Catudvāramidaṃ nagaranti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher related this Jātaka, adorned with the verse beginning ‘This city with four gates’, while dwelling in Jetavana, concerning a certain intractable bhikkhu.
Câu chuyện này, Đức Bổn Sư đã kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu khó dạy, bắt đầu bằng câu kệ: “ Thành phố này có bốn cửa”.
Paccuppannavatthu navakanipātassa paṭhamajātake vitthāritameva.
The present story has already been elaborated in the first Jātaka of the Book of Nines.
Câu chuyện hiện tại đã được trình bày chi tiết trong Jātaka đầu tiên của Phẩm Chín Pháp.
Idha pana satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu dubbaco’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘pubbepi tvaṃ bhikkhu dubbacatāya paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā khuracakkaṃ āpādesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Here, however, the Teacher asked that bhikkhu, “Is it true, bhikkhu, that you are intractable?” When the bhikkhu replied, “It is true, Venerable Sir,” the Teacher said, “Bhikkhu, in the past too, due to your intractability, you disregarded the words of the wise and incurred the razor-wheel,” and then related a past event.
Tuy nhiên, ở đây, Đức Bổn Sư đã hỏi vị Tỳ-khưu đó rằng: “Này Tỳ-khưu, có thật là ông khó dạy không?” Khi được trả lời: “Thật vậy, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này Tỳ-khưu, trong quá khứ, vì sự khó dạy của ông, ông đã không nghe lời của các bậc hiền trí và đã phải chịu đựng bánh xe lưỡi dao cạo,” rồi Ngài kể câu chuyện quá khứ.
Atīte kassapadasabalassa kāle bārāṇasiyaṃ asītikoṭivibhavassa seṭṭhino eko putto mittavindako nāma ahosi.
In the past, during the time of Kassapa Dasabala, in Bārāṇasī, there was a son named Mittavindaka belonging to a millionaire with eighty crores of wealth.
Trong quá khứ, vào thời của Đức Phật Kassapa, tại Bārāṇasī, có một người con trai của một vị trưởng giả giàu có tám mươi crore tài sản, tên là Mittavindaka.
Tassa mātāpitaro sotāpannā ahesuṃ, so pana dussīlo assaddho.
His parents were sotāpannas, but he was immoral and faithless.
Cha mẹ của anh ta là những bậc Nhập Lưu, nhưng anh ta lại là người ác giới, không có đức tin.
Atha naṃ aparabhāge pitari kālakate mātā kuṭumbaṃ vicārentī āha – ‘‘tāta, tayā dullabhaṃ manussattaṃ laddhaṃ, dānaṃ dehi, sīlaṃ rakkhāhi, uposathakammaṃ karohi, dhammaṃ suṇāhī’’ti.
Later, after his father had passed away, his mother, managing the household, said to him, “My son, you have obtained the rare human state; give alms, observe precepts, perform the Uposatha practice, and listen to the Dhamma.”
Sau đó, khi cha anh ta qua đời, mẹ anh ta, trong khi quản lý gia sản, đã nói: “Này con, con đã đạt được thân người khó có, hãy bố thí, giữ giới, thực hành Uposatha, và nghe pháp.”
Amma, na mayhaṃ dānādīhi attho, mā maṃ kiñci avacuttha, ahaṃ yathākammaṃ gamissāmīti.
He said, “Mother, I have no need for almsgiving and the like. Do not say anything to me. I will go according to my kamma.”
“Mẹ ơi, con không có việc gì với bố thí và các việc khác, xin mẹ đừng nói gì với con, con sẽ đi theo nghiệp của mình.”
Evaṃ vadantampi naṃ ekadivasaṃ puṇṇamuposathadivase mātā āha – ‘‘tāta, ajja abhilakkhito mahāuposathadivaso, ajja uposathaṃ samādiyitvā vihāraṃ gantvā sabbarattiṃ dhammaṃ sutvā ehi, ahaṃ te sahassaṃ dassāmī’’ti.
Even though he spoke thus, one day, on the full moon Uposatha day, his mother said, “My son, today is an auspicious great Uposatha day. Today, observe the Uposatha, go to the monastery, listen to the Dhamma all night, and then come back. I will give you a thousand coins.”
Mặc dù anh ta nói như vậy, một ngày nọ, vào ngày Uposatha rằm, mẹ anh ta nói: “Này con, hôm nay là ngày Uposatha trọng đại được đánh dấu, hôm nay con hãy thọ trì Uposatha, đến Tịnh xá, nghe pháp suốt đêm rồi về. Mẹ sẽ cho con một ngàn đồng.”
So ‘‘sādhū’’ti dhanalobhena uposathaṃ samādiyitvā bhuttapātarāso vihāraṃ gantvā divasaṃ vītināmetvā rattiṃ yathā ekampi dhammapadaṃ kaṇṇaṃ na paharati, tathā ekasmiṃ padese nipajjitvā niddaṃ okkamitvā punadivase pātova mukhaṃ dhovitvā gehaṃ gantvā nisīdi.
He said, “Very well,” and out of greed for wealth, he observed the Uposatha, ate his breakfast, went to the monastery, passed the day, and at night, lay down in a certain place so that not even a single word of Dhamma reached his ear, fell asleep, and then the next day, early in the morning, he washed his face, went home, and sat down.
Anh ta nói: “Vâng,” vì lòng tham tiền, đã thọ trì Uposatha, ăn sáng xong, đến Tịnh xá, trải qua một ngày, rồi vào ban đêm, nằm xuống một chỗ mà không một lời pháp nào lọt vào tai, chìm vào giấc ngủ. Sáng hôm sau, anh ta rửa mặt sớm rồi về nhà ngồi.
Mātā panassa ‘‘ajja me putto dhammaṃ sutvā pātova dhammakathikattheraṃ ādāya āgamissatī’’ti yāguṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādetvā āsanaṃ paññapetvā tassāgamanaṃ paṭimānentī taṃ ekakaṃ āgataṃ disvā ‘‘tāta, dhammakathiko kena na ānīto’’ti vatvā ‘‘na mayhaṃ dhammakathikena attho’’ti vutte ‘‘tena hi yāguṃ pivā’’ti āha.
His mother, however, thinking, “Today my son will listen to the Dhamma and come back early in the morning, bringing the Dhamma preacher thera,” had prepared gruel, edibles, and food, arranged a seat, and was awaiting his arrival. Seeing him come alone, she said, “My son, why did you not bring the Dhamma preacher?” When he replied, “I have no need for a Dhamma preacher,” she said, “Then drink the gruel.”
Mẹ anh ta nghĩ: “Hôm nay con trai mình nghe pháp xong sẽ cùng vị Trưởng lão thuyết pháp về sớm,” nên đã chuẩn bị cháo, đồ ăn và đồ uống, sắp đặt chỗ ngồi, và chờ đợi anh ta trở về. Khi thấy anh ta về một mình, bà hỏi: “Này con, sao con không thỉnh vị thuyết pháp về?” Khi anh ta nói: “Con không cần vị thuyết pháp,” bà nói: “Vậy thì, hãy uống cháo đi.”
So ‘‘tumhehi mayhaṃ sahassaṃ paṭissutaṃ, taṃ tāva me detha, pacchā pivissāmī’’ti āha.
He said, “You promised me a thousand coins; please give that to me first, and I will drink it afterwards.”
Anh ta nói: “Mẹ đã hứa cho con một ngàn đồng, xin mẹ hãy cho con trước, sau đó con sẽ uống.”
‘‘Piva, tāta, pacchā dassāmī’’ti.
“Drink it, my son, I will give it afterwards.”
“Con trai, hãy uống trước, sau đó mẹ sẽ cho.”
‘‘Gahetvāva pivissāmī’’ti.
“I will drink it only after taking it.”
“Con sẽ uống sau khi đã nhận.”
Athassa mātā sahassabhaṇḍikaṃ purato ṭhapesi.
Then his mother placed the bundle of a thousand coins before him.
Thế là mẹ anh ta đặt một túi tiền ngàn đồng trước mặt anh ta.
So yāguṃ pivitvā sahassabhaṇḍikaṃ gahetvā vohāraṃ karonto na cirasseva vīsasatasahassaṃ uppādesi.
He drank the gruel, took the bundle of a thousand coins, and engaging in trade, soon earned twenty hundred thousand (two hundred thousand).
Anh ta uống cháo, cầm túi tiền ngàn đồng, kinh doanh và chẳng bao lâu đã kiếm được hai mươi vạn đồng.
Athassa etadahosi – ‘‘nāvaṃ upaṭṭhapetvā vohāraṃ karissāmī’’ti.
Then it occurred to him, “I will set up a ship and engage in trade.”
Lúc đó, anh ta nghĩ: “Mình sẽ chuẩn bị một con thuyền và kinh doanh.”
So nāvaṃ upaṭṭhapetvā ‘‘amma, ahaṃ nāvāya vohāraṃ karissāmī’’ti āha.
So he set up a ship and said, “Mother, I will engage in trade by ship.”
Anh ta chuẩn bị một con thuyền và nói: “Mẹ ơi, con sẽ kinh doanh bằng thuyền.”
Atha naṃ mātā ‘‘tvaṃ tāta, ekaputtako, imasmiṃ ghare dhanampi bahu, samuddo anekādīnavo, mā gamī’’ti nivāresi.
Then his mother restrained him, saying, “My son, you are an only child, there is much wealth in this house, and the ocean has many dangers; do not go.”
Thế là mẹ anh ta ngăn cản: “Này con, con là con trai duy nhất, trong nhà này tiền bạc cũng nhiều, biển cả có vô vàn hiểm nguy, đừng đi.”
So ‘‘ahaṃ gamissāmeva, na sakkā maṃ nivāretu’’nti vatvā ‘‘ahaṃ taṃ, tāta, vāressāmī’’ti mātarā hatthe gahito hatthaṃ vissajjāpetvā mātaraṃ paharitvā pātetvā antaraṃ katvā gantvā nāvāya samuddaṃ pakkhandi.
He said, “I will certainly go; it is not possible to stop me.” When his mother held his hand, saying, “My son, I will stop you,” he released his hand, struck his mother, knocked her down, created a distance, and went to embark on the ocean by ship.
Anh ta nói: “Con nhất định sẽ đi, không ai có thể ngăn cản con.” Khi mẹ anh ta nói: “Này con, mẹ sẽ ngăn cản con,” và nắm tay anh ta, anh ta gạt tay mẹ ra, đánh mẹ ngã xuống, rồi bỏ đi, xuống thuyền ra biển.
Nāvā sattame divase mittavindakaṃ nissāya samuddapiṭṭhe niccalā aṭṭhāsi.
On the seventh day, due to Mittavindaka, the ship became motionless on the surface of the ocean.
Vào ngày thứ bảy, con thuyền đã đứng yên trên mặt biển vì Mittavindaka.
Kāḷakaṇṇisalākā kariyamānā mittavindakasseva hatthe tikkhattuṃ pati.
When lots were cast to identify the unlucky one, the kāḷakaṇṇi-salākā fell into Mittavindaka’s hand three times.
Khi họ bốc thăm để tìm người xui xẻo (kāḷakaṇṇisalākā), lá thăm đã rơi vào tay Mittavindaka ba lần.
Athassa uḷumpaṃ datvā ‘‘imaṃ ekaṃ nissāya bahū mā nassantū’’ti taṃ samuddapiṭṭhe khipiṃsu.
So they gave him a raft and threw him into the ocean, saying, “Let not many perish because of this one.”
Thế là họ đưa cho anh ta một cái bè và ném anh ta xuống biển, nói: “Đừng để nhiều người bị hủy hoại vì một người này.”
Tāvadeva nāvā javena mahāsamuddaṃ pakkhandi.
Immediately, the ship swiftly plunged into the great ocean.
Ngay lúc đó, con thuyền đã nhanh chóng lao ra đại dương.
Sopi uḷumpe nipajjitvā ekaṃ dīpakaṃ pāpuṇi.
He, lying on the raft, reached an island.
Anh ta cũng nằm trên cái bè và đến một hòn đảo nhỏ.
Tattha phalikavimāne catasso vemānikapetiyo addasa.
There he saw four female vimāna-petas in a crystal mansion.
Ở đó, anh ta thấy bốn vị nữ ngạ quỷ Vemānika trong một cung điện pha lê.
Tā sattāhaṃ dukkhaṃ anubhavanti, sattāhaṃ sukhaṃ.
They experienced suffering for seven days and happiness for seven days.
Họ chịu khổ bảy ngày, và hưởng lạc bảy ngày.
So tāhi saddhiṃ sattāhaṃ dibbasampattiṃ anubhavi.
He enjoyed divine prosperity with them for seven days.
Anh ta đã hưởng thụ sự sung túc của chư thiên cùng với họ trong bảy ngày.
Atha naṃ tā dukkhānubhavanatthāya gacchamānā ‘‘sāmi, mayaṃ sattame divase āgamissāma, yāva mayaṃ āgacchāma, tāva anukkaṇṭhamāno idheva vasā’’ti vatvā agamaṃsu.
Then, as they were going to experience suffering, they said to him, "Master, we will return on the seventh day. Until we return, stay here without growing weary," and they departed.
Sau đó, khi họ đi để chịu khổ, họ nói: “Chủ nhân, chúng tôi sẽ trở lại vào ngày thứ bảy. Xin ngài hãy ở lại đây mà không buồn chán cho đến khi chúng tôi trở lại.” Rồi họ bỏ đi.
So taṇhāvasiko hutvā tasmiṃyeva phalake nipajjitvā puna samuddapiṭṭhena gacchanto aparaṃ dīpakaṃ patvā tattha rajatavimāne aṭṭha vemānikapetiyo disvā eteneva upāyena aparasmiṃ dīpake maṇivimāne soḷasa, aparasmiṃ dīpake kanakavimāne dvattiṃsa vemānikapetiyo disvā tāhi saddhiṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā tāsampi dukkhaṃ anubhavituṃ gatakāle puna samuddapiṭṭhena gacchanto ekaṃ pākāraparikkhittaṃ catudvāraṃ nagaraṃ addasa.
So, being under the sway of craving, he lay down on that same plank, and again, traveling over the surface of the ocean, he reached another island. There he saw eight vemānikapetīs in a silver mansion. By the same method, he saw sixteen vemānikapetīs in a jewel mansion on another island, and thirty-two vemānikapetīs in a golden mansion on yet another island. After enjoying divine bliss with them, when they had gone to experience their suffering, he again traveled over the surface of the ocean and saw a city enclosed by a wall and having four gates.
Anh ta, vì bị tham ái chi phối, đã nằm trên chính tấm ván đó, rồi lại đi trên mặt biển, đến một hòn đảo khác, ở đó anh ta thấy tám vị nữ ngạ quỷ Vemānika trong một cung điện bạc. Bằng cách tương tự, anh ta thấy mười sáu vị nữ ngạ quỷ Vemānika trong một cung điện bằng ngọc trên một hòn đảo khác, và ba mươi hai vị nữ ngạ quỷ Vemānika trong một cung điện bằng vàng trên một hòn đảo khác. Sau khi hưởng thụ sự sung túc của chư thiên cùng với họ, khi đến lúc họ đi chịu khổ, anh ta lại đi trên mặt biển và thấy một thành phố có bốn cửa, được bao quanh bởi một bức tường.
Ussadanirayo kiresa, bahūnaṃ nerayikasattānaṃ kammakaraṇānubhavanaṭṭhānaṃ mittavindakassa alaṅkatapaṭiyattanagaraṃ viya hutvā upaṭṭhāsi.
This was, it is said, the Ussada Niraya, a place for many beings in hell to experience the results of their actions, which appeared like a city adorned and prepared for Mittavindaka.
Nghe nói đây là địa ngục Ussada, nơi nhiều chúng sinh địa ngục chịu đựng sự trừng phạt, đã hiện ra như một thành phố được trang hoàng và chuẩn bị sẵn cho Mittavindaka.
So ‘‘imaṃ nagaraṃ pavisitvā rājā bhavissāmī’’ti cintetvā khuracakkaṃ ukkhipitvā sīse paccamānaṃ nerayikasattaṃ addasa.
Thinking, "I will enter this city and become king," he saw a being in hell with a razor-sharp discus lifted and pressing down on his head.
Anh ta nghĩ: “Mình sẽ vào thành phố này và trở thành vua,” rồi thấy một chúng sinh địa ngục đang đội bánh xe lưỡi dao cạo trên đầu.
Athassa taṃ tassa sīse khuracakkaṃ padumaṃ viya hutvā upaṭṭhāsi.
Then, that razor-sharp discus on his head appeared to him like a lotus.
Đối với anh ta, bánh xe lưỡi dao cạo trên đầu người đó hiện ra như một bông sen.
Ure pañcaṅgikabandhanaṃ uracchadapasādhanaṃ hutvā sīsato galantaṃ lohitaṃ lohitacandanavilepanaṃ viya hutvā paridevanasaddo madhurasaro gītasaddo viya hutvā upaṭṭhāsi.
The fivefold binding on his chest appeared as an ornamental breastplate, the blood flowing from his head appeared like a smear of red sandalwood paste, and his lamenting cry appeared like the sweet sound of a song.
Dây trói năm sợi trên ngực hiện ra như một trang sức che ngực, máu chảy từ đầu xuống hiện ra như một lớp kem đàn hương đỏ, và tiếng than khóc hiện ra như tiếng ca du dương.
So tassa santikaṃ gantvā ‘‘bho purisa, ciraṃ tayā padumaṃ dhāritaṃ, dehi me eta’’nti āha.
He went to him and said, "Sir, you have worn this lotus for a long time; give it to me."
Anh ta đến gần người đó và nói: “Này người kia, ông đã đội bông sen này lâu rồi, hãy đưa nó cho tôi.”
‘‘Samma, nayidaṃ padumaṃ, khuracakkaṃ eta’’nti.
"Friend, this is not a lotus; it is a razor-sharp discus."
“Này bạn, đây không phải là bông sen, đây là bánh xe lưỡi dao cạo.”
‘‘Tvaṃ mayhaṃ adātukāmatāya evaṃ vadasī’’ti.
"You say this because you do not wish to give it to me."
“Ông nói vậy vì ông không muốn đưa cho tôi.”
Nerayikasatto cintesi ‘‘mayhaṃ kammaṃ khīṇaṃ bhavissati, imināpi mayā viya mātaraṃ paharitvā āgatena bhavitabbaṃ, dassāmissa khuracakka’’nti.
The being in hell thought, "My karma must be exhausted. This man, too, must have come here after striking his mother, just like me. I will give him the razor-sharp discus."
Chúng sinh địa ngục nghĩ: “Nghiệp của mình sắp hết rồi, người này chắc cũng đã đánh mẹ mình mà đến, mình sẽ đưa bánh xe lưỡi dao cạo cho hắn.”
Atha naṃ ‘‘ehi bho, gaṇha ima’’nti vatvā khuracakkaṃ tassa sīse khipi, taṃ tassa matthakaṃ pisamānaṃ bhassi.
Then, saying to him, "Come, sir, take this," he threw the razor-sharp discus onto his head, and it descended, crushing his skull.
Thế rồi, người đó nói: “Này bạn, đến đây, hãy lấy cái này,” rồi ném bánh xe lưỡi dao cạo lên đầu Mittavindaka, và nó nghiền nát đầu anh ta rồi rơi xuống.
Tasmiṃ khaṇe mittavindako tassa khuracakkabhāvaṃ ñatvā ‘‘tava khuracakkaṃ gaṇha, tava khuracakkaṃ gaṇhā’’ti vedanāppatto paridevi, itaro antaradhāyi.
At that moment, Mittavindaka, realizing it was a razor-sharp discus, cried out in pain, "Take your razor-sharp discus! Take your razor-sharp discus!" and the other being disappeared.
Ngay lúc đó, Mittavindaka nhận ra đó là bánh xe lưỡi dao cạo, và vì đau đớn, anh ta than khóc: “Hãy lấy bánh xe lưỡi dao cạo của ông đi, hãy lấy bánh xe lưỡi dao cạo của ông đi!” Còn người kia thì biến mất.
Tadā bodhisatto rukkhadevatā hutvā mahantena parivārena ussadacārikaṃ caramāno taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi.
At that time, the Bodhisatta, having become a tree deity, was traveling through the Ussada Niraya with a large retinue and arrived at that place.
Lúc đó, Bồ-tát, đã trở thành một vị thần cây, đang đi tuần tra địa ngục Ussada với đoàn tùy tùng đông đảo, đã đến nơi đó.
Mittavindako taṃ oloketvā ‘‘sāmi devarāja, idaṃ maṃ cakkaṃ saṇhakaraṇiyaṃ viya tilāni pisamānaṃ otarati, kiṃ nu kho mayā pāpaṃ pakata’’nti pucchanto dve gāthā abhāsi –
Mittavindaka looked at him and, asking, "My lord, king of devas, this discus crushes me like a pestle crushing sesame seeds. What evil deed have I done?" he spoke two verses:
Mittavindaka nhìn Ngài và hỏi: “Thưa Đại Thiên Vương, bánh xe này đang nghiền nát con như cối giã hạt mè. Con đã tạo nghiệp ác gì vậy?” rồi đọc hai câu kệ:
Tattha daḷhapākāranti thirapākāraṃ.
There, daḷhapākāraṃ means with strong walls.
Trong đó, daḷhapākāraṃ có nghĩa là bức tường kiên cố.
‘‘Daḷhatoraṇa’’ntipi pāṭho, thiradvāranti attho.
"Daḷhatoraṇaṃ" is also a reading, meaning with strong gates.
Cũng có bản đọc là “daḷhatoraṇaṃ”, có nghĩa là có cánh cổng vững chắc.
Oruddhapaṭiruddhosmīti anto katvā samantā pākārena ruddho, palāyanaṭṭhānaṃ na paññāyati.
Oruddhapaṭiruddhosmīti means I am confined within and surrounded by a wall on all sides; there is no place to escape.
Oruddhapaṭiruddhāsmi có nghĩa là bị giam giữ bên trong và bị bao vây bởi tường thành khắp bốn phía, không có lối thoát.
Kiṃ pāpaṃ pakatanti kiṃ nu kho mayā pāpakammaṃ kataṃ.
Kiṃ pāpaṃ pakatanti means what evil deed, indeed, have I done?
Kiṃ pāpaṃ pakataṃ có nghĩa là: “Tôi đã tạo nghiệp ác gì vậy?”
Apihitāti thakitā.
Apihitāti means closed.
Apihitā có nghĩa là bị đóng kín.
Yathā dijoti pañjare pakkhitto sakuṇo viya.
Yathā dijoti means like a bird put in a cage.
Yathā dijo có nghĩa là như một con chim bị nhốt trong lồng.
Kimādhikaraṇanti kiṃ kāraṇaṃ.
Kimādhikaraṇanti means for what reason?
Kimādhikaraṇaṃ có nghĩa là vì lý do gì.
Cakkābhinihatoti cakkena abhinihato.
Cakkābhinihatoti means struck by the discus.
Cakkābhinihato có nghĩa là bị bánh xe đè nát.
Tattha laddhā satasahassāni, atirekāni vīsatīti tvaṃ uposathaṃ katvā mātu santikā sahassaṃ gahetvā vohāraṃ karonto satasahassāni ca atirekāni vīsatisahassāni labhitvā.
Here, laddhā satasahassāni, atirekāni vīsatīti means: You, having observed the Uposatha, took a thousand from your mother and engaged in trade, thereby obtaining one hundred thousand and an additional twenty thousand.
Ở đây, cụm từ laddhā satasahassāni, atirekāni vīsatīti (đã nhận được một trăm ngàn, và hơn hai mươi ngàn) có nghĩa là: Ngươi đã giữ giới uposatha, nhận một ngàn (đồng) từ mẹ và khi kinh doanh, ngươi đã nhận được một trăm ngàn và hơn hai mươi ngàn (đồng).
Nākarīti tena dhanena asantuṭṭho nāvāya samuddaṃ pavisanto samudde ādīnavañca kathetvā mātuyā vāriyamānopi anukampakānaṃ ñātīnaṃ vacanaṃ na karosi, sotāpannaṃ mātaraṃ paharitvā antaraṃ katvā nikkhantoyevāsīti dīpeti.
Nākarīti means: Not being content with that wealth, you entered the sea by ship, and even though your mother spoke of the dangers of the sea and tried to restrain you, you did not heed the words of your compassionate relatives. It indicates that you struck your Sotāpanna mother, created a separation, and then left.
Nākarīti (đã không làm) có nghĩa là: Ngươi đã không hài lòng với số tiền đó, và khi đi thuyền ra biển, mặc dù mẹ ngươi đã nói về những hiểm nguy của biển cả và ngăn cản, ngươi vẫn không nghe lời của những người thân có lòng trắc ẩn. Ngươi đã đánh mẹ mình, một người đã chứng quả Dự Lưu, và bỏ đi, điều này cho thấy ngươi đã rời khỏi nhà.
Laṅghinti nāvaṃ ullaṅghanasamatthaṃ.
Laṅghinti means: capable of making the ship leap.
Laṅghiṃti (đã vượt qua) có nghĩa là: có khả năng làm cho con thuyền nhảy lên bởi sức sóng.
Pakkhandīti pakkhandosi.
Pakkhandīti means: you plunged.
Pakkhandīti (đã lao vào) có nghĩa là: ngươi đã lao vào.
Appasiddhikanti mandasiddhiṃ vināsabahulaṃ.
Appasiddhikanti means: having little success, full of destruction.
Appasiddhikaṃti (ít thành công) có nghĩa là: ít thành công, nhiều sự hủy hoại.
Catubbhi aṭṭhāti atha naṃ nissāya ṭhitāya nāvāya phalakaṃ datvā samudde khittopi tvaṃ mātaraṃ nissāya ekadivasaṃ katassa uposathakammassa nissandena phalikavimāne catasso itthiyo labhitvā tato rajatavimāne aṭṭha, maṇivimāne soḷasa, kanakavimāne dvattiṃsa adhigatosīti.
Catubbhi aṭṭhāti means: Then, even though you were thrown into the sea after a plank was given from the ship you were on, by the result of the Uposatha observance you performed for one day, relying on your mother, you obtained four celestial maidens in a crystal palace; then eight in a silver palace; sixteen in a jewel palace; and thirty-two in a golden palace.
Catubbhi aṭṭhāti (từ bốn đến tám) có nghĩa là: Sau đó, mặc dù bị ném xuống biển từ một tấm ván của con thuyền mà ngươi đang ở trên, nhờ phước báu của việc giữ giới uposatha một ngày dựa vào mẹ, ngươi đã nhận được bốn người phụ nữ trong cung điện pha lê, sau đó tám người trong cung điện bạc, mười sáu người trong cung điện ngọc, và ba mươi hai người trong cung điện vàng.
Aticchaṃ cakkamāsadoti atha tvaṃ yathāladdhena asantuṭṭho ‘‘atra uttaritaraṃ labhissāmī’’ti evaṃ laddhaṃ laddhaṃ atikkamanalobhasaṅkhātāya aticchāya samannāgatattā aticcho pāpapuggalo tassa uposathakammassa khīṇattā dvattiṃsa itthiyo atikkamitvā imaṃ petanagaraṃ āgantvā tassa mātupahāradānaakusalassa nissandena idaṃ khuracakkaṃ sampattosi.
Aticchaṃ cakkamāsadoti means: Then, not being content with what you had obtained, thinking, “I shall obtain more than this,” you, being a person of excessive desire, a wicked person, due to being endowed with excessive craving, which is the craving to surpass whatever is obtained, and because that Uposatha karma was exhausted, you surpassed the thirty-two celestial maidens and came to this city of petas. By the result of the unwholesome karma of striking your mother, you have attained this razor-wheel.
Aticchaṃ cakkamāsadoti (do tham lam quá độ, ngươi đã gặp phải bánh xe) có nghĩa là: Sau đó, ngươi, Mittavindaka, vì không hài lòng với những gì đã đạt được, và vì có lòng tham muốn vượt quá những gì đã nhận được, nghĩ rằng “ta sẽ đạt được nhiều hơn ở đây”, nên ngươi là một người xấu, một người có lòng tham lam quá độ. Do phước báu của việc giữ giới uposatha đã cạn kiệt, ngươi đã vượt qua ba mươi hai người phụ nữ và đến thành phố của ngạ quỷ này, và do quả báo của nghiệp bất thiện đánh mẹ, ngươi đã phải chịu đựng bánh xe sắc bén này.
‘‘Atriccha’’ntipi pāṭho, atra atra icchamānoti attho.
Atricchantipi is also a reading, meaning, "desiring in this and that."
Cũng có bản đọc là “Atricchaṃ”, có nghĩa là “mong muốn ở đây, ở đây”.
‘‘Atricchā’’tipi pāṭho, atricchāyāti attho.
Atricchātipi is also a reading, meaning, "by excessive desire."
Cũng có bản đọc là “Atricchā”, có nghĩa là “do lòng tham lam quá độ”.
Bhamatīti tassa te icchāhatassa posassa idaṃ cakkaṃ matthakaṃ pisamānaṃ idāni kumbhakāracakkaṃ viya matthake bhamatīti attho.
Bhamatīti means: The meaning is that this wheel, crushing the head of that man afflicted by craving, now spins on his head like a potter's wheel.
Bhamatīti (quay) có nghĩa là: Bánh xe này đang nghiền nát đầu ngươi, người bị dục vọng sai khiến, và bây giờ nó quay trên đầu ngươi như bánh xe của người thợ gốm.
Ye ca taṃ anugijjhantīti taṇhā nāmesā gacchantī uparūpari visālā hoti, samuddo viya ca duppūrā, rūpādīsu tassa tassa icchanaicchāya visaṭagāminī, taṃ evarūpaṃ taṇhaṃ ye ca anugijjhanti giddhā gadhitā hutvā punappunaṃ allīyanti.
Ye ca taṃ anugijjhantīti means: This craving, when it progresses, becomes increasingly vast, and it is as difficult to satisfy as the ocean. It spreads out due to the desire for various forms and so on. Those who cling to such craving, being greedy and attached, repeatedly adhere to it.
Ye ca taṃ anugijjhantīti (những ai bám víu vào nó) có nghĩa là: Dục vọng này, khi nó tiếp tục, trở nên rộng lớn hơn ở các cấp độ cao hơn, khó lấp đầy như đại dương, và lan tỏa khắp nơi do sự ham muốn đối với các đối tượng như sắc. Những ai bám víu vào dục vọng như vậy, trở nên tham lam và dính mắc hết lần này đến lần khác.
Te honti cakkadhārinoti te evaṃ paccantā khuracakkaṃ dhārenti.
Te honti cakkadhārinoti means: Such persons, having been tormented, bear the razor-wheel.
Te honti cakkadhārinoti (họ sẽ là những người mang bánh xe) có nghĩa là: Những người đó, khi đã chín muồi, sẽ phải mang bánh xe sắc bén.
Bahubhaṇḍanti mātāpitūnaṃ santakaṃ bahudhanaṃ ohāya.
Bahubhaṇḍanti means: abandoning the abundant wealth belonging to parents.
Bahubhaṇḍaṃti (nhiều tài sản) có nghĩa là: bỏ lại nhiều tài sản thuộc về cha mẹ.
Magganti gantabbaṃ appasiddhikaṃ samuddamaggaṃ apaccavekkhitvā yathā tvaṃ paṭipanno, evameva aññesampi yesañcetaṃ asaṅkhātaṃ avīmaṃsitaṃ, te yathā tvaṃ tatheva taṇhāvasikā hutvā dhanaṃ pahāya gamanamaggaṃ anapekkhitvā paṭipannā cakkadhārino honti.
Magganti means: without examining the path to be taken, the sea-route fraught with little success, just as you proceeded. Similarly, for others, too, for whom this path is unreckoned, unexamined, they, just like you, become subject to craving, abandon wealth, proceed without considering the path, and become bearers of the wheel.
Maggaṃti (con đường) có nghĩa là: không xem xét con đường biển đầy hiểm nguy cần phải đi. Giống như ngươi đã hành động, những người khác cũng vậy, những ai không suy xét, không tìm hiểu con đường này, họ cũng sẽ bị dục vọng chi phối, bỏ lại tài sản, không quan tâm đến con đường phải đi, và sẽ trở thành những người mang bánh xe giống như ngươi.
Kammaṃ samekkheti tasmā paṇḍito puriso attanā kattabbakammaṃ ‘‘sadosaṃ nu kho, niddosa’’nti samekkheyya paccavekkheyya.
Kammaṃ samekkheti means: Therefore, a wise person should examine, should reflect on, the actions to be done by oneself, whether they are faulty or faultless.
Kammaṃ samekkheti (hãy xem xét nghiệp) có nghĩa là: Do đó, người trí nên xem xét, suy xét nghiệp mà mình phải làm, xem nó có lỗi hay không có lỗi.
Vipulañca bhoganti attano dhammaladdhaṃ dhanarāsimpi samekkheyya.
Vipulañca bhoganti means: one should also examine one’s own wealth, obtained righteously.
Vipulañca bhogaṃti (và tài sản lớn) có nghĩa là: cũng nên xem xét khối tài sản mà mình đã đạt được một cách hợp pháp.
Nātivatteyyāti taṃ tādisaṃ puggalaṃ idaṃ cakkaṃ na ativatteyya nāvatthareyya.
Nātivatteyyāti means: This wheel would not overpower, would not overwhelm, such a person.
Nātivatteyyāti (sẽ không vượt qua) có nghĩa là: Bánh xe này sẽ không vượt qua, không đè nặng lên người như vậy.
‘‘Nātivattetī’’tipi pāṭho, nāvattharatīti attho.
Nātivattetītipi is also a reading, meaning, "it does not overwhelm."
Cũng có bản đọc là “Nātivattetī”, có nghĩa là “không đè nặng”.
Tattha atisaroti atisarītipi atisaro, atisarissatītipi atisaro.
Here, atisaroti means: atisaro (you will remember) also means atisarīti (you remembered), and atisaro also means atisarissatīti (you will remember).
Ở đây, atisaroti (sẽ chịu khổ liên tục) có nghĩa là: atisari (đã làm một việc quá tàn ác) cũng là atisaro, atisarissati (sẽ làm một việc quá tàn ác) cũng là atisaro.
Paccasaroti tasseva vevacanaṃ.
Paccasaroti is a synonym for the same.
Paccasaroti (sẽ chịu khổ không ngừng nghỉ) là từ đồng nghĩa của từ đó.
Idaṃ vuttaṃ hoti – samma mittavindaka, suṇohi me vacanaṃ, tvañhi atidāruṇassa kammassa katattā atisaro, tassa pana na sakkā vassagaṇanāya vipāko paññāpetunti aparimāṇaṃ atimahantaṃ vipākadukkhaṃ sarissasi paṭipajjissasīti atisaro.
This is what was said: "O Mittavindaka, listen to my words. You, having committed extremely cruel kamma, are atisaro (one who will remember immense suffering). For it is not possible to specify the vipāka (result) in terms of years, so you will remember and experience immeasurable, exceedingly great suffering as a result; thus, you are atisaro."
Điều này có nghĩa là: Này Mittavindaka, hãy nghe lời ta nói. Ngươi đã làm một nghiệp quá tàn ác nên ngươi sẽ phải chịu khổ liên tục. Quả báo của nghiệp đó không thể được xác định bằng số năm. Do đó, ngươi sẽ phải nhớ, sẽ phải chịu đựng một nỗi khổ quả báo vô hạn, vô cùng lớn.
Tena te ‘‘ettakāni vassasahassānī’’ti vattuṃ na sakkomi.
Therefore, I cannot tell you, "It will be for so many thousands of years."
Vì vậy, ta không thể nói với ngươi rằng “bao nhiêu ngàn năm”.
Sirasimāviddhanti yaṃ pana te idaṃ cakkaṃ sirasmiṃ āviddhaṃ kumbhakāracakkamiva bhamati.
Sirasimāviddhaṃ: As for this wheel that is fixed on your head, it revolves like a potter's wheel.
Sirasimāviddhaṃti (đã đâm vào đầu) có nghĩa là: Bánh xe này đã đâm vào đầu ngươi và đang quay như bánh xe của người thợ gốm.
Na taṃ jīvaṃ pamokkhasīti taṃ tvaṃ yāva te kammavipāko na khīyati, tāva jīvamāno na pamokkhasi, kammavipāke pana khīṇe idaṃ cakkaṃ pahāya yathākammaṃ gamissasīti.
Na taṃ jīvaṃ pamokkhasi: You will not be released from it while alive, as long as the kamma-vipāka (result of kamma) is not exhausted. But when the kamma-vipāka is exhausted, you will abandon this wheel and go according to your kamma.
Na taṃ jīvaṃ pamokkhasīti (ngươi sẽ không thoát được khi còn sống) có nghĩa là: Ngươi sẽ không thoát khỏi nó khi còn sống cho đến khi quả báo của nghiệp ngươi cạn kiệt. Nhưng khi quả báo nghiệp đã cạn kiệt, ngươi sẽ từ bỏ bánh xe này và đi theo nghiệp của mình.
Kaṇho vatāyaṃ purisoti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto sitapātukammaṃ ārabbha kathesi.
Kaṇho vatāyaṃ puriso: The Teacher related this story concerning his smile, while dwelling in the Nigrodhārāma near Kapilavatthu.
Kaṇho vatāyaṃ purisoti (Người đàn ông này tên là Kaṇha) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại tịnh xá Nigrodhārāma gần Kapilavatthu, liên quan đến một nụ cười.
Tadā kira satthā sāyanhasamaye nigrodhārāme bhikkhusaṅghaparivuto jaṅghavihāraṃ anucaṅkamamāno aññatarasmiṃ padese sitaṃ pātvākāsi.
At that time, it is said, the Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, was walking up and down in the Nigrodhārāma in the evening, and he smiled in a certain place.
Vào thời đó, Đức Bổn Sư, vào buổi chiều, khi đang đi kinh hành cùng Tăng đoàn tại tịnh xá Nigrodhārāma, Ngài đã mỉm cười ở một nơi nào đó.
Ānandatthero ‘‘ko nu kho hetu, ko paccayo bhagavato sitassa pātukammāya, na ahetu tathāgatā sitaṃ pātukaronti, pucchissāmi tāvā’’ti añjaliṃ paggayha sitakāraṇaṃ pucchi.
Venerable Ānanda, thinking, "What, indeed, is the cause, what is the reason for the Blessed One's smile? Tathāgatas do not smile without a cause. I will ask now," raised his clasped hands and inquired about the reason for the smile.
Trưởng lão Ānanda nghĩ: “Nguyên nhân nào, duyên cớ nào khiến Đức Thế Tôn mỉm cười? Chư Như Lai không mỉm cười mà không có nguyên nhân. Ta sẽ hỏi Ngài.” Rồi ngài chắp tay và hỏi về nguyên nhân nụ cười.
Athassa satthā ‘‘bhūtapubbaṃ, ānanda, kaṇho nāma isi ahosi, so imasmiṃ bhūmippadese vihāsi jhāyī jhānarato, tassa sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampī’’ti sitakāraṇaṃ vatvā tassa vatthuno apākaṭattā therena yācito atītaṃ āhari.
Then the Teacher, telling him the reason for the smile, said, "Formerly, Ānanda, there was a sage named Kaṇha. He dwelt in this very place, meditating and delighting in jhāna. Due to the power of his sīla, Sakka's abode trembled." As the story was not well-known, he was requested by the elder and recounted the past event.
Đức Bổn Sư đã nói về nguyên nhân của nụ cười rằng: “Này Ānanda, thuở xưa, có một vị ẩn sĩ tên là Kaṇha. Vị ấy trú tại nơi này, thiền định và an trú trong thiền định. Do uy lực của giới hạnh của vị ấy, cung điện của Sakka đã rung chuyển.” Vì câu chuyện đó không được biết đến, nên khi được Trưởng lão thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ ekena asītikoṭivibhavena aputtakena brāhmaṇena sīlaṃ samādiyitvā putte patthite bodhisatto tassa brāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a brāhmaṇa in Bārāṇasī, who had eighty crores of wealth but no son, observed sīla and prayed for a son, and the Bodhisatta was reborn in his brāhmaṇī's womb.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, một vị Bà-la-môn giàu có tám mươi triệu đồng, không con, đã giữ giới và cầu nguyện có con. Bồ Tát đã tái sinh vào bụng của vợ vị Bà-la-môn đó.
Kāḷavaṇṇattā panassa nāmaggahaṇadivase ‘‘kaṇhakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
Because of his dark complexion, on the day of his naming ceremony, they named him "Kaṇhakumāra."
Vì có màu da đen, vào ngày đặt tên, họ đã đặt tên cho ngài là “Kaṇhakumāra” (Hoàng tử Kaṇha).
So soḷasavassakāle maṇipaṭimā viya sobhaggappatto hutvā pitarā sippuggahaṇatthāya pesito takkasilāyaṃ sabbasippāni uggahetvā paccāgacchi.
When he was sixteen years old, having attained beauty like a jewel statue, he was sent by his father to acquire knowledge, and after learning all skills in Takkasilā, he returned.
Năm mười sáu tuổi, ngài trở nên đẹp đẽ như một pho tượng ngọc. Được cha gửi đi học nghề, ngài đã học tất cả các nghề ở Takkasilā và trở về.
Atha naṃ pitā anurūpena dārena saṃyojesi.
Then his father united him with a suitable wife.
Sau đó, cha ngài đã gả ngài cho một người vợ phù hợp.
So aparabhāge mātāpitūnaṃ accayena sabbissariyaṃ paṭipajji.
Later, after the passing of his parents, he assumed full sovereignty.
Sau này, khi cha mẹ qua đời, ngài đã nắm giữ toàn bộ quyền lực.
Athekadivasaṃ ratanakoṭṭhāgārāni viloketvā varapallaṅkamajjhagato suvaṇṇapaṭṭaṃ āharāpetvā ‘‘ettakaṃ dhanaṃ asukena uppāditaṃ, ettakaṃ asukenā’’ti pubbañātīhi suvaṇṇapaṭṭe likhitāni akkharāni disvā cintesi ‘‘yehi imaṃ dhanaṃ uppāditaṃ, te na paññāyanti, dhanameva paññāyati, ekopi idaṃ dhanaṃ gahetvā gato nāma natthi, na kho pana sakkā dhanabhaṇḍikaṃ bandhitvā paralokaṃ gantuṃ.
Then one day, after inspecting the treasure vaults and sitting on a splendid couch, he had a golden plate brought and, seeing the letters written on the golden plate by his ancestors, "So much wealth was produced by so-and-so, so much by so-and-so," he reflected: "Those who produced this wealth are not to be found; only the wealth is found. No one has ever taken this wealth with them. Indeed, it is not possible to bind up a bundle of wealth and go to the next world.
Rồi một ngày nọ, sau khi xem xét các kho báu, ông ngồi giữa chiếc ngai vàng cao quý, sai mang đến một tấm bảng vàng và thấy những chữ do các bậc tiền bối viết trên tấm bảng vàng rằng: "Số tài sản này do người kia tạo ra, số tài sản này do người nọ tạo ra." Ông suy nghĩ: "Những người đã tạo ra tài sản này không còn được biết đến, chỉ có tài sản là được biết đến. Không một ai có thể mang tài sản này ra đi. Thật không thể nào buộc gói tài sản lại mà đi đến thế giới bên kia được.
Pañcannaṃ verānaṃ sādhāraṇabhāvena hi asārassa dhanassa dānaṃ sāro, bahurogasādhāraṇabhāvena asārassa sarīrassa sīlavantesu abhivādanādikammaṃ sāro, aniccābhibhūtabhāvena asārassa jīvitassa aniccādivasena vipassanāyogo sāro, tasmā asārehi bhogehi sāraggahaṇatthaṃ dānaṃ dassāmī’’ti.
For giving is the essence of wealth, which is insubstantial due to being common to five enemies. Paying homage and other acts to those endowed with sīla are the essence of the body, which is insubstantial due to being common to many diseases. Insight practice, based on impermanence and so forth, is the essence of life, which is insubstantial due to being overcome by impermanence. Therefore, I will give dāna to grasp the essence from insubstantial possessions."
Thật vậy, đối với tài sản vô thường, việc bố thí là cốt lõi vì nó là của chung cho năm kẻ thù. Đối với thân thể vô thường, việc lễ bái những người giữ giới là cốt lõi vì nó là của chung cho nhiều bệnh tật. Đối với sinh mạng vô thường, việc thực hành thiền quán (vipassanā) về vô thường v.v... là cốt lõi vì nó bị vô thường chi phối. Do đó, để nắm bắt cốt lõi từ những tài sản vô thường, ta sẽ thực hành bố thí."
So āsanā vuṭṭhāya rañño santikaṃ gantvā rājānaṃ āpucchitvā mahādānaṃ pavattesi.
He rose from his seat, went to the king, sought the king's permission, and gave a great dāna.
Vị ấy từ chỗ ngồi đứng dậy, đến yết kiến nhà vua, xin phép nhà vua rồi thực hành đại thí.
Yāva sattamā divasā dhanaṃ aparikkhīyamānaṃ disvā ‘‘kiṃ me dhanena, yāva maṃ jarā nābhibhavati, tāvadeva pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo bhavissāmī’’ti cintetvā gehe sabbadvārāni vivarāpetvā ‘‘dinnaṃ me, harantū’’ti asuciṃ viya jigucchanto vatthukāme pahāya mahājanassa rodantassa paridevantassa nagarā nikkhamitvā himavantapadesaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā attano vasanatthāya ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ olokento imaṃ ṭhānaṃ patvā ‘‘idha vasissāmī’’ti ekaṃ indavāruṇīrukkhaṃ gocaragāmaṃ adhiṭṭhāya tasseva rukkhassa mūle vihāsi.
Seeing that his wealth did not diminish for seven days, he thought, "What good is wealth to me? Before old age overwhelms me, I will go forth, attain the higher knowledges and meditative attainments, and make the Brahma-world my destination." Having thus thought, he had all the doors of his house opened and, saying, "It has been given by me, let them take it," he abandoned material pleasures as if despising filth. While the great multitude wept and lamented, he left the city, entered the Himalayan region, took up the ascetic's going forth, and, looking for a pleasant spot to dwell, he arrived at this place. Thinking, "I will dwell here," he designated an indavāruṇī tree as his alms-resort village and lived at the foot of that very tree.
Sau bảy ngày, thấy tài sản không cạn kiệt, vị ấy suy nghĩ: "Tài sản có ích gì cho ta? Trong khi tuổi già chưa đến với ta, ta sẽ xuất gia, thành tựu các thắng trí (abhiññā) và các thiền định (samāpatti) rồi sẽ hướng về cõi Phạm thiên." Nghĩ vậy, vị ấy mở tất cả các cửa nhà, nói: "Của ta đã cho rồi, hãy mang đi!" Từ bỏ các dục lạc vật chất như ghê tởm thứ dơ bẩn, vị ấy rời thành phố trong khi đại chúng đang khóc lóc, than van. Vị ấy đi vào vùng Hy Mã Lạp Sơn, xuất gia làm đạo sĩ (isi), tìm kiếm một nơi ở thích hợp, đến chỗ này và nghĩ: "Ta sẽ ở đây." Vị ấy quyết định lấy một cây Indavāruṇī làm nơi khất thực và sống dưới gốc cây đó.
Gāmantasenāsanaṃ pahāya āraññiko ahosi, paṇṇasālaṃ akatvā rukkhamūliko ahosi, abbhokāsiko nesajjiko.
He abandoned village-fringe dwellings and became a forest dweller; not building a leaf-hut, he became a tree-root dweller; he was an open-air dweller and a sitter.
Từ bỏ chỗ ở gần làng, vị ấy trở thành người sống trong rừng (āraññiko), không làm am lá, trở thành người sống dưới gốc cây (rukkhamūliko), sống ngoài trời (abbhokāsiko), và không nằm (nesajjiko).
Sace nipajjitukāmo, bhūmiyaṃyeva nipajjati, dantamūsaliko hutvā anaggipakkameva khādati, thusaparikkhittaṃ kiñci na khādati, ekadivasaṃ ekavārameva khādati, ekāsaniko ahosi.
If he wished to lie down, he would lie down on the ground itself; becoming one who used his teeth as a pestle, he ate only uncooked food; he ate nothing mixed with husks; he ate only once a day; he was a one-session eater.
Nếu muốn nằm, vị ấy nằm ngay trên đất. Vị ấy trở thành người ăn thức ăn chưa nấu chín bằng lửa (dantamūsaliko), không ăn bất cứ thứ gì có vỏ trấu, mỗi ngày chỉ ăn một lần, trở thành người chỉ ăn một bữa (ekāsaniko).
Khamāya pathavīāpatejavāyusamo hutvā ete ettake dhutaṅgaguṇe samādāya vattati, imasmiṃ kira jātake bodhisatto paramappiccho ahosi.
Being like the earth, water, fire, and wind in patience, he observed these many dhutaṅga qualities. In this Jātaka, the Bodhisatta was indeed extremely content.
Vị ấy trở nên giống như đất, nước, lửa, gió về sự nhẫn nại, và thực hành những pháp đầu đà (dhutaṅga) đó. Trong câu chuyện Jātaka này, Bồ Tát là người có rất ít dục vọng (paramappiccho).
So na cirasseva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto tattheva vasati, phalāphalatthampi aññattha na gacchati, rukkhassa phalitakāle phalaṃ khādati, pupphitakāle pupphaṃ khādati, sapattakāle pattāni khādati, nippattakāle papaṭikaṃ khādati.
Not long after, he developed the higher knowledges and meditative attainments, and dwelling there, he indulged in the sport of jhāna. He did not go elsewhere even for fruits and edibles; when the tree bore fruit, he ate the fruit; when it flowered, he ate the flowers; when it had leaves, he ate the leaves; when it was leafless, he ate the bark.
Không lâu sau, vị ấy thành tựu các thắng trí và các thiền định, an trú trong thiền lạc ngay tại đó. Vị ấy không đi nơi khác để tìm quả lớn hay quả nhỏ. Khi cây ra quả, vị ấy ăn quả. Khi cây ra hoa, vị ấy ăn hoa. Khi cây có lá, vị ấy ăn lá. Khi cây không có lá, vị ấy ăn vỏ cây.
Evaṃ paramasantuṭṭho hutvā imasmiṃ ṭhāne ciraṃ vasati.
Thus, being supremely content, he lived in that place for a long time.
Như vậy, vị ấy vô cùng hài lòng và sống lâu dài tại nơi đó.
So ekadivasaṃ pubbaṇhasamaye tassa rukkhassa pakkāni phalāni gaṇhi, gaṇhanto pana loluppacārena uṭṭhāya aññasmiṃ padese na gaṇhāti, yathānisinnova hatthaṃ pasāretvā hatthappasāraṇaṭṭhāne ṭhitāni phalāni saṃharati, tesupi manāpāmanāpaṃ avicinitvā sampattasampattameva gaṇhāti.
One day, in the forenoon, he gathered the ripe fruits of that tree. When gathering, he did not rise due to greed and gather from another spot; he simply stretched out his hand as he sat and collected the fruits that were within reach. Even among those, he did not pick and choose between agreeable and disagreeable ones, but took whatever came to hand.
Một ngày nọ, vào buổi sáng sớm, vị ấy hái những quả chín của cây đó. Khi hái, vị ấy không đứng dậy và hái ở nơi khác do lòng tham lam, mà chỉ vươn tay hái những quả nằm trong tầm với khi vẫn đang ngồi. Ngay cả trong số đó, vị ấy cũng không chọn quả mình thích hay không thích, mà chỉ hái bất cứ quả nào đến tay.
Evaṃ paramasantuṭṭhassa tassa sīlatejena sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
Thus, due to the power of the virtue of that supremely contented one, Sakka's Paṇḍukambala rock-seat showed a sign of heat.
Do năng lực giới hạnh của vị ấy, người vô cùng hài lòng như vậy, ngai đá Paṇḍukambala của Sakka (Đế Thích) đã hiển hiện dấu hiệu nóng lên.
Taṃ kira sakkassa āyukkhayena vā uṇhaṃ hoti puññakkhayena vā, aññasmiṃ vā mahānubhāvasatte taṃ ṭhānaṃ patthente, dhammikānaṃ vā mahiddhikasamaṇabrāhmaṇānaṃ sīlatejena uṇhaṃ hoti.
It is said that this seat becomes hot either due to Sakka's lifespan coming to an end, or due to his merit being exhausted, or when another being of great power aspires to that position, or due to the power of the virtue of righteous recluses and brahmins of great psychic power.
Ngai đó nóng lên khi tuổi thọ của Sakka sắp hết, hoặc khi phước báu của ngài cạn kiệt, hoặc khi một chúng sanh có đại oai lực khác khao khát vị trí đó, hoặc do năng lực giới hạnh của các Sa-môn, Bà-la-môn có đại thần thông và sống theo Chánh pháp.
Sakko ‘‘ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo’’ti āvajjetvā imasmiṃ padese vasantaṃ kaṇhaṃ isiṃ rukkhaphalāni uccinantaṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ isi ghoratapo paramajitindriyo, imaṃ dhammakathāya sīhanādaṃ nadāpetvā sukāraṇaṃ sutvā varena santappetvā imamassa rukkhaṃ dhuvaphalaṃ katvā āgamissāmī’’ti.
Sakka, pondering, "Who indeed wishes to dislodge me from my position?" saw the ascetic Kaṇha dwelling in that place and gathering tree fruits, and he thought, "This ascetic is of severe austerity and has perfectly subdued his senses. I will make him utter a lion's roar with a Dhamma talk, and after hearing his excellent reason, I will satisfy him with a boon and make this tree of his perpetually fruitful, then I will return."
Sakka suy nghĩ: "Ai đang muốn đẩy ta khỏi vị trí này đây?" Ngài quán sát và thấy đạo sĩ Kaṇha đang sống ở nơi đó, đang hái quả cây. Ngài nghĩ: "Đạo sĩ này có khổ hạnh ghê gớm, các căn đã được chế ngự tột cùng. Ta sẽ khiến vị ấy rống tiếng sư tử bằng một bài pháp, lắng nghe lý do tốt đẹp rồi ban cho vị ấy một điều ước, khiến cây này ra quả vĩnh viễn rồi ta sẽ trở về."
So mahantenānubhāvena sīghaṃ otaritvā tasmiṃ rukkhamūle tassa piṭṭhipasse ṭhatvā ‘‘attano avaṇṇe kathite kujjhissati nu kho, no’’ti vīmaṃsanto paṭhamaṃ gāthamāha –
So, with great psychic power, he swiftly descended and stood behind the ascetic at the foot of that tree. Desiring to test whether the ascetic would get angry if his faults were spoken of, he first uttered the verse:
Với đại oai lực, ngài nhanh chóng giáng xuống, đứng phía sau lưng đạo sĩ dưới gốc cây đó, và để thử xem: "Liệu vị ấy có nổi giận khi ta nói xấu mình không?", ngài đã nói kệ đầu tiên:
Tattha tacasāti tacena kaṇho nāma na hotīti attho.
Here, tacasā means 'is not dark by skin'.
Trong đó, tacasā có nghĩa là không phải đen vì màu da.
Antosāroti abbhantare sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasārehi samannāgato.
Antosāro means 'endowed with the essence of virtue, concentration, wisdom, liberation, and the knowledge and vision of liberation within'.
Antosāro là người có cốt lõi bên trong, được trang bị các cốt lõi như giới, định, tuệ, giải thoát, và giải thoát tri kiến.
Evarūpo hi bāhitapāpattā brāhmaṇo nāma hoti.
Such a one, having expelled evil, is indeed called a brahmin.
Một người như vậy được gọi là Bà-la-môn vì đã loại bỏ ác nghiệp.
Sa veti yasmiṃ pana pāpāni kammāni atthi, so yattha katthaci kule jātopi yena kenaci sarīravaṇṇena samannāgatopi kāḷakova.
"Sa ve" means: In whom there are evil deeds, that person, even if born in any family, or endowed with any bodily complexion, is indeed black.
Sa ve là kẻ nào có ác nghiệp, dù sinh ra trong bất cứ gia đình nào, dù có màu da nào, kẻ đó vẫn là kẻ đen tối (Kaḷa).
Evañca pana vatvā imesaṃ sattānaṃ kaṇhabhāvakarāni pāpakammāni ekavidhādibhedehi vitthāretvā sabbānipi tāni garahitvā sīlādayo guṇe pasaṃsitvā ākāse candaṃ uṭṭhāpento viya sakkassa dhammaṃ desesi.
And having thus spoken, he expounded the Dhamma to Sakka, as if raising the moon in the sky, after elaborating on the evil deeds that cause these beings to be black, in their various classifications such as the one-fold, having condemned all of them, and having praised virtues such as sīla.
Nói như vậy, vị ấy đã mở rộng các ác nghiệp khiến chúng sanh trở nên đen tối theo các loại khác nhau, chỉ trích tất cả chúng, ca ngợi các đức tính như giới hạnh, rồi thuyết pháp cho Sakka như thể làm mặt trăng mọc trên bầu trời.
Sakko tassa dhammakathaṃ sutvā pamudito somanassajāto mahāsattaṃ varena nimantento tatiyaṃ gāthamāha –
Sakko, having heard his discourse on the Dhamma, was delighted and joyful, and wishing to invite the Bodhisatta with a boon, he spoke the third verse:
Sakka nghe pháp thoại của vị ấy, vui mừng, hoan hỷ, muốn ban điều ước cho Đại Bồ Tát, nên nói kệ thứ ba:
Taṃ sutvā mahāsatto cintesi ‘‘ayaṃ kiṃ nu kho attano avaṇṇe kathite kujjhissati, noti maṃ vīmaṃsanto mayhaṃ chavivaṇṇañca bhojanañca vasanaṭṭhānañca garahitvā idāni mayhaṃ akuddhabhāvaṃ ñatvā pasannacitto varaṃ deti, maṃ kho panesa ‘sakkissariyabrahmissariyānaṃ atthāya brahmacariyaṃ caratī’tipi maññeyya, tatrassa nikkaṅkhabhāvatthaṃ mayhaṃ paresu kodho vā doso vā mā uppajjatu, parasampattiyaṃ lobho vā paresu sineho vā mā uppajjatu, majjhattova bhaveyyanti ime mayā cattāro vare gahetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Having heard that, the Bodhisatta thought: “Will he be angry if his fault is mentioned, or not? He is testing me, having condemned my skin color, my food, and my dwelling place, and now, knowing my lack of anger, he gives a boon with a pleased mind. He might also think that I am practicing the holy life for the sake of the sovereignty of Sakka or Brahmā. For his freedom from doubt, it is fitting for me to take these four boons: may no anger or ill-will arise in me towards others; may no greed for others' possessions or affection for others arise in me; may I remain equanimous.”
Nghe vậy, Đại Bồ Tát suy nghĩ: "Người này đã thử ta xem liệu ta có nổi giận khi bị nói xấu không, đã chỉ trích màu da, thức ăn và nơi ở của ta. Bây giờ, biết ta không nổi giận, ngài hoan hỷ ban điều ước. Có lẽ ngài nghĩ rằng ta đang thực hành phạm hạnh vì lợi ích của quyền lực Sakka hay Brahmā. Để ngài không còn nghi ngờ, ta nên nhận bốn điều ước này: mong rằng ta không nổi giận hay thù ghét người khác, không tham lam tài sản của người khác, không có tình cảm với người khác, mà luôn giữ thái độ trung lập."
So tassa nikkaṅkhabhāvatthāya cattāro vare gaṇhanto catutthaṃ gāthamāha –
So, for the sake of Sakka’s freedom from doubt, taking the four boons, he spoke the fourth verse:
Để ngài không còn nghi ngờ, vị ấy nhận bốn điều ước và nói kệ thứ tư:
Tattha varañce me ado sakkāti sace tvaṃ mayhaṃ varaṃ adāsi.
Therein, varañce me ado sakkāti means: if you grant me a boon.
Trong đó, varañce me ado Sakkā có nghĩa là: "Nếu ngài ban cho con điều ước."
Sunikkodhanti akujjhanavasena suṭṭhu nikkodhaṃ.
Sunikkodhaṃti means: utterly free from anger, by not getting angry.
Sunikkodhaṃ có nghĩa là hoàn toàn không sân hận, theo cách không nổi giận.
Suniddosanti adussanavasena suṭṭhu niddosaṃ.
Suniddosaṃti means: utterly free from ill-will, by not doing wrong.
Suniddosaṃ có nghĩa là hoàn toàn không oán hận, theo cách không làm hại.
Nillobhanti parasampattīsu nillobhaṃ.
Nillobhaṃti means: free from greed for others' possessions.
Nillobhaṃ có nghĩa là không tham lam tài sản của người khác.
Vuttimattanoti evarūpaṃ attano vuttiṃ.
Vuttimattanoti means: such a disposition for oneself.
Vuttimattano có nghĩa là hành vi của chính mình như vậy.
Nisnehanti puttadhītādīsu vā saviññāṇakesu dhanadhaññādīsu vā aviññāṇakesu attano santakesupi nisnehaṃ apagatalobhaṃ.
Nisnehaṃti means: free from attachment to one's own possessions, whether sentient beings like sons and daughters, or insentient things like wealth and grain; free from greed.
Nisnehaṃ có nghĩa là không ái luyến, không tham lam ngay cả đối với con cái, tài sản hữu tình hay vô tình của mình.
Abhikaṅkhāmīti evarūpaṃ imehi catūhaṅgehi samannāgataṃ attano vuttiṃ abhikaṅkhāmi.
Abhikaṅkhāmīti means: I desire such a disposition endowed with these four qualities.
Abhikaṅkhāmī (Ta mong muốn) nghĩa là: Ta mong muốn cuộc sống của mình được đầy đủ bốn yếu tố như vậy.
Ete me caturo vareti ete nikkodhādike caturo mayhaṃ vare dehīti.
Ete me caturo vareti means: grant me these four boons, such as freedom from anger.
Ete me caturo vare (Xin ban cho ta bốn điều ước này) nghĩa là: Xin ban cho ta bốn điều ước này, tức là sự không sân hận và các điều khác.
Kiṃ panesa na jānāti ‘‘yathā na sakkā sakkassa santike varaṃ gahetvā varena kodhādayo hanitu’’nti.
Does he not know that it is not possible to destroy anger and so on by taking a boon from Sakka?
Phải chăng vị ấy không biết rằng: “Không thể nhận được điều ước từ Sakka rồi dùng điều ước đó để diệt trừ sân hận và các phiền não khác” ư?
No na jānāti, sakke kho pana varaṃ dente na gaṇhāmīti vacanaṃ na yuttanti tassa ca nikkaṅkhabhāvatthāya gaṇhi.
No, he does not not know; he knows. But it is not proper to say, "I will not take a boon" when Sakka grants one. Therefore, he took it for Sakka's freedom from doubt.
Không, vị ấy không phải là không biết; nhưng khi Sakka ban điều ước, việc nói rằng “Ta không nhận điều ước” là không hợp lý, và để Sakka không còn nghi ngờ, vị ấy đã nhận.
Tato sakko cintesi ‘‘kaṇhapaṇḍito varaṃ gaṇhanto ativiya anavajje vare gaṇhi, etesu varesu guṇadosaṃ etameva pucchissāmī’’ti.
Then Sakka thought: “The wise Kaṇha, in taking a boon, took boons that are exceedingly blameless. I will ask him about the merits and demerits of these boons.”
Sau đó, Sakka suy nghĩ: “Khi hiền giả Kaṇha nhận điều ước, ngài đã nhận những điều ước hoàn toàn không có lỗi lầm. Ta sẽ hỏi chính ngài về những ưu điểm và khuyết điểm của những điều ước này.”
Atha naṃ pucchanto pañcamaṃ gāthamāha –
Then, asking him, he spoke the fifth verse:
Rồi hỏi ngài, Sakka nói bài kệ thứ năm –
Tattha akhantijoti so anadhivāsakajātikassa akhantito jāto kodho paṭhamaṃ paritto hutvā pacchā bahu hoti aparāparaṃ vaḍḍhati.
Therein, akhantijo means that the anger born of impatience in one who is by nature unable to endure, is at first slight, but later becomes great and increases repeatedly.
Trong đó, akhantijo (không nhẫn nại) là cơn giận khởi lên từ sự thiếu nhẫn nại của người có bản tính không thể chịu đựng. Cơn giận ấy ban đầu nhỏ nhoi, sau đó trở nên lớn mạnh, tăng trưởng liên tục.
Tassa vaḍḍhanabhāvo khantivādījātakena (jā. 1.4.49 ādayo) ceva cūḷadhammapālajātakena (jā. 1.5.44 ādayo) ca vaṇṇetabbo.
Its growth should be described with the Khantivādī Jātaka and the Cūḷadhammapāla Jātaka.
Sự tăng trưởng của nó cần được giải thích bằng truyện Khantivādī Jātaka và Cūḷadhammapāla Jātaka.
Apica tissāmaccassapettha bhariyaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ saparijanaṃ māretvā pacchā attano māritavatthu kathetabbaṃ.
Moreover, here it should be recounted how the minister Tissa, starting with his wife, killed all his family and attendants, and then later killed himself.
Hơn nữa, ở đây, câu chuyện về việc tự sát của vị đại thần Tissa, sau khi giết chết tất cả quyến thuộc, bắt đầu từ vợ ông ta, cũng nên được kể.
Āsaṅgīti āsaṅgakaraṇo.
Āsaṅgī means causing attachment.
Āsaṅgī (gắn bó) có nghĩa là gây ra sự gắn bó.
Yassa uppajjati, taṃ āsattaṃ laggitaṃ karoti, taṃ vatthuṃ vissajjetvā gantuṃ na deti, nivattitvā akkosanādīni kāreti.
It makes the one in whom it arises cling and adhere; it does not allow one to abandon that thing and go, but causes one to turn back and engage in abuse and so on.
Khi nó khởi lên trong ai, nó làm cho người ấy bị dính mắc, bị bám víu, không cho buông bỏ đối tượng ấy mà ra đi, mà khiến quay lại chửi bới và các hành vi tương tự.
Bahupāyāsoti bahunā kāyikacetasikadukkhasaṅkhātena upāyāsena kilamathena samannāgato.
Bahupāyāso means endowed with much mental anguish and weariness, which are suffering of body and mind.
Bahupāyāso (nhiều phiền não) có nghĩa là đầy dẫy nhiều phiền não và mệt mỏi, được gọi là khổ đau về thân và tâm.
Kodhaṃ nissāya hi kodhavasena ariyādīsu katavītikkamā diṭṭhadhamme ceva samparāye ca vadhabandhavippaṭisārādīni ceva pañcavidhabandhanakammakaraṇādīni ca bahūni dukkhāni anubhavantīti kodho bahupāyāso nāma.
Indeed, relying on anger, and by the power of anger, those who have transgressed against noble ones and others experience many sufferings in this very life and in the next, such as killing, imprisonment, remorse, and the fivefold binding and torture; thus, anger is called "bahupāyāso" (full of distress).
Thật vậy, nương vào sự sân hận, do sức mạnh của sân hận, những người đã phạm giới với các bậc Thánh và những người khác phải chịu đựng nhiều khổ đau như bị giết, bị trói buộc, hối hận trong hiện tại và đời sau, cũng như bị trói buộc năm cách, bị tra tấn, v.v. Vì vậy, sân hận được gọi là nhiều phiền não.
Tasmāti yasmā esa evaṃ anekādīnavo, tasmā kodhaṃ na rocemi.
Tasmā means, "Because it has so many disadvantages, therefore I do not approve of anger."
Tasmā (do đó) có nghĩa là vì nó có nhiều tai hại như vậy, nên tôi không ưa sân hận.
Duṭṭhassāti kujjhanalakkhaṇena kodhena kujjhitvā aparabhāge dussanalakkhaṇena dosena duṭṭhassa paṭhamaṃ tāva ‘‘are, dāsa, pessā’’ti pharusavācā niccharati, vācāya anantarā ākaḍḍhanavikaḍḍhanavasena hatthaparāmāso, tato anantarā upakkamanavasena pāṇi pavattati, tato daṇḍo, daṇḍappahāre atikkamitvā pana ekatodhāraubhatodhārassa satthassa paramā gati, sabbapariyantā satthanipphatti hoti.
Duṭṭhassa means, for one who is angered by the characteristic of being angry (kodha) and later corrupted by the characteristic of ill-will (dosa), first harsh words like "Hey, slave, servant!" escape, immediately followed by physical assault through pulling and dragging, then immediately by the hand moving to strike, then a stick, and surpassing blows with a stick, the ultimate extent is a single-edged or double-edged weapon, culminating in the complete destruction by a weapon.
Duṭṭhassa (của người ác) có nghĩa là của người đã nổi giận với sự sân hận có đặc tính là nổi giận, và sau đó đã làm hại với sự oán ghét có đặc tính là làm hại. Trước hết, những lời nói thô tục như "Này nô lệ, này kẻ hầu!" thoát ra. Ngay sau lời nói là sự lôi kéo, giằng xé bằng tay. Sau đó là sự vung tay để đánh. Sau đó là gậy. Vượt qua những cú đánh bằng gậy, thì mức độ cao nhất là con dao một lưỡi hoặc hai lưỡi, và kết thúc là sự hoàn thành của con dao.
Yadā hi satthena paraṃ jīvitā voropetvā pacchā teneva satthena attānaṃ jīvitā voropeti, tadā doso matthakappatto hoti.
For when one deprives another of life with a weapon and then deprives oneself of life with the same weapon, then ill-will has reached its peak.
Thật vậy, khi một người đã dùng dao cướp đi sinh mạng của người khác, rồi sau đó dùng chính con dao ấy để cướp đi sinh mạng của mình, thì lúc đó sự oán ghét đã đạt đến đỉnh điểm.
Doso kodhasamuṭṭhānoti yathā anambilaṃ takkaṃ vā kañjikaṃ vā pariṇāmavasena parivattitvā ambilaṃ hoti, taṃ ekajātikampi samānaṃ ambilaṃ anambilanti nānā vuccati, tathā pubbakāle kodho pariṇamitvā aparabhāge doso hoti.
Doso kodhasamuṭṭhāno means, just as unfermented buttermilk or gruel, through the process of fermentation, becomes sour, and though it is of one kind, it is called both sour and unsour, so too, anger (kodha) in an earlier state transforms and later becomes ill-will (dosa).
Doso kodhasamuṭṭhāno (oán ghét khởi từ sân hận) có nghĩa là, giống như sữa đông không chua hoặc nước cám chua chuyển hóa thành chua do quá trình biến đổi, dù cùng một loại nhưng được gọi là chua và không chua, thì sân hận trong quá khứ cũng chuyển hóa thành oán ghét trong tương lai.
So akusalamūlattena ekajātikopi samāno kodho dosoti nānā vuccati.
Although it is of one kind due to being a root of unwholesomeness, it is called by different names: kodha and dosa.
Mặc dù nó cùng một loại do là gốc rễ của bất thiện, nhưng sân hận và oán ghét được gọi khác nhau.
Yathā anambilato ambilaṃ, evaṃ sopi kodhato samuṭṭhātīti kodhasamuṭṭhāno.
Just as sourness arises from unsourness, so too, it arises from kodha, hence kodhasamuṭṭhāno.
Giống như sự chua xuất phát từ cái không chua, thì oán ghét cũng khởi từ sân hận. Vì vậy, nó được gọi là kodhasamuṭṭhāno (khởi từ sân hận).
Tasmāti yasmā evaṃ anekādīnavo doso, tasmā dosampi na rocemi.
Tasmā means, "Because ill-will has so many disadvantages, therefore I do not approve of ill-will either."
Tasmā (do đó) có nghĩa là vì oán ghét có nhiều tai hại như vậy, nên tôi cũng không ưa oán ghét.
Ālopasāhasākārāti divā divasseva gāmaṃ paharitvā vilumpanāni ca āvudhaṃ sarīre ṭhapetvā ‘‘idaṃ nāma me dehī’’ti sāhasākārā ca.
Ālopasāhasākārā means plundering and pillaging villages in broad daylight, and acts of violence where one places a weapon on the body and says, "Give me this thing."
Ālopasāhasākārā (hành động cướp bóc và bạo lực) có nghĩa là việc tấn công và cướp phá làng mạc ngay giữa ban ngày, và những hành động bạo lực như đặt vũ khí lên người và nói: "Hãy đưa cho ta cái này!"
Nikatī vañcanāni cāti patirūpakaṃ dassetvā parassa haraṇaṃ nikati nāma, sā asuvaṇṇameva ‘‘suvaṇṇa’’nti kūṭakahāpaṇaṃ ‘‘kahāpaṇo’’ti datvā parasantakaggahaṇe daṭṭhabbā.
Nikatī vañcanāni cā means deceit (nikati) is showing a counterfeit to take another's property; this should be understood as giving fake coins as "coins" or base metal as "gold" and taking another's possession.
Nikatī vañcanāni cā (gian lận và lừa dối) có nghĩa là Nikati (gian lận) là lấy của người khác bằng cách trưng bày một vật giả mạo. Điều này có thể thấy rõ trong việc lấy tài sản của người khác bằng cách đưa vàng giả làm "vàng" hoặc đồng tiền giả làm "đồng tiền".
Paṭibhānavasena pana upāyakusalatāya parasantakaggahaṇaṃ vañcanaṃ nāma.
Deception (vañcanā), on the other hand, is taking another's property through cleverness and ingenuity.
Vañcana (lừa dối) là lấy tài sản của người khác bằng sự khéo léo trong mưu mẹo, dựa trên sự nhanh trí.
Tassevaṃ pavatti daṭṭhabbā – eko kira ujujātiko gāmikapuriso araññato sasakaṃ ānetvā nadītīre ṭhapetvā nhāyituṃ otari.
Its occurrence should be understood thus: Once, a simple villager brought a rabbit from the forest, placed it on the riverbank, and went down to bathe.
Sự việc này nên được kể như sau: Có một người dân làng chất phác mang một con thỏ từ rừng về, đặt nó bên bờ sông rồi xuống tắm.
Atheko dhutto taṃ sasakaṃ sīse katvā nhāyituṃ otiṇṇo.
Then a rogue, placing that rabbit on his head, went down to bathe.
Lúc đó, một kẻ lừa đảo đặt con thỏ lên đầu mình rồi cũng xuống tắm.
Itaro uttaritvā sasakaṃ apassanto ito cito ca vilokesi.
The villager came up, did not see the rabbit, and looked around here and there.
Người kia lên bờ, không thấy con thỏ của mình, bèn nhìn quanh đây đó.
Tamenaṃ dhutto ‘‘kiṃ bho vilokesī’’ti vatvā ‘‘imasmiṃ me ṭhāne sasako ṭhapito, taṃ na passāmī’’ti vutte ‘‘andhabāla, tvaṃ na jānāsi, sasakā nāma nadītīre ṭhapitā palāyanti, passa ahaṃ attano sasakaṃ sīse ṭhapetvāva nhāyāmī’’ti āha.
The rogue asked him, "What are you looking for, sir?" When the villager replied, "I placed my rabbit here, and I don't see it," the rogue said, "Oh, you foolish blind man, don't you know that rabbits placed on the riverbank run away? Look, I bathe with my own rabbit placed on my head."
Kẻ lừa đảo nói với anh ta: "Này anh, anh tìm gì vậy?" Khi anh ta nói: "Tôi đã đặt con thỏ của mình ở đây, giờ không thấy đâu", kẻ lừa đảo nói: "Đồ ngu ngốc, anh không biết sao? Thỏ mà đặt bên bờ sông thì sẽ bỏ chạy. Nhìn xem, tôi tắm mà vẫn đặt con thỏ của mình trên đầu đây này!"
So appaṭibhānatāya ‘‘evaṃ bhavissatī’’ti pakkāmi.
Being dull-witted, the villager thought, "It must be so," and left.
Vì thiếu nhanh trí, người kia nghĩ: "Chắc là vậy rồi" và bỏ đi.
Ekakahāpaṇena migapotakaṃ gahetvā puna taṃ datvā dvikahāpaṇagghanakassa migassa gahitavatthupettha kathetabbaṃ.
Here, the story should be told of how he took a deer fawn for one kahāpaṇa, then gave it away, and obtained a deer worth two kahāpaṇas.
Câu chuyện về việc lấy một con nai con giá một đồng tiền, rồi lại trả nó để lấy một con nai giá hai đồng tiền cũng nên được kể ở đây.
Dissanti lobhadhammesūti sakka, ime ālopādayo pāpadhammā lobhasabhāvesu lobhābhibhūtesu sattesu dissanti.
Dissanti lobhadhammesū means, O Sakka, these evil qualities like plundering are seen in beings overwhelmed by greed, whose nature is greed.
Dissanti lobhadhammesū (những ác pháp này xuất hiện ở những kẻ bị tham lam chi phối) có nghĩa là, này Sakka, những ác pháp như cướp bóc này xuất hiện ở những chúng sinh có bản chất tham lam, những kẻ bị tham lam chi phối.
Na hi aluddhā evarūpāni kammāni karonti.
Indeed, those who are not greedy do not commit such deeds.
Quả thật, những người không tham lam sẽ không làm những việc như vậy.
Evaṃ lobho anekādīnavo, tasmā lobhampi na rocemi.
Thus, greed has many disadvantages; therefore, I do not approve of greed.
Vì vậy, tham lam có nhiều tai hại, do đó tôi cũng không ưa tham lam.
Snehasaṅgathitā ganthāti ārammaṇesu allīyanalakkhaṇena snehena saṅgathitā punappunaṃ uppādavasena ghaṭitā suttena pupphāni viya baddhā nānappakāresu ārammaṇesu pavattamānā abhijjhākāyaganthā.
Ties bound by affection means the abhijjhākāyaganthā (ties of covetousness), which, like flowers bound by a thread, are repeatedly formed and tied by affection, characterized by clinging to objects, and manifest in various objects.
Snehasaṅgathitā ganthā (những trói buộc được cột chặt bằng sự dính mắc) là những trói buộc thân kiến (abhijjhā kāyaganthā) khởi lên trong nhiều đối tượng khác nhau, được buộc chặt như hoa bằng sợi chỉ, được kết nối lặp đi lặp lại do sự khởi sinh, được cột chặt bằng sự dính mắc có đặc tính là bám víu vào các đối tượng.
Senti manomayā puthūti te puthūsu ārammaṇesu uppannā suvaṇṇādīhi nibbattāni suvaṇṇādimayāni ābharaṇādīni viya manena nibbattattā manomayā abhijjhākāyaganthā tesu ārammaṇesu senti anusenti.
Many mind-made ties lie dormant means that these abhijjhākāyaganthā (ties of covetousness), which are mind-made because they are produced by the mind, like ornaments made of gold and so on, which are produced from gold and so on, arise in various objects and lie dormant, repeatedly arising in those objects.
Senti manomayā puthū (nhiều trói buộc do ý tạo ra tồn tại) có nghĩa là những trói buộc thân kiến do ý tạo ra (manomayā abhijjhākāyaganthā), giống như những đồ trang sức bằng vàng, v.v., được tạo ra từ vàng, v.v., tồn tại trong những đối tượng ấy, chúng khởi lên và tái diễn trong nhiều đối tượng.
Te bhusaṃ upatāpentīti te evaṃ anusayitā balavatāpaṃ janentā bhusaṃ upatāpenti atikilamenti.
They cause intense suffering means that these abhijjhākāyaganthā (ties of covetousness), having thus lain dormant, generate strong anguish, causing intense suffering and extreme distress.
Te bhusaṃ upatāpentī (chúng gây đau khổ tột cùng) có nghĩa là những trói buộc ấy, khi đã tồn tại như vậy, gây ra sự đau khổ mạnh mẽ, làm cho người ta bị đau khổ tột cùng, bị mệt mỏi quá mức.
Tesaṃ pana bhusaṃ upatāpane ‘‘sallaviddhova ruppatī’’ti (su. ni. 773) gāthāya vatthu, ‘‘piyajātikā hi gahapati, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhutikā’’ (ma. ni. 2.353), ‘‘piyato jāyatī soko’’tiādīni (dha. pa. 212) suttāni ca āharitabbāni.
Regarding their causing intense suffering, the account from the verse, "He suffers as if pierced by a dart," and the suttas such as, "Indeed, householder, sorrow, lamentation, pain, distress, and despair are born of what is dear; they arise from what is dear," and "Sorrow is born of affection," should be brought to mind.
Về việc chúng gây đau khổ tột cùng, nên dẫn chứng câu chuyện trong kệ "sallaviddhova ruppatī" (Như bị tên bắn, người ta đau khổ) và các kinh như "Này gia chủ, sầu bi, khổ ưu, phiền não đều sinh ra từ ái luyến" và "Sầu bi sinh từ ái luyến".
Apica maṅgalabodhisattassa dārake datvā balavasokena hadayaṃ phali, vessantarabodhisattassa mahantaṃ domanassaṃ udapādi.
Furthermore, the heart of the Bodhisatta Maṅgala broke due to intense sorrow after giving away his children, and great distress arose for the Bodhisatta Vessantara.
Hơn nữa, trái tim của Bồ Tát Maṅgala đã tan nát vì nỗi sầu bi mãnh liệt khi Ngài trao các con cho người khác, và Bồ Tát Vessantara cũng đã trải qua nỗi ưu phiền lớn lao.
Evaṃ pūritapāramīnaṃ mahāsattānaṃ pemaṃ upatāpaṃ karotiyeva.
Thus, affection causes suffering even for Great Beings who have perfected their Pāramīs.
Ngay cả đối với các Đại Bồ Tát đã viên mãn các Ba-la-mật, tình yêu thương vẫn gây ra đau khổ.
Ayaṃ snehe ādīnavo, tasmā snehampi na rocemīti.
This is the disadvantage in affection; therefore, I do not approve of affection either.
Đây là tai hại trong sự dính mắc, do đó tôi cũng không ưa sự dính mắc.
Tattha mano vāti manodvāraṃ vā.
Here, mind refers to the mind-door.
Trong đó, mano vā (hoặc tâm) có nghĩa là hoặc ý môn.
Sarīraṃ vāti kāyadvāraṃ vā, vacīdvārampi etesaṃ gahaṇena gahitamevāti veditabbaṃ.
Body refers to the body-door; it should be understood that the speech-door is also included by the mention of these.
Sarīraṃ vā (hoặc thân) có nghĩa là hoặc thân môn. Cũng nên hiểu rằng khẩu môn cũng được bao gồm trong việc nắm giữ những điều này.
Maṃ-kateti mama kāraṇā.
Because of me means on my account.
Maṃ-kate (vì tôi) có nghĩa là do nguyên nhân của tôi.
Upahaññethāti upaghātaṃ āpajjeyya aparisuddhaṃ assa.
Be harmed means to incur damage, to be impure.
Upahaññetha (bị tổn hại) có nghĩa là bị gây hại, trở nên không thanh tịnh.
Idaṃ vuttaṃ hoti – sakka devarāja, mama kāraṇā maṃ nissāya mama anatthakāmatāya kassaci sattassa kismiñci kāle idaṃ tividhampi kammadvāraṃ na upahaññetha, pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi vimuttaṃ parisuddhameva bhaveyyāti.
This is what is meant: O Sakka, King of Devas, may these three doors of action never be harmed at any time for any being on my account, because of me, or out of ill-will towards me; may they be pure, free from the ten unwholesome courses of action such as taking life.
Điều này có nghĩa là: Này Sakka, vua chư thiên, vì tôi, nương tựa vào tôi, vì không muốn lợi ích cho tôi, xin đừng bao giờ ba nghiệp môn này của bất cứ chúng sinh nào bị tổn hại, mà hãy được thanh tịnh, thoát khỏi mười ác nghiệp đạo như sát sinh, v.v.
Iti mahāsatto chasupi ṭhānesu varaṃ gaṇhanto nekkhammanissitameva gaṇhi, jānāti cesa ‘‘sarīraṃ nāma byādhidhammaṃ, na taṃ sakkā sakkena abyādhidhammaṃ kātu’’nti.
Thus, the Great Being, when choosing boons in all six instances, chose only those connected with renunciation, knowing, "The body is subject to illness; Sakka cannot make it immune to illness."
Như vậy, Đại Bồ Tát đã nhận điều ước liên quan đến xuất ly ở cả sáu phương diện. Ngài biết rằng "thân này là pháp bệnh, không thể Sakka khiến nó trở thành pháp không bệnh."
Sattānañhi tīsu dvāresu parisuddhabhāvo asakkāyattova, evaṃ santepi tassa dhammadesanatthaṃ ime vare gaṇhi.
Indeed, the purity of beings' three doors is their own responsibility. Even so, he accepted these boons for the purpose of teaching the Dhamma to Sakka.
Quả thật, sự thanh tịnh của chúng sinh ở ba môn là không thể làm được, nhưng dù vậy, Ngài đã nhận những điều ước này để thuyết pháp cho Sakka.
Sakkopi taṃ rukkhaṃ dhuvaphalaṃ katvā mahāsattaṃ vanditvā sirasi añjaliṃ patiṭṭhapetvā ‘‘arogā idheva vasathā’’ti vatvā sakaṭṭhānameva gato.
Sakka, too, made that tree perpetually fruitful, bowed to the Great Being, placed his clasped hands on his head, said, "May you dwell here in good health," and returned to his own abode.
Sakka cũng đã biến cây ấy thành cây có quả vĩnh viễn, đảnh lễ Đại Bồ Tát, chắp tay lên đầu và nói: "Hãy sống an lành ở đây!" rồi trở về chỗ của mình.
Bodhisattopi aparihīnajjhāno brahmalokūpago ahosi.
The Bodhisatta also attained the Brahma-world, his jhāna unimpaired.
Bồ Tát cũng đã đạt đến cõi Phạm thiên với thiền định không suy giảm.
Bahussutoti idaṃ satthā jetavane viharanto sabbaparikkhāradānaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, residing at Jetavana, spoke this, beginning with Bahussuto, concerning the giving of all requisites.
Bahussuto (Người học rộng) – câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi Ngài trú ở Jetavana, liên quan đến việc cúng dường tất cả vật dụng.
Sāvatthiyaṃ kireko upāsako tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā pasannacitto svātanāya nimantetvā attano gharadvāre maṇḍapaṃ kāretvā alaṅkaritvā punadivase tathāgatassa kālaṃ ārocāpesi.
It is said that a certain lay follower in Sāvatthī, having heard the Tathāgata's discourse on the Dhamma, became gladdened in heart, invited him for the next day, had a pavilion erected and adorned at his house gate, and then announced the time to the Tathāgata on the following day.
Nghe pháp từ Đức Như Lai, một cư sĩ ở Sāvatthī đã hoan hỷ, mời Ngài đến vào ngày hôm sau, dựng một gian nhà trang trí đẹp mắt trước cổng nhà mình, rồi báo giờ cho Đức Như Lai vào ngày hôm sau.
Satthā pañcasatabhikkhuparivāro tattha gantvā paññatte āsane nisīdi.
The Teacher, accompanied by five hundred bhikkhus, went there and sat on the seats prepared.
Đức Thế Tôn, cùng với năm trăm Tỳ-kheo, đã đến đó và ngồi vào chỗ đã được sắp đặt.
Upāsako saputtadāro saparijano buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā puna svātanāyāti evaṃ sattāhaṃ nimantetvā mahādānaṃ pavattetvā sattame divase sabbaparikkhāraṃ adāsi.
The lay follower, together with his children, wife, and retinue, offered a great alms-giving to the assembly of bhikkhus headed by the Buddha, and then, inviting them for the next day, continued the great alms-giving for seven days, offering all requisites on the seventh day.
Vị cư sĩ cùng vợ con và quyến thuộc đã cúng dường đại thí đến Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, và cứ thế mời cúng dường trong bảy ngày, tổ chức đại thí, và vào ngày thứ bảy, đã cúng dường tất cả vật dụng.
Taṃ pana dadamāno upāhanadānaṃ ussannaṃ katvā adāsi.
When giving, he gave an abundance of sandals.
Khi cúng dường, ông đã đặc biệt cúng dường nhiều dép.
Dasabalassa dinno upāhanasaṅghāṭo sahassagghanako ahosi, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ pañcasatagghanako, sesānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ satagghanako.
The pair of sandals given to the Ten-Powered One was worth a thousand; to the two chief disciples, five hundred; and to the remaining five hundred bhikkhus, a hundred each.
Đôi dép cúng dường cho Đức Thập Lực trị giá một ngàn (đồng), cho hai vị Đại đệ tử trị giá năm trăm (đồng), và cho năm trăm Tỳ-kheo còn lại mỗi đôi trị giá một trăm (đồng).
Iti so sabbaparikkhāradānaṃ datvā attano parisāya saddhiṃ bhagavato santike nisīdi.
Thus, having given all requisites, he sat with his assembly in the presence of the Blessed One.
Sau khi cúng dường tất cả vật dụng như vậy, ông ngồi cùng với hội chúng của mình trước mặt Đức Thế Tôn.
Athassa satthā madhurena sarena anumodanaṃ karonto ‘‘upāsaka, uḷāraṃ te sabbaparikkhāradānaṃ, attamano hohi, pubbe anuppanne buddhe paccekabuddhassa ekaṃ upāhanasaṅghāṭaṃ datvā nāvāya bhinnāya appatiṭṭhe mahāsamuddepi upāhanadānanissandena patiṭṭhaṃ labhiṃsu, tvaṃ pana buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sabbaparikkhāradānaṃ adāsi, tassa te upāhanadānassa phalaṃ kasmā na patiṭṭhā bhavissatī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Then the Teacher, making an anumodanā in a sweet voice, said, "Lay follower, your giving of all requisites is magnificent; be joyful. In the past, when no Buddhas had arisen, by giving a pair of sandals to a Paccekabuddha, people found a footing in the vast ocean when their ship broke, due to the consequence of the gift of sandals. You, however, have given all requisites to the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha. Why would the fruit of your gift of sandals not be a footing?" Having said this, and being requested by him, he brought forth a past event.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã hoan hỷ tán thán bằng giọng ngọt ngào: “Này cư sĩ, sự cúng dường tất cả vật dụng của ông thật cao quý, hãy hoan hỷ. Trước đây, khi các vị Phật chưa xuất hiện, những người đã cúng dường một đôi dép cho một vị Độc Giác Phật, khi thuyền bị vỡ giữa đại dương không có chỗ tựa, nhờ phước báu của sự cúng dường dép mà họ đã tìm được chỗ đứng. Ông đã cúng dường tất cả vật dụng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, tại sao quả báu của sự cúng dường dép của ông lại không mang lại chỗ đứng vững chắc cho ông?” Nói vậy, và được vị cư sĩ thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte ayaṃ bārāṇasī moḷinī nāma ahosi.
In the past, this Bārāṇasī was named Moḷinī.
Trong quá khứ, thành phố Bārāṇasī này có tên là Moḷinī.
Moḷininagare brahmadatte rajjaṃ kārente saṅkho nāma brāhmaṇo aḍḍho mahaddhano mahābhogo pahūtavittupakaraṇo pahūtadhanadhaññasuvaṇṇarajato catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre cāti chasu ṭhānesu cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassāni vissajjento kapaṇaddhikānaṃ mahādānaṃ pavattesi.
While Brahmadatta was reigning in the city of Moḷinī, a brahmin named Saṅkha, who was wealthy, of great fortune, possessing abundant wealth and provisions, and much gold, silver, and grain, had six alms-halls built at the four city gates, in the middle of the city, and at the entrance to his residence. He maintained a great alms-giving for the poor and needy, spending six hundred thousand daily.
Khi vua Brahmadatta trị vì tại thành Moḷinī, có một Bà-la-môn tên là Saṅkha, giàu có, đại phú, tài sản dồi dào, vàng bạc, thóc lúa phong phú. Ông đã xây sáu nhà bố thí tại bốn cổng thành, giữa thành và trước cổng nhà mình, mỗi ngày chi sáu trăm ngàn (đồng) để tổ chức đại thí cho người nghèo và người khốn khó.
So ekadivasaṃ cintesi ‘‘ahaṃ gehe dhane khīṇe dātuṃ na sakkhissāmi, aparikkhīṇeyeva dhane nāvāya suvaṇṇabhūmiṃ gantvā dhanaṃ āharissāmī’’ti.
One day he thought, "I will not be able to give when my wealth at home is exhausted. While my wealth is still unexhausted, I will go to Suvaṇṇabhūmi by ship and bring back more wealth."
Một ngày nọ, ông suy nghĩ: “Nếu tài sản trong nhà cạn kiệt, ta sẽ không thể bố thí được. Ta sẽ đi đến Suvaṇṇabhūmi (Xứ vàng) bằng thuyền để mang tài sản về khi tài sản vẫn còn phong phú.”
So nāvaṃ bandhāpetvā bhaṇḍassa pūrāpetvā puttadāraṃ āmantetvā ‘‘yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva me dānaṃ anupacchinditvā pavatteyyāthā’’ti vatvā dāsakammakaraparivuto chattaṃ ādāya upāhanaṃ āruyha majjhanhikasamaye paṭṭanagāmābhimukho pāyāsi.
So, he had a ship built and loaded with goods, summoned his children and wife, and said, "Until I return, you must continue my alms-giving without interruption." Then, accompanied by servants and workers, he took an umbrella, put on sandals, and set out towards the port city at midday.
Ông đã cho đóng một chiếc thuyền, chất đầy hàng hóa, rồi gọi vợ con lại và nói: “Khi nào ta trở về, các con hãy tiếp tục bố thí không gián đoạn.” Nói xong, ông cùng với các nô lệ và người hầu, cầm dù, mang dép, vào giữa trưa, hướng về phía thành phố cảng.
Tasmiṃ khaṇe gandhamādane eko paccekabuddho āvajjetvā taṃ dhanāharaṇatthāya gacchantaṃ disvā ‘‘mahāpuriso dhanaṃ āharituṃ gacchati, bhavissati nu kho assa samudde antarāyo, no’’ti āvajjetvā ‘‘bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘esa maṃ disvā chattañca upāhanañca mayhaṃ datvā upāhanadānanissandena samudde bhinnāya nāvāya patiṭṭhaṃ labhissati, karissāmissa anuggaha’’nti ākāsenāgantvā tassāvidūre otaritvā caṇḍavātātape aṅgārasantharasadisaṃ uṇhavālukaṃ maddanto tassa abhimukho āgacchi.
At that moment, a Paccekabuddha in Gandhamādana, having discerned and seen him going to bring wealth, pondered, "Is there an obstacle for him in the ocean, or not?" Having discerned that there would be one, he thought, "He will see me, give me his umbrella and sandals, and by the consequence of that gift of sandals, he will find a footing when his ship breaks in the ocean. I will do him a favor." Having come through the air, he alighted not far from him and approached him, treading on hot sand like a bed of embers in the fierce wind and sun.
Vào lúc đó, một vị Độc Giác Phật ở Gandhamādana quán xét và thấy vị Bà-la-môn đang đi tìm tài sản. Ngài suy nghĩ: “Vị đại nhân này đang đi tìm tài sản, liệu có tai họa nào xảy ra trên biển cho ông ấy không? Không.” Sau khi quán xét và biết rằng “sẽ có,” Ngài nghĩ: “Ông ấy sẽ thấy ta, cúng dường dù và dép cho ta, và nhờ phước báu của sự cúng dường dép này, khi thuyền bị vỡ trên biển, ông ấy sẽ tìm được chỗ đứng. Ta sẽ giúp đỡ ông ấy.” Nghĩ vậy, Ngài bay trên không trung, hạ xuống gần vị Bà-la-môn, đi bộ trên cát nóng như than hồng dưới nắng gắt và gió mạnh, tiến về phía ông.
So taṃ disvāva ‘‘puññakkhettaṃ me āgataṃ, ajja mayā ettha dānabījaṃ ropetuṃ vaṭṭatī’’ti tuṭṭhacitto vegena taṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahatthāya thokaṃ maggā okkamma imaṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamathā’’ti vatvā tasmiṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamante rukkhamūle vālukaṃ ussāpetvā uttarāsaṅgaṃ paññapetvā paccekabuddhaṃ nisīdāpetvā vanditvā vāsitaparissāvitena udakena pāde dhovitvā gandhatelena makkhetvā attano upāhanā omuñcitvā papphoṭetvā gandhatelena makkhetvā tassa pādesu paṭimuñcitvā ‘‘bhante, imā upāhanā āruyha chattaṃ matthake katvā gacchathā’’ti chattupāhanaṃ adāsi.
Upon seeing him, the Bodhisatta, delighted, thinking, “A field of merit has come to me; today it is proper for me to sow the seed of generosity here,” quickly approached him, paid homage, and said, “Venerable Sir, for my benefit, please step a little off the path and approach this tree root.” When that Paccekabuddha approached the tree root, the Bodhisatta piled up sand at the tree root, spread out his upper robe, made the Paccekabuddha sit down, paid homage, washed his feet with perfumed and filtered water, anointed them with scented oil, took off his own sandals, dusted them off, anointed them with scented oil, put them on the Paccekabuddha’s feet, and offered him the umbrella and sandals, saying, “Venerable Sir, please put on these sandals, hold the umbrella over your head, and go.”
Vị Bà-la-môn vừa thấy Ngài đã hoan hỷ nghĩ: “Đây là ruộng phước của ta đã đến, hôm nay ta phải gieo hạt bố thí ở đây.” Ông vội vàng đến gần Ngài, đảnh lễ và nói: “Bạch Thế Tôn, xin vì lòng từ bi mà rẽ khỏi con đường một chút, đến dưới gốc cây này.” Khi Ngài đến dưới gốc cây, vị Bà-la-môn đã dọn sạch cát dưới gốc cây, trải áo choàng ngoài (uttarāsaṅga) xuống, mời vị Độc Giác Phật ngồi, đảnh lễ, rửa chân cho Ngài bằng nước lọc đã được lọc kỹ, xoa dầu thơm, rồi cởi dép của mình ra, phủi sạch, xoa dầu thơm, mang vào chân Ngài và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy mang đôi dép này và che dù trên đầu mà đi.” Rồi ông cúng dường dù và dép.
So assa anuggahatthāya taṃ gahetvā pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ passantassevassa uppatitvā gandhamādanameva agamāsi.
For the Bodhisatta’s benefit, the Paccekabuddha took them, and to increase the Bodhisatta’s faith, he ascended into the sky right before his eyes and went to Gandhamādana mountain.
Vị Độc Giác Phật nhận lấy để giúp đỡ ông, và để tăng thêm niềm tin cho ông, Ngài đã bay lên không trung ngay trước mắt ông và trở về Gandhamādana.
Bodhisattopi taṃ disvā ativiya pasannacitto paṭṭanaṃ gantvā nāvaṃ abhiruhi.
The Bodhisatta, too, seeing him, became exceedingly joyful, went to the port, and boarded the ship.
Đức Bồ Tát cũng nhìn thấy điều đó, vô cùng hoan hỷ, đi đến cảng và lên thuyền.
Athassa mahāsamuddaṃ paṭipannassa sattame divase nāvā vivaraṃ adāsi, udakaṃ ussiñcituṃ nāsakkhiṃsu.
Then, on the seventh day after he had set out into the great ocean, the ship sprang a leak, and they could not bail out the water.
Sau đó, khi thuyền của ông ra khơi được bảy ngày, thuyền bị thủng, mọi người không thể tát nước kịp.
Mahājano maraṇabhayabhīto attano attano devatā namassitvā mahāviravaṃ viravi.
The great multitude, terrified by the fear of death, paid homage to their respective deities and cried out loudly.
Đám đông hoảng sợ cái chết, ai nấy đều khấn vái thần linh của mình và kêu la ầm ĩ.
Mahāsatto ekaṃ upaṭṭhākaṃ gahetvā sakalasarīraṃ telena makkhetvā sappinā saddhiṃ sakkharacuṇṇaṃ yāvadatthaṃ khāditvā tampi khādāpetvā tena saddhiṃ kūpakayaṭṭhimatthakaṃ āruyha ‘‘imāya disāya amhākaṃ nagara’’nti disaṃ vavatthapetvā macchakacchapaparipanthato attānaṃ mocento tena saddhiṃ usabhamattaṃ atikkamitvā pati.
The Great Being took a servant, anointed his entire body with oil, ate as much jaggery powder with ghee as he desired, made the servant eat it too, then climbed with him to the top of the mast, determined the direction, saying, “Our city is in this direction,” and to free himself from the danger of fish and turtles, he jumped down with the servant after crossing a distance of one usabha.
Đức Đại Bồ Tát nắm lấy một người hầu, xoa dầu khắp thân thể, ăn đường bột với bơ sữa bò đến no đủ, rồi cho người hầu ăn tương tự. Cùng với người hầu, ông leo lên đỉnh cột buồm, xác định hướng “Thành phố của chúng ta ở hướng này,” rồi để tự cứu mình khỏi cá và rùa biển, ông cùng người hầu vượt qua khoảng cách bằng một con bò đực rồi rơi xuống.
Mahājano vināsaṃ pāpuṇi.
The great multitude perished.
Đám đông đã bị hủy diệt.
Mahāsatto pana upaṭṭhākena saddhiṃ samuddaṃ tarituṃ ārabhi.
But the Great Being began to cross the ocean with his servant.
Nhưng Đức Đại Bồ Tát cùng người hầu bắt đầu bơi qua biển.
Tassa tarantasseva sattamo divaso jāto.
As he was swimming, the seventh day arrived.
Khi ông đang bơi, đã đến ngày thứ bảy.
So tasmimpi kāle loṇodakena mukhaṃ vikkhāletvā uposathiko ahosiyeva.
Even at that time, he rinsed his mouth with salt water and observed the Uposatha.
Ngay cả trong thời điểm đó, ông ấy đã súc miệng bằng nước muối và giữ giới uposatha.
Tadā pana catūhi lokapālehi maṇimekhalā nāma devadhītā ‘‘sace samudde nāvāya bhinnāya tisaraṇagatā vā sīlasampannā vā mātāpitupaṭṭhākā vā manussā dukkhappattā honti, te rakkheyyāsī’’ti samudde ārakkhaṇatthāya ṭhapitā hoti.
At that time, however, the devadhītā named Maṇimekhalā had been placed by the four Lokapālas to guard the ocean, with the instruction: “If, when a ship breaks in the ocean, people who have taken refuge in the Three Jewels, or are endowed with sīla, or attend to their parents, suffer distress, you should protect them.”
Lúc bấy giờ, bốn vị Hộ Thế (Lokapāla) đã đặt một vị thiên nữ tên Maṇimekhalā để bảo vệ trên biển, với lời dặn: “Nếu có những người nương tựa Tam Bảo, hoặc giữ giới, hoặc phụng dưỡng cha mẹ, gặp nạn khi tàu vỡ trên biển, hãy bảo vệ họ.”
Sā attano issariyena sattāhamanubhavitvā pamajjitvā sattame divase samuddaṃ olokentī sīlācārasaṃyuttaṃ saṅkhabrāhmaṇaṃ disvā ‘‘imassa sattamo divaso samudde patitassa, sace so marissati ativiya gārayhā me bhavissatī’’ti saṃviggamānahadayā hutvā ekaṃ suvaṇṇapātiṃ nānaggarasabhojanassa pūretvā vātavegena tattha gantvā tassa purato ākāse ṭhatvā ‘‘brāhmaṇa, tvaṃ sattāhaṃ nirāhāro, idaṃ dibbabhojanaṃ bhuñjā’’ti āha.
Having enjoyed her sovereignty for seven days, she became negligent, and on the seventh day, looking out over the ocean, she saw the brāhmaṇa Saṅkha, who was endowed with sīla and good conduct. She thought, “It has been seven days since he fell into the ocean; if he dies, I will be greatly blameworthy.” With a trembling heart, she filled a golden bowl with various delicious foods, went there with the speed of wind, stood in the air before him, and said, “Brāhmaṇa, you have been without food for seven days; eat this divine food.”
Vị ấy, sau khi hưởng thụ quyền năng của mình trong bảy ngày rồi lơ là, đến ngày thứ bảy, khi nhìn ra biển, thấy Bà-la-môn Saṅkha có giới đức và hạnh kiểm tốt, liền nghĩ: “Hôm nay là ngày thứ bảy ông ấy rơi xuống biển. Nếu ông ấy chết, ta sẽ bị khiển trách rất nặng,” tâm trạng bồn chồn lo lắng, liền đổ đầy một bát vàng các món ăn thượng vị với nhiều hương vị, bay nhanh như gió đến đó, đứng trên không trước mặt ông ấy và nói: “Này Bà-la-môn, ông đã nhịn ăn bảy ngày rồi, hãy dùng bữa cơm cõi trời này đi.”
So taṃ oloketvā ‘‘apanehi tava bhattaṃ, ahaṃ uposathiko’’ti āha.
He looked at her and said, “Take away your food; I am observing the Uposatha.”
Ông ấy nhìn vị thiên nữ và nói: “Hãy mang cơm của cô đi, tôi đang giữ giới uposatha.”
Athassa upaṭṭhāko pacchato āgato devataṃ adisvā saddameva sutvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo pakatisukhumālo sattāhaṃ nirāhāratāya dukkhito maraṇabhayena vilapati maññe, assāsessāmi na’’nti cintetvā paṭhamaṃ gāthamāha –
Then his servant, who had followed behind, did not see the deity but only heard the voice. He thought, “This brāhmaṇa, naturally delicate, is suffering from being without food for seven days, and perhaps he is lamenting out of fear of death. I will comfort him.” Thinking thus, he spoke the first verse:
Bấy giờ, người hầu đi theo sau, không thấy vị thiên nữ mà chỉ nghe tiếng nói, liền nghĩ: “Bà-la-môn này vốn yếu ớt, chắc vì nhịn ăn bảy ngày nên khổ sở, sợ chết mà than vãn. Ta sẽ an ủi ông ấy,” rồi nói lên câu kệ đầu tiên:
Tattha sutadhammosīti dhammopi tayā dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ santike suto asi.
Therein, sutadhammosi means: the Dhamma has also been heard by you from righteous recluses and brāhmaṇas.
Trong đó, sutadhammosīti có nghĩa là: Pháp cũng đã được ông nghe từ các Sa-môn, Bà-la-môn có Pháp.
Diṭṭhā tayāti tesaṃ paccaye dentena veyyāvaccaṃ karontena dhammikasamaṇabrāhmaṇā ca tayā diṭṭhā.
Diṭṭhā tayā means: by offering requisites to them and performing services, righteous recluses and brāhmaṇas have been seen by you.
Diṭṭhā tayāti có nghĩa là: Các Sa-môn, Bà-la-môn có Pháp cũng đã được ông thấy khi dâng cúng phẩm vật và phục vụ họ.
Evaṃ akaronto hi passantopi te na passatiyeva.
For if one does not act thus, even if one sees them, one does not truly see them.
Nếu không làm như vậy, dù có thấy họ cũng như không thấy.
Athakkhaṇeti atha akkhaṇe sallapantassa kassaci abhāvena vacanassa anokāse.
Athakkhaṇe means: then, at a moment when there is no one to converse with, no opportunity for speech.
Athakkhaṇeti có nghĩa là: Lúc bấy giờ, không có ai để nói chuyện, không có cơ hội để nói.
Dassayaseti ‘‘ahaṃ uposathiko’’ti vadanto vilāpaṃ dassesi.
Dassayase means: saying “I am observing the Uposatha,” he showed lamentation.
Dassayaseti có nghĩa là: Khi nói “tôi đang giữ giới uposatha,” ông đã than vãn.
Paṭimantakoti mayā añño ko tava paṭimantako paṭivacanadāyako, kiṃkāraṇā evaṃ vippalapasīti?
Paṭimantako means: who else but I is your interlocutor, your answerer? Why do you babble like this?
Paṭimantakoti có nghĩa là: Ngoài tôi ra, ai là người đối đáp, người trả lời cho ông? Vì lý do gì mà ông lại nói năng lảm nhảm như vậy?
Tattha subbhūti subhamukhā.
There, subbhū means 'with a beautiful face'.
Ở đây, subbhū có nghĩa là có khuôn mặt tuyệt đẹp.
Subhāti pāsādikā uttamarūpadharā.
Subhā means 'charming, possessing supreme beauty'.
Subhā có nghĩa là khả ái, mang sắc đẹp tối thượng.
Suppaṭimukkakambūti paṭimukkasuvaṇṇālaṅkārā.
Suppaṭimukkakambū means 'adorned with a golden necklace'.
Suppaṭimukkakambu có nghĩa là đeo trang sức vàng ở cổ.
Paggayhāti suvaṇṇapātiyā bhattaṃ gahetvā ukkhipitvā.
Paggayhā means 'taking the food from a golden bowl and holding it up'.
Paggayhā có nghĩa là cầm thức ăn trong bát vàng lên.
Saddhāvittāti saddhā ceva tuṭṭhacittā ca.
Saddhāvittā means 'endowed with faith and a joyful mind'.
Saddhāvittā có nghĩa là có đức tin và tâm hoan hỷ.
‘‘Saddhaṃ citta’’ntipi pāṭho, tassattho saddhanti saddahantaṃ, cittanti tuṭṭhacittaṃ.
"Saddhaṃ cittaṃ" is also a reading; its meaning is saddhaṃ refers to 'believing', cittaṃ refers to 'a joyful mind'.
Cũng có bản đọc là ‘‘Saddhaṃ cittaṃ’’, nghĩa của nó là saddhaṃ có nghĩa là tin tưởng, cittaṃ có nghĩa là tâm hoan hỷ.
Tamahaṃ notīti tamahaṃ devataṃ uposathikattā paṭikkhipanto noti brūmi, na vippalapāmi sammāti.
Tamahaṃ notī means "I, being an uposatha observer, reject that deity, saying 'no,' friend, I am not raving."
Tamahaṃ noti có nghĩa là ta, vì đang giữ giới Uposatha, bác bỏ nàng tiên nữ ấy và nói: ‘Không,’ ta không nói dối, này hiền giả.