227-228. Porisantāni manussajātiyā nāmāni.
227-228. The terms ending in porisa are names for the human species.
227-228. Các tên gọi của loài người kết thúc bằng porisa.
Mano ussannamassāti manusso, satisūrabhāvabrahmacariyayogyatādiguṇavasena upacitamānasā ukkaṭṭhaguṇacittā, ke pana te?
Because one has an abundant mind, one is called a manusso. These are specific beings dwelling in Jambudīpa, whose minds are highly developed and whose qualities are excellent, by virtue of qualities such as mindfulness, courage, and suitability for the spiritual life. Who are they?
Vì tâm của chúng sinh này tràn đầy (ussannaṃ) nên gọi là manusso (người). Những người có tâm được vun bồi (upacitamānasā) và có phẩm chất cao quý (ukkaṭṭhaguṇacittā) nhờ các phẩm chất như chánh niệm, dũng cảm, và sự phù hợp cho đời sống Phạm hạnh. Họ là ai?
Jambudīpavāsino sattavisesā.
They are specific beings dwelling in Jambudīpa.
Họ là những chúng sinh đặc biệt sống ở Jambudīpa.
Tenāha bhagavā – ‘‘tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse.
Thus, the Blessed One said: "Bhikkhus, the human beings of Jambudīpa surpass the human beings of Uttarakuru and the Tāvatiṃsa devas in three respects.
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, con người ở Jambudīpa vượt trội hơn con người ở Uttarukuru và chư thiên ở Tāvatiṃsa ở ba phương diện.
Katamehi tīhi, sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti* .
Which three? They are brave, they are mindful, and here is the living of the holy life."
Ba phương diện đó là gì? Họ dũng cảm, có chánh niệm, và sống Phạm hạnh ở đây’’.
Tathā hi buddhā bhagavanto paccekabuddhā aggasāvakamahāsāvakacakkavattino ca aññe ca mahānubhāvā sattā tattheva uppajjanti.
Indeed, the Buddhas, Paccekabuddhas, chief disciples, great disciples, Cakkavatti monarchs, and other beings of great power arise only there.
Thật vậy, các Đức Phật, các Đức Phật Độc Giác, các Đại đệ tử, các Trưởng đệ tử, các Chuyển Luân Thánh Vương và các chúng sinh vĩ đại khác đều xuất hiện ở đó.
Samānarūpāditāya pana saddhiṃ parittadīpavāsīhi itaramahādīpavāsinopi manussātveva paññāyiṃsūti eke, apare pana bhaṇanti ‘‘lobhādīhi, alobhādīhi ca sahitassa manassa ussadatāya manussā, ye hi sattā manussajātikā, tesu visesato lobhādayo, alobhādayo ca ussadā, te lobhādīhi ussadatāya apāyamaggaṃ, alobhādīhi ussadatāya sugatimaggaṃ, nibbānagāmimaggañca pūrenti, tasmā lobhādīhi, alobhādīhi ca sahitassa manassa ussadatāya parittadīpavāsīhi saddhiṃ catumahādīpavāsino sattavisesā manussāti vuccantī’’ti.
Some say that due to their similar nature, the inhabitants of the other great continents, along with those of the small islands, are also designated as human beings. Others, however, say that human beings are so called because their minds are abundant with greed and other defilements, as well as non-greed and other wholesome states. For indeed, among beings of the human species, greed and other defilements, as well as non-greed and other wholesome states, are especially abundant. Due to the abundance of greed and other defilements, they fulfill the path to the lower realms; and due to the abundance of non-greed and other wholesome states, they fulfill the path to fortunate rebirths and the path leading to Nibbāna. Therefore, specific beings dwelling on the four great continents, together with those on the small islands, are called human beings because their minds are abundant with greed and other defilements, as well as non-greed and other wholesome states.
Một số người nói rằng những người sống ở các đại châu khác, cùng với những người sống ở các tiểu châu, cũng được gọi là manussa vì họ có hình dạng tương tự, v.v. Những người khác nói rằng: ‘‘Vì tâm của họ tràn đầy tham ái, v.v. và không tham ái, v.v. nên họ được gọi là manussa. Trong số các chúng sinh thuộc loài người, tham ái, v.v. và không tham ái, v.v. đặc biệt tràn đầy. Do sự tràn đầy tham ái, v.v. họ đi đến các đường ác, và do sự tràn đầy không tham ái, v.v. họ hoàn thành con đường đến cõi thiện, con đường đến Niết-bàn. Do đó, các chúng sinh đặc biệt sống ở bốn đại châu, cùng với những người sống ở các tiểu châu, được gọi là manussa vì tâm của họ tràn đầy tham ái, v.v. và không tham ái, v.v.’’.
Lokiyā pana manuno apaccabhāvena manussāti vadanti, manu nāma paṭhamakappiko lokamariyādāya ādibhūto hitāhitavidhāyako sattānaṃ pituṭṭhāniyo, yo sāsane ‘‘mahāsammato’’ti vuccati, paccakkhato, paramparatāya ca tassa ovādānusāsaniyaṃ ṭhitā tassa puttasadisatāya manussāti vuccanti, tato eva hi te ‘‘mānavā, manujā’’ti ca voharīyanti, ussapaccayo.
Furthermore, worldly scholars say "manussa" (humans) due to being the offspring of Manu. Manu is the first being of this aeon, the originator of worldly order, one who determines what is beneficial and harmful for beings, like a father. He is called "Mahāsammata" (the Great Elect) in the Dispensation. Those who uphold his advice and instructions, directly or through tradition, are called "manussa" because they are like his children. For this very reason, they are also referred to as "mānava" and "manuja." The suffix is 'ussa'.
Tuy nhiên, những người thế tục gọi họ là manussa vì họ là con cháu của Manu. Manu là người đầu tiên trong kiếp đầu tiên, người khởi xướng các quy tắc thế gian, người phân định lợi ích và bất lợi cho chúng sinh, người đóng vai trò như một người cha. Trong giáo pháp, người này được gọi là ‘‘Mahāsammato’’ (Đại Chúng Tuyển). Những người tuân theo lời khuyên và chỉ dẫn của ông, trực tiếp hoặc gián tiếp, được gọi là manussa vì họ giống như con cái của ông. Chính vì thế mà họ được gọi là ‘‘mānavā, manujā’’. Hậu tố ussa.
Manuno apaccaṃ mānuso, uso.
The offspring of Manu is mānusa (human), from the suffix 'uso'.
Con cháu của Manu là mānuso, hậu tố uso.
Mara pāṇacāge, co, macco, pabbajjādinā vā tyapaccayo, dhātvantassa lopo ca.
Mara is in the sense of giving up life. With the suffix 'co', it becomes macca. Or, with the suffix 'tya' from the root pabbajjā, and the elision of the end of the root, it becomes macca.
Mara có nghĩa là từ bỏ sự sống, hậu tố co, macco. Hoặc hậu tố tya và sự lược bỏ âm cuối của gốc động từ theo quy tắc pabbajjā, v.v.
Tato ‘‘yavata’’miccādinā co, dvittaṃ.
Then, from 'yavatam' and so on, 'co' is affixed, and there is reduplication.
Sau đó, hậu tố co và sự lặp lại âm tiết theo quy tắc ‘‘yavata’’, v.v.
Manuno apaccaṃ mānavo.
The offspring of Manu is mānava.
Con cháu của Manu là mānavo.
Māṇavopyatra, ṇavo.
Here, māṇava also exists, with the suffix 'ṇava'.
Māṇavo cũng có nghĩa ở đây, hậu tố ṇavo.
Manumhā jāto manujo. Nī naye, netīti naro, aro.
Born from Manu is manuja. Nī is in the sense of leading; one who leads is nara, with the suffix 'aro'.
Người sinh ra từ Manu là manujo. Nī có nghĩa là dẫn dắt. Vì người đó dẫn dắt nên gọi là naro, hậu tố aro.
Pusa posane, ṇo, puretīti vā poso.
Pusa is in the sense of nourishing, with the suffix 'ṇo', or one who fulfills is posa.
Pusa có nghĩa là nuôi dưỡng, hậu tố ṇo. Hoặc vì người đó làm cho đầy đủ nên gọi là poso.
Pura pūraṇe, so, ussottaṃ, ralopo.
Pura is in the sense of filling, with the suffix 'so', 'u' becomes 'o', and 'ra' is elided.
Pura có nghĩa là làm đầy đủ, hậu tố so, u biến thành o, ra bị lược bỏ.
Punātīti pumā, pu pavane, mo, sissā.
One who purifies is pumā, from pu in the sense of purifying, with the suffix 'mo', and 'si' becomes 'ā'.
Vì người đó thanh lọc nên gọi là pumā, pu có nghĩa là thanh lọc, hậu tố mo, si biến thành ā.
Puretīti puriso, poriso ca, iso, rassassa dīghatāya pūriso ca.
One who fulfills is purisa, and also porisa, with the suffix 'iso', and due to the lengthening of the short vowel, also pūrisa.
Hoàn thành (pureti) nên gọi là puriso, cũng gọi là poriso (với hậu tố iso), hoặc do nguyên âm ngắn (rassa) biến thành dài (dīgha) nên gọi là pūriso.
Ettha ca manussādipañcakaṃ itthiyampi vattate, narādayo tu pumeyeva visiṭṭhaliṅgattā.
Here, the group of five words beginning with manussa can also be used for females, whereas nara and so on are only for males due to having a specific gender.
Ở đây, năm từ bắt đầu bằng manussa cũng được dùng cho giống cái, còn các từ như nara thì chỉ dùng cho giống đực vì chúng có giới tính đặc biệt.
Tatra manussa mānusa manuja māṇavehi nadādittā īpaccayo, eka sakāralopo, manusī, mānusī, manujī, māṇavī.
Among these, for manussa, mānusa, manuja, and māṇava, because they belong to the nadādi group, the suffix 'ī' is affixed, and one 'sa' is elided, resulting in manusī, mānusī, manujī, māṇavī.
Trong đó, sau các từ manussa, mānusa, manuja, māṇava, do thuộc nhóm nadādi, hậu tố ī được thêm vào và một âm sa bị lược bỏ, tạo thành manusī, mānusī, manujī, māṇavī.
Maccā, itthiyamato āpaccayo.
For macca, in the feminine, the suffix 'ā' is affixed.
Sau macca (người phàm), trong giống cái, hậu tố ā được thêm vào.
Viddasupariyantaṃ paṇḍite.
Up to viddasu refers to a wise person.
Các từ cho đến viddasu dùng để chỉ người trí tuệ.
Paṇḍā buddhi sañjātā assāti paṇḍito, taratyādi.
One in whom paṇḍā (wisdom) has arisen is paṇḍita, in the sense of "one who crosses" and so on.
Người có trí tuệ (paṇḍā buddhi) phát sinh nên gọi là paṇḍito, theo cách taratyādi.
Paḍi gatiyaṃ vā, to.
Or from paḍi in the sense of movement, with the suffix 'to'.
Hoặc từ paḍi (đi lại) với hậu tố to.
Bujjhatīti budho. Vidati jānātīti vidvā, vida ñāṇe, vo, sissā.
One who understands is buddha. One who knows is vidvā, from vida in the sense of knowing, with the suffix 'vo', and 'si' becomes 'ā'.
Người giác ngộ nên gọi là budho. Người biết (vidati jānāti) nên gọi là vidvā, từ gốc vida (biết) với hậu tố vo, và si biến thành ā.
Bhū sattāyaṃ, atthe vibhāveti pakāseti sīlenāti vibhāvī, ṇī.
Bhū is in the sense of being. One who, by nature, clarifies and elucidates meanings is vibhāvī, with the suffix 'ṇī'.
Từ gốc bhū (tồn tại), người biểu lộ (vibhāveti pakāseti) các ý nghĩa (atthe) hoặc lợi ích (vā) bằng giới hạnh (sīlena) nên gọi là vibhāvī, với hậu tố ṇī.
Rāgādayo sametīti santo, to, sundaro anto avasānametassāti vā santo. Sundarā paññā yassa sappañño. Kinnāma na vindatīti kovido, nerutto, kuṃ pāpaṃ vindatīti vā kovido. Dhī paññā yassatthīti so dhīmā, sobhanaṃ jhāyatīti sudhī, jhe cintāyaṃ.
One who calms down desires and so on is santa, with the suffix 'to'; or santa means one whose end is beautiful. One whose wisdom is beautiful is sappañña. What indeed would he not find? Therefore, kovida (expert), derived by etymology; or kovida means one who destroys evil (kuṃ pāpaṃ). One who possesses wisdom (dhī paññā) is dhīmā. One who meditates beautifully is sudhī, from jhe in the sense of thinking.
Người làm cho các dục vọng (rāgādayo) lắng dịu (sameti) nên gọi là santo, với hậu tố to. Hoặc người có kết thúc (anto) tốt đẹp (sundaro) nên gọi là santo. Người có trí tuệ (paññā) tốt đẹp (sundarā) nên gọi là sappañño. Người không bỏ lỡ bất kỳ lợi ích (kiṃ nāma) nào nên gọi là kovido, theo ngữ nguyên học. Hoặc người diệt trừ (vindati) điều ác (kuṃ pāpaṃ) nên gọi là kovido. Người có trí tuệ (dhī paññā) nên gọi là dhīmā. Người quán tưởng (jhāyati) điều tốt đẹp (sobhaṇaṃ) nên gọi là sudhī, từ gốc jhe (quán tưởng).
Jhassa dho, ī, sundarā dhī yassāti vā sudhī.
Here, 'jha' becomes 'dha', with the suffix 'ī'; or sudhī means one whose wisdom (dhī) is beautiful.
Âm jha biến thành dho, với hậu tố ī. Hoặc người có trí tuệ (dhī) tốt đẹp (sundarā) nên gọi là sudhī.
Kavi vaṇṇe, i, itthiyaṃ kavī ca, ku sadde vā, i, kavi.
Kavi in the sense of describing, with the suffix 'i'. In the feminine, it is also kavī. Or ku in the sense of sounding, with the suffix 'i', resulting in kavi.
Kavi (thi sĩ) từ gốc vaṇṇa (mô tả), với hậu tố i. Trong giống cái cũng là kavī. Hoặc từ gốc ku (âm thanh), với hậu tố i.
Byañjayatīti byatto, añja gatiyaṃ, to.
One who manifests is vyatta, from añja in the sense of movement, with the suffix 'to'.
Người biểu lộ (byañjayati) nên gọi là byatto, từ gốc añja (đi lại), với hậu tố to.
Bhujādīnamanto no dvi ca.
For roots like 'bhuja', the final letter is elided, and there is reduplication.
Đối với các gốc từ như bhuja, âm cuối bị lược bỏ và có sự lặp đôi.
Visiṭṭho attā yassāti vā byatto.
Or vyatta means one who has an excellent self.
Hoặc người có tự ngã (attā) đặc biệt (visiṭṭho) nên gọi là byatto.
Cakkha dassane, yu, vicakkhaṇo, vicāretīti vā vicakkhaṇo, nerutto.
Cakkha is in the sense of seeing, with the suffix 'yu', becoming vicakkhaṇa. Or vicakkhaṇa means one who discerns, derived by etymology.
Cakkha (nhìn) từ gốc dassana (thấy), với hậu tố yu, tạo thành vicakkhaṇo. Hoặc người quán sát (vicāreti) nên gọi là vicakkhaṇo, theo ngữ nguyên học.
Vigato sārado etasmāti visārado.
One from whom aversion has departed is visārada.
Người đã loại bỏ (vigato) sự ghê tởm (sārado) nên gọi là visārado.
229. Medhā dhāraṇā mati paññā yassāti medhāvī, vī.
One who has medhā (retentive power), dhāraṇā (memory), mati (intellect), and paññā (wisdom) is medhāvī, with the suffix 'vī'.
229. Người có trí tuệ (medhā dhāraṇā mati paññā) có khả năng ghi nhớ và giữ gìn nên gọi là medhāvī, với hậu tố vī.
Atisayamatiyuttatāya matimā. Paññāya yogato pañño. Visesaṃ jānāti sīlenāti viññū, rū.
Due to being exceedingly endowed with intellect, one is matimā. Due to being associated with wisdom, one is pañña. One who skillfully knows what is special is viññu, with the suffix 'ū'.
Người có trí tuệ xuất chúng nên gọi là matimā. Do liên kết với trí tuệ (paññā) nên gọi là pañño. Người biết (jānāti) điều đặc biệt (visesaṃ) theo thói quen (sīlena) nên gọi là viññū, với hậu tố rū.
Vida ñāṇe, uro, viduro* .
Vida is in the sense of knowing, with the suffix 'uro', becoming vidura.
Từ gốc vida (biết) với hậu tố uro tạo thành viduro*.
Rūpaccaye vidū. Dhīyogā dhīro, ro.
With the suffix 'rū', it becomes vidū. Due to being associated with wisdom, one is dhīra, with the suffix 'ro'.
Với hậu tố rū tạo thành vidū. Do liên kết với trí tuệ (dhī) nên gọi là dhīro, với hậu tố ro.
Visiṭṭhadassanasīlatāya vipassī, ṇī.
Due to being habitually endowed with excellent insight, one is vipassī, with the suffix 'ṇī'.
Người có thói quen nhìn thấy (dassanasīlatāya) điều đặc biệt (visiṭṭha) nên gọi là vipassī, với hậu tố ṇī.
Dosaṃ jānātīti dosaññū, rū.
One who knows fault is dosaññū, with the suffix 'rū'.
Người biết (jānāti) lỗi lầm (dosaṃ) nên gọi là dosaññū, với hậu tố rū.
Bujjhatīti buddho, to.
One who understands is buddha, with the suffix 'to'.
Người giác ngộ (bujjhati) nên gọi là buddho, với hậu tố to.
Du gatiyaṃ, a, ussāvo* , dabbo.
Du is in the sense of moving, with the suffix 'a', and 'u' becomes 'va', making it dabba.
Từ gốc du (đi lại), với hậu tố a, và ussa biến thành vo, tạo thành dabbo.
Vida ñāṇe, dasu.
Vida is in the sense of knowing, with the suffix 'dasu'.
Từ gốc vida (biết), với hậu tố dasu.
230-231. Mahilāntaṃ itthisāmaññe.
The word ending in mahilā is a general term for a woman.
230-231. Các từ cho đến mahilā dùng để chỉ phụ nữ nói chung.
Isu icchāyaṃ, to, nadādi.
Isu is in the sense of wishing, with the suffix 'to', belonging to the nadādi group.
Từ gốc isu (mong muốn), với hậu tố to, thuộc nhóm nadādi.
Sīmassa anto sīmanto, kesaveso, taṃyogā sīmantinī, inī.
The end of the boundary is sīmanta (hair-parting), which obtains the hair-parting. Associated with that, one is sīmantinī, with the suffix 'inī'.
Phần cuối (anto) của ranh giới (sīmassa) là sīmanta, tức là búi tóc. Người có búi tóc (taṃyogā) nên gọi là sīmantinī, với hậu tố inī.
Narassāyaṃ nārī, idamatthe ṇo.
This (woman) belonging to a man is nārī, with the suffix 'ṇo' in the sense of possession.
Đây là người phụ nữ của người đàn ông (narassa), với hậu tố ṇo trong ý nghĩa "cái này là của" (idamatthe), tạo thành nārī.
Tiṭṭhati gabbho yassaṃ, sā thī.
One in whom a fetus resides is a thī (woman).
Người phụ nữ mà trong đó bào thai (gabbho) trú ngụ (tiṭṭhati) nên gọi là thī.
Dhā dhāraṇe vā, vaṇṇavikāro, ī.
Or from dhā in the sense of holding, with a change of vowel, it becomes 'ī'.
Hoặc từ gốc dhā (mang giữ), với sự biến đổi âm (vaṇṇavikāro), và hậu tố ī.
Bandha bandhane, ū, bandhassa vadhādeso ca* , vadhūsaddo suṇisābhariyānampi vācako.
Bandha is in the sense of binding, with the suffix 'ū'. Also, bandha is replaced by vadha. The word vadhū also denotes a daughter-in-law or a wife.
Từ gốc bandha (trói buộc), với hậu tố ū, và bandha biến thành vadhā. Từ vadhū cũng dùng để chỉ con dâu và vợ.
Vana sambhattiyaṃ, to, ikārāgamo ca.
Vana is in the sense of homage, with the suffix 'to', and the insertion of 'i'.
Từ gốc vana (phục vụ), với hậu tố to, và thêm âm i.
Aṅga gamanattho, yu, aṅganā, visiṭṭhanāriyampi aṅganā, tadā kalyāṇaṅganārīlakkhaṇopetaṃ pasatthaṃ hatthapādādikamaṅgamassatthīti assatthyatthe aṅgā kalyāṇe napaccayo* .
Aṅga has the meaning of going, with the suffix 'yu', becoming aṅganā. Aṅganā is also used for an excellent woman. In that case, aṅganā means one who possesses excellent and praised limbs like hands and feet, endowed with the characteristics of a beautiful woman, in the sense of possession of "aṅga" (limbs) which are beautiful, with the suffix 'ṇa'.
Aṅga có nghĩa là "đi lại", với hậu tố yu, tạo thành aṅganā. Từ aṅganā cũng dùng để chỉ người phụ nữ đặc biệt. Khi đó, người phụ nữ có các chi (aṅga) như tay, chân, v.v., được khen ngợi, đầy đủ các đặc điểm của người phụ nữ xinh đẹp, nên trong ý nghĩa "có" (assatthi) và "tốt đẹp" (kalyāṇe), hậu tố ṇa được thêm vào.
Virūpesupi mado rāgamado yassā sā pamadā, visiṭṭhanāriyaṃpyatra pamadā, tadā pakaṭṭho mado rūpasobhaggajanito cetovikāro yassā sā pamadā. Rūpalāvaṇyasampannatāya sundarī, visiṭṭhāyampi.
Pamadā refers to a woman in whom the intoxication of lust (rāgamada) exists even for repulsive things. In the case of an excellent woman, pamadā means one in whom excessive intoxication, a mental distortion arising from beauty and charm, exists. Due to being endowed with beauty and grace, one is sundarī, which also applies to an excellent woman.
Người phụ nữ có sự say mê (mado rāgamado) trong những điều không đẹp (virūpesu) hoặc trong chồng con, v.v., nên gọi là pamadā. Từ pamadā cũng dùng để chỉ người phụ nữ đặc biệt. Khi đó, người phụ nữ có sự say mê (mado) mãnh liệt (pakaṭṭho), sự biến đổi tâm (cetovikāro) do vẻ đẹp hình thể (rūpasobhagga) tạo ra, nên gọi là pamadā. Do đầy đủ vẻ đẹp và sự duyên dáng (rūpalāvaṇyasampannatāya) nên gọi là sundarī, cũng dùng cho người phụ nữ đặc biệt.
Kamanīyavuttitāya kantā, kamu kantiyaṃ, to.
Due to having an agreeable conduct, one is kantā, from kamu in the sense of desiring, with the suffix 'to'.
Do có hành vi đáng yêu (kamanīyavuttitāya) nên gọi là kantā, từ gốc kamu (mong muốn), với hậu tố to.
Kantiyogā vā kantā, visiṭṭhāyampi.
Or due to being associated with desire, one is kantā, which also applies to an excellent woman.
Hoặc do liên kết với sự đáng yêu (kanti) nên gọi là kantā, cũng dùng cho người phụ nữ đặc biệt.
Ramayati vinodayati nāyakaṃ, sā ramaṇī, nandādīhi yu, nadādi, visiṭṭhāyampi.
One who delights and entertains her master is ramaṇī, with the suffix 'yu' from the nandādi group, belonging to the nadādi group, and also applies to an excellent woman.
Người làm cho người chồng (nāyakaṃ) vui vẻ (ramayati) và giải trí (vinodayati) nên gọi là ramaṇī, với hậu tố yu từ nhóm nandādi, thuộc nhóm nadādi, cũng dùng cho người phụ nữ đặc biệt.
Daya rakkhaṇe, kammani to.
Daya is in the sense of protecting, with the suffix 'to' in the passive voice.
Từ gốc daya (bảo vệ), với hậu tố to trong ý nghĩa đối tượng (kammani).
Appaṃ balaṃ yassā sā abalā, appatthoyaṃ akāro.
One who has little strength is abalā, where 'a' means 'little'.
Người có ít (appaṃ) sức mạnh (balaṃ) nên gọi là abalā. Âm a ở đây có nghĩa là "ít" (appattho).
Mātuyā gāmo viya gāmo yassā sā mātugāmo, mātā viya gacchatīti vā mātugāmo, gamu gamane, ṇo, mātā viya gasatīti vā mātugāmo, gasa adane, mo, mātā viya gāyatīti vā mātugāmo, gā sadde, mo.
One whose assembly (limbs) is like that of a mother is mātugāma. Or mātugāma means one who goes like a mother, from gamu in the sense of going, with the suffix 'ṇo'. Or mātugāma means one who consumes like a mother, from gasa in the sense of eating, with the suffix 'mo'. Or mātugāma means one who utters sounds like a mother, from gā in the sense of sounding, with the suffix 'mo'.
Người có một nhóm (gāmo) chi như tay chân giống như nhóm của mẹ (mātuyā gāmo viya) nên gọi là mātugāmo. Hoặc người đi lại (gacchati) hoặc tồn tại (bhavati) như mẹ (mātā viya) nên gọi là mātugāmo, từ gốc gamu (đi lại), với hậu tố ṇo. Hoặc người ăn (gasati) hoặc dạy dỗ (saṃsati) như mẹ nên gọi là mātugāmo, từ gốc gasa (ăn), với hậu tố mo. Hoặc người nói (gāyati) như mẹ nên gọi là mātugāmo, từ gốc gā (âm thanh), với hậu tố mo.
Mahī viya suciṃ asucimpi lātīti mahilā, mahantesu bahūsupi rattacittesu ilati gacchatīti vā mahilā, ila gamane, maha pūjāyaṃ vā, iro, lattaṃ, ā, mahilā. Mahelāpyatra.
One who takes both pure and impure like the earth is mahilā. Or mahilā means one who moves towards (attracts) many men whose minds are passionate, from ila in the sense of moving. Or from maha in the sense of honoring, with the suffix 'iro', 'la' is inserted, and 'ā' is affixed, becoming mahilā. Mahelā is also found here.
Người chấp nhận (lāti) cả sự trong sạch (suciṃ) lẫn không trong sạch (asucimpi) như đất (mahī viya) nên gọi là mahilā. Hoặc người đi đến (ilati gacchati) những tâm trí (cittesu) say mê (rattacittesu) trong nhiều (bahūsupi) người vĩ đại (mahantesu) nên gọi là mahilā, từ gốc ila (đi lại). Hoặc từ gốc maha (tôn kính), với hậu tố iro, và la biến thành ttaṃ, với hậu tố ā, tạo thành mahilā. Từ mahelā cũng có ở đây.
Tikaṃ visiṭṭhanāriyameva.
These three are only for an excellent woman.
Ba từ này chỉ dùng cho người phụ nữ đặc biệt.
Lala vilāse, nandādīhi yu.
Lala is in the sense of charming, with the suffix 'yu' from the nandādi group.
Từ gốc lala (vui chơi), với hậu tố yu từ nhóm nandādi.
Lala icchāyanti curādigaṇato vā yu.
Or from lala in the sense of wishing, from the curādi group, with the suffix 'yu'.
Hoặc từ gốc lala (mong muốn) từ nhóm curādi, với hậu tố yu.
Bhayapakati bhīru, bhī bhaye, ru, ‘‘bhīru atte jane’tthiya’’nti rabhaso. Atisayitakāmā kāminī, kāmo siṅgārarūpo mado yassātthīti inī, sabbatrevaṃ.
One who is naturally fearful is bhīru, from bhī in the sense of fearing, with the suffix 'ru'. The word "bhīru" is used in the sense of 'property of people' and 'excellent woman' according to Rabhasa. A woman with excessive desire is kāminī, meaning one in whom the intoxication of sexual love exists, with the suffix 'inī'. This applies everywhere.
Người có bản chất sợ hãi (bhayapakati) nên gọi là bhīru, từ gốc bhī (sợ hãi), với hậu tố ru. Theo rabhasa, từ bhīru có nghĩa là "tài sản" (atte) hoặc "người phụ nữ cao quý" (varitthi). Người phụ nữ có dục vọng (kāma) vượt trội (atisayita) nên gọi là kāminī. Người có sự say mê (mado) với sắc dục (siṅgārarūpo) nên gọi là inī, tất cả đều theo cách này.
Vāmalocanā, bhāvinī, nitambinī, rāmāiccādīnipi visiṭṭhanārīnāmāni.
Vāmalocanā, bhāvinī, nitambinī, rāmā, and so on are also names for excellent women.
Các từ như vāmalocanā (mắt đẹp), bhāvinī (duyên dáng), nitambinī (hông lớn), rāmā (đáng yêu) cũng là tên gọi của những người phụ nữ đặc biệt.
Iha tvabhedopacārenekattaṃ.
Here, however, it is a single term by way of non-distinction.
Ở đây, trong tác phẩm này, có sự đồng nhất về ý nghĩa thông qua phép ẩn dụ không phân biệt.
Aññe panāhu ‘‘kaññāsaddoyaṃ pumunābhisambandhapubbake sampayoge nivattetī’’ti.
Others say, "This word kaññā prevents association with a man prior to sexual intercourse."
Tuy nhiên, những người khác nói rằng từ kaññā này được dùng để chỉ sự chấm dứt của mối quan hệ trước đó với người đàn ông.
Kumāra kīḷāyaṃ, curādi, kumārayatīti kumārī, a, nadādi, sakatthe ko, ṇvunā vā siddho.
Kumāra is in the sense of playing, belonging to the curādi group. One who plays is kumārī, with the suffix 'a', belonging to the nadādi group. In its own sense, with 'ko', or perfected by 'ṇvu'.
Từ gốc kumāra (chơi đùa), thuộc nhóm curādi. Người chơi đùa (kumārayati) nên gọi là kumārī, với hậu tố a, thuộc nhóm nadādi. Trong ý nghĩa "của chính mình", với hậu tố ko. Hoặc được hình thành bằng hậu tố ṇvu.
Kamanīyateti kaññā, kana dittikantigatīsu, yo, nyassa ñattaṃ, a, ā.
One who is desired is kaññā, from kana in the sense of shining, desiring, or moving, with the suffix 'yo', 'nya' becomes 'ñña', 'a' is affixed, and 'ā' is for the feminine gender.
Người được yêu thích (kamanīyate) nên gọi là kaññā, từ gốc kana (chiếu sáng, mong muốn, đi lại), với hậu tố yo, nya biến thành ñattaṃ, với hậu tố a, và ā.
232. Sābhisekā laddhābhisekā rājitthī mahesī nāma, maha pūjāyaṃ, kammani iso, isse, tato ī, mahatiyo rājitthiyo īsati abhibhavatīti vā mahesī, īsa issariye, ī.
A queen who has received the anointing (sābhisekā) is called mahesī. Maha is in the sense of honoring, with the suffix 'iso' in the passive voice, 'i' becomes 'e', and then 'ī'. Or mahesī means one who rules (īsati abhibhavati) over other great queens (mahatiyo rājitthiyo), from īsa in the sense of sovereignty, with the suffix 'ī'.
232. Người phụ nữ hoàng tộc đã được tấn phong (sābhisekā laddhābhisekā) được gọi là mahesī. Từ gốc maha (tôn kính), với hậu tố iso trong ý nghĩa đối tượng (kammani), i biến thành e, sau đó thêm ī. Hoặc người phụ nữ vượt trội (īsati abhibhavati) các người phụ nữ hoàng tộc vĩ đại (mahatiyo rājitthiyo) nên gọi là mahesī, từ gốc īsa (cai trị), với hậu tố ī.
Mahesito aññā rājanāriyo bhoginiyo bhogayogā, ī, inī ca.
Other royal women, apart from the chief queen (mahesī), are called bhoginī (enjoying women) due to their association with material possessions (bhoga), with the suffix 'ī', and also 'inī'.
Những người phụ nữ hoàng tộc khác (aññā rājanāriyo) ngoài mahesī được gọi là bhoginiyo do sự liên kết với tài sản (bhogayogā), với hậu tố ī và inī.
Yānārī purisassa saṅketaṃ yāti, sā ‘‘dhavatthinī, abhisārikā’’ti coccate.
The woman who goes to a man's rendezvous is called "dhavatthinī" or "abhisārikā."
Người phụ nữ nào đi đến điểm hẹn (saṅketaṃ yāti) với người đàn ông (purisassa) thì được gọi là "dhavatthinī" hoặc "abhisārikā".
Dhavaṃ patiṃ atthayati icchatīti dhavatthinī, attha yācanicchāsu, inī, asatīviseso.
She desires a husband, a dhava, longing for him, hence dhavatthinī. Attha means 'to long for' or 'to desire'. The suffix inī denotes a specific type of unchaste woman.
Người mong muốn (atthayati icchati) chồng (dhavaṃ patiṃ) nên gọi là dhavatthinī, từ gốc attha (mong cầu), với hậu tố inī, là một loại phụ nữ không đoan chính.
Sara gatiyaṃ, abhisarati saṅketanti, ṇvu.
Sara means 'to go'. She goes to an appointed meeting place, hence abhisārikā. The suffix ṇvu.
Từ gốc sara (đi lại), người đi đến (abhisarati) điểm hẹn (saṅketaṃ) nên gọi là ṇvu.
233. Chakkaṃ vesiyaṃ.
233. Six terms for a vesī (courtesan).
233. Sáu từ này chỉ kỹ nữ.
Catusaṭṭhikalākusalatāya, sīlarūpādimattāya ca gaṇyate ādīyate gaṇikā, gaṇa saṅkhyāne, ṇvu.
She is counted or taken due to her skill in sixty-four arts, and for her virtue, beauty, and so on, hence gaṇikā. Gaṇa means 'to count'. The suffix ṇvu.
Do khéo léo trong sáu mươi bốn nghệ thuật (catusaṭṭhikalākusalatāya) và do có giới hạnh, sắc đẹp, v.v., nên được tính (gaṇyate) hoặc được đón nhận (ādīyate) nên gọi là gaṇikā, từ gốc gaṇa (đếm), với hậu tố ṇvu.
Veso ākappo, tenātisobhate, kammavesehi vā icchīyateti.
Vesa means 'adornment'. She is exceedingly beautiful by means of that adornment, or she is desired because of her postures and adornments.
Trang phục (ākappo) là vesa, do đó cô ấy rất lộng lẫy (atisobhate). Hoặc cô ấy được mong muốn (icchīyate) bởi hành vi và trang phục.
Atisobhane, icchatthe vā yapaccayo.
The suffix ya is used in the sense of being exceedingly beautiful, or in the sense of desiring.
Trong ý nghĩa "rất lộng lẫy" hoặc "mong muốn", hậu tố ya được thêm vào.
Vaṇṇasampannā dāsī vaṇṇadāsī, dāsimpi hi vaṇṇasampannaṃ keci sāmikā dhanalobhena gaṇikaṃ karonti.
A slave girl endowed with beauty is a vaṇṇadāsī. Some masters, out of greed for wealth, make even a beautiful slave girl a courtesan.
Người tớ gái có sắc đẹp (vaṇṇasampannā dāsī) là vaṇṇadāsī. Một số chủ nhân, vì lòng tham tiền bạc, biến người tớ gái có sắc đẹp thành kỹ nữ.
Nagaraṃ sobhetīti nagarasobhinī. Rūpena upajīvatīti rūpūpajīvinī. Atisayavesayuttatāya vesī.
She beautifies the city, hence nagarasobhinī. She lives by her beauty, hence rūpūpajīvinī. She is excessively adorned, hence vesī.
Người làm đẹp (sobheti) cho thành phố (nagaraṃ) nên gọi là nagarasobhinī. Người sống (upajīvati) bằng sắc đẹp (rūpena) nên gọi là rūpūpajīvinī. Do có trang phục (vesa) đặc biệt (atisaya) nên gọi là vesī.
237. Pajjaṃ aggisakkhipubbakatapāṇigahitāyaṃ bhariyāyaṃ, aññatra tūpacārā.
237. These verses are for a wife married by taking hands before a fire as witness, but by extension for other wives.
Câu này chỉ người vợ được cưới hỏi với lửa làm chứng, không phải là cách gọi ẩn dụ.
Dārayante yenāti dāro, dara vidāraṇe, akattari ca kārake saññāyaṃ ṇo.
By whom (the husband) is divided, hence dāro. Dara means 'to divide'. The suffix ṇo is used in a non-agentive case to denote a noun.
Dāro vì bị chia cắt. Dara (chia cắt), akattari ca kārake saññāyaṃ ṇo (hậu tố ṇo trong nghĩa không chủ ngữ và danh từ).
Jāyati putto yāyāti jāyā, jana janane, yo, janissa jā ca, ā, jayatīti vā jāyā, ji jaye, yo, jissa jā, ā, jāyā.
From whom a son is born, hence jāyā. Jana means 'to be born'. The suffix yo. Jani becomes jā. The suffix ā. Or, she conquers, hence jāyā. Ji means 'to conquer'. The suffix yo. Ji becomes jā. The suffix ā, hence jāyā.
Jāyā vì sinh con. Jana (sinh ra), yo (hậu tố), janissa jā ca (và ja cho jani), ā (hậu tố). Hoặc jāyā vì chiến thắng. Ji (chiến thắng), yo (hậu tố), jissa jā (và ja cho ji), ā (hậu tố), jāyā.
Kala saṅkhyāne, atto.
Kala means 'to count'. The suffix atto.
Kala (đếm), atto (hậu tố).
Gharaṃ netīti gharaṇī, ṇattaṃ.
She leads the household, hence gharaṇī. The suffix ṇa.
Ghāraṇī vì quản lý gia đình. Ṇattaṃ (sự biến đổi thành ṇa).
Bharitabbato bhariyā, bhara bharaṇe, yo.
She is to be supported, hence bhariyā. Bhara means 'to support'. The suffix yo.
Bhariyā vì được nuôi dưỡng. Bhara (nuôi dưỡng), yo (hậu tố).
Piyāyitabbato piyā,pī tappanakantīsu, yo.
She is to be loved, hence piyā. Pī means 'to satisfy' or 'to love'. The suffix yo.
Piyā vì được yêu thương. Pī (làm hài lòng, yêu thích), yo (hậu tố).
Pajaṃ puttaṃ pāletīti pajāpati, pā pālane,ti, āttaṃ, rassattañca.
She protects the offspring, the son, hence pajāpati. Pā means 'to protect'. The suffix ti. The suffix ā and also the shortening of the vowel.
Pajāpati vì bảo vệ con cái. Pā (bảo vệ), ti (hậu tố), āttaṃ (sự biến đổi thành ā), rassattañca (và rút ngắn).
Dvinnaṃ pūraṇī dutiyā. Paṭhamo bhattā, bhariyā dutiyā.
The completer of two (the husband and wife) is the dutiyā. The husband is the first, the wife is the second.
Dutiyā là người hoàn thành cho cả hai. Người chồng là người thứ nhất, người vợ là người thứ hai.
Sāmikassa pāde paricaratīti pādaparicārikā, ṇvu.
She serves at the feet of her master, hence pādaparicārikā. The suffix ṇvu.
Pādaparicārikā vì hầu hạ dưới chân chồng. Ṇvu (hậu tố).
Patinī, pāṇigahitā, sahadhamminītipi tassāyeva nāmāni.
Patinī, pāṇigahitā, and sahadhamminī are also her names.
Patinī, pāṇigahitā, sahadhamminī cũng là những tên gọi của nàng.
240-241. Sattakaṃ bhattari.
240-241. Seven terms for a husband.
Bảy từ này chỉ người chồng.
Dhū kampane, santāsaṃ dhunotīti dhavo, a.
Dhū means 'to shake'. He shakes off fear, hence dhavo. The suffix a.
Dhū (rung động), dhavo vì xua tan nỗi sợ hãi. A (hậu tố).
Saṃ etassatthīti sāmiko, āmipaccayo, sakatthe ko, ipaccayo vā, niggahītassa mo, assa ca dīgho, sāmiko.
He has property, hence sāmiko. The suffix āmi. The suffix ko is in the sense of 'one's own'. Or, the suffix i. The niggahīta becomes mo. The a becomes long. Hence sāmiko.
Sāmiko vì có tài sản. Āmi (hậu tố), sakatthe ko (hậu tố ko trong nghĩa tự thân). Hoặc i (hậu tố), niggahītassa mo (biến đổi niggahīta thành m), assa ca dīgho (và kéo dài a), sāmiko.
Bhara bharaṇe, bharatīti bhattā, ritu.
Bhara means 'to support'. He supports, hence bhattā. The suffix ritu.
Bhara (nuôi dưỡng), bhattā vì nuôi dưỡng. Ritu (hậu tố).
Kamu icchāyaṃ, to, ‘‘pakkamādīhi nto cā’’ti ntattaṃ.
Kamu means 'to desire'. The suffix to. By the rule "Pakkamādīhi anto cā", the suffix nta.
Kamu (mong muốn), to (hậu tố). Ntattaṃ (biến đổi thành nta) theo quy tắc “pakkamādīhi nto cā”.
Pā rakkhaṇe, ati, pati.
Pā means 'to protect'. The suffix ati. Hence pati.
Pā (bảo vệ), ati (hậu tố), pati.
Vara icchāyaṃ, a, varo.
Vara means 'to desire'. The suffix a. Hence varo.
Vara (mong muốn), a (hậu tố), varo.
Pī tappanakantīsu, yo.
Pī means 'to satisfy' or 'to love'. The suffix yo.
Pī (làm hài lòng, yêu thích), yo (hậu tố).
Sattakaṃ putte.
Seven terms for a son.
Bảy từ này chỉ người con trai.
Narake na patantyanena jātenāti apaccaṃ, pata gatiyaṃ, yo, tyassa co, na patati na vicchindati vaṃso etenāti vā apaccaṃ, putte, dhītari ca niccanapuṃsakoyaṃ.
By him, when born, they (parents) do not fall into hell, hence apaccaṃ. Pata means 'to go'. The suffix yo. The tya becomes co. Or, by him the lineage does not fall or is not cut off, hence apaccaṃ. This word is always neuter when referring to a son or daughter.
Apaccaṃ vì cha mẹ không rơi vào địa ngục nhờ người con này. Pata (đi), yo (hậu tố), tyassa co (biến đổi tya thành ca). Hoặc apaccaṃ vì dòng dõi không bị cắt đứt bởi người con này. Từ này luôn ở giống trung tính cho cả con trai và con gái.
Pū pavane.
Pū means 'to purify'.
Pū (thanh lọc).
Punāti pitaro tenāti putto. ‘‘Chadādīhi tatraṇa’’ti to.
By him, he purifies his parents, hence putto. The suffix to from the rule "Chadādīhi tatraṇa".
Putto vì thanh lọc cha mẹ. To (hậu tố) theo quy tắc “chadādīhi tatraṇa”.
Pūretīti vā putto. Attato jāto atrajo, ‘‘attajo’’tipi pāṭho.
Or, he fills (completes), hence putto. He who is born from oneself is attajo. The reading " attajo" is also found.
Hoặc putto vì làm cho đầy đủ. Attajo vì sinh ra từ chính mình. Cũng có bản đọc là attajo.
Suyateti suto.
He flows (grows), hence suto.
Suto vì được sinh ra.
Su abhisave, suṇātīti vā suto, to, su savane.
Su means 'to flow out'. Or, he hears, hence suto. The suffix to. Su means 'to hear'.
Su (sinh ra), suto vì lắng nghe. To (hậu tố). Su (nghe).
Tanumhā jāto tanujo, tanayo ca, yo, tanoti mudanti vā tanayo, ayo.
Born from the body, he is tanuja; or he is tanaya because he extends joy. From ayo (suffix).
Tanujo vì sinh ra từ thân thể. Tanayo cũng vậy. Yo (hậu tố). Hoặc tanayo vì làm cho vui mừng. Ayo (hậu tố).
Sūyateti sūnu, kammani nu, sū pasave.
He is sūnu because he is born; nu (suffix) in the sense of action, from the root sū (to produce).
Sūnu vì được sinh ra. Kammani nu (hậu tố nu trong nghĩa hành động). Sū (sinh sản).
Puttādayo sūnupariyantā dhītari vattamānā itthiyaṃ vattanti.
Words like putta, up to sūnu, when referring to a daughter, are used in the feminine gender.
Các từ puttā và các từ khác cho đến sūnu khi được dùng cho con gái thì ở giống cái.
Duhitā, dhītā ca sadā nāriyameva.
Duhitā and dhītā are always in the feminine gender.
Duhitā và dhītā luôn ở giống cái.
Duha papūraṇe, rātu, ottābhāvo, ikārāgamo ca.
From Duha (to milk/press), with the rātu (suffix), absence of o (form), and insertion of i.
Duha (vắt sữa), rātu (hậu tố), ottābhāvo (không có o), ikārāgamo ca (và thêm i).
Dhā dhāraṇe, rātu, āssī.
From Dhā (to hold/support), with the rātu (suffix), the ā becomes i.
Dhā (mang), rātu (hậu tố), āssī (biến đổi ā thành ī).
Puttādayo ca te sāmaññeneva kuṇḍagolakādīnaṃ vācakā.
And terms like putta are generally used as generic appellations for those like kuṇḍagolaka (sons born of illicit unions).
Các từ puttā và các từ khác chỉ chung cho các loại con như kuṇḍa, golaka, v.v.
Savaṇṇāyaṃ tu ūḍhāyaṃ sajāto sayaṃ janito suto oraso nāma.
However, a son born of oneself, self-generated, from a lawfully wedded wife of the same caste, is called an orasa.
Tuy nhiên, đối với người vợ cùng đẳng cấp, người con trai do chính mình sinh ra được gọi là orasa.
Sajātasaddena kuṇḍakagolakakhattādibyavacchedo.
By the term sajāta, it excludes kuṇḍaka, golaka, khattā, and others.
Từ sajāta loại trừ các loại con như kuṇḍaka, golaka, khatta, v.v.
Jīvati bhattari jārajo suto kuṇḍākhyo.
A son born of an illicit affair while the husband is alive is called kuṇḍa.
Người con trai do người tình sinh ra khi chồng còn sống được gọi là kuṇḍa.
Mate bhattari jārajo golakākhyo.
A son born of an illicit affair after the husband has died is called golaka.
Người con trai do người tình sinh ra khi chồng đã chết được gọi là golaka.
Ariyāsuddajo suto khattā nāma* .
A son born from an ariyā mother and a sudda father is called khattā.
Người con trai do người mẹ quý tộc và người cha thấp kém sinh ra được gọi là khattā.
Ādinā māgadhādīnaṃ gahaṇaṃ.
By the term ādi, māgadha and others are included.
Từ ādi (v.v.) bao gồm các loại con như māgadha, v.v.
Vuttañhi –
It is said:
Như đã nói:
Tikaṃ napuṃsake.
The group of three (terms) is in the neuter gender.
Ba từ ở giống trung.
Vigato rāgassavo yasmā vassavaro.
He from whom the outflows of defilements (rāgassava) have departed is vassavaro.
Vì lậu hoặc (āsava) của tham ái (rāga) đã chấm dứt, nên là vassavara.
Su savane, aro.
From su (to flow), with aro (suffix).
Su trong nghĩa chảy, aro.
Paṇa byavahāre, ḍo, paḍi liṅgavekalye vā, bhūvādi.
From paṇa (to exchange/trade), with ḍo (suffix), or from paḍi (to be deficient) in the sense of gender deficiency, bhūvādi (root group).
Paṇa trong nghĩa giao dịch, ḍo, hoặc paḍi trong nghĩa khiếm khuyết giới tính, thuộc nhóm bhūvādi.
Na itthī na pumā napuṃsakaṃ, niruttinayena itthipumānaṃ puṃsakabhāvo, nassa ca pakati.
That which is neither female nor male is napuṃsakaṃ; by the rule of nirutti, the state of neither female nor male, and the retention of na (prefix).
Không phải nữ, không phải nam là napuṃsakaṃ (vô tính). Theo ngữ nguyên học, đó là trạng thái puṃsaka của nữ và nam, và trạng thái tự nhiên của na.
Tatiyāpakati, saṇḍo, kalībantipi tassa nāmāni.
The third gender, saṇḍo, and kalība are also its names.
Tatiyāpakati, saṇḍa, kalība cũng là những tên gọi của nó.
Tatiyā pakati tatiyappakāro, samajātike itthipurise apekkhitvā tatiyattaṃ pakārassa.
The third gender is the third kind, referring to a third state when considering male and female of the same species.
Tatiyā pakati là loại thứ ba, là loại thứ ba khi xét đến nam và nữ cùng loại.
Paṭhamā hi pakati itthī, dutiyā pakati puriso, itarapakati tatiyā pakati.
For the first kind is female, the second kind is male, and the other kind is the third kind.
Loại thứ nhất là nữ, loại thứ hai là nam, loại khác là loại thứ ba.
Mātāpitū te dve janā pitaro vuccante.
Those two persons, mother and father, are called pitaro (parents).
Cha và mẹ, hai người đó được gọi là pitaro (cha mẹ).
Ubhinnampi janakabyappadesaniyatattā abhedavacanicchāyaṃ pituttamattheva.
Because both are equally designated as originators, in the desire for a non-differentiated term, it is simply pitutta (parenthood).
Vì cả hai đều được xác định là người sinh ra, nên khi muốn diễn đạt không phân biệt, chỉ dùng nghĩa cha.
Nanvabhedā jāti, tassā cobhayatra sattādekattaṃ, na ca jātiyā liṅgasaṅkhyā bhavanti, adabbattā bahuvacanaṃ na siyāti?
"Is it not the case that genus (jāti) is non-differentiated, and its existence is common to both? And genus does not have gender or number, so the plural form should not occur, should it not?"
Chẳng phải rằng chủng loại (jāti) là không phân biệt, và sự hiện diện của nó ở cả hai là một và giống nhau, và vì chủng loại không có giới tính và số lượng, và vì nó không phải là vật chất, nên không nên có số nhiều sao?
Nesa doso, na hi jātipadatthikassa na dabbaṃ, dabbapadatthikassa vā na jātīti.
"This is not a fault. It is not that for one who holds that words refer to genus (jātipadatthika), substance is not referred to, or for one who holds that words refer to substance (dabbapadatthika), genus is not referred to."
Đó không phải là lỗi. Không phải là đối với người coi chủng loại là ý nghĩa của từ thì không có vật chất, hoặc đối với người coi vật chất là ý nghĩa của từ thì không có chủng loại.
Kintubhayesaṃpyubhayapadattho ihātthaviseso.
However, here the specific meaning is the meaning of both terms for both (genus and substance).
Mà là đối với cả hai, ý nghĩa của cả hai từ ở đây là một ý nghĩa đặc biệt.
Jātipadatthikassa jāti padhānabhūtā dabbaṃ guṇabhūtaṃ, dabbapadatthikassa tu vipariyayo, tatra jātivacanicchāyaṃ dabbe viya liṅgasaṅkhyā vattabbā, tassa ca bahuttā bahuvacanaṃ.
For one who takes genus as the meaning of the word, genus is primary and substance is secondary; but for one who takes substance as the meaning, the reverse applies. In that case, when wishing to express genus, gender and number should be stated as in substance, and due to its plurality, the plural number is used.
Đối với người coi chủng loại là ý nghĩa của từ, chủng loại là chính yếu, vật chất là phụ; nhưng đối với người coi vật chất là ý nghĩa của từ, thì ngược lại. Trong trường hợp muốn diễn đạt chủng loại, giới tính và số lượng phải được nói như đối với vật chất, và vì nó là số nhiều, nên dùng số nhiều.
Pubbe viyābhedavacanicchāyaṃ putto ca dhītā ca puttā vuccante, jaññattañhi puttabyapadesaniyataṃ dhītaripyatthi, vipariyaye tu na bhavatyanabhidhānato.
As before, when there is an intention to express non-distinction, a son (putto) and a daughter (dhītā) are called ‘sons’ (puttā), for the quality of being born, which is inherent in the designation of a son, also exists in a daughter. But in the reverse case (when using ‘daughter’ for both), it does not occur due to non-declaration.
Như trước đây, khi muốn diễn đạt không phân biệt, con trai và con gái được gọi là puttā (con cái), vì tính chất được sinh ra, được xác định là con trai, cũng có ở con gái; nhưng trong trường hợp ngược lại, không có vì không được diễn đạt.
Bhedavacanicchāyaṃ puttadhītaroti bhavati.
When there is an intention to express distinction, it becomes puttadhītaro (sons and daughters).
Khi muốn diễn đạt phân biệt, thì là puttadhītaro.
250. Sassu ca sasuro ca sasurāti vuccante.
250. A mother-in-law (sassu) and a father-in-law (sasuro) are called sasurā (fathers-in-law).
250. Mẹ chồng (sassu) và cha chồng (sasura) được gọi là sasurā.
Tadapaccohanasambandhinibandhanā hi byappadeso sassuyampi ṭhito.
For the designation based on the relationship with their offspring (son-in-law/daughter-in-law) also applies to the mother-in-law.
Sự diễn đạt này, dựa trên mối quan hệ với con dâu/con rể, cũng áp dụng cho mẹ chồng.
Bhedavacanicchāyaṃ tu pubbe viya paccatthaṃ saddaniveso.
However, when there is an intention to express distinction, as before, words are assigned to each individually.
Tuy nhiên, khi muốn diễn đạt phân biệt, thì mỗi từ được dùng riêng lẻ như trước.
Bhātā ca bhaginī ca bhātaro vuccante.
A brother (bhātā) and a sister (bhaginī) are called bhātaro (brothers).
Anh trai (bhātā) và em gái (bhaginī) được gọi là bhātaro (anh chị em).
Ekagabbhositattaṃ bhātubyappadesaniyataṃ bhaginiyaṃpyatthi.
The quality of being born from the same womb, which is inherent in the designation of a brother, also exists in a sister.
Việc cùng ở trong một bào thai, được xác định là anh trai, cũng có ở em gái.
Tato ekagabbhositattassābhedavacanicchāyaṃ ubho bhātaro vuccante.
Therefore, when there is an intention to express the non-distinction of being born from the same womb, both are called bhātaro (brothers).
Do đó, khi không có ý định phân biệt về việc cùng ở trong một bào thai, cả hai (anh/chị em) được gọi là bhātaro (anh em).
Ettha ca sabbatrāpi virūpekaseso daṭṭhabbo.
And here, everywhere, the irregular ekasesa (retention of one term) should be understood.
Và ở đây, trong tất cả các trường hợp, cần phải hiểu là virūpekasesa (ekasesa dị hình).
Duvidho hi ekaseso sarūpāsarūpavasena.
Ekasesa is indeed twofold, according to whether it is identical in form (sarūpa) or not identical in form (asarūpa).
Thật vậy, ekasesa (phép còn lại một) có hai loại: theo cách sarūpa (đồng hình) và asarūpa (dị hình).
Tatra sarūpekasese bahuvacanameva, itaratra pana dvivacanaṃ, yathā puriso ca puriso ca purisā, nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpaṃ, mātā ca pitā ca pitaroti.
In the sarūpa ekasesa, only the plural is used, whereas in the other (asarūpa ekasesa), the dual is used, for example: a man and a man are men (puriso ca puriso ca purisā); name and form and name-form (nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpaṃ); a mother and a father are parents (mātā ca pitā ca pitaro).
Trong đó, đối với sarūpekasesa thì chỉ có số nhiều, còn đối với loại khác thì là số đôi, ví dụ: puriso ca puriso ca purisā (người nam và người nam là những người nam), nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpaṃ (danh và sắc và danh sắc là danh sắc), mātā ca pitā ca pitaroti (mẹ và cha là cha mẹ).
Bālyayobbanavuḍḍhattāni tīṇi vayāni.
Childhood, youth, and old age are the three stages of life.
Ba tuổi là bālya (tuổi thơ ấu), yobbana (tuổi thanh xuân) và vuḍḍha (tuổi già).
Tatra tikaṃ bālye.
Among these, three terms refer to childhood.
Trong đó, ba (từ) thuộc về bālya (tuổi thơ ấu).
Dvayaṃ yobbane.
Two terms refer to youth.
Hai (từ) thuộc về yobbana (tuổi thanh xuân).
Bālassa bhāvo bālattaṃ, ttaṃ.
The state of being a child is bālattaṃ (formed with ttaṃ suffix).
Trạng thái của người trẻ con là bālattaṃ, với hậu tố ttaṃ.
Tāpaccaye bālatā. Ṇyamhi bālyaṃ, atha vā bala pāṇane, balanti assasitapassasitamattena paṇantīti bālā, balyante saṃvarīyanteti vā bālā, bala saṃvaraṇe.
With the tā suffix, it is bālatā. With ṇya, it is bālyaṃ. Or else, the root bala means 'to breathe'; they breathe (live) merely by exhaling and inhaling, hence bālā (children); or they are protected, hence bālā, from the root bala 'to protect'.
Với hậu tố tā là bālatā. Với hậu tố ṇya là bālyaṃ. Hoặc bala nghĩa là "sống", chúng sống chỉ bằng hơi thở ra vào nên gọi là bālā. Hoặc chúng được bảo vệ nên gọi là bālā, bala nghĩa là "bảo vệ".
Tesaṃ bhāvo bālattādi.
The state of being these (children) is bālattādi.
Trạng thái của chúng là bālattā vân vân.
Yuvassa bhāvo yobbaññaṃ, yobbanañca, bhāve ṇyo, ṇo ca, atha vā yu missane, yu, ussa uvādeso, vuddhi.
The state of being young is yobbaññaṃ, and yobbana (both formed with ṇya and ṇa suffixes for state of being). Or else, yu means 'to mix'; from yu, u becomes uvā, and there is lengthening (vuddhi).
Trạng thái của người trẻ là yobbaññaṃ, và cũng là yobbana, với hậu tố ṇya và ṇo trong nghĩa trạng thái. Hoặc yu nghĩa là "hòa hợp", u biến thành uvā, tăng cường (vṛddhi).
Tesaṃ bhāvo yobbaññādi.
The state of being these (young people) is yobbaññādi.
Trạng thái của chúng là yobbaññā vân vân.
Bālyayobbanavuḍḍhattāni pubbe vuttāni.
Childhood, youth, and old age were mentioned previously.
Các giai đoạn bālya (thơ ấu), yobbana (thanh xuân) và vuḍḍha (già) đã được nói đến trước đó.
Idāni tabbatināmānyāha.
Now he states the names of those who possess them.
Bây giờ nói về các danh từ chỉ người có những giai đoạn đó.
Tatra addhaṃ chāpasāmaññe.
Among these, a half stanza refers to a general youngling.
Trong đó, một nửa (câu) là cho ý nghĩa chung của đứa trẻ.
Putha, patha vitthāre, uko, puthuko, pala gamane, ṇvu, assittaṃ, dvittañca, pillako.
Putha, patha means 'to spread'; with uka, it is puthuko. Pala means 'to go'; with ṇvu, and a becomes i, and duplication, it is pillako.
Putha, patha nghĩa là "lan rộng", uka, puthuko, pala nghĩa là "đi", ṇvu, i được thêm vào, và lặp đôi, pillako.
Chupa samphasse, ussāttaṃ, chāpo.
Chupa means 'to touch'; u becomes ā, it is chāpo.
Chupa nghĩa là "chạm", u biến thành ā, chāpo.
Kumāra kīḷāyaṃ, kumāro.
Kumāra means 'to play'; it is kumāro.
Kumāra nghĩa là "chơi đùa", kumāro.
Bala pāṇane, ṇo, bālo, pū pavane, to, sakatthe ko, potako, itthiyaṃ potakī. Poto, sāvo, sāvako, abbhako, ḍimbho, susuko, susuiccādīnipi chāpasāmaññatthāni.
Bala means 'to breathe'; with ṇa, it is bālo. Pū means 'to purify'; with ta, and ka in its own sense, it is potako; in feminine, potakī. Poto, sāvo, sāvako, abbhako, ḍimbho, susuko, susu, etc., also mean a youngling in general.
Bala nghĩa là "sống", ṇo, bālo, pū nghĩa là "thanh lọc", to, ko mang ý nghĩa tự thân, potako, ở giống cái là potakī. Poto, sāvo, sāvako, abbhako, ḍimbho, susuko, susu v.v. cũng là những từ có nghĩa chung là đứa trẻ.
Tara taraṇe, uṇo.
Tara means 'to cross'; uṇa suffix.
Tara nghĩa là "vượt qua", uṇo.
Vayasi yobbane tiṭṭhatīti vayaṭṭho, to, ‘‘vayo bālyādi pakkhī ca, yobbanañca vayo kvacī’’ti* ruddo, daha bhasmīkaraṇe, aro, yu missane, a, uvādeso, sissākāro.
One who stands in the age of youth is vayaṭṭho (formed with ta suffix). "Vayo (age) also refers to childhood, etc., and a bird; sometimes vayo means youth." Rudda (a grammatical text). Daha means 'to burn to ashes'; with ara suffix. Yu means 'to mix'; with a suffix, u becomes uvā, and lengthening. The si suffix becomes ākāra.
Người ở tuổi thanh xuân thì gọi là vayaṭṭho, to, "tuổi tác là thơ ấu và chim chóc, đôi khi tuổi thanh xuân cũng là tuổi tác"* ruddo, daha nghĩa là "đốt thành tro", aro, yu nghĩa là "hòa hợp", a, u biến thành uvā, si biến thành ākāro.
Sasa plutagatimhi, u, assuttaṃ, susu, taruṇassa vā pāṭipadikassa susvādeso.
Sasa means 'to move lightly'; with u suffix, a becomes u, hence susu. Or susu is an alternative form (substitute) for the stem taruṇa.
Sasa nghĩa là "đi nhanh", u, a biến thành u, susu, hoặc taruṇa (người trẻ) biến thành susvā.
Manuno apaccaṃ mānavo, vaṇṇavikāro, nassa ṇattaṃ, māṇavo. Kucchāyaṃ kapaccayo, māṇavakoti siddhaṃ.
The offspring of Manu is māṇavo (a youth); a change of vowel, and na becomes ṇa. With the ka suffix in the sense of 'contemptible', māṇavako is formed.
Hậu duệ của Manu là māṇavo, có sự biến đổi âm, na biến thành ṇa, māṇavo. Với hậu tố ka trong nghĩa "đáng khinh", māṇavako là đúng.
Vuttañca –
And it is said:
Và đã được nói –
254-255. Dvipādena vuḍḍhassa nāmāni.
254-255. Names for an elder (vuḍḍha) by a compound of two words (dvipādena).
254-255. Các tên gọi của người già được chỉ ra bằng hai dòng.
Āyumahattaṃ lātīti mahallako, ṇvu, dvittaṃ.
One who takes (has) great age is mahallako; formed with ṇvu suffix and duplication.
Người đạt đến tuổi thọ cao thì gọi là mahallako, ṇvu, và lặp đôi.
Vaḍḍha vaḍḍhane, kattari to, tassa ḍho, ḍḍhassa ḍo, assuttaṃ, dhā gatinivattiyaṃ, iro, dhassa thattaṃ, issa ettaṃ.
Vaḍḍha means 'to grow'; with ta suffix in the active voice, ta becomes ḍha, ḍḍha becomes ḍa, and a becomes u. Dhā means 'to go or to stop'; with ira suffix, dha becomes tha, and i becomes e.
Vaḍḍha nghĩa là "lớn lên", to ở chủ cách, ta biến thành ḍho, ḍḍha biến thành ḍo, a biến thành u, dhā nghĩa là "đi lại và dừng lại", iro, dha biến thành tha, i biến thành e.
Jara vayohānimhi, kattari to, tassa innādeso, dhātvantalopo, ṇattañca, jiṇṇo, sakatthe kamhi jiṇṇako. Pakataṃ vayo yobbanamassāti pavayotipi vuḍḍhassa nāmaṃ.
Jara means 'to decline in age'; with ta suffix in the active voice, ta becomes iṇṇa, elision of the root-final, and ṇa also appears, hence jiṇṇo. With ka suffix in its own sense, it is jiṇṇako. One whose natural age is youth (yobbana) is also called pavayo, which is a name for an elder.
Jara nghĩa là "suy giảm tuổi tác", to ở chủ cách, ta biến thành innādeso, gốc từ bị lược bỏ, và ṇa được thêm vào, jiṇṇo, với ka mang ý nghĩa tự thân là jiṇṇako. Người có tuổi thanh xuân đã qua thì tên gọi của người già cũng là pavayo.
Pajjaddhaṃ kese.
A half stanza refers to hair.
Một nửa (câu) cho tóc.
Ke matthake seti tiṭṭhatīti keso. Sattamiyālopo, kati chedane, alo, assuttaṃ.
It sits or stays (seti tiṭṭhati) on the head (ke matthake), hence keso. Elision of the locative case. Kati means 'to cut'; with ala suffix, a becomes u.
Cái gì nằm trên đầu thì gọi là keso. Hậu tố sattamī bị lược bỏ, kati nghĩa là "cắt", alo, a biến thành u.
Vala saṃvaraṇe, kammani ṇapaccayo, vālo. Uttamaṅge sīse ruhatīti uttamaṅgaruho. Muddhani jāyatīti muddhajo. Vālo ca uttamaṅgaruho ca muddhajo ceti itarītarayogadvando.
Vala is from saṃvaraṇe (covering), with the suffix ṇa in the sense of action, thus vālo. It grows on the head, the chief limb (uttamaṅge sīse ruhati), thus uttamaṅgaruho. It arises on the crown (muddhani jāyati), thus muddhajo. Vālo, uttamaṅgaruho, and muddhajo form an itarītarayogadvanda compound.
Vala nghĩa là "bảo vệ", hậu tố ṇa ở cách hành động, vālo. Cái gì mọc trên đầu, bộ phận cao nhất thì gọi là uttamaṅgaruho. Cái gì sinh ra trên đỉnh đầu thì gọi là muddhajo. Vālo và uttamaṅgaruho và muddhajo là dvandva (ghép đôi) theo kiểu itarītarayoga.
Cikuro, kacotipyatra.
Cikuro and kaco are also used here.
Cikuro, kaco cũng ở đây.
Ci cayane, kura sadde, anekatthattā chedane.
Ci (to collect), kura (to sound), and because it has many meanings, also chedane (to cut).
Ci nghĩa là "tập hợp", kura nghĩa là "âm thanh", vì có nhiều nghĩa nên cũng là "cắt".
Vaḍḍhamāno cikarīyateti cikuro, kaca bandhane, a.
As it grows, it is cut (vaḍḍhamāno cikarīyati), thus cikuro. Kaca from bandhane (binding), with suffix a.
Cái gì đang mọc được cắt tỉa thì gọi là cikuro, kaca nghĩa là "buộc", a.
259. Tikaṃ lome.
259. These three refer to hair.
259. Ba từ chỉ lông.
Lū chedane, vaḍḍhamānaṃ lūyateti lomaṃ, mo.
Lū from chedane (to cut); when growing, it is cut (vaḍḍhamānaṃ lūyati), thus lomaṃ, with suffix mo.
Lū trong nghĩa cắt, cái đang mọc được cắt nên là lomaṃ, mo.
Tanumhi ruhatīti tanuruhaṃ, a.
It grows on the body (tanumhi ruhati), thus tanuruhaṃ, with suffix a.
Mọc trên thân nên là tanuruhaṃ, a.
Ruha janane, rūha pātubhāve vā, mo, halopo, ottañca, lū chedane vā, mo, lassa rattaṃ, romaṃ. Akkhimhi jātaṃ lomaṃ pamhaṃ, pakhumañcoccate.
Ruha from janane (to produce), or rūha from pātubhāve (to manifest), with suffix mo, and deletion of ha, and o vowel mutation, thus romaṃ. Or lū from chedane, with mo, and la becomes ra, thus romaṃ. Hair growing on the eye is called pamhaṃ and pakhumaṃ.
Ruha trong nghĩa sinh ra, hoặc rūha trong nghĩa xuất hiện, mo, ha bị lược bỏ, và ottañca, hoặc lū trong nghĩa cắt, mo, lassa thành rattaṃ, romaṃ. Lông mọc ở mắt được gọi là pamhaṃ và pakhumaṃ.
Paminoti tenāti pamhaṃ, papubbo mā parimāṇe, hapaccayo.
It is measured by it (paminoti tena), thus pamhaṃ, from pa prefixed to mā (to measure), with suffix ha.
Đo bằng cái đó nên là pamhaṃ, mā với tiền tố pa trong nghĩa đo lường, hậu tố ha.
Akkhino pakkhadvaye jātaṃ pakhumaṃ, umo, kalopo ca.
Pakhumaṃ refers to what grows on both sides of the eye (akkhino pakkhadvaye jātaṃ), with suffix umo and deletion of ka.
Mọc ở hai bên mắt là pakhumaṃ, umo, và ka bị lược bỏ.
Chakkaṃ mukhavivare, kavayo pana tadupalakkhitepi samudāye yujjante.
These six refer to the mouth cavity, but poets also use them for the entire face by implication.
Sáu từ chỉ khoang miệng ( mukhavivara), nhưng các nhà thơ cũng dùng nó để chỉ toàn bộ khuôn mặt.
Vada viyattiyaṃ vācāyaṃ, karaṇe yu.
Vada from viyattiyaṃ vācāyaṃ (to express speech), with suffix yu for the instrument.
Vada trong nghĩa nói rõ ràng, yu trong nghĩa công cụ.
Mu bandhane, kho, ottābhāvo nipātanā, mukhaṃ.
Mu from bandhane (to bind), with suffix kho. The absence of o vowel mutation is irregular, thus mukhaṃ.
Mu trong nghĩa buộc, kho, sự thiếu vắng ottā là do quy tắc, mukhaṃ.
Sabbadharakate pana khaññateti dhātunā mukhanti nipātitaṃ, khanu avadāraṇe.
In the work Sabbadharakata, however, mukha is derived from the root khaññate (to divide, split) because it is divided, thus mukhaṃ. Khanu from avadāraṇe (to tear asunder).
Tuy nhiên, trong Sabbadharakata, từ mukhaṃ được suy ra từ gốc khaññati, khanu trong nghĩa phân chia.
Tuḍi toḍane, a.
Tuḍi from toḍane (to break), with suffix a.
Tuḍi trong nghĩa phá vỡ, a.
Tanu vitthāre vā, ḍo, assuttaṃ.
Or tanu from vitthāre (to extend), with suffix ḍo, and a becomes u.
Hoặc tanu trong nghĩa mở rộng, ḍo, assuttaṃ.
Vadati tenāti vattaṃ, to, vuccate anenāti vā vattaṃ.
One speaks with it (vadati tena), thus vattaṃ, with suffix to, or it is spoken with it (vuccate anena), thus vattaṃ.
Nói bằng cái đó nên là vattaṃ, to, hoặc được nói bằng cái đó nên là vattaṃ.
Vada viyattiyaṃ vācāyaṃ, to.
Vada from viyattiyaṃ vācāyaṃ (to express speech), with suffix to.
Vada trong nghĩa nói rõ ràng, to.
Lapa vacane, karaṇe yu.
Lapa from vacane (to speak), with suffix yu for the instrument.
Lapa trong nghĩa nói, yu trong nghĩa công cụ.
Ānanti asanti anenāti ānanaṃ, ana pāṇane, yu.
One breathes and lives with it (ānanti asanti anena), thus ānanaṃ, from ana (to breathe), with suffix yu.
Hít thở bằng cái đó nên là ānanaṃ, ana trong nghĩa hít thở, yu.
Assaṃpyatra.
Assa also applies here.
Assaṃ cũng ở đây.
Asa bhakkhane.
Asa from bhakkhane (to eat).
Asa trong nghĩa ăn.
Karaṇe so.
With suffix so for the instrument.
So trong nghĩa công cụ.
261. Aḍḍhaṃ dante.
261. These half (dozen) refer to teeth ( dante).
261. Năm từ chỉ răng ( danta).
Dvīsu ṭhānesu dvikkhattuṃ vā jāyateti dvijo. Lapane mukhe jāyatīti lapanajo.
It is born twice in two places (dvīsu ṭhānesu dvikkhattuṃ jāyati), thus dvijo. It is born in the mouth (lapane mukhe jāyati), thus lapanajo.
Sinh ra hai lần ở hai chỗ nên là dvijo. Sinh ra ở miệng ( lapana) nên là lapanajo.
Dā avakhaṇḍane, dāyati bhakkhamanenāti danto, anto, dasa adane vā, dasanti bhojjamanenāti danto, anto, dhātvantalopo.
Dā from avakhaṇḍane (to cut off); it cuts food with it (dāyati bhakkhaṃ anena), thus danto, with suffix anto. Or dasa from adane (to eat); they bite food with it (dasanti bhojjaṃ anena), thus danto, with suffix anto and deletion of the root-final consonant.
Dā trong nghĩa cắt, cắt thức ăn bằng cái này nên là danto, anto, hoặc dasa trong nghĩa cắn, cắn thức ăn bằng cái này nên là danto, anto, lược bỏ cuối gốc.
Damu damane vā, to.
Or damu from damane (to tame), with suffix to.
Hoặc damu trong nghĩa chế ngự, to.
Daṃsa daṃsane, daṃsate vilikhyate bhakkhamanenāti daṃsano, yu.
Daṃsa from daṃsane (to bite); food is bitten or scratched with it (daṃsate vilikhyate bhakkhaṃ anena), thus daṃsano, with suffix yu.
Daṃsa trong nghĩa cắn, cắn và cào thức ăn bằng cái này nên là daṃsano, yu.
Rada vilekhane, yu, radano.
Rada from vilekhane (to scratch), with suffix yu, thus radano.
Rada trong nghĩa cào, yu, radano.
A mhi rado.
With suffix a, rado.
Với a là rado.
Tikaṃ kapole.
These three refer to the cheek ( kapole).
Ba từ chỉ má ( kapola).
Gaḍi vadanekadese, a, dhātuppakriyatthañhi dhātupāṭhavacanaṃ, sabbatrāpyevaṃ.
Gaḍi means vadanekadese (a part of the mouth), with suffix a. The mentioning of roots in the Dhātupāṭha is for the purpose of explaining root formations, and it is similar in all such cases.
Gaḍi trong nghĩa một phần của miệng, a, việc nói đến gốc trong Dhātupāṭha là để chỉ cách dùng của gốc, mọi nơi đều như vậy.
Kena jalena pūriyateti kapolo, alo, kapa acchādane vā, olo, kapolo, nadādi.
It is filled with water (kena jalena pūriyati), thus kapolo, with suffix alo. Or kapa from acchādane (to cover), with suffix olo, thus kapolo, belonging to the nadi group.
Được làm đầy bằng nước ( jala) nên là kapolo, alo, hoặc kapa trong nghĩa che đậy, olo, kapolo, nadādi.
Gaṇḍī. Adharā adhobhāgo cubukaṃ nāma, cibukaṃpyatra.
Gaṇḍī. The lower part (adhobhāgo) below the lip (adharā) is called cubukaṃ; cibukaṃ also applies here.
Gaṇḍī. Phần dưới ( adhobhāgo) của môi dưới ( adharā) được gọi là cubukaṃ, cibukaṃ cũng ở đây.
Cibu olambake, ṇvu, assuttaṃ.
Cibu from olambake (to hang down), with suffix ṇvu, and a becomes u.
Cibu trong nghĩa treo lủng lẳng, ṇvu, assuttaṃ.
264. Tikaṃ khandhe.
264. Three terms for the shoulder.
264. Ba từ chỉ vai ( kandha).
Ana gatiyaṃ, so.
The root ana is in the sense of "going," with the suffix so.
Ana trong nghĩa di chuyển, so.
Bhujānaṃ siro matthakaṃ bhujasiro. Kaṃ matthakaṃ dadhātīti kandho, so eva khandho kakārassa khakārakaraṇavasena, khamati bhāranti vā khandho, khamu sahane, to, tassa dho, massa no, niggahītaṃ vā.
The head or top of the arm (bhujānaṃ siro matthakaṃ) is bhujasiro. Because it holds the head (kaṃ matthakaṃ dadhāti iti), it is a kandho, which becomes khandho by changing the ka sound to kha. Alternatively, because it endures burdens (khamati bhāraṃ iti vā), it is a khandho. The root khamu is in the sense of "enduring," with the suffix to. The ta is changed to dho, and the ma to no, or a niggahīta is inserted.
Phần đầu của cánh tay là bhujasiro. Giữ đầu nên là kandho, chính nó là khandho do việc biến đổi chữ ka thành kha, hoặc chịu đựng gánh nặng nên là khandho, khamu trong nghĩa chịu đựng, to, ta thành dho, ma thành no, hoặc niggahītaṃ.
Tassandhi tassa khandhassa majjhaṃ jattu nāma, yaṃ khandhānaṃ majjhe tiṭṭhati.
The middle of that shoulder is called jattu, which stands in the middle of the shoulders.
Trung tâm của vai đó được gọi là jattu (xương quai xanh), cái mà nằm ở giữa các vai.
Jana janane, jara vayohānimhi vā, tu, jattu, taṃ napuṃsakaṃ.
The root jana is in the sense of "generating," or alternatively, jara is in the sense of "decaying with age," with the suffix tu, forming jattu. This is a neuter noun.
Jana (sinh) trong nghĩa sinh sản, hoặc jara (già) trong nghĩa suy yếu tuổi tác, với hậu tố tu, tạo thành jattu, từ này thuộc giống trung tính.
Tā aṅguliyo pañcappabhedā, yathā – aṅguṭṭho tajjanī majjhimā anāmikā kaniṭṭhā ceti kamā siyuṃ.
Those five types of fingers are, in order: the thumb (aṅguṭṭho), forefinger (tajjanī), middle finger (majjhimā), ring finger (anāmikā), and little finger (kaniṭṭhā).
Những ngón tay đó có năm loại, theo thứ tự là: ngón cái (aṅguṭṭho), ngón trỏ (tajjanī), ngón giữa (majjhimā), ngón áp út (anāmikā), và ngón út (kaniṭṭhā).
Aṅga gamanattho, assuttaṃ, agge pure tiṭṭhatīti vā aṅguṭṭho, niggahītāgamo, assuttañca.
The root aṅga is in the sense of "going," but its derivation is unstated. Alternatively, because it stands at the forefront (agge pure tiṭṭhati iti vā), it is the aṅguṭṭho, with the insertion of a niggahīta, and its derivation is also unstated.
Aṅga (đi) có nghĩa là đi lại, từ này không được giải thích, hoặc cái gì đứng ở phía trước, đó là aṅguṭṭho, có sự thêm vào của niggahīta, và cũng không được giải thích.
Tajja hiṃsāyaṃ, tajjeti yāya, sā tajjanī, yu, nadādi.
The root tajja is in the sense of "harming." Because one threatens with it (tajjeti yāya iti), it is the tajjanī, with the suffix yu. It is a nadādi noun.
Tajja (hại) trong nghĩa gây hại, cái mà người ta dùng để đe dọa, đó là tajjanī, với hậu tố yu, thuộc nhóm nadādi.
Majjhe tiṭṭhatīti majjhimā. Natthi nāmamassāti anāmikā, sakatthe ko.
Because it stands in the middle (majjhe tiṭṭhati iti), it is the majjhimā. Because it has no name (natthi nāmamassa iti), it is the anāmikā, with the suffix ko in its own sense.
Cái gì đứng ở giữa, đó là majjhimā. Cái gì không có tên, đó là anāmikā, với hậu tố ko trong nghĩa sở hữu.
Atisayena khuddakāti kaniṭṭhā. Yuvappānaṃ kana, kaṇa vā iyiṭṭhesu.
Because it is extremely small (atisayena khuddakā iti), it is the kaniṭṭhā. For yuva and appa, kana or kaṇa is used before iyiṭṭha suffixes.
Cái gì cực kỳ nhỏ bé, đó là kaniṭṭhā. Trong trường hợp của iyiṭṭha, yuva và appa trở thành kana hoặc kaṇa.
267. Tajjanyādīhi yute aṅguṭṭhe tate pasārite sati padesādikā catasso saññā kamato siyuṃ, yathā – tajjanīyute aṅguṭṭhe tate padeso.
267. When the thumb is extended ( tate pasārite) with the forefinger (tajjanīyute), there are four terms in order, such as padeso. When the thumb is extended with the forefinger (tajjanīyute aṅguṭṭhe tate), it is called padeso.
Khi ngón cái được duỗi thẳng cùng với ngón trỏ và các ngón khác, có bốn cách gọi theo thứ tự: khi ngón cái được duỗi thẳng cùng với ngón trỏ là padeso.
Disa pekkhane.
The root disa is in the sense of "seeing."
Disa (thấy) trong nghĩa nhìn.
Majjhimayute aṅguṭṭhe tate tālo, tala patiṭṭhāyaṃ.
When the thumb is extended with the middle finger (majjhimayute aṅguṭṭhe tate), it is called tālo. The root tala is in the sense of "standing."
Khi ngón cái được duỗi thẳng cùng với ngón giữa là tālo, tala (đứng) trong nghĩa đứng vững.
Anāmikāsahite aṅguṭṭhe tate gokaṇṇo, gokaṇṇasadisattā, tappamāṇattā vā gokaṇṇo, atha vā gokaṇṇo nāma eko migaviseso, takkaṇṇasadisappamāṇattā gokaṇṇo, tālo ca gokaṇṇo ca tālagokaṇṇā. Liṅgabhedā ‘‘tālagokaṇṇavidatthī’’ti na vuttaṃ, kaniṭṭhāyute aṅguṭṭhe tate vidatthi, vitanotīti vitatthi, vitatthi eva vidatthi, tanu vitthāre,ti, tassa tho.
When the thumb is extended with the ring finger (anāmikāsahite aṅguṭṭhe tate), it is called gokaṇṇo, either because it resembles a cow's ear (gokaṇṇasadisattā) or because it is of that measure (tappamāṇattā). Alternatively, gokaṇṇo is a type of wild animal; because it is of the measure similar to its ear (takkaṇṇasadisappamāṇattā), it is a gokaṇṇo. Tālo and gokaṇṇo together are tālagokaṇṇā. Due to gender difference, it is not said "tālagokaṇṇavidatthī." When the thumb is extended with the little finger (kaniṭṭhāyute aṅguṭṭhe tate), it is a vidatthi. Because it extends (vitanoti iti), it is a vitatthi. The vitatthi itself is the vidatthi. The root tanu is in the sense of "extending," with the suffix ti. The ta is changed to tho.
Khi ngón cái được duỗi thẳng cùng với ngón áp út là gokaṇṇo, do giống tai bò, hoặc do có kích thước tương đương, đó là gokaṇṇo. Hoặc gokaṇṇo là một loại động vật đặc biệt, do có kích thước tương đương tai của nó, đó là gokaṇṇo. Tālo và gokaṇṇo là tālagokaṇṇā. Do sự khác biệt về giống, không nói là "tālagokaṇṇavidatthī". Khi ngón cái được duỗi thẳng cùng với ngón út là vidatthi, cái gì duỗi ra, đó là vitatthi, và vitatthi chính là vidatthi. Tanu (mở rộng) trong nghĩa mở rộng, với hậu tố ti, và ta được biến thành tho.
Vidatthi. ‘‘Kamā tato’’tipi pāṭho.
Vidatthi. "Kamā tato" is also a reading.
Vidatthi. Cũng có bản đọc là "kamā tato".
269. Passadvayavitthatā passadvayepi vitatā pasāritā sahakarā sapāṇayo dve bāhū byāmo nāma, byāmīyate anenāti byāmo, vipubbo yāma añche.
269. The two arms, extended and spread out on both sides ( passadvayavitthatā) and along with the hands ( sahakarā sapāṇayo), are called a byāmo. Because it is measured by this (byāmīyate anena iti), it is a byāmo. The root yāma with the prefix vi is in the sense of "stretching."
Hai cánh tay duỗi thẳng ra hai bên sườn, cùng với bàn tay, được gọi là byāmo (sải tay). Cái gì được đo bằng nó, đó là byāmo. Vi là tiền tố của yāma (kéo) trong nghĩa kéo dài.
Uddhaṃ upari tatā vitatā bhujā ca poso ca tesaṃ samuditānaṃ pamāṇasadisaṃ pamāṇaṃ yassa tasmiṃ uddhantatabhujaposappamāṇe porisasaddo vattati.
The word porisa is used for a measure similar to the combined measure of the arms (bhujā) and the body (poso) that are extended upwards ( uddhaṃ upari tatā vitatā), that is, the measure of a person (tasaṃ samuditānaṃ pamāṇasadisaṃ pamāṇaṃ yassa tasmiṃ uddhantatabhujaposappamāṇe).
Từ porisa được dùng để chỉ kích thước tương đương với tổng kích thước của hai cánh tay duỗi thẳng lên trên và thân người.
Bhujasaddena sahakarā bhujā gayhate, ekassa pamāṇasaddassa lopo, purisassa pamāṇaṃ porisaṃ.
By the word bhuja, the arm together with the hand is taken. One word pamāṇa is elided. The measure of a person (purisassa pamāṇaṃ) is a porisaṃ.
Bằng từ bhuja, cánh tay cùng với bàn tay được hiểu. Một từ pamāṇa bị lược bỏ. Kích thước của một người là porisaṃ.
Purisasaddo cettha sakarabhujapurisaṃ vadati, tīsu, yathā – porisaṃ jalaṃ, poriso hatthī, porisī yaṭṭhi.
Here, the word purisa refers to a person with his hands and arms. It is used in three genders, for example: porisaṃ jalaṃ (a fathom of water), poriso hatthī (an elephant a fathom high), porisī yaṭṭhi (a staff a fathom long).
Ở đây, từ purisa chỉ một người đàn ông với cánh tay và thân người. Từ này có ba giống, ví dụ: porisaṃ jalaṃ (nước cao bằng người), poriso hatthī (con voi cao bằng người), porisī yaṭṭhi (cây gậy cao bằng người).
270. Dvayaṃ urasi.
270. Two terms for the chest.
Hai từ này chỉ ngực.
Usa dāhe, ro, salopo, ara gatimhi vā, assukāro.
The root usa is in the sense of "burning," with the suffix ro, and the sa is dropped. Alternatively, the root ara is in the sense of "going," and the a becomes u.
Usa (đốt) trong nghĩa đốt cháy, với hậu tố ro, và sa bị lược bỏ. Hoặc ara (đi) trong nghĩa di chuyển, và a được biến thành ukāro.
Hara haraṇe, yo, rassa do. Koḷaṃ* , bhujantaraṃ, vakkhotipi uronāmāni.
Hara is in taking; with the suffix ya, ra becomes da. Koḷaṃ, bhujantaraṃ, and vakkho are also names for the chest.
Hara (mang) trong nghĩa mang vác, với hậu tố yo, và ra được biến thành do. Koḷaṃ, bhujantaraṃ, và vakkho cũng là những tên gọi của ngực.
Tikaṃ uroje.
Three terms for the breast.
Ba từ này chỉ vú.
Tanu vitthāre, tanoti icchanti thano, tassa tho, thana devasadde, thana coriye vā.
Tanu is in expanding; it expands desire, hence thano, where ta becomes tha, or thana is in the sound of a god, or thana is in stealing.
Tanu (mở rộng) trong nghĩa mở rộng, cái gì mở rộng mong muốn, đó là thano, ta được biến thành tho. Hoặc thana (sấm) trong nghĩa tiếng sấm, hoặc thana (trộm cắp) trong nghĩa trộm cắp.
Kuca saṅkocane, kuco. Payo khīraṃ dhāretīti payodharo. Kuco ca payodharo cāti dvando.
Kuca is in contracting, hence kuco. It bears payo (milk), hence payodharo. The pair is kuco ca payodharo ca.
Kuca (co lại) trong nghĩa co rút, tạo thành kuco. Cái gì chứa sữa, đó là payodharo. Kuco và payodharo là một cặp từ kép.
271. Tikaṃ tanumajjhe.
271. Three terms for the slender waist.
Ba từ này chỉ eo lưng.
Majjhe bhavo majjho.
What is in the middle is majjho.
Cái gì ở giữa là majjho.
Laga saṅge, a.
Laga is in attaching; with suffix a.
Laga (dính) trong nghĩa dính chặt, với hậu tố a.
Majjhe bhavaṃ majjhimaṃ. Catukkaṃ udare.
What is in the middle is majjhimaṃ. Four terms for the abdomen.
Ở giữa mà có, đó là majjhimaṃ (phần giữa). Bốn từ này dùng cho bụng.
Kusa akkose, chi, sassa co.
Kusa is in reviling; with suffix chi, sa becomes ca.
Kusa (có nghĩa) mắng nhiếc, với hậu tố chi, và sa được biến đổi thành co.
Gaha upādāne, ani, ī mhi gahaṇī, gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti vā gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso, tejodhātumhi pana yathābhuttāhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī.
Gaha is in taking; with suffix ani, by the ī suffix, it is gahaṇī. Or because it takes and holds the embryo, it is gahaṇī, referring to the region of the mother's womb known as the uterus. But in the context of the fire element, it is gahaṇī because it takes in and does not discard the food that has been eaten, digesting it.
Gaha (có nghĩa) nắm giữ, với hậu tố ani, và vì có ī, nên là gahaṇī. Hoặc vì nó nắm giữ và duy trì bào thai, nên là gahaṇī, tức là phần tử cung trong bụng mẹ. Hoặc vì nó nắm giữ thức ăn đã ăn và không thải bỏ, theo cách tiêu hóa của năng lượng lửa (tejodhātu), nên là gahaṇī.
U pubbo dara gamane.
Dara preceded by u, is in going.
Dara (có nghĩa) đi, với tiền tố u.
Udarati uddhaṃ gacchati vāyu yatrāti udaraṃ.
That in which the wind rises upwards is udaraṃ.
Nơi mà gió đi lên trên, nên gọi là udaraṃ (bụng).
Gu sadde, abho, dvittādi, gabbho. Picaṇḍa jaṭhara tundāpyatra.
Gu is in sounding; with suffix abho, with initial doubling, it is gabbho. Picaṇḍa, jaṭhara, and tundā are also here.
Gu (có nghĩa) kêu, với hậu tố abho, và có sự lặp đôi (dvittaṃ) v.v., nên là gabbho (bào thai, bụng). Các từ picaṇḍa, jaṭhara, tunda cũng dùng ở đây.
272. Catukkaṃ kaṭiyaṃ.
272. Four terms for the hip.
Bốn từ này dùng cho hông.
Hanadhātumhā yu, hassa dvittaṃ, hassa jo, hanassa gho ca, jaghanaṃ. Nicchayena tamatīti nitambo, tamudhātumhā bo.
From the root hana, with suffix yu, ha is doubled, ha becomes ja, and hana becomes gha, hence jaghanaṃ. Because it certainly darkens or covers, it is nitambo; from the root tamu, with suffix bo.
Từ căn hana (có nghĩa) giết, với hậu tố yu, ha được lặp đôi, ha được biến thành jo, và hana được biến thành gho, nên là jaghanaṃ (hông). Nơi mà nó chắc chắn che đậy, nên là nitambo (mông), từ căn tamu (có nghĩa) che đậy, với hậu tố bo.
Sū pasave, ṇi.
Sū is in bringing forth; with suffix ṇi.
Sū (có nghĩa) sinh sản, với hậu tố ṇi.
Kaṭa vassāvaraṇesu, kaṭyate āvarīyate vatthādīhi kaṭi, i, ete dve nāriyaṃ.
Kaṭa is in covering from rain; it is covered by clothes and so on, hence kaṭi, with suffix i. These two terms are for women.
Kaṭa (có nghĩa) che chắn, nơi được che chắn bằng vải vóc v.v., nên là kaṭi (hông), với hậu tố i. Hai từ này dùng cho phụ nữ.
Ettha ca jaghanasaddena itthikaṭiyā aggabhāgo, nitambasaddena itthikaṭiyā pacchābhāgo, sesadvayena kaṭisāmaññaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ, vuttañca ‘‘pacchā nitambo thīkaṭyā, jaghanaṃ tu puro bhave’’ti* .
Here, the term jaghana refers to the front part of a woman's hip, and the term nitamba refers to the rear part of a woman's hip. The remaining two refer to the general hip, so it should be understood. It is also said: "The buttocks are the back of a woman's hip, while the jaghana is the front."
Ở đây, từ jaghana chỉ phần phía trước của hông phụ nữ, từ nitamba chỉ phần phía sau của hông phụ nữ. Hai từ còn lại (soṇi và kaṭi) chỉ chung cho hông. Như đã nói: "Phía sau của hông phụ nữ là nitamba, còn phía trước là jaghana."
273. Liṅgantaṃ liṅgasāmaññe.
273. Liṅga (ending) for gender in general.
273. Từ kết thúc bằng liṅga dùng cho ý nghĩa chung của giới tính (liṅga).
Aṅge sarīre jāyatīti aṅgajātaṃ, aṅgasaddo sarīravācako, aṅgametassatthīti katvā.
That which is born in the body (aṅga) is aṅgajātaṃ. The word aṅga denotes the body, because it has limbs.
Sinh ra trên thân thể (aṅga), nên là aṅgajātaṃ (bộ phận sinh dục). Từ aṅga chỉ thân thể, vì nó có các bộ phận (aṅga).
Rahasi ṭhāne jātaṃ aṅgaṃ rahassaṅgaṃ, sattamiyālopo, issattaṃ, sassa dvittañca.
A limb born in a secret place is rahassaṅgaṃ, with elision of the locative case ending, the i becomes a, and sa is doubled.
Bộ phận sinh ra ở nơi kín đáo (rahasi ṭhāne), nên là rahassaṅgaṃ (bộ phận kín). Có sự bỏ ālopo của sattamī, i biến thành a, và sa được lặp đôi.
Vatthena guyhitabbanti vatthaguyhaṃ.
What is to be concealed by cloth is vatthaguyhaṃ.
Nơi được che đậy bằng vải, nên là vatthaguyhaṃ (bộ phận kín đáo).
Miha secane, karaṇe yu, mihati retomuttāni yenāti mehanaṃ.
Miha is in discharging; with suffix yu in the sense of instrument. That by which semen and urine are discharged is mehanaṃ.
Miha (có nghĩa) tưới, với hậu tố yu trong ý nghĩa công cụ. Nơi mà tinh dịch và nước tiểu được tưới ra, nên là mehanaṃ (dương vật).
Ni pubbo miha secane, to, nimittaṃ. Uttamaṅgattā varaṅgaṃ.
Miha preceded by ni, is in discharging; with suffix ta, it is nimittaṃ. Because it is the supreme limb, it is varaṅgaṃ.
Miha (có nghĩa) tưới, với tiền tố ni, và hậu tố to, nên là nimittaṃ (dương vật). Vì là bộ phận cao quý nhất, nên là varaṅgaṃ (bộ phận quý báu).
Vaja gatiyaṃ, assīkāro, paccayehi vinā jāyatīti vā bījaṃ, virahattajotako hyettha vikāro.
Vaja is in going; with ī vowel. Or that which is born without causes is bījaṃ. Here, the vi prefix indicates separation.
Vaja (có nghĩa) đi, với īkāro cho a. Hoặc vì nó sinh ra không cần nguyên nhân (paccayehi vinā), nên là bījaṃ (hạt, tinh trùng). Ở đây, vi chỉ sự thiếu vắng.
Phala nipphattiyaṃ, phalati etena puttanti phalaṃ. Liṅgati ‘‘itthī, puriso’’ti vibhāgaṃ gacchati yenāti liṅgaṃ. Liṅga gamane, līnaṃ apākaṭaṃ aṅganti vā liṅgaṃ. Etesu bījaphalasaddā aṇḍepi vattanti.
Phala is in accomplishing; that by which one produces offspring is phalaṃ. That by which one differentiates "female" or "male" is liṅgaṃ. Liṅga is in going. Or an unseen or hidden limb is liṅgaṃ. Among these, the words bīja and phala also apply to the testicle.
Phala (có nghĩa) hoàn thành. Nơi mà con cái được sinh ra, nên là phalaṃ (quả, tinh trùng). Nơi mà sự phân biệt "nữ, nam" được thực hiện, nên là liṅgaṃ (giới tính, dương vật). Liṅga (có nghĩa) đi. Hoặc là bộ phận kín đáo (līnaṃ apākaṭaṃ aṅgaṃ), nên là liṅgaṃ. Trong số này, các từ bīja và phala cũng dùng cho tinh hoàn.
Aṭṭhakaṃ vacce.
Eight terms for feces.
Tám từ này dùng cho phân.
Gūtha karīsossagge, gupa gopane vā, tho.
Gūtha is in discharging feces. Or gupa is in protecting; with suffix tho.
Gūtha (có nghĩa) thải phân, hoặc gupa (có nghĩa) bảo vệ, với hậu tố tho.
Kira vikiraṇe, īso, karīsaṃ.
Kira is in scattering; with suffix īsa, it is karīsaṃ.
Kira (có nghĩa) rải, với hậu tố īso, nên là karīsaṃ (phân).
Vara varaṇasambhattīsu, co, gūthañca karīsañca vaccañceti dvando, tāni vikappena pume vattanti, niccaṃ napuṃsake, pulliṅgattaṃ tesaṃ katthaciyeva, sabbatra napuṃsakattameva bahulantyattho.
Vara is in choosing and serving; with suffix ca. The pair gūthañca karīsañca vaccañca (feces, excrement, and waste), these optionally appear in the masculine, but always in the neuter. Their masculine gender is only in some places; in all places, the neuter gender is predominant, is the meaning.
Vara (có nghĩa) che chắn, phục vụ, với hậu tố co. Gūtha và karīsa và vacca là một cặp từ (dvando). Chúng được dùng tùy chọn trong giống đực, và luôn luôn trong giống trung. Giống đực của chúng chỉ ở một số nơi, còn giống trung là phổ biến nhất ở khắp mọi nơi.
Mala calane, a, mala dhāraṇe vā.
Mala is in moving; with suffix a. Or mala is in holding.
Mala (có nghĩa) di chuyển, với hậu tố a. Hoặc mala (có nghĩa) giữ.
Saka sattiyaṃ, sassa cho. Uccārīyate jahyateti uccāro, upubbo caradhātu cajane, ukkhipane ca vattati.
Saka is in power; sa becomes cha. That which is excreted or abandoned is uccāro. The root cara preceded by u, is in abandoning and also in throwing up.
Saka (có nghĩa) năng lực, sa biến thành cho. Nơi được thải ra, nên là uccāro (phân). Từ căn cara (có nghĩa) bỏ, nâng lên, với tiền tố u.
Miha secane, lo, vaṇṇavipariyayo, ḷattañca.
Miha is in discharging; with suffix la, with vowel change and ḷ sound.
Miha (có nghĩa) tưới, với hậu tố lo, có sự đảo ngược âm tiết (vaṇṇavipariyayo), và ḷattaṃ.
Avakarīyateti ukkāro, avassuttaṃ, kira vikkhipane.
That which is thrown down is ukkāro, with ava becoming u. Kira is in scattering.
Nơi được rải ra, nên là ukkāro (phân). Avas biến thành uttaṃ. Kira (có nghĩa) rải.
Samalaṃpyatra.
Samalaṃ is also here.
Samalaṃ cũng dùng ở đây.
Samu upasame, alo.
Samu is in calming; with suffix ala.
Samu (có nghĩa) làm dịu, với hậu tố alo.
Dvayaṃ mutte.
Two terms for urine.
Hai từ này dùng cho nước tiểu.
Su savane, savanaṃ sandanaṃ, curādi, ṇo.
Su is in flowing; flowing is oozing. From the curādi class; with suffix ṇa.
Su (có nghĩa) chảy, chảy là rỉ ra (sandanaṃ), nhóm curādi, với hậu tố ṇo.
Muca mocane, to, mutta passāve vā.
Muca is in releasing; with suffix ta. Or mutta is in urine.
Muca (có nghĩa) giải thoát, với hậu tố to. Hoặc mutta (có nghĩa) nước tiểu.
Uccate kathīyate.
It is called or spoken of.
Được nói đến, được kể đến.
Gomutte gavaṃ sambandhini mutte pūtimuttasaddo vattati.
The word pūtimutta applies to the urine related to cows.
Từ pūtimutta dùng cho nước tiểu của bò (gomutte gavaṃ sambandhini mutte).
Ajja pavattampi hi taṃ duggandhabhāvena pūtimuttantveva vuccati, yathā ‘‘pūtikāyo’’ti.
Even though it is fresh today, it is called rotten urine due to its foul smell, just as "rotten body."
Ngay cả khi nó mới được thải ra hôm nay, vì mùi hôi thối của nó, nó vẫn được gọi là nước tiểu thối (pūtimutta), giống như "thân thể thối rữa" (pūtikāyo).
Assādīnaṃ male chakaṇasaddo, saka sattiyaṃ, yu, sassa cho.
The word chakaṇa applies to the dung of horses and so on. Saka is in power; with suffix yu, sa becomes cha.
Từ chakaṇa dùng cho phân của ngựa v.v. Saka (có nghĩa) năng lực, với hậu tố yu, sa biến thành cho.
276. Nābhiyā adhobhāgo vatthi nāma, so dvīsu.
276. The lower part of the navel is called the vatthi; it is in both genders.
276. Phần dưới rốn được gọi là bàng quang (vatthi). Từ này dùng cho cả hai giống.
Vatthi muttapuṭaṃ.
Vatthi is the bladder.
Bàng quang (vatthi) là túi nước tiểu (muttapuṭaṃ).
‘‘Muttāsayapuṭo vatthi’’riti* ratanamālā. Vasati muttametthāti vatthi, vasa nivāse,ti, tassa tho, tthipaccayena vā siddhaṃ.
"The bladder is the urinary sac" is from the Ratnamālā. Urine stays here, hence vatthi; from vasa in dwelling, with suffix ti, ta becomes tha. Or it is formed by the suffix thi.
"Túi chứa nước tiểu là bàng quang (vatthi)" – theo Ratanamālā. Nơi nước tiểu cư trú, nên là vatthi. Vasa (có nghĩa) ở, với hậu tố ti, ta biến thành tho. Hoặc được thành lập bằng hậu tố tthi.
Ucchaṅgaṃ aṅkañca ime dve ubho saddā pume vattanti.
Ucchaṅga and aṅka—these two words both occur in the masculine gender.
Các từ ucchaṅga và aṅka là hai từ đều dùng trong giống đực.
Ussajjati etthāti ucchaṅgaṃ, saja saṅge, sassa cho, dvittaṃ.
It clings here, hence ucchaṅgaṃ; from sanja in clinging, sa becomes cha, and it is doubled.
Nơi mà người ta đặt vào, nên là ucchaṅgaṃ (vạt áo, lòng). Saja (có nghĩa) gắn bó, sa biến thành cho, có sự lặp đôi (dvittaṃ).
Aṅka gamanattho, a, aṅko, atha vā aṅka lakkhaṇe, a, aṅko, ‘‘ucchaṅgacihanesva’ṅko’’ti amarakose* .
Aṅka means going; with suffix a, it is aṅko. Or aṅka is in marking; with suffix a, it is aṅko. "Aṅka in the sense of lap and mark" is in the Amarakosa.
Aṅka (có nghĩa) đi, với hậu tố a, nên là aṅko (lòng). Hoặc aṅka (có nghĩa) đánh dấu, với hậu tố a, nên là aṅko. "Trong ý nghĩa vạt áo và dấu hiệu, là aṅko" – theo Amara-kosa.
279-280. Dvayaṃ sirasoṭṭhikhaṇḍe.
279-280. There are two terms for a piece of skull bone.
279-280. Hai từ này có nghĩa là mảnh xương sọ.
Samudite tu karoṭi, itthī* .
In its entirety, it is karoṭi; it is feminine.
Khi hợp lại thì là karoṭi, giống cái.
Kapu sāmatthiye, aro, kaṃ sīsaṃ pāletīti vā kapparo, rasso, lassa rattañca.
The root kapu means 'to be able'; kapparo means 'that which protects the head'; or a shortening of the vowel, and la becomes ra.
Gốc kapu có nghĩa là có khả năng, với hậu tố aro. Hoặc vì nó bảo vệ đầu (kaṃ sīsaṃ pāleti) nên gọi là kappara, a ngắn, và sự biến đổi của la thành ra.
Kaṃ pālayatīti, kammādimhi ṇo.
That which protects the head; the suffix ṇo is used when the object, etc., is first.
Vì nó bảo vệ đầu (kaṃ pālayati), với hậu tố ṇo ở đầu từ chỉ hành động.
‘‘Siroṭṭhimhi kapālo’thī, ghaṭādisakalepice’’ti ruddo* .
Ruddha says: "Kapāla is in the skull, and also in parts of pots, etc."
‘‘Kapāla có nghĩa là xương sọ, cũng như mảnh vỡ của bình gốm, v.v.’’ là lời của Rudda.
Kapālo athīti* chedo.
The cutting is "Kapālo atthīti" (meaning 'it is not feminine').
Cách cắt câu là kapālo athīti (có nghĩa là không phải giống cái).
Kapālasaddo vikappena pulliṅgo.
The word kapāla is optionally masculine.
Từ kapāla có thể là giống đực.
Kaḍi chede, aro.
The root kaḍi means 'to cut'; the suffix is aro.
Gốc kaḍi có nghĩa là cắt, với hậu tố aro.
Mahatī sirā mahāsirā, sirāti ca.
A large vein is mahāsirā; also sirā.
Mạch máu lớn là mahāsirā, và cũng là sirā.
Si bandhane, ro.
The root si means 'to bind'; the suffix is ro.
Gốc si có nghĩa là buộc, với hậu tố ro.
Tikaṃ susiravatyaṃ vāyuvahantasirāyaṃ.
There are three terms for a hollow vein that carries air.
Ba từ này có nghĩa là mạch máu rỗng mang khí.
Tividhā hi kāyasirā ekā vāyuvahā, aparā suttamivāṭṭhibandhinī, aññā āhāravāhinī antakhyā.
Indeed, there are three kinds of bodily veins: one carries air, another binds bones like a thread, and a third carries food, known as the anta (intestine).
Thật vậy, có ba loại mạch máu trong cơ thể: một loại mang khí (vāyuvahā), một loại khác nối xương như sợi chỉ (suttamivāṭṭhibandhinī), và một loại nữa mang thức ăn, được gọi là anta.
Tatra tatiyena paṭhamā, paṭhamadutiyehi dutiyā ca dīpitā, tatiyā pana parato vakkhati.
Among these, the first (air-carrying) is indicated by the third (dhamanī), and the second (bone-binding) by the first and second (nahāru and sirā). The third (food-carrying) will be spoken of later.
Trong số đó, loại thứ nhất được chỉ ra bởi từ thứ ba, và loại thứ hai bởi hai từ đầu tiên; còn loại thứ ba sẽ được nói đến sau.
Naha bandhane, aru.
The root naha means 'to bind'; the suffix is aru.
Gốc naha có nghĩa là buộc, với hậu tố aru.
Si bandhane, ro.
The root si means 'to bind'; the suffix is ro.
Gốc si có nghĩa là buộc, với hậu tố ro.
Dhama sadde, yu.
The root dhama means 'to sound'; the suffix is yu.
Gốc dhama có nghĩa là tạo âm thanh, với hậu tố yu.
Nadādi, ani vā, dhamanī.
Of the nadādi class, or alternatively, the suffix ani; dhamanī.
Thuộc nhóm nadādi, hoặc với hậu tố ani, tạo thành dhamanī.
Tikaṃ candanasuvaṇṇādyalaṅkārakatasarīrasobhāyaṃ.
There are three terms for bodily adornment made with sandalwood, gold, and other ornaments.
Ba từ này có nghĩa là vẻ đẹp cơ thể được tạo ra bởi trang sức như gỗ đàn hương, vàng, v.v.
Kapu sāmatthiye, ākappanaṃ ākappo, ṇo.
The root kapu means 'to be able'; ākappanaṃ means 'capability'; ākappo; the suffix is ṇo.
Gốc kapu có nghĩa là có khả năng. Sự tạo hình ( ākappanaṃ) là ākappo, với hậu tố ṇo.
‘‘Nepacche gehamatte ca, veso vesyāgahepi* ce’’ti* rabhaso.
Rabhaso says: "Vesa means adornment, and also merely a house, and also in the abode of prostitutes."
‘‘Vesa có nghĩa là trang phục, cũng như nhà cửa, và cả nhà của kỹ nữ’’ là lời của Rabhaso.
Vasa kantiyaṃ, visi byāpane vā, ṇo.
The root vasa means 'to shine', or alternatively, the root visi means 'to pervade'; the suffix is ṇo.
Gốc vasa có nghĩa là vẻ đẹp, hoặc gốc visi có nghĩa là lan tỏa, với hậu tố ṇo.
Nissesato pathanaṃ pakhyānaṃ nepacchaṃ, patha pakhyāne ghyaṇa.
Nepacchaṃ means 'complete proclamation' or 'declaration'; the root patha means 'to proclaim'; the suffix is ghyaṇa.
Sự biểu hiện hoàn toàn ( nissesato pathanaṃ pakhyānaṃ) là nepacchaṃ. Gốc patha có nghĩa là biểu hiện, với hậu tố ghyaṇa.
Paṭikammaṃ, pasādhanaṃpyatra.
Paṭikammaṃ and pasādhanaṃ are also used here.
Từ paṭikamma và pasādhana cũng ở đây.
Chakkaṃ hārādyābharaṇe.
There are six terms for ornaments such as necklaces.
Sáu từ này có nghĩa là trang sức như vòng cổ, v.v.
Maḍi bhūsāyaṃ, karaṇe yu.
The root maḍi means 'to adorn'; the suffix yu in the sense of 'instrument'.
Gốc maḍi có nghĩa là trang trí, với hậu tố yu trong nghĩa công cụ.
Sādha saṃsiddhiyaṃ, yu, sāṭha saṅkhāragatīsu vā, pasāṭhanaṃ, muddhajadutiyotra.
The root sādha means 'to accomplish'; the suffix yu, or alternatively, the root sāṭha means 'to prepare, to go'; pasāṭhanaṃ; here, the second cerebral consonant is used.
Gốc sādha có nghĩa là hoàn thành, với hậu tố yu. Hoặc gốc sāṭha có nghĩa là sửa soạn hoặc di chuyển, tạo thành pasāṭhanaṃ, với muddhajadutiya ở đây.
Bhūsa alaṅkāre, karaṇeyeva yu.
The root bhūsa means 'to adorn'; the suffix yu in the sense of 'instrument' only.
Gốc bhūsa có nghĩa là trang trí, với hậu tố yu trong nghĩa công cụ.
Ābhariyyate tanti ābharaṇaṃ, bhara bharaṇe, kammani yu.
That which is worn is ābharaṇaṃ; the root bhara means 'to bear'; the suffix yu in the sense of 'object'.
Cái được đeo ( ābhariyyate) là ābharaṇaṃ. Gốc bhara có nghĩa là đeo, với hậu tố yu trong nghĩa hành động.
Alaṃ vibhūsanaṃ kariyyateneneti alaṅkāro, ṇo.
That by which much adornment is made is alaṅkāro; the suffix is ṇo.
Cái mà nhờ đó sự trang trí được thực hiện ( alaṃ vibhūsanaṃ kariyyate aneneti) là alaṅkāro, với hậu tố ṇo.
Piḷandha bhūsane, karaṇe yu.
The root piḷandha means 'to adorn'; the suffix yu in the sense of 'instrument'.
Gốc piḷandha có nghĩa là trang trí, với hậu tố yu trong nghĩa công cụ.
Parikkhāropyatra* .
Parikkhāra is also used here.
Từ parikkhāra cũng ở đây.
288. Catukkaṃ itthicaraṇavibhūsane.
288. These four are for women's foot ornaments.
288. Bốn từ này chỉ đồ trang sức đeo chân của phụ nữ.
Aṅgadākāraṃ pādabhūsanaṃ pādaṅgadaṃ.
A foot ornament in the shape of an armlet is pādaṅgadaṃ.
Pādaṅgadaṃ là đồ trang sức chân có hình dạng như aṅgada (vòng tay).
Maji saddattho, īro, pāde kaṭakaṃ pādakaṭakaṃ. Ūnaṃ pādaṃ pūretīti nūpuro, vaṇṇavipariyayo.
Maji means sounding, with īra; a bracelet for the foot is pādakaṭakaṃ. That which fills the deficient foot is nūpuro, with inversion of letters.
Từ maji có nghĩa "âm thanh", có hậu tố īro. Pādakaṭakaṃ là một vòng đeo ở chân. Nūpuro là vật làm đầy phần chân bị thiếu, có sự đảo ngược âm tiết.
Pādakaṭako ca nūpuro ceti kaṭakasaddassa pulliṅgepi pavattanato dvandasamāso.
The dvandva compound is formed from pādakaṭako and nūpuro because the word kaṭaka is also used in the masculine gender.
Vì từ kaṭaka được sử dụng ở giống đực trong pādakaṭako và nūpuro, nên đây là một từ ghép dvanda.
Tulākoṭi, haṃsakopyatra.
Tulākoṭi and haṃsako are also used here.
Tulākoṭi và haṃsako cũng thuộc nhóm này.
Tula gatikoṭilye.
Tula in the sense of crooked movement.
Tula trong nghĩa "đi cong vẹo".
Kuṭilakoṭittā tulākoṭi, pume.
Due to its crooked point, it is tulākoṭi, masculine.
Vì có đầu cong, nên gọi là tulākoṭi, ở giống đực.
Haṃsagatittā haṃsako.
Due to its swan-like gait, it is haṃsako.
Vì có dáng đi như thiên nga, nên gọi là haṃsako.
289. Mukhaphullādayo alaṅkārappabhedā siyuṃ.
289. Mukhaphulla and others are types of ornaments.
289. Mukhaphullā và các loại khác là các loại trang sức.
Mukhaphullaṃ nāma suvaṇṇamayo mukhālaṅkāro, mukhe phullatīti mukhaphullaṃ, phulla vikasane, dantādīsu suvaṇṇamayālaṅkāropi mukhaphullameva.
Mukhaphulla is a golden face ornament; that which blossoms on the face is mukhaphullaṃ, from phulla in the sense of blooming. A golden ornament for the teeth and so on is also mukhaphulla.
Mukhaphullaṃ là đồ trang sức mặt bằng vàng. Vì nó nở trên mặt, nên gọi là mukhaphullaṃ. Phulla trong nghĩa "nở". Đồ trang sức bằng vàng trên răng, v.v., cũng là mukhaphulla.
Uṇṇataṃ suvaṇṇādiracitaṃ nalāṭābharaṇaṃ, upubbo namu namane.
Uṇṇataṃ is a forehead ornament made of gold etc., from namu (to bend) preceded by u.
Uṇṇataṃ là đồ trang sức trán được làm từ vàng, v.v. U là tiền tố của namu trong nghĩa "cúi xuống".
Ettha ca mukhaphulluṇṇatānaṃ visesaṃ vipariyayenāpīti vadanti.
Here, some speak of the distinction between mukhaphulla and uṇṇata as being the reverse.
Ở đây, người ta nói rằng sự khác biệt giữa mukhaphulla và uṇṇata cũng có thể đảo ngược.
Gāvīnaṃ thanākārattā gatthanaṃ, ossattaṃ, tameva uttamattā uggatthanaṃ, catuyaṭṭhiko hārabhedo.
Gatthanaṃ is so called because it is shaped like a cow's udder, ossattaṃ; that same (gatthana) is called uggatthanaṃ due to its superiority; it is a type of necklace with four strings.
Gatthanaṃ có hình dạng như vú bò. Ossattaṃ. Chính cái đó, vì là tối thượng, nên gọi là uggatthanaṃ, là một loại vòng cổ có bốn sợi.
Gamu gamane, ṇvu, dvittaṃ, assittañca, giṅgamakaṃ, bāttiṃsayaṭṭhiko hārabhedova.
Gamu in the sense of going, with ṇvu, doubling, and assa becoming itta, hence giṅgamakaṃ, which is a type of necklace with thirty-two strings.
Gamu trong nghĩa "đi", có hậu tố ṇvu, được lặp đôi, và assittañca. Giṅgamakaṃ là một loại vòng cổ có ba mươi hai sợi.
Ādinā addhahāro, māṇavako, ekāvalī, nakkhattamālādayo hārabhedā ca saṅgayhanti* .
Ādinā (and so on) includes half-necklaces (addhahāro), māṇavaka, single-stringed necklaces (ekāvalī), and constellation-like necklaces (nakkhattamālā), etc., as types of necklaces.
Ādinā bao gồm addhahāro (vòng cổ), māṇavako (vòng cổ), ekāvalī (vòng cổ một sợi), nakkhattamālā (vòng cổ chùm sao) và các loại vòng cổ khác.
290. Pajjaṃ vatthamatte.
290. This verse is for cloth in general.
290. Câu kệ này chỉ đơn thuần là "vải vóc".
Cila vassane, cilyate acchādīyateti, ṇo, thiyaṃ celī. Chada saṃvaraṇe, āpubbo karaṇe, yu.
Cila in the sense of covering; that which is covered is ṇo, in feminine celī. Chada in the sense of covering, preceded by ā, with yu in the sense of instrument.
Cila trong nghĩa "che phủ". Vì nó được che phủ, nên gọi là celī ở giống cái, với hậu tố ṇo. Chada trong nghĩa "che đậy", có tiền tố ā, với hậu tố yu ở nghĩa "công cụ".
Vasa acchādane, vasyate acchādīyateti vatthaṃ, tho.
Vasa in the sense of covering; that which is covered is vatthaṃ, with tho.
Vasa trong nghĩa "che đậy". Vì nó được che đậy, nên gọi là vatthaṃ, với hậu tố tho.
Ṇamhi vāso.
With ṇa, it is vāso.
Với hậu tố ṇa, thành vāso.
Yu mhi vasanaṃ.
With yu, it is vasanaṃ.
Với hậu tố yu, thành vasanaṃ.
Ama gamane, karaṇe yu, aṃsukaṃ, raṃsipariyāyopyayaṃ.
Ama in the sense of going, with yu in the sense of instrument, aṃsukaṃ; this is also a synonym for ray.
Ama trong nghĩa "đi", với hậu tố yu ở nghĩa "công cụ", thành aṃsukaṃ. Từ này cũng có nghĩa là "tia sáng".
Amba sadde, kattari aro.
Amba in the sense of sound, with aro in the active voice.
Amba trong nghĩa "âm thanh", với hậu tố aro ở nghĩa "chủ thể".
Paṭa gamane, karaṇe a, sobhanacelepyayaṃ.
Paṭa in the sense of going, with a in the sense of instrument; this is also for fine cloth.
Paṭa trong nghĩa "đi", với hậu tố a ở nghĩa "công cụ". Từ này cũng chỉ loại vải tốt.
Du gamane, karaṇe so, dvittaṃ, durūpaṃ asati khepatīti vā dussaṃ, durūpaṃ asati dīpetīti vā dussaṃ, dupubbo asa dittiyaṃ.
Du in the sense of going, with so in the sense of instrument, with doubling; or dussaṃ because it discards bad form, or dussaṃ because it illuminates bad form, from asa in the sense of shining, preceded by du.
Du trong nghĩa "đi", với hậu tố so ở nghĩa "công cụ", được lặp đôi. Hoặc vì nó loại bỏ những điều xấu xa, nên gọi là dussaṃ. Hoặc vì nó làm sáng tỏ những điều xấu xa, nên gọi là dussaṃ. Du là tiền tố của asa trong nghĩa "tỏa sáng".
Cala vasane, assottaṃ, ḷattañca.
Cala in the sense of wearing, with assa becoming otta, and ḷatta.
Cala trong nghĩa "che đậy", có sự thay đổi thành o và ḷa.
Saṭa rujāvisaraṇagatyāvasānesu, ṇvu.
Saṭa in the senses of pain, spreading, going, and ceasing, with ṇvu.
Saṭa trong nghĩa "đau đớn, lan rộng, kết thúc chuyển động", có hậu tố ṇvu.
291. Pajjaṃ vatthabhede.
291. This verse is for types of cloth.
Câu kệ này chỉ các loại vải.
Tatrādidvayaṃ dukūlakhye vatthe.
Therein, the first two refer to cloth called dukūla.
Trong số đó, hai từ đầu tiên chỉ loại vải tên là dukūla.
Khu sadde, mo, khumasaddā vikāre ṇo, khumāya vikāro khomaṃ, khumā nāma atasī, tabbakkalasambhavaṃ vatthaṃ, vāccaliṅgoyaṃ.
Khu in the sense of sound, with mo; from the word khuma, with ṇo in the sense of modification, a modification of khumā is khomaṃ. Khumā is flax; cloth made from its bark. This word is in the vācca gender.
Khu trong nghĩa "âm thanh", có hậu tố mo. Từ khuma khi chỉ sự biến đổi có hậu tố ṇo. Khomaṃ là sự biến đổi của khumā. Khumā là cây lanh, và vatthaṃ là vải được làm từ vỏ của nó. Từ này là giống tùy thuộc vào đối tượng được chỉ.
Kūla āvaraṇe, dukkhena kulyateti dukūlaṃ, dumehi jātaṃ kūlanti vā dukūlaṃ. Keci pana ‘‘dukūlampi ekaṃ vatthantaraṃ, na khomanāma’’nti vadanti.
Kūla in the sense of covering; that which is covered with difficulty is dukūlaṃ; or dukūlaṃ because it is a covering made from trees. Some say that dukūla is another type of cloth, not khoma.
Kūla trong nghĩa "che đậy". Vì nó được che đậy một cách khó khăn, nên gọi là dukūlaṃ. Hoặc kūlaṃ là vải được làm từ cây, nên gọi là dukūlaṃ. Một số người nói rằng "dukūla là một loại vải khác, không phải là khoma".
Taṃ ‘‘khoma’maṭṭe dukūle ca, atasīvasanepi ca’’, ‘‘khoma’maṭṭe dukūlecā’’ti nānatthasaṅgahatikaṇḍasesesu* vuttattā na gahetabbaṃ.
That (opinion) should not be accepted because it is stated in the Nānātthasaṅgaha and Tikaṇḍasesa that "khoma is for flaxen and dukūla," and "khoma is for flaxen and dukūla."
Điều đó không nên chấp nhận, vì trong Nānatthasaṅgahatikaṇḍasesa đã nói rằng "khoma là vải dukūla và vải lanh", và "khoma là vải dukūla".
Koso nāma kimigabbho, tato jātattā koseyyaṃ, eyyo, ‘‘koseyyaṃ kimikosottha’’nti* hi vuttaṃ.
A kosa is a silkworm cocoon; because it is produced from it, it is koseyyaṃ, with eyya. Indeed, it is said, "koseyyaṃ is from the silkworm cocoon."
Kosa là kén tằm. Vì nó được sinh ra từ đó, nên gọi là koseyyaṃ, với hậu tố eyyo. Thật vậy, đã nói rằng "koseyyaṃ là vải từ kén tằm".
Koseyyameva dhotaṃ paṭṭuṇṇaṃ nāma, vuttañca ‘‘paṭṭuṇṇaṃ dhotakoseyya’’nti* .
Washed koseyya is called paṭṭuṇṇa. It is also said, "paṭṭuṇṇa is washed koseyya."
Chính koseyya đã được giặt sạch được gọi là paṭṭuṇṇaṃ. Và đã nói rằng "paṭṭuṇṇaṃ là koseyya đã giặt sạch".
Pattuṇṇantipi pāṭhantaraṃ.
Pattuṇṇaṃ is also another reading.
Pattuṇṇaṃ cũng là một biến thể khác của từ.
Paṭṭuṇṇaraṭṭhe jātattā paṭṭuṇṇantipi vadanti.
Some also call it paṭṭuṇṇa because it is produced in the Paṭṭuṇṇa region.
Vì được sinh ra ở vùng Paṭṭuṇṇa, nên người ta cũng gọi là paṭṭuṇṇaṃ.
Kamu kantiyaṃ, kamanīyattā kambalo, raṅkunāmakassa hariṇavisesassa lomenasañjātavatthaṃ* , alo, vāgamo ca majjhe.
Kamu in the sense of desire; because it is desirable, it is kambalo, a cloth made from the hair of a type of deer called raṅku, with alo and also vā augment in the middle.
Kamu trong nghĩa "mong muốn". Vì đáng mong muốn, nên gọi là kambalo. Là vải được làm từ lông của một loại hươu đặc biệt tên là raṅku, với hậu tố alo và vā được thêm vào giữa.
Vāsaddo kambalasaddassa napuṃsakattaṃ samuccinoti.
The word vā also denotes the neuter gender of the word kambala.
Từ vā cũng bao gồm giống trung của từ kambala.
Rallakopi* kambalapariyāyo.
Rallako is also a synonym for kambala.
Rallako cũng là một từ đồng nghĩa của kambala.
Saṇa sadde, kattari a, saṇo nāma thirattaco eko rukkhayoni, yassa tacena kevaṭṭādayo jālādīni karonti, saṇassa vikāro sāṇaṃ, vatthaṃ.
Saṇa in the sense of sound, with a in the active voice. Saṇa is a type of tree with firm bark, from whose bark fishermen and others make nets etc. A modification of saṇa is sāṇaṃ, cloth.
Saṇa trong nghĩa "âm thanh", với hậu tố a ở nghĩa "chủ thể". Saṇa là một loại cây có vỏ cứng, mà ngư dân dùng vỏ của nó để làm lưới, v.v. Sāṇaṃ là sự biến đổi của saṇa, là vải.
Migalomāni koṭṭetvā sukhumāni katvā katamambaraṃ koṭumbaraṃ, kuṭa chedane, usso, assu, koṭumbaraṭṭhejātattā vā koṭumbaraṃ. Bhaṅgaṃ nāma khomādīni sabbāni ekajjhāni vomissetvā katavatthaṃ, bhanja avamaddane, atha vā bhaṅgaṃ nāma sāṇaphalaṃ, tabbikārattā vatthaṃ bhaṅgaṃ, vuttañca nānatthasaṅgahe ‘‘bhaṅgā sāṇākhyasassepī’’ti.
A garment made by pounding animal hairs and making them soft is called koṭumbaraṃ. The root kuṭa means "to cut." Or, because it originates in the Koṭumbara region, it is called koṭumbaraṃ. Bhaṅgaṃ refers to a garment made by mixing all kinds of flaxen cloths and others. The root bhanja means "to crush" or "to trample." Or, bhaṅgaṃ refers to the fruit of the hemp plant, and because the garment is a product of it, it is called bhaṅgaṃ. It is also stated in the Nānātthasaṅgaha: "bhaṅgā also refers to the hemp plant's fruit."
Koṭumbaraṃ là vải được làm từ lông thú đã được đập và làm mịn. Kuṭa trong nghĩa "cắt", có hậu tố usso, assu. Hoặc koṭumbaraṃ vì được sinh ra ở vùng Koṭumbara. Bhaṅgaṃ là vải được làm bằng cách trộn tất cả các loại vải như khoma, v.v., lại với nhau. Bhanja trong nghĩa "nghiền nát". Hoặc bhaṅgaṃ là quả cây sāṇa, và vatthaṃ là bhaṅgaṃ vì là sự biến đổi của nó. Và trong Nānatthasaṅgaha đã nói rằng "bhaṅga cũng là cây sāṇa".
Sassasaddena cettha phalaṃ vuttaṃ, ‘‘rukkhādīnaṃ phalaṃ sassa’’nti* vacanato.
And here, by the word " sassa," fruit is meant, because it is said, "The fruit of trees and so forth is sassa."
Ở đây, từ sassa chỉ quả, theo câu nói "quả của cây, v.v., là sassa".
Bhaṅgampi vākamayamevāti keci.
Some say that bhaṅgaṃ is also made of bark fibers.
Một số người nói rằng bhaṅga cũng là vải làm từ vỏ cây.
Vatthantaraṃ vatthaviseso.
Vatthantaraṃ is a special kind of cloth.
Vatthantaraṃ là một loại vải đặc biệt.
Ādinā kappāsādayopi gahitā.
By ādinā (etc.), cotton and other materials are also included.
Ādinā cũng bao gồm bông, v.v.
292-293. Catukkaṃ paridhānabhūte adhovatthe.
292-293. These four terms refer to the lower garment worn by a person.
Bốn từ này chỉ loại vải dưới được mặc như một chiếc váy.
Adhobhāge vasīyateti nivāsanaṃ, nisaddo adhobhāgassa jotako.
That which is worn on the lower part (of the body) is nivāsanaṃ. The prefix ni indicates the lower part.
Vì nó được mặc ở phần dưới, nên gọi là nivāsanaṃ. Từ ni chỉ phần dưới.
Vasa acchādane, kammani yu.
The root vasa means "to cover," and the suffix _yu_ (in the sense of agent).
Vasa trong nghĩa "che đậy", với hậu tố yu ở nghĩa "đối tượng".
Bāhulyena antare majjhe bhavaṃ antarīyaṃ, īyo.
That which is usually in the middle is antarīyaṃ, with the suffix _īya_.
Antarīyaṃ là vật thường xuyên ở giữa, với hậu tố īyo.
Samānaliṅgattā dvando.
It is a dvanda compound because they have the same gender.
Vì có cùng giống, nên là một từ ghép dvanda.
Antare bhavaṃ antaraṃ, ṇo.
That which is in the middle is antaraṃ, with the suffix _ṇo_.
Antaraṃ là vật ở giữa, với hậu tố ṇo.
Antare majjhe bhavo vāso antaravāsako, sakatthe ko.
The garment in the middle is antaravāsako, with the suffix _ko_ for its own sake.
Antaravāsako là vải được mặc ở giữa, với hậu tố ko ở nghĩa "tự thân".
Upasaṃbyānaṃpyatra* .
The term _upasaṃbyānaṃ_ is also used here.
Upasaṃbyānaṃ cũng thuộc nhóm này.
Pañcakaṃ uparidhāne.
These five terms refer to the upper garment.
Năm từ này chỉ đồ mặc bên trên.
Vara acchādane, papubbo, kammani ṇo, ubhayatrāpi vuddhi, pāvāro. Uttarasmiṃ dehabhāge āsajjateti uttarāsaṅgo, ā pubbo sañja saṅge.
The root vara means "to cover," with the prefix pa, and the suffix _ṇo_ in the sense of an action; in both cases, there is lengthening of the vowel, thus pāvāro. That which is attached to the upper part of the body is uttarāsaṅgo, with the prefix ā and the root sañja meaning "to cling."
Vara trong nghĩa che đậy, có pa đứng trước, ṇo trong nghĩa hành động, cả hai đều có sự tăng trưởng (vuddhi), gọi là pāvāro. Vật che phủ phần thân trên được gọi là uttarāsaṅgo, với ā đứng trước sañja trong nghĩa kết dính.
Upari saṃvīyate pidhīyate bāhulyenāti, yu.
It is usually covered or hidden, hence the suffix _yu_.
Nó được mặc hoặc che phủ ở phía trên một cách rộng rãi (bāhulyena), yu.
Upasaṃpubbo vī tantasantāne.
The root vī, with the prefix upasaṃ, means "to weave threads continuously."
Upasaṃ đứng trước vī trong nghĩa sợi dây.
Uttarasmiṃ dehabhāge bhavaṃ vijjamānaṃ uttaraṃ, uttarīyañca, ṇo, īyo ca.
That which exists on the upper part of the body is uttaraṃ and also uttarīyaṃ, with suffixes _ṇo_ and _īya_ respectively.
Vật hiện hữu ở phần thân trên là uttaraṃ, và uttarīyañca, ṇo và īyo.
Saṃbyānaṃpyatra.
The term _saṃbyānaṃ_ is also used here.
Saṃbyānaṃ cũng ở đây.
294. Dvayaṃ koṭikādisannāhe, coḷe ca.
294. These two terms refer to armor (like a cuirass) and also a cloth.
294. Hai từ này chỉ áo giáp v.v. và vải vụn.
Kaca bandhane, uko, niggahītāgamo ca.
The root kaca means "to bind," with the suffix _uko_ and the insertion of _niggahīta_.
Kaca trong nghĩa buộc, uko, và có thêm niggahīta.
Vāṇaṃ saraṃ vārayatīti vāravāṇo, kammani ṇo, abhidhānato vārassa pubbanipāto, anitthiyamete.
That which wards off arrows is vāravāṇo, with the suffix _ṇo_ in the sense of an action; vāra takes precedence in composition due to the usage. These are not feminine.
Cái ngăn cản mũi tên là vāravāṇo, ṇo trong nghĩa hành động, theo từ điển thì vāra đứng trước, những từ này không phải giống cái.
Vatthassa avayave dasāsaddo itthī.
The word dasā refers to a part of a cloth and is feminine.
Từ dasā trong nghĩa phần của y phục là giống cái.
‘‘Dasā vatyamavatthāyaṃ, vatthaṃse bahumhi dvisū’’ti* rabhaso.
Rabhasa states: "dasā is used for an arrangement, a period of time, a fringe of a cloth, and in the plural for many things."
Rabhaso nói: “Dasā vatyamavatthāyaṃ, vatthaṃse bahumhi dvisū” \*.
Dā chedane, kammani so, rasso.
The root dā means "to cut," with the suffix _so_ in the sense of an action, and the vowel is shortened.
Dā trong nghĩa cắt, so trong nghĩa hành động, nguyên âm ngắn.
298. Koseyyaṃ vatthaṃ kimijaṃ nāma.
Silk cloth is called kimijaṃ.
Y phục bằng lụa tơ tằm được gọi là kimijaṃ.
Migalomamayantu kambalaṃ. Dvayaṃ byavadhāyakapaṭe, kaṇḍapaṭepīti keci.
And that made of animal hair is kambalaṃ. These two terms refer to a dividing screen, and some say they also refer to a tent cloth.
Y phục làm từ lông thú là kambalaṃ. Hai từ này chỉ loại vải ngăn cách, một số người nói rằng nó cũng chỉ vải thô.
Samānatthā ete dve tulyatthātyattho.
These two words are samānatthā, meaning they have the same meaning.
Hai từ này là samānatthā, tức là có cùng nghĩa.
Ju gatiyaṃ, bhūvādi, ju bandhane vā, yu, anakādeso, sā itthī.
The root ju means "to go" (from the Bhūvādi group), or ju means "to bind," with the suffix _yu_ and the substitution of _anaka_; sā is feminine.
Ju trong nghĩa đi, nhóm bhūvādi, hoặc ju trong nghĩa buộc, yu, thay thế bằng anaka, sā là giống cái.
Tiro karīyati pidhīyati yāya, sā tirokaraṇī, yu.
That by which something is covered or hidden is tirokaraṇī, with the suffix _yu_.
Cái mà nhờ đó người ta che khuất là tirokaraṇī, yu.
Patisīrāpyatra.
_Patisīrā_ is also used here.
Patisīrā cũng ở đây.
Patipubbo si bandhane, ro.
The root si, with the prefix pati, means "to bind," with the suffix _ro_.
Pati đứng trước si trong nghĩa buộc, ro.
Catukkaṃ rattacandane.
These four refer to red sandalwood.
Bốn từ này chỉ gỗ đàn hương đỏ.
Tilapaṇṇappamāṇapaṇṇayuttatāya tilapaṇṇī. Purimena bhedakaraṇatthaṃ na vuddhi.
Tilapaṇṇī (lacquer tree) due to having leaves the size of sesame leaves. There is no lengthening (vuddhi) to differentiate it from the former.
Cái có lá to bằng lá vừng là tilapaṇṇī. Để phân biệt với từ trước, không có sự tăng trưởng (vuddhi).
Pattamaṅgamasseti pattaṅgaṃ, khuddapaṇṇatāya appadhānapattamiccattho.
It has minor leaves, therefore it is pattaṅga; meaning it has minor leaves due to having small leaves.
Cái có lá là pattaṅgaṃ, nghĩa là lá nhỏ không quan trọng.
‘‘Aṅgaṃ gattanti kopāya-patīkesvappadhānake’’ti hi nānatthasaṅgahe.
Indeed, in the Nānatthasaṅgaha, it is stated: “‘Aṅga’* body, in proximity, cause, master, and subordinate.”
Trong nānatthasaṅgahe có nói: “Aṅgaṃ gattanti kopāya-patīkesvappadhānake”.
Rañja rāge, hetukattari yu.
Rañja* in the sense of coloring; the suffix yu* in the causal agent.
Rañja trong nghĩa nhuộm màu, yu trong nghĩa nguyên nhân.
Rattavaṇṇatāya rattañca taṃ candanañceti rattacandanaṃ, amarakose pana ‘‘gosīsādīni rattacandanantāni visese vattantī’’ti* vuttāni.
Because it is red in color, it is red, and that* is sandalwood, therefore it is rattacandana. However, in the Amarakosa, it is stated: “‘Gosīsa,’ etc., ending with ‘rattacandana,’ refer to specific*.”
Cái có màu đỏ và là gỗ đàn hương là rattacandanaṃ, còn trong amarakose thì “gosīsādīni rattacandanantāni visese vattantī” \* đã được nói.
Tatra gosīsassa yathāvuttoyevattho.
There, the meaning of gosīsa is just as stated.
Ở đó, nghĩa của gosīsa là như đã nói.
Dhavalaṃ, susītalaṃ, candanaṃ, telapaṇṇikaṃ malayapabbatadesajameva.
White, very cool sandalwood, telapaṇṇika, is solely native to the Malaya mountain region.
Gỗ đàn hương trắng, rất mát, telapaṇṇikaṃ chỉ là loại gỗ đàn hương sinh ra ở vùng núi Malaya.
Hari maṇḍūko, tadākāre pabbate jātaṃ candanaṃ haricandanaṃ. Pakkambaphalagandhi pītavaṇṇaṃ.
Hari* frog; sandalwood born on a mountain resembling that* is haricandana. It has the fragrance of ripe mango fruit and is yellow in color.
Hari là ếch, gỗ đàn hương sinh ra trên núi có hình dạng như ếch là haricandanaṃ. Có mùi quả xoài chín, màu vàng.
Tilapaṇṇīpattaṅgāni rattacandanasadisassa rattasārassa ekassa candanassa nāmāni.
Tilapaṇṇī and pattaṅga are names for one type of sandalwood with red essence, similar to red sandalwood.
Tilapaṇṇīpattaṅgāni là tên của một loại gỗ đàn hương có lõi đỏ giống gỗ đàn hương đỏ.
Dvayaṃ gandhagāhāpanacuṇṇe, vasa hiṃsattho, vasati duggandhanti vāso, ṇo, vāsa upasevāyaṃ vā, vasa nivāse vā.
These two* fragrant powder. Vasa means to harm; or it harms bad odors, therefore it is vāsa, ṇo*; or vāsa* in the sense of serving; or vasa* in the sense of dwelling.
Hai từ này dùng để chỉ bột tạo hương, vasa có nghĩa làm hại, hoặc vāso vì nó làm hại mùi hôi, ṇo, hoặc vāsa trong nghĩa phục vụ, hoặc vasa trong nghĩa ở.
So eva cuṇṇaṃ.
That itself is powder.
Đó chính là bột.
Yuja yoge, kammani ṇo, vāso eva yogo vāsayogo. Dvayaṃ vilepanamatte.
Yuja* in the sense of joining; ṇo* in the objective sense; the scent itself is the blend, vāsayoga. These two* anointing paste in general.
Yuja trong nghĩa kết hợp, ṇo trong nghĩa nghiệp, vāso chính là sự kết hợp, vāsayogo. Hai từ này dùng để chỉ thuốc thoa.
Vaṇṇa vaṇṇakriyāvitthāraguṇavacanesu, curādi.
Vaṇṇa* in the senses of coloring, expanding, and describing qualities; it belongs to the curādi group.
Vaṇṇa trong nghĩa hành động tạo màu, mở rộng, phẩm chất, curādi.
Vaṇṇayatīti vaṇṇakaṃ. Ṇvu.
It colors, therefore it is vaṇṇaka. The suffix ṇvu*.
Nó tạo màu, do đó là vaṇṇakaṃ. Ṇvu.
Lipa upadehe.
Lipa* in the sense of smearing.
Lipa trong nghĩa thoa lên.
Vilepīyateti vilepanaṃ, kammani yu.
It is smeared, therefore it is vilepana. The suffix yu* in the objective sense.
Nó được thoa lên, do đó là vilepanaṃ, yu trong nghĩa nghiệp.
Tikaṃ pupphadāme.
These three* a flower garland.
Ba từ này dùng để chỉ bó hoa.
Mā māne, lo, mala dhāraṇe vā, a.
Mā* in the sense of measuring; lo*. Or mala* in the sense of holding; a*.
Mā trong nghĩa đo lường, lo, hoặc mala trong nghĩa giữ, a.
Mālova mālyaṃ.
A garland itself is mālya.
Mālā chính là mālyaṃ.
Dama gatiyaṃ, pupphāni damantyatreti pupphadāmaṃ, pupphānaṃ rāsikaraṇaṭṭhānamiccattho.
Dama* in the sense of movement; flowers come together here, therefore it is pupphadāma; meaning, a place for gathering flowers.
Dama trong nghĩa đi, hoa tụ tập ở đây, do đó là pupphadāmaṃ, nghĩa là nơi tập hợp các loài hoa.
Dā lavane vā, mo.
Or dā* in the sense of cutting; mo*.
Hoặc dā trong nghĩa cắt, mo.
Amarakose pana ‘‘mālāmālyāni muddhani pavattāya mālāya nāmānī’’ti* vadati.
However, in the Amarakosa, it states: “Mālā and mālya are names for a garland worn on the head.”
Tuy nhiên, trong Amarakosa, nó nói rằng ‘‘mālā và mālya là tên của vòng hoa đội đầu’’.
Mālamālyasaddā pupphepi, ‘‘mālā mālyaṃ pasune’’ti hi nānatthasaṅgahe. Dvayaṃ gandhaggāhite vatthādo.
The words mālā and mālya also refer to flowers; indeed, in the Nānatthasaṅgaha, it states: “Mālā and mālya* for flowers.” These two* perfumed cloth, etc.
Các từ mālā và mālya cũng dùng để chỉ hoa, vì trong Nānatthasaṅgaha có nói ‘‘mālā, mālya là hoa’’. Hai từ này dùng để chỉ vải, v.v., đã được ướp hương.
Bhū sattāyaṃ, kammani to, vuddhādi.
Bhū* in the sense of being; to* in the objective sense; it undergoes increment at the beginning.
Bhū trong nghĩa tồn tại, to trong nghĩa nghiệp, vuddhādi.
Vāsāpeti gandhaṃ gāhāpeti yanti vāsitaṃ, vasa nivāse, kamme to, tīsu, yathā – bhāvito paṭo, bhāvitā celī, bhāvitaṃ vatthaṃ.
That which causes a fragrance to be absorbed is vāsita. Vasa* in the sense of dwelling; to* in the objective sense; it is used in all three genders, for example: bhāvito paṭo (a scented cloth), bhāvitā celī (a scented robe), bhāvitaṃ vatthaṃ (a scented garment).
Nó được làm cho có hương thơm, do đó là vāsitaṃ, vasa trong nghĩa ở, to trong nghĩa nghiệp, ở ba giống, ví dụ: bhāvito paṭo (tấm vải được ướp hương), bhāvitā celī (tấm vải được ướp hương), bhāvitaṃ vatthaṃ (tấm vải được ướp hương).
Vāsito, vāsitā, vāsitaṃ vatthaṃ.
Vāsito, vāsitā, vāsitaṃ vatthaṃ.
Vāsito, vāsitā, vāsitaṃ vatthaṃ.
308. Pañcakaṃ muddhamālāyaṃ.
308. These five* a head-garland.
308. Năm từ này dùng để chỉ vòng hoa đội đầu.
Tasi alaṅkāre, bhūvādi.
Tasi* in the sense of adorning; it belongs to the bhūvādi group.
Tasi trong nghĩa trang sức, bhūvādi.
Uddhaṃ tasīyateti uttaṃso. Sikhāyaṃ jāto sekharo, ro.
It is adorned on top, therefore it is uttaṃso. That which is born on the peak is sekharo. The suffix ro*.
Nó được trang sức ở phía trên, do đó là uttaṃso. Sinh ra ở đỉnh là sekharo, ro.
Muddhaṃ avati rakkhatīti aveḷā, ava rakkhaṇe, elo, ḷattaṃ.
It protects the head, therefore it is aveḷā. Ava* in the sense of protecting; elo*; ḷa is substituted.
Nó bảo vệ cái đầu, do đó là aveḷā, ava trong nghĩa bảo vệ, elo, biến thành ḷ.
‘‘Āveḷā’’tipi pāṭho, dīghattaṃ.
“Āveḷā” is also a reading, with lengthening.
Cũng có bản đọc là ‘‘āveḷā’’, kéo dài.
Sekharo ca āveḷā cāti dvando.
Sekharo and āveḷā form a dvanda compound.
Sekharo và āveḷā là một cặp.
Muddhani alaṅkataṃ mālyaṃ muddhamālyaṃ, tasmiṃ.
A garland adorning the head is muddhamālya, in that*.
Vòng hoa trang sức trên đầu là muddhamālyaṃ, trong đó.
Avapubbo tasi alaṅkāre, uddhaṃ tasīyateti avataṃso, so eva vaṭaṃsako, sakatthe ko, tassa ṭo, anekatthattā upasagganipātānaṃ uddhaṃbhāvajotako cettha avasaddoti tathottaṃ.
Tasi* in the sense of adorning, preceded by ava; it is adorned on top, therefore avataṃso; that itself is vaṭaṃsako, with ko* in the sense of self, and ṭo* for ta. Since prefixes and particles have many meanings, the word ava here signifies the upward state, and thus it is stated.
Tasi có tiền tố ava trong nghĩa trang sức, nó được trang sức ở phía trên, do đó là avataṃso, đó chính là vaṭaṃsako, ko trong nghĩa tự thân, ta biến thành ṭo. Vì các tiền tố và tiểu từ có nhiều nghĩa, ở đây từ ava biểu thị nghĩa phía trên, do đó là như vậy.
310. Kuḷīrapādādayo ime cattāro mañcantarā mañcabhedā siyuṃ.
310. These four, Kuḷīrapāda and so on, are considered mañcantarā, variations of beds.
310. Bốn loại giường này, bắt đầu bằng kuḷīrapāda, có thể là các loại giường khác nhau (mañcantarā mañcabhedā).
Tattha kuḷīro kakkaṭako tassa saṇṭhānapādattā kuḷīrapādo. Aṭaniyaṃ āhacco, āhacca vā pādo tiṭṭhati yassāti āhaccapādo, pubbapakkhe ‘‘riccā’’ti yogavibhāgena riccapaccayanto āhaccasaddo, parapakkhe tu tvāpaccayanto, yassa aṭanichidde pādo pavisitvā tiṭṭhati, so āhaccapādo.
Among these, a kuḷīra is a crab; a kuḷīrapāda is so called because its legs are shaped like a crab's. A āhaccapāda is one whose leg is inserted into or stands against the aṭani; in the former case, the word āhacca ends in the 'ricca' suffix by the separation of the rule "riccā", while in the latter case, it ends in the 'tvā' suffix. An āhaccapāda is one whose leg, having entered the hole of the aṭani, stands there.
Trong số đó, kuḷīra là cua, do có chân hình cua nên gọi là kuḷīrapādo. Chân được gắn vào (āhacca) hoặc chân được gắn vào (āhacca) và đứng vững ở aṭani, đó là āhaccapādo. Ở vế trước, từ āhacca có hậu tố ricca do phân tích ngữ pháp ‘‘riccā’’, còn ở vế sau thì có hậu tố tvā. Giường mà chân cắm vào lỗ của aṭani và đứng vững, đó là āhaccapādo.
Masa āmasane, āro, sakatthe ko.
The root masa means 'touching', with suffix 'āra', and 'ko' in its own sense.
Masa trong nghĩa chạm vào, āro, ko trong nghĩa tự thân.
Yassa pādacchidde aṭani pavisitvā tiṭṭhati, so masārako. Bundena pādena saha ekābaddhā aṭani yassa so bundikābaddho, ekārassittaṃ.
A masāraka is one whose aṭani enters and stands in the hole of its leg. A bundikābaddha is one whose aṭani is firmly attached with its solid leg; the 'e' becomes 'i'.
Cái giường mà cái ngõng chân (aṭani) xuyên qua lỗ của chân (pādacchidde) và đứng vững, đó gọi là masāraka. Cái giường mà ngõng chân (aṭani) liền một khối với chân (bunda-pāda), đó gọi là bundikābaddha, e-kāra biến thành i-kāra.
Ettha ca majjhe dvinnaṃ mañcānaṃ lakkhaṇaṃ vipariyayenāpi vadanti.
And here, the characteristics of the two beds in the middle are also stated in reverse order.
Ở đây, người ta cũng nói về đặc điểm của hai loại giường ở giữa (āhaccapāda và masāraka) theo cách ngược lại.
Dvīsupi pariyantesu yassā dasā santi, sā uddalomī, uditaṃ dvīsu lomaṃ dasā yassā sā uddalomī, issattaṃ, dvittañca.
That which has fringes on both sides is uddalomī; it is uddalomī because it has fringes made of hair raised on both sides; 'i' becomes 'a', and there is doubling.
Cái có tua rua (dasā) ở cả hai đầu (dvīsupi pariyantesu) là uddalomī; cái có lông (lomaṃ) tua rua (dasā) mọc lên ở cả hai đầu (uditaṃ dvīsu lomaṃ dasā yassā) là uddalomī, issattaṃ, và dvittaṃ.
Ekasmiṃ pariyanteyeva dasā yassā ekantalomī, ekasmiṃ ante pariyante lomaṃ dasā yassātthīti ekantalomī, uddalomī ca ekantalomī ceti uddalomiekantalomino, ‘‘padānaṃ sandhi vatticchāto, na samāsantaragesū’’ti vuttepi gāthābhāvato chandohānibhayā visandhi.
That which has fringes on only one side is ekantalomī; it is ekantalomī because it has fringes made of hair on one end. Both an uddalomī and an ekantalomī are uddalomiekantalomino. Even though it is said, "the sandhi of words occurs by choice, not within compounds," because it is a gāthā, for fear of meter loss, there is no sandhi.
Cái chỉ có tua rua (dasā) ở một đầu (ekasmiṃ pariyanteyeva) là ekantalomī; cái có lông (lomaṃ) tua rua (dasā) ở một đầu (ekasmiṃ ante pariyante) là ekantalomī; uddalomiekantalomino là uddalomī và ekantalomī; mặc dù đã nói ‘‘padānaṃ sandhi vatticchāto, na samāsantaragesū’’ (sự nối âm của các từ là tùy ý muốn, không phải trong các thành phần của hợp chất), nhưng vì đây là một câu kệ (gāthā), nên để tránh lỗi về vần điệu (chando-hānibhaya), nó là visandhi (không nối âm).
Yattha pana gāthāyampi* visandhi ‘‘dhammasaṃvaṇṇanāya’ntiādimāhā’’tyādīsu, tattha kathanti?
But where there is no sandhi even in a gāthā, as in "dhammasaṃvaṇṇanāya" and so on, how is that?
Nhưng nếu visandhi cũng xảy ra trong một câu kệ (gāthāyampi) như trong ‘‘dhammasaṃvaṇṇanāya’ntiādimāhā’’tyādīsu, thì sao?
‘‘Na samāsantaraṅgesū’’ti imassāniccattā tatthāpi na doso, ‘‘nena niddiṭṭhamanicca’’nti hi paribhāsitaṃ* .
There is no fault even there, due to the impermanence of the rule "not within compounds"; for it is stated, "what is indicated by this is impermanent".
Thì không có lỗi, vì quy tắc ‘‘Na samāsantaraṅgesū’’ là không thường xuyên (aniccatta), vì đã nói ‘‘nena niddiṭṭhamanicca’’ṃ (cái được chỉ ra bởi nó là không thường xuyên).
Sīhādirūpehi vicittarūpaṃ vatthaṃ, āsanaṃ vā vikatikā nāma bhave, ekasseva hi kattuno pakativikatisaṅkhātāvatthāvasena dvittaṃ, vatticchāvasena liṅgasaṅkhyāvibhattibhedañca hoti, yathā – manussā yakkhabhattaṃ ahesuṃ, sattappakaraṇāni abhidhammo nāma bhavanti, devadatto rajjaṃ pāpuṇātīti.
A cloth or seat with various figures like lions, etc., would be called a vikatikā. For indeed, there is duality in a single agent due to its natural and modified states, and also differences in gender, number, and case endings according to intention, for example: "men became demon-food," "the seven treatises are called Abhidhamma," "Devadatta attains kingship."
Vải hoặc thảm ngồi có hình thù kỳ lạ như sư tử, v.v., được gọi là vikatikā. Một chủ thể (kattu) duy nhất có thể có hai trạng thái là bản chất (pakati) và biến thể (vikati), và có thể có sự khác biệt về giống (liṅga), số (saṅkhyā) và cách (vibhatti) tùy theo ý muốn (vatticchāvasena), ví dụ: ‘‘Manussā yakkhabhattaṃ ahesuṃ’’ (con người đã là thức ăn của quỷ), ‘‘Sattappakaraṇāni abhidhammo nāma bhavanti’’ (bảy bộ luận được gọi là Abhidhamma), ‘‘Devadatto rajjaṃ pāpuṇāti’’ (Devadatta đạt được vương quyền).
Yatra hi pakatiyā vā vikatiyā vāti dvinnampi vuttatā siyā, tatra vācako pakatiyāyeva saṅkhyaṃ gaṇhāti, netarassa tannissitabhāvenāppadhānato* .
Where both the natural state and the modified state might be mentioned, the expressing word takes the number of the natural state only, not of the other, as it is secondary by being dependent on the natural state.
Trong trường hợp cả bản chất (pakati) và biến thể (vikati) đều được nói đến, thì từ ngữ chỉ định (vācaka) sẽ lấy số (saṅkhyā) của bản chất, chứ không phải của biến thể, vì biến thể là phụ thuộc vào bản chất và không phải là chính yếu.
Yadā pana pakatiyā sambandhādibhāvaṃ vattumicchati, tadā attanā vattabbassa aññatthassābhāvā vikatipyuccate vācakena, yathā – devadattassa rajjaṃ pāpuṇāti, idha pana liṅgabhedeneva vuttaṃ ‘‘cittaṃ vikatikā bhave’’ti.
However, when one wishes to state the relationship or other state of the natural form, then, due to the absence of anything else to be expressed by itself, the modified form is also expressed by the word, as in: "Devadatta's kingship attains." Here, however, it is stated "cittaṃ vikatikā bhave" (a variegated seat becomes a vikatikā) solely by a difference in gender.
Nhưng khi người ta muốn nói về mối quan hệ, v.v., của bản chất, thì vì không có nghĩa nào khác để nói, biến thể cũng được từ ngữ chỉ định nói đến, ví dụ: ‘‘Devadattassa rajjaṃ pāpuṇāti’’ (vương quyền của Devadatta đạt được); ở đây, ‘‘cittaṃ vikatikā bhave’’ được nói đến chỉ bằng sự khác biệt về giống (liṅgabheda).
Vikarīyateti vikati.
It is called vikati because it is modified.
Cái được làm cho khác biệt (vikarīyati) là vikati.
315. Kaṭṭissakoseyyasaṅkhātānaṃ dvinnamattharaṇānaṃ karaṇappakāraṃ dassetuṃ ariyāsāmaññamāha ‘‘kaṭṭissa’’miccādi.
315. To show the method of making the two coverings called kaṭṭissa and koseyya, the general term for noble ones is stated: kaṭṭissa and so on.
315. Để chỉ ra cách làm hai loại thảm trải là kaṭṭissa và koseyya, người ta nói về loại thảm trải cao quý (ariyāsāmaññaṃ) bắt đầu bằng ‘‘kaṭṭissa’’.
Kosiyakaṭṭissamayaṃ kosiyasuttakaṭṭissavākehi pakatamattharaṇaṃ kaṭṭissaṃ nāma, virūpekasesavasena kosiyañca kaṭṭissañca kaṭṭissāni, tehi pakataṃ attharaṇaṃ kaṭṭissaṃ. Kosiyasuttena pakatantu attharaṇaṃ koseyyaṃ nāma.
A covering made of silk and kaṭṭissa fibers, or from silk threads and kaṭṭissa bark, is called kaṭṭissa. By the rule of virūpekasesa, silk and kaṭṭissa are kaṭṭissas; a covering made from them is kaṭṭissa. A covering made from silk thread, however, is called koseyya.
Thảm trải được làm từ sợi bông và sợi kaṭṭissa là kaṭṭissaṃ. Theo quy tắc virūpekasesa (còn lại một phần từ hai từ khác nhau), kosiya và kaṭṭissa trở thành kaṭṭissāni, và thảm trải được làm từ chúng là kaṭṭissaṃ. Thảm trải được làm từ sợi bông là koseyyaṃ.
Ratanapatisibbitanti idaṃ dvinnampi visesanaṃ, attharaṇañca iti kamā kamato ‘‘bhave’’ti ajjhāharitabbaṃ.
The term ratanapatisibbita (embroidered with jewels) is an epithet for both; and the word attharaṇa is likewise an epithet for both. It should be supplied that they "bhave" (are) kamā (in order).
Cụm từ Ratanapatisibbitaṃ là tính từ cho cả hai loại, và ‘‘attharaṇa’’ (thảm trải) cũng là tính từ; do đó, theo thứ tự (kamā), cần thêm từ ‘‘bhave’’ (là).
Attharaṇasaddassānuṇṇāmayesvapi pavattanato etthāpi ‘‘attharaṇa’’nti vuttaṃ, yathā – suttaṃ kammanti.
The word attharaṇa is used here because it is also applied to coverings not made of wool, just as one says "sukkaṃ kammaṃ" (pure action).
Vì từ attharaṇa cũng được dùng cho các loại không phải làm từ lông (anuṇṇāmaya), nên ở đây cũng nói ‘‘attharaṇa’’, giống như ‘‘suttaṃ kammaṃ’’.
Ettha ca cakāro pādantattā garūsu gaṇhitabbo, teneva hi sattapaññāsamattā paripuṇṇā honti, ariyāya hi paṭhamapāde dvādasamattā, tathā tatiye, dutiye aṭṭhārasa, catutthe pannarasamattāti sampiṇḍitā sattapaññāsamattā honti.
Moreover, here, the particle ca, being at the end of a foot, should be counted among the heavy syllables. Indeed, only by that are the fifty-seven mātrās completed. For in the ariyā (metre), there are twelve mātrās in the first foot, and similarly in the third; eighteen in the second, and fifteen mātrās in the fourth. Thus, when combined, there are fifty-seven mātrās.
Ở đây, ca-kāra phải được tính vào các âm nặng (garūsu) vì nó nằm ở cuối câu (pādanta); chính vì thế mà có đủ năm mươi bảy âm tiết (sattapaññāsamattā). Trong câu kệ (ariyā) này, có mười hai âm tiết ở câu đầu tiên, tương tự ở câu thứ ba, mười tám ở câu thứ hai, và mười lăm ở câu thứ tư, tổng cộng là năm mươi bảy âm tiết.
Dvayaṃ bījanīmatte.
Two terms for a fan in general.
Hai từ cho quạt (bījanīmatta).
Vaṭi vibhājane, tālavaṇṭehi katattā tālavaṇṭaṃ. Vaṇṭaṃ nāma bījanādikaraṇatthaṃ visuṃ bhājito tālapattāvayavo, tālavaṇṭasaddassa yathāvuttavacanatthayogepi sati saññāsaddattā bījanīsāmaññe pavatti veditabbā.
Vaṭi means 'to divide'; it is called tālavaṇṭaṃ because it is made from palm leaves. A vaṇṭa is a part of a palm leaf specifically separated for making a fan or similar item. Although the word tālavaṇṭa has a meaning corresponding to its etymology, it is understood to commonly refer to a fan due to its conventional usage.
Trong phần phân loại Vaṭi, tālavaṇṭaṃ (cái quạt) là vật được làm từ lá thốt nốt. Cái quạt (vaṇṭaṃ) là một phần lá thốt nốt được chia riêng để làm quạt và các vật dụng khác; mặc dù từ tālavaṇṭa có ý nghĩa như đã nói, nhưng do là một từ chỉ định, nó được hiểu là chỉ chung cho quạt.
Yadā pana tālavaṇṭehi katabījanimeva vattumicchati, tadā ekena tālasaddena visesetvā ‘‘tālatālavaṇṭa’’nti vattabbaṃ.
However, when one wishes to specifically refer to a fan made from palm leaves, one should specify it with an additional tāla word, saying "tālatālavaṇṭa".
Tuy nhiên, khi muốn nói đến một cái quạt được làm từ lá thốt nốt, thì phải dùng từ tāla để phân biệt, gọi là “tālatālavaṇṭa”.
Yathā – tilassa telaṃ, sugatassa sugatacīvaranti.
For example, tilassa telaṃ (sesame oil), sugatassa sugatacīvaraṃ (the Tathāgata's robe).
Ví dụ như: dầu của mè (tilassa telaṃ), y phục của Sugata (sugatassa sugatacīvaraṃ).
Bijanti vāyunā yojayanti yāya, sā bījanī, yu, nadādi, yuja yoge, yassa vo, ussī, vaja gatiyaṃ vā assī.
That by which they generate or combine wind is bījanī, with the suffix yu, (from the nadādi class, derived from) yuja 'to combine', where ya becomes va, and ussī (change of u to ī); or alternatively from vaja 'to go', with assī (change of a to ī).
Cái gì dùng để quạt, để tạo ra gió, đó là bījanī (cái quạt). Từ gốc là yuja trong ý nghĩa “kết hợp”, với yu thành vo, ussa thành īttaṃ, hoặc vaja trong ý nghĩa “đi lại”.
Byajanaṃpyatra.
Also byajana.
Từ Byajanaṃ cũng được dùng ở đây.
Pajjaddhaṃ methune.
Half a verse for sexual intercourse.
Pajjaddhaṃ (nửa câu kệ) chỉ sự giao cấu.
Gāmavāsīnaṃ dhammo ācāro gāmadhammo, gāmasaddena cettha gāmavāsino vuttā, yathā ‘‘gāmo āgato’’ti.
The custom, the conduct, of villagers is gāmadhammo. Here, by the word gāma, villagers are referred to, just as in "the village has come".
Hành vi, phong tục của dân làng là gāmadhammo (phong tục làng). Ở đây, từ gāma chỉ dân làng, giống như câu “gāmo āgato” (dân làng đã đến).
Asataṃ asappurisānaṃ dhammo, saddhammapaṭipakkhattā vā asaddhammo.
The conduct of the ignoble, of bad persons, or alternatively, asaddhammo (bad conduct), because it is contrary to the Dhamma.
Hành vi của những kẻ bất thiện, những người xấu, hoặc ngược lại với Chánh pháp, là asaddhammo (ác pháp).
Byaya khaye, byayati balametenāti byavāyo, majjhe vā gamo, atha vā vigato ayo vuḍḍhi tasmāti avāyo, atisayo avāyo byavāyo. Mithunānaṃ itthipurisānaṃ samānacchandānaṃ ācāro methunaṃ, tadaññesu upacāro, ramu ramane, bhāve, karaṇe vāti.
Byaya means 'to waste'; that by which strength is wasted is byavāyo, with the insertion of vā in the middle. Alternatively, avāyo (lack of gain) because profit is gone from it; byavāyo (excessive lack of gain) means excessive lack of gain. The conduct of couples, of men and women with similar desires, is methunaṃ; its application to others is metaphorical. From ramu 'to delight', in the sense of action or instrument.
Byaya trong ý nghĩa “tiêu hao”. Cái gì làm tiêu hao sức lực, đó là byavāyo (sự giao cấu); ở giữa có sự thêm vào của âm vā. Hoặc, cái gì không có sự tăng trưởng, đó là avāyo; sự avāyo quá mức là byavāyo. Hạnh kiểm của những cặp đôi nam nữ có cùng ý muốn là methunaṃ (sự giao cấu); sự áp dụng cho những trường hợp khác là phép ẩn dụ. Ramu trong ý nghĩa “hưởng thụ”, trong nghĩa trạng thái hoặc công cụ.
Hatthādivaṅko puriso ‘‘kuṇī’’tyuccate.
A person with crooked hands or other limbs is called kuṇī.
Người có tay chân bị cong vẹo được gọi là “kuṇī”.
Kuṇanaṃ kuṇo hatthādivekalyaṃ, tametassatthīti kuṇī, atha vā kuṇa saṅkocane, ī, kucchitaṃ nayatīti vā kuṇī, ṇattaṃ, ‘‘hatthena kuṇī, pādena kuṇī’’iccādipayogā.
Kuṇanaṃ, kuṇo, is a defect of hands or other limbs; he has this, therefore he is kuṇī. Alternatively, from kuṇa 'to contract', with the suffix ī. Or, he leads a miserable life, therefore he is kuṇī, with ṇattaṃ (change to ṇa), as in usages like "kuṇī with a hand, kuṇī with a leg."
Sự cong vẹo, tức kuṇo, là sự khiếm khuyết ở tay chân, v.v.; người có điều đó là kuṇī. Hoặc kuṇa trong ý nghĩa “co rút”, với ī là hậu tố; hoặc cái gì dẫn đến sự xấu xa, đó là kuṇī, với ṇa được thêm vào, như trong các cách dùng “hatthena kuṇī” (què tay), “pādena kuṇī” (què chân), v.v.
Dvayaṃ apāṅgadassane jane.
Two terms for a squint-eyed person.
Hai từ này chỉ người mắt lé.
Vala saṃvaraṇe, iro.
Vala means 'to cover', with the suffix iro.
Vala trong ý nghĩa “che chắn”, với iro là hậu tố.
Kucchitaṃ karotīti kekaro, usse.
He makes things bad, therefore he is kekaro, with usse (change of u to e).
Cái gì làm điều xấu xa, đó là kekaro (mắt lé), với usse là hậu tố.
323. Navakaṃ rogamatte.
323. Nine terms for illness in general.
323. Chín từ này chỉ bệnh tật nói chung.
Taki kicchajīvane, bhūvādi, ā bhuso taṅkatīti ātaṅko, a.
Taki means 'to live with difficulty', from the bhuvādi class; it causes great difficulty in living, therefore it is ātaṅko, with the suffix a.
Taki trong ý nghĩa “sống khó khăn”, thuộc nhóm Bhūvādi; cái gì rất khó khăn (ā bhuso taṅkati), đó là ātaṅko (bệnh tật), với a là hậu tố.
Ama roge, yo, maya gatimhi vā, atha vā ama roge, curādi, āmayati rujjatīti āmayo, a, kāritalopābhāvo.
Ama in the sense of 'painful disease', or maya in the sense of 'going', or ama in the sense of 'painful disease' (from the curādi group), that which causes pain and suffering is āmaya. The suffix 'a' is used, and the kārita affix is not elided.
Ama trong ý nghĩa “bệnh tật”, với yo là hậu tố; hoặc maya trong ý nghĩa “đi lại”; hoặc ama trong ý nghĩa “bệnh tật”, thuộc nhóm Curādi; cái gì gây bệnh, đau đớn (āmayati rujjati), đó là āmayo (bệnh), với a là hậu tố, không có sự lược bỏ của kārita.
Vidha vijjhane, vijjhatīti byādhi, i, akāravaṇṇāgamo, bādha vibādhāyaṃ vā, tadā yāgamo, vividhā vā ādhayo manopīḷā yasmiṃsa byādhi, ‘‘pume ādhi mānasī byathā’’ti* hi amarakose vuttaṃ.
Vidha in the sense of 'piercing'; that which pierces is byādhi, with the suffix 'i' and the addition of the letter 'a'. Or, from bādha in the sense of 'oppression'; then the letter 'yā' is added. Or, that in which there are various mental afflictions (manopīḷā) is byādhi. Indeed, it is stated in the Amarakosa, "ādhi, a mental affliction, is in the masculine gender."
Vidha trong ý nghĩa “đâm xuyên”; cái gì đâm xuyên, đó là byādhi (bệnh), với i là hậu tố, có sự thêm vào của âm a. Hoặc bādha trong ý nghĩa “làm phiền”, khi đó có sự thêm vào của âm yā; hoặc cái gì có nhiều nỗi đau khổ tinh thần (vividhā ādhayo manopīḷā), đó là byādhi. Trong Amarakosa có nói: “ādhi là nỗi đau khổ tinh thần ở nam giới” (pume ādhi mānasī byathā) (amara 8.28).
Rogegado, kuverāyudhe gadā, gado bhātharikaṇhassa, ‘‘āmaye cāyudhe gadā’’ti hi nānatthasaṅgahe.
Gada for disease; gadā for Kubera's weapon. Gada for Balarama's club. Indeed, it is stated in the Nānatthasaṅgaha, "gadā for disease and for weapon."
Gado (bệnh) trong ý nghĩa bệnh tật; gadā (chùy) trong ý nghĩa vũ khí của Kuvera; gado là của em trai Kaṇha; trong Nānatthasaṅgaha có nói: “āmaye cāyudhe gadā” (gadā trong ý nghĩa bệnh tật và vũ khí).
Ruja roge, kattari ṇo, rujā itthī.
Ruja in the sense of 'disease'; the suffix 'ṇo' is used in the agentive sense, resulting in rujā, which is feminine.
Ruja trong ý nghĩa “bệnh tật”, trong nghĩa chủ thể, với ṇo là hậu tố, rujā là giống cái.
Gilānassa bhāvo gelaññaṃ.
The state of being sick is gelaññaṃ.
Trạng thái của người bệnh là gelaññaṃ (bệnh tật).
Kala gatisaṅkhyānesu, na kalati yena taṃ akalaṃ, tameva akallaṃ, lo.
Kala in the sense of 'going' and 'counting'; that by which one cannot move is akalaṃ, and that itself is akallaṃ, with the substitution of 'l'.
Kala trong ý nghĩa “đi lại, đếm”; cái gì không thể đi lại được bởi nó, đó là akalaṃ; chính nó là akallaṃ (ốm yếu), với lo là hậu tố.
Bādha vibādhāyaṃ, bhūvādi, a.
Bādha in the sense of 'oppression', from the bhūvādi group, with the suffix 'a'.
Bādha trong ý nghĩa “làm phiền”, thuộc nhóm Bhūvādi, với a là hậu tố.
Upatāpopyatra.
Upatāpa is also included here.
Upatāpo cũng được dùng ở đây.
Ghāne pavatto assavo siṅghānikā nāma, siṅgha āghāne, bhūvādi, siṅghatīti siṅghānaṃ, yu, tattha jātā siṅghānikā. Ā punappunaṃ savati sandatīti assavo, sū abhisave.
A discharge occurring in the nose is called siṅghānikā. Siṅgha in the sense of 'smelling', from the bhūvādi group; that which smells is siṅghānaṃ, with the suffix 'yu'; that which arises therein is siṅghānikā. That which flows and discharges repeatedly is assavo, from sū in the sense of 'flowing forth'.
Chất lỏng chảy ra ở mũi được gọi là siṅghānikā. Gốc siṅgha (ngửi), thuộc nhóm bhūvādi. Siṅghāna (hành động ngửi) từ siṅghati (ngửi), với hậu tố yu. Siṅghānikā là cái phát sinh ở đó. Assava là cái chảy ra liên tục, từ gốc sū (chảy ra).
Dvayaṃ vaṇamatte.
These two terms refer to a wound generally.
Cả hai đều chỉ vết thương.
Ara gamane, u, aru, napuṃsakeyeva.
Ara in the sense of 'going', with the suffix 'u', results in aru, used only in the neuter gender.
Gốc ara (đi), với hậu tố u, tạo thành aru, chỉ dùng ở giống trung.
Vaṇa gattavicuṇṇane, curādi, a, vaṇo, anitthī.
Vaṇa in the sense of 'lacerating the body', from the curādi group, with the suffix 'a', results in vaṇo, which is not feminine.
Gốc vaṇa (làm tổn thương cơ thể), thuộc nhóm curādi, với hậu tố a, tạo thành vaṇo, không phải giống cái.
Dvayaṃ phoṭe.
These two terms refer to a boil.
Cả hai đều chỉ mụn nhọt.
Phuṭa saṃsilesane, bhūvādi, phoṭo, ṇo.
Phuṭa in the sense of 'coalescence', from the bhūvādi group, results in phoṭo, with the suffix 'ṇo'.
Gốc phuṭa (kết dính), thuộc nhóm bhūvādi, với hậu tố ṇo, tạo thành phoṭo.
Pīḷa vibādhāyaṃ, curādi, ṇvu, ‘‘itthiyamato āpaccayo’’ti ā, pīḷako, pīḷakā, pīḷakaṃ, tīsvapi, tathā phoṭo.
Pīḷa in the sense of 'oppression', from the curādi group, with the suffix 'ṇvu'; "the suffix 'ā' comes after 'ato' in the feminine gender," resulting in pīḷako, pīḷakā, pīḷakaṃ, in all three genders, and similarly for phoṭo.
Gốc pīḷa (làm đau khổ), thuộc nhóm curādi, với hậu tố ṇvu. Với hậu tố ā từ ato trong giống cái, tạo thành pīḷako, pīḷakā, pīḷakaṃ (cả ba giống), cũng như phoṭo.
Dvayaṃ lohitanissaraṇaroge.
These two terms refer to a disease of blood discharge.
Cả hai đều chỉ bệnh xuất huyết.
Rattassa lohitassa saṇṭhānamatikkamitvā saraṇaṃ gamanaṃ rattātisāro. Pakkhandati nissaratīti pakkhandikā.
The going beyond the normal state of blood (ratta) is rattātisāro. That which discharges profusely is pakkhandikā.
Sự chảy ra của máu, vượt quá sự ổn định, là rattātisāro. Pakkhandikā là cái chảy ra, thoát ra.
Kamu padavikkhepe.
Kamu in the sense of 'stepping forth'.
Gốc kamu (bước đi).
‘‘Itthiyamatiyavo vā’’titi.
"The suffixes 'a', 'ti', or 'yu' in the feminine gender."
"Trong giống cái, a, ti, yu có thể xảy ra."
‘‘Pakkamādīhinto ce’’ti ettha cakārena tissanti, dhātvantalopo ca, sakatthe ko.
Here, in "from pakkama, etc., 'ce'", by the particle 'ca', 'ti' (is to be understood), and the elision of the root-final letter, and the suffix 'ka' in its own sense.
Trong quy tắc "từ pakkama và các từ khác, nta cũng xảy ra", bằng ca, tissa (thay thế ti bằng nti) và sự lược bỏ âm cuối của gốc động từ, ka trong nghĩa riêng.
Dvitte.
With reduplication.
Khi lặp đôi.
Yadādinā parakakārassa kho, pakkhandikā.
By "yadādinā", the following 'ka' becomes 'kha', resulting in pakkhandikā.
Bằng quy tắc bắt đầu bằng yadā, ka thứ hai trở thành kha, pakkhandikā.
Pañcakaṃ kaṇḍuyaṃ.
These five terms refer to itching.
Năm từ chỉ ngứa.
Kaṇḍa bhedane, u, dīghe kaṇḍū, vadhūsaddova.
Kaṇḍa in the sense of 'breaking', with the suffix 'u'; with lengthening, it becomes kaṇḍū, like the word vadhū.
Gốc kaṇḍa (nứt nẻ), với hậu tố u, khi kéo dài thành kaṇḍū, giống như từ vadhū.
Timhi kaṇḍūti, assū, curādittā yamhi kaṇḍūyā, yalopābhāvo.
With 'ti', it is kaṇḍūti, where 'a' becomes 'ū'. In the curādi group, with 'ya', it is kaṇḍūyā, without elision of 'ya'.
Với hậu tố ti, kaṇḍūti, a thành ū. Do thuộc nhóm curādi, khi có hậu tố ya, kaṇḍūyā, không có sự lược bỏ ya.
Khajja theyyakaraṇabyathanesu, bhūvādi, u.
Khajja in the sense of 'stealing' and 'suffering', from the bhūvādi group, with the suffix 'u'.
Gốc khajja (ăn cắp, làm đau khổ), thuộc nhóm bhūvādi, với hậu tố u.
Yumhi kaṇḍūvanaṃ, assū.
With 'yu', it is kaṇḍūvanaṃ, where 'a' becomes 'u'.
Khi có hậu tố yu, kaṇḍūvanaṃ, a thành u.
Uvādeso, dīgho ca.
The substitution 'uva' and lengthening occur.
Thay thế bằng uva, và kéo dài.
327. Tikaṃ kacchuyaṃ.
327. These three terms refer to eczema.
327. Ba từ chỉ ghẻ lở.
Yā ‘‘khasurogo’’ti vuccati.
Which is called "khasuroga".
Cái được gọi là "bệnh ghẻ".
Pātyattānanti pāmaṃ, mana, pāmāpyatthi, pulliṅgo, rājādi, visesena tacchati kāsanti vitacchikā, taccha tanukaraṇe, ṇvu, ‘‘vivacchikā’’* tipi pāṭho.
That which protects itself is pāmaṃ, with the suffix 'mana'. Pāmā also exists, in the masculine gender, like rājādin. That which especially lacerates the body is vitacchikā, from taccha in the sense of 'making thin', with the suffix 'ṇvu'. Vivacchikā is also a reading.
Pāmaṃ là cái tự lan rộng, với hậu tố mana. Pāmā cũng tồn tại, giống đực, thuộc nhóm rājādi. Vitacchikā là cái đặc biệt làm tổn thương cơ thể. Gốc taccha (làm mỏng), với hậu tố ṇvu. Cũng có cách đọc là "vivacchikā".
Vaccha paribhāsanatajjanesu, bhūvādi.
Vaccha in the sense of 'speaking' and 'threatening', from the bhūvādi group.
Gốc vaccha (nói, đe dọa), thuộc nhóm bhūvādi.
Kaca bandhane, u, cassa chattaṃ, dvittādi.
Kaca in the sense of 'binding', with the suffix 'u', and 'ca' becoming 'cha', with reduplication, etc.
Gốc kaca (buộc), với hậu tố u. ca thành cha, lặp đôi, v.v.
Tilakāḷakantaṃ dvayaṃ dvayaṃ samatthaṃ.
From tilakā to kāḷaka, each pair is synonymous.
Hai từ tilakāḷaka và tilaka có nghĩa tương đương.
Tatra dvayaṃ sothe.
Therein, these two terms refer to swelling.
Trong đó, hai từ chỉ sưng phù.
Su gativuḍḍhīsu, bhūvādi, tho.
Su in the sense of 'going' and 'growing', from the bhūvādi group, with the suffix 'tho'.
Gốc su (đi, phát triển), thuộc nhóm bhūvādi, với hậu tố tho.
Thupaccaye sayathu, ussattaṃ, yāgamo ca.
With the suffix thu, it is sayathu, with 'u' becoming 'a', and the augment 'yā' also added.
Với hậu tố thu, sayathu, u thành a, và ya được thêm vào.
Sophopyatra.
Sopho is also included here.
Sopho cũng có ở đây.
Sokaṃ phāyati bahulaṃ karotīti sopho, phāya vuḍḍhiyaṃ, phāyassa pho, nerutto.
That which causes much grief (soka) is sopho, from phāya in the sense of 'growing'; 'phāya' becomes 'pho' by etymological rule.
Sopho là cái gây ra nhiều đau khổ, từ gốc phāya (phát triển). Phāya thành pho, theo ngữ pháp.
Dvayaṃ arisaroge.
These two terms refer to haemorrhoids.
Hai từ chỉ bệnh trĩ.
Amaṅgalatāya du ninditaṃ nāmamassa dunnāmaṃ, sakatthe, kucchāyaṃ vā ko, dīghakosikāyaṃ dunnāmā, itthī.
Because it is inauspicious, its name is dunnāmaṃ, a censured name, in its own sense; or 'ko' in the sense of disgust; dunnāmā in the sense of a snake, which is feminine.
Dunnāmaṃ là tên đáng chê bai do sự không may mắn, trong nghĩa riêng. Hoặc ka trong nghĩa ghê tởm. Dunnāmā trong nghĩa rắn nước dài, giống cái.
Ari viya sasati hiṃ satīti arisaṃ, sasa hiṃsāyaṃ, kvi, ara gamane vā, iso.
That which harms like an enemy (ari) is arisaṃ, from sasa in the sense of 'harming', with the suffix 'kvi'. Or, from ara in the sense of 'going', with the suffix 'isa'.
Arisaṃ là cái gây hại như kẻ thù. Gốc sasa (gây hại), với hậu tố kvi. Hoặc gốc ara (đi), với hậu tố isa.
Dvayaṃ vamanaroge.
These two terms refer to vomiting disease.
Hai từ chỉ bệnh nôn mửa.
Chadda vamane, curādi, ṇvu.
Chadda in the sense of 'vomiting', from the curādi group, with the suffix 'ṇvu'.
Gốc chadda (nôn mửa), thuộc nhóm curādi, với hậu tố ṇvu.
Vamu uggiraṇe, thu.
Vamu in the sense of 'throwing up', with the suffix 'thu'.
Gốc vamu (nôn ra), với hậu tố thu.
Vamidhupyatra.
Vamidhu is also included here.
Vamidhū cũng có ở đây.
Chaddikā, vami itthiyaṃ, vamathu pume.
Chaddikā and vami are feminine, while vamathu is masculine.
Chaddikā và vami là giống cái, vamathu là giống đực.
Bhagandalādayo satta āmayantarā rogabhedā bhavanti.
Bhagandala and the other seven are various types of diseases ( āmayantarā).
Bảy loại bệnh khác nhau như bhagandalā và các bệnh khác là āmayantarā.
Tatra gudasamīpajo vaṇaviseso bhagandalā, itthī.
Among these, a specific type of wound near the anus is bhagandalā, which is feminine.
Trong đó, bhagandalā là một loại vết thương đặc biệt gần hậu môn, giống cái.
Bhagaṃ yoni, taṃ dārayatīti rūḷhīto apaccayanto nipātito.
From its conventional meaning, 'bhagaṃ' (vulva); that which tears it is inferred with the suffix 'a'.
Bhaga là âm hộ, theo nghĩa thông thường, nó được hình thành với hậu tố a ở cuối, vì nó làm rách âm hộ.
Dara vidāraṇe, bhūvādi, latte bhagandalā. Bhagandaropyatra.
Dara in the sense of 'tearing', from the bhūvādi group; when 'la' is substituted, it becomes bhagandalā. Bhagandara is also included here.
Gốc dara (xé rách), thuộc nhóm bhūvādi, khi la được thêm vào, tạo thành bhagandalā. Bhagandaro cũng có ở đây.
Meho muttameho, so ca bahumuttatāya madhumeho, rattameho, sukkamehotyanekavidho.
Meho means diabetes, or the discharge of urine. This meha is of many kinds due to excessive urination, such as madhumeho (sugar diabetes), rattameho (blood in urine), sukkameho (semen in urine).
Meho là bệnh tiểu tiện, và nó có nhiều loại như madhumeho (tiểu đường), rattameho (tiểu ra máu), sukkameho (tiểu ra mủ) do tiểu tiện nhiều.
Miha secane, bhūvādi, mihati muttanti meho, ṇo.
Miha in the sense of 'urinating', from the bhūvādi group; that which urinates (muttaṃ) is meho, with the suffix 'ṇo'.
Gốc miha (tiểu tiện), thuộc nhóm bhūvādi. Meho là cái tiểu tiện, với hậu tố ṇo.
Jara roge.
Jara in the sense of 'disease'.
Gốc jara (bệnh tật).
Bhūvādi, jaratīti, a.
From the bhūvādi group; that which ails, with the suffix 'a'.
Thuộc nhóm bhūvādi. Jarati (bị bệnh), với hậu tố a.
Jaro pasiddho.
Jara is well-known.
Jaro là bệnh sốt đã biết.
Kāsa saddakucchāyaṃ, dittiyañca, bhūvādi, kāsatīti kāso, ṇo, kucchitaṃ asatīti vā kāso, kuāpubbo.
The word Kāsa is in the sense of a repulsive sound, and also shining. It is a bhūvādi root. It is kāsa because it coughs (kāsati); with the suffix ṇa. Or it is kāsa because it vomits (asati) what is repulsive; with the prefixes ku and ā.
Gốc kāsa (tạo ra âm thanh ghê tởm, hoặc tỏa sáng), thuộc nhóm bhūvādi. Kāso là cái ho, với hậu tố ṇo. Hoặc kāso là cái nôn ra những thứ ghê tởm, với tiền tố kuā.
Sasa pāṇane, sasanaṃ sāso, bhusaṃ sasanametassatthīti vā sāso, kuṭa chedane, ṭho, kuṭṭhaṃ. Sāmaññena tacovikāre.
Sasa is in the sense of breathing; sasana is sāsa. Or it is sāsa because it has severe breathing. Kuṭa is in the sense of cutting; with suffix ṭṭha it is kuṭṭhaṃ. Generally, it refers to a skin disease.
Gốc sasa (thở), sāsanaṃ là hơi thở, sāso là hơi thở. Hoặc sāso là cái có hơi thở nặng nề. Gốc kuṭa (cắt), với hậu tố ṭṭha, tạo thành kuṭṭhaṃ. Nói chung, đó là sự biến đổi của da.
Sukke tu sittaṃ.
For white leprosy, it is sittaṃ.
Trong bệnh phong trắng, đó là sittaṃ.
Sūla rujāyaṃ, bhūvādi, sūlaṃ. Viddadhi, asmarī, muttakicchādayopyanekā rogabhedā.
Sūla is in the sense of pain; a bhūvādi root, it is sūlaṃ. Boils, calculi, urinary difficulties, and many other types of diseases.
Gốc sūla (đau nhức), thuộc nhóm bhūvādi, tạo thành sūlaṃ. Viddadhi, asmarī, muttakicchā và nhiều loại bệnh khác nhau.
Pajjaddhaṃ vejje.
A half-verse is for a physician.
Nửa câu thơ về thầy thuốc.
Āyubbedasaṅkhātaṃ vijjaṃ jānātīti vejjo, ‘‘ṇa rāgā tassedamaññatthesu cā’’ti ṇo, vida ñāṇe vā, vindatīti vejjo, ṇyo, dyassa jo. Bhisajjati cikicchatīti bhisakko, a, jassa ko. Rogaṃ harati sīlenāti rogahārī, ṇī.
He knows the knowledge called medicine (āyubbeda); hence he is a vejja; with the suffix ṇa by the rule "ṇo rāgā tassedamaññatthesu ca". Or vida is in the sense of knowing; he knows, hence he is a vejja; with ṇya and dya becoming ja. He heals or treats; hence he is a bhisakka; with suffix a and ja becoming ka. He removes diseases by his custom; hence he is a rogahārī; with ṇī.
Vejjo là người biết vijjā (kiến thức) được gọi là āyubbeda (y học). Hậu tố ṇa theo quy tắc "không phải trong nghĩa rāga, của người đó, và các nghĩa khác". Hoặc gốc vida (biết), vejjo là người biết, với hậu tố ṇya, dya thành ja. Bhisakko là người chữa bệnh, với hậu tố a, ja thành ka. Rogahārī là người loại bỏ bệnh tật theo thói quen, với hậu tố ṇī.
Harasaddoyaṃ kevalopi ānayanāpanayanesu vattati ‘‘manoharo, dukkhaharo’’iccādīsu, idha apanayane.
This word hara on its own is used in the sense of bringing and removing, as in manoharo (mind-captivating), dukkhaharo (pain-removing), etc.; here it is in the sense of removing.
Từ hara này, ngay cả khi đứng một mình, cũng được dùng trong nghĩa mang đến và loại bỏ, như trong "manoharo" (hấp dẫn), "dukkhaharo" (loại bỏ đau khổ), v.v. Ở đây, nó có nghĩa là loại bỏ.
Kita rogāpanayane, bhūvādi.
Kita is in the sense of removing disease; a bhūvādi root.
Gốc kita (loại bỏ bệnh tật), thuộc nhóm bhūvādi.
Tikicchatīti tikicchako, chapaccayo, ṇvu, dvittādi.
He treats; hence he is a tikicchaka; with the suffix cha, then ṇvu, and reduplication, etc.
Tikicchako là người chữa bệnh, với hậu tố cha, ṇvu, lặp đôi, v.v.
Agadakaropyatra, agadaṃ arogaṃ pāṇīnaṃ karotīti agadakaro, kammādimhi ṇo.
The word agadakaro is also here. He makes sentient beings free from illness (agadaṃ arogaṃ); hence he is an agadakaro; with the suffix ṇa when the object (kamma) is prominent.
Agadakaro cũng có ở đây. Agadakaro là người làm cho chúng sinh không bệnh tật (arogaṃ), với hậu tố ṇo trong nghĩa hành động, v.v.
331. Tikaṃ ārogye.
Three terms are for health.
331. Ba từ chỉ sức khỏe.
Anatthakārakattā kucchitākārena sarīre sentīti kusā, rogā, te lunāti chindatīti kusalaṃ. Āmayassābhāvo anāmayaṃ, abyayībhāvo.
Diseases dwell in the body in an unpleasant manner because they cause harm; hence they are kusā. He cuts or destroys those diseases; hence it is kusalaṃ. The absence of illness is anāmayaṃ; an abyayībhāva compound.
Vì chúng trú ngụ trong thân thể một cách đáng ghê tởm, gây ra những điều bất lợi, nên gọi là kusā (bệnh tật). Vì nó cắt đứt bệnh tật, nên gọi là kusalaṃ (sự lành mạnh). Sự không có bệnh tật là anāmayaṃ (không bệnh), là một từ kép bất biến. Sự không bệnh là ārogyaṃ (sức khỏe). Kusalānāmayārogyaṃ là một từ kép tổng hợp.
Arogassa bhāvo ārogyaṃ. Kusalānāmayārogyanti samāhāradvando.
The state of being free from disease is ārogyaṃ. Kusalā, anāmaya, and ārogyaṃ form a samāhāra dvanda compound.
Sự không bệnh là ārogyaṃ (sức khỏe). Kusalānāmayārogyaṃ là một từ kép tổng hợp.
Dvayaṃ anāmayajane.
Two terms are for a healthy person.
Hai từ chỉ người không bệnh.
Kala gatisaṅkhyānesu.
Kala is in the sense of going and counting.
Từ gốc kala có nghĩa là đi lại, đếm.
Kalati yathāsukhaṃ sabbiriyāpathesūti kallo, lo.
He moves as he pleases in all postures; hence he is kalla; with suffix la.
Vì người ấy đi lại thoải mái trong mọi oai nghi, nên gọi là kallo (người khỏe mạnh), với hậu tố lo.
‘‘Kālaṃ khamatīti kalyaṃ, arogatā, tassaṃ niyutto kalyo’’ti aṅguttaranikāyaṭīkāyaṃ. Natthi āmayo yasmiṃ nirāmayo. Vuttopyatra.
"It endures time, hence kalyaṃ, health; one engaged in that is kallyo." So it is stated in the Aṅguttaranikāyaṭīkā. One in whom there is no illness is nirāmaya. The word vutta is also here.
Trong chú giải Tăng Chi Bộ Kinh có nói: "Vì người ấy chịu đựng được thời tiết, nên gọi là kalyaṃ (khỏe mạnh), tức là không bệnh tật; người được giao phó trong tình trạng không bệnh tật là kalyo." Người không có bệnh tật được gọi là nirāmayo (không bệnh). Từ vutta cũng ở đây.
Vutti jīvitavutti pasatthā assatthīti vutto. Rogato niggatajane pana ullāgho, lāgha sāmatthiye, usaddoyaṃ rogavimutyattho.
One who has a praiseworthy means of livelihood (vutti jīvitavutti) is vutta. For a person free from disease, it is ullāgha; lāgha is in the sense of ability; the prefix u here signifies freedom from disease.
Người có cách sống tốt đẹp được gọi là vutto (người được nói đến). Còn đối với người đã thoát khỏi bệnh tật, thì từ ullāgho (khỏe mạnh) được dùng. Từ gốc lāgha có nghĩa là có khả năng, tiền tố u này có nghĩa là thoát khỏi bệnh tật.
Narādittā, narappadhānattā ca naravaggo.
Because it begins with nara and nara is predominant, it is the Naravagga.
Vì bắt đầu bằng từ nara và nara là chính yếu, nên đây là phẩm Nara.