Dīpaṅkare kira bhagavati parinibbute tassa sāsanaṃ vassasatasahassaṃ pavattittha.
Indeed, when the Lord Dīpaṅkara had passed into Parinibbāna, his Dispensation endured for one hundred thousand years.
Khi Đức Thế Tôn Dīpaṅkara nhập Niết-bàn, giáo pháp của Ngài đã tồn tại một trăm ngàn năm.
Atha buddhānubuddhānaṃ sāvakānaṃ antaradhānena sāsanampissa antaradhāyi.
Then, with the disappearance of the Buddhas and their disciples, his Dispensation also disappeared.
Sau đó, với sự biến mất của các vị Phật và các đệ tử giác ngộ, giáo pháp của Ngài cũng biến mất.
Athassa aparabhāge ekamasaṅkhyeyyamatikkamitvā ekasmiṃ kappe koṇḍañño nāma satthā udapādi.
Thereafter, having passed one asaṅkhyeyya, in a certain eon, a Teacher named Koṇḍañña arose.
Sau thời kỳ đó, vượt qua một a-tăng-kỳ, trong một kiếp, một vị Đạo Sư tên là Koṇḍañña đã xuất hiện.
So pana bhagavā soḷasaasaṅkhyeyyaṃ kappānañca satasahassaṃ pāramiyo pūretvā bodhiñāṇaṃ paripācetvā vessantarattabhāvasadise attabhāve ṭhatvā tato cavitvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devatānaṃ paṭiññaṃ datvā tusitapurato cavitvā rammavatīnagare sunandassa nāma rañño kule sujātāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi.
That Lord, having fulfilled the pāramīs for sixteen asaṅkhyeyyas and one hundred thousand eons, having matured his Bodhi-knowledge, having resided in an existence similar to that of King Vessantara, thence passed away and was reborn in Tusita heaven, where he resided for his full life-span, gave his promise to the devas, and then passed away from Tusita heaven to take conception in the womb of Queen Sujātā, in the family of King Sunanda, in the city of Rammavatī.
Vị Thế Tôn ấy đã viên mãn mười sáu a-tăng-kỳ và một trăm ngàn kiếp ba-la-mật, làm cho Bồ-đề trí chín muồi, sau khi trụ trong thân như thân của Vessantara, từ đó chuyển sinh đến cõi trời Tusita, trụ ở đó trọn đời, ban lời hứa cho các vị thiên nhân, rồi từ cõi Tusita chuyển sinh, tái tục trong bụng của hoàng hậu Sujātā, vợ của vua Sunanda, tại thành Rammavatī.
Tassapi paṭisandhikkhaṇe dīpaṅkarabuddhavaṃse vuttappakārāni dvattiṃsa pāṭihāriyāni nibbattiṃsu.
At the moment of his conception, the thirty-two marvels, as described in the Dīpaṅkara Buddhavaṃsa, occurred for him as well.
Vào khoảnh khắc tái tục của Ngài, ba mươi hai điềm lành đã xuất hiện như đã nói trong Phật sử Dīpaṅkara.
So devatāhi katārakkhasaṃvidhāno dasannaṃ māsānaṃ accayena mātukucchito nikkhamitvā sabbasattuttaro uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sabbā ca disā viloketvā āsabhiṃ vācaṃ nicchāresi – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207).
He, protected and arranged by devas, after ten months, emerged from his mother’s womb, superior to all beings, facing north, walking seven paces, surveyed all directions, and uttered the noble lion’s roar: ‘‘I am the foremost in the world, I am the eldest in the world, I am the best in the world; this is my last birth, there is now no more becoming.’’
Ngài, được các thiên nhân bảo vệ và sắp đặt, sau mười tháng, đã ra khỏi bụng mẹ, là bậc tối thượng trong tất cả chúng sinh, hướng về phương Bắc, đi bảy bước, và cất tiếng nói oai hùng: “Ta là bậc tối thượng của thế gian, Ta là bậc trưởng thượng của thế gian, Ta là bậc tối thắng của thế gian, đây là lần sinh cuối cùng, không còn tái sinh nữa.”
Tato kumārassa nāmakaraṇadivase nāmaṃ karontā ‘‘koṇḍañño’’ti nāmamakaṃsu.
Then, on the naming day of the prince, those who performed the naming ceremony named him ‘‘Koṇḍañña.’’
Sau đó, vào ngày đặt tên cho hoàng tử, họ đã đặt tên là “Koṇḍañña”.
So hi bhagavā koṇḍaññagotto ahosi.
Indeed, that Lord was of the Koṇḍañña clan.
Vị Thế Tôn ấy thuộc dòng dõi Koṇḍañña.
Tassa kira tayo pāsādā ahesuṃ – rāma, surāma, subhanāmakā paramaramaṇīyā.
It is said that he had three palaces, Rāma, Surāma, and Subha, which were exceedingly delightful.
Ngài có ba tòa cung điện vô cùng lộng lẫy, tên là Rāma, Surāma và Subha.
Tesu tīṇi satasahassāni nāṭakitthīnaṃ naccagītavāditakusalānaṃ sabbakālaṃ paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
In these, three hundred thousand dancing girls, skilled in singing, dancing, and music, were always in attendance.
Tại đó, ba trăm ngàn vũ nữ ca hát, nhảy múa, và chơi nhạc điêu luyện luôn túc trực phục vụ.
Tassa rucidevī nāma aggamahesī ahosi.
His chief consort was named Rucidevī.
Hoàng hậu của Ngài tên là Rucidevī.
Vijitaseno nāmassa putto ahosi.
His son was named Vijitasena.
Con trai của Ngài tên là Vijitasena.
So dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
He dwelt in the household for ten thousand years.
Ngài đã sống đời gia đình trong mười ngàn năm.
So pana jiṇṇabyādhimatapabbajite disvā ājaññarathena nikkhamitvā pabbajitvā dasa māse padhānacariyaṃ cari.
He, having seen the old, sick, dead, and renunciants, went forth in his royal chariot, renounced the world, and practiced strenuous exertion for ten months.
Sau đó, khi thấy người già, người bệnh, người chết và vị xuất gia, Ngài đã rời bỏ gia đình trên cỗ xe ngựa quý, xuất gia và thực hành khổ hạnh trong mười tháng.
Koṇḍaññakumāraṃ pana pabbajantaṃ dasa janakoṭiyo anupabbajiṃsu.
When Prince Koṇḍañña renounced, ten crores of people followed him into renunciation.
Mười triệu người đã theo hoàng tử Koṇḍañña xuất gia.
So tehi parivuto dasa māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sunandagāme samasahitaghanapayodharāya yasodharāya nāma seṭṭhidhītāya dinnaṃ paramamadhuraṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā phalapallavaṅkurasamalaṅkate sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye gaṇaṃ pahāya sunandakājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā sālakalyāṇirukkhaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbadisābhāgaṃ oloketvā bodhirukkhaṃ piṭṭhito katvā aṭṭhapaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya mārabalaṃ vidhamitvā rattiyā paṭhamayāme pubbenivāsānussatiñāṇaṃ visodhetvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paccayākāraṃ sammasitvā ānāpānacatutthajjhānato vuṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā udayabbayavasena samapaññāsa lakkhaṇāni disvā yāva gotrabhuñāṇaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā cattāri maggañāṇāni cattāri ca phalañāṇāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ pañcagatiparicchedakañāṇaṃ cha asādhāraṇañāṇāni sakale ca buddhaguṇe paṭivijjhitvā paripuṇṇasaṅkappo bodhimūle nisinnova –
Surrounded by them, he practiced strenuous exertion for ten months, and on the Visākha full moon day, in Sunanda village, partook of the exceedingly sweet milk-rice offered by the daughter of a rich man named Yasodharā, who had wholesome prosperity and abundant breasts; he spent the day in the Sāl forest, adorned with fruits, tender leaves, and sprouts. In the evening, he left the company, took eight handfuls of grass given by Sunandaka the Ājīvaka, circumambulated the Sālakalyāṇi tree three times, looked towards the eastern direction, made the Bodhi tree his back-rest, spread a grass mat fifty-eight cubits wide, sat cross-legged, resolved with four-factored energy, vanquished the forces of Māra, purified the knowledge of previous existences in the first watch of the night, purified the divine eye in the middle watch, contemplated dependent origination in the last watch, arose from the fourth jhāna of Anāpāna, applied himself to the five aggregates, perceived fifty characteristics through rise and fall, cultivated vipassanā up to gotrabhu-ñāṇa, penetrated the four path-knowledges, the four fruition-knowledges, the four paṭisambhidā, the knowledge of discerning the four origins, the knowledge of discerning the five destinies, the six unique knowledges, and all the qualities of a Buddha. With his resolve perfected, while sitting at the root of the Bodhi tree, he uttered:
Ngài, được họ vây quanh, đã thực hành khổ hạnh trong mười tháng, rồi vào ngày trăng tròn Visākhā, tại làng Sunanda, Ngài đã thọ dụng món cơm sữa (madhupāyāsa) ngọt ngào tuyệt hảo do trưởng giả nữ Yasodharā, người có bộ ngực đầy đặn và hài hòa, cúng dường. Sau đó, Ngài đã trải qua thời gian nghỉ trưa trong khu rừng Sāla được trang hoàng bằng hoa quả, chồi non và mầm cây. Vào buổi chiều, Ngài rời bỏ đoàn tùy tùng, nhận tám bó cỏ do ẩn sĩ Sunandaka dâng cúng, đi nhiễu quanh cây Sālakalyāṇī ba lần, nhìn về phía Đông, đặt cây Bồ-đề ở phía sau lưng, trải một thảm cỏ rộng năm mươi tám cánh tay, xếp chân kiết già, phát nguyện tinh tấn tứ chi, đánh bại ma quân. Vào canh đầu đêm, Ngài thanh lọc tuệ quán về túc mạng ký ức (pubbenivāsānussatiñāṇa); vào canh giữa đêm, Ngài thanh lọc thiên nhãn (dibbacakkhu); vào canh cuối đêm, Ngài quán xét duyên khởi (paccayākāra). Sau khi xuất khỏi tứ thiền hơi thở vào ra (ānāpānacatutthajjhāna), Ngài chuyên chú vào năm uẩn, thấy năm mươi đặc điểm theo cách sinh diệt, tăng trưởng tuệ quán cho đến gotrabhuñāṇa, rồi Ngài thấu triệt bốn đạo trí, bốn quả trí, bốn phân tích trí, tuệ phân biệt bốn loài sinh, tuệ phân biệt năm cõi, sáu tuệ không chung, và tất cả các đức Phật. Với ý chí viên mãn, Ngài ngồi dưới gốc Bồ-đề và cất tiếng cảm hứng:
Evaṃ udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhimūleyeva phalasamāpattisukhena vītināmetvā aṭṭhame sattāhe brahmuno ajjhesanaṃ paṭicca – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saddhiṃ pabbajitā dasa bhikkhukoṭiyo addasa.
Having uttered such an Udāna, and having spent seven times seven days (forty-nine days) at the foot of the Bodhi tree in the bliss of the attainment of fruition, in the eighth week, in response to the request of Brahmā, reflecting, "To whom should I first teach the Dhamma?" he saw the ten koṭis of bhikkhus who had gone forth with him.
Sau khi cất tiếng cảm hứng như vậy, Ngài đã trải qua bảy tuần (sattasattāha) dưới gốc Bồ-đề trong niềm an lạc của quả định (phalasamāpatti). Đến tuần thứ tám, theo lời thỉnh cầu của Phạm Thiên, Ngài suy nghĩ: “Ta nên thuyết pháp cho ai trước tiên?” và thấy mười triệu Tỳ-khưu đã xuất gia cùng với Ngài.
‘‘Ime pana kulaputtā samupacitakusalamūlā maṃ pabbajantaṃ anupabbajitā mayā saddhiṃ padhānaṃ caritvā maṃ upaṭṭhahiṃsu, handāhaṃ imesaṃ sabbapaṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti evaṃ upadhāretvā – ‘‘idāni pana te kattha vasantī’’ti olokento – ‘‘ito aṭṭhārasayojanike arundhavatīnagare devavane viharantī’’ti disvā – ‘‘tesaṃ dhammaṃ desetuṃ gamissāmī’’ti pattacīvaramādāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva bodhimūle antarahito devavane pāturahosi.
Then, having reflected, "These noble sons, who have accumulated wholesome roots, followed me when I went forth, practiced asceticism with me, and attended to me, I shall teach the Dhamma to them first of all beings," and looking to see "Where are they dwelling now?", he saw that "They are dwelling in the Devavana in the city of Arundhavatī, eighteen yojanas from here." Thus seeing, and thinking "I shall go to teach them the Dhamma," he took his bowl and robe, and just as a strong man might extend his bent arm or bend his extended arm, he vanished from the foot of the Bodhi tree and appeared in the Devavana.
Ngài suy xét: “Những thiện nam tử này đã tích lũy gốc rễ thiện lành, đã theo ta xuất gia khi ta xuất gia, đã thực hành khổ hạnh cùng ta và đã phụng sự ta. Vậy ta hãy thuyết pháp cho họ trước tiên.” Rồi Ngài tự hỏi: “Bây giờ họ đang sống ở đâu?” Ngài nhìn và thấy họ đang trú ngụ tại Devavana, trong thành Arundhavatī, cách đó mười tám do-tuần. Ngài nghĩ: “Ta sẽ đi thuyết pháp cho họ.” Ngài cầm y bát, và như một người mạnh mẽ co cánh tay đã duỗi ra, hoặc duỗi cánh tay đã co lại, Ngài biến mất dưới gốc Bồ-đề và xuất hiện tại Devavana.
Tasmiñca samaye tā dasa bhikkhukoṭiyo arundhavatīnagaraṃ upanissāya devavane viharanti.
At that time, those ten koṭis of bhikkhus were dwelling in the Devavana, near the city of Arundhavatī.
Vào thời điểm đó, mười triệu Tỳ-khưu ấy đang trú ngụ tại Devavana, gần thành Arundhavatī.
Te pana bhikkhū dasabalaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā pasannamānasā paccuggantvā, bhagavato pattacīvaraṃ paṭiggahetvā, buddhāsanaṃ paññāpetvā, satthu gāravaṃ katvā, bhagavantaṃ vanditvā, parivāretvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Seeing the Dasabala approaching from afar, those bhikkhus, with minds gladdened, went to meet him, received the Blessed One’s bowl and robe, prepared the Buddha-seat, showed reverence to the Teacher, worshipped the Blessed One, and sat down to one side, surrounding him.
Các vị tỳ-khưu đó, thấy Đức Thập Lực (Dasabala) đến từ xa, với tâm ý hoan hỷ, đã đi ra đón, nhận lấy y bát của Đức Thế Tôn, sắp đặt chỗ ngồi cho Phật, tỏ lòng tôn kính Bậc Đạo Sư, đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi vây quanh Ngài và ngồi sang một bên.
Tatra koṇḍañño dasabalo munigaṇaparivuto buddhāsane nisinno tidasagaṇaparivuto dasasatanayano viya vimalagaganatalagato saradasamayarajanikaro viya tārāgaṇaparivuto puṇṇacando viya virocittha.
There, the Dasabala Koṇḍañña, surrounded by the assembly of sages, seated on the Buddha-seat, shone forth like Sakka with a thousand eyes surrounded by an assembly of thirty-three devas, like the moon in the autumn sky free from defilement, or like the full moon surrounded by a host of stars.
Tại đó, Đức Thập Lực Koṇḍañña, được đoàn chư Tăng vây quanh, ngồi trên Phật tòa, Ngài tỏa sáng như vị vua trời Dasasatanayana được đoàn chư thiên Tāvatiṃsa vây quanh, như mặt trăng tròn được các vì sao vây quanh trên bầu trời trong xanh của mùa thu.
Atha satthā tesaṃ sabbabuddhanisevitaṃ anuttaraṃ tiparivaṭṭaṃ dvādasākāraṃ dhammacakkappavattanasuttantaṃ kathetvā dasabhikkhukoṭippamukhā satasahassadevamanussakoṭiyo dhammāmataṃ pāyesi.
Then the Teacher, having expounded to them the Dhammacakkappavattanasuttanta, which is served by all Buddhas, unsurpassed, having three cycles and twelve aspects, nourished a hundred thousand koṭis of devas and humans, led by the ten koṭis of bhikkhus, with the deathless Dhamma.
Sau đó, Bậc Đạo Sư đã thuyết Kinh Chuyển Pháp Luân (Dhammacakkappavattanasuttantaṃ), là kinh vô thượng, ba lần chuyển, mười hai phương diện, được tất cả các vị Phật đã thọ dụng, cho các vị tỳ-khưu đó, và đã cho một trăm ngàn cô-ti (koṭi) chư thiên và nhân loại, dẫn đầu là mười cô-ti tỳ-khưu, uống nước cam lồ Chánh Pháp.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Do đó, đã được nói:
Tattha dīpaṅkarassa aparenāti dīpaṅkarassa satthuno aparabhāgeti attho.
Here, dīpaṅkarassa aparenāti means "after the Teacher Dīpaṅkara."
Trong đó, dīpaṅkarassa aparena có nghĩa là sau Đức Đạo Sư Dīpaṅkara.
Koṇḍañño nāmāti attano gottavasena samadhigatanāmadheyyo.
Koṇḍañño nāmāti refers to the name attained by way of his clan.
Koṇḍañño nāmāti là tên được đặt theo dòng họ của Ngài.
Nāyakoti vināyako.
Nāyakoti means "the Guide," the Buddha.
Nāyakoti là Bậc Đạo Sư (vināyako).
Anantatejoti attano sīlaguṇañāṇapuññatejena anantatejo.
Anantatejoti means "of infinite glory" due to his glory of virtue, wisdom, and merit.
Anantatejoti có nghĩa là Ngài có oai lực vô biên nhờ oai lực của giới hạnh, công đức, trí tuệ và phước báu của chính Ngài.
Heṭṭhato avīci upari bhavaggaṃ tiriyato anantā lokadhātuyo etthantare ekapuggalopi tassa mukhaṃ oloketvā ṭhātuṃ samattho nāma natthi.
Truly, from Avīci below to the Bhavagga above, and across infinite world-systems, there is not a single person capable of looking at his face and standing there.
Từ cõi Avīci ở dưới, đến cõi Bhavagga ở trên, và vô số thế giới theo chiều ngang, trong khoảng giữa đó, không một cá nhân nào có thể đứng nhìn mặt Ngài.
Tena vuttaṃ ‘‘anantatejo’’ti.
Therefore, it is said "anantatejo."
Vì thế, đã được nói là anantatejo.
Amitayasoti anantaparivāro.
Amitayasoti means "of infinite retinue."
Amitayasoti có nghĩa là Ngài có quyến thuộc vô lượng.
Tassa hi bhagavato vassasatasahassāni yāva parinibbānasamayaṃ etthantare bhikkhuparisāya gaṇanaparicchedo nāma nāhosi.
Indeed, for that Blessed One, for a hundred thousand years, until the time of his Parinibbāna, there was no reckoning or limit to the assembly of bhikkhus.
Thật vậy, đối với Đức Thế Tôn đó, trong suốt một trăm ngàn năm cho đến thời điểm nhập Niết-bàn, số lượng Tăng đoàn không thể đếm được.
Tasmā ‘‘amitayaso’’ti vuccati.
Therefore, it is called "amitayaso."
Vì vậy, Ngài được gọi là amitayaso.
Amitaguṇakittipi ‘‘amitayaso’’ti vuccati.
"Amitayaso" is also said of immeasurable fame of qualities.
Danh tiếng về các phẩm chất vô lượng cũng được gọi là amitayaso.
Appameyyoti guṇagaṇaparimāṇavasena nappameyyoti appameyyo.
Appameyyoti means "inestimable" because his aggregate of qualities is not to be measured.
Appameyyoti có nghĩa là không thể đo lường được về số lượng phẩm chất.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Dharaṇūpamoti dharaṇīsamo.
Dharaṇūpamoti means "like the earth."
Dharaṇūpamoti có nghĩa là giống như đất (dharaṇī-samo).
Khamanenāti khantiyā, catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mahāpathavī viya pakativātena lābhālābhaiṭṭhāniṭṭhādīhi akampanabhāvato ‘‘dharaṇūpamo’’ti vuccati.
Khamanenāti means "in patience," he is called "dharaṇūpamo" because he is unshakeable by natural winds, gain and loss, desirable and undesirable things, just like the great earth, which is two hundred thousand yojanas thick and forty thousand yojanas deep.
Khamanenāti có nghĩa là về sự nhẫn nại (khantiyā), Ngài được gọi là dharaṇūpamo vì không bị lay động bởi gió tự nhiên, bởi được và mất, bởi những điều vừa ý và không vừa ý, giống như đại địa dày hai trăm ngàn dojana cộng thêm bốn mươi ngàn dojana.
Sīlena sāgarūpamoti sīlasaṃvarena velānātikkamanabhāvena sāgarasamo.
Sīlena sāgarūpamoti means "like the ocean in virtue," equal to the ocean in not transgressing the boundary by the restraint of sīla.
Sīlena sāgarūpamoti có nghĩa là về sự giữ giới (sīla-saṃvara), Ngài giống như đại dương vì không vượt qua giới hạn của bờ cõi.
‘‘Mahāsamuddo, bhikkhave, ṭhitadhammo velaṃ nātivattatī’’ti (a. ni. 8.19; cūḷava. 384; mi. pa. 6.2.10) hi vuttaṃ.
Indeed, it is said: "Monks, the great ocean, being of a constant nature, does not overstep its shore."
Thật vậy, đã được nói: “Này các tỳ-khưu, đại dương giữ giới hạn của mình và không vượt qua bờ cõi.”
Samādhinā merūpamoti samādhipaṭipakkhabhūtadhammajanitakampābhāvato merunā girivarena samo, sadisoti attho.
Samādhinā merūpamoti means "like Mount Meru in concentration," equal to the chief mountain Meru due to the absence of agitation caused by phenomena hostile to concentration; this is the meaning. Or, it means having a very firm body, like Mount Meru.
Samādhinā merūpamoti có nghĩa là về định (samādhi), Ngài giống như núi chúa Meru vì không bị lay động bởi các pháp đối nghịch với định, hoặc Ngài có thân thể vững chắc như núi Meru.
Merugirivaro viya thiratarasarīroti vā.
Or, it means having a very firm body, like Mount Meru.
Hoặc Ngài có thân thể vững chắc như núi Meru.
Ñāṇena gaganūpamoti ettha bhagavato ñāṇassa anantabhāvena anantākāsena upamā katā.
Ñāṇena gaganūpamoti: Here, the Buddha’s knowledge is compared to infinite space due to its infinite nature.
Ñāṇena gaganūpamoti ở đây, trí tuệ của Đức Thế Tôn được ví với không gian vô tận vì tính vô biên của nó.
Cattāri anantāni vuttāni bhagavatā.
Four infinities have been declared by the Blessed One.
Đức Thế Tôn đã nói về bốn điều vô tận.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Indriyabalabojjhaṅgamaggasaccappakāsananti etesaṃ indriyabalabojjhaṅgamaggasaccānaṃ gahaṇena satipaṭṭhānasammappadhāniddhipādāpi gahitāva honti.
Indriyabalabojjhaṅgamaggasaccappakāsananti: By the inclusion of these Faculties, Powers, Factors of Awakening, Path factors, and Truths, the Foundations of Mindfulness, Right Exertions, and Bases of Psychic Power are also included.
Indriyabalabojjhaṅgamaggasaccappakāsana (Sự hiển bày các căn, lực, giác chi, đạo, và sự thật): Khi các căn, lực, giác chi, đạo và sự thật này được nắm giữ, thì niệm xứ, chánh cần, và thần túc cũng được nắm giữ.
Tasmā indriyādīnaṃ catusaṅkhepānaṃ vasena sattattiṃsabodhipakkhiyadhammānaṃ pakāsanadhammaṃ pakāsesi, desesīti attho.
Therefore, he expounded the Dhamma, which elucidates the thirty-seven Bodhipakkhiyadhammas, by means of these four abridgements of the faculties and so forth; this is the meaning.
Vì vậy, Ngài đã hiển bày, tức là đã thuyết giảng giáo pháp hiển bày ba mươi bảy pháp trợ bồ đề theo bốn tóm lược về các căn và các pháp khác.
Hitāyāti hitatthaṃ.
Hitāyāti means "for welfare."
Hitāya (Vì lợi ích): Vì mục đích lợi ích.
Dhammacakkaṃ pavattenteti desanāñāṇe pavattiyamāne.
Dhammacakkaṃ pavattenteti means "when the Dhamma-knowledge was being set in motion."
Dhammacakkaṃ pavattente (Khi bánh xe Pháp được chuyển vận): Khi trí tuệ thuyết giảng được chuyển vận.
Tato aparabhāge mahāmaṅgalasamāgame dasasu cakkavāḷasahassesu devatāyo sukhume attabhāve māpetvā imasmiññeva cakkavāḷe sannipatiṃsu.
Thereafter, at the great assembly for the Maṅgala Sutta, devas from ten thousand world-systems, having created subtle forms for themselves, assembled in this very world-system.
Sau đó, trong hội chúng Đại Hạnh Phúc (Mahāmaṅgala), các chư thiên từ mười ngàn cõi vũ trụ đã hóa hiện những thân tướng vi tế và tề tựu tại cõi vũ trụ này.
Tattha kira aññataro devaputto koṇḍaññadasabalaṃ maṅgalapañhaṃ pucchi.
There, a certain deva-son asked the Dasabala Koṇḍañña about the auspicious questions (maṅgala).
Ở đó, một vị thiên tử đã hỏi Đức Phật Koṇḍañña về vấn đề Hạnh phúc (Maṅgala).
Tassa bhagavā maṅgalāni kathesi.
To him, the Blessed One taught the auspicious things (maṅgalas).
Đức Thế Tôn đã thuyết giảng về các điều hạnh phúc cho vị thiên tử đó.
Tattha navutikoṭisahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
There, ninety koṭis attained arahantship.
Ở đó, chín mươi ngàn ức chư thiên đã chứng đắc A-la-hán quả.
Sotāpannādīnaṃ gaṇanaparicchedo nāma nāhosi.
There was no reckoning or limit to those who attained Stream-entry and other fruits.
Số lượng các vị đã chứng Sơ quả Tu-đà-hoàn và các quả khác thì không thể đếm được.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng:
Tattha tato parampīti tato aparabhāgepi.
Here, tato parampīti means "thereafter as well."
Ở đó, tato parampi có nghĩa là sau đó.
Desenteti bhagavati dhammaṃ desente.
Desenteti means "when the Blessed One was teaching the Dhamma."
Desente có nghĩa là khi Đức Thế Tôn thuyết pháp.
Naramarūnanti narānañceva amarānañca, yadā pana bhagavā gaganatale titthiyamānamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ karonto dhammaṃ desesi tadā asītikoṭisahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Naramarūnanti means "of humans and devas." Furthermore, when the Blessed One, performing the Twin Miracle (yamakapāṭihāriya) to crush the pride of the sectarians in the sky, taught the Dhamma, eighty koṭis of devas and Brahmās attained arahantship.
Naramarūnaṃ có nghĩa là của người và của trời. Khi Đức Thế Tôn thuyết pháp bằng cách thực hiện Phép Song Thông (Yamakapāṭihāriya) để hàng phục các ngoại đạo trên không trung, tám mươi ngàn ức chư thiên đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tīsu phalesu patiṭṭhitā gaṇanapathaṃ vītivattā.
Those established in the three lower fruits surpassed the path of calculation.
Những vị đã an trú trong ba quả thấp hơn thì vượt ngoài sự đếm đếm.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng:
Koṇḍañño kira satthā abhisambodhiṃ patvā paṭhamavassaṃ candavatīnagaraṃ upanissāya candārāme vihāsi.
It is said that the Teacher Koṇḍañña, having attained supreme enlightenment, resided for the first vassa in the Candārāma monastery near the city of Candavatī.
Đức Đạo Sư Koṇḍañña, sau khi chứng đắc Chánh Đẳng Giác, đã an cư trong năm đầu tiên tại Candārāma, gần thành Candavatī.
Tattha sucindharassa nāma brāhmaṇamahāsālassa putto bhaddamāṇavo nāma yasodharabrāhmaṇassa putto subhaddamāṇavo ca koṇḍaññassa buddhassa sammukhā dhammadesanaṃ sutvā pasannamānasā dasahi māṇavakasahassehi saddhiṃ tassa santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
There, Bhaddamāṇava, the son of the great brahmin Sucindhara, and Subhaddamāṇava, the son of the brahmin Yasodhara, having heard the Dhamma teaching in the presence of Koṇḍañña Buddha, with purified minds, went forth in his presence together with ten thousand young men and attained Arahantship.
Ở đó, Bhaddamāṇava, con trai của vị Bà-la-môn đại gia Sucindhara, và Subhaddamāṇava, con trai của vị Bà-la-môn Yasodhara, sau khi nghe giáo pháp từ Đức Phật Koṇḍañña, với tâm hoan hỷ, đã cùng với mười ngàn thanh niên xuất gia dưới sự hướng dẫn của Ngài và chứng đắc A-la-hán quả.
Atha koṇḍañño satthā jeṭṭhamāsapuṇṇamāya subhaddattherappamukhena koṭisatasahassena parivuto pātimokkhamuddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi.
Then, on the full moon day of Jeṭṭha, the Teacher Koṇḍañña, surrounded by a hundred thousand crores of Arahants, with Subhadda Thera as their chief, recited the Pātimokkha; that was the first assembly.
Khi đó, Đức Đạo Sư Koṇḍañña, được một trăm ngàn ức vị A-la-hán, đứng đầu là Trưởng lão Subhadda, bao quanh, đã đọc tụng Pātimokkha vào ngày trăng tròn tháng Jeṭṭha. Đó là hội chúng đầu tiên.
Tato aparabhāge koṇḍaññasatthuno putte vijitasene nāma arahattaṃ patte taṃpamukhassa koṭisahassassa majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, so dutiyo sannipāto ahosi.
Thereafter, when Vijitasena, the son of the Teacher Koṇḍañña, attained Arahantship, the Bhagavā recited the Pātimokkha amidst a thousand crores of Arahants, with him as their chief; that was the second assembly.
Sau đó, khi các con trai của Đức Đạo Sư Koṇḍañña, tên là Vijitasena, đã chứng đắc A-la-hán quả, Đức Thế Tôn đã đọc tụng Pātimokkha giữa một ngàn ức vị A-la-hán, đứng đầu là các vị đó. Đó là hội chúng thứ hai.
Athāparena samayena dasabalo janapadacārikaṃ caranto udenarājānaṃ nāma navutikoṭijanaparivāraṃ pabbājesi saddhiṃ tāya parisāya.
Then, on another occasion, the Dasabala, while wandering on a tour of the country, ordained King Udena, who was surrounded by ninety crores of people, together with that assembly.
Sau đó, vào một thời điểm khác, Đức Thập Lực (Dasabala), khi du hành khắp các vùng thôn quê, đã cho xuất gia vua Udena cùng với chín mươi ngàn ức người tùy tùng.
Tasmiṃ pana arahattaṃ patte taṃpamukhehi navutiyā arahantakoṭīhi bhagavā parivuto pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi.
When that king attained Arahantship, the Bhagavā, surrounded by ninety crores of Arahants led by him, recited the Pātimokkha; that was the third assembly.
Khi vị vua đó đã chứng đắc A-la-hán quả, Đức Thế Tôn, được chín mươi ngàn ức vị A-la-hán, đứng đầu là vị vua đó, bao quanh, đã đọc tụng Pātimokkha. Đó là hội chúng thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng:
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto vijitāvī nāma cakkavattī hutvā candavatīnagare paṭivasati.
It is said that at that time, our Bodhisatta was a Universal Monarch named Vijitāvī, residing in the city of Candavatī.
Khi đó, Bồ-tát của chúng ta là một vị Chuyển Luân Vương tên là Vijitāvī, sống tại thành Candavatī.
So kira anekanaravaraparivuto salilanidhinivasanaṃ sameruyugandharaṃ aparimitavasudharaṃ vasundharaṃ adaṇḍena asatthena dhammena paripāleti.
It is said that he, surrounded by many excellent men, ruled the immeasurable earth, which encompassed the ocean and Mount Yugandhara, righteously, without rod or weapon.
Vị ấy, được vô số người cao quý vây quanh, đã cai trị trái đất với biển cả như kho báu và núi Meru-Yugandhara, bằng Chánh pháp, không dùng gậy, không dùng kiếm.
Atha koṇḍañño buddhopi koṭisatasahassakhīṇāsavaparivuto janapadacārikaṃ caramāno anupubbena candavatīnagaraṃ sampāpuṇi.
Then, Koṇḍañña Buddha, surrounded by a hundred thousand crores of Arahants, while wandering on a tour of the country, gradually arrived at the city of Candavatī.
Sau đó, Đức Phật Koṇḍañña, cùng với một trăm ngàn ức vị A-la-hán, du hành qua các vùng quê, tuần tự đến thành Candavatī.
So vijitāvī kira rājā – ‘‘sammāsambuddho kira amhākaṃ nagaraṃ anuppatto’’ti sutvā paccuggantvā bhagavato vasanaṭṭhānaṃ saṃvidahitvā svātanāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena nimantetvā punadivase bhattavidhiṃ suṭṭhu paṭiyādetvā koṭisatasahassasaṅkhassa buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi.
It is said that King Vijitāvī, hearing, “The Sammāsambuddha has arrived at our city,” went forth to welcome him, arranged a dwelling place for the Bhagavā, invited him together with the Saṅgha for the next day, and on the following day, having well-prepared a meal, gave a great offering to the Saṅgha of bhikkhus, led by the Buddha, consisting of a hundred thousand crores.
Vị vua Vijitāvī ấy, nghe tin: “Đức Chánh Đẳng Giác đã đến thành của chúng ta,” liền đi đón, sắp xếp chỗ ở cho Thế Tôn, và thỉnh Ngài cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo vào ngày hôm sau. Đến ngày hôm sau, sau khi chuẩn bị bữa ăn tươm tất, Ngài đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn Tỳ-kheo do Đức Phật dẫn đầu, gồm một trăm ngàn ức vị.
Bodhisatto bhagavantaṃ bhojetvā anumodanāvasāne – ‘‘bhante, temāsaṃ mahājanasaṅgahaṃ karonto idheva vasathā’’ti yācitvā tayo māse nirantaraṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa asadisamahādānaṃ adāsi.
The Bodhisatta, having fed the Bhagavā, at the conclusion of the anumodanā, requested, “Venerable Sir, please reside here for three months, bestowing favor upon the multitude of people,” and for three months continuously, he gave an incomparable great offering to the Saṅgha of bhikkhus, led by the Buddha.
Sau khi cúng dường Đức Thế Tôn và kết thúc lời tùy hỷ, Bồ-tát đã thỉnh cầu: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài an cư tại đây trong ba tháng để làm lợi ích cho đại chúng.” Ngài đã cúng dường đại thí vô song cho Tăng đoàn Tỳ-kheo do Đức Phật dẫn đầu liên tục trong ba tháng.
Atha satthā bodhisattaṃ – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākaritvā dhammamassa desesi.
Then the Teacher, having prophesied to the Bodhisatta, “In the future, a Buddha named Gotama will arise,” taught him the Dhamma.
Sau đó, Đức Đạo Sư đã thọ ký cho Bồ-tát rằng: “Trong tương lai, Ngài sẽ là Đức Phật tên Gotama,” và thuyết giảng pháp cho Ngài.
So satthu dhammakathaṃ sutvā rajjaṃ niyyātetvā pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti.
Having heard the Teacher’s Dhamma discourse, he renounced his kingdom, went forth, mastered the three Piṭakas, developed the eight attainments and the five abhiññās, and with his jhāna unimpaired, was reborn in the Brahma world.
Sau khi nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư, Ngài đã nhường lại vương quyền, xuất gia, học thuộc Tam tạng, thành tựu tám thiền định và năm thắng trí, rồi tái sinh vào cõi Phạm thiên với thiền định không suy giảm.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Vì vậy, đã nói rằng:
Tattha ahaṃ tena samayenāti ahaṃ tasmiṃ samaye.
There, ahaṃ tena samayenāti means “at that time, I”.
Ở đây, ahaṃ tena samayenāti có nghĩa là: Ta vào thời điểm đó.
Vijitāvī nāmāti evaṃnāmako cakkavattirājā ahosiṃ.
Vijitāvī nāmāti means “I was a Universal Monarch by that name.”
Vijitāvī nāmāti có nghĩa là: Ta đã là một vị Chuyển Luân Vương tên như vậy.
Samuddaṃ antamantenāti ettha cakkavāḷapabbataṃ sīmaṃ mariyādaṃ katvā ṭhitaṃ samuddaṃ antaṃ katvā issariyaṃ vattayāmīti attho.
In samuddaṃ antamantenā, the meaning is “I exercised sovereignty by making the Cakkavāḷa mountain the boundary and the ocean the limit.”
Samuddaṃ antamantenāti ở đây, có nghĩa là: Ta cai trị vương quốc có biển cả làm ranh giới, lấy dãy núi Cakravāḷa làm biên giới.
Ettāvatā na pākaṭaṃ hoti.
By this much, it is not yet clear.
Chỉ như vậy thì chưa rõ ràng.
Rājā kira cakkavattī cakkaratanānubhāvena vāmapassena sineruṃ katvā samuddassa uparibhāgena aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ pubbavidehaṃ gacchati.
It is said that the Universal Monarch, by the power of the cakka-ratana, with Mount Sineru on his left side, travels across the upper part of the ocean for eight thousand yojanas to Pubbavideha.
Nghe nói, Chuyển Luân Vương, nhờ uy lực của luân báu, đi về hướng Pubbavideha (Đông Thắng Thần Châu), rộng tám ngàn do-tuần, ở phía trên biển, lấy núi Sineru làm bên trái.
Tattha rājā cakkavattī – ‘‘pāṇo na hantabbo, adinnaṃ nādātabbaṃ, kāmesumicchā na caritabbā, musā na bhāsitabbā, majjaṃ na pātabbaṃ, yathābhuttañca bhuñjathā’’ti (dī. ni. 2.244; 3.85; ma. ni. 3.257) ovādaṃ deti.
There, the Universal Monarch gives advice: “No living being should be harmed, nothing not given should be taken, one should not engage in sexual misconduct, no falsehood should be spoken, no intoxicating drink should be consumed, and you should partake of taxes as customarily enjoyed.”
Ở đó, Chuyển Luân Vương ban lời giáo huấn: “Không được sát sinh, không được lấy của không cho, không được tà hạnh trong các dục, không được nói dối, không được uống rượu, và hãy hưởng thụ những gì đã được hưởng thụ.”
Evaṃ ovāde dinne taṃ cakkaratanaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhati.
When such advice is given, that cakka-ratana rises into the sky and enters the eastern ocean.
Khi lời giáo huấn được ban ra, luân báu bay lên không trung và lặn xuống biển phía đông.
Yathā yathā ca taṃ ajjhogāhati, tathā tathā saṃkhittaūmivipphāraṃ hutvā ogacchamānaṃ mahāsamuddasalilaṃ yojanamattaṃ oggantvā antosamuddaṃ ubhosu passesu veḷuriyamaṇibhitti viya paramadassanīyaṃ hutvā tiṭṭhati, evaṃ puratthimasāgarapariyantaṃ gantvā taṃ cakkaratanaṃ paṭinivattati.
And as it descends, the water of the great ocean, with its wave-spread condensed, descends a yojana, and inside the ocean, it stands on both sides like walls of beryl-jewels, exceedingly beautiful; having thus gone to the eastern ocean's limit, that cakka-ratana returns.
Cứ mỗi khi nó lặn xuống, nước biển lớn cuộn sóng lại và rút xuống một do-tuần, rồi đứng yên trong lòng biển như một bức tường ngọc bích tuyệt đẹp ở hai bên. Cứ như vậy, luân báu đi đến tận cùng biển đông rồi quay trở lại.
Paṭinivattamāne ca tasmiṃ sā parisā aggato hoti, majjhe rājā cakkavattī ante cakkaratanaṃ hoti.
And as it returns, that assembly is at the forefront, the Universal Monarch is in the middle, and the cakka-ratana is at the end.
Khi nó quay trở lại, đoàn tùy tùng đi trước, Chuyển Luân Vương ở giữa, và luân báu ở cuối.
Tampi jalaṃ jalantena viyogaṃ asahamānamiva nemimaṇḍalapariyantaṃ abhihanantameva tīramupagacchati.
And that water, as if unable to bear separation from its own boundary, reaches the shore, striking the very circumference of the wheel.
Và dòng nước ấy, dường như không thể chịu đựng được sự chia cắt với luân báu đang sáng chói, cứ va vào tận vành bánh xe mà tiến vào bờ.
Evaṃ rājā cakkavattī puratthimasamuddapariyantaṃ pubbavidehaṃ abhivijinitvā dakkhiṇasamuddapariyantaṃ jambudīpaṃ vijetukāmo cakkaratanadesitena maggena dakkhiṇasamuddābhimukho gacchati.
Thus, the Wheel-turning Monarch, having conquered Pubbavideha up to the eastern ocean, desiring to conquer Jambudīpa up to the southern ocean, proceeds towards the southern ocean by the path indicated by the Wheel-Treasure.
Như vậy, sau khi chinh phục Pubbavideha đến tận cùng biển đông, Chuyển Luân Vương muốn chinh phục Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu) đến tận cùng biển nam, liền đi về phía biển nam theo con đường do luân báu chỉ dẫn.
Taṃ dasasahassayojanappamāṇaṃ jambudīpaṃ abhivijinitvā dakkhiṇasamuddato paccuttaritvā sattayojanasahassappamāṇaṃ aparagoyānaṃ vijetuṃ heṭṭhā vuttanayeneva gantvā tampi sāgarapariyantaṃ abhivijinitvā pacchimasamuddatopi uttaritvā aṭṭhayojanasahassappamāṇaṃ uttarakuruṃ vijetuṃ tatheva gantvā taṃ samuddapariyantaṃ katvā tatheva abhivijiya uttarasamuddatopi paccuttarati.
Having conquered that Jambudīpa, which is ten thousand yojanas in extent, and having risen from the southern ocean, to conquer Aparagoyāna, which is seven thousand yojanas in extent, he proceeds in the manner stated previously, and having conquered that also up to the ocean, he then rises from the western ocean, and to conquer Uttarakuru, which is eight thousand yojanas in extent, he proceeds in the same way, making that also a boundary of the ocean, and having conquered it in the same way, he then rises from the northern ocean.
Sau khi chinh phục Jambudīpa rộng mười ngàn do-tuần, Ngài rời biển nam và đi chinh phục Aparagoyāna (Tây Ngưu Hóa Châu) rộng bảy ngàn do-tuần theo cách đã nói ở trên. Sau khi chinh phục châu ấy đến tận cùng biển, Ngài lại rời biển tây và đi chinh phục Uttarakuru (Bắc Câu Lô Châu) rộng tám ngàn do-tuần theo cách tương tự, lấy biển làm ranh giới, rồi lại rời biển bắc.
Ettāvatā raññā cakkavattinā sāgarapariyantāya pathaviyā issariyaṃ adhigataṃ hoti.
By this means, dominion over the earth, bounded by the oceans, is gained by the Wheel-turning Monarch.
Đến đây, Chuyển Luân Vương đã đạt được quyền thống trị trên toàn cõi đất có biển làm ranh giới.
Tena vuttaṃ samuddaṃ antamantena, issariyaṃ vattayāmaha’’nti.
Therefore, it is said: "We shall wield dominion over the ocean-bounded ends."
Vì vậy, đã nói rằng: samuddaṃ antamantena, issariyaṃ vattayāmaha (Ta cai trị vương quốc có biển cả làm ranh giới).
Koṭisatasahassānanti koṭisatasahassāni.
Koṭisatasahassānaṃ means one hundred thousand koṭis.
Koṭisatasahassānanti có nghĩa là một trăm ngàn ức.
Ayameva vā pāṭho.
Or this is the very reading.
Hoặc đây là cách đọc đúng.
Vimalānanti khīṇāsavānaṃ.
Vimalānaṃ means of those whose taints are destroyed (khīṇāsava).
Vimalānanti có nghĩa là các vị A-la-hán.
Saha lokagganāthenāti saddhiṃ dasabalena koṭisatasahassānanti attho.
Saha Lokagganāthenā means together with the Ten-powered One, a hundred thousand koṭis; this is the meaning.
Saha lokagganāthenāti có nghĩa là cùng với Đức Thập Lực (Đức Phật), một trăm ngàn ức vị.
Paramannenāti paṇītena annena.
Paramannena means with excellent food.
Paramannenāti có nghĩa là với thức ăn thượng vị.
Tappayinti tappesiṃ.
Tappayiṃ means I satisfied.
Tappayinti có nghĩa là Ta đã làm cho họ thỏa mãn.
Aparimeyyito kappeti ito paṭṭhāya satasahassakappādhikāni tīṇi asaṅkhyeyyāni atikkamitvā ekasmiṃ bhaddakappeti attho.
Aparimeyyito Kappe means, from this point onwards, having passed three asaṅkhyeyyas (immeasurable eons) and a hundred thousand kappas, in one auspicious kappa; this is the meaning.
Aparimeyyito kappeti có nghĩa là sau khi vượt qua ba A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp kể từ đây, trong một kiếp Bhadda.
Padhānanti vīriyaṃ.
Padhānaṃ means effort (vīriya).
Padhānanti có nghĩa là sự tinh tấn.
Tameva atthaṃ sādhentoti tameva buddhakārakamatthaṃ dānapāramiṃ pūrento sādhento nipphādentoti attho.
Tameva atthaṃ sādhento means fulfilling that very purpose of becoming a Buddha, completing and achieving the pāramī of giving; this is the meaning.
Tameva atthaṃ sādhentoti có nghĩa là hoàn thành, thực hiện mục đích làm Phật ấy, tức là hoàn thành ba-la-mật bố thí.
Mahārajjanti cakkavattirajjaṃ.
Mahārajjaṃ means the realm of a Cakkavatti.
Mahārajjanti có nghĩa là vương quyền Chuyển Luân.
Jineti bhagavati, sampadānatthe vā bhummaṃ daṭṭhabbaṃ.
Jine means to the Blessed One (Bhagavant); or it should be understood as the locative case for the dative meaning.
Jineti có nghĩa là cho Đức Thế Tôn, hoặc nên hiểu là vị trí định ngữ trong ý nghĩa của sự ban tặng.
Adanti adāsiṃ.
Adaṃ means I gave.
Adanti có nghĩa là Ta đã ban tặng.
Evamatthaṃ sādhentoti iminā sambandho daṭṭhabbo.
The connection should be understood as "thus fulfilling the purpose."
Nên hiểu sự liên kết với cụm từ “evamatthaṃ sādhento” (như vậy để thành tựu mục đích).
‘‘Mahārajjaṃ jine dadi’’nti paṭhanti keci.
Some read: "Having given the great kingship to the Conqueror."
Một số người đọc là “Mahārajjaṃ jine dadi” (Ta đã dâng đại vương quyền cho Đức Chiến Thắng).
Daditvānāti cajitvā.
Daditvānā means having renounced.
Daditvānāti có nghĩa là từ bỏ.
Suttantanti suttantapiṭakaṃ.
Suttantaṃ means the Suttanta Piṭaka.
Suttantanti có nghĩa là Tạng Kinh.
Vinayanti vinayapiṭakaṃ.
Vinayaṃ means the Vinaya Piṭaka.
Vinayanti có nghĩa là Tạng Luật.
Navaṅganti suttageyyādinavaṅgaṃ.
Navaṅgaṃ means the nine divisions such as Sutta, Geyya, and so on.
Navaṅganti có nghĩa là chín phần giáo lý như Sutta, Geyya, v.v.
Sobhayiṃ jinasāsananti āgamādhigamehi lokiyehi samalaṅkariṃ.
Sobhayiṃ Jinasāsanaṃ means I adorned the Dispensation of the Conqueror with knowledge from learning (āgama) and attainment (adhigama), which are worldly.
Sobhayiṃ jinasāsananti có nghĩa là Ta đã làm rạng danh giáo pháp của Đức Chiến Thắng bằng sự học hỏi và thành tựu (giáo pháp) thế gian.
Tatthāti tassa bhagavato sāsane.
Tatthā means in that Dispensation of the Blessed One.
Tatthāti có nghĩa là trong giáo pháp của Đức Thế Tôn ấy.
Appamattoti satisampanno.
Appamatto means endowed with mindfulness.
Appamattoti có nghĩa là đầy đủ chánh niệm.
Brahmalokamagañchahanti brahmalokaṃ agañchiṃ ahaṃ.
Brahmalokamagañchahaṃ means I went to the Brahma-world.
Brahmalokamagañchahanti có nghĩa là Ta đã đến cõi Phạm thiên.
Imassa pana koṇḍaññabuddhassa rammavatī nāma nagaraṃ ahosi, sunando nāma rājā pitā, sujātā nāma devī mātā, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasāvakā, anuruddho nāmupaṭṭhāko, tissā ca upatissā ca dve aggasāvikā, sālakalyāṇirukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ, vassasatasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi, tassa rucidevī nāma aggamahesī ahosi, vijitaseno nāmassa putto, cando nāmupaṭṭhāko rājā.
Moreover, for this Koṇḍañña Buddha, the city was named Rammavatī; his father was King Sunanda, his mother Queen Sujātā; Bhadda and Subhadda were the two chief disciples; Anuruddha was the attendant; Tissā and Upatissā were the two chief female disciples; the Bodhi tree was the Sālakalyāṇī tree; his body was eighty-eight cubits tall; his lifespan was one hundred thousand years. His chief queen was named Rucidevī; his son was named Vijitasena; the attendant king was named Canda.
Về Đức Phật Koṇḍañña này, thành phố của Ngài tên là Rammavatī; vua Sunanda là phụ vương, hoàng hậu Sujātā là mẫu hậu. Hai vị Thượng thủ đệ tử là Bhadda và Subhadda. Thị giả của Ngài tên là Anuruddha. Hai vị Thượng thủ đệ tử nữ là Tissā và Upatissā. Cây Bồ-đề của Ngài là cây Sālakalyāṇī. Thân thể Ngài cao tám mươi tám cubit. Tuổi thọ của Ngài là một trăm ngàn năm. Hoàng hậu chính của Ngài tên là Rucidevī. Con trai của Ngài tên là Vijitasena. Vua Candana là thị giả của Ngài.
Candārāme kira vasīti.
He is said to have dwelt in Candārāma.
Nghe nói rằng Ngài trú tại Candārāma.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it is said:
Vì lẽ đó, đã được nói rằng:
Tattha sālakalyāṇikoti sālakalyāṇirukkho, so buddhakāle ceva cakkavattikāle ca nibbattati, nāññadā.
There, Sālakalyāṇiko means the Sālakalyāṇī tree; that tree arises only in the time of a Buddha and a Cakkavatti, and at no other time.
Trong đó, sālakalyāṇiko nghĩa là cây sālakalyāṇī. Cây này chỉ xuất hiện vào thời Đức Phật và thời Chuyển Luân Thánh Vương, không vào thời điểm nào khác.
So ekāheneva uṭṭhāti kira.
It is said that it sprouts in a single day.
Nghe nói cây ấy mọc lên chỉ trong một ngày.
Khīṇāsavehi vimalehi, vicittā āsi medanīti ayaṃ medanī khīṇāsavehi ekakāsāvapajjotā vicittā paramadassanīyā ahosi.
Khīṇāsavehi vimalehi, vicittā āsi medanī means this earth, adorned by the taintless Arahants, shone with the gleam of a single robe, becoming exceedingly beautiful.
Khīṇāsavehi vimalehi, vicittā āsi medanī nghĩa là mặt đất này trở nên rực rỡ và vô cùng đẹp đẽ với các vị A-la-hán, tỏa sáng với màu y đơn sắc.
Yathā hīti opammatthe nipāto.
Yathā hī is an indeclinable particle in the sense of comparison.
Yathā hī là một từ chỉ sự so sánh.
Uḷūbhīti nakkhattehi, tārāgaṇehi gaganatalaṃ viya khīṇāsavehi vicittā ayaṃ medanī sobhitthāti attho.
Uḷūbhī means with stars; just as the sky is adorned with constellations of stars, so this earth, variegated by Arahants, shone forth; this is the meaning.
Uḷūbhī nghĩa là “bởi các vì sao”, tức là mặt đất này trở nên rực rỡ với các vị A-la-hán, giống như bầu trời rạng rỡ với các chòm sao và tinh tú.
Asaṅkhobhāti aṭṭhahi lokadhammehi akkhobhā avikārā.
Asaṅkhobhā means unshakeable by the eight worldly conditions, unchangeable.
Asaṅkhobhā nghĩa là không bị lay chuyển, không bị biến đổi bởi tám pháp thế gian.
Vijjupātaṃva dassetvāti vijjupātaṃ viya dassayitvā, ‘‘vijjuppātaṃvā’’tipi pāṭho.
Vijjupātaṃva dassetvā means having shown like a flash of lightning. There is also the reading “vijjuppātaṃvā”.
Vijjupātaṃva dassetvā nghĩa là “hiển lộ như ánh chớp”. Cũng có bản đọc là “vijjuppātaṃvā”.
Koṇḍaññabuddhassa kira kāle parinibbāyamānā bhikkhū sattatālappamāṇamākāsamabbhuggantvā asitajaladharavivaragatā vijjulatā viya samantato vijjotamānā tejodhātuṃ samāpajjitvā nirupādānā dahanā viya parinibbāyiṃsu.
It is said that in the time of Koṇḍañña Buddha, bhikkhus attaining Nibbāna ascended into the sky to the height of seven palm trees, and like streaks of lightning within black clouds, they illuminated all around, and entering the element of fire, they attained Nibbāna like a fire burning out without fuel.
Nghe nói vào thời Đức Phật Koṇḍañña, các Tỳ-khưu nhập Niết-bàn đã bay lên không trung cao bằng bảy cây thốt nốt, tỏa sáng khắp nơi như những tia chớp ẩn mình trong kẽ mây đen, rồi nhập vào hỏa đại và nhập Niết-bàn không còn chấp thủ, như một đống lửa lớn.
Tena vuttaṃ ‘‘vijjupātaṃva dassetvā’’ti.
Therefore, it is said: "having shown a flash of lightning".
Vì lẽ đó, đã được nói rằng “vijjupātaṃva dassetvā”.
Atuliyāti atulyā asadisā.
Atuliyā means unequalled, incomparable.
Atuliyā nghĩa là vô song, không thể so sánh.
Ñāṇaparibhāvitoti ñāṇena vaḍḍhito.
Ñāṇaparibhāvito means cultivated by wisdom.
Ñāṇaparibhāvito nghĩa là được phát triển bằng trí tuệ.
Sesagāthā heṭṭhā vuttanayattā uttānā evāti.
The remaining verses are clear, as their meaning has been explained below.
Các bài kệ còn lại đã được giải thích ở trên nên dễ hiểu.
Koṇḍaññe kira satthari parinibbute tassa sāsanaṃ vassasatasahassaṃ pavattittha.
It is said that when the Teacher Koṇḍañña had attained Nibbāna, his Dispensation lasted for one hundred thousand years.
Nghe nói sau khi Đức Đạo Sư Koṇḍañña nhập Niết-bàn, giáo pháp của Ngài đã tồn tại một trăm ngàn năm. Sau đó, giáo pháp của Ngài đã biến mất cùng với sự biến mất của các vị Phật và các đệ tử của Phật.
Buddhānubuddhānaṃ sāvakānaṃ antaradhānena sāsanamassa antaradhāyi.
His Dispensation disappeared with the disappearance of the Buddhas and the enlightened disciples.
Sau thời Đức Phật Koṇḍañña, trải qua một a-tăng-kỳ, trong cùng một kiếp, bốn vị Phật đã xuất hiện: Maṅgala, Sumana, Revata, và Sobhita.
Koṇḍaññassa pana aparabhāge ekamasaṅkhyeyyamatikkamitvā ekasmiṃyeva kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu maṅgalo, sumano, revato, sobhitoti.
After Koṇḍañña, having passed one asaṅkhyeyya (immeasurable eon), four Buddhas appeared in that very kappa: Maṅgala, Sumana, Revata, and Sobhita.
Trong số đó, Đức Phật Maṅgala, bậc Đạo Sư của thế gian, sau khi hoàn thành mười sáu a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp Ba-la-mật, Ngài đã tái sinh vào cõi trời Tusita. Sau khi sống ở đó cho đến hết tuổi thọ, khi năm điềm báo trước xuất hiện, một sự náo động về sự xuất hiện của một vị Phật đã xảy ra. Vào lúc đó, các vị chư thiên từ mười ngàn thế giới đã tập trung tại một thế giới và cầu thỉnh:
Tattha maṅgalo pana lokanāyako kappasatasahassādhikāni soḷasa asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā pañcasu pubbanimittesu uppannesu buddhakolāhalaṃ nāma udapādi, tadā dasasahassacakkavāḷe devatāyo ekasmiṃ cakkavāḷe sannipatitvā āyācanti –
Among them, the World Leader Maṅgala, having fulfilled the pāramīs for sixteen asaṅkhyeyyas and a hundred thousand kappas, was born in Tusita city, and having remained there for his full lifespan, when the five preliminary signs appeared, there arose the Buddha-uproar (buddhakolāhala). At that time, deities from ten thousand world-systems gathered in one world-system and implored:
“Đã đến lúc, Đại Hùng giả, Ngài nên giáng sinh vào thai mẹ; để cứu độ thế giới cùng với chư thiên, Ngài hãy giác ngộ Đạo Bất Tử.”
Evaṃ devehi āyācito katapañcavilokano tusitā kāyā cavitvā sabbanagaruttame uttaranagare anuttarassa uttarassa nāma rañño kule uttarāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Thus, having been entreated by the devas, and having performed the Five Great Observations, he descended from the Tusita realm and took rebirth in the womb of Queen Uttara, wife of King Uttara (who had none superior to him) in Uttaravillage, the foremost of all towns.
Được chư thiên cầu thỉnh như vậy, sau khi quán xét năm điều, Ngài đã từ bỏ cõi trời Tusita và tái sinh vào thai của hoàng hậu Uttarā, trong gia đình của vua Uttara, tại thành Uttara, thành phố tối thượng trong các thành phố. Vào lúc đó, nhiều phép lạ đã xuất hiện.
Tadā anekāni pāṭihāriyāni pāturahuṃ.
At that time, many marvels (pāṭihāriyāni) appeared.
Những phép lạ ấy cần được hiểu theo cách đã nói trong Phật tộc Dīpaṅkara.
Tāni dīpaṅkarabuddhavaṃse vuttanayeneva veditabbāni.
These marvels (pāṭihāriyāni) are to be understood in the manner described in the lineage of Dīpaṅkara Buddha.
Nghe nói, từ khi Đức Đại Sĩ Maṅgala, bậc Thiện Lành của toàn thế gian, tái sinh vào thai của hoàng hậu Uttarā, hào quang thân Ngài đã tỏa sáng ngày đêm trong phạm vi tám mươi cubit, không bị ánh sáng mặt trăng hay mặt trời lấn át.
Tassā uttarāya kira mahādeviyā kucchismiṃ sabbalokamaṅgalassa maṅgalassa mahāsattassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya sarīrappabhā rattindivaṃ asītihatthappamāṇaṃ padesaṃ pharitvā candālokasūriyālokehi anabhibhavanīyā hutvā aṭṭhāsi.
From the time the Great Being named Maṅgala, who was the blessing of all worlds, took rebirth in the womb of that Queen Uttara, the radiance of her body continuously spread throughout an eighty-cubit area, day and night, unvanquished by the light of the moon or sun, and remained thus.
Hào quang thân Ngài tự mình xua tan bóng tối mà không cần ánh sáng nào khác, và Ngài đi lại được hầu hạ bởi sáu mươi tám vị nhũ mẫu.
Sā ca aññenālokena vinā attano sarīrappabhāsamudayeneva andhakāraṃ vidhamitvā aṭṭhasaṭṭhiyā dhātīhi paricāriyamānā vicarati.
She moved about, dispelling darkness solely by the emanation of her own bodily radiance, without any other light, attended by sixty-eight nurses.
Nghe nói, được chư thiên bảo hộ, sau mười tháng, hoàng hậu đã hạ sinh Đức Đại Nhân Maṅgala tại Maṅgaluyyāna, một khu vườn tối thượng xinh đẹp tên là Uttaramadhuruyyāna, nơi có những cành cây đầy hoa quả thơm ngát, được trang hoàng bằng hoa sen đỏ và hoa súng xanh, và là nơi trú ngụ của nhiều loài thú đa dạng như nai, sư tử, hổ, voi, trâu rừng, và linh dương.
Sā kira devatāhi katārakkhā dasannaṃ māsānaṃ accayena paramasurabhikusumaphaladharasākhāviṭape kamalakuvalayasamalaṅkate ruru-sīha-byaggha-gaja-gavaya-mahiṃsapasadavividhamigagaṇavicarite paramaramaṇīye uttaramadhuruyyāne nāma maṅgaluyyāne maṅgalamahāpurisaṃ vijāyi.
After the passing of ten months, that Queen, protected by devas, gave birth to the auspicious Great Man in an auspicious pleasure grove named Uttaramadhu Garden, which was adorned with branches bearing supremely fragrant flowers and fruits, beautified with red and blue lotuses, and frequented by various herds of deer such as antelopes, lions, tigers, elephants, gayals, and buffaloes, a most delightful place.
Vị Đại Sĩ vừa sinh ra đã nhìn khắp các phương, rồi bước bảy bước về phía bắc và cất tiếng nói hùng tráng.
So jātamattova mahāsatto sabbā disā viloketvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā āsabhiṃ vācaṃ nicchāresi.
Immediately upon birth, that Great Being surveyed all directions, then walked seven paces towards the north, and uttered a noble speech.
Vào khoảnh khắc ấy, chư thiên trong toàn bộ mười ngàn thế giới, với thân thể hiện rõ và được trang hoàng bằng các vòng hoa trời, đã đứng ở khắp nơi và ca tụng những lời chúc phúc chiến thắng.
Tasmiñca khaṇe sakaladasasahassilokadhātūsu devatā dissamānasarīrā dibbamālādīhi samalaṅkatagattā tattha tattha ṭhatvā jayamaṅgalathutivacanāni sampavattesuṃ.
At that moment, devas in all ten thousand world-systems, visible in body and adorned with divine garlands and other ornaments, stood in various places and proclaimed words of victory and praise.
Các phép lạ cũng tương tự như đã nói.
Pāṭihāriyāni vuttanayāneva.
The marvels (pāṭihāriyāni) were as described.
Vào ngày đặt tên, các nhà xem tướng đã đặt tên cho Ngài là “Maṅgalakumāra” (Thái tử Maṅgala) vì Ngài sinh ra với tất cả những điềm lành.
Nāmaggahaṇadivase panassa lakkhaṇapāṭhakā sabbamaṅgalasampattiyā jātoti ‘‘maṅgalakumāro’’ tveva nāmaṃ kariṃsu.
On the day of naming, the physiognomists named him "Maṅgala Kumāra," as he was born with all auspicious endowments.
Nghe nói, Ngài có ba cung điện tên là Yasavā, Rucimā và Sirimā.
Tassa kira yasavā rucimā sirimāti tayo pāsādā ahesuṃ.
It is said that he had three palaces: Yasavā, Rucimā, and Sirimā.
Ba mươi ngàn vũ nữ, đứng đầu là hoàng hậu Yasavatī, đã hầu hạ Ngài.
Yasavatīdevippamukhāni tiṃsanāṭakitthisahassāni ahesuṃ.
There were thirty thousand dancing women, led by Queen Yasavatī.
Ở đó, Đức Đại Sĩ đã hưởng thụ hạnh phúc như chư thiên trong chín ngàn năm. Sau khi có một người con trai tên là Sīlava với hoàng hậu Yasavatī, Ngài đã nhìn thấy bốn điềm báo, rồi cưỡi con ngựa quý Pandara được trang sức lộng lẫy và xinh đẹp, Ngài đã xuất gia, thực hiện cuộc Đại Xuất Gia.
Tattha mahāsatto navavassasahassāni dibbasukhasadisaṃ sukhaṃ anubhavitvā yasavatiyā aggamahesiyā kucchismiṃ sīlavaṃ nāma puttaṃ labhitvā cattāri nimittāni disvā alaṅkataṃ paṇḍaraṃ nāma sundaraturaṅgavaramāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji.
There, the Great Being experienced happiness akin to divine bliss for ninety thousand years, begot a son named Sīlava in the womb of his chief consort Yasavatī, then, seeing the four omens, he mounted a beautiful, adorned, excellent white horse named Paṇḍara, performed the Great Renunciation (mahābhinikkhamana), and went forth into homelessness.
Ba mươi triệu người đã xuất gia theo Ngài.
Taṃ pana pabbajantaṃ tisso manussakoṭiyo anupabbajiṃsu.
Three crores of people followed him into homelessness as he renounced.
Được những người ấy vây quanh, Đức Đại Nhân đã thực hành khổ hạnh trong tám tháng.
Tehi parivuto mahāpuriso aṭṭha māse padhānacariyamacari.
Surrounded by them, the Great Man practiced severe asceticism for eight months.
Được các vị đó bao quanh, Đức Đại Nhân đã thực hành khổ hạnh trong tám tháng.
Tato visākhapuṇṇamāya uttaragāme uttaraseṭṭhino dhītāya uttarāya nāma dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā surabhikusumālaṅkate nīlobhāse manorame sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā uttarena nāma ājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā asitañjanagirisaṅkāsaṃ akkantavarakanakajālakūṭaṃva sītacchāyaṃ vividhamigagaṇasampātavirahitaṃ mandamāluteritāya ghanasākhāya samalaṅkataṃ naccantamiva pītiyā virocamānaṃ nāgabodhiṃ upasaṅkamitvā mattavaranāgagāmī nāgabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbuttarapasse ṭhatvā aṭṭhapaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā tattha pallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahitvā sabalaṃ mārabalaṃ viddhaṃsetvā pubbenivāsadibbacakkhuñāṇāni paṭilabhitvā paccayākārasammasanaṃ katvā khandhesu aniccādivasena abhinivisitvā anukkamena anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patvā –
Thereafter, on the full moon day of Visākhā, having partaken of the honey-rice milk (madhupāyāsa) with divine essence, offered by Uttarā, the daughter of the householder Uttara in Uttaragāma, he spent the day in a delightful Sāla grove adorned with fragrant flowers and having a blue hue. Then, taking eight bundles of grass offered by an Ājīvaka named Uttara, he approached the Nāgabodhi tree, which was like the Asitañjana Mountain, like a peak adorned with an excellent golden net, with cool shade, devoid of various herds of deer, adorned with dense branches swayed by a gentle breeze, and radiant with joy as if dancing. Proceeding clockwise around the Nāgabodhi like a lordly elephant in rut, he stood on the northeast side, spread a grass mat fifty-eight cubits wide, sat cross-legged upon it, resolved with four-fold energy, vanquished the entire army of Māra, attained the knowledges of past lives and the divine eye, pondered the Law of Dependent Origination, reflected on the aggregates as impermanent and so on, and gradually attained supreme perfect enlightenment, then—
Sau đó, vào ngày trăng tròn Vesākha, sau khi thọ dụng món cháo sữa mật có hương vị thần thánh do con gái của trưởng giả Uttara tên Uttarā ở làng Uttara dâng cúng, và đã trải qua thời gian an trú ban ngày trong khu rừng sāla đẹp đẽ, thơm ngát hương hoa, Ngài đã nhận tám bó cỏ do đạo sĩ lõa thể tên Uttara dâng cúng, rồi đi đến cây bồ đề Nāga, trông giống như núi Asitañjana, như đỉnh của một lưới vàng quý giá đã được giẫm lên, có bóng mát lạnh, không có sự tụ tập của các loài thú khác nhau, được trang hoàng bởi những cành cây dày đặc lay động nhẹ nhàng bởi làn gió dịu mát, rạng rỡ như đang nhảy múa trong niềm hân hoan. Sau khi đi nhiễu quanh cây bồ đề Nāga như một con voi chúa say mê, Ngài đứng ở phía đông bắc, trải một lớp cỏ dày năm mươi tám cánh tay, rồi ngồi kiết già trên đó, phát nguyện tinh tấn với bốn chi, phá tan quân đội của Ma vương với tất cả sức mạnh, đạt được Túc Mạng Minh và Thiên Nhãn Minh, quán xét Duyên Khởi, rồi tuần tự thâm nhập vào các uẩn theo cách vô thường, v.v., và đạt được Chánh Đẳng Chánh Giác vô thượng, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng:
Maṅgalassa pana sammāsambuddhassa aññehi buddhehi adhikatarā sarīrappabhā ahosi.
He uttered this solemn utterance (udāna).
Trong khi ánh hào quang thân thể của các vị Phật Chánh Đẳng Chánh Giác khác có chiều rộng khoảng tám mươi khuỷu tay hoặc một sải tay, thì của Ngài không như vậy.
Yathā pana aññesaṃ sammāsambuddhānaṃ samantā asītihatthappamāṇā vā byāmappamāṇā vā sarīrappabhā ahosi, na evaṃ tassa.
Furthermore, the bodily radiance of the Perfectly Self-Enlightened Buddha Maṅgala was greater than that of other Buddhas.
Ánh hào quang thân thể của Đức Thế Tôn ấy luôn luôn tỏa khắp mười ngàn thế giới.
Tassa pana bhagavato sarīrappabhā niccakālaṃ dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.
Just as the bodily radiance of other Perfectly Self-Enlightened Buddhas was eighty cubits in circumference or one fathom in circumference, his was not so.
Cây cối, núi non, nhà cửa, tường thành, bình gốm, cửa ra vào, v.v., đều như được phủ bằng những tấm vàng.
Tarugirigharapākāraghaṭakavāṭādayo suvaṇṇapaṭṭapariyonaddhā viya ahesuṃ.
The bodily radiance of that Blessed One continuously spread throughout the ten thousand world-systems.
Tuổi thọ của Ngài là chín mươi vạn năm.
Navutivassasatasahassāni āyu tassa ahosi.
Trees, mountains, houses, ramparts, pots, doors, and so forth appeared as if overlaid with sheets of gold.
Trong khoảng thời gian đó, không có ánh sáng của mặt trăng, mặt trời, các vì sao, v.v.
Ettakaṃ kālaṃ candasūriyatārakādīnaṃ pabhā natthi.
His lifespan was ninety hundred thousand years.
Không có sự phân biệt ngày đêm.
Rattindivaparicchedo na paññāyittha.
During such a long period, there was no light from the moon, sun, stars, etc.
Các chúng sinh luôn luôn thực hiện mọi công việc bằng ánh sáng của Đức Phật, như thể vào ban ngày bằng ánh sáng mặt trời.
Divā sūriyālokena viya sattā niccaṃ buddhālokeneva sabbakammāni karontā vicariṃsu.
The distinction between day and night was not discernible.
Vào buổi tối, thế gian phân biệt ngày đêm dựa vào những bông hoa nở và vào buổi sáng dựa vào tiếng chim hót, v.v.
Sāyaṃ pupphanakakusumānaṃ pāto ca ravanakasakuṇādīnañca vasena loko rattindivaparicchedaṃ sallakkhesi.
Beings constantly carried out all their activities solely by the Buddha's light, as if it were daylight, and thus lived their lives. People discerned the distinction between night and day by the opening of flowers in the evening and the singing of birds in the morning.
Vậy thì, các vị Phật khác không có thần thông này sao?
Kiṃ pana aññesaṃ buddhānaṃ ayamānubhāvo natthīti?
“Do other Buddhas not possess this power?”
Không, không phải là không có.
No natthi.
No, it is not that they do not possess it.
Nếu muốn, các vị ấy cũng có thể tỏa ánh sáng khắp mười ngàn thế giới hoặc hơn thế nữa.
Tepi hi ākaṅkhamānā dasasahassilokadhātuṃ tato vā bhiyyo ābhāya phareyyuṃ.
Indeed, if they wished, they could illuminate the ten thousand world-systems or even more with their radiance.
Nhưng đối với Đức Thế Tôn Maṅgala, do lời nguyện ước trong quá khứ, ánh hào quang thân thể của Ngài luôn luôn tỏa khắp mười ngàn thế giới, giống như ánh hào quang một sải tay của các vị Phật khác.
Maṅgalassa pana bhagavato pubbapatthanāvasena aññesaṃ byāmappabhā viya sarīrappabhā niccameva dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.
However, due to the previous aspiration (pubbapatthanā) of the Blessed One Maṅgala, his bodily radiance, like the fathom-long radiance of other Buddhas, always spread throughout the ten thousand world-systems.
Nghe nói, khi còn là Bồ Tát, trong một kiếp sống tương tự như kiếp Vessantara, Ngài đã sống trên một ngọn núi giống như núi Vaṅka cùng với vợ con.
So kira bodhisattakāle vessantarattabhāvasadise attabhāve saputtadāro vaṅkapabbatasadise pabbate vasi.
It is said that in his Bodhisatta period, in an existence similar to that of King Vessantara, he lived on a mountain similar to Vaṅka Mountain, together with his children and wife.
Sau đó, một Dạ Xoa tên Kharadāṭhika, kẻ chuyên quấy nhiễu mọi người, ăn thịt người, có oai lực lớn, đã nghe về ý nguyện bố thí của Đại Nhân, liền hóa thành Bà La Môn đến gần và xin Đại Bồ Tát hai đứa con trai.
Atheko sabbajanaviheṭhako kharadāṭhiko nāma manussabhakkho mahesakkho yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci.
Then, a powerful yakkha named Kharadāṭhika, who tormented all beings and consumed human flesh, heard of the Great Man's inclination for giving, approached him in the guise of a brāhmaṇa, and asked for his two children.
Đại Bồ Tát, với niềm vui sướng tột độ, đã nói: “Ta sẽ cho Bà La Môn các con trai của ta,” rồi làm rung chuyển mặt đất đến tận bờ nước và trao hai đứa con trai.
Mahāsatto ‘‘dadāmi brāhmaṇassa puttake’’ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ pathaviṃ kampento dve dārake adāsi.
The Great Being, greatly delighted, saying, "I give the children to the brāhmaṇa," made the earth tremble to its watery edge and gave his two children.
Khi ấy, Dạ Xoa liền bỏ hình dạng Bà La Môn, hiện ra với đôi mắt vàng hoe như ngọn lửa, răng nanh cong queo, gớm ghiếc, đáng sợ, mũi biến dạng như bánh gạo dẹt, tóc dài cứng như rơm, thân hình giống như thân cây thốt nốt mới cháy, rồi túm lấy hai đứa trẻ như bó ngó sen và ăn thịt chúng ngay trước mắt Đại Nhân.
Atha kho yakkho tassa passantasseva mahāpurisassa taṃ brāhmaṇavaṇṇaṃ pahāya analajālapiṅgalavirūpanayano visamavirūpakuṭilabhīmadāṭho cipiṭakavirūpanāso kapilapharusadīghakeso navadaḍḍhatālakkhandhasadisakāyo hutvā te dārake muḷālakalāpaṃ viya gahetvā khādi.
Then, while the Great Man was still watching, the yakkha shed his brāhmaṇa disguise, becoming frightful with eyes red and distorted like flames, with uneven, deformed, crooked, and terrifying fangs, a flat and disfigured nose, tawny, coarse, and long hair, and a body like a recently burned palm trunk. He took the children as if they were lotus stalks and devoured them.
Dù nhìn thấy Dạ Xoa há miệng phun ra dòng máu như lửa đỏ, Đại Nhân vẫn không hề có một chút buồn bã nào, dù chỉ bằng đầu sợi tóc.
Mahāpurisassa yakkhaṃ oloketvā mukhe vivaṭamatte aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ uggirantaṃ tassa mukhaṃ disvāpi kesaggamattampi domanassaṃ na uppajji.
Even though the Great Man saw the yakkha, and saw his mouth spewing a stream of blood like a flame of fire as soon as it opened, not even a hair's breadth of distress arose in him.
Khi Ngài suy nghĩ: “Quả thật ta đã bố thí rất tốt,” một niềm hoan hỷ và hân hoan lớn lao đã khởi lên trong thân Ngài.
‘‘Sudinnaṃ vata me dāna’’nti cintayato panassa sarīre mahantaṃ pītisomanassaṃ udapādi.
As he reflected, "My giving has indeed been well-given," great joy and delight (pītisomanassa) arose in his body.
Ngài đã nguyện ước: “Do kết quả này của ta, trong tương lai, những tia sáng sẽ phát ra theo cách này.”
So ‘‘imassa me nissandena anāgate iminā nīhārena rasmiyo nikkhamantū’’ti patthanamakāsi.
He made an aspiration, "May, in the future, the rays of my body emanate in this manner, as a result of this act of mine."
Nhờ lời nguyện ước đó, khi Ngài trở thành Phật, những tia sáng từ thân Ngài đã phát ra và tỏa khắp mười ngàn thế giới.
Tassa taṃ patthanaṃ nissāya buddhabhūtassa sarīrato rasmiyo nikkhamitvā ettakaṃ ṭhānaṃ phariṃsu.
Relying on that aspiration, when he became a Buddha, rays emanated from his body and spread throughout that entire area.
Ngài còn có một hành động thiện lành khác trong quá khứ.
Aparampi pubbacariyaṃ tassa atthi.
He also had another former deed.
Nghe nói, khi còn là Bồ Tát, Ngài đã nhìn thấy một ngôi tháp của Đức Phật và nghĩ: “Ta nên hy sinh mạng sống của mình cho Đức Phật này.” Rồi Ngài quấn toàn thân mình bằng một cách như quấn đèn cầy, đổ đầy bơ ghee thơm vào một bát vàng trị giá một trăm ngàn, có bấc đèn dài một khuỷu tay, đốt một ngàn bấc đèn trong đó, đặt bát đèn lên đầu, làm cho toàn thân mình bốc cháy, và đi nhiễu quanh ngôi tháp của Đức Phật suốt đêm.
Ayaṃ kira bodhisattakāle ekassa buddhassa cetiyaṃ disvā – ‘‘imassa buddhassa mama jīvitaṃ pariccajituṃ vaṭṭatī’’ti daṇḍadīpikāveṭhananiyāmena sakalasarīraṃ veṭhāpetvā ratanamattamakuḷaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ sugandhasappissa pūrāpetvā tattha sahassavaṭṭiyo jāletvā taṃ sīsenādāya sakalasarīraṃ jālāpetvā jinacetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ vītināmesi.
Indeed, it is heard that in the time of his Bodhisatta existence, having seen the cetiya of a certain Buddha, this (Bodhisatta) thought, 'It is proper for me to sacrifice my life for this Buddha.' Wrapping his whole body with torch-like wicks, he filled a gold bowl worth one hundred thousand, with wicks a cubit long, with fragrant ghee, and having lit a thousand wicks therein, he placed it on his head. Causing his entire body to blaze, he circumambulated the Buddha's cetiya, passing the entire night.
Dù Ngài đã cố gắng như vậy cho đến khi bình minh ló dạng, một chút hơi nóng cũng không chạm vào lỗ chân lông của Ngài.
Evaṃ yāva aruṇuggamanā vāyamantassa lomakūpamattampi usumaṃ na gaṇhi.
Though he strove thus until dawn, not even a hair-follicle's worth of heat was felt.
Việc này giống như khi Ngài đi vào bên trong một bông sen.
Padumagabbhaṃ paviṭṭhakālo viya ahosi.
It was as if he had entered the womb of a lotus.
Thật vậy, Pháp bảo vệ người giữ Pháp.
Dhammo hi nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati.
For Dhamma indeed protects one who protects oneself.
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói:
Tenāha bhagavā –
Therefore, the Blessed One said:
“Pháp chắc chắn bảo vệ người hành Pháp, Pháp được thực hành tốt đẹp mang lại hạnh phúc;
Tattha tamanti lokandhakārañca hadayatamañca.
Here, tamaṃ refers to the darkness of the world and the darkness of the heart.
Nihantvānā có nghĩa là chinh phục.
Nihantvānāti abhibhavitvā.
Nihantvāna means having overcome.
Dhammokka – ở đây, từ ukkā này được thấy trong nhiều nghĩa, như lò luyện vàng, v.v.
Dhammokkanti ettha ayaṃ pana ukkā-saddo suvaṇṇakāramūsādīsu anekesu atthesu dissati.
Regarding dhammokkaṃ, this word ukkā is seen in many meanings, such as a goldsmith's crucible and so on.
Thật vậy, trong đoạn: “Dùng kềm gắp vàng bỏ vào lò luyện” (Ma. Ni. 3.360), lò luyện của thợ vàng được gọi là “ukkā”.
Tathāhi ‘‘saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyyā’’ti (ma. ni. 3.360) āgataṭṭhāne suvaṇṇakārānaṃ mūsā ‘‘ukkā’’ti veditabbā.
For example, in the passage ‘‘saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyyā’’ti, the goldsmiths’ crucible is to be understood as ukkā.
Trong đoạn: “Nên buộc đuốc, sau khi buộc đuốc nên bôi vào miệng lò,” thì đó là cái chậu than của thợ rèn.
‘‘Ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyyā’’ti āgataṭṭhāne kammārānaṃ aṅgārakapallaṃ.
In the passage ‘‘Ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyyā’’ti, it means the blacksmiths’ charcoal pan.
Trong đoạn: “Như lò của thợ rèn, cháy bên trong chứ không bên ngoài” (Jā. 2.22.649), thì đó là lò rèn.
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahī’’ti (jā. 2.22.649) āgataṭṭhāne kammāruddhanaṃ.
In the passage ‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahī’’ti, it means the blacksmith's furnace.
Trong đoạn: “Kết quả như vậy sẽ là sự rơi của sao băng” (Dī. Ni. 1.24, 208), thì sức gió được gọi là “ukkā”.
‘‘Evaṃvipāko ukkāpāto bhavissatī’’ti (dī. ni. 1.24, 208) āgataṭṭhāne vāyuvego ‘‘ukkā’’ti vuccati.
In the passage ‘‘Evaṃvipāko ukkāpāto bhavissatī’’ti, a gust of wind is called ukkā.
Trong đoạn: “Khi những ngọn đèn được giữ” (Dī. Ni. 1.159), thì ngọn đèn được gọi là “ukkā”.
‘‘Ukkāsu dhāriyamānāsū’’ti (dī. ni. 1.159) āgataṭṭhāne dīpikā ‘‘ukkā’’ti vuccati.
In the passage ‘‘Ukkāsu dhāriyamānāsū’’ti, a lamp is called ukkā.
Ở đây cũng vậy, ngọn đèn được hiểu là ukkā (Ma. Ni. Aṭṭha. 1.76 v.v.).
Idhāpi dīpikā ukkāti adhippetā (ma. ni. aṭṭha. 1.76 ādayo).
Here too, ukkā is intended to mean a lamp.
Vì vậy, ở đây có nghĩa là Ngài đã thắp lên ngọn đuốc của Pháp, tức là Ngài đã thắp lên ngọn đuốc của Pháp cho thế gian bị che phủ bởi bóng tối của vô minh và bị vô minh lấn át.
Tasmā idha dhammamayaṃ ukkaṃ abhidhārayi, avijjandhakārapaṭicchannassa avijjandhakārābhibhūtassa lokassa dhammamayaṃ ukkaṃ dhāresīti attho.
Therefore, here it means he kindled a torch made of Dhamma, that is, he held up a torch made of Dhamma for the world covered and overwhelmed by the darkness of ignorance.
Atulāsī có nghĩa là vô song.
Atulāsīti atulyā āsi.
Atulāsī means was incomparable.
Hoặc đây là bản văn đúng, có nghĩa là Ngài không giống với các vị Phật khác.
Ayameva vā pāṭho, aññehi buddhehi asadisā ahosīti attho.
Or this is the (correct) reading, meaning he was unlike other Buddhas.
Jinehaññehī có nghĩa là với các vị Chiến Thắng khác.
Jinehaññehīti jinehi aññehi.
Jinehaññehīti means from other Conquerors.
Candasūriyappabhaṃ hantvā có nghĩa là vượt qua ánh sáng của mặt trăng và mặt trời.
Candasūriyappabhaṃ hantvāti candasūriyānaṃ pabhaṃ abhihantvā.
Candasūriyappabhaṃ hantvā means having overcome the radiance of the moon and sun.
Dasasahassī virocatī có nghĩa là mười ngàn thế giới rạng rỡ chỉ bằng ánh sáng của Đức Phật, không cần ánh sáng mặt trăng và mặt trời.
Dasasahassī virocatīti candasūriyālokaṃ vinā buddhālokeneva dasasahassī virocatīti attho.
Dasasahassī virocatīti means that the ten-thousand-world system shone with the Buddha's radiance alone, without the light of the moon and sun.
Dasasahassī virocatī (Một vạn thế giới rực rỡ): Có nghĩa là một vạn thế giới rực rỡ chỉ với ánh sáng của Đức Phật, không cần ánh sáng mặt trăng và mặt trời.
Maṅgalasammāsambuddho pana adhigatabodhiñāṇo bodhimūleyeva sattasattāhāni vītināmetvā brahmuno dhammāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ imaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ tisso koṭiyo upanissayasampannaṃ addasa.
Mangala Sammāsambuddha, having attained bodhi-knowledge, spent seven weeks at the foot of the Bodhi tree. Accepting the invitation for Dhamma from Brahmā, he considered, ‘‘To whom should I teach this Dhamma?’’ and saw three crore bhikkhus who had gone forth with him and were endowed with supporting conditions.
Đức Chánh Đẳng Giác Mangala, sau khi đã đạt được tuệ giác Bồ-đề, Ngài đã trải qua bảy tuần lễ (bốn mươi chín ngày) ngay tại gốc cây Bồ-đề, rồi chấp nhận lời thỉnh cầu thuyết pháp của Phạm Thiên. Khi Ngài suy xét: “Ta nên thuyết Pháp này cho ai đây?”, Ngài thấy ba mươi triệu Tỳ-kheo đã xuất gia cùng với Ngài có đầy đủ các yếu tố hỗ trợ (upanissaya).
Athassa etadahosi – ‘‘ime kulaputtā maṃ pabbajantaṃ anupabbajitā upanissayasampannā ca, te mayā visākhapuṇṇamāya vivekatthikena vissajjitā sirivaḍḍhananagaraṃ upanissāya sirivanagahanaṃ gantvā viharanti, handāhaṃ tattha gantvā dhammaṃ tesaṃ desessāmī’’ti attano pattacīvaraṃ gahetvā haṃsarājā viya gaganatalamabbhuggantvā sirivanagahane paccuṭṭhāsi.
Then it occurred to him, ‘‘These young men of good family, who went forth after me, are also endowed with supporting conditions. They were dismissed by me, who desired seclusion on the full moon day of Visākha, and are dwelling in the Sirivana forest, near Sirivaḍḍhana city. Come, I shall go there and teach them the Dhamma.’’ So, taking his bowl and robe, he ascended into the sky like a king of swans and alighted in the Sirivana forest.
Rồi Ngài nghĩ: “Những thiện nam tử này đã xuất gia theo ta và có đầy đủ các yếu tố hỗ trợ. Vào ngày trăng tròn Vesākha, ta đã cho phép họ ra đi để tìm sự độc cư, họ đang cư ngụ tại khu rừng Sirivana, gần thành phố Sirivaḍḍhana. Vậy ta hãy đến đó và thuyết Pháp cho họ”. Ngài liền cầm y bát của mình, bay lên không trung như vua thiên nga, và hiện ra tại khu rừng Sirivana.
Te ca bhikkhū bhagavantaṃ vanditvā antevāsikavattaṃ dassetvā bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
Those bhikkhus, having paid homage to the Blessed One and demonstrated the proper conduct for resident disciples, sat surrounding the Blessed One.
Những Tỳ-kheo ấy đảnh lễ Đức Thế Tôn, thực hiện bổn phận đệ tử, và ngồi vây quanh Đức Thế Tôn.
Tesaṃ bhagavā sabbabuddhanisevitaṃ dhammacakkappavattanasuttantaṃ kathesi.
To them, the Blessed One taught the Dhammacakkappavattana Suttanta, which is resorted to by all Buddhas.
Đức Thế Tôn đã thuyết giảng cho họ Kinh Chuyển Pháp Luân mà tất cả chư Phật đều đã từng thuyết.
Tato tisso bhikkhukoṭiyo arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Thereupon, three crore bhikkhus attained arahantship.
Sau đó, ba mươi triệu Tỳ-kheo đã đạt được quả vị A-la-hán.
Devamanussānaṃ koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
The penetration of the Dhamma occurred for one hundred thousand crores of devas and humans.
Một trăm ngàn triệu chư thiên và loài người đã chứng ngộ Pháp.
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha caturoti cattāri.
Here, caturo means four.
Ở đây, caturo có nghĩa là bốn.
Saccavaruttameti saccāni ca varāni ca saccavarāni, saccāni uttamānīti attho.
Saccavaruttame means truths which are excellent, or supreme truths.
Saccavaruttame có nghĩa là các chân lý và các điều tối thượng, tức là các chân lý tối thượng.
‘‘Cattāro saccavaruttame’’tipi pāṭho, tassa cattāri saccavarāni uttamānīti attho.
‘‘Cattāro saccavaruttame’’ti is also a reading, meaning the four supreme noble truths.
Cũng có bản đọc là “cattāro saccavaruttame”, có nghĩa là bốn chân lý tối thượng.
Te teti te te devamanussā buddhena bhagavatā vinītā.
Te te refers to those devas and humans who were disciplined by the Buddha, the Blessed One.
Te te có nghĩa là những chư thiên và loài người đã được Đức Phật giáo hóa.
Saccarasanti catusaccapaṭivedhāmatarasaṃ pivitvā.
Saccarasaṃ means having drunk the deathless essence of insight into the four truths.
Saccarasaṃ có nghĩa là đã uống hương vị cam lộ của sự chứng ngộ Tứ Diệu Đế.
Vinodenti mahātamanti tena tena maggena pahātabbaṃ mohatamaṃ vinodenti, viddhaṃsentīti attho.
Vinodenti mahātamaṃ means they dispel, they destroy, the great darkness of delusion which is to be abandoned by each respective path.
Vinodenti mahātamaṃ có nghĩa là xua tan, tiêu diệt bóng tối của sự si mê cần phải đoạn trừ bằng con đường đó.
Patvānāti paṭivijjhitvā.
Patvāna means having penetrated.
Patvānā có nghĩa là đã chứng ngộ.
Bodhinti ettha panāyaṃ bodhi-saddo –
Regarding bodhiṃ, here this word bodhi—
Ở đây, từ bodhi này –
Tathā hi panesa – ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’ntiādīsu (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) magge āgato.
Indeed, it is found in the sense of path in ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’ntiādīsu (knowledge in the four paths).
Thật vậy, từ này đã được dùng cho Đạo trong các câu như: “Bồ-đề được gọi là trí tuệ trong bốn đạo” (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121).
‘‘Upasamāya abhiññāya sambodhāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 1.33; 3.323; mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) ettha phale.
In the sense of fruit in ‘‘upasamāya abhiññāya sambodhāya saṃvattatī’’ti.
Trong câu: “Dẫn đến sự an tịnh, sự thắng trí, sự giác ngộ hoàn toàn” (ma. ni. 1.33; 3.323; mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30), nó được dùng cho Quả.
‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti ettha nibbāne.
In the sense of Nibbāna in ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti.
Trong câu: “Đã đạt được Bồ-đề bất tử, vô vi” (patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhataṃ), nó được dùng cho Nibbāna.
‘‘Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11) ettha assattharukkhe.
In the sense of the Bodhi tree in ‘‘Antarā ca Gayaṃ antarā ca Bodhi’’nti.
Trong câu: “Giữa Gaya và giữa Bồ-đề” (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11), nó được dùng cho cây assattha (cây Bồ-đề).
‘‘Bodhi kho rājakumāro bhoto gotamassa pāde sirasā vandatī’’ti ettha (ma. ni. 2.324; cūḷava. 268) paññattiyaṃ.
In the sense of designation in ‘‘Bodhi kho rājakumāro bhoto Gotamassa pāde sirasā vandatī’’ti.
Trong câu: “Hoàng tử Bodhi đảnh lễ dưới chân Đức Gotama” (ma. ni. 2.324; cūḷava. 268), nó được dùng cho khái niệm.
‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) ettha sabbaññutaññāṇe.
In the sense of omniscience in ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.
Trong câu: “Vị có trí tuệ rộng lớn tối thượng đạt được Bồ-đề” (dī. ni. 3.217), nó được dùng cho trí tuệ Toàn giác.
Idhāpi sabbaññutaññāṇe daṭṭhabbo.
Here too, it should be understood in the sense of omniscience.
Ở đây, nó cũng nên được hiểu là trí tuệ Toàn giác.
Arahattamaggañāṇepi vaṭṭati (ma. ni. aṭṭha. 1.13; udā. aṭṭha. 1; pārā. aṭṭha. 1.11; cariyā. aṭṭha. nidānakathā).
It is also applicable to the knowledge of the Arahantship path.
Nó cũng có thể áp dụng cho trí tuệ đạo quả A-la-hán (ma. ni. aṭṭha. 1.13; udā. aṭṭha. 1; pārā. aṭṭha. 1.11; cariyā. aṭṭha. nidānakathā).
Atulanti tularahitaṃ pamāṇātītaṃ, appamāṇanti attho.
Atulaṃ means incomparable, immeasurable, without limit.
Atula có nghĩa là không có đối thủ, vượt ngoài sự đo lường, tức là vô lượng.
Sambodhiṃ patvā dhammaṃ desentassa tassa bhagavato paṭhame dhammadesaneti attho gahetabbo.
The meaning to be taken is: in the first teaching of Dhamma by that Blessed One, who had attained supreme enlightenment and was teaching the Dhamma.
Nên hiểu rằng đây là lần thuyết Pháp đầu tiên của Đức Thế Tôn sau khi Ngài đạt được sự giác ngộ hoàn toàn (sambodhi).
Yadā pana cittaṃ nāma nagaraṃ upanissāya viharanto campakarukkhamūle kaṇḍambarukkhamūle amhākaṃ bhagavā viya titthiyānaṃ mānamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ katvā surāsurayuvatiratisambhavane ruciranavakanakarajatamayavarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakarukkhamūle paṇḍukambalasilātale nisīditvā abhidhammaṃ kathesi, tadā koṭisatasahassānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi, ayaṃ dutiyo abhisamayo.
Now, when the Buddha, like our Bhagavan, residing in reliance on the city called Citta, at the foot of the Campaka tree or the foot of the Kaṇḍamba tree, performed the Twin Miracle (yamakapāṭihāriya) — which crushed the pride of the sectarians — and sat on the Paṇḍukambala stone slab at the foot of the Pāricchattaka tree in the Tāvatiṃsa realm, which is a lovely new mansion of gold and silver, the source of enjoyment for celestial and asura maidens, and taught the Abhidhamma, then there was an awakening to the Dhamma for a hundred thousand crores of deities. This was the second awakening to the Dhamma.
Khi Đức Thế Tôn của chúng ta cư ngụ gần thành phố tên Citta, Ngài đã thực hiện song hành thần thông (yamakapāṭihāriya) để nghiền nát sự kiêu mạn của các dị giáo đồ, giống như Ngài đã làm dưới gốc cây Campaka và gốc cây Kaṇḍamba. Sau đó, Ngài ngồi trên phiến đá Paṇḍukambala dưới gốc cây Pāricchattaka trong cung điện Tāvatiṃsa, một cung điện bằng vàng bạc mới lộng lẫy, nơi diễn ra những cuộc vui của các nàng tiên A-tu-la và chư thiên. Khi Ngài thuyết Abhidhamma, một trăm ngàn triệu chư thiên đã chứng ngộ Pháp. Đây là lần chứng ngộ thứ hai.
Yadā pana sunando nāma cakkavattirājā surabhinagare pūritacakkavattivatto hutvā cakkaratanaṃ paṭilabhi.
Furthermore, when the Wheel-turning Monarch named Sunanda, having fulfilled the duties of a Cakkavatti king in Surabhi city, obtained the Wheel-jewel.
Khi vua Chuyển Luân vương tên Sunanda, sau khi hoàn thành bổn phận của một Chuyển Luân vương tại thành phố Surabhi, đã đạt được bánh xe báu (cakkaratana).
Taṃ kira maṅgaladasabale loke uppanne cakkaratanaṃ ṭhānā osakkitaṃ disvā sunando rājā vigatānando brāhmaṇe paripucchi – ‘‘imaṃ cakkaratanaṃ mama kusalena nibbattaṃ, kasmā ṭhānā osakkita’’nti?
It is said that when Maṅgala, the Buddha endowed with ten powers, appeared in the world, King Sunanda, seeing the Wheel-jewel recede from its place, became joyless and questioned the brahmins, ‘This Wheel-jewel arose through my merit; why has it receded from its place?’
Vua Sunanda, mất đi niềm vui khi thấy bánh xe báu đã rời khỏi vị trí khi Đức Phật Mangala xuất hiện trên thế gian, đã hỏi các Bà-la-môn: “Bánh xe báu này được tạo ra nhờ phước lành của ta, tại sao nó lại rời khỏi vị trí?”
Tato te tassa rañño osakkanakāraṇaṃ byākariṃsu.
Then they explained the reason for its recession to that king.
Rồi họ giải thích nguyên nhân bánh xe rời khỏi vị trí cho nhà vua.
‘‘Cakkavattirañño āyukkhayena vā pabbajjūpagamanena vā buddhapātubhāvena vā cakkaratanaṃ ṭhānā osakkatīti vatvā tuyhaṃ pana, mahārāja, āyukkhayo natthi, atidīghāyuko tvaṃ, maṅgalo pana sammāsambuddho loke uppanno, tena te cakkaratanaṃ osakkita’’nti.
They said, ‘The Wheel-jewel recedes from its place due to the end of a Cakkavatti king’s life, or his going forth into homelessness, or the appearance of a Buddha. But, great king, there is no end to your life; you are long-lived. However, the Buddha Maṅgala has appeared in the world, and by that, your Wheel-jewel has receded.’
Họ nói: “Bánh xe báu rời khỏi vị trí khi tuổi thọ của Chuyển Luân vương kết thúc, hoặc khi Ngài xuất gia, hoặc khi một vị Phật xuất hiện. Thưa Đại vương, tuổi thọ của Ngài chưa kết thúc, Ngài còn sống rất lâu. Nhưng Đức Chánh Đẳng Giác Mangala đã xuất hiện trên thế gian, vì thế bánh xe báu của Ngài đã rời khỏi vị trí.”
Taṃ sutvā sunando cakkavattirājā saparijano taṃ cakkaratanaṃ sirasā vanditvā āyāci – ‘‘yāvāhaṃ tavānubhāvena maṅgaladasabalaṃ sakkarissāmi, tāva tvaṃ mā antaradhāyassū’’ti.
Hearing that, the Wheel-turning Monarch Sunanda, together with his retinue, worshipped that Wheel-jewel with his head and implored, ‘Until I can honor Maṅgala, the Buddha endowed with ten powers, by your power, do not disappear!’
Nghe vậy, vua Chuyển Luân Sunanda cùng với tùy tùng đã đảnh lễ bánh xe báu bằng đầu và thỉnh cầu: “Xin ngài đừng biến mất cho đến khi ta có thể tôn kính Đức Phật Mangala nhờ oai lực của ngài.”
Atha naṃ cakkaratanaṃ yathāṭhāneyeva aṭṭhāsi.
Then the Wheel-jewel remained in its original place.
Rồi bánh xe báu đã đứng yên tại vị trí cũ.
Tato samupāgatānando sunando cakkavattirājā chattiṃsayojanaparimaṇḍalāya parisāya parivuto sabbalokamaṅgalaṃ maṅgaladasabalaṃ upasaṅkamitvā sasāvakasaṅghaṃ satthāraṃ mahādānena santappetvā arahantānaṃ koṭisatasahassānaṃ kāsikavatthāni datvā tathāgatassa sabbaparikkhāre datvā sakalalokavimhayakaraṃ bhagavato pūjaṃ katvā maṅgalaṃ sabbalokanāthaṃ upasaṅkamitvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ vimalakamalamakuḷasamamañjaliṃ sirasi katvā vanditvā dhammassavanatthāya ekamantaṃ nisīdi.
Thereupon, the greatly joyous Wheel-turning Monarch Sunanda, surrounded by an assembly measuring thirty-six yojanas in circumference, approached Maṅgala, the Buddha (Dasabala) who was a blessing to all the world. He delighted the Teacher, together with his disciples and the Saṅgha, with great alms. He gave Kāsika cloths to a hundred thousand crores of Arahants and offered all requisites to the Tathāgata. Having paid homage to the Buddha in a way that amazed the entire world, he approached Maṅgala, the Lord of all worlds, and, making an añjali like a pure lotus bud, shining with ten joined fingernails, placed it on his head, worshipped, and sat down to one side to listen to the Dhamma.
Sau đó, vua Chuyển Luân Sunanda, tràn đầy niềm vui, được vây quanh bởi một hội chúng rộng ba mươi sáu dojana, đã đến gặp Đức Phật Mangala, vị phúc lành của toàn thế gian. Ngài cúng dường đại lễ cho Đức Đạo Sư cùng với Tăng đoàn đệ tử, dâng một trăm ngàn triệu bộ y Kāsika cho các vị A-la-hán, và dâng tất cả vật dụng cần thiết cho Đức Như Lai. Sau khi thực hiện sự cúng dường làm kinh ngạc toàn thế gian cho Đức Thế Tôn, Ngài đến gặp Đức Phật Mangala, vị hộ chủ của toàn thế gian, chắp tay trang nghiêm như một nụ sen tinh khiết, với mười móng tay sáng chói, đặt lên đầu, đảnh lễ, và ngồi sang một bên để nghe Pháp.
Puttopi tassa anurājakumāro nāma tatheva nisīdi.
His son, Prince Anurāja, also sat down in the same manner.
Con trai của Ngài, hoàng tử tên Anurāja, cũng ngồi như vậy.
Tadā sunandacakkavattirājappamukhānaṃ tesaṃ bhagavā anupubbikathaṃ kathesi.
Then, the Blessed One preached a graduated discourse to them, with King Sunanda as the chief.
Khi đó, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng bài pháp tuần tự cho vua Chuyển Luân Sunanda và các vị khác.
Sunando cakkavattī saddhiṃ parisāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
King Sunanda attained Arahantship with the four analytical knowledges (paṭisambhidā) together with his assembly.
Vua Chuyển Luân Sunanda, cùng với hội chúng và bốn Tuệ phân tích (Paṭisambhidā), đã đạt được quả vị A-la-hán.
Atha satthā tesaṃ pubbacariyaṃ olokento iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ disvā cakkajālasamalaṅkataṃ dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘etha, bhikkhavo’’ti āha.
Then the Teacher, observing their past practice, saw the condition for robes and alms-bowls created by supernormal power, stretched out his right hand, adorned with the wheel-net mark, and said, ‘Come, monks!’
Rồi Đức Đạo Sư, khi quán xét hạnh nghiệp quá khứ của họ, thấy được yếu tố hỗ trợ cho y bát thần thông, Ngài duỗi tay phải được trang sức bằng mạng lưới hình bánh xe, và nói: “Hãy đến đây, các Tỳ-kheo!”
Sabbe taṅkhaṇaṃyeva duvaṅgulakesā iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya ākappasampannā hutvā bhagavantaṃ parivārayiṃsu.
All of them immediately became monks with hair two finger-breadths long, holding alms-bowls and robes created by supernormal power, and, complete with dignified deportment like elders of sixty vassas, surrounded the Blessed One.
Tất cả họ ngay lập tức, với tóc dài hai ngón tay, mặc y bát thần thông, trở nên trang nghiêm như các Trưởng lão sáu mươi hạ lạp, và vây quanh Đức Thế Tôn.
Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi.
This was the third awakening to the Dhamma.
Đây là lần chứng ngộ thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha surindadevabhavaneti puna devindabhavaneti attho.
Here, surindadevabhavane means again, in the abode of the lord of devas.
Ở đây, surindadevabhavane có nghĩa là một lần nữa trong cung điện của vua chư thiên.
Dhammanti abhidhammaṃ.
Dhamma means the Abhidhamma.
Dhammaṃ có nghĩa là Abhidhamma.
Āhanīti abhihani.
Āhanī means struck.
Āhanī có nghĩa là đã đánh.
Varuttamanti varo bhagavā uttamaṃ dhammabherinti attho.
Varuttama means the supreme Blessed One struck the excellent drum of Dhamma.
Varuttamaṃ có nghĩa là Đức Thế Tôn tối thượng đã đánh trống Pháp tối thượng.
Anucarāti nibaddhacarā sevakā.
Anucarā means constant followers, servants.
Anucarā có nghĩa là những người hầu cận thường xuyên.
Āsunti ahesuṃ.
Āsuṃ means they were.
Āsuṃ có nghĩa là đã trở thành.
‘‘Tadāsi navutikoṭiyo’’tipi pāṭho.
There is also the reading, “Tadāsi navutikoṭiyo”.
Cũng có bản đọc là “tadāsi navutikoṭiyo”.
Tassa janatā āsi, sā janatā kittakāti ce, navutikoṭiyoti attho.
This means there was an assembly of people; if asked how many people, it means ninety crores.
Điều đó có nghĩa là có một hội chúng, và nếu hỏi hội chúng đó có bao nhiêu, thì câu trả lời là chín mươi triệu.
Atha maṅgale kira lokanāthe mekhale pure viharante tasmiṃyeva pure sudevo ca dhammaseno ca māṇavakā māṇavakasahassaparivārā tassa bhagavato santike ehibhikkhupabbajjāya pabbajiṃsu.
It is said that when Maṅgala, the Lord of the World, was residing in Mekhala city, in that very city, the young men Sudeva and Dhammasena, accompanied by a thousand young men, went forth into homelessness with the Ehibhikkhu ordination in the presence of that Blessed One.
Khi ấy, đức Lokanātha Mangala đang ngự tại thành Mekhala. Chính tại thành ấy, hai thanh niên Sudeva và Dhammasena, cùng với một ngàn tùy tùng, đã xuất gia theo lời thỉnh cầu 'Ehi Bhikkhu' trước đức Bhagavā ấy.
Māghapuṇṇamāya dvīsu aggasāvakesu saparivāresu arahattaṃ pattesu satthā koṭisatasahassabhikkhugaṇamajjhe pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi.
On the full moon day of Māgha, when the two chief disciples, with their retinues, attained Arahantship, the Teacher recited the Pātimokkha in the midst of an assembly of a hundred thousand crores of monks. This was the first assembly.
Vào ngày trăng tròn tháng Māgha, khi hai vị Thượng Thủ Thinh Văn cùng với chúng tùy tùng đã đạt được A-la-hán, đức Bổn Sư đã thuyết giới Pātimokkha giữa hội chúng một trăm ngàn vạn vị Tỳ-khưu. Đây là cuộc hội họp đầu tiên.
Puna uttarārāme nāma anuttare ñātisamāgame pabbajitānaṃ koṭisatasahassānaṃ samāgame pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
Again, in the Uttarārāma, at an unsurpassed gathering of relatives, he recited the Pātimokkha in the midst of an assembly of a hundred thousand crores of monks who had gone forth. This was the second assembly.
Lại nữa, tại Uttārārāma, trong cuộc hội họp thân quyến tối thượng của một trăm ngàn vạn vị Tỳ-khưu đã xuất gia, Ngài đã thuyết giới Pātimokkha. Đây là cuộc hội họp thứ hai.
Sunandacakkavattibhikkhugaṇasamāgame navutikoṭisahassānaṃ bhikkhūnaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi.
At the assembly of King Sunanda’s monk-community, he recited the Pātimokkha in the midst of ninety thousand crores of monks. This was the third assembly.
Trong cuộc hội họp của chúng Tỳ-khưu dưới quyền Chuyển Luân Vương Sunanda, Ngài đã thuyết giới Pātimokkha giữa chín mươi ngàn vạn vị Tỳ-khưu. Đây là cuộc hội họp thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói:
Tadā amhākaṃ bodhisatto surucibrāhmaṇagāme suruci nāma brāhmaṇo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ahosi.
At that time, our Bodhisatta, being a brahmin named Suruci in the brahmin village of Suruci, was skilled in the three Vedas, complete with lexicons and phonetics, with grammar and etymology, and the Itihāsa as the fifth; he was learned in the three Vedas and the grammar, and proficient in the Lokāyata and the marks of a great man.
Khi ấy, vị Bồ-tát của chúng ta là một Bà-la-môn tên Suruci tại làng Bà-la-môn Suruci, thông suốt ba bộ Veda, cùng với các bộ từ điển và cú pháp, các bộ về ngữ pháp và năm bộ Itihāsa, là một nhà ngữ pháp thông thạo về các tướng đại nhân trong môn Lokāyata.
So satthāraṃ upasaṅkamitvā dasabalassa madhuradhammakathaṃ sutvā bhagavati pasīditvā saraṇaṃ gantvā – ‘‘sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ nimantesi.
He approached the Teacher, listened to the sweet Dhamma talk of the Buddha (Dasabala), gained faith in the Blessed One, took refuge, and invited the Blessed One with his Saṅgha of disciples, saying, ‘May you accept alms from me tomorrow.’
Ngài đã đến gặp đức Bổn Sư, nghe pháp thoại ngọt ngào của đức Thập Lực, rồi phát tâm tịnh tín nơi đức Bhagavā, quy y Tam Bảo, và thỉnh đức Bhagavā cùng với chúng đệ tử rằng: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài nhận thọ thực tại nhà con vào ngày mai.”
So bhagavatā ‘‘brāhmaṇa, kittakehi bhikkhūhi te attho’’ti vutto – ‘‘kittakā pana vo, bhante, parivārā bhikkhū’’ti āha.
When the Blessed One asked him, ‘Brahmin, how many monks do you need?’, he replied, ‘Venerable Sir, how many monks are in your retinue?’
Khi đức Bhagavā hỏi: “Này Bà-la-môn, ông cần bao nhiêu vị Tỳ-khưu?”, Ngài đã thưa: “Bạch Thế Tôn, có bao nhiêu vị Tỳ-khưu là tùy tùng của Ngài ạ?”
Tadā paṭhamasannipātova hoti, tasmā ‘‘koṭisatasahassa’’nti vutte – ‘‘yadi evaṃ, bhante, sabbehipi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi.
At that time, it was the first assembly, so when it was said, ‘A hundred thousand crores,’ he invited, ‘If so, Venerable Sir, may you accept alms from me together with all of them.’
Khi ấy là cuộc hội họp đầu tiên, nên khi được cho biết là “một trăm ngàn vạn vị”, Ngài đã thỉnh: “Bạch Thế Tôn, nếu vậy, xin Ngài cùng với tất cả các vị ấy nhận thọ thực tại nhà con.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher assented.
Đức Bổn Sư đã chấp thuận.
Brāhmaṇo bhagavantaṃ svātanāya nimantetvā attano gharaṃ gacchanto cintesi – ‘‘ahaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ yāgubhattavatthādīni dātuṃ sakkomi, nisīdanaṭṭhānaṃ pana kathaṃ bhavissatī’’ti.
The brahmin, having invited the Blessed One for the next day, went to his own house, thinking, ‘I can offer gruel, food, robes, etc., to so many monks, but how will the seating arrangement be?’
Vị Bà-la-môn sau khi thỉnh đức Bhagavā cho ngày mai, trên đường về nhà đã suy nghĩ: “Ta có thể cúng dường yāgu, vật thực, y phục và các thứ khác cho chừng ấy vị Tỳ-khưu, nhưng chỗ ngồi thì sẽ như thế nào đây?”
Tassa kira sā cintanā caturāsītiyojanasahassappamāṇe merumatthake ṭhitassa devarājassa dasasatanayanassa paṇḍukambalasilāsanassa uṇhākāraṃ janesi.
It is said that his thought caused the Paṇḍukambala stone seat of the king of devas, Sakka, whose eyes number a thousand, to become warm. This seat was located at the top of Mount Meru, which is eighty-four thousand yojanas high.
Tư tưởng ấy của Ngài đã khiến cho ngai đá Paṇḍukambala của chư Thiên Vương có một ngàn mắt, đang ngự trên đỉnh núi Meru cao tám vạn bốn ngàn dojana, trở nên nóng bức.
Atha sakko devarājā āsanassa uṇhabhāvaṃ disvā – ‘‘ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo’’ti samuppannaparivitakko dibbena cakkhunā manussalokaṃ olokento mahāpurisaṃ disvā – ‘‘ayaṃ mahāsatto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā tassa nisīdanatthāya cintesi, mayāpi tattha gantvā puññakoṭṭhāsaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti vaḍḍhakīvaṇṇaṃ nimminitvā vāsipharasuhattho mahāpurisassa purato pāturahosi.
Then Sakka, the king of devas, seeing the heat of his seat, and with the thought arising, “Who wishes to dislodge me from this position?” looked with his divine eye upon the human world. Seeing the Great Being, he thought, “This Great Being has invited the Sangha, with the Buddha at its head, and is thinking of a place for them to sit. It is proper for me to go there and receive a share of merit.” So, creating the appearance of a carpenter, axe and adze in hand, he appeared before the Great Being.
Khi ấy, Thiên Vương Sakka thấy ngai tòa nóng lên, liền khởi ý nghĩ: “Ai muốn dời ta khỏi chỗ này?” Ngài quán sát cõi người bằng thiên nhãn, thấy vị Đại Nhân, rồi nghĩ: “Vị Đại Bồ-tát này đã thỉnh chúng Tỳ-khưu do đức Phật đứng đầu, và đang lo lắng về chỗ ngồi cho họ. Ta cũng nên đến đó để thọ hưởng phần phước đức.” Thế là, Ngài hóa hiện thành một người thợ mộc, tay cầm rìu và búa, xuất hiện trước vị Đại Nhân.
So ‘‘atthi nu kho kassaci bhatiyā kattabbakamma’’nti āha.
He said, “Is there any work to be done for hire by anyone?”
Ông ta hỏi: “Có việc gì cần làm thuê không?”
Mahāsatto disvā ‘‘kiṃ kammaṃ kātuṃ sakkhissasī’’ti āha.
The Great Being saw him and asked, “What kind of work can you do?”
Vị Đại Bồ-tát thấy vậy hỏi: “Ông có thể làm được việc gì?”
‘‘Mama ajānanasippaṃ nāma natthi, yo yo yaṃ yaṃ icchati maṇḍapaṃ vā pāsādaṃ vā aññaṃ vā kiñci nivesanādikaṃ, tassa tassa taṃ taṃ kātuṃ samatthomhī’’ti.
“There is no craft I do not know. Whatever kind of pavilion or palace, or any other type of dwelling one desires, I am capable of making it for him.”
“Không có nghề nào mà tôi không biết. Bất cứ ai muốn xây dựng một mái che, một cung điện, hay bất kỳ loại nhà cửa nào khác, tôi đều có thể làm được.”
‘‘Tena hi mayhaṃ kammaṃ atthī’’ti.
“Then I have work for you.”
“Vậy thì ta có việc cho ông làm.”
‘‘Kiṃ, ayyā’’ti?
“What is it, noble sir?”
“Thưa ngài, việc gì ạ?”
‘‘Svātanāya mayā koṭisatasahassabhikkhū nimantitā, tesaṃ nisīdanamaṇḍapaṃ karissasī’’ti?
“For tomorrow, I have invited a hundred thousand bhikkhus. Will you make a sitting pavilion for them?”
“Ngày mai ta đã thỉnh một trăm ngàn vạn vị Tỳ-khưu. Ông có thể dựng một mái che chỗ ngồi cho họ không?”
‘‘Ahaṃ nāma kareyyaṃ, sace me bhatiṃ dātuṃ sakkhissathā’’ti.
“I would make it, if you can give me my wages.”
“Tôi có thể làm được, nếu ngài có thể trả công cho tôi.”
‘‘Sakkhissāmi, tātā’’ti.
“I can, my friend,” he replied.
“Ta có thể trả, này con.”
‘‘Yadi evaṃ, sādhu, karissāmī’’ti vatvā ekaṃ padesaṃ olokesi.
“If so, good, I will do it,” he said, and looked at a spot.
“Nếu vậy, tốt lắm, tôi sẽ làm.” Nói xong, ông ta nhìn một chỗ.
So dvādasayojanappamāṇo padeso kasiṇamaṇḍalaṃ viya samatalo paramaramaṇīyo ahosi.
That spot, twelve yojanas in extent, became level and exceedingly delightful, like a kasiṇa disk.
Chỗ ấy rộng mười hai dojana, bằng phẳng như một vòng tròn kasiṇa, vô cùng đẹp đẽ.
Puna so ‘‘ettake ṭhāne sattaratanamayo daṭṭhabbasāramaṇḍo maṇḍapo uṭṭhahatū’’ti cintetvā olokesi.
Again, he thought, “Let a pavilion made of seven kinds of gems, delightful to behold, arise in this space,” and looked.
Lại nữa, ông ta nghĩ: “Hãy để một mái che bằng bảy loại châu báu, đáng chiêm ngưỡng, mọc lên ở chỗ này,” rồi nhìn.
Tato tāvadeva maṇḍapasadiso pathavitalaṃ bhinditvā maṇḍapo uṭṭhahi.
Immediately, a pavilion resembling a pavilion, splitting the surface of the earth, arose.
Ngay lập tức, một mái che giống như một ngôi đền đã mọc lên, xuyên qua mặt đất.
Tassa sovaṇṇamayesu thambhesu rajatamayā ghaṭakā ahesuṃ, rajatamayesu thambhesu sovaṇṇamayā ghaṭakā, maṇitthambhesu pavāḷamayā ghaṭakā, pavāḷamayesu thambhesu maṇimayā ghaṭakā, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamayā ghaṭakā ahesuṃ.
On its golden pillars were silver vases, on its silver pillars were golden vases, on its jeweled pillars were coral vases, on its coral pillars were jeweled vases, and on its seven-gemmed pillars were seven-gemmed vases.
Trên các cột vàng của mái che ấy có những bình bạc; trên các cột bạc có những bình vàng; trên các cột ngọc có những bình san hô; trên các cột san hô có những bình ngọc; trên các cột bằng bảy loại châu báu có những bình bằng bảy loại châu báu.
Tato maṇḍapassa antarantarāpi kiṅkiṇikajālā olambatū’’ti olokesi, saha olokanena kiṅkiṇikajālā olambi, yassa mandavāteritassa pañcaṅgikasseva turiyassa paramamanoramo madhuro saddo niccharati, dibbasaṅgītivattanakālo viya ahosi.
Then he thought, “Let networks of small bells hang in between the pavilion,” and looked. With that very glance, networks of small bells hung down, from which, when stirred by a gentle breeze, emanated an exceedingly charming and sweet sound, like a five-instrumental orchestra, as if it were a time of divine music.
Sau đó, ông ta nhìn và nghĩ: “Hãy để những mạng lưới chuông nhỏ treo lủng lẳng ở giữa mái che.” Ngay khi ông ta nhìn, những mạng lưới chuông nhỏ đã treo lủng lẳng, từ đó phát ra âm thanh ngọt ngào, vô cùng dễ chịu như âm thanh của một nhạc khí năm loại được gió nhẹ thổi qua, giống như một buổi ca nhạc của chư Thiên.
‘‘Antarantarā dibbagandhadāmapupphadāmapattadāmasattaratanadāmāni olambantū’’ti cintesi, saha cintāya dāmāni olambiṃsu.
He thought, “Let garlands of divine perfumes, garlands of flowers, garlands of leaves, and garlands of seven kinds of gems hang in between,” and with that very thought, the garlands hung down.
Ông ta nghĩ: “Hãy để những chuỗi hương thơm, chuỗi hoa, chuỗi lá, và chuỗi bảy loại châu báu của chư Thiên treo lủng lẳng ở giữa.” Ngay khi ông ta nghĩ, những chuỗi ấy đã treo lủng lẳng.
‘‘Koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ āsanāni ca kappiyamahagghapaccattharaṇāni ādhārakāni ca pathaviṃ bhinditvā uṭṭhahantū’’ti cintesi, tāvadeva uṭṭhahiṃsu.
He thought, “Let seats for the hundred thousand bhikkhus, together with proper, costly coverings and stands for their alms-bowls, rise up, splitting the earth,” and immediately they rose up.
Ông ta nghĩ: “Hãy để các chỗ ngồi và các tấm trải đắt tiền thích hợp, cùng với các giá đỡ bát cho một trăm ngàn vạn vị Tỳ-khưu, mọc lên xuyên qua mặt đất.” Ngay lập tức, chúng đã mọc lên.
‘‘Koṇe koṇe ekekā udakacāṭi uṭṭhahatū’’ti cintesi, taṅkhaṇaṃyeva udakacāṭiyo paramasītalena madhurena suvisuddhasugandhakappiyavārinā puṇṇā kadalipaṇṇapihitamukhā uṭṭhahiṃsu.
He thought, “Let a water pot rise up at each corner,” and at that very moment, water pots, filled with exceedingly cool, sweet, very pure, fragrant, and appropriate water, with their mouths covered by banana leaves, rose up.
Ông ta nghĩ: “Hãy để mỗi góc có một chum nước mọc lên.” Ngay lập tức, những chum nước đã mọc lên, đầy nước mát lạnh, ngọt ngào, tinh khiết, thơm ngát và thích hợp, miệng được che bằng lá chuối.
So dasasatanayano ettakaṃ māpetvā brāhmaṇassa santikaṃ gantvā – ‘‘ehi, ayya, tava maṇḍapaṃ disvā mayhaṃ bhatiṃ dehī’’ti āha.
That one with a thousand eyes, having thus created everything, went to the brahmin and said, “Come, noble sir, see your pavilion and give me my wages.”
Vị Thiên Vương có một ngàn mắt ấy, sau khi tạo ra tất cả những thứ này, đã đến gặp vị Bà-la-môn và nói: “Này ngài, hãy đến, xem mái che của ngài rồi trả công cho tôi.”
Mahāpuriso gantvā taṃ maṇḍapaṃ olokesi.
The Great Being went and looked at the pavilion.
Vị Đại Nhân đã đi và nhìn mái che ấy.
Tassa olokentasseva sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭaṃ ahosi.
As he looked, his entire body was pervaded uninterruptedly by five-colored rapture.
Ngay khi Ngài nhìn, toàn thân Ngài tràn ngập niềm hoan hỷ năm màu không ngừng.
Athassa maṇḍapaṃ olokayato etadahosi – ‘‘nāyaṃ maṇḍapo manussabhūtena kato, mayhaṃ ajjhāsayaṃ mayhaṃ guṇaṃ āgamma addhā sakkassa devarañño bhavanaṃ uṇhaṃ ahosi, tato sakkena devānamindena ayaṃ maṇḍapo nimmito’’ti.
Then, as he looked at the pavilion, this thought occurred to him: “This pavilion was not made by a human being. On account of my intention and my virtues, the abode of Sakka, the king of devas, must surely have become hot. Then Sakka, the lord of devas, must have created this pavilion.”
Khi Ngài đang nhìn mái che, Ngài đã nghĩ: “Mái che này không phải do con người làm ra. Do ý nguyện và công đức của ta, chắc chắn cung điện của Thiên Vương Sakka đã nóng lên, và rồi Thiên chủ Sakka đã tạo ra mái che này.”
‘‘Na kho pana me yuttaṃ evarūpe maṇḍape ekadivasaṃyeva dānaṃ dātuṃ, sattāhaṃ dassāmī’’ti cintesi.
“Indeed, it is not fitting for me to give a donation for only one day in such a pavilion; I will give for seven days,” he thought.
Ngài nghĩ: “Thật không phải lẽ nếu ta chỉ cúng dường một ngày trong một mái che như thế này. Ta sẽ cúng dường bảy ngày.”
Bāhirakadānaṃ nāma tattakampi samānaṃ bodhisattānaṃ hadayaṃ tuṭṭhiṃ kātuṃ na sakkoti, alaṅkatasīsaṃ vā chinditvā añjitāni vā akkhīni uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ vā ubbaṭṭetvā dinnakāle bodhisattānaṃ cāgaṃ nissāya tuṭṭhi nāma hoti.
An external donation, however vast, cannot satisfy the heart of Bodhisattas. Satisfaction arises for Bodhisattas only when they give by cutting off their adorned head, or gouging out their anointed eyes, or tearing out their heart-flesh, relying on their generosity.
Sự bố thí bên ngoài, dù lớn đến mấy, cũng không thể làm hài lòng trái tim của các vị Bồ-tát. Chỉ khi nào họ cắt đầu đã trang sức, móc mắt đã kẻ, hoặc xé tim ra mà bố thí, thì sự hoan hỷ do sự xả bỏ mới phát sinh trong các vị Bồ-tát.
Amhākaṃ bodhisattassa hi sivijātake (jā. 1.15.52 ādayo) devasikaṃ pañcakahāpaṇasatasahassāni vissajjetvā catūsu nagaradvāresu nagaramajjheti pañcasu ṭhānesu dānaṃ dentassa taṃ dānaṃ cāgatuṭṭhiṃ uppādetuṃ nāsakkhi.
Indeed, in the Sivi Jātaka, when our Bodhisatta gave donations of five hundred thousand gold coins daily at the four city gates and in the middle of the city, that donation could not produce satisfaction in generosity.
Thật vậy, trong Sivijātaka, vị Bồ-tát của chúng ta mỗi ngày đã bố thí năm trăm ngàn đồng tiền, tại bốn cổng thành và giữa thành, tức là năm chỗ, nhưng sự bố thí ấy không thể làm phát sinh sự hoan hỷ do xả bỏ.
Yadā panassa brāhmaṇavaṇṇena āgantvā sakko devarājā akkhīni yāci, tadā so tāni cakkhūni uppāṭetvā adāsi, dadamānasseva hāso uppajji, kesaggamattampi cittassa aññathattaṃ nāhosi.
But when Sakka, the king of devas, came in the guise of a brahmin and asked for his eyes, he plucked out those eyes and gave them. As he gave, joy arose, and there was not even a hair's breadth of change in his mind.
Nhưng khi Thiên Vương Sakka, hóa thành một Bà-la-môn, đến xin mắt Ngài, Ngài đã móc mắt ra mà cho. Ngay khi cho, Ngài đã mỉm cười, và tâm Ngài không hề thay đổi dù chỉ một sợi tóc.
Evaṃ sabbaññubodhisattānaṃ bāhiradānaṃ nissāya titti nāma natthi.
Thus, for omniscient Bodhisattas, there is no satisfaction through external donations.
Như vậy, các vị Bồ-tát Toàn Giác không bao giờ thỏa mãn với sự bố thí bên ngoài.
Tasmā sopi mahāpuriso – ‘‘mayā koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tasmiṃ maṇḍape nisīdāpetvā sattāhaṃ gavapānaṃ nāma dānaṃ adāsi.
Therefore, that Great Being, thinking, “It is proper for me to give a donation to a hundred thousand bhikkhus,” seated them in that pavilion and gave a donation called 'gavapāna' for seven days.
Vì thế, vị Đại Nhân ấy cũng nghĩ: “Ta phải cúng dường cho một trăm ngàn vạn vị Tỳ-khưu,” rồi sắp xếp cho họ ngồi trong mái che ấy và cúng dường Gavapāna trong bảy ngày.
Ettha gavapānanti mahante mahante kolambe khīrassa pūretvā uddhanesu āropetvā ghanapākapakke khīre thokathoke taṇḍule pakkhipitvā pakkamadhusakkharacuṇṇasappīhi abhisaṅkhatabhojanaṃ vuccati.
Here, gavapāna refers to food prepared by filling large pots with milk, placing them on ovens, cooking the milk until it is thick, adding small amounts of rice, and then enriching it with cooked honey, sugar powder, and ghee.
Ở đây, Gavapāna được gọi là món ăn được chế biến bằng cách đổ đầy sữa vào những nồi lớn, đặt lên bếp, nấu sữa đặc lại, cho một ít gạo vào, và trộn với mật ong, đường, bột và bơ đã nấu chín.
Idameva catumadhurabhojanantipi vuccati.
This is also called catumadhurabhojana (four-sweet food).
Món ăn này cũng được gọi là catumadhurabhojana (món ăn bốn vị ngọt).
Manussāyeva pana parivisituṃ nāsakkhiṃsu.
Humans alone could not serve.
Tuy nhiên, chỉ có con người thì không thể phục vụ được.
Devāpi ekantarikā hutvā parivisiṃsu.
Even devas served by taking turns.
Các vị chư thiên cũng luân phiên phục vụ.
Dvādasayojanappamāṇampi taṃ ṭhānaṃ te bhikkhū gaṇhituṃ nappahosiyeva, te pana bhikkhū attano attano anubhāvena nisīdiṃsu.
That place, twelve yojanas in extent, was not enough to accommodate those bhikkhus; however, those bhikkhus seated themselves through their own spiritual power.
Ngay cả một nơi rộng mười hai dojana, các Tỳ-khưu ấy cũng không thể đếm hết được, nhưng các Tỳ-khưu ấy đã ngồi xuống bằng thần thông của riêng mình.
Pariyosānadivase sabbesaṃ bhikkhūnaṃ patte dhovāpetvā bhesajjatthāya sappinavanītamadhuphāṇitādīnaṃ pūretvā ticīvarehi saddhiṃ adāsi.
On the last day, after having all the bhikkhus' alms-bowls washed, he filled them with ghee, fresh butter, honey, treacle, and other medicines for their use, and gave them along with the three robes.
Vào ngày cuối cùng, sau khi rửa bát của tất cả các Tỳ-khưu, ông đã đổ đầy bơ, bơ tươi, mật ong, đường thốt nốt, v.v., để làm thuốc, và cúng dường cùng với tam y.
Tattha saṅghanavakabhikkhunā laddhacīvarasāṭakā satasahassagghanikā ahesuṃ.
There, the outer robes received by even newly ordained bhikkhus were worth a hundred thousand coins.
Trong số đó, y phục mà vị Tỳ-khưu mới nhất trong Tăng đoàn nhận được có giá trị một trăm ngàn (đồng tiền).
Atha satthā anumodanaṃ karonto – ‘‘ayaṃ mahāpuriso evarūpaṃ mahādānaṃ adāsi, ko nu kho bhavissatī’’ti upadhārento – ‘‘anāgate kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti disvā tato mahāsattaṃ āmantetvā – ‘‘tvaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho bhavissasī’’ti byākāsi.
Then the Teacher, giving his appreciation, reflected, “This Great Being has given such a great donation; who might he be?” And seeing, “At the head of two Asaṅkheyya and a hundred thousand kappas in the future, there will be a Buddha named Gotama,” he then called the Great Being and prophesied, “You will become a Buddha named Gotama after such a period of time has passed.”
Bấy giờ, Đức Đạo Sư, khi đang tùy hỷ, suy xét: “Vị đại nhân này đã thực hiện một đại thí như vậy, vậy ai sẽ là người (thọ hưởng phước báu này)?” Ngài thấy rằng: “Trong tương lai, sau hai A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có một vị Phật tên Gotama.” Sau đó, Ngài gọi vị Đại Bồ-tát đến và tuyên bố: “Ngươi sẽ trở thành vị Phật tên Gotama sau khoảng thời gian này.”
Atha mahāpuriso bhagavato byākaraṇaṃ sutvā pamuditahadayo – ‘‘ahaṃ kira buddho bhavissāmi, na me gharāvāsena attho, pabbajissāmī’’ti cintetvā tathārūpaṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya pahāya satthu santike pabbajitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā abhiññā ca aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno yāvatāyukaṃ ṭhatvā āyupariyosāne brahmaloke nibbatti.
Then the Great Being, hearing the Buddha’s prophecy, with a delighted heart, thought, “I will indeed become a Buddha! There is no purpose for me in household life; I will go forth.” So, abandoning such wealth like a ball of spit, he went forth at the Teacher’s presence. He learned the Buddha’s teaching, cultivated the Abhiññā and the eight attainments, and, with his jhāna undiminished, remained for the rest of his life. At the end of his life, he was reborn in the Brahmā world.
Bấy giờ, vị Đại nhân, sau khi nghe lời tuyên bố của Đức Thế Tôn, với tâm hoan hỷ, suy nghĩ: “Ta sẽ là một vị Phật, ta không còn duyên với đời sống gia đình nữa, ta sẽ xuất gia.” Sau khi từ bỏ tài sản như một cục đờm, ngài đã xuất gia dưới sự chỉ dạy của Đức Đạo Sư, học thuộc Phật ngôn, thành tựu các thắng trí và tám định, duy trì thiền định không suy giảm cho đến hết tuổi thọ, và khi tuổi thọ kết thúc, ngài tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha gandhamālenāti gandhehi ceva mālehi ca.
Therein, with perfumes and garlands means with both perfumes and garlands.
Ở đây, gandhamālenā có nghĩa là bằng hương và bằng vòng hoa.
Gavapānenāti idaṃ vuttameva.
With a drink of milk—this has already been explained.
Gavapānenā đã được nói đến rồi.
‘‘Ghatapānenā’’tipi keci paṭhanti.
Some recite it as "with a drink of ghee."
Một số người đọc là “Ghatapānenā” (bằng bơ đã lọc).
Tappayinti tappesiṃ.
I satisfied means I satiated.
Tappayi có nghĩa là ta đã làm cho thỏa mãn.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsinti bhiyyopi vatamadhiṭṭhāsiṃ.
I undertook a further vow means I undertook a vow even more so.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsi có nghĩa là ta đã thệ nguyện thêm nữa.
Dasapāramipūriyāti dasannaṃ pāramīnaṃ pūraṇatthāya.
For the fulfillment of the ten perfections means for the purpose of fulfilling the ten perfections.
Dasapāramipūriyā có nghĩa là để hoàn thành mười Ba-la-mật.
Pītinti hadayatuṭṭhiṃ.
Joy means gladness of heart.
Pīti có nghĩa là niềm hoan hỷ trong tâm.
Anubrūhantoti vaḍḍhento.
Increasing means augmenting.
Anubrūhanto có nghĩa là tăng trưởng.
Sambodhivarapattiyāti buddhattappattiyā.
For the attainment of supreme enlightenment means for the attainment of Buddhahood.
Sambodhivarapattiyā có nghĩa là để đạt được Phật quả.
Buddhe datvānāti buddhassa pariccajitvā.
Having given to the Buddha means having renounced for the Buddha.
Buddhe datvānā có nghĩa là đã cúng dường cho Đức Phật.
Maṃ gehanti mama gehaṃ, sabbaṃ sāpateyyaṃ catupaccayatthāya buddhassa bhagavato pariccajitvāti attho.
My home means my house; the meaning is having renounced all my valuable possessions for the sake of the four requisites for the Blessed One, the Buddha.
Maṃ geha có nghĩa là nhà của ta, tức là đã cúng dường tất cả tài sản cho Đức Thế Tôn để làm bốn vật dụng cần thiết.
Tatthāti tasmiṃ buddhasāsane.
There means in that Dispensation of the Buddha.
Tatthā có nghĩa là trong giáo pháp của Đức Phật ấy.
Brahmanti brahmavihārabhāvanaṃ bhāvetvā.
The divine abiding means having developed the meditation on the divine abidings.
Brahma có nghĩa là đã tu tập thiền định Phạm trú.
Maṅgalassa pana bhagavato nagaraṃ uttaraṃ nāma ahosi, pitāpissa uttaro nāma rājā khattiyo, mātāpi uttarā nāma, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, pālito nāma upaṭṭhāko, sīvalā ca asokā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, navutivassasahassaṃ āyuparimāṇaṃ, bhariyā panassa yasavatī nāma, sīvalo nāma putto, assayānena nikkhami.
Now, the Blessed One Maṅgala's city was named Uttara; his father was a khattiya king named Uttara; his mother was named Uttarā; Sudeva and Dhammasena were the two chief disciples; Pālita was the attendant; Sīvalā and Asokā were the two chief female disciples; the nāga tree was his bodhi tree; his body was eighty-eight cubits in height; the limit of his lifespan was ninety thousand years; his wife was named Yasavatī; his son was named Sīvala; he went forth on a horse-drawn chariot.
Thành phố của Đức Thế Tôn Mangala tên là Uttara, vua cha của Ngài cũng tên là Uttara, thuộc dòng Sát-đế-lợi, mẹ Ngài tên là Uttarā. Hai vị Thượng thủ đệ tử là Sudeva và Dhammasena, vị thị giả là Pālita, hai vị Thượng thủ đệ tử Ni là Sīvalā và Asokā. Cây Bồ-đề của Ngài là cây Nāgarukkha. Thân Ngài cao tám mươi tám cubit. Tuổi thọ của Ngài là chín mươi ngàn năm. Vợ Ngài tên là Yasavatī, con trai tên là Sīvala. Ngài xuất gia bằng xe ngựa.
Uttarārāme vasi.
He resided in the Uttarārāma.
Ngài trú tại Uttarārāma.
Uttaro nāma upaṭṭhāko, tasmiṃ pana navutivassasahassāni ṭhatvā parinibbute bhagavati ekappahāreneva dasacakkavāḷasahassāni ekandhakārāni ahesuṃ.
His attendant was named Uttara. When that Blessed One, after remaining for ninety thousand years, attained parinibbāna, the ten thousand world-systems became a single darkness all at once.
Vị thị giả tên là Uttara. Khi Đức Thế Tôn ấy, sau khi sống chín mươi ngàn năm, nhập Niết-bàn, mười ngàn thế giới cùng lúc trở nên tối tăm.
Sabbacakkavāḷesu manussānaṃ mahantaṃ ārodanaparidevanaṃ ahosi.
In all the world-systems, there was great weeping and lamentation among humans.
Trong tất cả các thế giới, con người đã than khóc và rên rỉ rất nhiều.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, đã được nói:
Tattha tatoti tassa maṅgalassa sarīrato.
Therein, from him means from the body of that Maṅgala.
Ở đây, tato có nghĩa là từ thân của Đức Mangala ấy.
Niddhāvatīti niddhāvanti, vacanavipariyāyo daṭṭhabbo.
Emanated means they emanate; a change of number should be noted.
Niddhāvatī có nghĩa là niddhāvanti (chảy ra, phát ra), cần hiểu là sự đảo ngược từ ngữ.
Raṃsīti rasmiyo.
Rays means radiances.
Raṃsī có nghĩa là rasmiyo (các tia sáng).
Anekasatasahassiyoti anekasatasahassā.
In the many hundreds of thousands means many hundreds of thousands.
Anekasatasahassiyo có nghĩa là anekasatasahassā (vô số trăm ngàn).
Ūmīti vīciyo taraṅgā.
Waves means billows, surges.
Ūmī có nghĩa là vīciyo, taraṅgā (các con sóng).
Gaṇetuyeti gaṇetuṃ saṅkhātuṃ.
To be counted means to count, to enumerate.
Gaṇetuye có nghĩa là gaṇetuṃ, saṅkhātuṃ (để đếm, để tính).
Ettakā sāgare ūmiyoti yathā na sakkā gaṇetuṃ, evaṃ tassa bhagavato sāvakāpi na sakkā gaṇetuṃ, atha kho gaṇanapathaṃ vītivattāti attho.
Just as it is not possible to count the waves in the ocean as being "this many," so too the disciples of that Blessed One cannot be counted; rather, the meaning is that they are beyond the path of counting.
Nghĩa là, như không thể đếm được có bao nhiêu con sóng trong đại dương, thì cũng không thể đếm được các đệ tử của Đức Thế Tôn ấy; đúng hơn, họ vượt quá con số có thể đếm được.
Yāvāti yāvatakaṃ kālaṃ.
For as long as means for whatever period of time.
Yāvā có nghĩa là yāvatakaṃ kālaṃ (trong khoảng thời gian bao lâu).
Sakilesamaraṇaṃ tadāti saha kilesehi sakileso, sakilesassa maraṇaṃ sakilesamaraṇaṃ, taṃ natthi.
Death with defilements at that time: with defilements is sakileso; the death of one with defilements is sakilesamaraṇaṃ; that did not exist.
Sakilesamaraṇaṃ tadā có nghĩa là sakileso (cùng với các phiền não), sakilesassa maraṇaṃ (cái chết của người có phiền não), tức là không có cái chết với phiền não ấy.
Tadā kira tassa bhagavato sāsane sāvakā sabbe arahattaṃ patvāyeva parinibbāyiṃsu.
Indeed, at that time in the Dispensation of that Blessed One, all the disciples attained parinibbāna only after reaching arahantship.
Khi ấy, tất cả các đệ tử trong giáo pháp của Đức Thế Tôn ấy đều đạt A-la-hán quả rồi mới nhập Niết-bàn.
Puthujjanā vā sotāpannādayo vā hutvā na kālamakaṃsūti attho.
The meaning is that they did not pass away as worldlings or as stream-enterers and so on.
Nghĩa là, không có phàm nhân hay những người đã chứng Sơ quả, v.v., chết đi.
Keci ‘‘sammohamāraṇaṃ tadā’’ti paṭhanti.
Some recite it as "death in delusion at that time."
Một số người đọc là “sammohamāraṇaṃ tadā” (sự chết của sự mê lầm khi ấy).
Dhammokkanti dhammadīpakaṃ.
The torch of the Dhamma means the lamp of the Dhamma.
Dhammokka có nghĩa là ngọn đèn Dhamma.
Dhūmaketūti aggi vuccati, idha pana padīpo daṭṭhabbo tasmā padīpo viya jalitvā nibbutoti attho.
Comet refers to fire, but here it should be understood as a lamp; therefore, the meaning is that having blazed like a lamp, he was extinguished.
Dhūmaketū được gọi là lửa, nhưng ở đây cần hiểu là ngọn đèn; do đó, nghĩa là đã cháy sáng như ngọn đèn rồi nhập Niết-bàn.
Mahāyasoti mahāparivāro.
Of great fame means having a great retinue.
Mahāyaso có nghĩa là có đại tùy tùng.
Keci ‘‘nibbuto so sasāvako’’ti paṭhanti.
Some recite it as “nibbuto so sasāvako.”
Một số người đọc là “nibbuto so sasāvako” (Ngài đã nhập Niết-bàn cùng với các đệ tử).
Saṅkhārānanti saṅkhātadhammānaṃ sappaccayadhammānaṃ.
Saṅkhārānaṃ means: of conditioned phenomena, of phenomena that arise with causes.
Saṅkhārāna có nghĩa là các pháp hữu vi, các pháp có duyên.
Sabhāvattanti aniccādisāmaññalakkhaṇaṃ.
Sabhāvattaṃ means: the general characteristic of impermanence and so forth.
Sabhāvatta có nghĩa là các đặc tính chung như vô thường.
Sūriyo atthaṅgato yathāti yathā sahassakiraṇo divasakaro sabbaṃ tamagaṇaṃ vidhamitvā sabbañca lokaṃ obhāsetvā atthamupagacchati, evaṃ maṅgaladivasakaropi veneyyakamalavanavikasanakaro sabbaṃ ajjhattikabāhiralokatamaṃ vidhamitvā attano sarīrappabhāya jalitvā atthaṅgatoti attho.
Sūriyo atthaṅgato yathā means: just as the day-maker, the thousand-rayed sun, having dispelled all masses of darkness and illuminated the entire world, goes to its setting, so too the day-maker Maṅgala, who causes the lotus grove of trainable beings to blossom, having dispelled all internal and external darkness of the world and having blazed with the radiance of his own body, has gone to his setting.
Sūriyo atthaṅgato yathā có nghĩa là như mặt trời, bậc tạo ra ban ngày với ngàn tia sáng, sau khi xua tan mọi bóng tối và chiếu sáng khắp thế gian rồi lặn, thì bậc tạo ra ban ngày Mangala cũng vậy, sau khi làm nở rộ rừng hoa sen là chúng sinh cần được hóa độ, xua tan mọi bóng tối nội tại và ngoại tại của thế gian, và cháy sáng với ánh hào quang của thân mình rồi lặn vào Niết-bàn.
Sesagāthā sabbattha uttānā evāti.
The remaining verses are clear everywhere.
Các bài kệ còn lại đều rõ ràng ở mọi nơi.