Kiṃchando kimadhippāyoti idaṃ satthā jetavane viharanto uposathakammaṃ ārabbha kathesi.
Kiṃchando kimadhippāyo – The Teacher told this story while dwelling at Jetavana, concerning the observance of Uposatha.
Kiṃchando kimadhippāyo (ý định gì, mục đích gì) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến việc thực hành Uposatha.
Ekadivasañhi satthā bahū upāsake ca upāsikāyo ca uposathike dhammassavanatthāya āgantvā dhammasabhāyaṃ nisinne ‘‘uposathikāttha upāsakā’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu vo kataṃ uposathaṃ karontehi, porāṇakā upaḍḍhūposathakammassa nissandena mahantaṃ yasaṃ paṭilabhiṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
One day, the Teacher, seeing many male and female lay followers who had come to listen to the Dhamma on the Uposatha day and were seated in the Dhamma hall, asked, ‘‘Are you observing Uposatha, lay followers?’’ When they replied, ‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he said, ‘‘Well done for observing Uposatha. In ancient times, people gained great renown through the fruit of half an Uposatha observance,’’ and being requested by them, he related a past story.
Một ngày nọ, Đức Bổn Sư thấy nhiều nam cư sĩ và nữ cư sĩ đã đến để nghe Pháp vào ngày Uposatha, đang ngồi trong Pháp đường. Ngài hỏi: “Này các cư sĩ, các con có đang giữ Uposatha không?” Khi họ trả lời: “Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Các con đã làm tốt khi giữ Uposatha. Những người xưa đã đạt được nhiều vinh quang nhờ kết quả của việc thực hành nửa Uposatha.” Khi họ thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto dhammena rajjaṃ kārento saddho ahosi dānasīlauposathakammesu appamatto.
In the past, in Bārāṇasī, Brahmadatta, ruling righteously, was devout and diligent in giving, morality, and Uposatha observances.
Trong quá khứ, tại Bārāṇasī, vua Brahmadatta cai trị vương quốc một cách công bằng, là người có đức tin, không lơ là trong việc bố thí, giữ giới và thực hành Uposatha.
So sesepi amaccādayo dānādīsu samādapesi.
He encouraged the other ministers and others in giving and so forth.
Ông cũng khuyến khích các quan đại thần khác thực hành bố thí, v.v.
Purohito panassa parapiṭṭhimaṃsiko lañjakhādako kūṭavinicchayiko ahosi.
But his chief chaplain was a backbiter, a bribe-taker, and a crooked judge.
Tuy nhiên, vị trưởng tế của ông là người ăn thịt lưng người khác (nói xấu), nhận hối lộ và giải quyết các vụ kiện một cách gian lận.
Rājā uposathadivase amaccādayo pakkosāpetvā ‘‘uposathikā hothā’’ti āha.
On the Uposatha day, the king summoned the ministers and others and said, ‘‘Observe Uposatha.’’
Vào ngày Uposatha, nhà vua triệu tập các quan đại thần và nói: “Các con hãy giữ Uposatha.”
Purohito uposathaṃ na samādiyi.
The chief chaplain did not undertake the Uposatha.
Vị trưởng tế đã không giữ Uposatha.
Atha naṃ divā lañjaṃ gahetvā kūṭaḍḍaṃ katvā upaṭṭhānaṃ āgataṃ rājā ‘‘tumhe uposathikā’’ti amacce pucchanto ‘‘tvampi ācariya uposathiko’’ti pucchi.
Then, when he came to the royal presence after taking a bribe during the day and making a crooked judgment, the king, asking the ministers, ‘‘Are you observing Uposatha?’’ also asked him, ‘‘Are you too observing Uposatha, teacher?’’
Sau đó, khi ông ta đến triều kiến sau khi đã nhận hối lộ vào ban ngày và đưa ra phán quyết gian lận, nhà vua hỏi các quan đại thần: “Các con có giữ Uposatha không?” rồi hỏi: “Thưa thầy, thầy cũng có giữ Uposatha không?”
So ‘‘āmā’’ti musāvādaṃ katvā pāsādā otari.
He lied, saying, ‘‘Yes,’’ and descended from the palace.
Ông ta nói dối: “Thưa vâng,” rồi bước xuống khỏi cung điện.
Atha naṃ eko amacco ‘‘nanu tumhe na uposathikā’’ti codesi.
Then a certain minister challenged him, ‘‘Are you not observing Uposatha?’’
Sau đó, một vị quan đại thần hỏi ông ta: “Chẳng phải thầy không giữ Uposatha sao?”
So āha – ‘‘ahaṃ velāyameva bhuñjiṃ, gehaṃ pana gantvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathaṃ adhiṭṭhāya sāyaṃ na bhuñjissāmi, rattiṃ sīlaṃ rakkhissāmi, evaṃ me upaḍḍhūposathakammaṃ bhavissatī’’ti?
He said, ‘‘I ate at the proper time. But when I go home, I will rinse my mouth, undertake the Uposatha, and not eat in the evening. I will observe the precepts at night. Thus, I will have half an Uposatha observance.’’
Ông ta nói: “Tôi đã ăn đúng giờ. Nhưng tôi sẽ về nhà, súc miệng, rồi thọ Uposatha và không ăn vào buổi tối. Tôi sẽ giữ giới vào ban đêm. Như vậy, tôi sẽ thực hành nửa Uposatha.”
‘‘Sādhu, ācariyā’’ti.
‘‘Good, teacher,’’ they said.
“Tốt lắm, thưa thầy,” (vị quan nói).
So gehaṃ gantvā tathā akāsi.
He went home and did so.
Ông ta về nhà và làm như vậy.
Punekadivasaṃ tasmiṃ vinicchaye nisinne aññatarā sīlavatī itthī aḍḍaṃ karontī gharaṃ gantuṃ alabhamānā ‘‘uposathakammaṃ nātikkamissāmī’’ti upakaṭṭhe kāle mukhaṃ vikkhāletuṃ ārabhi.
One day again, while he was seated in judgment, a certain virtuous woman, making a claim, was unable to go home, and saying, ‘‘I will not transgress the Uposatha observance,’’ she began to rinse her mouth when the time was near.
Một ngày khác, khi ông ta đang ngồi giải quyết vụ kiện, một người phụ nữ giữ giới đức không thể về nhà vì vụ kiện, và để “không vi phạm việc thực hành Uposatha,” cô ấy bắt đầu súc miệng vào thời điểm gần hết giờ.
Tasmiṃ khaṇe brāhmaṇassa supakkānaṃ ambaphalānaṃ ambapiṇḍi āhariyittha.
At that moment, a cluster of well-ripened mango fruits was brought for the brahmin.
Vào lúc đó, một chùm xoài chín của vị Bà-la-môn đã được mang đến.
So tassā uposathikabhāvaṃ ñatvā ‘‘imāni khāditvā uposathikā hohī’’ti adāsi.
Knowing her to be an uposatha observer, he gave them, saying, "Eat these and observe the uposatha."
Biết cô ấy đang giữ Uposatha, ông ta đưa cho cô ấy và nói: “Hãy ăn những quả này rồi giữ Uposatha đi.”
Sā tathā akāsi.
She did so.
Cô ấy đã làm như vậy.
Ettakaṃ brāhmaṇassa kammaṃ.
This was the brahmin's deed.
Đó là hành động của vị Bà-la-môn.
So aparabhāge kālaṃ katvā himavantapadese kosikigaṅgāya tīre tiyojanike ambavane ramaṇīye bhūmibhāge sobhaggappatte kanakavimāne alaṅkatasirisayane suttappabuddho viya nibbatti alaṅkatapaṭiyatto uttamarūpadharo soḷasasahassadevakaññāparivāro.
Having passed away later, he was reborn as if awakened from sleep, adorned and ready, possessing a supreme form, surrounded by sixteen thousand celestial maidens, in a golden celestial mansion on an adorned splendid couch, in a delightful and beautiful place within a mango grove three yojanas in extent, on the bank of the Kosiki river in the Himalaya region.
Sau đó, ông ta qua đời và tái sinh trong một cung điện vàng lộng lẫy, trên một chiếc giường lộng lẫy được trang hoàng, với hình dáng tuyệt đẹp, được trang sức đầy đủ, như vừa tỉnh giấc, cùng với mười sáu ngàn thiên nữ vây quanh, tại một khu đất đẹp trong rừng xoài rộng ba dojana bên bờ sông Kosika Gaṅgā ở vùng Himalaya.
So rattiññeva taṃ sirisampattiṃ anubhoti.
He experienced that splendid prosperity only at night.
Ông ta hưởng thụ sự giàu sang đó chỉ vào ban đêm.
Vemānikapetabhāvena hissa kammasarikkhako vipāko ahosi, tasmā aruṇe uggacchante ambavanaṃ pavisati, paviṭṭhakkhaṇeyevassa dibbattabhāvo antaradhāyati, asītihatthatālakkhandhappamāṇo attabhāvo nibbattati, sakalasarīraṃ jhāyati, supupphitakiṃsuko viya hoti.
Indeed, his retribution was commensurate with his actions, due to his state as a Vimanika peta; therefore, when the dawn appeared, he entered the mango grove, and at the moment of entry, his celestial body vanished, and a body eighty cubits tall, like the trunk of a palmyra tree, was manifested; his entire body glowed, like a fully bloomed kimśuka tree.
Vì quả báo của nghiệp ông ta giống như một ngạ quỷ phi hành, nên khi bình minh lên, ông ta vào rừng xoài. Ngay khi vào, thân thiên giới của ông ta biến mất, một thân thể cao tám mươi khuỷu tay như cây cọ xuất hiện, toàn thân bốc cháy, giống như cây Kimsuka nở hoa.
Dvīsu hatthesu ekekāva aṅguli, tattha mahākuddālappamāṇā nakhā honti.
On each of his two hands, there was only one finger, and on it were nails the size of large hoes.
Mỗi bàn tay chỉ có một ngón, móng tay ở đó lớn bằng một chiếc cuốc lớn.
Tehi nakhehi attano piṭṭhimaṃsaṃ phāletvā uppāṭetvā khādanto vedanāppatto mahāravaṃ ravanto dukkhaṃ anubhoti.
With those nails, he tore and pulled out the flesh from his own back and ate it, experiencing great pain, wailing loudly, and suffering.
Với những móng tay đó, ông ta cào xé, bóc tách và ăn thịt lưng mình, chịu đựng đau đớn và rên rỉ thảm thiết.
Sūriye atthaṅgate taṃ sarīraṃ antaradhāyati, dibbasarīraṃ nibbattati, alaṅkatapaṭiyattā dibbanāṭakitthiyo nānātūriyāni gahetvā parivārenti.
When the sun set, that body vanished, and a celestial body was manifested; adorned and ready celestial dancers surrounded him, holding various musical instruments.
Khi mặt trời lặn, thân thể đó biến mất, thân thiên giới xuất hiện, các thiên nữ được trang sức đầy đủ cầm nhiều loại nhạc cụ vây quanh.
So mahāsampattiṃ anubhavanto ramaṇīye ambavane dibbapāsādaṃ abhiruhati.
Experiencing great prosperity, he ascended a celestial palace in the delightful mango grove.
Ông ta hưởng thụ đại phú quý và lên cung điện thiên giới trong rừng xoài đẹp đẽ.
Iti so uposathikāya itthiyā ambaphaladānassa nissandena tiyojanikaṃ ambavanaṃ paṭilabhati, lañjaṃ gahetvā kūṭaḍḍakaraṇanissandena pana piṭṭhimaṃsaṃ uppāṭetvā khādati, upaḍḍhūposathassa nissandena rattiṃ sampattiṃ anubhoti, soḷasasahassanāṭakitthīhi parivuto paricāresi.
Thus, as a result of giving mango fruits to the uposatha-observing woman, he obtained a mango grove three yojanas in extent; but as a result of taking bribes and acting fraudulently, he tore out and ate the flesh from his back; as a result of the half-uposatha, he experienced prosperity at night, surrounded and served by sixteen thousand celestial dancers.
Như vậy, nhờ việc bố thí quả xoài cho người phụ nữ giữ Uposatha, ông ta đã đạt được khu rừng xoài rộng ba dojana. Còn nhờ việc nhận hối lộ và đưa ra phán quyết gian lận, ông ta đã phải cào xé và ăn thịt lưng mình. Nhờ việc thực hành nửa Uposatha, ông ta đã hưởng thụ sự giàu sang vào ban đêm, được mười sáu ngàn thiên nữ vây quanh và hầu hạ.
Tasmiṃ kāle bārāṇasirājā kāmesu dosaṃ disvā isipabbajjaṃ pabbajitvā adhogaṅgāya ramaṇīye bhūmipadese paṇṇasālaṃ kāretvā uñchācariyāya yāpento vihāsi.
At that time, the king of Bārāṇasī, seeing the danger in sensual pleasures, renounced the world and became an ascetic, building a leaf-hut in a delightful area below the Ganges, and sustained himself by gleaning.
Vào thời điểm đó, vua Bārāṇasī thấy được sự nguy hại của dục lạc, liền xuất gia làm ẩn sĩ, xây một túp lều lá ở một vùng đất đẹp bên bờ sông Gaṅgā ở hạ lưu, và sống bằng cách nhặt lượm thức ăn.
Athekadivasaṃ tamhā ambavanā mahāghaṭappamāṇaṃ ambapakkaṃ gaṅgāya patitvā sotena vuyhamānaṃ tassa tāpasassa paribhogatitthābhimukhaṃ agamāsi.
Then, one day, a large mango fruit, the size of a big pot, fell from that mango grove into the Ganges and, carried by the current, came towards the bathing place used by that ascetic.
Một ngày nọ, một quả xoài chín to bằng cái chum từ rừng xoài đó rơi xuống sông Gaṅgā và trôi theo dòng nước đến chỗ ẩn sĩ thường dùng để tắm.
So mukhaṃ dhovanto taṃ majjhe nadiyā āgacchantaṃ disvā udakaṃ taranto gantvā ādāya assamapadaṃ āharitvā agyāgāre ṭhapetvā satthakena phāletvā yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kadalipaṇṇehi paṭicchādetvā punappunaṃ divase divase yāva parikkhayā khādi.
While washing his face, he saw it coming in the middle of the river, crossed the water, went and took it, brought it to his hermitage, placed it in the fire-house, cut it with a knife, ate enough to sustain himself, covered the rest with plantain leaves, and ate it day after day until it was finished.
Khi đang súc miệng, ẩn sĩ thấy quả xoài trôi đến giữa sông, liền bơi qua lấy, mang về đạo tràng, đặt trong nhà lửa, dùng dao bổ ra, ăn vừa đủ để sống, rồi lấy lá chuối che phần còn lại, và ăn hết dần từng ngày cho đến khi cạn kiệt.
Tasmiṃ pana khīṇe aññaṃ phalāphalaṃ khādituṃ nāsakkhi, rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘tameva ambapakkaṃ khādissāmī’’ti nadītīraṃ gantvā nadiṃ olokento ‘‘ambaṃ alabhitvā na uṭṭhahissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā nisīdi.
When that was finished, he could not eat any other fruit, being bound by the craving for taste, and thinking, "I will eat only that mango fruit," he went to the riverbank and sat down, looking at the river, having resolved, "I will not get up until I obtain a mango."
Khi quả xoài ấy hết, vị ấy không thể ăn bất kỳ loại trái cây nào khác, bị trói buộc bởi tham ái vị giác, nghĩ rằng: ‘‘Ta sẽ ăn chính quả xoài ấy thôi’’, rồi đi đến bờ sông, nhìn dòng sông và quyết định: ‘‘Nếu không tìm được quả xoài thì ta sẽ không đứng dậy’’, rồi ngồi xuống.
So tattha nirāhāro ekampi divasaṃ, dvepi, tīṇi, catu, pañca, cha divasāni vātātapena parisussanto ambaṃ olokento nisīdi.
There he sat for one, two, three, four, five, six days without food, parched by wind and sun, gazing at the mango.
Vị ấy ngồi ở đó, không ăn uống gì, một ngày, hai ngày, ba, bốn, năm, sáu ngày, héo hon vì gió và nắng, cứ nhìn chằm chằm vào quả xoài.
Atha sattame divase nadīdevatā āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ tāpaso taṇhāvasiko hutvā sattāhaṃ nirāhāro gaṅgaṃ olokento nisīdi, imassa ambapakkaṃ adātuṃ na yuttaṃ, alabhanto marissati, dassāmi tassā’’ti āgantvā gaṅgāya upari ākāse ṭhatvā tena saddhiṃ sallapantī paṭhamaṃ gāthamāha –
Then, on the seventh day, the river deity, reflecting and knowing the reason, thought, "This ascetic, overcome by craving, has sat for seven days without food, gazing at the Ganges; it is not right not to give him a mango fruit; if he does not get it, he will die; I will give it to him," and coming, stood in the sky above the Ganges and, conversing with him, spoke the first verse:
Rồi đến ngày thứ bảy, vị nữ thần sông suy xét, biết được nguyên nhân ấy, nghĩ rằng: ‘‘Vị ẩn sĩ này bị tham ái chi phối, đã nhịn ăn bảy ngày, ngồi nhìn sông Gaṅgā. Không nên không cho vị ấy quả xoài. Nếu không được, vị ấy sẽ chết. Ta sẽ cho vị ấy’’, rồi đến, đứng trên không trung phía trên sông Gaṅgā, nói chuyện với vị ẩn sĩ và nói lên bài kệ thứ nhất –
Tattha chandoti ajjhāsayo.
Here, chando means aspiration.
Trong đó, chando có nghĩa là ý hướng.
Adhippāyoti cittaṃ.
Adhippāyo means intention.
Adhippāyo có nghĩa là tâm ý.
Sammasīti acchasi.
Sammasī means you sit.
Sammasī có nghĩa là ngươi đang ngồi.
Ghammanīti gimhe.
Ghammanī means in the summer.
Ghammanī có nghĩa là vào mùa nóng.
Esanti esanto.
Esaṃ means seeking.
Esaṃ có nghĩa là đang tìm kiếm.
Brāhmaṇāti pabbajitattā tāpasaṃ ālapati.
Brāhmaṇā addresses the ascetic because he has renounced the world.
Brāhmaṇā có nghĩa là xưng hô với vị ẩn sĩ vì đã xuất gia.
Idaṃ vuttaṃ hoti – brāhmaṇa, tvaṃ kiṃ adhippāyo kiṃ cintento kiṃ patthento kiṃ gavesanto kenatthena imasmiṃ gaṅgātīre gaṅgaṃ olokento nisinnoti.
This is what is meant: "Brahmin, what is your intention, what are you thinking, what are you wishing for, what are you seeking, for what purpose are you sitting on this bank of the Ganges, looking at the Ganges?"
Điều này có nghĩa là: Hỡi Bà La Môn, ngươi có chủ ý gì, đang suy nghĩ gì, đang mong cầu gì, đang tìm kiếm gì, vì mục đích gì mà ngồi ở bờ sông Gaṅgā này, nhìn dòng sông Gaṅgā?
Tattha vāridharo kumbhoti udakaghaṭo.
Here, vāridharo kumbho means a water-pot.
Trong đó, vāridharo kumbho có nghĩa là bình nước.
Supariṇāhavāti susaṇṭhāno.
Supariṇāhavā means well-formed.
Supariṇāhavā có nghĩa là có hình dáng đẹp.
Vaṇṇagandharasuttamanti vaṇṇagandharasehi uttamaṃ.
Vaṇṇagandharasuttamaṃ means excellent in color, scent, and taste.
Vaṇṇagandharasuttamaṃ có nghĩa là tuyệt hảo về màu sắc, mùi hương và vị.
Disvānāti disvā.
Disvānā means having seen.
Disvānā có nghĩa là thấy.
Amalamajjhimeti nimmalamajjhe.
Amalamajjhime means in the pure midst.
Amalamajjhime có nghĩa là giữa dòng nước trong sạch.
Devataṃ ālapanto evamāha.
Addressing the deity, he speaks thus.
Xưng hô với nữ thần như vậy.
Pāṇībhīti hatthehi.
Pāṇībhi means with hands.
Pāṇībhī có nghĩa là bằng tay.
Agyāyatanamāharinti attano aggihutasālaṃ āhariṃ.
Agyāyatanamāhariṃ means I brought it to my fire-altar hall.
Agyāyatanamāhariṃ có nghĩa là tôi đã mang về nơi thờ lửa của mình.
Vikappetvāti vicchinditvā.
Vikappetvā means having cut into pieces.
Vikappetvā có nghĩa là cắt ra.
‘‘Vikantetvā’’tipi pāṭho.
“Vikantetvā” is also a reading.
Cũng có bản đọc là ‘‘Vikantetvā’’.
‘‘Khādi’’nti pāṭhaseso.
“Khādi” is the rest of the reading.
‘‘Khādi’’ là phần còn lại của bản đọc.
Ahāsi meti taṃ jivhagge ṭhapitamattameva satta rasaharaṇisahassāni pharitvā mama khudañca pipāsañca hari.
Ahāsi me means as soon as it was placed on the tip of my tongue, it spread through the seven thousand taste-carrying nerves and removed my hunger and thirst.
Ahāsi me có nghĩa là chỉ cần đặt nó trên đầu lưỡi, nó đã lan tỏa khắp bảy ngàn mạch vị giác và làm tan biến cơn đói và khát của tôi.
Apetadarathoti vigatakāyacittadaratho.
Apetadaratho means with physical and mental suffering removed.
Apetadaratho có nghĩa là đã hết mệt mỏi về thân và tâm.
Sudhābhojanaṃ bhuttassa viya hi tassa sabbadarathaṃ apahari.
Indeed, it removed all his suffering, as if he had eaten ambrosial food.
Thật vậy, mọi sự mệt mỏi của vị ấy đã tan biến như người đã ăn món ăn cam lồ.
Byantībhūtoti tassa ambapakkassa vigatanto jāto, parikkhīṇaambapakko hutvāti attho.
Byantībhūto means that mango fruit was exhausted, meaning having become without mango fruit.
Byantībhūto có nghĩa là quả xoài ấy đã hết, tức là đã ăn hết quả xoài.
Dukhakkhamoti dukkhena asātena kāyakkhamena ceva cittakkhamena ca samannāgato.
Dukhakkhamo means endowed with suffering, unpleasantness, and both physical and mental inability to bear.
Dukhakkhamo có nghĩa là bị khổ đau, không dễ chịu, cùng với sự chịu đựng của thân và sự chịu đựng của tâm.
Aññesu pana kadalipanasādīsu phalesu parittakampi assādaṃ nādhigacchāmi, sabbāni me jivhāya ṭhapitamattāni tittakāneva sampajjantīti dīpeti.
However, he indicates that he does not find even a little delight in other fruits such as plantains and jackfruits; all of them, as soon as they are placed on his tongue, become bitter.
Nhưng vị ấy không tìm thấy chút hương vị nào ở các loại trái cây khác như chuối, mít, v.v., tất cả những thứ được đặt trên lưỡi đều trở nên đắng ngắt đối với vị ấy.
Sosetvāti nirāhāratāya sosetvā sukkhāpetvā.
Sosetvā means having wasted away, having dried up due to lack of food.
Sosetvā có nghĩa là làm khô héo, làm khô ráo do nhịn ăn.
Taṃ mamanti taṃ mama.
Taṃ mama means that mine.
Taṃ mama có nghĩa là cái đó của tôi.
Yassāti yaṃ assa, ahosīti attho.
Yassā means which was his, that is, it was.
Yassā có nghĩa là cái mà, tức là đã có.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ phalaṃ mama sādu ahosi, yamahaṃ gambhīre puthulaudakakkhandhasaṅkhāte mahaṇṇave vuyhamānaṃ tato udadhismā uddhariṃ, taṃ ambaṃ mama maraṇaṃ āvahissatīti maññāmi, mayhaṃ taṃ alabhantassa jīvitaṃ nappavattissatīti.
This is what is meant: I think that mango, whose fruit was sweet to me, which I retrieved from the great ocean, that is, the vast body of water, while it was being carried, will bring me death; my life will not continue if I do not obtain it.
Điều này có nghĩa là: Ta nghĩ rằng quả xoài mà ta đã vớt lên từ đại dương mênh mông, tức là từ khối nước rộng lớn và sâu thẳm, khi nó đang trôi, quả xoài ấy đã từng có vị ngọt đối với ta, nay sẽ mang đến cái chết cho ta, vì ta không thể sống nếu không có nó.
Upavasāmīti khuppipāsāhi upagato vasāmi.
Upavasāmī means I dwell afflicted by hunger and thirst.
Upavasāmī có nghĩa là ta đang sống trong tình trạng bị đói khát hành hạ.
Rammaṃ pati nisinnosmīti ramaṇīyaṃ nadiṃ pati ahaṃ nisinno.
Rammaṃ pati nisinnosmī means I am seated by the delightful river.
Rammaṃ pati nisinnosmī có nghĩa là ta đang ngồi bên dòng sông đẹp.
Puthulomāyutā puthūti ayaṃ nadī puthulomehi macchehi āyutā puthu vipulā, api nāma me ito sotthi bhaveyyāti adhippāyo.
Puthulomāyutā puthū means this river is vast, teeming with large-scaled fish; the intention is, may there be well-being for me from this.
Puthulomāyutā puthū có nghĩa là dòng sông này rộng lớn, đầy cá lớn, với ý nghĩ rằng: ‘‘Mong sao ta sẽ được an toàn từ đây’’.
Apalāyinīti apalāyitvā mama sammukhe ṭhiteti taṃ devataṃ ālapati.
Apalāyinī means not fleeing, standing before me; thus he addresses that deity.
Apalāyinī có nghĩa là ngươi đang đứng trước mặt ta mà không bỏ đi, xưng hô với nữ thần.
‘‘Apalāsinī’’tipi pāṭho, palāsarahite anavajjasarīreti attho.
“Apalāsinī” is also a reading, meaning one whose body is without blemish, faultless.
Cũng có bản đọc là ‘‘Apalāsinī’’, có nghĩa là người có thân thể không tì vết, không có khuyết điểm.
Kissa vāti kissa vā kāraṇā idhāgatāsīti pucchati.
Kissa vā means for what reason have you come here? he asks.
Kissa vā có nghĩa là hỏi vì lý do gì mà ngươi đến đây.
Rūpapaṭṭapalimaṭṭhīvāti suṭṭhu parimajjitakañcanapaṭṭasadisī.
Rūpapaṭṭapalimaṭṭhīvā means like a well-polished golden plate.
Rūpapaṭṭapalimaṭṭhīvā có nghĩa là như một tấm vàng được đánh bóng kỹ lưỡng.
Byagghīvāti līlāvilāsena taruṇabyagghapotikā viya.
Byagghīvā means like a young tigress in her graceful movements.
Byagghīvā có nghĩa là như một con hổ con duyên dáng, uyển chuyển.
Devānanti channaṃ kāmāvacaradevānaṃ.
Devānaṃ means of the six kāma-realm devas.
Devānaṃ có nghĩa là của sáu cõi trời Dục giới.
Yā ca manussalokasminti yā ca manussaloke.
Yā ca manussalokasmiṃ means and in the human world.
Yā ca manussalokasmiṃ có nghĩa là và những người phụ nữ trên cõi người.
Rūpenānvāgatitthiyoti rūpena anvāgatā itthiyo natthīti attano sambhāvanāya evamāha.
Rūpenānvāgatitthiyo means there are no women endowed with beauty; he says this out of his own estimation.
Rūpenānvāgatitthiyo có nghĩa là không có những người phụ nữ có vẻ đẹp sánh bằng, vị ấy nói như vậy với sự tự tin của mình.
Tava rūpasadisāya nāma na bhavitabbanti hissa adhippāyo.
His intention is that there cannot be anyone equal to your beauty.
Ý của vị ấy là: Không thể có ai có vẻ đẹp sánh bằng vẻ đẹp của ngươi.
Gandhabbamanussaloketi mūlagandhādinissitesu gandhabbesu ca manussaloke ca.
In the world of gandhabbas and humans means among the gandhabbas who rely on root fragrances and so on, and in the human world.
Gandhabbamanussaloke có nghĩa là trong cõi Càn-thát-bà và cõi người, những chúng sinh sống nhờ hương gốc, v.v.
Cārupubbaṅgīti cārunā pubbaṅgena ūrulakkhaṇena samannāgate.
Having beautiful foreparts means endowed with beautiful foreparts, specifically the thighs.
Cārupubbaṅgī có nghĩa là người có thân hình duyên dáng, với đặc điểm là đùi đẹp.
Nāmañca bandhaveti attano nāmagottañca bandhave ca mayhaṃ akkhāhīti vadati.
Name and relatives means he says, "Tell me your own name and clan, and your relatives."
Nāmañca bandhave có nghĩa là hãy nói cho ta biết tên họ và họ hàng của ngươi.
Tattha kosikinti yaṃ tvaṃ, brāhmaṇa, rammaṃ kosikiṃ gaṅgaṃ pati nisinno.
Therein, Kosikī means, "O brahmin, you are seated by the delightful Kosikī river."
Trong đó, kosikiṃ có nghĩa là: Hỡi Bà La Môn, ngươi đang ngồi bên dòng sông Kosikī đẹp đẽ.
Bhusālayāvutthāti bhuse caṇḍasote ālayo yassa vimānassa, tasmiṃ adhivatthā, gaṅgaṭṭhakavimānavāsinīti attho.
Dwelling in a dwelling of strong currents means dwelling in that which has a dwelling in a fierce current, meaning she is a resident of the Gangaṭṭhaka mansion.
Bhusālayāvutthā có nghĩa là: Ta là người sống trong lâu đài mà dòng nước chảy xiết là nơi trú ngụ, tức là người sống trong lâu đài Gaṅgaṭṭhaka.
Varavārivahoghasāti varavārivahena oghena samannāgatā.
Endowed with a flow of excellent water means endowed with a flow of excellent water.
Varavārivahoghasā có nghĩa là: Người có dòng chảy tuyệt vời.
Pamukhāti tā vuttappakārā girikandarā maṃ pamukhaṃ karonti, ahaṃ tāsaṃ pāmokkhā homīti dasseti.
Prominent means those aforementioned mountain caves make me prominent, indicating, "I am the chief among them."
Pamukhā có nghĩa là: Những hang động núi non đã nói ở trên làm ta trở thành người đứng đầu, ta là người đứng đầu của chúng.
Abhisandantīti sandanti pavattanti, tato tato āgantvā maṃ kosikigaṅgaṃ pavisantīti attho.
Overflow means they flow, they proceed; meaning, "Coming from here and there, they enter me, the Kosikī river."
Abhisandantī có nghĩa là: Chúng chảy, chúng vận hành, tức là chúng từ khắp nơi đổ về và đi vào ta, dòng sông Kosikī.
Vanatodāti na kevalaṃ kandarāva, atha kho bahū vanatodā tamhā tamhā vanamhā udakānipi maṃ bahūni pavisanti.
Forest streams means not only caves, but also many forest streams bring much water from various forests to me.
Vanatodā (những dòng nước từ rừng) nghĩa là không chỉ có các hang động, mà còn nhiều dòng nước từ các khu rừng đó cũng chảy vào tôi.
Nīlavārivahindharāti maṇivaṇṇena nīlavārinā yutte udakakkhandhasaṅkhāte vahe dhārayantiyo.
Bearing dark blue water means holding streams, which are masses of water, endowed with jewel-colored dark blue water.
Nīlavārivahindharā (mang dòng nước xanh biếc) nghĩa là mang những dòng nước màu xanh biếc như ngọc, tức là những khối nước.
Nāgavittodāti nāgānaṃ vittikārena dhanasaṅkhātena vā udakena samannāgatā.
Streams of water from Nāgas means endowed with water, which is the wealth or means of sustenance for Nāgas.
Nāgavittodā (mang nước của loài rồng) nghĩa là có nước là tài sản của loài rồng, hoặc có nước như tài sản.
Vārināti evarūpā hi bahū nadiyo maṃ vārināva abhisandanti pūrentīti dasseti.
With water means, "Indeed, many such rivers overflow me with water alone," thus indicating.
Vārinā (bằng nước) nghĩa là những con sông như vậy, nhiều con sông thực sự chảy vào tôi và làm tôi đầy ắp bằng nước.
Tāti tā nadiyo.
Those means those rivers.
Tā (chúng) nghĩa là những con sông đó.
Āvahantīti etāni ambādīni ākaḍḍhanti.
Bring means they draw these mangoes and so on.
Āvahantī (mang đến) nghĩa là chúng kéo những quả xoài này và những thứ khác.
Sabbāni hi etāni upayogatthe paccattavacanāni.
Indeed, all these are locative case words in the sense of utility.
Tất cả những từ này đều là các từ ở thể cách sở dụng.
Atha vā tāti upayogabahuvacanaṃ.
Alternatively, those is a plural in the sense of utility.
Hoặc tā là số nhiều ở thể cách sở dụng.
Āvahantīti imāni ambādīni tā nadiyo āgacchanti, upagacchantīti attho, evaṃ upagatāni pana mama sotaṃ pavisantīti adhippāyo.
Bring means these mangoes and so on come to those rivers, meaning they approach; the intention is that, having thus approached, they enter my current.
Āvahantī (mang đến) nghĩa là những quả xoài này và những thứ khác đến với những con sông đó, tức là chúng đến gần, và khi đã đến gần thì chúng chảy vào dòng nước của tôi.
Sotassāti yaṃ ubhato tīre jātarukkhehi phalaṃ mama ambuni patati, sabbaṃ taṃ mama sotasseva vasānugaṃ hoti.
To the current means, "Whatever fruit falls into my water from the trees grown on both banks, all that becomes subject to my current."
Sotassā (của dòng nước) nghĩa là bất kỳ quả nào rơi vào nước của tôi từ những cây mọc hai bên bờ, tất cả đều nằm dưới sự kiểm soát của dòng nước của tôi.
Natthettha saṃsayoti evaṃ ambapakkassa nadīsotena āgamanakāraṇaṃ kathesi.
"There is no doubt about this," thus he explained the reason for the mango fruit coming by the river current.
Không có nghi ngờ gì về điều này, như vậy là đã giải thích lý do quả xoài trôi theo dòng sông.
Medhāvi puthupaññāti ubhayaṃ ālapanameva.
O wise one, O greatly discerning one are both vocatives.
Medhāvi puthupaññā (người trí, người có trí tuệ rộng lớn) cả hai đều là lời gọi.
Mā rocayāti evaṃ taṇhābhisaṅgaṃ mā rocaya.
Do not delight means, "Do not delight in such a clinging of craving."
Mā rocayā (chớ vui thích) nghĩa là chớ vui thích sự ràng buộc của tham ái như vậy.
Paṭisedhāti paṭisedhehi nanti rājānaṃ ovadati.
Restrain means, "Restrain yourself," thus she advises the king.
Paṭisedhā (hãy ngăn cản) nghĩa là hãy ngăn cản, lời khuyên cho vị vua Nanti.
Vaḍḍhavanti paññāvaḍḍhabhāvaṃ paṇḍitabhāvaṃ.
Wisdom means the state of being wise, the state of being learned.
Vaḍḍhava (sự tăng trưởng) nghĩa là sự tăng trưởng trí tuệ, sự thông thái.
Raṭṭhābhivaḍḍhanāti raṭṭhassa abhivaḍḍhana.
You who promote the kingdom means one who promotes the kingdom.
Raṭṭhābhivaḍḍhanā (sự tăng trưởng của vương quốc) nghĩa là sự tăng trưởng của vương quốc.
Āceyyamānoti maṃsalohitehi āciyanto vaḍḍhanto, taruṇova hutvāti attho.
While still young means growing, increasing with flesh and blood, meaning, "While still young."
Āceyyamāno (được nuôi dưỡng) nghĩa là được nuôi dưỡng và lớn lên bằng thịt và máu, tức là vẫn còn trẻ.
Rājisīti taṃ ālapati.
O royal sage is addressing him.
Rājisī (vị vua-hiền giả) là lời gọi vị ấy.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tvaṃ nirāhāratāya sussamāno taruṇova samāno ambalobhena maraṇaṃ abhikaṅkhasi, na ve ahaṃ tava imaṃ paṇḍitabhāvaṃ maññāmīti.
This is what is said: "That you, wasting away from lack of food, being still young, desire death out of greed for mangoes—I do not consider this to be your wisdom."
Điều này có nghĩa là: Ngươi đang gầy mòn vì không ăn, còn trẻ mà lại mong muốn cái chết vì lòng tham quả xoài, ta không nghĩ đây là trí tuệ của ngươi.
Tassāti yo puggalo taṇhāvasiko hoti, tassa taṇhāvasikabhāvaṃ ‘‘pitaro’’ti saṅkhaṃ gatā brahmāno ca saddhiṃ kāmāvacaradevehi gandhabbā ca vuttappakārā dibbacakkhukā isayo ca asaṃsayaṃ jānanti.
His means, "The brahmins, referred to as 'fathers,' and the gandhabbas with the Kāma-world devas, and the aforementioned sages with divine eyes, undoubtedly know the state of being subject to craving of that person who is subject to craving."
Tassā (của người đó) nghĩa là những vị Phạm thiên được gọi là “cha” cùng với các vị trời cõi dục, các vị Càn-thát-bà và các vị ẩn sĩ có thiên nhãn như đã nói, chắc chắn biết được tình trạng bị tham ái chi phối của người đó.
Anacchariyañcetaṃ, yaṃ te iddhimanto jāneyyuṃ, ‘‘asuko hi nāma taṇhāvasiko hotī’’ti.
It is not surprising that those with psychic powers would know, "Such and such a person is indeed under the sway of craving."
Và điều này không có gì lạ khi những vị có thần thông đó biết được rằng “người này bị tham ái chi phối”.
Puna tesaṃ bhāsamānānaṃ vacanaṃ sutvā yepi tesaṃ paṭṭhabhūtā yasassino paricārakā, tepi jānanti.
Furthermore, upon hearing the words of those speaking, even their renowned and influential attendants would know.
Hơn nữa, khi nghe lời nói của họ, ngay cả những người hầu cận vinh quang của họ cũng biết.
Pāpakammaṃ karontassa hi raho nāma natthīti tāpasassa saṃvegaṃ uppādentī evamāha.
Indeed, there is no secret for one who commits evil deeds, thus she spoke to arouse spiritual urgency in the ascetic.
Thực ra, không có gì bí mật đối với người làm điều ác; vị thần sông nói điều này để tạo ra sự sợ hãi cho vị ẩn sĩ.
Tattha evaṃ viditvāti yathā ahaṃ sīlañca aniccatañca jānāmi, evaṃ jānitvā ṭhitassa.
Therein, having thus known means for one who stands having known as I know virtue and impermanence.
Trong đó, evaṃ viditvā (biết như vậy) nghĩa là người đã biết như cách ta biết giới và vô thường.
Vidūti viduno.
The wise one means of the wise.
Vidū (người trí) nghĩa là của người trí.
Sabbadhammanti sabbaṃ sucaritadhammaṃ.
All phenomena means all good conduct.
Sabbadhammaṃ (tất cả các pháp) nghĩa là tất cả các thiện pháp.
Tividhañhi sucaritaṃ idha sabbadhammoti adhippetaṃ.
Indeed, three kinds of good conduct are intended here by "all phenomena."
Ở đây, ba loại thiện hạnh được hiểu là tất cả các pháp.
Viddhaṃsananti bhaṅgaṃ.
Destruction means dissolution.
Viddhaṃsanaṃ (sự hủy diệt) nghĩa là sự tan rã.
Cavananti cutiṃ.
Passing away means decease.
Cavanaṃ (sự hoại diệt) nghĩa là sự chết.
Jīvitassāti āyuno.
Of life means of existence.
Jīvitassā (của sinh mạng) nghĩa là của tuổi thọ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – evaṃ viditvā ṭhitassa paṇḍitassa sabbaṃ sucaritadhammaṃ jīvitassa ca aniccataṃ jānantassa evarūpassa narassa pāpaṃ na cīyati na vaḍḍhati.
This is said: For such a person, a wise one who stands having thus known, knowing all good conduct and the impermanence of life, evil does not accumulate, does not increase.
Điều này có nghĩa là: Đối với người trí đã biết như vậy, người hiểu tất cả các thiện pháp và sự vô thường của sinh mạng, tội lỗi của người đó không tích lũy, không tăng trưởng.
Sace na ceteti vadhāya tassāti tassa saṅkhaṃ gatassa parapuggalassa vadhāya na ceteti na pakappeti, neva parapuggalaṃ vadhāya ceteti, nāpi parasantakaṃ vināseti, ahañca kassaci vadhāya acetetvā kevalaṃ ambapakke āsaṅgaṃ katvā gaṅgaṃ olokento nisinno, tvaṃ mayhaṃ kiṃ nāma akusalaṃ passasīti.
If he does not intend harm to another means if he does not intend or plan harm to that other person, he does not intend harm to another person, nor does he destroy another's property. "And I, not intending harm to anyone, merely having fixed my desire on the mango fruit, am seated looking at the Ganges. What evil do you see in me?"
Sace na ceteti vadhāya tassā (nếu không cố ý làm hại đến sinh mạng) nghĩa là không cố ý, không dự định làm hại đến người khác, không cố ý giết hại người khác, cũng không hủy hoại tài sản của người khác. Còn ta, không cố ý làm hại ai, chỉ vì tham luyến quả xoài mà ngồi nhìn sông Hằng, ngươi thấy điều bất thiện gì nơi ta?
Isipūgasamaññāteti isigaṇena suṭṭhu aññāte isīnaṃ sammate.
Acknowledged by the assembly of sages means well-known by the assembly of sages, esteemed by sages.
Isipūgasamaññāte (được biết rõ bởi các nhóm ẩn sĩ) nghĩa là được các nhóm ẩn sĩ biết rõ, được các ẩn sĩ tôn kính.
Evaṃ lokyāti tvaṃ nāma pāpapavāhanena lokassa hitāti evaṃ viditā.
In this way, you, O mindful one, known in the world means "You are indeed beneficial to the world by carrying away evil," thus you are known.
Evaṃ lokyā (như vậy là người thế gian) nghĩa là ngươi là người có lợi cho thế gian bằng cách loại bỏ điều ác, được biết đến như vậy.
Satīti sati sobhane uttameti ālapanametaṃ.
O mindful one is an address to a beautiful, excellent one.
Satī (hỡi người có trí tuệ) là lời gọi người có trí tuệ, người cao quý.
Anariyaparisambhāseti ‘‘tassa jānanti pitaro’’tiādikāya asundarāya paribhāsāya samannāgate.
With ignoble speech means endowed with ignoble speech such as "His parents know," and so forth.
Anariyaparisambhāse (trong những lời nói không cao thượng) nghĩa là bị những lời chỉ trích không tốt đẹp như "cha mẹ của người đó biết" v.v.
Jigīsasīti mayi pāpe asaṃvijjantepi maṃ evaṃ paribhāsantī ca paramaraṇaṃ ajjhupekkhantī ca attano pāpakammaṃ gavesasi uppādesi.
Do you desire means, even though no evil exists in me, by thus reviling me and expecting my death, you seek to produce evil deeds for yourself.
Jigīsasī (ngươi tìm kiếm) nghĩa là dù không có điều ác nào nơi ta, ngươi lại chỉ trích ta như vậy và mong muốn cái chết của người khác, ngươi đang tìm kiếm (tạo ra) hành động ác của chính mình.
Tīre teti tava gaṅgātīre.
On your bank means on your bank of the Ganges.
Tīre te (trên bờ sông của ngươi) nghĩa là trên bờ sông Hằng của ngươi.
Puthusussoṇīti puthulāya sundarāya soṇiyā samannāgate.
O you with broad, beautiful hips means endowed with broad, beautiful hips.
Puthusussoṇī (hỡi nàng có hông rộng đẹp) nghĩa là người có hông rộng và đẹp.
Peteti ambapakkaṃ alabhitvā paralokaṃ gate, mateti attho.
After my demise means having gone to the other world without obtaining the mango fruit, which means dead.
Pete (khi ta đã chết) nghĩa là khi đã chết, khi đã sang thế giới khác vì không có quả xoài.
Pakuṭṭhāyīti akkosi garahi nindi.
Revile means cursed, reproached, blamed.
Pakuṭṭhāyī (sẽ la mắng) nghĩa là sẽ mắng nhiếc, khiển trách, chê bai.
‘‘Pakvatthāsī’’tipi pāṭho.
"Pakvatthāsī" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “Pakvatthāsī”.
Tattha aññātametanti ‘‘garahā te bhavissatīti vadanto ambapakkatthāya vadasī’’ti etaṃ kāraṇaṃ mayā aññātaṃ.
Therein, this is known means "You speak for the mango fruit, saying there will be blame for you," this reason is known by me.
Trong đó, aññātametaṃ (điều này đã được biết) nghĩa là “ngươi nói rằng sẽ có lời chỉ trích để ta lấy quả xoài,” lý do này ta đã biết.
Avisayhasāhīti rājāno nāma dussahaṃ sahanti, tena naṃ ālapantī evamāha.
O unconquerable one means kings endure what is difficult to endure, thus she addresses him and speaks.
Avisayhasāhī (hỡi người có sức mạnh không thể chịu đựng được) nghĩa là các vị vua chịu đựng những điều khó chịu đựng, do đó vị thiên nữ gọi vị ấy như vậy.
Attānanti taṃ āliṅgitvā ambavanaṃ nayantī attānañca te dadāmi tañca ambaṃ.
Myself means, embracing him and leading him to the mango grove, "I give you myself and that mango."
Attānaṃ (chính ta) nghĩa là ôm vị ấy và đưa đến rừng xoài, ta sẽ ban cho ngươi chính ta và quả xoài đó.
Kāmaguṇeti kañcanamālāsetacchattapaṭimaṇḍite vatthukāme.
Sensual pleasures means material sensual pleasures adorned with golden garlands, white parasols.
Kāmaguṇe (các dục lạc) nghĩa là các dục lạc vật chất được trang hoàng bằng vòng vàng, lọng trắng.
Santiñca dhammañcāti dussīlyavūpasamena santisaṅkhātaṃ sīlañceva sucaritadhammañca.
"Peace and Dhamma" means virtue, which is called peace due to the appeasement of immorality, and good conduct.
Santiñca dhammañcā (sự an tịnh và Chánh pháp) nghĩa là giới luật được gọi là sự an tịnh do sự chấm dứt của sự ác giới, và thiện pháp.
Adhiṭṭhitosīti yo tvaṃ ime guṇe upagato, etesu vā patiṭṭhitoti attho.
"You are established" means, "You who have attained these qualities, or are established in them."
Adhiṭṭhitosī (ngươi đã an trú) nghĩa là ngươi đã đạt được những phẩm chất này, hoặc đã an trú trong chúng.
Pubbasaññoganti purimabandhanaṃ.
"Former connection" means a previous bond.
Pubbasaññogaṃ (sự ràng buộc trước đây) nghĩa là sự ràng buộc trước.
Pacchāsaṃyojaneti pacchimabandhane.
"Later fetter" means a later bond.
Pacchāsaṃyojane (sự ràng buộc sau này) nghĩa là sự ràng buộc sau.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho tāpasa yo mahantaṃ rajjasirivibhavaṃ pahāya ambapakkamatte rasataṇhāya bajjhitvā vātātapaṃ agaṇetvā nadītīre sussamāno nisīdati, so mahāsamuddaṃ taritvā velante saṃsīdanapuggalasadiso.
This is what was said: "O ascetic, he who, having abandoned great royal glory and wealth, becomes bound by the craving for the taste of a single ripe mango, and sits drying up on the riverbank, disregarding wind and sun, is like a person who, having crossed the great ocean, sinks at the shore."
Điều này có nghĩa là: Hỡi ẩn sĩ, kẻ nào đã từ bỏ sự vinh quang và tài sản vĩ đại của vương quốc, lại bị ràng buộc bởi tham ái vị giác chỉ vì một quả xoài, không màng đến gió và nắng mà ngồi trên bờ sông gầy mòn, người đó giống như kẻ đã vượt qua đại dương nhưng lại chìm đắm ở bờ biển.
Yo puggalo rasataṇhāvasiko adhammañceva carati, rasataṇhāvasena kariyamānaṃ pāpañcassa pavaḍḍhatīti.
"A person who, under the sway of craving for taste, practices unrighteousness, and whose evil deeds committed due to craving for taste increase."
Kẻ nào bị tham ái vị giác chi phối, người đó thực hành phi pháp, và tội lỗi của người đó sẽ tăng trưởng do tham ái vị giác.
Iti sā tāpasaṃ garahantī evamāha.
Thus, that deity, reproaching the ascetic, spoke this way.
Như vậy, vị thiên nữ đã khiển trách vị ẩn sĩ.
Kāmaṃ appossuko bhavāti ekaṃseneva ambapakke nirālayo hohi.
"Be completely free from attachment" means, "Be entirely detached from ripe mangoes."
Kāmaṃ appossuko bhavā (hãy vô ưu vô lo) nghĩa là hãy hoàn toàn không còn tham luyến quả xoài.
Sītasminti sītale ambavane.
"In the cool" means in the cool mango grove.
Sītasmiṃ (ở nơi mát mẻ) nghĩa là trong rừng xoài mát mẻ.
Tanti evaṃ vadamānāva devatā tāpasaṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā ākāse pakkhantā tiyojanikaṃ dibbaambavanaṃ disvā sakuṇasaddañca sutvā tāpasassa ācikkhantī ‘‘ta’’nti evamāha.
"That" means, as she spoke thus, the deity embraced the ascetic, laid him on her chest, and flew into the sky. Seeing a divine mango grove three yojanas in extent and hearing the sound of birds, she pointed it out to the ascetic, saying "that".
Taṃ (ngươi) nghĩa là khi nói như vậy, vị thiên nữ ôm vị ẩn sĩ, đặt lên ngực và bay lên không trung. Khi thấy khu rừng xoài thần diệu rộng ba do-tuần và nghe tiếng chim hót, vị thiên nữ đã chỉ cho vị ẩn sĩ và nói “taṃ” như vậy.
Puppharasamattebhīti puppharasena mattehi.
"By those whose taste is only flower nectar" means by those whose taste is only flower nectar.
Puppharasamattebhī (say sưa như mật hoa) nghĩa là say sưa bởi mật hoa.
Vakkaṅgehīti vaṅkagīvehi sakuṇehi abhināditanti attho.
"By those with crooked necks" means, "It is resounded by birds with crooked necks."
Vakkaṅgehī (với những cánh cong) nghĩa là được các loài chim có cổ cong hót vang.
Idāni te sakuṇe ācikkhantī ‘‘koñcā’’tiādimāha.
Now, pointing out those birds, she said, "cranes," and so on.
Bây giờ, vị thiên nữ chỉ các loài chim và nói “koñcā” (sếu) v.v.
Tattha diviyāti dibyā.
There, "divine" means celestial.
Trong đó, diviyā (chim trời) nghĩa là chim của chư thiên.
Kolaṭṭhimadhusāḷikāti kolaṭṭhisakuṇā ca nāma suvaṇṇasāḷikā sakuṇā ca.
"Kolaṭṭhi and madhusāḷikā" means kolaṭṭhi birds and golden sāḷikā birds.
Kolaṭṭhimadhusāḷikā có nghĩa là chim kolaṭṭhi và chim sáo vàng.
Ete dibbasakuṇā ettha vasantīti dasseti.
This shows that these divine birds dwell here.
Điều này cho thấy những loài chim trời này sống ở đây.
Kūjitā haṃsapūgehīti haṃsagaṇehi upakūjitā viravasaṅghaṭṭitā.
"Resounded by flocks of geese" means resounded, filled with cries by flocks of geese.
Kūjitā haṃsapūgehī có nghĩa là được các đàn thiên nga hót vang lên, được hòa âm.
Kokilettha pabodhareti ettha ambavane kokilā vassantiyo attānaṃ pabodhenti ñāpenti.
"Cuckoos awaken here" means, "Cuckoos dwelling in this mango grove awaken themselves, make themselves known."
Kokilettha pabodhare có nghĩa là những con chim cu gáy trong khu rừng xoài này tự đánh thức mình, tự biểu lộ.
Ambetthāti ambā ettha.
"Mangoes here" means mangoes are here.
Ambetthā có nghĩa là những cây xoài ở đây.
Vippasākhaggāti phalabhārena onamitasākhaggā.
"With bending branch-tops" means with branch-tops bent down by the weight of fruit.
Vippasākhaggā có nghĩa là những ngọn cành cong xuống vì nặng trái.
Palālakhalasannibhāti pupphasannicayena sālipalālakhalasadisā.
"Resembling a straw threshing floor" means resembling a threshing floor of rice straw due to the accumulation of flowers.
Palālakhalasannibhā có nghĩa là giống như đống rơm khô vì tích tụ hoa.
Pakkatālavilambinoti pakkatālaphalavilambino.
"Hanging like ripe palm fruits" means hanging like ripe palm fruits.
Pakkatālavilambino có nghĩa là những quả thốt nốt chín rũ xuống.
Evarūpā rukkhā ca ettha atthīti ambavanaṃ vaṇṇeti.
She describes the mango grove, saying that such trees are also here.
Và những cây như vậy cũng có ở đây, mô tả khu rừng xoài.
Vaṇṇayitvā ca pana tāpasaṃ tattha otāretvā ‘‘imasmiṃ ambavane ambāni khādanto attano taṇhaṃ pūrehī’’ti vatvā pakkāmi.
Having described it, she brought the ascetic down there and, saying, "Eat mangoes in this mango grove and satisfy your craving," she departed.
Sau khi mô tả, vị đó đưa vị đạo sĩ vào đó và nói: “Hãy ăn xoài trong khu rừng xoài này để thỏa mãn lòng tham của mình,” rồi bỏ đi.
Tāpaso ambāni khāditvā taṇhaṃ pūretvā vissamitvā ambavane vicaranto taṃ petaṃ dukkhaṃ anubhavantaṃ disvā kiñci vattuṃ nāsakkhi.
The ascetic ate mangoes, satisfied his craving, rested, and while wandering in the mango grove, saw that peta experiencing suffering and could not say anything.
Vị đạo sĩ ăn xoài, thỏa mãn lòng tham, nghỉ ngơi, rồi đi dạo trong rừng xoài, thấy vị ngạ quỷ đang chịu khổ, không thể nói gì.
Sūriye pana atthaṅgate taṃ nāṭakitthiparivāritaṃ dibbasampattiṃ anubhavamānaṃ disvā tisso gāthā abhāsi –
However, when the sun set, seeing him enjoying divine bliss surrounded by female dancers, he uttered three stanzas:
Nhưng khi mặt trời lặn, thấy vị ngạ quỷ đó đang hưởng thụ sự giàu sang của chư thiên, được bao quanh bởi các nữ diễn viên, vị đạo sĩ đã nói ba bài kệ:
Tattha mālīti dibbamālādharo.
There, "garlanded" means wearing divine garlands.
Trong đó, mālī có nghĩa là đeo vòng hoa của chư thiên.
Kiriṭīti dibbaveṭhanadharo.
"Crowned" means wearing a divine diadem.
Kiriṭī có nghĩa là đội khăn trùm đầu của chư thiên.
Kāyūrīti dibbābharaṇapaṭimaṇḍito.
"Adorned with bracelets" means adorned with divine ornaments.
Kāyūrī có nghĩa là được trang sức bằng đồ trang sức của chư thiên.
Aṅgadīti dibbaṅgadasamannāgato.
"Wearing armlets" means endowed with divine armlets.
Aṅgadī có nghĩa là có vòng bắp tay của chư thiên.
Candanussadoti dibbacandanavilitto.
"Smeared with sandalwood" means smeared with divine sandalwood.
Candanussado có nghĩa là được thoa trầm hương của chư thiên.
Paricāresīti indriyāni dibbavisayesu cāresi.
"You are served" means you directed your senses to divine objects.
Paricāresī có nghĩa là các căn du hành trong các cảnh giới của chư thiên.
Divāti divā pana mahādukkhaṃ anubhosi.
"By day" means, "But by day you experienced great suffering."
Divā có nghĩa là ban ngày lại chịu khổ đau lớn.
Yā temāti yā te imā.
"Those who are your" means those who are these of yours.
Yā temā có nghĩa là những điều này của ngươi.
Abbhutoti manussaloke abhūtapubbo.
"Wondrous" means unprecedented in the human world.
Abbhuto có nghĩa là chưa từng có trong thế gian loài người.
Lomahaṃsanoti ye taṃ passanti, tesaṃ lomāni haṃsanti.
"Hair-raising" means those who see him get goosebumps.
Lomahaṃsano có nghĩa là những ai thấy ngươi đều dựng lông tóc.
Pubbeti purimabhave.
"Previously" means in a former existence.
Pubbe có nghĩa là trong kiếp trước.
Attadukhāvahanti attano dukkhāvahaṃ.
"Bringing suffering to oneself" means bringing suffering to oneself.
Attadukhāvahaṃ có nghĩa là mang lại khổ đau cho chính mình.
Manussesūti yaṃ manussaloke katvā idāni attano piṭṭhimaṃsāni khādasīti pucchati.
"Among humans" means he asks, "Having done what in the human world, do you now eat the flesh from your own back?"
Manussesū có nghĩa là hỏi: “Ngươi đã làm gì trong thế gian loài người mà bây giờ lại ăn thịt lưng của chính mình?”
Peto taṃ sañjānitvā ‘‘tumhe maṃ na sañjānātha, ahaṃ tumhākaṃ purohito ahosiṃ, idaṃ me rattiṃ sukhānubhavanaṃ tumhe nissāya katassa upaḍḍhūposathassa nissandena laddhaṃ, divā dukkhānubhavanaṃ pana mayā pakatassa pāpasseva nissandena.
The peta, recognizing him, said, "You do not recognize me; I was your purohita. This enjoyment of bliss at night was obtained as a result of the half-Uposatha observance I kept thanks to you. The suffering experienced by day, however, is the result of the evil I committed."
Peta đó nhận ra họ và nói: “Các vị không nhận ra tôi ư? Tôi đã từng là vị giáo sĩ hoàng gia của các vị. Việc hưởng thụ hạnh phúc vào ban đêm này của tôi là quả báo có được nhờ việc giữ một nửa giới uposatha mà tôi đã làm dựa vào các vị. Còn việc chịu khổ vào ban ngày là quả báo của tội ác mà tôi đã gây ra.
Ahañhi tumhehi vinicchaye ṭhapito kūṭaḍḍaṃ karitvā lañjaṃ gahetvā parapiṭṭhimaṃsiko hutvā tassa divā katassa kammassa nissandena idaṃ dukkhaṃ anubhavāmī’’ti vatvā gāthādvayamāha –
“For I, having been appointed by you in judgment, gave false testimony, took bribes, and became a backbiter. As a result of that kamma done during the day, I am experiencing this suffering.” Having said this, he spoke two verses:
Thật vậy, khi các vị giao tôi phụ trách việc xét xử, tôi đã làm sai lệch công lý, nhận hối lộ, và trở thành kẻ nói xấu sau lưng người khác. Tôi đang chịu khổ này là quả báo của nghiệp ác tôi đã làm vào ban ngày.” Nói xong, vị ấy đọc hai câu kệ:
Tattha ajjhenānīti vede.
Therein, ajjhenāni means the Vedas.
Trong đó, ajjhenāni là các kinh Veda.
Paṭiggayhāti paṭiggahetvā adhīyitvā.
Paṭiggayhā means having accepted, having studied.
Paṭiggayhā là đã thọ nhận, đã học.
Acarinti paṭipajjiṃ.
Acariṃ means I practiced.
Acarinti là ta đã thực hành.
Ahitāyahanti ahitāya atthanāsanāya ahaṃ.
Ahitāyahaṃ means for the harm, for the destruction of welfare, I.
Ahitāyahanti là ta đã gây hại, đã hủy hoại lợi ích.
Yo piṭṭhimaṃsikoti yo puggalo paresaṃ piṭṭhimaṃsakhādako pisuṇo hoti.
Yo piṭṭhimaṃsiko means whatever person is an eater of others' back-flesh, a slanderer.
Yo piṭṭhimaṃsiko là người nào nói xấu sau lưng người khác, là kẻ nói lời đâm thọc.
Ukkaccāti ukkantitvā.
Ukkaccā means having carved out.
Ukkaccā là đã cắt xén.
Idañca pana vatvā tāpasaṃ pucchi – ‘‘tumhe kathaṃ idhāgatā’’ti.
And having said this, he asked the ascetic: “How did you come here?”
Nói xong điều này, vị ấy hỏi vị ẩn sĩ: “Các vị đến đây bằng cách nào?”
Tāpaso sabbaṃ vitthārena kathesi.
The ascetic related everything in detail.
Vị ẩn sĩ kể lại tất cả chi tiết.
‘‘Idāni pana, bhante, idheva vasissatha, gamissathā’’ti.
“Now, venerable sir, will you stay right here, or will you go?”
“Bạch Đại đức, bây giờ các vị sẽ ở lại đây, hay sẽ đi?”
‘‘Na vasissāmi, assamapadaṃyeva gamissāmī’’ti.
“I will not stay; I will go to my hermitage.”
“Tôi sẽ không ở lại, tôi sẽ trở về am thất.”
Peto ‘‘sādhu, bhante, ahaṃ vo nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā attano ānubhāvena assamapadeyeva otāretvā ‘‘anukkaṇṭhā idheva vasathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā gato.
The peta said, “Good, venerable sir, I will attend upon you regularly with ripe mangoes,” and by his own power, he set him down right in the hermitage, and after getting his promise, “Stay right here without discontent,” he departed.
Peta nói: “Lành thay, bạch Đại đức, tôi sẽ thường xuyên cúng dường quả xoài cho các vị.” Nói xong, vị ấy dùng thần thông đưa vị ẩn sĩ đến am thất, và sau khi nhận lời hứa “hãy ở đây mà không buồn chán,” vị ấy rời đi.
Tato paṭṭhāya nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahi.
From then on, he regularly attended upon him with ripe mangoes.
Từ đó trở đi, vị ấy thường xuyên cúng dường quả xoài.
Tāpaso taṃ paribhuñjanto kasiṇaparikammaṃ katvā jhānābhiññā nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
The ascetic, while partaking of them, did the preliminary work on the kasiṇa, developed the jhānas and abhiññās, and was destined for the brahma world.
Vị ẩn sĩ thọ dụng những quả xoài đó, thực hành kasiṇa, phát triển các thiền định và thần thông, rồi tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Satthā upāsakānaṃ imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino.
The Teacher, having brought this Dhamma discourse to the lay followers, revealed the Truths and connected the Jātaka. At the end of the Truths, some became stream-enterers, some once-returners, and some non-returners.
Đức Bổn Sư đã kể lại bài pháp này cho các cận sự nam, công bố các Chân lý, và kết nối tích truyện Jātaka. Sau khi các Chân lý được công bố, một số người trở thành bậc Dự Lưu, một số trở thành bậc Nhất Lai, một số trở thành bậc Bất Hoàn.
Tadā devadhītā uppalavaṇṇā ahosi, tāpaso pana ahameva ahosinti.
At that time, the devadhītā was Uppalavaṇṇā, and the ascetic was I myself.
Lúc đó, vị thiên nữ là Uppalavaṇṇā, còn vị ẩn sĩ chính là ta.
Ko pāturāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto visākhāya sahāyikā surāpītā pañcasatā itthiyo ārabbha kathesi.
Ko pāturāsīti: This the Teacher told while dwelling at Jetavana, concerning five hundred female friends of Visākhā who had drunk liquor.
Ko pāturāsī – Câu này được Đức Bổn Sư kể khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến năm trăm phụ nữ là bạn của Visākhā, những người đã uống rượu.
Sāvatthiyaṃ kira surāchaṇe saṅghuṭṭhe tā pañcasatā itthiyo sāmikānaṃ chaṇe kīḷamānānaṃ tikkhasuraṃ paṭiyādetvā ‘‘chaṇaṃ kīḷissāmā’’ti sabbāpi visākhāya santikaṃ gantvā ‘‘sahāyike chaṇaṃ kīḷissāmā’’ti vatvā ‘‘ayaṃ surāchaṇo, na ahaṃ suraṃ pivissāmī’’ti vutte – ‘‘tumhe sammāsambuddhassa dānaṃ detha, mayaṃ chaṇaṃ karissāmā’’ti āhaṃsu.
It is said that when a liquor festival was proclaimed in Sāvatthī, those five hundred women prepared strong liquor for their husbands who were enjoying the festival, and saying, “We will enjoy the festival,” they all went to Visākhā and said, “Friend, we will enjoy the festival.” When she replied, “This is a liquor festival, I will not drink liquor,” they said, “You may give dāna to the Perfectly Enlightened One; we will hold our festival.”
Nghe nói, tại Sāvatthī, khi lễ hội rượu được tổ chức, năm trăm phụ nữ đó đã chuẩn bị rượu mạnh cho chồng mình đang vui chơi trong lễ hội, rồi nói: “Chúng ta sẽ vui chơi lễ hội,” và tất cả đều đến chỗ Visākhā, nói: “Bạn thân, chúng ta sẽ vui chơi lễ hội.” Khi Visākhā nói: “Đây là lễ hội rượu, tôi sẽ không uống rượu,” họ nói: “Bạn hãy cúng dường cho Đức Chánh Đẳng Giác, chúng tôi sẽ vui chơi lễ hội.”
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tā uyyojetvā satthāraṃ nimantāpetvā mahādānaṃ pavattetvā bahuṃ gandhamālaṃ ādāya sāyanhasamaye dhammakathaṃ sotuṃ tāhi parivutā jetavanaṃ agamāsi.
She agreed, saying, “Good,” and having sent them off, she had the Teacher invited, provided a great dāna, took many perfumes and garlands, and in the evening, surrounded by them, she went to Jetavana to listen to the Dhamma talk.
Visākhā đồng ý, tiễn họ đi, rồi thỉnh Đức Bổn Sư, tổ chức một đại lễ cúng dường, và mang nhiều hương hoa đến Jetavana vào buổi chiều để nghe pháp, được họ vây quanh.
Tā panitthiyo suraṃ pivamānāva tāya saddhiṃ gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā suraṃ pivitvāva tāya saddhiṃ satthu santikaṃ agamaṃsu.
But those women, while still drinking liquor, went with her, and after standing at the gateway and drinking liquor, they went with her into the Teacher's presence.
Những người phụ nữ đó vừa uống rượu vừa đi cùng Visākhā, đứng ở cổng thành, vừa uống rượu vừa đi cùng Visākhā đến chỗ Đức Bổn Sư.
Visākhā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi, itarāsu ekaccā satthu santikeyeva nacciṃsu, ekaccā gāyiṃsu, ekaccā hatthakukkuccapādakukkuccāni, ekaccā kalahaṃ akaṃsu.
Visākhā paid homage to the Teacher and sat to one side. Among the others, some danced right in the Teacher's presence, some sang, some made inappropriate gestures with their hands and feet, and some quarreled.
Visākhā đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi sang một bên. Trong số những người phụ nữ kia, một số nhảy múa ngay trước Đức Bổn Sư, một số ca hát, một số làm những cử chỉ tay chân không đứng đắn, một số gây gổ.
Satthā tāsaṃ saṃvegajananatthāya bhamukalomato raṃsī vissajjesi, andhakāratimisā ahosi.
The Teacher, to arouse a sense of urgency in them, emitted rays from the hair between his eyebrows; it became pitch dark.
Để khiến họ khởi lòng hổ thẹn, Đức Bổn Sư phóng ra tia sáng từ lông mày, và một màn đêm u tối bao trùm.
Tā bhītā ahesuṃ maraṇabhayatajjitā, tena tāsaṃ surā jīri.
They were frightened, terrified by the fear of death, and because of that, their intoxication wore off.
Họ sợ hãi, run rẩy vì sợ chết, và rượu trong người họ tiêu tan.
Satthā nisinnapallaṅke antarahito sinerumuddhani ṭhatvā uṇṇalomato raṃsī vissajjesi, candasūriyasahassuggamanaṃ viya ahosi.
The Teacher, having vanished from the seat where he was sitting, stood on the summit of Sineru and emitted rays from the tuft of hair between his eyebrows; it was like the rising of a thousand suns and moons.
Đức Bổn Sư biến mất khỏi chỗ ngồi, đứng trên đỉnh núi Sineru, phóng ra tia sáng từ sợi lông giữa hai lông mày, giống như hàng ngàn mặt trăng và mặt trời cùng mọc.
Satthā tattha ṭhitova tāsaṃ saṃvegajananatthāya –
The Teacher, standing there, to arouse a sense of urgency in them, spoke this verse:
Đứng ở đó, để khiến họ khởi lòng hổ thẹn, Đức Bổn Sư đã nói: