩ giả mạo đó, đảnh lễ, chào hỏi, rồi đi dạo trong am thất, sau khi kiếm ăn gần hang núi, vào buổi tối thì trở về nơi trú ngụ của mình.
Kūṭatāpaso tattha atirekapaṇṇāsavassāni vasi.
The false ascetic lived there for more than fifty years.
Vị đạo sĩ giả mạo đó đã sống ở đó hơn năm mươi năm.
Athassa ekadivasaṃ paccantagāmavāsino manussā pārāvatamaṃsaṃ abhisaṅkharitvā adaṃsu.
Then, one day, people from the border village prepared pigeon meat and gave it to him.
Rồi một ngày nọ, những người dân làng biên giới đã chuẩn bị thịt bồ câu và dâng cho ông ta.
So tattha rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘kiṃ maṃsaṃ nāmeta’’nti pucchitvā ‘‘pārāvatamaṃsa’’nti sutvā cintesi – ‘‘mayhaṃ assamapadaṃ bahū pārāvatā āgacchanti, te māretvā maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti.
Being bound by the craving for taste, he asked, ‘‘What kind of meat is this?’’ and, hearing ‘‘pigeon meat,’’ he thought, ‘‘Many pigeons come to my hermitage; it is fitting to kill them and eat their meat.’’
Ông ta bị vướng mắc vào vị ngon ở đó, hỏi: “Thịt này là thịt gì vậy?” Khi nghe nói là “thịt bồ câu,” ông ta nghĩ: “Có rất nhiều bồ câu đến am thất của ta, giết chúng để ăn thịt thì tốt.”
So taṇḍulasappidadhikhīramaricādīni āharitvā ekamante ṭhapetvā muggaraṃ cīvarakaṇṇena paṭicchādetvā pārāvatānaṃ āgamanaṃ olokento paṇṇasāladvāre nisīdi.
So he brought rice, ghee, curds, milk, pepper, and other ingredients, placed them aside, covered a club with a corner of his robe, and sat at the entrance of his leaf-hut, watching for the pigeons to come.
Ông ta mang gạo, bơ lỏng, sữa đông, tiêu, v.v., đặt sang một bên, che cây chùy bằng một góc áo cà sa, rồi ngồi ở cửa am lá, chờ đợi bồ câu đến.
Bodhisatto pārāvataparivuto āgantvā tassa kūṭajaṭilassa duṭṭhakiriyaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ duṭṭhatāpaso aññenākārena nisinno, kacci nu kho amhākaṃ samānajātīnaṃ maṃsaṃ khādi, parigaṇhissāmi na’’nti anuvāte ṭhatvā tassa sarīragandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ amhe māretvā maṃsaṃ khāditukāmo, na tassa santikaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti pārāvate ādāya paṭikkamitvā cari.
The Bodhisatta, accompanied by his pigeons, came and, observing the wicked deed of that false ascetic, thought, ‘‘This wicked ascetic is sitting in a different manner. Did he perhaps eat the meat of our kind? I will investigate him.’’ Standing downwind, he sniffed the ascetic’s body odor and thought, ‘‘He wants to kill us and eat our meat. It is not right to go near him.’’ So he took his pigeons and turned back.
Bồ tát cùng với đàn bồ câu đến, nhìn thấy hành động xấu xa của vị đạo sĩ giả mạo đó, nghĩ: “Vị ẩn sĩ độc ác này ngồi theo một cách khác thường, liệu ông ta có ăn thịt đồng loại của chúng ta không? Ta sẽ kiểm tra ông ta.” Rồi đứng ở phía gió thổi, ngửi mùi cơ thể ông ta, nghĩ: “Ông ta muốn giết chúng ta để ăn thịt, không nên đến gần ông ta,” rồi dẫn đàn bồ câu quay lại và bay đi.
Tāpaso taṃ anāgacchantaṃ disvā ‘‘madhurakathaṃ tehi saddhiṃ kathetvā vissāsena upagate māretvā maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā purimā dve gāthā avoca –
Seeing that they did not come, the ascetic thought, ‘‘It is proper to speak sweetly with them and, when they approach confidently, to kill them and eat their meat.’’ He then spoke the first two verses:
Vị ẩn sĩ thấy chúng không đến, nghĩ: “Nói lời ngọt ngào với chúng, rồi khi chúng tin tưởng đến gần thì giết chúng để ăn thịt thì tốt,” rồi nói hai câu kệ đầu tiên –
Tattha samādhikānīti samaadhikāni.
Here, samādhikānī means ‘more than’.
Ở đây, samādhikānīti có nghĩa là hơn.
Romakāti rumāya uppanna, sudhotapavāḷena samānavaṇṇanettapādatāya bodhisattaṃ pārāvataṃ ālapati.
Romakā refers to the Bodhisatta pigeon, addressed thus because his eyes and feet were the color of pure coral, as if born from a rumā tree.
Romakāti là gọi Bồ tát chim bồ câu, vì đôi mắt và bàn chân có màu giống san hô trắng tinh.
Asaṅkamānāti evaṃ atirekapaññāsavassāni imissā pabbataguhāya vasantesu amhesu ete aṇḍajā ekadivasampi mayi āsaṅkaṃ akatvā abhinibbutacittāva hutvā pubbe mama hatthattaṃ hatthappasāraṇokāsaṃ āgacchantīti attho.
Asaṅkamānā means, “Though we have lived in this mountain cave for more than fifty years, these egg-born ones never once suspected me, but with minds at peace, they used to come within reach of my hand.”
Asaṅkamānāti có nghĩa là, khi chúng ta đã sống trong hang núi này hơn năm mươi năm như vậy, những loài chim sinh từ trứng này chưa bao giờ nghi ngờ ta dù chỉ một ngày, mà với tâm thanh tịnh, chúng đã đến tận tay ta như trước.
Tedānīti te idāni.
Tedānī means ‘they now’.
Tedānīti là chúng bây giờ.
Vakkaṅgāti bodhisattaṃ ālapati, sabbepi pana pakkhino uppatanakāle gīvaṃ vakkaṃ katvā uppatanato ‘‘vakkaṅgā’’ti vuccanti.
Vakkaṅgā refers to the Bodhisatta. All birds are called “crooked-limbed” because they bend their necks when flying up.
Vakkaṅgāti là gọi Bồ tát, nhưng tất cả các loài chim khi bay lên đều uốn cong cổ nên được gọi là “vakkaṅgā.”
Kimatthanti kiṃkāraṇaṃ sampassamānā?
Kimattha means, “seeing what reason?”
Kimatthanti là vì lý do gì mà nhìn thấy?
Ussukāti ukkaṇṭhitarūpā hutvā.
Ussukā means ‘being restless’.
Ussukāti là trở nên bồn chồn.
Girikandaranti girito aññaṃ pabbatakandaraṃ.
Girikandara means ‘another mountain ravine’.
Girikandaranti là một hang núi khác từ núi.
Yathā pureti yathā pubbe ete pakkhino maṃ garuṃ katvā piyaṃ katvā maññanti, tathā idāni na nūna maññanti, pubbe idha nivutthatāpaso añño, ayaṃ añño, evaṃ maññe ete maṃ maññantīti dīpeti.
Yathā pure indicates, “Surely they do not think of me now as they used to, revering and loving me. It seems they think that the ascetic who lived here before was one person, and this one is another.”
Yathā pureti là như trước đây những loài chim này tôn trọng và yêu quý ta, thì bây giờ chắc chắn chúng không còn nghĩ như vậy nữa. Vị ẩn sĩ từng sống ở đây trước đây là một người khác, và người này là một người khác, có lẽ chúng nghĩ về ta như vậy.
Cirappavutthā atha vā na te imeti kiṃ nu kho ime ciraṃ vippavasitvā dīghassa addhuno accayena āgatattā maṃ ‘‘soyeva aya’’nti na sañjānanti, udāhu ye amhesu abhinibbutacittā, na te ime, aññeva āgantukapakkhino, ime kena maṃ na upasaṅkamantīti pucchati.
" Have these long-departed ones, or are these not them?" He asks: "Do these not recognize me as 'this is he himself,' having been long absent and returned after a long time? Or are these not those whose minds were extinguished among us, but are other visiting birds? Why do these not approach me?"
Cirappavutthā atha vā na te imeti là liệu những con chim này đã đi xa lâu rồi, và vì đã trở lại sau một thời gian dài, chúng không nhận ra ta là “chính người đó,” hay những con chim đã từng có tâm thanh tịnh với chúng ta không phải là những con này, mà là những con chim mới đến khác, tại sao chúng không đến gần ta? – ông ta hỏi.
Tattha na mayaṃ sampamūḷhāti mayaṃ mūḷhā pamattā na homa.
Therein, na mayaṃ sampamūḷhā means, "we are not deluded or heedless."
Ở đây, na mayaṃ sampamūḷhāti có nghĩa là chúng tôi không phải là những kẻ mê muội, phóng dật.
Cittañca te asmiṃ jane paduṭṭhanti tvaṃ, soyeva mayampi teyeva, na taṃ sañjānāma, apica kho pana tava cittaṃ asmiṃ jane paduṭṭhaṃ amhe māretuṃ uppannaṃ.
Cittañca te asmiṃ jane paduṭṭhaṃ means, "You are he, and we are those, we do not recognize you, but your mind is corrupted towards these beings, arisen to kill us."
Cittañca te asmiṃ jane paduṭṭhanti có nghĩa là ông vẫn là ông, chúng tôi vẫn là chúng tôi, chúng tôi không nhận ra ông, nhưng tâm ông đối với chúng tôi đã trở nên độc ác, muốn giết chúng tôi.
Ājīvikāti ājīvahetu pabbajita paduṭṭhatāpasa.
Ājīvikā means, "an ascetic corrupted for the sake of livelihood."
Ājīvikāti là vị đạo sĩ giả mạo có tâm độc ác, xuất gia vì sinh kế.
Tena tamuttasāmāti tena kāraṇena taṃ uttasāma bhāyāma na upasaṅkamāma.
Tena tamuttasāmā means, "for that reason, we are afraid of you, we do not approach you."
Tena tamuttasāmāti có nghĩa là vì lý do đó, chúng tôi sợ hãi ông, không đến gần ông.
Kūṭatāpaso ‘‘ñāto ahaṃ imehī’’ti muggaraṃ khipitvā virajjhitvā ‘‘gaccha tāva tvaṃ viraddhomhī’’ti āha.
The deceitful ascetic, thinking, "I am known by these," threw his club and missed, then said, "Go away for now, I have missed!"
Vị đạo sĩ giả mạo nghĩ: “Ta đã bị chúng biết rồi,” rồi ném cây chùy nhưng trượt, nói: “Ngươi đi đi, ta đã trượt rồi.”
Atha naṃ bodhisatto ‘‘maṃ tāva viraddhosi, cattāro pana apāye na virajjhasi.
Then the Bodhisatta said to him, "You have missed me, but you will not miss the four lower realms.
Rồi Bồ tát nói với ông ta: “Ông đã trượt ta, nhưng ông sẽ không trượt bốn cõi khổ.
Sace idha vasissasi, gāmavāsīnaṃ ‘coro aya’nti ācikkhitvā taṃ gāhāpessāmi sīghaṃ palāyassū’’ti taṃ tajjetvā pakkāmi.
If you stay here, I will tell the villagers, 'This is a thief,' and have you caught; flee quickly!" Having threatened him, he departed.
Nếu ông còn ở đây, ta sẽ nói với dân làng rằng ‘người này là kẻ trộm’ và bắt ông. Hãy nhanh chóng bỏ trốn đi!” Rồi đe dọa ông ta và bỏ đi.
Kūṭajaṭilo tattha vasituṃ nāsakkhi, aññattha agamāsi.
The deceitful ascetic could not stay there and went elsewhere.
Vị đạo sĩ giả mạo không thể sống ở đó được nữa, ông ta đã đi nơi khác.
Kimatthamabhisandhāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolamakkaṭaṃ ārabbha kathesi.
Kimatthamabhisandhāyāti – This the Teacher spoke while residing at Jetavana, concerning a greedy monkey.
“ Kimatthamabhisandhāyā” (Vì mục đích gì) – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến một con khỉ ngỗ ngược.
Sāvatthiyaṃ kira ekasmiṃ kule eko posāvaniyalolamakkaṭo hatthisālaṃ gantvā ekassa sīlavantassa hatthissa piṭṭhiyaṃ nisīditvā uccārapassāvaṃ karoti, piṭṭhiyaṃ caṅkamati.
It is said that in Sāvatthī, in a certain family, there was a greedy monkey, raised in the household, who went to the elephant stable, sat on the back of a virtuous elephant, and defecated and urinated, and walked about on its back.
Người ta kể rằng ở Sāvatthī, có một con khỉ ngỗ ngược, thích chọc ghẹo, thường đến chuồng voi, ngồi lên lưng một con voi hiền lành và phóng uế, đi lại trên lưng nó.
Hatthī attano sīlavantatāya khantisampadāya na kiñci karoti.
The elephant, due to its virtue and patience, did nothing.
Con voi, vì có giới hạnh và đức nhẫn nại, đã không làm gì cả.
Athekadivasaṃ tassa hatthissa ṭhāne añño duṭṭhahatthipoto aṭṭhāsi.
Then one day, another vicious young elephant stood in the place of that elephant.
Rồi một ngày nọ, một con voi con hung dữ khác đứng ở chỗ của con voi đó.
Makkaṭo ‘‘soyeva aya’’nti saññāya duṭṭhahatthissa piṭṭhiṃ abhiruhi.
The monkey, thinking, "This is the same one," climbed onto the back of the vicious elephant.
Con khỉ, nghĩ rằng “đây vẫn là con voi đó”, đã trèo lên lưng con voi hung dữ.
Atha naṃ so soṇḍāya gahetvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā pādena akkamitvā sañcuṇṇesi.
Then that elephant seized it with its trunk, placed it on the ground, trampled it with its foot, and crushed it.
Con voi đó liền dùng vòi túm lấy nó, quật xuống đất, rồi dùng chân giẫm nát.
Sā pavatti bhikkhusaṅghe pākaṭā jātā.
That incident became known in the assembly of bhikkhus.
Sự việc đó đã được biết đến trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, lolamakkaṭo kira sīlavantahatthisaññāya duṭṭhahatthipiṭṭhiṃ abhiruhi, atha naṃ so jīvitakkhayaṃ pāpesī’’ti.
Then one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, it is said that a greedy monkey, mistaking it for the virtuous elephant, climbed onto the back of a vicious elephant, and that elephant caused its death."
Rồi một ngày nọ, các Tỳ Khưu đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường – “Thưa chư Hiền, người ta nói rằng con khỉ ngỗ ngược đã trèo lên lưng con voi hung dữ, vì nghĩ rằng đó là con voi hiền lành, và rồi con voi đó đã kết liễu mạng sống của nó.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa, lolamakkaṭo evaṃsīlo, porāṇato paṭṭhāya evaṃsīloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" And when told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it is not only now that this greedy monkey is of such a nature; it has been of such a nature from ancient times," and then related a past story.
Bậc Đạo Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ Khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời “chuyện này”, Ngài nói: “Này các Tỳ Khưu, không phải chỉ bây giờ con khỉ ngỗ ngược này mới có tính cách như vậy, mà từ xưa nó đã có tính cách như vậy rồi,” và Ngài đã kể câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese mahiṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto thāmasampanno mahāsarīro pabbatapādapabbhāragiriduggavanaghaṭesu vicaranto ekaṃ phāsukaṃ rukkhamūlaṃ disvā gocaraṃ gahetvā divā tasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born in the species of a buffalo in the Himavanta region, and when he reached maturity, he was strong, well-built, and large-bodied. Wandering through mountain slopes, caves, and dense forests, he found a suitable tree root, grazed, and stood there during the day.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào loài trâu rừng ở vùng Himavanta. Khi trưởng thành, Ngài trở nên cường tráng, thân hình to lớn, đi lại trong các hang động, khe núi, rừng rậm dưới chân núi. Ngài tìm thấy một gốc cây thuận tiện, sau khi kiếm ăn xong thì đứng nghỉ dưới gốc cây đó vào ban ngày.
Atheko lolamakkaṭo rukkhā otaritvā tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā uccārapassāvaṃ katvā siṅge gaṇhitvā olambanto naṅguṭṭhe gahetvā dolāyantova kīḷi.
Then a greedy monkey descended from the tree, climbed onto his back, defecated and urinated, grabbed his horns and hung down, and holding his tail, swung and played.
Rồi một con khỉ ngỗ ngược từ trên cây nhảy xuống, trèo lên lưng Ngài, phóng uế, đi lại trên lưng, nắm sừng đu đưa, nắm đuôi kéo qua kéo lại mà chơi đùa.
Bodhisatto khantimettānuddayasampadāya taṃ tassa anācāraṃ na manasākāsi, makkaṭo punappunaṃ tatheva kari.
The Bodhisatta, endowed with patience, loving-kindness, and compassion, did not pay attention to that improper conduct of his, and the monkey did the same again and again.
Bồ Tát, vì có lòng nhẫn nại, từ bi và thương xót, đã không để tâm đến hành vi bất kính đó của nó. Con khỉ cứ lặp đi lặp lại hành động đó.
Athekadivasaṃ tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā rukkhakkhandhe ṭhatvā naṃ ‘‘mahiṃsarāja kasmā imassa duṭṭhamakkaṭassa avamānaṃ sahasi, nisedhehi na’’nti vatvā etamatthaṃ pakāsentī purimā dve gāthā avoca –
Then one day, the deity residing in that tree, standing on the tree trunk, said to him, "O King of Buffaloes, why do you endure the disrespect of this wicked monkey? Restrain him!" and proclaiming this matter, she spoke the first two verses:
Rồi một ngày nọ, vị thiên nhân trú ngụ trên cây đó đứng trên thân cây và nói với Ngài: “Này vua trâu rừng, tại sao Ngài lại chịu đựng sự sỉ nhục của con khỉ hung ác này? Hãy ngăn cản nó!” – rồi Ngài đã nói hai câu kệ đầu tiên để làm sáng tỏ ý nghĩa này:
Tattha kimatthamabhisandhāyāti kiṃ nu kho kāraṇaṃ paṭicca kiṃ sampassamāno.
Therein, kimatthamabhisandhāya means: what reason having in mind, what seeing.
Trong đó, kimatthamabhisandhāya có nghĩa là: vì lý do gì, vì nhìn thấy điều gì.
Dubbhinoti mittadubbhissa.
Dubbhino means: of the treacherous friend.
Dubbhino có nghĩa là: của kẻ phản bội bạn bè.
Sabbakāmadadassevāti sabbakāmadadassa sāmikassa iva.
Sabbakāmadadassevā means: like the master who grants all desires.
Sabbakāmadadassevā có nghĩa là: như của một chủ nhân ban phát mọi điều mong muốn.
Titikkhasīti adhivāsesi.
Titikkhasi means: you endure.
Titikkhasi có nghĩa là: Ngài chịu đựng.
Padasā ca adhiṭṭhahāti pādena ca naṃ tiṇhakhuraggena yathā ettheva marati, evaṃ akkama.
Padasā ca adhiṭṭhahā means: and trample him with your foot, with the sharp tip of your hoof, so that he dies right there.
Padasā ca adhiṭṭhahā có nghĩa là: và dùng chân có móng sắc nhọn giẫm lên nó để nó chết ngay tại đó.
Bhiyyo bālāti sace hi paṭisedhako na bhaveyya, bālā aññāṇasattā punappunaṃ kujjheyyuṃ ghaṭṭeyyuṃ viheṭheyyuṃ evāti dīpeti.
Bhiyyo bālā means: if there were no one to restrain them, fools, ignorant beings, would repeatedly become angry, harass, and torment, so it is shown.
Bhiyyo bālā có nghĩa là: nếu không có người ngăn cản, thì những kẻ ngu dốt, những chúng sinh vô minh sẽ liên tục tức giận, quấy phá, làm hại – điều này được làm sáng tỏ.
Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘rukkhadevate, sacāhaṃ iminā jātigottabalādīhi adhiko samāno imassa dosaṃ na sahissāmi, kathaṃ me manoratho nipphattiṃ gamissati.
Hearing that, the Bodhisatta said, "O tree deity, if I, being superior in birth, lineage, strength, and so forth, do not endure his fault, how will my wish be fulfilled?
Nghe vậy, Bồ Tát nói: “Này thiên nhân trú cây, nếu ta, người vượt trội về chủng tộc, dòng dõi, sức mạnh v.v., mà không chịu đựng lỗi lầm của nó, thì làm sao nguyện vọng của ta có thể thành tựu?
Ayaṃ pana maṃ viya aññampi maññamāno evaṃ anācāraṃ karissati, tato yesaṃ caṇḍamahiṃsānaṃ esa evaṃ karissati, eteyeva etaṃ vadhissanti.
This one, thinking others are like me, will behave improperly towards them. Then, those fierce buffaloes, to whom he acts in this way, will kill him.
Còn con khỉ này, nghĩ rằng ta cũng giống như những con trâu khác, sẽ có những hành vi bất kính như vậy với những con trâu rừng hung dữ khác, và chính những con trâu đó sẽ giết chết nó.
Sā tassa aññehi māraṇā mayhaṃ dukkhato ca pāṇātipātato ca vimutti bhavissatī’’ti vatvā tatiyaṃ gāthamāha –
His killing by others will be my freedom from suffering and from the transgression of taking life," and having said this, he spoke the third verse:
Cái chết của nó do những con trâu khác gây ra sẽ là sự giải thoát của ta khỏi đau khổ và tội sát sinh,” – rồi Ngài đã nói câu kệ thứ ba:
Katipāhaccayena pana bodhisatto aññattha gato.
After a few days, the Bodhisatta went elsewhere.
Vài ngày sau, Bồ Tát đi đến nơi khác.
Añño caṇḍamahiṃso tattha āgantvā aṭṭhāsi.
Another fierce buffalo came there and stood.
Một con trâu rừng hung dữ khác đến và đứng ở đó.
Duṭṭhamakkaṭo ‘‘soyeva aya’’nti saññāya tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā tatheva anācāraṃ cari.
The wicked monkey, thinking, "This is the same one," climbed onto its back and behaved improperly just as before.
Con khỉ độc ác, nghĩ rằng “đây vẫn là con trâu đó”, đã trèo lên lưng nó và tiếp tục hành vi bất kính như trước.
Atha naṃ so vidhunanto bhūmiyaṃ pātetvā siṅgena hadaye vijjhitvā pādehi madditvā sañcuṇṇesi.
Then, shaking him off, the buffalo threw him to the ground, pierced him in the heart with its horn, and crushed him with its feet, pulverizing him.
Con trâu đó liền lắc mạnh quật nó xuống đất, dùng sừng đâm vào tim, rồi dùng chân giẫm nát.
Yathā māṇavako pantheti idaṃ satthā jetavane viharanto paṇḍukalohitake ārabbha kathesi.
Yathā māṇavako panthe – This the Teacher related while residing at Jetavana, concerning Paṇḍuka and Lohitaka.
“ Yathā māṇavako panthe” (Như một chàng trai trên đường) – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến Paṇḍuka và Lohitaka.
Chabbaggiyānañhi dve janā mettiyabhūmajakā rājagahaṃ upanissāya vihariṃsu, dve assajipunabbasukā kīṭāgiriṃ upanissāya vihariṃsu, paṇḍukalohitakā ime pana dve sāvatthiṃ upanissāya jetavane vihariṃsu.
Indeed, two of the Chabbaggiya monks, Mettiyabhūmajaka, resided near Rājagaha; two, Assaji and Punabbasu, resided near Kīṭāgiri; and these two, Paṇḍuka and Lohitaka, resided near Sāvatthī, at Jetavana.
Trong số sáu nhóm Tỳ Khưu (Chabbaggiyā), hai người là Mettya và Bhūmajaka trú gần Rājagaha; hai người là Assaji và Punabbasukā trú gần Kīṭāgiri; còn hai người này là Paṇḍuka và Lohitaka trú gần Sāvatthī, tại Jetavana.
Te dhammena nīhaṭaṃ adhikaraṇaṃ ukkoṭenti.
They would overturn a legal question that had been settled according to the Dhamma.
Họ đã lật ngược một vụ tranh chấp đã được giải quyết theo Dhamma.
Yepi tesaṃ sandiṭṭhasambhattā honti, tesaṃ upatthambhā hutvā ‘‘na, āvuso, tumhe etehi jātiyā vā gottena vā sīlena vā nihīnatarā.
And those who were their acquaintances and associates would support them, saying, "Friends, you are not inferior to them by birth, lineage, or virtue.
Những người thân thiết và được họ ủng hộ đã nói những điều như: “Này chư Hiền, các ông không hề thấp kém hơn những người đó về chủng tộc, dòng dõi hay giới hạnh.
Sace tumhe attano gāhaṃ vissajjetha, suṭṭhutaraṃ vo ete adhibhavissantī’’tiādīni vatvā gāhaṃ vissajjetuṃ na denti.
If you abandon your position, they will surely overcome you even more," and so forth, not allowing them to abandon their position.
Nếu các ông từ bỏ lập trường của mình, họ sẽ càng lấn át các ông hơn,” và không cho phép họ từ bỏ lập trường.
Tena bhaṇḍanāni ceva kalahaviggahavivādā ca pavattanti.
Because of this, disputes, quarrels, conflicts, and arguments arose.
Vì thế, đã xảy ra những cuộc cãi vã, tranh chấp, xung đột và bất đồng.
Bhikkhū etamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ.
The bhikkhus reported this matter to the Blessed One.
Các Tỳ Khưu đã báo cáo sự việc này lên Đức Thế Tôn.
Atha bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe bhikkhū sannipātāpetvā paṇḍukalohitake pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, attanāpi adhikaraṇaṃ ukkoṭetha, aññesampi gāhaṃ vissajjetuṃ na dethā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘evaṃ sante, bhikkhave, tumhākaṃ kiriyā satapattamāṇavassa kiriyā viya hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Blessed One, having gathered the bhikkhus on this occasion and for this reason, summoned Paṇḍuka and Lohitaka, and asked, "Is it true, bhikkhus, that you yourselves overturn legal questions, and do not allow others to abandon their positions?" When they replied, "It is true, Venerable Sir," he said, "If that is so, bhikkhus, your actions are like the actions of the Satapatta youth," and he recounted a past event.
Sau đó, Đức Thế Tôn, nhân dịp này, nhân sự việc này, đã triệu tập chư Tỳ-kheo, cho gọi các Tỳ-kheo Paṇḍukalohitaka đến và hỏi: “Này chư Tỳ-kheo, có thật là các ông tự mình làm lớn chuyện tranh chấp, và không cho người khác giải quyết sự việc sao?” Khi các vị ấy đáp: “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” thì Ngài nói: “Này chư Tỳ-kheo, nếu vậy thì hành động của các ông giống như hành động của chàng trai Satapatta,” rồi Ngài thuật lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ kāsigāmake ekasmiṃ kule nibbattitvā vayappatto kasivaṇijjādīhi jīvikaṃ akappetvā pañcasatamatte core gahetvā tesaṃ jeṭṭhako hutvā panthadūhanasandhicchedādīni karonto jīvikaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a certain family in a Kāsī village. Having come of age, he did not earn a living through farming or trade, but instead gathered about five hundred thieves, became their leader, and made his living by waylaying travelers, breaking into houses, and other such activities.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình tại một ngôi làng thuộc xứ Kāsī. Khi trưởng thành, Ngài không sinh sống bằng nghề nông hay buôn bán, mà tập hợp khoảng năm trăm tên cướp, trở thành thủ lĩnh của chúng, và sinh sống bằng nghề chặn đường, đào khoét tường nhà.
Tadā bārāṇasiyaṃ eko kuṭumbiko ekassa jānapadassa kahāpaṇasahassaṃ datvā puna aggahetvāva kālamakāsi.
At that time, a certain householder in Bārāṇasī gave a thousand kahāpaṇas to a countryman and died without having received them back.
Lúc đó, tại Bārāṇasī, một gia chủ đã cho một người dân ở tỉnh một ngàn đồng tiền vàng, nhưng chưa lấy lại được thì qua đời.
Athassa bhariyā aparabhāge gilānā maraṇamañce nipannā puttaṃ āmantetvā ‘‘tāta, pitā te ekassa sahassaṃ datvā anāharāpetvāva mato, sace ahampi marissāmi, na so tuyhaṃ dassati, gaccha naṃ mayi jīvantiyā āharāpetvā gaṇhā’’ti āha.
Later, his wife fell ill and, lying on her deathbed, called her son and said, "My dear, your father gave a thousand to someone and died without getting it back. If I also die, he will not give it to you. Go and get it back while I am still alive."
Sau đó, vợ ông ta bị bệnh và nằm trên giường hấp hối, gọi con trai đến nói: “Con yêu, cha con đã cho người kia một ngàn đồng tiền vàng nhưng chưa lấy lại được thì mất. Nếu mẹ cũng chết, người đó sẽ không trả cho con đâu. Con hãy đi lấy lại số tiền đó khi mẹ còn sống.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tattha gantvā kahāpaṇe labhi.
He agreed, saying "Very well," went there, and received the kahāpaṇas.
Chàng trai đáp: “Vâng,” rồi nhận lời, đi đến đó và lấy được số tiền vàng.
Athassa mātā kālakiriyaṃ katvā puttasinehena tassa āgamanamagge opapātikasiṅgālī hutvā nibbati.
Then his mother, having passed away, was reborn as an opapātika she-jackal on his return path out of maternal affection.
Sau đó, mẹ chàng trai qua đời, vì tình thương con, bà tái sinh thành một con chó rừng (siṅgālī) thần thông (opapātika) trên con đường mà con trai bà sẽ trở về.
Tadā so corajeṭṭhako maggapaṭipanne vilumpamāno sapariso tasmiṃ magge aṭṭhāsi.
At that time, the chief of the thieves, with his retinue, stood on that road, plundering those who traveled along it.
Lúc đó, thủ lĩnh bọn cướp đang chặn đường cướp bóc cùng với đồng bọn của mình trên con đường ấy.
Atha sā siṅgālī putte aṭavīmukhaṃ sampatte ‘‘tāta, mā aṭaviṃ abhiruhi, corā ettha ṭhitā, te taṃ māretvā kahāpaṇe gaṇhissantī’’ti punappunaṃ maggaṃ occhindamānā nivāreti.
Then, when her son reached the edge of the forest, the she-jackal repeatedly blocked his path, restraining him, saying, "My dear, do not enter the forest; thieves are stationed there. They will kill you and take your kahāpaṇas."
Bấy giờ, khi con trai đến gần bìa rừng, con chó rừng nói: “Con ơi, đừng vào rừng, bọn cướp đang ở đó, chúng sẽ giết con và lấy tiền vàng của con,” rồi liên tục chặn đường ngăn cản.
So taṃ kāraṇaṃ ajānanto ‘‘ayaṃ kāḷakaṇṇī siṅgālī mayhaṃ maggaṃ occhindatī’’ti leḍḍudaṇḍaṃ gahetvā mātaraṃ palāpetvā aṭaviṃ paṭipajji.
Not knowing the reason, he took a clod of earth and a stick, chased his mother away, thinking, "This ill-omened she-jackal is blocking my path," and proceeded into the forest.
Chàng trai không biết lý do, nghĩ: “Con chó rừng xui xẻo này đang chặn đường ta,” rồi cầm đá và gậy đuổi mẹ mình đi, rồi tiếp tục vào rừng.
Atheko satapattasakuṇo ‘‘imassa purisassa hatthe kahāpaṇasahassaṃ atthi, imaṃ māretvā taṃ kahāpaṇaṃ gaṇhathā’’ti viravanto corābhimukho pakkhandi.
Then a certain woodpecker, crying out, "This man has a thousand kahāpaṇas in his hand; kill him and take that money!" rushed towards the thieves.
Bấy giờ, một con chim Satapatta bay đến trước mặt bọn cướp, kêu lên: “Người đàn ông này có một ngàn đồng tiền vàng trong tay, hãy giết hắn và lấy số tiền đó!”
Māṇavo tena katakāraṇaṃ ajānanto ‘‘ayaṃ maṅgalasakuṇo, idāni me sotthi bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘vassa, sāmi, vassa, sāmī’’ti vatvā añjaliṃ paggaṇhi.
The young man, not knowing what it had done, thought, "This is an auspicious bird; now good fortune will befall me," and, saying "Rain, master, rain, master!" raised his hands in salutation.
Chàng trai không biết hành động của con chim đó, nghĩ: “Đây là một con chim may mắn, bây giờ ta sẽ được an toàn,” rồi chắp tay nói: “Kêu đi, thưa chủ, kêu đi, thưa chủ!”
Bodhisatto sabbarutaññū tesaṃ dvinnaṃ kiriyaṃ disvā cintesi – imāya siṅgāliyā etassa mātarā bhavitabbaṃ, tena sā ‘‘imaṃ māretvā kahāpaṇe gaṇhantī’’ti bhayena vāreti.
The Bodhisatta, knowing the calls of all creatures, saw the actions of the two and thought, "This she-jackal must be his mother; that is why she restrains him, fearing that 'they will kill him and take the kahāpaṇas.'"
Bồ-tát, người biết tất cả tiếng chim thú, thấy hành động của hai con vật đó, liền suy nghĩ: “Con chó rừng này chắc là mẹ của chàng trai, vì sợ chàng trai bị giết và bị cướp tiền mà nó ngăn cản.
Iminā pana satapattena paccāmittena bhavitabbaṃ, tena so ‘‘imaṃ māretvā kahāpaṇe gaṇhathā’’ti amhākaṃ ārocesi.
"But this woodpecker must be his enemy; that is why it informed us, saying, 'Kill him and take the kahāpaṇas.'"
Còn con chim Satapatta này chắc là kẻ thù, vì thế nó báo cho chúng ta biết: ‘Hãy giết người này và lấy tiền vàng!’”
Ayaṃ pana etamatthaṃ ajānanto atthakāmaṃ mātaraṃ tajjetvā palāpesi, anatthakāmassa satapattassa ‘‘atthakāmo me’’ti saññāya añjaliṃ paggaṇhāti, aho vatāyaṃ bāloti.
"This foolish man, however, not knowing this fact, chased away his mother, who wished him well, and salutes the woodpecker, who wishes him ill, thinking, 'He wishes me well.' Oh, what a fool he is!"
“Chàng trai này không biết điều đó, lại mắng đuổi mẹ mình, người có ý tốt, và chắp tay chào con chim Satapatta, kẻ có ý xấu, vì nghĩ rằng nó có ý tốt với mình. Ôi, thật là ngu xuẩn!”
Bodhisattānañhi evaṃ mahāpurisānampi sataṃ parasantakaggahaṇaṃ visamapaṭisandhiggahaṇavasena hoti, ‘‘nakkhattadosenā’’tipi vadanti.
Indeed, for Bodhisattas, even such great beings, taking others' property leads to an unfortunate rebirth; they also say it is due to a "constellation fault."
Thật vậy, đối với các bậc Đại nhân như Bồ-tát, việc lấy tài sản của người khác cũng xảy ra do sự tái sinh bất thiện, hoặc người ta cũng nói là do lỗi của tinh tú.
Māṇavo āgantvā corānaṃ sīmantaraṃ pāpuṇi.
The young man arrived and reached the boundary of the thieves.
Chàng trai đến và gặp bọn cướp.
Bodhisatto taṃ gāhāpetvā ‘‘kattha vāsikosī’’ti pucchi.
The Bodhisatta had him seized and asked, "Where do you live?"
Bồ-tát bắt chàng trai lại và hỏi: “Ngươi ở đâu?”
‘‘Bārāṇasivāsikomhī’’ti.
"I am a resident of Bārāṇasī."
“Tôi ở Bārāṇasī.”
‘‘Kahaṃ agamāsī’’ti?
"Where did you go?"
“Ngươi đi đâu?”
‘‘Ekasmiṃ gāmake sahassaṃ laddhabbaṃ atthi, tattha agamāsi’’nti.
"There was a thousand to be received in a certain village; I went there."
“Tôi đi đến một ngôi làng để lấy một ngàn đồng tiền vàng.”
‘‘Laddhaṃ pana te’’ti?
"Did you receive it?"
“Ngươi đã lấy được chưa?”
‘‘Āma, laddha’’nti.
"Yes, I received it."
“Vâng, đã lấy được rồi.”
‘‘Kena tvaṃ pesitosī’’ti?
"By whom were you sent?"
“Ai đã sai ngươi đi?”
‘‘Sāmi, pitā me mato, mātāpi me gilānā, sā ‘mayi matāya esa na labhissatī’ti maññamānā maṃ pesesī’’ti.
"Master, my father is dead, and my mother is also ill. She sent me, thinking, 'If I die, he will not receive it.'"
“Thưa chủ, cha tôi đã mất, mẹ tôi cũng đang bệnh. Bà ấy nghĩ ‘nếu ta chết, nó sẽ không lấy được tiền,’ nên đã sai tôi đi.”
‘‘Idāni tava mātu pavattiṃ jānāsī’’ti?
"Do you know your mother's condition now?"
“Bây giờ ngươi có biết tin tức gì về mẹ ngươi không?”
‘‘Na jānāmi, sāmī’’ti.
"I do not know, Master."
“Tôi không biết, thưa chủ.”
‘‘Mātā te tayi nikkhante kālaṃ katvā puttasinehena siṅgālī hutvā tava maraṇabhayabhītā maggaṃ te occhinditvā taṃ vāresi, taṃ tvaṃ tajjetvā palāpesi, satapattasakuṇo pana te paccāmitto.
"Your mother, after you left, passed away and, out of maternal affection, was reborn as a she-jackal. Fearing for your death, she blocked your path and restrained you, but you threatened her and chased her away. The woodpecker, however, is your enemy.
“Mẹ ngươi, sau khi ngươi rời đi, đã chết và vì tình thương con mà tái sinh thành một con chó rừng. Vì sợ con bị chết, bà ấy đã chặn đường và ngăn cản ngươi, nhưng ngươi đã mắng đuổi bà ấy. Còn con chim Satapatta là kẻ thù của ngươi.
So ‘imaṃ māretvā kahāpaṇe gaṇhathā’ti amhākaṃ ācikkhi, tvaṃ attano bālatāya atthakāmaṃ mātaraṃ ‘anatthakāmā me’ti maññasi, anatthakāmaṃ satapattaṃ ‘atthakāmo me’ti.
It told us, 'Kill him and take the kahāpaṇas.' You, in your foolishness, consider your mother, who wishes you well, as one who wishes you ill, and the woodpecker, who wishes you ill, as one who wishes you well.
Nó đã báo cho chúng ta biết: ‘Hãy giết người này và lấy tiền vàng!’ Ngươi vì ngu dốt mà nghĩ mẹ mình, người có ý tốt, là ‘kẻ có ý xấu với ta,’ và nghĩ con chim Satapatta, kẻ có ý xấu, là ‘kẻ có ý tốt với ta.’
Tassa tumhākaṃ kataguṇo nāma natthi, mātā pana te mahāguṇā, kahāpaṇe gahetvā gacchā’’ti vissajjesi.
That* has done you no good, but your mother has great merit. Take your kahāpaṇas and go," he said, releasing him.
Nó không có công đức gì với ngươi cả, nhưng mẹ ngươi thì có công đức lớn. Hãy cầm tiền vàng mà đi đi!” Rồi Ngài thả chàng trai ra.
Tattha hitehīti hitaṃ vuḍḍhiṃ icchamānehi.
Therein, hitehīti: by those wishing for benefit and prosperity.
Trong đó, hitehi có nghĩa là những người mong muốn điều lợi ích, sự phát triển.
Vacanaṃ vuttoti hitasukhāvahaṃ ovādānusāsanaṃ vutto.
Vacanaṃ vuttoti: when spoken to with advice and instruction conducive to welfare and happiness.
Vacanaṃ vutto có nghĩa là được khuyên bảo những lời mang lại lợi ích và hạnh phúc.
Paṭiggaṇhāti vāmatoti ovādaṃ agaṇhanto ‘‘ayaṃ me na atthāvaho hoti, anatthāvaho me aya’’nti gaṇhanto vāmato paṭiggaṇhāti nāma.
Paṭiggaṇhāti vāmatoti: not accepting the advice, but taking it as, ‘‘this is not beneficial to me, this is harmful to me’’—this is called receiving perversely.
Paṭiggaṇhāti vāmato có nghĩa là không tiếp nhận lời khuyên, mà lại nghĩ: “Người này không có lợi cho ta, người này có hại cho ta,” tức là tiếp nhận một cách sai lệch.
Ye ca kho nanti ye ca kho taṃ attano gāhaṃ gahetvā ṭhitapuggalaṃ ‘‘adhikaraṇaṃ gahetvā ṭhitehi nāma tumhādisehi bhavitabba’’nti vaṇṇenti.
Ye ca kho nanti: and those who, having taken hold of their own view, praise that person who holds to it, saying, ‘‘It is proper for such as you to hold a position.’’
Ye ca kho naṃ có nghĩa là những ai ca ngợi người đang giữ vững lập trường của mình, nói: “Những người giữ vững tranh chấp như các ông thật đáng được như vậy.”
Bhayā ukkaṃsayanti vāti imassa gāhassa vissaṭṭhapaccayā tumhākaṃ idañcidañca bhayaṃ uppajjissati, mā vissajjayittha, na ete bāhusaccakulaparivārādīhi tumhe sampāpuṇantīti evaṃ vissajjanapaccayā bhayaṃ dassetvā ukkhipanti.
Bhayā ukkaṃsayanti vāti: or, showing fear regarding the relinquishment of this view, saying, ‘‘If you relinquish this view, such and such dangers will arise for you; do not relinquish it. They (your opponents) cannot reach you with their extensive knowledge, families, and retinues,’’ thus exalting him by showing fear concerning relinquishment.
Bhayā ukkaṃsayanti vā có nghĩa là những người đó, vì sợ hãi, cho thấy rằng: “Nếu các ông giải quyết tranh chấp này, các ông sẽ gặp phải những nguy hiểm này nọ, đừng giải quyết, chúng không thể đạt được các ông bằng sự học rộng, gia đình, tùy tùng, v.v.,” như vậy, họ tâng bốc bằng cách chỉ ra những nguy hiểm nếu giải quyết.
Tañhi so maññate mittanti ye evarūpā honti, tesu yaṃkiñci so ekacco bālapuggalo attano bālatāya mittaṃ maññati, ‘‘ayaṃ me atthakāmo mitto’’ti maññati.
Tañhi so maññate mittanti: and among those who are like this, that foolish person, due to his foolishness, considers any one of them to be a friend, thinking, ‘‘This one is my friend who wishes my benefit.’’
Tañhi so maññate mittaṃ có nghĩa là một số người ngu dốt, vì sự ngu dốt của mình, nghĩ rằng những người như vậy là bạn, nghĩ: “Người này là bạn tốt của ta.”
Satapattaṃva māṇavoti yathā anatthakāmaññeva satapattaṃ so māṇavo attano bālatāya ‘‘atthakāmo me’’ti maññati, paṇḍito pana evarūpaṃ ‘‘anuppiyabhāṇī mitto’’ti agahetvā dūratova naṃ vivajjeti.
Satapattaṃva māṇavoti: just as that youth, due to his foolishness, considers the woodpecker, which truly wishes harm, to be his well-wisher; but a wise person, not considering such a one to be a "flattering friend," avoids him from afar.
Satapattaṃva māṇavo có nghĩa là như chàng trai kia, vì sự ngu dốt của mình, nghĩ con chim Satapatta, vốn là kẻ có ý xấu, là “bạn tốt của ta.” Nhưng người trí không xem những kẻ như vậy là “bạn nói lời dễ nghe,” mà tránh xa chúng.
Tena vuttaṃ –
Therefore it is said:
Vì thế đã nói:
Addhā hi nūna migarājāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ puṭadūsakaṃ ārabbha kathesi.
Addhā hi nūna migarājāti: This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain leaf-bag destroyer.
Addhā hi nūna migarājā (Chắc chắn là vua thú) — Câu chuyện này được Đức Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một cậu bé phá hoại túi lá (puṭadūsaka).
Sāvatthiyaṃ kireko amacco buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā uyyāne nisīdāpetvā dānaṃ dadamāno ‘‘antarābhatte uyyāne caritukāmā carantū’’ti āha.
It is said that in Sāvatthī, a certain minister invited the Saṅgha, with the Buddha at its head, and having seated them in a park, while giving alms, said, ‘‘Those who wish to stroll in the park between meals may do so.’’
Người ta kể rằng, tại Sāvatthī, một vị quan đã thỉnh chư Tỳ-kheo do Đức Phật dẫn đầu, cho các vị ngồi trong vườn, và khi đang dâng cúng dường, ông nói: “Ai muốn đi dạo trong vườn giữa buổi ăn thì cứ đi.”
Bhikkhū uyyānacārikaṃ cariṃsu.
The bhikkhus strolled in the park.
Chư Tỳ-kheo đã đi dạo trong vườn.
Tasmiṃ khaṇe uyyānapālo pattasampannaṃ rukkhaṃ abhiruhitvā mahantamahantāni paṇṇāni gahetvā ‘‘ayaṃ pupphānaṃ bhavissati, ayaṃ phalāna’’nti puṭe katvā rukkhamūle pāteti.
At that moment, the park-keeper climbed a tree full of leaves, took large leaves, and made them into leaf-bags, saying, ‘‘This will be for flowers, this for fruits,’’ and dropped them at the foot of the tree.
Lúc đó, người giữ vườn trèo lên một cây đầy lá, hái những chiếc lá to lớn, làm thành những chiếc túi lá (puṭa) để đựng hoa, đựng quả, rồi thả xuống gốc cây.
Tassa putto dārako pātitapātitaṃ puṭaṃ viddhaṃseti.
His son, a child, tore apart each leaf-bag as it was dropped.
Con trai ông ta, một đứa trẻ, cứ phá hoại những chiếc túi lá vừa được thả xuống.
Bhikkhū tamatthaṃ bhagavato ārocesuṃ.
The bhikkhus reported this matter to the Bhagavā.
Chư Tỳ-kheo đã trình bày sự việc đó lên Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa puṭadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, ‘‘Bhikkhus, it is not only now; in the past too, he was a destroyer of leaf-bags,’’ and related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ đâu, mà trước kia con chồn này cũng đã từng phá hoại túi rồi," rồi kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ ekasmiṃ brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto agāraṃ ajjhāvasamāno ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena uyyānaṃ agamāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a certain brahmin family in Bārāṇasī, and having come of age and settled in a household, one day went to a park for some purpose.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh vào một gia đình Bà La Môn ở Bārāṇasī. Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài sống tại gia. Một ngày nọ, vì một việc cần làm, Ngài đi đến một khu vườn.
Tattha bahū vānarā vasanti.
Many monkeys lived there.
Ở đó có nhiều loài vượn sinh sống.
Uyyānapālo imināva niyāmena pattapuṭe pāteti, jeṭṭhavānaro pātitapātite viddhaṃseti.
The park-keeper dropped leaf-bags in the same manner, and the chief monkey tore apart each one as it was dropped.
Người giữ vườn cứ theo cách này mà bỏ những gói lá xuống, còn con vượn chúa thì phá hủy những gói lá vừa được bỏ xuống.
Bodhisatto taṃ āmantetvā ‘‘uyyānapālena pātitapātitaṃ puṭaṃ viddhaṃsetvā manāpataraṃ kātukāmo maññe’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, addressing him, said, ‘‘I suppose you wish to make the leaf-bags more pleasing by tearing apart each one dropped by the park-keeper,’’ and spoke the first verse:
Bồ Tát gọi nó lại và nói: ‘‘Ta nghĩ rằng ngươi muốn phá hủy những gói lá mà người giữ vườn vừa bỏ xuống để làm một cái gói khác đẹp hơn chăng?’’ rồi Ngài nói lên bài kệ đầu tiên:
Tattha migarājāti makkaṭaṃ vaṇṇento vadati.
Therein, migarājāti: he speaks, describing the monkey.
Trong đó, migarājā (vua loài thú) được nói để khen ngợi con khỉ.
Puṭakammassāti mālāpuṭakaraṇassa.
Puṭakammassāti: of the making of flower-leaf-bags.
Puṭakammassa (của việc làm gói lá) là của việc làm gói hoa.
Kovidoti cheko.
Kovidoti: expert.
Kovido (khéo léo) là thành thạo.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ayaṃ migarājā ekaṃsena puṭakammassa kovido maññe, tathā hi pātitapātitaṃ puṭaṃ dūseti, aññaṃ nūna tato manāpataraṃ karissatīti.
This is the brief meaning here: This king of beasts is surely expert in the craft of leaf-bags, for he spoils each leaf-bag as it is dropped; he will surely make a more pleasing one from it.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: “Ta nghĩ rằng vua loài thú này chắc chắn khéo léo trong việc làm gói lá, vì vậy nó phá hủy gói lá vừa được bỏ xuống, chắc chắn nó sẽ làm một cái khác đẹp hơn thế.”