Table of Contents

⮲

Abhidhānappadāpikāṭīkā

Edit
37

1. Saggakaṇḍavaṇṇanā

1. Description of the Chapter on Heaven

1. Giải thích về Chương Thiên Giới

38
1. Idāni yasmā abhidheyyattho nāma paññattiparamatthatthavasena duvidho, tesu yebhuyyena paññattatthato paramatthatthova seṭṭho, tesupi odhiso kilesānaṃ samucchedapaṭippassaddhikarattā yathākkamaṃ aṭṭha dhammā seṭṭhā, tatopi nibbānameva seṭṭhaṃ, tesaṃ sabbesampi dhammānaṃ sammāsambuddhova seṭṭho.
1. Now, since the designated meaning is of two kinds, based on conventional and ultimate reality, and among these, the ultimate meaning is generally superior to the conventional meaning, and among these, eight phenomena are superior in their respective categories due to their ability to utterly eradicate and thoroughly suppress defilements, and even among these, Nibbāna itself is superior, and among all these phenomena, the Perfectly Self-Enlightened One alone is superior.
1. Bây giờ, vì nghĩa được đề cập (abhidheyyattha) có hai loại theo nghĩa quy ước (paññatti) và nghĩa tối hậu (paramattha), trong đó nghĩa tối hậu thường là tối thượng hơn nghĩa quy ước. Trong số đó, có tám pháp tối thượng theo thứ tự vì chúng có khả năng đoạn diệt và làm lắng dịu phiền não. Trong số đó, Niết Bàn là tối thượng. Trong tất cả các pháp đó, Đức Chánh Đẳng Giác là tối thượng.
Vuttañhi bhagavatā ‘‘virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā’’ti* .
For it was said by the Blessed One: “Dispassion is the highest of all phenomena; the Seer is the highest of all two-footed beings.”
Đức Thế Tôn đã dạy: “Trong các pháp, sự ly tham là tối thượng; trong loài hai chân, bậc có mắt là tối thượng”.
Ettha hi ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti* vacanato sabbesampi saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ virāgasaṅkhāto nibbānameva seṭṭho, cakkhumā pana sammāsambuddho tesaṃ sabbesampi dhammānaṃ, devamanussādibhedānaṃ dvipadānañca paññattatthānaṃ seṭṭhoti ayamattho vutto bhagavatā, tasmā sabbatthaseṭṭhatthābhidhāyakābhidhānabhūtaṃ buddhātidhānameva paṭhamaṃ saggakaṇḍassa ādimhi patthiyavasena* dassetumāha ‘‘buddho’’ccādi.
Here, indeed, by the statement, “Monks, as far as there are phenomena, whether conditioned or unconditioned, dispassion is declared to be their chief,” Nibbāna, which is called dispassion, is superior to all conditioned and unconditioned phenomena. But the Perfectly Self-Enlightened One, the Seer, is said by the Blessed One to be superior to all these phenomena, and to all two-footed beings, such as devas and humans, which are conventional designations. Therefore, to present the appellation of the Buddha, which denotes the supreme meaning in all respects, at the beginning of the Saggakaṇḍa by way of praise and aspiration, it is said, “buddho” and so on.
Ở đây, theo lời dạy “Này các Tỳ-kheo, trong các pháp hữu vi hay vô vi, sự ly tham được tuyên bố là tối thượng”, Niết Bàn, tức sự ly tham, là tối thượng trong tất cả các pháp hữu vi và vô vi. Đức Chánh Đẳng Giác, bậc có mắt, là tối thượng trong tất cả các pháp đó, và trong các loài hai chân được phân loại như chư thiên, loài người v.v., tức là trong các nghĩa quy ước. Nghĩa này đã được Đức Thế Tôn dạy. Vì vậy, để trình bày danh hiệu của Đức Phật, là danh hiệu biểu thị nghĩa tối thượng trong mọi phương diện, ngay từ đầu Chương Thiên Giới theo cách tán thán, nên nói “Buddho” v.v.
Tattha jinasaddantaṃ sabbabuddhassa nāmaṃ.
There, the word ending in jina is a name for all Buddhas.
Trong đó, từ Jina là danh hiệu của tất cả chư Phật.
Sabbaṃ buddhavāti buddho, sakammakā kattari tapaccayo.
He has understood everything, therefore he is buddho (the Awakened One); the suffix -ta is in the sense of an agent (kattari) after a transitive verb (sakammaka).
Ngài đã biết tất cả (sabbaṃ buddhavā), vì vậy Ngài là Brahma. Hậu tố ‘ta’ được dùng trong nghĩa chủ động sau động từ có túc từ.
Visiṭṭhā buddhi assatthīti buddho, pasaṃsāyaṃ yadādinā ṇapaccayo.
Or, he possesses supreme wisdom, therefore he is buddho; the suffix -ṇa is added in the sense of praise, according to "yadādi."
Ngài có trí tuệ siêu việt (visiṭṭhā buddhi), vì vậy Ngài là Brahma. Hậu tố ‘ṇa’ được dùng trong nghĩa tán thán v.v.
Dānasīlakkhandhādayo ṭhānāṭṭhānañāṇādayo vā dasa balāni yasseti dasabalo. Sāsati vinayati satteti satthā. Sabbadhammajānanasīlatāya sabbaññū. Dvipadānaṃ, dvipadesu vā uttamo dvipaduttamo, buddhavaṃsavaṇṇanāyaṃ* niddhāraṇalakkhaṇāya chaṭṭhiyā samāsassa paṭisiddhattā nedisī niddhāraṇalakkhaṇā chaṭṭhī gamyate.
He possesses the ten powers (balāni), such as the aggregates of generosity and morality, or the knowledge of what is possible and impossible, therefore he is dasabalo (the Ten-Powered One). He instructs and disciplines beings, therefore he is satthā (the Teacher). By virtue of knowing all phenomena, he is sabbaññū (the Omniscient One). He is supreme among two-footed beings, or supreme among those with two feet, therefore he is dvipaduttamo (the Supreme Two-Footed One). In the Buddhavaṃsavaṇṇanā, such a locative sixth case (niddhāraṇalakkhaṇā chaṭṭhī) is not understood, due to the rejection of such a compound there.
Ngài có mười năng lực (bala) như các uẩn bố thí, giới v.v., hoặc các trí tuệ về điều có thể và không thể v.v., vì vậy Ngài là Dasabala. Ngài giáo hóa, rèn luyện chúng sinh, vì vậy Ngài là Satthā. Ngài là Sabbaññū vì Ngài có thói quen biết tất cả các pháp. Ngài là Dvipaduttamo (bậc tối thượng trong loài hai chân) hoặc tối thượng trong các loài hai chân, vì trong phần mô tả Phật chủng (Buddhavaṃsavaṇṇanā), sự ghép từ với giới từ thứ sáu có đặc điểm xác định đã bị cấm, nên giới từ thứ sáu có đặc điểm xác định như vậy không được hiểu ở đây.
Kasmā pana so tattha paṭisiddhoti?
But why is it rejected there?
Tại sao nó lại bị cấm ở đó?
Samāse yebhuyyena niddhāraṇalakkhaṇattayassa vikalābhāvato.
Because in a compound, the three characteristics of determination are mostly not lacking.
Vì trong các từ ghép, ba đặc điểm xác định thường không bị thiếu sót.
Kiñcāpi hi tattha chaṭṭhiyāyeva paṭisiddho, sattamiyā pana niddhāraṇalakkhaṇāya vijjamānattā tassāpi so paṭisedhanīyoyeva.
Even if the sixth case is rejected there, since the seventh case denoting determination exists, that compound with the seventh case should also be rejected.
Mặc dù giới từ thứ sáu bị cấm ở đó, nhưng vì giới từ thứ bảy có đặc điểm xác định, nên giới từ đó cũng phải bị cấm.
Munīnaṃ indo rājā munindo. Puññañāṇabhāgyādayo bhagaṃ nāma, taṃyogā bhagavā. Nāthati sattānaṃ hitaṃ yācati, kilese vā upatāpeti, sattesu vā issariyaṃ karoti, tesaṃ vā hitaṃ āsīsatīti nātho. Buddhadhammasamantañāṇadibbacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi samannāgatattā cakkhumā. Sabbadā byāmappabhāya kāyato niccharaṇavasena aṅgīraso. Sabbākārena sabbadhammānaṃ munanato muni, dhammavādesu vā monakaraṇato muni.
He is the lord, the king of sages, therefore munindo (Lord of Sages). Merit, knowledge, blessings, and so on are called bhaga; by being endowed with that, he is bhagavā (the Blessed One). He asks for the welfare of beings, or afflicts defilements, or exercises sovereignty over beings, or desires their welfare, therefore nātho (the Protector). Being endowed with the five eyes, namely the Buddha-eye, Dhamma-eye, all-round knowledge-eye, and divine-eye, he is cakkhumā (the One with Eyes). By constantly emanating a fathom-long radiance from his body, he is aṅgīraso (the Effulgent One). By pondering all phenomena in all ways, he is muni (the Sage), or by maintaining silence in matters of Dhamma, he is muni.
Vua của các bậc hiền triết (muni), vì vậy Ngài là Munindo. Phước đức, trí tuệ, phước báu v.v. được gọi là bhaga, vì có sự kết hợp đó, Ngài là Bhagavā. Ngài cầu xin lợi ích cho chúng sinh, hoặc làm cho phiền não của chúng sinh bị thiêu đốt, hoặc có quyền năng đối với chúng sinh, hoặc mong muốn lợi ích cho chúng sinh, vì vậy Ngài là Nātho. Ngài là Cakkhumā vì Ngài đầy đủ năm loại mắt được gọi là Phật nhãn, Pháp nhãn, Tuệ nhãn, Thiên nhãn, và nhãn toàn giác. Ngài là Aṅgīraso vì ánh sáng một tầm tay luôn phát ra từ thân Ngài. Ngài là Muni vì Ngài quán chiếu tất cả các pháp bằng mọi phương diện, hoặc vì Ngài giữ im lặng trong các lời dạy về Pháp.
39
2. Lokānaṃ, lokesu vā nātho lokanātho. Attano adhikassa kassacipi uttamapuggalassa abhāvato anadhivaro, sabbapariyantagatattabhāvattā vā natthi etassa ito añño adhiko patthetabbo attabhāvoti anadhivaro. Mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ esanato gavesanato mahesi, mahanto vā īso vibhūti etassāti mahesi. Hitaṃ vinayati anusāsatīti vināyako, visiṭṭhaṃ vā nibbānaṃ satte netīti vināyako. Sabbadhammadassanasīlatāya ‘‘samantacakkhū’ti laddhanāmena sabbaññutaññāṇena samannāgatattā samantacakkhu. Sobhanaṃ gataṃ ñāṇamassa, saṃsārā vā suṭṭhu apunarāvattiyā gatavāti sugato, saparasukhasiddhatthaṃ vā sammā gatavāti sugato. Bhūri bahukā paññā yassa, anantattā vā bhūrisamā paññā etassāti bhūripañño, anantāya mahāpathaviyā sadisapaññotyattho.
2. He is the protector of the worlds, or in the worlds, therefore lokanātho (Protector of the World). Due to the absence of any superior individual over himself, he is anadhivaro (the Incomparable One); or, because he has reached the ultimate limit of all existences, there is no other superior existence for him to wish for beyond this, therefore he is anadhivaro. By searching and seeking great things like the aggregates of morality, he is mahesi (the Great Seeker); or he possesses great power and splendor, therefore he is mahesi. He guides and instructs what is beneficial, therefore he is vināyako (the Leader); or he leads beings to the distinguished Nibbāna, therefore he is vināyako. By being endowed with omniscience, known by the name "samantacakkhu" (all-seeing eye), due to his nature of seeing all phenomena, he is samantacakkhu. He has excellent knowledge (gataṃ ñāṇaṃ), or he has departed well from saṃsāra, never to return, therefore he is sugato (the Well-Gone One); or he has gone correctly for the sake of his own and others' welfare, therefore he is sugato. He has extensive and abundant wisdom, or his wisdom is like the earth due to its boundlessness, therefore he is bhūripañño (the One of Vast Wisdom); meaning, his wisdom is like the endless great earth.
2. Ngài là Lokanātho (bậc hộ trì thế gian) của thế gian, hoặc trong thế gian. Ngài là Anadhivaro vì không có bất kỳ cá nhân tối thượng nào cao hơn Ngài, hoặc vì Ngài đã đạt đến tận cùng của mọi kiếp sống, không có kiếp sống nào khác cao hơn mà Ngài cần phải mong muốn. Ngài là Mahesi vì Ngài tìm kiếm, truy cầu các giới uẩn vĩ đại v.v., hoặc vì Ngài có quyền năng và sự vĩ đại. Ngài là Vināyako vì Ngài giáo hóa, hướng dẫn điều lợi ích; hoặc Ngài dẫn dắt chúng sinh đến Niết Bàn siêu việt. Ngài là Samantacakkhu vì Ngài đầy đủ trí tuệ toàn giác, được gọi là “Samantacakkhu” (mắt toàn diện) do thói quen thấy tất cả các pháp. Ngài là Sugato vì Ngài có trí tuệ tốt đẹp, hoặc vì Ngài đã đi khỏi luân hồi một cách tốt đẹp không trở lại; hoặc Ngài đã đi đúng đắn vì lợi ích hạnh phúc của bản thân và người khác. Ngài là Bhūripañño vì Ngài có trí tuệ rộng lớn, hoặc vì trí tuệ của Ngài rộng lớn như trái đất vô tận; nghĩa là Ngài có trí tuệ tương đương với trái đất rộng lớn vô tận.
Kilesādipañcavidhaṃ māraṃ jitavāti māraji.
He has conquered the five kinds of Māra, such as defilement, therefore māraji (Conqueror of Māra).
Ngài đã chiến thắng năm loại Ma vương như Ma phiền não v.v., vì vậy Ngài là Māraji.
40
3. Narānaṃ sīho seṭṭho, parappavādamaddanasahanato vā naro ca so sīho cāti narasīho, sahatīti sīho, niruttinayena pubbavaṇṇākārassīkāro, sīhasadisattā vā naro ca so sīho cāti narasīho. Yathā hi sīho migarājā catūhi dāṭhāhi sabbasatte hiṃsati abhibhavati, tathā bhagavāpi sīlapaññāpuññiddhisaṅkhātehi catūhi dhammehi sabbaṃ lokaṃ hiṃsati abhibhavatīti opammasaṃsandanaṃ.
3. He is the lion, the best of men, or he is a man and a lion due to his ability to crush and endure the arguments of others, therefore narasīho (Lion among Men). He is able, therefore sīho; by the rule of etymology, the initial letter is changed to ī. Or, he is a man and a lion because he is like a lion, therefore narasīho. Just as the lion, the king of beasts, harms and overpowers all beings with its four fangs, so too the Blessed One harms (defilements) and overpowers the entire world with the four qualities of sīla, paññā, puñña, and iddhi; this is the comparison.
3. Ngài là sư tử, bậc tối thượng trong loài người, hoặc Ngài là người và là sư tử (narasīho) vì Ngài có khả năng nghiền nát các luận điệu của người khác. Ngài có khả năng (sahati) nên là sư tử (sīho), theo quy tắc ngữ pháp, nguyên âm đầu tiên trở thành ‘ī’; hoặc Ngài là người và là sư tử (narasīho) vì Ngài giống như sư tử. Thật vậy, như sư tử, vua của loài thú, làm hại và chế ngự tất cả chúng sinh bằng bốn chiếc răng nanh, Đức Thế Tôn cũng chế ngự tất cả thế gian bằng bốn pháp được gọi là giới, tuệ, phước và thần thông. Đây là sự so sánh.
Sabbapurisānaṃ seṭṭhattā naravaro, narānaṃ vā devamanussānaṃ seṭṭhattā naravaro, ‘‘sīle patiṭṭhāya naro sapañño’’ti* ettha viya narasaddena sabbe devamanussā saṅgahitā.
Because he is supreme among all men, he is naravara; or, because he is supreme among men, that is, among devas and humans, he is naravara. As in the passage, "A wise man, established in virtue," all devas and humans are included by the word nara.
Vì là bậc tối thượng trong tất cả nam nhân, nên gọi là Naravara (Bậc tối thượng trong loài người); hoặc vì là bậc tối thượng trong loài người, tức là chư thiên và nhân loại, nên gọi là Naravara. Như trong câu ‘‘Người trí nương tựa vào giới đức’’ (Sīle patiṭṭhāya naro sapañño), từ nara (người) bao gồm tất cả chư thiên và nhân loại.
Dhammassa rājapavattakattā dhammarājā, dhammato vā sadevakassa lokassa rājā jāto, nādhammatoti dhammarājā, dhammena rājatīti vā dhammarājā, dhammapālako vā rājā dhammarājā. Munīnaṃ seṭṭhattā mahāmuni. Devānaṃ atidevoti devadevo, devānaṃ adhiko vā devo devadevo. Lokānaṃ garu ācariyo lokagaru, lokānaṃ garubhājanattā vā lokagaru. Dhammassa sāmi yathāvuttanayena dhammassāmī. Yathā purimakā sammāsambuddhā sabbaññubhāvaṃ gatā, tathā ayampi gatoti tathāgato, tathā vā sammā gataṃ ñāṇamassāti tathāgatotyādinā tathāgatasaddassa atthapapañco tattha tattha* vuttanayena veditabbo.
Because he is the propagator of the Dhamma as king, he is dhammarājā; or, because he became king of the world with its devas by way of Dhamma, not by way of unrighteousness, he is dhammarājā; or, because he rules by Dhamma, he is dhammarājā; or, a king who protects the Dhamma is dhammarājā. Because he is supreme among sages, he is mahāmuni. Because he is a deva supreme among devas, he is devadevo; or, because he is a deva superior to devas, he is devadevo. Because he is the teacher, the venerable one, of beings, he is lokagaru; or, because he is worthy of veneration by beings, he is lokagaru. He is the lord of the Dhamma, dhammassāmī, in the manner stated. As the former Sammāsambuddhas attained omniscience, so has this one also attained it, hence he is tathāgato; or, because his knowledge has correctly and truly gone, he is tathāgato. The detailed explanation of the meaning of the word tathāgata in this and other ways is to be understood from the respective texts.
Vì là bậc làm cho Pháp vương vận hành, nên gọi là Dhammarājā (Vua Pháp); hoặc vì nhờ Pháp mà trở thành vua của thế gian cùng chư thiên, không phải vì phi Pháp, nên gọi là Dhammarājā; hoặc vì trị vì bằng Pháp, nên gọi là Dhammarājā; hoặc vì là vua hộ trì Pháp, nên gọi là Dhammarājā. Vì là bậc tối thượng trong các bậc ẩn sĩ (munī), nên gọi là Mahāmuni (Đại ẩn sĩ). Vì là bậc siêu việt hơn chư thiên, nên gọi là Devadevo (Thiên Trung Thiên); hoặc vì là bậc vĩ đại hơn chư thiên, nên gọi là Devadevo. Vì là bậc thầy đáng tôn kính của các thế gian, nên gọi là Lokagaru (Thế Gian Sư); hoặc vì là nơi đáng tôn kính của các thế gian, nên gọi là Lokagaru. Vì là chủ của Pháp theo cách đã nói, nên gọi là Dhammassāmī (Chủ Pháp). Vì đã đạt đến trạng thái Toàn Giác như các bậc Chánh Đẳng Giác trước đây, nên gọi là Tathāgato (Như Lai); hoặc vì trí tuệ của Ngài đã đạt đến sự chân chánh, viên mãn, nên gọi là Tathāgato. Ý nghĩa chi tiết của từ Tathāgata cần được hiểu theo cách đã trình bày trong các bản chú giải.
41
4. Sayameva sammāsambuddho bhavati, anaññabodhitoti sayambhū. Sammā aviparītena sa’mattanāyeva sabbadhamme bujjhati abujjhi bujjhissatīti sammāsambuddho. Seṭṭhapaññāya samannāgatattā varapañño. Satte saṃsāraṇṇavato nibbānapāraṃ netīti nāyako. Jitapañcamārattā jino. Ettha ca samantabhadra, lokaji, chaḷabhiñña, advayavādī, sirīghana, akaniṭṭhaga* , dhammacakka, rāgāsani* , tisaraṇa, khasama* , guṇākara, mahāsukha, vajira, mettābala, asama, jitāri, mahābodhi, dhammadhātu, setaketu, khaji, timutti* , dasabhūmissara, pañcañāṇa, bahukkhama, sambuddha, sabbadassī, mahābala, sabbabodha* , dhammakāya, saṃgutta, araha, dvādasakkha, vītarāgādīnipi anekāni buddhassa nāmāni* .
4. Because he becomes a Sammāsambuddha by himself, without being enlightened by another, he is sayambhū. Because he correctly understands all phenomena in an unperverted manner, by himself, has understood them, and will understand them, he is sammāsambuddho. Because he is endowed with supreme wisdom, he is varapañño. Because he leads beings from the ocean of saṃsāra to the shore of Nibbāna, he is nāyako. Because he has conquered the five Māras, he is jino. And here, many other names of the Buddha, such as samantabhadra, lokaji, chaḷābhiñña, advayavādī, sirīghana, akaniṭṭhaga, dhammacakka, rāgāsani, tisaraṇa, khasama, guṇākara, mahāsukha, vajira, mettābala, asama, jitāri, mahābodhi, dhammadhātu, setaketu, khaji, timutti, dasabhūmissara, pañcañāṇa, bahukkhama, sambuddha, sabbadassī, mahābala, sabbabodha, dhammakāya, saṃgutta, araha, dvādasakkha, vītarāga, and others, are to be known.
4. Vì tự mình chứng đắc Chánh Đẳng Giác, không do ai khác giác ngộ, nên gọi là Sayambhū (Tự Sanh). Vì tự mình giác ngộ tất cả các pháp một cách chân chánh, không sai lệch, đã giác ngộ và sẽ giác ngộ, nên gọi là Sammāsambuddho (Chánh Đẳng Giác). Vì đầy đủ trí tuệ tối thượng, nên gọi là Varapañño (Bậc có trí tuệ thù thắng). Vì dẫn dắt chúng sanh từ biển luân hồi đến bờ Niết Bàn, nên gọi là Nāyako (Đạo Sư). Vì đã chiến thắng năm ma vương, nên gọi là Jino (Thắng Giả). Ở đây, còn có nhiều tên gọi khác của Đức Phật như Samantabhadra (Phổ Hiền), Lokaji (Thắng Thế), Chaḷabhiñña (Lục Thông), Advayavādī (Bậc thuyết pháp không hai), Sirīghana (Tối Thắng), Akaniṭṭhaga (Vô Thượng), Dhammacakka (Chuyển Pháp Luân), Rāgāsani (Kẻ diệt tham ái), Tisaraṇa (Tam Quy), Khasama (Bất Khả Tư Nghì), Guṇākara (Kho Tàng Đức Hạnh), Mahāsukha (Đại Lạc), Vajira (Kim Cương), Mettābala (Lực Từ Bi), Asama (Vô Song), Jitāri (Thắng Kẻ Thù), Mahābodhi (Đại Bồ Đề), Dhammadhātu (Pháp Giới), Setaketu (Bạch Kế), Khaji (Người chiến thắng hư không), Timutti (Giải Thoát), Dasabhūmissara (Thập Địa Tự Tại), Pañcañāṇa (Ngũ Trí), Bahukkhama (Đa Nhẫn), Sambuddha (Chánh Giác), Sabbadassī (Toàn Tri), Mahābala (Đại Lực), Sabbabodha (Toàn Giác Pháp), Dhammakāya (Pháp Thân), Saṃgutta (Được bảo vệ hoàn toàn), Araha (A La Hán), Dvādasakkha (Mười hai mắt), Vītarāga (Ly Tham), v.v.
Samantato puññasambhārato ca ñāṇasambhārato ca bhadro seṭṭhoti samantabhadrotyādīni ca nibbacanāni veditabbāni.
And the etymologies, such as samantabhadro because he is good and supreme from all sides, by way of the accumulation of merit and by way of the accumulation of knowledge, are to be understood.
Và các giải thích như Samantabhadro (Phổ Hiền) vì Ngài là bậc cao quý, tốt lành từ mọi phương diện, cả về tích lũy công đức và tích lũy trí tuệ, cũng cần được hiểu.
Vuttañca –
It has also been said:
Và đã được nói rằng:
42
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
“The names of the Great Sage are countless due to his qualities;
“Vị Đại Hiền có vô số danh hiệu nhờ các đức tính của Ngài;
43
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti* .
One should extract a name based on a quality, even from a thousand names.”
Dù có ngàn danh hiệu, cũng nên nêu lên danh hiệu theo đức tính.”
44
Tattha uddheyyanti uddharitabbaṃ.
Here, uddheyyaṃ means 'to be extracted'.
Ở đây, uddheyyaṃ có nghĩa là nên nêu lên.
Api nāmasahassatoti anekehi nāmasahassehītyattho.
Api nāmasahassato means 'from many thousands of names'.
Api nāmasahassato có nghĩa là với vô số ngàn danh hiệu.
Sabbabuddhanāmakathā.
The description of the names of all Buddhas is concluded.
Chuyện về các danh hiệu của chư Phật.
45
Sakkādisattakaṃ amhākaṃ buddhassa nāmaṃ.
The group of seven names beginning with Sakka are names of our Buddha.
Bảy danh hiệu bắt đầu bằng Sakka là những danh hiệu của Đức Phật của chúng ta.
Pañcamāre jetuṃ sakkotīti sakko, bhaginīhi saddhiṃ saṃvāsakaraṇato vā lokamariyādaṃ chindituṃ sakkuṇantīti sakkā, sākiyarājūnaṃ pubbarājāno, tesaṃ vaṃsabhūtattā bhagavā ‘‘sakko’’ti vuccati.
Because he is able to conquer the five Māras, he is sakko; or, because he and his sisters were able to transgress the custom of the world by cohabiting, they were Sakyans (sakkā), the former kings of the Sakyan rulers, and the Bhagavā is called "Sakka" because he was born into their lineage.
Vì có khả năng chiến thắng năm ma vương, nên gọi là Sakka (Thích Ca); hoặc vì có khả năng phá vỡ giới hạn của thế gian bằng cách chung sống với các chị em gái, nên gọi là Sakka. Các vị vua Sakya đời trước là những vị vua đã có khả năng đó. Vì Đức Thế Tôn thuộc dòng dõi của họ, nên Ngài được gọi là “Sakka”.
Assa ca jātisamanantaraṃ nidhayo ratanāni ca uppannānīti siddhatthoti nāmaṃ kataṃ, sabbesaṃ vā lokānaṃ siddhā atthā etena hetubhūtenāti siddhattho. Suddhaṃ odanaṃ assāti suddhodano, tassa apaccaṃ suddhodani. Gotamavaṃsassa kapilassa munino sissatāya sakyā gotamā, bhagavā pana gotamavaṃse uppannattā gotamassa munino apaccaṃ gotamo.
Immediately after his birth, treasures and jewels appeared, hence he was named siddhattho; or, because the well-being of all beings was accomplished by him as the cause, he is siddhattho. Because he has pure rice, he is Suddhodana, and his son is suddhodani. The Sakyans are Gotamas because they were disciples of the sage Kapila of the Gotama lineage. The Bhagavā, however, is gotamo because he was born into the Gotama lineage and is a descendant of the sage Gotama.
Và ngay sau khi Ngài đản sanh, các kho báu và châu báu xuất hiện, nên Ngài được đặt tên là Siddhattha (Tất Đạt Đa); hoặc vì nhờ Ngài làm nhân duyên mà tất cả chúng sanh đều đạt được lợi ích, nên gọi là Siddhattha. Vì vua Suddhodana có cơm trắng tinh khiết, nên gọi là Suddhodana (Tịnh Phạn), và Đức Phật là con của Ngài, nên gọi là Suddhodani (Tịnh Phạn Tử). Vì dòng dõi Gotama là đệ tử của vị ẩn sĩ Kapilavastu thuộc dòng Gotama, nên các Sakya được gọi là Gotama. Còn Đức Thế Tôn, vì sanh ra trong dòng dõi Gotama, nên là con của vị ẩn sĩ Gotama, tức là Gotama (Cồ Đàm).
46
5. Sakyavaṃsāvatiṇṇo* sakyamuni yo buddho so sakyasīho, sakyānaṃ vā seṭṭhattā sakyasīho. Sakyakulato jāto muni sakyamuni. Sūriyadevaputtassa sotāpannattā bhagavā ādiccabandhūti vuccati, ādiccassa bandhu ñātīti nibbacanaṃ katvā.
5. The Sakyan sage, the Buddha who descended from the Sakya lineage, is sakyasīho; or, because he is supreme among the Sakyans, he is sakyasīho. The sage born from the Sakya clan is sakyamuni. The Bhagavā is called ādiccabandhū because the sun-deva became a stream-enterer, having made the etymology that he is a kinsman, a relative, of the sun.
5. Vị ẩn sĩ Sakya (Sakyamuni) là Đức Phật đã xuất hiện trong dòng dõi Sakya, nên Ngài được gọi là Sakyasīho (Sư Tử Sakya); hoặc vì Ngài là bậc tối thượng trong dòng Sakya, nên gọi là Sakyasīho. Vị ẩn sĩ sinh ra từ dòng Sakya là Sakyamuni (Thích Ca Mâu Ni). Vì thiên tử Sūriya đã chứng Sơ quả (Sotāpanna), nên Đức Thế Tôn được gọi là Ādiccabandhū (Thân Quyến Mặt Trời), bằng cách giải thích rằng Ngài là thân quyến của mặt trời.
Etthapi māyādevīsuta, mahāsamaṇa, kalisāsanādīni* gotamapariyāyāni veditabbāni.
Here too, the synonymous terms for Gotama, such as māyādevīsuta, mahāsamaṇa, and kalisāsana, are to be understood.
Ở đây, các danh hiệu khác của Gotama như Māyādevīsuta (Con của Hoàng hậu Māyādevī), Mahāsamaṇa (Đại Sa Môn), Kalisāsana (Bậc giáo hóa trong thời tranh cãi), v.v., cũng cần được hiểu.
47
6. Mokkhādīni nibbutipariyantāni chacattālīsa nāmāni nibbānassa nāmāni.
6. The forty-six names, from mokkha to nibbuti, are names of Nibbāna.
6. Bốn mươi sáu danh hiệu từ Mokkha (Giải Thoát) đến Nibbuti (Niết Bàn) là các danh hiệu của Niết Bàn.
Muccanti ettha, etena vā rāgādīhīti mokkho. Nirujjhanti ettha rāgādayoti nirodho, rundhati vā nibbānanti rodho, kileso, so ettha natthīti nirodho. Vānasaṅkhātāya taṇhāya nikkhantattā, nibbāti vā etena rāgaggiādikoti nibbānaṃ. Yathā pakatidīpo nadīsotena vuyhamānānaṃ patiṭṭhā hoti, evamidampi nibbānaṃ saṃsāramahoghena vuyhamānānaṃ patiṭṭhāti dīpo viyāti dīpo, nikkilesānaṃ vā padīpasadisabhāvakaraṇato dīpo viyāti dīpo, ‘‘nibbanti dhīrā yathayaṃ padīpo’’ti hi vuttaṃ, dippati vā ariyānaṃ ñāṇacakkhusseva pakāsatīti dīpo.
One is liberated therein, or by it, from greed and so forth, hence mokkho. Greed and so forth cease therein, hence nirodho; or, Nibbāna hinders (rundhati) hindrances (rodho), which are defilements, and since these are absent therein, it is nirodho. Because it is free from craving called vāna, or because the fire of greed and so forth is extinguished by it, it is nibbānaṃ. Just as a natural island is a refuge for those being carried away by a river current, so too is this Nibbāna like an island (dīpo) as a refuge for those being carried away by the great flood of saṃsāra; or, because it causes the undefiled ones to be like a lamp, it is like a lamp (dīpo), hence dīpo. For it is said, "The wise are extinguished like this lamp." Or, it shines for the eye of wisdom of the noble ones, hence it is dīpo.
Vì ở đó, hoặc nhờ đó mà chúng sanh được giải thoát khỏi tham ái, v.v., nên gọi là Mokkho (Giải Thoát). Vì ở đó tham ái, v.v. bị diệt trừ, nên gọi là Nirodho (Diệt Trừ); hoặc vì Niết Bàn ngăn chặn (rundhati) phiền não (rodho), và ở đó không có phiền não, nên gọi là Nirodho. Vì thoát khỏi ái dục được gọi là vāna, hoặc vì nhờ đó mà lửa tham ái, v.v. được dập tắt, nên gọi là Nibbānaṃ (Niết Bàn). Giống như một hòn đảo tự nhiên là nơi nương tựa cho những người bị dòng sông cuốn trôi, Niết Bàn này cũng là nơi nương tựa cho những người bị dòng lũ luân hồi cuốn trôi, nên được ví như một hòn đảo, tức là Dīpo (Hòn Đảo); hoặc vì làm cho những người không phiền não trở nên giống như ngọn đèn, nên được ví như ngọn đèn, tức là Dīpo. Quả thật đã được nói rằng: “Các bậc trí tuệ tịch diệt như ngọn đèn này”. Hoặc vì nó chiếu sáng như con mắt trí tuệ của các bậc Thánh, nên gọi là Dīpo.
Taṇhānaṃ khayahetuttā taṇhakkhayo. Rāgādīnaṃ paṭipakkhattā, uttamaṭṭhena vā paraṃ. Tāyati rakkhati apāyāditoti tāṇaṃ. Nilīyanti ettha saṃsārabhayabhīrukāti leṇaṃ. Natthi dīgharassādikaṃ rūpaṃ saṇṭhānametassāti arūpaṃ, appaccayattā vā arūpaṃ. Rāgādīnaṃ santakaraṇattā santaṃ. Rāgakkhayahetubhāvena aviparītattā, catusaccapariyāpannattā vā saccaṃ. Natthi ālayo taṇhā etthāti anālayaṃ.
Because it is the cause of the destruction of cravings, it is taṇhakkhayo. Because it is the antithesis of greed and so forth, or because of its supreme nature, it is paraṃ. Because it protects one from the lower realms and so forth, it is tāṇaṃ. Frightened by the danger of saṃsāra, beings take refuge therein, hence it is leṇaṃ. There is no form or shape, such as long or short, belonging to it, hence it is arūpaṃ; or, because it is unconditioned, it is arūpaṃ. Because it tranquilizes greed and so forth, it is santaṃ. Because it is unperverted as the cause of the destruction of greed, or because it is included in the Four Noble Truths, it is saccaṃ. There is no attachment, no craving, therein, hence it is anālayaṃ.
Vì là nguyên nhân diệt trừ tham ái, nên gọi là Taṇhakkhayo (Diệt Ái). Vì đối lập với tham ái, v.v., hoặc vì có ý nghĩa tối thượng, nên gọi là Paraṃ (Tối Thượng). Vì che chở, bảo vệ khỏi các cõi khổ, v.v., nên gọi là Tāṇaṃ (Chỗ Nương Tựa). Vì những người sợ hãi hiểm nguy luân hồi ẩn náu ở đó, nên gọi là Leṇaṃ (Hang Động). Vì không có hình tướng, cấu trúc dài ngắn, v.v., nên gọi là Arūpaṃ (Vô Sắc); hoặc vì không có duyên, nên gọi là Arūpaṃ. Vì làm cho tham ái, v.v. được an tịnh, nên gọi là Santaṃ (An Tịnh). Vì không sai lệch do là nguyên nhân diệt trừ tham ái, hoặc vì thuộc về Tứ Diệu Đế, nên gọi là Saccaṃ (Chân Lý). Vì không có ái dục (ālayo taṇhā) ở đó, nên gọi là Anālayaṃ (Vô Ái).
48
7. Paccayehi na saṅkarīyateti asaṅkhataṃ. Sivaṃ khemabhāvaṃ karotīti sivaṃ, saṃsārabhīrukehi sevitabbattā vā sivaṃ, yadādinā vapaccayo.
7. Because it is not made by conditions, it is asaṅkhataṃ. Because it creates welfare, a state of security, it is sivaṃ; or, because it should be resorted to by those fearful of saṃsāra, it is sivaṃ. The suffix va is used in this and other instances.
7. Vì không bị các duyên tạo tác, nên gọi là Asaṅkhataṃ (Vô Vi). Vì tạo ra sự an lành, bình an, nên gọi là Sivaṃ (An Lành); hoặc vì được những người sợ hãi luân hồi tìm đến, nên gọi là Sivaṃ. Với vĩ tố va theo cách này.
Natthi ettha mataṃ maraṇaṃ, etasmiṃ vā adhigate puggalassa matanti amataṃ. Passituṃ sudukkaratāya sududdasaṃ. Parehi uttamehi ariyapuggalehi ayitabbaṃ gantabbanti parāyaṇaṃ, parato vā ayitabbaṃ gantabbanti parāyaṇaṃ, saṃsārasabhāvato aññasabhāvavasena bujjhitabbantyattho, paresaṃ vā ariyapuggalānaṃ patiṭṭhānattā parāyaṇaṃ. Yena cattāro maggā odhiso kilese saranti hiṃsanti taṃ dhammaṃ saraṇaṃ, ariyānaṃ vasitagehattā vā saraṇaṃ. Īti upaddavo pavāso ca te yattha na santi, taṃ anītikaṃ, satte saṃsāraṃ netīti ‘‘nītī’’ti laddhanāmāya taṇhāya abhāvato vā anītikaṃ. Āsavānaṃ anārammaṇatāya anāsavaṃ. Niccaṭṭhena dhuvaṃ, dhavati vā maggānamārammaṇabhāvaṃ gacchatīti dhuvaṃ, ‘‘dhu gatitheriyesū’’ti hi kātantadhātu. Daṭṭhabbasabhāvassa natthitāya anidassanaṃ. Paccayehi akatattā akataṃ. Sadā vijjamānattā apalujjanasabhāvaṃ gacchati, tena vā viññāyatīti apalokitaṃ. ‘‘Itaṃ gate ca viññāte’’ti hi nānatthasaṅgahe vuttaṃ.
There is no death here, or when this is attained, there is no death for the person, thus it is Amata (Deathless). It is Sududdasaṃ (very difficult to see) due to the extreme difficulty of seeing it. It is Parāyaṇaṃ (the final destination), because it is to be gone to, reached by supreme noble individuals (ariyapuggala), or because it is to be understood as being of a nature other than the nature of saṃsāra, or because it is the refuge (patiṭṭhāna) for other noble individuals, thus it is Parāyaṇaṃ. The Dhamma by which the four Paths, each within its specific scope, destroy (saranti, hiṃsanti) defilements is Saraṇaṃ (refuge); or it is Saraṇaṃ because it is a dwelling place for the noble ones. That in which calamities (īti) and suffering (upaddava) and exile (pavāsa) do not exist is Anītikaṃ (calm); or it is Anītikaṃ due to the absence of craving (taṇhā), which is called ‘nīti’ because it leads beings to saṃsāra. It is Anāsavaṃ (without taints) because it is not an object for the āsavas. It is Dhuvaṃ (permanent) by reason of its constancy; or it is Dhuvaṃ because it reaches (dhavati) the state of being an object for the Paths. Indeed, in the Kātantadhātu, ‘dhu’ (root) is said to be for ‘going’ and ‘being permanent’. It is Anidassanaṃ (invisible) because there is no perceivable phenomenon. It is Akataṃ (uncreated) because it is not made by conditions. It always exists, therefore it reaches the state of imperishability, or it is known by that (imperishability), thus it is Apalokitaṃ. Indeed, in the Nānatthasaṅgaha, it is stated: ‘‘itaṃ’’ is for ‘gone’ and ‘known’.
Ở đây không có cái chết, hoặc khi đạt được Niết-bàn này, người đó không còn chết nữa, vì vậy gọi là bất tử (amataṃ). Cực kỳ khó thấy vì rất khó để nhìn thấy, gọi là cực khó thấy (sududdasaṃ). Chư bậc Thánh tối thượng phải đến, phải đạt đến, vì vậy gọi là nơi nương tựa tối hậu (parāyaṇaṃ); hoặc phải biết, phải đạt đến một trạng thái khác với bản chất của luân hồi, đó là ý nghĩa; hoặc là nơi nương tựa của chư bậc Thánh, vì vậy gọi là nơi nương tựa tối hậu (parāyaṇaṃ). Pháp mà nhờ đó bốn đạo diệt trừ, làm tổn hại các phiền não một cách triệt để, pháp đó gọi là nơi che chở (saraṇaṃ); hoặc là nơi chư Thánh trú ngụ, vì vậy gọi là nơi che chở (saraṇaṃ). Nơi nào không có tai họa, chướng ngại và sự lưu đày, nơi đó gọi là anītikaṃ (không có tai họa); hoặc vì không có ái dục được gọi là ‘‘nītī’’ (dẫn dắt) vì nó dẫn dắt chúng sinh vào luân hồi, vì vậy gọi là anītikaṃ (không có ái dục). Không có các lậu hoặc làm đối tượng, vì vậy gọi là không lậu hoặc (anāsavaṃ). Vĩnh cửu, vì vậy gọi là vĩnh hằng (dhuvaṃ); hoặc nó đi đến, trở thành đối tượng của các đạo, vì vậy gọi là vĩnh hằng (dhuvaṃ); quả thật, trong Kātantadhātu có nói: ‘‘dhu’’ dùng trong nghĩa đi và vững chắc. Không có bản chất có thể thấy được, vì vậy gọi là vô tướng (anidassanaṃ). Không được tạo tác bởi các duyên, vì vậy gọi là vô vi (akataṃ). Luôn hiện hữu, không bị hoại diệt, hoặc nhờ đó mà được biết đến, vì vậy gọi là apalokitaṃ. Quả thật, trong Nānatthasaṅgaha có nói: ‘‘Itaṃ’’ dùng trong nghĩa đã đến và đã biết.
Lokasabhāvena vā viññāyatīti lokitaṃ, tabbhāvāpagamanato apalokitaṃ. Saṇhaṭṭhena nipuṇaṃ, yena vā cattāro maggā odhiso kilese nissesato punanti sodhenti, taṃ nipuṇaṃ. Na kadācipi yassa anto vināso atthi, taṃ anantaṃ.
Or, it is ‘lokitaṃ’ (perceived) by the nature of the world (lokasabhāva), but it is Apalokitaṃ due to its departure from that nature (of perishing). It is Nipuṇaṃ (subtle) by reason of its delicacy; or it is Nipuṇaṃ because the four Paths, each within its specific scope, cleanse (punanti, sodhenti) defilements thoroughly. That which never has an end or destruction is Anantaṃ (endless).
Hoặc được biết đến như bản chất của thế gian, vì vậy gọi là lokitaṃ; thoát khỏi bản chất đó, vì vậy gọi là apalokitaṃ. Tinh tế, vì vậy gọi là vi diệu (nipuṇaṃ); hoặc nhờ đó mà bốn đạo thanh lọc, làm sạch hoàn toàn các phiền não, pháp đó gọi là vi diệu (nipuṇaṃ). Không bao giờ có sự diệt vong tận cùng, pháp đó gọi là vô biên (anantaṃ).
Kharanti vinassantīti kharā, saṅkhatā, te yattha na santi, taṃ akkharaṃ, kharasaṅkhātānaṃ vā saṅkhatānaṃ paṭipakkhattā akkharaṃ. Ettha ca asaṅkhatantyādikā gāthā rucirā nāma.
Things that perish (kharanti) and are destroyed are called ‘kharā’ (perishable), which are conditioned (saṅkhatā). That in which they do not exist is Akkharaṃ (imperishable); or it is Akkharaṃ because it is the opposite of conditioned things, which are called ‘kharā’. Here, the stanza beginning with ‘asaṅkhataṃ’ is named Rucirā.
Chúng hoại diệt, chúng biến mất, vì vậy gọi là kharā, tức là các pháp hữu vi; nơi nào không có chúng, nơi đó gọi là bất hoại (akkharaṃ); hoặc vì nó là đối nghịch của các pháp hữu vi được gọi là kharā, vì vậy gọi là bất hoại (akkharaṃ). Và ở đây, bài kệ bắt đầu bằng Asaṅkhataṃ, v.v., được gọi là Rucirā.
49
8. Sabbadukkhānaṃ khayakāraṇattā dukkhakkhayo. Byābādhatīti byābādho, so eva byābādo, dukkhasaccaṃ, tassa bhāvo byābajjaṃ, dukkhassa pīḷanādyattho, taṃ yattha natthi, taṃ abyābajjaṃ, abyāpajjhantipi pāṭho, tattha byāpajjanti vinassantīti byāpādā, saṅkhatā, tesaṃ bhāvo byāpajjhaṃ, saṅkhatānaṃ vinassanabhāvo, taṃ yattha natthi, taṃ abyāpajjhanti evamattho veditabbo, niruttinayena ca dyassa jjhakāro.
8. It is Dukkhakkhayo (cessation of suffering) because it is the cause for the cessation of all suffering. That which afflicts (byābādhati) is byābādha; that same byābādha is suffering (dukkhasacca). The state of that (suffering) is byābajja, meaning affliction etc., of suffering. That in which this does not exist is Abyābajjaṃ (unafflicted). There is also the reading ‘abyāpajjhaṃ’; in that case, ‘byāpajjanti’ means they perish (vinassanti), thus they are byāpādā (afflictions), which are conditioned things (saṅkhatā). The state of these (byāpādā) is byāpajjhaṃ, meaning the perishable nature of conditioned things. That in which this does not exist is Abyāpajjhaṃ; this is how the meaning should be understood. And in terms of grammar (niruttinaya), ‘dy’ becomes ‘jjha’.
8. Vì là nguyên nhân diệt tận mọi khổ đau, vì vậy gọi là diệt khổ (dukkhakkhayo). Nó làm tổn hại, vì vậy gọi là byābādho; chính byābādho đó là byābādo, tức là Khổ đế; trạng thái của nó là byābajjhaṃ, tức là ý nghĩa của sự áp bức, v.v., của khổ; nơi nào không có điều đó, nơi đó gọi là không áp bức (abyābajjaṃ). Cũng có bản đọc là abyāpajjhaṃ; ở đó, chúng hoại diệt, chúng biến mất, vì vậy gọi là byāpādā, tức là các pháp hữu vi; trạng thái của chúng là byāpajjhaṃ, tức là trạng thái hoại diệt của các pháp hữu vi; nơi nào không có điều đó, nơi đó gọi là không áp bức (abyāpajjhaṃ), ý nghĩa phải được hiểu như vậy; và theo quy tắc ngữ pháp, dy trở thành jjha.
Kilesakammavipākavaṭṭānamabhāvato vivaṭṭaṃ. Nibbhayaṭṭhena khemaṃ, khayanti vā etena rāgaggiādayoti khemaṃ. Saṅkhārehi asammissatāya, visaṃyogatāya ca kevalaṃ. Apavajjanti saṅkhārā etasmāti apavaggo. Yasmā rāgo vigato, so virāgo. Padhānabhāvaṃ nītaṃ paṇītaṃ. Natthi etasmiṃ adhigate ariyānaṃ cutaṃ cavananti accutaṃ. Ariyehi pajjitabbattā gantabbattā padaṃ.
It is Vivaṭṭaṃ (devoid of round of existence) due to the absence of the rounds of defilements (kilesa), kamma, and vipāka. It is Khemaṃ (secure) by reason of its fearlessness; or it is Khemaṃ because the fires of lust (rāgaggi) etc., are extinguished by it. It is Kevalaṃ (pure) due to its unmixed nature and disassociation from conditioned phenomena (saṅkhāra). Conditioned phenomena fall away from this, thus it is Apavaggo (liberation). Since lust (rāga) has departed, it is Virāgo (dispassion). That which has been brought to a pre-eminent state is Paṇītaṃ (excellent). When this is attained, there is no falling (cutaṃ) or passing away (cavanaṃ) for the noble ones, thus it is Accutaṃ (immutable). It is Padaṃ (the state) because it is to be gone to, to be reached by the noble ones.
Vì không có các vòng luân hồi của phiền não, nghiệp và quả báo, vì vậy gọi là thoát khỏi luân hồi (vivaṭṭaṃ). Không sợ hãi, vì vậy gọi là an toàn (khemaṃ); hoặc nhờ đó mà lửa tham, v.v., được dập tắt, vì vậy gọi là an toàn (khemaṃ). Không lẫn lộn với các pháp hữu vi và không dính mắc, vì vậy gọi là thuần khiết (kevalaṃ). Các pháp hữu vi rơi rụng khỏi đó, vì vậy gọi là thoát ly (apavaggo). Vì tham ái đã ra đi, đó là ly tham (virāgo). Đã đạt đến trạng thái tối thượng, đó là tối thượng (paṇītaṃ). Khi đạt được điều này, chư Thánh không còn di chuyển, không còn tái sinh, vì vậy gọi là bất biến (accutaṃ). Vì chư Thánh phải đi đến, phải đạt đến, đó là đạo lộ (padaṃ).
50
9. Cattāro yogā khayanti etenāti yogakkhemo. Pāreti sakkoti saṃsāradukkhasantāpaṃ sametunti pāraṃ, ‘‘saṃsāradukkhasantāpatattassā’laṃ sametave’’ti hi vuttaṃ.
9. The four bonds (yoga) are exhausted by this, thus it is Yogakkhemo (security from bonds). It is able (pāreti, sakkoti) to soothe (sametuṃ) the torment of suffering in saṃsāra, thus it is Pāraṃ (the other shore). Indeed, it is said: ‘‘It is able to soothe the one afflicted by the torment of suffering in saṃsāra.’’
9. Bốn ách bị diệt trừ bởi điều này, vì vậy gọi là vô thượng an ổn (yogakkhemo). Có thể, có khả năng làm dịu đi sự nung nấu của khổ đau luân hồi, vì vậy gọi là bờ bên kia (pāraṃ); quả thật, có nói: ‘‘Có khả năng làm dịu đi sự nung nấu của khổ đau luân hồi.’’
Pagatā saṃsāracakkassa arā etasmāti vā pāraṃ.
Or, the spokes (arā) of the wheel of saṃsāra have departed from it, thus it is Pāraṃ.
Hoặc vì các nan hoa của bánh xe luân hồi đã rời khỏi đó, vì vậy gọi là pāraṃ.
Kilesehi muccanato mutti, nikāyantariyā pana ‘‘sarīrendriyehi attano muttattā muttī’’ti vadanti.
It is Mutti (release) due to being freed from defilements. However, adherents of other schools (nikāyantariya) say that it is ‘‘Mutti’’ because the self is freed from the body and sense faculties.
Thoát khỏi các phiền não, vì vậy gọi là giải thoát (mutti). Tuy nhiên, các phái khác nói: ‘‘Mutti là sự giải thoát của tự ngã khỏi thân và căn.’’
Kilesasamanato santi. Visujjhanti sattā etāya rāgādimalehīti visuddhi.
It is Santi (peace) due to the pacification of defilements. Beings are purified by this from the stains of lust (rāga) etc., thus it is Visuddhi (purity).
Sự lắng dịu của các phiền não, vì vậy gọi là tịch tịnh (santi). Chúng sinh được thanh tịnh khỏi các cấu uế như tham ái nhờ điều này, vì vậy gọi là thanh tịnh (visuddhi).
Sabbasaṅkhārā vimuccanato vimutti. Asaṅkhatameva nissattanijjīvaṭṭhena, santilakkhaṇadhāraṇato vā dhātūti asaṅkhatadhātu. Sujjhanti sattā etāya rāgādimalehīti suddhi. Āvuṇoti saṃsārato nikkhantumappadānavasenāti vuti, taṇhā, tato nikkhantattā nibbuti.
It is Vimutti (deliverance) due to complete liberation from all conditioned phenomena (sabbasaṅkhāra). The unconditioned itself, by reason of being neither a being (satta) nor a life principle (jīva), or by holding the characteristic of peace, is a Dhātu, thus it is Asaṅkhatadhātu (the unconditioned element). Beings are purified by this from the stains of lust (rāga) etc., thus it is Suddhi (purification). It hinders (āvuṇoti) in the sense of not yielding to departure from saṃsāra, thus it is ‘vuti’ (craving). It is Nibbuti (Nibbāna) due to having departed from that (craving).
Thoát khỏi tất cả các pháp hữu vi, vì vậy gọi là giải thoát (vimutti). Pháp vô vi tự nó, vì không có chúng sinh và không có sinh mạng, hoặc vì nó mang đặc tính tịch tịnh, vì vậy gọi là vô vi giới (asaṅkhatadhātu). Chúng sinh được thanh tịnh khỏi các cấu uế như tham ái nhờ điều này, vì vậy gọi là thanh tịnh (suddhi). Nó ngăn cản, không cho thoát khỏi luân hồi, vì vậy gọi là vuti, tức là ái dục; thoát khỏi ái dục đó, vì vậy gọi là Niết-bàn (nibbuti).
51
10. Khīṇāsavādicatukkaṃ arahante.
10. The group of four beginning with Khīṇāsava refers to Arahants.
10. Bốn từ bắt đầu bằng Khīṇāsava (lậu tận) dùng để chỉ bậc A-la-hán.
Khīṇā āsavā yassa so khīṇāsavo. Tato uttari karaṇīyābhāvato natthi sikkhā etassāti asekkho. Vigato rāgo yasmāti vītarāgo. Saṃsāracakkassa are hatavāti arahā, ‘‘araha’’ntipi pāṭho.
He whose āsavas are destroyed is a Khīṇāsavo (one whose taints are destroyed). Since there is no further task for him, he has no training, thus he is Asekkho (one beyond training). He from whom lust has departed is Vītarāgo (one free from lust). He has broken (hatavā) the spokes (ara) of the wheel of saṃsāra, thus he is Arahā. There is also the reading ‘‘araha’’ṃ.
Người có các lậu hoặc đã tận, đó là Khīṇāsava. Vì không còn việc gì phải làm thêm, không còn học tập nữa, đó là Vô học (asekkho). Người đã thoát ly tham ái, đó là Vītarāga (ly tham). Người đã phá vỡ các nan hoa của bánh xe luân hồi, đó là A-la-hán (arahā). Cũng có bản đọc là ‘‘araha’’.
52
Devalokādipañcakaṃ saggassa nāmaṃ.
The group of five beginning with Devaloka are names for heaven.
Năm từ bắt đầu bằng Devaloka (cõi trời) là tên của cõi trời.
Devānaṃ loko bhavanaṃ devaloko. Dibbantyatra divo.
The world (loka), the abode (bhavana) of devas, is Devaloko. In this (world), they shine (dibbanti), thus it is Divo.
Thế giới, nơi ở của chư thiên, là cõi trời (devaloko). Chư thiên vui chơi ở đó, vì vậy gọi là divo.
Aja gatiyaṃ, anekatthattā ṭhitiyaṃ, ciraṃ ṭhiyate asminti aggo, ṭhānaṃ, sobhano aggo saggo, puññena vā suṭṭhu ajīyateti saggo. Tayo devā dibbantyatreti tidivo. Padhānato hi tīhi hariharabrahmehi byapadeso.
The root ‘aja’ means to go (gatiyaṃ), but due to having many meanings, it also means to stay (ṭhitiyaṃ). That in which one stays for a long time is ‘agga’ (chief), a place (ṭhānaṃ); a beautiful, excellent place is Saggo (heaven); or it is Saggo because one is well-born (ajjīyate) through merit. Three devas shine (dibbanti) in this, thus it is Tidivo. Indeed, the designation primarily refers to the three (devas): Hari, Hara, and Brahmā.
Aja trong nghĩa đi, và vì có nhiều nghĩa, nên trong nghĩa trú, được trú ngụ lâu dài ở đó, vì vậy gọi là aggo, tức là nơi; nơi tối thắng, tốt đẹp là cõi trời (saggo); hoặc vì nhờ phước đức mà được đến một cách tốt đẹp, vì vậy gọi là cõi trời (saggo). Ba vị thiên thần vui chơi ở đó, vì vậy gọi là Tam thập tam thiên (tidivo). Quả thật, được chỉ định chủ yếu bởi ba vị Hari, Hara và Brahmā.
Tidasānaṃ devānaṃ ālayo ṭhānanti tidasālayo. Keci pana ‘‘devalokādittayaṃ saggasāmaññassa nāmaṃ, tidivādidvayaṃ tāvatiṃsassā’’ti vadanti, taṃ amarakosādīsu sāmaññasmiṃyeva dvinnampi gahaṇato na sārato paccetabbaṃ.
The dwelling (ālayo), the abode (ṭhānaṃ), of the thirty (tidasā) devas is Tidasālayo. Some say that ‘‘the first three (names), beginning with Devaloka, are common names for heaven, and the latter two, beginning with Tidiva, are for Tāvatiṃsa heaven.’’ That should not be substantially accepted as true, since both are included as common names in the Amarakosa and other texts.
Nơi trú ngụ của ba mươi vị thiên thần, vì vậy gọi là Tidasālayo (nơi ở của ba mươi vị thiên). Một số người nói: ‘‘Ba từ đầu tiên như Devaloka, v.v., là tên chung của cõi trời; hai từ sau như Tidiva, v.v., là tên của cõi Tam thập tam thiên (Tāvatiṃsa),’’ nhưng điều đó không đáng tin cậy về bản chất vì cả hai đều được dùng trong nghĩa chung của cõi trời trong Amarakosa, v.v.
Etthāpi nāka, suraloka, tipiṭṭhapa* , avaroha, phalodaya* , mandara, serika, sakkabhavana, khaṃ, nabhādīni devalokasāmaññāni idhānāgatānipi gahetabbāni.
Here, common names for devaloka such as nāka, suraloka, tipiṭṭhapa (into which meritorious ones enter, thus tipiṭṭhapa; tidasānaṃ piṭṭhapadhiti dasasaddalopo in Cintāmaṇiṭīkā), avaroha, phalodaya (phalassa kammaphalassa udayo diṭṭhiyogyaṭṭhānaṃ in Tikaṇḍaṭīkā), mandara, serika, sakkabhavana, khaṃ, nabhā, etc., which are not mentioned here, should also be understood.
Ở đây, các tên chung của cõi trời như nāka, suraloka, tipiṭṭhapa*, avaroha, phalodaya*, mandara, serika, sakkabhavana, khaṃ, nabhā, v.v., mặc dù không được đề cập ở đây, cũng nên được hiểu.
53
11-12. Tidasādicatuddasakaṃ devatāsāmaññassa nāmaṃ.
11-12. The group of fourteen beginning with Tidasā are common names for deities.
11-12. Mười bốn từ bắt đầu bằng Tidasā là tên chung của chư thiên.
Jātīsu* vuttāsu byattipi vuccatīti byattīnaṃ bahuttā bahuvacananiddeso.
When describing births (jātīsu), ‘byatti’ (individual) is also used; thus, due to the multiplicity of individuals, it is expressed in the plural.
Trong các loại đã nói, cũng nói về cá thể, và vì có nhiều cá thể, nên được chỉ định bằng số nhiều.
Jātisattāvināsasaṅkhātā tisso dasā parimāṇā etesanti tidasā. Ete hi manussādayo viya buddhivipariṇāmakhayehi na yujjanti, pañcavīsativassuddesiyā eva uppajjanti santi vinassanti ca.
They have three states (dasā) as their measure (parimāṇā): birth (jāti), existence (sattā), and passing away (vināsa), thus they are Tidasā (the thirty). Indeed, these (deities), unlike humans etc., are not associated with growth, decline, or destruction of intelligence; they are born, exist, and pass away only at the age designated as twenty-five years.
Ba trạng thái, tức là sinh, tồn tại và diệt vong, là giới hạn của họ, vì vậy gọi là Tidasā (ba mươi). Quả thật, những vị này không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi, suy thoái và hủy diệt của trí tuệ như con người, v.v.; họ chỉ sinh ra, tồn tại và diệt vong ở độ tuổi khoảng hai mươi lăm.
Maraṇaṃ maro, so yesaṃ natthi, te amarā. Dibbanti pañcakāmaguṇādīhi kīḷantīti devā. Vibujjhanti na supantīti vibudhā, atītānāgatajātiṃ vibujjhantīti vā vibudhā. Sudhābhojanabhuñjanasīlatāya sudhāsino. Samudduṭṭhā* surā atthi yesaṃ, te surā, suranti vā kīḷantīti surā, sukhena ramantīti vā surā. Dīghāyukāpi samānā yathāparicchedaṃ sampattakāle maranti sīlenāti marū. Divo devaloko oko āsayo yesaṃ te divokā. Sudhāhārassa pātabbassapi sambhavato amataṃ pivantīti amatapā, amatosadhaṃ vā pivantīti amatapā. Sagge vasanasīlattā saggavāsino. Sadā pañcavīsativassuddesiyattā nirākatā jarā etesanti nijjarā. Na nimisantīti animisā, bhamukā niccalaṃ karontītyattho.
Death is maro; those for whom it does not exist are amarā. They delight and play with the five strands of sense-pleasures and so forth, thus they are devā. They awaken and do not sleep, thus they are vibudhā; or, they comprehend past and future existences, thus they are vibudhā. Due to the habit of consuming sudhā-food, they are sudhāsino. Those for whom valor (or a kind of liquor, surā) that arose from the ocean exists are surā; or, they revel and play, thus they are surā; or, they delight easily, thus they are surā. Though long-lived, they die by nature at the appointed time, thus they are marū. Those whose abode and dwelling is the divine realm, the world of devā, are divokā. Since the drinking of sudhā-food is possible, they drink ambrosia (amata), thus they are amatapā; or, they drink the medicine of immortality, thus they are amatapā. Due to their habit of dwelling in heaven, they are saggavāsino. Because they are always twenty-five years of age, old age is removed from them, thus they are nijjarā. They do not blink, thus they are animisā; meaning, their eyebrows are still.
Chết là maraṇaṃ, là maro. Những ai không có cái chết đó, họ là amarā (bất tử). Họ vui đùa với năm dục lạc và các thứ khác, nên họ là devā (chư thiên). Họ thức tỉnh, không ngủ, nên họ là vibudhā (người trí); hoặc họ thức tỉnh về các kiếp quá khứ và vị lai, nên họ là vibudhā. Do thói quen thọ hưởng món ăn sudhā, họ là sudhāsino. Những ai có sự hùng dũng (surā)* để đàn áp kẻ thù, họ là surā; hoặc họ vui đùa, nên họ là surā; hoặc họ hưởng niềm vui một cách dễ dàng, nên họ là surā. Dù có tuổi thọ dài, nhưng khi đến thời điểm được định sẵn, họ chết theo thói quen, nên họ là marū. Cõi trời là nơi nương tựa (oko) của họ, nên họ là divokā. Do có thể uống món ăn sudhā, họ uống amata (bất tử dược), nên họ là amatapā; hoặc họ uống thuốc amata, nên họ là amatapā. Do thói quen sống trên cõi trời, họ là saggavāsino. Do luôn ở tuổi hai mươi lăm, sự già yếu đã bị loại bỏ khỏi họ, nên họ là nijjarā. Họ không nháy mắt, nên họ là animisā, nghĩa là họ giữ cho lông mi bất động.
Dive vasantīti dibbā. Devā eva devatā, sakatthe devasaddato tāpaccayo, devatā eva devatāni, sakatthe nipaccayo.
They dwell in the sky, thus they are dibbā. The devā themselves are devatā; the suffix tā is added to the word deva in the sense of itself. The devatā themselves are devatāni; the suffix ni is added in the sense of itself.
Họ sống trên trời, nên họ là dibbā. Chỉ có chư thiên là devatā, từ chữ deva với hậu tố tā mang nghĩa tự thân; chỉ có devatā là devatāni, với hậu tố ni mang nghĩa tự thân.
‘‘Apume’’ti ettha paṭhamasakatthikavasena itthiliṅgattaṃ, dutiyasakatthikavasena napuṃsakaliṅgattaṃ veditabbaṃ, dutiyasakatthikavaseneva vā dviliṅgattaṃ, tattha itthiliṅgapakkhe yadādinā nikārādeso.
In the phrase "Apume", the feminine gender should be understood by way of the first sense of itself, and the neuter gender by way of the second sense of itself; or, by way of the second sense of itself, it is understood as having two genders. In that case, for the feminine gender, the replacement with nikāra is by yadādi and so forth.
Ở đây, trong trường hợp "apume", cần hiểu rằng theo nghĩa tự thân thứ nhất thì là giống cái, theo nghĩa tự thân thứ hai thì là giống trung; hoặc theo nghĩa tự thân thứ hai thì là lưỡng tính, trong đó, ở trường hợp giống cái, có sự thay thế thành nikāra theo yadādi.
Amarakose pana ‘‘devatāni pume vā’’ti* vuttaṃ.
However, in the Amarakosa, it is stated: "Devatāni may also be masculine."
Tuy nhiên, trong Amarakosa có nói: "devatāni pume vā"*.
Tassattho – devatānisaddo vikappena pulliṅge, niccaṃ napuṃsaketi.
Its meaning is: the word devatāni is optionally masculine, and always neuter.
Ý nghĩa của nó là: từ devatāni có thể dùng ở giống đực, và luôn ở giống trung.
Ṭīkāyañca ‘‘sakatthikā pakatito liṅgavacanāni ativattantīti punnapuṃsakatta’’nti* vuttaṃ.
And in the Ṭīkā, it is stated: "Because suffixes denoting the same meaning transcend the genders and numbers of the original word, it is masculine and neuter."
Và trong Ṭīkā cũng nói: "vì các hậu tố tự thân vượt quá giới tính và số của gốc từ, nên nó là giống đực và giống trung"*.
Tattha sakatthikāti dutiyasakatthikaṃ vuttaṃ, pakatitoti paṭhamasakatthikaṃ.
There, sakatttikā refers to the second sense of itself, and pakatito refers to the first sense of itself.
Ở đây, sakatthikā nói đến nghĩa tự thân thứ hai, pakatito nói đến nghĩa tự thân thứ nhất.
Tena vuttaṃ ‘‘punnapuṃsakatta’’nti, itarathā tāpaccayantassa niccaṃ itthiliṅgatāya itthiliṅgattameva vadeyya.
That is why it is said "punnapuṃsakatta"; otherwise, it would always be in the feminine gender for words ending in the tā suffix.
Do đó, nó được gọi là "punnapuṃsakatta"; nếu không, nó sẽ luôn là giống cái vì có hậu tố tā.
Supabbā, sumanā, tidivesā, āditeyyā, divisadā, lekhā, aditinandanā, ādiccā, ribhavo* asoppā, amaccā* , amatāsanā, aggimukhā, havibhojanā, girabbāṇā, dānavārayo, bindārakā, pūjiyā, cirāyukā, saggino, nabhosadāiccādīnipi devatānaṃ sāmaññanāmāneva.
Supabbā, Sumanā, Tidivesā, Āditeyyā, Divisadā, Lekhā, Aditinandanā, Ādiccā, Ribhavo, Asoppā, Amaccā, Amatāsanā, Aggimukhā, Havibhojanā, Girabbāṇā, Dānavārayo, Bindārakā, Pūjiyā, Cirāyukā, Saggino, Nabhasadā, etc., are also common names for devatā.
Các tên gọi chung của chư thiên còn có: Supabbā, Sumanā, Tidivesā, Āditeyyā, Divisadā, Lekhā, Aditinandanā, Ādiccā, Ribhavo*, Asoppā, Amaccā*, Amatāsanā, Aggimukhā, Havibhojanā, Girabbāṇā, Dānavārayo, Bindārakā, Pūjiyā, Cirāyukā, Saggino, Nabhasadā.
54
13. Siddhādayo ime devayoniyo devappabhavā devavaṃsā etesamuppattiyaṃ devānameva ādikāraṇattā.
13. These siddhā and others are of divine origin, born of devā, of the lineage of devā, because devā are the primary cause of their arising.
13. Các Siddhā và những vị khác là devayoniyo (chủng loại chư thiên), tức là những vị có nguồn gốc từ chư thiên, thuộc dòng dõi chư thiên, vì chư thiên là nguyên nhân ban đầu cho sự xuất hiện của họ.
Aṇimādiguṇopetattā sijjhanti etassa yathicchitā atthāti siddho. Yassa bhāsāya brūhati kathā, so bhūto, pisācappabhedo adhomukhādi.
Being endowed with qualities such as aṇimā, their desired purposes are accomplished, thus they are siddhā. The being from whose speech stories sprout forth is a bhūta, a type of pisāca, such as those with downward-facing mouths.
Do được phú bẩm các phẩm chất như aṇimā (khả năng hóa nhỏ), các mục tiêu mong muốn của vị này được thành tựu, nên gọi là siddho. Vị mà lời nói của họ được lan truyền rộng rãi, vị đó là bhūto, một loại pisāca (quỷ) có khuôn mặt cúi xuống, v.v.
Vacanattho pana bhavanti brūhanti kathā etasmāti bhūtoti.
The meaning of the word is that bhūta is so called because stories arise and are recounted from it.
Tuy nhiên, theo ngữ nghĩa, vì từ vị đó mà lời nói được lan truyền rộng rãi, nên gọi là bhūto.
Gandhaṃ abbati paribhuñjatīti gandhabbo, devagāyanā ‘‘hāhā hūhū’’ pabhutayo* .
One who enjoys scents (gandha) is a gandhabba; the divine musicians like Hāhā and Hūhū are examples.
Vị nào hưởng thụ hương thơm (gandhaṃ), vị đó là gandhabbo; các ca sĩ thiên giới như Hāhā, Hūhū, v.v.*.
Nidhayo guyhatīti guyhako, saññāyaṃ ko, maṇibhadrādiko kuverānucaro.
One who conceals treasures is a guyhaka; in the sense of 'knowledge' (saññāyaṃ), the suffix ka is used; like Maṇibhadra and others, followers of Kuvera.
Vị nào che giấu kho báu (nidhayo), vị đó là guyhako; trong nghĩa danh từ, có hậu tố ko, là tùy tùng của Kubera như Maṇibhadra, v.v.
Yakkha pūjāyaṃ, yakkhīyate pūjīyateti yakkho, kuverādiko.
Yakkha is in the sense of 'worship'; one who is worshipped is a yakkha, like Kuvera and others.
Yakkha trong nghĩa cúng dường; vị nào được cúng dường, vị đó là yakkho, như Kubera, v.v.
Rakkhanti attānaṃ etasmāti rakkhaso, vibhīsaṇādi.
Those from whom one protects oneself are rakkhasā, like Vibhīsaṇa and others.
Từ vị đó mà người ta tự bảo vệ mình, nên gọi là rakkhaso, như Vibhīsaṇa, v.v.
Kumbhappamāṇaṇḍatāya kumbhaṇḍo. Pisitaṃ maṃsaṃ asati bhakkhatīti pisāco, sakuni sakuntiādiko kuverānucaro, yadādinā pisitassa pibhāvo, asassa ca sācādesabhāvo* .
They have testicles the size of a pot, thus they are kumbhaṇḍā. One who eats raw flesh (pisitaṃ maṃsaṃ asati) is a pisāca, like the followers of Kuvera such as Sakuṇī and Sakuṇtī; by yadādi and so forth, pisita becomes pi, and asa is replaced by sācā.
Do có tinh hoàn to bằng chum, nên gọi là kumbhaṇḍo. Vị nào ăn thịt (pisitaṃ maṃsaṃ), vị đó là pisāco, là tùy tùng của Kubera, như chim Sakuni, Sakunti, v.v. Theo yadādi, pisita biến thành pi, và asa biến thành sācā*.
Ādisaddena vijjādhara, apasara, kinnare ca saṅgaṇhāti.
By the word ādi (etc.), vijjādharā, apsarā, and kinnarā are also included.
Với từ ādi, bao gồm các vị vijjādhara, apasara và kinnara.
Vijjaṃ guḷikāñjanamantādikaṃ dharatīti vijjādharo. Apasārayanti khalayantīti apasarā, ubbasyādikā suravesiyo* , apasarasaddassa jātiyaṃ sayaṃ bahuttaṃ, byattiyantu tadavayavaṃ vā sayaṃ, tathā ca bahuttaṃva.
One who holds magical knowledge (vijja), such as pills, collyrium, and incantations, is a vijjādharo. Those who attract or bewilder are apasarā, such as the celestial courtesans like Urvaśī and others. The word apasara naturally takes the plural in the generic sense, or in the specific sense, its parts also naturally take the plural; thus, it is plural.
Vị nào mang giữ các loại thần chú, thuốc viên, thuốc nhỏ mắt, bùa chú, v.v., vị đó là vijjādharo. Những vị nào làm cho người khác bị lạc lối, họ là apasarā, là các kỹ nữ thiên giới như Urvaśī, v.v.*; từ apasara tự nó mang nghĩa số nhiều khi chỉ chủng loại, còn khi chỉ cá thể thì có thể là một phần của cá thể đó hoặc tự nó, và cũng mang nghĩa số nhiều.
Vanādisaddo kadāci jātiyaṃ payujjate, kadāci byattiyaṃ.
The word vanādi is sometimes used in the generic sense, and sometimes in the specific sense.
Từ vanādi đôi khi được dùng để chỉ chủng loại, đôi khi để chỉ cá thể.
Tatra yadā jātiyaṃ, tadā byattigataṃ saṅkhyamādāya pavattati.
When it is in the generic sense, it functions by taking the number related to the specific instance.
Khi nó được dùng để chỉ chủng loại, nó hoạt động bằng cách lấy số lượng cá thể.
Yadā byattiyaṃ payujjate, tadā taṃbyattāvayavānaṃ pāṇipādādīnaṃ bahuttasaṅkhyamādāya pavattati.
When it is used in the specific sense, it functions by taking the plural number of the parts of that specific instance, such as hands and feet.
Khi nó được dùng để chỉ cá thể, nó hoạt động bằng cách lấy số lượng nhiều của các bộ phận của cá thể đó, như tay, chân, v.v.
Vanasaddo tu jātigatekasaṅkhyāvisiṭṭhadabbābhidhānato dhavādibyattigatajātyābhidhānato vā ekavacananti apasarasaddo vāmanādimatena itthiyaṃ bahuvacane ca, tadaññesaṃ pana matena pumitthiyaṃ vacanadvaye ca daṭṭhabbo.
However, the word vana is singular because it denotes a substance specified by a single number in the generic sense, or because it denotes a genus found in specific instances like dhava (trees); or, according to the opinion of Vāmana and others, the word apasara is feminine and plural, but according to the opinion of others, it can be masculine or feminine and in both numbers.
Tuy nhiên, từ vana là số ít vì nó chỉ một vật thể có số lượng đơn vị thuộc chủng loại, hoặc vì nó chỉ chủng loại thuộc các cá thể như dhava v.v. Do đó, từ apasara theo quan điểm của Vāmana và những người khác, là giống cái và số nhiều; còn theo quan điểm của những người khác, thì nó là giống đực và giống cái, và có thể là số ít hoặc số nhiều.
Assamukhanarasarīrattā kucchito naro, kiñci vā naro, narasadisattā vā kinnaro. Etā devayoniyo.
Having the face of a horse and the body of a human, they are contemptible humans, or somewhat human, or similar to humans, thus they are kinnarā. These are divine origins.
Do có mặt ngựa và thân người, nên là một người đáng ghê tởm, hoặc một người nhỏ bé, hoặc do giống người, nên là kinnaro. Đây là các chủng loại chư thiên.
Gaṇadevatā pana –
However, the group of devā are:
Còn các vị chư thiên nhóm thì –
55
‘‘Ādiccā visu vasavo, tusitā’bhassarā’nilā;
“The Ādiccas, Visus, Vasus, Tusitā, Ābhassarā, Anila;
“Ādiccā, Visu, Vasavo, Tusitā, Ābhassarā, Anilā;
56
Mahārājikā sādhyā ca, ruddā ca gaṇadevatā’’ti* .
Mahārājikā, Sādhyā, and Rudrā are the group of devā,”
Mahārājikā, Sādhyā và Ruddā là các chư thiên nhóm”
57
Amarakose kathitā.
as stated in the Amarakosa.
được nói đến trong Amarakosa.
58
Tatrādiccā dvādasakā, visudevā dasa ṭhitā;
Among them, the Ādiccas are twelve, the Visu devā stand at ten;
Trong số đó, Ādiccā là mười hai vị, Visudevā là mười vị; Vasavo được tính là tám vị, Tusitā được cho là ba mươi sáu vị.
59
Vasavo aṭṭhasaṅkhyātā, chattiṃsa tusitā matā.
The Vasus are counted as eight, the Tusitā are considered thirty-six.
Vasavo được tính là tám vị, Tusitā được cho là ba mươi sáu vị.
60
Ābhassarā catusaṭṭhi, vātā paṇṇāsekūnakā;
The Ābhassarā are sixty-four, the Vātā are forty-nine;
Ābhassarā là sáu mươi bốn vị, Vātā là bốn mươi chín vị;
61
Mahārājikanāmāyo, dvisataṃ vīsatādhikā.
The Mahārājikā, by name, are two hundred and twenty.
Các vị tên Mahārājika là hai trăm hai mươi vị.
62
Sādhyā dvādasa vikhyātā, ruddā cekādasa ṭhitā;
The Sādhyā are well-known as twelve, the Rudrā stand at eleven;
Sādhyā nổi tiếng là mười hai vị, Ruddā là mười một vị;
63
Samayantarato etā, viññeyyā gaṇadevatā.
These group devā should be understood according to different traditions.
Các chư thiên nhóm này cần được hiểu theo các thời kỳ khác nhau.
64
14. Pubbadevādicatukkaṃ asure.
14. The four terms beginning with pubbadevā refer to asurā.
14. Bốn từ bắt đầu bằng Pubbadevā dùng để chỉ asura.
Pubbaṃ devā pubbadevā, dutiyāsamāso, pubbe vā devā pubbadevā, pubbe hyete devapure ṭhitā, anantaraṃ sakkādīhi tato cālitā.
The devā of old are pubbadevā, this is a dutiyāsamāsa (secondary compound); or, devā formerly are pubbadevā, for these dwelt formerly in the city of devā, and were subsequently moved from there by Sakka and others.
Các vị chư thiên trước đây là pubbadevā, là một hợp chất dutiyāsamāso; hoặc các vị chư thiên trước đây là pubbadevā, vì trước đây họ đã ở trong thành chư thiên, sau đó bị Indra và những vị khác trục xuất khỏi đó.
Surānaṃ ripū sattavo suraripū. Surānaṃ paṭipakkhabhāvato asurā, devā viya na suranti na kīḷantīti vā asurā, samudduṭṭhā vā surā devehi abhyupagatā, nāsurehīti natthi surā etesanti asurāti nikāyantariyā.
The enemies and adversaries of the surā are suraripū. They are asurā because they are the opposite of surā; or, they do not revel or shine like devā, thus they are asurā; or, according to another school, the surā who arose from the ocean were accepted by the devā, not by the asurā, hence they are asurā because they have no surā (valor/liquor).
Kẻ thù của chư thiên là suraripū. Do là đối nghịch của chư thiên, họ là asurā; hoặc họ không vui đùa, không rực rỡ như chư thiên, nên họ là asurā; hoặc các vị surā phát sinh từ biển đã được chư thiên chấp nhận, chứ không phải asura, nên không có surā ở họ, vì vậy họ là asurā, theo các trường phái khác.
Danunāmāya mātuyā apaccaṃ dānavā.
The offspring of the mother named Danu are dānavā.
Con cái của người mẹ tên Danu là dānavā.
Danu nāma terasasu rakkhasaduhitīsu ekissā duhitu nāmaṃ.
Danu is the name of one of the thirteen daughters of the rakkhasā.
Tên Danu là tên của một trong mười ba người con gái của rakkhasa.
Ete pubbadevādayo sadā pume pulliṅge vattanti.
These pubbadevā and others are always in the masculine gender.
Các từ pubbadevā và những từ khác này luôn được dùng ở giống đực ( pume).
Deccā, deteyyā, danujā, indārī, suradisā, sukkasissā, ditisutā, pubbajāiccādīnipi asurassa sāmaññanāmāni.
Deccā, Deteyyā, Danujā, Indārī, Suradisā, Sukkasissā, Ditisutā, Pubbajāmā and others are also common names for asurā.
Các tên gọi chung của asura còn có: Deccā, Deteyyā, Danujā, Indārī, Suradisā, Sukkasissā, Ditisutā, Pubbajātī, v.v.
65
Tabbisesā asurappabhedā.
Tabbisesā are the kinds of asurā.
Tabbisesā là các loại asura.
Surehi saddhiṃ saṅgāmatthaṃ attano balakāyānaṃ pahāraṃ āyudhaṃ dadātīti pahārado, so eva pahārādo. Saṃ pasattho varo jāmātā yassa so sambaro, tassa hi sakko jāmātā* , puññāharīsu vā indriyāni saṃvuṇotīti sambaro. Balametassatthīti balī, atisayabalakāyattā vā balī, so eva bali, ‘‘baliādayo’’ti iminā samāsepi sandhi natthīti dīpeti.
Pahārado is so called because he gives weapons and arms to his troops for battle with the devas; he is indeed Pahārādo. Sambaro is so called because he has an excellent, praised son-in-law; indeed, Sakka is his son-in-law. Or, Sambaro is so called because he restrains the faculties of those who gather merit. Bali is so called because he has strength; or, he is Balī because he has exceedingly strong troops; he is indeed Bali. The phrase "baliādayo" indicates that there is no sandhi even in a compound.
Vị nào ban vũ khí tấn công cho quân đội của mình để chiến đấu với các vị devas, vị đó là Pahārada, chính vị đó là Pahārāda. Vị nào có con rể cao quý được ca ngợi, vị đó là Sambara; quả thật, Sakka là con rể của vị đó. Hoặc, vị nào che giấu các căn (indriya) của những người mang công đức, vị đó là Sambara. Vị nào có sức mạnh thì là Balī, hoặc do có quân đội với sức mạnh vượt trội thì là Balī, chính vị đó là Bali. Điều này cho thấy rằng không có sự hòa hợp (sandhi) trong hợp chất (samāsa) với cụm từ “baliādayo” (và những vị tương tự Bali).
Ādinā macchasakuṇādikepi kuñcādikepi asurabhede saṅgaṇhāti.
By the word ādinā, he includes the asura varieties like fish and birds, and also those like kuñca.
Với từ ādi (vân vân), nó bao gồm các loại asura như cá, chim, v.v., và các loại asura như kuñca, v.v.
66
15. Pitāmahādyaṭṭhakaṃ brahmani.
15. The octad of Pitāmaha and others refers to Brahmā.
15. Tám danh xưng như Pitāmaha là của Phạm thiên.
Pitūnaṃ pajāpatīnaṃ lokapitūnampi pitā pitāmaho, āmahapaccayo* .
Pitāmaha is the father of fathers, even of the world-fathers (Pajāpatis). The suffix is āmaha.
Vị cha của các vị cha, tức là cha của các vị cha của thế gian (Pajāpati), là Pitāmaha; tiếp vĩ ngữ āmaha.
Sabbalokānaṃ pituṭṭhāniyattā pitā, sabbalokaṃ vā pāti rakkhatīti pitā, ritupaccayo.
Pitā is so called because he stands in the position of father to all beings, or Pitā is so called because he protects all beings. The suffix is ritu.
Do ở vị trí là cha của tất cả chúng sinh, nên là Pitā; hoặc vị nào bảo vệ tất cả chúng sinh, vị đó là Pitā; tiếp vĩ ngữ ritu.
Mahantasarīratāya brahmā, braha vuḍḍhiyaṃ mapaccayo.
Brahmā is so called due to his mighty body. The root braha means growth, and the suffix is ma.
Do có thân hình vĩ đại nên là Brahmā; từ gốc braha (phát triển) với tiếp vĩ ngữ ma.
Lokānaṃ īso indo lokeso. Kamalasambhavattā kamalaṃ, padmaṃ.
Lokeso is the lord and ruler of the worlds. Kamala (lotus) is so called due to his origin from a lotus, the padma.
Vị chúa tể, vua của các cõi là Lokesa. Do sinh ra từ hoa sen (kamala), nên là Kamalaṃ, tức hoa sen.
Taṃ āsanamuppattiṭṭhānamassa kamalāsano. Hiraññaṃ suvaṇṇamayaṃ aṇḍaṃ hiraññaṃ, tassa gabbho bhūṇo* hiraññagabbho. Jhānādiguṇehi surānaṃ jeṭṭhattā surajeṭṭho. Pajānaṃ sattānaṃ pati sāmibhūto pajāpati, pajaṃ pāletīti vā pajāpati. Attabhū, parameṭṭhi, sayambhū, caturānano, dhātā, kamalayoni, duhiṇo, viriñci, sajitā, vedhā, vidhātā, vidhi, haṃsaratho, viriñco, papitāmaho iccādayopi brahmanāmāni.
Kamalāsano is so called because the lotus is his seat and place of origin. Hirañña refers to a golden egg, or golden radiance, and Hiraññagabbho is its embryo or essence. Surajeṭṭho is so called because of his supremacy among devas through virtues like jhāna. Pajāpati is the lord and master of beings (pajā). Or, Pajāpati is so called because he protects beings. Attabhū, Parameṭṭhi, Sayambhū, Caturānano, Dhātā, Kamalayoni, Duhiṇo, Viriñci, Sajitā, Vedhā, Vidhātā, Vidhi, Haṃsaratho, Viriñco, Papitāmaho, and others are also names of Brahmā.
Vị nào có hoa sen đó làm chỗ ngồi hay nơi sinh ra, vị đó là Kamalāsana. Vị nào có bào thai (gabbha) là quả trứng vàng (hirañña), vị đó là Hiraññagabbha. Do có các phẩm chất như thiền định (jhāna) và là vị lớn nhất trong các vị devas, nên là Surajeṭṭha. Vị chủ tể, người cai quản các chúng sinh (pajā), là Pajāpati; hoặc vị nào bảo vệ chúng sinh (pajā), vị đó là Pajāpati. Các danh xưng khác của Phạm thiên bao gồm: Attabhū, Parameṭṭhi, Sayambhū, Caturānana, Dhātā, Kamalayoni, Duhiṇa, Viriñci, Sajitā, Vedhā, Vidhātā, Vidhi, Haṃsaratha, Viriñca, Papitāmaha, v.v.
67
16-17. Vāsudevādipañcakaṃ kaṇhe.
16-17. The quintet of Vāsudeva and others refers to Kaṇha (Viṣṇu).
16-17. Năm danh xưng như Vāsudeva là của Kaṇha (Viṣṇu).
Vasudevassa apaccaṃ vāsudevo. Maccānaṃ jīvitaṃ harati sīlenāti hari. Kaṇhaguṇayogato kaṇho. Kesiṃ nāma asuraṃ hatavāti kesavo, īkārassa akāro, hanassa ca vo. Vuttañca –
Vāsudevo is the son of Vasudeva. Hari is so called because he takes away the lives of mortals by habit. Kaṇho is so called due to his association with dark qualities. Kesavo is so called because he killed the asura named Kesi; the ī-vowel changes to a, and hana to vo. As it is said:
Con cháu của Vasudeva là Vāsudeva. Vị nào đoạt mạng sống của chúng sinh (macca) bằng đức hạnh, vị đó là Hari. Do có phẩm chất đen (kaṇha), nên là Kaṇha. Vị nào đã giết asura tên Kesi, vị đó là Kesava; chữ ī biến thành a, và hana biến thành vo. Điều này đã được nói:
68
‘‘Yasmā tayā hato kesī,
“Since Kesi was slain by you,
“Vì ngươi đã giết Kesi,
69
Tasmā me sāsanaṃ suṇa;
Listen to my instruction;
Hãy nghe lời ta;
70
Kesavo nāma nāmena,
By the name Kesava,
Ngươi sẽ trở thành người cao quý
71
Seyyo loke bhavissasī’’ti* .
You will be supreme in the world.”
Với tên Kesava trên thế gian.”
72
Cakkaṃ pāṇimhi assa cakkapāṇi. Visaṇu* , nārāyano, vekuṇṭho, dāmodaro, mādhavo, sambhū, deccāri, puṇḍarīkakkho, govindo, garuḷaddhajo, pītambaro, accuto, maṅgalo, siṅgī, janāddano, upendo, indāvarajo, catubhujo, padmanābho, madhuripu, tivikkamo, devakīnandano, sorī, sirīpati, purisottamo, vanamālī, balidhaṃsī, kaṃsārāti, adhokkhajo, sabbambharo, keṭabhaji* , vidhu, sasabindu, sirīkaro, sirīvarāho, ajito, parapuriso, sirīgabbho, chabindu, ananto, narakaji, kesaro, jātikīlo, narasīho, purāṇapuriso, nalinesayo, vāsu, narāyano, punabbasu, sabbarūpo, dharaṇīdharo, vāmano, ekasiṅgo, somagabbho, ādidevo, ādivarāho, suvaṇṇabindu, sadāyogī, sanātano, rāhumuddhabhido, kāḷanemi, paṇḍavo, vaḍḍhamāno, satānando, pajānātho, suyāmunoiccādīni visaṇunāmāni.
Cakkapāṇi is so called because a discus is in his hand. Visaṇu, Nārāyaṇo, Vekuṇṭho, Dāmodaro, Mādhavo, Sambhū, Deccāri, Puṇḍarīkakkho, Govindo, Garuḷaddhajo, Pītambaro, Accuto, Maṅgalo, Siṅgī, Janāddano, Upendo, Indāvarajo, Catubhujo, Padmanābho, Madhuripu, Tivikkamo, Devakīnandano, Sorī, Sirīpati, Purisottamo, Vanamālī, Balidhaṃsī, Kaṃsārāti, Adhokkhajo, Sabbambharo, Keṭabhaji, Vidhu, Sasabindu, Sirīkaro, Sirīvarāho, Ajito, Parapuriso, Sirīgabbho, Chabindu, Ananto, Narakaji, Kesaro, Jātikīlo, Narasīho, Purāṇapuriso, Nalinesayo, Vāsu, Narāyano, Punabbasu, Sabbarūpo, Dharaṇīdharo, Vāmano, Ekasiṅgo, Somagabbho, Ādidevo, Ādivarāho, Suvaṇṇabindu, Sadāyogī, Sanātano, Rāhumuddhabhido, Kāḷanemi, Paṇḍavo, Vaḍḍhamāno, Satānando, Pajānātho, Suyāmuno, and others are also names of Visaṇu.
Vị nào có bánh xe (cakka) trên tay, vị đó là Cakkapāṇi. Các danh xưng khác của Viṣṇu bao gồm: Visaṇu, Nārāyaṇa, Vekuṇṭha, Dāmodara, Mādhava, Sambhū, Deccāri, Puṇḍarīkakkha, Govinda, Garuḷaddhaja, Pītambara, Accuta, Maṅgala, Siṅgī, Janāddana, Upenda, Indāvaraja, Catubhūja, Padmanābha, Madhuripu, Tivikkama, Devakīnandana, Sorī, Sirīpati, Purisottama, Vanamālī, Balidhaṃsī, Kaṃsārāti, Adhokkhaja, Sabbambhara, Keṭabhaji, Vidhu, Sasabindu, Sirīkaro, Sirīvarāha, Ajita, Parapurisa, Sirīgabbha, Chabindu, Ananta, Narakaji, Kesara, Jātikīla, Narasīha, Purāṇapurisa, Nalinesaya, Vāsu, Narāyana, Punabbasu, Sabbarūpa, Dharaṇīdhara, Vāmana, Ekasiṅga, Somagabbha, Ādideva, Ādivarāha, Suvaṇṇabindu, Sadāyogī, Sanātana, Rāhumuddhabhida, Kāḷanemi, Paṇḍava, Vaḍḍhamāna, Satānanda, Pajānātha, Suyāmuna, v.v.
Assa pana pitu nāmāni vasudevo, ānakadundubhi* iccādīni.
His father's names are Vasudeva, Ānakadundubhi, and so on.
Tên của cha vị này là Vasudeva, Ānakadundubhi, v.v.
Rathavāho panassa dāruko nāma* .
His charioteer is named Dāruka.
Người đánh xe của vị này tên là Dāruka.
Mantī pana pavanabyādhi nāma* .
His minister, however, is named Pavanabyādhi.
Còn vị cố vấn thì tên là Pavanabyādhi.
73
Mahissarādichakkaṃ hare.
The sextet of Mahissara and others refers to Hara (Śiva).
Sáu danh xưng như Mahissara là của Hara (Śiva).
Mahanto issaro vibhūti etassāti mahissaro. Guṇāvatthārahito sampati paramānandarūpattā nibbikāro samati bhavatīti sivo, niruttinayena akārassa ittaṃ, massa vo ca.
Mahissaro is so called because he possesses great power and might. Sivo is so called because he is free from qualities of attachment and, at present, being of the nature of ultimate bliss, becomes unchangeable. By the rule of nirutti, the a becomes i, and the ma becomes vo.
Vị nào có quyền năng (issaro vibhūti) vĩ đại, vị đó là Mahissara. Vị nào không bị thay đổi (nibbikāra) do bản chất là niềm an lạc tối thượng (paramānandarūpa), vị đó là Siva; theo ngữ nguyên học (niruttinaya), chữ a biến thành i, và m biến thành vo.
Evaṃ sabbattha yadādinā vā niruttinayena vā saddasiddhi veditabbāti.
Thus, everywhere, the derivation of words should be understood either by using yadādinā or by the rule of nirutti.
Tương tự như vậy, ở mọi nơi, việc hình thành từ (saddasiddhi) nên được hiểu theo quy tắc của ngữ nguyên học hoặc theo các quy tắc khác.
Sūlapāṇittā sūlī. Iṭṭhe pabhavatīti issaro, issati abhibhavatīti vā issaro. Pasūnaṃ pamathānaṃ pati pasupati. ‘‘Pasu migādo chagale, pamathepi pasu pume’’ti ruddo* .( )* Visiṭṭhatamoguṇattā sabbaṃ haratīti haro.
Sūlī is so called because he holds a spear in his hand. Issaro is so called because he has power over desirable things, or Issaro is so called because he conquers and overwhelms. Pasupati is the lord of pasu (animals or ghosts). The word "pasu" refers to deer, goats, and also to ghosts. As Rabhasa says: "Pasu refers to deer, goats, and also to male ghosts." Haro is so called because he takes away everything due to his being endowed with the most excellent tamas quality.
Do có cây thương (sūla) trên tay, nên là Sūlī. Vị nào có quyền năng đối với những điều mong muốn, vị đó là Issara; hoặc vị nào chế ngự (abhibhavati), vị đó là Issara. Vị chủ tể của các loài vật (pasu) hay của các linh hồn (pamatha) là Pasupati. “Pasu được dùng cho hươu, dê, và cả linh hồn (pamatha) trong giống đực,” Rudda đã nói. Do có phẩm chất tối tăm (tamoguṇa) nổi bật, vị nào hủy diệt mọi thứ, vị đó là Hara.
Vuttoti kriyāpadaṃ.
"Vutto" is a verb.
Vutto là một động từ.
Sambhu, īso, sabbo, īsāno, saṅkaro, candasekharo, bhūteso, khaṇḍaparasu, girīso, maccuñjayo, pinākī, pamathādhipo, uggo, kapaddi, sirīkaṇṭho, kāḷakaṇṭho, kapālabharo, vāmadevo, mahādevo, virūpakkho, tilocano, sabbaññū, nīlalohito, māraharo, bhaggo, tyambako, tipurantako, gaṅgādharo, andhakaripu, byomakeso, bhavo, bhīmo, ruddo, umāpati, bhagālī, kapisañjano, hīro, pañcānano, khakuntalo, gopālako, piṅgakkho* , kūṭakaro, candāpīḷo, mahānaṭo, samīro, ho, nandivaḍḍhano, guḷākeso* , mihirāṇo, meghavāhano, suppatāpo* , u, thāṇu* , sipiviṭṭho, kīlo, dhammavāhanoiccādīnipi haranāmāni.
Sambhu, Īso, Sabbo, Īsāno, Saṅkaro, Candasekharo, Bhūteso, Khaṇḍaparasu, Girīso, Maccuñjayo, Pinākī, Pamathādhipo, Uggo, Kapaddi, Sirīkaṇṭho, Kāḷakaṇṭho, Kapālabharo, Vāmadevo, Mahādevo, Virūpakkho, Tilocano, Sabbaññū, Nīlalohito, Māraharo, Bhaggo, Tyambako, Tipurantako, Gaṅgādharo, Andhakaripu, Byomakeso, Bhavo, Bhīmo, Ruddo, Umāpati, Bhagālī, Kapisañjano, Hīro, Pañcānano, Khakuntalo, Gopālako, Piṅgakkho, Kūṭakaro, Candāpīḷo, Mahānaṭo, Samīro, Ho, Nandivaḍḍhano, Guḷākeso, Mihirāṇo, Meghavāhano, Suppatāpo, U, Thāṇu, Sipiviṭṭho, Kīlo, Dhammavāhano, and others are also names of Hara.
Các danh xưng khác của Hara bao gồm: Sambhu, Īsa, Sabba, Īsāna, Saṅkara, Candasekhara, Bhūtesa, Khaṇḍaparasu, Girīsa, Maccuñjaya, Pinākī, Pamathādhipa, Ugga, Kapaddi, Sirīkaṇṭha, Kāḷakaṇṭha, Kapālabhara, Vāmadeva, Mahādeva, Virūpakkha, Tilocana, Sabbaññū, Nīlalohita, Mārahara, Bhagga, Tyambaka, Tipurantaka, Gaṅgādhara, Andhakaripu, Byomakesa, Bhava, Bhīma, Rudda, Umāpati, Bhagālī, Kapisañjana, Hīra, Pañcānana, Khakuntala, Gopālaka, Piṅgakkha, Kūṭakara, Candāpīḷa, Mahānaṭa, Samīra, Ho, Nandivaḍḍhana, Guḷākesa, Mihirāṇa, Meghavāhana, Suppatāpa, U, Thāṇu, Sipiviṭṭha, Kīla, Dhammavāhana, v.v.
74
Kumārādittayaṃ harassa putte.
The triad of Kumāra and others refers to Hara's son.
Ba danh xưng như Kumāra là của con trai của Hara.
Kumāra kīḷāyaṃ, kumāreti kīḷatīti kumāro, soḷasavassiko, ayañca soḷasavassiko.
Kumāra is so called because kumāreti means to play; he is sixteen years old, and this deity is also sixteen years old.
Kumāra trong nghĩa vui đùa (kīḷāyaṃ), vị nào vui đùa (kīḷati), vị đó là Kumāra, tức là một thiếu niên mười sáu tuổi; và vị này cũng mười sáu tuổi.
‘‘Bālo ca soḷasa bhave’’ti hi vuttaṃ.
Indeed, it is said, "A youth of sixteen is called bālo."
Quả thật, đã nói rằng: “Đứa trẻ (bāla) là người mười sáu tuổi.”
Khaṇḍati dānavabalanti khando, ṇḍassa ndo. Sattiṃpaharaṇavisesaṃ dharatīti sattidharo, pabhāvussāhamantasaṅkhātaṃ vā sattittayaṃ dharatīti sattidharo.
Khaṇḍo is so called because he breaks the strength of the Dānavas; the ṇḍa becomes ndo. Sattidharo is so called because he holds a special weapon, a spear; or, Sattidharo is so called because he possesses the three powers, namely, influence, energy, and counsel.
Vị nào phá hủy sức mạnh của các dānava, vị đó là Khanda; ṇḍ biến thành ndo. Vị nào mang một loại vũ khí đặc biệt là cây thương (satti), vị đó là Sattidhara; hoặc vị nào mang ba loại sức mạnh (satti) bao gồm uy lực (pabhāva), tinh tấn (ussāha) và trí tuệ (manta), vị đó là Sattidhara.
Amarakose pana –
In the Amarakosa, however, it is said:
Trong Amarakosa thì đã nói:
75
‘‘Kattikeyyo mahāseno,
“Kārttikeya, Mahāsena,
“Kattikeyya, Mahāsena,
76
Sarajāto chaḷānano;
Sharajāta, Shaḍānana;
Sarajāta, Chaḷānana;
77
Pabbatīnandano khando,
Parvatīnandana, Skanda,
Pabbatīnandana, Khanda,
78
Senānī aggibhū guho.
Senānī, Agribhū, Guha.
Senānī, Aggibhū, Guha.
79
Bāhuleyyo tārakaji,
Bāhuleya, Tārakajit,
Bāhuleyya, Tārakaji,
80
Visākho sikhivāhano;
Visākha, Śikhivāhana;
Visākha, Sikhivāhana;
81
Chamāturo sattidharo,
Chāmātura, Śaktidhara,
Chamātura, Sattidhara,
82
Kumāro koñcadāraṇo’’ti* vuttaṃ.
Kumāra, Krauñcadāraṇa.”
Kumāra, Koñcadāraṇa.”
83
18-21. Sakkādīni vīsati sakkassa nāmāni.
18-21. The twenty names such as Sakka are names of Sakka (Indra).
18-21. Hai mươi danh xưng như Sakka là của Sakka.
Asure jetuṃ sakkuṇātīti sakko. Pure, puraṃ vā dadātīti purindado.
Sakka is so called because he is able to conquer the asuras. Purindado is so called because he gives (puraṃ) in a former existence, or because he gives cities.
Vị nào có khả năng (sakkuṇāti) chiến thắng các asura, vị đó là Sakka. Vị nào ban tặng trước (puraṃ dadāti), vị đó là Purindada.
Devānaṃ rājā devarājā. Vajiraṃ pāṇimhi assa vajirapāṇi. Sujāya asurakaññāya pati sujampati. Bahūnaṃ devamanussānaṃ cintitatthassa dassanasamatthatāya sahassakkho. Mahataṃ devānaṃ indo rājā mahindo, devehi mahitabbo vā indo rājā mahindo, mahanto ca so indo cāti vā mahindo. Vajiraṃ āvudhaṃ yassa vajirāvudho, ‘‘vajirāyudho’’tipi pāṭho.
Devarājā is the king of devas.
Vua của các devas là Devarājā. Vị nào có kim cương (vajira) trên tay, vị đó là Vajirapāṇi. Chồng của Sujā, cô gái asura, là Sujampati. Do có khả năng nhìn thấy điều ước của nhiều devas và con người, nên là Sahassakkha. Vị vua, chúa tể của các devas vĩ đại là Mahinda; hoặc vị vua, chúa tể được các devas tôn thờ là Mahinda; hoặc vị vĩ đại đó cũng là chúa tể, nên là Mahinda. Vị nào có kim cương làm vũ khí, vị đó là Vajirāvudha; cũng có bản đọc là Vajirāyudha.
Vasūni ratanāni santyasseti vāsavo. Dasasatāni nayanāni yassa so dasasatanayano. Dvinnaṃ devalokānaṃ adhipatibhūtattā tidivādhibhū. Surānaṃ nātho suranātho. Vajiraṃ hatthe yassa so vajirahattho. Bhūtānaṃ sattānaṃ pati bhūtapati. Mahitabbattā maghavā.
He has treasures and jewels, therefore he is Vāsava. He has a thousand eyes, therefore he is Dasasatanayano. Being the lord of the two deva-worlds, he is Tidivādhibhū. He is the protector of devas, therefore he is Suranātho. He has a vajira in his hand, therefore he is Vajirahattho. He is the lord of beings (bhūtas and sattas), therefore he is Bhūtapati. Because he is to be honored, he is Maghavā.
Vì có các kho báu quý giá nên gọi là Vāsava. Vì có một ngàn con mắt nên gọi là Dasasatanayana. Vì là chúa tể của hai cõi trời nên gọi là Tidivādhibhū. Là chúa tể của chư thiên nên gọi là Suranātho. Vì có kim cương trong tay nên gọi là Vajirahattho. Là chủ của các loài hữu tình nên gọi là Bhūtapati. Vì được tôn thờ nên gọi là Maghavā.
Maha pūjāyaṃ, ha ssa ghavo. Kosasaṅkhātāni dhanāni santi yassa, so kosiyo, ‘‘kosiyagottatāya kosiyo’’ti ca vadanti.
In the word "maha"*, the 'ha' is replaced by 'ghava'. He who possesses wealth designated as kosa, he is Kosiyo. And they also say "Kosiyo because of his Kosiyagotta".
Trong từ Maha (đại) để chỉ sự cúng dường, chữ "ha" được thay bằng "ghavo". Vì có tài sản gọi là kho báu nên gọi là Kosiyo; cũng có người nói “vì thuộc dòng dõi Kosiyagotta nên gọi là Kosiyo”.
Indati paramissariyena yujjateti indo. Vatraṃ nāma asuraṃ abhibhavatīti vatrabhū. Pāko nāmavatrāsurassa bhātā, tassa sāsanato niggahato pākasāsano. Viḍaṃ byāpakaṃ ojo etassa viḍojo. Sunāsīro, purandaro, lekhāsabho* , divapati, surapati, balārāti, sacīpati, jambhabhedī, harihayo, namucisūdano, saṃkandano, meghavāhano, ākhaṇḍalo* , kosiko, suragāmaṇī, nākanātho, harī iccādīnipi sakkassa nāmāni.
He rules with supreme sovereignty, therefore he is Indo. He overpowers the asura named Vatra, therefore he is Vatrabhū. Pāka is the brother of the asura Vatra; because of subjugating (niggaha) him by his command, he is Pākasāsano. The pervasive vital essence belongs to him, therefore he is Viḍojo. Sunāsīro, Purandaro, Lekhāsabho (the foremost among devas), Divapati, Surapati, Balārāti, Sacīpati, Jambhabhedī, Harihayo, Namucisūdano, Saṃkandano, Meghavāhano, Ākhaṇḍalo (who destroys enemy forces), Kosiko, Suragāmaṇī, Nākanātho, Harī — these and others are also names of Sakka.
Vì cai trị với quyền lực tối thượng nên gọi là Indo. Vì chế ngự được quỷ vatra nên gọi là Vatrabhū. Pāka là anh của quỷ vatra, vì trừng phạt theo lệnh của hắn nên gọi là Pākasāsano. Vì có oai lực rộng khắp nên gọi là Viḍojo. Sunāsīro, Purandaro, Lekhāsabho \*, Divapati, Surapati, Balārāti, Sacīpati, Jambhabhedī, Harihayo, Namucisūdano, Saṃkandano, Meghavāhano, Ākhaṇḍalo \*, Kosiko, Suragāmaṇī, Nākanātho, Harī và các tên khác cũng là tên của Sakka.
84
Assa sakkassa bhariyā sujātā nāma.
This Sakka's wife is named Sujātā.
Vợ của Sakka này tên là Sujātā.
Sukhena jātā, sundarā vā jāti yassā sā sujātā. Pulomajā, sacī, indānī iccādīnipi sakkabhariyāya nāmāni.
She was born happily, or she has a beautiful birth, therefore she is Sujātā. Pulomajā, Sacī, Indānī, etc., are also names of Sakka's wife.
Vì được sinh ra một cách an lạc, hoặc vì có dòng dõi tốt đẹp nên gọi là Sujātā. Pulomajā, Sacī, Indānī và các tên khác cũng là tên của vợ Sakka.
85
Assa sakkassa puraṃ masakkasārādayo tayo bhave.
This Sakka's city may be the three beginning with Masakkasārā.
Thành phố của Sakka này có ba tên, bắt đầu bằng Masakkasārā.
Mo ca sakko ca masakkā, te saranti gacchanti ettha kīḷāvasenāti masakkasārā, mahissarādīnaṃ parisānaṃ, sakkassa ca kīḷānubhavanaṭṭhānantyatthoti cintāmaṇithutiṭīkāyaṃ vuttaṃ.
Mo (the multitude of devas) and Sakka are Masakkā; they move and go here for sport, therefore it is Masakkasārā. As stated in the Cintāmaṇithutiṭīkā, it is a place for Mahissara and other multitudes, and for Sakka, to experience sport and enjoyment.
Mo và Sakka là Masakka, họ đi lại ở đây để vui chơi nên gọi là Masakkasārā. Trong Cintāmaṇithutiṭīkā có nói rằng đó là nơi vui chơi của Sakka và các hội chúng của Mahissara và những vị khác.
Saṅgahaṭīkāyaṃ pana ‘‘masakkanti vā vasokanti vā asurapurassa nāmaṃ, idaṃ pana tesaṃ uttamattā masakkasāro, vasokasāroti ca vutta’’nti vuttaṃ.
However, in the Saṅgahaṭīkā, it is said: "Masakka or Vasoka is the name of the Asura city, but this (city of Sakka) is called Masakkasāra and Vasokasāra because it is superior to those."
Tuy nhiên, trong Saṅgahaṭīkā có nói: “Masakka hoặc Vasoka là tên của thành phố của Asura, nhưng vì thành phố này là tối thượng hơn những thành phố đó nên được gọi là Masakkasāro và Vasokasāro.”
Amarā etissaṃ santi amaravatī, sā eva amarāvatī, rassassa dīghatā* .
Devas dwell therein, therefore it is Amaravatī; that very place is Amarāvatī, by lengthening of the short vowel.
Vì chư thiên (amarā) có mặt ở đó nên gọi là Amaravatī, chính nó là Amarāvatī, nguyên âm ngắn được kéo dài.
86
Assa sakkassa pāsādo vejayanto nāma.
This Sakka's palace is named Vejayanto.
Cung điện của Sakka này tên là Vejayanto.
Vejayantī paṭākā pasatthā, bhūtā vā assa atthīti vejayanto.
It has a praised or prominent banner (paṭākā) named Vejayantī, therefore it is Vejayanto.
Vì có cờ Vejayantī nổi tiếng hoặc hiển nhiên nên gọi là Vejayanto.
87
Assa sakkassa sabhā sudhammā matā.
This Sakka's assembly hall is considered Sudhammā.
Hội trường của Sakka này được biết đến là Sudhammā.
Sobhano dhammo assāti sudhammā, devamaṇḍapo.
It has a beautiful Dhamma, therefore it is Sudhammā, the deva pavilion.
Vì có pháp tốt đẹp nên gọi là Sudhammā, tức là hội trường của chư thiên.
88
22. Tassa sakkassa ratho vejayanto nāma.
22. This Sakka's chariot is named Vejayanto.
22. Xe của Sakka đó tên là Vejayanto.
Vejayantīnāmāya paṭākāya yogato vejayanto.
Because of its connection with the banner named Vejayantī, it is Vejayanto.
Vì có liên hệ với lá cờ tên Vejayantī nên gọi là Vejayanto.
Tassa sakkassa sārathi sūto mātalināma.
This Sakka's charioteer is the sūta named Mātali.
Người đánh xe của Sakka đó tên là Mātali.
Matalassa* apaccaṃ mātali, tassa sakkassa gajo erāvaṇo nāma, irāvaṇo samuddo, tatrajāto erāvaṇo* .
Mātali is the son of Matalā. This Sakka's elephant is named Erāvaṇo. Irāvaṇa is the ocean; born therein, he is Erāvaṇo.
Mātali là con của Matalā. Voi của Sakka đó tên là Erāvaṇo. Irāvaṇo là biển cả, sinh ra ở đó nên gọi là Erāvaṇo*.
Tassa sakkassa silāsanaṃ paṇḍukambalo nāma.
This Sakka's stone seat is named Paṇḍukambalo.
Tảng đá ngồi của Sakka đó tên là Paṇḍukambalo.
Paṇḍuvaṇṇakambalasadisattā paṇḍukambalo. Silā pāsāṇo eva āsanaṃ silāsanaṃ.
Because it resembles a yellow-colored blanket (kambala), it is Paṇḍukambalo. A stone (silā) itself is a seat (āsanaṃ), therefore silāsanaṃ.
Vì giống như tấm chăn màu vàng nhạt nên gọi là Paṇḍukambalo. Tảng đá (silā) chính là chỗ ngồi (āsanaṃ) nên gọi là silāsanaṃ.
89
23. Tassa sakkassa puttā suvīra, jayantaiccādayo.
23. This Sakka's sons are Suvīra, Jayanta, and others.
23. Các con trai của Sakka đó là Suvīra, Jayanta và những người khác.
Atisayena sūrattā suvīro. Asure jayatīti jayanto.
Because he is exceedingly brave, he is Suvīro. He conquers asuras, therefore he is Jayanto.
Vì cực kỳ dũng cảm nên gọi là Suvīro. Vì chiến thắng Asura nên gọi là Jayanto.
Tassa sakkassa pokkharaṇī nandā nāma bhave.
This Sakka's lotus pond (pokkharaṇī) may be named Nandā.
Hồ sen của Sakka đó tên là Nandā.
Nandīyatīti nandā. Pokkharaṃ vuccati padumaṃ, salilañca, tehi sattānaṃ manaṃ attānaṃ nayatīti pokkharaṇī, pokkharena vā sundarena aṇṇena jalena sahitattā pokkharaṇṇī, sā eva pokkharaṇī.
It is delighted in, therefore it is Nandā. Pokkhara is said to mean lotus and water. It brings the minds of beings to itself by means of these, therefore it is Pokkharaṇī. Or, because it possesses beautiful (sundara) water (aṇṇa/jala), it is Pokkharaṇṇī; that itself is Pokkharaṇī.
Vì được yêu thích nên gọi là Nandā. Pokkhara được gọi là hoa sen, và cũng là nước. Vì nó mang tâm trí của chúng sinh đến với chính nó bằng những thứ đó nên gọi là pokkharaṇī. Hoặc vì có nước (aṇṇa) trong trẻo (sundarena) như hoa sen (pokkharena) nên gọi là pokkharaṇṇī, chính nó là pokkharaṇī.
Tassa sakkassa vanāni uyyānāni nandanādīni cattāri.
This Sakka's forests and pleasure groves are the four beginning with Nandanā.
Các khu rừng (vanāni), tức là các khu vườn (uyyānāni), của Sakka đó có bốn khu, bắt đầu bằng Nandanā.
Nandayatīti nandanaṃ. Nānādibbarukkhehi missakattā missakaṃ. Nānālatāhi vallīhi cittattā cittalatā, nānāvirāgavaṇṇavicittāya vā latāya samannāgatattā cittalatā, devatānaṃ vā cittāsā ettha atthīti cittā, āsāvatī nāma latā, sā yassa atthi, taṃ cittalatā.
It delights, therefore it is Nandanaṃ. Because it is mixed with various divine trees, it is Missakaṃ. Because it is adorned with various creepers (latā) and vines (vallī), it is Cittalātā. Or, because it is endowed with various charming (virāgavaṇṇa) and variegated creepers, it is Cittalātā. Or, the desires (cittāsā) of devas are found here, therefore it is Cittā; a creeper named Āsāvatī, that which possesses it is Cittalātā.
Vì làm cho vui thích nên gọi là Nandanaṃ. Vì pha trộn với nhiều loại cây thần kỳ khác nhau nên gọi là Missakaṃ. Vì trang trí bằng nhiều loại dây leo và cây bụi khác nhau nên gọi là Cittalātā, hoặc vì có nhiều loại dây leo với màu sắc quyến rũ khác nhau nên gọi là Cittalātā, hoặc vì chư thiên có những ước muốn trong đó nên gọi là Cittā, có một loại dây leo tên là Āsāvatī, nơi nào có loại dây leo đó thì gọi là Cittalātā.
Devatānaṃ vā cittaṃ lanti gaṇhantīti cittalā, dibbarukkhā, tesaṃ samūho cittalatā, itthiliṅgena tassa vanassa nāmaṃ, yathā ‘‘khuddasikkhā’’ti.
Or, they take (lanti) the minds (cittaṃ) of devas, therefore they are Cittālā, divine trees; their collection is Cittalātā. The name of that forest is in the feminine gender, like "Khuddasikkhā".
Hoặc vì chúng thu hút tâm trí của chư thiên nên gọi là Cittalā, đó là các cây thần kỳ, tập hợp của chúng là Cittalātā. Tên của khu rừng đó theo giống cái, giống như “khuddasikkhā”.
Phārusakāni yattha santi, taṃ phārusakaṃ.
Where phārusaka trees exist, that is Phārusakaṃ.
Nơi nào có cây phārusaka thì gọi là Phārusakaṃ.
90
24. Asanyādittayaṃ tassa sakkassa āyudhaṃ. Assate bhujjate lokadhātukamanenāyudhenāti asani, ayaṃ asanisaddo dvīsu pumitthiliṅgesu vattati.
24. The trio beginning with Asani is this Sakka's weapon. By this weapon, the world-element is assailed or consumed, therefore it is Asani. This word Asani is used in both masculine and feminine genders.
Bộ ba bắt đầu bằng Asanyā là vũ khí của Sakka đó. Vì nó nuốt chửng (bhujjate) thế giới (lokadhātukaṃ) bằng cách đi qua (gamanena) vũ khí này nên gọi là asani. Từ asani này được dùng ở cả hai giống đực và giống cái.
Kulimhi sakkassa hatthe seti tiṭṭhatīti kulisaṃ, kuli hattho bhujādaloti hi tikaṇḍaseso* .
It rests and stays in the hand (kuli) of Sakka, therefore it is Kulisaṃ. For it is said in the Tikaṇḍasesa: "kuli, hattha, bhuja, dala" (all meaning hand).
Vì nó nằm (seti) trong tay (hatthe) của Sakka trên Kulī nên gọi là kulisaṃ. Thật vậy, trong Tikaṇḍaseso* có nói Kuli là tay, cánh tay, cẳng tay.
Kuyaṃ vā pathaviyaṃ lisati tanu bhavatīti kulisaṃ.
Or, it cuts and becomes thin on the earth (ku), therefore it is Kulisaṃ.
Hoặc vì nó trở nên mỏng manh (tanu bhavati) trên mặt đất (pathaviyaṃ) nên gọi là kulisaṃ.
Vaja gatiyaṃ, vajateva na paṭihaññate yassa gamanaṃ kenacīti vajiraṃ, irapaccayo.
Vaja is in the sense of 'going'; it goes and is not obstructed by anything, therefore it is Vajiraṃ, with the suffix ira.
Vaja có nghĩa là đi, vì sự di chuyển của nó không bị bất kỳ thứ gì cản trở nên gọi là vajiraṃ, với hậu tố ira.
Vajirasahacaraṇato kulisasaddopi punnapuṃsake.
Due to its association with the word vajira, the word kulisa is also in the neuter gender.
Do sự đồng hành với từ vajira, từ kulisa cũng được dùng ở giống trung.
Bhiduraṃ, pavi, satakoṭi, suru, sambo, dambholiiccādīnipi vajirassa nāmāni.
Bhiduraṃ, Pavi, Satakoṭi, Suru, Sambho, Dambholi, etc., are also names for the vajira.
Bhiduraṃ, Pavi, Satakoṭi, Suru, Sambo, Dambholi và các tên khác cũng là tên của Vajira.
Tatra bhiduraṃ punnapuṃsake, paviādayo pume.
Among these, Bhiduraṃ is in the neuter gender, while Pavi and others are in the masculine gender.
Trong đó, Bhiduraṃ ở giống trung, Pavi và các từ khác ở giống đực.
91
Rambhā ca alambusā ca iccādikā devitthiyo accharāyo nāmāti vuttā.
Rambhā and Alambusā and others among the female devas are called Apsarases (accharāyo).
Rambhā và Alambusā và những nữ thần khác được gọi là Apsara.
Accharāvisesā hi etā.
Indeed, these are specific kinds of Apsarases.
Thật vậy, đây là những loại Apsara đặc biệt.
Accho nimmalavaṇṇo etāsamatthīti accharāyo.
They have a pure (accha) complexion, therefore they are Apsarases (accharāyo).
Vì họ có làn da trong sáng (nimmalavaṇṇo) nên gọi là accharāyo.
‘‘Apasarā’’tipi etāsameva sāmaññasaññā.
"Apasara" is also a common designation for them.
“Apasarā” cũng là một tên chung cho họ.
Devaputtānaṃ ratiṃ bhāventi vaḍḍhentīti rambhā, raṃ kāmaggiṃ bhanti dīpayanti jālentīti vā rambhā, niggahītāgamo.
They cultivate (bhāventi) and increase the delight (ratiṃ) of the devaputtas, therefore they are Rambhā. Or, they illuminate (bhanti) and ignite the fire of passion (kāmaggiṃ), therefore they are Rambhā, with the addition of a niggahīta.
Vì họ làm tăng trưởng (vaḍḍhenti) niềm vui (ratiṃ) của chư thiên nên gọi là Rambhā. Hoặc vì họ thắp sáng (dīpayanti) ngọn lửa dục (kāmaggiṃ) nên gọi là Rambhā, với sự thêm vào của niggahīta.
Kāmarativasena devaputte attani vasāpetuṃ alaṃ samatthāti alambusā, assukāro.
They are able (alaṃ samatthā) to make the devaputtas dwell within themselves through the power of passionate delight, therefore they are Alambusā, with the change of a to u.
Vì họ có khả năng (alaṃ samatthā) khiến chư thiên bị ràng buộc vào mình bằng niềm vui dục lạc nên gọi là Alambusā, với sự thay đổi của nguyên âm u.
Devānaṃ devaputtānaṃ, devībhūtā vā itthiyo devitthiyo.
The women of the devaputtas, or women who have become devas, are devitthiyo (female devas).
Những phụ nữ của chư thiên, tức là những nữ thần đã trở thành chư thiên, được gọi là Devitthiyo.
92
‘‘Pañcasikho, hāhā, hūhū’’iccādayo gandhabbā nāma.
"Pañcasikho, Hāhā, Hūhū" and so forth are named Gandhabbas.
Pañcasikho, Hāhā, Hūhū và những vị khác được gọi là Gandhabba.
Pañca sikhā cūḷā yassa so pañcasikho. ‘‘Hā’’ti ananditaṃ dhaniṃ* jahatīti hāhā. ‘‘Hū’’ti gītavisesasaddaṃ hūyateti hūhū. Gandhaṃ abbanti bhuñjantīti gandhabbā, gāyanaṃ vā dhammo etesaṃ gandhabbā, mmassa bbo.
He who has five topknots (sikhā), he is Pañcasikho. He who utters (jahāti) an unpleasing (ananditaṃ) sound (dhaniṃ) with "Hā", he is Hāhā. He who produces (hūyati) a special sound of singing with "Hū", he is Hūhū. They consume (abbanti bhuñjanti) fragrances (gandhaṃ), therefore they are Gandhabbā. Or, the practice (dhammo) of singing (gāyanaṃ) belongs to them, therefore they are Gandhabbā, with 'm' changed to 'bb'.
Vì có năm búi tóc (cūḷā) nên gọi là Pañcasikho. Vì phát ra âm thanh vui vẻ (ananditaṃ dhaniṃ) "Hā" nên gọi là Hāhā. Vì phát ra âm thanh đặc biệt của bài hát "Hū" nên gọi là Hūhū. Vì họ thưởng thức (bhuñjanti) hương thơm (gandhaṃ) nên gọi là Gandhabbā. Hoặc vì ca hát là bản chất của họ nên gọi là Gandhabbā, với sự thay đổi "mma" thành "bbo".
93
25. Vimānādidvayaṃ vimāne.
25. The pair beginning with Vimāna refers to a mansion.
25. Cặp từ bắt đầu bằng Vimānā dùng để chỉ Vimāna.
Devānamākāse gamanaṃ yena taṃ vimānaṃ, vigataṃ* mānaṃ upamānamassa vimānaṃ. Vihe ākāse gacchatīti byamhaṃ, hakārato pubbe amapaccayo.
That by which devas travel in the sky (ākāse) is Vimānaṃ. It is Vimānaṃ because it lacks (vigataṃ) a measure (mānaṃ) or comparison (upamānaṃ). It goes in the sky (vihe), therefore it is Byamhaṃ, with the prefix ama before the ha.
Vì chư thiên di chuyển trên không (ākāse) bằng nó nên gọi là Vimānaṃ. Vì nó không có sự so sánh (mānaṃ upamānaṃ) nên gọi là Vimānaṃ. Vì nó đi trên không (vihe ākāse) nên gọi là Byamhaṃ, với hậu tố "ama" trước âm "ha".
Ettha ca vimānabyamhasaddā dvepi anitthiyaṃ punnapuṃsake vattanti.
Here, both words, Vimāna and Byamha, are used in the non-feminine (neuter and masculine) genders.
Ở đây, cả hai từ Vimāna và Byamha đều được dùng ở giống trung (punnapuṃsake) và không phải giống cái (anitthiyaṃ).
94
Pīyusādittayaṃ amate.
Pīyusa and the other two refer to ambrosia (amata).
Bộ ba bắt đầu bằng Pīyusā dùng để chỉ Cam Lồ (Amata).
Pīyateti pīyusaṃ, ‘‘amatapā’’ti hi vuttaṃ, usapaccayo* .
It is drunk (pīyate), therefore it is Pīyusaṃ. For it is said "amatapā" (nectar-drinking), with the suffix usa.
Vì nó được uống (pīyate) nên gọi là Pīyusaṃ. Thật vậy, nó được gọi là "amatapā", với hậu tố usa*.
‘‘Peyuso’’tipi nāmamassa.
"Peyuso" is also a name for it.
“Peyuso” cũng là tên của nó.
Na mataṃ maraṇamanena amataṃ. Sukhena dhayanti pivanti taṃ iti sudhā. Ettha ca amatasaddo yaññasesapīyusasalilaghatādīsu napuṃsake, dhanvantaridevādīsu pulliṅge, gaḷojhābhayāmalakyādīsu itthiliṅgeti tīsu vattati* , taṃsahacaraṇato pīyusasaddopi tīsu liṅgesu.
Because of this, there is no death; thus it is amata. They drink that with pleasure, thus it is sudhā. Here, the word amata occurs in the neuter gender for remnants of sacrifices, divine food, water, ghee, etc.; in the masculine gender for Dhanvantari and other deities; and in the feminine gender for gaḷojhā, abhayā, āmalakī, etc., thus it occurs in all three genders. Because of its association with the word amata, the word pīyusa also occurs in all three genders.
Không có cái chết bởi nó, nên gọi là amata (bất tử). Các vị hoan hỷ uống nó, nên gọi là sudhā (cam lồ). Ở đây, từ amata được dùng ở ba giống: giống trung trong các nghĩa như thức ăn cúng dường còn lại, cam lồ, nước, bơ sữa, v.v.; giống đực trong các nghĩa như thần Dhanvantari, v.v.; giống cái trong các nghĩa như cây Gāḷojhā, Abhayā, Āmalakī, v.v. Vì từ pīyusa đi kèm với từ đó, nên nó cũng được dùng ở ba giống.
Sudhāsaddo pana amatanuhīlepādīsupi niccamitthiliṅgova* .
However, the word sudhā, even for divine food, nuhī (spleenwort), lepā (plaster), etc., is always in the feminine gender.
Tuy nhiên, từ sudhā luôn ở giống cái trong các nghĩa như cam lồ, nhựa cây, vữa, v.v.
95
Sineruādipañcakaṃ pabbatarāje.
The group of five beginning with Sineru refers to the king of mountains.
Năm tên bắt đầu bằng Sineru là tên của núi chúa.
Sinā soceyye, sināti soceti deveti sineru, erupaccayo.
Sinā is in the sense of purifying; it purifies or makes divine, thus sineru. The suffix is eru.
Sinā có nghĩa là sự thanh tịnh. Nó làm cho các vị trời thanh tịnh, nên gọi là Sineru, với hậu tố eru.
Mī hiṃsāyaṃ, mināti hiṃsati sabbe pabbate attano uccataraṭṭhenāti meru, rupaccayo.
Mī is in the sense of harming; it harms or crushes all mountains by its superior height, thus meru. The suffix is ru.
Mī có nghĩa là làm hại. Nó làm hại tất cả các ngọn núi khác bởi sự cao lớn của chính nó, nên gọi là Meru, với hậu tố ru.
Tidivānaṃ dvinnaṃ devalokānaṃ ādhāro patiṭṭhāti tidivādhāro. Deve nayatīti neru.
It is the support or foundation of the two divine worlds (tidiva), thus tidivādhāro. It leads the devas, thus neru.
Nó là nền tảng, là nơi nương tựa của hai cõi trời, nên gọi là Tidivādhāro. Nó dẫn dắt các vị trời, nên gọi là Neru.
Sumerūti upasaggena nāmaṃ vaḍḍhitaṃ.
The name Sumeru is enhanced by the prefix.
Tên Sumeru được thêm tiền tố (su) để tăng cường ý nghĩa.
Hemaddi, ratanasānu, surālayādīnipi pabbatarājassa nāmāni.
Hemaddi, Ratanasānu, Surālaya, etc., are also names of the king of mountains.
Hemaddi, Ratanasānu, Surālaya, v.v. cũng là tên của núi chúa.
96
26. Yugandharādīni sinerussa parivārabhūtānaṃ sattannaṃ paribhaṇḍapabbatānaṃ nāmāni.
26. Yugandharā and the others are the names of the seven encircling mountains that are companions of Sineru.
26. Yugandharā và các tên khác là tên của bảy ngọn núi bao quanh Sineru.
Candasūriyasaṅkhātaṃ yugaṃ dhāreti tadubbedhamaggacārittāti yugandharo. Īsaṃ mahissaraṃ dhāreti tassa nivāsaṭṭhānattāti īsadharo. Karavīrā assamārakā bahavo ettha santīti karavīro, ke vā mayūrā ravanti etthāti karavīro, ‘‘karavīko’’tipi pāṭho, idhāpi pacchimoyevattho, karavīkasakuṇā vā bahavo ettha santīti karavīko. Sudassanā osadhivisesā bahukā ettha santīti sudassano, sukhena passitabbattā vā sudassano, sundaraṃ vā dassanaṃ etthāti sudassano. Pañcannaṃ pabbatacakkānaṃ nemisadisaṃ katvā attānaṃ dhāretīti nemindharo, nemibhāvena vā dhāretabbo upalakkhetabboti nemindharo, nemiṃvā rathaddumaṃ dhāreti yebhuyyenāti nemindharo. Vinatā nāma supaṇṇamātā, tassā nivāsaṭṭhānattā vinatakoti cintāmaṇiṭīkā. Vitthiṇṇā vā natā nadiyo etthāti vinatako. Assakaṇṇā sajjadumā bahavo ettha santīti assakaṇṇo, assakaṇṇasadisakūṭattā vā assakaṇṇo.
It holds the pair (yuga), i.e., the moon and the sun, due to its course being at their height, thus Yugandharo. It holds the great lord Īsa, as it is his dwelling place, thus Īsadharo. Many karavīrā (Oleander) or assamāraka trees are here, thus Karavīro; or, where peacocks (mayūrā) cry, thus Karavīro. There is also the reading “karavīko”; here too, the latter meaning applies, or where many karavīka birds are present, thus Karavīko. Many special Sudassana herbs are present here, thus Sudassano; or, it is easy to see, thus Sudassano; or, it has a beautiful appearance, thus Sudassano. It holds itself by forming a rim-like structure for the five mountain-circles, thus Nemindharo; or, it is to be supported or characterized by its rim-like nature, thus Nemindharo; or, it mostly holds the wheel (nemi) of the chariot, thus Nemindharo. Vinatā is the mother of Supaṇṇa (Garuda); it is her dwelling place, thus Vinatako, so says the Cintāmaṇīṭīkā. Or, where there are wide and bent rivers, thus Vinatako. Many Assakaṇṇa (Sal) trees are present here, thus Assakaṇṇo; or, its peaks are like horses' ears, thus Assakaṇṇo.
Nó giữ cặp mặt trăng và mặt trời vì chúng di chuyển ở độ cao ngang tầm nó, nên gọi là Yugandharo. Nó giữ vị thần vĩ đại (Īsa) vì là nơi cư ngụ của vị ấy, nên gọi là Īsadharo. Có nhiều cây Karavīra (cây Assamāraka) ở đây, nên gọi là Karavīro, hoặc vì có nhiều chim công (ke vā mayūrā) kêu hót ở đây, nên gọi là Karavīro. Cũng có bản đọc là "karavīko", ở đây cũng chỉ có nghĩa sau. Hoặc vì có nhiều chim karavīka ở đây, nên gọi là Karavīko. Có nhiều loại dược thảo quý Sudassanā ở đây, nên gọi là Sudassano, hoặc vì dễ nhìn thấy, nên gọi là Sudassano, hoặc vì có cảnh đẹp, nên gọi là Sudassano. Nó giữ mình như vành xe của năm vòng núi, nên gọi là Nemindharo, hoặc vì nó nên được nhận biết như vành xe, nên gọi là Nemindharo, hoặc vì nó chủ yếu giữ bánh xe (rathadduma), nên gọi là Nemindharo. Vinatā là mẹ của loài đại bàng (supaṇṇa), vì là nơi cư ngụ của bà, nên gọi là Vinatako – đây là lời giải thích trong Cintāmaṇiṭīkā. Hoặc vì có nhiều sông rộng và uốn lượn ở đây, nên gọi là Vinatako. Có nhiều cây Assakaṇṇa (cây Sajjaduma) ở đây, nên gọi là Assakaṇṇo, hoặc vì có đỉnh núi giống tai ngựa, nên gọi là Assakaṇṇo.
Kulācalāti ete sineruādayo aṭṭha pabbatā acalasaṅkhātānaṃ pabbatānaṃ kulāni yoniyo pabhavā, ete ca sineruādayo anupubbasamuggatā, sabbabāhiro cettha assakaṇṇo.
These eight mountains, Sineru and the others, are called Kulācalā (clan mountains) because they are the families, origins, or sources of the mountains. And these Sineru and others arose in succession, with Assakaṇṇa being the outermost here.
Kulācalā (núi gốc) là tám ngọn núi này, bắt đầu từ Sineru, là nguồn gốc của các ngọn núi được gọi là Acala. Các ngọn núi này, bắt đầu từ Sineru, mọc lên theo thứ tự, và Assakaṇṇa là ngọn núi ngoài cùng.
Nimijātake pana –
However, in the Nimi Jātaka, it is said:
Tuy nhiên, trong Nimijātaka thì –
97
‘‘Sudassano karavīko, īsadharo yugandharo;
“Sudassana, Karavīka, Īsadhara, Yugandhara;
“Sudassano, Karavīko, Īsadharo, Yugandharo;
98
Nemindharo vinatako, assakaṇṇo giri brahā’’ti* .
Nemindhara, Vinataka, Assakaṇṇa, the great mountain.”
Nemindharo, Vinatako, và Assakaṇṇo là những ngọn núi vĩ đại.”
99
Vatvā sineruṃ parikkhipitvā assakaṇṇo nāma pabbato patiṭṭhito, taṃ parikkhipitvā vinatako nāma pabbatoti evamaññoyevānukkamo kathito.
Having said this, it states a different order, that the mountain called Assakaṇṇa stands encircling Sineru, and the mountain called Vinataka encircles that (Assakaṇṇa).
Nói vậy, ngọn núi tên Assakaṇṇa được thiết lập bao quanh Sineru, và ngọn núi tên Vinatako bao quanh ngọn núi đó. Như vậy, một thứ tự khác đã được nói đến.
Kiñcāpi kathito, nāmabhedamattakatoyeva panettha bhedo, nātthabhedakatoti daṭṭhabbaṃ.
Although it is said, the difference here is merely a difference in names, not a difference in meaning; it should be understood as such.
Mặc dù đã được nói đến, nhưng ở đây chỉ có sự khác biệt về tên gọi, không có sự khác biệt về ý nghĩa, nên cần phải hiểu như vậy.
100
27. Ākāsavāhīgaṅgāyaṃ merusiṅgobbhavāyaṃ mandākinyādināmattayaṃ.
27. The three names beginning with Mandākinī refer to the celestial Ganges flowing from the peak of Meru, carried in the sky.
27. Ba tên Mandākinī và các tên khác dùng cho sông Hằng chảy trong không trung, bắt nguồn từ đỉnh núi Meru.
Mandaṃ akituṃ sīlamassāti mandākinī. Ākāse sandamānā gaṅgā ākāsagaṅgā. Surānaṃ devānaṃ nadī suranadī.
It has the habit of flowing slowly (mandaṃ akituṃ), thus Mandākinī. The Ganges flowing in the sky is Ākāsagaṅgā. The river of the devas is Suranadī.
Nó có thói quen chảy chậm rãi, nên gọi là Mandākinī. Sông Hằng chảy trong không trung là Ākāsagaṅgā. Sông của các vị trời là Suranadī.
Suradīghikātipi etissā nāmaṃ.
Suradīghikā is also a name for it.
Suradīghikā cũng là tên của nó.
101
28. Koviḷārādittayaṃ ‘‘phalaharo’’tikhyāte pāricchattake.
28. The group of three beginning with Koviḷāra refers to the Pāricchattaka tree, known as "phalaharo" (fruit-bearer).
28. Ba tên Koviḷārā và các tên khác dùng cho cây Pāricchattaka, còn được gọi là “phalahara” (mang quả).
Kuṃ pathaviṃ vidārayati mūlenāti koviḷāro, dassa ḷo. Pari samantato chattaṃ viya tiṭṭhatīti pāricchattako. Pārino samuddassa jāto apaccaṃ pārijātako, sakatthe ko. Pāribhaddo, nimbataru, mandāroiccādīnipi pāricchattakassa nāmāni.
It splits the earth (kuṃ pathaviṃ vidārayati) with its roots, thus Koviḷāro, with 'da' changing to 'ḷa'. It stands like an umbrella all around, thus Pāricchattako. Born of the ocean (pāri), it is an offspring, thus Pārijātako, with the suffix 'ko' in its own sense. Pāribhaddo, Nimbataru, Mandāro, etc., are also names for Pāricchattaka.
Nó phá vỡ đất (kuṃ pathaviṃ) bằng rễ, nên gọi là Koviḷāro, chữ da biến thành ḷa. Nó đứng như một chiếc dù bao quanh, nên gọi là Pāricchattako. Nó sinh ra từ biển (pārino samuddassa), là con của biển, nên gọi là Pārijātako, với hậu tố ko trong nghĩa tự thân. Pāribhaddo, Nimbataru, Mandāro, v.v. cũng là tên của cây Pāricchattaka.
102
Kapparukkho ca santāno ca ādinā mandāro pārijātako ca haricandanañca ete pañca devaddumā* devataravo devabhūmīsveva sambhavato.
The Kapparukkha, Santāna, Mandāra, Pārijātaka, and Haricandana — these five are devaddumā (divine trees) or divine trees because they grow only in the divine realms.
Cây Kapparakkha, Santāna, Mandāro, Pārijātaka, và Haricandana – năm cây này là devaddumā (cây trời), vì chúng chỉ mọc ở cõi trời.
Kappo saṅkappito attho, tassa rukkho jaññajanakabhāvena sambandho, kappaṃ vā ṭhito rukkho kapparukkho. Tananaṃ tāno, bhāve ṇo. Gandhassa sammā tāno asseti santāno, sirīsarukkho.
A 'kappa' is a thought-out meaning; the tree is associated with it by generating wishes, or a tree that endures for an eon (kappa), thus kapparukkho. 'Tānanaṃ' is spreading, 'tāno' is spreading, with the suffix 'ṇo' for state. It has an excellent spread (sammā tāno) of fragrance, thus santāno, a sirīsa tree.
Kappo là ý nghĩa đã được ước định, rukkho là cây có liên quan đến việc tạo ra sự biết. Hoặc là cây tồn tại trong một kappa (kiếp), nên gọi là Kapparukkho. Tananaṃ là sự lan tỏa, tāno là sự lan tỏa, với hậu tố ṇo trong nghĩa trạng thái. Cây này có sự lan tỏa hương thơm tốt đẹp, nên gọi là Santāno, là cây Sirīsa.
Mandante modante devā anenāti mandāro, ārapaccayo.
Devas are delighted (mandante modante) by it, thus Mandāro, with the suffix āra.
Các vị trời vui mừng (mandante modante) nhờ nó, nên gọi là Mandāro, với hậu tố āra.
Harimindaṃ cadayati sukhayatīti haricandanaṃ. Ete pañca devataravo amarakosanayena vuttā, sogatanayena pana satta devataravo.
It delights or pleases Hari (Indra), thus Haricandanaṃ. These five divine trees are mentioned according to the Amarakosa tradition, but according to the Sogata (Buddhist) tradition, there are seven divine trees.
Nó làm cho Indra (Hari) vui vẻ, nên gọi là Haricandana. Năm cây trời này được nói theo cách của Amarakosa, nhưng theo cách của Sogata (Phật giáo) thì có bảy cây trời.
Vuttañca –
It is said:
Và đã được nói rằng –
103
‘‘Pāṭalī simbalī jambū, devānaṃ pārichattako;
“Pāṭalī, Simbalī, Jambū, and the Pāricchattaka of the devas;
“Pāṭalī, Simbalī, Jambū, Pāricchattako của các vị trời;
104
Kadambo kapparukkho ca, sirīsena bhavati sattama’’nti* .
Kadamba and Kapparukkha, together with Sirīsa, become the seventh.”
Kadambo và Kapparukkho, cùng với Sirīsa là cây thứ bảy.”
105
Tattha pāṭalīti citrapāṭalī, sā asuraloke tiṭṭhati.
There, Pāṭalī means citrapāṭalī, which stands in the Asura world.
Trong đó, Pāṭalī là cây Citrapāṭalī, nó ở cõi Asura.
Tathā simbalī garuḷesu, jambū jambudīpe, pāricchattako tāvatiṃse, kadambo aparagoyāne.
Likewise, Simbalī is among the Garuḷas, Jambū in Jambudīpa, Pāricchattako in Tāvatiṃsa, Kadambo in Aparagoyāna.
Tương tự, Simbalī ở cõi Garuḷa, Jambū ở Jambudīpa, Pāricchattako ở Tāvatiṃsa, Kadambo ở Aparagoyāna.
Kapparukkho uttarakurūsu, sirīso pubbavideheti.
Kapparukkho in Uttarakuru, and Sirīso in Pubbavideha.
Kapparukkho ở Uttarukuru, Sirīso ở Pubbavideha.
Ete satta devānameva patiṭṭhānabhūmīsu sambhavato devataravotveva vuccanti.
These seven are called divine trees because they grow only in the dwelling places of the devas.
Bảy cây này được gọi là cây trời vì chúng chỉ mọc ở những vùng đất là nơi cư ngụ của các vị trời.
106
Saggavaṇṇanā samattā.
The description of heaven is concluded.
Mô tả về cõi trời đã hoàn tất.
107
29. Pubbapacchimauttarā disā yathākkamaṃ pācī patīcī udīcī nāma bhavanti.
29. The eastern, western, and northern directions are named Pācī, Patīcī, and Udīcī, respectively.
29. Các hướng đông, tây, bắc lần lượt là Pācī, Patīcī, Udīcī.
Paṭhamaṃ pāto ancati ravi yassaṃ sā pācī, nakāralopo.
That in which the sun first goes (ancati) in the morning (pāto) is Pācī, with the elision of 'na'.
Mặt trời (ravi) đi về hướng đó vào buổi sáng (paṭhamaṃ pāto), nên gọi là Pācī, chữ na bị lược bỏ.
Pacchā divāvasāne ancati ravi yassaṃ sā patīcī. Uddhaṃ ancati ravi yassaṃ sā udīcī, yassaṃ vā sītaviyogaṃ datvā ancati sā udīcī, viyogatthavācako hettha ukāro, dasaddo dānattho.
That in which the sun goes (ancati) at the end of the day (divāvasāne) is Patīcī. That in which the sun goes (ancati) upwards (uddhaṃ) is Udīcī; or, that in which the sun goes (ancati) by providing freedom from cold (sītaviyogaṃ datvā) is Udīcī. Here, the 'u' (ukāro) indicates separation, and the word 'da' means giving.
Mặt trời đi về hướng đó vào cuối ngày (divāvasāne), nên gọi là Patīcī. Mặt trời đi lên (uddhaṃ) về hướng đó, nên gọi là Udīcī, hoặc mặt trời đi về hướng đó sau khi ban cho sự thoát khỏi cái lạnh, nên gọi là Udīcī, ở đây ukāro chỉ ý nghĩa sự thoát khỏi, từ da có nghĩa là cho.
Atha vā pancati pubbabhāvamāpajjateti pācī. Patincati pacchābhāvamāpajjateti patīcī. Udañcati sītaviyogadānattamāpajjateti udīcī. Ettha ca udīcīsahacaraṇato patīcī itthiyaṃ, patīcīsahacaraṇato pācī itthiyaṃ vattatīti daṭṭhabbaṃ.
Alternatively, it goes to the eastern quarter (pancati pubbabhāvamāpajjati), thus Pācī. It goes to the western quarter (patincati pacchābhāvamāpajjati), thus Patīcī. It goes to the state of giving freedom from cold (udañcati sītaviyogadānattamāpajjati), thus Udīcī. And here, it should be understood that Patīcī is in the feminine gender due to its association with Udīcī, and Pācī is in the feminine gender due to its association with Patīcī.
Hoặc, nó trở thành phía đông (pubbabhāvamāpajjati), nên gọi là Pācī. Nó trở thành phía tây (pacchābhāvamāpajjati), nên gọi là Patīcī. Nó trở thành nơi ban sự thoát khỏi cái lạnh, nên gọi là Udīcī. Ở đây, cần hiểu rằng Patīcī thuộc giống cái vì đi kèm với Udīcī, và Pācī thuộc giống cái vì đi kèm với Patīcī.
Evaṃ taṃtaṃsahacaraṇabhāvena tassa tassa taṃtaṃliṅgattamupaneyyuṃ.
In this way, by the nature of their respective associations, they should attribute the respective genders to each.
Tương tự, họ nên suy ra giống của từng từ dựa trên sự đi kèm của chúng.
Pubbapacchimauttarāti sabbanāmassa vuttamatte pumbhāvo.
When Pubbā, Pacchimā, Uttarā are mentioned as mere pronouns, they are in the masculine gender.
Khi các từ đại danh từ (sabbanāma) như Pubba, Pacchima, Uttara được nói đến, chúng thuộc giống đực.
108
Dakkhiṇādidvayaṃ dakkhiṇadisāyaṃ.
The pair beginning with Dakkhiṇā refers to the southern direction.
Hai từ Dakkhiṇā và từ tiếp theo dùng cho hướng nam.
Majjhe apāyaṃ añcati yassaṃ ravi, sā apācī. Majjhatthoyaṃ apasaddo, yathā ‘‘apadisa’’nti, ‘‘avācī’’tipi pāṭho, avapubbo añca adhomukhībhāve.
That in which the sun goes (ancati) in the middle (majjhe) of the downward path (apāyaṃ) is Apācī. Here, the word apa means middle, as in "apadisa". There is also the reading “avācī”, where añca preceded by ava (ava-pubbo) means facing downwards.
Mặt trời đi vào giữa (majjhe apāyaṃ) hướng đó, nên gọi là Apācī. Từ apa ở đây có nghĩa là giữa, giống như trong “apadisaṃ”. Cũng có bản đọc là “avācī”, từ gốc añca với tiền tố ava có nghĩa là cúi xuống.
Avañcati adhomukhī bhavati yassaṃ ravi, sā avācī. Uṇhādike vā tabbiyoge karonto yassaṃ ravi añcati, sā avācī.
That in which the sun goes (añcati) downwards (adhomukhī bhavati) is Avācī. Or, that in which the sun goes (añcati) by causing the absence of heat, etc., is Avācī.
Mặt trời cúi xuống (adhomukhī bhavati) về hướng đó, nên gọi là Avācī. Hoặc mặt trời đi về hướng đó trong khi tạo ra sự thoát khỏi cái nóng, v.v., nên gọi là Avācī.
Vidisādidvayaṃ disāmajjhe.
The pair beginning with Vidisā refers to the intermediate directions.
Hai từ Vidisā và từ tiếp theo dùng cho các hướng phụ (disāmajjhe).
Disāhi viniggatā vidisā. Disānamanurūpā, anuvattakā vā disā anudisā.
Places that have come forth from the main directions are vidisā. Places that are suitable for or follow the main directions are anudisā.
Những phương hướng tách ra từ các hướng chính là vidisā (phương phụ). Những phương hướng phù hợp hoặc theo sau các hướng chính là anudisā (phương thứ cấp).
Apadisantipi vidisāya nāmaṃ* .
The term apadisa is also a name for a secondary direction.
Apadisa cũng là một tên gọi của phương phụ.
109
30. Erāvatādayo aṭṭha gajā pubbādīnaṃ disānaṃ rakkhaṇato disāgajā nāma, puṇḍarīkaṃ nāma sitambojaṃ, taṃsadisavaṇṇatāya puṇḍarīko. Rassasarīratāya vāmano. Kuyaṃ pathaviyaṃ modate kumudo. Añjanavaṇṇatāya añjano. Pupphā pakāsamānā dantā assa pupphadanto. Sabbabhūmiyaṃ caratīti sabbabhummo, sabbabhummo vā cakkavattī tassānurūpattā sabbabhummo. Sobhanadantāvayavattā suppatīko* .
30. The eight elephants, such as Erāvata, are called disāgajā because they guard the eastern and other directions. Puṇḍarīka is a white lotus; because its color is similar to it, it is Puṇḍarīka. Because of its short body, it is Vāmana. It rejoices on the earth, hence Kumuda. Because of its collyrium-like color, it is Añjana. Its teeth are blooming and prominent, hence Pupphadanta. It roams over all lands, thus Sabbabhumma; or, a universal monarch is also Sabbabhumma, and it is fitting for him. Because its tusks, which are parts of its teeth, are beautiful, it is Suppatīka.
30. Tám con voi như Erāvata và các con khác được gọi là disāgajā (voi của các phương) vì chúng bảo vệ các phương chính như phương Đông. Puṇḍarīka là tên của hoa sen trắng, được gọi là puṇḍarīko vì màu sắc giống như hoa sen trắng. Được gọi là vāmano vì có thân hình thấp bé. Kumudo là tên của con voi vui vẻ trên mặt đất. Añjano được gọi vì có màu sắc như thuốc kẻ mắt. Pupphadanto là tên của con voi có ngà sáng như hoa. Được gọi là sabbabhummo vì nó đi khắp mọi nơi trên mặt đất, hoặc sabbabhummo là tên của một vị Chuyển Luân Vương, và con voi này tương xứng với vị ấy. Suppatīko được gọi vì có những chiếc ngà đẹp như những bộ phận cơ thể đẹp.
‘‘Suppatīko sobhanaṅge, bhave īsānadisāgaje’’ti hi nānatthasaṅgahe vuttaṃ.
For indeed, it is said in the Nānātthasaṅgaha: “‘Suppatīka’ refers to beautiful parts, or to the elephant of the northeast direction.”
Như đã nói trong Nānatthasaṅgaha: "Suppatīko có nghĩa là có những bộ phận đẹp, được dùng cho voi của phương Đông Bắc."
Erāvatādīnaṃ disānaṃ sambandhakathanaṃ pācīvāraṇādināmasūcanatthaṃ, esaṃ kareṇuyo pana –
The mention of Erāvata and others in relation to the directions is for indicating names like pācīvāraṇa (Eastern Guardian). As for their female counterparts, they are—
Việc đề cập mối liên hệ giữa Erāvata và các phương hướng là để chỉ ra các tên gọi như pācīvāraṇa (voi gác phương Đông), v.v. Còn các voi cái của chúng thì là:
110
Abbhamu kapilā ceva, piṅgalā nupamā matā;
Abbhamu, Kapilā, Piṅgalā, Anupamā are known;
Abbhamū, Kapilā và Piṅgalā được xem là vô song;
111
Tambakaṇṇī subhadantī, aṅganā añjanāvatī* .
Tambakaṇṇī, Subhadantī, Aṅganā, Añjanāvatī.
Tambakaṇṇī, Subhadantī, Aṅganā và Añjanāvatī.
112
31. Dhataraṭṭhādidvayaṃ pubbadisādhipatideve. Dhāritaṃ raṭṭhamanenāti dhataraṭṭho, rassa to. Pañcasikhādīnaṃ gandhabbānaṃ adhipo nāyako gandhabbādhipo.
31. The pair Dhataraṭṭha and so on are among the deities presiding over the eastern direction. The kingdom is supported by him, thus Dhataraṭṭha, with the shortening of raṭṭha to raṭṭho. He is the chief, the leader, of the Gandharvas such as Pañcasikha, hence Gandhabbādhipa. The pair Kumbhaṇḍasāmi and so on are among the deities presiding over the southern direction.
31. Hai tên Dhataraṭṭha và các tên khác là các vị trời cai quản phương Đông. Dhataraṭṭho được gọi vì quốc độ được giữ gìn bởi vị này, chữ 'ra' được đổi thành 'ṭṭha'. Vị đứng đầu, người lãnh đạo các gandhabba như Pañcasikha, được gọi là gandhabbādhipo (Chúa tể Gandhabba).
Kumbhaṇḍasāmyādidvayaṃ dakkhiṇadisādhipatideve.
He is the owner, the leader, of the Kumbhaṇḍas, hence Kumbhaṇḍasāmi. The Kumbhaṇḍas grow and attain prosperity in him, thus Virūḷhaka. Or, he has prosperity that has grown and reached maturity, thus Virūḷhaka.
Hai tên Kumbhaṇḍasāmī và các tên khác là các vị trời cai quản phương Nam.
Kumbhaṇḍānaṃ sāmi nāyako kumbhaṇḍasāmi. Viruhanti vuḍḍhiṃ virūḷhimāpajjanti etasmiṃ kumbhaṇḍāti virūḷhako. Virūḷhaṃ vuḍḍhippattaṃ vā kaṃ sukhametassāti virūḷhako.
He is the owner, the leader, of the Kumbhaṇḍas, hence Kumbhaṇḍasāmi. The Kumbhaṇḍas grow and attain prosperity in him, thus Virūḷhaka. Or, he has prosperity that has grown and reached maturity, thus Virūḷhaka.
Kumbhaṇḍasāmī là chúa tể, người lãnh đạo của các Kumbhaṇḍa. Virūḷhako được gọi vì các Kumbhaṇḍa phát triển, tăng trưởng trong vị này. Hoặc Virūḷhako được gọi vì vị này có niềm hạnh phúc (kaṃ sukhaṃ) đã phát triển, tăng trưởng.
Virūpakkhādidvayaṃ pacchimadisādhipatideve.
The pair Virūpakkha and so on are among the deities presiding over the western direction.
Hai tên Virūpakkhā và các tên khác là các vị trời cai quản phương Tây.
Virūpāni akkhīni yassa virūpakkho, vividhasaṇṭhānāni akkhīni yassa vā virūpakkho. Nāgānaṃ adhipati nāgādhipati.
He whose eyes are deformed is Virūpakkha, or he whose eyes are of various shapes is Virūpakkha. He is the lord of the Nāgas, hence Nāgādhipati.
Virūpakkho là vị có đôi mắt dị dạng, hoặc có đôi mắt với nhiều hình dạng khác nhau. Nāgādhipati là chúa tể của các Nāga.
113
32. Yakkhādhipādicatukkaṃ kuvere.
32. The group of four, Yakkhādhipa and so on, refers to Kuvera.
32. Bốn tên Yakkhādhipa và các tên khác là của Kuvera.
Āḷavakādiyakkhānaṃ adhipo yakkhādhipo. Vissavaṇassa apaccaṃ vessavaṇo. Ticaraṇāṭṭhadāṭhābhayānakamatthitāya kucchitaṃ vero sarīramassa kuvero. Khuddenāssa narayuttā sivikāratheti naro vāhanamassa naravāhano. Tyambakasakho, yakkharājo, guyhakesaro, manussadhammā, dhanado, rājarājo, dhanādhipo, kinnareso, yakkho, ekapiṅgalo, sirido, puññajanessaroiccādīnipi kuverassa nāmāni.
He is the chief of the Yakkhas such as Āḷavaka, hence Yakkhādhipa. He is the offspring of Vissavaṇa, hence Vessavaṇa. He whose body is repulsive due to having three legs, eight tusks, and being terrifying is Kuvera. His palanquin-chariot is attended by men, or men are his vehicle, because of his playful disposition; hence he is Naravāhana. Tyambakasakha, Yakkharāja, Guyhakesara, Manussadhammā, Dhanado, Rājarāja, Dhanādhipo, Kinnareso, Yakkho, Ekapiṅgalo, Sirido, Puññajanessaro, and so on are also names of Kuvera.
Yakkhādhipo là chúa tể của các yakkha như Āḷavaka. Vessavaṇo là con trai của Vissavaṇa. Kuvero được gọi vì thân thể của vị này là đáng ghê tởm do có ba chân, tám răng nanh đáng sợ. Naravāhano được gọi vì vị này có người làm phương tiện di chuyển, tức là kiệu của vị này được người khiêng, hoặc người là phương tiện di chuyển của vị này. Tyambakasakho, Yakkharājo, Guyhakesaro, Manussadhammā, Dhanado, Rājarājo, Dhanādhipo, Kinnareso, Yakkho, Ekapiṅgalo, Sirido, Puññajanessaro, v.v. cũng là các tên của Kuvera.
114
Assa kuverassa purī ‘‘aḷakā, aḷakamandā’’ti ca vuccati.
His city, that of Kuvera, is also called “Aḷakā” and “Aḷakamandā.”
Thành phố của Kuvera này được gọi là "Aḷakā" và "Aḷakamandā".
Alaṃ vibhūsane, alaṃ vibhūsanaṃ karotīti alakā, sā eva aḷakā. Aḷakā eva modakaraṇato aḷakamandā, ukārassa akāro, nāgamo ca.
Alaṃ means adornment. It performs adornment, hence Alakā; this same is Aḷakā. Aḷakā itself causes joy, hence Aḷakamandā, with the u changed to a and the insertion of n.
Alaṃ có nghĩa là trang sức. Thành phố này được gọi là Alakā vì nó trang sức. Chính Alakā này được gọi là Aḷakamandā vì nó mang lại niềm vui; chữ 'u' trở thành 'a', và có sự thêm vào của 'nā'.
Kelāsotipi tassa nāmaṃ, keli payojanaṃ assa kelo, āsate asminti āso, kelo ca so āso ceti kelāso, kaṇhasappādi viya niccaṃ kammadhārayo.
Kelāsa is also his name. Its purpose is sport, hence Kela; one dwells in it, hence Āsa; Kela and Āsa become Kelāsa, similar to kaṇhasappa and so on, which are always karmadhāraya compounds.
Kelāso cũng là tên của thành phố ấy. Kelo là mục đích vui chơi của thành phố này, và āso là nơi người ta ở trong đó. Vì nó vừa là nơi vui chơi (kelo) vừa là nơi ở (āso), nên nó được gọi là Kelāso, giống như kaṇhasappā (rắn đen) và các từ khác, luôn là một danh từ kép Karmadhāraya.
Assa kuverassa paharaṇaṃ āyudhaṃ gadā, gaṃ vuccati vajiraṃ, taṃ viya dukkhaṃ dadātīti gadā.
His, Kuvera’s, weapon is a mace. Gaṃ refers to a thunderbolt; because it inflicts suffering like a thunderbolt, it is gadā.
Vũ khí của Kuvera này là một cây chùy (gadā). Vajira (kim cương) được gọi là gaṃ. Vì nó gây ra đau khổ như vajira, nên nó được gọi là gadā.
Ime cattāro yathāvuttā dhataraṭṭhādayo devā kamato pubbādīnaṃ catuddisānaṃ adhipā adhipatayo nāma.
These four deities, Dhataraṭṭha and so on, as described, are successively the lords, the chiefs, of the four directions, such as the East.
Bốn vị trời đã nói trên, Dhataraṭṭha và các vị khác, theo thứ tự là adhipā (chúa tể), tức là những vị cai quản bốn phương chính như phương Đông.
Amarakose pana –
However, in the Amarakosa it is stated:
Tuy nhiên, trong Amarakosa thì:
115
‘‘Indo aggi pitupati, nerito varuṇo’nilo;
“Indra, Agni, Pitupati, Nairṛta, Varuṇa, Anila;
“Inda, Aggī, Pitupati, Nerita, Varuṇa, Anila;
116
Kuvero īso patayo, pubbādīnaṃ ime kamā.
Kuvera, Īśa are the lords of the East and so on, in order.
Kuvera, Īsa là những vị chúa tể, theo thứ tự của các phương Đông và các phương khác.
117
Ravi sukko mahīsūnu, tamo ca bhānujo vidhu;
Ravi, Sukka, Mahīsūnu, Tamo, and Bhānujo, Vidhu;
Ravi, Sukka, Mahīsūnu, Tamo, Bhānujo, Vidhu;
118
Budho suraguru ceti, disādhipā tathā gahā’’ti* .
Budha, Suraguru — these too are lords of directions, and planets.”
Budha và Suraguru cũng là các vị chúa tể phương hướng và các hành tinh.”
119
Aññeyeva disādhipatayo kathitā, indaravimādīnañca disādhipaccakathanaṃ pājhādīnaṃ indadisāravidisādināmasūcanaphalaṃ.
Other lords of directions are mentioned. The statement of Indra, Ravi, and others being lords of directions is for the purpose of indicating the names of the eastern direction, the northeastern direction, and so on, as Indra-direction, Ravi-direction, and so forth.
Các vị chúa tể phương hướng khác đã được nói đến. Việc nói về sự cai quản phương hướng của Inda, Ravi, v.v. có kết quả là chỉ ra các tên gọi như phương của Inda, phương của Ravi, v.v. cho các phương Đông, v.v.
120
33-34. Jātavedādyaṭṭhārasakaṃ aggimhi.
33-34. The eighteen terms, Jātaveda and so on, refer to fire.
33-34. Mười tám tên như Jātavedā là của lửa.
Jāte uppanne vindati ghātayatīti jātavedo. Andhakāre jātaṃ vijjamānaṃ vindati labhati, vidati jānāti etenāti vā jātavedo, jananaṃ jātaṃ vedo pākaṭo yassa vā so jātavedo. Sikhā vuccati jālā, tāya yogato sikhī. Jotati dippatīti joti. Punātīti pāvako, ṇvu.
It finds (destroys) what has arisen, hence Jātaveda. Or, by it one finds or knows what exists (has arisen) in darkness, hence Jātaveda. Or, the manifestation is born, and the knowledge is apparent to it, thus Jātaveda. Flame is called sikhā; being associated with it, it is Sikhī. It shines, it blazes, hence Joti. It purifies, hence Pāvaka, with the suffix ṇvu.
Jātavedo được gọi vì khi sinh ra (jāte) nó tìm thấy (vindati), tức là tiêu diệt (ghātayati). Hoặc Jātavedo được gọi vì nhờ nó, người ta tìm thấy (vindati), tức là đạt được (labhati), hoặc biết (vidati) những gì hiện hữu (jātaṃ vijjamānaṃ) trong bóng tối. Hoặc Jātavedo được gọi vì sự sinh ra (jananaṃ jātaṃ) của nó là rõ ràng (vedo pākaṭo). Ngọn lửa được gọi là sikhā. Sikhī được gọi vì có liên hệ với ngọn lửa đó. Joti được gọi vì nó chiếu sáng (jotati), tức là rực rỡ (dippati). Pāvako được gọi vì nó thanh lọc (punāti). (Với hậu tố ṇvu).
Dahatīti dahano. Ananti pālentyaneneti analo, alapaccayo.
It burns, hence Dahano. They protect by it, hence Anala, with the suffix ala.
Dahano được gọi vì nó đốt cháy (dahati). Analo được gọi vì nhờ nó, người ta bảo vệ (ananti), tức là duy trì (pālenti). (Với hậu tố ala).
Vede hutaṃ vahati pāpayati, sayaṃ vā labhateti hutāvaho. Acci vuccati jālā, tāya yogato accimā. Dhūmo ketu dhajo yassāti dhūmaketu. Ajati jalamāno kuṭilaṃ gacchatīti aggi, i.
It carries or conveys the offering (huta) to the gods in the Vedas, or it itself receives the offering, hence Hutāvaho. Flame is called acci; being associated with it, it is Accimā. It has smoke as its banner or flag, hence Dhūmaketu. It moves crookedly while burning, hence Aggi, with the suffix i.
Hutāvaho được gọi vì nó mang (vahati), tức là đưa (pāpayati) những vật cúng dường (hutaṃ) trong kinh Veda, hoặc tự nó nhận lấy (labhate) vật cúng dường. Ngọn lửa được gọi là acci. Accimā được gọi vì có liên hệ với ngọn lửa đó. Dhūmaketu được gọi vì khói là cờ (ketu dhajo) của nó. Aggī được gọi vì khi cháy (jalamāno) nó đi (ajati), tức là đi theo đường cong (kuṭilaṃ gacchati). (Với hậu tố i).
Go raṃsi etassatthīti gini, assatthyatthe ini, agginītipi pāṭho, so aggisadiso.
It has rays, hence Gini, with the suffix ini in the sense of 'having'. The reading Agginī is also found, which means similar to aggi.
Gini được gọi vì nó có ánh sáng (go raṃsi). (Với hậu tố ini trong nghĩa 'có'). Agganī cũng là một cách đọc, nó giống như aggi.
Bhānu pabhā yassatthi, so bhānumā. Tejeti sesabhūtopādārūpānīti tejo. Dhūmo sikhā cūḷā yassa dhūmasikho. Vāyu sakhā assa vāyusakho. Dahitvā* gacchato kaṇhā vattanī maggo yassa kaṇhavattanī. Vissānarassa isino apaccaṃ vessānaro. Hutaṃ haviṃ asati bhuñjatīti hutāso. Dhanañjayo, jalano, āsayāso, rohitasso, sattācci, sukko, citrabhānu, vibhāvasu, suciiccādīnipi aggissa nāmāni.
He who has light, radiance, is Bhānumā. It makes the remaining derivative physical phenomena (bhūta-rūpa, upādārūpa) bright, hence Tejo. He whose smoke is a flame, a crest, is Dhūmasikho. He whose friend is wind is Vāyusakho. He whose path or course is dark when burning and moving is Kaṇhavattanī. He is the offspring of the sage Vissānara, hence Vessānaro. It eats or consumes the offering, hence Hutāso. Dhanañjayo, Jalano, Āsayāso, Rohitasso, Sattācci, Sukko, Citrabhānu, Vibhāvasu, Suci, and so on are also names of fire.
Bhānumā là vị có ánh sáng (bhānu pabhā). Tejo được gọi vì nó làm cho các yếu tố vật chất còn lại (sesabhūtopādārūpāni) trở nên sắc bén (tejeti). Dhūmasikho là vị có khói làm chỏm (sikhā cūḷā). Vāyusakho là vị có gió làm bạn (sakhā). Kaṇhavattanī là vị có con đường (vattanī maggo) màu đen (kaṇhā) khi cháy (dahitvā), tức là khi đi (gacchato). Vessānaro là con trai của đạo sĩ Vissānara. Hutāso được gọi vì nó ăn (asati), tức là thưởng thức (bhuñjati) vật cúng dường (hutaṃ haviṃ). Dhanañjayo, Jalano, Āsayāso, Rohitasso, Sattācci, Sukko, Citrabhānu, Vibhāvasu, Suci, v.v. cũng là các tên của lửa.
121
Sikhādittayaṃ aggijālāyaṃ.
The three terms, Sikhā and so on, refer to a flame of fire.
Ba tên Sikhā và các tên khác là của ngọn lửa.
Sinoti nisānī bhavatīti sikhā, ‘‘si nisāne’’ti kātanta dhātu, khapaccayo.
It sharpens, it becomes keen, hence Sikhā; the root si in the sense of 'to sharpen' is from Kātanta grammar, with the suffix kha.
Sikhā được gọi vì nó trở nên sắc bén (sinoti nisānī bhavati). Động từ si trong nghĩa 'sắc bén' là một gốc từ trong Kātanta ngữ pháp. (Với hậu tố kha).
Jalatīti jālā. Accate pujjate aneneti acci.
It blazes, hence Jālā. It is honored or worshipped by this, hence Acci.
Jālā được gọi vì nó cháy (jalati). Acci được gọi vì nhờ nó mà người ta tôn kính (accate pujjate).
Sikhā jālā bhiyyo rūpantarā itthiyaṃ, acci pana apume.
Sikhā and Jālā are more distinctly feminine in form; Acci, however, is not masculine.
Sikhā và Jālā chủ yếu là những từ giống cái do sự khác biệt về hình thức, còn Acci thì là giống trung.
122
35. Dvayaṃ aggikaṇe* .
35. The two terms refer to a spark of fire.
35. Hai tên là của tàn lửa.
Vividhāsu disāsu phullaṃ gacchatīti vipphuliṅgaṃ. Tathā phuliṅgaṃ.
It goes (spreads) blooming in various directions, hence Vipphuliṅgaṃ. Likewise, Phuliṅgaṃ.
Vipphuliṅgaṃ được gọi vì nó nở (phullaṃ) và đi khắp các phương (vividhāsu disāsu). Tương tự, phuliṅgaṃ.
Sabbadharakate pana ‘‘phuliṃ gacchatīti phuliṅgo’’ti vuttaṃ.
In the Sabbadhara-kaṭa (glossary), however, it is stated: "It goes blooming, hence Phuliṅgo."
Tuy nhiên, trong Sabbadharakata thì nói rằng: "Phuliṅgo được gọi vì nó đi đến sự nở rộ."
Tikaṃ chārikāyaṃ.
The three terms refer to ash.
Ba tên là của tro.
Malīnakaṃsavatthādīnaṃ taṃ dittiṃ seti pavattetīti bhasmaṃ, mapaccayo, bhasati vā adho patati vatthādīnaṃ malametenāti bhasmaṃ. Kaṃsādīnaṃ sukkabhāvatthaṃ icchitabbattā iṭṭhi abhilāso sobhanaṃ etassā atthīti seṭṭhi, ‘‘sapakkhako salomako’’tyādīsu viya sasaddassa vijjamānatthattā.
It causes that brightness of tarnished bronze vessels, clothes, and so on, to arise, hence Bhasmaṃ, with the suffix ma. Or, the dirt of clothes and so on falls down by it, hence Bhasmaṃ. Because it is desired for the clean state of bronze and so on, and has beauty as its aspiration, it is Seṭṭhi, similar to phrases like “sapakkhako salomako,” where sa- indicates existence.
Bhasmaṃ được gọi vì nó tạo ra (seti pavatteti) độ sáng (dittiṃ) cho đồ đồng, vải vóc, v.v. bị bẩn. (Với hậu tố ma). Hoặc Bhasmaṃ được gọi vì chất bẩn của vải vóc, v.v. rơi xuống (bhasati adho patati) bởi nó. Seṭṭhi được gọi vì nó có sự mong muốn (iṭṭhi abhilāso) tốt đẹp (sobhanaṃ) để làm cho đồ đồng, v.v. trở nên trắng sáng, giống như trong "sapakkhako salomako" (có cánh, có lông), v.v. thì từ 'sa' có nghĩa là 'có'.
Malassa saraṇaṃ karotīti sārikā, sā eva chārikā, yathā ‘‘saḷāyatana’’ntyādīsu.
It causes the removal of dirt, hence Sārikā; that same is Chārikā, as in “saḷāyatana” and similar terms.
Sārikā được gọi vì nó làm sạch (saraṇaṃ karotīti) chất bẩn (malassa). Chính sārikā đó là chārikā, giống như trong "saḷāyatana" (sáu xứ), v.v.
123
36. Dvayaṃ uṇhachārikāyaṃ.
36. The two terms refer to hot ash.
36. Hai tên là của tro nóng.
Uṇhattā kukkuṃ kucchitaṃ lātīti kukkulo, ‘‘kukku vidatthiyaṃ hatthe, pakoṭṭhe kucchitepi ce’’ti hi nānatthasaṅgahe vuttaṃ.
Because it is hot, it takes that which is contemptible (kukku), hence Kukkulo. For indeed, in the Nānātthasaṅgaha it is said: “‘Kukku’ refers to a span, a hand, a forearm, and also to something contemptible.”
Kukkulo được gọi vì do nóng (uṇhattā) nó lấy (lāti) những thứ đáng ghê tởm (kukkuṃ kucchitaṃ). Như đã nói trong Nānatthasaṅgaha: "Kukku có nghĩa là một gang tay, cánh tay, hoặc cái đáng ghê tởm."
Kukkuṃ vā hatthaṃ lunāti chindati dahatīti kukkulo, so eva kukkuḷo.
Or, it cuts or burns the hand (kukku), hence Kukkulo; that same is Kukkuḷo.
Hoặc Kukkulo được gọi vì nó cắt (lunāti chindati), tức là đốt cháy (dahati) cánh tay (kukkuṃ hatthaṃ). Chính kukkula đó là kukkuḷo.
Uṇhameva bhasmaṃ uṇhabhasmaṃ, tasmiṃ.
It is simply hot ash, hence uṇhabhasmaṃ, referring to it.
Tro nóng là uṇhabhasmaṃ.
Tikaṃ dittakaṭṭhādindhane.
The three terms refer to burnt wood and other fuels.
Ba tên là của củi đã cháy.
Aṅgati hāniṃ gacchatīti aṅgāro, ārapaccayo, punnapuṃsakoyaṃ.
It diminishes and becomes reduced, thus it is aṅgāra (charcoal). The suffix āra is applied. This term is both masculine and neuter.
Nó đi đến sự suy giảm, do đó là aṅgāra (than hồng); đó là hậu tố āra; từ này là danh từ giống đực và giống trung.
‘‘Alāte’nitthi kuje’ṅgāro’’ti hi tikaṇḍasese* vuttaṃ.
Indeed, it is said in the Tikaṇḍasesa: "Aṅgāra is a burning stick, (it is) masculine or neuter, (and also) the planet Mars."
Quả thật, trong Tikaṇḍasesa đã nói: "Từ aṅgāra (than hồng) là giống đực và giống trung khi dùng cho củi cháy hoặc hành tinh Hỏa tinh."
Hānimeva lāti, na ṭhitiṃ visesañcāti alātaṃ. Uddhaṃ dhūmaṃ muñcatīti ummutaṃ, tadeva ummukaṃ. Pañcakaṃ kaṭṭhādindhane.
It only takes deterioration, not stability or distinction, thus it is alāta (a firebrand). It emits smoke upwards, thus it is ummuta, which is also ummuka (a burning torch/embers). There are five terms for firewood and so forth.
Nó chỉ lấy sự suy giảm, không lấy sự ổn định hay sự đặc biệt, do đó là alāta (củi cháy). Nó nhả khói lên trên, do đó là ummuta, chính nó là ummuka (than hồng đang cháy). Năm từ này dùng cho củi đốt, v.v.
Santamaggiṃ edhayati vaḍḍhayatīti samidhā. Edhayatīti idhumaṃ, umo.
It kindles and increases the existing fire, thus it is samidhā (fuel, firewood). It kindles, thus it is idhuma, with the suffix uma.
Nó làm cho ngọn lửa hiện có bùng lên, phát triển, do đó là samidhā (củi khô). Nó làm cho bùng lên, do đó là idhumaṃ (củi), với hậu tố uma.
Edhayatīti idho. Upādiyate aggineti upādānaṃ. Edhayatīti indhanaṃ.
It kindles, thus it is idha. Fire is taken or produced by it, thus it is upādāna (fuel). It kindles, thus it is indhana (fuel).
Nó làm cho bùng lên, do đó là idho (củi). Lửa được tiếp nhận bởi nó, do đó là upādānaṃ (nhiên liệu). Nó làm cho bùng lên, do đó là indhanaṃ (nhiên liệu).
124
37. Pañcakaṃ āloke.
37. There are five terms for light.
37. Năm từ này dùng cho ánh sáng.
Obhāsati dippatīti obhāso. Pakāsati dippatīti pakāso. Ālocayati passati etenāti āloko, āloketi vā etenāti āloko, ‘‘loka, loca dassane’’ti dhātudvayapāṭhato.
It shines, it blazes, thus it is obhāsa (radiance). It illuminates, it blazes, thus it is pakāsa (brightness). One sees by means of it, thus it is āloka (light), or one observes by means of it, thus it is āloka, from the two root readings of "loka, loca in the sense of seeing."
Nó chiếu sáng, rực rỡ, do đó là obhāso (vầng hào quang). Nó chiếu rọi, rực rỡ, do đó là pakāso (ánh sáng). Người ta nhìn thấy, quan sát bằng nó, do đó là āloko (ánh sáng); hoặc người ta nhìn bằng nó, do đó là āloko, bởi vì có hai gốc từ loka và loca trong nghĩa "nhìn thấy".
Ujjotatīti ujjoto, andhakāraṃ viddhaṃsento jotatīti vā ujjoto. Ā samantato tapati dippatīti ātapo.
It brightly shines, thus it is ujjota (brilliance), or it shines dispelling darkness, thus it is ujjota. It heats, it shines all around, thus it is ātapa (sunlight/heat).
Nó chiếu sáng rực rỡ, do đó là ujjoto (sự rực rỡ); hoặc nó chiếu sáng rực rỡ xua tan bóng tối, do đó là ujjoto. Nó chiếu rọi, rực rỡ từ mọi phía, do đó là ātapo (ánh nắng).
Samāti ete pañca tulyatthāti bhāvo.
The meaning is that these five terms are synonymous.
Ý nghĩa là năm từ này, bao gồm samā, đồng nghĩa.
125
Dasakaṃ vāte.
There are ten terms for wind.
Mười từ này dùng cho gió.
Āhāro viya pāṇabhūtopi kadāci satte māretīti māruto, sova māluto. Punāti saṅkārādikanti pavano. Vāyati gacchatīti vāyu, vāyati vā pupphādīnaṃ gandho yena so vāyu. Tathā vāto. Ananti pāṇantyaneneti anilo, ilo.
Like food, even though it is the vital breath, it sometimes kills beings, thus it is māruta, and that is māluta. It cleanses dirt and so forth, thus it is pavana (purifier). It moves, it goes, thus it is vāyu, or that by which the fragrance of flowers and so forth blows, that is vāyu. Likewise, vāta. Beings breathe by means of it, thus it is anila, with the suffix ila.
Giống như thức ăn, mặc dù là sự sống, đôi khi nó giết chết các chúng sinh, do đó là māruta, chính nó là māluto (gió). Nó làm sạch rác rưởi, v.v., do đó là pavano (gió). Nó thổi, di chuyển, do đó là vāyu (gió); hoặc mùi hương của hoa, v.v. lan tỏa nhờ nó, do đó là vāyu. Tương tự là vāto (gió). Chúng sinh thở, sống nhờ nó, do đó là anilo (gió), với hậu tố ilo.
Santaṃ niccalaṃ īrayati kampetīti samīraṇo, samīrituṃ kampituṃ sīlamassāti vā samīraṇo. Gandhaṃ vahatīti gandhavāho, ṇo.
It stirs and shakes what is still and motionless, thus it is samīraṇa, or it is by nature accustomed to stir and shake, thus it is samīraṇa. It carries fragrance, thus it is gandhavāha, with the suffix ṇa.
Nó làm rung động, làm lay chuyển cái bất động, do đó là samīraṇo (gió); hoặc bản chất của nó là làm rung động, do đó là samīraṇo. Nó mang theo mùi hương, do đó là gandhavāho (người mang hương), với hậu tố ṇo.
Vāyo vāyusadiso, ubhayatrāpi yāgamo.
Vāyo is similar to vāyu; in both cases, the augment yā is added.
Từ vāyo tương tự như từ vāyu; trong cả hai trường hợp đều có sự thêm vào của yā.
Samantato īrati khipati rukkhādayoti samīro. Sadā sabbadā gati yassa sadāgati. Sasano, gandhavaho, āsugo, maruto, jagatipāṇo, pavamāno, pabhañjano iccādīnipi vātanāmāni.
It stirs and casts down trees and so forth from all sides, thus it is samīra. That which is always moving, thus it is sadāgati. Other names for wind include sasana, gandhavaha, āsuga, maruta, jagatipāṇa, pavamāna, pabhañjana, and so forth.
Nó thổi, quăng cây cối, v.v. từ mọi phía, do đó là samīro (gió). Cái mà sự chuyển động của nó luôn luôn, mọi lúc, do đó là sadāgati (luôn chuyển động). Các tên gọi khác của gió bao gồm sasano, gandhavaho, āsugo, maruto, jagatipāṇo, pavamāno, pabhañjano, v.v.
126
38. Ime cha vakkhamānā vāyubhedā vāyuvisesā, uddhaṃ gacchatīti uddhaṅgamo, uccārapassāvādīnaṃ nīharaṇavasena adhobhāgaṃ gacchatīti adhogamo. Kucchimhi udare tiṭṭhatīti kucchiṭṭho. Koṭṭhe ante seti tiṭṭhatīti koṭṭhāsayo. Punappunaṃ sasanti yena assāso, bahinikkhantavāto.
38. These six types of wind that will be described are specific kinds of wind. It goes upwards, thus it is uddhaṅgama (upward-moving). It goes to the lower part by expelling urine, feces, and so forth, thus it is adhogama (downward-moving). It stays in the belly, in the abdomen, thus it is kucchiṭṭha (abiding in the belly). It rests, it stays inside the stomach, thus it is koṭṭhāsaya (abiding in the stomach). That by which one breathes repeatedly, thus it is assāsa (inhalation); this is the wind that goes out.
38. Sáu loại gió sắp được đề cập này là các loại gió đặc biệt: Cái đi lên trên, do đó là uddhaṅgamo (gió đi lên); cái đi xuống dưới theo cách bài tiết nước tiểu, phân, v.v., do đó là adhogamo (gió đi xuống). Cái nằm trong bụng, do đó là kucchiṭṭho (gió trong bụng). Cái nằm, ở trong ruột, do đó là koṭṭhāsayo (gió trong ruột). Người ta thở ra liên tục nhờ nó, do đó là assāso (hơi thở ra), là gió thoát ra ngoài.
Passāsoti antopavisanakavātopi ‘‘assāso’’ti etena saṅgayhate sahacāritattā.
Passāsa (exhalation), which is the inward-moving wind, is also included by the term "assāsa" due to its association.
Hơi thở vào (passāsa) cũng được bao gồm trong từ "hơi thở ra" (assāsa) này vì chúng có mối liên hệ với nhau.
Sabbaṅgesu anusarati sīlena sedalohitādisampādanatoti aṅgānusārī.
It habitually pervades all limbs, causing sweat, blood, and so forth, thus it is aṅgānusārī (pervading the limbs).
Nó lưu thông khắp các bộ phận cơ thể theo thói quen, tạo ra mồ hôi, máu, v.v., do đó là aṅgānusārī (gió lưu thông khắp cơ thể).
Amarakose panāyaṃ vāto ṭhānabyāpārabhedena pañcadhā kathito* , ṭīkāyañcassa –
However, in the Amarakosa, this wind is described as fivefold based on its location and function, and in its Ṭīkā (commentary), it is said:
Tuy nhiên, trong Amarakosa, loại gió này được phân loại thành năm loại theo vị trí và chức năng, và trong chú giải của nó—
127
‘‘Hadaye pāṇo gude’pāno, samāno nābhimajjhaṭṭho;
"Prāṇa is in the heart, Apāna in the anus, Samāna in the center of the navel;
"Gió pāṇa ở tim, gió apāṇa ở hậu môn, gió samāna ở giữa rốn;
128
Udāno kaṇṭhadese tu, byāno sabbaṅgasandhisu* .
Udāna is in the throat region, and Vyāna in all the joints of the body."
Gió udāna ở cổ họng, gió byāna ở các khớp của toàn bộ cơ thể."
129
Tatrapāṇoannappavesādikaro.
Among these, Prāṇa causes the entry of food and so forth.
Trong đó, gió pāṇa là cái làm cho thức ăn, v.v. đi vào.
Apāno muttakarīsasukkavisaṭṭhikaro.
Apāna causes the expulsion of urine, feces, and semen.
Gió apāṇa là cái làm cho nước tiểu, phân, tinh dịch được bài tiết.
Samāno majjhe annapacanādikaro.
Samāna causes the digestion of food and so forth in the middle.
Gió samāna là cái làm cho thức ăn đã ăn được tiêu hóa ở giữa.
Udāno bhāsitagītādikaro.
Udāna causes speech, song, and so forth.
Gió udāna là cái làm cho lời nói, bài hát, v.v. phát ra.
Byāno sedarattasavanummesanimesagatyādikaro* .
Vyāna causes sweat, blood flow, opening and closing of eyes, movement, and so forth.
Gió byāna là cái làm cho mồ hôi, máu, sự mở mắt, nhắm mắt, sự di chuyển, v.v. xảy ra.
Pakaṭṭhena anantyanena bhattādippavesanatoti pāṇo. Muttādikaṃ apanetvā anantyanenāti apāno. Sammā ananti anena bhuttaparipācanatoti samāno. Uddhamanantyanena bhāsitādo sāmatthiyajananatoti udāno. Visesena anantyanena sedarattasemhādi* sampādanatoti byāno’’ti* vuttaṃ.
It is said: "Beings live especially by means of this wind for the entry of food and so forth, thus it is pāṇa. Beings exist by means of this wind, having expelled urine and so forth, thus it is apāna. Beings exist or live well by means of this wind, for the digestion of eaten food, thus it is samāna. Beings exist upwards by means of this wind, for generating the ability to speak and so forth, thus it is udāna. Beings exist especially by means of this wind, for causing sweat, blood, phlegm, and so forth, thus it is byāna."
Vì nhờ nó mà thức ăn, v.v. được đưa vào, nên chúng sinh sống một cách xuất sắc, do đó là pāṇa (hơi thở vào). Vì nhờ nó mà nước tiểu, v.v. được loại bỏ, nên chúng sinh sống, do đó là apāṇa (hơi thở ra). Vì nhờ nó mà thức ăn đã ăn được tiêu hóa đúng cách, nên chúng sinh sống một cách đúng đắn, do đó là samāna (gió cân bằng). Vì nhờ nó mà năng lực tạo ra lời nói, v.v. được sinh ra, nên chúng sinh sống lên trên, do đó là udāna (gió đi lên). Vì nhờ nó mà mồ hôi, máu, đờm, v.v. được tạo ra một cách đặc biệt, nên chúng sinh sống một cách đặc biệt, do đó là byāna (gió lan tỏa)"—đã được nói như vậy.
Next Page →

Settings