Tattha uggatoti cando viya sūriyo viya ca pākaṭo paññāto.
Therein, uggato means famous and well-known, like the moon or the sun.
Ở đây, uggato có nghĩa là nổi tiếng, được biết đến như mặt trăng hay mặt trời.
Susaññatānaṃ isīnanti, bhante, na mayaṃ vanakīḷādīnaṃ atthāya āgatā, atha kho kāyādīhi susaññatānaṃ sīlasampannānaṃ isīnaṃ dassanatthāya idhāgatā.
Susaññatānaṃ isīnaṃ means, "Venerable Sir, we have not come for forest sports or such, but rather to see the sages who are well-restrained in body and so forth, and endowed with sīla."
Susaññatānaṃ isīnanti, thưa tôn giả, chúng tôi không đến vì mục đích vui chơi trong rừng, mà chúng tôi đến đây để chiêm bái các vị ẩn sĩ có giới hạnh thanh tịnh, kiểm soát tốt thân khẩu ý.
Pucchitāyemha pañheti sarabhaṅgasatthāraṃ pañhe pucchituṃ emha, āgatāmhāti attho.
Pucchitāyemha pañhe means, "We have come to ask questions of the Teacher Sarabhaṅga."
Pucchitāyemha pañhe có nghĩa là chúng tôi đến để hỏi đạo sư Sarabhaṅga những câu hỏi.
Ya-kāro byañjanasandhikaroti veditabbo.
The letter 'ya' should be understood as a euphonic conjunction.
Chữ ‘ya’ nên được hiểu là để nối phụ âm.
Atha ne tāpaso ‘‘sādhu mahārājā, āgantabbaṭṭhānaññeva āgatāttha, tena hi nhatvā vissamitvā assamapadaṃ pavisitvā isigaṇaṃ vanditvā sarabhaṅgasatthārameva pañhaṃ pucchathā’’ti tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakatheve puñchanto ākāsaṃ olokento sakkaṃ devarājānaṃ devagaṇaparivutaṃ erāvaṇakkhandhavaragataṃ otarantaṃ disvā tena saddhiṃ sallapanto tatiyaṃ gāthamāha –
Then the ascetic said to them, "Excellent, great kings! You have come to the right place. Therefore, bathe, rest, enter the hermitage, pay homage to the assembly of sages, and ask your questions of the Teacher Sarabhaṅga." Having exchanged greetings with them, he picked up a water pot, wiped the drops of water, and looking up at the sky, saw Sakka, the king of devas, surrounded by an assembly of devas, descending while seated on the excellent back of Erāvaṇa. Conversing with him, he spoke the third verse:
Rồi vị ẩn sĩ nói với họ: “Tốt lắm, thưa đại vương, các vị đã đến đúng nơi cần đến. Vậy thì, hãy tắm rửa, nghỉ ngơi, rồi vào khu ẩn thất, đảnh lễ hội chúng ẩn sĩ, và hỏi đạo sư Sarabhaṅga những câu hỏi.” Vị ấy nói chuyện thân mật với họ, rồi cầm bình nước lên, lau những giọt nước, nhìn lên trời và thấy Sakka, vua chư thiên, được đoàn chư thiên vây quanh, đang giáng xuống trên lưng voi Erāvaṇa. Vị ấy nói chuyện với Sakka, nói lên bài kệ thứ ba:
Atha naṃ anusisso ‘‘sādhu, mahārāja, tumhe pacchā āgacchathā’’ti vatvā pānīyaghaṭaṃ ādāya assamapadaṃ pavisitvā pānīyaghaṭaṃ paṭisāmetvā tiṇṇaṃ rājūnaṃ devarājassa ca pañhapucchanatthāya āgatabhāvaṃ mahāsattassa ārocesi.
Then the disciple said to him, "Excellent, great king, you may come later," and taking the water pot, entered the hermitage. He put away the water pot and informed the Great Being that the three kings and the king of devas had come to ask questions.
Rồi đệ tử nói với Ngài: “Tốt lắm, thưa đại vương, các vị hãy đến sau.” Nói xong, vị ấy cầm bình nước vào khu ẩn thất, cất bình nước, rồi báo cho Đại Bồ Tát biết rằng ba vị vua và vua chư thiên đã đến để hỏi các câu hỏi.
So isigaṇaparivuto mahāvisālamāḷake nisīdi.
He sat in a very large pavilion, surrounded by the assembly of sages.
Ngài, được các vị ẩn sĩ vây quanh, ngồi trong đại sảnh rộng lớn.
Tayo rājāno āgantvā isigaṇaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
The three kings came, paid homage to the assembly of sages, and sat down to one side.
Ba vị vua đến, đảnh lễ hội chúng ẩn sĩ và ngồi sang một bên.
Sakkopi otaritvā isigaṇaṃ upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha ṭhito isigaṇaṃ vaṇṇetvā vandamāno pañcamaṃ gāthamāha –
Sakka also descended, approached the assembly of sages, stood with clasped hands, praised the assembly of sages, and while paying homage, spoke the fifth verse:
Sakka cũng giáng xuống, đến gần hội chúng ẩn sĩ, chắp tay đứng đó, ca ngợi hội chúng ẩn sĩ và đảnh lễ, nói lên bài kệ thứ năm:
Tattha dūre sutā noti, bhante, amhehi tumhe dūre devaloke ṭhitehiyeva sutāti mamāyanto evamāha.
Therein, dūre sutā no means, "Venerable Sirs, we heard of you from afar, even while residing in the deva world," thus expressing his sense of belonging.
Ở đây, dūre sutā no có nghĩa là, thưa tôn giả, chúng tôi, những người ở cõi trời xa xôi, đã nghe nói về các vị. Ngài nói vậy để thể hiện sự thân thiết.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ime idha samāgatā amhākaṃ isayo dūre sutā yāva brahmalokā vissutā pākaṭāti.
This means, "These sages assembled here are heard of from afar, renowned and famous even up to the Brahma world."
Điều này có nghĩa là: các vị ẩn sĩ của chúng ta đã hội tụ ở đây, tiếng tăm của các vị đã vang xa đến tận cõi Phạm thiên, các vị là những bậc nổi tiếng.
Mahiddhikāti mahānubhāvā.
Mahiddhikā means "of great power."
Mahiddhikā có nghĩa là có đại thần lực.
Iddhiguṇūpapannāti pañcavidhena iddhiguṇena samannāgatā.
Iddhiguṇūpapannā means "endowed with the five kinds of wondrous qualities."
Iddhiguṇūpapannā có nghĩa là đầy đủ năm loại phẩm chất thần thông.
Ayireti, ayye.
Ayire means "noble ones."
Ayire có nghĩa là, thưa các bậc trưởng lão.
Yeti ye tumhe imasmiṃ jīvaloke manussesu seṭṭhāti.
Ye means "you who are the best among humans in this living world."
Ye có nghĩa là các vị là những bậc tối thượng trong loài người ở thế giới này.
Tattha ciradikkhitānanti cirapabbajitānaṃ.
Therein, ciradikkhitānaṃ means of those long gone forth.
Ở đây, ciradikkhitānanti có nghĩa là đã xuất gia lâu năm.
Paṭikkammāti paṭikkama apehi.
Paṭikkammā means 'go back, depart'.
Paṭikkammāti có nghĩa là hãy lùi lại, hãy đi đi.
Sahassanettāti ālapanametaṃ.
Sahassanettā is an address.
Sahassanettāti đây là một cách gọi.
Sakko hi amaccasahassehi cintitaṃ atthaṃ ekakova passati, tasmā ‘‘sahassanetto’’ti vuccati.
For Sakka alone sees the meaning contemplated by a thousand ministers, therefore he is called "Sahassanetta".
Sakka một mình thấy được điều mà hàng ngàn vị quan cận thần suy nghĩ, vì vậy Ngài được gọi là “ngàn mắt” (Sahassanetta).
Atha vā sahassanettānaṃ pana devānaṃ dassanūpacārātikkamanasamatthoti sahassanettā.
Or else, he is called Sahassanetta because he is capable of surpassing the range of vision of the thousand-eyed devas.
Hoặc, Ngài có khả năng vượt qua sự nhìn thấy và tiếp cận của hàng ngàn vị chư thiên, nên Ngài là Sahassanetta.
Asucīti sedamalādīhi paribhāvitattā duggandho, tumhe ca sucikāmā, tena vo esa gandho bādhatīti.
Asucī means foul-smelling due to being pervaded by sweat and dirt, and since you desire purity, this smell troubles you.
Asucīti có nghĩa là có mùi hôi, do bị nhiễm bởi mồ hôi và các chất bẩn khác, và các vị thích sự sạch sẽ, nên mùi hương này làm phiền các vị.
Tattha gacchatūti yathāsukhaṃ pavattatu, nāsapuṭaṃ no paharatūti attho.
Therein, gacchatu means 'let it proceed as it pleases', meaning 'let it not strike our nostrils'.
Ở đây, gacchatūti có nghĩa là hãy lan tỏa tùy thích, hãy xông vào mũi chúng tôi.
Pāṭikaṅkhāmāti icchāma patthema.
Pāṭikaṅkhāmā means 'we wish, we desire'.
Pāṭikaṅkhāmāti có nghĩa là chúng tôi mong muốn, chúng tôi cầu xin.
Etthāti etasmiṃ gandhe devā jigucchasaññino na honti.
Ettha means 'in this scent, the devas are not disgusted'.
Etthāti có nghĩa là các vị trời không có ý niệm chán ghét đối với mùi hương này.
Dussīleyeva hi devā jigucchanti, na sīlavanteti.
For devas are disgusted only by the immoral, not by the virtuous.
Thật vậy, các vị trời chỉ chán ghét những người ác giới, chứ không chán ghét những người có giới hạnh.
Evañca pana vatvā ‘‘bhante, anusissa ahaṃ mahantena ussāhena pañhaṃ pucchituṃ āgato, okāsaṃ me karohī’’ti āha.
Having said this, he said, "Venerable sir, I, Anusissa, have come with great eagerness to ask a question; please grant me an opportunity."
Nói như vậy, Ngài nói: “Thưa tôn giả, đệ tử, tôi đã đến đây với nỗ lực lớn để hỏi các câu hỏi, xin hãy tạo cơ hội cho tôi.”
So tassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā isigaṇaṃ okāsaṃ karonto gāthādvayamāha –
Hearing his words, the sage rose from his seat and, granting an opportunity to the assembly of sages, spoke two verses:
Nghe lời Ngài, vị ấy đứng dậy khỏi chỗ ngồi, tạo cơ hội cho hội chúng ẩn sĩ, nói lên hai bài kệ:
Tattha ‘‘purindado’’tiādīni sakkasseva guṇanāmāni.
Therein, "Purindada" and so on are epithets of Sakka.
Trong số đó, các từ như “Purindada” và những từ khác là những tên gọi phẩm chất của Sakka.
So hi pure dānaṃ dinnattā purindado, bhūtesu jeṭṭhakattā bhūtapati, parivārasampadāya yasassī, paramissaratāya devānamindo, sattannaṃ vattapadānaṃ suṭṭhu katattā sakko, purimajātivasena maghavā, sujāya asurakaññāya patibhāvena sujampati, devānaṃ rañjanatāya devarājā.
He is Purindada because he gave gifts in former existences; Bhūtapati because he is chief among beings; Yasassī due to his retinue; Devānamindo due to his supreme sovereignty; Sakka because he has well performed the seven vows; Maghavā due to his former birth; Sujampati as the husband of the asura maiden Sujā; and Devarājā for delighting the devas.
Quả thật, vì đã bố thí trước nên ngài là Purindada (Người ban bố trước), vì là bậc trưởng thượng trong các loài hữu tình nên ngài là Bhūtapati (Chúa tể hữu tình), vì có đầy đủ quyến thuộc nên ngài là Yasassī (Người có danh tiếng), vì là bậc chí tôn nên ngài là Devānamindo (Vua của chư thiên), vì đã thực hành tốt bảy hạnh nguyện nên ngài là Sakka (Người có năng lực), vì kiếp trước nên ngài là Maghavā, vì là chồng của Sujā, con gái của A-tu-la, nên ngài là Sujampati, vì làm hoan hỷ chư thiên nên ngài là Devarājā (Vua trời).
Ko nevāti ko nu eva.
Ko nevā means 'who indeed'.
Ko nevā có nghĩa là ko nu eva (ai vậy).
Nipuṇeti saṇhasukhume pañhe.
Nipuṇe means 'subtle, delicate questions'.
Nipuṇe có nghĩa là những câu hỏi tinh tế, vi diệu.
Raññanti rājūnaṃ.
Raññaṃ means 'of kings'.
Raññaṃ có nghĩa là của các vị vua.
Imesaṃ catunnaṃ rājūnaṃ manaṃ gahetvā ko imesaṃ paṇḍitānaṃ isīnaṃ pañhe kathessati, pañhaṃ nesaṃ kathetuṃ samatthaṃ jānāthāti vadati.
He says, "Considering the minds of these four kings, who among these wise sages will answer their questions? Know who is capable of answering their questions."
Sau khi nắm bắt được ý của bốn vị vua này, ngài nói: “Ai trong số các vị đạo sĩ thông thái này sẽ giải đáp những câu hỏi của họ? Hãy cho biết ai có khả năng giải đáp những câu hỏi đó.”
Tattha sarabhaṅgoti sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni katvā puna ekena sarena te sare pātento bhaṅgavibhaṅge akāsīti sarabhaṅgo.
Therein, Sarabhaṅgo means he who, having shot arrows, created arrow-palaces in the sky, and then with one arrow broke and shattered those arrows, thus Sarabhaṅga.
Trong số đó, Sarabhaṅgo có nghĩa là Sarabhaṅga, vì ngài đã ném các mũi tên lên không trung, tạo ra các cung điện và những thứ tương tự bằng mũi tên, rồi lại dùng một mũi tên khác để phá hủy và phân tán những mũi tên đó.
Methunasmāti methunadhammato.
Methunasmā means 'from sexual conduct'.
Methunasmā có nghĩa là từ đời sống vợ chồng.
So kira methunaṃ asevitvā pabbajito.
It is said that he went forth without engaging in sexual intercourse.
Nghe nói, ngài đã xuất gia mà không hề dính líu đến đời sống vợ chồng.
Āceraputtoti rañño ācariyassa purohitassa putto.
Āceraputto means 'the son of the king's teacher, the purohita'.
Āceraputto có nghĩa là con trai của vị đạo sư, vị tư tế của nhà vua.
Evañca pana vatvā isigaṇo anusissaṃ āha – ‘‘mārisa, tvameva satthāraṃ vanditvā isigaṇassa vacanena sakkena pucchitapañhakathanāya okāsaṃ kārehī’’ti.
Having said this, the assembly of sages said to Anusissa, "My friend, you yourself should pay homage to the Teacher and, on behalf of the assembly of sages, request an opportunity for Sakka to ask his questions."
Nói xong như vậy, nhóm đạo sĩ nói với Anusissa: “Thưa hiền hữu, chính ngươi hãy đảnh lễ đạo sư và nhân danh nhóm đạo sĩ, hãy xin phép để ngài giải đáp những câu hỏi do Sakka đã hỏi.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ vanditvā okāsaṃ kārento anantaraṃ gāthamāha –
He, assenting with "So be it," paid homage to the Teacher and, requesting an opportunity, immediately spoke the following verse:
Anusissa đáp “Lành thay!”, rồi đảnh lễ đạo sư và khi xin phép, liền đọc bài kệ:
Tattha yaṃ kiñcīti na kevalaṃ tumhākaṃyeva, atha kho sadevakassapi lokassa yaṃ manasābhipatthitaṃ, taṃ maṃ bhavanto pucchantu.
Here, whatever means, "Venerable sirs, ask me not only what you yourselves desire in mind, but also whatever the world with its devas desires in mind."
Trong số đó, yaṃ kiñcī có nghĩa là: “Không chỉ riêng quý vị, mà bất cứ điều gì mà tâm của cả thế giới chư thiên và loài người mong muốn, xin quý vị hãy hỏi tôi.”
Ahañhi vo idhalokanissitaṃ vā paralokanissitaṃ vā sabbaṃ pañhaṃ imañca parañca lokaṃ sayaṃ paññāya sacchikatvā kathessāmīti sabbaññupavāraṇaṃ sampavāresi.
"For I shall answer all your questions, whether pertaining to this world or the next, having realized this world and the next by myself with wisdom," thus he made the declaration of omniscience.
Ngài đã ban lời mời toàn tri, nói rằng: “Chính tôi, sau khi tự mình chứng ngộ bằng trí tuệ thế giới này và thế giới khác, sẽ giải đáp tất cả các câu hỏi của quý vị, dù liên quan đến thế giới này hay thế giới khác.”
Tattha kodhaṃ vadhitvāti kodhaṃ māretvā chaḍḍetvā.
Here, having slain anger means, having killed and cast off anger.
Trong đó, kodhaṃ vadhitvā có nghĩa là: đã giết chết, đã vứt bỏ sân hận.
Socanto hi paṭighacitteneva socati, kodhābhāvā kuto soko.
For one grieves only with a mind of aversion; in the absence of anger, whence grief?
Người sầu muộn thì sầu muộn chính bằng tâm sân hận; khi không có sân hận thì sầu muộn từ đâu đến?
Tena vuttaṃ ‘‘na kadāci socatī’’ti.
Therefore, it is said, "one never grieves."
Vì vậy, đã nói “na kadāci socati” (không bao giờ sầu muộn).
Makkhappahānanti parehi attano kataguṇamakkhanalakkhaṇassa akataññubhāvasaṅkhātassa makkhassa pahānaṃ isayo vaṇṇayanti.
Abandonment of denigration means, the sages praise the abandonment of makkha, which is characterized by disparaging the good qualities of others and is tantamount to ingratitude.
Makkhappahānaṃ có nghĩa là: sự đoạn trừ sự khinh mạn (makkha), tức là sự vô ơn, có đặc tính là khinh mạn công đức của người khác đã làm cho mình – các đạo sĩ tán dương điều đó.
Sabbesanti hīnamajjhimukkaṭṭhānaṃ sabbesampi pharusaṃ vacanaṃ khametha.
Of all means, one should endure the harsh speech of all, whether low, middle, or high.
Sabbesaṃ có nghĩa là: hãy nhẫn chịu lời nói thô ác của tất cả mọi người, dù là hạ tiện, trung bình hay ưu việt.
Santoti porāṇakā paṇḍitā evaṃ kathenti.
The virtuous means, the ancient wise ones speak thus.
Santo có nghĩa là: các bậc hiền triết thời xưa đã nói như vậy.
Tattha akkhāhi meti, bhante koṇḍañña, tumhehi dve pañhā sukathitā, eko me cittaṃ na gaṇhāti, kathaṃ sakkā attano hīnatarassa vacanaṃ adhivāsetuṃ, taṃ mama akkhāhīti pucchanto evamāha.
Here, explain to me means, "Venerable Koṇḍañña, you have well answered two questions, but one does not grasp my mind; how is it possible to endure the speech of one's inferior? Explain that to me," thus he asked.
Trong đó, akkhāhi me có nghĩa là: “Bạch Tôn giả Koṇḍañña, hai câu hỏi của ngài đã được giải thích rõ ràng, nhưng một điều vẫn chưa làm tâm tôi chấp nhận. Làm sao có thể nhẫn chịu lời nói của người thấp kém hơn mình? Xin ngài hãy giải thích cho tôi điều đó.” – hỏi như vậy.
Etaṃ khantinti yadetaṃ jātigottādihīnassa vacanaṃ khamanaṃ, etaṃ khantiṃ uttamanti porāṇakapaṇḍitā vadanti.
This patience means, the ancient wise ones say that this endurance of the speech of one inferior in birth, lineage, etc., is supreme patience.
Etaṃ khanti có nghĩa là: sự nhẫn chịu lời nói của kẻ thấp kém về dòng dõi, gia thế, v.v., các bậc hiền triết thời xưa nói rằng sự nhẫn nhục này là tối thượng.
Yaṃ panetaṃ jātiādīhi seṭṭhassa bhayena, sadisassa karaṇuttariyalakkhaṇe sārambhe ādīnavadassanena khamanaṃ, nesā adhivāsanakhanti nāmāti attho.
But that endurance which is out of fear of one superior in birth, etc., or due to seeing the danger in rivalry over the characteristic of superiority with an equal, is not called patience of endurance; this is the meaning.
Còn sự nhẫn chịu do sợ hãi người cao quý hơn về dòng dõi, v.v., và do thấy được nguy hiểm trong sự ganh đua về đặc tính vượt trội trong hành động của người ngang bằng, thì đó không phải là sự nhẫn nhục (adhivāsana-khanti).
Evaṃ vutte sakko mahāsattaṃ āha – ‘‘bhante, paṭhamaṃ tumhe ‘sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’ti vatvā idāni ‘yo cīdha hīnassa vaco khametha, etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’ti vadatha, na vo purimena pacchimaṃ sametī’’ti.
When this was said, Sakka said to the Great Being, "Venerable sir, first you said, 'One should endure the harsh speech of all; the virtuous call this patience supreme,' and now you say, 'But whoever endures the speech of an inferior here, the virtuous call this patience supreme.' Your latter statement does not accord with your former."
Khi được nói như vậy, Sakko nói với Đại Bồ Tát: “Bạch Tôn giả, ban đầu ngài nói ‘hãy nhẫn chịu lời nói thô ác của tất cả, các bậc thánh nhân nói rằng đây là sự nhẫn nhục tối thượng’, nhưng bây giờ ngài lại nói ‘người nào ở đây nhẫn chịu lời nói của kẻ thấp kém, các bậc thánh nhân nói rằng đây là sự nhẫn nhục tối thượng’. Lời nói sau của ngài không phù hợp với lời nói trước.”
Atha naṃ mahāsatto, ‘‘sakka, pacchimaṃ mayā ‘ayaṃ hīno’ti ñatvā pharusavacanaṃ adhivāsentassa vasena vuttaṃ, yasmā pana na sakkā rūpadassanamattena sattānaṃ seṭṭhādibhāvo ñātuṃ, tasmā purimaṃ vutta’’nti vatvā sattānaṃ aññatra saṃvāsā rūpadassanamattena seṭṭhādibhāvassa duviññeyyataṃ pakāsento gāthamāha –
Then the Great Being, saying to him, "Sakka, the latter statement was made in the context of one who endures harsh speech, knowing, 'This one is inferior'; but since it is not possible to know the superiority or inferiority of beings merely by seeing their form, the former statement was made," spoke a verse, revealing the difficulty of discerning the superiority or inferiority of beings merely by seeing their form, apart from living together:
Sau đó, Đại Bồ Tát nói với Sakko: “Sakko, lời nói sau của ta là để chỉ người nhẫn chịu lời nói thô ác khi đã biết rằng ‘người này thấp kém’. Nhưng vì không thể biết được sự cao quý hay thấp kém của chúng sinh chỉ qua việc nhìn thấy hình tướng, nên ta đã nói lời nói trước.” – nói như vậy, và để làm rõ rằng khó có thể biết được sự cao quý hay thấp kém của chúng sinh chỉ qua việc nhìn thấy hình tướng mà không có sự chung sống, ngài đã nói bài kệ –
Tattha kisanti appamaṃsalohitattā kisasarīraṃ.
Therein, kisaṃ means having an emaciated body due to little flesh and blood.
Trong đó, kisaṃ có nghĩa là: thân thể gầy yếu vì ít thịt và máu.
Avakiriyāti avakiritvā niṭṭhubhanadantakaṭṭhapātanena tassa sarīre kaliṃ pavāhetvā.
Avakiriyā means having cast away, having caused dirt to flow onto its body by spitting and dropping a tooth-stick.
Avakiriyā có nghĩa là: sau khi vứt bỏ, sau khi làm ô uế thân thể con bê bằng cách nhổ nước bọt và vứt tăm xỉa răng.
Ucchinnamūloti ucchinnamūlo hutvā.
Ucchinnamūlo means having its roots severed.
Ucchinnamūlo có nghĩa là: đã bị diệt tận gốc rễ.
Sajanoti sapariso.
Sajano means with his retinue.
Sajano có nghĩa là: cùng với tùy tùng.
Kukkuḷanāme nirayamhīti yojanasatappamāṇe kappasaṇṭhite uṇhachārikaniraye.
Kukkuḷanāme nirayamhī means in the hot ash-hell, which is a Yojana in size and formed of kalpas.
Kukkuḷanāme nirayamhi có nghĩa là: trong địa ngục tro nóng tên Kukkuḷa, rộng một trăm dojana, được hình thành từ một kiếp.
Phuliṅgānīti vītaccitaṅgārā.
Phuliṅgānī means embers without flame.
Phuliṅgānī có nghĩa là: những than hồng không có lửa.
Tassa kira tattha uṇhakukkuḷe nimuggassa navahi vaṇamukhehi uṇhā chārikā pavisanti, sīse mahantamahantā aṅgārā patanti.
It is said that when he is immersed in the hot ash-hell there, hot ash enters through his nine wound-openings, and huge embers fall on his head.
Nghe nói, khi người ấy chìm trong tro nóng Kukkuḷa, tro nóng sẽ xâm nhập qua chín lỗ vết thương, và những than hồng lớn sẽ rơi xuống đầu.
Tesaṃ pana patanakāle sakalasarīraṃ dīparukkho viya jalati, balavavedanā vattanti.
At the time of their falling, his entire body burns like a lamp-tree, and intense pains arise.
Khi chúng rơi xuống, toàn thân người ấy bốc cháy như cây đèn, và những cảm giác đau đớn dữ dội phát sinh.
So adhivāsetuṃ asakkonto mahāviravaṃ ravati.
Unable to endure it, he lets out a great cry.
Người ấy không thể chịu đựng được nên la hét lớn.
Sarabhaṅgasatthā pathaviṃ bhinditvā taṃ tattha tathāpaccamānaṃ dassesi, mahājano bhayasantāsamāpajji.
The Teacher Sarabhaṅga, splitting the earth, showed him burning thus there, and the great multitude was struck with fear and terror.
Sarabhaṅga Sư đã xuyên thủng mặt đất và cho thấy người ấy đang bị thiêu đốt như vậy ở đó, khiến mọi người kinh hoàng.
Tassa ativiya bhītabhāvaṃ ñatvā mahāsatto taṃ nirayaṃ antaradhāpesi.
Knowing his extreme fear, the Great Being made that hell disappear.
Biết được sự sợ hãi tột độ của họ, Đại Bồ Tát đã làm cho địa ngục ấy biến mất.
Dhammaṃ bhaṇanteti dasakusalakammapathadhammaṃ bhāsante.
Dhammaṃ bhaṇante means proclaiming the Dhamma of the ten wholesome courses of action.
Dhammaṃ bhaṇante có nghĩa là: đang thuyết pháp về mười nghiệp thiện.
Samaṇeti samitapāpe.
Samaṇe means those who have calmed evil.
Samaṇe có nghĩa là: những người đã làm lắng dịu tội lỗi.
Adūsaketi niraparādhe.
Adūsake means blameless ones.
Adūsake có nghĩa là: những người vô tội.
Nāḷikeranti evaṃnāmakaṃ rājānaṃ.
Nāḷikeraṃ means the king of that name.
Nāḷikeraṃ có nghĩa là: vị vua tên Nāḷikera.
Paratthāti paraloke niraye nibbattaṃ.
Paratthā means reborn in hell in the other world.
Paratthā có nghĩa là: ở thế giới bên kia, tái sinh trong địa ngục.
Saṅgammāti ito cito ca samāgantvā chinditvā mahantamahantā sunakhā khādanti.
Saṅgammā means gathering from here and there, huge dogs tear and devour him.
Saṅgammā có nghĩa là: tụ tập từ khắp nơi, những con chó lớn cắn xé và ăn thịt.
Tasmiṃ kira kaliṅgaraṭṭhe dantapuranagare nāḷikere nāma raññe rajjaṃ kārayamāne eko mahātāpaso pañcasatatāpasaparivuto himavantā āgamma rājuyyāne vāsaṃ kappetvā mahājanassa dhammaṃ desesi.
In that Kalinga country, in the city of Dantapura, while a king named Nāḷikera was ruling, a great ascetic, accompanied by five hundred ascetics, came from the Himalayas, settled in the royal park, and taught the Dhamma to the populace.
Nghe nói, trong vương quốc Kaliṅga, tại thành phố Dantapura, khi vua Nāḷikera đang trị vì, có một vị đại đạo sĩ cùng với năm trăm đạo sĩ khác từ dãy Himalaya đến, trú ngụ trong vườn thượng uyển của nhà vua và thuyết pháp cho dân chúng.
‘‘Dhammikatāpaso uyyāne vasatī’’ti raññopi ārocayiṃsu.
They also informed the king, "A righteous ascetic resides in the park."
Họ cũng báo cho nhà vua biết: “Vị đạo sĩ đức hạnh đang trú ngụ trong vườn thượng uyển.”
Rājā pana adhammiko adhammena rajjaṃ kāresi.
However, the king was unrighteous and ruled unrighteously.
Nhưng nhà vua là người bất thiện, trị vì vương quốc bằng phi pháp.
So amaccesu tāpasaṃ pasaṃsantesu ‘‘ahampi dhammaṃ suṇissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā tāpasaṃ vanditvā nisīdi.
When his ministers praised the ascetic, he thought, "I too shall listen to the Dhamma," and went to the park, paid homage to the ascetic, and sat down.
Khi các vị quan ca ngợi vị đạo sĩ, nhà vua nói: “Ta cũng sẽ nghe pháp.” – rồi đến vườn thượng uyển, đảnh lễ vị đạo sĩ và ngồi xuống.
Tāpaso raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto ‘‘kiṃ, mahārāja, dhammena rajjaṃ kāresi, janaṃ na pīḷesī’’ti āha.
The ascetic, exchanging greetings with the king, said, "O great king, do you rule righteously? Do you not oppress the people?"
Vị đạo sĩ chào hỏi nhà vua và nói: “Đại vương, ngài có trị vì vương quốc bằng Chánh Pháp không? Ngài có làm khổ dân chúng không?”
So tassa kujjhitvā ‘‘ayaṃ kūṭajaṭilo ettakaṃ kālaṃ nāgarānaṃ santike mamaññeva aguṇaṃ kathesi maññe, hotu jānissāmī’’ti cintetvā ‘‘sve amhākaṃ gharadvāraṃ āgaccheyyāthā’’ti nimantetvā punadivase purāṇagūthassa cāṭiyo paripūrāpetvā tāpasesu āgatesu tesaṃ bhikkhābhājanāni gūthassa pūrāpetvā dvāraṃ pidahāpetvā musalāni ca lohadaṇḍe ca gāhāpetvā isīnaṃ sīsāni bhindāpetvā jaṭāsu gāhāpetvā kaḍḍhāpetvā sunakhehi khādāpetvā tattheva bhinnaṃ pathaviṃ pavisitvā sunakhamahāniraye nibbattati, tatrassa tigāvutappamāṇasarīraṃ ahosi.
He, angered by this, thought, "This fraudulent ascetic has, I suppose, been speaking ill of me to the townspeople all this time. Let it be, I shall see!" Then, inviting them with "You should come to our palace gate tomorrow," on the next day, he had pots filled with old excrement, and when the ascetics arrived, he had their alms bowls filled with excrement, had the gate shut, had pestles and iron rods taken, had the ascetics' heads smashed, had them seized by their matted hair and dragged, and had them eaten by dogs. Thereupon, he himself entered the earth, which split open, and was reborn in the Great Dog Hell, where his body was three gāvutas in size.
Vị ấy nổi giận với ông ta, nghĩ rằng: “Tên đạo sĩ giả dối này, ta nghĩ, đã nói xấu ta trước mặt các vị Nāga bấy lâu nay. Được rồi, ta sẽ biết.” Rồi vị ấy mời họ: “Ngày mai, xin mời các vị đến cửa nhà chúng tôi.” Ngày hôm sau, vị ấy cho đổ đầy những chum phân cũ. Khi các đạo sĩ đến, vị ấy đổ đầy phân vào bát khất thực của họ, ra lệnh đóng cửa, và sai người cầm chày và gậy sắt đập vỡ đầu các đạo sĩ, nắm tóc kéo ra, và cho chó ăn. Ngay tại đó, đất nứt ra, và vị ấy rơi xuống đại địa ngục chó (Sunakhamahāniraya), nơi thân thể vị ấy có kích thước ba gāvuta.
Atha naṃ mahantamahantā mahāhatthippamāṇā pañcavaṇṇā sunakhā anubandhitvā ḍaṃsitvā navayojanāya jalitaayapathaviyā pātetvā mukhapūraṃ luñcantā vipphandamānaṃ khādiṃsu.
Then, huge dogs, as large as great elephants, of five colors, pursued him, bit him, threw him onto a nine-yojana-wide burning iron ground, and devoured him, tearing mouthfuls as he writhed.
Khi đó, những con chó khổng lồ, năm màu, lớn như voi lớn, đuổi theo, cắn xé, ném vị ấy xuống mặt đất sắt nóng cháy rộng chín yojana, và ngấu nghiến ăn từng miếng khi vị ấy quằn quại.
Mahāsatto pathaviṃ dvidhā bhinditvā taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi.
The Great Being, splitting the earth in two, showed that hell, and knowing the populace's fear, made it disappear.
Đại Bồ tát làm cho đất nứt đôi, hiển lộ địa ngục đó, và khi biết mọi người sợ hãi, Ngài đã làm cho nó biến mất.
Athajjunoti sahassabāhurājā.
Athajjuno: King Sahassabāhu.
Athajjuno (Vua Arjuna) là vị vua có một ngàn cánh tay.
Aṅgīrasanti aṅgehi raṃsīnaṃ niccharaṇato evaṃladdhanāmaṃ.
Aṅgīrasa: So named because rays emanated from his limbs.
Aṅgīrasa (Aṅgīrasa) là tên được đặt vì ánh sáng phát ra từ các chi của vị ấy.
Heṭhayitvāti viheṭhetvā visapītakaṇḍena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā.
Heṭhayitvā: Having tormented, having pierced with a poison-tipped arrow, having brought about the destruction of life.
Heṭhayitvā (làm tổn hại) nghĩa là hành hạ, bắn bằng mũi tên tẩm độc, và kết liễu mạng sống.
So kira ajjuno nāma rājā mahisakaraṭṭhe ketakarājadhāniyaṃ rajjaṃ kārento migavaṃ gantvā mige vadhitvā aṅgārapakkamaṃsaṃ khādanto vicari.
It is said that this King Arjuna, ruling in the city of Ketaka in the Mahiṣaka country, went hunting, killed deer, and wandered about eating charcoal-roasted meat.
Vua Arjuna này, khi trị vì ở thủ đô Ketaka thuộc vương quốc Mahisaka, đã đi săn, giết thú, và ăn thịt nướng than.
Athekadivasaṃ migānaṃ āgamanaṭṭhāne koṭṭhakaṃ katvā mige olokayamāno aṭṭhāsi.
Then one day, he built a watchtower at the place where the deer came and stood watching them.
Một ngày nọ, vị ấy dựng một chòi ở nơi thú vật thường đến và đứng quan sát chúng.
Tadā so tāpaso tassa rañño avidūre ekaṃ kārarukkhaṃ abhiruhitvā phalāni ocinanto ocinitaphalasākhaṃ muñci.
At that time, the ascetic climbed a kāra tree not far from the king and, while gathering fruits, released the branch from which he had gathered fruits.
Lúc đó, vị đạo sĩ kia trèo lên một cây kāra gần vua, hái quả, và thả cành cây đã hái quả xuống.
Tassā vissaṭṭhāya saddena taṃṭhānaṃ pattā migā palāyiṃsu.
By the sound of its release, the deer that had arrived at that spot fled.
Tiếng động của cành cây rơi xuống làm những con thú đang đến nơi đó hoảng sợ bỏ chạy.
Rājā kujjhitvā tāpasaṃ visamissitena sallena vijjhi.
The king, angered, shot the ascetic with a poison-mixed arrow.
Vua nổi giận, bắn vị đạo sĩ bằng một mũi tên tẩm độc.
So parigalitvā patanto matthakena khadirakhāṇukaṃ āsādetvā sūlaggeyeva kālamakāsi.
He fell, collapsing, struck a thorny khadira stump with his head, and died right on the tip of the stake.
Vị ấy rơi xuống, đầu đập vào một gốc cây khadira và chết ngay trên đầu cọc.
Rājā taṅkhaṇeyeva dvidhā bhinnaṃ pathaviṃ pavisitvā sattisūlaniraye nibbatti, tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ ahosi.
The king immediately entered the earth, which split in two, and was reborn in the Spear-Stake Hell; his body was three gāvutas in size.
Vua ngay lập tức rơi xuống đất nứt đôi và tái sinh vào địa ngục giáo mác (Sattisūlaniraya), thân thể có kích thước ba gāvuta.
Tatra taṃ nirayapālā jalitehi āvudhehi koṭṭetvā jalitaṃ ayapabbataṃ āropenti.
There, the hell-guardians strike him with burning weapons and make him climb a burning iron mountain.
Tại đó, các ngục tốt dùng vũ khí nóng cháy đâm chém vị ấy và đẩy lên núi sắt nóng cháy.
Pabbatamatthake ṭhitakāle vāto paharati, so vātappahārena parigalitvā patati.
When he stands at the top of the mountain, the wind strikes him, and by the force of the wind, he falls, collapsing.
Khi đứng trên đỉnh núi, gió thổi mạnh, và vị ấy rơi xuống do sức gió.
Tasmiṃ khaṇe heṭṭhā navayojanāya jalitaayapathaviyā mahātālakkhandhappamāṇaṃ jalitaṃ ayasūlaṃ uṭṭhahati.
At that moment, a burning iron stake, as large as a great palm trunk, rises from the nine-yojana-wide burning iron ground below.
Vào khoảnh khắc đó, một cây giáo sắt nóng cháy, lớn bằng thân cây tāla, nhô lên từ mặt đất sắt nóng cháy sâu chín yojana.
So sūlaggamatthakeyeva āsādetvā sūlāvuto tiṭṭhati.
He strikes the very tip of the stake and stands impaled on it.
Vị ấy rơi trúng ngay đầu giáo và bị giáo đâm xuyên.
Tasmiṃ khaṇe pathavī jalati, sūlaṃ jalati, tassa sarīraṃ jalati.
At that moment, the earth burns, the stake burns, and his body burns.
Vào khoảnh khắc đó, đất cháy, giáo cháy, và thân thể vị ấy cũng cháy.
So tattha mahāravaṃ ravanto paccati.
He burns there, roaring a great roar.
Vị ấy bị thiêu đốt ở đó, kêu la thảm thiết.
Mahāsatto pathaviṃ dvidhā katvā taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi.
The Great Being, splitting the earth in two, showed that hell, and knowing the populace's fear, made it disappear.
Đại Bồ tát làm cho đất nứt đôi, hiển lộ địa ngục đó, và khi biết mọi người sợ hãi, Ngài đã làm cho nó biến mất.
Khaṇḍasoti cattāro hatthapāde kaṇṇanāsañca khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā.
Khaṇḍaso: Having cut his four hands and feet, and his ears and nose, into pieces.
Khaṇḍaso (từng mảnh) nghĩa là cắt thành từng mảnh bốn tay, bốn chân, tai và mũi.
Adūsakanti niraparādhaṃ.
Adūsakaṃ: Blameless, innocent.
Adūsakaṃ (vô tội) nghĩa là không có lỗi.
Tathā chedāpetvā dvīhi kasāhi pahārasahassehi tāḷāpetvā jaṭāsu gahetvā ākaḍḍhāpetvā paṭikujjaṃ nipajjāpetvā piṭṭhiyaṃ paṇhiyā paharitvā mahādukkhasamappitaṃ akāsi.
Thus, having had him cut, having had him beaten with a thousand blows from two whips, having seized him by his matted hair and dragged him, having made him lie face down, and having struck him on the back with a heel, he subjected him to great suffering.
Sau khi bị cắt như vậy, bị đánh một ngàn roi bằng hai cây roi, bị nắm tóc kéo đi, bị lật úp xuống, bị đá vào lưng bằng gót chân, vị ấy đã phải chịu đựng nỗi đau khổ lớn lao.
Kalābuvīcinti kalābu avīciṃ.
Kalābuvīciṃ: Kalābu Avīci.
Kalābuvīciṃ (A-tỳ Kalābu) là địa ngục A-tỳ Kalābu.
Kaṭukanti tikhiṇavedanaṃ, evarūpaṃ nirayaṃ upapajjitvā channaṃ jālānaṃ antare paccati.
Kaṭukaṃ: Sharp pain; having been reborn in such a hell, he burns between six nets.
Kaṭukaṃ (khắc nghiệt) nghĩa là cảm giác đau đớn dữ dội; tái sinh vào địa ngục như vậy, vị ấy bị thiêu đốt giữa sáu ngọn lửa.
Vitthārato pana kalāburañño vatthu khantivādijātake (jā. 1.4.49-52) kathitameva.
However, the story of King Kalābu has been told in detail in the Khantivādijātaka.
Tuy nhiên, câu chuyện về vua Kalābu đã được kể chi tiết trong Khantivādijātaka (Jā. 1.4.49-52).
Aññāni pāpiṭṭhatarāni cetthāti etehi nirayehi pāpiṭṭhatarāni ca aññāni nirayāni sutvā.
And other hells more wicked than these – hearing of other hells more wicked than these hells.
Aññāni pāpiṭṭhatarāni cetthā (và những địa ngục tồi tệ hơn nữa ở đây) nghĩa là sau khi nghe về những địa ngục khác còn tồi tệ hơn những địa ngục này.
Dhammaṃ careti, sakka devarāja, paṇḍito kulaputto na kevalaṃ eteyeva cattāro nirayā, eteyeva ca rājāno nerayikā, atha kho aññepi nirayā, aññepi ca rājāno nirayesu uppannāti viditvā catupaccayadānadhammikārakkhāvaraṇasaṃvidhānasaṅkhātaṃ samaṇabrāhmaṇesu dhammaṃ careyyāti.
One should practice Dhamma – 'O Sakka, king of devas, a wise young man of good family, knowing that not only are there these four hells and these hellish kings, but also other hells and other kings born in hells, should practice Dhamma towards ascetics and brahmins, which consists of offering the four requisites and providing righteous protection and provisions.'
Dhammaṃ care (hãy thực hành Dhamma), này Thiên chủ Sakka, một người con trai gia đình có trí tuệ không chỉ có bốn địa ngục này, và không chỉ có những vị vua này là kẻ chịu khổ trong địa ngục, mà còn có những địa ngục khác, và những vị vua khác đã tái sinh vào địa ngục. Sau khi biết điều đó, hãy thực hành Dhamma đối với các Sa-môn và Bà-la-môn, đó là sự bố thí bốn vật dụng, sự bảo vệ và sắp xếp hợp pháp.
Tattha ‘‘kāyenā’’tiādīni padāni tividhasucaritadvāravasena vuttāni.
Here, the words “by body” and so on are stated in terms of the three doors of good conduct.
Trong đó, các từ ‘‘kāyenā’’ (bằng thân) v.v. được nói theo ba cửa thiện hạnh.
Na attahetūti desanāsīsamevetaṃ, attahetu vā parahetu vā yasahetu vā dhanahetu vā lābhahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā alikaṃ na kathetīti attho.
Not for one’s own sake – this is a teaching on the boundary of sīla; the meaning is that one does not speak a lie for one’s own sake, or for another’s sake, or for fame, or for wealth, or for gain, or for any trifle of material things.
Na attahetū (không vì bản thân) đây là lời giáo huấn, nghĩa là không nói dối vì bản thân, vì người khác, vì danh tiếng, vì tiền bạc, vì lợi lộc, vì bất kỳ lợi ích vật chất nào.
Kāmañcesa attho ‘‘vācāya saññato’’ti imināva siddho, musāvādino pana akattabbaṃ pāpaṃ nāma natthīti garubhāvadīpanatthaṃ puna evamāhāti veditabbo.
Although this meaning is already established by “restrained in speech,” it should be understood that it is stated again in this way to emphasize the gravity, as there is no evil deed that a liar would not commit.
Mặc dù ý nghĩa này đã được bao hàm bởi cụm từ “vācāya saññato” (khẩu tự chế), nhưng cần hiểu rằng nó được nói lại để nhấn mạnh sự nghiêm trọng, vì không có điều ác nào mà người nói dối không thể làm.
Taṃ puggalaṃ sīlavantaṃ vadanti.
They call such a person virtuous.
Người như vậy được gọi là người có giới.
Gambhīrapañhanti atthato ca pāḷito ca gambhīraṃ guḷhaṃ paṭicchannaṃ sattubhastajātaka- (jā. 1.7.46 ādayo) sambhavajātaka- (jā. 1.16.138 ādayo) mahāumaṅgajātakesu (jā. 2.22.590 ādayo) āgatasadisaṃ pañhaṃ.
A profound question means a question that is profound, hidden, and concealed in both meaning and text, similar to those found in the Sattubhastajātaka, the Sambhavajātaka, and the Mahāumaṅgajātaka.
Gambhīrapañhaṃ (vấn đề sâu sắc) là vấn đề sâu sắc, ẩn mật, che giấu cả về ý nghĩa lẫn văn bản, giống như những vấn đề được đề cập trong Sattubhastajātaka (Jā. 1.7.46 v.v.), Sambhavajātaka (Jā. 1.16.138 v.v.), và Mahāumaṅgajātaka (Jā. 2.22.590 v.v.).
Manasābhicintayanti manasā abhicintento atthaṃ paṭivijjhitvā candasahassaṃ sūriyasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ katvā yo kathetuṃ sakkotīti attho.
Pondering with the mind means one who, pondering with the mind, penetrates the meaning and is able to explain it as clearly as if raising a thousand moons and a thousand suns.
Manasābhicintayaṃ (suy tư bằng tâm) nghĩa là người nào suy tư bằng tâm, thấu hiểu ý nghĩa và có thể trình bày rõ ràng như làm cho một ngàn mặt trăng và một ngàn mặt trời mọc lên.
Nāccāhitanti na atiahitaṃ, hitātikkantaṃ luddaṃ pharusaṃ sāhasikakammañca yo na karotīti attho.
Not excessively harmful means one who does not commit an excessively harmful, cruel, harsh, or violent deed.
Nāccāhitaṃ (không quá mức tổn hại) nghĩa là không làm việc ác tàn bạo, thô bạo, liều lĩnh, vượt quá giới hạn lợi ích.
Imassa panatthassa āvibhāvatthaṃ –
To clarify this meaning, the following should be stated as a profound question:
Để làm rõ ý nghĩa này, cần nói về trí tuệ rộng lớn (Bhūripañho) như sau:
Kālāgatanti ettha dānaṃ dātabbakāle, sīlaṃ rakkhaṇakāle, uposathaṃ upavāsakāle, saraṇesu patiṭṭhānakāle, pabbajitakāle, samaṇadhammakaraṇakāle, vipassanācārasmiṃ yuñjanakāle cāti imāni dānādīni sampādento kālāgataṃ atthapadaṃ na riñcati na hāpeti na gaḷāpeti nāma.
Timely here means, by accomplishing these acts such as giving at the time for giving, observing sīla at the time for observing, keeping the Uposatha at the time for keeping, establishing oneself in the refuges at the time for establishing, going forth at the time for going forth, practicing the ascetic's duty at the time for practicing, and engaging in the practice of insight at the time for engaging, one does not neglect, abandon, or fail to accomplish a timely matter of benefit.
Kālāgataṃ (đúng thời) ở đây, nghĩa là khi đến lúc bố thí, khi đến lúc giữ giới, khi đến lúc giữ Bố-tát, khi đến lúc quy y, khi đến lúc xuất gia, khi đến lúc thực hành pháp Sa-môn, khi đến lúc chuyên tâm vào hành thiền quán; người nào thực hành các điều bố thí v.v. này đúng thời, thì không bỏ lỡ, không đánh mất, không làm suy giảm điều lợi ích đúng thời.
Tathāvidhanti sakka sabbaññubuddhā ca paccekabuddhā ca bodhisattā ca paññavantaṃ kathentā evarūpaṃ puggalaṃ kathenti.
Such a one means, O Sakka, the Omniscient Buddhas, Paccekabuddhas, and Bodhisattas, when speaking of the wise, describe such a person.
Tathāvidhaṃ (người như vậy) này Sakka, chư Phật Toàn Giác, chư Độc Giác Phật, chư Bồ tát khi nói về người có trí tuệ thì nói về người như vậy.
‘‘Yo ve’’ti gāthāya parena attano kataguṇaṃ jānātīti kataññū.
In the verse “Yo ve,” one who knows the good done to oneself by another is grateful.
Trong bài kệ ‘‘Yo ve’’ (người nào), người nào biết ơn những điều người khác đã làm cho mình thì gọi là kataññū (biết ơn).
Evaṃ ñatvā pana yenassa guṇo kato, tassa guṇaṃ paṭikaronto katavedī nāma.
Having known thus, one who reciprocates the good deed of another is called katavedī (grateful).
Sau khi biết như vậy, người nào đền đáp ơn nghĩa của người đã làm ơn cho mình thì gọi là katavedī (đền ơn).
Dukhitassāti attano sahāyassa dukkhappattassa dukkhaṃ attani āropetvā yo tassa uppannakiccaṃ sahatthena sakkaccaṃ karoti, buddhādayo evarūpaṃ sappurisaṃ nāma kathenti.
Dukhitassāti: One who, having taken the suffering of a distressed friend upon oneself, diligently performs the necessary tasks for that friend with one's own hands, such a good person is called a sappurisa by the Buddhas and others.
Dukhitassā (cho người đau khổ) nghĩa là người nào đặt nỗi khổ của bạn bè đang gặp khó khăn lên mình và tự tay tận tâm làm những việc cần thiết cho họ, chư Phật và những bậc khác gọi người như vậy là sappurisa (chân nhân).
Apica sappurisā nāma kataññū katavedino hontīti satapattajātaka- (jā. 1.3.85-87) cūḷahaṃsajātaka- (jā. 1.15.133 ādayo) mahāhaṃsajātakādīni (jā. 2.21.89 ādayo) kathetabbāni.
Furthermore, good people are indeed grateful and reciprocate good deeds; thus, the Satapattajātaka, Cūḷahaṃsajātaka, Mahāhaṃsajātaka, and others should be recounted.
Hơn nữa, cần kể các câu chuyện như Satapattajātaka (Jā. 1.3.85-87), Cūḷahaṃsajātaka (Jā. 1.15.133 v.v.), Mahāhaṃsajātaka (Jā. 2.21.89 v.v.) để nói rằng các chân nhân là những người biết ơn và đền ơn.
Etehi sabbehīti sakka yo etehi heṭṭhā vuttehi sīlādīhi sabbehipi guṇehi upeto.
Etehi sabbehīti: Sakka, whoever is endowed with all these qualities such as sīla, mentioned below.
Etehi sabbehī (bởi tất cả những điều này) này Sakka, người nào đầy đủ tất cả các đức tính như giới v.v. đã nói ở trên.
Saddhoti okappanasaddhāya samannāgato.
Saddhoti: endowed with confident faith (okappanasaddhā).
Tín nghĩa là đầy đủ niềm tin vững chắc.
Mudūti piyabhāṇī.
Mudūti: pleasant in speech.
Hiền hòa nghĩa là nói lời dễ thương, hòa nhã.
Saṃvibhāgīti sīlasaṃvibhāgadānasaṃvibhāgābhiratattā saṃvibhāgī.
Saṃvibhāgīti: one who shares (saṃvibhāgī) due to delighting in sharing sīla and sharing gifts.
Người chia sẻ nghĩa là do hoan hỷ chia sẻ giới hạnh và chia sẻ bố thí nên là người chia sẻ.
Yācakānaṃ vacanaṃ ñatvā dānavasena vadaññū.
Knowing the words of beggars, one is vadaññū (generous) by way of giving.
Biết lời thỉnh cầu của người xin, rộng lượng theo cách bố thí.
Catūhi saṅgahavatthūhi tesaṃ tesaṃ saṅgaṇhanato saṅgāhakaṃ, madhuravacanatāya sakhilaṃ, maṭṭhavacanatāya saṇhavācaṃ tathāvidhaṃ nu puggalaṃ adhigatayasasobhaggasaṅkhātā sirī no jahāti, nāssa sirī vinassatīti.
Since he gathers them with the four bases of sympathy (saṅgahavatthū), he is saṅgāhakaṃ (a gatherer); due to sweet speech, sakhilaṃ (friendly); due to refined speech, saṇhavācaṃ (gentle-voiced). Such a person is not abandoned by fortune (sirī), which is called acquired fame and prosperity; his fortune does not perish.
Do nhiếp hóa những người đó bằng bốn pháp nhiếp sự nên người nhiếp hóa, do lời nói ngọt ngào nên hòa nhã, do lời nói trau chuốt nên lời nói dịu dàng, sự vinh quang được gọi là danh tiếng và phước lành đã đạt được sẽ không rời bỏ người như vậy, sự vinh quang của người ấy sẽ không bị hủy hoại.
Tattha sīlanti ācārasīlaṃ.
Therein, sīla means moral conduct.
Trong đó, giới là giới hạnh.
Sirinti issariyasiriṃ.
Sirī means the fortune of sovereignty.
Sự vinh quang là sự vinh quang của quyền lực.
Satañca dhammanti sappurisadhammaṃ.
Satañca dhamma means the Dhamma of good people.
Pháp của bậc thiện nhân là pháp của người thiện.
Paññanti supaññaṃ.
Paññā means excellent wisdom.
Tuệ là tuệ siêu việt.
Evaṃ imesaṃ catunnaṃ dhammānaṃ kataraṃ dhammaṃ seṭṭhataraṃ vadantīti pucchati.
Thus, he asks which of these four qualities is called the best.
Như vậy, câu hỏi là trong bốn pháp này, pháp nào được gọi là tối thượng?
Paññā hīti, sakka, etesu catūsu dhammesu yā esā paññā nāma, sāva seṭṭhā, iti buddhādayo kusalā vadanti.
Paññā hīti: Sakka, among these four qualities, this wisdom is indeed the best, so say the Buddhas and other skillful ones.
Tuệ là tối thượng, này Sakka, trong bốn pháp này, tuệ là tối thượng, các bậc thiện nhân như chư Phật đã nói như vậy.
Yathā hi tārakagaṇā candaṃ parivārenti, candova tesaṃ uttamo.
Just as the multitude of stars surround the moon, the moon is supreme among them.
Giống như các chòm sao vây quanh mặt trăng, mặt trăng là tối thượng của chúng.
Evaṃ sīlañca sirī cāpi satañca dhammoti ete tayopi anvāyikā paññavato bhavanti paññavantameva anugacchanti, paññāya eva parivārā hontīti attho.
Similarly, sīla, fortune, and the Dhamma of the good—these three follow the paññavato (wise one); they attend only the wise one, meaning they are indeed wisdom's retinue.
Cũng vậy, giới, sự vinh quang và pháp của bậc thiện nhân, ba pháp này tùy thuộc vào người có tuệ, nghĩa là chúng đi theo người có tuệ, trở thành tùy tùng của tuệ.
‘‘Kathaṃkaro’’tiādīni aññamaññavevacanāneva.
“Kathaṃkaro” and so on are merely synonyms for each other.
“Làm thế nào” và các từ khác đều là những từ đồng nghĩa.
Kathaṃkaroti kiṃ nāma kammaṃ karonto kiṃ ācaranto kiṃ sevamāno bhajamāno payirupāsamāno idhaloke paññaṃ labhati, paññāyameva paṭipadaṃ vadehi, jānitukāmomhi, kathaṃkaro macco paññavā nāma hotīti pucchati.
Kathaṃkaroti: What kind of action performing, what behaving, what serving, associating with, attending upon, does one gain wisdom in this world? Speak of the path to wisdom, for I wish to know; how does a mortal become wise? he asks.
Làm thế nào nghĩa là làm công việc gì, hành xử thế nào, phụng sự, thân cận, cung kính ai thì đạt được tuệ ở đời này, hãy nói con đường dẫn đến tuệ, tôi muốn biết, một người phàm trở thành người có tuệ bằng cách nào, đó là câu hỏi.
Vuddheti paññāvuddhippatte paṇḍite.
Vuddheti: those who have attained growth in wisdom, the wise.
Các bậc trưởng lão là những người đạt đến sự tăng trưởng về tuệ, các bậc hiền trí.
Nipuṇeti sukhumakāraṇajānanasamatthe.
Nipuṇeti: those capable of knowing subtle matters.
Khéo léo là những người có khả năng hiểu biết những điều vi tế.
Evaṃkaroti yo puggalo evaṃ vuttappakāre puggale sevati bhajati payirupāsati, pāḷiṃ uggaṇhāti, punappunaṃ atthaṃ pucchati, pāsāṇe lekhaṃ khaṇanto viya kañcananāḷiyā sīhavasaṃ sampaṭicchanto viya ohitasoto sakkaccaṃ subhāsitāni suṇāti, ayaṃ evaṃkaro macco paññavā hotīti.
Evaṃkaro means the person who associates with, frequents, and attends upon individuals of the aforementioned kind, who learns the Pāḷi, repeatedly asks about the meaning, who listens attentively and respectfully to well-spoken words, like one engraving a mark on a stone or receiving a lion's cub in a golden tube. This mortal, who acts thus, becomes wise.
Làm như vậy nghĩa là người nào phụng sự, thân cận, cung kính những người đã được nói đến như vậy, học thuộc lòng Pāḷi, hỏi đi hỏi lại ý nghĩa, lắng nghe kỹ lưỡng những lời nói hay với tâm chú ý như người khắc chữ trên đá, như người nhận được mật sư tử trong ống vàng, người phàm làm như vậy sẽ trở thành người có tuệ.
Evaṃ mahāsatto pācīnalokadhātuto sūriyaṃ uṭṭhāpento viya paññāya paṭipadaṃ kathetvā idāni tassā paññāya guṇaṃ kathento ‘‘sa paññavā’’tiādimāha.
Thus, the Great Being, having taught the path of wisdom as if raising the sun from the eastern world-element, now, speaking of the virtue of that wisdom, said, " He is wise" and so on.
Như vậy, Đại Bồ Tát đã nói về con đường dẫn đến tuệ như thể làm cho mặt trời mọc từ phương Đông, giờ đây, để nói về phẩm chất của tuệ ấy, Ngài đã nói “Người có tuệ ấy” và các câu tiếp theo.
Tattha kāmaguṇeti kāmakoṭṭhāse hutvā abhāvaṭṭhena aniccato, diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhato, aṭṭhanavutiyā rogamukhānaṃ kāme nissāya uppattisambhavena rogato ca avekkhati oloketi, so evaṃ vipassī etehi kāraṇehi kāmānaṃ aniccāditaṃ passanto ‘‘kāme nissāya uppajjanakadukkhānaṃ anto natthi, kāmānaṃ pahānameva sukha’’nti viditvā dukkhesu kāmesu mahabbhayesu chandaṃ pajahāti.
Therein, sensual pleasures (kāmaguṇe) are regarded as impermanent (aniccato) in the sense of their non-existence as portions of sensual pleasure; as suffering (dukkhato) due to being the basis for suffering in this life and the next; and as a disease (rogato) due to the possibility of the arising of ninety-eight types of diseases dependent on sensual pleasures. He thus contemplates (avekkhati) them. Such a person, thus discerning (evaṃ vipassī), seeing the impermanence and so on of sensual pleasures for these reasons, knows that "there is no end to the sufferings that arise dependent on sensual pleasures; the abandonment of sensual pleasures is indeed happiness," and abandons desire for sensual pleasures, which are suffering and great danger.
Trong đó, các dục lạc được quán xét là vô thường vì chúng không tồn tại dưới dạng các thành phần dục lạc, là khổ vì chúng là đối tượng của các khổ đau trong hiện tại và tương lai, và là bệnh tật vì các loại bệnh tật (chín mươi tám loại) có thể phát sinh dựa vào dục lạc, người quán xét như vậy, thấy rõ tính vô thường, v.v. của các dục lạc qua những lý do này, nhận thức rằng “không có giới hạn cho những khổ đau phát sinh dựa vào dục lạc, từ bỏ dục lạc là hạnh phúc,” và từ bỏ tham ái đối với các khổ đau, dục lạc, và những nỗi sợ hãi lớn.
Sa vītarāgoti, ‘‘sakka, so puggalo evaṃ vītarāgo navāghātavatthuvasena uppajjanakasabhāvadosaṃ vinetvā mettacittaṃ bhāveyya, appamāṇasattārammaṇattā appamāṇaṃ taṃ bhāvetvā aparihīnajjhāno agarahito brahmaloke uppajjatī’’ti.
He is dispassionate (sa vītarāgo) means, "O Sakka, such a person, having removed the defilement (dosa) that arises due to the nine bases of resentment (āghātavatthu), should cultivate a mind of loving-kindness (mettācitta). Having cultivated it as immeasurable, due to its immeasurable range of beings, and being one whose jhāna has not declined, he is born in the Brahmā world without reproach."
Người ấy đã ly tham nghĩa là, này Sakka, người ấy đã ly tham như vậy, sau khi đoạn trừ sân hận phát sinh do chín đối tượng của sự căm ghét, hãy tu tập tâm từ vô lượng, và sau khi tu tập tâm từ ấy vô lượng vì đối tượng của nó là vô lượng chúng sinh, người ấy sẽ không bị mất thiền định, không bị khiển trách, và sẽ tái sinh vào cõi Phạm thiên.