95. Evaṃ me sutaṃ…pe… kurūsūti mahānidānasuttaṃ.
95. "Thus have I heard...pe... among the Kurus" — this is the Mahānidāna Sutta.
“Evaṃ me sutaṃ…pe… kurūsu” là Kinh Đại Duyên.
Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā.
Herein, this is the commentary on the obscure passages.
Trong đó, đây là phần giải thích các từ ngữ không rõ ràng.
Kurūsu viharatīti kurū nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘kurū’’ti vuccati.
"residing among the Kurus": The Kurus are royal princes who are inhabitants of a country; even a single country where they reside is conventionally called "Kuru."
“Kurūsu viharatī” (trú tại xứ Kurū) có nghĩa là: Kurū là tên của các hoàng tử thuộc một xứ; một xứ dù chỉ có một cũng được gọi là “Kurū” theo nghĩa thông thường.
Tasmiṃ kurūsu janapade.
In that country of the Kurus.
Trong xứ Kurū đó.
Aṭṭhakathācariyā panāhu – mandhātukāle tīsu dīpesu manussā ‘‘jambudīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattippabhutīnaṃ uttamamanussānaṃ uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyo’’ti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhatvā cattāro dīpe anusaṃyāyantena saddhiṃ āgamaṃsu.
However, the Aṭṭhakathā teachers say: During the time of King Mandhātā, people in the three continents heard that "Jambudīpa is the supreme continent, exceedingly delightful, the birthplace of excellent beings such as Buddhas, Paccekabuddhas, great disciples, and Universal Monarchs." Hearing this, they came along with King Mandhātā, the Universal Monarch, who, with the cakkavatti jewel at the forefront, was journeying through the four continents.
Các vị chú giải sư đã nói rằng: Vào thời vua Mandhātu, con người ở ba châu lục đã nghe rằng “Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu) là nơi sinh ra những con người tối thượng như chư Phật, chư Độc Giác Phật, chư Đại Thanh Văn và chư Chuyển Luân Vương, là một châu lục tối thượng và vô cùng đáng yêu thích”, nên họ đã đi theo vua Mandhātu Chuyển Luân Vương, người đã dẫn đầu với bánh xe báu (cakkaratana), đi vòng quanh bốn châu lục.
Tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi – ‘‘atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti.
Thereupon, the King asked the chief royal son: "Is there any place more delightful than the human world?"
Sau đó, nhà vua hỏi vị tướng quân báu (pariṇāyakaratana) rằng: “Có nơi nào đáng yêu thích hơn cõi người không?”
Kasmā deva evaṃ bhaṇasi?
"Why, great king, do you say this?
“Bệ hạ, tại sao lại nói như vậy?”
Kiṃ na passasi candimasūriyānaṃ ānubhāvaṃ, nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataranti?
Do you not see the might of the moon and sun? Is not their abode more delightful than this?"
“Bệ hạ không thấy uy lực của mặt trăng và mặt trời sao? Chẳng phải nơi của chúng đáng yêu thích hơn nơi này sao?”
Rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi.
The King, with the cakkavatti jewel at the forefront, went there.
Nhà vua dẫn đầu với bánh xe báu và đi đến đó.
Cattāro mahārājāno – ‘‘mandhātumahārājā āgato’’ti sutvāva ‘‘mahiddhiko mahānubhāvo rājā, na sakkā yuddhena paṭibāhitu’’nti sakaṃ rajjaṃ niyyātesuṃ.
The four Great Kings, upon hearing, "King Mandhātā has arrived," immediately thought, "This King is mighty and powerful; he cannot be repelled by war." So they handed over their own kingdoms to him.
Bốn vị Đại Thiên Vương (Catumahārājā) vừa nghe nói “Đại vương Mandhātu đã đến” liền nghĩ: “Vị vua này có đại oai lực, đại thần thông, không thể chống lại bằng chiến tranh”, nên đã dâng vương quốc của mình.
So taṃ gahetvā puna pucchi – ‘‘atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti?
Having taken it, he asked again: "Is there any place more delightful than this?"
Ngài nhận lấy và lại hỏi: “Có nơi nào đáng yêu thích hơn nơi này không?”
Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu.
Then they told him about the Tāvatiṃsa Heaven.
Sau đó, họ kể về cõi trời Đao Lợi (Tāvatiṃsa).
‘‘Tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ito ramaṇīyataraṃ.
"The Tāvatiṃsa Heaven, great king, is more delightful than this.
“Bệ hạ, cõi trời Đao Lợi đáng yêu thích hơn nơi này.”
Tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti, sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo, tassimāni upabhogaṭṭhānāni – yojanasahassubbedho vejayanto pāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho tathā erāvaṇo hatthī, dibbarukkhasahassappaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ, phārusakavanaṃ, missakavanaṃ, yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paññāsayojanavitthatā pañcadasayojanubbedhā jayakusumapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī’’ti.
There, these four Great Kings serve as doorkeepers for Sakka, the king of devas. Sakka, the king of devas, is greatly potent and powerful. These are his places of enjoyment: the Vejayanta palace, a thousand yojanas high; the Sudhammā deva assembly hall, five hundred yojanas high; the Vejayanta chariot, one and a half hundred yojanas long, and likewise Erāvaṇa, the elephant; the Nandanavana pleasure grove, adorned with a thousand divine trees; the Cittalatāvana; the Phārusakavana; the Missakavana; the Pāricchattaka koviḷāra tree, a hundred yojanas high; and beneath it, the Paṇḍukambala rock-slab, sixty yojanas long, fifty yojanas wide, fifteen yojanas high, and having the color of Jayakusuma flowers, so soft that when Sakka sits on it, half of his body sinks in.
Tại đó, bốn vị Đại Thiên Vương này là những người hầu cận, đứng ở vị trí gác cổng của Sakka, vua chư Thiên. Vua chư Thiên Sakka có đại thần lực, đại uy đức. Những nơi thọ dụng của ngài là: cung điện Vejayanta cao một ngàn dojana, hội trường chư Thiên Sudhammā cao năm trăm dojana, cỗ xe Vejayanta cao một trăm rưỡi dojana, cũng như voi Erāvaṇa cao một trăm rưỡi dojana, vườn Nandanavana được trang hoàng bởi hàng ngàn cây thần, vườn Cittalatāvana, vườn Phārusakavana, vườn Missakavana, cây pāricchattaka koviḷāra cao một trăm dojana, bên dưới cây ấy có tảng đá Paṇḍukambalasilā dài sáu mươi dojana, rộng năm mươi dojana, cao mười lăm dojana, có màu sắc như hoa Jayakusuma, vì sự mềm mại của nó mà khi Sakka ngồi xuống, nửa thân ngài lún vào trong.
Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri.
Upon hearing that, the king, wishing to go there, caused the cakka-ratana to ascend.
Nghe vậy, vị vua muốn đến đó liền phóng Chakkaratana lên.
Taṃ ākāse patiṭṭhāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya.
It stood in the sky, together with the fourfold army.
Nó bay lên không trung cùng với quân đội bốn binh chủng.
Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanapamukhāya caturaṅginiyā senāya.
Then, from the middle of the two deva realms, the cakka-ratana descended and settled on the earth, together with the fourfold army led by the pariṇāyaka-ratana.
Sau đó, Chakkaratana hạ xuống giữa hai cõi trời và đứng vững trên mặt đất, cùng với quân đội bốn binh chủng do Pariṇāyakararatana dẫn đầu.
Rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi.
The king went alone to the Tāvatiṃsa realm.
Vị vua Mandhātā một mình đi đến cõi trời Tāvatiṃsa.
Sakko – ‘‘mandhātā āgato’’ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā – ‘‘svāgataṃ, te mahārāja, sakaṃ te mahārāja, anusāsa mahārājā’’ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dve bhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi.
Sakka, as soon as he heard, "Mandhātā has arrived," went forth to meet him and said, "Welcome, great king! This is yours, great king! Rule, great king!" and dividing the kingdom into two parts, together with the celestial nymphs, he gave one part to him.
Sakka, vừa nghe tin “Mandhātā đã đến”, liền đi ra đón ngài, nói: “Hoan nghênh ngài, Đại vương! Đây là của ngài, Đại vương! Xin ngài hãy cai trị, Đại vương!” và chia vương quốc làm hai phần cùng với các vũ nữ, rồi trao một phần cho ngài.
Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi.
As soon as the king was established in the Tāvatiṃsa realm, his human nature vanished, and his divine nature appeared.
Ngay khi vị vua vừa an vị tại cõi trời Tāvatiṃsa, thân phận con người của ngài liền biến mất, thân phận chư Thiên liền xuất hiện.
Tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimisamattena nānattaṃ paññāyati.
It is said that when he sat on the Paṇḍukambala rock-slab with Sakka, their difference was perceptible in an instant of blinking.
Nghe nói, khi ngài ngồi trên tảng đá Paṇḍukambalasilā cùng với Sakka, chỉ trong chớp mắt đã có sự khác biệt rõ rệt.
Taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti.
The devas, not noticing this difference, were confused by the distinction between Sakka and him.
Chư Thiên không nhận ra điều đó, nên hoang mang về sự khác biệt giữa Sakka và ngài.
So tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ kāretvā atittova kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patiṭṭhito vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.
While experiencing divine bliss there, he reigned until thirty-six Sakkas had arisen and passed away. Still unfulfilled by sensual pleasures, he fell from that realm, appeared in his own pleasure garden, and, with his body afflicted by wind and sun, passed away.
Ngài hưởng thụ hạnh phúc chư Thiên ở đó, cai trị vương quốc cho đến khi ba mươi sáu vị Sakka đã sinh ra rồi mệnh chung, nhưng vẫn chưa thỏa mãn với các dục vọng, ngài liền mệnh chung từ cõi đó, trở về khu vườn của mình, thân thể bị gió và nắng tác động, rồi qua đời.
Cakkaratane pana puna pathaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭṭe mandhātu upāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhātu rajjanti rajjamanusāsi.
However, when the cakka-ratana again settled on the earth, the pariṇāyaka-ratana had the imprint of Mandhātu’s sandal drawn on a golden plate and ruled the kingdom, declaring, "This is Mandhātu's kingdom."
Khi Chakkaratana hạ xuống mặt đất một lần nữa, Pariṇāyakararatana đã cho khắc hình chiếc giày của Mandhātā lên một tấm vàng và tuyên bố: "Đây là vương quốc của Mandhātā", rồi cai trị vương quốc.
Tepi tīhi dīpehi āgatamanussā puna gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘deva, mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī’’ti yāciṃsu.
And those people who had come from the three continents, being unable to return, approached the pariṇāyaka-ratana and pleaded, "O lord, we came by the power of the king, but now we cannot return. Please give us a place to live."
Những người từ ba châu lục đến đó, không thể quay về được nữa, liền đến gặp Pariṇāyakararatana và thỉnh cầu: "Thưa Thiên nhân, chúng tôi đến đây nhờ oai lực của đức vua, bây giờ không thể quay về được nữa, xin ngài hãy ban cho chúng tôi một nơi để ở."
So tesaṃ ekamekaṃ janapadamadāsi.
He gave each of them a separate district.
Ngài đã ban cho mỗi người một xứ sở.
Tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitapadeso tāyeva purimasaññāya – ‘‘videharaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, aparagoyānato āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘aparantajanapado’’ti nāmaṃ labhi, uttarakuruto āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena vohariyati.
The region inhabited by the people who came from Pubbavideha gained the name "Videharaṭṭha" by that same former designation; the region inhabited by the people who came from Aparagoyāna gained the name "Aparantajanapada"; the region inhabited by the people who came from Uttarukuru gained the name "Kururaṭṭha." However, many villages and market towns are generally referred to in the plural.
Nơi mà những người từ Pubbavideha đến ở được gọi là “Videharaṭṭha” theo tên cũ; nơi mà những người từ Aparagoyāna đến ở được gọi là “Aparantajanapada”; nơi mà những người từ Uttarukuru đến ở được gọi là “Kururaṭṭha”, nhưng vì có nhiều làng mạc, thị trấn, v.v., nên thường được gọi bằng số nhiều.
Tena vuttaṃ – ‘‘kurūsu viharatī’’ti.
Therefore, it is said: "resides in the Kurūs."
Vì thế, có câu nói: “trú tại Kurū.”
Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti kammāsadhammanti ettha keci dha-kārassa da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti.
Regarding the phrase kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo (a market town of the Kurūs called Kammāsadhamma), some explain the meaning of the letter 'dha' with 'da'.
Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo (thị trấn của người Kurū tên là Kammāsadhamma) – Ở đây, một số người giải thích ý nghĩa của chữ 'dha' bằng chữ 'da'.
Kammāso ettha damitoti kammāsadammo. Kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati.
Kammāsadammo (Kammāsadamma) means "the spotted one was tamed here." Kammāso refers to Kammāsapāda, the man-eater.
Kammāso đã được chế ngự ở đây, nên gọi là Kammāsadammo. Kammāso được gọi là Kammāsapāda, một kẻ ăn thịt người.
Tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi.
It is said that a wound on his foot, inflicted by a stake, healed and grew to resemble variegated wood.
Nghe nói, vết thương ở chân của hắn, nơi bị cọc đâm, đã lành lại và có hình dạng như gỗ màu sắc.
Tasmā kammāsapādoti paññāyittha.
Therefore, he became known as Kammāsapāda (Spotted-Foot).
Vì vậy, hắn được biết đến với tên Kammāsapāda (chân lốm đốm).
So ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito.
And he was tamed in that place, restrained from his man-eating nature.
Và hắn đã được chế ngự tại nơi đó, bị ngăn cấm không còn là kẻ ăn thịt người nữa.
Mahāsattena.
By the Bodhisatta.
Bởi Đại Bồ Tát.
Katarasmiṃ jātaketi?
In which Jātaka?
Trong câu chuyện Jātaka nào?
Mahāsutasomajātaketi eke.
Some say in the Mahāsutasoma Jātaka.
Một số người nói: Trong Mahāsutasomajātake.
Ime pana therā jayaddisajātaketi vadanti.
But these elders say in the Jayaddisa Jātaka.
Nhưng các vị Trưởng lão này nói: Trong Jayaddisajātake.
Tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito.
For it was then that Kammāsapāda was tamed by the Bodhisatta.
Vào thời đó, Kammāsapāda đã được Đại Bồ Tát chế ngự.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Keci pana dha-kāreneva atthaṃ vaṇṇayanti.
Some, however, explain the meaning with the letter 'dha' itself.
Một số người lại giải thích ý nghĩa bằng chính chữ 'dha'.
Kurūraṭṭhavāsīnaṃ kira kuruvattadhammo, tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati.
It is said that the Kuru-dhamma, the practice of the Kurus, became variegated there for the inhabitants of the Kuru country. Therefore, that place is called Kammāsadhamma because the Dhamma became variegated there.
Nghe nói, pháp hành Kurū (Kuruvattadhamma) của cư dân xứ Kurū đã trở nên lốm đốm (kammāso) tại nơi đó, vì vậy nơi đó được gọi là Kammāsadhamma, vì pháp (dhamma) đã trở nên lốm đốm (kammāso) ở đây.
Tattha niviṭṭhanigamassāpi etadeva nāmaṃ.
The village established there also bears this same name.
Thị trấn được thành lập ở đó cũng mang tên này.
Bhummavacanena kasmā na vuttanti.
Why was it not expressed in the locative case?
Tại sao không dùng cách nói ở vị trí (bhummavacana)?
Avasanokāsato.
Because it was not the place of residence.
Vì nơi trú ngụ.
Bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāma nāhosi.
It is said that there was no specific monastery for the Blessed One to reside in that village.
Nghe nói, Đức Thế Tôn không có bất kỳ tu viện nào làm nơi trú ngụ trong thị trấn đó.
Nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi tattha bhagavā vihāsi, taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā.
However, having departed from the village, there was a large forest grove in a certain pleasant area endowed with water, where the Blessed One resided, making that village his alms-resort.
Nhưng Ngài đã rời khỏi thị trấn và trú ngụ trong một khu rừng lớn trên một vùng đất đẹp đẽ, đầy nước, lấy thị trấn đó làm nơi khất thực.
Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā’’ti.
Therefore, the meaning here should be understood thus: "resides in the Kurūs, making Kammāsadhamma, a market town of the Kurūs, his alms-resort."
Vì vậy, ý nghĩa ở đây phải được hiểu như sau: “Đức Thế Tôn trú ngụ tại xứ Kurū, lấy thị trấn của người Kurū tên là Kammāsadhamma làm nơi khất thực.”
Āyasmāti piyavacanametaṃ, gāravavacanametaṃ.
Āyasmā is an affectionate term, a term of respect.
Āyasmā là một từ thân ái, là một từ tôn kính.
Ānandoti tassa therassa nāmaṃ.
Ānando is the name of that Thera.
Ānando là tên của vị Trưởng lão đó.
Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya.
Ekamantaṃ is an indication of an adverbial neuter noun, as in "the moon and sun revolve irregularly" and so on.
Ekamantaṃ là cách chỉ định danh từ trung tính hành động, như trong các câu “mặt trăng và mặt trời xoay chuyển không đều” (a. ni. 4.70) và các câu tương tự.
Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Therefore, the meaning here should be seen as: "he sat in such a way that he was seated to one side, appropriately."
Vì vậy, ý nghĩa ở đây phải được hiểu là: ngài ngồi sao cho ngài ngồi ở một nơi thích hợp.
Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ nisīdīti upāvisi.
Or this is a word used in the locative sense; nisīdi means "he sat near."
Hoặc đây là một từ chỉ dụng cách ở nghĩa vị trí (bhūmattha) – nisīdī (ngồi xuống) có nghĩa là đến gần và ngồi.
Paṇḍitā hi garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti.
For wise persons, when approaching one worthy of respect, sit to one side due to their skill in seating etiquette.
Những người hiền trí, khi đến gần một người đáng tôn kính, thường ngồi ở một nơi thích hợp do sự khéo léo trong việc chọn chỗ ngồi.
Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
And he was one of them, so he sat to one side.
Và vị này là một trong số họ, vì vậy ngài ngồi ở một nơi thích hợp.
Kathaṃ nisinno kho pana ekamantaṃ nisinno hotīti?
How, indeed, is one seated to one side?
Vậy, một người ngồi như thế nào thì được gọi là ngồi ở một nơi thích hợp?
Cha nisajjadose vajjetvā.
By avoiding six faults of sitting.
Là tránh sáu lỗi khi ngồi.
Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti.
Namely: too far, too near, upwind, on a higher ground, too directly in front, and too far behind.
Đó là: quá xa, quá gần, ngược chiều gió, nơi cao hơn, quá đối diện, quá phía sau.
Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti.
For one seated too far, if one wishes to speak, one must speak in a loud voice.
Nếu ngồi quá xa mà muốn nói chuyện, thì phải nói bằng giọng lớn.
Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti.
One seated too near causes disturbance.
Nếu ngồi quá gần sẽ gây va chạm.
Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati.
One seated upwind causes annoyance with body odor.
Nếu ngồi ngược chiều gió sẽ làm phiền bằng mùi cơ thể.
Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti.
One seated on a higher ground shows disrespect.
Nếu ngồi ở nơi cao hơn sẽ thể hiện sự bất kính.
Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti.
One seated too directly in front, if one wishes to look, must look eye to eye.
Nếu ngồi quá đối diện mà muốn nhìn, thì phải nhìn thẳng vào mắt.
Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ parivattetvā daṭṭhabbaṃ hoti.
One seated too far behind, if one wishes to look, must turn one's neck to look.
Nếu ngồi quá phía sau mà muốn nhìn, thì phải quay cổ lại mà nhìn.
Tasmā ayampi tikkhattuṃ bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā sakkaccaṃ vanditvā ete cha nisajjadose vajjetvā dakkhiṇajāṇumaṇḍalassa abhimukhaṭṭhāne chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā pasannalākhārasaṃ vigāhanto viya suvaṇṇapaṭaṃ pārupanto viya rattuppalamālāvitānamajjhaṃ pavisanto viya ca dhammabhaṇḍāgāriko āyasmā ānando nisīdi.
Therefore, the Venerable Ānanda, the treasurer of the Dhamma, having circumambulated the Blessed One thrice respectfully and devoutly, and having avoided these six faults of sitting, sat down in front of the Blessed One's right knee, as if entering the midst of the six-colored Buddha-rays, as if immersing himself in pure lac juice, as if wrapping himself in a golden cloth, or as if entering the center of a canopy of red water lilies.
Vì vậy, vị Tôn giả Ānanda, người giữ kho tàng Pháp, cũng đã đi nhiễu quanh Đức Thế Tôn ba lần, cung kính đảnh lễ, tránh sáu lỗi khi ngồi này, rồi ngồi ở vị trí đối diện với đầu gối phải của Đức Phật, như thể đang chìm đắm trong chất sơn mài trong suốt, như thể đang khoác một tấm vải vàng, như thể đang bước vào giữa một vòm hoa sen đỏ, giữa những tia sáng Phật quang sáu màu.
Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
Therefore, it is said: "he sat to one side."
Vì thế, có câu nói: “ngồi ở một nơi thích hợp.”
Kāya pana velāya, kena kāraṇena ayamāyasmā bhagavantaṃ upasaṅkamantoti?
At what time, and for what reason, did this Venerable One approach the Blessed One?
Vào lúc nào và vì lý do gì mà vị Tôn giả này đến gần Đức Thế Tôn?
Sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena.
In the evening, to ask questions about the causes and conditions.
Vào buổi chiều, vì muốn hỏi về các nhân duyên.
Taṃ divasaṃ kirāyamāyasmā kulasaṅgahatthāya gharadvāre gharadvāre sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya kammāsadhammagāmaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ gantvā antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ paṭisammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakaṃ gahetvā udakena hatthapāde sītale katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajji.
It is said that on that day, this Venerable One, for the purpose of favoring families, having wandered for alms in the village of Kammāsadamma, as if placing a thousand-treasure bundle at each and every doorstep, and having returned from the alms-round, performed his duties for the Teacher. When the Teacher had entered the Perfumed Chamber, he paid homage to the Teacher, then went to his own daytime abode, performed duties for his pupils, and when they had departed, he swept his daytime abode clean again, spread out a leather mat, took water from a water pot, cooled his hands and feet with water, sat down cross-legged, and attained the fruition of Stream-entry (Sotāpattiphala).
Quả thật ngày hôm đó, Tôn giả này, vì mục đích hộ trì các gia đình, đã đi khất thực trong làng Kammāsadhamma như thể đặt xuống một gói hàng ngàn (tiền) ở từng cửa nhà; sau khi trở về từ việc khất thực, đã thực hiện phận sự đối với Đức Bổn Sư; khi Đức Bổn Sư đã vào hương thất, (Tôn giả) đảnh lễ Đức Bổn Sư, đi đến chỗ ở ban ngày của mình, thực hiện phận sự đối với các đệ tử; khi họ đã trở về, (Tôn giả) quét dọn chỗ ở ban ngày, trải miếng da, lấy nước từ bình nước, làm mát tay chân bằng nước, ngồi kiết già, và nhập Sơ quả Tu-đà-hoàn (Sotāpatti-phala samāpatti).
Atha paricchinnakālavasena samāpattito uṭṭhāya paccayākāre ñāṇaṃ otāresi.
Then, according to the determined time, having risen from that attainment, he directed his knowledge to the Dependent Origination (Paccayākāra).
Sau đó, đúng thời gian định sẵn, (Tôn giả) xuất định và đưa tuệ quán vào duyên khởi (paccayākāra).
So – ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādito paṭṭhāya antaṃ, antato paṭṭhāya ādiṃ, ubhayantato paṭṭhāya majjhaṃ, majjhato paṭṭhāya ubho ante pāpento tikkhattuṃ dvādasapadaṃ paccayākāraṃ sammasi.
He contemplated the twelve-linked Dependent Origination three times, moving from the beginning, "Ignorance is a condition for mental formations" (Avijjāpaccayā saṅkhārā), to the end; from the end to the beginning; from both ends to the middle; and from the middle to both ends.
Ngài đã quán xét mười hai chi phần duyên khởi ba lần, bắt đầu từ đầu – “Vô minh duyên hành” (avijjāpaccayā saṅkhārā) – đến cuối, từ cuối đến đầu, từ hai đầu đến giữa, và từ giữa đến hai đầu.
Tassevaṃ sammasantassa paccayākāro vibhūto hutvā uttānakuttānako viya upaṭṭhāsi.
As he contemplated in this way, Dependent Origination became clear and appeared as if perfectly evident.
Khi ngài quán xét như vậy, duyên khởi đã trở nên rõ ràng, hiện ra như thể rất nông cạn.
Tato cintesi – ‘‘ayaṃ paccayākāro sabbabuddhehi – ‘gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cā’ti kathito, mayhaṃ kho pana padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa sato uttāno vibhūto pākaṭo hutvā upaṭṭhāti, mayhaṃyeva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti?
Then he thought: "This Dependent Origination has been declared by all Buddhas as 'profound and profound in appearance.' Yet, for me, a disciple, abiding in partial knowledge, it appears clear, evident, and manifest. Does it appear manifest only to me, or also to others?"
Từ đó (ngài) suy nghĩ: “Duyên khởi này đã được tất cả chư Phật tuyên bố là ‘sâu xa và hiện rõ sự sâu xa’, nhưng đối với ta, một đệ tử có trí tuệ giới hạn, nó lại hiện ra rất nông cạn, rõ ràng. Phải chăng nó chỉ hiện ra nông cạn đối với riêng ta, hay đối với những người khác cũng vậy?”
Athassa etadahosi – ‘‘handāhaṃ imaṃ pañhaṃ gahetvā bhagavantaṃ pucchāmi, addhā me bhagavā imaṃ atthuppattiṃ katvā sālindaṃ sineruṃ ukkhipanto viya ekaṃ suttantakathaṃ kathetvā dassessati.
Then this thought occurred to him: "Let me take this question and ask the Blessed One. Surely, the Blessed One will clarify this matter for me, delivering a discourse from the Suttanta, as if lifting Mount Sineru, together with its five-tiered alinda (terraces), to extract its essence.
Rồi ngài nghĩ: “Này, ta hãy mang vấn đề này hỏi Đức Thế Tôn. Chắc chắn Đức Thế Tôn sẽ giải thích vấn đề này cho ta, như thể nhấc núi Sineru với năm tầng lên, Ngài sẽ thuyết một bài kinh để chỉ rõ.”
Buddhānañhi vinayapaññattiṃ, bhummantaraṃ, paccayākāraṃ, samayantaranti imāni cattāri ṭhānāni patvā gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyati, desanā gambhīrā hoti tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā’’ti.
For Buddhas, indeed, when it comes to these four matters—the Vinaya regulations, the distinctions between realms, Dependent Origination, and the distinctions between sects—their roaring becomes mighty, their knowledge penetrates, the greatness of the Buddha-knowledge becomes evident, and their profound discourse is characterized by the three marks of existence and connected with emptiness."
Quả thật, khi đạt đến bốn điểm này: giới luật (vinayapaññatti), các cảnh giới (bhummantara), duyên khởi (paccayākāra), và các thời kỳ (samayantara), tiếng rống của chư Phật trở nên vĩ đại, tuệ quán thâm nhập, sự vĩ đại của Phật trí được hiển lộ, và giáo pháp trở nên sâu xa, được đóng dấu bằng ba tướng (tilakkhaṇa) và liên kết với tánh không (suññatā).
Yāva gambhīroti ettha yāvasaddo pamāṇātikkame, atikkamma pamāṇaṃ gambhīro, atigambhīroti attho.
Here, in "as profound as," the word yāva signifies exceeding measure; the meaning is: profoundly deep, exceedingly profound.
Trong câu Yāva gambhīro (sâu xa chừng nào), từ yāva (chừng nào) ở đây có nghĩa là vượt quá giới hạn, tức là sâu xa vượt quá giới hạn, nghĩa là rất sâu xa.
Gambhīrāvabhāsoti gambhīrova hutvā avabhāsati, dissatīti attho.
"Profound in appearance" means it appears profound, it is seen as profound.
Gambhīrāvabhāso (hiện rõ sự sâu xa) có nghĩa là hiện ra, xuất hiện như thể sâu xa.
Ekañhi uttānameva gambhīrāvabhāsaṃ hoti pūtipaṇṇādivasena kāḷavaṇṇapurāṇaudakaṃ viya.
One type of water, though shallow, appears profound, like old, dark water with decaying leaves, and so on.
Thật vậy, có một loại nước nông cạn nhưng lại hiện ra sâu xa, như nước cũ màu đen do lá mục, v.v.
Tañhi jāṇuppamāṇampi sataporisaṃ viya dissati.
Though it may be knee-deep, it appears to be a hundred cubits deep.
Nó chỉ sâu bằng đầu gối nhưng lại trông như sâu một trăm tầm.
Ekaṃ gambhīraṃ uttānāvabhāsaṃ hoti maṇigaṅgāya vippasannaudakaṃ viya.
Another type, though profound, appears shallow, like the exceptionally clear water of the Maṇigaṅgā.
Một loại nước sâu nhưng hiện ra nông cạn, như nước trong vắt của sông Maṇigaṅgā.
Tañhi sataporisampi jāṇuppamāṇaṃ viya khāyati.
Though it may be a hundred cubits deep, it appears as shallow as knee-deep water.
Nó sâu một trăm tầm nhưng lại trông như sâu bằng đầu gối.
Ekaṃ uttānaṃ uttānāvabhāsaṃ hoti cāṭiādīsu udakaṃ viya.
One type is shallow and appears shallow, like water in a pot, and so on.
Một loại nước nông cạn và hiện ra nông cạn, như nước trong chum, v.v.
Ekaṃ gambhīraṃ gambhīrāvabhāsaṃ hoti sinerupādakamahāsamudde udakaṃ viya.
Another type is profound and appears profound, like the water in the great ocean at the foot of Mount Sineru.
Một loại nước sâu và hiện ra sâu xa, như nước trong đại dương dưới chân núi Sineru.
Evaṃ udakameva cattāri nāmāni labhati.
Thus, water alone obtains four appellations.
Như vậy, chỉ riêng nước đã có bốn tên gọi.
Paṭiccasamuppāde panetaṃ natthi.
But in Dependent Origination, this is not the case.
Nhưng trong Duyên khởi (Paṭiccasamuppāda) thì không có điều này.
Ayañhi gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cāti ekameva nāmaṃ labhati.
For this (Dependent Origination) obtains only one appellation: "profound and profound in appearance."
Duyên khởi này chỉ có một tên gọi là sâu xa và hiện rõ sự sâu xa.
Evarūpo samānopi atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyati, yadidaṃ acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ bhanteti.
Even though it is of such a nature, yet for me it appears exceedingly clear. This is truly amazing, Venerable Sir, wondrous, Venerable Sir!
Mặc dù nó có tính chất như vậy, nhưng đối với con lại hiện ra như thể rất nông cạn, điều này thật kỳ diệu, bạch Thế Tôn, thật phi thường, bạch Thế Tôn!
Evaṃ attano vimhayaṃ pakāsento pañhaṃ pucchitvā tuṇhībhūto nisīdi.
Thus, expressing his astonishment, he asked the question and sat down silently.
Như vậy, Tôn giả đã bày tỏ sự kinh ngạc của mình, hỏi vấn đề và ngồi im lặng.
Tattha ussādento – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati.
In this context, when encouraging, he says: "Ānanda, you are greatly wise, with clear knowledge; therefore, even profound Dependent Origination appears clear to you.
Trong đó, khi khích lệ, (Đức Thế Tôn nói): “Ānanda, con là bậc đại trí, có trí tuệ trong sáng, vì thế ngay cả Duyên khởi sâu xa cũng hiện ra như thể nông cạn đối với con.
Aññesaṃ panesa uttānakoti na sallakkhetabbo, gambhīroyeva ca gambhīrāvabhāso ca.
However, for others, it should not be perceived as clear; it is indeed profound and profound in appearance."
Nhưng đối với những người khác, nó không nên được xem là nông cạn; nó thật sự sâu xa và hiện rõ sự sâu xa.”
Tattha catasso upamā vadanti.
Here, four similes are given.
Ở đây, có bốn ví dụ được đưa ra.
Chamāse subhojanarasapuṭṭhassa kira katayogassa mahāmallassa samajjasamaye katamallapāsāṇaparicayassa yuddhabhūmiṃ gacchantassa antarā mallapāsāṇaṃ dassesuṃ, so – kiṃ etanti āha.
It is said that a great wrestler, nourished for six months with good food and juices, one who had continually practiced his craft and was familiar with the wrestler's stone, was going to the wrestling arena. Along the way, they showed him a wrestler's stone, and he said, "What is this?"
Nghe nói, có một võ sĩ vĩ đại, đã được nuôi dưỡng bằng thức ăn ngon trong sáu tháng, đã luyện tập thường xuyên, và đã quen thuộc với những tảng đá của võ sĩ. Khi anh ta đang đi đến võ đài vào thời điểm thi đấu, người ta đã chỉ cho anh ta một tảng đá của võ sĩ. Anh ta hỏi: “Đây là cái gì?”
Mallapāsāṇoti.
"It's a wrestler's stone," they replied.
Họ nói: “Là tảng đá của võ sĩ.”
Āharatha nanti.
"Bring it here!" he said.
Anh ta nói: “Hãy mang nó đến đây.”
Ukkhipituṃ na sakkomāti vutte sayaṃ gantvā kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti vatvā dvīhi hatthehi dve pāsāṇe ukkhipitvā kīḷāguḷe viya khipitvā agamāsi.
When told, "We cannot lift it," he went himself, saying, "Where is the heavy part of this?" and then, with both hands, he lifted two stones and threw them like play-balls, and continued on his way.
Khi được nói: “Chúng tôi không thể nhấc nó lên,” anh ta tự mình đi đến, hỏi: “Phần nào của tảng đá này là nặng?” rồi dùng hai tay nhấc hai tảng đá lên, ném chúng đi như những quả bóng đồ chơi, rồi tiếp tục đi.
Tattha mallassa mallapāsāṇo lahukopi na aññesaṃ lahukoti vattabbo.
In this simile, even though the wrestler's stone was light for that wrestler, it should not be said to be light for others.
Trong trường hợp đó, tảng đá của võ sĩ tuy nhẹ đối với võ sĩ, nhưng không thể nói là nhẹ đối với những người khác.
Chamāse subhojanarasapuṭṭho mallo viya hi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno āyasmā ānando, yathā mallassa mahābalatāya mallapāsāṇo lahuko, evaṃ therassa mahāpaññatāya paṭiccasamuppādo uttāno, so aññesaṃ uttānoti na vattabbo.
Indeed, just as the wrestler, nourished for six months with good food and juices, is to be seen (as a metaphor for) Venerable Ānanda, who has fulfilled his aspirations for a hundred thousand aeons; and just as the wrestler's stone was light due to the wrestler's great strength, so too, Dependent Origination is clear due to the Elder's great wisdom. It should not be said that it is clear for others.
Quả thật, Tôn giả Ānanda, người đã hoàn thành nguyện vọng trong một trăm ngàn đại kiếp, giống như võ sĩ được nuôi dưỡng bằng thức ăn ngon trong sáu tháng. Như tảng đá của võ sĩ nhẹ đối với võ sĩ vì sức mạnh vĩ đại của anh ta, Duyên khởi nông cạn đối với Trưởng lão vì trí tuệ vĩ đại của ngài; không thể nói rằng nó nông cạn đối với những người khác.
Mahāsamudde ca timināma maccho dviyojanasatiko timiṅgalo tiyojanasatiko, timipiṅgalo catuyojanasatiko timirapiṅgalo pañcayojanasatiko, ānando timinando ajjhāroho mahātimīti ime cattāro yojanasahassikā.
In the great ocean, there are fish named Timi, 200 yojanas long; Timiṅgala, 300 yojanas long; Timipiṅgala, 400 yojanas long; and Timirapiṅgala, 500 yojanas long. Ānanda, Timinando, Ajjhāroho, and Mahātimī—these four are 1,000 yojanas long.
Trong đại dương, có cá Timi dài hai trăm dojana, Timiṅgala dài ba trăm dojana, Timipiṅgala dài bốn trăm dojana, Timirapiṅgala dài năm trăm dojana. Ānanda giống như bốn loài cá này: Timinanda, Ajjhāroha, Mahātimi, mỗi loài dài một ngàn dojana.
Tattha timirapiṅgaleneva dīpenti.
Among these, the Timirapiṅgala is used for illustration.
Trong đó, chỉ dùng Timirapiṅgala để minh họa.
Tassa kira dakkhiṇakaṇṇaṃ cālentassa pañcayojanasate padese udakaṃ calati.
It is said that when it moves its right fin, the water stirs in an area of 500 yojanas.
Nghe nói, khi nó vẫy tai phải, nước trong phạm vi năm trăm dojana sẽ dao động.
Tathā vāmakaṇṇaṃ.
The same happens when it moves its left fin.
Cũng vậy với tai trái.
Tathā naṅguṭṭhaṃ, tathā sīsaṃ.
The same with its tail, and the same with its head.
Cũng vậy với đuôi, cũng vậy với đầu.
Dve pana kaṇṇe cāletvā naṅguṭṭhena udakaṃ paharitvā sīsaṃ aparāparaṃ katvā kīḷituṃ āraddhassa sattaṭṭhayojanasate padese bhājane pakkhipitvā uddhane āropitaṃ viya udakaṃ pakkuthati, tiyojanasatamatte padese udakaṃ piṭṭhiṃ chādetuṃ na sakkoti.
When it moves both fins, strikes the water with its tail, and shifts its head back and forth, beginning to play, the water boils as if placed in a pot and set on a stove in an area of seven or eight hundred yojanas, and in an area of 300 yojanas, the water is not enough to cover its back.
Nhưng khi nó vẫy cả hai tai, dùng đuôi đập nước, và lắc đầu qua lại để chơi đùa, nước trong phạm vi bảy, tám trăm dojana sẽ sôi sùng sục như thể được đặt trong nồi trên bếp, và trong phạm vi ba trăm dojana, nước không thể che kín lưng nó.
So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti kutassa gambhīratā, mayaṃ piṭṭhipaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti.
Such a fish might say, "They say this great ocean is profound, profound, but where is its profundity? We do not even find enough water to cover our backs."
Nó sẽ nói: “Người ta nói đại dương này sâu xa, sâu xa, nhưng nó sâu xa ở chỗ nào? Chúng ta không có đủ nước để che kín lưng mình.”
Tattha kāyupapannassa timirapiṅgalassa mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ khuddakamacchānaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.
Therein, it should not be said that for a Timirapiṅgala fish with a large body, the great ocean is shallow, but for other small fish, it is shallow. In the same way, for the Elder endowed with knowledge, Dependent Origination is shallow, but it should not be said that it is shallow for others too.
Trong đó, đối với loài cá Timirapiṅgala có thân hình to lớn, đại dương là cạn, không thể nói rằng đối với các loài cá nhỏ khác thì nó cũng cạn. Tương tự như vậy, đối với vị Trưởng lão có trí tuệ, Duyên khởi là cạn, không thể nói rằng đối với những người khác thì nó cũng cạn.
Supaṇṇarājā ca diyaḍḍhayojanasatiko, tassa dakkhiṇapakkho paññāsayojaniko hoti tathā vāmapakkho, piñchavaṭṭi saṭṭhiyojanikā, gīvā tiṃsayojanikā, mukhaṃ navayojanaṃ, pādā dvādasayojanikā.
A Supaṇṇa king is one hundred and fifty yojanas tall. His right wing is fifty yojanas, and similarly, his left wing. His tail feathers are sixty yojanas, his neck thirty yojanas, his mouth nine yojanas, and his feet twelve yojanas.
Vua chim Supaṇṇa có thân cao một trăm rưỡi dojana, cánh phải của nó dài năm mươi dojana, cánh trái cũng vậy, lông đuôi dài sáu mươi dojana, cổ dài ba mươi dojana, miệng dài chín dojana, chân dài mười hai dojana.
Tasmiṃ supaṇṇavātaṃ dassetuṃ āraddhe sattaṭṭhayojanasataṃ ṭhānaṃ nappahoti.
When he begins to display the Supaṇṇa wind, a space of seven or eight hundred yojanas is insufficient for him.
Khi vua Supaṇṇa ấy bắt đầu vỗ cánh, một không gian bảy tám trăm dojana cũng không đủ.
So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ ākāso ananto anantoti vadanti, kutassa anantatā, mayaṃ pakkhavātappasāraṇokāsampi na labhāmā’’ti.
He might say: ‘‘They say this sky is endless, endless. Where is its endlessness? We do not even find space enough to spread our wings and wind.’’
Vua chim ấy có thể nói rằng: "Người ta nói rằng không gian này là vô tận, vô tận. Vô tận ở đâu chứ? Chúng ta còn không có đủ chỗ để vỗ cánh".
Tattha kāyupapannassa supaṇṇarañño ākāso parittoti, aññesaṃ khuddakapakkhīnaṃ parittoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.
Therein, it should not be said that for the Supaṇṇa king with a great body, the sky is limited, but for other small birds, it is limited. In the same way, for the Elder endowed with knowledge, Dependent Origination is shallow, but it should not be said that it is shallow for others too.
Trong đó, đối với vua chim Supaṇṇa có thân hình to lớn, không gian là nhỏ hẹp, không thể nói rằng đối với các loài chim nhỏ khác thì nó cũng nhỏ hẹp. Tương tự như vậy, đối với vị Trưởng lão có trí tuệ, Duyên khởi là cạn, không thể nói rằng đối với những người khác thì nó cũng cạn.
Rāhu asurindo pana pādantato yāva kesantā yojanānaṃ cattāri sahassāni aṭṭha ca satāni hoti.
Rāhu, the lord of the asuras, is four thousand eight hundred yojanas from the soles of his feet to the crown of his head.
Còn chúa Asura Rāhu, từ đầu ngón chân đến đỉnh đầu có chiều cao bốn ngàn tám trăm dojana.
Tassa dvinnaṃ bāhānaṃ antaraṃ dvādasayojanasatikaṃ.
The distance between his two arms is one hundred and twelve yojanas.
Khoảng cách giữa hai cánh tay của nó là một trăm hai mươi dojana.
Bahalattena chayojanasatikaṃ.
His thickness is six hundred yojanas.
Bề dày là sáu trăm dojana.
Hatthapādatalāni tiyojanasatikāni, tathā mukhaṃ.
His palms and soles are three hundred yojanas, as is his mouth.
Lòng bàn tay và bàn chân mỗi cái dài ba trăm dojana, miệng cũng vậy.
Ekekaṃ aṅgulipabbaṃ paññāsayojanaṃ, tathā bhamukantaraṃ.
Each finger joint is fifty yojanas, as is the space between his eyebrows.
Mỗi đốt ngón tay dài năm mươi dojana, khoảng cách giữa hai lông mày cũng vậy.
Nalāṭaṃ tiyojanasatikaṃ.
His forehead is three hundred yojanas.
Trán dài ba trăm dojana.
Sīsaṃ navayojanasatikaṃ.
His head is nine hundred yojanas.
Đầu dài chín trăm dojana.
Tassa mahāsamuddaṃ otiṇṇassa gambhīraṃ udakaṃ jāṇuppamāṇaṃ hoti.
When he descends into the great ocean, the deep water comes up only to his knees.
Khi nó xuống biển lớn, nước sâu chỉ đến đầu gối.
So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā, mayaṃ jāṇuppaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti.
He might say: ‘‘They say this great ocean is deep, deep. Where is its depth? We do not even find water enough to cover our knees.’’
Nó có thể nói rằng: "Người ta nói rằng biển lớn này sâu, sâu. Sâu ở đâu chứ? Chúng ta còn không có đủ nước để che đầu gối".
Tattha kāyupapannassa rāhuno mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.
Therein, it should not be said that for Rāhu with a great body, the great ocean is shallow, but for others, it is shallow. In the same way, for the Elder endowed with knowledge, Dependent Origination is shallow, but it should not be said that it is shallow for others too.
Trong đó, đối với Rāhu có thân hình to lớn, đại dương là cạn, không thể nói rằng đối với những người khác thì nó cũng cạn. Tương tự như vậy, đối với vị Trưởng lão có trí tuệ, Duyên khởi là cạn, không thể nói rằng đối với những người khác thì nó cũng cạn.
Etamatthaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘mā hevaṃ, ānanda, avaca; mā hevaṃ, ānanda avacā’’ti āha.
It was with reference to this meaning that the Blessed One said: ‘‘Do not say so, Ānanda; do not say so, Ānanda!’’
Đức Thế Tôn đã nói: "Này Ānanda, đừng nói như vậy; này Ānanda, đừng nói như vậy", với ý nghĩa này.
Ito kira satasahassime kappe padumuttaro nāma satthā loke uppajji.
It is said that one hundred thousand aeons ago, a Teacher named Padumuttara appeared in the world.
Nghe nói, vào một trăm ngàn kiếp về trước, một vị Đạo Sư tên là Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian.
Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, ānando nāma rājā pitā, sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi.
His capital was named Haṃsavatī, his father was King Ānanda, his mother was Queen Sumedhā, and the Bodhisatta was Prince Uttara.
Vị ấy có kinh thành tên là Haṃsavatī, vua Ānanda là cha, hoàng hậu Sumedhā là mẹ, và Bồ Tát là hoàng tử Uttara.
So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyuñjanto anukkamena sabbaññutaṃ patvā – ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke vītināmetvā pathaviyaṃ ṭhapessāmīti pādaṃ abhinīhari.
On the day his son was born, he performed the Great Renunciation, went forth into homelessness, and while diligently practicing, gradually attained omniscience. Having uttered the inspired utterance, ‘‘Through many births in saṃsāra...’’ he spent seven days at the Bodhi-seat, and then, intending to place his foot on the earth, he extended his foot.
Vào ngày sinh của con trai, vị ấy đã thực hiện cuộc Đại xuất gia, xuất gia và tinh tấn tu hành, dần dần đạt được Nhất thiết trí, sau đó thốt lên lời cảm hứng "Anekajātisaṃsāra..." và trải qua bảy ngày trên Bồ đề tọa, rồi hạ chân xuống với ý định sẽ đặt chân lên mặt đất.
Atha pathaviṃ bhinditvā mahantaṃ padumaṃ uṭṭhāsi.
Then, breaking through the earth, a great lotus appeared.
Khi đó, một đóa sen khổng lồ đã vươn lên xuyên qua mặt đất.
Tassa dhurapattāni navutihatthāni, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, navaghaṭappamāṇo reṇu ahosi.
Its main petals were ninety cubits, its filaments thirty cubits, its pericarp twelve cubits, and its pollen was the measure of nine water-pots.
Những cánh hoa chính của nó dài chín mươi cubit, nhụy hoa dài ba mươi cubit, đài hoa dài mười hai cubit, và phấn hoa có lượng bằng chín chum nước.
Satthā pana ubbedhato aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedho ahosi.
The Teacher was fifty-eight cubits tall.
Đức Đạo Sư có chiều cao năm mươi tám cubit.
Tassa ubhinnaṃ bāhānamantaraṃ aṭṭhārasahatthaṃ, nalāṭaṃ pañcahatthaṃ, hatthapādā ekādasahatthā.
The space between his two arms was eighteen cubits, his forehead five cubits, and his hands and feet eleven cubits.
Khoảng cách giữa hai cánh tay của Ngài là mười tám cubit, trán Ngài dài năm cubit, bàn tay và bàn chân Ngài mỗi cái dài mười một cubit.
Tassa ekādasahatthena pādena dvādasahatthāya kaṇṇikāya akkantamattāya navaghaṭappamāṇo reṇu uṭṭhāya aṭṭhapaṇṇāsahatthaṃ padesaṃ uggantvā okiṇṇamanosilācuṇṇaṃ viya paccokiṇṇo.
When his eleven-cubit foot barely touched the twelve-cubit pericarp, the pollen, the measure of nine water-pots, rose up, ascended fifty-eight cubits, and then rained down like powdered red arsenic.
Khi Ngài đặt bàn chân dài mười một cubit lên đài hoa dài mười hai cubit, phấn hoa có lượng bằng chín chum nước đã bay lên, bay cao năm mươi tám cubit rồi rơi xuống như bột đá son trộn lẫn.
Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva paññāyittha.
Due to that, the Blessed One became known as Padumuttara (Supreme Lotus).
Từ đó, Đức Thế Tôn được biết đến với tên Padumuttara.
Tassa devilo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ.
Devila and Sujāta were his two chief male disciples.
Ngài có hai vị Thượng thủ đệ tử là Devila và Sujāta.
Amitā ca asamā ca dve aggasāvikā.
Amitā and Asamā were his two chief female disciples.
Hai vị Thượng thủ Tỳ-khưu-ni là Amitā và Asamā.
Sumano nāma upaṭṭhāko.
His attendant was named Sumana.
Vị thị giả tên là Sumana.
Padumuttaro bhagavā pitusaṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati.
The Blessed One Padumuttara, desiring to help his father, resided in the capital city of Haṃsavatī, accompanied by one hundred thousand monks.
Đức Thế Tôn Padumuttara, với mong muốn giúp đỡ phụ vương, cùng với một trăm ngàn Tỳ-khưu tùy tùng, trú tại kinh thành Haṃsavatī.
Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma.
His younger brother was Prince Sumana.
Em trai của Ngài tên là hoàng tử Sumana.
Tassa rājā haṃsavatito vīsatiyojanasate ṭhāne bhogagāmaṃ adāsi.
The king gave him a revenue village at a distance of twenty yojanas from Haṃsavatī.
Vua đã ban cho hoàng tử ấy một làng hưởng lợi cách Haṃsavatī hai mươi dojana.
So kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati.
He would sometimes come and see his father and the Teacher.
Thỉnh thoảng, hoàng tử đến thăm phụ vương và Đức Đạo Sư.
Athekadivasaṃ paccanto kupito.
Then, one day, the border region became disturbed.
Một ngày nọ, vùng biên giới nổi loạn.
Sumano rañño pesesi – ‘‘paccanto kupito’’ti.
Sumana sent a message to the king, saying: ‘‘The border region is disturbed.’’
Sumana đã gửi tin cho vua: "Vùng biên giới nổi loạn".
Rājā ‘‘mayā tvaṃ tattha kasmā ṭhapito’’ti paṭipesesi.
The king sent back a message, saying: ‘‘Why have I stationed you there?’’
Vua gửi trả lời: "Ta đã đặt con ở đó để làm gì?".
So nikkhamma core vūpasametvā – ‘‘upasanto, deva, janapado’’ti rañño pesesi.
He went forth, subdued the bandits, and sent a message to the king, saying: ‘‘The province is peaceful, Your Majesty.’’
Hoàng tử xuất quân dẹp loạn bọn cướp rồi gửi tin cho vua: "Thưa bệ hạ, vùng đất đã yên bình".
Rājā tuṭṭho – ‘‘sīghaṃ mama putto āgacchatū’’ti āha.
The king, pleased, said: ‘‘Let my son come quickly.’’
Vua hài lòng và nói: "Con trai ta hãy mau chóng trở về!".
Tassa sahassamattā amaccā honti.
He had a thousand ministers.
Hoàng tử có một ngàn vị quan cận thần.
So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi – ‘‘mayhaṃ pitā tuṭṭho, sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmī’’ti.
He consulted with them on the way: ‘‘My father is pleased. If he grants me a boon, what should I ask for?’’
Trên đường đi, hoàng tử bàn bạc với họ: "Phụ vương ta đang hài lòng, nếu Người ban cho ta một điều ước, ta nên chọn điều gì?".
Atha naṃ ekacce ‘‘hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, rathaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, sattaratanāni gaṇhathā’’ti āhaṃsu.
Then some of them said: ‘‘Ask for an elephant, ask for a horse, ask for a chariot, ask for a province, ask for the seven jewels!’’
Khi đó, một số người nói với hoàng tử: "Hãy chọn voi, hãy chọn ngựa, hãy chọn xe, hãy chọn một vùng đất, hãy chọn bảy loại châu báu".
Apare – ‘‘tumhe pathavissarassa puttā, tumhākaṃ dhanaṃ na dullabhaṃ, laddhampi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ; tasmā te deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā’’ti.
Others said: ‘‘You are the sons of the lord of the earth; wealth is not difficult for you to obtain. Even if obtained, all of this must be abandoned when going forth. Only merit should be taken with you. Therefore, when the king grants you a boon, ask for the boon to attend upon the Blessed One Padumuttara for three months.’’
Những người khác nói: "Các vị là con của vua chúa, tài sản không khó kiếm đối với các vị. Dù có được tất cả những thứ này, cuối cùng cũng phải bỏ lại mà ra đi. Chỉ có công đức mới là thứ có thể mang theo. Vì vậy, khi vua ban điều ước, các vị hãy xin được cúng dường Đức Thế Tôn Padumuttara trong ba tháng".
So – ‘‘tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, na mametaṃ cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī’’ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarāpi āliṅgetvā tassa matthake cumbitvā – ‘‘varaṃ te putta, demī’’ti vutte ‘‘sādhu mahārāja, icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ, imameva varaṃ dehī’’ti āha.
He said: ‘‘You are good friends to me. This thought was not originally mine, but you have inspired it. I will do so.’’ Having gone and paid homage to his father, and his father having embraced him and kissed his head, when the king said, ‘‘I grant you a boon, my son,’’ he replied: ‘‘Very well, Your Majesty. I wish, Your Majesty, to make my life fruitful by attending upon the Blessed One for three months with the four requisites. Grant me this very boon!’’
Hoàng tử nói: "Các vị là bạn lành của ta, ta vốn không có ý nghĩ này, nhưng các vị đã gợi ra. Ta sẽ làm như vậy". Rồi hoàng tử đi đến bái lạy phụ vương. Vua ôm lấy hoàng tử, hôn lên trán hoàng tử và nói: "Con trai, ta ban cho con một điều ước". Hoàng tử nói: "Tâu Đại vương, tốt lắm. Đại vương, con muốn cúng dường Đức Thế Tôn trong ba tháng với bốn vật dụng để cuộc đời con không vô ích. Xin hãy ban cho con điều ước này".
‘‘Na sakkā tāta, aññaṃ varehī’’ti vutte ‘‘deva, khattiyānaṃ nāma dve kathā natthi, etameva dehi, na me aññenattho’’ti.
When the king said, ‘‘My son, that cannot be. Ask for another!’’ he replied: ‘‘Your Majesty, Kshatriyas do not have two words. Grant this one alone. I have no need for anything else.’’
Khi vua nói: "Con trai, không được đâu, hãy xin điều khác", hoàng tử nói: "Tâu bệ hạ, bậc Sát đế lỵ không có hai lời. Xin hãy ban cho con điều này, con không cần điều gì khác".
Tāta buddhānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti?
‘‘My son, the mind of Buddhas is difficult to know. If the Blessed One does not desire it, what will it matter if I grant it?’’
"Con trai, tâm của các Đức Phật khó mà biết được. Nếu Đức Thế Tôn không chấp thuận, thì điều ta ban cho có ích gì?".
So – ‘‘sādhu, deva, ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.
He replied: ‘‘Very well, Your Majesty. I will ascertain the mind of the Blessed One.’’ And so he went to the monastery.
Hoàng tử nói: "Tâu bệ hạ, tốt lắm, con sẽ tìm hiểu ý Đức Thế Tôn". Rồi hoàng tử đi đến tịnh xá.
Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti.
At that time, the Blessed One, having finished his meal, had entered the Perfumed Chamber.
Vào lúc đó, Đức Thế Tôn đã dùng bữa xong và đi vào hương thất.
So maṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi.
So he approached the monks who were gathered in the circular hall.
Hoàng tử đến chỗ các Tỳ-khưu đang ngồi trong giảng đường hình tròn.
Te taṃ āhaṃsu – ‘‘rājaputta, kasmā āgatosī’’ti?
They said to him: ‘‘Prince, why have you come?’’
Họ hỏi hoàng tử: "Này hoàng tử, vì sao ngài đến đây?".
Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti.
‘‘To see the Blessed One. Please show me the Blessed One.’’
"Con muốn gặp Đức Thế Tôn, xin hãy cho con gặp Đức Thế Tôn".
Na mayaṃ, rājaputta, icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti.
‘‘Prince, we cannot see the Teacher whenever we wish to.’’
"Này hoàng tử, chúng tôi không thể gặp Đức Đạo Sư bất cứ lúc nào chúng tôi muốn".
Ko pana, bhante, labhatīti?
‘‘Then, venerable sirs, who can?’’
"Vậy thưa Tôn giả, ai có thể gặp Ngài?".
Sumanatthero nāma rājaputtāti.
‘‘The Elder named Sumana, Prince.’’
"Này hoàng tử, đó là Trưởng lão Sumana".
‘‘So kuhiṃ, bhante, thero’’ti.
‘‘Where is that Elder, venerable sirs?’’
"Vậy thưa Tôn giả, vị Trưởng lão ấy ở đâu?".
Therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā – ‘‘icchāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me’’ti āha.
Having asked for the Elder’s sitting place, he went, paid homage, and said: ‘‘Venerable sir, I wish to see the Blessed One. Please show him to me.’’
Sau khi hỏi chỗ ngồi của vị Trưởng lão, hoàng tử đi đến bái lạy và nói: "Thưa Tôn giả, con muốn gặp Đức Thế Tôn, xin hãy cho con gặp Ngài".
Thero – ‘‘ehi rājaputtā’’ti taṃ gahetvā taṃ gandhakuṭipariveṇe ṭhapetvā gandhakuṭiṃ abhiruhi.
The Elder, saying, ‘‘Come, prince,’’ took him, placed him in the enclosure of the Perfumed Chamber, and ascended to the Perfumed Chamber.
Trưởng lão nói: "Này vương tử, hãy đến đây!" Rồi Ngài dẫn vương tử đến, đặt vương tử ở khu vực quanh hương thất (gandhakuṭi), rồi Ngài đi lên hương thất.
Atha naṃ bhagavā – ‘‘sumana, kasmā āgatosī’’ti āha.
Then the Blessed One said to him, ‘‘Sumana, why have you come?’’
Lúc ấy, Thế Tôn hỏi Ngài (Trưởng lão Sumana): "Sumana, vì sao ông đến?"
Rājaputto, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgatoti.
‘‘Venerable Sir, the prince has come to see the Blessed One.’’
"Bạch Thế Tôn, vương tử đến để chiêm bái Thế Tôn ạ."
Tena hi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti.
‘‘Then, monk, prepare a seat.’’
"Vậy thì, này Tỳ-khưu, hãy trải chỗ ngồi đi."
Thero āsanaṃ paññāpesi, nisīdi bhagavā paññatte āsane.
The Elder prepared a seat, and the Blessed One sat on the prepared seat.
Trưởng lão trải chỗ ngồi, Thế Tôn ngồi xuống chỗ đã trải.
Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi.
The prince bowed to the Blessed One and exchanged greetings.
Vương tử đảnh lễ Thế Tôn rồi hỏi thăm.
Kadā āgatosi rājaputtāti?
‘‘When did you arrive, prince?’’
"Này vương tử, ông đến khi nào?"
Bhante, tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu.
‘‘Venerable Sir, when you all had entered the Perfumed Chamber.
"Bạch Thế Tôn, khi Thế Tôn đã vào hương thất ạ."
Bhikkhū pana – ‘‘na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā’’ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ.
But the monks sent me to the Elder, saying, ‘We do not get to see the Blessed One whenever we wish.’
"Các Tỳ-khưu đã phái con đến chỗ Trưởng lão vì họ nói: ‘Chúng tôi không được chiêm bái Thế Tôn vào bất cứ lúc nào chúng tôi muốn’."
Thero pana ekavacaneneva dassesi.
However, the Elder showed me with just one word.
Nhưng Trưởng lão chỉ nói một lời mà đã cho con vào.
Thero, bhante, tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti.
Venerable Sir, I suppose the Elder is dear to your dispensation?’’
"Bạch Thế Tôn, con nghĩ Trưởng lão là người được Thế Tôn yêu quý trong giáo pháp của Ngài."
Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti.
‘‘Yes, prince, this monk is dear to my dispensation.’’
"Đúng vậy, này vương tử, Tỳ-khưu ấy là người được Ta yêu quý trong giáo pháp của Ta."
Bhante, buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti?
‘‘Venerable Sir, by doing what does one become dear in the dispensation of the Buddhas?’’
"Bạch Thế Tôn, làm điều gì mà được yêu quý trong giáo pháp của các vị Phật ạ?"
Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti.
‘‘By giving gifts, by undertaking moral precepts, by observing the Uposatha, prince.’’
"Này vương tử, bằng cách bố thí, thọ trì giới, và thực hành lễ Uposatha."
Bhagavā, ahaṃ thero viya buddhasāsane vallabho hotukāmo, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti.
‘‘Blessed One, I wish to become dear in the Buddha’s dispensation like the Elder; please accept my vassāvāsa for three months.’’
"Bạch Thế Tôn, con cũng muốn được yêu quý trong giáo pháp của Đức Phật như Trưởng lão. Xin Thế Tôn hãy chấp nhận an cư mùa mưa ba tháng cho con."
Bhagavā – ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā atthīti disvā ‘‘suññāgāre, kho rājakumāra tathāgatā abhiramantī’’ti āha.
The Blessed One, looking to see, ‘‘Is there any benefit in going there?’’ and seeing that there was, said, ‘‘Prince, Tathāgatas delight in secluded dwellings.’’
Thế Tôn nhìn xem: "Liệu có lợi ích gì khi đến đó không?" Ngài thấy có lợi ích, bèn nói: "Này vương tử, các Như Lai hoan hỷ ở những trú xứ vắng vẻ."
Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitusantikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ kāretvā vīsayojanasataṃ addhānaṃ gantvā attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanaṃ nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi.
The prince, saying, ‘‘Understood, Blessed One! Understood, Fortunate One!’’ requested, ‘‘Venerable Sir, I will go ahead and build a monastery; please come with a hundred thousand monks when I send for you.’’ Having received this promise, he went to his father, bowed to him, and said, ‘‘My Lord, the Blessed One has given me a promise; please send the Blessed One when I send for him.’’ He then departed, built monasteries at every league, and traveled a hundred and twenty leagues. Seeking a suitable place for a monastery in his own city, he saw the beautiful garden of a householder named Sobhana, bought it for a hundred thousand (coins), and spent another hundred thousand to build the monastery.
Vương tử nói: "Bạch Thế Tôn, con đã hiểu, Bạch Thiện Thệ, con đã hiểu!" Rồi Ngài thưa: "Bạch Thế Tôn, con sẽ đi trước để xây dựng Tịnh xá. Khi con phái sứ giả đến, xin Thế Tôn hãy cùng một trăm ngàn Tỳ-khưu đến." Sau khi nhận được lời hứa, Ngài trở về gặp phụ vương, đảnh lễ phụ vương và thưa: "Tâu Đại vương, Thế Tôn đã hứa với con. Khi con phái sứ giả đến, xin Đại vương hãy phái Thế Tôn đi." Rồi Ngài ra đi, xây dựng Tịnh xá cách mỗi do-tuần (yojana), đi một trăm hai mươi do-tuần, và khi tìm kiếm một địa điểm Tịnh xá trong thành phố của mình, Ngài thấy khu vườn tên Sobhana của một gia chủ. Ngài mua khu vườn ấy với giá một trăm ngàn, chi tiêu một trăm ngàn nữa để xây dựng Tịnh xá.
Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kārāpetvā pākāraparikkhepe katvā dvārakoṭṭhakañca niṭṭhapetvā pitusantikaṃ pesesi – ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
There, he had a Perfumed Chamber built for the Blessed One and cells, caves, and assembly halls built for the remaining monks as their night and day residences. He constructed enclosing walls and completed the gatehouse, then sent a messenger to his father, saying, ‘‘My task is finished; please send the Teacher.’’
Tại đó, Ngài cho xây dựng hương thất cho Thế Tôn và các Tỳ-khưu còn lại những cốc, hang đá, và giảng đường để làm nơi trú ngụ ban đêm và ban ngày; cho xây dựng tường rào bao quanh và cổng chính. Sau đó, Ngài phái sứ giả đến phụ vương, thưa: "Việc của con đã hoàn tất, xin Đại vương hãy phái Bậc Đạo Sư đến."
Avijjāya pana aññāṇaadassanasaccāpaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyūhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññataabyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭho, nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakkhettavisayibhāvaṭṭho, phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgatisannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditaajjhosānasaritālatātaṇhānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamaṭṭho, bhavassa āyūhanābhisaṅkharaṇayonigatiṭhitinivāsesu khipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti.
However, profound is the state of ignorance as non-knowledge, non-seeing, and non-penetration of the truths; of formations as accumulating, striving, associated with lust, and not free from lust; of consciousness as empty, without endeavor, non-transmigratory, and manifesting at reconnection; of nāmarūpa as co-arising, indivisible, tending, and decaying; of the six sense bases as mastery, world-gate, field, and object domain; of contact as touching, clashing, clinging, and coming together; of feeling as experiencing the flavor of objects, being pleasant, painful, or neutral, and as experience without self or living entity; of craving as delighting, clinging, being a river-like current, a creeper, a river of craving, an ocean of craving, and being insatiable; of clinging as seizing, grasping, obsession, erroneous view, and being hard to overcome; of becoming as striving, fabricating, and casting into wombs, destinations, states, and abodes; of birth as being born, coming into existence, entering, becoming, and manifesting; of old age and death as decay, decrepitude, breaking up, and change.
Còn trạng thái vô minh là không biết, không thấy, không thấu hiểu các sự thật là thâm sâu; trạng thái các hành là tạo tác, tích lũy, có tham ái, không ly tham là thâm sâu; trạng thái thức (viññāṇa) là trống rỗng, không hoạt động, không chuyển dịch, tái tục và hiện hữu là thâm sâu; trạng thái danh-sắc (nāmarūpa) là đồng sinh, không thể phân chia, uốn cong và biến hoại là thâm sâu; trạng thái sáu xứ (saḷāyatana) là sự thống trị, thế gian, cửa ngõ, lĩnh vực và đối tượng là thâm sâu; trạng thái xúc (phassa) là chạm, va chạm, kết hợp và tụ hội là thâm sâu; trạng thái thọ (vedanā) là kinh nghiệm vị của đối tượng, sự vui, khổ, trung tính, sự cảm nhận không có tự ngã, không có chúng sinh là thâm sâu; trạng thái ái (taṇhā) là sự hoan hỷ, chấp thủ, dòng sông, dây leo, sông ái, biển ái, không thể lấp đầy là thâm sâu; trạng thái thủ (upādāna) là sự nắm giữ, chấp thủ, cố chấp, tà kiến, khó vượt qua là thâm sâu; trạng thái hữu (bhava) là sự tạo tác, tích lũy, ném vào các loài, cảnh giới, trú xứ, nơi ở là thâm sâu; trạng thái sinh (jāti) là sự sinh, tái sinh, thâm nhập, hiện hữu, xuất hiện là thâm sâu; trạng thái già-chết (jarāmaraṇa) là sự tiêu hoại, suy tàn, tan rã, biến đổi là thâm sâu.
Evaṃ yo avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭivedhena avijjādayo sarasalakkhaṇato paṭividdhā honti; so gambhīroti ayaṃ paṭivedhagambhīratāti veditabbā.
Thus, the inherent nature of ignorance and so on, by the penetration of which ignorance and so on are penetrated in terms of their essential characteristics—that is profound. This should be understood as profundity of penetration.
Như vậy, bản chất của vô minh (avijjā) và các yếu tố khác, và sự thấu hiểu mà nhờ đó vô minh và các yếu tố khác được thấu hiểu theo đặc tính riêng của chúng; điều đó là thâm sâu. Đây được hiểu là sự thâm sâu về sự thấu hiểu (paṭivedhagambhīratā).
Sā sabbāpi therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi.
All of that appeared to the Elder as if shallow.
Tất cả những điều đó đều hiện ra rõ ràng như bề mặt đối với Trưởng lão.
Tena bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādento – ‘‘mā heva’’ntiādimāha.
Therefore, the Blessed One, encouraging the Venerable Ānanda, spoke the words beginning, “Do not say so.”
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói những lời bắt đầu bằng “mā hevaṃ” để khích lệ Āyasmā Ānanda.
Ayañcettha adhippāyo – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati, tasmā – ‘‘mayhameva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti mā evaṃ avacāti.
The intention here is: “Ānanda, you are greatly wise, with clear knowledge; therefore, even the profound Dependent Origination appears to you as if shallow. So, do not say, ‘Does it appear shallow only to me, or to others as well?’”
Ý nghĩa ở đây là: “Ānanda, con là người có đại trí tuệ, có trí tuệ thanh tịnh; do đó, ngay cả lý duyên khởi sâu xa cũng hiện ra rõ ràng như bề mặt đối với con. Vì vậy, đừng nói rằng: ‘Phải chăng chỉ đối với con mà nó hiện ra rõ ràng như bề mặt, hay đối với những người khác cũng vậy?’”
Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘apasādento’’ti, tattha ayaṃ adhippāyo – ānanda, ‘‘atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti mā hevaṃ avaca.
As for what was said, “admonishing him,” the intention here is: “Ānanda, do not say, ‘And yet, it appears to me as if very shallow.’”
Còn về điều đã nói là “khiển trách”, ý nghĩa ở đây là: “Ānanda, đừng nói rằng: ‘Nhưng đối với con, nó lại hiện ra rõ ràng như bề mặt.’”
Yadi hi te esa uttānakuttānako viya khāyati, kasmā tvaṃ attano dhammatāya sotāpanno nāhosi, mayā dinnanayeva ṭhatvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhasi.
For if it appears to you as very shallow, why did you not become a Sotāpanna on your own accord? You penetrated the Sotāpatti-magga only by relying on the method given by me.
Nếu nó hiện ra rõ ràng như bề mặt đối với con, tại sao con không trở thành một bậc Dự Lưu (Sotāpanna) theo bản chất của mình, mà chỉ nương vào phương pháp do Ta ban cho mà đạt được đạo Dự Lưu?
Ānanda, idaṃ nibbānameva gambhīraṃ, paccayākāro pana tava uttānako jāto, atha kasmā oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭighasaṃyojanaṃ, oḷārikaṃ kāmarāgānusayaṃ paṭighānusayanti ime cattāro kilese samugghāṭetvā sakadāgāmiphalaṃ na sacchikarosi?
Ānanda, it is only Nibbāna that is profound, but Dependent Origination has become shallow for you. Why then do you not eradicate the gross fetters of sensual craving and ill-will, and the gross underlying tendencies of sensual craving and ill-will—these four defilements—and realize the fruit of Sakadāgāmī?
Ānanda, chính Niết Bàn mới là thâm sâu, còn lý duyên khởi đã trở nên rõ ràng đối với con. Vậy tại sao con không nhổ bỏ bốn phiền não thô thiển này: kiết sử dục ái (kāmarāgasaṃyojana) thô thiển, kiết sử sân hận (paṭighasaṃyojana) thô thiển, tùy miên dục ái (kāmarāgānusaya) thô thiển, tùy miên sân hận (paṭighānusaya) thô thiển, để chứng đắc quả Nhất Lai (Sakadāgāmī)?
Teyeva aṇusahagate cattāro kilese samugghāṭetvā anāgāmiphalaṃ na sacchikarosi?
Why do you not eradicate those same four defilements, together with their subtle roots, and realize the fruit of Anāgāmī?
Tại sao con không nhổ bỏ bốn phiền não vi tế này để chứng đắc quả Bất Hoàn (Anāgāmī)?
Rūparāgādīni pañca saṃyojanāni, bhavarāgānusayaṃ, mānānusayaṃ, avijjānusayanti ime aṭṭha kilese samugghāṭetvā arahattaṃ na sacchikarosi?
Why do you not eradicate the five fetters such as craving for form, and the eight defilements such as the underlying tendency of craving for existence, the underlying tendency of conceit, and the underlying tendency of ignorance, and realize Arahantship?
Tại sao con không nhổ bỏ năm kiết sử như sắc ái (rūparāga), tùy miên hữu ái (bhavarāgānusaya), tùy miên mạn (mānānusaya), tùy miên vô minh (avijjānusaya)—tám phiền não này—để chứng đắc A-la-hán quả?
Kasmā ca satasahassakappādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pūritapāramino sāriputtamoggallānā viya sāvakapāramiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi?
And why do you not penetrate the knowledge of a disciple’s perfection, like Sāriputta and Moggallāna, who fulfilled pāramīs for one asaṅkhyeyya plus a hundred thousand kappas?
Và tại sao con không chứng đắc trí tuệ Bồ-tát Thanh Văn (Sāvakapāramiñāṇa) như Tôn giả Sāriputta và Tôn giả Moggallāna, những vị đã viên mãn Ba-la-mật trong một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp?
Satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramino paccekabuddhā viya ca paccekabodhiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi?
Why do you not penetrate the knowledge of a Paccekabuddha, like Paccekabuddhas who fulfilled pāramīs for two asaṅkhyeyyas plus a hundred thousand kappas?
Và tại sao con không chứng đắc trí tuệ Bồ-đề Độc Giác (Paccekabodhiñāṇa) như các vị Độc Giác Phật, những vị đã viên mãn Ba-la-mật trong hai a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp?
Yadi vā te sabbathāva esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, atha kasmā satasahassakappādhikāni cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pūritapāramino buddhā viya sabbaññutaññāṇaṃ na sacchikarosi?
Or if indeed it appears shallow to you in every way, why do you not realize omniscience, like the Buddhas who fulfilled pāramīs for four, eight, or sixteen asaṅkhyeyyas plus a hundred thousand kappas?
Nếu lý duyên khởi hiện ra rõ ràng đối với con trong mọi phương diện, vậy tại sao con không chứng đắc Nhất Thiết Trí (Sabbaññutaññāṇa) như các vị Phật, những vị đã viên mãn Ba-la-mật trong bốn, tám, hoặc mười sáu a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp?
Kiṃ anatthikosi etehi visesādhigamehi, passa yāvañca te aparaddhaṃ, tvaṃ nāma sāvako padesañāṇe ṭhito atigambhīraṃ paccayākāraṃ – ‘‘uttānako me upaṭṭhātī’’ti vadasi, tassa te idaṃ vacanaṃ buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ hoti, na tādisena nāma bhikkhunā buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ kathetabbanti yuttametaṃ.
Are you perhaps without desire for these superior attainments? See how much you have erred! You, a disciple, standing on partial knowledge, say of the exceedingly profound Dependent Origination, “It appears shallow to me.” This statement of yours is contrary to the discourse of the Buddhas. It is not proper for a monk like you to speak contrary to the discourse of the Buddhas.
Phải chăng con không mong muốn những thành tựu đặc biệt này? Hãy xem con đã sai lầm đến mức nào! Con, một Thanh Văn, chỉ đạt được trí tuệ cục bộ, lại nói rằng lý duyên khởi vô cùng thâm sâu ‘hiện ra rõ ràng đối với con’. Lời nói này của con trái ngược với lời dạy của chư Phật. Một Tỷ-kheo như con không nên nói điều trái ngược với lời dạy của chư Phật, điều đó là không thích hợp.
Nanu mayhaṃ, ānanda, idaṃ paccayākāraṃ paṭivijjhituṃ vāyamantasseva satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkantāni?
Indeed, Ānanda, for me, while striving to penetrate this Dependent Origination, four asaṅkhyeyyas plus a hundred thousand kappas have passed, have they not?
Này Ānanda, chẳng phải bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp đã trôi qua khi Ta đang cố gắng thấu hiểu lý duyên khởi này sao?
Paccayākāraṃ paṭivijjhanatthāya ca pana me adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, apūritapāramī nāma natthi.
And for the purpose of penetrating Dependent Origination, there is no dana I have not given, no pāramī I have not fulfilled.
Và để thấu hiểu lý duyên khởi, không có bố thí nào mà Ta chưa từng cho, không có Ba-la-mật nào mà Ta chưa từng viên mãn.
Paccayākāraṃ paṭivijjhassāmīti pana me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassa ayaṃ mahāpathavī dvaṅgulamattampi na kampi tathā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ, majjhimayāme dibbacakkhuṃ sampādentassa.
And for me, while I was dispelling the power of Māra as if without exertion, thinking “I will penetrate Dependent Origination,” this great earth did not quake even by two inches, just as it was when I perfected the knowledge of past lives in the first watch of the night, and the divine eye in the middle watch.
Và khi Ta quyết tâm ‘Ta sẽ thấu hiểu lý duyên khởi!’ và tiêu diệt sức mạnh của Ma vương như thể không cần nỗ lực, trái đất rộng lớn này đã không rung chuyển dù chỉ hai ngón tay, cũng như khi Ta đã hoàn thành túc mạng minh (pubbenivāsañāṇa) trong canh đầu, và thiên nhãn minh (dibbacakkhu) trong canh giữa.
Pacchimayāme pana me balavapaccūsasamaye – ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayo hotī’’ti diṭṭhamatteva dasasahassilokadhātu ayadaṇḍakena ākoṭitakaṃsatālaṃ viya viravasataṃ viravasahassaṃ muñcamānā vātāhate paduminipaṇṇe udakabindu viya kampittha.
But in the last watch, in the powerful early dawn, as soon as I perceived that “Ignorance is a condition for formations in nine ways,” the ten-thousand-world-system quaked like a bronze cymbal struck with an iron rod, emitting hundreds and thousands of sounds, like raindrops on a lotus leaf struck by the wind.
Nhưng vào canh cuối, vào lúc bình minh mạnh mẽ, ngay khi Ta thấy rằng ‘vô minh là duyên cho các hành theo chín phương diện’, mười ngàn thế giới đã rung chuyển như một chiếc chuông đồng bị đập bằng dùi sắt, phát ra hàng trăm, hàng ngàn tiếng kêu, như những giọt nước trên lá sen bị gió thổi.
Evaṃ gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso ca.
So profound is this Dependent Origination, Ānanda, and profound is its appearance.
Này Ānanda, lý duyên khởi này thâm sâu như vậy, và sự hiện rõ của nó cũng thâm sâu.
Etassa ānanda, dhammassa ananubodhā…pe… nātivattatīti.
It is through not understanding, Ānanda, this Dhamma…pe… they do not go beyond.
Này Ānanda, do không thấu hiểu pháp này… (v.v.)… chúng sinh không vượt qua được.
Etassa dhammassāti etassa paccayadhammassa.
”This Dhamma” means this Dhamma of conditions.
Etassa dhammassa nghĩa là của pháp duyên khởi này.
Ananubodhāti ñātapariññāvasena ananubujjhanā.
”Not understanding” means not repeatedly knowing by way of comprehension-as-known (ñātapariññā).
Ananubodhā nghĩa là không thấu hiểu theo phương diện trí tuệ nhận biết (ñātapariññā).
Appaṭivedhāti tīraṇappahānapariññāvasena appaṭivijjhanā.
”Not penetrating” means not penetrating by way of comprehension-as-investigation (tīraṇapariññā) and comprehension-as-abandoning (pahānapariññā).
Appaṭivedhā nghĩa là không thấu hiểu theo phương diện trí tuệ phân tích (tīraṇapariññā) và trí tuệ đoạn trừ (pahānapariññā).
Tantākulakajātāti tantaṃ viya ākulakajātā.
”Like a tangled skein” means like a tangled thread.
Tantākulakajātā nghĩa là trở nên rối loạn như một cuộn chỉ.
Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti; evameva sattā imasmiṃ paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti, na sakkonti taṃpaccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ.
Just as a poorly placed, rat-chewed thread of weavers becomes tangled here and there, making it difficult to match end with end or root with root; exactly so, beings, having stumbled in this Dependent Origination, become entangled and completely confused, unable to straighten out that Dependent Origination.
Cũng như cuộn chỉ của người thợ dệt bị đặt sai chỗ, bị chuột cắn, trở nên rối loạn ở khắp nơi, rất khó để tìm ra đầu và cuối; cũng vậy, các chúng sinh bị lạc lối, rối loạn và hoang mang trong lý duyên khởi này, không thể làm cho nó trở nên thẳng thắn.
Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi.
In that case, resting upon individual effort, it might be possible to straighten the tangled thread. But excluding the two Bodhisattas, other beings are not capable by their own nature of straightening the causal process.
Trong trường hợp đó, có thể tự mình nỗ lực để làm cho sợi chỉ thẳng, nhưng trừ hai vị Bồ Tát, các chúng sinh khác không có khả năng tự làm cho duyên khởi thẳng theo bản chất của mình.
Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjiyaṃ datvā kocchena pahataṃ tattha tattha guḷakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamime sattā paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ākulakajātā honti, gaṇṭhibaddhā.
Just as a tangled thread, having been starched and struck with a comb, becomes knotted and tangled here and there, in the same way, these beings, having stumbled in the causes and being unable to straighten the causes, become tangled and knotted on account of the sixty-two wrong views (diṭṭhigata).
Cũng như sợi chỉ rối khi được cho hồ và bị đánh bằng lược thì tạo thành các cục rối và thắt nút, tương tự, những chúng sinh này, do vấp phải các duyên và không thể làm cho duyên khởi thẳng, nên trở nên rối rắm, thắt nút theo sáu mươi hai tà kiến.
Ye hi keci diṭṭhigatanissitā, sabbe paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkontāyeva.
Indeed, all those who rely on wrong views (diṭṭhigata) are unable to straighten the causal process.
Tất cả những ai nương tựa vào tà kiến đều không thể làm cho duyên khởi thẳng.
Muñjapabbajabhūtāti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūtā.
Tangled like muñja and pabbaja grasses (muñjapabbajabhūtā) means being like muñja grass and pabbaja grass.
Muñjapabbajabhūtā (trở thành như cỏ muñja và cỏ pabbaja) nghĩa là trở thành như cỏ muñja và cỏ pabbaja.
Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ tiṇānaṃ idaṃ aggaṃ, idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti.
Just as when those grasses are pounded and a rope made from them becomes worn out and falls somewhere, it is difficult to take it and determine, "This is the top of these grasses, this is the root," and thus match the top to the top or the root to the root.
Như khi những loại cỏ đó được đập ra để làm dây, rồi khi dây đã cũ rách, rơi rớt ở đâu đó, người ta nhặt lên, rất khó để phân biệt đâu là đầu, đâu là gốc của những sợi cỏ đó, để nối đầu với đầu, gốc với gốc.
Tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi.
Even that, resting upon individual effort, might be possible to straighten. But excluding the two Bodhisattas, other beings are not capable by their own nature of straightening the causal process.
Tuy nhiên, nếu có sự nỗ lực cá nhân thì vẫn có thể làm cho chúng thẳng lại được, nhưng ngoại trừ hai vị Bồ Tát, không có chúng sinh nào khác có thể tự mình làm cho các yếu tố duyên khởi (paccayākāra) trở nên ngay thẳng theo bản chất của họ.
Evamayaṃ pajā paccayākāre ujuṃ kātuṃ asakkontī diṭṭhigatavasena gaṇṭhikajātā hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
Thus, this populace, being unable to straighten the causal process, becomes knotted on account of wrong views and does not transcend the planes of misery (apāya), unfortunate destinies (duggati), ruinous states (vinipāta), and Saṃsāra.
Cũng vậy, chúng sinh này, không thể làm cho các yếu tố duyên khởi trở nên ngay thẳng, đã trở thành rối rắm do các tà kiến và không thể vượt qua khỏi các cảnh khổ, ác thú, đọa xứ và luân hồi.
96. Idāni yasmā idaṃ suttaṃ – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti ca ‘‘tantākulakajātā’’ti ca dvīhiyeva padehi ābaddhaṃ, tasmā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti iminā tāva anusandhinā paccayākārassa gambhīrabhāvadassanatthaṃ desanaṃ ārabhanto atthi idappaccayā jarāmaraṇantiādimāha.
96. Now, since this Sutta is bound by the two phrases, "Profound is this dependent origination, Ānanda" and "tangled like a weaver's ball of thread," therefore, to show the profundity of the causal process through the connection of "Profound is this dependent origination, Ānanda," the Buddha began the teaching with "Aging-and-death exists, conditioned by this," and so on.
96. Bây giờ, vì kinh này được kết nối bởi hai từ ngữ: “Này Ānanda, duyên khởi này thật sâu xa” và “tantākulakajātā” (như cuộn chỉ rối), nên để trình bày về sự sâu xa của duyên khởi, Thế Tôn đã bắt đầu bài giảng bằng câu “ Có già chết do duyên này” (atthi idappaccayā jarāmaraṇaṃ) và tiếp tục.
Tatrāyamattho – imassa jarāmaraṇassa paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā atthi jarāmaraṇaṃ, atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayo, yamhā paccayā jarāmaraṇaṃ bhaveyyāti evaṃ puṭṭhena satā, ānanda, paṇḍitena puggalena yathā – ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vutte ṭhapanīyattā pañhassa tuṇhī bhavitabbaṃ hoti, ‘‘abyākatametaṃ tathāgatenā’’ti vā vattabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvā, yathā – ‘‘cakkhu sassataṃ asassata’’nti vutte asassatanti ekaṃseneva vattabbaṃ hoti, evaṃ ekaṃseneva atthītissa vacanīyaṃ.
Here is the meaning: The condition for this aging-and-death is this condition. Therefore, conditioned by this, aging-and-death exists. If asked, "Is there indeed a condition for aging-and-death, from which condition aging-and-death arises?" a wise person, Ānanda, should not remain silent, as when asked "Is the soul the same as the body?" (taṃ jīvaṃ taṃ sarīraṃ), the question should be put aside, or it should be said, "This has not been declared by the Tathāgata." Instead, one should answer definitively "it exists," just as when asked "Is the eye permanent or impermanent?" one should answer definitively "impermanent."
Ý nghĩa ở đây là: Duyên của già chết này là duyên này. Do đó, có già chết do duyên này. Này Ānanda, khi được hỏi: “Có phải già chết có duyên không? Duyên nào khiến già chết xảy ra?”, một người trí không nên im lặng như khi được hỏi “Thân đó là sinh mạng đó” vì câu hỏi đó cần được gác lại, hoặc không nên nói “Điều này không được Như Lai tuyên bố”. Thay vào đó, giống như khi được hỏi “Mắt là thường hay vô thường?”, phải dứt khoát nói “Vô thường”, thì ở đây cũng phải dứt khoát nói “Có”.
Puna kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ, ko nāma so paccayo, yato jarāmaraṇaṃ hotīti vutte jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyaṃ, evaṃ vattabbaṃ bhaveyyāti attho.
Again, if asked, "Conditioned by what is aging-and-death? What is that condition from which aging-and-death arises?" one should answer, "Aging-and-death is conditioned by birth." This is the meaning of how it should be spoken.
Lại nữa, khi được hỏi: “Do duyên gì mà có già chết? Duyên đó tên là gì, từ đó già chết xảy ra?”, thì phải nói: “ Do duyên sinh mà có già chết”. Đó là ý nghĩa của việc phải nói như vậy.
Esa nayo sabbapadesu.
This method applies to all phrases.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các đoạn văn.
98. Idāni tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetuṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttantiādimāha.
98. Now, to show the true, unerring, and unalterable nature of these conditions, as conditions, the Buddha said, "Aging-and-death is conditioned by birth," thus it was said, and so on.
98. Bây giờ, để chỉ ra bản chất chân thật, không sai lạc, không khác biệt của các duyên đó, Thế Tôn đã nói: “ Do duyên sinh mà có già chết, điều này đã được nói như vậy” và tiếp tục.
Tattha pariyāyenāti kāraṇena.
Here, by reason (pariyāyena) means by cause.
Trong đó, pariyāyenā (theo cách) nghĩa là do nguyên nhân.
Sabbenasabbaṃ sabbathāsabbanti nipātadvayametaṃ.
In every way, completely, in every respect (sabbenasabbaṃ sabbathāsabbaṃ): these are two particles.
Sabbenasabbaṃ sabbathāsabbaṃ là hai từ ngữ bất biến.
Tassattho – ‘‘sabbākārena sabbā sabbena sabhāvena sabbā jāti nāma yadi na bhaveyyā’’ti.
Their meaning is: "If birth were not to exist in every aspect, in every mode, in every way."
Ý nghĩa của nó là: “Nếu sinh không tồn tại hoàn toàn, trong mọi khía cạnh, với mọi bản chất.”
Bhavādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
The meaning should be understood in the same way for existences (bhava) and so on.
Đối với các từ như bhavādi (hữu, v.v.) cũng nên hiểu theo cách này.
Kassacīti aniyamavacanametaṃ, devādīsu yassa kassaci.
Of anyone (kassacī): This is an indefinite word, meaning of any one among devas and so on.
Kassacī (của bất cứ ai) là một từ chỉ sự không xác định, nghĩa là của bất cứ ai trong số chư thiên, v.v.
Kimhicīti idampi aniyamavacanameva, kāmabhavādīsu navasu bhavesu yattha katthaci.
In any (kimhicī): This too is an indefinite word, meaning in any of the nine existences (bhava), such as the sensuous realm (kāmabhava) and so on.
Kimhicī (ở bất cứ đâu) cũng là một từ chỉ sự không xác định, nghĩa là ở bất cứ nơi nào trong chín cõi như cõi dục, v.v.
Seyyathidanti aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe nipāto, tassattho – ‘‘yaṃ vuttaṃ ‘kassaci kimhicī’ti, tassa te atthaṃ vibhajissāmī’’ti.
That is to say (seyyathidaṃ): This particle is used for explaining an indefinite, concisely stated meaning. Its meaning is: "I will explain to you the meaning of what was said, 'of anyone, in any'."
Seyyathida (nghĩa là) là một từ bất biến dùng để phân chia ý nghĩa của những điều đã được nói một cách không xác định, ý nghĩa của nó là: “Ta sẽ phân chia ý nghĩa của điều đã nói ‘của bất cứ ai, ở bất cứ đâu’ cho các ngươi.”
Atha naṃ vibhajanto – ‘‘devānaṃ vā devattāyā’’tiādimāha.
Then, explaining it, he said, "For devas, in their divine existence," and so on.
Sau đó, để phân chia ý nghĩa đó, Ngài nói: “hoặc sự sinh của chư thiên để thành chư thiên” và tiếp tục.
Tattha devānaṃ vā devattāyāti yā ayaṃ devānaṃ devabhāvāya khandhajāti, yāya khandhajātiyā devā ‘‘devā’’ti vuccanti.
Here, "for devas, in their divine existence (devānaṃ vā devattāyā)" means that birth of aggregates (khandha-jāti) which is for the divine state of devas, by which birth of aggregates devas are called "devas."
Trong đó, devānaṃ vā devattāyā (hoặc sự sinh của chư thiên để thành chư thiên) nghĩa là sự sinh của các uẩn của chư thiên để thành chư thiên, nhờ sự sinh của các uẩn đó mà chư thiên được gọi là “chư thiên”.
Sace hi jāti sabbena sabbaṃ nābhavissāti iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo.
If birth did not exist completely in every way, the meaning for all these phrases should be understood in this manner.
Nếu sự sinh hoàn toàn không tồn tại, thì ý nghĩa của tất cả các đoạn văn cũng nên hiểu theo cách này.
Ettha ca devāti upapattidevā.
And here, devas are devas by rebirth.
Và ở đây, devā (chư thiên) là các vị thiên sinh ra do tái sinh.
Gandhabbāti mūlakhandhādīsu adhivatthadevatāva.
Gandhabbas are merely devas residing in the roots of trees and so on.
Gandhabbā (càn-thát-bà) là các vị thiên cư ngụ trong gốc cây, thân cây, v.v.
Yakkhāti amanussā.
Yakkhas are non-humans.
Yakkhā (dạ-xoa) là các phi nhân.
Bhūtāti ye keci nibbattasattā.
Bhūtas are all beings that have arisen.
Bhūtā (chúng sinh) là bất kỳ chúng sinh nào đã được sinh ra.
Pakkhinoti ye keci aṭṭhipakkhā vā cammapakkhā vā lomapakkhā vā.
Winged creatures (pakkhino) are all those with bone-wings, or skin-wings, or feather-wings.
Pakkhino (chim chóc) là bất kỳ loài nào có cánh bằng xương, cánh bằng da, hoặc cánh bằng lông.
Sarīsapāti ye keci bhūmiyaṃ sarantā gacchanti.
Reptiles (sarīsapā) are all those who move by creeping on the ground.
Sarīsapā (bò sát) là bất kỳ loài nào di chuyển bằng cách bò trên mặt đất.
Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīnaṃ.
Of these and those (tesaṃ tesaṃ) means of these and those devas, gandhabbas, and so on.
Tesaṃ tesaṃ (của những vị đó) nghĩa là của những vị thiên, càn-thát-bà, v.v.
Tadatthāyāti devagandhabbādibhāvāya.
For that purpose (tadatthāyā) means for the state of devas, gandhabbas, and so on.
Tadatthāyā (vì mục đích đó) nghĩa là vì mục đích trở thành thiên, càn-thát-bà, v.v.
Jātinirodhāti jātivigamā, jātiabhāvāti attho.
With the cessation of birth (jātinirodhā) means with the disappearance of birth, that is, the non-existence of birth.
Jātinirodhā (do diệt sinh) nghĩa là do sự biến mất của sinh, do sự không tồn tại của sinh.
Hetūtiādīni sabbānipi kāraṇavevacanāni eva.
Cause (hetū) and so on are all synonyms for cause.
Hetū (nguyên nhân) và các từ khác đều là những từ đồng nghĩa với kāraṇa (nguyên nhân).
Kāraṇañhi yasmā attano phalatthāya hinoti pavattati, tasmā ‘‘hetū’’ti vuccati.
Indeed, a cause is called "hetū" because it proceeds (hinoti) for its own result.
Nguyên nhân được gọi là “hetu” vì nó thúc đẩy (hinoti) để tạo ra kết quả của chính nó.
Yasmā taṃ phalaṃ nideti – ‘‘handa, naṃ gaṇhathā’’ti appeti viya tasmā nidānaṃ. Yasmā phalaṃ tato samudeti uppajjati, tañca paṭicca eti pavattati, tasmā samudayoti ca paccayoti ca vuccati.
Because it imparts that result – it is as if it says, 'Here, take it' – therefore it is called nidāna (source/cause). And because the result arises from that and, dependent on that, continues to exist, therefore it is called samudaya (origin) and paccaya (condition).
Vì nó (nguyên nhân) trao quả (kết quả) – như thể ban phát rằng: ‘Này, hãy nhận lấy nó!’, nên gọi là nidāna (nhân duyên). Vì quả từ đó sinh khởi, từ đó phát sinh, và dựa vào đó mà tiếp diễn, nên gọi là samudaya (tập khởi) và paccaya (duyên).
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Cách này cũng vậy ở khắp mọi nơi.
Api ca yadidaṃ jātīti ettha yadidanti nipāto.
Moreover, in the phrase yadidaṃ jāti (what is this birth), yadidaṃ is an indeclinable particle.
Hơn nữa, trong cụm từ yadidaṃ jāti này, yadidaṃ là một từ bất biến (nipāta).
Tassa sabbapadesu liṅgānurūpato attho veditabbo.
Its meaning should be understood in accordance with the gender in all such instances.
Ý nghĩa của nó phải được hiểu theo giống (liṅga) phù hợp trong tất cả các đoạn.
Idha pana – ‘‘yā esā jātī’’ti ayamassa attho.
Here, however, its meaning is: "That which is this birth."
Ở đây, ý nghĩa của nó là: “ yā esā jāti (sự sinh này).”
Jarāmaraṇassa hi jāti upanissayakoṭiyā paccayo hoti.
For birth is a condition for aging-and-death in the sense of a decisive support (upanissaya).
Quả thật, sự sinh (jāti) là duyên theo phương diện cận y duyên (upanissaya) cho già chết (jarāmaraṇa).
103. Ettāvatā pana bhagavā vaṭṭamūlabhūtaṃ purimataṇhaṃ dassetvā idāni desanaṃ, piṭṭhiyaṃ paharitvā kesesu vā gahetvā viravantaṃ viravantaṃ maggato okkamento viya navahi padehi samudācārataṇhaṃ dassento – ‘‘iti kho panetaṃ, ānanda, vedanaṃ paṭicca taṇhā’’tiādimāha.
103. Having thus shown the earlier craving, which is the root of the round of existence (vaṭṭa), the Blessed One now, desiring to show the craving that is to be practiced (samudācāra taṇhā) by means of nine terms – as if striking one's back or pulling one's hair to divert a screaming person from the path – spoke the phrase beginning: "Thus, Ananda, craving arises conditioned by feeling."
103. Đến đây, Đức Thế Tôn đã chỉ ra tham ái gốc rễ của luân hồi (vaṭṭa) trước đó, và bây giờ, Ngài tiếp tục bài giảng, như thể đánh vào lưng hoặc túm tóc một người đang la hét để kéo họ ra khỏi con đường, Ngài chỉ ra tham ái hiện hành (samudācārataṇhā) bằng chín từ, bắt đầu với câu: "Như vậy, này Ānanda, do thọ duyên tham ái".
Tattha taṇhāti dve taṇhā esanataṇhā ca, esitataṇhā ca.
There, craving (taṇhā) refers to two kinds of craving: seeking-craving (esanataṇhā) and obtained-craving (esitataṇhā).
Ở đó, taṇhā (tham ái) có hai loại: tham ái tìm cầu (esanataṇhā) và tham ái đã tìm được (esitataṇhā).
Yāya taṇhāya ajapathasaṅkupathādīni paṭipajjitvā bhoge esati gavesati, ayaṃ esanataṇhā nāma.
The craving by which one seeks and searches for possessions, by taking to goat-tracks, spike-tracks, and so forth, is called seeking-craving.
Tham ái mà nhờ đó người ta tìm cầu, kiếm tìm tài sản bằng cách đi qua những con đường hiểm trở như đường dê, đường gai, đó gọi là esanataṇhā (tham ái tìm cầu).
Yā tesu esitesu gavesitesu paṭiladdhesu taṇhā, ayaṃ esitataṇhā nāma.
The craving that arises concerning those sought, searched for, and obtained possessions is called obtained-craving.
Tham ái phát sinh đối với những tài sản đã được tìm cầu, đã được kiếm tìm, đã được đạt được, đó gọi là esitataṇhā (tham ái đã tìm được).
Tadubhayampi samudācārataṇhāya eva adhivacanaṃ.
Both of these are indeed terms for craving that is to be practiced (samudācārataṇhā).
Cả hai loại này đều là tên gọi khác của tham ái hiện hành (samudācārataṇhā).
Tasmā duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhā nāma.
Therefore, both kinds of this craving arise conditioned by feeling.
Vì vậy, cả hai loại tham ái này đều được gọi là do thọ duyên tham ái.
Pariyesanā nāma rūpādiārammaṇapariyesanā, sā hi taṇhāya sati hoti.
Pariyesanā (searching) means searching for visible objects and so forth; this arises when craving is present.
Pariyesanā (sự tìm kiếm) là sự tìm kiếm các đối tượng như sắc trần; quả thật, nó có mặt khi có tham ái.
Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho, so hi pariyesanāya sati hoti.
Lābha (gain) means the acquisition of visible objects and so forth; this arises when searching is present.
Lābho (sự đạt được) là sự đạt được các đối tượng như sắc trần; quả thật, nó có mặt khi có sự tìm kiếm.
Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho.
Vinicchaya (ascertainment), however, is fourfold: based on knowledge, craving, views, and applied thought (vitakka).
Vinicchayo (sự quyết định) có bốn loại theo phương diện trí tuệ (ñāṇa), tham ái (taṇhā), tà kiến (diṭṭhi) và tầm (vitakka).
Tattha – ‘‘sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā’’ti (ma. ni. 3.323) ayaṃ ñāṇavinicchayo. ‘‘Vinicchayoti dve vinicchayā – taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā’’ti (mahāni. 102).
There, "One should know the ascertainment of pleasure; having known the ascertainment of pleasure, one should diligently pursue pleasure internally" – this is knowledge-ascertainment (ñāṇavinicchaya). "Ascertainment: there are two ascertainments – ascertainment of craving and ascertainment of views."
Ở đó – "Hãy biết sự quyết định về lạc, sau khi biết sự quyết định về lạc, hãy chuyên tâm vào lạc nội tại" – đây là ñāṇavinicchayo (sự quyết định bằng trí tuệ). "Sự quyết định có hai loại: sự quyết định bằng tham ái và sự quyết định bằng tà kiến".
Evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo. ‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti (dī. ni. 2.358) imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato.
The one hundred and eight modes of craving that are thus mentioned constitute craving-ascertainment (taṇhāvinicchaya). The sixty-two views constitute view-ascertainment (diṭṭhivinicchaya). In this Sutta, "Desire, O king of devas, has applied thought as its source," the applied thought (vitakka) spoken of here as ascertainment is referred to.
Như vậy, một trăm lẻ tám loại tham ái đã được đề cập là taṇhāvinicchayo (sự quyết định bằng tham ái). Sáu mươi hai tà kiến là diṭṭhivinicchayo (sự quyết định bằng tà kiến). Nhưng trong kinh này, "Này chư thiên chủ, dục là do tầm làm nhân duyên", ở đây, tầm (vitakka) được gọi là sự quyết định.
Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundarañca vitakkeneva vinicchināti – ‘‘ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati, ettakaṃ saddādiārammaṇatthāya, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī’’ti.
For, having obtained gain, one ascertains by applied thought (vitakka) alone what is desirable and undesirable, beautiful and unbeautiful, saying: "So much will be for visible objects, so much for sounds and so forth, so much will be for me, so much for another, so much I will consume, so much I will store away."
Quả thật, sau khi đạt được lợi lộc, người ta quyết định bằng tầm về những điều đáng ưa và không đáng ưa, tốt đẹp và không tốt đẹp – "Chừng này sẽ dành cho đối tượng sắc trần của tôi, chừng này cho đối tượng âm thanh và các loại khác, chừng này sẽ là của tôi, chừng này là của người khác, chừng này tôi sẽ hưởng thụ, chừng này tôi sẽ cất giữ".
Tena vuttaṃ – ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti.
Therefore, it is said: "From gain comes ascertainment."
Vì vậy, đã nói rằng – "Do lợi lộc duyên sự quyết định".
Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkitavatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati, idañhi idha taṇhā.
Chandarāga (passionate desire) means that when an object is thus thought about with unwholesome applied thought, weak passion (rāga) and strong passion (rāga) arise; these two here are craving (taṇhā).
Chandarāgo (dục tham) là khi có tầm bất thiện như vậy, một lòng tham yếu ớt và một lòng tham mạnh mẽ phát sinh đối với đối tượng đã được tầm; và đây chính là tham ái ở đây.
Chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ.
Chanda (desire) is a term for weak passion.
Chando (dục) là tên gọi khác của lòng tham yếu ớt.
Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ.
Ajjhosāna (adherence) is the strong conviction of "I am" and "mine."
Ajjhosānaṃ (sự quyết định mạnh mẽ) là sự quyết định mạnh mẽ "tôi" và "của tôi".
Pariggahoti taṇhādiṭṭhavasena pariggahaṇakaraṇaṃ.
Pariggaha (holding) means the act of taking possession based on craving and views.
Pariggaho (sự nắm giữ) là hành động nắm giữ theo tham ái và tà kiến.
Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā.
Macchariya (miserliness) means the inability to endure commonality with others.
Macchariyaṃ (xan tham) là sự không chịu đựng được việc chia sẻ với người khác.
Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti – ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññesaṃ acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī’’ti.
For this very reason, the ancients explain the etymology of this word as: "It is called macchariya because it persists with the thought: 'May this excellent thing be only for me, may it not be for others!'"
Chính vì vậy, các bậc cổ đức đã giải thích ý nghĩa của từ này như sau: "Vì nó diễn ra với ý nghĩ 'điều kỳ diệu này chỉ nên là của tôi, đừng là của người khác', nên gọi là macchariyaṃ (xan tham)".
Ārakkhoti dvārapidahanamañjūsagopanādivasena suṭṭhu rakkhaṇaṃ.
Ārakkha (guarding) means thoroughly protecting by such means as closing doors and safeguarding chests.
Ārakkho (sự bảo vệ) là sự bảo vệ kỹ lưỡng bằng cách đóng cửa, cất giữ trong rương, v.v.
Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, kāraṇassetaṃ nāmaṃ.
It makes a cause (adhikaroti), therefore adhikaraṇa (cause). This is a name for a cause.
Điều gì làm tăng thêm (adhi karoti) thì gọi là adhikaraṇaṃ (nguyên nhân, lý do); đây là tên gọi của nguyên nhân.
Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ, ārakkhahetūti attho.
Ārakkhādhikaraṇa is a nominative neuter noun, meaning "the cause of guarding."
Ārakkhādhikaraṇaṃ (nguyên nhân của sự bảo vệ) là danh từ trung tính chỉ trạng thái, có nghĩa là "do sự bảo vệ làm nhân duyên".
Daṇḍādānādīsu paranisedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ. Ekato dhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ.
Among the phrases beginning with daṇḍādāna (taking up weapons), the taking up of a stick to restrain others is daṇḍādāna. The taking up of a single-edged weapon like a sword is satthādāna.
Trong các từ như daṇḍādāna (cầm gậy), daṇḍādāna là việc cầm gậy để ngăn cản người khác. Satthādāna là việc cầm vũ khí có một lưỡi như dao.
Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi.
Kalaha (quarrel) refers to both physical quarrel and verbal quarrel.
Kalaho (tranh cãi) là tranh cãi bằng lời nói hoặc bằng hành động.
Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivādo. Tuvaṃtuvanti agāravavacanaṃ tuvaṃtuvaṃ.
The former, successive conflicts are viggaha (dispute). The latter, successive conflicts are vivāda (contention). Tuvaṃtuvaṃ is disrespectful speech ("you, you").
Sự đối kháng trước tiên là viggaho (sự xung đột). Sự đối kháng sau đó là vivādo (sự tranh chấp). Lời nói thiếu tôn trọng "tuvaṃ tuvaṃ" (ngươi, ngươi) là tuvaṃtuvaṃ.
112. Idāni paṭilomanayenāpi taṃsamudācārataṇhaṃ dassetuṃ puna – ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto desanaṃ nivattesi.
112. Now, to show that samudācāra taṇhā (craving that is to be practiced) also operates in reverse order (paṭiloma-naya), he began with "ārakkhādhikaraṇa" and thus concluded the discourse.
112. Bây giờ, để chỉ ra tham ái hiện hành đó theo phương pháp ngược lại (paṭiloma), Đức Thế Tôn đã bắt đầu lại bằng từ " ārakkhādhikaraṇaṃ" và kết thúc bài giảng.
Tattha kāmataṇhāti pañcakāmaguṇikarāgavasena uppannā rūpāditaṇhā.
There, kāmataṇhā (craving for sensual pleasures) is the craving for visible objects and so forth, arisen by way of passion for the five strands of sensual pleasure.
Ở đó, kāmataṇhā (dục ái) là tham ái đối với sắc trần và các loại khác, phát sinh do lòng tham đối với năm dục trần.
Bhavataṇhāti sassatadiṭṭhisahagato rāgo.
Bhavataṇhā (craving for existence) is the passion accompanied by the eternity-view (sassatadiṭṭhi).
Bhavataṇhā (hữu ái) là lòng tham đồng sinh với tà kiến thường kiến (sassatadiṭṭhi).
Vibhavataṇhāti ucchedadiṭṭhisahagato rāgo.
Vibhavataṇhā (craving for non-existence) is the passion accompanied by the annihilation-view (ucchedadiṭṭhi).
Vibhavataṇhā (phi hữu ái) là lòng tham đồng sinh với tà kiến đoạn kiến (ucchedadiṭṭhi).
Ime dve dhammāti vaṭṭamūlataṇhā ca samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā.
These two dhammas refer to vaṭṭamūlataṇhā (craving that is the root of the round of existence) and samudācārataṇhā (craving that is to be practiced)—these two dhammas.
Ime dve dhammā (hai pháp này) là hai pháp này: tham ái gốc rễ của luân hồi (vaṭṭamūlataṇhā) và tham ái hiện hành (samudācārataṇhā).
Dvayenāti taṇhālakkhaṇavasena ekabhāvaṃ gatāpi vaṭṭamūlasamudācāravasena dvīhi koṭṭhāsehi vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti, vedanāpaccayena ekapaccayāti attho.
By two (dvayena) means that although they have attained oneness in terms of the characteristic of craving, by way of the root of the round of existence and craving that is to be practiced, they become united with feeling in two aspects. The meaning is that they have a common condition through the condition of feeling.
Dvayenā (bằng hai cách) có nghĩa là, mặc dù đã đạt đến trạng thái đồng nhất theo đặc tính của tham ái, nhưng theo phương diện tham ái gốc rễ của luân hồi và tham ái hiện hành, chúng trở thành một điểm hội tụ duy nhất với thọ theo hai phần, tức là chúng có một duyên duy nhất do thọ làm duyên.
Tividhañhi samosaraṇaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ, sahajātasamosaraṇaṃ, paccayasamosaraṇañca.
For there are three kinds of union: union by convergence (osaraṇa-samosaraṇa), union by conascence (sahajāta-samosaraṇa), and union by condition (paccaya-samosaraṇa).
Quả thật, có ba loại hội tụ (samosaraṇa): hội tụ theo sự đổ về (osaraṇasamosaraṇa), hội tụ đồng sinh (sahajātasamosaraṇa) và hội tụ theo duyên (paccayasamosaraṇa).
Tattha – ‘‘atha kho sabbāni tāni kāmasamosaraṇāni bhavantī’’ti idaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ nāma.
There, "Then all those come to be converged on sensual pleasures" – this is called union by convergence.
Trong đó – "Rồi tất cả những điều đó đều hội tụ về dục" – đây gọi là osaraṇasamosaraṇa (hội tụ theo sự đổ về).
‘‘Chandamūlakā, āvuso, ete dhammā phassasamudayā vedanāsamosaraṇā’’ti (a. ni. 8.83) idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāma.
"Friends, these dhammas have desire as their root, arise from contact, and converge on feeling" – this is called union by conascence.
"Này chư hiền, các pháp này có dục làm gốc, do xúc tập khởi, hội tụ về thọ" – đây gọi là sahajātasamosaraṇa (hội tụ đồng sinh).
‘‘Dvayena vedanāya ekasamosaraṇā’’ti idaṃ pana paccayasamosaraṇanti veditabbaṃ.
"United with feeling by two (dvayena)" – this, however, should be understood as union by condition.
Còn "Dvayena vedanāya ekasamosaraṇā (hội tụ về thọ theo hai cách)" – đây phải được hiểu là paccayasamosaraṇa (hội tụ theo duyên).
114. Yehi, ānanda, ākārehītiādīsu ākārā vuccanti vedanādīnaṃ aññamaññaṃ asadisasabhāvā.
114. In the phrases beginning with "Yehi, Ananda, ākārehi" (By which ways, Ananda), ākāra refers to the distinct characteristics of feelings and so forth.
114. Trong các câu như " Yehi, ānanda, ākārehī (Này Ānanda, bằng những phương diện nào)", các phương diện (ākāra) được gọi là những bản chất khác nhau của thọ và các loại khác.
Teyeva sādhukaṃ dassiyamānā taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittāni. Tathā tathā uddisitabbato uddesā.
When those very characteristics are clearly shown, they cause those various subtle meanings to be known, thus they are liṅgāni. Because they are the cause for perceiving those various meanings, they are nimittāni. Because they are to be designated in various ways, they are uddesā.
Khi được trình bày rõ ràng, chính những điều đó làm cho ý nghĩa tiềm ẩn được hiểu rõ, nên gọi là liṅga (tướng). Vì là nguyên nhân để nhận biết từng điều, nên gọi là nimitta (dấu hiệu). Vì có thể được chỉ định theo nhiều cách khác nhau, nên gọi là uddesa (sự chỉ định).
Tasmā ayamettha attho – ‘‘ānanda, yehi ākārehi…pe… yehi uddesehi nāmakāyassa nāmasamūhassa paññatti hoti, yā esā ca vedanāya vedayitākāre vedayitaliṅge vedayitanimitte vedanāti uddese sati, saññāya sañjānanākāre sañjānanaliṅge sañjānananimitte saññāti uddese sati, saṅkhārānaṃ cetanākāre cetanāliṅge cetanānimitte cetanāti uddese sati, viññāṇassa vijānanākāre vijānanaliṅge vijānananimitte viññāṇanti uddese sati – ‘ayaṃ nāmakāyo’ti nāmakāyassa paññatti hoti.
Therefore, this is the meaning here: “Ānanda, by whichever modes… (and so on) …by whichever designations, there is the manifestation of the aggregate of names, the nāmakāya, and when there is the designation 'vedanā' due to the mode of feeling, the sign of feeling, the mark of feeling in feeling; when there is the designation 'saññā' due to the mode of perceiving, the sign of perceiving, the mark of perceiving in perception; when there is the designation 'saṅkhārā' due to the mode of volitional formation, the sign of volitional formation, the mark of volitional formation in volitional formations; when there is the designation 'viññāṇa' due to the mode of knowing, the sign of knowing, the mark of knowing in consciousness — then there is the manifestation of the nāmakāya as 'this is the nāmakāya'.
Do đó, ý nghĩa ở đây là: “Này Ānanda, do những khía cạnh... vân vân... do những sự chỉ định nào mà có sự nhận định về danh thân, tức là nhóm danh pháp; khi có sự chỉ định là ‘thọ’ đối với thọ, dưới khía cạnh cảm thọ, tướng cảm thọ, dấu hiệu cảm thọ; khi có sự chỉ định là ‘tưởng’ đối với tưởng, dưới khía cạnh nhận biết, tướng nhận biết, dấu hiệu nhận biết; khi có sự chỉ định là ‘hành’ đối với các hành, dưới khía cạnh tác ý, tướng tác ý, dấu hiệu tác ý; khi có sự chỉ định là ‘thức’ đối với thức, dưới khía cạnh nhận thức, tướng nhận thức, dấu hiệu nhận thức – thì có sự nhận định rằng ‘đây là danh thân’.
Tesu nāmakāyappaññattihetūsu vedanādīsu ākārādīsu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyetha?
If these modes, etc., in feelings, etc., which are the causes for the manifestation of the nāmakāya, were absent, would contact with designation be manifest in the rūpakāya?
Khi những khía cạnh như thọ, v.v., là nguyên nhân của sự nhận định về danh thân, không hiện hữu, liệu xúc chạm ngôn ngữ có được nhận biết trong sắc thân không?
Yvāyaṃ cattāro khandhe vatthuṃ katvā manodvāre adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rūpakāye paññāyetha, pañca pasāde vatthuṃ katvā katvā uppajjeyyā’’ti.
Would that mind-contact, which is a synonym for contact with designation, arising in the mind-door with the four aggregates as its basis, be manifest in the rūpakāya, or would it arise taking the five sense-faculties as its basis?”
Tức là, liệu xúc chạm ý, đồng nghĩa với xúc chạm ngôn ngữ, phát sinh ở ý môn, lấy bốn uẩn làm nền tảng, có được nhận biết trong sắc thân không, có phát sinh khi lấy năm căn mẫn cảm làm nền tảng không?”
Atha āyasmā ānando ambarukkhe asati jamburukkhato ambapakkassa uppattiṃ viya rūpakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.
Then, Venerable Ānanda, unwilling to accept its arising from the rūpakāya, just as the arising of a mango fruit from a rose apple tree when there is no mango tree, said: “No, Venerable Sir.”
Bấy giờ, Tôn giả Ānanda, không chấp nhận sự phát sinh của xúc chạm ý từ sắc thân, giống như sự phát sinh của quả xoài từ cây mận khi không có cây xoài, đã nói: “Bạch Thế Tôn, không phải vậy!”
Evaṃ dvinnaṃ phassānaṃ visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvā idāni dvinnampi tesaṃ avisesato nāmarūpapaccayataṃ dassetuṃ – ‘‘yehi ānanda ākārehī’’ti catutthaṃ pañhaṃ ārabhi.
Having thus shown the individual causes for the two types of contact, now, to show that both of them are causally dependent on nāmarūpa without distinction, the fourth question was begun: “Ānanda, by whichever modes…”
Sau khi trình bày riêng biệt nguyên nhân của hai loại xúc chạm như vậy, bây giờ để trình bày sự phụ thuộc của cả hai vào danh sắc một cách tổng quát, Đức Phật đã bắt đầu câu hỏi thứ tư: “Này Ānanda, do những khía cạnh nào...”
Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, yaṃ idaṃ chasupi dvāresu nāmarūpaṃ, eseva hetu eseva paccayoti attho.
Yadidaṃ nāmarūpaṃ means that this nāmarūpa, this nāmarūpa in all six doors, this is the cause, this is the condition.
Cái này là danh sắc (Yadidaṃ nāmarūpaṃ) có nghĩa là: cái danh sắc này, cái danh sắc hiện hữu ở sáu môn này, chính nó là nguyên nhân, chính nó là duyên.
Cakkhudvārādīsu hi cakkhādīni ceva rūpārammaṇādīni ca rūpaṃ, sampayuttakā khandhā nāmanti evaṃ pañcavidhopi so phasso nāmarūpapaccayāva phasso.
In the eye-door and so forth, the eye-faculty and so forth, and the visible object and so forth, are rūpa; the concomitant aggregates are nāma. Thus, all five kinds of contact are contact conditioned by nāmarūpa.
Thật vậy, ở các môn như nhãn môn, mắt và các đối tượng sắc, v.v., là sắc; các uẩn tương ưng là danh. Như vậy, xúc chạm năm loại đó chỉ là xúc chạm do danh sắc làm duyên.
Manodvārepi hadayavatthuñceva yañca rūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ rūpaṃ.
In the mind-door also, the heart-basis and the rūpa that becomes the object, this is rūpa.
Ở ý môn, ý căn và sắc làm đối tượng thì đây là sắc.
Sampayuttadhammā ceva yañca arūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ arūpaṃ nāma.
The concomitant phenomena, and the arūpa that becomes the object, this is called arūpa (nāma).
Các pháp tương ưng và phi sắc làm đối tượng thì đây gọi là phi sắc (danh).
Evaṃ manosamphassopi nāmarūpapaccayā phassoti veditabbo.
In this way, mind-contact too should be understood as contact conditioned by nāmarūpa.
Như vậy, xúc chạm ý cũng nên được hiểu là xúc chạm do danh sắc làm duyên.
Nāmarūpaṃ panassa bahudhā paccayo hoti.
But nāmarūpa is a condition for it in many ways.
Tuy nhiên, danh sắc là duyên cho nó theo nhiều cách.
115. Na okkamissathāti pavisitvā pavattamānaṃ viya paṭisandhivasena na vattissatha.
115. Na okkamissathā means it would not proceed by way of rebirth, as if entering and continuing.
115. Sẽ không nhập vào (Na okkamissathā) có nghĩa là sẽ không tiếp tục tồn tại dưới hình thức tái tục, như thể nhập vào và tiếp diễn.
Samuccissathāti paṭisandhiviññāṇe asati api nu kho suddhaṃ avasesaṃ nāmarūpaṃ antomātukucchismiṃ kalalādibhāvena samuccitaṃ missakabhūtaṃ hutvā vattissatha.
Samuccissathā means: if there were no rebirth-consciousness, would the pure, remaining nāmarūpa collect and become mixed, in the form of kalala, etc., within the mother's womb?
Sẽ được tích tụ (Samuccissathā) có nghĩa là, khi không có thức tái tục, liệu danh sắc thuần túy còn lại có được tích tụ và hòa trộn thành trạng thái như kalala (hợp chất ban đầu) trong tử cung người mẹ không?
Okkamitvā vokkamissathāti paṭisandhivasena okkamitvā cutivasena vokkamissatha, nirujjhissathāti attho.
Okkamitvā vokkamissathā means having entered by way of rebirth, it would depart by way of death, meaning it would cease.
Sau khi nhập vào sẽ biến mất (Okkamitvā vokkamissathā) có nghĩa là sau khi nhập vào dưới hình thức tái tục, sẽ biến mất dưới hình thức tử vong, tức là sẽ diệt vong.
So panassa nirodho na tasseva cittassa nirodhena, na tato dutiyatatiyānaṃ nirodhena hoti.
However, its cessation is not by the cessation of that very consciousness, nor by the cessation of the second or third (moments of consciousness) thereafter.
Sự diệt vong đó không phải do sự diệt vong của chính tâm thức đó, cũng không phải do sự diệt vong của tâm thức thứ hai, thứ ba sau đó.
Paṭisandhicittena hi saddhiṃ samuṭṭhitāni samatiṃsa kammajarūpāni nibbattanti.
For with the rebirth-consciousness, thirty kamma-born rūpas arise.
Thật vậy, ba mươi hình sắc do nghiệp sinh ra cùng với tâm tái tục.
Tesu pana ṭhitesuyeva soḷasa bhavaṅgacittāni uppajjitvā nirujjhanti.
While these are still persisting, sixteen bhavaṅga-consciousnesses arise and cease.
Tuy nhiên, khi chúng vẫn còn tồn tại, mười sáu tâm bhavanga (tâm hộ kiếp) phát sinh rồi diệt vong.
Etasmiṃ antare gahitapaṭisandhikassa dārakassa vā mātuyā vā panassa antarāyo natthi.
During this interval, there is no danger to the child who has taken rebirth or to its mother.
Trong khoảng thời gian này, không có nguy hiểm cho đứa trẻ đã thọ tái tục hoặc cho người mẹ.
Ayañhi anokāso nāma.
This is called anokāsa (no opportunity for death).
Đây gọi là không có cơ hội (anokāso).
Sace pana paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sakkonti, pavatti pavattati, paveṇī ghaṭiyati.
However, if the rūpas that arose with the rebirth-consciousness are able to provide a condition for the seventeenth bhavaṅga, then the continuity proceeds, the lineage is connected.
Tuy nhiên, nếu các hình sắc phát sinh cùng với tâm tái tục có thể làm duyên cho tâm bhavanga thứ mười bảy, thì sự tiếp diễn sẽ diễn ra, dòng chảy sẽ được nối kết.
Sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyati, vokkamati nāma hoti.
But if they are not able, the continuity does not proceed, the lineage is not connected, and this is called vokkamaṇa (cessation).
Nhưng nếu không thể, sự tiếp diễn sẽ không diễn ra, dòng chảy sẽ không được nối kết, gọi là biến mất (vokkamati).
Taṃ sandhāya ‘‘okkamitvā vokkamissathā’’ti vuttaṃ.
It is with reference to this that it was said: “Having entered, it would depart.”
Điều đó được nói đến khi nói: “sau khi nhập vào sẽ biến mất”.
Tasmātihānandāti yasmā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇepi kucchivāsepi kucchito nikkhamanepi, pavattiyaṃ dasavassādikālepi viññāṇamevassa paccayo, tasmā eseva hetu esa paccayo nāmarūpassa, yadidaṃ viññāṇaṃ.
Tasmātihānandā means: Since in the mother's womb, during the taking of rebirth, during the residence in the womb, during the emergence from the womb, and during the continuity of life at ages like ten years, consciousness itself is the condition for it (nāmarūpa), therefore, this very consciousness is the cause, this is the condition for nāmarūpa.
Do đó, này Ānanda (Tasmātihānandā) có nghĩa là, vì ngay cả khi thọ tái tục trong tử cung người mẹ, khi ở trong tử cung, khi ra khỏi tử cung, và trong quá trình tồn tại ở tuổi mười, v.v., thức chính là duyên cho nó. Do đó, chính thức này là nguyên nhân, là duyên cho danh sắc, tức là thức.
Yathā hi rājā attano parisaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyya – ‘‘tvaṃ uparājā, tvaṃ senāpatīti kena kato nanu mayā kato, sace hi mayi akaronte tvaṃ attano dhammatāya uparājā vā senāpati vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti; evameva viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo hoti.
Just as a king, admonishing his assembly, might say: “Who made you a viceroy? Who made you a general? Was it not I who made you? For if I had not acted, and you had become a viceroy or a general by your own nature, we would know your power!”
Thật vậy, giống như một vị vua, khi muốn trấn áp quần thần của mình, có thể nói: “Ngươi là thái tử, ngươi là tướng quân. Ai đã làm điều đó? Chẳng phải ta đã làm sao? Nếu khi ta không làm, mà ngươi tự nhiên trở thành thái tử hay tướng quân, thì chúng ta sẽ biết sức mạnh của ngươi!”
Atthato evaṃ nāmarūpaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ nāmaṃ, tvaṃ rūpaṃ, tvaṃ nāmarūpaṃ nāmāti kena kataṃ, nanu mayā kataṃ, sace hi mayi purecārike hutvā mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ agaṇhante tvaṃ nāmaṃ vā rūpaṃ vā nāmarūpaṃ vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti.
In the same way, consciousness is a condition for nāmarūpa, and in essence, it is as if nāmarūpa says: “Who called you ‘nāma’? Who called you ‘rūpa’? Who called you ‘nāmarūpa’? Was it not I who made you? For if I, as the forerunner, had not taken rebirth in the mother’s womb, and you had become nāma or rūpa or nāmarūpa, we would know your power!”
Cũng vậy, thức là duyên cho danh sắc. Về mặt ý nghĩa, danh sắc như thể nói: “Ngươi là danh, ngươi là sắc, ngươi được gọi là danh sắc. Ai đã làm điều đó? Chẳng phải ta đã làm sao? Nếu khi ta không đi trước, không thọ tái tục trong tử cung người mẹ, mà ngươi tự nhiên trở thành danh, hoặc sắc, hoặc danh sắc, thì chúng ta sẽ biết sức mạnh của ngươi!”
Taṃ panetaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa bahudhā paccayo hoti.
And this consciousness is a condition for nāmarūpa in many ways.
Tuy nhiên, thức này là duyên cho danh sắc theo nhiều cách.
116. Dukkhasamudayasambhavoti dukkharāsisambhavo.
116. Dukkhasamudayasambhavo means the arising of the mass of suffering.
116. Sự phát sinh của khối khổ (Dukkhasamudayasambhavo) là sự phát sinh của khối khổ.
Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, eseva hetu esa paccayo.
Yadidaṃ nāmarūpaṃ means that this nāmarūpa, this is the cause, this is the condition.
Cái này là danh sắc (Yadidaṃ nāmarūpaṃ) có nghĩa là: cái danh sắc này, chính nó là nguyên nhân, chính nó là duyên.
Yathā hi rājapurisā rājānaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘tvaṃ rājāti kena kato, nanu mayā kato, sace hi mayi uparājaṭṭhāne, mayi senāpatiṭṭhāne atiṭṭhante tvaṃ ekakova rājā bhaveyyāsi, passeyyāma te rājabhāva’’nti; evameva nāmarūpampi atthato evaṃ viññāṇaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ paṭisandhiviññāṇanti kena kataṃ, nanu amhehi kataṃ, sace hi tvaṃ tayo khandhe hadayavatthuñca anissāya paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, passeyyāma te paṭisandhiviññāṇabhāva’’nti.
Just as royal officials, when challenging a king, might speak thus: "By whom were you made king? Was it not by us? If you could be king on your own, without us holding the positions of viceroy and general, we would see your kingship"; even so, nāmarūpa, in essence, speaks to viññāṇa as it were: "By whom were you made paṭisandhi-viññāṇa? Was it not by us? If you could be paṭisandhi-viññāṇa without depending on the three khandhas and the heart-base, we would see your paṭisandhi-viññāṇa-nature."
Như các quan lại của vua, khi kiểm soát vua, có thể nói rằng: ‘‘Ai đã phong ngài làm vua? Chẳng phải chúng tôi đã phong sao? Nếu không có chúng tôi ở vị trí phó vương, không có chúng tôi ở vị trí tổng tư lệnh, ngài có thể tự mình làm vua sao? Chúng tôi sẽ xem ngài làm vua như thế nào!’’ Cũng vậy, danh sắc, về mặt bản chất, dường như nói với thức rằng: ‘‘Ai đã tạo ra ngài là thức tái sanh? Chẳng phải chúng tôi đã tạo ra sao? Nếu không nương tựa vào ba uẩn và vật y tâm (hadayavatthu), ngài có thể trở thành thức tái sanh sao? Chúng tôi sẽ xem ngài là thức tái sanh như thế nào!’’
Tañca panetaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hoti.
Moreover, this nāmarūpa is a condition for viññāṇa in many ways.
Danh sắc ấy là nhân duyên cho thức theo nhiều cách khác nhau.
Adhivacanapathoti ‘‘sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’tiādikassa atthaṃ adisvā vacanamattameva adhikicca pavattassa vohārassa patho.
Adhivacanapatho is the way of expression that operates based solely on the utterance, without perceiving the meaning, as in "Sirivaḍḍhaka, Dhanavaḍḍhaka".
Adhivacanapatho là con đường của lời nói thông thường, chẳng hạn như ‘‘sirivaḍḍhako (người làm tăng trưởng sự thịnh vượng) và dhanavaḍḍhako (người làm tăng trưởng tài sản)’’ không nhìn vào ý nghĩa mà chỉ dựa vào lời nói.
Niruttipathoti saratīti sato, sampajānātīti sampajānotiādikassa kāraṇāpadesavasena pavattassa vohārassa patho.
Niruttipatho is the way of expression that operates by way of indicating the cause, as in "Saratīti sato (he remembers, thus mindful), sampajānātīti sampajāno (he understands fully, thus clearly comprehending)".
Niruttipatho là con đường của lời nói thông thường vận hành theo cách chỉ ra nguyên nhân, chẳng hạn như ‘‘saratīti sato (ghi nhớ nên gọi là sato), sampajānātīti sampajāno (biết rõ nên gọi là sampajāno)’’.
Paññattipathoti – ‘‘paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo kataparappavādo’’tiādikassa nānappakārato ñāpanavasena pavattassa vohārassa patho.
Paññattipatho is the way of expression that operates by way of making known in various ways, as in "wise, sagacious, intelligent, keen, one who has refuted others' doctrines".
Paññattipatho là con đường của lời nói thông thường vận hành theo cách nhận biết các loại khác nhau, chẳng hạn như ‘‘paṇḍito (người trí), byatto (người sáng suốt), medhāvī (người có trí tuệ), nipuṇo (người tinh tế), kataparappavādo (người đã bác bỏ các giáo lý khác)’’.
Iti tīhi padehi adhivacanādīnaṃ vatthubhūtā khandhāva kathitā.
Thus, by these three terms, the khandhas, which are the basis of verbal designation and so on, have been explained.
Như vậy, bằng ba từ này, các uẩn là nền tảng của các danh từ (adhivacana) đã được nói đến.
Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ jānitabbaṃ.
Paññāvacara means what is to be frequented or known by wisdom.
Paññāvacara nghĩa là điều cần được trí tuệ nhận biết, cần được hiểu biết.
Vaṭṭaṃ vattatīti saṃsāravaṭṭaṃ vattati.
Vaṭṭaṃ vattatī means the cycle of saṃsāra continues.
Vaṭṭaṃ vattatī nghĩa là vòng luân hồi (saṃsāravaṭṭa) vận hành.
Itthattanti itthaṃbhāvo, khandhapañcakassetaṃ nāmaṃ.
Itthatta means such-ness; this is a name for the five khandhas.
Itthatta nghĩa là trạng thái như thế này, đây là tên gọi của năm uẩn.
Paññāpanāyāti nāmapaññattatthāya.
Paññāpanāyā means for the purpose of designation of name.
Paññāpanāyā nghĩa là vì mục đích của sự chế định danh xưng.
‘‘Vedanā saññā’’tiādinā nāmapaññattatthāya, khandhapañcakampi ettāvatā paññāyatīti attho.
"Feeling, perception," and so on, are for the purpose of designating name; it means that the five khandhas are also discerned by this much.
Với ‘‘vedanā saññā’’ (thọ, tưởng) v.v., là vì mục đích của sự chế định danh xưng, và cũng có nghĩa là năm uẩn được nhận biết chỉ với chừng ấy.
Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇenāti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena aññamaññapaccayatāya pavattati, ettāvatāti vuttaṃ hoti.
Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena means that this nāmarūpa, together with viññāṇa, operates through mutual conditionality; this is what is meant by "by this much".
Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇenā nghĩa là danh sắc này vận hành cùng với thức trong mối quan hệ nhân duyên qua lại lẫn nhau, chỉ với chừng ấy mà được nói đến.
Idañhettha niyyātitavacanaṃ.
This is the concluding statement here.
Đây là lời kết luận ở đây.
117. Iti bhagavā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso cā’’ti padassa anusandhiṃ dassetvā idāni ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhiṃ dassento ‘‘kittāvatā cā’’tiādikaṃ desanaṃ ārabhi.
Thus, having shown the connection of the phrase, "This paṭiccasamuppāda, Ānanda, is profound and appears profound," the Blessed One now began the discourse starting with "By how much, Ānanda" in order to show the connection of the phrase, "like a tangled skein of thread."
117. Như vậy, Thế Tôn đã chỉ ra mối liên hệ của câu ‘‘Này Ānanda, duyên khởi này sâu xa và có vẻ sâu xa’’, và bây giờ, để chỉ ra mối liên hệ của câu ‘‘giống như một cuộn chỉ rối’’, Ngài đã bắt đầu bài thuyết giảng với ‘‘kittāvatā cā’’ (đến mức độ nào) v.v.
Tattha rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānantiādīsu yo avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ parittaṃ paññapeti.
Among these, in phrases like "or a physical, limited self, Ānanda," one who takes an undeveloped kasiṇa-nimitta as self, designates a physical, limited self.
Trong đó, đối với câu ‘‘ rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attāna’’ (này Ānanda, hoặc một tự ngã hữu sắc nhỏ bé) v.v., người nào chấp thủ một kasiṇa-nimitta chưa được phát triển là tự ngã, người ấy chế định một tự ngã hữu sắc nhỏ bé.
Yo pana nānākasiṇalābhī hoti, so taṃ kadāci nīlo, kadāci pītakoti paññapeti.
But one who is skilled in various kasiṇas sometimes designates it as blue, sometimes as yellow.
Còn người nào là người thành tựu nhiều kasiṇa khác nhau, người ấy đôi khi chế định nó là màu xanh, đôi khi là màu vàng.
Yo vaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ anantaṃ paññapeti.
One who takes an developed kasiṇa-nimitta as self, designates a physical, infinite self.
Người nào chấp thủ một kasiṇa-nimitta đã được phát triển là tự ngã, người ấy chế định một tự ngã hữu sắc vô hạn.
Yo vā pana avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ parittaṃ paññapeti.
Or again, one who, having removed an undeveloped kasiṇa-nimitta, takes the space pervaded by the nimitta, or the four khandhas operating there, or merely viññāṇa among them, as self, designates a formless, limited self.
Hoặc người nào, sau khi loại bỏ kasiṇa-nimitta chưa được phát triển, chấp thủ không gian bị kasiṇa-nimitta chạm đến, hoặc bốn uẩn phát sinh trong đó, hoặc chỉ riêng thức trong số đó là tự ngã, người ấy chế định một tự ngã vô sắc nhỏ bé.
Yo vaḍḍhitaṃ nimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ anantaṃ paññapeti.
One who, having removed an developed nimitta, takes the space pervaded by the nimitta, or the four khandhas operating there, or merely viññāṇa among them, as self, designates a formless, infinite self.
Người nào, sau khi loại bỏ kasiṇa-nimitta đã được phát triển, chấp thủ không gian bị kasiṇa-nimitta chạm đến, hoặc bốn uẩn phát sinh trong đó, hoặc chỉ riêng thức trong số đó là tự ngã, người ấy chế định một tự ngã vô sắc vô hạn.
118. Tatrānandāti ettha tatrāti tesu catūsu diṭṭhigatikesu.
118. Tatrānandā—here, tatra refers to those four persons holding wrong views.
118. Tatrānandā – ở đây, tatrā nghĩa là trong số bốn người có tà kiến ấy.
Etarahi vāti idāneva, na ito paraṃ.
Etarahi vā means right now, not thereafter.
Etarahi vā nghĩa là ngay bây giờ, không phải sau này.
Ucchedavasenetaṃ vuttaṃ.
This is spoken in the sense of annihilationism.
Điều này được nói đến theo quan điểm đoạn diệt.
Tatthabhāviṃ vāti tattha vā paraloke bhāviṃ.
Tatthabhāviṃ vā means that which will be in that other world.
Tatthabhāviṃ vā nghĩa là hoặc sẽ tồn tại ở thế giới khác.
Sassatavasenetaṃ vuttaṃ.
This is spoken in the sense of eternalism.
Điều này được nói đến theo quan điểm thường hằng.
Atathaṃ vā pana santanti atathasabhāvaṃ samānaṃ.
Atathaṃ vā pana santaṃ means that which is of an unreal nature.
Atathaṃ vā pana santa nghĩa là có bản chất không đúng sự thật.
Tathattāyāti tathabhāvāya.
Tathattāyā means for it to be real.
Tathattāyā nghĩa là vì sự thật.
Upakappessāmīti sampādessāmi.
Upakappessāmī means I shall accomplish.
Upakappessāmī nghĩa là tôi sẽ hoàn thành.
Iminā vivādaṃ dasseti.
By this, a dispute is shown.
Với điều này, Ngài chỉ ra sự tranh cãi.
Ucchedavādī hi ‘‘sassatavādino attānaṃ atathaṃ anucchedasabhāvampi samānaṃ tathatthāya ucchedasabhāvāya upakappessāmi, sassatavādañca jānāpetvā ucchedavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti.
Indeed, the annihilationist thinks: "I shall make the self of the eternalist, though it is unreal and of a non-annihilative nature, into a real, annihilative nature; and having made him understand eternalism, I shall make him accept annihilationism itself."
Thật vậy, người theo thuyết đoạn diệt nghĩ: ‘‘Tôi sẽ làm cho tự ngã của người theo thuyết thường hằng, dù có bản chất không đúng sự thật và không đoạn diệt, trở thành đúng sự thật, có bản chất đoạn diệt. Và sau khi làm cho họ hiểu thuyết thường hằng, tôi sẽ khiến họ chấp nhận chỉ thuyết đoạn diệt’’.
Sassatavādīpi ‘‘ucchedavādino attānaṃ atathaṃ asassatasabhāvampi samānaṃ tathatthāya sassatabhāvāya upakappessāmi, ucchedavādañca jānāpetvā sassatavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti.
Likewise, the eternalist thinks: "I shall make the self of the annihilationist, though it is unreal and of a non-eternal nature, into a real, eternal nature; and having made him understand annihilationism, I shall make him accept eternalism itself."
Người theo thuyết thường hằng cũng nghĩ: ‘‘Tôi sẽ làm cho tự ngã của người theo thuyết đoạn diệt, dù có bản chất không đúng sự thật và không thường hằng, trở thành đúng sự thật, có bản chất thường hằng. Và sau khi làm cho họ hiểu thuyết đoạn diệt, tôi sẽ khiến họ chấp nhận chỉ thuyết thường hằng’’.
119. Evaṃ ye attānaṃ paññapenti, te dassetvā idāni ye na paññapenti, te dassetuṃ – ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādimāha.
Thus, having shown those who designate a self, he now spoke of "By how much, Ānanda" and so on, to show those who do not designate a self.
119. Sau khi chỉ ra những người chế định tự ngã như vậy, bây giờ, để chỉ ra những người không chế định, Ngài đã nói ‘‘kittāvatā ca ānandā’’ (Này Ānanda, đến mức độ nào) v.v.
Ke pana na paññapenti?
But who do not designate a self?
Vậy thì ai là những người không chế định?
Sabbe tāva ariyapuggalā na paññapenti.
Firstly, all noble persons do not designate a self.
Tất cả các bậc Thánh đều không chế định.
Ye ca bahussutā tipiṭakadharā dvipiṭakadharā ekapiṭakadharā, antamaso ekanikāyampi sādhukaṃ vinicchinitvā uggahitadhammakathikopi āraddhavipassakopi puggalo, te na paññapentiyeva.
And those who are greatly learned, holders of the Three Piṭakas, holders of the Two Piṭakas, holders of one Piṭaka, or at the very least, a person who has thoroughly discerned and learned one Nikāya, or a speaker of Dhamma, or a person who has begun vipassanā, these certainly do not designate a self.
Và những người đa văn, người thông thuộc Tam Tạng, Nhị Tạng, Nhất Tạng, cho đến người thuyết pháp đã quyết định và học thuộc một Nikāya một cách kỹ lưỡng, hoặc người đã bắt đầu tu tập thiền quán, những người ấy đều không chế định.
Etesañhi paṭibhāgakasiṇe paṭibhāgakasiṇamicceva ñāṇaṃ hoti.
For these, there is knowledge that "this is a counterpart kasiṇa" regarding a counterpart kasiṇa.
Thật vậy, đối với những người này, sự hiểu biết về kasiṇa đối tượng phản chiếu chỉ là kasiṇa đối tượng phản chiếu.
Arūpakkhandhesu ca arūpakkhandhā icceva.
And regarding the immaterial khandhas, it is simply that "these are immaterial khandhas."
Và đối với các uẩn vô sắc, chỉ là các uẩn vô sắc.
Byagā meti viagāti byagā, vigato niruddho me attāti attho.
Byagā me means "departed, vanished for me," signifying that the self is gone, ceased.
Byagā me (đã biến mất khỏi tôi) nghĩa là "tự ngã của tôi đã biến mất, đã chấm dứt".
Kiṃ pana ekasseva tīsupi kālesu – ‘‘eso me attā’’ti hotīti, kiṃ pana na bhavissati?
But does "this is my self" occur to one and the same person in all three times? Why should it not occur?
Vậy thì, có phải trong cả ba thời, chỉ có một người mới có ý nghĩ "đây là tự ngã của tôi" không? Sao lại không thể có?
Diṭṭhigatikassa hi thusarāsimhi nikkhittakhāṇukasseva niccalatā nāma natthi, vanamakkaṭo viya aññaṃ gaṇhāti, aññaṃ muñcati.
Indeed, for one adhering to wrong view, there is no stability, like a post stuck in a heap of chaff; like a forest monkey, he grasps one thing and releases another.
Đối với người có tà kiến, không có sự bất động nào giống như một khúc cây bị ném vào đống trấu; họ nắm cái này, buông cái kia, giống như một con khỉ rừng.
Aniccasukhadukkhavokiṇṇanti visesena taṃ taṃ vedanaṃ attāti samanupassanto aniccañceva sukhañca dukkhañca attānaṃ samanupassati avisesena vedanaṃ attāti samanupassanto vokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassati.
Aniccasukhadukkhavokiṇṇaṃ means that one who specifically regards this or that feeling as self regards the self as impermanent, pleasant, and painful; one who generally regards feeling as self regards the self as mixed, having the nature of arising and passing away.
Aniccasukhadukkhavokiṇṇaṃ (hỗn tạp vô thường, khổ và lạc): người quán sát từng cảm thọ là tự ngã thì quán sát tự ngã là vô thường, là lạc, và là khổ. Người quán sát cảm thọ nói chung là tự ngã thì quán sát tự ngã là hỗn tạp, có bản chất sinh diệt.
Vedanā hi tividhā ceva uppādavayadhammā ca, tañcesa attāti samanupassati.
For feelings are indeed threefold and have the nature of arising and passing away, and he regards these as self.
Thật vậy, cảm thọ có ba loại và có bản chất sinh diệt, và người đó quán sát nó là tự ngã.
Iccassa anicco ceva attā āpajjati, ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo.
Thus, his self becomes impermanent, and the arising of many feelings in a single moment.
Vì thế, tự ngã của người đó trở thành vô thường, và nhiều cảm thọ sinh khởi trong cùng một khoảnh khắc.
Taṃ kho panesa aniccaṃ attānaṃ anujānāti, na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthi.
However, he acknowledges this impermanent self, but there is no arising of many feelings in a single moment.
Tuy nhiên, người đó chấp nhận tự ngã vô thường này, nhưng không có sự sinh khởi của nhiều cảm thọ trong cùng một khoảnh khắc.
Imamatthaṃ sandhāya – ‘‘tasmātihānanda, etenapetaṃ nakkhamati ‘vedanā me attā’ti samanupassitu’’nti vuttaṃ.
Referring to this meaning, it was said: "Therefore, Ananda, it is not fitting to regard 'feeling is my self'."
Với ý nghĩa này, đã nói: "Do đó, này Ananda, điều này không phù hợp để quán sát rằng 'cảm thọ là tự ngã của tôi'."
124. Yattha panāvusoti yattha suddharūpakkhandhe sabbaso vedayitaṃ natthi.
124. Yattha panāvuso means where there is absolutely no feeling in the pure rūpa-khandha.
124. Yattha panāvuso (nhưng này hiền giả, ở đâu) nghĩa là ở đâu, trong uẩn sắc thuần túy, hoàn toàn không có cảm thọ.
Api nu kho tatthāti api nu kho tasmiṃ vedanāvirahite tālavaṇṭe vā vātapāne vā asmīti evaṃ ahaṃkāro uppajjeyyāti attho.
Api nu kho tatthā means: would such an ego-conceit as "I am" arise in that feeling-free fan or window?
Api nu kho tatthā (có lẽ nào ở đó) nghĩa là có lẽ nào ở nơi không có cảm thọ đó, như trong quạt lá cọ hay cửa sổ, ý niệm "tôi là" như vậy có thể sinh khởi không?
Tasmātihānandāti yasmā suddharūpakkhandho uṭṭhāya ahamasmīti na vadati, tasmā etenapi etaṃ nakkhamatīti attho.
Tasmātihānandā means: since the pure rūpa-khandha does not arise and say, "I am," therefore, it is not fitting for this reason either.
Tasmātihānandā (do đó, này Ananda) nghĩa là vì uẩn sắc thuần túy không đứng dậy và nói "tôi là", nên điều này cũng không phù hợp.
Api nu kho tattha ayamahamasmīti siyāti api nu kho tesu vedanādhammesu tīsu khandhesu ekadhammopi ayaṃ nāma ahamasmīti evaṃ vattabbo siyā.
Api nu kho tattha ayamahamasmīti siyā means: among those three khandhas of feeling-nature, would even one phenomenon be describable as "this is I"?
Api nu kho tattha ayamahamasmīti siyā (có lẽ nào ở đó có ý niệm 'tôi là cái này'?) nghĩa là trong các pháp cảm thọ, trong ba uẩn đó, liệu có một pháp nào có thể được nói là "cái này là tôi" không?
Atha vā vedanānirodhā saheva vedanāya niruddhesu tesu tīsu khandhesu api nu kho ayamahamasmīti vā ahamasmīti vā uppajjeyyāti attho.
Or, it means: would "this is I" or "I am" arise in those three khandhas that have ceased together with feeling due to the cessation of feeling?
Hoặc là, khi ba uẩn đó đã chấm dứt cùng với sự chấm dứt của cảm thọ, liệu ý niệm "cái này là tôi" hay "tôi là" có thể sinh khởi không?
Athāyasmā ānando sasavisāṇassa tikhiṇabhāvaṃ viya taṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.
Then, Venerable Ananda, not accepting that, like the sharpness of a hare's horn, said, "No, venerable sir."
Khi đó, Tôn giả Ānanda, không chấp nhận điều đó như sự sắc bén của sừng thỏ rừng, đã nói: No hetaṃ bhante (không phải vậy, bạch Thế Tôn).
Ettāvatā kiṃ kathitaṃ hoti?
What has been taught thus far?
Đến đây, điều gì đã được nói ra?
Vaṭṭakathā kathitā hoti.
The discourse on saṃsāra (the round of existence) has been taught.
Câu chuyện về vòng luân hồi (vaṭṭakathā) đã được kể.
Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento katthaci avijjāsīsena kathesi, katthaci taṇhāsīsena, katthaci diṭṭhisīsena.
Indeed, when the Blessed One taught about saṃsāra, sometimes he did so by starting with ignorance (avijjā), sometimes with craving (taṇhā), and sometimes with wrong view (diṭṭhi).
Thật vậy, khi Thế Tôn kể chuyện về vòng luân hồi, đôi khi Ngài kể với vô minh (avijjā) là khởi điểm, đôi khi với tham ái (taṇhā) là khởi điểm, đôi khi với tà kiến (diṭṭhi) là khởi điểm.
Tattha ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati avijjāya, ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti.
Therein, "Monks, a prior limit of ignorance is not to be discerned, thinking, 'Before this, ignorance did not exist, but later it came to be.'
Trong đó, "Này các Tỳ-khưu, điểm khởi đầu của vô minh không được nhận biết, rằng 'trước đây không có vô minh, rồi sau đó mới sinh khởi'."
Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati.
Thus, monks, it is said.
"Này các Tỳ-khưu, điều này được nói như vậy.
Atha ca pana paññāyati idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61) evaṃ avijjāsīsena kathitā.
Yet, it is discerned that ignorance arises dependently on conditions" – thus it was taught starting with ignorance.
Tuy nhiên, vô minh được nhận biết là có duyên này" (A.N. 10.61) – như vậy là được kể với vô minh là khởi điểm.
‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavataṇhāya, ‘ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti.
"Monks, a prior limit of craving for existence is not to be discerned, thinking, 'Before this, craving for existence did not exist, but later it came to be.'
"Này các Tỳ-khưu, điểm khởi đầu của hữu ái (bhavataṇhā) không được nhận biết, rằng 'trước đây không có hữu ái, rồi sau đó mới sinh khởi'."
Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati.
Thus, monks, it is said.
"Này các Tỳ-khưu, điều này được nói như vậy.
Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62) evaṃ taṇhāsīsena kathitā.
Yet, it is discerned that craving for existence arises dependently on conditions" – thus it was taught starting with craving.
Tuy nhiên, hữu ái được nhận biết là có duyên này" (A.N. 10.62) – như vậy là được kể với tham ái là khởi điểm.
‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavadiṭṭhiyā, ‘ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti, evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati.
"Monks, a prior limit of view of existence is not to be discerned, thinking, 'Before this, view of existence did not exist, but later it came to be' – thus, monks, it is said.
"Này các Tỳ-khưu, điểm khởi đầu của hữu kiến (bhavadiṭṭhi) không được nhận biết, rằng 'trước đây không có hữu kiến, rồi sau đó mới sinh khởi', này các Tỳ-khưu, điều này được nói như vậy.
Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavadiṭṭhī’’ti evaṃ diṭṭhisīsena kathitā.
Yet, it is discerned that view of existence arises dependently on conditions" – thus it was taught starting with wrong view.
Tuy nhiên, hữu kiến được nhận biết là có duyên này" – như vậy là được kể với tà kiến là khởi điểm.
Idhāpi diṭṭhisīseneva kathitā.
Here too, it was taught starting with wrong view.
Ở đây cũng vậy, được kể với tà kiến là khởi điểm.
Tañca pana vivaṭṭakathaṃ bhagavā desanāsu kusalattā vissaṭṭhakammaṭṭhānaṃ navakammādivasena vikkhittapuggalaṃ anāmasitvā kārakassa satipaṭṭhānavihārino puggalassa vasena ārabhanto neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatītiādimāha.
And the Blessed One, being skilled in teachings, began this discourse on cessation by referring to a person who practices mindfulness, without mentioning individuals distracted by various activities such as new construction work, saying "neva vedanaṃ attānaṃ samanupassati" and so forth.
Và Thế Tôn, vì khéo léo trong việc thuyết pháp, đã bắt đầu câu chuyện về sự thoát ly này, không đề cập đến những người bị phân tâm bởi các công việc mới (navakammādivasena vikkhittapuggalaṃ) hoặc những người đã từ bỏ đề mục thiền định (vissaṭṭhakammaṭṭhānaṃ), mà thay vào đó, Ngài bắt đầu với người tu tập, người sống trong chánh niệm (satipaṭṭhānavihārino puggalassa), nói: neva vedanaṃ attānaṃ samanupassati (không quán sát cảm thọ là tự ngã) và tiếp theo.
Evarūpo hi bhikkhu – ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ.
For such a bhikkhu, due to his insight-knowledge that discerns all phenomena, as stated in the method: "Whatever rūpa, past, future, or present, internal or external, coarse or subtle, inferior or superior, far or near—all rūpa he discerns as impermanent—this is one contemplation.
Một Tỳ-khưu như vậy, theo phương pháp đã được nói đến trong trí tuệ quán sát (sammasanañāṇa), như "bất cứ sắc pháp nào, quá khứ, vị lai, hiện tại, nội hay ngoại, thô hay tế, thấp hay cao, xa hay gần, tất cả sắc pháp đều được xác định là vô thường (aniccato vavatthapeti), đó là một sự quán sát.
Dukkhato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ.
He discerns it as suffering—this is one contemplation.
Được xác định là khổ (dukkhato vavatthapeti), đó là một sự quán sát.
Anattato vavatthapeti, ekaṃ sammasana’’ntiādinā nayena vuttassa sammasanañāṇassa vasena sabbadhammesu pavattattā neva vedanaṃ attāti samanupassati, na aññaṃ, so evaṃ asamanupassanto na kiñci loke upādiyatīti khandhalokādibhede loke rūpādīsu dhammesu kiñci ekadhammampi attāti vā attaniyanti vā na upādiyati.
He discerns it as not-self—this is one contemplation" – because he thus applies this to all phenomena, he neither regards feeling as self nor anything else; not regarding thus, he does not cling to anything in the world (khandha, loka, etc.), not even a single phenomenon among rūpa and so forth, as self or belonging to self.
Được xác định là vô ngã (anattato vavatthapeti), đó là một sự quán sát", v.v., vì đã thực hành trên tất cả các pháp, nên không quán sát cảm thọ là tự ngã, cũng không quán sát pháp nào khác là tự ngã. Người không quán sát như vậy thì không chấp thủ bất cứ điều gì trên thế gian (loke upādiyati). Nghĩa là, trong thế gian được phân loại thành các uẩn, các xứ, v.v., người đó không chấp thủ bất kỳ pháp nào, như sắc pháp, v.v., là tự ngã hay thuộc về tự ngã.
Tattha yāvatā ānanda adhivacananti yattako adhivacanasaṅkhāto vohāro atthi.
Therein, yāvatā ānanda adhivacana means: as far as designation, i.e., conventional expression, exists.
Trong đó, yāvatā ānanda adhivacanaṃ (này Ananda, bất cứ sự chỉ định nào) nghĩa là, bất cứ sự chỉ định nào được gọi là cách gọi (vohāra) tồn tại.
Yāvatā adhivacanapathoti yattako adhivacanassa patho, khandhā āyatanāni dhātuyo vā atthi.
Yāvatā adhivacanapatho means: as far as the path of designation, i.e., khandhas, āyatanas, or dhātus exist.
Yāvatā adhivacanapatho (bất cứ con đường chỉ định nào) nghĩa là, bất cứ con đường chỉ định nào, như các uẩn (khandhā), các xứ (āyatanāni) hay các giới (dhātuyo), tồn tại.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Phương pháp này áp dụng cho tất cả.
Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcakaṃ.
Paññāvacara means: the five khandhas that are within the range of wisdom.
Paññāvacaraṃ (phạm vi của trí tuệ) nghĩa là, năm uẩn (khandhapañcakaṃ) cần được trí tuệ quán xét.
Tadabhiññāti taṃ abhijānitvā.
Tadabhiññā means having directly known that.
Tadabhiññā nghĩa là sau khi đã biết rõ điều đó.
Ettakena bhagavatā kiṃ dassitaṃ?
By this much, what was shown by the Blessed One?
Bằng chừng ấy lời, Thế Tôn đã chỉ dạy điều gì?
Tantākulapadasseva anusandhi dassito.
The connection of the word "tantākula" was shown.
Chỉ là sự liên kết của từ "Tantākula" đã được chỉ rõ.
Tattha sattāti paṭisandhivasena vuttā, ārammaṇavasena saṅgītisutte (dī. ni. 3.311) vuttā catasso āgamissanti.
Among these, "seven" refers to those stated in terms of re-linking consciousness; the four mentioned in the Saṅgīti Sutta, in terms of object, will follow.
Trong đó, bảy (sattā) được nói theo nghĩa tái tục (paṭisandhi). Bốn (trú xứ của thức) được nói theo nghĩa đối tượng (ārammaṇa) trong kinh Saṅgīti (Dī. Ni. 3.311) sẽ xuất hiện.
Viññāṇaṃ tiṭṭhati etthāti viññāṇaṭṭhiti, viññāṇapatiṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ.
That in which consciousness stands is viññāṇaṭṭhiti (station of consciousness); this is a designation for the establishment of consciousness.
Thức (viññāṇa) trú ngụ ở đây, nên gọi là trú xứ của thức (viññāṇaṭṭhiti); đây là tên gọi của nơi nương tựa của thức.
Dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānāni.
"And two āyatanas" means two dwelling places.
Hai xứ (dve ca āyatanāni) nghĩa là hai nơi cư ngụ.
Nivāsaṭṭhānañhi idhāyatananti adhippetaṃ.
Indeed, a dwelling place is intended here by the term āyatana.
Thật vậy, nơi cư ngụ ở đây được hiểu là xứ (āyatana).
Teneva vakkhati – ‘‘asaññasattāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatanameva dutiya’’nti.
For that reason, it will be said: "the realm of non-percipient beings, and the realm of neither perception nor non-perception as the second."
Chính vì thế, Ngài sẽ nói: ‘‘Vô tưởng hữu (asaññasatta) là xứ, phi tưởng phi phi tưởng xứ (nevasaññānāsaññāyatana) là thứ hai’’.
Kasmā panetaṃ sabbaṃ gahitanti?
Why, then, is all this included?
Tại sao tất cả những điều này lại được bao gồm?
Vaṭṭapariyādānatthaṃ.
For the purpose of fully encompassing the cycle of existence (saṁsāra).
Để chấm dứt luân hồi (vaṭṭa).
Vaṭṭañhi na suddhaviññāṇaṭṭhitivasena suddhāyatanavasena vā pariyādānaṃ gacchati, bhavayonigatisattāvāsavasena pana gacchati, tasmā sabbametaṃ gahitaṃ.
For the cycle of existence is not fully encompassed merely by stations of consciousness or merely by āyatanas; rather, it is encompassed in terms of planes of existence, wombs, destinations, and abodes of beings. Therefore, all this is included.
Thật vậy, luân hồi không chấm dứt chỉ do trú xứ của thức thuần túy (suddhaviññāṇaṭṭhiti) hay xứ thuần túy (suddhāyatana), mà chấm dứt theo nghĩa các cõi hữu (bhavayoni), các cảnh giới (gati) và các trú xứ của chúng sinh (sattāvāsa). Do đó, tất cả những điều này đã được bao gồm.
Idāni anukkamena tamatthaṃ vibhajanto katamā sattātiādimāha.
Now, dividing that meaning in order, he says: "Which are the seven?"
Bây giờ, để phân tích ý nghĩa đó theo thứ tự, Ngài đã nói: Này các Tỳ-khưu, thế nào là bảy và vân vân.
Tattha seyyathāpīti nidassanatthe nipāto, yathā manussāti attho.
Here, seyyathāpi is a particle in the sense of an illustration, meaning "just like humans."
Trong đó, seyyathāpi là một giới từ dùng để minh họa, có nghĩa là "như con người".
Aparimāṇesu hi cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ manussānaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena dvepi ekasadisā natthi.
Indeed, among the countless humans in countless world-systems, no two are exactly alike in terms of color, bodily form, and so on.
Thật vậy, trong vô số thế giới (cakkavāḷa), không có hai con người nào giống hệt nhau về màu sắc, hình dáng, v.v., trong vô số con người.
Yepi hi katthaci yamakabhātaro vaṇṇena vā saṇṭhānena vā ekasadisā honti, tesampi ālokitavilokitakathitahasitagamanaṭhānādīhi viseso hotiyeva.
Even if twin brothers are alike in color or bodily form in some cases, there is still a difference in their looking, gazing, speaking, laughing, walking, standing, and so forth.
Ngay cả những người anh em song sinh ở một nơi nào đó, dù giống nhau về màu sắc hay hình dáng, thì vẫn có sự khác biệt về cách nhìn, cách nhìn lại, cách nói, cách cười, cách đi, cách đứng, v.v.
Tasmā nānattakāyāti vuttā.
Therefore, they are called "with diverse bodies."
Do đó, họ được gọi là thân khác nhau (nānattakāyā).
Paṭisandhisaññā pana nesaṃ tihetukāpi dvihetukāpi ahetukāpi honti, tasmā nānattasaññinoti vuttā.
However, their re-linking perceptions can be with three roots (tihetuka), two roots (dvihetuka), or rootless (ahetuka); therefore, they are called "with diverse perceptions."
Tuy nhiên, tưởng tái tục (paṭisandhisaññā) của họ có thể là tam nhân (tihetukā), nhị nhân (dvihetukā) hoặc vô nhân (ahetukā). Do đó, họ được gọi là tưởng khác nhau (nānattasaññino).
Ekacce ca devāti cha kāmāvacaradevā.
"And some devas" refers to the six kāma-world devas.
Một số chư thiên (ekacce ca devā) là sáu cõi trời Dục giới (kāmāvacaradevā).
Tesu hi kesañci kāyo nīlo hoti, kesañci pītakādivaṇṇo.
Among them, some devas have blue bodies, while others have yellow or other colors.
Trong số đó, thân của một số vị có màu xanh, thân của một số vị có màu vàng, v.v.
Saññā pana nesaṃ dvihetukāpi tihetukāpi honti, ahetukā natthi.
However, their perceptions can be with two roots or three roots; there are no rootless perceptions for them.
Tuy nhiên, tưởng của họ có thể là nhị nhân hoặc tam nhân, không có vô nhân.
Ekacce ca vinipātikāti catuapāyavinimuttā uttaramātā yakkhinī, piyaṅkaramātā, phussamittā, dhammaguttāti evamādikā aññe ca vemānikā petā.
"And some vinipātikas" refers to Uttaramātā the yakkhiṇī, Piyaṅkaramātā, Phussamittā, Dhammaguttā, and others of this kind, and other vimānika petas, who are free from the four woeful states.
Một số vị sa đọa (ekacce ca vinipātikā) là các Dạ-xoa-ni như Uttaramātā, Piyaṅkaramātā, Phussamittā, Dhammaguttā, v.v., thoát khỏi bốn cõi khổ (catuapāya), và các ngạ quỷ (peta) thuộc loại Vemanika khác.
Etesañhi pītaodātakāḷamaṅguracchavisāmavaṇṇādivasena ceva kisathūlarassadīghavasena ca kāyo nānā hoti, manussānaṃ viya dvihetukatihetukaahetukavasena saññāpi.
Indeed, their bodies are diverse due to having golden, fair, dark, or dark-brown complexions, and due to being thin, stout, short, or tall, just like humans, and their perceptions are also diverse, being with two roots, three roots, or rootless.
Thân của những vị này khác nhau về màu sắc như vàng, trắng, đen, nâu sẫm, xanh xám, v.v., và về hình dáng như gầy, mập, lùn, cao. Tưởng của họ cũng như con người, có thể là nhị nhân, tam nhân hoặc vô nhân.
Te pana devā viya na mahesakkhā, kapaṇamanussā viya appesakkhā, dullabhaghāsacchādanā dukkhapīḷitā viharanti.
However, these are not as powerful as devas; they are of little power, like wretched humans, and they live afflicted by suffering, with food and clothing difficult to obtain.
Tuy nhiên, những vị này không có quyền uy lớn như chư thiên, mà có quyền uy nhỏ như những người nghèo khổ, sống trong đau khổ vì khó kiếm thức ăn và quần áo.
Ekacce kāḷapakkhe dukkhitā juṇhapakkhe sukhitā honti, tasmā sukhasamussayato vinipatitattā vinipātikāti vuttā.
Some are tormented during the dark fortnight and happy during the bright fortnight; therefore, they are called vinipātikas because they have fallen from the accumulation of happiness.
Một số vị đau khổ trong nửa tháng tối và hạnh phúc trong nửa tháng sáng. Do đó, vì sa đọa khỏi sự tích tụ của hạnh phúc, họ được gọi là những vị sa đọa (vinipātikā).
Ye panettha tihetukā tesaṃ dhammābhisamayopi hoti, piyaṅkaramātā hi yakkhinī paccūsasamaye anuruddhattherassa dhammaṃ sajjhāyato sutvā –
Those among them who have three roots can also realize the Dhamma. Indeed, Piyaṅkaramātā the yakkhiṇī, hearing the Venerable Anuruddha chanting the Dhamma at dawn, thought:
Trong số đó, những vị tam nhân có thể đạt được sự chứng ngộ Pháp (dhammābhisamaya). Thật vậy, Dạ-xoa-ni Piyaṅkaramātā, vào lúc rạng đông, sau khi nghe Tôn giả Anuruddha tụng Pháp, đã nói:
Brahmakāyikāti brahmapārisajjabrahmapurohitamahābrahmāno.
Brahmakāyikā refers to the Brahmapārisajjā, Brahmapurohitā, and Mahābrahmās.
Brahmakāyikā là các Phạm Thiên thuộc Phạm Chúng Thiên (Brahmapārisajjā), Phạm Phụ Thiên (Brahmapurohitā), và Đại Phạm Thiên (Mahābrahmā).
Paṭhamābhinibbattāti te sabbepi paṭhamena jhānena abhinibbattā.
Paṭhamābhinibbattā means all of them were reborn through the first jhāna.
Paṭhamābhinibbattā nghĩa là tất cả họ đều được tái sinh do thiền thứ nhất (paṭhamajjhāna).
Tesu brahmapārisajjā pana parittena abhinibbattā, tesaṃ kappassa tatiyo bhāgo āyuppamāṇaṃ.
Among them, the Brahmapārisajjā, reborn through a lesser development, have a lifespan of one-third of an aeon.
Trong số đó, các Phạm Chúng Thiên được tái sinh do thiền yếu kém (paritta). Tuổi thọ của họ là một phần ba của một đại kiếp (kappa).
Brahmapurohitā majjhimena, tesaṃ upaḍḍhakappo āyuppamāṇaṃ, kāyo ca tesaṃ vipphārikataro hoti.
The Brahmapurohitā, reborn through a medium development, have a lifespan of half an aeon, and their bodies are more expansive.
Các Phạm Phụ Thiên được tái sinh do thiền trung bình (majjhima). Tuổi thọ của họ là nửa đại kiếp, và thân của họ rực rỡ hơn.
Mahābrahmāno paṇītena, tesaṃ kappo āyuppamāṇaṃ, kāyo pana tesaṃ ativipphāriko hoti.
The Mahābrahmās, reborn through a refined development, have a lifespan of one aeon, and their bodies are exceedingly expansive.
Các Đại Phạm Thiên được tái sinh do thiền thù thắng (paṇīta). Tuổi thọ của họ là một đại kiếp, và thân của họ vô cùng rực rỡ.
Iti te kāyassa nānattā, paṭhamajjhānavasena saññāya ekattā nānattakāyā ekattasaññinoti veditabbā.
Thus, due to the diversity of their bodies, and the unity of their perception through the first jhāna, they should be understood as "with diverse bodies and unified perceptions."
Như vậy, do thân khác nhau, và do tưởng giống nhau theo thiền thứ nhất, họ được biết là thân khác nhau, tưởng giống nhau (nānattakāyā ekattasaññino).
Yathā ca te, evaṃ catūsu apāyesu sattā.
And just as these are, so are beings in the four lower realms.
Cũng như họ, các chúng sinh trong bốn cõi khổ (apāya) cũng vậy.
Nirayesu hi kesañci gāvutaṃ, kesañci aḍḍhayojanaṃ, kesañci yojanaṃ attabhāvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jāto.
In the hells, some beings have a body measuring a gāvuta, some half a yojana, some a yojana; Devadatta’s body, however, was a hundred yojanas.
Thật vậy, trong các địa ngục (niraya), thân của một số vị dài một gāvuta, một số vị dài nửa dojana, một số vị dài một dojana; còn thân của Devadatta thì dài một trăm dojana.
Tiracchānesupi keci khuddakā, keci mahantā.
Among animals, too, some are small, some are large.
Trong các loài súc sinh (tiracchāna) cũng có loài nhỏ, loài lớn.
Pettivisayepi keci saṭṭhihatthā, keci sattatihatthā, keci asītihatthā honti, keci suvaṇṇā, keci dubbaṇṇā honti.
In the realm of petas, some are sixty cubits tall, some seventy cubits, some eighty cubits; some are beautiful, some are ugly.
Trong cõi ngạ quỷ (pettivisaya) cũng có loài dài sáu mươi khuỷu tay, loài dài bảy mươi khuỷu tay, loài dài tám mươi khuỷu tay; có loài có màu sắc đẹp, có loài có màu sắc xấu.
Tathā kālakañjikā asurā.
Similarly, the Kāḷakañjika asuras.
Cũng vậy là các A-tu-la Kāḷakañjika.
Api cettha dīghapiṭṭhikapetā nāma saṭṭhiyojanikāpi honti.
Moreover, there are also long-backed petas, some of whom are sixty yojanas tall.
Hơn nữa, ở đây còn có những ngạ quỷ tên là Dīghapiṭṭhika, dài đến sáu mươi dojana.
Saññā pana sabbesampi akusalavipākaahetukāva honti.
Their perceptions, however, are all rootless, as they are the result of unwholesome actions.
Tuy nhiên, tưởng của tất cả họ đều là vô nhân (ahetukā) do quả bất thiện (akusalavipāka).
Iti āpāyikāpi nānattakāyā ekattasaññinotveva saṅkhyaṃ gacchanti.
Thus, beings in the lower realms are also reckoned as having diverse bodies and unified perceptions.
Như vậy, các chúng sinh trong cõi khổ cũng được tính là thân khác nhau, tưởng giống nhau.
Ābhassarāti daṇḍaukkāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati vissaratīti ābhassarā.
Ābhassarā (Streaming Radiance) are so called because radiance, like the flame of a torch, issues forth and streams from their bodies, as if breaking off and falling.
Ābhassarā (Quang Âm Thiên) là những vị mà ánh sáng từ thân họ như ngọn lửa của một cây đuốc, dường như cứ tách ra rồi rơi xuống, lan tỏa và phát tán. Vì thế gọi là Ābhassarā.
Tesu pañcakanayena dutiyatatiyajjhānadvayaṃ parittaṃ bhāvetvā upapannā parittābhā nāma honti, tesaṃ dve kappā āyuppamāṇaṃ.
Among them, those reborn by cultivating the second and third jhānas in a limited degree according to the fivefold system are called Parittābhā (Of Limited Radiance); their lifespan is two aeons.
Trong số đó, những vị được tái sinh sau khi tu tập thiền thứ hai và thứ ba (dutiya-tatiyajjhāna) theo cách ngũ thiền với năng lực yếu kém (paritta) được gọi là Parittābhā (Thiểu Quang Thiên). Tuổi thọ của họ là hai đại kiếp.
Majjhimaṃ bhāvetvā upapannā appamāṇābhā nāma honti, tesaṃ cattāro kappā āyuppamāṇaṃ.
Those reborn by cultivating them in a medium degree are called Appamāṇābhā (Of Immeasurable Radiance); their lifespan is four aeons.
Những vị được tái sinh sau khi tu tập thiền với năng lực trung bình (majjhima) được gọi là Appamāṇābhā (Vô Lượng Quang Thiên). Tuổi thọ của họ là bốn đại kiếp.
Paṇītaṃ bhāvetvā upapannā ābhassarā nāma honti, tesaṃ aṭṭha kappā āyuppamāṇaṃ.
Those reborn by cultivating them in a refined degree are called Ābhassarā (Streaming Radiance); their lifespan is eight aeons.
Những vị được tái sinh sau khi tu tập thiền với năng lực thù thắng (paṇīta) được gọi là Ābhassarā (Quang Âm Thiên). Tuổi thọ của họ là tám đại kiếp.
Idha pana ukkaṭṭhaparicchedavasena sabbepi te gahitā.
Here, however, all of them are included in terms of the highest category.
Tuy nhiên, ở đây, tất cả họ đều được bao gồm theo cách phân loại cao nhất.
Sabbesañhi tesaṃ kāyo ekavipphārova hoti, saññā pana avitakkavicāramattā vā avitakkaavicārā vāti nānā.
Indeed, the body of all of them is uniformly expansive, but their perceptions are diverse, being either with initial application and sustained application, or without initial application and sustained application.
Thật vậy, thân của tất cả họ đều có sự lan tỏa đồng nhất, nhưng tưởng (saññā) của họ khác nhau, có thể là chỉ có tầm và tứ (vitakka-vicāra) hoặc không có tầm và tứ (avitakka-avicāra).
Subhakiṇhāti subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanāti attho.
Subhakiṇhā means mingled or pervaded with beauty, meaning they are uniformly endowed with beautiful bodily radiance.
Subhakiṇhā nghĩa là được bao phủ, được rải rác bởi vẻ đẹp; nghĩa là có màu sắc rực rỡ đồng nhất từ ánh sáng thân thể.
Etesañhi ābhassarānaṃ viya na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati.
The radiance of these beings does not issue forth by breaking off, like that of the Ābhassarā.
Thật vậy, ánh sáng của những vị này không tách ra rồi rơi xuống như của các Ābhassarā.
Pañcakanaye pana parittamajjhimapaṇītassa catutthajjhānassa vasena soḷasadvattiṃsacatusaṭṭhikappāyukā parittasubhaappamāṇasubhasubhakiṇhā nāma hutvā nibbattanti.
In the fivefold system, however, those reborn through the fourth jhāna, cultivated to a limited, medium, or refined degree, become Parittasubhā, Appamāṇasubhā, and Subhakiṇhā respectively, with lifespans of sixteen, thirty-two, and sixty-four aeons.
Tuy nhiên, theo cách ngũ thiền, do thiền thứ tư (catutthajjhāna) với năng lực yếu kém, trung bình và thù thắng, họ được tái sinh với tên gọi là Parittasubhā (Thiểu Tịnh Thiên) với tuổi thọ mười sáu đại kiếp, Appamāṇasubhā (Vô Lượng Tịnh Thiên) với tuổi thọ ba mươi hai đại kiếp, và Subhakiṇhā (Biến Tịnh Thiên) với tuổi thọ sáu mươi tư đại kiếp.
Iti sabbepi te ekattakāyā ceva catutthajjhānasaññāya ekattasaññino cāti veditabbā.
Thus, all of them should be understood as having unified bodies and unified perceptions due to the perception of the fourth jhāna.
Như vậy, tất cả họ đều được biết là thân đồng nhất (ekattakāyā) và có tưởng đồng nhất (ekattasaññino) theo tưởng của thiền thứ tư.
Vehapphalāpi catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti.
The Vehapphalā also belong to the fourth station of consciousness.
Các vị Vehapphalā (Quảng Quả Thiên) cũng thuộc về trú xứ thức thứ tư.
Asaññasattā viññāṇābhāvā ettha saṅgahaṃ na gacchanti, sattāvāsesu gacchanti.
Asaññasattā (non-percipient beings) are not included here due to the absence of consciousness; they are included among the abodes of beings.
Các vị Asaññasattā (Vô Tưởng Hữu) không được bao gồm ở đây do không có thức, nhưng họ được bao gồm trong các trú xứ của chúng sinh (sattāvāsa).
128. Tatrāti tāsu viññāṇaṭṭhitīsu.
128. Tatrāti: among those planes of consciousness.
128. Tatrā (trong đó) nghĩa là trong các trú xứ của thức ấy.
Tañca pajānātīti tañca viññāṇaṭṭhitiṃ pajānāti.
Tañca pajānātīti: he understands that plane of consciousness.
Tañca pajānāti (vị ấy biết rõ điều đó) nghĩa là vị ấy biết rõ trú xứ của thức ấy.
Tassā ca samudayanti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā (paṭi. ma. 1.49) nayena tassā samudayañca pajānāti.
Tassā ca samudayanti: he understands its origin according to the method beginning with “with the origin of ignorance, there is the origin of form” and so on.
Tassā ca samudayaṃ (và sự sanh khởi của nó) nghĩa là vị ấy biết rõ sự sanh khởi của nó theo cách “do vô minh sanh khởi nên sắc sanh khởi” v.v…
Tassā ca atthaṅgamanti – ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho’’tiādinā nayena tassā atthaṅgamañca pajānāti.
Tassā ca atthaṅgamanti: he understands its cessation according to the method beginning with “with the cessation of ignorance, there is the cessation of form” and so on.
Tassā ca atthaṅgamaṃ (và sự diệt tận của nó) nghĩa là vị ấy biết rõ sự diệt tận của nó theo cách “do vô minh diệt tận nên sắc diệt tận” v.v…
Assādanti yaṃ rūpaṃ paṭicca…pe… yaṃ viññāṇaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ viññāṇassa assādoti, evaṃ tassā assādañca pajānāti.
Assādanti: he understands its gratification thus: “Whatever pleasure and joy arise depending on form... or depending on consciousness, this is the gratification of consciousness.”
Assādaṃ (vị ngọt) nghĩa là “vị ngọt của thức là niềm vui và sự hoan hỷ sanh khởi do duyên sắc… do duyên thức”, vị ấy biết rõ vị ngọt của nó như vậy.
Ādīnavanti yaṃ rūpaṃ…pe… yaṃ viññāṇaṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, ayaṃ viññāṇassa ādīnavoti, evaṃ tassā ādīnavañca pajānāti.
Ādīnavanti: he understands its danger thus: “Whatever form... whatever consciousness is impermanent, suffering, subject to change, this is the danger of consciousness.”
Ādīnavaṃ (sự nguy hiểm) nghĩa là “sự nguy hiểm của thức là sắc… thức là vô thường, khổ, có pháp biến hoại”, vị ấy biết rõ sự nguy hiểm của nó như vậy.
Nissaraṇanti yo rūpasmiṃ…pe… yo viññāṇe chandarāgavinayo, chandarāgappahānaṃ, idaṃ viññāṇassa nissaraṇanti (saṃ. ni. 2.26) evaṃ tassā nissaraṇañca pajānāti.
Nissaraṇanti: he understands its escape thus: “The removal of desire and lust in form... the removal of desire and lust in consciousness, this is the escape from consciousness.”
Nissaraṇaṃ (sự xuất ly) nghĩa là “sự xuất ly của thức là sự đoạn trừ tham ái, sự từ bỏ tham ái đối với sắc… đối với thức”, vị ấy biết rõ sự xuất ly của nó như vậy.
Kallaṃ nu tenāti yuttaṃ nu tena bhikkhunā taṃ viññāṇaṭṭhitiṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ vasena ahanti vā mamanti vā abhinanditunti.
Kallaṃ nu tenāti: “Is it proper for that monk to delight in that plane of consciousness as ‘I’ or ‘mine’ by way of craving, conceit, and wrong view?”
Kallaṃ nu tena (có hợp lý chăng) nghĩa là có hợp lý chăng nếu vị tỳ khưu ấy hoan hỷ trú xứ của thức ấy với tham ái, kiêu mạn và tà kiến, cho rằng “đây là ta” hay “đây là của ta”?
Etenupāyena sabbattha veditabbo.
This method should be understood everywhere.
Theo cách này, cần phải hiểu ở khắp mọi nơi.
Yattha pana rūpaṃ natthi, tattha catunnaṃ khandhānaṃ vasena, yattha viññāṇaṃ natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayo yojetabbo.
However, where there is no form, the origin should be connected by way of the four aggregates; where there is no consciousness, it should be connected by way of one aggregate.
Tuy nhiên, nơi nào không có sắc, sự sanh khởi cần được kết hợp theo bốn uẩn; nơi nào không có thức, sự sanh khởi cần được kết hợp theo một uẩn.
Āhārasamudayā āhāranirodhāti idañcettha padaṃ yojetabbaṃ.
The phrase “with the origin of nutriment, with the cessation of nutriment” should be applied here.
Và ở đây, cụm từ “do thức ăn sanh khởi, do thức ăn diệt tận” cần được kết hợp.
Yato kho, ānanda, bhikkhūti yadā kho ānanda, bhikkhu.
Yato kho, ānanda, bhikkhūti: when, Ānanda, a monk—
Yato kho, Ānanda, bhikkhū (Này Ānanda, khi nào vị tỳ khưu) nghĩa là khi nào, này Ānanda, vị tỳ khưu.
Anupādā vimuttoti catūhi upādānehi aggahetvā vimutto.
Anupādā vimuttoti: released without clinging to the four clingings.
Anupādā vimutto (được giải thoát không chấp thủ) nghĩa là được giải thoát mà không chấp thủ bởi bốn sự chấp thủ.
Paññāvimuttoti paññāya vimutto.
Paññāvimuttoti: liberated by wisdom.
Paññāvimutto (giải thoát bằng tuệ) nghĩa là được giải thoát bằng tuệ.
Aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābaleneva nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca appavattiṃ katvā vimuttoti attho.
The meaning is: having not directly experienced the eight liberations (vimokkha), he is liberated by the power of wisdom alone, having brought about the non-arising of both the mental body (nāmakāya) and the physical body (rūpakāya).
Ý nghĩa là: vị ấy được giải thoát bằng cách không chứng đắc tám giải thoát bằng thân, mà chỉ bằng sức mạnh của tuệ, vị ấy đã làm cho danh thân và sắc thân không còn sanh khởi.
So sukkhavipassako ca paṭhamajjhānādīsu aññatarasmiṃ ṭhatvā arahattaṃ patto cāti pañcavidho.
Such a person is fivefold: a dry-insight meditator (sukkhavipassaka), or one who has attained arahantship while established in one of the first jhāna and so on.
Vị ấy có năm loại: vị tuệ quán khô khan (sukkhavipassaka) và vị đã chứng A-la-hán bằng cách an trú trong một trong các thiền định từ sơ thiền trở lên.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘katamo ca puggalo paññāvimutto?
This has also been said: “What sort of person is liberated by wisdom?
Điều này cũng được nói đến: “Thế nào là hạng người giải thoát bằng tuệ?
Idhekacco puggalo na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (pu. pa. 15).
Here, a certain person does not physically experience and dwell in the eight liberations, but having seen with wisdom, his taints are eradicated. This person is called one liberated by wisdom.”
Ở đây, một hạng người không chứng đắc tám giải thoát bằng thân, nhưng các lậu hoặc của vị ấy đã được diệt tận bằng cách thấy rõ bằng tuệ. Hạng người này được gọi là giải thoát bằng tuệ.”
129. Evaṃ ekassa bhikkhuno nigamanañca nāmañca dassetvā itarassa dassetuṃ aṭṭha kho imetiādimāha.
129. Having thus shown the conclusion and the name of one monk, in order to show those of the other, he says, “ These are the eight” and so on.
129. Sau khi trình bày sự kết thúc và tên gọi của một vị tỳ khưu (giải thoát bằng tuệ) như vậy, để trình bày về vị kia (giải thoát cả hai phần), Đức Phật nói: Aṭṭha kho ime (Này Ānanda, có tám giải thoát này) v.v…
Tattha vimokkhoti kenaṭṭhena vimokkho?
Therein, vimokkhoti: In what sense is it liberation?
Trong đó, vimokkho (giải thoát) nghĩa là giải thoát theo ý nghĩa nào?
Adhimuccanaṭṭhena.
In the sense of being released.
Theo ý nghĩa được giải thoát hoàn toàn.
Ko panāyaṃ adhimuccanaṭṭho nāma?
What, then, is this sense of being released?
Thế nào là ý nghĩa được giải thoát hoàn toàn này?
Paccanīkadhammehi ca suṭṭhu muccanaṭṭho, ārammaṇe ca abhirativasena suṭṭhu muccanaṭṭho, pituaṅke vissaṭṭhaṅgapaccaṅgassa dārakassa sayanaṃ viya aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya ārammaṇe pavattīti vuttaṃ hoti.
It means being well-freed from opposing phenomena, and being well-freed by way of delight in the object. It is said to be the mind’s activity on the object without being held back, without anxiety, like a child resting with relaxed limbs in its father’s lap.
Đó là ý nghĩa được giải thoát hoàn toàn khỏi các pháp đối nghịch, và ý nghĩa được giải thoát hoàn toàn bằng cách hoan hỷ trong đối tượng, tức là sự vận hành trong đối tượng mà không bị kiềm chế, không lo lắng, giống như đứa trẻ nằm trong lòng cha với tay chân buông lỏng.
Ayaṃ panattho pacchime vimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi.
However, this meaning does not apply to the last liberation, but it applies to all the preceding ones.
Tuy nhiên, ý nghĩa này không có trong giải thoát cuối cùng, nhưng có trong tất cả các giải thoát trước đó.
Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, tadassatthīti rūpī.
In “ Being material, he sees forms,” rūpa (form) here refers to the form-jhāna (rūpajjhāna) produced within oneself in relation to hairs and so on, or to blue kasiṇa and so on, as blue kasiṇa and so on. Rūpī (material) means he possesses that.
Trong câu Rūpī rūpāni passati (có sắc, thấy các sắc), rūpa (sắc) ở đây là thiền sắc giới đã được sanh khởi trong thân mình (ajjhattaṃ), như trong các đối tượng như tóc v.v… hoặc trong các kasiṇa màu xanh v.v… với tư cách là kasiṇa màu xanh v.v… Vị ấy có sắc ấy, nên gọi là rūpī (có sắc).
Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati.
Bahiddhā rūpāni passatīti: he sees external forms, such as blue kasiṇa and so on, with the eye of jhāna.
Bahiddhā rūpāni passati (thấy các sắc bên ngoài) nghĩa là vị ấy thấy các sắc kasiṇa màu xanh v.v… bên ngoài bằng thiền nhãn.
Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāri rūpāvacarajjhānāni dassitāni.
By this, the four rūpāvacara jhāna of a person who has produced jhāna on kasiṇas with both internal and external bases are shown.
Bằng cách này, bốn thiền sắc giới của người đã sanh khởi thiền trong các kasiṇa có đối tượng bên trong và bên ngoài đã được trình bày.
Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho.
Ajjhattaṃ arūpasaññīti: internally, he has no perception of form; the meaning is that he has not produced rūpāvacara jhāna in his own hairs and so on.
Ajjhattaṃ arūpasaññī (trong thân không có tưởng về sắc) nghĩa là trong thân không có tưởng về sắc, tức là không có thiền sắc giới được sanh khởi trong tóc v.v… của mình.
Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni.
By this, the rūpāvacara jhāna of a person who has performed preparatory work externally and produced jhāna only externally are shown.
Bằng cách này, các thiền sắc giới của người đã thực hành sơ khởi (parikamma) bên ngoài và chỉ sanh khởi thiền bên ngoài đã được trình bày.
Subhantveva adhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni.
Subhantveva adhimutto hotīti: by this, the jhāna are shown regarding the very pure color kasiṇas, such as blue and so on.
Subhantveva adhimutto hotī (chỉ quyết định là đẹp) bằng cách này, các thiền định trong các kasiṇa màu sắc như xanh v.v… rất thanh tịnh đã được trình bày.
Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana visuddhaṃ subhaṃ kasiṇamārammaṇaṃ karitvā viharati, so yasmā subhanti adhimutto hotīti vattabbataṃ āpajjati, tasmā evaṃ desanā katā.
Although within absorption (appanā) there is no advertence (ābho-ga) like “it is beautiful,” since one who dwells making a pure, beautiful kasiṇa as object comes to be described as “having released into the beautiful,” this teaching is given thus.
Trong đó, mặc dù không có sự chú ý “đẹp” trong nội tâm của sự nhập định, nhưng vì người nào an trú bằng cách lấy kasiṇa thanh tịnh và đẹp làm đối tượng, người ấy được gọi là “chỉ quyết định là đẹp”, nên bài giảng được thực hiện như vậy.
Paṭisambhidāmagge pana – ‘‘kathaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho?
However, in the Paṭisambhidāmagga, it is stated: “How is the liberation of ‘he is released into the beautiful’?
Tuy nhiên, trong Paṭisambhidāmagga, có nói: “Thế nào là giải thoát chỉ quyết định là đẹp?
Idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… mettāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti.
Here, a monk dwells pervading one direction with a mind imbued with loving-kindness... beings become agreeable through the cultivation of loving-kindness.
Ở đây, vị tỳ khưu an trú bằng cách trải tâm từ bi đến một phương… và do sự tu tập tâm từ bi, các chúng sanh không còn là đối tượng đáng ghét.
Karuṇā, muditā, upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti.
He dwells pervading one direction with a mind imbued with compassion, appreciative joy, equanimity... beings become agreeable through the cultivation of equanimity.
Vị ấy an trú bằng cách trải tâm bi, hỷ, xả đến một phương… và do sự tu tập tâm xả, các chúng sanh không còn là đối tượng đáng ghét.
Evaṃ subhaṃ tveva adhimutto hotīti vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.212) vuttaṃ.
Thus is the liberation of ‘he is released into the beautiful’.”
Giải thoát chỉ quyết định là đẹp là như vậy.”
130. Anulomanti ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā.
130. Anulomanti: from the beginning up to the end.
130. Anulomaṃ (thuận chiều) nghĩa là từ đầu cho đến cuối.
Paṭilomanti pariyosānato paṭṭhāya yāva ādito.
Paṭilomanti: from the end up to the beginning.
Paṭilomaṃ (nghịch chiều) nghĩa là từ cuối cho đến đầu.
Anulomapaṭilomanti idaṃ atipaguṇattā samāpattīnaṃ aṭṭhatvāva ito cito ca sañcaraṇavasena vuttaṃ.
Anulomapaṭilomanti: this is said by way of moving to and fro, without dwelling in one absorption (samāpatti), due to the extreme mastery of the absorptions.
Anulomapaṭilomaṃ (thuận chiều và nghịch chiều) điều này được nói đến theo cách di chuyển từ đây đến đó mà không dừng lại, do sự thông thạo tuyệt vời của các thiền định.
Yatthicchakanti okāsaparidīpanaṃ, yattha yattha okāse icchati.
Yatthicchakanti: indicates the place, in whatever place one desires.
Yatthicchakaṃ (tùy ý nơi nào) là sự trình bày về nơi chốn, ở bất kỳ nơi nào vị ấy muốn.
Yadicchakanti samāpattidīpanaṃ, yaṃ yaṃ samāpattiṃ icchati.
Yadicchakanti: indicates the absorption, whatever absorption one desires.
Yadicchakaṃ (tùy ý thiền định nào) là sự trình bày về thiền định, thiền định nào vị ấy muốn.
Yāvaticchakanti addhānaparicchedadīpanaṃ, yāvatakaṃ addhānaṃ icchati.
Yāvaticchakanti: indicates the period, for whatever period of time one desires.
Yāvaticchakaṃ (tùy ý thời gian bao lâu) là sự trình bày về khoảng thời gian, thời gian bao lâu vị ấy muốn.
Samāpajjatīti taṃ taṃ samāpattiṃ pavisati.
Samāpajjatīti: he enters that particular absorption.
Samāpajjati (nhập) nghĩa là vị ấy đi vào thiền định ấy.
Vuṭṭhātīti tato uṭṭhāya tiṭṭhati.
Vuṭṭhātīti: he arises from it and stands.
Vuṭṭhāti (xuất) nghĩa là vị ấy đứng dậy từ đó.
Ayaṃ pana ubhatobhāgavimuttapañho heṭṭhā lohapāsāde samuṭṭhahitvā tipiṭakacūḷasumanattherassa vaṇṇanaṃ nissāya cirena vinicchayaṃ patto.
This question concerning ubhatobhāgavimutta arose at the Lower Bronze Palace and, based on the exposition of Tipiṭaka Cūḷasumanatthera, was resolved after a long time.
Tuy nhiên, vấn đề về ubhatobhāgavimutta này đã phát sinh ở Loha Pāsāda (Lầu Đồng) và đã được giải quyết sau một thời gian dài dựa trên lời giải thích của Trưởng lão Tipiṭaka Cūḷasumana.
Girivihāre kira therassa antevāsiko ekassa piṇḍapātikassa mukhato taṃ pañhaṃ sutvā āha – ‘‘āvuso, heṭṭhālohapāsāde amhākaṃ ācariyassa dhammaṃ vaṇṇayato na kenaci sutapubba’’nti.
It is said that a pupil of the Thera at Girivihāra, having heard that question from the mouth of a certain alms-gatherer, said: ‘‘Friend, when our teacher expounded the Dhamma at the Lower Bronze Palace, no one ever heard that before.’’
Người ta kể rằng, một đệ tử của Trưởng lão ở Girivihāra đã nghe vấn đề đó từ miệng một vị tỳ-khưu khất thực và nói: “Thưa Tôn giả, khi vị thầy của chúng tôi giảng Pháp ở Loha Pāsāda, chưa từng có ai nghe điều này cả.”
Kiṃ pana, bhante, thero avacāti?
‘‘But what did the Thera say, Venerable Sir?’’
“Bạch Đại đức, vậy Trưởng lão đã nói gì?”
Rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kiñcāpi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ kilese vikkhambheti, kilesānaṃ pana āsannapakkhe virūhanaṭṭhāne samudācarati.
The Thera said, ‘‘Friend, although the fourth rūpāvacara jhāna is two-factored and accompanied by equanimity, and it suppresses defilements, yet it operates in the vicinity of the defilements, in the place where they sprout forth.
“Thưa Hiền giả, mặc dù tầng thiền thứ tư thuộc sắc giới có hai chi và đồng hành với upekkhā (xả), có thể trấn áp các phiền não, nhưng nó lại phát sinh ở gần phía tăng trưởng của các phiền não.
Ime hi kilesā nāma pañcavokārabhave nīlādīsu aññataraṃ ārammaṇaṃ upanissāya samudācaranti, rūpāvacarajjhānañca taṃ ārammaṇaṃ na samatikkamati.
These defilements, indeed, arise in the five-constituent existence, depending on any object such as blue, etc.; and rūpāvacara jhāna does not transcend that object.
Những phiền não này phát sinh trong cõi ngũ uẩn (pañcavokārabhava) dựa vào một trong các đối tượng như màu xanh (nīla), và thiền sắc giới không vượt qua được đối tượng đó.
Tasmā sabbaso rūpaṃ nivattetvā arūpajjhānavasena kilese vikkhambhetvā arahattaṃ pattova ubhatobhāgavimuttoti, idaṃ āvuso thero avaca.
Therefore, only one who has completely ceased rūpa, suppressed defilements by means of arūpa jhānas, and attained Arahantship, is called ubhatobhāgavimutto.’’ Thus, Friend, the Thera spoke.
Vì vậy, chỉ người nào đã hoàn toàn loại bỏ sắc pháp, trấn áp phiền não bằng các tầng thiền vô sắc và chứng A-la-hán mới là ubhatobhāgavimutta (giải thoát cả hai phần). Thưa Hiền giả, đó là điều Trưởng lão đã nói.”
Idañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari – ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto.
And having said this, he cited this Sutta: ‘‘Which person is ubhatobhāgavimutta?
Và sau khi nói điều này, Trưởng lão đã trích dẫn bài kinh sau: “Thế nào là người ubhatobhāgavimutta?
Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (pu. pa. 24).
Here, a certain person dwells having touched the eight liberations with the body, and having seen with wisdom, his taints are destroyed. This person is called ubhatobhāgavimutta.’’
Ở đây, một người nào đó an trú sau khi đã thân chứng tám giải thoát (aṭṭhavimokkha), và sau khi thấy bằng tuệ, các lậu hoặc của vị ấy đã được diệt tận. Người này được gọi là ubhatobhāgavimutta.”