Ādinayappavattāya buddhavaṃsavaṇṇanāya okāso anuppatto.
The opportunity for the commentary on the Buddhavamsa, which proceeds in this manner, beginning with this, has now arrived.
Cơ hội để giải thích Buddhavaṃsa theo cách bắt đầu như vậy đã đến.
Sā panesā buddhavaṃsavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepavicāraṇā tāva veditabbā.
But since this commentary on the Buddhavamsa becomes clear when the exposition of the suttas is examined, therefore, the examination of the sutta exposition should first be known.
Tuy nhiên, sự giải thích Buddhavaṃsa này sẽ rõ ràng hơn khi được xem xét theo cách trình bày của kinh (suttanikkhepa), do đó, trước hết cần phải hiểu về sự xem xét cách trình bày của kinh.
Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti.
There are indeed four ways of sutta exposition: self-inclination, others' inclination, by way of question, and by way of circumstance of origin.
Có bốn cách trình bày kinh: theo ý muốn của chính mình (attajjhāsaya), theo ý muốn của người khác (parajjhāsaya), theo câu hỏi (pucchāvasika), và theo sự kiện phát sinh (aṭṭhuppattika).
Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayena kathesi.
Among these, those suttas that the Blessed One taught solely by his own inclination, unrequested by others,
Trong đó, những kinh mà Đức Thế Tôn đã thuyết giảng chỉ theo ý muốn của chính Ngài mà không được người khác thỉnh cầu.
Seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ (ma. ni. 1.64 ādayo) vatthasuttanti (ma. ni. 1.70 ādayo) evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.
such as the Ākaṅkheyyasutta and the Vatthasutta, and so on – for these, the exposition is attajjhāsaya (self-inclination).
Ví dụ như: kinh Ākaṅkheyya và kinh Vattha, v.v., cách trình bày của những kinh này là attajjhāsaya (theo ý muốn của chính mình).
Tattha kappe ca satasahasseti ettha kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahanavohārakālapaññattichedanavikappanalesasamantabhāvaāyukappamahākappādīsu dissati.
Here, in kappe ca satasahasse (and in a hundred thousand aeons), this word kappa is seen in the sense of profound faith, usage, time, designation, cutting, deliberation, trifle, completeness, and āyukappa (life-span-aeon) and mahākappa (great aeon), and so on.
Ở đây, trong câu “kappe ca satasahasse”, chữ kappa này được thấy trong các ý nghĩa như: niềm tin sâu sắc, sự quyết định đúng đắn, thời gian, sự biểu thị, sự cắt bỏ, sự suy nghĩ đặc biệt, sự gợi ý nhỏ, sự hiện diện khắp nơi, tuổi thọ (āyukappa), đại kiếp (mahākappā).
Tathā hi ‘‘okappanīyametaṃ bhoto gotamassa.
For instance, in phrases like “This is fitting to be believed of the venerable Gotama.
Như vậy, trong các câu như “Điều này đáng được tôn giả Gotama tin tưởng. Như một vị A-la-hán Chánh Đẳng Chánh Giác” (Ma. Ni. 1.387), nó được thấy trong ý nghĩa niềm tin sâu sắc.
Yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahane dissati.
As it is of an Arahant, a Perfectly Self-Enlightened One,” it refers to profound faith.
Trong các câu như “Điều này đáng được tôn giả Gotama tin tưởng. Như một vị A-la-hán Chánh Đẳng Chánh Giác” (Ma. Ni. 1.387), nó được thấy trong ý nghĩa niềm tin sâu sắc.
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāre.
In phrases like “Bhikkhus, I allow to partake of fruit with five kinds of monastic propriety,” it refers to usage.
Trong các câu như “Này các Tỳ-khưu, Ta cho phép dùng trái cây với năm cách thức của Sa-môn” (Cūḷava. 250), nó được thấy trong ý nghĩa sự gọi tên.
‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) kāle.
In phrases like “By which I always dwell permanently,” it refers to time.
Trong các câu như “Nhờ đó mà ta luôn an trú trong mọi thời gian” (Ma. Ni. 1.387), nó được thấy trong ý nghĩa thời gian.
‘‘Iccāyasmā kappo’’ti (su. ni. 1098; cūḷani. kappamāṇavapucchā 117; kappamāṇavapucchāniddesa 61) ca, ‘‘nigrodhakappo iti tassa nāmaṃ, tayā kataṃ bhagavā brāhmaṇassā’’ti ca evamādīsu (su. ni. 346) paññattiyaṃ.
And in phrases like “His name was Kappo, the venerable one,” and “Bhagavā, you have made it so for the Brahmin, his name is Nigrodhakappa,” it refers to designation.
Và trong các câu như “Đó là Tôn giả Kappa” (Su. Ni. 1098; Cūḷani. Kappamāṇavapucchā 117; Kappamāṇavapucchāniddesa 61), và “Tên của vị ấy là Nigrodhakappa, Ngài đã làm điều đó cho vị Bà-la-môn, Bạch Thế Tôn” (Su. Ni. 346), nó được thấy trong ý nghĩa sự biểu thị.
‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (jā. 2.22.1368) chedane.
In phrases like “Adorned, with hair and beard cut,” it refers to cutting.
Trong các câu như “Được trang hoàng, tóc râu được cắt tỉa” (Jā. 2.22.1368), nó được thấy trong ý nghĩa sự cắt bỏ.
‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’tiādīsu (cūḷava. 446) vikappe.
In phrases like “A two-finger measurement is permissible,” it refers to deliberation.
Trong các câu như “Được phép (cắt) hai ngón tay” (Cūḷava. 446), nó được thấy trong ý nghĩa sự suy nghĩ đặc biệt.
‘‘Atthi kappo nipajjitu’’ntiādīsu (a. ni. 8.80) lese.
In phrases like “Is there a trifle to lie down?” it refers to a trifle.
Trong các câu như “Có một chút gợi ý để nằm xuống” (A. Ni. 8.80), nó được thấy trong ý nghĩa sự gợi ý nhỏ.
‘‘Kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā’’tiādīsu samantabhāve.
In phrases like “Having illumined the entire Jeta Grove,” it refers to completeness.
Trong các câu như “Chiếu sáng toàn bộ Jetavana” (A. Ni. 8.80), nó được thấy trong ý nghĩa sự hiện diện khắp nơi.
‘‘Tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappa’’nti (dī. ni. 2.178; udā. 51) ettha āyukappe.
In “May the Blessed One remain for an aeon, may the Fortunate One remain for an aeon,” it refers to āyukappa.
Ở đây, trong câu “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn an trú trọn kiếp, xin Thiện Thệ an trú trọn kiếp” (Dī. Ni. 2.178; Udā. 51), nó được thấy trong ý nghĩa tuổi thọ (āyukappa).
‘‘Kīva dīgho nu kho, bhante, kappo’’ti (saṃ. ni. 2.128-129) ettha mahākappe.
In “How long, venerable sir, is a kappa?”, it is used in the sense of a mahākappa.
Ở đây, trong câu “Bạch Thế Tôn, một kiếp dài bao nhiêu?” (Saṃ. Ni. 2.128-129), nó được thấy trong ý nghĩa đại kiếp (mahākappā).
Ādisaddena ‘‘satthukappena vata kira, bho, mayaṃ sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’ti (ma. ni. 1.260) ettha paṭibhāge.
By the word ādi, in “Friends, it seems we were conversing with a disciple who is the Teacher's equal and did not know it,” it is used in the sense of an equal portion.
Với từ “ādi” (vân vân), trong câu “Thật vậy, thưa quý vị, chúng ta đã không biết rằng chúng ta đang đàm đạo với một đệ tử có trí tuệ gần như bậc Đạo Sư” (Ma. Ni. 1.260), nó được thấy trong ý nghĩa sự tương đồng.
‘‘Kappo naṭṭho hoti.
“The kappa is destroyed.
“Điểm đánh dấu đã mất.
Kappakatokāso jiṇṇo hotī’’ti (pāci. 371) ettha vinayakappe.
The place where the kappa was made has worn out,” here it is used in the sense of a Vinaya kappa.
Chỗ đánh dấu đã cũ kỹ” (Pāci. 371), ở đây là trong ý nghĩa Vinayakappa.
Idha pana mahākappe daṭṭhabbo.
Here, however, it should be understood in the sense of a mahākappa.
Tuy nhiên, ở đây nó nên được hiểu là đại kiếp.
Tasmā kappe ca satasahasseti mahākappānaṃ satasahassānanti attho (dī. ni. aṭṭha. 1.29; 3.275; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 2.3.128; khu. pā. aṭṭha. 5.maṅgalasutta, evamiccādipāṭhavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 2.maṅgalasuttavaṇṇanā; cariyā. aṭṭha. nidānakathā.1; cūḷani. aṭṭha. khaggavisāṇasuttaniddesavaṇṇanā).
Therefore, and a hundred thousand kappas means a hundred thousand mahākappas.
Do đó, “kappe ca satasahasse” có nghĩa là một trăm ngàn đại kiếp.
Caturo ca asaṅkhiyeti ‘‘catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake’’ti vacanaseso daṭṭhabbo.
Regarding and four asaṅkhyeyyas, the remainder of the sentence “at the conclusion of” should be understood as “at the conclusion of four asaṅkhyeyyas.”
Về “caturo ca asaṅkhye”, nên hiểu phần còn lại của câu là “trên bốn A-tăng-kỳ”.
Kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthaketi attho.
The meaning is: at the conclusion of four asaṅkhyeyyas plus a hundred thousand kappas.
Ý nghĩa là “trên bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp”.
Amaraṃ nāma nagaranti ‘‘amara’’nti ca ‘‘amaravatī’’ti ca laddhanāmaṃ nagaraṃ ahosi.
Regarding a city named Amara, there was a city that had received the names “Amara” and “Amaravatī.”
“Amaraṃ nāma nagaraṃ” có nghĩa là có một thành phố mang tên “Amara” và “Amaravatī”.
Keci panettha aññenāpi pakārena vaṇṇayanti, kiṃ tehi, nāmamattaṃ panetaṃ tassa nagarassa.
Some explain this in another way, but what is the use of that? This is merely the name of that city.
Một số người diễn giải theo cách khác, nhưng những điều đó thì sao? Đó chỉ là tên của thành phố đó.
Dassaneyyanti suvibhattavicitra-caccaradvāra-catukkasiṅghāṭika-pākāra-parikkhepapāsāda- hammiya-bhavana-samalaṅkatattā dassanīyaṃ.
Beautiful means lovely to see because it was equally adorned with well-proportioned and ornate crossroads, squares, gates, intersections, ramparts, enclosures, palaces, mansions, and dwellings.
“Dassaneyyaṃ” (đáng chiêm ngưỡng) có nghĩa là đáng chiêm ngưỡng vì được trang hoàng bằng các con đường, cổng thành, ngã tư, tường thành, lâu đài, cung điện và các tòa nhà được phân chia và trang trí đẹp đẽ.
Manoramanti samasuciparamaramaṇīyabhūmibhāgattā chāyūdakasampannattā sulabhāhārattā sabbopakaraṇayuttattā ca samiddhattā devamanussādīnaṃ mano ramayatīti manoramaṃ.
Delightful means it delights the mind of devas, humans, and others, and is thus called delightful, because its grounds were even, pure, and exceedingly pleasant, because it was endowed with shade and water, because food was easy to obtain, because it was equipped with all necessities, and because it was prosperous.
“Manoramaṃ” (làm hài lòng tâm trí) có nghĩa là làm hài lòng tâm trí của chư Thiên và loài người vì có địa hình bằng phẳng, sạch sẽ và vô cùng dễ chịu, có bóng mát và nước đầy đủ, dễ dàng có thức ăn và đầy đủ mọi tiện nghi.
Dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena saṅkhasaddena mudiṅgasaddena vīṇāsaddena gītasaddena sammatāḷasaddena ‘‘bhuñjatha pivatha khādathā’’ti dasamena saddenāti; imehi dasahi saddehi avivittaṃ ahosi, sabbakālaṃ anupamussavasamajjanāṭakā kīḷantīti attho.
Not quiet with ten sounds means: with the sound of elephants, the sound of horses, the sound of chariots, the sound of great drums, the sound of conch shells, the sound of tabors, the sound of lutes, the sound of songs, the sound of cymbals, and with the tenth sound of "Eat, drink, and chew!"; with these ten sounds, it was not quiet. The meaning is that at all times, incomparable festivals, gatherings, and dramas were being enjoyed.
“Không vắng lặng bởi mười âm thanh” có nghĩa là không vắng lặng bởi tiếng voi, tiếng ngựa, tiếng xe, tiếng trống, tiếng ốc tù và, tiếng mudiṅga, tiếng vīṇā, tiếng ca hát, tiếng vỗ tay hòa điệu, và âm thanh thứ mười là “Hãy ăn, hãy uống, hãy nhai”. Tức là, thành phố luôn có những lễ hội, kịch nghệ và trò chơi không gì sánh bằng.
Annapānasamāyutanti annena catubbidhenāhārena ca pānena ca suṭṭhu āyutaṃ annapānasamāyutaṃ, iminā subhikkhatā dassitā, bahuannapānasamāyutanti attho.
Abounding in food and drink means: abounding in food, that is, the four kinds of nutriments, and in drink; well-endowed is annapānasamāyutaṃ. By this, the abundance of food is shown. The meaning is abounding in much food and drink.
“Annapānasamāyutaṃ” (đầy đủ thức ăn và đồ uống) có nghĩa là đầy đủ thức ăn bốn loại và đồ uống. Điều này cho thấy sự sung túc, tức là có nhiều thức ăn và đồ uống.
Tattha hatthisaddanti hatthīnaṃ koñcanādasaddena, karaṇatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
Therein, the sound of elephants means with the crane-like sound of elephants. It should be understood that the accusative case is used in the sense of the instrumental.
Ở đây, “hatthisaddaṃ” (tiếng voi) nên được hiểu là tiếng voi rống, là cách dùng từ trong ý nghĩa công cụ.
Esa nayo sesapadesupi.
This same method applies to the remaining terms as well.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho các từ còn lại.
Bherisaṅkharathāni cāti bherisaddena ca saṅkhasaddena ca rathasaddena cāti attho.
And great drums, conch shells, and chariots means: and with the sound of great drums, and with the sound of conch shells, and with the sound of chariots.
“Bherisaṅkharathāni ca” có nghĩa là tiếng trống, tiếng ốc tù và, và tiếng xe.
Liṅgavipariyāsena vuttaṃ, ‘khādatha pivathā’ti evamādinayappavattena annapānapaṭisaṃyuttena ghositaṃ abhināditanti attho.
It is stated with a change of gender. The meaning is that it was made to resound with the proclamation associated with food and drink that proceeded in the manner of ‘Eat, drink,’ and so on.
Nó được nói với sự thay đổi giống, và có nghĩa là vang dội bởi thức ăn và đồ uống, phát ra theo cách như “hãy ăn, hãy uống”.
Etthāha – tesaṃ pana saddānaṃ ekadesova dassito, na sakaloti?
Here, one might ask: But was only a part of those sounds shown, not the whole?
Ở đây, có người hỏi: “Phải chăng chỉ một phần của những âm thanh đó được trình bày, không phải toàn bộ?”
Na ekadeso sakalo dasavidho dassitova.
Not just a part; the entire tenfold set was indeed shown.
Không, không phải một phần, mà toàn bộ mười loại âm thanh đã được trình bày.
Kathaṃ?
How so?
Làm thế nào?
Bherisaddena mudiṅgasaddo saṅgahito, saṅkhasaddena vīṇāgītasammatāḷasaddā saṅgahitāti daseva dassitā.
By the sound of the great drum, the sound of the tabor is included. By the sound of the conch shell, the sounds of the lute, song, and cymbals are included. Thus, all ten were shown.
Tiếng trống mudiṅga được bao gồm trong tiếng trống bheri, và tiếng vīṇā, tiếng ca hát, tiếng vỗ tay hòa điệu được bao gồm trong tiếng ốc tù và. Như vậy, chỉ có mười âm thanh được trình bày.
Tattha sabbaṅgasampannanti pākāragopuraṭṭālakādisabbanagarāvayavasampannaṃ, paripuṇṇasabbavittūpakaraṇadhanadhaññatiṇakaṭṭhodakanti vā attho.
Therein, complete in all its parts means complete with all the components of a city, such as ramparts, gateways, and watchtowers; or the meaning is, complete with all wealth, provisions, riches, grain, grass, wood, and water.
Ở đây, “sabbaṅgasampannaṃ” có nghĩa là đầy đủ mọi bộ phận của thành phố như tường thành, cổng thành, tháp canh, v.v., hoặc có nghĩa là đầy đủ mọi vật dụng, tài sản, ngũ cốc, cỏ, gỗ, nước.
Sabbakammamupāgatanti sabbakammantena upagataṃ, samupagatasabbakammantanti attho.
Endowed with all kinds of work means endowed with every kind of industry. The meaning is that all industries were well-established.
“Sabbakammamupāgataṃ” có nghĩa là mọi công việc đều được tiến hành, tức là mọi công việc đều được hoàn thành.
Sattaratanasampannanti paripuṇṇamuttādisattaratanaṃ, cakkavattinivāsabhūmito vā hatthiratanādīhi sattaratanehi sampannaṃ.
Possessed of the seven treasures means possessing the seven treasures such as pearls; or, being the dwelling place of a Cakkavattī, it was endowed with the seven treasures beginning with the elephant-treasure.
“Sattaratanasampannaṃ” có nghĩa là đầy đủ bảy loại báu vật như ngọc trai, v.v., hoặc vì là nơi cư ngụ của Chuyển Luân Vương, nên đầy đủ bảy loại báu vật như voi báu, v.v.
Nānājanasamākulanti nānāvidhadesabhāsehi janehi samākulaṃ.
Teeming with various people means crowded with people from various regions and speaking various languages.
“Nānājanasamākulaṃ” có nghĩa là đông đúc các loại người từ các quốc gia và ngôn ngữ khác nhau.
Samiddhanti manussopabhogasabbopakaraṇehi samiddhaṃ phītaṃ.
Prosperous means prosperous and flourishing with all the provisions for human enjoyment.
“Samiddhaṃ” có nghĩa là thịnh vượng, sung túc với mọi tiện nghi phục vụ con người.
Devanagaraṃ vāti devanagaraṃ viya ālakamandā viya amaravatī samiddhanti vuttaṃ hoti.
Like a city of the devas means it is said to be prosperous like a city of the devas, like Ālakamandā, like Amaravatī.
“Devanagaraṃva” có nghĩa là thành phố Amaravatī thịnh vượng như thành phố của chư Thiên, như Ālakamandā.
Āvāsaṃ puññakamminanti āvasanti ettha puññakammino janāti āvāso.
A residence for those of meritorious deeds means a place where people of meritorious deeds reside, hence it is an āvāsa (residence).
“Āvāsaṃ puññakamminaṃ” có nghĩa là nơi ở của những người làm việc thiện.
‘‘Āvāso’’ti vattabbe ‘‘āvāsa’’nti liṅgabhedaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that while it should be stated as āvāso, it is stated as āvāsaṃ with a change of gender.
Nên hiểu rằng từ “āvāsaṃ” được dùng với sự thay đổi giống từ “āvāso” (nơi ở).
Paññāyati tenāti puññaṃ, kularūpamahābhogissariyavasena paññāyatīti attho.
One is known by it, thus it is puñña (merit). The meaning is that one is known by way of family, appearance, great wealth, and sovereignty.
“Puññaṃ” (phước) có nghĩa là điều được biểu lộ rõ ràng. Tức là điều được biểu lộ rõ ràng qua dòng dõi, sắc đẹp, tài sản lớn, quyền lực.
Punātīti vā puññaṃ.
Or, it purifies, thus it is puñña.
Hoặc “puññaṃ” có nghĩa là điều làm cho thanh tịnh.
Sabbakusalamalarajāpavāhakattā puññaṃ kammaṃ yesaṃ atthi te puññakammino, tesaṃ puññakamminaṃ āvāsabhūtanti attho.
Those who possess puñña kamma (meritorious deeds)—because it washes away all unwholesome stains and dust—are puññakammino. The meaning is that it is the residence of those puññakammino.
Những người có nghiệp thiện (puññakamma) là những người làm việc thiện (puññakammino) vì nghiệp thiện có khả năng cuốn trôi mọi bất thiện, cấu uế và phiền não. Do đó, có nghĩa là nơi ở của những người làm việc thiện.
Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, so tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū ahosi sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo anavayo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu.
Therein, a brahmin named Sumedha resided. He was well-born on both sides, from his mother and his father, of pure conception for seven generations of ancestors, not rejected or reproached on account of his birth. He was handsome, good-looking, inspiring confidence, endowed with the highest excellence of complexion. He was a master of the three Vedas, along with the Nighaṇḍu and Keṭubha, the treatises on phonology and etymology, and the Itihāsa as the fifth. He was a master of the verses and grammar, and was thoroughly skilled in Lokāyata and the marks of a Great Man.
Ở đó, có một vị Bà-la-môn tên là Sumedha, sinh ra từ cả hai phía, mẹ và cha, có dòng dõi thuần khiết cho đến bảy đời tổ tiên, không bị chê bai hay chỉ trích về dòng tộc. Ông có hình dáng đẹp đẽ, đáng chiêm ngưỡng, dễ mến, và được phú cho vẻ đẹp tuyệt vời. Ông là người thông thạo ba bộ Veda, cùng với các từ điển (nighaṇḍu) và ngữ pháp (keṭubha), các phần phụ lục về chữ viết (akkharappabheda), và bộ Itihāsa là thứ năm. Ông là người đọc tụng và là nhà ngữ pháp học, hoàn hảo trong các khoa học về thế gian (lokāyata) và các tướng tốt của bậc Đại nhân.
Tassa pana daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu.
However, his parents passed away while he was still young.
Tuy nhiên, cha mẹ của ông đã qua đời khi ông còn nhỏ.
Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādivividharatanabharite gabbhe vivaritvā – ‘‘etthakaṃ te, kumāra, mātu santakaṃ, etthakaṃ pitu santakaṃ, etthakaṃ ayyakapayyakāna’’nti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā – ‘‘etaṃ paṭipajjāhī’’ti niyyātesi.
Then his treasurer, an official, brought the account books, opened the chambers filled with various treasures such as gold, silver, gems, and pearls, and declared, “This much, young master, belongs to your mother, this much to your father, and this much to your grandfathers and great-grandfathers,” explaining the wealth for seven generations of ancestors. He then entrusted it to him, saying, “Take charge of this.”
Sau đó, vị quan giữ kho báu của ông đã mang sổ sách thu chi đến, mở các căn phòng chứa đầy vàng, bạc, ngọc ngà, châu báu các loại, và nói: “Này công tử, đây là tài sản của mẹ ngài, đây là tài sản của cha ngài, đây là tài sản của ông bà cố kỵ ngài,” và cứ thế cho đến bảy đời tổ tiên, ông đã chỉ ra tài sản và giao phó: “Hãy quản lý số tài sản này.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā puññāni karonto agāraṃ ajjhāvasi.
He, accepting with “Excellent,” lived as master of the household, performing meritorious deeds.
Ông đã chấp nhận lời đó với lòng hoan hỷ, và tiếp tục sống đời gia chủ, thực hành các việc thiện.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được nói:
Tattha nagare amaravatiyāti amaravatīsaṅkhāte nagare.
Therein, in the city of Amaravatī means in the city named Amaravatī.
Trong đó, nagare amaravatiyā có nghĩa là trong thành phố tên Amaravatī.
Sumedho nāmāti ettha ‘‘medhā’’ti paññā vuccati.
In the phrase named Sumedha, “medhā” is called wisdom.
Trong Sumedho nāmā, “medhā” được gọi là tuệ (paññā).
Sā tassa sundarā pasatthāti sumedhoti paññāyittha.
His wisdom was beautiful and praiseworthy, thus he was known as Sumedha.
Tuệ ấy của ông là tốt đẹp, đáng khen ngợi, nên ông được biết đến là Sumedha (Tuệ Đẹp).
Brāhmaṇoti brahmaṃ aṇati sikkhatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho.
Brahmin means one who learns the sacred text (brahmaṃ aṇati), that is, one who recites the mantras.
Brāhmaṇo (Bà-la-môn) là người “aṇati” (thực hành) Phạm hạnh (brahmaṃ) hay học hỏi Phạm hạnh, tức là người tụng đọc các thần chú.
Akkharacintakā pana ‘‘brahmuno apaccaṃ brāhmaṇo’’ti vadanti.
Grammarians, however, say, “A brahmin is an offspring of Brahmā.”
Tuy nhiên, các nhà ngữ pháp lại nói rằng “brāhmaṇo” là hậu duệ của Brahmā.
Ariyā pana bāhitapāpattā brāhmaṇāti.
The noble ones, however, are called brahmins because they have cast off evil.
Còn các bậc Thánh (Ariyā) được gọi là Bà-la-môn vì đã loại bỏ các điều ác.
Anekakoṭisannicayoti koṭīnaṃ sannicayo koṭisannicayo, aneko koṭisannicayo yassa soyaṃ anekakoṭisannicayo, anekakoṭi dhanasannicayoti attho.
With an accumulation of many crores means: an accumulation of crores is a koṭisannicayo; he for whom there is an accumulation of many crores is an anekakoṭisannicayo. The meaning is one who has an accumulation of wealth of many crores.
Anekakoṭisannicayo là sự tích lũy hàng triệu (koṭīnaṃ sannicayo), người có nhiều triệu (aneko koṭisannicayo), tức là người có tài sản tích lũy hàng triệu.
Pahūtadhanadhaññavāti bahuladhanadhaññavā.
Possessed abundant wealth and grain means possessed much wealth and grain.
Pahūtadhanadhaññavā là người có nhiều tài sản và lương thực.
Purimaṃ bhūmigatagabbhagatadhanadhaññavasena vuttaṃ, idaṃ niccaparibhogūpagatadhanadhaññavasena vuttanti veditabbaṃ.
The former term is said with reference to wealth and grain that is underground or stored in treasuries; this latter term should be understood as said with reference to wealth and grain that is for constant use and enjoyment.
Cần hiểu rằng từ ngữ trước đó (dhana) được nói đến theo nghĩa tài sản và lương thực được chôn giấu trong lòng đất hoặc trong kho báu, còn từ ngữ này (dhañña) được nói đến theo nghĩa tài sản và lương thực dùng để tiêu dùng hằng ngày.
Ajjhāyakoti na jhāyatīti ajjhāyako, jhānabhāvanārahitoti attho.
A reciter (ajjhāyako): he does not meditate (na jhāyati), thus he is an ajjhāyako; the meaning is that he is devoid of the development of jhāna.
Ajjhāyako nghĩa là người không thiền định (na jhāyati), tức là người không xứng đáng với sự tu tập thiền định.
Vuttañhetaṃ – ‘‘na dānime jhāyantīti.
For it is said: “They do not meditate now.
Điều này đã được nói:
Na dānime jhāyantīti kho, vāseṭṭha, ‘ajjhāyakā ajjhāyakā’ tveva tatiyaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.132) evaṃ paṭhamakappikakāle jhānavirahitānaṃ brāhmaṇānaṃ garahavacanaṃ uppannaṃ.
Because they do not meditate now, Vāseṭṭha, the third term ‘ajjhāyakā’ arose.” Thus, in the first cosmic age, this term of reproach arose for brahmins who were without jhāna.
“Này Vāseṭṭha, vì họ không thiền định, nên chữ thứ ba ‘ajjhāyakā ajjhāyakā’ (những người không thiền định) đã xuất hiện.” Như vậy, vào thời kỳ sơ khai, từ ngữ chỉ trích này đã xuất hiện dành cho những Bà-la-môn không có thiền định.
Idāni mantaṃ jhāyatīti ajjhāyako, mante parivattetīti iminā atthena pasaṃsavacanaṃ katvā voharanti.
Now, they use it as a term of praise with the meaning: he recites the mantras, thus he is an ajjhāyako; he repeats the mantras.
Ngày nay, họ dùng từ “ajjhāyako” theo nghĩa người thiền định các thần chú, tức là người tụng đọc các thần chú, để khen ngợi.
Mante dhāretīti mantadharo.
He who masters the mantras is a master of the mantras.
Người ghi nhớ các thần chú là mantadharo.
Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ.
Of the three Vedas means of the three Vedas, namely, the Irubbeda, Yajubbeda, and Sāmaveda.
Tiṇṇaṃ vedānaṃ là ba bộ Veda: Ṛgveda, Yajurveda và Sāmaveda.
Ayaṃ pana veda-saddo ñāṇasomanassaganthesu dissati.
This word veda, however, is found in the sense of knowledge, gladness, and scripture.
Từ veda này được thấy trong các văn bản về trí tuệ (ñāṇa), sự hoan hỷ (somanassa) và các kinh điển (gantha).
Tathā hesa – ‘‘yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā, akiñcanaṃ kāmabhave asatta’’ntiādīsu (su. ni. 1065) ñāṇe dissati.
Thus, in passages such as “That brahmin whom you would know as a master of knowledge, unattached, not clinging to sensual existence,” it is found in the sense of knowledge.
Ví dụ, trong các câu như “yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā, akiñcanaṃ kāmabhave asatta” (người Bà-la-môn nào biết Veda, không sở hữu gì, không dính mắc vào cõi dục), nó được thấy với nghĩa trí tuệ.
‘‘Ye vedajātā vicaranti loke’’tiādīsu (a. ni. 4.57) somanasse.
In passages such as “Those who, filled with gladness, wander in the world,” it is found in the sense of gladness.
Trong các câu như “Ye vedajātā vicaranti loke” (những người có sự hoan hỷ đi khắp thế gian), nó được thấy với nghĩa hoan hỷ.
‘‘Tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhāna’’ntiādīsu (dī. ni. 1.256) ganthe.
In passages such as “A master of the three Vedas, together with the Nighaṇḍu and Keṭubha,” it is found in the sense of scripture.
Trong các câu như “Tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhāna” (người đã vượt qua ba bộ Veda cùng với các từ điển và ngữ pháp), nó được thấy với nghĩa kinh điển.
Idhāpi ganthe (ma. ni. aṭṭha. 1.75).
Here too, it is in the sense of scripture.
Ở đây cũng vậy, nó có nghĩa là kinh điển.
Pāragūti tiṇṇaṃ vedānaṃ oṭṭhapahatakaraṇamattena pāraṃ gatoti pāragū.
A master (pāragū) means one who has gone to the far shore of the three Vedas merely by committing them to memory.
Pāragū là người đã đạt đến bờ bên kia (pāraṃ gato) của ba bộ Veda chỉ bằng cách học thuộc lòng.
Lakkhaṇeti itthilakkhaṇapurisalakkhaṇamahāpurisalakkhaṇādike lakkhaṇe.
In the marks means in the marks of women, men, a great man, and so on.
Lakkhaṇe là trong các tướng pháp như tướng phụ nữ, tướng đàn ông, tướng đại nhân.
Itihāseti itiha āsa, itiha āsāti īdisavacanapaṭisaṃyutte purāṇasaṅkhāte ganthavisese.
In the histories means in the specific collection of texts known as the ancient lore, which is connected with such sayings as “Thus it was, thus it was.”
Itihāse là trong các loại kinh điển cổ xưa có những lời nói như “itiha āsa, itiha āsa” (chuyện xưa kể rằng).
Sadhammeti brāhmaṇānaṃ sake dhamme, sake ācariyake vā.
In his own tradition means in the brahmins’ own tradition, or in their own teachers’ lineage.
Sadhamme là trong giáo pháp của các Bà-la-môn, hoặc trong truyền thống của các đạo sư của họ.
Pāramiṃ gatoti pāraṃ gato, disāpāmokkho ācariyo ahosīti attho.
He had attained perfection means he had gone to the far shore; the meaning is that he was a world-renowned teacher.
Pāramiṃ gato là đã đạt đến bờ bên kia (pāraṃ gato), có nghĩa là đã trở thành một đạo sư nổi tiếng khắp các phương.
Ettha pana gāthāsambandhañca anuttānapadānamatthañca vatvāva gamissāma.
Here, however, having stated the connection of the verses and the meaning of the unclear words, we shall proceed.
Ở đây, chúng ta sẽ đi vào giải thích mối liên hệ của các bài kệ và ý nghĩa của những từ ngữ không rõ ràng.
Tattha rahogatoti rahasi gato, rahasi ṭhāne nisinno.
Therein, rahogato means gone to a secluded place, seated in a secluded place.
Trong đó, rahogato có nghĩa là đã đến nơi vắng vẻ (rahasi gato), ngồi ở nơi vắng vẻ.
Evaṃ cintesahanti evaṃ cintesiṃ ahaṃ.
Evaṃ cintesahaṃ means "Thus I thought."
Evaṃ cintesahaṃ có nghĩa là “ta đã suy nghĩ như vậy”.
Evanti iminā cintanākāraṃ dasseti.
By this word 'evaṃ', he shows the mode of thinking.
Từ “evaṃ” này chỉ ra cách thức suy nghĩ.
Tadāti tasmiṃ sumedhapaṇḍitakāle.
Tadā means at that time when I was the wise Sumedha.
Tadā là vào thời điểm đó, khi ông là học giả Sumedha.
‘‘Evaṃ cintesaha’’nti bhagavā iminā attanā saddhiṃ sumedhapaṇḍitaṃ ekattaṃ karoti.
By this 'Evaṃ cintesahaṃ', the Blessed One makes the wise Sumedha one with himself.
Với câu “Evaṃ cintesahaṃ” (ta đã suy nghĩ như vậy), Đức Phật đã đồng hóa mình với học giả Sumedha.
Tasmā tadā so sumedho ahamevāti pakāsento ‘‘evaṃ cintesahaṃ tadā’’ti bhagavā uttamapurisavasenāha.
Therefore, wishing to reveal, "That wise Sumedha at that time was I myself," the Blessed One spoke in the first person, saying, "Thus I thought then."
Vì vậy, để tuyên bố rằng Sumedha lúc đó chính là ta, Đức Phật đã nói “evaṃ cintesahaṃ tadā” (ta đã suy nghĩ như vậy lúc đó) bằng ngôi thứ nhất số ít.
Jātidhammoti jātisabhāvo.
Jātidhammo means having the nature of birth.
Jātidhammo có nghĩa là có bản chất sinh.
Esa nayo sesapadesupi.
This is the method in the remaining terms as well.
Các từ ngữ còn lại cũng theo cách này.
Nibbutinti nibbānaṃ.
Nibbuti means nibbāna.
Nibbutiṃ là Niết-bàn.
Yaṃnūnāti parivitakkanatthe nipāto, yadi panāhanti attho.
Yaṃnūna is a particle in the sense of deliberation; the meaning is "what if I."
Yaṃnūnā là một giới từ dùng để biểu thị sự suy tư, có nghĩa là “nếu vậy thì ta”.
Pūtikāyanti pūtibhūtaṃ kāyaṃ.
Pūtikāyaṃ means the putrid body.
Pūtikāyaṃ là thân thể hôi thối.
Nānākuṇapapūritanti mutta-karīsa-pubbalohita-pitta-semha-kheḷasiṅghāṇikādianekakuṇapapūritaṃ.
Nānākuṇapapūritaṃ means filled with various corpses such as urine, feces, pus, blood, bile, phlegm, saliva, and snot.
Nānākuṇapapūritaṃ là chứa đầy các loại xác chết như nước tiểu, phân, mủ, máu, mật, đàm, nước bọt, nước mũi, v.v.
Anapekkhoti anālayo.
Anapekkho means without attachment.
Anapekkho là không dính mắc (anālayo).
Atthīti avassaṃ upalabbhati.
Atthi means it is certainly found.
Atthī là chắc chắn có (avassaṃ upalabbhati).
Hehitīti bhavissati, parivitakkanavacanamidaṃ.
Hehiti means "it will be"; this is a word of deliberation.
Hehitī là sẽ có (bhavissati), đây là một lời nói biểu thị sự suy tư.
Na so sakkā na hetuyeti tena maggena na sakkā na bhavituṃ.
Na so sakkā na hetuye means it is not possible for it not to be by that path.
Na so sakkā na hetuye có nghĩa là không thể nào không có con đường đó.
So pana maggo hetuyeti hetubhāvāya na na hoti, hetuyevāti attho.
And that path hetuye means it is not that it is not for the state of being a cause; the meaning is it is indeed a cause.
Con đường đó hetuye (để có mặt) không phải là không có, mà là chắc chắn có mặt, đó là ý nghĩa.
Bhavato parimuttiyāti bhavabandhanavimuttiyāti attho.
Bhavato parimuttiyā means for liberation from the bondage of existence.
Bhavato parimuttiyā có nghĩa là để giải thoát khỏi sự ràng buộc của luân hồi (bhavabandhanavimuttiyā).
Idāni attanā parivitakkitamatthaṃ sampādayituṃ ‘‘yathāpī’’ti ādimāha.
Now, to establish the matter he had deliberated upon, he said "yathāpi" and so on.
Bây giờ, để hoàn thành ý nghĩa mà mình đã suy tư, ông nói câu bắt đầu bằng “yathāpī”.
Yathā hi loke dukkhassa paṭipakkhabhūtaṃ sukhaṃ nāma atthi, evaṃ bhave sati tappaṭipakkhena vibhavenāpi bhavitabbaṃ, yathā ca uṇhe sati tassa vūpasamabhūtaṃ sītalampi atthi, evaṃ rāgādiaggīnaṃ vūpasamena nibbānena bhavitabbaṃ.
Just as in the world there exists something called happiness which is the opposite of suffering, so too, when existence is present, there must be non-existence as its opposite. And just as when heat is present, there also exists coolness which is its pacification, so too, there must be nibbāna through the pacification of the fires of lust and so on.
Cũng như trong thế gian có một loại hạnh phúc đối lập với khổ đau, thì khi có sự tồn tại (bhava), cũng phải có sự không tồn tại (vibhava) đối lập với nó; cũng như khi có nóng, thì cũng có lạnh để làm dịu đi cái nóng, thì cũng phải có Niết-bàn để làm dịu đi các ngọn lửa tham ái, v.v.
Yathā ca pāpassa lāmakassa dhammassa paṭipakkhabhūto kalyāṇo anavajjadhammopi atthiyeva, evameva pāpikāya jātiyā sati sabbajātikhepanato ajātisaṅkhātena nibbānenāpi bhavitabbamevāti.
And just as, when an evil, base state is present, there also exists a good, blameless state as its opposite, so too, when wretched birth is present, there must also be nibbāna, known as the unborn due to the exhaustion of all birth.
Và cũng như khi có pháp ác, xấu xa, thì cũng có pháp thiện, không lỗi lầm, thì khi có sự sinh khởi (jāti) xấu xa, cũng phải có Niết-bàn, tức là sự không sinh khởi (ajāti) vì đã chấm dứt mọi sự sinh khởi.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì thế, ông đã nói:
Tattha yathāpīti opammatthe nipāto.
Therein, yathāpi is a particle in the sense of a simile.
Trong đó, yathāpī là một giới từ có nghĩa là "ví như".
Sukhanti kāyikacetasikasukhaṃ, suṭṭhu dukkhaṃ khaṇatīti sukhaṃ.
Sukhaṃ means bodily and mental happiness; it is called sukha because it thoroughly digs up suffering.
Sukhaṃ là hạnh phúc thân và tâm, có nghĩa là "hạnh phúc" vì nó tiêu diệt khổ đau một cách triệt để.
Bhaveti janane.
Bhave means in generation.
Bhave là trong sự sinh khởi (janana).
Vibhavoti ajananaṃ, janane vijjamāne ajananadhammopi icchitabbo.
Vibhavo means non-generation; when generation is present, the state of non-generation should also be sought.
Vibhavo là sự không sinh khởi (ajanana), khi có sự sinh khởi, thì pháp không sinh khởi cũng đáng được mong cầu.
Tividhaggi vijjanteti tividhe rāgādike aggimhi vijjamāneti attho.
Tividhaggi vijjante means when the threefold fire of lust and so on is present.
Tividhaggi vijjante có nghĩa là khi có ba loại lửa như tham ái, v.v.
Nibbānanti tassa tividhassa rāgādiaggissa nibbāpanaṃ upasamanaṃ nibbānañca icchitabbaṃ.
Nibbānaṃ means the extinguishing, the calming of that threefold fire of lust and so on, and nibbāna should be sought.
Nibbānaṃ là sự dập tắt, sự làm dịu đi ba loại lửa tham ái, v.v. đó, và Niết-bàn cũng đáng được mong cầu.
Pāpeti akusale lāmake.
Pāpe means in the unwholesome, the base.
Pāpe là trong điều bất thiện, xấu xa.
Kalyāṇamapīti kusalamapi.
Kalyāṇamapi means the wholesome as well.
Kalyāṇamapī là cả điều thiện.
Evamevāti evamevaṃ.
Evameva means just so.
Evamevā là cũng như vậy.
Jāti vijjanteti jātiyā vijjamānāyāti attho.
Jāti vijjante means when birth is present.
Jāti vijjante có nghĩa là khi có sự sinh khởi.
Liṅgabhedañca vibhattilopañca katvā vuttaṃ.
It is stated with a change of gender and an elision of the case ending.
Điều này được nói bằng cách thay đổi giống và lược bỏ biến cách.
Ajātipīti jātikhepanaṃ ajātinibbānampi icchitabbaṃ.
Ajātipi means the exhaustion of birth, the unborn nibbāna, should also be sought.
Ajātipī là sự chấm dứt sinh khởi, Niết-bàn không sinh khởi cũng đáng được mong cầu.
Athāhaṃ parampi cintesiṃ – ‘‘yathā nāma gūtharāsimhi nimuggena purisena dūratova kamalakuvalayapuṇḍarīkasaṇḍamaṇḍitaṃ vimalasalilaṃ taḷākaṃ disvā – ‘katarena nu kho maggena tattha gantabba’nti taḷākaṃ gavesituṃ yuttaṃ.
Then I thought further: "Just as a man sunk in a pile of filth, seeing from afar a lake of clear water adorned with thickets of red, blue, and white lotuses, should rightly search for it, thinking, 'By which path should I go there?'
Rồi ta lại suy nghĩ thêm: “Cũng như một người đàn ông bị chìm trong đống phân, khi nhìn thấy từ xa một cái hồ nước trong sạch được trang trí bằng những khóm sen, súng, và sen trắng, thì nên tìm kiếm cái hồ đó và tự hỏi: ‘Ta nên đi bằng con đường nào để đến đó?’
Yaṃ tassa agavesanaṃ, na so tassa taḷākassa doso, tassa purisasseva doso.
That he does not search for it is not the fault of the lake, but the fault of that man alone.
Nếu người đó không tìm kiếm, đó không phải là lỗi của cái hồ, mà là lỗi của chính người đó.
Evameva kilesamaladhovane amatamahātaḷāke vijjamāne yaṃ tassa agavesanaṃ, na so amatasaṅkhātassa nibbānamahātaḷākassa doso, purisasseva doso.
In the same way, when the great lake of the deathless, which washes away the stain of the defilements, exists, that one does not search for it is not the fault of the great lake of nibbāna, called the deathless, but the fault of the person alone.
Cũng vậy, khi có một đại hồ bất tử Niết-bàn có thể rửa sạch cấu uế phiền não, nếu người đó không tìm kiếm, thì đó không phải là lỗi của đại hồ bất tử Niết-bàn, mà là lỗi của chính người đó.”
Yathā pana corehi saṃparivārito puriso palāyanamagge vijjamānepi sace so na palāyati, na so tassa maggassa doso, tassa purisasseva doso.
Just as, if a man surrounded by thieves does not flee even when an escape route exists, it is not the fault of the path, but the fault of that man alone.
Giống như một người bị bọn cướp vây quanh, dù có đường thoát thân nhưng nếu người ấy không chạy trốn, thì đó không phải lỗi của con đường, mà là lỗi của chính người ấy.
Evameva kilesacorehi parivāretvā gahitassa purisassa vijjamāneyeva nibbānamahānagaragāmimhi sive mahāmagge tassa maggassa agavesanaṃ nāma na maggassa doso, purisasseva doso.
In this very way, for a person surrounded and seized by the defilement-thieves, while the safe, great path leading to the great city of Nibbāna exists, not seeking that path is not the fault of the path; it is the fault of the person alone.
Cũng vậy, khi một người bị bọn cướp phiền não vây hãm, dù có con đường lớn an lành dẫn đến đại thành Niết-bàn, nhưng việc không tìm kiếm con đường ấy không phải lỗi của con đường, mà là lỗi của chính người ấy.
Yathā byādhipīḷito puriso vijjamāne byādhitikicchake vejje sace taṃ vejjaṃ gavesitvā taṃ byādhiṃ na tikicchāpeti, na so vejjassa doso, tassa purisasseva doso.
Just as, if a person afflicted by disease, though a physician who can treat the disease is available, does not seek out that physician and have that disease treated, it is not the fault of the physician; it is the fault of that person alone.
Giống như một người bị bệnh tật hành hạ, dù có vị lương y chữa bệnh nhưng nếu người ấy không tìm đến vị lương y đó để chữa bệnh, thì đó không phải lỗi của vị lương y, mà là lỗi của chính người ấy.
Evameva pana yo kilesabyādhiparipīḷito kilesavūpasamamaggakovidaṃ vijjamānameva ācariyaṃ na gavesati, tasseva doso, na kilesabyādhivināyakassa ācariyassa doso’’ti.
In this very way, if a person afflicted by the disease of defilements does not seek a teacher who is skilled in the way to calm the defilements, though such a teacher is available, it is the fault of that person alone; it is not the fault of the teacher who is a guide for subduing the disease of defilements.”
Cũng vậy, người nào bị bệnh phiền não hành hạ, dù có vị đạo sư tinh thông con đường diệt trừ phiền não nhưng lại không tìm đến, thì đó là lỗi của chính người ấy, không phải lỗi của vị đạo sư dẫn dắt diệt trừ bệnh phiền não.”
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy đã nói:
Tattha gūthagatoti gūthakūpagato, gūthena gato makkhito vā.
Therein, gūthagato means fallen into a pit of filth, or gone to, smeared with, filth.
Trong đó, gūthagato có nghĩa là sa vào hố phân, hoặc bị dính bẩn bởi phân.
Kilesamaladhovanti kilesamalasodhane, bhummatthe paccattavacanaṃ.
Kilesamaladhovaṃ means for the cleansing of the stain of defilements; it is a nominative case word in the sense of the locative.
Kilesamaladhovaṃ có nghĩa là nơi tẩy rửa cấu uế phiền não, là cách dùng từ ở thể vị trí cho nghĩa đối cách.
Amatantaḷeti amatasaṅkhātassa taḷākassa, sāmiatthe bhummavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, anussaraṃ pakkhipitvā vuttaṃ.
Amatantaḷe means of the lake called the deathless; it should be seen as a locative case word in the sense of the genitive, spoken with the insertion of an anussara.
Amatantaḷe có nghĩa là hồ nước bất tử, nên hiểu là cách dùng từ ở thể vị trí với nghĩa sở hữu, được nói bằng cách thêm một âm nussara.
Arīhīti paccatthikehi.
Arīhi means by enemies.
Arīhi có nghĩa là bởi kẻ thù.
Pariruddhoti samantato niruddho.
Pariruddho means obstructed from all sides.
Pariruddho có nghĩa là bị vây hãm khắp nơi.
Gamanampatheti gamanapathe.
Gamanampathe means on the path of escape.
Gamanampathe có nghĩa là trên con đường đi.
Chandāvināsatthaṃ anussarāgamanaṃ katvā vuttaṃ.
It is spoken with the addition of an anussara so as not to break the meter.
Được nói bằng cách thêm âm nussara để tránh lỗi về ngữ pháp.
Na palāyatīti yadi na palāyeyya.
Na palāyati means if one were not to flee.
Na palāyati có nghĩa là nếu không chạy trốn.
So purisoti so corehi pariruddho puriso.
So puriso means that person surrounded by thieves.
So puriso có nghĩa là người bị bọn cướp vây hãm ấy.
Añjasassāti maggassa.
Añjasassa means of the path.
Añjasassā có nghĩa là của con đường.
Maggassa hi –
For of the path—
Quả thật, con đường có nhiều tên gọi:
Bahūni nāmāni.
there are many names.
Nhiều tên gọi.
Svāyamidha añjasanāmena vutto.
Here it is spoken of by the name añjasa.
Ở đây, từ ấy được gọi bằng tên añjasa.
Siveti sabbupaddavābhāvato sive.
Sive means safe, due to the absence of all calamities.
Sive có nghĩa là an lành vì không có mọi tai họa.
Sivamañjaseti sivassa añjasassāti attho.
Sivamañjase means ‘of the safe path’.
Sivamañjase có nghĩa là con đường an lành.
Tikicchaketi vejje.
Tikicchake means physician.
Tikicchake có nghĩa là thầy thuốc.
Na tikicchāpetīti na tikicchāpeyya.
Na tikicchāpeti means if one were not to have it treated.
Na tikicchāpetī có nghĩa là không chữa khỏi.
Na doso so tikicchaketi tikicchakassa doso natthi, byādhitasseva dosoti attho.
Na doso so tikicchake means there is no fault of the physician; the fault is of the sick person alone—this is the meaning.
Na doso so tikicchake có nghĩa là không phải lỗi của thầy thuốc, mà là lỗi của chính người bệnh.
Dukkhitoti sañjātakāyikacetasikadukkho.
Dukkhito means having arisen bodily and mental suffering.
Dukkhito có nghĩa là người đã phát sinh khổ đau thân và tâm.
Ācariyanti mokkhamaggācariyaṃ.
Ācariyaṃ means the teacher of the path to liberation.
Ācariyaṃ có nghĩa là vị đạo sư của con đường giải thoát.
Vināyaketi ācariyassa.
Vināyake means of the teacher.
Vināyake có nghĩa là của vị đạo sư.
Evaṃ panāhaṃ cintetvā uttarimpi evaṃ cintesiṃ – ‘‘yathāpi maṇḍanakajātiko puriso kaṇṭhe āsattaṃ kuṇapaṃ chaḍḍetvā sukhī gaccheyya, evaṃ mayāpi imaṃ pūtikāyaṃ chaḍḍetvā anapekkhena nibbānamahānagaraṃ pavisitabbaṃ.
Having thought thus, I considered further in this way: “Just as a person fond of adornments would discard a corpse stuck to his neck and go on happily, so too should I discard this putrid body and, without attachment, enter the great city of Nibbāna.
Sau khi suy nghĩ như vậy, tôi lại tiếp tục suy nghĩ: “Giống như một người thích trang điểm có thể vứt bỏ một xác chết treo trên cổ và ra đi an vui, tôi cũng phải vứt bỏ cái thân thối rữa này không luyến tiếc và bước vào đại thành Niết-bàn.
Yathā ca naranāriyo ukkārabhūmiyaṃ uccārapassāvaṃ katvā na taṃ ucchaṅgena vā ādāya dasante vā veṭhetvā ādāya gacchanti, atha kho jigucchamānā oloketumpi anicchantā anapekkhā chaḍḍetvā gacchanti, evaṃ mayāpi imaṃ pūtikāyaṃ anapekkhena chaḍḍetvā amataṃ nibbānanagaraṃ pavisituṃ vaṭṭati.
And just as men and women, having passed excrement and urine in a latrine area, do not take it up in their laps or wrap it in the hem of their garments and carry it away, but rather, being disgusted and unwilling even to look at it, they abandon it without attachment and leave, so too is it proper for me to abandon this putrid body without attachment and enter the city of Nibbāna, the deathless.
Và giống như đàn ông và phụ nữ sau khi đại tiện, tiểu tiện ở bãi phân, họ không mang theo chất thải đó trong vạt áo hay gói vào mép vải mà ghê tởm, không muốn nhìn, không luyến tiếc vứt bỏ rồi bỏ đi, thì tôi cũng phải vứt bỏ cái thân thối rữa này không luyến tiếc và bước vào thành Niết-bàn bất tử.
Yathā ca nāvikā nāma jajjaraṃ nāvaṃ udakagāhiniṃ chaḍḍetvā anapekkhāva gacchanti, evamahampi imaṃ navahi vaṇamukhehi paggharantaṃ kāyaṃ chaḍḍetvā anapekkho nibbānamahānagaraṃ pavisissāmi.
And just as sailors abandon a dilapidated, leaking boat and leave without attachment, so too will I abandon this body, which oozes from its nine wound-openings, and, without attachment, I will enter the great city of Nibbāna.
Và giống như những người lái thuyền vứt bỏ một chiếc thuyền cũ nát, rò rỉ nước mà không luyến tiếc, thì tôi cũng sẽ vứt bỏ cái thân này, vốn rỉ chảy từ chín lỗ vết thương, mà không luyến tiếc, và bước vào đại thành Niết-bàn.
Yathā ca koci puriso muttāmaṇiveḷuriyādīni nānāvidhāni ratanāni ādāya corehi saddhiṃ maggaṃ gacchanto attano ratanavināsabhayena te core chaḍḍetvā khemaṃ maggaṃ gaṇhāti, evamayampi pūtikāyo ratanavilopakacorasadiso.
And just as a certain man, taking various kinds of gems—such as pearls, jewels, and beryl—and traveling on a road with thieves, would, for fear of losing his gems, abandon those thieves and take a safe road, so too is this putrid body like a thief who plunders gems.
Và giống như một người mang theo các loại châu báu như ngọc trai, ngọc bích, lưu ly, v.v., khi đi đường cùng bọn cướp, vì sợ mất châu báu của mình mà vứt bỏ bọn cướp để đi con đường an toàn, thì cái thân thối rữa này cũng giống như bọn cướp cướp đoạt châu báu.
Sacāhaṃ ettha taṇhaṃ karissāmi, ariyamaggakusaladhammaratanāni me nassissanti, tasmā mayā imaṃ mahācorasadisaṃ karajakāyaṃ chaḍḍetvā nibbānamahānagaraṃ pavisituṃ vaṭṭatī’’ti.
If I were to have craving for it, my gems of wholesome Dhamma, which are the noble path, would be destroyed. Therefore, it is proper for me to abandon this body born of parents, which is like a great thief, and enter the great city of Nibbāna.”
Nếu tôi chấp thủ vào nó, thì những châu báu là các thiện pháp của Thánh đạo sẽ bị mất đi. Vì vậy, tôi phải vứt bỏ cái thân sinh ra từ tinh huyết này, giống như một tên cướp lớn, và bước vào đại thành Niết-bàn.”
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy đã nói:
Bhaṇḍamādiyāti yaṃkiñci ratanādikaṃ bhaṇḍaṃ ādiya.
Bhaṇḍamādiyā means taking any kind of treasure-like possession.
Bhaṇḍamādiyā có nghĩa là mang theo bất kỳ của cải nào như châu báu.
Bhaṇḍacchedabhayaṃ disvāti bhaṇḍassa acchindanena bhayaṃ disvāti attho.
Bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā means seeing the danger of one's possessions being snatched away; this is the meaning.
Bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā có nghĩa là thấy nguy cơ bị cướp của, tức là sợ của cải bị cướp.
Evamevāti so bhaṇḍamādāya gacchanto puriso viya.
Evamevā means like that man going, taking his possessions.
Evamevā có nghĩa là giống như người mang của cải mà đi.
Ayaṃ kāyoti ayaṃ pana kucchitānaṃ paramajegucchānaṃ āyoti kāyo.
Ayaṃ kāyo means this body is a source of repulsive, extremely loathsome things; thus, it is a body.
Ayaṃ kāyo có nghĩa là cái thân này là nơi chứa đựng những thứ đáng ghê tởm nhất.
Āyoti upattiṭṭhānaṃ.
Āyo means a place of origin.
Āyo có nghĩa là nơi phát sinh.
Āyanti tatoti āyo, kucchitā kesādayo.
From that, repulsive things like hair originate; therefore, it is a source of repulsive things like hair.
Vì từ đó mà phát sinh, nên gọi là āyo, tức là những thứ đáng ghê tởm như tóc.
Iti kucchitānaṃ kesādīnaṃ āyoti kāyo.
Thus, it is called a body because it is the source of repulsive things like hair.
Vì vậy, kāyo là nơi phát sinh những thứ đáng ghê tởm như tóc.
Mahācorasamo viyāti cakkhuādīhi rūpādīsu piyarūpesu sārajjanādivasena pāṇātipātādinnādānādicoro hutvā sabbakusalaṃ vilumpatīti mahācorasamo.
Mahācorasamo viyā means, just like a great thief, this body, through eyes and so on, by being attached to pleasing forms and so on, becomes a thief of life-taking, stealing, and so on, and plunders all wholesome qualities; thus, it is like a great thief.
Giống như tên trộm lớn (Mahācorasamo viya) nghĩa là: do sự tham đắm v.v... vào các sắc pháp đáng yêu qua mắt v.v..., trở thành tên trộm sát sinh, trộm cắp v.v..., cướp đoạt tất cả thiện pháp, nên được gọi là giống như tên trộm lớn.
Tasmā yathā so ratanabhaṇḍamādāya corehi saddhiṃ gacchanto puriso te core pahāya gacchati, evamevāhampi imaṃ mahācorasamaṃ kāyaṃ pahāya attano sotthibhāvakaraṃ maggaṃ gavesituṃ gamissāmīti atthasambandho veditabbo.
Therefore, just as that man, carrying precious possessions and traveling with thieves, abandons those thieves and proceeds, so too will I abandon this body, which is like a great thief, and seek the path that leads to my own well-being. This is the connection of the meaning that should be understood.
Vì vậy, như người đàn ông mang theo kho báu quý giá, đi cùng những tên trộm, rồi bỏ lại những tên trộm đó mà đi; cũng vậy, tôi sẽ bỏ lại cái thân giống như tên trộm lớn này để đi tìm con đường dẫn đến sự an lạc cho chính mình. Đây là ý nghĩa cần được hiểu.
Kusalacchedanābhayāti kusaladhammavilopanabhayenāti attho.
Kusalacchedanābhayā means out of fear of the plundering of wholesome states; this is the meaning.
Vì sợ cắt đứt thiện pháp (Kusalacchedanābhayā) nghĩa là: vì sợ thiện pháp bị cướp đoạt.
So ca ‘‘sādhu devā’’ti nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā vatthukāme ca kilesakāme ca pahāya amaravaranagarasadisato amaranagarato nikkhamitvā ekakova nānāmigagaṇavante himavante dhammikaṃ nāma pabbataṃ nissāya assamaṃ katvā tattha paṇṇasālaṃ katvā pañcadosavivajjitaṃ caṅkamaṃ māpetvā aṭṭhaguṇasamupetaṃ abhiññābalaṃ samāharituṃ navadosasamannāgataṃ sāṭakaṃ pajahitvā dvādasaguṇamupāgataṃ vākacīraṃ nivāsetvā pabbaji.
And so, saying "Very well, Your Majesty," he had a drum beaten in the city and gave alms to the populace. Then, abandoning both material pleasures and defiling pleasures, he left the city of Amarā, which was like a supreme city of immortals, and, all alone, went to the Himavanta, which was inhabited by various herds of deer. He made a hermitage, establishing a leaf-hut there, and constructed a walking meditation path (caṅkama) free from five faults. He renounced his robe, which was fraught with nine faults, in order to gain the power of supernormal knowledge (abhiññābala) endowed with eight qualities, and put on a bark garment endowed with twelve qualities, and thus went forth.
Vị ấy đáp: “Tâu bệ hạ, tốt lắm!” Rồi cho đánh trống trong thành, bố thí cho đại chúng, từ bỏ các dục lạc vật chất và dục lạc phiền não, rời khỏi thành Amarāvatī giống như thành phố bất tử cao quý, một mình đi đến dãy Hy Mã Lạp Sơn có nhiều loài thú, nương tựa vào ngọn núi tên là Dhammika, dựng một am thất, làm một tịnh xá lá, xây một đường kinh hành không có năm lỗi, để thu thập thần thông lực có tám đức tính, từ bỏ tấm y có chín lỗi, mặc y vỏ cây có mười hai đức tính, rồi xuất gia.
Evaṃ pana so pabbajito aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ paṇṇasālaṃ pahāya dasaguṇasamannāgataṃ rukkhamūlaṃ upagantvā sabbadhaññavikatiṃ pahāya pavattaphalabhojano hutvā nisajjaṭṭhānacaṅkamanavasena padhānaṃ padahanto sattāhabbhantareyeva aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ pañcannañca abhiññānaṃ lābhī ahosi.
Having thus gone forth, he abandoned the leaf-hut, which was filled with eight faults, and approached the root of a tree, which was endowed with ten qualities. He renounced all kinds of grain-derived food and became one who ate spontaneously fallen fruit. Diligently striving through sitting and walking meditation, he attained the eight attainments (samāpatti) and the five supernormal knowledges (abhiññā) within seven days.
Sau khi xuất gia như vậy, ngài từ bỏ tịnh xá lá có tám lỗi, đến nương dưới gốc cây có mười đức tính, từ bỏ tất cả các loại ngũ cốc đã được chế biến, chỉ ăn trái cây tự rụng, và tinh tấn tu tập bằng cách ngồi và đi kinh hành. Chỉ trong vòng bảy ngày, ngài đã đạt được tám thiền định và năm thần thông.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha evāhanti evaṃ ahaṃ, heṭṭhā vuttappakārena cintetvāti attho.
There, evāhaṃ means “thus I,” meaning having reflected in the manner mentioned below.
Trong đó, Evāhaṃ (Như vậy tôi) nghĩa là: như vậy tôi, sau khi suy nghĩ theo cách đã nói ở trên.
Nāthānāthānanti sanāthānamanāthānañca aḍḍhānañceva daliddānañca ‘‘atthikā gaṇhantū’’ti saha koṭṭhāgārehi datvāti attho.
Nāthānāthānaṃ means giving to those with support and those without support, both the rich and the poor, along with the storehouses, saying, "May those who wish take it"; this is the meaning.
Nāthānāthānaṃ (cho những người có nơi nương tựa và không có nơi nương tựa) nghĩa là: cho những người có nơi nương tựa và không có nơi nương tựa, cho những người giàu có và những người nghèo khổ, sau khi nói “Ai muốn hãy lấy!” và bố thí cùng với các kho tàng.
Himavantassāvidūreti himavantapabbatarājassa avidūre samīpe.
Himavantassāvidūre means not far from the Himavanta, the king of mountains, but near it.
Himavantassāvidūre (không xa Hy Mã Lạp Sơn) nghĩa là: không xa, gần với vua núi Hy Mã Lạp Sơn.
Dhammiko nāma pabbatoti evaṃnāmako pabbato.
Dhammiko nāma pabbato means a mountain of such a name.
Dhammiko nāma pabbato (ngọn núi tên là Dhammika) nghĩa là: ngọn núi có tên như vậy.
Kasmā panāyaṃ dhammikoti?
But why is this called Dhammika?
Tại sao ngọn núi này lại được gọi là Dhammika?
Yebhuyyena pana bodhisattā isipabbajjaṃ pabbajitvā taṃ pabbataṃ upanissāya abhiññāyo nibbattetvā samaṇadhammaṃ akaṃsu.
Generally, Bodhisattas, having gone forth into the ascetic life, relied on that mountain to generate supernormal knowledges and practiced the dhamma of recluses.
Vì hầu hết các vị Bồ Tát, sau khi xuất gia làm ẩn sĩ, đều nương tựa vào ngọn núi đó để phát triển các thần thông và thực hành pháp của Sa-môn.
Tasmā samaṇadhammassa nissayabhūtattā ‘‘dhammiko’’tveva pākaṭo ahosi.
Therefore, because it was a support for the dhamma of recluses, it became known as "Dhammika."
Vì vậy, do là nơi nương tựa của pháp Sa-môn, nó trở nên nổi tiếng với tên gọi “Dhammika”.
Assamo sukato mayhantiādinā sumedhapaṇḍitena assamapaṇṇasālā caṅkamā sahatthā māpitā viya vuttā, na ca pana sahatthā māpitā, kintu sakkena devena pesite vissakammunā devaputtena nimmitā.
Assamo sukato mayhaṃ and so on, states that Sumedha the wise man built the hermitage, leaf-hut, and walking meditation path with his own hands, but they were not actually built by him, but were created by the divine son Visakamma, sent by Sakka, the king of devas.
Với câu Assamo sukato mayhaṃ (am thất của tôi được xây dựng tốt đẹp) v.v..., am thất, tịnh xá lá và đường kinh hành của hiền giả Sumedha được nói như thể do chính tay ngài làm ra, nhưng thực ra không phải do chính tay ngài làm ra, mà do vị thiên tử Vissakamma, được Thiên chủ Sakka sai đến, tạo ra.
Bhagavā pana tadā attano puññānubhāvena nibbattaṃ taṃ sampadaṃ sandhāya – ‘‘sāriputta, tasmiṃ pabbate –
However, the Blessed One, referring to that accomplishment which arose from his own merit at that time, said: "Sāriputta, on that mountain —
Bấy giờ, Đức Thế Tôn, dựa vào sự thành tựu đó, vốn được tạo ra nhờ phước báu của chính Ngài, đã nói: “Sāriputta, trên ngọn núi đó –