Tañca narānaṃ catuyugaṃ dibbasahassadvayena brahmuno dve diveti.
And that human catuyuga (four ages) is two divine thousand*, and two days for Brahmā.
Và một yuga của chư thiên đó tương đương với bốn yuga của loài người, và hai ngàn yuga của chư thiên tương đương với hai ngày của Phạm thiên.
Kata, tetā, dvāpara, kalivasena catuyugaṃ.
The four ages are by way of Kata, Tetā, Dvāpara, and Kali.
Bốn yuga bao gồm Kata, Tetā, Dvāpara và Kali.
Tatra katayugassa manussasaṅkhyāya pamāṇaṃ aṭṭhavīsatisahassādhikāni sattarasavassalakkhāni, tetāya channavutisahassādhikāni dvādasavassalakkhāni, dvāparassa catusaṭṭhisahassādhikāni aṭṭhavassalakkhāni, kalissa bāttiṃsasahassādhikāni cattāri vassalakkhāni.
In that, the measure of the Katayuga in human years is seventeen hundred thousand and twenty-eight thousand years; the Tetāyuga is twelve hundred thousand and ninety-six thousand years; the Dvāparayuga is eight hundred thousand and sixty-four thousand years; the Kaliyuga is four hundred thousand and thirty-two thousand years.
Trong đó, tuổi thọ của Katayuga theo số năm của loài người là mười bảy trăm ngàn hai mươi tám ngàn năm; của Tetā là mười hai trăm ngàn chín mươi sáu ngàn năm; của Dvāpara là tám trăm ngàn sáu mươi bốn ngàn năm; của Kali là bốn trăm ngàn ba mươi hai ngàn năm.
Vuttañca –
It is also said:
Và đã nói rằng:
‘‘Suññaṃ suññaṃ khaṃ nāgā, karamunisasino;
"Empty, empty, khaṃ (space), nāgā, karamunisasino;
“Không, không, không, Nāga, Kara, Muni, Sasi;
Suññaṃ suññaṃ khaṃ vedā, rasabhujagamiti.
Empty, empty, khaṃ, vedā, rasabhujagamiti.
Không, không, không, Veda, Rasabhujaga.
Piṇḍo cesa vīsativassasahassādhikāni tecattālīsavassalakkhāni.
And the sum is four million three hundred twenty thousand years.
Tổng cộng là bốn mươi ba trăm ngàn hai mươi ngàn năm.
Vuttañca ‘‘khākāsasuññambaradantasāgarā catuyugānaṃ parimāṇasaṅgaho’’ti.
It is also said: "khākāsasuññambaradantasāgarā is the collection of measures for the four yugas."
Và đã nói rằng: “Khākāsasuññambaradantasāgarā là tổng số đo của bốn yuga.”
Brahmuno ahorattena narānaṃ dve kappā.
Two kalpas for humans are one day and night for Brahmā.
Một ngày đêm của Phạm thiên tương đương với hai kiếp của loài người.
Tatra aṭṭha nāgā, dve karā, satta munayo, eko sasī, cha rasā, dvādasa sūriyā, cattāro vedā jalanidhayo ca.
In that, eight are nāgā, two are karā, seven are munayo, one is sasī, six are rasā, twelve are sūriyā, four are vedā, and also jalanidhayo.
Trong đó, tám là nāga, hai là kara, bảy là muni, một là sasī, sáu là rasa, mười hai là sūriya, bốn là veda và jalanidhi.
Dve nettāni, tayo guṇā, bāttiṃsa dantā, saṅkhyāya pasiddhehetehi saṅkhyā gahetabbā.
Two are nettāni, three are guṇā, thirty-two are dantā. These numbers should be taken from what is well-known in numerical counting.
Hai là netta, ba là guṇa, ba mươi hai là danta, cần lấy các con số này từ những từ nổi tiếng trong số học.
Khākāsambarasaddā suññapariyāyā.
The words khākāsambara are synonyms for zero.
Các từ khākāsambara là đồng nghĩa với suñña (số không).
Suññañca gaṇite bindunā saṅgahitaṃ.
And zero in arithmetic is represented by a dot (bindu).
Và suñña trong toán học được biểu thị bằng dấu chấm (bindu).
Sabbañcetaṃ paṭiyugaṃ paṭilomena patthāraye.
All this should be expanded for each yuga in reverse order.
Và tất cả những điều này cần được mở rộng theo thứ tự ngược lại cho mỗi yuga.
Tatra katayugassa patthāro yathā – 1728000. Tetāya yathā – 1296000. Dvāparassa yathā – 864000. Kalissa yathā – 432000. Catuyugapiṇḍassa ca yathā – 4320000. Yugānaṃ paṭipatthārañca piṇḍassa ca yathākkamaṃ antimaṃ bindumādāya paṭilomena gaṇaye.
Thus, the expansion for Katayuga is: 1,728,000. For Tetāyuga, it is: 1,296,000. For Dvāparayuga, it is: 864,000. For Kaliyuga, it is: 432,000. And for the sum of the four yugas, it is: 4,320,000. The individual expansions of the yugas and their sum should be counted in reverse, taking the last zero as the starting point, in order.
Trong đó, sự mở rộng của Katayuga như sau: 1,728,000. Của Tetā như sau: 1,296,000. Của Dvāpara như sau: 864,000. Của Kali như sau: 432,000. Và tổng của bốn yuga như sau: 4,320,000. Cần đếm ngược từ dấu chấm cuối cùng theo thứ tự mở rộng của các yuga và tổng số.
Taṃ yathā –
Thus:
Điều đó như sau:
‘‘Ekaṃ dasa satañceva, sahassa’mayutaṃ tathā;
"One, ten, and also a hundred, a thousand, and also ten thousand;
“Một, mười, một trăm, và một ngàn;
Tatra dasasahassāni ayutaṃ.
In that, ten thousand is ayutaṃ.
Trong đó, mười ngàn là ayuta.
Dasalakkhāni niyutaṃ.
Ten hundred thousand (a million) is niyutaṃ.
Mười trăm ngàn là niyuta.
Tañca kalidvāparesu natthīti lakkhapariyantameva tatra gaṇaye, tadevaṃ yugānaṃ, taṃpiṇḍassa ca aṅkato pubbavuttā vassasaṅkhyā saññātā bhavatīti.
And that Niyuta does not exist in the Kali and Dvāpara Yugas; only a Lakkhā as the limit should be counted there. In this way, the previously stated number of years for the Yugas and their total is known by number. It is to be understood thus.
Và điều đó không có trong Kali và Dvāpara, nên chỉ nên tính đến giới hạn của lakkhā ở đó. Cứ như vậy, số năm đã nói trước đây được biết đến bằng cách tính các yuga và tổng số đó.
Tatra brahmuno dinaṃ narānaṃ udayakappo, ratti pana khayakappo.
In that calculation of Yugas, the day of Brahmā is the ascending kalpa for humans, while the night is the degenerating kalpa.
Trong đó, một ngày của Phạm thiên là một udayakappa (kỳ sáng tạo) đối với loài người, còn một đêm là một khayakappa (kỳ hủy diệt).
Ekasmiñca brahmadine manusaññitā catuddasa brahmasutā bhavanti.
And in one day of Brahmā, there are fourteen Brahmas who are called Manus, such as Svayambhū and Mahāsammata kings in succession.
Và trong một ngày của Phạm thiên, có mười bốn vị Phạm thiên tử được gọi là Manu.
Tatrekassa manvantarassa ekasattatidibbayugāni pamāṇaṃ, tañca mānusaṃ catuddasabhi uttaraṃ* yugasatadvayaṃ.
In that Brahma-void, marked by these fourteen Manvantaras, the measure of one Manvantara is seventy-one divine Yugas, and that measure is a total of two hundred Yugas, exceeding by fourteen human Yugas.
Trong đó, một manvantara có số lượng là bảy mươi mốt dibbayuga (thiên niên); và đó là hai trăm yuga hơn mười bốn yuga của loài người.
Tadevaṃ catuddasabhi manvantarehi catunavutyuttarāni navadibbayugasatāni bhavanti.
Thus, by fourteen Manvantaras, there are nine hundred and ninety-four divine Yugas.
Cứ như vậy, với mười bốn manvantara, có chín trăm dibbayuga hơn chín mươi bốn yuga.
Mānusaṃ tu catuvīsatiyugasahassacatukkaṃ.
The human calculation is four times twenty-four thousand Yugas.
Còn đối với loài người, đó là bốn lần hai mươi bốn ngàn yuga.
Esañca* manvantarānaṃ aṭṭhavīsasahassādhikasattarasamānusavassalakkhasaṅkhyā vā katayugappamāṇakā pañca sandhayo bhavanti.
And for these Manvantaras, the number of human years is seventeen lakhs and twenty-eight thousand, or there are five junctions, which are of the measure of a Kṛta Yuga.
Và số lượng của những manvantara này là mười bảy trăm ngàn hai mươi tám ngàn năm của loài người, hoặc năm sandhi (giao điểm) có số lượng bằng katayuga.
Tena vuttaṃ sūriyasiddhante* –
Therefore, it is stated in the Sūryasiddhānta:
Do đó, trong Sūriyasiddhanta đã nói:
Katayugassa ca pādena kalino pamāṇaṃ, pādadvayena dvāparassa, pādattayena tetāya.
The measure of Kali is one part of Kṛta Yuga, the measure of Dvāpara is two parts, and the measure of Tretā is three parts.
Và số lượng của Kali là một phần tư của katayuga, số lượng của Dvāpara là hai phần tư, và của Tretā là ba phần tư.
Catuyugañcetaṃ cakkamiva bhamatīti pañcadasahi sandhīhi narānaṃ yugāni catuvīsati bhavanti.
And this Catur-Yuga revolves like a wheel; thus, with fifteen junctions, human Yugas become twenty-four.
Và bốn yuga này xoay tròn như một bánh xe, nên có hai mươi bốn yuga của loài người với mười lăm sandhi.
Devānaṃ tu yugacakkaṃ.
The Yuga-cycle of the devas, however, exists.
Còn đối với chư thiên, đó là bánh xe yuga.
Etāni ca sasandhicatuddasamanvantarānyekatopi piṇḍitāni devānaṃ yugasahassaṃ bhavati, narānaṃ catuyugasahassaṃ, tañca brahmuno dinamekaṃ.
And these fourteen Manvantaras, with their junctions, when summed up together, become a thousand Yugas for the devas, and four thousand Yugas for humans, which is one day of Brahmā.
Và mười bốn manvantara này, cùng với các sandhi, khi được tổng hợp lại, trở thành một ngàn yuga của chư thiên, và bốn ngàn yuga của loài người; và đó là một ngày của Phạm thiên.
Añño manu asmiṃ manvantaraṃ, brahmasutā eva manavo.
Another Manu exists in this Manvantara; the Brahmas themselves are Manus.
Một Manu khác trong manvantara này, chính các Phạm thiên tử là các Manu.
82. Pañcakaṃ khayakappe.
82. Five terms for the degenerating kalpa.
82. Năm từ trong khayakappa (kỳ hủy diệt).
Kappate jagatī vinassateti kappo.
The world perishes, thus it is kappo.
Thế giới bị hủy diệt, nên gọi là kappa.
Khayanti ettha khayo.
Here, things perish, thus it is khayo.
Nơi mà mọi thứ bị hủy diệt, đó là khaya.
Kappo ca khayo cāti kappakkhayā. Saṃvattate uparamate, vinassate vā jagatī asminti saṃvaṭṭo. Catuyugānamante jāto yuganto. Palīyate khīyate yattha lokoti palayo, pume, saññāyaṃ ṇo.
A kalpa and a degeneration, thus kappakkhayā. The world is established, ceases, or perishes in this (period), thus saṃvaṭṭo. What occurs at the end of the four Yugas is yuganto. The world declines, it is exhausted, thus palayo, in the masculine gender, with the suffix ṇo for nouns.
Kappa và khaya là kappakkhayā. Thế giới chuyển động, dừng lại, hoặc bị hủy diệt trong đó, nên gọi là saṃvaṭṭo. Yuganto là cái xảy ra vào cuối bốn yuga. Nơi thế giới bị tan rã, bị tiêu diệt, đó là palayo, ở giống đực, ṇo trong danh từ.
Keci panettha ‘‘kappakkhayo tū’’ti pāṭhaṃ vatvā dvinnamekābhidhānattaṃ kappenti, taṃ amarakosena ca taṭṭīkāya ca na sameti.
Some here, stating the reading as "kappakkhayo tū" and conceiving the two to be one designation, is not consistent with the Amarakośa and its ṭīkā.
Một số người ở đây, sau khi nói từ “kappakkhayo tū”, đã gán cho hai từ này cùng một nghĩa, điều đó không phù hợp với Amarakosa và chú giải của nó.
Vuttañhi tattha ‘‘saṃvaṭṭo, palayo, kappo, khayo, kappantamiccapī’’ti* ca ‘‘pañcakaṃ khayakappe’’ti ca.
For it is stated there: "saṃvaṭṭo, palayo, kappo, khayo, kappantamiccapī" and "pañcakaṃ khayakappe".
Vì trong đó đã nói: “saṃvaṭṭo, palayo, kappo, khayo, kappantamiccapī” và “pañcakaṃ khayakappe” (Năm từ trong khayakappa).
Dvayaṃ kāḷakaṇṇiyaṃ.
Two terms for misfortune.
Hai từ trong kāḷakaṇṇī (người không may mắn).
Ninditabbattā na lakkhīyateti alakkhī. Attano nissayaṃ kāḷavaṇṇasadisaṃ karoti appakāsakattāti kāḷakaṇṇī, karato ṇo, rassa ṇo, ī ca.
It is not regarded as prosperity due to being blameable, thus alakkhī. It makes its own support similar to a black color because it does not reveal much, thus kāḷakaṇṇī, with ṇo from kara and ṇo for ra, and ī.
Không được coi trọng vì đáng bị chỉ trích, nên gọi là alakkhī. Làm cho nơi nương tựa của mình giống như màu đen vì không hiển lộ, nên gọi là kāḷakaṇṇī; ṇo từ kara, ṇo thay cho ra, và ī.
Dvayaṃ siriyaṃ.
Two terms for prosperity.
Hai từ trong sirī (may mắn).
Pasaṃsitabbattā lakkhīyateti lakkhī. Katapuññehi sevīyate, te vā sevatīti sirī, ro, ī ca.
It is regarded as prosperity due to being praiseworthy, thus lakkhī. It is resorted to by those who have done merit, or it resorts to them, thus sirī, with ro and ī.
Được coi trọng vì đáng được ca ngợi, nên gọi là lakkhī. Được những người đã tạo công đức phụng sự, hoặc tự phụng sự họ, nên gọi là sirī; ro, và ī.
83. Dvayaṃ dānavānaṃ mātari.
83. Two terms for the mother of the Dānavas.
83. Hai từ chỉ mẹ của các Dānava.
Dā avakhaṇḍane, dāyatīti danu. Dvayaṃ devānaṃ mātari.
Dā means to divide; she divides, thus danu. Two terms for the mother of the devas.
Dā nghĩa là chia cắt; chia cắt, nên gọi là danu. Hai từ chỉ mẹ của các devā.
Ditīti asurānameva vemātikā mātā, tassā paṭipakkhabhāvena aditi.
Ditī is the stepmother of the Asuras themselves; by being her opposite, she is aditi.
Ditī là mẹ kế của các Asura; do đối lập với bà, nên gọi là aditi.
84. Āguntaṃ pāpe.
84. Āgu ends in evil.
84. Āgu là tội lỗi.
Pānti rakkhanti attānamasmāti pāpaṃ, pakāravaṇṇāgamo, duggatiṃ pāpanato vā pāpaṃ. Kilyate sithilī kariyyate yeneti kibbisaṃ, lassa vo, iso ca, karoti aniṭṭhaphalanti vā kibbisaṃ, ibbiso.
They protect themselves from this, thus pāpaṃ, with the addition of the letter pa, or pāpaṃ due to leading to a bad destination. That by which one becomes worn out and weakened, thus kibbisaṃ, with vo for la, and iso, or kibbisaṃ because it produces undesirable results, with ibbiso.
Các bậc thiện nhân tự bảo vệ mình khỏi điều này, nên gọi là pāpaṃ; pa là sự thêm vào của một nguyên âm; hoặc vì dẫn đến cõi khổ, nên gọi là pāpaṃ. Điều gì làm cho người ta yếu đuối, nên gọi là kibbisaṃ; vo thay cho la, và iso; hoặc vì nó tạo ra quả không mong muốn, nên gọi là kibbisaṃ; ibbiso.
Virūpena gacchatīti veraṃ. Na hanti dhaññanti aghaṃ, hanassa gho, sādhūhi agantabbattā vā aghaṃ, hana gatiyaṃ.
It goes in an ugly way, thus veraṃ. It does not harm wealth, thus aghaṃ, with gho for hana; or aghaṃ because it should not be approached by good people; hana is in the sense of going.
Đi một cách sai trái, nên gọi là veraṃ. Không làm tổn hại đến sự thịnh vượng, nên gọi là aghaṃ; gho thay cho hana; hoặc vì các bậc thiện nhân không nên đi đến đó, nên gọi là aghaṃ; hana trong nghĩa đi.
Kucchitaṃ caritaṃ duccaritaṃ. Du ninditaṃ karaṇamassa dukkaṭaṃ. Na punātīti apuññaṃ. Kusalānaṃ paṭipakkhaṃ akusalaṃ. Kaṃ sukhaṃ hanatīti kaṇhaṃ, vaṇṇavipariyayo.
Reprehensible conduct is duccaritaṃ. Its doing is reprehensible, thus dukkaṭaṃ. It does not purify, thus apuññaṃ. The opposite of wholesome is akusalaṃ. It destroys happiness, thus kaṇhaṃ, a change of letters.
Hành vi xấu là duccaritaṃ. Hành động đáng chê trách của nó là dukkaṭaṃ. Không làm cho thanh tịnh, nên gọi là apuññaṃ. Đối lập với kusala là akusalaṃ. Làm tổn hại đến hạnh phúc, nên gọi là kaṇhaṃ; sự đảo ngược âm tiết.
Kalyate anena kalusaṃ, uso, kaṃ vā sukhaṃ lunanto setīti kalusaṃ. Du ninditaṃ itaṃ gamanamassa duritaṃ. Agantabbaṃ gacchati etenāti āgu, ā pīḷayaṃ gacchatīti vā āgu, ‘‘ā tu kodhamudāṭṭīsū’’ti hi ekakkharakose vuttaṃ.
It is counted by this, thus kalusaṃ, with uso; or kalusaṃ because it exists by cutting off happiness. Its going is reprehensible, thus duritaṃ. One goes to what should not be gone to by this, thus āgu; or āgu because it goes oppressively; for it is stated in the Ekakkharakosa: "ā tu kodhamudāṭṭīsū".
Điều này làm cho bị vấy bẩn, nên gọi là kalusaṃ; uso; hoặc vì nó làm tổn hại đến hạnh phúc, nên gọi là kalusaṃ. Hành vi đáng chê trách của nó là duritaṃ. Đi đến nơi không nên đến, nên gọi là āgu; hoặc vì nó đi một cách áp bức, nên gọi là āgu, vì trong Ekakkharakosa đã nói: “ā trong giận dữ, hân hoan, và áp bức.”
85-86. Chakkaṃ dhamme.
85-86. Six terms for wholesome (Dhamma).
85-86. Sáu từ trong dhamma (pháp).
Kucchitenākārena santāne sentīti kusā, rāgādayo, te lunāti chindatīti kusalaṃ. Sukhaṃ karoti, sobhanaṃ vā karaṇamassa sukataṃ. Sukhaṃ karotīti sukkaṃ. Punātīti puññaṃ. Dharati sabbanti dhammaṃ. Apare panidaṃ ‘‘puññadhamma’’mityekapadaṃ vadanti, taṃ amarakosena* virujjhanato na gahetabbaṃ.
They lie in the continuum in an ugly way, thus kusā (defilements like greed), and it cuts them, thus kusalaṃ. It produces happiness, or its doing is good, thus sukataṃ. It produces happiness, thus sukkaṃ. It purifies, thus puññaṃ. It upholds all, thus dhammaṃ. Others, however, call this "puññadhamma" as one word, but that should not be accepted as it conflicts with the Amarakośa.
Chúng tồn tại trong dòng dõi một cách đáng chê trách, nên gọi là kusā (những phiền não như tham ái); cắt đứt chúng, nên gọi là kusalaṃ. Tạo ra hạnh phúc, hoặc hành động tốt đẹp của nó là sukataṃ. Tạo ra hạnh phúc, nên gọi là sukkaṃ. Làm cho thanh tịnh, nên gọi là puññaṃ. Nâng đỡ mọi thứ, nên gọi là dhammaṃ. Một số người khác gọi đây là một từ ghép “puññadhamma”, nhưng điều đó không nên chấp nhận vì nó mâu thuẫn với Amarakosa.
Sundaraṃ caraṇamassa sucaritaṃ.
Its beautiful conduct is sucaritaṃ.
Hành vi tốt đẹp của nó là sucaritaṃ.
Tikaṃ diṭṭhadhammike.
Three terms for the present life.
Ba từ trong diṭṭhadhammika (hiện tại).
Diṭṭhadhammo nāma paccakkho attabhāvo, tattha nibbattaṃ diṭṭhadhammikaṃ. Ihaloke jātaṃ ihalokikaṃ. Sandiṭṭhe paccakkhe attabhāve jātaṃ sandiṭṭhikaṃ. Dvayaṃ samparāyike.
The present life is the present existence; what arises there is diṭṭhadhammikaṃ. What is born in this world is ihalokikaṃ. What is born in a directly visible existence is sandiṭṭhikaṃ. Two terms for the future life.
Diṭṭhadhamma là sự tồn tại hiện tiền, cái xảy ra trong đó là diṭṭhadhammikaṃ. Cái xảy ra trong thế giới này là ihalokikaṃ. Cái xảy ra trong sự tồn tại hiện tiền là sandiṭṭhikaṃ. Hai từ trong samparāyika (tương lai).
Taṃ vacanatthato suviññeyyaṃ.
That is easily understood from the meaning of the words.
Ý nghĩa của từ đó dễ hiểu.
Dvayaṃ takkāle.
Two terms for that very time.
Hai từ trong takkāla (ngay lúc đó).
Tasmiṃyeva kāle jātaṃ, nāsannakālādīsūti takkālaṃ. Tadā tasmiṃyeva kāle jātaṃ tadātvaṃ, tvaṃ, tadāttantipi pāṭho.
What arose at that very time, and not in near times, etc., thus takkālaṃ. What arose at that very time, thus tadātvaṃ, with tvaṃ; tadātta is also a reading.
Cái xảy ra ngay trong thời điểm đó, không phải trong thời điểm gần kề, nên gọi là takkālaṃ. Cái xảy ra ngay trong thời điểm đó là tadātvaṃ; cũng có từ tadātta.
Dvayaṃ āyatikāle.
Two terms for future time.
Hai từ trong āyatikāla (thời gian tương lai).
Uttarakālo pacchimo kālo.
Uttarakālo is the later time.
Uttarakālo là thời gian sau.
Āgamissatīti āyati, āpubbo i gatimhi.
It will come, thus āyati, with ā prefixed to the root i (to go).
Sẽ đến, nên gọi là āyati; i trong nghĩa đi, với ā đứng trước.
Ettha ca yaṃ imasmiṃ attabhāve dūramāsannaṃ vā, taṃ diṭṭhadhammikaṃ.
Here, whatever is far or near in this present existence is diṭṭhadhammikaṃ.
Và ở đây, bất cứ điều gì xa hay gần trong kiếp sống này, đều là diṭṭhadhammika.
Yaṃ pana imasmiṃ attabhāve vā samparāye vā dūrataraṃ, taṃ āyati.
Whatever, however, is farther in this existence or the next, that is āyati.
Còn bất cứ điều gì xa hơn trong kiếp sống này hoặc kiếp sau, đều là āyati.
87-88. Pamodantaṃ pāmojje.
87-88. Pamoda ends in joy.
87-88. Pamodantaṃ trong pāmojja (niềm hoan hỷ).
Hasati yenāti hāso. Attā mano yassa attamano.
That by which one rejoices, thus hāso. He whose mind is self, is attamano.
Điều gì làm cho người ta vui vẻ, nên gọi là hāso. Người có tâm là tự ngã, là attamano.
Duṭṭhassa hi mano attā nāma na hoti, tassa bhāvo attamanatā, pāmojjaṃ.
Indeed, the mind of an angry person is not called self; the state of that (person) is attamanatā, joy.
Vì tâm của người xấu không phải là tự ngã; trạng thái của người có tâm là tự ngã là attamanatā, niềm hoan hỷ.
Pīṇeti tappetīti pīti. Vindati sukhaṃ etāyāti vitti. Tussanti etāyāti tuṭṭhi, taṃsahacaraṇato vitti, taṃsahacaraṇato pīti ca nāriyaṃ, attamanatā pana niddesato rūpabhedo.
It gladdens and satisfies, thus pīti. One finds happiness by this, thus vitti. They are pleased by this, thus tuṭṭhi; due to its association, vitti and pīti are also feminine; attamanatā, however, is a different form due to its indication.
Làm cho thỏa mãn, nên gọi là pīti. Nhận được hạnh phúc nhờ điều này, nên gọi là vitti. Vui mừng nhờ điều này, nên gọi là tuṭṭhi; do đi kèm với tuṭṭhi, vitti và pīti cũng là giống cái; còn attamanatā thì khác về hình thức do cách chỉ định.
Ā bhuso nandayatīti ānando.
It delights excessively, thus ānando.
Làm cho vui mừng tột độ, nên gọi là ānando.
Muda hāse, pamudo, āmodopi. Santussanaṃ santoso.
Muda means to rejoice; pamudo, also āmodo. Contentment is santoso.
Muda trong nghĩa vui vẻ; pamudo, cũng là āmodo. Sự thỏa mãn là santoso.
Nandanaṃ nandi.
Delighting is nandi.
Sự vui mừng là nandi.
Sammado sammadāpi * , u kārassa a. Pamoditassa puggalassa, cittassa vā bhāvo pāmojjaṃ.
Sammado and sammadāpi (sammudo, sammadopi?), with a for u. The state of a person or mind that is delighted is pāmojjaṃ.
Sammado cũng là sammudopi (sammado, sammadopi?); a thay cho u. Trạng thái của một người hoặc tâm hoan hỷ là pāmojjaṃ.
Tikaṃ sukhe.
Three terms for happiness.
Ba từ trong sukha (hạnh phúc).
Suṭṭhu khaṇatīti sukhaṃ, kvi.
It pierces well, thus sukhaṃ, with kvi.
Đào rất tốt, nên gọi là sukhaṃ; kvi.
Sādīyati assādīyatīti sātaṃ. Phassati sinehatīti phāsu, phusati vā bādhati dukkhanti phāsu. Sattakaṃ kalyāṇe.
It is enjoyed and savored, thus sātaṃ. It touches and is smooth, thus phāsu; or it touches and obstructs suffering, thus phāsu. Seven terms for good fortune.
Được thưởng thức, được nếm trải, nên gọi là sātaṃ. Chạm vào, yêu thích, nên gọi là phāsu; hoặc vì nó chạm vào, làm tổn hại đến khổ đau, nên gọi là phāsu. Bảy từ trong kalyāṇa (tốt lành).
Bhadi kalyāṇe, bhaddatīti bhaddaṃ. Pasatthatarattā seyyo. Sobhatīti sobhaṃ.
Bhadi is in the sense of good fortune; it is good, thus bhaddaṃ. Due to being most praiseworthy, seyyo. It shines, thus sobhaṃ.
Bhadi trong nghĩa tốt lành; tốt lành, nên gọi là bhaddaṃ. Tốt đẹp hơn vì đáng được ca ngợi, nên gọi là seyyo. Tươi đẹp, nên gọi là sobhaṃ.
Khī khaye, khepeti asukhaṃ khemaṃ, mo.
Khī means to destroy; it destroys unhappiness, thus khemaṃ, with mo.
Khī trong nghĩa hủy diệt; làm tiêu tan khổ đau, nên gọi là khemaṃ; mo.
Kalyaṃ nirogaṃ aṇati gacchati, kalyaṃ vā hitaṃ aṇayati pāpayatīti kalyāṇaṃ, kammani ṇo* .
That which attains a good and healthy state, or that which attains and brings about good and beneficial results, is called kalyāṇaṃ. In action, the suffix ṇo.
Đi đến sự an lành, không bệnh tật, hoặc đưa đến sự lợi ích, vì vậy gọi là kalyāṇaṃ (thiện lành); với hậu tố ṇo trong trường hợp kammani (hành động).
Maṅga gatyattho, maṅgati dhaññaṃ maṅgalaṃ, alo.
Maṅga signifies going; that which attains prosperity is maṅgalaṃ, with the suffix alo.
Từ Maṅga có nghĩa là đi đến. Nó đi đến sự thịnh vượng, vì vậy gọi là maṅgalaṃ (điềm lành), với hậu tố alo.
Sameti dukkhanti sivaṃ, vo.
That which appeases suffering is sivaṃ, with the suffix vo.
Nó làm dịu đi khổ đau, vì vậy gọi là sivaṃ (an lành), với hậu tố vo.
89. Chakkaṃ dukkhe.
89. Six terms for suffering (dukkha).
89. Sáu từ trong ý nghĩa khổ đau.
Dukkaraṃ khamanamettha dukkhaṃ.
That in which forbearance is difficult is dukkhaṃ.
Sự chịu đựng khó khăn trong điều này được gọi là dukkhaṃ (khổ đau).
Kasa gamane, kasati apuññanti kasiraṃ, iro, kucchitenākārena setīti vā kasiraṃ.
Kasa means going; that which attains misfortune is kasiraṃ, with the suffix iro. Or, that which occurs in a wretched manner is kasiraṃ.
Từ kasa có nghĩa là đi đến. Nó đi đến sự vô phước, vì vậy gọi là kasiraṃ (khó khăn), với hậu tố iro. Hoặc nó xảy ra một cách tồi tệ, vì vậy gọi là kasiraṃ.
Kira vikkhipane, kirati sukhanti kicchaṃ, katā vā puññakaraṇicchā yenāti kicchaṃ, ‘‘dukkhūpanisā saddhā’’ti hi vuttaṃ.
Kira means scattering; that which scatters happiness is kicchaṃ. Or, that by which the desire to do good deeds is produced is kicchaṃ, for it is said: “faith has suffering as its proximate cause.”
Từ kira có nghĩa là phân tán. Nó phân tán niềm vui, vì vậy gọi là kicchaṃ (khó khăn). Hoặc đó là điều mà nhờ nó ước muốn làm điều thiện được thực hiện, vì vậy gọi là kicchaṃ. Như đã nói: "Đức tin có khổ đau làm nhân duyên".
Natthi adhigamanatthaṃ īhā etthāti nīgho, hassa gho, atha vā nihantyapuññaṃ hiṃsati gacchatīti vā nīgho, puññaṃ vā na hanti na gacchatīti nīgho. Virūpamasati yenāti byasanaṃ, visiṭṭhaṃ vā asati khepetīti byasanaṃ. Na hanti dhaññanti aghaṃ. Ete pāpādayo guṇe yathāvuttaliṅgā.
That in which there is no effort for attainment is nīgho; ha becomes gho. Or, that which hurts, destroys, or reaches unwholesome deeds is nīgho. Or, that which does not destroy or reach wholesome deeds is nīgho. That by which one experiences misfortune is byasanaṃ. Or, that which expels or destroys excellence is byasanaṃ. That which does not destroy prosperity is aghaṃ. These terms like pāpa (evil) are adjectives for the qualities as described with their respective genders.
Không có sự cố gắng để đạt được điều gì ở đây, vì vậy gọi là nīgho (phiền não), ha được đổi thành gho. Hoặc nó làm tổn hại, tiêu diệt những điều bất thiện, vì vậy gọi là nīgho. Hoặc nó không làm tổn hại, không đi đến điều thiện, vì vậy gọi là nīgho. Điều mà nhờ nó trở nên xấu xa được gọi là byasanaṃ (tai họa). Hoặc nó làm tiêu tan điều đặc biệt, vì vậy gọi là byasanaṃ. Nó không làm tổn hại sự thịnh vượng, vì vậy gọi là aghaṃ (tội lỗi). Những từ pāpa (ác) v.v. này là những tính từ (guṇe) có giống như đã nói.
Pāpapuññāni sukhādi ca ākicchaṃ kicchantaṃ guṇayogato dabbe visesye vattamānāni tīsu.
Pāpa (evil) and puñña (merit), and the terms from sukha (happiness) to kiccha (difficulty) occur in all three genders when referring to substances (dabba) due to their association with qualities.
Các từ pāpa (ác) và puñña (phước), và sukha (lạc) v.v. cho đến ākicchaṃ kiccha (khó khăn tột độ) khi được dùng cho vật chất (dabbe) như là danh từ chính (visesye) do sự kết hợp với phẩm chất (guṇayogato), thì chúng có ba giống (tīsu).
Yathā –
For example:
Ví dụ:
Yadā tu sakatthappadhānaṃ sukhādikameva visesyattena vattumicchate, na tu dabbaṃ (pubbamiva visesanaṃ,)* tadā rūpabhedottameva liṅgaṃ.
But when one wishes to speak of happiness (sukha) and so forth as principal in themselves, as the noun (visesya), and not as an adjective modifying a substance (dabba) as before, then the gender is determined solely by the form of the word.
Tuy nhiên, khi chỉ muốn nói đến chính bản thân lạc v.v. như là danh từ chính, chứ không phải là vật chất (như trước đây là tính từ), thì giống được quyết định bởi sự khác biệt về hình thái.
Yathā –
For example:
Ví dụ:
Nanu ‘‘dukkaṭoyaṃ byāpāro, sukataṃ kammaṃ, kalusoyaṃ me byāpāro’’ti aññesampi tīsu vutti attheveti kiṃ pāpapuññānameva gahaṇaṃ bhavatīti?
Is it not the case that for other terms too, such as "this action is ill-done (dukkaṭa)", "this deed is well-done (sukata)", "this endeavor of mine is wretched (kalusa)", the usage occurs in all three genders when they are attributes? Why then are only pāpa and puñña taken?
Chẳng phải các từ khác như “hành động này là xấu (dukkaṭo ayaṃ byāpāro)”, “hành động đã làm là tốt (sukataṃ kammaṃ)”, “hành động này của tôi là ô uế (kalusoyaṃ me byāpāro)” cũng được dùng trong ba giống như vậy sao? Vậy tại sao chỉ đề cập đến pāpa và puñña?
Vuccate – ‘‘duṭṭhu kato dukkaṭo, suṭṭhu kataṃ sukata’’miccevaṃ kriyānibandhanāpi tīsu vutti sambhavati, nāvassaṃ guṇanibandhanā eva.
It is said: "Dukkaṭa means badly done, sukata means well-done," etc. The usage in all three genders can also arise from verb-based derivations, not necessarily only from attributes.
Được nói rằng: “Đã làm xấu là dukkaṭo (việc làm xấu), đã làm tốt là sukataṃ (việc làm tốt)” – sự dùng trong ba giống này có thể xảy ra do liên quan đến hành động, không nhất thiết chỉ do liên quan đến phẩm chất.
Kalusassapi yadā siṭṭhapayogesu visesyavutti tiliṅgatā upalabbhate, tadā pāpaggahaṇa’matthappadhānaṃ byākhyātabbaṃ.
And when for kalusa (wretchedness) usage as a noun (visesya) in all three genders is found in established expressions, then the taking of pāpa (evil) should be explained as having the meaning as its primary focus.
Khi từ kalusa cũng được dùng trong ba giống như là danh từ chính trong các cách dùng phổ biến, thì sự đề cập đến pāpa (ác) cần được giải thích là có ý nghĩa chính.
90. Pañcakaṃ subhāsubhakammamatte.
90. Five terms for wholesome and unwholesome kamma in general.
90. Năm từ trong ý nghĩa chỉ nghiệp thiện ác.
Iṭṭhāniṭṭhavipākabhāgo yattha atthīti bhāgyaṃ. Subhāsubhaphalaṃ netīti niyati,ti.
That in which there is a division of agreeable and disagreeable results is bhāgyaṃ. That which brings wholesome and unwholesome results is niyati, with the suffix ti.
Nơi nào có phần quả dị thục khả ái và bất khả ái, đó là bhāgyaṃ (vận mệnh). Nó dẫn đến quả thiện ác, vì vậy gọi là niyati (định mệnh), với hậu tố ti.
Subhāsubhaphalaṃ bhājetīti bhāgo. Iṭṭhāniṭṭhavibhāgabhāgodhīyati etthāti bhāgadheyyaṃ. Subhāsubhaphalaṃ vidadhātīti vidhi. Ayo, subhāvaho, devaṃ, diṭṭhaṃiccādīnipi subhāsubhakammamattassa nāmāni.
That which apportions wholesome and unwholesome results is bhāgo. That in which the portion of agreeable and disagreeable divisions is conceived is bhāgadheyyaṃ. That which ordains wholesome and unwholesome results is vidhi. Ayo, subhāvaho, devaṃ, diṭṭhaṃ, and so forth are also names for wholesome and unwholesome kamma in general.
Nó phân chia quả thiện ác, vì vậy gọi là bhāgo (phần). Nơi nào phần phân chia khả ái và bất khả ái được chứa đựng, đó là bhāgadheyyaṃ (vận mệnh). Nó quy định quả thiện ác, vì vậy gọi là vidhi (quy luật). Ayo (nghiệp cũ), subhāvaho (mang lại điều tốt), devaṃ (số phận), diṭṭhaṃ (đã thấy) v.v. cũng là tên gọi của chỉ nghiệp thiện ác.
Pañcakaṃ jātiyaṃ.
Five terms for birth (jāti).
Năm từ trong ý nghĩa sự sinh.
Uppajjanaṃ uppatti, nippajjanaṃ nibbatti, pada gatiyaṃ, nipubbo,ti, passa bo. Jananaṃ jāti. Janīyate jananaṃ. Uddhaṃ bhavanaṃ ubbhavo.
Arising is uppatti; becoming manifest is nibbatti. Pada means going; with the prefix ni, and bo for pa. Generating is jāti. That which is generated is jananaṃ. Arising up is ubbhavo.
Sự phát sinh là uppatti (sự sinh), sự hoàn thành là nibbatti (sự phát sinh), từ pada có nghĩa là đi đến, với tiền tố ni, pa được đổi thành bo. Sự sinh ra là jāti (sự sinh). Cái được sinh ra là jananaṃ (sự sinh). Sự sinh lên là ubbhavo (sự phát sinh).
91. Pajjaṃ hetumhi.
91. A verse on cause (hetu).
91. Một bài kệ về nhân.
Attano phalaṃ niminātīti nimittaṃ, mā parimāṇe, nipubbo.
That which measures its own result is nimittaṃ; mā means to measure, with the prefix ni.
Nó đo lường quả của chính nó, vì vậy gọi là nimittaṃ (dấu hiệu), mā có nghĩa là đo lường, với tiền tố ni.
Karoti phalanti kāraṇaṃ. Tiṭṭhati phalametthāti ṭhānaṃ. Pajjati nipajjati phalametenāti padaṃ, visesena jāyateti bījaṃ, rassassa dīghatā.
That which produces the result is kāraṇaṃ. That in which the result stands is ṭhānaṃ. That by which the result arises and becomes manifest is padaṃ. That which arises specially is bījaṃ, with the short vowel lengthened.
Nó tạo ra quả, vì vậy gọi là kāraṇaṃ (nguyên nhân). Quả tồn tại ở đây, vì vậy gọi là ṭhānaṃ (cơ sở). Quả được sinh ra, được hoàn thành nhờ điều này, vì vậy gọi là padaṃ (căn cứ). Cái được sinh ra một cách đặc biệt là bījaṃ (hạt giống), nguyên âm ngắn được kéo dài.
Nissesena attano phalaṃ bandhati pavattetīti nibandhanaṃ. Nidīyate nicchīyate aneneti nidānaṃ, yu, nidadāti phalanti vā nidānaṃ. Pabhavati phalametasmāti pabhavo, hinoti gacchati pariṇamati kāriyarūpatanti hetu, tu, hinoti vā patiṭṭhāti phalametthāti hetu, hi patiṭṭhāyaṃ.
That which completely binds and sustains its own result is nibandhanaṃ. That by which one infers or ascertains is nidānaṃ, with the suffix yu. Or, that which gives the result is nidānaṃ. That from which the result originates is pabhavo. That which arrives at or transforms into the state of the effect to be done is hetu, with the suffix tu. Or, that in which the result is established is hetu; hi means to be established.
Nó hoàn toàn ràng buộc và thúc đẩy quả của chính nó, vì vậy gọi là nibandhanaṃ (sự ràng buộc). Điều mà nhờ nó được xác định, được quyết định là nidānaṃ (nguyên nhân), với hậu tố yu. Hoặc nó đặt ra quả, vì vậy gọi là nidānaṃ. Quả phát sinh từ điều này, vì vậy gọi là pabhavo (nguồn gốc). Nó đi đến, biến thành hình thái của cái được làm, vì vậy gọi là hetu (nhân), với hậu tố tu. Hoặc quả tồn tại, được thiết lập ở đây, vì vậy gọi là hetu, hi có nghĩa là thiết lập.
Sambhavati yena phalanti sambhavo. Sinoti phalaṃ bandhatīti setu. Paṭicca phalametasmā etīti paccayo.
That by which the result comes into being is sambhavo. That which binds the result is setu. That from which the result arises dependently is paccayo.
Điều mà nhờ nó quả phát sinh là sambhavo (sự phát sinh). Nó ràng buộc quả, vì vậy gọi là setu (cầu nối). Quả đến từ điều này một cách tùy thuộc là paccayo (duyên).
92. Yaṃ kāraṇaṃ samāsannaṃ āsannataraṃ phalena, taṃ padaṭṭhānanti mataṃ.
92. The cause that is very close to the effect is considered the proximate cause (padaṭṭhāna).
92. Nguyên nhân nào samāsannaṃ (gần gũi) hơn với quả, nguyên nhân đó được xem là padaṭṭhānaṃ (cận nhân).
Padānaṃ hetūnaṃ ṭhānaṃ padaṭṭhānaṃ, yathā ‘‘rājarājā’’ti.
The standing place of causes is padaṭṭhānaṃ, as in "king of kings".
Cơ sở của các nhân (padānaṃ hetūnaṃ ṭhānaṃ) là padaṭṭhānaṃ, ví dụ như “vua của các vị vua” (rājarājā).
Tividhaṃ kāraṇaṃ upādānakāraṇaṃ sahakārīkāraṇaṃ kāraṇakāraṇanti.
There are three kinds of causes: material cause (upādānakāraṇaṃ), co-operative cause (sahakārīkāraṇaṃ), and causal cause (kāraṇakāraṇaṃ).
Nguyên nhân có ba loại: nguyên nhân chấp thủ (upādānakāraṇaṃ), nguyên nhân hỗ trợ (sahakārīkāraṇaṃ), và nguyên nhân của nguyên nhân (kāraṇakāraṇaṃ).
Yathā bījaṃ aṅkurassa upādānakāraṇasaṅkhātaṃ padaṭṭhānaṃ, bhūmijalādi sahakārīkāraṇaṃ, ‘‘kammassa* kāraṇaṃ jaro, tassa kāraṇaṃ kapho’’ti kapho kāraṇakāraṇaṃ kammassa* .
For example, a seed is the proximate cause, called the material cause, for a sprout. Earth and water are co-operative causes. Just as "old age is the cause of shaking, and phlegm is the cause of that", so phlegm is the causal cause of shaking.
Ví dụ, hạt giống là cận nhân thuộc loại nguyên nhân chấp thủ của mầm cây, đất và nước v.v. là nguyên nhân hỗ trợ. “Bệnh sốt rét là nguyên nhân của nghiệp (kammassa kāraṇaṃ jaro), đờm là nguyên nhân của bệnh sốt rét”, thì đờm (kapho) là nguyên nhân của nguyên nhân (kāraṇakāraṇaṃ) của bệnh sốt rét (kammassa).
Tikaṃ sarīrādhipatideve.
Three terms for the spirit, overlord, or deity of the body.
Ba từ trong ý nghĩa thần bảo hộ thân.
Jīvanti sattā yenāti jīvo. Pūreti nissayassābhilāsanti puriso, iso.
That by which beings live is jīvo. That which fulfills the desire of its support is puriso, with the suffix iso.
Chúng sinh sống nhờ điều này, vì vậy gọi là jīvo (sinh mạng). Nó làm đầy đủ ước muốn của người nương tựa, vì vậy gọi là puriso (con người), với hậu tố iso.
Atanti satataṃ gacchanti sattā yenāti attā. Dvayaṃ sattarajotamosāmyāvatthāyaṃ.
That by which beings constantly go and endure is attā. Two terms for the state of equilibrium of sattva, rajas, and tamas.
Chúng sinh liên tục đi đến nhờ điều này, vì vậy gọi là attā (tự ngã). Hai từ trong ý nghĩa trạng thái cân bằng của sattva, rajas, tamas.
Padhīyante palīyante atra guṇā sattarajotamo rūpāti padhānaṃ, yu.
That in which the qualities of sattva, rajas, and tamas become distinct or are divided is padhānaṃ, with the suffix yu.
Các phẩm chất (guṇā) như sattva, rajas, tamas, rūpa được phân chia, được giải phóng ở đây, vì vậy gọi là padhānaṃ (chủ yếu), với hậu tố yu.
Pakaroti purisopabhogatthaṃ saddādikāriyanti pakati,ti.
That which makes the effects like sound for the enjoyment of beings is pakati, with the suffix ti.
Nó tạo ra các đối tượng như âm thanh v.v. để con người thụ hưởng, vì vậy gọi là pakati (bản chất), với hậu tố ti.
Moharāgadosānaṃ yathāsaṅkhyaṃ sattarajotamānīti saññā.
The terms sattva, rajas, and tamas are names for delusion (moha), craving (rāga), and hatred (dosa) respectively.
Sattva, rajas, tamas là các tên gọi tương ứng của si mê (moha), tham ái (rāga) và sân hận (dosa).
Sato bhāvo sattaṃ, ṭhitiparatā.
The state of being existent is sattaṃ, which implies persistence.
Bản chất của cái hiện hữu là sattaṃ (sự hiện hữu), sự tồn tại.
Rajjantyatrāti rajo, saṭṭhiparatā.
That in which one is attached is rajo, which implies agitation.
Chúng sinh bị ràng buộc ở đây, vì vậy gọi là rajo (tham ái), sự bám chấp.
Tamantyatrāti tamo, palayaparatā.
That in which one is deluded is tamo, which implies dissolution.
Chúng sinh bị mê muội ở đây, vì vậy gọi là tamo (si mê), sự tiêu vong.
93. Pajjena pāṇino nāmāni.
93. Names of living beings in a verse.
93. Các tên gọi của chúng sinh bằng một bài kệ.
Paṇanti jīvanti sattā yenāti pāṇo, so yassatthi, so pāṇo. Sarīrasaṅkhāto kāyo yassatthi, so sarīrī. Kammena bhavatīti bhūtaṃ, napuṃsake, pumevāti vāsaddattho.
That by which beings breathe and live is pāṇo; one who has that is pāṇo. One who has a body is sarīrī. That which comes into being by kamma is bhūtaṃ, in the neuter gender, or in the masculine gender, according to the meaning of the word vā.
Chúng sinh sống nhờ điều này, vì vậy gọi là pāṇo (hơi thở, sinh mạng). Người nào có điều đó, người đó là pāṇo (chúng sinh). Người nào có thân thể, tức là thân (kāyo), người đó là sarīrī (người có thân). Cái được sinh ra bởi nghiệp là bhūtaṃ (chúng sinh), ở giống trung. Từ vā có nghĩa là ở giống đực.
Rūpādīsu sañjatīti satto, nicchandarāgāpi rūḷhiyā sattāti vuccanti.
That which is attached to forms and so forth is satto; even those free from craving are commonly called sattā.
Nó bám chấp vào sắc v.v., vì vậy gọi là satto (chúng sinh). Ngay cả những người không có tham ái cũng được gọi là chúng sinh theo nghĩa thông thường.
Deho kāyo yassatthīti dehī. Pūretīti pūti, pūtisaṅkhātaṃ āhāraṃ gilati adatīti puggalo, tissa lopo, sattānaṃ āyuṃ pūrento gacchatīti puggo, taṃ lāti bhakkhatīti puggalo. Jīvanti yenāti jīvaṃ, tamassatthīti jīvo. Yathāvuttattho pāṇo yassatthīti pāṇī. Pakārena jātattā pajā. Jāyatīti jantu, tu.
One who has a body is dehī. Pūti means to fill; one who eats or devours rotten food is puggalo, with the elision of ti. Or, one who goes around filling the lifespan of beings is puggo, and one who devours that pugga is puggalo. That by which one lives is jīvaṃ; one who has that is jīvo. One who has life as described is pāṇī. Because of being born in various ways, pajā. That which is born is jantu, with the suffix tu.
Người nào có thân thể, tức là thân (kāyo), người đó là dehī (người có thân). Nó làm đầy đủ, vì vậy gọi là pūti. Nó nuốt, ăn thức ăn được gọi là pūti, vì vậy gọi là puggalo (người), ti bị lược bỏ. Nó đi đến làm đầy đủ tuổi thọ của chúng sinh, vì vậy gọi là puggo. Nó ăn, tiêu thụ điều đó, vì vậy gọi là puggalo. Chúng sinh sống nhờ điều này, vì vậy gọi là jīvaṃ. Người nào có điều đó, người đó là jīvo (sinh vật). Người nào có sinh mạng (pāṇo) như đã nói, người đó là pāṇī (người có sinh mạng). Do được sinh ra theo cách khác nhau, nên gọi là pajā (chúng sinh). Nó được sinh ra, vì vậy gọi là jantu (sinh vật), với hậu tố tu.
Kusalākusalaṃ janetīti jano. Lujjatīti loko, luja vināse, jassa ko. Yathā purimakā sattā jātijarāmaraṇaṃ gacchanti, tathā ayampi gacchatīti tathāgato.
That which generates wholesome and unwholesome deeds is jano. That which perishes is loko; luja means destruction, and ja becomes ko. Just as previous beings experienced birth, old age, and death, so too does this one; therefore, tathāgato.
Nó tạo ra điều thiện và điều bất thiện, vì vậy gọi là jano (người). Nó bị hủy hoại, vì vậy gọi là loko (thế giới), luja có nghĩa là hủy hoại, ja được đổi thành ko. Như những chúng sinh trước đây đi đến sự sinh, già, chết, chúng sinh này cũng đi đến như vậy, vì vậy gọi là tathāgato (Như Lai).
94. Rūpādayo cha cakkhādigayhā dhammā ‘‘gocarā’’ti ‘‘ālambā’’ti ‘‘visayā’’ti ‘‘ārammaṇānī’’ti ‘‘ālambaṇānī’’ti ca vuccante.
94. Forms (rūpā), and so forth, the six phenomena perceivable by the eye and so forth, are called "fields of experience" (gocarā), "supports" (ālambā), "objects" (visayā), "sense-objects" (ārammaṇānī), and also "supports" (ālambaṇānī).
94. Sáu pháp như sắc v.v., có thể được nhận biết bằng mắt v.v., được gọi là “gocara” (đối tượng), “ālamba” (nương tựa), “visaya” (phạm vi), “ārammaṇa” (đối tượng nhận thức) và “ālambaṇa” (đối tượng nhận thức).
Rūpayati pakāseti attano sabhāvanti rūpaṃ. Sappati uccārīyatīti saddo, sappa gatiyaṃ vā, sappate ñāyate yeneti saddo.
That which manifests or reveals its own nature is rūpaṃ. That which is uttered or spoken is saddo; or, sappa means movement, and that by which one understands is saddo.
Nó biểu hiện, làm hiển lộ bản chất của chính nó, vì vậy gọi là rūpaṃ (sắc). Nó được phát ra, được nói ra, vì vậy gọi là saddo (âm thanh), hoặc sappa có nghĩa là đi đến, điều mà nhờ nó được biết, vì vậy gọi là saddo.
Gandha addane, addanaṃ hiṃsanaṃ, yācanañca, hiṃsate abhilasīyate vā gandho, gandheti vā attano vatthuṃ sūceti pakāseti ‘‘idamettha atthī’’ti pesuññaṃ karonto viya hotīti gandho. Rasanti taṃ sattā assādentīti raso. Phusīyatīti phasso. Gāvo indriyāni carantyetesu gocarā. Cittacetasikehi ālambīyanteti ālambā.
Gandha is in the sense of addana, harming, and also desiring. It is harmed, or it is desired, thus gandha. Or, it makes known its own basis, manifests "this is here," like slandering, thus gandha. Beings enjoy it, relish it, thus rasa. It is touched, thus phassa. The senses (indriyāni) roam in these, thus gocara. They are apprehended by mind and mental factors, thus ālambā.
Gandha (hương) là sự làm hại, sự làm hại hay sự mong muốn. Hoặc gandho là thứ bị làm hại hay được mong muốn. Hoặc gandho là thứ biểu lộ, công bố vật của mình như thể mách lẻo rằng "cái này có ở đây". Raso là thứ mà các chúng sinh nếm, thưởng thức. Phasso là thứ được chạm đến. Gocarā là những nơi mà các căn (indriya) đi lại. Ālambā là những thứ được tâm và các tâm sở nương tựa.
Si bandhane vipubbo, visinonti vibandhanti indriyānīti visayā. Āgantvā cittacetasikā ramanti etthāti ārammaṇāni, yu.
The root si is in the sense of binding, with the prefix vi. The senses bind or restrain, thus visayā. Coming to these, the mind and mental factors delight, thus ārammaṇāni (with the suffix yu).
Si (buộc) với tiền tố vi-, visayā là những thứ trói buộc, cột chặt các căn (indriya). Ārammaṇāni là những nơi mà tâm và các tâm sở đến và hoan hỷ, với hậu tố yu.
Ete indriyatthātipyuccante, indriyehi atthyante abhilasīyanteti katvā.
These are also called indriyatthā, meaning they are desired or wished for by the senses.
Những thứ này cũng được gọi là indriyatthā (đối tượng của căn), vì chúng được các căn mong muốn.
95. Pajjaddhaṃ sukke.
95. Pajjaddha in the sense of white.
95. Pajjaddhaṃ (nửa câu kệ) chỉ màu trắng.
Suca soke, socanti etena tadatthikāti sukko, a.
The root suca is in the sense of sorrowing. Those who desire it sorrow for it, thus sukko (with suffix a).
Suca (sầu khổ), sukko là thứ mà những ai mong muốn nó phải sầu khổ, với hậu tố a.
Gu sadde, guyate kittīyateti goro, ro.
The root gu is in the sense of sounding. It is heard or praised, thus goro (with suffix ro).
Gu (âm thanh), goro là thứ được ca ngợi, với hậu tố ro.
Si sevāyaṃ, sevīyateti sito, sinoti vā bandhati cittanti sito. Avadāyati sabbavaṇṇeti odāto.
The root si is in the sense of serving. It is served, thus sito. Or, it binds the mind, thus sito. It differentiates all colors, thus odāto.
Si (phụng sự), sito là thứ được phụng sự. Hoặc sito là thứ trói buộc tâm. Odāto là thứ làm cho mọi màu sắc trở nên rõ ràng.
Dā avakhaṇḍane avapubbo.
The root dā is in the sense of cutting, with the prefix ava.
Dā (chia cắt) với tiền tố ava.
Dhāvati sujjhatyaneneti dhavalo, alo.
It is purified by this, thus dhavalo (with suffix alo).
Dhavalo là thứ nhờ đó mà trở nên sạch sẽ, với hậu tố alo.
Sita vaṇṇe, ṇo, seto.
The root sita is in the sense of color (with suffix ṇo), thus seto.
Sita (màu sắc), với hậu tố ṇo, là seto.
Paḍi gatiyaṃ, paṇḍati pakāsetīti paṇḍaro, aro.
The root paḍi is in the sense of going. It manifests or reveals, thus paṇḍaro (with suffix aro).
Paḍi (chuyển động), paṇḍaro là thứ biểu lộ, với hậu tố aro.
Suci, visado, ajjunotipi sukkanāmāni.
Suci, visado, and ajjuno are also names for white.
Suci, visado, ajjuno cũng là những tên gọi của màu trắng.
Chakkaṃ ratte.
Six terms for red.
Sáu từ chỉ màu đỏ.
Soṇa vaṇṇe, ṇo, rattuppalavaṇṇo, ruha janane, ito, latte lohito. Rañjantyaneneti ratto, ranja raṅge.
The root soṇa is in the sense of color (with suffix ṇo), color like a red lotus. The root ruha is in the sense of generating (with suffix ito), with la replacing ra, thus lohito. It is colored by this, thus ratto (from the root rañja in the sense of coloring).
Soṇa (màu sắc), với hậu tố ṇo, là màu của hoa sen đỏ. Ruha (sinh ra), với hậu tố ito, và la biến thành lo, là lohito. Ratto là thứ mà người ta đam mê, rañja (nhuộm) là màu sắc.
Tambo udumbarasaṅkhāto lohaviseso, tabbaṇṇatāya tambo. Mañjeṭṭhā nāma rattavalli, yāya hatthidantādivikatiyo rattā bhavanti, tabbaṇṇatāya mañjeṭṭho.
Tambo is a special kind of copper resembling the color of fig juice. It is called tambo due to its color. Mañjeṭṭhā is a red creeper by which ivory carvings and so on become red. It is called mañjeṭṭho due to its color.
Tambo là một loại kim loại đặc biệt như đồng đỏ, có màu giống như nước quả vả. Mañjeṭṭho là tên một loại dây leo đỏ, nhờ đó mà các vật như ngà voi trở nên đỏ, có màu giống như vậy.
Rohito lohitasamo, alattameva viseso.
Rohito is similar to lohito; la as a suffix is merely a variation.
Rohito tương tự lohito, chỉ khác ở chỗ la không biến thành lo.
96. Sāmalantaṃ kaṇhe.
96. Sāmala and so on, for black.
96. Sāmala (tối) chỉ màu đen.
Nīla vaṇṇe, a.
The root nīla is in the sense of color (with suffix a).
Nīla (màu sắc), với hậu tố a.
Kassateti kaṇho, kasa vilekhane, ṇho.
It is marked, thus kaṇho (from the root kasa in the sense of scratching, with suffix ṇho).
Kaṇho là thứ được vẽ, kasa (cạo) với hậu tố ṇho.
Na sito asito. Vaṇṇesu ekakoṭṭhāsabhāvena kalyateti kālo, so eva kāḷo.
Not white, thus asito. It is counted as a single portion among colors, thus kālo; that same is kāḷo.
Không trắng là asito. Kālo là thứ được đếm như một phần của các màu sắc, chính nó là kāḷo.
Maca, maci kakkane, kakkanaṃ pisanaṃ, setādikaṃ macatīti mecako, ṇvu, assettaṃ.
The roots maca, maci are in the sense of crushing. It crushes white and so on, thus mecako (with suffix ṇvu, a becomes e).
Maca, maci (nghiền nát), nghiền nát là xay, mecako là thứ nghiền nát màu trắng, với hậu tố ṇvu, a biến thành e.
Sā tanukaraṇe, sāyati tanukarīyati paṭipakkhavaṇṇehīti sāmo.
The root sā is in the sense of diminishing. It is diminished or made subtle by opposing colors, thus sāmo.
Sā (làm mỏng), sāmo là thứ được làm mỏng bởi các màu sắc đối lập.
Sāmalo sāmasadiso, malapaccayova viseso.
Sāmalo is similar to sāma; the suffix mala is merely a variation.
Sāmalo tương tự sāmo, chỉ khác ở hậu tố mala.
Paṇḍusaddo sitapīte utto, sitapītasammissitavaṇṇe paṇḍusaddo vuttotyattho.
The word paṇḍu is stated for white and yellow, meaning the word paṇḍu is used for a mixed color of white and yellow.
Từ paṇḍu được dùng cho màu trắng pha vàng, nghĩa là từ paṇḍu được dùng cho màu trắng và vàng pha trộn.
Vuttañca ‘‘sitapītasamāyutto, paṇḍuvaṇṇo pakittito’’ti* .
It is said: "A mixture of white and yellow is declared as paṇḍuvaṇṇa."
Như đã nói: "Sự kết hợp của trắng và vàng được gọi là màu paṇḍu."
Paṇḍati ekagaṇanaṃ gacchatīti paṇḍu, paḍi gatiyaṃ, u.
It goes to one reckoning, thus paṇḍu (from the root paḍi in the sense of going, with suffix u).
Paṇḍu là thứ đi vào một nhóm, paḍi (đi) với hậu tố u.
Hariṇo, paṇḍurotipi paṇḍuvaṇṇanāmāni.
Hariṇo and paṇḍuro are also names for the paṇḍu color.
Hariṇo, paṇḍuro cũng là những tên gọi của màu paṇḍu.
Īsaṃpaṇḍu abyattapaṇḍuvaṇṇo dhūsaro nāma, yathā dhūlivaṇṇo.
Slightly yellowish, an indistinct paṇḍu color, is called dhūsaro, like the color of dust.
Īsaṃpaṇḍu (màu paṇḍu không rõ ràng) được gọi là dhūsaro, giống như màu bụi.
Dhūsa kantikaraṇe, curādi, aro.
The root dhūsa is in the sense of beautifying (from the curādi group, with suffix aro).
Dhūsa (làm sáng), thuộc nhóm curādi, với hậu tố aro.
97. Kiñciratto abyattarattavaṇṇo aruṇo nāma, yathā macchassa cakkhu* , sūriyādo taruṇo vutto.
97. Slightly red, an indistinct red color, is called aruṇo, like the eye of a fish. Aruṇo is said to be the young sun at sunrise.
97. Kiñciratto (màu đỏ không rõ ràng) được gọi là aruṇo, giống như mắt cá (hoặc như màu mắt của người say rượu), được nói đến là màu non của mặt trời.
Setalohito setarattamisso vaṇṇo pāṭalo nāma, yathā pāṭalakusumaṃ.
A mixed color of white and red is called pāṭalo, like the pāṭala flower.
Màu trắng pha đỏ được gọi là pāṭalo, giống như hoa pāṭala.
Pāṭayateti pāṭalo, alo, paṭa vibhājane.
It divides, thus pāṭalo (with suffix alo, from the root paṭa in the sense of dividing).
Pāṭalo là thứ chia tách, với hậu tố alo, paṭa (chia cắt).
Dvikaṃ pīte.
Two terms for yellow.
Hai từ chỉ màu vàng.
Pā pāne, kammani to, īttañca.
The root pā is in the sense of drinking, with suffix ta in the sense of action, and ī insertion.
Pā (uống), ở thể bị động với hậu tố to, và ī.
Haliddiyā iva ābhā yassa halidyābho.
That which has a luster like turmeric, thus halidyābho.
Halidyābho là thứ có ánh sáng như củ nghệ.
Tikaṃ tiṇapattādigate vaṇṇe.
Three terms for the color found in grass leaves and so on.
Ba từ chỉ màu của lá cỏ, v.v.
Lasa kantiyaṃ, atisayena lasyateti palāso. ‘‘Pālāso’’ti pāṭhe tu rassassa dīghatā.
The root lasa is in the sense of shining. It shines excessively, thus palāso. However, if the reading is "pālāso," then the short vowel is lengthened.
Lasa (sáng chói), palāso là thứ rất sáng chói. Nếu đọc là "pālāso", thì nguyên âm ngắn biến thành dài.
Hara haraṇe, manaṃ haratīti harito, ito.
The root hara is in the sense of taking away. It takes away the mind, thus harito (with suffix ito).
Hara (mang đi), harito là thứ mang đi tâm trí, với hậu tố ito.
I, hari.
With suffix i, hari.
I, hari.
98. Nīlapītasammissavaṇṇe kaḷāro, kapilo ca vattanti.
98. Kaḷāro and kapilo are used for mixed colors of blue and yellow.
98. Kaḷāro và kapilo được dùng cho màu xanh pha vàng.
Kala saṅkhyāne.
The root kala is in the sense of counting.
Kala (đếm).
Aro, lassa ḷo, kaḷāro.
With suffix aro, and la becomes ḷo, thus kaḷāro.
Với hậu tố aro, la biến thành ḷo, là kaḷāro.
Kaba vaṇṇe, ilo, ba ssa po, kapilo.
The root kaba is in the sense of color (with suffix ilo), ba becomes po, thus kapilo.
Kaba (màu sắc), với hậu tố ilo, ba biến thành po, là kapilo.
Rocanappabhe gorocanasadisappabhāyaṃ piṅgo, pisaṅgo ca vattanti.
Piṅgo and pisaṅgo are used for a luster resembling gorocana (ox-bile pigment).
Piṅgo và pisaṅgo được dùng cho ánh sáng giống như gorocana.
Pabhāsaddassa dviliṅgattameva.
The word pabhā is merely dual-gender.
Từ pabhā có hai giống.
Piji bhāsattho, piṅgo. Paratra sakāravaṇṇāgamo, pisaṅgo.
The root piji is in the sense of shining, thus piṅgo. In the latter case, the consonant sa is added, thus pisaṅgo.
Piji (nghĩa là sáng), là piṅgo. Ở từ khác, có thêm chữ sa, là pisaṅgo.
Kaḷārādīnaṃ catunnaṃ piṅgalavisesatthavācakataṃ dassetvā piṅgalasāmaññatthavācakattampi dassetumāha ‘‘kaḷārādi’’ccādi.
After showing that the four words, kaḷārādi, piṅgala are specific terms for brownish-yellow, it is stated kaḷārādi and so on, to show that they are also general terms for brownish-yellow.
Để chỉ ra rằng bốn từ kaḷārādi (kaḷāro, kapilo, piṅgo, pisaṅgo) là những từ chỉ ý nghĩa đặc biệt của màu nâu vàng, và cũng để chỉ ra ý nghĩa chung của màu nâu vàng, nên nói "kaḷārādi" v.v.
Tassāyamattho – na kevalaṃ kaḷārādayo piṅgalavisesattheyeva pavattanti, atha kho piṅgalasāmaññatthepi vattantīti.
The meaning of this is: kaḷārādayo do not only apply to specific meanings of piṅgala, but also to the general meaning of piṅgala.
Ý nghĩa của nó là: không chỉ kaḷārādi v.v. được dùng cho ý nghĩa đặc biệt của màu nâu vàng, mà còn được dùng cho ý nghĩa chung của màu nâu vàng.
Vuttañhi amarakose ‘‘kaḷāro kapilo piṅgo, pisaṅgo kaddu piṅgalo’’ti* .
As it is stated in the Amarakosa: "Kaḷāro, kapilo, piṅgo, pisaṅgo, kaddu, piṅgalo."
Trong Amarakosa đã nói: "kaḷāro, kapilo, piṅgo, pisaṅgo, kaddu, piṅgalo."
Keci pana kaḷārādayo pisaṅgapariyantā cattāro saddā piṅgalaguṇe vattamānā pume vattanti, guṇini pana vāccaliṅgāti evaṃ pacchimena sambandhaṃ katvā vadanti, taṃ amarakosena virujjhanato idha ca ‘‘sukkādayo’’ti sabbesaṃyeva gahaṇato na gahetabbaṃ.
However, some teachers say that the four words, kaḷārādayo up to pisaṅga, when referring to the quality of piṅgala, are masculine, but when referring to the qualified (guṇin), they are vāccaliṅga (agree in gender with the noun they qualify). This view should not be accepted because it contradicts the Amarakosa and because here, by "sukkādayo" all terms are included.
Một số người nói rằng bốn từ kaḷārādi cho đến pisaṅga, khi được dùng cho tính chất nâu vàng, thì ở giống đực, nhưng khi được dùng cho chủ thể có tính chất đó, thì theo giống của chủ thể; lời nói này không nên chấp nhận vì nó mâu thuẫn với Amarakosa và ở đây tất cả các từ đều được dùng với sukkādayo (màu trắng v.v.).
99. Tikaṃ sabale kokilakaṇṭhasadise.
99. Three terms for mottled, resembling the throat of a cuckoo.
99. Ba từ chỉ màu loang lổ, giống như cổ chim cu.
Kalyateti kalo, masi parimāṇe, kammani ṇo, kalo eva māso kammāso, lassa mo, kalanaṃ vā kalo, taṃ masatīti kammāso, yathā ‘‘kumbhakāro’’ti.
It is counted, thus kalo. The root masi is in the sense of measuring; with suffix ṇo in the sense of action. Kalo itself is māso, thus kammāso. La becomes mo. Or, kalana is kalo. It measures that, thus kammāso, just like "kumbhakāro".
Kalo là thứ được đếm, masi (đo lường), ở thể bị động với hậu tố ṇo, kalo chính là māso (tháng), la biến thành mo, hoặc kalo là sự đếm, kammāso là thứ đo lường sự đếm đó, giống như "kumbhakāro" (thợ gốm).
Saba gatiyaṃ, sabatīti sabalo, alo.
The root saba is in the sense of moving. It moves, thus sabalo (with suffix alo).
Saba (đi), sabalo là thứ đi, với hậu tố alo.
Ciyyateti citto, ta.
It is arranged, thus citto (with suffix ta).
Citto là thứ được sắp xếp, với hậu tố ta.
Traṇapaccaye citro. Kammīro, kabburotipi sabalassa nāmāni.
With suffix traṇa, citro. Kammīro and kabburo are also names for mottled.
Với hậu tố traṇa, là citro. Kammīro, kabburo cũng là những tên gọi của màu loang lổ.
Kaṇhapītamisse sāvo vutto.
Sāvo is stated for a mixed color of black and yellow.
Sāvo được dùng cho màu đen pha vàng.
Se gatimhi, sayatīti sāvo, avo.
The root se is in the sense of going. It goes, thus sāvo (with suffix avo).
Se (đi), sāvo là thứ đi, với hậu tố avo.
Kapisotipi sāvassa nāmaṃ.
Kapisopi is also a name for sāva.
Kapisopi cũng là tên gọi của sāva.
Kaṇhalohitamisse dhūmābhe pana dhūma, dhūmalā vattanti.
For a smoky color, a mixture of black and red, dhūma and dhūmala are used.
Đối với màu đen pha đỏ, giống màu khói, thì dhūma, dhūmalā được dùng.
Dhūmo viyāti dhūmo. Dhūmaṃ lātīti dhūmalo.
It is like smoke, thus dhūmo. It takes smoke, thus dhūmalo.
Dhūmo là thứ giống như khói. Dhūmalo là thứ mang khói.
Ete sukkā dayo sāva ntā yadā abhedopacārā guṇini guṇimhi vattanti, tadā vāccaliṅgā, yathā sukko haṃso, sukkā haṃsī, sukkaṃ haṃsakulaṃiccādi yojjaṃ.
These words, sukkādayo up to sāva, when they refer to the qualified (guṇin) by way of non-difference, then they are vāccaliṅga (agree in gender with the noun they qualify). For example, a white swan (sukko haṃso), a white female swan (sukkā haṃsī), a white flock of swans (sukkaṃ haṃsakulaṃ), and so on, should be construed.
Khi những từ như sukkādayo (màu trắng v.v.) cho đến sāva được dùng cho chủ thể (guṇini) với nghĩa không khác biệt, thì chúng theo giống của chủ thể, ví dụ: sukko haṃso (thiên nga đực màu trắng), sukkā haṃsī (thiên nga cái màu trắng), sukkaṃ haṃsakulaṃ (gia đình thiên nga màu trắng) v.v.
Yadā guṇe guṇamatte vattanti, tadā pume, yathā haṃsassa sukko, mayūrassa citto iccādi yojjaṃ.
When they refer to the quality (guṇa) itself, then they are masculine. For example, the whiteness of a swan (haṃsassa sukko), the variegation of a peacock (mayūrassa citto), and so on, should be construed.
Khi chúng được dùng cho chính tính chất (guṇe), thì ở giống đực, ví dụ: haṃsassa sukko (màu trắng của thiên nga), mayūrassa citto (màu loang lổ của chim công) v.v.
100. Lāsanantaṃ nacce.
100. Lāsana and so on, for dance.
100. Lāsana (khiêu vũ) chỉ sự nhảy múa.
Nata gattavināme, pabbajjādittā naccādeso.
The root nata is in the sense of bending the body. Due to being from the pabbajjādi group, nacca is substituted.
Nata (uốn cong cơ thể), vì thuộc nhóm pabbajjā v.v., nên có sự thay thế thành nacca.
Natanaṃ naccaṃ, naṭanaṃ vā naccaṃ, sabbatra bhāvasādhanaṃ.
Bending is naccaṃ; or acting is naccaṃ. In all cases, it is formed in the sense of action (bhāvasādhana).
Natanaṃ là sự nhảy múa, hoặc naṭanaṃ là sự nhảy múa, ở tất cả các từ đều là bhāvasādhana (chỉ hành động).
Natīyate nattanaṃ. Lasyate lāsanaṃ, lasa kantiyaṃ, lasitabbanti vā lāsanaṃ.
It is danced, thus nattanaṃ. It is delighted in, thus lāsanaṃ (from the root lasa in the sense of shining). Or, it should be delighted in, thus lāsanaṃ.
Natīyate là sự nhảy múa, nattanaṃ. Lasyate là sự nhảy múa, lāsanaṃ, lasa (sáng chói), hoặc lāsanaṃ là thứ được làm cho sáng chói.
Naccaṃ, vāditaṃ, gītaṃ iti idaṃ bhoriyattikaṃ nāṭyaṃ nāmetyuccate* .
Dancing, playing instruments, and singing — this group of three instruments is called nāṭya.
Nhảy múa, nhạc cụ, ca hát – ba thứ này được gọi là nāṭya (kịch).
Tura turaṇahiṃsāsu.
The root tura is in the sense of hurrying and harming.
Tura (nhanh chóng, làm hại).
Turīyanteneneti tūriyaṃ, murajādi.
They are played by this, thus tūriyaṃ, meaning drums and so on.
Tūriyaṃ là thứ được chơi (nhạc cụ), như trống muraja v.v.
Tabbhavo saddo toriyo, ṇo.
The sound produced from it is toriyo (with suffix ṇo).
Âm thanh phát ra từ đó là toriyo, với hậu tố ṇo.
Tena lakkhitaṃ tikaṃ toriyattikaṃ. Naṭassedaṃ nāṭyaṃ. Tatiyassa toriyasāmaññassa tu pāsaṅgā nāṭakā.
The trio characterized by that is toriyattikaṃ. This is the actor's action, nāṭyaṃ. For the third, the general toriya, actors are associated.
Ba thứ được đánh dấu bằng nó là toriyattikaṃ. Nāṭyaṃ là hành động của diễn viên. Đối với ý nghĩa chung của toriya thứ ba, thì các diễn viên là những người có liên quan.
101. Naccaṭṭhānaṃ rājaṅgaṇādi raṅgo nāma siyā ‘‘ramantā gacchanti ettha, rajjanti etthā’’ti vā katvā.
101. The place for dancing, such as the royal courtyard, may be called raṅgo, because people delight and go there, or because they are attracted there.
101. Nơi nhảy múa như sân vua, v.v., được gọi là raṅgo, hoặc vì người ta đến đó để giải trí, hoặc vì người ta đam mê ở đó.
Sūjhasūcanaṃ hatthādīhi sūcitabbassa pakāsetabbassa satthappahārādino sūcanaṃ pakāsanaṃ abhinayo nāma ‘‘nayanaṃ nayo, passantānaṃ abhimukhaṃ nayo’’ti katvā.
Sūjhasūcanaṃ, which is the indication or manifestation of what is to be shown or expressed by hands and other means, such as a sword strike, is called abhinaya, meaning 'nayanaṃ nayo, a drawing forth, a leading forth; a leading forth towards those who are watching'.
Sūjhasūcanaṃ là sự biểu thị, sự phô bày về việc cần được biểu thị, cần được phô bày, như động tác vung kiếm, v.v., bằng tay, v.v. Abhinaya được gọi là “sự dẫn dắt, sự dẫn dắt hướng về phía những người đang xem”, do cách giải thích từ nguyên này.
Byañjakotipi tasseva nāmaṃ.
It is also called Byañjanaka.
Byañjanaka cũng là tên gọi của chính điều đó (abhinaya).
Bharatasatthavuttaaṭṭhuttarasatakaraṇanipphannathirahatthapariyatthakādināmako dvattiṃ sappakāro* naccaviseso aṅgavikkhepo, aṅgahāro nāma ‘‘aṅgassa hāro, vikkhepo’’ti katvā.
A distinctive type of dance, with thirty-two varieties named kirahatthapariyattika and others, resulting from one hundred and eight poses described in the Bharata treatise (its detailed explanation should be seen in the fourth chapter of Bharata Muni's treatise on dramaturgy), is called aṅgavikkhepa (agitation of limbs) and aṅgahāra (carrying of limbs), meaning 'a carrying forth, an agitation of the limbs'.
Loại vũ điệu đặc biệt được gọi là aṅgavikkhepa, aṅgahāra, có ba mươi hai loại, mang tên kirahatthapariyattika, v.v., được tạo ra từ một trăm lẻ tám động tác được đề cập trong kinh điển của Bharata,*, được giải thích là “sự cử động, sự vung vẩy của các chi”.
Tikaṃ naṭe.
The word "tikaṃ" is in the sense of a dancer.
Ba loại này thuộc về diễn viên.
Sabbatra kattusādhanaṃ, ‘‘naccatīti naṭṭako’’tyādinā.
Everywhere, the agent-derivation is used, as in "naccatīti naṭṭako" (one who dances is a dancer).
Trong tất cả các trường hợp, đó là chủ cách tác nhân, như “người biểu diễn là naṭṭaka” (diễn viên) và tương tự.
102. Siṅgārādayo nava rasā nāṭyarasā assādanīyattā.
102. The nine rasas, such as śṛṅgāra, are called nāṭyarasā because they are to be relished.
102. Chín loại cảm xúc (rasa) như siṅgāra, v.v., được gọi là nāṭyarasa (cảm xúc sân khấu) vì chúng đáng được thưởng thức.
Yathā hi nānābyañjanasaṅkhatamannaṃ bhuñjantā rase assādayanti sumanā purisā hāsaṃva adhigacchanti, tathā nānābhinayabyañjite aṅgasattopete ṭhāyībhāve assādayanti sumanāti* .
Just as discerning men relishing food composed of various condiments attain laughter, so too do discerning men relish the permanent states (ṭhāyībhāva) expressed by various gestures and endowed with bodily expression.
Cũng như những người đàn ông có tâm hoan hỷ khi thưởng thức thức ăn được chế biến từ nhiều loại gia vị khác nhau sẽ cảm nhận được hương vị và đạt được sự vui vẻ, thì những người có tâm hoan hỷ cũng thưởng thức các trạng thái thường trực (ṭhāyībhāva) được biểu hiện bằng nhiều động tác (abhinaya) khác nhau, có sự hỗ trợ của thân thể (aṅgasatta)*.
103. Tesu siṅgārasseva sarūpaṃ, pabhedañca dassetumāha ‘‘posasse’’ccādi.
103. To show the nature and divisions of śṛṅgāra among these, he says "posasse" and so on.
103. Trong số đó, để trình bày bản chất và các loại của siṅgāra, người ta nói “posassa” (của người đàn ông), v.v.
Nāriyaṃ saṅgamaṃ paṭicca kāraṇaṃ katvā posassa purisassa yā pihā icchā manovikāraviseso pose ca purise saṅgamaṃ paṭicca kāraṇaṃ katvā itthiyā yā pihā icchā manovikāraviseso, eso ratikīḷādīnaṃ kāraṇabhūto, ratikīḷādikāraṇasahito vā raso siṅgāro nāma.
The desire, a specific mental distortion, that a man ( posassa) has towards a woman ( nāriyaṃ) on account of their union ( saṅgamaṃ paṭicca) and the desire, a specific mental distortion, that a woman has towards a man ( pose ca purise) on account of their union ( saṅgamaṃ paṭicca), this rasa, which is the cause of, or accompanied by, erotic play and so on, is called śṛṅgāra.
Sự pihā (mong muốn), tức là một loại biến đổi tâm lý, của một posa (người đàn ông) đối với một nārī (phụ nữ) do sự kết hợp (saṅgama) làm nguyên nhân, và sự pihā (mong muốn), tức là một loại biến đổi tâm lý, của một người phụ nữ đối với một posa (người đàn ông) do sự kết hợp làm nguyên nhân, cảm xúc này là nguyên nhân của các trò chơi tình ái, v.v., hoặc là cảm xúc đi kèm với các nguyên nhân của trò chơi tình ái, v.v., được gọi là siṅgāra.
Ettha ca itthipurisānaṃ dassanasavanaphusanavasena vā vippayogavasena vā yā pihā sañjātā, so raso nāma.
Here, the rasa is the desire (pihā) that arises in men and women through seeing, hearing, touching, or separation.
Ở đây, rasa là sự pihā (mong muốn) phát sinh do sự thấy, nghe, chạm của nam và nữ, hoặc do sự chia ly.
Yaṃ pana taṃ kāraṇaṃ katvā pavattaṃ gītaṃ, tameva lokānaṃ assādajanakattā raso nāma.
The song that proceeds from that cause is called rasa because it generates delight for people.
Còn bài hát được trình bày dựa trên nguyên nhân đó, chính nó được gọi là rasa vì nó tạo ra sự thích thú cho mọi người.
Phalūpacāravasena pana pihā rasoti vuttā, sabbatrevaṃ.
However, by way of the metaphor of fruit, desire (pihā) is called rasa; it is so in all cases.
Tuy nhiên, pihā được gọi là rasa theo cách ẩn dụ về kết quả; tất cả các trường hợp đều như vậy.
104. Uttamānaṃ itthipurisānaṃ pakati saṃyogaviyogasabhāvo sā ettha siṅgāre pāyo bahulanti uttamapakatippāyo, yebhuyyena uttamānaṃ saṃyogaviyogappavattaṃ gītameva siṅgāro nāmātyattho.
104. The nature of union and separation of noble men and women is abundant (pāyo bahulaṃ) in this śṛṅgāra, hence uttamapakatippāyo (predominantly of noble nature); the meaning is that śṛṅgāra is primarily the song that arises from the union and separation of noble individuals.
104. Bản chất của sự kết hợp và chia ly của những người nam và nữ cao quý là uttamapakatippāyo (chủ yếu là bản chất cao quý), có nghĩa là siṅgāra chủ yếu là bài hát về sự kết hợp và chia ly của những người cao quý.
Itthipurisānaṃ pihā hetu etassāti itthipurisahetuko. So siṅgāro sambhogo, viyogoti iminā pabhedena duvidho mato.
It is itthipurisahetuko (having men and women as its cause) because the desire of men and women is its cause. This śṛṅgāra is considered to be of two kinds by division: sambhoga (union) and viyoga (separation).
Nó được gọi là itthipurisahetuko (có nguyên nhân từ nam và nữ) vì sự pihā (mong muốn) của nam và nữ là nguyên nhân của nó. Siṅgāra đó được biết là có hai loại theo sự phân biệt này: sambhoga (kết hợp) và viyogo (chia ly).
Tatra ca –
And in that –
Trong đó –
Vāpivanagehuyyāna-mālācandanādayo;
Lakes, forests, houses, gardens, garlands, sandalwood, and so on;
Các hồ nước, rừng, nhà cửa, vườn tược,
Viyogassa tu piyādassanaṃ vibhāvo, rasajanako ca vibhāvo.
However, the sight of a loved one is the excitant (vibhāva) of separation, and the excitant is what generates rasa.
Là những yếu tố kích thích (vibhāva) của sự kết hợp, và những điều khác tạo nên sự duyên dáng.
Vuttañca –
It is also said:
Còn đối với sự chia ly, việc không thấy người thân yêu là yếu tố kích thích (vibhāva), và vibhāva là cái tạo ra rasa.
Saha bhuñjanamanubhavanaṃ sambhogo. Viyujjanaṃ nānābhavanaṃ viyogo.
Together enjoying, experiencing, is sambhoga (union). Being separated, becoming distinct, is viyoga (separation).
Được các nhà thơ biết đến là byañjaka (biểu hiện).”
Siṅgaṃ nāmadhātu, vijjhanaṭṭhena siṅgaṃ, nāgarikabhāvasaṅkhātassa kilesasiṅgassetaṃ nāmaṃ, taṃ karoti, siṅgaṃ vā pabhuttaṃ, taṃ karoti rāgīsūti siṅgāro, āro, kilesasiṅgakaraṇaṃ vilāsoti vuttaṃ.
The root is siṅgaṃ (horn), named siṅgaṃ in the sense of piercing; this is a name for the kilesasiṅga (horn of defilement) known as urbane behavior; it produces that, or siṅgaṃ means dominion, it produces that among those who are impassioned, hence śṛṅgāra, with the suffix -āro; the act of producing the horn of defilement is called charm (vilāsa).
Sự cùng hưởng thụ, cùng trải nghiệm là sambhoga. Sự chia cắt, sự không ở cùng nhau là viyoga.
Suci, ujjalotipi siṅgārassa nāmāni.
Suci (pure) and ujjalo (bright) are also names for śṛṅgāra.
Gốc từ siṅga có nghĩa là đâm chọc, hoặc là sự thống trị. Nó tạo ra cái gọi là siṅga của phiền não, tức là sự duyên dáng. Siṅgāra là sự duyên dáng tạo ra siṅga của phiền não. Suci (thanh tịnh) và ujjala (sáng chói) cũng là những tên gọi của siṅgāra.
Ussāhavaddhano vīro. Vibhāvā tassa vinayupatāpabalavikkamā.
That which increases enthusiasm is vīro (heroic). Its excitants are discipline, torment, strength, and valor.
Sự gia tăng tinh thần là vīra (dũng cảm). Các yếu tố kích thích (vibhāva) của nó là sự rèn luyện, sự áp đảo, sức mạnh và lòng dũng cảm.
Sa cāyaṃ dānavīro dhammavīro yuddhavīroti tividho.
This is of three kinds: vīro of generosity, vīro of Dhamma, and vīro of battle.
Nó có ba loại: dānavīra (dũng cảm trong bố thí), dhammavīra (dũng cảm trong Pháp), và yuddhavīra (dũng cảm trong chiến đấu).
Pāsāduyyānaselādi-gamanā dibbadassanā;
From going to palaces, gardens, mountains, etc., from seeing divine sights;
Do việc đi đến cung điện, vườn, núi, v.v., và việc nhìn thấy những điều thần thánh;
Sabhāvimānamāyenda-jālasippādidassanā* ;
From seeing assemblies, celestial mansions, magic, conjuring, and arts, etc.;
Do việc nhìn thấy các hội trường, cung điện, ảo ảnh, ma thuật, kỹ năng, v.v.;
Tāsāyāsaṅkatobbego, sivolūkaruṇādibhi;
The frightful rasa arises for women and ignoble people from excitants such as agitation, anxiety, fear, terror, and the sounds of jackals, owls, and carrion birds.
Sự sợ hãi, lo lắng, bối rối, do tiếng hú của chó rừng, cú, v.v.;
Vibhāvehi ca itthīnaṃ, nīcānañca bhayānako.
The frightful rasa arises for women and ignoble people from excitants such as agitation, anxiety, fear, terror, and the sounds of jackals, owls, and carrion birds.
Và do các yếu tố kích thích (vibhāva), bhayānaka (kinh hoàng) phát sinh ở phụ nữ và những người thấp kém.
Etesu ca bībhaccharuddāni napuṃsake, aññe tu pume rūpabhedā.
Among these, bībhaccha and rudda are neuter, while the others are masculine in their forms. These nine nāṭyarasā are mentioned according to the Ratanakosa treatise.
Trong số đó, bībhaccha và rudda là giống trung, còn những cái khác là giống đực do sự khác biệt về hình thái.
Ete ca nava nāṭyarasā ratanakosanayena vuttā.
Indeed, it is stated there:
Chín nāṭyarasa này được đề cập theo cách của Ratanakosa.
Vuttañhi tattha –
“Indeed, it is stated there:
Quả thật, trong đó đã nói rằng –
‘‘Siṅgāravīra bībhaccha-rudda hāsa bhayānakā;
“Śṛṅgāra, vīra, bībhaccha, rudda, hāsa, bhayānaka;
“Siṅgāra, vīra, bībhaccha, rudda, hāsa, bhayānaka;
‘‘Siṅgāravīra karuṇā-bbhuta hāsa bhayānakā;
“Śṛṅgāra, vīra, karuṇā, abbhuta, hāsa, bhayānaka;
“Siṅgāra, vīra, karuṇā, abbhuta, hāsa, bhayānaka;
Ṭhāyī eva tu rasībhavatipyāgamo, tasmā pakatiyā aṭṭhasaṅkhyattā aṭṭheva tu te vuttāti na vutto.
It is a tradition that only a permanent state becomes a rasa. Therefore, since there are naturally eight in number, only eight of them are mentioned, and* is not. This santo rasa is included within the śṛṅgāra rasa due to being a Dhamma-śṛṅgāra.
Và cũng có truyền thống rằng chỉ ṭhāyībhāva mới trở thành rasa, do đó, vì tự nhiên có tám loại, nên chỉ tám loại đó được đề cập chứ không phải santa. Và rasa santa này được bao gồm trong rasa siṅgāra vì nó là dhammasiṅgāra.
Santaraso cāyaṃ dhammasiṅgārattā siṅgārarase evānupaviṭṭho.
This santo rasa is included within the śṛṅgāra rasa due to being a Dhamma-śṛṅgāra.
Quả thật, siṅgāra có ba loại theo ý muốn của dhammayuddha.
Dhammayuddhakāmattena tividho hi siṅgāro.
Indeed, śṛṅgāra is of three kinds: Dhamma-śṛṅgāra, battle-śṛṅgāra, and sensual-śṛṅgāra.
Tuy nhiên, một số người nói rằng có một rasa thứ chín gọi là vātsalya, có giới hạn là sự gặp gỡ với người thân yêu, v.v.
Keci pana piyasamāgamādivibhāvajaparamaṃ vassalyākhyaṃ rasamāhu.
However, some say there is a supreme rasa called vātsalya, which arises from excitants like the union with loved ones.
Một số người khác lại nói rằng có một rasa thứ mười gọi là vātsalya, có giới hạn là sự gặp gỡ với người thân yêu, v.v.
‘‘Siṅgāra vīra bībhaccha-rudda hāsa bhayānakā;
“Śṛṅgāra, vīra, bībhaccha, rudda, hāsa, bhayānaka;
“Siṅgāra, vīra, bībhaccha, rudda, hāsa, bhayānaka;
Bībhacchanti vadha bandhane, cho, abbhāsikārassa dīgho.
Bībhaccha means killing and binding; 'cho' is a suffix, and the 'i' of abbhāsa (reduplication) is lengthened. The 'v' becomes 'bh', and the 'dh' becomes 'ch', thus 'bībhaccho'. Rudda means having Rudra as its deity.
Trong từ Bībhaccha, có sự chia tách: vadha (giết chóc) và bandhana (trói buộc), thêm hậu tố ‘cho’, và nguyên âm ‘i’ của âm tiết đầu tiên được kéo dài. Chữ ‘va’ thành ‘bho’, chữ ‘dha’ thành ‘co’, tạo thành bībhaccho. Rudda là tên của một vị thần.
Vassa bho, dhassa co bībhaccho. Ruddo devatā asseti ruddaṃ.
Rudda means having Rudra as its deity.
Rudda là tên của một vị thần.
Vuttañca –
It is also said:
Và đã nói rằng –
Ettha ca kāmakodhahāsādikato cittavikāro bhāvo ‘‘bhāvayati pakāsayati kavino adhippāya’’nti katvā.
Here, the mental distortion arising from desire, anger, laughter, etc., is called bhāvo (state) because it 'makes clear' or 'reveals the poet's intention'.
Ở đây, sự biến đổi của tâm (cittavikāra) do dục vọng, sân hận, tiếng cười, v.v., được gọi là bhāva vì nó “biểu hiện ý định của nhà thơ”.
So ca ṭhāyī byabhicārī sāttiko ceti tividho.
And it is of three kinds: ṭhāyī (permanent), byabhicārī (transitory), and sāttiko (sāttvika).
Nó có ba loại: ṭhāyī (thường trực), byabhicārī (biến động), và sāttika (tinh khiết).
Tatra –
Among these –
Trong đó –