39. Dvayaṃ antopavisanakavāte.
39. There are two terms for the inward-moving wind.
39. Hai từ này dùng cho hơi thở vào.
Ānaṃ vuccati bahinikkhamanavāto, tato apagataṃ apānaṃ. Assāsato apagato passāso. Dvayaṃ bahinikkhamanavāte.
The outward-moving wind is called āna; that which is separated from it is apāna. That which is separated from assāsa is passāsa. There are two terms for the outward-moving wind.
Hơi thở ra được gọi là āna, cái đã rời khỏi đó là apāna. Cái đã rời khỏi hơi thở vào là passāso (hơi thở ra). Hai từ này dùng cho hơi thở ra.
Ādimhi pavatto sāso assāso. Ananti pāṇantyaneneti ānaṃ, ādimhi pavattaṃ ānaṃ ānaṃ, ekassākārassa lopo.
The breath that arises at the beginning is assāsa. Beings breathe by means of it, thus it is āna; the āna that arises at the beginning is āna, with the elision of one ā sound.
Hơi thở xảy ra lúc ban đầu là assāso (hơi thở vào). Cái mà chúng sinh thở, sống nhờ đó là āna, cái āna xảy ra lúc ban đầu là ānaṃ, với sự lược bỏ một chữ ā.
40. Vegakhippādayo vātadhammattena niccappavattikā iti tappakkame* uccante.
40. Vegas (speeds) and khippā (quicknesses) and so forth are always present as characteristics of wind, and so they are discussed in that sequence.
40. Các từ vegakhippā và các từ khác, do bản chất của gió mà chúng luôn luôn xảy ra, nên chúng được nói đến trong trình tự đó.
Tatra rayantaṃ vege.
Among these, raya (speed) is within the sense of momentum.
Trong đó, từ raya kết thúc trong nghĩa tốc độ.
Sabbatra karaṇasādhanaṃ.
In all cases, the instrumental case is used.
Trong mọi trường hợp, đó là một công cụ.
Icchitaṭṭhānaṃ vajanti pāpuṇanti etenāti vego.
They go, they reach the desired place by means of it, thus it is vega (speed).
Người ta đi đến, đạt được nơi mong muốn bằng nó, do đó là vego (tốc độ).
Khippādinavakaṃ sīghe.
The nine terms beginning with khippa (quick) refer to swiftness.
Chín từ khippā và các từ khác dùng cho sự nhanh chóng.
Atha javasīghānaṃ ko bhedo?
Now, what is the difference between java and sīgha?
Vậy thì sự khác biệt giữa java (tốc độ) và sīgha (nhanh chóng) là gì?
Savegagativacanā javādayo, sīghādayo tu dhammavacanā, tathā ca ‘‘sīghaṃ pacati* , sīghaṃ gacchatī’’ti payogo, na tu ‘‘javaṃ pacati, javaṃgacchatī’’ti pana payogo.
Terms like java refer to the action of going with speed, whereas terms like sīgha refer to the quality itself. Thus, the usage is "sīghaṃ pacati (cooks quickly), sīghaṃ gacchati (goes quickly)," but not "javaṃ pacati, javaṃ gacchati."
Các từ java và các từ khác diễn tả hành động di chuyển nhanh, còn các từ sīgha và các từ khác diễn tả tính chất; do đó có cách dùng "đi nhanh (sīghaṃ pacati), đi nhanh (sīghaṃ gacchati)", nhưng không có cách dùng "nấu nhanh (javaṃ pacati), đi nhanh (javaṃ gacchati)".
‘‘Vegena gacchati, javena gacchatī’’tyādīsu kathaṃ?
How is it in "vegena gacchati (goes with speed), javena gacchati (goes with swiftness)" and so forth?
Thế còn trong các trường hợp như "đi nhanh (vegena gacchati), đi nhanh (javena gacchati)" thì sao?
Tatra bhedassa vattumicchitattā na doso.
There is no fault in that, as the intention there is to state a difference.
Trong những trường hợp đó, không có lỗi vì ý muốn diễn tả sự khác biệt.
Khippati peratīti khippaṃ, khipa peraṇe.
It throws, it propels, thus it is khippa (quick), from khipa in the sense of propelling.
Nó ném, đẩy, do đó là khippaṃ (nhanh chóng), từ gốc khipa trong nghĩa "đẩy".
Sayatīti sīghaṃ, sī saye, ghapaccayo.
It rests, thus it is sīgha (swift), from sī in the sense of resting, with the suffix gha.
Nó xảy ra, do đó là sīghaṃ (nhanh chóng), từ gốc sī trong nghĩa "nằm", với hậu tố gha.
Byuppatti hi yathā kathañcipi bhavati, saññā tu lokatovāvagantabbā, sabbatrevaṃ.
Etymology can be derived in any way, but the meaning must be understood from common usage; this applies everywhere.
Thật vậy, sự hình thành từ có thể xảy ra bằng bất kỳ cách nào, nhưng ý nghĩa phải được hiểu từ cách dùng thông thường; điều này đúng trong mọi trường hợp.
Taratīti turitaṃ. Laṅghatīti lahu, laṅgha gatisosanesu, ghassa ho, niggahītalopo, upaccayo ca, lahupariyāyo laghusaddopyatthi.
It crosses, thus it is turita (hasty). It leaps, thus it is lahu (light, quick), from laṅgha in the senses of moving and drying; gha becomes ha, the guttural nasal is elided, and the suffix u is added. There is also the word laghu as a synonym of lahu.
Nó vượt qua, do đó là turitaṃ (khẩn trương). Nó nhảy, do đó là lahu (nhẹ, nhanh), từ gốc laṅgha trong nghĩa "di chuyển, làm khô", với gha trở thành ho, sự lược bỏ của niggahīta, và hậu tố u. Cũng có từ laghu là đồng nghĩa với lahu.
Asati khepatīti āsu, u.
It consumes what is not present, thus it is āsu (swift), with the suffix u.
Nó tiêu hao trong thời gian ngắn, do đó là āsu (nhanh chóng), với hậu tố u.
Taratīti tuṇṇaṃ, rassa ṇo. Arati gacchatīti araṃ. Na vilambīyati na ohīyatīti avilambitaṃ, labi avasaṃsane.
It crosses, thus it is tuṇṇa (swift), r becomes ṇ. It moves, it goes, thus it is araṃ (quickly). It is not delayed, it is not left behind, thus it is avilambita (undelayed), from labi in the sense of not hanging back.
Nó vượt qua, do đó là tuṇṇaṃ (nhanh chóng), với ra trở thành ṇo. Nó đi, di chuyển, do đó là araṃ (nhanh chóng). Nó không trì hoãn, không bị bỏ lại, do đó là avilambitaṃ (không chậm trễ), từ gốc labi trong nghĩa "không nghi ngờ".
Tuvaṭṭati sayatīti tuvaṭṭaṃ, turitabhāvena vattatīti vā tuvaṭṭaṃ, ritalopo.
It turns, it rests, thus it is tuvaṭṭa (swift), or it occurs with swiftness, thus it is tuvaṭṭa, with the elision of rita.
Nó quay, xảy ra, do đó là tuvaṭṭaṃ (nhanh chóng); hoặc nó xảy ra một cách nhanh chóng, do đó là tuvaṭṭaṃ, với sự lược bỏ của rita.
41. Ariyāsāmaññassa pubbaḍḍhaṃ santate.
41. The first half of the Ariyāsāmaññā (verse) is about continuity.
41. Nửa đầu của ariyāsāmaññassa dùng cho sự liên tục.
Ettha ca aṭṭhasu gaṇesu chaṭṭho sabbalahuko, tatopare chaggaṇā sa, bha, sa, bha, bha, bhā, aṭṭhamo go.
Here, among the eight gaṇas, the sixth is entirely light syllables, and the six gaṇas after that are sa, bha, sa, bha, bha, bhā, and the eighth is heavy.
Ở đây, trong tám nhóm, nhóm thứ sáu là sabbalahuko (tất cả đều nhẹ), sáu nhóm tiếp theo là sa, bha, sa, bha, bha, bhā, và nhóm thứ tám là go (nặng).
Samantato tanotīti satataṃ. Nāsabhāvena na iccaṃ na gantabbaṃ niccaṃ, nāsaṃ vā na gacchatīti niccaṃ. ‘‘Nāgo’’tyādīsu viyāti etthāpi na doso, tassa co. Na viramatīti avirataṃ. Na āramatīti anārataṃ. Samantato, punappunaṃ vā tanotīti santataṃ. Na avaramatīti anavarataṃ. Sadā dhavati gacchatīti dhuvaṃ. ‘‘Dhu gatitheriyesū’’ti kātantadhātu.
It spreads all around, thus it is satata (continuous). It is not an existence, it is not to be known, it is not to be gone to, thus it is nicca (constant). Or it does not go to destruction, thus it is nicca. As in "nāgo" and so forth, there is no fault here; t becomes c for this (term). It does not cease, thus it is avirata (uninterrupted). It does not stop, thus it is anārata (unceasing). It spreads all around or repeatedly, thus it is santata (continuous). It does not come to an end, thus it is anavarata (incessant). It always moves, it goes, thus it is dhuvā (constant, firm). "Dhu" is a root in the Kātanta (grammar) in the senses of placing and firmness.
Nó lan rộng khắp mọi phía, do đó là satataṃ (liên tục). Nó không phải là bản chất, không phải là cái phải đi, do đó là niccaṃ (vĩnh cửu); hoặc nó không đi đến sự hủy diệt, do đó là niccaṃ. Giống như trong các trường hợp như "Nāgo", ở đây cũng không có lỗi, với ta trở thành co. Nó không ngừng, do đó là avirataṃ (không ngừng). Nó không bắt đầu, do đó là anārataṃ (không bắt đầu). Nó lan rộng khắp mọi phía, hoặc lặp đi lặp lại, do đó là santataṃ (liên tục). Nó không dừng lại, do đó là anavarataṃ (không ngừng nghỉ). Nó luôn luôn di chuyển, do đó là dhuvaṃ (vĩnh viễn). Gốc từ dhu trong nghĩa "đặt, vững chắc" là từ điển Kātanta.
Vipulāḍḍhaṃ atisaye.
The half of the Vipulā (verse) is about excess.
Nửa đầu của vipulā dùng cho sự vượt trội.
Ettha hi ayugapāde dvādasamattā, yuge aṭṭhārasamattā, sabbāsu ariyāsu paṭhame pāde dvādasamattā, dutiye aṭṭhārasa, tatiye dvādasa, catutthe pañcadasa.
Here, indeed, in an uneven foot (ayugapāda) there are twelve māttās, and in an even foot (yuga) there are eighteen māttās. In all Ariya metres, in the first foot there are twelve māttās, in the second, eighteen, in the third, twelve, and in the fourth, fifteen.
Ở đây, trong pāda lẻ có mười hai mātrā, trong pāda chẵn có mười tám mātrā. Trong tất cả các kệ Ariyā, pāda thứ nhất có mười hai mātrā, thứ hai mười tám, thứ ba mười hai, thứ tư mười lăm.
Yadā pana paṭhamatatiyesu parihāyanti, tadā yuge adhikā honti, idaṃ vipulālakkhaṇaṃ.
But when the māttās are deficient in the first and third feet, then there are excesses in the even feet; this is the characteristic of Vipulā.
Tuy nhiên, khi ở pāda thứ nhất và thứ ba bị thiếu, thì ở pāda chẵn lại thừa, đây là đặc điểm của thể thơ Vipulā.
Atha satatātisayānaṃ ko bhedo?
Now, what is the difference between continuity (satata) and excess (atisaya)?
Vậy, sự khác biệt giữa satata và atisaya là gì?
Satataṃ santati avicchedokriyantarehi abyavadhānaṃ, atisayo tu ponopuññaṃ, pakaṭṭho ca.
Satata refers to an unbroken sequence, an unhindered state through the intervals of other actions, while atisaya means repetition and excellence.
Satata là sự liên tục, không bị gián đoạn bởi các hành động khác. Còn atisayo là sự lặp đi lặp lại và sự vượt trội.
Tesu ponopuññaṃ kriyābyāvutti, pakaṭṭho tu kriyāvayavānaṃ ukkaṃsatā.
Among these, repetition (ponopuññaṃ) is an involvement in actions, and excellence (pakaṭṭho) is the superiority of the parts of an action.
Trong đó, sự lặp đi lặp lại là sự tái diễn của hành động, còn sự vượt trội là tính ưu việt của các thành phần của hành động.
Bhāsati sabbesanti bhusaṃ, āssa u. Bhassati adho patatīti vā bhusaṃ.
Bhāsati, "shines over all," thus bhusaṃ, with ā becoming u. Or, bhassati, "falls down," thus bhusaṃ.
Nó chiếu sáng hơn tất cả nên là bhusaṃ, ā thành u. Hoặc nó rơi xuống dưới nên là bhusaṃ.
Bhasa adhopatane, a ssa u. Atisayanaṃ atisayo, atikkamitvā vāsayanaṃ pavattanaṃ atisayo. Dahati sabbanti daḷhaṃ, ha to pubbe ḷo, dalati vidārayatīti vā daḷhaṃ, ha paccayo, dahanto lātīti vā daḷhaṃ, vaṇṇavipariyayo, abhisayo ca daḷhañca atisayadaḷhā.
From the root Bhasa "to fall down," with a becoming u. Atisayanaṃ (exceeding) is atisayo. Or, atikkamitvā vāsayanaṃ pavattanaṃ (going beyond and causing to be) is atisayo. Dahati (burns) all, thus daḷhaṃ, with ḷ before ha. Or, dalati (splits) or vidārayati (tears apart), thus daḷhaṃ, with the ha suffix. Or, dahanto lātīti (burning, it takes) is daḷhaṃ, a change in letters. Atisayo and daḷhaṃ together are atisayadaḷhā.
Gốc bhasa có nghĩa là rơi xuống, a thành u. Sự vượt qua là atisayo, hoặc sự diễn ra vượt trội là atisayo. Nó thiêu đốt tất cả nên là daḷhaṃ, trước ha có ḷo, hoặc nó làm vỡ ra nên là daḷhaṃ, thêm hậu tố ha, hoặc vừa đốt vừa lấy đi là daḷhaṃ, do đảo vần. Atisaya và daḷhaṃ là atisayadaḷhā.
Tarati atikkamatīti tibbaṃ, rassa vo, assa i. Eti gacchatīti eko, so eva ekantaṃ, ekaṃ tarati atikkamatīti vā ekantaṃ.
Tarati (crosses over), atikkamatīti (transcends), thus tibbaṃ, with ra becoming va, and a becoming i. Eti (goes), gacchatīti (moves), thus eka (one). That very one is ekantaṃ (absolute). Or, ekaṃ tarati (crosses one), atikkamatīti (transcends), thus ekantaṃ.
Nó vượt qua nên là tibbaṃ, ra thành vo, a thành i. Nó đi đến nên là eko, chính nó là ekantaṃ, hoặc nó vượt qua một cái nên là ekantaṃ.
Mattato atikkantaṃ atimattaṃ. Bahuṃ lātīti bāḷhaṃ, ulopo, vaṇṇavipariyayo ca hasaddo.
That which exceeds the measure (mattato atikkantaṃ) is atimattaṃ. Bahuṃ lāti (takes much), thus bāḷhaṃ, with the elision of u and a change in letters for the ha sound.
Vượt quá mức độ là atimattaṃ. Nó lấy nhiều nên là bāḷhaṃ, u bị lược bỏ, và âm ha là do đảo vần.
Ativelaṃ, accatthaṃ, nibbharaṃ, nitantaṃ, gāḷhaṃiccādīnipi atisaye.
Ativelaṃ, accatthaṃ, nibbharaṃ, nitantaṃ, gāḷhaṃ, and so on, are also used in the sense of excess.
Các từ ativelaṃ, accatthaṃ, nibbharaṃ, nitantaṃ, gāḷhaṃ, v.v... cũng có nghĩa là vượt trội.
Dabbaṃ satvaṃ, taṃviparīte dhammamatte vattamānā bāḷhapariyantā khippādayo atisayaṃ vinā paṇḍake napuṃsake vattanti.
Dabbaṃ (substance) is a living being. The words starting with khippa and ending with bāḷha, which occur in the mere state of phenomena (dhammatta) which is the opposite of that (living being), without atisaya, appear in the neuter gender (paṇḍake napuṃsake).
Các từ khippa, v.v... cho đến bāḷha, khi diễn tả về bản chất của pháp, đối lập với thực thể (dabba), thì trừ từ atisaya ra, chúng thuộc trung tính (paṇḍake napuṃsake).
Khippaṃ bhavati* , atisayo pulliṅgo, assa guṇassātisayo, assa dabbassātisayo iti.
Khippaṃ bhavati (it happens quickly)*. The word atisaya is masculine, as in "the excellence of his quality" or "the excellence of his substance."
Khippaṃ bhavati (xảy ra nhanh chóng). Atisayo là nam tính, như sự vượt trội của phẩm chất này, sự vượt trội của vật chất này.
‘‘Khippaṃ bhuñjati, satataṃ juhoti, satataṃ ramaṇīyo’’iccatra tu kriyāvisesanattāyeva paṇḍakattaṃ.
However, in "eats quickly," "offers continuously," "is continuously delightful," the neuter gender is solely due to their being adverbs modifying actions.
Còn trong các câu "khippaṃ bhuñjati" (ăn nhanh), "satataṃ juhoti" (cúng dường liên tục), "satataṃ ramaṇīyo" (thường xuyên khả ái), chúng là trung tính vì là trạng từ bổ nghĩa cho động từ.
Tesu khippādīsu ye dabbagā dabbābhidhāyino, te tīsu liṅgesu.
Among these (tesu) khippādis (words like khippa), those (ye) that are dabbagā (denoting substance) are in all three (tīsu) genders.
Trong số các từ khippa, v.v... những từ nào chỉ vật chất ( dabbagā), chúng thuộc cả ba giới tính.
‘‘Dabbadhammo liṅga’’nti dassanantaraṃ.
Immediately after the explanation "the nature of substance is gender".
Theo quan điểm "bản chất của vật chất là giới tính".
Yathā khippā jarā, khippo maccu, khippaṃ gamanaṃ.
For example, khippā jarā (swift old age), khippo maccu (swift death), khippaṃ gamanaṃ (swift going).
Ví dụ: khippā jarā (sự già nhanh chóng), khippo maccu (cái chết nhanh chóng), khippaṃ gamanaṃ (sự đi nhanh chóng).
Santatā taṇhā, santataṃ dukkhaṃ, santato ākāso.
Santatā taṇhā (continuous craving), santataṃ dukkhaṃ (continuous suffering), santato ākāso (continuous sky).
Santatā taṇhā (ái dục liên tục), santataṃ dukkhaṃ (khổ đau liên tục), santato ākāso (không gian liên tục).
Atimattā kriyā, atimatto naro, atimattaṃ padaṃ iccādi.
Atimattā kriyā (excessive action), atimatto naro (excessive man), atimattaṃ padaṃ (excessive word), and so on.
Atimattā kriyā (hành động quá mức), atimatto naro (người quá mức), atimattaṃ padaṃ (lời nói quá mức), v.v...
42-43. Dvādasakaṃ māre.
42-43. Twelve names for Māra.
42-43. Mười hai tên gọi của Ma vương.
Haranayanaggidaḍḍhattā* natthi viggaho sarīrametassa aviggaho. Kāmayati raticchaṃ uppādayatīti kāmo, kāritantā apaccayo.
Because he was burnt by the fire of the three-eyed god (Siva), he has no physical body; therefore, he is aviggaho. Kāmayati (desires) or uppādayati raticchaṃ (arouses desire), thus Kāmo; the a suffix comes after a causative root.
Vì bị thiêu đốt bởi ngọn lửa từ mắt (của Thần Shiva) nên không có thân hình, vị ấy là aviggaho. Vì làm phát sinh lòng ham muốn nên là kāmo, từ gốc causative thêm hậu tố a.
Siṅgārarūpena pāṇīnaṃ manasi bhavatīti manobhū. Pañcakāmaguṇesu madayatīti madano. Lokānaṃ antaṃ vināsaṃ karotīti antako. Vase vatteti sīlenāti vasavattī. Pāpaṃ icchati karoti, tena yuttoti vā pāpimā. Parato jāyatīti pajā, acchandikā, tāsaṃ pati pajāpati. Ye kusaladhammesu pamattā, tesameva bandhu pamattabandhu. Kaṇhadhammayuttatāya kaṇho. Kusaladhamme māretīti māro. Akusaladhamme na muñcatīti namuci. Mīnaketano, kandappo, dappako, anaṅgo, pañcasaro, sambarāri, manasijo, kusumesu, anaññajo, pupphadhanvā, ratipati, makaraddhajoiccādīnipi viṇhusutassa kāmassa nāmāni.
He arises in the minds of beings in the form of romance, thus Manobhū. He intoxicates with the five sense-pleasures, thus Madano. He brings about the end or destruction of the worlds, thus Antako. He controls by virtue (sīlena), thus Vasavattī. He desires or performs evil, or is endowed with it, thus Pāpimā. Those born from others are offspring (pajā), those without desire. The lord of those is Pajāpati. The friend of only those who are heedless in wholesome Dhammas is Pamattabandhu. Due to being endowed with dark Dhammas, he is Kaṇho. He kills wholesome Dhammas, thus Māro. He does not let go of unwholesome Dhammas, thus Namuci. Mīnaketano, Kandappo, Dappako, Anaṅgo, Pañcasaro, Sambārāri, Manasijo, Kusumesu, Anaññajo, Pupphadhanvā, Ratipati, Makaraddhajo, and so on, are also names of Kāma, the son of Viṇhu.
Vì hiện hữu trong tâm chúng sinh dưới hình thức quyến rũ nên là manobhū. Vì làm say đắm trong năm dục nên là madano. Vì tạo ra sự kết thúc, sự hủy diệt của các thế giới nên là antako. Vì có thói quen khiến mọi thứ theo ý mình nên là vasavattī. Vì mong muốn và làm điều ác, hoặc vì liên quan đến nó nên là pāpimā. Chúng sinh được sinh ra từ người khác nên gọi là pajā, là những người chưa được giải thoát, vị ấy là chủ của họ nên là pajāpati. Vị ấy là bạn của những ai lơ là trong các thiện pháp nên là pamattabandhu. Vì liên quan đến các pháp đen tối nên là kaṇho. Vì giết chết các thiện pháp nên là māro. Vì không từ bỏ các bất thiện pháp nên là namuci. Các tên gọi mīnaketano, kandappo, dappako, anaṅgo, pañcasaro, sambarāri, manasijo, kusumesu, anaññajo, pupphadhanvā, ratipati, makaraddhajo, v.v... cũng là tên của Kāma, con trai của Viṣṇu.
Taṇhā aratī ragā ceti etā tisso tassa mārassa dhītaro.
Craving (Taṇhā), Discontent (Aratī), and Lust (Rāgā)—these three are his (Māra's) daughters.
Taṇhā, Aratī và Ragā là ba người con gái của Ma vương ấy.
Yo taṃ passati, taṃ tasitaṃ karotīti taṇhā, salopo, ṇhā ca.
One who sees her becomes thirsty for her (taṃ tasitaṃ karoti), thus Taṇhā, with elision of sa and suffix ṇhā.
Ai nhìn thấy nàng, nàng làm cho người đó khao khát, nên gọi là taṇhā, sa bị lược bỏ, và thêm ṇhā.
Paresaṃ kusaladhammesu aratiṃ karotīti aratī. Rajjanti etthāti ragā.
She causes others to be displeased with wholesome Dhammas, thus Aratī. They are infatuated by her (rajjanti ettha), thus Rāgā.
Nàng làm cho người khác không hoan hỷ trong các thiện pháp nên gọi là aratī. Chúng sinh bị ái nhiễm nơi nàng nên gọi là ragā.
Tassa mārassa hatthī girimekhalo nāma.
His (Māra's) elephant is named Girimekhalo.
Con voi của Ma vương ấy tên là Girimekhala.
Sarīramahantabhāvena girisadisattā giri viyāti giri.
Due to its massive body, it resembles a mountain (girisadisattā); hence it is "giri" like a mountain.
Vì thân hình to lớn giống như núi nên gọi là giri.
Mārena mamāyanavasena ‘‘ayaṃ me hatthī mekhalo nāma hotū’’ti katanāmattā mekhalā viyāti mekhaloti samuditanāmadvayena ekameva hatthiṃ vadati, yathā ‘‘vajirāsani, sītuṇha’’nti.
Because Māra, out of affection, named it "May this elephant of mine be named Mekhala," it is Mekhala. Thus, by combining these two names, it refers to one elephant, just as in "vajirāsani" and "sītuṇhaṃ."
Vì được Ma vương đặt tên với lòng yêu mến rằng "Con voi này của ta hãy tên là Mekhala", nên gọi là mekhala. Bằng hai tên ghép lại này, chỉ một con voi duy nhất được nói đến, giống như "vajirāsani" (sấm sét) hay "sītuṇhaṃ" (nóng lạnh).
44. Tikaṃ yame.
44. Three names for Yama.
44. Ba tên gọi của Yama.
Pajāsaṃyamanato yamā, maccuppabhutayo assa kiṅkārā, tesu rājateti yamarājā. Tedhātukesupi āṇāpavattakattā mahanto visayo etassa visayī, ṇī, so eva vesāyī. Yattha lakkhaṇena na sijjhati, tattha sabbatra ‘‘yadādinā vā niruttinayena vā saddasiddhi veditabbā’’ti hi pubbe vuttaṃ, dukkhajanakattā vā visadisaṭṭhānaṃ gacchantīti vesā, nerayikā, tesaṃ adhipatibhāvena ayati pavattatīti vesāyī, ī.
He restrains beings, thus Yama. Death and others are his servants. He rules among them (rājateti), thus Yamarājā. Since his command (āṇāpavatta) extends throughout the three realms, he has great dominion, thus visayī (ruler); or with the suffix ṇī, he is Vesāyī. Where a word is not perfected by a specific rule, it was stated earlier that "the formation of the word should be understood by means of Yadādi or Nirutti." Or, because they cause suffering (dukkhajanakattā), they go to a dissimilar state, thus vesā (hell-beings). He prevails with authority over them (the hell-beings, nerayikā), thus Vesāyī, with the suffix ī.
Do chế ngự chúng sinh nên gọi là Yama, các thuộc hạ của ông là những sứ giả của thần chết, và ông là vua của họ nên gọi là yamarājā. Vì quyền lực của ông lan khắp ba cõi nên ông có phạm vi rộng lớn, do đó là vesayī, thêm ṇī, chính là vesāyī. Ở đâu mà quy tắc không thành tựu, ở đó sự thành tựu của từ ngữ phải được hiểu bằng quy tắc "yadādi" hoặc bằng phương pháp từ nguyên học (nirutti), điều này đã được nói trước đây. Hoặc vì gây ra khổ đau, chúng sinh đi đến nơi không tương xứng, đó là vesā, tức là chúng sinh địa ngục, ông là chúa tể của họ nên gọi là vesāyī, thêm ī.
Yamānaṃ rājā yamo. Dhammarājo, katanto, samavattī, kālo, daṇḍadharo, antakoiccādīnipi yamassa nāmāni.
The King of Yamas is Yama. Dhammarājo, Katanto, Samavattī, Kālo, Daṇḍadharo, Antako, and so on, are also names of Yama.
Vua của các Yama là yamo. Các tên gọi dhammarājo, katanto, samavattī, kālo, daṇḍadharo, antako, v.v... cũng là tên của Yama.
Assa yamassa āvudhaṃ nayanameva.
His (Yama's) weapon is none other than his eye.
Vũ khí của Yama chính là đôi mắt.
Tena kira kodhacittena olokitamattena sattānaṃ sarīrāni ātape khittaghatapiṇḍāni viya vilīyantīti.
It is said that by merely looking with his angry mind, the bodies of beings melt away like lumps of butter thrown into the sun.
Người ta nói rằng, chỉ cần ông nhìn với tâm sân hận, thân thể của chúng sinh sẽ tan chảy như những cục bơ đặt dưới nắng.
Dvayaṃ asurabhede.
Two names in the category of Asuras.
Hai tên gọi về một loại asura.
Etesañhi satipi devabhāve heṭṭhā nivāsitabhāvasāmaññato ettha vacanaṃ, mārassa pana sattānamanatthakārakatāsāmaññena yamena saddhiṃ vacanaṃ takkarattā.
Indeed, even though these (Asuras) have a divine nature, they are mentioned here due to the common characteristic of residing below (heṭṭhā nivāsitabhāvasāmaññato). Māra, however, is mentioned along with Yama due to the common characteristic of causing harm to beings (sattānamanatthakārakatāsāmaññena), being inclined to such acts.
Mặc dù họ là chư thiên, nhưng vì có điểm chung là sống ở cõi dưới, nên được đề cập ở đây. Còn Ma vương, vì có điểm chung là gây hại cho chúng sinh, nên được đề cập cùng với Yama, do sự tương đồng đó.
Yuddhādīsu vepitaṃ kampitaṃ cittametassa vepacitti* .
Whose mind is tremulous and agitated (vepitaṃ kampitaṃ cittaṃ) in battles and so on, is Vepacitti.
Tâm của vị này run rẩy trong chiến trận, v.v... nên là vepacitti.
Puṇṇaṃ lomaṃ yassa so pulomo, pulāmahatī umā kitti, kanti vā yassāti pulomo. ‘‘Umātasīhemavati-haliddākittikantisū’’ti hi nānatthasaṅgahe vuttaṃ.
Whose hair is full (puṇṇaṃ lomaṃ) is Pulomo. Or, he who possesses great fame (pulāmahatī umā kitti) or beauty (kanti) is Pulomo. Indeed, it is stated in the Nānatthasaṅgaha that "Umā refers to flax (atasī), Himavā (Himalaya), turmeric (haliddā), fame (kitti), and beauty (kanti)."
Người có lông đầy đủ là pulomo, hoặc người có danh tiếng hay vẻ đẹp lớn lao là pulomo. Vì trong Nānatthasaṅgaha có nói: "Umā có nghĩa là hạt lanh, Himavanta, nghệ, danh tiếng và vẻ đẹp".
Ayaṃ pana sakkassa bhariyāya sujātāya pitā.
This Vepacitti Asura, however, is the father of Sujātā, the wife of Sakka.
Vị này là cha của Sujātā, vợ của Sakka.
Dvayaṃ kinnare.
Two names for Kinnaras.
Hai tên gọi của kinnara.
Assamukhanarasarīratāya kucchito puriso, kiñci vā puriso, purisasadisoti vā kimpuriso. Evaṃ kinnaro. Turaṅgavadana, assamukhādīnipi kinnarassa nāmāni.
Due to having the face of a horse and the body of a human, he is a 'somewhat man' (kucchito puriso), or 'what kind of man' (kiñci puriso)? Or, he is similar to a man (purisasadiso), thus Kimpuriso. Likewise, Kinnaro. Turaṅgavadana (horse-faced), Assamukha (horse-mouthed), and so on, are also names of a Kinnara.
Vì có thân người mặt ngựa, nên là người đáng chê, hoặc là một loại người nào đó, hoặc giống người nên là kimpuriso. Tương tự là kinnaro. Các tên turaṅgavadana, assamukha, v.v... cũng là tên của kinnara.
45-46. Addhapajjena ākāsassa nāmāni.
45-46. Names of the sky in half a stanza.
45-46. Nửa bài kệ về các tên gọi của không gian.
Tesaṃ tesaṃ vatthūnaṃ antaraṃ nānattaṃ ikkhate loko ettha, anenāti vā antalikkhaṃ, rassa lo. Ikkhanaṃ vā dassanaṃ ikkhā, tassa antaraṃ kāraṇaṃ antalikkhaṃ. Khanati byavadhānanti khaṃ, kvi.
The world observes the difference (antaraṃ nānattaṃ ikkhate loko) between various objects here, or by this (anenāti), thus Antalikkhaṃ, with ra becoming la. Or, seeing (ikkhanaṃ) is sight (ikkhā), and the cause (kāraṇaṃ) of that is the space (antaraṃ) for it, thus Antalikkhaṃ. It digs through (khanati) obstructions (byavadhānaṃ), thus Khaṃ, with the kvi suffix.
Nơi mà thế gian thấy được sự khác biệt giữa các vật thể, hoặc nhờ nó mà thấy được, nên là antalikkhaṃ, ra thành lo. Hoặc sự thấy là ikkhā, nguyên nhân của sự thấy đó là antalikkhaṃ. Nó đào bới sự ngăn cách nên là khaṃ, với hậu tố kvi.
Sabbagahagāmaṇino ādiccassa patho maggo ādiccapatho. Na bhavatīti abbhaṃ. Gacchantyanena devāti gaganaṃ, yu, massa go. Ambate saddāyate atrāti ambaraṃ, ro.
The path (patho maggo) of the sun (ādicca), the chief (gāmaṇino) of all planets (sabbagaha), is Ādiccapatho. It does not exist (na bhavati), thus Abbhaṃ. Gods (devā) go by it (gacchantyanena), thus Gaganaṃ, with the yu suffix and ma becoming go. It resounds (ambate saddāyate) here (atra), thus Ambaraṃ, with ro.
Con đường của mặt trời, thủ lĩnh của mọi hành tinh, là ādiccapatho. Nó không tồn tại nên là abbhaṃ. Chư thiên đi qua đây nên là gaganaṃ, với hậu tố yu, m thành g. Âm thanh vang dội ở đây nên là ambaraṃ, với hậu tố ro.
Haya gatimhi, visesena hayati gacchati sabbatrāti vehāso, yassa so, vigato vā hāso cittassa etthārammaṇālābhatoti vehāso. Anilassa vātassa patho anilapatho. Bhusaṃ kāsante dippante padatthā etenāti ākāso, na kassati na vilekhīyatīti vā ākāso. Na bhavati ettha kiñcipi vatthūti nabhaṃ, natthi bhūmi etthāti vā nabhaṃ, na bhāyanti pakkhino anena, etthāti vā nabhaṃ. Vino pakkhino hayanti gacchanti etthāti vehāyasaṃ, aso.
Vehāso means in motion, especially because it moves and goes everywhere; or, vehāso is that in which the mind's delight is absent because it does not obtain an object in this sky. The path of the wind is anilapatho. Ākāso means that by which objects are exceedingly apparent and shining; or, ākāso means that which is not plowed or scratched. Nabhaṃ means that in which nothing exists; or, nabhaṃ means that where there is no ground; or, nabhaṃ means that by which birds are not afraid, or in which they are not afraid. Vehāyasaṃ is that in which birds move and go, with the suffix aso.
Haya là sự chuyển động; đặc biệt, vì nó chuyển động, đi khắp mọi nơi nên gọi là vehāso, hoặc vì không có niềm vui trong tâm khi không tìm được đối tượng ở đây nên gọi là vehāso. Con đường của gió, của luồng khí gọi là anilapatho. Vì các yếu tố xuất hiện và tỏa sáng mạnh mẽ nhờ nó nên gọi là ākāso, hoặc vì nó không bị cày xới, không bị khắc vạch nên gọi là ākāso. Vì không có bất kỳ vật chất nào ở đây nên gọi là nabhaṃ, hoặc vì không có đất ở đây nên gọi là nabhaṃ, hoặc vì các loài chim không sợ hãi bởi nó, ở đây nên gọi là nabhaṃ. Vì các loài chim bay lượn, đi lại ở đây nên gọi là vehāyasaṃ, aso.
Tārā vuccanti nakkhattādayo, tesaṃ patho tārāpatho. Surānaṃ devānaṃ patho surapatho. Na haññateti aghaṃ, hanassa gho. Anantaṃ, visaṇupadaṃiccādīnipi ākāsassa nāmāni.
Stars, etc., are called tārā, their path is tārāpatho. The path of the devas (gods) is surapatho. Aghaṃ means that which is not harmed, with gho for hana. Anantaṃ, visaṇupadaṃ, etc., are also names for the sky.
Tārā được gọi là các vì sao, v.v., con đường của chúng gọi là tārāpatho. Con đường của các vị thần gọi là surapatho. Không bị tổn hại nên gọi là aghaṃ, hana biến thành gho. Anantaṃ, visaṇupadaṃ, v.v., cũng là tên của không gian.
47-48. Meghādyekādasakaṃ meghe.
47-48. The eleven terms beginning with megha are for clouds.
47-48. Mười một từ bắt đầu bằng megha, v.v., có nghĩa là mây.
Mehati gharati secatīti megho. Vāriṃ vahatīti valāhako, vārisaddassa vo, vassa lo* .
Megho means that which sprinkles or rains. Valāhako means that which carries water, with vo for the word vāri, and lo for va.
Vì nó đổ, tiết ra, tưới tắm nên gọi là megho. Vì nó mang nước nên gọi là valāhako, vāri biến thành vo, va biến thành lo.
Dibbanti vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ gacchanti lokā anenāti devo. Pajānaṃ lokānaṃ annaṃ bhojanaṃ bhavati etenāti pajjunno, akārassukāro.
Devo means that by which beings and worlds develop and grow. Pajjunno means that by which food becomes available for beings and people, with ukāro for akāro.
Vì các thế giới tăng trưởng, phát triển nhờ nó nên gọi là devo. Vì nó là thức ăn, lương thực của chúng sinh nên gọi là pajjunno, a biến thành u.
Ambuṃ udakaṃ dhāretīti ambudharo. Lokānaṃ santāpaṃ hantīti ghano, hassa gho. Jaladhāraṃ dhāretīti dhārādharo. Jīvanaṃ jalaṃ mūtaṃ bandhamaneneti jīmūto, vanasaddalopo, lokānaṃ vā jīvitaṃ munāti bandhatīti jīmūto, vitalopo, jīvitassa jī ādeso vā* .
Ambudharo means that which holds water. Ghano means that which destroys the heat of beings, with gho for ha. Dhārādharo means that which holds a stream of water. Jīmūto means that by which water, which is life, is bound (mūtaṃ bandhaṃ), with the elision of the word vana; or, jīmūto means that which binds (munāti bandhati) the life of beings, with the elision of vita, or the substitution of jī for jīvita.
Vì nó giữ nước nên gọi là ambudharo. Vì nó diệt trừ sự nóng bức của thế gian nên gọi là ghano, ha biến thành gho. Vì nó giữ dòng nước nên gọi là dhārādharo. Vì sự sống, nước được giữ lại bởi nó nên gọi là jīmūto, vana bị lược bỏ; hoặc vì nó giữ gìn sự sống của chúng sinh nên gọi là jīmūto, vita bị lược bỏ, hoặc jīvita biến thành jī.
Evaṃ aññatra.
Similarly elsewhere.
Tương tự ở những chỗ khác.
Vāriṃ vahatīti vārivāho. Ambuṃ dadātīti ambudo. Āpaṃ bharatīti abbhaṃ, kvi, passa bo.
Vārivāho means that which carries water. Ambudo means that which gives water. Abbhaṃ means that which bears water, with kvi suffix, and bo for pa.
Vì nó mang nước nên gọi là vārivāho. Vì nó ban nước nên gọi là ambudo. Vì nó chứa nước nên gọi là abbhaṃ, kvi, pa biến thành bo.
49. Catukkaṃ meghanāde.
49. The four terms are for thunder.
49. Bốn từ có nghĩa là tiếng sấm.
Meghānaṃ nādo meghanādo. Dhanīyate dhanitaṃ* , dhana sadde.
The sound of clouds is meghanādo. Dhanitaṃ means that which resounds, from the root dhana in the sense of sound.
Tiếng của mây là meghanādo. Tiếng vang lên là dhanitaṃ*, dhana có nghĩa là tiếng động.
Gajjanaṃ gajjitaṃ, gajja sadde.
Roaring is gajjitaṃ, from the root gajja in the sense of roaring.
Tiếng gầm là gajjitaṃ, gajja có nghĩa là tiếng gầm.
Rasīyate rasitaṃ.
Rasitaṃ means that which roars.
Tiếng rít là rasitaṃ.
Ādinā harādādi* .
By ādi (etc.), harādādi (etc.) are included.
Bắt đầu bằng ādi là harādādi.
Dvayaṃ sakkadhanumhi.
The two terms are for Indra's bow.
Hai từ có nghĩa là cầu vồng.
Indassa āvudhaṃ dhanu ca indāvudhaṃ, indadhanu ca.
Indra's weapon and bow are indāvudhaṃ and indadhanu.
Vũ khí và cung của Indra là indāvudhaṃ, và indadhanu.
Vātena khittamambu vātakkhittambu, bindu.
Vātakkhittambu means water thrown by the wind, i.e., raindrops.
Nước bị gió thổi là vātakkhittambu, giọt.
Sītaṃ karotīti sīkaro, siñcatīti vā sīkaro, cassa ko, aro ca, vātavasena vā tato tato saratīti sīkaro, assa ī, majjhe kāgamo ca.
Sīkaro means that which makes cold, or sīkaro means that which sprinkles, with ko for ca and the suffix aro; or, sīkaro means that which flows hither and thither due to the wind, with ī for a, and the insertion of kā in the middle.
Vì nó tạo ra sự lạnh lẽo nên gọi là sīkaro, hoặc vì nó tưới tắm nên gọi là sīkaro, ca biến thành ko, và aro; hoặc vì nó chảy từ nơi này đến nơi khác do gió nên gọi là sīkaro, a biến thành ī, và kā được thêm vào giữa.
50. Tikaṃ jaladhārāyaṃ.
50. The three terms are for a downpour.
50. Ba từ có nghĩa là dòng nước.
Vegato jaladhārānaṃ saṃ bhusaṃ patanaṃ āsāro, punappunaṃ saratīti āsāro. Vegaṃ dhāretīti dhārā. Adho patatīti sampāto, saṃsaddo adhobhāge* .
Āsāro means the strong falling of water streams with speed, and also means that which flows repeatedly. Dhārā means that which holds speed. Sampāto means falling downwards, the word saṃ being used in the sense of downward direction.
Sự rơi xuống mạnh mẽ của các dòng nước do vận tốc là āsāro, vì nó chảy đi chảy lại nên gọi là āsāro. Vì nó giữ vận tốc nên gọi là dhārā. Vì nó rơi xuống dưới nên gọi là sampāto, từ saṃ có nghĩa là phần dưới.
Dvayaṃ vassopale.
The two terms are for hailstones.
Hai từ có nghĩa là mưa đá.
Karena hatthena gayhupagattā karakā, jalaṃ piṇḍaṃ karotīti vā karakā, ‘‘vassopale tu karakā, karakopi ca dissate’’ti ruddo, karasaddotra.
Karakā means hailstones, because they are graspable by hand; or, karakā means that which makes water into a lump. The word ruddo states: "Hailstones are called karakā, and karakā is also seen." Here, the word kara is used.
Vì nó có thể được nắm bằng tay nên gọi là karakā, hoặc vì nó làm cho nước thành khối nên gọi là karakā, Rudda nói: "Trong mưa đá thì là karakā, karakopi cũng được thấy". Từ kara ở đây.
‘‘Karo vassopale pāṇi-soṇḍāpaccāyaraṃsisū’’ti nānatthasaṅgahe vuttaṃ.
In the Nānattasaṅgaha, it is stated: "The word kara is used for hailstones, hand, trunk, tax, and ray."
Trong Nānātthasaṅgaha có nói: "Kara có nghĩa là mưa đá, tay, vòi voi, thuế, tia sáng".
Ghanato, ghanakāle vā sañjātaṃ upalaṃ silā ghanopalaṃ. Duṭṭhu dinaṃ duddinaṃ, ayaṃ duddinasaddo meghacchannāhe vattati, asobhanatthopyatthi duddinasaddo, aguṇavacanatāyaṃ vāccaliṅgo.
Ghanopalaṃ means a stone formed from a mass, or in cloudy weather. Duddinaṃ means a bad day. This word duddina refers to a cloudy day, and the meaning of unpleasantness also exists for duddina. When it does not denote a quality, it follows the gender of the noun it modifies.
Đá, sỏi được tạo ra từ khối, hoặc vào thời điểm khối, là ghanopalaṃ. Ngày xấu là duddinaṃ, từ duddina này được dùng để chỉ ngày có mây che phủ, cũng có nghĩa là không tốt, và nếu không chỉ phẩm chất thì nó là từ chỉ giống.
51-52. Chakkaṃ tirodhāne.
51-52. The six terms are for concealment.
51-52. Sáu từ có nghĩa là che giấu.
Dhara āvaraṇe, apādipubbo.
The root dhara is in the sense of covering, preceded by apā etc.
Dhara có nghĩa là che chắn, có apā đứng trước.
Apidharati āvuṇotīti pidhānaṃ, alopo.
Pidhānaṃ means that which covers or conceals, with the elision of a.
Vì nó che đậy, bao phủ nên gọi là pidhānaṃ, a bị lược bỏ.
Apadharatīti apadhāraṇaṃ. Tiro dharati pidahatīti tirodhānaṃ. Antaraṃ dharatīti antaradhānaṃ, niggahītalopo.
Apadhāraṇaṃ means that which covers. Tirodhānaṃ means that which covers or conceals. Antaradhānaṃ means that which covers an interval, with the elision of niggahīta.
Vì nó che đậy nên gọi là apadhāraṇaṃ. Vì nó che giấu, đậy lại nên gọi là tirodhānaṃ. Vì nó che chắn khoảng giữa nên gọi là antaradhānaṃ, niggahīta bị lược bỏ.
Apidharatīti apidhānaṃ. Ettha ca apādiupasaggā dhātuno āvaraṇatthajotakā.
Apidhānaṃ means that which covers. Here, the prefixes apā etc. denote the meaning of covering for the root.
Vì nó che đậy nên gọi là apidhānaṃ. Ở đây, các tiền tố apā v.v., làm sáng tỏ ý nghĩa che chắn của động từ gốc.
Chādayatīti chādanaṃ. Byavadhā, antaradhiiccādayopi tirodhāne.
Chādanaṃ means that which covers. Byavadhā, antaradhi, etc., are also for concealment.
Vì nó che phủ nên gọi là chādanaṃ. Byavadhā, antaradhi, v.v., cũng có nghĩa là che giấu.
Sāddhapajjena candassa nāmāni.
The names of the moon are given with half a verse.
Các tên của mặt trăng với một nửa pāda.
Indati nakkhattānaṃ paramissariyaṃ karotīti indu. Candati hilādayati sukhayati pajanti cando. Nakkhattānaṃ rājā nakkhattarājā. Umā kanti, tāya saha vijjatīti somo, sukhaṃ abhissavatīti vā somo, mapaccayo.
Indu means that which governs the constellations, or makes them supremely sovereign. Cando means that which delights or pleases beings. The king of constellations is nakkhattarājā. Somo means that which exists with umā (beauty/delight); or, somo means that which increases happiness, with the suffix ma.
Vì nó làm chủ quyền tối cao của các vì sao nên gọi là indu. Vì nó làm mát, làm vui lòng, làm hài lòng chúng sinh nên gọi là cando. Vua của các vì sao là nakkhattarājā. Uma là sự thích thú, vì nó tồn tại cùng với sự thích thú đó nên gọi là somo, hoặc vì nó làm tăng trưởng hạnh phúc nên gọi là somo, có hậu tố ma.
Nisaṃ rattiṃ karoti, tattha vā karo raṃsi etassa nisākaro. Andhakāraṃ usenti dahanti vināsentīti osā, raṃsayo, te ettha dhiyanti patiṭṭhahantīti osadhi, tārāviseso, tassa īso pati osadhīso. Himo sītalo raṃsi yassa himaraṃsi. Saso aṅko lakkhaṇaṃ yassa sasaṅko. Candaṃ kappūraṃ māti sadisaṃ nayatīti candimā.
Nisākaro means that which makes the night, or that which has rays as its light in the night. Osadhīso means rays that destroy darkness (usenti dahanti vināsenti), and these rays are established (dhiyanti patiṭṭhahanti) in this specific star (osadhi), and it is its lord (īso pati). Himaraṃsi means that whose rays are cold. Sasaṅko means that whose mark is a hare. Candimā means that which resembles or compares to camphor.
Vì nó tạo ra đêm, hoặc vì nó có tia sáng trong đêm nên gọi là nisākaro. Vì chúng tiêu diệt, phá hủy bóng tối nên gọi là osā, đó là các tia sáng, vì các tia sáng đó được đặt, được thiết lập ở đây nên gọi là osadhi, đó là một loại sao, chúa tể của nó là osadhīso. Vì nó có tia sáng lạnh lẽo nên gọi là himaraṃsi. Vì nó có dấu hiệu, biểu tượng là con thỏ nên gọi là sasaṅko. Vì nó làm cho giống như camphor nên gọi là candimā.
Ikārādeso.
The substitution of i vowel.
I là hậu tố.
Sasalakkhaṇamettha atthi sasī.
Sasī because it has the mark of a hare.
Vì có dấu hiệu con thỏ ở đây nên gọi là sasī.
Sasati vā hiṃsati uṇhaguṇanti sasī, īpaccayo tadupalakkhite tadupacāraṃ.
Or Sasī means that which harms the quality of heat, with the suffix ī, with that being a metaphorical usage for what is characterized by it.
Hoặc vì nó làm hại, tiêu diệt tính nóng nên gọi là sasī, có hậu tố ī, và được dùng để chỉ mặt trăng được đặc trưng bởi tính lạnh lẽo.
Sītā raṃsayo yassatthīti sītaraṃsi. Nisāya rattiyā nātho tadālaṅkārabhāvatoti nisānātho. Uḷūnaṃ tārānaṃ rājā uḷurājā. Māti attānaṃ kappūrena sadisaṃ karotīti mā, māsaddoyaṃ pume, taṃsahacaraṇato uḷurājādayopi.
Sītaraṃsi means that which has cold rays. Nisānātho means the lord of the night, as it adorns the night. Uḷurājā means the king of stars. Mā means that which makes itself like camphor. This word mā is in the masculine gender, and uḷurājā etc. are also masculine due to their association.
Vì nó có các tia sáng lạnh lẽo nên gọi là sītaraṃsi. Vì nó là chúa tể của đêm, là vật trang sức của đêm nên gọi là nisānātho. Vua của các vì sao là uḷurājā. Vì nó làm cho bản thân giống như camphor nên gọi là mā, từ mā này là giống đực, và do sự liên kết với nó, uḷurājā, v.v., cũng là giống đực.
Himaṃsu, kumudabandhu, vidhu, sudhaṃsu, subbhaṃsu, nisāpati, migaṅko, kalānidhi, dvijarājo, sasadharo, nakkhattesoiccādīnipi candassa nāmāni.
Himaṃsu, kumudabandhu, vidhu, sudhaṃsu, subbhaṃsu, nisāpati, migaṅko, kalānidhi, dvijarājo, sasadharo, nakkhatteso, etc., are also names of the moon.
Himaṃsu, kumudabandhu, vidhu, sudhaṃsu, subbhaṃsu, nisāpati, migaṅko, kalānidhi, dvijarājo, sasadharo, nakkhatteso, v.v., cũng là tên của mặt trăng.
53-54. Soḷasannaṃ bhāgānaṃ pūraṇo soḷasamo bhāgo candassa kalā, kala saṅkhyāne, kalīyate ekādinā saṅkhyāyateti kalā. Dvayaṃ candassa sarīre.
53-54. Soḷasamo is the sixteenth part of the moon, which is a kalā. The root kala is in the sense of counting; kalā means that which is counted (kalīyate) as one, etc. The two terms are for the body of the moon.
53-54. Phần thứ mười sáu, làm đầy đủ mười sáu phần, là một kalā của mặt trăng, kala có nghĩa là đếm, vì nó được đếm bằng một, v.v., nên gọi là kalā. Hai từ có nghĩa là thân của mặt trăng.
Maññate ñāyate aneneti bimbaṃ.
Bimbaṃ means that by which something is known or understood.
Vì nó được nhận biết, được hiểu bởi nó nên gọi là bimbaṃ.
Mana to va paccayo, nipātanā massa bo, assi, na ssa mo, va ssa bo, bimbasaddo anitthiyaṃ.
The suffix va comes after mana, by rule, ma becomes bo, a becomes i, na becomes mo, and va becomes bo. The word bimba is in the non-feminine gender.
Từ mana có hậu tố va, do sự biến đổi, ma biến thành bo, a biến thành i, na biến thành mo, va biến thành bo, từ bimba là giống trung.
Maṇḍayateti maṇḍalaṃ, alo, itthiyaṃ maṇḍalī, ayaṃ tīsvapi* .
Maṇḍalaṃ means that which adorns, with the suffix ala. In the feminine, it is maṇḍalī. This word is in all three genders.
Vì nó trang hoàng nên gọi là maṇḍalaṃ, alo, trong giống cái là maṇḍalī, từ này có thể dùng cho cả ba giống.
Pādahīnapajjena addhabhāgo.
The half part is indicated by a verse lacking one quarter.
Một nửa phần với pāda bị thiếu.
Asati khepeti samudāyanti aḍḍho, to.
Aḍḍho means that which destroys (khepeti) a whole, with the suffix to.
Vì nó làm tiêu tan, làm cạn kiệt toàn bộ nên gọi là aḍḍho, to.
Tathā addho.
Similarly, addho.
Tương tự, addho.
Upaḍḍhoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ, ete tayo pume.
Upaḍḍha is a word formed with a prefix; these three are in the masculine gender.
Từ upaḍḍho được thêm vào bằng một tiền tố, ba từ này thuộc nam tính.
Khaṇḍayati samudāyanti khaṇḍaṃ. Sakyate ubbāhanādīsu thokattāti sakalaṃ, alo, khaṇḍasakalā vā pume, satthe rūpabhedato napuṃsake.
Khaṇḍa means it breaks a whole. Sakala means it is capable (of being handled) in cases like carrying, due to being small (a small part). Alo, or khaṇḍasakalā is masculine, but in treatises, due to gender variation, it is neuter.
Nó chia cắt tổng thể nên là khaṇḍaṃ. Vì nhỏ nên có thể dùng trong việc nâng, v.v... nên là sakalaṃ, với hậu tố alo. Hoặc khaṇḍa và sakala thuộc nam tính, nhưng trong kinh sách, do hình thức khác biệt nên thuộc trung tính.
Ete ca aḍḍhādayo tayo asame bhāge pume, same tu napuṃsaketi rūpabhedenāha ‘‘addhaṃ vuttaṃ same bhāge’’ti.
And these three words, beginning with aḍḍha, are masculine in an unequal part, but neuter in an equal part. Thus, due to gender variation, it is said: "The word addha is used for an equal part."
Và ba từ aḍḍha, v.v... này, khi chỉ phần không bằng nhau thì thuộc nam tính, còn khi chỉ phần bằng nhau thì thuộc trung tính, do sự khác biệt về hình thức, ngài nói: "addhaṃ được nói trong phần bằng nhau".
Khaṇḍādidvayaṃ pana asamepi vattamānaṃ punnapuṃsake vattati, tasmā ‘‘addhaṃ vuttaṃ same bhāge’’ti ettha ‘‘aḍḍhaṃ, upaḍḍha’’nti idaṃ dvayampi saṅgahitaṃ* .
However, the pair khaṇḍa and so forth, even while referring to unequal parts, takes on both masculine and neuter genders. Therefore, in "the word addha is used for an equal part," this pair, addha and upaḍḍha, is also included*.
Tuy nhiên, hai từ khaṇḍa và những từ tương tự, dù được dùng cho phần không đều, vẫn thuộc cả giống đực và giống trung. Do đó, trong câu ‘‘addhaṃ được nói về phần bằng nhau’’, cả hai từ ‘‘aḍḍhaṃ và upaḍḍhaṃ’’ đều được bao gồm ở đây.
Catukkaṃ sobhanamatte.
A group of four words for beauty alone.
Bốn từ này dùng cho vẻ đẹp nói chung.
Kanati dippatīti kanti, kana dittiyaṃ, kāmīyatīti vā kanti. Sundaraṃ bhāti dippatīti sobhā. Jotayatīti juti. Chādayatīti chavi.
Kanti means it shines or blazes (kana in the sense of shining), or kanti means it is desired. Sobhā means it appears or shines beautifully. Juti means it illuminates. Chavi means it covers.
Phát sáng, rực rỡ gọi là kanti; động từ kana nghĩa là phát sáng. Hoặc, được mong muốn gọi là kanti. Chiếu sáng đẹp đẽ, rực rỡ gọi là sobhā. Làm cho phát sáng gọi là juti. Che phủ gọi là chavi.
Chada saṃvaraṇe, vi paccayo, dalopo.
Chada is in the sense of covering, with the suffix vi, and da is dropped.
Từ căn chada nghĩa là che đậy, có hậu tố vi, và loại bỏ da.
55. Sattakaṃ lakkhaṇe.
55. A group of seven words for a mark or sign.
55. Bảy từ này dùng cho dấu hiệu.
Kaṃ attānaṃ laṅkayati hīnaṃ karotīti kalaṅko. Lañchate lakkhate aneneti lañchanaṃ.
Kalaṅka means it degrades or makes oneself inferior. Lañchana means that by which one is marked or designated.
Làm cho bản thân trở nên thấp kém, xấu xa gọi là kalaṅka. Được đánh dấu, được nhận biết bằng cái này gọi là lañchanaṃ.
Lakkhyate aneneti lakkhaṃ. Tathā lakkhaṇaṃ. Aṅkīyate lakkhyate aneneti aṅko. Abhi visesaṃ jānāti etenāti abhiññāṇaṃ. Cihīyati lakkhīyati aneneti cihanaṃ.
Lakkha means that by which one is marked. Likewise, lakkhaṇa. Aṅka means that by which one is marked or designated. Abhiññāṇa means that by which one clearly knows a special characteristic. Cihana means that by which one is marked or designated.
Được nhận biết bằng cái này gọi là lakkhaṃ. Tương tự, lakkhaṇaṃ. Được đánh dấu, được nhận biết bằng cái này gọi là aṅka. Nhờ cái này mà biết được điều đặc biệt gọi là abhiññāṇaṃ. Được đánh dấu, được nhận biết bằng cái này gọi là cihanaṃ.
Ciha lakkhaṇe.
Ciha is in the sense of marking.
Từ căn ciha nghĩa là dấu hiệu.
56. Guṇe phoṭṭhabbavisese sītanti napuṃsakaṃ bhavati.
56. In the sense of a quality, a specific touch, sītaṃ is neuter.
56. Trong phẩm chất đặc biệt của xúc chạm, sītaṃ (lạnh) là giống trung.
Devadattassa sītaṃ vattati.
Devadatta experiences cold.
Cái lạnh của Devadatta đang diễn ra.
Sītādayo tayo guṇīliṅgā guṇino liṅgaṃ gaṇhanti, taṃ yathā – sītalā bhūmi, sītalaṃ jalaṃ, sītalo vāto.
Sīta and the other two are guṇiliṅga (quality-gendered), meaning they take the gender of the quality they describe, for example: sītalā bhūmi (cool ground), sītalaṃ jalaṃ (cool water), sītalo vāto (cool wind).
Ba từ sīta và những từ tương tự là guṇīliṅgā (thuộc giống của phẩm chất), chúng mang giống của chủ thể phẩm chất, ví dụ: đất lạnh (sītalā bhūmi), nước lạnh (sītalaṃ jalaṃ), gió lạnh (sītalo vāto).
Uṇhābhitattehi sevīyatīti sītaṃ, tena yutto sīto.
Sītaṃ means it is sought by those afflicted by heat; one who is associated with it is sīto.
Được những người bị nóng bức tìm đến gọi là sītaṃ (cái lạnh); kết hợp với nó gọi là sīto (lạnh).
Sasa gatiyaṃ, iro, ittañca, sītatthikena sarīyatīti vā sisiraṃ. Sītaṃ guṇaṃ lātīti sītalo.
Sasa is in the sense of going; ira and itta are suffixes. Or sisiraṃ means it is approached by one desirous of cold. Sītalo means it receives the quality of cold.
Từ căn sasa nghĩa là đi, có hậu tố ira, và cũng có itta. Hoặc, được người mong muốn cái lạnh tìm đến gọi là sisiraṃ. Mang phẩm chất lạnh gọi là sītalo.
Mahikāntaṃ hime.
Mahikā is the end word for frost.
Từ mahikā trở đi dùng cho tuyết.
Hiṃsatīti himaṃ, sassa mo,niggahītalopo ca.
Himaṃ means it harms; sa becomes ma, and niggahīta is dropped.
Làm hại gọi là himaṃ; sa biến thành mo, và niggahīta bị lược bỏ.
Tuha adane, tohati hiṃsatīti tuhinaṃ, ino.
Tuha is in the sense of eating/injuring; tuhinaṃ means it injures or harms; ino is a suffix.
Từ căn tuha nghĩa là làm hại; làm hại, gây tổn thương gọi là tuhinaṃ, có hậu tố ino.
Uparito savatīti ussāvo. Nīharanti nissasantyaneneti nīhāro, natthi īhā vā etasmā hetubhūtāti nīhāro, āro.
Ussāvo means it flows down from above. Nīhāro means that by which one exhales or breathes out. Or nīhāro means there is no effort for this reason; āro is a suffix.
Chảy từ trên xuống gọi là ussāvo. Được thở ra, được xả ra bằng cái này gọi là nīhāro; hoặc, không có sự cố gắng nào do cái này gây ra gọi là nīhāro, có hậu tố āro.
Mahīyate rāgīhīti* mahikā, ṇvu.
Mahikā means it is revered by lovers (rāgīhi); ṇvu is a suffix.
Được những người có dục vọng tôn kính gọi là mahikā, có hậu tố ṇvu.
57. Chakkaṃ nakkhatte.
57. A group of six words for a constellation.
57. Sáu từ này dùng cho tinh tú.
Punappunaṃ udayattā na khīyate nakkhattaṃ, attano gamanaṭṭhānaṃ na kharati na vināsetīti vā nakkhattaṃ, atha vā nakkha gatiyaṃ, nakkhatīti nakkhattaṃ. Jotati subhāsubhanimittaṃ pakāsetīti joti, nakkhatta bhaṃsaddehi sahacaraṇato napuṃsake.
Nakkhattaṃ means it is not depleted due to rising again and again. Or nakkhattaṃ means it does not harm or destroy its own path. Or nakkha is in the sense of going, nakkhattaṃ means it goes. Joti means it shines, revealing auspicious or inauspicious signs. Nakkhatta, bhaṃ (star), and associated words are in the neuter gender.
Không bị suy tàn vì xuất hiện lặp đi lặp lại gọi là nakkhattaṃ; hoặc, không làm hỏng, không phá hủy nơi đi của mình gọi là nakkhattaṃ; hoặc, từ căn nakkha nghĩa là đi, đi đến gọi là nakkhattaṃ. Chiếu sáng, biểu lộ điềm lành hoặc dữ gọi là joti; do đi kèm với các từ nakkhatta và bhaṃ nên là giống trung.
Yathāvuttaṃ nimittaṃ bhāti pakāsetīti bhaṃ. Kattabbaṃ taranti lokā etāyāti tārā, attano vīthiṃ tāyati arati gacchatīti vā tārā, tāreti vā loke ahitatoti tārā, ayañca tārakā, uḷu ca ete tayo apume.
Bhaṃ means it shines, revealing the aforementioned sign. Tārā means that by which people cross over (accomplish) what is to be done. Or tārā means it protects its own path, or goes (on it). Or tārā means it protects people from harm. And these three, tārā, tārakā, and uḷu, are not masculine (i.e., feminine or neuter).
Biểu lộ, làm sáng tỏ điềm đã nói gọi là bhaṃ. Các chúng sinh vượt qua công việc phải làm nhờ cái này gọi là tārā; hoặc, che chở con đường của mình, đi đến gọi là tārā; hoặc, cứu độ chúng sinh khỏi điều bất lợi gọi là tārā. Và từ này là tārakā, và uḷu; ba từ này là giống đực và giống trung.
Tarā eva ṇvu, tārakā* .
Tārakā is simply tārā with the suffix ṇvu.
Chính tārā là ṇvu, tārakā.
Uccaṃ lavati* gacchatīti ulu.
Uḷu means it goes high or flies.
Đi đến cao gọi là ulu.
So eva uḷu. Na kevalaṃ tārakā eva apume, atha kho uḷu cāti casaddattho.
That very same is uḷu. It is not only tārakā that is not masculine; the meaning of ca (and) here is also that uḷu is also not masculine.
Chính nó là uḷu. Không chỉ tārakā là giống đực và giống trung, mà ca (và) cũng có nghĩa là uḷu cũng là giống đực và giống trung.
Uḷusahacariyato pakkhe napuṃsake ca.
Due to its association with uḷu, it is also neuter in the case of a bird.
Do đi kèm với uḷu, nên trong một số trường hợp, nó cũng là giống trung.
58-60. Assayujādayo revatyantā sattādhikavīsatārakā nakkhattā nāma honti.
58-60. The twenty-seven constellations from Assayujā up to Revatī are called nakkhattā.
58-60. Hai mươi bảy tinh tú từ Assayujā đến Revatī được gọi là các chòm sao.
Tāni ca nakkhattāni ākāse yathāṭhitāni kamatoyeva ettha kathitāni, na uppaṭipāṭiyā.
These constellations are enumerated here in the order they appear in the sky, not in a reverse order.
Những chòm sao này được nói đến ở đây theo thứ tự như chúng xuất hiện trên bầu trời, chứ không phải theo thứ tự ngẫu nhiên.
Vakkhati ca ‘‘kamato sattādhikavīsati nakkhattā’’ti.
And it will be stated, "Twenty-seven constellations in order."
Và sẽ nói rằng: "hai mươi bảy chòm sao theo thứ tự".
Assarūpayogato assayujo. Yamasadisattāsabbatra bharatīti bharaṇī. Yu, ī.
Assayujo is so called due to its resemblance to a horse. Bharaṇī is so called because it nurtures in all things, due to its resemblance to Yama. Yu, ī.
Do có hình dạng giống ngựa nên gọi là assayujo. Do giống Yama và mang lại lợi ích cho tất cả mọi thứ nên gọi là bharaṇī. Có hậu tố yu, ī.
Aggisadisattā kantati chindatīti kattikā, karoti tasmā vā katthikā, kattikāya sahitā sakattikā. Bharaṇī, rohiṇī vā.
Kattikā is so called because it cuts or pierces, due to its resemblance to fire, or it creates, hence katthikā. Sakattikā means accompanied by Kattikā. Or Bharaṇī, or Rohiṇī.
Do giống lửa và cắt đứt, hủy hoại nên gọi là kattikā; hoặc, do làm ra từ đó nên gọi là katthikā. Cùng với kattikā gọi là sakattikā. Hoặc bharaṇī, hoặc rohiṇī.
Kamalasambhavattā kamale ruhati vaḍḍhatīti rohiṇī. Migasīsaṇṭhānattā tārāpuñjo migasiraṃ, chaṭṭhīsamāso uttarappadhānattā napuṃsakattaṃ.
Rohiṇī is so called because it originates from a lotus, or grows in a lotus. Migasiraṃ is a cluster of stars resembling a deer's head; it is a possessive compound, and being neuter due to the prominence of the latter part.
Do sinh ra từ hoa sen, và phát triển trong hoa sen nên gọi là rohiṇī. Cụm sao có hình dạng đầu hươu gọi là migasiraṃ; đây là chaṭṭhīsamāsa (hợp chất sở hữu cách) và là giống trung do từ sau là chính.
Ruddarasāvaṭṭhitakodharuddasadisattā kadāci adati ghasatīti addā. Punappunaṃ sattesu hitaṃ vassatīti punabbasu, vassa secane.
Addā is so called because it sometimes bites or consumes, due to its resemblance to Rudra, who is full of anger and passion. Punabbasu means it repeatedly rains welfare upon beings; vassa is in the sense of sprinkling.
Do giống Rudra, người đang giận dữ, bị chi phối bởi ruddarasa (tâm trạng hung dữ), đôi khi nuốt chửng, cắn xé nên gọi là addā. Ban phước lành cho chúng sinh lặp đi lặp lại gọi là punabbasu; vassa nghĩa là tưới tẩm.
Poseti kriyāni, posentyasminti vā pusso. Bhujagasadisattā na silisyate nāliṅgyateti asileso.
Pusso means it nourishes actions, or actions are nourished in it. Asileso means it does not cling or embrace, due to its resemblance to a snake.
Nuôi dưỡng các hành động, hoặc các hành động được nuôi dưỡng trong đó nên gọi là pusso. Do giống rắn và không bị dính mắc, không bị ôm ấp nên gọi là asileso.
Mahīyate kāriyatthikehīti maghā* , hassa gho. Phalaṃ gaṇhāpetīti phaggunī, yu, ī.
Maghā means it is revered by those seeking results; ha becomes gho. Phaggunī means it causes results to be obtained; yu, ī are suffixes.
Được những người có mục đích công việc tôn kính gọi là maghā; ha biến thành gho. Làm cho thu hoạch thành quả gọi là phaggunī, có hậu tố yu, ī.
Dveti pubbaphaggunī, uttaraphaggunī ceti dve.
Dve refers to two: Pubbaphaggunī and Uttaraphaggunī.
Dve (hai) là pubbaphaggunī và uttaraphaggunī.
Hatthasaṇṭhānatāya hattho. Tacchakasadisattā vicittaṃ phalaṃ dadātīti cittā. Sobhanā āti, sāti vā tanuṃ karoti subhāsubhanti sāti* , subhāsubhaphaladānato vā sāti, ‘‘sāti dānāvasānesū’’ti hi nānatthasaṅgahe vuttaṃ, ayaṃ dvīsu.
Hattho is so called due to its hand-like shape. Cittā means it gives diverse results, due to its resemblance to an artisan. Sāti means it has beautiful qualities, or sāti reduces good and bad (results). Or sāti is so called because it gives good and bad results, for it is said in the Nānatthasaṅgaha, "Sāti in the sense of giving and ending." This (word) is in two genders.
Do có hình dạng bàn tay nên gọi là hattho. Do giống người thợ mộc và mang lại thành quả đa dạng nên gọi là cittā. Có vẻ đẹp tốt lành, hoặc làm giảm bớt điều tốt lành hay xấu xa gọi là sāti; hoặc, do ban tặng thành quả tốt lành hay xấu xa nên gọi là sāti. Thật vậy, trong Nānatthasaṅgaha đã nói rằng ‘‘sāti dùng cho việc ban tặng và kết thúc’’. Từ này thuộc cả hai giống.
Visadisaṃ phalaṃ khaṇatīti visākhā, vividhā vā sakhā mittā yassā sā visākhā. Anurādhayati saṃsijjhati subhāsubhaphalametāyāti anurādhā. Guṇehi sabbāsaṃ vuḍḍhattā jeṭṭhā. Mūlati patiṭṭhāti subhāsubhaphalametthāti mūlaṃ. Āsāḷho nāma bhatīnaṃ daṇḍo, taṃsaṇṭhānattā āsāḷhā nāma dve nakkhattā pubbāsāḷhauttarāsāḷhavasena.
Visākhā means it digs up different results, or visākhā is that which has various friends. Anurādhā means that by which good and bad results are completed or achieved. Jeṭṭhā is so called because it is superior to all in qualities. Mūlaṃ means that in which good and bad results are established or rooted. Āsāḷho is a staff carried by servants; āsāḷhā refers to two constellations, Pubbāsāḷhā and Uttarāsāḷhā, due to their resemblance to that staff.
Đào bới những thành quả khác biệt gọi là visākhā; hoặc, chòm sao có nhiều bạn bè khác nhau gọi là visākhā. Nhờ chòm sao này mà thành quả tốt lành hay xấu xa được hoàn thành, được thực hiện nên gọi là anurādhā. Do vượt trội hơn tất cả các sao khác về phẩm chất nên gọi là jeṭṭhā. Thành quả tốt lành hay xấu xa được thiết lập, được đặt nền tảng ở đây nên gọi là mūlaṃ. Āsāḷha là cây gậy của người làm công; do có hình dạng giống cây gậy đó nên có hai chòm sao gọi là āsāḷhā, đó là pubbāsāḷha và uttarāsāḷha.
Savati subhāsubhaphalametenāti savaṇo, savaṇaṃ vā.
Savaṇo means that by which good and bad results arise, or it is savaṇaṃ.
Thành quả tốt lành hay xấu xa được sinh ra từ cái này nên gọi là savaṇo, hoặc savaṇaṃ.
Dhanamesanti etthāti dhaniṭṭhā, dhanati vā vibhūti nidhānaṃ dhaniṭṭhā. Sataṃ bhisajā ettha, satabhisajānaṃ vā adhipati satabhisajo. Bhaddo go, tasseva padāni pādā assaṃ bhaddapadā, pubbabhaddapadā dve, uttarabhaddapadā dve, samūho cesaṃ catusaṅkhyāti bahuvacanaṃ.
Dhuniṭṭhā means that in which wealth is sought. Or Dhuniṭṭhā means it reveals or manifests hidden wealth. Satabhisajo means it has a hundred physicians (stars), or it is the lord of a hundred physicians. Bhaddapadā means it has feet like those of a good cow; there are two Pubbabhaddapadā and two Uttarabhaddapadā, and their collection numbers four, hence the plural form.
Tài sản được tìm kiếm ở đây nên gọi là dhaniṭṭhā; hoặc, tài sản, kho báu được biểu lộ rõ ràng nên gọi là dhaniṭṭhā. Có một trăm vị thầy thuốc ở đây, hoặc là người đứng đầu của một trăm vị thầy thuốc nên gọi là satabhisajo. Bhadda là con bò, có dấu chân, bàn chân của nó nên gọi là bhaddapadā. Có hai pubbabhaddapadā và hai uttarabhaddapadā, và tổng số của chúng là bốn nên dùng số nhiều.
Rā vuccati dhanaṃ, tabbantatāya revatī, ākārasse, revato vā isibhedo, tassa apaccaṃ revatī.
Rā is said to mean wealth; Revatī is so called due to possessing it, and the ā becomes e. Or Revatī is the daughter of the sage named Revata.
Rā được gọi là tài sản; do có sự kết thúc bằng từ đó nên gọi là revatī; ā biến thành e. Hoặc, có một loại ẩn sĩ tên là Revata; con gái của ông ấy gọi là revatī.
Sūra, canda, aṅgāraka, budha, jīva, sukka, asita, rāhu, ketūti ete sūrādayo navaggahā nāma.
Sūra, Canda, Aṅgāraka, Budha, Jīva, Sukka, Asita, Rāhu, Ketu – these, beginning with Sūra, are called the nine planets (navaggahā).
Sūra (Mặt Trời), Canda (Mặt Trăng), Aṅgāraka (Hỏa tinh), Budha (Thủy tinh), Jīva (Mộc tinh), Sukka (Kim tinh), Asita (Thổ tinh), Rāhu, Ketu – những vị này, bắt đầu với Sūra, được gọi là cửu tinh (navaggahā).
Mesādiko dvādasakoṭṭhāso rāsi nāma.
The twelve divisions, beginning with Mesa, are called rāsi (zodiacal signs).
Mười hai phần, bắt đầu từ Misa (Bạch Dương), được gọi là rāsi (chòm sao/cung hoàng đạo).
Ādinā usabha, methuna, kakkaṭa, sīha, kaññā, tulā, vicchika, dhanu, makara, kumbha, mīne saṅgaṇhāti.
By "beginning with," it includes Usabha, Methuna, Kakkaṭa, Sīha, Kaññā, Tulā, Vicchika, Dhanu, Makara, Kumbha, and Mīna.
Bắt đầu từ đó, bao gồm Usabha (Kim Ngưu), Methuna (Song Tử), Kakkaṭa (Cự Giải), Sīha (Sư Tử), Kaññā (Xử Nữ), Tulā (Thiên Bình), Vicchika (Thiên Yết), Dhanu (Nhân Mã), Makara (Ma Kết), Kumbha (Bảo Bình), Mīna (Song Ngư).
62-63. Pajjadvayena sūriyassa nāmāni.
62-63. Two verses (give) names for the sun.
62-63. Hai pāda (nửa câu kệ) này là các tên của Mặt Trời.
Ā bhuso dippatīti ādicco, ppassa cco. Lokānaṃ sūrabhāvaṃ janetīti sūriyo. Tathā sūro. Sataṃ bahavo raṃsayo yassa sataraṃsi. Divā divasaṃ karotīti divākaro, divase vā karo ābhā yassa divākaro, divāsaddoyaṃ sabbakārakavacano, na tu ādhāravacano eva.
Because it shines exceedingly, it is ādicco, where ppa becomes cco. Because it generates the brave nature of the worlds, it is sūriyo. Likewise, sūro. One who has a hundred, many rays, is sataraṃsi. Because it makes the day, it is divākaro; or, one whose light is active during the day is divākaro. This word divā denotes all kārakas, not just the locative.
Nó chiếu sáng rực rỡ nên gọi là ādicco, chữ ppa thành cco. Nó tạo ra sự dũng mãnh cho các thế gian nên gọi là sūriyo. Tương tự, sūro. Có hàng trăm tia sáng nên gọi là sataraṃsi. Nó tạo ra ngày nên gọi là divākaro, hoặc nó có ánh sáng vào ban ngày nên gọi là divākaro, từ divā này là một từ chỉ tất cả các कारक (kāraka - yếu tố ngữ pháp), chứ không chỉ là một từ chỉ vị trí.
Visesena rocate dippateti verocano. Dinaṃ karoti, kumudānaṃ vā dinaṃ mākulyaṃ karotīti dinakaro, uṇho raṃsi yassa uṇharaṃsi. Pabhaṃ karotīti pabhaṅkaro.
Because it shines, it is verocano. Because it makes the day, or makes lotuses fade during the day, it is dinakaro. One whose rays are hot is uṇharaṃsi. Because it makes light, it is pabhaṅkaro.
Nó chiếu sáng đặc biệt nên gọi là verocano. Nó tạo ra ngày, hoặc nó làm cho hoa súng héo tàn nên gọi là dinakaro, có tia sáng nóng nên gọi là uṇharaṃsi. Nó tạo ra ánh sáng nên gọi là pabhaṅkaro.
Aṃsuno mālā, sā yattha atthi aṃsumālī. Dinānaṃ pati dinapati. Tapatīti tapano. Ravanti etena sattā pabhāvittāti ravi. Bhānu yassa atthīti bhānumā. Raṃsi yassa atthīti raṃsimā. Bhaṃ ābhaṃ karoti, tāsaṃ vā ākaro uppattiṭṭhānaṃ bhākaro. Bhāti dippatīti bhānu. Devehipi accate pūjīyateti akko. Sahassaṃ bahavo raṃsayo yassa sahassaraṃsi. Dvādasattā, pabhākaro, vibhākaro, vikattano* , mattaṇḍo, divamaṇi, taraṇi, mitto, citrabhānu, vibhāvasu, gahappati, haṃso, savitāiccādīnipi sūriyassa nāmāni.
A garland of rays, one who has it, is aṃsumālī. Lord of days is dinapati. Because it heats, it is tapano. Beings make sounds through it due to its pervasive light, hence ravi. One who has light is bhānumā. One who has rays is raṃsimā. Because it creates light (bhā), or is the origin of light, it is bhākaro. Because it shines, it is bhānu. Because it is honored and worshipped even by devas, it is akko. One who has a thousand, many rays, is sahassaraṃsi. Dvādasattā, Prabhākaro, Vibhākaro, Vikattano, Mattaṇḍo, Divamaṇi, Taraṇi, Mitto, Citrabhānu, Vibhāvasu, Gahappati, Haṃso, Savitā, etc., are also names for the sun.
Có một vòng hoa tia sáng nên gọi là aṃsumālī. Chủ nhân của các ngày nên gọi là dinapati. Nó nung đốt nên gọi là tapano. Chúng sinh kêu lên bởi nó do sự lan tỏa của ánh sáng nên gọi là ravi. Có ánh sáng nên gọi là bhānumā. Có tia sáng nên gọi là raṃsimā. Nó tạo ra ánh sáng, hoặc là nguồn gốc phát sinh của chúng nên gọi là bhākaro. Nó chiếu sáng nên gọi là bhānu. Nó được các vị trời tôn kính nên gọi là akko. Có hàng ngàn tia sáng nên gọi là sahassaraṃsi. Dvādasattā, Pabhākaro, Vibhākaro, Vikattano, Mattaṇḍo, Divamaṇi, Taraṇi, Mitto, Citrabhānu, Vibhāvasu, Gahappati, Haṃso, Savitā, v.v. cũng là các tên của Mặt Trời.
64. Pajjena sūriyādīnaṃ raṃsippabhānaṃ nāmāni.
64. A verse (gives) names for the rays and light of the sun and others.
64. Pāda này là các tên của tia sáng và ánh sáng của Mặt Trời và các thiên thể khác.
Rasanti taṃ sattāti raṃsi. Ā bhuso bhātīti ābhā. Pakārena bhātīti pabhā. Dippatīti ditti. Rocate dippateti ruci. Dīdhyati dippatīti dīdhiti. Dippatīti vā dīdhiti, passa dho, ikārāgamo.
Beings are delighted by it, hence raṃsi. Because it shines exceedingly, it is ābhā. Because it shines in a special way, it is pabhā. Because it shines, it is ditti. Because it shines, it is ruci. Because it shines brightly, it is dīdhiti. Or, because it shines, it is dīdhiti, with pa becoming dha and the insertion of i.
Các chúng sinh bám víu vào nó nên gọi là raṃsi. Nó chiếu sáng rực rỡ nên gọi là ābhā. Nó chiếu sáng một cách đặc biệt nên gọi là pabhā. Nó chiếu sáng nên gọi là ditti. Nó chiếu sáng nên gọi là ruci. Nó chiếu sáng nên gọi là dīdhiti. Hoặc nó chiếu sáng nên gọi là dīdhiti, chữ pa thành dha, thêm nguyên âm i.
Miyyante khuddajantavo aneneti marīci, īci.
Tiny creatures perish by it, hence marīci, and īci.
Các sinh vật nhỏ bé bị tiêu diệt bởi nó nên gọi là marīci, īci.
Asati gacchati disantanti aṃsu, ussāgamo.
Because it goes to the end of the direction, it is aṃsu, with the insertion of u.
Nó đi đến các phương hướng nên gọi là aṃsu, thêm u.
Marīcisahacaraṇato dīdhityādayo* bhānu aṃsu ca dvīsu.
Due to association with marīci, dīdhityā and others, and also bhānu and aṃsu, occur in both genders.
Do sự đồng hành với từ marīci, các từ dīdhiti và bhānu và aṃsu đều thuộc hai giống (nam tính và nữ tính).
Maya gamanattho daṇḍako dhātu* , khapaccayo ūkārāgamo, atha vā mā māne, ukha gatyattho daṇḍako dhātu* , māya mānāya ukhatīti mayūkho* .
The word maya is a root meaning "to go" from the Daṇḍaka collection; the suffix kha is added, and the vowel ū is inserted. Alternatively, mā means "to honor"; ukha is a root meaning "to go" from the Daṇḍaka collection. Because it goes, honoring with honor, it is mayūkho.
Maya là một căn từ thuộc nhóm daṇḍaka có nghĩa là đi, thêm hậu tố kha và nguyên âm ū. Hoặc mā trong nghĩa đo lường, ukha là một căn từ thuộc nhóm daṇḍaka có nghĩa là đi, nó đi bằng cách đo lường bầu trời nên gọi là mayūkho.
Kirati timiraṃ kiraṇo. Kirati timiraṃ karo.
Because it scatters darkness, it is kiraṇo. Because it scatters darkness, it is karo.
Nó phân tán bóng tối nên gọi là kiraṇo. Nó phân tán bóng tối nên gọi là karo.
65. Dvayaṃ ādiccamaṇḍalotikhyāte uppātādijāte raṃsimaṇḍale.
65. Two (terms) for the luminous halo that appears around the sun's disc, like a portent.
65. Hai từ này dùng cho quầng sáng xung quanh Mặt Trời, xuất hiện như một hiện tượng bất thường.
Sūriyassa pari samantato dhīyate paridhī, pari samantato visatīti pariveso, sūriyaṃ vā pariveṭhayatīti pariveso.
Because it is placed all around the sun, it is paridhī. Because it spreads all around, it is pariveso. Or, because it encircles the sun, it is pariveso.
Nó được giữ xung quanh Mặt Trời nên gọi là paridhī, nó lan tỏa khắp nơi nên gọi là pariveso, hoặc nó bao quanh Mặt Trời nên gọi là pariveso.
Ṭha ssa so. Upasūriyakaṃ, maṇḍalanti dvepi paridhino nāmāni.
Ṭha becomes sa. Upasūriyakaṃ and Maṇḍalaṃ are also two names for paridhī.
Chữ ṭha thành sa. Upasūriyakaṃ và Maṇḍalaṃ cũng là các tên của paridhi.
66-67. Catukkaṃ kāle.
66-67. Four (terms) for time.
66-67. Bốn từ này dùng cho thời gian.
Kalyante saṅkhyāyante āyuppamāṇādayo anenāti kālo, karaṇaṃ vā kāro, bhāve ṇo, so eva kālo, na hi kriyāvinimutto kālo nāma koci atthi, mahākālassa pana sassatabhāvato atītādivohāro natthevāti avayavakālānaṃ samūhabhāvato sopi ‘‘kālo’’ti vutto.
Because by it, lifespan and other measures are counted, it is kālo. Or, making is kāro, with the suffix ṇo in the sense of an action; that same kāro is kālo. Indeed, there is no such thing as time apart from action. However, since the Great Time is eternal, there is no past or future designation for it; therefore, due to its being a collection of component times, it is also called "kālo."
Tuổi thọ và các yếu tố khác được đếm bằng nó nên gọi là kālo, hoặc sự hành động là kāro, thêm hậu tố ṇo trong nghĩa trạng thái, đó chính là kālo, vì không có thời gian nào tồn tại mà không liên quan đến hành động. Tuy nhiên, vì thời gian lớn là vĩnh cửu nên không có khái niệm quá khứ, v.v. Và vì nó là tổng hợp của các phần thời gian, nên nó cũng được gọi là "kālo".
Sattānaṃ jīvitaṃ asati khepetīti addhā, tassa dho, ākārantoyaṃ addhāsaddo pume.
Because it wastes the lives of beings, it is addhā, with ta becoming dha, and this word addhā ending in ā is masculine.
Nó làm tiêu hao sự sống của chúng sinh nên gọi là addhā, chữ ta thành dha, từ addhā này có nguyên âm ā ở cuối và thuộc giống đực.
Punappunaṃ etīti samayo. Vināsaṃ lātīti velā, vaṇṇalopo.
Because it comes again and again, it is samayo. Because it takes away destruction, it is velā, with omission of a vowel.
Nó đến lặp đi lặp lại nên gọi là samayo. Nó mang đến sự hủy diệt nên gọi là velā, mất một âm tiết.
Diṭṭho, anehotipi kālassevanāmāni.
Diṭṭho and Aneho are also names for time.
Diṭṭho và Aneho cũng là các tên của thời gian.
Khaṇādayo pana tabbisesā tassa kālassa visesā bhedā.
However, khaṇā and others are tabbisesā, distinctions or divisions of that time.
Tuy nhiên, Khaṇa và các yếu tố khác là tabbisesā, những điểm đặc biệt, những sự khác biệt của thời gian đó.
Ke te, kittakappamāṇā cetyāha ‘‘khaṇo’’iccādi.
What are they, and what is their measure? He says: "khaṇo" and so on.
Những gì chúng là, và chúng có kích thước bao nhiêu, được nói đến trong "khaṇo" v.v.
Dasahi accharāhi aṅguliphoṭanehi lakkhito kālo khaṇo nāma, khaṇu hiṃsāyaṃ, khaṇotīti khaṇo, a.
Time marked by ten finger-snaps is called a khaṇo. Indeed, khaṇu means "to harm"; because it harms, it is khaṇo, with the suffix a.
Thời gian được đánh dấu bằng mười tiếng búng ngón tay được gọi là khaṇa, khaṇu có nghĩa là làm hại, nó làm hại nên gọi là khaṇo, thêm a.
Dasa khaṇā layo nāma bhave bhavanti, etena vā vacanena vikabhisaṅkhyāpekkhinopi vācakā santīti gamyate.
Ten khaṇā are called layo bhave (exist). By this statement, it is understood that there are also terms that refer to varying numbers.
Mười khaṇa được gọi là laya bhave (có thể) xảy ra, bằng lời nói này, người ta hiểu rằng có những người nói đến các số biến thể.
Layati gacchati, sattānaṃ jīvitaṃ lunanto vā ayati gacchatīti layo. Dasa layā khaṇalayo nāma, khaṇalayānaṃ samūhabhāvato.
Because it goes, or goes destroying the lives of beings, it is layo. Ten layā are called khaṇalayo, due to being a collection of khaṇā and layā.
Nó đi, nó đi bằng cách cắt đứt sự sống của chúng sinh nên gọi là layo. Mười laya được gọi là khaṇalayo, do là tổng hợp của các khaṇalayo.
Te dasa khaṇalayā muhutto nāma siyā siyuṃ vā, ayamanitthī.
Those ten khaṇalayo siyā (may be) or siyuṃ (may be) called a muhutto; this is a masculine term.
Mười khaṇalayo đó siyā (có thể) là một muhutta, từ này không thuộc giống cái.
Huccha koṭilye, kuṭilayati rattidivase subhāsubhadassanatoti muhutto, to, dhātuyādimhi mukārāgamo, cchalopo ca.
Huccha means "crookedness"; because it makes the good and bad sight of night and day crooked, it is muhutto, with the suffix to, and the insertion of mu at the beginning of the root, and the omission of ccha.
Huccha có nghĩa là uốn cong, nó uốn cong ngày đêm bằng cách hiển thị điều tốt và xấu nên gọi là muhutto, thêm to, thêm nguyên âm mu vào đầu căn từ, và bỏ ccha.
Te dasa muhuttā khaṇamuhutto nāma.
Those ten muhuttā are called khaṇamuhutto.
Mười muhutta đó được gọi là khaṇamuhutto.
Tikaṃ dine.
Three (terms) for day.
Ba từ này dùng cho ngày.
Dibbanti kīḷantyasmiṃ divaso, so.
Because they sport in it, it is divaso, with the suffix so.
Trong đó người ta vui chơi nên gọi là divaso, thêm so.
Na jahāti paccāgamanaṃ ahaṃ. Ādadāti nibyāpāranti dinaṃ, ino, ālopo ca, dibbati vā etthāti dinaṃ, vassa no. Ghasaro* , vāsarotipi dinassa nāmāni.
Because it does not abandon coming back, it is ahaṃ. Because it takes away idleness, it is dinaṃ, with the suffix ino and the omission of ā. Or, because they sport in it, it is dinaṃ, with va becoming na. Ghasaro and Vāsaropi are also names for day.
Nó không từ bỏ sự trở lại nên gọi là ahaṃ. Nó chấp nhận sự không hoạt động nên gọi là dinaṃ, thêm ino, và bỏ ā. Hoặc trong đó người ta vui chơi nên gọi là dinaṃ, chữ va thành no. Ghasaro và Vāsaropi cũng là các tên của ngày.
Tikaṃ sāyanhe.
Three (terms) for evening.
Ba từ này dùng cho buổi chiều.
Sāyati dinaṃ avasāyatīti sāyo, sāyanto vā dinantaṃ karonto ayatīti sāyo, punnapuṃsake.
It makes the day end, thus sāyo (evening), or it arrives making the day end, thus sāyo; in the neuter gender.
Ngày kết thúc, vì vậy được gọi là sāyo; hoặc làm cho ngày kết thúc rồi đến, vì vậy được gọi là sāyo, trong giống trung tính.
Sammājhāyanti taṃ sañjhā, (‘‘brahmuno tanu pitā lokassa janettī’’ti hi āgamo nikāyantarikānaṃ.)* Dinānaṃ accayo atikkamo, avasānaṃ vā dinaccayo. Dinantotipi tasseva nāmaṃ.
They contemplate properly, thus it is sañjhā (twilight). (Indeed, it is a tradition of other sects that ‘Brahma’s body is the father, the progenitor of the world’.) The passing or ending of days is dinaccayo. Dinanta is also a name for it.
Người ta suy nghĩ một cách thích đáng (về) điều đó, vì vậy nó được gọi là sañjhā. (Quả thật, đây là truyền thống của các tông phái khác: "Buổi chiều là thân của Phạm thiên, là cha, là mẹ của thế gian.") Sự vượt qua các ngày, hay sự kết thúc của các ngày, là dinaccayo. Dinanta cũng là tên của nó.
Pubbaṇhāparaṇhamajjhanhavasena tividhā sañjhā* .
Twilight is of three kinds: morning, afternoon, and midday.
Buổi chiều có ba loại theo pubbaṇha (sáng sớm), aparaṇha (chiều muộn) và majjhanha (giữa trưa).
Pubbañca taṃ ahañcāti pubbaṇhaṃ. Aparañca taṃ majjhañca taṃ ahañceti aparaṇhaṃ majjhanhaṃ. Sabbatrāvayave samudāyopacārato ahassekadese ahasaddoti kammadhārayo, tāsaṃ tissannaṃ sañjhānaṃ samāhāroti sañjhamityuccate.
That which is early and is also a day is pubbaṇhaṃ (forenoon). That which is later and also a day, and that which is midday and also a day, are aparaṇhaṃ (afternoon) and majjhanhaṃ (midday). In all these instances, the word aha for "day" is used for a part of the day by transference of the whole to the part, forming a Kammadhāraya compound. The aggregate of these three twilights is called sañjhaṃ.
Đó là buổi sáng sớm và đó là ngày, vì vậy là pubbaṇhaṃ. Đó là buổi chiều và đó là giữa trưa và đó là ngày, vì vậy là aparaṇhaṃ majjhanhaṃ. Ở khắp mọi nơi, từ "aha" (ngày) được dùng để chỉ một phần của ngày do sự ẩn dụ của toàn thể trên một bộ phận. Đây là một kammadhāraya. Sự tập hợp của ba buổi chiều đó được gọi là sañjham.
Samāharaṇaṃ samāhāro, ekībhāvo, so ca bhinnakālānaṃ na bhavatīti buddhiyā samakālaggahaṇato ekakālattā tasmiṃ abhidheyye digusamāso, tathā hi samāhāro samūho taṃsambandhe chaṭṭhiyāyeva bhavitabbanti cintento ācariyo na aññapadatthasamāso ayanti ākārassāppadhāne rassattanti sañjhaṃ.
Aggregating is samāhāro, a state of being one, which does not occur for things existing at different times. Thus, due to perceiving them as simultaneous with intellect, their simultaneity in this denoted meaning forms a Digusamāsa. Indeed, the teacher, considering that samāhāro is a collection, and that the genitive case must be used in connection with it, concluded that this is not an aññapadattha samāsa, and therefore the long ‘ā’ in sañjhā becomes short due to its non-prominence, resulting in sañjhaṃ.
Sự tập hợp là samāhāro, sự hợp nhất. Điều này không thể xảy ra với các thời điểm khác nhau, vì vậy, do sự nhận thức đồng thời bằng trí tuệ, và do sự đồng thời, nên có một digusamāso trong ý nghĩa đó. Thật vậy, một vị thầy, khi nghĩ rằng "samāhāro" là một nhóm, và trong mối quan hệ với nó, chỉ nên có giới từ thứ sáu (chaṭṭhiyāyeva), và đây không phải là một aññapadatthasamāso, đã nói rằng nguyên âm "ā" bị rút ngắn thành "a" trong sañjhaṃ vì nó không phải là chính.
Samāhāro bhāvo tassekattā ekavacanaṃ, kammavacane tu samāhāre tisso sañjhā samāhaṭāti paṭhamantānaṃ samāse sapadatthapādhānyā bahuvacanaṃ, rassābhāvo ca.
Samāhāro is a state of being; due to its singularity, it takes a singular verb. However, when samāhāra is expressed in the passive voice, such as "tisso sañjhā samāhaṭā" (the three twilights are aggregated), a plural verb is used because the meaning of the compounded words is principal, and the shortening (of the vowel) does not occur.
Samāhāro là một trạng thái, và do tính đơn nhất của nó, nên có số ít. Tuy nhiên, trong cách nói bị động, khi ba buổi chiều được tập hợp, có số nhiều do sự ưu tiên của ý nghĩa của từ ghép, và không có sự rút ngắn.
69. Pañcakaṃ rattiyaṃ.
69. Five names for night.
69. Năm tên cho đêm.
Nisati tanuṃ karoti sabbabyāpāraṃ nisā. Rajjanti rāgino atra rajanī, yu, ī.
It makes all activities subtle, thus nisā. Those who are passionate delight in it, thus rajanī (from yu and ī suffixes).
Nó làm cho mọi hoạt động trở nên thưa thớt, vì vậy là nisā. Những người đam mê bị ràng buộc vào nó, vì vậy là rajanī (với hậu tố yu và ī).
Rāti gaṇhāti abyāpāranti ratti,ti, rajjanti vā ettha ratti. Paṭhamamajjhimapacchimayāmavasena tayo yāmā pahārā yassā tiyāmā. Saṃvuṇoti dinaṃ saṃvarī. Nisīthinī, khaṇadā, khapā, vibhāvarī, tamassinī, yāminī, tamīiccādīnipi rattiyā nāmāni.
It takes non-activity, thus ratti (night), or they delight in it, thus ratti. That which has three watches or divisions, namely, the first, middle, and last watches, is tiyāmā. It covers the day, thus saṃvarī. Other names for night include Nisīthinī, Khaṇadā, Khapā, Vibhāvarī, Tamassinī, Yāminī, Tamī, etc.
Nó nắm giữ sự không hoạt động, vì vậy là ratti (với hậu tố ti); hoặc người ta bị ràng buộc vào nó, vì vậy là ratti. Đêm có ba canh, tức là ba khoảng thời gian: canh đầu, canh giữa và canh cuối, vì vậy là tiyāmā. Nó che phủ ngày, vì vậy là saṃvarī. Nisīthinī, khaṇadā, khapā, vibhāvarī, tamassinī, yāminī, tamī và các tên khác cũng là tên của đêm.
70. Tikaṃ aḍḍharattiyaṃ.
70. Three names for midnight.
70. Ba tên cho nửa đêm.
Majjhimāratti kammabhūtā ‘‘nisītho, aḍḍharatto, mahānisā’’ti ca vuccati.
The middle of the night, which is the object, is called Nisītho, Aḍḍharatto, and Mahānisā.
Giữa đêm, tức là thời điểm giữa đêm, được gọi là nisītho, aḍḍharatto và mahānisā.
Nissate sayate asmiṃ nisītho. Aḍḍhañca taṃ ratti cāti aḍḍharatto, rattekadese rattisaddo, rattiyā aḍḍhanti vā aḍḍharatto. Mahatī ca sā nisā cāti mahānisā.
One lies down in it, thus nisītho. That which is half and is also night is aḍḍharatto (midnight), the word ratti referring to a part of the night, or it is the half of the night, thus aḍḍharatto. That which is great and is also night is mahānisā.
Người ta ngủ trong đó, vì vậy là nisītho. Đó là nửa và đó là đêm, vì vậy là aḍḍharatto; từ "ratti" (đêm) được dùng để chỉ một phần của đêm; hoặc đó là nửa của đêm, vì vậy là aḍḍharatto. Đó là một đêm lớn, vì vậy là mahānisā.
Catukkaṃ andhakāre.
Four names for darkness.
Bốn tên cho bóng tối.
Andhaṃ hataṃ diṭṭhasattikaṃ lokaṃ karotīti andhakāro. Tamatīti tamo, atha vā tamanti ākaṅkhanti ratiṃ lokā ettha tamo, tamu ākaṅkhāyaṃ, tamasaddo anitthī, taṃsahacaraṇato andhakāropi.
It makes the world blind, destroying the power of sight, thus andhakāro. It makes one ignorant, thus tamo, or people long for pleasure in it, thus tamo, from tamu meaning 'to long for'. The word tamas is not feminine; due to its association with that, andhakāro is also not feminine.
Nó làm cho thế giới trở nên mù quáng, mất đi khả năng nhìn thấy, vì vậy là andhakāro. Nó tối tăm, vì vậy là tamo; hoặc người ta khao khát niềm vui trong đó, vì vậy là tamo; từ "tamu" có nghĩa là khao khát; từ "tama" là giống không phải nữ, và do sự đi kèm với nó, andhakāro cũng là giống không phải nữ.
Timisaṃ iso, atha vā timu temane, timanti ettha rāgenāti timisaṃ.
Timisaṃ is from iso, or from timu meaning 'to moisten'; they become moistened by defilements in it, thus timisaṃ.
Timisaṃ (với hậu tố iso); hoặc từ "timu" có nghĩa là làm ướt; người ta bị ướt đẫm bởi dục vọng trong đó, vì vậy là timisaṃ.
Timiraṃ, pubbeva irapaccayo.
Timiraṃ, with the suffix ira as before.
Timiraṃ, với hậu tố "ira" như trước.
Dvayaṃ pahāre.
Two names for a watch.
Hai tên cho canh.
Paharīyate bheriyādi atrāti pahāro, pume saññāyaṃ apaccayo.
A drum, etc., is beaten at this time, thus pahāro; in the masculine, the suffix a for a noun.
Trong thời điểm này, trống và các nhạc cụ khác được đánh, vì vậy là pahāro; trong giống đực, khi chỉ một danh từ, có hậu tố "a".
Yā pāpuṇe mo, upayameti vā aho ratti cānena yāmo, yamito ṇo. Pahāro eva yāmo iti saññito yāmasaññito.
Yā means to reach, or day and night are understood by this, thus yāmo, from yam with the suffix ṇo. The watch is so called as it is indeed a watch, thus yāmasaññito.
Từ "yā" có nghĩa là đạt đến, với hậu tố "mo"; hoặc ngày và đêm được đánh dấu bởi nó, vì vậy là yāmo; từ gốc "yami" với hậu tố "ṇo". Pahāro cũng được gọi là yāmo, vì vậy là yāmasaññito.
Dutiyā tithi pāṭipado nāma.
The second tithi is called pāṭipado.
Ngày thứ hai được gọi là pāṭipado.
Paṭipajjate cando khayaṃ, udayaṃ vā yassaṃ pāṭipado. Tatiyādī tithiyeva, na pāṭipado.
The moon sets or rises on this day, thus pāṭipado. The third day and so on are merely tithis, not pāṭipado.
Mặt trăng đi đến sự suy giảm hoặc sự mọc trong đó, vì vậy là pāṭipado. Từ ngày thứ ba trở đi chỉ là tithi, không phải pāṭipado.
Tanotīti tithi, atha vā tā pālane ithi.
It extends, thus tithi, or from tā meaning 'to protect', with the suffix ithi.
Nó mở rộng, vì vậy là tithi; hoặc từ "tā" có nghĩa là bảo vệ, với hậu tố "ithi".
Tithisaddo dvīsu.
The word tithi is used in both genders.
Từ tithi được dùng trong cả hai giống.
73. Dvayaṃ pannarasiyaṃ, pannarasannaṃ tithīnaṃ pūraṇī pannarasī, paṇṇarasītipi pāṭho atthi.
73. Two names for the fifteenth day. The fifteenth of the fifteen tithis is pannarasī; there is also the reading paṇṇarasī.
73. Hai tên cho ngày mười lăm. Ngày thứ mười lăm là ngày hoàn thành của mười lăm ngày, vì vậy là pannarasī; cũng có cách đọc là paṇṇarasī.
Dvayaṃ puṇṇamāyaṃ tithiyaṃ.
Two names for the full moon tithi.
Hai tên cho ngày trăng tròn.
Miyyate tithīnaṃ khayo vuḍḍhi cānena māso, cando, puṇṇo ca so māso cāti puṇṇamāso, tassāyaṃ tithi, puṇṇamāso yassamatthīti vā puṇṇamāsī. Puṇṇo mā cando yattha, puṇṇamassāyaṃ vā tithi puṇṇamā, ‘‘puṇṇimā’’ti pāṭhe pana sati candassa puṇṇabhāvo puṇṇo, tena nibbattā bhāvapaccayantā tena nibbatte imo dissati, lokāsayattā liṅgassa itthiliṅgattaṃ, sā puṇṇamā ekakalāhīne cande sati anumati nāma, anumaññante anugacchante devatāpitūhi saha yassaṃ sā anumati. Puṇṇe pana cande sā puṇṇamā rākā nāma, rāti dassanāvakāsaṃ rākā, ko* .
The waxing and waning of the tithis are measured by this (the moon) which is the month, or the moon, and that which is full is also a month, thus puṇṇamāso, its tithi, or that which has a full moon is puṇṇamāsī. Where the moon is full, or this tithi belongs to the full moon, if the reading is "puṇṇimā", then the fullness of the moon is puṇṇo; that which arises from it, from a word ending in a bhāvapaccaya, in the sense of "that which arose from it," the suffix ima appears. Due to the inclination of people, the gender is feminine. That full moon, when the moon is lacking one kalā, is called anumati, meaning "that day on which the devas and ancestors agree or go together." When the moon is full, that full moon is called rākā, meaning "that which takes the opportunity to be seen," with the suffix ko.
Sự suy giảm và tăng trưởng của các ngày được đo lường bằng nó, đó là một tháng, một mặt trăng. Đó là một mặt trăng tròn và đó là một tháng, vì vậy là puṇṇamāso; đây là ngày của nó; hoặc đó là ngày mà có một mặt trăng tròn, vì vậy là puṇṇamāsī. Ngày mà mặt trăng tròn, hoặc đây là ngày của mặt trăng tròn, là puṇṇamā. Tuy nhiên, nếu có cách đọc "puṇṇimā", thì trạng thái tròn đầy của mặt trăng là puṇṇo; từ đó, một danh từ kết thúc bằng hậu tố bhāva được hình thành, và trong ý nghĩa "được tạo ra bởi điều đó", hậu tố imo được thấy. Do bản chất của giống được xác định bởi cách dùng của thế gian, nên nó là giống cái. Khi mặt trăng thiếu một phần, ngày trăng tròn đó được gọi là anumati; đó là ngày mà các vị thần và tổ tiên cùng nhau chấp thuận hoặc đi theo. Khi mặt trăng tròn đầy, ngày trăng tròn đó được gọi là rākā; nó chiếm lấy cơ hội để được nhìn thấy, vì vậy là rākā (với hậu tố ko).
Aparā kāḷapakkhasambhūtāpannarasī pana amāvasī, amāvāsītipi uccate.
The other fifteenth day, which occurs in the dark fortnight, is called amāvasī, or also amāvāsī.
Ngày mười lăm khác, xảy ra trong kāḷapakkha, được gọi là amāvasī; nó cũng được gọi là amāvāsī.
Amā saha vasanti ravicandā yassaṃ amāvasī, amāvāsī ca dīghaṃ katvā, amāsaddo sahattho abyayaṃ.
That day on which the sun and moon dwell together is amāvasī, and by lengthening it, amāvāsī. The word amā is an indeclinable meaning "together."
Mặt trời và mặt trăng cùng ở trong đó, vì vậy là amāvasī; và amāvāsī bằng cách kéo dài nguyên âm. Từ amā là một trạng từ có nghĩa là "cùng với".
Dasso* , sūriyindusaṅgamoti tassāyeva nāmāni.
Dasso (the new moon day), the conjunction of the sun and moon, are also names for it.
Dasso (ngày không trăng), sự hội tụ của mặt trời và mặt trăng, cũng là tên của nó.
74. Saṭṭhighaṭikāhi lakkhito kālo ahoratto nāma.
74. The period of time marked by sixty ghaṭikā is called ahoratto.
74. Thời gian được đánh dấu bằng sáu mươi ghaṭikā được gọi là ahoratto (ngày và đêm).
Ghaṭenti ahorattiyoti ghaṭikā. Aho ca ratti ca ahoratto, pume.
They join day and night, thus ghaṭikā. Day and night is ahoratto, in the masculine.
Chúng kết nối ngày và đêm, vì vậy là ghaṭikā. Ngày và đêm là ahoratto, trong giống đực.
Adiguttepi ahorattanti napuṃsakepi.
Even when not a Digusamāsa, it is used as ahorattaṃ in the neuter.
Ngay cả khi không phải là digusamāsa, ahorattaṃ cũng được dùng trong giống trung tính.
Te pañcadasa ahorattā pakkho nāma.
Those fifteen days and nights are called a pakkho (fortnight).
Mười lăm ngày và đêm đó được gọi là pakkho (nửa tháng).
Pacanti pariṇamanti bhūtānyaneneti pakkho. Pubbāparabhūtā te ca pakkhā yathākkamaṃ sukkakāḷā sukkapakkhakāḷapakkhā nāma.
Beings mature and transform by this, thus pakkho. Those former and latter fortnights are called, respectively, sukkakāḷā (bright and dark fortnights).
Các sinh vật chín muồi hoặc biến đổi bởi nó, vì vậy là pakkho. Hai nửa tháng đó, xảy ra trước và sau, lần lượt được gọi là sukkapakkha (nửa tháng sáng) và kāḷapakkha (nửa tháng tối).
Jotisatthakkamena sukkapakkho pubbasaññito, kaṇhapakkho aparasaññito.
According to astronomy, the bright fortnight is called the former, and the dark fortnight is called the latter.
Theo hệ thống chiêm tinh, sukkapakkha được gọi là "trước", và kaṇhapakkha được gọi là "sau".
Tato eva māsavisese loke sakaparapakkhoti* rūḷhī.
For this very reason, in the world, regarding particular months, the convention is to refer to one's own fortnight and the other's fortnight.
Vì lý do đó, trong các tháng cụ thể, cách gọi "sakapakkha" (nửa tháng của mình) và "parapakkha" (nửa tháng của người khác) đã trở nên phổ biến trong thế gian.
Suca soke, sukko, socanti ettha andhakārābhilāsinoti katvā, sūceti pakāsetīti vā sukko. Kirati sukkanti kāro, ṇo, sova kāḷo, kena vā jotinā arati ettha kāro, sova kāḷo.
From suca meaning 'to grieve', comes sukko; it is called so because those who desire darkness grieve in it, or it illuminates and makes things clear, thus sukko. Kāro is what dispels whiteness, with the suffix ṇo; it is also kāḷo. Or, it is kāro because there is no light in it, so it is kāḷo.
Từ "suca" có nghĩa là đau buồn; sukko (trắng); vì những người khao khát bóng tối đau buồn trong đó; hoặc nó chiếu sáng, vì vậy là sukko. Nó loại bỏ sự trắng, vì vậy là kāro (với hậu tố ṇo); đó chính là kāḷo (đen); hoặc trong thời gian này, nó không có ánh sáng nào, vì vậy là kāro; đó chính là kāḷo.
Te duve sukkakāḷapakkhā samuditā māso nāma.
Those two, the bright and dark fortnights, when combined, are called a māso (month).
Hai nửa tháng sukkapakkha và kāḷapakkha đó, khi kết hợp lại, được gọi là māso (tháng).
Masi parimāṇe, kammaniṇo.
Masi means 'to measure', with the suffix ṇo for the agent.
Từ "masi" có nghĩa là đo lường, với hậu tố ṇo trong ý nghĩa hành động.
75-76. Sāddhapajjena dvādasamāsānaṃ nāmāni.
75-76. The names of the twelve months are given in a half-verse.
75-76. Tên của mười hai tháng bằng một nửa bài kệ.
Cittāya paripuṇṇenduyuttāya yutto, upalakkhito vā māso citto, saṃyogantattā na vuddhi, evaṃ sabbatra.
A month associated or marked by the full moon with the Cittā constellation is citto; there is no strengthening of the vowel due to the consonant cluster at the end, and this applies everywhere.
Tháng được kết nối hoặc được đánh dấu bởi chòm sao Cittā với mặt trăng tròn được gọi là citto; không có sự kéo dài nguyên âm do nó kết thúc bằng một phụ âm kép; tương tự cho tất cả các tháng.
Paripuṇṇenduyuttataṃtaṃnakkhattanāmavasena dvādasannaṃ māsānaṃ nāmāni veditabbāni.
The names of the twelve months should be understood according to the names of their respective constellations associated with the full moon.
Tên của mười hai tháng nên được hiểu theo tên của các chòm sao tương ứng, được kết nối với mặt trăng tròn.
Cittamāsādayo phaggunamāsapariyantā dvādasa koṭṭhāsā kamena māsāti ñeyyā.
The twelve divisions, from the month of Citta up to the month of Phagguṇa, are to be known as months in order.
Mười hai phần, từ tháng Citta đến tháng Phagguṇa, nên được biết đến lần lượt là các tháng.
Pasatthatamattā jeṭṭhā, taṃyogā jeṭṭho. Asayho ravi atreti āsāḷho.
Because of being greatly praised, it is called Jeṭṭhā. Because of being associated with that greatly praised*, it is called Jeṭṭho. Because the unassailable sun is present on this day, it is called āsāḷho.
Vì sự được khen ngợi tột bậc nên là Jeṭṭhā, do sự kết hợp với điều đó mà là Jeṭṭho. Vì mặt trời không bị chê trách hay áp bức trong ngày này nên là Āsāḷho.
Ya ssa ḷo, savantyasmiṃ sāvaṇo, yu.
Ya is made into ḷa. Because* flow on this day, it is called sāvaṇo, with the suffix yu.
Chữ ya biến thành ḷa, vì trong ngày này có thể chảy nên là Sāvaṇo, thêm hậu tố yu.
Phalantyatra phagguno, yu, lassa go, assa u. Kattikamāso pacchimakattiko nāma.
Because* bear fruit here, it is called phagguno, with the suffix yu, where la becomes ga, and a becomes u. The month of Kattika is called Pacchimakattika.
Vì trong ngày này kết trái nên là Phagguno, thêm hậu tố yu, chữ la biến thành go, chữ a biến thành u. Tháng Kattika được gọi là Kattika sau.
Assayujamāso pubbakattiko nāma.
The month of Assayuja is called Pubbakattika.
Tháng Assayuja được gọi là Kattika trước.
78. Kattikakāḷapakkhato pacchimakattikato paṭṭhāya caturo caturo māsā kamā kamato hemantagimhānavassānasaññitā utuyo nāma honti.
78. Starting from Kattikakāḷapakkha (the dark half of Kattika), four months each, in kamā (sequence), are called the seasons of winter (hemanta), summer (gimhāṇa), and rainy season (vassāna).
78. Bắt đầu từ Kattikakāḷapakkha (nửa tối tháng Kattika), tức từ Kattika sau, cứ bốn tháng một lần theo thứ tự được gọi là các mùa đông (hemanta), hè (gimha) và mưa (vassāna).
Himāni ettha santi hemo, so eva hemanto, ‘‘suttanto vananto’’ti yathā, hinoti vā hāniṃ gacchati sabbametthāti hemanto, antapaccayo, māgamo ca.
Snow is present here, so it is hema; that itself is hemanto, like "suttanta, vananta." Or, because all things wane or decline here, it is hemanto, with the suffix anta and the augment mā.
Vì có tuyết trong mùa này nên là hema, chính nó là hemanta, giống như "suttanta, vananta", hoặc vì tất cả mọi thứ suy yếu trong mùa này nên là hemanta, thêm hậu tố anta và mā.
Girati pīḷayatīti gimhāno, māno, rassa ho, vaṇṇavipariyayo ca.
Because it oppresses or afflicts, it is gimhāno, with the suffix māṇa, where ra becomes ho, and there is a change of letter.
Vì nó nuốt chửng (áp bức) nên là gimhāno, thêm hậu tố māna, chữ ra biến thành ha, và có sự hoán đổi âm vị.
Vassati ettha vassānoyu.
Because it rains here, it is vassāno (yu suffix).
Vì mưa trong mùa này nên là vassāno, thêm hậu tố yu.
Utuyo dvīsūti paccāsatyā utusaddo eva dvīsu, na hemantādayo, amarakose pana utusaddo pume vutto* .
In utuyo dvīsu (seasons in two), by proximity, only the word utu is in two genders, not words like hemantādayo. However, in the Amarakosa, the word utu is stated to be masculine.
Trong câu Utuyo dvīsu, theo sự gần gũi, chỉ có từ utu được dùng cho cả hai giống, chứ không phải các từ như hemanta và các từ khác. Tuy nhiên, trong Amarakosa, từ utu được nói là thuộc giống đực.
79. Aññathāpi utubhedaṃ dassetuṃ ariyasāmaññamāha ‘‘hemanto’’iccādi.
79. To show another kind of season division, the ariyasāmañña begins with "hemanto" (winter), etc.
79. Để chỉ ra sự phân loại mùa khác, kinh điển thông thường nói "hemanto" v.v.
Vā atha vā vuttānusārena ututtayapabhede vuttavacanassānusārena.
Vā (or) in accordance with the vuttānusārena (stated instruction), in accordance with the words stated in the division of the three seasons.
Vā (hoặc), hoặc theo vuttānusārena (lời đã nói), tức theo lời đã nói trong phần phân loại ba mùa.
Idaṃ pana ‘‘kattikakāḷapakkhato’’ti vacanaṃ sandhāya vuttaṃ, tasmā kattikakāḷapakkhato pabhuti dve dve māsā kamā kamato hemanto, sisiro, vasanto, gimho, vassāno, sarado utūti cha utū bhavanti, punappunaṃ etīti katvā, tu, issa u. Sisiraṃ sītalaṃ, taṃyogā sisiraṃ, vāvidhānato na vuddhi, makāro padasandhikaro.
This statement, "starting from Kattikakāḷapakkha," is said with reference to that, so starting from Kattikakāḷapakkha, two months each, in kamā (sequence), are the six utū (seasons): hemanta, sisira, vasanta, gimha, vassāna, sarada. Because it comes again and again, it is formed with the suffix tu, and i becomes u. Sisira means cold; because of being associated with that, it is sisiraṃ. Due to the rule for vā, there is no lengthening. The letter ma serves to join words.
Lời này "kattikakāḷapakkhato" được nói để ám chỉ điều đó. Do đó, bắt đầu từ nửa tối tháng Kattika, cứ hai tháng một lần theo thứ tự là sáu mùa hemanta, sisira, vasanta, gimha, vassāna, sarada. Vì nó đến lặp đi lặp lại nên là utu, thêm hậu tố tu, chữ i biến thành u. Sisira là lạnh, do sự kết hợp với điều đó mà là sisira, không có sự tăng trưởng do quy tắc vā, chữ ma là yếu tố nối từ.
Vasa kantiyaṃ.
Vasa is in the sense of liking.
Vasa trong nghĩa yêu thích.
Vasīyateti vasanto. Pupphadhanuttā* vā vasati kāmo ettha vasanto. Sarati pīḷayati asminti sarado, tassa do. Sā sunakhā ramanti etthāti vā sarado, massa do.
Because it is liked, it is vasanto. Or, because desire resides here due to the abundance of flowers, it is vasanto. Because it afflicts or distresses here, it is sarado, where ta becomes do. Or, because dogs (sā sunakhā) delight here, it is sarado, where ma becomes do.
Vì được yêu thích nên là vasanto. Hoặc vì dục vọng tồn tại trong mùa này do sự phong phú của hoa nên là vasanto. Vì nó áp bức trong mùa này nên là sarado, chữ ta biến thành do. Hoặc vì những con chó vui chơi trong mùa này nên là sarado, chữ ma biến thành do.
80-81. Tikaṃ gimhe.
80-81. Three* for summer (gimha).
80-81. Ba từ cho mùa hè.
Usati dahatīti uṇho, ṇho, salopo ca.
Because it burns, it is uṇho, with the suffix ṇha and the elision of sa.
Vì nó đốt cháy nên là uṇho, thêm hậu tố ṇha, và bỏ chữ sa.
Nidahante yasminti nidāgho, hassa gho. Girati pīḷayatīti gimho, mo, rassa ho, vaṇṇavipariyayo ca.
Because it burns here, it is nidāgho, where ha becomes gha. Because it oppresses or afflicts, it is gimho, with the suffix mo, where ra becomes ho, and there is a change of letter.
Vì nó đốt cháy trong mùa này nên là nidāgho, chữ ha biến thành gho. Vì nó nuốt chửng (áp bức) nên là gimho, thêm hậu tố mo, chữ ra biến thành ho, và có sự hoán đổi âm vị.
Tikaṃ vassānotumhi.
Three* for the rainy season (vassānotu).
Ba từ cho mùa mưa.
Vassati pavassati etthāti vasso, vassāno, pāvuso ca.
Because it rains profusely here, it is vasso, vassāno, and pāvuso.
Vì mưa lớn trong mùa này nên là vasso, vassāno, pāvuso.
Assa u, saṃyogalopo ca.
A becomes u, and the conjunct consonant is elided.
Chữ a biến thành u, và có sự bỏ âm kép.
Vassānādikehi tīhi utūhi dakkhiṇāyanaṃ sūriyassa dakkhiṇadisāgamanaṃ bhavati, aññehi tīhi sisiravasantagimhehi uttarāyanaṃ uttaradisāgamanaṃ bhavati.
By the three seasons beginning with the rainy season (Vassāna), the dakkhiṇāyanaṃ (southern course) of the sun takes place. By the other three seasons – sisira, vasanta, and gimha – the uttarāyanaṃ (northern course) takes place.
Với ba mùa đầu là vassāna v.v., xảy ra dakkhiṇāyana (sự di chuyển của mặt trời về hướng nam); với ba mùa còn lại là sisira, vasanta, gimha, xảy ra uttarāyana (sự di chuyển của mặt trời về hướng bắc).
I gatiyaṃ, bhāve yu, ayanaṃ.
I is in the sense of going, yu in the sense of state, hence ayanaṃ.
I trong nghĩa di chuyển, hậu tố yu trong nghĩa trạng thái, ayana.
Pussasaṅkantimārabbha āsāḷhaṃ yāva ādiccassa uttarā gati uttarāyanaṃ. Āsāḷhasaṅkantimārabbha pussaṃ yāva dakkhiṇā gati dakkhiṇāyanaṃ.
Starting from the Pussa Saṅkanti until Āsāḷha, the northern movement of the sun is uttarāyanaṃ. Starting from the Āsāḷha Saṅkanti until Pussa, the southern movement is dakkhiṇāyanaṃ.
Sự di chuyển về phía bắc của mặt trời từ Pussa-saṅkanti (ngày đầu tháng Pussa) cho đến Āsāḷha được gọi là uttarāyana. Sự di chuyển về phía nam từ Āsāḷha-saṅkanti (ngày đầu tháng Āsāḷha) cho đến Pussa được gọi là dakkhiṇāyana.
Vassoyanadvayanti idaṃ ayanadvayaṃ sampiṇḍitaṃ vasso nāma.
Vassoyanadvayaṃ: this combination of the two ayanas is called vassa.
Vassoyanadvaya - hai sự di chuyển này khi gộp lại được gọi là vassa.
Vassanti etthāti vasso, vassakālena vā upalakkhito vasso, ‘‘citto, cakkhudasaka’’nti yathā.
Because* reside here, it is vasso; or vasso is identified by the rainy season, like "citto, cakkhudasakaṃ."
Vì người ta sống trong năm này nên là vasso, hoặc vasso được đặc trưng bởi mùa mưa, giống như "citto, cakkhudasaka".
Pajjaddhaṃ vasse.
Half a verse for the year (vassa).
Nửa câu kệ về năm.
Saṃvasati ettha saṃvaccharo, charo, sassa co, ‘‘vaccharo’’tipi tasseva nāmaṃ.
Because* dwell here together, it is saṃvaccharo, with the suffix chara, and sa becomes co; "vaccharo" is also its name.
Vì người ta sống trong năm này nên là saṃvaccharo, thêm hậu tố charo, chữ sa biến thành co, từ "vaccharo" cũng là tên của nó.
Natthi itthiliṅgattametesu anitthī. Paccāsatyā saradopi taṃpaccāsatyā hāyanopi.
There is no feminine gender among these, they are anitthī (not feminine). By proximity, sarado is also not feminine, and by proximity to that, hāyano is also not feminine.
Trong những từ này không có giống cái, chúng là anitthī (không giống cái). Theo sự gần gũi, sarado cũng vậy, và theo sự gần gũi đó, hāyano cũng vậy.
Saradakālena lakkhito sarado, yathā ‘‘sotadasakaṃ, vesākho’’ti.
Sarado is identified by the Sarada season, as in "sotadasakaṃ, vesākho."
Sarado được đặc trưng bởi mùa sarada, giống như "sotadasakaṃ, vesākho".
Jahāti bhāveti hāyano, padatthe vā jahanto ayatīti hāyano. Samayati vikalayati bhāveti samā, sama vekalye.
Because it abandons and develops, it is hāyano; or, because it abandons at the word meaning and reaches, it is hāyano. Because it settles or varies and develops, it is samā, with sama in the sense of variation.
Vì nó từ bỏ (hoặc làm phát triển) các nguyên nhân và kết quả nên là hāyano, hoặc vì nó từ bỏ các nguyên nhân và kết quả rồi đến nên là hāyano. Vì nó làm suy yếu (hoặc làm phát triển) nên là samā, sama trong nghĩa suy yếu.
‘‘Samā vasse thīliṅgo tu, samaṃ sabbasamānesū’’ti ruddo.
"The word samā is masculine for year (vassa), but for all equalities, it is feminine," says the Rudda grammar.
"Từ samā thuộc giống cái trong nghĩa năm, còn sama trong nghĩa tất cả những gì tương tự" – đây là lời của Rudda.
Sabbasattānaṃ sabbapārisadattā* sabbavohārakusalatthaṃ kālādhikārattā parasamaye kathitaṃ devānaṃ vassappamāṇampi idhāharitvā dīpetabbaṃ.
For the skill in all discourse of all beings due to all paths, and due to the authority of time, the measure of the gods' year, as stated in other traditions, should also be brought forth and shown here.
Vì tất cả chúng sinh đều có đủ mọi điều kiện và để thành thạo trong mọi giao dịch, và vì nó liên quan đến thời gian, nên cần phải trình bày ở đây cả ước lượng về tuổi thọ của chư thiên đã được nói trong các giáo lý khác.
Tathā hi manussānaṃ māsena pitūnaṃ ahoratto, evaṃ manussānaṃ vassena devānaṃ ahoratto, tatrottarāyanaṃ devānaṃ dinaṃ, ratti pana dakkhiṇāyanaṃ, devatānaṃ saṭṭhyādhikāhorattisatattayena vassena dvādasavassasahassāni devānaṃ yugaṃ.
Thus, a month for humans is a day and night for the Pitūs; likewise, a human year is a day and night for the gods. In that, the uttarāyana is the day for the gods, and the dakkhiṇāyana is the night. Twelve thousand divine years, calculated by three hundred and sixty days and nights of the devas, constitute a yuga for the gods.
Thật vậy, một ngày đêm của tổ tiên tương đương với một tháng của loài người; tương tự, một ngày đêm của chư thiên tương đương với một năm của loài người. Trong đó, uttarāyana là ngày của chư thiên, còn dakkhiṇāyana là đêm. Một yuga của chư thiên là mười hai ngàn năm, được tính bằng ba trăm sáu mươi ngày đêm của chư thiên.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Vì vậy, đã nói rằng: