71. Pāṭaligāmiyavaggassa paṭhame nibbānapaṭisaṃyuttāyāti amatadhātusannissitāya asaṅkhatadhātuyā pavedanavasena pavattāya.
71. In the first sutta of the Pāṭaligāmiyavagga, "pertaining to Nibbāna" (nibbānapaṭisaṃyuttāya) means concerning the Deathless Element (amatadhātu), having arisen by way of proclaiming the Unconditioned Element (asaṅkhatadhātu).
Trong bài kinh thứ nhất của Phẩm Pāṭaligāmiya, liên quan đến Nibbāna (nibbānapaṭisaṃyuttāyā) có nghĩa là liên quan đến yếu tố bất tử (amatadhātu), là yếu tố vô vi (asaṅkhatadhātu), được thuyết giảng theo cách công bố.
Dhammiyā kathāyāti dhammadesanāya.
"By means of a Dhamma-talk" (dhammiyā kathāya) means by teaching the Dhamma.
Bài pháp thoại (dhammiyā kathāyā) có nghĩa là sự thuyết pháp.
Sandassetīti sabhāvasarasalakkhaṇato nibbānaṃ dasseti.
"He instructs" (sandasseti) means he shows Nibbāna in terms of its own nature, function, and characteristic.
Giải thích (Sandassetī) có nghĩa là Đức Phật trình bày Nibbāna theo bản chất, hương vị và đặc tính của nó.
Samādapetīti tameva atthaṃ te bhikkhū gaṇhāpeti.
"He encourages" (samādapeti) means he makes those bhikkhus grasp that very meaning.
Thúc đẩy (Samādapetī) có nghĩa là Đức Phật khiến các Tỳ-kheo ấy nắm bắt ý nghĩa đó.
Samuttejetīti tadatthagahaṇe ussāhaṃ janento tejeti joteti.
"He inspires" (samuttejeti) means he inspires and illuminates them by generating enthusiasm for grasping that meaning.
Khuyến khích (Samuttejetī) có nghĩa là Đức Phật khiến họ hăng hái, soi sáng bằng cách khơi dậy sự nhiệt tình trong việc nắm bắt ý nghĩa đó.
Sampahaṃsetīti nibbānaguṇehi sammadeva sabbappakārehi toseti.
"He gladdens" (sampahaṃseti) means he completely delights them in all ways with the qualities of Nibbāna.
Khiến vui thích (Sampahaṃsetī) có nghĩa là Đức Phật làm cho họ hoàn toàn hoan hỷ bằng mọi cách với các phẩm chất của Nibbāna.
Atha vā sandassetīti ‘‘so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggā taṇhakkhayo virāgo nirodho’’tiādinā (ma. ni. 1.281; 2.337; mahāva. 8) nayeneva sabbathā tena tena pariyāyena tesaṃ tesaṃ ajjhāsayānurūpaṃ sammā dasseti.
Alternatively, "he instructs" (sandasseti) means he completely explains in various ways, suitable to the dispositions of those bhikkhus, by the method of "the calming of all formations, the relinquishment of all attachments, the destruction of craving, dispassion, cessation," and so forth.
Hoặc, giải thích (sandassetī) có nghĩa là Đức Phật trình bày một cách đúng đắn Nibbāna bằng nhiều cách khác nhau, phù hợp với khuynh hướng của từng vị Tỳ-kheo, theo phương pháp như: “đó là sự lắng dịu của mọi hành (saṅkhāra), sự từ bỏ mọi chấp thủ (upadhi), sự diệt trừ tham ái (taṇhakkhaya), sự ly tham (virāga), sự đoạn diệt (nirodha)” v.v.
Samādapetīti ‘‘iminā ariyamaggena taṃ adhigantabba’’nti adhigamapaṭipadāya saddhiṃ tattha bhikkhū ninnapoṇapabbhāre karonto sammā ādapeti gaṇhāpeti.
"He encourages" (samādapeti) means he correctly makes the bhikkhus inclined, tending, and disposed towards Nibbāna, along with the practice of attainment, saying, "That Nibbāna is to be attained by this Noble Path."
Thúc đẩy (Samādapetī) có nghĩa là Đức Phật khiến các Tỳ-kheo ấy hướng tâm về Nibbāna một cách đúng đắn, khiến họ nắm bắt Nibbāna cùng với con đường thực hành để đạt đến đó, rằng “Nibbāna phải được chứng đắc bằng con đường Thánh (ariyamagga) này”.
Samuttejetīti etaṃ dukkaraṃ durabhisambhavanti ‘‘mā sammāpaṭipattiyaṃ pamādaṃ antarāvosānaṃ āpajjatha, upanissayasampannassa vīriyavato nayidaṃ dukkaraṃ, tasmā sīlavisuddhiādivisuddhipaṭipadāya uṭṭhahatha ghaṭayatha vāyameyyāthā’’ti nibbānādhigamāya ussāheti, tattha vā cittaṃ vodapeti.
"He inspires" (samuttejeti) means he urges them to attain Nibbāna, or purifies their minds concerning it, saying, "This is difficult to do, hard to accomplish. Do not fall into heedlessness or a premature ending in right practice. For one endowed with supporting conditions and diligence, this is not difficult. Therefore, rise up, strive, and endeavor in the path of purification, starting with purity of moral conduct (sīlavisuddhi)."
Khuyến khích (Samuttejetī) có nghĩa là Đức Phật khuyến khích họ đạt đến Nibbāna, hoặc thanh lọc tâm của họ trong việc đó, bằng cách nói: “Điều này thật khó khăn, khó có thể đạt được. Chớ nên lơ là, chớ nên bỏ dở giữa chừng trong việc thực hành đúng đắn. Đối với người có đầy đủ nhân duyên hỗ trợ (upanissaya) và có tinh tấn (vīriya), điều này không khó. Vì vậy, hãy nỗ lực, cố gắng, tinh tấn trên con đường thực hành thanh tịnh (visuddhipaṭipadā) bắt đầu từ sự thanh tịnh giới (sīlavisuddhi) v.v.”.
Sampahaṃsetīti ‘‘madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāto’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90), rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti (saṃ. ni. 4.367; itivu. 44), asaṅkhatanti (saṃ. ni. 4.367), amatañca santantiādinā ca anekapariyāyena (saṃ. ni. 4.409) nibbānānisaṃsappakāsanena tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ tosento hāsento sampahaṃseti samassāseti.
"He gladdens" (sampahaṃseti) means he gladdens and delights the minds of those bhikkhus, making them feel relieved, by proclaiming the benefits of Nibbāna in many ways, such as "the subduing of intoxication, the removal of thirst, the uprooting of attachment," and also "the destruction of lust, the destruction of hatred, the destruction of delusion," "the unconditioned," and "the deathless and the peaceful," and so forth.
Khiến vui thích (Sampahaṃsetī) có nghĩa là Đức Phật khiến tâm của các Tỳ-kheo ấy hoan hỷ, vui mừng, và an ủi họ bằng cách công bố những lợi ích của Nibbāna bằng nhiều cách khác nhau, như: “là sự diệt trừ say đắm (madanimmadana), sự dập tắt khát khao (pipāsavinaya), sự nhổ tận gốc chấp thủ (ālayasamugghāta)” v.v., “là sự diệt trừ tham (rāgakkhaya), sự diệt trừ sân (dosakkhaya), sự diệt trừ si (mohakkhaya)” v.v., “là vô vi (asaṅkhata)” v.v., và “là bất tử và an tịnh” v.v.
Tedhāti te idha.
"There" (tedhā) means "they here (te idha)."
Tedhā có nghĩa là “Te idha” (họ ở đây).
Aṭṭhiṃ katvāti ‘‘atthi kiñci ayaṃ no attho adhigantabbo’’ti evaṃ sallakkhetvā tāya desanāya atthikā hutvā.
"Paying attention" (aṭṭhiṃ katvā) means having reflected, "There is something beneficial for us to attain," and thus having become eager for that discourse.
Aṭṭhiṃ katvā có nghĩa là “Có điều lợi ích nào đó chúng ta cần đạt được” – suy nghĩ như vậy, họ trở nên khao khát điều lợi ích đó nhờ vào bài thuyết pháp ấy.
Manasi katvāti citte ṭhapetvā anaññavihitā taṃ desanaṃ attano cittagatameva katvā.
"Having reflected upon" (manasi katvā) means having kept it in mind, and without being distracted by anything else, having made that discourse become part of one's own mind.
Manasi katvā có nghĩa là đặt vào tâm, không để tâm xao nhãng, biến bài thuyết pháp đó thành điều đã ghi sâu vào tâm mình.
Sabbaṃ cetaso samannāharitvāti sabbena kārakacittena ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā desanaṃ āvajjetvā, taggatameva ābhogaṃ katvāti attho.
"Having attended to it with all their heart" (sabbaṃ cetaso samannāharitvā) means having paid attention to the discourse from beginning to end with all their mental effort, or having made the attention fixed on that (Nibbāna) itself, is the meaning.
Sabbaṃ cetaso samannāharitvā có nghĩa là với tất cả tâm ý hành động, từ đầu cho đến cuối, quán xét bài thuyết pháp, tức là tập trung hoàn toàn vào đó.
Atha vā sabbaṃ cetaso samannāharitvāti sabbasmā cittato desanaṃ sammā anu anu āharitvā.
Alternatively, "having attended to it with all their heart" (sabbaṃ cetaso samannāharitvā) means having correctly and repeatedly drawn the discourse from all their mind.
Hoặc, sabbaṃ cetaso samannāharitvā có nghĩa là đem bài thuyết pháp từ tất cả tâm ý một cách đúng đắn, lặp đi lặp lại.
Idaṃ vuttaṃ hoti – desentassa yehi cittehi desanā katā, sabbasmā cittato pavattaṃ desanaṃ bahi gantuṃ adento sammā aviparītaṃ anu anu āharitvā attano cittasantānaṃ āharitvā yathādesitadesitaṃ desanaṃ suṭṭhu upadhāretvā.
This is said: Not allowing the discourse, which proceeded from the minds of the teaching Buddha, to go outside of all those minds from which it arose, they correctly and repeatedly drew it without distortion, bringing it into their own mental continuum, and firmly retained the discourse just as it was taught.
Điều này có nghĩa là: bài pháp được thuyết giảng với những tâm ý nào, thì không để bài pháp phát xuất từ tất cả tâm ấy đi ra ngoài, mà phải mang vào tâm thức của mình một cách đúng đắn, không sai lệch, lặp đi lặp lại, và ghi nhớ kỹ lưỡng bài pháp đã được thuyết giảng.
Ohitasotāti avahitasotā, suṭṭhu upitasotā.
"With attentive ears" (ohitasotā) means with ears inclined to the Dhamma, with ears well-placed on the Dhamma.
Ohitasotā có nghĩa là tai lắng nghe, tai đã được đặt đúng chỗ.
Ohitasotāti vā avikkhittasotā.
Or "with attentive ears" (ohitasotā) means with undistracted ears.
Hoặc, Ohitasotā có nghĩa là tai không bị phân tán.
Tameva upalabbhamānopi hi savane avikkhepo satisaṃvaro viya cakkhundriyādīsu sotindriyepi vattumarahatīti.
Indeed, even though distraction in hearing can be attained in impulsion (javana), non-distraction in hearing can also pertain to the ear-faculty, like the restraint of mindfulness in the eye-faculty and others.
Thật vậy, sự không xao nhãng trong việc lắng nghe, dù được tìm thấy trong các sát-na, cũng có thể được áp dụng cho thính căn, giống như sự phòng hộ chánh niệm đối với nhãn căn và các căn khác.
Ettha ca ‘‘aṭṭhiṃ katvā’’tiādīhi catūhipi padehi tesaṃ bhikkhūnaṃ tapparabhāvato savane ādaradīpanena sakkaccasavanaṃ dasseti.
And here, by these four terms starting with "paying attention," the Buddha demonstrates attentive hearing, indicating the bhikkhus' earnestness and respect in listening to the Dhamma, because of their devotedness to it.
Ở đây, với bốn từ ngữ “aṭṭhiṃ katvā” (tập trung tâm ý) và những từ khác, cho thấy sự lắng nghe một cách cung kính, bằng cách thể hiện sự tôn trọng của các tỳ-khưu đó đối với việc lắng nghe, do sự chuyên tâm của họ.
Tattha atthīti vijjati, paramatthato upalabbhatīti attho.
There, "there is" (atthi) means it exists, it is obtainable in the ultimate sense, is the meaning.
Trong đó, atthī (có) có nghĩa là: hiện hữu, được tìm thấy theo nghĩa tối hậu.
Bhikkhaveti tesaṃ bhikkhūnaṃ ālapanaṃ.
"Bhikkhus" (bhikkhave) is an address to those bhikkhus.
Bhikkhave (này các tỳ-khưu) là lời gọi các tỳ-khưu đó.
Nanu ca udānaṃ nāma pītisomanassasamuṭṭhāpito vā dhammasaṃvegasamuṭṭhāpito vā dhammapaṭiggāhakanirapekkho udāhāro, tathā ceva ettakesu suttesu āgataṃ, idha kasmā bhagavā udānento te bhikkhū āmantesīti?
But is not an udāna an utterance arising from joy and gladness or from spiritual urgency, independent of the recipient of the Dhamma, and has it appeared in such suttas as such? Why then did the Blessed One, when uttering an udāna here, address the bhikkhus?
Há chẳng phải udāna là lời thốt ra do niềm hoan hỷ, hân hoan, hoặc do sự xúc động về Dhamma, không cần người tiếp nhận Dhamma, và điều này đã được đề cập trong các kinh như vậy, vậy tại sao ở đây Đức Thế Tôn lại gọi các tỳ-khưu đó khi thốt lên udāna?
Tesaṃ bhikkhūnaṃ saññāpanatthaṃ.
It was for the purpose of making those bhikkhus understand.
Để làm cho các tỳ-khưu đó hiểu rõ.
Nibbānapaṭisaṃyuttañhi bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desetvā nibbānaguṇānussaraṇena uppannapītisomanassā udānaṃ udānesi.
Indeed, the Blessed One, having taught the Dhamma pertaining to Nibbāna to those bhikkhus, uttered the udāna, being filled with joy and gladness that arose from contemplating the qualities of Nibbāna.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết Dhamma liên quan đến Nibbāna cho các tỳ-khưu đó, và với niềm hoan hỷ, hân hoan phát sinh do hồi tưởng các phẩm chất của Nibbāna, Ngài đã thốt lên udāna.
Idha nibbānavajjo sabbo sabhāvadhammo paccayāyattavuttikova upalabbhati, na paccayanirapekkho.
Here, all phenomenal existences, except Nibbāna, are found to be conditioned by causes, not independent of causes.
Ở đây, tất cả các pháp hữu vi (sabhāvadhammo) ngoại trừ Nibbāna, đều được tìm thấy chỉ tồn tại tùy thuộc vào duyên, chứ không phải không tùy thuộc vào duyên.
Ayaṃ pana nibbānadhammo katamapaccaye upalabbhatīti tesaṃ bhikkhūnaṃ cetoparivitakkamaññāya te ca saññāpetukāmo ‘‘atthi, bhikkhave, tadāyatana’’ntiādimāha, na ekantatova te paṭiggāhake katvāti veditabbaṃ.
But as to this Nibbāna phenomenon, ‘By what condition is it attained?’—knowing the mental reflection of those bhikkhus and wishing to enlighten them, he said, “Bhikkhus, there is that Āyatana,” and so on. It should be understood that he did not say this merely treating them as recipients of the Dhamma.
Biết được suy nghĩ trong tâm của các tỳ-khưu đó rằng “Pháp Nibbāna này được tìm thấy trong duyên nào?”, và muốn làm cho họ hiểu rõ, Đức Thế Tôn đã nói “ Này các tỳ-khưu, có một xứ đó” và những lời tiếp theo, chứ không phải hoàn toàn xem họ là người tiếp nhận.
Tadāyatananti taṃ kāraṇaṃ.
That Āyatana means that cause.
Tadāyatanaṃ (xứ đó) có nghĩa là: nguyên nhân đó.
Dakāro padasandhikaro.
The letter ‘d’ serves to join the words.
Âm da là âm nối từ.
Nibbānañhi maggaphalañāṇādīnaṃ ārammaṇapaccayabhāvato rūpādīni viya cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇapaccayabhūtānīti kāraṇaṭṭhena ‘‘āyatana’’nti vuccati.
For Nibbāna, being the object-condition (ārammaṇa-paccaya) for path-and-fruit knowledge and so on, is called “Āyatana” in the sense of a cause, just as material forms (rūpa) and so on are object-conditions for eye-consciousness and so on.
Nibbāna được gọi là “āyatana” (xứ) theo nghĩa nguyên nhân, vì Nibbāna là đối tượng duyên của trí tuệ Đạo và Quả, giống như sắc và các pháp khác là đối tượng duyên của nhãn thức và các thức khác.
Ettāvatā ca bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvaṃ pavedesi.
By this much, the Blessed One revealed to those bhikkhus the existence of the Unconditioned Element (asaṅkhata-dhātu) in the ultimate sense.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã tuyên bố sự hiện hữu tối hậu của pháp vô vi (asaṅkhata dhātu) cho các tỳ-khưu đó.
Evaṃ bhagavā asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvaṃ sammukhena dassetvā idāni tabbidhuradhammāpohanamukhenassa sabhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘yattha neva pathavī na āpo’’tiādimāha.
Having thus directly shown the existence of the Unconditioned Element in the ultimate sense, the Blessed One now said, “where there is neither earth nor water,” and so on, to demonstrate its nature by negating phenomena that are remote from it.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã trực tiếp chỉ ra sự hiện hữu tối hậu của pháp vô vi, và bây giờ, để chỉ ra bản chất của Nibbāna thông qua việc loại bỏ các pháp đối nghịch, Ngài đã nói “ Nơi đó không có đất, không có nước” và những lời tiếp theo.
Tattha yasmā nibbānaṃ sabbasaṅkhāravidhurasabhāvaṃ yathā saṅkhatadhammesu katthaci natthi, tathā tatthapi sabbe saṅkhatadhammā.
In this connection, just as Nibbāna is of a nature remote from all conditioned phenomena (saṅkhāra), so too are all conditioned phenomena absent in Nibbāna, as they are not found anywhere among conditioned phenomena.
Trong đó, bởi vì Nibbāna có bản chất là không có tất cả các pháp hữu vi, nên cũng như không có pháp hữu vi nào ở bất cứ đâu trong các pháp hữu vi, thì tất cả các pháp hữu vi cũng không có ở đó.
Na hi saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ samodhānaṃ sambhavati.
For there cannot be a combination of conditioned and unconditioned phenomena.
Thật vậy, sự kết hợp giữa các pháp hữu vi và vô vi là không thể xảy ra.
Tatrāyaṃ atthavibhāvanā – yattha yasmiṃ nibbāne yassaṃ asaṅkhatadhātuyaṃ neva kakkhaḷalakkhaṇā pathavīdhātu atthi, na paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu, na uṇhalakkhaṇā tejodhātu, na vitthambhanalakkhaṇā vāyodhātu atthi.
Here is the elucidation of the meaning: In that Nibbāna, in that Unconditioned Element, there is neither the earth element (pathavī-dhātu) with its characteristic of hardness, nor the water element (āpo-dhātu) with its characteristic of cohesion, nor the fire element (tejo-dhātu) with its characteristic of heat, nor the air element (vāyo-dhātu) with its characteristic of distension.
Trong đó, đây là sự giải thích ý nghĩa: Nơi nào, trong Nibbāna đó, trong pháp vô vi đó, không có địa đại có đặc tính cứng rắn, không có thủy đại có đặc tính chảy, không có hỏa đại có đặc tính nóng, không có phong đại có đặc tính trương phồng.
Iti catumahābhūtābhāvavacanena yathā sabbassapi upādārūpassa abhāvo vutto hoti tannissitattā.
Thus, by stating the absence of the four great elements, the absence of all derived material phenomena (upādā-rūpa) is declared, as they depend on the great elements.
Như vậy, bằng cách nói về sự không có của bốn đại chủng, thì sự không có của tất cả các sắc y sinh cũng được nói đến, vì chúng nương tựa vào bốn đại chủng.
Evaṃ anavasesato kāmarūpabhavassa tattha abhāvo vutto hoti tadāyattavuttibhāvato.
Similarly, the complete absence of the sensuous realm (kāma-bhava) and the fine-material realm (rūpa-bhava) is declared in Nibbāna, as their existence is dependent on these elements.
Cũng vậy, sự không có của cõi dục và cõi sắc một cách không sót lại cũng được nói đến ở đó, vì chúng tồn tại tùy thuộc vào bốn đại chủng.
Na hi mahābhūtanissayena vinā pañcavokārabhavo ekavokārabhavo vā sambhavatīti.
For neither a five-constituent existence nor a one-constituent existence is possible without dependence on the great elements.
Thật vậy, không thể có cõi ngũ uẩn hoặc cõi nhất uẩn mà không có sự nương tựa vào các đại chủng.
Idāni arūpasabhāvattepi nibbānassa arūpabhavapariyāpannānaṃ dhammānaṃ tattha abhāvaṃ dassetuṃ, ‘‘na ākāsānañcāyatanaṃ…pe… na nevasaññānāsaññāyatana’’nti vuttaṃ.
Now, to show the absence of phenomena belonging to the immaterial realms in Nibbāna, even though Nibbāna is of an immaterial nature, it is said, “neither the sphere of infinite space… nor the sphere of neither perception nor non-perception.”
Bây giờ, để chỉ ra sự không có của các pháp thuộc cõi vô sắc trong Nibbāna, dù Nibbāna có bản chất vô sắc, Đức Phật đã nói “ không có không vô biên xứ… (v.v.)… không có phi tưởng phi phi tưởng xứ”.
Tattha na ākāsānañcāyatananti saddhiṃ ārammaṇena kusalavipākakiriyabhedo tividhopi ākāsānañcāyatanacittuppādo natthīti attho.
In this regard, “neither the sphere of infinite space” means that there is no mental consciousness of the sphere of infinite space, of three kinds—wholesome, resultant, and functional—along with its object.
Trong đó, na ākāsānañcāyatanaṃ (không có không vô biên xứ) có nghĩa là: không có tất cả ba loại tâm không vô biên xứ, bao gồm thiện, quả và duy tác, cùng với đối tượng của chúng.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining realms.
Đối với các câu còn lại cũng theo cách tương tự.
Yadaggena ca nibbāne kāmalokādīnaṃ abhāvo hoti, tadaggena tattha idhalokaparalokānampi abhāvoti āha – ‘‘nāyaṃ loko na paraloko’’ti.
And since Nibbāna is devoid of the sensuous realm and so on, it is therefore also devoid of this world and the next world, hence it is said: “neither this world nor the other world.”
Và bởi vì không có cõi dục và các cõi khác trong Nibbāna, nên cũng không có thế giới này và thế giới khác ở đó, vì vậy Đức Phật nói: “ Không có thế giới này, không có thế giới khác”.
Tassattho – yvāyaṃ ‘‘itthattaṃ diṭṭhadhammo idhaloko’’ti ca laddhavohāro khandhādiloko, yo ca ‘‘tato aññathā paro abhisamparāyo’’ti ca laddhavohāro khandhādiloko, tadubhayampi tattha natthīti.
The meaning of this is: both this world of aggregates (khandha) and so on, which is referred to as "this state, the present life, this world," and that world of aggregates (khandha) and so on, which is referred to as "another state, the future, the next world"—both of these are absent there.
Ý nghĩa của câu đó là: Cái thế giới uẩn và các pháp khác được gọi là “sự hiện hữu này, thế giới hiện tại”, và cái thế giới uẩn và các pháp khác được gọi là “cái khác, thế giới vị lai”, cả hai đều không có ở đó.
Na ubho candimasūriyāti yasmā rūpagate sati tamo nāma siyā, tamassa ca vidhamanatthaṃ candimasūriyehi vattitabbaṃ.
“Neither sun nor moon” means that if there were material existence, there would be darkness, and the sun and moon would have to revolve to dispel that darkness.
Na ubho candimasūriyā (không có cả mặt trăng và mặt trời) có nghĩa là: bởi vì nếu có sắc pháp, thì có thể có bóng tối, và để xua tan bóng tối, mặt trăng và mặt trời phải vận hành.
Sabbena sabbaṃ pana yattha rūpagatameva natthi, kuto tattha tamo.
But where there is absolutely no material existence whatsoever, how could there be darkness?
Nhưng ở đâu hoàn toàn không có sắc pháp, thì làm sao có bóng tối ở đó?
Tamassa vā vidhamanā candimasūriyā, tasmā candimā sūriyo cāti ubhopi tattha nibbāne natthīti attho.
Or where there are no sun and moon to dispel darkness, therefore both the sun and the moon are absent in that Nibbāna.
Hoặc mặt trăng và mặt trời là những thứ xua tan bóng tối; do đó, cả mặt trăng và mặt trời đều không có ở Nibbāna đó.
Iminā ālokasabhāvataṃyeva nibbānassa dasseti.
By this, the Buddha shows Nibbāna to be of the nature of light itself.
Với điều này, Đức Phật chỉ ra bản chất quang minh của Nibbāna.
Ettāvatā ca anabhisametāvīnaṃ bhikkhūnaṃ anādimatisaṃsāre supinantepi ananubhūtapubbaṃ paramagambhīraṃ atiduddasaṃ saṇhasukhumaṃ atakkāvacaraṃ accantasantaṃ paṇḍitavedanīyaṃ atipaṇītaṃ amataṃ nibbānaṃ vibhāvento paṭhamaṃ tāva ‘‘atthi, bhikkhave, tadāyatana’’nti tassa atthibhāvā tesaṃ aññāṇādīni apanetvā ‘‘yattha neva pathavī …pe… na ubho candimasūriyā’’ti tadaññadhammāpohanamukhena taṃ vibhāveti dhammarājā.
In this way, the Dhamma King, revealing to the bhikkhus who had not yet fully realized Nibbāna—the supremely profound, extremely difficult to see, subtle, beyond conceptual thought, utterly tranquil, to be known by the wise, most excellent, deathless Nibbāna, which they had never experienced even in a dream throughout beginningless saṃsāra—first removes their ignorance about its existence by saying, “Bhikkhus, there is that Āyatana,” and then reveals it by negating other phenomena, saying, “where there is neither earth… nor sun nor moon.”
Như vậy, để làm rõ Nibbāna, một trạng thái vô cùng sâu xa, cực kỳ khó thấy, vi tế, siêu việt mọi suy luận, vô cùng an tịnh, chỉ những bậc trí mới cảm nhận được, vô cùng cao quý, bất tử, mà các tỳ-khưu chưa chứng ngộ chưa từng trải nghiệm ngay cả trong giấc mơ trong vòng luân hồi vô thủy, Đức Pháp Vương trước hết đã nói “Này các tỳ-khưu, có một xứ đó” để loại bỏ sự vô minh và các pháp khác của họ về sự hiện hữu của Nibbāna, rồi sau đó làm rõ Nibbāna đó bằng cách loại bỏ các pháp khác, nói rằng “nơi đó không có đất… (v.v.)… không có cả mặt trăng và mặt trời”.
Tena pathavīādisabbasaṅkhatadhammavidhurasabhāvā yā asaṅkhatā dhātu, taṃ nibbānanti dīpitaṃ hoti.
Thereby, it is explained that Nibbāna is the unconditioned element that is of a nature utterly remote from all conditioned phenomena, such as earth and so on.
Do đó, pháp vô vi có bản chất là không có tất cả các pháp hữu vi như đất và các pháp khác, chính là Nibbāna.
Tenevāha, ‘‘tatrāpāhaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmī’’ti.
That is why he said, “Bhikkhus, in that I speak of no coming.”
Chính vì vậy, Ngài đã nói: “ Này các tỳ-khưu, ở đó ta không nói đến sự đến”.
Tattha tatrāti tasmiṃ.
Here, “tatrā” means in that.
Trong đó, tatrā (ở đó) có nghĩa là: trong Nibbāna đó.
Apisaddo samuccaye.
The word “api” signifies conjunction.
Từ api (cũng) là từ nối.
Ahaṃ, bhikkhave, yattha saṅkhārapavatte kutoci kassaci āgatiṃ na vadāmi yathāpaccayaṃ tattha dhammamattassa uppajjanato.
Bhikkhus, in the cycle of conditioned phenomena, I do not speak of any coming of anyone from anywhere, because only phenomena arise there according to conditions.
Này các tỳ-khưu, trong sự vận hành của các pháp hữu vi, ta không nói đến sự đến của bất cứ ai từ bất cứ đâu, vì ở đó chỉ có sự phát sinh của các pháp tùy thuộc vào duyên.
Evaṃ tasmimpi āyatane nibbāne kutoci āgatiṃ āgamanaṃ neva vadāmi āgantabbaṭṭhānatāya abhāvato.
Similarly, in that Āyatana, Nibbāna, I do not speak of any coming from anywhere, because there is no place to come to.
Cũng vậy, trong xứ đó, Nibbāna, ta không nói đến sự đến từ bất cứ đâu, vì không có nơi nào để đến.
Na gatinti katthaci gamanaṃ na vadāmi gantabbaṭṭhānatāya abhāvato.
“Nor going”—I do not speak of any going anywhere, because there is no place to go to.
Na gatiṃ (không có sự đi) có nghĩa là: ta không nói đến sự đi đến bất cứ đâu, vì không có nơi nào để đi.
Na hi tattha sattānaṃ ṭhapetvā ñāṇena ārammaṇakaraṇaṃ āgatigatiyo sambhavanti, nāpi ṭhiticutūpapattiyo vadāmi.
For in Nibbāna, no comings or goings are possible for beings, apart from making it an object of knowledge; nor do I speak of standing, falling, or rebirth.
Thật vậy, ở đó, ngoài việc chúng sinh dùng trí tuệ làm đối tượng, thì không có sự đến và đi, cũng như ta không nói đến sự tồn tại, hoại diệt và tái sinh.
‘‘Tadāpaha’’ntipi pāḷi.
The reading is also “tadāpahaṃ”.
Cũng có bản Pāḷi là “Tadāpahaṃ” (ở đó ta cũng).
Tassattho – tampi āyatanaṃ gāmantarato gāmantaraṃ viya na āgantabbatāya na āgati, na gantabbatāya na gati, pathavīpabbatādi viya apatiṭṭhānatāya na ṭhiti, apaccayattā vā uppādābhāvo, tato amatasabhāvattā cavanābhāvo, uppādanirodhābhāvato ceva tadubhayaparicchinnāya ṭhitiyā ca abhāvato na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ vadāmi.
Its meaning is: that Āyatana is no coming because it is not to be come to, like going from one village to another; it is no going because it is not to be gone to; it is no standing (ṭhiti) because it has no abiding place, like the earth or mountains, or because there is no arising due to its unconditioned nature, no falling away due to its deathless nature, and no standing due to the absence of both arising and cessation, and the absence of a duration delimited by these two. Thus, I speak of no standing, no falling, and no rebirth.
Ý nghĩa của điều đó là – cái xứ (āyatana) ấy, ta không nói là có sự đến (āgati) vì nó không phải là nơi để đến, như đi từ làng này sang làng khác; không nói là có sự đi (gati) vì nó không phải là nơi để đi; không nói là có sự an trú (ṭhiti) vì nó không có chỗ để an trú, như đất hay núi non; hoặc vì không có duyên nên không có sự sinh khởi (uppāda), do đó vì có bản chất bất tử (amata) nên không có sự hoại diệt (cavana); vì không có sự sinh khởi và hoại diệt, và vì không có sự an trú bị giới hạn bởi cả hai điều đó, nên ta không nói là có sự an trú, không có sự hoại diệt, không có sự tái sinh (upapatti).
Kevalaṃ pana taṃ arūpasabhāvattā apaccayattā ca na katthaci patiṭṭhitanti appatiṭṭhaṃ.
But that Nibbāna, being solely immaterial and unconditioned, is not established anywhere, hence it is unsupported (appaṭṭhaṃ).
Tuy nhiên, Niết Bàn được gọi là “xứ” (āyatana) ấy, chỉ vì có bản chất vô sắc (arūpa) và không có duyên (apaccaya), nên nó không an trú ở bất cứ đâu, do đó là không an trú (appatiṭṭha).
Tattha pavattābhāvato pavattappaṭipakkhato ca appavattaṃ.
Since there is no occurrence there and it is the opposite of occurrence, it is non-occurring (appavattaṃ).
Vì không có sự vận hành (pavatta) ở đó và vì nó đối lập với sự vận hành, nên là không vận hành (appavattaṃ).
Arūpasabhāvattepi vedanādayo viya kassacipi ārammaṇassa anālambanato upatthambhanirapekkhato ca anārammaṇameva taṃ ‘‘āyatana’’nti vuttaṃ nibbānaṃ.
Even though it is immaterial, it is unobjectified (anārammaṇaṃ)—that Āyatana, Nibbāna—because it does not take any object, like feelings (vedanā) and so on, and is independent of support.
Dù có bản chất vô sắc, Niết Bàn ấy không lấy bất kỳ đối tượng nào làm chỗ nương tựa (ārammaṇa) như cảm thọ (vedanā) và các pháp khác, và không cần sự hỗ trợ, nên nó hoàn toàn không có chỗ nương tựa (anārammaṇameva).
Ayañca evasaddo appatiṭṭhameva appavattamevāti padadvayenapi yojetabbo.
This particle “eva” should be connected to both phrases: “unsupported indeed” and “non-occurring indeed.”
Và từ “eva” này cũng nên được kết hợp với hai từ “không an trú” (appatiṭṭhameva) và “không vận hành” (appavattamevāti).
Esevanto dukkhassāti yadidaṃ ‘‘appatiṭṭha’’ntiādīhi vacanehi vaṇṇitaṃ thomitaṃ yathāvuttalakkhaṇaṃ nibbānaṃ, eso eva sakalassa vaṭṭadukkhassa anto pariyosānaṃ tadadhigame sati sabbadukkhābhāvato.
“This is the end of suffering” means that this Nibbāna, which has been described and praised by phrases such as “unsupported” and so on, and which possesses the characteristics mentioned, is indeed the end and cessation of all suffering in saṃsāra, because all suffering ceases upon its attainment.
Đó là sự chấm dứt của khổ (esevanto dukkhassā) – Niết Bàn với các đặc tính đã được mô tả và ca ngợi bằng các lời lẽ như “không an trú” (appatiṭṭha), đó chính là sự chấm dứt, sự kết thúc của toàn bộ khổ luân hồi, vì khi đạt được điều đó thì tất cả khổ đau đều không còn.
Tasmā ‘‘dukkhassa anto’’ti ayameva tassa sabhāvoti dasseti.
Therefore, it shows that “the end of suffering” is its very nature.
Do đó, điều này cho thấy “sự chấm dứt của khổ” chính là bản chất của Niết Bàn.
72. Dutiye imaṃ udānanti imaṃ nibbānassa pakatiyā gambhīrabhāvato duddasabhāvadīpanaṃ udānaṃ udānesi.
72. In the second Sutta, this Udāna means the Lord uttered this Udāna to highlight Nibbāna's inherently profound nature, making it difficult to perceive.
72. Trong bài kinh thứ hai, “Udāna này” (imaṃ udānaṃ), Ngài đã nói lên udāna này để chỉ rõ rằng Niết Bàn vốn dĩ sâu xa, khó thấy.
Tattha duddasanti sabhāvagambhīrattā atisukhumasaṇhasabhāvattā ca anupacitañāṇasambhārehi passituṃ na sakkāti duddasaṃ.
Therein, duddasaṃ (difficult to perceive) means it cannot be seen by those whose accumulations of knowledge are undeveloped, due to its naturally profound nature and its extremely subtle and refined essence.
Trong đó, “khó thấy” (duddasaṃ) có nghĩa là khó thấy đối với những người không tích lũy đầy đủ trí tuệ vì bản chất sâu xa và vi tế của nó.
Vuttañhetaṃ – ‘‘tañhi te, māgaṇḍiya, ariyaṃ paññācakkhu natthi, yena tvaṃ ārogyaṃ jāneyyāsi, nibbānampi passeyyāsī’’ti (ma. ni. 2.218).
For this has been said: “Indeed, Māgaṇḍiya, you do not possess that noble eye of wisdom by which you might know well health, or perceive Nibbāna.”
Điều này đã được nói: “Này Māgaṇḍiya, con không có con mắt trí tuệ cao quý đó, nhờ đó con có thể biết được sự vô bệnh, và cũng có thể thấy được Niết Bàn.”
Aparampi vuttaṃ – ‘‘idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho’’tiādi (mahāva. 8; ma. ni. 1.281; 2.337).
And it has been said elsewhere: “This state is indeed difficult to perceive, namely, the calming of all saṅkhāras,” and so on.
Một nơi khác cũng nói: “Và vị trí này quả thật khó thấy, đó là sự an tịnh của tất cả các pháp hữu vi” v.v..
Anatanti rūpādiārammaṇesu, kāmādīsu ca bhavesu namanato tanninnabhāvena pavattito sattānañca tattha namanato taṇhā natā nāma, natthi ettha natāti anataṃ, nibbānanti attho.
Anataṃ (unbent) — taṇhā is called natā because it bends towards and proceeds with an inclination towards objects such as rūpa, etc., and existences such as sense-pleasures, etc., and because beings bend towards them; there is no such bending here, thus it is anataṃ, meaning Nibbāna.
“Không khuynh hướng” (anataṃ) – khuynh hướng (natā) là sự tham ái (taṇhā), vì chúng sinh có khuynh hướng hướng về các đối tượng như sắc v.v. và các cõi như dục giới v.v., vận hành theo khuynh hướng đó, và vì chúng sinh cũng có khuynh hướng hướng về đó. Vì không có khuynh hướng này ở đây, nên nó là không khuynh hướng, tức là Niết Bàn.
‘‘Ananta’’ntipi paṭhanti, niccasabhāvattā antavirahitaṃ, acavanadhammaṃ nirodhaṃ amatanti attho.
Some also read anantaṃ (endless), meaning that Nibbāna is without end due to its permanent nature, a cessation that is not subject to alteration, and is deathless.
Một số người cũng đọc là “vô biên” (anantaṃ), có nghĩa là không có giới hạn vì có bản chất thường hằng, là sự diệt trừ không có sự hoại diệt, là bất tử.
Keci pana ‘‘ananta’’nti padassa ‘‘appamāṇa’’nti atthaṃ vadanti.
However, some explain the word anantaṃ as “immeasurable.”
Một số người khác lại nói rằng “vô biên” (anantaṃ) có nghĩa là “không có giới hạn” (appamāṇaṃ).
Ettha ca ‘‘duddasa’’nti iminā paññāya dubbalīkaraṇehi rāgādikilesehi cirakālabhāvitattā sattānaṃ apaccayabhāvanā na sukarāti nibbānassa kicchena adhigamanīyataṃ dasseti.
Here, by “duddasaṃ,” it shows that Nibbāna is attained with difficulty, because the cultivation of the causeless state is not easy for beings, due to their long-standing practice of defilements such as passion, etc., which weaken wisdom.
Ở đây, với từ “khó thấy” (duddasaṃ), điều này cho thấy rằng Niết Bàn khó đạt được, vì chúng sinh đã bị các phiền não như tham ái v.v. làm cho trí tuệ suy yếu trong một thời gian dài, nên việc thực hành để đạt đến Niết Bàn không dễ dàng.
Na hi saccaṃ sudassananti imināpi tamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti.
By for truth is not easy to see, the same meaning is made manifest.
Với câu “chân lý không dễ thấy” (na hi saccaṃ sudassanaṃ), điều này cũng làm rõ ý nghĩa tương tự.
Tattha saccanti nibbānaṃ.
Therein, truth refers to Nibbāna.
Trong đó, “chân lý” (saccaṃ) là Niết Bàn.
Tañhi kenaci pariyāyena asantasabhāvābhāvato ekanteneva santattā aviparītaṭṭhena saccaṃ.
For it is truth because it is absolutely peaceful and not subject to perversion, as it is in no way of an unpeaceful nature.
Niết Bàn được gọi là chân lý vì nó hoàn toàn thanh tịnh (santa), không có bản chất không chân thật theo bất kỳ cách nào, và vì nó không bị biến đổi.
Na hi taṃ sudassanaṃ na sukhena passitabbaṃ, sucirampi kālaṃ puññañāṇasambhāre samānentehipi kasireneva samadhigantabbato.
Indeed, it is not easy to see; it is not to be seen with ease, because even for those who have accumulated merits and wisdom for a very long time, it is to be attained only with difficulty.
Niết Bàn không dễ thấy, không dễ đạt được, vì ngay cả những người đã tích lũy công đức và trí tuệ trong một thời gian rất dài cũng chỉ có thể đạt được nó một cách khó khăn.
Tathā hi vuttaṃ bhagavatā – ‘‘kicchena me adhigata’’nti (mahāva. 8; ma. ni. 1.281; 2.337).
Thus, it has been said by the Lord: “It was attained by me with difficulty.”
Quả thật, Đức Thế Tôn đã nói: “Ta đã đạt được với sự khó khăn.”
Paṭividdhā taṇhā jānato passato natthi kiñcananti tañca nirodhasaccaṃ sacchikiriyābhisamayavasena abhisamentena visayato kiccato ca ārammaṇato ca ārammaṇappaṭivedhena asammohappaṭivedhena ca paṭividdhaṃ, yathāpariññābhisamayavasena dukkhasaccaṃ, bhāvanābhisamayavasena maggasaccañca asammohato paṭividdhaṃ hoti, evaṃ pahānābhisamayavasena asammohato ca paṭividdhā taṇhā hoti.
For one who knows and sees, craving is pierced, there is nothing that bends towards existence means that Nibbāna, the truth of cessation, is pierced (understood) by one who fully comprehends it through direct realization, by way of its object, its function, its mental object, and by way of penetrating its mental object and penetrating it without confusion. Just as the truth of suffering is pierced without confusion through comprehension-abhisamaya, and the truth of the path is pierced without confusion through development-abhisamaya, so also craving is pierced without confusion through abandonment-abhisamaya.
Tham ái đã bị xuyên phá, đối với người biết và thấy, không có gì cả (Paṭividdhā taṇhā jānato passato natthi kiñcanaṃ) – và chân lý diệt khổ (nirodhasacca) ấy đã bị xuyên phá bởi sự thâm nhập đối tượng và sự thâm nhập không lầm lẫn, thông qua sự chứng ngộ (sacchikiriyābhisamaya), cả về khía cạnh đối tượng (visaya) và khía cạnh chức năng (kicca), cũng như về khía cạnh đối tượng (ārammaṇa). Giống như chân lý khổ (dukkhasacca) bị xuyên phá bởi sự liễu tri (pariññābhisamaya), và chân lý đạo (maggasacca) bị xuyên phá bởi sự tu tập (bhāvanābhisamaya) thông qua sự không lầm lẫn, thì tham ái (taṇhā) bị xuyên phá bởi sự đoạn trừ (pahānābhisamaya) và sự không lầm lẫn. Như vậy, đối với người biết và thấy bốn chân lý một cách chân thật bằng trí tuệ của bậc Thánh đạo (ariyamagga-paññā), thì không còn tham ái đã khuynh hướng về các cõi hữu (bhava) v.v. nữa. Khi tham ái không còn, thì toàn bộ vòng luân hồi phiền não (kilesavaṭṭa) cũng không còn, và từ đó, vòng luân hồi nghiệp (kammavaṭṭa) và quả (vipākavaṭṭa) cũng không thể sinh khởi. Bằng cách này, Đức Thế Tôn đã tuyên bố uy lực của Niết Bàn vĩ đại bất tử, là nguyên nhân chấm dứt tất cả khổ luân hồi không còn sót lại cho các vị tỳ khưu đó.
Evañca cattāri saccāni yathābhūtaṃ ariyamaggapaññāya jānato passato bhavādīsu natabhūtā taṇhā natthi, tadabhāve sabbassapi kilesavaṭṭassa abhāvo, tatova kammavipākavaṭṭānaṃ asambhavoyevāti evaṃ bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ anavasesavaṭṭadukkhavūpasamahetubhūtaṃ amatamahānibbānassa ānubhāvaṃ pakāsesi.
Thus, for one who knows and sees the four truths as they really are with the wisdom of the Noble Path, there is no craving that bends towards existences, etc. With its absence, there is the absence of the entire cycle of defilements (kilesavaṭṭa), and from that, the non-occurrence of the cycles of kamma and vipāka. In this way, the Lord revealed to those bhikkhus the splendor of the deathless Great Nibbāna, which is the cause for the complete cessation of the suffering of existence in its entirety.
Như vậy, đối với người biết và thấy bốn chân lý một cách chân thật bằng trí tuệ của bậc Thánh đạo (ariyamagga-paññā), thì không còn tham ái đã khuynh hướng về các cõi hữu (bhava) v.v. nữa. Khi tham ái không còn, thì toàn bộ vòng luân hồi phiền não (kilesavaṭṭa) cũng không còn, và từ đó, vòng luân hồi nghiệp (kammavaṭṭa) và quả (vipākavaṭṭa) cũng không thể sinh khởi. Bằng cách này, Đức Thế Tôn đã tuyên bố uy lực của Niết Bàn vĩ đại bất tử, là nguyên nhân chấm dứt tất cả khổ luân hồi không còn sót lại cho các vị tỳ khưu đó.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as already explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
73. Tatiye atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvāti tadā kira bhagavatā anekapariyāyena saṃsārassa ādīnavaṃ pakāsetvā sandassanādivasena nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammadesanāya katāya tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘ayaṃ saṃsāro bhagavatā avijjādīhi kāraṇehi sahetuko pakāsito, nibbānassa pana tadupasamassa na kiñci kāraṇaṃ vuttaṃ, tayidaṃ ahetukaṃ, kathaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’’ti.
73. In the third Sutta, Then, when the Blessed One had understood this matter refers to this: At that time, after the Lord had explained the danger of saṃsāra in many ways and delivered a Dhamma discourse related to Nibbāna through exposition, etc., these bhikkhus thought: “This saṃsāra has been revealed by the Lord as having causes, rooted in ignorance, etc. But for Nibbāna, the cessation of saṃsāra, no cause has been mentioned. Since it is causeless, how can it be attained as an ultimate reality?”
73. Trong bài kinh thứ ba, “Bấy giờ, Đức Thế Tôn biết được ý nghĩa đó” (atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvā) – vào lúc đó, sau khi Đức Thế Tôn đã tuyên bố những tai họa của luân hồi bằng nhiều phương cách, và sau khi đã thuyết giảng giáo pháp liên quan đến Niết Bàn bằng cách chỉ rõ v.v., các vị tỳ khưu đó đã nghĩ: “Đức Thế Tôn đã tuyên bố rằng luân hồi có nguyên nhân, với các nguyên nhân như vô minh (avijjā) v.v. Nhưng đối với Niết Bàn, sự chấm dứt của luân hồi, Ngài không nói đến bất kỳ nguyên nhân nào. Vậy thì Niết Bàn này là vô nhân (ahetukaṃ), làm sao nó có thể được đạt đến theo ý nghĩa tối thượng (paramattha) chân thật?”
Atha bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ etaṃ yathāvuttaṃ parivitakkasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā.
Then, the Lord, knowing this matter, that is, this thought-process as described above, of those bhikkhus—
Bấy giờ, Đức Thế Tôn biết được ý nghĩa đã được nói đến, tức là sự suy tư của các vị tỳ khưu đó.
Imaṃ udānanti tesaṃ bhikkhūnaṃ vimatividhamanatthañceva idha samaṇabrāhmaṇānaṃ ‘‘nibbānaṃ nibbānanti vācāvatthumattameva, natthi hi paramatthato nibbānaṃ nāma anupalabbhamānasabhāvattā’’ti lokāyatikādayo viya vippaṭipannānaṃ bahiddhā ca puthudiṭṭhigatikānaṃ micchāvādabhañjanatthañca imaṃ amatamahānibbānassa paramatthato atthibhāvadīpanaṃ udānaṃ udānesi.
…uttered this Udāna means to dispel the doubts of those bhikkhus and to refute the false views of external sectarians, such as the Lokāyatikas and those of various wrong views, who say, "Nibbāna, Nibbāna is merely a verbal expression; there is no Nibbāna in ultimate reality, for its nature cannot be perceived." For these reasons, the Lord uttered this Udāna, which demonstrates the ultimate reality and existence of the deathless Great Nibbāna.
“Udāna này” (imaṃ udānaṃ) – để làm tan biến sự nghi ngờ của các vị tỳ khưu đó, và cũng để phá tan những tà kiến của các Sa-môn, Bà-la-môn ở đây, những người lầm lạc như các nhà duy vật (lokāyatika) v.v. nói rằng: “Niết Bàn, Niết Bàn chỉ là một lời nói suông, không có Niết Bàn theo ý nghĩa tối thượng vì nó không thể được nhận biết,” và những người ngoại đạo có nhiều tà kiến, Ngài đã nói lên udāna này để chỉ rõ sự tồn tại của Niết Bàn vĩ đại bất tử theo ý nghĩa tối thượng.
Tattha ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhatanti sabbānipi padāni aññamaññavevacanāni.
Therein, unborn, unbecome, unmade, unconditioned – all these words are synonyms of each other.
Trong đó, tất cả các từ “không sinh, không hữu, không tạo, không hành” (ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ) đều là những từ đồng nghĩa với nhau.
Atha vā vedanādayo viya hetupaccayasamavāyasaṅkhātāya kāraṇasāmaggiyā na jātaṃ na nibbattanti ajātaṃ, kāraṇena vinā, sayameva vā na bhūtaṃ na pātubhūtaṃ na uppannanti abhūtaṃ, evaṃ ajātattā abhūtattā ca yena kenaci kāraṇena na katanti akataṃ, jātabhūtakatasabhāvo ca nāmarūpānaṃ saṅkhatadhammānaṃ hoti, na asaṅkhatasabhāvassa nibbānassāti dassanatthaṃ asaṅkhatanti vuttaṃ.
Alternatively, ajātaṃ means it is not born or arisen from a causal aggregate consisting of causes and conditions, like vedanā and other aggregates. Abhūtaṃ means it has not appeared or come into existence on its own or without a cause. And akataṃ means it is not made by any cause, because it is unborn and unbecome. And asaṅkhataṃ is stated to show that the nature of being born, become, or made belongs to nāma-rūpa, which are conditioned phenomena, but not to Nibbāna, which is unconditioned.
Hoặc, có thể hiểu là: “không sinh” (ajātaṃ) vì nó không sinh khởi, không phát sinh bởi sự kết hợp các nguyên nhân và điều kiện như cảm thọ (vedanā) v.v.; “không hữu” (abhūtaṃ) vì nó không tự thân hiện hữu, không tự thân sinh khởi, không tự thân phát sinh mà không có nguyên nhân; và vì không sinh và không hữu như vậy, nên “không tạo” (akataṃ) có nghĩa là nó không được tạo ra bởi bất kỳ nguyên nhân nào; và để chỉ rõ rằng bản chất sinh, hữu, tạo là của danh sắc (nāmarūpa), các pháp hữu vi (saṅkhata-dhamma), chứ không phải của Niết Bàn vô vi (asaṅkhata-sabhāva), nên từ “không hành” (asaṅkhataṃ) đã được nói đến.
Paṭilomato vā samecca sambhūya paccayehi katanti saṅkhataṃ, tathā na saṅkhataṃ saṅkhatalakkhaṇarahitanti asaṅkhatanti.
Or, conversely, saṅkhataṃ means that which is made by causes coming together and uniting; that which is not so made, that which is devoid of the characteristic of saṅkhataṃ, is asaṅkhataṃ.
Hoặc, theo chiều ngược lại, cái được tạo ra bởi sự tụ tập và kết hợp các duyên là hữu vi (saṅkhataṃ); cái không được tạo ra như vậy, không có đặc tính của hữu vi, là vô vi (asaṅkhataṃ).
Evaṃ anekehi kāraṇehi nibbattitabhāve paṭisiddhe ‘‘siyā nu kho ekeneva kāraṇena kata’’nti āsaṅkāya ‘‘na yena kenaci kata’’nti dassanatthaṃ ‘‘akata’’nti vuttaṃ.
Thus, when its being produced by many causes is refuted, the word “akataṃ” is used to show that it is not made by any single cause, thereby addressing the doubt “Could it be made by just one cause?”
Như vậy, khi sự sinh khởi bởi nhiều nguyên nhân đã bị phủ nhận, để loại bỏ nghi ngờ rằng “có lẽ nó được tạo ra bởi một nguyên nhân duy nhất chăng?”, từ “không tạo” (akataṃ) đã được nói đến để chỉ rõ rằng nó không được tạo ra bởi bất kỳ nguyên nhân nào.
Evaṃ apaccayampi samānaṃ ‘‘sayameva nu kho idaṃ bhūtaṃ pātubhūta’’nti āsaṅkāya tannivattanatthaṃ ‘‘abhūta’’nti vuttaṃ.
Even though it is causeless in this manner, the word “abhūtaṃ” is used to prevent the doubt, “Did it arise or appear on its own?”
Tương tự, dù là vô duyên (apaccaya), để loại bỏ nghi ngờ rằng “có lẽ nó tự thân hiện hữu, tự thân phát sinh chăng?”, từ “không hữu” (abhūtaṃ) đã được nói đến.
‘‘Ayañcetassa asaṅkhatākatābhūtabhāvo sabbena sabbaṃ ajātidhammattā’’ti dassetuṃ ‘‘ajāta’’nti vuttaṃ.
And to show that this unconditioned, unmade, and unbecome nature of Nibbāna is entirely due to its quality of being unborn, the word “ajātaṃ” is used.
Và để chỉ rõ rằng “bản chất vô vi, không tạo, không hữu của Niết Bàn này hoàn toàn là không sinh”, từ “không sinh” (ajātaṃ) đã được nói đến.
Evametesaṃ catunnampi padānaṃ sātthakabhāvaṃ viditvā ‘‘tayidaṃ nibbānaṃ atthi, bhikkhave’’ti paramatthato nibbānassa atthibhāvo pakāsitoti veditabbo.
Thus, knowing the meaningfulness of all four of these terms, it should be understood that the Lord revealed the ultimate reality of Nibbāna by saying, “There is, bhikkhus, Nibbāna.”
Vì vậy, cần phải hiểu rằng Đức Thế Tôn đã tuyên bố sự tồn tại của Niết Bàn theo ý nghĩa tối thượng khi biết được ý nghĩa sâu sắc của cả bốn từ này, rằng “Này các tỳ khưu, có cái không sinh, không hữu, không tạo, không hành.”
Ettha udānentena bhagavatā, ‘‘bhikkhave’’ti ālapane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
Here, the reason for the Lord's addressing "bhikkhus" when uttering the Udāna should be understood in the same way as stated above.
Ở đây, lý do Đức Thế Tôn xưng hô “Này các tỳ khưu” (bhikkhave) khi nói udāna này nên được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Iti satthā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti vatvā tattha hetuṃ dassento ‘‘no cetaṃ, bhikkhave’’tiādimāha.
Thus, having said, “There is, bhikkhus, something unborn, unbecome, unmade, unconditioned,” the Teacher then said, “Were it not for that, bhikkhus,” and so on, to demonstrate the reason.
Như vậy, Đức Đạo Sư, sau khi nói “Này các tỳ khưu, có cái không sinh, không hữu, không tạo, không hành,” đã nói tiếp “Này các tỳ khưu, nếu không có điều đó” v.v. để chỉ rõ nguyên nhân.
Tassāyaṃ saṅkhepattho – bhikkhave, yadi ajātādisabhāvā asaṅkhatā dhātu na abhavissa na siyā, idha loke jātādisabhāvassa rūpādikkhandhapañcakasaṅkhātassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ anavasesavūpasamo na paññāyeyya na upalabbheyya na sambhaveyya.
Its brief meaning is this: Bhikkhus, if the unconditioned element, having the nature of being unborn, etc., did not exist, then in this world, liberation from the conditioned, which consists of the five aggregates of rūpa, etc., and which has the nature of being born, etc., and its complete cessation would not be known, would not be found, would not be possible.
Đây là ý nghĩa tóm tắt của nó: Này các Tỳ-khưu, nếu pháp giới vô vi (asaṅkhata dhātu) với bản chất vô sinh (ajāta) v.v. không tồn tại, thì trong thế gian này, sự thoát ly (nissaraṇa) khỏi pháp hữu vi (saṅkhata), tức là năm uẩn như sắc v.v. với bản chất sinh khởi (jāta) v.v., sự chấm dứt hoàn toàn (anavasesavūpasamo) sẽ không được nhận biết, không được tìm thấy, không thể xảy ra.
Nibbānañhi ārammaṇaṃ katvā pavattamānā sammādiṭṭhiādayo ariyamaggadhammā anavasesakilese samucchindanti.
For the Noble Path factors, such as right view, which proceed by taking Nibbāna as their object, completely eradicate defilements without remainder.
Thật vậy, các pháp Đạo Thánh (ariyamaggadhammā) như Chánh kiến (sammādiṭṭhi) v.v. vận hành với Nibbāna làm đối tượng, đoạn trừ hoàn toàn các phiền não (kilese).
Tenettha sabbassapi vaṭṭadukkhassa appavatti apagamo nissaraṇaṃ paññāyati.
Therefore, here, the non-occurrence, departure, and liberation from all suffering of saṃsāra is perceived.
Do đó, ở đây, sự không sinh khởi, sự chấm dứt, sự thoát ly khỏi mọi khổ đau luân hồi (vaṭṭadukkha) được nhận biết.
Evaṃ byatirekavasena nibbānassa atthibhāvaṃ dassetvā idāni anvayavasenapi taṃ dassetuṃ, ‘‘yasmā ca kho’’tiādi vuttaṃ.
Having thus demonstrated the existence of Nibbāna by way of negation, now to demonstrate it also by way of affirmation, the passage “But because there is,” etc., was spoken.
Sau khi trình bày sự tồn tại của Nibbāna theo phương pháp phủ định (byatirekavasena) như vậy, bây giờ để trình bày điều đó theo phương pháp khẳng định (anvayavasena), nên đã nói “yasmā ca kho” (vì vậy).
Taṃ vuttatthameva.
That meaning is as already stated.
Điều đó đã được giải thích rồi.
Ettha ca yasmā ‘‘apaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7, 8), atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī (udā. 71), idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo (mahāva. 8; ma. ni. 1.281; 2.337), asaṅkhatañca vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipada’’ntiādīhi (saṃ. ni. 4.366-367) anekehi suttapadehi, ‘‘atthi, bhikkhave, ajāta’’nti imināpi ca suttena nibbānadhātuyā paramatthato sambhavo sabbalokaṃ anukampamānena sammāsambuddhena desito, tasmā yadipi tattha apaccakkhakārīnampi viññūnaṃ kaṅkhā vā vimati vā natthiyeva.
And in this regard, because the existence of the Nibbāna-element in the ultimate sense has been taught by the Perfectly Enlightened One, out of compassion for all the world, through many suttas such as, “‘Conditions are phenomena,’ ‘The unconditioned is phenomena,’ ‘Monks, there is that sphere where there is neither earth…’, ‘This state, indeed, is difficult to see: namely, the calming of all formations, the relinquishing of all clinging,’ ‘Monks, I will teach you the unconditioned Dhamma and the path leading to the unconditioned,’ and also through the sutta, ‘Monks, there is the unborn,’ therefore, even for discerning ones who have not directly experienced it, there is certainly no doubt or perplexity concerning it.
Ở đây, vì Đức Sammāsambuddha, với lòng từ bi đối với toàn thể thế gian, đã thuyết giảng về sự tồn tại của pháp giới Nibbāna (Nibbānadhātu) theo nghĩa tối hậu (paramatthato) bằng nhiều bài kinh như ‘‘các pháp duyên khởi, các pháp vô vi (Dhammasaṅgaṇī, Dukamātikā 7, 8), này các Tỳ-khưu, có một xứ mà ở đó không có đất (Udāna 71), nơi này thật khó thấy, đó là sự an tịnh của mọi hành, sự từ bỏ mọi chấp thủ (Mahāvagga 8; Majjhima Nikāya 1.281; 2.337), này các Tỳ-khưu, Ta sẽ thuyết giảng cho các ông về pháp vô vi (asaṅkhata) và con đường dẫn đến vô vi (asaṅkhata-gāminī paṭipadā)’’ (Saṃyutta Nikāya 4.366-367) v.v. và cả bằng bài kinh ‘‘Này các Tỳ-khưu, có cái vô sinh (ajāta)’’ này, do đó, mặc dù ngay cả những người trí tuệ (viññūnaṃ) chưa chứng nghiệm trực tiếp (apaccakkhakārīnampi) cũng không có nghi ngờ hay hoài nghi gì.
Ye pana paraneyyabuddhino puggalā, tesaṃ vimativinodanatthaṃ ayamettha adhippāyaniddhāraṇamukhena yuttivicāraṇā – yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpādīnañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ taṃsabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ.
However, for those individuals whose intellect is guided by others, this is a rational inquiry here, through the determination of its meaning, to dispel their perplexity: Just as liberation from sensual pleasures and material forms, which are superior due to their cognizable nature, is understood as being opposed to them and of a nature far removed from them, so too must there be a liberation for all conditioned phenomena that are of that nature, being opposed to them and of a nature far removed from them.
Nhưng đối với những người có trí tuệ cần được hướng dẫn bởi người khác (paraneyyabuddhino puggalā), để giải tỏa sự hoài nghi của họ, đây là sự xem xét hợp lý theo cách xác định ý nghĩa ở đây: Như sự thoát ly (nissaraṇa) với bản chất xa lìa khỏi các dục (kāma) và sắc (rūpa) v.v. vượt trội, cần được hiểu biết (pariññeyyatāya), được nhận biết, thì cũng vậy, phải có sự thoát ly với bản chất xa lìa khỏi tất cả các pháp hữu vi (saṅkhata-dhamma) có bản chất như vậy, đối lập với chúng.
Yañcetaṃ nissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu.
And this liberation is the asaṅkhata-dhātu.
Và sự thoát ly này chính là pháp giới vô vi (asaṅkhatā dhātu).
Kiñca bhiyyo saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese samucchedavasena pajahituṃ na sakkoti.
Furthermore, vipassanā-ñāṇa, which takes conditioned phenomena as its object, or even anuloma-ñāṇa, is unable to abandon defilements by way of eradication.
Hơn nữa, tuệ quán (vipassanāñāṇa) lấy các pháp hữu vi (saṅkhata-dhamma) làm đối tượng, ngay cả tuệ thuận thứ (anulomañāṇa) cũng không thể đoạn trừ phiền não theo cách cắt đứt tận gốc (samucchedavasena).
Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena.
Similarly, the knowledge in the first jhāna and so forth, which takes conventional truth as its object, abandons defilements only by way of suppression, not by way of eradication.
Tương tự, tuệ trong các thiền thứ nhất v.v. lấy chân lý quy ước (sammutisacca) làm đối tượng chỉ đoạn trừ phiền não theo cách trấn áp (vikkhambhanavasena), chứ không phải theo cách cắt đứt tận gốc.
Iti saṅkhatadhammārammaṇassa sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu.
Thus, due to the inability of knowledge that takes conditioned phenomena as its object and knowledge that takes conventional truth as its object to eradicate defilements, the ariya-magga-ñāṇa, which brings about their eradication, must have an object of a nature contrary to both of these; that is the asaṅkhata-dhātu.
Vì vậy, do tuệ lấy các pháp hữu vi làm đối tượng và tuệ lấy chân lý quy ước làm đối tượng không có khả năng đoạn trừ phiền não theo cách cắt đứt tận gốc, nên tuệ Đạo Thánh (ariyamaggañāṇa) có khả năng đoạn trừ phiền não theo cách cắt đứt tận gốc phải có một đối tượng với bản chất ngược lại với cả hai điều đó, đó chính là pháp giới vô vi.
Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti idaṃ nibbānapadassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā.
Likewise, the statement, “Monks, there is the unborn, unbecome, unmade, unconditioned,” which reveals the ultimate existence of Nibbāna, was spoken by the Blessed One with an undistorted meaning.
Tương tự, câu nói ‘‘Này các Tỳ-khưu, có cái vô sinh (ajātaṃ), không thành (abhūtaṃ), không tạo tác (akataṃ), vô vi (asaṅkhataṃ)’’ này là lời của Đức Thế Tôn được thuyết giảng với ý nghĩa không sai lệch, làm sáng tỏ sự tồn tại tối hậu của Nibbāna.
Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ paramatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (a. ni. 3.137; mahāni. 27), tathā nibbānasaddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāramattavuttisabbhāvato seyyathāpi sīhasaddo.
Indeed, that which was spoken by the Blessed One has an undistorted, ultimate meaning, just as in the statements, “All formations are impermanent, all formations are unsatisfactory, all phenomena are not-self.” Similarly, the word ‘Nibbāna’ in some contexts refers to ultimate reality as it is, merely by way of figurative expression, just like the word ‘lion’.
Thật vậy, lời Đức Thế Tôn đã thuyết giảng là chân lý tối hậu (paramattha) với ý nghĩa không sai lệch, như câu ‘‘Tất cả các hành là vô thường, tất cả các hành là khổ, tất cả các pháp là vô ngã’’ (Aṅguttara Nikāya 3.137; Mahāniddesa 27), cũng như từ Nibbāna trong một số trường hợp có đối tượng là chân lý tối hậu đúng như thật, do bản chất chỉ là cách gọi ước lệ, giống như từ ‘sư tử’.
Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu, itaratabbiparītavinimuttasabhāvattā seyyathāpi pathavīdhātu vedanāti.
Or, the asaṅkhata-dhātu truly exists in the ultimate sense, because its nature is free from everything else that is contrary to it, just like the earth element or feeling.
Hoặc có pháp giới vô vi (asaṅkhatā dhātu) theo nghĩa tối hậu, vì nó có bản chất khác biệt, thoát ly khỏi những điều ngược lại, giống như địa giới (pathavīdhātu) và thọ (vedanā) v.v.
Evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.
Thus, by these and other logical reasons, the ultimate existence of the asaṅkhata-dhātu should be understood.
Bằng những phương pháp này v.v., sự tồn tại tối hậu của pháp giới vô vi cũng phải được hiểu qua lý lẽ.
74. Catutthe atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvāti tadā kira bhagavatā anekapariyāyena sandassanādivasena nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammadesanāya katāya tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘ayaṃ tāva bhagavatā amatamahānibbānadhātuyā anekākāravokāraṃ ānisaṃsaṃ dassentena anaññasādhāraṇo ānubhāvo pakāsito, adhigamūpāyo panassā na bhāsito, kathaṃ nu kho paṭipajjantehi amhehi ayaṃ adhigantabbā’’ti.
74. In the fourth sutta, Then the Blessed One, having understood this matter means that at that time, when the Blessed One had delivered a discourse concerning Nibbāna in many ways, by way of explaining and so forth, those bhikkhus thought, "The Blessed One has revealed the incomparable glory of the Deathless, great Nibbāna-element, showing its advantages in many aspects. But the means of its attainment has not been taught. How should we practice to attain it?"
74. Trong bài kinh thứ tư, “atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvā” (rồi Đức Thế Tôn biết rõ ý nghĩa này), khi đó, sau khi Đức Thế Tôn đã thuyết giảng giáo pháp liên quan đến Nibbāna bằng nhiều phương pháp như chỉ ra v.v., các Tỳ-khưu ấy đã nghĩ rằng: “Đức Thế Tôn đã công bố uy lực phi thường của pháp giới Nibbāna bất tử (amatamahānibbānadhātu) bằng cách chỉ ra vô số lợi ích, nhưng Ngài chưa thuyết giảng phương pháp chứng đắc nó. Làm thế nào chúng ta có thể chứng đắc được nó khi thực hành?”
Atha bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ etaṃ yathāvuttaparivitakkasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā.
Then the Blessed One, having understood this matter, which was their aforementioned thought, in all its aspects.
Rồi Đức Thế Tôn, sau khi biết rõ hoàn toàn ý nghĩa này, tức là sự suy tư như đã nói ở trên của các Tỳ-khưu ấy.
Imaṃ udānanti taṇhāvasena katthaci anissitassa passaddhakāyacittassa vīthipaṭipannavipassanassa ariyamaggena anavasesato taṇhāpahānena nibbānādhigamavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
This udāna means that to explain the attainment of Nibbāna by the eradication of craving without remainder through the ariya-magga, for one who is unattached anywhere due to craving, whose bodily and mental fabric is tranquil, and who is practicing vipassanā on the path, the Blessed One uttered this udāna.
“Imaṃ udānaṃ” (lời cảm hứng này) – Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này, làm sáng tỏ sự chứng đắc Nibbāna bằng cách đoạn trừ hoàn toàn tham ái (taṇhā) qua Đạo Thánh (ariyamagga), đối với người không nương tựa vào bất cứ điều gì do tham ái, với thân và tâm đã an tịnh, và với tuệ quán đã đi đúng lộ trình.
Tattha nissitassa calitanti rūpādisaṅkhāre taṇhādiṭṭhīhi nissitassa calitaṃ ‘‘etaṃ mama, eso me attā’’ti taṇhādiṭṭhivipphanditaṃ hoti.
Here, ‘For one who is dependent, there is agitation’ means that for one dependent on formations such as rūpa with craving and wrong views, there is agitation, a restless oscillation with craving and wrong views, thinking, "This is mine, this is my self."
Ở đó, “nissitassa calitaṃ” (sự dao động của người nương tựa) có nghĩa là sự dao động, sự xao động do tham ái và tà kiến (taṇhā-diṭṭhi) của người nương tựa vào các hành như sắc v.v., với ý nghĩ “cái này là của tôi, cái này là tự ngã của tôi”.
Appahīnataṇhādiṭṭhikassa hi puggalassa sukhādīsu uppannesu tāni abhibhuyya viharituṃ asakkontassa ‘‘mama vedanā, ahaṃ vediyāmī’’tiādinā taṇhādiṭṭhigāhavasena kusalappavattito cittasantānassa calanaṃ kampanaṃ, avakkhalitaṃ vā hotīti attho.
Indeed, for an individual whose craving and wrong views are not abandoned, when pleasant feelings and so forth arise, being unable to overcome them, there is agitation or tremor in the continuity of mind, a deviation from wholesome activity due to grasping with craving and wrong views, thinking, "My feeling, I feel it." This is the meaning.
Thật vậy, đối với người chưa đoạn trừ tham ái và tà kiến, khi các cảm thọ như lạc v.v. sinh khởi, không thể vượt qua chúng, tâm thức của người ấy dao động, rung chuyển, hoặc không ổn định do chấp thủ tham ái và tà kiến với ý nghĩ “cảm thọ là của tôi, tôi cảm thọ” v.v., đó là ý nghĩa.
Anissitassa calitaṃ natthīti yo pana visuddhipaṭipadaṃ paṭipajjanto samathavipassanāhi taṇhādiṭṭhiyo vikkhambhetvā aniccādivasena saṅkhāre sammasanto viharati, tassa taṃ anissitassa yathāvuttaṃ calitaṃ avakkhalitaṃ, vipphanditaṃ vā natthi kāraṇassa suvikkhambhitattā.
‘For one who is independent, there is no agitation’ means that for a person who practices the path of purification, having suppressed craving and wrong views through samatha and vipassanā, and who dwells contemplating formations by way of impermanence and so forth, for such an independent one, there is no such agitation or deviation or restless oscillation as mentioned, because the cause (of dependence) has been well suppressed.
“Anissitassa calitaṃ natthi” (người không nương tựa không có sự dao động) có nghĩa là đối với người đang thực hành con đường thanh tịnh (visuddhipaṭipadā), đã trấn áp tham ái và tà kiến bằng thiền định và tuệ quán (samatha-vipassanā), sống quán xét các hành theo bản chất vô thường v.v., thì sự dao động, sự không ổn định, hay sự xao động như đã nói ở trên không có, vì nguyên nhân đã được trấn áp tốt.
Calite asatīti yathāvutte calite asati yathā taṇhādiṭṭhigāhā nappavattanti, tathā vīthipaṭipannāya vipassanāya taṃ ussukkantassa.
‘When there is no agitation’ means when the aforementioned agitation is absent, so that grasping with craving and wrong views does not arise, for one who strives in vipassanā that has entered the path.
“Calite asati” (khi không có sự dao động) có nghĩa là khi không có sự dao động như đã nói, để các chấp thủ tham ái và tà kiến không sinh khởi, đối với người đang nỗ lực tuệ quán đã đi đúng lộ trình.
Passaddhīti vipassanācittasahajātānaṃ kāyacittānaṃ sārambhakarakilesavūpasaminī duvidhāpi passaddhi hoti.
Passaddhi (tranquillity) refers to the twofold tranquillity that is conascent with vipassanā-citta, calming the defilements that cause agitation in the body and mind of yogis.
“Passaddhī” (sự an tịnh) là sự an tịnh hai loại, làm lắng dịu các phiền não gây xao động, đồng sinh với tâm tuệ quán của thân và tâm.
Passaddhiyā sati nati na hotīti pubbenāparaṃ visesayuttāya passaddhiyā sati anavajjasukhādhiṭṭhānaṃ samādhiṃ vaḍḍhetvā taṃ paññāya samavāyakaraṇena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ yojetvā maggaparamparāya kilese khepentassa kāmabhavādīsu namanato ‘‘natī’’ti laddhanāmā taṇhā arahattamaggakkhaṇe anavasesato na hoti, anuppattidhammataṃ āpāditattā na uppajjatīti attho.
‘When there is tranquillity, there is no inclination’ means that when there is a tranquillity that is increasingly special, for the yogi who cultivates concentration, which is the foundation of blameless happiness, and who pairs samatha and vipassanā harmoniously by making them equal with wisdom, thereby removing defilements through the succession of paths, craving, which is known as "inclination" due to its bending towards sensual existence and other existences, does not arise at the moment of Arahantship-magga without remainder, because it has been rendered of a nature never to arise again. This is the meaning.
“Passaddhiyā sati nati na hoti” (khi có sự an tịnh thì không có sự nghiêng về) có nghĩa là khi có sự an tịnh đặc biệt hơn trước, người ấy phát triển định (samādhi) là nền tảng của lạc vô tội (anavajjasukha), kết hợp định đó với tuệ, nối kết samatha và vipassanā thành một cặp (yuganaddhaṃ), đoạn trừ phiền não qua chuỗi Đạo (magga-paramparāya), thì tham ái được gọi là “nati” (nghiêng về) do sự nghiêng về các cõi dục (kāmabhava) v.v., sẽ không còn hoàn toàn vào khoảnh khắc Đạo A-la-hán (arahattamaggakkhaṇe), tức là nó không sinh khởi vì đã đạt đến trạng thái không còn sinh khởi nữa.
Natiyā asatīti arahattamaggena taṇhāya suppahīnattā bhavādiatthāya ālayanikanti pariyuṭṭhāne asati.
‘When there is no inclination’ means when there is no clinging, no attachment, no pervasive penetration for the sake of existence and so forth, due to craving being well abandoned by the Arahantship-magga.
“Natiyā asati” (khi không có sự nghiêng về) có nghĩa là khi không có sự bám víu và khát khao (ālayanikanti pariyuṭṭhāna) vì lợi ích của các cõi hữu (bhava) v.v., do tham ái đã được đoạn trừ hoàn toàn bằng Đạo A-la-hán.
Āgatigati na hotīti paṭisandhivasena idha āgati āgamanaṃ cutivasena gati ito paralokagamanaṃ peccabhāvo na hoti na pavattati.
‘There is no coming and going’ means that there is no coming here by way of rebirth-linking, and no going from here to the other world by way of death, which means no future existence; it does not occur.
“Āgatigati na hoti” (không có sự đến và đi) có nghĩa là sự đến (āgati) ở đây theo cách tái sinh (paṭisandhivasena) và sự đi (gati) từ đây đến thế giới khác theo cách chết (cutivasena), tức là sự tái sinh (peccabhāva), không xảy ra, không vận hành.
Āgatigatiyā asatīti vuttanayena āgatiyā ca gatiyā ca asati.
‘When there is no coming and going’ means when coming and going, as described, are absent.
“Āgatigatiyā asati” (khi không có sự đến và đi) có nghĩa là khi không có sự đến và đi theo cách đã nói.
Cutūpapāto na hotīti aparāparaṃ cavanupapajjanaṃ na hoti na pavattati.
‘There is no decease and rebirth’ means that repeated dying and being reborn does not occur.
“Cutūpapāto na hoti” (không có sự chết và tái sinh) có nghĩa là sự chết và tái sinh liên tục không xảy ra, không vận hành.
Asati hi kilesavaṭṭe kammavaṭṭaṃ pacchinnameva, pacchinne ca tasmiṃ kuto vipākavaṭṭassa sambhavo.
Indeed, when the cycle of defilements (kilesavaṭṭa) is absent, the cycle of kamma (kammavaṭṭa) is broken. And when that is broken, how can the cycle of results (vipākavaṭṭa) possibly arise?
Thật vậy, khi không có vòng phiền não (kilesavaṭṭa), vòng nghiệp (kammavaṭṭa) sẽ bị cắt đứt; và khi vòng nghiệp bị cắt đứt, làm sao vòng quả báo (vipākavaṭṭa) có thể tồn tại?
Tenāha – ‘‘cutūpapāte asati nevidha na hura’’ntiādi.
Therefore, it is said: "When there is no decease and rebirth, there is neither here nor beyond" and so forth.
Do đó, Ngài đã nói – “cutūpapāte asati nevidha na hura” (khi không có sự chết và tái sinh, thì không có ở đây cũng không có ở thế giới khác) v.v.
Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā bāhiyasutte vitthārato vuttameva.
What needs to be said here has already been fully stated in the Bahiya Sutta below.
Những gì cần nói ở đó đã được giải thích chi tiết trong bài kinh Bāhiya ở dưới.
Tasmā tattha vuttanayeneva attho veditabbo.
Therefore, the meaning should be understood in the same way as described there.
Vì vậy, ý nghĩa phải được hiểu theo cách đã nói ở đó.
75. Pañcame mallesūti evaṃnāmake janapade.
75. In the fifth sutta, among the Mallā means in the district known by that name.
75. Trong bài kinh thứ năm, “mallesu” (ở xứ Mallā) có nghĩa là ở vùng đất có tên như vậy.
Mahatā bhikkhusaṅghenāti guṇamahattasaṅkhyāmahattehi mahatā.
"With a great Saṅgha of bhikkhus" means great by greatness of qualities and greatness of number.
Mahatā bhikkhusaṅghenā (với đại Tăng đoàn) nghĩa là với Tăng đoàn vĩ đại về sự cao quý của phẩm hạnh và sự đông đảo về số lượng.
So hi bhikkhusaṅgho sīlādiguṇavisesayogenapi mahā tattha sabbapacchimakassa sotāpannabhāvato, saṅkhyāmahattenapi mahā aparicchinnagaṇanattā.
For that Saṅgha of bhikkhus was great also by virtue of being endowed with excellent qualities such as morality, as the very last (lowest) among them was a stream-enterer (sotāpanna), and great also by greatness of number, being countless.
Thật vậy, Tăng đoàn ấy vĩ đại do sự kết hợp của các phẩm hạnh đặc biệt như giới (sīla), vì ngay cả vị Tỳ-khưu cuối cùng trong số đó cũng là bậc Dự lưu (Sotāpanna), và cũng vĩ đại về số lượng vì không thể đếm xuể.
Āyusaṅkhārossajjanato paṭṭhāya hi āgatāgatā bhikkhū na pakkamiṃsu.
Indeed, from the day of the renunciation of his life-formations (āyusaṅkhārossajjana), the bhikkhus who arrived did not depart.
Thật vậy, kể từ ngày Đức Phật xả bỏ tuổi thọ, các Tỳ-khưu đến rồi không rời đi.
Cundassāti evaṃnāmakassa.
"Of Cunda" means of one named thus.
Cundassā (của Cunda) nghĩa là của người tên như vậy.
Kammāraputtassāti suvaṇṇakāraputtassa.
"Of the smith's son" means of the goldsmith's son.
Kammāraputtassā (của con người thợ rèn) nghĩa là của con người thợ kim hoàn.
So kira aḍḍho mahākuṭumbiko bhagavato paṭhamadassaneneva sotāpanno hutvā attano ambavane satthuvasanānucchavikaṃ gandhakuṭiṃ, bhikkhusaṅghassa ca rattiṭṭhānadivāṭṭhānaupaṭṭhānasālākuṭimaṇḍapacaṅkamanādike ca sampādetvā pākāraparikkhittaṃ dvārakoṭṭhakayuttaṃ vihāraṃ katvā buddhappamukhassa saṅghassa niyyādesi.
It is said that this Cunda, a wealthy householder, became a sotāpanna upon his first sight of the Buddha. He then arranged for a perfumed chamber (gandhakuṭi) suitable for the Master's dwelling in his mango grove, and also for resting places by night and by day, halls for attendance, pavilions, and walking paths for the Saṅgha of bhikkhus. Having built a monastery surrounded by a wall and equipped with gatehouses, he dedicated it to the Saṅgha, with the Buddha at its head.
Nghe nói, Cunda ấy là một gia chủ giàu có, ngay từ lần đầu tiên gặp Đức Thế Tôn đã trở thành bậc Dự lưu (Sotāpanna). Ông đã chuẩn bị một hương thất (gandhakuṭi) thích hợp cho Đức Thế Tôn cư ngụ trong vườn xoài của mình, và các nơi nghỉ đêm, nghỉ ngày, các sảnh đường phục vụ, các tịnh xá, các chánh điện, các đường kinh hành, v.v. cho Tăng đoàn. Sau khi xây dựng một tịnh xá có tường bao quanh và cổng chính, ông đã dâng cúng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tatra sudaṃ bhagavā pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane’’ti.
Referring to this, it was said: "At that time, indeed, the Blessed One was dwelling in Pāvā, in Cunda the smith's son's mango grove."
Liên quan đến điều đó, đã nói: ‘‘tại Pāvā, Đức Thế Tôn trú ngụ trong vườn xoài của Cunda, con người thợ rèn’’.
Paṭiyādāpetvāti sampādetvā.
"Having prepared" means having arranged.
Paṭiyādāpetvā (sau khi chuẩn bị) nghĩa là sau khi hoàn tất.
‘‘Sūkaramaddavanti sūkarassa mudusiniddhaṃ pavattamaṃsa’’nti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
"Sūkaramaddava is soft, tender pork" – so it is stated in the Mahāaṭṭhakathā.
‘‘Sūkaramaddava (thức ăn mềm của heo) là thịt mềm mịn của heo,’’ được nói trong Đại Chú giải.
Keci pana ‘‘sūkaramaddavanti na sūkaramaṃsaṃ, sūkarehi madditavaṃsakaḷīro’’ti vadanti.
Some, however, say, "Sūkaramaddava is not pork, but a bamboo shoot trampled by pigs."
Một số người lại nói: ‘‘Sūkaramaddava không phải là thịt heo, mà là măng tre non bị heo giẫm nát.’’
Aññe ‘‘sūkarehi madditappadese jātaṃ ahichattaka’’nti.
Others say, "It is a mushroom grown in a place trampled by pigs."
Những người khác nói: ‘‘là nấm mọc ở nơi heo giẫm nát.’’
Apare pana ‘‘sūkaramaddavaṃ nāma ekaṃ rasāyana’’nti bhaṇiṃsu.
Still others declared, "Sūkaramaddava is a kind of elixir."
Một số người khác lại nói: ‘‘Sūkaramaddava là một loại thuốc bổ.’’
Tañhi cundo kammāraputto ‘‘ajja bhagavā parinibbāyissatī’’ti sutvā ‘‘appeva nāma naṃ paribhuñjitvā cirataraṃ tiṭṭheyyā’’ti satthu cirajīvitukamyatāya adāsīti vadanti.
They say that Cunda the smith's son, having heard, "Today the Blessed One will attain Parinibbāna," gave it with the desire for the Master to live longer, thinking, "Perhaps he will partake of this and remain for a longer time."
Họ nói rằng, Cunda, con người thợ rèn, khi nghe ‘‘hôm nay Đức Thế Tôn sẽ nhập Niết-bàn’’, đã dâng cúng thức ăn ấy với mong muốn Đức Thế Tôn sống lâu hơn, nghĩ rằng ‘‘mong sao Đức Thế Tôn thọ dụng món này và trụ thế lâu hơn.’’
Tena maṃ parivisāti tena mamaṃ bhojehi.
"Serve me that" means feed me with that.
Tena maṃ parivisā (hãy dâng cúng cho Ta bằng món ấy) nghĩa là hãy dâng món ăn ấy cho Ta.
Kasmā bhagavā evamāha?
Why did the Blessed One speak thus?
Vì sao Đức Thế Tôn lại nói như vậy?
Parānuddayatāya.
Out of compassion for others.
Vì lòng từ bi đối với người khác.
Tañca kāraṇaṃ pāḷiyaṃ vuttameva.
And that reason is already stated in the Pāli text.
Lý do ấy đã được nói trong Pāḷi.
Tena abhihaṭabhikkhāya paresaṃ aparibhogārahato ca tathā vattuṃ vaṭṭatīti dassitaṃ hoti.
Thus it is shown that it was proper to speak so regarding the food brought forth, as it was not fit for others to partake of.
Do đó, điều này cho thấy rằng việc nói như vậy là thích hợp vì món khất thực được dâng cúng ấy không thích hợp để người khác thọ dụng.
Tasmiṃ kira sūkaramaddave dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu devatā ojaṃ pakkhipiṃsu.
Indeed, it is said that the deities of the four great continents, surrounded by two thousand smaller islands, had placed their divine essence into that sūkaramaddava.
Nghe nói, trong món sūkaramaddava ấy, các vị trời ở bốn đại châu với hai ngàn tiểu châu vây quanh đã bỏ vào tinh chất (oja).
Tasmā taṃ añño koci sammā jīrāpetuṃ na sakkoti, tamatthaṃ pakāsento satthā parūpavādamocanatthaṃ ‘‘nāhaṃ taṃ, cunda, passāmī’’tiādinā sīhanādaṃ nadi.
Therefore, no one else could properly digest it. To clarify this matter, the Master uttered a lion's roar, starting with "I do not see, Cunda," in order to avert censure from others.
Vì vậy, không ai khác có thể tiêu hóa hoàn toàn món đó. Để làm rõ điều đó, Đức Đạo Sư đã rống tiếng sư tử bằng câu ‘‘Nāhaṃ taṃ, Cunda, passāmī’’ (Này Cunda, Ta không thấy) và những lời tương tự, nhằm giải tỏa sự chỉ trích của người khác.
Ye hi pare upavadeyyuṃ ‘‘attanā paribhuttāvasesaṃ neva bhikkhūnaṃ, na aññesaṃ manussānaṃ adāsi, āvāṭe nikhaṇāpetvā vināsesī’’ti, ‘‘tesaṃ vacanokāso mā hotū’’ti parūpavādamocanatthaṃ sīhanādaṃ nadi.
For, to prevent those who might censure, saying, "He did not give the remainder of what he had eaten to bhikkhus or to other humans; he had it buried in a pit and destroyed," the Buddha uttered a lion's roar to avert such censure.
Thật vậy, để không có cơ hội cho những lời chỉ trích từ người khác rằng ‘‘Đức Thế Tôn đã không ban cho các Tỳ-khưu hay bất kỳ người nào khác phần còn lại sau khi Ngài thọ dụng, mà lại chôn xuống hố để hủy diệt’’, Đức Phật đã rống tiếng sư tử để giải tỏa sự chỉ trích của người khác.
Tattha sadevaketiādīsu saha devehīti sadevako, saha mārenāti samārako, saha brahmunāti sabrahmako, saha samaṇabrāhmaṇehīti sassamaṇabrāhmaṇī, pajātattā pajā, saha devamanussehīti sadevamanussā.
Among these, in phrases like "sadevake," "sadevako" means "with deities"; "samārako" means "with Māra"; "sabrahmako" means "with Brahmā"; "sassamaṇabrāhmaṇī" means "with recluses and brahmins"; "pajā" means "populace" because it is born; "sadevamanussā" means "with deities and humans."
Trong đó, trong sadevake (cùng với chư thiên) và những từ tương tự: sadevako (cùng với chư thiên), samārako (cùng với Ma vương), sabrahmako (cùng với Phạm thiên), sassamaṇabrāhmaṇī (cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn), pajā (chúng sinh) do sự sinh khởi, sadevamanussā (cùng với chư thiên và loài người).
Tasmiṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya.
In that world with its deities…and its deities and humans.
Trong thế giới cùng với chư thiên ấy… v.v… cùng với chư thiên và loài người.
Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ.
Here, by the word sadevaka, the five realms of sense-desire deities are taken; by the word samāraka, the sixth realm of sense-desire deities is taken; by the word sabrahmaka, the Brahma-worlds beginning with Brahmakāyika are taken; by the word sassamaṇabrāhmaṇa, recluses and brahmins who are adversaries and enemies of the Dispensation, as well as recluses and brahmins who have appeased evil and dispelled evil, are taken; by the word pajā, the world of beings is taken; and by the word sadevamanussa, the conventional deities and the remaining humans are taken.
Trong đó, từ sadevaka (cùng với chư thiên) dùng để chỉ các cõi trời dục giới năm tầng; từ samāraka (cùng với Ma vương) dùng để chỉ cõi trời dục giới thứ sáu; từ sabrahmaka (cùng với Phạm thiên) dùng để chỉ các cõi Phạm thiên như Phạm thiên thân; từ sassamaṇabrāhmaṇī (cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn) dùng để chỉ các Sa-môn và Bà-la-môn là kẻ thù, đối địch của giáo pháp, và cũng để chỉ các Sa-môn và Bà-la-môn đã dẹp bỏ tội lỗi và xua đuổi tội lỗi; từ pajā (chúng sinh) dùng để chỉ thế giới chúng sinh; từ sadevamanussā (cùng với chư thiên và loài người) dùng để chỉ chư thiên quy ước và những người còn lại.
Evamettha tīhi padehi okāsalokavasena, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
Thus, in this context, it should be understood that the world of beings (sattaloka) is taken in terms of the world of space (okāsaloka) by three terms, and in terms of the world of beings by two terms.
Như vậy, ở đây, ba từ được hiểu theo nghĩa thế giới không gian (okāsaloka), và hai từ được hiểu theo nghĩa chúng sinh (pajā), tổng cộng là thế giới chúng sinh (sattaloka).
Aparo nayo – sadevakavacanena arūpāvacaraloko gahito, samārakavacanena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakavacanena rūpī brahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇavacanena catuparisavasena sammutidevehi saha manussaloko, avasesasattaloko vā gahitoti veditabbo.
Another explanation is: by the word sadevaka, the formless realm is taken; by the word samāraka, the six sense-desire divine realms are taken; by the word sabrahmaka, the form-realm Brahmā world is taken; and by the word sassamaṇabrāhmaṇa, the human world together with conventional deities, in terms of the four assemblies, or the remaining world of beings, is taken.
Một cách giải thích khác – từ sadevaka dùng để chỉ cõi vô sắc giới; từ samāraka dùng để chỉ sáu cõi trời dục giới; từ sabrahmaka dùng để chỉ cõi Phạm thiên hữu sắc; từ sassamaṇabrāhmaṇa dùng để chỉ thế giới loài người cùng với chư thiên quy ước theo bốn hội chúng, hoặc dùng để chỉ thế giới chúng sinh còn lại.
Bhuttāvissāti bhuttavato.
"Having eaten" means for one who has eaten.
Bhuttāvissā (sau khi đã thọ dụng) nghĩa là của người đã thọ dụng.
Kharoti pharuso.
"Severe" means harsh.
Kharo (dữ dội) nghĩa là thô bạo.
Ābādhoti visabhāgarogo.
"Affliction" means a disagreeable illness.
Ābādho (bệnh tật) nghĩa là bệnh trái với tự nhiên.
Pabāḷhāti balavatiyo.
"Intense" means powerful.
Pabāḷhā (mãnh liệt) nghĩa là mạnh mẽ.
Māraṇantikāti maraṇantā maraṇasamīpapāpanasamatthā.
"Leading to death" means ending in death, capable of causing proximity to death.
Māraṇantikā (gần kề cái chết) nghĩa là dẫn đến cái chết, có khả năng đưa đến gần cái chết.
Sato sampajāno adhivāsesīti satiṃ upaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā adhivāsesi.
"Mindful and clearly comprehending, he endured" means he endured by establishing mindfulness and discerning with wisdom.
Sato sampajāno adhivāsesī (tỉnh giác, chánh niệm chịu đựng) nghĩa là giữ cho chánh niệm hiện hữu, phân biệt bằng trí tuệ rồi chịu đựng.
Avihaññamānoti vedanānuvattanavasena asallakkhitadhammo viya aparāparaṃ parivattanaṃ akaronto apīḷiyamāno adukkhiyamāno viya adhivāsesi.
"Without being agitated" means he endured without writhing or suffering, as if unaffected by pain, by not constantly turning over in accordance with the feeling.
Avihaññamāno (không bị khuấy động) nghĩa là chịu đựng như không bị đau đớn, không bị phiền não, không lăn qua lăn lại liên tục như một pháp vô vi, theo sự diễn tiến của cảm thọ.
Bhagavato hi veḷuvagāmakeyeva tā vedanā uppannā, samāpattibalena pana vikkhambhitā yāva parinibbānadivasā na uppajjiṃsu divase divase samāpattīhi paṭipaṇāmanato.
Indeed, those feelings arose for the Blessed One right there in Veḷuvagāmaka, but by the power of attainment (samāpatti), they were suppressed and did not arise again until the day of Parinibbāna, being repelled day by day through samāpattis.
Thật vậy, những cảm thọ ấy đã khởi lên nơi Đức Thế Tôn ngay tại Veḷuvagāmaka, nhưng nhờ sức mạnh của các Thiền định (samāpatti), chúng đã bị trấn áp và không khởi lên cho đến ngày nhập Niết-bàn, vì mỗi ngày chúng đều bị đẩy lùi bởi các Thiền định.
Taṃ divasaṃ pana parinibbāyitukāmo ‘‘koṭisahassahatthīnaṃ balaṃ dhārentānaṃ vajirasaṅghātasamānakāyānaṃ aparimitakālaṃ upacitapuññasambhārānampi bhave sati evarūpā vedanā pavattanti, kimaṅgaṃ pana aññesa’’nti sattānaṃ saṃvegajananatthaṃ samāpattiṃ na samāpajji, tena vedanā kharā vattiṃsu.
On that day, however, desiring to attain Parinibbāna, he did not enter into samāpatti in order to arouse a sense of urgency in beings, thinking, "Even for those who possess the strength of tens of thousands of elephants, whose bodies are like diamond-hard aggregates, and who have accumulated merits over immeasurable eons, such feelings arise if existence is present; how much more so for others?" Therefore, the feelings were severe and persisted.
Tuy nhiên, vào ngày đó, vì muốn nhập Niết-bàn, Đức Phật đã không nhập Thiền định để tạo ra sự xúc động cho chúng sinh, rằng ‘‘ngay cả những vị có thân thể vững chắc như kim cương, mang sức mạnh của hàng ngàn vạn con voi, đã tích lũy phước báu vô lượng kiếp, khi còn tồn tại trong hữu, cũng phải chịu đựng những cảm thọ như vậy, huống chi những người khác’’. Do đó, các cảm thọ dữ dội đã khởi lên.
Āyāmāti ehi yāma.
"Let us go" means come, let us go.
Āyāmā (chúng ta hãy đi) nghĩa là hãy đến, chúng ta hãy đi.
Cundassa bhattaṃ bhuñjitvātiādikā aparabhāge dhammasaṅgāhakehi ṭhapitā gāthā.
The verses beginning with "Having eaten Cunda's meal" and so forth are stanzas established by the Dhamma-reciters (dhammasaṅgāhaka) at a later time.
Cundassa bhattaṃ bhuñjitvā (sau khi thọ dụng món ăn của Cunda) và những câu tương tự là những bài kệ được các vị kết tập Pháp đặt ra sau này.
Tattha bhuttassa ca sūkaramaddavenāti bhuttassa udapādi, na pana bhuttapaccayā.
Here, "And the sūkaramaddava having been eaten" means it arose while being eaten, but not because of the eating.
Trong đó, bhuttassa ca sūkaramaddavenā (và do món sūkaramaddava đã thọ dụng) nghĩa là đã khởi lên trong khi thọ dụng, chứ không phải do duyên thọ dụng.
Yadi hi abhuttassa uppajjissā, atikharo abhavissā, siniddhabhojanaṃ pana bhuttattā tanukā vedanā ahosi, teneva padasā gantuṃ asakkhi.
If it had arisen before eating, it would have been exceedingly harsh; but because he had eaten nourishing food, the feeling was slight, and for that very reason, he was able to walk.
Thật vậy, nếu nó khởi lên trước khi thọ dụng, thì nó sẽ rất dữ dội; nhưng vì đã thọ dụng món ăn mềm mịn, cảm thọ trở nên nhẹ nhàng, và chính vì thế mà Đức Phật có thể đi bộ.
Etena yvāyaṃ ‘‘yassa taṃ paribhuttaṃ sammā pariṇāmaṃ gaccheyya aññatra tathāgatassā’’ti sīhanādo nadito, tassa sātthakatā dassitā.
By this, the usefulness of that lion's roar, "I do not see, for whom that which has been eaten would be properly digested, except for the Tathāgata," is shown.
Điều này cho thấy tính hữu ích của tiếng rống sư tử đã được nói rằng ‘‘Ta không thấy ai khác ngoài Đức Như Lai mà món ăn đã thọ dụng ấy có thể tiêu hóa hoàn toàn’’.
Buddhānañhi aṭṭhāne gajjitaṃ nāma natthi.
For Buddhas, there is no roaring in an inappropriate place.
Thật vậy, Đức Phật không bao giờ rống tiếng sư tử một cách vô cớ.
Yasmā taṃ paribhuttaṃ bhagavato na kiñci vikāraṃ uppādesi, kammena pana laddhokāsena uppādiyamānaṃ vikāraṃ appamattatāya upasamento sarīre balaṃ uppādesi, yena yathā vakkhamānaṃ tividhaṃ payojanaṃ sampādesi, tasmā sammadeva taṃ pariṇāmaṃ gataṃ, māraṇantikattā pana vedanānaṃ aviññātaṃ apākaṭaṃ ahosīti.
Because that food, having been eaten, caused no alteration to the Blessed One, but rather, by appeasing the alteration that arose through karma, which had found its opportunity, it generated strength in his body, by which he accomplished the three purposes mentioned later. Therefore, that which was eaten was indeed properly digested; however, due to the feelings being death-proximate, it was not hidden or obscure.
Vì món ăn đã thọ dụng ấy không gây ra bất kỳ biến đổi nào cho Đức Thế Tôn, mà chỉ làm giảm nhẹ sự biến đổi do nghiệp đã có cơ hội gây ra, và tạo ra sức mạnh trong thân thể, nhờ đó Ngài đã hoàn thành ba mục đích sẽ được nói đến. Vì vậy, món ăn ấy đã tiêu hóa hoàn toàn. Nhưng vì các cảm thọ gần kề cái chết, điều đó đã không rõ ràng, không hiển lộ.
Viriccamānoti abhiṇhaṃ pavattalohitavirecanova samāno.
"Flowing" means continuously having a discharge of bloody feces.
Viriccamāno (bị tiêu chảy) nghĩa là liên tục bị tiêu chảy ra máu.
Avocāti attanā icchitaṭṭhāne parinibbānatthāya evamāha.
"He said" means he spoke thus for the purpose of attaining Parinibbāna at the place he desired.
Avocā (đã nói) nghĩa là đã nói như vậy để nhập Niết-bàn ở nơi Ngài mong muốn.
Kasmā pana bhagavā evaṃ roge uppanne kusināraṃ agamāsi, kiṃ aññattha na sakkā parinibbāyitunti?
But why did the Blessed One, when such an illness arose, go to Kusinārā? Was it not possible to attain Parinibbāna elsewhere?
Nhưng vì sao Đức Thế Tôn lại đến Kusinārā khi bệnh tật khởi lên như vậy? Có phải không thể nhập Niết-bàn ở nơi khác chăng?
Parinibbāyituṃ nāma na katthaci na sakkā, evaṃ pana cintesi – mayi kusināraṃ gate mahāsudassanasuttadesanāya (dī. ni. 2.241) aṭṭhuppatti bhavissati, tāya yā devaloke anubhavitabbasadisā sampatti manussaloke mayā anubhūtā, taṃ dvīhi bhāṇavārehi paṭimaṇḍetvā desessāmi, taṃ sutvā bahū janā kusalaṃ kattabbaṃ maññissanti.
It is not impossible to attain Parinibbāna in any place. However, he reflected thus: "When I go to Kusinārā, the occasion for teaching the Mahāsudassana Sutta will arise. Through that discourse, I shall describe in two recitations the extremely blissful state that I experienced in the human world, similar to what one experiences in the deva-world. Hearing that, many people will consider it a meritorious deed to perform."
Thật ra, không có nơi nào mà không thể nhập Niết-bàn. Tuy nhiên, Đức Phật đã suy nghĩ như sau: ‘‘Khi Ta đến Kusinārā, sẽ có sự khởi nguồn cho việc thuyết giảng kinh Mahāsudassana. Với kinh ấy, Ta sẽ thuyết giảng về sự giàu sang mà Ta đã trải nghiệm ở cõi người, tương tự như sự giàu sang được hưởng ở cõi trời, được trang hoàng bằng hai phần đọc (bhāṇavāra). Sau khi nghe kinh ấy, nhiều người sẽ nghĩ rằng cần phải làm điều thiện.
Subhaddopi kattha maṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā vissajjanapariyosāne saraṇesu patiṭṭhāya pabbajitvā laddhūpasampado kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā mayi dharanteyeva arahattaṃ patvā pacchimasāvako nāma bhavissati.
"Subhadda the wanderer, having approached me, asked a question. At the conclusion of my answer, he will establish himself in the refuges, go forth, receive the higher ordination, develop insight, and attain Arahantship while I am still alive, becoming the last of my disciples."
Và Subhadda cũng sẽ đến gặp Ta, hỏi các câu hỏi, và sau khi được giải đáp, sẽ nương tựa vào Tam Bảo, xuất gia, thọ Cụ túc giới, tu tập thiền định, đạt được A-la-hán ngay khi Ta còn tại thế, và trở thành vị đệ tử cuối cùng.’’
Aññattha mayi parinibbute dhātunimittaṃ mahākalaho bhavissati, lohitaṃ nadī viya sandissati.
"Elsewhere, after I have attained Parinibbāna, a great quarrel will arise concerning the relics, and blood will flow like a river."
Nếu Ta nhập Niết-bàn ở nơi khác, sẽ có một cuộc tranh cãi lớn về xá-lợi, máu sẽ chảy như sông.
Kusinārāyaṃ pana parinibbute doṇabrāhmaṇo taṃ vivādaṃ vūpasametvā dhātuyo vibhajitvā dassatīti imāni tīṇi kāraṇāni passanto bhagavā mahatā ussāhena kusināraṃ agamāsi.
"However, if I attain Parinibbāna in Kusinārā, the brahmin Doṇa will settle that dispute and distribute the relics." Perceiving these three reasons, the Bhagavā went to Kusinārā with great determination.
Nhưng khi Ta nhập Niết-bàn ở Kusinārā, Bà-la-môn Doṇa sẽ giải quyết cuộc tranh cãi đó và phân chia xá-lợi. Nhận thấy ba lý do này, Đức Thế Tôn đã đến Kusinārā với nỗ lực lớn.
Iṅghāti codanatthe nipāto.
Iṅghā is a particle indicating urging.
Iṅghā (hãy) là một giới từ biểu thị sự thúc giục.
Kilantosmīti parissanto asmi.
Kilantosmi means "I am weary."
Kilantosmī (Tôi mệt mỏi) nghĩa là tôi đã kiệt sức.
Tena yathāvuttavedanānaṃ balavabhāvaṃ eva dasseti.
By this, he merely indicates the intensity of the aforementioned feelings.
Do đó,* chỉ cho thấy sự mạnh mẽ của những cảm thọ đã được nói đến.
Bhagavā hi attano ānubhāvena tadā padasā agamāsi, aññesaṃ pana yathā paduddhārampi kātuṃ na sakkā, tathā vedanā tikhiṇā kharā kaṭukā vattiṃsu.
Indeed, the Bhagavā at that time traveled on foot by his own power, but for others, the feelings were so sharp, harsh, and bitter that it would have been impossible even to lift their feet.
Quả thật, lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn đã đi bộ bằng thần thông của mình, nhưng đối với những người khác, những cảm thọ đã đến quá gay gắt, thô thiển và cay đắng đến nỗi họ không thể nhấc chân lên được.
Tenevāha ‘‘nisīdissāmī’’ti.
For that very reason, he said, "I shall lie down."
Chính vì vậy, Ngài đã nói “nisīdissāmī” (Tôi sẽ ngồi xuống).
Idānīti adhunā.
Idānī means "now."
Idānī (Bây giờ) nghĩa là hiện tại.
Luḷitanti madditaṃ viya ākulaṃ.
Luḷitaṃ means agitated, as if crushed.
Luḷitaṃ (Khuấy động) nghĩa là hỗn loạn như bị nghiền nát.
Āvilanti ālulaṃ.
Āvilaṃ means turbid.
Āvilaṃ (Đục) nghĩa là khuấy đục.
Acchodakāti tanupasannasalilā.
Acchodakā means having water that is clear and shallow.
Acchodakā (Nước trong) nghĩa là nước trong vắt với ít bùn cặn.
Sātodakāti madhuratoyā.
Sātodakā means having sweet water.
Sātodakā (Nước ngọt) nghĩa là nước có vị ngọt.
Sītodakāti sītalajalā.
Sītodakā means having cool water.
Sītodakā (Nước mát) nghĩa là nước lạnh.
Setodakāti nikkaddamā.
Setodakā means mud-free.
Setodakā (Nước trắng) nghĩa là không bùn.
Udakañhi sabhāvato setavaṇṇaṃ, bhūmivasena kaddamāvilatāya ca aññādisaṃ hoti, kakudhāpi nadī vimalavālikā samokiṇṇā setavaṇṇā sandati.
Water is naturally white, but it becomes otherwise due to mud and turbidity in the ground. The Kakudhā River, strewn with pure sand, flows with a white color.
Nước vốn có màu trắng tự nhiên, nhưng do đất và bùn nên có màu khác. Sông Kakudhā chảy trên cát trắng tinh khiết, có màu trắng.
Tena vuttaṃ ‘‘setodakā’’ti.
Therefore, it is said, "setodakā."
Vì vậy, đã nói “setodakā”.
Supatitthāti sundaratitthā.
Supatitthā means having good fords.
Supatitthā (Bến tốt) nghĩa là bến đẹp.
Ramaṇīyāti manoharabhūmibhāgatāya ramitabbā yathāvuttaudakasampattiyā ca manoramā.
Ramaṇīyā means delightful due to the pleasant terrain and charming due to the aforementioned excellent water quality.
Ramaṇīyā (Dễ chịu) nghĩa là đáng để vui thích vì cảnh quan dễ chịu và sự phong phú của nước như đã nói.
Evaṃ vuttesu dasasu hatthikulesu kāḷāvakasaṅkhātānaṃ yaṃ dasannaṃ pakatihatthīnaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassāti evaṃ dasaguṇitāya gaṇanāya pakatihatthīnaṃ koṭisahassabalappamāṇaṃ sarīrabalaṃ.
Thus, the bodily strength, which is measured by the strength of a hundred thousand koṭis of ordinary elephants, calculated by a tenfold multiplication (where the strength of ten ordinary elephants equals one Gaṅgeyya elephant's strength, and so on up to the ten enumerated elephant clans, with the Kāḷāvaka clan representing the strength of ten ordinary elephants),
Sức mạnh thân thể của Ngài tương đương với sức mạnh của một ngàn vạn con voi bình thường, được tính bằng cách nhân mười lần, như sức mạnh của mười con voi bình thường được gọi là Kāḷāvaka trong số mười loài voi đã nói.
Taṃ sabbampi tasmiṃ divase pacchābhattato paṭṭhāya caṅgavāre pakkhittaudakaṃ viya parikkhayaṃ gataṃ.
all of that had vanished from the time of his last meal on that day, like water poured into a strain.
Tất cả sức mạnh đó đã cạn kiệt như nước đổ vào rổ lọc kể từ bữa ăn trưa ngày hôm đó.
Pāvāya tigāvute kusinārā.
Kusinārā is three gāvutas from Pāvā.
Từ Pāvā đến Kusinārā là ba gāvuta.
Etasmiṃ antare pañcavīsatiyā ṭhānesu nisīditvā mahantaṃ ussāhaṃ katvā āgacchanto sūriyatthaṅgamanavelāya bhagavā kusināraṃ pāpuṇīti evaṃ ‘‘rogo nāma sabbaṃ ārogyaṃ maddanto āgacchatī’’ti imamatthaṃ dassento sadevakassa lokassa saṃvegakaraṃ vācaṃ bhāsanto ‘‘kilantosmi, cundaka, nipajjissāmī’’ti āha.
During this distance, the Bhagavā, having rested at twenty-five places and exerted great effort, arrived at Kusinārā at sunset. Thus, showing that "illness crushes all health," and speaking words that inspire disenchantment in the world with its devas, he said, "I am weary, Cunda, I shall lie down."
Trong khoảng cách này, Đức Thế Tôn đã đến Kusinārā vào lúc mặt trời lặn, sau khi đã ngồi nghỉ ở hai mươi lăm nơi và nỗ lực rất lớn. Do đó, để cho thấy ý nghĩa “bệnh tật đến để nghiền nát mọi sự khỏe mạnh”, Ngài đã nói lời gây xúc động cho toàn cõi thế giới với chư thiên: “Cunda, Ta mệt mỏi rồi, Ta sẽ nằm xuống.”
Sīhaseyyanti ettha kāmabhogīseyyā petaseyyā tathāgataseyyā sīhaseyyāti catasso seyyā.
Sīhaseyyaṃ (lion's posture). Here, there are four postures: the sensualist's posture, the ghost's posture, the Tathāgata's posture, and the lion's posture.
Ở đây, Sīhaseyya (Tư thế nằm của sư tử) có bốn tư thế nằm: tư thế nằm của người hưởng thụ dục lạc, tư thế nằm của loài ngạ quỷ, tư thế nằm của Đức Như Lai, và tư thế nằm của sư tử.
Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī vāmena passena seyyaṃ kappentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ kāmabhogīseyyā.
Among these, "Bhikkhus, generally, sensualists lie on their left side" is the sensualist's posture.
Trong đó, “Này các Tỳ-kheo, phần lớn những người hưởng thụ dục lạc nằm nghiêng về phía trái” – đây là tư thế nằm của người hưởng thụ dục lạc.
‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, petā uttānā sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ petaseyyā.
"Bhikkhus, generally, ghosts lie on their backs" is the ghost's posture.
“Này các Tỳ-kheo, phần lớn loài ngạ quỷ nằm ngửa” – đây là tư thế nằm của loài ngạ quỷ.
Catutthajjhānaṃ tathāgataseyyā.
The fourth jhāna is the Tathāgata's posture.
Tứ thiền là tư thế nằm của Đức Như Lai.
‘‘Sīho, bhikkhave, migarājā dakkhiṇena passena seyyaṃ kappetī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā.
"Bhikkhus, the king of beasts, the lion, lies on its right side" is the lion's posture.
“Này các Tỳ-kheo, vua sư tử nằm nghiêng về phía phải” – đây là tư thế nằm của sư tử.
Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.
This is called the supreme posture because of its energetic demeanor.
Đây được gọi là tư thế nằm tối thượng vì có oai lực và uy nghi.
Tena vuttaṃ – ‘‘dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappesī’’ti.
Therefore, it is said, "He lay down on his right side in the lion's posture."
Vì vậy, đã nói – “nằm nghiêng về phía phải theo tư thế sư tử”.
Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ.
Pāde pādaṃ means the left foot on the right foot.
Pāde pādaṃ (Chân chồng lên chân) nghĩa là chân trái đặt lên chân phải.
Accādhāyāti atiādhāya, gopphakaṃ atikkamma ṭhapetvā.
Accādhāyā means "placing it over," or placing it past the ankle.
Accādhāyā (Đặt chồng lên) nghĩa là đặt chồng lên, vượt qua mắt cá chân.
Gopphakena hi gopphake, jāṇunā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjanti, seyyā phāsukā na hoti.
For, when ankle rubs against ankle, or knee against knee, feelings frequently arise, and the posture is not comfortable.
Khi mắt cá chân chạm mắt cá chân, đầu gối chạm đầu gối, cảm thọ thường xuyên phát sinh, tư thế nằm không thoải mái.
Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjanti, seyyā phāsukā hoti.
However, when they are placed past each other so that they do not rub, feelings do not arise, and the posture is comfortable.
Tuy nhiên, khi đặt vượt qua để không chạm vào, cảm thọ không phát sinh, tư thế nằm thoải mái.
Tasmā evaṃ nipajji.
Therefore, he lay down in this manner.
Vì vậy, Ngài đã nằm như vậy.
Gantvāna buddhoti imā gāthā aparabhāge dhammasaṅgāhakehi ṭhapitā.
Gantvāna Buddho—these verses were placed later by the compilers of the Dhamma.
Những bài kệ này, Gantvāna buddho (Đức Phật đã đi), được các vị kết tập Pháp đặt vào sau này.
Tattha nadikanti nadiṃ.
Therein, nadikaṃ means "to the river."
Trong đó, nadikaṃ (con sông) nghĩa là sông.
Appaṭimodha loketi appaṭimo idha imasmiṃ sadevake loke.
Appaṭimo dhaloke means "peerless in this world with its devas."
Appaṭimodha loke (Vô song trên thế gian này) nghĩa là vô song trong thế giới này cùng với chư thiên.
Nhatvā ca pivitvā cudatārīti gattānaṃ sītikaraṇavasena nhatvā ca pānīyaṃ pivitvā ca nadito uttari.
Nhatvā ca pivitvā cudatārī means "having bathed to cool his body and having drunk water, he ascended from the river."
Nhatvā ca pivitvā cudatārī (Sau khi tắm và uống, Ngài đã lên khỏi) nghĩa là sau khi tắm để làm mát thân thể và uống nước, Ngài đã lên khỏi sông.
Tadā kira bhagavati nhāyante antonadiyaṃ macchakacchapā, udakaṃ, ubhosu tīresu vanasaṇḍo, sabbo ca so bhūmibhāgoti sabbaṃ suvaṇṇavaṇṇameva ahosi.
It is said that at that time, as the Bhagavā bathed, everything—the fish and tortoises within the river, the water, the groves on both banks, and the entire land area—became golden in color.
Người ta nói rằng, khi Đức Thế Tôn đang tắm, tất cả cá và rùa trong lòng sông, nước, rừng cây ở hai bên bờ, và toàn bộ vùng đất đó đều có màu vàng.
Purakkhatoti guṇavisiṭṭhasattuttamagarubhāvato sadevakena lokena pūjāsammānavasena purakkhato.
Purakkhato means "honored as the leader" by the world with its devas, due to his being supremely excellent among beings, endowed with distinguishing qualities such as Arahantship, and reverenced as a chieftain.
Purakkhato (Được tôn kính) nghĩa là được toàn cõi thế giới cùng với chư thiên tôn kính và kính trọng vì Ngài là bậc cao quý nhất trong các chúng sinh với những phẩm chất ưu việt.
Bhikkhugaṇassa majjheti bhikkhusaṅghassa majjhe.
Bhikkhugaṇassa majjhe means "in the midst of the assembly of bhikkhus."
Bhikkhugaṇassa majjhe (Giữa chúng Tỳ-kheo) nghĩa là giữa Tăng đoàn.
Tadā bhikkhū bhagavato vedanānaṃ adhimattabhāvaṃ viditvā āsannā hutvā samantato parivāretvāva gacchanti.
At that time, the bhikkhus, knowing the extreme intensity of the Bhagavā's feelings, stayed close and surrounded him as they walked.
Lúc bấy giờ, các Tỳ-kheo, biết được cảm thọ của Đức Thế Tôn quá mức, đã đi theo vây quanh Ngài từ mọi phía.
Satthāti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi sattānaṃ anusāsanato satthā.
Satthā means "teacher," because he repeatedly instructs beings in the ultimate benefits of this life, the next life, and the ultimate truth.
Satthā (Bậc Đạo Sư) nghĩa là Bậc Đạo Sư vì Ngài đã giáo huấn chúng sinh về những lợi ích hiện tại, lợi ích đời sau và lợi ích tối thượng.
Pavattā bhagavā idha dhammeti bhāgyavantatādīhi bhagavā idha sīlādisāsanadhamme pavattā, dhamme vā caturāsītidhammakkhandhasahassāni pavattā pavattetā.
Pavattā Bhagavā idha Dhamme means the Bhagavā, endowed with the six qualities of bhaga and so on, is the establisher of the Dhamma in this Dispensation, which includes sīla and other teachings; or, he is the establisher, the promulgator, of the eighty-four thousand Dhamma-sections.
Pavattā bhagavā idha dhamme (Đức Thế Tôn đã làm cho Pháp khởi lên ở đây) nghĩa là Đức Thế Tôn, vì có các phẩm chất như sự may mắn, đã làm cho Pháp (giáo lý) về giới v.v. khởi lên ở đây; hoặc Ngài đã làm cho tám vạn bốn ngàn Pháp uẩn khởi lên.
Ambavananti tassā eva nadiyā tīre ambavanaṃ.
Ambavanaṃ means "the mango grove on the bank of that very Kakudhā river."
Ambavanaṃ (Rừng xoài) nghĩa là rừng xoài trên bờ sông đó.
Āmantayi cundakanti tasmiṃ kira khaṇe āyasmā ānando udakasāṭikaṃ pīḷento ohīyi, cundakatthero samīpe ahosi.
Āmantayi Cundakaṃ means that at that moment, Venerable Ānanda was lagging behind, wringing his bathing cloth, while Venerable Cunda was nearby.
Āmantayi cundakaṃ (Ngài gọi Cunda) nghĩa là vào lúc đó, Tôn giả Ānanda đang vắt y tắm nên bị tụt lại phía sau, còn Trưởng lão Cunda đang ở gần.
Tasmā taṃ bhagavā āmantayi.
Therefore, the Bhagavā addressed him.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã gọi vị ấy.
Pamukhe nisīdīti vattasīsena satthu purato nisīdi ‘‘kiṃ nu kho satthā āṇāpetī’’ti.
Pamukhe nisīdī means "he sat down in front of the Master with his head bowed, thinking, 'What might the Master be commanding?'"
Pamukhe nisīdī (Ngồi phía trước) nghĩa là ngồi trước mặt Bậc Đạo Sư, tự hỏi “Bậc Đạo Sư sẽ ra lệnh gì đây?”
Ettāvatā dhammabhaṇḍāgāriko anuppatto.
At this point, the Dhamma-treasurer, Venerable Ānanda, had arrived.
Đến lúc đó, vị Thủ kho Pháp (Ānanda) đã đến.
Evaṃ anuppattaṃ atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi.
Having thus arrived, the Bhagavā then addressed Venerable Ānanda.
Sau khi vị ấy đã đến, Đức Thế Tôn liền gọi Tôn giả Ānanda.
Upadaheyyāti uppādeyya, vippaṭisārassa uppādako koci puriso siyā api bhaveyya.
Upadaheyyā means "might cause, might produce"; there might be some person who would cause remorse.
Upadaheyyā (Có thể gây ra) nghĩa là có thể phát sinh, có thể có một người nào đó gây ra sự hối tiếc.
Alābhāti ye aññesaṃ dānaṃ dadantānaṃ dānānisaṃsasaṅkhātā lābhā honti, te alābhā.
Alābhā means "disadvantageous"; those advantages, termed the benefits of giving, that accrue to others who give gifts, are not obtained.
Alābhā (Không có lợi ích) nghĩa là những lợi ích được gọi là phước báu của sự bố thí mà những người khác đã bố thí, thì đó là không có lợi ích.
Dulladdhanti puññavisesena laddhampi manussattaṃ dulladdhaṃ.
Dulladdhaṃ means "poorly gained"; even human existence, obtained through special merit, is poorly gained.
Dulladdhaṃ (Khó có được) nghĩa là ngay cả khi đã có được thân người nhờ công đức đặc biệt, thì đó cũng là khó có được.
Yassa teti yassa tava.
Yassa te means "of whom, of yours."
Yassa te (Của người đó) nghĩa là của bạn.
Uttaṇḍulaṃ vā atikilinnaṃ vā ko taṃ jānāti, kīdisampi pacchimaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā tathāgato parinibbuto, addhā tena yaṃ vā taṃ vā dinnaṃ bhavissatīti.
Who knows whether the food was undercooked or overcooked? What kind of last alms-food did the Tathāgata consume before attaining Parinibbāna? Surely, he (Cunda) must have offered whatever it was. Thus, he might cause remorse.
“Ai biết được bữa ăn cuối cùng mà Đức Như Lai đã thọ dụng trước khi nhập Niết Bàn là cơm chưa chín hay quá nhão? Chắc chắn vị ấy đã dâng cúng một thứ gì đó không tốt.” (Lời nói này có thể gây ra sự hối tiếc).
Lābhāti diṭṭhadhammikasamparāyikā dānānisaṃsasaṅkhātā lābhā.
Lābhā means "gains," referring to the benefits of giving, pertaining to this life and the next.
Lābhā (Lợi ích) nghĩa là những lợi ích được gọi là phước báu của sự bố thí, cả trong hiện tại và đời sau.
Suladdhanti tuyhaṃ manussattaṃ suladdhaṃ.
Suladdhaṃ means "well-gained"; your human existence, Cunda the smith, is a good gain.
Suladdhaṃ (Dễ có được) nghĩa là thân người của bạn là dễ có được.
Sammukhāti sammukhato, na anussavena na paramparāyāti attho.
Sammukhā means "from in front," meaning "not by hearsay, nor by tradition."
Sammukhā (Trực tiếp) nghĩa là trực tiếp, không phải nghe đồn hay truyền miệng.
Metanti me etaṃ mayā etaṃ.
Metanti: Me etaṃ. I have heard this.
Metaṃ (Điều này là của tôi) nghĩa là điều này là của tôi, tôi đã nghe điều này.
Dvemeti dve ime.
Dvemeti: Dve ime (These two).
Dveme (Hai điều này) nghĩa là hai điều này.
Samasamaphalāti sabbākārena samānaphalā.
Samasamaphalāti: Equal in result in all respects.
Samasamaphalā (Kết quả như nhau) nghĩa là kết quả như nhau về mọi mặt.
Nanu ca yaṃ sujātāya dinnaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā tathāgato abhisambuddho, taṃ kilesānaṃ appahīnakāle dānaṃ, idaṃ pana cundassa dānaṃ khīṇāsavakāle, kasmā etāni samaphalānīti?
But, it might be charged: The alms-food given by Sujātā, having partaken of which the Tathāgata became fully enlightened, was a donation made when defilements were not yet abandoned. This donation by Cunda, however, was made when the Āsavas were extinguished. Why are these equal in result?
Há chẳng phải bữa ăn mà Đức Như Lai đã thọ dụng từ Sujātā để đạt giác ngộ là bố thí khi phiền não chưa được đoạn trừ, còn bữa ăn của Cunda là bố thí khi các lậu hoặc đã diệt tận, vậy tại sao chúng lại có kết quả như nhau?
Parinibbānasamatāya samāpattisamatāya anussaraṇasamatāya ca.
Because of their equality in parinibbāna, equality in attainments, and equality in recollection.
Vì sự bình đẳng trong Niết Bàn, sự bình đẳng trong nhập định, và sự bình đẳng trong hồi tưởng.
Bhagavā hi sujātāya dinnaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā saupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto, cundena dinnaṃ bhuñjitvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutoti evaṃ parinibbānasamatāyapi samaphalāni.
Indeed, having partaken of the alms-food given by Sujātā, the Blessed One attained parinibbāna with the element of Nibbāna with a remainder of aggregates; having partaken of that given by Cunda, he attained parinibbāna with the element of Nibbāna without a remainder of aggregates. Thus, these are equal in result due to equality in parinibbāna.
Đức Thế Tôn đã thọ dụng bữa ăn từ Sujātā và nhập Niết Bàn với hữu dư y Niết Bàn (sau khi còn lại các uẩn), và đã thọ dụng bữa ăn từ Cunda và nhập Niết Bàn với vô dư y Niết Bàn (sau khi không còn các uẩn). Như vậy, chúng có kết quả như nhau vì sự bình đẳng trong Niết Bàn.
Abhisambujjhanadivase ca aggamaggassa hetubhūtā catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo samāpajji, parinibbānadivasepi sabbā tā samāpajji.
And on the day of his full enlightenment, he attained samāpattis numbering two hundred and forty thousand koṭis, which were the cause of the supreme path; on the day of his parinibbāna too, he attained all those same samāpattis.
Vào ngày giác ngộ, Ngài đã nhập vào hai mươi bốn vạn ức định (samāpatti) là nguyên nhân của đạo tối thượng; vào ngày nhập Niết Bàn, Ngài cũng đã nhập vào tất cả các định đó.
Evaṃ samāpattisamatāyapi samaphalāni.
Thus, they are equal in result due to equality in attainments.
Như vậy, chúng có kết quả như nhau vì sự bình đẳng trong nhập định.
Vuttañhetaṃ bhagavatā –
For it was said by the Blessed One:
Đức Thế Tôn đã nói điều này –
Sujātā ca aparabhāge assosi ‘‘na kira sā rukkhadevatā, bodhisatto kiresa, taṃ kira piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, sattasattāhaṃ kirassa tena yāpanā ahosī’’ti.
And Sujātā later heard: “That was not a tree deity, it was the Bodhisatta. Having partaken of that alms-food, he became fully enlightened to unsurpassed perfect Buddhahood, and it sustained him for seven times seven days.”
Sujātā sau này nghe nói: “Vị thần cây đó không phải là thần cây, mà là Bồ-tát. Ngài đã thọ dụng bữa ăn đó và đạt đến Chánh Đẳng Giác vô thượng. Ngài đã sống nhờ bữa ăn đó trong bảy tuần.”
Tassā idaṃ sutvā ‘‘lābhā vata me’’ti anussarantiyā balavapītisomanassaṃ udapādi.
Hearing this, great joy and delight arose in her as she recollected, “How fortunate I am!”
Khi nghe điều này, nàng Sujātā đã hồi tưởng “Thật là lợi ích cho tôi!” và niềm hoan hỷ, hân hoan mạnh mẽ đã phát sinh.
Cundassapi aparabhāge ‘‘avasānapiṇḍapāto kira mayā dinno, dhammasīsaṃ kira mayā gahitaṃ, mayhaṃ kira piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā satthā attanā cirakālābhipatthitāya anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto’’ti sutvā ‘‘lābhā vata me’’ti anussarato balavapītisomanassaṃ udapādi.
Likewise, Cunda later heard: “It was I who offered the last alms-food; it was I who took hold of the pinnacle of the Dhamma; having partaken of my alms-food, the Teacher attained parinibbāna with the element of Nibbāna without a remainder of aggregates, which he had longed for for a very long time.” Hearing this, great joy and delight arose in him as he recollected, “How fortunate I am!”
Về sau, Cunda người thợ vàng cũng, sau khi nghe rằng: “Bữa cơm cuối cùng đã được ta cúng dường. Tập quán của Pháp đã được ta nắm giữ. Sau khi thọ dụng bữa ăn của ta, Bậc Đạo Sư, Đức Phật, chính Ngài đã nhập Niết-bàn với Niết-bàn giới không còn dư sót các uẩn mà Ngài đã mong ước từ lâu,” khi hồi tưởng như vậy, niềm hỷ lạc mạnh mẽ đã khởi lên đối với Cunda người thợ vàng đó, rằng: “Thật là lợi lộc cho ta.”
Evaṃ anussaraṇasamatāyapi samaphalāni dvepi piṇḍapātadānānīti veditabbāni.
Thus, it should be understood that both donations of alms-food are equal in result due to equality in recollection.
Như vậy, hai việc cúng dường vật thực này được biết là có quả báo ngang nhau, ngay cả về mặt khả năng hồi tưởng.
Tattha dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti dānaṃ dentassa cittasampattiyā ca dakkhiṇeyyasampattiyā ca dānamayaṃ puññaṃ upacīyati, mahapphalatarañca mahānisaṃsatarañca hotīti attho.
Therein, dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti means that for one who gives a donation, merit generated by giving increases due to mental purity and the worthiness of the recipient, becoming greatly fruitful and greatly beneficial.
Trong đó, dadato puññaṃ pavaḍḍhatī (phước tăng trưởng cho người bố thí) có nghĩa là, đối với người bố thí, phước thiện do bố thí mà thành sẽ được tích lũy, trở nên có quả báo lớn hơn và có lợi ích lớn hơn, nhờ vào sự thành tựu của tâm và sự thành tựu của người xứng đáng được cúng dường.
Atha vā dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti deyyadhammaṃ pariccajanto pariccāgacetanāya bahulīkatāya anukkamena sabbattha anāpattibahulo suvisuddhasīlaṃ rakkhitvā samathavipassanañca bhāvetuṃ sakkotīti tassa dānādivasena tividhampi puññaṃ abhivaḍḍhatīti evamettha attho veditabbo.
Alternatively, dadato puññaṃ pavaḍḍhatīti means that for one who sacrifices an object of donation, by cultivating the intention of generosity repeatedly, one gradually becomes free from offenses in all situations, is able to uphold a very pure morality, and to develop samatha and vipassanā. Thus, their three-fold merit (from giving, etc.) greatly increases. This is how the meaning here should be understood.
Hoặc, dadato puññaṃ pavaḍḍhatī (phước tăng trưởng cho người bố thí) có nghĩa là, người từ bỏ vật đáng bố thí, do thường xuyên thực hành sự từ bỏ, dần dần có thể giữ gìn giới hạnh thanh tịnh tuyệt đối, không phạm lỗi ở bất cứ đâu, và có thể phát triển định và tuệ. Vì vậy, phước thiện ba phần của người ấy, dựa trên bố thí và các yếu tố khác, sẽ tăng trưởng. Ý nghĩa này nên được hiểu như vậy ở đây.
Saṃyamatoti sīlasaṃyamena saṃyamantassa, saṃvare ṭhitassāti attho.
Saṃyamatoti means for one who restrains oneself through moral restraint, for one who is established in self-control.
Saṃyamato (do sự tự chế) có nghĩa là đối với người tự chế bằng sự tự chế của giới, đối với người an trú trong sự phòng hộ.
Veraṃ na cīyatīti pañcavidhaveraṃ na pavaḍḍhati, adosapadhānattā vā adhisīlassa kāyavācācittehi sayaṃmanto suvisuddhasīlo khantibahulatāya kenaci veraṃ na karoti, kuto tassa upacayo.
Veraṃ na cīyatīti means the five-fold enmity does not increase. Or, due to the predominance of non-hatred in morality, one who restrains oneself through body, speech, and mind, with a very pure morality and abundant patience, does not create enmity with anyone. How then could it increase?
Veraṃ na cīyatī (oán thù không tích lũy) có nghĩa là năm loại oán thù không tăng trưởng. Hoặc, do giới hạnh có lòng vô sân làm chủ yếu, người tự chế bằng thân, khẩu, ý, có giới hạnh thanh tịnh tuyệt đối, do có nhiều sự nhẫn nại, không gây oán thù với bất kỳ ai; đâu có sự tích lũy oán thù cho người ấy.
Tasmā tassa saṃyamato saṃyamantassa, saṃyamahetu vā veraṃ na cīyati.
Therefore, through their restraint, for one who restrains oneself, or due to restraint, enmity does not increase.
Do đó, oán thù không tích lũy cho người ấy do sự tự chế, hoặc do nguyên nhân tự chế.
Kusalo ca jahāti pāpakanti kusalo pana ñāṇasampanno suvisuddhasīle patiṭṭhito aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu attano anurūpaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā upacārappanābhedaṃ jhānaṃ sampādento pāpakaṃ lāmakaṃ kāmacchandādiakusalaṃ vikkhambhanavasena jahāti pariccajati.
Kusalo ca jahāti pāpakaṃti means that a skillful person, endowed with wisdom, established in very pure morality, taking up a suitable meditation subject from among the thirty-eight objects, and developing jhāna, which is differentiated into access concentration and absorption concentration, abandons and discards evil, base unwholesome states like sensual desire through temporary suppression (vikkhambhana).
Kusalo ca jahāti pāpakaṃ (người thiện xả bỏ điều ác) có nghĩa là, một người thiện xảo, đầy đủ trí tuệ, an trú trong giới hạnh thanh tịnh tuyệt đối, sau khi chọn một đề mục thiền phù hợp với mình trong 38 đối tượng, phát triển thiền định đạt đến cận định và an chỉ định, sẽ xả bỏ, từ bỏ những điều ác, những bất thiện thấp kém như dục tham, v.v., bằng cách trấn áp chúng.
So tameva jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāresu khayavayaṃ paṭṭhapetvā vipassanāya kammaṃ karonto vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyamaggena anavasesaṃ pāpakaṃ lāmakaṃ akusalaṃ samucchedavasena jahāti.
Then, making that jhāna the basis, establishing the arising and passing away of the aggregates (saṅkhāras), and performing the work of vipassanā, diligently cultivating insight, they abandon and discard evil, base unwholesome states completely and utterly through eradication by the noble path.
Người ấy, lấy thiền định đó làm nền tảng, quán sát sự sinh diệt trong các hành, thực hành thiền tuệ, và sau khi thúc đẩy thiền tuệ, sẽ xả bỏ hoàn toàn những điều ác, những bất thiện thấp kém bằng cách đoạn trừ chúng thông qua Thánh Đạo.
Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti so evaṃ pāpakaṃ pajahitvā rāgādīnaṃ khayā anavasesakilesanibbānena, tato paraṃ khandhanibbānena ca nibbuto hotīti evaṃ bhagavā cundassa ca dakkhiṇasampattiṃ, attano ca dakkhiṇeyyasampattiṃ nissāya pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi.
Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti means that such a person, having abandoned evil in this way, is extinguished through the Nibbāna of defilements without a remainder due to the destruction of lust, hatred, and delusion, and thereafter through the Nibbāna of aggregates. Thus, the Blessed One uttered this udāna, released with the force of joy, relying on both Cunda’s perfect recipient and his own perfect worthiness of offerings.
Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto (do sự diệt tận tham, sân, si, người ấy được giải thoát) có nghĩa là, người ấy, sau khi xả bỏ điều ác như vậy, do sự diệt tận tham, v.v., sẽ được giải thoát bằng Niết-bàn phiền não không còn dư sót, và sau đó là Niết-bàn uẩn. Như vậy, Đức Thế Tôn đã thốt lên lời cảm hứng tràn đầy hỷ lạc, dựa vào sự thành tựu bố thí của Cunda và sự thành tựu xứng đáng được cúng dường của chính Ngài.