Tattha sucīti sucivatthanivatthā.
Therein, sucī means clothed in pure garments.
Trong đó, sucī có nghĩa là mặc y phục sạch sẽ.
Saññatūrūti suṭṭhu ṭhapitaūrū, iriyāpathaṃ saṇṭhapetvā sucivatthā ekikāva nisinnāsīti vuttaṃ hoti.
Saññatūrū means with thighs well-placed, meaning that she was sitting alone, clad in pure garments, having composed her posture.
Saññatūrū có nghĩa là đùi khép kín gọn gàng, tức là đã giữ vững oai nghi, mặc y phục sạch sẽ và ngồi một mình.
Aninditaṅgīti pādantato yāva kesaggā aninditasarīrā paramasobhaggappattasarīrā.
Aninditaṅgī means with an unblemished body from foot to hair-tip, a body that had attained supreme beauty.
Aninditaṅgī có nghĩa là thân thể không tì vết từ đầu ngón chân đến ngọn tóc, thân thể đạt đến vẻ đẹp tối thượng.
Kinnaranettacakkhūti tīhi maṇḍalehi pañcahi ca pasādehi upasobhitattā kinnarānaṃ nettasadisehi cakkhūhi samannāgate.
Kinnaranettacakkhū means endowed with eyes like those of kinnaras, due to being adorned with three circles and five faculties of sense (pasāda).
Kinnaranettacakkhu có nghĩa là đôi mắt giống mắt chim Kinnara, vì được tô điểm bởi ba vòng tròn và năm sắc thái.
Imekarattinti imaṃ ekarattaṃ ajja imasmiṃ alaṅkatasayanagabbhe ekato vaseyyāmāti yācati.
Imekarattiṃ means "this one night," asking, "Let us dwell together in this adorned bedchamber tonight."
Imekarattiṃ có nghĩa là cầu xin: "Đêm nay, chúng ta hãy ở cùng nhau trong căn phòng ngủ trang hoàng này."
Tattha okiṇṇantaraparikhanti idaṃ dvādasayojanikaṃ surundhanapuraṃ antarantarā udakaparikhānaṃ kaddamaparikhānaṃ sukkhaparikhānaṃ okiṇṇattā okiṇṇantaraparikhaṃ.
Therein, okiṇṇantaraparikhaṃ means this city of Surundhana, twelve yojanas in extent, is "surrounded by inner moats" because it is interspersed with water moats, mud moats, and dry moats.
Trong đó, okiṇṇantaraparikhaṃ có nghĩa là thành Surundhana rộng mười hai dojana này có hào nước, hào bùn và hào khô bao quanh ở giữa, nên gọi là okiṇṇantaraparikhaṃ.
Daḷhamaṭṭālakoṭṭhakanti thiratarehi aṭṭālakehi dvārakoṭṭhakehi ca samannāgataṃ.
Daḷhamaṭṭālakoṭṭhaka means endowed with very firm watchtowers and gatehouses.
Daḷhamaṭṭālakoṭṭhakaṃ có nghĩa là được trang bị những tháp canh và cổng thành kiên cố.
Khaggahatthehīti āvudhahatthehi dasahi yodhasahassehi rakkhitaṃ.
Khaggahatthehi means guarded by ten thousand warriors with weapons in hand.
Khaggahattehi có nghĩa là được mười nghìn chiến binh cầm vũ khí bảo vệ.
Duppavesamidaṃ puranti idaṃ sakalapurampi tassa anto māpitaṃ mayhaṃ nivāsapurampi ubhayaṃ kassaci pavisituṃ na sakkā.
Duppavesamidaṃ pura means this entire city, and also my residential city built within it—both are impossible for anyone to enter.
Duppavesamidaṃ puraṃ có nghĩa là toàn bộ thành phố này và cung điện nơi ta ở được xây bên trong đều không ai có thể vào được.
Āgamo cāti idha imāya velāya taruṇassa vā yobbanappattassa vā thāmasampannayodhassa vā aññassa vā mahantampi paṇṇākāraṃ gahetvā āgacchantassa āgamo nāma natthi.
Āgamo cā means at this time, there is no coming for a youth, or one who has reached maturity, or a warrior endowed with strength, or anyone else, even if they bring a great gift.
Āgamo cā có nghĩa là vào giờ này, không có lối vào cho bất kỳ ai, dù là người trẻ tuổi, người đã trưởng thành, chiến binh mạnh mẽ hay bất kỳ ai khác, ngay cả khi họ mang theo một món quà lớn.
Saṅgamanti atha tvaṃ kena kāraṇena imāya velāya mayā saha samāgamaṃ icchasīti.
Saṅgama means, then, for what reason do you desire a meeting with me at this time?
Saṅgamaṃ có nghĩa là: "Vậy thì, vì lý do gì mà ngươi muốn gặp gỡ ta vào giờ này?"
So tassā sīhanādaṃ sutvā aṭṭhatvā gatasadiso hutvā tattheva antarahito aṭṭhāsi.
Hearing her lion's roar, he did not stay, but like one who had gone, he vanished right there.
Nghe tiếng rống sư tử của cô ấy, Sakka không ở lại, giả vờ như đã đi rồi, nhưng thực ra đã ẩn mình ngay tại đó.
So punadivase tāya velāyameva suvaṇṇamāsakapūraṃ rajatapātiṃ ādāya tāya saddhiṃ sallapanto chaṭṭhaṃ gāthamāha –
On the next day, at the same time, he brought a silver bowl full of gold coins and, conversing with her, spoke the sixth verse:
Vào ngày hôm sau, đúng giờ đó, Sakka cầm một bát bạc đầy tiền vàng (māsaka) đến và nói chuyện với cô ấy, nói bài kệ thứ sáu:
Tassattho – bhadde, rājadhīte yā esā kāmabhogisattānaṃ ratīsu methunakāmarati nāma uttamā rati, yassā ratiyā kāraṇā sattā kāyaduccaritādivisamaṃ caranti, taṃ ratiṃ tvaṃ bhadde, sucimhite manāpahasite mā jīyi, ahampi āgacchanto na tucchahattho āgato, hiyyo suvaṇṇamāsakapūraṃ suvaṇṇapātiṃ āhariṃ, ajja rūpiyapātiṃ, imaṃ te ahaṃ rūpiyapātiṃ suvaṇṇapūraṃ dadāmīti.
Its meaning is: O good one, O king’s daughter, among the delights of beings who indulge in sensual pleasures, the delight of sexual pleasure is the supreme delight, for the sake of which beings act wrongly with misconduct of body and so on. O good one, O sweetly smiling one, do not forgo that delight. I also did not come empty-handed. Yesterday I brought a golden bowl full of gold coins; today a silver bowl. I give you this silver bowl full of gold coins.
Ý nghĩa của câu này là: "Hỡi công chúa xinh đẹp, hỡi người có nụ cười duyên dáng, đừng đánh mất niềm vui tối thượng trong số các dục lạc của chúng sinh hưởng thụ dục lạc, đó là niềm vui tình dục, vì niềm vui đó mà chúng sinh hành động sai trái như thân ác hạnh. Ta đến đây không phải tay không. Hôm qua ta mang đến một bát vàng đầy tiền vàng, hôm nay ta mang đến một bát bạc. Ta sẽ ban cho nàng bát bạc đầy tiền vàng này."
Sakko tassā akathitabhāvaṃ ñatvā tattheva antarahito hutvā punadivase tāyameva velāya lohapātiṃ kahāpaṇapūraṃ ādāya ‘‘bhadde, tvaṃ maṃ kāmaratiyā santappehi, imaṃ te kahāpaṇapūraṃ lohapātiṃ dassāmī’’ti āha.
Sakka, knowing that she was not speaking, vanished right there, and on the next day, at the same time, brought an iron bowl full of kahāpaṇas and said, “O good one, satisfy me with sensual delight; I will give you this iron bowl full of kahāpaṇas.”
Sakka biết cô ấy không nói gì, liền ẩn mình ngay tại đó, rồi vào ngày hôm sau, đúng giờ đó, cầm một bát sắt đầy tiền kahāpaṇa đến và nói: "Hỡi người đẹp, nàng hãy làm ta thỏa mãn với dục lạc, ta sẽ ban cho nàng bát sắt đầy tiền kahāpaṇa này."
Taṃ disvā rājadhītā sattamaṃ gāthamāha –
Seeing that, the king’s daughter spoke the seventh verse:
Thấy vậy, công chúa nói bài kệ thứ bảy:
Tassattho – bho purisa, tvaṃ jaḷo.
Its meaning is: O man, you are foolish.
Ý nghĩa của câu này là: "Này người đàn ông, ngươi thật ngu ngốc."
Naro hi nāma nāriṃ kilesaratikāraṇā dhanena nijjhāpento saññāpento yattha nāriyā chandaṃ karoti, taṃ ukkaṃsati vaṇṇetvā thometvā bahutarena dhanena palobheti, tuyhaṃ paneso devasabhāvo vipaccanīko, tvañhi mayā paccakkhato thokatarena esi, paṭhamadivase suvaṇṇapūraṃ suvaṇṇapātiṃ āharitvā, dutiyadivase suvaṇṇapūraṃ rūpiyapātiṃ, tatiyadivase kahāpaṇapūraṃ lohapātiṃ āharasīti.
Indeed, a man, enticing a woman with wealth for the sake of defiled pleasure, exalts and praises her where he desires her, and tempts her with much wealth. But your divine nature is contrary to this; after being rejected by me, you come with less. On the first day, you brought a golden bowl full of gold; on the second day, a silver bowl full of gold; and on the third day, an iron bowl full of kahāpaṇas.
Người đàn ông, vì ham muốn dục lạc với người phụ nữ, dùng tài sản để mê hoặc và thuyết phục cô ấy, ca ngợi, tán dương và dụ dỗ cô ấy bằng nhiều tài sản hơn để cô ấy chấp thuận. Nhưng bản chất của ngài, một vị thần, lại trái ngược. Ngài, người mà tôi đã thấy tận mắt, lại ít hơn. Ngày đầu tiên, ngài mang đến một bát vàng đầy vàng, ngày thứ hai, một bát bạc đầy vàng, và ngày thứ ba, một bát đồng đầy tiền vàng.”
Taṃ sutvā sakko ‘‘bhadde rājakumāri, ahaṃ chekavāṇijo na niratthakena atthaṃ nāsemi, sace tvaṃ āyunā vā vaṇṇena vā vaḍḍheyyāsi, ahaṃ te paṇṇākāraṃ vaḍḍhetvā āhareyyaṃ, tvaṃ pana parihāyaseva, tenāhampi dhanaṃ parihāpemī’’ti vatvā tisso gāthā abhāsi –
Having heard that, Sakka said, "O good princess, I am a skillful merchant; I do not destroy profit without purpose. If you were to increase in age or beauty, I would increase the offering and bring it to you. But you are only declining. Therefore, I too am diminishing the wealth," and having said this, he spoke three verses:
Nghe vậy, Sakka nói: “Này công chúa xinh đẹp, ta là một thương gia khôn ngoan, ta không hủy hoại lợi ích bằng những điều vô ích. Nếu ngài tăng trưởng về tuổi thọ hay nhan sắc, ta sẽ tăng lễ vật mang đến cho ngài. Nhưng ngài lại suy giảm, nên ta cũng giảm bớt tài sản,” rồi ngài nói ba bài kệ:
Tattha nihīyatīti parissāvane āsittaudakaṃ viya parihāyati.
Here, nihīyati means it declines, like water poured into a strainer.
Ở đây, nihīyatī có nghĩa là: “Suy giảm, như nước đổ vào rổ lọc.”
Manussalokasmiñhi sattā jīvitena vaṇṇena cakkhupasādādīhi ca dine dine parihāyanteva.
Indeed, in the human world, beings decline day by day in life, beauty, and faculties such as eye-sensitivity.
Trong thế giới loài người, chúng sinh suy giảm về tuổi thọ, nhan sắc, sự trong sáng của mắt, v.v., từng ngày.
Jiṇṇatarāsīti mama paṭhamaṃ āgatadivase pavattañhi te āyu hiyyo divasaṃ na pāpuṇi, kuṭhāriyā chinnaṃ viya tattheva nirujjhi, hiyyo pavattampi ajjadivasaṃ na pāpuṇi, hiyyova kuṭhāriyā chinnaṃ viya nirujjhi, tasmā ajja jiṇṇatarāsi jātā.
Jiṇṇatarāsi means: the life you had on the day I first came did not reach yesterday; it ceased right there, as if cut by an axe. That which existed yesterday did not reach today; it ceased as if cut by an axe yesterday. Therefore, today you have become much older.
Jiṇṇatarāsī có nghĩa là: “Tuổi thọ của ngài vào ngày đầu tiên tôi đến không kéo dài đến ngày hôm qua, nó đã chấm dứt ngay tại đó như cây bị chặt bằng rìu. Tuổi thọ của ngày hôm qua cũng không kéo dài đến ngày hôm nay, nó đã chấm dứt ngay hôm qua như cây bị chặt bằng rìu. Vì vậy, hôm nay ngài đã già hơn.”
Evaṃ meti tiṭṭhatu hiyyo ca parahiyyo ca, ajjeva pana mayhaṃ evaṃ pekkhamānasseva hāyateva tava vaṇṇo.
Evaṃ me means: let alone yesterday and the day before yesterday, even today, as I thus observe, your beauty indeed declines.
Evaṃ me có nghĩa là: “Hãy bỏ qua ngày hôm qua và ngày kia, ngay cả hôm nay, khi tôi nhìn ngài như vậy, nhan sắc của ngài vẫn suy giảm.”
Ahorattānamaccayeti ito paṭṭhāya rattindivesu vītivattesu ahorattānaṃ accayena apaṇṇattikabhāvameva gamissasīti dasseti.
Ahorattānamaccaye means: it shows that from now on, with the passing of days and nights, with the cessation of days and nights, you will reach a state of non-existence.
Ahorattānamaccaye có nghĩa là: “Từ bây giờ trở đi, khi ngày đêm trôi qua, ngài sẽ đi đến trạng thái không còn được biết đến nữa.”
Imināvāti tasmā bhadde, sace tvaṃ iminā vayeneva imasmiṃ suvaṇṇavaṇṇe sarīre rajāya avilutteyeva seṭṭhacariyaṃ careyyāsi, pabbajitvā samaṇadhammaṃ kareyyāsi.
Imināvā means: therefore, O good lady, if you, with this very age, while this golden-hued body is still unsullied by dust, were to practice the noble life, were to go forth and practice the ascetic's duty.
Imināvā có nghĩa là: “Vì vậy, này công chúa xinh đẹp, nếu ngài thực hành đời sống cao thượng (brahmacariya) ngay ở tuổi này, khi thân thể vàng ngọc này chưa bị hủy hoại, tức là xuất gia và thực hành pháp của Sa-môn.”
Bhiyyo vaṇṇavatī siyāti atirekataravaṇṇā bhaveyyāsīti.
Bhiyyo vaṇṇavatī siyā means: you would become even more beautiful.
Bhiyyo vaṇṇavatī siyā có nghĩa là: “Ngài sẽ có nhan sắc vượt trội hơn.”
Tattha yathā manussāti yathā manussā jīrantā rūpena vaṇṇena bhogena cakkhupasādādīhi ca jīranti, na evaṃ devā.
Here, yathā manussā means: just as humans age, declining in form, beauty, enjoyments, and faculties such as eye-sensitivity, devas are not so.
Trong đó, yathā manussā (như loài người) nghĩa là, như loài người khi già đi thì sắc thân, dung mạo, của cải, nhãn căn và các căn khác đều suy tàn, chư thiên thì không như vậy.
Tesañhi gattesu valiyopi na santi, maṭṭhakañcanapaṭṭamiva sarīraṃ hoti.
Indeed, there are no wrinkles on their limbs; their body is like a polished gold plate.
Thân thể của họ không có nếp nhăn nào, mà như một tấm vàng ròng sáng bóng.
Suve suveti divase divase.
Suve suve means: day by day.
Suve suve (mỗi ngày, mỗi ngày) nghĩa là ngày qua ngày.
Bhiyyatarovāti atirekatarova tesaṃ dibbo ca vaṇṇo vipulā ca bhogā honti, manussesu hi rūpaparihāni cirajātabhāvassa sakkhi, devesu atirekarūpasampatti ca atirekaparivārasampatti ca.
Bhiyyatarovā means: their divine beauty and abundant enjoyments are even more abundant. Among humans, the decline of form is a sign of long-standing existence; among devas, it is an abundance of beauty and an abundance of retinue.
Bhiyyatarovā (càng tăng thêm) nghĩa là sắc đẹp thần thánh và của cải phong phú của họ càng tăng thêm. Thật vậy, ở loài người, sự suy giảm sắc thân là bằng chứng của tuổi già, còn ở chư thiên, sự sung mãn sắc thân và sự sung mãn quyến thuộc lại càng tăng thêm.
Evaṃ aparihānadhammo nāmesa devaloko.
Thus, the deva-world is by nature imperishable.
Như vậy, cõi trời là một cảnh giới không có sự suy tàn.
Tasmā tvaṃ jaraṃ appatvāva nikkhamitvā pabbaja, evaṃ parihāniyasabhāvā manussalokā cavitvā aparihāniyasabhāvaṃ evarūpaṃ devalokaṃ gamissasīti.
Therefore, without reaching old age, go forth and become a renunciant. In this way, having passed away from the human world, which is subject to decline, you will go to such a deva-world, which is by nature imperishable.
Vì vậy, con hãy xuất gia tu hành trước khi già yếu, như vậy con sẽ chuyển từ cõi người có bản chất suy tàn đến cõi trời có bản chất không suy tàn như thế này.
Tattha kiṃsūdha bhītāti devarāja, ayaṃ khattiyādibhedā anekā janatā kiṃbhītā kassa bhayena parihāniyasabhāvā manussalokā devalokaṃ na gacchatīti pucchati.
Here, kiṃsūdha bhītā means: O king of devas, what is this fear that many people, such as khattiyas, do not go to the deva-world from the human world, which is subject to decline? she asks.
Trong đó, kiṃsūdha bhītā (ở đây sợ hãi điều gì) nghĩa là, này Thiên vương, chúng sinh đa dạng này, thuộc các đẳng cấp như Sát-đế-lợi, sợ hãi điều gì, vì nỗi sợ hãi nào mà họ không đi từ cõi người có bản chất suy tàn đến cõi trời?
Maggoti devalokagāmimaggo.
Maggo means: the path leading to the deva-world.
Maggo (con đường) nghĩa là con đường dẫn đến cõi trời.
Idha pana ‘‘ki’’nti āharitvā ‘‘ko’’ti pucchā kātabbā.
Here, however, by supplying "kiṃ," the question should be made "ko" (who).
Ở đây, cần phải đặt câu hỏi “ko” (cái gì) bằng cách thêm vào “kiṃ” (cái gì).
Ayañhettha attho ‘‘anekatitthāyatanavasena paṇḍitehi pavutto devalokamaggo ko kataro’’ti vutto.
The meaning here is, "Which path to the deva-world, spoken of by the wise as having many destinations, is it?"
Ý nghĩa ở đây là: “Con đường đến cõi trời nào đã được các bậc hiền trí tuyên bố tùy theo nhiều nơi thờ phượng khác nhau?”
Katthaṭṭhitoti paralokaṃ gacchanto katarasmiṃ magge ṭhito na bhāyatīti.
Where standing means, "Standing on which path, one going to the other world does not fear?"
Katthaṭṭhito (đứng ở đâu) nghĩa là, đứng trên con đường nào thì không sợ hãi khi đi đến cõi đời sau?
Tassattho – bhadde, udaye vācaṃ manañca sammā ṭhapetvā kāyena pāpāni akaronto ime dasa kusalakammapathe samādāya vattanto bahuannapāne pahūtadeyyadhamme ghare vasanto ‘‘dānassa vipāko atthī’’ti saddhāya samannāgato muducitto dānasaṃvibhāgatāya saṃvibhāgī pabbajitā bhikkhāya caramānā vadanti nāma, tesaṃ paccayadānena tassa vādassa jānanato vadaññū catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahatāya saṅgāhako piyavāditāya sakhilo maṭṭhavacanatāya saṇhavāco ettha ettake guṇarāsimhi ṭhito paralokaṃ gacchanto na bhāyatīti.
Its meaning is: “O blessed Udayā, having rightly established speech and mind, not committing evil deeds with the body, practicing these ten wholesome courses of action, dwelling in a house with much food and drink and abundant things to be given, endowed with faith that ‘there is a result of giving,’ with a gentle mind, sharing due to sharing gifts; discerning due to knowing the words of renunciants who wander for alms, by giving them requisites; supportive due to supporting with the four bases of sympathy; friendly due to speaking pleasantly; with gentle speech due to refined speech—standing in this mass of virtues, one going to the other world does not fear.”
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Này cô gái, Udaya, người giữ lời nói và tâm ý đúng đắn, không làm điều ác bằng thân, thực hành mười thiện nghiệp đạo này, sống trong ngôi nhà có nhiều đồ ăn thức uống, có nhiều vật thí, có đức tin rằng “quả báo của sự bố thí là có thật”, có tâm hiền lành, saṃvibhāgī (hay chia sẻ) vì hay chia sẻ vật thí, vadaññū (rộng lượng) vì biết lời nói của những người xuất gia đi khất thực khi nhận vật cúng dường, saṅgāhako (thích giúp đỡ) vì hay giúp đỡ bằng bốn pháp nhiếp sự, sakhilo (nói lời hòa nhã) vì hay nói lời dễ thương, saṇhavāco (nói lời êm dịu) vì hay nói lời trau chuốt, người đứng vững trong những phẩm chất này thì không sợ hãi khi đi đến cõi đời sau.
Tassattho – kalyāṇadassane ahaṃ purimabhave tava sāmiko udayo nāma tāvatiṃsabhavane sakko hutvā nibbatto, idhāgacchanto na kilesavasenāgato, taṃ vīmaṃsitvā pana saṅgaraṃ mocessāmīti saṅgarattā pubbe saṅgarassa katattā āgatosmi, idāni taṃ āmantetvā gacchāmi, muttosmi tava saṅgarāti.
Its meaning is: “O one of beautiful sight, I am Udaya, your husband in a previous existence, reborn as Sakka in the Tāvatiṃsa realm. I have not come here under the influence of defilements, but rather, having examined you and intending to release the agreement, I have come due to the agreement made previously. Now I take leave of you and go; I am freed from your agreement.”
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Này cô gái xinh đẹp, ta là Udaya, phu quân của con trong kiếp trước, ta tái sinh làm Sakka ở cõi trời Tāvatiṃsa. Ta đến đây không phải vì phiền não, mà vì muốn kiểm tra con và giải thoát lời hứa, vì đã có lời hứa từ trước. Bây giờ ta chào con rồi đi đây, ta đã thoát khỏi lời hứa với con rồi.
Tattha atipatatīti ativiya patati, sīghaṃ atikkamati.
Therein, passes swiftly means passes exceedingly, quickly passes away.
Trong đó, atipatatī (trôi qua nhanh chóng) nghĩa là trôi qua rất nhanh, vượt qua mau lẹ.
Vayoti paṭhamavayāditividhopi vayo.
Age means age of the three kinds, such as the first age.
Vayo (tuổi đời) nghĩa là cả ba giai đoạn của tuổi đời như sơ niên, trung niên, lão niên.
Khaṇo tathevāti uppādaṭṭhitibhaṅgakkhaṇopi tatheva atipatati.
And so does the moment means the moment of arising, existing, and ceasing also passes swiftly in the same way.
Khaṇo tathevā (từng khoảnh khắc cũng vậy) nghĩa là khoảnh khắc sinh, trụ, diệt cũng trôi qua nhanh chóng như vậy.
Ubhayenapi bhinno imesaṃ sattānaṃ āyusaṅkhāro nāma sīghasotā nadī viya anivattanto sīghaṃ atikkamatīti dasseti.
By both, it shows that the life-span of these beings, like a swift-flowing river, does not turn back but quickly passes away.
Thọ mạng của những chúng sinh này, bị phá hoại bởi cả hai (sinh và tử), giống như dòng sông chảy xiết không ngừng, nhanh chóng trôi qua, điều đó được chỉ rõ.
Ṭhānaṃ natthīti ‘‘uppannā saṅkhārā abhijjitvā tiṭṭhantū’’ti patthanāyapi tesaṃ ṭhānaṃ nāma natthi, dhuvaṃ ekaṃseneva buddhaṃ bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbepi sattā cavanti, ‘‘dhuvaṃ maraṇaṃ, addhuvaṃ jīvita’’nti evaṃ maraṇassatiṃ bhāvehīti dīpeti.
There is no abode means there is no abode for them even with the wish, "May the arisen formations remain without breaking up." All beings, beginning with the Buddha, the Blessed One, certainly pass away. Thus, it indicates, "Cultivate mindfulness of death, thinking 'Death is certain, life is uncertain'."
Không có chỗ đứng (ṭhānaṃ natthi): Ngay cả với ước nguyện “mong các pháp hữu vi đã sinh không hoại diệt mà tồn tại,” thì cũng không có chỗ đứng cho chúng. Tất cả chúng sinh, bắt đầu từ Đức Phật, Đấng Thế Tôn, chắc chắn đều diệt vong. “Cái chết là chắc chắn, sự sống là không chắc chắn” – như vậy, hãy tu tập niệm chết (maraṇassati) như thế, điều đó được chỉ rõ.
Parijīyatīti idaṃ suvaṇṇavaṇṇampi sarīraṃ jīrateva, evaṃ jānāhi.
Parijīyatī means this golden-hued body certainly decays; know it thus.
Bị già yếu (parijīyati): Ngay cả thân thể có màu vàng ròng này cũng sẽ già yếu. Hãy biết như vậy.
Mā pamādanti tasmā tvaṃ udayabhadde mā pamādaṃ āpajji, appamattā hutvā dasakusalakammapathadhammaṃ carāhīti.
Mā pamāda means, therefore, O Udayabhaddā, do not fall into heedlessness; being heedful, practice the ten wholesome courses of action.
Đừng phóng dật (mā pamādaṃ): Do đó, này Udayabhaddā, con đừng rơi vào phóng dật. Hãy sống không phóng dật và thực hành mười pháp thiện nghiệp đạo.
Kasiṇāti sakalā.
Kasiṇā means whole.
Toàn bộ (kasiṇā): Là toàn bộ.
Ekassevāti yadi ekasseva rañño, tasmiṃ ekasmiṃyeva anaññādhīnā assa.
Ekassevā means if it belonged to one king alone, then it would be independent of others in that one.
Chỉ riêng một người (ekassevā): Nếu chỉ riêng một vị vua, thì trong một người đó, nó sẽ không phụ thuộc vào người khác.
Taṃ cāpi jahati avītarāgoti taṇhāvasiko puggalo ettakenapi yasena atitto maraṇakāle avītarāgova taṃ vijahati.
Taṃ cāpi jahati avītarāgo means a person enslaved by craving, not satisfied even with such glory, abandons it at the time of death, still being unfree from craving.
Và người chưa ly tham cũng bỏ nó (taṃ cāpi jahati avītarāgo): Một người bị tham ái chi phối, không thỏa mãn với danh vọng như thế, khi đến lúc chết, người đó vẫn chưa ly tham và bỏ lại nó.
Evaṃ taṇhāya apūraṇīyabhāvaṃ jānāhīti dīpeti.
Thus, it demonstrates the insatiability of craving, "Know this."
Như vậy, điều đó cho thấy sự không thể thỏa mãn của tham ái.
Te cāpīti mātā puttaṃ, putto mātaraṃ, pitā puttaṃ, putto pitaraṃ, bhātā bhaginiṃ, bhaginī bhātaraṃ, bhariyā sāmikaṃ, sāmiko bhariyanti ete aññamaññaṃ jahanti, nānā honti.
Te cāpī means mother and son, son and mother, father and son, son and father, brother and sister, sister and brother, wife and husband, husband and wife—these abandon each other; they become separate.
Và những người đó cũng (te cāpi): Mẹ bỏ con, con bỏ mẹ, cha bỏ con, con bỏ cha, anh bỏ em gái, em gái bỏ anh, vợ bỏ chồng, chồng bỏ vợ – những người này bỏ nhau, trở nên xa cách.
Evaṃ sattānaṃ nānābhāvavinābhāvaṃ jānāhīti dīpeti.
Thus, it demonstrates the separation and disunion of beings, "Know this."
Như vậy, điều đó cho thấy sự chia ly và xa cách của chúng sinh.
Parabhojananti vividhānaṃ kākādīnaṃ parasattānaṃ bhojanaṃ.
Parabhojana means food for other beings such as various crows.
Thức ăn của kẻ khác (parabhojanaṃ): Là thức ăn của các chúng sinh khác như quạ, v.v.
Ittaravāsoti yā esā imasmiṃ saṃsāre manussabhūtā suggati ca tiracchānabhūtā duggati ca, etaṃ ubhayampi ‘‘ittaravāso’’ti jānitvā mā pamādaṃ, carassu dhammaṃ.
Ittaravāso means, knowing that both this human existence in saṃsāra, which is a good destination, and animal existence, which is a bad destination, are "temporary abodes," do not be heedless; practice the Dhamma.
Chỗ ở tạm thời (ittaravāso): Cái gọi là “chỗ ở tạm thời” này, tức là trong vòng luân hồi này, có cõi người là thiện thú và cõi súc sinh là ác thú, hãy biết cả hai đều là “chỗ ở tạm thời” và đừng phóng dật, hãy thực hành Chánh pháp.
Imesaṃ sattānaṃ nānāṭhānato āgantvā ekasmiṃ ṭhāne samāgamo paritto, ime sattā appakasmiṃyeva kāle ekato vasanti, tasmā appamattā hohīti.
The gathering of these beings, having come from various places, in one place is brief; these beings dwell together for only a short time, therefore be heedful.
Sự gặp gỡ của những chúng sinh này đến từ nhiều nơi khác nhau tại một chỗ là rất ít ỏi; những chúng sinh này sống chung với nhau trong một thời gian ngắn ngủi. Do đó, hãy sống không phóng dật.
Tattha sādhūti ‘‘appaṃ maccāna jīvita’’nti bhāsamāno ayaṃ devarājā sādhu bhāsati.
Therein, sādhu means this king of devas, speaking of "short is the life of mortals," speaks well.
Trong đó, Thật hay (sādhu): Vị thiên vương này nói “đời sống của người phàm thật ngắn ngủi” là nói thật hay.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Idañhi kasirañca dukkhaṃ assādarahitaṃ, parittañca na bahukaṃ ittarakālaṃ.
For this life is difficult and devoid of enjoyment, and brief, not long, but temporary.
Vì đời sống này khó khăn và không có hương vị của sự vui thích, lại ít ỏi, không nhiều, chỉ là tạm thời.
Sace hi kasirampi samānaṃ dīghakālaṃ pavatteyya, parittakampi samānaṃ sukhaṃ bhaveyya, idaṃ pana kasirañceva parittañca sakalena vaṭṭadukkhena saṃyutaṃ sannihitaṃ.
If it were difficult but lasted long, or if it were brief but pleasant, but this is both difficult and brief, and connected, associated with all the suffering of saṃsāra.
Nếu khó khăn mà kéo dài, hoặc ít ỏi mà có hạnh phúc, thì đó là một chuyện. Nhưng đây thì vừa khó khăn, vừa ít ỏi, lại còn gắn liền với tất cả khổ đau của luân hồi.
Sāhanti sā ahaṃ.
Sāha means that I.
Con (sāhaṃ): Là con.
Surundhananti surundhananagarañca kāsiraṭṭhañca chaḍḍetvā ekikāva pabbajissāmīti āha.
Surundhana means, she said, "I will go forth alone, abandoning the city of Surundhana and the Kāsī country."
Surundhana (surundhanaṃ): Nàng nói rằng sẽ bỏ thành Surundhana và xứ Kasi để một mình xuất gia.
Bodhisatto tassā ovādaṃ datvā sakaṭṭhānameva gato.
The Bodhisatta, having given her advice, returned to his own abode.
Bồ Tát sau khi ban lời khuyên cho nàng, đã trở về nơi của mình.
Sāpi punadivase amacce rajjaṃ paṭicchāpetvā antonagareyeva ramaṇīye uyyāne isipabbajjaṃ pabbajitvā dhammaṃ caritvā āyupariyosāne tāvatiṃsabhavane bodhisattassa pādaparicārikā hutvā nibbatti.
She, on the next day, having entrusted the kingdom to the ministers, went forth into the ascetic's life in a delightful garden within the city, practiced the Dhamma, and at the end of her life, was reborn in the Tāvatiṃsa abode as a handmaiden to the Bodhisatta.
Nàng cũng vào ngày hôm sau, trao lại vương quốc cho các quan đại thần, rồi xuất gia theo lối sống của các đạo sĩ trong khu vườn đẹp đẽ ngay trong thành. Sau khi thực hành Chánh pháp, khi tuổi thọ kết thúc, nàng tái sinh ở cõi Tam Thập Tam Thiên, trở thành người hầu cận dưới chân Bồ Tát.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse and expounded the truths, connected the Jātaka; at the conclusion of the truths, the discontented bhikkhu was established in the fruit of stream-entry.
Đức Thế Tôn sau khi mang bài pháp thoại này đến, tuyên bố các Chân lý và kết nối câu chuyện Jātaka. Khi các Chân lý được kết thúc, vị tỳ khưu chán nản đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (sotāpatti).
Tadā rājadhītā rāhulamātā ahosi, sakko pana ahameva ahosinti.
At that time, the king's daughter was Rāhula's mother; Sakka was myself.
Khi đó, công chúa là mẹ của Rāhula, còn Sakka (Đế Thích) chính là ta vậy.
Mitto mittassāti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi.
Mitto mittassā means the Teacher, while dwelling in Jetavana, spoke this in reference to the suppression of defilements.
Bạn của bạn (mitto mittassā): Câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc chế ngự phiền não.
Ekasmiñhi samaye sāvatthivāsino pañcasatā gihisahāyakā tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā upasampannā antokoṭisanthāre vasantā aḍḍharattasamaye kāmavitakkaṃ vitakkesuṃ.
For at one time, five hundred lay companions dwelling in Sāvatthī, having heard the Tathāgata's Dhamma discourse, went forth and were ordained, and dwelling in the innermost part of the monastery, at midnight, they entertained thoughts of sensual desire.
Vào một thời điểm nọ, năm trăm người bạn cư sĩ sống ở Sāvatthī, sau khi nghe Đức Như Lai thuyết pháp, đã xuất gia và thọ giới Tỳ khưu. Họ trú tại một nơi yên tĩnh và vào giữa đêm, họ đã khởi lên những tư duy về dục vọng (kāmavitakkaṃ).
Sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
Everything should be understood in the manner stated below.
Tất cả nên được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Bhagavato āṇattiyā panāyasmatā ānandena bhikkhusaṅghe sannipātite satthā paññattāsane nisīditvā anodissakaṃ katvā ‘‘kāmavitakkaṃ vitakkayitthā’’ti avatvā sabbasaṅgāhikavaseneva ‘‘bhikkhave, kileso khuddako nāma natthi, bhikkhunā nāma uppannuppannā kilesā niggahetabbā, porāṇakapaṇḍitā anuppannepi buddhe kilese niggahetvā paccekabodhiñāṇaṃ pattā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
However, by the command of the Blessed One, when the Saṅgha of bhikkhus was assembled by Venerable Ānanda, the Teacher, sitting on the seat prepared, without specifying anyone, and without saying, "You entertained thoughts of sensual desire," but generally encompassing all, said, "Bhikkhus, there is no such thing as a small defilement; a bhikkhu should suppress defilements as they arise. Ancient wise ones, having suppressed defilements even before the arising of a Buddha, attained Paccekabodhi knowledge," and then related a past event.
Theo lệnh của Đức Thế Tôn, khi Tôn giả Ānanda đã tập hợp Tăng đoàn, Đức Đạo Sư ngồi trên chỗ đã được sắp đặt, không chỉ đích danh ai, không nói “các ông đã khởi lên tư duy về dục vọng,” mà nói chung cho toàn thể Tăng đoàn rằng: “Này các Tỳ khưu, không có phiền não nào là nhỏ cả. Một Tỳ khưu phải chế ngự những phiền não vừa khởi lên. Các bậc hiền trí thời xưa, ngay cả khi Đức Phật chưa xuất hiện, đã chế ngự phiền não và đạt được trí tuệ Độc Giác (paccekabodhiñāṇa).” Sau khi nói vậy, ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente kāsiraṭṭhe ekasmiṃ gāmake dve sahāyakā pānīyatumbāni ādāya khettaṃ gantvā ekamantaṃ ṭhapetvā khettaṃ koṭṭetvā pipāsitakāle āgantvā pānīyaṃ pivanti.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, in a certain village in the Kāsi country, two friends took their water gourds, went to the field, put them aside, cultivated the field, and when thirsty, came and drank water.
Trong quá khứ, khi Brahmadaṭṭa đang trị vì ở Bārāṇasī, tại một ngôi làng ở xứ Kasi, có hai người bạn mang theo bầu nước đi ra đồng, đặt chúng sang một bên, rồi cày ruộng. Khi khát, họ đến uống nước.
Tesu eko pānīyatthāya āgantvā attano pānīyaṃ rakkhanto itarassa tumbato pivitvā sāyaṃ araññā nikkhamitvā nhāyitvā ṭhito ‘‘atthi nu kho me kāyadvārādīhi ajja kiñci pāpaṃ kata’’nti upadhārento thenetvā pānīyassa pivitabhāvaṃ disvā saṃvegappatto hutvā ‘‘ayaṃ taṇhā vaḍḍhamānā maṃ apāyesu khipissati, imaṃ kilesaṃ niggaṇhissāmī’’ti pānīyassa thenetvā pivitabhāvaṃ ārammaṇaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā paṭiladdhaguṇaṃ āvajjento aṭṭhāsi.
Among them, one came for water, and while guarding his own water, he drank from the other's gourd. In the evening, after leaving the forest, bathing, and standing, he reflected, "Have I committed any evil today through the doors of body, etc.?" Seeing that he had stolen and drunk the water, he was filled with spiritual urgency, thinking, "This craving, if it grows, will cast me into the lower realms. I will suppress this defilement." Making the act of stealing and drinking water his object, he developed vipassanā, brought forth paccekabodhiñāṇa, and stood contemplating the qualities he had attained.
Một trong số họ, khi đến uống nước, đã bảo vệ nước của mình nhưng lại uống từ bầu nước của người kia. Buổi tối, khi rời rừng, tắm rửa xong, anh ta đứng đó và tự hỏi: “Hôm nay mình có làm điều ác nào qua các cửa thân, v.v. không?” Khi nhận ra mình đã trộm nước để uống, anh ta cảm thấy xúc động và nghĩ: “Tham ái này nếu tăng trưởng sẽ đẩy ta vào các cõi khổ (apāya). Ta phải chế ngự phiền não này.” Anh ta lấy việc trộm nước uống làm đối tượng, phát triển thiền quán (vipassanā), và đạt được trí tuệ Độc Giác (paccekabodhiñāṇa). Sau đó, anh ta đứng đó quán xét những phẩm chất mình đã đạt được.
Atha naṃ itaro nhāyitvā uṭṭhito ‘‘ehi, samma, gharaṃ gacchāmā’’ti āha.
Then the other, having bathed and risen, said to him, "Come, friend, let us go home."
Lúc đó, người kia, sau khi tắm rửa xong, đứng dậy và nói: “Này bạn, chúng ta về nhà thôi.”
‘‘Gaccha tvaṃ, mama gharena kiccaṃ natthi, paccekabuddhā nāma maya’’nti.
"You go, I have no business with home; we are Paccekabuddhas."
“Bạn cứ về đi, tôi không có việc gì ở nhà cả. Chúng tôi là các vị Độc Giác Phật (paccekabuddhā).”
‘‘Paccekabuddhā nāma tumhādisā na hontī’’ti.
"Paccekabuddhas are not like you."
“Các vị Độc Giác Phật không phải là những người như bạn.”
‘‘Atha kīdisā paccekabuddhā hontī’’ti?
"Then what are Paccekabuddhas like?"
“Vậy các vị Độc Giác Phật trông như thế nào?”
‘‘Dvaṅgulakesā kāsāyavatthavasanā uttarahimavante nandamūlakapabbhāre vasantī’’ti.
"They have hair two finger-breadths long, wear saffron robes, and dwell in the Nandamūlaka Cave in the northern Himālaya."
“Họ có tóc dài hai ngón tay, mặc y vàng, và trú tại hang động Nandamūlaka ở phía bắc dãy Himalaya.”
So sīsaṃ parāmasi, taṃ khaṇaññevassa gihiliṅgaṃ antaradhāyi, surattadupaṭṭaṃ nivatthameva, vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ baddhameva, alattakapāṭalavaṇṇaṃ uttarāsaṅgacīvaraṃ ekaṃsaṃ katameva, meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ dakkhiṇaaṃsakūṭe ṭhapitameva, bhamaravaṇṇo mattikāpatto vāmaaṃsakūṭe laggitova ahosi.
He touched his head, and at that very moment, his lay attire disappeared. He was clad in a perfectly dyed double robe, bound with a lightning-like waist-band, had a saffron-red upper robe placed over one shoulder, a cloud-colored rag-robe placed on his right shoulder, and a bee-colored clay bowl hanging from his left shoulder.
Anh ta chạm vào đầu mình. Ngay lập tức, dấu hiệu cư sĩ của anh ta biến mất. Anh ta mặc chiếc y hai lớp màu đỏ tươi, thắt dây lưng giống như tia chớp, và khoác chiếc y thượng y màu đỏ son trên một vai. Chiếc y phấn tảo màu mây được đặt trên vai phải, và bát đất màu ong được treo trên vai trái.
So ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā uppatitvā nandamūlakapabbhāreyeva otari.
He stood in the air, taught the Dhamma, and then flew up and descended into the Nandamūlaka Cave itself.
Anh ta đứng trên không trung, thuyết pháp, rồi bay lên và hạ xuống ngay tại hang động Nandamūlaka.
Aparopi kāsigāmeyeva kuṭumbiko āpaṇe nisinno ekaṃ purisaṃ attano bhariyaṃ ādāya gacchantaṃ disvā taṃ uttamarūpadharaṃ itthiṃ indriyāni bhinditvā oloketvā puna cintesi ‘‘ayaṃ lobho vaḍḍhamāno maṃ apāyesu khipissatī’’ti saṃviggamānaso vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
Another householder, also in a Kāsi village, was seated in the marketplace. He saw a man taking his wife and going, and looking at that woman of excellent beauty, he broke his sense-restraint. Then he thought, "This greed, if it grows, will cast me into the lower realms." With a mind agitated by spiritual urgency, he developed vipassanā, brought forth paccekabodhiñāṇa, stood in the air, taught the Dhamma, and went to the Nandamūlaka Cave itself.
Một cư sĩ khác cũng ở làng Kasi, đang ngồi ở chợ, thấy một người đàn ông dẫn vợ mình đi. Khi nhìn người phụ nữ có vẻ đẹp tuyệt vời đó, các căn của anh ta bị phá vỡ (tức là bị cám dỗ). Sau đó, anh ta lại suy nghĩ: “Lòng tham này nếu tăng trưởng sẽ đẩy ta vào các cõi khổ.” Với tâm cảnh giác, anh ta phát triển thiền quán (vipassanā), đạt được trí tuệ Độc Giác (paccekabodhiñāṇa), đứng trên không trung, thuyết pháp, và đi đến hang động Nandamūlaka.
Aparepi kāsigāmavāsinoyeva dve pitāputtā ekato maggaṃ paṭipajjiṃsu.
Yet another two, a father and son, who were residents of a Kāsi village, set out on a journey together.
Hai cha con khác, cũng là cư dân của làng Kasi, cùng nhau đi trên đường.
Aṭavīmukhe pana corā uṭṭhitā honti.
However, robbers had risen up at the entrance to the forest.
Nhưng ở cửa rừng, bọn cướp đã xuất hiện.
Te pitāputte labhitvā puttaṃ gahetvā ‘‘dhanaṃ āharitvā tava puttaṃ gaṇhā’’ti pitaraṃ vissajjenti, dve bhātaro labhitvā kaniṭṭhaṃ gahetvā jeṭṭhaṃ vissajjenti, ācariyantevāsike labhitvā ācariyaṃ gahetvā antevāsikaṃ vissajjenti, antevāsiko sippalobhena dhanaṃ āharitvā ācariyaṃ gaṇhitvā gacchati.
They seized the father and son, took the son, and released the father, saying, "Bring money and take your son." They seized two brothers, took the younger, and released the elder. They seized a teacher and pupil, took the teacher, and released the pupil; the pupil, out of greed for knowledge, brought money and took the teacher away.
Chúng bắt được hai cha con, giữ người con và thả người cha, nói: “Mang tiền đến rồi nhận con của ngươi.” Chúng bắt được hai anh em, giữ người em và thả người anh. Chúng bắt được thầy trò, giữ người thầy và thả người học trò. Người học trò vì lòng tham học hỏi mà mang tiền đến để nhận thầy mình.
Atha te pitāputtāpi tattha corānaṃ uṭṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘tvaṃ maṃ ‘pitā’ti mā vada, ahampi taṃ ‘putto’ti na vakkhāmī’’ti katikaṃ katvā corehi gahitakāle ‘‘tumhe aññamaññaṃ kiṃ hothā’’ti puṭṭhā ‘‘na kiñci homā’’ti sampajānamusāvādaṃ kariṃsu.
Then, when those father and son also knew that robbers had risen there, they made an agreement, "You must not call me 'father,' and I will not call you 'son'." When seized by the robbers and asked, "What are you to each other?" they intentionally spoke falsehood, "We are nothing to each other."
Khi hai cha con đó biết rằng bọn cướp đã xuất hiện ở đó, họ đã thỏa thuận: “Con đừng gọi cha là ‘cha’, và cha cũng sẽ không gọi con là ‘con’.” Khi bị bọn cướp bắt, chúng hỏi: “Hai người là gì của nhau?” Họ đã nói dối có ý thức: “Chúng tôi không là gì của nhau cả.”
Tesu aṭavito nikkhamitvā sāyaṃ nhāyitvā ṭhitesu putto attano sīlaṃ sodhento taṃ musāvādaṃ disvā ‘‘idaṃ pāpaṃ vaḍḍhamānaṃ maṃ apāyesu khipissati, imaṃ kilesaṃ niggaṇhissāmī’’ti vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito pitu dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
Among them, after leaving the forest, bathing in the evening, and standing, the son, purifying his virtue, saw that falsehood and thought, "This evil, if it grows, will cast me into the lower realms. I will suppress this defilement." He developed vipassanā, brought forth paccekabodhiñāṇa, stood in the air, taught the Dhamma to his father, and went to the Nandamūlaka Cave itself.
Trong số họ, khi người con ra khỏi rừng, tắm rửa xong vào buổi tối, anh ta thanh lọc giới hạnh của mình và nhận ra lời nói dối đó. Anh ta nghĩ: “Tội lỗi này nếu tăng trưởng sẽ đẩy ta vào các cõi khổ. Ta phải chế ngự phiền não này.” Anh ta phát triển thiền quán (vipassanā), đạt được trí tuệ Độc Giác (paccekabodhiñāṇa), đứng trên không trung, thuyết pháp cho cha mình, và đi đến hang động Nandamūlaka.
Aparopi kāsigāmeyeva pana eko gāmabhojako māghātaṃ kārāpesi.
Another village headman, also in a Kāsi village, had a great slaughter arranged.
Một trưởng làng khác cũng ở làng Kasi, đã ra lệnh cấm sát sinh (māghātaṃ).
Atha naṃ balikammakāle mahājano sannipatitvā āha ‘‘sāmi, mayaṃ migasūkarādayo māretvā yakkhānaṃ balikammaṃ karissāma, balikammakālo eso’’ti.
Then, at the time of the offering, the great multitude gathered and said, "Master, we will kill deer, boars, and so forth, and perform an offering to the yakkhas; this is the time for the offering."
Khi đó, vào lúc cúng tế, đại chúng tụ họp lại và thưa rằng: “Thưa chủ, chúng tôi sẽ giết nai, heo rừng và các loài khác để cúng tế cho các dạ xoa. Đây là thời điểm cúng tế.”
Tumhākaṃ pubbe karaṇaniyāmeneva karothāti manussā bahuṃ pāṇātipātamakaṃsu.
"Do as you have been accustomed to do before," and the people committed much killing of living beings.
Khi được nói rằng: “Các ngươi hãy làm theo quy tắc đã làm từ trước của mình,” loài người đã gây ra rất nhiều sự sát sinh.
So bahuṃ macchamaṃsaṃ disvā ‘‘ime manussā ettake pāṇe mārentā mamevekassa vacanena mārayiṃsū’’ti kukkuccaṃ katvā vātapānaṃ nissāya ṭhitakova vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito mahājanassa dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
Seeing the abundance of fish and meat, he felt remorse, thinking, “These people, killing so many creatures, have done so only by my word.” Standing by a window, he cultivated vipassanā, developed paccekabodhiñāṇa, and, standing in the air, taught the Dhamma to the great multitude, then went to the Nandamūlaka Cave.
Vị ấy thấy nhiều cá và thịt, bèn nghĩ: “Những người này đã giết chừng ấy sinh vật chỉ vì lời nói của riêng ta,” rồi sinh lòng hối tiếc. Vị ấy đứng tựa vào cửa sổ, phát triển thiền quán (vipassanā), chứng đắc tuệ giác Paccekabuddha, rồi đứng giữa hư không thuyết pháp cho đại chúng và đi đến hang Nandamūla.
Aparopi kāsiraṭṭheyeva gāmabhojako majjavikkayaṃ vāretvā ‘‘sāmi, pubbe imasmiṃ kāle surāchaṇo nāma hoti, kiṃ karomā’’ti mahājanena vutto ‘‘tumhākaṃ porāṇakaniyāmeneva karothā’’ti āha.
Another village headman in the Kāsi country, having prohibited the sale of liquor, was asked by the people, “Sir, in former times, at this season, there used to be a liquor festival. What should we do?” He replied, “Do as your ancient custom dictates.”
Một vị trưởng làng khác, cũng ở xứ Kāsī, đã cấm bán rượu. Khi đại chúng hỏi: “Thưa chủ, trước đây vào thời điểm này có lễ hội rượu, chúng tôi phải làm gì đây?”, vị ấy đáp: “Các ngươi hãy làm theo tục lệ cũ của mình.”
Manussā chaṇaṃ katvā suraṃ pivitvā kalahaṃ karontā hatthapāde bhañjitvā sīsaṃ bhinditvā kaṇṇe chinditvā bahudaṇḍena bajjhiṃsu.
The people held the festival, drank liquor, and quarreled, breaking limbs, splitting heads, cutting off ears, and were bound with many punishments.
Loài người tổ chức lễ hội, uống rượu, rồi gây gổ, đánh đập, làm gãy tay chân, vỡ đầu, cắt tai, và bị trói buộc với nhiều hình phạt.
Gāmabhojako te disvā cintesi ‘‘mayi ananujānante ime imaṃ dukkhaṃ na vindeyyu’’nti.
Seeing them, the village headman thought, “If I had not permitted it, these people would not have suffered this misery.”
Trưởng làng thấy họ như vậy, bèn nghĩ: “Nếu ta không cho phép, họ sẽ không gặp phải khổ đau này.”
So ettakena kukkuccaṃ katvā vātapānaṃ nissāya ṭhitakova vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ‘‘appamattā hothā’’ti ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
Feeling remorse to that extent, he stood by a window, cultivated vipassanā, developed paccekabodhiñāṇa, and, standing in the air, taught the Dhamma, saying, “Be diligent,” then went to the Nandamūlaka Cave.
Chỉ với chừng đó, vị ấy sinh lòng hối tiếc, đứng tựa vào cửa sổ, phát triển thiền quán (vipassanā), chứng đắc tuệ giác Paccekabuddha, rồi đứng giữa hư không thuyết pháp rằng: “Hãy sống không phóng dật!” và đi đến hang Nandamūla.
Aparabhāge te pañca paccekabuddhā bhikkhācāratthāya bārāṇasidvāre otaritvā sunivatthā supārutā pāsādikehi abhikkamādīhi piṇḍāya carantā rājadvāraṃ sampāpuṇiṃsu.
Later, those five Paccekabuddhas, for the purpose of alms-round, descended at the gate of Bārāṇasī. Well-dressed, well-robed, with dignified deportment, they went for alms and reached the royal palace gate.
Sau đó, năm vị Paccekabuddha ấy, vì mục đích khất thực, đã hạ xuống cổng Bārāṇasī. Các ngài mặc y chỉnh tề, đắp y trang nghiêm, với dáng đi oai nghi, đi khất thực và đến cổng hoàng cung.
Rājā te disvā pasannacitto rājanivesanaṃ pavesetvā pāde dhovitvā gandhatelena makkhetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisitvā ekamantaṃ nisīditvā ‘‘bhante, tumhākaṃ paṭhamavaye pabbajjā sobhati, imasmiṃ vaye pabbajantā kathaṃ kāmesu ādīnavaṃ passittha, kiṃ vo ārammaṇaṃ ahosī’’ti pucchi.
The king, seeing them, was delighted in mind. He invited them into the royal residence, washed their feet, anointed them with fragrant oil, served them with excellent edibles and foods, and then sat to one side and asked, “Venerables, renunciation is fitting for you in the prime of life. Having renounced at this age, how did you see the danger in sensual pleasures? What was your object of contemplation?”
Đức vua thấy các ngài, tâm hoan hỷ, mời các ngài vào hoàng cung, rửa chân, xoa dầu thơm, cúng dường đồ ăn thức uống thượng vị, rồi ngồi sang một bên và hỏi: “Bạch chư Tôn giả, xuất gia ở tuổi trẻ thật là tốt đẹp. Ở tuổi này mà xuất gia, làm sao các ngài thấy được sự nguy hiểm trong các dục lạc? Đối tượng của các ngài là gì?”
Te tassa kathentā –
They, telling him, spoke—
Các ngài bèn kể cho đức vua nghe:
Imā paṭipāṭiyā pañca gāthā abhāsiṃsu.
They spoke these five verses in sequence. The king, having heard the explanation of each, praised them, saying, “Venerables, this renunciation is indeed suitable for you.”
Các ngài đã đọc năm bài kệ này theo thứ tự.
Rājāpi ekamekassa byākaraṇaṃ sutvā ‘‘bhante, ayaṃ pabbajjā tumhākaṃ yevānucchavikā’’ti thutimakāsi.
The king, having heard the explanation of each, praised them, saying, “Venerables, this renunciation is indeed suitable for you.”
Đức vua, sau khi nghe lời giải thích của từng vị, bèn tán thán rằng: “Bạch chư Tôn giả, sự xuất gia này thật phù hợp với các ngài!”
Tattha mitto mittassāti mahārāja, ahaṃ ekassa mitto hutvā tassa mittassa santakaṃ pānīyaṃ iminā niyāmeneva paribhuñjiṃ.
There, mitto mittassā means, O great king, I, being a friend to one, consumed that friend's water in this manner.
Trong đó, mitto mittassa (là bạn của bạn) nghĩa là: Thưa Đại vương, tôi đã là bạn của một người, và đã dùng nước uống của người bạn ấy theo cách này.
Tasmāti yasmā puthujjanā nāma pāpakammaṃ karonti, tasmā ahaṃ mā puna akaraṃ pāpaṃ, taṃ pāpaṃ ārammaṇaṃ katvā pabbajitomhi.
Therefore: Because ordinary people indeed commit evil deeds, therefore I*, "May I not commit evil again." Having made that evil deed an object*, I went forth.
Tasmā (vì thế) nghĩa là: Vì phàm nhân thường làm điều ác, nên tôi đã lấy điều ác ấy làm đối tượng và xuất gia để không làm điều ác nữa.
Chandoti mahārāja, imināva niyāmena mama paradāraṃ disvā kāme chando uppajji.
Desire: O great king, by this very method, having seen another's wife, desire for sensual pleasures arose in me.
Chando (dục vọng) nghĩa là: Thưa Đại vương, theo cách tương tự, khi tôi thấy vợ người, dục vọng đã khởi lên trong tôi đối với các dục lạc.
Agaṇhūti agaṇhiṃsu.
Agaṇhū: They seized.
Agaṇhū (đã bắt) nghĩa là: đã bắt.
Jānanti tesaṃ corānaṃ ‘‘ayaṃ kiṃ te hotī’’ti pucchito jānantoyeva ‘‘na kiñci hotī’’ti aññathā byākāsiṃ.
Knowing: When asked by those thieves, "What is this to you?", even though I knew, I falsely declared, "It is nothing."
Jānaṃ (dù biết) nghĩa là: Khi bọn cướp hỏi: “Người này là gì của ngươi?”, dù biết, tôi đã trả lời sai lệch rằng: “Không là gì cả.”
Somayāgeti navacande uṭṭhite somayāgaṃ nāma yakkhabaliṃ kariṃsu, tasmiṃ upaṭṭhite.
At the Soma sacrifice: When the new moon arose, they performed a yakkhabali called the Soma sacrifice; when that was present.
Somayāge (khi lễ Soma-yāga) nghĩa là: Khi trăng non mọc, họ đã thực hiện lễ cúng tế dạ xoa gọi là Soma-yāga; khi lễ ấy được thiết lập.
Samanuññāsinti samanuñño āsiṃ.
Samanuññāsiṃ: I approved.
Samanuññāsiṃ (tôi đã đồng ý) nghĩa là: tôi đã đồng ý.
Surāmerayamādhukāti piṭṭhasurādisurañca pupphāsavādimerayañca pakkamadhu viya madhuraṃ maññamānā.
Surāmerayamādhukā: Thinking that fermented liquor (surā) like flour-liquor, and strong drink (meraya) like flower-extracts, are sweet like ripe honey.
Surāmerayamādhukā (rượu surā, meraya và mādhuka) nghĩa là: Họ coi rượu surā như piṭṭhasurā và các loại khác, và rượu meraya như pupphāsava và các loại khác, ngọt như mật ong chín.
Ye janā paṭhamāsu noti ye no gāme janā paṭhamaṃ evarūpā āsuṃ ahesuṃ.
Ye janā paṭhamāsu no means those people in our village who were initially of such a nature.
Ye janā paṭhamāsu no (những người đầu tiên trong làng chúng tôi) nghĩa là: Những người trong làng chúng tôi trước đây đã có thói quen uống rượu như vậy.
Bahūnaṃ teti te ekadivasaṃ ekasmiṃ chaṇe patte bahūnaṃ anatthāya majjapānaṃ akappayiṃsu.
Bahūnaṃ te means that on one day, when a certain festival arrived, they indulged in drinking alcohol for the detriment of many.
Bahūnaṃ te (họ đã gây hại cho nhiều người) nghĩa là: Một ngày nọ, khi lễ hội đến, họ đã tổ chức tiệc rượu, gây hại cho nhiều người.
Rājā tesaṃ dhammaṃ sutvā pasannacitto cīvarasāṭake ca bhesajjāni ca datvā paccekabuddhe uyyojesi.
The king, having heard their Dhamma, with a mind full of faith, gave robes and medicines, and then sent off the Paccekabuddhas.
Đức vua, sau khi nghe pháp của các ngài, tâm hoan hỷ, cúng dường y phục và thuốc men, rồi tiễn các vị Paccekabuddha.
Tepi tassa anumodanaṃ katvā tattheva agamaṃsu.
And they, having given their anumodanā to him, departed to that very Nanda Cave.
Các ngài cũng tùy hỷ cho đức vua rồi trở về chỗ cũ.
Tato paṭṭhāya rājā vatthukāmesu viratto anapekkho hutvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā itthiyo anālapitvā anoloketvā virattacitto uṭṭhāya sirigabbhaṃ pavisitvā nisinno setabhittiyaṃ kasiṇaparikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattesi.
From that time on, the king, being dispassionate and indifferent to sensual pleasures related to objects, ate food of various excellent flavors, and without speaking to or looking at women, with a dispassionate mind, he rose, entered the royal chamber, and sitting down, performed kasiṇa meditation on a white wall, thereby generating jhāna.
Từ đó trở đi, đức vua từ bỏ các dục lạc vật chất, không còn bám víu, dùng các món ăn thượng vị với nhiều hương vị, không nói chuyện hay nhìn phụ nữ, với tâm lìa dục, đứng dậy đi vào phòng riêng, ngồi xuống, thực hành kasiṇa trên bức tường trắng, và chứng đắc thiền định.
So jhānappatto kāme garahanto –
Having attained jhāna, despising sensual pleasures, he uttered this verse:
Đức vua, đã đạt được thiền định, khiển trách các dục lạc và đọc bài kệ:
Tattha bahukaṇṭaketi bahū paccāmitte.
Therein, bahukaṇṭake means many enemies, like thorns.
Trong đó, bahukaṇṭake (đầy chông gai) nghĩa là: nhiều kẻ thù.
Ye ahanti yo ahaṃ, ayameva vā pāṭho.
Ye ahaṃ means ‘who I’, or this is the reading.
Ye ahaṃ (mà tôi) hoặc đây là một cách đọc khác.
Tādisanti etādisaṃ kilesarahitaṃ jhānasukhaṃ.
Tādisa means such happiness of jhāna, free from defilements.
Tādisaṃ (như vậy) nghĩa là: hạnh phúc thiền định không có phiền não như vậy.
Athassa aggamahesī ‘‘ayaṃ rājā paccekabuddhānaṃ dhammakathaṃ sutvā ukkaṇṭhitarūpo ahosi, amhehi saddhiṃ akathetvāva sirigabbhaṃ paviṭṭho, pariggaṇhissāmi tāva na’’nti cintetvā sirigabbhadvāre ṭhitā rañño kāmesu garahantassa udānaṃ sutvā ‘‘mahārāja, tvaṃ kāme garahasi, kāmasukhasadisaṃ nāma sukhaṃ natthī’’ti kāme vaṇṇentī itaraṃ gāthamāha –
Then, his chief queen, thinking, “This king, having heard the Dhamma discourse of the Paccekabuddhas, has become disaffected; he has entered the royal chamber without even speaking to us. I shall test him,” stood at the door of the royal chamber. Having heard the king’s inspired utterance despising sensual pleasures, she said, “Great King, you despise sensual pleasures, but there is no happiness like that of sensual pleasures,” and wishing to praise sensual pleasures, she uttered the following verse:
Khi đó, hoàng hậu nghĩ: “Đức vua này sau khi nghe pháp của các vị Paccekabuddha đã tỏ ra chán nản, và đã vào phòng riêng mà không nói chuyện với chúng ta. Ta sẽ thử tìm cách giữ ngài lại.” Bà đứng ở cửa phòng riêng, nghe đức vua khiển trách các dục lạc, bèn nói: “Đại vương, ngài khiển trách các dục lạc, nhưng không có hạnh phúc nào hơn hạnh phúc của các dục lạc,” rồi tán thán các dục lạc và đọc bài kệ khác:
Tattha nettiṃsoti nikkaruṇo, idampi ekassa khaggassa nāmaṃ.
Therein, nettiṃso means merciless; this is also the name of a sword.
Trong đó, nettiṃso (mũi dao nhọn hoắt) nghĩa là: không thương xót; đây cũng là tên của một loại gươm.
Dukkhatarāti evaṃ jalitaṅgārakāsuṃ vā divasaṃ tattaṃ phālaṃ vā paṭicca yaṃ dukkhaṃ uppajjati, tatopi kāmāyeva dukkhatarāti attho.
Dukkhatarā means that the suffering that arises from a blazing pit of coals or a ploughshare heated all day, sensual pleasures are even more painful than that.
Dukkhatarā (khổ đau hơn) nghĩa là: Khổ đau phát sinh từ hố than hồng rực hoặc lưỡi cày nung đỏ suốt ngày, thì các dục lạc còn khổ đau hơn thế.
Anantaragāthāya yathā etāni visādīni dukkhāvahanato dukkhāni, evaṃ kāmāpi dukkhā, taṃ pana kāmadukkhaṃ itarehi dukkhehi dukkhataranti attho.
In the immediately following verse, just as these poisons and so forth are painful because they bring suffering, so too are sensual pleasures painful, but that suffering of sensual pleasures is more painful than other sufferings.
Trong bài kệ tiếp theo, ý nghĩa là: Cũng như các chất độc hại gây ra khổ đau, các dục lạc cũng gây ra khổ đau, nhưng khổ đau của dục lạc còn khổ đau hơn các khổ đau khác.
Evaṃ mahāsatto deviyā dhammaṃ desetvā amacce sannipātetvā ‘‘bhonto amaccā, tumhe rajjaṃ paṭipajjatha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti vatvā mahājanassa rodantassa paridevantassa uṭṭhāya ākāse ṭhatvā ovādaṃ datvā anilapatheneva uttarahimavantaṃ gantvā ramaṇīye padese assamaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā āyupariyosāne brahmalokaparāyaṇo ahosi.
Thus, the Great Being, having taught the Dhamma to the queen, assembled his ministers and said, “Venerable ministers, you should undertake the kingship; I shall go forth.” Having given counsel to the weeping and lamenting populace, he rose, stood in the sky, and went by air to the northern Himālaya. There he had a hermitage built in a charming place, became an ascetic, and at the end of his life, his destination was the Brahma-world.
Như vậy, Đại Bồ Tát đã thuyết pháp cho hoàng hậu, triệu tập các đại thần và nói: “Thưa các đại thần, các vị hãy cai trị vương quốc, còn ta sẽ xuất gia.” Sau khi nói vậy, ngài đứng dậy, giữa tiếng khóc than của đại chúng, bay lên không trung, ban lời giáo huấn, rồi đi theo đường gió đến dãy Hy Mã Lạp Sơn phía bắc, xây dựng một am thất ở một nơi đẹp đẽ, xuất gia tu hành theo hạnh ẩn sĩ, và khi hết tuổi thọ, ngài tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, kileso khuddako nāma natthi, appamattakopi paṇḍitehi niggahitabboyevā’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse, said, “Monks, there is no such thing as a minor defilement; even a small one should be restrained by the wise,” and having revealed the Truths, he connected the Jātaka. At the conclusion of the Truths, five hundred bhikkhus were established in arahantship.
Vị Đạo Sư đã thuyết pháp này, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, không có phiền não nào là nhỏ cả; dù là chút ít, các bậc hiền trí cũng phải chế ngự.” Ngài đã tuyên bố các chân lý và kết nối câu chuyện Jātaka. Khi các chân lý được kết thúc, năm trăm Tỳ-khưu đã an trú vào quả vị A-la-hán.
Tadā paccekabuddhā parinibbāyiṃsu, devī rāhulamātā ahosi, rājā pana ahameva ahosinti.
At that time, the Paccekabuddhas attained parinibbāna, the queen was Rāhula’s mother, and the king was I myself.
Lúc đó, các vị Độc Giác Phật đã nhập Niết-bàn, hoàng hậu là mẹ của Rāhula, còn đức vua chính là Như Lai.
Mittāmaccaparibyūḷhanti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Jetavana, spoke this story beginning with "Surrounded by Friends and Ministers" concerning the Great Renunciation.
Mittāmaccaparibyūḷhaṃ (Được vây quanh bởi bạn bè và quan lại) – Câu chuyện này được Vị Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến sự xuất gia vĩ đại của Ngài.
Ekadivasañhi dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, sace dasabalo agāraṃ ajjhāvasissa, sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirājā abhavissa sattaratanasamannāgato caturiddhīhi samiddho parosahassaputtaparivāro, so evarūpaṃ sirivibhavaṃ pahāya kāmesu dosaṃ disvā aḍḍharattasamaye channasahāyova kaṇṭakamāruyha nikkhamitvā anomanadītīre pabbajitvā chabbassāni dukkarakārikaṃ katvā sammāsambodhiṃ patto’’ti satthu guṇakathaṃ kathayiṃsu.
Indeed, one day, bhikkhus gathered in the Dhamma hall, spoke words of praise for the Teacher's virtues, saying, "Friends, if the Ten-Powered One had remained in household life, he would have become a universal monarch (cakkavattirājā) within the entire cosmos, endowed with the seven treasures, prosperous with the four psychic powers, accompanied by over a thousand sons. He, having abandoned such splendor and seen the danger in sensual pleasures, renounced at midnight, accompanied only by Channa, having mounted Kaṇṭaka, and having gone forth on the bank of the Anoma River, and having practiced austerities for six years, attained perfect self-awakening (sammāsambodhi)."
Một ngày nọ, các Tỳ-khưu tụ họp trong Pháp đường và nói chuyện với nhau: “Này các bạn, nếu Đức Thập Lực đã sống đời cư sĩ, Ngài đã trở thành một Chuyển Luân Thánh Vương trong toàn cõi thế giới, đầy đủ bảy báu, thành tựu bốn thần thông, được vây quanh bởi hơn một ngàn người con. Ngài đã từ bỏ sự giàu sang phú quý như vậy, thấy được sự nguy hại trong các dục vọng, vào giữa đêm khuya, chỉ với người bạn Channa, Ngài đã cưỡi ngựa Kaṇṭaka xuất gia, rồi bên bờ sông Anomā, Ngài đã xuất gia, thực hành khổ hạnh trong sáu năm, và đạt được Chánh Đẳng Giác.” Các Tỳ-khưu đã nói chuyện ca ngợi công đức của Vị Đạo Sư.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, pubbepi dvādasayojanike bārāṇasinagare rajjaṃ pahāya nikkhantoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having come and asked, "Bhikkhus, what conversation were you engaged in just now?" and being told, "This one, venerable sir," said, "Bhikkhus, the Tathāgata did not only now go forth in the Great Renunciation; in the past too, he renounced a kingdom in the city of Bārāṇasī, which was twelve yojanas in extent," and then related a past event.
Vị Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Thưa Ngài, chúng con đang nói chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, Như Lai không phải chỉ xuất gia vĩ đại vào lúc này đâu, mà ngay cả trong quá khứ, Ngài cũng đã từ bỏ vương quốc ở thành Bārāṇasī rộng mười hai dojana và xuất gia rồi.” Nói xong, Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte rammanagare sabbadatto nāma rājā ahosi.
In the past, in the city of Rammanagara, there was a king named Sabbadatta.
Trong quá khứ, tại thành Ramma, có một vị vua tên là Sabbadatta.
Ayañhi bārāṇasī udayajātake (jā. 1.11.37 ādayo) surundhananagaraṃ nāma jātā, cūḷasutasomajātake (jā. 2.17.195 ādayo) sudassanaṃ nāma, soṇanandajātake (jā. 2.20.92 ādayo) brahmavaḍḍhanaṃ nāma, khaṇḍahālajātake (jā. 2.22.982 ādayo) pupphavatī nāma, saṅkhabrāhmaṇajātake (jā. 1.10.39 ādayo) moḷinī nāma, imasmiṃ pana yudhañcayajātake rammanagaraṃ nāma ahosi.
This Bārāṇasī was named Surundhananagara in the Udaya Jātaka, Sudassana in the Cūḷasutasoma Jātaka, Brahmavaḍḍhana in the Soṇananda Jātaka, Pupphavatī in the Khaṇḍahāla Jātaka, Moḷinī in the Saṅkha Brāhmaṇa Jātaka, but in this Yudhañcaya Jātaka, it was named Rammanagara.
Thành Bārāṇasī này, trong Jātaka Udaya (Jā. 1.11.37 trở đi) được gọi là Surundhananagara, trong Jātaka Cūḷasutasoma (Jā. 2.17.195 trở đi) được gọi là Sudassana, trong Jātaka Soṇananda (Jā. 2.20.92 trở đi) được gọi là Brahmavaḍḍhana, trong Jātaka Khaṇḍahāla (Jā. 2.22.982 trở đi) được gọi là Pupphavatī, trong Jātaka Saṅkhabrāhmaṇa (Jā. 1.10.39 trở đi) được gọi là Moḷinī, nhưng trong Jātaka Yudhañcaya này, nó được gọi là Rammanagara.
Evamassā kadāci nāmaṃ parivattati.
Thus, its name sometimes changes.
Tên của nó đôi khi thay đổi như vậy.
Tattha sabbadattarañño puttasahassaṃ ahosi.
There, King Sabbadatta had a thousand sons.
Tại đó, vua Sabbadatta có một ngàn người con trai.
Yudhañcayassa nāma jeṭṭhaputtassa uparajjaṃ adāsi.
He bestowed the viceroyalty upon his eldest son, named Yudhañcaya.
Ngài đã ban chức thái tử cho người con trưởng tên là Yudhañcaya.
So divase divase mahādānaṃ pavattesi.
Day by day, he gave great alms.
Vị ấy ngày ngày thực hiện đại thí.
Evaṃ gacchante kāle bodhisatto ekadivasaṃ pātova rathavaramāruyha mahantena sirivibhavena uyyānakīḷaṃ gacchanto rukkhaggatiṇaggasākhaggamakkaṭakasuttajālādīsu muttājālākārena laggitaussavabindūni disvā ‘‘samma sārathi, kiṃ nāmeta’’nti pucchitvā ‘‘ete deva, himasamaye patanakaussavabindūni nāmā’’ti sutvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā sāyanhakāle paccāgacchanto te adisvāva ‘‘samma sārathi, kahaṃ nu kho ete ussavabindū, na te idāni passāmī’’ti pucchi.
As time passed, one day, the Bodhisatta, having mounted his excellent chariot early in the morning, went to the pleasure garden with great splendor and saw dew drops clinging like nets of pearls on the tips of trees, grass, branches, and spiderwebs. He asked, "Good charioteer, what are these?" Having heard, "Deva, these are dew drops that fall in the cold season," he played in the garden for part of the day, and returning in the evening, not seeing them, he asked, "Good charioteer, where are those dew drops? I do not see them now."
Thời gian trôi qua như vậy, một ngày nọ, Bồ-tát, sáng sớm đã cưỡi cỗ xe tuyệt vời với vẻ uy nghi lộng lẫy, đi đến vườn thượng uyển để vui chơi. Ngài thấy những giọt sương đọng lại như mạng lưới ngọc trai trên ngọn cây, ngọn cỏ, ngọn cành, mạng nhện, tơ nhện, v.v. Ngài hỏi: “Này người đánh xe, cái gì vậy?” Nghe nói: “Thưa Đại vương, đó là những giọt sương rơi vào mùa đông,” Ngài đã vui chơi trong vườn thượng uyển suốt cả ngày. Đến chiều tối, khi trở về, Ngài không thấy chúng nữa, bèn hỏi: “Này người đánh xe, những giọt sương ấy đâu rồi? Giờ ta không thấy chúng nữa.”
‘‘Deva, te sūriye uggacchante sabbeva bhijjitvā pathaviyaṃ patantī’’ti sutvā saṃvegappatto hutvā ‘‘imesaṃ sattānaṃ jīvitasaṅkhārāpi tiṇagge ussavabindusadisāva, mayā byādhijarāmaraṇehi apīḷiteyeva mātāpitaro āpucchitvā pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti ussavabindumeva ārammaṇaṃ katvā āditte viya tayo bhave passanto attano gehaṃ agantvā alaṅkatapaṭiyattāya vinicchayasālāya nisinnassa pitu santikaṃyeva gantvā pitaraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhito pabbajjaṃ yācanto paṭhamaṃ gāthamāha –
Having heard, "Deva, they all break apart and fall to the earth when the sun rises," he was struck with a sense of urgency and thought, "The life-formations of beings are indeed like dew drops on blades of grass. I should ask my parents and go forth while not yet afflicted by sickness, old age, and death." Taking the dew drops as his object of meditation, seeing the three existences as if ablaze, he did not go to his own house but went directly to his father, who was seated in the adorned and prepared judgment hall. Having paid homage to his father and stood to one side, he requested to go forth, speaking the first verse:
Nghe nói: “Thưa Đại vương, khi mặt trời mọc, tất cả chúng đều tan biến và rơi xuống đất,” Ngài cảm thấy xúc động và nghĩ: “Sự sống của các chúng sinh này cũng giống như giọt sương trên ngọn cỏ. Ta nên xin phép cha mẹ xuất gia trước khi bị bệnh tật, già yếu và cái chết giày vò.” Lấy giọt sương làm đối tượng quán chiếu, Ngài thấy ba cõi như đang bốc cháy, không về nhà mình mà đi thẳng đến chỗ phụ vương đang ngồi trong phòng xử án đã được trang hoàng và chuẩn bị sẵn. Ngài đảnh lễ phụ vương, đứng sang một bên, và cầu xin xuất gia, nói câu kệ đầu tiên:
Tattha dīpañcāti tāta neva mayhaṃ kāmehi ūnaṃ atthi, na maṃ hiṃsanto koci vijjati, ahaṃ pana paralokagamanāya attano patiṭṭhaṃ kātumicchāmi.
Therein, dīpañcā means, "Father, I have no lack in sensual pleasures, nor is there anyone who harms me. But I wish to make a refuge for myself for going to the other world."
Trong đó, dīpañca có nghĩa là: “Thưa cha, con không thiếu thốn các dục lạc, cũng không có ai làm hại con. Con muốn tạo một nơi nương tựa cho chính mình để đi đến thế giới bên kia.
Kīdisaṃ?
Of what kind?
Như thế nào?
Yaṃ jarā nābhikīrati na viddhaṃseti, tamahaṃ kātumicchāmi, amatamahānibbānaṃ gavesissāmi, na me kāmehi attho, anujānātha maṃ, mahārājāti vadati.
"I wish to create that which old age does not assail, does not destroy. I will seek the deathless great Nibbāna. I have no need for sensual pleasures. Grant me permission, great king," he said.
Yaṃ jarā nābhikīrati (mà sự già yếu không thể hủy hoại), con muốn tạo ra điều đó, con sẽ tìm kiếm Niết-bàn vĩ đại bất tử. Con không có ý muốn gì với các dục lạc, xin Đại vương hãy cho phép con,” ngài nói.
Tattha vā-kāro sampiṇḍanattho.
Therein, the particle vā has the meaning of conjunction.
Trong đó, từ vā có nghĩa là sự kết hợp.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘evaṃ, bhikkhave, putto ca pitaraṃ yācati, pitā ca orasaṃ puttaṃ yācatī’’ti.
This is what was said: "Thus, bhikkhus, a son begs his father, and a father begs his own son."
Điều này có nghĩa là: “Này các Tỳ-khưu, như vậy, con trai cầu xin cha, và cha cũng cầu xin con trai ruột.”
77.
The Teacher, residing in Jetavana, related this Yudhañcaya Jātaka, adorned with the verse beginning with "mittāmaccaparibyūḷhanti" (surrounded by friends and ministers), concerning the Great Renunciation. To elaborate: One day, the bhikkhus, assembled in the Dhamma hall, spoke thus: "Friends, if the Buddha had remained in a household, then he would have become a universal monarch (cakkavattirājā), endowed with the seven jewels, complete with the four psychic powers, and surrounded by over a thousand sons, throughout the entire cosmos. That Bodhisatta, destined to be a universal monarch, abandoning such splendor and prosperity, and seeing the fault in sensual pleasures, went forth at midnight, accompanied only by Channa, mounted on the horse Kaṇṭaka. Having gone forth and ordained on the bank of the Anomā River, he practiced difficult asceticism for six years and attained perfect self-enlightenment." When the Teacher came and asked, "Bhikkhus, what discourse are you engaged in now?", and they replied, "Venerable Sir, we are engaged in this very discourse," he said, "Bhikkhus, the Tathāgata did not go forth in this present life only; in the past too, he abandoned the kingship in the city of Bārāṇasī, which was twelve yojanas in extent, and went forth." Having said this, he related a past story.
77.
Tattha vasamanvagūti mā ahaṃ kāmehi sammatto pamatto jarāya vasagāmī nāma homi, vaṭṭadukkhaṃ pana khepetvā yathā ca sabbaññutaññāṇappaṭivijjhanako homi,.
Therein, vasamanvagū means: "May I not become one who, infatuated and heedless with sensual pleasures, falls under the sway of old age. Rather, after exhausting the suffering of saṃsāra, may I become one who penetrates omniscience."
Trong đó, vasamanvagū có nghĩa là: “Xin đừng để con say đắm, lơ là vì các dục lạc, và trở thành nô lệ của tuổi già. Thay vào đó, xin hãy nhìn con theo cách mà con có thể chấm dứt khổ đau của vòng luân hồi và chứng đắc Trí tuệ Toàn giác.”
Tathā maṃ olokehīti adhippāyo.
This is the intention: "Look upon me in such a way."
Đó là ý định.
Evaṃ vutte rājā appaṭibhāṇo ahosi.
When this was said, the king was at a loss for words.
Khi nghe vậy, đức vua không biết nói gì.
Mātā panassa ‘‘putto te, devi, pitaraṃ pabbajjaṃ anujānāpetī’’ti sutvā ‘‘kiṃ tumhe kathethā’’ti nirassāsena mukhena suvaṇṇasivikāya nisīditvā sīghaṃ vinicchayaṭṭhānaṃ gantvā yācamānā chaṭṭhaṃ gāthamāha –
But his mother, hearing, "Your son, O queen, is making his father grant him permission to ordain," sat in a golden palanquin with a disheartened face, and quickly went to the judgment hall, and begging, spoke the sixth verse:
Mẹ của ngài, nghe tin “Con trai của bà, thưa Hoàng hậu, đang xin phụ vương cho phép xuất gia,” với khuôn mặt thất thần, ngồi trên kiệu vàng, nhanh chóng đến phòng xử án và cầu xin, nói câu kệ thứ sáu: