Siṅgālo mānatthaddhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
“ Siṅgālo mānatthaddho” – the Teacher related this while dwelling at Veḷuvana, concerning Devadatta.
Siṅgālo mānatthaddho – câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Devadatto ajātasattuṃ pasādetvā uppāditaṃ lābhasakkāraṃ ciraṭṭhitikaṃ kātuṃ nāsakkhi, nāḷāgiripayojane pāṭihāriyassa diṭṭhakālato paṭṭhāya tassa so lābhasakkāro antaradhāyi.
Devadatta, having gained Ajātasattu’s favor, was unable to make the acquired gains and honors long-lasting; after the incident with Nāḷāgiri and the display of the miracle, his gains and honors disappeared.
Devadatta đã không thể duy trì lâu dài lợi lộc và sự tôn kính mà y đã tạo ra sau khi làm hài lòng Ajātasattu. Lợi lộc và sự tôn kính ấy đã biến mất kể từ khi Devadatta biểu diễn thần thông trong vụ Nāḷāgiri.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, devadatto lābhasakkāraṃ uppādetvā ciraṭṭhitikaṃ kātuṃ nāsakkhī’’ti.
Then one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: “Friends, Devadatta, having gained gains and honors, was unable to make them long-lasting.”
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-khưu khởi lên cuộc đàm luận trong pháp đường: “Thưa chư Tôn giả, Devadatta đã không thể duy trì lâu dài lợi lộc và sự tôn kính mà y đã tạo ra.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva attano uppannaṃ lābhasakkāraṃ antaradhāpeti, pubbepi antaradhāpesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?” When told, “This is it,” he said, “Bhikkhus, Devadatta does not lose his acquired gains and honors only now; he lost them in the past as well,” and then he related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?” Khi được trả lời “Về chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, Devadatta không phải chỉ bây giờ mới làm biến mất lợi lộc và sự tôn kính của mình, mà trong quá khứ y cũng đã làm biến mất như vậy rồi.” – rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhārasannañca sippānaṃ pāraṃ gato.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his chief priest, having mastered the three Vedas and the eighteen crafts.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đạo sĩ của vua, tinh thông ba bộ Veda và mười tám môn nghệ thuật.
So pathavījayamantaṃ nāma jānāti.
He knew a mantra called Pathavījaya mantra.
Ngài biết một thần chú tên là Pathavījaya.
Pathavījayamantoti āvaṭṭanamanto vuccati.
The Pathavījaya mantra is called the mantra of attraction.
Pathavījaya-manta được gọi là thần chú triệu hồi.
Athekadivasaṃ bodhisatto ‘‘taṃ mantaṃ sajjhāyissāmī’’ti ekasmiṃ aṅgaṇaṭṭhāne piṭṭhipāsāṇe nisīditvā sajjhāyamakāsi.
Then one day, the Bodhisatta, intending to recite that mantra, sat on a stone slab in a courtyard and recited it.
Rồi một ngày nọ, Bồ Tát ngồi trên một tảng đá phẳng ở một khoảng sân để tụng thần chú ấy.
Taṃ kira mantaṃ aññavihitaṃ dhitivirahitaṃ sāvetuṃ na sakkā, tasmā naṃ so tathārūpe ṭhāne sajjhāyati.
It is said that this mantra could not be taught to one whose mind was distracted or who lacked diligence, so he recited it in such a place.
Thần chú ấy không thể được tụng bởi người lơ đễnh hoặc thiếu kiên trì, vì vậy Ngài tụng nó ở một nơi thích hợp như vậy.
Athassa sajjhāyanakāle eko siṅgālo ekasmiṃ bile nipanno taṃ mantaṃ sutvāva paguṇamakāsi.
As he was reciting, a jackal lying in a hole heard the mantra and immediately mastered it.
Trong khi Ngài tụng, một con chó rừng nằm trong hang đã nghe và học thuộc thần chú ấy.
So kira anantarātīte attabhāve paguṇapathavījayamanto eko brāhmaṇo ahosi.
It is said that in his immediately preceding existence, he had been a brahmin who had mastered the Pathavījaya mantra.
Con chó rừng ấy, trong kiếp sống ngay trước đó, là một Bà-la-môn đã học thuộc thần chú Pathavījaya.
Bodhisatto sajjhāyaṃ katvā uṭṭhāya ‘‘paguṇo vata me ayaṃ manto’’ti āha.
The Bodhisatta, having recited, stood up and said, “Indeed, this mantra is well-mastered by me.”
Bồ Tát tụng xong, đứng dậy và nói: “Thần chú này ta đã học thuộc rồi.”
Siṅgālo bilā nikkhamitvā ‘‘ambho brāhmaṇa, ayaṃ manto tayāpi mameva paguṇataro’’ti vatvā palāyi.
The jackal came out of the hole and said, “Hey brahmin, this mantra is even better mastered by me than by you,” and then fled.
Con chó rừng chui ra khỏi hang và nói: “Này Bà-la-môn, thần chú này đối với ta còn thuộc hơn cả đối với ngươi!” – rồi bỏ chạy.
Bodhisatto ‘‘ayaṃ siṅgālo mahantaṃ akusalaṃ karissatī’’ti ‘‘gaṇhatha gaṇhathā’’ti thokaṃ anubandhi.
The Bodhisatta, thinking, “This jackal will commit a great unwholesome act,” pursued him for a short distance, shouting, “Catch him! Catch him!”
Bồ Tát nghĩ: “Con chó rừng này sẽ gây ra một điều bất thiện lớn lao,” – và đuổi theo một đoạn, la lên: “Bắt lấy! Bắt lấy!”
Siṅgālo palāyitvā araññaṃ pāvisi.
The jackal fled and entered the forest.
Con chó rừng chạy trốn và vào rừng.
So gantvā ekaṃ siṅgāliṃ thokaṃ sarīre ḍaṃsi, ‘‘kiṃ, sāmī’’ti ca vutte ‘‘mayhaṃ jānāsi na jānāsī’’ti āha.
He went and bit a female jackal slightly on the body, and when she asked, “What, my lord?” he said, “Do you know me or not?”
Nó đi đến một con chó rừng cái và cắn nhẹ vào người nó. Khi con chó cái hỏi: “Có chuyện gì vậy, chủ nhân?”, nó đáp: “Ngươi có biết ta không?”
Sā ‘‘āma, jānāmī’’ti sampaṭicchi.
She assented, saying, “Yes, I know.”
Con chó cái đáp: “Vâng, tôi biết.”
So pathavījayamantaṃ parivattetvā anekāni siṅgālasatāni āṇāpetvā sabbepi hatthiassasīhabyagghasūkaramigādayo catuppade attano santike akāsi.
He recited the Pathavījaya mantra and commanded hundreds of jackals, and he brought all four-footed animals such as elephants, horses, lions, tigers, boars, and deer to his presence.
Nó tụng thần chú Pathavījaya và triệu tập hàng trăm con chó rừng, rồi biến tất cả các loài bốn chân như voi, ngựa, sư tử, hổ, heo rừng, nai, v.v., thành thuộc hạ của mình.
Katvā ca pana sabbadāṭho nāma rājā hutvā ekaṃ siṅgāliṃ aggamahesiṃ akāsi.
Having done so, he became a king named Sabbadāṭha and made one female jackal his chief queen.
Sau đó, nó trở thành vua tên là Sabbadāṭha và phong một con chó rừng cái làm hoàng hậu.
Dvinnaṃ hatthīnaṃ piṭṭhe sīho tiṭṭhati, sīhapiṭṭhe sabbadāṭho siṅgālo rājā siṅgāliyā aggamahesiyā saddhiṃ nisīdati, mahanto yaso ahosi.
A lion stood on the backs of two elephants, and on the lion’s back sat King Sabbadāṭha the jackal with his chief queen, enjoying great glory.
Một con sư tử đứng trên lưng hai con voi, và trên lưng sư tử, vua Sabbadāṭha cùng với hoàng hậu ngồi. Vinh quang của nó thật to lớn.
So yasamahantena pamajjitvā mānaṃ uppādetvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmī’’ti sabbacatuppadaparivuto bārāṇasiyā avidūraṭṭhānaṃ sampāpuṇi, parisā dvādasayojanā ahosi.
He, being great in fame, became negligent and, developing conceit, thought, "I will seize the kingdom of Bārāṇasī." Surrounded by all the quadrupeds, he reached a place not far from Bārāṇasī. His retinue was twelve yojanas.
Vì quá kiêu hãnh với vinh quang ấy, nó sinh lòng kiêu mạn và nói: “Ta sẽ chiếm lấy vương quốc Bārāṇasī!” – rồi cùng với tất cả các loài bốn chân thuộc hạ, nó đến một nơi không xa Bārāṇasī. Đoàn tùy tùng của nó dài mười hai dojana.
So avidūre ṭhitoyeva ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti rañño sāsanaṃ pesesi.
Standing not far off, he sent a message to the king, "Either give up the kingdom or fight."
Đứng không xa lắm, nó gửi sứ giả đến vua, nói: “Hoặc là dâng vương quốc, hoặc là chiến tranh!”
Bārāṇasivāsino bhītatasitā nagaradvārāni pidahitvā aṭṭhaṃsu.
The inhabitants of Bārāṇasī, terrified and frightened, closed the city gates and stood still.
Cư dân Bārāṇasī sợ hãi, đóng chặt các cổng thành và đứng chờ.
Bodhisatto rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mā bhāyi, mahārāja, sabbadāṭhasiṅgālena saddhiṃ yuddhaṃ mama bhāro, ṭhapetvā maṃ añño tena saddhiṃ yujjhituṃ samattho nāma natthī’’ti rājānañca nāgare ca samassāsetvā ‘‘kinti katvā nu kho sabbadāṭho rajjaṃ gahessati, pucchissāmi tāva na’’nti dvāraṭṭālakaṃ abhiruhitvā ‘‘samma sabbadāṭha, kinti katvā imaṃ rajjaṃ gaṇhissasī’’ti pucchi.
The Bodhisatta approached the king and, reassuring both the king and the citizens, saying, "Do not be afraid, great king, the battle with the jackal Sabbadāṭha is my responsibility; there is no one else apart from me who is capable of fighting him," then climbed onto the city gate tower and asked, "Friend Sabbadāṭha, how will you seize this kingdom?"
Bồ Tát đến gặp vua và nói: “Đại vương, đừng sợ hãi. Cuộc chiến với chó rừng Sabbadāṭha là trách nhiệm của tôi. Không ai khác ngoài tôi có thể chiến đấu với nó.” – Ngài an ủi vua và dân chúng, rồi nói: “Sabbadāṭha sẽ chiếm vương quốc bằng cách nào? Ta sẽ hỏi nó trước đã.” – Ngài trèo lên tháp canh và hỏi: “Này Sabbadāṭha, ngươi sẽ chiếm vương quốc này bằng cách nào?”
‘‘Sīhanādaṃ nadāpetvā mahājanaṃ saddena santāsetvā gaṇhissāmī’’ti.
"By having a lion's roar uttered and terrifying the populace with the sound, I will seize it."
“Ta sẽ gầm lên tiếng sư tử để dọa sợ đại chúng và chiếm lấy!”
Bodhisatto ‘‘attheta’’nti ñatvā aṭṭālakā oruyha ‘‘sakaladvādasayojanikabārāṇasinagaravāsino kaṇṇacchiddāni māsapiṭṭhena lañjantū’’ti bheriṃ carāpesi.
The Bodhisatta, knowing "this is it," descended from the tower and had a drum beaten throughout the city, proclaiming, "Let all the inhabitants of the twelve-yojana city of Bārāṇasī plug their ear holes with bean paste."
Bồ Tát biết được điều đó, liền xuống khỏi tháp canh và cho loan báo trống: “Tất cả cư dân thành Bārāṇasī rộng mười hai dojana hãy nhét lỗ tai bằng bột đậu!”
Mahājano bheriyā āṇaṃ sutvā antamaso biḷāle upādāya sabbacatuppadānañceva attano ca kaṇṇacchiddāni yathā parassa saddaṃ sotuṃ na sakkā, evaṃ māsapiṭṭhena lañji.
The populace, hearing the drum's command, plugged their own ear holes and those of all quadrupeds, down to the cats, with bean paste, so that no one could hear the sound.
Đại chúng nghe lệnh trống, liền nhét lỗ tai của tất cả các loài bốn chân, kể cả mèo, và của chính họ bằng bột đậu, sao cho không thể nghe thấy tiếng động của người khác.
Atha bodhisatto puna aṭṭālakaṃ abhiruhitvā ‘‘sabbadāṭhā’’ti āha.
Then the Bodhisatta again climbed onto the tower and said, "Sabbadāṭha!"
Rồi Bồ Tát lại trèo lên tháp canh và gọi: “Sabbadāṭha!”
‘‘Kiṃ, brāhmaṇā’’ti?
"What is it, brahmin?"
“Gì vậy, Bà-la-môn?”
‘‘Imaṃ rajjaṃ kinti katvā gaṇhissasī’’ti?
"How will you seize this kingdom?"
“Ngươi sẽ chiếm vương quốc này bằng cách nào?”
‘‘Sīhanādaṃ nadāpetvā manusse tāsetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā gaṇhissāmī’’ti.
"By having a lion's roar uttered, terrifying the people, and causing them to lose their lives, I will seize it."
‘‘Ta sẽ khiến chúng gầm tiếng sư tử, dọa dẫm loài người, khiến chúng mất mạng rồi bắt chúng!’’
‘‘Sīhanādaṃ nadāpetuṃ na sakkhissasi.
"You will not be able to make a lion's roar.
‘‘Ngươi sẽ không thể khiến chúng gầm tiếng sư tử được đâu.
Jātisampannā hi surattahatthapādā kesarasīharājāno tādisassa jarasiṅgālassa āṇaṃ na karissantī’’ti.
For noble-born lion kings with well-colored paws will not obey such a decrepit jackal's command."
Vì những chúa sư tử có đầy đủ dòng dõi, chân tay đỏ thắm, bờm đẹp sẽ không tuân lệnh một con chó rừng già như ngươi đâu.’’
Siṅgālo mānatthaddho hutvā ‘‘aññe tāva sīhā tiṭṭhantu, yassāhaṃ piṭṭhe nisinno, taññeva nadāpessāmī’’ti āha.
The jackal, stiff with conceit, said, "Let other lions be, I will make the very one I am sitting on roar."
Con chó rừng, vì kiêu ngạo, nói: ‘‘Những con sư tử khác cứ đứng đó, con sư tử mà ta đang ngồi trên lưng, ta sẽ khiến nó gầm lên!’’
‘‘Tena hi nadāpehi, yadi sakkosī’’ti.
"Then make it roar, if you can!"
‘‘Vậy thì hãy khiến nó gầm lên đi, nếu ngươi có thể.’’
So yasmiṃ sīhe nisinno, tassa ‘‘nadāhī’’ti pādena saññaṃ adāsi.
So he gave a sign with his foot to the lion he was sitting on, saying, "Roar!"
Nó ra hiệu bằng chân cho con sư tử mà nó đang ngồi trên lưng, nói: ‘‘Gầm lên đi!’’
Sīho hatthikumbhe mukhaṃ uppīḷetvā tikkhattuṃ appaṭivattiyaṃ sīhanādaṃ nadi.
The lion pressed its mouth against the elephant's forehead and roared a lion's roar three times, an irreversible roar.
Con sư tử ấn mặt vào trán voi và gầm lên tiếng sư tử ba lần không thể đảo ngược.
Hatthī santāsappattā hutvā siṅgālaṃ pādamūle pātetvā pādenassa sīsaṃ akkamitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ akaṃsu, sabbadāṭho tattheva jīvitakkhayaṃ patto.
The elephants, struck with terror, threw the jackal at their feet, trampled its head with their feet, and crushed it to pieces. Sabbadāṭha met his end right there.
Những con voi kinh hoàng, quật con chó rừng xuống dưới chân, rồi dùng chân giẫm nát đầu nó thành từng mảnh vụn, con vật có tất cả răng nanh đó đã mất mạng ngay tại chỗ.
Tepi hatthī sīhanādaṃ sutvā maraṇabhayatajjitā aññamaññaṃ ovijjhitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu, ṭhapetvā sīhe sesāpi migasūkarādayo sasabiḷārapariyosānā sabbe catuppādā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu.
Those elephants, too, hearing the lion's roar, were terrified by the fear of death, and colliding with each other, they also met their end right there. All other quadrupeds, apart from the lions, from deer and boars down to hares and cats, all met their end right there.
Và những con voi đó, nghe tiếng sư tử gầm, vì sợ chết mà kinh hoàng, đâm vào nhau và cũng mất mạng ngay tại chỗ; trừ sư tử ra, tất cả các loài vật khác như hươu, lợn rừng, cho đến thỏ và mèo, tất cả các loài bốn chân đều mất mạng ngay tại chỗ.
Sīhā palāyitvā araññaṃ pavisiṃsu, dvādasayojaniko maṃsarāsi ahosi.
The lions fled and entered the forest. There was a heap of flesh twelve yojanas wide.
Những con sư tử chạy trốn vào rừng, và một đống thịt cao mười hai dojana đã xuất hiện.
Bodhisatto aṭṭālakā otaritvā nagaradvārāni vivarāpetvā ‘‘sabbe attano kaṇṇesu māsapiṭṭhaṃ apanetvā maṃsatthikā maṃsaṃ āharantū’’ti nagare bheriṃ carāpesi.
The Bodhisatta descended from the tower, had the city gates opened, and had a drum beaten in the city, proclaiming, "Let everyone remove the bean paste from their ears and, if they want meat, take meat!"
Bồ Tát xuống khỏi tháp canh, cho mở cửa thành, và ra lệnh đánh trống trong thành: ‘‘Tất cả hãy gỡ miếng bột đậu ra khỏi tai và mang thịt về nếu muốn thịt.’’
Manussā allamaṃsaṃ khāditvā sesaṃ sukkhāpetvā vallūramakaṃsu.
People ate fresh meat and dried the rest to make jerky.
Người dân ăn thịt tươi và phơi khô phần còn lại để làm thịt khô.
Tasmiṃ kira kāle vallūrakaraṇaṃ udapādīti vadanti.
It is said that at that time, the practice of making jerky arose.
Người ta nói rằng vào thời điểm đó, việc làm thịt khô đã bắt đầu.
Tattha mānatthaddhoti parivāraṃ nissāya uppannena mānena thaddho.
Therein, mānatthaddho means stiff with conceit that arose due to the retinue.
Trong đó, mānatthaddho có nghĩa là kiêu ngạo vì có tùy tùng.
Parivārena atthikoti uttarimpi parivārena atthiko hutvā.
Parivārena atthiko means being desirous of even more retinue.
Parivārena atthiko có nghĩa là mong muốn có thêm tùy tùng.
Mahatiṃ bhūminti mahantaṃ sampattiṃ.
Mahatiṃ bhūmiṃ means great prosperity.
Mahatiṃ bhūmiṃ có nghĩa là sự giàu có vĩ đại.
Rājāsi sabbadāṭhinanti sabbesaṃ dāṭhīnaṃ rājā āsi.
Rājāsi sabbadāṭhinaṃ means he was king of all the fanged ones.
Rājāsi sabbadāṭhinaṃ có nghĩa là đã là vua của tất cả loài có răng nanh.
So hi tattha mahā hotīti so parivārasampanno puriso tesu parivāresu mahā nāma hoti.
So hi tattha mahā hotīti means that person endowed with a retinue is called great among those retinues.
So hi tattha mahā hotī có nghĩa là người có đầy đủ tùy tùng đó được gọi là vĩ đại trong số các tùy tùng đó.
Siṅgālo viya dāṭhinanti yathā siṅgālo dāṭhīnaṃ mahā ahosi, evaṃ mahā hoti, atha so siṅgālo viya pamādaṃ āpajjitvā taṃ parivāraṃ nissāya vināsaṃ pāpuṇātīti.
Like a jackal with fangs means that just as a jackal became great with fangs, so he becomes great, and then, like that jackal, having fallen into heedlessness, he meets with destruction due to that retinue.
Siṅgālo viya dāṭhina có nghĩa là như chó rừng đã vĩ đại giữa loài có răng nanh, cũng vậy người đó trở nên vĩ đại, rồi người đó như chó rừng, vì lơ là mà dựa vào tùy tùng đó để gặp sự hủy diệt.
Bālo vatāyaṃ sunakhoti idaṃ satthā jetavane viharanto ambaṇakoṭṭhake āsanasālāya bhattabhuñjanasunakhaṃ ārabbha kathesi.
This dog is foolish – The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story concerning a dog that ate meals in the eating hall of the water-carriers.
Bālo vatāyaṃ sunakho (Thật là một con chó ngu ngốc này) – câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một con chó ăn cơm trong sảnh ăn ở Ambaṇakoṭṭhaka.
Taṃ kira jātakālato paṭṭhāya pānīyahārakā gahetvā tattha posesuṃ.
It is said that from the time of its birth, the water-carriers took it and raised it there.
Người ta nói rằng con chó đó đã được những người mang nước nuôi dưỡng ở đó từ thời Jātaka.
So aparabhāge tattha bhattaṃ bhuñjanto thūlasarīro ahosi.
Later, it became fat from eating meals there.
Sau này, nó ăn cơm ở đó nên thân thể trở nên mập mạp.
Athekadivasaṃ eko gāmavāsī puriso taṃ ṭhānaṃ patto sunakhaṃ disvā pānīyahārakānaṃ uttarisāṭakañca kahāpaṇañca datvā gaddūlena bandhitvā taṃ ādāya pakkāmi.
Then, one day, a villager came to that place, saw the dog, gave an outer garment and a kahāpaṇa to the water-carriers, tied the dog with a leash, and left with it.
Rồi một ngày nọ, một người đàn ông từ một ngôi làng đến nơi đó, thấy con chó, đã đưa cho những người mang nước một chiếc áo choàng và một đồng tiền kahāpaṇa, rồi buộc nó bằng một sợi dây da và mang đi.
So gahetvā nīyamāno na vassi, dinnaṃ dinnaṃ khādanto pacchato pacchato agamāsi.
As it was being led away, it did not bark, but ate whatever was given to it and followed behind.
Khi bị dẫn đi, nó không sủa, cứ ăn những gì được cho và đi theo sau.
Atha so puriso ‘‘ayaṃ idāni maṃ piyāyatī’’ti gaddūlaṃ mocesi, so vissaṭṭhamatto ekavegena āsanasālameva gato.
Then that man, thinking, “Now it loves me,” untied the leash, and as soon as it was released, it went straight back to the eating hall at full speed.
Rồi người đàn ông đó nghĩ: ‘‘Bây giờ nó đã yêu quý ta rồi’’, nên cởi dây da, và ngay khi được thả, nó chạy một mạch về lại sảnh ăn.
Bhikkhū taṃ disvā tena gatakāraṇaṃ jānitvā sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, āsanasālāya sunakho bandhanamokkhakusalo vissaṭṭhamattova puna āgato’’ti.
The bhikkhus, seeing it and knowing the reason for its return, raised a discussion in the Dhamma hall in the evening: “Friends, the dog from the eating hall, skilled in escaping bonds, returned as soon as it was released.”
Các Tỳ-kheo thấy vậy, biết được nguyên nhân nó quay lại, vào buổi chiều đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: ‘‘Thưa các hiền giả, con chó ở sảnh ăn rất khéo léo trong việc cởi trói, vừa được thả là nó lại quay về.’’
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, so sunakho idāneva bandhanamokkhakusalo, pubbepi kusaloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and, asking, “What topic are you discussing now, bhikkhus?” and being told, “This one,” said, “Bhikkhus, that dog is not skilled in escaping bonds only now; it was skilled in the past too,” and then related a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: ‘‘Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?’’ Khi được thưa: ‘‘Chuyện này ạ’’, ngài nói: ‘‘Này các Tỳ-kheo, con chó đó không phải chỉ bây giờ mới khéo léo trong việc cởi trói, mà trước đây nó cũng đã khéo léo rồi’’, rồi ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe ekasmiṃ mahābhogakule nibbattitvā vayappatto gharāvāsaṃ aggahesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a wealthy family in the Kasi kingdom and, having reached maturity, took up the household life.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh trong một gia đình giàu có ở xứ Kāsī, và khi trưởng thành, ngài đã lập gia đình.
Tadā bārāṇasiyaṃ ekassa manussassa sunakho ahosi, so piṇḍibhattaṃ labhanto thūlasarīro jāto.
At that time, there was a dog belonging to a certain man in Bārāṇasī, and it became fat from receiving alms-food.
Vào thời đó, có một con chó thuộc sở hữu của một người đàn ông ở Bārāṇasī, nó được cho ăn cơm nên thân thể trở nên mập mạp.
Atheko gāmavāsī bārāṇasiṃ āgato taṃ sunakhaṃ disvā tassa manussassa uttarisāṭakañca kahāpaṇañca datvā sunakhaṃ gahetvā cammayottena bandhitvā yottakoṭiyaṃ gahetvā gacchanto aṭavimukhe ekaṃ sālaṃ pavisitvā sunakhaṃ bandhitvā phalake nipajjitvā niddaṃ okkami.
Then a villager came to Bārāṇasī, saw that dog, gave an outer garment and a kahāpaṇa to its owner, took the dog, tied it with a leather leash, and holding the end of the leash, entered a sala at the edge of the forest, tied the dog, lay down on a plank, and fell asleep.
Rồi một người đàn ông từ một ngôi làng đến Bārāṇasī, thấy con chó đó, đã đưa cho chủ nó một chiếc áo choàng và một đồng tiền kahāpaṇa, rồi bắt con chó, buộc nó bằng một sợi dây da, cầm đầu dây đi, và khi đến cửa rừng, anh ta vào một cái chòi, buộc con chó lại, nằm xuống trên một tấm ván và ngủ thiếp đi.
Tasmiṃ kāle bodhisatto kenacideva karaṇīyena aṭaviṃ paṭipanno taṃ sunakhaṃ yottena bandhitvā ṭhapitaṃ disvā paṭhamaṃ gāthamāha –
At that time, the Bodhisatta, having entered the forest for some reason, saw the dog tied with a leash and spoke the first verse:
Vào lúc đó, Bồ Tát, vì một lý do nào đó mà đi vào rừng, thấy con chó bị buộc bằng dây da, đã nói bài kệ thứ nhất –
Tattha aṭṭhitaṃ me manasmiṃ meti yaṃ tumhe kathetha, taṃ mayā adhiṭṭhitameva, manasmiṃyeva me etaṃ.
Here, aṭṭhitaṃ me manasmiṃ me means, what you say is already resolved by me, it is in my mind.
Trong đó, aṭṭhitaṃ me manasmiṃ me có nghĩa là điều các ông nói, tôi đã quyết định rồi, điều đó đã ở trong tâm tôi.
Atho me hadaye katanti atha ca pana me tumhākaṃ vacanaṃ hadaye katameva.
Atho me hadaye kataṃ means, and moreover, your words are indeed done in my heart.
Atho me hadaye kata có nghĩa là lời của các ông đã được ghi khắc trong trái tim tôi.
Kālañca paṭikaṅkhāmīti kālaṃ paṭimānemi.
Kālañca paṭikaṅkhāmi means, I await the time.
Kālañca paṭikaṅkhāmī có nghĩa là tôi đang chờ đợi thời cơ.
Yāva passupatū janoti yāvāyaṃ mahājano pasupatu niddaṃ okkamatu, tāvāhaṃ kālaṃ paṭimānemi.
Yāva passupatū jano means, I await the time until these people fall asleep.
Yāva passupatū jano có nghĩa là cho đến khi đám đông này ngủ thiếp đi, tôi sẽ chờ đợi thời cơ.
Itarathā hi ‘‘ayaṃ sunakho palāyatī’’ti ravo uppajjeyya, tasmā rattibhāge sabbesaṃ suttakāle cammayottaṃ khāditvā palāyissāmīti.
Otherwise, a cry of “This dog is running away!” might arise; therefore, I will chew through the leather leash and run away during the night when everyone is asleep.
Nếu không, sẽ có tiếng ồn: ‘‘Con chó này đang trốn thoát!’’, vì vậy tôi sẽ cắn dây da vào ban đêm khi mọi người đang ngủ và trốn thoát.
So evaṃ vatvā mahājane niddaṃ okkante yottaṃ khāditvā suhito hutvā palāyitvā attano sāmikānaṃ gharameva gato.
Having said this, when the people fell asleep, he chewed through the leash, became satisfied, ran away, and went straight to the house of his owners.
Nói như vậy, khi đám đông ngủ thiếp đi, nó cắn dây da, no đủ rồi trốn thoát về nhà chủ của mình.
Sattatantiṃ sumadhuranti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Sattatantiṃ sumadhuranti – The Teacher, while dwelling in Veḷuvana, related this story concerning Devadatta.
Sattatantiṃ sumadhura (Bảy dây đàn ngọt ngào) – câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Veḷuvana, liên quan đến Devadatta.
Tasmiñhi kāle bhikkhū devadattaṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso devadatta, sammāsambuddho tuyhaṃ ācariyo, tvaṃ sammāsambuddhaṃ nissāya tīṇi piṭakāni uggaṇhi, cattāri jhānāni uppādesi, ācariyassa nāma paṭisattunā bhavituṃ na yutta’’nti.
At that time, the bhikkhus said to Devadatta, "Friend Devadatta, the Perfectly Self-Enlightened One is your teacher. Relying on the Perfectly Self-Enlightened One, you learned the three Piṭakas and developed the four jhānas. It is not proper for you to become an enemy to your teacher."
Vào thời đó, các Tỳ-kheo nói với Devadatta: ‘‘Này hiền giả Devadatta, Đức Sammāsambuddha là thầy của ông, ông đã học ba Tipiṭaka và chứng đắc bốn thiền định nhờ Đức Sammāsambuddha. Không nên trở thành kẻ thù của thầy.’’
Devadatto ‘‘kiṃ pana me, āvuso, samaṇo gotamo ācariyo, nanu mayā attano baleneva tīṇi piṭakāni uggahitāni, cattāri jhānāni uppāditānī’’ti ācariyaṃ paccakkhāsi.
Devadatta disavowed his teacher, saying, "What, friend, is the recluse Gotama my teacher? Were not the three Piṭakas learned by me and the four jhānas developed by me through my own strength?"
Devadatta chối bỏ thầy mình, nói: ‘‘Này các hiền giả, Sa-môn Gotama có phải là thầy của tôi đâu? Chẳng phải tôi đã tự mình học ba Tipiṭaka và chứng đắc bốn thiền định bằng sức lực của chính mình sao?’’
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto ācariyaṃ paccakkhāya sammāsambuddhassa paṭisattu hutvā mahāvināsaṃ patto’’ti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, Devadatta, having disavowed his teacher and become an enemy of the Perfectly Self-Enlightened One, has met with great destruction."
Các Tỳ-kheo khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: ‘‘Thưa các hiền giả, Devadatta đã chối bỏ thầy mình và trở thành kẻ thù của Đức Sammāsambuddha, nên đã gặp phải sự hủy diệt lớn.’’
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva ācariyaṃ paccakkhāya mama paṭisattu hutvā vināsaṃ pāpuṇāti, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it is not only now that Devadatta disavows his teacher and, becoming my enemy, meets with destruction; he met with it in the past too," and then he related a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: ‘‘Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?’’ Khi được thưa: ‘‘Chuyện này ạ’’, ngài nói: ‘‘Này các Tỳ-kheo, Devadatta không phải chỉ bây giờ mới chối bỏ thầy mình và trở thành kẻ thù của ta mà gặp sự hủy diệt, mà trước đây cũng đã gặp rồi’’, rồi ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gandhabbakule nibbatti, ‘‘guttilakumāro’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a family of gandhabbas, and they named him Guttila Kumāra.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh trong một gia đình nhạc sĩ, và họ đặt tên ngài là ‘‘Guttilakumāra’’.
So vayappatto gandhabbasippe nipphattiṃ patvā guttilagandhabbo nāma sakalajambudīpe aggagandhabbo ahosi.
Having reached maturity, he attained mastery in the gandhabba art and became known as Guttila Gandhabba, the foremost gandhabba in the entire Jambudīpa.
Khi trưởng thành, ngài đã thành thạo nghệ thuật âm nhạc và trở thành nhạc sĩ Guttila, nhạc sĩ hàng đầu trên toàn Jambudīpa.
So dārābharaṇaṃ akatvā andhe mātāpitaro posesi.
He did not take a wife and supported his blind parents.
Ngài không lập gia đình mà nuôi dưỡng cha mẹ mù lòa của mình.
Tadā bārāṇasivāsino vāṇijā vaṇijjāya ujjeninagaraṃ gantvā ussave ghuṭṭhe chandakaṃ saṃharitvā bahuṃ mālāgandhavilepanañca khajjabhojjādīni ca ādāya kīḷanaṭṭhāne sannipatitvā ‘‘vetanaṃ datvā ekaṃ gandhabbaṃ ānethā’’ti āhaṃsu.
At that time, merchants from Bārāṇasī went to Ujjenī city for trade. When a festival was announced, they collected contributions, and taking many garlands, perfumes, unguents, and various foods, they gathered at the place of entertainment and said, "Hire a gandhabba for a fee and bring him here."
Khi đó, các thương nhân cư trú tại Bārāṇasī đi đến thành Ujjenī để buôn bán, sau khi lễ hội được công bố, họ đã góp tiền lại, mang theo nhiều vòng hoa, hương liệu, dầu thơm và các loại thức ăn, đồ uống, rồi tập trung tại nơi vui chơi và nói: “Hãy trả tiền và mời một nhạc sư đến.”
Tena ca samayena ujjeniyaṃ mūsilo nāma jeṭṭhagandhabbo hoti, te taṃ pakkosāpetvā attano gandhabbaṃ kāresuṃ.
At that time, there was a chief gandhabba named Mūsila in Ujjenī. They summoned him and made him perform as their gandhabba.
Vào lúc đó, tại Ujjenī có một nhạc sư bậc thầy tên là Mūsila, họ đã cho mời ông ấy đến và để ông ấy biểu diễn nhạc cho mình.
Mūsilo vīṇaṃ vādanto vīṇaṃ uttamamucchanāya mucchitvā vādesi.
Mūsila played the lute, tuning it to the highest pitch and playing.
Mūsila chơi đàn vīṇā, ông ta lên dây đàn ở cao độ tối ưu và chơi.
Tesaṃ guttilagandhabbassa gandhabbe jātaparicayānaṃ tassa gandhabbaṃ kilañjakaṇḍūvanaṃ viya hutvā upaṭṭhāsi, ekopi pahaṭṭhākāraṃ na dassesi.
To those accustomed to the gandhabba performance of Guttila Gandhabba, Mūsila's performance seemed like scratching an itch with a straw; not one of them showed any sign of delight.
Đối với những người đã quen thuộc với âm nhạc của nhạc sư Guttila, âm nhạc của ông ta giống như việc gãi ngứa trên chiếu cũ, và không một ai thể hiện vẻ vui mừng.
Mūsilo tesu tuṭṭhākāraṃ adassentesu ‘‘atikharaṃ katvā vādemi maññe’’ti majjhimamucchanāya mucchitvā majjhimasarena vādesi, te tatthapi majjhattāva ahesuṃ.
When they showed no delight, Mūsila thought, "Perhaps I am playing too harshly," and tuned the lute to a middle pitch, playing with a middle tone. Even then, they remained indifferent.
Khi Mūsila thấy họ không biểu lộ sự hài lòng, ông ta nghĩ: “Chắc là mình chơi quá mạnh,” rồi lên dây đàn ở cao độ trung bình và chơi bằng giọng trung bình, nhưng họ vẫn giữ thái độ thờ ơ.
Atha so ‘‘ime na kiñci jānanti maññe’’ti sayampi ajānanako viya hutvā tantiyo sithile vādesi, te tatthapi na kiñci āhaṃsu.
Then he thought, "Perhaps these people know nothing," and as if he himself knew nothing, he played the strings loosely. Even then, they said nothing.
Sau đó, ông ta nghĩ: “Chắc những người này không biết gì cả,” rồi giả vờ như mình cũng không biết gì, ông ta chơi đàn với dây chùng, nhưng họ cũng không nói gì.
Atha ne mūsilo ‘‘ambho vāṇijā, kiṃ nu kho mayi vīṇaṃ vādente tumhe na tussathā’’ti.
Then Mūsila asked them, "Sirs, merchants, why are you not pleased when I play the lute?"
Rồi Mūsila hỏi họ: “Này các thương nhân, sao khi tôi chơi đàn vīṇā mà các ông không hài lòng vậy?”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ vīṇaṃ vādesi, mayañhi ‘ayaṃ vīṇaṃ mucchetī’ti saññaṃ akarimhā’’ti.
"What, are you playing the lute? We thought it was merely being tuned."
“Ông chơi đàn vīṇā cái gì chứ? Chúng tôi chỉ nghĩ rằng ‘người này đang lên dây đàn vīṇā’ thôi.”
‘‘Kiṃ pana tumhe mayā uttaritaraṃ ācariyaṃ jānātha, udāhu attano ajānanabhāvena na tussathā’’ti.
"Do you know a teacher superior to me, or are you displeased due to your own ignorance?"
“Vậy các ông có biết vị thầy nào giỏi hơn tôi không, hay là các ông không hài lòng vì sự thiếu hiểu biết của chính mình?”
Vāṇijā ‘‘bārāṇasiyaṃ guttilagandhabbassa vīṇāsaddaṃ sutapubbānaṃ tava vīṇāsaddo itthīnaṃ dārake tosāpanasaddo viya hotī’’ti āhaṃsu.
The merchants said, "To those who have previously heard the sound of Guttila Gandhabba's lute in Bārāṇasī, your lute sound is like the sound used to pacify children for women."
Các thương nhân nói: “Đối với những người đã từng nghe tiếng đàn vīṇā của nhạc sư Guttila ở Bārāṇasī, tiếng đàn vīṇā của ông giống như tiếng dỗ dành trẻ con của phụ nữ vậy.”
‘‘Tena hi, handa, tumhehi dinnaparibbayaṃ paṭiggaṇhatha, na mayhaṃ etenattho, apica kho pana bārāṇasiṃ gacchantā maṃ gaṇhitvā gaccheyyāthā’’ti.
"In that case, please accept the payment you have given; I have no need of it. But when you go to Bārāṇasī, please take me with you."
“Nếu vậy, xin hãy nhận lại số tiền thù lao mà các ông đã trả, tôi không cần nó. Hơn nữa, khi các ông đi đến Bārāṇasī, xin hãy đưa tôi theo.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gamanakāle taṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā tassa ‘‘etaṃ guttilassa vasanaṭṭhāna’’nti ācikkhitvā sakasakanivesanaṃ agamiṃsu.
They agreed, saying, "Very well," and at the time of departure, they took him with them to Bārāṇasī. They pointed out to him, "This is Guttila's dwelling," and then went to their respective homes.
Họ đồng ý: “Vâng,” và khi đến lúc đi, họ đưa ông ta theo đến Bārāṇasī, chỉ cho ông ta nơi ở của Guttila rồi trở về nhà của mình.
Mūsilo bodhisattassa gehaṃ pavisitvā laggetvā ṭhapitaṃ bodhisattassa jātivīṇaṃ disvā gahetvā vādesi, atha bodhisattassa mātāpitaro andhabhāvena taṃ apassantā ‘‘mūsikā maññe vīṇaṃ khādantī’’ti saññāya ‘‘susū’’ti āhaṃsu.
Mūsila entered the Bodhisatta's house, and seeing the Bodhisatta's ancestral lute hanging there, he took it and played. Then the Bodhisatta's parents, unable to see him due to their blindness, thought, "Perhaps mice are gnawing the lute," and said, "Shoo! Shoo!"
Mūsila bước vào nhà của Bồ Tát, thấy cây đàn vīṇā của Bồ Tát được treo trên tường, liền lấy xuống và chơi. Bấy giờ, cha mẹ Bồ Tát vì bị mù nên không thấy ông ta, cứ nghĩ là chuột đang gặm đàn vīṇā nên nói: “Su su!”
Tasmiṃ kāle mūsilo vīṇaṃ ṭhapetvā bodhisattassa mātāpitaro vanditvā ‘‘kuto āgatosī’’ti vutte ‘‘ācariyassa santike sippaṃ uggaṇhituṃ ujjenito āgatomhī’’ti āha.
At that time, Mūsila put down the lute, paid homage to the Bodhisatta's parents, and when asked, "Where have you come from?" he replied, "I have come from Ujjenī to learn the art from the teacher."
Lúc đó, Mūsila đặt cây đàn vīṇā xuống, đảnh lễ cha mẹ Bồ Tát. Khi được hỏi: “Con từ đâu đến?”, ông ta đáp: “Con từ Ujjenī đến để học nghề từ sư phụ.”
So ‘‘sādhū’’ti vutte ‘‘kahaṃ ācariyo’’ti pucchitvā ‘‘vippavuttho, tāta, ajja āgamissatī’’ti sutvā tattheva nisīditvā bodhisattaṃ āgataṃ disvā tena katapaṭisanthāro attano āgatakāraṇaṃ ārocesi.
When it was said, "Good," he asked, "Where is the teacher?" and hearing, "He is away, my dear, but will return today," he sat right there. Seeing the Bodhisatta arrive, he was welcomed by him and then explained the reason for his coming.
Khi được nói: “Tốt lắm,” ông ta hỏi: “Sư phụ ở đâu?” Khi nghe: “Cha ơi, hôm nay sư phụ vắng nhà, sẽ về,” ông ta liền ngồi đó, thấy Bồ Tát trở về, được Bồ Tát chào hỏi rồi kể lại lý do mình đến.
Bodhisatto aṅgavijjāpāṭhako, so tassa asappurisabhāvaṃ ñatvā ‘‘gaccha tāta, natthi tava sippa’’nti paṭikkhipi.
The Bodhisatta was a reciter of aṅgavijjā. Knowing his ignoble nature, he refused him, saying, "Go, my dear, there is no skill for you here."
Bồ Tát là một nhà tiên tri về tướng số, biết được bản chất bất thiện của ông ta nên từ chối: “Con ơi, con không có nghề đâu.”
So bodhisattassa mātāpitūnaṃ pāde gahetvā upakāraṃ karonto te ārādhetvā ‘‘sippaṃ me dāpethā’’ti yāci.
So he took hold of the Bodhisatta's parents' feet, rendered services, pleased them, and pleaded, "Please have the skill taught to me."
Ông ta nắm lấy chân cha mẹ Bồ Tát, phục vụ họ và thuyết phục họ: “Xin hãy cho con học nghề.”
Bodhisatto mātāpitūhi punappunaṃ vuccamāno te atikkamituṃ asakkonto sippaṃ adāsi.
The Bodhisatta, being repeatedly urged by his parents, and unable to disregard them, imparted the skill.
Bồ Tát, bị cha mẹ thúc giục hết lần này đến lần khác, không thể từ chối nên đã dạy nghề cho ông ta.
So bodhisatteneva saddhiṃ rājanivesanaṃ gacchati.
So he went to the royal palace together with the Bodhisatta.
Ông ta cùng với Bồ Tát đi đến cung điện của nhà vua.
Rājā taṃ disvā ‘‘ko esa, ācariyā’’ti pucchi.
The king, seeing him, asked, "Who is this, teacher?"
Nhà vua thấy ông ta liền hỏi: “Thưa sư phụ, người này là ai?”
‘‘Mayhaṃ antevāsiko, mahārājā’’ti.
"He is my pupil, Your Majesty."
“Thưa Đại vương, đây là đệ tử của tôi.”
So anukkamena rañño vissāsiko ahosi.
He gradually became trusted by the king.
Ông ta dần dần trở thành người thân cận của nhà vua.
Bodhisatto ācariyamuṭṭhiṃ akatvā attano jānananiyāmena sabbaṃ sippaṃ sikkhāpetvā ‘‘niṭṭhitaṃ te, tāta, sippa’’nti āha.
The Bodhisatta, without keeping any secret from his pupil, taught him all the skill according to his own knowledge and said, "Your skill is complete, my dear."
Bồ Tát không giữ lại bất kỳ bí quyết nào của thầy, đã dạy tất cả các kỹ năng theo cách hiểu của mình và nói: “Con ơi, nghề của con đã hoàn tất.”
So cintesi – ‘‘mayhaṃ sippaṃ paguṇaṃ, idañca bārāṇasinagaraṃ sakalajambudīpe agganagaraṃ, ācariyopi mahallako, idheva mayā vasituṃ vaṭṭatī’’ti.
He thought, "My skill is perfected, and this city of Bārāṇasī is the foremost city in the entire Jambudīpa. The teacher is also old, so it is proper for me to reside here."
Ông ta suy nghĩ: “Nghề của mình đã thành thạo, thành phố Bārāṇasī này là thành phố hàng đầu trên toàn Jambudīpa, sư phụ cũng đã già rồi, mình nên ở lại đây.”
So ācariyaṃ āha – ‘‘ācariya ahaṃ rājānaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti.
He said to the teacher, "Teacher, I will attend upon the king."
Ông ta nói với sư phụ: “Thưa sư phụ, con sẽ phục vụ nhà vua.”
Ācariyo ‘‘sādhu, tāta, rañño ārocessāmī’’ti gantvā ‘‘amhākaṃ antevāsiko devaṃ upaṭṭhātuṃ icchati, deyyadhammamassa jānāthā’’ti rañño ārocetvā raññā ‘‘tumhākaṃ deyyadhammato upaḍḍhaṃ labhissatī’’ti vutte taṃ pavattiṃ mūsilassa ārocesi.
The teacher said, "Good, my dear, I will inform the king." He went and informed the king, "Our pupil wishes to attend upon Your Majesty; please determine his fee." When the king said, "He shall receive half of your fee," he conveyed this news to Mūsila.
Sư phụ nói: “Tốt lắm, con ơi, ta sẽ báo với nhà vua.” Rồi đi đến báo với nhà vua: “Đệ tử của chúng tôi muốn phục vụ Bệ hạ, xin Bệ hạ hãy định mức thù lao cho nó.” Khi nhà vua nói: “Nó sẽ nhận được một nửa thù lao của các vị,” thì sư phụ đã báo lại tin đó cho Mūsila.
Mūsilo ‘‘ahaṃ tumhehi samakaññeva labhanto upaṭṭhahissāmi, na alabhanto’’ti āha.
Mūsila said, "I will attend only if I receive the same amount as you, not if I don't."
Mūsila nói: “Con sẽ phục vụ nếu con nhận được thù lao ngang bằng với các vị, nếu không thì không.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Nanu ahaṃ tumhākaṃ jānanasippaṃ sabbaṃ jānāmī’’ti?
"Do I not know all the skill you know?"
“Chẳng phải con biết tất cả các kỹ năng mà các vị biết sao?”
‘‘Āma, jānāsī’’ti.
"Yes, you do."
“Đúng vậy, con biết.”
‘‘Evaṃ sante kasmā mayhaṃ upaḍḍhaṃ detī’’ti?
"If that is so, why does he give me half?"
“Nếu vậy, tại sao lại cho con một nửa?”
Bodhisatto rañño ārocesi.
The Bodhisatta informed the king.
Bồ Tát đã báo lại với nhà vua.
Rājā ‘‘yadi evaṃ tumhehi samakaṃ sippaṃ dassetuṃ sakkonto samakaṃ labhissatī’’ti āha.
The king said, "If so, he will receive the same amount if he can demonstrate skill equal to yours."
Nhà vua nói: “Nếu vậy, nếu nó có thể biểu diễn kỹ năng ngang bằng với các vị, nó sẽ nhận được thù lao ngang bằng.”
Bodhisatto rañño vacanaṃ tassa ārocetvā tena ‘‘sādhu dassessāmī’’ti vutte rañño taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘sādhu dassetu, kataradivasaṃ sākacchā hotū’’ti vutte ‘‘ito sattame divase hotu, mahārājā’’ti āha.
The Bodhisatta conveyed the king's words to him. When he said, "Good, I will demonstrate it," the Bodhisatta conveyed this news to the king. When the king said, "Good, let him demonstrate it; on what day should the discussion be?" the Bodhisatta said, "Let it be on the seventh day from now, Your Majesty."
Bồ Tát báo lại lời của nhà vua cho ông ta. Khi ông ta nói: “Tốt lắm, con sẽ biểu diễn,” Bồ Tát đã báo lại tin đó cho nhà vua. Khi nhà vua nói: “Tốt lắm, hãy biểu diễn đi, cuộc thi nên diễn ra vào ngày nào?” Bồ Tát đáp: “Thưa Đại vương, hãy để nó diễn ra vào ngày thứ bảy kể từ bây giờ.”
Rājā mūsilaṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ ācariyena saddhiṃ sākacchaṃ karissasī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, devā’’ti vutte ‘‘ācariyena saddhiṃ viggaho nāma na vaṭṭati, mā karī’’ti vāriyamānopi ‘‘alaṃ, mahārāja, hotuyeva me ācariyena saddhiṃ sattame divase sākacchā, katarassa jānibhāvaṃ jānissāmā’’ti āha.
The king had Mūsila summoned and asked, "Is it true that you will have a discussion with the teacher?" When Mūsila replied, "Yes, Your Majesty," the king tried to dissuade him, saying, "A dispute with a teacher is not proper; do not do it." But Mūsila said, "Enough, Your Majesty, let the discussion with my teacher take place on the seventh day. We shall know whose knowledge is superior."
Nhà vua cho gọi Mūsila đến và hỏi: “Có thật là con sẽ thi thố với sư phụ không?” Khi được đáp: “Thật vậy, thưa Bệ hạ,” dù bị ngăn cản: “Không nên tranh cãi với sư phụ, đừng làm vậy,” ông ta vẫn nói: “Đủ rồi, thưa Đại vương, hãy để cuộc thi với sư phụ của con diễn ra vào ngày thứ bảy, chúng ta sẽ biết ai giỏi hơn.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘ito kira sattame divase ācariyaguttilo ca antevāsikamūsilo ca rājadvāre aññamaññaṃ sākacchaṃ katvā sippaṃ dassessanti, nāgarā sannipatitvā sippaṃ passantū’’ti bheriṃ carāpesi.
The king consented, saying, "Good," and then had the drum beaten to announce, "On the seventh day from now, the teacher Guttila and his pupil Mūsila will demonstrate their skills by discussing with each other at the royal palace. Let the citizens gather and witness the skill."
Nhà vua đồng ý: “Tốt lắm,” rồi cho đánh trống thông báo: “Kể từ bây giờ, vào ngày thứ bảy, sư phụ Guttila và đệ tử Mūsila sẽ thi thố kỹ năng với nhau tại cổng hoàng cung. Dân chúng hãy tập trung lại để xem màn biểu diễn.”
Bodhisatto cintesi – ‘‘ayaṃ mūsilo daharo taruṇo, ahaṃ mahallako parihīnathāmo, mahallakassa kiriyā nāma na sampajjati.
The Bodhisatta thought, "This Mūsila is young and energetic, while I am old and my strength has declined. The actions of an old man do not succeed.
Bồ Tát suy nghĩ: “Mūsila này còn trẻ và sung sức, còn ta đã già yếu, sức lực suy giảm. Việc làm của người già thì không thành công. Nếu đệ tử có thua thì cũng không có gì đặc biệt, nhưng nếu đệ tử thắng, thì thà vào rừng mà chết còn hơn chịu sự hổ thẹn.”
Antevāsike nāma parājitepi viseso natthi, antevāsikassa pana jaye sati pattabbalajjato araññaṃ pavisitvā maraṇaṃ varatara’’nti.
There is no special consequence if a pupil is defeated, but if a pupil wins, it is better to enter the forest and die out of unbearable shame."
Đối với các đệ tử, dù có bị đánh bại cũng không có gì đặc biệt; nhưng nếu đệ tử chiến thắng, thì vì sự hổ thẹn phải chịu, thà vào rừng mà chết còn hơn.”
So araññaṃ pavisitvā maraṇabhayena nivattati, lajjābhayena gacchati.
So he entered the forest, but returned due to fear of death, and went again due to fear of shame.
Ông ta đi vào rừng vì sợ chết, rồi lại đi tiếp vì sợ hổ thẹn.
Evamassa gamanāgamanaṃ karontasseva cha divasā atikkantā, tiṇāni matāni, jaṅghamaggo nibbatti.
As he thus went back and forth, six days passed, the grass died, and a footpath appeared.
Cứ như vậy, sáu ngày trôi qua trong lúc ông ta đi đi lại lại, cỏ cây đã chết, một con đường mòn đã hình thành.
Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
At that moment, Sakka's abode showed signs of heat.
Vào lúc đó, cung điện của Sakka (Đế Thích) biểu hiện sự nóng bức.
Sakko āvajjamāno taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘guttilagandhabbo antevāsikassa bhayena araññe mahādukkhaṃ anubhoti, etassa mayā avassayena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vegena gantvā bodhisattassa purato ṭhatvā ‘‘ācariya, kasmā araññaṃ paviṭṭhosī’’ti pucchitvā ‘‘kosi tva’’nti vutte ‘‘sakkohamasmī’’ti āha.
Sakka, reflecting, understood the reason, thinking, "The musician Guttila is experiencing great suffering in the forest due to fear of his pupil. I must certainly go to him." He went quickly and stood before the Bodhisatta, asking, "Teacher, why have you entered the forest?" When asked, "Who are you?" he replied, "I am Sakka."
Sakka quán xét và biết được nguyên nhân, liền nghĩ: “Nhạc sư Guttila đang chịu khổ lớn trong rừng vì sợ đệ tử, ta nhất định phải giúp ông ấy.” Rồi ông ta nhanh chóng đi đến, đứng trước mặt Bồ Tát và hỏi: “Thưa sư phụ, tại sao ngài lại vào rừng?” Khi được hỏi: “Ngươi là ai?”, ông ta đáp: “Tôi là Sakka.”
Atha naṃ bodhisatto ‘‘ahaṃ kho, devarāja, antevāsikato parājayabhayena araññaṃ paviṭṭho’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
Then the Bodhisatta said to him, "Indeed, O King of Devas, I have entered the forest out of fear of defeat from my pupil," and he spoke the first verse:
Bồ Tát liền nói với ông ta: “Thưa Thiên vương, tôi vào rừng vì sợ bị đệ tử đánh bại,” rồi đọc bài kệ đầu tiên:
Tattha ahaṃ taṃ saraṇanti ahaṃ saraṇaṃ avassayo patiṭṭhā hutvā taṃ tāyissāmi.
Therein, I am your refuge means: I, being a refuge, a support, a foundation, will protect you.
Trong đó, taṃ saraṇanti có nghĩa là ta sẽ là nơi nương tựa, là chỗ dựa, là nền tảng để bảo vệ ngài.
Sammāti piyavacanametaṃ.
Sammā is a term of endearment.
Sammāti là lời nói thân ái.
Sissamācariya, jessasīti, ācariya, tvaṃ vīṇaṃ vādayamāno sissaṃ jinissasi.
O teacher, you will defeat the pupil means: O teacher, you will defeat the pupil by playing the lute.
Sissamācariya, jessasīti, thưa sư phụ, ngài sẽ thắng đệ tử khi chơi đàn vīṇā.
Apica tvaṃ vīṇaṃ vādento ekaṃ tantiṃ chinditvā cha vādeyyāsi, vīṇāya te pakatisaddo bhavissati.
Moreover, when you play the lute, you should cut one string and play with six; the natural sound of your lute will remain.
Hơn nữa, khi ngài chơi đàn vīṇā, hãy cắt một dây và chơi với sáu dây, tiếng đàn vīṇā của ngài vẫn sẽ bình thường.
Mūsilopi tantiṃ chindissati, athassa vīṇāya saddo na bhavissati.
Mūsila too will cut a string, but then no sound will come from his lute.
Mūsila cũng sẽ cắt dây, nhưng tiếng đàn vīṇā của hắn sẽ không còn.
Tasmiṃ khaṇe so parājayaṃ pāpuṇissati.
At that moment, he will suffer defeat.
Vào lúc đó, hắn sẽ bị đánh bại.
Athassa parājayabhāvaṃ ñatvā dutiyampi tatiyampi catutthampi pañcamampi sattamampi tantiṃ chinditvā suddhadaṇḍakameva vādeyyāsi, chinnatantikoṭīhi saro nikkhamitvā sakalaṃ dvādasayojanikaṃ bārāṇasinagaraṃ chādetvā ṭhassatīti.
Then, knowing his defeat, you should cut the second, third, fourth, fifth, and seventh strings, and play with just the bare stick; the sound will emerge from the ends of the cut strings and cover the entire city of Bārāṇasī, twelve yojanas in extent, and remain there.
Sau khi biết được sự thất bại của hắn, ngươi hãy cắt dây đàn thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm, thứ bảy, và chỉ chơi bằng cây đàn không dây; âm thanh từ những đầu dây bị cắt sẽ thoát ra và bao trùm toàn bộ thành phố Bārāṇasī rộng mười hai dojana.
Evaṃ vatvā sakko bodhisattassa tisso pāsakaghaṭikā datvā evamāha – ‘‘vīṇāsaddeneva pana sakalanagare chādite ito ekaṃ pāsakaghaṭikaṃ ākāse khipeyyāsi, atha te purato otaritvā tīṇi accharāsatāni naccissanti.
Having said this, Sakko gave the Bodhisatta three dice and spoke thus: “When the entire city is covered by the sound of the lute, throw one die into the air from here, and then three hundred nymphs will descend before you and dance.
Nói xong, Sakka trao cho Bồ Tát ba viên xúc xắc và nói như sau: "Khi toàn thành phố đã bị âm thanh tiếng đàn vĩ cầm bao trùm, ngươi hãy ném một viên xúc xắc này lên không trung, rồi ba trăm tiên nữ sẽ hạ xuống và múa trước mặt ngươi.
Tāsaṃ naccanakāle ca dutiyaṃ khipeyyāsi, athāparānipi tīṇi satāni otaritvā tava vīṇādhure naccissanti.
While they are dancing, throw the second, and then another three hundred will descend and dance on the head of your lute.
Trong lúc họ đang múa, ngươi hãy ném viên thứ hai, rồi ba trăm vị khác sẽ hạ xuống và múa ở đầu đàn của ngươi.
Tato tatiyaṃ khipeyyāsi, athāparāni tīṇi satāni otaritvā raṅgamaṇḍale naccissanti.
Then throw the third, and another three hundred will descend and dance in the performance arena.
Sau đó, ngươi hãy ném viên thứ ba, rồi ba trăm vị khác sẽ hạ xuống và múa trên sân khấu.
Ahampi te santikaṃ āgamissāmi, gaccha mā bhāyī’’ti bodhisattaṃ assāsesi.
I too will come to you; go, do not fear,” thus Sakko reassured the Bodhisatta.
Ta cũng sẽ đến với ngươi, hãy đi đi, đừng sợ hãi!" Sakka đã an ủi Bồ Tát như vậy.
Bodhisatto pubbaṇhasamaye gehaṃ agamāsi.
The Bodhisatta returned home in the morning.
Bồ Tát trở về nhà vào buổi sáng.
Nāgarā rājadvārasamīpe maṇḍapaṃ katvā rañño āsanaṃ paññapesuṃ.
The citizens erected a pavilion near the royal gate and arranged a seat for the king.
Dân chúng đã dựng một sảnh đường gần cổng hoàng gia và sắp đặt chỗ ngồi cho nhà vua.
Rājā pāsādā otaritvā alaṅkatamaṇḍape pallaṅkamajjhe nisīdi, dvādasasahassā alaṅkatitthiyo amaccabrāhmaṇagahapatikādayo ca rājānaṃ parivārayiṃsu, sabbe nāgarā sannipatiṃsu, rājaṅgaṇe cakkāticakke mañcātimañce bandhiṃsu.
The king descended from the palace and sat in the middle of the couch in the adorned pavilion; twelve thousand adorned women, ministers, brahmins, householders, and others surrounded the king; all the citizens gathered; and they set up circular and stacked platforms in the royal courtyard.
Nhà vua từ cung điện đi xuống, ngồi giữa ngai vàng trong sảnh đường được trang hoàng; mười hai ngàn phụ nữ trang sức lộng lẫy, các vị quan đại thần, Bà-la-môn, gia chủ, v.v., vây quanh nhà vua; tất cả dân chúng đều tụ tập; họ đã dựng những giàn giáo cao ngất ngưỡng trong sân hoàng gia.
Bodhisattopi nhātānulitto nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā vīṇaṃ gāhāpetvā attano paññattāsane nisīdi.
The Bodhisatta, having bathed and anointed himself, eaten various delicious foods, had his lute brought, and sat on his prepared seat.
Bồ Tát cũng tắm rửa, thoa dầu thơm, dùng bữa với nhiều món ăn ngon, rồi cầm cây đàn vĩ cầm và ngồi vào chỗ đã được sắp đặt cho mình.
Sakko adissamānakāyena āgantvā ākāse aṭṭhāsi, bodhisattoyeva naṃ passati.
Sakko arrived with an invisible body and stood in the air; only the Bodhisatta saw him.
Sakka đến với thân hình vô hình và đứng trên không trung; chỉ có Bồ Tát thấy Ngài.
Mūsilopi āgantvā attano āsane nisīdi.
Mūsila also arrived and sat on his seat.
Mūsila cũng đến và ngồi vào chỗ của mình.
Mahājano parivāresi, āditova dvepi samasamaṃ vādayiṃsu.
The great multitude surrounded them; at first, both played equally well.
Đại chúng vây quanh, ngay từ đầu cả hai đều chơi đàn ngang tài ngang sức.
Mahājano dvinnampi vāditena tuṭṭho ukkuṭṭhisahassāni pavattesi.
The great multitude, pleased with the playing of both, uttered thousands of shouts of joy.
Đại chúng vui mừng với tiếng đàn của cả hai và reo hò hàng ngàn tiếng.
Sakko ākāse ṭhatvā bodhisattaññeva sāvento ‘‘ekaṃ tantiṃ chindā’’ti āha.
Sakko, standing in the air, indicated only to the Bodhisatta, saying, “Cut one string.”
Sakka đứng trên không trung, chỉ hướng dẫn Bồ Tát, nói: "Hãy cắt một dây đàn."
Bodhisatto tantiṃ chindi, sā chinnāpi chinnakoṭiyā saraṃ muñcateva, devagandhabbaṃ viya vattati.
The Bodhisatta cut a string; even though cut, it still emitted sound from its broken end, like a divine gandhabba.
Bồ Tát cắt dây đàn, nhưng dù bị cắt, nó vẫn phát ra âm thanh từ đầu dây bị cắt, vang lên như tiếng nhạc của thiên thần.
Mūsilopi tantiṃ chindi, tato saddo na nikkhami.
Mūsila also cut a string, but no sound came forth.
Mūsila cũng cắt dây đàn, nhưng không có âm thanh nào phát ra.
Ācariyo dutiyampi chindi …pe… sattamampi chindi.
The teacher cut the second… and so on… he cut the seventh.
Vị thầy cắt dây thứ hai... cho đến dây thứ bảy.
Suddhadaṇḍakaṃ vādentassa saddo nagaraṃ chādetvā aṭṭhāsi.
As he played the bare stick, the sound covered the city and remained there.
Khi chơi bằng cây đàn không dây, âm thanh bao trùm cả thành phố.
Celukkhepasahassāni ceva ukkuṭṭhisahassāni ca pavattayiṃsu.
Thousands of cloth-waves and thousands of shouts of joy arose.
Hàng ngàn tiếng reo hò và hàng ngàn tiếng tung hô quần áo đã vang lên.
Bodhisatto ekaṃ pāsakaṃ ākāse khipi, tīṇi accharāsatāni otaritvā nacciṃsu.
The Bodhisatta threw one die into the air, and three hundred nymphs descended and danced.
Bồ Tát ném một viên xúc xắc lên không trung, ba trăm tiên nữ hạ xuống và múa.
Evaṃ dutiye ca tatiye ca khitte tīṇi tīṇi accharāsatāni otaritvā vuttanayeneva nacciṃsu.
Similarly, when the second and third were thrown, three hundred nymphs each descended and danced in the manner described.
Tương tự, khi ném viên thứ hai và thứ ba, ba trăm tiên nữ mỗi lần hạ xuống và múa theo cách đã nói.
Tasmiṃ khaṇe rājā mahājanassa iṅgitasaññaṃ adāsi, mahājano uṭṭhāya ‘‘tvaṃ ācariyena saddhiṃ virujjhitvā ‘samakāraṃ karomī’ti vāyamasi, attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti mūsilaṃ tajjetvā gahitagahiteheva pāsāṇadaṇḍādīhi saṃcuṇṇetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā pāde gahetvā saṅkāraṭṭhāne chaḍḍesi.
At that moment, the king gave a signal to the great multitude. The great multitude rose up, rebuked Mūsila, saying, ‘You contend with the teacher, attempting to make yourself equal, not knowing your own measure!’ They crushed him with whatever stones, sticks, and other things they could seize, brought him to the end of his life, took him by the feet, and threw him on the rubbish heap.
Vào khoảnh khắc đó, nhà vua ra hiệu cho đại chúng, đại chúng đứng dậy và mạt sát Mūsila: "Ngươi dám chống đối thầy và cố gắng 'làm ngang hàng', ngươi không biết lượng sức mình!" Họ dùng đá, gậy, v.v., những gì có trong tay, đập nát hắn, giết chết hắn, rồi nắm chân hắn quăng vào bãi rác.
Rājā tuṭṭhacitto ghanavassaṃ vassāpento viya bodhisattassa bahuṃ dhanaṃ adāsi, tathā nāgarā.
The king, with a joyful mind, gave much wealth to the Bodhisatta as if causing a heavy rain to fall, and so did the citizens.
Nhà vua với tâm hoan hỷ, như thể ban mưa lớn, đã ban nhiều của cải cho Bồ Tát, và dân chúng cũng vậy.
Sakko bodhisattena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘ahaṃ te, paṇḍita, sahassayuttaṃ ājaññarathaṃ gāhāpetvā pacchā mātaliṃ pesessāmi, tvaṃ sahassayuttaṃ vejayantarathavaraṃ abhiruyha devalokaṃ āgaccheyyāsī’’ti vatvā pakkāmi.
Sakka, having exchanged greetings with the Bodhisatta, said, ‘O wise one, I will have a thousand-yoked noble chariot brought for you, and afterwards I will send Mātali. You should ascend the excellent thousand-yoked Vejayanta chariot and come to the deva-world,’ and then he departed.
Sakka chào hỏi Bồ Tát và nói: "Này hiền giả, ta sẽ cho ngươi một cỗ xe ngựa quý giá ngàn con, sau đó sẽ sai Mātali đến. Ngươi hãy lên cỗ xe Vejayanta tối thượng ngàn con và đến cõi trời." Nói xong, Ngài rời đi.
Atha naṃ gantvā paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnaṃ ‘‘kahaṃ gatāttha, mahārājā’’ti devadhītaro pucchiṃsu.
Then, having gone, the devadhītā asked him, as he sat on the Paṇḍukambala stone, ‘Where have you been, great king?’
Sau đó, các thiên nữ đến hỏi Ngài đang ngồi trên tảng đá Paṇḍukambala: "Đại vương, Ngài đã đi đâu vậy?"
Sakko tāsaṃ taṃ kāraṇaṃ vitthārena kathetvā bodhisattassa sīlañca guṇañca vaṇṇesi.
Sakka explained that matter to them in detail and praised the Bodhisatta’s virtue and qualities.
Sakka kể chi tiết sự việc đó cho họ và ca ngợi giới đức và phẩm hạnh của Bồ Tát.
Devadhītaro ‘‘mahārāja, mayampi ācariyaṃ daṭṭhukāmā, idha naṃ ānehī’’ti āhaṃsu.
The devadhītā said, ‘Great king, we also wish to see the teacher; bring him here.’
Các thiên nữ nói: "Đại vương, chúng con cũng muốn gặp vị thầy, xin Ngài đưa Ngài ấy đến đây."
Sakko mātaliṃ āmantetvā ‘‘tāta, devaccharā guttilagandhabbaṃ daṭṭhukāmā, gaccha naṃ vejayantarathe nisīdāpetvā ānehī’’ti.
Sakka summoned Mātali and said, ‘My dear, the devaccharā wish to see Guttila the musician; go, seat him in the Vejayanta chariot, and bring him here.’
Sakka gọi Mātali và nói: "Này con, các thiên nữ muốn nghe tiếng đàn của Guttila Gandhabba, hãy đi và đưa Ngài ấy đến trên cỗ xe Vejayanta."
So ‘‘sādhū’’ti gantvā bodhisattaṃ ānesi.
He said, ‘Very well,’ and went and brought the Bodhisatta.
Ông ta nói "Vâng" rồi đi và đưa Bồ Tát đến.
Sakko bodhisattena saddhiṃ sammoditvā ‘‘devakaññā kira te, ācariya, gandhabbaṃ sotukāmā’’ti āha.
Sakka exchanged pleasantries with the Bodhisatta and said, ‘Teacher, the deva maidens wish to hear your music.’
Sakka vui vẻ trò chuyện với Bồ Tát và nói: "Này thầy, các thiên nữ muốn nghe tiếng đàn của thầy."
‘‘Mayaṃ mahārāja, gandhabbā nāma sippaṃ nissāya jīvāma, mūlaṃ labhantā vādeyyāmā’’ti.
‘Great king, we musicians live by our art; we will play if we receive payment.’
"Đại vương, chúng con là những người Gandhabba sống nhờ nghề nghiệp, chúng con sẽ chơi khi nhận được thù lao."
‘‘Vādehi, ahaṃ te mūlaṃ dassāmī’’ti.
‘Play, I will give you payment.’
"Hãy chơi đi, ta sẽ trả công cho ngươi."
‘‘Na mayhaṃ aññena mūlenattho, imā pana devadhītaro attano attano kalyāṇakammaṃ kathentu, evāhaṃ vādessāmī’’ti.
‘I have no need for other payment; let these devadhītā each recount their own wholesome deeds, then I will play.’
"Tôi không cần thù lao nào khác, nhưng những thiên nữ này hãy kể về những việc thiện của riêng mình, rồi tôi sẽ chơi."
Atha naṃ devadhītaro āhaṃsu – ‘‘amhehi kataṃ kalyāṇakammaṃ pacchā tumhākaṃ kathessāma, gandhabbaṃ karohi ācariyā’’ti.
Then the devadhītā said to him, ‘We will tell you our wholesome deeds later, Teacher, please play your music.’
Sau đó, các thiên nữ nói với Ngài: "Chúng con sẽ kể về những việc thiện đã làm sau, xin thầy hãy chơi đàn trước đi."
Bodhisatto sattāhaṃ devatānaṃ gandhabbaṃ akāsi, taṃ dibbagandhabbaṃ abhibhavitvā pavatti.
For seven days, the Bodhisatta played music for the devas, and that divine music surpassed all other divine music.
Bồ Tát đã chơi đàn cho các vị trời trong bảy ngày; tiếng đàn thần thánh đó đã vượt trội hơn tất cả.
Sattame divase ādito paṭṭhāya devadhītānaṃ kalyāṇakammaṃ pucchi.
On the seventh day, he began to ask the devadhītā about their wholesome deeds.
Vào ngày thứ bảy, Ngài bắt đầu hỏi về những việc thiện của các thiên nữ.
Ekaṃ kassapasammāsambuddhakāle ekassa bhikkhuno uttamavatthaṃ datvā sakkassa paricārikā hutvā nibbattaṃ accharāsahassaparivāraṃ uttamavatthadevakaññaṃ ‘‘tvaṃ purimabhave kiṃ kammaṃ katvā nibbattā’’ti pucchi.
He asked one excellent deva maiden, who was a retinue of Sakka, surrounded by a thousand nymphs, and had been reborn after giving an excellent robe to a bhikkhu during the time of Kassapa Sammāsambuddha, ‘What deed did you perform in a previous existence to be reborn thus?’
Ngài hỏi một thiên nữ có ngàn tiên nữ vây quanh, người đã được sinh ra làm thị nữ của Sakka sau khi cúng dường một bộ y phục tối thượng cho một Tỳ-khưu vào thời Đức Phật Kassapa Sammāsambuddha: "Kiếp trước ngươi đã làm nghiệp gì mà được sinh ra như vậy?"
Tassa pucchanākāro ca vissajjanā ca vimānavatthumhi āgatameva.
The manner of his questioning and her answering are found in the Vimānavatthu itself.
Cách Ngài hỏi và cách trả lời đều có trong Vimānavatthu.
Vuttañhi tattha –
For it is said there:
Ở đó đã nói:
Aparā piṇḍāya caramānassa bhikkhuno pūjanatthāya pupphāni adāsi, aparā ‘‘cetiye gandhapañcaṅgulikaṃ dethā’’ti gandhe adāsi, aparā madhurāni phalāphalāni adāsi, aparā ucchurasaṃ adāsi, aparā kassapadasabalassa cetiye gandhapañcaṅgulikaṃ adāsi, aparā maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca kulagehe vāsaṃ upagatānaṃ santike dhammaṃ assosi, aparā nāvāya upakaṭṭhāya velāya bhuttassa bhikkhuno udake ṭhatvā udakaṃ adāsi, aparā agāramajjhe vasamānā akkodhanā hutvā sassusasuravattaṃ akāsi, aparā attano laddhakoṭṭhāsatopi saṃvibhāgaṃ katvāva paribhuñji, sīlavatī ca ahosi, aparā paragehe dāsī hutvā nikkodhanā nimmānā attano laddhakoṭṭhāsato saṃvibhāgaṃ katvā devarañño paricārikā hutvā nibbattā (vi. va. aṭṭha. 328-336).
Another offered flowers to a monk walking for alms, for the purpose of veneration. Another offered perfumes, saying, "Place a five-fingered perfume offering at the cetiya." Another offered sweet fruits and vegetables. Another offered sugarcane juice. Another offered a five-fingered perfume offering at the cetiya of Kassapa Dasabala. Another listened to the Dhamma in the presence of bhikkhus and bhikkhunīs who had arrived at a family home, having entered the path. Another, standing in the water at the bank near a boat, offered water to a bhikkhu who had eaten. Another, dwelling in the midst of a household, became free from anger and performed the duties towards her mother-in-law and father-in-law. Another partook only after sharing from her own allotted portion and was virtuous. Another, having been a female slave in another's house, became free from anger and conceit, and after sharing from her own allotted portion, was reborn as a female attendant of the king of devas.
Một vị khác đã cúng dường hoa để tôn kính một Tỳ-khưu đang đi khất thực; một vị khác đã cúng dường hương và nói: "Hãy cúng dường ngũ chỉ hương lên bảo tháp"; một vị khác đã cúng dường trái cây ngọt; một vị khác đã cúng dường nước mía; một vị khác đã cúng dường ngũ chỉ hương lên bảo tháp của Đức Phật Kassapa Dasabala; một vị khác đã nghe Pháp từ các Tỳ-khưu và Tỳ-khưu-ni đang hành đạo khi họ trú tại nhà gia chủ; một vị khác đã đứng trong nước và cúng dường nước cho một Tỳ-khưu đã dùng bữa trên thuyền gần bờ; một vị khác đã sống trong gia đình, không giận dữ, và đã làm bổn phận của con dâu và con rể; một vị khác đã chia sẻ phần của mình trước khi dùng, và là người giữ giới; một vị khác đã làm người hầu gái trong nhà người khác, không giận dữ, không kiêu mạn, đã chia sẻ phần của mình và được sinh ra làm thị nữ của vua trời.
Evaṃ sabbāpi guttilavimānavatthusmiṃ āgatā chattiṃsa devadhītā yaṃ yaṃ kammaṃ katvā tattha nibbattā, sabbaṃ bodhisatto pucchi.
Thus, the Bodhisatta asked all thirty-six devadhītās who appeared in the Guttilavimāna story what deeds they had performed to be reborn there.
Như vậy, Bồ Tát đã hỏi tất cả ba mươi sáu thiên nữ đã được đề cập trong Guttila-vimāna-vatthu về những nghiệp mà họ đã làm để được sinh ra ở đó.
Tāpissa attano katakammaṃ gāthāhiyeva kathesuṃ.
And they told him their performed deeds through verses.
Và họ đã kể cho Ngài nghe về những nghiệp mình đã làm bằng những bài kệ.
Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, svāhaṃ idhāgantvā appamattakenapi kammena paṭiladdhadibbasampattiyo assosiṃ.
Having heard that, the Bodhisatta said, "Indeed, I have gained much! Indeed, it is well-obtained for me that, having come here, I have heard of divine attainments obtained through even small deeds.
Nghe vậy, Bồ Tát nói: "Thật là lợi lộc cho ta! Thật là may mắn cho ta! Ta đến đây và đã nghe về những tài sản thần thánh đạt được chỉ bằng những nghiệp nhỏ nhặt.
Ito dāni paṭṭhāya manussalokaṃ gantvā dānādīni kusalakammāneva karissāmī’’ti vatvā imaṃ udānaṃ udānesi –
From now on, I will go to the human world and perform only wholesome deeds such as giving," and he uttered this solemn utterance (udāna):
Từ nay trở đi, ta sẽ trở về cõi người và chỉ làm những việc thiện như bố thí, v.v." Nói xong, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này:
Atha naṃ sattāhaccayena devarājā mātalisaṅgāhakaṃ āṇāpetvā rathe nisīdāpetvā bārāṇasimeva pesesi.
Then, after seven days, the king of devas commanded Mātali the charioteer to seat him in a chariot and sent him back to Bārāṇasī.
Sau bảy ngày, vua trời đã ra lệnh cho người điều khiển xe Mātali, đặt Ngài lên xe và đưa về Bārāṇasī.
So bārāṇasiṃ gantvā devaloke attanā diṭṭhakāraṇaṃ manussānaṃ ācikkhi.
Having gone to Bārāṇasī, he recounted to the people what he had seen in the deva realm.
Người ấy đến Bārāṇasī, kể cho loài người nghe điều mình đã thấy trong cõi trời.
Tato paṭṭhāya manussā saussāhā puññāni kātuṃ maññiṃsu.
From then on, people became enthusiastic to perform meritorious deeds.
Từ đó trở đi, loài người đã nghĩ đến việc hăng hái làm các điều phước thiện.
Yaṃ passati na taṃ icchatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ palāyikaṃ paribbājakaṃ ārabbha kathesi.
"What one sees, one does not desire"—the Teacher related this while dwelling at Jetavana, concerning a wandering ascetic who ran away.
Yaṃ passati na taṃ icchatīti (Cái gì thấy thì không muốn cái ấy), Đức Đạo Sư đã nói điều này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một du sĩ bỏ chạy.
So kira sakalajambudīpe paṭivādaṃ alabhitvā sāvatthiṃ āgantvā ‘‘ko mayā saddhiṃ vādaṃ kātuṃ samattho’’ti pucchitvā ‘‘sammāsambuddho’’ti sutvā mahājanaparivuto jetavanaṃ gantvā bhagavantaṃ catuparisamajjhe dhammaṃ desentaṃ pañhaṃ pucchi.
It is said that he, having found no one to debate with in the entire Jambudīpa, came to Sāvatthī and asked, "Who is capable of debating with me?" Having heard "the Sammāsambuddha," he went to Jetavana, surrounded by a large crowd, and asked the Bhagavā a question as he was teaching the Dhamma in the midst of the four assemblies.
Nghe nói, người ấy đã đi khắp toàn cõi Jambudīpa mà không tìm được đối thủ tranh luận, sau đó đến Sāvatthī và hỏi: ‘‘Ai có khả năng tranh luận với ta?’’ Nghe nói ‘‘Đức Chánh Đẳng Giác’’, người ấy được đại chúng vây quanh, đến Jetavana và hỏi Đức Thế Tôn đang thuyết pháp giữa bốn hội chúng.
Athassa satthā taṃ vissajjetvā ‘‘ekaṃ nāma ki’’nti pañhaṃ pucchi, so taṃ kathetuṃ asakkonto uṭṭhāya palāyi.
Then, the Teacher, having answered him, asked the question, "What is one thing?" Unable to answer, he got up and ran away.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư giải đáp cho người ấy, rồi hỏi một câu hỏi: ‘‘Một điều là gì?’’ Người ấy không thể trả lời, bèn đứng dậy bỏ chạy.
Nisinnaparisā ‘‘ekapadeneva vo, bhante, paribbājako niggahito’’ti āhaṃsu.
The assembled crowd said, "Bhante, the wandering ascetic was refuted by you with just one word!"
Hội chúng đang ngồi thưa: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, Đức Thế Tôn đã đánh bại du sĩ chỉ bằng một từ!’’
Satthā ‘‘nāhaṃ, upāsakā, idānevetaṃ ekapadeneva niggaṇhāmi, pubbepi niggaṇhiṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Upāsakas, I do not refute him with just one word only now; I refuted him in the past as well," and he related a past event.
Đức Đạo Sư nói: ‘‘Này các cư sĩ, không phải chỉ bây giờ Ta mới đánh bại người ấy bằng một từ, mà trước đây Ta cũng đã đánh bại rồi’’, rồi kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā dīgharattaṃ himavante vasi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the Kāsī country. Having come of age, he abandoned sensual pleasures and took up the ascetic life, dwelling in the Himavanta for a long time.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình Bà La Môn ở xứ Kāsī, khi trưởng thành đã từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ và sống lâu dài ở Himavanta.
So pabbatā oruyha ekaṃ nigamagāmaṃ nissāya gaṅgānivattane paṇṇasālāyaṃ vāsaṃ kappesi.
Descending from the mountain, he settled in a leaf-hut at the bend of the Gaṅgā, near a market town.
Người ấy xuống núi, trú tại một làng thị trấn nhỏ, và dựng lá lều ở khúc quanh sông Gaṅgā.
Atheko paribbājako sakalajambudīpe paṭivādaṃ alabhitvā taṃ nigamaṃ patvā ‘‘atthi nu kho koci mayā saddhiṃ vādaṃ kātuṃ samattho’’ti pucchitvā ‘‘atthī’’ti bodhisattassa ānubhāvaṃ sutvā mahājanaparivuto tassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā nisīdi.
Then, a wandering ascetic, having found no one to debate with in the entire Jambudīpa, reached that town and asked, "Is there anyone capable of debating with me?" Having heard "there is" and the Bodhisatta's power, he went to his dwelling place, surrounded by a large crowd, exchanged greetings, and sat down.
Bấy giờ, một du sĩ đã đi khắp toàn cõi Jambudīpa mà không tìm được đối thủ tranh luận, đến thị trấn ấy và hỏi: ‘‘Có ai có khả năng tranh luận với ta không?’’ Nghe nói ‘‘Có’’, và nghe về uy lực của Bồ Tát, người ấy được đại chúng vây quanh, đến nơi Bồ Tát ở, chào hỏi rồi ngồi xuống.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘vaṇṇagandhaparibhāvitaṃ gaṅgāpānīyaṃ pivissatī’’ti pucchi.
Then the Bodhisatta asked him, "Will you drink the water of the Gaṅgā imbued with color and scent?"
Bấy giờ, Bồ Tát hỏi người ấy: ‘‘Ông có muốn uống nước sông Gaṅgā có màu sắc và hương vị không?’’
Paribbājako vādena ottharanto ‘‘kā gaṅgā, vālukā gaṅgā, udakaṃ gaṅgā, orimatīraṃ gaṅgā, pārimatīraṃ gaṅgā’’ti āha.
The wanderer, overwhelming with argument, said, "What is the Gaṅgā? Is the sand the Gaṅgā? Is the water the Gaṅgā? Is the near bank the Gaṅgā? Is the far bank the Gaṅgā?"
Du sĩ, với ý định tranh luận, nói: ‘‘Cái gì là Gaṅgā? Cát là Gaṅgā, nước là Gaṅgā, bờ bên này là Gaṅgā, bờ bên kia là Gaṅgā.’’
Bodhisatto ‘‘tvaṃ pana, paribbājaka, ṭhapetvā udakaṃ vālukaṃ orimatīraṃ pārimatīrañca kahaṃ gaṅgaṃ labhissasī’’ti āha.
The Bodhisatta said, "But you, wanderer, where will you find the Gaṅgā apart from the water, the sand, the near bank, and the far bank?"
Bồ Tát nói: ‘‘Này du sĩ, nếu bỏ nước, cát, bờ bên này và bờ bên kia ra, thì ông sẽ tìm Gaṅgā ở đâu?’’
Paribbājako appaṭibhāno hutvā uṭṭhāya palāyi.
The wanderer, being at a loss, got up and fled.
Du sĩ không còn lời nào để nói, bèn đứng dậy bỏ chạy.
Tasmiṃ palāte bodhisatto nisinnaparisāya dhammaṃ desento imā gāthā avoca –
When he had fled, the Bodhisatta, teaching the Dhamma to the assembled audience, spoke these verses:
Khi người ấy bỏ chạy, Bồ Tát thuyết pháp cho hội chúng đang ngồi, nói những bài kệ này:
Tattha yaṃ passatīti yaṃ udakādiṃ passati, taṃ gaṅgāti na icchati.
Therein, what he sees means what he sees, such as water, that he does not desire as the Gaṅgā.
Trong đó, yaṃ passatīti (cái gì thấy) nghĩa là cái gì thấy như nước, thì không muốn cái ấy là Gaṅgā.
Yañca na passatīti yañca udakādivinimuttaṃ gaṅgaṃ na passati, taṃ kiricchati.
What he does not see means what Gaṅgā, distinct from water and so forth, he does not see, that he truly desires.
Yañca na passatīti (cái gì không thấy) nghĩa là cái gì không thấy Gaṅgā tách rời khỏi nước, v.v., thì lại muốn cái ấy.
Maññāmi ciraṃ carissatīti ahaṃ evaṃ maññāmi – ayaṃ paribbājako evarūpaṃ gaṅgaṃ pariyesanto ciraṃ carissati.
I think he will wander for a long time means, I think thus: this wanderer, seeking such a Gaṅgā, will wander for a long time.
Maññāmi ciraṃ carissatīti (Ta nghĩ người ấy sẽ đi lâu dài) nghĩa là Ta nghĩ rằng du sĩ này sẽ đi lâu dài để tìm kiếm một Gaṅgā như vậy.
Yathā vā udakādivinimuttaṃ gaṅgaṃ, evaṃ rūpādivinimuttaṃ attānampi pariyesanto saṃsāre ciraṃ carissati.
Just as a Gaṅgā distinct from water and so forth, so too, seeking a self distinct from rūpa and so forth, he will wander for a long time in saṃsāra.
Cũng như tìm kiếm Gaṅgā tách rời khỏi nước, v.v., người ấy cũng sẽ đi lâu dài trong luân hồi để tìm kiếm tự ngã tách rời khỏi sắc, v.v.
Na hi taṃ lacchatīti ciraṃ carantopi yaṃ taṃ evarūpaṃ gaṅgaṃ vā attānaṃ vā icchati, taṃ na lacchati.
He will not obtain that means, even though he wanders for a long time, he will not obtain that Gaṅgā or self of such a nature that he desires.
Na hi taṃ lacchatīti (quả thật người ấy sẽ không đạt được điều mình muốn) nghĩa là dù đi lâu dài, người ấy cũng sẽ không đạt được Gaṅgā hoặc tự ngã như vậy mà người ấy muốn.
Yaṃ labhatīti yaṃ udakaṃ vā rūpādiṃ vā labhati, tena na tussati.
What he obtains means what water or rūpa and so forth he obtains, he is not content with that.
Yaṃ labhatīti (cái gì đạt được) nghĩa là cái gì đạt được như nước hoặc sắc, v.v., thì không thỏa mãn với cái ấy.
Yañca pattheti laddhaṃ hīḷetīti evaṃ laddhena atussanto yaṃ yaṃ sampattiṃ pattheti, taṃ taṃ labhitvā ‘‘kiṃ etāyā’’ti hīḷeti avamaññati.
What he yearns for, once obtained, he despises means, being discontent with what is obtained in this way, whatever prosperity he yearns for, having obtained it, he despises and disregards it, thinking, "What is this for?"
Yañca pattheti laddhaṃ hīḷetīti (cái gì mong muốn khi đã đạt được thì lại khinh chê) nghĩa là không thỏa mãn với những gì đã đạt được như vậy, người ấy mong muốn bất cứ sự thành tựu nào, khi đạt được nó thì lại khinh chê, coi thường: ‘‘Cái này để làm gì?’’
Icchā hi anantagocarāti laddhaṃ hīḷetvā aññamaññaṃ ārammaṇaṃ icchanato ayaṃ icchā nāma taṇhā anantagocarā.
Indeed, desire has endless range means, because one despises what is obtained and desires another object, this desire, which is taṇhā, has an endless range.
Icchā hi anantagocarāti (Thật vậy, dục vọng có đối tượng vô biên) nghĩa là do khinh chê những gì đã đạt được và mong muốn những đối tượng khác, nên dục vọng, tức là Taṇhā, có đối tượng vô biên.
Vigaticchāna namo karomaseti tasmā ye vigaticchā buddhādayo, tesaṃ mayaṃ namakkāraṃ karomāti.
We pay homage to those free from desire means, therefore, we pay homage to those Buddhas and others who are free from desire.
Vigaticchāna namo karomaseti (chúng ta xin đảnh lễ những bậc đã diệt trừ dục vọng) nghĩa là vì vậy, chúng ta xin đảnh lễ các bậc đã diệt trừ dục vọng như chư Phật, v.v.
Kālo ghasati bhūtānīti idaṃ satthā ukkaṭṭhaṃ nissāya subhagavane viharanto mūlapariyāyasuttantaṃ ārabbha kathesi.
" Time devours beings" – this the Teacher related while dwelling in Subhaga Grove near Ukkaṭṭhā, concerning the Mūlapariyāya Suttanta.
Kālo ghasati bhūtānīti (Thời gian nuốt chửng các loài hữu tình), Đức Đạo Sư đã nói điều này khi ngự tại Subhagavana gần Ukkaṭṭha, liên quan đến kinh Mūlapariyāya.
Tadā kira pañcasatā brāhmaṇā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sāsane pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggaṇhitvā mānamadamattā hutvā ‘‘sammāsambuddhopi tīṇeva piṭakāni jānāti, mayampi tāni jānāma, evaṃ sante kiṃ tassa amhehi nānākaraṇa’’nti buddhupaṭṭhānaṃ na gacchanti, paṭipakkhā hutvā caranti.
At that time, it is said, five hundred brahmins, masters of the three Vedas, having gone forth into the Dispensation and learned the three Piṭakas, became intoxicated with pride and conceit, thinking, "Even the Perfectly Self-Enlightened One knows only the three Piṭakas; we too know them. If that is so, what difference is there between him and us?" They did not go to attend upon the Buddha, but behaved as opponents.
Nghe nói, bấy giờ có năm trăm vị Bà La Môn thông suốt ba bộ Veda, đã xuất gia trong giáo pháp, học thuộc ba Tipiṭaka, rồi trở nên kiêu mạn và tự mãn, nghĩ rằng: ‘‘Đức Chánh Đẳng Giác cũng chỉ biết ba Tipiṭaka, chúng ta cũng biết chúng, vậy thì Ngài có gì khác biệt với chúng ta?’’ Họ không đến hầu Phật, mà hành xử như những người đối nghịch.
Athekadivasaṃ satthā tesu āgantvā attano santike nisinnesu aṭṭhahi bhūmīhi paṭimaṇḍetvā mūlapariyāyasuttantaṃ kathesi, te na kiñci sallakkhesuṃ.
Then one day, the Teacher came to them, and when they were seated near him, he preached the Mūlapariyāya Suttanta, adorned with eight grounds, but they understood nothing.
Bấy giờ, một hôm, Đức Đạo Sư đến khi họ đang ngồi gần Ngài, và thuyết kinh Mūlapariyāya được trang hoàng bằng tám cảnh giới, nhưng họ không nhận ra điều gì.
Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘mayaṃ amhehi sadisā paṇḍitā natthī’ti mānaṃ karoma, idāni pana na kiñci jānāma, buddhehi sadiso paṇḍito nāma natthi, aho buddhaguṇā nāmā’’ti.
Then it occurred to them, "We are proud, thinking, 'There are no scholars like us,' but now we know nothing. There is no scholar like the Buddhas. Oh, what are the qualities of the Buddhas!"
Bấy giờ, họ nghĩ: ‘‘Chúng ta đã kiêu mạn cho rằng không có học giả nào sánh bằng chúng ta, nhưng bây giờ chúng ta không biết gì cả. Quả thật không có học giả nào sánh bằng chư Phật. Ôi, thật là công đức của chư Phật!’’
Te tato paṭṭhāya nihatamānā hutvā uddhaṭadāṭhā viya sappā nibbisevanā jātā.
From that time onwards, they became humble, like snakes with fangs removed, harmless.
Từ đó trở đi, họ đã từ bỏ kiêu mạn, trở nên vô hại như rắn đã nhổ nọc độc.
Satthā ukkaṭṭhāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā vesāliṃ gantvā gotamakacetiye gotamakasuttantaṃ nāma kathesi, dasasahassilokadhātu kampi, taṃ sutvā te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
The Teacher, having stayed in Ukkaṭṭhā as long as he wished, went to Vesālī and preached the Gotamaka Suttanta at the Gotamaka Shrine; the ten-thousand-world-system trembled, and having heard it, those bhikkhus attained Arahantship.
Đức Đạo Sư đã ngự tại Ukkaṭṭha tùy ý, rồi đến Vesālī, thuyết kinh Gotamaka tại Gotamakacetiya. Mười ngàn thế giới đã rung chuyển, và các Tỳ khưu ấy nghe xong đã đạt được A-la-hán quả.
Mūlapariyāyasuttantapariyosāne pana satthari ukkaṭṭhāyaṃ viharanteyeva bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, aho buddhānaṃ ānubhāvo, te nāma brāhmaṇapabbajitā tathā mānamadamattā bhagavatā mūlapariyāyadesanāya nihatamānā katā’’ti.
However, at the conclusion of the Mūlapariyāya Suttanta, while the Teacher was still dwelling in Ukkaṭṭhā, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, oh, what is the power of the Buddhas! They indeed humbled those brahmin renunciants, who were so intoxicated with pride and conceit, through the Mūlapariyāya discourse."
Tuy nhiên, khi kết thúc kinh Mūlapariyāya, lúc Đức Đạo Sư vẫn còn ngự tại Ukkaṭṭha, các Tỳ khưu đã khởi xướng cuộc đàm luận trong pháp đường: ‘‘Này chư hiền, thật là uy lực của chư Phật! Ngài đã khiến các Bà La Môn xuất gia kia, vốn kiêu mạn và tự mãn như vậy, phải từ bỏ kiêu mạn bằng bài thuyết pháp Mūlapariyāya’’.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepāhaṃ ime evaṃ mānapaggahitasire vicarante nihatamāne akāsiṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having come, asked, "Monks, what kind of talk are you engaged in now?" When they replied, "Of this kind, Venerable Sir," he said, "Monks, not only now, but in the past too, I subdued the pride of those who walked with such conceited heads," and then he related a past event.
Đức Đạo Sư đến, hỏi: ‘‘Này chư Tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?’’ Khi được thưa: ‘‘Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn’’, Ngài nói: ‘‘Này chư Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ mà Ta mới làm cho những người này đang đi lại với cái đầu kiêu mạn như vậy phải từ bỏ kiêu mạn, mà trước đây Ta cũng đã làm như vậy rồi’’, rồi kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni mante vācesi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn into a brahmin family. Having come of age, he became a distinguished teacher, master of the three Vedas, and taught mantras to five hundred brahmin students.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình Bà La Môn, khi trưởng thành đã trở thành vị đạo sư danh tiếng thông suốt ba bộ Veda, và dạy năm trăm học trò các bài chú.
Te pañcasatāpi niṭṭhitasippā sippe anuyogaṃ datvā ‘‘yattakaṃ mayaṃ jānāma, ācariyopi tattakameva, viseso natthī’’ti mānatthaddhā hutvā ācariyassa santikaṃ na gacchanti, vattapaṭivattaṃ na karonti.
All five hundred of them, having completed their training and applied themselves to their craft, became stiff with pride, thinking, "Whatever we know, the teacher also knows that much; there is no difference." They did not go to the teacher nor perform their duties.
Cả năm trăm học trò ấy, sau khi hoàn tất việc học và thực hành các kỹ năng, đã trở nên kiêu mạn và cứng đầu, nghĩ rằng: ‘‘Những gì chúng ta biết, đạo sư cũng chỉ biết bấy nhiêu, không có gì đặc biệt hơn’’, nên không đến gần đạo sư, cũng không phục vụ Ngài.
Te ekadivasaṃ ācariye badarirukkhamūle nisinne taṃ vambhetukāmā badarirukkhaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘nissārovāyaṃ rukkho’’ti āhaṃsu.
One day, when the teacher was seated at the foot of a jujube tree, wishing to belittle him, they tapped the jujube tree with their nails and said, "This tree is worthless."
Một hôm, khi đạo sư đang ngồi dưới gốc cây táo ta, họ muốn khinh thường Ngài, bèn dùng móng tay cào vào cây táo ta và nói: ‘‘Cây này vô dụng!’’
Bodhisatto attano vambhanabhāvaṃ ñatvā antevāsike ‘‘ekaṃ vo pañhaṃ pucchissāmī’’ti āha.
The Bodhisatta, realizing that he was being belittled, said to his disciples, "I will ask you a question."
Bồ Tát nhận ra ý khinh thường mình, bèn nói với các học trò: ‘‘Ta sẽ hỏi các con một câu hỏi.’’
Te haṭṭhatuṭṭhā ‘‘vadetha, kathessāmā’’ti.
They, delighted and pleased, said, "Speak, we will answer."
Họ vui vẻ nói: ‘‘Xin hãy nói, chúng con sẽ trả lời.’’
Ācariyo pañhaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The teacher, asking the question, first uttered the verse:
Đạo sư, khi hỏi câu hỏi, trước tiên nói bài kệ:
Tattha kāloti purebhattakālopi pacchābhattakālopīti evamādi.
Here, Time (kālo) means, for example, the time before meals and the time after meals.
Trong đó, kāloti (thời gian) nghĩa là thời gian trước bữa ăn, thời gian sau bữa ăn, v.v.
Bhūtānīti sattādhivacanametaṃ, na kālo bhūtānaṃ cammamaṃsādīni luñcitvā khādati, apica kho nesaṃ āyuvaṇṇabalāni khepento yobbaññaṃ maddanto ārogyaṃ vināsento ghasati khādatīti vuccati.
Beings (bhūtāni) is a term for sentient beings. Time does not literally pluck and eat their skin and flesh, but it is said to devour them by diminishing their life, beauty, and strength, crushing their youth, and destroying their health.
Bhūtānīti (các loài hữu tình) là từ chỉ các chúng sanh. Thời gian không phải là ăn thịt da của các chúng sanh bằng cách bóc lột, mà là làm hao mòn tuổi thọ, sắc đẹp, sức lực của họ, nghiền nát tuổi trẻ, hủy hoại sức khỏe, nên được gọi là nuốt chửng, ăn.
Evaṃ ghasanto ca na kiñci vajjeti, sabbāneva ghasati.
Thus devouring, it spares nothing; it devours all.
Khi nuốt chửng như vậy, nó không bỏ sót bất cứ điều gì, nuốt chửng tất cả.
Na kevalañca bhūtāneva, apica kho sahattanā attānampi ghasati, purebhattakālo pacchābhattakālaṃ na pāpuṇāti.
And not only beings, but even itself (sahattanā) it devours; the time before meals does not reach the time after meals.
Không chỉ các loài hữu tình, mà còn sahattanā (cùng với tự ngã), nó cũng nuốt chửng chính mình. Thời gian trước bữa ăn không đạt đến thời gian sau bữa ăn.
Esa nayo pacchābhattakālādīsu.
The same applies to the time after meals and so on.
Tương tự đối với thời gian sau bữa ăn, v.v.
Yo ca kālaghaso bhūtoti khīṇāsavassetaṃ adhivacanaṃ.
The being who devours Time (yo ca kālaghaso bhūto) is an epithet for an arahant (one whose taints are destroyed).
Yo ca kālaghaso bhūtoti (Vị hữu tình nuốt chửng thời gian ấy) là từ chỉ vị A-la-hán.
So hi ariyamaggena āyatiṃ paṭisandhikālaṃ khepetvā khāditvā ṭhitattā ‘‘kālaghaso bhūto’’ti vuccati.
For he, by the Noble Path, having eliminated and devoured the time of future rebirth, is called "the being who devours Time."
Bởi vì, người ấy, do Thánh đạo (ariyamagga) đã tiêu diệt và nuốt hết thời kỳ tái sanh (paṭisandhikāla) trong tương lai, nên được gọi là ‘‘kẻ đã nuốt thời gian’’ (kālaghaso bhūto).
Sa bhūtapacaniṃ pacīti so yāyaṃ taṇhā apāyesu bhūte pacati, taṃ ñāṇagginā paci dahi bhasmamakāsi, tena ‘‘bhūtapacaniṃ pacī’’ti vuccati.
He cooks the cooker of beings (sa bhūtapacaniṃ pacī) means that he cooked, burned, and reduced to ashes with the fire of wisdom that craving which cooks beings in the lower realms; therefore, he is called "he cooks the cooker of beings."
Sa bhūtapacaniṃ pacī (Người ấy đã nấu chín những gì đã sanh) có nghĩa là: người ấy đã dùng lửa trí tuệ (ñāṇagginā) nấu chín, đốt cháy, biến thành tro bụi cái ái (taṇhā) đã nấu chín các chúng sanh (bhūta) trong các cảnh khổ (apāya), do đó được gọi là ‘‘đã nấu chín những gì đã sanh’’.
‘‘Pajani’’ntipi pāṭho, janikaṃ nibbattakinti attho.
"Pajani" is also a reading, meaning "the producer" or "the creator."
Cũng có bài đọc là ‘‘Pajaniṃ’’ (kẻ tạo ra), nghĩa là kẻ tạo ra, kẻ làm phát sanh.
Imaṃ pañhaṃ sutvā māṇavesu ekopi jānituṃ samattho nāma nāhosi.
Having heard this question, not a single one of the students was able to understand it.
Sau khi nghe câu hỏi này, không một học trò nào có thể hiểu được.
Atha ne bodhisatto ‘‘mā kho tumhe ‘ayaṃ pañho tīsu vedesu atthī’ti saññaṃ akattha, tumhe ‘yamahaṃ jānāmi, taṃ sabbaṃ jānāmā’ti maññamānā maṃ badarirukkhasadisaṃ karotha, mama tumhehi aññātassa bahuno jānanabhāvaṃ na jānātha, gacchatha sattame divase kālaṃ dammi, ettakena kālena imaṃ pañhaṃ cintethā’’ti.
Then the Bodhisatta said to them, "Do not think, 'This question is found in the three Vedas.' You, thinking 'Whatever I know, we all know,' make me like a jujube tree. You do not know that I know much that is unknown to you. Go, I will give you seven days; ponder this question within this time."
Sau đó, Bồ Tát bảo họ: ‘‘Các con đừng nghĩ rằng ‘câu hỏi này có trong ba bộ Veda’. Các con nghĩ rằng ‘những gì ta biết, các con cũng biết tất cả’, và đối xử với ta như cây táo gai. Các con không biết rằng ta biết nhiều điều mà các con không biết. Hãy đi đi, ta sẽ cho các con thời gian bảy ngày. Trong thời gian này, hãy suy nghĩ về câu hỏi này.’’
Te bodhisattaṃ vanditvā attano attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā sattāhaṃ cintetvāpi pañhassa neva antaṃ, na koṭiṃ passiṃsu.
They bowed to the Bodhisatta, went to their respective dwelling places, and after pondering for seven days, they could find neither the beginning nor the end of the question.
Họ đảnh lễ Bồ Tát, trở về chỗ ở của mình, và dù đã suy nghĩ suốt bảy ngày, họ vẫn không tìm thấy đầu mối hay kết cục của câu hỏi.
Te sattamadivase ācariyassa santikaṃ gantvā vanditvā nisīditvā ‘‘kiṃ, bhadramukhā, jānittha pañha’’nti vutte ‘‘na jānāmā’’ti vadiṃsu.
On the seventh day, they went to the teacher, bowed, and sat down. When asked, "Well, good sirs, have you understood the question?" they replied, "We do not understand."
Đến ngày thứ bảy, họ đến chỗ vị đạo sư, đảnh lễ và ngồi xuống. Khi được hỏi: ‘‘Này các con, các con đã hiểu câu hỏi chưa?’’, họ trả lời: ‘‘Chúng con chưa hiểu.’’
Atha bodhisatto te garahamāno dutiyaṃ gāthamāha –
Then the Bodhisatta, reproaching them, uttered the second verse:
Bồ Tát liền quở trách họ và nói bài kệ thứ hai:
Tassattho – bahūni narānaṃ sīsāni dissanti, sabbāni ca tāni lomasāni, sabbāni mahantāni gīvāsuyeva ṭhapitāni, na tālaphalaṃ viya hatthena gahitāni, natthi tesaṃ imehi dhammehi nānākaraṇaṃ.
Its meaning is: Many heads of men are seen, all of them hairy, all of them large, all placed on necks, not held in the hand like a palm fruit. There is no difference among them in these characteristics.
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Nhiều đầu người được thấy, tất cả đều có lông, tất cả đều to lớn và được đặt trên cổ, không phải được cầm bằng tay như quả thốt nốt. Không có sự khác biệt nào của chúng về những đặc điểm này.
Ettha pana kocideva kaṇṇavāti attānaṃ sandhāyāha.
But here, "few indeed have ears" refers to himself.
Tuy nhiên, ở đây, câu ‘‘ít ai có tai’’ (kocideva kaṇṇavā) là để chỉ chính mình.
Kaṇṇavāti paññavā, kaṇṇachiddaṃ pana na kassaci natthi.
Kaṇṇavā means "wise," for no one lacks an ear-hole.
Kaṇṇavā có nghĩa là có trí tuệ (paññavā), vì không ai không có lỗ tai.
Iti te māṇavake ‘‘kaṇṇachiddamattameva tumhākaṃ bālānaṃ atthi, na paññā’’ti garahitvā pañhaṃ vissajjesi.
Thus, reproaching those students, "You foolish ones have only ear-holes, not wisdom," he then explained the question.
Như vậy, sau khi quở trách các học trò đó rằng ‘‘các con ngu ngốc chỉ có lỗ tai chứ không có trí tuệ’’, Ngài đã giải đáp câu hỏi.
Te sutvā – ‘‘aho ācariyā nāma mahantā’’ti khamāpetvā nihatamānā bodhisattaṃ upaṭṭhahiṃsu.
Hearing him, they thought, "Oh, teachers are indeed great!" and, having asked for forgiveness, they attended upon the Bodhisatta with their pride subdued.
Nghe xong, họ nói: ‘‘Ôi, bậc đạo sư thật vĩ đại!’’ rồi xin lỗi và với lòng khiêm hạ, họ đã phụng sự Bồ Tát.
Hantvā chetvā vadhitvā cāti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharanto sīhasenāpatiṃ ārabbha kathesi.
"Having struck, having cut, and having killed" – the Teacher, while dwelling in the Kūṭāgārasālā near Vesālī, told this in reference to General Sīha.
Hantvā chetvā vadhitvā cā (Giết, chặt, đánh đập) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Kūṭāgārasālā gần Vesālī, liên quan đến Đại tướng Sīha.
So hi bhagavantaṃ saraṇaṃ gantvā nimantetvā punadivase samaṃsakabhattaṃ adāsi.
Indeed, he had gone for refuge to the Blessed One, invited him, and on the following day offered him a meal with meat.
Vị ấy đã quy y Đức Thế Tôn, thỉnh Ngài và vào ngày hôm sau đã cúng dường bữa ăn có thịt.
Nigaṇṭhā taṃ sutvā kupitā anattamanā tathāgataṃ viheṭhetukāmā ‘‘samaṇo gotamo jānaṃ uddissakataṃ maṃsaṃ bhuñjatī’’ti akkosiṃsu.
The Nigaṇṭhas, hearing this, were angry and displeased, and wishing to harass the Tathāgata, they reviled him, saying, "The ascetic Gotama knowingly eats meat specifically prepared for him!"
Các Ni-kiền-tử (Nigaṇṭha) nghe vậy, tức giận và không vui, muốn quấy nhiễu Đức Như Lai, nên đã la mắng: ‘‘Sa-môn Gotama ăn thịt được giết mổ dành riêng cho mình mà biết rõ!’’
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, nigaṇṭho nāṭaputto ‘samaṇo gotamo jānaṃ uddissakataṃ maṃsaṃ bhuñjatī’ti saddhiṃ parisāya akkosanto āhiṇḍatī’’ti.
The monks raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, the Nigaṇṭha Nāṭaputta is going around reviling the ascetic Gotama in front of assemblies, saying, 'The ascetic Gotama knowingly eats meat specifically prepared for him!'"
Các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: ‘‘Này chư Hiền, Ni-kiền-tử Nāṭaputta đang đi khắp nơi la mắng với hội chúng rằng ‘Sa-môn Gotama ăn thịt được giết mổ dành riêng cho mình mà biết rõ!’’’
Taṃ sutvā satthā ‘‘na, bhikkhave, nigaṇṭho nāṭaputto idāneva maṃ uddissakatamaṃsakhādanena garahati, pubbepi garahiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Hearing this, the Teacher said, "Monks, the Nigaṇṭha Nāṭaputta does not only now censure me for eating meat specifically prepared for me; he censured me in the past as well," and he related a past event.
Nghe vậy, Đức Phật nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Ni-kiền-tử Nāṭaputta mới chỉ trích Ta về việc ăn thịt được giết mổ dành riêng, mà trước đây cũng đã từng chỉ trích rồi.’’ Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā loṇambilasevanatthāya himavantato bārāṇasiṃ gantvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pāvisi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family. When he came of age, he undertook the ascetic's renunciation. For the purpose of consuming salt and sour foods, he went from the Himavanta to Bārāṇasī, and on the following day, he entered the city for alms.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát sanh vào một gia đình Bà-la-môn. Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài xuất gia làm ẩn sĩ. Để tìm muối và vị chua, Ngài rời Hy Mã Lạp Sơn đến Bārāṇasī và vào thành khất thực vào ngày hôm sau.
Atheko kuṭumbiko ‘‘tāpasaṃ viheṭhessāmī’’ti gharaṃ pavesetvā paññattāsane nisīdāpetvā macchamaṃsena parivisitvā bhattakiccāvasāne ekamantaṃ nisīditvā ‘‘imaṃ maṃsaṃ tumheyeva uddissa pāṇe māretvā kataṃ, idaṃ akusalaṃ mā amhākameva, tumhākampi hotū’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
Then a certain householder, thinking "I will harass this ascetic," invited him into his house, seated him on a prepared seat, served him with fish and meat, and at the end of the meal, sat to one side and said, "This meat was prepared by killing creatures specifically for you. May this unwholesome deed not be ours alone, but yours as well," and he spoke the first verse:
Khi ấy, một gia chủ muốn quấy nhiễu vị đạo sĩ, mời Ngài vào nhà, sắp đặt chỗ ngồi và cúng dường bữa ăn có thịt cá. Sau bữa ăn, ông ta ngồi sang một bên và nói: ‘‘Thịt này được giết mổ dành riêng cho Ngài. Xin cho nghiệp bất thiện này đừng chỉ thuộc về chúng tôi, mà cũng thuộc về Ngài nữa.’’ Rồi ông ta nói bài kệ đầu tiên:
Tattha hantvāti paharitvā.
Therein, hantvā means having struck.
Ở đây, hantvā nghĩa là đánh đập.
Chetvāti kilametvā.
Chetvā means having tormented.
Chetvā nghĩa là làm kiệt sức.
Vadhitvāti māretvā.
Vadhitvā means having killed.
Vadhitvā nghĩa là giết chết.
Deti dānaṃ asaññatoti asaññato dussīlo evaṃ katvā dānaṃ deti.
Deti dānaṃ asaññato means the unrestrained, the immoral person, having done so, gives a gift.
Deti dānaṃ asaññato nghĩa là kẻ thiếu tự chế (asaññato), kẻ ác đức, sau khi làm như vậy thì bố thí.
Edisaṃ bhattaṃ bhuñjamāno, sa pāpena upalippatīti edisaṃ uddissakatabhattaṃ bhuñjamāno so samaṇopi pāpena upalippati saṃyujjatiyevāti.
Edisaṃ bhattaṃ bhuñjamāno, sa pāpena upalippatī means an ascetic who eats such a meal specifically prepared for him is defiled by evil, is indeed entangled.
Edisaṃ bhattaṃ bhuñjamāno, sa pāpena upalippatī nghĩa là: vị Sa-môn thọ dụng bữa ăn được giết mổ dành riêng như vậy cũng bị ô nhiễm bởi tội lỗi, bị ràng buộc bởi tội lỗi.
Tattha bhuñjamānopi sappaññoti tiṭṭhatu aññaṃ maṃsaṃ, puttadāraṃ vadhitvāpi dussīlena dinnaṃ sappañño khantimettādiguṇasampanno taṃ bhuñjamānopi pāpena na upalippatīti.
Therein, bhuñjamānopi sappañño means, let alone other meat, even if the immoral person gives a gift after killing his children and wife, the wise one, endowed with qualities like patience and loving-kindness, is not defiled by evil even if he eats it.
Ở đây, bhuñjamānopi sappañño nghĩa là: hãy gác qua các loại thịt khác, dù là thịt vợ con bị kẻ ác đức giết rồi bố thí, người có trí tuệ (sappañño) đầy đủ các đức tính như nhẫn nại, từ bi, khi thọ dụng cũng không bị ô nhiễm bởi tội lỗi.
Evamassa bodhisatto dhammaṃ kathetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Thus, the Bodhisatta preached the Dhamma to him, rose from his seat, and departed.
Sau khi thuyết Pháp cho ông ta như vậy, Bồ Tát đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
Addhā pādañjalī sabbeti idaṃ satthā jetavane viharanto lāḷudāyītheraṃ ārabbha kathesi.
"Indeed, all with folded hands" – the Teacher, while dwelling in Jetavana, told this in reference to Thera Lāḷudāyī.
Addhā pādañjalī sabbe (Chắc chắn Pādañjalī hơn tất cả) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Trưởng lão Lāḷudāyī.
Ekasmiñhi divase dve aggasāvakā pañhaṃ vinicchinanti, bhikkhū pañhaṃ suṇantā there pasaṃsanti.
For on one occasion, the two chief disciples were settling a question, and the monks, listening to the question, praised the Theras.
Một ngày nọ, hai vị Đại Đệ tử đang phân xử một vấn đề, các Tỳ-khưu lắng nghe và ca ngợi các vị Trưởng lão.
Lāḷudāyīthero pana parisantare nisinno ‘‘ete amhehi samaṃ kiṃ jānantī’’ti oṭṭhaṃ bhañji.
But Thera Lāḷudāyī, sitting in the midst of the assembly, twisted his mouth, thinking, "What do they know as much as we do?"
Trưởng lão Lāḷudāyī, ngồi giữa hội chúng, bĩu môi nói: ‘‘Những người này biết gì bằng chúng ta?’’
Taṃ disvā therā uṭṭhāya pakkamiṃsu, parisā bhijji.
Seeing this, the Theras rose and departed, and the assembly broke up.
Thấy vậy, các Trưởng lão đứng dậy bỏ đi, hội chúng tan rã.
Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso lāḷudāyī, dve aggasāvake garahitvā oṭṭhaṃ bhañjī’’ti.
The monks raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, Lāḷudāyī reviled the two chief disciples and twisted his mouth!"
Trong Pháp đường, các Tỳ-khưu khởi lên câu chuyện: ‘‘Này chư Hiền, Lāḷudāyī đã bĩu môi chỉ trích hai vị Đại Đệ tử!’’
Taṃ sutvā satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi lāḷudāyī ṭhapetvā oṭṭhabhañjanaṃ tato uttari aññaṃ na jānātī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Hearing this, the Teacher said, "Monks, it is not only now; in the past too, Lāḷudāyī knew nothing more than twisting his mouth," and he related a past event.
Nghe vậy, Đức Phật nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Lāḷudāyī mới bĩu môi, mà trước đây cũng chẳng biết gì hơn ngoài việc bĩu môi.’’ Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister, advising him on welfare and Dhamma.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị quan cố vấn về nghĩa lý và chánh pháp cho nhà vua.
Rañño pādañjalī nāma putto lālo dandhaparisakkano ahosi.
The king's son, named Pādañjalī, was foolish and slow-witted.
Con trai của nhà vua tên là Pādañjalī, là một người chậm chạp và lề mề.
Aparabhāge rājā kālamakāsi.
Afterwards, the king passed away.
Sau đó, nhà vua băng hà.
Amaccā rañño matakiccāni katvā ‘‘taṃ rajje abhisiñcissāmā’’ti mantayamānā rājaputtaṃ pādañjaliṃ āhaṃsu.
The ministers, having performed the king's funeral rites, deliberated, "We shall anoint him to the kingship," and spoke to the prince Pādañjalī.
Các vị quan lo tang lễ cho nhà vua xong, bàn bạc rằng ‘‘Chúng ta sẽ tấn phong vị ấy lên ngôi vua’’, rồi họ nói với hoàng tử Pādañjalī.
Bodhisatto pana ‘‘ayaṃ kumāro lālo dandhaparisakkano, pariggahetvā naṃ abhisiñcissāmā’’ti āha.
But the Bodhisatta said, "This prince is foolish and slow-witted; we should anoint him after careful consideration."
Bồ Tát nói: ‘‘Vị hoàng tử này chậm chạp và lề mề. Chúng ta nên kiểm tra rồi mới tấn phong Ngài.’’
Amaccā vinicchayaṃ sajjetvā kumāraṃ samīpe nisīdāpetvā aḍḍaṃ vinicchinantā na sammā vinicchiniṃsu.
The ministers arranged a court hearing, seated the prince nearby, and, judging a case, did not judge it correctly.
Các vị quan chuẩn bị một vụ kiện, mời hoàng tử ngồi gần và phân xử một nửa vụ kiện nhưng không phân xử đúng đắn.
Te assāmikaṃ sāmikaṃ katvā kumāraṃ pucchiṃsu – ‘‘kīdisaṃ, kumāra, suṭṭhu aḍḍaṃ vinicchinimhā’’ti.
They made the ownerless into an owner and asked the prince, "How well have we judged the case, prince?"
Họ biến người không có chủ thành người có chủ, rồi hỏi hoàng tử: ‘‘Thưa Hoàng tử, chúng tôi đã phân xử vụ kiện này đúng đắn như thế nào?’’
So oṭṭhaṃ bhañji.
He twisted his lip.
Vị ấy chỉ bĩu môi.
Bodhisatto ‘‘paṇḍito vata maññe kumāro, asammāvinicchitabhāvo tena ñāto bhavissatī’’ti maññamāno paṭhamaṃ gāthamāha –
Thinking, "The prince is indeed wise, I suppose; he must have known that it was incorrectly judged," the Bodhisatta uttered the first verse:
Bồ Tát nghĩ: ‘‘Chắc hẳn hoàng tử là người thông thái, Ngài đã biết việc phân xử không đúng đắn’’, rồi Ngài nói bài kệ đầu tiên:
Te aparasmimpi divase vinicchayaṃ sajjetvā aññaṃ aḍḍaṃ suṭṭhu vinicchinitvā ‘‘kīdisaṃ, deva, suṭṭhu vinicchinita’’nti pucchiṃsu.
On another day, they again arranged a court hearing, judged another case correctly, and asked, "How well have we judged it, sire?"
Vào một ngày khác, họ lại chuẩn bị một vụ kiện, phân xử một nửa vụ kiện khác một cách đúng đắn, rồi hỏi: ‘‘Thưa Đại vương, chúng tôi đã phân xử đúng đắn như thế nào?’’
So punapi oṭṭhameva bhañji.
He again merely twisted his lip.
Vị ấy lại bĩu môi lần nữa.
Athassa andhabālabhāvaṃ ñatvā bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
Then, realizing his utter foolishness, the Bodhisatta uttered the second verse:
Khi biết được sự ngu dốt của Ngài, Bồ Tát nói bài kệ thứ hai:
Sabbehi kiṃsuko diṭṭhoti idaṃ satthā jetavane viharanto kiṃsukopamasuttantaṃ ārabbha kathesi.
"The kiṃsuka was seen by all" – The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this in connection with the Kiṃsukopama Suttanta.
Sabbehi kiṃsuko diṭṭho (Cây kiṃsuka được tất cả nhìn thấy) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến kinh Kiṃsukopama.
Cattāro hi bhikkhū tathāgataṃ upasaṅkamitvā kammaṭṭhānaṃ yāciṃsu, satthā tesaṃ kammaṭṭhānaṃ kathesi.
Four bhikkhus approached the Tathāgata and asked for a meditation subject; the Teacher taught them a meditation subject.
Bốn vị Tỳ-khưu đã đến gần Đức Như Lai và xin pháp hành (kammaṭṭhāna), Đức Đạo Sư đã thuyết pháp hành cho các vị ấy.
Te kammaṭṭhānaṃ gahetvā attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni agamiṃsu.
They took the meditation subject and went to their night-quarters and day-quarters.
Các vị ấy đã nhận pháp hành và đi đến chỗ ở ban đêm và chỗ ở ban ngày của mình.
Tesu eko cha phassāyatanāni pariggaṇhitvā arahattaṃ pāpuṇi, eko pañcakkhandhe, eko cattāro mahābhūte, eko aṭṭhārasa dhātuyo.
Among them, one attained Arahantship by comprehending the six sense bases, one by comprehending the five aggregates, one by comprehending the four great elements, and one by comprehending the eighteen elements.
Trong số đó, một vị đã quán xét sáu xứ xúc (phassāyatana) và đạt đến A-la-hán quả, một vị quán xét năm uẩn (pañcakkhandha), một vị quán xét bốn đại (mahābhūta), và một vị quán xét mười tám giới (dhātu).
Te attano attano adhigatavisesaṃ satthu ārocesuṃ.
They reported their respective attainments to the Teacher.
Các vị ấy đã trình bày những điều chứng đắc đặc biệt của riêng mình lên Đức Đạo Sư.
Athekassa bhikkhuno parivitakko udapādi – ‘‘imesaṃ kammaṭṭhānāni nānā, nibbānaṃ ekaṃ, kathaṃ sabbehi arahattaṃ patta’’nti.
Then a thought arose in one bhikkhu: "Their meditation subjects are diverse, but Nibbāna is one; how did all of them attain Arahantship?"
Rồi một vị Tỳ-khưu đã khởi lên suy nghĩ: “Pháp hành của các vị này khác nhau, Niết-bàn là một, làm sao tất cả đều đạt đến A-la-hán quả được?”
So satthāraṃ pucchi.
He asked the Teacher.
Vị ấy đã hỏi Đức Đạo Sư.
Satthā ‘‘kiṃ te, bhikkhu, kiṃsukadiṭṭhabhātikehi nānatta’’nti vatvā ‘‘idaṃ no, bhante, kāraṇaṃ kathethā’’ti bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Bhikkhu, how is this different from those who saw the kiṃsuka?" and being requested by the bhikkhus, "Venerable Sir, please relate this matter to us," brought forth a past event.
Đức Đạo Sư đã nói: “Này Tỳ-khưu, có gì khác biệt giữa những người anh em đã thấy cây kiṃsuka?” và khi các Tỳ-khưu thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, xin hãy kể cho chúng con nghe sự việc này,” Ngài đã kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa cattāro puttā ahesuṃ.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, he had four sons.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, vua có bốn người con trai.
Te ekadivasaṃ sārathiṃ pakkosetvā ‘‘mayaṃ, samma, kiṃsukaṃ daṭṭhukāmā, kiṃsukarukkhaṃ no dassehī’’ti āhaṃsu.
One day, they summoned the charioteer and said, "Friend, we wish to see a kiṃsuka tree; show us a kiṃsuka tree."
Một ngày nọ, các vị ấy đã gọi người đánh xe và nói: “Này bạn, chúng tôi muốn thấy cây kiṃsuka, xin hãy chỉ cho chúng tôi cây kiṃsuka.”
Sārathi ‘‘sādhu, dassessāmī’’ti vatvā catunnampi ekato adassetvā jeṭṭharājaputtaṃ tāva rathe nisīdāpetvā araññaṃ netvā ‘‘ayaṃ kiṃsuko’’ti khāṇukakāle kiṃsukaṃ dassesi.
The charioteer, saying, "Very well, I shall show you," did not show it to all of them together, but first seated the eldest prince in the chariot, took him to the forest, and showed him the kiṃsuka tree when it was bare like a stump, saying, "This is a kiṃsuka."
Người đánh xe đã nói: “Vâng, tôi sẽ chỉ cho,” và không chỉ cho cả bốn người cùng lúc, mà đã đặt hoàng tử cả lên xe và đưa vào rừng, rồi chỉ cho thấy cây kiṃsuka khi nó chỉ còn là một thân cây khô.
Aparassa bahalapalāsakāle, aparassa pupphitakāle, aparassa phalitakāle.
To another, he showed it when it had abundant leaves; to another, when it was in bloom; to another, when it was bearing fruit.
Một người khác thì thấy khi nó có nhiều lá, một người khác khi nó nở hoa, và một người khác khi nó kết trái.
Aparabhāge cattāropi bhātaro ekato nisinnā ‘‘kiṃsuko nāma kīdiso’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
Afterwards, the four brothers sat together and raised the question, "What is a kiṃsuka like?"
Sau đó, cả bốn người anh em cùng ngồi lại và bắt đầu câu chuyện: “Cây kiṃsuka trông như thế nào?”
Tato eko ‘‘seyyāthāpi jhāmathūṇo’’ti āha.
Then one said, "It is like a burnt stump."
Rồi một người nói: “Nó giống như một cây cọc cháy.”
Dutiyo ‘‘seyyathāpi nigrodharukkho’’ti, tatiyo ‘‘seyyathāpi maṃsapesī’’ti, catuttho ‘‘seyyathāpi sirīso’’ti.
The second said, "It is like a banyan tree"; the third, "It is like a piece of meat"; the fourth, "It is like a sirīsa tree."
Người thứ hai nói: “Nó giống như cây banyan,” người thứ ba nói: “Nó giống như một miếng thịt,” người thứ tư nói: “Nó giống như cây sirīsa.”
Te aññamaññassa kathāya aparituṭṭhā pitu santikaṃ gantvā ‘‘deva, kiṃsuko nāma kīdiso’’ti pucchitvā ‘‘tumhehi kiṃ kathita’’nti vutte attanā kathitanīhāraṃ rañño kathesuṃ.
Dissatisfied with each other's accounts, they went to their father and asked, "Your Majesty, what kind of tree is a kiṃsuka?" When asked, "What did you say?", they recounted to the king what they had said.
Các vị ấy không hài lòng với lời kể của nhau, đã đến gặp phụ vương và hỏi: “Tâu bệ hạ, cây kiṃsuka trông như thế nào?” Khi vua hỏi: “Các con đã nói gì?” Các vị ấy đã trình bày lời kể của mình cho vua.
Rājā ‘‘catūhipi tumhehi kiṃsuko diṭṭho, kevalaṃ vo kiṃsukassa dassento sārathi ‘imasmiṃ kāle kiṃsuko kīdiso, imasmiṃ kīdiso’ti vibhajitvā na pucchito, tena vo kaṅkhā uppannā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
The king said, "All four of you have seen the kiṃsuka. However, when the charioteer showed you the kiṃsuka, you did not ask him, 'What is the kiṃsuka like at this time? What is it like at that time?' Therefore, doubt arose in you," and he spoke the first verse:
Vua nói: “Cả bốn con đều đã thấy cây kiṃsuka, chỉ là khi người đánh xe chỉ cho các con cây kiṃsuka, các con đã không hỏi rõ ‘cây kiṃsuka trông như thế nào vào thời điểm này, trông như thế nào vào thời điểm kia,’ vì thế các con mới nghi ngờ,” rồi vua đọc bài kệ đầu tiên –
Satthā imaṃ kāraṇaṃ dassetvā ‘‘yathā, bhikkhu, te cattāro bhātikā vibhāgaṃ katvā apucchitattā kiṃsuke kaṅkhaṃ uppādesuṃ, evaṃ tvampi imasmiṃ dhamme kaṅkhaṃ uppādesī’’ti vatvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
The Teacher, having shown this matter, said, "Just as, bhikkhus, those four brothers, by not questioning and making distinctions, gave rise to doubt about the kiṃsuka, so too do you give rise to doubt in this Dhamma," and having attained full enlightenment, he spoke the second verse:
Đức Đạo Sư đã trình bày sự việc này và nói: “Này Tỳ-khưu, giống như bốn người anh em đó đã nghi ngờ về cây kiṃsuka vì không hỏi rõ từng giai đoạn, con cũng đang nghi ngờ về giáo pháp này,” rồi Ngài, bậc Chánh Đẳng Giác, đã đọc bài kệ thứ hai –
Tassattho – yathā te bhātaro sabbesu ṭhānesu kiṃsukassa adiṭṭhattā kaṅkhiṃsu, evaṃ sabbehi vipassanāñāṇehi yesaṃ sabbe chaphassāyatanakhandhabhūtadhātubhedā dhammā ajānitā, sotāpattimaggassa anadhigatattā appaṭividdhā, te ve tesu phassāyatanādidhammesu kaṅkhanti yathā ekasmiṃyeva kiṃsukasmiṃ cattāro bhātaroti.
Its meaning is: Just as those brothers doubted the kiṃsuka because they had not seen it in all its forms, so too, those whose dhammas—the six sense-bases, aggregates, elements, and their distinctions—are not known by all vipassanā-knowledges, not attained or penetrated through the path of stream-entry, they indeed doubt those dhammas such as the sense-bases, just like the four brothers doubted the single kiṃsuka.
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Giống như những người anh em đó đã nghi ngờ vì chưa thấy cây kiṃsuka ở tất cả các giai đoạn, thì những ai chưa biết tất cả các pháp, tức là sáu xứ xúc, các uẩn, các đại, các giới, bằng tất cả các tuệ quán (vipassanāñāṇa), chưa chứng đắc và chưa thấu hiểu đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimagga), họ sẽ nghi ngờ về các pháp như xứ xúc và các pháp khác, giống như bốn người anh em về cùng một cây kiṃsuka.
Ekaputtako bhavissasīti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ mahātheraṃ ārabbha kathesi.
"You will be an only son"—this the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning a certain Mahāthera.
Con sẽ là con trai duy nhất – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Trưởng lão.
So kirekaṃ kumārakaṃ pabbājetvā pīḷento tattha viharati.
It is said that he, having ordained a young boy, tormented him while dwelling there.
Nghe nói, vị ấy đã cho một chú tiểu xuất gia và hành hạ chú ở đó.
Sāmaṇero pīḷaṃ sahituṃ asakkonto uppabbaji.
The sāmaṇera, unable to endure the torment, disrobed.
Chú tiểu không thể chịu đựng được sự hành hạ nên đã hoàn tục.
Thero gantvā taṃ upalāpeti ‘‘kumāra, tava cīvaraṃ taveva bhavissati pattopi, mama santakaṃ pattacīvarampi taveva bhavissati, ehi pabbajāhī’’ti.
The thera went and consoled him, "Boy, your robe will be yours, and your bowl too; my bowl and robe will also be yours. Come, ordain!"
Vị Trưởng lão đã đến và an ủi chú: “Này chú tiểu, y phục của con sẽ là của con, bát cũng là của con, cả bát và y phục của ta cũng sẽ là của con, hãy đến và xuất gia đi.”
So ‘‘nāhaṃ pabbajissāmī’’ti vatvāpi punappunaṃ vuccamāno pabbaji.
Though he said, "I will not ordain," he ordained after being repeatedly urged.
Chú tiểu đã nói: “Con sẽ không xuất gia,” nhưng vì bị thuyết phục nhiều lần, chú đã xuất gia.
Atha naṃ pabbajitadivasato paṭṭhāya puna thero viheṭhesi.
Then, from the day he ordained, the thera tormented him again.
Rồi từ ngày chú xuất gia, vị Trưởng lão lại tiếp tục hành hạ chú.
So pīḷaṃ asahanto puna uppabbajitvā anekavāraṃ yācantepi tasmiṃ ‘‘tvaṃ neva maṃ sahasi, na vinā vattituṃ sakkosi, gaccha na pabbajissāmī’’ti na pabbaji.
Unable to bear the torment, he disrobed again, and though the thera repeatedly begged him, he did not ordain, saying, "You neither tolerate me nor can you do without me. Go, I will not ordain."
Chú không chịu nổi sự hành hạ, lại hoàn tục, và dù vị ấy thỉnh cầu nhiều lần, chú vẫn không xuất gia, nói: “Thầy không thể chịu đựng con, cũng không thể sống thiếu con, con đi đây, con sẽ không xuất gia nữa.”
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, suhadayo vata so dārako mahātherassa āsayaṃ ñatvā na pabbajī’’ti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall, "Friends, that boy was indeed sharp-witted to understand the Mahāthera's intention and not ordain."
Các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Này chư hiền, chú tiểu đó thật là người có thiện tâm, đã biết ý của vị Trưởng lão nên không xuất gia.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa suhadayo, pubbepi suhadayova, ekavāraṃ etassa dosaṃ disvā na puna upagacchī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what discussion are you engaged in now?" When told, "This, venerable sir," he said, "Bhikkhus, he is not sharp-witted only now; he was sharp-witted in the past too. Having seen his fault once, he did not approach him again," and he related a past event.
Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các con đang tụ họp nói chuyện gì?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ chú ấy mới có thiện tâm, mà trước đây chú ấy cũng có thiện tâm, một lần đã thấy lỗi của người đó thì không bao giờ quay lại nữa,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kuṭumbikakule nibbattitvā vayappatto dhaññavikkayena jīvikaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a householder's family and, having come of age, earned his living by selling grain.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình gia chủ và khi trưởng thành, Ngài sống bằng nghề buôn bán ngũ cốc.
Aññataropi ahituṇḍiko ekaṃ makkaṭaṃ sikkhāpetvā osadhaṃ gāhāpetvā tena sappaṃ kīḷāpento jīvikaṃ kappesi.
Another snake-charmer, having trained a monkey to fetch medicine, earned his living by making it play with snakes.
Một người bắt rắn khác đã huấn luyện một con khỉ, cho nó uống thuốc, và sống bằng cách cho nó chơi với rắn.
So bārāṇasiyaṃ ussave ghuṭṭhe ussavaṃ kīḷitukāmo ‘‘imaṃ mā pamajjī’’ti taṃ makkaṭaṃ tassa dhaññavāṇijassa hatthe ṭhapetvā ussavaṃ kīḷitvā sattame divase tassa santikaṃ gantvā ‘‘kahaṃ makkaṭo’’ti pucchi.
When a festival was announced in Bārāṇasī, wishing to enjoy the festival, he placed the monkey in the hands of that grain merchant, saying, "Do not neglect this one." After enjoying the festival, on the seventh day, he went to the merchant and asked, "Where is the monkey?"
Khi lễ hội được công bố ở Bārāṇasī, người đó muốn tham gia lễ hội, đã giao con khỉ cho người buôn ngũ cốc đó và nói: “Đừng lơ là nó,” rồi sau khi vui chơi lễ hội, vào ngày thứ bảy, người đó đến gặp và hỏi: “Con khỉ đâu?”
Makkaṭo sāmikassa saddaṃ sutvāva dhaññāpaṇato vegena nikkhami.
As soon as the monkey heard its master's voice, it quickly emerged from the grain shop.
Con khỉ vừa nghe tiếng chủ đã nhanh chóng chạy ra khỏi cửa hàng ngũ cốc.
Atha naṃ so veḷupesikāya piṭṭhiyaṃ pothetvā ādāya uyyānaṃ gantvā ekamante bandhitvā niddaṃ okkami.
Then, having beaten him on the back with a bamboo stick, he took him to the park, tied him in a secluded spot, and fell asleep.
Rồi người đó đã dùng một cây gậy tre đánh vào lưng nó, mang nó đến công viên, buộc nó vào một bên và ngủ thiếp đi.
Makkaṭo tassa niddāyanabhāvaṃ ñatvā attano bandhanaṃ mocetvā palāyitvā ambarukkhaṃ āruyha ambapakkaṃ khāditvā aṭṭhiṃ ahituṇḍikassa sarīre pātesi.
The monkey, knowing he was asleep, untied his bonds, fled, climbed a mango tree, ate a mango, and dropped the stone onto the snake charmer's body.
Con khỉ biết người đó đang ngủ, đã tự cởi trói và bỏ trốn, leo lên cây xoài, ăn quả xoài rồi ném hột vào người người bắt rắn.
So pabujjhitvā ullokento taṃ disvā ‘‘madhuravacanena naṃ vañcetvā rukkhā otāretvā gaṇhissāmī’’ti taṃ upalāpento paṭhamaṃ gāthamāha –
He, waking up and looking, saw him and thought, "I will deceive him with sweet words, make him descend from the tree, and catch him," and coaxing him, he spoke the first verse:
Người đó tỉnh dậy, nhìn lên thấy nó, đã nói: “Ta sẽ lừa nó bằng lời lẽ ngọt ngào để nó xuống cây rồi bắt lấy,” và an ủi nó bằng bài kệ đầu tiên –
Tattha nanu maṃ suhadayoti maññasīti nanu tvaṃ maṃ ‘‘suhadayo’’ti maññasi, ‘‘suhadayo aya’’nti maññasīti attho.
Here, nanu maṃ suhadayoti maññasīti means, "Do you not consider me a true friend?" or "Do you think, 'This one is a true friend'?"
Ở đây, ý nghĩa của nanu maṃ suhadayoti maññasi là: Chẳng phải ông nghĩ tôi là người có thiện tâm sao, tức là ông nghĩ ‘người này có thiện tâm’.
Yañca maṃ hanasi veḷuyaṭṭhiyāti yaṃ maṃ evaṃ atimaññasi, yañca veḷupesikāya hanasi, tenāhaṃ nāgacchāmīti dīpeti.
Yañca maṃ hanasi veḷuyaṭṭhiyāti implies, "Because you despise me in this way, and because you strike me with a bamboo stick, I will not come."
Yañca maṃ hanasi veḷuyaṭṭhiyā là: Vì ông khinh thường tôi như vậy, và vì ông đánh tôi bằng gậy tre, nên tôi không đến, đó là ý muốn nói.
Atha naṃ ‘‘mayaṃ imasmiṃ pakkambavane ramāmase, gaccha tvaṃ gharakaṃ yathāsukha’’nti vatvā uppatitvā vanaṃ pāvisi.
Then, saying, "We delight in this forest of the mango trees; you go home at your ease," he jumped up and entered the forest.
Rồi nó nói: “Chúng ta hãy vui chơi trong rừng cây này, ông hãy về nhà tùy thích,” rồi nhảy lên và đi vào rừng.
Ahituṇḍikopi anattamano attano gehaṃ agamāsi.
The snake charmer, being displeased, also went to his own house.
Người bắt rắn cũng không vui vẻ gì, đã trở về nhà mình.
Ayaṃ isī upasamasaṃyame ratoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Ayaṃ isī upasamasaṃyame rato (This ascetic delights in tranquility and restraint)—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain deceitful bhikkhu.
Vị ẩn sĩ này chuyên tâm vào sự tĩnh lặng và tự chế – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu lừa dối.
Tassa hi kuhakabhāvo bhikkhūsu pākaṭo jāto.
Indeed, his deceitful nature had become evident to the bhikkhus.
Sự lừa dối của vị ấy đã trở nên rõ ràng đối với các Tỳ-khưu.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko bhikkhu niyyānike buddhasāsane pabbajitvā kuhakavattaṃ pūretī’’ti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, that bhikkhu, having gone forth in the Buddha's dispensation which leads to liberation, practices deceitful conduct."
Các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Này chư hiền, Tỳ-khưu kia đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến sự giải thoát, nhưng lại thực hành lối sống lừa dối.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esa bhikkhu idāneva, pubbepi kuhakoyeva, aggimattassa kāraṇā makkaṭo hutvā kohaññamakāsī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "What, bhikkhus, is the topic of your present discussion?" When told, "This is it," he said, "Bhikkhus, this bhikkhu is not only deceitful now, but he was deceitful in the past too, and for the sake of a mere fire, he became a monkey and acted deceptively," and he related a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Thưa Tôn Sư, là chuyện này ạ,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo này không chỉ bây giờ mới là kẻ lừa đảo, mà ngay cả trong quá khứ cũng là kẻ lừa đảo. Vì một chút lửa mà nó đã trở thành con khỉ và thực hiện hành vi lừa đảo,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto puttassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle brāhmaṇiyā matāya puttaṃ aṅkenādāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā tampi puttaṃ tāpasakumārakaṃ katvā paṇṇasālāya vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the Kāsī kingdom. When he reached maturity, and while his son was running about, his brahmin wife died. He took his son on his lap, entered the Himavanta, undertook the ascetic's life, made his son also an ascetic boy, and resided in a leaf-hut.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở xứ Kasi. Khi trưởng thành, lúc người vợ Bà-la-môn qua đời trong khi con trai của Ngài còn nhỏ, Ngài bế con vào Hy-mã-lạp sơn, xuất gia làm ẩn sĩ, rồi biến đứa con thành một đạo sĩ trẻ, và sống trong một túp lều lá.
Vassārattasamaye acchinnadhāre deve vassante eko makkaṭo sītapīḷito dante khādanto kampanto vicarati.
During the rainy season, as the sky rained incessantly, a monkey, afflicted by cold, chattered his teeth and shivered as he wandered about.
Vào mùa mưa, khi trời đổ mưa không ngớt, một con khỉ bị lạnh run rẩy, nghiến răng đi lại.
Bodhisatto mahante dārukkhandhe āharitvā aggiṃ katvā mañcake nipajji, puttakopissa pāde parimajjamāno nisīdi.
The Bodhisatta brought large logs of wood, made a fire, and lay on his couch, while his son sat massaging his feet.
Bồ-tát mang những khúc gỗ lớn về, đốt lửa và nằm trên giường, còn con trai Ngài ngồi xoa bóp chân cho Ngài.
So makkaṭo ekassa matatāpasassa santakāni vakkalāni nivāsetvā ca pārupitvā ca ajinacammaṃ aṃse katvā kājakamaṇḍaluṃ ādāya isivesenāgantvā paṇṇasāladvāre aggissa kāraṇā kuhakakammaṃ katvā aṭṭhāsi.
That monkey, wearing and covering himself with the bark garments of a dead ascetic, placing a deer-skin over his shoulder, and taking a water-pot, came in the guise of an ascetic and stood at the door of the leaf-hut, acting deceptively for the sake of the fire.
Con khỉ đó, mặc y vỏ cây của một đạo sĩ đã chết, khoác da nai lên vai, cầm bình nước và gậy, giả dạng đạo sĩ đến trước cửa túp lều lá, làm trò lừa đảo để xin lửa và đứng đó.
Tāpasakumārako taṃ disvā ‘‘tāta, tāpaso eko sītapīḷito kampamāno tiṭṭhati, idha naṃ pakkosatha, visibbessatī’’ti pitaraṃ āyācanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The ascetic boy, seeing him, pleaded with his father, "Father, an ascetic, afflicted by cold, stands shivering; invite him in here, he will be relieved," and he spoke the first verse:
Đạo sĩ trẻ thấy vậy, nói với cha mình: “Thưa cha, có một đạo sĩ đang run rẩy vì lạnh, hãy mời ông ấy vào đây, ông ấy sẽ được sưởi ấm,” rồi thỉnh cầu cha bằng câu kệ đầu tiên:
Tattha upasamasaṃyame ratoti rāgādikilesaupasame ca sīlasaṃyame ca rato.
Here, upasamasaṃyame ratoti means delighting in the calming of defilements such as lust, and in the restraint of morality.
Trong đó, upasamasaṃyame rato có nghĩa là chuyên tâm vào sự an tịnh các phiền não như tham ái và sự tự chế giới luật.
Sa tiṭṭhatīti so tiṭṭhati.
Sa tiṭṭhatī means 'he stands'.
Sa tiṭṭhatī có nghĩa là ông ấy đứng.
Sisirabhayenāti vātavuṭṭhijanitassa sisirassa bhayena.
Sisirabhayenā means 'by the fear of cold,' i.e., by the fear of cold generated by wind and rain.
Sisirabhayenā có nghĩa là vì sợ cái lạnh do gió và mưa gây ra.
Aṭṭitoti pīḷito.
Aṭṭito means 'afflicted' or 'oppressed'.
Aṭṭito có nghĩa là bị áp bức, bị hành hạ.
Pavisatumanti pavisatu imaṃ.
Pavisatumaṃ means 'let him enter this'.
Pavisatumaṃ có nghĩa là hãy vào đây.
Kevalanti sakalaṃ anavasesaṃ.
Kevalaṃ means 'entire,' 'whole,' 'without remainder'.
Kevala có nghĩa là toàn bộ, không sót lại.
Tattha dumavarasākhagocaroti dumavarānaṃ sākhagocaro.
Therein, dumavarasākhagocaro means 'roaming among the branches of excellent trees'.
Trong đó, dumavarasākhagocaro có nghĩa là sống trên cành cây cao quý.
So dūsako rosako cāpi jammoti so evaṃ gatagataṭṭhānassa dūsanato dūsako, ghaṭṭanatāya rosako, lāmakabhāvena jammo.
So dūsako rosako cāpi jammo means 'he is a defiler because he defiles every place he goes, irritable because of his mischief, and base due to his wretched nature'.
So dūsako rosako cāpi jammo có nghĩa là nó là kẻ phá hoại vì làm ô uế nơi nó đến, là kẻ hay nổi giận vì hay gây gổ, và là kẻ độc ác vì bản chất thấp kém.
Sace vajeti yadi imaṃ paṇṇasālaṃ vaje paviseyya, sabbaṃ uccārapassāvakaraṇena ca aggidānena ca dūseyyāti.
Sace vaje means 'if he were to enter this leaf-hut, he would defile everything by urinating and defecating and by setting it on fire'.
Sace vaje có nghĩa là nếu nó vào túp lều lá này, nó sẽ làm ô uế mọi thứ bằng cách đại tiện, tiểu tiện và đốt lửa.
Evañca pana vatvā bodhisatto ummukaṃ gahetvā taṃ santāsetvā palāpesi.
Having said this, the Bodhisatta took a firebrand, frightened the monkey, and made it flee.
Nói như vậy, Bồ-tát cầm một khúc củi cháy dọa nó, khiến nó bỏ chạy.
So uppatitvā vanaṃ pakkhanto tathā pakkhantova ahosi, na puna taṃ ṭhānaṃ agamāsi.
It leaped and entered the forest, and having entered, it remained there and never returned to that place.
Nó nhảy vào rừng và biến mất, không bao giờ quay lại nơi đó nữa.
Bodhisatto abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā tāpasakumārassa kasiṇaparikammaṃ ācikkhi, sopi abhiññā ca samāpattiyo ca uppādesi.
The Bodhisatta developed the supernormal powers (abhiññā) and attainments (samāpatti) and taught the meditation exercises (kasiṇaparikamma) to the ascetic youth, who also developed the supernormal powers and attainments.
Bồ-tát phát triển các thần thông và các tầng thiền định, và chỉ dạy pháp quán Tứ Đại cho đạo sĩ trẻ. Đạo sĩ trẻ cũng phát triển các thần thông và các tầng thiền định.
Te ubhopi aparihīnajjhānā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
Both of them, not having lost their jhāna, had the Brahma-world as their destination.
Cả hai vị đều không bị thoái thất thiền định và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, porāṇato paṭṭhāyapesa kuhakoyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi.
The Teacher, having brought this discourse on Dhamma, saying, “Bhikkhus, it is not only now, but also from ancient times that he was a deceiver,” and having expounded the Truths, he identified the Jātaka.
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ bây giờ, mà từ xa xưa, kẻ này đã là kẻ lừa đảo,” rồi Ngài thuyết pháp này, công bố các Chân lý và kết hợp câu chuyện Jātaka.
Saccapariyosāne keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino keci arahanto ahesuṃ.
At the conclusion of the Truths, some attained stream-entry (sotāpanna), some became once-returners (sakadāgāmi), some non-returners (anāgāmi), and some attained arahantship (arahanta).
Khi các Chân lý được công bố, một số thành bậc Dự Lưu, một số thành bậc Nhất Lai, một số thành bậc Bất Hoàn, một số thành bậc A-la-hán.
‘‘Tadā makkaṭo kuhakabhikkhu ahosi, putto rāhulo, pitā pana ahameva ahosi’’nti.
“At that time, the monkey was the deceptive bhikkhu; the son was Rāhula; and the father was myself.”
“Khi ấy, con khỉ là Tỳ-kheo lừa đảo này; người con là Rahula; còn người cha chính là Ta vậy.”