134. Bhagavantaṃ bījayamānoti thero vattasīse ṭhatvā bhagavantaṃ bījati, bhagavato pana sītaṃ vā uṇhaṃ vā natthi.
134. Bhagavantaṃ bījayamāno means the Elder, standing at the forefront of his duties, fanned the Blessed One; but the Blessed One felt neither cold nor heat.
134. Bhagavantaṃ bījayamāno (quạt cho Đức Thế Tôn): Vị Trưởng lão đứng ở vị trí đầu của việc phụng sự (vattasīse) và quạt cho Đức Thế Tôn, nhưng Đức Thế Tôn thì không có nóng hay lạnh.
Bhagavā brāhmaṇassa vacanaṃ sutvā tena saddhiṃ amantetvā therena saddhiṃ mantetukāmo kinti te, ānanda, sutantiādimāha.
The Blessed One, having heard the Brahmin’s words, spoke to the Elder, wishing to confer with him rather than with the Brahmin, saying: ‘‘What have you heard, Ānanda?’’ and so on.
Đức Thế Tôn nghe lời của Bà-la-môn, không nói chuyện với ông ta mà muốn nói chuyện với Trưởng lão, nên đã nói: “Này Ānanda, ông nghe thế nào” và những lời tiếp theo.
Abhiṇhaṃ sannipātāti divasassa tikkhattuṃ sannipatantāpi antarantarā sannipatantāpi abhiṇhaṃ sannipātāva.
Abhiṇhaṃ sannipātā means frequent assemblies, even if they assemble three times a day or assemble intermittently, they are still frequent assemblies.
Abhiṇhaṃ sannipātā (thường xuyên hội họp) nghĩa là dù hội họp ba lần một ngày hay hội họp gián đoạn, đều là thường xuyên hội họp.
Sannipātabahulāti hiyyopi sannipatimhā, purimadivasampi sannipatimhā, puna ajja kimatthaṃ sannipatitā homāti vosānaṃ anāpajjantā sannipātabahulā nāma honti.
Sannipātabahulā means those who do not cease assembling, thinking: ‘‘We assembled yesterday, we assembled the day before, for what purpose are we assembling again today?’’ are called sannipātabahulā (frequently assembling).
Sannipātabahulā (thường xuyên hội họp) nghĩa là những người không ngừng nghỉ, nói rằng: “Hôm qua chúng ta đã hội họp, ngày trước đó cũng đã hội họp, hôm nay chúng ta hội họp vì mục đích gì nữa?”, thì được gọi là sannipātabahulā.
Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ.
Yāvakīvañcā means for as long a time.
Yāvakīvañcā (chừng nào) nghĩa là trong khoảng thời gian nào.
Vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānīti – abhiṇhaṃ asannipatantā hi disāvidisāsu āgataṃ sāsanaṃ na suṇanti, tato – ‘‘asukagāmasīmā vā nigamasīmā vā ākulā, asukaṭṭhāne corā vā pariyuṭṭhitā’’ti na jānanti, corāpi ‘‘pamattā rājāno’’ti ñatvā gāmanigamādīni paharantā janapadaṃ nāsenti.
Growth alone, Ānanda, is to be expected for the Vajjians, not decline: For if they do not assemble frequently, they do not hear news that has come from various directions. Then they do not know: ‘‘Such-and-such a village boundary or market-town boundary is troubled, or robbers have arisen in such-and-such a place.’’ And robbers, knowing that ‘‘the kings are heedless,’’ attack villages and towns, thus ruining the province.
Vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī (Này Ānanda, sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi cho dân Vajji, chứ không phải sự suy vong): Nếu không thường xuyên hội họp, họ sẽ không nghe được tin tức từ các phương trời, do đó họ không biết rằng “ranh giới làng hay thị trấn nào đó đang hỗn loạn, hoặc có cướp bóc ở nơi nào đó.” Kẻ cướp cũng biết “các vị vua lơ là,” nên tấn công các làng mạc, thị trấn, v.v., làm cho đất nước bị hủy hoại.
Evaṃ rājūnaṃ parihāni hoti.
Thus, there is decline for the kings.
Như vậy, các vị vua sẽ bị suy vong.
Abhiṇhaṃ sannipatantā pana taṃ taṃ pavattiṃ suṇanti, tato balaṃ pesetvā amittamaddanaṃ karonti, corāpi – ‘‘appamattā rājāno, na sakkā amhehi vaggabandhehi vicaritu’’nti bhijjitvā palāyanti.
But those who assemble frequently hear such news; then they send forces and crush the enemy. And robbers, thinking: ‘‘The kings are diligent; we cannot wander in gangs,’’ break up and flee.
Còn khi thường xuyên hội họp, họ sẽ nghe được các tin tức đó, rồi sai quân đội đi trấn áp kẻ thù. Kẻ cướp cũng nghĩ: “Các vị vua cảnh giác, chúng ta không thể đi lại thành băng đảng được,” nên tan rã và bỏ chạy.
Evaṃ rājūnaṃ vuddhi hoti.
Thus, there is growth for the kings.
Như vậy, các vị vua sẽ tăng trưởng.
Tena vuttaṃ – ‘‘vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā no parihānī’’ti.
Therefore it was said: ‘‘Growth alone, Ānanda, is to be expected for the Vajjians, not decline.’’
Vì thế, đã được nói rằng: “Này Ānanda, sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi cho dân Vajji, chứ không phải sự suy vong.”
Tattha pāṭikaṅkhāti icchitabbā, avassaṃ bhavissatīti evaṃ daṭṭhabbāti attho.
Therein, pāṭikaṅkhā means to be wished for, meaning it is to be understood that it will certainly happen.
Ở đó, pāṭikaṅkhā (đáng mong đợi) nghĩa là đáng được mong muốn, phải được xem là điều chắc chắn sẽ xảy ra.
Samaggātiādīsu sannipātabheriyā niggatāya – ‘‘ajja me kiccaṃ atthi, maṅgalaṃ atthī’’ti vikkhepaṃ karontā na samaggā sannipatanti nāma.
Samaggā and so on: When the drum for assembly is sounded, those who cause distraction by saying: ‘‘I have something to do today, I have a ceremony,’’ do not assemble unitedly.
Samaggā (đoàn kết) và các từ tiếp theo: Khi tiếng trống hội họp vang lên, những người viện cớ: “Hôm nay tôi có việc, có lễ hội,” mà không hội họp thì không được gọi là hội họp đoàn kết.
Bherisaddaṃ pana sutvāva bhuñjantāpi alaṅkariyamānāpi vatthāni nivāsentāpi aḍḍhabhuttā vā aḍḍhālaṅkatā vā vatthaṃ nivāsayamānā vā sannipatantā samaggā sannipatanti nāma.
Indeed, hearing the drum-sound, even while eating, or being adorned, or wearing clothes, or having eaten half, or being half-adorned, or putting on clothes, those who gather do so in unity.
Tuy nhiên, khi nghe tiếng trống, dù đang ăn, dù đang được trang sức, dù đang mặc y phục, hoặc đã ăn được một nửa, hoặc đã trang sức được một nửa, hoặc đang mặc y phục, họ đều hội họp một cách hòa hợp.
Sannipatitā pana cintetvā mantetvā kattabbaṃ katvā ekatova avuṭṭhahantā na samaggā vuṭṭhahanti nāma.
But having gathered, deliberating, consulting, and doing what ought to be done, if they do not rise together, they are not said to rise in unity.
Nhưng sau khi đã hội họp, đã suy nghĩ, đã bàn bạc và đã làm điều cần làm, nếu không cùng nhau đứng dậy đồng loạt, thì họ không được gọi là đứng dậy một cách hòa hợp.
Evaṃ vuṭṭhitesu hi ye paṭhamaṃ gacchanti, tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘amhehi bāhirakathāva sutā, idāni vinicchayakathā bhavissatī’’ti.
For among those who have risen in such a way, those who go first think thus: "We have only heard external discussions; now there will be a discussion about decisions."
Thật vậy, trong số những người đứng dậy như vậy, những ai đi trước thường nghĩ: “Chúng ta chỉ nghe những chuyện bên ngoài, bây giờ sẽ có những chuyện cần quyết định.”
Ekato vuṭṭhahantā pana samaggā vuṭṭhahanti nāma.
But those who rise together are said to rise in unity.
Còn những người cùng nhau đứng dậy đồng loạt thì được gọi là đứng dậy một cách hòa hợp.
Apica – ‘‘asukaṭṭhānesu gāmasīmā vā nigamasīmā vā ākulā, corā pariyuṭṭhitā’’ti sutvā – ‘‘ko gantvā imaṃ amittamaddanaṃ karissatī’’ti vutte – ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ, ahaṃ paṭhama’’nti vatvā gacchantāpi samaggā vuṭṭhahanti nāma.
Moreover, having heard, "In such and such places, the village boundaries or town boundaries are troubled, or thieves have arisen," and when it is asked, "Who will go and crush this enemy?", those who say "I first, I first" and go forth are also said to rise in unity.
Hơn nữa, khi nghe nói: “Ở những nơi nọ, ranh giới làng hoặc ranh giới thị trấn đang bị rối loạn, bọn cướp đang nổi dậy,” và khi được hỏi: “Ai sẽ đi dẹp tan kẻ thù này?”, những người nói: “Tôi trước, tôi trước” rồi ra đi cũng được gọi là đứng dậy một cách hòa hợp.
Ekassa pana kammante osīdamāne sesā rājāno puttabhātaro pesetvā tassa kammantaṃ upatthambhayamānāpi, āgantukarājānaṃ – ‘‘asukassa gehaṃ gacchatu, asukassa gehaṃ gacchatū’’ti avatvā sabbe ekato saṅgaṇhantāpi, ekassa maṅgale vā roge vā aññasmiṃ vā pana tādise sukhadukkhe uppanne sabbe tattha sahāyabhāvaṃ gacchantāpi samaggā vajjikaraṇīyāni karonti nāma.
And if one king's work declines, the other kings send their sons and brothers to support his work; also, without saying to a visiting king, "Go to such and such a house, go to such and such a house," they all gather him together; and when happiness or suffering like a festival or illness arises for one, they all go there to offer assistance—in this way, the Vajji perform their duties in unity.
Và khi công việc của một vị vua bị đình trệ, các vị vua khác phái con trai và anh em đến để hỗ trợ công việc của vị vua đó; hoặc khi một vị vua khách đến, họ không nói: “Hãy đến nhà của người này, hãy đến nhà của người kia” mà tất cả cùng nhau tiếp đón; hoặc khi một sự kiện vui mừng, một căn bệnh, hay một niềm vui hoặc nỗi buồn tương tự xảy ra với một vị vua, tất cả đều đến đó để làm bạn bè; những điều này được gọi là các công việc của người Vajji được thực hiện một cách hòa hợp.
Apaññattantiādīsu pubbe akataṃ suṅkaṃ vā baliṃ vā daṇḍaṃ vā āharāpentā apaññattaṃ paññapenti nāma.
Among "apaññatta" and so forth, those who enforce un-enacted tolls, taxes, or fines, are said to enact what was not enacted before.
Trong các từ như Apaññattanti, những người thu thuế hoặc cống vật hoặc tiền phạt chưa từng được quy định trước đây được gọi là đang thiết lập những điều chưa được quy định.
Porāṇapaveṇiyā āgatameva pana anāharāpentā paññattaṃ samucchindanti nāma.
But those who do not collect what has come down through ancient tradition are said to abolish what was already enacted.
Còn những người không thu những khoản thuế, cống vật đã có từ truyền thống xa xưa thì được gọi là đang hủy bỏ những điều đã được quy định.
Coroti gahetvā dassite avicinitvāva chejjabhejjaṃ anusāsentā porāṇaṃ vajjidhammaṃ samādāya na vattanti nāma.
Those who, upon a thief being seized and presented, command cutting or breaking without investigation, are said not to act according to the ancient Vajji tradition.
Những người không xem xét kỹ lưỡng mà ra lệnh chặt chém khi có kẻ bị bắt và bị tố cáo là cướp thì được gọi là không hành xử theo pháp Vajji cổ xưa.
Tesaṃ apaññattaṃ paññapentānaṃ abhinavasuṅkādīhi pīḷitā manussā – ‘‘atiupaddutamha, ko imesaṃ vijite vasissatī’’ti paccantaṃ pavisitvā corā vā corasahāyā vā hutvā janapadaṃ paharanti.
When these rulers enact what was not enacted, the people, oppressed by new tolls and so forth, say, "We are greatly tormented; who will live in their realm?" and, going to the border regions, become thieves or associates of thieves and strike at the countryside.
Khi những vị vua đó thiết lập những điều chưa được quy định, người dân bị áp bức bởi các loại thuế mới, v.v., than rằng: “Chúng ta bị áp bức quá mức, ai sẽ sống trong vương quốc của những người này đây?” rồi đi vào vùng biên giới, trở thành cướp hoặc đồng bọn của cướp, và tấn công đất nước.
Paññattaṃ samucchindantānaṃ paveṇīāgatāni suṅkādīni agaṇhantānaṃ koso parihāyati.
For those who abolish what was enacted and do not collect the customary tolls and so forth, the treasury diminishes.
Khi những người hủy bỏ những điều đã được quy định, không thu các loại thuế, v.v., đã có từ truyền thống, thì kho bạc bị suy giảm.
Tato hatthiassabalakāyaorodhādayo yathānibaddhaṃ vaṭṭaṃ alabhamānā thāmena balena parihāyanti.
Then, the elephant and horse forces, the army, and the palace women, not receiving their regular allowances, decline in strength and power.
Do đó, các lực lượng voi, ngựa, quân đội, các cung nữ, v.v., không nhận được khoản chu cấp định kỳ, thì sức mạnh và quyền lực của họ bị suy yếu.
Te neva yuddhakkhamā honti, na pāricariyakkhamā.
They are neither fit for battle nor fit for service.
Họ không đủ khả năng chiến đấu, cũng không đủ khả năng phục vụ.
Porāṇaṃ vajjidhammaṃ samādāya avattantānaṃ vijite manussā – ‘‘amhākaṃ puttaṃ pitaraṃ bhātaraṃ acoraṃyeva coroti katvā chindiṃsu bhindiṃsū’’ti kujjhitvā paccantaṃ pavisitvā corā vā corasahāyā vā hutvā janapadaṃ paharanti, evaṃ rājūnaṃ parihāni hoti, paññattaṃ paññapentānaṃ pana ‘‘paveṇīāgatameva rājāno karontī’’ti manussā haṭṭhatuṭṭhā kasivāṇijjādike kammante sampādenti.
In the realm of those who do not act according to the ancient Vajji tradition, the people, saying, "They cut and broke our sons, fathers, and brothers, though they were not thieves, simply calling them thieves," become angry and, going to the border regions, become thieves or associates of thieves and strike at the countryside. Thus, there is decline for the kings. But when rulers enact what was enacted, the people say, "The kings are merely acting according to ancient tradition," and, being joyful and content, they accomplish their work in agriculture, trade, and other occupations.
Trong vương quốc của những vị vua không hành xử theo pháp Vajji cổ xưa, người dân tức giận nói: “Họ đã chặt chém, chia cắt con, cha, anh em của chúng ta dù họ không phải là cướp,” rồi đi vào vùng biên giới, trở thành cướp hoặc đồng bọn của cướp, và tấn công đất nước. Như vậy, các vị vua sẽ bị suy yếu. Còn đối với những vị vua thiết lập những điều đã được quy định, người dân vui mừng và hài lòng, nói: “Các vị vua đang làm theo truyền thống cổ xưa,” và thực hiện các công việc như nông nghiệp, thương mại, v.v.
Paññattaṃ asamucchindantānaṃ paveṇīāgatāni suṅkādīni gaṇhantānaṃ koso vaḍḍhati, tato hatthiassabalakāyaorodhādayo yathānibaddhaṃ vaṭṭaṃ labhamānā thāmabalasampannā yuddhakkhamā ceva pāricariyakkhamā ca honti.
For those who do not abolish what was enacted and collect the customary tolls and so forth, the treasury increases. Then, the elephant and horse forces, the army, and the palace women, receiving their regular allowances, become endowed with vigor and strength, and are fit for battle and fit for service.
Khi những người không hủy bỏ những điều đã được quy định, thu các loại thuế, v.v., đã có từ truyền thống, thì kho bạc tăng trưởng. Do đó, các lực lượng voi, ngựa, quân đội, các cung nữ, v.v., nhận được khoản chu cấp định kỳ, trở nên đầy đủ sức mạnh và quyền lực, đủ khả năng chiến đấu và phục vụ.
Porāṇaṃ vajjidhammanti ettha pubbe kira vajjirājāno ‘‘ayaṃ coro’’ti ānetvā dassite ‘‘gaṇhatha naṃ cora’’nti avatvā vinicchayamahāmattānaṃ denti.
Regarding "ancient Vajji tradition," it is said that previously, when a person was brought and shown to the Vajji kings as "this is a thief," they did not say, "Seize him, the thief," but handed him over to the high officials for judgment.
Trong Porāṇaṃ vajjidhammanti (pháp Vajji cổ xưa) này, xưa kia, các vị vua Vajji khi có người bị bắt và bị tố cáo là cướp, họ không nói: “Hãy bắt tên cướp đó” mà giao cho các đại thần tư pháp.
Te vinicchinitvā sace acoro hoti, vissajjenti.
Those officials, after investigating, would release him if he was innocent.
Các vị đại thần đó sau khi xét xử, nếu người đó không phải là cướp, sẽ thả ra.
Sace coro, attanā kiñci avatvā vohārikānaṃ denti.
If he was a thief, they would say nothing themselves but hand him over to the jurists.
Nếu người đó là cướp, họ không tự mình nói gì mà giao cho các quan xử án.
Tepi acoro ce, vissajjenti.
If he was innocent, these jurists would also release him.
Các quan xử án đó, nếu người đó không phải là cướp, cũng sẽ thả ra.
Coro ce, suttadharānaṃ denti.
If he was a thief, they would hand him over to the Suttadharas.
Nếu người đó là cướp, họ giao cho các quan giữ luật.
Tepi vinicchinitvā acoro ce, vissajjenti.
These, too, after investigating, would release him if he was innocent.
Các quan giữ luật đó, sau khi xét xử, nếu người đó không phải là cướp, cũng sẽ thả ra.
Coro ce, aṭṭhakulikānaṃ denti.
If he was a thief, they would hand him over to the Aṭṭhakulikas.
Nếu người đó là cướp, họ giao cho các quan tám dòng họ (Aṭṭhakulika).
Tepi tatheva katvā senāpatissa, senāpati uparājassa, uparājā rañño, rājā vinicchinitvā acoro ce, vissajjeti.
These, having done likewise, would hand him over to the Senāpati, the Senāpati to the Uparājā, the Uparājā to the king, and the king, after investigating, would release him if he was innocent.
Các quan đó cũng làm tương tự rồi giao cho tổng tư lệnh, tổng tư lệnh giao cho phó vương, phó vương giao cho vua. Nhà vua sau khi xét xử, nếu người đó không phải là cướp, sẽ thả ra.
Sace pana coro hoti, paveṇīpotthakaṃ vācāpeti.
But if he was a thief, he would have the traditional record read aloud.
Nhưng nếu người đó là cướp, nhà vua sẽ cho đọc cuốn sách luật truyền thống.
Tattha – ‘‘yena idaṃ nāma kataṃ, tassa ayaṃ nāma daṇḍo’’ti likhitaṃ.
Therein it was written: "For one who has committed such and such an act, such and such a penalty applies."
Trong đó có ghi: “Ai đã làm việc này thì người đó phải chịu hình phạt này.”
Rājā tassa kiriyaṃ tena samānetvā tadanucchavikaṃ daṇḍaṃ karoti.
The king, matching his act with that, would impose an appropriate penalty.
Nhà vua sẽ đối chiếu hành vi của người đó với luật và áp dụng hình phạt phù hợp.
Iti etaṃ porāṇaṃ vajjidhammaṃ samādāya vattantānaṃ manussā na ujjhāyanti, ‘‘rājāno porāṇapaveṇiyā kammaṃ karonti, etesaṃ doso natthi, amhākaṃyeva doso’’ti appamattā kammante karonti.
Thus, when acting in accordance with this ancient Vajji tradition, people do not complain, but say, "The kings act according to ancient tradition; there is no fault in them, the fault is ours alone," and they diligently perform their duties.
Vì vậy, khi các vị vua hành xử theo pháp Vajji cổ xưa này, người dân không oán trách, họ nói: “Các vị vua đang làm theo truyền thống cổ xưa, không phải lỗi của họ, mà là lỗi của chúng ta,” rồi họ siêng năng làm việc.
Evaṃ rājūnaṃ vuddhi hoti.
Thus, there is growth for the kings.
Như vậy, các vị vua sẽ phát triển.
Tena vuttaṃ – ‘‘vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.
Therefore, it was said: "Growth alone, Ānanda, is to be expected for the Vajji, not decline."
Do đó, đã nói: “Này Ānanda, sự tăng trưởng là điều có thể mong đợi cho người Vajji, chứ không phải sự suy tàn.”
Sakkarontīti yaṃkiñci tesaṃ sakkāraṃ karontā sundarameva karonti.
"Sakkaronti" means that whatever honor they pay them, they do it beautifully.
Sakkarontīti (tôn trọng): Bất cứ sự tôn trọng nào họ dành cho những người đó, họ đều làm một cách tốt đẹp.
Garuṃ karontīti garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvāva karonti.
"Garuṃ karonti" means they do it treating them with respect.
Garuṃ karontīti (kính trọng): Họ thực hiện với thái độ tôn kính.
Mānentīti manena piyāyanti.
"Mānenti" means they cherish them in their minds.
Mānentīti (quý trọng): Họ yêu mến bằng tâm.
Pūjentīti nipaccakāraṃ dassenti.
"Pūjenti" means they show obeisance.
Pūjentīti (cúng dường): Họ thể hiện sự cung kính.
Sotabbaṃ maññantīti divasassa dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ gantvā tesaṃ kathaṃ sotabbaṃ saddhātabbaṃ maññanti.
"Sotabbaṃ maññanti" means they go to attend two or three times a day and consider their words worth listening to and believing.
Sotabbaṃ maññantīti (cho là đáng nghe): Họ đến hầu hạ hai ba lần mỗi ngày và cho rằng lời nói của những người đó là đáng nghe, đáng tin cậy.
Tattha ye evaṃ mahallakānaṃ rājūnaṃ sakkārādīni na karonti, ovādatthāya ca nesaṃ upaṭṭhānaṃ na gacchanti, te tehi vissaṭṭhā anovadiyamānā kīḷāpasutā rajjato parihāyanti.
In this regard, those who do not show honor and so forth to such elder kings, and do not go to attend them for advice, being abandoned and unadmonished by them, become engrossed in play and decline from their kingdom.
Trong số đó, những ai không thực hiện sự tôn trọng, v.v., đối với các vị vua lớn tuổi như vậy, và không đến hầu hạ để nhận lời khuyên của họ, thì những người đó, bị họ bỏ rơi, không được khuyên bảo, chìm đắm trong vui chơi, sẽ bị suy tàn khỏi vương quốc.
Ye pana tathā paṭipajjanti, tesaṃ mahallakarājāno – ‘‘idaṃ kātabbaṃ, idaṃ na kātabba’’nti porāṇaṃ paveṇiṃ ācikkhanti.
But those who do act in such a way, those elder kings instruct them in the ancient tradition, saying, "This should be done, this should not be done."
Còn những ai hành xử như vậy, các vị vua lớn tuổi sẽ chỉ dạy cho họ truyền thống cổ xưa: “Điều này nên làm, điều này không nên làm.”
Saṅgāmaṃ patvāpi – ‘‘evaṃ pavisitabbaṃ, evaṃ nikkhamitabba’’nti upāyaṃ dassenti.
Even upon reaching the battlefield, they show them the strategy, saying, "This is how to enter, this is how to withdraw."
Ngay cả khi lâm trận, họ cũng chỉ dẫn phương pháp: “Nên tiến vào như thế này, nên rút lui như thế này.”
Te tehi ovadiyamānā yathāovādaṃ paṭipajjantā sakkonti rājappaveṇiṃ sandhāretuṃ.
Being advised by them, and acting according to the advice, they are able to uphold the royal tradition.
Những người đó, được họ khuyên bảo, hành xử theo lời khuyên, có thể duy trì truyền thống vương quyền.
Tena vuttaṃ – ‘‘vuddhiyeva, ānanda, vajjīnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.
Therefore, it was said: "Growth alone, Ānanda, is to be expected for the Vajji, not decline."
Do đó, đã nói: “Này Ānanda, sự tăng trưởng là điều có thể mong đợi cho người Vajji, chứ không phải sự suy tàn.”
Kulitthiyoti kulagharaṇiyo.
"Kulitthiyo" means noble ladies.
Kulitthiyoti (phụ nữ thuộc gia đình): là những người vợ trong gia đình.
Kulakumāriyoti anividdhā tāsaṃ dhītaro.
"Kulakumāriyo" means their unmarried daughters.
Kulakumāriyoti (thiếu nữ thuộc gia đình): là những cô con gái chưa chồng của họ.
Okkassa pasayhāti ettha ‘‘okkassā’’ti vā ‘‘pasayhā’’ti vā pasayhākārassevetaṃ nāmaṃ.
Regarding "okkassa pasayhā," either "okkassā" or "pasayhā" is a name for forcible action.
Okkassa pasayhāti: Ở đây, “okkassā” hoặc “pasayhā” đều là tên gọi của hành vi cưỡng bức.
‘‘Ukkassā’’tipi paṭhanti.
Some also read "ukkassā."
Cũng có bản đọc là “Ukkassā”.
Tattha okkassāti avakassitvā ākaḍḍhitvā.
Here, "okkassā" means by dragging away, by pulling.
Ở đây, okkassāti có nghĩa là kéo đi, lôi đi.
Pasayhāti abhibhavitvā ajjhottharitvāti ayaṃ vacanattho.
"Pasayhā" means by overpowering, by overwhelming; this is the meaning of the word.
Pasayhāti có nghĩa là áp đảo, cưỡng đoạt. Đây là ý nghĩa của từ.
Evañhi karontānaṃ vijite manussā – ‘‘amhākaṃ gehe puttamātaropi, kheḷasiṅghāṇikādīni mukhena apanetvā saṃvaḍḍhitadhītaropi ime rājāno balakkārena gahetvā attano ghare vāsentī’’ti kupitā paccantaṃ pavisitvā corā vā corasahāyā vā hutvā janapadaṃ paharanti.
When they act in this way, the people in their realm, being angry, say, "These kings forcibly take our daughters, whom we nourished by removing their spittle and snot from their mouths, and keep them in their own houses," and, going to the border regions, become thieves or associates of thieves and strike at the countryside.
Thật vậy, khi các vị vua làm như vậy, người dân trong vương quốc sẽ tức giận nói: “Các vị vua này đã dùng vũ lực bắt con gái của chúng ta, những người mà chúng ta đã nuôi dưỡng từ bé, thậm chí còn dùng miệng để lau nước mũi và đờm dãi, về nhà của họ,” rồi họ đi vào vùng biên giới, trở thành cướp hoặc đồng bọn của cướp, và tấn công đất nước.
Evaṃ akarontānaṃ pana vijite manussā appossukkā sakāni kammāni karontā rājakosaṃ vaḍḍhenti.
But in the realm of those who do not act in this way, the people, being free from worry, perform their own work and increase the royal treasury.
Còn khi các vị vua không làm như vậy, người dân trong vương quốc sẽ không lo lắng, thực hiện công việc của mình và làm tăng kho bạc của nhà vua.
Evamettha vuddhihāniyo veditabbā.
Thus, here, growth and decline should be understood.
Như vậy, ở đây, sự tăng trưởng và suy tàn cần được hiểu rõ.
Vajjīnaṃ vajjicetiyānīti vajjirājūnaṃ vajjiraṭṭhe cittīkataṭṭhena cetiyānīti laddhanāmāni yakkhaṭṭhānāni.
"Vajjīnaṃ vajjicetiyāni" refers to the shrines (yakkhaṭṭhānāni) of the Vajji kings in the Vajji country, which are named "cetiya" because they are revered (cittīkataṭṭhena).
Vajjīnaṃ vajjicetiyānīti (các đền thờ của người Vajji): là những nơi thờ cúng các vị Dạ Xoa, được gọi là cetiyas (đền thờ) vì được tôn kính trong vương quốc Vajji của các vị vua Vajji.
Abbhantarānīti antonagare ṭhitāni.
"Abbhantarāni" means those located within the city.
Abbhantarānīti (bên trong): là những nơi nằm bên trong thành phố.
Bāhirānīti bahinagare ṭhitāni.
"Bāhirāni" means those located outside the city.
Bāhirānīti (bên ngoài): là những nơi nằm bên ngoài thành phố.
Dinnapubbanti pubbe dinnaṃ.
"Dinnapubbaṃ" means given previously.
Dinnapubbanti (đã từng được cấp): là những điều đã được cấp trước đây.
Katapubbanti pubbe kataṃ.
"Katapubbaṃ" means done previously.
Katapubbanti (đã từng được làm): là những điều đã được làm trước đây.
No parihāpessantīti aparihāpetvā yathāpavattameva karissanti dhammikaṃ baliṃ parihāpentānañhi devatā ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ na karonti, anuppannaṃ dukkhaṃ janetuṃ asakkontāpi uppannaṃ kāsasīsarogādiṃ vaḍḍhenti, saṅgāme patte sahāyā na honti.
"They will not diminish" means they will not diminish the righteous offerings, but will perform them as they have always been. Indeed, for those who diminish their righteous offerings, the devas do not provide well-arranged protection. Even though unable to cause unarisen suffering, they can intensify arisen sicknesses like cough, headache, and so forth, and when battle arrives, they are not allies.
Không làm suy giảm (No parihāpessantī) nghĩa là không làm suy giảm mà sẽ thực hiện đúng như truyền thống. Bởi lẽ, đối với những người làm suy giảm việc cúng dường hợp pháp, các vị thiên thần sẽ không thực hiện sự bảo vệ một cách chu đáo; dù không thể tạo ra khổ đau chưa phát sinh, họ cũng làm tăng thêm các bệnh đã phát sinh như ho, đau đầu, v.v., và sẽ không có đồng minh khi chiến tranh xảy ra.
Aparihāpentānaṃ pana ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ karonti, anuppannaṃ sukhaṃ uppādetuṃ asakkontāpi uppannaṃ kāsasīsarogādiṃ hananti, saṅgāmasīse sahāyā hontīti evamettha vuddhihāniyo veditabbā.
However, for those who do not diminish them, the devas provide well-arranged protection. Even though unable to cause unarisen happiness, they destroy arisen sicknesses like cough, headache, and so forth, and they become allies at the forefront of battle. Thus, in this matter, growth and decline should be understood.
Ngược lại, đối với những người không làm suy giảm, các vị thiên thần sẽ thực hiện sự bảo vệ một cách chu đáo; dù không thể tạo ra hạnh phúc chưa phát sinh, họ cũng tiêu trừ các bệnh đã phát sinh như ho, đau đầu, v.v., và sẽ là đồng minh trên chiến trường. Sự tăng trưởng và suy giảm cần được hiểu theo cách này.
Dhammikā rakkhāvaraṇaguttīti ettha rakkhā eva yathā anicchitaṃ na gacchati, evaṃ āvaraṇato āvaraṇaṃ.
Here, in " dhammikā rakkhāvaraṇaguttīti" (righteous protection, safeguard, and security), "rakkhā" (protection) is a shield against what is undesired, preventing it from coming, thus it is "āvaraṇa" (a barrier).
Trong cụm từ sự bảo vệ, che chở, giữ gìn hợp pháp (dhammikā rakkhāvaraṇagutti), sự bảo vệ (rakkhā) là sự che chở (āvaraṇa) để những điều không mong muốn không xảy ra.
Yathā icchitaṃ na vinassati, evaṃ gopāyanato gutti.
"Gutti" (security) is a guarding that prevents what is desired from being destroyed, thus it is "gopāyana" (a safeguarding).
Sự giữ gìn (gutti) là sự bảo vệ (gopāyana) để những điều mong muốn không bị hủy hoại.
Tattha balakāyena parivāretvā rakkhaṇaṃ pabbajitānaṃ dhammikā rakkhāvaraṇagutti nāma na hoti.
Among these, protection by surrounding with a body of troops is not a righteous protection, safeguard, and security for renunciants.
Trong đó, việc bảo vệ bằng cách bao vây với quân đội không phải là sự bảo vệ, che chở, giữ gìn hợp pháp cho các vị xuất gia.
Yathā pana vihārassa upavane rukkhe na chindanti, vājikā vajjhaṃ na karonti, pokkharaṇīsu macche na gaṇhanti, evaṃ karaṇaṃ dhammikā rakkhāvaraṇagutti nāma.
However, not cutting down trees in the monastery's grove, hunters not killing game there, and not catching fish in the ponds – doing things in this manner is called righteous protection, safeguard, and security.
Mà việc không đốn cây trong khu vườn của tịnh xá, thợ săn không giết hại trong đó, không bắt cá trong các ao hồ, v.v., đó mới được gọi là sự bảo vệ, che chở, giữ gìn hợp pháp.
Kinti anāgatā cāti iminā pana nesaṃ evaṃ paccupaṭṭhitacittasantānoti cittappavattiṃ pucchati.
With the phrase " Kinti anāgatā cā" (whether the unarrived...), he asks about the state of mind of the Vajjians, whether their thoughts are thus present.
Với câu "Làm sao những vị chưa đến?" (Kinti anāgatā cā), Đức Phật hỏi về tâm thái của họ: "Tâm của họ đang hiện diện như thế nào?"
Tattha ye anāgatānaṃ arahantānaṃ āgamanaṃ na icchanti, te assaddhā honti appasannā.
Among them, those who do not desire the coming of unarrived Arahants are faithless and lacking in devotion.
Trong đó, những người không mong muốn sự đến của các vị A-la-hán chưa đến thì là những người không có đức tin, không có niềm tịnh tín.
Pabbajite ca sampatte paccuggamanaṃ na karonti, gantvā na passanti, paṭisanthāraṃ na karonti, pañhaṃ na pucchanti, dhammaṃ na suṇanti, dānaṃ na denti, anumodanaṃ na suṇanti, nivāsanaṭṭhānaṃ na saṃvidahanti.
When renunciants arrive, they do not go forth to meet them, they do not go to see them, they do not offer greetings, they do not ask questions, they do not listen to the Dhamma, they do not give offerings, they do not listen to the anumodanā, and they do not arrange lodging places.
Khi các vị xuất gia đến, họ không đi ra đón tiếp, không đến thăm viếng, không hỏi han xã giao, không hỏi vấn đề, không nghe Pháp, không bố thí, không nghe lời tùy hỷ, không sắp xếp chỗ ở.
Atha nesaṃ avaṇṇo abbhuggacchati – ‘‘asuko nāma rājā assaddho appasanno, pabbajite sampatte paccuggamanaṃ na karoti…pe… nivāsanaṭṭhānaṃ na saṃvidahatī’’ti.
Then, a dispraise arises concerning them: "A certain king is faithless and undevoted; when renunciants arrive, he does not go forth to meet them... he does not arrange lodging places."
Khi đó, tiếng xấu của họ sẽ lan truyền: "Vị vua tên là X đó không có đức tin, không có niềm tịnh tín; khi các vị xuất gia đến, ông ta không đi ra đón tiếp... (tương tự)... không sắp xếp chỗ ở."
Taṃ sutvā pabbajitā tassa nagaradvārena na gacchanti, gacchantāpi nagaraṃ na pavisanti.
Hearing that, renunciants do not pass through the gate of that king's city, and even if they go, they do not enter the city.
Nghe vậy, các vị xuất gia sẽ không đi qua cổng thành của vị vua đó; dù có đi, họ cũng không vào thành.
Evaṃ anāgatānaṃ arahantānaṃ anāgamanameva hoti.
Thus, for the unarrived Arahants, there is only non-arrival.
Như vậy, các vị A-la-hán chưa đến sẽ không đến.
Āgatānampi phāsuvihāre asati yepi ajānitvā āgatā, te – ‘‘vasissāmāti tāva cintetvā āgatamhā, imesaṃ pana rājūnaṃ iminā nīhārena ko vasissatī’’ti nikkhamitvā gacchanti.
And for those who have arrived, if there is no comfortable dwelling, even those who arrived unknowingly, thinking "We intended to stay," depart saying, "With this conduct of these kings, who would stay?"
Ngay cả những vị đã đến, nếu không có sự an lạc, những vị đã đến mà không biết trước cũng sẽ nghĩ: "Chúng ta đã đến với ý định sẽ ở lại, nhưng với thái độ của các vị vua này, ai sẽ ở lại đây?" Rồi họ sẽ rời đi.
Evaṃ anāgatesu anāgacchantesu, āgatesu dukkhaṃ viharantesu so deso pabbajitānaṃ anāvāso hoti.
Thus, with the unarrived not coming and the arrived dwelling in discomfort, that region becomes uninhabitable for renunciants.
Như vậy, khi các vị xuất gia chưa đến thì không đến, và khi các vị đã đến thì sống trong khó khăn, vùng đất đó sẽ không phải là nơi trú ngụ cho các vị xuất gia.
Tato devatārakkhā na hoti, devatārakkhāya asati amanussā okāsaṃ labhanti.
Consequently, there is no protection from devas. When there is no deva protection, non-human beings find opportunity.
Từ đó, không có sự bảo vệ của thiên thần; khi không có sự bảo vệ của thiên thần, các loài phi nhân sẽ có cơ hội.
Amanussā ussannā anuppannaṃ byādhiṃ uppādenti, sīlavantānaṃ dassanapañhāpucchanādivatthukassa puññassa anāgamo hoti.
When non-human beings are numerous, they cause unarisen diseases to arise, and there is no acquisition of merit, which consists of seeing, asking questions of, and so forth, from virtuous individuals.
Các loài phi nhân đông đúc sẽ gây ra bệnh tật chưa phát sinh, và không có sự đến của phước báu liên quan đến việc gặp gỡ, hỏi vấn đề của những người giữ giới.
Vipariyāyena pana yathāvuttakaṇhapakkhaviparītassa sukkapakkhassa sambhavo hotīti evamettha vuddhihāniyo veditabbā.
Conversely, the opposite, the white side of the dark side mentioned, comes into being. Thus, in this matter, growth and decline should be understood.
Ngược lại, sẽ có sự phát sinh của phe trắng (sukkha-pakkhā) trái ngược với phe đen (kaṇha-pakkhā) đã nói ở trên. Sự tăng trưởng và suy giảm cần được hiểu theo cách này.
135. Ekamidāhanti idaṃ bhagavā pubbe vajjīnaṃ imassa vajjisattakassa desitabhāvappakāsanatthamāha.
Ekamidāhaṃ (Once I was...)—the Blessed One spoke this to announce that this collection of seven conditions of welfare was previously taught to the Vajjians.
135. "Một lần nọ, tôi..." (Ekamidāhaṃ) Đức Thế Tôn nói điều này để công bố rằng bảy điều bất thối chuyển này đã được Ngài thuyết giảng cho người Vajji từ trước.
Tattha sārandade cetiyeti evaṃnāmake vihāre.
Here, sārandade cetiye means in a monastery named thus.
Trong đó, "tại Sārandada Cetiya" (sārandade cetiye) là tại tịnh xá có tên như vậy.
Anuppanne kira buddhe tattha sārandadassa yakkhassa nivāsanaṭṭhānaṃ cetiyaṃ ahosi.
Indeed, before the Buddha's arising, there was a shrine (cetiya) there, which was the dwelling place of a Yakkha named Sārandada.
Nghe nói, trước khi Đức Phật xuất hiện, đó là một ngôi cetiya (đền thờ) là nơi cư ngụ của Dạ-xoa Sārandada.
Athettha bhagavato vihāraṃ kārāpesuṃ, so sārandade cetiye katattā sārandadacetiyantveva saṅkhyaṃ gato.
Then, they built a monastery for the Blessed One there, and because it was built at the Sārandada Cetiya, it came to be known as the Sārandada Cetiya.
Sau đó, người ta đã xây dựng một tịnh xá cho Đức Thế Tôn ở đó, và vì được xây dựng tại Sārandada Cetiya, nên nó được gọi là Sārandada Cetiya.
Akaraṇīyāti akātabbā, aggahetabbāti attho.
Akaraṇīyā (not to be done) means not to be performed, not to be taken.
Không nên làm (Akaraṇīyā) có nghĩa là không nên làm, không nên chiếm đoạt.
Yadidanti nipātamattaṃ.
Yadidaṃ (namely) is merely a particle.
Mà là (Yadidaṃ) chỉ là một từ nối.
Yuddhassāti karaṇatthe sāmivacanaṃ, abhimukhayuddhena gahetuṃ na sakkāti attho.
Yuddhassa is a genitive case used in the sense of an agent; the meaning is, "they cannot be taken by direct battle."
Của chiến tranh (Yuddhassā) là cách nói sở hữu trong nghĩa công cụ, có nghĩa là không thể chiếm đoạt bằng cách đối đầu chiến đấu.
Aññatra upalāpanāyāti ṭhapetvā upalāpanaṃ.
Aññatra upalāpanāyā (except by persuasion) means excluding persuasion.
Trừ sự dụ dỗ (Aññatra upalāpanāyā) nghĩa là ngoại trừ sự dụ dỗ.
Upalāpanā nāma – ‘‘alaṃ vivādena, idāni samaggā homā’’ti hatthiassarathahiraññasuvaṇṇādīni pesetvā saṅgahakaraṇaṃ.
Persuasion means sending elephants, horses, chariots, gold, silver, and so forth, and making gifts, saying, "Let there be no dispute, now let us be united."
Dụ dỗ (upalāpanā) là việc gửi voi, ngựa, xe, vàng bạc, v.v., và thực hiện sự chiêu đãi bằng cách nói: "Đừng cãi vã nữa, bây giờ chúng ta hãy đoàn kết lại."
Evañhi saṅgahaṃ katvā kevalaṃ vissāsena sakkā gaṇhitunti attho.
For by making such gifts, they can be taken simply through trust.
Bởi vì, bằng cách chiêu đãi như vậy, người ta có thể chiếm đoạt chỉ bằng sự tin tưởng.
Aññatra mithubhedāyāti ṭhapetvā mithubhedaṃ.
Aññatra mithubhedāyā (except by sowing dissension) means excluding sowing dissension among themselves.
Trừ sự chia rẽ (Aññatra mithubhedāyā) nghĩa là ngoại trừ sự chia rẽ.
Iminā aññamaññabhedaṃ katvāpi sakkā ete gahetunti dasseti.
By this, he shows that they can be taken even by causing dissension among themselves.
Điều này cho thấy rằng cũng có thể chiếm đoạt họ bằng cách gây chia rẽ lẫn nhau.
Idaṃ brāhmaṇo bhagavato kathāya nayaṃ labhitvā āha.
This the brahmin said, having received the method from the Blessed One's discourse.
Brahmin nói điều này sau khi nắm bắt được ý nghĩa từ lời thuyết giảng của Đức Thế Tôn.
Abhinanditvāti cittena abhinanditvā.
Abhinanditvā (rejoicing) means rejoicing in mind.
Tùy hỷ (Abhinanditvā) nghĩa là tùy hỷ trong tâm.
Anumoditvāti ‘‘yāva subhāsitañcidaṃ bhotā gotamenā’’ti vācāya anumoditvā.
Anumoditvā (commending) means commending with speech, saying, "How well said this is by Master Gotama!"
Hoan hỷ (Anumoditvā) nghĩa là hoan hỷ bằng lời nói: "Lời của Ngài Gotama thật là hay!"
Pakkāmīti rañño santikaṃ gato.
Pakkāmī (departed) means he went to the king.
Rồi ra đi (Pakkāmī) nghĩa là đi đến chỗ vua.
Tato naṃ rājā – ‘‘kiṃ ācariya, bhagavā avacā’’ti pucchi.
Then the king asked him, "Teacher, what did the Blessed One say?"
Khi đó, vua hỏi ông ta: "Thưa đại sư, Đức Thế Tôn đã nói gì?"
So – ‘‘yathā bho samaṇassa gotamassa vacanaṃ na sakkā vajjī kenaci gahetuṃ, api ca upalāpanāya vā mithubhedena vā sakkā’’ti āha.
He replied, "Master, no one can conquer the Vajjians by force, but they can be taken by persuasion or by sowing dissension."
Ông ta nói: "Thưa bệ hạ, theo lời của Sa-môn Gotama, không ai có thể chiếm đoạt người Vajji được, nhưng có thể chiếm đoạt bằng sự dụ dỗ hoặc sự chia rẽ."
Tato naṃ rājā – ‘‘upalāpanāya amhākaṃ hatthiassādayo nassissanti, bhedeneva te gahessāmi, kiṃ karomā’’ti pucchi.
Then the king asked him, "By persuasion, our elephants, horses, etc., will be lost. I will take them by sowing dissension. What should I do?"
Khi đó, vua hỏi ông ta: "Nếu dụ dỗ, voi, ngựa, v.v. của chúng ta sẽ bị mất. Ta sẽ chiếm đoạt họ bằng sự chia rẽ. Ta phải làm gì?"
Tena hi, mahārāja, tumhe vajjiṃ ārabbha parisati kathaṃ samuṭṭhāpetha.
"Then, great king, you should initiate a discussion in the assembly concerning the Vajjians.
Vậy thì, thưa Đại vương, bệ hạ hãy bắt đầu một cuộc thảo luận trong hội đồng về người Vajji.
Tato ahaṃ – ‘‘kiṃ te mahārāja tehi, attano santakehi kasivāṇijjādīni katvā jīvantu ete rājāno’’ti vatvā pakkamissāmi.
Then I will say, 'What are they to you, great king? Let these kings live by engaging in their own farming and trading,' and I will depart.
Khi đó, ta sẽ nói: "Thưa Đại vương, bệ hạ cần gì họ? Hãy để các vị vua này sống bằng nghề nông, buôn bán, v.v. của riêng mình," rồi ta sẽ bỏ đi.
Tato tumhe – ‘‘kinnu kho bho esa brāhmaṇo vajjiṃ ārabbha pavattaṃ kathaṃ paṭibāhatī’’ti vadeyyātha, divasabhāge cāhaṃ tesaṃ paṇṇākāraṃ pesessāmi, tampi gāhāpetvā tumhepi mama dosaṃ āropetvā bandhanatālanādīni akatvāva kevalaṃ khuramuṇḍaṃ maṃ katvā nagarā nīharāpetha.
Then you should say, 'Why does this brahmin obstruct a discussion concerning the Vajjians?' And during the daytime, I will send them a gift, and after making them accept it, you too should accuse me, and without binding or beating me, simply shave my head and banish me from the city.
Khi đó, bệ hạ hãy nói: "Sao vị Brahmin này lại phản đối cuộc thảo luận về người Vajji?" Và vào ban ngày, ta sẽ gửi quà cho họ. Bệ hạ hãy để họ nhận quà, rồi buộc tội ta, và thay vì trói buộc hay đánh đập, chỉ cần cạo đầu ta và đuổi ta ra khỏi thành.
Athāhaṃ – ‘‘mayā te nagare pākāro parikhā ca kāritā, ahaṃ kira dubbalaṭṭhānañca uttānagambhīraṭṭhānañca jānāmi, na cirasseva dāni ujuṃ karissāmī’’ti vakkhāmi.
Then I will declare, 'I built the wall and moat in your city. I know the weak spots and the places that are openly deep. Soon I will straighten things out now.'
Khi đó, ta sẽ nói: "Ta đã xây tường thành và hào nước trong thành của bệ hạ. Ta biết những nơi yếu kém và những nơi nông sâu. Chẳng bao lâu nữa ta sẽ làm cho nó thẳng thớm."
Taṃ sutvā tumhe – ‘‘gacchatū’’ti vadeyyāthāti.
Hearing that, you should say, 'Let him go.'"
Nghe vậy, bệ hạ hãy nói: "Hãy đi đi!"
Rājā sabbaṃ akāsi.
The king did everything as instructed.
Vua đã làm tất cả mọi thứ.
Licchavī tassa nikkhamanaṃ sutvā – ‘‘saṭho brāhmaṇo, mā tassa gaṅgaṃ uttarituṃ adatthā’’ti āhaṃsu.
The Licchavis, hearing of his expulsion, said, "The brahmin is a rogue; do not let him cross the Gaṅgā!"
Người Licchavī nghe tin ông ta bị trục xuất liền nói: "Brahmin đó là kẻ lừa đảo, đừng cho hắn vượt sông Gaṅgā!"
Tatra ekaccehi – ‘‘amhe ārabbha kathitattā kira so evaṃ kato’’ti vutte ‘‘tena hi, bhaṇe, etū’’ti bhaṇiṃsu.
Some among them then said, "Perhaps he was treated this way because he spoke about us," and then they said, "In that case, let him come, friends!"
Khi một số người nói: "Chắc là hắn bị như vậy vì đã nói về chúng ta," thì họ nói: "Vậy thì, này, hãy để hắn đến!"
So gantvā licchavī disvā ‘‘kiṃ āgatatthā’’ti pucchito taṃ pavattiṃ ārocesi, licchavino – ‘‘appamattakena nāma evaṃ garuṃ daṇḍaṃ kātuṃ na yutta’’nti vatvā – ‘‘kiṃ te tatra ṭhānantara’’nti pucchiṃsu.
When he went and the Licchavis saw him and asked, "Why have you come?" he related what had happened. The Licchavis said, "It is not right to inflict such a severe punishment for a minor offense," and then they asked, "What was your position there?"
Ông ta đến, thấy người Licchavī, khi được hỏi: "Ông đến làm gì?", ông ta kể lại sự việc. Người Licchavī nói: "Không nên trừng phạt nặng nề như vậy chỉ vì một lỗi nhỏ," rồi hỏi: "Chức vụ của ông ở đó là gì?"
‘‘Vinicchayāmaccohamasmī’’ti.
"I was the judge-minister."
"Tôi là quan tòa."
Tadeva te ṭhānantaraṃ hotūti.
"Then let that be your position here," they said.
"Vậy thì, hãy để đó là chức vụ của ông!"
So suṭṭhutaraṃ vinicchayaṃ karoti, rājakumārā tassa santike sippaṃ uggaṇhanti.
He then judged even more excellently, and the royal princes learned their skills from him.
Ông ta xét xử rất tốt, và các hoàng tử học nghề từ ông ta.
So patiṭṭhitaguṇo hutvā ekadivasaṃ ekaṃ licchaviṃ gahetvā ekamantaṃ gantvā – dārakā kasantīti pucchi.
Having established himself in their trust, one day he took a certain Licchavī aside and asked, “Do the boys plough?”
Vị Bà-la-môn ấy, sau khi đã có được uy tín, một ngày nọ, dẫn một vị Licchavi đến một nơi riêng và hỏi: “Này các con, họ có cày ruộng không?”
Āma, kasanti.
“Yes, they plough.”
“Vâng, họ có cày.”
Dve goṇe yojetvāti?
“Harnessing two oxen?”
“Họ có dùng hai con bò để cày không?”
Āma, dve goṇe yojetvāti.
“Yes, harnessing two oxen.”
“Vâng, họ có dùng hai con bò để cày.”
Ettakaṃ vatvā nivatto.
Having said that much, he returned.
Nói xong chừng ấy, ông ta quay về.
Tato taṃ añño – ‘‘kiṃ ācariyo āhā’’ti pucchitvā tena vuttaṃ asaddahanto ‘‘na me esa yathābhūtaṃ kathetī’’ti tena saddhiṃ bhijji.
Then another Licchavī, having asked him, “What did the teacher say?” and not believing what was said by him, thought, “This one does not tell me the truth,” and became estranged from him.
Sau đó, một người khác hỏi vị Licchavi ấy: “Thưa thầy, thầy đã nói gì vậy?” Vì không tin lời ông ta nói, người ấy nghĩ: “Người này không nói sự thật cho ta biết,” rồi từ đó chia rẽ với ông ta.
Brāhmaṇo aññasmiṃ divase ekaṃ licchaviṃ ekamantaṃ netvā – ‘‘kena byañjanena bhuttosī’’ti pucchitvā nivatto.
On another day, the brahmin led a Licchavī aside and, having asked, “With what condiment did you eat?” returned.
Một ngày khác, vị Bà-la-môn dẫn một vị Licchavi đến một nơi riêng và hỏi: “Ngươi đã ăn món gì?” Rồi ông ta quay về.
Tampi añño pucchitvā asaddahanto tatheva bhijji.
Another, having asked that one too, and not believing him, became estranged in the same way.
Một người khác cũng hỏi vị Licchavi ấy, và vì không tin, cũng chia rẽ như vậy.
Brāhmaṇo aparampi divasaṃ ekaṃ licchaviṃ ekamantaṃ netvā – ‘‘atiduggatosi kirā’’ti pucchi.
On yet another day, the brahmin led a Licchavī aside and asked, “It is said you are very poor?”
Một ngày khác nữa, vị Bà-la-môn dẫn một vị Licchavi đến một nơi riêng và hỏi: “Nghe nói ngươi rất nghèo phải không?”
Ko evamāhāti pucchito asuko nāma licchavīti.
When asked, “Who said so?” he replied, “A certain Licchavī by name.”
Khi được hỏi: “Ai nói vậy?”, ông ta đáp: “Vị Licchavi tên là A-xoa-ca.”
Aparampi ekamantaṃ netvā – ‘‘tvaṃ kira bhīrukajātiko’’ti pucchi.
He led another aside and asked, “It is said you are of a timid nature?”
Lại dẫn một vị khác đến một nơi riêng và hỏi: “Nghe nói ngươi là người nhút nhát phải không?”
Ko evamāhāti?
“Who said so?”
“Ai nói vậy?”
Asuko nāma licchavīti.
“A certain Licchavī by name.”
“Vị Licchavi tên là A-xoa-ca.”
Evaṃ aññena akathitameva aññassa kathento tīhi saṃvaccharehi te rājāno aññamaññaṃ bhinditvā yathā dve ekamaggena na gacchanti, tathā katvā sannipātabheriṃ carāpesi.
Thus, by telling one what another had not even said, he divided those kings among themselves in three years, so that no two would go by the same path, and then had the assembly drum beaten.
Cứ như thế, nói những điều mà người này chưa nói cho người kia, trong ba năm, ông ta đã khiến các vị vua ấy chia rẽ lẫn nhau, đến nỗi hai người không còn đi cùng một con đường nữa, rồi cho đánh trống triệu tập hội nghị.
Licchavino – ‘‘issarā sannipatantu, sūrā sannipatantū’’ti vatvā na sannipatiṃsu.
The Licchavīs, saying, “Let the powerful assemble! Let the brave assemble!” did not assemble.
Các vị Licchavi nói: “Các vị lãnh đạo hãy đến họp, các vị dũng sĩ hãy đến họp,” nhưng họ không đến họp.
Brāhmaṇo – ‘‘ayaṃ dāni kālo, sīghaṃ āgacchatū’’ti rañño sāsanaṃ pesesi.
The brahmin then sent a message to the king, saying, “Now is the time! Come quickly!”
Vị Bà-la-môn gửi tin nhắn đến vua: “Bây giờ là lúc thích hợp, xin hãy đến nhanh.”
Rājā sutvāva balabheriṃ carāpetvā nikkhami.
As soon as the king heard, he had the army drum beaten and set out.
Vua vừa nghe xong liền cho đánh trống tập hợp quân đội và xuất quân.
Vesālikā sutvā – ‘‘rañño gaṅgaṃ uttarituṃ na dassāmā’’ti bheriṃ carāpesuṃ.
The people of Vesālī, hearing of it, had a drum beaten, saying, “We will not allow the king to cross the Gaṅgā.”
Dân chúng Vesālī nghe tin liền cho đánh trống nói: “Chúng ta sẽ không cho vua vượt sông Gaṅgā.”
Tampi sutvā – ‘‘gacchantu sūrarājāno’’tiādīni vatvā na sannipatiṃsu.
Hearing that too, they said, “Let the brave kings go!” and so forth, and did not assemble.
Nghe tiếng trống đó, họ nói: “Các vị vua dũng cảm hãy đi đi,” và không ai đến họp.
‘‘Nagarappavesanaṃ na dassāma, dvārāni pidahitvā ṭhassāmā’’ti bheriṃ carāpesuṃ.
They had a drum beaten, saying, “We will not allow entry into the city; we will keep the gates shut.”
Họ cho đánh trống nói: “Chúng ta sẽ không cho vào thành, chúng ta sẽ đóng cửa lại và đứng canh.”
Ekopi na sannipati.
Not a single one assembled.
Không một ai đến họp.
Yathāvivaṭeheva dvārehi pavisitvā sabbe anayabyasanaṃ pāpetvā gato.
He entered through the gates that were left open, brought all of them to ruin and destruction, and left.
Vua đi vào qua những cánh cổng vẫn còn mở, khiến tất cả rơi vào cảnh suy vong và tai họa.
136. Atha kho bhagavā acirapakkantetiādimhi sannipātetvāti dūravihāresu iddhimante pesetvā santikavihāresu sayaṃ gantvā – ‘‘sannipatatha, āyasmanto; bhagavā vo sannipātaṃ icchatī’’ti sannipātetvā.
Regarding the phrase, “ Then the Blessed One, not long after he had departed, etc.,” by “ having assembled” it means having sent bhikkhus with psychic power to distant monasteries, and having gone in person to nearby monasteries, and having assembled them with the words, “Assemble, venerable sirs! The Blessed One desires your assembly.”
Trong đoạn kinh bắt đầu bằng “Atha kho bhagavā acirapakkante” (Khi Thế Tôn vừa mới đi không lâu), “sannipātetvā” (tập hợp) có nghĩa là: Ngài đã sai các vị có thần thông ở những trú xứ xa đến, và tự mình đến những trú xứ gần để tập hợp họ, nói: “Này các Tôn giả, hãy tập hợp lại; Thế Tôn muốn các Tôn giả tập hợp.”
Aparihāniyeti aparihānikare, vuddhihetubhūteti attho.
“ Conditions of Welfare” means conditions that prevent decline, that is to say, causes of growth.
“Aparihāniye” nghĩa là không làm suy thoái, tức là những yếu tố dẫn đến sự tăng trưởng.
Dhamme desessāmīti candasahassaṃ sūriyasahassaṃ uṭṭhapento viya catukuṭṭake gehe anto teladīpasahassaṃ ujjālento viya pākaṭe katvā kathayissāmīti.
“ I will teach the Dhamma” means I will proclaim it, making it manifest, like raising a thousand moons and a thousand suns, or lighting a thousand oil lamps inside a house with four walls.
“Dhamme desessāmī” (sẽ thuyết giảng các pháp) có nghĩa là: Ngài sẽ thuyết giảng các pháp một cách rõ ràng, như thể làm cho một ngàn mặt trăng và một ngàn mặt trời mọc lên, hoặc như thắp sáng một ngàn ngọn đèn dầu bên trong một ngôi nhà bốn vách.
Tattha abhiṇhaṃ sannipātāti idaṃ vajjisattake vuttasadisameva.
Here, “ Frequent assemblies” is similar to what was stated in the seven conditions of welfare for the Vajjians.
Trong đó, “abhiṇhaṃ sannipātā” (thường xuyên hội họp) cũng giống như điều đã được nói trong bảy pháp của người Vajji.
Idhāpi ca abhiṇhaṃ asannipatitā disāsu āgatasāsanaṃ na suṇanti.
And here too, those who do not assemble frequently do not hear messages that arrive from various directions.
Ở đây cũng vậy, những vị không thường xuyên hội họp sẽ không nghe được những lời giáo huấn đến từ các phương.
Tato – ‘‘asukavihārasīmā ākulā, uposathapavāraṇā ṭhitā, asukasmiṃ ṭhāne bhikkhū vejjakammadūtakammādīni karonti, viññattibahulā pupphadānādīhi jīvikaṃ kappentī’’tiādīni na jānanti, pāpabhikkhūpi ‘‘pamatto bhikkhusaṅgho’’ti ñatvā rāsibhūtā sāsanaṃ osakkāpenti.
Consequently, they do not know such things as: “The monastery boundary in such-and-such a place is confused, Uposatha and Pavāraṇā are suspended; in such-and-such a place bhikkhus are engaging in medical practice, acting as messengers, and so forth, or living excessively by soliciting gifts of flowers, etc.” Wicked bhikkhus, realizing that “the Saṅgha is negligent,” gather together and cause the Dispensation to decline.
Do đó, họ không biết những điều như: “Giới hạn của trú xứ A-xoa-ca đang hỗn loạn, lễ Uposatha và Pavāraṇā bị đình trệ, ở nơi A-xoa-ca, các Tỳ-khưu đang làm công việc y sĩ, công việc sứ giả, v.v., họ sống nhờ việc cầu xin nhiều, cúng dường hoa, v.v.”; và các Tỳ-khưu xấu cũng biết rằng “Tăng đoàn đang lơ là,” nên họ tập hợp lại và làm cho giáo pháp bị suy yếu.
Abhiṇhaṃ sannipatitā pana taṃ taṃ pavattiṃ suṇanti, tato bhikkhusaṅghaṃ pesetvā sīmaṃ ujuṃ karonti, uposathapavāraṇādayo pavattāpenti, micchājīvānaṃ ussannaṭṭhāne ariyavaṃsake pesetvā ariyavaṃsaṃ kathāpenti, pāpabhikkhūnaṃ vinayadharehi niggahaṃ kārāpenti, pāpabhikkhūpi ‘‘appamatto bhikkhusaṅgho, na sakkā amhehi vaggabandhena vicaritu’’nti bhijjitvā palāyanti.
However, those who assemble frequently hear about these various occurrences, and then send a Saṅgha to rectify the boundary, re-establish Uposatha and Pavāraṇā, send those proficient in the Ariyavaṃsa to places where wrong livelihood is rampant to preach the Ariyavaṃsa, and have the wicked bhikkhus disciplined by Vinaya-holders. The wicked bhikkhus, thinking, “The Saṅgha is diligent; we cannot wander about in groups,” disperse and flee.
Ngược lại, những vị thường xuyên hội họp sẽ nghe được những sự việc đó, rồi sai Tăng đoàn đi chấn chỉnh giới hạn (sīmā), tổ chức các lễ Uposatha và Pavāraṇā, sai các Tỳ-khưu sống theo hạnh Ariyavaṃsa đến những nơi có nhiều Tỳ-khưu sống tà mạng để thuyết giảng Ariyavaṃsa, và nhờ các vị trì luật khiển trách các Tỳ-khưu xấu. Các Tỳ-khưu xấu cũng nói: “Tăng đoàn không lơ là, chúng ta không thể sống theo nhóm,” rồi chia rẽ và bỏ trốn.
Evamettha hānivuddhiyo veditabbā.
In this way, decline and growth should be understood here.
Sự suy thoái và tăng trưởng ở đây nên được hiểu như vậy.
Samaggātiādīsu cetiyapaṭijagganatthaṃ vā bodhigehauposathāgāracchādanatthaṃ vā katikavattaṃ vā ṭhapetukāmatāya ovādaṃ vā dātukāmatāya – ‘‘saṅgho sannipatatū’’ti bheriyā vā ghaṇṭiyā vā ākoṭitāya – ‘‘mayhaṃ cīvarakammaṃ atthi, mayhaṃ patto pacitabbo, mayhaṃ navakammaṃ atthī’’ti vikkhepaṃ karontā na samaggā sannipatanti nāma.
Regarding “ united,” etc.: when the drum or bell is struck with the intention of maintaining a stupa, or roofing a Bodhi shrine or Uposatha hall, or establishing a rule of conduct, or giving advice, those who create distractions, saying, “I have robe-work to do,” “My bowl needs to be fired,” “I have new construction work,” are not considered to assemble unitedly.
Trong đoạn “samaggā” (hòa hợp), v.v.: Khi trống hoặc chuông được đánh để kêu gọi “Tăng đoàn hãy tập hợp” với mục đích trùng tu bảo tháp, hoặc lợp mái cho Bồ-đề đạo tràng hay nhà Uposatha, hoặc muốn thiết lập một quy ước, hoặc muốn ban lời khuyên; những vị Tỳ-khưu gây trở ngại bằng cách nói: “Tôi có việc may y,” “Tôi phải nung bát,” “Tôi có việc xây dựng mới,” thì không được gọi là tập hợp hòa hợp.
Sabbaṃ pana taṃ kammaṃ ṭhapetvā – ‘‘ahaṃ purimataraṃ, ahaṃ purimatara’’nti ekappahāreneva sannipatantā samaggā sannipatanti nāma.
But those who set aside all such work and assemble at once, saying, “I first, I first,” are considered to assemble unitedly.
Tuy nhiên, những vị gác lại tất cả công việc đó và tập hợp ngay lập tức, nói: “Tôi trước, tôi trước,” thì được gọi là tập hợp hòa hợp.
Sannipatitā pana cintetvā mantetvā kattabbaṃ katvā ekato avuṭṭhahantā samaggā na vuṭṭhahanti nāma.
However, those who, having assembled, reflected, deliberated, performed what needed to be done, and then did not rise together, are not considered to rise unitedly.
Sau khi đã tập hợp, suy nghĩ, bàn bạc, làm những việc cần làm, nhưng không cùng nhau đứng dậy, thì không được gọi là đứng dậy hòa hợp.
Evaṃ vuṭṭhitesu hi ye paṭhamaṃ gacchanti, tesaṃ evaṃ hoti – ‘‘amhehi bāhirakathāva sutā, idāni vinicchayakathā bhavissatī’’ti.
For among those who rise in such a disunited manner, those who leave first think, “We have only heard external talks; now there will be talks on decisions.”
Thật vậy, khi họ đứng dậy như vậy, những người đi trước sẽ nghĩ: “Chúng ta chỉ nghe những câu chuyện bên ngoài, bây giờ sẽ có những câu chuyện quyết định.”
Ekappahāreneva vuṭṭhahantā pana samaggā vuṭṭhahanti nāma.
But those who rise at once are considered to rise unitedly.
Tuy nhiên, những vị cùng đứng dậy một lúc thì được gọi là đứng dậy hòa hợp.
Apica ‘‘asukaṭṭhāne vihārasīmā ākulā, uposathapavāraṇā ṭhitā, asukaṭṭhāne vejjakammādikārakā pāpabhikkhū ussannā’’ti sutvā – ‘‘ko gantvā tesaṃ niggahaṃ karissatī’’ti vutte – ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ, ahaṃ paṭhama’’nti vatvā gacchantāpi samaggā vuṭṭhahanti nāma.
Moreover, when it is heard, “The monastery boundary in such-and-such a place is confused, Uposatha and Pavāraṇā are suspended; in such-and-such a place wicked bhikkhus who engage in medical practice, etc., are rampant,” and it is asked, “Who will go and discipline them?” those who say, “I first, I first” and go are also considered to rise unitedly.
Hơn nữa, khi nghe nói: “Ở nơi A-xoa-ca, giới hạn của trú xứ đang hỗn loạn, lễ Uposatha và Pavāraṇā bị đình trệ, ở nơi A-xoa-ca, các Tỳ-khưu xấu làm công việc y sĩ, v.v. đang tràn lan,” và khi được hỏi: “Ai sẽ đi khiển trách họ?”, những vị nói: “Tôi trước, tôi trước” rồi đi, cũng được gọi là đứng dậy hòa hợp.
Apaññattantiādīsu navaṃ adhammikaṃ katikavattaṃ vā sikkhāpadaṃ vā bandhantā apaññattaṃ paññapenti nāma, purāṇasanthatavatthusmiṃ sāvatthiyaṃ bhikkhū viya.
Regarding “ what has not been laid down,” etc.: those who establish a new, unrighteous rule of conduct or a new training rule are said to lay down what has not been laid down, like the bhikkhus in Sāvatthī concerning the old bed-stuffing.
Trong đoạn “apaññattaṃ” (những điều chưa được chế định), v.v.: Những vị chế định một quy ước hoặc một giới luật mới không phù hợp với Chánh pháp, thì được gọi là chế định những điều chưa được chế định, giống như các Tỳ-khưu ở Sāvatthī trong trường hợp y cũ.
Uddhammaṃ ubbinayaṃ sāsanaṃ dīpentā paññattaṃ samucchindanti nāma, vassasataparinibbute bhagavati vesālikā vajjiputtakā viya.
Those who proclaim the Dispensation in opposition to the Dhamma and Vinaya are said to abolish what has been laid down, like the Vajji-puttaka bhikkhus of Vesālī a hundred years after the Blessed One’s Parinibbāna.
Những vị thuyết giảng giáo pháp trái với Chánh pháp và Luật, thì được gọi là hủy bỏ những điều đã được chế định, giống như các Tỳ-khưu Vajji ở Vesālī một trăm năm sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn.
Khuddānukhuddakā pana āpattiyo sañcicca vītikkamantā yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya na vattanti nāma, assajipunabbasukā viya.
But those who intentionally transgress minor and secondary training rules are not said to abide by the training rules as laid down, like Assaji and Punabbasu.
Còn những vị cố ý vi phạm các giới nhỏ và phụ, thì không được gọi là thực hành đúng theo các giới luật đã được chế định, giống như Assaji và Punabbasu.
Navaṃ pana katikavattaṃ vā sikkhāpadaṃ vā abandhantā, dhammavinayato sāsanaṃ dīpentā, khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni asamūhanantā apaññattaṃ na paññapenti, paññattaṃ na samucchindanti, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vattanti nāma, āyasmā upaseno viya, āyasmā yaso kākaṇḍakaputto viya ca.
However, those who do not lay down a new rule of conduct or training rule, who proclaim the Dispensation according to the Dhamma and Vinaya, who do not abolish minor and secondary training rules, and who abide by the training rules as laid down—they are said not to lay down what has not been laid down, not to abolish what has been laid down, and to abide by the training rules as laid down, like Venerable Upassena and Venerable Yasa Kākaṇḍakaputta.
Tuy nhiên, những vị không chế định quy ước hay giới luật mới, thuyết giảng giáo pháp phù hợp với Chánh pháp và Luật, không hủy bỏ các giới luật nhỏ và phụ, và thực hành đúng theo các giới luật đã được chế định, thì được gọi là không chế định những điều chưa được chế định, không hủy bỏ những điều đã được chế định, và thực hành đúng theo các giới luật đã được chế định, giống như Tôn giả Upasena và Tôn giả Yasa Kākaṇḍakaputta.
‘‘Suṇātu, me āvuso saṅgho, santamhākaṃ sikkhāpadāni gihigatāni, gihinopi jānanti, ‘idaṃ vo samaṇānaṃ sakyaputtiyānaṃ kappati, idaṃ vo na kappatī’ti.
“Please listen, friends of the Saṅgha. There are training rules of ours that have reached laypeople; even laypeople know, ‘This is allowable for you recluses, sons of the Sakyas; this is not allowable for you.’”
“Này các bạn Tỳ-khưu, hãy lắng nghe tôi. Chúng ta có những giới luật mà ngay cả cư sĩ cũng biết, họ nói: ‘Điều này hợp với các Sa-môn Thích tử, điều kia không hợp với các ngài.’
Sace hi mayaṃ khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanissāma, bhavissanti vattāro – ‘dhūmakālikaṃ samaṇena gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, yāvimesaṃ satthā aṭṭhāsi, tāvime sikkhāpadesu sikkhiṃsu.
"Indeed, if we were to abolish the minor training rules, there would be those who would say: ‘The training rule was laid down by the recluse Gotama for his disciples only for a temporary period; as long as their Teacher stood, so long did they train in these training rules.
Nếu chúng ta hủy bỏ các giới luật nhỏ nhặt, sẽ có người nói rằng: ‘Giới luật được Sa-môn Gotama chế định cho các đệ tử chỉ là tạm thời, chừng nào vị Đạo sư của họ còn tại thế thì họ còn học tập các giới luật này.
Yato imesaṃ satthā parinibbuto, na dānime sikkhāpadesu sikkhantī’ti.
Since their Teacher has attained parinibbāna, now they do not train in these training rules.’
Khi Đạo sư của họ đã nhập Niết-bàn, thì nay họ không còn học tập các giới luật này nữa’.
Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho apaññattaṃ na paññapeyya, paññattaṃ na samucchindeyya, yathāpaññattesu sikkhāpadesu samādāya vatteyyā’’ti (cuḷava. 442) –
If it is suitable for the Saṅgha, the Saṅgha should not lay down what has not been laid down, nor abolish what has been laid down, and should observe and practice the training rules as they have been laid down.”
Nếu Tăng-già thấy thích hợp, Tăng-già sẽ không chế định những gì chưa được chế định, sẽ không hủy bỏ những gì đã được chế định, và sẽ thực hành theo đúng những giới luật đã được chế định.” (Cuḷava. 442) –
Ye tesaṃ sakkārādīni na karonti, ovādatthāya dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ na gacchanti, tepi tesaṃ ovādaṃ na denti, paveṇīkathaṃ na kathenti, sārabhūtaṃ dhammapariyāyaṃ na sikkhāpenti.
Those who do not show them respect and so on, who do not go to attend on them two or three times for advice, the Elders also do not give them advice, do not speak to them about the traditional practice (paveṇīkatha), and do not teach them the essential Dhamma discourse.
Những vị nào không thực hiện các sự tôn kính v.v. đối với các vị ấy, không đến hầu hạ hai ba lần để thỉnh giáo, thì các vị ấy cũng không ban lời khuyên cho họ, không kể những câu chuyện truyền thống, không dạy những pháp môn cốt yếu.
Te tehi vissaṭṭhā sīlādīhi dhammakkhandhehi sattahi ca ariyadhanehīti evamādīhi guṇehi parihāyanti.
Being abandoned by these Elders, they decline in qualities such as the aggregates of Dhamma like sīla, and the seven noble treasures.
Những vị ấy, bị các vị Trưởng lão bỏ rơi, sẽ suy giảm về các uẩn pháp như giới và bảy Thánh tài v.v. về các đức tính như vậy.
Ye pana tesaṃ sakkārādīni karonti, upaṭṭhānaṃ gacchanti, tepi tesaṃ ovādaṃ denti.
But those who do show them respect and so on, and go to attend on them, the Elders also give them advice.
Còn những vị nào thực hiện các sự tôn kính v.v. đối với các vị ấy, đến hầu hạ, thì các vị ấy cũng ban lời khuyên cho họ.
‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabbaṃ, evaṃ te ālokitabbaṃ, evaṃ te vilokitabbaṃ, evaṃ te samiñjitabbaṃ, evaṃ te pasāritabbaṃ, evaṃ te saṅghāṭipattacīvaraṃ dhāretabba’’nti paveṇīkathaṃ kathenti, sārabhūtaṃ dhammapariyāyaṃ sikkhāpenti, terasahi dhutaṅgehi dasahi kathāvatthūhi anusāsanti.
They speak of the traditional practice, saying: “Thus should you go forward, thus should you go back, thus should you look ahead, thus should you look around, thus should you bend your limbs, thus should you stretch your limbs, thus should you wear your outer robe, bowl, and inner robe.” They teach the essential Dhamma discourse and instruct them with the thirteen dhutaṅgas and the ten topics of discourse.
Họ kể những câu chuyện truyền thống, như: “Con nên đi như thế này, con nên lùi như thế này, con nên nhìn như thế này, con nên quan sát như thế này, con nên co tay chân như thế này, con nên duỗi tay chân như thế này, con nên mặc y Saṅghāṭi và cầm bát như thế này,” và dạy những pháp môn cốt yếu, khuyên nhủ bằng mười ba pháp Đầu đà và mười Kathāvatthu.
Te tesaṃ ovāde ṭhatvā sīlādīhi guṇehi vaḍḍhamānā sāmaññatthaṃ anupāpuṇanti.
Those, standing in the advice of these Elders, grow in qualities such as sīla and attain the fruit of recluseship.
Những vị ấy, nương theo lời khuyên của các vị Trưởng lão, tăng trưởng về các đức tính như giới và đạt đến quả vị Sa-môn.
Evamettha hānivuddhiyo veditabbā.
In this way, decline and growth should be understood here.
Sự suy giảm và tăng trưởng được hiểu như vậy ở đây.
Āraññakesūti pañcadhanusatikapacchimesu.
Āraññakesū means in places five hundred bow-lengths away.
Āraññakesū nghĩa là những nơi cách xa năm trăm cung.
Sāpekkhāti sataṇhā sālayā.
Sāpekkhā means with craving, with attachment.
Sāpekkhā nghĩa là có ái, có sự bám víu.
Gāmantasenāsanesu hi jhānaṃ appetvāpi tato vuṭṭhitamattova itthipurisadārikādisaddaṃ suṇāti, yenassa adhigatavisesopi hāyatiyeva.
Indeed, in dwelling places near villages, even after entering jhāna and rising from it, one immediately hears the sounds of women, men, children, and so on, by which any special attainment one has achieved declines.
Thật vậy, ở các trú xứ gần làng, dù đã nhập thiền, ngay khi xuất thiền, vị ấy nghe tiếng người nam, người nữ, trẻ con v.v., do đó, dù đã đạt được những đặc tính ưu việt, vị ấy vẫn suy giảm.
Araññe pana niddāyitvā paṭibuddhamatto sīhabyagghamorādīnaṃ saddaṃ suṇāti, yena āraññakaṃ pītiṃ labhitvā tameva sammasanto aggaphale patiṭṭhāti.
But in the forest, as soon as one awakes from sleep, one hears the sounds of lions, tigers, peacocks, and so on, by which one gains forest-delight, and by contemplating that (delight itself), one becomes established in the highest fruit.
Còn ở trong rừng, ngay khi thức dậy sau giấc ngủ, vị ấy nghe tiếng sư tử, hổ, công v.v., nhờ đó, vị ấy đạt được niềm hỷ của rừng, quán xét điều đó và an trú vào quả vị tối thượng.
Iti bhagavā gāmantasenāsane jhānaṃ appetvā nisinnabhikkhuno araññe niddāyantameva pasaṃsati.
Thus, the Fortunate One praises a bhikkhu who sleeps in the forest more than one who sits having entered jhāna in a dwelling place near a village.
Như vậy, Thế Tôn khen ngợi vị Tỳ-khưu ngủ trong rừng hơn vị Tỳ-khưu ngồi nhập thiền ở trú xứ gần làng.
Tasmā tameva atthavasaṃ paṭicca – ‘‘āraññakesu senāsanesu sāpekkhā bhavissantī’’ti āha.
Therefore, it was said: “They will be sāpekkhā (with attachment) to āraññakesu senāsanesu (forest dwelling places),” referring to that same advantage.
Vì thế, dựa vào lợi ích đó, Ngài đã nói: “Họ sẽ có sự bám víu vào các trú xứ trong rừng.”
Paccattaññeva satiṃ upaṭṭhapessantīti attanāva attano abbhantare satiṃ upaṭṭhapessanti.
Paccattaññeva satiṃ upaṭṭhapessantī means they will establish mindfulness within themselves, by themselves.
Paccattaññeva satiṃ upaṭṭhapessantī nghĩa là tự mình sẽ thiết lập chánh niệm trong nội tâm của mình.
Pesalāti piyasīlā.
Pesalā means those of amiable character.
Pesalā nghĩa là có giới hạnh đáng yêu.
Idhāpi sabrahmacārīnaṃ āgamanaṃ anicchantā nevāsikā assaddhā honti appasannā.
Here too, resident bhikkhus who do not desire the arrival of their co-practitioners become faithless and unconvinced.
Ở đây, những Tỳ-khưu thường trú không muốn các bạn đồng phạm hạnh đến, trở nên thiếu tín tâm và không hoan hỷ.
Sampattabhikkhūnaṃ paccuggamanapattacīvarappaṭiggahaṇaāsanapaññāpanatālavaṇṭaggahaṇādīni na karonti, atha nesaṃ avaṇṇo uggacchati – ‘‘asukavihāravāsino bhikkhū assaddhā appasannā vihāraṃ paviṭṭhānaṃ vattapaṭivattaṃ na karontī’’ti.
They do not perform acts of welcome like greeting, receiving bowl and robe, preparing seats, or taking fans for arriving bhikkhus. Then, dispraise arises for them: “The bhikkhus dwelling in such-and-such a monastery are faithless and unconvinced; they do not perform the duties and observances for those who enter the monastery.”
Họ không thực hiện các bổn phận như ra đón, nhận bát y, sắp đặt chỗ ngồi, cầm quạt v.v. cho các Tỳ-khưu đến. Do đó, tiếng xấu của họ nổi lên: “Các Tỳ-khưu trú tại tu viện kia thiếu tín tâm, không hoan hỷ, không thực hiện bổn phận đối với những vị đã vào tu viện.”
Taṃ sutvā pabbajitā vihāradvārena gacchantāpi vihāraṃ na pavisanti.
Hearing that, even wandering bhikkhus passing by the monastery gate do not enter the monastery.
Nghe vậy, các Tỳ-khưu du hành, dù đi ngang cổng tu viện, cũng không vào tu viện.
Evaṃ anāgatānaṃ anāgamanameva hoti.
Thus, for those who have not arrived, there is no arrival.
Như vậy, những vị chưa đến thì sẽ không đến.
Āgatānaṃ pana phāsuvihāre asati yepi ajānitvā āgatā, te – ‘‘vasissāmāti tāva cintetvā āgatāmha, imesaṃ pana nevāsikānaṃ iminā nīhārena ko vasissatī’’ti nikkhamitvā gacchanti.
As for those who have arrived, if there is no comfortable stay, even those who arrived unknowingly say: “We arrived intending to stay for a while, but with this conduct of these resident bhikkhus, who would want to stay?” and they depart.
Còn những vị đã đến, nếu không có sự an lạc khi trú ngụ, thì dù những vị đã đến mà không biết trước, họ cũng nói: “Chúng tôi đã đến với ý định sẽ ở lại, nhưng với thái độ này của các Tỳ-khưu thường trú, ai mà muốn ở lại?” rồi rời đi.
Evaṃ so vihāro aññesaṃ bhikkhūnaṃ anāvāsova hoti.
Thus, that monastery becomes an unsuitable dwelling for other bhikkhus.
Như vậy, tu viện đó trở thành nơi không có Tỳ-khưu khác đến ở.
Tato nevāsikā sīlavantānaṃ dassanaṃ alabhantā kaṅkhāvinodanaṃ vā ācārasikkhāpakaṃ vā madhuradhammassavanaṃ vā na labhanti, tesaṃ neva aggahitadhammaggahaṇaṃ, na gahitasajjhāyakaraṇaṃ hoti.
Consequently, the resident bhikkhus, not being able to see virtuous ones, do not receive clarification of doubts, or instruction in conduct, or sweet Dhamma discourses; they neither learn Dhamma not yet learned, nor review what has been learned.
Do đó, các Tỳ-khưu thường trú không được thấy các vị có giới hạnh, không được giải đáp nghi ngờ, không được dạy về oai nghi, không được nghe pháp ngọt ngào, họ không được học những pháp chưa học, cũng không được ôn tập những pháp đã học.
Iti nesaṃ hāniyeva hoti, na vuddhi.
Thus, for them, there is only decline, not growth.
Như vậy, họ chỉ có sự suy giảm, không có sự tăng trưởng.
Ye pana sabrahmacārīnaṃ āgamanaṃ icchanti, te saddhā honti pasannā, āgatānaṃ sabrahmacārīnaṃ paccuggamanādīni katvā senāsanaṃ paññapetvā denti, te gahetvā bhikkhācāraṃ pavisanti, kaṅkhaṃ vinodenti, madhuradhammassavanaṃ labhanti.
But those who desire the arrival of their co-practitioners are full of faith and confidence. Having performed acts of welcome like greeting for the arriving co-practitioners, they prepare and offer them a lodging. The arriving bhikkhus accept it, go for alms, clarify their doubts, and receive sweet Dhamma discourses.
Còn những vị nào muốn các bạn đồng phạm hạnh đến, họ có tín tâm và hoan hỷ, sau khi thực hiện các bổn phận như ra đón các bạn đồng phạm hạnh đã đến, họ sắp đặt chỗ ở và dâng cúng. Các vị ấy nhận lấy, đi khất thực, giải đáp nghi ngờ, được nghe pháp ngọt ngào.
Atha nesaṃ kittisaddo uggacchati – ‘‘asukavihārabhikkhū evaṃ saddhā pasannā vattasampannā saṅgāhakā’’ti.
Then, a reputation of praise arises for them: “The bhikkhus of such-and-such a monastery are faithful, confident, diligent in their duties, and hospitable.”
Do đó, tiếng tốt của họ nổi lên: “Các Tỳ-khưu ở tu viện kia có tín tâm, hoan hỷ, đầy đủ bổn phận, và biết tiếp đón.”
Taṃ sutvā bhikkhū dūratopi enti, tesaṃ nevāsikā vattaṃ karonti, samīpaṃ āgantvā vuḍḍhataraṃ āgantukaṃ vanditvā nisīdanti, navakatarassa santike āsanaṃ gahetvā nisīdanti.
Hearing that, bhikkhus come even from afar. The resident bhikkhus perform their duties, and having approached, they pay respects to the elder newcomers and sit down, or take a seat near a younger newcomer and sit down.
Nghe vậy, các Tỳ-khưu từ xa cũng đến. Các Tỳ-khưu thường trú thực hiện bổn phận, đến gần và đảnh lễ vị khách Tỳ-khưu lớn tuổi hơn rồi ngồi xuống, hoặc nhận chỗ ngồi gần vị khách Tỳ-khưu trẻ tuổi hơn rồi ngồi xuống.
Nisīditvā – ‘‘imasmiṃ vihāre vasissatha gamissathā’’ti pucchanti.
Having sat down, they ask: “Will you stay in this monastery, or will you go?”
Sau khi ngồi xuống, họ hỏi: “Quý ngài sẽ ở lại hay sẽ đi?”
‘Gamissāmī’ti vutte – ‘‘sappāyaṃ senāsanaṃ, sulabhā bhikkhā’’tiādīni vatvā gantuṃ na denti.
If told, “We will go,” they speak of advantages such as “The lodging is suitable, alms are easily obtainable,” and do not let them go.
Nếu được trả lời là ‘sẽ đi’, họ nói: “Chỗ ở này thuận tiện, đồ ăn dễ kiếm,” v.v. rồi không cho đi.
Vinayadharo ce hoti, tassa santike vinayaṃ sajjhāyanti.
If he is an expert in Vinaya, they recite the Vinaya with him.
Nếu vị khách là người thông Vinaya, họ sẽ cùng nhau ôn tập Vinaya với vị ấy.
Suttantādidharo ce, tassa santike taṃ taṃ dhammaṃ sajjhāyanti.
If he is an expert in Suttanta and so on, they recite that particular Dhamma with him.
Nếu vị khách là người thông Suttanta v.v., họ sẽ cùng nhau ôn tập pháp đó với vị ấy.
Āgantukānaṃ therānaṃ ovāde ṭhatvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇanti.
Standing in the advice of the arriving Elders, they attain Arahantship together with the paṭisambhidās.
Nương theo lời khuyên của các vị Trưởng lão khách, họ đạt đến quả vị A-la-hán cùng với các Tuệ phân tích.
Āgantukā ‘‘ekaṃ dve divasāni vasissāmāti āgatāmha, imesaṃ pana sukhasaṃvāsatāya dasadvādasavassāni vasissāmā’’ti vattāro honti.
The arriving bhikkhus will say: “We came intending to stay for one or two days, but due to their pleasant companionship, we will stay for ten or twelve years.”
Các vị khách nói: “Chúng tôi đã đến với ý định ở lại một hai ngày, nhưng vì sự an lạc khi chung sống với quý ngài, chúng tôi sẽ ở lại mười hai năm.”
Evamettha hānivuddhiyo veditabbā.
Thus, decline and growth should be understood here.
Như vậy, sự suy giảm và tăng trưởng được hiểu như vậy ở đây.
137. Dutiyasattake kammaṃ ārāmo etesanti kammārāmāti.
137. In the second group of seven, kammārāmā means those who delight in work.
137. Trong nhóm bảy thứ hai, kammārāmā nghĩa là công việc là niềm vui của họ.
Kamme ratāti kammaratā.
Those devoted to work are kammaratā.
Thích công việc nên gọi là kammaratā.
Kammārāmatamanuyuttāti yuttā payuttā anuyuttā.
Kammārāmatamanuyuttā means engaged, applied, devoted to the delight in work.
Kammārāmatamanuyuttā nghĩa là chuyên tâm, tận tâm, dồn hết tâm trí vào công việc.
Tattha kammanti itikātabbakammaṃ vuccati.
Here, kamma refers to what needs to be done.
Trong đó, kamma được gọi là công việc phải làm.
Seyyathidaṃ – cīvaravicāraṇaṃ, cīvarakaraṇaṃ, upatthambhanaṃ, sūcigharaṃ, pattatthavikaṃ, asaṃbaddhakaṃ, kāyabandhanaṃ, dhamakaraṇaṃ, ādhārakaṃ, pādakathalikaṃ, sammajjanīādīnaṃ karaṇanti.
For example: preparing robes, making robes, reinforcing, needle-case, bowl-bag, unconnected (work), waist-band, bellows-making, support, foot-stool, making brooms, and so on.
Chẳng hạn như: xem xét y, may y, chống đỡ, làm hộp kim, túi đựng bát, vật không liên quan, dây lưng, làm ống thổi, giá đỡ, đế giày, và làm chổi v.v.
Ekacco hi etāni karonto sakaladivasaṃ etāneva karoti.
Indeed, some, while doing these, do only these for the entire day.
Thật vậy, có người làm những việc này suốt cả ngày.
Taṃ sandhāyesa paṭikkhepo.
This prohibition is aimed at such a person.
Sự cấm đoán này nhắm vào trường hợp đó.
Yo pana etesaṃ karaṇavelāyameva etāni karoti, uddesavelāyaṃ uddesaṃ gaṇhāti, sajjhāyavelāyaṃ sajjhāyati, cetiyaṅgaṇavattavelāyaṃ cetiyaṅgaṇavattaṃ karoti, manasikāravelāyaṃ manasikāraṃ karoti, na so kammārāmo nāma.
But whoever performs these duties at the proper time for their performance, takes up recitation at the proper time for recitation, chants at the proper time for chanting, performs the duties of the cetiya enclosure at the proper time for the cetiya enclosure duties, applies mental attention at the proper time for mental attention, he is not called one delighting in work.
Còn vị nào chỉ làm những việc ấy vào lúc cần làm, học tụng vào lúc cần học tụng, đọc tụng vào lúc cần đọc tụng, thực hành phận sự đối với sân tháp (cetiyaṅgaṇa-vatta) vào lúc cần thực hành phận sự đối với sân tháp, tác ý vào lúc cần tác ý, thì vị ấy không gọi là người ham thích công việc (kammārāmo).
Na bhassārāmāti ettha yo itthivaṇṇapurisavaṇṇādivasena ālāpasallāpaṃ karontoyeva divasañca rattiñca vītināmeti, evarūpe bhasse pariyantakārī na hoti, ayaṃ bhassārāmo nāma.
In the phrase "not delighting in talk", whoever spends both day and night just engaging in conversation and chatter, by means of descriptions of women or men, and so on, is not one who makes an end to such talk; this one is called one who delights in talk.
Không ham thích nói chuyện (Na bhassārāmā): Ở đây, vị nào cứ nói chuyện qua lại về sắc tướng nữ nhân, sắc tướng nam nhân, v.v., mà trải qua ngày đêm, không chấm dứt những lời nói như vậy, vị ấy gọi là người ham thích nói chuyện (bhassārāmo).
Yo pana rattindivaṃ dhammaṃ katheti, pañhaṃ vissajjeti, ayaṃ appabhassova bhasse pariyantakārīyeva.
But whoever speaks the Dhamma day and night, and answers questions, this one is of little talk, indeed, one who makes an end to talk.
Còn vị nào ngày đêm thuyết pháp, giải đáp nghi vấn, thì vị ấy là người ít nói, là người chấm dứt nói chuyện.
‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīyaṃ – dhammī vā kathā, ariyo vā tuṇhībhāvo’’ti (ma. ni. 1.273) vuttattā.
Because it has been said: “For you, bhikkhus, when gathered together, there are two things to be done: either talk on Dhamma, or noble silence.”
Vì đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, khi các ông tụ họp, có hai việc cần làm: hoặc là nói chuyện về Chánh pháp, hoặc là giữ im lặng cao quý (ariyo tuṇhībhāvo).”
Na niddārāmāti ettha yo gacchantopi nisinnopi nipannopi thinamiddhābhibhūto niddāyatiyeva, ayaṃ niddārāmo nāma.
In the phrase "not delighting in sleep", whoever, whether walking, sitting, or lying down, being overcome by sloth and torpor, just dozes off, this one is called one who delights in sleep.
Không ham thích ngủ nghỉ (Na niddārāmā): Ở đây, vị nào dù đang đi, đang ngồi, hay đang nằm, bị hôn trầm, thụy miên (thīnamiddha) chi phối, cứ ngủ gật, vị ấy gọi là người ham thích ngủ nghỉ (niddārāmo).
Yassa pana karajakāyagelaññena cittaṃ bhavaṅge otarati, nāyaṃ niddārāmo.
But for whom the mind descends into bhavanga due to a bodily ailment, he is not one who delights in sleep.
Nhưng đối với vị nào, tâm rơi vào trạng thái bhavaṅga (hữu phần) do bệnh tật của thân thể, thì vị ấy không phải là người ham thích ngủ nghỉ.
Tenevāha – ‘‘abhijānāmahaṃ aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapetvā dakkhiṇena passena sato sampajāno niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387).
That is why it was said: “I recall, Aggivessana, that in the last month of the hot season, after my meal, returning from my alms-round, I spread out my fourfold saṅghāṭi, lay down on my right side, mindful and clearly comprehending, and entered into sleep.”
Do đó, Đức Phật đã nói: “Này Aggivessana, Ta biết rõ rằng vào tháng cuối mùa hè, sau khi thọ thực xong và trở về từ việc khất thực, Ta đã trải bốn lớp y Saṅghāṭi, nằm nghiêng về phía bên phải, với chánh niệm và tỉnh giác, rồi đi vào giấc ngủ.”
Oramattakenāti avaramattakena appamattakena.
"Oramattakenā" means by a small measure, by a little bit.
Oramattakenā có nghĩa là một chút, một ít, một mức độ thấp.
Antarāti arahattaṃ apatvāva etthantare.
"Antarā" means in the interval, without attaining Arahantship.
Antarā có nghĩa là ở giữa khoảng này, tức là chưa đạt đến A-la-hán quả.
Vosānanti pariniṭṭhitabhāvaṃ – ‘‘alamettāvatā’’ti osakkanaṃ ṭhitakiccataṃ.
"Vosānaṃ" means the state of being completely finished – the act of drawing back, the completion of work, as in "enough with this much".
Vosānaṃ có nghĩa là trạng thái hoàn tất, “đến đây là đủ”, tức là dừng lại, công việc đã hoàn thành.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yāva sīlapārisuddhimattena vā vipassanāmattena vā jhānamattena vā sotāpannabhāvamattena vā sakadāgāmibhāvamattena vā anāgāmibhāvamattena vā vosānaṃ na āpajjissanti, tāva vuddhiyeva bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānī’’ti.
This is what is meant: "As long as they do not reach the culmination merely with the purification of sīla, or merely with vipassanā, or merely with jhāna, or merely with the state of a Stream-enterer, or merely with the state of a Once-returner, or merely with the state of a Non-returner, for so long, growth is to be expected for the bhikkhus, not decline."
Điều này có nghĩa là: “Chừng nào các Tỳ-khưu chưa đạt đến sự hoàn tất chỉ với sự thanh tịnh của giới, hoặc chỉ với tuệ quán, hoặc chỉ với thiền định, hoặc chỉ với trạng thái Dự lưu, hoặc chỉ với trạng thái Nhất lai, hoặc chỉ với trạng thái Bất hoàn, thì sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi đối với các Tỳ-khưu, chứ không phải sự suy thoái.”
138. Tatiyasattake saddhāti saddhāsampannā.
138. In the third heptad, "saddhā" means endowed with faith.
138. Trong nhóm bảy thứ ba, đức tin (saddhā) có nghĩa là người đầy đủ đức tin.
Tattha āgamanīyasaddhā, adhigamasaddhā, pasādasaddhā, okappanasaddhāti catubbidhā saddhā.
Here, faith is of four kinds: faith leading to attainment, faith of realization, faith of serene confidence, and faith of conviction.
Trong đó, có bốn loại đức tin: đức tin phát sinh (āgamanīyasaddhā), đức tin chứng đắc (adhigamasaddhā), đức tin thanh tịnh (pasādasaddhā), và đức tin quyết đoán (okappanasaddhā).
Tattha āgamanīyasaddhā sabbaññubodhisattānaṃ hoti.
Among these, "faith leading to attainment" belongs to the Bodhisattas who aspire to Omniscience.
Trong đó, đức tin phát sinh (āgamanīyasaddhā) là của các Bồ-tát Toàn giác.
Adhigamasaddhā ariyapuggalānaṃ.
"Faith of realization" belongs to the Noble Ones.
Đức tin chứng đắc (adhigamasaddhā) là của các bậc Thánh nhân (ariyapuggala).
Buddho dhammo saṅghoti vutte pana pasādo pasādasaddhā. Okappetvā pakappetvā pana saddahanaṃ okappanasaddhā. Sā duvidhāpi idhādhippetā.
And "faith of serene confidence" is the serene confidence when "Buddha, Dhamma, Saṅgha" are spoken of. And "faith of conviction" is believing by accepting and conceiving. Both these two kinds are intended here.
Còn sự thanh tịnh khi nói đến Phật, Pháp, Tăng là đức tin thanh tịnh (pasādasaddhā). Đức tin tin tưởng một cách quyết đoán, suy xét kỹ lưỡng là đức tin quyết đoán (okappanasaddhā). Cả hai loại này đều được đề cập ở đây.
Tāya hi saddhāya samannāgato saddhāvimutto, vakkalittherasadiso hoti.
Indeed, a person endowed with such faith is a saddhāvimutta, like Venerable Vakkali.
Quả thật, người đầy đủ đức tin như vậy là người được giải thoát bằng đức tin (saddhāvimutto), giống như Trưởng lão Vakkali.
Tassa hi cetiyaṅgaṇavattaṃ vā, bodhiyaṅgaṇavattaṃ vā katameva hoti.
Indeed, for him, be it the duties of the cetiya enclosure or the duties of the Bodhi tree enclosure, they are always performed.
Đối với vị ấy, việc thực hành phận sự đối với sân tháp (cetiyaṅgaṇa-vatta) hay phận sự đối với sân Bồ-đề (bodhiyaṅgaṇa-vatta) đều được thực hiện.
Upajjhāyavattaācariyavattādīni sabbavattāni pūreti.
He fulfills all duties, such as those towards the Upajjhāya and the Ācariya.
Vị ấy hoàn thành tất cả các phận sự như phận sự đối với vị thầy tế độ (upajjhāyavatta), phận sự đối với vị thầy (ācariyavatta), v.v.
Hirimanāti pāpajigucchanalakkhaṇāya hiriyā yuttacittā.
"Hirimanā" means having a mind imbued with hiri, characterized by repugnance for evil.
Biết hổ thẹn (Hirimanā) có nghĩa là tâm ý được kết hợp với sự hổ thẹn (hiri), có đặc tính ghê tởm điều ác.
Ottappīti pāpato bhāyanalakkhaṇena ottappena samannāgatā.
"Ottappī" means endowed with ottappa, characterized by fear of evil.
Biết ghê sợ (Ottappī) có nghĩa là đầy đủ sự ghê sợ (ottappa), có đặc tính sợ hãi điều ác.
Bahussutāti ettha pana pariyattibahussuto, paṭivedhabahussutoti dve bahussutā.
Here, in the phrase "bahussutā" (learned), there are two kinds of learned ones: learned in pariyatti and learned in paṭivedha.
Đa văn (Bahussutā): Ở đây, có hai loại đa văn: đa văn về Pariyatti (pariyattibahussuto) và đa văn về Paṭivedha (paṭivedhabahussuto).
Pariyattīti tīṇi piṭakāni.
Pariyatti refers to the Tipiṭaka.
Pariyatti là ba Tạng kinh (Tipiṭaka).
Paṭivedhoti saccappaṭivedho.
Paṭivedha refers to the penetration of the Truths.
Paṭivedha là sự thấu hiểu các Chân lý (Saccappaṭivedha).
Imasmiṃ pana ṭhāne pariyatti adhippetā.
However, in this context, pariyatti is intended.
Tuy nhiên, ở đây, Pariyatti được đề cập.
Sā yena bahu sutā, so bahussuto.
He by whom much has been heard is bahussuto.
Vị nào đã nghe nhiều về Pariyatti thì vị ấy là Bahussuto.
So panesa nissayamuccanako, parisupaṭṭhāko, bhikkhunovādako, sabbatthakabahussutoti catubbidho hoti.
Such a learned one is of four kinds: one who can release from Nissaya, one who serves the assembly, one who instructs bhikkhunīs, and one who is universally learned.
Vị Bahussuto này có bốn loại: người được miễn Nissaya (nissayamuccanako), người phục vụ hội chúng (parisupaṭṭhāko), người khuyên dạy Tỳ-khưu-ni (bhikkhunovādako), và người đa văn toàn diện (sabbatthakabahussuto).
Tattha tayo bahussutā samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya ovādavagge vuttanayena gahetabbā.
Among these, the first three learned ones should be understood according to the method explained in the Ovādavagga of the Vinaya Commentary, the Samantapāsādikā.
Ba loại Bahussuto đầu tiên cần được hiểu theo cách đã được nói trong phần Ovādavagga của chú giải Vinaya Samantapāsādikā.
Sabbatthakabahussutā pana ānandattherasadisā honti.
The universally learned ones, however, are like Venerable Ānanda.
Còn những vị đa văn toàn diện (sabbatthakabahussutā) thì giống như Trưởng lão Ānanda.
Te idha adhippetā.
These are intended here.
Những vị ấy được đề cập ở đây.
Āraddhavīriyāti yesaṃ kāyikañca cetasikañca vīriyaṃ āraddhaṃ hoti.
"Āraddhavīriyā" means those whose bodily and mental energy is aroused.
Tinh tấn dũng mãnh (Āraddhavīriyā) có nghĩa là những vị có sự tinh tấn về thân và tâm đã được khởi phát.
Tattha ye kāyasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārabbhavatthuvasena ekakā honti, tesaṃ kāyikavīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti.
Among these, those who eliminate physical association and remain solitary in the eight bases for arousal (of energy) in the four postures, their bodily energy is said to be aroused.
Trong đó, những vị nào đoạn trừ sự tụ tập của thân (kāyasaṅgaṇikaṃ) và sống một mình theo tám yếu tố khởi phát tinh tấn (aṭṭhaārabbhavatthu), thì sự tinh tấn về thân (kāyikavīriya) của họ được gọi là đã khởi phát.
Ye cittasaṅgāṇikaṃ vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekakā honti, gamane uppannakilesassa ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na denti, ṭhāne uppannakilesassa nisajjaṃ, nisajjāya uppannakilesassa sayanaṃ pāpuṇituṃ na denti, uppannuppannaṭṭhāneyeva kilese niggaṇhanti, tesaṃ cetasikavīriyaṃ āraddhaṃ nāma hoti.
Those who eliminate mental association and remain solitary through the eight attainments, who do not allow defilements that arise while walking to reach the standing posture, or defilements that arise while standing to reach the sitting posture, or defilements that arise while sitting to reach the lying posture, but suppress defilements wherever they arise, their mental energy is said to be aroused.
Những vị nào đoạn trừ sự tụ tập của tâm (cittasaṅgāṇikaṃ) và sống một mình theo tám cấp độ thiền định (aṭṭhasamāpatti), không cho phiền não phát sinh trong lúc đi lại đạt đến trạng thái đứng, không cho phiền não phát sinh trong lúc đứng đạt đến trạng thái ngồi, không cho phiền não phát sinh trong lúc ngồi đạt đến trạng thái nằm, mà kiềm chế phiền não ngay tại nơi chúng phát sinh, thì sự tinh tấn về tâm (cetasikavīriya) của họ được gọi là đã khởi phát.
Upaṭṭhitassatīti cirakatādīnaṃ saritā anussaritā mahāgatimbayaabhayattheradīghabhāṇaabhayattheratipiṭakacūḷābhayattherā viya.
"Upaṭṭhitassatī" means those whose mindfulness is established, who remember and recollect things done long ago, like Mahāgatimbaya Abhaya Thera, Dīghabhāṇaka Abhaya Thera, and Tipiṭaka Cūḷābhaya Thera.
Chánh niệm hiện tiền (Upaṭṭhitassatī) có nghĩa là những vị nhớ lại, hồi tưởng những việc đã làm từ lâu, v.v., giống như Trưởng lão Mahāgatimbaya Abhaya, Trưởng lão Dīghabhāṇaka Abhaya, và Trưởng lão Tipiṭaka Cūḷābhaya.
Mahāgatimbayaabhayatthero kira jātapañcamadivase maṅgalapāyāse tuṇḍaṃ pasārentaṃ vāyasaṃ disvā huṃ hunti saddamakāsi.
It is said that Mahāgatimbaya Abhaya Thera, on the fifth day after his birth, seeing a crow stretching its beak into the auspicious rice-milk, made a "hum-hum" sound.
Người ta kể rằng Trưởng lão Mahāgatimbaya Abhaya, vào ngày thứ năm sau khi sinh, thấy một con quạ đang thò mỏ vào món cơm sữa cúng dường, bèn kêu “hum hum”.
Atha so therakāle – ‘‘kadā paṭṭhāya, bhante, sarathā’’ti bhikkhūhi pucchito ‘‘jātapañcamadivase katasaddato paṭṭhāya āvuso’’ti āha.
Later, when he was a Thera, being asked by bhikkhus, "Reverend Sir, from when do you remember?", he replied, "Friends, from the sound I made on the fifth day after my birth."
Sau đó, khi đã trở thành Trưởng lão, các Tỳ-khưu hỏi: “Bạch Đại đức, Đại đức nhớ được từ khi nào?” Ngài đáp: “Này các hiền giả, tôi nhớ được từ tiếng kêu của con quạ vào ngày thứ năm sau khi sinh.”
139. Catutthasattake satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgoti.
139. In the fourth heptad, "satisambojjhaṅgo" means mindfulness itself is an awakening factor.
139. Trong nhóm bảy thứ tư, chính niệm (sati) là một chi phần giác ngộ (sambojjhaṅgo), nên gọi là chi phần giác ngộ niệm (satisambojjhaṅgo).
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các chi phần giác ngộ.
Tattha upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo.
Therein, the factor of enlightenment of mindfulness (satisambojjhaṅga) has the characteristic of being established (in the object); the factor of enlightenment of investigation of phenomena (dhammavicayasambojjhaṅga) has the characteristic of discernment (of the Four Noble Truths by way of oppression, conditioned nature, etc.); the factor of enlightenment of energy (vīriyasambojjhaṅga) has the characteristic of exertion (of mind by way of causing unarisen wholesome states to arise, etc.); the factor of enlightenment of rapture (pītisambojjhaṅga) has the characteristic of pervading (associated states); the factor of enlightenment of tranquillity (passaddhisambojjhaṅga) has the characteristic of calming (the feverishness of body and mind); the factor of enlightenment of concentration (samādhisambojjhaṅga) has the characteristic of non-distraction (of mind); the factor of enlightenment of equanimity (upekkhāsambojjhaṅga) has the characteristic of appropriate contemplation, or of indifference.
Trong đó, chi giác niệm (sati-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự an trú (upaṭṭhāna), chi giác trạch pháp (dhamma-vicaya-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự phân tích (pavicaya), chi giác tinh tấn (vīriya-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự nỗ lực (paggaha), chi giác hỷ (pīti-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự tràn ngập (pharaṇa), chi giác khinh an (passaddhi-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự lắng dịu (upasama), chi giác định (samādhi-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự không tán loạn (avikkhepa), chi giác xả (upekkhā-sambojjhaṅga) có đặc tính là sự quán xét (paṭisaṅkhāna).
Bhāvessantīti satisambojjhaṅgaṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpentā, chahi kāraṇehi dhammavicayasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, navahi kāraṇehi vīriyasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, dasahi kāraṇehi pītisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, sattahi kāraṇehi passaddhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, dasahi kāraṇehi samādhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā, pañcahi kāraṇehi upekkhāsambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpentā vaḍḍhessantīti attho.
The meaning of bhāvessanti is: developing, causing to arise the satisambojjhaṅga by four reasons, causing to arise the dhammavicayasambojjhaṅga by six reasons, causing to arise the vīriyasambojjhaṅga by nine reasons, causing to arise the pītisambojjhaṅga by ten reasons, causing to arise the passaddhisambojjhaṅga by seven reasons, causing to arise the samādhisambojjhaṅga by ten reasons, causing to arise the upekkhāsambojjhaṅga by five reasons, thereby causing them to grow.
Bhāvessantī (sẽ tu tập) có nghĩa là phát khởi chi giác niệm bằng bốn nguyên nhân, phát khởi chi giác trạch pháp bằng sáu nguyên nhân, phát khởi chi giác tinh tấn bằng chín nguyên nhân, phát khởi chi giác hỷ bằng mười nguyên nhân, phát khởi chi giác khinh an bằng bảy nguyên nhân, phát khởi chi giác định bằng mười nguyên nhân, phát khởi chi giác xả bằng năm nguyên nhân, rồi phát triển chúng.
Iminā vipassanāmaggaphalasampayutte lokiyalokuttaramissake sambojjhaṅge kathesi.
By this, he taught the factors of enlightenment (sambojjhaṅga) which are associated with the path and fruition of insight (vipassanāmagga-phala), mixed with both mundane (lokiya) and supramundane (lokuttara) qualities.
Với cách này, Ngài đã thuyết về các chi giác (sambojjhaṅga) thuộc thế gian và xuất thế gian hỗn hợp, tương ưng với đạo và quả của thiền quán (vipassanā).
140. Pañcamasattake aniccasaññāti aniccānupassanāya saddhiṃ uppannasaññā.
In the fifth set of seven, aniccasaññā means the perception that arises with the contemplation of impermanence (aniccānupassanā).
140. Trong nhóm bảy pháp (sattaka) thứ năm, aniccasaññā (tưởng vô thường) là tưởng sinh khởi cùng với sự quán vô thường (aniccānupassanā).
Anattasaññādīsupi eseva nayo.
The same method applies to anattasaññā and so forth.
Đối với anattasaññā (tưởng vô ngã) v.v., cũng theo cách tương tự.
Imā satta lokiyavipassanāpi honti.
These seven are also mundane insights (lokiya-vipassanā).
Bảy pháp quán này cũng là thiền quán thế gian.
‘‘Etaṃ santaṃ, etaṃ paṇītaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho virāgo nirodho’’ti (a. ni. 9.36) āgatavasenettha dve lokuttarāpi hontīti veditabbā.
It should be understood that, according to the statement, “This is peaceful, this is sublime, namely, the calming of all formations, the fading away, the cessation” (A.N. 9.36), two of these (namely, virāga and nirodha) are also supramundane (lokuttara).
Cần hiểu rằng, theo cách được trình bày trong câu “Điều này tịch tịnh, điều này vi diệu, tức là sự an tịnh mọi hành, sự ly tham, sự đoạn diệt” (A.N. 9.36), ở đây cũng có hai pháp xuất thế gian.
141. Chakke mettaṃ kāyakammanti mettacittena kattabbaṃ kāyakammaṃ.
In the set of six, mettaṃ kāyakammaṃ means physical action to be done with a mind of loving-kindness.
141. Trong nhóm sáu pháp (chakka), mettaṃ kāyakammaṃ (thân nghiệp từ ái) là thân nghiệp cần được thực hiện với tâm từ.
Vacīkammamanokammesupi eseva nayo.
The same method applies to vacīkamma (verbal action) and manokamma (mental action).
Đối với vacīkamma (khẩu nghiệp) và manokamma (ý nghiệp) cũng theo cách tương tự.
Imāni pana bhikkhūnaṃ vasena āgatāni gihīsupi labbhanti.
These, although presented in the context of bhikkhus, are also found among laypeople.
Những điều này, mặc dù được trình bày dành cho các tỳ khưu, nhưng cũng có thể tìm thấy ở hàng cư sĩ.
Bhikkhūnañhi mettacittena ābhisamācārikadhammapūraṇaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For bhikkhus, fulfilling the minor observances (ābhisamācārika-dhamma) with a mind of loving-kindness is called mettaṃ kāyakammaṃ.
Đối với các tỳ khưu, việc hoàn thành các pháp ứng xử (ābhisamācārikadhamma) với tâm từ được gọi là thân nghiệp từ ái.
Gihīnaṃ cetiyavandanatthāya bodhivandanatthāya saṅghanimantanatthāya gamanaṃ, gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā paccuggamanaṃ, pattappaṭiggahaṇaṃ, āsanapaññāpanaṃ, anugamananti evamādikaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For laypeople, going to pay homage to a cetiya, going to pay homage to a Bodhi tree, going to invite the Saṅgha, seeing a bhikkhu who has entered the village for alms and going forth to meet him, receiving his bowl, preparing a seat, accompanying him, and so forth—such actions are called mettaṃ kāyakammaṃ.
Đối với các cư sĩ, việc đi đến để đảnh lễ bảo tháp (cetiya), đảnh lễ cây Bồ đề, thỉnh chư Tăng, hay khi thấy một tỳ khưu vào làng khất thực thì ra đón, nhận bát, sắp đặt chỗ ngồi, đi theo tiễn đưa v.v., những điều như vậy được gọi là thân nghiệp từ ái.
Bhikkhūnaṃ mettacittena ācārapaññattisikkhāpadapaññāpanaṃ, kammaṭṭhānakathanaṃ, dhammadesanā, tepiṭakampi buddhavacanaṃ mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
For bhikkhus, promulgating the rules of conduct (ācārapaññatti), explaining meditation subjects (kammaṭṭhāna), delivering discourses (dhammadesanā), and even the entire Tipiṭaka of the Buddha’s teachings, when done with a mind of loving-kindness, is called mettaṃ vacīkammaṃ.
Đối với các tỳ khưu, việc với tâm từ mà chế định các giới luật về oai nghi (ācārapaññatti-sikkhāpada), giảng dạy đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), thuyết pháp, và cả Tam tạng Phật ngôn cũng được gọi là khẩu nghiệp từ ái.
Gihīnaṃ cetiyavandanatthāya gacchāma, bodhivandanatthāya gacchāma, dhammassavanaṃ karissāma, dīpamālapupphapūjaṃ karissāma, tīṇi sucaritāni samādāya vattissāma, salākabhattādīni dassāma, vassavāsikaṃ dassāma, ajja saṅghassa cattāro paccaye dassāma, saṅghaṃ nimantetvā khādanīyādīni saṃvidahatha, āsanāni paññāpetha, pānīyaṃ upaṭṭhapetha, saṅghaṃ paccuggantvā ānetha, paññattāsane nisīdāpetha, chandajātā ussāhajātā veyyāvaccaṃ karothātiādikathanakāle mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
For laypeople, at the time of saying, “Let us go to pay homage to the cetiya; let us go to pay homage to the Bodhi tree; we shall listen to the Dhamma; we shall offer lamps, garlands, and flowers; we shall undertake and practice the three good conducts; we shall give tickets for meals (salākabhatta) and so forth; we shall offer robes for the rainy season; today we shall offer the four requisites to the Saṅgha; invite the Saṅgha and prepare edibles and so forth; arrange the seats; provide drinking water; go forth to meet the Saṅgha and bring them; seat them on the prepared seats; with joy and enthusiasm, perform services”—such speech is called mettaṃ vacīkammaṃ.
Đối với các cư sĩ, khi nói những lời như ‘Chúng ta hãy đi đảnh lễ bảo tháp, chúng ta hãy đi đảnh lễ cây Bồ đề, chúng ta hãy nghe pháp, chúng ta hãy cúng dường đèn, vòng hoa, hoa tươi, chúng ta hãy thọ trì và thực hành ba thiện hạnh, chúng ta hãy dâng cúng cơm phiếu (salākabhatta) v.v., chúng ta hãy dâng y an cư (vassāvāsika), hôm nay chúng ta hãy dâng cúng bốn vật dụng đến chư Tăng, hãy chuẩn bị đồ ăn thức uống v.v. sau khi thỉnh chư Tăng, hãy sắp đặt chỗ ngồi, hãy chuẩn bị nước uống, hãy ra đón và thỉnh chư Tăng vào, hãy mời chư Tăng an tọa trên chỗ đã sắp đặt, hãy làm việc phục vụ với lòng hăng hái và nhiệt tình’ v.v., thì đó được gọi là khẩu nghiệp từ ái.
Āvi ceva raho cāti sammukhā ca parammukhā ca.
Āvi ceva raho ca means both openly and in secret.
Āvi ceva raho cā (công khai và riêng tư) là trước mặt và sau lưng.
Tattha navakānaṃ cīvarakammādīsu sahāyabhāvagamanaṃ sammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
Therein, for new bhikkhus, being a companion in robe-making and other duties openly is called mettaṃ kāyakammaṃ.
Trong đó, việc các tỳ khưu mới (navaka) giúp đỡ nhau trong các công việc như may y (cīvarakamma) v.v., được gọi là thân nghiệp từ ái trước mặt.
Therānaṃ pana pādadhovanavandanabījanadānādibhedaṃ sabbaṃ sāmīcikammaṃ sammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For elder bhikkhus, all respectful actions such as washing their feet, paying homage, and offering a fan are called mettaṃ kāyakammaṃ openly.
Còn đối với các trưởng lão (thera), tất cả các việc cung kính như rửa chân, đảnh lễ, quạt v.v., đều được gọi là thân nghiệp từ ái trước mặt.
Ubhayehipi dunnikkhittānaṃ dārubhaṇḍādīnaṃ tesu avamaññaṃ akatvā attanā dunnikkhittānaṃ viya paṭisāmanaṃ parammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For both (new and elder bhikkhus), putting away misplaced wooden objects and so forth as if they were one's own misplaced items, without disrespecting those (who misplaced them), is called mettaṃ kāyakammaṃ in secret.
Việc cả hai bên (trưởng lão và tỳ khưu mới) không coi thường các vật dụng bằng gỗ v.v., đã bị đặt sai chỗ, mà tự mình chỉnh sửa chúng như thể chúng bị đặt sai bởi chính mình, được gọi là thân nghiệp từ ái sau lưng.
Lābhāti cīvarādayo laddhapaccayā.
Lābhā refers to requisites such as robes that have been received.
Lābhā (các lợi lộc) là các vật dụng đã nhận được như y phục v.v.
Dhammikāti kuhanādibhedaṃ micchājīvaṃ vajjetvā dhammena samena bhikkhācāravattena uppannā.
Dhammikā means gained righteously and fairly through the practice of alms-round, having avoided wrong livelihood such as that based on deception.
Dhammikā (hợp pháp) là những lợi lộc có được bằng cách sống khất thực đúng pháp, đúng luật, tránh xa các tà mạng như lừa dối v.v.
Antamaso pattapariyāpannamattampīti pacchimakoṭiyā patte pariyāpannaṃ pattassa antogataṃ dvitikaṭacchubhikkhāmattampi.
Antamaso pattapariyāpannamattampī means even just two or three spoonfuls of alms-food contained within the bowl, as the ultimate limit.
Antamaso pattapariyāpannamattampī (dù chỉ là một lượng nhỏ vừa đủ trong bát) là dù chỉ một hoặc hai muỗng cơm nằm trong bát, tức là ở mức tối thiểu.
Appaṭivibhattabhogīti ettha dve paṭivibhattā nāma – āmisappaṭivibhattañca, puggalappaṭivibhattañca.
Here, concerning appaṭivibhattabhogī, there are two kinds of apportioning: apportionment of material things (āmisa-paṭivibhatta) and apportionment of persons (puggala-paṭivibhatta).
Appaṭivibhattabhogī (người không chia sẻ lợi lộc) Ở đây có hai loại chia sẻ: chia sẻ vật thực (āmisa-paṭivibhatta) và chia sẻ cá nhân (puggala-paṭivibhatta).
Tattha – ‘‘ettakaṃ dassāmi, ettakaṃ na dassāmī’’ti evaṃ cittena vibhajanaṃ āmisappaṭivibhattaṃ nāma.
Therein, to divide with the thought, "I will give this much, I will not give that much," is called āmisa-paṭivibhatta.
Trong đó, việc phân chia trong tâm như ‘Tôi sẽ cho chừng này, tôi sẽ không cho chừng này’ được gọi là āmisa-paṭivibhatta (chia sẻ vật thực).
‘‘Asukassa dassāmi, asukassa na dassāmī’’ti evaṃ cittena vibhajanaṃ pana puggalappaṭivibhattaṃ nāma.
To divide with the thought, "I will give to this one, I will not give to that one," is called puggala-paṭivibhatta.
Còn việc phân chia trong tâm như ‘Tôi sẽ cho người này, tôi sẽ không cho người kia’ được gọi là puggala-paṭivibhatta (chia sẻ cá nhân).
Tadubhayampi akatvā yo appaṭivibhattaṃ bhuñjati, ayaṃ appaṭivibhattabhogī nāma.
One who consumes without doing both of these is called appaṭivibhattabhogī.
Người nào không làm cả hai điều đó mà thọ dụng không phân chia, người đó được gọi là appaṭivibhattabhogī (người không chia sẻ lợi lộc).
Imaṃ pana sāraṇīyadhammaṃ ko pūreti, ko na pūretīti?
But who fulfills this duty of amiability (sāraṇīya-dhamma), and who does not?
Vậy ai là người thực hiện pháp hòa hợp này, và ai là người không thực hiện?
Dussīlo tāva na pūreti.
Certainly, a morally unvirtuous person (dussīla) does not fulfill it.
Người phá giới thì không thực hiện được.
Na hi tassa santakaṃ sīlavantā gaṇhanti.
For virtuous persons (sīlavantā) do not accept what belongs to him.
Vì các bậc có giới hạnh không nhận vật của người đó.
Parisuddhasīlo pana vattaṃ akhaṇḍento pūreti.
However, a person of pure virtue (parisuddhasīla), by not breaking the observances (vatta), fulfills it.
Còn người có giới hạnh thanh tịnh thì thực hiện được bằng cách không vi phạm bổn phận.
Tatridaṃ vattaṃ – yo hi odissakaṃ katvā mātu vā pitu vā ācariyupajjhāyādīnaṃ vā deti, so dātabbaṃ deti, sāraṇīyadhammo panassa na hoti, palibodhajagganaṃ nāma hoti.
Here is the observance: If one makes a specific dedication and gives to one's mother or father, or to teachers, preceptors, and so forth, one gives what should be given, but it is not a duty of amiability for him; it is called guarding an impediment (palibodha-jaggana).
Bổn phận ở đây là: người nào cúng dường riêng biệt cho mẹ, cha, thầy bổn sư, thầy y chỉ v.v., thì người đó đã cúng dường đúng cách, nhưng đó không phải là pháp hòa hợp của vị ấy, mà được gọi là sự chăm sóc các chướng ngại (palibodha).
Sāraṇīyadhammo hi muttapalibodhasseva vaṭṭati.
For the duty of amiability is only appropriate for one who is free from impediments (muttapalibodha).
Vì pháp hòa hợp chỉ thích hợp cho người đã thoát khỏi các chướng ngại.
Tena pana odissakaṃ dentena gilānagilānupaṭṭhākaāgantukagamikānañceva navapabbajitassa ca saṅghāṭipattaggahaṇaṃ ajānantassa dātabbaṃ.
However, when one makes a specific dedication and gives, it should be given to the sick, their attendants, arriving guests, departing travelers, and to a newly ordained bhikkhu who does not know how to handle the outer robe (saṅghāṭi) and bowl (patta).
Tuy nhiên, khi cúng dường riêng biệt, cần cúng dường cho người bệnh, người chăm sóc bệnh nhân, khách tăng, tỳ khưu hành cước, và tỳ khưu mới xuất gia chưa biết cách nhận y và bát.
Etesaṃ datvā avasesaṃ therāsanato paṭṭhāya thokaṃ adatvā yo yattakaṃ gaṇhāti, tassa tattakaṃ dātabbaṃ.
After giving to these, whatever remains, starting from the elder's seat downwards, without giving small amounts, whoever takes however much, that much should be given to him.
Sau khi cúng dường cho những vị này, phần còn lại, bắt đầu từ chỗ ngồi của trưởng lão, cần cúng dường cho mỗi người tùy theo số lượng họ nhận, không bỏ sót một ít nào.
Avasiṭṭhe asati puna piṇḍāya caritvā therāsanato paṭṭhāya yaṃ yaṃ paṇītaṃ, taṃ datvā sesaṃ paribhuñjitabbaṃ.
If nothing remains, one should go on alms-round again, and starting from the elder's seat downwards, give whatever is excellent, and then consume the rest.
Nếu không còn gì, thì cần đi khất thực lại, rồi bắt đầu từ chỗ ngồi của trưởng lão, cúng dường những vật thực ngon lành, và thọ dụng phần còn lại.
‘‘Sīlavantehī’’ti vacanato dussīlassa adātumpi vaṭṭati.
By the phrase "with virtuous ones," it is also permissible not to give to a morally unvirtuous person (dussīla).
Theo lời dạy “với các bậc có giới hạnh”, thì việc không cúng dường cho người phá giới cũng là đúng.
Ayaṃ pana sāraṇīyadhammo susikkhitāya parisāya supūro hoti, no asikkhitāya parisāya.
This sāraṇīyadhamma, however, is easily fulfilled by a well-trained assembly, not by an untrained assembly.
Pháp Sāraṇīya này dễ dàng được hoàn thành trong một hội chúng đã được huấn luyện tốt, chứ không phải trong một hội chúng chưa được huấn luyện.
Susikkhitāya hi parisāya yo aññato labhati, so na gaṇhāti.
For indeed, in a well-trained assembly, whoever receives from another does not accept it.
Quả vậy, trong một hội chúng đã được huấn luyện tốt, ai nhận được từ người khác thì người ấy không nhận.
Aññato alabhantopi pamāṇayuttameva gaṇhāti, nātirekaṃ.
Even if they do not receive from another, they accept only what is appropriate, not in excess.
Dù không nhận được từ người khác, người ấy cũng chỉ nhận vừa đủ, không quá mức.
Ayaṃ pana sāraṇīyadhammo evaṃ punappunaṃ piṇḍāya caritvā laddhaṃ laddhaṃ dentassāpi dvādasahi vassehi pūrati, na tato oraṃ.
This sāraṇīyadhamma, however, is fulfilled in twelve years even by one who, after repeatedly going for alms, gives away all that is received, not sooner than that.
Pháp Sāraṇīya này, dù người bố thí đã cúng dường những gì mình đã nhận được sau khi đi khất thực hết lần này đến lần khác, cũng phải mất mười hai năm mới viên mãn, không ít hơn.
Sace hi dvādasame vasse sāraṇīyadhammapūrako piṇḍapātapūraṃ pattaṃ āsanasālāyaṃ ṭhapetvā nahāyituṃ gacchati saṅghatthero ca kasseso pattoti, ‘‘sāraṇīyadhammapūrakassā’’ti vutte ‘‘āharatha na’’nti sabbaṃ piṇḍapātaṃ vicāretvā bhuñjitvā ca rittaṃ pattaṃ ṭhapeti, atha so bhikkhu rittaṃ pattaṃ disvā ‘‘mayhaṃ anavasesetvāva paribhuñjiṃsū’’ti domanassaṃ uppādeti, sāraṇīyadhammo bhijjati, puna dvādasavassāni pūretabbo hoti.
For if, in the twelfth year, the one fulfilling the sāraṇīyadhamma places his bowl full of alms-food in the assembly hall and goes to bathe, and the Saṅghatthera asks, "Whose bowl is this?" and is told, "It belongs to the one fulfilling the sāraṇīyadhamma," and he says, "Bring it here," and then examines and consumes all the alms-food, leaving the bowl empty, and that bhikkhu, seeing the empty bowl, generates displeasure, thinking, "They consumed it all without leaving anything for me," then the sāraṇīyadhamma is broken, and it must be fulfilled again for twelve years.
Nếu vào năm thứ mười hai, vị tỳ khưu đang thực hành pháp Sāraṇīya để bát cơm đầy đủ ở giảng đường rồi đi tắm, và Trưởng lão Tăng hỏi: “Đây là bát của ai?” Khi được trả lời: “Của vị đang thực hành pháp Sāraṇīya,” thì ngài nói: “Hãy mang đến đây!” rồi xem xét và dùng hết tất cả cơm trong bát, để lại bát không. Nếu vị tỳ khưu kia thấy bát không mà sinh tâm ưu phiền: “Các vị đồng phạm hạnh đã dùng hết mà không chừa lại cho mình,” thì pháp Sāraṇīya bị phá vỡ, và phải thực hành lại trong mười hai năm nữa.
Titthiyaparivāsasadiso hesa, sakiṃ khaṇḍe jāte puna pūretabbova.
For this is like the parivāsa of sectarians; if it is broken once, it must be fulfilled again.
Quả thật, điều này giống như việc thọ túc mạng parivāsa của ngoại đạo, một khi đã bị gián đoạn thì phải thực hành lại.
Yo pana – ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yassa me pattagataṃ anāpucchāva sabrahmacārī paribhuñjantī’’ti somanassaṃ janeti, tassa puṇṇo nāma hoti.
But whoever generates joy, thinking, "Indeed, it is a gain for me, indeed, it is well-received by me, that my fellow monks consume what is in my bowl without asking," for him, it is said to be fulfilled.
Còn vị nào sinh tâm hoan hỷ rằng: “Thật là lợi lạc cho tôi, thật là may mắn cho tôi, vì các vị đồng phạm hạnh đã dùng đồ trong bát của tôi mà không cần hỏi,” thì pháp ấy được gọi là viên mãn.
Tatrimāni vatthūni – senagirivāsī tissatthero kira mahāgirigāmaṃ upanissāya viharati.
In this regard, there are these stories: It is said that Thera Tissa, who resided in Senagiri, dwelled dependent on the village of Mahāgiri.
Về điều này, có những câu chuyện sau: Nghe kể rằng, Trưởng lão Tissa trú tại Senagiri, sống gần làng Mahāgiri.
Paññāsa mahātherā nāgadīpaṃ cetiyavandanatthāya gacchantā girigāme piṇḍāya caritvā kiñci aladdhā nikkhamiṃsu.
Fifty great Theras, on their way to Nāgadīpa to pay homage at the cetiya, went for alms in the village of Giri and left without obtaining anything.
Năm mươi vị Đại Trưởng lão đang trên đường đến Nāgadīpa để chiêm bái bảo tháp, đã đi khất thực ở làng Giri nhưng không nhận được gì nên đã rời đi.
Thero pana pavisanto te disvā pucchi – ‘‘laddhaṃ, bhante’’ti?
The Thera, entering, saw them and asked, "Did you receive anything, Venerable Sirs?"
Trưởng lão Tissa đang đi vào, thấy các vị ấy liền hỏi: “Thưa chư Tôn giả, đã nhận được gì chưa?”
Vicarimha āvusoti.
"We went for alms, friend."
“Thưa hiền giả, chúng tôi đã đi khất thực rồi.”
So tesaṃ aladdhabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘bhante yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva idheva hothā’’ti.
Knowing that they had received nothing, he said, "Venerable Sirs, please stay here until I return."
Biết các vị ấy chưa nhận được gì, ngài nói: “Thưa chư Tôn giả, xin hãy ở lại đây cho đến khi tôi trở về.”
Mayaṃ, āvuso, paññāsa janā pattatemanamattampi na labhimhāti.
"Friend, we fifty individuals did not even get enough to moisten our bowls."
“Thưa hiền giả, năm mươi người chúng tôi không nhận được dù chỉ một chút để làm ẩm bát.”
Bhante, nevāsikā nāma paṭibalā honti, alabhantāpi bhikkhācāramaggasabhāgaṃ jānantīti.
"Venerable Sirs, local residents are skilled; even if they don't receive much, they know the proper alms-route."
“Thưa chư Tôn giả, những người dân địa phương thì có khả năng, dù không nhận được gì họ cũng biết con đường khất thực thuận lợi.”
Therā āgamesuṃ.
The Theras waited.
Các vị Trưởng lão đã chờ đợi.
Thero gāmaṃ pāvisi.
The Thera entered the village.
Trưởng lão Tissa đi vào làng.
Dhurageheyeva mahāupāsikā khīrabhattaṃ sajjetvā theraṃ olokayamānā ṭhitā.
Right at the main house, a great female lay follower had prepared milk-rice and stood watching for the Thera.
Ngay tại ngôi nhà đầu tiên, một nữ cư sĩ lớn tuổi đã chuẩn bị cơm sữa và đứng chờ Trưởng lão.
Atha therassa dvāraṃ sampattasseva pattaṃ pūretvā adāsi, so taṃ ādāya therānaṃ santikaṃ gantvā gaṇhatha, bhanteti, saṅghattheraṃ āha.
As the Thera arrived at the door, she filled his bowl and gave it to him. He took it, went to the Theras, and said to the Saṅghatthera, "Please accept, Venerable Sirs."
Khi Trưởng lão vừa đến cửa nhà, bà liền đổ đầy bát và dâng cúng. Ngài nhận bát đó, đến chỗ các vị Trưởng lão và nói với vị Trưởng lão Tăng trưởng: “Thưa chư Tôn giả, xin hãy nhận lấy!”
Thero – ‘‘amhehi ettakehi kiñci na laddhaṃ, ayaṃ sīghameva gahetvā āgato, kiṃ nu kho’’ti sesānaṃ mukhaṃ olokesi.
The Thera looked at the faces of the others, thinking, "We, so many of us, received nothing, but this one returned so quickly with food. What could it be?"
Vị Trưởng lão Tăng trưởng nghĩ: “Chúng ta đông như vậy mà không nhận được gì, còn vị này lại nhanh chóng nhận được và trở về. Chuyện gì vậy?” rồi nhìn mặt các vị còn lại.
Thero olokanākāreneva ñatvā ‘‘bhante, dhammena samena laddhapiṇḍapāto, nikkukkuccā gaṇhathā’’tiādito paṭṭhāya sabbesaṃ yāvadatthaṃ datvā attanāpi yāvadatthaṃ bhuñji.
The Thera, understanding from his glance, said, "Venerable Sirs, this alms-food was received righteously and fairly; accept it without scruple." And from the beginning, he distributed it sufficiently to everyone and also ate his fill.
Trưởng lão Tissa hiểu ý qua ánh mắt ấy liền nói: “Thưa chư Tôn giả, đây là cơm khất thực nhận được một cách hợp pháp và đúng quy tắc, xin chư Tôn giả đừng lo lắng mà hãy dùng đi!” Từ đầu, ngài đã phân phát đủ cho tất cả các vị, rồi chính mình cũng dùng đủ.
Atha naṃ bhattakiccāvasāne therā pucchiṃsu – ‘‘kadā, āvuso, lokuttaradhammaṃ paṭivijjhī’’ti?
Then, at the end of the meal, the Theras asked him, "When, friend, did you penetrate the supramundane Dhamma?"
Sau khi dùng bữa xong, các vị Trưởng lão hỏi ngài: “Thưa hiền giả, ngài đã chứng đắc pháp siêu thế khi nào?”
Natthi me, bhante, lokuttaradhammoti.
"Venerable Sirs, I have no supramundane Dhamma."
“Thưa chư Tôn giả, tôi không có pháp siêu thế.”
Jhānalābhīsi, āvusoti?
"Are you an obtainer of jhāna, friend?"
“Thưa hiền giả, ngài có đắc thiền không?”
Etampi me, bhante, natthīti.
"Venerable Sirs, I have no jhāna either."
“Thưa chư Tôn giả, tôi cũng không có điều đó.”
Nanu, āvuso, pāṭihāriyanti?
"Is it not a miracle, friend?"
“Vậy đây chẳng phải là một phép lạ sao, thưa hiền giả?”
Sāraṇīyadhammo me, bhante, pūrito, tassa me dhammassa pūritakālato paṭṭhāya sacepi bhikkhusatasahassaṃ hoti, pattagataṃ na khīyatīti.
"Venerable Sirs, I have fulfilled the sāraṇīyadhamma. From the time I fulfilled that Dhamma, even if there are a hundred thousand bhikkhus, what is in my bowl does not diminish."
“Thưa chư Tôn giả, tôi đã viên mãn pháp Sāraṇīya, từ khi pháp ấy được viên mãn, dù có đến một trăm ngàn tỳ khưu, đồ trong bát của tôi cũng không cạn.”
Te sutvā – ‘‘sādhu sādhu sappurisa, anucchavikamidaṃ tuyha’’nti āhaṃsu.
Hearing that, they exclaimed, "Excellent! Excellent, good man! This is fitting for you!"
Nghe vậy, các vị ấy nói: “Lành thay, lành thay, thiện sĩ! Điều này thật xứng đáng với ngài!”
Idaṃ tāva – ‘‘pattagataṃ na khīyatī’’ti ettha vatthu.
This is the story concerning "what is in the bowl does not diminish."
Đây là câu chuyện về việc “đồ trong bát không cạn.”
Ayameva pana thero cetiyapabbate giribhaṇḍamahāpūjāya dānaṭṭhānaṃ gantvā imasmiṃ ṭhāne kiṃ varabhaṇḍanti pucchi.
Furthermore, this same Thera went to the place of donation at the great Giribhaṇḍa festival on Cetiyapabbata and asked, "What is the best offering at this place?"
Vị Trưởng lão này lại đến nơi bố thí trong đại lễ cúng dường Giribhaṇḍa trên núi Cetiyapabbata và hỏi: “Ở nơi này, vật phẩm nào là quý nhất?”
Dve sāṭakā, bhanteti.
"Two robes, Venerable Sir."
“Thưa chư Tôn giả, là hai tấm vải.”
Ete mayhaṃ pāpuṇissantīti.
"Those will fall to me."
“Những tấm này sẽ đến tay tôi.”
Taṃ sutvā amacco rañño ārocesi – ‘‘eko daharo evaṃ vadatī’’ti.
Hearing that, the minister reported to the king, "A young bhikkhu says this."
Nghe vậy, vị quan tâu với vua: “Có một tỳ khưu trẻ đã nói như vậy.”
Daharassa evaṃ cittaṃ, mahātherānaṃ pana sukhumasāṭakā vaṭṭantīti vatvā mahātherānaṃ dassāmīti ṭhapeti.
Thinking, "Such is the thought of a young one; fine robes are fitting for the great Theras," he set them aside, saying, "I will give them to the great Theras."
Vua nói: “Tâm của vị trẻ là như vậy, nhưng đối với các vị Đại Trưởng lão thì những tấm vải mịn mới phù hợp,” rồi giữ lại, nói rằng: “Ta sẽ dâng cho các vị Đại Trưởng lão.”
Tassa bhikkhusaṅghe paṭipāṭiyā ṭhite dentassa matthake ṭhapitāpi te sāṭakā hatthaṃ nārohanti.
When he was giving to the bhikkhus as they stood in order in the Saṅgha, even though those robes were placed on the heads of the great Theras, they did not reach their hands.
Khi vua dâng cúng cho Tăng đoàn đang xếp hàng, những tấm vải được đặt trên đầu các vị ấy cũng không đến tay họ.
Aññe ārohanti.
Other robes reached their hands.
Những tấm khác thì đến tay.
Daharassa dānakāle pana hatthaṃ āruḷhā.
But at the time of giving to the young bhikkhu, they reached his hands.
Nhưng khi đến lượt dâng cúng cho vị tỳ khưu trẻ, chúng lại rơi vào tay ngài.
So tassa hatthe pātetvā amaccassa mukhaṃ oloketvā daharaṃ nisīdāpetvā dānaṃ datvā saṅghaṃ vissajjetvā daharassa santike nisīditvā – ‘‘bhante, imaṃ dhammaṃ kadā paṭivijjhitthā’’ti āha.
The king placed them in his hands, looked at the minister's face, seated the young bhikkhu, made the donation, dismissed the Saṅgha, and then sat down beside the young bhikkhu and asked, "Venerable Sir, when did you penetrate this Dhamma?"
Vua đặt chúng vào tay vị ấy, nhìn mặt vị quan rồi mời vị tỳ khưu trẻ ngồi xuống, dâng cúng xong, giải tán Tăng đoàn, rồi ngồi gần vị tỳ khưu trẻ và hỏi: “Thưa Tôn giả, ngài đã chứng đắc pháp này khi nào?”
So pariyāyenāpi asantaṃ avadanto – ‘‘natthi mayhaṃ mahārāja lokuttaradhammo’’ti āha.
Without speaking of what was not present, even indirectly, he said, "Your Majesty, I have no supramundane Dhamma."
Vị ấy không nói điều không có, dù là gián tiếp, mà đáp: “Tâu Đại vương, tôi không có pháp siêu thế.”
Nanu, bhante, pubbe avacutthāti.
"But, Venerable Sir, did you not say so before?"
“Thưa Tôn giả, chẳng phải trước đây ngài đã nói sao?”
Āma, mahārāja, sāraṇīyadhammapūrako ahaṃ, tassa me dhammassa pūritakālato paṭṭhāya bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ pāpuṇātīti.
"Yes, Your Majesty, I am one who has fulfilled the sāraṇīyadhamma. From the time I fulfilled that Dhamma, the best goods always fall to me in the place of apportionable goods."
“Vâng, tâu Đại vương, tôi là người đã viên mãn pháp Sāraṇīya, từ khi pháp ấy được viên mãn, tôi nhận được vật phẩm tốt nhất ở nơi phân phát vật phẩm.”
‘‘Sādhu sādhu, bhante, anucchavikamidaṃ tuyha’’nti vanditvā pakkāmi.
"Excellent! Excellent, Venerable Sir! This is fitting for you!" Having said this, he paid homage and departed.
“Lành thay, lành thay, thưa Tôn giả! Điều này thật xứng đáng với ngài!” Vua đảnh lễ rồi rời đi.
Idaṃ – ‘‘bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ pāpuṇātī’’ti ettha vatthu.
This is the story concerning "the best goods always fall in the place of apportionable goods."
Đây là câu chuyện về việc “nhận được vật phẩm tốt nhất ở nơi phân phát vật phẩm.”
Brāhmaṇatissabhaye pana bhātaragāmavāsino nāgattheriyā anārocetvāva palāyiṃsu.
During the famine of Brāhmaṇatissa, the residents of Bhātaragāma fled without informing the Theri Nāga.
Trong nạn đói Brāhmaṇatissa, những người dân làng Bhātaragāma đã bỏ chạy mà không báo cho Trưởng lão Ni Nāgā.
Therī paccūsasamaye – ‘‘ativiya appanigghoso gāmo, upadhāretha tāvā’’ti daharabhikkhuniyo āha.
In the early morning, the Theri said to the young bhikkhunīs, "The village is too quiet. Investigate, please."
Vào buổi sáng sớm, Trưởng lão Ni nói với các tỳ khưu ni trẻ: “Làng này im ắng lạ thường, hãy đi xem xét đi!”
Tā gantvā sabbesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā āgamma theriyā ārocesuṃ.
They went, understood that everyone had left, returned, and reported to the Theri.
Họ đi và biết được tất cả đã rời đi, rồi trở về báo cho Trưởng lão Ni.
Sā sutvā ‘‘mā tumhe tesaṃ gatabhāvaṃ cintayittha, attano uddesaparipucchāyonisomanasikāresuyeva yogaṃ karothā’’ti vatvā bhikkhācāravelāyaṃ pārupitvā attadvādasamā gāmadvāre nigrodhamūle aṭṭhāsi.
Hearing that, she said, "Do not worry about their departure; focus on your own recitation, questioning, and proper attention." Then, at the alms-round time, she put on her robes and stood at the foot of a banyan tree at the village gate, accompanied by twelve bhikkhunīs.
Nghe vậy, bà nói: “Các con đừng bận tâm về việc họ đã đi, hãy chuyên tâm vào việc học hỏi, tra vấn và tác ý đúng đắn của mình.” Rồi đến giờ khất thực, bà đắp y, cùng mười hai tỳ khưu ni đứng dưới gốc cây bàng ở cổng làng.
Rukkhe adhivatthādevatā dvādasannampi bhikkhunīnaṃ piṇḍapātaṃ datvā ‘‘ayye, mā aññattha gacchatha, niccaṃ idheva ethā’’ti āha.
The deity dwelling in the tree gave alms-food to all twelve bhikkhunīs and said, "Venerable Ladies, do not go elsewhere; come here always."
Vị thiên nữ trú trên cây đã dâng cơm khất thực cho cả mười hai tỳ khưu ni và nói: “Thưa các Ni sư, xin đừng đi nơi khác, hãy thường xuyên đến đây.”
Theriyā pana kaniṭṭhabhātā nāgatthero nāma atthi, so – ‘‘mahantaṃ bhayaṃ, na sakkā idha yāpetuṃ, paratīraṃ gamissāmī’’ti attadvādasamova attano vasanaṭṭhānā nikkhanto theriṃ disvā gamissāmīti bhātaragāmaṃ āgato.
The Theri had a younger brother named Thera Nāga. He, thinking, "The danger is great, it's impossible to survive here; I will go to the other shore," departed from his dwelling place with twelve others. Seeing the Theri, he came to Bhātaragāma, intending to leave.
Trưởng lão Ni có một người em trai tên là Trưởng lão Nāga. Ông nghĩ: “Nguy hiểm lớn quá, không thể sống ở đây được, ta sẽ đi sang bờ bên kia.” Cùng với mười hai tỳ khưu khác, ông rời khỏi nơi mình ở, thấy Trưởng lão Ni liền nói: “Tôi sẽ đi,” rồi đến làng Bhātaragāma.
Therī – ‘‘therā āgatā’’ti sutvā tesaṃ santikaṃ gantvā kiṃ ayyāti pucchi.
The Theri, hearing, "The Theras have arrived," went to them and asked, "What is it, Venerable Sir?"
Trưởng lão Ni nghe nói: “Các vị Trưởng lão đã đến,” liền đến chỗ họ và hỏi: “Thưa chư Tôn giả, có chuyện gì vậy?”
So taṃ pavattiṃ ācikkhi.
He recounted the situation.
Ông kể lại sự việc.
Sā – ‘‘ajja ekadivasaṃ vihāreyeva vasitvā sve gamissathā’’ti āha.
She said, "Stay in the monastery for one day today; you may leave tomorrow."
Bà nói: “Hôm nay, xin chư Tôn giả hãy ở lại tịnh xá một ngày, ngày mai hãy đi.”
Therā vihāraṃ agamaṃsu.
The Theras went to the monastery.
Các vị Trưởng lão đã đến tịnh xá.
Therī punadivase rukkhamūle piṇḍāya caritvā theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjathā’’ti āha.
The next day, the Theri went for alms at the foot of the tree, approached the Thera, and said, "Please partake of this alms-food."
Ngày hôm sau, Trưởng lão Ni đi khất thực dưới gốc cây, rồi đến gặp Trưởng lão Nāga và nói: “Xin chư Tôn giả hãy dùng bữa cơm khất thực này.”
Thero – ‘‘vaṭṭissati therī’’ti vatvā tuṇhī aṭṭhāsi.
The Thera said, "It will suffice, Theri," and remained silent.
Trưởng lão Nāga nói: “Được rồi, thưa Ni sư,” rồi im lặng đứng đó.
Dhammiko tāta piṇḍapāto, kukkuccaṃ akatvā paribhuñjathāti.
"My dear, the alms-food is righteous; consume it without scruple."
“Này con, đây là cơm khất thực hợp pháp, đừng lo lắng mà hãy dùng đi.”
‘‘Vaṭṭissati therī’’ti.
"It will suffice, Theri."
“Được rồi, thưa Ni sư.”
Sā pattaṃ gahetvā ākāse khipi.
She took the bowl and threw it into the air.
Bà cầm bát lên và ném lên không trung.
Patto ākāse aṭṭhāsi.
The bowl remained suspended in the air.
Bát đứng yên trên không trung.
Thero – ‘‘sattatālamatte ṭhitampi bhikkhunibhattameva therī’’ti vatvā – ‘‘bhayaṃ nāma sabbakālaṃ na hoti, bhaye vūpasante ariyavaṃsaṃ kathayamāno, ‘bho piṇḍapātika, bhikkhunibhattaṃ bhuñjitvā vītināmayitthā’ti cittena anuvadiyamāno santhambhetuṃ na sakkhissāmi, appamattā hotha theriyo’’ti maggaṃ āruhi.
The elder, saying, "Even if it is placed at a distance of seven palm trees, O Theri, it is still the alms-food of bhikkhunis," then said, "Fear, indeed, is not present at all times. When fear has subsided, while discoursing on the Noble Lineage, if I am mentally reproached with the thought, ‘O alms-mendicant, you have consumed the bhikkhunis’ alms-food and passed the time,’ I will not be able to endure firmly. Be heedful, O Theri." Thus he ascended the path.
Vị Trưởng lão nói: “Thưa Trưởng lão ni, ngay cả vật thực đặt ở độ cao bằng bảy cây thốt nốt thì đó vẫn là vật thực của các Tỳ-khưu-ni.” Rồi Ngài nói tiếp: “Sự sợ hãi không phải lúc nào cũng có. Khi nỗi sợ đã lắng xuống, nếu ta thuyết giảng về Thánh chủng (ariyavaṃsa), và có người trong tâm quở trách rằng ‘Này vị hành khất, sau khi thọ dụng vật thực của Tỳ-khưu-ni, Ngài đã sống qua ngày’, thì ta sẽ không thể giữ vững được. Hỡi các Trưởng lão ni, hãy sống không phóng dật!” Nói xong, Ngài lên đường.
Rukkhadevatāpi – ‘‘sace thero theriyā hatthato piṇḍapātaṃ paribhuñjissati, na naṃ nivattessāmi.
The tree deity also, thinking, "If the elder partakes of the alms-food from the theri's hand, I will not make him turn back.
Vị thiên nữ cây cũng suy nghĩ: “Nếu vị Trưởng lão này thọ dụng vật thực từ tay vị Trưởng lão ni, ta sẽ không ngăn Ngài lại. Nếu Ngài không thọ dụng, ta sẽ ngăn Ngài lại.” Đứng đó, thấy vị Trưởng lão ra đi, thiên nữ liền từ trên cây xuống, nói: “Bạch Đại đức, xin hãy đưa bát!” Rồi cầm lấy bát, dẫn vị Trưởng lão trở lại gốc cây, sắp đặt chỗ ngồi, dâng vật thực. Sau khi Ngài đã hoàn tất việc thọ thực, thiên nữ đã khiến Ngài hứa nguyện và đã cúng dường mười hai vị Tỳ-khưu-ni và mười hai vị Tỳ-khưu trong suốt bảy năm.
Sace na paribhuñjissati, nivattessāmī’’ti cintayamānā ṭhatvā therassa gamanaṃ disvā rukkhā oruyha pattaṃ, bhante, dethāti pattaṃ gahetvā theraṃ rukkhamūlaṃyeva ānetvā āsanaṃ paññapetvā piṇḍapātaṃ datvā katabhattakiccaṃ paṭiññaṃ kāretvā dvādasa bhikkhuniyo dvādasa bhikkhū ca sattavassāni upaṭṭhahi.
If he does not partake, I will make him turn back," stood there, and seeing the elder's departure, descended from the tree, and saying, "Bhante, give me your bowl," took the bowl and led the elder back to the foot of the tree, arranged a seat, offered the alms-food, made him promise that the meal was completed, and attended to twelve bhikkhunis and twelve bhikkhus for seven years.
Vị thiên nữ cây cũng suy nghĩ: “Nếu vị Trưởng lão này thọ dụng vật thực từ tay vị Trưởng lão ni, ta sẽ không ngăn Ngài lại. Nếu Ngài không thọ dụng, ta sẽ ngăn Ngài lại.” Đứng đó, thấy vị Trưởng lão ra đi, thiên nữ liền từ trên cây xuống, nói: “Bạch Đại đức, xin hãy đưa bát!” Rồi cầm lấy bát, dẫn vị Trưởng lão trở lại gốc cây, sắp đặt chỗ ngồi, dâng vật thực. Sau khi Ngài đã hoàn tất việc thọ thực, thiên nữ đã khiến Ngài hứa nguyện và đã cúng dường mười hai vị Tỳ-khưu-ni và mười hai vị Tỳ-khưu trong suốt bảy năm.
Idaṃ – ‘‘devatā ussukkaṃ āpajjantī’’ti ettha vatthu.
This is the story in connection with "The deities become concerned."
Đây là câu chuyện liên quan đến đoạn “chư thiên khởi lòng sốt sắng”.
Tatra hi therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi.
Here, the Theri was one who fulfilled the Sāraṇīyadhamma.
Trong câu chuyện đó, vị Trưởng lão ni đã hoàn thành pháp Sāraṇīya (pháp hòa kính).
Akhaṇḍānītiādīsu yassa sattasu āpattikkhandhesu ādimhi vā ante vā sikkhāpadaṃ bhinnaṃ hoti, tassa sīlaṃ pariyante chinnasāṭako viya khaṇḍaṃ nāma.
Among akhaṇḍāni (unbroken) and so forth: For whom a training rule is broken at the beginning or at the end in the seven groups of offenses, his sīla is called khaṇḍa (broken), like a cloth torn at the edge.
Trong các từ như Akhaṇḍāni (không đứt đoạn) v.v., giới của người nào bị vi phạm ở đầu hoặc cuối trong bảy bộ tội thì được gọi là khaṇḍaṃ (đứt đoạn), giống như một tấm áo bị rách ở mép.
Yassa pana vemajjhe bhinnaṃ, tassa majjhe chiddasāṭako viya chiddaṃ nāma hoti.
But for whom it is broken in the middle, his sīla is called chidda (perforated), like a cloth with a hole in the middle.
Còn giới của người nào bị vi phạm ở giữa thì được gọi là chiddaṃ (thủng), giống như một tấm áo bị thủng ở giữa.
Yassa pana paṭipāṭiyā dve tīṇi bhinnāni, tassa piṭṭhiyaṃ vā kucchiyaṃ vā uṭṭhitena visabhāgavaṇṇena kāḷarattādīnaṃ aññataravaṇṇā gāvī viya sabalaṃ nāma hoti.
But for whom two or three are broken in succession, his sīla is called sabala (spotted), like a cow with a patch of a different color, such as black or red, on its back or belly.
Còn giới của người nào bị vi phạm hai hoặc ba điều liên tiếp thì được gọi là sabalaṃ (lốm đốm), giống như một con bò có màu lông khác thường như đen hoặc đỏ nổi lên ở lưng hoặc bụng.
Yassa pana antarantarā visabhāgabinducitrā gāvī viya kammāsaṃ nāma hoti.
But for whom there are variegated spots of different colors here and there, his sīla is called kammāsa (blemished), like a speckled cow.
Còn giới của người nào bị vi phạm lác đác, giống như một con bò có những đốm màu khác thường xen kẽ, thì được gọi là kammāsaṃ (vệt bẩn).
Yassa pana sabbenasabbaṃ abhinnāni, tassa tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni nāma honti.
But for whom none are broken at all, his sīla is called akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni (unbroken, unperforated, unspotted, unblemished).
Còn giới của người nào hoàn toàn không bị vi phạm thì những giới đó được gọi là akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni (không đứt đoạn, không thủng, không lốm đốm, không vệt bẩn).
Tāni panetāni taṇhādāsabyato mocetvā bhujissabhāvakaraṇato bhujissāni. Buddhādīhi viññūhi pasatthattā viññupasatthāni, taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattā – ‘‘idaṃ nāma tvaṃ āpannapubbo’’ti kenaci parāmaṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā ca aparāmaṭṭhāni, upacārasamādhiṃ vā appanāsamādhiṃ vā saṃvattayantīti samādhisaṃvattanikānīti vuccanti.
And these sīlas are called bhujissāni (liberating) because they free one from the servitude of craving and establish one in freedom. They are viññupasatthāni (praised by the discerning) such as the Buddhas. They are aparāmaṭṭhāni (unassailed) because they are not grasped by craving and wrong views, and because one cannot be assailed by anyone saying, "You have previously committed such and such (an offense)." And they are called samādhisaṃvattanikāni (conducive to concentration) because they lead to either access concentration or absorption concentration.
Những giới này được gọi là bhujissāni (tự do) vì chúng giải thoát khỏi sự nô lệ của tham ái và làm cho trở nên tự do. Chúng được gọi là viññupasatthāni (được người trí tán thán) vì được chư Phật và những người trí khác tán thán. Chúng được gọi là aparāmaṭṭhāni (không bị chạm đến) vì không bị tham ái và tà kiến chạm đến, và vì không ai có thể quở trách rằng ‘Ngươi đã từng phạm tội này’. Chúng được gọi là samādhisaṃvattanikāni (dẫn đến định) vì chúng dẫn đến cận định (upacārasamādhi) hoặc an định (appanāsamādhi).
Yāyaṃ diṭṭhīti maggasampayuttā sammādiṭṭhi.
Yāyaṃ diṭṭhī means the right view conjoined with the path.
Yāyaṃ diṭṭhī (tà kiến này) là chánh kiến (sammādiṭṭhi) tương ưng với đạo lộ.
Ariyāti niddosā.
Ariyā means faultless.
Ariyā (Thánh) là vô khuyết (niddosā).
Niyyātīti niyyānikā.
It leads forth, hence niyyānikā (leading to deliverance).
Dẫn đến (Niyyāti) nên gọi là niyyānikā (có khả năng dẫn đến).
Takkarassāti yo tathākārī hoti.
Takkarassā means one who acts in that way.
Takkarassā (đối với người làm như vậy) là người thực hành như vậy.
Sabbadukkhakkhayāyāti sabbadukkhakkhayatthaṃ.
Sabbadukkhakkhayāyā means for the cessation of all suffering.
Sabbadukkhakkhayāyā (để đoạn tận mọi khổ đau) là để đoạn tận mọi khổ đau.
Diṭṭhisāmaññagatāti samānadiṭṭhibhāvaṃ upagatā hutvā viharissanti.
Diṭṭhisāmaññagatā means they will abide having attained identity of view.
Diṭṭhisāmaññagatā (sống với sự đồng nhất về kiến giải) nghĩa là sống với sự đồng nhất về chánh kiến.
Vuddhiyevāti evaṃ viharantānaṃ vuddhiyeva bhikkhūnaṃ pāṭikaṅkhā, no parihānīti.
Vuddhiyevā means that for bhikkhus who abide thus, only growth is to be expected, not decline.
Vuddhiyevā (chỉ có sự tăng trưởng) nghĩa là đối với các Tỳ-khưu sống như vậy, chỉ có sự tăng trưởng là điều đáng mong đợi, chứ không phải sự suy thoái.
142. Etadeva bahulanti āsannaparinibbānattā bhikkhu ovadanto punappunaṃ etaṃyeva dhammiṃ kathaṃ karoti.
142. Etadeva bahulaṃ means that because of his approaching parinibbāna, the Buddha repeatedly spoke this same Dhamma discourse while admonishing the bhikkhus.
142. Etadeva bahulaṃ (điều này là chủ yếu) nghĩa là Đức Phật, vì sắp nhập Niết-bàn, đã nhiều lần thuyết pháp về điều này khi giáo huấn các Tỳ-khưu.
Iti sīlanti evaṃ sīlaṃ, ettakaṃ sīlaṃ.
Iti sīlaṃ means such sīla, this much sīla.
Iti sīlaṃ (giới như vậy) là giới hạnh như thế, giới hạnh với mức độ như vậy.
Ettha catupārisuddhisīlaṃ sīlaṃ cittekaggatā samādhi, vipassanāpaññā paññāti veditabbā.
Here, the fourfold purified sīla should be understood as sīla, one-pointedness of mind as samādhi, and insight-wisdom as paññā.
Ở đây, Tứ Thanh Tịnh Giới (catupārisuddhisīla) nên được hiểu là sīlaṃ (giới), sự nhất tâm (cittekaggatā) là samādhi (định), tuệ quán (vipassanāpaññā) là paññā (tuệ).
Sīlaparibhāvitoti ādīsu yasmiṃ sīle ṭhatvāva maggasamādhiṃ phalasamādhiṃ nibbattenti.
In sīlaparibhāvito and so forth: that samādhi of the path and samādhi of the fruit, which are produced by relying on sīla, are enhanced by that sīla, and therefore have great fruit and great benefit.
Trong các từ như sīlaparibhāvito (được giới hun đúc) v.v., định của đạo lộ và định của quả được phát sinh khi nương vào giới hạnh.
Eso tena sīlena paribhāvito mahapphalo hoti, mahānisaṃso.
It is enhanced by that sīla, and therefore has great fruit and great benefit.
Định này, được giới hạnh hun đúc, sẽ có quả lớn, lợi ích lớn.
Yamhi samādhimhi ṭhatvā maggapaññaṃ phalapaññaṃ nibbattenti, sā tena samādhinā paribhāvitā mahapphalā hoti, mahānisaṃsā.
That wisdom of the path and wisdom of the fruit, which are produced by relying on samādhi, are enhanced by that samādhi, and therefore have great fruit and great benefit.
Tuệ của đạo lộ và tuệ của quả được phát sinh khi nương vào định, tuệ ấy, được định hun đúc, sẽ có quả lớn, lợi ích lớn.
Yāya paññāya ṭhatvā maggacittaṃ phalacittaṃ nibbattenti, taṃ tāya paribhāvitaṃ sammadeva āsavehi vimuccati.
That mind of the path and mind of the fruit, which are produced by relying on that wisdom, are enhanced by it, and thereby is truly liberated from the taints.
Tâm của đạo lộ và tâm của quả được phát sinh khi nương vào tuệ, tâm ấy, được tuệ hun đúc, sẽ hoàn toàn giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava).
Yathābhirantanti buddhānaṃ anabhiratiparitassitaṃ nāma natthi, yathāruci yathāajjhāsayanti pana vuttaṃ hoti.
Yathābhirantaṃ means that there is no such thing as the Buddhas' discontent or distress; it means according to their wishes and inclinations.
Yathābhirantaṃ (tùy ý thích) nghĩa là chư Phật không bao giờ có sự không hoan hỷ hay phiền muộn, mà là tùy theo ý muốn, tùy theo ý định.
Āyāmāti ehi yāma.
Āyāmā means "Come, let us go."
Āyāmā (hãy đi) nghĩa là “Này, chúng ta hãy đi.”
‘‘Ayāmā’’tipi pāṭho, gacchāmāti attho.
"Ayāmā" is also a reading, meaning "Let us go."
Cũng có bản đọc là “Ayāmā”, nghĩa là “Chúng ta hãy đi.”
Ānandāti bhagavā santikāvacarattā theraṃ ālapati.
Ānandā: The Bhagavā addresses the elder Ananda because he was his personal attendant.
Ānandā (Này Ānanda) là Đức Thế Tôn gọi vị Trưởng lão vì Ngài là thị giả thân cận.
Thero pana – ‘‘gaṇhathāvuso pattacīvarāni, bhagavā asukaṭṭhānaṃ gantukāmo’’ti bhikkhūnaṃ āroceti.
But the elder would inform the bhikkhus, "Friends, take your bowls and robes; the Bhagavā wishes to go to such-and-such a place."
Vị Trưởng lão thì thông báo cho các Tỳ-khưu: “Này chư Hiền giả, hãy cầm lấy bát và y của mình, Đức Thế Tôn muốn đi đến nơi kia.”
148. Pāṭaligamane āvasathāgāranti āgantukānaṃ āvasathagehaṃ.
148. In the journey to Pāṭaligāma, āvasathāgāraṃ means a lodging house for visitors.
148. Trong việc đi đến Pāṭaligāma, āvasathāgāraṃ là nhà trọ dành cho khách.
Pāṭaligāme kira niccakālaṃ dvinnaṃ rājūnaṃ sahāyakā āgantvā kulāni gehato nīharitvā māsampi aḍḍhamāsampi vasanti.
It is said that in Pāṭaligāma, at all times, friends of two kings would come and, expelling families from their homes, would stay for a month or half a month.
Người ta kể rằng, ở làng Pāṭaligāma, những người bạn của hai vị vua thường xuyên đến, đuổi các gia đình ra khỏi nhà và ở lại đó một tháng hoặc nửa tháng.
Te manussā niccupaddutā – ‘‘etesaṃ āgatakāle vasanaṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti nagaramajjhe mahatiṃ sālaṃ karitvā tassā ekasmiṃ padese bhaṇḍapaṭisāmanaṭṭhānaṃ, ekasmiṃ padese nivāsaṭṭhānaṃ akaṃsu.
These people, constantly troubled, built a large hall in the middle of the city, thinking, "When these (friends) come, there will be a place for them to stay." In one part of it, they made a place for storing goods, and in another part, a dwelling place.
Những người dân thường xuyên bị quấy nhiễu đó đã xây một hội trường lớn ở giữa làng, với ý nghĩ rằng “Khi những người đó đến, sẽ có chỗ cho họ ở”. Trong hội trường đó, họ làm một khu vực để cất giữ đồ đạc và một khu vực để ở.
Te – ‘‘bhagavā āgato’’ti sutvāva – ‘‘amhehi gantvāpi bhagavā ānetabbo siyā, so sayameva amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampatto, ajja bhagavantaṃ āvasathe maṅgalaṃ vadāpessāmā’’ti etadatthameva upasaṅkamantā.
When they heard, "The Bhagavā has arrived," they approached with the very purpose of having the Bhagavā proclaim a blessing at the lodging house, thinking, "We should have gone and invited the Bhagavā, but he himself has arrived at our dwelling place; today we shall have the Bhagavā proclaim a blessing at the lodging house."
Khi nghe tin “Đức Thế Tôn đã đến”, họ nghĩ: “Chúng ta đáng lẽ phải đi thỉnh Đức Thế Tôn, nhưng Ngài đã tự mình đến chỗ ở của chúng ta. Hôm nay, chúng ta sẽ thỉnh Đức Thế Tôn thuyết pháp cát tường tại nhà trọ này.” Với ý định đó, họ đã đến gần Đức Thế Tôn.
Tasmā evamāhaṃsu.
Therefore, they spoke thus.
Vì vậy, họ đã nói như vậy.
Yena āvasathāgāranti te kira – ‘‘buddhā nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vasituṃ iccheyyuṃ vā no vā’’ti bhagavato manaṃ ajānantā āvasathāgāraṃ appaṭijaggitvāva āgamaṃsu.
Yena āvasathāgāraṃ: It is said that these villagers, not knowing the Bhagavā's mind—"Will Buddhas, who prefer solitude and delight in wilderness, wish to reside within the village or not?"—came without preparing the lodging house.
Yena āvasathāgāraṃ (đến nơi nhà trọ) là vì họ không biết ý Đức Thế Tôn, nghĩ rằng “Chư Phật là những bậc có ý thích ở rừng, ưa thích rừng, không biết các Ngài có muốn ở trong làng hay không”, nên đã đến mà không dọn dẹp nhà trọ.
Idāni bhagavato manaṃ ñatvā puretaraṃ gantvā paṭijaggissāmāti yenāvasathāgāraṃ, tenupasaṅkamiṃsu.
Now, having understood the Bhagavā's mind, they approached the lodging house, intending to go ahead and prepare it.
Bây giờ, khi đã biết ý Đức Thế Tôn, họ nghĩ “Chúng ta sẽ đi trước và dọn dẹp”, nên đã đến nơi nhà trọ.
Sabbasantharinti yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, evaṃ santhariṃ.
Sabbasanthariṃ means they spread it so that everything was covered.
Sabbasanthariṃ (trải khắp) là trải ra sao cho mọi thứ đều được trải.
Idañca suttaṃ gahaṭṭhānaṃ vasena āgataṃ pabbajitānampi pana labbhateva.
Although this discourse primarily concerns householders, it can also be applied to renunciants.
Kinh này được nói theo nghĩa của gia chủ, nhưng cũng có thể áp dụng cho người xuất gia.
Gahaṭṭho hi yena yena sippaṭṭhānena jīvitaṃ kappeti – yadi kasiyā, yadi vaṇijjāya, pāṇātipātādivasena pamatto taṃ taṃ yathākālaṃ sampādetuṃ na sakkoti, athassa mūlampi vinassati.
Indeed, a householder who earns a living by any craft—whether by farming or trade—if heedless due to taking life and so forth, cannot accomplish that task in due season, and his capital is also destroyed.
Một gia chủ, nếu phóng dật trong việc sát sinh v.v. khi mưu sinh bằng nghề nghiệp nào đó – dù là nông nghiệp hay thương nghiệp – thì không thể hoàn thành công việc đúng lúc, và tài sản của anh ta cũng bị mất mát.
Māghātakāle pāṇātipātaṃ pana adinnādānādīni ca karonto daṇḍavasena mahatiṃ bhogajāniṃ nigacchati.
Furthermore, by taking life and so forth at the time of harvest, he incurs great loss of wealth due to penalties.
Khi sát sinh, trộm cắp v.v. vào thời điểm thu hoạch, anh ta phải chịu tổn thất lớn về tài sản do bị phạt.
Pabbajito dussīlo ca pamādakāraṇā sīlato buddhavacanato jhānato sattaariyadhanato ca jāniṃ nigacchati.
A renunciant who is immoral and heedless incurs loss in terms of sīla, the Buddha's teachings, jhāna, and the seven noble treasures.
Một người xuất gia, nếu ác giới và do phóng dật, sẽ phải chịu tổn thất về giới hạnh, giáo pháp của Đức Phật, thiền định và bảy tài sản của bậc Thánh (satta ariyadhana).
Avisāradoti gahaṭṭho tāva – ‘‘avassaṃ bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne keci mama kammaṃ jānissanti, atha maṃ niggaṇhissantī’’ti vā, ‘‘rājakulassa vā dassantī’’ti sabhayo upasaṅkamati, maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho aṅgulikena bhūmiṃ kasanto nisīdati, visārado hutvā kathetuṃ na sakkoti.
Avisārado (not confident) means, for a householder: "Certainly, in a gathering of many people, some will know my actions, and then they will blame me," or "They will hand me over to the royal family"; thus, he approaches with fear, downcast, with shoulders slumped, face downward, scratching the ground with his finger, he sits down. He is unable to speak confidently.
Không tự tin (Avisārado): Gia chủ, nghĩ rằng: “Chắc chắn ở nơi đông người, sẽ có người biết việc làm của mình, rồi họ sẽ khiển trách mình,” hoặc “Họ sẽ tố cáo mình với hoàng gia,” nên đến đó với sự sợ hãi, mặt mày ủ rũ, vai rụt lại, cúi mặt xuống, ngồi cào đất bằng ngón tay, không thể nói chuyện một cách tự tin.
Pabbajitopi – ‘‘bahū bhikkhū sannipatitā, avassaṃ koci mama kammaṃ jānissati, atha me uposathampi pavāraṇampi ṭhapetvā sāmaññato cāvetvā nikkaḍḍhissantī’’ti sabhayo upasaṅkamati, visārado hutvā kathetuṃ na sakkoti.
Even a renunciant,*: "Many bhikkhus are gathered; certainly, someone will know my actions, and then they will put aside my Uposatha and Pavāraṇā, remove me from recluseship, and cast me out"; thus, he approaches with fear and is unable to speak confidently.
Người xuất gia cũng vậy, nghĩ rằng: “Nhiều Tỳ-kheo đang tụ họp, chắc chắn sẽ có người biết việc làm của mình, rồi họ sẽ đình chỉ lễ Bố-tát (Uposatha) và Tự-tứ (Pavāraṇā) của mình, trục xuất mình khỏi đời sống Sa-môn,” nên đến đó với sự sợ hãi, không thể nói chuyện một cách tự tin.
Ekacco pana dussīlopi dappito viya vicarati, sopi ajjhāsayena maṅku hotiyeva.
But even some immoral person may go about as if arrogant; he too is inwardly ashamed.
Tuy nhiên, đôi khi một người ác giới lại đi lại như thể kiêu ngạo, nhưng trong tâm họ vẫn xấu hổ.
151. Bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyāti aññāya pāḷimuttakāya dhammikathāya ceva āvasathānumodanāya ca ākāsagaṅgaṃ otārento viya yojanappamāṇaṃ mahāmadhuṃ pīḷetvā madhupānaṃ pāyento viya bahudeva rattiṃ sandassetvā sampahaṃsetvā uyyojesi.
151. Bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyā (for a greater part of the night with talk on the Dhamma) means that with various Dhamma talks outside the Pali texts and with a discourse of appreciation for the lodging, as if bringing down the celestial Ganges or as if squeezing a large honeycomb a yojana in size and offering honey-drink, he instructed, gladdened, and dismissed them for a greater part of the night.
151. Suốt đêm dài với pháp thoại (Bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyā): Như thể dẫn nước sông Hằng từ trên trời xuống, hoặc như vắt một tổ ong lớn dài một do-tuần để cho uống mật, Thế Tôn đã trình bày và hoan hỷ suốt đêm dài bằng những pháp thoại không thuộc Pāḷi và lời tùy hỷ về trú xứ.
Abhikkantāti atikkantā khīṇā khayavayaṃ upetā.
Abhikkantā (far advanced) means past, ceased, reached decline and destruction.
Đã qua rồi (Abhikkantā): Đã trôi qua, đã hết, đã đi đến sự tiêu vong.
Suññāgāranti pāṭiyekkaṃ suññāgāraṃ nāma natthi, tattheva pana ekapasse sāṇipākārena parikkhipitvā – ‘‘idha satthā vissamissatī’’ti mañcakaṃ paññapesuṃ.
Suññāgāraṃ (empty dwelling) means there is no such thing as a separate empty dwelling; rather, in that very place, they enclosed one side with a screen, and thinking, "The Teacher will rest here," they set up a couch.
Tịnh xá trống (Suññāgāraṃ): Không có tịnh xá trống riêng biệt nào cả, nhưng ở một bên của trú xứ đó, họ đã quây lại bằng một tấm vải che và sắp xếp một chiếc giường, nghĩ rằng: “Ở đây, Đức Đạo Sư sẽ nghỉ ngơi.”
Bhagavā – ‘‘catūhipi iriyāpathehi paribhuttaṃ etesaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti tattha sīhaseyyaṃ kappesi.
The Fortunate One, thinking, "This will be of great fruit for these people if it is used in all four postures," adopted the lion's posture there.
Đức Thế Tôn đã thực hiện tư thế nằm sư tử ở đó, nghĩ rằng: “Việc này được sử dụng bằng bốn oai nghi sẽ mang lại đại quả cho những người này.”
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘suññāgāraṃ pāvisī’’ti.
With reference to that, it is said: "He entered an empty dwelling."
Để chỉ điều đó, đã nói: “Ngài đi vào tịnh xá trống.”
152. Sunidhavassakārāti sunidho ca vassakāro ca dve brāhmaṇā.
152. Sunidhavassakārā means Sunidha and Vassakāra, two brahmins.
152. Sunidha và Vassakāra (Sunidhavassakārā): Sunidha và Vassakāra là hai Bà-la-môn.
Magadhamahāmattāti magadharañño mahāmattā mahāamaccā, magadharaṭṭhe vā mahāmattā mahatiyā issariyamattāya samannāgatāti magadhamahāmattā.
Magadhamahāmattā means the chief ministers of the King of Magadha, or those endowed with great authority in the Magadha country; thus, Magadhamahāmattā.
Các đại thần của Magadha (Magadhamahāmattā): Là các đại thần, các quan lớn của vua Magadha, hoặc là những người có quyền lực lớn trong vương quốc Magadha, nên được gọi là Magadhamahāmattā.
Pāṭaligāme nagaranti pāṭaligāmaṃ nagaraṃ katvā māpenti.
Pāṭaligāme nagaraṃ means they are building Pāṭaligāma to make it a city.
Thành phố tại làng Pāṭali (Pāṭaligāme nagaraṃ): Họ xây dựng làng Pāṭali thành một thành phố.
Vajjīnaṃ paṭibāhāyāti vajjirājakulānaṃ āyamukhapacchindanatthaṃ.
Vajjīnaṃ paṭibāhāya means for the purpose of cutting off the source of income of the Vajji royal clans.
Để ngăn chặn Vajjī (Vajjīnaṃ paṭibāhāya): Để cắt đứt nguồn thu nhập của các dòng dõi vua Vajjī.
Sahassevāti ekekavaggavasena sahassaṃ sahassaṃ hutvā.
Sahassevā means in groups of thousands, becoming a thousand by a thousand.
Hàng ngàn (Sahassevā): Tức là hàng ngàn, từng nhóm một.
Vatthūnīti gharavatthūni.
Vatthūni means house plots.
Các khu đất (Vatthūnī): Các khu đất xây nhà.
Cittāni namanti nivesanāni māpetunti raññañca rājamahāmattānañca nivesanāni māpetuṃ vatthuvijjāpāṭhakānaṃ cittāni namanti.
Cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ (minds are inclined to build dwellings) means the minds of those who recite the knowledge of lands (vatthuvijjāpāṭhakā) are inclined to build dwellings for kings and chief ministers.
Tâm trí hướng đến việc xây dựng nhà cửa (Cittāni namanti nivesanāni māpetuṃ): Tâm trí của các vị vua và đại thần hướng đến việc xây dựng nhà cửa. Tâm trí của các bậc thầy về khoa kiến trúc (vatthuvijjāpāṭhakā) cũng hướng đến việc xây dựng nhà cửa.
Te kira attano sippānubhāvena heṭṭhā pathaviyaṃ tiṃsahatthamatte ṭhāne – ‘‘idha nāgaggāho, idha yakkhaggāho, idha bhūtaggāho, pāsāṇo vā khāṇuko vā atthī’’ti passanti.
It is said that by the power of their craft, they see at a spot about thirty cubits below the earth: "Here is a Nāga's abode, here is a Yakkha's abode, here is a Bhūta's abode, or there is a rock or a tree stump."
Họ có thể nhìn thấy bằng sức mạnh của nghề nghiệp của mình rằng ở một nơi sâu ba mươi cubit dưới lòng đất, “Ở đây có rồng chiếm đóng, ở đây có dạ-xoa chiếm đóng, ở đây có quỷ chiếm đóng, hoặc có đá hay gốc cây.”
Te tadā sippaṃ jappitvā devatāhi saddhiṃ mantayamānā viya māpenti.
At that time, chanting their craft, they build as if consulting with deities.
Khi đó, họ niệm chú và xây dựng như thể đang hội ý với các vị thiên.
Athavā nesaṃ sarīre devatā adhimuccitvā tattha tattha nivesanāni māpetuṃ cittaṃ nāmenti.
Alternatively, deities possess their bodies and incline their minds to build dwellings in various places.
Hoặc các vị thiên nhập vào thân họ và làm cho tâm trí họ hướng đến việc xây dựng nhà cửa ở những nơi đó.
Tā catūsu koṇesu khāṇuke koṭṭetvā vatthumhi gahitamatte paṭivigacchanti.
Those deities drive stakes into the four corners, and as soon as the land is taken, they depart.
Khi các cọc được đóng ở bốn góc và khu đất được chiếm giữ, các vị thiên đó sẽ rút lui.
Saddhānaṃ kulānaṃ saddhā devatā tathā karonti, assaddhānaṃ kulānaṃ assaddhā devatāva.
For faithful families, faithful deities do so; for faithless families, faithless deities do so.
Đối với các gia đình có đức tin, các vị thiên có đức tin sẽ làm như vậy; đối với các gia đình không có đức tin, các vị thiên không có đức tin sẽ làm như vậy.
Kiṃ kāraṇā?
Why is that?
Vì lý do gì?
Saddhānañhi evaṃ hoti – ‘‘idha manussā nivesanaṃ māpetvā paṭhamaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā maṅgalaṃ vaḍḍhāpessanti.
For the faithful, it is like this: "Here, people will build a dwelling, first seat the Saṅgha of bhikkhus, and increase auspiciousness.
Đối với các vị thiên có đức tin, ý nghĩ là: “Ở đây, con người sẽ xây nhà, trước tiên sẽ mời Tăng đoàn đến ngồi và làm lễ cát tường.
Atha mayaṃ sīlavantānaṃ dassanaṃ, dhammakathaṃ, pañhāvissajjanaṃ, anumodanañca sotuṃ labhissāma, manussā dānaṃ datvā amhākaṃ pattiṃ dassantī’’ti.
Then we will be able to see the virtuous ones, hear Dhamma talks, answers to questions, and words of appreciation; people will give offerings and dedicate the merit to us."
Rồi chúng ta sẽ được thấy các vị có giới hạnh, được nghe pháp thoại, giải đáp thắc mắc và lời tùy hỷ; con người sẽ bố thí và hồi hướng phước báu cho chúng ta.”
Yāvatā ariyaṃ āyatananti yattakaṃ ariyakamanussānaṃ osaraṇaṭṭhānaṃ nāma atthi.
Yāvatā ariyaṃ āyatanaṃ (as far as the noble resort) means as much as there is a place of assembly for noble people.
Cho đến đâu là khu vực của bậc Thánh (Yāvatā ariyaṃ āyatanaṃ): Nghĩa là bất cứ nơi nào là nơi tụ họp của những người cao thượng.
Yāvatā vaṇippathoti yattakaṃ vāṇijānaṃ ābhatabhaṇḍassa rāsivaseneva kayavikkayaṭṭhānaṃ nāma, vāṇijānaṃ vasanaṭṭhānaṃ vā atthi.
Yāvatā vaṇippatho (as far as a trade-route) means as much as there is a place for buying and selling goods brought by merchants, solely in heaps, or a dwelling place for merchants.
Cho đến đâu là đường buôn bán (Yāvatā vaṇippatho): Nghĩa là bất cứ nơi nào là nơi mua bán hàng hóa chất đống của các thương nhân, hoặc là nơi cư trú của các thương nhân.
Idaṃ agganagaranti tesaṃ ariyāyatanavaṇippathānaṃ idaṃ agganagaraṃ jeṭṭhakaṃ pāmokkhaṃ bhavissatīti.
Idaṃ agganagaraṃ (this will be the chief city) means this will be the foremost, chief, and principal city among those noble resorts and trade routes.
Đây sẽ là thành phố hàng đầu (Idaṃ agganagaraṃ): Trong số các khu vực của bậc Thánh và các đường buôn bán đó, đây sẽ là thành phố hàng đầu, lớn nhất, nổi bật nhất.
Puṭabhedananti bhaṇḍapuṭabhedanaṭṭhānaṃ, bhaṇḍabhaṇḍikānaṃ mocanaṭṭhānanti vuttaṃ hoti.
Puṭabhedanaṃ (a breaking point for bundles) means a place for breaking open bundles of goods, or a place for untying bundles and packages.
Nơi mở gói hàng (Puṭabhedanaṃ): Nghĩa là nơi mở các gói hàng hóa, nơi tháo dỡ các kiện hàng.
Sakalajambudīpe aladdhabhaṇḍampi hi idheva labhissanti, aññattha vikkayena agacchantampi ca idheva gamissati.
Indeed, even goods not found in the entire Jambudīpa will be obtained here, and goods not going for sale elsewhere will also come here.
Thật vậy, ngay cả những hàng hóa không tìm thấy ở khắp Jambudīpa cũng sẽ tìm thấy ở đây; và những hàng hóa không đi bán ở nơi khác cũng sẽ đến đây.
Tasmā idheva puṭaṃ bhindissantīti attho.
Therefore, the meaning is that they will break open their bundles here.
Vì vậy, ý nghĩa là họ sẽ mở gói hàng ở đây.
Catūsu hi dvāresu cattāri sabhāyaṃ ekanti evaṃ divase divase pañcasatasahassāni uṭṭhahissantīti dasseti.
It thus shows that five hundred thousand will arise daily: four hundred thousand at the four gates and one hundred thousand in the assembly hall.
Điều này cho thấy rằng mỗi ngày sẽ có năm trăm ngàn gói hàng được mở, bốn trăm ngàn ở bốn cổng và một trăm ngàn ở chợ.
Aggito vātiādīsu cakārattho vā-saddo.
Aggito vā and so on, the word vā (or) has the meaning of ca (and).
Do lửa, v.v. (Aggito vā): Từ ca và vā có cùng ý nghĩa.
Agginā ca udakena ca mithubhedena ca nassissatīti attho.
The meaning is that it will be destroyed by fire, by water, and by internal dissension.
Ý nghĩa là nó sẽ bị hủy diệt bởi lửa, bởi nước và bởi sự chia rẽ lẫn nhau.
Ekakoṭṭhāso agginā nassissati, nibbāpetuṃ na sakkhissanti.
One part will be destroyed by fire, and they will not be able to extinguish it.
Một phần sẽ bị lửa thiêu rụi, không thể dập tắt được.
Ekaṃ gaṅgā gahetvā gamissati.
One part the Ganges will carry away.
Một phần sẽ bị sông Hằng cuốn trôi.
Eko – ‘‘iminā akathitaṃ amussa, amunā akathitaṃ imassā’’ti vadantānaṃ pisuṇavācānaṃ vasena bhinnānaṃ manussānaṃ aññamaññabhedeneva nassissatīti attho.
One part will be destroyed by the mutual dissension of people divided by slanderous speech, saying, "So-and-so said this about that person, and that person said this about so-and-so."
Một phần sẽ bị hủy diệt bởi sự chia rẽ lẫn nhau của những người nói lời chia rẽ, rằng: “Người này không nói với người kia, người kia không nói với người này.”
Iti vatvā bhagavā paccūsakāle gaṅgāya tīraṃ gantvā katamukhadhovano bhikkhācāravelaṃ āgamayamāno nisīdi.
Having said this, the Fortunate One went to the bank of the Ganges at dawn, washed his face, and sat down awaiting the alms-round time.
Nói xong, Đức Thế Tôn vào lúc rạng đông đi đến bờ sông Hằng, rửa mặt xong, ngồi chờ đến giờ đi khất thực.
153. Sunidhavassakārāpi – ‘‘amhākaṃ rājā samaṇassa gotamassa upaṭṭhāko, so amhe pucchissati, ‘satthā kira pāṭaligāmaṃ agamāsi, tassa santikaṃ upasaṅkamittha, na upasaṅkamitthā’ti.
153. Sunidha and Vassakāra also thought: "Our king is a supporter of the recluse Gotama. He will ask us, 'The Teacher, it is said, went to Pāṭaligāma. Did you approach him, or did you not approach him?'
153. Sunidha và Vassakāra cũng nghĩ: “Vua của chúng ta là người hộ trì Sa-môn Gotama. Ngài sẽ hỏi chúng ta: ‘Đức Đạo Sư đã đến làng Pāṭali, các ngươi đã đến gặp Ngài chưa?’
Upasaṅkamimhāti ca vutte – ‘nimantayittha, na nimantayitthā’ti ca pucchissati.
And when we say, 'We approached him,' he will ask, 'Did you invite him, or did you not invite him?'"
Và khi chúng ta nói ‘Đã đến gặp,’ Ngài sẽ hỏi: ‘Các ngươi đã cúng dường Ngài chưa?’”
Na nimantayimhāti ca vutte amhākaṃ dosaṃ āropetvā niggaṇhissati.
If we say, "We have not invited him," he will place blame upon us and suppress us.
Và khi nói rằng 'Chúng tôi không thỉnh mời',* sẽ đổ lỗi cho chúng tôi và đàn áp.
Idaṃ cāpi mayaṃ āgataṭṭhāne nagaraṃ māpema, samaṇassa kho pana gotamassa gatagataṭṭhāne kāḷakaṇṇisattā paṭikkamanti, taṃ mayaṃ nagaramaṅgalaṃ vadāpessāmā’’ti cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā nimantayiṃsu.
And also, thinking, 'If we construct a city in the place where we have come, then it is said that wherever the recluse Gotama goes, black-fated beings depart. We will make him proclaim the auspiciousness of the city,' they approached the Teacher and invited him.
"Và chúng ta sẽ xây dựng một thành phố ở nơi chúng ta đến này. Nhưng các chúng sinh mang điềm xấu sẽ rút lui khỏi nơi Sa-môn Gotama đến. Chúng ta sẽ khiến Ngài ban bố phước lành cho thành phố này," họ suy nghĩ như vậy, rồi đến gặp Đức Đạo Sư và thỉnh mời Ngài.
Tasmā – ‘‘atha kho sunidhavassakārā’’tiādi vuttaṃ.
Therefore, it is said, "Then indeed Sunidha and Vassakāra," and so on.
Do đó,* "Rồi Sunidha và Vassakāra" v.v. đã được nói.
Tāsaṃ dakkhiṇamādiyeti saṅghassa dinne cattāro paccaye tāsaṃ gharadevatānaṃ ādiseyya, pattiṃ dadeyya.
Tāsaṃ dakkhiṇamādiye means one should dedicate the four requisites given to the Saṅgha to those house deities; one should give them a share of merit.
Tāsaṃ dakkhiṇamādiye (nên bố thí cho họ) có nghĩa là nên chỉ định bốn vật dụng cúng dường cho Tăng đoàn là của các vị thiên thần hộ gia, nên chia phần phước cho họ.
Pūjitā pūjayantīti – ‘‘ime manussā amhākaṃ ñātakāpi na honti, evampi no pattiṃ dentī’’ti ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ karothāti suṭṭhu ārakkhaṃ karonti.
Pūjitā pūjayantī means: "These people are not even our relatives, yet they give us a share of merit." Thinking thus, they exhort: "Make thorough protection!" Thus, they provide thorough protection.
Pūjitā pūjayantī (được tôn kính, họ tôn kính lại) có nghĩa là: "Những người này không phải là bà con của chúng ta, nhưng họ vẫn chia phần phước cho chúng ta,"* suy nghĩ như vậy và thực hiện sự bảo vệ rất chu đáo, tức là họ bảo vệ rất tốt.
Mānitā mānayantīti kālānukālaṃ balikammakaraṇena mānitā ‘‘ete manussā amhākaṃ ñātakāpi na honti, catumāsachamāsantare no balikammaṃ karontī’’ti mānenti, mānentiyo uppannaṃ parissayaṃ haranti.
Mānitā mānayantī means the deities, respected by performing offerings (balikamma) from time to time, think, "These people are not even our relatives, yet they perform balikamma for us every four or six months." Thus, they show respect in return, and by showing respect, they ward off any danger that arises for the householders.
Mānitā mānayantī (được kính trọng, họ kính trọng lại) có nghĩa là: được kính trọng bằng cách thực hiện các nghi lễ cúng dường đúng thời điểm,* suy nghĩ: "Những người này không phải là bà con của chúng ta, nhưng họ thực hiện các nghi lễ cúng dường cho chúng ta sau mỗi bốn hoặc sáu tháng," và họ kính trọng lại, khi kính trọng, họ loại bỏ mọi nguy hiểm phát sinh.
‘‘Ye taranti aṇṇava’’nti gāthāya aṇṇavanti sabbantimena paricchedena yojanamattaṃ gambhīrassa ca puthulassa ca udakaṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ.
In the verse, "Ye taranti aṇṇavaṃ" (who cross the ocean), aṇṇava is a designation for a deep and wide body of water, a yojana in extent, determined by the ultimate classification.
Trong bài kệ "Ye taranti aṇṇava" (Những ai vượt biển), aṇṇava (biển) là một từ chỉ nơi nước sâu và rộng một yojana, được định nghĩa một cách rốt ráo.
Saranti idha nadī adhippetā.
Sara here refers to a river.
Sara (sông) ở đây có ý nghĩa là con sông.
Idaṃ vuttaṃ hoti, ye gambhīravitthataṃ taṇhāsaraṃ taranti, te ariyamaggasaṅkhātaṃ setuṃ katvāna.
This is what is meant: Those who cross the deep and vast river of craving, having made the Ariyan Path as their bridge,
Điều này có nghĩa là, những ai vượt qua con sông khát ái sâu rộng, họ đã xây dựng cây cầu gọi là Thánh Đạo.
Visajja pallalāni anāmasitvā udakabharitāni ninnaṭṭhānāni.
Visajja pallalāni means without touching the water-filled low-lying places (quagmires).
Visajja pallalāni (bỏ lại những vũng nước) có nghĩa là không chạm vào những chỗ trũng đầy nước.
Ayaṃ pana idaṃ appamattakaṃ taritukāmopi kullañhi jano pabandhati.
However, this ordinary person, even desiring to cross this small amount, builds a raft.
Tuy nhiên, người phàm muốn vượt qua một chút nước này cũng phải buộc bè.
Buddhā ca buddhasāvakā ca vināyeva kullena tiṇṇā medhāvino janāti.
But the Buddhas and the Buddha's disciples, the truly wise ones, have crossed without any raft.
Còn chư Phật và các đệ tử Phật, những người trí tuệ, đã vượt qua mà không cần bè.
155. Koṭigāmoti mahāpanādassa pāsādakoṭiyaṃ katagāmo.
155. Koṭigāmo means a village established at the pinnacle of King Mahāpanāda's palace.
155. Koṭigāmo (làng Koṭi) có nghĩa là ngôi làng được xây dựng tại đỉnh tháp của cung điện Mahāpanāda.
Ariyasaccānanti ariyabhāvakarānaṃ saccānaṃ.
Ariyasaccānaṃ means the truths that lead to the state of an Ariya.
Ariyasaccānaṃ (của các Thánh Đế) có nghĩa là của các chân lý tạo nên trạng thái của bậc Thánh.
Ananubodhāti abujjhanena ajānanena.
Ananubodhā means by not understanding, by not knowing.
Ananubodhā (do không giác ngộ) có nghĩa là do không hiểu biết, không nhận thức.
Appaṭivedhāti appaṭivijjhanena.
Appaṭivedhā means by not penetrating.
Appaṭivedhā (do không thấu hiểu) có nghĩa là do không thấu triệt.
Sandhāvitanti bhavato bhavaṃ gamanavasena sandhāvitaṃ.
Sandhāvitaṃ means having run, in the sense of going from one existence to another.
Sandhāvitaṃ (đã lang thang) có nghĩa là đã lang thang từ đời này sang đời khác.
Saṃsaritanti punappunaṃ gamanāgamanavasena saṃsaritaṃ.
Saṃsaritaṃ means having wandered, in the sense of repeatedly coming and going.
Saṃsaritaṃ (đã luân hồi) có nghĩa là đã luân hồi bằng cách đi đi lại lại nhiều lần.
Mamañceva tumhākañcāti mayā ca tumhehi ca.
Mamañceva tumhākañcā means by me and by you.
Mamañceva tumhākañcā (của cả Ta và các ngươi) có nghĩa là bởi Ta và bởi các ngươi.
Atha vā sandhāvitaṃ saṃsaritanti sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ mamañceva tumhākañca ahosīti emamettha attho veditabbo.
Alternatively, the meaning to be understood here is that sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ refers to the running on and wandering that happened both to me and to you.
Hoặc là, ý nghĩa ở đây nên hiểu là: sự lang thang và luân hồi là của Ta và của các ngươi.
Bhavanetti samūhatāti bhavato bhavaṃ nayanasamatthā taṇhārajju suṭṭhu hatā chinnā appavattikatā.
Bhavanetti samūhatā means the cord of craving, which is capable of leading from one existence to another, has been thoroughly destroyed, cut, and rendered inactive.
Bhavanetti samūhatā (dây dẫn đến tái sinh đã bị nhổ tận gốc) có nghĩa là sợi dây khát ái có khả năng dẫn từ đời này sang đời khác đã bị tiêu diệt hoàn toàn, bị cắt đứt, không còn phát sinh nữa.
157. Orambhāgiyānanti heṭṭhābhāgiyānaṃ, kāmabhaveyeva paṭisandhiggāhāpakānanti attho.
157. Orambhāgiyānaṃ means those belonging to the lower realms, meaning those that cause rebirth only in the kāma-bhava.
157. Orambhāgiyānaṃ (của những kiết sử hạ phần) có nghĩa là của những kiết sử thuộc phần thấp hơn, tức là những kiết sử khiến tái sinh trong cõi dục.
Oranti laddhanāmehi vā tīhi maggehi pahātabbānītipi orambhāgiyāni. Tattha kāmacchando, byāpādoti imāni dve samāpattiyā vā avikkhambhitāni, maggena vā asamucchinnāni nibbattavasena uddhaṃ bhāgaṃ rūpabhavañca arūpabhavañca gantuṃ na denti.
Alternatively, orambhāgiyāni also means those that should be abandoned by the three paths named "oraṃ." Among these, kāmacchanda (sensual desire) and byāpāda (ill-will), if not suppressed by jhāna or not eradicated by the path, do not allow one to go to the higher realms, i.e., the rūpa-bhava and arūpa-bhava, in terms of rebirth.
Hoặc, orambhāgiyāni (kiết sử hạ phần) là những điều cần phải đoạn trừ bằng ba đạo lộ được gọi là "oraṃ". Trong đó, dục tham (kāmacchanda) và sân hận (byāpāda), hai kiết sử này, dù không bị trấn áp bởi thiền định hoặc không bị đoạn trừ hoàn toàn bởi đạo lộ, chúng không cho phép đi lên các cõi cao hơn, tức là cõi sắc và cõi vô sắc.
Sakkāyadiṭṭhiādīni tīṇi tattha nibbattampi ānetvā puna idheva nibbattāpentīti sabbānipi orambhāgiyāneva.
Sakkāyadiṭṭhi (identity view) and the other three, even if one is reborn there, bring one back to rebirth right here. Thus, all of them are indeed orambhāgiyā.
Còn ba kiết sử như thân kiến (sakkāyadiṭṭhi) v.v., dù chúng sinh đã tái sinh ở đó, chúng vẫn kéo chúng sinh trở lại tái sinh ở đây (cõi dục), vì vậy tất cả chúng đều là kiết sử hạ phần.
Anāvattidhammāti paṭisandhivasena anāgamanasabhāvā.
Anāvattidhammā means having the nature of not returning in terms of rebirth.
Anāvattidhammā (không tái sinh) có nghĩa là không có bản chất trở lại theo cách tái sinh.
Rāgadosamohānaṃ tanuttāti ettha kadāci karahaci uppattiyā ca, pariyuṭṭhānamandatāya cāti dvedhāpi tanubhāvo veditabbo.
Rāgadosamohānaṃ tanuttā here, the attenuated state (tanubhāva) should be understood in two ways: by occasional occurrence and by the weakness of their uprising.
Rāgadosamohānaṃ tanuttā (do tham, sân, si giảm thiểu) ở đây, sự giảm thiểu nên được hiểu theo hai cách: sự phát sinh đôi khi và sự yếu kém của sự phiền não.
Sakadāgāmissa hi puthujjanānaṃ viya abhiṇhaṃ rāgādayo nuppajjanti, kadāci karahaci uppajjanti.
For a Sakadāgāmi, defilements like greed do not arise constantly as they do for ordinary people, but only occasionally.
Thật vậy, đối với một bậc Nhất Lai (Sakadāgāmī), các phiền não như tham v.v. không phát sinh liên tục như đối với phàm nhân, mà chỉ đôi khi mới phát sinh.
Uppajjamānā ca puthujjanānaṃ viya bahalabahalā nuppajjanti, makkhikāpattaṃ viya tanukatanukā uppajjanti.
And when they do arise, they are not dense and strong like those of ordinary people, but arise as thin and light as a fly's wing.
Và khi chúng phát sinh, chúng không mạnh mẽ như đối với phàm nhân, mà phát sinh rất yếu ớt như cánh ruồi.
Dīghabhāṇakatipiṭakamahāsīvatthero panāha – ‘‘yasmā sakadāgāmissa puttadhītaro honti, orodhā ca honti, tasmā bahalā kilesā.
However, the Elder Tipitaka Mahā Sīva, a reciter of the Dīgha Nikāya, said: "Because a Sakadāgāmi has sons and daughters, and also concubines, their defilements are strong.
Tuy nhiên, Trưởng lão Tipiṭaka Mahāsīva, người giảng Dhamma trường bộ, đã nói: "Vì bậc Nhất Lai có con cái và vợ, nên các phiền não còn mạnh mẽ.
Idaṃ pana bhavatanukavasena kathita’’nti.
This, however, was stated in terms of the attenuated state of existence (bhava-tanuka)."
Nhưng lời này được nói theo nghĩa giảm thiểu các kiếp sống."
Taṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘sotāpannassa sattabhave ṭhapetvā aṭṭhame bhave bhavatanukaṃ natthi.
That statement is refuted in the Aṭṭhakathā, which states:
Lời đó đã bị bác bỏ trong Chú giải, vì đã nói rằng:
Sakadāgāmissa dve bhave ṭhapetvā pañcasu bhavesu bhavatanukaṃ natthi.
"For a Sotāpanna, leaving aside seven existences, there is no attenuated state of existence in the eighth existence.
"Đối với bậc Nhập Lưu (Sotāpanna), không có sự giảm thiểu kiếp sống ở kiếp thứ tám, sau bảy kiếp.
Anāgāmissa rūpārūpabhave ṭhapetvā kāmabhave bhavatanukaṃ natthi.
For a Sakadāgāmi, leaving aside two existences, there is no attenuated state of existence in five existences.
Đối với bậc Nhất Lai, không có sự giảm thiểu kiếp sống ở năm kiếp, sau hai kiếp.
Khīṇāsavassa kismiñci bhave bhavatanukaṃ natthī’’ti vuttattā paṭikkhittaṃ hoti.
For an Anāgāmi, leaving aside the rūpa- and arūpa-bhava, there is no attenuated state of existence in the kāma-bhava.
Đối với bậc Bất Lai (Anāgāmī), không có sự giảm thiểu kiếp sống ở cõi dục, sau khi đã ở cõi sắc và cõi vô sắc. Đối với bậc A-la-hán (Khīṇāsava), không có sự giảm thiểu kiếp sống ở bất kỳ kiếp nào."
Imaṃ lokanti imaṃ kāmāvacaralokaṃ sandhāya vuttaṃ.
Imaṃ lokaṃ is said referring to this kāma-world.
Imaṃ lokaṃ (thế giới này) được nói để chỉ cõi Dục giới này.
Ayañcettha adhippāyo, sace hi manussesu sakadāgāmiphalaṃ patto devesu nibbattitvā arahattaṃ sacchikaroti, iccetaṃ kusalaṃ.
And this is the intention here: If a person who has attained the fruit of Sakadāgāmi among humans is reborn among devas and realizes Arahantship, that is good.
Ý nghĩa ở đây là: nếu một người đã đạt được quả Nhất Lai trong cõi người, sau khi tái sinh trong cõi trời, chứng đắc A-la-hán, thì đó là điều tốt lành.
Asakkonto pana avassaṃ manussalokaṃ āgantvā sacchikaroti.
But if he cannot, he will certainly come to the human world and realize it.
Nếu không thể, thì chắc chắn sẽ trở lại cõi người và chứng đắc.
Devesu sakadāgāmiphalaṃ pattopi sace manussesu nibbattitvā arahattaṃ sacchikaroti, iccetaṃ kusalaṃ.
Even if one has attained the fruit of Sakadāgāmi among devas, if one is reborn among humans and realizes Arahantship, that is good.
Nếu một người đã đạt được quả Nhất Lai trong cõi trời, sau khi tái sinh trong cõi người, chứng đắc A-la-hán, thì đó là điều tốt lành.
Asakkonto pana avassaṃ devalokaṃ gantvā sacchikarotīti.
But if he cannot, he will certainly go to the deva world and realize it.
Nếu không thể, thì chắc chắn sẽ đi đến cõi trời và chứng đắc.
Avinipātadhammoti ettha vinipatanaṃ vinipāto, nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo.
Avinipātadhammo here, vinipatana is falling into a bad state; vinipāto is such a fall. Avinipātadhammo means there is no fall into a bad state for him. The meaning is that he is of a nature not to fall into the four lower realms.
Avinipātadhammo (không rơi vào khổ cảnh) ở đây, vinipatana là sự rơi rớt, vinipāto là sự rơi rớt, avinipātadhammo là pháp không có sự rơi rớt. Ý nghĩa là không có bản chất rơi rớt vào bốn khổ cảnh.
Catūsu apāyesu avinipātadhammo catūsu apāyesu avinipātasabhāvoti attho.
Avinipātadhammo means not falling into the four lower realms, having the nature of not falling into the four lower realms.
Không có bản chất rơi rớt vào bốn khổ cảnh.
Niyatoti dhammaniyāmena niyato.
Niyato means fixed by the certainty of the Dhamma (maggadhamma, the path).
Niyato (đã được định đoạt) có nghĩa là đã được định đoạt bởi sự định đoạt của Dhamma.
Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ assa gati paṭisaraṇaṃ avassaṃ pattabbāti sambodhiparāyaṇo.
Sambodhiparāyaṇo means the supreme enlightenment, which is the three higher paths, is his ultimate destination, his refuge, something that must inevitably be attained. Thus, sambodhiparāyaṇo.
Sambodhiparāyaṇo (hướng đến Giác ngộ hoàn toàn) có nghĩa là Giác ngộ hoàn toàn, tức là ba đạo lộ cao hơn, là mục tiêu tối thượng, là nơi nương tựa của người ấy, chắc chắn sẽ đạt được, vì vậy người ấy hướng đến Giác ngộ hoàn toàn.
158. Vihesāti tesaṃ tesaṃ ñāṇagatiṃ ñāṇūpapattiṃ ñāṇābhisamparāyaṃ olokentassa kāyakilamathova esa, ānanda, tathāgatassāti dīpeti, cittavihesā pana buddhānaṃ natthi.
158. Vihesā means that looking into the path of knowledge, the arising of knowledge, and the future of knowledge of those individuals is merely a weariness of the body for the Tathāgata, Ānanda. There is no mental weariness for the Buddhas.
158. Vihesā (sự phiền muộn) có nghĩa là sự mệt mỏi về thân thể này đối với Đức Như Lai khi Ngài xem xét sự tiến bộ của trí tuệ, sự phát sinh trí tuệ, và sự thành tựu trí tuệ của từng người, nhưng chư Phật không có sự phiền muộn về tâm.
Dhammādāsanti dhammamayaṃ ādāsaṃ.
Dhammādāsaṃ means a mirror of Dhamma.
Dhammādāsaṃ (gương pháp) có nghĩa là chiếc gương bằng pháp.
Yenāti yena dhammādāsena samannāgato.
Yenā means by which, endowed with that mirror of Dhamma.
Yenā (mà nhờ đó) có nghĩa là nhờ chiếc gương pháp mà người ấy được trang bị.
Khīṇāpāyaduggativinipātoti idaṃ nirayādīnaṃyeva vevacanavasena vuttaṃ.
This* Khīṇāpāyaduggativinipāto is stated as a synonym for hell, etc.
Khīṇāpāyaduggativinipāto (cảnh khổ, ác thú, đường đọa đã chấm dứt) là từ được nói theo cách đồng nghĩa với địa ngục và các cảnh khổ khác.
Nirayādayo hi vaḍḍhisaṅkhātato ayato apetattā apāyā. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati. Ye dukkaṭakārino, te ettha vivasā nipatantīti vinipātā.
Indeed, the hells and so forth are apāyā because they are devoid of growth, which is called aya. They are duggati because they are the destination and refuge of suffering. Those who commit evil deeds fall into them against their will, thus they are vinipātā.
Thật vậy, địa ngục và các cảnh khác (niraya-ādi) được gọi là apāya (ác thú) vì chúng không có sự tăng trưởng, phát triển. Lối đi của khổ đau, nơi nương tựa của khổ đau, nên gọi là duggati (ác thú). Những kẻ tạo ác nghiệp, họ bị rơi vào đó một cách không tự chủ, nên gọi là vinipāta (đường đọa).
161. Vesāliyaṃ viharatīti ettha tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītācātiādinā khandhake vuttanayena vesāliyā sampannabhāvo veditabbo.
In this passage, Vesāliyaṃ viharati (residing in Vesāli), the prosperity of Vesāli should be understood according to the method stated in the Khandhaka, such as "at that time Vesāli was rich and prosperous."
161. Trong câu Vesāliyaṃ viharatī (ngụ tại Vesālī) này, sự thịnh vượng của Vesālī cần được hiểu theo cách đã được nói trong các Khandhaka (phẩm), như "Vào thời ấy, Vesālī là một thành phố thịnh vượng và sung túc."
Ambapālivaneti ambapāliyā gaṇikāya uyyānabhūte ambavane.
Ambapālivane means in Ambapāli's mango grove, which was her pleasure garden.
Ambapālivane (trong khu rừng xoài của Ambapālī) nghĩa là trong khu rừng xoài, vốn là vườn của kỹ nữ Ambapālī.
Sato bhikkhaveti bhagavā ambapālidassane satipaccupaṭṭhānatthaṃ visesato idha satipaṭṭhānadesanaṃ ārabhi.
Sato bhikkhave (mindful, monks) – the Blessed One initiated the discourse on Satipaṭṭhāna here, specifically to establish mindfulness when seeing Ambapāli.
Sato bhikkhave (này các Tỳ-kheo, hãy có chánh niệm) nghĩa là Đức Thế Tôn đã đặc biệt bắt đầu giảng về Tứ Niệm Xứ (satipaṭṭhāna) ở đây, nhằm mục đích thiết lập chánh niệm khi thấy Ambapālī.
Tattha saratīti sato. Sampajānātīti sampajāno. Satiyā ca sampajaññena ca samannāgato hutvā vihareyyāti attho.
Here, sato means one who remembers. Sampajāno means one who comprehends fully. The meaning is that one should dwell endowed with mindfulness and clear comprehension.
Trong đó, người nhớ (sarati) là sato (có chánh niệm). Người hiểu rõ (sampajānāti) là sampajāno (có tỉnh giác). Ý nghĩa là vị ấy nên sống với đầy đủ chánh niệm và tỉnh giác.
Kāye kāyānupassītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāsatipaṭṭhāne vakkhāma.
What needs to be said regarding Kāye kāyānupassī and so forth will be explained in the Mahāsatipaṭṭhāna Sutta.
Những điều cần nói về Kāye kāyānupassī (quán thân trên thân) và các phần khác, chúng tôi sẽ trình bày trong Đại Niệm Xứ Kinh (Mahāsatipaṭṭhāna Sutta).
Nīlāti idaṃ sabbasaṅgāhakaṃ.
Nīlā is a comprehensive term.
Nīlā (màu xanh) là từ bao hàm tất cả các màu xanh đậm.
Nīlavaṇṇātiādi tasseva vibhāgadassanaṃ.
Nīlavaṇṇā and so forth are a detailed explanation of that very term.
Nīlavaṇṇā (màu xanh đậm) và các từ tương tự là để chỉ sự phân loại của chính từ đó.
Tattha na tesaṃ pakativaṇṇo nīlo, nīlavilepanavilittattā panetaṃ vuttaṃ.
Here, their natural color was not blue; rather, it is said thus because they were smeared with blue unguents.
Trong đó, màu sắc tự nhiên của họ không phải là màu xanh đậm, nhưng điều này được nói vì họ được xoa dầu thơm màu xanh đậm.
Nīlavatthāti paṭadukūlakoseyyādīnipi tesaṃ nīlāneva honti.
Nīlavatthā means their garments, such as cotton, fine linen, and silk, were also blue.
Nīlavatthā (y phục màu xanh đậm) nghĩa là các loại vải như paṭa, dukūla, koseyya của họ cũng có màu xanh đậm.
Nīlālaṅkārāti nīlamaṇīhi nīlapupphehi alaṅkatā, rathāpi tesaṃ nīlamaṇikhacitā nīlavatthaparikkhittā nīladdhajā nīlavammikehi nīlābharaṇehi nīlaassehi yuttā, patodalaṭṭhiyopi nīlā yevāti.
Nīlālaṅkārā means adorned with blue gems and blue flowers; their chariots were also inlaid with blue gems, covered with blue cloths, had blue flags, were yoked with blue horses having blue armor and blue ornaments, and their goads were also blue.
Nīlālaṅkārā (trang sức màu xanh đậm) nghĩa là họ được trang sức bằng ngọc bích màu xanh đậm và hoa màu xanh đậm. Xe của họ cũng được khảm ngọc bích màu xanh đậm, được phủ vải màu xanh đậm, có cờ màu xanh đậm, được kéo bởi những con ngựa màu xanh đậm với áo giáp màu xanh đậm và trang sức màu xanh đậm. Roi ngựa của họ cũng có màu xanh đậm.
Iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo.
The meaning should be understood in all contexts in this manner.
Theo cách này, ý nghĩa cần được hiểu ở tất cả các đoạn văn.
Parivaṭṭesīti pahari.
Parivaṭṭesī means struck.
Parivaṭṭesī (quay lại) nghĩa là đánh.
Kiṃ je ambapālīti jeti ālapanavacanaṃ, bhoti ambapāli, kiṃ kāraṇāti vuttaṃ hoti.
Kiṃ je Ambapālī— je is a vocative, meaning, "Lady Ambapālī, what is the reason?"
Kiṃ je ambapālī (Này Ambapālī, có chuyện gì vậy?) Ở đây, từ "je" là một từ gọi, có nghĩa là "Này Ambapālī, có lý do gì vậy?"
‘‘Kiñcā’’tipi pāṭho, ayamevettha attho.
"Kiñcā" is also a reading; the meaning here is the same.
Cũng có bản đọc là “Kiñcā” (có gì vậy?), ý nghĩa ở đây cũng là như vậy.
Sāhāranti sajanapadaṃ.
Sāhāraṃ means with its districts.
Sāhāraṃ (có dân chúng) nghĩa là cùng với dân chúng.
Aṅguliṃ phoṭesunti aṅguliṃ cālesuṃ.
Aṅguliṃ phoṭesuṃ means they snapped their fingers.
Aṅguliṃ phoṭesuṃ (búng ngón tay) nghĩa là họ cử động ngón tay.
Ambakāyāti itthikāya.
Ambakāyā means a woman's body.
Ambakāyā (thân phụ nữ) nghĩa là thân của người phụ nữ.
Yesanti karaṇatthe sāmivacanaṃ, yehi adiṭṭhāti vuttaṃ hoti.
Yesaṃ is the genitive case used in the sense of the instrumental case, meaning, "by whom* not seen."
Yesaṃ (mà các người) là cách nói sở hữu cách (sāmivacana) theo nghĩa công cụ (karaṇattha). Có nghĩa là "mà các người chưa từng thấy".
Olokethāti passatha.
Olokethā means look.
Olokethā (hãy nhìn) nghĩa là hãy xem.
Avalokethāti punappunaṃ passatha.
Avalokethā means look repeatedly.
Avalokethā (hãy nhìn kỹ) nghĩa là hãy xem đi xem lại nhiều lần.
Upasaṃharathāti upanetha.
Upasaṃharathā means bring closer.
Upasaṃharathā (hãy mang đến) nghĩa là hãy đưa đến.
Imaṃ licchaviparisaṃ tumhākaṃ cittena tāvatiṃsasadisaṃ upasaṃharatha upanetha allīyāpetha.
Bring this assembly of Licchavīs close to your minds, making them similar to the Tāvatiṃsa devas; attach them.
Hãy mang hội chúng Licchavi này đến tâm trí của các người, hãy đưa nó đến, hãy gắn bó nó, như thể nó giống với hội chúng chư thiên cõi Đao Lợi.
Yatheva tāvatiṃsā abhirūpā pāsādikā nīlādinānāvaṇṇā, evamime licchavirājānopīti tāvatiṃsehi samake katvā passathāti attho.
Just as the Tāvatiṃsa devas are exceedingly beautiful, charming, and of various colors like blue, so too are these Licchavi princes. The meaning is to regard them as equal to the Tāvatiṃsa devas.
Ý nghĩa là: "Hãy xem các vị vua Licchavi này như ngang bằng với chư thiên cõi Đao Lợi, vì chư thiên cõi Đao Lợi có hình tướng đẹp đẽ, đáng yêu, với nhiều màu sắc khác nhau như xanh đậm, v.v., thì các vị vua Licchavi này cũng vậy."
Kasmā pana bhagavā anekasatehi suttehi cakkhādīnaṃ rūpādīsu nimittaggāhaṃ paṭisedhetvā idha mahantena ussāhena nimittaggāhe uyyojetīti?
But why did the Blessed One, after prohibiting the grasping of signs in forms, etc., in hundreds of suttas, here strongly encourage the grasping of signs?
Tại sao Đức Thế Tôn, sau khi đã ngăn cấm việc nắm giữ tướng (nimittaggāha) đối với mắt và các căn khác trên sắc và các trần khác bằng hàng trăm bài kinh, lại ở đây với nỗ lực lớn khuyến khích việc nắm giữ tướng?
Hitakāmatāya.
Out of concern for their welfare.
Vì lòng mong muốn lợi ích.
Tatra kira ekacce bhikkhū osannavīriyā, tesaṃ sampattiyā palobhento – ‘‘appamādena samaṇadhammaṃ karontānaṃ evarūpā issariyasampatti sulabhā’’ti samaṇadhamme ussāhajananatthaṃ āha.
Some monks, it is said, had slackened in their effort. Desiring to entice them with prosperity, he said, "Such a lordship and prosperity is easy to obtain for those who practice the ascetic life with diligence," in order to inspire them in the ascetic life.
Có lẽ một số Tỳ-kheo ở đó có tinh tấn yếu kém, nên Ngài đã dụ dỗ họ bằng sự giàu sang để nói rằng: "Sự giàu sang quyền lực như vậy dễ dàng đạt được đối với những ai thực hành pháp Sa-môn một cách không phóng dật", nhằm mục đích tạo ra sự nhiệt tình trong việc thực hành pháp Sa-môn.
Aniccalakkhaṇavibhāvanatthañcāpi evamāha.
He also spoke thus to demonstrate the characteristic of impermanence.
Và Ngài cũng nói như vậy để làm sáng tỏ đặc tính vô thường (aniccalakkhaṇa).
Nacirasseva hi sabbepime ajātasattussa vasena vināsaṃ pāpuṇissanti.
For soon, all of them would perish through Ajātasattu.
Thật vậy, không lâu sau, tất cả những người này sẽ bị hủy diệt dưới quyền của Ajātasattu.
Atha nesaṃ rajjasirisampattiṃ disvā ṭhitabhikkhū – ‘‘tathārūpāyapi nāma sirisampattiyā vināso paññāyissatī’’ti aniccalakkhaṇaṃ bhāvetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissantīti aniccalakkhaṇavibhāvanatthaṃ āha.
Then, the monks who had seen their royal splendor and prosperity would reflect, "Such a splendid prosperity, too, will surely come to an end," and having developed the characteristic of impermanence, they would attain Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā). Thus, he spoke to demonstrate the characteristic of impermanence.
Khi đó, các Tỳ-kheo đang hiện diện, sau khi thấy sự giàu sang vương giả của họ, sẽ quán chiếu đặc tính vô thường rằng: "Ngay cả sự giàu sang vương giả như vậy cũng sẽ bị hủy diệt", và sẽ đạt được A-la-hán quả cùng với các phân tích (paṭisambhidā). Vì vậy, Ngài đã nói điều này để làm sáng tỏ đặc tính vô thường.
163. Veḷuvagāmakoti vesāliyā samīpe veḷuvagāmo.
163. Veḷuvagāmako means Veḷuva village, which is near Vesāli.
163. Veḷuvagāmako (làng Veḷuva) là làng Veḷuva gần Vesālī.
Yathāmittantiādīsu mittā mittāva.
In Yathāmitta and so forth, mittā are just friends.
Trong Yathāmittaṃ (tùy theo bạn bè) và các từ khác, "bạn bè" vẫn là bạn bè.
Sandiṭṭhāti tattha tattha saṅgamma diṭṭhamattā nātidaḷhamittā.
Sandiṭṭhā are those who have merely been seen meeting here and there, not very firm friends.
Sandiṭṭhā (những người quen biết) là những người chỉ gặp gỡ ở đây đó, không phải bạn bè thân thiết.
Sambhattāti suṭṭhu bhattā sinehavanto daḷhamittā.
Sambhattā are truly attached, affectionate, firm friends.
Sambhattā (những người thân thiết) là những người rất thân thiết, có tình cảm sâu đậm, bạn bè bền chặt.
Yesaṃ yesaṃ yattha yattha evarūpā bhikkhū atthi, te te tattha tattha vassaṃ upethāti attho.
The meaning is that whatever monks have such friends here and there, they should enter the rainy season retreat there.
Ý nghĩa là: "Các Tỳ-kheo nào có những người bạn như vậy ở đâu, thì hãy nhập hạ ở đó."
Kasmā evamāha?
Why did he say this?
Tại sao Ngài lại nói như vậy?
Tesaṃ phāsuvihāratthāya.
For their comfortable dwelling.
Để họ có thể sống an lạc.
Tesañhi veḷuvagāmake senāsanaṃ nappahoti, bhikkhāpi mandā.
For them, lodgings are not sufficient in Veḷuva village, and alms food is scarce.
Thật vậy, tại làng Veḷuva, không có đủ chỗ ở (senāsana) và việc khất thực cũng khó khăn.
Samantā vesāliyā pana bahūni senāsanāni, bhikkhāpi sulabhā, tasmā evamāha.
But there are many lodgings all around Vesāli, and alms food is easily obtainable; therefore, he spoke thus.
Nhưng xung quanh Vesālī có nhiều chỗ ở và việc khất thực cũng dễ dàng, vì vậy Ngài đã nói như vậy.
Atha kasmā – ‘‘yathāsukhaṃ gacchathā’’ti na vissajjesi?
Then why did he not send them off saying, "Go wherever you please"?
Vậy tại sao Ngài không nói: "Hãy đi tùy thích"?
Tesaṃ anukampāya.
Out of compassion for them.
Vì lòng từ bi đối với họ.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ dasamāsamattaṃ ṭhatvā parinibbāyissāmi, sace ime dūraṃ gacchissanti, mama parinibbānakāle daṭṭhuṃ na sakkhissanti.
It occurred to him thus: "I shall attain final Nibbāna in about ten months. If these* go far away, they will not be able to see me at the time of my Parinibbāna.
Ngài đã nghĩ rằng: "Ta sẽ nhập Niết-bàn sau khoảng mười tháng. Nếu họ đi xa, họ sẽ không thể đến gặp ta vào lúc ta nhập Niết-bàn.
Atha nesaṃ – ‘‘satthā parinibbāyanto amhākaṃ satimattampi na adāsi, sace jāneyyāma, evaṃ na dūre vaseyyāmā’’ti vippaṭisāro bhaveyya.
Then they might regret, 'The Teacher did not even give us a hint when he was about to attain Parinibbāna; if we had known, we would not have stayed far away.' "
Khi đó, họ sẽ hối tiếc rằng: 'Đức Đạo Sư nhập Niết-bàn mà không cho chúng ta một lời nhắc nhở nào. Nếu chúng ta biết trước, chúng ta đã không ở xa như vậy.' "
Vesāliyā samantā pana vasantā māsassa aṭṭha vāre āgantvā dhammaṃ suṇissanti, sugatovādaṃ labhissantī’’ti na vissajjesi.
"However, those dwelling around Vesāli will come eight times a month to listen to the Dhamma and receive good advice." Thus, he did not send them off.
"Nhưng nếu họ ở xung quanh Vesālī, họ sẽ đến nghe pháp tám lần mỗi tháng và sẽ nhận được lời khuyên của bậc Thiện Thệ." Vì vậy, Ngài đã không cho phép họ đi tùy thích.
164. Kharoti pharuso.
164. Kharo means harsh.
164. Kharo (dữ dội) nghĩa là thô bạo.
Ābādhoti visabhāgarogo.
Ābādho means an opposing illness.
Ābādho (bệnh tật) nghĩa là bệnh không bình thường.
Bāḷhāti balavatiyo.
Bāḷhā means severe.
Bāḷhā (mãnh liệt) nghĩa là mạnh mẽ.
Māraṇantikāti maraṇantaṃ maraṇasantikaṃ pāpanasamatthā.
Māraṇantikā means capable of leading to death, or near death.
Māraṇantikā (gần kề cái chết) nghĩa là có khả năng dẫn đến cái chết, gần kề cái chết.
Sato sampajāno adhivāsesīti satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā adhivāsesi.
Sato sampajāno adhivāsesi means he endured, having established mindfulness well and ascertained it with wisdom.
Sato sampajāno adhivāsesī (Ngài chấp nhận với chánh niệm và tỉnh giác) nghĩa là Ngài chấp nhận sau khi đã thiết lập chánh niệm một cách vững chắc và phân định rõ ràng bằng trí tuệ.
Avihaññamānoti vedanānuvattanavasena aparāparaṃ parivattanaṃ akaronto apīḷiyamāno adukkhiyamānova adhivāsesi.
Avihaññamāno means he endured without being troubled or distressed, not tossing and turning repeatedly due to following the painful sensations.
Avihaññamāno (không bị phiền nhiễu) nghĩa là Ngài chấp nhận mà không bị phiền nhiễu, không bị đau khổ, không lăn qua lăn lại theo cảm thọ.
Anāmantetvāti ajānāpetvā.
Anāmantetvā means without informing.
Anāmantetvā (không thông báo) nghĩa là không cho biết.
Anapaloketvāti na apaloketvā ovādānusāsaniṃ adatvāti vuttaṃ hoti.
Anapaloketvā means without taking leave, which means without giving counsel and instruction.
Anapaloketvā (không hỏi ý kiến) nghĩa là không hỏi ý kiến, có nghĩa là không ban lời khuyên hay giáo huấn.
Vīriyenāti pubbabhāgavīriyena ceva phalasamāpattivīriyena ca.
Vīriyena means by the preliminary effort and by the effort of attainment of fruition.
Vīriyena (bằng tinh tấn) nghĩa là bằng tinh tấn sơ khởi và bằng tinh tấn của sự chứng đắc quả.
Paṭipaṇāmetvāti vikkhambhetvā.
Paṭipaṇāmetvā means having suppressed.
Paṭipaṇāmetvā (đẩy lùi) nghĩa là trấn áp.
Jīvitasaṅkhāranti ettha jīvitampi jīvitasaṅkhāro.
In Jīvitasaṅkhāraṃ, jīvita (life) itself is jīvitasaṅkhāra (life-continuum).
Jīvitasaṅkhāraṃ (hành sinh mạng) ở đây, sinh mạng cũng là hành sinh mạng.
Yena jīvitaṃ saṅkhariyati chijjamānaṃ ghaṭetvā ṭhapiyati, so phalasamāpattidhammopi jīvitasaṅkhāro.
That Dhamma, which is the attainment of fruition, by which life, when being cut off, is mended and sustained, is also jīvitasaṅkhāra.
Pháp chứng đắc quả (phalasamāpatti dhamma) cũng là hành sinh mạng, vì nhờ đó mà sinh mạng được duy trì, được gắn kết lại khi bị cắt đứt.
So idha adhippeto.
That is intended here.
Điều đó được đề cập ở đây.
Adhiṭṭhāyāti adhiṭṭhahitvā pavattetvā, jīvitaṭṭhapanasamatthaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjeyyanti ayamettha saṅkhepattho.
Adhiṭṭhāyā means having resolved and continued. The brief meaning here is that one should attain the attainment of fruition (phalasamāpatti) that is capable of sustaining life.
Adhiṭṭhāya nghĩa là đã quyết định, đã duy trì, đã nhập. Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: "mong rằng sẽ nhập quả vị thành tựu có khả năng duy trì thọ mạng."
Kiṃ pana bhagavā ito pubbe phalasamāpattiṃ na samāpajjatīti?
But did the Blessed One not enter the attainment of fruition before this occasion?
Nhưng phải chăng Thế Tôn trước đây không nhập quả vị thành tựu?
Samāpajjati.
He did enter.
Ngài có nhập.
Sā pana khaṇikasamāpatti.
But that was a momentary attainment (khaṇikasamāpatti).
Nhưng đó là sự thành tựu nhất thời.
Khaṇikasamāpatti ca antosamāpattiyaṃyeva vedanaṃ vikkhambheti, samāpattito vuṭṭhitamattassa kaṭṭhapātena vā kaṭhalapātena vā chinnasevālo viya udakaṃ puna sarīraṃ vedanā ajjhottharati.
A momentary attainment (khaṇikasamāpatti) suppresses feeling only within the attainment. For one who has just emerged from such an attainment, feeling again overwhelms the body, just as a broken water-weed again covers the water after a piece of wood or a potsherd falls into it.
Sự thành tựu nhất thời chỉ có thể tạm thời chế ngự cảm thọ bên trong thiền định; khi vừa xuất định, cảm thọ lại tràn ngập thân thể như rong rêu bị gạt ra bởi một khúc cây hay một mảnh sành lại phủ kín mặt nước.
Yā pana rūpasattakaṃ arūpasattakañca niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā mahāvipassanāvasena samāpannā samāpatti, sā suṭṭhu vikkhambheti.
However, the attainment (samāpatti) that is entered by way of great insight (mahāvipassanā), having rendered the seven rūpa-aggregates and seven arūpa-aggregates free from obstruction and entanglement, truly suppresses feeling.
Còn sự thành tựu nhập định thông qua đại quán chiếu, đã loại bỏ hoàn toàn các chướng ngại của bảy nhóm sắc pháp và bảy nhóm vô sắc pháp, thì có thể chế ngự cảm thọ một cách triệt để.
Yathā nāma purisena pokkharaṇiṃ ogāhetvā hatthehi ca pādehi ca suṭṭhu apabyūḷho sevālo cirena udakaṃ ottharati; evameva tato vuṭṭhitassa cirena vedanā uppajjati.
Just as the water-weed, thoroughly pushed aside by a man immersing himself in a pond and using his hands and feet, takes a long time to cover the water again; in the same way, for one who emerges from such an attainment, feelings arise only after a long time.
Như khi một người lội xuống ao và dùng tay chân gạt sạch rong rêu, rong rêu phải rất lâu sau mới phủ kín mặt nước trở lại; cũng vậy, đối với người xuất định, cảm thọ phải rất lâu sau mới phát sinh.
Iti bhagavā taṃ divasaṃ mahābodhipallaṅke abhinavavipassanaṃ paṭṭhapento viya rūpasattakaṃ arūpasattakaṃ niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā cuddasahākārehi sannetvā mahāvipassanāya vedanaṃ vikkhambhetvā – ‘‘dasamāse mā uppajjitthā’’ti samāpattiṃ samāpajji.
Therefore, on that day, the Blessed One, as if initiating a new vipassanā on the great Bodhi-seat, rendered the seven rūpa-aggregates and seven arūpa-aggregates free from obstruction and entanglement, and having fully encompassed them in fourteen ways, suppressed the feeling with great vipassanā and entered the attainment with the resolution: "May it not arise for ten months."
Vì vậy, vào ngày đó, Thế Tôn, như thể khởi đầu một vipassanā mới trên bồ-đề tòa, đã loại bỏ hoàn toàn các chướng ngại của bảy nhóm sắc pháp và bảy nhóm vô sắc pháp, đã điều hòa chúng bằng mười bốn phương cách, đã chế ngự cảm thọ bằng đại quán chiếu, và đã nhập định với ý nguyện: "Cảm thọ đừng phát sinh trong mười tháng."
Samāpattivikkhambhitā vedanā dasamāse na uppajji yeva.
The feeling, suppressed by the attainment, did not arise for the ten months.
Cảm thọ đã bị chế ngự bởi sự nhập định, nên không phát sinh trong mười tháng.
Gilānā vuṭṭhitoti gilāno hutvā puna vuṭṭhito.
Gilānā vuṭṭhito means having been ill and then recovered.
Gilānā vuṭṭhito nghĩa là đã bị bệnh rồi lại bình phục.
Madhurakajāto viyāti sañjātagarubhāvo sañjātathaddhabhāvo sūle uttāsitapuriso viya.
Madhurakajāto viyā means one who has become very heavy and stiff, like a man pierced by a stake.
Madhurakajāto viya nghĩa là trở nên nặng nề, cứng đờ, như một người bị đóng cọc.
Na pakkhāyantīti nappakāsanti, nānākārato na upaṭṭhahanti.
Na pakkhāyantī means they do not become clear, they do not appear in various ways.
Na pakkhāyantī nghĩa là không hiển lộ, không hiện ra dưới nhiều hình thái khác nhau.
Dhammāpi maṃ na paṭibhantīti satipaṭṭhānādidhammā mayhaṃ pākaṭā na hontīti dīpeti.
Dhammāpi maṃ na paṭibhantī indicates that "the Dhamma, such as the foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna), are not clear to me."
Dhammāpi maṃ na paṭibhantī nghĩa là các pháp như Tứ Niệm Xứ không hiện rõ đối với tôi.
Tantidhammā pana therassa supaguṇā.
However, the Sutta-texts (tantidhamma) are well-mastered by the Elder.
Tuy nhiên, các pháp trong kinh điển thì vị Trưởng lão đã thuần thục.
Na udāharatīti pacchimaṃ ovādaṃ na deti.
Na udāharatī means he does not give the final instruction.
Na udāharatī nghĩa là chưa ban lời khuyên cuối cùng.
Taṃ sandhāya vadati.
It refers to that.
Lời này được nói để chỉ điều đó.
165. Anantaraṃ abāhiranti dhammavasena vā puggalavasena vā ubhayaṃ akatvā.
165. Anantaraṃ abāhiraṃ means without making anything internal or external, either in terms of Dhamma or individuals.
165. Anantaraṃ abāhira nghĩa là không phân biệt nội hay ngoại, dù là về mặt Pháp hay về mặt cá nhân.
‘‘Ettakaṃ dhammaṃ parassa na desessāmī’’ti hi cintento dhammaṃ abbhantaraṃ karoti nāma.
Indeed, one who thinks, "I will not teach this much Dhamma to another," makes the Dhamma internal.
Thật vậy, khi nghĩ: "Ta sẽ không thuyết giảng pháp này cho người khác," thì đó là làm cho pháp trở thành nội bộ.
‘‘Ettakaṃ parassa desessāmī’’ti cintento dhammaṃ bāhiraṃ karoti nāma.
One who thinks, "I will teach this much to another," makes the Dhamma external.
Khi nghĩ: "Ta sẽ thuyết giảng pháp này cho người khác," thì đó là làm cho pháp trở thành ngoại tại.
‘‘Imassa puggalassa desessāmī’’ti cintento pana puggalaṃ abbhantaraṃ karoti nāma.
One who thinks, "I will teach this person," makes the person internal.
Khi nghĩ: "Ta sẽ thuyết giảng cho người này," thì đó là làm cho người đó trở thành nội bộ.
‘‘Imassa na desessāmī’’ti cintento puggalaṃ bāhiraṃ karoti nāma.
One who thinks, "I will not teach this person," makes the person external.
Khi nghĩ: "Ta sẽ không thuyết giảng cho người này," thì đó là làm cho người đó trở thành ngoại tại.
Evaṃ akatvā desitoti attho.
The meaning is that he taught without doing so.
Ý nghĩa là Ngài đã thuyết giảng mà không làm như vậy.
Ācariyamuṭṭhīti yathā bāhirakānaṃ ācariyamuṭṭhi nāma hoti.
Ācariyamuṭṭhī means, just as there is a "teacher's closed fist" among outsiders.
Ācariyamuṭṭhī nghĩa là như những người ngoại đạo có cái gọi là "nắm tay của bậc đạo sư".
Daharakāle kassaci akathetvā pacchimakāle maraṇamañce nipannā piyamanāpassa antevāsikassa kathenti, evaṃ tathāgatassa – ‘‘idaṃ mahallakakāle pacchimaṭṭhāne kathessāmī’’ti muṭṭhiṃ katvā ‘‘pariharissāmī’’ti ṭhapitaṃ kiñci natthīti dasseti.
This shows that the Tathāgata had nothing kept back with the thought, "I will speak this Dhamma at a later time, in the final stage," as a closed fist, thinking, "I will reserve it," like some outsiders who do not tell anything to anyone when they are young, but only reveal it to a beloved disciple when they are lying on their deathbed in their final moments.
Họ không nói với bất cứ ai khi còn trẻ, nhưng khi nằm trên giường hấp hối vào cuối đời, họ nói với đệ tử thân cận và yêu quý của mình. Như vậy, điều này cho thấy rằng Đức Như Lai không có bất kỳ điều gì được giữ kín trong nắm tay với ý nghĩ: "Ta sẽ nói điều này vào lúc cuối đời, ở nơi cuối cùng."
Ahaṃ bhikkhusaṅghanti ahameva bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmīti vā mamuddesikoti ahaṃ uddisitabbaṭṭhena uddeso assāti mamuddesiko.
Ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ means "I alone will care for the community of bhikkhus," or mamuddesiko means "I am to be pointed to as the reference," hence mamuddesiko.
Ahaṃ bhikkhusaṅgha nghĩa là "chính ta sẽ chăm sóc Tăng đoàn" hoặc mamuddesiko nghĩa là "ta là người được chỉ định," tức là "ta là người được chỉ định làm mục tiêu."
Maṃyeva uddisitvā mama paccāsīsamāno bhikkhusaṅgho hotu, mama accayena vā mā ahesuṃ, yaṃ vā taṃ vā hotūti iti vā yassa assāti attho.
The meaning is: "Let the community of bhikkhus be those who point to me alone and hope for me, or may they not exist after my passing, or let whatever happens happen."
Mong rằng Tăng đoàn sẽ chỉ hướng về ta, mong đợi ta; hoặc khi ta vắng mặt, mong rằng họ sẽ không có bất cứ điều gì, dù là gì đi nữa. Đó là ý nghĩa của việc ai có ý nghĩ như vậy.
Na evaṃ hotīti bodhipallaṅkeyeva issāmacchariyānaṃ vihatattā evaṃ na hoti.
Na evaṃ hotī means it is not so, because jealousy and stinginess were eradicated right there at the Bodhi-seat.
Na evaṃ hotī nghĩa là điều đó không xảy ra, vì sự đố kỵ và keo kiệt đã bị tiêu diệt ngay tại bồ-đề tòa.
Sa kinti so kiṃ.
Sa kiṃ means "what is that?"
Sa ki nghĩa là "người ấy thì sao?"
Āsītikoti asītisaṃvacchariko.
Āsītiko means eighty years old.
Āsītiko nghĩa là tám mươi tuổi.
Idaṃ pacchimavayaanuppattabhāvadīpanatthaṃ vuttaṃ.
This is said to indicate that he had reached his final years.
Điều này được nói để chỉ ra rằng Ngài đã đạt đến tuổi già.
Veṭhamissakenāti bāhabandhacakkabandhādinā paṭisaṅkharaṇena veṭhamissakena.
Veṭhamissakenā means with repairs, such as binding the axle or binding the wheels.
Veṭhamissakenā nghĩa là bằng cách sửa chữa, vá víu như buộc tay, buộc bánh xe, v.v.
Maññeti jiṇṇasakaṭaṃ viya veṭhamissakena maññe yāpeti.
Maññe means "I think he continues his life with repairs, like an old cart."
Maññe nghĩa là "tôi nghĩ rằng" Ngài duy trì sự sống bằng cách vá víu như một cỗ xe cũ.
Arahattaphalaveṭhanena catuiriyāpathakappanaṃ tathāgatassa hotīti dasseti.
This shows that the Tathāgata's maintaining the four postures is by means of the binding of the fruit of Arahantship.
Điều này cho thấy rằng việc duy trì bốn oai nghi của Đức Như Lai là nhờ sự bao bọc của quả A-la-hán.
Idāni tamatthaṃ pakāsento yasmiṃ, ānanda, samayetiādimāha.
Now, revealing that meaning, he said, yasmiṃ, ānanda, samaye and so on.
Bây giờ, để làm rõ ý nghĩa đó, Ngài nói: Yasmiṃ, Ānanda, samaye và vân vân.
Tattha sabbanimittānanti rūpanimittādīnaṃ.
There, sabbanimittānaṃ means of all signs, such as form-signs.
Trong đó, sabbanimittānaṃ nghĩa là của các tướng sắc, v.v.
Ekaccānaṃ vedanānanti lokiyānaṃ vedanānaṃ.
Ekaccānaṃ vedanānaṃ means of certain worldly feelings.
Ekaccānaṃ vedanānaṃ nghĩa là của một số cảm thọ thế gian.
Tasmātihānandāti yasmā iminā phalasamāpattivihārena phāsu hoti, tasmā tumhepi tadatthāya evaṃ viharathāti dasseti.
Tasmātihānandā means, "Since it is comfortable to dwell with this attainment of fruition, therefore, you too, Ananda, should dwell in this way for that purpose."
Tasmātihānandā nghĩa là "vì sống an lạc với sự an trú trong quả vị thành tựu này, nên các con cũng hãy sống như vậy để đạt được mục đích đó."
Attadīpāti mahāsamuddagatadīpaṃ viya attānaṃ dīpaṃ patiṭṭhaṃ katvā viharatha.
Attadīpā means "dwell with yourselves as an island, a refuge, like an island in the great ocean."
Attadīpā nghĩa là hãy sống coi tự thân là hòn đảo, là nơi nương tựa, như một hòn đảo giữa đại dương.
Attasaraṇāti attagatikāva hotha, mā aññagatikā.
Attasaraṇā means "be your own refuge, not the refuge of others."
Attasaraṇā nghĩa là hãy tự mình nương tựa, đừng nương tựa vào người khác.
Dhammadīpadhammasaraṇapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the phrases Dhammadīpa Dhammasaraṇa.
Đối với các từ dhammadīpa và dhammasaraṇa cũng vậy.
Tamataggeti tamaagge.
Tamatagge means "tama-agge."
Tamatagge nghĩa là "tamatagge".
Majjhe takāro padasandhivasena vutto.
The letter 't' in the middle is stated for euphonic conjunction.
Chữ "ta" ở giữa được thêm vào để nối âm.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘ime aggatamāti tamataggā’’ti.
This means, "These are the highest (aggatamā), hence tamataggā."
Điều này có nghĩa là: "Những điều này là tối thượng, nên gọi là tamataggā."
Evaṃ sabbaṃ tamayogaṃ chinditvā ativiya agge uttamabhāve ete, ānanda, mama bhikkhū bhavissanti.
Thus, having cut off all darkness, these bhikkhus of mine, Ananda, will be exceedingly supreme, in the highest state.
Như vậy, này Ānanda, các Tỳ-kheo của ta sẽ là tối thượng, vượt lên trên tất cả mọi ràng buộc của bóng tối.
Tesaṃ atiagge bhavissanti, ye keci sikkhākāmā, sabbepi te catusatipaṭṭhānagocarāva bhikkhū agge bhavissantīti arahattanikūṭena desanaṃ saṅgaṇhāti.
They will be supreme among those who are keen on training; all those bhikkhus, whose range is the four foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna), will be supreme. Thus, he concludes the discourse with the pinnacle of Arahantship.
Những ai muốn học hỏi, tất cả các Tỳ-kheo đó, những người lấy Tứ Niệm Xứ làm đối tượng tu tập, sẽ là tối thượng. Như vậy, lời dạy được tóm gọn bằng đỉnh cao của A-la-hán quả.
166. Vesāliṃ piṇḍāya pāvisīti kadā pāvisi?
166. Vesāliṃ piṇḍāya pāvisī means, "When did he enter Vesālī for alms?"
166. Vesāliṃ piṇḍāya pāvisī nghĩa là "khi nào Ngài vào Vesāli để khất thực?"
Ukkacelato nikkhamitvā vesāliṃ gatakāle.
When he left Ukkacelā and went to Vesālī.
Khi Ngài rời Ukkacela và đến Vesāli.
Bhagavā kira vuṭṭhavasso veḷuvagāmakā nikkhamitvā sāvatthiṃ gamissāmīti āgatamaggeneva paṭinivattanto anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ pāvisi.
Indeed, the Blessed One, having completed the rainy season retreat, departed from Veḷuvagāmaka with the intention of going to Sāvatthī. He returned by the same route he had come, gradually arrived at Sāvatthī, and entered the Jetavana.
Đức Thế Tôn, sau khi an cư kiết hạ, rời Veḷuvagāma và đi theo con đường cũ để đến Sāvatthī, rồi vào Jetavana.
Dhammasenāpati bhagavato vattaṃ dassetvā divāṭṭhānaṃ gato.
The General of the Dhamma, having shown his duties to the Blessed One, went to his day-dwelling.
Pháp Quân (Sāriputta) đã thực hiện bổn phận đối với Đức Thế Tôn rồi đi đến chỗ nghỉ trưa.
So tattha antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā pāde pakkhāletvā pallaṅkaṃ ābhujitvā phalasamāpattiṃ pāvisi.
There, having shown duties to his disciples, and after they had departed, he swept the day-dwelling, spread a piece of leather, washed his feet, sat cross-legged, and entered the attainment of fruition.
Ở đó, sau khi các đệ tử đã thực hiện bổn phận và lui về, Ngài quét dọn chỗ nghỉ trưa, trải tấm da, rửa chân, rồi ngồi kiết già nhập quả vị thành tựu.
Athassa yathāparicchedena tato vuṭṭhitassa ayaṃ parivitakko udapādi – ‘‘buddhā nu kho paṭhamaṃ parinibbāyanti, agasāvakā nu kho’’ti?
Then, having arisen from that attainment in the prescribed manner, this thought arose in him: "Do the Buddhas first attain parinibbāna, or do the chief disciples?"
Sau đó, khi xuất định theo thời gian đã định, ý nghĩ này khởi lên trong Ngài: "Phải chăng các vị Phật nhập Niết-bàn trước, hay các vị Đại Đệ tử nhập Niết-bàn trước?"
Tato – ‘‘aggasāvakā paṭhama’’nti ñatvā attano āyusaṅkhāraṃ olokesi.
Then, knowing "the chief disciples first," he examined his own life-span.
Rồi, sau khi biết rằng "các vị Đại Đệ tử trước," Ngài quán sát thọ mạng của mình.
So – ‘‘sattāhameva me āyusaṅkhāro pavattatī’’ti ñatvā – ‘‘kattha parinibbāyissāmī’’ti cintesi.
Knowing, "My life-span extends only for seven days," he considered, "Where shall I attain parinibbāna?"
Ngài biết rằng "thọ mạng của ta chỉ còn bảy ngày," rồi suy nghĩ: "Ta sẽ nhập Niết-bàn ở đâu?"
Tato – ‘‘rāhulo tāvatiṃsesu parinibbuto, aññāsikoṇḍaññatthero chaddantadahe, ahaṃ kattha parinibbāyissāmī’’ti puna cintento mātaraṃ ārabbha satiṃ uppādesi – ‘‘mayhaṃ mātā sattannaṃ arahantānaṃ mātā hutvāpi buddhadhammasaṅghesu appasannā, atthi nu kho tassā upanissayo, natthi nu kho’’ti āvajjetvā sotāpattimaggassa upanissayaṃ disvā – ‘‘kassa desanāya abhisamayo bhavissatī’’ti olokento – ‘‘mameva dhammadesanāya bhavissati, na aññassa.
Then, he thought again, "Rāhula attained parinibbāna in the Tāvatiṃsa heaven, the Elder Aññāsikoṇḍañña in Lake Chaddanta. Where shall I attain parinibbāna?" He then brought his mother to mind, thinking, "Does she have the requisite conditions for faith in the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, or not?" He then reflected and saw that she had the requisite conditions for the path of Stream-entry (sotāpatti), and looking to see "by whose teaching will her realization occur?" He saw, "It will occur by my own Dhamma teaching, not by another's.
Rồi, Ngài nghĩ: "Rāhula đã nhập Niết-bàn ở cõi Tam Thập Tam Thiên, Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña ở hồ Chaddanta. Ta sẽ nhập Niết-bàn ở đâu?" Ngài lại suy nghĩ, rồi khởi niệm về mẹ mình: "Mẹ ta, dù là mẹ của bảy vị A-la-hán, nhưng vẫn chưa có niềm tin vững chắc vào Phật, Pháp, Tăng. Phải chăng bà có duyên lành, hay không có?" Sau khi quán sát và thấy có duyên lành để đạt đạo Tu-đà-hoàn, Ngài xem xét: "Do lời thuyết pháp của ai mà bà sẽ chứng ngộ?" Ngài nhận thấy: "Chỉ do lời thuyết pháp của chính ta, không phải của ai khác.
Sace kho panāhaṃ appossukko bhaveyyaṃ, bhavissanti me vattāro – ‘sāriputtatthero avasesajanānampi avassayo hoti.
If I were to be unconcerned, there would be those who would say, 'The Elder Sāriputta is also a refuge for other people.'"
Nếu ta không quan tâm, sẽ có người nói: 'Trưởng lão Sāriputta là chỗ nương tựa cho những người còn lại.'
Tathā hissa samacittasuttadesanādivase (a. ni. 1.37) koṭisatasahassadevatā arahattaṃ pattā.
That statement is true: On the day that Elder Sāriputta taught the Samacitta Sutta, a hundred thousand koṭis of devas attained Arahantship.
Thật vậy, nhờ sự giảng dạy về kinh tâm bình đẳng (samacitta-sutta) và những bài kinh tương tự, hàng trăm ngàn chư thiên đã đạt được A-la-hán quả.
Tayo magge paṭividdhadevatānaṃ gaṇanā natthi.
The number of devas who penetrated the three paths is immeasurable.
Số lượng chư thiên đã chứng đắc ba đạo quả là vô số.
Aññesu ca ṭhānesu anekā abhisamayā dissanti.
And in other places, many penetrations of the truths are evident.
Và ở những nơi khác, vô số sự chứng ngộ (abhisamaya) đã được thấy.
Thereva cittaṃ pasādetvā sagge nibbattāneva asītikulasahassāni.
Eighty thousand families were reborn in the deva realm by placing their faith solely in Elder Sāriputta.
Chỉ cần tịnh tín nơi vị Trưởng lão, đã có tám mươi ngàn gia đình tái sinh vào cõi trời.
So dāni sakamātumicchādassanamattampi harituṃ nāsakkhī’ti.
So now, he could not even remove his own mother’s wrong view.
Vậy mà bây giờ, Ngài lại không thể loại bỏ được tà kiến của chính mẹ mình.
Tasmā mātaraṃ micchādassanā mocetvā jātovarakeyeva parinibbāyissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā – ‘‘ajjeva bhagavantaṃ anujānāpetvā nikkhamissāmī’’ti cundattheraṃ āmantesi.
Therefore, having resolved, “Having freed my mother from wrong view, I will attain parinibbāna right there in the Jātovaraka (birth-room),” he summoned Elder Cunda, thinking, “Today I will get the Blessed One’s permission and depart.”
Vì vậy, Ngài quyết định: “Ta sẽ cứu mẹ thoát khỏi tà kiến và sẽ nhập Niết Bàn ngay tại Jātovara.” Rồi Ngài gọi Trưởng lão Cunda:
‘‘Āvuso, cunda, amhākaṃ pañcasatāya bhikkhuparisāya saññaṃ dehi – ‘gaṇhathāvuso pattacīvarāni, dhammasenāpati nāḷakagāmaṃ gantukāmo’ti’’.
“Friend Cunda, give a sign to our assembly of five hundred bhikkhus: ‘Friends, take your bowls and robes; the Dhammasenāpati wishes to go to Nāḷaka village.’”
“Này hiền giả Cunda, hãy thông báo cho hội chúng Tỳ Khưu năm trăm vị của chúng ta rằng: ‘Này chư hiền giả, hãy mang bát và y của quý vị, Pháp tướng quân muốn đi đến làng Nāḷaka.’”
Thero tathā akāsi.
The Elder did so.
Vị Trưởng lão đã làm như vậy.
Bhikkhū senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya therassa santikaṃ āgamaṃsu.
The bhikkhus arranged their lodgings, took their bowls and robes, and came to the Elder.
Các Tỳ-khưu đã sắp xếp chỗ ở, mang y bát đến chỗ Trưởng lão.
Thero senāsanaṃ saṃsāmetvā divāṭṭhānaṃ sammajjitvā divāṭṭhānadvāre ṭhatvā divāṭṭhānaṃ olokento – ‘‘idaṃ dāni pacchimadassanaṃ, puna āgamanaṃ natthī’’ti pañcasatabhikkhuparivuto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā etadavoca –
The Elder arranged his lodging, swept his day-rest place, and standing at the entrance to the day-rest place, looking at it, he thought, “This is the last sight; there will be no return,” and surrounded by five hundred bhikkhus, he approached the Blessed One, paid homage, and spoke thus:
Trưởng lão đã sắp xếp chỗ ở, quét dọn nơi trú ngụ ban ngày, đứng ở cửa nơi trú ngụ ban ngày, nhìn nơi trú ngụ ban ngày và nghĩ: “Đây là lần nhìn cuối cùng, sẽ không còn trở lại nữa.” Ngài, được năm trăm Tỳ-khưu vây quanh, đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và bạch rằng:
Buddhā pana yasmā ‘‘parinibbāhī’’ti vutte maraṇasaṃvaṇṇanaṃ saṃvaṇṇenti nāma, ‘‘mā parinibbāhī’’ti vutte vaṭṭassa guṇaṃ kathentīti micchādiṭṭhikā dosaṃ āropessanti, tasmā tadubhayampi na vadanti.
But since the Buddhas, when told “Attain parinibbāna,” would be praising death, and when told “Do not attain parinibbāna,” would be speaking of the virtues of saṃsāra, and thus those with wrong views might attribute fault, they do not speak either of these two things.
Tuy nhiên, bởi vì nếu các Đức Phật nói “hãy nhập Niết-bàn” thì sẽ bị xem là tán thán sự chết, còn nếu nói “chớ nhập Niết-bàn” thì sẽ bị xem là tán thán vòng luân hồi (vaṭṭa), và những kẻ tà kiến sẽ gán lỗi, nên các Ngài không nói cả hai điều đó.
Tena naṃ bhagavā āha – ‘‘kattha parinibbāyissasi sāriputtā’’ti?
Therefore, the Blessed One said to him: “Where will you attain parinibbāna, Sāriputta?”
Do đó, Đức Thế Tôn hỏi Ngài: “Này Sāriputta, con sẽ nhập Niết-bàn ở đâu?”
‘‘Atthi, bhante, magadhesu nāḷakagāme jātovarako, tatthāhaṃ parinibbāyissāmī’’ti vutte ‘‘yassa dāni tvaṃ, sāriputta, kālaṃ maññasi, idāni pana te jeṭṭhakaniṭṭhabhātikānaṃ tādisassa bhikkhuno dassanaṃ dullabhaṃ bhavissatīti desehi tesaṃ dhamma’’nti āha.
When he replied, “Bhante, in Magadha, in Nāḷaka village, there is my Jātovaraka; there I will attain parinibbāna,” the Blessed One said, “Sāriputta, do as you deem fit. However, now for your elder and younger brethren, the sight of such a bhikkhu as you will be rare; therefore, teach them the Dhamma first.”
Khi được bạch rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, ở làng Nāḷaka thuộc xứ Magadha có một căn phòng nơi con đã sinh ra, con sẽ nhập Niết-bàn tại đó,” Đức Thế Tôn nói: “Này Sāriputta, giờ đây con hãy làm theo ý con. Nhưng hiện tại, việc nhìn thấy một Tỳ-khưu như con sẽ khó khăn cho các huynh đệ lớn nhỏ của con, vậy con hãy thuyết pháp cho họ.”
Thero – ‘‘satthā mayhaṃ iddhivikubbanapubbaṅgamaṃ dhammadesanaṃ paccāsīsatī’’ti ñatvā bhagavantaṃ vanditvā tālappamāṇaṃ abbhuggantvā puna oruyha bhagavantaṃ vanditvā sattatālappamāṇe antalikkhe ṭhito iddhivikubbanaṃ dassetvā dhammaṃ desesi.
The Elder, knowing that “The Teacher expects a Dhamma teaching preceded by a display of psychic powers from me,” paid homage to the Blessed One, ascended into the air to the height of a palm tree, then descended, paid homage to the Blessed One again, and standing in the sky at the height of seven palm trees, he displayed various psychic powers and taught the Dhamma.
Trưởng lão, biết rằng: “Đức Đạo Sư mong đợi một bài pháp có kèm theo sự biến hóa thần thông,” liền đảnh lễ Đức Thế Tôn, bay lên cao bằng một cây cọ, rồi hạ xuống, đảnh lễ Đức Thế Tôn. Ngài đứng giữa hư không cao bằng bảy cây cọ, trình diễn thần thông rồi thuyết pháp.
Sakalanagaraṃ sannipati.
The entire city assembled.
Cả thành phố đều tụ hội.
Thero oruyha bhagavantaṃ vanditvā ‘‘gamanakālo me, bhante’’ti āha.
The Elder descended, paid homage to the Blessed One, and said, “Bhante, it is time for my departure.”
Trưởng lão hạ xuống, đảnh lễ Đức Thế Tôn và bạch: “Bạch Đức Thế Tôn, đã đến lúc con phải đi.”
Bhagavā ‘‘dhammasenāpatiṃ paṭipādessāmī’’ti dhammāsanā uṭṭhāya gandhakuṭiabhimukho gantvā maṇiphalake aṭṭhāsi.
The Blessed One, thinking, “I shall make the Dhammasenāpati complete his journey,” rose from the Dhamma seat, went towards the Gandhakūṭi, and stood on the jewel slab.
Đức Thế Tôn, nghĩ: “Ta sẽ tiễn đưa Vị Tướng quân Chánh pháp,” liền đứng dậy từ pháp tòa, đi về phía hương thất và đứng trên phiến đá quý.
Thero tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā – ‘‘bhagavā ito kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa upari anomadassisammāsambuddhassa pādamūle nipatitvā tumhākaṃ dassanaṃ patthesiṃ.
The Elder circumambulated him three times, paid homage at four places, and said, “Bhagavā, a hundred thousand aeons plus one asaṅkhyeyya ago, at the foot of the Anomadassī Sammāsambuddha, I prostrated myself and aspired to see you.
Trưởng lão đi nhiễu ba vòng, đảnh lễ ở bốn phương và bạch: “Bạch Đức Thế Tôn, từ một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp về trước, con đã phủ phục dưới chân Đức Chánh Đẳng Giác Anomadassī và nguyện ước được nhìn thấy Ngài.
Sā me patthanā samiddhā, diṭṭhā tumhe, taṃ paṭhamadassanaṃ, idaṃ pacchimadassanaṃ.
That aspiration of mine has been fulfilled; I have seen you. That was the first sight, this is the last sight.
Lời nguyện ước đó của con đã thành tựu, con đã được nhìn thấy Ngài. Đó là lần nhìn đầu tiên, đây là lần nhìn cuối cùng.
Puna tumhākaṃ dassanaṃ natthī’’ti – vatvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha yāva dassanavisayo, tāva abhimukhova paṭikkamitvā ‘‘ito paṭṭhāya cutipaṭisandhivasena kismiñci ṭhāne gamanāgamanaṃ nāma natthī’’ti vanditvā pakkāmi.
There will be no more seeing you again.” Having said this, he raised his clasped hands, bright with the ten fingernails, and walked backward facing the Buddha as far as he could be seen, then paid homage, saying, “From this point onwards, there will be no more coming and going to any place by way of death and rebirth,” and departed.
Sẽ không còn lần nào được nhìn thấy Ngài nữa.” Nói xong, Ngài chắp tay cung kính, tỏa sáng rực rỡ với mười móng tay khít lại, rồi đi lùi về phía trước cho đến khi khuất tầm nhìn, và nói: “Từ nay trở đi, sẽ không còn sự đi và đến ở bất cứ nơi nào do sự tử và tái sinh nữa.” Nói xong, Ngài đảnh lễ và ra đi.
Udakapariyantaṃ katvā mahābhūmicālo ahosi.
An earthquake occurred, reaching to the edge of the water.
Một trận động đất lớn xảy ra, kéo dài đến tận bờ biển.
Bhagavā parivāretvā ṭhite bhikkhū āha – ‘‘anugacchatha, bhikkhave, tumhākaṃ jeṭṭhabhātika’’nti.
The Blessed One addressed the bhikkhus standing around him: “Follow, bhikkhus, your elder brother.”
Đức Thế Tôn nói với các Tỳ-khưu đang vây quanh: “Này các Tỳ-khưu, hãy đi theo huynh trưởng của các con.”
Bhikkhū yāva dvārakoṭṭhakā agamaṃsu.
The bhikkhus went as far as the gatehouse.
Các Tỳ-khưu đã đi theo đến tận cổng thành.
Thero – ‘‘tiṭṭhatha, tumhe āvuso, appamattā hothā’’ti nivattāpetvā attano parisāyeva saddhiṃ pakkāmi.
The Elder turned them back, saying, “Friends, you should stop. Be diligent,” and departed with his own retinue.
Trưởng lão nói: “Này các hiền giả, các con hãy dừng lại, hãy sống không phóng dật!” Rồi Ngài cho họ quay về và ra đi cùng với hội chúng của mình.
Manussā – ‘‘pubbe ayyo paccāgamanacārikaṃ carati, idaṃ dāni gamanaṃ na puna paccāgamanāyā’’ti paridevantā anubandhiṃsu.
The people, lamenting, “Previously, the venerable one went on journeys with the intention of returning, but this journey is not for returning again,” followed him.
Mọi người than khóc, đi theo sau và nói: “Trước đây, Ngài đi du hành để trở về, nhưng lần đi này sẽ không trở về nữa.”
Tepi ‘‘appamattā hotha āvuso, evaṃbhāvino nāma saṅkhārā’’ti nivattāpesi.
He turned them back too, saying, “Friends, be diligent; such indeed is the nature of formations.”
Trưởng lão cũng cho họ quay về và nói: “Này các hiền giả, hãy sống không phóng dật! Các pháp hữu vi (saṅkhārā) là như vậy đó.”
Atha kho āyasmā sāriputto antarāmagge sattāhaṃ manussānaṃ anuggahaṃ karonto sāyaṃ nāḷakagāmaṃ patvā gāmadvāre nigrodharukkhamūle aṭṭhāsi.
Then, the Venerable Sāriputta, while benefiting people for seven days along the way, reached Nāḷaka village in the evening and stood at the foot of a banyan tree at the village entrance.
Rồi Tôn giả Sāriputta, trên đường đi, đã làm lợi ích cho mọi người trong bảy ngày, đến làng Nāḷaka vào buổi tối và đứng dưới gốc cây bàng ở cổng làng.
Atha uparevato nāma therassa bhāgineyyo bahigāmaṃ gacchanto theraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi.
Then his nephew, named Uparevata, who was going outside the village, saw the Elder, approached him, paid homage, and stood there.
Lúc đó, cháu của Trưởng lão tên là Uparevata đang đi ra ngoài làng, thấy Trưởng lão liền đến gần, đảnh lễ và đứng đó.
Thero taṃ āha – ‘‘atthi gehe te ayyikā’’ti?
The Elder asked him, “Is your grandmother at home?”
Trưởng lão hỏi anh ta: “Bà ngoại của con có ở nhà không?”
Āma, bhanteti.
“Yes, Bhante,” he replied.
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn.”
Gaccha amhākaṃ idhāgatabhāvaṃ ārocehi.
“Go and inform her of our arrival here.
“Con hãy về báo cho bà biết là chúng ta đã đến đây.”
‘‘Kasmā āgato’’ti ca vutte ‘‘ajja kira ekadivasaṃ antogāme bhavissati, jātovarakaṃ paṭijaggatha, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ jānāthā’’ti.
And if she asks, ‘Why has he come?’ say, ‘It is said that he will be in the village for one day; please prepare the Jātovaraka and arrange lodging for five hundred bhikkhus.’”
Và khi bà hỏi “Tại sao lại đến?”, hãy nói: “Hôm nay sẽ ở trong làng một ngày, hãy chuẩn bị căn phòng nơi Ngài sinh ra, và tìm chỗ ở cho năm trăm Tỳ-khưu.”
So gantvā ‘‘ayyike, mayhaṃ mātulo āgato’’ti āha.
He went and said, “Grandmother, my maternal uncle has come.”
Anh ta về và nói: “Bà ơi, cậu con đã đến.”
Idāni kuhinti?
“Where is he now?”
“Bây giờ ở đâu?”
Gāmadvāreti.
“At the village entrance.”
“Ở cổng làng.”
Ekakova, aññopi koci atthīti?
“Is he alone, or is there anyone else?”
“Chỉ một mình thôi, hay có ai khác nữa?”
Atthi pañcasatā bhikkhūti.
“There are five hundred bhikkhus.”
“Có năm trăm Tỳ-khưu.”
Kiṃ kāraṇā āgatoti?
“For what reason has he come?”
“Vì lý do gì mà đến?”
So taṃ pavattiṃ ārocesi.
He reported the matter.
Anh ta kể lại sự việc.
Brāhmaṇī – ‘‘kiṃ nu kho ettakānaṃ vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggāpeti, daharakāle pabbajitvā mahallakakāle gihī hotukāmo’’ti cintentī jātovarakaṃ paṭijaggāpetvā pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ kāretvā daṇḍadīpikāyo jāletvā therassa pāhesi.
The brahmin lady, thinking, “Why is he having lodging prepared for so many? Having gone forth in his youth, does he wish to become a layperson in his old age?” prepared the Jātovaraka and made lodging arrangements for the five hundred bhikkhus, lit torches, and sent them to the Elder.
Bà Bà-la-môn nghĩ: “Tại sao lại chuẩn bị chỗ ở cho nhiều người như vậy? Chắc là khi còn trẻ thì xuất gia, đến khi già thì muốn trở thành cư sĩ chăng?” Bà liền cho chuẩn bị căn phòng nơi Ngài sinh ra, và cho làm chỗ ở cho năm trăm Tỳ-khưu, rồi thắp đèn đuốc và gửi đến cho Trưởng lão.
Thero bhikkhūhi saddhiṃ pāsādaṃ abhiruhi.
The Elder ascended to the mansion with the bhikkhus.
Trưởng lão cùng các Tỳ-khưu lên lầu.
Abhiruhitvā ca jātovarakaṃ pavisitvā nisīdi.
Having ascended, he entered the Jātovaraka and sat down.
Sau khi lên lầu, Ngài vào căn phòng nơi Ngài sinh ra và ngồi xuống.
Nisajjeva – ‘‘tumhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ gacchathā’’ti bhikkhū uyyojesi.
Sitting there, he dismissed the bhikkhus, saying, “Go to your lodgings.”
Ngài ngồi đó và bảo các Tỳ-khưu: “Các con hãy đi về chỗ ở của mình.”
Tesu gatamattesuyeva therassa kharo ābādho uppajji, lohitapakkhandikā māraṇantikā vedanā vattanti, ekaṃ bhājanaṃ pavisati, ekaṃ nikkhamati.
As soon as they left, a severe illness arose in the Elder—bloody dysentery, a death-bringing sensation, with one vessel entering and one exiting.
Ngay khi họ vừa đi, một cơn bệnh nặng phát sinh nơi Trưởng lão: bệnh kiết lỵ ra máu, một cơn đau đớn đến chết đang hoành hành, một bát vào, một bát ra.
Brāhmaṇī – ‘‘mama puttassa pavatti mayhaṃ na ruccatī’’ti attano vasanagabbhadvāraṃ nissāya aṭṭhāsi.
The brahmin lady, thinking, “I do not like the news of my son,” stood near the door of her living room.
Bà Bà-la-môn nghĩ: “Tình hình của con trai ta không làm ta hài lòng,” liền đứng gần cửa phòng mình.
Cattāro mahārājāno ‘‘dhammasenāpati kuhiṃ viharatī’’ti olokentā ‘‘nāḷakagāme jātovarake parinibbānamañce nipanno, pacchimadassanaṃ gamissāmā’’ti āgamma vanditvā aṭṭhaṃsu.
The Four Great Kings, looking to see, “Where is the Dhammasenāpati residing?” and seeing that “He is lying on his parinibbāna couch in the Jātovaraka in Nāḷaka village,” came, paid homage, and stood there.
Bốn vị Đại Thiên Vương, nhìn xem “Vị Tướng quân Chánh pháp đang an trú ở đâu?” thấy Ngài đang nằm trên giường Niết-bàn trong căn phòng nơi Ngài sinh ra ở làng Nāḷaka, liền nghĩ: “Chúng ta sẽ đến để nhìn lần cuối,” rồi đến đảnh lễ và đứng đó.
Thero – ke tumheti?
The Elder asked, “Who are you?”
Trưởng lão hỏi: “Các vị là ai?”
Mahārājāno, bhanteti.
“We are the Great Kings, Bhante,” they replied.
“Bạch Thế Tôn, chúng con là các Đại Thiên Vương.”
Kasmā āgatatthāti?
“Why have you come?”
“Các vị đến đây làm gì?”
Gilānupaṭṭhākā bhavissāmāti.
“We wish to attend to the sick.”
“Chúng con sẽ chăm sóc bệnh cho Ngài.”
Hotu, atthi gilānupaṭṭhāko, gacchatha tumheti uyyojesi.
“Let it be,” he dismissed them, saying, “There is one to attend to the sick; you may go.”
“Thôi được, đã có người chăm sóc bệnh rồi, các vị hãy đi đi.” Ngài bảo họ ra đi.
Tesaṃ gatāvasāne teneva nayena sakko devānamindo, tasmiṃ gate suyāmādayo mahābrahmā ca āgamiṃsu.
After they had left, in the same manner, Sakka, the king of devas, came; and after he had left, the Mahābrahmās, such as Suyāma, came.
Sau khi họ đi, theo cách tương tự, Đế Thích, vua của các chư thiên, rồi sau khi Ngài đi, các vị Phạm thiên như Suyāma và Đại Phạm thiên cũng đến.
Tepi tatheva thero uyyojesi.
The Elder dismissed them in the same way.
Trưởng lão cũng bảo họ ra đi như vậy.
Brāhmaṇī devatānaṃ āgamanañca gamanañca disvā – ‘‘ke nu kho ete mama puttaṃ vanditvā gacchantī’’ti therassa gabbhadvāraṃ gantvā – ‘‘tāta, cunda, kā pavattī’’ti pucchi.
The brahmin woman, having seen the deities' coming and going, thinking, "Who indeed are these who worship my son and go?", went to the Elder's chamber door and asked, "Dear Cunda, what is happening?"
Bà-la-môn nữ thấy sự đến và đi của các thiên nhân,*: “Ai là những người này đến đảnh lễ con ta rồi đi vậy?” Bà đến cửa phòng của Trưởng lão và hỏi: “Này Cunda, có chuyện gì vậy?”
So taṃ pavattiṃ ācikkhitvā – ‘‘mahāupāsikā, bhante āgatā’’ti āha.
He, having related the event, said, "Bhante, the great laywoman has come."
Cunda thuật lại sự việc đó và nói: “Bạch ngài, đại cư sĩ nữ đã đến.”
Thero kasmā avelāya āgatatthāti pucchi.
The Elder asked, "Why have you come at an unusual time?"
Trưởng lão hỏi: “Tại sao bà lại đến vào lúc không phải thời điểm này?”
Sā tuyhaṃ tāta dassanatthāyāti vatvā ‘‘tāta ke paṭhamaṃ āgatā’’ti pucchi.
She said, "Dear son, I have come to see you," and then asked, "Dear son, who came first?"
Bà nói: “Này con, để thăm con đó,” rồi hỏi: “Này con, ai là những người đến đầu tiên?”
Cattāro mahārājāno, upāsiketi.
"The Four Great Kings, laywoman."
“Bạch cư sĩ nữ, là Tứ Đại Thiên Vương.”
Tāta, tvaṃ catūhi mahārājehi mahantataroti?
"Dear son, are you greater than the Four Great Kings?"
“Này con, con vĩ đại hơn Tứ Đại Thiên Vương sao?”
Ārāmikasadisā ete upāsike, amhākaṃ satthu paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya khaggahatthā hutvā ārakkhaṃ akaṃsūti.
"These, laywoman, are like groundskeepers; from the time of our Teacher's conception, they have stood with swords in hand, providing protection."
“Này cư sĩ nữ, họ giống như những người giữ vườn. Từ khi Đức Bổn Sư của chúng ta thọ sinh, họ đã cầm gươm bảo vệ.”
Tesaṃ tāta, gatāvasāne ko āgatoti?
"Dear son, after they left, who came?"
“Này con, sau khi họ đi rồi, ai đã đến?”
Sakko devānamindoti.
"Sakka, king of the devas."
“Đế Thích, vua của chư thiên.”
Devarājatopi tvaṃ tāta, mahantataroti?
"Dear son, are you greater than the king of devas?"
“Này con, con vĩ đại hơn cả vua chư thiên sao?”
Bhaṇḍagāhakasāmaṇerasadiso esa upāsike, amhākaṃ satthu tāvatiṃsato otaraṇakāle pattacīvaraṃ gahetvā otiṇṇoti.
"That Sakka, laywoman, is like a novice who takes care of requisites; when our Teacher descended from Tāvatiṃsa, he descended holding the bowl and robe."
“Này cư sĩ nữ, vị Đế Thích đó giống như một Sa-di giữ vật dụng. Khi Đức Bổn Sư của chúng ta từ cõi Tam Thập Tam Thiên giáng xuống, ông ấy đã cầm bát và y mà giáng xuống.”
Tassa tāta gatāvasāne jotamāno viya ko āgatoti?
"After his departure, dear son, who came, shining brightly?"
“Này con, sau khi ông ấy đi rồi, ai đã đến rực rỡ như ánh sáng?”
Upāsike tuyhaṃ bhagavā ca satthā ca mahābrahmā nāma esoti.
"Laywoman, that is Mahābrahmā, your Bhagavā and Teacher."
“Này cư sĩ nữ, đó chính là Đại Phạm Thiên, bậc Thế Tôn và Bổn Sư của con.”
Mayhaṃ bhagavato mahābrahmatopi tvaṃ tāta mahantataroti?
"Dear son, are you greater than Mahābrahmā, my Bhagavā?"
“Này con, con vĩ đại hơn cả Đại Phạm Thiên, bậc Thế Tôn của con sao?”
Āma upāsike, ete nāma kira amhākaṃ satthu jātadivase cattāro mahābrahmāno mahāpurisaṃ suvaṇṇajālena paṭiggaṇhiṃsūti.
"Yes, laywoman, these Mahābrahmās, it is said, received the Great Being in a golden net on the day of our Teacher's birth."
“Vâng, bạch cư sĩ nữ, vào ngày Đức Bổn Sư của chúng ta đản sinh, bốn vị Đại Phạm Thiên này đã dùng lưới vàng để đỡ Đức Đại Nhân.”
Atha brāhmaṇiyā – ‘‘puttassa tāva me ayaṃ ānubhāvo, kīdiso vata mayhaṃ puttassa bhagavato satthu ānubhāvo bhavissatī’’ti cintayantiyā sahasā pañcavaṇṇā pīti uppajjitvā sakalasarīre phari.
Then, as the brahmin woman was thinking, "Such indeed is the spiritual power of my son; what kind of spiritual power must my son's Bhagavā and Teacher possess?", a five-colored rapture suddenly arose and spread throughout her entire body.
Lúc đó, khi bà-la-môn nữ đang suy nghĩ: “Con ta còn có uy lực như vậy, vậy uy lực của Đức Bổn Sư, bậc Thế Tôn của con ta, sẽ vĩ đại đến mức nào?”, thì một niềm hoan hỷ năm màu chợt khởi lên và lan khắp toàn thân bà.
Thero – ‘‘uppannaṃ me mātu pītisomanassaṃ, ayaṃ dāni kālo dhammadesanāyā’’ti cintetvā – ‘‘kiṃ cintesi mahāupāsike’’ti āha.
The Elder, thinking, "The joy and happiness of rapture have arisen in my mother; now is the time for a Dhamma discourse," said, "What are you thinking, great laywoman?"
Trưởng lão nghĩ: “Niềm hoan hỷ và hân hoan đã khởi lên trong mẹ ta. Bây giờ là lúc để thuyết pháp,” rồi nói: “Này đại cư sĩ nữ, bà đang suy nghĩ gì vậy?”
Sā – ‘‘puttassa tāva me ayaṃ guṇo, satthu panassa kīdiso guṇo bhavissatīti idaṃ, tāta, cintemī’’ti āha.
She replied, "Dear son, I am thinking that such is the virtue of my son, but what kind of virtue must his Teacher possess?"
Bà nói: “Này con, con đang nghĩ rằng ‘con trai ta còn có công đức như vậy, vậy công đức của Đức Bổn Sư của con trai ta sẽ vĩ đại đến mức nào?’”
Mahāupāsike, mayhaṃ satthu jātakkhaṇe, mahābhinikkhamane, sambodhiyaṃ, dhammacakkappavattane ca dasasahassilokadhātu kampittha, sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena samo nāma natthi, itipi so bhagavāti vitthāretvā buddhaguṇappaṭisaṃyuttaṃ dhammadesanaṃ kathesi.
"Great laywoman, at the moment of my Teacher's birth, his Great Renunciation, his Enlightenment, and his First Turning of the Wheel of Dhamma, the ten-thousand-world-system shook. There is none equal to him in virtue, concentration, wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation; for this reason, too, he is the Bhagavā." Having expounded thus, he gave a Dhamma discourse related to the virtues of the Buddha.
“Này đại cư sĩ nữ, vào khoảnh khắc Đức Bổn Sư của ta đản sinh, xuất gia đại thành, chứng đắc giác ngộ tối thượng, và chuyển Pháp luân, mười ngàn thế giới đã rung chuyển. Không ai có thể sánh bằng Ngài về giới, định, tuệ, giải thoát, và giải thoát tri kiến. Vì lẽ đó, Ngài là bậc Thế Tôn,” Trưởng lão đã thuyết một bài pháp liên quan đến các công đức của Đức Phật một cách chi tiết.
Brāhmaṇī piyaputtassa dhammadesanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāya puttaṃ āha – ‘‘tāta, upatissa, kasmā evamakāsi, evarūpaṃ nāma amataṃ mayhaṃ ettakaṃ kālaṃ na adāsī’’ti.
At the end of her beloved son's Dhamma discourse, the brahmin woman was established in the fruit of stream-entry and said to her son, "Dear Upatissa, why did you do this? Why did you not give me such Nibbāna for so long?"
Sau khi kết thúc bài pháp của người con yêu quý, bà-la-môn nữ đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti) và nói với con trai: “Này con, Upatissa, tại sao con lại làm như vậy? Tại sao con đã không ban cho mẹ pháp bất tử như vậy trong suốt thời gian qua?”
Thero – ‘‘dinnaṃ dāni me mātu rūpasāriyā brāhmaṇiyā posāvanikamūlaṃ, ettakena vaṭṭissatī’’ti cintetvā ‘‘gaccha mahāupāsike’’ti brāhmaṇiṃ uyyojetvā ‘‘cunda kā velā’’ti āha.
The Elder, thinking, "I have now given the payment for rearing to my mother, the brahmin woman Rūpasārī; this will suffice," dismissed the brahmin woman, saying, "Go, great laywoman," and then asked, "Cunda, what is the time?"
Trưởng lão nghĩ: “Bây giờ ta đã trả công dưỡng dục cho mẹ ta, bà-la-môn nữ Rūpasārī. Chỉ cần như vậy là đủ rồi,” rồi nói: “Này đại cư sĩ nữ, bà hãy đi đi.” Sau khi tiễn bà-la-môn nữ, Trưởng lão hỏi: “Này Cunda, mấy giờ rồi?”
Balavapaccūsakālo, bhanteti.
"It is deep dawn, Bhante."
“Bạch ngài, trời đã rạng đông rồi.”
Tena hi bhikkhusaṅghaṃ sannipātehīti.
"Then gather the community of bhikkhus."
“Vậy thì, hãy tập hợp Tăng đoàn lại.”
Sannipatito, bhante, saṅghoti.
"The Sangha is gathered, Bhante."
“Bạch ngài, Tăng đoàn đã tập hợp rồi.”
Maṃ ukkhipitvā nisīdāpehi cundāti ukkhipitvā nisīdāpesi.
"Cunda, lift me up and help me sit." And he lifted him up and helped him sit.
“Này Cunda, hãy đỡ ta dậy và đặt ta ngồi.” Cunda đã đỡ Trưởng lão dậy và đặt ngài ngồi.
Thero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso catucattālīsaṃ vo vassāni mayā saddhiṃ vicarantānaṃ yaṃ me kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā na rocetha, khamatha taṃ āvusoti.
The Elder addressed the bhikkhus: "Friends, for forty-four years that you have wandered with me, if there is anything I did by body or speech that you disapproved of, please forgive it, friends."
Trưởng lão gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này chư Hiền, trong bốn mươi bốn năm các vị đã sống cùng ta, nếu có bất kỳ hành động thân hay lời nói nào của ta mà các vị không hài lòng, xin chư Hiền hãy tha thứ cho điều đó.”
Ettakaṃ, bhante, amhākaṃ chāyā viya tumhe amuñcitvā vicarantānaṃ aruccanakaṃ nāma natthi, tumhe pana amhākaṃ khamathāti.
"Bhante, for us, who have wandered with you like a shadow, there is nothing at all to disapprove of. Rather, may you forgive us."
“Bạch ngài, trong suốt thời gian dài như vậy, chúng con đã đi theo ngài như bóng với hình, không có điều gì mà chúng con không hài lòng. Ngược lại, xin ngài hãy tha thứ cho chúng con.”
Atha thero aruṇasikhāya paññāyamānāya mahāpathaviṃ unnādayanto anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
Then, as the sky was showing the first streaks of dawn, the Elder attained final Nibbāna in the anupādisesa-nibbānadhātu, making the great earth resound.
Sau đó, khi ánh bình minh ló dạng, Trưởng lão đã nhập Niết-bàn vô dư y, làm chấn động cả đại địa.
Bahū devamanussā therassa parinibbāne sakkāraṃ kariṃsu.
Many devas and humans paid homage at the Elder's final Nibbāna.
Nhiều chư thiên và loài người đã cúng dường Trưởng lão sau khi ngài nhập Niết-bàn.
Āyasmā cundo therassa pattacīvarañca dhātuparissāvanañca gahetvā jetavanaṃ gantvā ānandattheraṃ gahetvā bhagavantaṃ upasaṅkami.
Then Venerable Cunda, taking the Elder's bowl and robe and his bone-relic filter, went to Jetavana, took Venerable Ānanda, and approached the Bhagavā.
Đại đức Cunda đã mang bát và y của Trưởng lão cùng với bình lọc xá-lợi, đến Jetavana, đưa Trưởng lão Ānanda đến gặp Đức Thế Tôn.
Bhagavā dhātuparissāvanaṃ gahetvā pañcahi gāthāsatehi therassa guṇaṃ kathetvā dhātucetiyaṃ kārāpetvā rājagahagamanatthāya ānandattherassa saññaṃ adāsi.
The Bhagavā, taking the bone-relic filter, praised the Elder's virtues with five hundred verses, had a relic-cetiya built, and gave a sign to Venerable Ānanda to go to Rājagaha.
Đức Thế Tôn đã nhận bình lọc xá-lợi, tán thán công đức của Trưởng lão bằng năm trăm bài kệ, cho xây dựng một bảo tháp xá-lợi, và ra hiệu cho Trưởng lão Ānanda để đi đến Rājagaha.
Thero bhikkhūnaṃ ārocesi.
The Elder informed the bhikkhus.
Trưởng lão đã thông báo cho các Tỳ-kheo.
Bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivuto rājagahaṃ agamāsi.
The Bhagavā, surrounded by a large community of bhikkhus, went to Rājagaha.
Đức Thế Tôn, được đại Tăng đoàn vây quanh, đã đi đến Rājagaha.
Tattha gatakāle mahāmoggallānatthero parinibbāyi.
When he arrived there, Venerable Mahāmoggallāna attained final Nibbāna.
Khi đến đó, Trưởng lão Mahāmoggallāna đã nhập Niết-bàn.
Bhagavā tassa dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kārāpetvā rājagahato nikkhamitvā anupubbena gaṅgābhimukho gantvā ukkacelaṃ agamāsi.
The Bhagavā, taking his relics, had a cetiya built, and departed from Rājagaha, going successively towards the Ganges River, and reached Ukkacelā.
Đức Thế Tôn đã nhận xá-lợi của ngài, cho xây dựng một bảo tháp, rồi rời Rājagaha, tuần tự đi về phía sông Gaṅgā và đến Ukkacela.
Tattha gaṅgātīre bhikkhusaṅghaparivuto nisīditvā tattha sāriputtamoggallānānaṃ parinibbānappaṭisaṃyuttaṃ suttaṃ desetvā ukkacelato nikkhamitvā vesāliṃ agamāsi.
There, seated on the bank of the Ganges, surrounded by the community of bhikkhus, he delivered a Sutta related to the final Nibbāna of Sāriputta and Moggallāna, then departed from Ukkacelā and went to Vesālī.
Tại đó, Ngài ngồi bên bờ sông Gaṅgā, được Tăng đoàn vây quanh, thuyết bài kinh liên quan đến sự nhập Niết-bàn của Sāriputta và Moggallāna, rồi rời Ukkacela và đi đến Vesālī.
Evaṃ gate atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya vesāliṃ piṇḍāya pāvisīti ayamettha anupubbī kathā.
So it was that the Bhagavā, having dressed in the morning, taking his bowl and robe, entered Vesālī for alms. This is the successive narrative in this context.
Sau khi đến đó, vào buổi sáng, Đức Thế Tôn đã đắp y, mang bát và y, đi vào Vesālī để khất thực. Đây là câu chuyện tuần tự ở đây.
Nisīdananti ettha cammakkhaṇḍaṃ adhippetaṃ.
Here, by nisīdanaṃ (sitting mat) is meant a piece of hide.
Trong từ Nisīdana (tọa cụ) ở đây, ý muốn nói đến một tấm da.
Udenacetiyanti udenayakkhassa cetiyaṭṭhāne katavihāro vuccati.
Udenacetiyaṃ refers to a monastery built on the site of the Udēna-yakka's shrine.
Udenacetiya (tháp Udena) được gọi là tu viện được xây dựng tại nơi thờ thần Udena.
Gotamakādīsupi eseva nayo.
The same method applies to Gotamakādīsu (Gotamaka and others).
Tương tự như vậy đối với Gotamakādīsupi (tháp Gotamaka và các nơi khác).
Bhāvitāti vaḍḍhitā.
Bhāvitā means developed.
Bhāvitā (đã tu tập) có nghĩa là đã phát triển.
Bahulīkatāti punappunaṃ katā.
Bahulīkatā means repeatedly done.
Bahulīkatā (đã thực hành nhiều) có nghĩa là đã thực hành lặp đi lặp lại.
Yānīkatāti yuttayānaṃ viya katā.
Yānīkatā means made like a fitting vehicle.
Yānīkatā (đã làm thành cỗ xe) có nghĩa là đã làm thành như một cỗ xe thích hợp.
Vatthukatāti patiṭṭhānaṭṭhena vatthu viya katā.
Vatthukatā means made like a basis in the sense of a foundation.
Vatthukatā (đã làm thành nền tảng) có nghĩa là đã làm thành như một nền tảng theo nghĩa là nơi an trú.
Anuṭṭhitāti adhiṭṭhitā.
Anuṭṭhitā means established (or resolved upon).
Anuṭṭhitā (đã được thiết lập) có nghĩa là đã được quyết định.
Paricitāti samantato citā suvaḍḍhitā.
Paricitā means accumulated all around, well developed.
Paricitā (đã được làm quen) có nghĩa là đã được sắp xếp chu đáo, đã được phát triển tốt đẹp.
Susamāraddhāti suṭṭhu samāraddhā.
Susamāraddhā means well begun.
Susamāraddhā (đã được bắt đầu tốt đẹp) có nghĩa là đã được bắt đầu rất tốt đẹp.
Iti aniyamena kathetvā puna niyametvā dassento tathāgatassa khotiādimāha.
Having spoken generally thus, he then specified, saying, Tathāgatassa kho (of the Tathāgata, indeed), etc.
Sau khi nói một cách không quy định như vậy, rồi lại quy định và chỉ rõ, Ngài nói: Tathāgatassa kho (Như Lai thực sự), v.v.
Ettha ca kappanti āyukappaṃ.
Here, kappaṃ (an eon) means a lifespan-eon.
Ở đây, kappa (kiếp) là tuổi thọ của kiếp.
Tasmiṃ tasmiṃ kāle yaṃ manussānaṃ āyuppamāṇaṃ hoti, taṃ paripuṇṇaṃ karonto tiṭṭheyya.
At each specific time, whatever the average human lifespan may be, he would remain completing it.
Vào mỗi thời điểm đó, Đức Phật sẽ tồn tại, hoàn thành tuổi thọ của con người vào thời đó.
Kappāvasesaṃ vāti – ‘‘appaṃ vā bhiyyo’’ti (dī. ni. 2.7; a. ni. 6.74) vuttavassasatato atirekaṃ vā.
Kappāvasesaṃ vā means "more or less" than the hundred years mentioned.
Kappāvasesaṃ vā (hoặc phần còn lại của kiếp) có nghĩa là hơn một trăm năm đã được nói đến trong (Dī. Ni. 2.7; A. Ni. 6.74) là “ít hơn hoặc nhiều hơn”.
Mahāsīvatthero panāha – ‘‘buddhānaṃ aṭṭhāne gajjitaṃ nāma natthi.
However, Mahāsīvatthera said, "There is no empty thunder in the Buddhas.
Tuy nhiên, Trưởng lão Mahāsīva đã nói: “Chư Phật không bao giờ nói dối.
Yatheva hi veḷuvagāmake uppannaṃ māraṇantikaṃ vedanaṃ dasa māse vikkhambheti, evaṃ punappunaṃ taṃ samāpattiṃ samāpajjitvā dasa dasa māse vikkhambhento imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyya, kasmā pana na ṭhitoti?
Just as the fatal illness that arose in Veḷuvagāma was suppressed for ten months, so too, by repeatedly entering that attainment, he could have suppressed it for ten months at a time and remained for this very auspicious eon. Why did he not remain?
Quả thật, giống như Ngài đã trì hoãn cơn đau chết người phát sinh ở Veḷuvagāma trong mười tháng, thì Ngài cũng có thể nhập định đó lặp đi lặp lại, trì hoãn trong mười tháng, mười tháng, và tồn tại trong suốt kiếp hiền này. Tại sao Ngài không tồn tại?
Upādinnakasarīraṃ nāma khaṇḍiccādīhi abhibhuyyati, buddhā ca khaṇḍiccādibhāvaṃ apatvā pañcame āyukoṭṭhāse bahujanassa piyamanāpakāleyeva parinibbāyanti.
A body taken up by clinging is afflicted by decay and the like. Buddhas, however, attain final Nibbāna without experiencing decay and the like, at the fifth part of their lifespan, at a time beloved and pleasing to many people.
Thân thể được thọ dụng phải chịu sự chi phối của sự suy yếu, v.v. Và chư Phật nhập Niết-bàn vào phần thứ năm của tuổi thọ, vào thời điểm mà Ngài được nhiều người yêu mến và hài lòng, mà không bị suy yếu, v.v.
Buddhānubuddhesu ca mahāsāvakesu parinibbutesu ekakeneva khāṇukena viya ṭhātabbaṃ hoti, daharasāmaṇeraparivāritena vā.
When the Buddhas and their chief disciples have attained final Nibbāna, it would be as if one were to stand alone like a tree stump, or surrounded by young novices.
Và khi chư Phật và các đại đệ tử đã nhập Niết-bàn, Ngài sẽ phải đứng một mình như một thân cây khô, hoặc được bao quanh bởi các Sa-di trẻ.
Tato – ‘aho buddhānaṃ parisā’ti hīḷetabbataṃ āpajjeyya.
Then, people might scoff, saying, ‘Alas, the assembly of the Buddhas!’
Do đó, người ta sẽ chê bai: ‘Ôi, hội chúng của chư Phật!’
Tasmā na ṭhito’’ti.
Therefore, he did not remain."
Vì vậy, Ngài đã không tồn tại.”
Evaṃ vuttepi so na ruccati, ‘‘āyukappo’’ti idameva aṭṭhakathāyaṃ niyamitaṃ.
Even though this was said, it is not approved, and "lifespan-eon" is the only thing determined in the commentary.
Mặc dù nói như vậy, điều đó không được chấp nhận. Trong chú giải, chỉ có “āyukappo” (tuổi thọ của kiếp) này được quy định.
167. Yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacittoti ettha tanti nipātamattaṃ.
167. In yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacitto, the word taṃ is merely an particle.
167. Trong Yathā taṃ mārena pariyuṭṭhitacitto (như tâm đã bị Māra bao vây), từ taṃ chỉ là một từ nối (nipāta).
Yathā mārena pariyuṭṭhitacitto ajjhotthaṭacitto aññopi koci puthujjano paṭivijjhituṃ na sakkuṇeyya, evameva nāsakkhi paṭivijjhitunti attho.
Just as any other ordinary person, whose mind is assailed and oppressed by Māra, would not be able to penetrate, so too was he unable to penetrate – this is the meaning.
Ý nghĩa là: Như một phàm nhân nào khác, với tâm bị Ma vương quấy nhiễu, với tâm bị Ma vương áp đảo, không thể thấu triệt, thì cũng vậy, ngài (Ānanda) đã không thể thấu triệt.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Māro hi yassa sabbena sabbaṃ dvādasa vipallāsā appahīnā, tassa cittaṃ pariyuṭṭhāti.
Because Māra assails the mind of one whose twelve perversions are not yet completely abandoned in all respects.
Vì Ma vương quấy nhiễu tâm của người nào mà mười hai sự điên đảo (vipallāsa) chưa được đoạn trừ hoàn toàn.
Therassa cattāro vipallāsā appahīnā, tenassa māro cittaṃ pariyuṭṭhāti.
As for the Elder, four perversions were not yet abandoned, therefore Māra assailed his mind.
Bốn sự điên đảo của Tôn giả chưa được đoạn trừ, do đó Ma vương đã quấy nhiễu tâm của Tôn giả.
So pana cittapariyuṭṭhānaṃ karonto kiṃ karotīti?
What does he do when he assails the mind?
Khi thực hiện việc quấy nhiễu tâm ấy, nó làm gì?
Bheravaṃ rūpārammaṇaṃ vā dasseti, saddārammaṇaṃ vā sāveti, tato sattā taṃ disvā vā sutvā vā satiṃ vissajjetvā vivaṭamukhā honti.
He shows a terrifying visual object or makes a frightening sound audible. Then, seeing or hearing it, beings lose their mindfulness and become open-mouthed.
Nó hiện ra cảnh sắc đáng sợ hoặc khiến nghe thấy âm thanh đáng sợ; do đó, các chúng sanh khi nhìn thấy hoặc nghe thấy điều đó thì xả bỏ chánh niệm, há miệng ra.
Tesaṃ mukhena hatthaṃ pavesetvā hadayaṃ maddati.
Through their mouths, he inserts his hand and crushes their hearts.
Nó đưa tay vào miệng họ và bóp tim.
Tato visaññāva hutvā tiṭṭhanti.
Then, they remain as if unconscious.
Rồi họ trở nên bất tỉnh.
Therassa panesa mukhena hatthaṃ pavesetuṃ kiṃ sakkhissati?
But how could this Māra insert his hand through the Elder's mouth?
Nhưng đối với Tôn giả, Ma vương đó có thể làm gì để đưa tay vào miệng ngài?
Bheravārammaṇaṃ pana dasseti.
However, he showed a terrifying object.
Tuy nhiên, nó đã hiện ra cảnh đáng sợ.
Taṃ disvā thero nimittobhāsaṃ na paṭivijjhi.
Seeing it, the Elder did not penetrate the suggestive sign.
Khi nhìn thấy điều đó, Tôn giả đã không thấu triệt ánh sáng của tướng (nimittobhāsa).
Bhagavā jānantoyeva – ‘‘kimatthaṃ yāvatatiyaṃ āmantesī’’ti?
Knowing this, the Blessed One asked, "For what reason did he address him a third time?"
Đức Thế Tôn đã biết rõ – “Vì sao lại thỉnh cầu đến lần thứ ba?”
Parato ‘‘tiṭṭhatu, bhante, bhagavā’’ti yācite ‘‘tuyhevetaṃ dukkaṭaṃ, tuyhevetaṃ aparaddha’’nti dosāropanena sokatanukaraṇatthaṃ.
Later, when it was pleaded, "Let the Blessed One remain, Venerable Sir," it was for the purpose of alleviating sorrow by assigning blame, saying, "This is your fault, this is your offense."
Để làm giảm bớt nỗi buồn bằng cách đổ lỗi rằng: “Đó là điều sai trái của con, đó là lỗi lầm của con,” khi sau này ngài (Ānanda) thỉnh cầu: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy an trụ.”
168. Māro pāpimāti ettha māroti satte anatthe niyojento māretīti māro.
Here, Māra the Evil One means Māra because he slays beings by engaging them in what is harmful.
168. Māra, kẻ ác ma (Māro pāpimā) – ở đây, Māra (Ma vương) được gọi như vậy vì nó làm cho chúng sanh vướng vào những điều bất lợi và giết hại chúng.
Pāpimāti tasseva vevacanaṃ.
Pāpimā (the Evil One) is a synonym for him.
Pāpimā là từ đồng nghĩa của nó.
So hi pāpadhammasamannāgatattā ‘‘pāpimā’’ti vuccati.
He is called "Pāpimā" because he is endowed with evil qualities.
Nó được gọi là “Pāpimā” vì nó đầy đủ những pháp ác.
Kaṇho, antako, namuci, pamattabandhūtipi tasseva nāmāni.
Kaṇha (the Dark One), Antaka (the Destroyer), Namuci (the Binder), and Pamattabandhu (the Kinsman of the Negligent) are also his names.
Kaṇha (đen tối), Antaka (kẻ hủy diệt), Namuci (kẻ không buông tha), Pamattabandhu (kẻ trói buộc những người phóng dật) cũng là những tên gọi của nó.
Bhāsitā kho panesāti ayañhi bhagavato sambodhipattiyā aṭṭhame sattāhe bodhimaṇḍeyeva āgantvā – ‘‘bhagavā yadatthaṃ tumhehi pāramiyo pūritā, so vo attho anuppatto, paṭividdhaṃ sabbaññutaññāṇaṃ, kiṃ te lokavicāraṇenā’’ti vatvā, yathā ajja, evameva ‘‘parinibbātu dāni, bhante, bhagavā’’ti yāci.
“This was indeed spoken” means that Māra came to the Bodhimaṇḍa in the eighth week after the Buddha attained perfect enlightenment and said, "Blessed One, the purpose for which you perfected the pāramīs has been achieved; omniscience has been penetrated. What good is it for you to wander in the world?" Then, just as today, he pleaded, "Now, Venerable Sir, may the Blessed One attain parinibbāna!"
Lời ấy đã được nói ra (Bhāsitā kho panesā) – Lời này là khi Ma vương đến ngay tại Bồ-đề đạo tràng vào tuần thứ tám sau khi Đức Thế Tôn đạt được giác ngộ hoàn toàn và nói: “Bạch Thế Tôn, mục đích mà Thế Tôn đã viên mãn các Ba-la-mật đã đạt được rồi, trí tuệ Toàn giác đã được thấu triệt, Thế Tôn còn cần gì phải lang thang trong thế gian nữa?” – rồi nó thỉnh cầu: “Bạch Thế Tôn, xin Đức Thế Tôn hãy nhập Niết-bàn ngay bây giờ,” giống như ngày hôm nay.
Bhagavā cassa – ‘‘na tāvāha’’ntiādīni vatvā paṭikkhipi.
The Blessed One rejected him, saying, "Not yet," and so on.
Đức Thế Tôn đã từ chối nó bằng cách nói: “Ta chưa nhập Niết-bàn,” v.v.
Taṃ sandhāya ‘‘bhāsitā kho panesā bhante’’tiādimāha.
Referring to that, he said, "This was indeed spoken, Venerable Sir," and so on.
Nhắc đến điều đó, Ma vương đã nói: “Bạch Thế Tôn, lời ấy đã được nói ra,” v.v.
Tattha viyattāti maggavasena viyattā.
Among these, viyattā means "manifested" by way of the path.
Trong đó, viyattā (thông suốt) có nghĩa là thông suốt theo con đường (magga).
Tatheva vinītā tathā visāradā.
Similarly, "vinītā" means disciplined, and "visāradā" means confident.
Cũng vậy, vinītā (được huấn luyện) và visāradā (dũng mãnh, không sợ hãi).
Bahussutāti tepiṭakavasena bahu sutametesanti bahussutā. Tameva dhammaṃ dhārentīti dhammadharā. Athavā pariyattibahussutā ceva paṭivedhabahussutā ca.
Bahussutā (learned in much lore) means "learned in much lore" because they have heard much (Dhamma) by way of the three Piṭakas. Dhammadharā (holders of the Dhamma) means that they uphold that very Dhamma. Or, they are learned in much lore regarding both pariyatti (study) and paṭivedha (penetration).
Bahussutā (đa văn) có nghĩa là những người đã nghe nhiều (bahu suta) theo ba bộ Tam Tạng (Tepiṭaka). Dhammadharā (người gìn giữ Pháp) là những người gìn giữ chính Pháp ấy. Hoặc, họ là những người đa văn về pariyatti (giáo pháp) và đa văn về paṭivedha (sự chứng ngộ).
Pariyattipaṭivedhadhammānaṃyeva dhāraṇato dhammadharāti evamettha attho daṭṭhabbo.
The meaning here should be understood as: "they are dhammadharā because they uphold only the Dhamma of study and penetration."
Ở đây, ý nghĩa nên được hiểu là họ là những người gìn giữ Pháp vì họ gìn giữ cả Pháp pariyatti và Pháp paṭivedha.
Dhammānudhammapaṭipannāti ariyadhammassa anudhammabhūtaṃ vipassanādhammaṃ paṭipannā.
Dhammānudhammapaṭipannā (practitioners in conformity with the Dhamma) means they practice the vipassanā Dhamma that is in conformity with the noble Dhamma.
Dhammānudhammapaṭipannā (thực hành đúng theo Pháp) là những người thực hành pháp quán (vipassanādhamma) phù hợp với Pháp cao thượng (ariyadhamma).
Sāmīcippaṭipannāti anucchavikapaṭipadaṃ paṭipannā.
Sāmīcippaṭipannā (practitioners of proper conduct) means they practice appropriate conduct.
Sāmīcippaṭipannā (thực hành đúng đắn) là những người thực hành con đường phù hợp.
Anudhammacārinoti anudhammacaraṇasīlā.
Anudhammacārino (living in conformity with the Dhamma) means they are accustomed to living in conformity with the Dhamma.
Anudhammacārino (hành đúng theo Pháp) là những người có thói quen hành đúng theo Pháp.
Sakaṃ ācariyakanti attano ācariyavādaṃ.
Sakaṃ ācariyakaṃ (their own tradition) means their own teacher's doctrine.
Sakaṃ ācariyakaṃ (giáo lý của vị thầy mình) là giáo lý của vị thầy của chính mình.
Ācikkhissantītiādīni sabbāni aññamaññassa vevacanāni.
Ācikkhissanti (will teach) and so on are all synonyms for each other.
Ācikkhissanti (sẽ giảng dạy), v.v. tất cả đều là những từ đồng nghĩa của nhau.
Sahadhammenāti sahetukena sakāraṇena vacanena.
Sahadhammena (with reason) means with words that are with cause and with reason.
Sahadhammena (bằng Pháp) là bằng lời nói có nguyên nhân, có lý do.
Sappāṭihāriyanti yāva na niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessanti.
Sappāṭihāriyaṃ (with miracles) means until they teach the Dhamma in a way that is emancipating.
Sappāṭihāriyaṃ (có thần thông) là cho đến khi họ thuyết Pháp để dẫn đến sự giải thoát.
Brahmacariyanti sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalaṃ sāsanabrahmacariyaṃ.
Brahmacariya (holy life) refers to the entire holy life of the Dispensation, comprising the three trainings.
Brahmacariya (Phạm hạnh) là toàn bộ Phạm hạnh trong giáo pháp, bao gồm ba học pháp (sikkhattaya).
Iddhanti samiddhaṃ jhānassādavasena.
Iddhaṃ (prosperous) means flourishing by way of the enjoyment of jhāna.
Iddha (thịnh vượng) là thành tựu, theo nghĩa là sự hưởng thụ thiền định.
Phītanti vuddhippattaṃ sabbaphāliphullaṃ viya abhiññāya sampattivasena.
Phītaṃ (widespread) means having reached growth, like a fully blossomed tree, by way of the attainment of supernormal powers.
Phīta (phát triển) là đạt được sự phát triển, như một cây đầy hoa trái, theo nghĩa là sự thành tựu các thắng trí (abhiññā).
Vitthārikanti vitthataṃ tasmiṃ tasmiṃ disābhāge patiṭṭhitavasena.
Vitthārikaṃ (extensive) means expanded, by way of being established in various regions.
Vitthārika (rộng lớn) là lan rộng, theo nghĩa là được thiết lập ở mọi phương hướng.
Bāhujaññanti bahujanehi ñātaṃ paṭividdhaṃ mahājanābhisamayavasena.
Bāhujaññaṃ (popular) means known and penetrated by many people, by way of the mass awakening of the people.
Bāhujañña (được nhiều người biết đến) là được nhiều người biết đến và thấu triệt, theo nghĩa là sự chứng ngộ của đại chúng.
Puthubhūtanti sabbākāravasena puthulabhāvappattaṃ.
Puthubhūtaṃ (widespread) means having attained a state of widespreadness in all respects.
Puthubhūta (trở nên rộng khắp) là đạt đến trạng thái rộng khắp về mọi phương diện.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Yāva devamanussehi suppakāsitanti yattakā viññujātikā devā ceva manussā ca atthi sabbehi suṭṭhu pakāsitanti attho.
Yāva devamanussehi suppakāsitaṃ (until it is well-proclaimed by gods and humans) means that it has been well-proclaimed by all intelligent gods and humans that exist.
Yāva devamanussehi suppakāsitaṃ (cho đến khi được chư thiên và loài người tuyên bố rõ ràng) có nghĩa là được tất cả chư thiên và loài người có trí tuệ tuyên bố rõ ràng.
169. Sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajīti satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvā ñāṇena paricchinditvā āyusaṅkhāraṃ vissajji, pajahi.
Sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajī (mindful and clearly comprehending, he relinquished the life-constructs) means that having established mindfulness well and thoroughly analyzed with wisdom, he released, he abandoned the life-constructs.
169. Sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajī (Với chánh niệm và tỉnh giác, Ngài xả bỏ hành thọ) có nghĩa là Đức Thế Tôn đã thiết lập chánh niệm vững chắc, dùng trí tuệ quán xét và xả bỏ, từ bỏ hành thọ (āyusaṅkhāra).
Tattha na bhagavā hatthena leḍḍuṃ viya āyusaṅkhāraṃ ossaji, temāsamattameva pana samāpattiṃ samāpajjitvā tato paraṃ na samāpajjissāmīti cittaṃ uppādesi.
In this regard, the Blessed One did not relinquish the life-constructs like throwing a lump of earth with his hand; rather, he developed the thought that he would only enter into absorption for three months and not beyond that.
Ở đây, Đức Thế Tôn không xả bỏ hành thọ như ném một cục đất bằng tay, mà Ngài chỉ nhập thiền diệt (samāpatti) trong ba tháng, rồi sau đó phát khởi ý nghĩ sẽ không nhập thiền nữa.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ossajī’’ti.
Referring to that, it is said, "ossajī."
Vì vậy, đã nói là “ossajī” (xả bỏ).
‘‘Ussajjī’’ti pi pāṭho.
"Ussajjī" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “ussajjī”.
Mahābhūmicāloti mahanto pathavīkampo.
Mahābhūmicālo (a great earthquake) means a great trembling of the earth.
Mahābhūmicālo (động đất lớn) là một trận động đất lớn.
Tadā kira dasasahassī lokadhātu kampittha.
Indeed, at that time, the ten-thousand-fold world system quaked.
Vào lúc đó, mười ngàn thế giới đã rung chuyển.
Bhiṃsanakoti bhayajanako.
Bhiṃsanako (terrifying) means frightening.
Bhiṃsanako (đáng sợ) là gây ra sự sợ hãi.
Devadundubhiyo ca phaliṃsūti devabheriyo phaliṃsu, devo sukkhagajjitaṃ gajji, akālavijjulatā nicchariṃsu, khaṇikavassaṃ vassīti vuttaṃ hoti.
Devadundubhiyo ca phaliṃsu (and divine drums burst forth) means that divine drums thundered, the sky roared a dry thunder, lightning flashes appeared out of season, and a momentary rain fell.
Devadundubhiyo ca phaliṃsū (và trống trời vang dội) có nghĩa là trống trời vang dội, chư thiên gầm thét khô khan, sét đánh bất thường, mưa rào bất chợt đổ xuống.
Tattha sabbesaṃ soṇasiṅgālādīnampi paccakkhabhāvato tulitaṃ paricchinnanti tulaṃ.
Here, tulaṃ (measurable) means weighed and determined, because it is evident to all, even to dogs and jackals.
Trong đó, tulaṃ (cân bằng) là đã được cân nhắc, được phân định, vì nó hiện diện rõ ràng đối với tất cả, ngay cả đối với chó và cáo.
Kiṃ taṃ?
What is that?
Đó là gì?
Kāmāvacarakammaṃ.
Kāmāvacara kamma (kamma pertaining to the sense-sphere).
Đó là nghiệp thuộc cõi Dục (kāmāvacarakamma).
Na tulaṃ, na vā tulaṃ sadisamassa aññaṃ lokiyaṃ kammaṃ atthīti atulaṃ. Kiṃ taṃ?
Atulaṃ (immeasurable) means there is no other worldly kamma comparable to it, either measurable or similar to the measurable. What is that?
Atulaṃ (không thể cân bằng) là không có nghiệp thế gian nào khác có thể so sánh được với nó. Đó là gì?
Mahaggatakammaṃ.
Mahaggata kamma (exalted kamma).
Đó là nghiệp cao thượng (mahaggatakamma).
Athavā kāmāvacararūpāvacaraṃ tulaṃ, arūpāvacaraṃ atulaṃ.
Alternatively, kāmāvacara and rūpāvacara kamma are measurable (tulaṃ), and arūpāvacara kamma is immeasurable (atulaṃ).
Hoặc, nghiệp thuộc cõi Dục và cõi Sắc là tulaṃ, nghiệp thuộc cõi Vô Sắc là atulaṃ.
Appavipākaṃ vā tulaṃ, bahuvipākaṃ atulaṃ.
Or, kamma with slight result is measurable, and kamma with abundant result is immeasurable.
Hoặc, nghiệp có quả báo ít là tulaṃ, nghiệp có quả báo nhiều là atulaṃ.
Sambhavanti sambhavassa hetubhūtaṃ, piṇḍakārakaṃ rāsikārakanti attho.
Sambhavaṃ (origin) means that which is the cause of becoming, that which forms a mass, that which forms a heap – this is the meaning.
Sambhavaṃ (sự tái sanh) có nghĩa là nguyên nhân của sự tái sanh, là yếu tố tạo thành khối, tạo thành đống.
Bhavasaṅkhāranti punabbhavasaṅkhāraṇakaṃ.
Bhavasaṅkhāraṃ (life-constructs) means that which constructs re-existence.
Bhavasaṅkhāraṃ (hành tái sanh) là hành tạo ra sự tái sanh.
Avassajīti vissajjesi.
Avassajī means he relinquished.
Avassajī (xả bỏ) là từ bỏ.
Munīti buddhamuni.
Munī (the sage) means the Buddha-sage.
Munī (bậc ẩn sĩ) là Phật Muni.
Ajjhattaratoti niyakajjhattarato.
Ajjhattarato (delighting inwardly) means delighting in one's own inner self.
Ajjhattarato (an vui nội tâm) là an vui trong nội tâm của chính mình.
Samāhitoti upacārappanāsamādhivasena samāhito.
Samāhito (concentrated) means concentrated by way of access and absorption concentration.
Samāhito (an định) là an định nhờ định cận định và định toàn phần.
Abhindi kavacamivāti kavacaṃ viya abhindi.
Abhindi kavacamivā (he broke as if a coat of armor) means he broke as if a coat of armor.
Abhindi kavacamivā (phá vỡ như áo giáp) là phá vỡ như áo giáp.
Attasambhavanti attani sañjātaṃ kilesaṃ.
Attasambhavaṃ (arising from self) means defilements arisen in oneself.
Attasambhavaṃ (tự sanh) là phiền não phát sanh trong chính mình.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘savipākaṭṭhena sambhavaṃ, bhavābhisaṅkhāraṇaṭṭhena bhavasaṅkhāranti ca laddhanāmaṃ tulātulasaṅkhātaṃ lokiyakammañca ossaji.
This is what is meant: "He relinquished worldly kamma, known as measurable and immeasurable, which bears the name 'origin' because it produces results, and 'life-constructs' because it constructs re-existence.
Điều này có nghĩa là: “Ngài đã xả bỏ nghiệp thế gian được gọi là tula và atula, mang tên là sambhava vì có quả báo, và bhavasaṅkhāra vì tạo ra sự tái sanh.
Saṅgāmasīse mahāyodho kavacaṃ viya attasambhavaṃ kilesañca ajjhattarato samāhito hutvā abhindī’’ti.
And, delighting inwardly and concentrated, the great warrior, like breaking a coat of armor in battle, broke the defilements arisen in himself."
Ngài, bậc ẩn sĩ (Munī), an vui nội tâm (ajjhattarato) và an định (samāhito), đã phá vỡ phiền não (kilesa) tự sanh (attasambhavaṃ) như một chiến binh vĩ đại phá vỡ áo giáp trên chiến trường.”
Atha vā tulanti tulento tīrento.
Alternatively, tulaṃ means discerning, discriminating.
Hoặc, tulaṃ là cân nhắc, xem xét.
Atulañca sambhavanti nibbānañceva sambhavañca.
Atulañca sambhavaṃ (the immeasurable and becoming) means Nibbāna and becoming.
Atulañca sambhavaṃ là Niết-bàn và sự tái sanh.
Bhavasaṅkhāranti bhavagāmikammaṃ.
Bhavasaṅkhāraṃ means kamma leading to existence.
Bhavasaṅkhāraṃ là nghiệp dẫn đến tái sanh.
Avassaji munīti ‘‘pañcakkhandhā aniccā, pañcannaṃ khandhānaṃ nirodho nibbānaṃ nicca’’ntiādinā (paṭi. ma. 3.38) nayena tulayanto buddhamuni bhave ādīnavaṃ, nibbāne ca ānisaṃsaṃ disvā taṃ khandhānaṃ mūlabhūtaṃ bhavasaṅkhārakammaṃ – ‘‘kammakkhayāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 2.81) evaṃ vuttena kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji.
The sage relinquished means: the Buddha-sage, weighing in the manner beginning with "the five aggregates are impermanent, the cessation of the five aggregates, Nibbāna, is permanent," and seeing the danger in existence and the benefit in Nibbāna, relinquished that kamma, the volitional formation of existence, which is the root of the aggregates, by the Noble Path that brings about the destruction of kamma, as declared with "it leads to the destruction of kamma."
Avassaji Munī (Vị Munī đã từ bỏ) nghĩa là vị Phật Munī, sau khi cân nhắc theo phương pháp như ‘‘năm uẩn là vô thường, sự diệt tận của năm uẩn là Niết Bàn thường hằng,’’ đã thấy sự nguy hiểm trong các cõi hữu và lợi ích trong Niết Bàn. Ngài đã từ bỏ nghiệp "bhavasaṅkhāra" (hữu hành) là căn nguyên của các uẩn, bằng con đường Thánh đạo làm tiêu diệt nghiệp, như đã nói: ‘‘dẫn đến sự diệt tận của nghiệp’’.
Kathaṃ?
How so?
Bằng cách nào?
Ajjhattarato samāhito abhindi kavacamiva attani sambhavaṃ.
Delighting inwardly, concentrated, he broke the self-arisen like an armour.
Ngài hoan hỷ trong nội tâm, tâm định tĩnh, đã phá tan những gì sinh ra trong tự thân như phá vỡ một chiếc áo giáp.
So hi vipassanāvasena ajjhattarato samathavasena samāhitoti evaṃ pubbabhāgato paṭṭhāya samathavipassanābalena kavacamiva attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ, attani sambhavattā ‘‘attasambhava’’nti laddhanāmaṃ sabbakilesajālaṃ abhindi.
Indeed, delighting inwardly by means of insight and concentrated by means of serenity—thus, starting from the preliminary stage, by the power of serenity and insight—he broke all the net of defilements, which, having encompassed the individual existence like an armour, stands firm, and which is named "self-ararisen" because it arises in oneself.
Quả thật, Ngài, hoan hỷ trong nội tâm do tu tập tuệ quán (vipassanā), tâm định tĩnh do tu tập tịnh chỉ (samatha), từ giai đoạn ban đầu, với sức mạnh của tịnh chỉ và tuệ quán, đã phá tan toàn bộ lưới phiền não được gọi là "attasambhava" (sinh từ tự thân) vì chúng sinh ra trong tự thân, như một chiếc áo giáp bao bọc thân thể.
Kilesābhāvena ca katakammaṃ appaṭisandhikattā avassaṭṭhaṃ nāma hotīti evaṃ kilesappahānena kammaṃ pajahi, pahīnakilesassa ca bhayaṃ nāma natthi, tasmā abhītova āyusaṅkhāraṃ ossaji, abhītabhāvañāpanatthañca udānaṃ udānesīti veditabbo.
And because defilements are absent, kamma that has been done is called relinquished, as it does not lead to rebirth. Thus, by the abandonment of defilements, he gave up kamma. And for one whose defilements are abandoned, there is no fear. Therefore, fearless, he relinquished the life-formations (āyusaṅkhāra), and in order to make known his fearlessness, he uttered an udāna.
Và vì không có phiền não, nghiệp đã tạo tác không còn khả năng tái sinh, nên được gọi là đã từ bỏ. Như vậy, Ngài đã từ bỏ nghiệp bằng cách đoạn trừ phiền não. Đối với người đã đoạn trừ phiền não thì không có nỗi sợ hãi nào. Do đó, Ngài đã từ bỏ thọ hành (āyusaṅkhāra) một cách vô úy, và để cho biết rằng Ngài không hề sợ hãi, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng (udāna).
171. Yaṃ mahāvātāti yena samayena yasmiṃ vā samaye mahāvātā vāyanti, mahāvātā vāyantāpi ukkhepakavātā nāma uṭṭhahanti, te vāyantā saṭṭhisahassādhikanavayojanasatasahassabahalaṃ udakasandhārakaṃ vātaṃ upacchindanti, tato ākāse udakaṃ bhassati, tasmiṃ bhassante pathavī bhassati.
171. When great winds means: At which time, or in which season, great winds blow. Even when great winds blow, winds called "upheaving winds" arise. When these blow, they cut off the wind that supports the water, which is ninety thousand yojanas thick, plus sixty thousand. Then water falls from the sky. When the water falls, the earth falls.
171. Yaṃ mahāvātā (Khi những cơn đại gió) nghĩa là vào thời điểm hoặc trong thời điểm những cơn đại gió thổi, khi những cơn đại gió thổi thì những cơn gió nâng (ukkhepakavātā) nổi lên. Khi chúng thổi, chúng cắt đứt lớp gió giữ nước dày chín trăm ngàn dojana cộng thêm sáu mươi ngàn dojana. Từ đó, nước rơi xuống không trung, khi nước rơi xuống thì đất cũng rơi xuống.
Puna vāto attano balena antodhamakaraṇe viya udakaṃ ābandhitvā gaṇhāti, tato udakaṃ uggacchati, tasmiṃ uggacchante pathavī uggacchati.
Then, the wind, by its own power, binds and holds the water as if in a bellows-furnace. Then the water rises. When the water rises, the earth rises.
Rồi gió, với sức mạnh của mình, giữ nước lại như trong một cái ống thổi, từ đó nước dâng lên. Khi nước dâng lên thì đất cũng dâng lên.
Evaṃ udakaṃ kampitaṃ pathaviṃ kampeti.
In this way, the agitated water causes the earth to agitate.
Như vậy, nước bị rung động làm cho đất rung động.
Etañca kampanaṃ yāva ajjakālāpi hotiyeva, bahalabhāvena pana na ogacchanuggacchanaṃ paññāyati.
And this agitation occurs even up to the present day, but due to its thickness, the falling and rising are not perceptible.
Sự rung động này vẫn xảy ra cho đến ngày nay, nhưng do độ dày của nó mà sự lên xuống không hiển lộ rõ.
Mahiddhiko mahānubhāvoti ijjhanassa mahantatāya mahiddhiko, anubhavitabbassa mahantatāya mahānubhāvo.
Of great psychic power, of great majesty means: Mahiddhika (of great psychic power) due to the greatness of accomplishment (ijjhana); mahānubhāva (of great majesty) due to the greatness of what is to be experienced.
Mahiddhiko mahānubhāvo (Đại thần lực, đại uy lực) nghĩa là có đại thần lực do sự vĩ đại của thành tựu, có đại uy lực do sự vĩ đại của uy lực cần được cảm nhận.
Parittāti dubbalā.
Weak means: feeble.
Parittā (Yếu kém) nghĩa là yếu ớt.
Appamāṇāti balavā.
Immeasurable means: powerful.
Appamāṇā (Vô lượng) nghĩa là mạnh mẽ.
So imaṃ pathaviṃ kampetīti so iddhiṃ nibbattetvā saṃvejento mahāmoggallāno viya, vīmaṃsanto vā mahānāgattherassa bhāgineyyo saṅgharakkhitasāmaṇero viya pathaviṃ kampeti.
He causes this earth to quake means: That person of power, having produced psychic power, causes the earth to quake either intending to cause alarm, like the Venerable Mahāmoggallāna, or intending to examine, like the novice Saṅgharakkhita, nephew of the Elder Mahānāga.
So imaṃ pathaviṃ kampetī (Vị ấy làm rung chuyển trái đất này) nghĩa là vị ấy, sau khi tạo ra thần thông, làm rung chuyển trái đất như Đại Mục Kiền Liên làm chấn động, hoặc như Sa-di Saṅgharakkhita, cháu của Trưởng lão Mahānāga, làm thử nghiệm.
So kirāyasmā khuraggeyeva arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘atthi nu kho koci bhikkhu, yena pabbajitadivaseyeva arahattaṃ patvā vejayanto pāsādo kampitapubbo’’ti?
Indeed, that Venerable one, having attained Arahantship right at the end of the shaving, reflected: "Is there any monk who, having attained Arahantship on the very day of his ordination, has previously caused the Vejayanta Palace to quake?"
Nghe nói, vị Tôn giả ấy đã chứng A-la-hán ngay khi cạo tóc, và Ngài suy nghĩ: ‘‘Có vị Tỳ-khưu nào đã chứng A-la-hán ngay trong ngày xuất gia và đã làm rung chuyển cung điện Vejayanta trước đây không?’’
Tato – ‘‘natthi kocī’’ti ñatvā – ‘‘ahaṃ kampessāmī’’ti abhiññābalena vejayantamatthake ṭhatvā pādena paharitvā kampetuṃ nāsakkhi.
Then, knowing "there is none," he thought, "I will make it quake!" And by the power of supernormal knowledge, he stood on the top of the Vejayanta Palace and, striking it with his foot, was unable to make it quake.
Rồi, sau khi biết ‘‘không có ai’’, Ngài nghĩ ‘‘Ta sẽ làm rung chuyển nó’’. Ngài đứng trên đỉnh cung điện Vejayanta bằng thần thông và dùng chân đá nhưng không thể làm rung chuyển nó.
Atha naṃ sakkassa nāṭakitthiyo āhaṃsu – ‘‘putta saṅgharakkhita, tvaṃ pūtigandheneva sīsena vejayantaṃ kampetuṃ icchasi, suppatiṭṭhito tāta pāsādo, kathaṃ kampetuṃ sakkhissasī’’ti?
Then the celestial nymphs of Sakka said to him, "Son Saṅgharakkhita, you wish to make the Vejayanta Palace quake with a head that is still foul-smelling. The palace, my dear, is firmly established. How will you be able to make it quake?"
Bấy giờ, các vũ nữ của Sakka nói với Ngài: ‘‘Này con Saṅgharakkhita, con muốn làm rung chuyển cung điện Vejayanta bằng cái đầu hôi thối của con. Này con, cung điện đã được xây dựng vững chắc, làm sao con có thể làm rung chuyển nó được?’’
Sāmaṇero – ‘‘imā devatā mayā saddhiṃ keḷiṃ karonti, ahaṃ kho pana ācariyaṃ nālatthaṃ, kahaṃ nu kho me ācariyo sāmuddikamahānāgatthero’’ti āvajjento mahāsamudde udakaleṇaṃ māpetvā divāvihāraṃ nisinnoti ñatvā tattha gantvā theraṃ vanditvā aṭṭhāsi.
The novice, thinking, "These deities are mocking me. I haven't found a teacher. Where, I wonder, is my teacher, the Elder Mahānāga of the Sea?" and knowing that he was sitting in a water-cave in the great ocean for his day-dwelling, went there, saluted the Elder, and stood.
Vị Sa-di suy nghĩ: ‘‘Những vị thiên nữ này đang đùa giỡn với ta. Ta đã không tìm được thầy của mình. Thầy của ta, Trưởng lão Sāmuddika Mahānāga, đang ở đâu?’’ Sau khi biết rằng Ngài đang ngồi thiền ban ngày trong một hang nước mà Ngài đã tạo ra ở giữa đại dương, vị Sa-di đã đến đó, đảnh lễ Trưởng lão và đứng lại.
Tato naṃ thero – ‘‘kiṃ, tāta saṅgharakkhita, asikkhitvāva yuddhaṃ paviṭṭhosī’’ti vatvā ‘‘nāsakkhi, tāta, vejayantaṃ kampetu’’nti pucchi.
Then the Elder said to him, "My dear Saṅgharakkhita, have you entered battle without training?" and asked, "My dear, were you unable to make the Vejayanta Palace quake?"
Khi đó, Trưởng lão hỏi Ngài: ‘‘Này con Saṅgharakkhita, con đã tham gia trận chiến mà không học hỏi sao? Này con, con không thể làm rung chuyển cung điện Vejayanta sao?’’
Ācariyaṃ, bhante, nālatthanti.
"Venerable sir, I had not found a teacher," he replied.
‘‘Bạch Đức Thế Tôn, con đã không tìm được thầy.’’
Atha naṃ thero – ‘‘tāta tumhādise akampente ko añño kampessati.
Then the Elder said to him, "My dear, if people like you cannot make it quake, who else will be able to make it quake?
Bấy giờ, Trưởng lão nói với Ngài: ‘‘Này con, nếu những người như con không thể làm rung chuyển nó, thì ai khác có thể làm rung chuyển được?’’
Diṭṭhapubbaṃ te, tāta, udakapiṭṭhe gomayakhaṇḍaṃ pilavantaṃ, tāta, kapallakapūvaṃ pacantā antantena paricchindanti, iminā opammena jānāhī’’ti āha.
My dear, have you ever seen a piece of cow dung floating on the surface of the water? My dear, those who cook pancakes cut them from the edges. Know by this simile," he said.
‘‘Này con, con đã từng thấy một cục phân bò nổi trên mặt nước chưa? Này con, những người nướng bánh làm bánh dẹt trong chảo bằng cách cắt từng cạnh. Con hãy hiểu bằng ví dụ này.’’
So – ‘‘vaṭṭissati, bhante, ettakenā’’ti vatvā pāsādena patiṭṭhitokāsaṃ udakaṃ hotūti adhiṭṭhāya vejayantābhimukho agamāsi.
He replied, "Venerable sir, that will suffice," and having resolved, "Let the place where the palace stands become water," he went towards the Vejayanta Palace.
Vị Sa-di nói: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, chừng đó là đủ rồi,’’ rồi Ngài quán tưởng: ‘‘Hãy để nước xuất hiện ở nơi cung điện được đặt.’’ Sau đó, Ngài đi về phía cung điện Vejayanta.
Devadhītaro taṃ disvā – ‘‘ekavāraṃ lajjitvā gato, punapi sāmaṇero eti, punapi etī’’ti vadiṃsu.
Seeing him, the celestial maidens said, "He went away ashamed once, and now the novice is coming again, coming again!"
Các thiên nữ thấy Ngài liền nói: ‘‘Một lần đã xấu hổ bỏ đi, vị Sa-di lại đến nữa, lại đến nữa!’’
Sakko devarājā – ‘‘mā mayhaṃ puttena saddhiṃ kathayittha, idāni tena ācariyo laddho, khaṇena pāsādaṃ kampessatī’’ti āha.
Sakka, king of the devas, said, "Do not speak with my son. Now he has found a teacher, and he will make the palace quake in an instant."
Vua trời Sakka nói: ‘‘Đừng nói chuyện với con trai ta nữa. Bây giờ Ngài đã tìm được thầy rồi, Ngài sẽ làm rung chuyển cung điện trong chốc lát.’’
Sāmaṇeropi pādaṅguṭṭhena pāsādathūpikaṃ pahari.
The novice then struck the spire of the palace with his big toe.
Vị Sa-di cũng dùng ngón chân cái đánh vào chóp cung điện.
Pāsādo catūhi disāhi oṇamati.
The palace bent down in all four directions.
Cung điện nghiêng về bốn phía.
Devatā – ‘‘patiṭṭhātuṃ dehi, tāta, pāsādassa patiṭṭhātuṃ dehi, tāta, pāsādassā’’ti viraviṃsu.
The devas cried out, "Son, let the palace be established! Son, let the palace be established!"
Các vị thiên nữ la lên: ‘‘Này con, hãy để cung điện đứng vững! Này con, hãy để cung điện đứng vững!’’
Sāmaṇero pāsādaṃ yathāṭhāne ṭhapetvā pāsādamatthake ṭhatvā udānaṃ udānesi –
The novice, having restored the palace to its original position, stood on the top of the palace and uttered an udāna:
Vị Sa-di đặt cung điện trở lại vị trí cũ, rồi đứng trên đỉnh cung điện và thốt lên lời cảm hứng:
Iti imesu aṭṭhasu pathavīkampesu paṭhamo dhātukopena, dutiyo iddhānubhāvena, tatiyacatutthā puññatejena, pañcamo ñāṇatejena, chaṭṭho sādhukāradānavasena, sattamo kāruññabhāvena, aṭṭhamo ārodanena.
Thus, among these eight earthquakes, the first was due to the agitation of elements, the second due to psychic power, the third and fourth due to the power of merit, the fifth due to the power of knowledge, the sixth due to the giving of approval, the seventh due to compassion, and the eighth due to lamentation.
Như vậy, trong tám trận động đất này, trận thứ nhất do sự rối loạn của các đại chủng, trận thứ hai do thần thông, trận thứ ba và thứ tư do phước đức, trận thứ năm do trí tuệ, trận thứ sáu do sự tán thán, trận thứ bảy do lòng từ bi, trận thứ tám do sự than khóc.
Mātukucchiṃ okkamante ca tato nikkhamante ca mahāsatte tassa puññatejena pathavī akampittha.
When the Great Being entered his mother's womb and when he emerged from it, the earth quaked due to the power of his merit.
Khi Đại Bồ-tát nhập thai mẹ và khi Ngài ra khỏi thai mẹ, trái đất rung chuyển do uy lực phước đức của Ngài.
Abhisambodhiyaṃ ñāṇatejena abhihatā hutvā akampittha.
At his perfect enlightenment, it quaked, struck by the power of his knowledge.
Trong sự giác ngộ tối thượng, trái đất rung chuyển do bị tác động bởi uy lực trí tuệ.
Dhammacakkappavattane sādhukārabhāvasaṇṭhitā sādhukāraṃ dadamānā akampittha.
At the setting in motion of the Wheel of Dhamma, it quaked, giving approval, established in the nature of approval.
Trong sự chuyển Pháp Luân, trái đất rung chuyển khi tán thán, do sự tán thán.
Āyusaṅkhārossajjane kāruññasabhāvasaṇṭhitā cittasaṅkhobhaṃ asahamānā akampittha.
At the relinquishing of the life-formations, it quaked, unable to bear the agitation of mind, established in the nature of compassion.
Trong sự từ bỏ thọ hành, trái đất rung chuyển vì không chịu nổi sự xao động của tâm, do lòng từ bi.
Parinibbāne ārodanavegatunnā hutvā akampittha.
At his Parinibbāna, it quaked, driven by the force of lamentation.
Trong sự nhập Niết Bàn, trái đất rung chuyển do bị thúc đẩy bởi sức mạnh của sự than khóc.
Ayaṃ panattho pathavīdevatāya vasena veditabbo, mahābhūtapathaviyā panetaṃ natthi acetanattāti.
This meaning, however, should be understood in relation to the earth deity, for the great element earth, being inanimate, does not possess this.
Tuy nhiên, ý nghĩa này nên được hiểu theo quan điểm của các vị thiên nữ hộ địa, chứ không phải là trái đất vật chất, vì nó là vô tri.
172. Tattha anekasataṃ khattiyaparisanti bimbisārasamāgamañātisamāgalicchavīsamāgamādisadisaṃ, sā pana aññesu cakkavāḷesupi labbhateyeva.
172. There, an assembly of many hundreds of khattiyas refers to gatherings like that of Bimbisāra's relatives, and the Licchavīs, etc. Such gatherings are certainly found in other world systems as well.
172. Ở đó, anekasataṃ khattiyaparisa (hàng trăm hội chúng Sát-đế-lợi) là những hội chúng tương tự như hội chúng của vua Bimbisāra, hội chúng của thân tộc, hội chúng của người Licchavī, v.v. Những hội chúng này cũng có thể được tìm thấy ở các cõi vũ trụ khác.
Sallapitapubbanti ālāpasallāpo katapubbo.
Had conversed before means: a conversation had taken place previously.
Sallapitapubba (đã từng trò chuyện) nghĩa là đã từng có những cuộc đối thoại, trò chuyện.
Sākacchāti dhammasākacchāpi samāpajjitapubbā.
Discussions means: Dhamma discussions had also been entered into previously.
Sākacchā (thảo luận) nghĩa là cũng đã từng có những cuộc thảo luận Pháp.
Yādisako tesaṃ vaṇṇoti te odātāpi honti kāḷāpi maṅguracchavīpi, satthā suvaṇṇavaṇṇova.
What their complexion was like means: they were white, dark, or dark-skinned, while the Teacher was of golden complexion.
Yādisako tesaṃ vaṇṇo (sắc diện của họ như thế nào) nghĩa là họ có thể trắng, đen hoặc da màu nâu. Đức Đạo Sư thì có sắc vàng.
Idaṃ pana saṇṭhānaṃ paṭicca kathitaṃ.
This, however, was stated with reference to their physical appearance.
Điều này được nói đến dựa trên hình dáng.
Saṇṭhānampi ca kevalaṃ tesaṃ paññāyatiyeva, na pana bhagavā milakkhusadiso hoti, nāpi āmuttamaṇikuṇḍalo, buddhaveseneva nisīdati.
And indeed, their form alone is perceived by them, but the Blessed One is not like a barbarian, nor is He adorned with jewel earrings; He sits in the Buddha's posture alone.
Và hình tướng cũng chỉ hiện rõ với họ mà thôi, chứ Thế Tôn không giống như người man di, cũng không đeo hoa tai ngọc báu, Ngài ngự tọa chỉ với hình tướng của một vị Phật.
Te pana attano samānasaṇṭhānameva passanti.
But they see only a form similar to their own.
Nhưng họ lại thấy hình tướng giống hệt như chính mình.
Yādisako tesaṃ saroti te chinnassarāpi honti gaggarassarāpi kākassarāpi, satthā brahmassarova.
As for their voice, those khattiyas have broken voices, or cracked voices, or crow-like voices; the Teacher's voice is like that of Brahmā.
Âm thanh của họ ra sao (Yādisako tesaṃ saro): Họ có thể có giọng nói đứt quãng, giọng khàn đặc, hoặc giọng như quạ, nhưng Bậc Đạo Sư thì có giọng nói như Phạm Thiên.
Idaṃ pana bhāsantaraṃ sandhāya kathitaṃ.
This, however, was spoken in reference to a different language.
Điều này được nói đến dựa trên sự khác biệt về ngôn ngữ.
Sacepi hi satthā rājāsane nisinno katheti, ‘‘ajja rājā madhurena sarena kathetī’’ti tesaṃ hoti.
For even if the Teacher speaks seated on a royal throne, they think, "Today, the king speaks with a sweet voice."
Thật vậy, nếu Bậc Đạo Sư ngồi trên ngai vàng mà thuyết pháp, thì họ nghĩ: “Hôm nay nhà vua nói chuyện với giọng ngọt ngào.”
Kathetvā pakkante pana bhagavati puna rājānaṃ āgataṃ disvā – ‘‘ko nu kho aya’’nti vīmaṃsā uppajjati.
But when the Blessed One has departed after speaking, and they see the king return, an inquiry arises: "Who is this?"
Nhưng khi Thế Tôn đã thuyết pháp xong và rời đi, rồi họ thấy nhà vua trở lại, thì một sự băn khoăn khởi lên: “Người này là ai vậy?”
Tattha ko nu kho ayanti imasmiṃ ṭhāne idāneva māgadhabhāsāya sīhaḷabhāsāya madhurenākārena kathento ko nu kho ayaṃ antarahito, kiṃ devo, udāhu manussoti evaṃ vīmaṃsantāpi na jānantīti attho.
In this phrase, "Who is this?" means that even though they investigate, "Who is this person who has just disappeared after speaking sweetly in the Māgadha language and in the Sīhaḷa language? Is he a deva, or a human being?", they do not know.
Trong trường hợp này, ý nghĩa của câu “Người này là ai vậy?” (Ko nu kho ayaṃ) là: “Người vừa nói chuyện bằng tiếng Māgadha hoặc tiếng Sinhala một cách ngọt ngào rồi biến mất, người này là ai vậy? Là chư thiên hay là loài người?” Dù băn khoăn như vậy, họ cũng không biết.
Kimatthaṃ panevaṃ ajānantānaṃ dhammaṃ desetīti?
But for what purpose does he teach the Dhamma to those who do not know in this way?
Vậy vì sao Ngài thuyết Pháp cho những người không biết như vậy?
Vāsanatthāya.
For the sake of predisposition (vāsanā).
Vì sự huân tập (vāsanā).
Evaṃ sutopi hi dhammo anāgate paccayo hoti yevāti anāgataṃ paṭicca deseti.
For Dhamma heard in this way is indeed a condition in the future; thus, it is taught with reference to the future.
Thật vậy, Pháp đã được nghe như vậy cũng sẽ là một nhân duyên trong tương lai, vì thế Ngài thuyết Pháp dựa trên tương lai.
Anekasataṃ brāhmaṇaparisantiādīnampi soṇadaṇḍakūṭadaṇḍasamāgamādivasena ceva aññacakkavāḷavasena ca sambhavo veditabbo.
The occurrence of "many hundreds of Brahmins' assemblies" and so on should be understood in terms of the assemblies of Sonadaṇḍa, Kūṭadanta, etc., and also in terms of other world-systems.
Và đối với hàng trăm hội chúng Bà-la-môn (anekasataṃ brāhmaṇaparisa) v.v., cần phải hiểu rằng chúng có thể tồn tại dưới hình thức các cuộc tụ họp như của Soṇadaṇḍa, Kūṭadaṇḍa, v.v., và cũng có thể là của các cõi thế giới (cakkavāḷa) khác.
Imā pana aṭṭha parisā bhagavā kimatthaṃ āhari?
But for what purpose did the Blessed One mention these eight assemblies?
Nhưng Thế Tôn đã đề cập đến tám hội chúng này để làm gì?
Abhītabhāvadassanatthameva.
Just to demonstrate His fearlessness.
Chỉ để hiển thị trạng thái vô úy của Ngài.
Imā kira āharitvā evamāha – ‘‘ānanda, imāpi aṭṭha parisā upasaṅkamitvā dhammaṃ desentassa tathāgatassa bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthi, māraṃ pana ekakaṃ disvā tathāgato bhāyeyyāti ko evaṃ saññaṃ uppādetumarahati.
It is said that after mentioning these, he spoke thus: "Ānanda, for the Tathāgata, who approaches even these eight assemblies and teaches the Dhamma, there is no fear or trepidation. Who, then, could imagine that the Tathāgata would be afraid seeing Māra alone?
Ngài đã nói như vậy sau khi đề cập đến những điều này: “Này Ānanda, ngay cả khi Như Lai đến và thuyết Pháp cho tám hội chúng này, Như Lai cũng không có sợ hãi hay e dè. Vậy ai có thể khởi lên ý nghĩ rằng Như Lai sẽ sợ hãi khi thấy một mình Ma-vương?
Abhīto, ānanda, tathāgato acchambhī, sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajī’’ti.
Fearless, Ānanda, the Tathāgata, unshaken, mindful, and fully aware, has relinquished the life-formations."
Này Ānanda, Như Lai là vô úy, không run sợ, tỉnh giác và chánh niệm, đã từ bỏ thọ hành (āyusaṅkhāra).”
Ajjhattaṃ rūpasaññītiādīsu pana ajjhattarūpe parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī nāma hoti.
In "One perceives forms internally" and so on, one is called "one who perceives forms internally" by way of preparatory work (parikamma) on internal forms.
Trong các câu như “Với tưởng về sắc bên trong” (Ajjhattaṃ rūpasaññī) v.v., hành giả được gọi là “với tưởng về sắc bên trong” do thực hiện sự chuẩn bị (parikamma) trên sắc bên trong.
Ajjhattañhi nīlaparikammaṃ karonto kese vā pitte vā akkhitārakāya vā karoti.
When performing blue preparatory work internally, one does it on the hair, bile, or the pupils of the eyes.
Khi thực hiện sự chuẩn bị màu xanh dương bên trong, hành giả thực hiện trên tóc, mật, hoặc đồng tử mắt.
Pītaparikammaṃ karonto mede vā chaviyā vā hatthapādapiṭṭhesu vā akkhīnaṃ pītakaṭṭhāne vā karoti.
When performing yellow preparatory work, one does it on fat, skin, the backs of the hands and feet, or the yellow part of the eyes.
Khi thực hiện sự chuẩn bị màu vàng, hành giả thực hiện trên mỡ, da, mu bàn tay, mu bàn chân, hoặc phần màu vàng của mắt.
Lohitaparikammaṃ karonto maṃse vā lohite vā jivhāya vā akkhīnaṃ rattaṭṭhāne vā karoti.
When performing red preparatory work, one does it on flesh, blood, the tongue, or the red part of the eyes.
Khi thực hiện sự chuẩn bị màu đỏ, hành giả thực hiện trên thịt, máu, lưỡi, hoặc phần màu đỏ của mắt.
Odātaparikammaṃ karonto aṭṭhimhi vā dante vā nakhe vā akkhīnaṃ setaṭṭhāne vā karoti.
When performing white preparatory work, one does it on bones, teeth, nails, or the white part of the eyes.
Khi thực hiện sự chuẩn bị màu trắng, hành giả thực hiện trên xương, răng, móng tay, hoặc phần màu trắng của mắt.
Taṃ pana sunīlaṃ supītaṃ sulohitakaṃ suodātakaṃ na hoti, avisuddhameva hoti.
However, that (kasina image) is not perfectly blue, perfectly yellow, perfectly red, or perfectly white; it is impure.
Tuy nhiên, những hình ảnh đó không phải là xanh dương hoàn toàn, vàng hoàn toàn, đỏ hoàn toàn, hay trắng hoàn toàn; chúng chỉ là không trong sạch.
Eko bahiddhā rūpāni passatīti yassevaṃ parikammaṃ ajjhattaṃ uppannaṃ hoti, nimittaṃ pana bahiddhā, so evaṃ ajjhattaṃ parikammassa bahiddhā ca appanāya vasena – ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati.
"One perceives external forms" means that when such preparatory work has arisen internally for someone, but the sign (nimitta) is external, such a person is called "one who perceives forms internally, seeing external forms" by virtue of the internal preparatory work and the external absorption (appanā).
Một người thấy các sắc bên ngoài (Eko bahiddhā rūpāni passatī): Người mà sự chuẩn bị (parikamma) đã khởi lên bên trong, nhưng tướng (nimitta) lại ở bên ngoài, thì người đó được gọi là “với tưởng về sắc bên trong, một người thấy các sắc bên ngoài” do sự chuẩn bị bên trong và sự chứng đắc (appanā) bên ngoài.
Parittānīti avaḍḍhitāni.
"Limited" means undeveloped.
Nhỏ bé (Parittāni) là không phát triển.
Suvaṇṇadubbaṇṇānīti suvaṇṇāni vā honti, dubbaṇṇāni vā.
"Beautiful or ugly" means they are either beautiful or ugly.
Đẹp hay xấu (Suvaṇṇadubbaṇṇāni) là hoặc đẹp hoặc xấu.
Parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that this abhibhāyatana is spoken of in terms of being limited.
Cần phải hiểu rằng thắng xứ này được nói đến chỉ dựa trên sự nhỏ bé.
Tāni abhibhuyyāti yathā nāma sampannagahaṇiko kaṭacchumattaṃ bhattaṃ labhitvā – ‘‘kiṃ ettha bhuñjitabbaṃ atthī’’ti saṅkaḍḍhitvā ekakabaḷameva karoti, evameva ñāṇuttariko puggalo visadañāṇo – ‘‘kiṃ ettha parittake ārammaṇe samāpajjitabbaṃ atthi, nāyaṃ mama bhāro’’ti tāni rūpāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho.
"Having overpowered them": Just as a person with a good appetite, having received only a spoonful of rice, thinks, "What is there to eat in this?" and gathers it into a single mouthful, even so, a practitioner with superior knowledge and clear understanding thinks, "What is there to attain absorption in such a limited object? This is not a burden for me," and having overpowered those forms, attains absorption. The meaning is that absorption is achieved here immediately upon the arising of the nimitta.
Sau khi lấn át chúng (Tāni abhibhuyyā): Ví như một người có khả năng tiêu hóa tốt, khi nhận được một muỗng cơm, nghĩ: “Có gì để ăn ở đây đâu?”, rồi gom lại thành một miếng duy nhất; cũng vậy, một hành giả có tuệ giác vượt trội, với tuệ giác trong sáng, nghĩ: “Có gì đáng để nhập định với đối tượng nhỏ bé này đâu? Đây không phải là gánh nặng của ta,” rồi lấn át những sắc đó và nhập định. Ý nghĩa là ở đây, hành giả đạt đến sự chứng đắc ngay khi tướng khởi lên.
Jānāmi passāmīti iminā panassa ābhogo kathito.
By "I know, I see", his advertence is described.
Với câu “Tôi biết, tôi thấy” (Jānāmi passāmī), sự chú tâm (ābhoga) của hành giả được nói đến.
So ca kho samāpattito vuṭṭhitassa, na antosamāpattiyaṃ.
And that is for one who has emerged from the absorption, not while in absorption.
Và điều đó xảy ra khi hành giả đã xuất định, chứ không phải trong khi đang ở trong định.
Evaṃsaññī hotīti ābhogasaññāyapi jhānasaññāyapi evaṃsaññī hoti.
"He is thus conscious" means he is thus conscious by way of advertence-consciousness and by way of jhāna-consciousness.
Trở thành người có tưởng như vậy (Evaṃsaññī hoti) là trở thành người có tưởng như vậy cả với tưởng chú tâm (ābhogasaññā) và tưởng thiền định (jhānasaññā).
Abhibhavanasaññā hissa antosamāpattiyampi atthi, ābhogasaññā pana samāpattito vuṭṭhitasseva.
For his consciousness of mastery exists even within absorption, but consciousness of advertence is only for one who has emerged from absorption.
Tưởng lấn át (abhibhavanasaññā) của hành giả có mặt ngay cả trong khi đang ở trong định, nhưng tưởng chú tâm thì chỉ có khi hành giả đã xuất định.
Eko bahiddhā rūpāni passatīti yassa parikammampi nimittampi bahiddhāva uppannaṃ, so evaṃ bahiddhā parikammassa ceva appanāya ca vasena – ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati.
"One perceives external forms" means that for whom both the preparatory work and the sign have arisen externally, such a person is called "one who perceives forms externally, seeing external forms" by virtue of the external preparatory work and absorption.
Một người thấy các sắc bên ngoài (Eko bahiddhā rūpāni passatī): Người mà cả sự chuẩn bị và tướng đều khởi lên bên ngoài, thì người đó được gọi là “với tưởng về vô sắc bên trong, một người thấy các sắc bên ngoài” do sự chuẩn bị bên ngoài và sự chứng đắc.
Sesamettha catutthābhibhāyatane vuttanayameva.
The rest here is the same method as stated in the fourth abhibhāyatana.
Phần còn lại ở đây giống như phương pháp đã được nói đến trong thắng xứ thứ tư.
Imesu pana catūsu parittaṃ vitakkacaritavasena āgataṃ, appamāṇaṃ mohacaritavasena, suvaṇṇaṃ dosacaritavasena, dubbaṇṇaṃ rāgacaritavasena.
Among these four, the limited (object) is mentioned in relation to the discursive (vitakka-carita) temperament, the immeasurable in relation to the deluded (moha-carita) temperament, the beautiful in relation to the angry (dosa-carita) temperament, and the ugly in relation to the lustful (rāga-carita) temperament.
Trong bốn điều này, “nhỏ bé” (paritta) được nói đến dựa trên hành vi suy tư (vitakkacarita), “vô lượng” (appamāṇa) dựa trên hành vi si mê (mohacarita), “đẹp” (suvaṇṇa) dựa trên hành vi sân hận (dosacarita), và “xấu” (dubbaṇṇa) dựa trên hành vi tham ái (rāgacarita).
Etesañhi etāni sappāyāni.
For these are suitable for them.
Thật vậy, những điều này phù hợp với họ.
Sā ca nesaṃ sappāyatā vitthārato visuddhimagge caritaniddese vuttā.
And their suitability is extensively explained in the description of temperaments in the Visuddhimagga.
Và sự phù hợp của chúng đã được nói đến chi tiết trong phần giải thích về hành vi (caritaniddesa) trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Pañcamaabhibhāyatanādīsu nīlānīti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ.
In the fifth abhibhāyatana and so on, "blue" is stated in a comprehensive sense.
Trong thắng xứ thứ năm trở đi, “màu xanh dương” (Nīlāni) được nói đến theo nghĩa bao quát tất cả.
Nīlavaṇṇānīti vaṇṇavasena.
"Blue-colored" is by way of color.
“Có màu xanh dương” (Nīlavaṇṇāni) là theo nghĩa màu sắc.
Nīlanidassanānīti nidassanavasena, apaññāya mānavivarāni asambhinnavaṇṇāni ekanīlāneva hutvā dissantīti vuttaṃ hoti.
"Blue-hued" is by way of appearance, meaning that they appear as intensely blue, with no interspersed colors, like a single expanse of blue.
“Với vẻ xanh dương” (Nīlanidassanāni) là theo nghĩa vẻ ngoài, có nghĩa là chúng xuất hiện như những khoảng trống không bị che khuất, với màu sắc không pha trộn, chỉ toàn màu xanh dương.
Nīlanibhāsānīti idaṃ pana obhāsavasena vuttaṃ, nīlobhāsāni nīlappabhāyuttānīti attho.
"Blue-lustered" is stated by way of radiance, meaning that they have a blue aura and are imbued with blue light.
“Với ánh sáng xanh dương” (Nīlanibhāsāni) điều này được nói đến theo nghĩa ánh sáng, có nghĩa là chúng có ánh sáng xanh dương, rực rỡ với màu xanh dương.
Etena nesaṃ visuddhataṃ dasseti.
By this, their purity is shown.
Điều này cho thấy sự trong sạch của chúng.
Visuddhavaṇṇavaseneva hi imāni cattāri abhibhāyatanāni vuttāni.
Indeed, these four abhibhāyatanas are spoken of by way of pure colors.
Thật vậy, bốn thắng xứ này được nói đến dựa trên màu sắc trong sạch.
Umāpupphanti etañhi pupphaṃ siniddhaṃ mudu, dissamānampi nīlameva hoti.
"Umā flower": This flower is soft and tender; when seen, it is indeed blue.
Hoa lanh (Umāpupphaṃ) – loài hoa này mềm mại, dịu dàng, và khi nhìn thấy cũng có màu xanh dương.
Girikaṇṇikapupphādīni pana dissamānāni setadhātukāneva honti.
Girikaṇṇika flowers and others, however, appear to be of a white element.
Còn các loài hoa như hoa Girikaṇṇikā thì khi nhìn thấy lại có màu trắng.
Tasmā idameva gahitaṃ, na tāni.
Therefore, this alone is taken, not those.
Vì vậy, chỉ loài hoa này được dùng làm ví dụ, chứ không phải những loài hoa kia.
Bārāṇaseyyakanti bārāṇasisambhavaṃ.
"From Bārāṇasī" means originating from Bārāṇasī.
Vải Bārāṇasī (Bārāṇaseyyakaṃ) là loại vải có nguồn gốc từ Bārāṇasī.
Tattha kira kappāsopi mudu, suttakantikāyopi tantavāyāpi chekā, udakampi suci siniddhaṃ.
It is said that in that place, the cotton is soft, the spinners and weavers are skilled, and the water is clean and smooth.
Ở đó, bông mềm mại, những người kéo sợi và thợ dệt đều khéo léo, và nước cũng trong sạch, dịu dàng.
Tasmā taṃ vatthaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ hoti; dvīsupi passesu maṭṭhaṃ mudu siniddhaṃ khāyati.
Therefore, that cloth is smooth on both sides; it feels smooth, soft, and tender on both sides.
Vì vậy, loại vải đó được dệt tinh xảo ở cả hai mặt; nó mềm mại, dịu dàng và mịn màng ở cả hai mặt.
Pītānītiādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
In "yellow" and so on, the meaning should be understood in the same way.
Trong các câu như “màu vàng” (Pītāni) v.v., ý nghĩa cũng cần được hiểu theo cách tương tự.
‘‘Nīlakasiṇaṃ uggaṇhanto nīlasmiṃ nimittaṃ gaṇhāti pupphasmiṃ vā vatthasmiṃ vā vaṇṇadhātuyā vā’’tiādikaṃ panettha kasiṇakaraṇañca parikammañca appanāvidhānañca sabbaṃ visuddhimagge vitthārato vuttameva.
The entire process of kasiṇa creation, its preliminary work, and the procedure for absorption, beginning with "one taking up the blue kasiṇa apprehends the sign in the blue, whether in a flower, a cloth, or a color element," has already been explained in detail in the Visuddhimagga.
Ở đây, khi hành giả thực hành nīlakasiṇa (biến xứ màu xanh), vị ấy lấy nimitta (tướng) từ một vật màu xanh, hoặc từ hoa, hoặc từ vải, hoặc từ sắc tướng. Việc chế tạo kasiṇa, parikamma (công tác chuẩn bị), và cách thức appanā (an chỉ) tất cả đều đã được trình bày chi tiết trong Visuddhimagga.
Imānipi aṭṭha abhibhāyatanāni abhītabhāvadassanatthameva ānītāni.
These eight abhibhāyatanas have also been adduced solely for the purpose of demonstrating fearlessness.
Tám abhibhāyatana này cũng được đưa ra chỉ để chứng tỏ trạng thái vô úy.
Imāni kira vatvā evamāha – ‘‘ānanda, evarūpāpi samāpattiyo samāpajjantassa ca vuṭṭhahantassa ca tathāgatassa bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthi, māraṃ pana ekakaṃ disvā tathāgato bhāyeyyāti ko evaṃ saññaṃ uppādetumarahati.
It is said that having stated these, He spoke thus: "Ananda, for the Tathāgata, who enters into and emerges from such attainments, there is no fear or trepidation. Who indeed could conceive such a notion that the Tathāgata would be afraid simply by seeing Māra alone?"
Sau khi thuyết giảng về những điều này, Đức Phật đã nói như sau: “Này Ānanda, khi Như Lai nhập và xuất khỏi những định như vậy, không có sự sợ hãi hay rụt rè. Ai có thể nghĩ rằng Như Lai sẽ sợ hãi khi chỉ nhìn thấy một mình Māra?
Abhīto, ānanda, tathāgato acchambhī, sato sampajāno āyusaṅkhāraṃ ossajī’’ti.
"Ananda, the Tathāgata is fearless, untroubled, mindful, and fully aware; he has relinquished the life-force."
Này Ānanda, Như Lai là vô úy, không run sợ, tỉnh giác và chánh niệm, đã từ bỏ thọ hành của mình.”
183. Piyehi manāpehīti mātāpitābhātābhaginiādikehi jātiyā nānābhāvo, maraṇena vinābhāvo, bhavena aññathābhāvo.
Piyehi manāpehī means the nānābhāvo (separation) by birth from beloved and agreeable ones such as mothers, fathers, brothers, and sisters; vinābhāvo (parting) by death; and aññathābhāvo (alteration) by existence.
183. Piyehi manāpehī (với những người thân yêu, đáng mến) là nānābhāvo (sự khác biệt) về chủng tộc với cha mẹ, anh chị em, v.v.; vinābhāvo (sự chia lìa) do cái chết; aññathābhāvo (sự thay đổi) do sự tồn tại.
Taṃ kutettha labbhā ti tanti tasmā, yasmā sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo, tasmā dasa pāramiyo pūretvāpi, sambodhiṃ patvāpi, dhammacakkaṃ pavattetvāpi, yamakapāṭihāriyaṃ dassetvāpi, devorohaṇaṃ katvāpi, yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, taṃ vata tathāgatassāpi sarīraṃ mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, rodantenāpi kandantenāpi na sakkā taṃ kāraṇaṃ laddhunti.
Taṃ kutettha labbhā means "therefore" (taṃ); since there is separation from all beloved and agreeable ones, it is not possible that the Tathāgata's body, which is born, arisen, conditioned, and subject to decay, should not decay, even after perfecting ten perfections, attaining enlightenment, setting the Dhamma-wheel in motion, displaying the Twin Miracle, and descending from the deva-world. It is not possible to obtain that condition by weeping or lamenting.
Taṃ kutettha labbhā (làm sao có thể đạt được điều đó ở đây?) có nghĩa là: “Vì tất cả những người thân yêu, đáng mến đều phải chia lìa, nên dù đã hoàn thành mười pāramī (ba-la-mật), đã đạt được sambodhi (giác ngộ hoàn toàn), đã chuyển dhammacakka (bánh xe pháp), đã thể hiện yamakapāṭihāriya (phép thần thông song đôi), đã giáng trần từ cõi trời, thì cái gì đã sinh, đã tồn tại, là hữu vi, là pháp hoại diệt, thì làm sao thân thể của Như Lai lại không hoại diệt được? Điều đó không thể xảy ra. Dù có khóc lóc, than vãn cũng không thể đạt được điều đó.”
Puna paccāvamissatīti yaṃ cattaṃ vantaṃ, taṃ vata puna paṭikhādissatīti attho.
Puna paccāvamissatī means that which has been abandoned and relinquished will be eaten again.
Puna paccāvamissatī (sẽ ăn lại) có nghĩa là: “Cái đã xả bỏ, đã nôn ra, lại sẽ ăn lại.”
184. Yathayidaṃ brahmacariyanti yathā idaṃ sikkhāttayasaṅgahaṃ sāsanabrahmacariyaṃ.
Yathayidaṃ brahmacariyaṃ means this holy life of the Dispensation, which encompasses the three trainings.
184. Yathayidaṃ brahmacariyaṃ (như Phạm hạnh này) là Phạm hạnh trong giáo pháp này, bao gồm ba học pháp.
Addhaniyanti addhānakkhamaṃ.
Addhaniyaṃ means enduring for a long time.
Addhaniyaṃ (lâu dài) là có thể tồn tại lâu dài.
Ciraṭṭhitikanti cirappavattivasena ciraṭṭhitikaṃ.
Ciraṭṭhitikaṃ means long-lasting in the sense of existing for a long time.
Ciraṭṭhitikaṃ (tồn tại lâu dài) là tồn tại lâu dài do sự tiếp nối lâu dài.
Cattāro satipaṭṭhānātiādi sabbaṃ lokiyalokuttaravaseneva kathitaṃ.
Cattāro satipaṭṭhānā and so forth, all these have been spoken of in terms of both mundane and supramundane.
Cattāro satipaṭṭhānā (bốn niệm xứ) và các điều tương tự đều được thuyết giảng theo cách thế gian và siêu thế.
Etesaṃ pana bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ vinicchayo sabbākārena visuddhimagge paṭipadāñāṇadassanavisuddhiniddese vutto.
The determination of these factors of enlightenment has been explained in all aspects in the section on the Purification of Knowledge and Vision of the Way in the Visuddhimagga.
Tuy nhiên, sự phân tích về các pháp bodhipakkhiya (trợ đạo) này đã được trình bày đầy đủ trong phần Paṭipadāñāṇadassanavisuddhiniddesa của Visuddhimagga.
Sesamettha uttānamevāti.
The rest here is straightforward.
Phần còn lại ở đây đã rõ nghĩa.
186. Nāgāpalokitanti yathā hi mahājanassa aṭṭhīni koṭiyā koṭiṃ āhacca ṭhitāni paccekabuddhānaṃ, aṅkusakalaggāni viya, na evaṃ buddhānaṃ.
Nāgāpalokitaṃ: Just as the bones of ordinary people are joined end to end, and those of Paccekabuddhas are intertwined like elephant hooks, it is not so with Buddhas.
186. Nāgāpalokitaṃ (cái nhìn của voi chúa): Xương của những người bình thường chồng lên nhau, còn xương của các vị Độc Giác Phật thì như những móc câu dính vào nhau, nhưng xương của các vị Phật thì không như vậy.
Buddhānaṃ pana saṅkhalikāni viya ekābaddhāni hutvā ṭhitāni, tasmā pacchato apalokanakāle na sakkā hoti gīvaṃ parivattetuṃ.
The bones of Buddhas, however, are joined together like a chain, so it is not possible to turn the neck when looking back.
Xương của các vị Phật được nối liền như những mắt xích, do đó, khi nhìn lại phía sau, không thể quay cổ được.
Yathā pana hatthināgo pacchābhāgaṃ apaloketukāmo sakalasarīreneva parivattati, evaṃ parivattitabbaṃ hoti.
Just as a lordly elephant turns its entire body when it wishes to look behind, so too must the Tathāgata turn.
Mà phải quay cả thân mình, giống như một con voi chúa muốn nhìn về phía sau thì quay cả thân mình.
Bhagavato pana nagaradvāre ṭhatvā – ‘‘vesāliṃ apalokessāmī’’ti citte uppannamatte – ‘‘bhagavā anekāni kappakoṭisahassāni pāramiyo pūrentehi tumhehi na gīvaṃ parivattetvā apalokanakammaṃ kata’’nti ayaṃ pathavī kulālacakkaṃ viya parivattetvā bhagavantaṃ vesālinagarābhimukhaṃ akāsi.
However, as soon as the Bhagavā thought, "I will look at Vesālī," while standing at the city gate, the earth, as if being a potter's wheel, turned the Bhagavā to face the city of Vesālī, as if saying, "Bhagavā, you, who have perfected perfections for many thousands of crores of aeons, have not performed the act of looking back by turning your neck."
Tuy nhiên, khi Đức Thế Tôn đứng ở cổng thành và ý nghĩ “Ta sẽ nhìn lại Vesālī” vừa khởi lên, thì trái đất này, như một bánh xe của người thợ gốm, đã quay tròn và hướng Đức Thế Tôn về phía thành Vesālī, như thể nói: “Bạch Thế Tôn, ngài đã không quay cổ nhìn lại khi hoàn thành các pāramī (ba-la-mật) trong vô số ngàn kappa (kiếp).”
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This is said with reference to that.
Lời này được nói ra để ám chỉ điều đó.
Nanu ca na kevalaṃ vesāliyāva, sāvatthirājagahanāḷandapāṭaligāmakoṭigāmanātikagāmakesupi tato tato nikkhantakāle taṃ taṃ sabbaṃ pacchimadassanameva, tattha tattha kasmā nāgāpalokitaṃ nāpalokesīti?
Now, was it not only from Vesālī, but also from Sāvatthī, Rājagaha, Nāḷandā, Pāṭaligāma, Koṭigāma, and Nātikagāma that each departure was a final viewing? Why then did he not perform the nāgāpalokita there?
Há chẳng phải không chỉ ở Vesālī, mà cả ở Sāvatthī, Rājagaha, Nāḷandā, Pāṭaligāma, Koṭigāma, Nātikagāma, v.v., khi rời khỏi những nơi đó, tất cả những cái nhìn đó đều là cái nhìn cuối cùng sao? Tại sao ở những nơi đó Ngài không thực hiện cái nhìn nāgāpalokita?
Anacchariyattā.
Because it would not have been extraordinary.
Vì không có gì kỳ lạ.
Tattha tattha hi nivattetvā apalokentassetaṃ na acchariyaṃ hoti, tasmā nāpalokesi.
For if he had turned and looked back at those places, it would not have been extraordinary, therefore he did not do so.
Thật vậy, ở những nơi đó, việc quay lại nhìn không phải là điều kỳ lạ, do đó Ngài đã không nhìn lại.
Api ca vesālirājāno āsannavināsā, tiṇṇaṃ vassānaṃ upari vinassissanti.
Moreover, the kings of Vesālī were nearing their destruction; they would perish after three years.
Hơn nữa, các vị vua của Vesālī sắp bị diệt vong, họ sẽ bị diệt vong sau ba năm.
Te taṃ nagaradvāre nāgāpalokitaṃ nāma cetiyaṃ katvā gandhamālādīhi pūjessanti, taṃ nesaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatīti tesaṃ anukampāya apalokesi.
They would build a shrine called Nāgāpalokita at the city gate and worship it with perfumes, garlands, and so on; that would be for their long-term welfare and happiness. Thus, out of compassion for them, he looked back.
Họ sẽ xây một cetiya (tháp) tên là Nāgāpalokita ở cổng thành và cúng dường bằng hương hoa, v.v. Điều đó sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho họ. Vì lòng từ bi đối với họ, Ngài đã nhìn lại.
188. Neva abhinanditabbanti haṭṭhatuṭṭhehi sādhukāraṃ datvā pubbeva na sotabbaṃ, evaṃ kate hi pacchā ‘‘idaṃ na sametī’’ti vuccamāno – ‘‘kiṃ pubbeva ayaṃ dhammo, idāni na dhammo’’ti vatvā laddhiṃ na vissajjeti.
Neva abhinanditabbaṃ means one should not applaud and listen to it in advance with joy and delight; for if this is done, when it is later said, "This does not conform," one will not relinquish the doctrine, saying, "How can this be Dhamma before, and not Dhamma now?"
188. Neva abhinanditabbaṃ (không nên hoan hỷ) có nghĩa là không nên vội vàng tán thán và lắng nghe trước. Nếu làm như vậy, sau này khi bị nói là “điều này không đúng”, người ta sẽ không từ bỏ quan điểm của mình mà nói: “Tại sao trước đây là Pháp, bây giờ lại không phải là Pháp?”
Nappaṭikkositabbanti – ‘‘kiṃ esa bālo vadatī’’ti evaṃ pubbeva na vattabbaṃ, evaṃ vutte hi vattuṃ yuttampi na vakkhati.
Nappaṭikkositabbaṃ means one should not say in advance, "What is this fool saying?" for if this is said, even what is proper to say will not be said.
Nappaṭikkositabbaṃ (không nên bác bỏ) có nghĩa là không nên vội vàng nói: “Kẻ ngu này đang nói gì vậy?” Nếu nói như vậy, thì điều đáng nói cũng sẽ không được nói.
Tenāha – ‘‘anabhinanditvā appaṭikkositvā’’ti.
Therefore, it is said, "without applauding and without rejecting."
Do đó, Đức Phật đã nói: “Không hoan hỷ, không bác bỏ.”
Padabyañjanānīti padasaṅkhātāni byañjanāni.
Padabyañjanānī means the syllables that constitute the words.
Padabyañjanānī (các từ ngữ và câu chữ) là các câu chữ được gọi là từ ngữ.
Sādhukaṃ uggahetvāti imasmiṃ ṭhāne pāḷi vuttā, imasmiṃ ṭhāne attho vutto, imasmiṃ ṭhāne anusandhi kathito, imasmiṃ ṭhāne pubbāparaṃ kathitanti suṭṭhu gahetvā.
Sādhukaṃ uggahetvā means having properly grasped (it), understanding: "Here the Pāḷi is stated, here the meaning is stated, here the connection is explained, here the antecedents and consequences are explained."
Sādhukaṃ uggahetvā (nắm giữ kỹ lưỡng) có nghĩa là nắm giữ kỹ lưỡng rằng: “Ở chỗ này, pāḷi (kinh văn) được nói; ở chỗ này, ý nghĩa được nói; ở chỗ này, sự liên kết được nói; ở chỗ này, tiền hậu được nói.”
Sutte osāretabbānīti sutte otāretabbāni.
Sutte osāretabbānī means they should be placed in the Sutta.
Sutte osāretabbānī (nên đưa vào kinh) là nên đưa vào kinh.
Vinaye sandassetabbānīti vinaye saṃsandetabbāni.
Vinaye sandassetabbānī means they should be compared with the Vinaya.
Vinaye sandassetabbānī (nên đối chiếu với luật) là nên đối chiếu với luật.
Ettha ca suttanti vinayo.
Here, sutta means Vinaya.
Ở đây, sutta (kinh) là vinaya (luật).
Yathāha – ‘‘kattha paṭikkhittaṃ?
As it is said, "Where is it prohibited?
Như đã nói: “Đã bị cấm ở đâu?
Sāvatthiyaṃ suttavibhaṅge’’ti (cuḷava. 457).
In Sāvatthī, in the Suttavibhaṅga."
Ở Sāvatthī, trong Suttavibhaṅga.”
Vinayoti khandhako.
Vinayo means the Khandhaka.
Vinayo (luật) là Khandhaka.
Yathāha – ‘‘vinayātisāre’’ti.
As it is said, "in a transgression against the Vinaya."
Như đã nói: “Trong Vinayātisāra.”
Evaṃ vinayapiṭakampi na pariyādiyati.
Thus, even the Vinaya Piṭaka is not fully encompassed.
Như vậy, ngay cả Tạng Luật cũng không được bao gồm đầy đủ.
Ubhatovibhaṅgā pana suttaṃ, khandhakaparivārā vinayoti evaṃ vinayapiṭakaṃ pariyādiyati.
However, the Ubhatovibhaṅga is a sutta, and the Khandhakas and Parivāra are Vinaya; thus, the Vinaya Piṭaka is fully encompassed.
Tuy nhiên, cả hai Vibhaṅga là Sutta, còn Khandhaka và Parivāra là Vinaya; nếu phân loại Sutta và Vinaya như vậy, thì Tạng Luật được bao gồm đầy đủ.
Athavā suttantapiṭakaṃ suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayoti evaṃ dveyeva piṭakāni pariyādiyanti.
Alternatively, the Suttanta Piṭaka is sutta, and the Vinaya Piṭaka is Vinaya; thus, only two Piṭakas are encompassed.
Hoặc giả, Tạng Kinh là Sutta, Tạng Luật là Vinaya; nếu chấp nhận như vậy, thì chỉ hai Tạng này được bao gồm đầy đủ.
Suttantābhidhammapiṭakāni vā suttaṃ, vinayapiṭakaṃ vinayoti evampi tīṇi piṭakāni na tāva pariyādiyanti.
Or, if the Suttanta and Abhidhamma Piṭakas are sutta, and the Vinaya Piṭaka is Vinaya, even then the three Piṭakas are not yet fully encompassed.
Hoặc Tạng Kinh và Tạng Vi Diệu Pháp là Sutta, Tạng Luật là Vinaya; ngay cả như vậy, ba Tạng cũng chưa được bao gồm đầy đủ.
Asuttanāmakañhi buddhavacanaṃ nāma atthi.
For there is indeed Dhamma designated as 'non-sutta'.
Thật vậy, có những lời Phật dạy không mang tên Sutta.
Seyyathidaṃ – jātakaṃ, paṭisambhidā, niddeso, suttanipāto, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā, therīgāthā, apadānanti.
Namely: Jātaka, Paṭisambhidā, Niddesa, Suttanipāta, Dhammapada, Udāna, Itivuttaka, Vimānavatthu, Petavatthu, Theragāthā, Therīgāthā, Apadāna.
Chẳng hạn như: Jātaka, Paṭisambhidā, Niddesa, Suttanipāta, Dhammapada, Udāna, Itivuttaka, Vimānavatthu, Petavatthu, Theragāthā, Therīgāthā, Apadāna.
‘‘Ye kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi, ime dhammā sarāgāya saṃvattanti no virāgāya, saññogāya saṃvattanti no visaññogāya, ācayāya saṃvattanti no apacayāya, mahicchatāya saṃvattanti no appicchatāya, asantuṭṭhiyā saṃvattanti no santuṭṭhiyā, saṅgaṇikāya saṃvattanti no pavivekāya, kosajjāya saṃvattanti no vīriyārambhāya, dubbharatāya saṃvattanti no subharatāya.
“Gotami, those things of which you know, ‘These things lead to passion, not to dispassion; to bondage, not to disengagement; to accumulation, not to reduction; to great desires, not to few desires; to discontent, not to contentment; to company, not to seclusion; to laziness, not to the arousal of energy; to being difficult to support, not to being easy to support,’
"Này Gotamī, những pháp nào mà cô biết: ‘Những pháp này đưa đến tham ái, không đưa đến ly tham; đưa đến chấp thủ, không đưa đến ly chấp thủ; đưa đến tích tập, không đưa đến đoạn trừ; đưa đến đa dục, không đưa đến thiểu dục; đưa đến bất mãn, không đưa đến mãn túc; đưa đến hội chúng, không đưa đến độc cư; đưa đến biếng nhác, không đưa đến tinh cần; đưa đến khó nuôi, không đưa đến dễ nuôi’. Này Gotamī, cô hãy kiên quyết giữ vững rằng: ‘Đây không phải là Pháp, đây không phải là Luật, đây không phải là lời giáo huấn của bậc Đạo sư’.
Ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi – ‘neso dhammo, neso vinayo, netaṃ satthusāsana’nti.
Gotami, you should definitely bear in mind, ‘This is not Dhamma, this is not Vinaya, this is not the Teacher’s Dispensation.’
Này Gotamī, cô hãy kiên quyết giữ vững rằng: ‘Đây không phải là Pháp, đây không phải là Luật, đây không phải là lời giáo huấn của bậc Đạo sư’.
Ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi, ime dhammā virāgāya saṃvattanti no sarāgāya, visaññogāya saṃvattanti no saññogāya, apacayāya saṃvattanti no ācayāya, appicchatāya saṃvattanti no mahicchatāya, santuṭṭhiyā saṃvattanti no asantuṭṭhiyā, pavivekāya saṃvattanti no saṅgaṇikāya, vīriyārambhāya saṃvattanti no kosajjāya, subharatāya saṃvattanti no dubbharatāya.
But Gotami, those things of which you know, ‘These things lead to dispassion, not to passion; to disengagement, not to bondage; to reduction, not to accumulation; to few desires, not to great desires; to contentment, not to discontent; to seclusion, not to company; to the arousal of energy, not to laziness; to being easy to support, not to being difficult to support,’
Còn những pháp nào mà cô biết: ‘Những pháp này đưa đến ly tham, không đưa đến tham ái; đưa đến ly chấp thủ, không đưa đến chấp thủ; đưa đến đoạn trừ, không đưa đến tích tập; đưa đến thiểu dục, không đưa đến đa dục; đưa đến mãn túc, không đưa đến bất mãn; đưa đến độc cư, không đưa đến hội chúng; đưa đến tinh cần, không đưa đến biếng nhác; đưa đến dễ nuôi, không đưa đến khó nuôi’. Này Gotamī, cô hãy kiên quyết giữ vững rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là lời giáo huấn của bậc Đạo sư’."
Ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi – ‘eso dhammo, eso vinayo, etaṃ satthusāsana’nti’’ (a. ni. 8.53).
Gotami, you should definitely bear in mind, ‘This is Dhamma, this is Vinaya, this is the Teacher’s Dispensation’.”
Này Gotamī, cô hãy kiên quyết giữ vững rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là lời giáo huấn của bậc Đạo sư’." (A.N. 8.53).
Tasmā sutteti tepiṭake buddhavacane otāretabbāni.
Therefore, sutte means they should be introduced into the Buddha's words of the Tipiṭaka.
Do đó, sutte (trong Kinh) có nghĩa là cần phải đưa vào lời Phật dạy trong Tam Tạng.
Vinayeti etasmiṃ rāgādivinayakāraṇe saṃsandetabbānīti ayamettha attho.
Vinaye means they should be compared to this cause of dispelling passion, etc. This is the meaning here.
Vinaye (trong Luật) có nghĩa là cần phải đối chiếu với nguyên nhân diệt trừ tham ái v.v. này. Đây là ý nghĩa ở đây.
Na ceva sutte osarantīti suttapaṭipāṭiyā katthaci anāgantvā challiṃ uṭṭhapetvā guḷhavessantara-guḷhaummagga-guḷhavinaya-vedallapiṭakānaṃ aññatarato āgatāni paññāyantīti attho.
Na ceva sutte osaranti means they do not appear in any Sutta sequence but are known to come from one of the secret Vessantara, secret Ummagga, secret Vinaya, or Vedalla Piṭakas, having been extracted as a husk. This is the meaning.
Na ceva sutte osarantī (và không phù hợp với Kinh) có nghĩa là không xuất hiện trong bất kỳ trình tự kinh nào, mà xuất hiện từ một trong các bộ Guḷhavessantara, Guḷhaummagga, Guḷhavinaya, Vedallapiṭaka, do đó được hiểu là những điều được tạo ra từ bên ngoài.
Evaṃ āgatāni hi rāgādivinaye ca na paññāyamānāni chaḍḍetabbāni honti.
For such passages, if they are not found in the dispelling of passion, etc., they should be rejected.
Thật vậy, những điều xuất hiện như vậy và không được tìm thấy trong sự diệt trừ tham ái v.v. thì phải bị loại bỏ.
Tena vuttaṃ – ‘‘iti hetaṃ, bhikkhave, chaḍḍeyyāthā’’ti.
Therefore it was said: "Thus, bhikkhus, you should reject them."
Vì vậy, đã nói: "Này các Tỳ-khưu, các ông hãy loại bỏ những điều đó."
Etenupāyena sabbattha attho veditabbo.
The meaning should be understood everywhere by this method.
Theo phương pháp này, ý nghĩa cần được hiểu ở khắp mọi nơi.
‘‘Idaṃ kappati, idaṃ na kappatī’’ti kappiyākappiyavinicchaye patte – ‘‘yaṃ, bhikkhave, mayā idaṃ na kappatīti appaṭikkhittaṃ, taṃ ce akappiyaṃ anulometi, kappiyaṃ paṭibāhati, taṃ vo na kappatī’’tiādinā (mahāva. 305) nayena khandhake vuttā cattāro mahāpadesā pamāṇaṃ.
When it comes to determining what is allowable and not allowable, as in "This is allowable, this is not allowable," the four Mahāpadesas stated in the Khandhaka are the standard, according to the method beginning with: "Monks, if something I have not forbidden as 'this is not allowable' conforms to what is not allowable and obstructs what is allowable, then it is not allowable for you."
Khi cần quyết định về những điều hợp lệ và không hợp lệ, tức là "Điều này hợp lệ, điều này không hợp lệ", thì bốn Đại giáo pháp được nêu trong Khandhaka là tiêu chuẩn, theo cách thức "Này các Tỳ-khưu, điều gì mà Ta không cấm đoán là không hợp lệ, nếu điều đó phù hợp với điều không hợp lệ và mâu thuẫn với điều hợp lệ, thì điều đó không hợp lệ đối với các ông" v.v.
Tesaṃ vinicchayakathā samantapāsādikāyaṃ vuttā.
The discussion for determining these is given in the Samantapāsādikā.
Lời giải thích về sự quyết định của chúng được nêu trong Samantapāsādikā.
Tattha vuttanayena yaṃ kappiyaṃ anulometi, tadeva kappiyaṃ, itaraṃ akappiyanti evaṃ sanniṭṭhānaṃ kātabbaṃ.
According to the method stated there, only that which conforms to what is allowable is allowable; anything else is not allowable. Such a conclusion should be made.
Theo cách thức đã nêu ở đó, chỉ những gì phù hợp với điều hợp lệ mới là hợp lệ, còn những điều khác là không hợp lệ; sự kết luận như vậy cần được thực hiện.
Ekaṃsabyākaraṇīyo pañho, vibhajjabyākaraṇīyo pañho, paṭipucchābyākaraṇīyo pañho, ṭhapanīyo pañhoti imāni cattāri pañhabyākaraṇāni nāma.
The four ways of answering questions are: a question to be answered categorically, a question to be answered analytically, a question to be answered by asking a counter-question, and a question to be set aside.
Câu hỏi cần trả lời dứt khoát, câu hỏi cần trả lời phân tích, câu hỏi cần hỏi lại rồi trả lời, và câu hỏi cần gác lại – đây gọi là bốn cách trả lời câu hỏi.
Tattha ‘‘cakkhuṃ anicca’’nti puṭṭhena – ‘‘āma anicca’’nti ekaṃseneva byākātabbaṃ.
Among these, when asked, "Is the eye impermanent?", one should answer categorically, "Yes, it is impermanent."
Trong số đó, khi được hỏi "Mắt là vô thường?", thì phải trả lời dứt khoát "Vâng, là vô thường".
Esa nayo sotādīsu.
The same method applies to the ear, etc.
Điều này cũng áp dụng cho tai v.v.
Ayaṃ ekaṃsabyākaraṇīyo pañho.
This is a question to be answered categorically.
Đây là câu hỏi cần trả lời dứt khoát.
‘‘Aniccaṃ nāma cakkhu’’nti puṭṭhena – ‘‘na cakkhumeva, sotampi aniccaṃ ghānampi anicca’’nti evaṃ vibhajitvā byākātabbaṃ.
When asked, "Is only the eye impermanent?", one should answer by differentiating, "Not only the eye, the ear is also impermanent, the nose is also impermanent," and so forth.
Khi được hỏi "Cái tên vô thường là mắt?", thì phải trả lời phân tích rằng "Không chỉ mắt, tai cũng vô thường, mũi cũng vô thường" v.v.
Ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo pañho.
This is a question to be answered analytically.
Đây là câu hỏi cần trả lời phân tích.
‘‘Yathā cakkhu tathā sotaṃ, yathā sotaṃ tathā cakkhu’’nti puṭṭhena ‘‘kenaṭṭhena pucchasī’’ti paṭipucchitvā ‘‘dassanaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte ‘‘na hī’’ti byākātabbaṃ, ‘‘aniccaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte āmāti byākātabbaṃ.
When asked, "Is the eye like the ear, and the ear like the eye?", one should ask a counter-question, "In what sense do you ask?"; if it is said, "I ask in the sense of seeing," one should answer, "No"; if it is said, "I ask in the sense of impermanence," one should answer, "Yes."
Khi được hỏi "Mắt như thế nào thì tai như thế đó, tai như thế nào thì mắt như thế đó?", thì phải hỏi lại "Ngươi hỏi theo nghĩa nào?", nếu được trả lời "Tôi hỏi theo nghĩa thấy", thì phải trả lời "Không phải", nếu được trả lời "Tôi hỏi theo nghĩa vô thường", thì phải trả lời "Vâng".
Ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho.
This is a question to be answered by asking a counter-question.
Đây là câu hỏi cần hỏi lại rồi trả lời.
‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’ntiādīni puṭṭhena pana ‘‘abyākatametaṃ bhagavatā’’ti ṭhapetabbo, esa pañho na byākātabbo.
But when asked, "Is the soul the same as the body?", etc., one should set aside that question, stating, "This has not been declared by the Blessed One"; that question should not be answered.
Tuy nhiên, khi được hỏi về "Cái đó là linh hồn, cái đó là thân thể" v.v., thì câu hỏi đó phải được gác lại, không được trả lời, nói rằng "Điều này đã được Thế Tôn không tuyên bố".
Ayaṃ ṭhapanīyo pañho.
This is a question to be set aside.
Đây là câu hỏi cần gác lại.
Iti tenākārena pañhe sampatte imāni cattāri pañhabyākaraṇāni pamāṇaṃ.
Thus, when questions arise in that manner, these four ways of answering questions are the standard.
Do đó, khi những câu hỏi như vậy xuất hiện, bốn cách trả lời câu hỏi này là tiêu chuẩn.
Imesaṃ vasena so pañho byākātabbo.
That question should be answered according to these.
Câu hỏi đó phải được trả lời theo các cách này.
Suttādīsu pana suttaṃ nāma tisso saṅgītiyo ārūḷhāni tīṇi piṭakāni.
Among sutta and the others, sutta refers to the three Piṭakas which were included in the three councils.
Trong số Sutta v.v., Sutta là ba Tạng đã được kết tập trong ba kỳ Kết tập.
Suttānulomaṃ nāma anulomakappiyaṃ.
Suttānuloma refers to what is allowable in accordance with the suttas.
Suttānuloma là điều hợp lệ theo Kinh.
Ācariyavādo nāma aṭṭhakathā.
Ācariyavāda refers to the commentaries (aṭṭhakathā).
Ācariyavāda là các bản Chú giải.
Attanomati nāma nayaggāhena anubuddhiyā attano paṭibhānaṃ.
Attanomati refers to one's own insight, understood through grasping the method.
Attanomati là sự hiểu biết của riêng mình thông qua việc nắm bắt phương pháp và sự giác ngộ.
Tattha suttaṃ appaṭibāhiyaṃ, taṃ paṭibāhantena buddhova paṭibāhito hoti.
Among these, the sutta is not to be refuted; one who refutes it refutes the Buddha himself.
Trong số đó, Sutta là không thể bác bỏ; người bác bỏ Sutta là đã bác bỏ chính Đức Phật.
Anulomakappiyaṃ pana suttena samentameva gahetabbaṃ, na itaraṃ.
What is allowable in accordance with the suttas should be accepted only when it agrees with the sutta, not otherwise.
Tuy nhiên, điều hợp lệ theo Kinh chỉ nên được chấp nhận khi phù hợp với Kinh, không phải điều khác.
Ācariyavādopi suttena samentoyeva gahetabbo, na itaro.
The ācariyavāda should also be accepted only when it agrees with the sutta, not otherwise.
Lời dạy của các bậc Thầy cũng chỉ nên được chấp nhận khi phù hợp với Kinh, không phải điều khác.
Attanomati pana sabbadubbalā, sāpi suttena samentāyeva gahetabbā, na itarā.
Attanomati, however, is the weakest of all; it too should be accepted only when it agrees with the sutta, not otherwise.
Còn ý kiến của bản thân là yếu kém nhất, điều đó cũng chỉ nên được chấp nhận khi phù hợp với Kinh, không phải điều khác.
Pañcasatikā, sattasatikā, sahassikāti imā pana tisso saṅgītiyo. Suttampi tāsu āgatameva pamāṇaṃ, itaraṃ gārayhasuttaṃ na gahetabbaṃ.
The three councils are the Pañcasatikā, the Sattasatikā, and the Sahassikā. Only what comes from these councils is considered sutta and is the standard; other blameworthy suttas should not be accepted.
Năm trăm, bảy trăm, một ngàn – đây là ba kỳ Kết tập. Ngay cả Kinh cũng chỉ những gì đã được đưa vào các kỳ đó mới là tiêu chuẩn, những Kinh đáng chê trách khác không nên chấp nhận.
Tattha otarantānipi hi padabyañjanāni na ceva sutte otaranti, na ca vinaye sandissantīti veditabbāni.
For even words and letters that appear there are understood as neither appearing in the sutta nor aligning with the Vinaya.
Thật vậy, những từ và chữ cái được đưa vào đó cần được hiểu là không phù hợp với Kinh và không được tìm thấy trong Luật.
Sūkaramaddavanti nātitaruṇassa nātijiṇṇassa ekajeṭṭhakasūkarassa pavattamaṃsaṃ.
It is said to be soft and tender. The meaning is that he had it prepared and thoroughly cooked.
Sūkaramaddava có nghĩa là thịt của một con heo đực đầu đàn, không quá non cũng không quá già.
Taṃ kira mudu ceva siniddhañca hoti, taṃ paṭiyādāpetvā sādhukaṃ pacāpetvāti attho.
It is indeed soft and tender. The meaning is, having had it prepared, it should be cooked well.
Nghe nói, thịt đó mềm và béo; ý nghĩa là đã chuẩn bị và nấu chín kỹ lưỡng.
Eke bhaṇanti – ‘‘sūkaramaddavanti pana muduodanassa pañcagorasayūsapācanavidhānassa nāmetaṃ, yathā gavapānaṃ nāma pākanāma’’nti.
Some say: ‘‘The name sūkaramaddava refers to a method of preparing soft rice with the juice of five cow-products, just as gavapāna is a name for a prepared drink.’’
Một số người nói rằng – ‘‘Sūkaramaddava’’ đây là tên gọi của món cơm mềm được chế biến với năm loại tinh chất sữa bò, giống như “gavapāna” là tên của một loại đồ uống đã được chế biến.
Keci bhaṇanti – ‘‘sūkaramaddavaṃ nāma rasāyanavidhi, taṃ pana rasāyanasatthe āgacchati, taṃ cundena – ‘bhagavato parinibbānaṃ na bhaveyyā’ti rasāyanaṃ paṭiyatta’’nti.
Some say: ‘‘ Sūkaramaddava is a rejuvenating elixir, mentioned in the science of elixirs (rasāyana). Cunda prepared it with the thought, ‘May the Bhagavā not attain Parinibbāna.’’’
Một số khác nói rằng – ‘‘Sūkaramaddava’’ là một phương pháp chế biến thuốc trường sinh (rasāyana), nó được đề cập trong các kinh điển về rasāyana. Cunda đã chuẩn bị món rasāyana đó với ý nghĩ: “Mong rằng Đức Thế Tôn sẽ không nhập Niết Bàn.”
Tattha pana dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu devatā ojaṃ pakkhipiṃsu.
In that (sūkaramaddava), devas from the four great continents, surrounded by two thousand islands, infused their essence.
Hơn nữa, ở đó, từ bốn đại châu với hai ngàn tiểu đảo vây quanh, các vị thiên đã bỏ tinh chất (oja) vào.
190. Bhuttassa ca sūkaramaddavenāti bhuttassa udapādi, na pana bhuttapaccayā.
190. ‘‘Upon consuming the sūkaramaddava’’: the illness arose upon consuming, but not because of consuming.
190. Bhuttassa ca sūkaramaddavenā (do đã dùng món sūkaramaddava) – căn bệnh đã phát sinh ở Đức Thế Tôn sau khi dùng bữa, chứ không phải do bữa ăn đó gây ra.
Yadi hi abhuttassa uppajjissatha, atikharo bhavissati.
For if it had arisen without consuming, it would have been very severe.
Nếu căn bệnh phát sinh khi chưa dùng bữa, thì nó sẽ rất dữ dội.
Siniddhabhojanaṃ bhuttattā panassa tanuvedanā ahosi.
However, because he had eaten a smooth meal, his pain was slight.
Nhưng vì đã dùng bữa ăn mềm mại, nên cảm giác đau đớn của Ngài đã giảm bớt.
Teneva padasā gantuṃ asakkhi.
Therefore, he was able to walk on foot.
Chính vì thế, Ngài có thể đi bộ.
Virecamānoti abhiṇhaṃ pavattalohitavirecanova samāno.
‘‘Having purged’’: meaning, having frequent bloody dysentery.
Virecamāno (đang bị tiêu chảy) – Ngài vẫn tiếp tục bị tiêu chảy ra máu thường xuyên.
Avocāti attanā patthitaṭṭhāne parinibbānatthāya evamāha.
‘‘Said’’: he spoke thus for his Parinibbāna at the desired place.
Avocā (đã nói) – Ngài đã nói như vậy để nhập Niết Bàn tại nơi Ngài mong muốn.
Imā pana dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitagāthāyoti veditabbā.
These verses, however, should be understood as having been established by the elders who compiled the Dhamma.
Tuy nhiên, cần biết rằng những bài kệ này đã được các trưởng lão kết tập Pháp đặt ra.
192. Pukkusoti tassa nāmaṃ.
192. ‘‘Pukkusa’’ is his name.
192. Pukkuso là tên của người đó.
Mallaputtoti mallarājaputto.
‘‘Mallaputta’’ means a son of the Mallā kings.
Mallaputto là con trai của vua Malla.
Mallā kira vārena rajjaṃ kārenti.
The Mallās, it is said, rule in turn.
Các vị vua Malla luân phiên trị vì vương quốc.
Yāva nesaṃ vāro na pāpuṇāti, tāva vaṇijjaṃ karonti.
As long as their turn has not arrived, they engage in trade.
Chừng nào chưa đến lượt trị vì, họ vẫn buôn bán.
Ayampi vaṇijjameva karonto pañca sakaṭasatāni yojāpetvā dhuravāte vāyante purato gacchati, pacchā vāte vāyante satthavāhaṃ purato pesetvā sayaṃ pacchā gacchati.
This one (Pukkusa), too, was engaged in trade; having yoked five hundred carts, he went ahead when the headwind blew, and when the tailwind blew, he sent the caravan leader ahead and followed behind himself.
Người này cũng đang buôn bán, đã cho năm trăm cỗ xe kéo, và khi gió xuôi chiều, ông đi trước; khi gió ngược chiều, ông cử người dẫn đoàn đi trước và tự mình đi sau.
Tadā pana pacchā vāto vāyi, tasmā esa purato satthavāhaṃ pesetvā sabbaratanayāne nisīditvā kusinārato nikkhamitvā ‘‘pāvaṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
At that time, a tailwind was blowing; therefore, he sent the caravan leader ahead, sat in a chariot adorned with all kinds of jewels, and departed from Kusinārā, setting out on the road, thinking, ‘‘I will go to Pāvā.’’
Lúc đó, gió thổi từ phía sau, vì vậy ông đã cử người dẫn đoàn đi trước, tự mình ngồi trên cỗ xe toàn châu báu, rời Kusinārā và lên đường đi đến Pāvā với ý nghĩ: “Tôi sẽ đi đến Pāvā.”
Tena vuttaṃ – ‘‘kusinārāya pāvaṃ addhānamaggappaṭipanno hotī’’ti.
Therefore, it was said: ‘‘He was travelling on the road from Kusinārā to Pāvā.’’
Do đó, có lời nói: “Ông đang trên đường từ Kusinārā đến Pāvā.”
193. Niccharantīsūti vicarantīsu.
193. ‘‘Niccharantīsū’’ means moving about (as if emerging from between clouds), or flashing brightly.
193. Niccharantīsū nghĩa là “đang di chuyển,” hoặc “đang lóe sáng.”
Asaniyā phalantiyāti navavidhāya asaniyā bhijjamānāya viya mahāravaṃ ravantiyā.
‘‘Asaniyā phalantiyā’’ means when a nine-fold thunderbolt, like a splitting thunderbolt, rumbled with a great sound.
Asaniyā phalantiyā nghĩa là “khi sét đánh, như thể bị vỡ ra với tiếng kêu lớn, giống như chín loại sét đang nổ.”
Navavidhā hi asaniyo – asaññā, vicakkā, saterā, gaggarā, kapisīsā, macchavilolikā, kukkuṭakā, daṇḍamaṇikā, sukkhāsanīti.
For there are nine kinds of thunderbolts: asaññā, vicakkā, saterā, gaggarā, kapisīsā, macchavilolikā, kukkuṭakā, daṇḍamaṇikā, and sukkhāsanī.
Thật vậy, có chín loại sét: asaññā (sét vô tri), vicakkā (sét bánh xe), saterā (sét sắc bén), gaggarā (sét gầm gừ), kapisīsā (sét đầu khỉ), macchavilolikā (sét cá quẫy), kukkuṭakā (sét gà), daṇḍamaṇikā (sét cán cày), và sukkhāsanī (sét khô).
Tattha asaññā asaññaṃ karoti.
Among these, the asaññā thunderbolt makes one unconscious.
Trong số đó, asaññā làm cho người ta mất tri giác.
Vicakkā ekaṃ cakkaṃ karoti.
The vicakkā thunderbolt makes a single wheel.
Vicakkā tạo ra một vòng tròn.
Saterā saterasadisā hutvā patati.
The saterā thunderbolt falls like one that cuts away rubbish.
Saterā rơi xuống giống như một vật sắc bén.
Gaggarā gaggarāyamānā patati.
The gaggarā thunderbolt falls making a gaggarā sound.
Gaggarā rơi xuống với tiếng gầm gừ.
Kapisīsā bhamukaṃ ukkhipento makkaṭo viya hoti.
The kapisīsā thunderbolt is like a monkey raising its eyebrows.
Kapisīsā giống như một con khỉ nhướn mày.
Macchavilolikā vilolitamaccho viya hoti.
The macchavilolikā thunderbolt is like a flitting fish.
Macchavilolikā giống như một con cá đang quẫy.
Kukkuṭakā kukkuṭasadisā hutvā patati.
The kukkuṭakā thunderbolt falls like a rooster with outstretched wings.
Kukkuṭakā rơi xuống giống như một con gà.
Daṇḍamaṇikā naṅgalasadisā hutvā patati.
The daṇḍamaṇikā thunderbolt falls like the handle of a plow.
Daṇḍamaṇikā rơi xuống giống như cán cày.
Sukkhāsanī patitaṭṭhānaṃ samugghāṭeti.
The sukkhāsanī thunderbolt completely destroys the place where it falls.
Sukkhāsanī phá hủy hoàn toàn nơi nó rơi xuống.
194. Siṅgīvaṇṇanti siṅgīsuvaṇṇavaṇṇaṃ.
194. ‘‘Siṅgīvaṇṇaṃ’’ means having the color of Siṅgī gold.
194. Siṅgīvaṇṇanti (có màu vàng ròng) nghĩa là “có màu sắc giống như vàng ròng (siṅgīsuvaṇṇa).”
Yugamaṭṭhanti maṭṭhayugaṃ, saṇhasāṭakayugaḷanti attho.
‘‘Yugamaṭṭhaṃ’’ means a smooth pair of garments, that is, a pair of fine cloths.
Yugamaṭṭhanti (một đôi y phục mềm mại) nghĩa là “một đôi y phục mềm mại, một đôi y phục mịn màng.”
Dhāraṇīyanti antarantarā mayā dhāretabbaṃ, paridahitabbanti attho.
‘‘Dhāraṇīyaṃ’’ means it should be worn by me from time to time, meaning it should be put on.
Dhāraṇīyanti (nên được mặc) nghĩa là “nên được tôi mặc vào thỉnh thoảng, nên được mặc và khoác vào.”
Taṃ kira so tathārūpe chaṇadivaseyeva dhāretvā sesakāle nikkhipati.
It is said that he (Pukkusa) would wear that pair of garments only on such festive days and put it away at other times.
Người ta nói rằng Pukkusa chỉ mặc bộ y phục đó vào những ngày lễ hội đặc biệt và cất giữ nó vào những lúc khác.
Evaṃ uttamaṃ maṅgalavatthayugaṃ sandhāyāha.
Thus, he spoke referring to such an excellent auspicious pair of cloths.
Vì vậy, lời nói này ám chỉ một đôi y phục tốt lành và cao quý như vậy.
Anukampaṃ upādāyāti mayi anukampaṃ paṭicca.
‘‘Anukampaṃ upādāyā’’ means out of compassion for me.
Anukampaṃ upādāyā (vì lòng từ bi) nghĩa là “vì lòng từ bi đối với tôi.”
Acchādehīti upacāravacanametaṃ – ekaṃ mayhaṃ dehi, ekaṃ ānandassāti attho.
‘‘Acchādehī’’ is a term of polite address – meaning, give one to me, and one to Ānanda.
Acchādehī (xin hãy mặc) đây là một lời nói lịch sự – nghĩa là “xin hãy dâng một tấm cho tôi và một tấm cho Ānanda.”
Kiṃ pana thero taṃ gaṇhīti?
Did the elder accept it?
Vậy, vị trưởng lão có nhận không?
Āma gaṇhi.
Yes, he accepted it.
Vâng, ngài đã nhận.
Matthakappattakiccattā.
Because his service had reached its culmination.
Vì công việc phục vụ đã đạt đến đỉnh cao.
Kiñcāpi hesa evarūpaṃ lābhaṃ paṭikkhipitvā upaṭṭhākaṭṭhānaṃ paṭipanno.
Although he had rejected such offerings and taken up the role of attendant.
Mặc dù ngài đã từ chối những lợi lộc như vậy và đã đảm nhận vai trò người phục vụ.
Taṃ panassa upaṭṭhākakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ.
But his service as an attendant had reached its culmination.
Nhưng công việc phục vụ của ngài đã đạt đến đỉnh cao.
Tasmā aggahesi.
Therefore, he accepted it.
Vì vậy, ngài đã nhận.
Ye cāpi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘anārādhako maññe ānando pañcavīsati vassāni upaṭṭhahantena na kiñci bhagavato santikā tena laddhapubba’’nti.
And also, for the purpose of cutting off the opportunity for those who might say: ‘‘Ananda, I suppose, could not please (the Bhagavā); serving for twenty-five years, he never received anything from the Bhagavā.’’
Và cũng để cắt đứt cơ hội cho những ai có thể nói: “Ānanda chắc hẳn đã không làm hài lòng Đức Thế Tôn, vì sau hai mươi lăm năm phục vụ, ngài chưa từng nhận được bất cứ điều gì từ Đức Thế Tôn.”
Tesaṃ vacanokāsacchedanatthampi aggahesi.
He accepted it for the purpose of cutting off the opportunity for their talk.
Ngài cũng đã nhận để cắt đứt cơ hội nói như vậy của họ.
Api ca jānāti bhagavā – ‘‘ānando gahetvāpi attanā na dhāressati, mayhaṃyeva pūjaṃ karissati.
Moreover, the Bhagavā knew: ‘‘Even if Ānanda accepts it, he will not wear it himself, but will offer it to me.
Hơn nữa, Đức Thế Tôn biết: “Dù Ānanda có nhận, ngài cũng sẽ không tự mình mặc, mà sẽ cúng dường cho ta.
Mallaputtena pana ānandaṃ pūjentena saṅghopi pūjito bhavissati, evamassa mahāpuññarāsi bhavissatī’’ti therassa ekaṃ dāpesi.
And by honoring Ānanda, the Mallā’s son will also have honored the Saṅgha, and thus he will accumulate a great mass of merit.’’ Thinking this, he had one (garment) given to the elder.
Và khi con trai của Malla cúng dường Ānanda, Tăng đoàn cũng sẽ được cúng dường, nhờ đó công đức của người này sẽ rất lớn.” Với ý nghĩ đó, Ngài đã cho vị trưởng lão một tấm.
Theropi teneva kāraṇena aggahesīti.
The elder also accepted it for the same reason.
Vị trưởng lão cũng đã nhận vì lý do đó.
Dhammiyā kathāyāti vatthānumodanakathāya.
‘‘Dhammiyā kathāyā’’ means with a Dhamma talk of approving the offering of clothes.
Dhammiyā kathāyā (bằng lời nói về Pháp) nghĩa là “bằng lời nói tán thán y phục cúng dường.”
Imesu kho, ānanda, dvīsupi kālesūti kasmā imesu dvīsu kālesu evaṃ hoti?
‘‘Imesu kho, Ānanda, dvīsupi kālesū’’: Why does this happen at these two times?
Imesu kho, Ānanda, dvīsupi kālesū (Thật vậy, Ānanda, trong hai thời điểm này) – Tại sao trong hai thời điểm này lại xảy ra như vậy?
Āhāravisesena ceva balavasomanassena ca.
Due to the specialty of the food and intense joy.
Do sự đặc biệt của thức ăn và niềm hoan hỷ mạnh mẽ.
Etesu hi dvīsu kālesu sakalacakkavāḷe devatā āhāre ojaṃ pakkhipanti, taṃ paṇītabhojanaṃ kucchiṃ pavisitvā pasannarūpaṃ samuṭṭhāpeti.
For at these two times, devas throughout the entire cosmos infuse their nutritive essence into the food, and that exquisite food, upon entering the stomach, produces a radiant form.
Trong hai thời điểm này, các vị thiên trên toàn cõi vũ trụ đều bỏ tinh chất vào thức ăn, và món ăn tinh túy đó khi vào bụng sẽ tạo ra một sắc thái trong sáng.
Āhārasamuṭṭhānarūpassa pasannattā manacchaṭṭhāni indriyāni ativiya virocanti.
Because the form produced by the food is radiant, the six sense faculties, including the mind, shine exceptionally bright.
Do sắc thái do thức ăn tạo ra trong sáng, sáu căn (manacchaṭṭhāni indriyāni) trở nên rạng rỡ một cách đặc biệt.
Sambodhidivase cassa – ‘‘anekakappakoṭisatasahassasañcito vata me kilesarāsi ajja pahīno’’ti āvajjantassa balavasomanassaṃ uppajjati, cittaṃ pasīdati, citte pasanne lohitaṃ pasīdati, lohite pasanne manacchaṭṭhāni indriyāni ativiya virocanti.
And on the day of Sambodhi, an intense joy arises in him as he reflects, ‘‘Indeed, the mass of defilements accumulated over hundreds of thousands of crores of aeons has been abandoned by me today.’’ His mind becomes clear, and when his mind is clear, his blood becomes clear, and when his blood is clear, the six sense faculties, including the mind, shine exceptionally bright.
Vào ngày giác ngộ của Ngài, khi Ngài quán chiếu: “Thật vậy, khối phiền não đã tích lũy hàng trăm ngàn vạn kiếp của ta hôm nay đã được đoạn trừ,” một niềm hoan hỷ mạnh mẽ phát sinh, tâm Ngài trở nên thanh tịnh. Khi tâm thanh tịnh, máu huyết thanh tịnh, và khi máu huyết thanh tịnh, sáu căn trở nên rạng rỡ một cách đặc biệt.
Parinibbānadivasepi – ‘‘ajja, dānāhaṃ, anekehi buddhasatasahassehi paviṭṭhaṃ amatamahānibbānaṃ nāma nagaraṃ pavisissāmī’’ti āvajjantassa balavasomanassaṃ uppajjati, cittaṃ pasīdati, citte pasanne lohitaṃ pasīdati, lohite pasanne manacchaṭṭhāni indriyāni ativiya virocanti.
Also, on the day of Parinibbāna, when he reflected, ‘‘Today, indeed, I shall enter the city called deathless great Nibbāna, which has been entered by many hundreds of thousands of Buddhas,’’ strong joy arose in him; his mind became clear; when his mind was clear, his blood became clear; when his blood was clear, the sixth sense faculty, mind, shone exceedingly brightly.
Vào ngày Bát-niết-bàn, khi Ngài quán niệm: “Hôm nay, Ta sẽ nhập vào thành Đại Niết-bàn Bất tử mà vô số trăm ngàn chư Phật đã nhập”, thì đại hỷ tâm khởi lên, tâm thanh tịnh, tâm thanh tịnh thì huyết thanh tịnh, huyết thanh tịnh thì sáu căn (manacchaṭṭhāni indriyāni) trở nên vô cùng rạng rỡ.
Iti āhāravisesena ceva balavasomanassena ca imesu dvīsu kālesu evaṃ hotīti veditabbaṃ.
Thus it should be understood that in these two instances, it is due to the special food and the strong joy that it happens in this way.
Vì vậy, cần biết rằng vào hai thời điểm này, do sự đặc biệt của thức ăn và đại hỷ tâm, mà sự việc xảy ra như vậy.
Upavattaneti pācīnato nivattanasālavane.
The word Upavattane means in the sāla grove that turns back from the east.
Upavattane (U-pa-vát-ta-ne) có nghĩa là trong rừng cây sāla (sa-la) quay về từ phía đông.
Antarena yamakasālānanti yamakasālarukkhānaṃ majjhe.
The phrase between the twin sāla trees means in the middle of the twin sāla trees.
Antarena yamakasālānaṃ (An-ta-rê-na Ya-ma-ka-sa-la-naṃ) có nghĩa là giữa hai cây sāla đôi.
Gantvāna buddho nadikaṃ kakudhanti imāpi gāthā saṅgītikāleyeva ṭhapitā.
These verses, Gantvāna buddho nadikaṃ Kakudhaṃ (The Buddha, having gone to the Kakudha river), were also placed there at the time of the recitation.
Gantvāna buddho nadikaṃ Kakudhaṃ (Gan-tvā-na búd-đô na-đi-kaṃ Ka-ku-đaṃ) - Những bài kệ này cũng được đặt vào thời kỳ kiết tập.
Tattha pavattā bhagavā idha dhammeti bhagavā idha sāsane dhamme pavattā, caturāsīti dhammakkhandhasahassāni pavattānīti attho.
Here, Bhagavā, the promoter of the Dhamma here means that the Blessed One is the promoter of the Dhamma in this Dispensation; it means that eighty-four thousand Dhamma aggregates were promoted.
Ở đây, pavattā Bhagavā idha Dhamme (pa-vát-tā Ba-ga-va ít-tha Đam-mê) có nghĩa là Đức Thế Tôn đã làm cho Pháp được lưu truyền trong Giáo pháp này, tức là tám vạn bốn ngàn pháp uẩn đã được lưu truyền.
Pamukhe nisīdīti satthu puratova nisīdi.
He sat in front means he sat right in front of the Teacher.
Pamukhe nisīdī (Pa-múc-khê ni-sī-đī) có nghĩa là ngồi trước mặt Đức Bổn Sư.
Ettāvatā ca thero anuppatto.
By this time, the elder had arrived.
Đến đây thì Trưởng lão đã đến.
Evaṃ anuppattaṃ atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi.
When he had thus arrived, then the Blessed One addressed Venerable Ānanda.
Khi Tôn giả Ānanda đã đến như vậy, Đức Thế Tôn liền gọi Tôn giả Ānanda.
197. Alābhāti ye aññesaṃ dānānisaṃsasaṅkhātā lābhā honti, te alābhā.
197. Disadvantages means those gains, which are the advantages of giving to others, are disadvantages.
197. Alābhā (A-la-bha) có nghĩa là những lợi lộc mà người khác nhận được, được gọi là phước báu của việc bố thí, thì không phải là lợi lộc.
Dulladdhanti puññavisesena laddhampi manussattaṃ dulladdhaṃ.
Ill-gained means that even human existence, obtained through special merit, is ill-gained.
Dulladdhaṃ (Đu-lát-đaṃ) có nghĩa là thân người dù được nhờ phước báu đặc biệt, nhưng là khó được.
Yassa teti yassa tava.
Whose you means "whose of you".
Yassa te (Yát-sa tê) có nghĩa là của ngươi.
Uttaṇḍulaṃ vā atikilinnaṃ vā ko jānāti, kīdisampi pacchimaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathāgato parinibbuto, addhā te yaṃ vā taṃ vā dinnaṃ bhavissatīti.
Who knows whether the last alms-food the Tathāgata consumed before attaining Parinibbāna was uncooked or overcooked? Surely, you must have given him just anything, they would say.
Ai biết được là cơm chưa chín hay quá nhão, Đức Như Lai đã thọ dụng bữa ăn cuối cùng như thế nào rồi nhập Niết-bàn, chắc hẳn ngươi đã dâng cúng một bữa ăn tầm thường nào đó.
Lābhāti diṭṭhadhammikasamparāyikadānānisaṃsasaṅkhātā lābhā.
Gains means gains referred to as the benefits of giving, both in this life and in future lives.
Lābhā (La-bha) có nghĩa là những lợi lộc được gọi là phước báu của việc bố thí trong hiện tại và vị lai.
Suladdhanti tuyhaṃ manussattaṃ suladdhaṃ.
Well-gained means your human existence is well-gained.
Suladdhaṃ (Su-lát-đaṃ) có nghĩa là thân người của ngươi đã được tốt lành.
Samasamaphalāti sabbākārena samānaphalā.
Having equal results means having equal results in all respects.
Samasamaphalā (Sa-ma-sa-ma-pha-la) có nghĩa là có quả báo bình đẳng về mọi phương diện.
Nanu ca yaṃ sujātāya dinnaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā tathāgato abhisambuddho, so sarāgasadosasamohakāle paribhutto, ayaṃ pana cundena dinno vītarāgavītadosavītamohakāle paribhutto, kasmā ete samaphalāti?
Surely, the alms-food given by Sujātā, which the Tathāgata partook of before attaining full Awakening, was consumed at a time when he had defilements of lust, hatred, and delusion. However, this alms-food given by Cunda was consumed at a time when he was free from lust, hatred, and delusion. Why, then, are these of equal result?
Chẳng phải bữa ăn mà Đức Như Lai đã thọ dụng do Sujātā cúng dường để thành Chánh Đẳng Giác, bữa ăn ấy được thọ dụng vào lúc còn tham, sân, si sao? Còn bữa ăn do Cunda cúng dường này được thọ dụng vào lúc đã ly tham, ly sân, ly si, tại sao chúng lại có quả báo bình đẳng?
Parinibbānasamatāya ca samāpattisamatāya ca anussaraṇasamatāya ca.
Because of the equality of Parinibbāna, the equality of attainments, and the equality of recollection.
Do sự bình đẳng về Bát-niết-bàn, sự bình đẳng về các thiền định, và sự bình đẳng về sự hồi tưởng.
Bhagavā hi sujātāya dinnaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā saupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto, cundena dinnaṃ paribhuñjitvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutoti evaṃ parinibbānasamatāyapi samaphalā.
For the Blessed One, having partaken of the alms-food given by Sujātā, attained Nibbāna with a residue of aggregates (saupādisesa-nibbāna-dhātu); and having partaken of that given by Cunda, attained Nibbāna without any residue of aggregates (anupādisesa-nibbāna-dhātu). Thus, they are of equal result even in terms of equality of Parinibbāna.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã thọ dụng bữa ăn do Sujātā cúng dường rồi nhập Bát-niết-bàn với Hữu Dư Y Niết-bàn giới; còn thọ dụng bữa ăn do Cunda cúng dường rồi nhập Bát-niết-bàn với Vô Dư Y Niết-bàn giới. Như vậy, chúng có quả báo bình đẳng ngay cả về sự bình đẳng của Bát-niết-bàn.
Abhisambujjhanadivase ca catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhyā samāpattiyo samāpajji, parinibbānadivasepi sabbā tā samāpajjīti evaṃ samāpattisamatāyapi samaphalā.
On the day of his full Awakening, he entered into twenty-four hundred thousand million attainments, and on the day of his Parinibbāna, he also entered into all of them. Thus, they are of equal result even in terms of equality of attainments.
Vào ngày thành đạo, Ngài đã nhập vào hai mươi bốn vạn ức thiền định, và vào ngày Bát-niết-bàn, Ngài cũng đã nhập vào tất cả các thiền định đó. Như vậy, chúng có quả báo bình đẳng ngay cả về sự bình đẳng của các thiền định.
Sujātā ca aparabhāge assosi – ‘‘na kiresā rukkhadevatā, bodhisatto kiresa, taṃ kira piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, sattasattāhaṃ kirassa tena yāpanaṃ ahosī’’ti.
Later, Sujātā heard, ‘‘Indeed, that was not a tree deity; it was the Bodhisatta. Having partaken of that alms-food, he attained supreme perfect Enlightenment. For seven weeks, he sustained himself with it.’’
Về sau, Sujātā nghe nói: “Người đó không phải là thần cây, mà là Bồ-tát. Ngài đã thọ dụng bữa ăn đó rồi thành Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, và nhờ bữa ăn đó mà Ngài đã duy trì sự sống trong bảy tuần lễ.”
Tassā idaṃ sutvā – ‘‘lābhā vata me’’ti anussarantiyā balavapītisomanassaṃ udapādi.
When she heard this, strong joy and happiness arose in her as she recollected, ‘‘Indeed, I have gained great fortune!’’
Khi nghe điều này, Sujātā hồi tưởng: “Thật là lợi lộc cho ta!”, và đại hỷ tâm khởi lên.
Cundassāpi aparabhāge – ‘‘avasānapiṇḍapāto kira mayā dinno, dhammasīsaṃ kira me gahitaṃ, mayhaṃ kira piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā satthā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbuto’’ti sutvā ‘‘lābhā vata me’’ti anussarato balavasomanassaṃ udapādīti evaṃ anussaraṇasamatāyapi samaphalāti veditabbā.
Later, when Cunda heard, ‘‘Indeed, the last alms-food was given by me; indeed, the pinnacle of the Dhamma was received through me; indeed, having partaken of my alms-food, the Teacher attained Parinibbāna without any residue of aggregates (anupādisesa-nibbāna-dhātu),’’ strong joy and happiness arose in him as he recollected, ‘‘Indeed, I have gained great fortune!’’ Thus, they should be understood as being of equal result even in terms of equality of recollection.
Về sau, Cunda cũng nghe nói: “Ta đã cúng dường bữa ăn cuối cùng. Ta đã nắm giữ đỉnh cao của Pháp (Niết-bàn). Sau khi thọ dụng bữa ăn của ta, Đức Bổn Sư đã nhập Vô Dư Y Niết-bàn giới.” Khi nghe vậy, Cunda hồi tưởng: “Thật là lợi lộc cho ta!”, và đại hỷ tâm khởi lên. Như vậy, cần biết rằng chúng có quả báo bình đẳng ngay cả về sự bình đẳng của sự hồi tưởng.
Saṃyamatoti sīlasaṃyamena saṃyamantassa, saṃvare ṭhitassāti attho.
By restraint means by restraining with moral restraint, that is, for one who stands in restraint.
Saṃyamato (San-ya-ma-tô) có nghĩa là đối với người giữ gìn giới luật, người an trú trong sự phòng hộ.
Veraṃ na cīyatīti pañcavidhaṃ veraṃ na vaḍḍhati.
Hostility does not accumulate means the fivefold hostility does not increase.
Veraṃ na cīyatī (Vê-raṃ na cī-ya-tī) có nghĩa là năm loại oán thù không tăng trưởng.
Kusalo ca jahāti pāpakanti kusalo pana ñāṇasampanno ariyamaggena anavasesaṃ pāpakaṃ lāmakaṃ akusalaṃ jahāti.
And the skilled one abandons evil means the skilled one, endowed with wisdom, abandons all evil, base, unwholesome actions without residue through the Noble Path.
Kusalo ca jahāti pāpakaṃ (Ku-sa-lô ca ha-ha-ti pā-pa-kaṃ) có nghĩa là người thiện xảo, người đầy đủ trí tuệ, bằng Thánh đạo, từ bỏ hoàn toàn các ác pháp, các bất thiện pháp thấp kém.
Rāgadosamohakkhayā sa nibbutoti so imaṃ pāpakaṃ jahitvā rāgādīnaṃ khayā kilesanibbānena nibbutoti.
By the destruction of lust, hatred, and delusion, he is extinguished means that having abandoned this evil, he is extinguished by the Nibbāna of defilements due to the destruction of lust and so forth.
Rāgadosamohakkhayā sa nibbuto (Ra-gô-đô-sa-mô-hác-khay-yā sa níp-bu-tô) có nghĩa là người ấy, sau khi từ bỏ các ác pháp này, do sự đoạn tận tham, sân, si, đã nhập Niết-bàn bằng sự đoạn tận phiền não.
Iti cundassa ca dakkhiṇaṃ, attano ca dakkhiṇeyyasampattiṃ sampassamāno udānaṃ udānesīti.
Thus, perceiving Cunda’s offering and his own perfection as worthy of offerings, he uttered this solemn utterance.
Như vậy, khi quán xét phước báu của Cunda và sự xứng đáng được cúng dường của chính mình, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng.
198. Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti idha bhikkhūnaṃ gaṇanaparicchedo natthi.
198. Together with a great community of bhikkhus means that here there is no numerical limit to the bhikkhus.
198. Mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ (Ma-ha-ta bíc-khu-san-ghê-na sác-điṃ) - Ở đây, không có sự giới hạn về số lượng Tỳ-khưu.
Veḷuvagāme vedanāvikkhambhanato paṭṭhāya hi – ‘‘na cirena bhagavā parinibbāyissatī’’ti sutvā tato tato āgatesu bhikkhūsu ekabhikkhupi pakkanto nāma natthi.
For from the time the illness was suppressed in Veḷuvagāma, when bhikkhus from various places heard ‘‘The Blessed One will attain Parinibbāna soon,’’ not a single bhikkhu departed.
Thật vậy, kể từ khi Đức Thế Tôn xả bỏ thọ hành ở làng Veḷuva, khi nghe tin “Đức Thế Tôn sẽ nhập Bát-niết-bàn không lâu nữa”, không một Tỳ-khưu nào từ các nơi đến đã rời đi.
Tasmā gaṇanavītivatto saṅgho ahosi.
Therefore, the Saṅgha was beyond reckoning.
Vì vậy, Tăng đoàn đã vượt quá con số có thể đếm được.
Upavattanaṃ mallānaṃ sālavananti yatheva hi kalambanadītīrato rājamātuvihāradvārena thūpārāmaṃ gantabbaṃ hoti, evaṃ hiraññavatiyā pārimatīrato sālavanuyyānaṃ, yathā anurādhapurassa thūpārāmo, evaṃ taṃ kusinārāyaṃ hoti.
The sāla grove of the Mallas called Upavattana means that just as one goes from the bank of the Kaḷamba River through the gate of the Queen Mother’s monastery to the Thūpārāma, so too from the far bank of the Hiraññavatī River to the sāla grove, which is like the Thūpārāma of Anurādhapura, in Kusinārā.
Upavattanaṃ Mallānaṃ sālavanaṃ (U-pa-vát-ta-naṃ Mát-la-naṃ sa-la-va-naṃ) - Cũng như từ bờ sông Kalamba, qua cổng tu viện Rājāmātā để đến Thūpārāma, thì cũng vậy, từ bờ bên kia sông Hiraññavatī để đến Sālavanuyyāna (vườn sāla), và như Thūpārāma ở Anurādhapura, thì khu vườn đó ở Kusinārā.
Yathā thūpārāmato dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisanamaggo pācīnamukho gantvā uttarena nivatto, evaṃ uyyānato sālavanaṃ pācīnamukhaṃ gantvā uttarena nivattaṃ.
Just as the path entering the city from the southern gate of the Thūpārāma goes eastward and then turns north, so too the sāla grove from the park goes eastward and then turns north.
Cũng như con đường từ Thūpārāma, qua cổng phía nam để vào thành phố, ban đầu hướng về phía đông rồi quay về phía bắc, thì cũng vậy, con đường từ khu vườn đến rừng sāla, ban đầu hướng về phía đông rồi quay về phía bắc.
Tasmā taṃ – ‘‘upavattana’’nti vuccati.
Therefore, it is called Upavattana.
Vì vậy, nó được gọi là “upavattana”.
Antarena yamakasālānaṃ uttarasīsakanti tassa kira mañcakassa ekā sālapanti sīsabhāge hoti, ekā pādabhāge.
At the northern head-side between the twin sāla trees means that one row of sāla trees was at the head-side of that couch, and one at the foot-side.
Antarena yamakasālānaṃ uttarasīsakaṃ (An-ta-rê-na ya-ma-ka-sa-la-naṃ út-ta-ra-sī-sa-kaṃ) - Thật vậy, một hàng cây sāla nằm ở phía đầu của chiếc giường đó, và một hàng ở phía chân.
Tatrāpi eko taruṇasālo sīsabhāgassa āsanno hoti, eko pādabhāgassa.
Among them, one young sāla tree was near the head-side, and another near the foot-side.
Trong số đó, một cây sāla non ở gần phía đầu, và một cây ở phía chân.
Api ca yamakasālā nāma mūlakhandhaviṭapapattehi aññamaññaṃ saṃsibbitvā ṭhitasālāti vuttaṃ.
Moreover, twin sāla trees are said to be sāla trees that are intertwined with each other by their roots, trunks, branches, and leaves.
Hơn nữa, yamakasālā (ya-ma-ka-sa-la) được nói là những cây sāla đôi đứng liền nhau bằng rễ, thân, cành và lá.
Mañcakaṃ paññapehīti tasmiṃ kira uyyāne rājakulassa sayanamañco atthi, taṃ sandhāya paññapehīti āha.
Prepare a couch means that in that park there was a sleeping couch belonging to the royal family, and referring to that, he said, "Prepare it."
Mañcakaṃ paññapehī (Man-ca-kaṃ păn-nyá-pê-hī) - Thật vậy, trong khu vườn đó có một chiếc giường nằm của hoàng gia, Đức Thế Tôn đã nói “hãy sắp đặt” là ám chỉ chiếc giường đó.
Theropi taṃyeva paññapetvā adāsi.
The elder also prepared that very couch and presented it.
Trưởng lão cũng đã sắp đặt chiếc giường đó và dâng lên.
Ettha yaṃ dasannaṃ gocarisaṅkhātānaṃ pakatihatthīnaṃ balaṃ, taṃ ekassa kaḷāpassāti.
Here, the strength of ten ordinary elephants, like Gocari, is the strength of one Kaḷāpa elephant.
Ở đây, sức mạnh của mười con voi bình thường được gọi là Gocari, thì đó là sức mạnh của một con Kaḷāpa.
Evaṃ dasaguṇavaḍḍhitāya gaṇanāya pakatihatthīnaṃ koṭisahassabalappamāṇaṃ balaṃ, taṃ sabbampi cundassa piṇḍapātaṃ paribhuttakālato paṭṭhāya caṅgavāre pakkhittaudakaṃ viya parikkhayaṃ gataṃ.
Thus, by a tenfold multiplied calculation, the strength equivalent to a thousand crores of ordinary elephants—all of that strength, from the time Cunda's alms-food was consumed, became completely exhausted like water poured into a strainer.
Như vậy, sức mạnh tương đương một ngàn vạn con voi bình thường, được tăng lên mười lần theo phép tính, toàn bộ sức mạnh ấy đã tiêu tan như nước đổ vào rổ lọc sau khi Cunda cúng dường bữa ăn.
Pāvānagarato tīṇi gāvutāni kusinārānagaraṃ, etasmiṃ antare pañcavīsatiyā ṭhānesu nisīditvā mahatā ussāhena āgacchantopi sūriyassa atthaṅgamitavelāyaṃ sañjhāsamaye bhagavā sālavanaṃ paviṭṭho.
From Pāvā city to Kusinārā city is three gāvutas. In that interval, having sat down at twenty-five places, even though he came with great effort, the Bhagavā entered the Sāla grove at dusk, at the time of the setting sun.
Từ thành Pāvā đến thành Kusinārā là ba gāvuta. Trong khoảng cách đó, dù đã ngồi nghỉ ở hai mươi lăm nơi và đến với nỗ lực lớn, Thế Tôn vẫn vào rừng sāla vào lúc hoàng hôn, khi mặt trời đã lặn.
Evaṃ rogo sabbaṃ ārogyaṃ maddanto āgacchati.
In this way, the illness came, overcoming all good health.
Như vậy, bệnh tật đến, nghiền nát mọi sự khỏe mạnh.
Etamatthaṃ dassento viya sabbalokassa saṃvegakaraṃ vācaṃ bhāsanto – ‘‘kilantosmi, ānanda, nipajjissāmī’’ti āha.
As if demonstrating this very matter, speaking words that inspire urgency in all beings, he said, "I am weary, Ānanda, I will lie down."
Như thể để chỉ rõ điều này, Ngài đã nói lời gây xúc động cho toàn thế gian: “Này Ānanda, Ta mệt mỏi rồi, Ta sẽ nằm xuống.”
‘‘Sīho, bhikkhave, migarājā dakkhiṇena passena seyyaṃ kappeti…pe… attamano hotī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā. Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne, pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati.
"Monks, the lion, king of beasts, lies down on its right side... pleased in mind" (AN 4.246)—this is the lion's posture (sīhaseyyā). Indeed, a lion, king of beasts, due to its inherent power, places its two front paws in one spot, its hind paws in another spot, tucks its tail between its thighs, and after carefully noting the positions of its front paws, hind paws, and tail, it places its head upon its two front paws and lies down.
“Này các Tỳ-kheo, vua sư tử nằm nghiêng về bên phải… (tiếp theo)… nó cảm thấy hoan hỷ” – đây là tư thế nằm của sư tử. Vì có sức mạnh và uy thế lớn, vua sư tử đặt hai chân trước ở một chỗ, hai chân sau ở một chỗ, luồn đuôi vào giữa hai đùi, chú ý đến vị trí của chân trước, chân sau và đuôi, rồi đặt đầu lên hai chân trước mà nằm.
Divasaṃ sayitvāpi pabujjhamāno na utrasanto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti.
Even after sleeping for a day, when it awakens, it does not awaken startled, but lifts its head and observes the positions where its front paws, etc., were placed.
Dù nằm suốt ngày, khi thức dậy nó không giật mình hoảng sợ, mà ngẩng đầu lên và chú ý đến vị trí của các chân trước và các chi khác.
Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti – ‘‘na yidaṃ tuyhaṃ jātiyā sūrabhāvassa ca anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati.
If any position has been left, it becomes displeased, thinking, "This is not fitting for your birth and valor," and remains lying there, not departing for its hunting ground.
Nếu có bất kỳ vị trí nào bị xê dịch, nó sẽ không hài lòng và nằm yên ở đó, không đi kiếm ăn, nghĩ rằng: “Điều này không phù hợp với dòng dõi và sự dũng mãnh của ta.”
Avijahitvā ṭhite pana – ‘‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati.
But if the positions have not been left, it becomes overjoyed, thinking, "This is fitting for your birth and valor," rises, stretches like a lion, shakes its mane, roars a lion's roar three times, and then departs for its hunting ground.
Nhưng nếu không có gì xê dịch, nó sẽ vui mừng, đứng dậy, vươn vai như sư tử, rũ bờm, rống ba tiếng sư tử hống, rồi đi kiếm ăn, nghĩ rằng: “Điều này phù hợp với dòng dõi và sự dũng mãnh của ta.”
Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ.
Pāde pādaṃ means the left foot on the right foot.
Pāde pādaṃ: chân trái đặt lên chân phải.
Accādhāyāti atiādhāya, īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā.
Accādhāya means having placed it slightly beyond, having placed it a little further.
Accādhāya: đặt hơi vượt qua, tức là đặt hơi lệch một chút.
Gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti.
For if ankle rubs against ankle, or knee against knee, pain constantly arises, the mind is not one-pointed, and the lying posture is uncomfortable.
Thật vậy, nếu mắt cá chạm mắt cá, hoặc đầu gối chạm đầu gối, thì cảm giác đau sẽ thường xuyên phát sinh, tâm không thể định nhất, và tư thế nằm sẽ không thoải mái.
Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsu hoti.
But when placed in such a way that they do not rub, pain does not arise, the mind is one-pointed, and the lying posture is comfortable.
Nhưng khi đặt lệch đi để không chạm vào nhau, thì cảm giác đau không phát sinh, tâm định nhất, và tư thế nằm thoải mái.
Tasmā evaṃ nipajji.
Therefore, he lay down thus.
Vì vậy, Ngài đã nằm như vậy.
Anuṭṭhānaseyyaṃ upagatattā panettha – ‘‘uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā’’ti na vuttaṃ.
As he had entered a posture of not rising, it is not stated here, "having kept the perception of rising in mind."
Ở đây, vì Ngài đã vào tư thế nằm không đứng dậy, nên không nói: “tâm niệm đến ý muốn đứng dậy.”
Kāyavasena cettha anuṭṭhānaṃ veditabbaṃ, niddāvasena pana taṃ rattiṃ bhagavato bhavaṅgassa okāsoyeva nāhosi.
Here, the not-rising should be understood in terms of the body; however, in terms of sleep, there was no opportunity for the Bhagavā's bhavaṅga (life-continuum) that night.
Ở đây, việc không đứng dậy được hiểu theo phương diện thân thể; còn theo phương diện giấc ngủ, đêm đó Thế Tôn không có cơ hội cho bhavaṅga (hữu phần) phát sinh.
Paṭhamayāmasmiñhi mallānaṃ dhammadesanā ahosi, majjhimayāme subhaddassa pacchimayāme bhikkhusaṅghaṃ ovadi, balavapaccūse parinibbāyi.
Indeed, in the first watch, there was a discourse for the Mallas; in the middle watch, for Subhadda; in the last watch, he exhorted the Saṅgha of bhikkhus; and at a strong dawn, he attained parinibbāna.
Trong canh đầu, Ngài thuyết pháp cho các vương tử Malla; trong canh giữa, Ngài thuyết pháp cho Subhadda; trong canh cuối, Ngài giáo huấn chúng Tỳ-kheo; và vào lúc rạng đông mạnh mẽ, Ngài nhập Niết Bàn.
Sabbaphāliphullāti sabbe samantato pupphitā mūlato paṭṭhāya yāva aggā ekacchannā ahesuṃ, na kevalañca yamakasālāyeva, sabbepi rukkhā sabbapāliphullāva ahesuṃ.
Sabbaphāliphullā means all were blooming everywhere, covered entirely with flowers from root to top, and not only the twin sāla trees, but all trees were fully covered with flowers.
Sabbaphāliphullā: tất cả đều nở hoa khắp nơi, từ gốc đến ngọn đều được che phủ hoàn toàn, không chỉ riêng cây sāla đôi mà tất cả các cây đều nở hoa rực rỡ.
Na kevalañhi tasmiṃyeva uyyāne, sakalañhipi dasasahassacakkavāḷe pupphūpagā pupphaṃ gaṇhiṃsu, phalūpagā phalaṃ gaṇhiṃsu, sabbarukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhāpadumāni, vallīsu vallipadumāni, ākāsesu ākāsapadumāni pathavītalaṃ bhinditvā daṇḍapadumāni pupphiṃsu.
Not only in that park, but in the entire ten-thousand-world-system, trees that bore flowers bore flowers, and trees that bore fruit bore fruit. Lotus flowers bloomed from the trunks of all trees (trunk-lotuses), from the branches (branch-lotuses), from the creepers (creeper-lotuses), in the sky (sky-lotuses), and breaking through the surface of the earth (stalk-lotuses).
Không chỉ trong khu vườn đó, mà toàn bộ mười ngàn thế giới cũng có các cây ra hoa thì trổ hoa, các cây ra quả thì kết quả; trên thân cây của tất cả các cây đều có hoa sen thân cây, trên cành cây có hoa sen cành cây, trên dây leo có hoa sen dây leo, trên không trung có hoa sen không trung, và hoa sen cuống hoa trồi lên từ mặt đất.
Sabbo mahāsamuddo pañcavaṇṇapadumasañchanno ahosi.
The entire great ocean was covered with five-colored lotuses.
Toàn bộ đại dương được phủ kín bởi hoa sen năm màu.
Tiyojanasahassavitthato himavā ghanabaddhamorapiñchakalāpo viya, nirantaraṃ mālādāmagavacchiko viya, suṭṭhu pīḷetvā ābaddhapupphavaṭaṃsako viya, supūritaṃ pupphacaṅkoṭakaṃ viya ca atiramaṇīyo ahosi.
The Himavā, three thousand yojanas wide, was exceedingly beautiful, like a dense, tightly bound cluster of peacock feathers, like an uninterrupted garland-festoon, like a tightly pressed and fastened flower-wreath, and like a fully packed flower-basket.
Dãy Hy Mã Lạp Sơn rộng ba ngàn dojana trở nên vô cùng đẹp đẽ, như một chùm lông công dày đặc, như một dải hoa liên tục, như một vòng hoa được thắt chặt, và như một giỏ hoa đầy ắp.
Te tathāgatassa sarīraṃ okirantīti te yamakasālā bhummadevatāhi sañcalitakhandhasākhaviṭapā tathāgatassa sarīraṃ avakiranti, sarīrassa upari pupphāni vikirantīti attho.
Te tathāgatassa sarīraṃ okiranti means those twin sāla trees, with their trunks, branches, and twigs swayed by earth devas, showered the Tathāgata's body, meaning they scattered flowers over his body.
Te tathāgatassa sarīraṃ okirantī: những cây sāla đôi đó, với thân, cành và ngọn cây được các vị thiên thần trên đất lay động, đã rải hoa lên thân thể của Như Lai, nghĩa là rải hoa trên thân thể Ngài.
Ajjhokirantīti ajjhottharantā viya kiranti.
Ajjhokiranti means they scattered as if covering him over.
Ajjhokirantī: rải như thể phủ kín.
Abhippakirantīti abhiṇhaṃ punappunaṃ pakirantiyeva.
Abhippakiranti means they scattered repeatedly again and again.
Abhippakirantī: liên tục rải đi rải lại.
Dibbānīti devaloke nandapokkharaṇīsambhavāni, tāni honti suvaṇṇavaṇṇāni paṇṇacchattappamāṇapattāni, mahātumbamattaṃ reṇuṃ gaṇhanti.
Dibbāni means those born in the Nandā Pond in the deva realm. These are golden-colored, with leaves the size of parasols, and they contain pollen the size of a large gourd.
Dibbāni: những bông hoa thiên thượng, sinh ra từ hồ Nandā ở cõi trời, có màu vàng rực rỡ, lá to bằng chiếc dù che, và chứa một lượng phấn hoa lớn bằng quả bí ngô.
Na kevalañca mandāravapupphāneva, aññānipi pana dibbāni pāricchattakakoviḷārapupphādīni suvaṇṇacaṅkoṭakāni pūretvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyampi tidasapurepi brahmalokepi ṭhitāhi devatāhi paviṭṭhāni, antalikkhā patanti.
Not only Mandārava flowers, but also other divine flowers like Pāricchattaka, Koviḷāra, etc., filling golden baskets, are released by devas stationed at the rim of the Cakkavāḷa, in the city of the Tāvatiṁsa devas, and in the Brahmā realm, and they fall from the sky.
Không chỉ riêng hoa mandārava, mà những loài hoa trời khác như hoa pāricchattaka, koviḷāra, v.v., được các thiên nhân trú tại và thả xuống từ rìa biên giới thế giới, từ thành phố của ba mươi ba vị trời, và từ cõi Phạm thiên, rơi xuống từ hư không, đầy ắp trong những giỏ vàng.
Tathāgatassa sarīranti antarā avikiṇṇāneva āgantvā pattakiñjakkhareṇucuṇṇehi tathāgatassa sarīrameva okiranti.
These, referring to the Tathāgata’s body, without scattering in between, come and strew the Tathāgata’s body with powders of petals, filaments, and pollen.
Thân của Đức Như Lai – chúng không bị phân tán giữa chừng, mà đến và rải lên chính thân của Đức Như Lai bằng những cánh hoa, nhụy hoa và phấn hoa.
Dibbānipi candanacuṇṇānīti devatānaṃ upakappanacandanacuṇṇāni.
Divine sandalwood powders means sandalwood powders used by the devas.
Và những bột chiên đàn của chư thiên là những bột chiên đàn được chư thiên sử dụng.
Na kevalañca devatānaṃyeva, nāgasupaṇṇamanussānampi upakappanacandanacuṇṇāni.
And not only those used by devas, but also sandalwood powders used by nāgas, supaṇṇas, and humans.
Không chỉ riêng của chư thiên, mà còn là những bột chiên đàn được các loài Nāga, Supaṇṇa và nhân loại sử dụng.
Na kevalañca candanacuṇṇāneva, kāḷānusārikalohitacandanādisabbadibbagandhajālacuṇṇāni, haritālaañjanasuvaṇṇarajatacuṇṇāni sabbadibbagandhavāsavikatiyo suvaṇṇarajatādisamugge pūretvā cakkavāḷamukhavaṭṭiādīsu ṭhitāhi devatāhi paviṭṭhāni antarā avippakiritvā tathāgatasseva sarīraṃ okiranti.
Not only sandalwood powders, but also powders of all divine fragrant substances such as black agalloch, red sandalwood, etc., as well as powders of orpiment, collyrium, gold, and silver, and all kinds of divine fragrant scents, filling containers of gold, silver, and so forth, are released by devas stationed at the rim of the Cakkavāḷa and other places, and without scattering in between, they strew the Tathāgata’s body alone.
Không chỉ riêng bột chiên đàn, mà tất cả các loại bột hương trời khác như kāḷānusārika, chiên đàn đỏ, v.v., bột haritāla, añjana, vàng, bạc, và tất cả các loại hương liệu trời được chế biến đặc biệt, được các thiên nhân trú tại rìa biên giới thế giới và các cõi khác thả xuống từ những hộp đựng bằng vàng, bạc, v.v., chúng không bị phân tán giữa chừng mà rải lên chính thân của Đức Như Lai.
Dibbānipi saṅgītānīti varuṇavāraṇadevatā kira nāmetā dīghāyukā devatā – ‘‘mahāpuriso manussapathe nibbattitvā buddho bhavissatī’’ti sutvā ‘‘paṭisandhiggahaṇadivase naṃ gahetvā gamissāmā’’ti mālaṃ ganthetumārabhiṃsu.
Divine songs refers to the Varūṇavāraṇa devatās, long-lived devas, who, having heard, “The Great Being will be born in the human realm and become a Buddha,” began to weave a garland, intending, “We will take it on the day of his conception.”
Và những ca khúc của chư thiên – có những vị thiên nữ tên là Varuṇā và Vāraṇā, những vị thiên nữ có tuổi thọ dài, khi nghe rằng “Đại nhân sẽ xuất hiện trong cõi người và trở thành Đức Phật,” đã bắt đầu kết vòng hoa với ý định “Chúng ta sẽ mang chúng đi vào ngày Ngài tái sinh.”
Tā ganthamānāva – ‘‘mahāpuriso mātukucchiyaṃ nibbatto’’ti sutvā ‘‘tumhe kassa ganthathā’’ti vuttā ‘‘na tāva niṭṭhāti, kucchito nikkhamanadivase gaṇhitvā gamissāmā’’ti āhaṃsu.
While they were weaving, they heard, “The Great Being has been conceived in his mother’s womb.” When asked, “For whom are you weaving?” they replied, “It is not yet finished; we will take it on the day of his emergence from the womb.”
Khi đang kết hoa, họ nghe nói “Đại nhân đã tái sinh trong bụng mẹ,” và khi được hỏi “Các cô kết hoa cho ai?”, họ trả lời “Chưa xong đâu, chúng tôi sẽ mang đi vào ngày Ngài ra khỏi bụng mẹ.”
Punapi ‘‘nikkhanto’’ti sutvā ‘‘mahābhinikkhamanadivase gamissāmā’’ti.
Again, hearing, “He has emerged,” they thought, “We will go on the day of his Great Renunciation.”
Khi lại nghe nói “Ngài đã ra đời,” họ nói “Chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài xuất gia đại từ bỏ.”
Ekūnatiṃsavassāni ghare vasitvā ‘‘ajja mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’tipi sutvā ‘‘abhisambodhidivase gamissāmā’’ti.
After dwelling in the palace for twenty-nine years, hearing, “Today he has made the Great Renunciation,” they thought, “We will go on the day of his full enlightenment.”
Sau khi sống trong cung điện hai mươi chín năm, khi nghe nói “Hôm nay Ngài đã thực hiện cuộc đại từ bỏ,” họ lại nói “Chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài chứng Abhisambodhi.”
Chabbassāni padhānaṃ katvā ‘‘ajja abhisambuddho’’tipi sutvā ‘‘dhammacakkappavattanadivase gamissāmā’’ti.
After striving for six years, hearing, “Today he has become fully enlightened,” they thought, “We will go on the day of the First Turning of the Wheel of Dhamma.”
Sau khi tu khổ hạnh sáu năm, khi nghe nói “Hôm nay Ngài đã chứng Abhisambodhi,” họ lại nói “Chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài chuyển Pháp luân.”
‘‘Sattasattāhāni bodhimaṇḍe vītināmetvā isipatanaṃ gantvā dhammacakkaṃ pavattita’’ntipi sutvā ‘‘yamakapāṭihāriyadivase gamissāmā’’ti.
Hearing, “After spending seven weeks at the Bodhi Maṇḍa, he went to Isipatana and turned the Wheel of Dhamma,” they thought, “We will go on the day of the Twin Miracle.”
Khi nghe nói “Ngài đã trải qua bảy tuần tại Bồ-đề đạo tràng, rồi đến Isipatana và chuyển Pháp luân,” họ lại nói “Chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài thực hiện song thông thần thông.”
‘‘Ajja yamakapāṭihāriyaṃ karī’’tipi sutvā ‘‘devorohaṇadivase gamissāmā’’ti.
Hearing, “Today he performed the Twin Miracle,” they thought, “We will go on the day of his descent from Tāvatiṁsa.”
Khi nghe nói “Hôm nay Ngài đã thực hiện song thông thần thông,” họ lại nói “Chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài giáng trần từ cõi trời.”
‘‘Ajja devorohaṇaṃ karī’’tipi sutvā ‘‘āyusaṅkhārossajjane gamissāmā’’ti.
Hearing, “Today he descended from the deva realm,” they thought, “We will go at the time of his renunciation of the life-span formation.”
Khi nghe nói “Hôm nay Ngài đã giáng trần từ cõi trời,” họ lại nói “Chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài xả bỏ thọ hành.”
‘‘Ajja āyusaṅkhāraṃ ossajī’’tipi sutvā ‘‘na tāva niṭṭhāti, parinibbānadivase gamissāmā’’ti.
Hearing, “Today he renounced the life-span formation,” they thought, “It is not yet finished; we will go on the day of his Parinibbāna.”
Khi nghe nói “Hôm nay Ngài đã xả bỏ thọ hành,” họ lại nói “Chưa xong đâu, chúng tôi sẽ đi vào ngày Ngài nhập Niết-bàn.”
‘‘Ajja bhagavā yamakasālānamantare dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ upagato balavapaccūsasamaye parinibbāyissati.
“Today the Blessed One has entered the lion’s posture between the twin Sāla trees, on his right side, mindful and fully aware. He will attain Parinibbāna at dawn.”
Khi nghe nói “Hôm nay Đức Thế Tôn, nằm nghiêng bên phải giữa hai cây sāla, với chánh niệm và tỉnh giác, đã nhập sư tử ngọa, và sẽ nhập Niết-bàn vào lúc rạng đông mạnh mẽ.
Tumhe kassa ganthathā’’ti sutvā pana – ‘‘kinnāmetaṃ, ‘ajjeva mātukucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, ajjeva mātukucchito nikkhami, ajjeva mahābhinikkhamanaṃ nikkhami, ajjeva buddho ahosi, ajjeva dhammacakkaṃ pavattayi, ajjeva yamakapāṭihāriyaṃ akāsi, ajjeva devalokā otiṇṇo, ajjeva āyusaṅkhāraṃ ossaji, ajjeva kira parinibbāyissatī’ti.
But hearing, “For whom are you weaving?” they exclaimed, “What is this? ‘Today he was conceived in his mother’s womb, today he emerged from his mother’s womb, today he made the Great Renunciation, today he became a Buddha, today he turned the Wheel of Dhamma, today he performed the Twin Miracle, today he descended from the deva realm, today he renounced the life-span formation, and today, it is said, he will attain Parinibbāna!’
Các cô kết hoa cho ai vậy?” thì họ nói: “Cái gì vậy? ‘Hôm nay Ngài tái sinh vào bụng mẹ, hôm nay Ngài ra khỏi bụng mẹ, hôm nay Ngài xuất gia đại từ bỏ, hôm nay Ngài thành Phật, hôm nay Ngài chuyển Pháp luân, hôm nay Ngài thực hiện song thông thần thông, hôm nay Ngài giáng trần từ cõi trời, hôm nay Ngài xả bỏ thọ hành, và hôm nay Ngài sẽ nhập Niết-bàn.’
Nanu nāma dutiyadivase yāgupānakālamattampi ṭhātabbaṃ assa.
Surely, he should at least remain until the time of gruel-drinking on the second day!
Chẳng lẽ Ngài không nên ở lại ít nhất là một bữa cháo vào ngày thứ hai sao?
Dasa pāramiyo pūretvā buddhattaṃ pattassa nāma ananucchavikameta’’nti apariniṭṭhitāva mālāyo gahetvā āgamma anto cakkavāḷe okāsaṃ alabhamānā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ lambitvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyāva ādhāvantiyo hatthena hatthaṃ gīvāya gīvaṃ gahetvā tīṇi ratanāni ārabbha dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni chabbaṇṇarasmiyo dasa pāramiyo aḍḍhachaṭṭhāni jātakasatāni cuddasa buddhañāṇāni ārabbha gāyitvā tassa tassa avasāne ‘‘mahāyaso, mahāyaso’’ti vadanti.
For one who has fulfilled the ten perfections and attained Buddhahood, this is unbecoming!” So, holding their unfinished garlands, they came and, finding no space within the Cakkavāḷa, hung from the rim of the Cakkavāḷa. Running along the rim of the Cakkavāḷa, hand in hand, neck to neck, they sang, taking as their themes the Three Jewels, the thirty-two marks of a Great Being, the six-colored rays, the ten perfections, the five hundred and fifty Jātakas, and the fourteen Buddha-knowledge; and at the end of each theme, they exclaimed, “Greatly glorious, greatly glorious!”
Đối với một vị đã viên mãn mười Ba-la-mật và thành tựu Phật quả, điều này thật không xứng đáng!” Nói vậy, họ mang những vòng hoa chưa kết xong đến, không tìm được chỗ trong nội giới, nên treo mình trên rìa biên giới thế giới, vừa chạy dọc theo rìa biên giới thế giới, vừa nắm tay nhau, choàng cổ nhau, và ca ngợi Ba Ngôi Báu, ba mươi hai tướng Đại nhân, sáu sắc hào quang, mười Ba-la-mật, năm trăm năm mươi bổn sanh, mười bốn Phật trí, và kết thúc mỗi lần ca ngợi bằng câu “Mahāyaso, Mahāyaso” (Đấng Đại Uy Danh, Đấng Đại Uy Danh).
Idametaṃ paṭicca vuttaṃ – ‘‘dibbānipi saṅgītāni antalikkhe vattanti tathāgatassa pūjāyā’’ti.
It is in reference to this that it was said: “Divine music plays in the sky, in honor of the Tathāgata.”
Vì điều này mà có câu: “Và những ca khúc của chư thiên vang lên trong hư không để cúng dường Đức Như Lai.”
199. Bhagavā pana yamakasālānaṃ antarā dakkhiṇena passena nipannoyeva pathavītalato yāva cakkavāḷamukhavaṭṭiyā, cakkavāḷamukhavaṭṭito ca yāva brahmalokā sannipatitāya parisāya mahantaṃ ussāhaṃ disvā āyasmato ānandassa ārocesi.
The Blessed One, lying on his right side between the twin Sāla trees, seeing the great exertion of the assembly gathered from the earth’s surface up to the rim of the Cakkavāḷa, and from the rim of the Cakkavāḷa up to the Brahmā realm, informed Venerable Ānanda.
199. Đức Thế Tôn, khi nằm nghiêng bên phải giữa hai cây sāla, thấy sự nhiệt thành lớn lao của hội chúng tụ tập từ mặt đất cho đến rìa biên giới thế giới, và từ rìa biên giới thế giới cho đến cõi Phạm thiên, đã báo cho Tôn giả Ānanda biết.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ…pe… tathāgatassa pūjāyā’’ti.
Therefore, it was said: “Then the Blessed One said to Venerable Ānanda... and so forth... in honor of the Tathāgata.”
Vì thế đã nói: “Rồi Đức Thế Tôn nói với Tôn giả Ānanda… v.v… để cúng dường Đức Như Lai.”
Evaṃ mahāsakkāraṃ dassetvā tenāpi attano asakkatabhāvameva dassanto na kho, ānanda, ettāvatātiādimāha.
Having thus shown great veneration, yet indicating his own unvenerated state by it, he said, “Not by this much, Ānanda,” and so on.
Sau khi thể hiện sự tôn kính lớn lao như vậy, Ngài lại nói: “Này Ānanda, không phải chỉ như vậy,” v.v., để cho thấy rằng chính Ngài không được tôn kính bằng cách đó.
Kasmā pana bhagavā aññattha ekaṃ umāpupphamattampi gahetvā buddhaguṇe āvajjetvā katāya pūjāya buddhañāṇenāpi aparicchinnaṃ vipākaṃ vaṇṇetvā idha evaṃ mahantaṃ pūjaṃ paṭikkhipatīti?
Why then does the Blessed One, having praised elsewhere the immeasurable result, even by Buddha-knowledge, of an offering made by merely taking a single wild jasmine flower and reflecting on the Buddha’s virtues, reject such a great offering here?
Tại sao Đức Thế Tôn, ở những nơi khác, lại ca ngợi quả báo vô hạn của sự cúng dường dù chỉ là một bông hoa umā, được thực hiện bằng cách quán tưởng các đức tính của Đức Phật, nhưng ở đây lại từ chối sự cúng dường lớn lao như vậy?
Parisānuggahena ceva sāsanassa ca ciraṭṭhitikāmatāya.
Out of compassion for the assembly and a desire for the long-lasting of the Sāsana.
Vì lòng thương xót chúng sinh và mong muốn cho Giáo pháp được trường tồn.
Sace hi bhagavā evaṃ na paṭikkhipeyya, anāgate sīlassa āgataṭṭhāne sīlaṃ na paripūressanti, samādhissa āgataṭṭhāne samādhiṃ na paripūressanti, vipassanāya āgataṭṭhāne vipassanāgabbhaṃ na gāhāpessanti.
For if the Blessed One had not rejected it thus, in the future, people would not perfect sīla where sīla is appropriate, they would not perfect samādhi where samādhi is appropriate, nor would they cultivate vipassanā where vipassanā is appropriate.
Nếu Đức Thế Tôn không từ chối như vậy, thì trong tương lai, người ta sẽ không viên mãn giới hạnh ở nơi cần viên mãn giới hạnh, sẽ không viên mãn định ở nơi cần viên mãn định, sẽ không phát triển tuệ quán ở nơi cần phát triển tuệ quán.
Upaṭṭhāke samādapetvā pūjaṃyeva kārentā viharissanti.
They would merely live, instructing attendants to make offerings.
Họ sẽ chỉ sống bằng cách sắp xếp người phục vụ và thực hiện cúng dường vật chất.
Āmisapūjā ca nāmesā sāsanaṃ ekadivasampi ekayāgupānakālamattampi sandhāretuṃ na sakkoti.
And such material offerings cannot sustain the Sāsana even for a single day, not even for the duration of a gruel-drinking meal.
Và sự cúng dường vật chất này không thể duy trì Giáo pháp dù chỉ một ngày, dù chỉ một bữa cháo.
Mahāvihārasadisañhi vihārasahassaṃ mahācetiyasadisañca cetiyasahassampi sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkonti.
Indeed, a thousand monasteries like the Mahāvihāra, and a thousand cetiyas like the Mahācetiya, cannot sustain the Sāsana.
Ngay cả hàng ngàn tu viện như Mahāvihāra và hàng ngàn bảo tháp như Đại Bảo tháp cũng không thể duy trì Giáo pháp.
Yena kammaṃ kataṃ, tasseva hoti.
The action benefits only the one who performs it.
Nghiệp đã tạo ra chỉ thuộc về người đã tạo ra nó.
Sammāpaṭipatti pana tathāgatassa anucchavikā pūjā.
But right practice (sammāpaṭipatti) is the appropriate veneration for the Tathāgata.
Tuy nhiên, sự thực hành đúng đắn mới là sự cúng dường xứng đáng với Đức Như Lai.
Sā hi tena patthitā ceva, sakkoti sāsanañca sandhāretuṃ, tasmā taṃ dassento yo kho ānandātiādimāha.
That indeed was desired by him and can sustain the Sāsana; therefore, showing that, he said, “Whoever, Ānanda,” and so on.
Chính điều đó đã được Ngài mong muốn, và nó có thể duy trì Giáo pháp; vì vậy, để chỉ ra điều đó, Ngài đã nói: “Này Ānanda, ai thực hành…” v.v.
Pubbabhāgapaṭipadāti ca sīlaṃ ācārapaññatti dhutaṅgasamādānaṃ yāva gotrabhuto sammāpaṭipadā veditabbā.
And the preliminary practice (Pubbabhāgapaṭipadā) should be understood as moral conduct (sīla), prescribed rules of conduct (ācārapaññatti), the undertaking of ascetic practices (dhutaṅgasamādāna), and right practice (sammāpaṭipadā) (consisting of samatha and vipassanā) up to the Gotrabhū stage.
Pubbabhāgapaṭipadā (Đạo lộ phần đầu) là giới, là giới luật về oai nghi, là việc thọ trì các pháp đầu đà cho đến Gotrabhū (chuyển tánh) là chánh hạnh cần phải biết.
Tasmā yo bhikkhu chasu agāravesu patiṭṭhāya paññattiṃ atikkamati, anesanāya jīvikaṃ kappeti, ayaṃ na dhammānudhammappaṭipanno.
Therefore, a bhikkhu who, established in the six disrespectful attitudes (agārava), transgresses a precept (paññatti) and earns his living by improper means (anesanā), is not one who practices according to the Dhamma (dhammānudhammappaṭipanno).
Vì vậy, tỳ khưu nào an trú trong sáu sự không tôn kính mà vượt qua giới luật, sống bằng cách tìm cầu phi pháp, người này không phải là người thực hành Pháp và tùy Pháp.
Yo pana sabbaṃ attano paññattaṃ sikkhāpadaṃ jinavelaṃ jinamariyādaṃ jinakāḷasuttaṃ aṇumattampi na vītikkamati, ayaṃ dhammānudhammappaṭipanno nāma.
However, a bhikkhu who does not transgress even an atom's measure of all the precepts (sikkhāpada) laid down—the Buddha's rule (jinavela), the Buddha's boundary (jinamariyāda), and the Buddha's 'black thread' (jinakāḷasutta)—he is called one who practices according to the Dhamma (dhammānudhammappaṭipanno).
Còn người nào không vượt qua dù chỉ một chút giới luật đã được chế định, quy tắc của bậc Chiến Thắng, giới hạn của bậc Chiến Thắng, đường lối của bậc Chiến Thắng, người này được gọi là người thực hành Pháp và tùy Pháp.
Bhikkhuniyāpi eseva nayo.
The same applies to a bhikkhunī.
Đối với tỳ khưu ni cũng vậy.
Yo upāsako pañca verāni dasa akusalakammapathe samādāya vattati appeti, ayaṃ na dhammānudhammappaṭipanno.
A male lay follower (upāsaka) who undertakes and lives by the five enmities (verāni) or the ten unwholesome courses of action (akusalakammapatha) is not one who practices according to the Dhamma (dhammānudhammappaṭipanno).
Cư sĩ nào thọ trì và thực hành năm điều ác hoặc mười ác nghiệp đạo, người này không phải là người thực hành Pháp và tùy Pháp.
Yo pana tīsu saraṇesu, pañcasupi sīlesu, dasasu sīlesu paripūrakārī hoti, māsassa aṭṭha uposathe karoti, dānaṃ deti, gandhapūjaṃ mālāpūjaṃ karoti, mātaraṃ pitaraṃ upaṭṭhāti, dhammike samaṇabrāhmaṇe upaṭṭhāti, ayaṃ dhammānudhammappaṭipanno nāma.
However, a male lay follower who fully observes the three refuges (saraṇa), the five precepts (sīla), or the ten precepts, who observes the eight Uposatha days in a month, gives gifts, offers perfumes and flowers, attends to his mother and father, and attends to righteous ascetics and brahmins, he is called one who practices according to the Dhamma (dhammānudhammappaṭipanno).
Còn cư sĩ nào hoàn thành việc quy y Tam Bảo, giữ năm giới, mười giới, giữ tám ngày Uposatha mỗi tháng, bố thí, cúng dường hương hoa, phụng dưỡng cha mẹ, phụng dưỡng các Sa-môn, Bà-la-môn chân chánh, người này được gọi là người thực hành Pháp và tùy Pháp.
Upāsikāyapi eseva nayo.
The same applies to a female lay follower (upāsikā).
Đối với cư sĩ nữ cũng vậy.
200. Apasāresīti apanesi.
Apasāresī means he moved away.
200. Apasāresīti (đã dẹp bỏ) là đã dời đi.
Apehīti apagaccha.
Apehī means "go away."
Apehīti (Hãy đi đi) là hãy rời đi.
Thero ekavacaneneva tālavaṇṭaṃ nikkhipitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
With just one word, the Elder put down his fan and stood to one side.
Vị Trưởng lão chỉ bằng một lời nói đã đặt quạt lá xuống và đứng sang một bên.
Upaṭṭhākotiādi paṭhamabodhiyaṃ anibaddhupaṭṭhākabhāvaṃ sandhāyāha.
Upaṭṭhāko and so forth were stated with reference to the fact that he was not the Buddha's regular attendant during the first period of his enlightenment.
Upaṭṭhākotiādi (người hầu cận, v.v.) được nói đến để chỉ trạng thái không phải là người hầu cận cố định trong thời kỳ giác ngộ đầu tiên.
Ayaṃ, bhante, āyasmā upavāṇoti evaṃ therena vutte ānando upavāṇassa sadosabhāvaṃ sallakkheti, ‘handassa niddosabhāvaṃ kathessāmī’ti bhagavā yebhuyyena ānandātiādimāha.
When the Elder thus said, "This is the Venerable Upavāṇa, venerable sir," Ānanda perceived Upavāṇa's fault, and wishing to explain his blamelessness, the Blessed One said, "For the most part, Ānanda," and so on.
Ayaṃ, bhante, āyasmā upavāṇoti (Bạch Thế Tôn, Tôn giả Upavāṇa này) khi Trưởng lão nói như vậy, Ānanda đã nhận thấy lỗi lầm của Upavāṇa, và Đức Thế Tôn đã nói yebhuyyena ānandātiādi (Phần lớn, Ānanda, v.v.) để nói rằng: ‘Ta sẽ nói về sự vô tội của vị ấy’.
Tattha yebhuyyenāti idaṃ asaññasattānañceva arūpadevatānañca ohīnabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
Therein, "for the most part" (yebhuyyenā) was said with reference to the beings without perception (asaññasatta) and the formless deities (arūpa devatā) being excluded.
Trong đó, yebhuyyenāti (phần lớn) được nói đến để chỉ sự thiếu vắng của các chúng sanh vô tưởng và các vị trời vô sắc.
Apphuṭoti asamphuṭṭho abharito vā.
Apphuṭo means untouched, or not crowded.
Apphuṭoti (không chạm) là không bị chạm hoặc không bị lấp đầy.
Bhagavato kira āsannapadese vālaggamatte okāse sukhumattabhāvaṃ māpetvā dasa dasa mahesakkhā devatā aṭṭhaṃsu.
It is said that ten mighty deities, each creating a subtle form for themselves, stood in a space the size of a hair's breadth near the Blessed One.
Thật vậy, ở những nơi gần Đức Thế Tôn, trên một khoảng không gian nhỏ bằng đầu sợi tóc, mười vị thiên nhân có đại oai lực đã hiện thân vi tế và đứng đó.
Tāsaṃ parato vīsati vīsati.
Beyond them, twenty each.
Sau họ là hai mươi hai mươi vị.
Tāsaṃ parato tiṃsati tiṃsati.
Beyond them, thirty each.
Sau họ là ba mươi ba mươi vị.
Tāsaṃ parato cattālīsaṃ cattālīsaṃ.
Beyond them, forty each.
Sau họ là bốn mươi bốn mươi vị.
Tāsaṃ parato paññāsaṃ paññāsaṃ.
Beyond them, fifty each.
Sau họ là năm mươi năm mươi vị.
Tāsaṃ parato saṭṭhi saṭṭhi devatā aṭṭhaṃsu.
Beyond them, sixty each of the deities stood.
Sau họ là sáu mươi sáu mươi vị thiên nhân đã đứng đó.
Tā aññamaññaṃ hatthena vā pādena vā vatthena vā na byābādhenti.
They did not hinder one another with hand, foot, or robe.
Họ không làm hại lẫn nhau bằng tay, chân hay y phục.
‘‘Apehi maṃ, mā ghaṭṭehī’’ti vattabbākāraṃ nāma natthi.
There was no occasion for them to say, "Go away, do not touch me."
Không có việc phải nói: “Hãy tránh ra, đừng chạm vào ta”.
‘‘Tā kho pana devatāyo dasapi hutvā vīsatipi hutvā tiṃsampi hutvā cattālīsampi hutvā paññāsampi hutvā āraggakoṭinitudanamattepi tiṭṭhanti, na ca aññamaññaṃ byābādhentī’’ti (a. ni. 1.37) vuttasadisāva ahesuṃ.
They were just like what was said: "Those deities, whether ten, twenty, thirty, forty, or fifty, stand in a space as small as the tip of a needle, and yet they do not hinder one another" (A.N. 1.37).
“Những vị thiên nhân đó, dù là mười, hai mươi, ba mươi, bốn mươi, năm mươi vị, vẫn có thể đứng trong một không gian nhỏ như đầu kim, và không làm hại lẫn nhau” (A.N. 1.37) – họ cũng giống như vậy.
Ovārentoti āvārento.
Ovārento means obstructing.
Ovārentoti (che khuất) là ngăn chặn.
Thero kira pakatiyāpi mahāsarīro hatthipotakasadiso.
Indeed, the Elder was naturally large-bodied, like an elephant calf.
Thật vậy, vị Trưởng lão vốn có thân hình to lớn như một con voi con.
So paṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā atimahā viya ahosi.
When he put on a rag-robe (paṃsukūlacīvara), he appeared exceedingly massive.
Khi khoác y phấn tảo, ngài trông càng to lớn hơn.
Tathāgataṃ dassanāyāti bhagavato mukhaṃ daṭṭhuṃ alabhamānā evaṃ ujjhāyiṃsu.
To see the Tathāgata means that, unable to see the Blessed One's face, they complained thus.
Tathāgataṃ dassanāyāti (Để nhìn thấy Đức Như Lai) là các vị ấy đã phàn nàn như vậy vì không thể nhìn thấy dung nhan của Đức Thế Tôn.
Kiṃ pana tā theraṃ vinivijjha passituṃ na sakkontīti?
But could they not penetrate and see through the Elder?
Nhưng tại sao họ không thể xuyên qua vị Trưởng lão để nhìn thấy?
Āma, na sakkonti.
No, they could not.
Vâng, họ không thể.
Devatā hi puthujjane vinivijjha passituṃ sakkonti, na khīṇāsave.
For deities can penetrate and see through ordinary people (puthujjana), but not through arahants.
Các vị thiên nhân có thể xuyên qua phàm nhân để nhìn thấy, nhưng không thể xuyên qua các vị A-la-hán.
Therassa ca mahesakkhatāya tejussadatāya upagantumpi na sakkonti.
And due to the Elder's great power and radiance, they could not even approach him.
Và do oai lực lớn lao và thần thông mạnh mẽ của vị Trưởng lão, họ cũng không thể đến gần.
Kasmā pana therova tejussado, na aññe arahantoti?
Why was it only the Elder who was so radiant, and not other arahants?
Tại sao chỉ có vị Trưởng lão này có thần thông mạnh mẽ, mà không phải các vị A-la-hán khác?
Yasmā kassapabuddhassa cetiye ārakkhadevatā ahosi.
Because he had been a guardian deity at the stupa of Kassapa Buddha.
Vì ngài đã từng là vị thiên nhân bảo hộ tại bảo tháp của Đức Phật Kassapa.
Vipassimhi kira sammāsambuddhe parinibbute ekagghanasuvaṇṇakkhandhasadisassa dhātusarīrassa ekameva cetiyaṃ akaṃsu, dīghāyukabuddhānañhi ekameva cetiyaṃ hoti.
It is said that after Vipassī, the Perfectly Awakened One, had attained final Nibbāna, they built only one stupa for his relic body, which was like a solid mass of gold, for Buddhas with long life spans have only one stupa.
Thật vậy, khi Đức Chánh Đẳng Giác Vipassī nhập Niết Bàn, người ta đã xây dựng một bảo tháp duy nhất cho thân xá lợi của Ngài, giống như một khối vàng nguyên khối, vì các Đức Phật có tuổi thọ dài chỉ có một bảo tháp duy nhất.
Taṃ manussā ratanāyāmāhi vidatthivitthatāhi dvaṅgulabahalāhi suvaṇṇiṭṭhakāhi haritālena ca manosilāya ca mattikākiccaṃ tilateleneva udakakiccaṃ sādhetvā yojanappamāṇaṃ uṭṭhapesuṃ.
Humans constructed it to a height of one yojana using gold bricks, each a cubit long, a span wide, and two fingers thick, accomplishing the mortar work with realgar and orpiment, and the water work with sesame oil, respectively.
Con người đã xây dựng bảo tháp đó cao một do-tuần, dùng gạch vàng dài một tầm, rộng một gang tay, dày hai đốt ngón tay, dùng thuốc màu haritāla và manosilā để làm vữa, và dùng dầu mè để làm nước.
Tato bhummā devatā yojanappamāṇaṃ, tato ākāsaṭṭhakadevatā, tato uṇhavalāhakadevatā, tato abbhavalāhakadevatā, tato cātumahārājikā devatā, tato tāvatiṃsā devatā yojanappamāṇaṃ uṭṭhapesunti evaṃ sattayojanikaṃ cetiyaṃ ahosi.
Then, the earth deities (bhummā devatā) raised it by one yojana; after that, the sky-dwelling deities (ākāsaṭṭhakadevatā); then, the hot cloud deities (uṇhavalāhakadevatā); then, the rainy cloud deities (abbhavalāhakadevatā); then, the deities of the Cātumahārājika realm; then, the Tāvatiṃsa deities, each raised it by one yojana; thus, the stupa became seven yojanas high.
Sau đó, các vị thiên nhân địa cư đã xây cao thêm một do-tuần, rồi các vị thiên nhân không cư, rồi các vị thiên nhân mây nóng, rồi các vị thiên nhân mây mưa, rồi các vị thiên nhân Tứ Đại Thiên Vương, rồi các vị thiên nhân Đao Lợi đã xây cao thêm một do-tuần nữa, cứ thế bảo tháp đã cao bảy do-tuần.
Manussesu mālāgandhavatthādīni gahetvā āgatesu ārakkhadevatā gahetvā tesaṃ passantānaṃyeva cetiyaṃ pūjesi.
When humans arrived with offerings of flowers, incense, garments, and so on, the guardian deities took them and, as the humans watched, made offerings to the stupa.
Khi con người mang theo vòng hoa, hương, y phục, v.v. đến, các vị thiên nhân bảo hộ đã nhận lấy và cúng dường bảo tháp ngay trước mắt họ.
Tadā ayaṃ thero brāhmaṇamahāsālo hutvā ekaṃ pītakaṃ vatthaṃ ādāya gato.
At that time, this Elder, being a wealthy brahmin, took a yellow cloth and went there.
Lúc đó, vị Trưởng lão này, là một Bà-la-môn đại gia, đã mang theo một tấm vải màu vàng và đến đó.
Devatā tassa hatthato vatthaṃ gahetvā cetiyaṃ pūjesi.
The deities took the cloth from his hand and offered it to the stupa.
Các vị thiên nhân đã nhận tấm vải từ tay ông và cúng dường bảo tháp.
Brāhmaṇo taṃ disvā pasannacitto ‘‘ahampi anāgate evarūpassa buddhassa cetiye ārakkhadevatā homī’’ti patthanaṃ katvā tato cuto devaloke nibbatti.
Seeing that, the brahmin, with a mind filled with faith, made a wish, "May I too in the future be a guardian deity at the stupa of such a Buddha," and having passed away from that state, he was reborn in the divine world.
Khi thấy vậy, vị Bà-la-môn với tâm hoan hỷ đã phát nguyện: “Nguyện cho tôi trong tương lai sẽ là vị thiên nhân bảo hộ tại bảo tháp của một Đức Phật như thế này”, rồi sau khi chết từ kiếp đó, ông đã tái sanh vào cõi trời.
Tassa devaloke ca manussaloke ca saṃsarantasseva kassapo bhagavā loke uppajjitvā parinibbāyi.
While he was still wandering in the divine and human realms, the Blessed One Kassapa arose in the world and attained final Nibbāna.
Trong khi ông luân hồi ở cõi trời và cõi người, Đức Thế Tôn Kassapa đã xuất hiện trên thế gian và nhập Niết Bàn.
Tassāpi ekameva dhātusarīraṃ ahosi.
He also had only one relic body.
Đức Phật ấy cũng chỉ có một thân xá lợi duy nhất.
Taṃ gahetvā yojanikaṃ cetiyaṃ kāresuṃ.
Taking that, they built a stupa one yojana high. He became a guardian deity there, and when the dispensation disappeared, he was reborn in the heavens, and in the time of our Blessed One, he passed away from there, took rebirth in a noble family, went forth, and attained arahantship.
Người ta đã lấy xá lợi đó và xây dựng một bảo tháp cao một do-tuần.
So tattha ārakkhadevatā hutvā sāsane antarahite sagge nibbattitvā amhākaṃ bhagavato kāle tato cuto mahākule paṭisandhiṃ gahetvā nikkhamma pabbajitvā arahattaṃ patto.
Having been a guardian deity there, and after the disappearance of the Dispensation, having been reborn in a heavenly realm, he, having passed away from there at the time of our Blessed One, took rebirth in a great family, went forth, was ordained, and attained Arahantship.
Ông đã là vị thiên nhân bảo hộ ở đó, rồi khi giáo pháp biến mất, ông tái sanh vào cõi trời, và vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, ông đã chết từ cõi trời đó, tái sanh vào một gia đình cao quý, rồi xuất gia và đạt được A-la-hán quả.
Iti cetiye ārakkhadevatā hutvā āgatattā thero tejussadoti veditabbo.
Thus, it should be understood that the Elder was radiant because he had come having been a guardian deity at the stupa.
Vì vậy, cần phải biết rằng vị Trưởng lão có thần thông mạnh mẽ là do đã từng là vị thiên nhân bảo hộ tại bảo tháp.
Tattha ākāse pathavīsaññiniyoti ākāse pathaviṃ māpetvā tattha pathavīsaññiniyo.
Therein, "perceiving earth in space" (ākāse pathavīsaññiniyo) means perceiving earth in space by creating it there.
Trong đó, ākāse pathavīsaññiniyoti (những vị thiên nhân nhận thức đất trong không trung) là những vị thiên nhân đã tạo ra đất trong không trung và nhận thức đất ở đó.
Kandantīti rodanti.
"Crying aloud" (kandantī) means weeping.
Kandantīti (khóc than) là khóc lóc.
Chinnapātaṃ papatantīti majjhe chinnā viya hutvā yato vā tato vā papatanti.
"Falling cut off" (chinnapātaṃ papatantī) means falling here and there as if cut in the middle.
Chinnapātaṃ papatantīti (rơi xuống như bị cắt đứt) là rơi xuống từ chỗ này chỗ kia như thể bị cắt đứt giữa chừng.
Āvaṭṭantīti āvaṭṭantiyo patitaṭṭhānameva āgacchanti.
"Rolling over" (āvaṭṭantī) means coming back to the place where they fell.
Āvaṭṭantīti (quay trở lại) là quay trở lại chính nơi đã rơi xuống.
Vivaṭṭantīti patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchanti.
"Rolling away" (vivaṭṭantī) means going, rolling to the other side from the place where they fell.
Vivaṭṭantīti (quay đi) là quay đi và di chuyển đến một nơi khác từ nơi đã rơi xuống.
Apica dve pāde pasāretvā sakiṃ purato sakiṃ pacchato sakiṃ vāmato sakiṃ dakkhiṇato saṃparivattamānāpi – ‘‘āvaṭṭanti vivaṭṭantī’’ti vuccanti.
Moreover, spreading both feet, rolling once forward, once backward, once to the left, once to the right—this is also called "rolling over and rolling away" (āvaṭṭanti vivaṭṭantī).
Hoặc, những người duỗi hai chân ra, quay vòng vòng lúc về phía trước, lúc về phía sau, lúc về phía trái, lúc về phía phải cũng được gọi là “āvaṭṭanti vivaṭṭanti” (quay trở lại và quay đi).
Santānanda, devatā pathaviyaṃ pathavīsaññiniyoti pakatipathavī kira devatā dhāretuṃ na sakkoti.
"There are, Ānanda, deities perceiving earth on the earth" (santānanda, devatā pathaviyaṃ pathavīsaññiniyo) means that the natural earth cannot sustain deities.
Santānanda, devatā pathaviyaṃ pathavīsaññiniyoti (Này Ānanda, có những vị thiên nhân nhận thức đất trên đất) thật vậy, đất tự nhiên không thể nâng đỡ các vị thiên nhân.
Tattha hatthako brahmā viya devatā osīdanti.
There, deities sink down, like Brahmā Hatthaka.
Ở đó, các vị thiên nhân chìm xuống như Phạm thiên Hattha.
Tenāha bhagavā – ‘‘oḷārikaṃ hatthaka, attabhāvaṃ abhinimmināhī’’ti (a. ni. 3.128).
That is why the Blessed One said: “Hatthaka, create a coarse body for yourself.”
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Này Hatthaka, hãy hóa hiện một thân thô thiển!”
Tasmā yā devatā pathaviyaṃ pathaviṃ māpesuṃ, tā sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘pathaviyaṃ pathavīsaññiniyo’’ti.
Therefore, this was said referring to those deities who created earth on the earth: “Deities perceiving earth on the earth.”
Vì vậy, câu “các vị trời có tưởng về đất trên đất” được nói để chỉ các vị trời đã tạo ra đất trên đất.
202. Vassaṃvuṭṭhāti buddhakāle kira dvīsu kālesu bhikkhū sannipatanti upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya kammaṭṭhānaggahaṇatthaṃ, vuṭṭhavassā ca gahitakammaṭṭhānānuyogena nibbattitavisesārocanatthaṃ.
202. Vassaṃvuṭṭhā (having completed the Rains Retreat): It is said that in the time of the Buddha, bhikkhus gathered on two occasions: when the Rains Retreat was approaching, to receive meditation subjects (kammaṭṭhāna), and after completing the Rains Retreat, to report the special attainments achieved through the practice of the received meditation subjects.
202. Vassaṃvuṭṭhā (Đã an cư mùa mưa) có nghĩa là, vào thời Đức Phật, các Tỳ-khưu tụ họp vào hai thời điểm: trước khi an cư mùa mưa để nhận đề mục thiền định, và sau khi an cư mùa mưa để báo cáo những thành tựu đặc biệt đã đạt được nhờ thực hành đề mục thiền định.
Yathā ca buddhakāle, evaṃ tambapaṇṇidīpepi apāragaṅgāya bhikkhū lohapāsāde sannipatiṃsu, pāragaṅgāya bhikkhū tissamahāvihāre.
And just as in the time of the Buddha, so too on Tambapaṇṇidīpa (Sri Lanka), bhikkhus from this side of the Gaṅgā river assembled in the Lohapāsāda, and bhikkhus from the other side of the Gaṅgā river assembled in the Tissamahāvihāra.
Cũng như vào thời Đức Phật, tại đảo Tambapaṇṇi (Tích Lan), các Tỳ-khưu ở bờ bên kia sông Gaṅgā đã tụ họp tại Lohapāsāda, và các Tỳ-khưu ở bờ bên này sông Gaṅgā đã tụ họp tại Tissamahāvihāra.
Tesu apāragaṅgāya bhikkhū saṅkārachaḍḍakasammajjaniyo gahetvā āgantvā mahāvihāre sannipatitvā cetiye sudhākammaṃ katvā – ‘‘vuṭṭhavassā āgantvā lohapāsāde sannipatathā’’ti vattaṃ katvā phāsukaṭṭhānesu vasitvā vuṭṭhavassā āgantvā lohapāsāde pañcanikāyamaṇḍale, yesaṃ pāḷi paguṇā, te pāḷiṃ sajjhāyanti.
Among them, the bhikkhus from this side of the Gaṅgā river, taking baskets for rubbish and brooms, came and assembled at the Mahāvihāra, performed plastering work on the cetiya, then made a resolution: “Having completed the Rains Retreat, we will come and assemble in the Lohapāsāda.” They then resided in comfortable places, and having completed the Rains Retreat, they came and in the assembly hall (pañcanikāyamaṇḍala) of the Lohapāsāda, those who were proficient in the Pāḷi texts recited the Pāḷi.
Trong số các Tỳ-kheo ở bờ bên này sông Gaṅgā, các vị ấy đã mang theo giỏ rác và chổi, đến tập hợp tại Đại Tự viện, thực hiện công việc quét vọn và sơn phết bảo tháp, rồi thực hiện bổn phận rằng: "Sau khi an cư kiết hạ xong, hãy đến tập hợp tại Loha Pāsāda." Sau khi an cư kiết hạ xong, các vị ấy đến và ở tại những nơi tiện lợi, rồi tập hợp tại Loha Pāsāda, trong khu vực tụng đọc năm bộ Nikāya. Những vị nào thông thạo Pāḷi thì tụng đọc Pāḷi.
Yesaṃ aṭṭhakathā paguṇā, te aṭṭhakathaṃ sajjhāyanti.
Those who were proficient in the Aṭṭhakathā recited the Aṭṭhakathā.
Những vị nào thông thạo chú giải thì tụng đọc chú giải.
Yo pāḷiṃ vā aṭṭhakathaṃ vā virādheti, taṃ – ‘‘kassa santike tayā gahita’’nti vicāretvā ujuṃ katvā gāhāpenti.
If anyone made a mistake in the Pāḷi or the Aṭṭhakathā, they would investigate, asking, “From whom did you learn this?” and then rectify it and make them learn correctly.
Vị nào tụng đọc sai Pāḷi hoặc chú giải thì được điều tra: "Ngươi đã học từ ai?", sau đó được sửa chữa và cho học lại.
Pāragaṅgāvāsinopi tissamahāvihāre evameva karonti.
Those residing on the other side of the Gaṅgā river also did the same at the Tissamahāvihāra.
Các Tỳ-kheo cư trú ở bờ bên kia sông Gaṅgā cũng làm tương tự tại Tissamahāvihāra.
Evaṃ dvīsu kālesu sannipatitesu bhikkhūsu ye pure vassūpanāyikāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā gatā visesārocanatthaṃ āgacchanti, evarūpe sandhāya ‘‘pubbe bhante vassaṃvuṭṭhā’’tiādimāha.
Thus, regarding the bhikkhus who assembled on these two occasions, those who had received meditation subjects before the Rains Retreat and came to report their special attainments, it is in reference to such bhikkhus that it was said: “Formerly, Venerable Sir, having completed the Rains Retreat,” and so on.
Khi các Tỳ-kheo tập hợp vào hai thời điểm như vậy, những vị đã thọ thiền quán trước mùa an cư kiết hạ và đến để báo cáo về những thành tựu đặc biệt, thì được đề cập đến trong câu: "Bạch Thế Tôn, những vị đã an cư kiết hạ trước đây..."
Manobhāvanīyeti manasā bhāvite sambhāvite.
Manobhāvanīye means those who are developed in mind, highly regarded.
Manobhāvanīye (những vị đáng được tâm ý quý trọng) nghĩa là những vị được tâm ý ca ngợi, được tâm ý tôn kính.
Ye vā mano manaṃ bhāventi vaḍḍhenti rāgarajādīni pavāhenti, evarūpeti attho.
Or, it means those who develop and enhance the mind, and cleanse defilements like lust and dust. This is the meaning.
Hoặc nghĩa là những vị phát triển tâm ý, làm cho tâm ý tăng trưởng, và loại bỏ các cấu uế như bụi trần tham ái, v.v.
Thero kira vattasampanno mahallakaṃ bhikkhuṃ disvā thaddho hutvā na nisīdati, paccuggamanaṃ katvā hatthato chattañca pattacīvarañca gahetvā pīṭhaṃ papphoṭetvā deti, tattha nisinnassa vattaṃ katvā senāsanaṃ paṭijaggitvā deti.
It is said that the Elder, being endowed with duties, would not sit stiffly upon seeing an elder bhikkhu, but would go to meet him, take the umbrella and bowl and robes from his hand, dust the seat, and offer it. When the elder was seated, he would perform his duties and prepare the lodging for him.
Nghe nói, Trưởng lão (Ānanda) là người hoàn thiện các bổn phận. Khi thấy một vị Tỳ-kheo lớn tuổi, ngài không ngồi cứng nhắc mà đứng dậy đón, nhận dù và y bát từ tay vị ấy, phủi ghế rồi dâng lên. Khi vị ấy ngồi xuống, ngài thực hiện các bổn phận và sắp xếp chỗ ở.
Navakaṃ bhikkhuṃ disvā tuṇhībhūto na nisīdati, samīpe ṭhatvā vattaṃ karoti.
Upon seeing a new bhikkhu, he would not sit silently, but would stand nearby and perform his duties.
Khi thấy một vị Tỳ-kheo mới, ngài không ngồi im lặng mà đứng gần và thực hiện các bổn phận.
So tāya vattapaṭipattiyā aparihāniṃ patthayamāno evamāha.
Wishing for the non-diminution of such dutiful conduct, he spoke thus.
Ngài đã nói như vậy, mong muốn sự không suy giảm trong việc thực hành bổn phận đó.
Tattha saddhassāti buddhādīsu pasannacittassa vattasampannassa, yassa pāto paṭṭhāya cetiyaṅgaṇavattādīni sabbavattāni katāneva paññāyanti.
Here, saddhassa means for one with faith, whose mind is clear towards the Buddha and others, and who is endowed with dutiful conduct, whose every duty, such as cleaning the cetiya grounds, from dawn onwards, is clearly seen as performed.
Trong đó, saddhassa (của người có đức tin) là của người có tâm thanh tịnh đối với chư Phật, v.v., và là người hoàn thiện các bổn phận, mà từ sáng sớm, tất cả các bổn phận như quét dọn sân tháp, v.v., đều đã được thực hiện rõ ràng.
Dassanīyānīti dassanārahāni dassanatthāya gantabbāni.
Dassanīyānī means worthy of being seen, places to go to for seeing.
Dassanīyānī (đáng chiêm ngưỡng) nghĩa là những nơi đáng được thấy, đáng được đến để chiêm ngưỡng.
Saṃvejanīyānīti saṃvegajanakāni.
Saṃvejanīyānī means producers of spiritual urgency (saṃvega).
Saṃvejanīyānī (gây xúc động) nghĩa là những nơi có khả năng tạo ra sự xúc động.
Ṭhānānīti kāraṇāni, padesaṭhānāneva vā.
Ṭhānānī means causes, or indeed, regional places.
Ṭhānānī (các nơi) nghĩa là các nguyên nhân, hoặc chỉ là các địa điểm.
203. Adassanaṃ, ānandāti yadetaṃ mātugāmassa adassanaṃ, ayamettha uttamā paṭipattīti dasseti.
203. Adassanaṃ, Ānanda (non-seeing, Ānanda) indicates that not seeing women is the best practice in this matter.
203. Adassanaṃ, Ānandā (không nhìn thấy, Ānanda) được nói để chỉ ra rằng việc không nhìn thấy phụ nữ là sự thực hành tối thượng.
Dvāraṃ pidahitvā senāsane nisinno hi bhikkhu āgantvā dvāre ṭhitampi mātugāmaṃ yāva na passati, tāvassa ekaṃseneva na lobho uppajjati, na cittaṃ calati.
Indeed, a bhikkhu sitting in his dwelling with the door closed, as long as he does not see a woman standing at the door, lust will definitely not arise in him, and his mind will not be agitated.
Một Tỳ-kheo ngồi trong chỗ ở đã đóng cửa, chừng nào chưa nhìn thấy người phụ nữ đang đứng ở cửa, chừng đó lòng tham chắc chắn sẽ không khởi lên, tâm ý sẽ không bị xao động.
Dassane pana satiyeva tadubhayampi assa.
However, if there is seeing, then both of these (lust and mental agitation) may occur.
Nhưng nếu có sự nhìn thấy, cả hai điều đó (tham và xao động) đều có thể xảy ra.
Tenāha – ‘‘adassanaṃ ānandā’’ti.
Therefore, he said, “ Adassanaṃ, Ānanda.”
Vì vậy, Ngài nói: "Không nhìn thấy, Ānanda."
Dassane bhagavā sati kathanti bhikkhaṃ gahetvā upagataṭṭhānādīsu dassane sati kathaṃ paṭipajjitabbanti pucchati.
Dassane, Bhagavā, sati kathaṃ (But, Venerable Sir, if there is seeing, how should one act?) He asks how one should act if there is seeing, for instance, in places where one has gone to collect alms.
Dassane, Bhagavā, sati kathaṃ (Bạch Thế Tôn, nếu có sự nhìn thấy thì phải làm sao?) nghĩa là hỏi rằng nếu có sự nhìn thấy ở những nơi như chỗ đến khất thực, v.v., thì phải thực hành như thế nào.
Atha bhagavā yasmā khaggaṃ gahetvā – ‘‘sace mayā saddhiṃ ālapasi, ettheva te sīsaṃ pātessāmī’’ti ṭhitapurisena vā, ‘‘sace mayā saddhiṃ ālapasi, ettheva te maṃsaṃ murumurāpetvā khādissāmī’’ti ṭhitayakkhiniyā vā ālapituṃ varaṃ.
Then the Blessed One, considering that it is better to speak with a man standing with a sword, saying, “If you speak with me, I will cut off your head right here,” or with a yakkhinī standing, saying, “If you speak with me, I will chew your flesh right here and eat it.”
Bấy giờ, Đức Thế Tôn, vì thà nói chuyện với một người đàn ông cầm kiếm đứng đó nói: "Nếu ngươi nói chuyện với ta, ta sẽ chặt đầu ngươi ngay tại đây," hoặc với một nữ dạ-xoa đứng đó nói: "Nếu ngươi nói chuyện với ta, ta sẽ nghiền nát thịt ngươi và ăn ngay tại đây."
Ekasseva hi attabhāvassa tappaccayā vināso hoti, na apāyesu aparicchinnadukkhānubhavanaṃ.
For in such a case, only the present existence is destroyed, not an endless experience of suffering in the lower realms.
Vì trong trường hợp đó, chỉ có một đời sống bị hủy hoại, chứ không phải chịu đựng vô vàn khổ đau trong các cõi đọa xứ.
Mātugāmena pana ālāpasallāpe sati vissāso hoti, vissāse sati otāro hoti, otiṇṇacitto sīlabyasanaṃ patvā apāyapūrako hoti; tasmā anālāpoti āha.
But when there is conversation and communication with women, familiarity arises, and when there is familiarity, an opening arises, and one whose mind is affected, falling into moral ruin, becomes one who fills the lower realms; therefore, he said, “ anālāpo” (no conversation).
Nhưng nếu có sự nói chuyện và giao tiếp với phụ nữ, sẽ phát sinh sự thân mật; khi có sự thân mật, sẽ có sự xâm nhập (vào tâm ý); khi tâm ý bị xâm nhập, người đó sẽ rơi vào sự suy đồi giới hạnh và trở thành kẻ lấp đầy các cõi đọa xứ. Do đó, Ngài nói: anālāpo (không nói chuyện).
Vuttampi cetaṃ –
It was also said:
Điều này cũng đã được nói:
Ālapantena panāti sace mātugāmo divasaṃ vā pucchati, sīlaṃ vā yācati, dhammaṃ vā sotukāmo hoti, pañhaṃ vā pucchati, tathārūpaṃ vā panassa pabbajitehi kattabbakammaṃ hoti, evarūpe kāle anālapantaṃ ‘‘mūgo ayaṃ, badhiro ayaṃ, bhutvāva baddhamukho nisīdatī’’ti vadati, tasmā avassaṃ ālapitabbaṃ hoti.
Ālapantena panā (But if one must speak): If a woman asks about the day, or requests precepts, or wishes to hear the Dhamma, or asks a question, or if there is some work to be done by monastics concerning her, at such a time, if one does not speak, she might say, “This ascetic is mute, this one is deaf, he sits with a closed mouth after eating.” Therefore, it becomes necessary to speak.
Ālapantena panā (nhưng khi nói chuyện) nghĩa là nếu người phụ nữ hỏi về ngày, hoặc cầu xin giới, hoặc muốn nghe Pháp, hoặc hỏi một câu hỏi, hoặc có một việc gì đó mà người xuất gia phải làm cho cô ấy, thì trong trường hợp như vậy, nếu không nói chuyện, người ta sẽ nói: "Vị này câm, vị này điếc, ăn xong thì ngậm miệng ngồi im." Vì vậy, nhất định phải nói chuyện.
Evaṃ ālapantena pana kathaṃ paṭipajjitabbanti pucchati.
So, he asks, “But if one must speak, how should one act?”
Vậy, khi nói chuyện như vậy thì phải thực hành như thế nào?
Atha bhagavā – ‘‘etha tumhe, bhikkhave, mātumattīsu mātucittaṃ upaṭṭhapetha, bhaginimattīsu bhaginicittaṃ upaṭṭhapetha, dhītumattīsu dhītucittaṃ upaṭṭhapethā’’ti (saṃ. ni. 4.127) imaṃ ovādaṃ sandhāya sati, ānanda, upaṭṭhapetabbāti āha.
Then the Blessed One, referring to this advice – “Come, bhikkhus, establish a mother-mind towards women who are like mothers, establish a sister-mind towards women who are like sisters, establish a daughter-mind towards women who are like daughters” – said, “ Sati, Ānanda, upaṭṭhapetabbā (Mindfulness, Ānanda, should be established).”
Bấy giờ, Đức Thế Tôn, dựa vào lời khuyên này: "Này các Tỳ-kheo, hãy thiết lập tâm ý như mẹ đối với những người phụ nữ như mẹ, hãy thiết lập tâm ý như chị em đối với những người phụ nữ như chị em, hãy thiết lập tâm ý như con gái đối với những người phụ nữ như con gái," đã nói: sati, Ānanda, upaṭṭhapetabbā (Ānanda, niệm phải được thiết lập).
205. Kathaṃ pana, bhanteti tehi khattiyapaṇḍitādīhi kathaṃ paṭipajjitabbaṃ.
205. Kathaṃ pana, Bhante (But how, Venerable Sir?) means how should those noble scholars and others act?
205. Kathaṃ pana, Bhante (Bạch Thế Tôn, nhưng làm thế nào?) nghĩa là những người Bà-la-môn, v.v., đó phải thực hành như thế nào?
Addhā maṃ te paṭipucchissanti – ‘‘kathaṃ, bhante, ānanda tathāgatassa sarīre paṭipajjitabba’’nti; ‘‘tesāhaṃ kathaṃ paṭivacanaṃ demī’’ti pucchati.
“Surely they will ask me back, ‘Venerable sir, Ānanda, how should one conduct oneself with regard to the Tathāgata’s body?’; ‘What reply should I give them?’” he asks.
Chắc chắn họ sẽ hỏi con: "Bạch Tôn giả Ānanda, phải làm gì đối với nhục thân của Đức Như Lai?" Con phải trả lời họ như thế nào? Ngài hỏi.
Ahatena vatthenāti navena kāsikavatthena.
With unworn cloth means with new Benares cloth.
Ahatena vatthenā (bằng vải mới) nghĩa là bằng vải lụa Kāsi mới.
Vihatena kappāsenāti supothitena kappāsena.
With new cotton means with well-beaten cotton.
Vihatena kappāsenā (bằng bông đã được đánh tơi) nghĩa là bằng bông đã được đánh tơi kỹ lưỡng.
Kāsikavatthañhi sukhumattā telaṃ na gaṇhāti, kappāso pana gaṇhāti.
For Kāsī cloth, being fine, does not absorb oil, but cotton does.
Thật vậy, vải Kāsi, vì quá mịn, không thấm dầu; còn bông thì thấm.
Tasmā ‘‘vihatena kappāsenā’’ti āha.
Therefore, he said, "with well-carded cotton."
Do đó,* nói: "Với bông đã được đánh tơi."
Āyasāyāti sovaṇṇāya.
Āyasāya means golden.
Āyasāya có nghĩa là bằng vàng.
Sovaṇṇañhi idha ‘‘ayasa’’nti adhippetaṃ.
For here, "ayasa" is intended to mean golden.
Thật vậy, ở đây "ayasa" được hiểu là vàng.
206. Rājā cakkavattīti ettha kasmā bhagavā agāramajjhe vasitvā kālaṅkatassa rañño thūpārahataṃ anujānāti, na sīlavato puthujjanassa bhikkhussāti?
206. Rājā Cakkavattī—concerning this, why does the Bhagavā authorize a stūpa for a cakkavatti king who has died after dwelling in a household, but not for a virtuous ordinary bhikkhu?
206. Rājā cakkavattī (Vua Chuyển Luân Thánh Vương) – Ở đây, vì sao Thế Tôn cho phép xây tháp cho vị vua đã sống và qua đời trong gia đình, mà không cho phép xây tháp cho một tỳ khưu phàm phu có giới hạnh?
Anacchariyattā.
Because it would not be extraordinary.
Vì điều đó không có gì lạ. (capana: Việc xây tháp cho các tỳ khưu phàm phu không được cho phép vì không có gì đặc biệt.)
Puthujjanabhikkhūnañhi thūpe anuññāyamāne tambapaṇṇidīpe tāva thūpānaṃ okāso na bhaveyya, tathā aññesu ṭhānesu.
Indeed, if stūpas were authorized for ordinary bhikkhus, there would be no space for stūpas, for instance, on the island of Tambapaṇṇi, nor in other places.
Thật vậy, nếu cho phép xây tháp cho các tỳ khưu phàm phu, thì ngay cả trên đảo Tambapaṇṇi (Tích Lan) cũng sẽ không còn chỗ cho các tháp, và tương tự ở các nơi khác.
Tasmā ‘‘anacchariyā te bhavissantī’’ti nānujānāti.
Therefore, he did not authorize them, thinking, "They would not be extraordinary."
Do đó,* không cho phép, vì các tháp đó sẽ không có gì đặc biệt.
Rājā cakkavattī ekova nibbattati, tenassa thūpo acchariyo hoti.
A cakkavatti king arises only as one, so his stūpa is extraordinary.
Vua Chuyển Luân Thánh Vương chỉ xuất hiện một vị duy nhất, nên tháp của vị ấy là điều kỳ diệu.
Puthujjanasīlavato pana parinibbutabhikkhuno viya mahantampi sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭatiyeva.
However, it is appropriate to pay great homage to a virtuous ordinary bhikkhu, as if he were a parinibbūta bhikkhu.
Tuy nhiên, đối với một tỳ khưu phàm phu có giới hạnh đã nhập Niết Bàn, vẫn nên thực hiện sự cúng dường lớn lao như đối với một tỳ khưu A-la-hán.
207. Vihāranti idha maṇḍalamālo vihāroti adhippeto, taṃ pavisitvā.
207. Vihāra—here, a circular hall (maṇḍalamāla) is intended as a vihāra, having entered it.
207. Vihāra (tu viện) ở đây được hiểu là một tu viện có mái tròn, tức là đã đi vào đó.
Kapisīsanti dvārabāhakoṭiyaṃ ṭhitaṃ aggaḷarukkhaṃ.
Kapisīsa means the bolt-wood located at the end of the doorpost.
Kapisīsa (đầu khỉ) có nghĩa là thanh chốt cửa nằm ở đầu trụ cửa.
Rodamāno aṭṭhāsīti so kirāyasmā cintesi – ‘‘satthārā mama saṃvegajanakaṃ vasanaṭṭhānaṃ kathitaṃ, cetiyacārikāya sātthakabhāvo kathito, mātugāme paṭipajjitabbapañho vissajjito, attano sarīre paṭipatti akkhātā, cattāro thūpārahā kathitā, dhuvaṃ ajja bhagavā parinibbāyissatī’’ti, tassevaṃ cintayato balavadomanassaṃ uppajji.
Rodamāno aṭṭhāsī—it is said that the venerable one thought: "The Teacher has spoken of a place of dwelling that causes spiritual urgency for me, the fruitfulness of pilgrimage to a cetiya has been declared, the question of proper conduct towards women has been resolved, the practice concerning one's own body has been explained, the four persons worthy of a stūpa have been mentioned; surely today the Bhagavā will attain parinibbāna." As he thus reflected, a strong sorrow arose in him.
Rodamāno aṭṭhāsī (đứng khóc) – Vị Tôn giả ấy đã suy nghĩ: "Thế Tôn đã nói về nơi ở gây xúc động cho con, đã nói về lợi ích của việc hành hương đến các bảo tháp, đã giải đáp vấn đề về cách đối xử với phụ nữ, đã giảng về cách thực hành đối với thân thể của Ngài, đã nói về bốn hạng người đáng được xây tháp. Chắc chắn hôm nay Thế Tôn sẽ nhập Niết Bàn." Khi suy nghĩ như vậy, một nỗi buồn sâu sắc đã khởi lên trong Ngài.
Athassa etadahosi – ‘‘bhagavato santike rodanaṃ nāma aphāsukaṃ, ekamantaṃ gantvā sokaṃ tanukaṃ karissāmī’’ti, so tathā akāsi.
Then it occurred to him: "Weeping in the presence of the Bhagavā is indeed uncomfortable; I shall go aside and lessen my sorrow." So he did.
Rồi Ngài nghĩ: "Khóc trước mặt Thế Tôn là điều không thích hợp, ta sẽ đi sang một bên để làm vơi bớt nỗi sầu muộn." Ngài đã làm như vậy.
Tena vuttaṃ – ‘‘rodamāno aṭṭhāsī’’ti.
Therefore it is said, "He stood weeping."
Do đó,* đã nói: "Ngài đứng khóc."
Mettena kāyakammenāti mettacittavasena pavattitena mukhadhovanadānādikāyakammena.
Mettena kāyakammenā—by bodily action performed out of a mind of loving-kindness, such as offering face-washing water.
Mettena kāyakammena (bằng thân nghiệp từ ái) có nghĩa là bằng thân nghiệp như dâng nước rửa mặt, v.v., được thực hiện do tâm từ.
Hitenāti hitavuddhiyā katena.
Hitenā—performed for welfare and growth.
Hitenā (lợi ích) có nghĩa là được thực hiện vì sự tăng trưởng lợi ích.
Sukhenāti sukhasomanasseneva katena, na dukkhinā dummanena hutvāti attho.
Sukhenā—performed solely with joy and delight, meaning, not being unhappy or displeased.
Sukhenā (hạnh phúc) có nghĩa là được thực hiện với sự an lạc và hoan hỷ, chứ không phải với sự đau khổ hay buồn bã.
Advayenāti dve koṭṭhāse katvā akatena.
Advayenā—not performed by making two divisions.
Advayenā (không hai) có nghĩa là không được thực hiện bằng cách chia thành hai phần.
Yathā hi eko sammukhāva karoti na parammukhā, eko parammukhāva karoti na sammukhā evaṃ vibhāgaṃ akatvā katenāti vuttaṃ hoti.
It is said that this means without dividing, just as one person acts directly and not indirectly, while another acts indirectly and not directly.
Điều này có nghĩa là không phân biệt như một người chỉ làm khi đối diện mà không làm khi khuất mặt, hoặc chỉ làm khi khuất mặt mà không làm khi đối diện, mà là làm một cách không phân biệt.
Appamāṇenāti pamāṇavirahitena.
Appamāṇenā—without measure.
Appamāṇenā (vô lượng) có nghĩa là không có giới hạn.
Cakkavāḷampi hi atisambādhaṃ, bhavaggampi atinīcaṃ, tayā kataṃ kāyakammameva bahunti dasseti.
It shows that even the Cakkavāla is too narrow, and the Bhavagga is too low; the bodily action performed by you is indeed immense.
Điều này cho thấy rằng ngay cả vũ trụ cũng quá chật hẹp, cõi Bhavagga (đỉnh của các cõi hữu) cũng quá thấp, nhưng thân nghiệp mà con đã làm là rất lớn.
Mettena vacīkammenāti mettacittavasena pavattitena mukhadhovanakālārocanādinā vacīkammena.
Mettena vacīkammenā—by verbal action performed out of a mind of loving-kindness, such as announcing the time for face-washing.
Mettena vacīkammena (bằng khẩu nghiệp từ ái) có nghĩa là bằng khẩu nghiệp như báo giờ rửa mặt, v.v., được thực hiện do tâm từ.
Api ca ovādaṃ sutvā – ‘‘sādhu, bhante’’ti vacanampi mettaṃ vacīkammameva.
Furthermore, even saying "Sādhu, bhante" after hearing advice is a verbal action of loving-kindness.
Hơn nữa, việc nói "Lành thay, bạch Thế Tôn" sau khi nghe lời giáo huấn cũng chính là khẩu nghiệp từ ái.
Mettena manokammenāti kālasseva sarīrapaṭijagganaṃ katvā vivittāsane nisīditvā – ‘‘satthā arogo hotu, abyāpajjo sukhī’’ti evaṃ pavattitena manokammena.
Mettena manokammenā—by mental action performed in such a way, after attending to the body early, sitting in a secluded place: "May the Teacher be free from illness, free from suffering, happy."
Mettena manokammena (bằng ý nghiệp từ ái) có nghĩa là bằng ý nghiệp như đã chăm sóc thân thể sớm, ngồi ở chỗ vắng vẻ và nghĩ: "Nguyện Thế Tôn không bệnh, không tai họa, an lạc."
Katapuññosīti kappasatasahassaṃ abhinīhārasampannosīti dasseti.
Katapuññosī—this shows that he is endowed with aspirations for a hundred thousand aeons.
Katapuññosī (người đã làm công đức) cho thấy rằng con đã hoàn thành các nguyện ước trong một trăm ngàn đại kiếp.
Katapuññosīti ca ettāvatā vissattho mā pamādamāpajji, atha kho padhānamanuyuñja.
And by saying "Katapuññosī," it means, "Do not become complacent with this, do not fall into heedlessness; rather, devote yourself to exertion.
Và với lời "Katapuññosī",* dạy: "Đừng vì thế mà lơ là, hãy tinh tấn tu tập."
Evañhi anuyutto khippaṃ hohisi anāsavo, dhammasaṅgītikāle arahattaṃ pāpuṇissasi.
For if you are thus diligent, you will swiftly become one without taints, and you will attain Arahantship at the time of the Dhamma Saṅgīti.
"Nếu con tinh tấn như vậy, con sẽ nhanh chóng trở thành vô lậu, và sẽ đạt được quả A-la-hán vào thời kỳ kết tập Pháp."
Na hi mādisassa katapāricariyā nipphalā nāma hotīti dasseti.
Indeed, service rendered to one like me is never fruitless," so it is shown.
Điều này cho thấy rằng việc phục vụ một người như Ta không bao giờ vô ích.
208. Evañca pana vatvā mahāpathaviṃ pattharanto viya ākāsaṃ vitthārento viya cakkavāḷagiriṃ osārento viya sineruṃ ukkhipento viya mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viya āyasmato ānandassa guṇakathaṃ ārabhanto atha kho bhagavā bhikkhū āmantesi.
208. Having spoken thus, as if spreading the great earth, as if expanding the sky, as if lowering the Cakkavāla mountain, as if lifting Mount Sineru, as if shaking the great rose-apple tree by its trunk—thus, the Bhagavā addressed the bhikkhus, beginning to speak of the venerable Ānanda's good qualities.
208. Nói như vậy, Thế Tôn, như thể trải rộng đại địa, như thể mở rộng hư không, như thể hạ thấp núi Cakkavāḷa, như thể nhấc bổng núi Sineru, như thể nắm giữ thân cây Đại Diêm Phù Đề mà rung chuyển, đã bắt đầu nói về phẩm hạnh của Tôn giả Ānanda, rồi Ngài gọi các tỳ khưu.
Tattha ‘‘yepi te, bhikkhave, etarahī’’ti kasmā na vuttaṃ?
Here, why was "Yepi te, bhikkhave, etarahī" not said?
Ở đó, vì sao không nói "Này các tỳ khưu, những vị nào bây giờ..."?
Aññassa buddhassa natthitāya.
Because there is no other Buddha.
Vì không có vị Phật nào khác.
Eteneva cetaṃ veditabbaṃ – ‘‘yathā cakkavāḷantarepi añño buddho natthī’’ti.
And by this very fact, it should be understood that there is no other Buddha even within the Cakkavāla.
Chính từ điều này mà có thể biết rằng "ngay cả trong vũ trụ cũng không có vị Phật nào khác".
Paṇḍitoti byatto.
Paṇḍito means skilled.
Paṇḍito (người trí) có nghĩa là người thông thái.
Medhāvīti khandhadhātuāyatanādīsu kusalo.
Medhāvī means proficient in aggregates (khandha), elements (dhātu), sense-bases (āyatana), and so on.
Medhāvī (người có trí tuệ) có nghĩa là người tinh thông về các uẩn, giới, xứ, v.v.
209. Bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāyāti ye bhagavantaṃ passitukāmā theraṃ upasaṅkamanti, ye ca ‘‘āyasmā kirānando samantapāsādiko abhirūpo dassanīyo bahussuto saṅghasobhano’’ti therassa guṇe sutvā āgacchanti, te sandhāya ‘‘bhikkhuparisā ānandaṃ dassanāya upasaṅkamantī’’ti vuttaṃ.
209. Bhikkhuparisā Ānandaṃ dassanāyā—this refers to those who approach the elder desiring to see the Bhagavā, and those who come having heard of the elder's virtues, saying, "Indeed, the venerable Ānanda is perfectly pleasing, handsome, delightful to behold, learned, and an ornament to the Saṅgha." Thus it is said, "the assembly of bhikkhus approaches Ānanda for sight."
209. Bhikkhuparisā Ānandaṃ dassanāyā (chúng tỳ khưu đến để gặp Ānanda) – Điều này được nói đến để chỉ những vị muốn gặp Thế Tôn và đến gặp vị Trưởng lão, và những vị nghe về phẩm hạnh của vị Trưởng lão như "Tôn giả Ānanda thật trang nghiêm, đẹp đẽ, đáng kính, đa văn, làm rạng rỡ Tăng đoàn" mà đến.
Esa nayo sabbattha.
The same method applies everywhere.
Điều này cũng áp dụng cho tất cả các trường hợp khác.
Attamanāti savanena no dassanaṃ sametīti sakamanā tuṭṭhacittā.
Attamanā—"Our sight accords with what we have heard," thus being delighted in heart and mind.
Attamanā (hoan hỷ) có nghĩa là vui mừng, tâm ý hài lòng, vì "việc nghe của chúng ta đã được gặp gỡ".
Dhammanti ‘‘kacci, āvuso, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci yoniso manasikārena kammaṃ karotha, ācariyupajjhāye vattaṃ pūrethā’’ti evarūpaṃ paṭisanthāradhammaṃ.
Dhamma—here, it refers to the Dharma of friendly greetings, such as, "Is all well, friend? Is life bearable? Do you perform your duties with proper attention? Do you fulfill your duties towards your teachers and preceptors?"
Dhamma (pháp) ở đây là những lời chào hỏi như "Này hiền giả, có an ổn không? Có đủ sống không? Có thực hiện công việc với tác ý đúng đắn không? Có hoàn thành phận sự đối với các vị thầy và hòa thượng không?"
Tattha bhikkhunīsu – ‘‘kacci, bhaginiyo, aṭṭha garudhamme samādāya vattathā’’ti idampi nānākaraṇaṃ hoti.
Among bhikkhunīs, it would be different, asking, "Sisters, do you observe the eight heavy rules?"
Trong trường hợp các tỳ khưu ni, có sự khác biệt là "Này các chị, có giữ gìn và thực hành tám giới trọng không?"
Upāsakesu āgatesu ‘‘upāsaka, na te kacci sīsaṃ vā aṅgaṃ vā rujjati, arogā te puttabhātaro’’ti na evaṃ paṭisanthāraṃ karoti.
When lay followers come, he does not greet them by asking, "Lay follower, is your head or any limb not aching? Are your sons and brothers healthy?"
Khi các cận sự nam đến, Ngài không chào hỏi kiểu như "Này cận sự nam, đầu hay bộ phận nào của ông có bị đau không? Con cái và anh em của ông có khỏe mạnh không?"
Evaṃ pana karoti – ‘‘kathaṃ upāsakā tīṇi saraṇāni pañca sīlāni rakkhatha, māsassa aṭṭha uposathe karotha, mātāpitūnaṃ upaṭṭhānavattaṃ pūretha, dhammikasamaṇabrāhmaṇe paṭijaggathā’’ti.
Rather, he asks, "How, lay followers, do you guard the three refuges and the five precepts? Do you observe the eight uposatha days of the month? Do you fulfill your duties of attending to your parents? Do you look after righteous recluses and brahmins?"
Mà Ngài chào hỏi như thế này: "Này các cận sự nam, các ông giữ gìn Tam Quy Ngũ Giới thế nào? Có thực hành tám giới Bố Tát hàng tháng không? Có hoàn thành phận sự chăm sóc cha mẹ không? Có chăm sóc các Sa-môn, Bà-la-môn chân chính không?"
Upāsikāsupi eseva nayo.
The same method applies to laywomen.
Đối với các cận sự nữ cũng tương tự.
Idāni ānandattherassa cakkavattinā saddhiṃ upamaṃ karonto cattārome bhikkhavetiādimāha.
Now, drawing a comparison between the venerable Ānanda and a cakkavatti, he said, Cattārome bhikkhave and so on.
Bây giờ, khi so sánh Tôn giả Ānanda với một vị Chuyển Luân Thánh Vương,* đã nói: Này các tỳ khưu, có bốn điều này và tiếp theo.
Tattha khattiyāti abhisittā ca anabhisittā ca khattiyajātikā.
Here, Khattiyā refers to khattiyas by birth, both anointed and unanointed.
Ở đó, khattiyā (sát đế lợi) là những người thuộc dòng sát đế lợi, dù đã được tấn phong hay chưa.
Te kira – ‘‘rājā cakkavattī nāma abhirūpo dassanīyo pāsādiko ākāsena vicaranto rajjaṃ anusāsati dhammiko dhammarājā’’ti tassa guṇakathaṃ sutvā ‘‘savanena dassanampi sama’’nti attamanā honti.
It is said that when they hear of the cakkavatti king's qualities—"A cakkavatti king is handsome, delightful to behold, charming, a righteous king who travels through the sky and rules the kingdom"—they become pleased, thinking, "Our sight is equal to what we have heard."
Họ nghe nói về phẩm hạnh của vị vua Chuyển Luân Thánh Vương như "Vua Chuyển Luân Thánh Vương là người đẹp đẽ, đáng kính, uy nghi, đi trên không trung, cai trị vương quốc một cách công bằng, là một vị vua chánh pháp", và họ hoan hỷ rằng "việc nghe cũng giống như việc thấy".
Bhāsatīti kathento – ‘‘kathaṃ, tātā, rājadhammaṃ pūretha, paveṇiṃ rakkhathā’’ti paṭisanthāraṃ karoti.
Bhāsatī—speaking, he asks, "How, my dears, do you fulfill the royal duties? How do you maintain the tradition?"—thus extending a greeting.
Bhāsatī (nói) có nghĩa là Ngài chào hỏi: "Này các con, các con thực hành vương pháp thế nào? Các con giữ gìn truyền thống thế nào?"
Brāhmaṇesu pana – ‘‘kathaṃ ācariyā mante vācetha, kathaṃ antevāsikā mante gaṇhanti, dakkhiṇaṃ vā vatthāni vā kapilaṃ vā alatthā’’ti paṭisanthāraṃ karoti.
Among brahmins, he asks, "How, teachers, do you recite the mantras? How do your students learn the mantras? Did you receive a donation or clothes or a tawny cow?"—thus extending a greeting.
Đối với các Bà-la-môn, Ngài chào hỏi: "Này các đạo sư, các ông tụng chú thế nào? Các đệ tử học chú thế nào? Các ông có nhận được vật cúng dường, y phục hay bò sữa không?"
Gahapatīsu – ‘‘kathaṃ tātā, na vo rājakulato daṇḍena vā balinā vā pīḷā atthi, sammā devo dhāraṃ anupavecchati, sassāni sampajjantī’’ti evaṃ paṭisanthāraṃ karoti.
Among householders, he asks, "How, my dears, are you not oppressed by punishment or tribute from the royal court? Does the sky grant rain properly? Are the crops abundant?"—thus extending a greeting.
Đối với các gia chủ, Ngài chào hỏi: "Này các con, các con có bị triều đình trừng phạt hay áp bức không? Trời có mưa đúng lúc không? Mùa màng có tốt tươi không?"
Samaṇesu – ‘‘kathaṃ, bhante, pabbajitaparikkhārā sulabhā, samaṇadhamme na pamajjathā’’ti evaṃ paṭisanthāraṃ karoti.
Among ascetics (he says): ‘Venerable sirs, are the requisites for renunciants easily obtained? Are you not negligent in the practice of ascetics?’ Thus he makes this kind of friendly greeting.
Đối với các Sa-môn – Ngài hỏi thăm: ‘‘Thưa chư Tôn giả, y phục và vật dụng của người xuất gia có dễ tìm không? Chư Tôn giả có xao lãng trong pháp của Sa-môn không?’’ Ngài thực hiện sự hỏi thăm như vậy.
Tesu khattiyamahāsālā nāma yesaṃ koṭisatampi koṭisahassampi dhanaṃ nikhaṇitvā ṭhapitaṃ, divasaparibbayo ekaṃ kahāpaṇasakaṭaṃ nigacchati, sāyaṃ dve pavisanti.
Among these, Khattiyamahāsālā refers to those who have stored away wealth amounting to hundreds or thousands of crores, whose daily expenses amount to a cartload of kahāpaṇas, and two (cartloads) come in the evening.
Trong số đó, khattiyamahāsālā là những người có hàng trăm triệu, hàng ngàn triệu tài sản được chôn giấu, chi tiêu hàng ngày là một xe tiền kahāpaṇa, và vào buổi tối có hai xe tiền kahāpaṇa được mang vào.
Brāhmaṇamahāsālā nāma yesaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, divasaparibbayo eko kahāpaṇakumbho nigacchati, sāyaṃ ekasakaṭaṃ pavisati.
Brāhmaṇamahāsālā refers to those who have stored away wealth amounting to eighty crores, whose daily expenses amount to a pot of kahāpaṇas, and a cartload (of kahāpaṇas) comes in the evening.
Brāhmaṇamahāsālā là những người có tám mươi triệu tài sản được cất giữ, chi tiêu hàng ngày là một bình tiền kahāpaṇa, và vào buổi tối có một xe tiền kahāpaṇa được mang vào.
Gahapatimahāsālā nāma yesaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, divasaparibbayo pañca kahāpaṇambaṇāni nigacchanti, sāyaṃ kumbho pavisati.
Gahapatimahāsālā refers to those who have stored away wealth amounting to forty crores, whose daily expenses amount to five ambaṇas of kahāpaṇas, and a pot (of kahāpaṇas) comes in the evening.
Gahapatimahāsālā là những người có bốn mươi triệu tài sản được cất giữ, chi tiêu hàng ngày là năm ambana tiền kahāpaṇa, và vào buổi tối có một bình tiền kahāpaṇa được mang vào.
Mā hevaṃ, ānanda, avacāti ānanda, mā evaṃ avaca, na imaṃ ‘‘khuddakanagara’’nti vattabbaṃ.
Mā hevaṃ, Ānanda, avacā means, “Ānanda, do not speak thus. This (city) should not be called a ‘small city’.”
Mā hevaṃ, Ānanda, avacā – này Ānanda, đừng nói như vậy, không nên gọi nơi này là “thị trấn nhỏ”.
Ahañhi imasseva nagarassa sampattiṃ kathetuṃ – ‘‘anekavāraṃ tiṭṭhaṃ nisīdaṃ mahantena ussāhena, mahantena parakkamena idhāgato’’ti vatvā bhūtapubbantiādimāha.
For I, having come here with great effort and great exertion, standing and sitting on many occasions, to speak of the prosperity of this very city—having said this, he then uttered bhūtapubba and so on.
Vì ta muốn nói về sự thịnh vượng của chính thành phố này, nên sau khi nói ‘‘Ta đã đến đây nhiều lần, đứng lên ngồi xuống với sự nỗ lực lớn, với sự tinh tấn lớn’’, Ngài đã nói bhūtapubba (thuở xưa) và những lời tiếp theo.
Subhikkhāti khajjabhojjasampannā.
Subhikkhā means abundant in food and drinks.
Subhikkhā – là đầy đủ thức ăn và đồ uống.
Hatthisaddenāti ekasmiṃ hatthimhi saddaṃ karonte caturāsītihatthisahassāni saddaṃ karonti, iti hatthisaddena avivittā, hoti, tathā assasaddena.
Hatthisaddenā means that when one elephant makes a sound, eighty-four thousand elephants also make a sound; thus it was not without the sound of elephants, and likewise with the sound of horses.
Hatthisaddenā – khi một con voi phát ra tiếng, tám mươi bốn ngàn con voi cũng phát ra tiếng, do đó nơi này không vắng vẻ tiếng voi, và cũng không vắng vẻ tiếng ngựa.
Puññavanto panettha sattā catusindhavayuttehi rathehi aññamaññaṃ anubandhamānā antaravīthīsu vicaranti, iti rathasaddena avivittā hoti.
Here, fortunate beings, pursuing each other with chariots drawn by four Sindhu horses, wander in the inner streets; thus it was not without the sound of chariots.
Ở đây, những chúng sinh có phước báu đi lại trên các con đường giữa các ngõ hẻm, đuổi theo nhau bằng những cỗ xe được kéo bởi bốn con ngựa Sindhava, do đó nơi này không vắng vẻ tiếng xe.
Niccaṃ payojitāneva panettha bheriādīni tūriyāni, iti bherisaddādīhipi avivittā hoti.
Here, drums and other musical instruments are constantly played; thus it was not without the sounds of drums and so on.
Ở đây, các loại nhạc cụ như trống lớn (bheri) luôn được sử dụng, do đó nơi này cũng không vắng vẻ tiếng trống lớn và các loại tiếng khác.
Tattha sammasaddoti kaṃsatāḷasaddo.
Among those sounds, sammasaddo means the sound of striking cymbals.
Trong số đó, sammasaddo là tiếng chuông đồng.
Pāṇitāḷasaddoti pāṇinā caturassaambaṇatāḷasaddo.
Pāṇitāḷasaddo means the sound of striking a square drum with the hand.
Pāṇitāḷasaddo là tiếng vỗ tay vào trống vuông.
Kuṭabherisaddotipi vadanti.
Some also say it means the sound of a pot-drum.
Một số người cũng nói đó là tiếng trống nồi (kuṭabheri).
Asnātha pivatha khādathāti asnātha pivatha khādatha.
Asnātha pivatha khādathā means “Eat, drink, consume.”
Asnātha pivatha khādathā – hãy ăn, hãy uống, hãy nhai.
Ayaṃ panettha saṅkhepo, bhuñjatha bhoti iminā dasamena saddena avivittā hoti anupacchinnasaddā.
This is a summary here: “O sirs, eat!” With this tenth sound, it was not without sound; its sound was uninterrupted.
Đây là tóm tắt ở đây: ‘‘Này chư vị, hãy ăn!’’ – nơi này không vắng vẻ, có tiếng động không ngừng nghỉ bởi tiếng thứ mười này.
Yathā pana aññesu nagaresu ‘‘kacavaraṃ chaḍḍetha, kudālaṃ gaṇhatha, pacchiṃ gaṇhatha, pavāsaṃ gamissāma, taṇḍulapuṭaṃ gaṇhatha, bhattapuṭaṃ gaṇhatha, phalakāvudhādīni sajjāni karothā’’ti evarūpā saddā honti, na yidha evaṃ ahosīti dasseti.
He shows that such sounds as, “Throw out the rubbish! Take a hoe! Take a basket! We will go abroad! Take a bundle of rice! Take a bundle of food! Prepare shields, weapons, and so forth!” which are heard in other cities, were not present here.
Ngài chỉ ra rằng, giống như ở các thành phố khác có những tiếng động như ‘‘Hãy đổ rác đi, hãy cầm cuốc lên, hãy cầm giỏ lên, chúng ta sẽ đi xa, hãy cầm gói gạo, hãy cầm gói cơm, hãy chuẩn bị khiên, vũ khí v.v.’’, thì ở đây không có những tiếng động như vậy.
‘‘Dasamena saddenā’’ti ca vatvā ‘‘kusāvatī, ānanda, rājadhānī sattahi pākārehi parikkhittā ahosī’’ti sabbaṃ mahāsudassanasuttaṃ niṭṭhāpetvā gaccha tvaṃ ānandātiādimāha.
And having said “with the tenth sound,” and having completed the entire Mahāsudassana Sutta (saying), “Kusāvatī, Ānanda, the royal capital was surrounded by seven ramparts,” he then said gaccha tvaṃ Ānandā and so on.
Sau khi nói ‘‘bởi tiếng thứ mười’’, và hoàn tất toàn bộ kinh Mahāsudassana với câu ‘‘Này Ānanda, kinh đô Kusāvatī được bao quanh bởi bảy bức tường’’, Ngài đã nói gaccha tvaṃ Ānandā (Này Ānanda, hãy đi) và những lời tiếp theo.
Tattha abhikkamathāti abhimukhā kamatha, āgacchathāti attho.
In that, abhikkamathā means “come forward, come”; this is the meaning.
Trong đó, abhikkamathā có nghĩa là ‘‘hãy tiến về phía trước, hãy đến’’.
Kiṃ pana te bhagavato āgatabhāvaṃ na jānantīti?
Do they not know, then, that the Bhagavā has arrived?
Vậy thì, họ không biết rằng Thế Tôn đã đến sao?
Jānanti.
They know.
Họ biết.
Buddhānaṃ gatagataṭṭhānaṃ nāma mahantaṃ kolāhalaṃ hoti, kenacideva karaṇīyena nisinnattā na āgatā.
For wherever Buddhas go, there is great commotion; but they had not come because they were occupied with some business.
Nơi mà các vị Phật đến thường có sự ồn ào lớn, nhưng vì một công việc nào đó, họ đã ngồi lại và không đến.
‘‘Te āgantvā bhikkhusaṅghassa ṭhānanisajjokāsaṃ saṃvidahitvā dassantī’’ti tesaṃ santike avelāyampi bhagavā pesesi.
Thinking, “They will come and arrange seating and resting places for the monastic Saṅgha,” the Bhagavā sent (Ānanda) to them even at an unseasonable time.
Thế Tôn đã sai họ đến, ngay cả vào lúc không đúng giờ, với ý nghĩ rằng ‘‘Họ sẽ đến và sắp xếp chỗ đứng ngồi cho Tăng đoàn chư Tỳ-khưu’’.