282. Cariyanti bodhicariyaṃ, bodhisambhārasambharaṇavasena pavattitaṃ bodhisattapaṭipattinti attho.
282. Practice (cariya) means the Bodhisatta-practice, the conduct of a Bodhisatta that proceeds by accumulating the requisites for awakening.
282. Cariyaṃ là hạnh Bồ tát (bodhicariya), có nghĩa là sự thực hành của Bồ tát được tiến hành theo cách tích lũy các tư lương Bồ đề.
Sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ, kassapassa bhagavato payirupāsanādiṃ sandhāya vadati.
Good reason (sukāraṇaṃ) means an absolutely excellent cause for the maturation of awakening, referring to attending upon Kassapa Bhagavā and so on.
Sukāraṇaṃ là một nguyên nhân tuyệt vời, chắc chắn để làm chín muồi Bồ đề, ám chỉ việc phụng sự Đức Phật Kassapa v.v.
Tañhi tena saddhiṃ mayā idha katanti vattabbataṃ labhati.
For it can be said, "This was done by me together with him here."
Vì điều đó có thể được nói là “Tôi đã làm điều đó cùng với Ngài ở đây”.
Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ.
Slight smile (mandahasitaṃ) means a subtle smile.
Mandahasitaṃ là một nụ cười nhẹ.
Kuhaṃ kuhanti hāsa-saddassa anukaraṇametaṃ.
Kuhaṃ kuhaṃ is an onomatopoeic word for the sound of laughter.
Kuhaṃ kuha là từ mô phỏng âm thanh của tiếng cười.
Haṭṭhapahaṭṭhākāramattanti haṭṭhapahaṭṭhamattaṃ.
Merely a sign of joy and delight (haṭṭhapahaṭṭhākāramattaṃ) means merely joy and delight.
Haṭṭhapahaṭṭhākāramattaṃ là chỉ một chút vui mừng.
Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāradassanamattaṃ.
It is merely a display of expression, so that those who have received the sign understand, "the Blessed One is delighted."
Nghĩa là chỉ là một biểu hiện để những người đã nhận được tín hiệu biết rằng “Đức Thế Tôn đang vui mừng”.
Idāni iminā pasaṅgena tāsaṃ samuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ.
Now, in connection with this, the passage "And laughter" and so on is commenced to show their origin distinctly.
Bây giờ, để phân biệt sự phát sinh của những điều đó theo ngữ cảnh này, “hasitañca nāmeta” v.v. đã được bắt đầu.
Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti.
Here, laughter cannot arise even from equanimity, much less from displeasure, therefore it is said, "with thirteen minds accompanied by joy."
Trong đó, tiếng cười không thể phát sinh ngay cả do sự xả bỏ, huống chi là do sự ưu phiền. Do đó, Ngài nói “do mười ba tâm câu hữu với hỷ”.
Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti?
But do not some also laugh out of anger?
Há chẳng phải một số người cũng cười do sự tức giận sao?
Na, tesampi yaṃ taṃ kodhavatthu, tassa mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmāti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato.
No, even for them, laughter arises from a mind accompanied by joy, through an obscure inner thought that "we shall now do as we please with that object of anger."
Không, ngay cả đối với họ, tiếng cười phát sinh từ tâm hỷ, do một sự không rõ ràng rằng “chúng ta bây giờ sẽ làm điều chúng ta muốn đối với đối tượng của sự tức giận đó”.
Tesūti pañcasu somanassasahagatacittesu.
Among them (tesu) refers to the five minds accompanied by joy.
Tesū là trong năm tâm câu hữu với hỷ.
Balavārammaṇeti uḷāraārammaṇe yamakamahāpāṭihāriyasadise.
Strong object (balavārammaṇe) means a sublime object, like the Twin Miracle.
Balavārammaṇe là đối tượng mạnh mẽ, như đại song thông (yamakamahāpāṭihāriya).
Dubbalārammaṇeti anuḷāre ārammaṇe.
Weak object (dubbalārammaṇe) means an insignificant object.
Dubbalārammaṇe là đối tượng yếu ớt.
Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādesīti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ.
But in this instance... produced (imasmiṃ pana ṭhāne... uppādesī) is stated because it appears that way in the ancient Aṭṭhakathā.
Imasmiṃ pana ṭhāne… v.v… uppādesī được nói vì nó được trình bày như vậy trong các chú giải cổ xưa.
Na ahetukasomanassasahagatacittena bhagavato sitaṃ hotīti dassanatthaṃ.
This is to show that the Blessed One's smile does not occur with a causeless mind accompanied by joy.
Nghĩa là để chỉ ra rằng nụ cười của Đức Thế Tôn không phải là do tâm hỷ vô nhân.
Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 568) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatta’ntiādivacanato (mahāni. 69, 156; cūḷani. māgharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5; netti. 15; dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūlaṭī. suttantabhājanīyavaṇṇanā; dī. ni. ṭī. 3.141, 305) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ.
In the Abhidhammaṭīkā (Dhs.mūlaṭī. 568), however, it is stated, "Having spoken of knowledge unimpeded regarding the past and so on, the statement 'this mind of the Blessed One arises' should be investigated, based on the saying (Mahāniddesa 69, 156; Cūḷaniddesa Māgharājamāṇavapucchāniddesa 85; Paṭisambhidāmagga 3.5; Nettippakaraṇa 15; Dīgha Nikāya Aṭṭhakathā 3.305; Vibha. mūlaṭī. Suttantabhājanīyavaṇṇanā; Dīgha Nikāya Ṭīkā 3.141, 305) that 'all bodily action of the Buddha, the Blessed One, endowed with these three qualities, is preceded by knowledge and accompanied by knowledge'."
Tuy nhiên, trong Abhidhammaṭīkā (Dhs. Mūlaṭī. 568) đã nói: “Sau khi nói rằng trí tuệ không bị chướng ngại đối với quá khứ v.v., thì câu nói ‘Tâm này của Đức Thế Tôn phát sinh’ cần được xem xét, vì có câu nói ‘Tất cả các hành động thân của Đức Phật, người được trang bị ba pháp này, đều đi trước bởi trí tuệ và theo sau bởi trí tuệ’ (Mahāni. 69, 156; Cūḷani. Māgharājamāṇavapucchāniddesa 85; Paṭi. Ma. 3.5; Netti. 15; Dī. Ni. Aṭṭha. 3.305; Vibha. Mūlaṭī. Suttantabhājanīyavaṇṇanā; Dī. Ni. Ṭī. 3.141, 305)”.
Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsa-anāgataṃsa-sabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti, evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho.
Here, even the Blessed One's act of smiling, which proceeds with this mind producing laughter, is still accompanied by knowledge, because it follows the knowledge of past lives, future lives, and omniscience. If it is accompanied by knowledge in this way, there is no contradiction between the Pāḷi and the Aṭṭhakathās.
Ở đây, ngay cả hành động mỉm cười của Đức Thế Tôn, được thực hiện bởi tâm phát sinh nụ cười này, cũng là do trí tuệ theo sau, vì nó là sự tiếp nối của các trí tuệ về túc mạng, vị lai và toàn tri. Nếu có sự theo sau của trí tuệ như vậy, thì không có mâu thuẫn nào giữa các kinh điển và chú giải.
Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ.
Thus, in the Abhidhammaṭṭhakathā (Dhs.aṭṭha. 568), it is stated, "this mind arises at the end of the accustomed range of those knowledges."
Thật vậy, trong Abhidhammaṭṭhakathā (Dhs. Aṭṭha. 568) đã nói: “Tâm này phát sinh vào cuối chuỗi các trí tuệ đó”.
Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanassapi bhagavato pavatti tathārūpe kāle na saṃyujjeyya, tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa icchitattā, tathā hi vuttaṃ – ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vibandhatīti tameva sandhāya vadati.
And this must necessarily be desired to be so; otherwise, the arising of the Blessed One's advertence would not be appropriate at such a time, as it is desired that even that advertence produces intimation. Thus it is said, "And thus, even the mind-door advertence is understood to be productive of intimation." And the state of producing intimation does not prevent the intimation arising from it from attaining the state of bodily action and so on. It is with this in mind that it speaks.
Và điều này nhất thiết phải được chấp nhận như vậy, nếu không, ngay cả sự chú ý của Đức Thế Tôn cũng sẽ không phù hợp vào những thời điểm như vậy, vì sự phát sinh của sự biểu hiện cũng được mong muốn, như đã nói: “Và khi làm như vậy, sự phát sinh của sự biểu hiện của tâm môn chú ý cũng trở nên hợp lý”, và sự phát sinh của sự biểu hiện không cản trở việc sự biểu hiện phát sinh từ nó trở thành hành động thân v.v. Điều đó ám chỉ điều này.
Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti.
Therefore it is said, "even such a small thing."
Do đó, Ngài nói “ngay cả một điều nhỏ nhặt như vậy”.
Sateritā vijjulatā nāma sateratāvijjulatā.
A lightning bolt impelled by power is called sateratāvijjulatā.
Một tia chớp được kích hoạt bởi tiếng sấm được gọi là sateratāvijjulatā.
Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitikā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, tañca sabbakālaṃ catudīpikamahāmeghatova niccharati tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti.
For it (the lightning) is not momentary and quickly ceasing like other lightning; rather, it ceases slowly, and it issues forth at all times only from the great cloud of the four continents. Therefore, it is said: "from the mouth of the great cloud of the four continents."
Quả thật, ánh sáng đó không như tia chớp thông thường, tồn tại trong khoảnh khắc và diệt nhanh chóng, mà lại diệt chậm rãi, và nó luôn luôn phát ra từ đám mây lớn bao phủ bốn châu lục. Vì vậy đã nói “từ miệng đám mây lớn bao phủ bốn châu lục”.
Ayaṃ kira tāsaṃ rasmivaṭṭīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ siravaraṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ.
This, indeed, is the nature of those rays of light, which is, having circumambulated the excellent head thrice, to disappear only at the tips of the tusks.
Đây quả là bản chất của những vòng tia sáng đó, đó là sau khi đi nhiễu ba vòng quanh đầu thì biến mất ngay tại chóp răng nanh.
283. Yadipi cattāri asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca paññāpāramitā paribhāvitā, tathāpi idāni taṃ buddhantaraṃ tassā paṭipādetabbattā vuttaṃ ‘‘aparipakkañāṇattā’’ti.
283. Although the perfection of wisdom was cultivated for four incalculable aeons and a hundred thousand aeons, nevertheless, because that interval between Buddhas had to be brought to fruition for her, it was said, "due to unripe knowledge."
283. Mặc dù ba-la-mật trí tuệ đã được tu tập trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, nhưng bây giờ trong thời gian giữa các đức Phật đó, vì nó cần được thực hành, nên đã nói “vì trí tuệ chưa chín muồi”.
Kāmañcassa ñāṇāya idānipi paṭipādetabbatā atthi, evaṃ santepi nanu sammāsambuddhesu pasādena sambhāvanāya bhavitabbaṃ tathā cirakālaṃ paribhāvitattā, kathaṃ tattha hīḷanāti āha ‘‘brāhmaṇakule’’tiādi.
Even though his knowledge had to be brought to fruition now, yet, should there not be confidence and reverence towards the Perfectly Enlightened Buddhas, having cultivated (perfections) for such a long time? Why then the contempt? It says, "in a brahmin family," and so on.
Mặc dù trí tuệ của ngài bây giờ cũng cần được thực hành, nhưng dù vậy, há chẳng phải nên có niềm tin và sự tôn kính đối với các vị Chánh Đẳng Giác, vì đã tu tập lâu dài như vậy sao? Làm sao có thể có sự khinh miệt ở đó? Vì vậy đã nói “trong gia đình Bà-la-môn” v.v….
Cirakālaparicitāpi hi guṇabhāvanā appakenapi akalyāṇamittasaṃsaggena viparivattati aññathattaṃ gacchati.
Even a long-cultivated practice of virtues can be overturned and change due to even a slight association with ignoble friends.
Quả thật, sự tu tập các thiện pháp dù đã quen thuộc lâu dài cũng có thể thay đổi, trở nên khác đi chỉ với một chút giao du với bạn ác.
Tena mahāsattopi jātisiddhāyaṃ laddhiyaṃ ṭhatvā jātisiddhena mānena evamāha – ‘‘kiṃ pana tena muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenā’’ti.
Therefore, the Great Being, remaining in that innate view and with that innate conceit, said thus: "What is the use of seeing that shaven-headed ascetic?"
Vì vậy, vị Đại Bồ-tát cũng đứng trên tà kiến cố hữu và với sự kiêu mạn cố hữu đã nói như vậy – “thấy cái gã Sa-môn đầu trọc đó thì có ích gì?”.
Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ –
Indeed, it is stated in the Commentary: –
Quả thật, trong Chú giải đã nói –
284. Ariyaparihārenāti ariyānaṃ parihārena, anāgāmīnaṃ nhānakāle attano kāyassa parihāraniyāmenāti attho.
284. Ariyaparihārena means by the care of the noble ones, meaning, by the method of caring for one's body at the time of bathing for Anāgāmī (non-returners).
284. Ariyaparihārenāti (bằng sự chăm sóc của các bậc Thánh) nghĩa là bằng sự chăm sóc của các bậc Thánh, nghĩa là bằng quy tắc chăm sóc thân thể của mình vào lúc tắm rửa của các bậc Bất Lai.
Attano ñāṇasampattiyā vibhavasampattiyā pasannakāraṃ kātuṃ sakkhissati.
By his attainment of knowledge and prosperity, he will be able to accomplish an act of reverence.
Nhờ sự viên mãn về trí tuệ và sự viên mãn về tài sản của mình, ngài sẽ có thể làm được điều đáng tin cậy.
Etadatthanti ‘‘ahitanivāraṇaṃ, hite niyojanaṃ byasane parivajjana’’nti yadidaṃ, etadatthaṃ mittā nāma honti.
For this purpose: "averting harm, directing towards benefit, warding off misfortune" – for this purpose, indeed, are friends.
Etadatthanti (vì mục đích này) – “ngăn chặn điều bất lợi, khuyến khích điều lợi ích, tránh xa tai họa”, đó là điều mà bạn bè nên làm, vì mục đích này mà bạn bè tồn tại.
Keci ‘‘yāvettha ahupī’’ti paṭhanti, tesaṃ yāva ettha kesaggagahaṇaṃ tāva ayaṃ nibandho ahupīti attho.
Some read "yāvettha ahupī," for them, the meaning is that this composition (commentary) existed even up to the grasping of the hair-tip (meaning, to the finest detail).
Một số người đọc là “yāvettha ahupī” (cho đến khi nó tồn tại ở đây), theo họ, điều này có nghĩa là bài viết này tồn tại cho đến khi có sự nắm giữ sợi tóc ở đây.
285. Satipaṭilābhatthāyāti bodhiyā mahābhinīhāraṃ katvā bodhisambhārapaṭipadāya pūraṇabhāve satiyā paṭilābhatthāya.
285. Satipaṭilābhatthāya means for the purpose of regaining mindfulness, after making the great aspiration for Buddhahood, regarding the completion of the Bodhisattva perfections practice.
285. Satipaṭilābhatthāyāti (vì mục đích đạt được chánh niệm), nghĩa là vì mục đích đạt được chánh niệm khi đã phát nguyện Đại Bồ-đề và hoàn thành con đường Ba-la-mật của Bồ-tát.
Idāni tassa satuppādanīyakathāya pavattitākāraṃ saṅkhepeneva dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi vuttaṃ.
Now, to briefly show how the story that brings about his mindfulness unfolded, "for him," and so on, is said.
Bây giờ, để trình bày tóm tắt cách câu chuyện tạo ra chánh niệm của ngài đã diễn ra, nên đã nói “tassa hī” v.v….
Tattha na lāmakaṭṭhānaṃ otiṇṇasattoti iminā mahāsattassa paṇītādhimuttataṃ dassetvā evaṃ paṇītādhimuttikassa pamādakiriyā na yuttāti dassento ‘‘tādisassa nāma pamādavihāro na yutto’’ti āha.
There, by "a being who has not fallen into a lowly state," showing the Great Being's lofty aspiration, and indicating that an act of negligence is not fitting for one with such a lofty aspiration, it says, "negligent abiding is not proper for such a one."
Ở đó, bằng cách nói “na lāmakaṭṭhānaṃ otiṇṇasatto” (vị Bồ-tát không rơi vào nơi thấp kém), đã chỉ ra sự quyết tâm cao quý của Đại Bồ-tát, và để chỉ ra rằng hành động phóng dật không phù hợp với một người có quyết tâm cao quý như vậy, nên đã nói “tādisassa nāma pamādavihāro na yutto” (lối sống phóng dật không phù hợp với một người như vậy).
Tadā bodhisattassa nekkhammajjhāsayo telappadīpo viya visesato nibbatti, taṃ disvā bhagavā tadanurūpaṃ dhammakathaṃ karonto ‘‘tādisassa…pe… kathesī’’ti.
At that time, the Bodhisattva's inclination towards renunciation arose especially, like an oil lamp. Seeing that, the Buddha, delivering a discourse appropriate to it, said, "for such a one... he taught."
Khi đó, ý chí xuất gia của Bồ-tát đã đặc biệt phát triển như ngọn đèn dầu. Thấy vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết pháp phù hợp với điều đó, nên đã nói “tādisassa…pe… kathesī”.
Parasamuddavāsī therā aññathā vadanti.
The Theras residing beyond the ocean say otherwise.
Các vị Trưởng lão ở hải đảo lại nói khác.
Aṭṭhakathāyaṃ pana nāyaṃ buddhānaṃ bhāro, yadidaṃ pūritapāramīnaṃ bodhisattānaṃ tathā dhammadesanā tesaṃ mahābhinīhārasamanantarampi bodhisambhārassa sayambhuñāṇeneva paṭividitattā.
But in the Commentary, this is not a burden for the Buddhas—to teach the Dhamma thus to Bodhisattvas who have completed their perfections—because the Bodhisattva perfections are known by their self-existent knowledge immediately after their great aspiration.
Tuy nhiên, trong Chú giải, việc thuyết pháp như vậy cho các vị Bồ-tát đã viên mãn Ba-la-mật không phải là gánh nặng của chư Phật, vì ngay sau khi phát Đại Bồ-nguyện, các yếu tố Bồ-đề đã được thấu hiểu bằng tự thân trí tuệ.
Tasmā bodhisattabhāvapavedanameva tassa bhagavā akāsīti dassetuṃ ‘‘satipaṭilābhatthāyā’’tiādi vuttaṃ.
Therefore, to show that the Buddha merely revealed the Bodhisattva state to him, "for the purpose of regaining mindfulness," and so on, is said.
Do đó, để chỉ ra rằng Đức Thế Tôn chỉ tuyên bố trạng thái Bồ-tát của ngài, nên đã nói “satipaṭilābhatthāyā” v.v….
Satipaṭilābhatthāyāti sammāpaṭipattiyā ujjalane pākaṭakarasatipaṭilābhāya.
Satipaṭilābhatthāya means for the regaining of clear mindfulness shining forth through right practice.
Satipaṭilābhatthāyāti (vì mục đích đạt được chánh niệm) nghĩa là vì mục đích đạt được chánh niệm rõ ràng, hiển nhiên trong việc thực hành đúng đắn.
286. Ñāṇañhi kilesadhammavidālanapadālanehi siṅgaṃ viyāti siṅgaṃ.
286. Knowledge, indeed, is like a horn in piercing and destroying defiling states; hence, siṅgaṃ (horn).
286. Trí tuệ giống như sừng vì nó phá hủy và nghiền nát các pháp phiền não, nên gọi là siṅgaṃ (sừng).
Tañhi paṭipattiyā upatthambhitaṃ ussitaṃ nāma hoti, tadabhāve patitaṃ nāma.
When that is supported by practice, it is called elevated; in its absence, it is called fallen.
Nếu nó được hỗ trợ bởi sự thực hành thì được gọi là ussitaṃ (dựng lên), nếu không có nó thì được gọi là patitaṃ (đổ xuống).
Keci pana vīriyaṃ siṅganti vadanti.
Some, however, say that energy is the horn.
Một số người lại nói tinh tấn là sừng.
Tasmiṃ sammappadhānavasena pavatte bāhirapabbajjaṃ upagatāpi mahāsattā visuddhāsayā appicchatādiguṇasamaṅgino yathārahaṃ ganthadhuraṃ vāsadhurañca paribrūhayantā viharanti, pageva buddhasāsane appicchatādīhīti āha ‘‘catupārisuddhisīle panā’’tiādi.
When that (energy) proceeds according to right effort, Great Beings, even those who have taken up external renunciation, being of pure intent and endowed with virtues such as contentment, abide cultivating the burden of study or the burden of practice as appropriate; how much more so within the Buddha's dispensation with contentment and so on, it says, "but in the fourfold pure morality," and so on.
Khi tinh tấn đó diễn ra theo cách chánh cần, các vị Đại Bồ-tát dù đã xuất gia bên ngoài, với tâm ý thanh tịnh, đầy đủ các đức tính như thiểu dục v.v… vẫn trú ngụ và phát triển gánh nặng kinh điển và gánh nặng thiền định một cách thích hợp, huống chi trong giáo pháp của Đức Phật với các đức tính thiểu dục v.v… Vì vậy đã nói “catupārisuddhisīle panā” (về giới tứ thanh tịnh) v.v….
Vipassanaṃ brūhentā sikhāppattavipassanā hontīti vuttaṃ – ‘‘yāva anulomañāṇaṃ āhacca tiṭṭhantī’’ti, anulomañāṇato orameva vipassanaṃ ṭhapentīti attho.
Cultivating insight, they become insight-attainers at the summit, it is said— "they remain having reached the अनुकूल knowledge"—meaning, they establish insight only below the अनुकूल knowledge.
Việc phát triển thiền quán, đạt đến đỉnh cao của thiền quán, đã được nói là – “yāva anulomañāṇaṃ āhacca tiṭṭhantī” (cho đến khi đạt đến thuận thứ trí), nghĩa là họ giữ thiền quán ở dưới thuận thứ trí.
Maggaphalatthaṃ vāyāmaṃ na karonti paññāpāramitāya sabbaññutaññāṇagabbhassa aparipuṇṇattā aparipakkattā ca.
They do not strive for the paths and fruits because the perfection of wisdom, which is the embryo of omniscience, is not yet complete or ripe.
Maggaphalatthaṃ vāyāmaṃ na karonti (không nỗ lực vì đạo quả) vì Ba-la-mật trí tuệ, hạt giống của Nhất thiết trí, chưa đầy đủ và chưa chín muồi.
287. Therehīti vuddhatarehi.
287. Therehi means by the elder monks.
287. Therehīti (bởi các vị Trưởng lão) nghĩa là bởi những vị lớn tuổi hơn.
Nivāse satīti yasmiṃ ṭhāne pabbajito, tattheva nivāse.
Nivāse satī means in the dwelling where one has gone forth.
Nivāse satīti (khi ở tại nơi trú ngụ) nghĩa là ở ngay tại nơi đã xuất gia.
Vappakālatoti sassānaṃ vappakālato.
Vappakālato means from the time of sowing the crops.
Vappakālatoti (từ mùa gieo hạt) nghĩa là từ mùa gieo hạt của cây trồng.
Pubbe viya tato paraṃ tikhiṇena sūriyasantāpena payojanaṃ natthīti vuttaṃ – ‘‘vappakāle vitānaṃ viya upari vatthakilañjaṃ bandhitvā’’ti.
It is said, "having tied a cloth canopy above like a covering at the time of sowing," because there is no need for the sharp sun's heat after that, as there was before.
Vì không cần ánh nắng mặt trời gay gắt như trước nữa, nên đã nói – “vappakāle vitānaṃ viya upari vatthakilañjaṃ bandhitvā” (vào mùa gieo hạt, buộc một tấm vải che phía trên như một mái che).
Puṭaketi kalāpe.
Puṭake means in bundles.
Puṭaketi (trong bó) nghĩa là trong bó.
288. Paccayasāmaggihetukattā dhammappattiyā padesato pariññāvatthukāpi ariyā upaṭṭhite cittavighātapaccaye yadetaṃ nātisāvajjaṃ, tadevaṃ gaṇhantīti ayamettha dhammatāti āha – ‘‘alābhaṃ ārabbha cittaññathatta’’ntiādi.
288. Because the attainment of Dhamma is due to the combination of causes, even noble ones, whose knowledge is based on the region of discernment, when confronted with mental defiling causes that are not very blameworthy, seize upon them in that way, and this is the nature of things, it says, "mental alteration regarding loss," and so on.
288. Vì sự đạt được các pháp là do sự kết hợp của các điều kiện, nên các bậc Thánh dù có sự hiểu biết về từng phần, khi gặp phải các điều kiện gây nhiễu loạn tâm không quá đáng, thì họ chấp nhận điều đó. Đây là bản chất của các pháp ở đây, nên đã nói – “alābhaṃ ārabbha cittaññathatta” (sự thay đổi tâm do không đạt được) v.v….
Soti kikī kāsirājā.
He refers to Kikī, the king of Kāsi.
Soti (ông ấy) là vua Kiki của Kāsi.
Brāhmaṇabhattoti brāhmaṇesu bhatto.
Brāhmaṇabhatto means devoted to brahmins.
Brāhmaṇabhattoti (người ủng hộ Bà-la-môn) nghĩa là người ủng hộ các Bà-la-môn.
Deveti brāhmaṇe sandhāyāha.
Deve refers to brahmins.
Deveti (chư thiên) là nói đến các Bà-la-môn.
Bhūmidevāti tesaṃ samaññā, tadā brāhmaṇagaruko loko.
Bhūmidevā is their appellation; at that time, people revered brahmins.
Bhūmidevāti (thiên thần trên đất) là tên gọi của họ, khi đó thế gian kính trọng Bà-la-môn.
Tadā hi kassapopi bhagavā brāhmaṇakule nibbatti.
Indeed, at that time, Kassapa, the Buddha, was also born into a brahmin family.
Khi đó, Đức Phật Kassapa cũng sinh ra trong gia đình Bà-la-môn.
Dhītu avaṇṇaṃ vatvāti, ‘‘mahārāja, tava dhītā brāhmaṇasamayaṃ pahāya muṇḍapāsaṇḍikasamayaṃ gaṇhī’’tiādinā rājaputtiyā aguṇaṃ vatvā.
Dhītu avaṇṇaṃ vatvā means having spoken ill of the princess, saying, "Your majesty, your daughter has abandoned the brahmin tradition and embraced the tradition of shaven-headed ascetics," and so on.
Dhītu avaṇṇaṃ vatvāti (nói xấu con gái) nghĩa là nói xấu công chúa bằng cách nói “Đại vương, con gái của ngài đã từ bỏ giáo pháp Bà-la-môn và theo giáo pháp của những kẻ đầu trọc dị giáo” v.v….
Varaṃ gaṇhiṃsu ñātakā.
The relatives chose a boon.
Varaṃ gaṇhiṃsu (đã nhận được ân huệ) là những người thân.
Rajjaṃ niyyātesi ‘‘mā me vacanaṃ musā ahosi, aṭṭhame divase niggaṇhissāmī’’ti.
He handed over the kingdom, saying, "May my word not be false; I will apprehend him on the eighth day."
Rajjaṃ niyyātesi (đã giao lại vương quốc) nghĩa là “cầu mong lời nói của ta không sai, ta sẽ trừng phạt vào ngày thứ tám”.
289. Ko nu khoti bhummatthe paccattavacananti āha – ‘‘kuhiṃ nu kho’’ti pāripūriṃ yojīyanti byañjanabhojanāni etthāti pariyogo, tato pariyogā.
289. Ko nu kho (who, pray tell) is a locative case, so it says, "kuhiṃ nu kho" (where, pray tell). Pariyogo is where dishes and food are provided to complete (the meal); hence pariyogā.
289. Ko nu khoti (ai vậy?) là cách nói ở thể sở hữu, nên đã nói – “kuhiṃ nu kho” (ở đâu vậy?). Pariyogo (nơi chứa đựng) là nơi các món ăn được sắp xếp đầy đủ.
Tenāha ‘‘sūpabhājanato’’ti.
Therefore, it says "sūpabhājanato" (from the curry dish).
Vì vậy đã nói “sūpabhājanato” (từ bát canh).
Saññaṃ datvāti vuttaṃ sabbaṃ ācikkhitvā tumhākaṃ atthāya sampādetvā nikkhitto upaṭṭhākoti bhagavato ārocethāti saññaṃ datvā.
Saññaṃ datvā means having given a sign, that is, having told everything and arranged it for your benefit, having deposited the attendant, announce it to the Blessed One.
Saññaṃ datvāti (sau khi đưa ra dấu hiệu) nghĩa là sau khi nói tất cả những gì đã nói, sau khi chuẩn bị cho quý vị và sắp xếp người phục vụ, hãy báo cho Đức Thế Tôn biết, sau khi đưa ra dấu hiệu đó.
Ativissatthoti ativiya vissattho.
Ativissattho means very much confident.
Ativissatthoti (quá tin tưởng) nghĩa là quá tin tưởng.
Pañcavaṇṇāti khuddikādivasena pañcappakārā.
Pañcavaṇṇā means of five kinds, according to whether they are small or otherwise.
Pañcavaṇṇāti (năm loại) nghĩa là năm loại theo kích thước nhỏ v.v….
290. Kinti nissakke paccattavacanaṃ, kasmāti attho?
290. Kiṃ (what) is a locative of negation, meaning "why?"
290. Kinti (cái gì?) là cách nói ở thể sở hữu, nghĩa là tại sao?
Dhammikoti iminā āgamanasuddhiṃ dasseti.
By Dhammiko, it shows the purity of his coming.
Dhammikoti (có đạo đức) bằng cách này chỉ ra sự thanh tịnh trong việc đến.
Bhikkhūnaṃ patte bhattasadisoti iminā upāsakena satthu pariccattabhāvaṃ tattha satthuno ca aparisaṅkataṃ dasseti.
“Like food in the bhikkhus’ bowls”—with this, it shows the lay follower’s devotion to the Teacher, and the Teacher’s unattached state there.
Giống như thức ăn trong bát của các tỳ khưu – qua điều này, cho thấy sự cúng dường của vị cư sĩ đối với Đức Đạo Sư, và sự không bận tâm của Đức Đạo Sư ở đó.
Sikkhāpadavelā nāma natthīti dhammassāmibhāvato sikkhāpadamariyādā nāma natthi paṇṇattivajje, pakativajje pana setughāto eva.
“There is no set time for the training rules”—as the master of the Dhamma, there is no boundary for the training rules concerning offenses by injunction; but for natural offenses, it is indeed a bridge-breaker.
Không có thời hạn cho giới luật – vì là bậc làm chủ Pháp, không có giới hạn nào cho giới luật đối với những lỗi do luật định; nhưng đối với những lỗi tự nhiên, thì đó chính là sự phá hoại cầu.
291. Chadanaṭṭhāne yadākāsaṃ, tadeva tassa gehassa chadananti ākāsacchadanaṃ.
291. The sky that is in the place of a roof, that itself is the roof of that house, thus “sky-roofed”.
291. Nơi nào có bầu trời ở vị trí che phủ, thì đó chính là mái che của ngôi nhà đó, do đó gọi là ākāsacchadanaṃ (mái che là bầu trời).
Pakatiyā utupharaṇamevāti chādite yādisaṃ utu, chadane uttiṇabhāvepi tamhi gehe tādisameva utupharaṇaṃ ahosi.
“Naturally, the climate was the same”—the climate that was present when it was roofed, even when the roof was removed and grass grew, the climate in that house was the same.
Tự nhiên chỉ là sự tác động của thời tiết – nghĩa là, thời tiết như thế nào khi có mái che, thì ngay cả khi mái che bị hư hại, thời tiết trong ngôi nhà đó vẫn y như vậy.
Tesaṃyevāti tesaṃ ghaṭikārassa mātāpitūnaṃ eva.
“Only theirs”—only of Ghaṭikāra’s parents.
Chỉ của những người đó – nghĩa là, chỉ của cha mẹ của Ghaṭikāra.
292. ‘‘Catasso muṭṭhiyo eko kuḍuvo, cattāro kuḍuvā eko pattho, cattāro patthā eko āḷhako, cattāro āḷhakā ekaṃ doṇaṃ, cattāri doṇāni ekā mānikā, catasso mānikā ekā khārī, vīsati khārikā eko vāhoti tadeva ekasakaṭa’’nti suttanipātaṭṭhakathādīsu (su. ni. aṭṭha. 2.662) vuttaṃ, idha pana ‘‘dve sakaṭāni eko vāho’’ti vuttaṃ.
292. “Four handfuls make one kuḍuva, four kuḍuvas make one pattha, four patthas make one āḷhaka, four āḷhakas make one doṇa, four doṇas make one mānikā, four mānikās make one khārī, twenty khārīs make one vāha, which is one cartload”—this is stated in the Suttanipātaṭṭhakathā and other commentaries; but here it is stated: “two cartloads make one vāha”.
292. ‘‘Bốn nắm tay là một kuḍuva, bốn kuḍuva là một pattha, bốn pattha là một āḷhaka, bốn āḷhaka là một doṇa, bốn doṇa là một mānikā, bốn mānikā là một khārī, hai mươi khārī là một vāha, đó chính là một cỗ xe’’ – điều này được nói trong chú giải Suttanipāta (Su. Ni. Aṭṭha. 2.662) và các tác phẩm khác, nhưng ở đây lại nói ‘‘hai cỗ xe là một vāha’’.
Telaphāṇitādinti ādi-saddena sappiādiṃ maricādikaṭukabhaṇḍañca saṅgaṇhāti.
“Oil, treacle, etc.”—the word “etc.” includes ghee and other pungent spices.
Dầu, mật đường, v.v. – từ v.v. bao gồm bơ sữa, v.v., và các loại gia vị cay như tiêu, v.v.
Nāhaṃ raññā diṭṭhapubbo, kuto paripphassoti adhippāyo.
“I have never been seen by the king,” so how could there be physical contact? – This is the intention.
Tôi chưa từng được vua nhìn thấy, huống hồ là được tiếp xúc – đó là ý nghĩa.
Naccitvāti naccaṃ datvā.
“Having danced”—having performed a dance.
Sau khi nhảy múa – nghĩa là, sau khi biểu diễn điệu nhảy.
294. Raṭṭhapāloti idaṃ tassa kulaputtassa nāmaṃ.
294. Raṭṭhapāla is the name of that young man of good family.
294. Raṭṭhapāla là tên của vị thiện gia nam tử đó.
Paveṇivasena āgatakulavaṃsānugatanti samudāgamato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘kasmā raṭṭhapālo’’tiādi vuttaṃ.
“Why Raṭṭhapāla?” and so on, is stated to show the lineage from its origin, according to tradition.
Để chỉ ra rằng dòng dõi gia đình này đã được kế thừa theo truyền thống từ khởi thủy, đã nói ‘‘Tại sao là Raṭṭhapāla’’, v.v.
Sandhāretunti vināsanato pubbe yādisaṃ, tatheva sammadeva dhāretuṃ samattho.
“To sustain” means he is capable of perfectly sustaining it, as it was before destruction.
Duy trì – nghĩa là, có khả năng duy trì đúng như trạng thái trước khi bị hủy hoại.
Saddhāti kammaphalasaddhāya sampannā.
“Faith” means endowed with faith in kamma and its results.
Đức tin – nghĩa là, đầy đủ đức tin vào nghiệp và quả.
Sāmaṇeraṃ disvāti sikkhākāmatāya etadagge ṭhapiyamānaṃ disvā.
“Having seen the sāmaṇera”—having seen him placed foremost in desiring to learn the training.
Sau khi thấy vị sa-di – nghĩa là, sau khi thấy vị này được đặt ở vị trí cao nhất vì mong muốn học tập.
Saha raññāti sarājikaṃ, raññā saddhiṃ rājaparisaṃ.
Together with the king, thus “sarājikaṃ” (with the king), the royal assembly together with the king.
Cùng với vua là sarājikaṃ, hội đồng hoàng gia cùng với vua.
Cātuvaṇṇanti brāhmaṇādicatuvaṇṇasamudāyaṃ.
“The four classes”—the community of the four classes: brahmins and so forth.
Bốn giai cấp – nghĩa là, tập hợp bốn giai cấp như Bà-la-môn, v.v.
Posetunti vaddhetuṃ dānādīhi saṅgahavatthūhi saṅgaṇhituṃ.
“To nourish”—to foster, to care for with gifts and other articles of support.
Nuôi dưỡng – nghĩa là, phát triển và thu hút bằng các vật tư trợ như bố thí, v.v.
Yaṃ kulaṃ.
“Which” family.
Gia đình nào.
Pahossatīti sakkhissati.
“Will be able to”—will be capable.
Sẽ có thể – nghĩa là, sẽ làm được.
Tena tena me upaparikkhatoti ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, aṭṭhikaṅkalūpamā’’ti (ma. ni. 1.234; pāci. 417; mahāni. 3, 6) ca ādinā yena yena ākārena kāmesu ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ, tabbipariyāyato nekkhamme ānisaṃsaṃ guṇaṃ pakāsentaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, tena tena pakārena upaparikkhato vīmaṃsantassa mayhaṃ evaṃ hoti evaṃ upaṭṭhāti.
“As I examine it in this way”—“These sensual pleasures are impermanent, suffering, subject to change, like a skeleton” and so on—as I understand the Dhamma taught by the Blessed One, revealing the danger, the fault, the defilement in sensual pleasures in various ways, and conversely, the advantage and virtue in renunciation, as I examine and investigate it in that way, it occurs to me thus.
Do đó, khi tôi quán sát kỹ lưỡng – nghĩa là, tôi biết rằng Đức Thế Tôn đã thuyết Pháp để làm sáng tỏ sự nguy hiểm, khuyết điểm, ô nhiễm trong các dục lạc bằng mọi cách thức, như ‘‘các dục lạc này là vô thường, khổ, có tính chất biến hoại, giống như bộ xương’’ và sự lợi ích, đức tính trong sự xuất ly ngược lại; khi tôi quán sát kỹ lưỡng theo mọi cách thức đó, tôi nghĩ rằng như vậy, điều đó hiện lên trong tâm tôi.
Sikkhattayabrahmacariyanti adhisīlādisikkhattayasaṅgahaṃ seṭṭhacariyaṃ.
“The brahmacariya of the three trainings”—the excellent conduct that comprises the three trainings, such as higher virtue.
Phạm hạnh ba học – nghĩa là, đời sống cao thượng bao gồm ba học: giới học, v.v.
Akhaṇḍādibhāvāpādanena akhaṇḍaṃ lakkhaṇavacanañhetaṃ.
By making it unbroken and so forth, it is unbroken; this is a descriptive term.
Đây là một từ chỉ đặc tính không bị đứt đoạn do việc tạo ra trạng thái không bị đứt đoạn, v.v.
Kañcipi sikkhekadesaṃ asesetvā ekanteneva paripūretabbatāya ekantaparipuṇṇaṃ.
Completely fulfilled because not even a part of any training should be left incomplete, but must be completely fulfilled.
Hoàn toàn viên mãn vì không bỏ sót bất kỳ phần nào của giới học mà phải hoàn thành tuyệt đối.
Cittuppādamattampi saṃkilesamalaṃ anuppādetvā accantameva visuddhaṃ katvā pariharitabbatāya ekantaparisuddhaṃ.
Completely purified because it must be absolutely pure, without giving rise to even a single thought-moment of defilement or stain, and thus maintained.
Hoàn toàn thanh tịnh vì phải giữ gìn cho hoàn toàn trong sạch, không để phát sinh dù chỉ một niệm ô nhiễm.
Tato eva saṅkhaṃ viya likhitanti saṅkhalikhitaṃ.
Therefore, it is “like a conch shell polished”, like a conch that has been scraped clean.
Chính vì thế, nó được ví như vỏ ốc được mài dũa, tức là saṅkhalikhitaṃ.
Tenāha ‘‘likhitasaṅkhasadisa’’nti.
Hence it is said, “like a polished conch”.
Do đó, nói ‘‘giống như vỏ ốc được mài dũa’’.
Dāṭhikāpi massuggahaṇeneva gahetvā ‘‘massu’’tveva vuttaṃ, uttarādharamassunti attho.
Even the chin hair is taken together with the moustache as “moustache”; it means the upper and lower lip moustaches.
Râu quai hàm cũng được gọi là ‘‘râu’’ chỉ bằng cách nắm lấy bộ râu, ý nghĩa là râu trên và dưới môi.
Kasāyena rattāni kāsāyāni.
Dyed with astringent, thus saffron robes.
Được nhuộm bằng màu vỏ cây là kāsāyāni (y cà sa).
Ananuññātaṃ puttaṃ na pabbājeti ‘‘mātāpitūnaṃ lokiyamahājanassa cittaññathattaṃ mā hotū’’ti.
“He does not ordain a son who has not received permission” so that “there may be no mental alteration for the parents and the worldly people.”
Không cho phép con trai chưa được phép xuất gia – ‘‘để cha mẹ và đại chúng thế gian không bị thay đổi tâm trí’’.
Tathā hi suddhodanamahārājassa tathā varo dinno.
For indeed, such a boon was granted to King Suddhodana.
Quả thật, Đức vua Suddhodana đã được ban lời hứa như vậy.
295. Piyāyitabbato piyoti āha ‘‘pītijanako’’ti.
Because he is to be cherished, he is dear; thus he said, “generator of joy”.
295. Vì đáng được yêu mến nên là piyo (đáng yêu) – do đó nói ‘‘người tạo ra niềm vui’’.
Manassa appāyanato manāpoti āha ‘‘manavaḍḍhanako’’ti.
Because he pleases the mind, he is pleasant; thus he said, “increaser of mind”.
Vì làm cho tâm được thỏa mãn nên là manāpo (vừa ý) – do đó nói ‘‘người làm tăng trưởng niềm vui’’.
Sukhedhito taruṇadārakakāle.
Comfortably nurtured during his tender childhood.
Được nuôi dưỡng sung sướng khi còn là một đứa trẻ thơ.
Tato parañca sappikhīrādisādurasamanuññabhojanādiāhārasampattiyā sukhaparibhato. Atha vā daḷhabhattikadhātijanādiparijanasampattiyā ceva paricchadasampattiyā ca uḷārapaṇītasukhapaccayūpahārehi ca sukhedhito, akiccheneva dukkhappaccayavinodanena sukhaparibhato.
And thereafter, comfortably sustained by the abundance of delicious and agreeable foods like ghee and milk, etc. Alternatively, comfortably nurtured by the abundance of attendants such as devoted relatives, and by the abundance of requisites, and by the offering of exquisite and excellent comforts; comfortably sustained by effortlessly warding off uncomfortable conditions.
Và sau đó, được chăm sóc sung sướng nhờ sự đầy đủ các món ăn ngon và dễ chịu như bơ sữa, v.v. Hoặc, được nuôi dưỡng sung sướng nhờ sự đầy đủ của người hầu cận như những người có lòng tin vững chắc, v.v., và sự đầy đủ của các vật dụng, cùng với sự cúng dường các yếu tố hạnh phúc cao quý và tinh tế; được chăm sóc sung sướng bằng cách dễ dàng loại bỏ các yếu tố gây đau khổ.
Ajjhattikaṅgasampattiyā vā sukhedhito, bāhiraṅgasampattiyā sukhaparibhato.
Or, comfortably nurtured by the abundance of internal faculties; comfortably sustained by the abundance of external faculties.
Hoặc, được nuôi dưỡng sung sướng nhờ sự đầy đủ của các chi phần nội tại; được chăm sóc sung sướng nhờ sự đầy đủ của các chi phần bên ngoài.
Kassacīti upayogatthe sāmivacanaṃ, kiñcīti vuttaṃ hoti, ayameva vā pāṭho.
“To anyone”—this is a genitive case used in the sense of application; it means “anything,” or this itself is the reading.
Của bất kỳ ai – đây là cách dùng từ sở hữu trong ý nghĩa công dụng, có nghĩa là ‘‘một chút gì đó’’, hoặc đây chính là cách đọc đúng.
Tathā hi ‘‘appamattakampi kalabhāgaṃ dukkhassa na jānāsī’’ti attho vutto.
Indeed, it is stated that the meaning is: “You do not know even a tiny fraction of suffering.”
Quả thật, ý nghĩa đã được giải thích là ‘‘ngươi không biết dù chỉ một phần nhỏ của khổ đau’’.
Evaṃ santeti nanu mayaṃ raṭṭhapāla maraṇādīsu kenaci upāyena appatīkārena maraṇenapi tayā akāmakāpi vinā bhavissāma, evaṃ sati.
“This being so”—surely, Raṭṭhapāla, we will be without you, even unwillingly, through death or some other unavoidable means, even through death; this being so.
Nếu vậy – nghĩa là, này Raṭṭhapāla, chúng ta sẽ không thể tránh khỏi sự chia lìa với con, dù không muốn, trong những trường hợp như cái chết, v.v., bằng bất kỳ cách nào không thể cứu vãn được, nếu vậy.
Yenāti yena kāraṇena.
“By which”—by which reason.
Do đó – nghĩa là, do nguyên nhân nào.
Kiṃ panāti ettha kinti kāraṇatthe paccattavacananti dassento āha ‘‘kena pana kāraṇenā’’ti.
“What then?”—here, “what” is a nominative case in the sense of cause; thus, he said, “by what reason then?”
Cái gì vậy – ở đây, cái gì là từ chủ cách trong ý nghĩa nguyên nhân, để chỉ ra điều đó, đã nói ‘‘do nguyên nhân nào vậy’’.
296. Paricārehīti parito tattha tattha yathāsakaṃ visayesu cārehi.
296. “With attendants”—with those who move about everywhere, each in their respective domains.
296. Bằng những người phục vụ – nghĩa là, bằng những người di chuyển khắp nơi, mỗi người trong lĩnh vực của mình.
Tenāha ‘‘ito cito ca upanehī’’ti.
Hence he said, “bring things from here and there”.
Do đó, nói ‘‘hãy mang đến từ đây và từ đó’’.
Paricārehīti vā sukhūpakaraṇehi attānaṃ paricārehi, attano paricaraṇaṃ kārehi.
Alternatively, “with attendants”—attend to yourself with means of comfort, make yourself attended to.
Hoặc, bằng những người phục vụ – nghĩa là, hãy phục vụ bản thân bằng các vật dụng tiện nghi, hãy để người khác phục vụ mình.
Tathābhūto ca yasmā laḷanto kīḷanto nāma hoti, tasmā ‘‘laḷā’’tiādi vuttaṃ.
And since one who is like that is indeed sporting and playing, therefore “sporting” and so on is stated.
Và vì người như vậy thường vui đùa, nên đã nói ‘‘hãy vui đùa’’, v.v.
Niccadānaṃ dānaṃ nāma, uposathadivasādīsu dātabbaṃ atirekadānaṃ padānaṃ nāma.
Constant giving is called dāna (charity); extra giving to be given on Uposatha days and so forth is called padāna (special charity).
Bố thí thường xuyên được gọi là dānaṃ (bố thí), bố thí thêm vào những ngày Uposatha, v.v., được gọi là padānaṃ (bố thí đặc biệt).
Paveṇīrakkhaṇavasena vā dīyamānaṃ dānaṃ nāma, attanāva paṭṭhapetvā dīyamānaṃ padānaṃ nāma.
Alternatively, giving that is maintained by tradition is called dāna; giving that is established by oneself is called padāna.
Hoặc, bố thí được thực hiện để duy trì truyền thống được gọi là dānaṃ, bố thí được tự mình khởi xướng và thực hiện được gọi là padānaṃ.
Pacurajanasādhāraṇaṃ vā nātiuḷāraṃ dānaṃ nāma, anaññasādhāraṇaṃ atiuḷāraṃ padānaṃ nāma.
Alternatively, dāna is common to many people and not extremely magnificent; padāna is not common to others and is extremely magnificent.
Hoặc, bố thí phổ biến cho nhiều người và không quá cao quý được gọi là dānaṃ, bố thí đặc biệt cao quý và không phổ biến cho người khác được gọi là padānaṃ.
Uddassetabbāti uddhaṃ dassetabbā.
“To be shown up”— to be shown aloft.
Cần được chỉ ra – nghĩa là, cần được chỉ ra ở phía trên.
Kuto uddhaṃ te dassetabbā?
From where should they be shown to you aloft?
Chỉ ra ở phía trên của cái gì?
Pabbajitato uddhaṃ attānaṃ mātāpitaro dassetabbā, tenāha ‘‘yathā’’tiādi.
From the time of ordination upwards, one’s parents should be shown; hence he said, “as” and so on.
Cần chỉ ra cho cha mẹ thấy bản thân mình sau khi xuất gia, do đó nói ‘‘như thế nào’’, v.v.
299. Balaṃ gahetvāti ettha balaggahaṇaṃ nāma kāyabalassa uppādanamevāti āha ‘‘kāyabalaṃ janetvā’’ti.
299. “Having gathered strength”—here, gathering strength means generating bodily strength; thus he said, “having generated bodily strength”.
299. Nắm lấy sức mạnh – ở đây, việc nắm lấy sức mạnh có nghĩa là tạo ra sức mạnh thể chất, do đó nói ‘‘tạo ra sức mạnh thể chất’’.
Evaṃ viharantoti yathā pāḷiyaṃ vuttaṃ evaṃ eko vūpakaṭṭho appamatto viharanto.
“Dwelling thus”—dwelling alone, secluded, and heedful, as stated in the Pāli text.
Sống như vậy – nghĩa là, sống một mình, ẩn dật, không phóng dật như đã nói trong Pāḷi.
Tasmāti yasmā neyyo, na ugghaṭitaññū, na ca vipañcitaññū, tasmā.
“Therefore”—because he was teachable, not one who understood immediately, nor one who understood after elaboration, therefore.
Do đó – nghĩa là, vì là người cần được giáo hóa, không phải là người hiểu nhanh, cũng không phải là người hiểu rộng, do đó.
Cirena pabbajito dvādasame vasse arahattaṃ pāpuṇi.
Having ordained after a long time, he attained Arahantship in the twelfth year.
Người xuất gia lâu năm đã đạt A-la-hán vào năm thứ mười hai.
Yaṃ pana vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘na cirassevā’’ti, taṃ saṭṭhi vassāni tato adhikampi vipassanāparivāsaṃ vasante upādāya vuttaṃ.
As for what is stated in the Pāli text, “not long after,” that is said in comparison to those who dwell for sixty years or more undergoing vipassanā parivāsa.
Còn điều đã nói trong Pāḷi là ‘‘không lâu sau’’, điều đó được nói dựa trên việc so sánh với những người sống trong sự quán niệm (vipassanāparivāsa) sáu mươi năm hoặc hơn.
Sattadvārakoṭṭhakassāti sattagabbhantaradvārakoṭṭhakasīsena gabbhantarāni vadati.
"Of the seven-gated hall" refers to the inner chambers by means of the principal inner chamber gates.
Sattadvārakoṭṭhakassa (của bảy cổng thành) nghĩa là nói về các căn phòng bên trong, với bảy cổng thành bên trong các căn phòng.
Paharāpetīti vayovuḍḍhānurūpaṃ kappāpanādinā alaṅkārāpeti.
"Causes to be adorned" means causes to be adorned in a manner appropriate to their age, such as by having them prepared.
Paharāpeti (làm cho trang điểm) nghĩa là làm cho trang điểm phù hợp với tuổi tác bằng cách sắp đặt, v.v.
Antojātatāya ñātisadisī dāsī ñātidāsī.
A female slave, being born within the family, like a relative, is a "kin-slave."
Do sinh ra trong gia đình, người hầu gái giống như người thân được gọi là ñātidāsī (người hầu gái thân thuộc).
Pūtibhāveneva lakkhitabbo doso vā abhidoso, sova ābhidosiko, abhidosaṃ vā paccūsakālaṃ gato patto atikkantoti ābhidosiko.
A fault or blemish to be recognized by its putrid nature itself is abhidoso; that same is "of that blemish." Or, abhidoso (early dawn) refers to having reached, attained, or passed the early dawn; thus, "of that blemish" (or "past its prime").
Lỗi hoặc khuyết điểm cần được nhận biết qua sự thối rữa, đó là ābhidosiko (có khuyết điểm); hoặc đã đến, đạt được, vượt qua thời điểm rạng đông thì gọi là ābhidosiko (đã qua rạng đông).
Tenāha ‘‘ekarattātikkantassā’’tiādi.
Therefore it is said: "for one who has passed one night," and so on.
Do đó, nói rằng “ekarattātikkantassā” (đã qua một đêm), v.v.
Aparibhogāraho pūtibhūtabhāvena.
"Unfit for use" due to its putrid nature.
Aparibhogāraho (không đáng dùng) vì đã thối rữa.
Ariyavohārenāti ariyasamudācārena.
"By noble convention" means by noble conduct.
Ariyavohārena (bằng cách ứng xử của bậc Thánh) nghĩa là bằng cách ứng xử cao thượng.
Ariyā hi mātugāmaṃ bhaginivādena samudācaranti.
Indeed, noble ones address women as sisters.
Các bậc Thánh ứng xử với phụ nữ bằng cách xưng hô là chị em.
Nissaṭṭhapariggahanti pariccattālayaṃ.
"Having relinquished the possession" means having abandoned attachment.
Nissaṭṭhapariggahaṃ (đã từ bỏ sở hữu) nghĩa là đã từ bỏ sự chấp thủ.
Vattuṃ vaṭṭatīti nirapekkhabhāvato vuttaṃ, idha pana visesato aparibhogārahattāva vatthuno.
"It is proper to speak" is stated due to non-attachment; here, however, it is specifically due to the object being unfit for use.
Vattuṃ vaṭṭatī (nên nói) được nói do không còn sự ràng buộc, nhưng ở đây đặc biệt là do vật đó không đáng dùng.
Nimīyati saññāyatīti nimittaṃ, tathāsallakkhito ākāroti āha ‘‘ākāraṃ aggahesī’’ti.
That which is observed or perceived is a "sign" (nimittaṃ); thus, a recognized appearance. Therefore, it is said: "took a sign."
Nimīyati saññāyatīti (được nhận biết, được hiểu) là nimittaṃ (dấu hiệu); đó là hình tướng được nhận biết như vậy, nên nói rằng “ākāraṃ aggahesī” (đã nắm giữ hình tướng).
300. Gharaṃ pavisitvāti gehasāminiyā nisīditabbaṭṭhānabhūtaṃ antogehaṃ pavisitvā.
300. "Having entered the house" means having entered the inner house, which is the place where the lady of the house sits.
300. Gharaṃ pavisitvā (đi vào nhà) nghĩa là đi vào bên trong nhà, nơi là chỗ ngồi của chủ nhà.
Ālapaneti dāsijanassa ālapane.
"In conversation" refers to conversation among slave-girls.
Ālapane (trong lời chào hỏi) nghĩa là trong lời chào hỏi của người hầu gái.
Bahi nikkhamantāti yathāvuttaantogehato bahi nikkhamantiyo.
"While going out" refers to those going out from the aforementioned inner house.
Bahi nikkhamantā (đi ra ngoài) nghĩa là những người đi ra ngoài từ bên trong nhà đã nói.
Gharesu sālā hontīti gharesu ekamante bhojanasālā honti pākāraparikkhittā susaṃvihitadvārabandhā susammaṭṭhavālikaṅgaṇā.
"Halls are in houses" means that halls for eating are in houses on one side, enclosed by walls, with well-arranged doorframes, and swept courtyards.
Gharesu sālā honti (trong các ngôi nhà có các sảnh) nghĩa là trong các ngôi nhà có các sảnh ăn ở một bên, được bao quanh bởi tường rào, có cửa ra vào được sắp đặt cẩn thận và sân cát được quét dọn sạch sẽ.
Anokappanaṃ asaddahanaṃ.
"Disbelief" means not believing.
Anokappanaṃ (không chấp nhận) là không tin tưởng.
Amarisanaṃ asahanaṃ.
"Intolerance" means not enduring.
Amarisanaṃ (không kiên nhẫn) là không chịu đựng.
Anāgatavacanaṃ anāgatasaddappayogo, attho pana vattamānakālikova.
"Future tense word" is the use of a future tense word, but the meaning is of the present time.
Anāgatavacanaṃ (lời nói về tương lai) là việc sử dụng từ ngữ chỉ tương lai, nhưng ý nghĩa lại là hiện tại.
Tenāha ‘‘paccakkhampī’’ti.
Therefore, it is said: "even in person."
Do đó, nói rằng “paccakkhampi” (ngay cả trực tiếp).
Ariyiddhiyanti ‘‘paṭikūle apaṭikūlasaññī viharatī’’ti (a. ni. 5.144) evaṃ vuttaariyiddhiyaṃ.
"Noble power" refers to the noble power mentioned as: "he dwells perceiving unrepulsiveness in what is repulsive" (A.N. 5.144).
Ariyiddhiyaṃ (thần thông của bậc Thánh) là thần thông của bậc Thánh được nói như vậy: “vị ấy sống với nhận thức không ghê tởm đối với những gì ghê tởm” (A.N. 5.144).
Pūtikummāso chaḍḍanīyadhammo tassa gehato laddhopi na dātabbayuttako dāsijanena dinnoti āha ‘‘deyyadhammavasena neva dānaṃ alatthamhā’’ti.
Fermented grain, being an object to be discarded, even if obtained from a house, should not be given. When given by a slave, it is said: "We did not receive a gift in the manner of a meritorious offering."
Pūtikummāso (cháo thiu) là vật đáng vứt bỏ; dù nhận được từ nhà đó nhưng không nên đưa, được người hầu gái đưa, nên nói rằng “deyyadhammavasena neva dānaṃ alatthamhā” (chúng tôi không nhận được bố thí theo cách của vật đáng bố thí).
‘‘Imehi muṇḍakehī’’tiādinā nitthunanavacanena paccakkhānaṃ atthato laddhameva, tassa pana ujukaphāsusamācāravasena aladdhattā vuttaṃ ‘‘na paccakkhāna’’nti.
The refusal, in essence, is indeed received by the scornful words, "by these shaven-headed ones," and so on. However, because it was not received in a straightforward and polite manner, it is said: "not a refusal."
Lời từ chối trên thực tế đã có qua lời than vãn “bởi những kẻ đầu trọc này”, v.v., nhưng vì không nhận được theo cách ứng xử thẳng thắn và thuận tiện, nên nói rằng “na paccakkhāna” (không phải là lời từ chối).
Tenāha – ‘‘paṭisanthāravasena paccakkhānampi na alatthamhā’’ti.
Therefore, it is said: "we did not even receive a refusal in the manner of a courteous reception."
Do đó, nói rằng – “paṭisanthāravasena paccakkhānampi na alatthamhā” (chúng tôi cũng không nhận được lời từ chối theo cách chào hỏi).
‘‘Neva dāna’’ntiādi paccāsīsāya akkhantiyā ca vuttaṃ viya pacurajano maññeyyāti tannivattanatthaṃ adhippāyamassa vivarituṃ ‘‘kasmā panā’’tiādi vuttaṃ.
So that many people would not think that "neither a gift" and so on was spoken out of hope or impatience, "but why," and so on, was said to clarify its intention.
“Neva dāna” (không phải bố thí), v.v. được nói như thể đó là sự mong đợi và không chấp nhận, nhiều người có thể nghĩ như vậy, nên để bác bỏ điều đó và giải thích ý định của nó, đã nói rằng “kasmā panā” (nhưng tại sao), v.v.
Suttikāpaṭicchannanti sippikāchadāhi channaṃ.
"Covered with mother-of-pearl" means covered with mother-of-pearl shells.
Suttikāpaṭicchannaṃ (được che phủ bằng vỏ sò) nghĩa là được che phủ bằng vỏ ốc.
Ukkaṭṭhaekāsanikatāyāti idaṃ bhūtakathanamattaṃ therassa tathābhāvadīpanato.
"Due to his extreme one-session practice" – this is merely a statement of fact, indicating the Elder's nature.
Ukkaṭṭhaekāsanikatāyā (do thực hành một chỗ ngồi cao thượng) đây chỉ là lời nói sự thật, cho thấy vị Trưởng lão có phẩm chất như vậy.
Mudukassapi hi ekāsanikassa yāya nisajjāya kiñcimattaṃ bhojanaṃ bhuttaṃ, vattasīsenapi tato vuṭṭhitassa puna bhuñjituṃ na vaṭṭati.
For even a moderate one-session practitioner, if any food has been eaten in a sitting, it is not permissible to eat again after rising from that sitting, even according to the strict rule.
Ngay cả đối với một vị hành một chỗ ngồi mềm mại, nếu đã ăn một chút thức ăn trong tư thế ngồi đó, thì theo quy tắc giới luật, vị ấy không được ăn lại sau khi đứng dậy khỏi chỗ đó.
Tenāha tipiṭakacūḷābhayatthero ‘‘āsanaṃ vā rakkheyya bhojanaṃ vā’’ti.
Therefore, the Elder Tipiṭaka Cūḷābhaya said: "One should protect either the seat or the food."
Do đó, Trưởng lão Tipiṭakacūḷābhaya nói: “hoặc giữ chỗ ngồi, hoặc giữ thức ăn”.
Ukkaṭṭhasapadānacārikoti purato pacchato ca āhaṭabhikkhampi aggahetvā bahidvāre ṭhatvā pattavissajjanameva karoti.
"Practicing extreme unbroken alms-round" means standing outside the door, not accepting alms brought forward or backward, but only delivering the bowl.
Ukkaṭṭhasapadānacāriko (người khất thực theo từng nhà một cách cao thượng) nghĩa là không nhận thức ăn mang đến từ phía trước hay phía sau, mà chỉ đứng ngoài cửa và nhận bát.
Eteneva therassa ukkaṭṭhapiṇḍapātikabhāvo dīpito.
By this, the Elder's extreme alms-round practice is indicated.
Chính điều này cho thấy vị Trưởng lão là người khất thực một cách cao thượng.
Tenāha – ‘‘svātanāya bhikkhaṃ nāma nādhivāsetī’’ti.
Therefore, it is said: "He does not accept alms for the next day."
Do đó, nói rằng – “svātanāya bhikkhaṃ nāma nādhivāsetī” (vị ấy không chấp nhận thức ăn cho ngày mai).
Atha kasmā adhivāsesīti āha ‘‘mātu anuggahenā’’tiādi.
Then, why did he accept? It is said: "out of kindness to his mother," and so on.
Vậy tại sao lại chấp nhận? Nên nói rằng “mātu anuggahenā” (do sự ưu ái của mẹ), v.v.
Paṇḍitā hi mātāpitūnaṃ ācariyupajjhāyānaṃ vā kātabbaṃ anuggahaṃ ajjhupekkhitvā dhutaṅgasuddhikā na bhavanti.
Indeed, wise people, by neglecting the kindness due to parents, teachers, or preceptors, do not become pure in dhutaṅga practices.
Thật vậy, những người hiền trí không bỏ qua sự ưu ái cần làm đối với cha mẹ, thầy tổ hay giới sư để trở thành người thanh tịnh về hạnh đầu đà.
301. Payuttanti vaddhivasena payojitaṃ, taddhitalopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ yathā aññatthāpi ‘‘pitāmahaṃ dhanaṃ laddhā, sukhaṃ jīvati sañcayo’’ti.
301. "Payuttaṃ" (used/applied) refers to that which is applied in the sense of increase. It should be understood that this is said by omitting the taddhita suffix, as in other places: "Having obtained ancestral wealth, Sañcayo lives happily."
301. Payuttaṃ (được sử dụng) nghĩa là được sử dụng theo cách tăng trưởng, cần hiểu là đã bỏ taddhita (hậu tố) và nói, như ở nơi khác: “pitāmahaṃ dhanaṃ laddhā, sukhaṃ jīvati sañcayo” (đã nhận được tài sản của ông nội, Sañcaya sống an lạc).
Jeṭṭhakitthiyoti padhānitthiyo.
"Chief women" means leading women.
Jeṭṭhakitthiyo (những người phụ nữ lớn tuổi) nghĩa là những người phụ nữ chủ chốt.
Itoti imasmiṃ kule anubhavitabbavibhavasampattito.
"From this" refers to from the prosperity and wealth to be experienced in this family.
Ito (từ đây) nghĩa là từ tài sản và sự thịnh vượng đáng được hưởng trong gia đình này.
Aññatoti imassa dinnattā aññasmiṃ kule anubhavitabbasampattito.
"From another" refers to from the prosperity to be experienced in another family, because it was given to this one.
Aññato (từ nơi khác) nghĩa là từ sự thịnh vượng đáng được hưởng trong gia đình khác do đã được ban cho người này.
302. Cittavicittanti kappanāya ceva araharūpena alaṅkārādinā ca cittitañceva vicittitañca.
302. "Variously adorned" means both adorned and elaborately decorated by design and in a fitting manner with ornaments and so on.
302. Cittavicittaṃ (được trang trí và tô điểm) nghĩa là được trang trí và tô điểm bằng sự tưởng tượng và bằng cách trang hoàng phù hợp.
Vaṇakāyanti vaṇabhūtaṃ kāyaṃ.
"A body like a wound" means a body that is a wound.
Vaṇakāyaṃ (thân thể như vết thương) nghĩa là thân thể như vết thương.
Samantato ussitanti heṭṭhimakāyavasena heṭṭhā upari ca sannissitaṃ.
"Raised all around" means supported both below and above by means of the lower body.
Samantato ussitaṃ (được dựng lên khắp nơi) nghĩa là được dựng lên ở phía dưới và phía trên theo thân thể phía dưới.
Niccāturanti abhiṇhappaṭipīḷitaṃ, sadā dukkhitaṃ vā.
"Constantly afflicted" means frequently tormented, or always suffering.
Niccāturaṃ (luôn bị bệnh) nghĩa là thường xuyên bị hành hạ, hoặc luôn đau khổ.
Bahusaṅkappanti rāgavatthubhāvena abhijanehi hāvabhāvavilāsavasena, āmisavasena ca soṇasiṅgālādīhi bahūhi saṅkappetabbaṃ.
"Of many intentions" means something to be conceived of in many ways by high-born individuals in terms of coquetry, gestures, and graces, as a basis for passion; and by dogs, jackals, and so on, in terms of flesh.
Bahusaṅkappaṃ (nhiều ý nghĩ) nghĩa là nhiều ý nghĩ được suy tính bởi những người quý tộc theo cách của sự quyến rũ, điệu bộ, cử chỉ do là đối tượng của dục vọng, và bởi chó, cáo, v.v. theo cách của mồi nhử.
Ṭhitīti avaṭṭhānaṃ avipariṇāmo natthi.
"Permanence" means there is no stability, no unchangeability.
Ṭhitī (sự tồn tại) nghĩa là không có sự ổn định, không có sự biến đổi.
Tenāha – ‘‘bhijjanadhammatāva niyatā’’ti, parissavabhāvāpatti ceva vināsapatti ca ekantikāti attho.
Therefore, it is said: "Its nature of breaking up is fixed," meaning that becoming putrid and undergoing destruction are inevitable.
Do đó, nói rằng – “bhijjanadhammatāva niyatā” (tính chất tan rã là cố định), nghĩa là sự biến thành trạng thái rỉ chảy và sự hủy diệt là chắc chắn.
Alattakakatāti piṇḍialattakena suvaṇṇakatā.
"Made with lac" means made golden with lump lac.
Alattakakatā (được nhuộm bằng sơn son) nghĩa là được nhuộm vàng bằng sơn son cục.
Tenāha ‘‘alattakena rañjitā’’ti.
Therefore, it is said: "dyed with lac."
Do đó, nói rằng “alattakena rañjitā” (được nhuộm bằng sơn son).
Cuṇṇakamakkhitanti dosanīharaṇehi tāpadahanādīhi katābhisaṅkhāramukhaṃ gorocanādīhi obhāsanakacuṇṇehi makkhitaṃ, tenāha ‘‘sāsapakakkenā’’tiādi.
"Smeared with powder" means the face, prepared by purificatory acts such as heating and burning, is smeared with illuminating powders like gorocana and so on. Therefore, it is said: "with mustard flour," and so on.
Cuṇṇakamakkhitaṃ (được bôi bằng bột) nghĩa là khuôn mặt đã được trang điểm bằng cách loại bỏ khuyết điểm, làm nóng, đốt, v.v., và được bôi bằng bột làm sáng như gorocana, v.v., do đó nói rằng “sāsapakakkenā” (bằng bột mù tạt), v.v.
304. Parijuññānīti parihānāni.
304. "Decays" means diminutions.
304. Parijuññānī (sự suy yếu) nghĩa là sự suy giảm.
Ye byādhinā abhibhūtā sattā jiṇṇakappā vayohānisattā viya honti, tato nivattento ‘‘jarājiṇṇo’’ti āha.
Beings afflicted by illness become as if old and worn out, like those whose lives have declined. To avert this, he says: "old and worn out."
Những chúng sinh bị bệnh tật hành hạ trở nên già yếu như những chúng sinh suy giảm tuổi thọ, để tránh điều đó, nói rằng “jarājiṇṇo” (già yếu).
Vayovuḍḍho, na sīlādivuḍḍho.
"Advanced in age," not in virtue and so on.
Vayovuḍḍho (lớn tuổi), không phải lớn về giới hạnh, v.v.
Mahattaṃ lāti gaṇhātīti mahallako, jātiyā mahallako, na vibhavādināti jātimahallako.
One who attains or takes greatness is mahallako, old by birth, not by wealth and so on; thus, "old by birth."
Mahattaṃ lāti gaṇhātīti (nắm giữ sự vĩ đại) là mahallako (người già), già về tuổi tác, không phải về tài sản, v.v., nên là jātimahallako (già về tuổi tác).
Dvattirājaparivattasaṅkhātaṃ addhānaṃ kālaṃ gato vītivattoti addhagato.
One who has gone or passed a long period, reckoned as two or three turns of kings, is "one who has traveled far."
Đã trải qua một thời gian dài được tính bằng hai hoặc ba lần thay đổi vương triều thì gọi là addhagato (đã trải qua thời gian dài).
Tathā ca paṭhamavayaṃ majjhimavayañca atīto hotīti āha ‘‘addhānaṃ atikkanto’’ti.
Thus, he has passed the first and middle stages of life, so it is said: "one who has passed a long period."
Và như vậy, đã trải qua tuổi thanh niên và tuổi trung niên, nên nói rằng “addhānaṃ atikkanto” (đã vượt qua thời gian dài).
Jiṇṇādipadehi paṭhamavayamajjhimavayassa bodhitattā anuppattatāvisiṭṭho vaya-saddo osānavayavisayoti āha ‘‘pacchimavayaṃ anuppatto’’ti.
Since the first and middle stages of life are indicated by words like jiṇṇa (old), the word vaya (age), when qualified by anuppatta (attained), refers to the final stage of life. Therefore, it is said: "one who has attained the final stage of life."
Vì các từ như jiṇṇa (già yếu) đã chỉ ra tuổi thanh niên và tuổi trung niên, nên từ vaya (tuổi) đặc biệt chỉ tuổi cuối đời, nên nói rằng “pacchimavayaṃ anuppatto” (đã đạt đến tuổi cuối đời).
‘‘Appiccho, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphasso’’ti (a. ni. 10.11) evamādīsu viya appa-saddo abhāvatthoti adhippāyenāha ‘‘appābādhoti arogo, appātaṅkoti niddukkho’’ti.
As in "of few wishes, of few contacts with stinging insects, mosquitoes, wind, sun, and creeping things" (A.N. 10.11) and similar passages, the word appa (few) means absence. With this intention, he says: "Appābādho means free from illness, appātaṅko means free from suffering."
Giống như trong “Appiccho, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphasso” (A.N. 10.11), v.v., từ appa (ít) có nghĩa là không có, nên nói rằng “appābādho” (không bệnh tật) là không bệnh, “appātaṅko” (không đau khổ) là không đau khổ.
Appattho vā idha, tatthāpi appa-saddo daṭṭhabbo.
Or, appa here means small, and there too the word appa should be understood.
Hoặc ở đây có nghĩa là ít, và ở đó cũng nên xem từ appa có nghĩa là ít.
Evañhi ‘‘yo hi, gahapati, imaṃ pūtikāyaṃ pariharanto muhuttampi ārogyaṃ paṭijāneyya kimaññatra bālyā’’ti (saṃ. ni. 3.1) suttapadaṃ samatthitaṃ hoti.
Thus, the suttapada "For if, householder, one who nourishes this putrid body were to claim even a moment's health, what would that be but foolishness?" (S.N. 3.1) is supported.
Như vậy, câu kinh “Này gia chủ, nếu ai đó giữ gìn cái thân thối rữa này mà tuyên bố khỏe mạnh dù chỉ trong một khoảnh khắc, thì đó không phải là sự ngu dốt sao?” (S.N. 3.1) sẽ được chứng minh.
Vipaccanaṃ vipāko, so eva vepāko.
The ripening is the result; that itself is the ripening.
Sự chín muồi là quả dị thục; chính nó là quả.
Samo vepāko etissā atthīti samavepākinī, tāya.
That which has an even ripening is samavepākinī; by that.
Có quả dị thục đồng đều, do đó gọi là samavepākinī (có quả dị thục đồng đều), bởi cái đó.
Teneva samavepākinibhāvena sabbampi sammadeva gaṇhāti dhāretīti gahaṇī.
Just by that state of even ripening, it correctly grasps and holds everything, therefore it is gahaṇī.
Chính vì trạng thái có quả dị thục đồng đều ấy, nó tiếp nhận và duy trì tất cả một cách đúng đắn, do đó gọi là gahaṇī (khả năng tiêu hóa).
Gahaṇisampattiyā hi yathābhuttaāhāro sammadeva jīranto sarīre tiṭṭhati, no aññathā bhuttabhutto āhāro jīrati gahaṇiyā tikkhabhāvena.
Indeed, due to the perfection of gahaṇī, the food eaten, properly digesting, remains in the body, not otherwise. The food that has been eaten digests due to the keenness of the gahaṇī.
Thật vậy, nhờ sự đầy đủ của khả năng tiêu hóa, thức ăn đã ăn được tiêu hóa đúng đắn và tồn tại trong cơ thể, không khác. Thức ăn đã ăn được tiêu hóa nhờ khả năng tiêu hóa sắc bén.
Tatheva tiṭṭhatīti bhuttākāreneva tiṭṭhati gahaṇiyā mandabhāvato.
It remains just as it was means it remains in the state it was eaten, due to the dullness of the gahaṇī.
Cũng vậy, nó tồn tại theo cách thức ăn đã ăn tồn tại do khả năng tiêu hóa yếu kém.
Bhattacchando uppajjateva bhuttaāhārassa sammā pariṇāmaṃ gatattā.
The desire for food arises because the food eaten has undergone proper digestion.
Sự thèm ăn phát sinh vì thức ăn đã ăn được tiêu hóa đúng đắn.
Tenevāti samavepākinibhāveneva.
Just by that means just by the state of even ripening.
Chính vì thế là chính vì trạng thái có quả dị thục đồng đều.
Pattānaṃ bhogānaṃ parikkhiyamānaṃ na sahasā ekajjhaṃyeva parikkhayaṃ gacchanti, atha kho anukkamena, tathā ñātayopīti āha ‘‘anupubbenā’’ti.
The possessions that have been acquired, while being consumed, do not suddenly perish all at once, but rather gradually; and so do relatives. Therefore, it is said: "gradually."
Những tài sản đã đạt được, khi được sử dụng, không nhanh chóng bị tiêu hao hết cùng một lúc, mà dần dần, và những người thân cũng vậy, nên đã nói “dần dần”.
Chātakabhayādināti ādi-saddena byādhibhayādiṃ saṅgaṇhāti.
"From the fear of hunger and so on": The word "and so on" includes the fear of illness and the like.
Do sợ đói, v.v. là từ v.v. bao gồm nỗi sợ bệnh tật, v.v.
305. Uddesasīsena niddeso gahitoti āha ‘‘dhammaniddesā uddiṭṭhā’’ti.
305. The designation is taken as the heading for explication, therefore it is said: "The expositions of the Dhamma have been designated."
305. Sự trình bày được tiếp nhận theo tiêu đề của sự tóm tắt, nên đã nói “các pháp được tóm tắt đã được trình bày”.
Yasmā vā ye dhammā uddisitabbaṭṭhena ‘‘uddesā’’ti vuccanti.
Or, because the phenomena that are to be designated are called "designations."
Hoặc vì các pháp được gọi là “uddesa” (tóm tắt) vì chúng đáng được tóm tắt.
Teva dhammā niddisitabbaṭṭhena niddesāti ‘‘dhammaniddesā uddiṭṭhā’’ti attho vutto.
And those very phenomena, being to be explicated, are called "explications." This is the meaning of "The expositions of the Dhamma have been designated."
Chính những pháp ấy được gọi là niddesa (trình bày chi tiết) vì chúng đáng được trình bày chi tiết, nên ý nghĩa của câu “các pháp được tóm tắt đã được trình bày” đã được nói.
Atha vā ye dhammā aniccatādivibhāvanavasena uddhaṃ uddhaṃ desessanti, te dhammā tatheva nissesato desessantīti evaṃ uddesaniddesapadānaṃ anatthantaratā veditabbā.
Alternatively, the phenomena that will be explained higher and higher by way of manifesting impermanence and so on, those phenomena will be completely explained in that manner. Thus, the non-difference in meaning between the terms "designation" (uddesa) and "explication" (niddesa) should be understood.
Hoặc, những pháp nào sẽ trình bày chi tiết lên trên theo cách phân tích về vô thường, v.v., thì những pháp ấy sẽ trình bày chi tiết một cách không sót, như vậy cần hiểu sự không khác biệt về ý nghĩa giữa các từ uddesa và niddesa.
Tatthāti jarāmaraṇasantike.
"Therein" refers to being near old age and death.
Ở đó là ở gần sự già và cái chết.
Addhuvoti niddhuvo na thiro, aniccoti attho.
"Unstable" means not firm, not stable; the meaning is impermanent.
Addhuvo là không kiên cố, không vững chắc, nghĩa là vô thường.
Tenāha ‘‘dhuvaṭṭhānavirahito’’ti, ajātābhūtāsaṅkhatadhuvabhāvakāraṇavivittoti attho.
Therefore it is said: "devoid of a permanent state," meaning devoid of a cause for the permanent state of the unborn, unoriginated, unconditioned.
Vì vậy đã nói “không có sự vững bền”, nghĩa là không có nguyên nhân của trạng thái bất sinh, bất thành, vô vi, vững bền.
Upanīyyatīti vā jarāmaraṇena loko sammā nīyati, tasmā addhuvoti evamettha attho daṭṭhabbo.
Alternatively, "is led": The world is properly led by old age and death, therefore it is unstable. Thus, the meaning here should be understood.
Hoặc, upanīyati (được dẫn đến) là thế gian được già và chết dẫn đến một cách đúng đắn, vì vậy ở đây cần hiểu ý nghĩa là addhuvo (không bền vững).
Tāyitunti jātiādibyasanato rakkhituṃ samatthena issarena attanā virahitoti.
"To protect": to protect from the calamities of birth and so on; "devoid of" a capable lord, a self.
Để che chở là không có vị chúa tể có khả năng bảo vệ khỏi tai ương như sinh, v.v., hay chính mình.
‘‘Imaṃ lokaṃ ito vaṭṭadukkhato mocessāmi, jarābyādhimaraṇānaṃ taṃ adhibhavituṃ na dassāmī’’ti evaṃ abhisaratīti abhissaraṇaṃ, lokassa sukhassa dātā hitassa vidhātā koci issaro, tadabhāvato āha ‘‘anabhissaroti asaraṇo’’ti.
"I will liberate this world from the suffering of saṃsāra, I will not allow old age, sickness, and death to overcome it." Thus, one who goes forth is an abhisarana. A giver of happiness to the world, a doer of good, is some lord. Due to the absence of such, it is said: "Anabhissaro means without refuge."
“Ta sẽ giải thoát thế gian này khỏi khổ luân hồi, sẽ không để già, bệnh, chết chế ngự nó” – sự hướng đến như vậy là abhisaraṇa. Không có một vị chúa tể nào ban hạnh phúc và tạo điều lợi ích cho thế gian, vì không có điều đó nên đã nói “anabhissaro là không nơi nương tựa”.
Nissako mamāyitabbavatthuabhāvato, tenāha ‘‘sakabhaṇḍavirahito’’tiādi.
"Without personal belongings" due to the absence of things to be considered one's own. Therefore it is said: "devoid of one's own property" and so on.
Nissako là không có vật đáng chiếm hữu, vì vậy đã nói “không có tài sản riêng”, v.v.
Taṇhāya vase jāto taṇhāya vijitoti katvā ‘‘taṇhāya dāso’’ti vuttaṃ.
Being born under the sway of craving, being conquered by craving, it is said: "a slave to craving."
Sinh ra dưới quyền của ái, bị ái chiến thắng, nên đã nói “nô lệ của ái”.
306. Hatthivisayattā hatthisannissitattā vā hatthisippaṃ ‘‘hatthī’’ti gahitanti āha – ‘‘hatthisminti hatthisippe’’ti, sesapadesupi eseva nayo.
306. "In elephant-lore" means in the art of elephants, because it is within the scope of elephants or relies on elephants. The same method applies to the remaining terms.
306. Hatthi (voi) được hiểu là nghề voi vì nó liên quan đến voi hoặc nương tựa vào voi, nên đã nói – “trong hatthismiṃ là trong nghề voi”, và các từ khác cũng theo cách này.
Sātisayaṃ ūrubalaṃ etassa atthīti ūrubalīti āha – ‘‘ūrubalasampanno’’ti, tamevatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘yassa hī’’tiādi vuttaṃ.
One who has excessive thigh-strength is ūrubalī. Therefore it is said: "endowed with thigh-strength." To clearly demonstrate that very meaning, "For he who" and so on is said.
Người có sức mạnh đùi vượt trội là ūrubalī (có sức mạnh đùi), nên đã nói – “có sức mạnh đùi đầy đủ”, và để làm rõ ý nghĩa đó đã nói “yassa hi” (vì người nào), v.v.
Abhinnaṃ parasenaṃ bhindato bhinnaṃ sakasenaṃ sandhārayato upatthambhayato.
"Breaking" the enemy army, "maintaining" his own broken army, supporting it.
Abhinnaṃ (không bị phá vỡ) là người phá vỡ quân địch, bhinnaṃ (bị phá vỡ) là người giữ vững, củng cố quân mình.
Bāhubalīti etthāpi ‘‘yassa hi phalakañca āvudhañca gahetvā’’tiādinā attho vattabbo, idha pana parahatthagataṃ rajjaṃ āharituṃ bāhubalanti yojanā.
In "bāhubalī" too, the meaning should be explained by "For he who, taking a shield and a weapon," and so on. Here, however, it is to recover a kingdom that has fallen into the hands of others, thus the application to arm-strength.
Trong từ bāhubalī (có sức mạnh cánh tay) cũng cần nói ý nghĩa bằng cách “vì người nào cầm khiên và vũ khí”, v.v., nhưng ở đây ý nghĩa là sức mạnh cánh tay để giành lại vương quốc bị người khác chiếm giữ.
Yathā hi ‘‘ūrubalī’’ti etthāpi bāhubalaṃ anāmasitvā attho, evaṃ ‘‘bāhubalī’’ti ettha ūrubalaṃ anāmasitvā attho veditabbo, āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo.
Just as in "ūrubalī" the meaning is understood without referring to arm-strength, so in "bāhubalī" the meaning should be understood without referring to thigh-strength. "Attā" (self) or "attabhāvo" (existence/selfhood) is that wherein ego-conceit is placed.
Cũng như trong “ūrubalī” (có sức mạnh đùi) không đề cập đến sức mạnh cánh tay, thì trong “bāhubalī” (có sức mạnh cánh tay) cần hiểu là không đề cập đến sức mạnh đùi. Cái mà sự chấp ngã đã được đặt vào là attā (tự ngã), attabhāvo (thân thể).
Alaṃ samattho attā etassāti alamatthoti āha ‘‘samatthaattabhāvo’’ti.
One for whom the self is sufficient and capable is alamattho. Therefore it is said: "capable selfhood."
Người có tự ngã có khả năng là alamattho (có khả năng), nên đã nói “thân thể có khả năng”.
Aho vatāti socane nipāto, ‘‘aho vata pāpaṃ kataṃ mayā’’tiādīsu viya.
"Aho vata" is a particle of lamentation, as in "Aho vata, I have committed evil."
Aho vata là một thán từ biểu thị sự than thở, như trong “Ôi, thật tệ hại điều ta đã làm”, v.v.
Amarātiādīsu āhūti kathenti.
In "Amarā" and so on, "āhū" means they say.
Trong amarā, v.v., āhū là họ nói.
Mataṃ uddissa ‘‘amha’’nti vattabbe sokavasena ‘‘amara’’nti vuccati.
In reference to the dead, instead of saying "we," it is said "immortal" out of sorrow.
Khi nói “amha” (chúng ta) về người đã chết, thì vì sự than thở mà nói “amara” (không chết).
Tesu pāpaṃ karontesu sattesu, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ.
"Among those who commit evil" beings. This is a locative of determination.
Tesu pāpaṃ karontesu là trong những chúng sinh làm điều ác, và đây là một từ ở cách sở thuộc để chỉ định.
Paramparāyāti attabhāvaparamparāya.
"Successively" means by successive existences.
Paramparāya là qua nhiều đời.
Saṃsāraṃ āpajjitvāti bhavādīsu saṃsārassa āpajjanahetuṃ āpajjanto paralokaṃ upeti, paralokaṃ upentova bahuvidhadukkhasaṅkhātaṃ gabbhañca upeti.
"Having fallen into saṃsāra": having fallen into the causes of falling into saṃsāra in existences and so on, one goes to the next world. And going to the next world, one falls into the womb, which is composed of various kinds of suffering.
Saṃsāraṃ āpajjitvā là khi rơi vào luân hồi, tức là rơi vào nguyên nhân của sự luân hồi trong các cõi tồn tại, v.v., thì đi đến thế giới khác; khi đi đến thế giới khác, thì rơi vào bào thai bao gồm nhiều loại khổ.
Tādisassāti tathārūpassa gabbhavāsadukkhādīnaṃ adhiṭṭhānabhūtassa appapaññassa añño appapañño ca abhisaddahanto hitasukhāvahanti pattiyāyanto.
"Of such a one," meaning of such a one who is the basis of the suffering of womb-dwelling and so on, "a foolish person" and "another foolish person" who "does not believe," who does not aspire to what brings benefit and happiness.
Tādisassā là của người kém trí tuệ như vậy, là nền tảng của khổ thai tạng, v.v., và một người kém trí tuệ khác tin tưởng vào điều mang lại lợi ích và hạnh phúc.
Sāmaññamevāti samaṇabhāvo eva seyyo.
"Recluseship itself" means recluseship is supreme.
Sāmaññamevā là chính đời sống sa-môn là tốt hơn.
Ettha ca ādito dvīhi gāthāhi catuttho dhammuddeso anugīto.
Here, the fourth exposition of the Dhamma is sung by the first two verses.
Ở đây, hai bài kệ đầu tiên là anugīti của pháp tóm tắt thứ tư.
Catutthagāthāya tatiyo.
The third by the fourth verse.
Bài kệ thứ tư là của pháp thứ ba.
Pañcamagāthāya dutiyo.
The second by the fifth verse.
Bài kệ thứ năm là của pháp thứ hai.
Chaṭṭhagāthāya dutiyatatiyā.
The second and third by the sixth verse.
Bài kệ thứ sáu là của pháp thứ hai và thứ ba.
Sattamagāthāya paṭhamo dhammuddeso anugīto, aṭṭhamādīhi pavattinivattīsu kāmesu nekkhamme ca yathārahaṃ ādīnavānisaṃsaṃ vibhāvetvā attano pabbajjakāraṇaṃ paramato dassento yathāvuttadhammuddesaṃ nigameti, tena vuttaṃ ‘‘tā pana gāthā dhammuddesānaṃ desanānupubbiṃ anādiyitvāpi yathārahaṃ saṅgaṇhanavasena anugītā’’ti.
The first exposition of the Dhamma is sung by the seventh verse. From the eighth and so on, by elucidating the dangers and benefits in the cravings that lead to continuity and cessation, and showing the reason for his own renunciation as supreme, he concludes the aforementioned exposition of the Dhamma. Therefore it is said: "And those verses, even without adhering to the order of the exposition of the Dhamma, were sung by way of appropriately collecting them."
Bài kệ thứ bảy là của pháp tóm tắt thứ nhất. Từ bài kệ thứ tám trở đi, sau khi phân tích những hiểm họa và lợi ích của các dục trong sự vận hành và chấm dứt, và trong sự xuất ly một cách thích hợp, thì kết thúc sự tóm tắt pháp đã nói bằng cách trình bày lý do xuất gia của mình một cách tối thượng. Vì vậy đã nói “những bài kệ đó là anugīti theo cách tập hợp các pháp tóm tắt một cách thích hợp mà không theo thứ tự trình bày”.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Dhammoti rājadhammoti lokikā vadanti.
"Righteous": Worldly people say this refers to the king's duties.
Dhammo là pháp của vua, như người đời nói.
Mahābodhinidhānapāramitāsaṅkhāto pana dhammo atthīti dhammiko.
However, because there exists the Dhamma, which is the accumulation of the Perfections leading to the Great Enlightenment, he is "righteous."
Tuy nhiên, có pháp được gọi là Ba-la-mật của sự tích lũy Bồ-đề vĩ đại, do đó là dhammiko (người có pháp).
Dhammenāti ñāyena.
"By righteousness" means justly.
Dhammenā là bằng lẽ phải.
Tadā brahmavihārādibhāvanādhammassa rañño anadhigatattā tassapi vā anabhijjhādīhi samānayogakkhamattā vuttaṃ ‘‘dasakusalakammapathe ṭhito’’ti.
At that time, since the qualities of brahmavihāra development, etc., were not yet attained by the king, or because he was equally secure with non-covetousness, etc., it was stated "abiding in the ten wholesome courses of action."
Vào lúc đó, vì nhà vua chưa đạt đến pháp tu tập các Phạm trú (brahmavihāra) v.v., hoặc vì sự an ổn tương tự với sự không tham lam (anabhijjhā) v.v. của ngài, nên đã nói ‘an trú trong mười nghiệp đạo thiện’.
Dhammanti dhammato anapetaṃ.
Righteously means not deviating from the Dhamma.
Pháp (Dhamma): không rời khỏi pháp.
Tathā hi ca so pakkhapātābhāvato ‘‘samo’’ti vuccatīti āha ‘‘samaṃ caratī’’ti.
Thus, because he was impartial, he was called "equal," so it says "he acts equally."
Và quả thật, vì ngài không có sự thiên vị nên được gọi là ‘bình đẳng’, do đó đã nói ‘hành xử bình đẳng’.
Pakatiniyāmenevāti paveṇiyā āgataniyāmeneva.
By the customary rule itself means by the rule that has come down through tradition.
Theo quy luật tự nhiên (pakatiniyāmena): theo quy luật đã truyền lại từ truyền thống.
Yasmā nigamajanapadesu yebhuyyena gahapatīnaṃ saṅgaho, tasmā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘gahapatikāna’’ntveva vuttaṃ.
Since householders are mostly taken care of in villages and districts, the commentary stated "of householders."
Vì ở các thị trấn và vùng nông thôn, phần lớn là sự tập hợp của các gia chủ, nên trong Chú giải đã nói ‘của các gia chủ’.
Pāḷiyaṃ pana aññameva nāgaracārittaṃ, aññaṃ negamajanapadacārittanti te visuṃ gahitā ‘‘negamesu ceva janapadesu cā’’ti.
However, in the Pāḷi, the custom of townspeople is one thing, and the custom of villagers and district dwellers is another, so they are taken separately as "among villagers and among district dwellers."
Nhưng trong Pāḷi, phong tục của cư dân thành thị là một điều, và phong tục của cư dân thị trấn và nông thôn là một điều khác, nên chúng được phân biệt và nói là ‘ở các thị trấn và ở các vùng nông thôn’.
Paccuggamananiggamanavasena uposathassa paṭiharaṇaṃ pāṭihāriyo, so eva pāṭihāriko, pakkho.
The carrying out of the Uposatha by way of going forth and returning is pāṭihāriya, which is itself pāṭihāriko, a fortnight.
Sự mang lại (paṭiharaṇa) ngày Uposatha theo cách đến và đi là pāṭihāriyo, chính nó là pāṭihāriko, tức pakkho (nửa tháng).
Ime divasāti ime cattāro divasā.
These days means these four days.
Những ngày này (ime divasā): bốn ngày này.
309. Devoti maccu abhibhavanaṭṭhena.
Deva means Māra in the sense of overcoming.
309. Devo (Thiên) tức là tử thần (maccu) theo nghĩa chinh phục.
Yathā hi devo pakatisatte abhibhavati, evaṃ maccu satte abhibhavati.
Just as a deva overcomes ordinary beings, so does death overcome beings.
Như chư thiên chinh phục các chúng sinh bình thường, tử thần cũng chinh phục các chúng sinh.
‘‘Ahaṃ asukaṃ maddituṃ āgamissāmi, tvaṃ tassa kese gahetvā mā vissajjehī’’ti maccudevassa āṇākarā dūtā viyāti dūtāti vuccanti.
"I will come to crush so-and-so; you, having seized his hair, do not release it"—thus they are called messengers, like messengers of the deva of death.
Như những sứ giả của thiên tử thần chết, những người nói rằng “Ta sẽ đến để nghiền nát người đó, ngươi đừng buông tóc của người đó ra”, nên họ được gọi là dūtā (sứ giả).
Alaṅkatapaṭiyattāyāti idaṃ attano dibbānubhāvaṃ āvikatvā ṭhitāyāti dassetuṃ vuttaṃ.
Adorned and prepared was stated to show that she stood revealing her divine power.
Được trang hoàng và chuẩn bị (alaṅkatapaṭiyattāyā): điều này được nói để chỉ ra rằng họ đứng đó sau khi đã biểu lộ thần thông của mình.
Devatābyākaraṇasadisameva hoti na cireneva maraṇasambhavato.
It is like a prophecy of a deity because death is likely to occur soon.
Giống như lời tiên tri của chư thiên (devatābyākaraṇasadisameva hoti): vì cái chết có thể xảy ra trong thời gian không lâu.
Visuddhidevānanti khīṇāsavabrahmānaṃ.
Of pure deities means of arahant brahmās.
Của chư thiên thanh tịnh (visuddhidevāna): của các Phạm thiên đã đoạn tận lậu hoặc (khīṇāsavabrahmāna).
Te hi carimabhave bodhisattānaṃ jiṇṇādike dassenti.
Indeed, in their final existence, they show old age, etc., to Bodhisattas.
Quả thật, trong kiếp cuối cùng, họ đã chỉ ra những điều như tuổi già v.v. cho các vị Bồ tát.
Disampatīti vibhattialopena niddeso, disāsīsena desā vuttāti desānaṃ adhipatirājāti attho.
Disampati is a designation with elision of the case ending; "regions" are spoken of by way of "chiefs of regions," meaning the king, lord of regions.
Disampatī (Chúa tể các phương): là cách diễn đạt với sự lược bỏ biến cách, có nghĩa là vua chúa tể của các xứ sở, vì các xứ sở được gọi bằng tên của các phương.
Uttamaṅge sirasi ruhantīti uttamaṅgaruhā, kesā.
Growing on the best part, the head, are uttamaṅgaruhā, hairs.
Mọc trên đỉnh đầu là uttamaṅgaruhā, tức tóc.
Te panettha yasmā palitattā avisesato sabbapacchimavayasandassakā honti, tasmā ‘‘vayoharā’’ti vuttā.
Here, since they are gray and thus indiscriminately indicative of the very last stage of life, they are called "harbingers of old age."
Ở đây, vì chúng có màu bạc và đặc biệt chỉ ra tuổi già nhất, nên chúng được gọi là ‘vayoharā’ (kẻ cướp tuổi thanh xuân).
Parihariyamānovāti aññena aññena parihariyamāno viya velāya velāya tena mahatā parijanena upaṭṭhiyamāno kumārakīḷaṃ kīḷīti attho.
Parihariyamānova means being cared for by various people, being attended to by that large retinue from time to time, playing children's games.
Được chăm sóc (parihariyamānovā): có nghĩa là ngài chơi trò chơi của trẻ con, được một đoàn tùy tùng lớn chăm sóc hết lần này đến lần khác, như thể được người này người kia chăm sóc.
Keci pana ‘‘parihariyamāno evā’’ti avadhāraṇavasena atthaṃ vadanti, tathā sati caturāsītivassasahassāni thaññapāyī taruṇadārako ahosīti āpajjatīti tadayuttaṃ.
Some, however, interpret the meaning as "parihariyamāno eva" (only being cared for) with an emphasizing sense. If so, it would imply that he was a young boy who drank milk for eighty-four thousand years, which is inappropriate.
Một số người lại nói ý nghĩa theo cách xác định ‘chỉ được chăm sóc’, nhưng nếu vậy thì sẽ dẫn đến việc ngài là một đứa trẻ sơ sinh bú sữa trong tám mươi bốn ngàn năm, điều đó không hợp lý.
Kumārakālaṃ vatvā tadanantaraṃ oparajjavacanato viruddhañcetaṃ.( Pañcamaṅgalavacanena unnaṅgalamaṅgalaukkantanamaṅgalakammahāyamaṅgaladussamaṅgalāni samupagatāni eva ahesunti daṭṭhabbaṃ).
And this contradicts the statement about his viceroyalty immediately after speaking of his childhood. (It should be understood that by the mention of Pañcamaṅgala (the five auspicious signs), the auspicious signs of the plough, the uprooting, the karma-destroying, and the evil-destroying were also present).
Và điều này mâu thuẫn với việc nói về thời thơ ấu, sau đó là việc được phong làm thái tử. (Nên hiểu rằng với lời nói về Năm Điều Cát Tường, các điều cát tường như unnaṅgala, ukkantanamaṅgala, kammahāya, dussamaṅgala đã thực sự xảy ra).
311. Savaṃsavasena āgatā puttanattuādayo puttā ca paputtā ca etissāti puttapaputtakā paramparā.
311. The succession of descendants, such as sons and grandsons, means puttapaputtakā (sons and grandsons).
311. Các con cháu, chắt v.v. đến theo dòng dõi, tức là có con và chắt, đó là puttapaputtakā (con cháu nối đời), tức là sự kế thừa.
Nihatanti nihitaṃ ṭhapitaṃ, pavattitanti attho.
Nihataṃ means placed, established, that is, maintained.
Nihata: được đặt xuống, được thiết lập, có nghĩa là được thực hành.
Nihatanti vā satataṃ patiṭṭhitabhāvena vaḷañjitanti attho.
Or Nihataṃ means constantly established and practiced.
Hoặc nihata: có nghĩa là được sử dụng một cách liên tục, bền vững.
Tenāha ‘‘kalyāṇavatta’’nti.
Therefore, it is said "kalyāṇavattaṃ" (good conduct).
Do đó đã nói ‘hạnh lành (kalyāṇavatta)’.
Atirekatarā dve guṇāti mahāsattassa maghadevakālato atirekatarā dve guṇā itararājūhi pana atirekatarā anekasatasahassappabhedā eva guṇā ahesunti.
Atirekatarā dve guṇā means two qualities that were more excellent than those of the Bodhisatta during the time of Maghadeva; however, his qualities were more excellent than those of other kings by hundreds of thousands of distinctions.
Hai phẩm chất vượt trội hơn (atirekatarā dve guṇā): có nghĩa là hai phẩm chất của Đại sĩ vượt trội hơn so với thời Maghadeva, và các phẩm chất của ngài vượt trội hơn các vị vua khác hàng trăm ngàn lần.
312. Tettiṃsa sahapuññakārino ettha nibbattāti taṃsahacaritaṭṭhānaṃ tettiṃsaṃ, tadeva tāvatiṃsaṃ, taṃnivāso etesanti tāvatiṃsā.
312. Those who performed meritorious deeds together in thirty-three previous lives were reborn here; hence, the place associated with them is thirty-three, which is Tāvatiṃsa, and those who reside there are Tāvatiṃsā.
312. Ba mươi ba vị đã cùng nhau tạo công đức sinh ra ở đây, nên nơi liên quan đến họ là Tettiṃsa, chính nó là Tāvatiṃsa, những người cư ngụ ở đó là Tāvatiṃsā.
Nivāsabhāvo ca tesaṃ tattha nibbattanapubbakoti āha – ‘‘devānaṃ tāvatiṃsānanti tāvatiṃsabhavane nibbattadevāna’’nti.
And their residence there is preceded by their rebirth there, so it says: "devānaṃ tāvatiṃsānanti tāvatiṃsabhavane nibbattadevānaṃ" (of the Tāvatiṃsa gods, meaning the gods reborn in the Tāvatiṃsa realm).
Và sự cư ngụ của họ ở đó là trước khi họ sinh ra ở đó, do đó đã nói – ‘của chư thiên Tāvatiṃsa tức là của chư thiên sinh ra ở cõi Tāvatiṃsa’.
Raññoti nimimahārājassa.
Rañño means of King Nimi.
Của nhà vua (rañño): của Đại vương Nimi.
Ovāde ṭhatvāti ‘‘sīlaṃ arakkhanto mama santikaṃ mā āgacchatū’’ti niggaṇhanavasenapi, ‘‘ekantato mama vijite vasantena sīlaṃ rakkhitabba’’nti evaṃ pavattitaovādavasenapi ovāde ṭhatvā.
Ovāde ṭhatvā means abiding in the instruction, both by way of restraining, saying, "Let him who does not protect morality not come to me," and by way of the instruction given, "Those residing in my kingdom must absolutely protect morality."
An trú trong lời khuyên (ovāde ṭhatvā): an trú trong lời khuyên được ban ra theo cách khiển trách “người nào không giữ giới thì đừng đến chỗ ta”, và theo cách khuyên nhủ “người nào sống trong lãnh địa của ta nhất định phải giữ giới”.
Atha nanti mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ mahānubhāvaṃ nimirājānaṃ.
Atha naṃ means King Nimi, who was greatly resplendent, greatly radiant, and greatly powerful.
Sau đó (atha): tức là vua Nimi có uy lực lớn, có hào quang lớn, có thần thông lớn.
‘‘Sakkohamasmi devindo, tava santikamāgato’’ti attano sakkabhāvaṃ pavedetvā ‘‘kaṅkhaṃ te paṭivinodessāmī’’ti āha.
After revealing his Sakka nature, saying, "I am Sakka, the king of gods, come to your presence," he said, "kaṅkhaṃ te paṭivinodessāmī" (I will dispel your doubt).
Sau khi tự xưng là Sakka, chúa tể chư thiên, “Ta là Sakka, chúa tể chư thiên, ta đã đến chỗ ngài”, ngài nói “ta sẽ giải tỏa nghi ngờ của ngài”.
Tenāha ‘‘sabbabhūtānamissarā’’tiādi.
Therefore, it is said "sabbabhūtānamissarā" and so on.
Do đó đã nói ‘chúa tể của tất cả chúng sinh (sabbabhūtānamissarā)’ v.v.
Sīlaṃ upādāya omakatāya ‘‘ki’’nti hīḷento vadati.
He speaks disparagingly, saying "kiṃ" (what?), because of the inferiority of generosity compared to morality.
Nói ‘ki’ (cái gì) với ý khinh thường, vì sự thấp kém so với giới.
Guṇavisiṭṭhatāyāti lābhayasādīnañceva piyamanāpatādīnañca āsavakkhayapariyosānānaṃ nimittabhāvena uttamaguṇatāya.
Guṇavisiṭṭhatāya means due to the superiority of morality as an excellent quality, serving as a cause for gains, fame, and desirable things, culminating in the destruction of the asavas.
Về sự thù thắng của phẩm chất (guṇavisiṭṭhatāya): vì phẩm chất tối thượng là nguyên nhân dẫn đến lợi lộc, danh tiếng v.v., và những điều đáng yêu, đáng ưa v.v., kết thúc bằng sự đoạn tận lậu hoặc.
Tadā sakko anuruddhatthero, so attano purimajātiyaṃ paccakkhasiddhaṃva dānato sīlaṃ mahantaṃ vibhāvento ‘‘ahañhī’’tiādimāha.
At that time, Sakka was the Elder Anuruddha, and he, demonstrating the greatness of morality over generosity, as if it were directly perceived in his previous life, said "ahañhī" (I indeed) and so on.
Lúc đó, Sakka là Trưởng lão Anuruddha, ngài đã nói ‘ahañhī’ (chính ta) v.v. để phân biệt rõ ràng rằng giới lớn hơn bố thí, điều mà ngài đã tự mình chứng kiến trong kiếp trước.
Tattha attanā vasiyamānaṃ kāmāvacaradevalokaṃ sandhāya ‘‘pettivisayato’’ti vuttaṃ.
There, "pettivisayato" (from the realm of petas) was said with reference to the sensuous deva realm where he resided.
Ở đó, ‘pettivisayato’ (từ cảnh giới của tổ tiên) được nói để chỉ cõi trời dục giới mà ngài đang cư ngụ.
Tassa hi kappasatasahassaṃ vivaṭṭajjhāsayassa pūritapāramissa devaloko petaloko viya upaṭṭhāsi.
For him, whose aspiration had been fulfilled for a hundred thousand aeons, and whose perfections were complete, the deva realm appeared like a peta realm.
Đối với ngài, người có ý chí thanh tịnh trong một trăm ngàn đại kiếp và đã hoàn thành các ba-la-mật, cõi trời hiện ra như cõi ngạ quỷ.
Tenevāha ‘‘accharāgaṇasaṅghuṭṭhaṃ, pisācagaṇasevita’’nti (saṃ. ni. 1.46).
Therefore, he said, "resounded by throngs of nymphs, served by throngs of pisācas" (Saṃ. Ni. 1.46).
Do đó đã nói “được các nhóm tiên nữ hò reo, được các nhóm quỷ dạ xoa phục vụ” (Saṃ. Ni. 1.46).
Imassa mama adiṭṭhapubbarūpaṃ disvā ‘‘ahudeva bhaya’’nti cintetvā āha ‘‘avikampamāno’’ti.
Seeing this form of mine, which he had never seen before, he thought, "There is indeed fear," and said "avikampamāno" (unshaken).
Sau khi thấy hình dạng chưa từng thấy của ta và nghĩ “quả thật có sự sợ hãi”, ngài nói ‘không run sợ (avikampamāno)’.
Bhāyanto hi cittassa aññathattena kāyassa ca chambhitattena vikampati nāma.
For one who is afraid trembles due to the alteration of the mind and the trembling of the body.
Quả thật, người sợ hãi sẽ run rẩy vì tâm trạng thay đổi và thân thể run rẩy.
Tenāha ‘‘abhāyamāno’’ti.
Therefore, it is said "abhāyamāno" (unafraid).
Do đó đã nói ‘không sợ hãi (abhāyamāno)’.
Sukhaṃ kathetuṃ hotīti puññaphalaṃ kathetuṃ sukhaṃ hoti.
Sukhaṃ kathetuṃ hotī means it is easy to speak of the fruit of merit.
Dễ dàng để nói (sukhaṃ kathetuṃ hotī): dễ dàng để nói về quả báo của công đức.
313. Manaṃ āgamma yuttāyeva hontīti mātalissa sakkasseva cittaṃ jānitvā yuttā viya honti, rathe yuttaājānīyakiccaṃ karonti devaputtā.
313. Manaṃ āgamma yuttāyeva hontī means, knowing Mātali's mind, they become as if yoked; the devaputtas perform the function of well-bred horses yoked to a chariot.
313. Thực sự phù hợp với tâm ý (manaṃ āgamma yuttāyeva hontī): các thiên tử trở nên như thể phù hợp sau khi biết được tâm ý của Sakka giống như Mātalī, họ thực hiện công việc của những con ngựa thuần chủng được thắng vào xe.
Evaṃ tādise kāle tathā paṭipajjanti, yathā erāvaṇo devaputto hatthikiccaṃ.
Thus, at such a time, they act in the same way that the devaputta Erāvaṇa performs the function of an elephant.
Vào thời điểm như vậy, họ hành động như vậy, giống như thiên tử Erāvaṇa thực hiện công việc của một con voi.
Naddhito paṭṭhāyāti rathapañjarapariyantena akkhassa sambandhaṭṭhānaṃ naddhī, tato paṭṭhāya.
Naddhito paṭṭhāyā means from the naddhī, which is the point where the axle is connected to the frame of the chariot.
Từ chỗ buộc (naddhito paṭṭhāyā): naddhī là chỗ nối của trục xe với khung xe, từ chỗ đó.
Akkho bajjhati etthāti akkhabaddho, akkhena rathassa baddhaṭṭhānaṃ.
That to which the axle is bound is akkhabaddho, the place where the chariot is bound by the axle.
Trục xe được buộc vào đó là akkhabaddho, tức chỗ trục xe được buộc vào xe.
Yathā devalokato yāva candamaṇḍalassa gamanavīthi, tāva attano ānubhāvena heṭṭhāmukhameva rathaṃ pesesi, evaṃ candamaṇḍalassa gamanavīthito yāva rañño pāsādo, tāva tatheva pesesi.
Just as from the deva world up to the moon's orbit, he sent the chariot downwards by his own power, so too from the moon's orbit up to the king's palace, he sent it in the same way.
Như từ cõi trời đến con đường mặt trăng, ngài đã điều khiển chiếc xe hướng xuống bằng thần thông của mình, tương tự, từ con đường mặt trăng đến cung điện của nhà vua, ngài cũng điều khiển như vậy.
Dve magge dassetvāti patodalaṭṭhiyā ākāsaṃ vilikhanto viya attano ānubhāvena nirayagāmī devalokagāmī cāti dve magge dassetvā.
“Having shown two paths” means, like tracing in the sky with a goad-stick, by his own power, having shown two paths: one leading to hell and one leading to the deva-world.
Dve magge dassetvā (sau khi chỉ hai con đường), nghĩa là, như thể dùng cây roi vẽ lên hư không, bằng thần thông của mình, sau khi chỉ hai con đường là con đường dẫn đến địa ngục và con đường dẫn đến cõi trời.
Katamenātiādi desanāmattaṃ, yathā tena rathena gacchantassa nirayo devaloko ca pākaṭā honti, tathā karaṇaṃ adhippetaṃ.
“By which?” and so forth is merely a teaching; it is intended that one acts in such a way that, for one going by that chariot, hell and the deva-world become manifest.
Từ Katamenā (bằng cái gì) trở đi chỉ là lời dạy, ý muốn nói việc làm cho địa ngục và cõi trời trở nên rõ ràng, như khi người đi bằng cỗ xe đó.
Vuttakāraṇameva sandhāyāha mahāsatto ‘‘ubhayeneva maṃ mātali nehī’’ti.
Referring to that very reason, the Great Being said, “Mātali, take me to both.”
Đề cập đến chính lý do đã nói, vị Đại Bồ Tát nói: ‘‘Mātali, hãy đưa tôi đi cả hai con đường’’.
Dugganti duggamaṃ.
Dugga means difficult to access.
Duggaṃ (khó đi) nghĩa là con đường khó đi.
Vettaraṇinti evaṃnāmakaṃ nirayaṃ.
Vettaraṇī means a hell by that name.
Vettaraṇiṃ (Vettaraṇī) nghĩa là địa ngục tên như vậy.
Kuthitanti pakkuthitaṃ nipakkatelasadisajālaṃ.
Kuthita means bubbling hot, like oil boiling with froth.
Kuthitaṃ (sôi sục) nghĩa là sôi sục, có ngọn lửa như dầu sôi.
Khārasaṃyuttanti khārodakasadisaṃ.
Khārasaṃyutta means like caustic water.
Khārasaṃyuttaṃ (hòa với chất kiềm) nghĩa là giống như nước kiềm.
Rathaṃ nivattetvāti nirayābhimukhato nivattetvā.
“Having turned the chariot back” means having turned it away from the direction of hell.
Rathaṃ nivattetvā (sau khi quay xe lại) nghĩa là sau khi quay xe khỏi hướng địa ngục.
Bīraṇīdevadhītāyāti ‘‘bīraṇī’’ti evaṃnāmikāya accharāya.
“To the deva-daughter Bīraṇī” means to the nymph named Bīraṇī.
Bīraṇīdevadhītāya (đối với thiên nữ Bīraṇī) nghĩa là đối với tiên nữ tên là Bīraṇī.
Soṇadinnadevaputtassāti ‘‘soṇadinno’’ti evaṃnāmakassa devaputtassa.
“To the deva-son Soṇadinna” means to the deva-son named Soṇadinna.
Soṇadinnadevaputtassa (đối với thiên tử Soṇadinna) nghĩa là đối với thiên tử tên là Soṇadinna.
Gaṇadevaputtānanti gaṇavasena puññaṃ katvā gaṇavaseneva nibbattadevaputtānaṃ.
“To the group of deva-sons” means to the deva-sons who were reborn in a group, having performed merit as a group.
Gaṇadevaputtānaṃ (đối với các thiên tử tập thể) nghĩa là đối với các thiên tử đã tạo phước theo nhóm và tái sinh theo nhóm.
Pattakāleti upakaṭṭhāya velāya.
Pattakāle means at the appropriate time.
Pattakāle (đến lúc) nghĩa là vào thời điểm thích hợp.
Atithinti paccekasambuddhaṃ.
Atithi means a Paccekabuddha.
Atithiṃ (vị khách) nghĩa là một vị Phật Độc Giác (Paccekabuddha).
Kassapassa bhagavato sāsane ekaṃ khīṇāsavattherantipi vadanti.
Some also say it was a single Arahant elder during the dispensation of Kassapa Bhagavā.
Một số người nói đó là một vị Trưởng lão A-la-hán trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa.
Mātāva puttaṃ sakimābhinandīti yathā pavāsato āgataṃ puttaṃ mātā sakiṃ ekavāraṃ āgatakāle abhinandati, tathā niccakāle abhinandi sakkaccaṃ parivisi.
“As a mother rejoices once over her son” means just as a mother rejoices once when her son returns from a journey, so he always rejoiced and served with careful attention.
Mātāva puttaṃ sakimābhinandī (như mẹ hoan hỷ con một lần) nghĩa là, như người mẹ hoan hỷ con mình một lần khi con từ nơi xa về, vị ấy luôn hoan hỷ và cúng dường một cách cung kính.
Saṃyamā saṃvibhāgāti sīlasaṃyamā saṃvibhāgasīlā.
Saṃyamā saṃvibhāgā means endowed with the restraint of virtue and the virtue of sharing.
Saṃyamā saṃvibhāgā (từ sự tiết chế, từ sự chia sẻ) nghĩa là từ sự tiết chế giới, từ giới bố thí.
Jātaketi nimijātake.
Jātake means in the Nimi Jātaka.
Jātake (trong câu chuyện Jātaka) nghĩa là trong câu chuyện Nimi Jātaka.
Cittakūṭanti devanagarassa dakkhiṇadisāya dvārakoṭṭhakaṃ.
Cittakūṭa means the gate-tower on the southern side of the deva-city.
Cittakūṭaṃ (Cittakūṭa) nghĩa là cổng thành phía nam của thành phố chư thiên.
Sakko cittaṃ sandhāretuṃ asakkontoti mahāsatte pavattaṃ devatānaṃ sakkārasammānaṃ paṭicca uppannaṃ attano usūyacittaṃ bahi anāvikatvā abbhantareyeva ca naṃ ṭhapetuṃ asakkonto.
“Sakka, being unable to retain his mind” means, due to the honors and respects shown to the Great Being by the devas, being unable to keep his own arising jealousy hidden externally, retaining it only internally.
Sakko cittaṃ sandhāretuṃ asakkonto (Sakka không thể giữ được tâm) nghĩa là, do sự tôn kính và cúng dường của chư thiên dành cho Đại Bồ Tát, tâm đố kỵ của Sakka khởi lên, và ông không thể giữ nó ở bên trong mà không bộc lộ ra ngoài.
Aññesaṃ puññena vasāhīti sakkassa mahāsattaṃ rosetukāmatāya ārādhanaṃ nidasseti.
“By the merit of others” indicates Sakka’s instigation due to his desire to anger the Great Being.
Aññesaṃ puññena vasāhi (do phước báu của người khác) chỉ sự thỉnh cầu của Sakka vì muốn chọc giận Đại Bồ Tát.
Purāṇasakko dīghāyuko, taṃ upādāya jarājiṇṇaṃ viya katvā ‘‘jarasakko’’ti vuttaṃ.
The former Sakka was long-lived, and referring to that, he was called “Jarasakka” (aged Sakka), as if he were worn out by old age.
Sakka cũ có tuổi thọ dài, do đó, ông được gọi là ‘‘jarasakko’’ (Sakka già) như thể ông đã già yếu.
316. Vīriyaṃ akaronto samucchindati, na tāva samucchinnaṃ, kalyāṇamittasaṃsaggādipaccayasamavāye sati sīlavataṃ kalyāṇavattaṃ pavattetuṃ sakkoti.
316. “He destroys (it) by not making effort”—it is not yet completely destroyed; when conditions such as association with noble friends are present, one can engage in noble conduct of virtue.
316. Vīriyaṃ akaronto samucchindati (không nỗ lực thì đoạn trừ), điều đó chưa phải là đoạn trừ hoàn toàn, vì nếu có các điều kiện như kết giao với bạn lành, thì có thể thực hành hạnh lành của giới luật.
Dussīlena samucchinnaṃ nāma hoti tassa tattha nirāsabhāvena paṭipattiyā eva asambhavato.
“It is said to be destroyed by the immoral one” because of his hopelessness regarding it and the consequent impossibility of practice.
Dussīlena samucchinnaṃ nāma hoti (do người ác giới đoạn trừ) là vậy, vì người đó không còn hy vọng và không thể thực hành.
Satta sekhā pavattenti kalyāṇavattassa apariniṭṭhitakiccattā.
“The seven trainees perform (it)” because the task of noble conduct is not yet completed.
Satta sekhā pavattenti (bảy vị Hữu học thực hành) vì công việc của hạnh lành chưa hoàn thành.
Khīṇāsavena pavattitaṃ nāma pariniṭṭhitakiccattā.
“It is said to be performed by the Arahant” because the task is completed.
Khīṇāsavena pavattitaṃ nāma (do vị A-la-hán thực hành) là vậy, vì công việc đã hoàn thành.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
317. Madhurāyanti uttaramadhurāyaṃ.
317. Madhurāyaṃ means in Uttarā Madhurā.
317. Madhurāyaṃ (ở Madhurā) nghĩa là ở Uttaramadhurā.
Gundāvaneti kāḷasippalivane.
Gundāvane means in the forest of black Sippalī trees.
Gundāvane (trong rừng Gundā) nghĩa là trong rừng Kāḷasippali.
Atimuttakavaneti ca vadanti.
Some also say in the Atimuttaka forest.
Cũng gọi là rừng Atimuttaka.
Catūsu vaṇṇesu brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo.
Among the four castes, the brāhmaṇa caste is the best.
Trong bốn giai cấp, giai cấp Bà-la-môn là giai cấp tối thượng.
Paṇḍaroti parisuddho.
Paṇḍaro means pure.
Paṇḍaro (trắng) nghĩa là thanh tịnh.
Kāḷakoti aparisuddho.
Kāḷako means impure.
Kāḷako (đen) nghĩa là không thanh tịnh.
Jātigottādipaññāpanaṭṭhānesūti jātigottādivasena suddhacintāyaṃ brāhmaṇā eva suddhajātikā, na itareti adhippāyo.
“In places for designating birth, clan, etc.” means that in terms of purity of thought based on birth, clan, etc., brāhmaṇas are of pure birth, and not others—this is the intention.
Jātigottādipaññāpanaṭṭhānesū (trong những chỗ xác định dòng dõi, gia tộc, v.v.) nghĩa là ý muốn nói rằng, xét về sự thanh tịnh của dòng dõi, chỉ có Bà-la-môn là có dòng dõi thanh tịnh, không phải những người khác.
Saṃsārato vā suddhacintāyaṃ brāhmaṇāva sujjhanti vedavihitassa suddhavidhino aññesaṃ avisayattāti adhippāyo.
Or, in terms of purity from saṃsāra, brāhmaṇas alone are purified in pure thought, because the pure rite prescribed by the Vedas is beyond others—this is the intention.
Hoặc ý muốn nói rằng, xét về sự thanh tịnh khỏi luân hồi, chỉ có Bà-la-môn là thanh tịnh, vì phương pháp thanh tịnh được quy định trong kinh Veda không thuộc phạm vi của những người khác.
Taṃ panetaṃ tesaṃ virujjhati khattiyavessānampi mantajjhenassa anuññātattā, mantajjhenavidhinā ca saṃsārasuddhiyābhāvato.
But this contradicts them, as khattiyas and vessas are also permitted to study the Vedas, and because purity from saṃsāra does not exist through the rite of Vedic study.
Tuy nhiên, điều này mâu thuẫn với họ, vì các Khattiya và Vessa cũng được phép học và tụng Veda, và không có sự thanh tịnh khỏi luân hồi bằng phương pháp học và tụng Veda.
Puttā nāma anorasāpi honti, na tathā imeti āha ‘‘orasā’’ti.
Sons can be illegitimate, but not these; thus, he said, “legitimate.”
Con cái có thể là con nuôi (anorasā), không phải như những người này, nên nói ‘‘orasā’’ (con ruột).
Ure saṃvaḍḍhitaputtopi ‘‘orasa’’nti vuccati.
A son raised in the bosom is also called “orasa.”
Người con được nuôi dưỡng trong lòng cũng được gọi là ‘‘orasa’’.
Ime pana mukhato niggato hutvā ure saṃvaḍḍhāti dassetuṃ ‘‘orasā mukhato jātā’’ti vuttaṃ.
However, to show that these, having emerged from the mouth, were raised in the bosom, it is said, “legitimate, born from the mouth.”
Nhưng để chỉ ra rằng những người này được sinh ra từ miệng và được nuôi dưỡng trong lòng, nên nói ‘‘orasā mukhato jātā’’ (con ruột sinh ra từ miệng).
Tato eva brahmato jātāti brahmajā, brahmasambhūtāpi ‘‘brahmajā’’ti vuccanti, na tathā ime.
Therefore, born from Brahmā, brahmajā; those originated from Brahmā are also called “brahmajā,” but not these.
Vì vậy, họ được gọi là brahmajā (do Phạm thiên sinh), những người sinh từ Phạm thiên cũng được gọi là ‘‘brahmajā’’, không phải những người khác.
Ime pana paccakkhato brahmunā nimmitāti brahmanimmitā, tato eva brahmato laddhabbavijjādidāyajjadāyādāti brahmadāyādāti sabbametaṃ brāhmaṇānaṃ katthanāpalāpasadisaṃ viññūnaṃ appamāṇaṃ avimaddakkhamaṃ vācāvatthumattaṃ brahmakuttasseva abhāvato.
However, these, having been directly created by Brahmā, are brahmanimmitā (created by Brahmā); therefore, heirs to knowledge and other inheritances to be received from Brahmā are brahmadāyādā (heirs of Brahmā)—all this is like the idle chatter of brāhmaṇas, of no account to the wise, indefensible talk, because Brahmā as a creator does not exist.
Nhưng những người này được Phạm thiên tạo ra một cách trực tiếp nên gọi là brahmanimmitā (do Phạm thiên tạo), và vì vậy họ là những người thừa kế các di sản như tri thức từ Phạm thiên nên gọi là brahmadāyādā (người thừa kế Phạm thiên). Tất cả những điều này chỉ là lời khoe khoang vô nghĩa của Bà-la-môn, không có giá trị đối với người trí, không thể chịu được sự xem xét kỹ lưỡng, chỉ là lời nói suông vì không có Phạm thiên nào như vậy.
Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggavaṇṇanāyaṃ vuttameva.
What needs to be said here has already been said in the Visuddhimagga Commentary.
Những gì cần nói ở đây đã được nói trong Visuddhimaggavaṇṇanā.
Tenāha ‘‘ghosoyevā’’tiādi.
Therefore, he said, “It is merely a sound,” and so forth.
Vì vậy, nói ‘‘ghosoyevā’’ (chỉ là tiếng nói) v.v.
Vohāramattamevetanti etaṃ ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’tiādi vacanamattameva, na tassa attho tehi adhippetappakāro atthi.
“This is merely a conventional term” means that this statement, “the brāhmaṇa caste is the best,” and so forth, is merely a saying, and its meaning is not as they intend.
Vohāramattamevetaṃ (điều này chỉ là một cách gọi) nghĩa là câu nói ‘‘giai cấp Bà-la-môn là giai cấp tối thượng’’ v.v. chỉ là lời nói, không có ý nghĩa như họ mong muốn.
318. Samijjheyyāti diṭṭhidīpanavasena attano ajjhāsayo nipphajjeyya.
318. Samijjheyyā means his aspiration would be fulfilled by displaying his view.
318. Samijjheyyā (sẽ thành tựu) nghĩa là mong ước của mình sẽ thành tựu bằng cách làm sáng tỏ quan điểm.
Tenāha ‘‘manoratho pūreyyā’’ti.
Therefore, he said, “his wish would be fulfilled.”
Vì vậy, nói ‘‘manoratho pūreyyā’’ (ước nguyện sẽ được viên mãn).
Khattiyopīti parakhattiyopi.
Khattiyopi means even another khattiya.
Khattiyopī (ngay cả Khattiya) nghĩa là ngay cả Khattiya khác.
Assāti samiddhadhanādiṃ pattassa.
Assā means for one who has attained abundant wealth, etc.
Assā (của người đó) nghĩa là của người đã đạt được sự giàu có, v.v.
Tenāha – ‘‘issariyasampattassā’’ti nesanti etesaṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ ettha pubbuṭṭhāyibhāvādinā itarehi upacaritabbatāya na kiñci nānākaraṇanti yojanā.
Therefore, he said— “for one endowed with sovereignty”—the connection here is that there is no difference among these four castes with regard to being honored by others due to precedence or similar factors.
Vì vậy, nói – ‘‘issariyasampattassā’’ (của người có quyền lực và tài sản). Nesaṃ (của những người này) nghĩa là không có sự khác biệt nào giữa bốn giai cấp này về việc được những người khác tôn kính do địa vị cao hơn, v.v.
322. Ahaṃ cīvarādīhi upaṭṭhāko, tumhākaṃ icchitacchitakkhaṇe vadeyyātha yenatthoti yojanā.
322. The connection is: “I am a supporter with robes, etc.; you should speak whenever you wish for anything.”
322. Tôi là người cúng dường y phục, v.v., các ngài hãy nói bất cứ điều gì các ngài muốn vào bất cứ lúc nào, nếu có điều gì cần thiết, là ý nghĩa.
Corādiupaddavanisedhanena rakkhāgutti, dānādinimittaupaddavanisedhanena āvaraṇagutti.
Rakkhāguttti means protection by preventing troubles from thieves, etc.; āvaraṇagutti means protection by preventing troubles arising from giving, etc.
Rakkhāgutti (sự bảo vệ) là ngăn chặn những tai họa như trộm cướp. Āvaraṇagutti (sự che chắn) là ngăn chặn những tai họa do bố thí, v.v.
Paccuppannānatthanisedhanena vā rakkhāgutti, āgāmianatthanisedhanena āvaraṇagutti.
Or, rakkhāguttti means prevention of present harms; āvaraṇagutti means prevention of future harms.
Hoặc rakkhāgutti là ngăn chặn những tai họa hiện tại, āvaraṇagutti là ngăn chặn những tai họa trong tương lai.
Ettha ca khattiyādīsu yo yo issaro, tassa itarena anuvattetabbabhāve, kusalākusalakaraṇena nesaṃ vasena laddhabbaabhisamparāye, pabbajitehi laddhabbasāmīcikiriyāya ca aṇumattopi viseso natthi, tasmā so visesābhāvo pāḷiyaṃ tattha tattha vāre ‘‘evaṃ sante’’tiādinā vibhāvito.
And here, among khattiyas and others, there is not even the slightest difference in terms of who is sovereign and must be followed by others, nor in the afterlife results obtained according to their wholesome and unwholesome actions, nor in the proper conduct to be received from monastics; therefore, this absence of distinction is made clear in the Pāḷi in various places with phrases like “in that case,” and so forth.
Ở đây, trong số các Khattiya, v.v., không có một chút khác biệt nào về việc ai là người cai trị thì người kia phải tuân theo, về quả báo tốt hay xấu sẽ nhận được ở đời sau tùy theo hành động thiện hay bất thiện của họ, và về sự cung kính mà các vị xuất gia phải nhận được. Do đó, sự thiếu vắng khác biệt này được giải thích trong kinh điển ở từng trường hợp bằng cách nói ‘‘evaṃ sante’’ (nếu là như vậy) v.v.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Sakuṇapotaketi kādambaṭiṭṭibhaputtake.
Sakuṇapotake means ducklings and lapwing chicks.
Sakuṇapotake (những con chim non) nghĩa là những con chim non kādamba và ṭiṭṭibha.
Aññova bhaveyyāti tasmiṃ attabhāve mātugāmato añño idāni bhariyābhūto mātugāmo bhaveyya.
“Would be another” means in that existence, there would be another woman, now his wife, different from his mother.
Aññova bhaveyyā (sẽ là người khác) nghĩa là trong kiếp sống đó, sẽ có một người phụ nữ khác, không phải người mẹ, mà là người vợ hiện tại.
Puttaṃ labheyyāti attano kammavasena puttaṃ, no tassa.
"He might obtain a son" refers to a son according to his own kamma, not his (the king's).
Có thể có con là con cái theo nghiệp của chính mình, không phải của người khác.
Ubhohīti imehi eva ubhohi.
"By both" means by these very two.
Cả hai là chính hai điều này.
Imehi kāraṇehīti tassa rājakumārassa buddhaṃ paṭicca micchāgahaṇaṃ, titthiyānaṃ ujjhāyanaṃ, anāgate manussānaṃ bhikkhūnaṃ uddissa vippaṭisāroti imehi tīhi kāraṇehi.
"By these reasons" refers to the prince's wrong apprehension regarding the Buddha, the complaints of the sectarians, and the future remorse of people concerning bhikkhus – by these three reasons.
Vì những lý do này là ba lý do này: sự hiểu lầm của hoàng tử về Đức Phật, sự phàn nàn của các ngoại đạo, và sự hối tiếc của mọi người trong tương lai đối với các Tỳ-kheo.
Paññattanti santhataṃ celapaṭikaṃ.
"Spread out" refers to a spread-out piece of cloth.
Đã được quy định là tấm vải trải.
Maṅgalaṃ icchantīti maṅgalikā.
Those who desire auspiciousness are "auspicious seekers."
Những người mong cầu điều tốt lành, nên gọi là người cầu sự cát tường (maṅgalikā).
327. Atha naṃ bhagavā tato micchābhinivesato vivecetukāmo ‘‘so kho aha’’ntiādinā attano dukkaracariyaṃ dassetuṃ ārabhi.
327. Then, wishing to divert him from that wrong resolve, the Bhagavā began to show his difficult practice, starting with "Indeed, I."
327. Sau đó, Thế Tôn, muốn giải thoát ông ta khỏi sự chấp thủ sai lầm đó, đã bắt đầu trình bày về sự thực hành khổ hạnh của chính mình bằng câu "này ta" (so kho ahaṃ).
Mahāsaccake(ma. ni. 1.364 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ ‘‘so kho aha’’ntiādipāṭhassa tattha āgataniyāmeneva āgatattā.
It should be understood "in the manner stated in the Mahāsaccaka Sutta" because the passage beginning "Indeed, I" appears there in the same context.
Cần phải hiểu theo cách đã nói trong kinh Đại Saccaka (Ma. Ni. 1.364 trở đi) vì đoạn văn "này ta" (so kho ahaṃ) cũng xuất hiện ở đó theo cùng một quy tắc.
Pāsarāsisutte (ma. ni. 1.272 ādayo) vuttanayenāti etthāpi eseva nayo.
Here too, "in the manner stated in the Pāsarāsi Sutta" is the same method.
Theo cách đã nói trong kinh Pāsarāsi (Ma. Ni. 1.272 trở đi): ở đây cũng vậy, cùng một quy tắc.
343. Aṅkusaṃ gaṇhanti etena tassa gahaṇe cheko hotīti aṅkusagahaṇasippaṃ.
343. "The art of handling the goad" means he is skilled in handling it.
343. Người khéo léo trong việc nắm giữ nó, nên gọi là nghệ thuật nắm giữ móc sắt (aṅkusagahaṇasippaṃ).
Meghautunti meghaṃ paṭicca uppannasītautuṃ.
"The rainy season cold" refers to the cold season arising due to rain.
Mùa mưa (meghautu) là mùa lạnh sinh ra do mây.
Pabbatautunti pabbataṃ paṭicca uṇhautuṃ.
"The mountain heat" refers to the hot season arising due to the mountain.
Mùa núi (pabbatautu) là mùa nóng sinh ra do núi.
Ubhayavasena ca tassa tathā sītuṇhaututo eno āgatoti ta-kārassa da-kāraṃ katvā udenoti nāmaṃ akāsi.
And since the deer came from both types of cold and hot seasons, by changing the letter 'ta' to 'da', "he named him Udena."
Và do cả hai, con nai đã đến từ mùa lạnh và mùa nóng như vậy, nên đã đổi chữ 'ta' thành 'da' và đặt tên là Udena.
Tāpaso ogāḷhañāṇavasena rañño matabhāvaṃ ñatvā.
"The ascetic," knowing "the king's death," by means of profound knowledge.
Vị đạo sĩ, nhờ có trí tuệ sâu sắc, đã biết được cái chết của nhà vua.
Ādito paṭṭhāyāti kosambinagare parantaparañño aggamahesibhāvato paṭṭhāya.
"From the very beginning" means from the time she was the chief queen of King Parantapa in the city of Kosambī.
Từ lúc ban đầu là từ lúc trở thành hoàng hậu của vua Parantapa ở thành phố Kosambī.
Pubbeti sīlavantakāle.
"Previously" refers to the time when she was virtuous.
Trước đây là vào thời kỳ giữ giới.
Hatthiganthanti hatthīnaṃ attano vase vattāpanasatthaṃ.
"The elephant-binding" refers to the science of bringing elephants under one's control.
Hatthigantha là bộ sách về cách điều khiển voi.
Tenevassa taṃ sikkhāpeti, kiccañca ijjhati.
For this reason, he teaches her that, and the task succeeds.
Vì thế, ông ta đã dạy cho cô ấy điều đó, và công việc đã thành công.
344. Padahanabhāvoti bhāvanānuyogo.
344. "The state of striving" refers to the application to meditation.
344. Trạng thái tinh tấn (padahanabhāvo) là sự chuyên tâm tu tập.
Padhāne vā niyutto padhāniyo, padhāniyassa bhikkhuno, tasseva padhāniyabhāvassa aṅgāni kāraṇāni padhāniyaṅgāni.
Or one engaged in striving is a striver (padhāniyo); "the requisites for striving" are the factors or conditions for such a bhikkhu's state of striving.
Người chuyên tâm tu tập (padhāna) là padhāniya, những yếu tố là nguyên nhân của trạng thái tinh tấn của vị Tỳ-kheo chuyên tâm tu tập đó, là những yếu tố của sự tinh tấn (padhāniyaṅgāni).
Saddhā etassa atthīti saddho.
One who has faith is "faithful."
Người có đức tin là người có đức tin (saddho).
Kiñcāpi paccekabodhisattānampi abhinīhārato paṭṭhāya āgatā āgamanasaddhā eva, mahābodhisattānaṃ pana saddhā garutarāti sā eva gahitā.
Although the faith of Paccekabuddha bodhisattas also originates from their aspiration, it is the same coming faith; however, the faith of Mahābodhisattas is greater, and that is what is taken here.
Mặc dù đối với các Bồ-tát Độc Giác cũng có đức tin được phát khởi từ lúc phát nguyện, nhưng đức tin của các Đại Bồ-tát thì sâu sắc hơn, nên chính đức tin đó được đề cập.
Acalabhāvena okappanaṃ ‘‘sammāsambuddho bhagavā, svākhyāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti kenaci akampiyabhāvena ratanattayaguṇe ogāhitvā kappanaṃ.
"Firm conviction" means immersing and conceiving of the qualities of the Triple Gem in an unshakable manner, thinking, "The Bhagavā is perfectly enlightened, the Dhamma is well-proclaimed, the Saṅgha is well-practiced."
Sự tin tưởng vững chắc là sự tin tưởng vào Tam Bảo với sự không lay chuyển bởi bất cứ ai, rằng "Đức Thế Tôn là Bậc Chánh Đẳng Giác, Pháp đã được thuyết giảng khéo léo, Tăng chúng thực hành đúng đắn".
Pasāduppatti ratanattaye pasīdanameva.
"The arising of clarity" is simply being clear in the Triple Gem.
Sự phát sinh tịnh tín chính là sự tịnh tín nơi Tam Bảo.
Bodhinti catumaggañāṇanti vuttaṃ taṃnimittattā sabbaññutaññāṇassa, bodhīti vā sammāsambodhi.
"Enlightenment" is said to be "the knowledge of the four paths" because it is the cause of omniscience, or "enlightenment" is perfect enlightenment (sammāsambodhi).
Sự giác ngộ (bodhi) được nói là trí tuệ bốn Đạo (catumaggañāṇa) vì nó là nguyên nhân của trí tuệ toàn tri, hoặc bodhi là Chánh Đẳng Giác.
Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati.
Indeed, path-knowledge is the proximate cause of omniscience, and omniscience is the proximate cause of path-knowledge, which is called "perfect enlightenment."
Trí tuệ Đạo là nền tảng của trí tuệ toàn tri, và trí tuệ toàn tri là nền tảng của trí tuệ Đạo, được gọi là "Chánh Đẳng Giác".
Nicchitasubuddhatāya dhammassa sudhammatā saṅghassa suppaṭipatti vinicchitā eva hotīti āha ‘‘desanāsīsameva ceta’’ntiādi.
The excellent nature of the Dhamma and the proper practice of the Saṅgha are certainly determined by the truly certain enlightenment, so it is said, "And this is precisely the pinnacle of teaching," and so on.
Vì Pháp có tính chất thiện lành và Tăng chúng có sự thực hành đúng đắn được xác định bởi sự giác ngộ chân chính, nên nói "và điều này là đỉnh cao của giáo pháp" (desanāsīsameva cetaṃ) v.v...
Tassa padhānaṃ vīriyaṃ ijjhati ratanattayasaddhāya ‘‘imāya paṭipadāya jarāmaraṇato muccissāmī’’ti padhānānuyoge avaṃmukhasambhavato.
"His striving energy succeeds" because of the faith in the Triple Gem, thinking, "By this path, I shall be freed from old age and death," leading to the engagement in striving.
Sự tinh tấn của người đó thành công vì sự tinh tấn được phát sinh từ đức tin Tam Bảo với ý nghĩ "với con đường này, ta sẽ thoát khỏi già chết".
Appābādhotiādi heṭṭhā vuttameva.
"Free from affliction," and so on, has been stated previously.
Ít bệnh tật (appābādho) v.v... đã được nói ở trên.
Aguṇaṃ pakāsetā āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjitā sammāpaṭipattiyā visodhanatthaṃ.
"One who reveals a fault," one who enters into restraint in the future for the purification of proper practice.
Người bày tỏ lỗi lầm (aguṇaṃ pakāsetā) là người sẽ thực hành sự chế ngự trong tương lai để thanh lọc sự thực hành đúng đắn.
Udayañca atthañca gantunti ‘‘avijjāsamudayā’’tiādinā pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayañca vayañca jānituṃ.
"To know the arising and passing away" means to know the arising and passing away of the five aggregates of clinging, as in "from the arising of ignorance," and so on.
Để biết sự sinh khởi và sự diệt tận (udayañca atthañca gantuṃ) là để biết sự sinh khởi và sự diệt tận của năm uẩn chấp thủ bằng câu "do vô minh sinh khởi" v.v...
Tenāha ‘‘etenā’’tiādi.
Therefore, he says, "By this," and so on.
Vì thế, nói "bằng điều này" (etenā) v.v...
Parisuddhāya upakkilesavinimuttāya.
"Purified" means free from defilements.
Thanh tịnh là thoát khỏi các phiền não.
Nibbijjhitunti tadaṅgavasena pajahituṃ samucchedappahānassa paccayo bhavituṃ.
"To penetrate" means to abandon temporarily so as to become a condition for eradication by cutting off.
Để đoạn trừ (nibbijjhituṃ) là để đoạn trừ theo từng phần, để trở thành nhân duyên cho sự đoạn trừ tận gốc.
Yaṃ dukkhaṃ khīyatīti kilesesu appahīnesu tena tadupanissayakammaṃ paṭicca yaṃ dukkhaṃ uppajjeyya, taṃ sandhāya vuttaṃ.
"The suffering that is exhausted" refers to the suffering that would arise due to kamma associated with unabandoned defilements; it is said in reference to that.
Khổ đau được tiêu diệt (yaṃ dukkhaṃ khīyatī) được nói đến với ý nghĩa rằng khổ đau nào có thể phát sinh do nghiệp phụ thuộc vào phiền não khi chúng chưa được đoạn trừ.
346. Kucchisannissito gabbho nissayavohārena ‘‘kucchī’’ti vuccati, so etissā atthīti kucchimatī.
346. The embryo lodged in the womb is called "womb" by way of dependence; one who has this is "womb-possessing."
346. Thai nhi nương tựa trong bụng mẹ được gọi là "bụng" (kucchī) theo cách gọi nương tựa, người phụ nữ có thai nhi này là người đang mang thai (kucchimatī).
Tenāha ‘‘āpannasattā’’ti.
Therefore, he says, "pregnant."
Vì thế, nói "người đang mang thai" (āpannasattā).
Ārakkho panassa paccupaṭṭhito hotīti mātarā gahitasaraṇaṃ gabbhavuṭṭhitassa tassa saraṇagamanaṃ pavedayitassa kusalaṃ saraṇaṃ nāma, mātu katarakkho puttassapi paccupaṭṭhitoti.
"Protection is present for him" means the refuge taken by the mother is a wholesome refuge proclaimed for him who has emerged from the womb, and the mother's protection is present for the son as well.
Sự che chở của người đó hiện diện (ārakkho panassa paccupaṭṭhito hotī) là sự quy y của người mẹ được xem là sự quy y thiện lành cho thai nhi khi nó được sinh ra, sự che chở của người mẹ cũng hiện diện cho đứa con.
Mahallakakāleti vacanatthaṃ jānanakāle.
"In old age" refers to the time of understanding the meaning of words.
Vào tuổi trưởng thành (mahallakakāle) là vào tuổi biết ý nghĩa của lời nói.
Sārentīti yathādiṭṭhaṃ yathābalaṃ ratanattayaguṇapatiṭṭhāpanavasena assa sārenti.
"Reminding" means reminding him of the qualities of the Triple Gem as seen and as much as possible.
Nhắc nhở (sārentī) là nhắc nhở người đó về phẩm chất Tam Bảo theo những gì đã thấy và theo khả năng của mình.
Sallakkhetvāti vuttamatthaṃ upadhāretvā.
"Having reflected" means having understood the stated meaning.
Sau khi suy xét (sallakkhetvā) là sau khi xem xét ý nghĩa đã nói.
Saraṇaṃ gahitaṃ nāma hoti ratanattayassa saraṇabhāvasallakkhaṇapubbakatanninnacittabhāvatova.
"Refuge is taken" simply by the mind being inclined towards and predisposed to recognizing the Triple Gem as a refuge.
Được gọi là đã quy y (saraṇaṃ gahitaṃ nāma hoti) là do tâm hướng về Tam Bảo và nhận thức Tam Bảo là nơi nương tựa.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
347. Aṅgulīnaṃ mālaṃ dhāretīti iminā anvatthā tassa samaññāti dasseti.
347. "He wears a garland of fingers"—by this, it shows that his appellation is meaningful.
347. Người đeo vòng hoa bằng ngón tay (aṅgulīnaṃ mālaṃ dhāretī): với điều này, cho thấy tên gọi của ông ta đúng với ý nghĩa.
Tatrāti tasmiṃ ācariyavacanena aṅgulimālassa dhāraṇe.
"There" refers to Aṅgulimāla wearing the fingers at the teacher's command.
Ở đó (tatrā) là trong việc Aṅgulimāla đeo ngón tay theo lời của thầy.
Karīsasahassakhette ekasālisīsaṃ viya apaññāyamānasakakicco hotīti adhippāyo.
The intention is that he was unable to find his own task, "like a single ear of rice in a thousand-karīsa field."
Ý nghĩa là công việc của ông ta không thể được nhận ra như một hạt lúa duy nhất trong một cánh đồng ngàn karīsa.
Takkasīlaṃ pesayiṃsu ‘‘tādisassa ācariyassa santike sippuggahasammāpayogena diṭṭhadhammike samparāyike ca atthe jānanto bhāriyaṃ na kareyyā’’ti.
"They sent him to Takkasīla" thinking, "Such a teacher should not cause trouble, knowing the worldly and future benefits through proper application in learning an art."
Đã gửi đến Takkasīlā (Takkasīlaṃ pesayiṃsu)*: "Một người như vậy, không nên gây ra những điều khó khăn khi học hỏi nghệ thuật từ một vị thầy như thế, biết được những lợi ích trong hiện tại và tương lai thông qua sự thực hành đúng đắn".
Bāhirakā ahesuṃ ahiṃsakassa vattasampattiyā ācariyassa cittasabhāvato nibbattanatibhāvena.
"They were external" due to the non-arising of the teacher's mental disposition by the perfection of the practice of non-violence.
Họ là những người ngoại đạo (bāhirakā ahesuṃ) vì bản chất tâm của vị thầy không sát hại, do sự thành tựu của giới hạnh.
Sineheneva vadanteti sinehena viya vadante.
"Speaking as if with affection" means speaking as if with affection.
Nói như thể bằng tình cảm (sineheneva vadante) là nói như thể có tình cảm.
Gaṇanampi na uggaṇhātīti gaṇanavidhimpi na sallakkheti.
"He does not even learn counting" means he does not even comprehend the method of counting.
Ngay cả cách đếm cũng không học (gaṇanampi na uggaṇhātī) là ngay cả phương pháp đếm cũng không nhận ra.
Tattha kāraṇamāha ‘‘pakatiyā’’tiādinā.
The reason for this is stated, beginning with "by nature."
Ở đó, nói về nguyên nhân "theo bản chất" (pakatiyā) v.v...
Ṭhapitaṭṭhāneti rukkhagacchantarādike ṭhapitaṭṭhāne sakuntasiṅgālānaṃ vasena aṅguliyo vinassanti.
"In the placed spot," that is, in a spot placed among trees or bushes, "the fingers are destroyed" by birds and jackals.
Những ngón tay bị hư hoại (aṅguliyo vinassanti) do chim và chó rừng ở nơi đã đặt (ṭhapitaṭṭhāne) như trong cây cối và bụi rậm.
Bhaggavoti kosalarañño purohitaṃ gottena vadati.
"Bhaggava" refers to the Kosalan king's purohita by clan.
Bhaggava là gọi vị đạo sĩ của vua Kosala bằng họ.
Coro avissāsanīyo sāhasikabhāvato.
"A robber is untrustworthy" due to his violent nature.
Kẻ trộm không đáng tin cậy (coro avissāsanīyo) vì bản chất hung bạo.
Purāṇasanthatā sākhā avissāsanīyā vicchikādīnaṃ pavesanayogyattā.
"An old hollow branch is untrustworthy" because scorpions, etc., can enter it.
Cành cây cũ không đáng tin cậy (purāṇasanthatā sākhā avissāsanīyā) vì có thể có bọ cạp v.v... chui vào.
Rājā avissāsanīyo issariyamadena dhanalobhena ca kadāci jīvite saṅkābhāvato.
"A king is untrustworthy" due to the fear for one's life that might arise at any time from the intoxication of power and greed for wealth.
Vua không đáng tin cậy (rājā avissāsanīyo) vì có thể gây nguy hiểm đến tính mạng do sự kiêu ngạo quyền lực và lòng tham tiền bạc.
Itthī avissāsanīyā lolasīlacittabhāvato.
"A woman is untrustworthy" due to her fickle character and mind.
Phụ nữ không đáng tin cậy (itthī avissāsanīyā) vì bản chất tâm không ổn định.
Anuddharaṇīyo bhavissati saṃsārapaṅkato.
"He will be unable to be uplifted" from the mire of saṃsāra.
Sẽ không thể được kéo lên (anuddharaṇīyo bhavissati) khỏi vũng lầy luân hồi.
348. Saṅkaritvāti ‘‘mayaṃ ekajjhaṃ sannipatitvā coraṃ māretvā vā palāpetvā gamissāmā’’ti saṅkaraṃ katvā.
348. "Having united" means having made an agreement, thinking, "Let us gather together and either kill the robber or make him flee."
348. Sau khi tập hợp lại (saṅkaritvā) là sau khi quyết định rằng "chúng ta sẽ tập hợp lại, giết tên trộm hoặc đuổi hắn đi".
Iddhābhisaṅkhāranti abhisaṅkharaṇaṃ adhiṭṭhānaṃ.
"A volitional formation of psychic power" means a determination.
Sự tác ý thần thông (iddhābhisaṅkhāraṃ) là sự tác ý, sự quyết định.
Abhisaṅkhāsīti adhiṭṭhahi.
"He volitionally formed" means he determined.
Đã tác ý (abhisaṅkhāsī) là đã quyết định.
Saṃharitvāti saṃkhipitvā.
"Having compressed" means having shortened.
Sau khi thu gọn (saṃharitvā) là sau khi tóm tắt.
Orabhāgeti corassa orabhāge.
"To the near side" means to the robber's near side.
Ở phía trước (orabhāge) là ở phía trước tên trộm.
349. Daṇḍoti paharaṇahatthacchedanādiko daṇḍanasaṅkhāto daṇḍo.
349. "Punishment" refers to the punishment consisting of striking, cutting off hands, and so on.
349. Hình phạt (daṇḍo) là hình phạt bao gồm việc đánh đập, cắt tay v.v...
Pavattayitabboti ānetabbo.
Pavattayitabbo means 'should be brought forth'.
Pavattayitabbo nghĩa là nên được mang đến.
Apanetvāti attano santānato samucchedavasena pahāya.
Apanetvā means 'having abandoned from one's own continuum by way of eradication'.
Apanetvā nghĩa là từ bỏ bằng cách đoạn diệt khỏi dòng tâm thức của chính mình.
Paṭisaṅkhāyāti paṭisaṅkhānena.
Paṭisaṅkhāyā means 'by reflection'.
Paṭisaṅkhāyā nghĩa là bằng sự quán xét.
Avihiṃsāyāti karuṇāya.
Avihiṃsāyā means 'by compassion'.
Avihiṃsāyā nghĩa là bằng lòng bi.
Sāraṇīyadhammesūti chasupi sāraṇīyadhammesu, ṭhito aṭṭhitānaṃ pāpadhammānaṃ bodhimūle eva samucchinnattā.
Sāraṇīyadhammesu means 'in the six amiable practices', established because evil qualities are eradicated at the root of awakening.
Sāraṇīyadhammesu nghĩa là trong sáu pháp đáng ghi nhớ, ṭhito (an trú) bởi vì các pháp ác không an trú đã bị đoạn diệt ngay dưới cội Bồ-đề.
Yathā atīte aparimitaṃ kālaṃ sandhāvitaṃ, evaṃ imāya paṭipattiyā anāgatepi sandhāvissatīti dassento ‘‘idānī’’tiādimāha.
Demonstrating that just as he had wandered for an immeasurable time in the past, so too will he wander in the future by this practice, he said " idānī" (now) and so forth.
Để chỉ ra rằng, giống như trong quá khứ đã trôi lăn vô số kiếp, thì trong tương lai cũng sẽ trôi lăn như vậy với con đường thực hành này, nên Ngài nói ‘‘idānī’’ (bây giờ), v.v.
Itvevāti iti eva, iti-saddo nidassanattho.
Itvevā means 'iti eva', the word iti has the meaning of indication.
Itvevā là iti eva (như thế này), từ iti mang nghĩa chỉ định.
Tenāha ‘‘evaṃ vatvā yevā’’ti.
Therefore, he said, " evaṃ vatvā yevā" (having said thus).
Do đó, Ngài nói ‘‘evaṃ vatvā yevā’’ (chỉ nói như vậy).
Akirīti ākiri, pañcapi āvudhāni vikiri.
Akirī means 'ākiri', he scattered the five weapons.
Akirī là ākiri (ném ra), ném tung năm loại vũ khí.
Tena vuttaṃ ‘‘khipi chaḍḍesī’’ti.
Therefore it is said, " khipi chaḍḍesī" (he threw and discarded).
Do đó, đã nói ‘‘khipi chaḍḍesī’’ (ném và vứt bỏ).
351. Hatthī araññahatthī honti manussānaṃ tattha gantuṃ asakkuṇeyyattā, evaṃ assāpi.
351. Hatthī araññahatthī are wild elephants because people cannot go there; likewise, horses.
351. Hatthī araññahatthī (voi là voi rừng) vì con người không thể đến đó được, assāpi (ngựa cũng vậy).
Kūṭasahassānaṃ bhijjanakāraṇaṃ hoti therassa āgamanabhayena ghaṭe chaḍḍetvā palāyanena.
It is the cause for the breaking of a thousand water jars due to the fear of the Elder's arrival, by dropping the jars and fleeing.
Kūṭasahassānaṃ bhijjanakāraṇaṃ hoti (là nguyên nhân làm vỡ hàng ngàn bình) do sợ hãi sự đến của Trưởng lão nên vứt bỏ bình và bỏ chạy.
Gabbhamūḷhāyāti byākulagabbhāya.
Gabbhamūḷhāya means 'whose womb is confused'.
Gabbhamūḷhāya nghĩa là người có thai bị rối loạn.
Pabbajjābalenāti vuttaṃ, satthu desanānubhāvenāti pana vattabbaṃ.
It is said, " by the power of going forth," but it should be said, 'by the power of the Teacher's teaching'.
Pabbajjābalenā (do năng lực xuất gia) đã được nói, nhưng nên nói là do năng lực giáo pháp của Đức Phật.
So hi tassāpi kāraṇanti.
For that is also the cause for her.
Vì Ngài cũng là nguyên nhân của điều đó.
Ariyā nāma jāti pabbajjā ariyabhāvatthāya jātīti katvā.
Ariyā nāma jāti means 'the noble birth' because it is a birth for the sake of nobleness.
Ariyā nāma jāti (sự sanh cao quý) là sự xuất gia, vì nó là sự sanh để đạt đến trạng thái cao quý.
Mahāparittaṃ nāmetanti mahānubhāvaṃ parittaṃ nāmetaṃ.
Mahāparittaṃ nāmetaṃ means 'this is a great powerful protection'.
Mahāparittaṃ nāmetaṃ nghĩa là đây là bài kinh bảo hộ có uy lực lớn.
Tathā hi naṃ thero sabbabhāvena ariyāya jāto saccādhiṭṭhānena akāsi.
For the Elder made it with his entire being through a declaration of truth of noble birth.
Thật vậy, Trưởng lão đã thực hiện nó bằng sự phát nguyện chân thật, với sự sanh cao quý trong mọi phương diện.
Tenāha ‘‘saccakiriyakataṭṭhāne’’ti.
Therefore, he said, " saccakiriyakataṭṭhāne" (at the place where the declaration of truth was made).
Do đó, Ngài nói ‘‘saccakiriyakataṭṭhāne’’ (tại nơi đã thực hiện lời chân thật).
Gabbhamūḷhanti mūḷhagabbhaṃ.
Gabbhamūḷhaṃ means 'a confused fetus'.
Gabbhamūḷhaṃ nghĩa là thai bị rối loạn.
Gabbho hi paripakko sampajjamāno vijāyanakāle kammajavātehi sañcāletvā parivattito uddhaṃpādo adhosīso hutvā yonimukhābhimukho hoti, evaṃ so kassaci alaggo sotthinā bahi nikkhamati, vipajjamāno pana viparivattanavasena yonimaggaṃ pidahitvā tiriyaṃ nipajjati, tathā yassā yonimaggo pidahati, sā tattha kammajavātehi aparāparaṃ parivattamānā byākulā mūḷhagabbhāti vuccati, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘gabbhamūḷha’’nti.
For when a fetus is fully developed and being born, it is turned and rotated by the karma-born winds, becoming head-down and feet-up, facing the mouth of the womb. Thus it comes out without difficulty, unattached to anything. But if it is born with difficulty, it lies crosswise, obstructing the birth canal by turning. And a woman whose birth canal is thus obstructed, who is rotated back and forth by karma-born winds, is called 'gabbhamūḷhā' (having a confused womb). It is with reference to this that " gabbhamūḷhaṃ" is said.
Khi thai nhi trưởng thành và đang được sanh ra, vào thời điểm sanh, nó được các luồng gió do nghiệp đẩy và xoay chuyển, trở thành đầu hướng lên trên và chân hướng xuống dưới, rồi hướng về phía cửa âm đạo. Như vậy, nó không bị mắc kẹt vào đâu cả và thoát ra ngoài một cách an toàn. Nhưng khi bị rối loạn, nó nằm ngang, chặn đường âm đạo do bị xoay chuyển sai hướng. Tương tự, người phụ nữ mà đường âm đạo bị chặn, thai nhi bị gió nghiệp xoay chuyển liên tục bên trong, trở nên rối loạn, được gọi là gabbhamūḷhā (thai bị rối loạn). Điều này đã được nói đến khi đề cập đến ‘‘gabbhamūḷha’’.
Saccakiriyā nāma buddhāsayaṃ attano sīlaṃ paccavekkhitvā katā, tasmā saccakiriyā vejjakammaṃ na hotīti daṭṭhabbaṃ.
A declaration of truth is made after reflecting on one's own virtue, which is the Buddha's intention; therefore, a declaration of truth should be understood as not being a medical procedure.
Sự phát nguyện chân thật là sự quán xét giới của mình dựa trên ý định của Đức Phật, do đó cần hiểu rằng sự phát nguyện chân thật không phải là một phương pháp chữa bệnh.
Therassapi cātiādinā upasaṅkamitabbakāraṇaṃ vadati.
By " therassapi cā" (and for the Elder) and so forth, he explains the reason for approaching him.
Therassapi cā (và của Trưởng lão) v.v., nói về lý do cần phải đến gặp.
Ime dve hetū paṭicca bhagavā theraṃ saccakiriyaṃ kāresi.
It was dependent on these two reasons that the Blessed One caused the Elder to make a declaration of truth.
Do hai lý do này, Đức Thế Tôn đã khiến Trưởng lão thực hiện lời chân thật.
Jātinti mūlajātiṃ.
Jātiṃ means 'the original birth'.
Jātiṃ nghĩa là sự sanh khởi gốc rễ.
352. Pariyādāya āhacca bhinnena sīsena.
352. Having come, having brought, with a smashed head.
352. Pariyādāya āhacca bhinnena sīsena (đầu bị vỡ) là bị đánh và làm vỡ.
Sabhāgadiṭṭhadhammavedanīyakammanti niraye nibbattanasakakammasabhāgabhūtaṃ diṭṭhadhammavedanīyakammaṃ.
Sabhāgadiṭṭhadhammavedanīyakammaṃ means 'a karma to be experienced in this very life that is similar to the karma that leads to rebirth in hell'.
Sabhāgadiṭṭhadhammavedanīyakammaṃ (nghiệp dị thục trong hiện tại tương ứng) là nghiệp dị thục trong hiện tại có tính chất tương ứng với nghiệp sanh vào địa ngục.
Sabhāgatā ca samānavatthukatā samānārammaṇatāekavīthipariyāpannatādivasena sabbathā sarikkhatā, sadisampi ca nāma tadevāharīyati yathā ‘‘tasseva kammassa vipāko’’ti ca ‘‘sā eva tittirī tāneva osadhānī’’ti ca.
And similarity means being of the same basis, having the same object, belonging to the same thought-process, and being entirely alike in all respects, and such a similar thing itself is referred to, as in "the result of that very karma" and "that very quail and those very medicines."
Sự tương ứng là sự giống nhau hoàn toàn về mọi mặt, như có cùng đối tượng, cùng cảnh giới, cùng lộ trình, v.v. Và cái tên tương tự cũng được dùng để chỉ chính điều đó, như ‘‘quả báo của chính nghiệp đó’’ và ‘‘chính con chim cút đó, chính những loại thuốc đó’’.
Idāni tameva sabhāgataṃ dassetuṃ ‘‘kammaṃ hī’’tiādi āraddhaṃ.
Now, to show that very similarity, he began with " kammaṃ hī" (for karma).
Bây giờ, để chỉ ra sự tương ứng đó, đã bắt đầu nói ‘‘kammaṃ hī’’ (nghiệp là), v.v.
Kariyamānamevāti paccayasamavāyena paṭipāṭiyā nibbattiyamānameva.
Kariyamānameva means 'while being produced in succession by the concurrence of conditions'.
Kariyamānameva (chỉ đang được thực hiện) là chỉ đang được sanh ra theo thứ tự do sự kết hợp của các duyên.
Tayo koṭṭhāse pūreti, diṭṭhadhammavedanīyaaparāpariyāyavedanīyaupapajjavedanīyasaṅkhāte tayo bhāge pūreti, tesaṃ tiṇṇaṃ bhāgānaṃ vasena pavattati.
Tayo koṭṭhāse pūreti means 'it completes three parts', it fulfills three portions, namely, to be experienced in this life, to be experienced in subsequent existences, and to be experienced in the next existence; it occurs by way of these three portions.
Tayo koṭṭhāse pūreti (làm đầy ba phần), làm đầy ba phần được gọi là dị thục trong hiện tại, dị thục trong đời sau, và dị thục trong các đời kế tiếp, nó vận hành theo ba phần này.
Diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto paccuppanno attabhāvo, tattha veditabbaphalaṃ kammaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ.
The present existence, which is directly perceptible, is called diṭṭhadhamma; karma whose result is to be experienced therein is diṭṭhadhammavedanīyaṃ.
Diṭṭhadhamma (hiện tại) được gọi là sự tồn tại hiện tiền, tự thân hiện tại; nghiệp mà quả báo cần được cảm thọ trong đó được gọi là diṭṭhadhammavedanīyaṃ (nghiệp dị thục trong hiện tại).
Paccuppannabhavato anantaraṃ veditabbaphalaṃ kammaṃ upapajjavedanīyaṃ.
Karma whose result is to be experienced immediately after the present existence is upapajjavedanīyaṃ.
Nghiệp mà quả báo cần được cảm thọ ngay sau đời sống hiện tại được gọi là upapajjavedanīyaṃ (nghiệp dị thục trong đời sau).
Diṭṭhadhammānantarabhavato aññasmiṃ attabhāvapariyāye attabhāvaparivatte veditabbaphalaṃ kammaṃ aparāpariyāyavedanīyaṃ.
Karma whose result is to be experienced in another phase of existence, another cycle of existence, after the immediately following existence, is aparāpariyāyavedanīyaṃ.
Nghiệp mà quả báo cần được cảm thọ trong một chu kỳ tồn tại khác, một sự chuyển đổi tồn tại khác ngoài đời sống ngay sau đời sống hiện tại, được gọi là aparāpariyāyavedanīyaṃ (nghiệp dị thục trong các đời kế tiếp).
Paṭipakkhehi anabhibhūtatāya, paccayavisesena paṭiladdhavisesatāya ca balavabhāvappattā tādisassa pubbābhisaṅkhārassa vasena sātisayā hutvā pavattā paṭhamajavanacetanā tasmiṃyeva attabhāve phaladāyinī diṭṭhadhammavedanīyā nāma.
The first javana-cetanā (impulsive volition) that, having reached a strong state through not being overpowered by adversaries and having gained distinction by specific conditions, acts with special force due to such a past conditioning, is called diṭṭhadhammavedanīyā, yielding results in that very existence.
Tâm sở tư (cetanā) của sát-na javana đầu tiên, đã đạt đến trạng thái mạnh mẽ do không bị các đối nghịch lấn át và do đạt được sự đặc biệt nhờ các duyên đặc biệt, vận hành với sự vượt trội nhờ các tiền hành nghiệp như vậy, được gọi là diṭṭhadhammavedanīyā (nghiệp dị thục trong hiện tại) cho quả báo trong chính đời sống đó.
Sā hi vuttākārena balavati javanasantāne guṇavisesayuttesu upakārānupakāravasappavattiyā āsevanālābhena appavipākatāya ca itaradvayaṃ viya pavattasantānuparamāpekkhaṃ okāsalābhāpekkhañca kammaṃ na hotīti idheva pupphamattaṃ viya pavattivipākamattaṃ phalaṃ deti.
For being strong in the manner stated, and having gained repeated performance through the influence of beneficial and unbeneficial factors in the continuum of javanas endowed with special qualities, and being of slight ripeness, it is not a karma like the other two, which depend on the cessation of the occurring continuum and the obtaining of an opportunity. Thus, here it gives a result which is merely an occurrence of ripening, like a mere flower.
Thật vậy, nó mạnh mẽ theo cách đã nói, và do sự thực hành liên tục trong dòng javana với các phẩm chất đặc biệt, do sự vận hành dựa trên sự giúp đỡ và không giúp đỡ, và do quả báo không lớn, nó không phải là nghiệp cần sự chấm dứt của dòng vận hành và sự đạt được cơ hội như hai loại kia, mà nó cho quả báo chỉ là sự vận hành, giống như một bông hoa, ngay trong đời này.
Tathā asakkontanti kammassa phaladānaṃ nāma upadhipayogādipaccayantarasamavāyeneva hotīti tadabhāvato tasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ dātuṃ asakkontaṃ.
Tathā asakkontaṃ means 'being unable to give a result in that very existence due to the absence of the concurrence of other conditions such as substratum and application, for the giving of karma's result requires such concurrence'.
Tathā asakkontaṃ (không thể như vậy) nghĩa là nghiệp cho quả báo chỉ xảy ra khi có sự kết hợp của các duyên khác như sự sử dụng vật chất, v.v., do thiếu những điều đó nên không thể cho quả báo trong chính đời sống đó.
Ahosikammanti kammaṃyeva ahosi, na tassa vipāko ahosi, atthi bhavissati vāti evaṃ vattabbaṃ kammaṃ.
Ahosikammaṃ means 'a karma that has become defunct', meaning that the karma itself existed, but its result did not exist, nor will it exist; such is the karma being spoken of.
Ahosikammaṃ (nghiệp vô hiệu) là nghiệp mà chính nó đã là nghiệp, nhưng quả báo của nó không có, không tồn tại, và cũng sẽ không tồn tại, đó là nghiệp mà người ta phải nói như vậy.
Atthasādhikāti dānādipāṇātipātādiatthassa nipphādikā.
Atthasādhikā means 'that which accomplishes the purpose of giving and so forth, or of killing and so forth'.
Atthasādhikā (thành tựu mục đích) nghĩa là thành tựu mục đích như bố thí, sát sanh, v.v.
Kā pana sāti āha ‘‘sattamajavanacetanā’’ti.
And what is that? He says, " sattamajavanacetanā" (the seventh javana-cetanā).
Cái nào vậy? Ngài nói ‘‘sattamajavanacetanā’’ (tâm sở tư của sát-na javana thứ bảy).
Sā hi sanniṭṭhāpakacetanā vuttanayena paṭiladdhavisesā purimajavanacetanāhi laddhāsevanā ca samānā anantare attabhāve vipākadāyinī upapajjavedanīyakammaṃ nāma.
For that concluding volition, having attained distinction in the manner stated, and having gained repeated performance from the preceding javana-volitions, is called upapajjavedanīyakammaṃ, yielding results in the immediately following existence.
Thật vậy, tâm sở tư quyết định đó, đã đạt được sự đặc biệt theo cách đã nói và đã được thực hành liên tục bởi các tâm sở tư javana trước đó, là nghiệp cho quả báo trong đời sống kế tiếp, được gọi là upapajjavedanīyakammaṃ (nghiệp dị thục trong đời sau).
Tenāha ‘‘anantare attabhāve vipākaṃ detī’’ti.
Therefore, he said, " anantare attabhāve vipākaṃ detī" (it gives a result in the immediately following existence).
Do đó, Ngài nói ‘‘anantare attabhāve vipākaṃ detī’’ (cho quả báo trong đời sống kế tiếp).
Sati saṃsārappavattiyāti iminā asati saṃsārappavattiyā ahosikammapakkhe tiṭṭhati vipaccanokāsassa abhāvatoti.
Sati saṃsārappavattiyā means 'with the continuation of saṃsāra'; by this, it is implied that in the absence of the continuation of saṃsāra, it remains in the category of defunct karma, due to the absence of an opportunity for ripening.
Sati saṃsārappavattiyā (khi có sự vận hành của luân hồi) với điều này, khi không có sự vận hành của luân hồi, nghiệp rơi vào loại nghiệp vô hiệu vì không có cơ hội để cho quả báo.
Samugghāṭitāni vipaccanokāsassa anuppattidhammatāpādanena.
Samugghāṭitāni means 'eradicated' by bringing about the state of non-occurrence of an opportunity for ripening.
Samugghāṭitāni (đã bị nhổ tận gốc) bằng cách làm cho chúng có tính chất không thể đạt được cơ hội cho quả báo.
Diṭṭhadhammavedanīyaṃ atthi vipākārahābhāvassa anibbattitattā vipaccanokāsassa anupacchinnattā.
Diṭṭhadhammavedanīyaṃ atthi means 'the karma to be experienced in this life exists' because the state of being ripe for results has not yet arisen, and the opportunity for ripening has not been cut off.
Diṭṭhadhammavedanīyaṃ atthi (nghiệp dị thục trong hiện tại vẫn còn) vì trạng thái không đủ điều kiện cho quả báo chưa sanh khởi, và cơ hội cho quả báo chưa bị đoạn diệt.
Katūpacitañhi kammaṃ sati vipaccanokāse yāva na phalaṃ deti, tāva attheva nāma vipākārahabhāvato.
For karma that has been performed and accumulated, so long as it does not yield a result, so long as there is an opportunity for ripening, it is said to exist, owing to its potential for results.
Thật vậy, nghiệp đã tạo và tích lũy, khi có cơ hội cho quả báo, chừng nào chưa cho quả báo, chừng đó vẫn còn tồn tại vì trạng thái đủ điều kiện cho quả báo.
‘‘Yassa kho’’ti idaṃ aniyamākāravacanaṃ bhagavatā kammasarikkhatāvasena sādhāraṇato vuttanti āha ‘‘yādisassa kho’’ti.
The phrase " Yassa kho" (of which) is a statement of an indeterminate nature, said by the Blessed One as common to karma's similarity, so he says, " yādisassa kho" (of whatsoever kind).
‘‘Yassa kho’’ (Thật vậy, của ai) lời nói không xác định này đã được Đức Thế Tôn nói một cách phổ biến theo sự tương ứng của nghiệp, do đó Ngài nói ‘‘yādisassa kho’’ (Thật vậy, của loại nào).
Pāpassa pidhānaṃ nāma avipākadhammatāpādananti āha ‘‘appaṭisandhikaṃ karīyatī’’ti.
Covering evil means causing it to be devoid of result, so he says, " appaṭisandhikaṃ karīyatī" (it is made to be non-linking to rebirth).
Sự che giấu điều ác là làm cho nó có tính chất không cho quả báo, do đó Ngài nói ‘‘appaṭisandhikaṃ karīyatī’’ (được làm cho không tái sanh).
Buddhasāsaneti sikkhāttayasaṅgahe buddhassa bhagavato sāsane.
Buddhasāsane means 'in the teaching of the Buddha, which comprises the three trainings'.
Buddhasāsane (trong giáo pháp của Đức Phật) nghĩa là trong giáo pháp của Đức Phật, bậc Thế Tôn, bao gồm ba học pháp.
Yuttappayutto viharatīti akattabbassa akaraṇavasena, kattabbassa ca paripūraṇavasena pavattati.
Yuttappayutto viharatī means 'he dwells diligently engaged' by not doing what should not be done and by fulfilling what should be done.
Yuttappayutto viharatī (an trú với sự tinh tấn phù hợp) nghĩa là vận hành bằng cách không làm điều không nên làm, và hoàn thành điều nên làm.
Dissanti kujjhantīti disā, paṭipakkhāti āha ‘‘sapattā’’ti.
They are seen, they are angry, thus disā (directions/enemies); he says, " sapattā" (enemies).
Dissanti kujjhantīti disā (những kẻ thù), paṭipakkhāti (đối nghịch), do đó Ngài nói ‘‘sapattā’’ (kẻ thù).
Tappasaṃsapakāranti mettānisaṃsakittanākāraṃ.
Tappasaṃsapakāraṃ means 'the manner of praising the advantages of mettā (loving-kindness)'.
Tappasaṃsapakāraṃ (cách thức tán dương điều đó) nghĩa là cách thức tán dương lợi ích của lòng từ.
Kālenāti āmeḍitalopena niddesoti āha ‘‘khaṇe khaṇe’’ti.
Kālena means 'by deletion of the repeated part', so he says, " khaṇe khaṇe" (moment by moment).
Kālenā (đúng lúc) là một cách diễn đạt với sự lược bỏ âm tiết, do đó Ngài nói ‘‘khaṇe khaṇe’’ (từng khoảnh khắc).
Anukarontūti yesaṃ kalyāṇamittānaṃ santike suṇanti, yathāsutaṃ dhammaṃ tesaṃ anukarontu diṭṭhānugatikaraṇaṃ āpajjantu, attano veripuggalānampi bhagavato santike dhammassavanaṃ sammāpaṭipattiñca paccāsīsati.
Anukarontū means: let them follow the Dhamma as they have heard it from the good friends from whom they hear it; let them engage in the practice of following what is seen. He hopes for the hearing of the Dhamma and right practice even for his enemies from the Blessed One.
Anukarontū (nên noi theo) có nghĩa là, họ nên noi theo những thiện hữu mà họ đã nghe pháp từ đó, nên thực hành theo pháp đã nghe, nên thực hành theo những gì đã thấy. Ngài mong đợi cả những kẻ thù của mình cũng được nghe pháp và thực hành đúng đắn nơi Đức Thế Tôn.
Yādisova aniṭṭhe, tādisova iṭṭheti iṭṭhāniṭṭhe nibbikārena tādī.
One who is indifferent towards what is disagreeable and what is agreeable, being the same in both agreeable and disagreeable things, is Tādī.
Trong điều không mong muốn cũng như điều mong muốn, Ngài vẫn không thay đổi, do đó gọi là tādī (bất động).
Yesaṃ pana kāmāmisādīnaṃ vantattā rāgādīnaṃ cattattā kāmoghādīnaṃ tiṇṇattā tādibhāvo bhaveyya, tesaṃ bhagavatā sabbaso vantā cattā tiṇṇā, tasmā bhagavā vantāvīti tādī, cattāvīti tādī, tiṇṇāvīti tādī, yehi anaññasādhāraṇehi sīlādiguṇehi samannāgatattā bhagavā tādibhāvena ukkaṃsapāramippatto taṃniddeso, tehi guṇehi yāthāvato niddisitabbatopi tādī.
Those who would possess the state of a Tādī by having vomited up sense-objects and so forth, abandoned greed and so forth, and crossed over the floods of sensual pleasure and so forth—for them, the Bhagavā has completely vomited up, abandoned, and crossed over. Therefore, the Bhagavā is vantāvīti tādī (one who has vomited, thus Tādī), cattāvīti tādī (one who has abandoned, thus Tādī), tiṇṇāvīti tādī (one who has crossed over, thus Tādī). The designation of the Bhagavā as a Tādī, having attained the highest perfection in that state by being endowed with unique qualities such as virtue and so forth, is also a designation to be truly described by those qualities.
Tuy nhiên, những ai đã từ bỏ các dục lạc, vứt bỏ các tham ái, vượt qua các dòng lũ dục lạc, thì có thể đạt được trạng thái bất động. Đối với Đức Thế Tôn, tất cả những điều đó đã hoàn toàn được từ bỏ, vứt bỏ và vượt qua. Do đó, Đức Thế Tôn là người đã từ bỏ nên bất động, người đã vứt bỏ nên bất động, người đã vượt qua nên bất động. Ngài đạt đến đỉnh cao của trạng thái bất động nhờ những phẩm chất giới đức phi thường, không ai sánh bằng. Vì vậy, Ngài là tādī (bất động), đáng được mô tả một cách chân thực bằng những phẩm chất đó.
Yathā yantarajjuyā yantaṃ nīyati, evaṃ yāya taṇhāya bhavo nīyati, sā ‘‘bhavanetti bhavarajjū’’ti vuttā.
Just as a machine is moved by a machine-rope, so too, the craving by which existence is led is called ‘the rope of existence, the net of existence’.
Giống như một cỗ máy được kéo bằng dây, cũng vậy, cõi hữu được kéo bởi ái dục, ái dục đó được gọi là "bhavanetti (dây kéo tái sinh), bhavarajjū (dây thừng tái sinh)".
Tenāha ‘‘tāya hī’’tiādi, kammāni kusalādīni vipaccayanti apaccayanti etāyāti kammavipāko.
Therefore, it is said ‘by that, indeed’ and so forth. That by which good and bad actions bring about or do not bring about results is kammavipāko (the result of action).
Do đó, Ngài nói: "tāya hī" (do đó) v.v... Các nghiệp thiện và bất thiện không còn cho quả (vipaccayanti) bởi cái này, do đó gọi là kammavipāko (sự chín muồi của nghiệp).
Apaccayabhāvo nāma ariyamaggacetanāyāti āha ‘‘maggacetanāyā’’ti.
The state of not bringing about results refers to the mental volition of the noble path, so it is said: ‘by the mental volition of the path’.
Trạng thái không còn cho quả được gọi là ý chí của đạo lộ (ariyamaggacetanā), do đó Ngài nói: "maggacetanāyā" (bởi ý chí của đạo lộ).
Yāva na kilesā pahīyanti, tāva ime sattā saiṇā eva aserivihārabhāvatoti āha ‘‘aṇaṇo nikkileso jāto’’ti.
As long as defilements are not abandoned, these beings are in debt, being unable to live freely; so it is said: ‘he is debtless, free from defilements’.
Chừng nào phiền não chưa được đoạn trừ, chừng đó chúng sinh này vẫn còn nợ (saiṇā) và không có tự do (aserivihārabhāvatoti), do đó Ngài nói: "aṇaṇo nikkileso jāto" (không nợ, không phiền não).
Theyyaparibhogo (visuddhi. ṭī. 1.91) nāma sāmiparibhogābhāvato.
Theyyaparibhogo (theft-like consumption) is so called because of the absence of proprietary enjoyment.
Theyyaparibhogo (sự hưởng thụ như kẻ trộm) có nghĩa là không có quyền sở hữu để hưởng thụ.
Bhagavatāpi hi attano sāsane sīlavato paccayā anuññātā, na dussīlassa, dāyakānaṃ sīlavatoyeva pariccāgo, na dussīlassa attano kārānaṃ mahapphalabhāvassa paccāsīsanato.
For the Bhagavā allowed requisites to those of good conduct in his dispensation, but not to the immoral. Donors, too, make offerings only to those of good conduct, because they hope for great fruit from their actions.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã cho phép các vật dụng cúng dường cho người có giới hạnh trong giáo pháp của Ngài, chứ không phải cho người không có giới hạnh. Người cúng dường cũng cúng dường cho người có giới hạnh, chứ không phải cho người không có giới hạnh, vì họ mong muốn hành động của mình sẽ mang lại quả lớn.
Iti satthārā ananuññātattā dāyakehi ca apariccattattā ‘‘dussīlassa paribhogo theyyaparibhogo nāmā’’ti vuttaṃ.
Thus, because it is not allowed by the Teacher and not offered by the donors, ‘the consumption by an immoral person is called theft-like consumption’.
Như vậy, vì không được bậc Đạo Sư cho phép và không được thí chủ dâng cúng, nên "sự hưởng thụ của người không giới hạnh được gọi là sự hưởng thụ như kẻ trộm."
Iṇavasena paribhogo iṇaparibhogo.
Consumption in the manner of debt is iṇaparibhogo (debt-like consumption).
Sự hưởng thụ như một món nợ là iṇaparibhogo (sự hưởng thụ như món nợ).
Paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhiyā abhāvato iṇaṃ gahetvā paribhogo viyāti attho.
The meaning is that, due to the absence of purification of the offering from the recipient's side, it is like consuming by taking a loan.
Nghĩa là, vì không có sự thanh tịnh của phước báu từ người nhận, nên việc hưởng thụ giống như việc vay nợ để hưởng thụ.
Yasmā sekkhā bhagavato orasaputtā, tasmā te pitusantakānaṃ paccayānaṃ dāyādā hutvā te paccaye paribhuñjantīti tesaṃ paribhogo dāyajjaparibhogo nāma.
Since the trainees (sekkhā) are the legitimate sons of the Bhagavā, they are heirs to the requisites belonging to the father and consume those requisites; therefore, their consumption is dāyajjaparibhogo nāma (consumption as heirs).
Vì các bậc Hữu Học (sekkhā) là những người con chính tông của Đức Thế Tôn, nên họ là những người thừa kế các vật dụng của cha mình và hưởng thụ chúng. Do đó, sự hưởng thụ của họ được gọi là dāyajjaparibhogo (sự hưởng thụ như người thừa kế).
Kiṃ pana te bhagavato paccaye paribhuñjanti, udāhu gihīhi dinnanti?
But do they consume the requisites belonging to the Bhagavā, or those given by householders?
Nhưng liệu họ có hưởng thụ các vật dụng của Đức Thế Tôn, hay của những người cư sĩ đã dâng cúng?
Gihīhi dinnāpi te bhagavatā anuññātattā bhagavato santakā honti ananuññātesu sabbena sabbaṃ paribhogābhāvato anuññātesuyeva paribhogasambhavato.
Even those given by householders belong to the Bhagavā because they are permitted by him, for there is no consumption whatsoever of what is not permitted, but consumption is possible only of what is permitted.
Ngay cả những vật dụng được cư sĩ dâng cúng, vì được Đức Thế Tôn cho phép, nên chúng thuộc về Đức Thế Tôn, vì không có sự hưởng thụ nào đối với những vật không được cho phép, và chỉ có thể hưởng thụ những vật đã được cho phép.
Dhammadāyādasuttañcettha (ma. ni. 1.29 ādayo) sādhakaṃ.
The Dhammadāyādasutta is supportive here.
Kinh Dhammadāyāda (Trung Bộ I, 29 v.v.) là bằng chứng cho điều này.
Avītarāgānaṃ taṇhāparavasatāya paccayaparibhoge sāmibhāvo natthi, tadabhāvena vītarāgānaṃ tattha sāmibhāvo yathāruci paribhogasambhavato.
Those who are not free from craving have no ownership over the consumption of requisites due to being overpowered by craving. With the absence of that, those who are free from craving have ownership over it, as consumption according to their wish is possible.
Những người chưa đoạn trừ tham ái, vì bị ái dục chi phối, không có quyền sở hữu đối với việc hưởng thụ vật dụng. Ngược lại, những người đã đoạn trừ tham ái, vì không có ái dục, có quyền sở hữu đối với việc hưởng thụ vật dụng theo ý muốn.
Tathā hi te paṭikūlampi appaṭikūlākārena, appaṭikūlampi paṭikūlākārena tadubhayaṃ vivajjetvā upekkhākārena ca paccaye paribhuñjanti, dāyakānañca manorathaṃ paripūrenti.
Indeed, they consume requisites even what is disagreeable as if not disagreeable, and what is not disagreeable as if disagreeable, and avoiding both, they consume them with equanimity, and they also fulfill the wishes of the donors.
Thật vậy, họ hưởng thụ các vật dụng, ngay cả những thứ đáng ghê tởm thì họ xem như không đáng ghê tởm, những thứ không đáng ghê tởm thì họ xem như đáng ghê tởm, hoặc tránh cả hai và hưởng thụ với thái độ xả ly. Họ cũng làm cho ước nguyện của thí chủ được viên mãn.
Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimagge, taṃsaṃvaṇṇanāsu ca vuttanayeneva veditabbaṃ.
The rest that needs to be said here should be understood in the manner stated in the Visuddhimagga and its commentaries.
Những điều còn lại cần nói ở đây, nên được hiểu theo cách đã nói trong Thanh Tịnh Đạo và các chú giải của nó.
Kilesaiṇānaṃ abhāvaṃ sandhāya ‘‘aṇaṇo’’ti vuttaṃ, na paccavekkhitaparibhogamattaṃ.
‘Aṇaṇo’ (debtless) is said with reference to the absence of the debts of defilements, not merely to the consumption after reflection.
"Aṇaṇo" (không nợ) được nói đến để chỉ sự không còn các món nợ phiền não, chứ không chỉ là việc hưởng thụ vật dụng có quán xét.
Tenāha āyasmā ca bākulo – ‘‘sattāhameva kho ahaṃ, āvuso, saraṇo raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñji’’nti (ma. ni. 3.211).
Therefore, Venerable Bākula said: "Indeed, friend, for seven days I consumed the alms-food of the country with debt."
Do đó, Tôn giả Bākula đã nói: "Này các hiền giả, tôi chỉ thọ dụng thực phẩm cúng dường của quốc gia trong bảy ngày mà thôi."
Vatthukāmakilesakāmehi taṇhāya pavattiākāraṃ paṭicca atthi ramaṇavohāroti āha – ‘‘duvidhesupi kāmesu taṇhāratisanthava’’nti.
With reference to the mode of craving's arising in objective sensual pleasures and defilement sensual pleasures, there is the term 'delight'; so it is said: ‘craving-delight attachment in both types of sensual pleasures’.
Vì ái dục khởi lên theo cách hưởng thụ trong cả dục vật và dục phiền não, nên có cách nói về sự vui thích, do đó Ngài nói: "duvidhesupi kāmesu taṇhāratisanthava" (sự quen thuộc với ái dục và sự vui thích trong cả hai loại dục).
Mantitanti kathitaṃ.
Mantitaṃ means spoken.
Mantitaṃ (được nói) có nghĩa là đã được nói.
Uppannehi satthupaṭiññehi.
Uppannehi means by those arisen, acknowledged by the Teacher.
Uppannehi (đã khởi lên) bởi những lời tuyên bố của bậc Đạo Sư.
Saṃvibhattāti kusalādivasena khandhādīhi ākārehi vibhattā.
Saṃvibhattā means divided according to kinds, such as good actions, and by aggregates and so forth.
Saṃvibhattā (được phân chia) có nghĩa là được phân chia theo các khía cạnh như các uẩn v.v. theo cách thiện v.v.
Sundaraṃ āgamananti svāgataṃ.
A beautiful arrival is svāgataṃ (welcome).
Sự đến tốt đẹp là svāgataṃ (hoan nghênh).
Tato eva na kucchitaṃ āgataṃ.
Hence, it is not an ill-coming.
Do đó, không có sự đến xấu xa.
Soḷasavidhakiccassa pariyositattā āha ‘‘taṃ sabbaṃ mayā kata’’nti.
Since the sixteen-fold task is completed, it is said: ‘all that has been done by me’.
Vì mười sáu loại công việc đã hoàn thành, Ngài nói: "taṃ sabbaṃ mayā kataṃ" (tất cả điều đó đã được tôi thực hiện).
Maggapaññāyameva tatiyavijjāsamaññāti āha – ‘‘tīhi vijjāhi navahi ca lokuttaradhammehī’’ti.
The designation of the third knowledge is in the wisdom of the path itself, so it is said: ‘with the three knowledges and the nine supramundane Dhammas’.
Chỉ có trí tuệ đạo lộ mới là tên gọi của tam minh, do đó Ngài nói: "tīhi vijjāhi navahi ca lokuttaradhammehī" (bằng ba minh và chín pháp siêu thế).
353. Pakatiniyāmenāti yathā sokuppattito pubbe iti kattabbesu asammohavasena cittaṃ pakkhandati, tāni cassa upaṭṭhahanti, na evaṃ sokassa cittasaṅkocasabhāvato.
353. Pakatiniyāmena means: just as before the arising of sorrow, the mind naturally engages in and attends to duties without confusion, it is not so when the mind is constricted by sorrow.
353. Pakatiniyāmenā (theo quy luật tự nhiên) có nghĩa là, trước khi sầu khổ phát sinh, tâm ý hướng đến những việc cần làm một cách không mê mờ, và những việc đó hiện rõ trong tâm. Nhưng khi sầu khổ phát sinh, tâm không còn như vậy vì bị co rút.
Tena vuttaṃ ‘‘pakatiniyāmena pana na paṭibhantī’’ti.
Therefore, it is said: ‘but they do not occur to him in the natural course of things’.
Do đó, Ngài nói: "pakatiniyāmena pana na paṭibhantī" (nhưng theo quy luật tự nhiên thì không hiện rõ).
Keci pana ‘‘sāmantā katipaye na kuṭumbaṃ sandhāreti.
Some, however, say: ‘Some people nearby do not maintain a household.
Một số người nói: "Một vài người xung quanh không duy trì gia đình.
Tenāha ‘na sabbena sabbaṃ paṭibhantī’ti’’ vadanti.
Therefore, it is said: “they do not occur at all”’.
Do đó, Ngài nói: 'na sabbena sabbaṃ paṭibhantī' (không phải tất cả đều hiện rõ)."
Etthāti dutiyapade.
Ettha means in the second clause.
Etthā (ở đây) là trong câu thứ hai.
Anekatthattā dhātūnaṃ ‘‘na paṭibhātī’’ti padassa ‘‘na ruccatī’’ti atthamāha.
Since roots have multiple meanings, it states the meaning of the word ‘na paṭibhātī’ as ‘does not please’.
Vì các gốc từ có nhiều nghĩa, nên đối với từ "na paṭibhātī", Ngài giải thích nghĩa là "không thích".
Na paṭibhātīti vā bhuñjitukāmatācittaṃ na upaṭṭhitanti attho.
Or, na paṭibhātī means the thought of wanting to eat does not arise.
Hoặc na paṭibhātī có nghĩa là ý muốn ăn không khởi lên.
Patiṭṭhitokāsanti indriyāviṭṭhaṭṭhānaṃ vadati.
Patiṭṭhitokāsaṃ refers to the place where the sense organs are situated.
Patiṭṭhitokāsaṃ (nơi đã an trú) đề cập đến nơi các căn đã nhập vào.
Piyāyitabbato piyo jāti uppattiṭṭhānaṃ etesanti piyajātikā.
Because they are to be loved, and love is their origin, they are piyajātikā (born of love).
Vì đáng được yêu thương, và nơi phát sinh của chúng là điều đáng yêu, nên gọi là piyajātikā (phát sinh từ điều đáng yêu).
Piyo pabhuti etesanti piyappabhutikāti vattabbe, u-kārassa va-kāraṃ, ta-kārassa ca lopaṃ katvā ‘‘piyappabhāvikā’’ti vuttaṃ.
Instead of saying ‘piyappabhutikā’ (having love as their source), the vowel ‘u’ has been changed to ‘va’, and the consonant ‘ta’ has been dropped, resulting in ‘piyappabhāvikā’.
Đáng lẽ phải nói là piyappabhutikā (có nguồn gốc từ điều đáng yêu), nhưng bằng cách bỏ chữ u và chữ t, đã nói là "piyappabhāvikā".
Tenāha ‘‘piyato pabhavantī’’ti.
Therefore, it is said: ‘they originate from love’.
Do đó, Ngài nói: "piyato pabhavantī" (khởi nguồn từ điều đáng yêu).
359. Sāvajjatāya upārambhaṃ arahatīti opārambho.
359. Being worthy of reproach due to blameworthiness is reproach.
359. Do có lỗi, đáng bị khiển trách, nên gọi là sự khiển trách (opārambho).
Tenāha ‘‘dosaṃ āropanāraho’’ti.
Therefore, it is said, "worthy of having fault ascribed."
Do đó, đã nói là “đáng bị gán tội”.
Bālā upārambhavatthumaññaṃ amūlakampi naṃ āropentā ugghosenti, tasmā te anāmasitvā ‘‘viññūhī’’ti idaṃ padaṃ gahetvā pañhena ñātuṃ icchitena atthena upārambhādīnaṃ upari uttaraṃ paripūretuṃ nāsakkhimhā.
Fools proclaim, even groundlessly, by ascribing it without any basis for reproach. Therefore, without referring to them, taking the word "by the wise," we were unable to complete the answer regarding reproach and so on with the meaning desired to be known by the question.
Những kẻ ngu, khi gán tội cho người khác mà không có căn cứ, dù là một sự việc đáng khiển trách nào đó, cũng la lớn lên, do đó, không đề cập đến họ, mà lấy từ “bởi những người có trí (viññūhi)” để muốn biết bằng câu hỏi, chúng tôi đã không thể hoàn thành câu trả lời về sự khiển trách và những điều tương tự bằng ý nghĩa mong muốn.
Taṃ kāraṇanti taṃ uppattikāraṇaṃ.
That reason is that originating cause.
Nguyên nhân đó tức là nguyên nhân phát sinh đó.
Yadi hi mayā ‘‘viññūhī’’ti padaṃ pakkhipitvā vuttaṃ bhaveyya, pañhā me paripuṇṇā bhaveyya, na pana vuttā.
For if I had spoken by including the word "by the wise," my question would have been complete, but it was not spoken.
Nếu tôi đã nói bằng cách thêm từ “bởi những người có trí”, thì câu hỏi của tôi đã hoàn chỉnh, nhưng tôi đã không nói.
Idāni pana taṃ kāraṇaṃ uttaraṃ āyasmatā ānandena ‘‘viññūhī’’ti evaṃ vadantena paripūritaṃ.
Now, however, that reason has been completed by Venerable Ānanda, speaking thus with "by the wise."
Bây giờ, nguyên nhân đó đã được Tôn giả Ānanda hoàn thành khi nói “bởi những người có trí” như vậy.
360. Kosallapaṭipakkhato akosallaṃ vuccati avijjā, taṃsamuṭṭhānato akosallasambhūto.
360. Unskillfulness, derived from the opposite of skill, is called ignorance; born of unskillfulness means originating from that.
360. Từ sự đối lập với sự thiện xảo, sự không thiện xảo được gọi là vô minh, do phát sinh từ đó nên gọi là phát sinh từ sự không thiện xảo (akosallasambhūto).
Avajjaṃ vuccati garahitabbaṃ, saha avajjehīti sāvajjo, gārayho.
That which is to be blamed is called blameworthy; blameworthy means accompanied by blameworthiness, worthy of censure.
Điều đáng bị khiển trách được gọi là đáng chê trách, cùng với những điều đáng chê trách nên gọi là có lỗi (sāvajjo), đáng bị khiển trách.
Rāgādidosehi sadoso.
Faulty means with faults such as greed.
Có lỗi (sadoso) do các cấu uế như tham ái.
Tehi eva sabyābajjho, tato eva sampati āyatiñca sadukkho.
For those very reasons, afflicted, and for that very reason, sorrowful in the present and future.
Cũng chính do đó nên có sự quấy nhiễu (sabyābajjho), và cũng chính do đó nên có khổ (sadukkho) trong hiện tại và tương lai.
Sabyābajjhādiko nissandavipāko.
Consequent result means afflicted and so on.
Có sự quấy nhiễu và những điều tương tự là quả báo tương ứng (nissandavipāko).
Tathā attho vutto bhaveyyāti pucchāsabhāgenapi attho vutto bhaveyya, pucchantassa pana na tāva cittārādhanaṃ.
The meaning might be stated thus means that the meaning might be stated even by the questioning aspect, but the questioner's mind is not yet appeased.
Ý nghĩa đã được nói như vậy tức là ý nghĩa đã được nói ngay cả trong phần câu hỏi, nhưng tâm của người hỏi vẫn chưa được làm cho hoan hỷ.
Tenāha – ‘‘evaṃ byākaraṇaṃ pana na bhāriya’’nti, garukaraṇaṃ na hoti visārajjaṃ na siyāti adhippāyo.
Therefore, it is said, "such a declaration, however, is not difficult"; the intention is that it is not something to be taken seriously, it is not intrepidity.
Do đó, đã nói – “nhưng cách giải thích như vậy không phải là khó khăn”, ý là không phải là việc làm trọng đại, không phải là sự tự tin.
Tenāha – ‘‘appahīnaakusalopi hi pahānaṃ vaṇṇeyyā’’ti.
Therefore, it is said, "for even one whose unwholesome deeds are not abandoned might commend abandonment."
Do đó, đã nói – “ngay cả người có bất thiện pháp chưa được đoạn trừ cũng có thể ca ngợi sự đoạn trừ”.
Evarūpo pana yathākārī tathāvādī na hoti, na evaṃ bhagavāti āha ‘‘bhagavā’’tiādi.
Such a person, however, is not one who acts as he speaks; the Bhagavā is not like that, so it says "the Bhagavā" and so on.
Nhưng người như vậy không phải là người nói như làm, Đức Thế Tôn không phải như vậy, nên đã nói “Đức Thế Tôn” và những điều tương tự.
Evaṃ byākāsīti ‘‘sabbākusaladhammapahīno kho, mahārāja, tathāgato’’ti evaṃ byākāsi.
He declared thus means he declared thus: "The Tathāgata, O great king, has abandoned all unwholesome states."
Đã giải thích như vậy tức là đã giải thích như vậy: “Này Đại vương, Như Lai đã đoạn trừ tất cả các pháp bất thiện.”
Sukkapakkhepi eseva nayoti iminā ‘‘sabbesaṃyeva kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadaṃ vaṇṇetī’’ti vutte yathā pucchā, tathā attho vutto bhaveyya, evaṃ byākaraṇaṃ pana na bhāriyaṃ, asampāditakusaladhammopi upasampadaṃ vaṇṇeyya.
The same principle applies to the wholesome side; by this, it is shown that if it were said, "he commends the full accomplishment of all wholesome states," the meaning might be stated as the question, but such a declaration is not difficult; even one who has not accomplished wholesome states might commend full accomplishment.
Trong phần thiện pháp cũng theo cách đó nghĩa là, khi nói “Đức Thế Tôn ca ngợi sự thành tựu của tất cả các thiện pháp”, thì ý nghĩa đã được nói như câu hỏi, nhưng cách giải thích như vậy không phải là khó khăn, ngay cả người chưa thành tựu thiện pháp cũng có thể ca ngợi sự thành tựu.
Bhagavā pana sammadeva sampāditakusalattā yathākārī tathāvādīti dassetuṃ ‘‘evaṃ byākāsī’’ti imamatthaṃ dasseti.
But to show that the Bhagavā, having perfectly accomplished wholesome states, acts as he speaks, this meaning is conveyed by "he declared thus."
Nhưng để chỉ ra rằng Đức Thế Tôn là người nói như làm vì đã thành tựu thiện pháp một cách đúng đắn, đã trình bày ý nghĩa này bằng cách nói “đã giải thích như vậy”.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại dễ hiểu.
364. Medavaṇṇā uḷupavaṇṇā ca tattha tattha pāsāṇā ussannā ahesunti medāḷupanti gāmassa samaññā jātā.
364. Because rocks of fat-color and owl-color were abundant there, the village came to be known as Medāḷupa.
364. Tại đó, có nhiều tảng đá màu mỡ (medavaṇṇā) và màu trắng như mỡ (uḷupavaṇṇā) ở khắp nơi, nên Medāḷupa đã trở thành tên của ngôi làng.
Uḷupavaṇṇāti candasamānavaṇṇatāya medapāsāṇā vuttāti keci.
Some say that owl-colored rocks are mentioned as being moon-like in color.
Một số người nói rằng Uḷupavaṇṇā được nói đến là những tảng đá màu mỡ do có màu sắc giống như mặt trăng.
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘medavaṇṇā pāsāṇā kirettha ussannā ahesu’’nti idaṃ vuttaṃ.
In the Aṭṭhakathā, however, it is said, "it is said that fat-colored rocks were abundant there."
Trong Chú giải, đã nói “nghe nói rằng ở đây có nhiều tảng đá màu mỡ”.
Assāti senāpatissa.
Of Assa means of the general.
Của ông ấy (assa) tức là của vị Tổng tư lệnh.
Kathāsamuṭṭhāpanatthanti mallikāya sokavinodanadhammakathāsamuṭṭhāpanatthaṃ.
For the purpose of starting a discussion means for the purpose of starting a Dhamma-talk to dispel Mallikā's sorrow.
Để khởi xướng câu chuyện (kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ) tức là để khởi xướng một bài pháp thoại nhằm xoa dịu nỗi buồn của Mallikā.
Raññāti pasenadīkosalaraññā.
By the king means by King Pasenadi of Kosala.
Bởi nhà vua (raññā) tức là bởi vua Pasenadi của Kosala.
Mahaccāti mahatiyā.
Mahaccā means great.
Rất lớn (mahaccā) tức là to lớn.
Padavipallāsena cetaṃ vuttaṃ.
And this is stated with a reversal of words.
Và điều này đã được nói với sự đảo ngược từ ngữ.
Pasādamarahantīti pāsādikāni.
Worthy of inspiration is inspiring.
Những điều đáng được hoan hỷ nên gọi là đáng hoan hỷ (pāsādikāni).
Tenāha ‘‘saha rañjanakānī’’ti.
Therefore, it is said, "delightful."
Do đó, đã nói “cùng với những điều làm hoan hỷ”.
Yāni pana pāsādikāni, tāni passituṃ yuttāni.
For those things that are inspiring are fit to be seen.
Những điều đáng hoan hỷ thì đáng được nhìn thấy.
Pāsādikānīti vā saddahanasahitāni.
Or inspiring means accompanied by faith.
Hoặc đáng hoan hỷ (pāsādikāni) tức là có kèm theo đức tin.
Tenāha ‘‘pasādajanakānī’’ti.
Therefore, it is said, "generating confidence."
Do đó, đã nói “những điều sinh ra sự hoan hỷ”.
‘‘Appābādha’’nti ādīsu viya appasaddo abhāvatthoti āha ‘‘nissaddānī’’ti.
Just as in "appābādha" and so on, the word "appa" means absence, so it says "soundless."
Giống như trong “appābādha” và những điều tương tự, từ appa có nghĩa là không có, nên đã nói “không có tiếng động (nissaddānī)”.
Aniyamatthavācī ya-saddo aniyamākāravācakopi hotīti ‘‘yatthā’’ti padassa ‘‘yādisesū’’tiādimāha.
The word "ya" which denotes indefiniteness can also denote an indefinite manner, so for the word "yatthā," it gives "yādisesū" and so on.
Từ ya, vốn biểu thị sự không xác định, cũng có thể biểu thị một cách không xác định, nên đối với từ “yatthā”, đã nói “yādisesū” và những điều tương tự.
Tathā hi aṅgulimālasutte (ma. ni. aṭṭha. 2.347 ādayo) ‘‘yassa kho’’ti padassa ‘‘yādisassa kho’’ti attho vutto.
Thus, in the Aṅgulimāla Sutta, the meaning of "yassa kho" is given as "yādisassa kho."
Thật vậy, trong kinh Aṅgulimāla (Ma. Ni. Chú giải 2.347 và những điều tương tự), ý nghĩa của từ “yassa kho” đã được nói là “yādisassa kho”.
367. Yathāsabhāvato ñeyyaṃ dhāreti avadhāretīti dhammo, ñāṇanti āha ‘‘paccakkhañāṇasaṅkhātassa dhammassā’’ti.
367. Dhamma is that which holds or retains what is to be known according to its true nature; it is knowledge; thus, it says "Dhamma in the sense of direct knowledge."
367. Pháp (dhammo) là cái giữ gìn, cái xác định cái đáng biết theo bản chất, tức là trí tuệ, nên đã nói “pháp tức là trí tuệ trực tiếp”.
Anunayoti anugacchanako.
Anunayo means accompanying.
Sự suy luận (anunayo) tức là sự theo sau.
Diṭṭhena hi adiṭṭhassa anumānaṃ.
For inference is of the unseen from the seen.
Thật vậy, sự suy luận là sự suy đoán về cái chưa thấy từ cái đã thấy.
Tenāha ‘‘anumānaṃ anubuddhī’’ti.
Therefore, it is said, "inference, subsequent understanding."
Do đó, đã nói “sự suy luận, sự hiểu biết theo”.
Āpāṇakoṭikanti yāva pāṇakoṭi, tāva jīvitapariyosānaṃ.
Āpāṇakoṭika means up to the end of life, until the limit of breathing.
Đến cuối hơi thở (āpāṇakoṭikaṃ) tức là cho đến cuối hơi thở, cho đến khi chấm dứt sự sống.
Etanti dhammanvayasaṅkhātaṃ anumānaṃ.
This refers to inference in the sense of Dhamma-sequence.
Điều này (etaṃ) tức là sự suy luận được gọi là sự suy luận theo pháp.
Evanti ‘‘idha panāha’’nti vuttappakārena.
Thus means in the manner stated as "But here I."
Như vậy (evaṃ) tức là theo cách đã nói “nhưng ở đây tôi” và những điều tương tự.
369. Cakkhuṃ abandhante viyāti apāsādikatāya passantānaṃ cakkhuṃ attani abandhante viya.
369. As if not binding the eye means as if not binding the eye to oneself due to unattractiveness for those who see.
369. Như không trói buộc mắt (cakkhuṃ abandhante viyā) tức là như không trói buộc mắt của những người nhìn do sự không đáng hoan hỷ.
Kulasantānānubandho rogo kularogo.
A disease that follows a family lineage is a family disease.
Bệnh tật theo dòng dõi gia đình là bệnh gia đình (kularogo).
Uḷāranti sānubhāvaṃ.
Uḷāra means powerful.
Vĩ đại (uḷāraṃ) tức là có uy lực.
Yo hi ānubhāvasampanno, taṃ ‘‘mahesakkha’’nti vadanti.
For one who is endowed with power, they say "mahesakkha."
Thật vậy, người có uy lực được gọi là “mahesakkha” (người có đại oai lực).
Arahattaṃ gaṇhantoti ukkaṭṭhaniddesoyaṃ, heṭṭhimaphalāni gaṇhantopi.
Attaining arahantship is a supreme designation; even attaining the lower fruits.
Khi đạt A-la-hán quả (arahattaṃ gaṇhanto) đây là cách nói cao nhất, ngay cả khi đạt được các quả thấp hơn.
374. Dhammaṃ ceteti saṃvedeti etehīti dhammacetiyāni, dhammassa pūjāvacanāni.
374. Dhammacetiya are things by which Dhamma is understood or perceived, thus words of veneration for the Dhamma.
374. Những điều mà nhờ đó người ta tư duy, cảm nhận về Pháp nên gọi là Pháp xá lợi (dhammacetiyāni), tức là những lời tán dương Pháp.
Nanu cetāni buddhasaṅghaguṇadīpanānipi santi?
But are these not also expositions of the Buddha's and Saṅgha's qualities?
Há những điều này không phải là những lời làm sáng tỏ công đức của Đức Phật và Tăng đoàn sao?
Kathaṃ ‘‘dhammacetiyānīti dhammassa cittīkāravacanānī’’ti vuttanti āha ‘‘tīsu hī’’tiādi.
How then is it said, "Dhammacetiya are words of reverence for the Dhamma?" It is said, "for in the three" and so on.
Tại sao lại nói “Pháp xá lợi tức là những lời tôn kính Pháp”? Đã nói “thật vậy, trong ba” và những điều tương tự.
Tattha yasmā buddharatanamūlakāni sesaratanāni tassa vasena laddhabbato.
Among these, because the other jewels are obtainable through the Buddha jewel, as they originate from it.
Trong đó, bởi vì hai bảo vật còn lại có nguồn gốc từ Phật bảo, do đó chúng được đạt được nhờ Phật bảo.
Kosalaraññā cettha buddhagāravena dhammasaṅghagāravaṃ paveditaṃ, tasmā ‘‘bhagavati cittīkāre kate dhammopi katova hotī’’ti vuttaṃ.
And here, the Kosala king has revealed his reverence for the Dhamma and Saṅgha through his reverence for the Buddha; therefore, it is said, "when reverence is shown to the Bhagavā, the Dhamma is also revered."
Ở đây, vua Kosala đã bày tỏ lòng tôn kính Pháp và Tăng đoàn bằng lòng tôn kính Đức Phật, do đó đã nói “khi sự tôn kính được thực hiện đối với Đức Thế Tôn, thì Pháp cũng đã được tôn kính”.
Yasmā ca ratanattayapasādapubbikā sāsane sammāpaṭipatti, tasmā vuttaṃ – ‘‘ādibrahmacariyakānīti maggabrahmacariyassa ādibhūtānī’’ti.
And because right practice in the Dispensation is preceded by faith in the Triple Gem, it is said, "ādibrahmacariyaka means the beginning of the path of pure conduct."
Và bởi vì sự thực hành đúng đắn trong giáo pháp có trước bởi sự hoan hỷ đối với Ba ngôi báu, do đó đã nói – “những điều khởi đầu cho phạm hạnh (ādibrahmacariyakāni) tức là những điều khởi đầu cho phạm hạnh của con đường”.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại dễ hiểu.