61. Cūḷavaggassa paṭhame lakuṇḍakabhaddiyanti ettha bhaddiyoti tassa āyasmato nāmaṃ, kāyassa pana rassattā ‘‘lakuṇḍakabhaddiyo’’ti naṃ sañjānanti.
In the first sutta of the Cūḷavagga, concerning Lakuṇḍakabhaddiya, here, Bhaddiya is the name of that venerable one; but due to his short stature, people knew him as ‘‘Lakuṇḍakabhaddiya.’’
61. Trong bài kinh đầu tiên của phẩm Cūḷa, ở đây, Bhaddiya là tên của Tôn giả ấy, nhưng vì thân hình thấp bé, Ngài được biết đến với tên Lakuṇḍaka Bhaddiya.
So kira sāvatthivāsī kulaputto mahaddhano mahābhogo rūpena apāsādiko dubbaṇṇo duddasiko okoṭimako.
He was, it is said, a wealthy and prosperous householder living in Sāvatthī, but unpleasing in appearance, ugly, unsightly, and very short.
Vị ấy là một thiện gia nam tử sống ở Sāvatthī, giàu có, nhiều tài sản, nhưng dung mạo không đẹp, xấu xí, khó nhìn, và rất lùn.
So ekadivasaṃ satthari jetavane viharante upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
One day, while the Teacher was dwelling in Jetavana, he went to the monastery with lay followers, listened to the Dhamma discourse, gained faith, then renounced the world, received ordination, and taking a meditation subject from the Teacher, he practiced insight meditation and attained the fruit of stream-entry (Sotāpattiphala).
Một ngày nọ, khi Bậc Đạo Sư đang ngự tại Jetavana, vị ấy cùng với các cư sĩ đến tịnh xá, nghe Pháp, phát sinh tín tâm, rồi xuất gia, thọ giới Tỳ-kheo. Ngài nhận đề mục thiền từ Bậc Đạo Sư và thực hành thiền quán, rồi chứng đắc quả Dự Lưu.
Tadā sekkhā bhikkhū yebhuyyena āyasmantaṃ sāriputtaṃ upasaṅkamitvā uparimaggatthāya kammaṭṭhānaṃ yācanti, dhammadesanaṃ yācanti, pañhaṃ pucchanti.
At that time, most of the sekkhā bhikkhus would approach Venerable Sāriputta, requesting meditation subjects for higher paths, asking for Dhamma discourses, and posing questions.
Khi ấy, phần lớn các Tỳ-kheo hữu học thường đến gặp Tôn giả Sāriputta để cầu xin đề mục thiền, cầu xin thuyết Pháp, và hỏi các câu hỏi để đạt đến các đạo quả cao hơn.
So tesaṃ adhippāyaṃ pūrento kammaṭṭhānaṃ ācikkhati, dhammaṃ deseti, pañhaṃ vissajjeti.
He would fulfill their wishes by expounding meditation subjects, teaching the Dhamma, and answering questions.
Ngài Sāriputta đã đáp ứng mong muốn của họ, chỉ dạy đề mục thiền, thuyết Pháp, và giải đáp các câu hỏi.
Te ghaṭentā vāyamantā appekacce sakadāgāmiphalaṃ, appekacce anāgāmiphalaṃ, appekacce arahattaṃ, appekacce tisso vijjā, appekacce chaḷabhiññā, appekacce catasso paṭisambhidā adhigacchanti.
As they strove and exerted themselves, some attained the fruit of once-returning (Sakadāgāmiphala), some the fruit of non-returning (Anāgāmiphala), some Arahantship, some the three knowledges (tisso vijjā), some the six higher powers (chaḷabhiññā), and some the four analytical knowledges (catasso paṭisambhidā).
Những vị ấy, tinh tấn và nỗ lực, một số chứng quả Nhất Lai, một số chứng quả Bất Hoàn, một số chứng quả A-la-hán, một số chứng ba minh, một số chứng sáu thắng trí, một số chứng bốn biện tài.
Te disvā lakuṇḍakabhaddiyopi sekho samāno kālaṃ ñatvā attano cittakallatañca sallekhañca paccavekkhitvā dhammasenāpatiṃ upasaṅkamitvā katapaṭisanthāro sammodamāno dhammadesanaṃ yāci.
Seeing this, Lakuṇḍakabhaddiya, also a sekha, knowing the opportune time and reflecting on his own mental readiness and detachment, approached the Dhamma Senāpati (General of the Dhamma, i.e., Sāriputta), engaged in polite conversation, exchanged greetings, and requested a Dhamma discourse.
Thấy vậy, Tôn giả Lakuṇḍaka Bhaddiya, cũng là một vị hữu học, biết thời điểm thích hợp, quán xét sự sẵn sàng của tâm và sự thanh tịnh của mình, rồi đến gặp Pháp tướng quân (Tôn giả Sāriputta). Sau khi chào hỏi và hoan hỷ nói chuyện, Ngài cầu xin thuyết Pháp.
Sopissa ajjhāsayassa anurūpaṃ kathaṃ kathesi.
And he gave a discourse appropriate to his inclination.
Tôn giả Sāriputta đã thuyết một bài Pháp phù hợp với ý nguyện của Ngài.
Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā sāriputto āyasmantaṃ lakuṇḍakabhaddiyaṃ anekapariyāyena dhammiyā kathāya sandassetī’’tiādi.
Thus it was said: ‘‘Then at that time, Venerable Sāriputta instructed Venerable Lakuṇḍakabhaddiya with a Dhamma talk in various ways’’ and so on.
Do đó, có câu nói: “Vào lúc ấy, Tôn giả Sāriputta đã dùng nhiều cách để khai thị, khuyến khích, làm phấn khởi và làm cho Tôn giả Lakuṇḍaka Bhaddiya hoan hỷ bằng bài Pháp…”
Tattha anekapariyāyenāti ‘‘itipi pañcakkhandhā aniccā, itipi dukkhā, itipi anattā’’ti evaṃ anekehi kāraṇehi.
Here, ‘‘in various ways’’ means with many reasons, such as, ‘‘thus the five aggregates are impermanent, thus suffering, thus not-self.’’
Trong đó, “bằng nhiều cách” nghĩa là bằng nhiều lý do khác nhau, như: “Năm uẩn này là vô thường, là khổ, là vô ngã.”
Dhammiyā kathāyāti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayādipakāsaniyā dhammiyā kathāya.
‘‘With a Dhamma talk’’ means with a Dhamma talk that reveals the arising and passing away, etc., of the five clinging-aggregates.
“Bằng bài Pháp” nghĩa là bằng bài Pháp thuyết giảng về sự sinh diệt của năm uẩn chấp thủ.
Sandassetīti tāniyeva aniccādilakkhaṇāni udayabbayādike ca sammā dasseti, hatthena gahetvā viya paccakkhato dasseti.
‘‘Instructed’’ means correctly showing those very characteristics of impermanence, etc., and the arising and passing away, etc., as if showing them directly by hand.
“Khai thị” nghĩa là Ngài chỉ rõ các đặc tính vô thường, v.v., và sự sinh diệt, v.v., một cách đúng đắn, như thể cầm nắm và chỉ ra tận mắt.
Samādapetīti tattha lakkhaṇārammaṇikaṃ vipassanaṃ sammā ādapeti, yathā vīthipaṭipannā hutvā pavattati, evaṃ gaṇhāpeti.
‘‘Urged on’’ means correctly urging him to practice insight meditation, which has the characteristics as its object, causing it to proceed along the path, to be grasped in such a way that it becomes a well-established course of mind.
“Khuyến khích” nghĩa là Ngài khuyến khích thực hành thiền quán đúng đắn, lấy các đặc tính làm đối tượng, khiến cho nó diễn ra theo đúng lộ trình, như thể nắm giữ nó.
Samuttejetīti vipassanāya āraddhāya saṅkhārānaṃ udayabbayādīsu upaṭṭhahantesu yathākālaṃ paggahaniggahasamupekkhaṇehi bojjhaṅgānaṃ anupavattanena bhāvanaṃ majjhimaṃ vīthiṃ otāretvā yathā vipassanāñāṇaṃ sūraṃ pasannaṃ hutvā vahati, evaṃ indriyānaṃ visadabhāvakaraṇena vipassanācittaṃ sammā uttejeti, visadāpanavasena vodapeti.
‘‘Encouraged’’ means, when insight meditation is undertaken and the arising and passing away of conditioned phenomena become manifest, by rightly handling, restraining, and equanimously observing the factors of awakening (bojjhaṅgā) in due course, he guided the meditation practice into the middle path, and by purifying the faculties, he correctly encouraged the insight mind, making it clear and bright, cleansing it by bringing it forth.
Samuttejetī (làm cho tinh tấn): Khi thiền quán (vipassanā) được khởi lên, các hành (saṅkhāra) hiện khởi với sự sinh diệt (udayabbaya) v.v., bằng cách đúng lúc thúc đẩy, kềm chế và xả ly, làm cho các chi phần giác ngộ (bojjhaṅga) vận hành, đưa sự tu tập vào con đường trung đạo, làm cho tuệ quán (vipassanāñāṇa) trở nên dũng mãnh và trong sáng mà vận hành. Như vậy, bằng cách làm cho các căn (indriya) được thanh tịnh, vị ấy làm cho tâm thiền quán (vipassanācitta) được tinh tấn đúng đắn, và làm cho nó được thanh lọc bằng cách loại bỏ các cấu uế.
Sampahaṃsetīti tathā pavattiyamānāya vipassanāya samappavattabhāvanāvasena ceva upariladdhabbabhāvanābalena ca cittaṃ sammā pahaṃseti, laddhassādavasena vā suṭṭhu toseti.
Sampahaṃseti means: In this Vipassanā, being practiced below, both by means of the equal practice of Vipassanā, and by the power of the Bhavana to be attained above, the mind is made to rejoice properly; or, by means of the enjoyment attained, it is greatly delighted.
Sampahaṃsetī (làm cho hoan hỷ): Bằng cách tu tập đồng thời với thiền quán (vipassanā) đang vận hành như thế, và bằng sức mạnh của sự tu tập sẽ đạt được ở cấp độ cao hơn, vị ấy làm cho tâm được hoan hỷ đúng đắn; hoặc làm cho tâm được thỏa mãn sâu sắc bằng cách nếm trải được hương vị đã đạt.
Anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccīti yathā yathā dhammasenāpati dhammaṃ deseti, tathā tathā tathalakkhaṇaṃ vipassantassa therassa ca desanānubhāvena, attano ca upanissayasampattiyā ñāṇassa paripākaṃ gatattā desanānusārena ñāṇe anupavattante kāmāsavādīsu kañci āsavaṃ aggahetvā maggapaṭipāṭiyāva anavasesato cittaṃ vimucci, arahattaphalaṃ sacchākāsīti attho.
Anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccīti means: As the Dhamma-Senāpati (Commander of the Dhamma) teaches the Dhamma, so, for the Elder who discerns the true characteristics, by the power of the discourse and by the ripening of knowledge due to his own fortunate predisposition, as his knowledge continuously follows the teaching, his mind became liberated from all defilements (āsavas) in the path of magga, having taken up no defilement among sense-desire defilements (kāmāsavas) and the like. It means he realized Arahantship (arahattaphala).
Anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci (tâm giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) không còn chấp thủ): Khi Đức Pháp Chủ thuyết pháp (dhamma), tùy theo cách Ngài thuyết pháp, và do năng lực của bài pháp, cùng với sự thành tựu các duyên hỗ trợ (upanissaya-sampatti) của chính mình, trí tuệ (ñāṇa) đã đạt đến sự chín muồi. Khi trí tuệ vận hành theo lời thuyết pháp, tâm của vị Trưởng lão đã giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) như dục lậu (kāmāsava) v.v., không còn chấp thủ bất kỳ lậu hoặc nào, hoàn toàn giải thoát theo tuần tự của đạo lộ (magga-paṭipāṭi). Nghĩa là, vị ấy đã chứng đắc quả vị A-la-hán (arahattaphala).
Tattha uddhanti rūpadhātuyā arūpadhātuyā ca.
In this (Udāna verse), uddhaṃ refers to the form realm (rūpadhātu) and the formless realm (arūpadhātu).
Trong đó, uddhaṃ (phía trên) là chỉ cõi Sắc giới (Rūpadhātu) và cõi Vô sắc giới (Arūpadhātu).
Adhoti kāmadhātuyā.
Adho refers to the sense-desire realm (kāmadhātu).
Adho (phía dưới) là chỉ cõi Dục giới (Kāmadhātu).
Sabbadhīti sabbasmimpi saṅkhāragate.
Sabbadhīti means in all formations (saṅkhāra).
Sabbadhi (khắp mọi nơi) là chỉ tất cả các hành (saṅkhāra).
Vippamuttoti pubbabhāge vikkhambhanavimuttiyā aparabhāge samucchedapaṭipassaddhivimuttīhi sabbappakārena vimutto.
Vippamuttoti means liberated in every way by suppression-liberation (vikkhambhanavimutti) in the earlier stage, and by eradication-pacification-liberation (samucchedapaṭippassaddhivimutti) in the later stage.
Vippamutto (hoàn toàn giải thoát) là hoàn toàn giải thoát bằng sự giải thoát tạm thời (vikkhambhanavimutti) ở giai đoạn trước và sự giải thoát đoạn diệt (samucchedapaṭipassaddhivimutti) ở giai đoạn sau.
Ettha ca uddhaṃ vippamuttoti etena pañcuddhambhāgiyasaṃyojanapahānaṃ dasseti.
And here, by "uddhaṃ vippamutto", the abandoning of the five higher fetters (pañcuddhambhāgiyasaṃyojana) is shown.
Ở đây, câu uddhaṃ vippamutto (giải thoát khỏi phía trên) biểu thị sự đoạn trừ năm kiết sử thượng phần (pañcuddhambhāgiyasaṃyojana).
Adho vippamuttoti etena pañcorambhāgiyasaṃyojanapahānaṃ.
By "adho vippamutto", the abandoning of the five lower fetters (pañcorambhāgiyasaṃyojana) is shown.
Câu adho vippamutto (giải thoát khỏi phía dưới) biểu thị sự đoạn trừ năm kiết sử hạ phần (pañcorambhāgiyasaṃyojana).
Sabbadhi vippamuttoti etena avasiṭṭhasabbākusalapahānaṃ dasseti.
By "sabbadhi vippamutto", the abandoning of all remaining unwholesome states is shown.
Câu sabbadhi vippamutto (giải thoát khỏi khắp mọi nơi) biểu thị sự đoạn trừ tất cả các bất thiện còn lại.
Atha vā uddhanti anāgatakālaggahaṇaṃ.
Alternatively, uddhaṃ is the taking of the future time.
Hoặc, uddhaṃ là chỉ thời vị lai.
Adhoti atītakālaggahaṇaṃ.
Adho is the taking of the past time.
Adho là chỉ thời quá khứ.
Ubhayaggahaṇeneva tadubhayapaṭisaṃyuttattā paccuppanno addhā gahito hoti, tattha anāgatakālaggahaṇena anāgatakkhandhāyatanadhātuyo gahitā.
By taking both, the present time (paccuppanna addhā) is also included because it is connected with both. There, by taking the future time, the future aggregates (khandhā), sense-bases (āyatana), and elements (dhātuyo) are taken.
Chỉ cần nói cả hai (quá khứ và vị lai) thì thời hiện tại cũng được bao hàm, vì nó liên quan đến cả hai. Trong đó, việc chỉ thời vị lai bao gồm các uẩn (khandha), xứ (āyatana), giới (dhātu) vị lai.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Tương tự như vậy đối với các phần còn lại.
Sabbadhīti kāmabhedādike sabbasmiṃ bhave.
Sabbadhīti means in all existences, such as those differentiated as belonging to the sense sphere.
Sabbadhi là chỉ tất cả các cõi, bao gồm cả cõi Dục giới v.v.
Idaṃ vuttaṃ hoti – anāgato atīto paccuppannoti evaṃ tiyaddhasaṅgahite sabbasmiṃ bhave vippamuttoti.
This is said: "Liberated from all existences, whether future, past, or present, thus encompassed by the three times."
Điều này có nghĩa là: vị ấy đã giải thoát khỏi tất cả các cõi được bao gồm trong ba thời: quá khứ, vị lai và hiện tại.
Ayaṃhamasmīti anānupassīti yo evaṃ vippamutto, so rūpavedanādīsu ‘‘ayaṃ nāma dhammo ahamasmī’’ti diṭṭhimānamaññanāvasena evaṃ nānupassati.
Ayaṃhamasmīti anānupassīti means: Such a liberated individual does not perceive in such a way in rūpa, vedanā, etc., with the idea and conceit, "This phenomenon am I."
Ayaṃhamasmīti anānupassī (không quán sát ‘đây là tôi’): Vị nào đã giải thoát như vậy, vị ấy không quán sát các pháp như sắc, thọ v.v., theo cách “pháp này là tôi” với tà kiến (diṭṭhi), kiêu mạn (māna) và tưởng (maññanā).
Tassa tathā dassane kāraṇaṃ natthīti adhippāyo.
The intention is that there is no reason for such perception in that person.
Ý nghĩa là không có lý do để vị ấy quán sát như vậy.
Atha vā ayaṃhamasmīti anānupassīti idaṃ yathāvuttāya vimuttiyā adhigamupāyadīpanaṃ.
Alternatively, "Ayaṃhamasmīti anānupassī" is a declaration of the means of attaining the liberation as stated.
Hoặc, câu ayaṃhamasmīti anānupassī này là sự chỉ rõ phương tiện để đạt được sự giải thoát như đã nói.
Tiyaddhasaṅgahite tebhūmake saṅkhāre ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti pavattanasabhāvāya maññanāya anadhiṭṭhānaṃ katvā ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na me so attā’’ti evaṃ uppajjamānā yā pubbabhāgavuṭṭhānagāminī vipassanā, sā vimuttiyā padaṭṭhānaṃ.
The Vipassanā that arises as "This is not mine, I am not this, this is not my self" by not establishing the conceit that perceives "This is mine, I am this, this is my self" in the formations (saṅkhāras) of the three planes (tebhūmaka), encompassed by the three times, and which leads to the preliminary emergence (pubbabhāgavuṭṭhānagāminī), is the proximate cause (padaṭṭhāna) for liberation.
Đối với các hành (saṅkhāra) thuộc ba cõi (tebhūmaka) được bao gồm trong ba thời (tiyaddha), việc không an trú vào sự tưởng chấp (maññanā) có bản chất vận hành như ‘‘cái này là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi’’, mà thay vào đó là ‘‘cái này không phải của tôi, cái này không phải là tôi, cái này không phải là tự ngã của tôi’’. Tuệ quán (vipassanā) khởi lên như vậy, dẫn đến sự xuất ly (vuṭṭhāna) ở giai đoạn trước, chính là nền tảng (padaṭṭhāna) cho sự giải thoát.
Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyāti evaṃ dasahi saṃyojanehi sabbākusalehi ca sabbathā vimutto arahā ariyamaggādhigamanato pubbe supinantepi atiṇṇapubbaṃ kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti imaṃ catubbidhaṃ oghaṃ, saṃsāramahoghameva vā apunabbhavāya anupādisesāya nibbānāya udatāri uttiṇṇo, uttaritvā pāre ṭhitoti attho.
Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyāti means: Thus liberated from the ten fetters (saṃyojanas) and all unwholesome states in every way, that Arahant crossed this fourfold flood (ogha)—the flood of sensuality (kāmogha), the flood of existence (bhavogha), the flood of wrong views (diṭṭhogha), and the flood of ignorance (avijjogha)—which was never crossed before, not even in dreams, prior to the attainment of the noble path (ariyamagga); or rather, he crossed the great flood of saṃsāra for non-rebecoming (apunabbhavāya), for the attainment of Nibbāna without any residual defilements (anupādisesa). It means he crossed over and stands on the other shore.
Evaṃ vimutto udatāri oghaṃ, atiṇṇapubbaṃ apunabbhavāyā (đã giải thoát như vậy, đã vượt qua dòng nước lũ chưa từng vượt qua, để không còn tái sinh nữa): Vị A-la-hán (arahā) đã hoàn toàn giải thoát khỏi mười kiết sử (saṃyojana) và tất cả các bất thiện (akusala) như vậy, đã vượt qua bốn dòng nước lũ (ogha) này — dục lũ (kāmogha), hữu lũ (bhavogha), kiến lũ (diṭṭhogha), và vô minh lũ (avijjogha) — những dòng lũ chưa từng được vượt qua ngay cả trong giấc mơ trước khi chứng đắc Thánh đạo (ariyamagga). Hoặc, vị ấy đã vượt qua dòng nước lũ lớn của luân hồi (saṃsāramahogha) để đạt đến Nibbāna vô dư y (anupādisesa) không còn tái sinh (apunabbhava). Nghĩa là, đã vượt qua và đứng ở bờ bên kia.
62. Dutiye sekhaṃ maññamānoti ‘‘sekho aya’’nti maññamāno.
62. In the second (sutta), sekhaṃ maññamānoti means: thinking, "This person is a sekha (learner)."
Trong bài kinh thứ hai, sekhaṃ maññamāno (tưởng mình là bậc Hữu học) có nghĩa là “tưởng rằng đây là bậc Hữu học (sekha)”.
Tatrāyaṃ vacanattho – sikkhatīti sekho.
Herein, this is the meaning of the word: One who trains (sikkhati) is a sekha.
Trong đó, ý nghĩa của từ này là: “sekha” là người đang học hỏi (sikkhati).
Kiṃ sikkhati?
What does one train in?
Học hỏi điều gì?
Adhisīlaṃ adhicittaṃ adhipaññañca.
In higher morality (adhisīla), higher mind (adhicitta), and higher wisdom (adhipañña).
Là học hỏi về Tăng thượng giới (Adhisīla), Tăng thượng tâm (Adhicitta) và Tăng thượng tuệ (Adhipaññā).
Atha vā sikkhanaṃ sikkhā, sā etassa sīlanti sekho.
Alternatively, training is sikkhā, and this is one's nature (sīla), hence one is a sekha.
Hoặc, sự học hỏi là sikkhā (giới học, định học, tuệ học), đó là giới hạnh của vị ấy, nên gọi là sekha.
So hi apariyositasikkhattā tadadhimuttattā ca ekantena sikkhanasīlo, na pariniṭṭhitasikkho asekho viya tattha paṭippassaddhussukko, nāpi vissaṭṭhasikkho pacurajano viya tattha anadhimutto.
Indeed, due to having incomplete training and being devoted to it, he is constantly dedicated to training; he is not one whose training is perfected, like an Asekha (one beyond training), who is pacified and zealous in it, nor is he one who has abandoned training, like the common folk who are not devoted to it.
Vì chưa hoàn tất việc học (apariyositasikkhā) và chuyên tâm vào đó (tadadhimutta), vị ấy luôn có khuynh hướng học hỏi (sikkhanasīla). Vị ấy không phải là bậc đã hoàn tất việc học (pariniṭṭhitasikkha) như bậc Vô học (asekha), người đã an tịnh mọi nỗ lực trong đó; cũng không phải là người đã từ bỏ việc học (vissaṭṭhasikkhā) như đa số người không chuyên tâm vào đó.
Atha vā ariyāya jātiyā tīsu sikkhāsu jāto, tattha vā bhavoti sekho.
Alternatively, one who is born in the noble lineage and in the three trainings, or one who exists therein, is a sekha.
Hoặc, vị ấy được sinh ra trong ba học pháp (sikkhā) của dòng dõi Thánh (ariyā jāti), hoặc hiện hữu trong đó, nên gọi là sekha.
Bhiyyosomattāyāti pamāṇato uttari, pamāṇaṃ atikkamitvā adhikataranti attho.
Bhiyyosomattāyāti means: more than the measure, exceeding the measure, meaning even more.
Bhiyyosomattāyā (nhiều hơn nữa) có nghĩa là vượt quá mức độ, vượt quá giới hạn, nhiều hơn nữa.
Āyasmā hi lakuṇḍakabhaddiyo paṭhamasutte vuttena vidhinā paṭhamovādena yathānisinnova āsavakkhayappatto.
Indeed, Venerable Lakuṇḍakabhaddiya, by the method mentioned in the first sutta and by the first instruction, attained the destruction of defilements (āsavakkhaya) in the very sitting.
Tôn giả Lakuṇḍakabhaddiya, với phương pháp đã được nói đến trong bài kinh thứ nhất, đã đạt đến sự diệt trừ các lậu hoặc (āsavakkhaya) ngay khi đang ngồi, chỉ với lời giáo huấn đầu tiên.
Dhammasenāpati pana tassa taṃ arahattappattiṃ anāvajjanena ajānitvā ‘‘sekhoyevā’’ti maññamāno appaṃ yācito bahuṃ dadamāno uḷārapuriso viya bhiyyo bhiyyo anekapariyāyena āsavakkhayāya dhammaṃ kathetiyeva.
However, the Dhamma-Senāpati, not knowing his attainment of Arahantship due to not reflecting, and considering him "still a sekha," kept teaching the Dhamma for the destruction of defilements again and again in many ways, like a generous person who gives much when asked for little.
Tuy nhiên, Đức Pháp Chủ (Dhammasenāpati) không quán xét và không biết về sự chứng đắc A-la-hán đó của Tôn giả, mà nghĩ rằng “vị ấy vẫn còn là bậc Hữu học (sekha)”. Như một người rộng lượng, được yêu cầu ít nhưng ban tặng nhiều, Ngài tiếp tục thuyết pháp về sự diệt trừ các lậu hoặc (āsavakkhaya) bằng nhiều phương cách khác nhau, càng lúc càng nhiều hơn.
Āyasmāpi lakuṇḍakabhaddiyo ‘‘katakicco dānāhaṃ, kiṃ iminā ovādenā’’ti acintetvā saddhammagāravena pubbe viya sakkaccaṃ suṇātiyeva.
Venerable Lakuṇḍakabhaddiya also, without thinking "My task is done, what use is this instruction?", listened diligently, out of respect for the True Dhamma, just as before.
Tôn giả Lakuṇḍakabhaddiya cũng không nghĩ rằng “bây giờ tôi đã hoàn tất công việc, lời giáo huấn này có ích gì?”, mà vẫn cung kính lắng nghe như trước, với lòng tôn kính Chánh Pháp (saddhammagārava).
Taṃ disvā bhagavā gandhakuṭiyaṃ nisinnoyeva buddhānubhāvena yathā dhammasenāpati tassa kilesakkhayaṃ jānāti, tathā katvā imaṃ udānaṃ udānesi.
Seeing this, the Blessed One, sitting in the Perfumed Chamber (Gandhakuṭī) itself, by His Buddha-power, made the Dhamma-Senāpati realize the destruction of the other's defilements and then uttered this Udāna.
Thấy vậy, Đức Thế Tôn, khi đang ngồi trong hương thất (gandhakuṭi), với Phật lực (buddhānubhāva), đã làm cho Đức Pháp Chủ biết được sự diệt trừ phiền não của Tôn giả Lakuṇḍakabhaddiya, rồi Ngài thốt lên lời cảm hứng (udāna) này.
Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana samayenā’’tiādi.
Therefore, it is said: "tena kho pana samayenā"tiādi (at that time, etc.).
Vì vậy, có câu ‘‘Tena kho pana samayenā’’ (vào lúc đó) v.v.
Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ anantarasutte vuttameva.
What needs to be said there has already been said in the preceding sutta.
Những gì cần nói trong đó đã được nói trong bài kinh liền trước.
Gāthāyaṃ pana acchecchi vaṭṭanti anavasesato kilesavaṭṭaṃ samucchindi, chinne ca kilesavaṭṭe kammavaṭṭampi chinnameva.
In the verse, "acchecchi vaṭṭaṃ" means he completely cut off the round of defilements (kilesavaṭṭa). When the round of defilements is cut off, the round of kamma (kammavaṭṭa) is also cut off.
Trong kệ ngôn, acchecchi vaṭṭaṃ (đã cắt đứt vòng luân hồi) có nghĩa là đã đoạn diệt hoàn toàn vòng luân hồi phiền não (kilesavaṭṭa). Khi vòng luân hồi phiền não đã bị cắt đứt, vòng luân hồi nghiệp (kammavaṭṭa) cũng bị cắt đứt theo.
Byagā nirāsanti āsā vuccati taṇhā, natthi ettha āsāti nirāsaṃ, nibbānaṃ.
Byagā nirāsaṃ means: "āsā" (hope) is called craving (taṇhā). In Nibbāna, there is no such "hope," hence it is "nirāsaṃ" (without hope), Nibbāna. He particularly attained that Nirāsaṃ, hence "byagā" (he attained). It means he attained it without further cause for attainment, having attained the highest path (aggamagga).
Byagā nirāsaṃ (đã đạt đến vô vọng) – “āsā” (vọng tưởng) được gọi là tham ái (taṇhā). Nơi nào không có āsā, nơi đó gọi là nirāsaṃ (vô vọng), tức là Nibbāna.
Taṃ nirāsaṃ visesena agā adhigatoti byagā, aggamaggassa adhigatattā puna adhigamakāraṇena vinā adhigatoti attho.
That state, free from craving, was attained in a special way, hence byagā (went beyond), meaning it was attained without further cause for attainment, due to the attainment of the supreme path.
Vị ấy đã đặc biệt đạt đến nirāsaṃ đó. Do đó, gọi là byagā (đã đạt). Nghĩa là, do đã chứng đắc A-la-hán đạo (aggamagga), vị ấy đã đạt được mà không cần thêm nguyên nhân chứng đắc nào nữa.
Yasmā taṇhā dukkhasamudayabhūtā, tāya pahīnāya appahīno nāma kileso natthi, tasmāssa taṇhāpahānaṃ savisesaṃ katvā dassento ‘‘visukkhā saritā na sandatī’’ti āha.
Since craving (taṇhā) is the origin of suffering, and when it is abandoned, there is no defilement that remains unabandoned; therefore, wishing to show his abandonment of craving with special emphasis, he said: "visukkhā saritā na sandatī"ti (the dried-up stream does not flow).
Vì tham ái (taṇhā) là nguyên nhân của khổ (dukkhasamudaya), và khi tham ái được đoạn trừ thì không có phiền não nào chưa được đoạn trừ. Do đó, để biểu thị sự đoạn trừ tham ái một cách đặc biệt, Đức Phật đã nói ‘‘visukkhā saritā na sandatī’’ (dòng sông ái đã khô cạn, không còn chảy nữa).
Tassattho – catutthasūriyapātubhāvena viya mahānadiyo catutthamaggañāṇuppādena anavasesato visukkhā visositā taṇhāsaritā nadī na sandati, ito paṭṭhāya na pavattati.
Its meaning is: Just as great rivers completely dry up with the appearance of the fourth sun (at the end of a world cycle), so too, with the arising of the fourth path-knowledge (arahattamaggañāṇa), the river of craving (taṇhā-saritā), completely dried up, does not flow; it does not arise from this point onwards.
Ý nghĩa của câu đó là: giống như các con sông lớn bị khô cạn hoàn toàn do sự xuất hiện của mặt trời thứ tư (trong thời kỳ hoại kiếp), dòng sông tham ái (taṇhāsaritā) đã hoàn toàn khô cạn, không còn chảy nữa do sự phát sinh của trí tuệ A-la-hán đạo (catutthamaggañāṇa). Kể từ đây, nó không còn vận hành nữa.
Taṇhā hi ‘‘saritā’’ti vuccati.
Indeed, craving is called "saritā" (stream).
Tham ái (taṇhā) được gọi là ‘‘saritā’’ (dòng chảy).
Yathāha – ‘‘saritāni sinehitāni ca, somanassāni bhavanti jantuno’’ti (dha. pa. 341), ‘‘saritā visattikā’’ti (dha. sa. 1065; mahāni. 3) ca.
As it is said: "Streams are moistened, and joys arise for beings" and "The stream is full of attachment."
Như đã nói: ‘‘saritāni sinehitāni ca, somanassāni bhavanti jantuno’’ (Dòng ái và sự dính mắc, niềm hoan hỷ của chúng sinh) và ‘‘saritā visattikā’’ (dòng ái là sự dính mắc).
Chinnaṃ vaṭṭaṃ na vattatīti evaṃ kilesavaṭṭasamucchedena chinnaṃ vaṭṭaṃ anuppādadhammataṃ avipākadhammatañca āpādanena upacchinnaṃ kammavaṭṭaṃ na vattati na pavattati.
Chinnaṃ vaṭṭaṃ na vattatīti means: The round of kamma (kammavaṭṭa), being thus cut off by the complete eradication of the round of defilements, and having been brought to the state of non-arising and non-producing of results (avipākadhammataṃ), does not revolve, does not continue.
Chinnaṃ vaṭṭaṃ na vattatī (vòng luân hồi đã bị cắt đứt, không còn vận hành nữa): Như vậy, với sự đoạn diệt hoàn toàn vòng luân hồi phiền não (kilesavaṭṭa), vòng luân hồi nghiệp (kammavaṭṭa) đã bị cắt đứt. Do đã đạt đến trạng thái không sinh khởi quả báo (anuppādadhammatā) và không còn trổ quả (avipākadhammatā), vòng luân hồi nghiệp đã bị đoạn diệt và không còn vận hành nữa.
Esevanto dukkhassāti yadetaṃ sabbaso kilesavaṭṭābhāvato kammavaṭṭassa appavattanaṃ, so āyatiṃ vipākavaṭṭassa ekaṃseneva anuppādo eva sakalassāpi saṃsāradukkhassa anto paricchedo parivaṭumabhāvoti.
Esevanto dukkhassāti means: This cessation of the round of defilements in its entirety, leading to the non-arising of the round of kamma, is indeed the definite non-arising of the round of results (vipākavaṭṭa) in the future, which is the end, the boundary, the non-revolving state of all saṃsāric suffering.
Esevanto dukkhassā (đây chính là sự chấm dứt của khổ): Điều này có nghĩa là, do hoàn toàn không còn vòng luân hồi phiền não, sự không vận hành của vòng luân hồi nghiệp, và sự không sinh khởi quả báo của vòng luân hồi quả báo (vipākavaṭṭa) trong tương lai, chính là sự chấm dứt, sự kết thúc của tất cả khổ đau trong luân hồi (saṃsāradukkha), là trạng thái không còn tái diễn nữa.
63. Tatiye kāmesūti vatthukāmesu.
63. In the third (sutta), kāmesuti means: in objective sensuality (vatthukāmesu).
Trong bài kinh thứ ba, kāmesu (trong các dục) là chỉ các dục cảnh (vatthukāma).
Ativelanti velaṃ atikkamitvā.
Ativelaṃti means: exceeding the limit.
Ativelaṃ (quá mức) là vượt quá giới hạn.
Sattāti ayonisomanasikārabahulatāya vijjamānampi ādīnavaṃ anoloketvā assādameva saritvā sajjanavasena sattā, āsattā laggāti attho.
Sattā means attached, clinging, due to the prevalence of unwise attention, by not observing the existing danger, but only remembering the gratification and thus clinging.
Sattā (chúng sinh) ở đây có nghĩa là do thường xuyên tác ý không như lý, không nhìn thấy sự nguy hiểm dù nó hiện hữu, mà chỉ nhớ đến vị ngọt, và do sự dính mắc đó, họ bị cột chặt, bị bám víu. Đó là ý nghĩa.
Rattāti vatthaṃ viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmakaraṇena chandarāgena rattā sārattā.
Rattā means colored, intensely attached by sensual passion, which causes the mind to change, like a cloth dyed with a coloring agent.
Rattā (đam nhiễm) nghĩa là bị đam nhiễm, bị nhiễm nặng bởi dục ái (chandarāga), làm cho tâm biến đổi như vải bị nhuộm màu.
Giddhāti abhikaṅkhanasabhāvena abhijjhanena giddhā gedhaṃ āpannā.
Giddhā means greedy, fallen into greed, by the nature of intense longing, by covetousness.
Giddhā (tham lam) nghĩa là tham lam, rơi vào sự tham lam do bản chất ham muốn tột độ, do tham lam.
Gadhitāti rāgamucchitā viya dummocanīyabhāvena tattha paṭibaddhā.
Gadhitā means bound there, as if infatuated with passion, by the nature of being difficult to release.
Gadhitā (bị trói buộc) nghĩa là bị trói buộc vào đó, do khó thoát ra được, như bị mê muội bởi tham ái.
Mucchitāti kilesavasena visaññībhūtā viya anaññakiccā mucchaṃ mohaṃ āpannā.
Mucchitā means infatuated, as if unconscious due to defilements, having no other business, fallen into infatuation and delusion.
Mucchitā (mê muội) nghĩa là mê muội, rơi vào sự mê muội lớn, không thể làm gì khác, như bị mất trí do phiền não.
Ajjhopannāti anaññasādhāraṇe viya katvā gilitvā pariniṭṭhapetvā ṭhitā.
Ajjhopannā means having swallowed and settled, as if making it exclusively their own.
Ajjhopannā (bị nuốt chửng) nghĩa là nuốt chửng, chiếm đoạt hoàn toàn như của riêng mình.
Sammattakajātāti kāmesu pātabyataṃ āpajjantā appasukhavedanāya sammattakā suṭṭhu mattakā jātā.
Sammattakajātā means having become thoroughly intoxicated, having reached the state of being completely fulfilled in sensual pleasures through a small experience of pleasure.
Sammattakajātā (say đắm) nghĩa là say đắm hoàn toàn trong các dục, hoàn toàn say đắm trong cảm thọ lạc ít ỏi.
‘‘Sammodakajātā’’tipi pāṭho, jātasammodanā uppannapahaṃsāti attho.
"Sammodakajātā" is also a reading, meaning having experienced joy, having arisen in delight.
Cũng có bản đọc là ‘‘Sammodakajātā’’ (hoan hỷ), nghĩa là sinh ra sự hoan hỷ, vui mừng.
Sabbehipi padehi tesaṃ taṇhādhipannataṃyeva vadati.
By all these terms, it refers to their being overcome by craving.
Tất cả các từ này đều nói lên sự bị chi phối bởi tham ái của họ.
Ettha ca paṭhamaṃ ‘‘kāmesū’’ti vatvā punapi ‘‘kāmesū’’ti vacanaṃ tesaṃ sattānaṃ tadadhimuttidīpanatthaṃ.
Here, the repetition of "in sensual pleasures" (kāmesu) after first saying it, is to emphasize their strong inclination towards them.
Ở đây, việc nói ‘‘kāmesu’’ (trong các dục) trước rồi lại nói ‘‘kāmesu’’ là để làm nổi bật sự thiên về dục của những chúng sanh đó.
Tena sabbiriyāpathesu kāmaguṇasamaṅgino hutvā tadā vihariṃsūti dasseti.
Thereby, it shows that they lived at that time, endowed with sensual pleasures in all postures.
Điều đó cho thấy rằng họ đã sống trong các dục, đầy đủ các dục lạc trong mọi oai nghi.
Tasmiñhi samaye ṭhapetvā ariyasāvake sabbe sāvatthivāsino ussavaṃ ghosetvā yathāvibhavaṃ āpānabhūmiṃ sajjetvā bhuñjantā pivantā āvi ceva raho ca kāme paribhuñjantā indriyāni paricārentā kāmesu pātabyataṃ āpajjiṃsu.
At that time, all the residents of Sāvatthī, except the noble disciples, proclaimed a festival, and having prepared drinking places according to their means, they ate, drank, and indulged in sensual pleasures openly and secretly, gratifying their senses, and became immersed in sensual pleasures.
Vào thời điểm đó, ngoại trừ các vị Thánh đệ tử, tất cả cư dân Sāvatthī đều tuyên bố lễ hội, chuẩn bị nơi vui chơi tùy theo tài sản của mình, ăn uống, thụ hưởng các dục một cách công khai và bí mật, chiều theo các căn, và hoàn toàn chìm đắm trong các dục.
Bhikkhū sāvatthiyaṃ piṇḍāya carantā tattha tattha gehe ārāmuyyānādīsu ca manusse ussavaṃ ghosetvā kāmaninne tathā paṭipajjante disvā ‘‘vihāraṃ gantvā saṇhasukhumaṃ dhammaṃ labhissāmā’’ti bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ.
The bhikkhus, while wandering for alms in Sāvatthī, saw people in houses and parks here and there proclaiming a festival and behaving in such a way, inclined towards sensual pleasures. They thought, "We will go to the monastery and receive a subtle and profound Dhamma teaching," and reported this matter to the Blessed One.
Các Tỳ-kheo đi khất thực ở Sāvatthī, thấy người dân ở khắp nơi, trong nhà, trong vườn tược, v.v., tuyên bố lễ hội và hành xử như vậy, chìm đắm trong các dục, liền nghĩ: “Chúng ta hãy đến tịnh xá để được nghe pháp vi diệu,” và trình bày sự việc này lên Đức Thế Tôn.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho sambahulā bhikkhū…pe… kāmesu viharantī’’ti.
Therefore, it is said: "Then many bhikkhus…pe…were indulging in sensual pleasures."
Vì vậy, đã nói: “Thế rồi, nhiều Tỳ-kheo…pe… sống trong các dục.”
Tattha kāmesu sattāti vatthukāmesu kilesakāmena rattā mattā sattā visattā laggā laggitā saṃyuttā.
There, kāmesu sattā means attached, intensely clinging, bound, and fettered by the defilement of desire for material sensual objects.
Trong đó, kāmesu sattā (chúng sanh bị chấp trước vào các dục) nghĩa là bị tham ái phiền não chấp trước, say đắm, dính mắc, bám víu, trói buộc vào các dục trần.
Kāmasaṅgasattāti tāyeva kāmasattiyā vatthukāmesu rāgasaṅgena ceva diṭṭhimānadosaavijjāsaṅgehi ca sattā āsattā.
Kāmasaṅgasattā means attached, clinging to material sensual objects by that very attachment to sensual pleasures, by the fetter of lust, and by the fetters of wrong view, conceit, hatred, and ignorance.
Kāmasaṅgasattā (chúng sanh bị chấp trước bởi sự trói buộc của các dục) nghĩa là bị chấp trước, bị bám víu vào các dục trần bởi sự trói buộc của tham ái, và bởi sự trói buộc của tà kiến, kiêu mạn, sân hận và vô minh.
Saṃyojane vajjamapassamānāti kammavaṭṭaṃ vipākavaṭṭena, bhavādike vā bhavantarādīhi, satte vā dukkhehi saṃyojanato bandhanato saṃyojananāmake kāmarāgādikilesajāte saṃyojanīyesu dhammesu assādānupassitāya vaṭṭadukkhamūlabhāvādikaṃ vajjaṃ dosaṃ ādīnavaṃ apassantā.
Saṃyojane vajjamapassamānā means not seeing the fault, the danger, the disadvantage, such as being the root of the suffering of the round of existence, in the category of defilements like sensual passion, which are called fetters because they bind the round of kamma with the round of results, or existence with other existences, or beings with sufferings, due to their constant perception of gratification in those dhammas that are objects of fetters.
Saṃyojane vajjamapassamānā (không thấy được hiểm họa trong các kiết sử) nghĩa là không thấy được hiểm họa, lỗi lầm, tai ương như là cội rễ của khổ luân hồi, do chỉ thấy sự thỏa mãn trong các pháp kiết sử, tức là các phiền não như dục ái, v.v., vốn là sự trói buộc chúng sanh vào luân hồi nghiệp báo, luân hồi quả báo, hoặc vào các cõi tái sinh, hoặc vào các khổ đau.
Na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā, oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantanti evaṃ ādīnavadassanābhāvena saṃyojanasabhāvesu saṅgesu, saṃyojanasaṅkhātehi vā saṅgehi tesaṃ visayesu tebhūmakadhammesu sattā vipulavisayatāya anādikālatāya ca vipulaṃ vitthiṇṇaṃ mahantañca kāmādioghaṃ, saṃsāroghameva vā na kadāci tareyyuṃ, ekaṃseneva tassa oghassa pāraṃ na gaccheyyunti attho.
The meaning is that beings, being attached to the bonds of defilements, or attached by the bonds called saṃyojana to the objects of these bonds, namely the three-realm phenomena, will never cross the vast and mighty flood of sensual pleasures and so forth, or the flood of saṃsāra itself, due to the vastness of their objects and their beginningless nature, because of the absence of seeing the danger in the bonds that are defilements. They will certainly never reach the other shore of that flood.
Na hi jātu saṃyojanasaṅgasattā, oghaṃ tareyyuṃ vipulaṃ mahantaṃ (quả thật những kẻ bị chấp trước bởi các kiết sử không bao giờ vượt qua được dòng nước lũ rộng lớn và mênh mông) nghĩa là, do không thấy được hiểm họa như vậy, những chúng sanh bị chấp trước vào các kiết sử (saṅga), hoặc bị chấp trước vào các pháp thuộc ba cõi (tebhūmaka dhamma) là đối tượng của các kiết sử, sẽ không bao giờ vượt qua được dòng nước lũ (ogha) của dục, v.v., vốn rộng lớn và mênh mông do phạm vi rộng lớn và thời gian vô thủy, hoặc chỉ là dòng nước lũ luân hồi (saṃsārogha); nghĩa là họ chắc chắn sẽ không đạt đến bờ bên kia của dòng nước lũ đó.
Tasmā kāmena anandhāpi andhā katāti andhīkatā.
Therefore, those who were not blind are made blind by sensual pleasure; thus, they are andhīkatā (blinded).
Vì vậy, do dục, những người không mù cũng bị làm cho mù quáng, nên gọi là andhīkatā.
Sesaṃ anantarasutte vuttanayameva.
The rest is in the same manner as stated in the immediately preceding Sutta.
Phần còn lại cũng giống như cách đã nói trong bài kinh trước đó.
Tattha hi manussānaṃ pavatti bhikkhūhi disvā bhagavato ārocitā, idha bhagavatā sāmaṃyeva diṭṭhāti ayameva viseso.
The difference here is that in that Sutta, the bhikkhus saw the conduct of humans and reported it to the Blessed One, whereas here, the Blessed One saw it Himself.
Tuy nhiên, sự khác biệt ở đây là trong bài kinh trước, các Tỳ-kheo đã thấy hành vi của người dân và trình bày lên Đức Thế Tôn, còn ở đây, Đức Thế Tôn tự mình thấy điều đó.
Satthā sāvatthito nikkhamitvā jetavanaṃ gacchanto antarāmagge aciravatiyaṃ nadiyaṃ macchabandhehi oḍḍitaṃ kuminaṃ pavisitvā nikkhantuṃ asakkonte bahū macche passi, tato aparabhāge ekaṃ khīrapakaṃ vacchaṃ goravaṃ katvā anubandhitvā thaññapipāsāya gīvaṃ pasāretvā mātu antarasatthiyaṃ mukhaṃ upanentaṃ passi.
The Teacher, having departed from Sāvatthī and going to Jetavana, saw many fish in the Aciravatī River on the way, which had entered a fish trap set by fishermen and were unable to get out. Later, he saw a suckling calf, having grazed, following its mother, stretching its neck out of thirst for milk, and bringing its mouth between its mother’s thighs.
Đức Đạo Sư, khi rời Sāvatthī để đến Jetavana, trên đường đi, tại sông Aciravatī, Ngài thấy nhiều con cá bị mắc kẹt trong lưới do ngư dân giăng, không thể thoát ra được. Sau đó, Ngài thấy một con bê con còn bú mẹ, theo sau mẹ với lòng kính trọng, vươn cổ vì khát sữa, đưa miệng vào giữa hai đùi của mẹ.
Atha bhagavā vihāraṃ pavisitvā pāde pakkhāletvā paññattavarabuddhāsane nisinno pacchimaṃ vatthudvayaṃ purimassa upamānabhāvena gahetvā imaṃ udānaṃ udānesi.
Then the Blessed One, having entered the monastery, washed His feet, and sat on the prepared excellent Buddha-seat, took the latter two incidents as similes for the former and uttered this Udāna.
Thế rồi, Đức Thế Tôn vào tịnh xá, rửa chân, ngồi trên tòa Phật ngự cao quý đã được trải sẵn, lấy hai sự việc sau làm ví dụ cho sự việc trước, và thốt lên lời cảm hứng này.
Tattha kāmandhāti vatthukāmesu kilesakāmena andhā vicakkhukā katā.
There, kāmandhā means those blinded by the defilement of craving for material sensual pleasures, made without vision.
Trong đó, kāmandhā (mù quáng vì dục) nghĩa là bị làm cho mù quáng, mất đi con mắt trí tuệ bởi phiền não dục (kilesakāma) trong các dục trần.
Jālasañchannāti sakattabhāvaparattabhāvesu ajjhattikabāhirāyatanesu, tannissitesu ca dhammesu atītādivasena anekabhedabhinnesu heṭṭhupariyavasena aparāparaṃ uppattiyā antogadhānaṃ anatthāvahato ca jālabhūtāya taṇhāya sukhumacchiddena jālena parivuto viya udakarahado sañchannā paliguṇṭhitā ajjhotthaṭā.
Jālasañchannā means covered, enveloped, and overwhelmed as if by a net with fine holes, by craving, which is like a net because it brings misfortune to beings caught within the ever-arising phenomena of various kinds, past and so forth, in their own existence and others' existence, in internal and external sense-bases, and in the phenomena dependent on them, in terms of above and below, just as a pond is covered by a net.
Jālasañchannā (bị lưới che phủ) nghĩa là bị che phủ, bị bao vây, bị bao trùm bởi ái (taṇhā) như một cái lưới có lỗ nhỏ li ti, như một hồ nước bị bao phủ bởi lưới, do ái mang lại tai họa cho chúng sanh bị mắc kẹt trong đó, do sự tái sinh liên tục từ thấp lên cao và ngược lại, trong các pháp thuộc nội xứ và ngoại xứ, thuộc tự thân và tha thân, vốn có nhiều loại khác nhau theo quá khứ, v.v.
Taṇhāchadanachāditāti taṇhāsaṅkhātena chadanena sevālapaṇakena viya udakaṃ chāditā, paṭicchannā pihitāti attho.
Taṇhāchadanachāditā means covered, concealed, and hidden by the covering of craving, like water by moss and water-plants.
Taṇhāchadanachāditā (bị che lấp bởi màn che ái) nghĩa là bị che lấp, bị bao phủ, bị che đậy bởi cái màn che gọi là ái, như nước bị rêu và rong che phủ.
Padadvayenāpi kāmacchandanīvaraṇanivāritakusalacittācārataṃ dasseti.
By both phrases, it shows the state of wholesome mental actions being obstructed by the hindrance of sensual desire.
Cả hai từ này đều chỉ ra rằng tâm thiện bị ngăn cản bởi triền cái dục tham.
Namuci kaṇho pamattabandhūti tīṇi mārassa nāmāni.
Namuci, Kaṇha, and Pamattabandhu are three names of Māra.
Namuci, Kaṇha, Pamattabandhu là ba tên của Ma vương.
Devaputtamāropi hi kilesamāro viya anatthena pamatte satte bandhatīti pamattabandhu.
For the divine Māra, like the defilement Māra, binds heedless beings with misfortune, hence he is called Pamattabandhu (the kinsman of the heedless).
Thật vậy, Ma vương chư thiên cũng trói buộc chúng sanh phóng dật vào tai họa như Ma vương phiền não, nên gọi là Pamattabandhu.
‘‘Pamattā bandhane baddhā’’tipi paṭhanti.
Some also read: ‘‘Pamattā bandhane baddhā’’ (The heedless are bound in bonds).
Cũng có bản đọc là ‘‘Pamattā bandhane baddhā’’ (những kẻ phóng dật bị trói buộc trong xiềng xích).
Tattha bandhaneti kāmaguṇabandhaneti attho.
There, bandhane means in the bonds of sensual pleasures.
Trong đó, bandhane (trong xiềng xích) nghĩa là trong xiềng xích của các dục lạc.
Baddhāti niyamitā.
Baddhā means confined.
Baddhā (bị trói buộc) nghĩa là bị giam hãm.
Yathā kiṃ?
Like what?
Như thế nào?
Macchāva kumināmukhe yathā nāma macchabandhakena oḍḍitassa kuminassa mukhe paviṭṭhā macchā tena baddhā hutvā maraṇamanventi pāpuṇanti, evameva mārena oḍḍitena kāmaguṇabandhanena baddhā ime sattā jarāmaraṇamanventi.
Macchāva kumināmukhe Just as fish that have entered the mouth of a trap set by a fisherman become bound by it and meet death, so too, these beings, bound by the bonds of sensual pleasures set by Māra, jarāmaraṇamanventi (follow old age and death).
Macchāva kumināmukhe (như cá trong miệng lưới) như những con cá đã vào miệng lưới do người đánh cá giăng, bị lưới trói buộc và phải chịu chết, cũng vậy, những chúng sanh này bị trói buộc bởi xiềng xích dục lạc do Ma vương giăng, sẽ đi đến già và chết.
Vaccho khīrapakova mātaraṃ yathā khīrapāyī taruṇavaccho attano mātaraṃ anveti anugacchati, na aññaṃ evaṃ mārabandhanabaddhā sattā saṃsāre paribbhamantā maraṇameva anventi anugacchanti, na ajaraṃ amaraṇaṃ nibbānanti adhippāyo.
Just as a young, milk-sucking calf follows its own mother and no other, so too, beings bound by the fetters of Māra, wandering in saṃsāra, follow only death; they do not follow Nibbāna, which is free from aging and death. This is the intention.
Vaccho khīrapakova mātaraṃ (như bê con còn bú theo mẹ) như con bê con còn bú sữa theo mẹ, không theo con bò cái nào khác, cũng vậy, những chúng sanh bị trói buộc bởi xiềng xích của Ma vương, lang thang trong luân hồi, chỉ đi đến cái chết, không đi đến Niết-bàn không già không chết. Đó là ý nghĩa.
65. Pañcame sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhitoti āyasmā lakuṇḍakabhaddiyo ekadivasaṃ sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ gāmantarena piṇḍāya caritvā katabhattakicco pattaṃ vodakaṃ katvā thavikāya pakkhipitvā aṃse laggetvā cīvaraṃ saṅgharitvā tampi vāmaṃse ṭhapetvā pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena okkhittacakkhu iriyāpathasampanno attano satipaññāvepullaṃ pakāsento viya satisampajaññaṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā samāhitena cittena pade padaṃ nikkhipanto gacchati, gacchanto ca bhikkhūnaṃ pacchato pacchato gacchati tehi bhikkhūhi asaṃmisso.
65. In the fifth*, behind many bhikkhus, it is said: One day, the Venerable Lakuṇḍakabhaddiya, having gone for alms with many bhikkhus through another village, and having completed his meal, made his bowl water-free, put it into his bag, hung it over his shoulder, folded his robe, and placed it on his left shoulder. He walks with a pleasing going forth and returning, looking and glancing, bending and stretching, with downcast eyes, endowed with proper deportment, as if manifesting the fullness of his mindfulness and wisdom, having established mindfulness and clear comprehension well, placing foot after foot with a concentrated mind. As he walks, he follows behind the bhikkhus, not mingling with those bhikkhus.
65. Trong bài kinh thứ năm, “sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhito” (theo sau nhiều tỳ khưu) có nghĩa là, một ngày nọ, Tôn giả Lakuṇḍakabhaddiya cùng với nhiều tỳ khưu khác đi khất thực ở một ngôi làng lân cận. Sau khi hoàn tất bữa ăn, Ngài rửa sạch bát, cho vào túi, đeo lên vai, xếp y lại và đặt lên vai trái. Với dáng đi, đứng, nhìn, liếc, co tay, duỗi tay trang nghiêm, mắt nhìn xuống, oai nghi đầy đủ, Ngài bước đi từng bước với tâm định tĩnh, như thể đang thể hiện sự rộng lớn của tuệ giác chánh niệm của mình, khiến chánh niệm và tỉnh giác được thiết lập vững vàng. Ngài đi theo sau các tỳ khưu, không hòa lẫn với họ.
Asaṃsaṭṭhavihāritāya.
Due to his habit of dwelling unassociated.
Vì Ngài sống không hòa lẫn.
Apica tassāyasmato rūpaṃ paribhūtaṃ paribhavaṭṭhānīyaṃ puthujjanā ohīḷenti.
Moreover, the Venerable one's form was despised, such as to be held in contempt; ordinary people ridiculed him.
Hơn nữa, hình dáng của Tôn giả ấy bị khinh miệt, là đối tượng để chúng phàm phu chế giễu.
Thero taṃ jānitvā piṭṭhito piṭṭhito gacchati ‘‘mā ime maṃ nissāya apuññaṃ pasaviṃsū’’ti.
Knowing this, the Elder followed behind, thinking, "May these* not accrue demerit on account of me."
Vị Trưởng lão biết điều đó nên đi theo sau, (tự nhủ) “mong rằng những người này sẽ không tạo nghiệp bất thiện vì ta.”
Evaṃ te bhikkhū ca thero ca sāvatthiṃ patvā vihāraṃ pavisitvā yena bhagavā tenupasaṅkamanti.
In this manner, those bhikkhus and the Elder arrived in Sāvatthī, entered the monastery, and approached the Blessed One.
Cứ thế, các tỳ khưu và vị Trưởng lão đến Sāvatthī, vào tinh xá và đến chỗ Đức Thế Tôn.
Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā lakuṇḍakabhaddiyo’’tiādi.
Therefore it is said: "Now on that occasion the Venerable Lakuṇḍakabhaddiya..." and so on.
Vì vậy, kinh đã nói: “Vào lúc bấy giờ, Tôn giả Lakuṇḍakabhaddiya…” v.v.
Tattha dubbaṇṇanti virūpaṃ.
Therein, dubbaṇṇaṃ means ill-favored.
Trong đó, dubbaṇṇaṃ nghĩa là xấu xí.
Tenassa vaṇṇasampattiyā saṇṭhānasampattiyā ca abhāvaṃ dasseti.
Thereby it shows the absence of his beauty of complexion and perfection of form.
Điều này cho thấy Ngài không có sự hoàn hảo về sắc đẹp và hình dáng.
Duddasikanti apāsādikadassanaṃ.
Duddasikaṃ means unpleasant to look at.
Duddasikaṃ nghĩa là khó nhìn, không đẹp mắt.
Tenassa anubyañjanasampattiyā ākārasampattiyā ca abhāvaṃ dasseti.
Thereby it shows the absence of his minor marks and perfection of demeanor.
Điều này cho thấy Ngài không có sự hoàn hảo về các tướng phụ và phong thái.
Okoṭimakanti rassaṃ.
Okoṭimakaṃ means short in stature.
Okoṭimakaṃ nghĩa là lùn.
Iminā ārohasampattiyā abhāvaṃ dasseti.
By this, it shows the absence of his perfection of height.
Điều này cho thấy Ngài không có sự hoàn hảo về chiều cao.
Yebhuyyena bhikkhūnaṃ paribhūtarūpanti puthujjanabhikkhūhi ohīḷitarūpaṃ.
Yebhuyyena bhikkhūnaṃ paribhūtarūpaṃ means having a form despised by ordinary bhikkhus.
Yebhuyyena bhikkhūnaṃ paribhūtarūpaṃ nghĩa là hình dáng bị các tỳ khưu phàm phu khinh miệt.
Puthujjanā ekacce chabbaggiyādayo tassāyasmato guṇaṃ ajānantā hatthakaṇṇacūḷikādīsu gaṇhantā parāmasantā kīḷantā paribhavanti, na ariyā, kalyāṇaputhujjanā vā.
Some ordinary bhikkhus, such as the group of six, not knowing the Venerable one's virtues, insult him by grabbing his ears, topknot, etc., touching him, and playing with him. Not so the Noble Ones or virtuous ordinary people.
Một số tỳ khưu phàm phu như nhóm sáu người (chabbaggiyā) không biết phẩm hạnh của Tôn giả ấy, nên nắm tai, búi tóc v.v., chạm vào, đùa giỡn và khinh miệt Ngài, chứ không phải các bậc Thánh hay các phàm phu thiện lành.
Bhikkhū āmantesīti kasmā āmantesi?
Addressed the bhikkhus—why did he address them?
Bhikkhū āmantesī (Đức Phật gọi các tỳ khưu) – tại sao Ngài lại gọi?
Therassa guṇaṃ pakāsetuṃ.
To make known the Elder's virtues.
Để công bố phẩm hạnh của vị Trưởng lão.
Evaṃ kira bhagavato ahosi ‘‘ime bhikkhū mama puttassa mahānubhāvataṃ na jānanti, tena taṃ paribhavanti, taṃ nesaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya bhavissati, handāhaṃ imassa guṇe bhikkhūnaṃ pakāsetvā paribhavato naṃ mocessāmī’’ti.
It occurred to the Blessed One thus: "These bhikkhus do not know the great power of my son, and therefore they insult him. This will lead to their harm and suffering for a long time. Come, I will make his virtues known to the bhikkhus and free him from being insulted."
Đức Thế Tôn đã nghĩ rằng: “Những tỳ khưu này không biết sự vĩ đại của con ta, nên họ khinh miệt nó. Điều đó sẽ dẫn đến sự bất lợi và khổ đau lâu dài cho họ. Vậy ta hãy công bố phẩm hạnh của nó cho các tỳ khưu biết và giải thoát nó khỏi sự khinh miệt.”
Passatha noti passatha nu.
Passatha no means "Do you see?"
Passatha no nghĩa là các ông có thấy không?
Na ca sā samāpatti sulabharūpā, yā tena bhikkhunā asamāpannapubbāti rūpasamāpatti arūpasamāpatti brahmavihārasamāpatti nirodhasamāpatti phalasamāpattīti evaṃ pabhedā sāvakasādhāraṇā yā kāci samāpattiyo nāma, tāsu ekāpi samāpatti na sulabharūpā, dullabhā, natthiyeva sā tena lakuṇḍakabhaddiyena bhikkhunā asamāpannapubbā.
And that attainment is not easy to obtain, which has not been attained before by that bhikkhu. All such attainments as form attainments, formless attainments, Brahmavihāra attainments, cessation attainments, and fruit attainments, which are common to disciples—among these, not a single attainment is easy to obtain; it is difficult. There is no such attainment that has not been attained before by that bhikkhu Lakuṇḍakabhaddiya.
Na ca sā samāpatti sulabharūpā, yā tena bhikkhunā asamāpannapubbā (Không có thiền định nào dễ đạt được mà vị tỳ khưu ấy chưa từng chứng đắc) – các loại thiền định như sắc thiền định, vô sắc thiền định, phạm trú thiền định, diệt tận thiền định, quả thiền định, v.v., là những thiền định chung cho các đệ tử. Trong số đó, không có thiền định nào dễ đạt được, tất cả đều khó đạt được; không có thiền định nào mà vị tỳ khưu Lakuṇḍakabhaddiya ấy chưa từng chứng đắc.
Etenassa yaṃ vuttaṃ.
By this, what was said:
Điều này được nói đến qua lời ấy.
‘‘Mahiddhiko mahānubhāvo’’ti, tattha mahiddhikataṃ pakāsetvā idāni mahānubhāvataṃ dassetuṃ ‘‘yassa catthāyā’’tiādimāha.
"He is mighty and powerful," having elucidated his might, now, to show his power, it says, "for the sake of which," and so on.
Để công bố sự thần thông quảng đại của Ngài trong câu “Mahiddhiko mahānubhāvo” (có thần thông lớn, có oai lực lớn), bây giờ Đức Phật nói “yassa catthāyā” (vì mục đích gì) v.v., để thể hiện oai lực lớn của Ngài.
Taṃ heṭṭhā vuttanayameva.
That meaning is just as explained before.
Điều đó cũng giống như cách đã được nói ở trên.
Ettha ca bhagavā ‘‘eso, bhikkhave, bhikkhū’’tiādinā, ‘‘bhikkhave, ayaṃ bhikkhu na yo vā so vā dubbaṇṇo duddasiko okoṭimakoti bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhito āgacchatīti ca ettakena na oññātabbo, atha kho mahiddhiko mahānubhāvo, yaṃkiñci sāvakena pattabbaṃ, sabbaṃ taṃ tena anuppattaṃ, tasmā taṃ pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ katvā oloketha, taṃ vo dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti dasseti.
And here, the Blessed One shows, through "That bhikkhu, bhikkhus," and so on, that "Bhikkhus, this bhikkhu, due to being ill-favored, unpleasant to look at, and very short, is not to be disdained merely because he follows behind the bhikkhus, but rather he is mighty and powerful. Whatever a disciple is to attain, all that has been attained by him. Therefore, look upon him with respect, like a rock umbrella. That will be for your welfare and happiness for a long time."
Ở đây, Đức Thế Tôn cho thấy rằng: “Này các tỳ khưu, tỳ khưu này không phải là một tỳ khưu tầm thường, xấu xí, khó nhìn, lùn, đi theo sau các tỳ khưu, mà Ngài là một bậc có thần thông lớn, có oai lực lớn. Bất cứ điều gì một đệ tử cần đạt được, Ngài đều đã đạt được tất cả. Vì vậy, hãy kính trọng Ngài như một tảng đá che mưa, điều đó sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho các con.”
Tattha nelaṅgoti elaṃ vuccati doso, nāssa elanti nelaṃ.
Therein, nelaṅgo: elaṃ is said to mean fault; that which has no fault is nelaṃ.
Trong đó, nelaṅgo – elaṃ được gọi là lỗi lầm (dosā), không có lỗi lầm thì gọi là nelaṃ.
Kiṃ pana taṃ?
What is that?
Vậy đó là gì?
Suparisuddhasīlaṃ.
Perfectly pure virtue.
Đó là giới hạnh hoàn toàn thanh tịnh.
Tañhi niddosaṭṭhena idha ‘‘nela’’nti adhippetaṃ.
For it is meant here as nelaṃ by virtue of being faultless.
Ở đây, nelaṃ được hiểu là không có lỗi lầm.
Taṃ nelaṃ padhānabhūtaṃ aṅgaṃ etassāti nelaṅgo.
That which has that nelaṃ as its principal component is nelaṅgo.
Nelaṅgo là người có nelaṃ (giới hạnh thanh tịnh) là yếu tố chính.
So yaṃ ‘‘ratho’’ti vakkhati, tena sambandho, tasmā suparisuddhasīlaṅgoti attho.
He is connected with what is called "chariot" later; therefore, the meaning is "having perfectly pure virtue as a component."
Điều này liên quan đến “ratho” (cỗ xe) sẽ được nói đến, do đó có nghĩa là người có giới hạnh hoàn toàn thanh tịnh là yếu tố (aṅga).
Arahattaphalasīlañhi idhādhippetaṃ.
For here, the virtue of the fruit of arahantship is intended.
Ở đây, giới hạnh của quả A-la-hán là điều được đề cập.
Seto pacchādo etassāti setapacchādo.
That which has a white covering is setapacchādo.
Có tấm che trắng nên gọi là setapacchādo.
Pacchādoti rathassa upari attharitabbakambalādi.
Pacchādo means the blanket or similar covering to be spread over a chariot.
Pacchādo là tấm chăn, v.v., được trải lên trên cỗ xe.
So pana suparisuddhadhavalabhāvena seto vā hoti rattanīlādīsu vā aññataro.
That cover is either white due to its perfectly pure brightness, or it is one of other colors like red or blue.
Tấm che ấy có thể màu trắng vì sự thanh tịnh tuyệt đối, hoặc là một trong các màu đỏ, xanh, v.v.
Idha pana arahattaphalavimuttiyā adhippetattā suparisuddhabhāvaṃ upādāya ‘‘setapacchādo’’ti vuttaṃ yathā aññatrāpi ‘‘ratho sīlaparikkhāro’’ti.
Here, however, because the liberation of the fruit of arahantship is intended, it is called setapacchādo by virtue of its perfect purity, just as elsewhere it is said, "the chariot is equipped with virtue."
Ở đây, vì đề cập đến sự giải thoát của quả A-la-hán, nên “setapacchādo” được nói đến để chỉ sự thanh tịnh tuyệt đối, giống như ở chỗ khác cũng nói “ratho sīlaparikkhāro” (cỗ xe là giới hạnh).
Eko satisaṅkhāto aro etassāti ekāro.
That which has one spoke, namely mindfulness, is ekāro.
Có một trục xe (aro) là niệm (sati) nên gọi là ekāro.
Vattatīti pavattati.
Vattati means "proceeds" or "functions."
Vattatī nghĩa là đang chuyển động.
Rathoti therassa attabhāvaṃ sandhāya vadati.
Ratho refers to the Venerable one's existence.
Ratho (cỗ xe) được nói đến để chỉ thân của vị Trưởng lão.
Anīghanti niddukkhaṃ, khobhavirahitaṃ yānaṃ viya kilesaparikhobhavirahitanti attho.
Anīghaṃ means free from suffering, free from perturbation, like a vehicle free from perturbation by defilements—this is the meaning.
Anīghaṃ nghĩa là không có khổ đau, không có sự xáo động của phiền não, giống như một cỗ xe không có sự xóc nảy.
Āyantanti sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ piṭṭhito piṭṭhito āgacchantaṃ.
Āyantaṃ means coming behind many bhikkhus.
Āyantaṃ nghĩa là đang đi theo sau nhiều tỳ khưu.
Chinnasotanti pacchinnasotaṃ.
Chinnasotaṃ means having its stream cut off.
Chinnasotaṃ nghĩa là dòng chảy đã bị cắt đứt.
Pakatirathassa hi sukhapavattanatthaṃ akkhasīsesu nābhiyañca upalittānaṃ sappitelādīnaṃ soto savanaṃ sandanaṃ hoti, tena so acchinnasoto nāma hoti.
For a normal chariot, for smooth operation, there is a stream, a flowing and dripping of ghee, oil, and so on, applied to the axle ends and the hub; therefore, it is called "having an unbroken stream."
Đối với một cỗ xe thông thường, để di chuyển êm ái, dầu mè, v.v., được bôi vào các đầu trục và bánh xe, tạo thành một dòng chảy, do đó nó được gọi là acchinnasota (dòng chảy không bị cắt đứt).
Ayaṃ pana chattiṃsatiyā sotānaṃ anavasesato pahīnattā chinnasoto nāma hoti, taṃ chinnasotaṃ.
But this one is called "having its stream cut off" because the thirty-six streams (of craving) have been completely abandoned; it is that one with the cut-off stream.
Nhưng vị này được gọi là chinnasota (dòng chảy bị cắt đứt) vì 36 dòng chảy đã được đoạn trừ hoàn toàn, đó là chinnasotaṃ.
Natthi etassa bandhananti abandhano.
That which has no bondage is abandhano.
Không có sự ràng buộc nào đối với vị này nên gọi là abandhano (không bị ràng buộc).
Rathūpattharassa hi akkhena saddhiṃ niccalabhāvakaraṇatthaṃ bahūni bandhanāni honti, tena so sabandhano.
For the framework of a chariot, there are many bonds to make it steady with the axle; therefore, it is "bound."
Đối với một cỗ xe, có nhiều dây buộc để giữ cho nó cố định với trục, do đó nó là sabandhano (bị ràng buộc).
Ayaṃ pana sabbasaṃyojanabandhanānaṃ anavasesato parikkhīṇattā abandhano, taṃ abandhanaṃ.
But this one is abandhano because all the bonds of the fetters and so on have been completely eradicated; it is that one free from bondage.
Nhưng vị này là abandhano vì tất cả các sự ràng buộc của kiết sử đã được đoạn trừ hoàn toàn, đó là abandhanaṃ.
Passāti bhagavā therassa guṇehi somanassappatto hutvā attānaṃ vadati.
Passā —the Blessed One, having attained joy through the Elder's virtues, speaks of himself.
Passā (hãy nhìn) – Đức Thế Tôn nói với chính mình, hoan hỷ với phẩm hạnh của vị Trưởng lão.
Iti satthā āyasmantaṃ lakuṇḍakabhaddiyaṃ arahattaphalasīsena sucakkaṃ, arahattaphalavimuttiyā suuttaracchadaṃ, sūpaṭṭhitāya satiyā svāraṃ, kilesaparikhobhābhāvena aparikhobhaṃ, taṇhūpalepābhāvena anupalepaṃ, saṃyojanādīnaṃ abhāvena abandhanaṃ suparikkhittaṃ suyuttaṃ ājaññarathaṃ katvā dasseti.
Thus, the Teacher presents the Venerable Lakuṇḍakabhaddiya as a noble chariot, well-spoked by the virtue of the fruit of arahantship, well-covered by the liberation of the fruit of arahantship, well-axled by well-established mindfulness, unperturbed by the absence of defilement's perturbation, un-smeared by the absence of craving's defilement, and unbound by the absence of fetters and so forth, well-built and well-yoked.
Như vậy, Đức Đạo Sư đã ví Tôn giả Lakuṇḍakabhaddiya như một cỗ xe ngựa tốt (ājaññarathaṃ) được trang bị hoàn hảo, được kết nối vững chắc, với giới hạnh của quả A-la-hán là bánh xe tốt (sucakkaṃ), sự giải thoát của quả A-la-hán là tấm che trên tốt (suuttaracchadaṃ), chánh niệm được thiết lập vững vàng là trục xe tốt (svāraṃ), không có sự xáo động của phiền não nên không xáo động (aparikhobhaṃ), không có sự bám víu của tham ái nên không bám víu (anupalepaṃ), và không có các kiết sử v.v., nên không bị ràng buộc (abandhanaṃ).
66. Chaṭṭhe aññāsikoṇḍaññoti ettha koṇḍaññoti tassāyasmato gottato āgatanāmaṃ.
In the sixth discourse, regarding Aññāsikoṇḍañña, the name Koṇḍañña is the family name of that Venerable One.
66. Trong bài kinh thứ sáu, aññāsikoṇḍañño – ở đây, koṇḍañño là tên gọi xuất phát từ dòng họ của Tôn giả ấy.
Sāvakesu pana sabbapaṭhamaṃ ariyasaccāni paṭivijjhīti bhagavatā ‘‘aññāsi vata, bho, koṇḍañño’’ti (mahāva. 17; saṃ. ni. 5.1081) vuttaudānavasena thero sāsane ‘‘aññāsikoṇḍañño’’tveva paññāyittha.
Among the disciples, he was the very first to penetrate the Noble Truths. Therefore, due to the udāna uttered by the Blessed One, "Indeed, Koṇḍañña has known!", the Elder became known in the Dispensation as Aññāsikoṇḍañña.
Tuy nhiên, trong số các đệ tử, Ngài là người đầu tiên chứng ngộ các Thánh đế, nên Đức Thế Tôn đã thốt lên lời cảm hứng “Aññāsi vata, bho, Koṇḍañño” (Ôi, Koṇḍañña đã chứng ngộ!) và từ đó, vị Trưởng lão được biết đến trong giáo pháp với tên “Aññāsikoṇḍañño”.
Taṇhāsaṅkhayavimuttinti taṇhā saṅkhīyati pahīyati etthāti taṇhāsaṅkhayo, nibbānaṃ.
Regarding taṇhāsaṅkhayavimutti (liberation through the destruction of craving), craving is destroyed and abandoned therein, thus it is taṇhāsaṅkhaya (destruction of craving), which is Nibbāna.
Taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ (sự giải thoát khỏi sự đoạn tận tham ái) – taṇhāsaṅkhayo là nơi tham ái bị đoạn trừ, bị loại bỏ, đó là Nibbāna.
Tasmiṃ taṇhāsaṅkhaye vimutti.
In that taṇhāsaṅkhaya is liberation.
Sự giải thoát trong sự đoạn tận tham ái ấy.
Taṇhā vā saṅkhīyati pahīyati etenāti taṇhāsaṅkhayo, ariyamaggo.
Or, craving is destroyed and abandoned by this, thus it is taṇhāsaṅkhaya, which is the Noble Path.
Hoặc taṇhāsaṅkhayo là con đường Thánh đạo (ariyamaggo), nhờ đó tham ái bị đoạn trừ, bị loại bỏ.
Tassa phalabhūtā, pariyosānabhūtā vā vimuttīti taṇhāsaṅkhayavimutti, nippariyāyena arahattaphalasamāpatti.
Its resultant liberation, or ultimate liberation, is taṇhāsaṅkhayavimutti, which, in the definitive sense, is the attainment of Arahantship.
Hoặc đó là sự giải thoát là quả của con đường ấy, hoặc là sự giải thoát là kết thúc của con đường ấy, đó là taṇhāsaṅkhayavimutti, nói một cách trực tiếp là sự chứng đắc quả A-la-hán.
Taṃ paccavekkhamāno nisinno hoti.
Reflecting on that, he was seated.
Ngài ngồi quán xét điều đó.
Ayañhi āyasmā bahulaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjati, tasmā idhāpi evamakāsi.
This Venerable One frequently entered into the attainment of fruition; therefore, he did so here as well.
Vị Tôn giả này thường xuyên nhập quả thiền định, vì vậy ở đây Ngài cũng làm như vậy.
Tattha yassa mūlaṃ chamā natthīti yassa ariyapuggalassa attabhāvarukkhamūlabhūtā avijjā, tassāva patiṭṭhā hetubhūtā āsavanīvaraṇaayonisomanasikārasaṅkhātā chamā pathavī ca natthi aggamaggena samugghātitattā.
Therein, yassa mūlaṃ chamā natthī means that for whichever noble person, the root of the existence-tree, which is avijjā (ignorance), and the ground (chamā), which is its foundation and cause, namely the āsavas, nivaraṇas, and improper attention (ayoniso manasikāra), do not exist, having been utterly eradicated by the highest path.
Trong bài kệ Udāna đó, yassa mūlaṃ chamā natthī có nghĩa là: đối với vị Thánh nhân nào, vô minh (avijjā) là gốc rễ của cây thân hữu (attabhāva), và nền tảng, nguyên nhân của vô minh đó, tức là đất (chamā) được gọi là các lậu hoặc (āsava), các triền cái (nīvaraṇa), và sự tác ý không như lý (ayoniso manasikāra) cũng không còn nữa, vì đã bị diệt trừ hoàn toàn bằng Thánh đạo tối thượng (Arahant-path).
Paṇṇā natthi kuto latāti natthi latā kuto paṇṇāti padasambandho.
Paṇṇā natthi kuto latā is the connection of words, "If there are no creepers, how can there be leaves?"
Paṇṇā natthi kuto latā có nghĩa là: dây leo không có, vậy lá làm sao có được? Đó là cách liên kết các từ.
Mānātimānādipabhedā sākhāpasākhādisaṅkhātā latāpi natthi, kuto eva madappamādamāyāsāṭheyyādipaṇṇānīti attho.
The creepers (latā), which are like branches and twigs, such as conceit, over-conceit, and so on, do not exist. How then could there be leaves (paṇṇā) such as intoxication, heedlessness, delusion, and deceit? This is the meaning.
Nghĩa là: những dây leo được gọi là cành lớn, cành nhỏ, v.v., với các loại như kiêu mạn (māna), ngã mạn (atimāna), v.v. cũng không còn nữa, vậy thì những lá cây như say đắm (mada), phóng dật (pamāda), lừa dối (māyā), xảo trá (sāṭheyya), v.v. làm sao có thể tồn tại?
Atha vā paṇṇā natthi kuto latāti rukkhaṅkurassa vaḍḍhamānassa paṭhamaṃ paṇṇāni nibbattanti.
Alternatively, Paṇṇā natthi kuto latā refers to how, when a tree sprout grows, leaves (paṇṇā) first appear.
Hoặc, paṇṇā natthi kuto latā có nghĩa là: khi một cây con lớn lên, trước tiên lá sẽ mọc ra.
Pacchā sākhāpasākhāsaṅkhātā latāti katvā vuttaṃ.
Later, creepers (latā), which are called branches and twigs, emerge. It was stated this way due to that.
Sau đó, những dây leo được gọi là cành lớn, cành nhỏ sẽ mọc ra, vì vậy Đức Phật đã nói như vậy.
Tattha yassa ariyamaggabhāvanāya asati uppajjanārahassa attabhāvarukkhassa ariyamaggassa bhāvitattā yaṃ avijjāsaṅkhātaṃ mūlaṃ, tassa patiṭṭhānabhūtaṃ āsavādi ca natthi.
Therein, for a person for whom the cultivation of the noble path is absent, the root of the existence-tree, which is avijjā, meant to arise in future existences, and its foundation, the āsavas and so forth, do not exist, due to the cultivation of the noble path.
Trong đó, ý nghĩa là: nếu vị Thánh nhân nào không tu tập Thánh đạo, thì cây thân hữu đáng lẽ sẽ sinh khởi trong tương lai, nhưng vì Thánh đạo đã được tu tập, nên gốc rễ là vô minh (avijjā) và nền tảng của nó là các lậu hoặc (āsava), v.v. cũng không còn nữa.
Mūlaggahaṇeneva cettha mūlakāraṇattā bījaṭṭhāniyaṃ kammaṃ tadabhāvopi gahitoyevāti veditabbo.
It should be understood that by taking the root here, action (kamma), which is in the place of a seed due to being the fundamental cause, is also included in its non-existence.
Ở đây, cần hiểu rằng chỉ bằng cách đề cập đến "gốc rễ" (mūla), nghiệp (kamma) là nguyên nhân gốc rễ, có vị trí như hạt giống, cũng được bao hàm trong sự không còn của nó.
Asati ca kammabīje taṃnimitto viññāṇaṅkuro, viññāṇaṅkuranimittā ca nāmarūpasaḷāyatanapattasākhādayo na nibbattissantiyeva.
And when there is no seed of kamma, the sprout of consciousness (viññāṇaṅkura) caused by it, and the leaves and branches (nāmarūpa-saḷāyatana-pattasākhādayo) caused by the sprout of consciousness, will not arise at all.
Và khi không có hạt giống nghiệp, thì mầm thức (viññāṇaṅkura) do nghiệp đó làm nhân, và những lá cành như danh sắc (nāmarūpa), sáu xứ (saḷāyatana), v.v. do mầm thức làm nhân cũng sẽ không sinh khởi.
Tena vuttaṃ – ‘‘yassa mūlaṃ chamā natthi, paṇṇā natthi kuto latā’’ti.
Therefore, it was said: "For whom the root is not in the ground, for whom there are no leaves, how can there be creepers?"
Vì vậy, đã nói: “Ai không có gốc rễ là đất, không có lá thì làm sao có dây leo?”
Taṃ dhīraṃ bandhanā muttanti taṃ catubbidhasammappadhānavīriyayogena vijitamārattā dhīraṃ, tato eva sabbakilesābhisaṅkhārabandhanato muttaṃ.
Taṃ dhīraṃ bandhanā muttaṃ means that sage (dhīra) is liberated from the bonds of all defilements and formations, having conquered Māra through the practice of the four right efforts and vigor.
Taṃ dhīraṃ bandhanā muttaṃ có nghĩa là: người trí tuệ (dhīra) đó đã chiến thắng Mara bằng sự tinh tấn của Tứ Chánh Cần (catubbidhasammappadhāna), và do đó, đã thoát khỏi mọi ràng buộc của phiền não (kilesa) và hành (saṅkhāra).
Ko taṃ ninditumarahatīti ettha nti nipātamattaṃ.
In Ko taṃ ninditumarahatī, the particle nti is merely an expletive.
Trong câu Ko taṃ ninditumarahati, từ taṃ chỉ là một giới từ (nipāta).
Evaṃ sabbakilesavippamuttaṃ sīlādianuttaraguṇasamannāgataṃ ko nāma viññujātiko nindituṃ garahituṃ arahati nindānimittasseva abhāvato.
Who among discerning people would dare to blame or criticize such a person, liberated from all defilements and endowed with unsurpassed virtues like morality, as there is no cause for blame?
Một người trí tuệ nào lại có thể chỉ trích hay khiển trách một người đã hoàn toàn thoát khỏi mọi phiền não và được trang bị những phẩm chất vô thượng như giới hạnh (sīla), v.v., khi mà không có bất kỳ lý do nào để chỉ trích?
Devāpi naṃ pasaṃsantīti aññadatthu devā sakkādayo guṇavisesavidū, apisaddena manussāpi khattiyapaṇḍitādayo pasaṃsanti.
Devāpi naṃ pasaṃsantī means that even devas like Sakka, who are discerning of special qualities, praise him; and by the word api, humans too, such as khattiyas and wise people, praise him.
Devāpi naṃ pasaṃsanti có nghĩa là: quả thật, các chư thiên như Sakka, v.v., những người hiểu rõ các phẩm chất đặc biệt, và cả con người như các vị vua, học giả, v.v. cũng tán thán người đó.
Kiñca bhiyyo brahmunāpi pasaṃsito mahābrahmunāpi aññehipi brahmanāgayakkhagandhabbādīhipi pasaṃsito thomitoyevāti.
Furthermore, brahmunāpi pasaṃsito means he is praised and extolled even by Mahābrahmā, and also by other brahmās, nāgas, yakkhas, gandhabbas, and so on.
Hơn nữa, brahmunāpi pasaṃsito có nghĩa là: người đó còn được Đại Phạm Thiên (Mahābrahmā) và các vị Phạm thiên, Nāga, Yakṣa, Gandhabba, v.v. khác tán dương và ca ngợi.
67. Sattame papañcasaññāsaṅkhāpahānanti papañcenti yattha sayaṃ uppannā, taṃ santānaṃ vitthārenti ciraṃ ṭhapentīti papañcā, kilesā.
67. In the seventh discourse, regarding papañcasaññāsaṅkhāpahānaṃ (abandonment of the proliferation of perceptions), the defilements are called papañca because they arise on their own and proliferate, extending that continuum and establishing it for a long time.
67. Trong bài kinh thứ bảy, papañcasaññāsaṅkhāpahānaṃ có nghĩa là: những gì tự sinh khởi và làm cho dòng tương tục (santāna) lan rộng, tồn tại lâu dài được gọi là papañca, tức là các phiền não (kilesa).
Visesato rāgadosamohataṇhādiṭṭhimānā.
Specifically, these are lust, hatred, delusion, craving, wrong views, and conceit.
Đặc biệt là tham (rāga), sân (dosa), si mê (moha), ái (taṇhā), tà kiến (diṭṭhi), ngã mạn (māna).
Tathā hi vuttaṃ –
Thus it was said:
Quả vậy, đã nói:
Apica saṃkilesaṭṭho papañcaṭṭho, kacavaraṭṭho papañcaṭṭho.
Furthermore, the meaning of papañca is defilement, the meaning of papañca is long duration, the meaning of papañca is rubbish.
Hơn nữa, ý nghĩa của papañca là sự ô nhiễm (saṃkilesa), ý nghĩa của papañca là sự kéo dài (cirāya), ý nghĩa của papañca là rác rưởi (kacavara).
Tattha rāgapapañcassa subhasaññā nimittaṃ, dosapapañcassa āghātavatthu, mohapapañcassa āsavā, taṇhāpapañcassa vedanā, diṭṭhipapañcassa saññā, mānapapañcassa vitakko nimittaṃ.
Among these, for the proliferation of lust, the sign is the perception of beauty; for the proliferation of hatred, it is the basis of ill-will; for the proliferation of delusion, it is the āsavas; for the proliferation of craving, it is feeling; for the proliferation of wrong views, it is perception; for the proliferation of conceit, it is thought.
Trong đó, đối với papañca tham (rāgapapañca), tướng tịnh (subhasaññā) là nhân; đối với papañca sân (dosapapañca), đối tượng sân hận (āghātavatthu) là nhân; đối với papañca si mê (mohapapañca), các lậu hoặc (āsava) là nhân; đối với papañca ái (taṇhāpapañca), cảm thọ (vedanā) là nhân; đối với papañca tà kiến (diṭṭhipapañca), tưởng (saññā) là nhân; đối với papañca ngã mạn (mānapapañca), tầm (vitakka) là nhân.
Tehi papañcehi sahagatā saññā papañcasaññā.
Perceptions accompanied by these proliferations are papañcasaññā (proliferating perceptions).
Tưởng (saññā) đi kèm với những papañca đó được gọi là papañcasaññā (tưởng về sự phóng dật).
Papañcasaññānaṃ saṅkhā bhāgā koṭṭhāsā papañcasaññāsaṅkhā.
The components or divisions of proliferating perceptions are papañcasaññāsaṅkhā.
Các phần (bhāga), các khía cạnh (koṭṭhāsa) của papañcasaññā được gọi là papañcasaññāsaṅkhā (các hành của tưởng về sự phóng dật).
Atthato saddhiṃ nimittehi taṃtaṃpapañcassa pakkhiyo kilesagaṇo.
In meaning, it is the multitude of defilements belonging to each proliferation, together with their signs.
Về ý nghĩa, đó là tập hợp các phiền não thuộc về từng loại papañca đó cùng với các tướng (nimitta).
Saññāgahaṇañcettha tassa nesaṃ sādhāraṇahetubhāvena.
And here, the mention of perception is due to its being a common cause for them.
Và ở đây, việc đề cập đến tưởng (saññā) là vì nó là nguyên nhân chung cho chúng.
Vuttañhetaṃ – ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880).
This was also said: "Indeed, the proliferations arise from perception."
Điều này đã được nói: “Quả thật, các hành của sự phóng dật (papañcasaṅkhā) có nguồn gốc từ tưởng (saññā).”
Tesaṃ pahānaṃ, tena tena maggena rāgādikilesānaṃ samucchedananti attho.
Their abandonment means the complete eradication of defilements such as lust by each respective path.
Nghĩa là sự đoạn trừ chúng, tức là sự diệt tận hoàn toàn các phiền não như tham, v.v. bằng từng Thánh đạo tương ứng.
Tadā hi bhagavā atītāsu anekakoṭisatasahassasaṅkhāsu attano jātīsu anatthassa nimittabhūte kilese imasmiṃ carimabhave ariyamaggena bodhimaṇḍe savāsane pahīne paccavekkhitvā sattasantānañca kilesacaritaṃ rāgādikilesasaṃkiliṭṭhaṃ kañjiyapuṇṇalābuṃ viya takkabharitacāṭiṃ viya vasāpītapilotikaṃ viya ca dubbinimociyaṃ disvā ‘‘evaṃ gahanaṃ nāmidaṃ kilesavaṭṭaṃ anādikālabhāvitaṃ mayhaṃ anavasesaṃ pahīnaṃ, aho suppahīna’’nti uppannapītipāmojjo udānaṃ udānesi.
At that time, the Blessed One reflected on how the defilements, which were the cause of suffering in His innumerable hundreds of thousands of past lives, had been utterly abandoned with their latent tendencies (vāsana) at the Bodhi tree in this final existence through the Noble Path. And seeing the continuum of beings, afflicted by defilements like lust, as difficult to release, like a gourd full of fermented rice-water, like a pot filled with strong liquor, or like an old cloth soaked in oil, He, filled with joy and delight, exclaimed, "This cycle of defilements, so profound, cultivated since beginningless time, has been utterly abandoned by me! Oh, how well abandoned it is!" Thus, filled with joy and delight, He uttered an Udāna.
Khi đó, Đức Thế Tôn đã quán xét các phiền não, vốn là nguyên nhân của khổ đau trong vô số kiếp quá khứ của Ngài, đã được đoạn trừ hoàn toàn cùng với các tập khí (vāsana) bằng Thánh đạo tại Bồ-đề đạo tràng trong kiếp cuối cùng này. Ngài cũng thấy rằng dòng tương tục của chúng sinh bị ô nhiễm bởi các phiền não như tham, v.v., khó thoát ra khỏi như một quả bầu đầy nước chua, như một cái chum đầy rượu, hay như một mảnh vải cũ thấm dầu mỡ. Ngài đã cảm thán với niềm hoan hỷ và vui mừng: “Vòng luân hồi phiền não này, được huân tập từ vô thủy, thật là sâu xa, nhưng đối với ta, nó đã được đoạn trừ hoàn toàn. Ôi, thật là sự đoạn trừ tuyệt vời!”
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā attano papañcasaññāsaṅkhāpahānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesī’’ti.
Therefore, it was said: "Atha kho Bhagavā attano papañcasaññāsaṅkhāpahānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesī" (Then the Blessed One, having known the abandonment of His proliferations of perceptions, uttered this Udāna at that time).
Vì vậy, đã nói: “Thế rồi, Đức Thế Tôn, sau khi biết mình đã đoạn trừ các hành của tưởng về sự phóng dật, vào lúc đó đã thốt lên lời cảm hứng này.”
Tattha yassa papañcā ṭhiti ca natthīti yasmā bhagavā attānameva paraṃ viya katvā niddisati tasmā yassa aggapuggalassa vuttalakkhaṇā papañcā, tehi katā saṃsāre ṭhiti ca natthi.
Therein, yassa papañcā ṭhiti ca natthī means that since the Blessed One refers to Himself as if He were another, for that supreme individual, the proliferations described do not exist, nor does the continuity of existence (ṭhiti) in saṃsāra caused by them.
Trong đó, yassa papañcā ṭhiti ca natthī có nghĩa là: vì Đức Thế Tôn đã tự mình chỉ ra như thể là người khác, nên đối với vị tối thượng nhân nào, các papañca đã được mô tả và sự tồn tại trong luân hồi do chúng gây ra cũng không còn nữa.
Nettiyaṃ pana ‘‘ṭhiti nāma anusayo’’ti (netti. 27) vuttaṃ.
In the Nettippakaraṇa, however, it is said, "Ṭhiti is anusaya."
Tuy nhiên, trong Netti, đã nói: “ṭhiti có nghĩa là tùy miên (anusaya).”
Anusayo hi bhavapavattiyā mūlanti.
For anusaya is the root of the continuation of existence.
Tùy miên (anusaya) là gốc rễ của sự tiếp diễn sinh tồn.
Satte saṃsāre papañcentīti papañcā.
Papañcā are those that cause beings to proliferate in saṃsāra.
Chúng làm cho chúng sinh bị trói buộc trong luân hồi, nên được gọi là papañca.
‘‘Papañcaṭṭhitī’’ti ca pāṭho.
The reading papañcaṭhitī also exists.
Cũng có bản đọc là papañcaṭṭhiti.
Tassattho – papañcānaṃ ṭhiti vijjamānatā maggena asamucchedo papañcaṭṭhiti, papañcā eva vā avasiṭṭhakusalākusalavipākānaṃ pavattiyā hetubhāvato vaṭṭassa ṭhiti papañcaṭṭhiti, sā yassa aggapuggalassa natthi.
Its meaning is: papañcaṭhiti is the existence or remaining of proliferations, their non-eradication by the path; or, papañcaṭhiti is the proliferations themselves, being the cause of the continuation of remaining wholesome, unwholesome, and resultant actions, thus the continuation of the cycle of existence. For that supreme individual, that papañcaṭhiti does not exist.
Ý nghĩa của nó là: sự tồn tại của các papañca, tức là sự không bị đoạn trừ hoàn toàn bởi Thánh đạo, được gọi là papañcaṭṭhiti. Hoặc, chính các papañca là nguyên nhân của sự tiếp diễn của các quả thiện và bất thiện còn lại, nên sự tồn tại của vòng luân hồi (vaṭṭa) được gọi là papañcaṭṭhiti, và điều đó không tồn tại đối với vị tối thượng nhân nào.
Sandānaṃ palighañca vītivattoti yo bandhanaṭṭhena santānasadisattā ‘‘sandāna’’nti laddhanāmā taṇhādiṭṭhiyo, nibbānanagarapavesanisedhanato palighasadisattā palighasaṅkhātaṃ avijjañca vītivatto savāsanapahānena visesato atikkanto.
Sandānaṃ palighañca vītivatto means he has overcome sandāna—craving and wrong views, which are named sandāna (a bond) due to their nature of binding and resembling a tether—and paligha—ignorance (avijjā), which is called paligha (a cross-bar or bolt) due to its nature of hindering entry into the city of Nibbāna; he has especially transcended them through their complete abandonment, including their latent tendencies.
Sandānaṃ palighañca vītivatto có nghĩa là: vị ấy đã vượt qua (vītivatto) những ái (taṇhā) và tà kiến (diṭṭhi) được gọi là “sandāna” vì chúng giống như sợi dây trói buộc, và đã vượt qua vô minh (avijjā) được gọi là “paligha” vì nó giống như then cài ngăn cản việc vào thành Niết bàn (nibbāna-nagara), bằng cách đoạn trừ hoàn toàn cùng với các tập khí (vāsana).
Apare pana kodhaṃ ‘‘sandāna’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ.
Others, however, call anger sandāna, but this should not be accepted.
Một số người khác gọi sân hận (kodha) là “sandāna”, nhưng điều đó không nên chấp nhận.
So hi ‘‘parābhisajjanī’’ti vuttoti.
For it is said to be "that which harasses others."
Vì sân hận đã được nói là “parābhisajjanī” (kẻ làm hại người khác).
Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantanti taṃ sabbathāpi taṇhābhāvena nittaṇhaṃ, ubhayalokamunanato attahitaparahitamunanato ca muniṃ, ekanteneva sabbasattahitatthaṃ catūhi iriyāpathehi nānāsamāpatticārehi anaññasādhāraṇena ñāṇacārena ca carantaṃ.
Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantaṃ means that sage, who is utterly without craving, is a muni (sage) due to knowing both worlds and knowing his own and others' welfare; he lives solely for the welfare of all beings, acting in the four postures, practicing various attainments, and moving with a wisdom peculiar to himself.
Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantaṃ có nghĩa là: vị đó hoàn toàn không có ái (taṇhā) ở mọi phương diện, là một bậc hiền triết (muni) vì đã thấu hiểu cả hai thế giới và thấu hiểu lợi ích của bản thân và người khác, và vị đó sống (carantaṃ) hoàn toàn vì lợi ích của tất cả chúng sinh bằng bốn oai nghi và các loại thiền định khác nhau, cũng như bằng sự hành xử trí tuệ không ai sánh bằng.
Nāvajānāti sadevakopi lokoti sabbo sapaññajātiko sattaloko sadevakopi sabrahmakopi na kadācipi avajānāti na paribhoti, atha kho ayameva loke aggo seṭṭho uttamo pavaroti garuṃ karonto sakkaccaṃ pūjāsakkāranirato hotīti.
The meaning of " Nāvajānāti sadevakopi loko" (the world, even with its devas, does not despise) is that the entire world of beings, possessing the nature of the wise, together with devas and Brahmās, never despises or reviles, not even for a moment. But rather, respectfully showing honor, it is constantly devoted to offerings and veneration,* "This person is indeed the supreme, excellent, highest, and most preeminent in the world."
Nāvajānāti sadevakopi loko có nghĩa là: tất cả chúng sinh, bao gồm cả chư thiên và Phạm thiên, không bao giờ coi thường hay khinh miệt vị đó, mà ngược lại, họ kính trọng, cúng dường và tôn kính vị đó như là bậc tối thượng, cao quý, xuất sắc nhất trong thế gian này.
68. Aṭṭhame ajjhattanti ettha ayaṃ ajjhattasaddo ‘‘cha ajjhattikāni āyatanānī’’tiādīsu (ma. ni. 3.304) ajjhattajjhatte āgato.
In the eighth*, regarding ajjhattaṃ (inwardly) here, this word ajjhatta appears in the sense of the inner inner, as in "the six internal sense bases" and so on.
68. Trong bài kinh thứ tám, từ ajjhatta ở đây xuất hiện với ý nghĩa “bên trong và bên trong” (ajjhattajjhatta) trong các trường hợp như “sáu nội xứ (ajjhattikāni āyatanāni)”.
‘‘Ajjhattā dhammā (dha. sa. tikamātikā 20), ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī’’tiādīsu (dī. ni. 2.373-374) niyakajjhatte.
In "internal phenomena" and "or observing the body as the body in oneself" and so on, it refers to one's own internal*.
Trong các trường hợp như “Các pháp nội tại (ajjhattā dhammā), hoặc quán thân trên thân bên trong (ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī)”, nó có nghĩa là “bản thân bên trong” (niyakajjhatta).
‘‘Sabbanimittānaṃ amanasikārā ajjhattaṃ suññataṃ upasampajja viharatī’’tiādīsu (ma. ni. 3.187) visayajjhatte, issariyaṭṭhāneti attho.
In "by not attending to all signs, one dwells having attained to internal emptiness" and so on, it refers to the object's interiority, meaning the state of mastery.
Trong các trường hợp như “không tác ý đến tất cả các tướng, an trú và sống trong sự trống rỗng bên trong (ajjhattaṃ suññataṃ upasampajja viharati)”, nó có nghĩa là “bên trong đối tượng” (visayajjhatta), tức là vị trí chủ quyền.
Phalasamāpatti hi buddhānaṃ issariyaṭṭhānaṃ nāma.
Indeed, fruition attainment is called the state of mastery for the Buddhas.
Quả vị nhập định (phalasamāpatti) được gọi là vị trí chủ quyền của chư Phật.
‘‘Tenānanda, bhikkhunā tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapetabba’’ntiādīsu (ma. ni. 3.188) gocarajjhatte.
In "Therefore, Ānanda, that bhikkhu should establish his mind inwardly on that very former meditation object" and so on, it refers to the object of experience, the range of perception.
Trong các trường hợp như “Này Ānanda, vị Tỳ-khưu đó phải an định tâm mình ngay trên tướng định ban đầu ở bên trong (ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapetabbaṃ)”, nó có nghĩa là “bên trong đối tượng hành thiền” (gocarajjhatta).
Idhāpi gocarajjhatteyeva daṭṭhabbo.
Here, too, it should be understood as referring to the object of experience.
Ở đây cũng nên hiểu là “bên trong đối tượng hành thiền”.
Tasmā ajjhattanti gocarajjhattabhūte kammaṭṭhānārammaṇeti vuttaṃ hoti.
Therefore, ajjhattaṃ means "on the meditation object that is the range of perception," it is said.
Vì vậy, ajjhatta có nghĩa là trên đối tượng của đề mục thiền định, vốn là bên trong đối tượng hành thiền.
Parimukhanti abhimukhaṃ.
Parimukhaṃ means "in front of, facing."
Parimukhaṃ có nghĩa là “hướng về phía trước”.
Sūpaṭṭhitāyāti suṭṭhu upaṭṭhitāya kāyagatāya satiyā.
Sūpaṭṭhitāyā means "well-established mindfulness related to the body."
Sūpaṭṭhitāya có nghĩa là “chánh niệm về thân (kāyagatā sati) đã được thiết lập vững chắc”.
Satisīsena cettha jhānaṃ vuttaṃ.
Here, jhāna is mentioned by way of mindfulness.
Ở đây, thiền định (jhāna) được nói đến bằng cách lấy chánh niệm (sati) làm chủ đạo.
Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘ajjhattaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānavasena paṭiladdhaṃ uḷāraṃ jhānaṃ samāpajjitvā’’ti.
This is said: "having attained noble jhāna, which was gained through the application of mindfulness as contemplation of the body inwardly."
Điều này có nghĩa là: “Sau khi nhập vào thiền định cao thượng đã đạt được nhờ sự quán thân trên thân theo phương pháp Tứ Niệm Xứ (kāyānupassanā satipaṭṭhāna).”
Ayañhi thero bhagavati sāvatthiyaṃ viharante ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto vihāraṃ pavisitvā bhagavato vattaṃ dassetvā divāṭṭhāne divāvihāraṃ nisinno nānāsamāpattīhi divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyanhasamayaṃ vihāramajjhaṃ otaritvā bhagavati gandhakuṭiyaṃ nisinne ‘‘akālo tāva bhagavantaṃ upasaṅkamitu’’nti gandhakuṭiyā avidūre, aññatarasmiṃ rukkhamūle kālaparicchedaṃ katvā yathāvuttaṃ samāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi.
Indeed, one day, while the Fortunate One was dwelling in Sāvatthī, this elder, having wandered for alms in Sāvatthī, returned from his almsround after the meal. Entering the monastery, he paid his respects to the Fortunate One, then sat in his day-rest place for a day-dwelling. Having spent the day with various attainments, in the evening, he descended to the middle of the monastery. When the Fortunate One was seated in the Perfumed Chamber,* "It is not yet time to approach the Fortunate One," he made a time reckoning at the foot of a certain tree not far from the Perfumed Chamber, and sat having attained the aforementioned attainment.
Thật vậy, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī, một ngày nọ, sau khi khất thực ở Sāvatthī và trở về từ việc thọ thực, Tôn giả này đã đi vào tinh xá. Sau khi trình bày phận sự đối với Đức Thế Tôn, ngài ngồi thiền định ban ngày tại nơi trú ngụ ban ngày. Sau khi trải qua phần ngày với nhiều loại thiền định (samāpatti) khác nhau, vào buổi chiều, ngài đi xuống giữa tinh xá. Khi Đức Thế Tôn đang ngồi trong Hương thất (Gandhakuṭī), ngài nghĩ: “Bây giờ chưa phải lúc đến gần Đức Thế Tôn,” rồi ngài ngồi thiền định như đã nói ở gốc một cây gần Hương thất, sau khi đã định thời gian.
Satthā taṃ tathānisinnaṃ gandhakuṭiyaṃ nisinnoyeva passi.
The Teacher saw him sitting thus, while still seated in the Perfumed Chamber.
Bậc Đạo Sư, đang ngồi trong Hương thất, đã thấy Tôn giả đang ngồi như vậy.
Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā mahākaccāno…pe… sūpaṭṭhitāyā’’ti.
Therefore, it is said: " tena kho pana samayena āyasmā mahākaccāno…pe… sūpaṭṭhitāyā" (at that time, the Venerable Mahākaccāna…and so on…well-established).
Vì vậy, có lời nói: “Vào lúc đó, Tôn giả Mahākaccāna… (lược)… đã an trú.”
Tattha yassa siyā sabbadā sati, satataṃ kāyagatā upaṭṭhitāti yassa āraddhavipassakassa ekadivasaṃ cha koṭṭhāse katvā sabbasmimpi kāle nāmarūpabhedena duvidhepi kāye gatā kāyārammaṇā pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ aniccādisammasanavasena satataṃ nirantaraṃ sātaccābhiyogavasena sati upaṭṭhitā siyā.
There, yassa siyā sabbadā sati, satataṃ kāyagatā upaṭṭhitā means: for which ardent vipassanā practitioner, whose mindfulness, having divided one day into six parts, in all times, regarding the twofold body (i.e., mind and matter), or referring to the bodily objects, for the five aggregates of clinging by way of constantly, continuously, and diligently reflecting on impermanence and so on, mindfulness should be well-established.
Ở đây, “Ai có niệm thường xuyên, liên tục an trú nơi thân” nghĩa là đối với hành giả tu tập thiền quán (vipassanā) đã khởi phát, ai có niệm thường xuyên, liên tục, với sự tinh tấn không ngừng, an trú nơi thân, tức là nơi hai loại thân – danh và sắc – trong tất cả các thời điểm của một ngày được chia thành sáu phần, bằng cách quán xét năm uẩn chấp thủ (upādānakkhandha) là vô thường, v.v.
Ayaṃ kirāyasmā paṭhamaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānavasena jhānaṃ nibbattetvā taṃ pādakaṃ katvā kāyānupassanāsatipaṭṭhānamukhena vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patto.
Indeed, this Venerable One first developed jhāna through the meditation subject of mindfulness of the body, and using that as a basis, he established vipassanā by way of kāyānupassanā satipaṭṭhāna and attained Arahantship.
Được biết, Tôn giả này ban đầu đã phát sinh thiền định nhờ pháp hành quán niệm thân (kāyagatāsati kammaṭṭhāna), lấy đó làm nền tảng, rồi khởi phát thiền quán (vipassanā) qua phương tiện quán thân niệm xứ (kāyānupassanā satipaṭṭhāna), và đạt được A-la-hán quả.
So aparabhāgepi yebhuyyena tameva jhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya tatheva ca vipassitvā phalasamāpattiṃ samāpajjati.
Later on, he would mostly attain that same jhāna, rise from it, and practice vipassanā in the same way, thereby attaining fruition attainment.
Về sau, ngài cũng thường nhập thiền định đó, rồi xuất định và quán xét như vậy, sau đó nhập quả định (phalasamāpatti).
Svāyaṃ yena vidhinā arahattaṃ patto, taṃ vidhiṃ dassento satthā ‘‘yassa siyā sabbadā sati, satataṃ kāyagatā upaṭṭhitā’’ti vatvā tassā upaṭṭhānākāraṃ vibhāvetuṃ ‘‘no cassa no ca me siyā, na bhavissati na ca me bhavissatī’’ti āha.
So, the Teacher, wishing to show the method by which this Venerable One attained Arahantship, after saying, "for whom there is always mindfulness, constantly established in the body," further elaborated the manner of its establishment by saying, " no cassa no ca me siyā, na bhavissati na ca me bhavissatī" (it would not be, nor would it be mine; it will not be, nor will it be mine).
Vậy là, Đức Đạo Sư, khi muốn chỉ ra phương pháp mà Tôn giả đã đạt được A-la-hán quả, sau khi nói: “Ai có niệm thường xuyên, liên tục an trú nơi thân,” đã nói: “Sẽ không có và sẽ không phải của tôi, sẽ không hiện hữu và sẽ không phải của tôi” để làm rõ cách thức an trú đó.
Tassattho dvidhā veditabbo sammasanato pubbabhāgavasena sammasanakālavasena cāti.
Its meaning should be understood in two ways: by way of the preceding part of reflection and by way of the time of reflection.
Ý nghĩa của lời này cần được hiểu theo hai cách: theo khía cạnh của phần trước khi quán xét và theo khía cạnh của thời điểm quán xét.
Tesu pubbabhāgavasena tāva no cassa no ca me siyāti atītakāle mama kilesakammaṃ no cassa na bhaveyya ce, imasmiṃ paccuppannakāle ayaṃ attabhāvo no ca me siyā na me uppajjeyya.
Among these, first, by way of the preceding part: no cassa no ca me siyā means, if in the past my kamma and defilements had not existed, then in this present time, this existence would not have arisen for me.
Trong đó, theo khía cạnh của phần trước khi quán xét, “Sẽ không có và sẽ không phải của tôi” nghĩa là: Nếu trong quá khứ, các phiền não và nghiệp của tôi đã không có, thì trong hiện tại này, thân này của tôi sẽ không sinh khởi.
Yasmā pana me atīte kammakilesā ahesuṃ, tasmā taṃnimitto etarahi ayaṃ me attabhāvo pavattati.
But since I did have kamma and defilements in the past, therefore this present existence of mine, which is a result of that, continues.
Nhưng vì trong quá khứ, tôi đã có nghiệp và phiền não, nên hiện tại thân này của tôi đang vận hành do nhân duyên đó.
Na bhavissati na ca me bhavissatīti imasmiṃ attabhāve paṭipakkhādhigamena kilesakammaṃ na bhavissati na uppajjissati me, āyatiṃ vipākavaṭṭaṃ na ca me bhavissati na me pavattissatīti.
Na bhavissati na ca me bhavissatī means, in this present existence, by overcoming the opposing factors, defilement-kamma will not arise for me, and in the future, the cycle of results will not continue for me.
“Sẽ không hiện hữu và sẽ không phải của tôi” nghĩa là: Trong thân này, nhờ sự chứng đắc các pháp đối trị, nghiệp và phiền não sẽ không sinh khởi nơi tôi; trong tương lai, vòng luân hồi của quả báo cũng sẽ không vận hành nơi tôi.
Evaṃ kālattaye kammakilesahetukaṃ idaṃ mayhaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ, na issarādihetukaṃ, yathā ca mayhaṃ, evaṃ sabbasattānanti sappaccayanāmarūpadassanaṃ pakāsitaṃ hoti.
Thus, it is declared that this group of five aggregates, called my existence, is caused by kamma and defilements in all three times, not by a creator god or other such causes, and as it is for me, so it is for all beings—thus, the perception of dependent nama-rūpa is revealed.
Như vậy, năm uẩn này, tức là thân của tôi, trong ba thời gian, là do nghiệp và phiền não làm nhân duyên, chứ không phải do các nhân duyên như Thượng đế, v.v. Và như đối với tôi, thì cũng như vậy đối với tất cả chúng sinh, như thế đã làm sáng tỏ sự quán xét danh sắc có duyên.
Sammasanakālavasena pana no cassa no ca me siyāti yasmā idaṃ khandhapañcakaṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, abhiṇhapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattā, evaṃ yadi ayaṃ attā nāma nāpi khandhapañcakavinimutto koci no cassa no ca siyā na bhaveyya, evaṃ, bhante, no ca me siyā mama santakaṃ nāma kiñci na bhaveyya.
However, by way of the time of reflection: no cassa no ca me siyā means, since this group of five aggregates is impermanent by reason of having existed and then ceased, suffering by reason of constant oppression, and non-self by reason of not being subject to control, then if such a self, separate from the five aggregates, were not to exist, then, Venerable Sir, nothing would belong to me.
Tuy nhiên, theo khía cạnh của thời điểm quán xét, “Sẽ không có và sẽ không phải của tôi” nghĩa là: Vì năm uẩn này là vô thường do bản chất sinh rồi diệt, là khổ do bản chất thường bị áp bức, là vô ngã do bản chất không thể kiểm soát, nên nếu không có cái gọi là tự ngã (attā) tách biệt khỏi năm uẩn, thì thưa Ngài, sẽ không có bất cứ thứ gì thuộc về tôi.
Na bhavissatīti attani attaniye bhavitabbaṃ yathā cidaṃ nāmarūpaṃ etarahi ca atīte ca attattaniyaṃ suññaṃ, evaṃ na bhavissati na me bhavissati, anāgatepi khandhavinimutto attā nāma na koci na me bhavissati na pavattissati, tato eva kiñci palibodhaṭṭhāniyaṃ na me bhavissati āyatimpi attaniyaṃ nāma na me kiñci bhavissatīti.
Na bhavissatīti (it will not be) means: Just as this nama-rūpa is empty of "self" and "what belongs to self" now and in the past, so too it will not be, it will not be mine; in the future, there will be no self separate from the aggregates, nor will it arise for me; therefore, nothing that constitutes an impediment will arise for me, and nothing belonging to me will exist in the future either.
“Sẽ không hiện hữu” nghĩa là: Cái gì đáng được xem là tự ngã hoặc của tự ngã, thì như danh sắc này trong hiện tại và quá khứ đều trống rỗng khỏi tự ngã và của tự ngã, thì trong tương lai cũng sẽ không có cái gọi là tự ngã tách biệt khỏi các uẩn, và sẽ không vận hành nơi tôi; do đó, sẽ không có bất cứ chướng ngại nào đối với tôi trong tương lai, và cũng sẽ không có bất cứ thứ gì thuộc về tôi.
Iminā tīsu kālesu ‘‘aha’’nti gahetabbassa abhāvato ‘‘mama’’nti gahetabbassa ca abhāvaṃ dasseti.
By this, he shows the absence of anything to be grasped as "I" and the absence of anything to be grasped as "mine" in all three times.
Với điều này, ngài chỉ ra rằng không có cái gì để nắm giữ là “tôi” và không có cái gì để nắm giữ là “của tôi” trong ba thời gian.
Tena catukkoṭikā suññatā pakāsitā hoti.
Thereby, the fourfold emptiness is revealed.
Do đó, Tứ Không (catukkoṭikā suññatā) đã được làm sáng tỏ.
Anupubbavihāri tattha soti evaṃ tīsupi kālesu attattaniyaṃ suññataṃ tattha saṅkhāragate anupassanto anukkamena udayabbayañāṇādivipassanāñāṇesu uppajjamānesu anupubbavipassanāvihāravasena anupubbavihārī samāno.
Anupubbavihāri tattha so (he dwells there progressively) means, such a yogāvacara, observing the emptiness of self and what belongs to self in all three times, and thus progressively dwelling in vipassanā as the knowledge of rise and fall and other vipassanā knowledges arise in sequence, being one who dwells progressively.
Ngài ấy trú theo thứ lớp ở đó nghĩa là: hành giả (yogāvacara) quán xét sự trống rỗng của tự ngã và của tự ngã trong ba thời gian như vậy, khi các tuệ quán (vipassanā ñāṇa) như tuệ sinh diệt (udayabbaya ñāṇa) phát sinh theo thứ lớp, thì ngài trú theo thứ lớp trong thiền quán (anupubbavipassanā vihāra).
Kāleneva tare visattikanti so evaṃ vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhito yogāvacaro indriyānaṃ paripākagatakālena vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya maggena ghaṭitakālena ariyamaggassa uppattikālena sakalassa bhavattayassa saṃtananato visattikāsaṅkhātaṃ taṇhaṃ tareyya, vitaritvā tassā paratīre tiṭṭheyyāti adhippāyo.
Kāleneva tare visattika (in time, he crosses attachment) means, that yogi, having brought vipassanā to its culmination and having become established, at the time when his faculties have matured, at the moment when his vipassanā leading to emergence connects with the path, at the time of the arising of the Noble Path, he would cross over craving, which is called attachment, the attachment that causes the continuity of all three existences. The intention is that he would transcend it and stand on its further shore.
Vào đúng thời điểm, ngài sẽ vượt qua sự chấp trước nghĩa là: hành giả đã đạt đến đỉnh cao của thiền quán như vậy, vào thời điểm các căn (indriya) đã chín muồi, vào thời điểm thiền quán dẫn đến xuất thế (vuṭṭhānagāminī vipassanā) kết hợp với Đạo (Magga), vào thời điểm phát sinh Thánh đạo (ariya Magga), ngài sẽ vượt qua tham ái (taṇhā) được gọi là sự chấp trước (visattikā), tức là vượt qua sự trói buộc của ba cõi (bhavattaya saṃtana), và đứng vững ở bờ bên kia của nó. Đó là ý nghĩa.
69. Navame mallesūti mallā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘mallā’’ti vuccati, tesu mallesu, yaṃ loke ‘‘mallo’’ti vuccati.
In the ninth (sutta), Mallesu refers to the Mallās, who are regional princes. One region, their abode, is also customarily called "Mallā." Among those Mallās, in that country which is called "Mallā" in the world.
69. Trong bài kinh thứ chín, mallesu có nghĩa là: Mallā là tên của những người dân địa phương, tức là các hoàng tử. Một vùng đất nơi họ cư trú cũng được gọi là “Mallā” theo cách gọi thông thường. Trong số các Mallā, tức là cái mà trong thế gian được gọi là “Mallā”.
Keci pana ‘‘mālesū’’ti paṭhanti.
However, some (teachers) read it as "Mālesu."
Một số người lại đọc là “Mālesu”.
Cāriyaṃ caramānoti aturitacārikāvasena mahāmaṇḍalajanapadacārikaṃ caramāno.
Wandering on tour means wandering on a country tour through a wide region, without haste.
Đang du hành nghĩa là: đang du hành qua các vùng đất rộng lớn, không vội vã.
Mahatā bhikkhusaṅghenāti aparicchedaguṇena mahantena samaṇagaṇena.
With a large Saṅgha of bhikkhus means with a great company of monastics, limitless in number.
Với một đại chúng Tỳ-kheo nghĩa là: với một đoàn Sa-môn đông đảo, không thể đếm được về số lượng.
Tadā hi bhagavato mahābhikkhuparivāro ahosi.
For at that time, the Blessed One had a large retinue of bhikkhus.
Vào thời đó, Đức Thế Tôn có một đoàn Tỳ-kheo lớn làm tùy tùng.
Thūṇaṃ nāma mallānaṃ brāhmaṇagāmoti puratthimadakkhiṇāya disāya majjhimadesassa avadhiṭṭhāne malladese thūṇanāmako brāhmaṇabahulatāya brāhmaṇagāmo.
A brahmin village of the Mallās named Thūṇa means a brahmin village named Thūṇa, abundant in brahmins, located in the Mallā country at the boundary of the Middle Country, in the southeastern direction.
Làng Bà-la-môn tên Thūṇa của các Mallā nghĩa là: một làng Bà-la-môn tên Thūṇa, nơi có nhiều Bà-la-môn, nằm ở vùng đất Mallā, tại ranh giới của xứ Trung Ấn, về phía đông nam.
Tadavasarīti taṃ avasari, thūṇagāmamaggaṃ pāpuṇīti attho.
He arrived there means he arrived at that (place), he reached the path to Thūṇa village.
Đã đến đó nghĩa là: đã đến đó, tức là đã đến con đường dẫn đến làng Thūṇa.
Assosunti suṇiṃsu, sotadvārasampattavacananigghosānusārena jāniṃsūti attho.
They heard means they listened, they knew based on the sound of the words that reached their ear-door.
Đã nghe nghĩa là: đã nghe, tức là đã biết theo tiếng nói đến từ cửa tai.
Khoti padapūraṇe, avadhāraṇatthe vā nipāto.
Kho is a particle for emphasis or for filling out the sentence.
Kho là một tiểu từ để làm đầy câu, hoặc để nhấn mạnh.
Tattha avadhāraṇatthena assosuṃyeva, na tesaṃ savanantarāyo ahosīti vuttaṃ hoti.
In the case of emphasis, it means they definitely heard, and there was no impediment to their hearing.
Ở đây, với ý nghĩa nhấn mạnh, có nghĩa là họ đã nghe, không có chướng ngại nào cho việc nghe của họ.
Padapūraṇena padabyañjanasiliṭṭhattamattameva.
In the case of filling out the sentence, it merely smooths the phrasing of the words.
Với ý nghĩa làm đầy câu, thì chỉ đơn thuần là làm cho câu văn trôi chảy hơn.
Thūṇeyyakāti thūṇagāmavāsino.
The Thūṇeyyakās means the residents of Thūṇa village.
Thūṇeyyakā nghĩa là: những người dân làng Thūṇa.
Brāhmaṇagahapatikāti ettha brahmaṃ aṇantīti brāhmaṇā, mante sajjhāyantīti attho.
Brahmin householders – here, those who aṇanti (recite) the brahma (Vedas) are brahmins; that is, those who chant the mantras.
Các Bà-la-môn và gia chủ (Brāhmaṇagahapatikā) ở đây, brāhmaṇā là những người tụng đọc các kinh Veda. Đây là định nghĩa của Bà-la-môn theo dòng dõi, còn các bậc Thánh (ariyā) thì được gọi là “Bà-la-môn” vì đã loại bỏ các ác pháp.
Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ nibbacanaṃ, ariyā pana bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti.
Indeed, this is the etymology for brahmins by birth; however, Noble Ones are called "brahmins" because they have cast off evil.
Đây là định nghĩa của Bà-la-môn theo dòng dõi, còn các bậc Thánh (ariyā) thì được gọi là “Bà-la-môn” vì đã loại bỏ các ác pháp.
Gahapatikāti khattiyabrāhmaṇe vajjetvā ye keci agāraṃ ajjhāvasantā vuccanti, visesato vessā.
Householders refers to all who dwell in a house, excluding Khattiyas and brahmins; specifically, Vessas.
Gahapatikā là từ dùng để chỉ bất kỳ ai sống trong nhà, trừ các Sát-đế-lợi và Bà-la-môn, đặc biệt là các Vaisya (thương gia).
Brāhmaṇā ca gahapatikā ca brāhmaṇagahapatikā.
Brahmins and householders (together are) brahmin householders.
Brāhmaṇā và gahapatikā là brāhmaṇagahapatikā.
Idāni yamatthaṃ te assosuṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo’’tiādi vuttaṃ.
Now, to show what they heard, it is stated: "Indeed, sirs, the ascetic Gotama..." and so on.
Bây giờ, để chỉ ra điều mà họ đã nghe, lời nói “Này chư vị, Sa-môn Gotama…” v.v. đã được nói.
Tattha samitapāpattā ‘‘samaṇo’’ti veditabbo.
Here, "ascetic" should be understood as one whose evil has been stilled.
Ở đây, “Sa-môn” cần được hiểu là người đã làm lắng dịu các ác pháp.
Vuttañhetaṃ – ‘‘samitāssa honti pāpakā akusalā dhammā’’tiādi (ma. ni. 1.434).
For it has been said: "His evil, unwholesome states are stilled," and so on.
Điều này đã được nói: “Các pháp bất thiện, ác pháp của ngài đã được lắng dịu” v.v.
Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena sabbaso samitapāpo.
And the Blessed One is one whose evil is completely stilled by the unsurpassed Noble Path.
Và Đức Thế Tôn là người đã hoàn toàn làm lắng dịu các ác pháp bằng Thánh đạo vô thượng.
Tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ, yadidaṃ samaṇoti.
Therefore, this name "ascetic" is acquired through his true qualities.
Vì vậy, tên gọi này của ngài, tức là Sa-môn, là một tên gọi được chứng đắc bởi phẩm chất chân thật.
Khalūti anussavatthe nipāto.
Khalu is a particle in the sense of hearsay.
Khalu là một tiểu từ trong ý nghĩa nghe nói.
Bhoti brāhmaṇajātikānaṃ jātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ.
Bho is merely a form of address that naturally arises for those of brahmin caste.
Bho chỉ là một lời gọi thông thường của những người thuộc dòng dõi Bà-la-môn.
Vuttampi cetaṃ ‘‘bhovādi nāma so hoti, sace hoti sakiñcano’’ti (dha. pa. 396).
It has also been said, "He is called a 'Bhovādī' if he has possessions."
Điều này cũng đã được nói: “Người đó được gọi là Bhovādī, nếu người đó có tài sản.”
Gotamoti gottavasena bhagavato parikittanaṃ.
Gotama is a designation for the Blessed One according to his clan.
Gotamo là sự nhắc đến (khen ngợi) của Đức Thế Tôn theo dòng họ.
Tasmā ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo’’ti samaṇo kira, bho, gotamagottoti ayamettha attho.
Therefore, "Indeed, sirs, the ascetic Gotama" means, "It is said, sirs, that the ascetic is of the Gotama clan." This is the meaning here.
Do đó, ý nghĩa ở đây là: “Thưa quý vị, Sa-môn Gotama này là người thuộc dòng họ Gotama.”
Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ.
Sakyaputta (Son of the Sakyas) indicates the Blessed One's noble lineage.
Còn Sakyaputto (Thích Ca Tử) đây là lời để chỉ rõ dòng dõi cao quý của Đức Thế Tôn.
Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ.
Gone forth from the Sakya clan indicates his going forth with faith.
Sakyakulā pabbajito (xuất gia từ dòng họ Sakya) là lời để chỉ rõ trạng thái xuất gia do lòng tin.
Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya nekkhammādhigamasaddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti.
It means that he went forth with faith in renunciation, having abandoned that family which was not afflicted by any distress and was still prosperous.
Điều đó có nghĩa là, Ngài đã xuất gia với niềm tin vào sự thành tựu Niết-bàn, từ bỏ dòng tộc đó khi nó vẫn còn thịnh vượng, không bị suy tàn bởi bất kỳ sự thiếu thốn nào.
Udapānaṃ tiṇassa ca bhusassa ca yāva mukhato pūresunti pānīyakūpaṃ tiṇena ca bhusena ca mukhappamāṇena vaḍḍhesuṃ, tiṇādīni pakkhipitvā kūpaṃ pidahiṃsūti attho.
They filled the well with grass and chaff up to its mouth means they raised the drinking well to the level of its mouth with grass and chaff, that is, they closed off the well by putting in grass and other things.
Udapānaṃ tiṇassa ca bhusassa ca yāva mukhato pūresuṃ có nghĩa là họ đã lấp đầy giếng nước bằng cỏ và vỏ trấu đến miệng giếng, tức là họ đã bỏ cỏ và các thứ khác vào để che giếng.
Tassa kira gāmassa bahi bhagavato āgamanamagge brāhmaṇānaṃ paribhogabhūto eko udapāno ahosi.
It is said that outside that village, on the Buddha’s route, there was one well used by the brahmins.
Nghe nói, bên ngoài ngôi làng đó, trên con đường Đức Thế Tôn sẽ đi qua, có một cái giếng nước mà các Bà-la-môn thường dùng.
Taṃ ṭhapetvā tattha sabbāni kūpataḷākādīni udakaṭṭhānāni tadā visukkhāni nirudakāni ahesuṃ.
Apart from that one, all other water sources like wells, ponds, etc., in that place were completely dried up and waterless at that time.
Ngoại trừ cái giếng đó, tất cả các giếng, ao hồ và các nguồn nước khác trong làng lúc bấy giờ đều khô cạn, không còn nước.
Atha thūṇeyyakā ratanattaye appasannā maccherapakatā bhagavato āgamanaṃ sutvā ‘‘sace samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gāmaṃ pavisitvā dvīhatīhaṃ vaseyya, sabbaṃ imaṃ janaṃ attano vacane ṭhapeyya, tato brāhmaṇadhammo patiṭṭhaṃ na labheyyā’’ti tattha bhagavato avāsāya parisakkantā ‘‘imasmiṃ gāme aññattha udakaṃ natthi, amuṃ udapānaṃ aparibhogaṃ karissāma, evaṃ samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gāmaṃ na pavisissatī’’ti sammantayitvā sabbe gāmavāsino sattāhassa udakaṃ gahetvā cāṭiādīni pūretvā udapānaṃ tiṇena ca bhusena ca pidahiṃsu.
Then the Thūṇeyyakā, who were displeased with the Triple Gem and afflicted by avarice, heard of the Buddha’s arrival and thought, "If the ascetic Gotama, with his disciples, enters this village and stays for two or three days, he will surely win over all these people to his teaching. Then the brahminical custom will not gain a foothold." Attempting to prevent the Buddha from staying there, they conferred, "There is no other water in this village. We will make that well unusable. In this way, the ascetic Gotama, with his disciples, will not enter this village." Having thus resolved, all the villagers took water for seven days, filled their pots and other vessels, and covered the well with grass and chaff.
Bấy giờ, những người dân Thūṇā, không có lòng tin vào Tam Bảo và bị chi phối bởi sự keo kiệt, khi nghe tin Đức Thế Tôn sắp đến, họ bàn bạc rằng: “Nếu Sa-môn Gotama cùng các đệ tử vào làng này và ở lại hai ba ngày, Ngài sẽ khiến tất cả dân làng này nghe theo lời Ngài, và như vậy giáo pháp của Bà-la-môn sẽ không còn được duy trì.” Để ngăn Đức Thế Tôn ở lại đó, họ nói: “Trong làng này không có nước ở nơi nào khác, chúng ta sẽ làm cho cái giếng đó không thể sử dụng được. Như vậy, Sa-môn Gotama cùng các đệ tử sẽ không vào làng này.” Sau khi bàn bạc, tất cả dân làng đã lấy đủ nước dùng cho bảy ngày, đổ đầy vào các chum vại, rồi lấp giếng bằng cỏ và vỏ trấu.
Tena vuttaṃ – ‘‘udapānaṃ tiṇassa ca bhusassa ca yāva mukhato pūresuṃ, ‘mā te muṇḍakā samaṇakā pānīyaṃ apaṃsū’’’ti.
Therefore, it is stated: "They filled the well with grass and chaff up to its mouth, (thinking) 'May those shaven-headed ascetics not get water!'"
Do đó, có lời rằng: “Họ đã lấp đầy giếng nước bằng cỏ và vỏ trấu đến miệng giếng, (với ý nghĩ): ‘Đừng để những Sa-môn đầu trọc đó uống nước.’”
Tattha muṇḍakā samaṇakāti muṇḍe ‘‘muṇḍā’’ti samaṇe ‘‘samaṇā’’ti vattuṃ vaṭṭeyya, te pana khuṃsanādhippāyena hīḷentā evamāhaṃsu.
There, muṇḍakā samaṇakā: While it would be proper to call shaven-headed ones "muṇḍā" and ascetics "samaṇā," they spoke thus, insulting them with the intention to scorn.
Trong đó, muṇḍakā samaṇakā có nghĩa là đáng lẽ phải gọi những người đầu trọc là “muṇḍā” (đầu trọc) và các Sa-môn là “samaṇā” (Sa-môn), nhưng họ đã nói như vậy với ý định miệt thị và khinh bỉ.
Māti paṭisedhe, mā apaṃsu mā piviṃsūti attho.
Mā is a prohibitive particle; it means, "May they not draw (water), may they not drink."
Mā là từ phủ định, nghĩa là “chớ uống, đừng uống.”
Maggā okkammāti maggato apasakkitvā.
Turning aside from the path means moving away from the path.
Maggā okkammā có nghĩa là rời khỏi con đường.
Etamhāti yo udapāno tehi tathā kato, tameva niddisanto āha.
From that – referring to the well that had been treated in such a way by them, he said this, indicating that very well.
Etamhā là lời chỉ định cái giếng đã bị họ làm như vậy.
Kiṃ pana bhagavā tesaṃ brāhmaṇānaṃ vippakāraṃ anāvajjitvā evamāha – ‘‘etamhā udapānā pānīyaṃ āharā’’ti, udāhu āvajjitvā jānantoti?
Did the Blessed One say, "Bring water from that well," without considering the brahmins' mischief, or did he say it knowing (it)?
Có phải Đức Thế Tôn đã nói: “Hãy lấy nước từ giếng này” mà không chú ý đến hành động sai trái của các Bà-la-môn đó, hay Ngài đã biết và nói vậy?
Jānanto eva bhagavā attano buddhānubhāvaṃ pakāsetvā te dametvā nibbisevane kātuṃ evamāha, na pānīyaṃ pātukāmo.
The Blessed One, knowing (their mischief), said this to reveal his Buddha-power and to tame them, making them free from vexation; he did not say it because he wished to drink water.
Đức Thế Tôn biết rõ và nói như vậy để hiển lộ Phật lực của mình, thuần phục họ và khiến họ không còn kiêu mạn, chứ không phải vì muốn uống nước.
Tenevettha mahāparinibbānasutte viya ‘‘pipāsitosmī’’ti (dī. ni. 2.191) na vuttaṃ.
Therefore, it is not stated here, "I am thirsty," as in the Mahāparinibbāna Sutta.
Vì lẽ đó, ở đây không nói “Ta khát nước” như trong Kinh Đại Bát Niết Bàn.
Dhammabhaṇḍāgāriko pana satthu ajjhāsayaṃ ajānanto thūṇeyyakehi kataṃ vippakāraṃ ācikkhanto ‘‘idāni so, bhante’’tiādimāha.
However, the Dhamma-treasurer (Ven. Ānanda), not knowing the Master's intention, spoke of the mischief done by the Thūṇeyyakās, saying, "Now, Venerable Sir..." and so on.
Tuy nhiên, Tôn giả Ānanda, người giữ kho Pháp, không hiểu ý của Đức Bổn Sư, đã kể lại hành động sai trái của dân Thūṇā bằng lời: “Bạch Thế Tôn, bây giờ…” và vân vân.
Tattha idānīti adhunā, amhākaṃ āgamanavelāyamevāti attho.
There, idāni means now, at the very time of our arrival.
Trong đó, idāni có nghĩa là bây giờ, tức là ngay lúc chúng con đến.
Eso, bhante, udapānoti paṭhanti.
Some (teachers) read it as, "This, Venerable Sir, is the well."
Họ đọc là Eso, bhante, udapāno.
Thero dvikkhattuṃ paṭikkhipitvā tatiyavāre ‘‘na kho tathāgatā tikkhattuṃ paccanīkā kātabbā, kāraṇaṃ diṭṭhaṃ bhavissati dīghadassinā’’ti mahārājadattiyaṃ bhagavato pattaṃ gahetvā udapānaṃ agamāsi.
The elder (Ven. Ānanda), having refused twice, thought on the third occasion, "Tathāgatas should not be thwarted three times. The far-seeing One must have seen a reason." So, taking the Blessed One’s bowl, he went to the well.
Vị Trưởng lão đã từ chối hai lần, đến lần thứ ba, Ngài nghĩ: “Các Như Lai không nên bị chống đối ba lần; chắc chắn có một lý do mà bậc có tầm nhìn xa đã thấy,” rồi cầm bát của Đức Thế Tôn và đi đến giếng nước.
Gacchante there udapāne udakaṃ paripuṇṇaṃ hutvā uttaritvā samantato sandati, sabbaṃ tiṇaṃ bhusañca uplavitvā sayameva apagacchi.
As the elder went, water in the well filled up, overflowed, and flowed all around, and all the grass and chaff floated up and went away by themselves.
Khi vị Trưởng lão đến, nước trong giếng đã đầy tràn và chảy lan ra xung quanh, tất cả cỏ và vỏ trấu đều nổi lên và tự động trôi đi.
Tena ca sandamānena salilena uparūpari vaḍḍhantena tasmiṃ gāme sabbeva pokkharaṇīādayo jalāsayā visukkhā paripūriṃsu, tathā parikhākusubbhaninnādīni ca.
And by that flowing water, which surged higher and higher, all the ponds and other reservoirs in that village, which had been dried up, became full; likewise, the moats, ditches, and low-lying areas.
Với dòng nước chảy tràn đó, dâng lên ngày càng cao, tất cả các ao hồ và các nguồn nước khác trong làng, vốn đã khô cạn, đều đầy trở lại, cũng như các hào rãnh, hố sâu và các vùng trũng khác.
Sabbo gāmappadeso mahoghena ajjhotthaṭo mahāvassakāle viya ahosi.
The entire village area was overwhelmed by a great flood, as if in the midst of heavy rains.
Toàn bộ khu vực làng trở nên ngập lụt như trong mùa mưa lớn.
Kumuduppalapadumapuṇḍarīkādīni jalajapupphāni tattha tattha ubbhijjitvā vikasamānāni udakaṃ sañchādiṃsu.
Aquatic flowers such as kumuda, uppala, paduma, and puṇḍarīka blossomed here and there, covering the water.
Các loài hoa sen như kumuda, uppala, paduma, puṇḍarīka, v.v., mọc lên và nở rộ khắp nơi, che phủ mặt nước.
Saresu haṃsakoñcacakkavākakāraṇḍavabakādayā e udakasakuṇikā vassamānā tattha tattha vicariṃsu.
Aquatic birds like geese, cranes, cakkavāka, kāraṇḍava, and herons dwelled and moved about in the ponds here and there.
Trong các hồ, các loài chim nước như ngỗng, sếu, uyên ương, vịt trời, cò, v.v., bay lượn và dạo chơi khắp nơi.
Thūṇeyyakā taṃ mahoghaṃ tathā uttarantaṃ samantato vīcitaraṅgasamākulaṃ pariyantato samuṭṭhahamānaṃ ruciraṃ pheṇabubbuḷakaṃ disvā acchariyabbhutacittajātā evaṃ sammantesuṃ ‘‘mayaṃ samaṇassa gotamassa udakupacchedaṃ kātuṃ vāyamimhā, ayaṃ pana mahogho tassa āgamanakālato paṭṭhāya evaṃ abhivaḍḍhati, nissaṃsayaṃ kho ayaṃ tassa iddhānubhāvo.
The Thūṇeyyakās, seeing that great flood overflowing, agitated by waves all around, and with beautiful foam bubbles rising from its edges, were filled with astonishment and wonder. They deliberated thus: "We tried to cut off the water supply for the ascetic Gotama, but this great flood has increased ever since his arrival. Doubtless, this is his spiritual power.
Những người dân Thūṇā nhìn thấy dòng nước lớn dâng cao như vậy, với sóng nước cuộn trào khắp nơi và bọt nước đẹp đẽ nổi lên từ các bờ, họ vô cùng kinh ngạc và bàn bạc với nhau rằng: “Chúng ta đã cố gắng cắt đứt nguồn nước của Sa-môn Gotama, nhưng dòng nước lớn này lại dâng lên như vậy kể từ khi Ngài đến. Chắc chắn đây là thần thông của Ngài.
Mahiddhiko hi so mahānubhāvo.
For he is indeed mighty and powerful.
Thật vậy, Ngài là bậc có đại thần thông, đại uy lực.
Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yathā yaṃ mahogho uṭṭhahitvā amhākaṃ gāmampi otthareyya.
It is indeed a possibility that a great flood, having arisen, might inundate even our village.
Có thể xảy ra trường hợp dòng nước lớn này sẽ dâng lên và nhấn chìm cả làng của chúng ta.
Handa mayaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā payirupāsitvā accayaṃ desentā khamāpeyyāmā’’ti.
Come, let us approach the ascetic Gotama, attend upon him, confess our fault, and ask for his forgiveness."
Vậy thì, chúng ta hãy đến gặp Sa-môn Gotama, hầu hạ Ngài, sám hối lỗi lầm của chúng ta và cầu xin Ngài tha thứ.”
Te sabbeva ekajjhāsayā hutvā saṅghasaṅghī gaṇībhūtā gāmato nikkhamitvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.
All of them, having become of one mind, forming groups and companies, departed from the village and approached the Blessed One.
Tất cả họ, đồng tâm hiệp ý, cùng nhau thành từng nhóm rời làng và đi đến nơi Đức Thế Tôn đang ở.
Upasaṅkamitvā appekacce bhagavato pāde sirasā vandiṃsu, appekacce añjaliṃ paṇāmesuṃ, appekacce bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu, appekacce tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, appekacce nāmagottaṃ sāvesuṃ.
Having approached, some bowed their heads at the Blessed One’s feet; some saluted with clasped hands; some exchanged greetings with the Blessed One; some sat down in silence; some announced their names and clans.
Sau khi đến, một số người đảnh lễ dưới chân Đức Thế Tôn bằng đầu, một số người chắp tay vái chào, một số người chào hỏi Đức Thế Tôn một cách thân mật, một số người im lặng ngồi xuống, một số người xưng tên và dòng họ của mình.
Evaṃ pana katvā sabbeva ekamantaṃ nisīditvā ‘‘idha mayaṃ, bho gotama, bhoto ceva gotamassa gotamasāvakānañca udakappaṭisedhaṃ kārayimha, amukasmiṃ udapāne tiṇañca bhusañca pakkhipimha.
Having done so, all sat down to one side and said: "Here, venerable Gotama, we obstructed the water supply for both you, Gotama, and your disciples, and we threw grass and chaff into a certain well.
Sau khi làm như vậy, tất cả họ ngồi xuống một bên và thưa: “Kính bạch Gotama, chúng con đã ngăn cấm nước đối với Gotama và các đệ tử của Ngài, chúng con đã bỏ cỏ và vỏ trấu vào cái giếng kia.
So pana udapāno acetanopi samāno sacetano viya bhoto guṇaṃ jānanto viya sayameva sabbaṃ tiṇaṃ bhusaṃ apanetvā suvisuddho jāto, sabbopi cettha ninnappadeso mahatā udakoghena paripuṇṇo ramaṇīyova jāto, udakūpajīvino sattā parituṭṭhā.
But that well, though insentient, became as if sentient, as if knowing your virtues, and by itself removed all the grass and chaff, becoming perfectly pure. All the low-lying areas here became full of a great flood of water and are now delightful, and the creatures dependent on water are delighted.
Nhưng cái giếng đó, dù vô tri, lại như có tri giác, như biết được đức hạnh của Ngài, đã tự mình loại bỏ tất cả cỏ và vỏ trấu, trở nên trong sạch. Tất cả các vùng trũng ở đây đều đầy ắp dòng nước lớn, trở nên đẹp đẽ. Các loài chúng sinh sống nhờ nước đều rất hoan hỷ.
Mayaṃ pana manussāpi samānā bhoto guṇe na jānimha, ye mayaṃ evaṃ akarimha, sādhu no bhavaṃ gotamo tathā karotu, yathāyaṃ mahogho imaṃ gāmaṃ na otthareyya, accayo no accagamā yathābālaṃ, taṃ no bhavaṃ gotamo accayaṃ paṭiggaṇhātu anukampaṃ upādāyā’’ti accayaṃ desesuṃ.
But we, though human beings, did not know your virtues, and so we acted as we did. May the venerable Gotama act in such a way that this great flood does not inundate this village. A fault has indeed overcome us, as befits fools. May the venerable Gotama accept our fault out of compassion." Thus they confessed their fault.
Còn chúng con, dù là con người, lại không biết được đức hạnh của Ngài, nên đã làm như vậy. Kính xin Gotama hãy làm sao để dòng nước lớn này không nhấn chìm làng của chúng con. Lỗi lầm của chúng con đã xảy ra như những kẻ ngu si, kính xin Gotama vì lòng từ bi mà chấp nhận sự sám hối của chúng con.” Họ đã sám hối lỗi lầm của mình như vậy.
Bhagavāpi ‘‘taggha tumhe accayo accagamā yathābālaṃ, taṃ vo mayaṃ paṭiggaṇhāma āyatiṃ saṃvarāyā’’ti tesaṃ accayaṃ paṭiggahetvā pasannacittataṃ ñatvā uttari ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ desesi.
The Blessed One also said, "Indeed, a fault has overcome you, as befits fools. We accept it for your future restraint." Having accepted their fault and knowing their trusting minds, he taught them Dhamma further, in accordance with their inclination.
Đức Thế Tôn cũng nói: “Thật vậy, lỗi lầm của các con đã xảy ra như những kẻ ngu si. Chúng ta chấp nhận sự sám hối đó của các con để các con có thể tự kiềm chế trong tương lai.” Sau khi chấp nhận sự sám hối của họ và biết được tâm trạng hoan hỷ của họ, Ngài đã thuyết pháp phù hợp với ý nguyện cao cả của họ.
Te bhagavato dhammadesanaṃ sutvā pasannacittā saraṇādīsu patiṭṭhitā bhagavantaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
Having heard the Blessed One's Dhamma discourse, with minds filled with confidence, they established themselves in the refuges and so forth, bowed to the Blessed One, circumambulated him clockwise, and departed.
Sau khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, họ với tâm hoan hỷ, đã quy y Tam Bảo và trở về, đảnh lễ Đức Thế Tôn và đi nhiễu quanh Ngài.
Tesaṃ pana āgamanato puretaraṃyeva āyasmā ānando taṃ pāṭihāriyaṃ disvā acchariyabbhutacittajāto pattena pānīyaṃ ādāya bhagavato upanāmetvā taṃ pavattiṃ ārocesi.
Even before their arrival, Venerable Ānanda, having seen that miracle, was filled with wonder and amazement. He took water in the bowl, offered it to the Blessed One, and reported that event.
Trước khi họ đến, Tôn giả Ānanda đã nhìn thấy phép lạ đó, với tâm trạng kinh ngạc và hoan hỷ, đã lấy nước bằng bát và dâng lên Đức Thế Tôn, rồi kể lại sự việc đó.
Tena vuttaṃ – ‘‘evaṃ, bhanteti kho āyasmā ānando’’tiādi.
Therefore it was said: " "Yes, venerable sir," said Venerable Ānanda" and so on.
Do đó, có lời rằng: “Thưa Thế Tôn, Tôn giả Ānanda đã…” và vân vân.
Tattha mukhato ovamitvāti sabbaṃ taṃ tiṇādiṃ mukhena chaḍḍetvā.
Here, mukhato ovamitvā means having expelled all that grass and so forth through the mouth.
Trong đó, mukhato ovamitvā có nghĩa là nhả tất cả cỏ và các thứ khác ra khỏi miệng.
Vissandanto maññeti pubbe dīgharajjukena udapānena ussiñcitvā gahetabbaudakogho bhagavato pattaṃ gahetvā therassa gatakāle mukhena vissandanto viya samatittiko kākapeyyo hutvā aṭṭhāsi.
Vissandanto maññe means that the water, which previously had to be drawn with a long rope, became brimful and accessible to crows, as if overflowing from the mouth of the well when the Elder took the Blessed One's bowl and approached it.
Vissandanto maññe có nghĩa là dòng nước trước đây phải dùng dây dài để múc lên, khi vị Trưởng lão cầm bát của Đức Thế Tôn đến, nó như thể tự tràn ra từ miệng giếng, trở nên đầy ắp ngang miệng và đủ để chim quạ uống.
Idañca therassa gatakāle udakappavattiṃ sandhāya vuttaṃ.
This was said with reference to the occurrence of water when the Elder approached.
Điều này được nói đến để chỉ sự kiện nước xảy ra khi vị Trưởng lão đến.
Tato paraṃ pana pubbe vuttanayena tasmiṃ gāme sakalaṃ ninnaṭṭhānaṃ udakena paripuṇṇaṃ ahosīti.
After that, however, as stated before, all the low-lying areas in that village became filled with water.
Sau đó, như đã nói trước đây, toàn bộ vùng trũng trong làng đó đã đầy nước.
Ayaṃ paniddhi na buddhānaṃ adhiṭṭhānena, nāpi devānubhāvena, atha kho bhagavato puññānubhāvena parittadesanatthaṃ rājagahato vesāligamane viya.
This psychic power was not due to the Buddha's determination, nor to the power of devas, but rather to the power of the Blessed One's merit, just as when he went from Rājagaha to Vesālī to teach the Paritta.
Tuy nhiên, thần thông này không phải do sự quyết định của chư Phật, cũng không phải do uy lực của chư thiên, mà chính là do phước báu của Đức Thế Tôn, giống như việc Ngài đi từ Rājagaha đến Vesālī để thuyết Pháp bảo hộ (Paritta).
Keci pana ‘‘thūṇeyyakānaṃ bhagavati pasādajananatthaṃ tesaṃ atthakāmāhi devatāhi kata’’nti.
Some say, "It was done by devas who desired their welfare, to inspire faith in the Blessed One among the people of Thuṇa."
Tuy nhiên, một số người nói rằng: “Điều này được thực hiện bởi các vị thiên nhân mong muốn lợi ích cho dân làng Thūṇa, để tạo niềm tin nơi Đức Thế Tôn cho họ.”
Apare ‘‘udapānassa heṭṭhā vasanakanāgarājā evamakāsī’’ti.
Others say, "The Nāga king residing beneath the well did it."
Những người khác nói: “Vị vua nāga sống dưới giếng nước đã làm điều này.”
Sabbaṃ taṃ akāraṇaṃ, yathā bhagavato puññānubhāvenayeva tathā udakuppattiyā paridīpitattā.
All that is without cause, because the production of water in that manner is stated in the verse to be solely due to the power of the Blessed One's merit.
Tất cả những điều đó đều không có căn cứ, vì trong bài kệ đã được giải thích rằng nước xuất hiện là do phước báu của Đức Thế Tôn.
Tattha kiṃ kayirā udapānena, āpā ce sabbadā siyunti yassa sabbakālaṃ sabbattha ca āpā ce yadi siyuṃ yadi upalabbheyyuṃ yadi ākaṅkhāmattapaṭibaddho, tesaṃ lābho, tena udapānena kiṃ kayirā kiṃ kareyya, kiṃ payojananti attho.
Here, kiṃ kayirā udapānena, āpā ce sabbadā siyu means: what would one do with a well, what would be the purpose, if water were always available everywhere, if its acquisition were dependent only on one's wish?
Trong đó, giếng nước dùng để làm gì, nếu luôn có nước? có nghĩa là: nếu một người luôn có nước ở khắp mọi nơi, nếu có thể tìm thấy nước, nếu việc có nước chỉ phụ thuộc vào ý muốn, thì giếng nước đó dùng để làm gì, mục đích là gì?
Taṇhāya mūlato chetvā, kissa pariyesanaṃ careti yāya taṇhāya vinibaddhā sattā akatapuññā hutvā icchitālābhadukkhena vihaññanti, tassā taṇhāya mūlaṃ, mūle vā chinditvā ṭhito mādiso sabbaññubuddho kissa kena kāraṇena pānīyapariyesanaṃ, aññaṃ vā paccayapariyesanaṃ careyya.
Taṇhāya mūlato chetvā, kissa pariyesanaṃ care means: having cut off craving at its root, for what reason would a Buddha like me, who has cut off craving at its root—that craving by which beings, not having done merit, are afflicted with the suffering of not obtaining what they desire—seek water or any other requisites?
Sau khi nhổ tận gốc tham ái, còn tìm kiếm gì nữa? – Tham ái trói buộc chúng sinh khiến họ không tạo được phước báu, phải chịu khổ vì không đạt được điều mong muốn. Một vị Phật Toàn Giác như Ta, sau khi nhổ tận gốc rễ tham ái, hoặc chặt đứt tham ái ngay tại gốc rễ, thì vì lý do gì mà phải tìm kiếm nước uống, hay tìm kiếm các vật dụng khác?
‘‘Mūlato chettā’’tipi paṭhanti, taṇhāya mūlaṃ mūleyeva vā chedakoti attho.
Some also read "mūlato chettā"; the meaning is: the one who cuts off craving, or cuts off at the root.
Cũng có bản đọc là “Mūlato chettā” (người chặt đứt từ gốc rễ), nghĩa là người chặt đứt tham ái ngay tại gốc rễ.
Atha vā mūlato chettāti mūlato paṭṭhāya taṇhāya chedako.
Alternatively, mūlato chettā means the one who cuts off craving starting from the root.
Hoặc mūlato chettā nghĩa là người chặt đứt tham ái từ gốc.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo bodhiyā mūlabhūtamahāpaṇidhānato paṭṭhāya aparimitaṃ sakalaṃ puññasambhāraṃ attano acintetvā lokahitatthameva pariṇāmanavasena paripūrento mūlato pabhuti taṇhāya chettā, so taṇhāhetukassa icchitālābhassa abhāvato kissa kena kāraṇena udakapariyesanaṃ careyya, ime pana thūṇeyyakā andhabālā imaṃ kāraṇaṃ ajānantā evamakaṃsūti.
This is what is meant: A Omniscient Buddha, who, starting from the great aspiration that was the root of his Awakening, perfected all the immeasurable accumulations of merit by directing them solely for the welfare of the world, thereby cutting off craving from its very root. Since there is no failure to obtain desired objects due to craving for such a one, for what reason would he seek water or any other requisites? But these foolish Thuṇeyyakā, not knowing this fact, acted in this manner.
Điều này có nghĩa là: Một vị Phật Toàn Giác, từ khi phát đại nguyện giác ngộ (bodhi) làm nền tảng, đã tích lũy vô lượng phước báu mà không nghĩ cho bản thân, chỉ vì lợi ích của chúng sinh, và đã chặt đứt tham ái từ gốc rễ. Vì không còn sự không đạt được điều mong muốn do tham ái gây ra, nên vì lý do gì mà Ngài phải đi tìm nước? Còn những người dân Thūṇa này, vì ngu si mê muội, không hiểu được điều này nên đã làm như vậy.
70. Dasame rañño utenassāti utenassa nāma rañño, yo ‘‘vajjirājā’’tipi vuccati.
70. In the tenth discourse, rañño Utenassa refers to King Utena, who is also called "Vajjirājā".
70. Trong bài thứ mười, của vua Utena nghĩa là của vị vua tên Utena, người còn được gọi là “vua Vajjī.”
Uyyānagatassāti uyyānakīḷanatthaṃ uyyānaṃ gatassa.
Uyyānagatassa means when he went to the pleasure garden for recreation.
Khi đi đến vườn thượng uyển nghĩa là khi đi đến vườn thượng uyển để vui chơi.
Anādare hi idaṃ sāmivacanaṃ, ‘‘antepura’’nti pana padaṃ apekkhitvā sambandhepetaṃ sāmivacanaṃ hoti.
Here, this genitive case signifies disregard, but it can also be connected with the word "antepura" (inner palace) in the sense of relation.
Ở đây, đây là cách dùng sở hữu cách (sāmivacana) trong ý nghĩa không quan tâm; nhưng khi liên hệ với từ “antepura” (nội cung), đây cũng là sở hữu cách.
Kālaṅkatānīti aggidaḍḍhāni hutvā matāni honti.
Kālaṅkatāni means having been burnt by fire, they died.
Đã chết nghĩa là đã chết vì bị cháy.
Sāmāvatīpamukhānīti ettha kā panāyaṃ sāmāvatī, kathañca daḍḍhāti?
Sāmāvatīpamukhāni—who was this Sāmāvatī, and how was she burnt?
Sāmāvatī và những người khác – Ở đây, Sāmāvatī này là ai, và tại sao lại bị cháy?
Vuccate, bhaddavatiyaṃ seṭṭhino dhītā ghosakaseṭṭhinā dhītuṭṭhāne ṭhapitā pañcasataitthiparivārā rañño utenassa aggamahesī mettāvihārabahulā ariyasāvikā sāmāvatī nāma.
It is said that she was the daughter of a financier in Bhaddavatī, placed in the position of a daughter by Ghosaka, the financier. She was the chief queen of King Utena, surrounded by five hundred women, an ariya-sāvikā abundant in dwelling with mettā, named Sāmāvatī.
Được nói rằng, đó là Sāmāvatī, con gái của một vị trưởng giả ở Bhaddavatī, được trưởng giả Ghosaka nhận làm con nuôi, là hoàng hậu chính của vua Utena, thường xuyên thực hành tâm từ, là một nữ cư sĩ thánh thiện, có năm trăm người phụ nữ tùy tùng.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana ādito paṭṭhāya sāmāvatiyā uppattikathā dhammapadavatthumhi (dha. pa. aṭṭha. 1.20 sāmāvatīvatthu) vuttanayena veditabbā.
This is a summary here; in detail, the story of Sāmāvatī's origin, from the very beginning, should be understood according to what is stated in the Dhammapadaṭṭhakathā (Dhp-a. 1.20, Sāmāvatīvatthu).
Đây là tóm tắt, còn chi tiết về câu chuyện xuất thân của Sāmāvatī từ đầu đến cuối nên được hiểu theo cách đã nói trong Dhammapada Aṭṭhakathā (dha. pa. aṭṭha. 1.20 Sāmāvatīvatthu).
Māgaṇḍiyassa nāma brāhmaṇassa dhītā attano mātāpitūnaṃ –
Māgaṇḍiyā, the daughter of a brāhmaṇa named Māgaṇḍiya, spoke to her parents:
Con gái của một Bà-la-môn tên Māgaṇḍiya, sau khi nghe Đức Thế Tôn thuyết bài kệ này cho cha mẹ mình:
Bhagavatā desitaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā satthari baddhāghātā māgaṇḍiyā aparabhāge raññā utenena mahesiṭṭhāne ṭhapitā bhagavato kosambiṃ upagatabhāvaṃ, sāmāvatīpamukhānañca pañcannaṃ itthisatānaṃ upāsikābhāvaṃ ñatvā ‘‘āgato nāma samaṇo gotamo imaṃ nagaraṃ, dānissa kattabbaṃ jānissāmi, imāpi tassa upaṭṭhāyikā, imāsampi sāmāvatīpamukhānañca kattabbaṃ jānissāmī’’ti anekapariyāyehi tathāgatassa tāsañca anatthaṃ kātuṃ vāyamitvāpi asakkontī punekadivasaṃ raññā saddhiṃ uyyānakīḷaṃ gacchantī cūḷapitu sāsanaṃ pahiṇi ‘‘sāmāvatiyā pāsādaṃ gantvā dussakoṭṭhāgāratelakoṭṭhāgārāni vivarāpetvā dussāni telacāṭīsu temetvā thambhe veṭhetvā tā sabbā ekato katvā dvāraṃ pidahitvā bahi yantaṃ datvā daṇḍadīpikāhi gehe aggiṃ dadamāno otaritvā gacchatū’’ti.
Having heard this verse taught by the Blessed One, Māgaṇḍiyā, who had conceived a grudge against the Teacher, was later made chief queen by King Udena. Knowing that the Blessed One had arrived in Kosambī, and that Sāmāvatī and five hundred other women had become his female lay-devotees, she thought: “The recluse Gotama has indeed come to this city. Now I shall know what is to be done with him. These women are also his attendants. I shall know what is to be done with Sāmāvatī and these other women.” Though she attempted in many ways to cause harm to the Tathāgata and to them, she was unsuccessful. Then, one day, while going with the king for a pleasure outing in the park, she sent a message to her paternal uncle: “Go to Sāmāvatī's palace, have the cloth storeroom and oil storeroom opened, soak the cloths in the oil jars, wrap them around the pillars, gather all those women together, close the door, bolt it from outside, and setting fire to the house with torches, descend and leave.”
Māgaṇḍiyā, người đã ôm lòng thù hận Đức Phật, sau này được vua Utena lập làm hoàng hậu. Khi biết Đức Thế Tôn đã đến Kosambī và năm trăm nữ nhân, đứng đầu là Sāmāvatī, đã trở thành những nữ cư sĩ, nàng nghĩ: “Sa-môn Gotama đã đến thành phố này rồi, bây giờ ta sẽ biết phải làm gì với Ngài; những người này cũng là thị giả của Ngài, ta cũng sẽ biết phải làm gì với họ, đứng đầu là Sāmāvatī và những người khác.” Dù đã cố gắng tìm mọi cách để gây bất lợi cho Đức Như Lai và các nữ nhân đó nhưng không thành công, một ngày nọ, khi cùng vua đi dạo vườn thượng uyển, nàng đã sai chú mình: “Hãy đến cung điện của Sāmāvatī, mở kho vải và kho dầu, nhúng vải vào các chum dầu, quấn quanh các cột, tập hợp tất cả các nữ nhân lại một chỗ, đóng cửa lại, cài chốt bên ngoài, rồi dùng đuốc châm lửa vào nhà, sau đó xuống và đi đi.”
Taṃ sutvā so pāsādaṃ abhiruyha koṭṭhāgārāni vivaritvā vatthāni telacāṭīsu temetvā thambhe veṭhetuṃ ārabhi.
Having heard that message, he ascended the palace, opened the storerooms, and began soaking the cloths in the oil jars and wrapping them around the pillars.
Nghe vậy, chú nàng leo lên cung điện, mở các kho, nhúng vải vào các chum dầu và bắt đầu quấn quanh các cột.
Atha naṃ sāmāvatīpamukhā itthiyo ‘‘kiṃ etaṃ cūḷapitā’’ti vadantiyo upasaṅkamiṃsu.
Then Sāmāvatī and the other women approached him, saying, “Uncle, what is this?”
Lúc đó, Sāmāvatī và các nữ nhân khác đến hỏi: “Chú ơi, chú đang làm gì vậy?”
‘‘Ammā, rājā daḷhikammatthāya ime thambhe telapilotikāhi bandhāpeti, rājagehe nāma suyuttaduyuttaṃ dujjānaṃ, mā me santike hothā’’ti vatvā tā āgatā gabbhesu pavesetvā dvārāni pidahitvā bahi yantakaṃ datvā ādito paṭṭhāya aggiṃ dento otari.
He replied, “Dear ones, the King is having these pillars bound with oil-soaked rags for reinforcement. In a royal palace, what is properly done and improperly done is hard to know. Do not be near me.” Having said this, he led the women who had arrived into the inner chambers, closed the doors, bolted them from the outside, and descending, set fire to the house from the beginning.
Chú nàng nói: “Các con ơi, nhà vua sai quấn các cột này bằng vải dầu để làm cho chúng vững chắc. Trong cung vua, việc đúng sai rất khó biết, các con đừng ở gần ta.” Nói xong, chú nàng đưa các nữ nhân đã đến vào các phòng, đóng cửa lại, cài chốt bên ngoài, và bắt đầu châm lửa từ đầu rồi xuống.
Sāmāvatī tāsaṃ ovādaṃ adāsi, ‘‘ammā, anamatagge saṃsāre vicarantīnaṃ evameva agginā jhāmattabhāvānaṃ buddhañāṇenapi paricchedo na sukaro, appamattā hothā’’ti.
Sāmāvatī gave them counsel: “Dear ones, for us who have wandered in beginningless saṃsāra, the extent of such burning bodies by fire cannot easily be determined even by the Buddha's knowledge. Be diligent.”
Sāmāvatī đã khuyên các nữ nhân đó rằng: “Các con ơi, trong vòng luân hồi vô thủy vô chung, việc chúng ta bị lửa thiêu đốt thân thể như thế này, ngay cả trí tuệ của chư Phật cũng khó mà xác định được. Hãy sống không phóng dật!”
Tā satthu santike dhammaṃ sutvā adhigataphalāya viññātasāsanāya khujjuttarāya ariyasāvikāya sekkhapaṭisambhidāpattāya satthārā desitaniyāmeneva dhammaṃ desentiyā santike sotāpattiphalassa adhigatā antarantarā kammaṭṭhānamanasikārena yuttappayuttā gehe jhāyante vedanāpariggahakammaṭṭhānaṃ manasi karontiyo kāci dutiyaphalaṃ, kāci tatiyaphalaṃ pāpuṇitvā kālamakaṃsu.
Having heard the Dhamma from the Teacher and having attained the fruit (of Stream-entry) through Khujjuttarā, an Ariya disciple who had understood the Teaching, attained the sekkhapaṭisambhidā (disciple's analytical knowledge), and taught the Dhamma precisely as taught by the Teacher, they cultivated their meditation object intermittently. While their house was burning, they meditated on comprehending feelings, and some attained the second fruit (Once-returning), and some the third fruit (Non-returning), and then passed away.
Các nữ nhân đó, sau khi nghe Pháp từ Đức Đạo Sư và đã đạt được quả vị, đã hiểu giáo pháp từ Khujjuttarā, một nữ cư sĩ thánh thiện đã đạt được các tuệ phân tích của bậc hữu học (sekkhapaṭisambhidā). Vì Khujjuttarā đã thuyết Pháp theo phương pháp mà Đức Đạo Sư đã dạy, các nữ nhân đó đã đạt được quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti), và trong lúc cung điện đang cháy, họ đã thực hành thiền quán về sự nhận biết các cảm thọ (vedanāpariggahakammaṭṭhāna) giữa các khoảng thời gian, một số đã đạt được quả vị thứ hai, một số đạt được quả vị thứ ba rồi qua đời.
Atha bhikkhū kosambiyaṃ piṇḍāya carantā taṃ pavattiṃ ñatvā pacchābhattaṃ bhagavato ārocetvā tāsaṃ abhisamparāyaṃ pucchiṃsu.
Then the bhikkhus, while on their alms round in Kosambī, learned of this event. After their meal, they informed the Blessed One and inquired about their future destiny.
Sau đó, các Tỳ-khưu đi khất thực ở Kosambī, biết được sự việc đó, sau bữa ăn đã trình báo với Đức Thế Tôn và hỏi về kiếp sau của các nữ nhân đó.
Bhagavā ca tāsaṃ ariyaphalādhigamaṃ bhikkhūnaṃ abhāsi.
The Blessed One then explained their attainment of the Noble Fruits to the bhikkhus.
Đức Thế Tôn đã nói về sự chứng đắc các quả vị thánh của họ cho các Tỳ-khưu.
Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena rañño utenassa…pe… anipphalā kālaṅkatā’’ti.
Therefore it is said – “At that time King Udena…* …passed away not without fruit.”
Vì vậy, có lời dạy: “Vào thời điểm đó, các nữ nhân của vua Utena… (v.v.)… đã qua đời mà không bị thất bại.”
Gāthāhi ovadiyamānā vedanāpariggahakammaṭṭhānaṃ manasi karontiyo vipassitvā dutiyatatiyaphalāni paṭilabhiṃsu.
Thus being exhorted by these verses, they cultivated the meditation of comprehending feelings, and having developed insight, they attained the second and third fruits. Khujjuttarā, however, was outside the palace at that time, due to her remaining lifespan and because she had not committed such a kamma in the past. Some also say, "She went ten yojanas away."
Được khuyên bảo bằng các bài kệ đó, họ đã quán chiếu bằng cách chú tâm vào thiền quán về sự nhận biết các cảm thọ (vedanāpariggahakammaṭṭhāna) và đã đạt được quả vị thứ hai và thứ ba.
Khujjuttarā pana āyusesassa atthitāya, pubbe tādisassa kammassa akatattā ca tato pāsādato bahi ahosi.
However, Khujjuttarā was outside that palace due to her remaining lifespan and because she had not committed such kamma previously.
Còn Khujjuttarā, vì còn thọ mạng và vì trước đây chưa từng tạo nghiệp như vậy, nên đã ở bên ngoài cung điện.
‘‘Dasayojanantare pakkāmī’’ti ca vadanti.
Some also say, ‘‘She went away ten yojanas.’’
Người ta cũng nói rằng: “Nàng đã đi xa một Yojana.”
Atha bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ, ‘‘āvuso, ananucchavikaṃ vata ariyasāvikānaṃ evarūpaṃ maraṇa’’nti.
Then the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall, saying, “Friends, such a death for Noble Disciples is indeed unsuitable.”
Sau đó, các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện trong Pháp đường: “Thưa chư hiền, quả thật cái chết như vậy không phù hợp với các nữ cư sĩ thánh thiện.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, yadipi tāsaṃ imasmiṃ attabhāve ayuttaṃ, pubbe katakammassa pana yuttameva tāhi laddha’’nti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came and, asking, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?” and being told, “This topic,” he said, “Bhikkhus, although it was unsuitable for them in this present existence, it was indeed fitting for them to receive the results of kamma performed previously.” Having said this, and being requested by them, he recounted a past story.
Đức Đạo Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn về câu chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về câu chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, dù cái chết đó không phù hợp với các nữ nhân đó trong kiếp sống này, nhưng quả thật họ đã nhận được cái chết phù hợp với nghiệp đã tạo trong quá khứ,” rồi theo lời thỉnh cầu của họ, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente aṭṭha paccekabuddhā rañño nivesane nibaddhaṃ bhuñjanti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, eight Paccekabuddhas regularly ate in the king's palace.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có tám vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) thường xuyên thọ thực tại cung điện của nhà vua.
Pañcasatā itthiyo te upaṭṭhahanti.
Five hundred women attended to them.
Năm trăm nữ nhân đã phục vụ các vị ấy.
Tesu satta janā himavantaṃ gacchanti, eko nadītīrasamīpe ekasmiṃ tiṇagahane samāpattiyā nisīdati.
Of these, seven went to the Himalayas, and one sat in jhāna in a certain thicket near the riverbank.
Trong số đó, bảy vị Paccekabuddha đã đến dãy Himalaya, còn một vị ngồi trong trạng thái nhập định (samāpatti) tại một bụi cỏ gần bờ sông.
Athekadivasaṃ rājā paccekabuddhesu gatesu tāhi itthīhi saddhiṃ udakakīḷaṃ kīḷitukāmo tattha gato.
Then, one day, when the Paccekabuddhas had departed, the king, wishing to play in the water with those women, went there.
Sau đó, một ngày nọ, khi các vị Paccekabuddha đã rời đi, nhà vua muốn chơi đùa dưới nước với những người phụ nữ ấy nên đã đến đó.
Tā itthiyo divasabhāgaṃ udake kīḷitvā sītapīḷitā visibbitukāmā taṃ tiṇagahanaṃ upari visukkhatiṇasañchannaṃ ‘‘tiṇarāsī’’ti saññāya parivāretvā aggiṃ datvā tiṇesu jhāyitvā patantesu paccekabuddhaṃ disvā ‘‘rañño paccekabuddho jhāyati, taṃ rājā ñatvā amhe nāsessati, sudaḍḍhaṃ naṃ karissāmā’’ti sabbā ito cito ca dāruādīni āharitvā tassa upari rāsiṃ katvā ālimpetvā ‘‘idāni jhāyissatī’’ti pakkamiṃsu.
Those women, having played in the water for a day and being afflicted by cold, wished to warm themselves. Mistaking that thicket, which was covered with dry grass on top, for a pile of dry grass, they surrounded it and set it on fire. When the grass had burned away, they saw the Paccekabuddha and thought, “The king's Paccekabuddha is burning! When the king finds out, he will destroy us! We will make sure he is thoroughly burned.” All of them then fetched firewood and other materials from here and there, piled them over him, set them alight, and thinking, “Now he will surely burn,” they departed.
Những người phụ nữ ấy đã chơi dưới nước suốt một phần ngày, rồi vì bị lạnh nên muốn sưởi ấm, họ vây quanh bụi cỏ đó, vốn được phủ kín bằng cỏ khô ở phía trên, với ý nghĩ "đây là một đống cỏ khô", rồi châm lửa. Khi cỏ cháy hết và ngã xuống, họ nhìn thấy vị Paccekabuddha và nghĩ: "Vị Paccekabuddha của nhà vua đang cháy. Nếu nhà vua biết điều này, ngài sẽ hủy diệt chúng ta. Chúng ta hãy thiêu ngài thật kỹ." Tất cả họ liền mang củi và các thứ khác từ khắp nơi đến, chất thành đống lên trên ngài, rồi châm lửa và nói: "Bây giờ ngài sẽ cháy." Rồi họ bỏ đi.
Tā paṭhamaṃ asañcetanikā hutvā idāni kammunā bajjhiṃsu.
Though at first they acted without intention, they became bound by kamma at that point.
Ban đầu, họ không có ác ý, nhưng giờ đây họ đã bị trói buộc bởi nghiệp (kamma) của mình.
Paccekabuddhaṃ pana antosamāpattiyaṃ sace dārūnaṃ sakaṭasahassampi āharitvā ālimpentā usumākāramattampi gāhetuṃ na sakkonti, tasmā so sattame divase uṭṭhāya yathāsukhaṃ agamāsi.
However, a Paccekabuddha within samāpatti cannot be harmed even by bringing and piling up a thousand cartloads of firewood and setting them alight, not even to the extent of generating a little smoke. Therefore, on the seventh day, he rose and departed at his ease.
Tuy nhiên, vị Paccekabuddha đang trong trạng thái nhập định (samāpatti), dù có chất một ngàn xe củi lên trên và châm lửa, cũng không thể gây ra dù chỉ một chút hơi nóng. Vì vậy, vào ngày thứ bảy, ngài đã xuất định và đi lại thoải mái.
Tā tassa kammassa katattā bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni niraye paccitvā tasseva kammassa vipākāvasesena attabhāvasate imināva niyāmena gehe jhāyamāne jhāyiṃsu.
Having committed that kamma, those women suffered in hell for many thousands and hundreds of thousands of years. As a residual result of that very kamma, in hundreds of existences, they were burned in houses in this very manner.
Vì đã tạo nghiệp đó, những người phụ nữ ấy đã phải chịu khổ trong địa ngục hàng ngàn năm, hàng trăm ngàn năm. Do phần còn lại của quả nghiệp đó, trong hàng trăm kiếp sống, họ đã bị thiêu cháy theo cách tương tự khi nhà cửa của họ bị cháy.
Idaṃ tāsaṃ pubbakammaṃ.
This was their past kamma.
Đây là nghiệp quá khứ của họ.
Yasmā pana te imasmiṃ attabhāve ariyaphalāni sacchākaṃsu, ratanattayaṃ payirupāsiṃsu, tasmā tattha anāgāminiyo suddhāvāsesu upapannā, itarā kāci tāvatiṃsesu, kāci yāmesu, kāci tusitesu, kāci nimmānaratīsu, kāci paranimmitavasavattīsu upapannā.
However, since they had realized the Noble Fruits in this existence and revered the Triple Gem, the anāgāmīs among them were reborn in the Suddhāvāsa realms, while others were reborn in Tāvatiṃsa, some in Yāma, some in Tusita, some in Nimmānaratī, and some in Paranimmitavasavattī realms.
Tuy nhiên, vì trong kiếp sống này, họ đã chứng đắc các quả thánh (ariyaphala) và phụng sự Tam Bảo (Ratanattaya), nên những vị đã chứng quả Bất Lai (Anāgāmin) đã tái sinh vào các cõi Tịnh Cư Thiên (Suddhāvāsa), còn những vị khác thì có vị tái sinh vào cõi Đao Lợi (Tāvatiṃsa), có vị vào cõi Dạ Ma (Yāma), có vị vào cõi Đâu Suất (Tusita), có vị vào cõi Hóa Lạc Thiên (Nimmānaratī), có vị vào cõi Tha Hóa Tự Tại Thiên (Paranimmitavasavattī).
Rājāpi kho uteno ‘‘sāmāvatiyā gehaṃ kira jhāyatī’’ti sutvā vegena āgacchantopi taṃ padesaṃ tāsu daḍḍhāsuyeva sampāpuṇi.
King Udena, too, upon hearing that Sāmāvatī’s palace was burning, arrived quickly at the place only after the women had been burned.
Vua Udena, khi nghe tin “nhà của Sāmāvatī đang cháy”, dù vội vã đến, cũng chỉ kịp đến nơi khi các vị ấy đã bị thiêu cháy.
Āgantvā pana gehaṃ nibbāpetvā uppannabalavadomanasso māgaṇḍiyāya tathā kāritabhāvaṃ upāyena ñatvā ariyasāvikāsu katāparādhakammunā codiyamāno tassā rājāṇaṃ kāresi saddhiṃ ñātakehi.
Having arrived, he extinguished the fire. Filled with intense grief, he cunningly discovered that Māgaṇḍiyā had caused it thus. Impelled by the unwholesome kamma she had committed against the Noble Disciples, he executed her with her relatives according to royal decree.
Sau khi đến, ngài dập tắt lửa trong cung điện, rồi với nỗi đau buồn tột độ, ngài dùng mưu mẹo để biết rằng Māgaṇḍiyā đã gây ra chuyện đó. Bị thúc đẩy bởi nghiệp ác đã gây ra cho các nữ đệ tử thánh (ariyasāvikā), ngài đã ra lệnh xử tử cô ta cùng với họ hàng.
Evaṃ sā saparijanā samittabandhavā anayabyasanaṃ pāpuṇi.
Thus, she, along with her entourage and friends, met with ruin and misfortune.
Như vậy, cô ta cùng với quyến thuộc và bạn bè đã phải chịu cảnh tai ương, hủy hoại.
Tattha mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissatīti yo idha sattaloko bhabbarūpova hetusampanno viya hutvā dissati, sopi mohasambandhano mohena paliguṇṭhito attahitāhitaṃ ajānanto hite na paṭipajjati, ahitaṃ dukkhāvahaṃ bahuñca apuññaṃ ācināti.
There, concerning "The world is bound by delusion; it appears to be of an auspicious nature," whatever world of beings here appears as if it has an auspicious nature, as if endowed with causes, that very one is bound by delusion. Enveloped by delusion, not knowing what is beneficial and what is not for oneself, one does not practice what is beneficial, and one accumulates much demerit that leads to suffering, without knowing what is harmful.
Trong đó, Thế gian bị trói buộc bởi si mê, dường như có hình tướng tốt đẹp (mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissatīti) có nghĩa là chúng sinh trong thế gian này, dù xuất hiện như có hình tướng tốt đẹp, như thể có đầy đủ nhân duyên, nhưng lại bị trói buộc bởi si mê (moha), bị si mê bao phủ, không biết điều lợi hại cho bản thân, không thực hành điều lợi ích, mà lại tích lũy nhiều điều bất thiện (apuñña) dẫn đến khổ đau.
‘‘Bhavarūpova dissatī’’tipi pāṭho.
There is also the reading, "It appears as if it is of an existence-nature (bhavarūpova dissatī)."
Cũng có bản đọc là “Bhavarūpova dissatīti” (dường như có hình tướng tồn tại).
Tassattho – ayaṃ loko mohasambandhano mohena paliguṇṭhito, tato eva bhavarūpova sassatasabhāvo viyassa attā dissati, ajarāmaro viya upaṭṭhāti, yena pāṇātipātādīni akattabbāni karoti.
The meaning of that is: This world is bound by delusion, enveloped by delusion. For that very reason, one's self appears to be of an existence-nature, as if eternal, as if it is imperishable and deathless, whereby one commits unwholesome deeds such as taking life.
Ý nghĩa của bản đọc đó là: Thế gian này bị trói buộc bởi si mê, bị si mê bao phủ. Vì lẽ đó, tự ngã của nó xuất hiện như thể có hình tướng thường còn (sassatasabhāva), như thể bất lão bất tử (ajarāmara), khiến người ta làm những điều không nên làm như sát sinh (pāṇātipāta) v.v.
Upadhibandhano bālo, tamasā parivārito.
The fool is bound by attachments (upadhi), enveloped by darkness.
Kẻ ngu bị trói buộc bởi chấp thủ (upadhi), bị bóng tối bao trùm. Dường như là thường hằng (Upadhibandhano bālo, tamasā parivārito. Sassatoriva khāyatīti) không chỉ bị trói buộc bởi si mê, mà còn bị trói buộc bởi chấp thủ (upadhi). Thế gian của những kẻ ngu tối này bị bóng tối vô minh (avijjātama) bao trùm.
Sassatoriva khāyatīti na kevalañca mohasambandhano eva, apica kho upadhibandhanopi ayaṃ andhabālaloko avijjātamasā parivārito.
It appears as if eternal. Not only is this blind, foolish world bound by delusion, but it is also bound by attachments, enveloped by the darkness of ignorance.
Điều này có nghĩa là: Vì không có trí tuệ để thấy các dục (kāma) và các uẩn (khandha) một cách đúng đắn là "vô thường (anicca), khổ (dukkha), và có bản chất biến đổi (vipariṇāmadhamma)", nên kẻ phàm phu ngu tối bị bóng tối vô minh bao trùm khắp mọi phía.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yena ñāṇena aviparītaṃ kāme ca khandhe ca ‘‘aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’ti passeyya, tassa abhāvato yasmā bālo andhaputhujjano aññāṇatamasā samantato parivārito nivuto, tasmā so kāmūpadhi kilesūpadhi khandhūpadhīti imesaṃ upadhīnaṃ vasena ca upadhibandhano, tato eva cassa sopadhissa passato sassato viya nicco sabbakālabhāvī viya khāyati.
This is said: Because there is no wisdom by which one might see sensuality and aggregates as they truly are — "impermanent, suffering, and subject to change" — the fool, the blind ordinary person, is completely surrounded and covered by the darkness of ignorance. Therefore, that one is bound by attachments due to the attachments of sensuality (kāmūpadhi), defilements (kilesūpadhi), and aggregates (khandhūpadhi). For that very reason, to that one who perceives with these attachments, it appears as if eternal, as if permanent and existing at all times.
Vì vậy, người đó bị trói buộc bởi chấp thủ (upadhibandhana) theo các loại chấp thủ như chấp thủ dục (kāmūpadhi), chấp thủ phiền não (kilesūpadhi), chấp thủ uẩn (khandhūpadhi). Do đó, khi người có chấp thủ nhìn, nó xuất hiện như thể thường hằng (sassata), như thể vĩnh cửu, tồn tại mãi mãi.
‘‘Asassatiriva khāyatī’’tipi pāṭho.
There is also the reading, "It appears as if impermanent (asassatiriva khāyatī)."
Cũng có bản đọc là “Asassatiriva khāyatīti” (dường như là vô thường).
Tassattho – attā sabbakālaṃ vijjati upalabbhatīti añño asassati aniccoti lokassa so upadhi micchābhinivesavasena ekadeso viya khāyati, upaṭṭhahatīti attho.
The meaning of that is: The self exists and is obtainable at all times. Therefore, to the world, the impermanent, non-eternal appears as a part of that attachment due to wrong views; it becomes manifest, is the meaning.
Ý nghĩa của bản đọc đó là: Tự ngã luôn tồn tại và được nhận biết. Vì vậy, chấp thủ đó của thế gian xuất hiện như một phần, như thể là vô thường (anicca) đối với người khác, tức là nó xuất hiện như thể thường hằng.
Rakāro hi padasandhikaro.
The letter "ra" here is for euphonic conjunction (padasandhikaro).
Chữ ra là âm nối giữa các từ.
Passato natthi kiñcananti yo pana saṅkhāre pariggahetvā aniccādivasena vipassati, tasseva vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya yathābhūtaṃ passato jānato paṭivijjhato rāgādikiñcanaṃ natthi, yena saṃsāre bajjheyya.
"To one who sees, there is nothing whatsoever (kiñcana)" means that to the one who, having comprehended formations (saṅkhāra), sees with insight in terms of impermanence and so forth, and whose insight-wisdom is accompanied by path-wisdom, truly seeing, knowing, and penetrating, there are no defilements (kiñcana) like lust (rāga) with which one could be bound to saṃsāra.
Đối với người thấy rõ, không còn gì vướng bận (Passato natthi kiñcanaṃti) có nghĩa là đối với người đã thấu triệt các hành (saṅkhāra) và quán chiếu chúng theo khía cạnh vô thường (anicca) v.v., đối với người thấy rõ, biết rõ, thâm nhập bằng tuệ quán (vipassanāpaññā) và tuệ đạo (maggapaññā) như thực, thì không còn bất kỳ sự vướng bận (kiñcana) nào như tham (rāga) v.v., để có thể bị trói buộc vào vòng luân hồi (saṃsāra).
Tathā apassanto eva hi avijjātaṇhādiṭṭhiādibandhanehi saṃsāre baddho siyāti adhippāyo.
The intention is that only by not seeing in this way does one become bound in saṃsāra by the bonds of ignorance, craving, wrong views, and so on.
Điều này có nghĩa là, chính người không thấy rõ như vậy mới bị trói buộc vào vòng luân hồi bởi các sợi dây vô minh (avijjā), tham ái (taṇhā), tà kiến (diṭṭhi) v.v.