Ahāsi me ambaphalāni pubbeti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
He formerly took my mango fruits — this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning Devadatta.
Ahāsi me ambaphalāni pubbe (Trước đây đã lấy trái xoài của ta) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Devadatta.
Devadatto hi ‘‘ahaṃ buddho bhavissāmi, mayhaṃ samaṇo gotamo neva ācariyo na upajjhāyo’’ti ācariyaṃ paccakkhāya jhānaparihīno saṅghaṃ bhinditvā anupubbena sāvatthiṃ āgacchanto bahijetavane pathaviyā vivare dinne avīciṃ pāvisi.
Devadatta, indeed, having rejected his teacher, saying, "I will be a Buddha; the ascetic Gotama is neither my teacher nor my preceptor," and having fallen from jhāna, split the Saṅgha. Gradually coming to Sāvatthī, a chasm in the earth opened outside Jetavana, and he entered Avīci.
Devadatta đã từ bỏ vị thầy của mình với ý nghĩ: “Ta sẽ là một vị Phật, Sa-môn Gotama không phải là thầy hay vị bổn sư của ta,” rồi mất đi thiền định, chia rẽ Tăng đoàn, và dần dần đến Sāvatthī, sau đó bị đất nứt ra bên ngoài Jetavana và rơi xuống địa ngục Avīci.
Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto ācariyaṃ paccakkhāya mahāvināsaṃ patto, avīcimahāniraye nibbatto’’ti.
At that time, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, Devadatta, having rejected his teacher, met with great destruction and was reborn in the great Avīci hell."
Khi ấy, các Tỳ-khưu đã khởi xướng câu chuyện trong Pháp đường: “Này chư Hiền, Devadatta đã từ bỏ vị thầy của mình và gặp phải sự hủy diệt lớn lao, đã tái sinh vào đại địa ngục Avīci.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto ācariyaṃ paccakkhāya mahāvināsaṃ pattoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now seated?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it is not only now; in the past too, Devadatta, having rejected his teacher, met with great destruction," and he related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này chư Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Là chuyện này,” Ngài nói: “Này chư Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ mà trước đây Devadatta cũng đã từ bỏ vị thầy của mình và gặp phải sự hủy diệt lớn lao,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa purohitakulaṃ ahivātarogena vinassi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, his chief priest's family was destroyed by a plague.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, gia đình vị đạo sĩ của ông đã bị bệnh dịch tả hủy diệt.
Ekova putto bhittiṃ bhinditvā palāto.
Only one son broke through the wall and fled.
Chỉ một người con trai đã phá tường trốn thoát.
So takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassācariyassa santike tayo vede ca avasesasippāni ca uggahetvā ācariyaṃ vanditvā nikkhanto ‘‘desacārittaṃ jānissāmī’’ti caranto ekaṃ paccantanagaraṃ pāpuṇi.
He went to Takkasilā, learned the three Vedas and other crafts from a world-renowned teacher, paid homage to his teacher, and departed. Desiring to know the customs of the country, he wandered until he reached a frontier town.
Anh ta đến Takkasilā, học ba bộ Veda và các môn nghệ thuật khác từ một vị thầy nổi tiếng, rồi cúi chào thầy và ra đi với ý định “Ta sẽ tìm hiểu phong tục của đất nước,” anh ta đi lang thang và đến một thị trấn biên giới.
Taṃ nissāya mahācaṇḍālagāmako ahosi.
Near it was a large Caṇḍāla village.
Gần đó có một ngôi làng của những người hạ tiện (caṇḍāla) rất lớn.
Tadā bodhisatto tasmiṃ gāme paṭivasati, paṇḍito byatto akāle phalaṃ gaṇhāpanamantaṃ jānāti.
At that time, the Bodhisatta resided in that village; he was wise and skilled, knowing a mantra to make fruit ripen out of season.
Khi ấy, Bồ-tát sống trong ngôi làng đó, là một người hiền trí, tinh thông, biết thần chú làm cho trái cây ra quả trái mùa.
So pātova vuṭṭhāya kājaṃ ādāya tato gāmā nikkhimitvā araññe ekaṃ ambarukkhaṃ upasaṅkamitvā sattapadamatthake ṭhito taṃ mantaṃ parivattetvā ambarukkhaṃ ekena udakapasatena paharati.
He would rise early, take a carrying pole, leave that village, go to a mango tree in the forest, stand seven paces away, recite that mantra, and sprinkle the mango tree with a handful of water.
Sáng sớm, Ngài thức dậy, mang theo một cái gánh, rời khỏi ngôi làng đó, đi đến một cây xoài trong rừng, đứng cách bảy bước, niệm thần chú, rồi tưới một vốc nước vào cây xoài.
Rukkhato taṅkhaṇaññeva purāṇapaṇṇāni patanti, navāni uṭṭhahanti, pupphāni pupphitvā patanti, ambaphalāni uṭṭhāya muhutteneva paccitvā madhurāni ojavantāni dibbarasasadisāni hutvā rukkhato patanti.
Immediately, old leaves fell from the tree, new ones sprouted, flowers bloomed and fell, and mango fruits appeared, ripened in a moment, became sweet, flavorful, like divine nectar, and fell from the tree.
Ngay lập tức, lá cũ từ cây rụng xuống, lá mới mọc lên, hoa nở rồi rụng, trái xoài mọc lên, chỉ trong chốc lát đã chín, trở nên ngọt ngào, đầy hương vị, giống như vị của thiên giới, rồi rụng xuống từ cây.
Mahāsatto tāni uccinitvā yāvadatthaṃ khāditvā kājaṃ pūrāpetvā gehaṃ gantvā tāni vikkiṇitvā puttadāraṃ posesi.
The Great Being gathered them, ate as much as he desired, filled his carrying pole, went home, sold them, and supported his wife and children.
Đại Bồ-tát nhặt chúng lên, ăn đủ no, chất đầy vào gánh, rồi về nhà, bán chúng để nuôi vợ con.
So brāhmaṇakumāro mahāsattaṃ akāle ambapakkāni āharitvā vikkiṇantaṃ disvā ‘‘nissaṃsayena tehi mantabalena uppannehi bhavitabbaṃ, imaṃ purisaṃ nissāya idaṃ anagghamantaṃ labhissāmī’’ti cintetvā mahāsattassa ambāni āharaṇaniyāmaṃ pariggaṇhanto tathato ñatvā tasmiṃ araññato anāgateyeva tassa gehaṃ gantvā ajānanto viya hutvā tassa bhariyaṃ ‘‘kuhiṃ ayyo, ācariyo’’ti pucchitvā ‘‘araññaṃ gato’’ti vutte taṃ āgataṃ āgamayamānova ṭhatvā āgacchantaṃ disvā hatthato pacchiṃ gahetvā āharitvā gehe ṭhapesi.
That young brahmin, seeing the Great Being bringing and selling mangoes out of season, thought, "Surely these must have arisen by the power of a mantra; I shall obtain this invaluable mantra by relying on this man." So, observing the Great Being's method of gathering mangoes, and having thus understood it, he went to his house before the Great Being returned from the forest. Pretending not to know, he asked his wife, "Where is the master, sir?" When she replied, "He has gone to the forest," he waited for him to return. Seeing him approach, he took the basket from his hand, brought it, and placed it in the house.
Vị Bà-la-môn trẻ tuổi ấy nhìn thấy Đại Bồ Tát hái và bán xoài trái mùa, nghĩ rằng: “Chắc chắn là những quả này xuất hiện nhờ sức mạnh của thần chú. Ta sẽ nương vào người này để có được thần chú vô giá ấy.” Sau khi quan sát cách Đại Bồ Tát hái xoài và biết rõ điều đó, anh ta đến nhà Đại Bồ Tát trước khi ngài trở về từ rừng, giả vờ không biết, hỏi vợ ngài: “Thưa cô, thầy ở đâu?” Khi được cho biết: “Đã vào rừng rồi,” anh ta đứng đợi ngài trở về, và khi thấy ngài đến, anh ta liền cầm giỏ từ tay ngài mang vào đặt trong nhà.
Mahāsatto taṃ oloketvā bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, ayaṃ māṇavo mantatthāya āgato, tassa hatthe manto nassati, asappuriso eso’’ti.
The Great Being looked at him and said to his wife, "My dear, this young man has come for the mantra; the mantra will be ruined in his hands, he is a bad person."
Đại Bồ Tát nhìn anh ta rồi nói với vợ: “Này hiền thê, chàng thanh niên này đến vì thần chú, nhưng thần chú sẽ mất trong tay anh ta, vì anh ta là một người không tốt.”
Māṇavopi ‘‘ahaṃ imaṃ mantaṃ ācariyassa upakārako hutvā labhissāmī’’ti cintetvā tato paṭṭhāya tassa gehe sabbakiccāni karoti.
The young man, thinking, "I will obtain this mantra by being helpful to the teacher," performed all duties in his house from that time onwards.
Chàng thanh niên cũng nghĩ: “Ta sẽ có được thần chú này bằng cách làm người giúp việc cho thầy,” và từ đó trở đi, anh ta làm mọi công việc trong nhà ngài.
Dārūni āharati, vīhiṃ koṭṭeti, bhattaṃ pacati, dantakaṭṭhamukhadhovanādīni deti, pādaṃ dhovati.
He brought firewood, pounded rice, cooked food, provided tooth-sticks and face-washing water, and washed his feet.
Anh ta mang củi, giã gạo, nấu cơm, dâng que xỉa răng và nước rửa mặt, v.v., và rửa chân.
Ekadivasaṃ mahāsattena ‘‘tāta māṇava, mañcapādānaṃ me upadhānaṃ dehī’’ti vutte aññaṃ apassitvā sabbarattiṃ ūrumhi ṭhapetvā nisīdi.
One day, when the Great Being said, "My dear young man, give me a pillow for the feet of my bed," seeing nothing else, he sat all night with his thigh as a pillow.
Một ngày nọ, khi Đại Bồ Tát nói: “Này con, hãy kê gối dưới chân giường cho ta,” anh ta không tìm thấy gì khác, liền để chân ngài lên đùi mình và ngồi suốt đêm.
Aparabhāge mahāsattassa bhariyā puttaṃ vijāyi.
Later, the Great Being's wife gave birth to a son.
Sau đó, vợ của Đại Bồ Tát sinh con.
Tassā pasūtikāle parikammaṃ sabbamakāsi.
He performed all the services during her childbirth.
Anh ta đã làm tất cả các công việc chăm sóc trong lúc cô ấy sinh nở.
Sā ekadivasaṃ mahāsattaṃ āha ‘‘sāmi, ayaṃ māṇavo jātisampanno hutvā mantatthāya amhākaṃ veyyāvaccaṃ karoti, etassa hatthe manto tiṭṭhatu vā mā vā, detha tassa manta’’nti.
One day, she said to the Great Being, "Master, this young man, though of high birth, performs services for us for the sake of the mantra. Whether the mantra remains in his hands or not, give him the mantra."
Một ngày nọ, cô ấy nói với Đại Bồ Tát: “Thưa chàng, chàng thanh niên này là người có dòng dõi cao quý, đang làm công việc phục vụ cho chúng ta vì thần chú. Dù thần chú có còn trong tay anh ta hay không, xin hãy trao thần chú cho anh ta.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassa mantaṃ datvā evamāha – ‘‘tāta, anagghoyaṃ manto, tava imaṃ nissāya mahālābhasakkāro bhavissati, raññā vā rājamahāmattena vā ‘ko te ācariyo’ti puṭṭhakāle mā maṃ nigūhittho, sace hi ‘caṇḍālassa me santikā manto gahito’ti lajjanto ‘brāhmaṇamahāsālo me ācariyo’ti kathessasi, imassa mantassa phalaṃ na labhissasī’’ti.
He consented, saying, "Very well," and gave him the mantra, saying, "My dear, this mantra is invaluable; through it, you will gain great profit and honor. When the king or a royal minister asks, 'Who is your teacher?', do not conceal me. For if you, being ashamed, say, 'I received the mantra from a brahmin of high standing,' when in fact it was received from a Caṇḍāla, you will not obtain the fruit of this mantra."
Ngài đồng ý nói: “Được thôi,” rồi trao thần chú cho anh ta và nói: “Này con, đây là một thần chú vô giá, nhờ nó con sẽ có được nhiều lợi lộc và sự tôn kính. Khi vua hoặc các đại thần hỏi: ‘Ai là thầy của ngươi?’, đừng giấu ta. Nếu con xấu hổ nói: ‘Ta đã học thần chú từ một người Caṇḍāla,’ và nói: ‘Một vị Bà-la-môn đại phú là thầy của ta,’ thì con sẽ không nhận được quả của thần chú này.”
So ‘‘kiṃ kāraṇā taṃ nigūhissāmi, kenaci puṭṭhakāle tumheyeva kathessāmī’’ti vatvā taṃ vanditvā caṇḍālagāmato nikkhamitvā mantaṃ vīmaṃsitvā anupubbena bārāṇasiṃ patvā ambāni vikkiṇitvā bahuṃ dhanaṃ labhi.
He said, "Why should I conceal you? When anyone asks, I will tell them it was you." Having said this, he paid homage to him, left the Caṇḍāla village, tested the mantra, and gradually arrived at Bārāṇasī. He sold mangoes and gained much wealth.
Anh ta nói: “Tại sao con phải giấu thầy? Khi có ai hỏi, con sẽ nói chính là thầy,” rồi đảnh lễ ngài, rời khỏi làng Caṇḍāla, thử thần chú, và dần dần đến Bārāṇasī, bán xoài và kiếm được nhiều tiền.
Athekadivasaṃ uyyānapālo tassa hatthato ambaṃ kiṇitvā rañño adāsi.
Then one day, the park-keeper bought a mango from him and gave it to the king.
Rồi một ngày nọ, người trông vườn mua một quả xoài từ tay anh ta và dâng lên vua.
Rājā taṃ paribhuñjitvā ‘‘kuto samma, tayā evarūpaṃ ambaṃ laddha’’nti pucchi.
The king, having eaten it, asked, "My good man, where did you get such a mango?"
Vua ăn xong hỏi: “Này anh, anh lấy được quả xoài ngon như vậy ở đâu?”
Deva, eko māṇavo akālaambaphalāni ānetvā vikkiṇāti, tato me gahitanti.
"Your Majesty, a certain young man brings and sells out-of-season mangoes; I got it from him."
“Tâu bệ hạ, có một chàng thanh niên mang xoài trái mùa đến bán, tôi đã mua từ anh ta.”
Tena hi ‘‘ito paṭṭhāya idheva ambāni āharatū’’ti naṃ vadehīti.
"Then tell him to bring mangoes here from now on."
“Vậy thì hãy bảo anh ta từ nay về sau chỉ mang xoài đến đây thôi.”
So tathā akāsi.
He did so.
Người đó đã làm như vậy.
Māṇavopi tato paṭṭhāya ambāni rājakulaṃ harati.
From that time onwards, the young man brought mangoes to the royal palace.
Từ đó trở đi, chàng thanh niên cũng mang xoài đến hoàng cung.
Atha raññā ‘‘upaṭṭhaha ma’’nti vutte rājānaṃ upaṭṭhahanto bahuṃ dhanaṃ labhitvā anukkamena vissāsiko jāto.
Then, when the king said, "Attend to me," he attended to the king, gained much wealth, and gradually became trusted.
Rồi khi vua bảo: “Hãy phụng sự ta,” anh ta phụng sự vua, kiếm được nhiều tiền và dần dần trở nên thân tín.
Atha naṃ ekadivasaṃ rājā pucchi ‘‘māṇava, kuto akāle evaṃ vaṇṇagandharasasampannāni ambāni labhasi, kiṃ te nāgo vā supaṇṇo vā devo vā koci deti, udāhu mantabalaṃ eta’’nti?
Then one day, the king asked him, "Young man, how do you obtain such mangoes, rich in color, fragrance, and taste, out of season? Does a nāga, a supaṇṇa, a deva, or anyone give them to you, or is it the power of a mantra?"
Rồi một ngày nọ, vua hỏi anh ta: “Này chàng thanh niên, làm sao ngươi có được những quả xoài có màu sắc, hương vị tuyệt vời như vậy trái mùa? Có phải thần Nāga, thần Supaṇṇa, hay vị thần nào đó ban cho ngươi, hay đây là sức mạnh của thần chú?”
‘‘Na me mahārāja, koci deti, anaggho pana me manto atthi, tasseva bala’’nti.
"No one gives them to me, Your Majesty. But I possess an invaluable mantra, and this is its power."
“Tâu đại vương, không ai ban cho con cả, nhưng con có một thần chú vô giá, đây chính là sức mạnh của nó.”
‘‘Tena hi mayampi te ekadivasaṃ mantabalaṃ daṭṭhukāmā’’ti.
"Then we too would like to see the power of your mantra one day."
“Vậy thì một ngày nào đó chúng ta cũng muốn thấy sức mạnh thần chú của ngươi.”
‘‘Sādhu, deva, dassessāmī’’ti.
"Very well, Your Majesty, I will show you."
“Vâng, tâu bệ hạ, con sẽ trình diễn.”
Rājā punadivase tena saddhiṃ uyyānaṃ gantvā ‘‘dassehī’’ti āha.
The next day, the king went to the park with him and said, "Show me."
Ngày hôm sau, vua cùng anh ta đến vườn và nói: “Hãy trình diễn đi.”
So ‘‘sādhū’’ti ambarukkhaṃ upagantvā sattapadamatthake ṭhito mantaṃ parivattetvā rukkhaṃ udakena pahari.
He said, "Very well," approached the mango tree, stood at a distance of seven paces, recited the mantra, and struck the tree with water.
Anh ta nói: “Vâng,” rồi đến gần cây xoài, đứng cách bảy bước, đọc thần chú và vẩy nước vào cây.
Taṅkhaṇaññeva ambarukkho heṭṭhā vuttaniyāmeneva phalaṃ gahetvā mahāmegho viya ambavassaṃ vassi.
Immediately, the mango tree bore fruit in the manner previously described and rained down mangoes like a great cloud.
Ngay lập tức, cây xoài ra quả theo cách đã nói ở trên, và mưa xoài như một trận mưa lớn.
Mahājano sādhukāraṃ adāsi, celukkhepā pavattiṃsu.
The great multitude applauded, and shouts of joy arose.
Đại chúng hoan hô, và những chiếc áo được tung lên.
Rājā ambaphalāni khāditvā tassa bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘māṇavaka, evarūpo te acchariyamanto kassa santike gahito’’ti pucchi.
The king, having eaten the mangoes, gave him much wealth and asked, "Young man, from whom did you obtain such a wondrous mantra?"
Vua ăn xoài xong, ban cho anh ta nhiều tiền và hỏi: “Này chàng thanh niên, thần chú kỳ diệu như vậy ngươi học được từ ai?”
Māṇavo ‘‘sacāhaṃ ‘caṇḍālassa santike’ti vakkhāmi, lajjitabbakaṃ bhavissati, mañca garahissanti, manto kho pana me paguṇo, idāni na nassissati, disāpāmokkhaṃ ācariyaṃ apadisāmī’’ti cintetvā musāvādaṃ katvā ‘‘takkasilāyaṃ disāpāmokkhācariyassa santike gahito me’’ti vadanto ācariyaṃ paccakkhāsi.
The young man, thinking, "If I say, 'From a Caṇḍāla,' it will be shameful, and they will blame me. But the mantra is well-mastered by me; it will not be lost now. I will attribute it to a renowned teacher," he spoke a lie, saying, "It was obtained by me from a renowned teacher in Takkasilā," thereby disowning his teacher.
Chàng thanh niên nghĩ: “Nếu ta nói ‘từ một người Caṇḍāla,’ thì sẽ thật xấu hổ, và họ sẽ chê bai ta. Nhưng thần chú của ta đã thuần thục rồi, bây giờ sẽ không mất đi đâu. Ta hãy nói là từ một vị thầy nổi tiếng khắp phương,” rồi nói dối: “Tôi đã học được từ một vị thầy nổi tiếng khắp phương ở Takkasilā,” anh ta đã phủ nhận người thầy của mình.
Taṅkhaṇaññeva manto antaradhāyi.
At that very moment, the mantra vanished.
Ngay lập tức, thần chú biến mất.
Rājā somanassajāto taṃ ādāya nagaraṃ pavisitvā punadivase ‘‘ambāni khādissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe nisīditvā māṇava, ambāni āharāti āha.
The king, filled with joy, took him and entered the city. The next day, saying, "I will eat mangoes," he went to the park, sat on the auspicious stone slab, and said, "Young man, bring mangoes."
Vua vui mừng đưa anh ta vào thành, ngày hôm sau đến vườn để “ăn xoài,” ngồi trên phiến đá lễ nghi và nói: “Này chàng thanh niên, hãy mang xoài đến.”
So ‘‘sādhū’’ti ambaṃ upagantvā sattapadamatthake ṭhito ‘‘mantaṃ parivattessāmī’’ti mante anupaṭṭhahante antarahitabhāvaṃ ñatvā lajjito aṭṭhāsi.
He, saying "Yes," approached the mango tree, stood at a distance of seven paces, and intending to recite the mantra, found that the mantra did not manifest, realized its disappearance, and stood ashamed.
Anh ta nói: “Vâng,” rồi đến gần cây xoài, đứng cách bảy bước, định “đọc thần chú,” nhưng nhận ra thần chú đã biến mất vì không hiện hữu, anh ta xấu hổ đứng yên.
Rājā ‘‘ayaṃ pubbe parisamajjheyeva ambāni āharitvā amhākaṃ deti, ghanameghavassaṃ viya ambavassaṃ vassāpeti, idāni thaddho viya ṭhito, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintetvā taṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
The king, thinking, "This one previously brought mangoes for us right in the midst of the assembly, causing a shower of mangoes like a heavy rain cloud. Now he stands as if rigid. What could be the reason?" he asked him, speaking the first verse:
Vua nghĩ: “Trước đây, người này đã mang xoài đến cho chúng ta ngay giữa hội chúng, làm mưa xoài như mưa lớn, bây giờ lại đứng cứng đờ như vậy, có chuyện gì vậy?” Rồi hỏi anh ta và nói lên bài kệ đầu tiên –
Tattha dhammenāti samena kāraṇena appaṭicchādetvāva adāsi.
Therein, dhammenā means 'he gave it without concealing, for a fair reason'.
Trong đó, dhammenā có nghĩa là một cách đúng đắn, không che giấu.
Pakatiñca saṃsīti ‘‘mā me pucchito nāmagottaṃ guyhittho, sace gūhasi, mantā te nassissantī’’ti tesaṃ nassanapakatiñca mayhaṃ saṃsi.
Pakatiñca saṃsī means 'he also told me their nature of perishing, saying, "Do not conceal my name and lineage when asked; if you conceal it, your mantras will be lost." '
Pakatiñca saṃsī có nghĩa là “chớ giấu tên họ của ta khi được hỏi, nếu con giấu, thần chú của con sẽ mất đi” – ngài đã nói cho con biết bản chất mất đi của chúng.
Brāhmaṇassāti micchāti ‘‘brāhmaṇassa santike mayā ime mantā gahitā’’ti micchāya abhaṇiṃ, tena me te mantā naṭṭhā, svāhaṃ pahīnamanto idāni kapaṇo rudāmīti.
Brāhmaṇassāti micchā means 'I falsely said, "These mantras were obtained by me from a brahmin." Because of that, my mantras were lost. Therefore, I, having lost the mantra, now, wretched, weep.'
Brāhmaṇassāti micchā có nghĩa là “con đã học những thần chú này từ một Bà-la-môn” – con đã nói dối, vì thế những thần chú ấy của con đã mất, con đáng thương đang khóc than.
Tattha madhutthikoti madhuatthiko puriso araññe madhuṃ olokento etesaṃ rukkhānaṃ yato madhuṃ labhati, sova dumo tassa dumuttamo nāma.
Therein, madhutthiko means a person seeking honey, who, searching for honey in the forest, finds honey from these trees; that very tree is called his supreme tree.
Ở đây, madhutthiko (người tìm mật ong) nghĩa là một người đàn ông tìm kiếm mật ong trong rừng, cây nào mà anh ta tìm thấy mật ong từ đó, cây đó là cây tối thượng đối với anh ta.
Tatheva khattiyādīsu yamhā purisā dhammaṃ kāraṇaṃ yuttaṃ atthaṃ vijāneyya, sova tassa uttamo naro nāma.
Similarly, among khattiyas and others, from whichever man one understands the Dhamma, the reason, the appropriate meaning, that very man is called his supreme person.
Cũng vậy, trong số các vị vua và những người khác, người nào hiểu được Dhamma, lý do và lợi ích đúng đắn, người đó là người tối thượng đối với anh ta.
Imassa daṇḍañcāti imassa pāpadhammassa sabbassaharaṇadaṇḍañca veḷupesikādīhi piṭṭhicammaṃ uppāṭetvā vadhañca datvā imaṃ jammaṃ gale gahetvā khalayātha, khalikārattaṃ pāpetvā niddhamatha nikkaḍḍhatha, kiṃ iminā idha vasantenāti.
Imassa daṇḍañcāti: Having inflicted upon this evil person the punishment of confiscating all his possessions and death by tearing off the skin of his back with bamboo splinters and so forth, seize this vile person by the neck and cast him out, bring him to disgrace and banish him, saying, “What is the purpose of his staying here?”
Imassa daṇḍañcā (và sự trừng phạt này) nghĩa là: “Hãy trừng phạt kẻ ác đức này bằng cách tước đoạt tất cả tài sản, và hành hình bằng cách lột da lưng bằng tre vót nhọn, v.v., nắm cổ kẻ thấp hèn này mà trục xuất, khiến hắn phải chịu sự sỉ nhục và đuổi đi. Kẻ này ở đây thì có ích gì?”
Rājapurisā tathā katvā ‘‘tavācariyassa santikaṃ gantvā taṃ ārādhetvāva sace puna mante labhissasi, idha āgaccheyyāsi, no ce, imaṃ disaṃ mā olokeyyāsī’’ti taṃ nibbisayamakaṃsu.
The royal officers, having done so, made him an outcast, saying, “If you go to your teacher, propitiate him, and receive the mantra again, then you may come here; otherwise, do not even look in this direction.”
Các quan lại của đức vua đã làm như vậy và nói với hắn: “Nếu ngươi đi đến chỗ vị đạo sư của ngươi, làm hài lòng ngài và có thể học lại thần chú, thì ngươi hãy trở lại đây. Nếu không, đừng bao giờ nhìn về hướng này nữa.” Họ đã khiến hắn không còn nơi nương tựa.
So anātho hutvā ‘‘ṭhapetvā ācariyaṃ na me aññaṃ paṭisaraṇaṃ atthi, tasseva santikaṃ gantvā taṃ ārādhetvā puna mantaṃ yācissāmī’’ti rodanto taṃ gāmaṃ agamāsi.
Being helpless, he thought, “Apart from my teacher, I have no other refuge. I will go to him, propitiate him, and ask for the mantra again.” Weeping, he went to that village.
Hắn trở nên không nơi nương tựa, nghĩ: “Ngoài vị đạo sư ra, ta không có nơi nương tựa nào khác. Ta sẽ đi đến chỗ ngài, làm hài lòng ngài và xin lại thần chú,” rồi khóc lóc đi đến ngôi làng đó.
Atha naṃ āgacchantaṃ disvā mahāsatto bhariyaṃ āmantetvā ‘‘bhadde, passa taṃ pāpadhammaṃ parihīnamantaṃ puna āgacchanta’’nti āha.
Then, seeing him approaching, the Bodhisatta called his wife and said, “My dear, look, that evil person, whose mantra is lost, is coming back again.”
Bấy giờ, thấy hắn đang đến, Đức Bồ-tát gọi vợ lại và nói: “Này hiền thê, hãy nhìn kẻ ác đức kia, kẻ đã mất thần chú, đang trở lại.”
So mahāsattaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kiṃkāraṇā āgatosī’’ti puṭṭho ‘‘ācariya, musāvādaṃ katvā ācariyaṃ paccakkhitvā mahāvināsaṃ pattomhī’’ti vatvā accayaṃ dassetvā puna mante yācanto –
He approached the Bodhisatta, paid homage, and sat down to one side. When asked, “For what reason have you come?” he said, “Teacher, by speaking a falsehood and renouncing my teacher, I have met with great ruin,” and confessing his fault, he asked for the mantra again—
Hắn đến gần Đức Bồ-tát, đảnh lễ rồi ngồi sang một bên. Khi được hỏi: “Ngươi đến vì lý do gì?”, hắn nói: “Thưa đạo sư, con đã nói dối, từ bỏ đạo sư và đã gặp phải sự hủy hoại lớn lao.” Sau khi bày tỏ sự sám hối, hắn cầu xin thần chú một lần nữa –
Tattha yathā samanti yathā puriso idaṃ samaṃ ṭhānanti maññamāno sobbhaṃ vā guhaṃ vā bhūmiyā phalitaṭṭhānasaṅkhātaṃ narakaṃ vā pūtipādaṃ vā pateyya.
Therein, yathā samanti means just as a person, thinking, “This is level ground,” might fall into a chasm, a cave, a hell, or a putrid pit, which is a place where the earth has split open.
Ở đây, yathā samaṃ (như bằng phẳng) nghĩa là như một người đàn ông nghĩ rằng nơi này bằng phẳng, rồi rơi xuống hố sâu, hang động, vực thẳm, hay hố cây mục nát, tức là nơi đất bị nứt ra.
Pūtipādoti himavantapadese mahārukkhe sussitvā mate tassa mūlesu pūtikesu jātesu tasmiṃ ṭhāne mahāāvāṭo hoti, tassa nāmaṃ.
Pūtipādoti: In the Himalayan region, when a large tree withers and dies, and its roots become putrid, a great pit forms in that place; that is its name.
Pūtipādo (hố cây mục nát) nghĩa là ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, khi một cây lớn khô héo và chết, rễ của nó bị mục nát, một hố lớn hình thành ở chỗ đó, đó là tên của nó.
Jotimadhiṭṭhaheyyāti aggiṃ akkameyya.
Jotimadhiṭṭhaheyyāti means to step on fire.
Jotimadhiṭṭhaheyyā (dẫm lên lửa) nghĩa là dẫm lên lửa.
Evampīti evaṃ ahampi paññācakkhuno abhāvā andho tumhākaṃ visesaṃ ajānanto tumhesu khalito, taṃ maṃ khalitaṃ viditvā sapañña ñāṇasampanna pahīnamantassa mama punapi dethāti.
Evampīti means, “Even so, I, being blind due to the absence of the eye of wisdom, not knowing your distinction, transgressed against you. Knowing me to have transgressed, O sapañña, endowed with wisdom, please give the lost mantra back to me.”
Evampī (cũng vậy) nghĩa là: “Cũng vậy, con, vì không có nhãn giới trí tuệ nên như kẻ mù, không biết sự đặc biệt của ngài, đã phạm lỗi với ngài. Xin bậc trí tuệ, bậc đầy đủ trí tuệ, biết con đã phạm lỗi, hãy ban lại thần chú cho con, kẻ đã mất thần chú.”
Tattha dhammenāti ahampi tava ācariyabhāgaṃ hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā aggahetvā dhammeneva mantaṃ sampadāsiṃ, tvampi kiñci adatvā dhammena sameneva paṭiggahesi.
Therein, dhammenāti: I too imparted the mantra righteously, without taking any teacher’s fee, be it silver or gold. You too received it righteously, without giving anything.
Ở đây, dhammenā (theo Dhamma) nghĩa là: “Ta cũng đã ban thần chú cho con theo Dhamma, không nhận vàng bạc hay phần học phí của đạo sư. Con cũng đã nhận theo Dhamma, không trả bất cứ thứ gì.”
Dhamme ṭhitanti ācariyapūjakadhamme ṭhitaṃ.
Dhamme ṭhitanti means one who abides in the Dhamma of honoring the teacher.
Dhamme ṭhitaṃ (an trú trong Dhamma) nghĩa là an trú trong Dhamma tôn kính đạo sư.
Tādisaketi tathārūpe akālaphalagaṇhāpake mante na dema, gaccha na me ruccasīti.
Tādisaketi: We do not give mantras to such as those who cause fruits to appear out of season. Go, I do not approve of you.
Tādisake (những kẻ như vậy) nghĩa là: “Chúng ta không ban thần chú cho những kẻ như vậy, những kẻ hái trái cây không đúng mùa. Hãy đi đi, ta không thích ngươi.”
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto ācariyaṃ paccakkhāya mahāvināsaṃ patto’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā akataññū māṇavo devadatto ahosi, rājā ānando, caṇḍālaputto pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher, having brought up this discourse on the Dhamma, said, "Monks, not only now, but in the past too, Devadatta, having rejected his teacher, met with great destruction," and then identified the Jātaka: "At that time, the ungrateful youth was Devadatta, the king was Ānanda, and the caṇḍāla's son was I myself."
Đức Bổn Sư đã kể bài pháp này và nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ bây giờ, mà ngay cả trong quá khứ, Devadatta cũng đã từ bỏ đạo sư và gặp phải sự hủy hoại lớn lao.” Rồi Ngài kết nối câu chuyện Jātaka: “Khi đó, chàng thanh niên vô ơn chính là Devadatta, đức vua là Ānanda, còn con trai người Caṇḍāla chính là Ta vậy.”
Kuṭhārihattho purisoti idaṃ satthā rohiṇīnadītīre viharanto ñātakānaṃ kalahaṃ ārabbha kathesi.
"A man with an axe in hand" – this the Teacher related while dwelling on the bank of the Rohiṇī River, concerning a quarrel among relatives.
Kuṭhārihattho puriso (Người đàn ông cầm rìu) – Câu chuyện này được Đức Bổn Sư kể khi Ngài trú ngụ bên bờ sông Rohiṇī, liên quan đến cuộc tranh chấp của các thân tộc.
Vatthu pana kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati.
The story, however, will become clear in the Kuṇālajātaka.
Tuy nhiên, câu chuyện gốc sẽ được trình bày trong Kuṇālajātaka (Jā. 2.21.Kuṇālajātaka).
Tadā pana satthā ñātake āmantetvā – mahārājā, atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bahinagare vaḍḍhakigāmo ahosi.
At that time, the Teacher, addressing the relatives, said: "Great kings, in the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, there was a village of carpenters outside the city.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư gọi các thân tộc lại và nói: “Này các đại vương, thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có một làng thợ mộc ở ngoại ô thành phố.
Tatreko brāhmaṇavaḍḍhakī araññato dārūni āharitvā rathaṃ katvā jīvikaṃ kappesi.
There, a certain brahmin carpenter, bringing wood from the forest, made a living by crafting chariots.
Ở đó, một thợ mộc Bà-la-môn đã kiếm sống bằng cách mang gỗ từ rừng về làm xe.
Tadā himavantapadese mahāphandanarukkho ahosi.
At that time, in the Himālaya region, there was a great phandana tree.
Khi đó, ở vùng Hy Mã Lạp Sơn có một cây phandana lớn.
Eko kāḷasīho gocaraṃ pariyesitvā āgantvā tassa mūle nipajji.
A black lion, having sought prey, came and lay down at its base.
Một con sư tử đen sau khi tìm kiếm thức ăn đã đến nằm dưới gốc cây đó.
Athassa ekadivasaṃ vāte paharante eko sukkhadaṇḍako patitvā khandhe avatthāsi.
Then, one day, as the wind blew, a dry branch fell and landed on its shoulder.
Rồi một ngày nọ, khi gió thổi mạnh, một cành khô rơi xuống và mắc vào vai nó.
So thokaṃ khandhena rujantena bhītatasito uṭṭhāya pakkhanditvā puna nivatto āgatamaggaṃ olokento kiñci adisvā ‘‘añño maṃ sīho vā byaggho vā anubandhanto natthi, imasmiṃ pana rukkhe nibbattadevatā maṃ ettha nipajjantaṃ na sahati maññe, hotu jānissāmī’’ti aṭṭhāne kopaṃ bandhitvā rukkhaṃ paharitvā ‘‘neva tava rukkhassa pattaṃ khādāmi, na sākhaṃ bhañjāmi, idha aññe mige vasante sahasi, maṃ na sahasi, ko mayhaṃ doso atthi, katipāhaṃ āgamehi, samūlaṃ te rukkhaṃ uppāṭetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chedāpessāmī’’ti rukkhadevataṃ tajjetvā ekaṃ purisaṃ upadhārento vicari.
Frightened and terrified by the slight pain in its shoulder, it rose and sprang away, then returned, looking back along the path it had come, and seeing nothing, thought, "No other lion or tiger is pursuing me; perhaps the deity residing in this tree does not tolerate my lying here. Very well, I shall see!" Thus, conceiving anger without cause, it struck the tree and said, "I neither eat the leaves of your tree nor break its branches. You tolerate other animals dwelling here, but you do not tolerate me. What fault is mine? Wait a few days; I will have your tree uprooted from its roots and chopped into pieces!" Having threatened the tree deity, it went about looking for a man.
Nó hơi đau ở vai, sợ hãi và run rẩy đứng dậy, nhảy ra xa rồi quay lại, nhìn theo con đường đã đến nhưng không thấy gì. Nó nghĩ: “Không có con sư tử hay hổ nào khác đang đuổi theo ta. Có lẽ vị thần cây trú ngụ trong cây này không thích ta nằm ở đây. Được thôi, ta sẽ biết.” Nó nổi giận vô cớ, đấm vào cây và nói: “Ta không ăn lá cây của ngươi, cũng không bẻ cành cây của ngươi. Ngươi chịu đựng những con thú khác sống ở đây, nhưng lại không chịu đựng ta. Lỗi của ta là gì? Hãy đợi vài ngày, ta sẽ cho người nhổ tận gốc cây của ngươi và chặt thành từng mảnh.” Sau khi đe dọa vị thần cây, nó đi tìm một người đàn ông.
Tadā so brāhmaṇavaḍḍhakī dve tayo manusse ādāya rathadārūnaṃ atthāya yānakena taṃ padesaṃ gantvā ekasmiṃ ṭhāne yānakaṃ ṭhapetvā vāsipharasuhattho rukkhe upadhārento phandanasamīpaṃ agamāsi.
At that time, that brahmin carpenter, taking two or three men, went to that region by cart for chariot wood, and having placed the cart in one spot, went near the phandana tree, axe and adze in hand, looking for trees.
Bấy giờ, người thợ mộc Bà-la-môn đó cùng với hai ba người đàn ông, đi xe đến vùng đó để tìm gỗ làm xe. Sau khi đặt xe ở một chỗ, ông cầm rìu và búa, tìm kiếm cây cối và đến gần cây phandana.
Kāḷasīho taṃ disvā ‘‘ajja, mayā paccāmittassa piṭṭhiṃ daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti gantvā rukkhamūle aṭṭhāsi.
The black lion, seeing him, thought, "Today, I must see the back of my enemy!" and went and stood at the base of the tree.
Con sư tử đen thấy ông, nghĩ: “Hôm nay, ta sẽ thấy kẻ thù của ta bị trừng phạt.” Nó đi đến đứng dưới gốc cây.
Vaḍḍhakī ca ito cito oloketvā phandanasamīpena pāyāsi.
The carpenter looked here and there and passed by the phandana tree.
Người thợ mộc nhìn quanh rồi đi ngang qua gần cây phandana.
So ‘‘yāva eso nātikkamati, tāvadevassa kathessāmī’’ti cintetvā paṭhamaṃ gāthamāha –
The lion, thinking, "I will tell him before he passes by," first spoke a verse:
Con sư tử nghĩ: “Trước khi hắn đi qua, ta sẽ nói với hắn.” Rồi nó nói kệ ngôn thứ nhất –
Tattha ‘‘arāna’’nti idaṃ so ‘‘kadācesa imaṃ rukkhaṃ na gaṇheyya, guṇampissa kathessāmī’’ti cintetvā evamāha.
Here, “for the spokes” – he said this thinking, “If he does not take this tree, I will also tell him its good qualities.”
Ở đây, “cho căm” — người đó nghĩ: “Nếu lúc nào đó anh ta không lấy cái cây này, ta sẽ nói về phẩm chất của nó cho anh ta,” và rồi nói như vậy.
Tattha īsānemirathassa cāti īsāya ca nemiyā ca sesassa ca rathassa sabbassa te esa kammaniyo kammakkhamo bhavissatīti.
Here, “and for the pole and felloe of a chariot” means, “that tree will be suitable and fit for work for the pole, the felloe, and the rest of the chariot, for you.”
Ở đây, “cho đòn xe và vành xe” — nghĩa là, cái cây đó sẽ thích hợp và có thể dùng được cho đòn xe, vành xe, và tất cả các phần còn lại của chiếc xe của ngươi.
So evaṃ ācikkhitvā tuṭṭhamānaso ekamante vicari, vaḍḍhakīpi rukkhaṃ chindituṃ ārabhi.
Having explained thus, filled with joy, he wandered away. The carpenter also began to cut down the tree.
Sau khi nói như vậy, con sói đen với tâm hoan hỷ đi sang một bên, và người thợ mộc bắt đầu chặt cây.
Rukkhadevatā cintesi ‘‘mayā etassa upari na kiñci pātitaṃ, ayaṃ aṭṭhāne āghātaṃ bandhitvā mama vimānaṃ nāseti, ahañca vinassissāmi, ekenupāyena imañca issaṃ vināsessāmī’’ti.
The tree deity thought, “I have not dropped anything on him, but he is bearing a grudge for no reason and destroying my abode, and I too will perish. By some means, I will destroy this bear.”
Vị thiên nữ cây nghĩ: “Ta không hề làm rơi bất cứ thứ gì lên người hắn, nhưng hắn lại vô cớ ôm lòng thù hận, phá hoại cung điện của ta, và ta cũng sẽ bị hủy diệt. Ta sẽ dùng một cách để tiêu diệt con sói này.”
Sā vanakammikapuriso viya hutvā tassa santikaṃ āgantvā pucchi ‘‘bho purisa manāpo te rukkho laddho, imaṃ chinditvā kiṃ karissasī’’ti?
She, appearing as a forest worker, came to him and asked, “Sir, you have found a pleasing tree. What will you do after cutting this down?”
Vị ấy hóa thành một người thợ rừng, đến gần người thợ mộc và hỏi: “Này anh bạn, anh đã tìm được một cái cây ưng ý rồi, anh sẽ làm gì sau khi chặt nó?”
‘‘Rathanemiṃ karissāmī’’ti.
“I will make a chariot felloe.”
“Tôi sẽ làm vành xe.”
‘‘Iminā rukkhena ratho bhavissatī’’ti kena te akkhātanti.
“Who told you that a chariot can be made from this tree?”
“Ai đã nói với anh rằng cái cây này sẽ làm được xe?”
‘‘Ekena kāḷasīhenā’’ti.
“A black bear.”
“Một con sói đen.”
‘‘Sādhu suṭṭhu tena akkhātaṃ, iminā rukkhena ratho sundaro bhavissati, kāḷasīhassa galacammaṃ uppāṭetvā caturaṅgulamatte ṭhāne ayapaṭṭena viya nemimaṇḍale parikkhitte nemi ca thirā bhavissati, bahuñca dhanaṃ labhissasī’’ti.
“Good, he has told you well. A beautiful chariot can be made from this tree. If you flay the skin from the black bear’s neck and wrap an iron band around the felloe-circle in a four-finger-width area, the felloe will be strong, and you will gain much wealth.”
“Tốt lắm, nó đã nói rất đúng. Cái cây này sẽ làm ra một chiếc xe đẹp. Nếu anh lột da con sói đen, rồi dùng một dải sắt quấn quanh vành xe ở một chỗ rộng bốn ngón tay, thì vành xe sẽ chắc chắn, và anh sẽ kiếm được nhiều tiền.”
‘‘Kāḷasīhacammaṃ kuto lacchāmī’’ti?
“Where will I get a black bear’s skin?”
“Tôi sẽ lấy da sói đen ở đâu?”
‘‘Tvaṃ bālakosi, ayaṃ tava rukkho vane ṭhito na palāyati, tvaṃ yena te rukkho akkhāto, tassa santikaṃ gantvā ‘sāmi tayā dassitarukkhaṃ kataraṭṭhāne chindāmī’ti vañcetvā ānehi, atha naṃ nirāsaṅkaṃ ‘idha ca ettha ca chindā’ti mukhatuṇḍaṃ pasāretvā ācikkhantaṃ tikhiṇena mahāpharasunā koṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā cammaṃ ādāya varamaṃsaṃ khāditvā rukkhaṃ chindā’’ti veraṃ appesi.
“You are a child. This tree of yours stands in the forest and will not run away. Go to the one who showed you the tree, deceive him by asking, ‘Master, where should I cut the tree you showed me?’ Then, when he, without suspicion, extends his mouth and snout to show you, ‘Cut here and here,’ strike him with a sharp, large axe, take his life, eat the excellent flesh, and then cut down the tree.” Thus, she incited enmity.
“Anh còn trẻ con lắm. Cái cây của anh vẫn đứng trong rừng, nó không chạy đi đâu cả. Anh hãy đến chỗ con sói đã chỉ cây cho anh, lừa nó bằng cách hỏi: ‘Thưa chủ nhân, tôi nên chặt cái cây ngài đã chỉ ở chỗ nào?’ Khi nó không nghi ngờ gì mà há mồm ra chỉ dẫn: ‘Chặt ở đây và ở kia,’ anh hãy dùng chiếc rìu lớn sắc bén chặt nó, giết chết nó, lấy da, ăn thịt ngon, rồi hãy chặt cây.” Vị thiên nữ đã gieo rắc sự thù hằn.
Tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā āha –
To reveal that matter, the Teacher spoke these verses:
Để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, Đức Đạo Sư đã nói những câu kệ sau:
Tattha aghātayunti ghātāpesuṃ.
Here, aghātayuṃ means caused to be killed.
Ở đây, aghātayuṃ nghĩa là khiến cho bị giết.
Mayūranaccaṃ naccantīti mahārājā yattha hi manussānaṃ vivādo hoti, tattha yathā nāma mayūrā naccantā paṭicchādetabbaṃ rahassaṅgaṃ pākaṭaṃ karonti, evaṃ manussā aññamaññassa randhaṃ pakāsentā mayūranaccaṃ naccanti nāma.
Mayūranaccaṃ naccanti means, “Great King, where there is dispute among humans, just as peacocks dancing reveal their secret parts that should be covered, so too do humans, revealing each other’s flaws, are said to dance the peacock dance.”
Mayūranaccaṃ naccanti — Này Đại vương, nơi nào có tranh cãi giữa con người, ở đó, giống như những con công khi nhảy múa thường để lộ những bộ phận kín đáo, con người cũng vậy, khi tiết lộ những điểm yếu của nhau, được gọi là nhảy múa như điệu múa công.
Yathā te issaphandanā aññamaññassa randhaṃ pakāsentā nacciṃsu nāma.
Just as those bear and Phandana revealed each other’s flaws and danced.
Giống như con sói và cây phandana kia đã tiết lộ những điểm yếu của nhau và nhảy múa.
Taṃ voti tena kāraṇena tumhe vadāmi.
Taṃ vo means for that reason, I tell you.
Taṃ vo nghĩa là vì lý do đó ta nói với các ngươi.
Bhaddaṃ voti bhaddaṃ tumhākaṃ hotu.
Bhaddaṃ vo means may good fortune be yours.
Bhaddaṃ vo nghĩa là mong các ngươi được an lành.
Yāvantetthāti yāvanto ettha issaphandanasadisā mā ahuvattha.
Yāvantetthā means: as many as are here, do not be like the issaphandana.
Yāvantetthā nghĩa là tất cả những ai ở đây, đừng trở thành những người giống như con sói và cây phandana.
Sāmaggimeva sikkhethāti samaggabhāvameva tumhe sikkhatha, idaṃ paññāvuddhehi paṇḍitehi pasaṃsitaṃ.
Sāmaggimeva sikkhethā means: you should learn only unity; this is praised by the wise and sagacious.
Sāmaggimeva sikkhetha nghĩa là các ngươi hãy học cách hòa hợp, điều này được các bậc trí tuệ và hiền nhân tán dương.
Dhammaṭṭhoti sucaritadhamme ṭhito.
Dhammaṭṭho means: established in good conduct.
Dhammaṭṭho nghĩa là người an trú trong thiện hạnh.
Yogakkhemā na dhaṃsatīti yogehi khemā nibbānā na parihāyatīti nibbānena desanākūṭaṃ gaṇhi.
Yogakkhemā na dhaṃsatī means: one does not fall away from Nibbāna, which is safe from bonds (yogas); thus, the teaching concluded with Nibbāna.
Yogakkhemā na dhaṃsatī nghĩa là không bị mất đi Niết Bàn, sự an ổn khỏi các ràng buộc (yoga), và Ngài đã kết thúc bài giảng bằng Niết Bàn.
Sakyarājāno dhammakathaṃ sutvā samaggā jātā.
The Sakyan kings became united after hearing the Dhamma talk.
Các vị vua Sakya nghe pháp thoại xong liền hòa hợp.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, cattāro daḷhadhammā dhanuggahā susikkhitā katahatthā katūpāsanā catuddisā ṭhitā assu, atha puriso āgaccheyya ‘ahaṃ imesaṃ catunnaṃ daḷhadhammānaṃ dhanuggahānaṃ susikkhitānaṃ katahatthānaṃ katūpāsanānaṃ catuddisā kaṇḍe khitte apatiṭṭhite pathaviyaṃ gahetvā āharissāmī’ti.
“Monks, just as there might be four strong archers, well-trained, skilled, and practiced, standing in the four directions, and then a man might come and say, ‘I will catch and bring back the arrows shot by these four strong archers, well-trained, skilled, and practiced, from the four directions, before they fall to the ground.’
“Này các Tỳ-kheo, ví như có bốn cung thủ thiện xảo, thành thạo, đã luyện tập thuần thục, đứng ở bốn phương. Sau đó có một người đến nói: ‘Ta sẽ nhặt những mũi tên mà bốn cung thủ thiện xảo, thành thạo, đã luyện tập thuần thục này bắn đi ở bốn phương, trước khi chúng chạm đất.’
‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, ‘javano puriso paramena javena samannāgato’ti alaṃ vacanāyā’’ti?
“What do you think, monks, would it be proper to say, ‘That man is swift, endowed with extreme swiftness’?”
“Các ngươi nghĩ sao, này các Tỳ-kheo, có thể nói rằng ‘người đó là một người nhanh nhẹn với tốc độ phi thường’ không?”
‘‘Evaṃ bhante’’ti.
“Yes, venerable sir.”
“Bạch Thế Tôn, có thể nói như vậy.”
Yathā ca, bhikkhave, tassa purisassa javo, yathā ca candimasūriyānaṃ javo, tato sīghataro.
“Monks, just as swift as that man is, and just as swift as the sun and moon are, swifter than that are the life-formations exhausted.
“Này các Tỳ-kheo, tốc độ của người đó, và tốc độ của mặt trăng, mặt trời, thì sự suy giảm của các hành thọ (āyusaṅkhārā) còn nhanh hơn thế.
Yathā ca, bhikkhave, tassa purisassa javo, yathā ca candimasūriyānaṃ javo, yathā ca yā devatā candimasūriyānaṃ purato dhāvanti, tāsaṃ devatānaṃ javo, tato sīghataraṃ āyusaṅkhārā khīyanti, tasmātiha, bhikkhave, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘appamattā viharissāmā’ti.
Monks, just as swift as that man is, and just as swift as the sun and moon are, and just as swift as the deities who run before the sun and moon are, swifter than that are the life-formations exhausted. Therefore, monks, you should train yourselves thus: ‘We will dwell heedfully.’
Này các Tỳ-kheo, tốc độ của người đó, tốc độ của mặt trăng, mặt trời, và tốc độ của các vị thiên nhân chạy trước mặt trăng, mặt trời, thì sự suy giảm của các hành thọ còn nhanh hơn thế. Vì vậy, này các Tỳ-kheo, các ngươi phải học như vầy: ‘Chúng ta sẽ sống không phóng dật.’
Evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabba’’nti –
“Indeed, monks, you should train yourselves thus.”
Này các Tỳ-kheo, các ngươi phải học như vậy.”
Imassa suttassa kathitadivasato dutiyadivase bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, satthā attano buddhavisaye ṭhatvā imesaṃ sattānaṃ āyusaṅkhāre ittare dubbale katvā paridīpento puthujjanabhikkhū ativiya santāsaṃ pāpesi, aho buddhabalaṃ nāmā’’ti.
On the second day after this Sutta was taught, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: “Friends, the Teacher, standing in his sphere of Buddhahood, has revealed the life-formations of these beings to be transient and weak, thereby causing great alarm to ordinary bhikkhus. Oh, what power of the Buddha!”
Vào ngày thứ hai sau khi bài kinh này được thuyết giảng, các Tỳ-kheo tụ tập trong pháp đường và bắt đầu bàn luận: “Thưa các bạn, Đức Đạo Sư, với trí tuệ Phật của mình, đã chỉ ra sự ngắn ngủi và yếu ớt của các hành thọ của chúng sinh này, khiến các Tỳ-kheo phàm phu vô cùng kinh hãi. Ôi, thật là sức mạnh của chư Phật!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, svāhaṃ idāni sabbaññutaṃ patto āyusaṅkhārānaṃ ittarabhāvaṃ dassetvā bhikkhū saṃvejetvā dhammaṃ desemi, mayā hi pubbe ahetukahaṃsayoniyaṃ nibbattenapi āyusaṅkhārānaṃ ittarabhāvaṃ dassetvā bārāṇasirājānaṃ ādiṃ katvā sakalarājaparisaṃ saṃvejetvā dhammo desito’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and, having asked, “What discussion are you engaged in now, bhikkhus?” and being told, “This one, venerable sir,” said, “It is not surprising, bhikkhus, that I, having now attained omniscience, teach the Dhamma by showing the transience of life-formations and inspiring fear in the bhikkhus. For in the past, even when I was born in the animal realm as a swan, I taught the Dhamma by showing the transience of life-formations, inspiring fear in the entire royal assembly, beginning with the King of Bārāṇasī,” and then he recounted a past event.
Đức Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ngươi đang tụ họp bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, điều đó không có gì lạ. Bây giờ ta đã đạt được Nhất thiết trí, ta mới chỉ ra sự ngắn ngủi của các hành thọ, khiến các Tỳ-kheo xúc động và thuyết pháp. Nhưng trước kia, khi ta tái sinh vào loài ngỗng không có nhân duyên (ahetuka), ta cũng đã chỉ ra sự ngắn ngủi của các hành thọ, khiến toàn bộ hội chúng vương giả, bắt đầu từ Vua Bārāṇasī, xúc động và thuyết pháp.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto javanahaṃsayoniyaṃ nibbattitvā navutihaṃsasahassaparivuto cittakūṭe paṭivasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a swift swan and dwelt on Cittakūṭa, surrounded by ninety thousand swans.
Trong quá khứ, khi Vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh làm một con ngỗng nhanh nhẹn, sống ở núi Cittakūṭa cùng với chín vạn con ngỗng khác.
So ekadivasaṃ jambudīpatale ekasmiṃ sare saparivāro sayaṃjātasāliṃ khāditvā ākāse suvaṇṇakilañjaṃ pattharanto viya mahantena parivārena bārāṇasinagarassa matthakena mandamandāya vilāsagatiyā cittakūṭaṃ gacchati.
One day, having eaten self-grown rice with his retinue at a certain lake on the Jambudīpa plain, he went to Cittakūṭa over the city of Bārāṇasī with a large retinue, slowly and gracefully, as if spreading a golden carpet in the sky.
Một ngày nọ, sau khi ăn lúa tự mọc ở một hồ nước trên mặt đất Jambudīpa cùng với đoàn tùy tùng, Ngài bay về núi Cittakūṭa trên bầu trời Bārāṇasī với dáng vẻ uyển chuyển, chậm rãi, như trải một tấm thảm vàng.
Atha naṃ bārāṇasirājā disvā ‘‘imināpi mādisena raññā bhavitabba’’nti amaccānaṃ vatvā tasmiṃ sinehaṃ uppādetvā mālāgandhavilepanaṃ gahetvā mahāsattaṃ oloketvā sabbatūriyāni paggaṇhāpesi.
Then the King of Bārāṇasī, seeing him, said to his ministers, “This must also be a king like me,” and having developed affection for him, he took garlands, perfumes, and unguents, looked at the Great Being, and had all the musical instruments played.
Vua Bārāṇasī nhìn thấy Ngài, nói với các quan đại thần: “Đây cũng phải là một vị vua như ta,” rồi phát sinh tình cảm với Ngài, lấy vòng hoa, hương liệu và thuốc thoa, nhìn Bồ Tát và ra lệnh tấu tất cả các nhạc khí.
Mahāsatto attano sakkāraṃ karontaṃ disvā haṃse pucchi ‘‘rājā, mama evarūpaṃ sakkāraṃ karonto kiṃ paccāsīsatī’’ti?
The Great Being, seeing the king paying him homage, asked the swans, “What does the king hope for by paying me such homage?”
Bồ Tát thấy vua đang tôn kính mình, liền hỏi các con ngỗng: “Vua đang tôn kính ta như vậy thì mong đợi điều gì?”
‘‘Tumhehi saddhiṃ mittabhāvaṃ devā’’ti.
“Friendship with you, lord.”
“Ngài muốn kết bạn với chúng ta.”
‘‘Tena hi rañño amhehi saddhiṃ mittabhāvo hotū’’ti raññā saddhiṃ mittabhāvaṃ katvā pakkāmi.
“Then let there be friendship between the king and us,” and having established friendship with the king, he departed.
“Vậy thì hãy để vua kết bạn với chúng ta.” Sau khi kết bạn với vua, Ngài bay đi.
Athekadivasaṃ rañño uyyānaṃ gatakāle anotattadahaṃ gantvā ekena pakkhena udakaṃ, ekena candanacuṇṇaṃ ādāya āgantvā rājānaṃ tena udakena nhāpetvā candanacuṇṇena okiritvā mahājanassa passantasseva saparivāro cittakūṭaṃ agamāsi.
Then one day, when the king had gone to the park, he went to Lake Anotatta, brought water in one wing and sandalwood powder in the other, and after bathing the king with that water and sprinkling him with sandalwood powder, he went to Cittakūṭa with his retinue, right before the eyes of the great multitude.
Rồi một ngày nọ, khi vua đang ở trong vườn thượng uyển, Bồ Tát đến hồ Anotatta, lấy nước bằng một cánh, bột đàn hương bằng cánh kia, rồi trở về tắm cho vua bằng nước đó, rắc bột đàn hương lên người vua, và cùng đoàn tùy tùng bay về núi Cittakūṭa ngay trước mắt mọi người.
Tato paṭṭhāya rājā mahāsattaṃ daṭṭhukāmo hutvā ‘‘sahāyo me ajja āgamissati, sahāyo me ajja āgamissatī’’ti āgamanamaggaṃ olokento acchati.
From that time onwards, the king, wishing to see the Great Being, waited, looking along the path of his coming, thinking, "My friend will come today, my friend will come today."
Từ đó trở đi, nhà vua muốn gặp Đại sĩ, nghĩ rằng: “Hôm nay bạn ta sẽ đến, hôm nay bạn ta sẽ đến,” và ngồi nhìn con đường đến.
Tadā mahāsattassa kaniṭṭhā dve haṃsapotakā ‘‘sūriyena saddhiṃ javissāmā’’ti mantetvā mahāsattassa ārocesuṃ ‘‘mayaṃ sūriyena saddhiṃ javissāmā’’ti.
At that time, the Great Being's two younger swan-chicks, having decided, "We will race with the sun," informed the Great Being, "We will race with the sun."
Lúc đó, hai con thiên nga con nhỏ hơn của Đại sĩ, sau khi bàn bạc rằng: “Chúng ta sẽ bay đua với mặt trời,” đã báo cho Đại sĩ biết: “Chúng con sẽ bay đua với mặt trời.”
‘‘Tātā, sūriyajavo nāma sīgho, sūriyena saddhiṃ javituṃ na sakkhissatha, antarāva vinassissatha, mā gamitthā’’ti.
"My dears, the speed of the sun is swift; you will not be able to race with the sun, you will perish midway. Do not go."
(Đại sĩ nói): “Các con ơi, tốc độ của mặt trời rất nhanh, các con sẽ không thể bay đua với mặt trời đâu, các con sẽ bị kiệt sức giữa chừng, đừng đi.”
Te dutiyampi tatiyampi yāciṃsu, bodhisattopi te yāvatatiyaṃ vāresiyeva.
They begged a second and a third time, and the Bodhisatta also prevented them up to the third time.
Chúng đã thỉnh cầu lần thứ hai, lần thứ ba, và Bồ tát cũng đã ngăn cản chúng đến ba lần.
Te mānathaddhā attano balaṃ ajānantā mahāsattassa anācikkhitvāva ‘‘sūriyena saddhiṃ javissāmā’’ti sūriye anuggateyeva gantvā yugandharamatthake nisīdiṃsu.
Being arrogant and ignorant of their own strength, they went without informing the Great Being, "We will race with the sun," and sat on the peak of Yugandhara before the sun had risen.
Chúng, vì kiêu ngạo và không biết sức mạnh của mình, đã không báo cho Đại sĩ mà đi, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ bay đua với mặt trời,” và đã đậu trên đỉnh núi Yugandhara trước khi mặt trời mọc.
Mahāsatto te adisvā ‘‘kahaṃ nu kho gatā’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā cintesi ‘‘te sūriyena saddhiṃ javituṃ na sakkhissanti, antarāva vinassissanti, jīvitaṃ tesaṃ dassāmī’’ti.
The Great Being, not seeing them, asked, "Where have they gone?" and hearing that news, thought, "They will not be able to race with the sun; they will perish midway. I will give them life."
Đại sĩ không thấy chúng, hỏi: “Chúng đã đi đâu vậy?” Sau khi nghe chuyện, Ngài nghĩ: “Chúng sẽ không thể bay đua với mặt trời đâu, chúng sẽ bị kiệt sức giữa chừng, ta sẽ cứu mạng chúng.”
Sopi gantvā yugandharamatthakeyeva nisīdi.
He also went and sat on the peak of Yugandhara.
Ngài cũng đi và đậu ngay trên đỉnh núi Yugandhara.
Atha uggate sūriyamaṇḍale haṃsapotakā uppatitvā sūriyena saddhiṃ pakkhandiṃsu, mahāsattopi tehi saddhiṃ pakkhandi.
Then, when the orb of the sun had risen, the swan-chicks flew up and dashed with the sun, and the Great Being also dashed with them.
Sau đó, khi mặt trời mọc, những con thiên nga con bay lên và bay đua với mặt trời, Đại sĩ cũng bay đua với chúng.
Kaniṭṭhabhātiko yāva pubbaṇhasamayā javitvā kilami, pakkhasandhīsu aggiuṭṭhānakālo viya ahosi.
The younger brother raced until forenoon and became exhausted; it was as if fire was rising in his wing-joints.
Người em út bay đua cho đến buổi sáng thì kiệt sức, như thể các khớp cánh đang bốc cháy.
So bodhisattassa saññaṃ adāsi ‘‘bhātika, na sakkomī’’ti.
He gave a sign to the Bodhisatta, saying, "Brother, I cannot."
Nó ra dấu cho Bồ tát: “Thưa anh, con không thể nữa.”
Atha naṃ mahāsatto ‘‘mā bhāyi, jīvitaṃ te dassāmī’’ti pakkhapañjarena parikkhipitvā assāsetvā cittakūṭapabbataṃ netvā haṃsānaṃ majjhe ṭhapetvā puna pakkhanditvā sūriyaṃ patvā itarena saddhiṃ pāyāsi.
Then the Great Being, saying, "Do not be afraid, I will give you life," enveloped him with his wing-cage, comforted him, took him to Cittakūṭa mountain, placed him among the swans, and then dashed again, reached the sun, and flew on with the other.
Lúc đó, Đại sĩ nói với nó: “Đừng sợ, ta sẽ cứu mạng con,” rồi dùng cánh che chở, an ủi nó, đưa nó đến núi Cittakūṭa, đặt nó giữa bầy thiên nga, rồi lại bay lên, đuổi kịp mặt trời và tiếp tục bay đua với con còn lại.
Sopi yāva upakaṭṭhamajjhanhikā sūriyena saddhiṃ javitvā kilami, pakkhasandhīsu aggiuṭṭhānakālo viya ahosi.
He also raced with the sun until near midday and became exhausted; it was as if fire was rising in his wing-joints.
Con kia cũng bay đua với mặt trời cho đến gần giữa trưa thì kiệt sức, như thể các khớp cánh đang bốc cháy.
Tadā bodhisattassa saññaṃ adāsi ‘‘bhātika, na sakkomī’’ti.
Then he gave a sign to the Bodhisatta, saying, "Brother, I cannot."
Lúc đó, nó ra dấu cho Bồ tát: “Thưa anh, con không thể nữa.”
Tampi mahāsatto tatheva samassāsetvā pakkhapañjarenādāya cittakūṭameva agamāsi.
The Great Being also comforted him in the same way, took him with his wing-cage, and went to Cittakūṭa.
Đại sĩ cũng an ủi nó như vậy, dùng cánh che chở và đưa nó đến núi Cittakūṭa.
Tasmiṃ khaṇe sūriyo nabhamajjhaṃ pāpuṇi.
At that moment, the sun reached the middle of the sky.
Vào khoảnh khắc đó, mặt trời đã lên đến giữa bầu trời.
Atha mahāsatto ‘‘mama ajja sarīrabalaṃ vīmaṃsissāmī’’ti cintetvā ekavegena pakkhanditvā yugandharamatthake nisīditvā tato uppatitvā ekavegena sūriyaṃ pāpuṇitvā kālena purato, kālena pacchato javitvā cintesi ‘‘mayhaṃ sūriyena saddhiṃ javanaṃ nāma niratthakaṃ ayonisomanasikārasambhūtaṃ, kiṃ me iminā, bārāṇasiṃ gantvā mama sahāyakassa rañño atthayuttaṃ dhammayuttaṃ kathaṃ kathessāmī’’ti.
Then the Great Being, thinking, "Today I will test my bodily strength," dashed with a single burst of speed, sat on the peak of Yugandhara, then flew up from there, reached the sun with a single burst of speed, and raced sometimes in front, sometimes behind, then thought, "My racing with the sun is meaningless, born of unwise attention. What is this to me? I will go to Bārāṇasī and speak words beneficial and righteous to my friend, the king."
Lúc đó, Đại sĩ nghĩ: “Hôm nay ta sẽ thử sức mạnh cơ thể của mình,” rồi bay vút lên một mạch, đậu trên đỉnh núi Yugandhara, từ đó lại bay lên, một mạch đuổi kịp mặt trời, bay đua lúc trước, lúc sau, rồi Ngài nghĩ: “Việc ta bay đua với mặt trời này thật vô ích, sinh ra từ sự không tác ý đúng đắn, ta cần gì điều này, ta sẽ đến Bārāṇasī và kể cho người bạn là vua của ta những lời lẽ hợp lý và đúng Pháp.”
So nivattitvā sūriye nabhamajjhaṃ anatikkanteyeva sakalacakkavāḷagabbhaṃ antantena anusaṃyāyitvā vegaṃ parihāpento sakalajambudīpaṃ antantena anusaṃyāyitvā bārāṇasiṃ pāpuṇi.
So he turned back, and before the sun had passed the middle of the sky, he traversed the entire cosmic sphere from end to end, then reducing his speed, he traversed the entire Jambudīpa from end to end and reached Bārāṇasī.
Ngài quay lại, khi mặt trời chưa vượt quá giữa bầu trời, Ngài bay vòng quanh toàn bộ vũ trụ từ đầu đến cuối, rồi giảm tốc độ, bay vòng quanh toàn bộ Jambudīpa (Ấn Độ) từ đầu đến cuối, và đến Bārāṇasī.
Dvādasayojanikaṃ sakalanagaraṃ haṃsacchannaṃ viya ahosi, chiddaṃ nāma na paññāyi, anukkamena vege parihāyante ākāse chiddāni paññāyiṃsu.
The entire city, twelve yojanas in extent, was as if covered by swans; no gap was discernible. As their speed gradually decreased, gaps became discernible in the sky.
Toàn bộ thành phố rộng mười hai dojana (khoảng 130 km) như thể bị thiên nga che phủ, không thấy một kẽ hở nào; dần dần khi tốc độ giảm, các kẽ hở xuất hiện trên bầu trời.
Mahāsatto vegaṃ parihāpetvā ākāsato otaritvā sīhapañjarassa abhimukhaṭṭhāne aṭṭhāsi.
The Great Being reduced his speed, descended from the sky, and stood facing the lion's cage.
Đại sĩ giảm tốc độ, hạ cánh từ trên không và đậu trước chuồng sư tử.
Rājā ‘‘āgato me sahāyo’’ti somanassappatto tassa nisīdanatthāya kañcanapīṭhaṃ paññapetvā ‘‘samma, pavisa, idha nisīdā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
The king, overjoyed, thinking, "My friend has arrived," arranged a golden seat for him and, saying, "Friend, enter, sit here," spoke the first verse:
Nhà vua, vui mừng nghĩ: “Bạn ta đã đến,” cho đặt một ghế vàng để Ngài ngồi, và nói: “Này bạn, hãy vào, ngồi đây,” rồi nói lên câu kệ đầu tiên:
Mahāsatto kañcanapīṭhe nisīdi.
The Great Being sat on a golden seat.
Đại sĩ ngồi trên ghế vàng.
Rājā satapākasahassapākehi telehi tassa pakkhantarāni makkhetvā kañcanataṭṭake madhulāje ca madhurodakañca sakkharodakañca dāpetvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘samma, tvaṃ ekakova āgatosi, kuhiṃ agamitthā’’ti pucchi.
The king, having anointed his wing-joints with oils cooked a hundred or a thousand times, and having had honeyed rice flakes, honey-water, and sugar-water placed on a golden plate, made a sweet welcome and asked, "Friend, you have come alone; where did you go?"
Nhà vua cho xoa dầu bách luyện ngàn luyện lên các khớp cánh của Ngài, rồi cho dâng bánh cốm mật, nước mật và nước đường trong đĩa vàng, sau khi tiếp đãi ân cần, Ngài hỏi: “Này bạn, bạn đến một mình, bạn đã đi đâu vậy?”
So taṃ pavattiṃ vitthārena kathesi.
He related the incident in detail.
Ngài đã kể lại câu chuyện một cách chi tiết.
Atha naṃ rājā āha ‘‘samma, mamapi sūriyena saddhiṃ javitavegaṃ dassehī’’ti.
Then the king said to him, "Friend, show me also a speed equal to the sun's."
Lúc đó, nhà vua nói với Ngài: “Này bạn, hãy cho ta thấy tốc độ bay đua với mặt trời của bạn.”
Mahārāja, na sakkā so vego dassetunti.
"Great King, that speed cannot be shown."
“Đại vương, tốc độ đó không thể cho thấy được.”
Tena hi me sarikkhakamattaṃ dassehīti.
"Then at least show me something similar."
“Vậy thì, hãy cho ta thấy một phần nhỏ thôi.”
Sādhu, mahārāja, sarikkhakamattaṃ dassessāmi, akkhaṇavedhī dhanuggahe sannipātehīti.
"Very well, Great King, I will show you something similar. Assemble the archers who can hit a target in an instant."
“Được thôi, Đại vương, thần sẽ cho thấy một phần nhỏ, xin hãy tập hợp những cung thủ bắn xuyên mục tiêu.”
Rājā sannipātesi.
The king assembled them.
Nhà vua đã tập hợp họ.
Mahāsatto cattāro dhanuggahe gahetvā nivesanā oruyha rājaṅgaṇe silāthambhaṃ nikhaṇāpetvā attano gīvāyaṃ ghaṇṭaṃ bandhāpetvā silāthambhamatthake nisīditvā cattāro dhanuggahe thambhaṃ nissāya catuddisābhimukhe ṭhapetvā ‘‘mahārāja, ime cattāro janā ekappahāreneva catuddisābhimukhā cattāri kaṇḍāni khipantu, tāni ahaṃ pathaviṃ appattāneva āharitvā etesaṃ pādamūle pātessāmi.
The Great Being, taking four archers, descended from the dwelling, had a stone pillar erected in the royal courtyard, had a bell tied around his neck, sat on top of the stone pillar, placed the four archers facing the four directions, leaning against the pillar, and said, "Great King, these four people should each shoot four arrows simultaneously in the four directions. I will retrieve them before they reach the ground and place them at their feet.
Đại sĩ chọn bốn cung thủ, xuống khỏi cung điện, cho dựng một cột đá trong sân hoàng cung, cho buộc một cái chuông vào cổ mình, rồi đậu trên đỉnh cột đá, cho bốn cung thủ đứng tựa vào cột, hướng về bốn phương, và nói: “Đại vương, bốn người này hãy bắn bốn mũi tên về bốn phương cùng một lúc, thần sẽ nhặt chúng trước khi chúng chạm đất và đặt chúng dưới chân họ.
Mama kaṇḍagahaṇatthāya gatabhāvaṃ ghaṇṭasaddasaññāya jāneyyāsi, maṃ pana na passissasī’’ti vatvā tehi ekappahāreneva khittakaṇḍāni āharitvā tesaṃ pādamūle pātetvā silāthambhamatthake nisinnameva attānaṃ dassetvā ‘‘diṭṭho te, mahārāja, mayhaṃ vego’’ti vatvā ‘‘mahārāja, ayaṃ vego mayhaṃ neva uttamo, majjhimo, paritto lāmakavego esa, evaṃ sīgho, mahārāja, amhākaṃ vego’’ti āha.
You will know that I have gone to retrieve the arrows by the sound of the bell, but you will not see me." Having said this, he retrieved the arrows shot simultaneously by them and placed them at their feet, then showed himself seated on top of the stone pillar, and asked, "Great King, have you seen my speed?" He then said, "Great King, this speed of mine is neither supreme, nor moderate; it is a slight, inferior speed. So swift, Great King, is our speed."
Đại vương hãy biết rằng thần đã đi nhặt tên bằng dấu hiệu tiếng chuông, nhưng sẽ không thấy thần đâu.” Nói xong, Ngài nhặt những mũi tên được bắn ra cùng một lúc và đặt chúng dưới chân họ, rồi tự mình xuất hiện đang ngồi trên đỉnh cột đá, và nói: “Đại vương đã thấy tốc độ của thần chưa? Đại vương, tốc độ này của thần không phải là tối thượng, cũng không phải trung bình, mà chỉ là một tốc độ kém cỏi, tầm thường. Tốc độ của chúng thần nhanh đến thế đó, Đại vương.”
Atha naṃ rājā pucchi ‘‘samma, atthi pana tumhākaṃ vegato añño sīghataro vego’’ti?
Then the king asked him, "Friend, is there any speed swifter than yours?"
Lúc đó, nhà vua hỏi Ngài: “Này bạn, có tốc độ nào nhanh hơn tốc độ của bạn không?”
‘‘Āma, mahārāja, amhākaṃ uttamavegatopi sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena imesaṃ sattānaṃ āyusaṅkhārā sīghataraṃ khīyanti bhijjanti, khayaṃ gacchantī’’ti khaṇikanirodhavasena rūpadhammānaṃ nirodhaṃ dasseti, tato nāmadhammānaṃ.
"Yes, Great King, the life-spans of these beings decay, break apart, and come to an end a hundred, a thousand, a hundred thousand times swifter than even our supreme speed." Thus, he demonstrated the cessation of material phenomena through momentary cessation, and then of mental phenomena.
“Thưa Đại vương, vâng, tuổi thọ của chúng sinh này giảm sút, tan rã, đi đến diệt vong nhanh hơn gấp trăm, gấp ngàn, gấp trăm ngàn lần so với tốc độ tối thượng của chúng thần.” Ngài đã chỉ ra sự diệt vong của các pháp sắc theo sự diệt vong từng khoảnh khắc, rồi đến các pháp danh.
Rājā mahāsattassa kathaṃ sutvā maraṇabhayabhīto satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto bhūmiyaṃ pati, mahājano utrāsaṃ patto ahosi.
The king, hearing the Great Being's words, was terrified by the fear of death, unable to establish mindfulness, and fell to the ground. The great multitude was struck with terror.
Nhà vua, nghe lời của Đại sĩ, vì sợ hãi cái chết, không thể giữ được chánh niệm nên đã ngã xuống đất, quần chúng cũng hoảng sợ.
Rañño mukhaṃ udakena siñcitvā satiṃ labhāpesi.
They sprinkled water on the king's face and helped him regain consciousness.
Ngài đã rảy nước lên mặt vua và giúp vua lấy lại chánh niệm.
Atha naṃ mahāsatto ‘‘mahārāja, mā bhāyi, maraṇassatiṃ bhāvehi, dhammaṃ carāhi, dānādīni puññāni karohi, appamatto hohi, devā’’ti ovadi.
Then the Great Being advised him, "Great King, do not fear. Cultivate mindfulness of death, practice Dhamma, perform meritorious deeds such as giving, and be diligent, O god."
Lúc đó, Đại sĩ khuyên vua: “Đại vương, đừng sợ, hãy tu tập niệm chết, hãy hành Pháp, hãy làm các công đức như bố thí, hãy sống không phóng dật, thưa chư thiên.”
Atha rājā ‘‘sāmi, mayaṃ tumhādisena ñāṇabalasampannena ācariyena vinā vasituṃ na sakkhissāma, cittakūṭaṃ agantvā mayhaṃ dhammaṃ desento mayhaṃ ovādācariyo hutvā idheva vasāhī’’ti yācanto dve gāthā abhāsi –
Then the king, pleading, said two verses: "Master, we cannot live without a teacher endowed with wisdom and power like you. Please do not go to Cittakūṭa, but stay here as my advising teacher, teaching me the Dhamma."
Lúc đó, nhà vua thỉnh cầu: “Thưa chủ nhân, chúng tôi không thể sống mà không có một vị thầy đầy đủ trí tuệ và sức mạnh như ngài. Xin ngài đừng đến Cittakūṭa mà hãy ở lại đây, thuyết Pháp cho tôi và làm vị thầy cố vấn của tôi,” rồi nói hai câu kệ:
Tāsaṃ attho – samma haṃsarāja savanena ekassa ekacce piyā honti, ‘‘evaṃ guṇo nāmā’’ti sutvā savanena piyāyati, ekassa pana ekacce disvāva chando vigacchati, pemaṃ antaradhāyati, khādituṃ āgatā yakkhā viya upaṭṭhahanti, ekassa ekacce disvā ca sutvā cāti ubhayathāpi piyā honti, tena taṃ pucchāmi.
The meaning of these is: "Friend, O King of swans, some become dear to some by hearing; having heard, 'He is of such and such a quality,' one holds them dear by hearing. For some, however, desire vanishes upon seeing, affection disappears, and they appear like yakkhas who have come to devour. For some, they become dear by both seeing and hearing. Therefore, I ask you:
Ý nghĩa của những câu đó là: Này thiên nga vương, có những người được yêu mến khi nghe nói về họ, được yêu mến khi nghe nói rằng “người đó có những phẩm chất như vậy”; nhưng có những người khi thấy thì sự yêu thích lại tan biến, tình cảm biến mất, họ xuất hiện như những dạ xoa đến để ăn thịt. Có những người được yêu mến cả khi thấy và khi nghe nói. Vì vậy, ta hỏi bạn:
Kaccinnu me pīyasi dassanenāti kacci nu tvaṃ maṃ piyāyasi, mayhaṃ pana tvaṃ savanena piyova, dassanaṃ panāgamma atipiyova.
Do you become dear to me by sight? Do you hold me dear? For me, you are dear by hearing, and even more exceedingly dear by coming into sight.
Kaccinnu me pīyasi dassanenā (không biết bạn có yêu mến ta khi thấy không) là không biết bạn có yêu mến ta không, còn ta thì bạn đã được yêu mến khi ta nghe nói, và càng được yêu mến hơn khi ta thấy bạn.
Evaṃ mama piyadassano samāno cittakūṭaṃ agantvā idha mama santike vasāti.
Being so pleasing for me to behold, do not go to Cittakūṭa, but stay here with me."
Vì bạn có vẻ ngoài đáng yêu như vậy, đừng đến Cittakūṭa mà hãy ở lại bên ta.