Table of Contents

⮲

Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā

Edit
2737

14. Sujātabuddhavaṃsavaṇṇanā

14. Description of the Lineage of the Buddha Sujāta

14. Diễn giải Phật sử của Đức Phật Sujāta

2738
Tato tassāparabhāge tasmiṃyeva maṇḍakappe anupubbena aparimitāyukesu sattesu anukkamena parihāyitvā navutivassasahassāyukesu jātesu sujātarūpakāyo parisuddhajāto sujāto nāma satthā loke udapādi.
Thereafter, in the later part of that time, in that very Maṇḍa-kappa, when the immeasurable lifespan of beings had sequentially declined and they were born with a lifespan of ninety thousand years, a Teacher named Sujāta, who had a well-formed physical body and a completely pure birth, arose in the world.
Sau đó, vào thời kỳ tiếp theo trong cùng kiếp Maṇḍa, khi chúng sanh với tuổi thọ vô hạn dần dần suy giảm và đạt đến tuổi thọ chín mươi ngàn năm, một vị Đạo Sư tên là Sujāta đã xuất hiện trên thế gian, với thân hình xinh đẹp và sự ra đời hoàn toàn thanh tịnh.
Sopi pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sumaṅgalanagare uggatassa nāma rañño kule pabhāvatiyā nāma aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena mātukucchito nikkhami.
He too, having fulfilled the perfections, was reborn in the Tusita realm. Passing away from there, he took conception in the womb of the chief queen named Pabhāvatī, in the royal family of a king named Uggata in the city of Sumaṅgala, and after the passage of ten months, he emerged from his mother's womb.
Ngài cũng đã hoàn thành các Pāramī, tái sanh vào cõi Tusita, rồi từ đó chuyển kiếp và thọ thai trong bụng của Hoàng hậu Prabhāvatī, vợ của vua Uggata ở thành Sumaṅgala, và sau mười tháng, Ngài rời khỏi bụng mẹ.
Nāmaggahaṇadivase cassa nāmaṃ karonto sakalajambudīpe sabbasattānaṃ sukhaṃ janayanto jātoti ‘‘sujāto’’ tvevassa nāmamakaṃsu.
On the day of his naming ceremony, because he was born bringing about the happiness of all beings throughout Jambudīpa, they gave him the name "Sujāta."
Vào ngày đặt tên, khi họ đặt tên cho Ngài, vì Ngài đã mang lại hạnh phúc cho tất cả chúng sanh trên khắp Jambudīpa ngay khi ra đời, nên họ đã đặt tên cho Ngài là “Sujāta”.
So navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
He lived in the household for nine thousand years.
Ngài đã sống đời gia đình trong chín ngàn năm.
Sirī upasirī sirinando cāti tassa tayo pāsādā ahesuṃ.
He had three palaces: Sirī, Upasirī, and Sirinanda.
Ngài có ba cung điện là Sirī, Upasirī và Sirīnanda.
Sirīnandādevippamukhāni tevīsati itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
Twenty-three thousand women, with Queen Sirinandādevī at their head, were in attendance.
Hai mươi ba ngàn cung nữ, đứng đầu là Sirīnandādevī, đã hầu hạ Ngài.
2739
So cattāri nimittāni disvā sirīnandādeviyā upasene nāma putte uppanne haṃsavahaṃ nāma varaturaṅgamāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji.
Having seen the four signs, and after a son named Upasena was born to Queen Sirinandādevī, he mounted the excellent steed named Haṃsavaha, went forth in the great renunciation, and became an ascetic.
Ngài đã thấy bốn điềm báo, và khi con trai của Sirīnandādevī tên là Upasena ra đời, Ngài đã cưỡi ngựa quý tên là Haṃsavaha, thực hiện cuộc đại xuất gia và trở thành một vị ẩn sĩ.
Taṃ pana pabbajantaṃ manussānaṃ koṭi anupabbaji.
Ten million people went forth in his wake.
Khi Ngài xuất gia, một vạn người đã xuất gia theo Ngài.
Atha so tehi parivuto nava māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sirīnandananagare sirīnandanaseṭṭhissa dhītāya dinnaṃ paramamadhuraṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye sunandājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā veḷubodhiṃ upasaṅkamitvā tettiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā sūriye dharamāneyeva samāraṃ mārabalaṃ vidhamitvā sammāsambodhiṃ paṭivijjhitvā sabbabuddhānuciṇṇaṃ udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā brahmunā āyācito attano kaniṭṭhabhātikaṃ sudassanakumāraṃ purohitaputtaṃ devakumārañca catusaccadhammapaṭivedhasamatthe disvā ākāsena gantvā sumaṅgalanagarasamīpe sumaṅgaluyyāne otaritvā uyyānapālena attano bhātikaṃ sudassanakumāraṃ purohitaputtaṃ devakumārañca pakkosāpetvā tesaṃ saparivārānaṃ majjhe nisinno dhammacakkaṃ pavattesi.
Then, surrounded by them, he practiced striving for nine months. On the full moon day of Visākha, having partaken of the exceedingly sweet milk-rice with honey offered by the daughter of the merchant Sirinandana in the city of Sirinandana, he spent the day in a Sāla grove. In the evening, he received eight handfuls of grass from the Ājīvaka Sunanda, approached the Veḷu Bodhi tree, spread out a grass mat thirteen cubits wide, and while the sun was still present, he vanquished Māra's forces along with Māra, penetrated to perfect self-awakening, and uttered the inspired utterance customary for all Buddhas. He then spent seven weeks near the Bodhi tree. Having been requested by Brahmā, and seeing that his younger brother, Prince Sudassana, and the purohita's son, Prince Deva, were capable of penetrating the Dhamma of the Four Truths, he traveled through the air and descended in the Sumaṅgala park near the city of Sumaṅgala. He had the park keeper summon his brother, Prince Sudassana, and the purohita's son, Prince Deva, and seated in their midst with their retinues, he set in motion the Wheel of Dhamma.
Sau đó, được họ vây quanh, Ngài đã thực hành khổ hạnh trong chín tháng, rồi vào ngày trăng tròn Vesākha, ở thành Sirīnandana, Ngài đã thọ dụng món sữa gạo mật ong cực kỳ ngọt ngào do con gái của trưởng giả Sirīnandana cúng dường, trải qua thời gian nghỉ trưa trong rừng Sāla, và vào buổi chiều, Ngài đã nhận tám nắm cỏ từ Sunandājīvaka, đến cây Veḷubodhi, trải một lớp cỏ dày ba mươi ba gang tay, và ngay khi mặt trời còn chiếu sáng, Ngài đã đánh bại quân Ma vương cùng với Ma vương, chứng đắc Chánh Đẳng Giác, thốt lên lời Udāna mà tất cả các Đức Phật đều đã thốt lên, trải qua bảy tuần (bốn mươi chín ngày) ngay gần cây Bồ đề, và được Phạm thiên thỉnh cầu, Ngài đã thấy hoàng tử Sudassana, em trai của mình, và hoàng tử Deva, con trai của vị cố vấn, có khả năng thấu hiểu Tứ Diệu Đế, rồi Ngài bay lên không trung, hạ xuống tại vườn Sumaṅgala gần thành Sumaṅgala, sai người giữ vườn mời hoàng tử Sudassana, em trai của mình, và hoàng tử Deva, con trai của vị cố vấn, rồi ngồi giữa họ và đoàn tùy tùng của họ, Ngài đã chuyển Pháp luân.
Tattha asītiyā koṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi.
There, the realization of the Dhamma occurred for eighty crores.
Tại đó, tám mươi ức (chúng sanh) đã chứng ngộ Pháp.
Ayaṃ paṭhamābhisamayo ahosi.
This was the first realization.
Đây là sự chứng ngộ đầu tiên.
2740
Yadā pana bhagavā sudassanuyyānadvāre mahāsālamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā devesu tāvatiṃsesu vassāvāsaṃ upāgami, tadā sattattiṃsasatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
When the Blessed One performed the twin miracle at the root of a great Sāla tree at the gate of the Sudassana park and then entered the rains-residence among the Tāvatiṃsa devas, the realization of the Dhamma occurred for three million seven hundred thousand beings.
Khi Đức Thế Tôn (Sujāta) thực hiện song thông thần thông (yamakapāṭihāriyaṃ) tại gốc cây sāla lớn ở cổng vườn Sudassana và an cư mùa mưa tại cõi trời Tāvatiṃsa, thì ba triệu bảy trăm ngàn (chúng sanh) đã chứng ngộ Pháp.
Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.
This was the second realization.
Đây là sự chứng ngộ thứ hai.
Yadā pana sujāto dasabalo pitusantikaṃ agamāsi, tadā saṭṭhisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
When Sujāta, the one of Ten Powers, went to his father, the realization of the Dhamma occurred for six million beings.
Khi Đức Thập Lực Sujāta đến gặp phụ vương của Ngài, thì sáu triệu (chúng sanh) đã chứng ngộ Pháp.
Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi.
This was the third realization.
Đây là sự chứng ngộ thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được nói:
2741
1.
1.
1.
2742
‘‘Tattheva maṇḍakappamhi, sujāto nāma nāyako;
“In that very Maṇḍa-kappa, the Leader named Sujāta arose;
“Trong cùng kiếp Maṇḍa ấy, có một vị Đạo Sư tên Sujāta;
2743
Sīhahanusabhakkhandho, appameyyo durāsado.
With a jaw like a lion, shoulders like a bull, immeasurable, unassailable.
Ngài có hàm sư tử, vai trâu chúa, không thể đo lường, khó tiếp cận.
2744
2.
2.
2.
2745
‘‘Candova vimalo buddho, sataraṃsīva patāpavā;
“Like the spotless moon is the Buddha, like the hundred-rayed sun in splendor;
Đức Phật trong sạch như mặt trăng, uy nghi như mặt trời ngàn tia;
2746
Evaṃ sobhati sambuddho, jalanto siriyā sadā.
Thus shines the Perfectly Enlightened One, ever blazing with glory.
Đức Chánh Đẳng Giác luôn rực rỡ với vẻ uy nghi, Ngài chói sáng như vậy.
2747
3.
3.
3.
2748
‘‘Pāpuṇitvāna sambuddho, kevalaṃ bodhimuttamaṃ;
“Having attained complete and supreme enlightenment,
Đức Chánh Đẳng Giác đã đạt đến sự giác ngộ tối thượng hoàn toàn;
2749
Sumaṅgalamhi nagare, dhammacakkaṃ pavattayi.
In the city of Sumaṅgala, he set the Wheel of Dhamma in motion.
Tại thành Sumaṅgala, Ngài đã chuyển Pháp luân.
2750
4.
4.
4.
2751
‘‘Desente pavaraṃ dhammaṃ, sujāte lokanāyake;
“When Sujāta, the Leader of the world, was teaching the excellent Dhamma,
Khi Đức Sujāta, vị Đạo Sư của thế gian, thuyết Pháp tối thượng;
2752
Asītikoṭī abhisamiṃsu, paṭhame dhammadesane.
Eighty crores realized the truth at the first teaching of the Dhamma.
Tám mươi ức (chúng sanh) đã chứng ngộ trong lần thuyết Pháp đầu tiên.
2753
5.
5.
5.
2754
‘‘Yadā sujāto amitayaso, deve vassaṃ upāgami;
“When Sujāta of limitless fame entered the rains-residence among the devas,
Khi Đức Sujāta, người có danh tiếng vô lượng, an cư mùa mưa giữa các chư thiên;
2755
Sattattiṃsasatasahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
The second realization occurred for three million seven hundred thousand beings.
Ba triệu bảy trăm ngàn (chúng sanh) đã chứng ngộ lần thứ hai.
2756
6.
6.
6.
2757
‘‘Yadā sujāto asamasamo, upagacchi pitusantikaṃ;
“When Sujāta, the peerless one, went to his father,
Khi Đức Sujāta, người không ai sánh bằng, đến gặp phụ vương;
2758
Saṭṭhisatasahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
The third realization occurred for six million beings.”
Sáu triệu (chúng sanh) đã chứng ngộ lần thứ ba.”
2759
Tattha tattheva maṇḍakappamhīti yasmiṃ maṇḍakappe sumedho bhagavā uppanno, tattheva kappe sujātopi bhagavā uppannoti attho.
Therein, in that very Maṇḍa-kappa means that in the same kappa in which the Blessed One Sumedha arose, the Blessed One Sujāta also arose.
Trong đó, tattheva maṇḍakappamhītī có nghĩa là: Đức Thế Tôn Sumedha đã xuất hiện trong kiếp maṇḍa nào, thì Đức Thế Tôn Sujāta cũng xuất hiện trong cùng kiếp đó.
Sīhahanūti sīhassa viya hanu assāti sīhahanu.
With a jaw like a lion means he has a jaw like that of a lion.
Sīhahanūtī có nghĩa là: Ngài có hàm như hàm sư tử.
Sīhassa pana heṭṭhimahanumeva puṇṇaṃ hoti, na uparimaṃ.
However, only the lower jaw of a lion is full, not the upper one.
Hàm dưới của sư tử thì đầy đặn, nhưng hàm trên thì không.
Assa pana mahāpurisassa sīhassa heṭṭhimahanu viya dvepi paripuṇṇāni dvādasiyaṃ pakkhassa candasadisāni honti.
However, for this great person, both jaws are full like the lower jaw of a lion, and are like the moon on the twelfth day of the waxing moon.
Tuy nhiên, hai hàm của vị Đại Nhân này, giống như hàm dưới của sư tử, đều đầy đặn và giống như mặt trăng vào ngày mười hai của nửa tháng (sáng).
Tena vuttaṃ ‘‘sīhahanū’’ti.
Therefore, it is said, ‘lion-jawed’.
Do đó, đã được nói là “sīhahanū”.
Usabhakkhandhoti usabhasseva samappavaṭṭakkhandho, suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisakkhandhoti attho.
Usabhakkhandho means having shoulders as evenly rounded as a bull's; the meaning is having shoulders like a well-rounded golden drum.
Usabhakkhandhotī có nghĩa là: Ngài có vai tròn đều như vai trâu chúa, vai giống như một cây cột vàng được tiện tròn đẹp.
Sataraṃsīvāti divasakaro viya.
Sataraṃsīvā means like the sun.
Sataraṃsīvātī có nghĩa là: như mặt trời.
Siriyāti buddhasiriyā.
Siriyā means with the splendor of a Buddha.
Siriyātī có nghĩa là: với vẻ uy nghi của Đức Phật.
Bodhimuttamanti uttamaṃ sambodhiṃ.
Bodhimuttamanti means to the supreme enlightenment.
Bodhimuttamanti có nghĩa là: sự Chánh Đẳng Giác tối thượng.
2760
Sudhammavatīnagare sudhammuyyāne āgatānaṃ manussānaṃ dhammaṃ desetvā saṭṭhisatasahassāni ehibhikkhubhāvena pabbājetvā tesaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi.
Having taught the Dhamma to the people who had come to the Sudhamma park in the city of Sudhammavatī, and having ordained sixty hundred thousand of them with the ehibhikkhu ordination, he recited the Pātimokkha in their midst; that was the first assembly.
Sau khi thuyết Pháp cho những người đến tại vườn Sudhammā trong thành Sudhammavatī, Ngài đã độ cho sáu triệu vị xuất gia theo hình thức “Ehi Bhikkhu” và tụng Pātimokkha giữa họ. Đó là cuộc hội họp đầu tiên.
Tato paraṃ tidivorohaṇe bhagavato paññāsasatasahassānaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
After that, at the time of the descent from the world of the thirty-three gods, there was a second assembly of fifty hundred thousand for the Blessed One.
Sau đó, vào lúc Đức Thế Tôn giáng trần từ cõi trời, có cuộc hội họp thứ hai gồm năm triệu vị.
Puna ‘‘sudassanakumāro bhagavato santike pabbajitvā arahattaṃ patto’’ti sutvā ‘‘mayampi pabbajissāmā’’ti āgatāni cattāri purisasatasahassāni gahetvā sudassanatthero sujātaṃ narāsabhaṃ upasaṅkami.
Again, upon hearing, “Prince Sudassana has gone forth in the presence of the Blessed One and attained Arahantship,” four hundred thousand men who had come saying, “We too will go forth,” were taken by the Elder Sudassana, who then approached Sujāta, the bull among men.
Lại nữa, khi nghe rằng “Hoàng tử Sudassana đã xuất gia dưới Đức Thế Tôn và đạt được A-la-hán”, Trưởng lão Sudassana đã dẫn bốn trăm ngàn người đến gặp Đức Phật Sujāta, vị trâu chúa trong loài người, với ý định “chúng tôi cũng sẽ xuất gia”.
Tesaṃ bhagavā dhammaṃ desetvā ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi.
The Blessed One taught them the Dhamma, ordained them with the ehibhikkhu ordination, and recited the Pātimokkha in an assembly endowed with the four factors; that was the third assembly.
Đức Thế Tôn đã thuyết Pháp cho họ, độ cho họ xuất gia theo hình thức “Ehi Bhikkhu” và tụng Pātimokkha trong cuộc hội họp đầy đủ bốn chi phần. Đó là cuộc hội họp thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được nói:
2761
7.
7.
7.
2762
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, sujātassa mahesino;
“There were three assemblies for the great seer Sujāta,
“Có ba cuộc hội họp của Đức Đại Tiên Sujāta;
2763
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
of those whose cankers were destroyed, who were stainless, of tranquil minds, and imperturbable.
Của các vị A-la-hán đã tận lậu hoặc, trong sạch, tâm thanh tịnh, và như vậy.
2764
8.
8.
8.
2765
‘‘Abhiññābalappattānaṃ, appattānaṃ bhavābhave;
“Of those who had attained the power of higher knowledges, who would not be reborn in any state of existence,
Các vị đã đạt được thần thông lực, không còn tái sanh trong các cõi hữu;
2766
Saṭṭhisatasahassāni, paṭhamaṃ sannipatiṃsu te.
sixty hundred thousand of them assembled for the first time.
Sáu triệu vị đã hội họp lần đầu tiên.
2767
9.
9.
9.
2768
‘‘Punāparaṃ sannipāte, tidivorohaṇe jine;
“Again, at another assembly, when the Victor descended from the world of the thirty-three gods,
Lại nữa, trong cuộc hội họp thứ hai, khi Đức Chiến Thắng giáng trần từ cõi trời;
2769
Paññāsasatasahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
there was a second gathering of fifty hundred thousand.
Năm triệu vị đã hội họp.
2770
10.
10.
10.
2771
‘‘Upasaṅkamanto narāsabhaṃ, sudassano aggasāvako;
“When Sudassana, the chief disciple, approached the bull among men,
Trưởng đệ tử Sudassana, khi đến gặp vị trâu chúa trong loài người;
2772
Catūhi satasahassehi, sambuddhaṃ upasaṅkamī’’ti.
he approached the Perfectly Enlightened One with four hundred thousand.”
Đã đến gặp Đức Chánh Đẳng Giác với bốn trăm ngàn (vị).”
2773
Tattha appattānanti bhavābhave asampattānanti attho.
Therein, appattānanti means those who have not arrived in any state of existence.
Trong đó, appattānanti có nghĩa là: chưa đạt được trong các cõi hữu.
‘‘Appavattā bhavābhave’’tipi pāṭho, soyevattho.
There is also the reading “appavattā bhavābhave,” which has the same meaning.
Cũng có bản đọc là “Appavattā bhavābhave”, nghĩa cũng tương tự.
Tidivorohaṇeti saggalokato otarante kattukārake daṭṭhabbo.
Tidivorohaṇe should be understood in the sense of the agent, as ‘when he was descending from the celestial world’.
Tidivorohaṇeti nên hiểu là ở cách chủ ngữ khi giáng trần từ cõi trời.
Kārakavipallāsena vuttaṃ.
It is stated with a reversal of the grammatical case.
Được nói với sự đảo ngược của cách.
Atha vā tidivorohaṇeti tidivato otaraṇe.
Alternatively, tidivorohaṇe means ‘at the time of the descent from the world of the thirty-three gods’.
Hoặc tidivorohaṇeti có nghĩa là: sự giáng trần từ cõi trời.
Jineti jinassa, sāmiatthe bhummaṃ daṭṭhabbaṃ.
Jine should be understood as the locative case used in the sense of the genitive, meaning ‘of the Victor’.
Jineti có nghĩa là: của Đức Chiến Thắng (jinassa), nên hiểu là cách sở hữu.
2774
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto cakkavattirājā hutvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa sattahi ratanehi saddhiṃ catumahādīparajjaṃ datvā satthu santike pabbaji.
At that time, our Bodhisatta was a universal monarch. Having heard, “A Buddha has arisen in the world,” he approached the Blessed One, listened to a Dhamma talk, gave the kingdom of the four great continents together with the seven treasures to the Saṅgha headed by the Buddha, and went forth in the Teacher's presence.
Khi ấy, Bồ Tát của chúng ta, lúc bấy giờ là một vị vua Chuyển Luân Thánh Vương, nghe rằng “Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian”, đã đến gặp Đức Thế Tôn, nghe Pháp thoại, rồi dâng cúng vương quốc bốn châu đại lục cùng bảy báu tối thượng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, và xuất gia dưới sự hướng dẫn của Bậc Đạo Sư.
Sakaladīpavāsino janā raṭṭhuppādaṃ gahetvā ārāmikakiccaṃ sādhetvā buddhappamukhassa saṅghassa niccaṃ mahādānamadaṃsu.
The inhabitants of all the continents took the revenue of the country, performed the duties of monastery attendants, and constantly gave great offerings to the Saṅgha headed by the Buddha.
Tất cả người dân sống trên đảo đã thu gom thuế từ các vùng, thực hiện các công việc của người chăm sóc vườn (ārāmika) và thường xuyên cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Sopi naṃ satthā – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi.
That Teacher also made a prediction about him: “In the future, he will become a Buddha named Gotama.”
Vị Đạo Sư ấy cũng đã thọ ký cho Ngài rằng: “Trong tương lai, vị này sẽ trở thành Đức Phật tên Gotama”.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được nói:
2775
11.
11.
11.
2776
‘‘Ahaṃ tena samayena, catudīpamhi issaro;
“At that time, I was the sovereign of the four continents,
“Vào thời ấy, tôi là vị chúa tể của bốn châu;
2777
Antalikkhacaro āsiṃ, cakkavattī mahabbalo.
a sky-farer, a universal monarch of great power.
Tôi là một vị Chuyển Luân Thánh Vương có thần lực lớn, đi trên không trung.
2778
13.
13.
13.
2779
‘‘Catudīpe mahārajjaṃ ratane satta uttame;
“The great sovereignty over the four continents and the seven supreme treasures
Sau khi dâng cúng vương quốc bốn châu đại lục và bảy báu tối thượng;
2780
Buddhe niyyātayitvāna, pabbajiṃ tassa santike.
I entrusted to the Buddha and went forth in his presence.
Tôi đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Phật ấy.
2781
14.
14.
14.
2782
‘‘Ārāmikā janapade, uṭṭhānaṃ paṭipiṇḍiya;
“Monastery attendants in the provinces, having collected the revenue,
Những người chăm sóc vườn (ārāmikā) trong các vùng, thu thập các khoản cống nạp;
2783
Upanenti bhikkhusaṅghassa, paccayaṃ sayanāsanaṃ.
bring requisites, lodgings, and seats to the Saṅgha of bhikkhus.
Cúng dường vật dụng và chỗ nằm chỗ ngồi cho Tăng đoàn.
2784
15.
15.
15.
2785
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, dasasahassimhi issaro;
“That Buddha, the lord of the ten-thousand-fold world system, also made a prediction about me:
Đức Phật ấy, vị chúa tể của mười ngàn thế giới, đã thọ ký cho tôi;
2786
Tiṃsakappasahassamhi, ayaṃ buddho bhavissati.
‘In thirty thousand kappas, this one will become a Buddha.’
Trong ba mươi ngàn đại kiếp nữa, vị này sẽ trở thành Đức Phật.
2787
16.
16.
16.
2788
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
“Having striven in the struggle… and so on… we will be face to face with this one.
Sau khi tinh tấn thực hành… (tiếp theo)… chúng ta sẽ ở trước mặt Ngài.
2789
17.
17.
17.
2790
‘‘Tassāpi cavanaṃ sutvā, bhiyyo hāsaṃ janesahaṃ;
“Having heard his words, I generated even more joy;
Nghe lời thọ ký ấy, tôi càng thêm hoan hỷ;
2791
Adhiṭṭhahiṃ vataṃ uggaṃ, dasapāramipūriyā.
I undertook an austere vow to fulfill the ten perfections.
Tôi đã phát nguyện kiên cường để hoàn thành mười Ba-la-mật.
2792
18.
18.
18.
2793
‘‘Suttantaṃ vinayañcāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
“The Suttanta and the Vinaya, the nine-limbed teaching of the Teacher,
Tôi đã học thuộc lòng toàn bộ giáo pháp của Đức Đạo Sư, gồm chín chi phần, tức Suttanta và Vinaya;
2794
Sabbaṃ pariyāpuṇitvāna, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
having mastered it all, I glorified the Jina's dispensation.
Và đã làm cho giáo pháp của Đức Chiến Thắng trở nên rạng rỡ.
2795
19.
19.
19.
2796
‘‘Tatthappamatto viharanto, brahmaṃ bhāvetva bhāvanaṃ;
“Dwelling there diligently, having developed the sublime meditation,
“Sống không phóng dật ở đó, đã tu tập pháp Phạm trú (Brahmavihāra);
2797
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
and having reached the perfection of the higher knowledges, I went to the Brahma world.”
Đạt đến sự toàn hảo của các thắng trí (abhiññā), và đã đến cõi Phạm thiên.”
2798
Tattha catudīpamhīti saparivāradīpānaṃ catunnaṃ mahādīpānanti attho.
Therein, catudīpamhīti means of the four great continents with their surrounding islands.
Trong đó, catudīpamhī có nghĩa là bốn đại châu với các châu phụ của chúng.
Antalikkhacaroti cakkaratanaṃ purakkhatvā ākāsacaro.
Antalikkhacaro means one who travels in the sky, led by the wheel-treasure.
Antalikkhacaro có nghĩa là đi trên không trung, lấy bánh xe báu (cakkaratana) làm tiền đạo.
Ratane sattāti hatthiratanādīni satta ratanāni.
Ratane sattāti means the seven treasures, beginning with the elephant-treasure.
Ratane sattā có nghĩa là bảy loại báu vật như voi báu, v.v.
Uttameti uttamāni.
Uttame means supreme.
Uttame có nghĩa là tối thượng.
Atha vā uttame buddheti attho daṭṭhabbo.
Alternatively, the meaning should be understood as "to the supreme Buddha."
Hoặc có thể hiểu là tối thượng trong Đức Phật.
Niyyātayitvānāti datvāna.
Having dedicated means having given.
Niyyātayitvānā có nghĩa là đã ban cho.
Uṭṭhānanti raṭṭhuppādaṃ, āyanti attho.
Revenue means the produce of the country, the income.
Uṭṭhānaṃ có nghĩa là thu nhập phát sinh từ quốc gia, tức là lợi tức.
Paṭipiṇḍiyāti rāsiṃ katvā saṃkaḍḍhitvā.
Having amassed means having made a pile, having gathered together.
Paṭipiṇḍiyā có nghĩa là tập hợp lại thành đống.
Paccayanti cīvarādivividhaṃ paccayaṃ.
Requisites means the various requisites such as robes.
Paccayaṃ có nghĩa là các vật dụng đa dạng như y phục, v.v.
Dasasahassimhi issaroti dasasahassilokadhātuyaṃ issaro, tadetaṃ jātikkhettaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
Sovereign in the ten-thousand-fold world-system means sovereign in the ten-thousand-fold world-system. It should be known that this was said in reference to the field of birth.
Dasasahassimhi issaro có nghĩa là chủ tể của một vạn thế giới (dasasahassilokadhātu), điều này nên được hiểu là nói về cõi sinh (jātikkhetta).
Anantānaṃ lokadhātūnaṃ issaro bhagavā.
The Blessed One is sovereign over infinite world-systems.
Đức Thế Tôn là chủ tể của vô lượng thế giới.
Tiṃsakappasahassamhīti ito paṭṭhāya tiṃsakappasahassānaṃ matthaketi attho.
Thirty thousand kappas ago means at the peak of thirty thousand kappas from now.
Tiṃsakappasahassamhī có nghĩa là sau ba mươi ngàn đại kiếp kể từ đây.
2799
Tassa pana sujātassa bhagavato sumaṅgalaṃ nāma nagaraṃ ahosi, uggato nāma rājā pitā, pabhāvatī nāma mātā, sudassano ca sudevo ca dve aggasāvakā, nārado nāmupaṭṭhāko, nāgā ca nāgasamālā ca dve aggasāvikā, mahāveḷurukkho bodhi, so kira mandacchiddo ghanakkhandho paramaramaṇīyo veḷuriyamaṇivaṇṇehi vimalehi pattehi sañchannavipulasākho mayūrapiñchakalāpo viya virocittha.
Now, for that Blessed One Sujāta, the city was named Sumaṅgala, the king named Uggata was his father, the mother was named Pabhāvatī, the two chief disciples were Sudassana and Sudeva, the attendant was named Nārada, the two chief female disciples were Nāgā and Nāgasamālā, and the Bodhi tree was a great bamboo. It is said that it had a dense trunk with few holes, was extremely delightful, had vast branches covered with immaculate leaves the color of cat's-eye gems, and it shone like a cluster of peacock feathers.
Vị Đức Phật Sujāta ấy có kinh thành tên là Sumaṅgala, vua cha tên là Uggata, mẹ tên là Prabhāvatī. Hai vị Thượng thủ đệ tử là Sudassana và Sudeva. Vị thị giả tên là Nārada. Hai vị Thượng thủ ni đệ tử là Nāgā và Nāgasamālā. Cây Bồ đề của Ngài là cây Mahāveḷu. Nghe nói, cây ấy có những lỗ nhỏ, thân cây dày đặc, vô cùng đẹp đẽ, cành lá sum suê được phủ đầy những chiếc lá trong sạch có màu ngọc bích, trông lộng lẫy như một chùm lông công.
Tassa pana bhagavato sarīraṃ paṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassāni, sirīnandā nāmassa aggamahesī, upaseno nāma putto.
The body of that Blessed One was fifty cubits in height, his lifespan was ninety thousand years, his chief queen was named Sirinandā, and his son was named Upasena.
Thân của Đức Thế Tôn ấy cao năm mươi cánh tay, tuổi thọ là chín mươi ngàn năm. Vị hoàng hậu chính của Ngài tên là Sirīnandā, con trai tên là Upasena.
Turaṅgavarayānena nikkhami.
He went forth on a noble horse-drawn chariot.
Ngài đã xuất gia bằng một cỗ xe ngựa quý báu.
So pana candavatīnagare silārāme parinibbāyi.
He attained Parinibbāna in the city of Candavatī, in the Silārāma monastery.
Vị ấy đã nhập Niết Bàn tại Sīlārāma, trong thành Candavatī.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã được nói:
2800
20.
20.
20.
2801
‘‘Sumaṅgalaṃ nāma nagaraṃ, uggato nāma khattiyo;
“The city was named Sumaṅgala, the khattiya was named Uggata;
“Thành phố tên là Sumaṅgala, vị vua là Khattiya tên Uggata;
2802
Mātā pabhāvatī nāma, sujātassa mahesino.
The mother was named Pabhāvatī, of the great sage Sujāta.
Mẹ tên là Prabhāvatī, của bậc Đại hiền Sujāta.
2803
25.
25.
25.
2804
‘‘Sudassano sudevo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
“Sudassana and Sudeva were the chief disciples;
“Sudassana và Sudeva, là các Thượng thủ đệ tử;
2805
Nārado nāmupaṭṭhāko, sujātassa mahesino.
The attendant was named Nārada, of the great sage Sujāta.
Nārada là thị giả, của bậc Đại hiền Sujāta.
2806
26.
26.
26.
2807
‘‘Nāgo ca nāgasamālā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
“Nāgā and Nāgasamālā were the chief female disciples;
“Nāgā và Nāgasamālā, là các Thượng thủ ni đệ tử;
2808
Bodhi tassa bhagavato, mahāveḷūti vuccati.
The Bodhi of that Blessed One is called the great bamboo.
Bồ đề của Đức Thế Tôn ấy, được gọi là Mahāveḷu.
2809
27.
27.
27.
2810
‘‘So ca rukkho ghanakkhandho, acchiddo hoti pattiko;
“That tree had a dense trunk, was without holes and leafy;
Và cây ấy có thân dày đặc, không có lỗ hở, có nhiều lá;
2811
Uju vaṃso brahā hoti, dassanīyo manoramo.
Its stalk was straight and large, beautiful and delightful.
Thân cây thẳng, to lớn, đáng chiêm ngưỡng, và đẹp lòng.
2812
28.
28.
28.
2813
‘‘Ekakkhandho pavaḍḍhitvā, tato sākhā pabhijjati;
“Growing up with a single trunk, from there its branches spread out;
Thân cây một mình lớn lên, từ đó các cành cây phân nhánh;
2814
Yathā subaddho morahattho, evaṃ sobhati so dumo.
Like a well-bound peacock-feather fan, so did that tree shine.
Như một chùm lông công được buộc chặt, cây ấy tỏa sáng như vậy.
2815
29.
29.
29.
2816
‘‘Na tassa kaṇṭakā honti, nāpi chiddaṃ mahā ahu;
“It had no thorns, nor was there any large hollow;
Cây ấy không có gai, cũng không có lỗ hổng lớn;
2817
Vitthiṇṇasākho aviralo, sandacchāyo manoramo.
With spreading branches, dense foliage, thick shade, it was delightful.
Cành lá xum xuê, không thưa thớt, bóng mát dày đặc, đẹp lòng.
2818
31.
31.
31.
2819
‘‘Paññāsaratano āsi, uccattanena so jino;
“That Jina was fifty cubits in height;
Vị Chinh Phục ấy cao năm mươi thước;
2820
Sabbākāravarūpeto, sabbaguṇamupāgato.
Endowed with all excellent features, he possessed all virtues.
Đầy đủ mọi tướng tốt, đạt được mọi đức tính.
2821
32.
32.
32.
2822
‘‘Tassa pabhā asamasamā, niddhāvati samantato;
“His unequalled radiance streamed forth all around;
Hào quang của Ngài không gì sánh bằng, tỏa ra khắp mọi phía;
2823
Appamāṇo atuliyo, opammehi anūpamo.
Immeasurable, incomparable, beyond all comparisons.
Vô lượng, vô song, không thể ví dụ.
2824
33.
33.
33.
2825
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
“The lifespan at that time was ninety thousand years;
Tuổi thọ của Ngài là chín mươi ngàn năm;
2826
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
Remaining for that long, he ferried many people across.
Trong suốt thời gian ấy, Ngài đã cứu độ vô số chúng sinh.
2827
34.
34.
34.
2828
‘‘Yathāpi sāgare ūmī, gagane tārakā yathā;
“Like the waves in the ocean, like the stars in the sky,
Như sóng biển, như sao trời;
2829
Evaṃ tadā pāvacanaṃ, arahantehi cittitaṃ.
So was the teaching then, adorned with Arahants.
Cũng vậy, giáo pháp lúc bấy giờ được các vị A-la-hán trang hoàng.
2830
35.
35.
35.
2831
‘‘So ca buddho asamasamo, guṇāni ca tāni atuliyāni;
“That incomparable Buddha and those peerless virtues—
Vị Phật ấy không gì sánh bằng, và những đức tính ấy là vô song;
2832
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
All that has vanished. Are not all conditioned things empty?”
Tất cả những điều ấy đã biến mất, phải chăng tất cả các hành đều trống rỗng?”
2833
Tattha acchiddoti appacchiddo.
Therein, without holes means with few holes.
Ở đây, acchiddo nghĩa là có ít lỗ hở. Có thể hiểu như trong các câu “Anudarā kaññā” (cô gái không có bụng to) v.v…
‘‘Anudarā kaññā’’tiādīsu viya daṭṭhabbaṃ.
It should be seen as in phrases like "a girl with no belly."
Một số người đọc là “chiddaṃ hoti parittakaṃ” (có một lỗ hở nhỏ).
Keci ‘‘chiddaṃ hoti parittaka’’nti paṭhanti.
Some recite it as "the hole is small."
Pattiko nghĩa là có nhiều lá, tức là được bao phủ bởi những chiếc lá có màu như ngọc thủy tinh.
Pattikoti bahupatto, kācamaṇivaṇṇehi pattehi sañchannoti attho.
Leafy means having many leaves; the meaning is that it was covered with leaves the color of cat's-eye gems.
Ujū nghĩa là không cong, không uốn khúc.
Ujūti avaṅko akuṭilo.
Straight means not bent, not crooked.
Vaṃso nghĩa là cây tre.
Vaṃsoti veḷu.
Stalk means bamboo.
Brahā nghĩa là lớn khắp mọi phía.
Brahāti samantato mahā.
Large means large all around.
Ekakkhandho nghĩa là chỉ có một thân cây không có rễ phụ, tức là độc nhất vô nhị.
Ekakkhandhoti avaniruho eko adutiyo cāti attho.
Single trunk means one that has sprouted from the ground, and not a second one; this is the meaning.
Pavaḍḍhitvā nghĩa là đã lớn lên.
Pavaḍḍhitvāti vaḍḍhitvā.
Growing up means having grown.
Tato sākhā pabhijjati nghĩa là từ ngọn cây tre ấy, năm loại cành cây mọc ra và phân nhánh.
Tato sākhā pabhijjatīti tato vaṃsaggato pañcavidhā sākhā nikkhamitvā pabhijjittha.
From there its branches spread out means that from the top of that bamboo stalk, five kinds of branches emerged and spread out.
Cũng có bản đọc là “Tato sākhā pabhijjathā”.
‘‘Tato sākhā pabhijjathā’’tipi pāṭho.
There is also the reading "from there the branches should spread out."
Subaddho nghĩa là được buộc chặt chẽ theo năm cách buộc.
Subaddhoti suṭṭhu pañcabandhanākārena baddho.
Well-bound means well-bound in the manner of a five-fold binding.
Morahattho là chùm lông công được buộc lại để che nắng.
Morahatthoti ātapasannivāraṇatthaṃ kato baddho morapiñchakalāpo vuccati.
Peacock-feather fan refers to a bound cluster of peacock feathers made for warding off the sun's heat.
Morahattho có nghĩa là một chùm lông công được kết lại để che nắng.
2834
Na tassa kaṇṭakā hontīti tassa vaṃsassa kaṇṭakinopi rukkhassa kaṇṭakā nāhesuṃ.
It had no thorns means that although it was a thorny tree, that bamboo stalk had no thorns.
Na tassa kaṇṭakā honti nghĩa là cây tre ấy, dù là cây có gai, cũng không có gai.
Aviraloti aviralasākhāsañchanno.
Dense foliage means covered with non-sparse branches.
Aviralo nghĩa là được bao phủ bởi những cành cây không thưa thớt.
Sandacchāyoti ghanacchāyo, aviralattāva sandacchāyoti vutto.
Thick shade means having dense shade; because of its denseness, it is called "thick shade."
Sandacchāyo nghĩa là bóng mát dày đặc; được gọi là bóng mát dày đặc vì không thưa thớt.
Paññāsaratano āsīti paññāsahattho ahosi.
Was fifty cubits means he was fifty cubits tall.
Paññāsaratano āsī nghĩa là cao năm mươi cubit.
Sabbākāravarūpetoti sabbena ākārena varehiyeva upeto sabbākāravarūpeto nāma.
Endowed with all excellent features means endowed with all excellent features whatsoever.
Sabbākāravarūpeto nghĩa là được trang bị đầy đủ mọi tướng tốt nhất; đó là sabbākāravarūpeto.
Sabbaguṇamupāgatoti anantarapadasseva vevacanamattaṃ.
He possessed all virtues is merely a synonym for the preceding phrase.
Sabbaguṇamupāgato chỉ là một từ đồng nghĩa với từ trước.
2835
Appamāṇoti pamāṇarahito, pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyattā vā appamāṇo.
Appamāṇo means without measure; or, appamāṇo because it is impossible to take a measure.
Appamāṇo nghĩa là không có giới hạn, hoặc không có giới hạn vì không thể đo lường được.
Atuliyoti atulo, kenaci asadisoti attho.
Atuliyo means unequalled; the meaning is that he is not similar to anyone.
Atuliyo nghĩa là vô song, tức là không giống bất kỳ ai.
Opammehīti upamitabbehi.
Opammehī means with things that can be compared.
Opammehi nghĩa là bằng các ví dụ.
Anūpamoti upamārahito, ‘‘iminā ca iminā ca sadiso’’ti vattuṃ asakkuṇeyyabhāvato anūpamoti attho.
Anūpamo means without comparison; the meaning is that he is incomparable because it is impossible to say, “He is like this one and that one.”
Anūpamo nghĩa là không có ví dụ, tức là không thể nói “Ngài giống người này và người kia” nên gọi là anūpamo.
Guṇāni ca tānīti guṇā ca te, sabbaññutaññāṇādayo guṇāti attho.
Guṇāni ca tānī means those qualities, and the meaning is the qualities such as the knowledge of omniscience.
Guṇāni ca tānī nghĩa là những đức tính ấy, tức là những đức tính như Toàn Trí Tuệ.
Liṅgavipallāsena vuttaṃ.
It is stated with an inversion of grammatical gender.
Được nói với sự thay đổi giống.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest everywhere has a clear meaning.
Phần còn lại ở khắp mọi nơi đều có nghĩa rõ ràng.
2836
Sujātabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
The Commentary on the Chronicle of the Buddha Sujāta is concluded.
Chú Giải Phật Sử của Đức Phật Sujāta đã hoàn tất.
2837
Niṭṭhito dvādasamo buddhavaṃso.
The twelfth Chronicle of the Buddhas is concluded.
Phật Sử thứ mười hai đã hoàn tất.
2838

15. Piyadassībuddhavaṃsavaṇṇanā

15. The Commentary on the Chronicle of the Buddha Piyadassī

15. Chú Giải Phật Sử của Đức Phật Piyadassī

2839
Sujātassa pana aparabhāge ito aṭṭhakappasatādhikasahassakappamatthake ekasmiṃ kappe piyadassī, atthadassī, dhammadassīti tayo buddhā nibbattiṃsu.
After Sujāta, one thousand one hundred and eight kappas ago from this one, three Buddhas arose in a single kappa: Piyadassī, Atthadassī, and Dhammadassī.
Sau Đức Phật Sujāta, vào một kiếp cách đây một ngàn tám trăm kiếp, đã có ba vị Phật xuất hiện: Piyadassī, Atthadassī, Dhammadassī.
Tattha piyadassī nāma bhagavā pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sudhaññavatīnagare sudattassa nāma rañño aggamahesiyā candasadisavadanāya candādeviyā nāma kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena varuṇuyyāne mātukucchito nikkhami.
Among them, the Blessed One named Piyadassī, having fulfilled the perfections, arose in the Tusita realm. Passing away from there, he took conception in the city of Sudhaññavatī, in the womb of Queen Candā, who had a face like the moon and was the chief consort of a king named Sudatta. After ten months had passed, he emerged from his mother’s womb in the Varuṇa Park.
Trong số đó, Đức Thế Tôn Piyadassī đã viên mãn các ba-la-mật, tái sinh ở cõi trời Tusita, rồi từ đó giáng trần, nhập thai vào bụng của Hoàng hậu Candādevī, người có dung nhan như mặt trăng, vợ của Vua Sudatta ở thành Sudhaññavatī, và sau mười tháng, Ngài đản sinh từ bụng mẹ tại vườn Varunuyyāna.
Tassa pana nāmaggahaṇadivase lokassa piyānaṃ pāṭihāriyavisesānaṃ dassitattā ‘‘piyadassī’’tveva nāmamakaṃsu.
On the day of his naming ceremony, because special miracles that were pleasing (piya) to the world were shown (dassita), they gave him the name “Piyadassī.”
Vào ngày đặt tên cho Ngài, vì Ngài đã thể hiện những phép lạ đặc biệt được chúng sinh yêu mến, nên Ngài được đặt tên là “Piyadassī”.
So navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
He lived in the household for nine thousand years.
Ngài đã sống trong gia đình chín ngàn năm.
Tassa kira sunimmalavimalagiribrahānāmakā tayo pāsādā ahesuṃ.
It is said that he had three palaces named Sunimmala, Vimala, and Giribrahā.
Nghe nói, Ngài có ba cung điện tên là Sunimmala, Vimala và Giribrahā.
Vimalāmahādevippamukhāni tettiṃsa itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
Thirty-three thousand women, with Queen Vimalā at their head, were in attendance.
Ba mươi ba ngàn phụ nữ, đứng đầu là Hoàng hậu Vimalādevī, đã hầu hạ Ngài.
2840
So cattāri nimittāni disvā vimalādeviyā kañcanaveḷe nāma putte uppanne ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji.
Having seen the four signs, when a son named Kañcanaveḷa was born to Queen Vimalā, he went forth on the Great Renunciation in a chariot drawn by thoroughbreds and became an ascetic.
Ngài thấy bốn điềm báo, và khi Hoàng hậu Vimalādevī sinh con trai tên là Kañcanaveḷa, Ngài đã thực hiện cuộc xuất gia vĩ đại bằng cỗ xe của ngựa quý và trở thành ẩn sĩ.
Ekā ca naṃ purisakoṭi anupabbaji.
Ten million men went forth following him.
Một vạn người đã xuất gia theo Ngài.
So tehi parivuto mahāpuriso cha māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya varuṇabrāhmaṇagāme vasabhabrāhmaṇassa dhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sujātājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā kakudhabodhiṃ upasaṅkamitvā tepaññāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā tattheva sattasattāhaṃ vītināmetvā attanā saha pabbajitānaṃ ariyadhammapaṭivedhasamatthataṃ ñatvā ākāsena tattha gantvā usabhavatīnagarasamīpe usabhavatuyyāne otaritvā bhikkhukoṭiparivuto dhammacakkaṃ pavattesi.
That Great Being, surrounded by them, practiced the striving for six months. On the full moon day of Visākha, in the brahmin village of Varuṇa, he partook of the milk-rice with honey given by the daughter of the brahmin Vasabha. He spent the day in a sāla grove, and then, taking the eight handfuls of grass given by the Ājīvaka Sujāta, he approached the Kakudha Bodhi tree. He spread a grass mat fifty-three cubits wide, sat cross-legged, and penetrated the knowledge of omniscience. He uttered the inspired utterance, “Anekajātisaṃsāraṃ…,” and spent seven weeks right there. Then, knowing that those who had gone forth with him were capable of realizing the noble Dhamma, he went there through the air, descended in the Usabhavatī Park near the city of Usabhavatī, and, surrounded by ten million bhikkhus, he set in motion the Wheel of Dhamma.
Đại nhân ấy, được họ vây quanh, đã thực hành khổ hạnh sáu tháng, sau đó vào ngày trăng tròn Vesākha, Ngài thọ thực món sữa gạo mật ong do con gái của Bà-la-môn Vasabha dâng cúng ở làng Bà-la-môn Varuna, trải qua thời gian nghỉ trưa trong rừng Sāla, rồi nhận tám nắm cỏ từ đạo sĩ Sujāta, đến cây Bồ-đề Kakudha, trải một thảm cỏ rộng năm mươi ba thước, ngồi kiết già, chứng đắc Toàn Trí Tuệ, và thốt lên lời cảm hứng “anekajātisaṃsāra”. Ngài đã trải qua bảy tuần lễ tại đó, rồi nhận thấy những vị đã xuất gia cùng Ngài có khả năng thâm nhập Pháp cao quý, Ngài đã bay lên không trung đến đó, hạ xuống tại vườn Usabhavatuyyāna gần thành Usabhavatī, và được một vạn Tỳ-khưu vây quanh, Ngài đã chuyển pháp luân.
Tadā koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At that time, there was a realization of the Dhamma for one hundred billion beings.
Lúc bấy giờ, một trăm ngàn vạn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Ayaṃ paṭhamo abhisamayo.
This was the first realization.
Đây là lần chứng ngộ đầu tiên.
2841
Puna usabhavatiyā nāma nagarassa avidūre sudassanapabbate sudassano nāma devarājā paṭivasati.
Furthermore, not far from the city named Usabhavatī, on Mount Sudassana, lived a deva king named Sudassana.
Một lần nữa, không xa thành Usabhavatī, trên núi Sudassana, có một vị thiên vương tên là Sudassana cư ngụ.
So micchādiṭṭhiko ahosi.
He was a holder of wrong views.
Vị ấy là một người có tà kiến.
Sakalajambudīpe pana manussā tassa anusaṃvaccharaṃ satasahassagghanikaṃ baliṃ upasaṃharanti.
The people throughout all of Jambudīpa would bring him an annual offering worth one hundred thousand.
Tuy nhiên, tất cả mọi người trên khắp Jambudīpa đều dâng cúng vật phẩm trị giá một trăm ngàn (vàng) mỗi năm cho vị ấy.
So sudassano devarājā nararājena saddhiṃ ekāsane nisīditvā baliṃ sampaṭicchati.
That deva king Sudassana would accept the offering, sitting on the same seat with the king of men.
Vị thiên vương Sudassana ngồi cùng một chỗ với vua người để nhận vật cúng.
Atha piyadassī bhagavā ‘‘tassa sudassanassa devarājassa taṃ diṭṭhigataṃ vinodessāmī’’ti tasmiṃ devarāje yakkhasamāgamaṃ gate tassa bhavanaṃ pavisitvā sirisayanaṃ āruhitvā chabbaṇṇaraṃsiyo muñcanto yugandharapabbate saradasamaye sūriyo viya nisīdi.
Then the Blessed One Piyadassī thought, “I will dispel that wrong view of the deva king Sudassana.” When that deva king had gone to an assembly of yakkhas, the Blessed One entered his mansion, ascended the glorious couch, and sat, emitting six-coloured rays like the sun in the autumn season on Mount Yugandhara.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn Piyadassī nghĩ: “Ta sẽ loại bỏ tà kiến của vị thiên vương Sudassana ấy”, và khi vị thiên vương ấy đi đến cuộc họp của các dạ-xoa, Ngài đã đi vào cung điện của vị ấy, leo lên chiếc giường quý, và ngồi tỏa ra sáu màu hào quang, như mặt trời vào mùa thu trên núi Yugandhara.
Tassa parivāraparicārikā devatāyo mālāgandhavilepanādīhi dasabalaṃ pūjetvā parivāretvā aṭṭhaṃsu.
His attendant devatās of the retinue worshipped the one of Ten Powers with garlands, perfumes, ointments, and so on, and stood surrounding him.
Các vị nữ thần hầu cận của vị ấy đã cúng dường Đức Thập Lực bằng vòng hoa, hương liệu, xoa dầu v.v… và đứng vây quanh Ngài.
2842
Sudassanopi devarājā yakkhasamāgamato āgacchanto attano bhavanato chabbaṇṇarasmiyo niccharante disvā cintesi – ‘‘aññesu pana divasesu mama bhavanassa edisī anekaraṃsijālasamujjalavibhūti na diṭṭhapubbā.
As the deva king Sudassana was returning from the assembly of yakkhas, he saw six-coloured rays issuing from his mansion and thought: “On other days, I have never before seen such a splendour in my mansion, radiant with a net of many rays.”
Thiên vương Sudassana, khi trở về từ cuộc họp của các dạ-xoa, thấy sáu màu hào quang tỏa ra từ cung điện của mình, đã nghĩ: “Vào những ngày khác, cung điện của ta chưa từng có sự rực rỡ với vô số luồng hào quang như thế này.
Ko nu kho idha paviṭṭho devo vā manusso vā’’ti olokento udayagirisikharamatthake saradasamayadivasakaramiva chabbaṇṇaraṃsijālena abhijjalantaṃ nisinnaṃ bhagavantaṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ muṇḍakasamaṇo mama parivārena parijanena parivuto varasayane nisinno’’ti kodhābhibhūtamānaso – ‘‘handāhaṃ imassa attano balaṃ dassessāmī’’ti cintetvā sakalaṃ taṃ pabbataṃ ekajālamakāsi.
Looking around, thinking, “Who now has entered here, a deva or a human?” he saw the Blessed One seated on the summit of Mount Udaya, blazing with a net of six-colored rays like the autumn sun, and thought: “This shaven-headed samaṇa is seated on my excellent couch, surrounded by my retinue and attendants.” With a mind overcome by anger, he thought, “Come, I will show him my power,” and he made that entire mountain a single mass of flames.
Ai đã vào đây, là chư thiên hay loài người?” Khi nhìn quanh, thấy Đức Thế Tôn đang ngồi rực rỡ với luồng hào quang sáu màu như mặt trời vào mùa thu trên đỉnh núi Udayagiri, Ngài nghĩ: “Vị Sa-môn đầu trọc này đang ngồi trên chiếc giường quý, được các tùy tùng của ta vây quanh”, và với tâm trí bị cơn giận dữ chế ngự, Ngài nghĩ: “Ta sẽ cho Sa-môn này thấy sức mạnh của ta”, rồi Ngài biến cả ngọn núi ấy thành một ngọn lửa duy nhất.
‘‘Iminā aggijālena chārikābhūto muṇḍakasamaṇo’’ti olokento anekaraṃsijālavisaravipphuritavarasarīraṃ pasannavadanavaṇṇasobhaṃ vippasannacchavirāgaṃ dasabalamabhijjalantaṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇo aggidāhaṃ sahati, handāhaṃ imaṃ samaṇaṃ udakoghena osādetvā māressāmī’’ti atigambhīraṃ udakoghaṃ vimānābhimukhaṃ pavattesi.
Looking, thinking, “By this mass of flames, the shaven-headed samaṇa will be reduced to ash,” he saw the Ten-Powered One blazing, his excellent body suffused with the emission of a net of many rays, with the beauty of a serene facial complexion, and with a very clear, radiant skin. He thought: “This samaṇa can withstand being burned by fire. Come, I will submerge and kill this samaṇa with a flood of water,” and he caused an exceedingly deep flood of water to surge toward the celestial mansion.
Khi nhìn xem liệu “vị Sa-môn đầu trọc này có biến thành tro bụi bởi ngọn lửa này không”, Ngài thấy Đức Thập Lực đang rực rỡ với thân thể cao quý tỏa ra vô số luồng hào quang, vẻ mặt tươi sáng đáng kính, và làn da trong trẻo, Ngài nghĩ: “Vị Sa-môn này chịu được sức nóng của lửa, ta sẽ nhấn chìm và giết vị Sa-môn này bằng dòng nước lũ”, rồi Ngài tạo ra một dòng nước lũ cực kỳ sâu đổ về phía cung điện.
2843
Tato udakoghena puṇṇe tasmiṃ vimāne nisinnassa tassa bhagavato cīvare aṃsumattaṃ vā sarīre lomamattaṃ vā na temittha.
Then, as the Blessed One sat in that celestial mansion filled with the flood of water, not so much as a thread of his robe nor so much as a body-hair on his body became wet.
Từ đó, khi cung điện ấy ngập đầy dòng nước lũ, y phục của Đức Thế Tôn đang ngồi trong đó không bị ướt một sợi chỉ nào, và thân thể Ngài cũng không bị ướt một sợi lông nào.
Tato sudassano devarājā – ‘‘iminā samaṇo nirassāso mato bhavissatī’’ti mantvā udakaṃ saṅkhipitvā olokento bhagavantaṃ asitajaladharavivaragataṃ saradasamayarajanikaramiva vividharaṃsijālavisarena virocamānaṃ sakaparisaparivutaṃ nisinnaṃ disvā attano makkhaṃ asahamāno – ‘‘handa māressāmi na’’nti kodhena navavidhaāvudhavassaṃ vassesi.
Then Sudassana, the king of devas, thinking, “By this, the samaṇa will be breathless and dead,” reduced the water and looked. Seeing the Blessed One seated, surrounded by his own retinue, resplendent with the emission of a net of various rays like the autumn moon that has entered an opening in a dark rain cloud, he was unable to bear his own anger and, with rage, rained down a shower of nine kinds of weapons, thinking, “Come, I will kill him!”
Sau đó, vua trời Sudassana nghĩ: "Với nước này, vị Sa-môn này sẽ chết vì không thở được," rồi thu nước lại và nhìn. Khi thấy Đức Thế Tôn đang ngự, được vây quanh bởi hội chúng của mình, rực rỡ với vô số luồng hào quang như vầng trăng mùa thu ẩn hiện giữa những đám mây đen, không chịu nổi sự phẫn nộ của mình, vua trời nói: "Này, ta sẽ giết Ngài!" và tức giận trút xuống một trận mưa chín loại vũ khí.
Athassa bhagavato ānubhāvena sabbāvudhāni nānāvidhaparamaruciradassanā surabhikusumamālā hutvā dasabalassa pādamūle nipatiṃsu.
Then, by the power of the Blessed One, all the weapons became garlands of fragrant flowers of various kinds, exceedingly beautiful to see, and fell at the feet of the Ten-Powered One.
Nhờ uy lực của Đức Thế Tôn, tất cả các vũ khí ấy biến thành những tràng hoa thơm ngát, đẹp đẽ muôn màu, và rơi xuống chân của bậc Thập Lực.
2844
Tato taṃ acchariyaṃ disvā sudassano devarājā paramakupitamānaso bhagavantaṃ ubhohi hatthehi pādesu gahetvā attano bhavanato nīharitukāmo ukkhipitvā mahāsamuddaṃ atikkamitvā cakkavāḷapabbataṃ gantvā – ‘‘kiṃ nu kho samaṇo jīvati vā mato vā’’ti olokento tasmiṃyeva āsane nisinnaṃ disvā – ‘‘aho mahānubhāvo ayaṃ samaṇo, nāhaṃ imaṃ samaṇaṃ ito nikkaḍḍhituṃ sakkomi.
Then, seeing that marvel, Sudassana, the king of devas, with a mind extremely enraged, wishing to remove the Blessed One from his celestial mansion, seized him by the feet with both hands, lifted him up, and went past the great ocean to the Cakkavāḷa mountain range. Looking, thinking, “I wonder, is the samaṇa alive or dead?” he saw him seated on that very same seat and thought: “Oh, this samaṇa is of great power! I am not able to drag this samaṇa from here.
Sau đó, khi thấy điều kỳ diệu ấy, vua trời Sudassana, với tâm vô cùng phẫn nộ, nắm lấy chân Đức Thế Tôn bằng cả hai tay, muốn đuổi Ngài ra khỏi cung điện của mình. Hắn nhấc Ngài lên, vượt qua đại dương, đến núi Chakavāḷa, rồi tự hỏi: "Vị Sa-môn này còn sống hay đã chết?" Khi nhìn lại, hắn thấy Ngài vẫn đang ngự trên chính chỗ ngồi đó. Hắn nghĩ: "Ôi, vị Sa-môn này có đại uy lực! Ta không thể đuổi vị Sa-môn này ra khỏi đây. Nếu có ai biết được, ta sẽ mang tiếng xấu không ít.
Yadi hi maṃ koci jānissati, anappako me ayaso bhavissati.
If anyone finds out about me, my disgrace will be considerable.
Nếu có ai biết được, ta sẽ mang tiếng xấu không ít.
Yāvimaṃ koci na passati, tāva naṃ vissajjetvā gamissāmī’’ti cintesi.
Before anyone sees him, I will release him and go.”
Chừng nào chưa có ai thấy Ngài, ta sẽ thả Ngài ra và đi."
2845
Atha dasabalo tassa cittācāraṃ ñatvā tathā adhiṭṭhāsi, yathā naṃ sabbe devamanussā passanti.
Then the Ten-Powered One, knowing the course of his thoughts, made a resolution so that all devas and humans could see him.
Bấy giờ, bậc Thập Lực biết được ý nghĩ của hắn, liền tác ý khiến tất cả chư thiên và loài người đều nhìn thấy Ngài.
Tasmiñca divase sakalajambudīpe ekasatarājāno tasseva upahāradānatthāya sannipatiṃsu.
And on that day, one hundred and one kings from all over Jambudīpa had assembled for the purpose of presenting gifts to him.
Vào ngày hôm đó, một trăm lẻ một vị vua trên khắp Jambudīpa đã tập hợp lại để dâng lễ vật cho chính Sudassana.
Te bhagavato pāde gahetvā nisinnaṃ sudassanaṃ devarājānaṃ nararājāno disvā – ‘‘amhākaṃ devarājā munirājassa piyadassissa satthuno pādaparicariyaṃ karoti, aho buddhā nāma acchariyā, aho buddhaguṇā visiṭṭhā’’ti bhagavati, pasannacittā sabbe bhagavantaṃ namassamānā sirasmiṃ añjaliṃ katvā aṭṭhaṃsu.
When those human kings saw Sudassana, the king of devas, seated holding the feet of the Blessed One, they thought: “Our king of devas is performing service at the feet of the Teacher, Piyadassī, the king of sages. Oh, how wonderful are the Buddhas! Oh, how excellent are the qualities of a Buddha!” With minds serene towards the Blessed One, they all stood paying homage to the Blessed One, with their hands raised in añjali to their heads.
Khi các vị vua loài người ấy thấy vua trời Sudassana đang nắm chân Đức Thế Tôn, họ nói: "Vua trời của chúng ta đang hầu hạ dưới chân Đức Đạo Sư Piyadassī, bậc vua của các bậc ẩn sĩ. Ôi, chư Phật thật kỳ diệu! Ôi, các đức tính của chư Phật thật siêu việt!" Với tâm hoan hỷ đối với Đức Thế Tôn, tất cả các vị vua đều chắp tay trên đầu, đảnh lễ Đức Thế Tôn và đứng yên.
Tattha piyadassī bhagavā taṃ sudassanaṃ devarājānaṃ pamukhaṃ katvā dhammaṃ desesi.
There, the Blessed One Piyadassī taught the Dhamma, making that king of devas, Sudassana, the foremost among them.
Tại đó, Đức Thế Tôn Piyadassī đã thuyết Pháp, lấy vua trời Sudassana làm người đứng đầu.
Tadā devamanussānaṃ navutikoṭisahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At that time, ninety thousand crores of devas and humans attained arahatta.
Khi ấy, chín mươi vạn ức chư thiên và loài người đã chứng đắc A-la-hán quả.
So dutiyo abhisamayo ahosi.
That was the second realization.
Đó là sự chứng ngộ thứ hai.
2846
Yadā pana navayojanappamāṇe kumudanagare buddhapaccatthiko devadatto viya soṇatthero nāma mahāpadumakumārena saddhiṃ mantetvā tassa pitaraṃ ghātetvā puna piyadassībuddhassa vadhāya nānappakāraṃ payogaṃ katvāpi ghātetuṃ asakkonto so doṇamukhanāgarājārohaṃ pakkosāpetvā taṃ palobhetvā tamatthaṃ ārocesi – ‘‘yadā panāyaṃ samaṇo piyadassī imaṃ nagaraṃ piṇḍāya pavisati, tadā doṇamukhaṃ nāma gajavaraṃ vissajjetvā piyadassīsamaṇaṃ mārehī’’ti.
Now at a time when, in the city of Kumuda which was nine yojanas in extent, one named Elder Soṇa, an enemy of the Buddha like Devadatta, conspired with Prince Mahāpaduma, had his father killed, and then, though making various attempts to kill the Buddha Piyadassī, was unable to kill him, he had the elephant-master of the royal elephant Doṇamukha summoned, enticed him, and told him of the matter, saying: “When this samaṇa Piyadassī enters this city for alms, release the excellent elephant named Doṇamukha and kill the samaṇa Piyadassī.”
Khi ấy, tại thành Kumuda, rộng chín do tuần, một trưởng lão tên Soṇa, giống như Devadatta là kẻ thù của Đức Phật, đã cùng với thái tử Mahāpaduma bàn mưu giết cha của thái tử. Sau đó, ông ta nhiều lần tìm cách sát hại Đức Phật Piyadassī nhưng không thành công. Ông ta liền triệu tập người quản voi tên Doṇamukha, dụ dỗ và kể sự việc cho người ấy: "Khi nào vị Sa-môn Piyadassī này vào thành để khất thực, hãy thả con voi chúa tên Doṇamukha ra và giết vị Sa-môn Piyadassī này!"
2847
Atha so āroho hitāhitavicāraṇarahito rājavallabho – ‘‘ayaṃ samaṇo ṭhānantarāpi maṃ cāveyyā’’ti mantvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā dutiyadivase dasabalassa nagarappavesanasamayaṃ sallakkhetvā sujātamatthakapiṇḍakumbhanalāṭaṃ dhanusadisadīghasuṇḍataṭaṃ suvipulamudukaṇṇaṃ madhupiṅgalanayanaṃ sundarakkhandhāsanaṃ anuvaṭṭaghanajaghanaṃ nicitagūḷhajāṇuantaraṃ īsāsadisaruciradantaṃ suvāladhiṃ apacitamecakaṃ sabbalakkhaṇasampannaṃ asitajaladharasadisacārudassanaṃ sīhavikkantalalitagāminaṃ jaṅgamamiva dharādharaṃ sattappatiṭṭhaṃ sattadhā pabhinnaṃ sabbaso vissavantaṃ viggahavantamiva antakaṃ upasaṅkamitvā piṇḍakabaḷañjanadhūpalepādivisesehi bhiyyopi mattappamattaṃ katvā arivāraṇavāraṇaṃ erāvaṇavāraṇamiva arijanavāraṇaṃ munivāraṇaṃ māraṇatthāya pesesi.
Then that elephant keeper, a favorite of the king, devoid of any consideration for what was beneficial or harmful, thought, “This ascetic might cause me to fall from my position.” Thinking thus, he agreed, saying, “Very well.” On the second day, having noted the time of the Ten-Powered One’s entry into the city, he approached the elephant—which had a well-formed head with a forehead like a pot, a long trunk held up like a bow, very broad and soft ears, honey-tawny eyes, a beautiful back for sitting, well-rounded and solid hindquarters, a compact and hidden space between its knees, beautiful tusks like chariot poles, a fine tail, an adorned dark tail, was endowed with all the auspicious marks, was as charming to see as a dark rain cloud, had a gait as graceful and bold as a lion, was like a walking mountain, was firmly established on seven points, was in rut in seven places with ichor flowing from all over, and was like an embodiment of the Ender—and having made it even more intoxicated and heedless with special items like lumps of food, collyrium, incense, and ointments, he sent that elephant, a warder of enemies, like the elephant Eravana, to kill the great sage, the warder of foes.
Bấy giờ, người quản voi ấy, vốn là kẻ thân cận của vua, không suy xét lợi hại, nghĩ rằng: "Vị Sa-môn này có thể khiến ta mất chức vị," liền đồng ý "Lành thay!" Ngày hôm sau, khi Đức Thập Lực vào thành, người ấy nhận thấy thời điểm thích hợp. Hắn đã khiến con voi chúa, có trán như bình đựng đồ cúng trên đỉnh đầu, vòi dài như cánh cung, tai rộng lớn và mềm mại, mắt vàng nâu như mật ong, lưng đẹp như ngai vàng, hông tròn trịa và rắn chắc, khoảng cách giữa các khớp gối kín đáo, ngà đẹp như cán cày, đuôi đẹp, màu đen tuyền được trang trí, đầy đủ mọi tướng tốt, có vẻ ngoài duyên dáng như đám mây đen, bước đi oai vệ và uyển chuyển như sư tử, như một ngọn núi di động, có bảy chỗ đứng vững, bảy chỗ chảy nước điên cuồng, chảy tràn khắp mọi nơi, như thần chết có hình tướng, trở nên say sưa hơn nữa bằng cách cho ăn các món đặc biệt như cơm nắm, thuốc nhỏ mắt, hương liệu, xoa dầu, v.v., rồi sai nó đi giết Đức Phật, bậc vua của các bậc ẩn sĩ, con voi của các bậc ẩn sĩ, kẻ ngăn chặn kẻ thù, như con voi Airāvaṇa ngăn chặn kẻ thù.
Atha so dviradavaro muttamattova gajamahiṃsaturaṅganaranāriyo hantvā hatarudhiraparirañjitasadantakarasarīro antajālapariyonaddhanayano sakaṭakavāṭakūṭāgāradvāratoraṇādīni bhañjitvā kāka-kulala-gijjhādīhi anupariyāyamāno hatamahiṃsanaraturaṅgadiradādīnaṃ aṅgāni ālumpitvā manussabhakkho yakkho viya bhakkhayanto dūratova dasabalaṃ sissagaṇaparivutaṃ āgacchantaṃ disvā anilagaruḷasadisavego vegena bhagavantamabhigañchi.
Then that excellent tusker, as soon as it was released, killed elephants, buffaloes, horses, men, and women. With its tusks, trunk, and body stained all over with the blood of the slain, and its eyes enmeshed in a net of intestines, it broke carts, door panels, pinnacled gateways, and arches. Followed by crows, kites, and vultures, it tore off and devoured the limbs of the slain buffaloes, humans, horses, and elephants, like a man-eating yakkha. From afar, it saw the Ten-Powered One approaching, surrounded by his retinue of disciples, and with a speed like the wind or a Garuḷa, it rushed swiftly towards the Blessed One.
Khi ấy, con voi ngà đôi tối thượng ấy, vừa được thả ra, đã giết voi, trâu, ngựa, người nam, người nữ, thân thể, ngà và vòi của nó nhuộm đỏ máu của những kẻ bị giết, mắt nó bị bao phủ bởi mạng lưới ruột, nó đã phá hủy xe, cánh cửa, nhà có mái nhọn, cổng vòm, v.v. và đang ăn thịt người như một dạ-xoa, xé nát các bộ phận cơ thể của những con trâu, người, ngựa, voi ngà đôi, v.v. đã bị giết, trong khi quạ, diều hâu, kền kền, v.v. bay lượn theo sau. Từ xa, nó thấy Đức Dasabala đang đến cùng đoàn đệ tử, liền nhanh như gió và chim Garuda, lao nhanh về phía Đức Thế Tôn.
2848
Atha puravāsino pana janā bhayasantāpaparipūritamānasā pāsādapākāracayatarūpagatā tathāgatābhimukhamabhidhāvantaṃ disvā hāhākārasaddamakaṃsu.
Then the city dwellers, their minds filled with fear and distress, went up onto palaces, ramparts, and trees. Seeing the elephant charging towards the Tathāgata, they made a sound of alarm.
Khi ấy, dân chúng trong thành, lòng tràn đầy sợ hãi và đau khổ, đang đứng trên các cung điện, tường thành và cây cối, thấy con voi đang lao về phía Đức Như Lai, liền kêu la thảm thiết.
Keci pana upāsakā taṃ nānappakārehi nayehi nivārayitumārabhiṃsu.
Some lay followers, however, began to try to stop him in various ways.
Một số cư sĩ liền tìm cách ngăn cản nó bằng nhiều phương pháp khác nhau.
Atha so buddhanāgo hatthināgamāyantamoloketvā karuṇāvipphārasītalahadayo mettāya taṃ phari.
Then that Buddha-Nāga, seeing the elephant-nāga approaching, his heart cooled by the pervasion of compassion, suffused it with loving-kindness.
Khi ấy, Đức Phật-voi (Buddhanāga) nhìn thấy con voi chúa (hatthināga) đang đến, với trái tim mát lạnh tràn đầy lòng bi mẫn, Ngài liền trải tâm từ đến nó.
Tato so hatthināgo mettāpharaṇena mudukatahadayasantāno attano dosāparādhaṃ ñatvā lajjāya bhagavato purato ṭhātuṃ asakkonto pathaviyaṃ pavisanto viya sirasā bhagavato pādesu nipati.
Thereupon, the heart of that elephant-nāga was softened by the suffusion of loving-kindness. Realizing its own fault and offense, and unable to stand before the Blessed One out of shame, it fell at the Blessed One’s feet with its head, as if sinking into the earth.
Từ đó, con voi chúa ấy, với tâm hồn được làm dịu bởi sự trải tâm từ, nhận ra lỗi lầm của mình, vì xấu hổ không thể đứng trước Đức Thế Tôn, nó liền phủ phục dưới chân Ngài bằng đầu, như thể đang chìm xuống đất.
Evaṃ nipanno pana so timiranikarasadisasarīro sañchāppabhānurañjitavarakanakagirisikharasamīpamupagato asitasaliladharanikaro viya virocittha.
Lying thus, its body like a mass of darkness, it shone like a dark rain cloud that has approached the vicinity of a noble golden mountain peak, tinged with the glow of the evening sun.
Khi đã phủ phục như vậy, thân thể nó đen như một khối bóng tối, rực rỡ như một đám mây đen kịt đến gần đỉnh núi vàng rực rỡ bởi ánh hoàng hôn.
2849
Athevaṃ munirājapādamūle karirājānaṃ sirasā nipatantaṃ disvā nāgarajanā paramapītipūritahadayā sādhukārasīhanādaṃ ukkuṭṭhisaddaṃ pavattayiṃsu.
Then, seeing the elephant king prostrating with its head at the feet of the King of Sages, the city people, their hearts filled with supreme joy, raised a cry of acclamation and a lion’s roar of approval.
Khi ấy, dân chúng trong thành, thấy voi chúa phủ phục dưới chân Đức Munirāja bằng đầu như vậy, lòng tràn đầy niềm hoan hỷ tột độ, liền cất tiếng hô vang "Sādhu!" như tiếng sư tử gầm.
Surabhikusumamālācandanagandhacuṇṇālaṅkārādīhi taṃ anekappakāraṃ pūjesuṃ.
They honored him in many ways with fragrant flower garlands, sandalwood, scented powders, ornaments, and so on.
Họ cúng dường Ngài bằng nhiều loại hoa thơm, vòng hoa, bột đàn hương và các vật trang sức khác.
Samantato celukkhepā pavattiṃsu.
From all around, cloths were waved in the air.
Khắp nơi, những chiếc áo choàng được tung lên.
Gaganatale suradundubhiyo abhinadiṃsu.
In the sky, celestial drums resounded.
Trên bầu trời, trống trời của chư thiên vang dội.
Atha bhagavā tamasitagirisikharamiva pādamūle nipannaṃ diradavaraṃ oloketvā aṅkusadhajajālasaṅkhacakkālaṅkatena karatalena gajavaramatthakaṃ parāmasitvā tassa cittācārānukūlāya dhammadesanāya taṃ anusāsi –
Then the Blessed One, looking at the excellent tusker lying at his feet like a dark mountain peak, stroked the great elephant’s head with his palm, which was adorned with a goad, banner, net, conch, and wheel, and instructed it with a Dhamma discourse suitable to the disposition of its mind:
Khi ấy, Đức Thế Tôn nhìn con voi tối thượng đang phủ phục dưới chân Ngài như một đỉnh núi đen, Ngài liền dùng bàn tay được trang sức bằng móc câu, cờ, lưới, ốc xà cừ và bánh xe, xoa đầu voi chúa và khuyên nhủ nó bằng một bài pháp phù hợp với tâm tính của nó:
2850
‘‘Gajavara vadato suṇohi vācaṃ, mama hitamatthayutañca taṃ bhajāhi;
“O excellent elephant, listen to the words I speak; practice what is beneficial and meaningful for you.
“Hỡi voi chúa, hãy lắng nghe lời Ta nói, và hãy thực hành điều lợi ích cho ngươi;
2851
Tava vadhanirataṃ paduṭṭhabhāvaṃ, apanaya santamupehi cārudanti.
Abandon your corrupt nature that delights in killing; O you with beautiful tusks, approach the state of peace.
Hãy từ bỏ sự độc ác thích giết chóc của ngươi, hỡi voi ngà đẹp, và hãy đạt đến sự an tịnh.
2852
‘‘Lobhena dosena ca mohato vā, yo pāṇino hiṃsati vāraṇinda;
“Whoever, O lord of elephants, harms living beings out of greed, hatred, or delusion;
Hỡi voi vương, kẻ nào do tham lam, sân hận hay si mê mà làm hại chúng sinh;
2853
So pāṇaghātī sucirampi kālaṃ, dukkhaṃ sughoraṃ narakenubhoti.
that killer of living beings, for a very long time, experiences extremely terrible suffering in hell.
Kẻ sát sinh ấy sẽ chịu khổ đau khủng khiếp trong địa ngục trong một thời gian rất dài.
2854
‘‘Mākāsi mātaṅga punevarūpaṃ, kammaṃ pamādena madena vāpi;
“O elephant, do not commit such an act again, whether through heedlessness or intoxication.
Hỡi voi chúa, đừng bao giờ làm lại hành động như vậy do phóng dật hay say mê;
2855
Avīciyaṃ dukkhamasayha kappaṃ, pappoti pāṇaṃ atipātayanto.
One who destroys life reaches unendurable suffering in Avīci for an entire kappa.
Kẻ sát hại sinh mạng sẽ phải chịu khổ đau không thể chịu đựng được trong A-tỳ địa ngục suốt một kiếp.
2856
‘‘Dukkhaṃ sughoraṃ narakenubhotvā, manussalokaṃ yadi yāti bhiyyo;
“Having experienced extremely terrible suffering in hell, if one should ever reach the human world again,
Sau khi chịu khổ đau khủng khiếp trong địa ngục, nếu nó tái sinh làm người;
2857
Appāyuko hoti virūparūpo, vihiṃsako dukkhavisesabhāgī.
one will have a short lifespan, a deformed appearance, be violent, and receive a special share of suffering.
Nó sẽ có tuổi thọ ngắn, hình dạng xấu xí, là kẻ gây hại và chịu nhiều khổ đau đặc biệt.
2858
‘‘Yathā ca pāṇā paramaṃ piyā te, mahājane kuñjara mandanāga;
“Just as your own life is most dear to you, O elephant, you of gentle nature among the great populace;
Hỡi voi chúa, hỡi voi hiền lành, cũng như sinh mạng rất quý giá đối với ngươi, giữa đại chúng;
2859
Tathā parassāpi piyāti ñatvā, pāṇātipāto parivajjanīyo.
so too, knowing that life is dear to others, the destruction of life should be avoided.
Hãy biết rằng sinh mạng cũng quý giá đối với người khác, nên hãy tránh xa sự sát sinh.
2860
‘‘Dose ca hiṃsānirate viditvā, pāṇātipātā virate guṇe ca;
“Having understood the faults in being devoted to violence, and the virtues in abstaining from the destruction of life;
Sau khi biết sự độc ác và tội lỗi trong việc sát sinh, và những lợi ích của việc tránh xa sát sinh;
2861
Pāṇātipātaṃ parivajjaya tvaṃ, sagge sukhaṃ icchasi ce parattha.
You should avoid the destruction of life, if you wish for happiness in heaven in the next world.
Ngươi hãy tránh xa sát sinh, nếu muốn có hạnh phúc trên trời ở đời sau.
2862
‘‘Pāṇātipātā virato sudanto, piyo manāpo bhavatīdha loke;
“One who abstains from the destruction of life, well-tamed, becomes dear and agreeable here in this world;
Kẻ nào tránh xa sát sinh, đã tự chế ngự tốt, sẽ được yêu mến và hài lòng ở đời này;
2863
Kāyassa bhedā ca paraṃ panassa, saggādhivāsaṃ kathayanti buddhā.
And upon the breaking up of the body, after that, the Buddhas declare for him a residence in heaven.
Và sau khi thân hoại mạng chung, chư Phật nói rằng người ấy sẽ được tái sinh vào cõi trời.
2864
‘‘Dukkhāgamaṃ nicchati koci loke, sabbopi jāto sukhamesateva;
“No one in the world wishes for the coming of suffering; every being that is born seeks only happiness;
Không ai trên đời muốn gặp khổ đau, tất cả chúng sinh đều mong cầu hạnh phúc;
2865
Tasmā mahānāga vihāya hiṃsaṃ, bhāvehi mettaṃ karuṇañca kāle’’ti.
Therefore, O great elephant, having abandoned violence, you should always develop loving-kindness and compassion.”
Vì vậy, hỡi voi chúa, hãy từ bỏ sự gây hại, và hãy tu tập tâm từ bi đúng lúc.”
2866
Athevaṃ dasabalenānusāsiyamāno dantivaro saññaṃ paṭilabhitvā paramavinīto vinayācārasampanno sisso viya ahosi.
Then, being thus instructed by the one with Ten Powers, the excellent tusked elephant regained his senses and became like a disciple who is supremely disciplined and endowed with the practice of the Vinaya.
Khi ấy, con voi tối thượng được Đức Dasabala khuyên nhủ như vậy, liền lấy lại ý thức, trở nên vô cùng thuần phục, như một đệ tử có đầy đủ giới hạnh và oai nghi.
Evaṃ so piyadassī bhagavā amhākaṃ satthā viya dhanapālaṃ doṇamukhaṃ karivaraṃ damitvā tattha mahājanasamāgame dhammaṃ desesi.
Thus, the Blessed One Piyadassī, just as our Teacher tamed the elephant Dhanapāla, so too, having tamed the excellent elephant named Doṇamukha, taught the Dhamma there in the great assembly of people.
Như vậy, Đức Thế Tôn Piyadassī, giống như Bậc Đạo Sư của chúng ta đã thuần hóa con voi Dhanapāla (Nālāgiri), Ngài đã thuần hóa voi chúa Donamukha, và tại đó, giữa đám đông quần chúng, Ngài đã thuyết giảng Pháp.
Tadā asītikoṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At that time, there was a realization of the Dhamma for eighty thousand crores of beings.
Khi ấy, tám mươi ngàn vạn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi.
This was the third realization.
Đây là lần chứng ngộ thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói:
2867
1.
1.
1.
2868
‘‘Sujātassa aparena, sayambhū lokanāyako;
“After Sujāta, the Self-become, the leader of the world arose;
“Sau Đức Sujāta, bậc Tự Sinh, Đạo Sư của thế gian;
2869
Durāsado asamasamo, piyadassī mahāyaso.
Unassailable, equal to the unequalled, Piyadassī of great fame.
Đức Piyadassī, không thể tiếp cận, vô song, đại danh tiếng đã xuất hiện.
2870
2.
2.
2.
2871
‘‘Sopi buddho amitayaso, ādiccova virocati;
“That Buddha, too, of limitless fame, shines like the sun;
Đức Phật ấy, với danh tiếng vô lượng, chiếu sáng như mặt trời;
2872
Sabbaṃ tamaṃ nihantvāna, dhammacakkaṃ pavattayi.
Having dispelled all darkness, he set the Wheel of Dhamma in motion.
Sau khi diệt trừ mọi bóng tối, Ngài đã chuyển Pháp luân.
2873
3.
3.
3.
2874
‘‘Tassāpi atulatejassa, ahesuṃ abhisamayā tayo;
“For him, too, of incomparable power, there were three realizations;
Đối với Ngài, với uy lực vô song, đã có ba lần chứng ngộ;
2875
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahu.
The first realization was for one hundred thousand crores of beings.
Lần chứng ngộ đầu tiên là một trăm ngàn vạn chúng sinh.
2876
4.
4.
4.
2877
‘‘Sudassano devarājā, micchādiṭṭhimarocayi;
“Sudassana, the king of the devas, delighted in wrong view;
Khi vua trời Sudassana ưa thích tà kiến;
2878
Tassa diṭṭhiṃ vinodento, satthā dhammamadesayi.
Dispelling his view, the Teacher taught the Dhamma.
Bậc Đạo Sư đã thuyết pháp để loại bỏ tà kiến của ông ta.
2879
5.
5.
5.
2880
‘‘Janasannipāto atulo, mahāsannipatī tadā;
“The gathering of people was incomparable, a great assembly at that time;
Khi ấy, một cuộc tụ họp quần chúng vô song, một đại hội đã diễn ra;
2881
Navutikoṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
The second realization was for ninety thousand crores of beings.
Lần chứng ngộ thứ hai là chín mươi ngàn vạn chúng sinh.
2882
6.
6.
6.
2883
‘‘Yadā doṇamukhaṃ hatthiṃ, vinesi narasārathi;
“When the tamer of men disciplined the elephant Doṇamukha,
Khi vị Xà-mâu của loài người thuần hóa con voi Donamukha;
2884
Asītikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
The third realization was for eighty thousand crores of beings.”
Lần chứng ngộ thứ ba là tám mươi ngàn vạn chúng sinh.”
2885
Sumaṅgalanagare pālito nāma rājaputto ca purohitaputto sabbadassikumāro cāti dve sahāyakā ahesuṃ.
In the city of Sumaṅgala, there were two friends: a prince named Pālita and the son of the royal chaplain, the young man Sabbadassi.
Tại thành Sumaṅgala, có hai người bạn: hoàng tử tên Pālita và con trai của vị quan tư tế tên Sabbadassī.
Te piyadassimhi sammāsambuddhe cārikaṃ carante ‘‘attano nagaraṃ sampatto’’ti sutvā koṭisatasahassaparivārā paccuggamanaṃ katvā tassa dhammaṃ sutvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhagavato bhattānumodanāvasāne koṭisatasahassehi saddhiṃ pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
When they heard that the Perfectly Enlightened One Piyadassī, while wandering on tour, had arrived at their city, they, with a retinue of one hundred thousand crores, went out to meet him. Having heard his Dhamma, they gave a great offering for seven days. On the seventh day, at the conclusion of the Blessed One’s discourse of appreciation for the meal, they, together with one hundred thousand crores of people, went forth and attained Arahantship.
Khi Đức Phật Chánh Đẳng Giác Piyadassī đang du hành, họ nghe nói “Ngài đã đến thành phố của chúng ta”, liền cùng một trăm ngàn vạn tùy tùng ra đón, nghe pháp của Ngài, sau khi cúng dường đại thí trong bảy ngày, vào ngày thứ bảy, sau khi Đức Thế Tôn ban lời tùy hỷ bữa ăn, họ cùng một trăm ngàn vạn người xuất gia và đạt được A-la-hán quả.
Tesaṃ pana majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi.
In the midst of them, the Blessed One recited the Pātimokkha; that was the first assembly.
Giữa họ, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Pātimokkha, đó là cuộc tụ họp đầu tiên.
Athāparena samayena sudassanadevarājassa samāgame navutikoṭiyo arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Then, on a later occasion, at the assembly of the deva-king Sudassana, ninety crores attained Arahantship.
Sau đó, trong cuộc tụ họp của vua trời Sudassana, chín mươi ngàn vạn chúng sinh đã đạt được A-la-hán quả.
Tehi parivuto satthā pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi.
Surrounded by them, the Teacher recited the Pātimokkha; this was the second assembly.
Được họ vây quanh, Đức Đạo Sư đã thuyết giảng Pātimokkha, đó là cuộc tụ họp thứ hai.
Puna doṇamukhavinayane asītikoṭiyo pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Again, at the taming of Doṇamukha, eighty crores went forth and attained Arahantship.
Lại nữa, trong việc thuần hóa voi Donamukha, tám mươi ngàn vạn chúng sinh đã xuất gia và đạt được A-la-hán quả.
Tesaṃ majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi.
In the midst of them, the Blessed One recited the Pātimokkha; this was the third assembly.
Giữa họ, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Pātimokkha, đó là cuộc tụ họp thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói:
2886
7.
7.
7.
2887
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, tassāpi piyadassino;
“There were three assemblies for that Piyadassī;
“Đối với Đức Piyadassī ấy, cũng có ba cuộc tụ họp;
2888
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.
The first gathering was of one hundred thousand crores.
Cuộc tụ họp đầu tiên là một trăm ngàn vạn chúng sinh.
2889
8.
8.
8.
2890
‘‘Tato paraṃ navutikoṭī, samiṃsu ekato munī;
“After that, ninety crores of sages assembled together;
Sau đó, chín mươi ngàn vạn vị hiền giả đã tụ họp lại;
2891
Tatiye sannipātamhi, asītikoṭiyo ahū’’ti.
At the third assembly, there were eighty crores.”
Trong cuộc tụ họp thứ ba, có tám mươi ngàn vạn chúng sinh.”
2892
Tadā amhākaṃ bodhisatto kassapo nāma brāhmaṇamāṇavo itihāsapañcamānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā koṭisatasahassapariccāgena paramārāmaṃ saṅghārāmaṃ kāretvā saraṇesu ca pañcasīlesu ca patiṭṭhāsi.
At that time, our Bodhisatta was a young brahmin named Kassapa. Having become a master of the three Vedas with the Itihāsa as the fifth, he heard the Teacher's Dhamma discourse. By giving away wealth of one hundred thousand crores, he had a supreme monastery, a Saṅghārāma, built, and he became established in the Refuges and the Five Precepts.
Khi ấy, Bồ-tát của chúng ta là một thanh niên Bà-la-môn tên Kassapa, thông thạo ba bộ Veda cùng với Itihāsa là thứ năm, sau khi nghe pháp của Đức Đạo Sư, đã xây dựng một Tăng xá (saṅghārāma) tối thượng, một tu viện, với sự cúng dường một trăm ngàn vạn, và đã an trú trong Tam Quy và Ngũ Giới.
Atha naṃ satthā – ‘‘ito aṭṭhārasakappasataccayena gotamo nāma buddho loke bhavissatī’’ti byākāsi.
Then the Teacher made a prediction about him: “After the passing of eighteen hundred kappas from now, a Buddha named Gotama will arise in the world.”
Khi ấy, Đức Đạo Sư đã thọ ký cho Ngài: “Sau mười tám trăm kiếp nữa, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện trên thế gian.”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói:
2893
9.
9.
9.
2894
‘‘Ahaṃ tena samayena, kassapo nāma brāhmaṇo;
“At that time, I was a brahmin named Kassapa;
“Khi ấy, tôi là một Bà-la-môn tên Kassapa;
2895
Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
A reciter, a master of the mantras, a master of the three Vedas.
Là một học giả, người giữ thần chú, thông thạo ba bộ Veda.
2896
10.
10.
10.
2897
‘‘Tassa dhammaṃ suṇitvāna, pasādaṃ janayiṃ ahaṃ;
“Having heard his Dhamma, I generated faith;
Sau khi nghe pháp của Ngài, tôi đã phát tâm tịnh tín;
2898
Koṭisatasahassehi, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
With one hundred thousand crores, I had a Saṅghārāma built.
Với một trăm ngàn vạn, tôi đã xây dựng một Tăng xá.
2899
11.
11.
11.
2900
‘‘Tassa datvāna ārāmaṃ, haṭṭho saṃviggamānaso;
“Having given that monastery, joyful and with a stirred mind,
Sau khi cúng dường tu viện ấy, với tâm hoan hỷ và xúc động;
2901
Saraṇe pañcasīle ca, daḷahaṃ katvā samādiyiṃ.
I firmly undertook the Refuges and the Five Precepts.
Tôi đã kiên định thọ trì Tam Quy và Ngũ Giới.
2902
12.
12.
12.
2903
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, saṅghamajjhe nisīdiya;
“That Buddha, too, made a prediction about me, while seated in the midst of the Saṅgha:
Đức Phật ấy, ngồi giữa Tăng chúng, đã thọ ký cho tôi;
2904
Aṭṭhārase kappasate, ayaṃ buddho bhavissati.
‘In eighteen hundred kappas, this one will become a Buddha.’
“Sau mười tám trăm kiếp, người này sẽ thành Phật.”
2905
13.
13.
13.
2906
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
“‘Having striven in the striving… and so on… we will be in the presence of this one.’
“Sau khi tinh tấn tu tập… (v.v.)… chúng ta sẽ đối diện với Ngài.”
2907
14.
14.
14.
2908
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
“Having heard his words, I made my mind even more serene;
Sau khi nghe lời Ngài, tâm tôi càng thêm tịnh tín;
2909
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
I undertook a higher practice to fulfill the ten perfections.”
Tôi đã kiên định thọ trì giới hạnh cao hơn để viên mãn mười Ba-la-mật.”
2910
Tattha saraṇe pañcasīle cāti tīṇi saraṇāni pañca sīlāni cāti attho.
Therein, "in the refuges and the five precepts" means the three refuges and the five precepts.
Ở đây, saraṇe pañcasīle cā có nghĩa là ba nơi nương tựa và năm giới.
Aṭṭhārase kappasateti ito aṭṭhasatādhikassa kappasahassassa accayenāti attho.
"In the eighteen hundredth kappa" means after the passing of one thousand eight hundred kappas from this auspicious eon.
Aṭṭhārase kappasate có nghĩa là sau khi một ngàn tám trăm kiếp trôi qua kể từ kiếp này.
2911
Tassa pana bhagavato sudhaññaṃ nāma nagaraṃ ahosi.
Furthermore, that Blessed One's city was named Sudhañña.
Thành phố của Đức Thế Tôn ấy tên là Sudhañña.
Pitā sudatto nāma rājā, mātā sucandā nāma devī, pālito ca sabbadassī ca dve aggasāvakā, sobhito nāmupaṭṭhāko, sujātā ca dhammadinnā ca dve aggasāvikā, kakudharukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni āyu, vimalā nāmassa aggamahesī ahosi, kañcanāveḷo nāma putto, so ājaññarathena nikkhamīti.
His father was the king named Sudatta, and his mother was the queen named Sucandā. The two chief disciples were Pālita and Sabbadassī. The attendant was named Sobhita. The two chief female disciples were Sujātā and Dhammadinnā. The Bodhi tree was the Kakudha tree. His body was eighty cubits in height. The lifespan was ninety thousand years. His chief consort was named Vimalā, and his son was named Kañcanāveḷa. He went forth on a thoroughbred chariot.
Cha của Ngài là vua tên Sudatta, mẹ là hoàng hậu tên Sucandā. Hai vị Thượng Thủ Thinh Văn là Pālita và Sabbadassī. Thị giả là Sobhita. Hai vị Thượng Thủ Thinh Văn Ni là Sujātā và Dhammadinnā. Cây Bồ-đề của Ngài là cây Kakudha. Thân Ngài cao tám mươi cánh tay. Tuổi thọ là chín mươi ngàn năm. Hoàng hậu của Ngài là Vimalā. Con trai Ngài tên là Kañcanāveḷa. Ngài đã xuất gia bằng cỗ xe của loài ngựa quý.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, điều này đã được nói:
2912
15.
15.
15.
2913
‘‘Sudhaññaṃ nāma nagaraṃ, sudatto nāma khattiyo;
“The city was named Sudhañña, the khattiya was named Sudatta;
“Thành phố tên Sudhañña, vị Khattiya tên Sudatta;
2914
Candā nāmāsi janikā, piyadassissa satthuno.
The mother of the Teacher Piyadassī was named Candā.
Mẹ của Đạo Sư Piyadassī tên là Candā.
2915
20.
20.
20.
2916
‘‘Pālito sabbadassī ca, ahesuṃ aggasāvakā;
“Pālita and Sabbadassī were the chief disciples;
“Pālita và Sabbadassī là các Thượng Thủ Thinh Văn;
2917
Sobhito nāmupaṭṭhāko, piyadassissa satthuno.
The attendant of the Teacher Piyadassī was named Sobhita.
Thị giả của Đạo Sư Piyadassī tên là Sobhita.
2918
21.
21.
21.
2919
‘‘Sujātā dhammadinnā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
“Sujātā and Dhammadinnā were the chief female disciples;
“Sujātā và Dhammadinnā là các Thượng Thủ Thinh Văn Ni;
2920
Bodhi tassa bhagavato, kakudhoti pavuccati.
The Bodhi of that Blessed One is called the Kakudha.
Cây Bồ-đề của Thế Tôn ấy được gọi là Kakudha.
2921
23.
23.
23.
2922
‘‘Sopi buddho amitayaso, dvattiṃsavaralakkhaṇo;
“That Buddha too, of limitless fame, endowed with the thirty-two excellent marks,
“Đức Phật ấy, với danh tiếng vô lượng, mang ba mươi hai tướng tốt;
2923
Asītihatthamubbedho, sālarājāva dissati.
eighty cubits in height, appeared like a king of Sāla trees.
Thân cao tám mươi cánh tay, hiện ra như vua cây Sāla.
2924
24.
24.
24.
2925
‘‘Aggicandasūriyānaṃ, natthi tādisikā pabhā;
“Fire, the moon, and the sun do not have such radiance
“Ánh sáng của lửa, mặt trăng, mặt trời không thể sánh bằng;
2926
Yathā ahu pabhā tassa, asamassa mahesino.
as was the radiance of that peerless, great sage.
Như ánh sáng của vị Đại Hiền Vô Song ấy.
2927
25.
25.
25.
2928
‘‘Tassāpi devadevassa, āyu tāvatakaṃ ahu;
“Of that deva of devas, too, the lifespan was of such a length;
“Tuổi thọ của vị Thiên Trung Thiên ấy cũng vậy;
2929
Navutivassasahassāni, loke aṭṭhāsi cakkhumā.
for ninety thousand years the One with Vision remained in the world.
Chín mươi ngàn năm, vị Nhãn Nhân ấy trụ thế.
2930
26.
26.
26.
2931
‘‘Sopi buddho asamasamo, yugānipi tāni atuliyāni;
“That Buddha, too, peerless and unequaled, and those pairs, too, which were incomparable—
“Đức Phật ấy, Đấng Vô Song, và những cặp đệ tử ấy cũng vô thượng;
2932
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
all of that has vanished. Are not all conditioned things empty?”
Tất cả đều biến mất, phải chăng tất cả các hành là trống rỗng?”
2933
Tattha sālarājā vāti sabbaphāliphullo paramaramaṇīyadassano samavaṭṭakkhandho sālarājā viya dissati.
Therein, "like a king of Sāla trees" means he is seen like a king of Sāla trees with a perfectly round trunk, which is exceedingly delightful to behold and in full bloom from top to bottom.
Ở đây, sālarājā vā có nghĩa là hiện ra như một cây Sāla vương với thân cây tròn đều, nở hoa khắp nơi, vô cùng đẹp đẽ và đáng chiêm ngưỡng. Yugānipi tāni là các cặp đệ tử như cặp Thượng Thủ Thinh Văn. Các câu kệ còn lại đều rõ nghĩa.
Yugānipi tānīti aggasāvakayugādīni yugaḷāni.
"Those pairs, too" means the pairs beginning with the pair of chief disciples.
Yugānipi tāni là các cặp đệ tử như cặp Thượng Thủ Thinh Văn.
Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
In all the remaining verses, the meaning is clear.
Các câu kệ còn lại đều rõ nghĩa.
2934
Piyadassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
The commentary on the Chronicle of the Buddha Piyadassī is concluded.
Phần mô tả Phật Sử của Đức Phật Piyadassī đã hoàn tất.
2935
Niṭṭhito terasamo buddhavaṃso.
The Thirteenth Chronicle of a Buddha is concluded.
Phật Sử thứ mười ba đã hoàn tất.
2936

16. Atthadassībuddhavaṃsavaṇṇanā

16. The Commentary on the Chronicle of the Buddha Atthadassī

16. Mô Tả Phật Sử của Đức Phật Atthadassī

2937
Piyadassimhi sammāsambuddhe parinibbute tassa sāsane ca antarahite parihāyitvā vaḍḍhitvā aparimitāyukesu manussesu anukkamena parihāyitvā vassasatasahassāyukesu jātesu paramatthadassī atthadassī nāma buddho loke uppajji.
When the Perfectly Enlightened One Piyadassī had attained Parinibbāna and his Dispensation had disappeared, after human lifespans had declined and then increased to an immeasurable length, and then had successively declined again until humans were born with a lifespan of one hundred thousand years, a Buddha named Atthadassī, the seer of the ultimate meaning, arose in the world.
Khi Đức Chánh Đẳng Giác Piyadassī đã nhập Niết-bàn và giáo pháp của Ngài cũng đã biến mất, khi tuổi thọ của con người từ vô lượng đã giảm dần rồi tăng lên, rồi lại giảm dần cho đến khi đạt tuổi thọ một trăm ngàn năm, Đức Phật tên Atthadassī, Đấng Paramatthadassī (người thấy được ý nghĩa tối thượng), đã xuất hiện trên thế gian. Ngài đã hoàn thành các Pāramī, tái sinh ở cung trời Tusita, rồi từ đó giáng trần, nhập thai vào bụng của hoàng hậu Sudassanā, vợ của vua tên Sāgara, tại thành phố tên Sobhana, một thành phố vô cùng tráng lệ. Sau mười tháng ở trong thai, Ngài ra khỏi bụng mẹ tại khu vườn Sucindhana. Ngay khi vị Đại Nhân vừa ra khỏi bụng mẹ, những kho báu lớn đã được cất giấu từ lâu, truyền từ đời này sang đời khác trong gia tộc, đã được các chủ nhân của chúng tìm thấy. Vì vậy, vào ngày đặt tên cho Ngài, họ đã đặt tên là "Atthadassī". Ngài đã sống trong cung điện mười ngàn năm. Ngài có ba cung điện tên là Amaragiri, Suragiri, và Girivāhana, tạo ra hương thơm tuyệt diệu. Ngài có ba mươi ba ngàn cung nữ, đứng đầu là hoàng hậu Visākhā.
So pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā paramasobhane sobhane nāma nagare sāgarassa nāma rañño kule aggamahesiyā sudassanadeviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasa māse gabbhe vasitvā sucindhanuyyāne mātukucchito nikkhami.
Having fulfilled the perfections, he was reborn in the Tusita realm. Passing away from there, he took conception in the womb of Sudassanādevī, the chief consort in the family of King Sāgara, in the exceedingly beautiful city named Sobhana. After remaining in the womb for ten months, he emerged from his mother’s womb in the Sucindhana park.
Ngài đã hoàn thành các Pāramī, tái sinh ở cung trời Tusita, rồi từ đó giáng trần, nhập thai vào bụng của hoàng hậu Sudassanā, vợ của vua tên Sāgara, tại thành phố tên Sobhana, một thành phố vô cùng tráng lệ. Sau mười tháng ở trong thai, Ngài ra khỏi bụng mẹ tại khu vườn Sucindhana.
Mātukucchito mahāpurise nikkhantamatte sucirakālanihitāni kulaparamparāgatāni mahānidhānāni dhanasāmikā paṭilabhiṃsūti tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘atthadassī’’ti nāmamakaṃsu.
Just as the Great Being emerged from his mother’s womb, the owners of wealth recovered great treasures that had been hidden for a very long time and had been passed down through their family lineage. Therefore, on his naming day, they gave him the name "Atthadassī."
Ngay khi vị Đại Nhân vừa ra khỏi bụng mẹ, những kho báu lớn đã được cất giấu từ lâu, truyền từ đời này sang đời khác trong gia tộc, đã được các chủ nhân của chúng tìm thấy. Vì vậy, vào ngày đặt tên cho Ngài, họ đã đặt tên là "Atthadassī".
So dasavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi.
He lived in the household for ten thousand years.
Ngài đã sống trong cung điện mười ngàn năm.
Amaragiri-suragiri-girivāhananāmakā paramasurabhijanakā tayo cassa pāsādā ahesuṃ.
He had three palaces named Amaragiri, Suragiri, and Girivāhana, which produced a most excellent fragrance.
Ngài có ba cung điện tên là Amaragiri, Suragiri, và Girivāhana, tạo ra hương thơm tuyệt diệu.
Visākhādevippamukhāni tettiṃsa itthisahassāni ahesuṃ.
There were thirty-three thousand women, headed by Queen Visākhā.
Ngài có ba mươi ba ngàn cung nữ, đứng đầu là hoàng hậu Visākhā.
2938
So cattāri nimittāni disvā visākhādeviyā selakumāre nāma putte uppanne sudassanaṃ nāma assarājaṃ abhiruhitvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji.
Having seen the four signs, and upon the birth of a son named Selakumāra to Queen Visākhā, he mounted the king of horses named Sudassana and went forth in the great renunciation, becoming an ascetic.
Ngài thấy bốn điềm báo, sau khi con trai Ngài tên là Selakumāra được sinh ra với hoàng hậu Visākhā, Ngài đã cưỡi con ngựa vương tên Sudassana, thực hiện cuộc Đại Xuất Gia và trở thành một vị tu sĩ. Chín mươi triệu người đã xuất gia theo Ngài. Được họ vây quanh, vị Đại Nhân ấy đã thực hành khổ hạnh trong tám tháng. Vào ngày trăng tròn tháng Visākha, Ngài đã thọ dụng món sữa gạo nấu với mật ong do nữ thần rắn Sucindharā mang đến để cúng dường, được dâng trong một bát vàng cùng với nữ thần rắn mà toàn thân của nàng có thể được nhìn thấy bởi đại chúng. Sau khi trải qua thời gian nghỉ trưa trong rừng Sāla non trẻ, được trang hoàng bởi hàng trăm cây non, vào buổi chiều, Ngài đã nhận tám nắm cỏ Kuśa do vua rắn tên Dhammaruci Mahāruci dâng cúng, rồi đến cây Bồ-đề Campaka. Ngài trải một tấm thảm cỏ Kuśa rộng năm mươi ba cánh tay, ngồi kiết già và đạt được Chánh Đẳng Giác. Ngài đã thốt lên lời Udāna mà tất cả các vị Phật đều thốt ra – “Ta đã lang thang qua vô số kiếp luân hồi… cho đến… Ta đã đạt đến sự diệt tận của các khát ái.” Sau khi trải qua bảy tuần lễ (49 ngày) ngay gần cây Bồ-đề, Ngài đã chấp nhận lời thỉnh cầu thuyết pháp của Phạm Thiên. Khi thấy chín mươi triệu Tỳ-khưu đã xuất gia cùng với Ngài có khả năng thấu hiểu Pháp cao thượng, Ngài đã bay lên không trung và hạ xuống khu vườn Anoma gần thành phố Anoma. Được họ vây quanh, Ngài đã chuyển Pháp luân tại đó.
Taṃ nava manussakoṭiyo anupabbajiṃsu.
Ninety million men went forth following him.
Chín mươi triệu người đã xuất gia theo Ngài.
Tehi parivuto so mahāpuriso aṭṭha māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya sucindharanāgiyā upahāratthāya ānītaṃ madhupāyāsaṃ mahājanena sandissamānasabbasarīrāya nāgiyā saha suvaṇṇapātiyā dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā taruṇatarusatasamalaṅkate taruṇasālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye dhammarucinā mahārucinā nāma nāgarājena dinnā aṭṭha kusatiṇamuṭṭhiyo gahetvā campakabodhiṃ upasaṅkamitvā tepaññāsahatthāyāmavitthataṃ kusatiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā sambodhiṃ patvā sabbabuddhāciṇṇaṃ – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā brahmuno dhammadesanāyācanaṃ sampaṭicchitvā attanā saha pabbajitanavabhikkhukoṭiyo ariyadhammapaṭivedhasamatthe disvā ākāsena gantvā anomanagarasamīpe anomuyyāne otaritvā tehi parivuto tattha dhammacakkaṃ pavattesi.
Surrounded by them, that great being, after practicing the striving for eight months, on the full moon day of Visākha, partook of the milk-rice with honey offered in a golden bowl by the nāga maiden named Sucindharā, whose entire body was being gazed upon by the great assembly, the milk-rice having been brought for the purpose of offering. After spending the day-sojourn in a young sal forest adorned with a hundred young trees, in the evening, he took the eight handfuls of kusa grass given by the nāga king named Mahārucinā, who delighted in the Dhamma. Having approached the Campaka Bodhi tree, he spread a seat of kusa grass fifty-three cubits in length and breadth, sat cross-legged, and attained perfect enlightenment. After uttering the inspired utterance customary to all Buddhas—"anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā"—he spent seven weeks near the Bodhi tree itself. Having accepted Brahmā's request to teach the Dhamma, and seeing that the nine koṭis of bhikkhus who had gone forth with him were capable of penetrating the noble Dhamma, he went through the sky, descended in the Anoma park near the city of Anoma, and, surrounded by them, he set in motion the Wheel of Dhamma there.
Được họ vây quanh, vị Đại Nhân ấy đã thực hành khổ hạnh trong tám tháng. Vào ngày trăng tròn tháng Visākha, Ngài đã thọ dụng món sữa gạo nấu với mật ong do nữ thần rắn Sucindharā mang đến để cúng dường, được dâng trong một bát vàng cùng với nữ thần rắn mà toàn thân của nàng có thể được nhìn thấy bởi đại chúng. Sau khi trải qua thời gian nghỉ trưa trong rừng Sāla non trẻ, được trang hoàng bởi hàng trăm cây non, vào buổi chiều, Ngài đã nhận tám nắm cỏ Kuśa do vua rắn tên Dhammaruci Mahāruci dâng cúng, rồi đến cây Bồ-đề Campaka. Ngài trải một tấm thảm cỏ Kuśa rộng năm mươi ba cánh tay, ngồi kiết già và đạt được Chánh Đẳng Giác. Ngài đã thốt lên lời Udāna mà tất cả các vị Phật đều thốt ra – “Ta đã lang thang qua vô số kiếp luân hồi… cho đến… Ta đã đạt đến sự diệt tận của các khát ái.” Sau khi trải qua bảy tuần lễ (49 ngày) ngay gần cây Bồ-đề, Ngài đã chấp nhận lời thỉnh cầu thuyết pháp của Phạm Thiên. Khi thấy chín mươi triệu Tỳ-khưu đã xuất gia cùng với Ngài có khả năng thấu hiểu Pháp cao thượng, Ngài đã bay lên không trung và hạ xuống khu vườn Anoma gần thành phố Anoma. Được họ vây quanh, Ngài đã chuyển Pháp luân tại đó.
Tadā koṭisatasahassānaṃ paṭhamo dhammābhisamayo ahosi.
At that time, the first realization of the Dhamma occurred for one hundred thousand koṭis of beings.
Khi ấy, sự chứng ngộ Pháp đầu tiên đã xảy ra cho một trăm ngàn triệu chúng sinh.
2939
Puna bhagavati lokanāyake devalokacārikaṃ caritvā tattha dhammaṃ desente koṭisatasahassānaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.
Again, when the Blessed One, the Leader of the World, was journeying through the deva world and teaching the Dhamma there, the second realization occurred for one hundred thousand koṭis of beings.
Lại nữa, khi Thế Tôn, vị Đạo Sư của thế gian, du hành đến cõi trời và thuyết pháp tại đó, sự chứng ngộ thứ hai đã xảy ra cho một trăm ngàn triệu chúng sinh.
Yadā pana bhagavā atthadassī amhākaṃ bhagavā viya kapilavatthupuraṃ sobhanapuraṃ pavisitvā dhammaṃ desesi, tadā koṭisatasahassānaṃ tatiyo dhammābhisamayo ahosi.
And when the Blessed One Atthadassī, like our Blessed One entering the city of Kapilavatthu, entered the city of Sobhana and taught the Dhamma, at that time the third realization of the Dhamma occurred for one hundred thousand koṭis of beings.
Và khi Đức Thế Tôn Atthadassī, giống như Đức Thế Tôn của chúng ta, đã vào thành phố Sobhana (tương tự như thành Kapilavatthu) và thuyết pháp, sự chứng ngộ Pháp thứ ba đã xảy ra cho một trăm ngàn triệu chúng sinh.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, điều này đã được nói:
2940
1.
1.
1.
2941
‘‘Tattheva maṇḍakappamhi, atthadassī mahāyaso;
“In that very Maṇḍa kappa, Atthadassī of great fame,
“Cũng trong Maṇḍakappa ấy, Atthadassī vĩ đại danh tiếng;
2942
Mahātamaṃ nihantvāna, patto sambodhimuttamaṃ.
having dispelled the great darkness, attained supreme perfect enlightenment.
Đã diệt trừ bóng tối lớn, đạt đến Chánh Đẳng Giác tối thượng.
2943
2.
2.
2.
2944
‘‘Brahmunā yācito santo, dhammacakkaṃ pavattayi;
“Being requested by Brahmā, he set the Wheel of Dhamma in motion;
“Được Phạm Thiên thỉnh cầu, Ngài đã chuyển Pháp luân;
2945
Amatena tappayī lokaṃ, dasasahassī sadevakaṃ.
he satisfied the world with its devas in the ten-thousand-fold world system with the deathless.
Làm thỏa mãn thế gian cùng chư thiên trong mười ngàn thế giới bằng Pháp bất tử.
2946
3.
3.
3.
2947
‘‘Tassāpi lokanāthassa, ahesuṃ abhisamayā tayo;
“For that Leader of the World, too, there were three realizations;
“Vị Đạo Sư của thế gian ấy cũng có ba lần chứng ngộ;
2948
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahu.
the first realization was for one hundred thousand koṭis of beings.
Lần chứng ngộ đầu tiên là của một trăm ngàn triệu chúng sinh.
2949
4.
4.
4.
2950
‘‘Yadā buddho atthadassī, carati devacārikaṃ;
“When the Buddha Atthadassī journeyed through the deva realm,
“Khi Đức Phật Atthadassī du hành cõi trời;
2951
Koṭisatasahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
the second realization was for one hundred thousand koṭis of beings.
Lần chứng ngộ thứ hai là của một trăm ngàn triệu chúng sinh.
2952
5.
5.
5.
2953
‘‘Punāparaṃ yadā buddho, desesi pitusantike;
“Furthermore, when the Buddha taught in the presence of his father,
“Lại nữa, khi Đức Phật thuyết pháp trước mặt cha mình;
2954
Koṭisatasahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
the third realization was for one hundred thousand koṭis of beings.”
Lần chứng ngộ thứ ba là của một trăm ngàn triệu chúng sinh.”
2955
Tattha tatthevāti tasmiññeva kappeti attho.
Therein, tatthevā means in that very kappa.
Ở đây, tattheva có nghĩa là “ngay trong kiếp ấy”. Trong ngữ cảnh này, một đại kiếp tốt lành được hiểu là “Maṇḍakappa”. Như đã nói ở phần mô tả Phật sử của Đức Phật Padumuttara phía dưới, “kiếp nào có ba vị Phật xuất hiện, kiếp ấy là một đại kiếp tốt lành”. Vì vậy, đại kiếp tốt lành ở đây được gọi là “Maṇḍakappa”. Nihantvānā có nghĩa là đã diệt trừ. Hoặc đây là cách đọc đúng. Santo có nghĩa là “đã trở thành”. Amatena có nghĩa là “bằng sự uống nước cam lồ đạt được đạo quả”. Tappayī có nghĩa là “đã làm cho thỏa mãn, đã làm cho no đủ”. Dasasahassī có nghĩa là “mười ngàn thế giới”. Devacārikaṃ có nghĩa là “sự du hành đến cõi trời để giáo hóa chư thiên”.
Ettha pana varakappo ‘‘maṇḍakappo’’ti adhippeto.
Here, the vara kappa is intended by “Maṇḍa kappa.”
Trong ngữ cảnh này, một đại kiếp tốt lành được hiểu là “Maṇḍakappa”.
‘‘Yasmiṃ kappe tayo buddhā nibbattanti, so kappo varakappo’’ti heṭṭhā padumuttarabuddhavaṃsavaṇṇanāyaṃ vutto.
It was stated below in the commentary on the Buddhavaṃsa of Padumuttara that “a kappa in which three Buddhas arise is a vara kappa.”
Như đã nói ở phần mô tả Phật sử của Đức Phật Padumuttara phía dưới, “kiếp nào có ba vị Phật xuất hiện, kiếp ấy là một đại kiếp tốt lành”.
Tasmā varakappo idha ‘‘maṇḍakappo’’ti vutto.
Therefore, the vara kappa is here called the “Maṇḍa kappa.”
Vì vậy, đại kiếp tốt lành ở đây được gọi là “Maṇḍakappa”.
Nihantvānāti nihanitvā.
Nihantvānā means having dispelled.
Nihantvānā có nghĩa là đã diệt trừ.
Ayameva vā pāṭho.
Or this is the correct reading.
Hoặc đây là cách đọc đúng.
Santoti samāno.
Santo means being.
Santo có nghĩa là “đã trở thành”.
Amatenāti maggaphalādhigamāmatapānena.
Amatenā means with the nectar-drink of the attainment of the path and fruit.
Amatena có nghĩa là “bằng sự uống nước cam lồ đạt được đạo quả”.
Tappayīti atappayi, pīṇesīti attho.
Tappayī means he satisfied, he gratified.
Tappayī có nghĩa là “đã làm cho thỏa mãn, đã làm cho no đủ”.
Dasasahassīti dasasahassilokadhātuṃ.
Dasasahassī means the ten-thousand-fold world system.
Dasasahassī có nghĩa là “mười ngàn thế giới”.
Devacārikanti devānaṃ vinayanatthaṃ devalokacārikanti attho.
Devacārika means a journey through the deva world for the purpose of instructing the devas.
Devacārikaṃ có nghĩa là “sự du hành đến cõi trời để giáo hóa chư thiên”.
2956
Sucandakanagare kira santo ca rājaputto upasanto ca purohitaputto tīsu vedesu sabbasamayantaresu ca sāramadisvā nagarassa catūsu dvāresu cattāro paṇḍite visārade ca manusse ṭhapesuṃ – ‘‘yaṃ pana tumhe paṇḍitaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā passatha suṇātha vā, taṃ amhākaṃ āgantvā ārocethā’’ti.
It is said that in the city of Sucandaka, the prince Santo and the purohita's son Upasanto, seeing no essence in the three Vedas and in all other doctrines, stationed four wise and confident men at the four gates of the city, saying: “Whatever wise ascetic or brahmin you see or hear of, come and inform us.”
Người ta kể rằng tại thành phố Sucandaka, hoàng tử Santa và con trai của vị cố vấn hoàng gia Upasanta, sau khi không tìm thấy cốt lõi trong ba bộ Veda và tất cả các giáo phái khác, đã đặt bốn người học giả và thông thái tại bốn cổng thành, với lời dặn: “Nếu các ngươi thấy hoặc nghe về bất kỳ vị sa-môn hay Bà-la-môn nào là học giả, hãy đến báo cho chúng ta biết.” Vào thời điểm ấy, Đức Thế Tôn Atthadassī đã đến thành phố Sucandaka. Rồi những người được họ thông báo đã đi và báo cáo cho họ về sự hiện diện của Đức Thập Lực tại nơi đó. Sau đó, hoàng tử Santa và Upasanta, nghe tin Đức Như Lai đến, với tâm hoan hỷ, cùng với một ngàn tùy tùng, đã đi nghênh đón Đức Thập Lực vô song, đảnh lễ, thỉnh cầu và cúng dường đại thí vô song cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong bảy ngày. Vào ngày thứ bảy, họ đã nghe pháp cùng với tất cả cư dân trong thành phố. Người ta kể rằng vào ngày ấy, chín mươi tám ngàn người đã xuất gia với sự xuất gia “Ehi Bhikkhu” và đạt được A-la-hán quả. Giữa hội chúng ấy, Đức Thế Tôn đã đọc Pātimokkha, và đó là cuộc hội họp đầu tiên.
Tena ca samayena atthadassī lokanātho sucandakanagaraṃ sampāpuṇi.
And at that time, Atthadassī, the Leader of the World, arrived at the city of Sucandaka.
Vào thời điểm ấy, Đức Thế Tôn Atthadassī đã đến thành phố Sucandaka.
Atha tehi niveditā purisā gantvā tesaṃ dasabalassa tatthāgamanaṃ paṭivedesuṃ.
Then the men, having been informed by them, went and reported to them the arrival of the one with Ten Powers there.
Rồi những người được họ thông báo đã đi và báo cáo cho họ về sự hiện diện của Đức Thập Lực tại nơi đó.
Tato te santopasantā tathāgatāgamanaṃ sutvā pahaṭṭhamānasā sahassaparivārā dasabalaṃ asamaṃ paccuggantvā abhivādetvā nimantetvā sattāhaṃ buddhappamukhassa saṅghassa asadisaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase sakalanagaravāsīhi manussehi saddhiṃ dhammakathaṃ suṇiṃsu.
Thereupon, Santo and Upasanto, hearing of the Tathāgata's arrival, with overjoyed minds and a retinue of a thousand, went to meet the peerless one of Ten Powers. Having paid homage and invited him, they gave a great, incomparable offering to the Saṅgha with the Buddha at its head for seven days. On the seventh day, they listened to a Dhamma talk together with the people of the entire city.
Sau đó, hoàng tử Santa và Upasanta, nghe tin Đức Như Lai đến, với tâm hoan hỷ, cùng với một ngàn tùy tùng, đã đi nghênh đón Đức Thập Lực vô song, đảnh lễ, thỉnh cầu và cúng dường đại thí vô song cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong bảy ngày. Vào ngày thứ bảy, họ đã nghe pháp cùng với tất cả cư dân trong thành phố.
Tasmiṃ kira divase aṭṭhanavutisahassāni ehibhikkhupabbajjāya pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
It is said that on that day, ninety-eight thousand beings went forth with the ehibhikkhu ordination and attained arahantship.
Người ta kể rằng vào ngày ấy, chín mươi tám ngàn người đã xuất gia với sự xuất gia “Ehi Bhikkhu” và đạt được A-la-hán quả.
Tāya parisāya majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi.
In the midst of that assembly, the Blessed One recited the Pātimokkha. That was the first assembly.
Giữa hội chúng ấy, Đức Thế Tôn đã đọc Pātimokkha, và đó là cuộc hội họp đầu tiên.
2957
Yadā pana bhagavā attano puttassa selattherassa dhammaṃ desento aṭṭhāsītisahassāni pasādetvā ehibhikkhubhāvena pabbājetvā arahattaṃ pāpetvā pātimokkhaṃ uddisi, so dutiyo sannipāto ahosi.
But when the Blessed One, while teaching the Dhamma to his son, the Elder Sela, inspired faith in eighty-eight thousand beings, gave them the going forth with the ehi bhikkhu formula, led them to arahatship, and recited the Pātimokkha, that was the second assembly.
Và khi Đức Thế Tôn thuyết pháp cho con trai của Ngài, Tôn giả Sela, làm cho tám mươi tám ngàn người hoan hỷ, đã cho họ xuất gia theo hình thức “Ehi Bhikkhu” và giúp họ đạt được A-la-hán quả, rồi đọc Pātimokkha, đó là cuộc hội họp thứ hai.
Puna mahāmaṅgalasamāgame māghapuṇṇamāyaṃ devamanussānaṃ dhammaṃ desento aṭṭhasattatisahassāni arahattaṃ pāpetvā pātimokkhaṃ uddisi, so tatiyo sannipāto ahosi.
Again, at the great auspicious gathering on the full moon day of Māgha, while teaching the Dhamma to devas and humans, he led seventy-eight thousand beings to arahatship and recited the Pātimokkha. That was the third assembly.
Một lần nữa, trong đại hội Đại Hạnh Phúc (Mahāmaṅgala), vào ngày trăng tròn tháng Māgha, khi thuyết Pháp cho chư thiên và loài người, Ngài đã khiến bảy mươi tám ngàn người đạt đến quả A-la-hán và đọc tụng Pātimokkha. Đó là đại hội thứ ba.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được dạy:
2958
6.
6.
6.
2959
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, tassāpi ca mahesino;
“There were three assemblies of that Great Sage,
“Vị Đại Hiền ấy có ba đại hội;
2960
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
of the stainless ones who had destroyed the defilements, of those with tranquil minds, the Tādins.
Của những vị đã diệt tận lậu hoặc, vô cấu, tâm an tịnh, và như vậy.
2961
7.
7.
7.
2962
‘‘Aṭṭhanavutisahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo;
“The first gathering was of ninety-eight thousand;
Đại hội đầu tiên có chín mươi tám ngàn vị;
2963
Aṭṭhāsītisahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
The second gathering was of eighty-eight thousand.
Đại hội thứ hai có tám mươi tám ngàn vị.
2964
8.
8.
8.
2965
‘‘Aṭṭhasattatisahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo;
“The third gathering was of seventy-eight thousand;
Đại hội thứ ba có bảy mươi tám ngàn vị;
2966
Anupādā vimuttānaṃ, vimalānaṃ mahesina’’nti.
of the great sages, stainless and liberated without clinging.”
Của những vị đã giải thoát không chấp thủ, vô cấu, Đại Hiền.”
2967
Tadā kira amhākaṃ bodhisatto campakanagare susīmo nāma brāhmaṇamahāsālo lokasammato ahosi.
At that time, it is said, our Bodhisatta was a great brahmin of immense wealth named Susīma in the city of Campaka, esteemed by the world.
Khi ấy, Bồ Tát của chúng ta được biết là một đại gia Bà-la-môn tên Susīma ở thành Campaka, được mọi người kính trọng.
So sabbavibhavajātaṃ dīnānāthakapaṇaddhikādīnaṃ vissajjetvā himavantasamīpaṃ gantvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca nibbattetvā mahiddhiko mahānubhāvo hutvā mahājanassa kusalākusalānaṃ dhammānaṃ anavajjasāvajjabhāvañca dassetvā buddhuppādaṃ āgamayamāno aṭṭhāsi.
He gave away all his wealth to the poor, the helpless, the destitute, travelers, and others, went to the vicinity of the Himavanta, and went forth as a hermit. Having developed the eight attainments and the five supernormal knowledges, he became one of great psychic power and great might. He showed the great populace the blameless and blameworthy nature of wholesome and unwholesome states and waited, anticipating the arising of a Buddha.
Ông đã phân phát tất cả tài sản cho những người nghèo khổ, không nơi nương tựa, khốn khó, v.v., rồi đi đến gần dãy Hy Mã Lạp Sơn, xuất gia làm đạo sĩ, thành tựu tám thiền định và năm thắng trí, trở thành một vị có đại thần thông và đại uy lực. Ông đã chỉ rõ cho đại chúng biết về thiện và bất thiện, về những điều không đáng trách và đáng trách, và chờ đợi sự xuất hiện của một vị Phật.
2968
Athāparena samayena atthadassimhi lokanāyake loke uppajjitvā sudassanamahānagare aṭṭhannaṃ parisānaṃ majjhe dhammāmatavassaṃ vassente tassa dhammaṃ sutvā saggalokaṃ gantvā dibbāni mandāravapadumapāricchattakādīni pupphāni devalokato āharitvā attano ānubhāvaṃ dassento dissamānasarīro catūsu disāsu catuddīpikamahāmegho viya pupphavassaṃ vassetvā samantato pupphamaṇḍapaṃ pupphamayagghitoraṇahemajālādīni pupphamayāni katvā mandāravapupphacchattena dasabalaṃ pūjesi.
Then, at a later time, when the World-Leader Atthadassī had arisen in the world and was showering the rain of the deathless Dhamma in the midst of the eight assemblies in the great city of Sudassana, he heard his Dhamma. He went to the celestial world, brought divine flowers such as mandārava, paduma, and pāricchattaka from the devaloka, and, displaying his power with a visible body, he rained down a shower of flowers like a great cloud covering the four continents in the four directions. All around, he created a pavilion of flowers, and things made of flowers such as valuable arches and golden nets, and he honored the Possessor of the Ten Powers with an umbrella of mandārava flowers.
Sau đó, khi Đức Thế Tôn Atthadassī, vị dẫn dắt thế gian, xuất hiện trên thế gian và đang ban mưa Pháp bất tử giữa tám hội chúng tại đại thành Sudassana, Bồ Tát đã nghe Pháp của Ngài, rồi đi lên cõi trời, mang về những bông hoa thiên giới như mandārava, paduma, pāricchattaka, v.v., từ cõi trời. Ngài đã thể hiện uy lực của mình bằng cách hiện thân, rải mưa hoa như một đám mây lớn bao trùm bốn châu lục từ bốn phương, tạo ra một lều hoa, cổng chào bằng hoa, lưới vàng bằng hoa và các vật trang trí bằng hoa khác xung quanh, và cúng dường Đức Thập Lực (Đức Phật) bằng một lọng hoa mandārava.
Sopi naṃ bhagavā – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi.
That Blessed One also made a prediction about him: “In the future, he will become a Buddha named Gotama.”
Đức Thế Tôn ấy cũng đã thọ ký cho Ngài rằng: “Trong tương lai, vị này sẽ trở thành một vị Phật tên Gotama.”
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được dạy:
2969
9.
9.
9.
2970
‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;
“At that time, I was a matted-hair ascetic of fierce austerity,
“Khi ấy, tôi là một đạo sĩ có búi tóc, tu khổ hạnh,
2971
Susīmo nāma nāmena, mahiyā seṭṭhasammato.
known by the name Susīma, esteemed as the best on earth.
Tên là Susīma, được xem là bậc tối thượng trên mặt đất.
2972
10.
10.
10.
2973
‘‘Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pāricchattakaṃ;
“Divine mandārava flowers, paduma, and pāricchattaka,
Tôi đã mang hoa mandārava, hoa sen, hoa pāricchattaka từ cõi trời,
2974
Devalokā haritvāna, sambuddhamabhipūjayiṃ.
I brought from the devaloka and honored the Sambuddha.
Và cúng dường Đức Chánh Đẳng Giác.
2975
11.
11.
11.
2976
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, atthadassī mahāmuni;
“That Buddha, the Great Sage Atthadassī, also made a prediction about me:
Đức Phật Atthadassī, Đại Tiên ấy cũng đã thọ ký cho tôi:
2977
Aṭṭhārase kappasate, ayaṃ buddho bhavissati.
‘In eighteen hundred kappas, this one will become a Buddha.’
‘Sau mười tám trăm kiếp, vị này sẽ thành Phật.’
2978
12.
12.
12.
2979
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
“Having striven in the striving… and so on… may we be face to face with him.
“Sau khi tinh tấn tu tập…pe… chúng ta sẽ ở trước mặt Ngài.”
2980
13.
13.
13.
2981
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, haṭṭho saṃviggamānaso;
“Having heard his words, with a joyful and stirred mind,
Nghe lời thọ ký ấy, tâm tôi hoan hỷ và xúc động;
2982
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
I undertook a further vow to fulfill the ten perfections.”
Tôi đã phát nguyện thêm để viên mãn mười Pāramī.”
2983
Tattha jaṭiloti jaṭā assa atthīti jaṭilo.
Therein, matted-hair ascetic (jaṭilo) means he has matted hair (jaṭā), therefore he is a matted-hair ascetic.
Ở đây, jaṭilo nghĩa là có búi tóc, nên gọi là jaṭilo. Mahiyā seṭṭhasammato nghĩa là được toàn thể thế gian công nhận, được tôn vinh là bậc tối thượng, cao quý nhất.
Mahiyā seṭṭhasammatoti sakalenapi lokena seṭṭho uttamo pavaroti evaṃ sammato sambhāvitoti attho.
Esteemed as the best on earth (mahiyā seṭṭhasammato) means he was regarded, honored, and acknowledged by the entire world as the best, the highest, the most excellent; this is the meaning.
Mahiyā seṭṭhasammato nghĩa là được toàn thể thế gian công nhận là bậc tối thượng, cao quý nhất.
2984
Tassa pana bhagavato sobhanaṃ nāma nagaraṃ ahosi.
Furthermore, that Blessed One's city was named Sobhana.
Thành phố của Đức Thế Tôn ấy tên là Sobhana. Vua cha tên Sāgara, mẫu hậu tên Sudassanā. Hai vị Thượng Thủ Thanh Văn là Santa và Upasanta. Vị thị giả tên Abhaya. Hai vị Thượng Thủ Tỳ Khưu Ni là Dhammā và Sudhammā. Cây Bồ đề là cây Campaka. Thân Ngài cao tám mươi cubit.
Sāgaro nāma rājā pitā, sudassanā nāma mātā, santo upasanto ca dve aggasāvakā, abhayo nāmupaṭṭhāko, dhammā ca sudhammā ca dve aggasāvikā, campakarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi.
His father was King Sāgara, his mother was named Sudassanā, his two chief disciples were Santo and Upasanto, his attendant was named Abhaya, his two chief female disciples were Dhammā and Sudhammā, his Bodhi tree was a Campaka tree, and his body was eighty cubits in height.
Hào quang thân Ngài luôn tỏa khắp một Yojana về mọi phía. Tuổi thọ của Ngài là một trăm ngàn năm. Vị hoàng hậu của Ngài tên Visākhā, con trai tên Sela. Ngài xuất gia bằng xe ngựa.
Sarīrappabhā samantato sabbakālaṃ yojanamattaṃ pharitvā aṭṭhāsi, āyu vassasatasahassaṃ, visākhā nāmassa aggamahesī, selo nāma putto, assayānena nikkhami.
The radiance of his body always spread out for a yojana in all directions. His lifespan was one hundred thousand years. His chief queen was named Visākhā, and his son was named Sela. He went forth on a horse-drawn chariot.
Hào quang thân Ngài luôn tỏa khắp một Yojana về mọi phía. Tuổi thọ của Ngài là một trăm ngàn năm. Vị hoàng hậu của Ngài tên Visākhā, con trai tên Sela. Ngài xuất gia bằng xe ngựa.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó, đã được dạy:
2985
14.
14.
14.
2986
‘‘Sobhanaṃ nāma nagaraṃ, sāgaro nāma khattiyo;
“The city was named Sobhana, the khattiya was named Sāgara,
“Thành phố tên Sobhana, vị vua Sát-đế-lợi tên Sāgara;
2987
Sudassanā nāma janikā, atthadassissa satthuno.
The mother of the Teacher Atthadassī was named Sudassanā.
Mẹ của Đức Đạo Sư Atthadassī tên Sudassanā.
2988
19.
19.
19.
2989
‘‘Santo ca upasanto ca, ahesuṃ aggasāvakā;
“Santo and Upasanto were the chief disciples;
“Santa và Upasanta là các Thượng Thủ Thanh Văn;
2990
Abhayo nāmupaṭṭhāko, atthadassissa satthuno.
Abhaya was the name of the attendant of the Teacher Atthadassī.
Abhaya là vị thị giả của Đức Đạo Sư Atthadassī.
2991
20.
20.
20.
2992
‘‘Dhammā ceva sudhammā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
“Dhammā and Sudhammā were the chief female disciples;
“Dhammā và Sudhammā là các Thượng Thủ Tỳ Khưu Ni;
2993
Bodhi tassa bhagavato, campakoti pavuccati.
The Bodhi of that Blessed One is called the Campaka.
Cây Bồ đề của Đức Thế Tôn ấy được gọi là Campaka.
2994
22.
22.
22.
2995
‘‘Sopi buddho asamasamo, asītihatthamuggato;
“That Buddha, peerless among the peerless, rose to a height of eighty cubits;
Đức Phật vô song ấy, cao tám mươi cubit;
2996
Sobhate sālarājāva, uḷurājāva pūrito.
He shone like a kingly sāla tree, like the full moon, king of the stars.
Ngài rực rỡ như vua cây sāla, như vầng trăng tròn.
2997
23.
23.
23.
2998
‘‘Tassa pākatikā raṃsī, anekasatakoṭiyo;
“His natural rays, many hundreds of crores of them,
Hào quang tự nhiên của Ngài, vô số trăm ngàn,
2999
Uddhaṃ adho dasa disā, pharanti yojanaṃ sadā.
Always spread for a yojana above, below, and in the ten directions.
Luôn tỏa khắp một Yojana lên trên, xuống dưới, mười phương.
3000
24.
24.
24.
3001
‘‘Sopi buddho narāsabho, sabbasattuttamo muni;
“That Buddha, a bull among men, the supreme sage among all beings,
Đức Phật ấy, bậc tối thượng trong loài người, vị hiền giả tối thượng trong tất cả chúng sinh;
3002
Vassasatasahassāni, loke aṭṭhāsi cakkhumā.
Endowed with vision, remained in the world for one hundred thousand years.
Vị có mắt (Phật nhãn) đã trụ thế một trăm ngàn năm.
3003
25.
25.
25.
3004
‘‘Atulaṃ dassetvā obhāsaṃ, virocetvā sadevake;
“Having displayed an incomparable radiance, having illuminated the world with its devas,
Sau khi hiển lộ ánh sáng vô song, chiếu rọi khắp thế giới chư thiên;
3005
Sopi aniccataṃ patto, yathaggupādānasaṅkhayā’’ti.
He too reached impermanence, like a fire with the exhaustion of its fuel.”
Ngài cũng đã đạt đến vô thường, như lửa tàn khi củi hết.”
3006
Tattha uḷurājāva pūritoti saradasamayaparipuṇṇavimalasakalamaṇḍalo tārakarājā viyāti attho.
Therein, like the king of stars, full means like the king of stars, the moon, with its full, immaculate, complete orb in the autumn season.
Ở đây, uḷurājāva pūrito nghĩa là như vầng trăng tròn vẹn, trong sạch, đầy đủ vào mùa thu, như vua các vì sao. Pākatikā nghĩa là phát sinh một cách tự nhiên, không phải do ý chí.
Pākatikāti pakativasena uppajjamānā, na adhiṭṭhānavasena.
Natural means arising by its own nature, not by the power of determination.
Pākatikā nghĩa là phát sinh một cách tự nhiên, không phải do ý chí.
Yadā icchati bhagavā, tadā anekakoṭisatasahassepi cakkavāḷe ābhāya phareyya.
When the Blessed One wishes, he can pervade even many hundred thousand crores of world-systems with his radiance.
Khi Đức Thế Tôn muốn, Ngài có thể tỏa hào quang khắp vô số trăm ngàn thế giới.
Raṃsīti rasmiyo.
Rays means beams of light.
Raṃsī nghĩa là những tia sáng.
Upādānasaṅkhayāti upādānakkhayā indhanakkhayā aggi viya.
With the exhaustion of fuel means like a fire is extinguished due to the exhaustion of its fuel, so too due to the exhaustion of the upādānas.
Upādānasaṅkhayā nghĩa là sự diệt tận của các upādāna, như lửa tàn khi củi hết.
Sopi bhagavā catunnaṃ upādānānaṃ khayena anupādisesāya nibbānadhātuyā anupamanagare anomārāme parinibbāyi.
That Blessed One also, with the exhaustion of the four upādānas, attained parinibbāna in the city of Anupama, in the Anomārāma monastery, through the nibbāna-element that is without residue.
Đức Thế Tôn ấy cũng đã nhập Vô Dư Niết Bàn (anupādisesāya nibbānadhātuyā) tại thành Anupama, trong khu vườn Anomārāma, do sự diệt tận của bốn upādāna.
Dhātuyo panassa adhiṭṭhānena vikiriṃsu.
His relics, however, were scattered by his determination.
Các xá lợi của Ngài đã phân tán theo ý nguyện (adhiṭṭhānena).
Sesamettha gāthāsu uttānamevāti.
The rest in these verses is self-evident.
Phần còn lại ở đây trong các kệ là rõ ràng.
3007
Atthadassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
The Commentary on the Chronicle of the Buddha Atthadassī is concluded.
Phần giải thích về Phật sử của Đức Phật Atthadassī đã hoàn tất.
3008
Niṭṭhito cuddasamo buddhavaṃso.
The Fourteenth Chronicle of the Buddha is concluded.
Phật sử thứ mười bốn đã hoàn tất.
Next Page →

Settings