132. Sarādīnaṃ nāmasarūpappabhedaṃ dassetumāha ‘‘usabho’’ccādi.
To show the distinction in name and form of notes and so on, it is said, "usabho" and so on.
132. Để trình bày sự phân loại về tên và hình thức của các âm thanh, v.v., đã nói “usabho” và các từ tương tự.
Isa gatiyaṃ.
Isa is for going.
Từ gốc isa (đi).
Isati cittaṃ pavisatīti usabho, abho, issu ca.
It enters the mind, therefore it is usabho (with the suffix abho, and i changed to u).
Vì nó đi vào tâm trí, nên gọi là usabho; (thêm tiếp vĩ ngữ) abho, và chữ "i" biến thành "u".
‘‘Usa dāhe’’ti vā dhātvattho.
Alternatively, the meaning of the root usa is 'to burn'.
Hoặc từ gốc “usa (đốt cháy),” đó là ý nghĩa của động từ.
Yasmā pana so saro usabho viya nadati, tasmā usabhoti vuccati.
However, since that note roars like a bull, it is called usabho.
Tuy nhiên, vì âm thanh đó kêu như một con bò đực, nên nó được gọi là usabho.
Dhīmantehi gīyateti dhevato, vaṇṇavikāro, vattaṃ.
It is sung by the wise, therefore dhevato (with a change of letters, and vattaṃ).
Vì được người trí tuệ ca hát, nên gọi là dhevato; có sự biến đổi âm vị, và sự biến đổi của "va".
Gandhaṃ lesaṃ aratīti gandharo, rassassa dīghatte gandhāro cetyaññe* , gandhārā nāma janapadā, tehyayaṃ gīyateti gandhāro, ṇo.
It takes a trace of scent, therefore gandharo; others say gandhāro with the lengthening of the short vowel. There are countries called Gandhara; this* is sung by them, therefore gandhāro (with the suffix ṇo).
Vì nó nắm giữ một chút hương vị (gandhaṃ lesaṃ arati), nên gọi là gandharo. Một số người khác nói rằng nó cũng là gandhāro do sự kéo dài của nguyên âm ngắn. Gandhārā là tên một vùng đất, và âm thanh này được hát bởi những người ở đó, nên gọi là gandhāro; (thêm tiếp vĩ ngữ) ṇo. Majjhimo là cái nằm ở giữa, trong một loại nhịp điệu đặc biệt. Pañcamo là cái làm đầy đủ cả năm âm thanh như Dhevata, v.v. (Hoặc Pañcamo là cái làm đầy đủ năm đại chủng.) Vì các âm thanh tập hợp lại hoàn toàn ở đó, nên gọi là nisādo; (thêm tiếp vĩ ngữ) ṇo.
Majjhe layavisese bhavo majjhimo. Pañcannampi dhevatādīnaṃ pūraṇo pañcamo, (pañcannaṃ vā mahābhūtānaṃ pūraṇo pañcamo.)* Nissesato sīdanti sarā yasminti* , ṇo.
That which occurs in the middle in a specific tempo is majjhimo. That which completes all five, Dhevata and the others, is pañcamo (or that which completes the five great elements is pañcamo). Since the notes fully settle therein, therefore nisādo (with the suffix ṇo).
Majjhimo là cái nằm ở giữa, trong một loại nhịp điệu đặc biệt. Pañcamo là cái làm đầy đủ cả năm âm thanh như Dhevata, v.v. (Hoặc Pañcamo là cái làm đầy đủ năm đại chủng.) Vì các âm thanh tập hợp lại hoàn toàn ở đó, nên gọi là nisādo; (thêm tiếp vĩ ngữ) ṇo.
‘‘Nisīdanti sarā yasmiṃ, nisādo tena hetunā’’ti hi vuttaṃ.
For it is said, "Since the notes settle, for that reason it is nisādo."
Quả thật, đã nói rằng: “Vì các âm thanh tập hợp lại ở đó, nên vì lý do đó gọi là nisādo.”
Ete satta sarāti gaditā kathitā.
These seven notes are gaditā, spoken of.
Bảy âm thanh này được gaditā (nói), được kathitā (kể).
133-135. Usabhādayo ye nadanti, te dassetumāha ‘‘nadanti’’ccādi.
To show which animals produce Usabha and the other notes, it says "nadanti" and so on.
133-135. Để trình bày những loài kêu các âm thanh như Usabha, v.v., đã nói “nadanti” và các từ tương tự.
Usabhaṃ nāma saraṃ gāvo nadanti.
Cows bellow the note called Usabha.
Bò kêu âm thanh tên là Usabha.
Tathā dhevataṃ turaṅgā assā, chajjaṃ mayūrā sikhaṇḍino, gandhāraṃ ajā, majjhimaṃ koñcā sakuṇavisesā, pañcamaṃ parapuṭṭhādī kokilādayo, nisādaṃ vāraṇā hatthino nadanti.
Likewise, turaṅgā (horses) neigh the Dhevata; mayūrā (peacocks) cry the Chajja; goats bleat the Gandhara; koñcā (a species of bird, cranes) cry the Majjhima; parapuṭṭhādī (cuckoos and others) sing the Pañcama; and vāraṇā (elephants) trumpet the Nisāda.
Tương tự, turaṅgā (ngựa) kêu âm Dhevata, mayūrā (công) kêu âm Chajja, dê kêu âm Gandhara, koñcā (sếu), một loài chim đặc biệt, kêu âm Majjhima, parapuṭṭhādī (chim cu), v.v., kêu âm Pañcama, vāraṇā (voi) kêu âm Nisāda.
Vuttañca nāradamuninā –
And it was said by Nārada Muni:
Và đã được đạo sĩ Nārada nói rằng:
Chajjo gāmo, majjhimo gāmo, sādhāraṇo gāmoti tayo gāmā.
There are three gāmā: Chajja-gāma, Majjhima-gāma, and Sādhāraṇa-gāma.
Có ba gāma: Chajjo gāmo, Majjhimo gāmo, Sādhāraṇo gāmo.
Tatra vīṇādaṇḍaṃ vibhāgaṃ katvā adhobhāgassa ‘‘chajjagāmo’’ti saññā, majjhabhāgassa ‘‘majjhimagāmo’’ti, uparibhāgassa ‘‘sādhāraṇagāmo’’ti saññā.
Among these, after dividing the lute staff, the lower part is called "Chajja-gāma", the middle part "Majjhima-gāma", and the upper part "Sādhāraṇa-gāma".
Trong đó, sau khi chia thân đàn vīṇā, phần dưới được gọi là “chajjagāmo”, phần giữa là “majjhimagāmo”, và phần trên là “sādhāraṇagāmo”.
Kiṃ pana gāmabhede kāraṇaṃ?
What is the reason for the distinction in gāmā?
Vậy nguyên nhân của sự phân loại gāma là gì?
Yasmā ekasseva sarassa gāmantare bhedo, taṃbhede gāmānampibhedo.
Because there is a difference in a single note within different gāmā, and if there is a difference in it, there is also a difference in the gāmā.
Vì có sự khác biệt của cùng một âm thanh trong các gāma khác nhau, nên có sự khác biệt của các gāma khi có sự khác biệt đó.
Māghaṭīkāyaṃ pana sādhāraṇagāmaṭṭhāne gandhāragāmo kathito, ekekasmiñca gāme satta satta mucchanā.
However, in the Māghaṭīkā, Gandhara-gāma is mentioned in place of Sādhāraṇa-gāma, and in each gāma, there are seven mucchanā.
Tuy nhiên, trong Māghaṭīkā, Gandhāragāmo được nói đến ở vị trí của Sādhāraṇagāmo, và mỗi gāma có bảy mucchanā.
Idha pana usabhādīsu sattasu saresu paccekaṃ tisso tisso mucchanā kathitā.
Here, however, three mucchanā are mentioned for each of the seven notes like Usabha and so on.
Ở đây, trong bảy âm thanh như Usabha, v.v., mỗi âm thanh được nói là có ba mucchanā.
Kiṃkāraṇā?
What is the reason?
Nguyên nhân là gì?
Idha manussalokavādanavidhinā, tattha ca devalokavādanavidhinā kathitattā tatheva ṭhānāni satta satteva labbhareti.
Because here it is explained according to the method of playing in the human world, and there it is explained according to the method of playing in the divine world, thus only seven positions are obtainable.
Ở đây, theo phương pháp chơi nhạc của cõi người, và ở đó (trong Māghaṭīkā) theo phương pháp chơi nhạc của cõi trời, nên chỉ có bảy vị trí được đạt đến.
Yathā usabhādīsu tesu yathāvuttesu saresu paccekaṃ ekekasmiṃ sare tisso tisso mucchanā siyuṃ, tatheva ṭhānānipi satta satteva labbharetyattho.
Just as there might be three mucchanā for each of the aforementioned notes like Usabha, so too seven positions are obtainable.
Nghĩa là, cũng như trong các âm thanh Usabha, v.v., mỗi âm thanh có ba mucchanā, thì cũng chỉ có bảy vị trí được đạt đến.
136. Sarānaṃ gāmesu bhinnasutittaṃ dassetumāha ‘‘tisso’’iccādi.
To show the different suti of the notes in the gāmā, it says "tisso" and so on.
136. Để trình bày sự khác biệt của các suti trong các gāma của các âm thanh, đã nói “tisso” và các từ tương tự.
Usabhassa sarassa tārakalamandavasena tisso sutiyo.
The note Usabha has three suti according to high, medium, and low pitch.
Âm Usabha có ba suti theo thứ tự tāra, kala, manda.
Dhevatassa sarassa tāra mandavasena duve.
The note Dhevata has two suti according to high and low pitch.
Âm Dhevata có hai suti theo thứ tự tāra, manda.
Chajjassa tārakala manda kākalīvasena catasso.
The Chajja has four suti according to high, medium, low, and kākalī pitch.
Âm Chajja có bốn suti theo thứ tự tāra, kala, manda, kākalī.
Gandhārassa ca tathā.
Gandhara also has the same.
Âm Gandhara cũng vậy.
Majjhimassa tārakala kākalīvasena tisso.
Majjhima has three suti according to high, medium, and kākalī pitch.
Âm Majjhima có ba suti theo thứ tự tāra, kala, kākalī.
Pañcamassa kala kākalīvasena duve.
Pañcama has two suti according to medium and kākalī pitch.
Âm Pañcama có hai suti theo thứ tự kala, kākalī.
Nisādassa tārādivasena catasso sutiyo.
Nisāda has four suti according to high pitch and so on.
Âm Nisāda có bốn suti theo thứ tự tāra, v.v.
Iccevaṃ sattasu saresu kamato sampiṇḍitā dvāvīsati sutiyo siyuṃ.
Thus, in these seven saras, there are twenty-two sutis gathered sequentially.
Như vậy, tổng cộng có hai mươi hai suti trong bảy âm thanh theo thứ tự.
Māghaṭīkāyaṃ pana aññathā sutibhedo vutto.
However, in the Māghaṭīkā, a different classification of sutis is stated.
Tuy nhiên, trong Māghaṭīkā, sự phân loại suti được nói khác.
Vuttañhi tattha –
For it is stated there:
Quả thật, ở đó đã nói:
137. ‘‘Uccatare’’tyādinā sutibhede sarūpato dasseti.
137. With ‘‘Uccatare’’ and so on, it shows the nature of the suti classifications.
137. Với “uccatare” và các từ tương tự, trình bày sự khác biệt của suti về mặt bản chất.
Uccatare rave atyuccadhanimhi tāro, tārayati bodhayatīti tāro.
Tāra in an extremely high sound (uccatare rave). It is tāra because it brings to light or enlightens (tārayati bodhayatī).
Trong tiếng vang Uccatare rave (tiếng vang rất cao), tiếng vang rất lớn (atyuccadhanimhi) là tāro (cao). Vì nó làm cho người ta biết (tārayati bodhayatīti), nên gọi là tāro.
Abyatte abyattakkhare madhure sutisukhe kalo, kala made.
Kala in an unclear (abyatte), sweet (madhure) sound that is pleasant to the ear. The root is kala in the sense of intoxication.
Trong tiếng Abyatte (không rõ ràng), tức là những âm tiết không rõ ràng (abyattakkhare), và madhure (ngọt ngào), tức là dễ nghe (sutisukhe), là kalo (êm dịu). Kala (có nghĩa là) say sưa.
Gambhīre dhanimhi mando.
Manda in a deep sound.
Trong tiếng vang trầm (gambhīre dhanimhi) là mando (trầm).
Madi thutimodamadamohasupanagatīsu.
The root madi is in the senses of praise, delight, intoxication, delusion, sleep, and going.
Madi (có nghĩa là) ca ngợi, vui mừng, say sưa, mê muội và đi vào giấc ngủ.
Mandayate bujjhatenenāti mando.
It is manda because it is understood by this (sound).
Vì người ta biết được (madyate bujjhate) nhờ âm thanh này (anena), nên gọi là mando.
Tārādayo tayo vāccaliṅgattā tīsu.
The three, tāra and so on, being indicative of their meaning, occur in all three genders.
Ba từ bắt đầu bằng tārā (cao) này, vì là những từ có giống ngữ pháp (vāccaliṅgattā), nên được dùng trong cả ba giống.
Tāro dhani, tārā vāṇī, tāraṃ rutaṃ iccādi.
For example: tāro dhani (high sound), tārā vāṇī (high voice), tāraṃ rutaṃ (high cry), and so on.
Ví dụ: tāro dhani (âm thanh cao), tārā vāṇī (lời nói cao), tāraṃ rutaṃ (tiếng kêu cao), v.v.
Abyattamadhurasaddo kalo. Tatra kale sukhume kākalīsaddo, īpaccayanto, īsaṃ kalā vāṇī kākalī nāma, kāsaddoyamīsattho.
An unclear, sweet sound is kala. Within that subtle kala, the word kākalī is used. It is an ī-ending word. A voice that is slightly kala is called kākalī. This word kā means 'slightly'.
Âm thanh ngọt ngào nhưng không rõ ràng (abyattamadhurasaddo) là kalo. Trong âm thanh êm dịu (tatrakale) tinh tế (sukhume) đó, âm thanh kākalī (êm dịu nhỏ) được nói đến, nó có hậu tố ī. Giọng nói kākalī (êm dịu nhỏ) là giọng nói hơi êm dịu (īsaṃ kalā vāṇī). Từ kā này có nghĩa là hơi.
Kriyādisamatāti gītavāditapādanyāsādikriyānaṃ, kālassa ca samattaṃ layo nāma, laya sāmyagatīsu, ādhāre apaccayo, sabbābhinayānampi sāmyaṃ layoti keci.
Kriyādisamatā means that the harmony of actions such as singing, playing instruments, stepping, etc., and time is called laya. The root laya is in the senses of harmony and going. The a-suffix is used in the sense of location. Some say that harmony of all performances is laya.
Kriyādisamatā (sự đồng đều của các hành động, v.v.) có nghĩa là sự đồng đều (samattaṃ) của các hành động như ca hát, chơi nhạc cụ, đặt chân, v.v. (gītavāditapādanyāsādikriyānaṃ) và của thời gian (kālassa ca) được gọi là layo (nhịp điệu). Laya (có nghĩa là) sự đồng đều và sự đi. Hậu tố a được thêm vào trong trường hợp sở hữu cách. Một số người nói rằng sự đồng đều của tất cả các biểu diễn cũng là layo.
138. Dvayaṃ vīṇāyaṃ.
138. The two are for the vīṇā.
Hai từ này chỉ đàn vīṇā.
Vi janane, to, īṇattaṃ, vīṇa veṭhaneti vā dhātu, ā, vīṇā.
The root vi is in the sense of generating, with the suffix ṇa, and ī for feminine, thus vīṇā. Or the root is vīṇa in the sense of wrapping, with the suffix ā, thus vīṇā.
Vi (có nghĩa là) sinh ra, hậu tố ṇo, chuyển thành ī và ṇattaṃ, nên gọi là vīṇā. Hoặc động từ vīṇa (có nghĩa là) quấn, với hậu tố ā, thành vīṇā.
Valla saṃvaraṇe, vallate dhanivisesaṃ, ṇvu, vallakī, nadādi.
The root valla is in the sense of covering. It covers a specific sound. With the suffix ṇvu, it becomes vallakī, belonging to the nadādi group.
Valla (có nghĩa là) che chở, nó che chở một âm thanh đặc biệt (dhanivisesaṃ valyate), với hậu tố ṇvu, thành vallakī, thuộc nhóm nadādi.
Vipañcītipi vīṇāya nāmaṃ.
The name for vīṇā is also vipañcī.
Vipañcī cũng là một tên gọi của đàn vīṇā.
Vipañcayatīti vipañcī* , nadādi.
It is vipañcī because it expands (the sound). It belongs to the nadādi group.
Vì nó làm cho âm thanh lan tỏa (vipañcayati vitthārayatisaddaṃ), nên gọi là vipañcī, thuộc nhóm nadādi.
Sā vīṇā sattatantī sattahi tantīhi visiṭṭhā parivādinī nāma, parito vadatīti parivādinī, inī.
That vīṇā, sattatantī (having seven strings), is called parivādinī because it produces sound all around (parito vadati). It has the suffix inī.
Đàn vīṇā đó (sā vīṇā) có bảy dây (sattatantī sattahi tantīhi visiṭṭhā) được gọi là parivādinī. Vì nó phát ra âm thanh từ mọi phía (parito vadatīti), nên gọi là parivādinī, với hậu tố inī.
Vīṇādayo cattāropi vīṇāsāmaññavācakā icceke, tesaṃ mate sāsaddassa catunnampi itthiliṅgatthadīpakatā viññeyyā, tathāpi amarakosena* virujjhanato tesaṃ mataṃ na gahetabbaṃ.
Some say that vīṇā and the other four terms are all general designators of the vīṇā. According to their view, the word sā (that) should be understood as indicating the feminine gender for all four. However, this view should not be accepted as it contradicts the Amarakosa.
Một số người nói rằng cả bốn từ vīṇā, v.v. đều là những từ chung chỉ đàn vīṇā. Theo quan điểm của họ, ý nghĩa của từ sā (đó) là chỉ giống cái của cả bốn từ này cần được hiểu. Tuy nhiên, quan điểm của họ không nên được chấp nhận vì nó mâu thuẫn với Amarakosa.
Kaṭṭhādīhi doṇisaṇṭhānena kataṃ vajjabhaṇḍaṃ vīṇāya pokkharo nāma, poseti vaḍḍheti saddeti pokkharo, kharo, vuddhi, vaṇṇavikāro ca.
The drum-shaped instrument made of wood and so on is called the pokkhara of the vīṇā. It is pokkhara because it nourishes and increases the sound. There is a khara suffix, an increase (of sound), and a change of vowel.
Phần nhạc cụ được làm từ gỗ, v.v. có hình dạng như một cái thuyền (doṇisaṇṭhānena kataṃ vajjabhaṇḍaṃ) được gọi là pokkharo của đàn vīṇā. Vì nó nuôi dưỡng và làm tăng âm thanh (poseti vaḍḍheti saddeti), nên gọi là pokkharo, với hậu tố kharo, có sự tăng trưởng và biến đổi âm.
Du gamane, ṇi, doṇi. Kakubho, pasevakotipi pokkharassa nāmāni.
The root du is in the sense of going, with the suffix ṇi, forming doṇi. Kakubha and pasevaka are also names for pokkhara.
Du (có nghĩa là) đi, với hậu tố ṇi, thành doṇi. Kakubho và pasevako cũng là những tên gọi của pokkharo.
Kaṃ vātaṃ kubhati bandhatīti kakubho. Pasibbanti tamiti pasevako.
It is kakubha because it binds the wind. It is pasevaka because it is sewn together.
Vì nó giữ chặt (kubhati bandhati) luồng khí (taṃ vātaṃ), nên gọi là kakubho. Vì người ta khâu (pasibbanti) nó, nên gọi là pasevako.
140. Cammāvanaddhesu cammena bandhanīyesu bheriyādīsu majjhe talekekayutaṃ ekekena talena yuttaṃ kumbhathuṇadaddarikādikaṃ tūriyaṃ ātataṃ nāma, ātanotīti ātataṃ, tanu vitthāre.
140. Among the drums covered with hide (cammāvanaddhesu), such as bherī and so on, a musical instrument like the kumbhathuṇa or daddarikā which is joined to a single side (talekekayutaṃ) is called ātata. It is ātata because it stretches out (ātanoti). The root tanu means 'to extend'.
140. Trong số các nhạc cụ cammāvanaddhesu (bọc da) như bherī, v.v., nhạc cụ như kumbhathuṇadaddarikā, v.v. được gắn với một mặt (talekekayutaṃ ekekena talena yuttaṃ) được gọi là ātata. Vì nó làm lan tỏa âm thanh (ātanotīti), nên gọi là ātataṃ. Tanu (có nghĩa là) lan rộng.
Mahatīādivīṇāvisesopi* ātatamevāti ‘‘cammāvanaddhesū’’ti visesanaṃ kataṃ.
Since a special kind of vīṇā called mahatī is also ātata, the qualifier "covered with hide" is used.
Ngay cả một loại vīṇā đặc biệt như mahatī, v.v. cũng là ātata, vì vậy đã có sự phân biệt bằng cách nói "cammāvanaddhesu" (trong số những cái bọc da).
Kumbhasaṇṭhānattā kumbho ca taṃ thunanagarasambhūtattā thunañceti kumbhathunaṃ.
It is kumbhathuṇa because it is drum-shaped and originates from the city of Thuna.
Vì nó có hình dạng như một cái bình, nên nó là kumbho, và vì nó được sinh ra ở thành phố Thuna, nên nó là thuna, do đó gọi là kumbhathunaṃ.
Tadeva kumbhathuṇaṃ, atha vā thu abhitthave, kammani ṇo.
That is kumbhathuṇa. Alternatively, the root thu is in the sense of praise, with the suffix ṇa in the passive voice.
Chính nó là kumbhathuṇaṃ, hoặc thu (có nghĩa là) ca ngợi, hậu tố ṇo trong trường hợp đối cách.
Kumbho ca so thuṇo ceti kumbhathuṇo, thuṇa pūraṇeti vā dhātvattho.
It is kumbhathuṇa because it is both a kumbha (pot) and a thuṇa (post). Or the root thuṇa is in the sense of filling.
Vì nó vừa là kumbho vừa là thuṇo, nên gọi là kumbhathuṇo, hoặc ý nghĩa của động từ thuṇa (có nghĩa là) làm đầy.
Dara vidāraṇadāhesu, dvebhāvo, kāpubbassikāro ca, daddarasaddaṃ karotīti vā daddarikā.
The root dara is in the senses of tearing and burning. There is reduplication and the i-vowel for the preceding kā. Or it is daddarikā because it makes a daddara sound.
Dara (có nghĩa là) xé rách và đốt cháy, có sự lặp lại hai lần, và nguyên âm a trước kā được biến thành i. Hoặc vì nó tạo ra âm thanh daddara, nên gọi là daddarikā.
141. Ubhayatalaṃ murajādikaṃ tūriyaṃ vitataṃ nāma, visesena saddaṃ tanotīti vitataṃ, sabbavinaddhaṃ sabbapassesu, pubbapacchābhāgesu ca pariyonaddhaṃ paṇavādikaṃ, ādinā caturassaālambaragomukhīādayo ātatavitataṃ nāma, ‘‘cammapariyonaddhaṃ hutvā tantibaddhaṃ ātatavitata’’nti hi vuttaṃ.
141. A musical instrument like the muraja, covered on both sides, is called vitata. It is vitata because it extends sound in a special way. Sabbavinaddhaṃ refers to instruments like the paṇava, covered on all sides, front and back. By " ādi" are meant the caturassa-ālambara, gomukhī, and so on, which are called ātatavitata. For it is said that "an instrument covered with hide and bound with strings is ātata-vitata."
141. Nhạc cụ có hai mặt như muraja, v.v. được gọi là vitata. Vì nó làm lan tỏa âm thanh một cách đặc biệt (visesena saddaṃ tanotīti), nên gọi là vitataṃ. Nhạc cụ sabbavinaddhaṃ (bọc kín mọi mặt), tức là được bọc kín ở tất cả các mặt, cả phía trước và phía sau, như paṇava, v.v., và các loại khác như caturassaālambaragomukhī, v.v. được gọi là ātatavitataṃ. Vì đã nói rằng "cái được bọc da và được buộc dây là ātatavitata".
Paṇa byavahārathutīsu, paṇīyatīti paṇavo, avo.
The root paṇa is in the senses of transaction and praise. It is paṇava because it is praised, with the suffix avo.
Paṇa (có nghĩa là) giao dịch và ca ngợi. Vì nó được ca ngợi (paṇīyatīti), nên gọi là paṇavo, với hậu tố avo.
142. Vaṃsasaṅkhādikaṃ susiraṃ nāma, randhaṃ susiraṃ, taṃyogā susiraṃ.
142. Wind instruments like the flute (vaṃsa) and conch shell (saṅkha) are called susira. A susira is a hollow space. Due to being connected with that, it is susira.
142. Nhạc cụ như vaṃsa (sáo) và saṅkha (tù và) được gọi là susiraṃ (rỗng). Randhaṃ (lỗ rỗng) là susiraṃ. Do sự kết hợp với nó, nên gọi là susiraṃ.
Vana, sana sambhattiyaṃ, so, vaṃso.
The roots vana and sana are in the sense of sharing, with the suffix so, forming vaṃsa.
Vana, sana (có nghĩa là) tích lũy, với hậu tố so, thành vaṃso.
Sama upasamakhedesu, kho, saṅkho. Sammatāḷādikaṃ accantaṃ pīḷanato, analasaṃyogato vā dravībhūtaṃ puna ghanāyateti ghanākhyaṃ.
The root sama is in the senses of pacification and weariness, with the suffix kho, forming saṅkha. Instruments like the sammatāḷa, which are intensely struck, or solidified again after being melted by the combination of a non-hollow substance, are called ghanā.
Sama (có nghĩa là) làm dịu và mệt mỏi, với hậu tố kho, thành saṅkho. Nhạc cụ như sammatāḷa, v.v. được gọi là ghanā (đặc) vì chúng bị đập mạnh hoặc trở nên đặc lại sau khi tan chảy do không có lỗ rỗng.
Hana hiṃsāyaṃ, kammani ṇo, hassa gho. Ghanabhāvena samaṃ bhavatīti sammaṃ, daṇḍādīhi tāḷitabbato tāḷaṃ, taḷa tāḷane, sammañca taṃ tāḷañceti sammatāḷaṃ.
The root hana is in the sense of harming, with the suffix ṇa in the passive voice, and ha changes to gha. It is samma because it is equal in solid form. It is tāḷa because it is struck with sticks and so on. The root taḷa is in the sense of striking. It is sammatāḷa because it is both samma and tāḷa.
Hana (có nghĩa là) làm hại, với hậu tố ṇo trong trường hợp đối cách, và h được biến thành gh. Vì nó đồng đều (samaṃ bhavati) với trạng thái đặc (ghanabhāvena), nên gọi là sammaṃ. Vì nó phải được đánh (tāḷitabbato) bằng gậy, v.v., nên gọi là tāḷaṃ. Taḷa (có nghĩa là) đánh. Vì nó vừa là samma vừa là tāḷa, nên gọi là sammatāḷaṃ.
Ādinā kaṃsatāḷasilātāḷādīnaṃ gahaṇaṃ.
By " ādi" is meant the inclusion of kaṃsatāḷa, silātāḷa, and so on.
Từ ādi (v.v.) bao gồm kaṃsatāḷa (chiêng đồng), silātāḷa (chiêng đá), v.v.
Tattha sammatāḷaṃ nāma kaṭṭhamayatāḷaṃ.
Among these, sammatāḷa is a wooden tāḷa.
Trong số đó, sammatāḷaṃ là một loại chiêng bằng gỗ.
Kaṃsatāḷaṃ nāma lohamayaṃ.
Kaṃsatāḷa is made of metal.
Kaṃsatāḷaṃ là một loại chiêng bằng kim loại.
Silāya ca ayopaṭṭena ca vādanatāḷaṃ silātāḷaṃ.
A tāḷa played with a stone or an iron plate is silātāḷa.
Silātāḷaṃ là chiêng được chơi bằng đá và tấm sắt.
Catukkaṃ ātatādīnaṃ nāmaṃ.
144. The four are names for ātata and so on.
Bốn từ này là tên gọi của ātata, v.v.
Ā samantato tujjate tāḷīyateti ātojjaṃ. Vaṃsādikepi mukhavāyunā ātojjanamattheva.
It is ātojja because it is struck or played from all sides. Even in the case of flutes and so on, there is playing by means of mouth-air.
Vì nó được đánh (tujjate tāḷīyate) từ mọi phía (ā samantato), nên gọi là ātojjaṃ. Ngay cả trong vaṃsa, v.v. cũng có sự đánh bằng hơi thở từ miệng.
Vādayanti dhanayanti tanti vādittaṃ vāditañca, itto, to ca.
It is vāditta and vādita because they play or produce sound. With the suffixes itto and ta.
Vì người ta chơi (vādayanti) và tạo ra âm thanh (dhanayanti) nó, nên gọi là vādittaṃ và vāditañca, với hậu tố itta và ta.
Vādayanti tanti vajjaṃ, yo.
It is vajja because they play (it), with the suffix ya.
Vì người ta chơi (vādayanti) nó, nên gọi là vajjaṃ, với hậu tố yo.
143. Dvayaṃ bheriyaṃ.
143. The two are for the bherī.
143. Hai từ này chỉ bherī.
Bhāyanti sattujanā etenāti bheri, ri.
It is bherī because sentient beings fear it. With the suffix ri.
Vì kẻ thù (sattujanā) sợ hãi (bhāyanti) bởi nó, nên gọi là bheri, với hậu tố ri.
Ubha pūraṇe, ubhanaṃ ubhi.
The root ubha is in the sense of filling. Ubhana and ubhi mean filling.
Ubha (có nghĩa là) làm đầy. Sự đầy đủ là ubhanaṃ, ubhi.
‘‘Dunda’’iti saddena ubhi yatra sa dundubhi. Pumitthiyamete dve* .
Where there is ubhi (fullness) with the sound "duṇḍa", that is dundubhi. These two words are used in both masculine and feminine genders.
Nơi nào có sự đầy đủ (ubhi) với âm thanh "dunda", đó là dundubhi. Hai từ này (bheri và dundubhi) thuộc giống đực và giống cái.
Dvayaṃ mudiṅge.
The two are for the mudiṅga.
Hai từ này chỉ mudiṅga.
Mudaṃ modaṃ iṅgati gacchati yenāti mudiṅgo. Murā asurā jāto murajo.
It is mudiṅga because by it, one goes to or attains joy (mudaṃ modaṃ iṅgati gacchati). It is muraja because it originated from the Asura named Murā.
Vì nó mang lại niềm vui (mudaṃ modaṃ iṅgati gacchati), nên gọi là mudiṅgo. Murajo được sinh ra từ quỷ Murā.
Āliṅgyateti āliṅgo, ṇo.
It is āliṅga because it is embraced or slung. With the suffix ṇa.
Vì nó được ôm (āliṅgyateti), nên gọi là āliṅgo, với hậu tố ṇo.
Ucchaṅke bhavo akyo. Uddhaṃ katvā ekena mukhena vādanato uddho santo kāyati saddāyatīti uddhako, uddhasaddoyaṃ tiliṅgiko.
It is aṅkya because it is situated on the lap. It is uddhaka because, being held high and played with one face, it makes a sound. The word uddha has three genders.
Cái được sinh ra trong lòng (ucchaṅke bhavo) là aṅkyo. Vì nó được chơi bằng một mặt (ekena mukhena vādanato) sau khi được nâng lên (uddhaṃ katvā), và nó tạo ra âm thanh (kāyati saddāyatīti) khi ở trạng thái nổi bật (uddho santo), nên gọi là uddhako. Từ uddhaṃ này thuộc cả ba giống.
Uggacchatīti uddho, to, gamissa do, nerutto.
It is uddha because it rises, with the suffix ta, and gami changes to da, according to etymology.
Vì nó đi lên (uggacchatīti), nên gọi là uddho, với hậu tố to, và gam được biến thành do, theo ngữ pháp.
Yo tu uparipariyāyo uddhaṃsaddo, so abyayameva.
But the word uddhaṃ, which is a synonym for upari (above), is an indeclinable particle.
Còn từ uddhaṃ là một trạng từ chỉ vị trí trên.
Tiṇavādīni cattāri paṇavassa nāmāni.
143. The four, tiṇava and so on, are names for the paṇava.
Bốn từ bắt đầu bằng tiṇavā là tên gọi của paṇava.
Tanu vitthāre, avo, assa ittaṃ, ṇattañca, tiṇavo.
The root tanu is in the sense of extending, with the suffix avo. Its a becomes i, and also ṇa, forming tiṇava.
Tanu (có nghĩa là) lan rộng, với hậu tố avo, và a được biến thành i, và ṇattaṃ, thành tiṇavo.
Mā māne sadde ca, ‘‘ḍiṇḍi’’iti māyate saddāyateti ḍiṇḍimo, ṇo.
The root mā is in the senses of measuring and sounding. It is ḍiṇḍima because it sounds "ḍiṇḍi", with the suffix ṇa.
Mā (có nghĩa là) tôn trọng và âm thanh. Vì nó tạo ra âm thanh "ḍiṇḍi" (ḍiṇḍiiti māyate saddāyateti), nên gọi là ḍiṇḍimo, với hậu tố ṇo.
Vīṇādīnaṃ vādanakaṭṭhakuṭilādikaṃ koṇo, kuṇyate saddāyatenenāti koṇo, ṇo.
The curved stick used for playing the vīṇā and so on is called koṇa. It is koṇa because sound is produced by it. With the suffix ṇa.
Cái gậy cong bằng gỗ, v.v. dùng để chơi vīṇā, v.v. được gọi là koṇo. Vì âm thanh được tạo ra bởi nó (kuṇyate saddāyatenenāti), nên gọi là koṇo, với hậu tố ṇo.
‘‘Dadda’’iti saddaṃ karotīti daddari, daddati vā saddavisesena pariṇamatīti daddari, ri.
It makes a sound called "daddara", hence it is daddari; or, it resonates with a special sound, hence it is daddari; the suffix i is appended.
Vì nó tạo ra âm thanh "dadda", nên gọi là daddari, với hậu tố i. Hoặc vì nó biến đổi thành một âm thanh đặc biệt (saddavisesena pariṇamatīti), nên gọi là daddari, với hậu tố ri.
‘‘Paṭa’’iti saddaṃ jahātīti paṭaho, paṭaṃ hantīti vā paṭaho.
It emits a sound called "paṭa", hence it is paṭaho; or, it strikes a membrane, hence it is paṭaho.
Vì nó phát ra âm thanh "paṭa" (paṭaṃ jahātīti), nên gọi là paṭaho. Hoặc vì nó đập (hantīti) vào paṭa, nên gọi là paṭaho.
Hana hiṃsāgatīsu, kvi.
The root Hana is used in the sense of 'harm' and 'motion'; the suffix kvi is appended.
Hana (có nghĩa là) làm hại và đi, với hậu tố kvi.
Apare maddalādayo bherippabhedā.
Others like the maddalā and so on are types of drums.
Các loại khác như maddalā, v.v. là những loại bherī khác.
‘‘Madda’’iti saddaṃ lātīti maddalā, lā ādāne, a.
It emits a sound called "madda", hence it is maddalā; lā is in the sense of 'taking'; the suffix a is appended.
Vì nó nhận (lātīti) âm thanh "madda", nên gọi là maddalā. Lā (có nghĩa là) nhận, với hậu tố a.
‘‘Mandalā’’tipi pāṭho, mandaṃ saddaṃ lātīti mandalā.
There is also the reading ‘‘Mandalā’’; it emits a soft sound, hence it is mandalā.
Cũng có cách đọc là "Mandalā". Vì nó nhận (lātīti) âm thanh nhẹ nhàng (mandaṃ saddaṃ), nên gọi là mandalā.
Ādinā ḍamaruādayopi bherippabhedā viññeyyā.
By "ādi" (and so on), one should understand that ḍamaru and others are also types of drums.
Từ ādi (v.v.) cũng bao gồm các loại bherī khác như ḍamaru, v.v.
145. Janappiye janehi piyāyitabbe vimaddoṭṭhe vilepanakuṅkumādīnaṃ, nānāgandhadabbānañca vimaddanobbhūte parimalo bhave, parimajjati pavattayatyāsayanti, a, nerutto, mala, malla dhāraṇe vā.
145. Parimalo (fragrance) occurs when fragrant substances like perfumes and saffron, which are janappiye (loved by people) and mixed, or various aromatic ingredients, are crushed and diffused. It causes the intention to pervade or spread; the suffix a is appended. According to etymology, mala or malla is in the sense of 'holding'.
145. Janappiye (được người đời yêu thích) là mùi hương parimalo (thơm ngát) phát sinh từ việc nghiền nát, xoa bóp các loại dầu xoa, nghệ tây, v.v., và các loại hương liệu khác; hoặc từ việc làm sạch hoặc tạo ra ý muốn; hoặc từ căn ngữ mala, malla (nắm giữ).
Parimalyate dhārīyateti, ṇo.
It is held or borne, hence parimalyate; the suffix ṇa is appended.
Nó được giữ gìn, được mang theo, ṇo.
Vimaddaggahaṇena vāpikūpādino* nirāso, janaggahaṇena makkhikādino.
The inclusion of vimadda (crushing) excludes fragrances from uncrushed items like ponds and wells, while the inclusion of jana (people) excludes those from flies and so forth.
Việc dùng từ vimadda (nghiền nát) loại trừ mùi hương từ hồ, giếng, v.v. Việc dùng từ jana (người) loại trừ mùi hương từ ruồi, v.v.
So parimalo gandho dūragāmī atinihārī atidūrapātī āmodo vuccate, āmodante anena, ṇo.
That fragrance is called dūragāmī (far-reaching), a very pervasive, very far-spreading aroma. One delights through it; the suffix ṇa is appended.
Mùi hương so (ấy) đi dūragāmī (xa), lan tỏa xa, được gọi là āmoda (mùi thơm ngát), người ta vui thích nhờ nó, ṇo.
Ito paraṃ iṭṭhagandhādayo vissasaddapariyantā tīsu liṅgesu vattante.
Henceforth, iṭṭhagandhā and so on, up to the word vissa, occur in tīsu (three) genders.
Từ đây trở đi, các từ iṭṭhagandhā (mùi hương dễ chịu) cho đến từ vissa (mùi tanh) đều được dùng ở tīsu (ba) giống.
146. Catukkaṃ iṭṭhagandhe.
146. There are four terms for pleasant fragrance.
146. Bốn từ cho mùi hương dễ chịu.
Iṭṭho gandho iṭṭhagandho, atha vā iṭṭho gandho assa iṭṭhagandho. Suṭṭhu rabhanti tussantyanenāti surabhi, i.
A pleasant fragrance is iṭṭhagandho; or, that which has a pleasant fragrance is iṭṭhagandho. That by which one greatly rejoices and is pleased is surabhi; the suffix i is appended.
Mùi hương dễ chịu là iṭṭhagandho (mùi dễ chịu), hoặc iṭṭhagandho (mùi dễ chịu) là thứ có mùi hương dễ chịu. Surabhi (thơm ngát) vì người ta rất vui thích nhờ nó, i. Sugandho (thơm) là thứ có mùi hương đẹp, và sugandhi (thơm), có sự thay thế nguyên âm cuối thành i.
Sundaro gandho assa sugandho, sugandhi ca, antassikārādeso.
That which has a beautiful fragrance is sugandho, and also sugandhi, with the substitution of i for the final vowel.
Có mùi hương đẹp là sugandho, và sugandhi, có sự thay thế nguyên âm cuối thành i.
Dvayaṃ duggandhe.
There are two terms for foul odor.
Hai từ cho mùi hôi.
Pūti gandho assa, pubbe viya ikārādeso, kammadhārayasamāsaṃ assatthyatthepi kattumicchanti, pakriyālāghavatthaṃ bahubbīhiyeva nyāyoti.
That which has a putrid odor; the substitution of i is as before. They wish to form a kammadhāraya compound even in the sense of 'having', but a bahubbīhi compound is appropriate for brevity in derivation.
Thứ có mùi hôi thối, như trước, có sự thay thế i. Người ta muốn dùng samāsa (ghép từ) kammadhāraya ngay cả trong ý nghĩa sở hữu, nhưng bahubbīhi (ghép từ sở hữu) là hợp lý hơn vì sự ngắn gọn trong ngữ pháp.
Duṭṭhu gandho assāti duggandho, tena vuttaṃ kaccāyanena – ‘‘kammadhārayamantatthiyehi bahubbīhi laghutaro’’ti.
That which has a bad odor is duggandho. Therefore, it was said by Kaccāyana – "a bahubbīhi is lighter than a kammadhāraya with the mantatthi suffix."
Duggandho (mùi hôi) là thứ có mùi hôi thối, như Kaccāyana đã nói: “Kammadhāraya (ghép từ xác định) với nghĩa sở hữu thì ngắn gọn hơn bahubbīhi (ghép từ sở hữu)”.
Aññe tu lāghava’manādaramānā icchanteva mantatthiyaṃ.
Others, disregarding brevity, still desire the mantatthi suffix.
Những người khác, không quan tâm đến sự ngắn gọn, vẫn muốn dùng nghĩa sở hữu.
Duvidho vā vāccadhammo lahu garu ca, tatra bahubbīhinā lahu, kammadhārayamantatthiyenagaru.
The expressible phenomenon is twofold: light and heavy. In this regard, it is light with bahubbīhi, and heavy with a kammadhāraya with the mantatthi suffix.
Hoặc là pháp được nói đến có hai loại: nhẹ và nặng. Trong đó, bahubbīhi thì nhẹ, kammadhāraya với nghĩa sở hữu thì nặng.
Kiñca bahubbīhinā atisāyanādyattho na gamyateti avassaṃ tappaṭipādanāya kammadhārayapubbako mantatthiyeva daṭṭhabbo.
Furthermore, as the sense of exaggeration and so on is not conveyed by bahubbīhi, a mantatthi preceded by a kammadhāraya must necessarily be seen for conveying that meaning.
Hơn nữa, bahubbīhi không thể diễn đạt ý nghĩa vượt trội, v.v., nên nhất thiết phải dùng kammadhāraya với nghĩa sở hữu để diễn đạt ý đó.
147. Kuṅkumādayo cattāro catujjātigandho nāma.
147. Kuṅkumā and the other four are called the four types of perfumes (catujjātigandho).
147. Kuṅkumā (nghệ tây) và các loại khác là bốn loại hương liệu được gọi là catujjātigandha (bốn loại hương).
Kuka, vaka ādāne, umo, niggahītāgamo ca, kuṅkumaṃ, lohitacandanaṃ, yaṃ ‘‘kasmīraja’’nti vuccati, kamissa vā kuṅkādeso, kuṅkumaṃ.
The roots kuka and vaka are in the sense of 'taking'; the suffix umo is appended, and there is also the insertion of a niggahīta, hence kuṅkumaṃ (saffron), which is red sandalwood, called "Kashmīraja"; or, the substitution of kuṅka for kami, hence kuṅkumaṃ.
Kuka, vaka (lấy), umo, và thêm niggahīta (âm mũi), kuṅkumaṃ (nghệ tây), là gỗ đàn hương đỏ, được gọi là “kasmīraja” (sinh từ Kashmir), hoặc kuṅkā là lệnh cho kami, kuṅkumaṃ.
Yu missane, yu, yavanaṃ, tassa pupphaṃ yavanapupphaṃ, devakusumaṃ, yavanadese jātaṃ pupphanti vā yavanapupphaṃ. Yaṃ ‘‘lavaṅga’’ntipi vuccati, yaṃ pupphaṃ nuhīpupphasamānaṃ.
The root yu is in the sense of 'mixing'; the suffix yu is appended, hence yavanaṃ. Its flower is yavanapupphaṃ (clove), which is the flower of the gods; or, the flower that grows in the Yavana country is yavanapupphaṃ. It is also called "lavaṅga" (clove), a flower similar to the Nuhī flower.
Yu (trộn lẫn), yu, yavanaṃ (hoa hồi), hoa của nó là yavanapupphaṃ (hoa hồi), là devakusumaṃ (đinh hương), hoặc yavanapupphaṃ là hoa sinh ra ở xứ Yavana. Nó cũng được gọi là “lavaṅga” (đinh hương), là một loại hoa giống hoa nuhī.
Tagi gatyattho daṇḍako dhātu, aro, tagaraṃ, kuṭilaṃ.
The root tagi is a daṇḍaka root meaning 'to go'; the suffix aro is appended, hence tagaraṃ (fragrant powder), which is crooked.
Tagi (đi) là căn ngữ daṇḍako (gậy), aro, tagaraṃ (hoa lài), là kuṭilaṃ (hoa lài xoắn).
Taruto jāto turukkho, kho, uttañca, sallakīdavo hi ‘‘turukkho’’ti vutto.
That which is born from a tree is turukkho; the suffix kho is appended, and there is also the vowel u. Indeed, a resinous gum is called turukkho.
Turukkho (nhựa cây) là thứ sinh ra từ cây, kho, và u (cũng vậy), sallakīdavo (nhựa cây Boswellia) được gọi là “turukkho”.
148. Pajjena charasānaṃ nāmāni.
148. The names of the six tastes are given in a verse.
148. Tên của sáu vị trong một câu kệ.
Kaṃ pānīyaṃ sevateti kasāvo, avo, atha vā kaṃ savāpetīti kasāvo su savane.
That which is served with water is kasāvo (astringent); the suffix avo is appended. Or, that which causes water to flow is kasāvo; the root su is in the sense of 'flowing'.
Uống nước gì thì kasāvo (vị chát), avo, hoặc kasāvo (vị chát) là thứ làm cho nước chảy ra, su (chảy).
Tuvaropi kasāyopi kasāvapariyāyo.
Both tuvaro and kasāyo are synonyms for kasāva (astringent).
Tuvaro và kasāyo đều là từ đồng nghĩa của kasāva (vị chát).
Tija nisāne, to, titto, kaṭu.
The root tija is in the sense of 'sharpening'; the suffix to is appended, hence titto (bitter), kaṭu (pungent).
Tija (sắc bén), to, titto (vị đắng), kaṭu (vị cay).
Madhu mādhuriyaṃ, taṃyogā madhuro. Lunāti jaḷattanti lavaṇo, yu.
Madhu is sweetness; due to its association, it is madhuro (sweet). That which cuts through dullness is lavaṇo (salty); the suffix yu is appended.
Madhu (mật) là vị ngọt, do sự kết hợp đó mà thành madhuro (vị ngọt). Lavaṇo (vị mặn) là thứ cắt đứt sự cứng nhắc, yu.
Ambasadde, aro, ittaṃ, lattañca.
The root amba is in the sense of 'sound'; the suffix aro is appended, and there is the vowel i and the doubling of l (for amhila, sour).
Amba (xoài) trong âm thanh, aro, ittaṃ (sự đi), và lattañca (sự rung động).
Kaṭa gatiyaṃ, ṇvu, uttaṃ.
The root kaṭa is in the sense of 'motion'; the suffix ṇvu is appended, and there is the vowel u (for kaṭuka, pungent).
Kaṭa (đi) trong chuyển động, ṇvu, uttaṃ (nói).
Ime cha rasā nāma vuccanti.
These six are called the tastes.
Sáu vị này được gọi là rasā (vị).
Tabbati dabbe kasāvādisaddā tīsu liṅgesu vattanti.
The words kasāvā and so on occur in tīsu (three) genders in the substance where the taste inheres.
Các từ kasāvā (vị chát), v.v. được dùng ở tīsu (ba) giống trong các chất liệu.
149. Dvayaṃ phoṭṭhabbe.
149. There are two terms for touchable objects.
149. Hai từ cho xúc.
Phusitabbo phasso, phoṭṭhabbo ca, tabbo, sassa ṭo, tassa ṭho. Tikaṃ visayimhi.
That which is to be touched is phasso, and also phoṭṭhabbo; the suffix tabba is appended, sa becomes ṭo, and ta becomes ṭho.
Phusitabbo (có thể xúc chạm) là phasso (xúc) và phoṭṭhabbo (xúc sở), tabbo, sa thành ṭo, ta thành ṭho. Ba từ cho đối tượng.
Visayo assa gayhaṭṭhenātthīti visayi. Ukhati gacchati visayeti akkhaṃ, ussattaṃ dvittañca, natthi khaṃ vedanā etthāti vā akkhaṃ, na hi sukhavedanādayo sampayogavasena pañcasu indriyesu uppajjanti, javanādīsu eva pana uppajjantīti tathā vuttaṃ, manindriye tūpacārā* akkhaṃ.
There are three terms for the sense faculty. That which has an object in the sense of being grasped is visayi. It goes to objects, hence akkhaṃ; the vowel u becomes a, and there is doubling. Or, that in which there is no feeling (khaṃ) here, hence akkhaṃ; for feelings of pleasure and so on do not arise in the five sense faculties by way of conjunction, but rather arise in the javana and so on; thus it is stated. As for the mind-faculty, akkhaṃ is used figuratively.
Visayi (giác quan) là thứ có đối tượng trong ý nghĩa nắm giữ. Akkhaṃ (giác quan) là thứ đi đến đối tượng, có sự biến đổi u và lặp đôi; hoặc akkhaṃ là thứ không có cảm thọ ở đây, vì các cảm thọ như lạc thọ không phát sinh trong năm giác quan do sự kết hợp, mà chỉ phát sinh trong các tâm tốc hành, v.v., nên mới nói như vậy; đối với ý căn thì akkhaṃ là ẩn dụ.
Indo attā, tassa liṅgaṃ indriyaṃ, iyo.
The self is indo; its sign is indriyaṃ; the suffix iyo is appended.
Indo (chủ tể) là tự ngã, dấu hiệu của nó là indriyaṃ (căn), iyo.
Nā’nantarena payojakaṃ cakkhādayo byāpārayante, tasmā atthi attā cakkhādīnaṃ payojakoti cakkhādikaṃ liṅgamattano bhavatīti nikāyantarikā. Sayaṃ tikkhamandādibhāve cakkhuviññāṇādīnaṃ tikkhamandādibhāvasambhavato tesu indati paramissariyaṃ karotīti vā indriyaṃ.
Because the eye and other faculties do not directly motivate the self, there is a self that motivates the eye and other faculties, and thus the eye and so on become a sign of the self – this is what nikāyantarikā (adherents of other schools) assert. Or, because the eye-consciousness and other types of consciousness can be sharp or dull due to the faculty itself being sharp or dull, it is called indriyaṃ because it governs or exerts supreme power over them.
Các giác quan như mắt không vận hành tự ngã như một tác nhân trực tiếp, do đó có một tự ngã là tác nhân của mắt, v.v., và mắt, v.v. là dấu hiệu của tự ngã, theo nikāyantarikā (các trường phái khác). Hoặc indriyaṃ là thứ tự nó có khả năng sắc bén hay chậm chạp, và do sự phát sinh của sắc bén hay chậm chạp trong nhãn thức, v.v., nó điều khiển hay làm chủ tối cao trong đó.
Chakkaṃ nayane.
There are six terms for the eye.
Sáu từ cho mắt.
Neti attano nissitaṃ puggalanti nayanaṃ, yu.
It leads the person dependent on it, hence nayanaṃ; the suffix yu is appended.
Nayanaṃ (mắt) là thứ dẫn dắt người phụ thuộc vào nó, yu.
Asu byāpane, asati visayesu byāpī viya bhavatīti akkhi, sassa ko, atha vā akkha byāpanadassanesu, akkhati visayesu byāpībhavati, akkhati vā passati etenāti akkhi.
The root asu is in the sense of 'pervading'; it appears to pervade objects, hence akkhi; sa becomes ko. Or, the root akkha is in the sense of 'pervading' and 'seeing'; it pervades objects, or one sees with it, hence akkhi.
Asu (lan rộng), akkhi (mắt) là thứ như lan rộng trong các đối tượng, sa thành ko, hoặc akkha (lan rộng và thấy), akkhi là thứ lan rộng trong các đối tượng, hoặc akkhi là thứ nhìn thấy bằng nó.
Netīti nettaṃ. Locati passati etenāti locanaṃ.
It leads, hence nettaṃ. One sees with it, hence locanaṃ.
Nettaṃ (mắt) là thứ dẫn dắt. Locanaṃ (mắt) là thứ nhìn thấy bằng nó.
Accha dassanabyāpanesu, i, acchi. Cakkhati assādeti rūpanti cakkhu, u, cakkhati passatīti vā cakkhu.
The root accha is in the sense of 'seeing' and 'pervading'; the suffix i is appended, hence acchi. It tastes or enjoys form, hence cakkhu; the suffix u is appended. Or, it sees, hence cakkhu.
Accha (thấy và lan rộng), i, acchi (mắt). Cakkhu (mắt) là thứ thưởng thức sắc, u, hoặc cakkhu là thứ nhìn thấy.
150. Pañcakaṃ sote.
150. There are five terms for the ear.
150. Năm từ cho tai.
Suṇāti etenāti sotaṃ. Saddo gayhate anenāti saddaggaho.
One hears with it, hence sotaṃ. Sound is grasped by it, hence saddaggaho.
Sotaṃ (tai) là thứ nghe bằng nó. Saddaggaho (tai) là thứ âm thanh được nắm bắt bằng nó.
Kara karaṇe, ṇo, kaṇṇo, kaṇṇati suṇāti etenāti vā kaṇṇo, kaṇṇa savane.
The root kara is in the sense of 'making'; the suffix ṇo is appended, hence kaṇṇo. Or, one hears with it, hence kaṇṇo; the root kaṇṇa is in the sense of 'hearing'.
Kara (làm), ṇo, kaṇṇo (tai), hoặc kaṇṇo (tai) là thứ nghe bằng nó, kaṇṇa (nghe).
Suṇāti yenāti savanaṃ, suti ca, yu,ti ca.
That by which one hears is savanaṃ, and also suti; the suffixes yu and ti are appended.
Savanaṃ (tai) là thứ nghe bằng nó, và suti (tai), yu, và ti.
Catukkaṃ ghāne.
There are four terms for the nose.
Bốn từ cho mũi.
Nasanti etāyāti natthu, thu, ā, nāsā. Ṇvu, aka ca ikāro ca nāsikā.
One twists with it, hence natthu; the suffix thu is appended. The suffix ā is appended, hence nāsā. The suffix ṇvu is appended, and aka and ikāro are also appended, hence nāsikā.
Natthu (lỗ mũi) là thứ người ta uốn cong bằng nó, thu, ā, nāsā (mũi). Ṇvu, aka và ikāro, nāsikā (mũi).
Ghā gandhopādāne, ghāyati gandhopādānaṃ karotīti ghānaṃ, yu, ghāyantyanenāti vā ghānaṃ.
The root ghā is in the sense of 'taking smell'; it performs the taking of smell, hence ghānaṃ; the suffix yu is appended. Or, one smells with it, hence ghānaṃ.
Ghā (ngửi), ghānaṃ (mũi) là thứ ngửi mùi, yu, hoặc ghānaṃ là thứ người ta ngửi bằng nó.
Dvayaṃ jivhāyaṃ.
There are two terms for the tongue.
Hai từ cho lưỡi.
Jīvati etāyāti jivhā, ho, jīva pāṇadhāraṇe.
One lives by it, hence jivhā; the suffix ho is appended; the root jīva is in the sense of 'sustaining life'.
Jivhā (lưỡi) là thứ người ta sống bằng nó, ho, jīva (duy trì sự sống).
Jīvitanimittaṃ raso jīvitaṃ nāma, taṃ avhāyatīti vā jivhā, vaṇṇalopo.
Or, the taste that is the cause of life is called jīvitaṃ; it calls forth that, hence jivhā; there is a dropping of a letter.
Hoặc jivhā là thứ gọi vị, là sự sống, là nguyên nhân của sự sống, có sự lược bỏ âm tiết.
Rasanti etāyāti rasanā, rasa assādane, rasaṃ jānātīti vā rasanā, ñāssa nā, nī naye vā, a.
One tastes with it, hence rasanā; the root rasa is in the sense of 'tasting'. Or, it knows taste, hence rasanā; ñā becomes nā. Or, the root nī is in the sense of 'leading'; the suffix a is appended.
Rasanā (lưỡi) là thứ người ta nếm bằng nó, rasa (nếm), hoặc rasanā là thứ biết vị, ñā thành nā, hoặc nī (dẫn dắt), a.
151. Pajjaṃ sarīre.
151. A verse on the body.
151. Một câu kệ về thân thể.
Sarati gacchati, saranti vā taṃ hiṃsantīti sarīraṃ, īro.
It moves or goes; or, they harm it, hence sarīraṃ; the suffix īro is appended.
Sarīraṃ (thân thể) là thứ di chuyển, hoặc là thứ bị tổn hại, īro.
Vapa bījasantāne.
The root vapa is in the sense of 'sowing seeds'.
Vapa (gieo hạt).
Vapati kusalākusalabījametthāti vapu, u.
One sows wholesome and unwholesome seeds in it, hence vapu; the suffix u is appended.
Vapu (thân thể) là nơi gieo hạt thiện và bất thiện, u.
Gacchati, gaṇhāti vā kusalākusalametenāti gattaṃ, gamu gatiyaṃ, gaha upādāne vā.
It goes, or one grasps wholesome and unwholesome deeds by it, hence gattaṃ; the root gamu is in the sense of 'motion', or gaha is in the sense of 'taking'.
Gattaṃ (thân thể) là nơi đi đến, hoặc là nơi nắm giữ thiện và bất thiện, gamu (đi) hoặc gaha (nắm giữ).
‘‘Attā’’ti abhidhānaṃ, buddhi ca bhavanti etasmāti attabhāvo. Vuṇoti saṃvarati etthāti bondi, vu saṃvaraṇe, di, niggahītāgamo.
The term "attā" and consciousness arise from it, hence attabhāvo. One encloses or restrains in it, hence bondi; the root vu is in the sense of 'restraining'; the suffix di is appended, and there is an insertion of a niggahīta.
Attabhāvo (thân thể) là nơi mà cái gọi là “tự ngã” và trí tuệ phát sinh. Bondi (thân thể) là nơi che chở và bảo vệ, vu (che chở), di, thêm niggahīta.
Vividhaṃ gaṇhāti etthāti viggaho.
One takes various things in it, hence viggaho.
Viggaho (thân thể) là nơi nắm giữ nhiều thứ.
Diha upacaye, dihati vaḍḍhati ettha kusalākusalanti dehaṃ. Ayaṃ deha saddo purise pulliṅgevattati.
Diha means accumulation; because wholesome and unwholesome deeds accumulate and grow here, it is deha. This word deha is used in the masculine gender, purisa.
Diha (tích lũy), dehaṃ (thân thể) là nơi thiện và bất thiện tăng trưởng. Từ deha này được dùng ở giống đực trong purise (người).
Kucchitānaṃ āyo uppattiṭṭhānanti kāyo.
It is the origin, the place of arising, for despicable things like hair, etc., hence kāya.
Kāyo (thân thể) là nơi sinh ra những thứ đáng chê bai.
Tanu vitthāre, u, tanu, tanusaddoyaṃ itthiyaṃ.
Tanu is in the sense of extension; with 'u' suffix, it becomes tanu. This word tanu is feminine.
Tanu (mảnh mai), u, tanu, từ tanu này ở giống cái.
Etthāpi vāsaddo sambandhitabbo.
Here also, the word vā should be connected.
Ở đây, từ vā cũng nên được liên kết.
‘‘Aṅgenāṅgaṃ tanu ca tanunā gāḷhatattena tatta’’nti* hi meghadūte vuttaṃ.
For it is said in the Meghadūta: "Limb by limb, body by body, hand by hand, one grips tightly."
Như đã nói trong Meghadūte: “Aṅgenāṅgaṃ tanu ca tanunā gāḷhatattena tatta” (từng bộ phận của thân thể, thân thể với thân thể, bị nung nóng bởi sự ôm chặt).
Kaḷe retasi varaṃ kaḷevaraṃ, aluttasamāsoyaṃ.
It is supreme (varaṃ) due to previous kamma (kaḷe retasi); hence kaḷevaraṃ. This is an aluttasamāsa.
Kaḷevaraṃ (thân thể) là thứ tốt nhất trong tinh dịch, đây là một samāsa không bị lược bỏ.
152-154. Chakkaṃ citte.
152-154. Six synonyms for mind.
152-154. Sáu từ cho tâm.
Cintetīti cittaṃ.
It thinks, hence cittaṃ.
Cittaṃ (tâm) là thứ suy nghĩ.
Ceto ca, nalopo.
And ceto, with deletion of 'n'.
Và ceto, lược bỏ âm n.
Manati jānātīti mano. Vijānātīti viññāṇaṃ, yu.
It discerns, knows, hence mano. It clearly knows, hence viññāṇaṃ, with 'yu' suffix.
Biết, nhận thức nên gọi là mano (ý). Phân biệt, nhận thức nên gọi là viññāṇaṃ (thức), với hậu tố yu.
Harati attano ādhāranti hadayaṃ, yo, rassa do ca.
It holds its own foundation, hence hadayaṃ, with 'yo' suffix and 'ra' becoming 'do'.
Mang giữ nơi nương tựa của chính mình nên gọi là hadayaṃ (tâm, trái tim), với hậu tố yo, và chữ ra được đổi thành da.
Mano eva mānasaṃ, sakatthe saṇa.
The mind itself is mānasaṃ, with the suffix 'saṇa' in its own sense.
Chỉ riêng mano (ý) nên gọi là mānasaṃ (tâm ý), với hậu tố saṇa mang nghĩa sở hữu.
Cuddasa buddhākhyassa guṇassa nāmāni.
Fourteen names for the quality of intelligence.
Mười bốn danh từ của phẩm chất gọi là trí tuệ (buddhi).
Jhāyatīti dhī, jhe cintāyaṃ, jhassa dho, nadādi, dhī, dhāretīti vā dhī, kvi, nadādi, dhī, saṅkhāresu dhīkāro jāyati etāyāti vā dhī, nadādi.
It contemplates, hence dhī. From the root 'jhe' in the sense of thinking, with 'jh' becoming 'dh'. Or, it supports, hence dhī, with 'kvi' suffix. Or, by this, the perception of revulsion regarding the conditioned things arises, hence dhī.
Suy tư nên gọi là dhī (trí tuệ); động từ jhe có nghĩa là suy tư, chữ jha được đổi thành dha, thuộc nhóm nadādi. Hoặc, giữ gìn nên gọi là dhī, với hậu tố kvi, thuộc nhóm nadādi. Hoặc, nhờ đó mà sự suy tư (dhīkāra) sinh khởi trong các pháp hữu vi (saṅkhāra) nên gọi là dhī, thuộc nhóm nadādi.
Paññāyate etāyāti paññā, a.
It is known by this, hence paññā, with 'a' suffix.
Nhờ đó mà được biết đến nên gọi là paññā (tuệ), với hậu tố a.
Bujjhate tāyāti buddhi,ti.
It is understood by that, hence buddhi, with 'ti' suffix.
Nhờ đó mà được giác ngộ nên gọi là buddhi (trí), với hậu tố ti.
Medha hiṃ sāsaṅgamesu, karaṇe a, mi hiṃsāyaṃ vā, dho, medhā. Manati jānātīti mati, muti ca, uttaṃ, munātīti vā muti, muna ñāṇe,ti, muti.
Medha is in the sense of harming or associating; with 'a' suffix in the sense of instrument. Or, from 'mi' in the sense of harming, with 'dh' suffix, it is medhā. It discerns, knows, hence mati. And muti, with 'u' as the manifest form. Or, it knows, hence muti. From 'muna' in the sense of knowledge, with 'ti' suffix, it is muti.
Medha có nghĩa là làm hại và kết hợp; với hậu tố a ở nghĩa công cụ, hoặc động từ mi có nghĩa là làm hại, chữ dha được thêm vào, nên gọi là medhā (trí tuệ). Biết, nhận thức nên gọi là mati (trí tuệ), và cũng là muti (trí tuệ), chữ u được thêm vào. Hoặc, nhận thức nên gọi là muti, động từ muna có nghĩa là biết, với hậu tố ti, nên gọi là muti.
Bhū sattāyaṃ, ri, nadādi, bhūrī, bhūsaṅkhāte atthe ramatīti vā bhūrī, kvi, nadādi.
Bhū is in the sense of existing; with 'ri' suffix. Or, it delights in the meaning designated as 'bhū', hence bhūrī, with 'kvi' suffix.
Động từ bhū có nghĩa là hiện hữu, với hậu tố ri, thuộc nhóm nadādi, nên gọi là bhūrī (trí tuệ). Hoặc, vui thích trong ý nghĩa được gọi là bhū nên gọi là bhūrī, với hậu tố kvi, thuộc nhóm nadādi.
Manati jānātīti mantā, anta, ā.
It discerns, knows, hence mantā, with 'anta' suffix, and 'ā' for feminine gender.
Biết, nhận thức nên gọi là mantā (trí tuệ), với hậu tố anta, và ā.
Vidati jānātīti vijjā, pabbajjādinā siddhaṃ.
It knows, hence vijjā, established by the rule regarding pabbajjā, etc.
Biết, nhận thức nên gọi là vijjā (minh), được thành lập theo cách của pabbajjā và các từ tương tự.
Yu missane.
Yu is in the sense of mixing.
Động từ yu có nghĩa là hòa trộn.
Yamati missībhavati ñeyyesūti yoni. Paṭimukhaṃ bhanti upaṭṭhahanti ñeyyā etenāti paṭibhānaṃ, yu.
It mixes (missībhavati) with knowable things, hence yoni. Knowable things appear (bhanti) face to face (paṭimukhaṃ) by this, hence paṭibhānaṃ, with 'yu' suffix.
Hòa hợp với các đối tượng cần biết nên gọi là yoni (nguồn gốc, trí tuệ). Nhờ đó mà các đối tượng cần biết hiển lộ trực diện nên gọi là paṭibhānaṃ (biện tài), với hậu tố yu.
Na muyhati etenāti amoho. Vīmaṃsā vicayo samupekkhā upaladdhi paṭipatti utticetanādīnipi buddhināmāni.
One is not deluded by this, hence amoho. Vīmaṃsā, vicayo, samupekkhā, upaladdhi, paṭipatti, utticetanā and others are also names for intelligence.
Nhờ đó mà không bị mê lầm nên gọi là amoho (không si). Vīmaṃsā (sự xem xét), vicayo (sự phân tích), samupekkhā (sự xả), upaladdhi (sự thành đạt), paṭipatti (sự thực hành), utticetanā (ý định cao thượng) và các từ khác cũng là những danh từ của trí tuệ.
Vipassanādayo nepakkantā pariyāyā paññābhedā paññāvisesā.
Vipassanā and others up to nepakka are synonyms (pariyāyā) and distinctions of wisdom ( paññābhedā paññāvisesā).
Các từ đồng nghĩa từ vipassanā (tuệ quán) cho đến nepakkaṃ (sự khéo léo) là những phân loại đặc biệt của paññā (tuệ).
Tattha vividhaṃ aniccādikaṃ saṅkhāresu passatīti vipassanā, yu.
Among these, one sees various impermanent (aniccādikaṃ) things in conditioned phenomena (saṅkhāresu), hence vipassanā, with 'yu' suffix.
Trong số đó, thấy được sự vô thường (anicca) và các đặc tính khác một cách đa dạng trong các pháp hữu vi (saṅkhāra) nên gọi là vipassanā, với hậu tố yu.
Sammādassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi, sā duvidhā lokiyalokuttaravasena.
It has the characteristic of right vision, hence sammādiṭṭhi. This is of two kinds, mundane and supramundane.
Chánh kiến có đặc tính là sự thấy biết đúng đắn nên gọi là sammādiṭṭhi (chánh kiến); nó có hai loại tùy theo thế gian và siêu thế.
Tattha purimā chabbisuddhippavattikāle, itarā ñāṇadassanavisuddhikāle labbhati.
Of these, the former is obtained during the period of the six purifications, the latter during the purification of knowledge and vision.
Trong số đó, loại đầu tiên được đạt đến trong thời kỳ sáu sự thanh tịnh (chabbisuddhi), loại còn lại được đạt đến trong thời kỳ thanh tịnh về tri kiến (ñāṇadassanavisuddhi).
Ādipariyāyena pabhutinā anaññātaññassāmītindriyādayo gahitā.
By the term ādi (etc.) and pabhuti (beginning with), indriyas such as the faculty of knowing the unknown (anaññātaññassāmītindriya) and others are included.
Bằng cách dùng từ đồng nghĩa ādi (vân vân) và pabhuti (từ đó trở đi), các pháp như anaññātaññassāmītindriya (căn biết điều chưa biết) và các pháp khác đã được bao gồm.
Tattha tattha kāriyesu vicāraṇā.
Consideration (vicāraṇā) of deeds in each particular case.
Đó là sự xem xét trong từng công việc.
Māna vīmaṃsāyaṃ, so, cittābhogādi.
Māna is in the sense of investigation; with 'so' suffix. It means mental engagement, etc., with a single object.
Động từ māna có nghĩa là xem xét; với hậu tố so, nó chỉ sự chú tâm của tâm và các trạng thái tương tự.
Vicārayate etāyāti vicāraṇā, cara sañcaye, curādigaṇo, yu.
By this, one reflects, hence vicāraṇā. From 'cara' in the sense of accumulating, it belongs to the curādigaṇa, with 'yu' suffix.
Nhờ đó mà được xem xét nên gọi là vicāraṇā (sự xem xét); động từ cara có nghĩa là tích lũy, thuộc nhóm curādi, với hậu tố yu.
Sampajānātīti sampajāno, puggalo, dhammasamūho vā, ñāssa jā, tassa bhāvo sampajaññaṃ, nyassa ño, dvittaṃ, taṃ sātthakasampajaññādivasena catubbidhaṃ.
One knows thoroughly, hence sampajāno, referring to an individual or a group of dhammas. The 'ñā' becomes 'jā', and its state is sampajaññaṃ, where 'nya' becomes 'ño' and is doubled. This is fourfold, in terms of purposeful comprehension (sātthakasampajañña) and so on.
Biết rõ nên gọi là sampajāno (người biết rõ), đó là một cá nhân hoặc một tập hợp các pháp. Chữ ñā được đổi thành jā, trạng thái của nó là sampajaññaṃ (tỉnh giác), chữ nya được đổi thành ño, và được lặp lại hai lần. Nó có bốn loại tùy theo sātthakasampajañña (tỉnh giác có mục đích) và các loại khác.
Nissesato pāceti kusaladhammeti nipako, ñāṇī puggalo, tassa bhāvo nepakkaṃ. Dvayaṃ vedanāyaṃ.
One brings wholesome dhammas to maturity completely, hence 'nipako', referring to a wise individual. His state is nepakkaṃ. Both are for feeling.
Làm cho các pháp thiện (kusaladhamma) chín muồi hoàn toàn nên gọi là nipako (người khéo léo), tức là một cá nhân có trí tuệ. Trạng thái của người đó là nepakkaṃ (sự khéo léo). Cả hai đều thuộc về cảm thọ (vedanā).
Vedayatīti vedayitaṃ, vida anubhavane, curādittā ṇayo, to, ikārāgamo ca.
It experiences, hence vedayitaṃ. From 'vida' in the sense of experiencing, with 'ṇaya' suffix due to being in the 'curādi' group, and 'to' suffix, and with the insertion of 'i' vowel.
Cảm thọ nên gọi là vedayitaṃ (điều được cảm thọ); động từ vida có nghĩa là trải nghiệm, vì thuộc nhóm curādi nên có hậu tố ṇaya, và hậu tố ta, cũng như sự thêm vào của nguyên âm i.
Vedayatīti vedanā, yu.
It experiences, hence vedanā, with 'yu' suffix.
Cảm thọ nên gọi là vedanā (cảm thọ), với hậu tố yu.
155. Pañcakaṃ vitakke.
155. Five synonyms for vitakka.
155. Năm danh từ cho tầm (vitakka).
Takka vitakke.
Takka is in the sense of thinking.
Động từ takka có nghĩa là tầm.
Takketi sampayuttadhamme ārammaṇaṃ abhiniropetīti takko.
It directs the associated dhammas onto the object, hence takko.
Đưa các pháp tương ưng đến đối tượng nên gọi là takko (tầm).
Vitakkoti upasaggamattameva viseso.
Vitakko only has the prefix as a distinction.
Vitakko chỉ khác biệt ở tiền tố.
Saṅkappanti pabhavantyanenāti saṅkappo, ṇo, kappa vitakke, kappa sāmatthiye vā, bhūvādi, saṅkappayanti pabhavantyanenāti vā saṅkappo, kappa vitakke, curādi.
By this, associated dhammas arise (pabhavanti), hence saṅkappo, with 'ṇo' suffix. From 'kappa' in the sense of thinking, or from 'kappa' in the sense of capability, belonging to the bhūvādi group. Or, by this, they cause to arise (pabhavanti), hence saṅkappo. From 'kappa' in the sense of thinking, belonging to the curādi group.
Nhờ đó mà các pháp sinh khởi nên gọi là saṅkappo (tư duy), với hậu tố ṇo. Động từ kappa có nghĩa là tầm, hoặc động từ kappa có nghĩa là năng lực, thuộc nhóm bhūvādi. Hoặc, nhờ đó mà các pháp sinh khởi nên gọi là saṅkappo, động từ kappa có nghĩa là tầm, thuộc nhóm curādi.
Apa pāpuṇane, appeti sampayuttadhamme pāpeti ārammaṇanti appanā, yu, ā.
Apa is in the sense of reaching. It causes associated dhammas to reach the object, hence appanā, with 'yu' suffix and 'ā' for feminine gender.
Động từ apa có nghĩa là đạt đến. Đưa các pháp tương ưng đến đối tượng nên gọi là appanā (sự an trụ), với hậu tố yu, và ā.
Ūha vitakke.
Ūha is in the sense of thinking.
Động từ ūha có nghĩa là tầm.
Ūhantyanenāti ūho.
By this, one thinks, hence ūho.
Nhờ đó mà được tầm tư nên gọi là ūho (sự suy luận).
Takkaūhasaddā cettha ajjhāhāravācakāpi bhavanti, ajjhāhāraṃ nāma ūnapūraṇatthamadhikappabhedāharaṇaṃ* .
Here, the words takka and ūha also function as indicators of implication, meaning the bringing in of additional distinctions for the purpose of completing what is deficient.
Ở đây, các từ takkaūha cũng có thể là những từ chỉ sự bổ sung (ajjhāhāra). Sự bổ sung (ajjhāhāra) là sự thêm vào một phần bị thiếu để hoàn chỉnh ý nghĩa.
‘‘Ajjhāhāro takka ūhā’’ti* hi amarakose vuttaṃ.
For it is said in the Amarakosa: "Implication, thought, reasoning."
Thật vậy, trong Amarakosa đã nói: “Ajjhāhāro takka ūhā” (Sự bổ sung là tầm, sự suy luận).
Dvayaṃ jīvitindriye.
Two synonyms for the faculty of life (jīvitindriya).
Hai danh từ cho sinh mạng căn (jīvitindriya).
Ayaiti gamanattho daṇḍako dhātu.
Aya is a root with the meaning of going (gati).
Động từ aya là một căn thuộc nhóm daṇḍaka có nghĩa là đi.
Ayati addhānaṃ gacchati yenāti āyu, ṇu, eti etenāti vā āyu, i gatimhi, ṇu, isse, e aya.
By which one goes a long distance, hence āyu, with 'ṇu' suffix. Or, by this, one goes or exists, hence āyu. From 'i' in the sense of going, with 'ṇu' suffix, and 'i' becoming 'e', and 'e' becoming 'aya'.
Nhờ đó mà đi qua thời gian nên gọi là āyu (tuổi thọ), với hậu tố ṇu. Hoặc, nhờ đó mà đi đến nên gọi là āyu, động từ i có nghĩa là đi, với hậu tố ṇu, i thành e, e thành aya.
Jīvanti anenāti jīvitaṃ, jīva pāṇadhāraṇe.
By which one lives, hence jīvitaṃ. From 'jīva' in the sense of sustaining life.
Nhờ đó mà sống nên gọi là jīvitaṃ (sinh mạng); động từ jīva có nghĩa là duy trì sự sống.
Catukkaṃ samādhimhi.
Four synonyms for samādhi.
Bốn danh từ cho định (samādhi).
Nānālambaṇavisāraṇābhāvato ekaṃ aggaṃ ārammaṇametassāti ekaggaṃ, cittaṃ, ‘‘aggasaddo cettha ālambaṇavācako’’ti hi saddhammaṭīkāyaṃ vuttaṃ, tassa bhāvo ekaggatā, ekaṃ vā ārammaṇaṃ ajati gacchatīti ekaggaṃ, tassa bhāvo ekaggatā. Kāmacchandaṃ sametīti samatho, tho, samu upasame, ‘‘samādhi kāmacchandassa paṭipakkho’’ti* hi vuttaṃ.
Because this mind has one single, excellent object (aggaṃ ārammaṇaṃ) due to the absence of scattering among various objects, it is one-pointed ( ekaggaṃ). The mind is called such. For it is said in the Saddhammaṭīkā: "Here the word 'agga' means object (ālambaṇa)." The state of that is ekaggatā. Or, it goes (ajati) to one object, hence ekaggaṃ. The state of that is ekaggatā. It calms (sameti) sense-desire (kāmacchandaṃ), hence samatho, with 'tho' suffix. From 'samu' in the sense of calming. For it is said: "Samādhi is the opponent of kāmacchanda."
Vì không có sự phân tán đến các đối tượng khác nhau, nên tâm này có một đối tượng duy nhất và cao thượng nên gọi là ekaggaṃ (nhất tâm), tức là tâm. Thật vậy, trong Saddhammaṭīkā đã nói: “Ở đây, từ agga có nghĩa là đối tượng.” Trạng thái của ekagga là ekaggatā (nhất tâm tánh). Hoặc, đi đến một đối tượng duy nhất nên gọi là ekaggaṃ, trạng thái của nó là ekaggatā. Làm cho dục tham (kāmacchanda) lắng dịu nên gọi là samatho (chỉ), với hậu tố tho, động từ samu có nghĩa là lắng dịu. Thật vậy, đã nói: “Định là đối nghịch của dục tham.”
Vikkhipanaṃ nānārammaṇaperaṇaṃ vikkhepo, so natthi etthāti avikkhepo. Ekārammaṇe suṭṭhu ādhānaṃ samādhi, saññāyami, nānālambaṇavikkhepavasappavattaṃ adhisaṅkhātaṃ cittabyadhaṃ sametīti vā samādhi, nerutto.
Scattering (vikkhipanaṃ) is the impelling towards various objects, which is vikkhepo. Where this is not present, it is avikkhepo. Firm placement (suṭṭhu ādhānaṃ) on a single object is samādhi, with 'i' suffix in the sense of cognition (saññā). Or, it calms the disturbance of mind, which is created by the power of scattering among various objects, hence samādhi, a term derived by etymology (nerutto).
Sự phân tán, sự hướng tâm đến các đối tượng khác nhau là vikkhepo (tán loạn). Ở đây không có sự tán loạn đó nên gọi là avikkhepo (không tán loạn). Sự an trụ tốt đẹp trên một đối tượng nên gọi là samādhi (định), với hậu tố i trong saññā. Hoặc, làm cho sự xáo trộn của tâm (cittabyadha) được định hình bởi sự tán loạn đến các đối tượng khác nhau lắng dịu nên gọi là samādhi, theo cách giải thích từ nguyên (nerutto).
156. Pajjena vīriyassa nāmāni.
156. The names for energy ( vīriya) are shown in verse.
156. Các danh từ của tinh tấn (vīriya) bằng một bài kệ.
U dukkhalābhaṃ, uddhaṃ vā sahati khamatīti ussāho, ṇo.
U means suffering; or it endures (sahati) upwards (uddhaṃ) or greatly (bhuso), hence ussāho, with 'ṇo' suffix.
Chịu đựng được sự khổ đau (dukkhalābhaṃ) hoặc chịu đựng được một cách vượt trội nên gọi là ussāho (nỗ lực), với hậu tố ṇo.
Ā bhuso kāyaṃ, cittañca tāpetīti ātappo* , tapa santāpe.
It greatly heats (tāpeti) the body and the mind, hence ātappo. From 'tapa' in the sense of heating.
Làm cho thân và tâm nóng lên mãnh liệt nên gọi là ātappo (nhiệt tâm), động từ tapa có nghĩa là làm nóng.
Līnaṃ cittaṃ paggaṇhāti ukkhipatīti paggaho. Attano nissayaṃ paramatthaṃ gaṇhāpetīti vā paggaho.
It uplifts (ukhipati) the sluggish (līnaṃ) mind, hence paggaho. Or, it causes one to grasp (gaṇhāpeti) one's own support, the ultimate truth (paramatthaṃ), hence paggaho.
Nâng đỡ tâm bị chùng xuống nên gọi là paggaho (sự nâng đỡ). Hoặc, làm cho người ta nắm giữ được ý nghĩa tối thượng (paramattha) là nơi nương tựa của chính mình nên gọi là paggaho.
‘‘Pasaddo paramatthepī’’ti hi ekakkharakose vuttaṃ.
For it is said in the Ekakkharakosa: "The word 'pa' is also in the sense of ultimate truth."
Thật vậy, trong Ekakkharakosa đã nói: “Từ pa cũng có nghĩa là tối thượng (paramattha).”
Vāyamanti yenāti vāyāmo, vāyama ussāhane, atha vā vaya gamanattho daṇḍako dhātu, vayati sabbakālanti vāyāmo, amo, vāyo viya sadā amati gacchatīti vā vāyāmo. Paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamatīti parakkamo, paraṃ paccanīkabhūtaṃ kosajjaṃ akkamatīti vā parakkamo. Padahati yenāti padhānaṃ, yu.
By which one strives, hence vāyāmo. From 'vāyama' in the sense of exerting. Or, vaya is a root (daṇḍako dhātu) with the meaning of going (gamana). It goes (vayati) at all times, hence vāyāmo, with 'amo' suffix. Or, it always goes like the wind, hence vāyāmo. It steps over (akkamati) one excellent stage after another (paraṃ paraṃ ṭhānaṃ), hence parakkamo. Or, it steps over laziness (kosajjaṃ) which is hostile (paccanīkabhūtaṃ), hence parakkamo. By which one strives, hence padhānaṃ, with 'yu' suffix.
Nhờ đó mà tinh tấn nên gọi là vāyāmo (cố gắng); động từ vāyama có nghĩa là nỗ lực. Hoặc, động từ vaya là một căn thuộc nhóm daṇḍaka có nghĩa là đi, đi khắp mọi lúc nên gọi là vāyāmo, với hậu tố amo. Hoặc, luôn luôn đi như gió nên gọi là vāyāmo. Bước tới những cảnh giới cao hơn nên gọi là parakkamo (sự nỗ lực vượt bậc). Hoặc, bước tới sự lười biếng (kosajja) là đối nghịch nên gọi là parakkamo. Nhờ đó mà nỗ lực nên gọi là padhānaṃ (sự nỗ lực), với hậu tố yu.
Dahassa dho, daha bhasmīkaraṇe* .
The 'dh' is made from 'dah'. Daha is in the sense of burning to ashes.
Chữ daha được đổi thành dha; động từ daha có nghĩa là đốt cháy thành tro.
Vīre sādhu, vīrānaṃ vā kammaṃ, vidhinā vā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vīriyaṃ, īra gatiyaṃ, īhati eti vā yāya subhāsubhaphalanti īhā, īha ceṭṭhāyaṃ, i vā gatimhi, pacchime hapaccayo, uddhaṃ yanti yenāti uyyāmo, amo.
It is good (sādhu) in a hero (vīre), or it is the action (kammaṃ) of heroes (vīrānaṃ), or it should be guided (īrayitabbaṃ) or put forth (pavattetabbaṃ) according to rule (vidhinā), hence vīriyaṃ. From 'īra' in the sense of motion. Or, by which good and bad results (subhāsubhaphal) are attained (īhati eti), hence īhā. From 'īha' in the sense of striving. Or, from 'i' in the sense of motion, with the suffix 'ha' at the end. By which one goes upwards or greatly, hence uyyāmo, with 'amo' suffix.
Tốt đẹp đối với người dũng mãnh, hoặc hành động của người dũng mãnh, hoặc điều cần được thúc đẩy theo quy tắc nên gọi là vīriyaṃ (tinh tấn); động từ īra có nghĩa là đi. Hoặc, nhờ đó mà đạt được kết quả tốt hoặc xấu nên gọi là īhā (sự cố gắng); động từ īha có nghĩa là nỗ lực, hoặc động từ i có nghĩa là đi, với hậu tố ha ở cuối. Nhờ đó mà đi lên cao nên gọi là uyyāmo (sự nỗ lực), với hậu tố amo.
Tiṭṭhati ettha subhāsubhaphalanti dhiti,ti, ṭhā gatinivattiyaṃ.
Good and bad results (subhāsubhaphal) stand here (tiṭṭhati), hence dhiti, with 'ti' suffix. From 'ṭhā' in the sense of cessation of motion.
Kết quả tốt hoặc xấu an trụ ở đây nên gọi là dhiti (sự kiên trì), với hậu tố ti, động từ ṭhā có nghĩa là dừng lại, không đi.
157. Pajjena vuttapariyāyassa vīriyassa cattāri aṅgāni dasseti.
157. By verse, the four constituents of energy mentioned are shown.
157. Bằng một bài kệ, trình bày bốn yếu tố (aṅgāni) của tinh tấn (vīriya) đã được nói đến.
Tacādīnaṃ tiṇṇaṃ avasissanaṃ avasesatā maṃsalohitehi avadhibhūtehi, maṃsalohitānaṃ pana sussanaṃ sukkhatā.
The remaining of the three, beginning with skin, is their remaining from the meat and blood, which are the boundaries. The drying up of the meat and blood, however, is their becoming dry.
Sự còn lại (avasissanaṃ) của ba thứ như da (taca) là sự còn lại sau khi đã loại bỏ thịt (maṃsa) và máu (lohita). Còn sự khô héo (sussanaṃ) của thịt và máu là sự khô cạn.
Etāni cattāri adhiṭṭhānavasappavattāni vīriyassa aṅgāni kāraṇāni honti.
These four, arising due to the power of resolution, are the constituents (or factors) of effort.
Bốn điều này, sinh khởi do sức mạnh của sự quyết tâm (adhiṭṭhāna), là những yếu tố (aṅgāni) của tinh tấn.
Aṅga gamanattho daṇḍako dhātu.
The root aṅga, with the meaning of going, is a daṇḍaka root.
Động từ aṅga là một căn thuộc nhóm daṇḍaka có nghĩa là đi.
Aṅgati siddhiṃ gacchati vīriyaphalametehīti aṅgāni.
Because one goes to success (or attains success) in the fruit of effort by these, they are called aṅgāni.
Nhờ những điều này mà kết quả của tinh tấn đạt đến thành tựu nên gọi là aṅgāni (yếu tố).
Taca pālane, ṇo, taco.
The root taca is in the sense of protecting; with the suffix ṇa, it becomes taco (skin).
Động từ taca có nghĩa là bảo vệ, với hậu tố ṇo, nên gọi là taco (da).
Naha bandhane āru.
The root naha is in the sense of binding; with the suffix āru, it becomes nhārū (sinew).
Động từ naha có nghĩa là buộc, với hậu tố āru.
Nhārūtipi pāṭho.
There is also the reading nhārū.
Cũng có bản đọc là nhārū (gân).
Tattha nantassa lopo.
In that case, the 'n' is dropped.
Trong đó, chữ na cuối cùng bị lược bỏ.
Sisa asabbappayoge, yu, dvittaṃ.
The root sisa is in the sense of not being associated with all; with the suffix yu, there is reduplication.
Động từ sisa có nghĩa là không kết hợp với tất cả, với hậu tố yu, và được lặp lại hai lần.
Asati khepeti addhānanti aṭṭhi,ti, napuṃsake, nerutto, ā bhuso tiṭṭhati etenāti vā aṭṭhi, i.
Because it exhausts or destroys time, it is called aṭṭhi (bone); with the suffix ti, in the neuter gender, according to nirutti, or because one stands very much by it, it is aṭṭhi; with the suffix i.
Làm tiêu hủy thời gian nên gọi là aṭṭhi (xương), với hậu tố ti, ở dạng trung tính, theo cách giải thích từ nguyên (nerutto). Hoặc, nhờ đó mà tồn tại rất lâu nên gọi là aṭṭhi, với hậu tố i.
Mana ñāṇe, so, nassa niggahītaṃ, maṃsaṃ.
The root mana is in the sense of knowing; with the suffix so, the 'n' becomes a nasal consonant, forming maṃsaṃ (flesh).
Động từ mana có nghĩa là biết, với hậu tố so, chữ na được đổi thành niggahīta, nên gọi là maṃsaṃ (thịt).
Ruha janane, ito, la ttaṃ, lohitaṃ.
The root ruha is in the sense of generating; with the suffix ita, the 'l' appears, forming lohitaṃ (blood).
Ruha trong nghĩa "sinh ra", thêm hậu tố ito, la biến thành ttaṃ, tạo thành lohitaṃ (máu).
158. Asājhasādhanepi yassā vasena uyyāmo, sā adhimattehā adhikasattiyuttā īhā ussoḷhī nāma, u pabalaṃ dukkarakammaṃ sahati yāyāti ussoḷī, sahassa soḷho, nadādi, ussāhānaṃ ūhāti vā ussoḷī, yathā ‘‘padaṭṭhāna’’nti, ākārasso, hassa ḷo, ūlopo, nadādi, vāyāmamattepi.
158. The exertion by which one strives even in an unachievable endeavor is called adhimattehā (ardent zeal), meaning exertion endowed with superior power, or ussoḷhī (unflagging effort), because by it one endures even powerful and difficult tasks (the root saha becomes soḷha), and so forth. Or ussoḷhī is the exertion of enthusiasm, like "padaṭṭhāna" (proximate cause). The ā vowel becomes o, the ha becomes ḷa, and the ū is dropped. And so forth, even in mere effort, if there is surpassing power, it is called effort.
158. Ngay cả trong việc hoàn thành một nhiệm vụ khó khăn, sự nỗ lực mà nhờ vào đó có sự tinh tấn vượt trội, đó được gọi là adhimattehā. Sự nỗ lực có sức mạnh vượt trội được gọi là ussoḷhī. Nhờ sự tinh tấn nào mà có thể chịu đựng được việc khó khăn và mạnh mẽ, vì vậy được gọi là ussoḷī. Chữ saha biến thành soḷho, v.v. Hoặc, sự nỗ lực của những nỗ lực được gọi là ussoḷī, như trong ‘‘padaṭṭhāna’’ (căn bản). ā biến thành o, ha biến thành ḷo, ū bị lược bỏ, v.v. Ngay cả trong mức độ nỗ lực.
Dvayaṃ satiyaṃ.
Two terms for mindfulness ( sati).
Hai từ này dùng cho sati (niệm).
Sarati, saranti vā tāya, saraṇamattameva vā esāti sati,ti, pamādaṃ vā sarati hiṃsatīti sati. Anu punappunaṃ sati anussati, upasaggamattameva vā viseso, dvepi itthiyaṃ.
It remembers, or they remember by it, or it is merely remembering, hence sati; with the suffix ti. Or it remembers or harms heedlessness, hence sati. Repeated mindfulness is anussati; or the prefix is merely for distinction. Both are feminine.
Nó ghi nhớ, hoặc nhờ nó mà người ta ghi nhớ, hoặc chỉ là sự ghi nhớ, vì vậy được gọi là sati. Hoặc, nó ghi nhớ hay làm hại sự phóng dật, vì vậy được gọi là sati. Sự ghi nhớ lặp đi lặp lại là anussati. Hoặc, chỉ là một tiền tố đặc biệt. Cả hai từ đều là giống cái.
Dvayaṃ lajjāyaṃ.
Two terms for shame.
Hai từ này dùng cho sự hổ thẹn (lajjā).
Laji pīḷe, kātantadhātu.
The root laji is in the sense of oppression, it is a kātanta root.
Laji trong nghĩa "ép buộc", là một gốc từ của Kātantra.
Lajja lajjane, moggallānadhātu, lajjati pāpāti lajjā, a.
The root lajja is in the sense of being ashamed, it is a Moggallāna root. Because one is ashamed of evil, it is lajjā; with the suffix a.
Lajja trong nghĩa "hổ thẹn", là một gốc từ của Moggallāna. Hổ thẹn với tội lỗi, vì vậy là lajjā, với hậu tố a.
Hirī lajjiyaṃ, i.
Hirī is shame; with the suffix ī.
Hirī trong nghĩa "hổ thẹn", với hậu tố ī.
Hiriyati pāpāti hirī.
Because one is ashamed of evil, it is hirī.
Hổ thẹn với tội lỗi, vì vậy là hirī.
Samānā tulyatthā dve.
There are two samānā with the same meaning.
Hai từ này có nghĩa tương đương.
Dvayaṃ ottappe.
Two terms for dread.
Hai từ này dùng cho sự ghê sợ (ottappa).
Ottappati bhāyati pāpatoti ottappaṃ, tapa bhaye avapubbo.
Because one dreads and fears evil, it is ottappaṃ (dread); the root tapa is in the sense of fear, preceded by ava.
Ghê sợ và sợ hãi tội lỗi, vì vậy là ottappaṃ. Tapa trong nghĩa "sợ hãi", với tiền tố ava.
Pāpato bhāyati sīlenāti pāpabhīru, puggalo, cittaṃ vā, tassa bhāvo tathā.
Because one fears evil by virtue of morality, it is pāpabhīru (one who fears evil), referring to a person or mind; its state is thus.
Nhờ giới hạnh mà sợ hãi tội lỗi, vì vậy là pāpabhīru, một người hoặc một tâm. Trạng thái của nó là như vậy.
159. Pajjaddhena upekkhāya vedanāya nāmāni.
159. The verse group refers to the names of feeling, specifically upekkhā.
159. Các tên gọi của cảm thọ xả (upekkhā vedanā) được trình bày trong đoạn kệ.
Majjhatte majjhattasabhāve pavattā majjhattikā. Dvinnaṃ vedanānaṃ samīpe pavattā ikkhā anubhavananti upekkhā, ikkha dassane.
Majjhattikā is that which occurs in the middle, in the nature of equanimity. The upekkhā (equanimity) is the experience or perception that occurs near the two feelings (of pleasure and pain); the root ikkha is in the sense of seeing.
Majjhattikā là cái gì diễn ra trong trạng thái trung lập, bản chất trung lập. Upekkhā là sự trải nghiệm (ikkhā) diễn ra gần hai loại cảm thọ (khổ và lạc), ikkha trong nghĩa "thấy".
Adukkhā ca sā asukhā ceti adukkhamasukhā, makāro padasandhikaro.
It is neither painful nor pleasant, hence adukkhamasukhā; the letter 'ma' connects the words.
Cái đó không khổ cũng không lạc, vì vậy là adukkhamasukhā. Chữ ma là để nối các từ.
Dvayaṃ manasikāre.
Two terms for attention.
Hai từ này dùng cho sự tác ý (manasikāra).
Bhavaṅgavasena pavattassa cittassa ābhujanato āvaṭṭāpanato cittābhogo. Pālanajjhohārattho cettha bhujadhātu āvaṭṭanattho āpubbattā, idaṃ pana vīthijavanapaṭipādake sandhāya vuttaṃ, cittassārammaṇe ābhujanaṃ pavattanaṃ vā cittābhogo, idaṃ pana ārammaṇapaṭipādakavasena vuttaṃ.
Cittābhogo is the turning or directing of the mind, which is occurring as bhavanga, towards (an object). Here, the root bhuja means protecting or consuming, but being preceded by ā, it means turning. This is said with reference to the five-door and mind-door avajjana. Alternatively, cittābhogo is the turning or directing of the mind towards the object. This is said with reference to the object-directing aspect.
Cittābhogo là sự hướng tâm đến đối tượng, hoặc sự xoay chuyển tâm đang diễn ra theo trạng thái hữu phần (bhavaṅga). Ở đây, gốc từ bhuja có nghĩa là "bảo vệ" hoặc "nuốt chửng", và với tiền tố ā, nó có nghĩa là "xoay chuyển". Điều này được nói đến liên quan đến việc dẫn dắt các tiến trình tâm (vīthijavana). Hoặc, sự hướng tâm hay sự vận hành của tâm vào đối tượng là cittābhogo. Điều này được nói đến theo nghĩa dẫn dắt đối tượng.
Bhavaṅgamanato visadisaṃ manaṃ karotīti manakkāro, karaṇaṃ vā kāro, manasmiṃ kāro manakkāro. Ettha ca paṭhamavikappena dve paṭipādakā vuttā, pacchimena tu itaro.
Because it makes the mind different from the bhavanga state, it is manakkāro (attention); or karaṇa (doing) is kāro, kāro in the mind is manakkāro. Here, the first alternative mentions two directors (vīthi-paṭipādaka and javana-paṭipādaka), while the latter refers to the other.
Nó làm cho tâm trở nên khác biệt so với trạng thái hữu phần (bhavaṅga), vì vậy là manakkāro. Hoặc, sự làm (karaṇaṃ) là kāro. Sự làm trong tâm là manakkāro. Ở đây, với cách giải thích đầu tiên, hai loại dẫn dắt (vīthijavana và javana) được nói đến, còn với cách giải thích sau cùng thì là loại khác.
Dvayaṃ adhimokkhe.
Two terms for determination.
Hai từ này dùng cho sự quyết định (adhimokkha).
Muca mocane, adhimuccanaṃ ‘‘idamevā’’ti sanniṭṭhānakaraṇaṃ adhimokkho. Nicchayanaṃ niṇṇayanaṃ nicchayo, caya gamanattho daṇḍako dhātu, cassa dvittaṃ, chattaṃ, ni bhusaṃ chedanaṃ vā nicchayo, chidi dvidhākaraṇe, issattaṃ, dassa yo, asarūpadvittaṃ.
The root muca is in the sense of releasing; adhimokkho is the determining, the making of a firm decision, "This is it." Nicchayo is certainty, decision. The root caya is in the sense of going, it is a daṇḍaka root; the 'c' is reduplicated, becoming 'ccha'. Or nicchayo is intense cutting; the root chidi is in the sense of dividing into two; the 'i' becomes 'a', the 'd' becomes 'y', and there is dissimilar reduplication.
Muca trong nghĩa "giải thoát". Sự quyết định, tức là sự xác định "chỉ có điều này", là adhimokkho. Sự quyết định, sự phân định là nicchayo. Gốc từ caya có nghĩa là "đi", là một gốc từ daṇḍako. ca được lặp đôi, cha xuất hiện. Hoặc, sự cắt đứt mạnh mẽ là nicchayo. Chidi trong nghĩa "chia làm hai", i biến thành a, da biến thành yo, sự lặp đôi không đồng dạng.
160. Pajjaddhaṃ dayāyaṃ.
160. The verse group refers to compassion.
Đoạn kệ này nói về lòng bi (dayā).
Daya dānagatihiṃsārakkhaṇesu.
The root daya is in the sense of giving, going, harming, and protecting.
Daya trong nghĩa "cho, đi, làm hại, bảo vệ".
Dayati paradukkhaṃ, attasukhañca hiṃsatīti dayā, a.
Because it harms the suffering of others and one's own happiness, it is dayā (compassion); with the suffix a.
Nó làm hại khổ đau của người khác và hạnh phúc của chính mình, vì vậy là dayā, với hậu tố a.
Kapi calane, anu punappunaṃ kampeti attādhārassa cittanti anukampā. Kaṃ sukhaṃ rundhatīti karuṇā, rudhi āvaraṇe, dhassa ṇo, atha vā karonti attānamadhīnametāyāti karuṇā, yu, ā, karuṇā, sā eva kāruññaṃ.
The root kapi is in the sense of shaking; it repeatedly shakes the mind of the individual, hence anukampā (sympathy). Because it obstructs happiness, it is karuṇā (compassion); the root rudhi is in the sense of obstructing; the dha becomes ṇa. Or, because by it beings make themselves dependent, it is karuṇā; with the suffix yu, and ā. That very karuṇā is kāruññaṃ.
Kapi trong nghĩa "rung động". Nó làm rung động tâm của người nương tựa lặp đi lặp lại, vì vậy là anukampā. Nó ngăn cản hạnh phúc, vì vậy là karuṇā. Rudhi trong nghĩa "ngăn cản", dha biến thành ṇo. Hoặc, nhờ nó mà người ta làm cho bản thân phụ thuộc, vì vậy là karuṇā, với hậu tố yu, ā. Chính nó là kāruññaṃ.
Anuddayāti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ.
The word anuddayā is expanded with a prefix.
Từ anuddayā được mở rộng bằng tiền tố.
Pajjaddhaṃ viratiyaṃ.
The verse group refers to abstention.
Đoạn kệ này nói về sự kiêng cữ (virati).
Ramu uparame vipubbo, viramaṇaṃ veramaṇī, yu, nadādi, veraṃ maṇati vināsetīti vā veramaṇī. Viramaṇaṃ virati,ti.
The root ramu is in the sense of ceasing, preceded by vi; veramaṇī is abstention; with the suffix yu, it belongs to the nadādi group. Or, because it destroys enmity, it is veramaṇī. Virati is abstention; with the suffix ti.
Ramu trong nghĩa "dừng lại", với tiền tố vi. Sự kiêng cữ là veramaṇī, với hậu tố yu, v.v. Hoặc, nó phá hủy kẻ thù, vì vậy là veramaṇī. Sự kiêng cữ là virati.
Dūrato viramaṇaṃ ārati.
Abstention from afar is ārati.
Sự kiêng cữ từ xa là ārati.
161. Catukkaṃ khantiyaṃ.
161. Four terms for patience.
Bốn từ này dùng cho sự nhẫn nại (khanti).
Titikkhanaṃ khamanaṃ titikkhā, tija khantiyaṃ, kho, dvittaṃ, kattādi, ā.
Enduring, bearing is titikkhā; the root tija is in the sense of patience; with the suffix kho, there is reduplication; it begins with ka, with the suffix ā.
Sự chịu đựng, sự nhẫn nại là titikkhā. Tija trong nghĩa "nhẫn nại", thêm hậu tố kho, lặp đôi, ka ở đầu, ā.
Khamanaṃ sahanaṃ khanti,ti.
Bearing, enduring is khanti; with the suffix ti.
Sự nhẫn nại, sự chịu đựng là khanti.
Khamate khamanaṃ, khamā ca, khamu sahane.
It endures, hence khamanaṃ and khamā (patience); the root khamu is in the sense of enduring.
Nó nhẫn nại, vì vậy là khamanaṃ và khamā. Khamu trong nghĩa "chịu đựng".
Dvayaṃ mettiyaṃ.
Two terms for loving-kindness.
Hai từ này dùng cho lòng từ (mettā).
Mida snehe, mijjati sinehatīti mettā, ta, ā.
The root mida is in the sense of affection; because one feels affection, it is mettā; with the suffix ta, and ā.
Mida trong nghĩa "yêu thương". Nó yêu thương, vì vậy là mettā, với hậu tố ta, ā.
Metti,ti.
Metti; with the suffix ti.
Metti.
Atha vā mitte bhavā mettā, metti ca.
Alternatively, that which is in friends is mettā and metti.
Hoặc, cái gì tồn tại trong bạn bè là mettā và metti.
Pajjaddhaṃ diṭṭhiyaṃ.
The verse group refers to views.
Đoạn kệ này nói về kiến (diṭṭhi).
Dassīyate dassanaṃ, disa pekkhane, yu.
It is shown, hence dassanaṃ (seeing); the root disa is in the sense of seeing; with the suffix yu.
Cái gì được thấy là dassanaṃ. Disa trong nghĩa "nhìn", với hậu tố yu.
Dassanaṃ diṭṭhi.
Seeing is diṭṭhi.
Sự thấy là diṭṭhi.
Labha lābhe,ti, laddhi, micchādiṭṭhiyameva.
The root labha is in the sense of gaining; with the suffix ti, it becomes laddhi, but this is exclusively for wrong views.
Labha trong nghĩa "đạt được", thêm hậu tố ti, tạo thành laddhi, chỉ dùng cho tà kiến.
Sesā tu ubhayatra.
The remaining terms apply to both.
Còn lại thì dùng cho cả hai (tà kiến và chánh kiến).
Ṭhitapakkho siddhanto* , siddho anto anenāti viggaho.
The established side is siddhanto*; the analysis is that the end is established by this.
Phe phái đã được thiết lập là siddhanto*. Sự phân tích là "cái gì có mục đích đã được hoàn thành nhờ nó".
Samantato ayanaṃ gati samayo.
Going all around is movement, samayo.
Sự đi, sự đến từ mọi phía là samayo.
162. Dohaḷantaṃ taṇhāyaṃ.
162. The word ending in dohaḷa refers to craving.
162. Từ dohaḷa kết thúc các từ đồng nghĩa với ái (taṇhā).
Tasa pipāsāyaṃ, yāya tasanti, sā taṇhā, ṇho.
The root tasa is in the sense of thirst; that by which one thirsts is taṇhā; with the suffix ṇha.
Tasa trong nghĩa "khát khao". Cái gì mà nhờ nó người ta khát khao, đó là taṇhā, với hậu tố ṇho.
Iṇamhi tasiṇā.
In the suffix iṇa, it becomes tasiṇā.
Tasiṇā với hậu tố iṇa.
Eja kampane, ejā.
The root eja is in the sense of shaking; it becomes ejā.
Eja trong nghĩa "rung động", tạo thành ejā.
Saṃsārato nissaritumappadānavasena jālasadisattā jālinī, upamāne inī.
Because it is like a net in that it does not allow one to escape from saṃsāra, it is jālinī; with the suffix inī in the sense of comparison.
Vì nó giống như một cái lưới do không cho phép thoát khỏi luân hồi, nên là jālinī, với hậu tố inī trong nghĩa so sánh.
Visa pavesane, sabbatra visatā patthatāti visattikā, sakatthe ṇiko.
The root visa is in the sense of entering; because it spreads everywhere, it is visattikā; with the suffix ṇika in its own sense.
Visa trong nghĩa "xâm nhập". Cái gì lan tỏa khắp mọi nơi, vì vậy là visattikā, với hậu tố ṇiko trong nghĩa sở hữu.
Chanda icchāyaṃ, chandanaṃ chando, kattukamyatāpi.
The root chanda is in the sense of wishing; chando is wishing, which is also the desire to act.
Chanda trong nghĩa "mong muốn". Sự mong muốn là chando, cũng có nghĩa là "mong muốn làm".
Tesu tesvārammaṇesu ākulībhūtattā jaṭā viyāti jaṭā.
Because it is confused among various objects, like tangled hair, it is jaṭā.
Vì nó trở nên rối loạn trong các đối tượng khác nhau, giống như một búi tóc, nên là jaṭā.
Kamu icchāyaṃ,ti, nikanti.
The root kamu is in the sense of wishing; with the suffix ti, it becomes nikanti.
Kamu trong nghĩa "mong muốn", thêm hậu tố ti, tạo thành nikanti.
Isu icchāyaṃ, a, i ssa ā, āsā.
The root isu is in the sense of wishing; with the suffix a, the 'i' becomes 'ā', forming āsā.
Isu trong nghĩa "mong muốn", thêm hậu tố a, i biến thành ā, tạo thành āsā.
Sivu tantasantāne, bhavādīhi bhavādayo sibbatīti sibbinī, a, inī.
The root sivu is in the sense of continuity; because it sews together various existences, it is sibbinī; with the suffix a, and inī.
Sivu trong nghĩa "kết nối sợi". Nó kết nối các đời sống từ đời sống này sang đời sống khác, vì vậy là sibbinī, với hậu tố a, inī.
Satte bhavaṃ netīti bhavanetti,ti.
Because it leads beings to existence, it is bhavanetti; with the suffix ti.
Nó dẫn dắt chúng sinh đến đời sống, vì vậy là bhavanetti, với hậu tố ti.