300. Evaṃ ambaṭṭhasuttaṃ saṃvaṇṇetvā idāni soṇadaṇḍasuttaṃ saṃvaṇṇento yathānupubbaṃ saṃvaṇṇanokāsassa pattabhāvaṃ vibhāvetuṃ, ambaṭṭhasuttassānantaraṃ saṅgītassa suttassa soṇadaṇḍasuttabhāvaṃ vā pakāsetuṃ ‘‘evaṃ me sutaṃ…pe… aṅgesūti soṇadaṇḍasutta’’nti āha.
300. Having thus commented on the Ambaṭṭha Sutta, now, in commenting on the Soṇadaṇḍa Sutta, to show that the occasion for commentary has arrived in due order, or to make known that the sutta recited immediately after the Ambaṭṭha Sutta is the Soṇadaṇḍa Sutta, it says "Evaṃ me sutaṃ…pe… Aṅgesūti Soṇadaṇḍasuttaṃ".
300. Sau khi đã bình giải Ambaṭṭha Sutta như thế, bây giờ, để bình giải Soṇadaṇḍa Sutta, và để làm rõ rằng thời điểm bình giải đã đến theo thứ tự, hoặc để tuyên bố rằng Soṇadaṇḍa Sutta là kinh được tụng sau Ambaṭṭha Sutta, (Vị Luận Sư) đã nói: “Như vầy tôi nghe…pe… tại xứ Aṅga, đó là Soṇadaṇḍa Sutta”.
Sundarabhāvena sātisayāni aṅgāni etesamatthīti aṅgā. Taddhitapaccayassa atisayavisiṭṭhe atthitāatthe pavattito, padhānato rājakumārā, ruḷhivasena pana janapadoti vuttaṃ ‘‘aṅgā nāmā’’tiādi.
They are "Aṅgā" (Angas) because they possess excellent limbs due to their beauty. This is used in the sense of being exceptionally distinguished by the taddhita suffix. Primarily, it refers to royal princes, but by common usage, it refers to a country. Hence, it says "Aṅgā nāmā" and so on.
Vì có những chi phần vượt trội về vẻ đẹp nên gọi là Aṅgā. Từ này được sử dụng với ý nghĩa sở hữu sự vượt trội đặc biệt của hậu tố taddhita, chủ yếu chỉ các hoàng tử, nhưng theo nghĩa thông thường thì chỉ một quốc độ, nên mới nói “Aṅgā là” v.v.
Idhāpi adhippetā, na ambaṭṭhasutte eva.
It is also intended here, not only in the Ambaṭṭha Sutta.
Ở đây cũng được ngụ ý, không chỉ trong Ambaṭṭha Sutta.
‘‘Tadā kirā’’tiādi tassā cārikāya kāraṇavacanaṃ.
"Tadā kirā" and so on is a statement of the reason for that journey.
“Tadā kira” v.v. là lời nói về nguyên nhân của chuyến du hành đó.
Āgamane ādīnavaṃ dassetvā paṭikkhipanavasena āgantuṃ na dassanti, nānujānissantīti adhippāyo.
Having shown the danger in coming and refusing it, the intention is that they "will not allow him to come," they will not permit him.
Ý nghĩa là: Sau khi chỉ ra tai họa trong việc đến, và từ chối, (họ nói): “sẽ không cho đến”, sẽ không cho phép.
Nīlāsokakaṇikārakoviḷārakundarājarukkhādisammissatāya taṃ campakavanaṃ nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitaṃ, na campakarukkhānaññeva nīlādipañcavaṇṇakusumatāyāti vadanti, tathārūpāya pana dhātuyā campakarukkhāva nīlādipañcavaṇṇampi kusumaṃ pupphanti.
They say that the Campaka forest was adorned with blue and other five-colored flowers due to being mixed with blue Asoka, Kaṇikāra, Koviḷāra, Kundarāja, and other trees, and not because the Campaka trees themselves had blue and other five-colored flowers. However, Campaka trees with such a nature do bloom blue and other five-colored flowers.
Do sự pha trộn với các cây như nīlāsoka (vô ưu xanh), kaṇikāra (hoàng yến), koviḷāra (hồng môn), kunda (nhài), rājarukkha (lim xanh), v.v., khu rừng campaka đó được trang hoàng bằng những bông hoa năm màu xanh v.v., chứ không phải do chính cây campaka có hoa năm màu xanh v.v. như một số người nói. Tuy nhiên, với một loại đất như vậy, chính cây campaka cũng nở hoa năm màu xanh v.v.
Idānipi hi katthaci dese dissanti, evañca yathārutampi aṭṭhakathāvacanaṃ upapannaṃ hoti.
Even now, they are seen in some places, and thus even the literal statement of the Aṭṭhakathā becomes consistent.
Ngay cả bây giờ, ở một số nơi, chúng vẫn được nhìn thấy, và như vậy, lời nói của Aṭṭhakathā (Chú Giải) theo nghĩa đen cũng trở nên hợp lý.
Kusumagandhasugandheti vuttanayena sammissakānaṃ, suddhacampakānaṃ vā kusumānaṃ gandhehi sugandhe.
"Kusumagandhasugandhe" means fragrant with the scents of mixed flowers, or pure Campaka flowers, as stated.
Kusumagandhasugandhe (thơm ngát mùi hoa) theo cách đã nói, là thơm ngát bởi hương hoa của các loài cây pha trộn, hoặc của riêng hoa campaka.
Evaṃ pana vadanto na māpanakāleyeva tasmiṃ nagare campakarukkhā ussannā, atha kho aparabhāgepīti dasseti.
By saying this, it shows that Campaka trees were abundant in that city not only at the time of its founding, but also later.
Tuy nhiên, khi nói như vậy, (Luận Sư) cho thấy rằng không phải chỉ vào thời điểm xây dựng mà cây campaka mới mọc um tùm ở thành phố đó, mà còn cả về sau nữa.
Māpanakāle hi campakarukkhānamussannatāya taṃ nagaraṃ ‘‘campā’’ti nāmaṃ labhi.
Indeed, at the time of its founding, due to the abundance of Campaka trees, that city received the name "Campā."
Vào thời điểm xây dựng, do cây campaka mọc um tùm, thành phố đó đã mang tên “Campā”.
Issarattāti adhipatibhāvato.
"Issarattā" means "due to being sovereign."
Issarattā nghĩa là do địa vị thống trị.
Senā etassa atthīti seniko, sveva seniyo. Bahubhāvavisiṭṭhā cettha atthitā taddhitapaccayena jotitāti vuttaṃ ‘‘mahatiyā senāya samannāgatattā’’ti.
He has an army, thus he is called a senika; he himself is Seniyo. Here, the existence distinguished by a great multitude is indicated by the taddhita suffix, thus it is said, 'because he is endowed with a great army.'
Người có quân đội là senika, chính người đó là seniyo. Ở đây, sự hiện diện của số lượng lớn được chỉ rõ bằng hậu tố taddhita, nên mới nói “do có quân đội hùng mạnh”.
Sārasuvaṇṇasadisatāyāti uttamajātisuvaṇṇasadisatāya.
Like excellent gold means like gold of the highest quality.
Sārasuvaṇṇasadisatāyā nghĩa là do giống như vàng loại tốt nhất.
Cūḷadukkhakkhandhasuttaṭṭhakathāyaṃ pana evaṃ vuttaṃ ‘‘seniyo’’ti tassa nāmaṃ, bimbīti attabhāvassa nāmaṃ vuccati, so tassa sārabhūto dassanīyo pāsādiko attabhāvasamiddhiyā bimbisāroti vuccatī’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.180).
However, in the Commentary on the Cūḷadukkhakkhandha Sutta, it is said thus: "Seniyo" is his name, and "Bimbī" is said to be the name of his person; he is called Bimbisāra due to the perfection of his person, which is essential, beautiful to behold, and pleasing.
Tuy nhiên, trong Cūḷadukkhakkhandhasuttaṭṭhakathā thì nói như vầy: “Seniyo” là tên của vị vua đó, “Bimbī” được gọi là tên của thân thể. Vị vua đó được gọi là Bimbisāra do thân thể của ngài là tinh hoa, đáng nhìn, khả ái, và do sự thành tựu của thân thể.
301-2. Saṃhatāti sannipatanavasena saṅghaṭitā, sannipatitāti vuttaṃ hoti.
301-2. United means gathered together, assembled.
301-2. Saṃhatā nghĩa là tập hợp lại, tụ họp lại theo cách tụ tập; nghĩa là đã tụ họp lại.
Ekekissāya disāyāti ekekāya padesabhūtāya disāya.
From each direction means from each region-like direction.
Ekekissāya disāyā nghĩa là từ mỗi phương, mỗi vùng.
Pāḷiyaṃ brāhmaṇagahapatikānamadhippetattā ‘‘saṅghino’’ti vattabbe ‘‘saṅghī’’ti puthutte ekavacanaṃ vuttanti dasseti ‘‘etesa’’nti iminā.
The Pāḷi implies brahmins and householders, so to show that the singular form "saṅghī" is used in the sense of multitude where "saṅghino" should be used, it states "these."
Vì trong Pāḷi, ý muốn nói đến các Bà-la-môn và gia chủ, nên đáng lẽ phải nói “saṅghino” nhưng lại dùng “saṅghī” ở số ít với ý nghĩa số nhiều, điều này được chỉ rõ bằng “etesu”.
Evaṃ ācariyena (dī. ni. ṭī. 1.301, 302) vuttaṃ, saṅghīti pana dīghavasena bahuvacanampi dissati.
This was said by the teacher; however, saṅghī is also seen as a plural by lengthening the vowel.
Vị A-xà-lê (Dī. Ni. Ṭī. 1.301, 302) đã nói như vậy, nhưng saṅghī cũng được thấy ở số nhiều với nguyên âm dài.
Agaṇāti asamūhabhūtā agaṇabandhā, ‘‘agaṇanā’’tipi pāṭho, ayamevattho, saṅkhyātthassa ayuttattā.
Agaṇā means unassociated, not forming groups. The reading "agaṇanā" also exists, with the same meaning, as the sense of number is inappropriate here.
Agaṇā nghĩa là không thành nhóm, không có đoàn thể. Cũng có bản đọc là “agaṇanā”, ý nghĩa vẫn như vậy, vì ý nghĩa số lượng không phù hợp.
Na hi tesaṃ saṅkhyā atthīti.
Indeed, they have no number.
Vì họ không có số lượng.
Idaṃ vuttaṃ hoti – pubbe antonagare agaṇāpi pacchā bahinagare gaṇaṃ bhūtā pattāti gaṇībhūtāti.
This means that those who were unassociated within the city before later became associated outside the city, thus gaṇībhūtā.
Điều này có nghĩa là: Trước đây, trong thành phố, họ không có nhóm, nhưng sau đó, ở ngoại thành, họ đã trở thành một nhóm và đến, nên gọi là gaṇībhūtā.
Abhūtatabbhāve hi karāsabhūyoge a-kārassa ī-kārādeso, īpaccayo vā.
In the sense of "becoming what was not," the 'a' is replaced by 'ī', or the suffix 'ī' is added, when conjoined with kar, as, bhū roots.
Trong trường hợp abhūtatabbhāva (trạng thái chưa từng có), khi kết hợp với karāsabhūyoge, thì chữ ‘a’ biến thành ‘ī’ hoặc thêm hậu tố ‘ī’.
Rājarājaññādīnaṃ daṇḍadharo purisova tato tato khattiyānaṃ tāyanato rakkhaṇato khattā niruttinayena.
The staff-bearer of kings and royalty, etc., is called khattā by way of etymology, because he protects and guards the khattiyas from various places.
Chỉ có người cầm gậy của các vua chúa, hoàng thân, v.v. là khattā theo ngữ nguyên học, vì người đó bảo vệ các chiến sĩ từ khắp nơi.
So hi yattha tehi pesito, tattha tesaṃ dosaṃ pariharanto yuttapattavasena pucchitamatthaṃ katheti.
For when he is sent by them to a certain place, he explains the matter that has been inquired about in a suitable and appropriate manner, avoiding their faults.
Vì người đó, khi được các vị ấy sai đi đâu, ở đó, tránh các lỗi lầm của các vị ấy, và tùy theo sự phù hợp, trình bày điều đã được hỏi.
Tenāha ‘‘pucchitapañhe byākaraṇasamattho’’ti.
Therefore, it is said, "capable of answering questions asked."
Vì vậy, (Luận Sư) nói: “có khả năng giải đáp các câu hỏi đã được hỏi”.
Kulāpadesādinā mahatī mattā pamāṇametassāti mahāmatto.
He who has a great measure or extent, such as by lineage or designation, is a mahāmatta.
Người có địa vị cao quý, v.v., có tầm quan trọng lớn, nên gọi là mahāmatto (đại thần).
303. Ekassa rañño āṇāpavattiṭṭhānāni rajjāni nāma, visiṭṭhāni rajjāni virajjāni, tāneva verajjāni, nānāvidhāni verajjāni tathā, tesu jātātiādinā tidhā taddhitanibbacanaṃ.
303. The places where a king's command is effective are called rajjāni (kingdoms); distinguished kingdoms are virajjāni, and these are verajjāni; various kinds of verajjāni are likewise. The taddhita derivation is given in three ways, beginning with "born in those," etc.
303. Các quốc độ nơi quyền lực của một vị vua được thực thi gọi là rajjāni. Các quốc độ đặc biệt là virajjāni, chính chúng là verajjāni, tức là các loại verajjāni khác nhau. Việc giải thích taddhita có ba cách, bắt đầu bằng “sinh ra ở những nơi đó” v.v.
Vicitrā hi taddhitavuttīti.
For the usage of taddhita is varied.
Vì sự vận dụng của taddhita rất đa dạng.
Yaññānubhavanatthanti yassa kassaci yaññassa anubhavanatthaṃ.
For experiencing a sacrifice means for experiencing any sacrifice whatsoever.
Yaññānubhavanatthaṃ nghĩa là để hưởng thụ bất kỳ lễ tế nào.
Teti nānāverajjakā brāhmaṇā.
They are the brahmins from various verajjāni.
Te nghĩa là các Bà-la-môn đến từ các quốc độ khác nhau.
Tassāti soṇadaṇḍabrāhmaṇassa.
His refers to the brahmin Soṇadaṇḍa.
Tassā nghĩa là của Bà-la-môn Soṇadaṇḍa.
Uttamabrāhmaṇoti abhijanasampattiyā, vittasampattiyā, vijjāsampattiyā ca uggatataro, uḷāro vā brāhmaṇo.
An excellent brahmin means one who is exalted or noble due to the perfection of birth, the perfection of wealth, and the perfection of knowledge.
Uttamabrāhmaṇo nghĩa là Bà-la-môn cao quý, hoặc xuất chúng hơn, do sự thành tựu về huyết thống, sự thành tựu về tài sản, và sự thành tựu về học vấn.
Āvaṭṭanīmāyā vuttāva.
The Āvaṭṭanī Māyā has already been explained.
Āvaṭṭanīmāyā đã được nói đến.
Lābhamaccherena nippīḷitatāya asannipāto bhavissati.
There will be no assembly due to being oppressed by avarice for gain.
Do bị sự keo kiệt về lợi lộc đè nén, nên sẽ không có sự tụ họp.
Dvīhi pakkhehīti mātupakkhena, pitupakkhena cāti dvīhi ñātipakkhehi.
By two sides means by the two family sides: the mother's side and the father's side.
Dvīhi pakkhehī nghĩa là từ hai phía thân quyến, tức là từ phía mẹ và từ phía cha.
‘‘Ubhato sujāto’’ti hi etthakeyeva vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātattaṃ vijāneyya, sujātasaddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (ma. ni. 2.399) ārohasampattipariyāyopi hotīti jātivaseneva sujātattaṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ.
For if only "ubhato sujāto" were stated, one might understand being well-born from any two aspects, and the word sujāta can also mean "perfection of stature" in phrases like "sujāto cārudassano" and so on; therefore, to clarify that it refers to being well-born by lineage, it is said, "from the mother's side and from the father's side."
Nếu chỉ nói “ubhato sujāto” thì có thể hiểu là sinh ra tốt đẹp từ bất kỳ hai khía cạnh nào đó, và từ “sujāta” cũng có nghĩa là sự hoàn hảo về hình dáng trong các câu như “sujāto cārudassano” v.v. (Ma. Ni. 2.399). Vì vậy, để làm rõ rằng sự sinh ra tốt đẹp là theo dòng dõi, (Đức Phật) đã nói “từ mẹ và từ cha”.
Tenāha ‘‘bhoto mātā brāhmaṇī’’tiādi.
Therefore, it is said, "Your mother is a brahminī," and so on.
Vì vậy, (Luận Sư) nói: “Mẹ của ngài là Bà-la-môn” v.v.
Evanti vuttappakārena, mātupakkhato ca pitupakkhato ca paccekaṃ tividhena ñātiparivaṭṭenāti vuttaṃ hoti.
Thus means in the manner stated, from the mother's side and from the father's side, each with three generations of relatives.
Evaṃ nghĩa là theo cách đã nói, tức là từ phía mẹ và từ phía cha, mỗi bên ba vòng thân quyến.
‘‘Saṃsuddhagahaṇiko’’ti imināpi ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttamevatthaṃ samatthetīti āha ‘‘saṃsuddhā te mātugahaṇī’’ti, saṃsuddhāva anaññapurisasādhāraṇāti attho.
By "saṃsuddhagahaṇiko" also, he confirms the meaning stated by "from the mother's side and from the father's side," thus it is said, "Your mother's lineage is pure," meaning it is pure, not shared by other men.
Với “Saṃsuddhagahaṇiko” cũng xác nhận ý nghĩa đã nói là “từ mẹ và từ cha”, nên (Luận Sư) nói: “Dòng họ mẹ của ngài là thanh tịnh”, ý nghĩa là thanh tịnh, không liên quan đến người đàn ông khác.
Anorasaputtavasenāpi hi loke mātāpitusamaññā dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti vuttaṃ.
For in the world, the designation of mother and father is also seen in the case of non-biological sons, but here it is desired only in the case of a biological son, to show this, "saṃsuddhagahaṇiko" is stated.
Vì trong thế gian, danh xưng cha mẹ cũng được thấy qua người con không phải con ruột, nhưng ở đây, (ý nghĩa) được mong muốn chỉ qua người con ruột của vị ấy, để chỉ rõ điều đó, (Luận Sư) nói “saṃsuddhagahaṇiko”.
Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, tatiyāvaṭṭasaṅkhāto gabbhāsayasaññito mātukucchipadeso samavepākiniyāti samavipācaniyā.
A womb is called gahaṇī because it receives and holds a fetus (or pregnancy). It refers to the mother's abdominal region, known as the uterus, which is the third fold. Samavepākiniyā means equally digesting.
Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti (giữ thai, mang thai) nên gọi là gahaṇī, tức là vùng bụng mẹ được gọi là tử cung, là vòng thứ ba. Samavepākiniyā nghĩa là làm chín đều.
Etthāti mahāsudassanasutte.
Ettha (here) refers to the Mahāsudassana Sutta.
Etthā nghĩa là trong Mahāsudassana Sutta.
Yathābhuttamāhāraṃ vipācanavasena gaṇhāti na chaḍḍetīti gahaṇī, kammajatejodhātu, yā ‘‘udaraggī’’ti loke paññāyati.
Gahaṇī is the kammaja-tejodhātu (fire element born of kamma) that receives and does not reject the food that has been eaten, by way of digesting it, which is known in the world as "digestive fire" (udaraggi).
Yathābhuttamāhāraṃ vipācanavasena gaṇhāti na chaḍḍetīti (tiêu hóa thức ăn đã ăn và không thải ra) nên gọi là gahaṇī, tức là tejodhātu (hỏa đại) do nghiệp sinh ra, được biết đến trong thế gian là “udaraggī” (lửa tiêu hóa).
Pitupitāti pituno pitā.
Pitupitā means the father's father.
Pitupitā nghĩa là cha của cha.
Pitāmahoti āmaha-paccayena taddhitasiddhi.
The word Pitāmaha is formed by the taddhita (derivative) suffix āmaha.
Pitāmaho (ông nội) được hình thành từ hậu tố āmaha.
‘‘Catuyuga’’ntiādīsu viya taṃ tadatthe yujjitabbato kālaviseso yugaṃ nāma.
A specific period of time is called yuga, as in "catuyuga" (four ages), because it is used in that particular sense.
Giống như trong “catuyuga” v.v., khoảng thời gian đặc biệt được gọi là yugaṃ vì nó được sử dụng cho ý nghĩa đó.
Etaṃ yugasaddena āyuppamāṇavacanaṃ abhilāpamattaṃ lokavohāravacanamattameva, adhippetatthato pana pitāmahoyeva pitāmahayugasaddena vutto tasseva padhānabhāvena adhippetattāti adhippāyo.
This mention of lifespan by the word yuga is merely a conventional expression, a term of worldly usage. However, the intended meaning is that only the grandfather is referred to by the word pitāmahayuga, because he is primarily intended.
Lời nói về tuổi thọ bằng từ yugaṃ này chỉ là một cách diễn đạt, chỉ là một cách nói thông thường trong thế gian. Tuy nhiên, theo ý nghĩa được ngụ ý, chính ông nội được gọi bằng từ pitāmahayugaṃ vì ông ấy được ngụ ý là chính yếu.
Tato uddhanti pitāmahato upari.
Tato uddha means above the grandfather.
Tato uddhanti có nghĩa là từ ông nội trở lên.
Tenāha ‘‘pubbapurisā’’ti, tadavasesā pubbakā cha purisāti attho.
Therefore, the teacher said ‘‘pubbapurisā’’ (former men). The meaning is: the remaining six men from former generations.
Do đó, (vị thầy) nói ‘‘pubbapurisā’’ (tức là) sáu người đàn ông đời trước còn lại (ngoài ông nội) là ý nghĩa.
Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesena katanti daṭṭhabbaṃ.
And here, the term purisa (man) should be understood as having been used with a noble designation.
Và ở đây, cần phải hiểu rằng việc dùng từ purisa (người đàn ông) được thực hiện theo cách chỉ định tối thượng.
Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti.
For in this way, the Pali statement ‘‘from the mother’’ becomes fully established.
Như vậy, lời trong Pāḷi ‘‘mātito’’ (từ phía mẹ) trở nên hợp lý.
‘‘Yāva sattamā pitāmahayugā’’ti idaṃ kākāpekkhanamiva ubhayattha sambandhagatanti āha ‘‘eva’’ntiādi.
That phrase, ‘‘up to the seventh pair of grandparents,’’ is to be connected in both directions, like a crow's looking, so the teacher says ‘‘eva’’ (thus) and so on.
Lời ‘‘yāva sattamā pitāmahayugā’’ (cho đến bảy đời cặp ông bà nội) này có liên quan đến cả hai phía như cách chim quạ nhìn; do đó, (vị thầy) nói ‘‘evaṃ’’ (như vậy) v.v.
Yāva sattamo puriso, tāva akkhitto anupakuṭṭho jātivādenāti sambandho.
The connection is: for as long as there is a seventh man, he is not akkhitta (condemned) and not anupakuṭṭha (faulted) on account of birth.
Liên quan đến việc cho đến người thứ bảy, (ông ta) không bị chê bai, không bị quở trách về mặt dòng tộc.
Akkhittoti appattakhepo.
Akkhitto means not having attained condemnation.
Akkhitto (không bị chê bai) có nghĩa là không bị ném đi.
Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu na chaḍḍito.
Anavakkhitto means not being discarded in saddhāthālipāka (alms-bowl offering) and similar rituals.
Anavakkhitto (không bị bỏ rơi) có nghĩa là không bị loại bỏ khỏi các buổi lễ cúng dường cơm sữa, v.v.
Na upakuṭṭhoti na upakkosito.
Na upakuṭṭho means not being censured.
Na upakuṭṭho (không bị quở trách) có nghĩa là không bị la mắng.
‘‘Jātivādenā’’ti idaṃ hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ.
The phrase ‘‘Jātivādenā’’ (on account of birth) is said with ‘‘kena kāraṇenā’’ (for what reason) and so on, to show that it is an instrumental case expressing a cause.
Để chỉ ra rằng ‘‘Jātivādenā’’ (về mặt dòng tộc) là từ chỉ nguyên nhân, (vị thầy) đã nói ‘‘kena kāraṇenā’’ (do nguyên nhân nào) v.v.
Itipīti imināpi kāraṇena.
Itipī means also for this reason.
Itipī (cũng vậy) có nghĩa là do nguyên nhân này.
Ettha ca ‘‘ubhato…pe… yugā’’ti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikabhāvakittanato, ‘‘akkhitto’’ti etena kiriyāparādhābhāvo.
And here, by ‘‘ubhato…pe… yugā’’ (from both sides…up to…the pair of generations), the absence of a defect in the brahmin's womb is shown, by praising his state of pure lineage; and by ‘‘akkhitto’’ (unblemished), the absence of an error in conduct.
Ở đây, với ‘‘ubhato…pe… yugā’’ (cả hai phía… cho đến… cặp), sự không có lỗi lầm trong dòng sinh của người Bà-la-môn được chỉ ra qua việc ca ngợi sự trong sạch của dòng dõi, và với ‘‘akkhitto’’ (không bị chê bai), sự không có lỗi lầm trong hành động.
Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti.
For beings incur blame due to errors in conduct.
Vì chúng sinh bị chê bai do lỗi lầm trong hành động.
‘‘Anupakuṭṭho’’ti etena ayuttasaṃsaggābhāvo.
By ‘‘anupakuṭṭho’’ (uncensured), the absence of improper association is shown.
Với ‘‘anupakuṭṭho’’ (không bị quở trách), sự không có mối quan hệ không phù hợp.
Ayuttasaṃsaggañhi paṭicca sattā akkosaṃ labhantīti.
For beings receive censure on account of improper association.
Vì chúng sinh bị la mắng do có mối quan hệ không phù hợp.
Issaroti ādhipateyyasaṃvattaniyakammabalena īsanasīlo, sā panassa issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātā, tasmā aḍḍhabhāvapariyāyena dassento ‘‘aḍḍhoti issaro’’ti āha.
Issaro (powerful) means one who is accustomed to rule by the power of kamma that brings about dominion. This mastery of his became evident through his prosperity and abundance, so showing it by way of being wealthy, he said ‘‘aḍḍhoti issaro’’ (wealthy is powerful).
Issaro (có quyền lực) là người có thói quen cai trị bằng sức mạnh của nghiệp dẫn đến quyền lực tối cao; quyền lực này của ông ta trở nên rõ ràng nhờ sự sung túc về tài sản. Do đó, để chỉ ra điều đó qua nghĩa của sự giàu có, (vị thầy) nói ‘‘aḍḍhoti issaro’’ (giàu có là có quyền lực).
Mahantaṃ dhanamassa bhūmigataṃ, vehāsagatañcāti mahaddhano.
He has great wealth, both hidden in the earth and stored aloft, hence mahaddhano (greatly wealthy).
Ông ta có nhiều tài sản chôn dưới đất và cất trên cao, do đó (ông ta là) mahaddhano (giàu có lớn).
Tassāti tassa tassa guṇassa, ayameva ca pāṭho adhunā dissati.
Tassā (of that) means of that particular quality. And this reading is found at present.
Tassā (của điều đó) có nghĩa là của từng phẩm chất đó; và chính cách đọc này hiện đang được thấy.
Aguṇaṃyeva dassemāti anvayato tassa guṇaṃ vatvā byatirekato bhagavato anupasaṅkamanakāraṇaṃ aguṇameva dassema.
Aguṇaṃyeva dassemā (let us show only the fault) means, after speaking of his good qualities in the direct sense, let us show only the fault in a reverse sense, as the reason for not approaching the Blessed One.
Aguṇaṃyeva dassemā (chỉ ra sự thiếu phẩm chất) có nghĩa là sau khi nói về phẩm chất của ông ta theo cách thuận, chúng ta sẽ chỉ ra sự thiếu phẩm chất, tức là nguyên nhân không đến gặp Đức Thế Tôn, theo cách nghịch.
Adhikarūpoti visiṭṭharūpo uttamasarīro.
Adhikarūpo (of excellent appearance) means one with a distinguished appearance, having a supreme body.
Adhikarūpo (có sắc đẹp vượt trội) là người có sắc tướng đặc biệt, thân thể tối thượng.
Dassanaṃ arahatīti dassanīyoti āha ‘‘dassanayoggo’’ti.
He is worthy of being seen, therefore dassanīyo (sightworthy). So the teacher says ‘‘dassanayoggo’’ (fit to be seen).
Xứng đáng được nhìn thấy, do đó dassanīyo (đáng nhìn); (vị thầy) nói ‘‘dassanayoggo’’ (xứng đáng được nhìn).
Pasādaṃ āvahatīti pāsādiko. Tenāha ‘‘pasādajananato’’ti.
He brings about faith, hence pāsādiko (inspiring confidence). Therefore, the teacher says ‘‘pasādajananato’’ (because it generates confidence).
Mang lại sự hoan hỷ, do đó pāsādiko (dễ mến). Do đó, (vị thầy) nói ‘‘pasādajananato’’ (vì tạo ra sự hoan hỷ).
Pokkharasaddo idha sundaratthe, sarīratthe ca niruḷho.
The word pokkhara here is established in the sense of beauty and in the sense of body.
Từ pokkhara ở đây được dùng theo nghĩa đẹp đẽ và thân thể.
Vaṇṇassāti vaṇṇadhātuyā.
Vaṇṇassā (of color) means of the color-element.
Vaṇṇassā (của màu sắc) có nghĩa là của yếu tố màu sắc.
Pakāsaniyena parisuddhanimittena vaṇṇasaddassa vaṇṇadhātuyaṃ pavattanato tannimittameva vaṇṇatā, sā ca vaṇṇanissitāti abhedavasena vuttaṃ ‘‘uttamena parisuddhena vaṇṇenā’’ti.
Because the word vaṇṇa (color) functions in the sense of the color-element through a clear and very pure distinguishing mark, that distinguishing mark itself is vaṇṇatā (color-ness), and since that is dependent on color, it is stated in an undifferentiated manner as ‘‘uttamena parisuddhena vaṇṇenā’’ (with excellent and pure color).
Vì từ vaṇṇa (màu sắc) được dùng cho yếu tố màu sắc bằng một dấu hiệu trong sạch, hiển lộ, nên chính dấu hiệu đó là vaṇṇatā (tính màu sắc), và tính màu sắc này dựa trên màu sắc; do đó, (vị thầy) nói ‘‘uttamena parisuddhena vaṇṇenā’’ (với màu sắc tối thượng và trong sạch) theo cách không phân biệt.
Sarīraṃ pana sannivesavisiṭṭhaṃ karacaraṇagīvāsīsādisamudāyaṃ, tañca avayavabhūtena saṇṭhānanimittena gayhati, tasmā tannimittameva pokkharatāti vuttaṃ ‘‘sarīrasaṇṭhānasampattiyā’’ti, uttamāya sarīrasaṇṭhānasampattiyātipi yojetabbaṃ.
The sarīraṃ (body), however, is a collection of hands, feet, neck, head, etc., distinguished by its composition. And it is grasped by the distinguishing mark of its parts, its structure. Therefore, that distinguishing mark alone is pokkharatā (bodily perfection). It should also be construed as: by supreme bodily perfection.
Còn sarīraṃ (thân thể) là tập hợp các bộ phận như tay, chân, cổ, đầu, v.v., được sắp xếp đặc biệt; và nó được hiểu bằng dấu hiệu hình dạng là bộ phận cấu thành. Do đó, chính dấu hiệu đó là pokkharatā (tính hình dạng thân thể), và (cũng) cần phải kết hợp (nghĩa là) với sự sung mãn tối thượng về hình dạng thân thể.
Atthavasā hi liṅgavibhattivipariṇāmo.
For the change in gender and inflection is due to the sense.
Vì sự biến đổi về giống và cách ngữ là do ý nghĩa.
Sabbesu vaṇṇesu suvaṇṇavaṇṇova uttamoti āha ‘‘parisuddhavaṇṇesupi seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ti.
Among all colors, only the golden color is supreme, so the teacher says ‘‘parisuddhavaṇṇesupi seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ (endowed with the best golden color even among pure colors).
Trong tất cả các màu sắc, màu vàng là tối thượng; do đó, (vị thầy) nói ‘‘parisuddhavaṇṇesupi seṭṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ (được phú cho màu vàng ròng tốt nhất trong số các màu sắc trong sạch).
Tathā hi buddhā, cakkavattino ca suvaṇṇavaṇṇāva honti.
Indeed, Buddhas and Cakkavattins (universal monarchs) are always of golden complexion.
Thật vậy, chư Phật và các vị Chuyển Luân Vương đều có màu vàng ròng.
Yasmā pana vacchasasaddo sarīrābhe pavattati, tasmā brahmavacchasīti uttamasarīrābho, suvaṇṇābho icceva attho.
Since the word vacchas functions in the sense of bodily radiance, brahmavacchasī (having the radiance of Brahmā) means having supreme bodily radiance, or golden radiance; this is the meaning.
Vì từ vacchas được dùng cho ánh sáng của thân thể, nên brahmavacchasī (có ánh sáng thân thể Phạm thiên) có nghĩa là có ánh sáng thân thể tối thượng, có ánh sáng vàng ròng.
Imameva hi atthaṃ sandhāya ‘‘mahābrahmuno sarīrasadiseneva sarīrena samannāgato’’ti vuttaṃ, na brahmujugattataṃ.
It is indeed with reference to this very meaning that it is said ‘‘mahābrahmuno sarīrasadiseneva sarīrena samannāgato’’ (endowed with a body exactly like the body of a Mahābrahmā), not straightness of Brahmā.
Thật vậy, để chỉ ý nghĩa này, (vị thầy) đã nói ‘‘mahābrahmuno sarīrasadiseneva sarīrena samannāgato’’ (được phú cho thân thể giống như thân thể của Đại Phạm thiên), chứ không phải là sự thẳng thắn như Phạm thiên.
Okāsoti sabbaṅgapaccaṅgaṭṭhānaṃ.
Okāso (space) means the position of all major and minor limbs.
Okāso (chỗ trống) là vị trí của tất cả các chi và tiểu chi.
Ārohapariṇāhasampattiyā, avayavapāripūriyā ca dassanassa okāso na khuddakoti attho.
Due to the perfection of height and girth, and the completeness of the limbs, the range of sight is not small; this is the meaning.
Ý nghĩa là chỗ để nhìn không nhỏ bé nhờ sự sung mãn về chiều cao và bề ngang, và sự đầy đủ của các bộ phận.
Tenāha ‘‘sabbānevā’’tiādi.
Therefore, the teacher says ‘‘sabbānevā’’ (all of them) and so on.
Do đó, (vị thầy) nói ‘‘sabbānevā’’ (tất cả) v.v.
Sīlanti yamaniyamalakkhaṇaṃ sīlaṃ, taṃ panassa rattaññutāya vuddhaṃ vaddhitanti visesato ‘‘vuddhasīlī’’ti vuttaṃ.
Sīlaṃ (virtue) refers to sīla characterized by yama (restraint) and niyama (observance). This sīla of his has grown and increased due to his rattaññutā (knowledge of the divisions of the night), so he is specifically called ‘‘vuddhasīlī’’ (of mature virtue).
Sīlaṃ (giới) là giới có đặc tính của sự kiềm chế và điều hòa; giới này của ông ta đã tăng trưởng nhờ sự hiểu biết về đêm. Do đó, (vị thầy) đặc biệt nói ‘‘vuddhasīlī’’ (người có giới hạnh đã tăng trưởng).
Vuddhasīlenāti sabbadā sammāyogato vuddhena dhuvasīlena.
Vuddhasīlenā means with constant virtue, grown through constant right practice.
Vuddhasīlena (với giới hạnh đã tăng trưởng) có nghĩa là với giới hạnh vĩnh cửu đã tăng trưởng nhờ sự thực hành đúng đắn mọi lúc.
Evañca katvā padattayampetaṃ adhippetatthato visiṭṭhaṃ hoti, saddatthamattaṃ pana sandhāya ‘‘idaṃ vuddhasīlīpadasseva vevacana’’nti vuttaṃ.
And having done so, this group of three words is excellent in its intended meaning, but referring only to the literal meaning of the word, it is said: ‘‘idaṃ vuddhasīlīpadasseva vevacana’’ (this is merely a synonym for the word vuddhasīlī).
Và như vậy, ba từ này cũng trở nên đặc biệt về mặt ý nghĩa mong muốn, nhưng để chỉ ý nghĩa từ ngữ thuần túy, (vị thầy) đã nói ‘‘idaṃ vuddhasīlīpadasseva vevacana’’ (đây là từ đồng nghĩa của từ vuddhasīlī).
Pañcasīlato paraṃ tattha sīlassa abhāvato, tesamajānanato ca ‘‘pañcasīlamattamevā’’ti āha.
Since there is no other virtue beyond the five precepts in him, and he does not know them, it is said ‘‘pañcasīlamattamevā’’ (only the five precepts).
Vì không có giới hạnh nào khác ngoài ngũ giới ở đó, và vì họ không biết về chúng, (vị thầy) nói ‘‘pañcasīlamattamevā’’ (chỉ có ngũ giới).
Vācāya parimaṇḍalapadabyañjanatā eva sundarabhāvoti vuttaṃ ‘‘sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā’’ti.
The beautiful aspect of speech is precisely its well-rounded words and syllables, so it is said ‘‘sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā’’ (beautiful, well-rounded in words and syllables).
Sự tròn trịa của các từ và chữ trong lời nói chính là vẻ đẹp; do đó, (vị thầy) nói ‘‘sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā’’ (các từ và chữ đẹp đẽ, tròn trịa).
Ṭhānakaraṇasampattiyā, sikkhāsampattiyā ca kassacipi anūnatāya parimaṇḍalapadāni byañjanāni akkharāni etissāti parimaṇḍalapadabyañjanā. Akkharameva hi taṃtadatthavācakabhāvena paricchinnaṃ padaṃ.
This speech has well-rounded words and syllables, letters, due to the perfection of articulation and pronunciation, and the perfection of learning, being deficient in nothing. For a letter, delimited as conveying this or that meaning, is a padaṃ (word).
Vì không có sự thiếu sót nào về sự sung mãn của vị trí phát âm và cách phát âm, cũng như sự sung mãn về học vấn, nên các từ, chữ cái và âm tiết của lời nói này là tròn trịa. Do đó, (lời nói này) là parimaṇḍalapadabyañjanā (có các từ và chữ tròn trịa). Thật vậy, một chữ cái được phân định là padaṃ (từ) khi nó biểu đạt ý nghĩa cụ thể.
Atha vā padameva atthassa byañjakattā byañjanaṃ, sithiladhanitādiakkharapāripūriyā ca padabyañjanassa parimaṇḍalatā, parimaṇḍalaṃ padabyañjanametissāti tathā.
Or rather, a word itself is a byañjanaṃ (syllable/expression) because it expresses meaning. And the perfection of the word and syllable is due to the completeness of soft, hard, and other sounds. So it is tathā (thus) because its word and syllable are well-rounded.
Hoặc, một từ chính là byañjanaṃ (chữ cái) vì nó biểu đạt ý nghĩa; và sự tròn trịa của các từ và chữ cái là do sự đầy đủ của các chữ cái lỏng lẻo, mạnh mẽ, v.v. Các từ và chữ cái của lời nói này là tròn trịa, do đó (lời nói này) như vậy.
Apica pajjati attho etenāti padaṃ, nāmādi, yathādhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, vākyaṃ, tesaṃ paripuṇṇatāya parimaṇḍalapadabyañjanā. Atthaviññāpane sādhanatāya vācāva karaṇaṃ vākkaraṇanti tulyādhikaraṇataṃ dassetuṃ ‘‘udāharaṇaghoso’’ti vuttaṃ, vacībhedasaddoti attho.
Furthermore, meaning arises from it, so it is a padaṃ (word), i.e., a noun, etc. It expresses the intended meaning, so it is a byañjanaṃ (sentence), i.e., a phrase. Due to their completeness, it is parimaṇḍalapadabyañjanā. Speech itself is the instrument for making meaning understood, due to its function of accomplishing it, hence vākkaraṇa (vocal instrument). To show its grammatical equivalence, it is said ‘‘udāharaṇaghoso’’ (utterance sound), meaning vocal sound.
Hơn nữa, ý nghĩa được biết đến qua nó, do đó là padaṃ (từ), tức là danh từ, v.v. Nó biểu đạt ý nghĩa mong muốn, do đó là byañjanaṃ (chữ cái), tức là câu. Do sự đầy đủ của chúng, (lời nói này) là parimaṇḍalapadabyañjanā (có các từ và chữ tròn trịa). Lời nói là phương tiện vākkaraṇaṃ (phát ngôn) vì nó là công cụ để hiểu ý nghĩa; để chỉ ra sự đồng vị, (vị thầy) nói ‘‘udāharaṇaghoso’’ (âm thanh của lời nói), có nghĩa là âm thanh của sự phân chia lời nói.
Tassa brāhmaṇassa, tena vā bhāsitabbassa atthassa guṇaparipuṇṇabhāvena pūre guṇehi paripuṇṇabhāve bhavāti porī. Puna pureti rājadhānīmahānagare.
That brahmin, or the meaning to be spoken by him, exists in the pūre (abundance) of qualities, in the state of being full of qualities by the completeness of qualities; therefore it is porī (ancient/traditional). Again, pure means in the royal capital, the great city.
Lời nói của vị Bà-la-môn đó, hoặc ý nghĩa được ông ta nói ra, là porī (cổ xưa) vì nó tồn tại trong sự đầy đủ các phẩm chất, tức là sự đầy đủ các phẩm chất. Lại nữa, pure (thành phố) là trong thành phố lớn, kinh đô.
Bhavattāti saṃvaḍḍhattā.
Bhavattā (because of being) means because of being grown.
Bhavattā (vì đã tồn tại) có nghĩa là vì đã phát triển.
Sukhumālattanenāti sukhumālabhāvena, iminā tassā vācāya mudusaṇhattamāha.
Sukhumālattanenā (with softness) means with delicacy. By this, the teacher refers to the softness and smoothness of that person's speech.
Sukhumālattanenā (với sự tinh tế) có nghĩa là với sự tinh tế; bằng cách này, (vị thầy) nói về sự mềm mại và mịn màng của lời nói đó.
Apalibuddhāyāti pittasemhādīhi apariyonaddhāya, hetugabbhapadametaṃ.
Apalibuddhāyā (not obstructed) means not entangled by bile, phlegm, etc. This is a word embedded with a cause.
Apalibuddhāyā (không bị vướng bận) có nghĩa là không bị bao phủ bởi mật, đờm, v.v. Đây là một từ chứa đựng nguyên nhân.
Tato eva hi yathāvuttadosābhāvoti.
For precisely because of that, there is an absence of the defects mentioned.
Chính vì vậy mà không có những lỗi lầm đã nói trên.
Ḍaṃsetvā viya ekadesakathanaṃ sandiṭṭhaṃ, saṇikaṃ cirāyitvā kathanaṃ vilambitaṃ, ‘‘sanniddhavilambitādī’’tipi pāṭho.
Sandiṭṭhaṃ (seen) is speaking a part, as if biting the lip. Vilambitaṃ (delayed) is speaking slowly, lingeringly. There is also the reading ‘‘sanniddhavilambitādī’’ (with indistinct, delayed, etc.).
Việc nói một phần như cắn (môi) là sandiṭṭhaṃ (nói ngập ngừng); việc nói chậm rãi, kéo dài là vilambitaṃ (nói chậm rãi). Cũng có cách đọc ‘‘sanniddhavilambitādī’’ (nói ngập ngừng, chậm rãi, v.v.).
Saddena ajanakaṃ vacinaṃ, mammakasaṅkhātaṃ vā ekakkharameva dvattikkhattumuccāraṇaṃ sanniddhaṃ.
Sanniddhaṃ (indistinct) is speech that does not produce sound, or repeating a single letter two or three times, which is called a stammer.
Lời nói không tạo ra âm thanh, hoặc việc lặp lại một chữ cái hai ba lần, được gọi là mammakasaṅkhātaṃ (nói lắp bắp), là sanniddhaṃ (nói ngập ngừng).
Ādisaddena dukkhalitānukaḍḍhitādīni saṅgaṇhāti.
The word ādisaddena (and so on) includes speaking awkwardly, drawling, etc.
Với từ ādi (v.v.), (vị thầy) bao gồm các lỗi như nói sai, nói kéo dài, v.v.
Eḷāgaḷenāti eḷāpaggharaṇena.
Eḷāgaḷenā (with slobbering) means with drooling saliva.
Eḷāgaḷenā (với nước bọt chảy ra) có nghĩa là với nước bọt chảy ra.
‘‘Eḷā gaḷantī’’ti vuttasseva dvidhā atthaṃ dassetuṃ ‘‘lālā vā paggharantī’’tiādi vuttaṃ.
To show the twofold meaning of what has been said as ‘‘Eḷā gaḷantī’’ (drool flowing), ‘‘lālā vā paggharantī’’ (saliva flowing) and so on, is stated.
Để chỉ ra hai ý nghĩa của từ ‘‘Eḷā gaḷantī’’ (nước bọt chảy ra), (vị thầy) đã nói ‘‘lālā vā paggharantī’’ (hoặc nước dãi chảy ra) v.v.
‘‘Passe’ḷamūgaṃ uragaṃ dujivha’’ntiādīsu (jā. 1.7.49) viya hi eḷāsaddo lālāya, kheḷe ca pavattati.
For the word eḷā functions in the sense of saliva and phlegm, as in ‘‘Passe’ḷamūgaṃ uragaṃ dujivha’’ (See the mute, two-tongued serpent, drooling).
Thật vậy, từ eḷā được dùng cho nước dãi và nước bọt, như trong ‘‘Passe’ḷamūgaṃ uragaṃ dujivha’’ (Hãy nhìn con rắn câm, hai lưỡi, có nước dãi chảy ra) v.v.
Kheḷaphusitānīti kheḷabindūni.
Kheḷaphusitānī (sprays of saliva) means drops of saliva.
Kheḷaphusitānī (những giọt nước bọt) có nghĩa là những giọt nước bọt.
Tatrāyamaṭṭhakathāmuttakanayo – elanti doso vuccati ‘‘yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā’’tiādīsu (dī. ni. 1.8, 194) viya.
In that phrase, this is the explanation outside of the Aṭṭhakathā: Ela refers to fault, as in expressions like "that speech which is not faulty and pleasant to the ear."
Trong đó, đây là phương pháp không thuộc Chú giải: ela được gọi là lỗi lầm, như trong các câu “lời nói đó không có lỗi, dễ nghe” v.v.
Duppaññā ca sadosameva kathaṃ kathentā elaṃ paggharāpenti, tasmā tesaṃ vācā elagaḷā nāma hoti, tabbiparītāyāti attho.
Moreover, witless people, speaking words full of fault, cause ela (fault/saliva) to flow forth; therefore, their speech is called elagaḷā. The meaning is "by the opposite of that."
Và những người thiếu trí tuệ, khi nói lời có lỗi, làm cho lỗi lầm (như nước bọt) chảy ra, do đó lời nói của họ được gọi là elagaḷā, nghĩa là ngược lại với điều đó.
‘‘Ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā’’ti iminā tassā vācāya atthapāripūriṃ vadati.
By " making clear the beginning, middle, and end," the completeness of the meaning of that speech is stated.
Với câu “làm cho phần đầu, phần giữa và phần cuối trở nên rõ ràng”, ngài nói về sự đầy đủ ý nghĩa của lời nói đó.
Viññāpanasaddena etassa sambandho.
Its connection is with the word viññāpanena.
Sự liên hệ của điều này là với từ viññāpana (giải thích).
Jarājiṇṇatāya jiṇṇoti khaṇḍiccapāliccādibhāvamāpādito.
Aged due to old age means having reached the state of broken teeth, gray hair, and so on.
Jiṇṇa (già cỗi) do già yếu nghĩa là đã đạt đến trạng thái răng rụng, tóc bạc v.v.
Vuddhimariyādappattoti vuddhiyā paricchedaṃ pariyantaṃ patto.
Having reached the limit of growth means having reached the limit or end of growth.
Đã đạt đến giới hạn phát triển nghĩa là đã đạt đến sự chấm dứt, giới hạn của sự phát triển.
Jātimahallakatāyāti upapattiyā mahallakabhāvena.
By reason of being senior by birth means by being senior by way of rebirth.
Do lớn tuổi về dòng dõi nghĩa là do lớn tuổi về sự tái sinh.
Tenāha ‘‘cirakālappasuto’’ti.
That is why it is said, " born a long time ago."
Vì vậy ngài nói “đã sinh ra từ lâu”.
Addhasaddo addhānapariyāyo dīghakālavācako.
The word addha is a synonym for addhāna (duration) and indicates a long time.
Từ addha là đồng nghĩa với addhāna, chỉ thời gian dài.
Kittako pana soti āha ‘‘dve tayo rājaparivaṭṭe’’ti, dvinnaṃ tiṇṇaṃ rājūnaṃ rajjapasāsanapaṭipāṭiyoti attho.
As for how long that period is, it is said, " two or three reigns," which means the succession of two or three kings ruling.
Ngài nói “bao nhiêu là lâu?” bằng cách nói “hai, ba đời vua”, nghĩa là qua sự kế tục trị vì của hai ba vị vua.
‘‘Addhagato’’ti vatvāpi kataṃ vayogahaṇaṃ osānavayāpekkhanti vuttaṃ ‘‘pacchimavayaṃ sampatto’’ti.
Even after saying "having lived a long time" (addhagato), the designation of age refers to the final age, as stated by " having reached the final stage of life."
Mặc dù đã nói “đã trải qua thời gian dài”, nhưng sự nắm bắt tuổi tác đó là để chỉ tuổi già cuối cùng, như đã nói “đã đạt đến tuổi cuối cùng”.
Pacchimo tatiyabhāgoti vassasatassa tidhā katesu bhāgesu tatiyo osānabhāgo.
The last third portion refers to the last of the three parts into which a hundred years are divided.
Phần cuối cùng là phần thứ ba nghĩa là phần cuối cùng, phần thứ ba trong một trăm năm được chia làm ba phần.
Paccekaṃ tettiṃsavassato ca adhikamāsapakkhādipi vibhajīyati, tasmā sattasaṭṭhime vasse yathārahaṃ labbhamānamāsapakkhadivasato paṭṭhāya pacchimavayo veditabbo.
Even more than thirty-three years, including months, half-months, etc., are also divided, therefore, the last stage of life should be understood as commencing from the appropriate months, half-months, and days obtained in the sixty-seventh year.
Mỗi phần hơn ba mươi ba năm cũng được chia thành tháng, nửa tháng v.v., do đó tuổi cuối cùng phải được hiểu là bắt đầu từ tháng, nửa tháng, ngày tương ứng đạt được trong năm thứ sáu mươi bảy.
Ācariyasāriputtattherenapi hi imamevatthaṃ sandhāya ‘‘sattasaṭṭhivassato paṭṭhāya pacchimavayo koṭṭhāso’’ti (sārattha. ṭī. 1.verañjakaṇḍavaṇṇanā) vuttaṃ.
Indeed, the Elder Ācariya Sāriputta also stated, referring to this very meaning, "The last portion of life is from the sixty-seventh year onward."
Thật vậy, Trưởng lão Sāriputta, vị Thầy, cũng đã nói “phần tuổi cuối cùng bắt đầu từ năm sáu mươi bảy” (Sārattha. Ṭī. 1. Verañjakaṇḍavaṇṇanā) khi đề cập đến ý nghĩa này.
Itarathā hi ‘‘pacchimavayo nāma vassasatassa pacchimo tatiyabhāgo’’ti aṭṭhakathāvacanena virodho bhaveyyāti.
Otherwise, there would be a contradiction with the Aṭṭhakathā’s statement: "The last stage of life is the last third portion of a hundred years."
Nếu không, sẽ có sự mâu thuẫn với lời của Chú giải “tuổi cuối cùng là phần thứ ba cuối cùng của một trăm năm”.
Evaṃ kevalajātivasena paṭhamavikappaṃ vatvā guṇamissakavasenapi dutiyavikappaṃ vadantena ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ.
Thus, after stating the first alternative based purely on birth, the phrase " furthermore," and so on, is commenced to state the second alternative, which is mixed with good qualities.
Như vậy, sau khi nói về trường hợp đầu tiên chỉ dựa trên dòng dõi, ngài bắt đầu với “apicā” (hơn nữa) v.v. để nói về trường hợp thứ hai dựa trên sự pha trộn phẩm chất.
Tattha nāyaṃ jiṇṇatā vayomattena, atha kho kulaparivaṭṭena purāṇatāti āha ‘‘jiṇṇoti porāṇo’’tiādi.
In this, it is not old age merely by physical age, but rather seniority by family lineage, so it is said, " Old means ancient," and so on.
Ở đó, sự già cỗi này không chỉ do tuổi tác, mà là sự cổ kính do sự kế thừa dòng dõi, nên ngài nói “jiṇṇa (già cỗi) nghĩa là cổ xưa” v.v.
Cirakālappavattakulanvayoti cirakālaṃ pavattakulaparivaṭṭo, tenāssa kulavasena uditoditabhāvamāha.
Long-established family lineage means a family lineage that has been established for a long time; thereby, it describes his eminent status by lineage.
Dòng dõi gia đình đã tồn tại lâu đời nghĩa là dòng dõi gia đình đã tồn tại qua nhiều thế hệ, qua đó ngài nói về sự nổi bật của dòng dõi đó.
‘‘Vayoanuppatto’’ti iminā jātivuddhiyā vakkhamānattā, guṇavuddhiyā ca tato sātisayattā ‘‘vuddhoti sīlācārādiguṇavuddhiyā yutto’’ti vuttaṃ.
Since the growth by birth will be explained by the phrase "vayoanuppatto," and the growth by qualities is superior to that, it is stated, " Developed means endowed with the development of virtues such as sīla and good conduct."
Với câu “đã đạt đến tuổi tác”, vì sự phát triển về dòng dõi sẽ được nói đến sau, và sự phát triển về phẩm chất vượt trội hơn điều đó, nên đã nói “vuddha (trưởng thành) nghĩa là người có phẩm chất tốt đẹp như giới hạnh và phong cách ứng xử”.
Vakkhamānaṃ pati pārisesaggahaṇañhetaṃ.
This is a remaining inference with respect to what will be explained.
Đây là sự nắm bắt phần còn lại đối với điều sẽ được nói đến.
Tathā jātimahallakatāyapi teneva padena vakkhamānattā, vibhavamahattatāya ca anavasesitattā ‘‘mahallakoti vibhavamahantatāya samannāgato’’ti āha.
Similarly, since being senior by birth will be explained by the same word, and being great by prosperity is not left out, it is said, " Great means endowed with great prosperity."
Tương tự, vì sự lớn tuổi về dòng dõi cũng sẽ được nói đến bằng chính từ đó, và sự vĩ đại về tài sản chưa được đề cập, nên ngài nói “mahallaka (trưởng thượng) nghĩa là người có sự vĩ đại về tài sản”.
Maggapaṭipannoti brāhmaṇānaṃ yuttapaṭipattivīthiṃ avokkamma caraṇavasena upagatoti atthaṃ dasseti ‘‘brāhmaṇāna’’ntiādinā.
Entered upon the path illustrates the meaning that he has approached the Brahmin way of practice by not deviating from the proper path of practice, starting with " of the Brahmins."
Maggapaṭipanna (đã đi trên con đường) ngài giải thích ý nghĩa là “đã đi theo con đường thực hành đúng đắn của các Bà-la-môn mà không đi chệch”, bằng cách nói “của các Bà-la-môn” v.v.
Jātivuddhabhāvamanuppatto, tampi antimavayaṃ pacchimavayameva anuppattoti sādhippāyayojanā.
"Having reached the state of being advanced in age by birth" also means "having reached the final stage of life," indeed, the last stage of life, which is an intentional interpretation.
Đã đạt đến trạng thái trưởng thành về dòng dõi, điều đó cũng là đã đạt đến tuổi cuối cùng, tức là tuổi già cuối cùng, đây là một cách giải thích có ý nghĩa sâu xa.
Iminā hi pacchimavayavasena jātivuddhabhāvaṃ dassetīti.
For by this, he shows the state of being advanced in age by birth as being the final stage of life.
Vì vậy, điều này cho thấy trạng thái trưởng thành về dòng dõi dựa trên tuổi cuối cùng.
304. Tādisehi mahānubhāvehi saddhiṃ yugaggāhavasena ṭhapanampi na mādisānaṃ paṇḍitajātīnamanucchavikaṃ, kuto pana ukkaṃsavasena ṭhapananti idaṃ brāhmaṇassa na yuttarūpanti dassento ‘‘na kho pana meta’’ntiādimāha.
To show that placing oneself alongside such greatly potent beings, even in a comparative manner, is not suitable for scholars like us, let alone placing oneself above them, the Brahmin says, " That is not fitting for me," and so on.
304. Ngay cả việc đặt ngang hàng với những bậc có đại oai lực như vậy cũng không phù hợp với những người trí như chúng ta, huống hồ là việc đặt lên vị trí cao hơn. Để chỉ ra rằng điều này không phù hợp với Bà-la-môn, ngài nói “điều đó không phải của tôi” v.v.
Tattha yepi guṇā attano guṇehi sadisā, tepi guṇe uttaritareyeva maññamāno pakāsetīti sambandho.
In this, the connection is that even those qualities that are similar to one's own qualities, one proclaims them as being still more excellent.
Ở đó, những phẩm chất nào tương đồng với phẩm chất của mình, ngài cũng tuyên bố rằng những phẩm chất đó còn vượt trội hơn nữa, đây là sự liên kết.
Sadisāti ca ekadesena sadisā.
And similar means similar in some respects.
Tương đồng nghĩa là tương đồng một phần.
Na hi buddhānaṃ guṇehi sabbathā sadisā kecipi guṇā aññesu labbhanti.
For nowhere are any qualities found in others that are entirely similar to the qualities of the Buddhas.
Thật vậy, không có phẩm chất nào ở người khác hoàn toàn tương đồng với phẩm chất của chư Phật.
‘‘Ko cāha’’ntiādi uttaritarākāradassanaṃ.
The phrase " And who am I?" and so on, shows a state of being still more excellent.
“Tôi là ai” v.v. là sự biểu thị trạng thái vượt trội.
Ahañca kīdiso nāma hutvā sadiso bhavissāmi, samaṇassa…pe… guṇā ca kīdisā nāma hutvā sadisā bhavissantīti sādhippāyayojanā.
It is an intentional interpretation: "What kind of person am I to be similar, and what kind of qualities are those of the ascetic… and so on… to be similar?"
Tôi là người như thế nào mà có thể tương đồng, và phẩm chất của Sa-môn Gotama... v.v... là những phẩm chất như thế nào mà có thể tương đồng? Đây là một cách giải thích có ý nghĩa sâu xa.
Keci navaṃ pāṭhaṃ karonti, ayameva mūlapāṭho yathā taṃ ambaṭṭhasutte ‘‘ko cāhaṃ bho gotama sācariyako, kā ca anuttarā vijjācaraṇasampadā’’ti.
Some scholars use a new reading, but this is the original reading, as in the Ambaṭṭha Sutta: "Who am I, good Gotama, with a teacher, and what is unsurpassed perfection in knowledge and conduct?"
Một số người tạo ra một bản văn mới, nhưng đây mới là bản văn gốc, giống như trong kinh Ambaṭṭha “Bạch Gotama, con là ai mà có thầy, và sự đầy đủ về Minh Hạnh vô thượng là gì?”
Itareti attano guṇehi asadise guṇe, ‘‘pakāsetī’’ti imināva sambandho.
Others refers to qualities dissimilar to one's own qualities, and is connected to "proclaims."
Itare (những phẩm chất khác) nghĩa là những phẩm chất không tương đồng với phẩm chất của mình, sự liên kết là với từ “tuyên bố” này.
Ekantenevāti sadisaguṇānaṃ viya pasaṅgābhāvena.
Absolutely means due to the absence of comparison, unlike similar qualities.
Hoàn toàn nghĩa là không có sự liên quan như đối với những phẩm chất tương đồng.
Evaṃ niyāmento soṇadaṇḍo idaṃ atthajātaṃ dīpeti.
Thus, by ordering it, Soṇadaṇḍa illuminates this body of meaning.
Khi xác định như vậy, Soṇadaṇḍa làm sáng tỏ điều này.
Yathā hī ti ettha hi-saddo kāraṇe.
Here, the particle hi is for expressing a reason.
Trong Yathā hi (như thế nào), từ hi chỉ nguyên nhân.
Tenāha ‘‘tasmā mayameva arahāmā’’ti.
Therefore, it is said, "Hence, we alone are worthy."
Vì vậy ngài nói “do đó chỉ chúng ta mới xứng đáng”.
Gopadakanti gāviyā khuraṭṭhāne ṭhitaudakaṃ.
Gopadaka means water standing in a cow's hoof print.
Gopadaka nghĩa là nước đọng ở dấu chân bò.
Guṇeti sadisaguṇepi, pageva asadisaguṇe.
In qualities refers to similar qualities, let alone dissimilar ones.
Guṇe (phẩm chất) nghĩa là cả những phẩm chất tương đồng, huống hồ là những phẩm chất không tương đồng.
Sudhāmaṭṭhapokkharaṇiyoti sudhāya parikammakatā pokkharaṇiyo.
Sudhāmaṭṭhapokkharaṇiyo means lotus ponds plastered with stucco.
Sudhāmaṭṭhapokkharaṇiyo nghĩa là những ao hồ được trang trí bằng vữa (sudhā).
Sattaratanānanti sattahi ratanehi.
Of the seven jewels means with the seven jewels.
Sattaratanāna nghĩa là bằng bảy loại châu báu.
Pūrayoge hi karaṇatthe bahulaṃ chaṭṭhīvacanaṃ.
Indeed, in connection with pūra (to fill), the genitive case (chaṭṭhīvacana) is frequently used in the sense of the instrumental case (karaṇattha).
Thật vậy, trong phép dùng pūra (đầy đủ), cách sáu thường được dùng cho nghĩa công cụ.
Pāsādaniyūhādayoti uparipāsāde ṭhitatulāsīsādayo.
Pāsādaniyūhādayo means the prominent timber heads and so on, located on the upper palace.
Pāsādaniyūhādayo nghĩa là các đầu xà, các chi tiết trang trí trên cung điện v.v.
‘‘Sattaratanāna’’nti adhikāro, abhedepi bhedavohāro esa.
"Of the seven jewels" is a governing phrase; this is a distinction in speech even though there is no real distinction.
“Sattaratanāna” là một từ được tiếp tục áp dụng, đây là cách nói về sự khác biệt ngay cả khi không có sự khác biệt.
Kulapariyāyenāti suddhodanamahārājassa asambhinnakhattiyakulānukkamena.
By family lineage means by the unbroken succession of Khattiya families of King Suddhodana.
Kulapariyāyena nghĩa là theo dòng dõi không pha tạp của vua Suddhodana.
Tesupīti catūsu nidhīsupi.
Even in those means even in the four treasures.
Tesupi nghĩa là ngay cả trong bốn kho báu đó.
Gahitaṃ gahitaṃ ṭhānaṃ pūratiyeva dhanena pākatikameva hoti, na ūnaṃ.
Whatever spot is taken is indeed filled with wealth; it is naturally so, not depleted.
Bất cứ chỗ nào đã lấy thì đều đầy đủ bằng tài sản một cách tự nhiên, không thiếu hụt.
Aparimāṇoyevāti ‘‘ettako eso’’ti kenaci paricchinditumasakkuṇeyyatāya aparicchinnoyeva.
Immeasurable indeed means indeed unlimited, because no one could measure "it is this much."
Aparimāṇo yeva nghĩa là không có giới hạn, vì không ai có thể xác định được “nó lớn chừng này”.
Dve veḷū adhokaṭimattakameva hontīti āha ‘‘dvinnaṃ veḷūnaṃ upari kaṭimattamevā’’ti.
The two bamboo poles reached only up to the waist, so it is said, " only up to the waist above the two bamboo poles."
Hai cây tre chỉ cao đến ngang hông, nên ngài nói “chỉ cao ngang hông trên hai cây tre”.
Pāramitānubhāvena brāhmaṇassa eva paññāyati, bhagavā pana tadā pakatippamāṇovāti dassetuṃ ‘‘paññāyamāno’’ti vuttamiva dissati, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
It appears that the word " appearing" is used to show that it appeared so to the Brahmin only by the power of the perfections, but the Blessed One was of his usual height at that time; this should be examined and understood.
Do oai lực của các Ba-la-mật, vị Bà-la-môn mới thấy như vậy, nhưng Đức Thế Tôn lúc đó vẫn có chiều cao bình thường, từ “paññāyamāno” dường như được nói để chỉ ra điều đó, cần phải xem xét kỹ lưỡng.
‘‘Na hī’’tiādinā pāramitābaleneva evaṃ aparimāṇatā, na iddhibalenāti dassetī’’ti vadanti.
They say that by " For not," and so on, it is shown that this immeasurability is solely due to the power of the perfections, not due to the power of psychic abilities.
Với câu “Na hī” v.v., ngài chỉ ra rằng sự vô lượng như vậy là do sức mạnh của các Ba-la-mật, chứ không phải do sức mạnh thần thông, các vị thầy nói như vậy.
Atuloti asadiso.
Atulo means unequalled.
Atulo nghĩa là vô song.
‘‘Dhammapade gāthamāhā’’ti katthaci pāṭho ayuttova.
The reading "He spoke this verse in the Dhammapada" in some places is indeed incorrect.
Bản văn “Dhammapade gāthamāhā” ở một số chỗ là không phù hợp.
Na hi dhammapade ayaṃ gāthā dissati.
For this verse is not found in the Dhammapada.
Thật vậy, bài kệ này không xuất hiện trong Dhammapada.
Sudhāpiṇḍiyattherāpadānādīsu (apa. 1.10.sudhāpiṇḍiyattherāpadāna) panāyaṃ gāthā āgatā, sā ca kho aññavatthusmiṃ eva, na imasmiṃ vatthumhi, tasmā pāḷivasena saṅgītimanāruḷhā pakiṇṇakadesanāyevāyaṃ gāthāti daṭṭhabbaṃ.
Moreover, this verse is found in the Sudhāpiṇḍiyattherāpadāna and other such texts, but that is in reference to a different matter, not this particular account. Therefore, it should be understood that this verse, not being included in the Saṅgīti according to the Pāli, is merely a scattered teaching.
Tuy nhiên, câu kệ này đã xuất hiện trong các tác phẩm như Sudhāpiṇḍiyattherāpadāna và các bài tương tự, nhưng nó chỉ liên quan đến một câu chuyện khác, không phải câu chuyện này. Do đó, cần hiểu rằng câu kệ này là một bài giảng rời rạc, không được đưa vào kết tập theo truyền thống Pāḷi.
Bāhantaranti dvinnaṃ bāhūnamantaraṃ.
Bāhantaraṃ means the space between the two arms.
Bāhantaraṃ là khoảng cách giữa hai cánh tay.
Dvādasa yojanasatānīti dvādasādhikāni yojanasatāni.
Dvādasa yojanasatāni means a hundred yojanas with twelve added, i.e., twelve hundred yojanas.
Dvādasa yojanasatāni là hơn một trăm hai mươi dojana.
Bahalantarenāti samantā sarīrapariṇāhappamāṇena.
Bahalantarenā means by the circumference of the body all around.
Bahalantarenā là chu vi cơ thể ở mọi phía.
Puthulatoti vitthārato.
Puthulato means in width.
Puthulato là về bề rộng.
Aṅgulipabbānīti ekekāni aṅgulipabbāni.
Aṅgulipabbāni means each single finger joint.
Aṅgulipabbāni là từng đốt ngón tay một.
Bhamukantaranti dvinnaṃ bhamukānamantaraṃ.
Bhamukantaraṃ means the space between the two eyebrows.
Bhamukantaraṃ là khoảng cách giữa hai lông mày.
Mukhaṃ vitthārato dviyojanasataṃ parimaṇḍalato visuṃ vuttattā.
The mouth is two hundred yojanas in width, because its circumference is stated separately.
Mukhaṃ (miệng) rộng dviyojanasataṃ (hai trăm dojana) vì đã được nói riêng về chu vi.
‘‘Ediso bhagavā’’ti yā parehi vuttā kathā, tassā anurūpanti yathākathaṃ, iminā aññehi vuttaṃ bhagavato vaṇṇakathaṃ sutvā oloketukāmatāya āgatoti dasseti, yathākathanti vā kīdisaṃ.
Yathākathaṃ means in accordance with the speech spoken by others, “Such is the Bhagavā.” By this, it is shown that he came desiring to see, having heard the descriptive speech of the Bhagavā spoken by others. Or, yathākathaṃ means of what kind?
Yathākathaṃ có nghĩa là phù hợp với lời kể của người khác về Đức Thế Tôn là “Đức Thế Tôn như thế này”. Điều này cho thấy rằng vị A-tu-la đã đến vì muốn chiêm ngưỡng Đức Thế Tôn sau khi nghe lời kể về Ngài từ người khác. Hoặc yathākathaṃ có nghĩa là “như thế nào?”
‘‘Yathākathaṃ pana tumhe bhikkhave samaggā sammodamānā avivadamānā phāsukaṃ vassaṃ vasitthā’’tiādīsu (pārā. 194) viya hi pucchāyaṃ esa nipātasamudāyo, eko vā nipāto.
Indeed, this combination of particles or a single particle, as in phrases like “‘Bhikkhus, how did you all spend the rainy season in unity, delight, and without dispute?’, is for asking a question.”
Thật vậy, cụm từ này hoặc một trạng từ độc lập này được dùng trong câu hỏi, như trong “Này các Tỳ-kheo, các ông đã an cư mùa mưa một cách hòa hợp, hoan hỷ, không tranh cãi như thế nào?” và các câu tương tự.
Gandhakuṭipariveṇeti gandhakuṭiyā pariveṇe, gandhakuṭito bahi pariveṇabbhantareti attho.
Gandhakuṭipariveṇe means in the precinct of the Gandhakuti, i.e., outside the Gandhakuti, within the precinct.
Gandhakuṭipariveṇe có nghĩa là trong khuôn viên của Gandhakuti, tức là bên ngoài Gandhakuti nhưng trong khu vực khuôn viên.
Tatthāti mañcake.
Tatthā means on the couch.
Tatthā là trên giường.
‘‘Sīhaseyyaṃ kappesī’’ti yathā rāhu asurindo āyāmato, vitthārato, ubbedhato ca bhagavato rūpakāyassa paricchedaṃ gahetuṃ na sakkoti, tathā rūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharonto sīhaseyyaṃ kappesī’’ti (dī. ni. ṭī. 1.304) evaṃ ācariyena vuttaṃ, ‘‘tadetaṃ ‘na mayā asurinda adhomukhena pāramiyo pūritā, uddhaggameva katvā dānaṃ dinna’’nti aṭṭhakathāvacanena accantameva viruddhaṃ hoti.
It is said by the teacher that “sīhaseyyaṃ kappesī” means performing the lion's posture, creating an illusory display of power such that Rāhu, the lord of asuras, could not grasp the full dimension of the Bhagavā’s physical body in length, width, and height. However, this is utterly contrary to the Aṭṭhakathā statement, ‘O Lord of Asuras, the perfections were not fulfilled by me with a downcast face; dana was given by making it uplifted.’
Về câu “Sīhaseyyaṃ kappesī” (Ngài nằm nghỉ theo thế sư tử), một số vị thầy đã nói rằng: “Đức Thế Tôn đã nằm nghỉ theo thế sư tử, tạo ra một thần thông biến hóa sao cho Rahu Asurinda không thể đo lường được thân hình của Ngài về chiều dài, chiều rộng và chiều cao.” Điều này hoàn toàn mâu thuẫn với lời của Chú giải: “Này Asurinda, Ta không phải đã hoàn thành các Pāramī với mặt cúi xuống, mà là đã bố thí với tâm hướng lên trên.”
Etañhi gandhakuṭidvāravivaraṇādīsu viya pāramitānubhāvasiddhidassanaṃ, aññathā tadeva vacanaṃ vattabbaṃ bhaveyyā’’ti vadanti, vīmaṃsitvā sampaṭicchitabbaṃ.
For this is a demonstration of the power of the perfections, like in the opening of the Gandhakuti door, etc.; otherwise, that very statement should have been spoken. This is what is said, and it should be accepted after careful consideration.
Lời này, giống như việc mở cửa Gandhakuti và các sự kiện khác, là sự biểu hiện của sự thành tựu nhờ năng lực của các pāramī. Nếu không, thì chính lời đó sẽ phải được nói. Các vị thầy nói như vậy, cần phải xem xét và chấp nhận.
Adhomukhenāti osakkitavīriyataṃ sandhāya vuttaṃ, uddhaggamevāti anosakkitavīriyataṃ, ubbhakoṭikaṃ katvāti attho.
Adhomukhena is said to refer to diminished energy, while uddhaggamevā refers to unflagging energy, meaning having made it supreme.
Adhomukhenā được nói để chỉ sự nản chí, còn uddhaggamevā chỉ sự không nản chí, có nghĩa là làm cho nó có đỉnh cao.
Tadā rāhu upāsakabhāvaṃ paṭivedesīti āha ‘‘taṃ divasa’’ntiādi.
At that time, Rāhu declared himself a lay follower; therefore, it is said, “taṃ divasa” and so on.
Khi đó, Rahu đã tuyên bố trở thành một Upāsaka, nên lời “taṃ divasa” (ngày đó) và các câu tương tự đã được nói.
Kilesehi ārakattā ariyaṃ niruttinayena, atoyeva uttamatā parisuddhatāti vuttaṃ ‘‘uttamaṃ parisuddha’’nti.
Being far from defilements, he is Ariya by the method of etymology; therefore, it is said “uttamaṃ parisuddhaṃ” referring to his supreme purity.
Ariyaṃ (Thánh) theo nghĩa ngữ nguyên là do xa lìa các phiền não, và chính vì thế mà nói là “uttamaṃ parisuddhaṃ” (tối thượng thanh tịnh), chỉ sự tối thượng và hoàn toàn thanh tịnh.
Anavajjaṭṭhena kusalaṃ, na sukhavipākaṭṭhena tassa arahatamasambhavato.
Kusalaṃ is in the sense of being blameless, not in the sense of having pleasant results, as that would make Arahantship impossible for it.
Kusalaṃ (thiện) theo nghĩa không có lỗi, chứ không phải theo nghĩa quả báo an lạc, vì quả báo an lạc không thể là Arahant tối thượng.
Kusalasīlenāti anavajjeneva viddhastasavāsanakilesena sīlena.
Kusalasīlena means with blameless sīla, which has completely destroyed defilements together with their latent tendencies.
Kusalasīlena có nghĩa là giới hạnh không có lỗi, đã diệt trừ phiền não cùng với tàn dư của chúng.
Evañca katvā padacatukkampetaṃ adhippetatthato visiṭṭhaṃ hoti, saddatthamattaṃ pana sandhāya ‘‘idamassa vevacana’’nti vuttaṃ.
And having done so, this group of four terms becomes distinguished by its intended meaning. However, “idamassa vevacana” is said only with reference to its literal meaning.
Và khi làm như vậy, nhóm bốn từ này trở nên đặc biệt về ý nghĩa mong muốn. Tuy nhiên, chỉ xét về mặt ngữ nghĩa, thì nói “idamassa vevacanaṃ” (đây là từ đồng nghĩa của nó).
Katthaci caturāsītipāṇasahassāni, katthaci aparimāṇāpi devamanussāti atthaṃ sandhāya ‘‘bhagavato ekekāya dhammadesanāyā’’tiādimāha.
Bhagavato ekekāya dhammadesanāyā is said with reference to the meaning that sometimes eighty-four thousand beings, and sometimes innumerable devas and humans, attained (magga-phala).
Để chỉ rõ ý nghĩa rằng đôi khi có tám vạn bốn ngàn chúng sinh, và đôi khi có vô số chư thiên và loài người, nên đã nói “bhagavato ekekāya dhammadesanāyā” (mỗi bài pháp của Đức Thế Tôn) và các câu tương tự.
Mahāsamayasutta (dī. ni. 2.331 ādayo) maṅgalasutta- (khu. pā. 5.1 ādayo; su. ni. 261 ādayo) desanādīsu hi catuvīsatiyā ṭhānesu asaṅkhyeyyā aparimeyyā devamanussā maggaphalāmataṃ piviṃsu.
Indeed, in the discourses such as the Mahāsamayasutta and Maṅgalasutta, countless devas and humans drank the deathless nectar of the Path and Fruit in twenty-four instances.
Thật vậy, trong các bài giảng như Mahāsamayasutta và Maṅgalasutta, tại hai mươi bốn địa điểm, vô số chư thiên và loài người đã nếm vị cam lồ của đạo quả.
Koṭisatasahassādiparimāṇenapi bahū eva, nidassanavasena panevaṃ vuttaṃ.
Even by the measure of hundreds of thousands of crores, they were indeed many; but it is spoken thus by way of example.
Ngay cả với số lượng hàng trăm ngàn triệu cũng là rất nhiều, nhưng ở đây chỉ là một ví dụ.
Tasmā anuttarasikkhāpakabhāvena bhagavā bahūnaṃ ācariyo, tesaṃ ācariyabhūtānaṃ sāvakānamācariyabhāvena sāvakaveneyyānaṃ pācariyo. Bhagavatā hi dinnanaye ṭhatvā sāvakā veneyyaṃ vinenti, tasmā bhagavāva tesaṃ padhāno ācariyoti.
Tasmā, the Bhagavā is bahūnaṃ ācariyo, a teacher to many, by being the unsurpassable instructor, and sāvakaveneyyānaṃ pācariyo, the teacher of those to be disciplined by the disciples, by being the teacher of those disciples who are teachers. For disciples discipline those to be disciplined by abiding in the method taught by the Bhagavā; therefore, the Bhagavā himself is their principal teacher.
Tasmā (Do đó), Đức Thế Tôn là bahūnaṃ ācariyo (bậc thầy của nhiều người) với tư cách là bậc giáo huấn vô thượng, và là sāvakaveneyyānaṃ pācariyo (bậc thầy của các đệ tử cần được giáo hóa) với tư cách là bậc thầy của những đệ tử đã trở thành thầy. Bởi vì các đệ tử đã giáo hóa những người cần được giáo hóa dựa trên phương pháp mà Đức Thế Tôn đã ban, nên Đức Thế Tôn chính là bậc thầy chính của họ.
Vadantassādhippetova attho pamāṇaṃ, na lakkhaṇahārādivisayoti āha ‘‘brāhmaṇo panā’’tiādi.
The meaning intended by the speaker is the standard, not what pertains to characteristics, methods, etc.; therefore, it is said, “brāhmaṇo panā” and so on.
Ý nghĩa mong muốn của người nói là tiêu chuẩn, chứ không phải là phạm vi của đặc điểm hay phương pháp, nên đã nói “brāhmaṇo panā” (nhưng vị Bà-la-môn) và các câu tương tự.
‘‘Imassa vā pūtikāyassā’’ti pāṭhāvasāne peyyālaṃ katvā ‘‘kelanā paṭikelanā’’ti vuttaṃ.
At the end of the reading “imassa vā pūtikāyassā,” a peyyālaṃ is made, and “kelanā paṭikelanā” is stated.
Ở cuối đoạn văn “imassa vā pūtikāyassā” (hoặc của thân thối này), đã sử dụng dấu ba chấm và nói “kelanā paṭikelanā” (sự vui chơi, sự vui chơi lặp lại).
Ayañhi khuddakavatthuvibhaṅgapāḷi (vibha. 854) ‘‘bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ maṇḍanā’’tiādi peyyālavasena gayhati.
This Pāli text is taken by way of peyyālaṃ, as in the Khuddakavatthuvibhaṅga Pāli: “bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ maṇḍanā” and so on.
Pāḷi này được hiểu theo nghĩa ba chấm, như trong “maṇḍanā bāhirānaṃ vā parikkhārānaṃ” (sự trang điểm cho các vật dụng bên ngoài) và các câu tương tự trong Khuddakavatthuvibhaṅgapāḷi.
Tattha imassa vā pūtikāyassāti imassa vā manussasarīrassa.
Among those, imassa vā pūtikāyassā means of this human body.
Ở đó, imassa vā pūtikāyassā có nghĩa là của thân người này.
Yathā hi tadahujātopi siṅgālo ‘‘jarasiṅgālo’’ tveva, ūruppamāṇāpi ca galocilatā ‘‘pūtilatā’’ tveva saṅkhyaṃ gacchati, evaṃ suvaṇṇavaṇṇopi manussasarīro ‘‘pūtikāyo’’ tveva, tassa maṇḍanāti attho.
Just as a jackal, even if born that very day, is referred to as “old jackal,” and a creeper, even if thigh-high, is referred to as “rotten creeper,” so too, a human body, even if golden-colored, is referred to as “rotten body.” It means the ornamentation of such a body.
Thật vậy, giống như một con chó rừng mới sinh cũng được gọi là “chó rừng già”, và một dây cây nho dại dù lớn bằng đùi cũng được gọi là “dây thối”, thì thân người dù có màu vàng kim cũng được gọi là “thân thối”. Đó là ý nghĩa của việc trang điểm cho nó.
Kelanāti kīḷanā.
Kelanā means playing.
Kelanā là sự vui chơi.
‘‘Kelāyanā’’tipi paṭhanti.
Some also read “Kelāyanā.”
Một số người đọc là “kelāyanā” (sự vui đùa).
Paṭikelanāti paṭikīḷanā.
Paṭikelanā means repeated playing.
Paṭikelanā là sự vui chơi lặp lại.
Capalassa bhāvo cāpalyaṃ, cāpallaṃ vā, yena samannāgato puggalo vassasatikopi samāno tadahujātadārako viya hoti, tassedamadhivacananti veditabbaṃ.
The state of being fickle is cāpalyaṃ, or cāpallaṃ, by which a person, even a hundred years old, becomes like a child born that very day. It should be understood that this is an appellation for such a person.
Cần hiểu rằng cāpalyaṃ hoặc cāpallaṃ là trạng thái của sự phù phiếm, mà một người dù đã trăm tuổi nhưng có được sự phù phiếm đó thì giống như một đứa trẻ mới sinh. Đây là tên gọi của trạng thái đó.
Apāpe pure karoti, na vā pāpaṃ pure karotīti apāpapurekkhāroti yuttāyuttasamāsena duvidhamatthaṃ dassetuṃ ‘‘apāpe navalokuttaradhamme’’tiādi vuttaṃ.
To show the twofold meaning by a proper and improper compound, that is, (one who) puts blameless things first, or (one who) does not put evil first, it is said, “apāpe navalokuttaradhamme” and so on, referring to apāpapurekkhāro.
Để chỉ ra hai ý nghĩa của từ apāpapurekkhāro thông qua hợp từ yutta và ayutta (hợp từ đúng và không đúng) – hoặc là đặt những điều không ác (pháp siêu thế) lên trước, hoặc là không đặt điều ác lên trước – nên đã nói “apāpe navalokuttaradhamme” (các pháp siêu thế không ác) và các câu tương tự.
Apāpeti ca pāpapaṭipakkhe, pāpavirahite vā.
Apāpe means either opposite to evil, or devoid of evil.
Apāpe có nghĩa là đối lập với điều ác, hoặc không có điều ác.
Brahmani seṭṭhe bhagavati bhavā tassa dhammadesanāvasena ariyāya jātiyā jātattā, brahmuno vā bhagavato apaccaṃ garukaraṇādinā, yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā ca, brahmaṃ vā seṭṭhaṃ ariyamaggaṃ jānātīti brahmaññā, ariyasāvakasaṅkhātā pajā.
Brahmaññā means born of the noble birth through the Bhagavā, who is Brahma (supreme) and excellent, by way of his Dhamma teachings; or the offspring of the Bhagavā, who is Brahma, through respect and the like, and through practice as instructed; or one who knows the excellent noble path, which is Brahma; this refers to the populace designated as noble disciples.
Brahmaññā là chúng sinh được gọi là Thánh đệ tử, bởi vì họ sinh ra trong dòng dõi cao quý (ariya jātiyā) nhờ lời giảng Pháp của Đức Thế Tôn, bậc tối thượng (Brahma); hoặc là con cháu của Đức Thế Tôn (Brahma) thông qua sự tôn kính và thực hành theo lời Ngài dạy; hoặc là người biết con đường cao quý tối thượng (ariya magga).
Tenāha ‘‘sāriputtamoggallānā’’tiādi.
Therefore, it is said, “sāriputtamoggallānā” and so on.
Vì thế, đã nói “sāriputtamoggallānā” (Sāriputta và Moggallāna) và các câu tương tự.
Brāhmaṇapajāyāti bahitapāpapajāya.
Brāhmaṇapajāyā means for the populace from whom evil has been banished.
Brāhmaṇapajāyā có nghĩa là chúng sinh đã loại bỏ điều ác.
‘‘Apāpapurekkhāro’’ti ettha ‘‘purekkhāro’’ti padamadhikāroti dasseti ‘‘etissāya ca pajāya purekkhāro’’ti iminā.
In “Apāpapurekkhāro,” the word “purekkhāro” indicates that it is a prominent position, as shown by “etissāya ca pajāya purekkhāro.”
Trong từ “apāpapurekkhāro”, từ “purekkhāro” được giải thích là “sự ưu tiên” (adhikāro), được chỉ ra bởi câu “etissāya ca pajāya purekkhāro” (sự ưu tiên cho chúng sinh này).
Ca-saddo samuccayattho ‘‘na kevalaṃ apāpapurekkhāro eva, atha kho brahmaññāya ca pajāya sambandhabhūtāya purekkhāro’’ti.
The word ca signifies aggregation, meaning “not only is he one who puts blameless things first, but he is also a leader for the noble populace connected to him.”
Từ ca có nghĩa là tập hợp, tức là “không chỉ là sự ưu tiên cho điều không ác, mà còn là sự ưu tiên cho chúng sinh thuộc dòng dõi Bà-la-môn (brahmaññā pajāyā) có liên quan”.
‘‘Ayañhī’’tiādi adhippāyamattadassanaṃ.
“Ayañhī” and so on is merely a statement of intention.
Câu “Ayañhī” và các câu tương tự chỉ là sự biểu thị ý nghĩa.
‘‘Apāpapurekkhāro’’ti idaṃ ‘‘brahmaññāya pajāyā’’ti imināva sambandhitabbaṃ, na ca paccekamatthadīpakaṃ, pakatibrāhmaṇajātivasenapi cetassa attho veditabboti dassento ‘‘apicā’’tiādimāha.
This word “Apāpapurekkhāro” should be connected with “brahmaññāya pajāyā” and not each term explained separately. To show that its meaning should also be understood in terms of the ordinary brahmin caste, he says “apicā” and so on.
Từ “apāpapurekkhāro” cần được liên kết với “brahmaññāya pajāyā”, và nó không phải là sự giải thích ý nghĩa riêng lẻ. Để chỉ ra rằng ý nghĩa của nó cũng cần được hiểu theo nghĩa của giai cấp Bà-la-môn thông thường, nên đã nói “apicā” và các câu tương tự.
Ayuttasamāso cāyaṃ.
And this is an improper compound.
Đây là một hợp từ không đúng (ayuttasamāso).
Pāpanti pāpakammaṃ, ahitaṃ dukkhanti attho.
Pāpaṃ means evil kamma, meaning what is detrimental and painful.
Pāpaṃ là ác nghiệp, có nghĩa là điều bất lợi, đau khổ.
Tassa sambandhipekkhattā kassā apāpapurekkhāroti pucchāya evamāhāti dassetuṃ ‘‘kassā’’tiādi vuttaṃ.
Because it relates to that, to show that he said this in answer to the question, "Whose non-prioritization of evil is it?", the passage beginning with "Whose" was spoken.
Để chỉ ra rằng do việc liên quan đến điều đó, khi được hỏi "Việc không đặt ác pháp lên hàng đầu là của ai?", thì đã nói như vậy, nên câu "kassā" (của ai) v.v. đã được nói.
‘‘Attanā’’tiādi tadatthavivaraṇaṃ.
The passage beginning with "By oneself" is an explanation of that meaning.
Câu "Attanā" (tự mình) v.v. là lời giải thích ý nghĩa đó.
Brāhmaṇapajāyāti brāhmaṇajātipajāya.
Brāhmaṇapajāyā (people of brahmins) means people of the brahmin caste.
Brāhmaṇapajāyā (của dòng dõi Bà-la-môn) có nghĩa là của dòng dõi thuộc chủng tộc Bà-la-môn.
Rañjanti aṭṭaṃ bhajanti rājāno etenāti raṭṭhaṃ, ekassa rañño rajjabhūtakāsikosalādimahājanapadā.
It is called raṭṭha (kingdom) because kings adhere to and frequent the courts with it; these are the large districts (mahājanapadā) such as Kāsi and Kosala, which are the domain of one king.
Các vua chúa yêu thích, nương tựa vào đó, nên gọi là raṭṭhaṃ (quốc độ), tức là các đại xứ như Kāsī, Kosala, v.v., thuộc về một vị vua.
Janā pajjanti sukhajīvikaṃ pāpuṇanti etthāti janapado, ekassa rañño rajje ekekakoṭṭhāsabhūtā uttarapathadakkhiṇapathādikhuddakajanapadā.
It is called janapada (country) because people achieve a comfortable life therein; these are the smaller districts like Uttarapatha and Dakkhiṇāpatha, each forming a portion within a king's realm.
Người dân đạt được cuộc sống an lạc ở đó, nên gọi là janapado (xứ sở), tức là các xứ sở nhỏ như Uttarapatha, Dakkhinapatha, v.v., mỗi nơi là một phần trong vương quốc của một vị vua.
Tatthāti tathā āgatesu.
Tatthā (therein) means among those who have arrived in that manner.
Tatthā (ở đó) có nghĩa là trong số những người đã đến như vậy.
Pucchāyāti attanā abhisaṅkhatāya pucchāya.
Pucchāyā (by the question) means by a question formulated by oneself.
Pucchāyā (do câu hỏi) có nghĩa là do câu hỏi đã tự mình sắp đặt.
Vissajjanāsampaṭicchaneti vissajjanāya attano ñāṇena sampaṭiggahaṇe.
Vissajjanāsampaṭicchane (in accepting the answer) means in accepting the answer with one's own wisdom.
Vissajjanāsampaṭicchane (trong việc chấp nhận câu trả lời) có nghĩa là trong việc chấp nhận bằng trí tuệ của mình để trả lời.
Kesañci upanissayasampattiṃ, ñāṇaparipākaṃ, cittācārañca ñatvā bhagavāva pucchāya ussāhaṃ janetvā vissajjetīti adhippāyo.
The meaning is that the Blessed One, knowing the supportive conditions (upanissayasampatti), maturity of wisdom, and mental inclinations of some, Himself generates the enthusiasm for questioning and then answers.
Ý nghĩa là: Đức Thế Tôn, sau khi biết được sự thành tựu về căn lành, sự chín muồi của trí tuệ và tâm tánh của một số người, đã tự mình khơi gợi câu hỏi và trả lời.
‘‘Tattha katamaṃ sākhalya’’ntiādi nikkhepakaṇḍapāḷi (dha. sa. 1350).
The Pāli text of the Nikkhepa Kaṇḍa (Dhammasaṅgaṇī 1350) begins with "Tattha katamaṃ sākhalyaṃ" (What is friendliness there?).
Câu Pāḷi "Tattha katamaṃ sākhalyaṃ" (trong đó, điều gì là sự thân thiện) v.v. là một đoạn trong Nikkhepakaṇḍa (Dhammasaṅgaṇī 1350).
Addhānadarathanti dīghamaggāgamanaparissamaṃ.
Addhānadarathaṃ (fatigue of the journey) means the weariness of traveling a long road.
Addhānadarathaṃ (sự mệt mỏi của đường dài) có nghĩa là sự mệt mỏi do đi đường dài.
Assāti bhagavato, mukhapadumanti sambandho.
Assā (of him), the connection is "the lotus-like face of the Blessed One."
Assā (của Ngài) có nghĩa là của Đức Thế Tôn, và liên kết với "mukhapadumaṃ" (mặt sen).
Bālātapasamphassanenevāti abhinavuggatasūriyaraṃsisamphassanena iva.
Bālātapasamphassanenevā (as if by the touch of the young sun's rays) means as if by the touch of the newly risen sun's rays.
Bālātapasamphassanenevā (như sự chạm của nắng non) có nghĩa là như sự chạm của tia nắng mặt trời mới mọc.
Tathā hi sūriyo ‘‘padmabandhū’’ti loke pākaṭo, cando pana ‘‘kumudabandhū’’ti.
For thus is the sun known in the world as "lotus-friend," while the moon is known as "water-lily-friend."
Thật vậy, mặt trời được biết đến trong thế gian là "người thân của hoa sen" (padmabandhū), còn mặt trăng thì là "người thân của hoa súng" (kumudabandhū).
Puṇṇacandassa siriyā samānā sirī etassāti puṇṇacandasassirikaṃ. Kathaṃ nikkujjitasadisatāti āha ‘‘sampattāyā’’tiādi.
Puṇṇacandasassirikaṃ (having the splendor of the full moon) means having splendor equal to the splendor of the full moon. To the question of how it is like an overturned vessel, he replies with "sampattāyā" and so on.
Có vẻ đẹp tương tự như vẻ đẹp của mặt trăng tròn nên gọi là puṇṇacandasassirikaṃ (có vẻ đẹp như trăng tròn). Tại sao lại giống như bị úp ngược? Điều đó được giải thích bằng câu "sampattāyā" (đã đạt được) v.v.
Ettha pana ‘‘ehi svāgatavādī’’ti iminā sukhasambhāsapubbakaṃ piyavāditaṃ dasseti, ‘‘sakhilo’’ti iminā saṇhavācataṃ, ‘‘sammodako’’ti iminā paṭisandhārakusalataṃ, ‘‘abbhākuṭiko’’ti iminā sabbattheva vippasannamukhataṃ, ‘‘uttānamukho’’ti iminā sukhasallāpataṃ, ‘‘pubbabhāsī’’ti iminā dhammānuggahassa okāsakaraṇena hitajjhāsayataṃ dassetīti veditabbaṃ.
Here, it should be understood that "ehi svāgatavādī" (one who says, "Come, welcome") shows pleasant speech preceded by cordial conversation; "sakhilo" (friendly) shows gentle speech; "sammodako" (one who rejoices with others) shows skill in making contact; "abbhākuṭiko" (without frowns) shows a serene face at all times; "uttānamukho" (with an open face) shows pleasant conversation; and "pubbabhāsī" (one who speaks first) shows a benevolent intention by creating an opportunity for the furtherance of Dhamma.
Ở đây, cần biết rằng: với câu "ehi svāgatavādī" (người nói lời chào mừng), Ngài chỉ ra sự nói lời dễ chịu, có trước là sự nói chuyện vui vẻ; với câu "sakhilo" (thân thiện), Ngài chỉ ra sự nói lời dịu dàng; với câu "sammodako" (người vui vẻ), Ngài chỉ ra sự khéo léo trong việc hòa giải; với câu "abbhākuṭiko" (không cau mày), Ngài chỉ ra khuôn mặt luôn tươi tắn trong mọi trường hợp; với câu "uttānamukho" (mặt tươi sáng), Ngài chỉ ra sự nói chuyện dễ chịu; với câu "pubbabhāsī" (người nói trước), Ngài chỉ ra ý muốn làm lợi ích bằng cách tạo cơ hội cho sự ủng hộ Chánh Pháp.
Ādīsu (abhidhammāvatāra-aṭṭhakathāyaṃ ārammaṇavibhāge chaṭṭhaanucchede – 77) viya, tena bhagavatā adhivutthapadese na devatānubhāvena manussānaṃ anupaddavatā, atha kho buddhānubhāvenāti dasseti.
as in such passages (in the Abhidhammāvatāra Commentary, Chapter on Objects, sixth section, 77). By this, it shows that the absence of calamities for humans in the region where the Blessed One resided was not due to the power of deities, but rather to the power of the Buddha.
Như trong các trường hợp trên (Abhidhammāvatāra-aṭṭhakathā, chương phân loại đối tượng, đoạn thứ sáu – 77), do đó, nó chỉ ra rằng ở vùng đất mà Đức Thế Tôn ngự, không phải do oai lực của chư thiên mà con người không gặp tai họa, mà là do oai lực của Đức Phật.
Buddhānubhāveneva hi tā ārakkhaṃ gaṇhanti.
For it is solely by the Buddha's power that those deities take on protective duties.
Quả thật, chính do oai lực của Đức Phật mà chư thiên đó nhận sự bảo hộ.
Paṃsupisācakādayoti paṃsunissitapisācakādayo.
Paṃsupisācakādayo (dust-goblins and so forth) means goblins dwelling in dust, etc.
Paṃsupisācakādayo (những loài quỷ đất v.v.) có nghĩa là những loài quỷ bám vào đất v.v.
Ādisaddena bhūtarakkhasādīnaṃ gahaṇaṃ.
The word ādi (etc.) includes bhūtas (spirits) and rakkhasas (demons).
Từ ādi (v.v.) bao gồm các loài quỷ thần (bhūta), la-sát (rakkhasa) v.v.
Idāni buddhānubhāvameva pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
Now, to explicitly demonstrate the Buddha's power, the passage beginning with "apicā" (furthermore) was spoken.
Bây giờ, để chỉ rõ oai lực của Đức Phật, câu "apicā" (hơn nữa) v.v. đã được nói.
Anusāsitabbo saṅgho nāma sabbopi veneyyajanasamūho.
The Saṅgha to be advised means the entire assembly of those who can be guided.
Saṅgho (Tăng đoàn) nāma anusāsitabbo (đáng được giáo huấn) có nghĩa là toàn thể chúng sanh có thể được giáo hóa.
Sayaṃ uppādito saṅgho nāma nibbattitaariyapuggalasamūho.
The Saṅgha produced by oneself means the assembly of noble individuals who have arisen.
Saṅgho nāma sayaṃ uppādito (Tăng đoàn tự mình phát khởi) có nghĩa là tập hợp các bậc Thánh đã được tạo ra.
‘‘Tādiso’’ti iminā ‘‘sayaṃ vā uppādito’’ti vuttavikappo eva paccāmaṭṭho anantarassa vidhi paṭisedhovāti katvā, tasmā ‘‘purimapadasseva vā’’ti vikappantaragahaṇanti ācariyena (dī. ni. ṭī. 1.304) vuttaṃ.
By "tādiso" (such), the alternative stated as "or produced by oneself" is referred to as a rejection of the preceding injunction; therefore, the teacher (Dī. Ni. Ṭī. 1.304) said that it implies another alternative: "or of the former term."
Với từ "tādiso" (như vậy), có nghĩa là chỉ có sự lựa chọn đã nói "hoặc tự mình phát khởi" được đề cập lại, và điều này là sự phủ định của quy tắc trước đó, do đó, các vị thầy (Dī. Nī. Ṭī. 1.304) đã nói rằng "hoặc chỉ là từ đồng nghĩa của từ trước" là để bao gồm một lựa chọn khác.
Tatrāyamadhippāyo – kāmaṃ ‘‘gaṇī’’ti idaṃ ‘‘saṅghī’’ti padasseva vevacanaṃ, atthamattaṃ pana dassetuṃ yathāvuttavikappadvaye dutiyavikappameva paccāmasitvā ‘‘tādisovassa gaṇo atthī’’ti vuttattā avasiṭṭhassapi paṭhamavikappassa saṅgahaṇatthaṃ ‘‘purimapadasseva vā vevacanameta’’nti vuttanti.
The intention here is this: although "gaṇī" (group-leader) is indeed a synonym for the term "saṅghī" (leader of the Saṅgha), to merely explain the meaning, having referred to only the second alternative of the two aforementioned alternatives, and having stated "such a group does he have," it was said "purimapadasseva vā vevacanameta" (or this is a synonym for the former term) to include the remaining first alternative.
Ý nghĩa ở đây là: Mặc dù "gaṇī" là từ đồng nghĩa của "saṅghī", nhưng để chỉ rõ ý nghĩa, sau khi đề cập lại chỉ lựa chọn thứ hai trong hai lựa chọn đã nói, và vì đã nói "tādisovassa gaṇo atthī" (có một nhóm như vậy), nên để bao gồm cả lựa chọn đầu tiên còn lại, đã nói "purimapadasseva vā vevacanameta" (hoặc đây là từ đồng nghĩa của từ trước).
Evampi vadanti – dhammasenāpatittherādīnaṃ paccekagaṇīnaṃ gaṇaṃ, suttantikādigaṇaṃ vā sandhāya ‘‘tādiso’’tiādi vuttaṃ.
Some say this: the passage beginning with "tādiso" (such) refers to the groups of individual group-leaders like the Elder Dhammasenāpati, or the Suttantika group, etc.
Các vị thầy cũng nói như vậy: Câu "tādiso" (như vậy) v.v. được nói để chỉ nhóm của các vị Trưởng lão như Dhammasenāpati (Đại tướng Pháp) và các vị Trưởng lão khác, hoặc nhóm Suttantika (người học Kinh Tạng) v.v.
Tatthāpi hi sabbova bhikkhugaṇo anusāsitabbo nāma, nibbattitaariyagaṇo pana sayaṃ uppādito nāma, tasmā ‘‘tādiso’’ti iminā vikappadvayassāpi paccāmasanaṃ upapannaṃ hoti.
For even there, the entire assembly of bhikkhus is called "to be advised," while the assembly of noble ones who have arisen is called "produced by oneself." Therefore, the reference to both alternatives by "tādiso" is appropriate.
Ở đó, toàn thể Tăng đoàn Tỳ-kheo đều đáng được giáo huấn, nhưng Tăng đoàn Thánh đã được tạo ra thì được gọi là tự mình phát khởi. Do đó, việc dùng từ "tādiso" để đề cập đến cả hai lựa chọn đều hợp lý.
Evaṃ padadvayassa visesatthataṃ dassetvā sabbathā samānatthataṃ dassetuṃ ‘‘purimapadassevā’’tiādi vuttanti.
Thus, having shown the specific meaning of the two terms, the passage beginning with "purimapadassevā" (or of the former term) was spoken to show that they are entirely synonymous.
Sau khi chỉ ra ý nghĩa đặc biệt của hai từ như vậy, để chỉ ra ý nghĩa hoàn toàn giống nhau, câu "purimapadassevā" (chỉ của từ trước) v.v. đã được nói.
Pūraṇamakkhaliādīnaṃ bahūnaṃ titthakarānaṃ, niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ.
Many sect-founders like Pūraṇa Kassapa and Makkhali Gosāla; this is a possessive case (sāmivacana) used in the sense of designation.
Bahūnaṃ titthakarānaṃ (của nhiều giáo chủ) như Pūraṇa Kassapa, Makkhali Gosāla v.v., và đây là từ sở hữu cách trong ý nghĩa phân định.
Acelakādimattakenapi kāraṇenāti niccoḷatādimattakenapi appicchasantuṭṭhatādisamāropanalakkhaṇena kāraṇena.
Acelakādimattakenapi kāraṇenā (even by the mere reason of being naked and so forth) means even by the mere reason of being naked, etc., characterized by the imputation of fewness of wishes and contentment, etc.
Acelakādimattakenapi kāraṇenā (chỉ bằng lý do không mặc y v.v.) có nghĩa là chỉ bằng lý do không mặc y v.v., với đặc điểm là sự gán ghép các đức tính như thiểu dục, tri túc v.v.
Kappampīti āyukappampi, bhaṇeyya ceti sambandho.
Kappampi (an eon) means even for an age-eon, and the connection is "and he would speak."
Kappampī (dù một kiếp) có nghĩa là dù một kiếp sống, và có liên hệ với "nếu Ngài thuyết giảng".
Ciraṃ cirakāle kappo khīyetha, dīghamantare dīghakālantarepi tathāgatassa vaṇṇo na khīyethāti yojanā.
The construction is: the eon would elapse in a long time, and even over a long interval, the glory of the Tathāgata would not diminish.
Ciraṃ (lâu dài), một kiếp sẽ cạn kiệt trong thời gian dài, dīghamantare (trong khoảng thời gian dài) thì danh tiếng của Đức Như Lai cũng sẽ không cạn kiệt. Đó là cách kết nối.
‘‘Cira’’nti cettha vattabbepi chandahānibhayā rassatthaṃ niggahitalopo, atidīghakālaṃ vā sandhāya ‘‘ciradīghamantare’’ti vuttaṃ, ubhayattha sambandhitabbametaṃ, kiriyārahādiyoge viya ca antarayoge adhikakkharapādo anupavajjo, ayañca gāthā abhūtaparikappanāvasena aṭṭhakathāsu (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; apa. aṭṭha. 2.7.20) vuttā tathā bhāsamānassa abhāvato.
Although "cira" should be said here, the elision of the niggahīta (ṃ) is for the sake of shortness, fearing a metrical defect; or it is said "ciradīghamantare" (over a very long interval) referring to an extremely long time. This should be connected to both, and in the context of "antara" (interval), a pāda with excessive syllables is not blameworthy, as in the case of "kiriyārahādiyoga." This verse is stated in the commentaries (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.304; 3.141; Ma. Ni. Aṭṭha. 2.425; Udā. Aṭṭha. 53; Bu. Vaṃ. Aṭṭha. 4.4; Cariyā. Aṭṭha. Nidānakathā, Pakiṇṇakakathā; Apa. Aṭṭha. 2.7.20) as an imaginative construction, as such a speaker did not exist.
Ở đây, mặc dù đáng lẽ phải nói "cira" (lâu dài), nhưng vì sợ mất vần điệu nên đã lược bỏ niggahita để làm cho âm ngắn lại, hoặc "ciradīghamantare" (trong khoảng thời gian rất dài) được nói để chỉ một thời gian rất dài, và từ này cần được liên kết với cả hai. Trong trường hợp có từ "antara" (khoảng thời gian), một pāda (chân câu) có thêm âm tiết không bị lỗi, giống như trong trường hợp có từ "araha" (đáng). Và bài kệ này được nói trong các bản chú giải (Dī. Nī. Aṭṭha. 1.304; 3.141; Ma. Nī. Aṭṭha. 2.425; Udā. Aṭṭha. 53; Bu. Vaṃ. Aṭṭha. 4.4; Cariyā. Aṭṭha. Nidānakathā, Pakiṇṇakathā; Apa. Aṭṭha. 2.7.20) theo cách giả định điều không có thật, vì không có ai nói như vậy.
305. Nanti ācariyaṃ.
305. Naṃ (him) means the teacher.
305. Naṃ (Ngài) là vị thầy.
Alaṃ-saddo idha arahattho ‘‘alameva nibbinditu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.272; saṃ. ni. 2.134, 143) viyāti āha ‘‘yuttamevā’’ti.
The word alaṃ (enough) here has the meaning of "fit," as in passages like "alameva nibbindituṃ" (it is fit to be weary); thus he said "yuttamevā" (it is indeed fit).
Từ Alaṃ (đủ) ở đây có nghĩa là "đáng", như trong các câu "alameva nibbindituṃ" (đáng để chán ghét) v.v. (Dī. Nī. 2.272; Saṃ. Nī. 2.134, 143), nên đã nói "yuttamevā" (chỉ là hợp lý).
Puṭena netvā asitabbato paribhuñjitabbato puṭosaṃ vuccati pātheyyaṃ. Itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ dasseti ‘‘taṃ gahetvā’’ti iminā.
It is called puṭosaṃ pātheyyaṃ (a package of provisions) because it is carried in a bundle and eaten. By "taṃ gahetvā" (having taken it), he shows the instrumental case (karaṇavacana) indicating a characteristic.
Vì được mang trong gói và được ăn, nên puṭosaṃ vuccati pātheyyaṃ (puṭosaṃ được gọi là lương thực). Điều này chỉ ra cách dùng sở hữu cách trong ý nghĩa chỉ đặc điểm qua câu "taṃ gahetvā" (sau khi lấy điều đó).
Pāḷiyaṃ puṭaṃsenapi kulaputtenāti sambandhaṃ dassetuṃ ‘‘tena puṭaṃsenā’’ti vuttaṃ.
To show the connection in the Pāli, "even by a good man with a bundle on his shoulder," "tena puṭaṃsenā" was spoken.
Để chỉ ra sự liên kết "một thiện nam tử mang theo lương thực trên vai", trong Pāḷi đã nói "tena puṭaṃsenā" (với lương thực đó).
‘‘Aṃsenā’’tiādi adhippāyamattadassanaṃ, vahantena kulaputtena upasaṅkamituṃ alamevāti attho.
"Aṃsenā" (on the shoulder) and so on is merely to show the intention; the meaning is that it is fit for a good man carrying it to approach.
"Aṃsenā" (trên vai) v.v. chỉ là để làm rõ ý nghĩa, có nghĩa là một thiện nam tử mang theo lương thực thì đáng để đến gần.
306-7. Na idha tiro-saddo ‘‘tirokuḍḍe vā tiropākāre vā chaḍḍeyya vā chaḍḍāpeyya vā’’tiādīsu (pāci. 825) viya bahiatthoti āha ‘‘antovanasaṇḍe gatassā’’ti.
306-7. Here, the word tiro (beyond) does not mean "outside," as in passages like "tirokuḍḍe vā tiropākāre vā chaḍḍeyya vā chaḍḍāpeyya vā" (he should discard or have it discarded beyond the wall or beyond the fence); thus he said "antovanasaṇḍe gatassā" (for one who has gone into the forest grove).
306-7. Từ tiro (bên ngoài) ở đây không có nghĩa là "bên ngoài" như trong các câu "tirokuḍḍe vā tiropākāre vā chaḍḍeyya vā chaḍḍāpeyya vā" (nên vứt bỏ hoặc khiến vứt bỏ bên ngoài bức tường hoặc bên ngoài hàng rào) v.v., nên đã nói "antovanasaṇḍe gatassā" (của người đã đi vào trong rừng).
Tattha vihāropi vanasaṇḍapariyāpannoti dasseti ‘‘vihārabbhantaraṃ paviṭṭhassā’’ti iminā.
By "vihārabbhantaraṃ paviṭṭhassā" (for one who has entered the monastery interior), he shows that even the monastery is included within the forest grove.
Điều này chỉ ra rằng tu viện cũng nằm trong rừng qua câu "vihārabbhantaraṃ paviṭṭhassā" (của người đã đi vào trong tu viện).
Ete añjaliṃ paṇāmetvā nisinnā micchādiṭṭhivasena ubhatopakkhikā, ‘‘itare pana sammādiṭṭhivasena ekatopakkhikā’’ti atthato āpanno hoti.
These people, having bowed with joined hands, were seated, and by way of wrong view (micchādiṭṭhi) were of both sides (ubhatopakkhikā), meaning that the others were "of one side by way of right view (sammādiṭṭhi)."
Những người này, sau khi chắp tay và ngồi xuống, do tà kiến mà có hai phe, còn “những người khác thì do chánh kiến mà có một phe” – ý nghĩa này trở nên rõ ràng.
Daliddattā, ñātipārijuññādinā jiṇṇattā ca nāmagottavasena apākaṭā hutvā pākaṭā bhavitukāmā evamakaṃsūti adhippāyo.
The meaning is that being poor, and being weakened by the decline of their relatives and so on, they were unknown by name and clan, but wishing to become known, they acted thus.
Ý nghĩa là: Do nghèo khó, do suy yếu vì sự sa sút của bà con thân thuộc, v.v., họ không nổi tiếng về tên và dòng họ, muốn trở nên nổi tiếng nên đã làm như vậy.
Kerāṭikāti saṭhā.
Kerāṭikā means 'deceitful'.
Kerāṭikā có nghĩa là xảo quyệt.
Tatthāti dvīsu janesu.
There refers to the two people.
Tatthā có nghĩa là trong hai người (Kerāṭika và Andhabāla).
Tatoti vissāsato, dānato vā.
From that refers to familiarity or from giving.
Tato có nghĩa là do sự tin cậy, hoặc do sự bố thí.
311. Sakasamayeti brāhmaṇaladdhiyaṃ.
311. Sakasamaye means in the Brahmin doctrine.
311. Sakasamaye có nghĩa là trong giáo lý của Bà-la-môn.
Mīyamānoti mariyamāno.
Mīyamāno means dying.
Mīyamāno có nghĩa là đang chết.
Diṭṭhisañjānanenevāti attano laddhisañjānaneneva.
Diṭṭhisañjānanenevā means merely by knowing one's own doctrine.
Diṭṭhisañjānanenevā có nghĩa là chỉ bằng sự nhận biết giáo lý của mình.
Sujanti homadabbiṃ, nibbacanaṃ vuttameva.
Suja refers to the sacrificial ladle; the etymology has already been stated.
Sujaṃ có nghĩa là muỗng cúng tế; từ nguyên đã được nói đến.
Gaṇhantesūti juhanatthaṃ gaṇhanakesu, iruvijjesūti attho.
Among those taking means among those taking it for sacrificial offering, i.e., among the iruvijjā.
Gaṇhantesu có nghĩa là trong số những người cầm lấy để cúng tế, tức là trong số những người biết kinh Iru.
Iruvedavasena homakaraṇato hi yaññayajakā ‘‘iruvijjā’’ti vuccanti.
Indeed, those who offer sacrifices are called "iruvijjā" because the sacrifice is performed according to the Iruveda.
Quả thật, những người làm lễ tế được gọi là “iruvijjā” (người biết kinh Iru) vì họ thực hiện việc cúng tế theo kinh Iru.
Paṭhamo vāti tattha sannipatitesu sujākiriyāyaṃ sabbapadhāno vā.
Or the first means the foremost among those assembled for the act of sacrificial offering.
Paṭhamo vā có nghĩa là người đứng đầu trong số những người tập hợp ở đó để thực hiện việc cúng tế bằng muỗng.
Dutiyo vāti tadanantariko vā.
Or the second means the one immediately following him.
Dutiyo vā có nghĩa là người thứ hai sau đó.
‘‘Suja’’nti idaṃ karaṇatthe upayogavacananti āha ‘‘sujāyā’’ti.
The word "Suja" is in the instrumental sense, thus he says "sujāyā."
Từ “Sujaṃ” này là lời nói chỉ công cụ, nên nói là “sujāyā”.
Aggihuttamukhatāya yaññassa yaññe diyyamānaṃ sujāmukhena diyyati.
Since the sacrifice has the fire offering as its mouth, what is given in the sacrifice is given through the mouth of the sacrificial ladle (sujā).
Do việc cúng tế có lửa tế làm chủ yếu, nên những gì được dâng trong lễ tế được dâng qua muỗng cúng tế.
Vuttañca ‘‘aggihuttamukhā yaññā, sāvittī chandaso mukha’’nti (ma. ni. 2.400).
And it was said: "Sacrifices have the fire offering as their mouth; the Sāvittī is the mouth of the meters."
Và cũng đã được nói: “Các lễ tế có lửa tế làm chủ yếu, Sāvittī là chủ yếu của các bài kệ” (Trung Bộ Kinh 2.400).
Tasmā ‘‘diyyamāna’’nti ayaṃ pāṭhaseso viññāyatīti ācariyena (dī. ni. ṭī. 1.311) vuttaṃ.
Therefore, it is understood that the remaining text "diyyamānaṃ" (being given) is implied, as stated by the Teacher.
Do đó, Chư Tôn Sư (Trường Bộ Kinh Chú giải 1.311) đã nói rằng “diyyamānaṃ” (đang được dâng) là phần còn lại của văn bản cần được hiểu.
Apica sujāya diyyamānaṃ sujanti taddhitavasena atthaṃ dassetuṃ evamāha.
Furthermore, to show the meaning by way of a Taddhita formation (derivative noun) that what is given by the sacrificial ladle is suja, he says this.
Hơn nữa, để chỉ ý nghĩa theo taddhita (cách thành lập từ) rằng “những gì được dâng bằng muỗng cúng tế là sujaṃ”, nên đã nói như vậy.
Porāṇāti aṭṭhakathācariyā.
Porāṇā means the Aṭṭhakathā teachers.
Porāṇā có nghĩa là các vị Aṭṭhakathācariya (Sớ giải sư).
Purimavāde cettha dānavasena paṭhamo vā dutiyo vā, pacchimavāde ādānavasenāti ayametesaṃ viseso.
The distinction between these is that in the former view, it is "the first or the second by way of giving," and in the latter view, it is "by way of taking."
Sự khác biệt giữa hai luận điểm này là: trong luận điểm trước, người đứng đầu hoặc người thứ hai là theo nghĩa bố thí; trong luận điểm sau, là theo nghĩa nhận lấy.
Visesatoti vijjācaraṇavisesato, na brāhmaṇehi icchitavijjācaraṇamattato.
Visesato means by way of special knowledge and conduct, not merely by the knowledge and conduct desired by Brahmins.
Visesato có nghĩa là do sự đặc biệt của vijjācaraṇa (minh hạnh), không phải chỉ do vijjācaraṇa mà các Bà-la-môn mong muốn.
Uttamabrāhmaṇassāti anuttaradakkhiṇeyyatāya ukkaṭṭhabrāhmaṇassa.
To the excellent brāhmaṇa means to the distinguished brāhmaṇa, due to being an unsurpassed recipient of offerings (dakkhiṇeyya).
Uttamabrāhmaṇassā có nghĩa là của vị Bà-la-môn tối thượng, do là bậc đáng cúng dường vô thượng.
Yathādhippetassa hi vijjācaraṇavisesadīpakassa ‘‘katamaṃ pana taṃ brāhmaṇasīlaṃ, katamā sā paññā’’tiādivacanassa okāsakaraṇatthameva ‘‘imesaṃ pana brāhmaṇa pañcannaṃ aṅgāna’’ntiādivacanaṃ bhagavā avoca, tasmā padhānavacanānurūpamanusandhiṃ dassetuṃ ‘‘bhagavā panā’’tiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ.
Indeed, it should be understood that the Blessed One spoke the words "imesaṃ pana brāhmaṇa pañcannaṃ aṅgānaṃ" (But, brahmin, these five constituents...) precisely to provide an occasion for the desired statement elucidating special knowledge and conduct, such as "katamaṃ pana taṃ brāhmaṇasīlaṃ, katamā sā paññā" (What then is that brahmin virtue, what is that wisdom?). Therefore, to show the connection (anusandhi) in accordance with the main statement, "Bhagavā panā" (But the Blessed One...) and so on were said.
Quả thật, để tạo cơ hội cho lời nói như “Này Bà-la-môn, giới hạnh đó là gì? Trí tuệ đó là gì?” – một lời nói chỉ rõ sự đặc biệt của minh hạnh như đã được mong muốn – Đức Thế Tôn đã nói lời như “Này Bà-la-môn, năm chi phần này”. Do đó, cần phải hiểu rằng “Bhagavā panā” v.v. đã được nói để chỉ ra sự liên kết phù hợp với lời nói chính yếu.
316. Samoyeva hutvā samoti samasamo, sabbathā samoti attho.
316. Being equal itself, equal; thus samasamo, meaning equal in all respects.
316. Samasamo có nghĩa là hoàn toàn bình đẳng, tức là bình đẳng về mọi mặt.
Pariyāyadvayañhi atisayatthadīpakaṃ yathā ‘‘dukkhadukkhaṃ, rūparūpa’’nti.
Indeed, a double expression emphasizes a superlative meaning, just as in "dukkadukkhaṃ, rūparūpaṃ."
Quả thật, hai cách diễn đạt nhấn mạnh ý nghĩa tuyệt đối, như “dukkhadukkhaṃ” (khổ khổ), “rūparūpaṃ” (sắc sắc).
Ekadesamattato pana aṅgakena māṇavena tesaṃ samabhāvato taṃ nivattento ‘‘ṭhapetvā ekadesamatta’’ntiādimāha.
However, to negate that equality due to merely a partial aspect, namely the māṇava Aṅgaka's equality with them, he says "ṭhapetvā ekadesamattaṃ" (except for a partial aspect) and so on.
Nhưng để bác bỏ sự bình đẳng đó chỉ ở một khía cạnh nhất định với thanh niên Aṅgaka, nên nói “ṭhapetvā ekadesamattaṃ” v.v.
Kulakoṭiparidīpananti kulassa ādiparidīpanaṃ.
Kulakoṭiparidīpanaṃ means the first exposition of the clan.
Kulakoṭiparidīpanaṃ có nghĩa là sự chỉ rõ nguồn gốc của dòng họ.
Yasmā attano bhaginiyā…pe… na jānissati, tasmā na tassa mātāpitumattaṃ sandhāya vadati, kulakoṭiparidīpanaṃ pana sandhāya vadatīti adhippāyo.
The intention is that since he would certainly know the mother and father of his own sister's son, he is not speaking only of his mother and father, but is speaking with reference to the first exposition of the clan.
Ý nghĩa là: Vì không biết cha mẹ của cháu trai mình (con của em gái), nên không phải chỉ nói đến cha mẹ của người đó, mà là nói đến sự chỉ rõ nguồn gốc của dòng họ.
‘‘Atthabhañjanaka’’nti iminā kammapathapattaṃ vadati.
By "atthabhañjanaka" (destroyer of meaning), he refers to entering an unwholesome course of action (kammapatha).
Bằng từ “atthabhañjanaka” này, nói đến việc đã rơi vào con đường của nghiệp (kammapatha).
Guṇeti yathāvutte pañcasīle.
Guṇe means in the five precepts as stated.
Guṇe có nghĩa là năm giới như đã nói.
Athāpi siyāti yadipi tumhākaṃ evaṃ parivitakko siyā, bhinnasīlassāpi puna pakatisīle ṭhitassa brāhmaṇabhāvaṃ vaṇṇādayo sādhentīti evaṃ siyāti attho.
Athāpi siyā means if such a thought were to arise in you, "the qualities of caste and so on make him a brāhmaṇa, even one with a broken sīla, who has returned to his original sīla," that would be the meaning.
Athāpi siyā có nghĩa là: Dù cho quý vị có suy nghĩ như vậy, rằng “sắc tướng v.v. vẫn có thể làm cho một Bà-la-môn, dù giới hạnh đã hư hoại, nhưng sau đó lại giữ giới hạnh tự nhiên, trở thành một Bà-la-môn”, thì ý nghĩa là như vậy.
‘‘Sādhetī’’ti pāṭhe ‘‘vaṇṇo’’ti kattā ācariyena (dī. ni. ṭī. 1.316) ajjhāhaṭo, nidassanañcetaṃ.
In the reading "Sādhetī," the agent "vaṇṇo" (caste) is supplied by the Teacher, and this is an example.
Trong trường hợp đọc là “sādhetī”, thì Chư Tôn Sư (Trường Bộ Kinh Chú giải 1.316) đã thêm chủ ngữ “vaṇṇo” (sắc tướng), và đây là một ví dụ.
Mantajātīsupi hi eseva nayo.
Indeed, the same principle applies to mantajāti (birth and mantras).
Ngay cả trong mantajātīsu (các loại thần chú) cũng theo cách tương tự.
Sīlamevāti puna pakatibhūtaṃ sīlameva brāhmaṇabhāvaṃ sādhessati, kasmāti ce ‘‘tasmiṃ hi…pe… vaṇṇādayo’’ti.
Sīlamevā (only virtue) means that virtue, having become restored to its original state, will indeed make one a brāhmaṇa. If one asks "why?", it is because "tasmiṃ hi...pe... vaṇṇādayo" (for in that...caste and so on).
Sīlamevā có nghĩa là: Chính giới hạnh đã trở lại tự nhiên sẽ làm cho người đó trở thành Bà-la-môn. Nếu hỏi tại sao, thì là “tasmiṃ hi…pe… vaṇṇādayo”.
Tattha sammohamattaṃ vaṇṇādayoti vaṇṇamantajātiyo brāhmaṇabhāvassa aṅganti sammohamattametaṃ, asamavekkhitvā kathitamidaṃ.
In that context, sammohamattaṃ vaṇṇādayo (caste and so on are merely delusion) means that it is merely a delusion to think that caste, birth, and mantras are components of brahminhood; this was said without proper consideration.
Ở đó, sammohamattaṃ vaṇṇādayo có nghĩa là: việc cho rằng sắc tướng và các loại thần chú là chi phần của Bà-la-môn tính chỉ là sự mê lầm, điều này được nói mà không suy xét kỹ lưỡng.
317. Kathito brāhmaṇena pañhoti ‘‘sīlavā ca hotī’’tiādinā dvinnameva aṅgānaṃ vasena yathāpucchito pañho yāthāvato vissajjito.
317. The question asked by the brāhmaṇa was answered truly by reference to only two factors, as inquired with "sīlavā ca hotī" (is virtuous) and so on.
317. Kathito brāhmaṇena pañho có nghĩa là câu hỏi đã được hỏi bởi Bà-la-môn theo hai chi phần “sīlavā ca hotī” v.v. đã được giải đáp một cách đúng đắn.
Etthāti yathāvissajjite atthe, aṅgadvaye vā.
Here refers to the meaning as answered, or to the two factors.
Etthā có nghĩa là trong ý nghĩa đã được giải đáp, hoặc trong hai chi phần.
Tassāti soṇadaṇḍassa.
His refers to Soṇadaṇḍa's.
Tassā có nghĩa là của Soṇadaṇḍa.
Yadi ekamaṅgaṃ ṭhapeyya, atha patiṭṭhātuṃ na sakkuṇeyya.
If he were to abandon one factor, then he would not be able to establish himself.
Nếu bỏ đi một chi phần, thì không thể đứng vững được.
Yadi pana na ṭhapeyya, atha sakkuṇeyya, kiṃ panesa tathā sakkhissati nu kho, noti vīmaṃsanatthameva evamāha, na tu ekassa aṅgassa ṭhapanīyattāti vuttaṃ hoti.
But if he were not to abandon it, then he would be able. But is he truly capable of that, or not? He said this merely to investigate, not because one factor should be abandoned.
Nếu không bỏ đi, thì có thể đứng vững được. Nhưng liệu người này có thể làm như vậy được không? Hay không? Lời nói như vậy chỉ là để thăm dò, không phải để bỏ đi một chi phần.
Tathā cāha ‘‘evametaṃ brāhmaṇā’’tiādi.
Thus, he said, "evametaṃ brāhmaṇā" (It is so, brahmin) and so on.
Và cũng đã nói “evametaṃ brāhmaṇā” v.v.
Dhovitattāva parisujjhananti āha ‘‘sīlaparisuddhā’’ti, sīlasampattiyā sabbaso suddhā anupakkiliṭṭhāti attho.
He said "sīlaparisuddhā" (purified by virtue) to mean that purification comes from being washed; it means entirely pure and undefiled by the perfection of virtue.
Vì đã được tẩy rửa nên trở nên thanh tịnh, nên nói “sīlaparisuddhā”, ý nghĩa là hoàn toàn thanh tịnh, không bị ô nhiễm bởi sự viên mãn của giới hạnh.
Kuto dussīle paññā asamāhitattā tassa.
Whence wisdom in one who is immoral? Because he is not composed.
Kuto dussīle paññā (Trí tuệ từ đâu đến với người ác giới?) là do người đó không có định.
Kuto vā paññārahite jaḷe eḷamūge sīlaṃ sīlavibhāgassa, sīlaparisodhanūpāyassa ca ajānanato.
Or whence virtue in a dull, senseless, dumb person devoid of wisdom? Because he does not know the distinctions of sīla and the means to purify sīla.
Kuto vā paññārahite jaḷe eḷamūge sīlaṃ (Hoặc giới hạnh từ đâu đến với người ngu đần, câm điếc, không có trí tuệ?) là do người đó không biết sự phân biệt giới hạnh và phương tiện làm thanh tịnh giới hạnh.
Eḷā mukhe gaḷati yassāti eḷamūgo kha-kārassa ga-kāraṃ katvā, elamukho, elamūko vā.
Eḷamūgo is one whose saliva (eḷā) flows (gaḷati) from his mouth, changing 'kha' to 'ga'; or elamukho, or elamūko.
Eḷamūgo là người có nước dãi chảy ra từ miệng, bằng cách thay đổi chữ ‘kha’ thành ‘ga’; hoặc elamukho, hoặc elamūko.
Iti bahudhā pāṭhoti bhayabheravasuttaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.48) vutto.
Thus, there are many readings, as stated in the Bhayabherava Sutta commentary.
Trong bộ Bhayabheravasuttaṭṭhakathā (Trung Bộ Kinh Sớ giải 1.48) đã nói rằng có nhiều cách đọc như vậy.
Pakaṭṭhaṃ ukkaṭṭhaṃ ñāṇaṃ paññāṇanti katvā pākatikaṃ ñāṇaṃ nivattetuṃ ‘‘paññāṇa’’nti vuttaṃ.
He said "paññāṇaṃ" to exclude ordinary knowledge, making "paññāṇaṃ" to mean excellent, superior knowledge.
Từ “paññāṇaṃ” được nói để loại bỏ trí tuệ thông thường, bằng cách coi trí tuệ cao siêu, xuất sắc là paññāṇaṃ.
Vipassanādiñāṇañhi idhādhippetaṃ, tadetaṃ pakārehi jānanato paññāvāti āha ‘‘paññāyevā’’ti.
Indeed, Vipassanā and other types of knowledge are intended here. This knowledge is paññā because one knows through various aspects, thus he said "paññāyevā."
Vì trí tuệ vipassanā v.v. là điều được mong muốn ở đây, và trí tuệ đó được biết bằng nhiều cách, nên nói là “paññāyevā”.
Catupārisuddhisīlena dhotāti samādhipadaṭṭhānena catupārisuddhisīlena sakalasaṃkilesamalavisuddhiyā dhovitā visuddhā.
Washed by the fourfold pure virtue means purified and made utterly clean from all defilements by the fourfold pure virtue, which is the basis for concentration (samādhi).
Catupārisuddhisīlena dhotā có nghĩa là được tẩy rửa, được làm thanh tịnh hoàn toàn khỏi mọi cấu uế bợn nhơ bằng catupārisuddhisīla (giới hạnh thanh tịnh bốn phần) dựa trên nền tảng của samādhi.
Tenāha ‘‘kathaṃ panā’’tiādi.
Therefore, he said "kathaṃ panā" (how then) and so on.
Vì thế, đã nói “kathaṃ panā” v.v.
Tattha dhovatīti sujjhati.
Therein, dhovatī means "becomes clean."
Ở đó, dhovatī có nghĩa là trở nên thanh tịnh.
Saṭṭhiasītivassānīti saṭṭhivassāni vā asītivassāni vā.
Sixty or eighty years means for sixty years or for eighty years.
Saṭṭhiasītivassānī có nghĩa là sáu mươi năm hoặc tám mươi năm.
Maraṇakālepi, pageva aññasmiṃ kāle.
Even at the time of death, let alone at other times.
Maraṇakālepi (ngay cả vào lúc lâm chung), huống chi vào những lúc khác.
Mahāsaṭṭhivassatthero viyāti saṭṭhivassamahāthero viya.
Like the Great Elder of sixty years means like the Mahāthera who had sixty vassas.
Mahāsaṭṭhivassatthero viyā có nghĩa là như vị Đại Trưởng lão sáu mươi tuổi.
Vedanāpariggahamattampīti ettha vedanāpariggaho nāma yathāuppannaṃ vedanaṃ sabhāvasarasato upadhāretvā puna padaṭṭhānato ‘‘ayaṃ vedanā phassaṃ paṭicca uppajjati, so ca phasso anicco dukkho vipariṇāmadhammo’’ti lakkhaṇattayaṃ āropetvā pavattitavipassanā.
Here, vedanāpariggaho (comprehension of feeling) is the Vipassanā practice that, having observed the arisen feeling in terms of its intrinsic nature, then, from its proximate cause, applies the three characteristics to it—"This feeling arises dependent on contact; and that contact is impermanent, suffering, and subject to change."
Ở đây, vedanāpariggaho (sự nắm giữ cảm thọ) là vipassanā (tuệ quán) được thực hành bằng cách quán xét cảm thọ phát sinh theo bản chất và chức năng của nó, rồi sau đó, từ nền tảng của nó, áp dụng ba đặc tính “cảm thọ này phát sinh do duyên xúc, và xúc đó là vô thường, khổ, có tính chất biến hoại” để thực hành vipassanā.
Evaṃ passantena hi sukhena sakkā sā vedanā adhivāsetuṃ ‘‘vedanā eva vedayatī’’ti.
For by seeing thus, one can easily endure that feeling, thinking, "Feeling itself feels."
Quả thật, bằng cách quán xét như vậy, người ta có thể dễ dàng chịu đựng cảm thọ đó, rằng “chính cảm thọ đang cảm thọ”.
Vedanaṃ vikkhambhetvāti yathāuppannaṃ dukkhavedanaṃ anuvattitvā vipassanaṃ ārabhitvā vīthipaṭipannāya vipassanāya taṃ vinodetvā.
Having suppressed the feeling means having followed the painful feeling as it arose, commenced vipassanā, and then eliminated it by means of vipassanā that has entered the path.
Vedanaṃ vikkhambhetvā có nghĩa là sau khi quán sát khổ thọ đã khởi lên, bắt đầu quán tuệ, rồi dùng quán tuệ đã đi vào lộ trình để loại bỏ nó.
Saṃsumārapatitenāti kumbhīlena viya bhūmiyaṃ urena nipajjamānena.
Like one struck by a crocodile means like a crocodile lying with its chest on the ground.
Saṃsumārapatitenā có nghĩa là như con cá sấu nằm sấp trên mặt đất bằng ngực.
‘‘Nāha’’ntiādiṃ tathā sīlarakkhaṇameva dukkaranti katvā vadati.
He says “I do not…” and so on, considering that the protection of sīla alone is difficult.
‘‘Nāha’’ntiādiṃ (chữ ‘‘Nāha’’ và những chữ tiếp theo) nói như vậy là để chỉ ra rằng việc giữ gìn giới luật là một điều khó khăn.
Sīle patiṭṭhitassa hi arahattaṃ hatthagataṃyeva.
Indeed, for one established in sīla, arahantship is as good as attained.
Quả thật, đối với người đã an trú trong giới, A-la-hán quả đã nắm chắc trong tay.
Yathāha ‘‘sīle patiṭṭhāya…pe… vijaṭaye jaṭa’’nti (saṃ. ni. 1.23, 192; peṭako. 22; mi. pa. 2.9) catūsu puggalesu ugghāṭitaññuno evāyaṃ visayoti āha ‘‘ugghāṭitaññutāyā’’ti.
As it is said: “Having established oneself in sīla…pe… one should unravel the tangle.” This matter is exclusively for the ugghāṭitaññu among the four types of individuals, therefore it is said: “due to being an ugghāṭitaññu.”
Như đã nói: ‘‘sīle patiṭṭhāya…pe… vijaṭaye jaṭa’’ (Saṃ. Ni. 1.23, 192; Peṭako. 22; Mi. Pa. 2.9). Vì cảnh giới này chỉ dành cho người có trí tuệ khai mở trong bốn hạng người, nên đã nói ‘‘ugghāṭitaññutāyā’’ (do trí tuệ khai mở).
Paññāya sīlaṃ dhovitvāti sīlaṃ ādimajjhapariyosānesu akhaṇḍādibhāvāpādanena paññāya suvisodhitaṃ katvā.
Having purified sīla with wisdom means having made sīla very purified by bringing about its unfragmented state and so forth at the beginning, middle, and end, by means of wisdom.
Paññāya sīlaṃ dhovitvā có nghĩa là sau khi làm cho giới luật được thanh tịnh hoàn toàn bằng trí tuệ, bằng cách làm cho nó không bị gián đoạn ở phần đầu, giữa và cuối.
Santatimahāmattavatthu dhammapade (dha. pa. aṭṭha. 2.santimahāmattavatthu).
The story of Santati the chief minister is in the Dhammapada (Dhp. A. 2. Santatimahāmattavatthu).
Santatimahāmattavatthu (Câu chuyện về Đại thần Santati) được kể trong Dhammapada (Dha. Pa. Aṭṭha. 2. Santimahāmattavatthu).
318. ‘‘Kasmā āhā’’ti uparidesanāya kāraṇaṃ pucchati.
318. “Why was it said?” he asks the reason for the subsequent teaching.
318. ‘‘Kasmā āhā’’ (Tại sao lại nói như vậy?) là hỏi nguyên nhân của lời dạy ở trên.
Lajjā nāma ‘‘sīlassa ca jātiyā ca guṇadosappakāsanena samaṇena gotamena pucchitapañhaṃ vissajjesī’’ti parisāya paññātatā, sā tathā vissajjitumasamatthatāya bhijjissatīti attho, paṭhamaṃ alajjamānopi idāni lajjissāmīti vuttaṃ hoti.
Shame means the notoriety in the assembly that “the recluse Gotama answered the question that was asked by revealing the virtues and faults of sīla and birth”; the meaning is that this shame will be broken due to his inability to answer thus. It means that though he was not ashamed before, he would now be ashamed.
Lajjā (sự hổ thẹn) có nghĩa là sự nổi bật trong hội chúng rằng: ‘‘Sa-môn Gotama đã trả lời câu hỏi được hỏi bằng cách công bố những ưu và khuyết điểm của giới luật và dòng dõi.’’ Nghĩa là, sự hổ thẹn đó sẽ bị phá vỡ vì không thể trả lời như vậy. Điều này có nghĩa là, dù ban đầu không hổ thẹn, nhưng bây giờ sẽ hổ thẹn.
Paramanti pamāṇaṃ.
Paramam means limit.
Parama có nghĩa là giới hạn.
‘‘Ettakaparamā maya’’nti padānaṃ tulyādhikaraṇataṃ dassetuṃ ‘‘te maya’’nti vuttaṃ.
“Te mayaṃ” was said to show the apposition of the words “ettakā paramā mayaṃ” (we are of such a limit).
Để chỉ ra sự đồng vị ngữ của các từ ‘‘Ettakaparamā maya’’ (chúng tôi chỉ có chừng đó là tối thượng), nên đã nói ‘‘te maya’’ (chúng tôi đó).
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sīlapaññāṇa’’nti vacanameva amhākaṃ paramaṃ, tadatthabhūtāni pañcasīlāni, vedattayavibhāvanaṃ paññañca lakkhaṇādito niddhāretvā jānanaṃ natthi, kevalaṃ tattha vacīparamāva mayanti.
This is said: “The word ‘sīlapaññāṇa’ (virtue-wisdom-knowledge) alone is our limit. The five precepts that are the meaning of that, and the discernment of the three Vedas, and the knowledge defined by characteristics and so forth, do not exist. We are merely limited to words in that regard.”
Điều này có nghĩa là: ‘‘Chỉ có lời nói ‘sīlapaññāṇa’ (giới và tuệ) là tối thượng của chúng tôi. Chúng tôi không có sự hiểu biết rõ ràng về ngũ giới, về sự phân biệt ba bộ Veda, và về tuệ theo các đặc tính của chúng. Chúng tôi chỉ là những người chỉ biết nói về chúng mà thôi.’’
Ayaṃ panettha aṭṭhakathāmuttakanayo – ettakaparamāti ettakaukkaṃsakoṭikā, paṭhamaṃ pañhāvissajjanāva amhākaṃ ukkaṃsakoṭīti attho.
The following is an exegesis independent of the Aṭṭhakathā: Ettakaparamā means of this much excellence, meaning that the initial answering of the question is the height of our excellence.
Đây là cách giải thích ngoài Chú giải về điều này: ettakaparamā có nghĩa là đạt đến đỉnh cao như vậy. Nghĩa là, việc trả lời câu hỏi lần đầu tiên là đỉnh cao của chúng tôi.
Tenāha ‘‘mayā sakasamayavasena pañho vissajjito’’ti.
Therefore it is said: “The question was answered by me according to my own doctrine.”
Do đó, đã nói: ‘‘Mayā sakasamayavasena pañho vissajjito’’ (Tôi đã trả lời câu hỏi theo giáo lý của mình).
Paranti atirekaṃ.
Paraṃ means exceeding.
Para có nghĩa là vượt trội.
Bhāsitassāti vacanassa saddassa.
Of what was spoken means of the word, of the sound.
Bhāsitassā có nghĩa là lời nói, âm thanh.
Ayaṃ pana visesoti sīlaniddese niyyātanamattaṃ apekkhitvā vuttaṃ.
This is a distinction means it was said referring only to the dedication in the exposition of sīla.
Ayaṃ pana viseso (Tuy nhiên, đây là một điểm đặc biệt) được nói đến chỉ để đề cập đến sự trình bày giới luật.
Tenāha ‘‘sīlamicceva niyyātita’’nti.
Therefore, it is said: “It was dedicated as just sīla.”
Do đó, đã nói ‘‘sīlamicceva niyyātita’’ (chỉ có giới luật được trình bày).
Sāmaññaphalasutte (dī. ni. 1.150) hi sīlaṃ niyyātetvāpi puna sāmaññaphalamicceva niyyātitaṃ.
In the Sāmaññaphala Sutta, after sīla was dedicated, the fruit of recluseship itself was again dedicated.
Trong kinh Sāmaññaphala (Dī. Ni. 1.150), sau khi trình bày giới luật, lại tiếp tục trình bày về quả vị Sa-môn.
Sabbesampi mahaggatacittānaṃ ñāṇasampayuttattā, jhānānañca taṃ sampayogato ‘‘atthato paññāsampadā’’ti vuttaṃ.
Since all jhāna-attaining minds are accompanied by knowledge, and the jhānas are accompanied by it, “the accomplishment of wisdom in reality” was said.
Vì tất cả các tâm đại hành đều đi kèm với trí tuệ, và các thiền định cũng đi kèm với nó, nên đã nói ‘‘atthato paññāsampadā’’ (thực chất là sự thành tựu của trí tuệ).
Paññāniddese hi jhānapaññaṃ adhiṭṭhānaṃ katvā paṭhamaṃ vipassanāpaññā niyyātitā.
In the exposition of wisdom, vipassanā-wisdom was first dedicated, having made jhāna-wisdom its foundation.
Trong phần trình bày về trí tuệ, sau khi lấy trí tuệ thiền định làm nền tảng, trí tuệ quán tuệ được trình bày đầu tiên.
Tenāha ‘‘vipassanāpaññāyā’’tiādi.
Therefore, it is said: “by vipassanā-wisdom” and so on.
Do đó, đã nói ‘‘vipassanāpaññāyā’’tiādi (trí tuệ quán tuệ, v.v.).
321. Daharo yuvāti ettha daharavacanena paṭhamayobbanabhāvaṃ dasseti.
321. In “young, youthful,” the word dahara indicates the state of first youth.
321. Trong Daharo yuvā (trẻ trung), từ dahara (trẻ) chỉ ra giai đoạn đầu của tuổi trẻ.
Paṭhamayobbanakālagato hi ‘‘daharo’’ti vuccati.
Indeed, one who has reached the age of first youth is called “dahara” (young).
Người ở giai đoạn đầu của tuổi trẻ được gọi là ‘‘dahara’’ (trẻ).
Puttassa putto nattā nāma.
A son’s son is called a nattā (grandson).
Con của con được gọi là nattā (cháu).
Nappahotīti na sampajjati, puttanattappamāṇopi na hotīti attho.
Nappahotī means it does not occur; it means he is not even equal to a son or grandson.
Nappahotī có nghĩa là không đạt được, nghĩa là không bằng con hay cháu.
‘‘Āsanā me taṃ vuṭṭhāna’’nti etassa atthāpattiṃ dassetuṃ ‘‘mama agāravenā’’tiādi vuttaṃ.
To show the implication of the statement “My rising from the seat,” “out of disrespect for me” and so on was said.
Để chỉ ra ý nghĩa của câu ‘‘Āsanā me taṃ vuṭṭhāna’’ (sự đứng dậy của tôi từ chỗ ngồi là vì ngài), đã nói ‘‘mama agāravenā’’tiādi (do sự bất kính của tôi, v.v.).
Etanti añjalipaggahaṇaṃ.
This refers to the act of raising clasped hands in salutation.
Eta (điều này) có nghĩa là hành động chắp tay.
Ayañhi yathā tathā attano mahājanassa sambhāvanaṃ uppādetvā kohaññena pare vimhāpetvā lābhuppādanaṃ nijigīsanto vicarati, tasmāssa ativiya kuhakabhāvaṃ dassento ‘‘iminā kirā’’tiādiṃ vadati.
Indeed, this (brahmin) roams about desiring to obtain gains by somehow creating esteem for himself among the populace and astonishing others with his deceit. Therefore, showing his excessive deviousness, he says “It seems that by this (act)…” and so on.
Vì vị này đã tạo ra sự kính trọng trong đại chúng bằng cách này hay cách khác, lừa dối người khác bằng sự giả dối, và tìm kiếm lợi lộc, nên để chỉ ra sự lừa dối quá mức của ông ta, đã nói ‘‘iminā kirā’’tiādiṃ (thật vậy, bằng cách này, v.v.).
Agāravaṃ nāma natthīti agāravavacanaṃ nāma natthi, nāyaṃ bhagavati agāravena ‘‘ahañceva kho panā’’tiādimāha, atha kho attano lābhaparihānibhayenevāti vuttaṃ hoti.
There is no disrespect means there are no disrespectful words. This does not mean that he speaks “Ahañceva kho panā” (But I, indeed…) and so on out of disrespect for the Bhagavā, but rather out of fear of losing his gains. This is what is said.
Agāravaṃ nāma natthī (không có sự bất kính) có nghĩa là không có lời nói bất kính. Điều này có nghĩa là, ông ta không nói ‘‘ahañceva kho panā’’tiādiṃ (chính tôi, v.v.) với sự bất kính đối với Đức Phật, mà chỉ vì sợ mất lợi lộc của mình.
322. Taṅkhaṇānurūpāyāti yādisī tadā tassa ajjhāsayappavatti, tadanurūpāyāti majjhepadalopena attho.
322. According to the suitable occasion means in accordance with the inclination of that person at that time, the meaning being expressed by the elision of the middle word.
322. Taṅkhaṇānurūpāyā (phù hợp với thời điểm đó) có nghĩa là phù hợp với sự phát triển ý định của người đó vào thời điểm đó, với việc bỏ đi từ ở giữa.
Tadā tassa vivaṭṭasannissitassa tādisassa ñāṇaparipākassa abhāvato kevalaṃ abbhudayasannissito eva attho dassitoti āha ‘‘diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ sandassetvā’’ti, paccakkhato vibhāvetvāti attho.
At that time, since that brahmin lacked such maturity of knowledge conducive to liberation, only a meaning conducive to worldly prosperity was shown. Therefore, it is said: “having taught the good for this world and the next,” meaning having clearly explained it directly.
Vì vào thời điểm đó, ông ta không có sự trưởng thành của trí tuệ như vậy, dựa trên sự giải thoát, mà chỉ có ý nghĩa dựa trên sự tích lũy công đức, nên đã nói ‘‘diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ sandassetvā’’ (sau khi chỉ ra lợi ích trong hiện tại và tương lai), nghĩa là sau khi làm cho nó rõ ràng một cách trực tiếp.
Kusale dhammeti tebhūmake kusaladhamme, ayamettha nippariyāyato attho.
Wholesome dhammas means wholesome dhammas of the three planes of existence. This is the direct meaning here.
Kusale dhamme (các thiện pháp) có nghĩa là các thiện pháp thuộc ba cõi. Đây là ý nghĩa trực tiếp ở đây.
Pariyāyato pana ‘‘catubhūmake’’tipi vattuṃ vaṭṭati lokuttarakusalassapi āyatiṃ labbhamānattā.
However, indirectly, it may also be said “of the four planes,” because supramundane wholesome dhammas are also attainable in the future.
Tuy nhiên, một cách gián tiếp, cũng có thể nói ‘‘thuộc bốn cõi’’ vì thiện pháp siêu thế cũng có thể đạt được trong tương lai.
Tathā hi vakkhati ‘‘āyatiṃ nibbānatthāya, vāsanābhāgiyāya vā’’ti.
Indeed, he will say: “for the purpose of Nibbāna in the future, or as a constituent of residual impressions.”
Thật vậy, sẽ nói: ‘‘āyatiṃ nibbānatthāya, vāsanābhāgiyāya vā’’ (vì Niết Bàn trong tương lai, hoặc vì phần của tập khí).
Tatthāti kusale dhamme yathāsamādapite.
Therein refers to the wholesome dhammas, as they were undertaken.
Tatthā (ở đó) có nghĩa là trong các thiện pháp đã được tu tập.
Nanti soṇadaṇḍabrāhmaṇaṃ.
Him refers to the brahmin Soṇadaṇḍa.
Na (ông ta) có nghĩa là Bà-la-môn Soṇadaṇḍa.
Samuttejetvāti sammadeva uparūpari nisānetvā puññakiriyāya tikkhavisadabhāvamāpādetvā.
Having encouraged thoroughly means having sharpened him again and again, making him keen and pure in meritorious deeds.
Samuttejetvā có nghĩa là làm cho sắc bén hơn nữa, làm cho việc làm phước trở nên tinh tấn và trong sáng.
Taṃ pana atthato tattha ussāhajananameva hotīti āha ‘‘saussāhaṃ katvā’’ti.
This, however, in essence, is merely inspiring zeal in that regard. Therefore, it is said: “having made him zealous.”
Điều đó, về mặt ý nghĩa, chỉ là việc tạo ra sự nhiệt tình trong việc làm phước, nên đã nói ‘‘saussāhaṃ katvā’’ (sau khi làm cho có sự nhiệt tình).
Tāya ca saussāhatāyāti evaṃ puññakiriyāya saussāhatā niyamato diṭṭhadhammikādiatthasampādanīti yathāvuttāya saussāhatāya ca sampahaṃsetvāti sambandho.
And by that zeal refers to the connection that such zeal in meritorious deeds unfailingly brings about benefit for this world and the next; thus, having delighted him with the aforementioned zeal.
Tāya ca saussāhatāyā (và bởi sự nhiệt tình đó) có nghĩa là sự nhiệt tình trong việc làm phước như vậy chắc chắn sẽ mang lại lợi ích trong hiện tại, v.v. Vì vậy, mối liên hệ là ‘‘và bởi sự nhiệt tình như đã nói, sau khi làm cho hoan hỷ.’’
Aññehi ca vijjamānaguṇehīti evarūpā te guṇasamaṅgitā ca ekantena diṭṭhadhammikādiatthanipphādanīti tasmiṃ vijjamānehi, aññehi ca guṇehi sampahaṃsetvā sammadeva haṭṭhatuṭṭhabhāvamāpādetvāti attho.
And with other existing qualities means that such qualities and accomplishment of qualities unfailingly bring about benefit for this world and the next; thus, by the qualities existing in him, and by other qualities, having delighted him means having made him thoroughly joyful and pleased.
Aññehi ca vijjamānaguṇehī (và bởi những phẩm chất khác hiện có) có nghĩa là những phẩm chất như vậy và sự đầy đủ các phẩm chất chắc chắn sẽ mang lại lợi ích trong hiện tại, v.v. Nghĩa là, sau khi làm cho hoan hỷ hoàn toàn, đạt đến trạng thái vui vẻ và hài lòng, bởi những phẩm chất khác hiện có trong ông ta.
Yadi bhagavā dhammaratanavassaṃ vassi, atha kasmā so visesaṃ nādhigacchīti codanaṃ sodhetuṃ ‘‘brāhmaṇo panā’’tiādi vuttaṃ.
To address the objection, “If the Bhagavā rained down the jewel-rain of Dhamma, then why did he not attain a special state?” “But the brahmin…” and so on was said.
Để giải đáp câu hỏi: nếu Đức Phật đã ban mưa Pháp bảo, vậy tại sao ông ta không đạt được sự đặc biệt nào, đã nói ‘‘brāhmaṇo panā’’tiādi (nhưng Bà-la-môn, v.v.).
Kuhakatāyāti vuttanayena kohaññakattā, iminā payogasampattiabhāvaṃ dasseti.
Due to his deceptiveness means due to his performing trickery in the manner stated. By this, it shows the lack of success in his effort.
Kuhakatāyā (do sự lừa dối) có nghĩa là do bản chất lừa dối như đã nói. Điều này chỉ ra sự thiếu thành tựu trong việc thực hành.
Yajjevaṃ kasmā bhagavā tassa tathā dhammaratanavassaṃ vassīti paṭicodanampi sodhento ‘‘kevalamassā’’tiādimāha.
If that is so, why did the Bhagavā rain down the jewel-rain of Dhamma on him in that way? Addressing this counter-objection, he says “It was merely for him…” and so on.
Nếu vậy, tại sao Đức Phật lại ban mưa Pháp bảo cho ông ta như vậy? Để giải đáp câu hỏi ngược lại này, đã nói ‘‘kevalamassā’’tiādi (chỉ cho ông ta, v.v.).
Tattha kevalanti nibbedhāsekkhabhāgiyena asammissaṃ.
Therein, kevalaṃ means unmixed with the Nibbedhā- and Sekkhabhāgiya.
Trong đó, kevala (chỉ) có nghĩa là không pha trộn với phần của sự nhàm chán và vô học.
Nibbānatthāyāti nibbānādhigamatthāya, parinibbānatthāya vā.
For the sake of Nibbāna means for the sake of attaining Nibbāna, or for the sake of final Nibbāna (parinibbāna).
Nibbānatthāyā (vì Niết Bàn) có nghĩa là vì sự chứng đắc Niết Bàn, hoặc vì sự Niết Bàn hoàn toàn.
Āyatiṃ visesādhigamanūpāyabhūtā puññakiriyāsu paricayasaṅkhātā vāsanā eva bhāgo, tasmiṃ upāyabhāvena pavattāti vāsanābhāgiyā. Na hi bhagavato niratthakā catuppadikagāthāmattāpi dhammadesanā atthi.
Residual impression (vāsanā), consisting of familiarity with meritorious deeds that are a means to attain special states in the future, is itself a constituent part, and it functions as a means in that regard, hence vāsanābhāgiyā (a constituent of residual impression). Indeed, not even a four-line stanza of Dhamma teaching from the Bhagavā is fruitless.
Trong tương lai, phần của tập khí (vāsanā) là sự quen thuộc trong các việc làm phước, là phương tiện để chứng đắc các pháp đặc biệt. Vì nó là phương tiện để đạt được đó, nên gọi là vāsanābhāgiyā (phần của tập khí). Thật vậy, không có lời thuyết pháp nào của Đức Phật, dù chỉ là một bài kệ bốn câu, mà vô ích.
Tenāha ‘‘sabbā purimapacchimakathā’’ti.
Therefore, it is said: “all previous and subsequent talk.”
Do đó, đã nói ‘‘sabbā purimapacchimakathā’’ (tất cả các câu chuyện trước và sau).
Ādito cettha pabhuti yāva brāhmaṇassa vissajjanāpariyosānaṃ, tāva purimakathā, bhagavato pana sīlapaññāvissajjanā pacchimakathā. Brāhmaṇena vuttāpi hi buddhaguṇādipaṭisaññuttā kathā āyatiṃ nibbānatthāya vāsanābhāgiyā evāti.
Here, from the beginning up to the completion of the brahmin’s answer, is the previous talk; and the Bhagavā’s exposition of sīla and paññā is the subsequent talk. Even talk spoken by the brahmin, if it pertains to the Buddha’s qualities and so forth, is also a constituent of residual impression for the sake of Nibbāna in the future.
Ở đây, từ đầu cho đến khi Bà-la-môn trả lời xong, đó là purimakathā (câu chuyện trước). Còn lời giải đáp về giới và tuệ của Đức Phật là pacchimakathā (câu chuyện sau). Ngay cả câu chuyện do Bà-la-môn nói, liên quan đến các đức tính của Đức Phật, v.v., cũng là phần của tập khí để đạt đến Niết Bàn trong tương lai.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.