777. Idāni saṃkiṇṇavaggato anantaraṃ gāthāto, gāthāya addhato, pādato cāti imehi tīhi pakārehi anekatthe nānatthe samayādike sadde kamā kamato pavakkhāmi.
777. Now, immediately after the Saṃkiṇṇavagga, I shall explain in order the words such as samaya which have many meanings, by these three methods: by verse, by half-verse, and by quarter-verse.
Bây giờ, ngay sau chương Saṃkiṇṇa, tôi sẽ lần lượt giải thích các từ anekattha (nhiều nghĩa) như samaya, v.v., theo ba cách: từ câu kệ, từ nửa câu kệ, và từ một phần tư câu kệ.
Ettha anekatthavagge ekassa bhūtasaddādikassa yā punaruttatā, sā thīpunnapuṃsakasaṅkhātaliṅgavisesatthaṃ katā.
In this Anekatthavagga, the repetition of a single word like bhūta etc., is done for the purpose of specifying gender, namely feminine and neuter.
Ở đây, trong chương Anekattha, sự lặp lại của một từ như bhūta, v.v., được thực hiện để chỉ rõ sự khác biệt về giống (nam tính, nữ tính, trung tính).
778. Samavāyatthādivācake bahavo samayasadde jātiyā saṅgayha ‘‘samayo’’ti ekavacananiddeso kato.
778. Many words like samaya which denote meanings such as conjunction are collectively referred to as "samayo" in the singular. Among those meanings, in phrases such as "kālañca samayañca upādāya", it (refers to) samavāya, meaning the confluence of conditions.
778. Nhiều từ samaya dùng để chỉ nghĩa hợp nhất, v.v., được nhóm lại theo loại và được gọi là "samayo" (số ít).
Tatra ‘‘kālañca samayañca upādāyā’’tyādīsu* samavāye paccayasāmaggiyaṃ.
Among those, in phrases like "depending on time and season", it means conjuncture or confluence of conditions.
Trong đó, ở các đoạn như "kālañca samayañca upādāyā" (Dī. Ni. 1.447), samaya có nghĩa là sự hợp nhất, sự hội đủ các điều kiện.
‘‘Mahāsamayo pavanasmiṃ, devakāyā samāgatā’’tyādīsu samūhe.
In phrases like "A great assembly in the forest, divine beings assembled", it means an assembly.
Trong các đoạn như "Mahāsamayo pavanasmiṃ, devakāyā samāgatā" (Đại hội chư thiên trong rừng, chư thiên đã tụ họp), samaya có nghĩa là nhóm, hội chúng.
‘‘Samayopi kho te bhaddāli appaṭividdho’’tyādīsu* kāraṇe.
In phrases like "Indeed, Bhaddāli, your reason (for not fulfilling the training) is not penetrated", it means a cause.
Trong các đoạn như "Samayopi kho te bhaddāli appaṭividdho" (Ma. Ni. 2.135), samaya có nghĩa là nguyên nhân.
‘‘Ekoyeva ca kho khaṇo ca samayo cā’’tyādīsu* khaṇe okāse.
In phrases like "Indeed, there is only one moment and one opportunity", it means a moment or an occasion.
Trong các đoạn như "Ekoyeva ca kho khaṇo ca samayo cā" (A. Ni. 8.29), samaya có nghĩa là khoảnh khắc, cơ hội.
‘‘Abhisamayattho’’tyādīsu paṭivedhe.
In phrases like "the meaning of direct comprehension", it means direct comprehension.
Trong các đoạn như "Abhisamayattho", samaya có nghĩa là sự thấu hiểu.
‘‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā’’tyādīsu* kāle.
In phrases like "On one occasion, the Blessed One", it means time.
Trong các đoạn như "Ekaṃ samayaṃ bhagavā" (Dī. Ni. 1.1), samaya có nghĩa là thời gian.
‘‘Sammā mānābhisamayā’’tyādīsu* pahāne.
In phrases like ‘‘Sammā mānābhisamayā’’ (Rightly by the direct comprehension of conceit), it refers to abandonment.
Trong các đoạn như "Sammā mānābhisamayā" (Ma. Ni. 1.28), samaya có nghĩa là sự đoạn trừ.
‘‘Atthābhisamayā dhīro’’tyādīsu lābhe* .
In phrases like ‘‘Atthābhisamayā dhīro’’ (The wise one, by the comprehension of benefit), it refers to attainment.
Trong các đoạn như "Atthābhisamayā dhīro" (Saṃ. Ni. 1.129), samaya có nghĩa là sự đạt được.
‘‘Samayappavādake tindukācire’’tyādīsu* diṭṭhiyaṃ.
In phrases like ‘‘Samayappavādake tindukācire’’ (At the Tinduka grove where expounders of doctrines reside), it refers to view.
Trong các đoạn như "Samayappavādake tindukācire" (Ma. Ni. 2.208), samaya có nghĩa là quan điểm.
Tattha sahakārīkāraṇatāya sannijjhaṃ sameti samavetīti samayo, samavāyo.
Therein, samaya means convergence, assembly, because it unites and comes together through being a co-operative cause.
Trong đó, vì nó hội tụ và hợp nhất một cách chặt chẽ như một nguyên nhân hỗ trợ, nên là samayo, nghĩa là sự hợp nhất.
Samaṃ, saha vā avayavānaṃ ayanaṃ pavatti avaṭṭhānanti samayo, samūho, yathā – samudāyoti avayavasahāvatthānameva hi samūhoti.
Samaya means group, an aggregation, because it is the coming together, the occurrence, the standing together of parts, just as "samudāya" means the very collective standing of parts as a group.
Sự đi, sự diễn tiến, sự tồn tại của các bộ phận một cách hài hòa hoặc cùng nhau, nên là samayo, nghĩa là tập hợp, giống như samudāyo. Quả thật, sự cùng tồn tại của các bộ phận chính là tập hợp.
Avasesapaccayānaṃ samāgame eti phalaṃ etasmā uppajjati pavattati cāti samayo, kāraṇaṃ, yathā ‘‘samudāyo’’ti.
Samaya means cause, just as "samudāya," because from the coming together of remaining conditions, fruit arises and occurs.
Khi các điều kiện còn lại hội tụ, kết quả phát sinh và diễn tiến từ đó, nên là samayo, nghĩa là nguyên nhân, giống như samudāyo.
Sametisamāgacchati ettha maggabrahmacariyaṃ tadādhārapuggalehīti samayo, khaṇo.
Samaya means opportune moment, because in it, or by it, the noble conduct of the path converges with the individuals who are its basis.
Nơi mà đời sống phạm hạnh (maggabrahmacariya) hội tụ với những người là nền tảng của nó, nên là samayo, nghĩa là khoảnh khắc.
Abhimukhaṃ ñāṇena sammā etabbo avagantabboti abhisamayo, dhammānaṃ aviparīto sabhāvo.
Abhisamaya means the non-erroneous intrinsic nature of phenomena, because it is to be understood correctly with wisdom, facing it.
Điều cần được hiểu rõ ràng bằng trí tuệ, nên là abhisamayo, nghĩa là bản chất không sai lệch của các pháp.
Abhimukhabhāvena sammā eti gacchati bujjhatīti abhisamayo, dhammānaṃ aviparītasabhāvāvabodho.
Abhisamaya means the comprehension of the non-erroneous intrinsic nature of phenomena, because one rightly comes to, moves towards, and understands it in a face-to-face manner.
Vì nó đi đến, đạt được và hiểu rõ ràng bằng trí tuệ, nên là abhisamayo, nghĩa là sự thấu hiểu bản chất không sai lệch của các pháp.
Sameti ettha, etena vā saṅgacchati satto, sabhāvadhammo vā sahajātādīhi, uppādādīhi vāti samayo, kālo, dhammappavattimattatāya atthato abhūtopi hi kālo dhammappavattiyā adhikaraṇaṃ viya, karaṇaṃ viya ca parikappanāmattasiddhena rūpena voharīyatīti.
Samaya means time, because in it, or by it, a being or an intrinsic phenomenon (like contact) comes together with co-arisen factors, or with origination, etc. For although time is non-existent in ultimate reality, being merely the occurrence of phenomena, it is spoken of in a conceptualized form as if it were the locus or instrument of the occurrence of phenomena.
Nơi mà chúng sinh, hoặc pháp tự tính, hội tụ hoặc kết hợp với các pháp đồng sinh, v.v., hoặc với sự sinh khởi, v.v., nên là samayo, nghĩa là thời gian. Quả thật, thời gian, mặc dù không thực sự tồn tại theo nghĩa bản chất do chỉ là sự diễn tiến của các pháp, nhưng được nói đến như một hình thức được giả định, như là nơi chốn hoặc phương tiện của sự diễn tiến các pháp.
Samassa nirodhassa yānaṃ, sammā vā yānaṃ apagamoti samayo, pahānaṃ.
Samaya means abandonment, being the going to cessation, or the correct going away, or complete separation.
Sự đi đến sự diệt trừ một cách hài hòa, hoặc sự đi đến sự diệt trừ một cách hoàn toàn, nên là samayo, nghĩa là sự đoạn trừ.
Samiti saṅgati samodhānanti samayo, paṭilābho, sameti sambandho eti attano visaye pavattati, daḷhaggahaṇabhāvato vā sampayuttā ayanti pavattanti sattā yathābhinivesaṃ etenāti samayo, diṭṭhi.
Samaya means attainment, being union, coming together, convergence. It means connection, it comes to exist in its own sphere, or because beings, being connected due to strong grasping, proceed and occur according to their pre-dispositions through it; thus, samaya means view.
Sự kết hợp, sự hội tụ, sự hợp nhất, nên là samayo, nghĩa là sự đạt được. Hoặc, vì nó liên kết và diễn tiến trong phạm vi của chính nó, hoặc, vì chúng sinh, do sự chấp thủ mạnh mẽ, liên kết và diễn tiến theo sự chấp trước của mình, nên là samayo, nghĩa là tà kiến.
Diṭṭhisaṃyojanena hi sattā ativiya bajjhantīti, evaṃ tasmiṃ tasmiṃ atthe samayasaddassa pavatti veditabbā.
Indeed, beings are excessively bound by the fetter of views. Thus, the usage of the word samaya in each of those meanings should be understood.
Quả thật, chúng sinh bị ràng buộc rất chặt bởi kiết sử tà kiến. Như vậy, sự diễn tiến của từ samaya trong từng nghĩa đó cần được hiểu rõ.
Samayasaddassa atthuddhāre abhisamayasaddassa udāharaṇaṃ sopasaggo, anupasaggo ca samayasaddo samavāyādyatthavācako hotīti dassanatthaṃ.
The example of abhisamaya in the explication of the meaning of the word samaya is for showing that the word samaya, both with and without a prefix, can denote meanings such as convergence.
Trong việc giải thích các nghĩa của từ samaya, ví dụ về từ abhisamaya được đưa ra để chỉ rằng từ samaya có cả tiền tố và không có tiền tố đều có thể mang nghĩa hợp nhất, v.v.
Evaṃ sabbatra udāharaṇaṃ taṃtadatthānurūpanibbacanādayo daṭṭhabbā.
Thus, in all cases, examples and explanations suitable for their respective meanings should be observed.
Tương tự như vậy, khắp nơi cần phải hiểu các ví dụ và các cách giải thích ngữ nguyên phù hợp với từng ý nghĩa.
779. Saṇṭhānaṃ dīgharassādi.
779. Configuration (saṇṭhāna) means long, short, etc.
779. Saṇṭhāna (hình dạng) là dài, ngắn, v.v.
Rūpaṃ rūpāyatanaṃ, jāti khattiyādikulaṃ.
Form (rūpa) is the visible object (rūpāyatana); birth (jāti) is a family like that of khattiyas.
Rūpa (sắc) là sắc xứ (rūpāyatana); jāti (chủng tộc) là dòng dõi Sát-đế-lợi, v.v.
Chavi bahicammaṃ, pamāṇaṃ mariyādo.
Skin (chavi) is the outer skin; measure (pamāṇa) is limit.
Chavi (da) là lớp da bên ngoài; pamāṇa (giới hạn) là ranh giới.
Akkharaṃ akārādi, yaso parivāro, kitti ca.
Letter (akkhara) is a vowel like ‘a’; fame (yasa) is retinue and renown.
Akkhara (chữ) là chữ A, v.v.; yaso (danh tiếng) là quyến thuộc và sự nổi tiếng.
Guṇo sīlādi, tapaniyepi vaṇṇo.
Virtue (guṇa) is morality, etc.; complexion (vaṇṇa) is also used for gold.
Guṇa (đức) là giới, v.v.; vaṇṇa (sắc) cũng được dùng cho vàng.
780. Pātimokkhassa bhikkhubhikkhunīnaṃ vasena duvidhassa pātimokkhassa uddese ‘‘saṅgho uposathaṃ kareyyā’’ti* .
780. In the declaration of the Pātimokkha, which is twofold according to bhikkhus and bhikkhunīs: ‘‘The Saṅgha should observe the Uposatha.’’
780. Pātimokkhassa (giới bổn) là hai loại Pātimokkha cho tỳ-khưu và tỳ-khưu-ni, trong bài tụng giới, như trong câu “Tăng chúng nên cử hành lễ Uposatha.”
Paṇṇattiyaṃ ‘‘uposatho nāma nāgarājā’’ti* .
In the designation (paññatti): ‘‘There was a Nāga king named Uposatha.’’
Trong các điều luật, như trong câu “Uposatha là tên của một vị vua Rắn.”
Upavāso vutto.
Fasting (upavāsa) is declared.
Upavāsa (sự nhịn ăn) được nói đến.
Aṭṭhaṅgo ‘‘pāṇātipātā veramaṇi’’ādi.
Eight-factored (aṭṭhaṅga) is ‘‘abstinence from taking life,’’ etc.
Aṭṭhaṅga (tám chi) là “tránh sát sinh,” v.v.
Uposathadinaṃ ‘‘ajjuposatho pannaraso’’tyādīsu* .
Uposatha day (uposathadina) in phrases like ‘‘Today is the full moon Uposatha day.’’
Uposathadina (ngày Uposatha) là trong các câu như “Hôm nay là ngày Uposatha rằm.”
781-782. Rathaṅgaṃ cakkadvayaṃ.
781-782. Chariot-part (rathaṅga) means the two wheels.
781-782. Rathaṅga (bộ phận xe) là hai bánh xe.
Lakkhaṇaṃ cakkalakkhaṇaṃ.
Mark (lakkhaṇa) means the wheel-mark.
Lakkhaṇa (đặc điểm) là dấu hiệu bánh xe.
‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’ntyādīsu* dhammacakke.
In phrases like ‘‘The Dhamma-wheel set in motion by me,’’ it refers to the Dhamma-wheel (dhammacakka).
Dhammacakka (bánh xe Pháp) là trong các câu như “Bánh xe do Ta vận hành.”
Uracakkaṃ nāma khuracakkaṃ ‘‘cakkaṃ bhamati matthake’’ti* .
Uracakka means the razor-sharp wheel, in ‘‘A wheel revolves on the head.’’
Uracakka (bánh xe ngực) là bánh xe lưỡi dao, như trong câu “Bánh xe quay trên đỉnh đầu.”
‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’ntyādīsu* iriyāpathacakke. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’tyādīsu* sampatticakke. ‘‘Pitarā pavattitaṃ cakkaṃ anuvattetī’’tyādīsu* cakkaratane.
In phrases like ‘‘Four-wheeled, with nine doors,’’ it refers to the wheel of postures (iriyāpathacakka). In phrases like ‘‘Bhikkhus, these are the four wheels; endowed with them, the four-wheeled (life) of gods and humans revolves,’’ it refers to the wheel of prosperity (sampatticakka). In phrases like ‘‘He makes the wheel set in motion by his father continue to revolve,’’ it refers to the wheel-gem (cakkaratana).
Iriyāpathacakka (bánh xe oai nghi) là trong các câu như “Bốn bánh xe, chín cửa,” v.v. Sampatticakka (bánh xe thành tựu) là trong các câu như “Này các tỳ-khưu, có bốn bánh xe này, nhờ đó mà bánh xe bốn chi của chư thiên và loài người vận hành,” v.v. Cakkaratana (bánh xe báu) là trong các câu như “Bánh xe do cha vận hành, con tiếp tục vận hành theo,” v.v.
Maṇḍalaṃ ‘‘alātacakka’’ntyādīsu ‘‘asanivicakka’’nti* ca.
Circle (maṇḍala) in phrases like ‘‘fire-brand circle’’ and ‘‘lightning circle.’’
Maṇḍala (vòng tròn) là trong các câu như “vòng tròn lửa,” v.v. và “vòng tròn sét.”
Balaṃ thāmo.
Strength (bala) means might.
Bala (sức mạnh) là sức lực.
Kulālo kumbhakāro, tassa bhaṇḍe kulālacakkanti.
Potter (kulāla) is a kumbhakāra; in his wares, it is the potter’s wheel (kulālacakka).
Kulāla (thợ gốm) là người làm gốm, bánh xe của thợ gốm là kulālacakka.
Āṇāyaṃ ‘‘cakkaṃ vattayati pāṇīna’’nti* .
In authority (āṇā): ‘‘He turns the wheel of authority for sentient beings.’’
Āṇāyaṃ (quyền lực) là trong câu “vận hành bánh xe quyền lực cho chúng sinh.”
Āyudhe cakkākāre āyudhe.
In weapon (āyudha), it is a weapon shaped like a wheel.
Āyudhe (vũ khí) là vũ khí hình bánh xe.
Dānaṃ deyyadhammo.
Giving (dāna) is an offerable object.
Dāna (bố thí) là pháp đáng cho.
Rāsi khandho.
Heap (rāsi) is a mass.
Rāsi (đống) là uẩn.
Saddhagāthāpi gāthāyeva.
Even a saddhagāthā is simply a gāthā.
Saddhagāthā cũng là gāthā.
784. Sabhāvo aviparītattho.
784. Sabhāva (nature) means the undeviating meaning.
784. Sabhāva (bản chất) là ý nghĩa không sai lệch.
Pariyatti pariyāpuṇitabbā vinayābhidhammasuttantā.
Pariyatti (study) refers to the Vinaya, Abhidhamma, and Suttanta, which are to be learned.
Pariyatti (giáo điển) là Vinaya, Abhidhamma và Suttanta cần phải học.
Ñāyo yutti, sappaṭipadā vā maggādayo.
Ñāya (method) means logical reasoning, or the paths and so forth, together with the practice.
Ñāya (phương pháp) là sự hợp lý, hoặc các con đường như đạo, v.v.
Ñeyye saṅkhāravikāralakkhaṇanibbānapaññattivasena pañcavidhe ñeyye.
Ñeyya (knowables) refers to the five kinds of knowables: formations (saṅkhāra), transformations (vikāra), characteristics (lakkhaṇa), Nibbāna, and concepts (paññatti).
Ñeyya (đối tượng nhận thức) là năm loại đối tượng nhận thức: saṅkhāra (hành), vikāra (biến dị), lakkhaṇa (đặc tướng), nibbāna (Niết Bàn), paññatti (chế định).
Nissattatā sattasabhāvassa abhāvatā.
Nissattatā (absence of a being) means the absence of the nature of a being.
Nissattatā (không có chúng sinh) là sự không tồn tại của bản chất chúng sinh.
Āpattiyaṃ ‘‘pārājikaṃ dhamma’’nti.
Āpattiyaṃ (in an offence) as in “pārājikaṃ dhammaṃ” (an offence of defeat).
Āpattiyaṃ (phạm lỗi) là “pháp Pārājika.”
‘‘Saha dhammena niggayhā’’tyādīsu kāraṇe.
“Saha dhammena niggayhā” (reproaching in accordance with the Dhamma) and so forth, in the sense of a cause (kāraṇa).
Kāraṇa (lý do) là trong các câu như “cùng với pháp mà khiển trách,” v.v.
Ādinā samayaññūpamāhiṃsādīsupi dhammo.
By the word ādi (beginning), Dhamma is also included in the meanings of view (samaya), knowledge (ñāṇa), simile (upamā), non-harming (ahiṃsā), and so forth.
Ādi (v.v.) cũng là dhamma (pháp) trong samayaññūpamāhiṃsādi (sự hiểu biết thời gian, sự so sánh, sự làm hại, v.v.).
785. Payojanaṃ phalaṃ.
785. Payojanaṃ (purpose) means result (phala).
785. Payojana (mục đích) là quả.
Saddābhidheyye saddatthe.
Saddābhidheyye (in the meaning of a word) means in the sense of a word.
Saddābhidheyye (ý nghĩa của từ) là ý nghĩa của từ.
Vuḍḍhiyaṃ vaḍḍhane.
Vuḍḍhiyaṃ (in growth) means in increase.
Vuḍḍhiyaṃ (sự tăng trưởng) là sự phát triển.
Vatthumhi dabbe.
Vatthumhi (in substance) means in material object.
Vatthumhi (vật) là chất liệu.
Nāse vināse.
Nāse (in destruction) means in ruin.
Nāse (sự hủy diệt) là sự phá hủy.
Pacchimapabbate atthagirimhi.
Pacchimapabbate (in the western mountain) means in the setting mountain (atthagiri).
Pacchimapabbate (núi phía Tây) là núi mặt trời lặn (atthagiri).
Nivattivisayuppattisabhāvādīsupi.
Also in sinking (nivatti), object (visaya), arising (uppatti), nature (sabhāva), and so forth.
Cũng trong các trường hợp như nivatti (sự quay lại), visaya (phạm vi), uppatti (sự phát sinh), sabhāva (bản chất), v.v.
787. Paṭalaṃ ‘‘diguṇaṃ saṅghāṭiṃ pārupitvā’’tyādīsu* .
787. Paṭalaṃ (layer) as in “diguṇaṃ saṅghāṭiṃ pārupitvā” (having put on a double outer robe) and so forth.
787. Paṭala (lớp) là trong các câu như “khoác y saṅghāṭi hai lớp.”
‘‘Vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti* rāsimhi.
As in “Vayoguṇā anupubbaṃ jahantī” (the qualities of age gradually leave), in the sense of a mass (rāsi).
Rāsi (đống) là trong câu “các guṇa của tuổi tác dần dần rời bỏ.”
‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti* ānisaṃse.
As in “Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā” (a hundredfold fruit of an offering should be expected), in the sense of a benefit (ānisaṃsa).
Ānisaṃsa (lợi ích) là trong câu “phải mong đợi quả báo gấp trăm lần.”
Bandhanaṃ kāmaguṇaṃ.
Bandhanaṃ (bond) means sensual pleasure (kāmaguṇa).
Bandhana (ràng buộc) là kāmaguṇa (dục lạc).
Appadhāne visesane.
Appadhāne (in the non-principal) means in modification.
Appadhāne (không chính yếu) là sự phân biệt.
Jiyāya dhanuno.
Jiyāya (of a string) means of a bowstring.
Jiyāya (dây cung) là của cây cung.
788-789. Rukkhādo dumādimhi.
788-789. Rukkhādo (tree, etc.) means in tree and so forth.
788-789. Rukkhādo (cây cối, v.v.) là cây, v.v.
Vijjamāne bhūtaguṇe.
Vijjamāne (existing) means in existing quality.
Vijjamāne (hiện hữu) là guṇa hiện hữu.
Arahante ‘‘yo ca kālaghaso bhūto, sabhūtapaciniṃ pacī’’ti* .
Arahante (in an Arahant) as in “yo ca kālaghaso bhūto, sabhūtapaciniṃ pacī” (who eats time, and ripens all beings).
Arahante (A-la-hán) là trong câu “người đã trở thành kẻ ăn thời gian, người đã làm cho chúng sinh trưởng thành.”
Khandhapañcake ‘‘bhūtamidaṃ, sāriputta, samanupassathā’’ti* .
In the five aggregates (khandhapañcake) as in “bhūtamidaṃ, sāriputta, samanupassathā” (Sāriputta, observe these real things).
Khandhapañcake (năm uẩn) là trong câu “Này Sāriputta, hãy quán sát năm uẩn này.”
Satte pāṇimhi.
Satte (in a being) means in a living being (pāṇin).
Satte (chúng sinh) là sinh vật.
Mahābhūte pathavādike.
Mahābhūte (in great elements) means in earth and so forth.
Mahābhūte (đại chủng) là đất, v.v.
Amanusso devarakkhasādi.
Amanusso (non-human) means devas, yakkhas, and so forth.
Amanusso (phi nhân) là thiên thần, dạ-xoa, v.v.
Vijjamānatthavajjite rukkhādo nāriyaṃ na bhavati, vijjamānatthe, pana atītādīsu ca vāccaliṅgo.
In tree and so forth, when the meaning of "existing" is excluded, it is not feminine; but in the meaning of "existing" and in past tenses, etc., it follows the gender of the noun.
Khi nghĩa của vijjamāna (hiện hữu) bị loại bỏ, nó không ở giống cái đối với cây cối v.v.; nhưng khi nó có nghĩa là hiện hữu, hoặc trong quá khứ v.v., thì nó theo giống của từ được nói đến.
Patte sampatte.
Patte (reached) means attained.
Patte có nghĩa là đạt đến.
Same tulyatthe.
Same (equal) means in the sense of similar.
Same có nghĩa là tương đương.
791. Padapūraṇe ‘‘suttanta vanantā’’tyādīsu.
791. In filling up a line (padapūraṇe) as in “suttanta vanantā” (Suttanta and forests), etc.
791. Để điền vào câu, như trong ‘‘suttanta vanantā’’ v.v.
Dehāvayave ‘‘antaṃ antaguṇa’’ntyādīsu* .
Dehāvayave (in a bodily part) as in “antaṃ antaguṇaṃ” (large intestine, small intestine), etc.
Trong các bộ phận cơ thể, như trong ‘‘antaṃ antaguṇa’’ v.v.*.
Deho ca avayavo cāti eke.
Some say it is both the body and its parts.
Một số người nói rằng đó là thân và bộ phận.
Koṭṭhāse ‘‘ayameko anto’’tyādīsu* .
In the sense of a portion (koṭṭhāsa) as in “ayameko anto” (this is one extreme), etc.
Trong phần, như trong ‘‘ayameko anto’’ v.v.*.
Lāmakaṃ nihīnakaṃ.
Lāmakaṃ (vile) means inferior.
Lāmakaṃ có nghĩa là thấp kém.
792. Nikāyo sadhammīnaṃ gaṇo.
792. Nikāyo (collection) means a group of fellow Dhamma-farers.
792. Nikāyo có nghĩa là tập hợp của những người cùng Pháp.
Sandhi paṭisandhi.
Sandhi (connection) means re-linking consciousness (paṭisandhi).
Sandhi có nghĩa là tái sinh (paṭisandhi).
Sāmaññe visesādhāre.
Sāmaññe (in commonality) means in the basis of specifics.
Sāmaññe có nghĩa là cái nền chung của các đặc tính.
Pasūti mātukucchito nikkhamanaṃ, kulaṃ khattiyādikulaṃ.
Pasūti (birth) means coming out from the mother’s womb; kulaṃ (family) means a noble family, etc.
Pasūti có nghĩa là sự xuất hiện từ bụng mẹ; kulaṃ có nghĩa là dòng dõi như dòng dõi chiến sĩ (khattiya) v.v.
Bhavo bhavanakriyā.
Bhavo (existence) means the act of existing.
Bhavo có nghĩa là hành động hiện hữu.
Visesyo upādhi, yassa vasena bhinnesu sabalādīsu abhinnā dhīsaddā vattante.
Visesyo (that which is distinguished) is a qualifier, by virtue of which the undifferentiated word "dhi" operates in differentiated cases like sabala, etc.
Visesyo có nghĩa là phẩm chất (upādhi), nhờ đó các từ như dhī (trí tuệ) vẫn được dùng không khác biệt trong các trường hợp khác nhau như bò đốm v.v.
Sumanāyaṃ mālatiyaṃ.
Sumanāyaṃ (in jasmine) means in mālati (jasmine).
Sumanāyaṃ có nghĩa là hoa nhài (mālatī).
Saṅkhatalakkhaṇe saṅkhatadhammānaṃ lakkhaṇe.
Saṅkhatalakkhaṇe (in the characteristic of formations) means in the characteristic of conditioned phenomena.
Saṅkhatalakkhaṇe có nghĩa là đặc tính của các pháp hữu vi (saṅkhata-dhamma).
793. Bhavabhedo kāmabhavādi.
793. Bhavabhedo (difference of existence) means kāma-bhava and so forth.
793. Bhavabhedo có nghĩa là các loại cõi sống như cõi dục (kāmabhava) v.v.
Patiṭṭhāyaṃ nissaye.
Patiṭṭhāyaṃ (in foundation) means in support.
Patiṭṭhāyaṃ có nghĩa là chỗ nương tựa (nissaya).
Niṭṭhā nipphatti.
Niṭṭhā (completion) means accomplishment.
Niṭṭhā có nghĩa là sự hoàn tất.
Ajjhāsayo adhippāyo.
Ajjhāsayo (inclination) means intention.
Ajjhāsayo có nghĩa là ý định.
Buddhi ñāṇaṃ.
Buddhi (understanding) means knowledge.
Buddhi có nghĩa là trí tuệ (ñāṇa).
Vāsaṭṭhānaṃ vasanaṭṭhānaṃ.
Vāsaṭṭhānaṃ (dwelling place) means a place of residence.
Vāsaṭṭhānaṃ có nghĩa là nơi ở.
Visarattaṃ visaraṇabhāvo.
Visarattaṃ (spreading) means the state of spreading.
Visarattaṃ có nghĩa là trạng thái lan rộng.
‘‘Visadatthe’’tipi pāṭho, tadā sadadhātussa visaraṇatthatā daṭṭhabbā.
There is also the reading “visadatthe” (in the meaning of clear); in that case, the root sada should be understood in the sense of spreading.
Cũng có bản đọc là ‘‘Visadatthe’’ (trong nghĩa trong sáng); khi đó, phải hiểu rằng căn sada có nghĩa là lan rộng.
795. Kammāruddhanaṃ kammārānaṃ uddhanaṃ, kammārānaṃ yathā ukkāti.
795. Kammāruddhanaṃ (blacksmith’s furnace) means a blacksmith’s furnace, like a blacksmith’s oven.
795. Kammāruddhanaṃ có nghĩa là lò rèn của thợ rèn, như lò của thợ rèn.
Aṅgārakapallaṃ aṅgārānaṃ bhājanaṃ.
Aṅgārakapallaṃ (charcoal pan) means a receptacle for charcoal.
Aṅgārakapallaṃ có nghĩa là dụng cụ đựng than hồng.
Dīpikā nāma madhucchiṭṭhādimayā padīpakiccakārikā.
Dīpikā (torch) means a torch made of beeswax and so forth, serving the purpose of a lamp.
Dīpikā là một loại đuốc làm từ sáp ong v.v., dùng làm đèn.
Suvaṇṇakāramūsā mattikamayā ekā bhājanavikati.
Suvaṇṇakāramūsā (goldsmith’s crucible) means a type of earthen vessel.
Suvaṇṇakāramūsā là một loại dụng cụ bằng đất sét của thợ vàng.
Vāyuno vege ca ukkāsaddo, yo ‘‘devadudrabhī’’ti vutto.
The word ukkā (firebrand) is also used for the force of wind, which is called “devadundubhī” (divine drum).
Từ ukkā cũng được dùng cho sức mạnh của gió, cái được gọi là ‘‘tiếng trống trời’’ (devadudrabhī).
797-798. Suto vissute pākaṭe.
797-798. Suto (heard) means renowned (vissuta), famous (pākaṭa).
797-798. Suto vissute có nghĩa là nổi tiếng, hiển nhiên.
Avadhārite upalakkhite.
Avadhārite (determined) means observed (upalakkhite).
Avadhārite có nghĩa là được nhận biết.
Upacite rāsīkate.
Upacite (accumulated) means gathered in a heap (rāsīkate).
Upacite có nghĩa là được tích lũy.
Anuyogo pucchā.
Anuyogo (application) means questioning (pucchā).
Anuyogo có nghĩa là câu hỏi.
Kilinne tinte.
Kilinne (moistened) means wet (tinte).
Kilinne có nghĩa là ẩm ướt.
Sotaviññeyyaṃ saddāyatanaṃ.
Sotaviññeyyaṃ (audible) means sound object (saddāyatana).
Sotaviññeyyaṃ có nghĩa là cảnh âm thanh (saddāyatana).
Satthaṃ saddasatthādi, sutanāmako vā eko satthaviseso.
Satthaṃ (science) means the science of grammar and so forth, or a specific kind of being named Suta.
Satthaṃ có nghĩa là các bộ luận ngữ pháp (saddasattha) v.v., hoặc một loại chúng sinh đặc biệt tên là Suta.
Etesu dvīsu atthesu sutaṃ napuṃsakaṃ.
In these two meanings, sutaṃ is neuter.
Trong hai nghĩa này, sutaṃ là giống trung.
Putte suto pulliṅgo, rājinipi suto.
In the sense of son, suto is masculine; also suto in the sense of a king.
Trong nghĩa con trai, suto là giống đực; trong nghĩa vua, cũng là suto.
799. Yuge katādicatukke.
799. Yuge (in an age) means in the four ages of Kṛta (Kapa), etc.
799. Yuge có nghĩa là bốn thời đại như Kṛta v.v.
Leso anumānañāṇavisayo.
Leso (a little) means the object of inferential knowledge (anumānañāṇa).
Leso có nghĩa là đối tượng của trí tuệ suy luận.
Paññattiyaṃ ‘‘kappatthero’’ti.
Paññattiyaṃ (in designation) as in “Kappatthero” (Elder Kappa).
Trong paññattiyaṃ (sự chế định), như ‘‘trưởng lão Kappa’’ (kappatthero).
Paramāyumhi ‘‘kappaṃ saggamhi modatī’’ti.
Paramāyumhi (in the maximum lifespan) as in “kappaṃ saggamhi modatī” (he delights in heaven for an eon).
Trong paramāyumhi (tuổi thọ tối đa), như ‘‘sống vui trong cõi trời suốt một kiếp’’ (kappaṃ saggamhi modatī).
Aññatra kappādīsu pulliṅge.
Elsewhere, in kappa and so forth, it is masculine.
Ở những nơi khác, như trong các loại kappa (kiếp) v.v., nó là giống đực.
Sadise pana tīsu liṅgesu.
However, in the sense of similar, it is in all three genders.
Nhưng trong nghĩa tương tự, nó là ba giống.
Samaṇavohāro vinayāgato samaṇānaṃ vohāro.
Samaṇavohāro (monk’s usage) means the usage of monks as found in the Vinaya.
Samaṇavohāro có nghĩa là cách nói của các Sa-môn theo Vinaya.
Kappabindu cīvare katabindu.
Kappabindu (permissible mark) means a mark made on a robe.
Kappabindu có nghĩa là chấm đã làm trên y phục.
Samantatte samantabhāve.
Samantatte (in completeness) means in the state of being all-round.
Samantatte có nghĩa là sự bao quanh.
Antarakappo mahākappassa asītimo bhāgo.
Antarakappo (intermediate eon) means the eightieth part of a mahākappa.
Antarakappo là một phần tám mươi của đại kiếp (mahākappa).
Ādisaddena asaṅkhyeyyamahākappe saṅgaṇhāti.
By the word ādi, it includes asaṅkhyeyya (incalculable) and mahākappas.
Với từ ādi, nó bao gồm vô số đại kiếp (asaṅkhyeyyamahākappa).
Takke vitakke.
Takke (in conjecture) means in vitakka (initial application of thought).
Takke có nghĩa là suy tư (vitakka).
Vidhi vidhānaṃ.
Vidhi (rule) means regulation.
Vidhi có nghĩa là sự sắp đặt.
801. Sañjātideso ‘‘kambojo assāyatana’’nti.
801. Sañjātideso (place of origin) as in “Kambojo assāyatanaṃ” (Kamboja is a horse-country).
801. Sañjātideso có nghĩa là nơi phát sinh, như ‘‘Kamboja là nơi sản sinh ngựa’’ (kambojo assāyatanaṃ).
Vāsaṭṭhānaṃ nivāsaṭṭhānaṃ ‘‘devānaṃ devāyatana’’nti.
Vāsaṭṭhānaṃ (dwelling place) means abode, as in “devānaṃ devāyatanaṃ” (the abode of devas).
Vāsaṭṭhānaṃ có nghĩa là nơi cư trú, như ‘‘đền thờ của các vị trời’’ (devānaṃ devāyatanaṃ).
Ākaroti yattha suvaṇṇarajatādayo uppajjanti.
Ākaro means a place where gold, silver, etc., originate.
Ākaro là nơi vàng, bạc v.v. phát sinh.
Samosaraṇaṭṭhānaṃ bahūnaṃ sannipātaṭṭhānaṃ.
Samosaraṇaṭṭhānaṃ (place of meeting) means a place where many gather.
Samosaraṇaṭṭhānaṃ có nghĩa là nơi tụ hội của nhiều người.
Padapūraṇe ‘‘kammāyatanaṃ, sippāyatana’’nti.
Padapūraṇe (in filling up a line) as in “kammāyatanaṃ, sippāyatanaṃ” (sphere of action, sphere of art).
Để điền vào câu, như ‘‘kammāyatanaṃ, sippāyatanaṃ’’ (nghề nghiệp, kỹ năng).
804. Dravo madhvādi.
804. Dravo (liquid) means honey and so forth.
804. Dravo có nghĩa là chất lỏng như mật ong v.v.
Madhurādīsu chasu rasesu.
Madhurādīsu (in sweet tastes, etc.) means in the six tastes.
Trong madhurādīsu (vị ngọt v.v.) là sáu vị.
Pārado sūto.
Pārado (mercury) means quicksilver.
Pārado có nghĩa là thủy ngân (sūta).
Siṅgārādo nava nāṭyarase.
Siṅgārādo (in erotic sentiment, etc.) means in the nine dramatic sentiments.
Siṅgārādo có nghĩa là chín loại vị kịch (nāṭyarasa).
Rasarattamaṃsamedaṭṭhisukkaṭṭhimiñjavasena satta dhātavo, tabbhede.
The seven dhātus (elements) are in the sense of chyle, blood, flesh, fat, bone, marrow, and semen, and their divisions.
Bảy dhātavo (yếu tố) theo mạch, máu, thịt, mỡ, xương, tinh dịch và tủy xương; trong các loại đó.
Kicce phassādidhammānaṃ saṅghaṭṭanādikicce.
Kicce (in function) means in the function of impingement and so forth for phenomena like contact (phassa).
Trong kicce (chức năng) là chức năng va chạm (saṅghaṭṭana) v.v. của các pháp như xúc (phassa) v.v.
Sampatti tesaṃyeva.
Sampatti (attainment) means the fulfillment of those very things.
Sampatti là sự thành tựu của chính những điều đó.
813-814. Majjhabandhe urobandhane.
Majjhabandhe means 'in a breast-band'.
813-814. Majjhabandhe có nghĩa là đai ngực.
Pakoṭṭho kapparassādhobhāgo.
Pakoṭṭho means 'the lower part of the elbow'.
Pakoṭṭho là phần dưới của khuỷu tay.
Kacchabandhanaṃ adhombarassa daḷhabandhanaṃ.
Kacchabandhanaṃ means 'the firm binding of the lower garment' or 'tucking up the lower garment'.
Kacchabandhanaṃ có nghĩa là buộc chặt y phục dưới.
Mekhalāyañcāti kacchā catūsvatthesu.
And in a girdle; thus, kacchā means 'in four senses'.
Và trong thắt lưng (mekhalā); kacchā có bốn nghĩa.
Kaccho latādīsu.
Kaccho means 'in creepers, etc.'.
Kaccho có nghĩa là cây leo v.v.
Kaccho bāhumūlamhi parūḷhakacchanakhalome, ‘‘kacchehi sedā muñcantī’’ti.
Kaccho means 'in the armpit' or 'under the arm'. As it is said, "sweat issues from the armpits" for those with overgrown armpit hair and nails.
Kaccho bāhumūlamhi có nghĩa là ở nách, với lông nách đã mọc dài, ‘‘mồ hôi chảy ra từ nách’’.
Anūpo bahūdakadeso.
Anūpo means 'a place with much water'.
Anūpo có nghĩa là vùng đất nhiều nước.
816. Dabbaṃ dhanaṃ.
Dabbaṃ means 'wealth'.
816. Dabbaṃ có nghĩa là của cải (dhana).
Attabhāvo pañcakkhandhasamūho.
Attabhāvo means 'the collection of the five aggregates'.
Attabhāvo có nghĩa là tập hợp năm uẩn (pañcakkhandha).
Pāṇo jīvitindriyaṃ.
Pāṇo means 'the faculty of life'.
Pāṇo có nghĩa là sinh mạng (jīvitindriya).
Dabbādīsu catūsu sattaṃ.
Sattaṃ is a neuter noun in the four meanings of dabba (wealth), etc.
Trong bốn nghĩa như của cải (dabba) v.v., sattaṃ là giống trung.
Sattāyaṃ vijjamānatāyaṃ sattā. Jane satto.
Sattā is a masculine noun for 'being present'. Satto means 'a being' (person).
Trong sattāyaṃ (sự hiện hữu), sattā là giống đực. Trong nghĩa chúng sinh (jana), satto.
So satta saddo, āsatte laggite tiliṅgiko.
That word satta is trigendered when it refers to 'attached' or 'clinging'.
Từ satta đó, trong āsatte (dính mắc), là ba giống.
832. Saṅkhate paccayābhisaṅkhate dhamme.
Saṅkhate means 'in the conditioned dhamma, conditioned by causes'.
832. Saṅkhate (hữu vi) là pháp được tạo tác bởi các duyên.
Puññābhisaṅkhāro, apuññābhisaṅkhāro, āneñjābhisaṅkhāroti puññābhisaṅkhārādi.
Puññābhisaṅkhārādi refers to meritorious formations, demeritorious formations, and imperturbable formations.
Puññābhisaṅkhārādi (phước hành, v.v.) là phước hành, phi phước hành, bất động hành.
Payogo ussāho.
Payogo means 'effort'.
Payogo (sự nỗ lực) là sự cố gắng.
Kāyasaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, cittasaṅkhāroti kāyasaṅkhārādi.
Kāyasaṅkhārādi refers to bodily formations, verbal formations, and mental formations.
Kāyasaṅkhārādi (thân hành, v.v.) là thân hành, khẩu hành, ý hành.
Abhisaṅkharaṇaṃ abhisaṅkharaṇakriyā.
Abhisaṅkharaṇaṃ means 'the act of forming or conditioning'.
Abhisaṅkharaṇaṃ (sự tạo tác) là hành động tạo tác.
838. Cittakammaṃ cittakārānaṃ kammaṃ.
Cittakammaṃ means 'the work of painters'.
838. Cittakammaṃ (nghệ thuật hội họa) là công việc của các họa sĩ.
Vicitte nānāvidhe.
Vicitte means 'in various kinds'.
Vicitte (đa dạng) là nhiều loại.
Paññattiyaṃ citto dhanudharoyeva.
In the sense of 'designation', Citta is only an archer.
Paññattiyaṃ (trong khái niệm) là citto chỉ là người cầm cung.
Cittamāso puṇṇenduyuttena cittena nakkhattena lakkhito māso.
Cittamāso means 'the month marked by the Cittā constellation, associated with the full moon'.
Cittamāso (tháng Citta) là tháng được đánh dấu bằng chòm sao Citta cùng với trăng tròn.
Tārantare cittanakkhatte.
Tārantare means 'in the Cittā constellation'.
Tārantare (trong chòm sao) là trong chòm sao Citta.
Thiyaṃ nāriyaṃ.
Thiyaṃ means 'in a woman'.
Thiyaṃ (trong nữ giới) là trong nữ giới.
840. ‘‘Pume’’tyādinā pubbaddhena gurusaddassa atthā vuttā, aparaddhena garusaddassa, ‘‘ekadesekattamanaññaṃve’’ti nyāyena dvinnampi ekattamaññamānena gāthānekatthavagge kathitā.
By the former half, beginning with "pume", the meanings of the word guru are stated. By the latter half, those of garu. By the principle that "unity in part is not other," the teacher, understanding the identity of both, explained them in the Gāthānekavatthavagga.
840. Với phần đầu của câu, bắt đầu bằng "Pume", các ý nghĩa của từ guru đã được nói đến; với phần sau, các ý nghĩa của từ garu đã được nói đến. Với phương pháp "một phần là một, không phải là khác", cả hai đều được nói đến trong Gāthānekatthavagga, khi biết rằng chúng là một.
Mahante bahutte.
Mahante means 'in greatness'.
Mahante (lớn) là số nhiều.
Dujjare jīrāpetumasakkuṇeyye, dukkare vā.
Dujjare means 'difficult to decay' or 'difficult to do'.
Dujjare (khó tiêu hóa) là không thể làm cho già đi, hoặc khó khăn.
973. Vacanāvayaveti vākyāvayave.
973. Vacanāvayave: In a part of a sentence.
973. Vacanāvayava là một phần của câu.
Hetudāharaṇādiyuttassa sambandhatthassa vacanasamūhassa avayave.
In a part of a group of words, associated with reasons, examples, etc., and having a connected meaning.
Là một phần của tập hợp lời nói có ý nghĩa liên quan, hợp lý với nguyên nhân, ví dụ, v.v.
Mūle lobhādike.
Mūle: In greed, etc.
Mūla là tham ái, v.v.
Kāraṇe lobhādito aññasmiṃ kāraṇe.
Kāraṇe: In a cause other than greed, etc.
Kāraṇa là nguyên nhân khác ngoài tham ái, v.v.
Pācānalasmiṃ udaraṭṭhe bhuttapācane kammajatejasmiṃ.
Pācānalasmiṃ: In the karma-born fiery element in the stomach that digests food.
Pācānala là nhiệt năng do nghiệp sinh ra, tiêu hóa thức ăn trong bụng.
Rogabhedepi gahaṇī.
Gahaṇī is also a type of disease.
Gahaṇī cũng là một loại bệnh.
995. Bhū pathavī.
995. Bhū means earth.
995. Bhū là đất.
Yogyādīsu tīsvatthesu tīsu.
In the three meanings such as suitability, and in the three genders.
Trong ba ý nghĩa như phù hợp, v.v., và ba giống.
Yogye anucchavike.
Yogya means suitable.
Yogya là phù hợp.
Yutte saṅgate.
Yutta means appropriate.
Yutta là thích hợp.
Addho addhasaddo bhāge samabhāge, asamabhāge ca.
The word addho in bhāge refers to equal or unequal portions.
Từ addha trong bhāga là phần bằng nhau và phần không bằng nhau.
Tatra same addhaṃ. Itaratra addho addhampi, pathe magge addhā pume.
In the equal portion, it is addhaṃ. In the other unequal portion, it is addho or addhampi. Addhā in pathe (path) is masculine.
Trong trường hợp bằng nhau là addhaṃ. Trong trường hợp khác, addho hoặc addhampi. Trong patha (con đường), addhā là giống đực.
Kālepi addhā pume.
In time, addhā is also masculine.
Trong thời gian, addhā cũng là giống đực.
Ekaṃse nicchaye.
Ekaṃsa means certainty.
Ekaṃsa là sự chắc chắn.
Caturambaṇe karīsaṃ vuttaṃ.
Karīsaṃ is stated as four ambaṇa.
Karīsa được nói đến trong caturambaṇa.
1011. Adhikaraṇe adhikaraṇakārake.
1011. Adhikaraṇa means the locative case.
1011. Adhikaraṇe dùng cho túc từ cách.
Pattādhāro bhājanassa ādhāro.
Pattādhāra means the stand for a bowl.
Pattādhāro là giá đỡ của bát.
Ālavālake tarusekatthaṃ tarumūlavicite sobbhajalādhāre.
Ālavālaka means a trench dug around a tree's base to hold water for watering.
Ālavālake là cái hố chứa nước được đào quanh gốc cây để tưới cây.
Agabhedo rukkhabhedo, so ca mahāsattena temiyarājakumārakāle bhuttarukkho.
Agabheda refers to a type of tree called the kaṃpin tree, which was eaten by the Great Being when he was Prince Temiya.
Agabhedo là một loại cây, đó là cây mà Đại Bồ-tát đã dùng khi còn là hoàng tử Temiya.
Tatra kārā itthī.
In that context, kārā is feminine.
Ở đó, kārā là giống cái.
Kāropi sakkāre, dvīsu.
And kāra means reverence in both (genders).
Kāro cũng dùng cho sự tôn kính, cả hai giống.
Bandhanālaye pana kārāyeva.
But in the sense of a prison, it is always kārā.
Trong nhà tù, chỉ có kārā.
1045. Tāpo sūriyasantāpo.
1045. Tāpo means the heat of the sun.
1045. Tāpo là sức nóng của mặt trời.
Sapace caṇḍāle, saṃ sunakhaṃ pacatīti sapaco.
Sapace means an outcast; sapaco means one who cooks dogs ( sāṇa) or dog meat.
Sapace dùng cho người hạ tiện (caṇḍāla), sapaco là người nấu thịt chó.
Pasu catuppado.
Pasu means a quadruped.
Pasu là động vật bốn chân.
Kuruṅgo ajinayoni.
Kuruṅgo means a type of deer.
Kuruṅgo là loài hươu.
Ulūko koṭarasakuṇo.
Ulūko means a hollow-dwelling bird, an owl.
Ulūko là loài chim cú, loài chim sống trong hốc cây, ẩn mình ban ngày và xuất hiện ban đêm.
Indo sakko.
Indo means Sakka.
Indo là Sakka.
‘‘Mahinde guggululūka-palaggāhesu kosiyo’’ti amarasīho.
“ Amarasīho says: ‘kosiyo means Sakka, gugglu, owl, and calculating divisions.’”
Amarasīho nói rằng kosiyo dùng cho Mahinda, guggulu, cú và sự tính toán.
1047. Bali bhāgadeyyo.
1047. Bali means an offering.
1047. Bali (phần được ban cho).
Hattho pāṇi.
Hattho means a hand.
Hattho (tay).
Aṃsu bhā.
Aṃsu means a ray of light.
Aṃsu (ánh sáng).
Dante rade.
Dante means a tooth.
Dante (răng).
Vippe brāhmaṇe.
Vippe means a brahmin.
Vippe (Bà-la-môn).
Aṇḍaje aṇḍasañjāte.
Aṇḍaje means an egg-born creature.
Aṇḍaje (sinh ra từ trứng).
Pajje anuṭṭhubhādo.
Pajje means a metre like anuṭṭhubha.
Pajje (vần thơ, như anuṭṭhubha).
Ānanaṃ mukhaṃ.
Ānanaṃ means a face.
Ānanaṃ (mặt).
Ācāro asītimahāvattādi.
Ācāro means the eighty great duties (mahāvatta) and so on.
Ācāro (phép tắc, như tám mươi đại phận sự).
Dhaññaṅge bhinnataṇḍule.
Dhaññaṅge means broken rice.
Dhaññaṅge (gạo tấm).
Sukhume aṇumhi.
Sukhume means minute.
Sukhume (nhỏ nhặt).
‘‘Lavalesakaṇāṇavo’’ti hi amarasīhena sukhumapariyāyo kaṇo vutto.
Indeed, Amarasīha stated that kaṇo is a synonym for the minute, as in “lavalesakaṇāṇavo” (a little bit, a tiny bit, a particle, an atom).
Thật vậy, Amarasīha đã nói kaṇa là một từ đồng nghĩa với sukhuma, như trong câu ‘‘Lavalesakaṇāṇavo’’ (một chút, một phần nhỏ, một hạt, một nguyên tử).
1048. Thūṇā gehādīnaṃ padhānadāru.
1048. Thūṇā means the main timber of a house, etc.
1048. Thūṇā (cây gỗ chính của nhà cửa, v.v.).
Jaḷattaṃ mūḷhattaṃ.
Jaḷattaṃ means foolishness.
Jaḷattaṃ (sự ngu dốt).
Kummāso māsavikati.
Kummāso means a preparation of beans (barley meal).
Kummāso (một loại bánh làm từ đậu).
Byañjanaṃ tadaññabyañjanaṃ.
Byañjanaṃ means a dish other than that (barley meal).
Byañjanaṃ (món ăn kèm khác).
Phoṭo nāma yasmiṃ pūye viparīte dukkhavedanā natthi.
Phoṭo is a type of boil where there is no painful sensation even when pus is squeezed out.
Phoṭo là một loại nhọt không gây đau đớn khi nặn mủ.
Kapolo nāma mukhacūḷikānaṃ antaraṭṭhānaṃ.
Kapolo is the space between the corners of the mouth.
Kapolo là phần giữa hai khóe miệng.
Mūlye mūladhane.
Mūlye means principal wealth.
Mūlye (vốn).
1051. Puñje piṇḍe.
1051. Puñje means a mass.
1051. Puñje (đống).
Meso usabho methunaṃ kakkaṭo sīho kaññā tulā vicchiko dhanu makaro kumbho mīnoti mesādi.
Mesādi means Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libra, Scorpio, Sagittarius, Capricorn, Aquarius, Pisces.
Mesādi là Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên Bình, Hổ Cáp, Nhân Mã, Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư.
Loṇe lavaṇuttame.
Loṇe means excellent salt.
Loṇe (muối thượng hạng).
Saṃvaṭṭe vināsakappe.
Saṃvaṭṭe means a cycle of destruction (of the world).
Saṃvaṭṭe (kiếp hoại).
Kamuke tambūlaphalarukkhe.
Kamuke means a betel nut tree.
Kamuke (cây cau).
1052. Amate devatābhojane.
1052. Amate means the food of deities.
1052. Amate (thức ăn của chư thiên).
Lepe suddhasakkharacuṇṇādimaye.
Lepe means a plaster made of pure sugar powder, etc.
Lepe (vữa, làm từ bột đường tinh khiết, v.v.).
Satthe dīghadaṇḍe satthavisese.
Satthe means a type of weapon with a long handle.
Satthe (một loại vũ khí đặc biệt có cán dài).
Najjantareti gaṅgā yamunā aciravatī sarabhū mahīti pañcasu mahānadīsu pañcamāya mahānadiyaṃ.
Najjantare refers to the fifth great river among the five great rivers: Gaṅgā, Yamunā, Aciravatī, Sarabhū, and Mahī.
Najjantare là con sông lớn thứ năm trong năm con sông lớn: Gaṅgā, Yamunā, Aciravatī, Sarabhū, Mahī.
Bhuvi pathaviyaṃ.
Bhuvi means on earth.
Bhuvi (trên đất).
Kriyā nārīsiṅgārabhāvajā kriyā.
Kriyā means an action arising from a woman’s adornment or emotion.
Kriyā là hành động phát sinh từ vẻ đẹp của phụ nữ.
Vilāso pana tadaññajo.
Vilāso is an action arising from another cause, not from a woman’s adornment or emotion.
Vilāso là hành động phát sinh từ nguyên nhân khác.
Atraje putte.
Atraje means a son.
Atraje (con trai).
1053. Kutho hatthipiṭṭhattharaṇaṃ.
1053. Kutho means an elephant's howdah cloth.
1053. Kutho (tấm trải lưng voi).
Veṇī nārīnaṃ kesakalāpo.
Veṇī means a woman's braid of hair.
Veṇī (búi tóc của phụ nữ).
‘‘Paveṇī veṇī kuthayo’’ti hi vopālito. ‘‘Paveṇī kulaveṇīsū’’tipi kvaci pāṭho.
Indeed, Vopālita states: “paveṇī, veṇī, kuthayo” (braid, braid, mat). Sometimes, the reading is also “paveṇī kulaveṇīsū”.
Thật vậy, Vopālita đã nói: ‘‘Paveṇī veṇī kuthayo’’ (Paveṇī, veṇī, kutha là búi tóc). Đôi khi cũng có bản đọc là ‘‘Paveṇī kulaveṇīsū’’.
Vutti bhavanaṃ.
Vutti means existence.
Vutti (sự tồn tại).
Vuttā vuttanto.
Vuttā means an account.
Vuttā (tin tức).
Vetane kammena laddhabbe.
Vetane means what is obtained through work.
Vetane (tiền công kiếm được từ công việc).
Bharaṇe posane, dhāraṇe ca.
Bharaṇe means nurturing and also upholding.
Bharaṇe (sự nuôi dưỡng) và (sự duy trì).
1072. Bahusaddo ‘‘ekasmiṃ, dvīsu ca na pavattatī’’tyādīsuyeva pavattatīti maññamāno ‘‘tyādo’’ti vadati.
1072. Thinking that the word bahu occurs only in (cases) like “it does not occur in one or in two (cases),” (he) says “tyādo”.
1072. Từ Bahu (nhiều) không được dùng cho một hoặc hai, mà chỉ dùng cho ba trở lên, vì nghĩ như vậy nên nói ‘‘tyādo’’.
‘‘Ekavacanaṃ, bahuvacana’’nti vuttattā pana dvīsupi bahusaddo vattateva.
However, since “singular and plural” is stated, the word bahu also occurs in two (cases).
Tuy nhiên, vì có nói ‘‘ekavacanaṃ, bahuvacanaṃ’’ (số ít, số nhiều), nên từ bahu cũng được dùng cho hai.
Ācariyena vā parasamayavacanāni manasi katvā ‘‘tyādo’’ti vuttaṃ.
Or the teacher, having kept in mind the terms of other schools, stated “tyādo”.
Hoặc là, vị thầy đã nói ‘‘tyādo’’ khi ghi nhớ các cách nói của các giáo phái khác.
Tividhañhi tattha vacanaṃ ekavacanaṃ dvivacanaṃ bahuvacananti.
For there, the terms are of three kinds: singular, dual, and plural.
Thật vậy, ở đó có ba loại số: số ít, số đôi và số nhiều.
Sabbapārisadattā hi byākaraṇassa sabbesaṃ vādā katthaci kathīyante.
Indeed, because grammar encompasses all (forms of) speech, the views of all (teachers) are sometimes mentioned.
Vì ngữ pháp bao trùm tất cả, nên các quan điểm của mọi người đôi khi được đề cập.
1083. Puṇṇatā paripuṇṇatā.
1083. Puṇṇatā means completeness.
1083. Puṇṇatā (sự đầy đủ) là sự hoàn toàn đầy đủ.
Avajjaṃ doso.
Avajjaṃ means fault.
Avajja (lỗi lầm) là lỗi lầm.
Manakkārepi ābhogo.
Ābhogo also means in mental advertence.
Ābhoga (sự chú ý) cũng là sự chú ý.
Āḷisaddo itthī.
The word āḷi means woman.
Từ āḷi là phụ nữ.
Sakhī vayasā.
Sakhī means friend.
Sakhī (bạn) là bạn đồng lứa.
Setu jalavāraṇo, nadyādimaggo ca.
Setu means a dam that holds water, and also a path over a river etc.
Setu (cầu) là đập nước, và cũng là con đường qua sông, v.v.
Satte sattiyutte, thiretyattho.
Satte means endowed with strength, meaning firm.
Satta (kiên cố) là có sức mạnh, tức là kiên cố.
‘‘Daḷho thūle bhuse satte, pagāḷhepi daḷhe mato’’ti vopālito.
“ Daḷho is known in thick, intense, sentient being, and also in firm, deep,” thus said Vopālita.
Vopālita nói: ‘‘Daḷha (kiên cố) được biết đến là dày, mạnh, kiên cố, và cũng là sâu sắc.’’
1087. Khaṇḍe sakale.
1087. Khaṇḍe means in a piece.
1087. Khaṇḍa (phần) là toàn bộ.
Paṇṇe rukkhādīnaṃ paṇṇe.
Paṇṇe means in a leaf of trees etc.
Paṇṇa (lá) là lá của cây, v.v.
Kaṇḍe sare.
Kaṇḍe means in an arrow.
Kaṇḍa (mũi tên) là mũi tên.
Salākā vaṇopayuttā.
Salākā means a stick used for wounds, or a voting-stick.
Salākā (thẻ) được dùng cho vết thương.
Sucino bhāvo sucittaṃ, tasmiṃ.
Sucittaṃ means the state of being pure, in that.
Trạng thái của sự thanh tịnh là sucitta, trong đó.
Gate gamanakriyāyaṃ.
Gate means in the action of going.
Gata (sự đi) là hành động đi.
‘‘Dhāva gatisuddhiya’’nti hi dhātupāṭho.
For the root-list states: “dhāva means going and purifying”.
Quả thật, trong từ điển gốc, dhāva là ‘‘đi và thanh tịnh’’.
Hāvo itthīnaṃ siṅgārabhāvajakriyā.
Hāvo means the alluring gestures of women arising from amorous sentiment.
Hāva (cử chỉ quyến rũ) là hành động tạo ra vẻ quyến rũ của phụ nữ.
Avijjāya aññāṇe.
Avijjāya means in ignorance.
Avijjā (vô minh) là sự ngu dốt.
Mucchane visaññibhāve.
Mucchane means in the state of fainting.
Mucchana (sự ngất xỉu) là trạng thái bất tỉnh.
1088. Ghammajalaṃ kāye uṇhena sañjātajalaṃ.
1088. Ghammajalaṃ means water produced on the body by heat.
1088. Ghammajala (mồ hôi) là nước sinh ra trên cơ thể do nóng.
Pāke paccane.
Pāke means in cooking.
Pāka (sự nấu chín) là sự nấu chín.
Goḷe ‘‘mu-yī’’iti khyāte mattikāguḷake.
Goḷe means a lump of clay known as “mu-yī”.
Goḷa (viên đất) là viên đất sét được gọi là ‘‘mu-yī’’.
Ucchumaye ucchurasasañjāte.
Ucchumaye means made of sugarcane juice.
Ucchumaya (làm từ mía) là làm từ nước mía.
Mitte piyamitte, mittamatte vā.
Mitte means in a dear friend, or simply in a friend.
Mitta (bạn) là bạn thân, hoặc chỉ là bạn.
Sahāye atthacare.
Sahāye means in an associate who acts for benefit.
Sahāya (người giúp đỡ) là người làm lợi ích.
Pabhū adhipati.
Pabhū means lord, master.
Pabhū (chủ) là người cai quản.
So pulliṅgo.
So is masculine.
Đó là danh từ giống đực.
1089. Kurūre kakkhaḷakammante.
1089. Kurūre means in a cruel act.
1089. Kurūra (hung ác) là người có hành động tàn nhẫn.
Parasmiṃ paraṭṭhāne, paraloke vā.
Parasmiṃ means in another place, or in the other world.
Parasma (nơi khác) là ở nơi khác, hoặc ở thế giới khác.
Atra ṭhāne, loke vā.
Atra means in this place, or in this world.
Atta (nơi đây) là ở nơi này, hoặc ở thế giới này.
Aṅko cihanaṃ.
Aṅko means a mark.
Aṅka (dấu hiệu) là dấu hiệu.
Aparādhe nāṭakaparicchedepi aṅko.
Aṅko also refers to an offense, and a chapter in a play.
Aṅka (hồi) cũng là tội lỗi và phần của vở kịch.
Apavādo lokagarahā.
Apavādo means public censure.
Apavāda (sự khiển trách) là sự chê bai của thế gian.
Dese desavisese.
Dese means in a specific region.
Desa (nơi chốn) là một nơi chốn đặc biệt.
‘‘Bhave janapado dese, jane janapadepi ce’’ti vopālito.
“ Bhave (means) in a country, in a region, and also in people, and in a country,” thus said Vopālita.
Vopālita nói: ‘‘Janapada (quốc độ) được dùng cho quốc độ, cho người dân, và cho quốc độ.’’
1094. Bhogīsaddo bhogavati puggale, urage ca.
1094. The word Bhogī refers to a person of wealth, and to a snake.
1094. Từ Bhogī (người hưởng thụ) được dùng cho người có của cải, và cho rắn.
Sivo mahissaro.
Sivo means the great lord (Mahessara).
Siva (Thần Shiva) là Mahessa.
Bale thāme.
Bale means in strength.
Bala (sức mạnh) là sức mạnh.
Pabhāve tejasi.
Pabhāve means in influence.
Pabhāva (oai lực) là oai lực.
‘‘Vīriyaṃ sukke pabhāve, tejo sāmatthiyesvapī’’ti vopālito.
“ Vīriyaṃ (means) in purity, in influence, in glory, and also in power,” thus said Vopālita.
Vopālita nói: ‘‘Vīriya (tinh tấn) được dùng cho sự trong sạch, cho oai lực, và cho quyền năng, sức mạnh.’’
Teja saddo pana tesu ca yathāvuttesupi dvīsvatthesu, dittiyañca vattati.
The word Teja on the other hand, occurs in the two meanings as stated, and also in radiance.
Từ teja (sức mạnh) lại được dùng cho hai ý nghĩa đã nói trên, và cho sự sáng chói.
1102. Rukkhantare gaṇadume.
1102. Rukkhantara (means) a clustered tree.
1102. Rukkhantara (giữa các cây) là một nhóm cây.
Sūre sūriye.
Sūra (means) the sun.
Sūra (mặt trời) là mặt trời.
Koṇe vidisāyaṃ.
Koṇa (means) in an intermediate direction.
Koṇa (góc) là hướng phụ.
Haye turaṅge ca asso.
Haya means a horse, and also assa.
Assa (ngựa) cũng là ngựa.
Khandhe bhujasire.
Khandha (means) the shoulder, which is the head of the arm.
Khandha (vai) là đầu cánh tay.
Accisaddo jālāyaṃ aggijālāyaṃ.
The word acci (means) a flame, a fire-flame.
Từ acci (ngọn lửa) được dùng cho jālā (ngọn lửa), ngọn lửa cháy.
Aṃsumhi tassa, aññesañca aṃsumhi vattati.
It occurs with the meaning of aṃsu (ray) of that (flame) and of other (objects).
Aṃsu (tia sáng) được dùng cho tia sáng của nó và của những thứ khác.
So ca no pume pulliṅge na vattati.
And that (word acci) does not occur in the masculine gender.
Và nó không phải là giống đực.
1121. Senāsane vihārādike.
1121. Senāsana (means) a monastery etc.
1121. Từ Senāsane dùng cho tịnh xá và các nơi tương tự.
Sene pīṭhādike.
Sena (means) a bed etc.
Từ Sene dùng cho ghế và các vật tương tự.
Cundabhaṇḍamhi cundānaṃ upakaraṇe.
Cundabhaṇḍa (means) the tools of a turner.
Từ Cundabhaṇḍamhi dùng cho dụng cụ của thợ tiện.
‘‘Bhamo’mbuniggame bhaṇḍi, cundākhye sippiyantake’’ti nānatthasaṅgahe vopālito.
‘‘Bhama (revolving) is in a water outlet, in a bundle, and in the artisan's machine called cunda (turner's lathe),’’ thus said in the Nānātthasaṅgaha and Vopālita.
Theo Nānatthasaṅgaha và Vopālita, từ "Bhamo" dùng cho ống thoát nước, cho cây chổi, và cho máy móc của thợ thủ công tên Cunda.
Aṃsusaddo vatthādīnaṃ lome, kare kiraṇamatte ca.
The word aṃsu (means) hair of clothes etc., and also simply a kara (ray).
Từ Aṃsu dùng cho lông của vải vóc và cho tia sáng.
Abyaye pakārādike.
Abyaya pa (means) an indeclinable like pa etc.
Từ Abyaye dùng cho các tiền tố như pa-.
‘‘Raṅgo dāne khale rāge, tacche raṅgaṃ tipumhi ce’’ti vopālito.
‘‘Raṅga (color) is in giving, in a threshing floor, in attachment, and in the bark; and raṅga (tin) is also in tin,’’ thus said Vopālita.
Theo Vopālita, từ "Raṅgo" dùng cho sự bố thí, cho sân đập lúa, cho sự dính mắc, và cho bụi cây; từ "Raṅgaṃ" dùng cho thiếc.
Peyye udakādike.
Peyya (means) drinkable, like water etc.
Từ Peyye dùng cho nước uống và các loại đồ uống khác.
Pītiyaṃ pivanakriyāyaṃ.
Pīti (means) in the act of drinking.
Từ Pītiyaṃ dùng cho hành động uống.
‘‘Rakkhaṇe pītiyaṃ pāna’’nti vopālito.
‘‘Pāna (drinking) is in protection, and in drinking,’’ thus said Vopālita.
Theo Vopālita, từ "Pānaṃ" dùng cho sự bảo vệ và cho hành động uống.
Iṇe, ukkhepane ca uddhāro.
Uddhāra (means) a debt, and also lifting up.
Từ Uddhāro dùng cho nợ và cho sự nhấc lên.
Ummāre dvārummāre.
Ummāra (means) a door-sill.
Từ Ummāre dùng cho ngưỡng cửa.
Eḷakasaddassa ajassāpi vācakattā ‘‘eḷako aje’’ti vuttaṃ.
Since the word eḷaka is also a denoter of aja (goat), it is said ‘‘eḷaka is a goat’’.
Vì từ Eḷaka cũng là một từ chỉ con dê, nên được nói là "eḷako aje".
1124. Paharaṇaṃ pahāro, pothanaṃ.
1124. Striking is pahāra, a beating.
1124. Pahāro là sự đánh, sự đấm.
Paharati etthāti pahāro, yāmo, hāyano saṃvaccharo.
One strikes here, hence pahāra, a watch (of the night); hāyana (means) a year.
Pahāro là nơi đánh; yāmo là canh; hāyano là năm.
Kuṇḍikāyaṃ ‘‘kayā’’iti khyātāyaṃ.
Kuṇḍikā (means) a water-pot, known as "kayā".
Từ Kuṇḍikāyaṃ dùng cho cái bình được biết đến là "kayā".
Āḷhake catupatthappamāṇe.
Āḷhaka (means) a measure of four patthas.
Từ Āḷhake dùng cho một đơn vị đo lường bằng bốn pattha.
Bhusamhi taṇḍulattace.
Bhusa (means) rice husks.
Từ Bhusamhi dùng cho vỏ trấu.
1126. Yutte ‘‘aṭṭaṃ vinicchinātī’’tyādīsu.
1126. Yutta (means) in phrases like ‘‘decides a case (aṭṭaṃ vinicchināti)’’ etc.
1126. Từ Yutte dùng trong các trường hợp như "phán xét vụ án".
Aṭṭāle ‘‘gopuraṭṭehi saṃyutta’’miccādīsu.
Aṭṭāla (means) in phrases like ‘‘endowed with gate-towers (gopuraṭṭehi saṃyuttaṃ)’’ etc.
Từ Aṭṭāle dùng trong các trường hợp như "thành phố có cổng thành và tháp canh".
Aṭṭite ‘‘aṭṭassaraṃkarotī’’tyādīsu.
Aṭṭita (means) in phrases like ‘‘makes a cry of distress (aṭṭassaraṃ karoti)’’ etc.
Từ Aṭṭite dùng trong các trường hợp như "gây ra tiếng kêu đau đớn".
Aṭṭa abhiyoge, aṭṭa atikkamahiṃsāsūti dhātvattho.
The root meanings are aṭṭa in accusing, and aṭṭa in transgressing and harming.
Nghĩa của động từ là "aṭṭa" trong sự buộc tội, và "aṭṭa" trong sự vượt quá và làm hại.
Kānane vane.
Kānana (means) a forest.
Từ Kānane dùng cho rừng.
Uppattiyaṃ janane, vihāyasāgamane ca.
Uppatti (means) in arising, and also in coming through the air.
Từ Uppattiyaṃ dùng cho sự sinh ra và cho sự đi trên không.
1133. Aṅke lakkhaṇe.
1133. Aṅke means in a mark/sign.
1133. Từ Aṅke dùng cho dấu hiệu.
Ākāre sīsacalanādike.
Ākāre means in an aspect such as shaking the head.
Từ Ākāre dùng cho cử chỉ như gật đầu.
Vappe vappanīyabīje.
Vappe means in a seed to be sown.
Từ Vappe dùng cho hạt giống dùng để gieo.
Taṭe tīre ca vappo, pākāramūle, nettajale, usume ca vappo. Anuññāyaṃ, vohāre ca sammutisaddo.
The word vappo is in taṭe (a bank/shore) and also at the base of a wall, in tears, and in vapor. The word sammuti is used in permission and in convention/designation.
Từ Vappo cũng dùng cho bờ sông; từ Vappo cũng dùng cho chân tường thành, nước mắt, và hơi nước. Từ Sammuti dùng cho sự cho phép và cho cách gọi thông thường.
Akkhatasaddo lājāsu dhaññavikatīsu napuṃsake.
The word akkhata is used in the neuter gender for lājāsu (fried grain), which are modifications of grain.
Từ Akkhata (trung tính) dùng cho lājā (bỏng gạo), một loại ngũ cốc đã được chế biến.