Tatra ākhyātikassa kriyālakkhaṇattasūcikā tyādayo vibhattiyo, tā aṭṭhavidhā vattamānāpañcamīsattamīparokkhāhiyyattanajjatanībhavissantī kālātipattivasena.
Among these, the terminations such as ti (tyādayo), which indicate the characteristic action of a verb (ākhyātika), are eightfold: present, imperative, optative, perfect, aorist, imperfect, future, and conditional.
Trong đó, các biến cách như ‘ti’ và các biến cách khác, dùng để chỉ đặc điểm động từ của một động từ (ākhyātika), có tám loại: hiện tại (vattamānā), cầu khiến (pañcamī), tùy nghi (sattamī), quá khứ xa (parokkhā), quá khứ gần (hiyyattanī), quá khứ không xác định (ajjatanī), tương lai (bhavissantī) và quá khứ không hoàn thành (kālātīpatti).
Tatthati anti, si tha, mi ma, te ante, se vhe, e mhe iccetā vattamānāvibhattiyo nāma.
Among these, ti, anti; si, tha; mi, ma; te, ante; se, vhe; e, mhe—these are called the present tense terminations.
Trong đó, ‘ti, anti, si, tha, mi, ma’, ‘te, ante, se, vhe, e, mhe’ được gọi là các biến cách hiện tại (vattamānā-vibhatti).
Tu antu, hi tha, mi ma, taṃ antaṃ, su vho, e āmase iccetā pañcamīvibhattiyo nāma.
Tu, antu; hi, tha; mi, ma; taṃ, antaṃ; su, vho; e, āmase—these are called the imperative mood terminations.
‘Tu, antu, hi, tha, mi, ma’, ‘taṃ, antaṃ, su, vho, e, āmase’ được gọi là các biến cách cầu khiến (pañcamī-vibhatti).
Eyya eyyuṃ, eyyāsi eyyātha, eyyāmi eyyāma, etha eraṃ, etho eyyāvho, eyyaṃ eyyāmhe iccetā sattamīvibhattiyo nāma.
Eyya, eyyuṃ; eyyāsi, eyyātha; eyyāmi, eyyāma; etha, eraṃ; etho, eyyāvho; eyyaṃ, eyyāmhe—these are called the optative mood terminations.
‘Eyya, eyyuṃ, eyyāsi, eyyātha, eyyāmi, eyyāma’, ‘etha, eraṃ, etho, eyyāvho, eyyaṃ, eyyāmhe’ được gọi là các biến cách tùy nghi (sattamī-vibhatti).
A u, e ttha, aṃ mha, ttha re, ttho vho, iṃ mhe iccetā parokkhāvibhattiyo nāma.
A, u; e, ttha; aṃ, mha; ttha, re; ttho, vho; iṃ, mhe—these are called the perfect tense terminations.
‘A, u, e, ttha, aṃ, mha’, ‘ttha, re, ttho, vho, iṃ, mhe’ được gọi là các biến cách quá khứ xa (parokkhā-vibhatti).
Ā ū, o ttha, aṃ mhā, ttha tthuṃ, se vhaṃ, iṃ mhase iccetā hiyyattanīvibhattiyo nāma.
Ā, ū; o, ttha; aṃ, mhā; ttha, tthuṃ; se, vhaṃ; iṃ, mhase—these are called the aorist tense terminations.
‘Ā, ū, o, ttha, aṃ, mhā’, ‘ttha, tthuṃ, se, vhaṃ, iṃ, mhase’ được gọi là các biến cách quá khứ gần (hiyyattanī-vibhatti).
Ī uṃ, o ttha, iṃ mhā, ā ū, se vhaṃ, aṃ mhe iccetā ajjatanīvibhattiyo nāma.
Ī, uṃ; o, ttha; iṃ, mhā; ā, ū; se, vhaṃ; aṃ, mhe—these are called the imperfect tense terminations.
‘Ī, uṃ, o, ttha, iṃ, mhā’, ‘ā, ū, se, vhaṃ, aṃ, mhe’ được gọi là các biến cách quá khứ không xác định (ajjatanī-vibhatti).
Ssati ssanti, ssasi ssatha, ssāmi ssāma, ssate ssante, ssase ssavhe, ssaṃ ssāmhe iccetā bhavissantīvibhattiyo nāma.
Ssati, ssanti; ssasi, ssatha; ssāmi, ssāma; ssate, ssante; ssase, ssavhe; ssaṃ, ssāmhe—these are called the future tense terminations.
‘Ssati, ssanti, ssasi, ssatha, ssāmi, ssāma’, ‘ssate, ssante, ssase, ssavhe, ssaṃ, ssāmhe’ được gọi là các biến cách tương lai (bhavissantī-vibhatti).
Ssā ssaṃsu, sse ssatha, ssaṃ ssāmhā, ssatha ssisu, ssase ssavhe, ssiṃ ssāmhase iccetā kālātipattivibhattiyo nāma.
Ssā, ssaṃsu; sse, ssatha; ssaṃ, ssāmhā; ssatha, ssisu; ssase, ssavhe; ssiṃ, ssāmhase—these are called the conditional mood terminations.
‘Ssā, ssaṃsu, sse, ssatha, ssaṃ, ssāmhā’, ‘ssatha, ssisu, ssase, ssavhe, ssiṃ, ssāmhase’ được gọi là các biến cách quá khứ không hoàn thành (kālātīpatti-vibhatti).
Sabbāsametāsaṃ vibhattīnaṃ yāni yāni pubbakāni cha padāni, tāni tāni parassapadāni nāma.
Of all these terminations, the first six terms are called parassapada (for others).
Trong tất cả các biến cách này, sáu từ đầu tiên được gọi là Parassapada (tha động từ).
Yāni yāni pana parāni cha padāni, tāni tāni attanopadāni nāma.
And the latter six terms are called attanopada (for oneself).
Còn sáu từ sau được gọi là Attanopada (tự động từ).
Tattha parassapadāni vattamānā cha, pañcamiyo cha, sattamiyo cha, parokkhā cha, hiyyattaniyo cha, ajjataniyo cha, bhavissantiyo cha, kālātipattiyo chāti aṭṭhacattālīsavidhāni honti, tathā itarāni, sabbāni tāni piṇḍitāni channavutividhāni.
Among these, there are forty-eight parassapada forms: six for the present, six for the imperative, six for the optative, six for the perfect, six for the aorist, six for the imperfect, six for the future, and six for the conditional. Similarly for the others, all of them combined total ninety-six forms.
Trong đó, có sáu Parassapada của hiện tại, sáu của cầu khiến, sáu của tùy nghi, sáu của quá khứ xa, sáu của quá khứ gần, sáu của quá khứ không xác định, sáu của tương lai, và sáu của quá khứ không hoàn thành, tổng cộng là bốn mươi tám loại; tương tự với các loại khác, tất cả chúng cộng lại là chín mươi sáu loại.
Parassapadānamattanopadānañca dve dve padāni paṭhamamajjhimuttamapurisā nāma.
In both parassapada and attanopada, the two pairs of terms are called first, middle, and ultimate persons.
Hai từ của Parassapada và Attanopada được gọi là ngôi thứ nhất, ngôi thứ hai và ngôi thứ ba.
Te vattamānādīsu cattāro cattāro, aṭṭhannaṃ vibhattīnaṃ vasena dvattiṃsa, piṇḍitāni parimāṇāneva.
There are four each in the present and so on, making thirty-two for the eight terminations, which is the total quantity.
Có bốn từ cho mỗi loại trong các biến cách hiện tại và các loại khác, tổng cộng là ba mươi hai cho tám biến cách.
Tatra vattamānavibhattīnanti anti, si tha, mi ma iccetāni parassapadāni.
Among these, the present tense parassapada forms are ti, anti; si, tha; mi, ma.
Trong đó, ‘ti, anti, si, tha, mi, ma’ là các Parassapada của biến cách hiện tại.
Te ante, se vhe, e mhe iccetāni attanopadāni.
The attanopada forms are te, ante; se, vhe; e, mhe.
‘Te, ante, se, vhe, e, mhe’ là các Attanopada.
Parassapadattanopadesupiti anti iti paṭhamapurisā, sitha iti majjhimapurisā, mi ma iti uttamapurisā, te ante iti paṭhamapurisā, se vhe iti majjhimapurisā, e mhe iti uttamapurisā.
In both parassapada and attanopada, ti, anti are first persons; si, tha are middle persons; mi, ma are ultimate persons; te, ante are first persons; se, vhe are middle persons; e, mhe are ultimate persons.
Trong Parassapada và Attanopada, ‘ti, anti’ là ngôi thứ nhất; ‘si, tha’ là ngôi thứ hai; ‘mi, ma’ là ngôi thứ ba. ‘Te, ante’ là ngôi thứ nhất; ‘se, vhe’ là ngôi thứ hai; ‘e, mhe’ là ngôi thứ ba.
Paṭhamamajjhimuttamapurisesupi ti-iti ekavacanaṃ, anti-iti bahuvacananti evaṃ ekavacanabahuvacanāni kamato ñeyyāni.
Among the first, middle, and ultimate persons, ti is singular, and anti is plural—thus, singular and plural should be known in order.
Trong các ngôi thứ nhất, thứ hai, thứ ba, ‘ti’ là số ít, ‘anti’ là số nhiều; tương tự như vậy, số ít và số nhiều cần được hiểu theo thứ tự.
Evaṃ sesāsu vibhattīsu parassapadattanopadapaṭhamamajjhimuttamapurisekavacanabahuvacanāni ñeyyāni.
Similarly, in the remaining terminations, the parassapada and attanopada, first, middle, and ultimate persons, singular and plural forms should be known.
Tương tự, trong các biến cách còn lại, Parassapada, Attanopada, ngôi thứ nhất, thứ hai, thứ ba, số ít và số nhiều cần được hiểu.
Tattha vibhattīti kenaṭṭhena vibhatti?
Among these, by what meaning is it a vibhatti (termination)?
Trong đó, vibhatti (biến cách) có nghĩa là gì?
Kālādivasena dhātvatthaṃ vibhajatīti vibhatti, syādīhi nāmikavibhattīhi saha sabbasaṅgāhakavasena pana sakatthaparatthādibhede atthe vibhajatīti vibhatti, kammādayo vā kārake ekavacanabahuvacanavasena vibhajatīti vibhatti, vibhajitabbā ñāṇenātipi vibhatti, vibhajanti atthe etāyātipi vibhatti, atha vā satipi jinasāsane avibhattikaniddese sabbena sabbaṃ vibhattīhi vinā atthassā’niddisitabbato visesena vividhena vā ākārena bhajanti sevanti naṃ paṇḍitātipi vibhatti.
It is called vibhatti because it distinguishes the meaning of the root according to time and so forth; or, it is called vibhatti because, including the nominal terminations like syādayo, it distinguishes meanings such as self-purpose and other-purpose, in various distinctions comprehensively; or, it is called vibhatti because it distinguishes cases like agent and object into singular and plural; or, it is vibhatti because it is to be distinguished by knowledge; or, it is vibhatti because meanings are distinguished by it; or, even if there are indeclinable expressions in the Buddha's Teaching, since no meaning whatsoever can be expressed without terminations, it is called vibhatti because the wise, in a special and varied way, engage with and serve it.
Nó là vibhatti vì nó phân chia ý nghĩa của động từ căn theo thời gian và các yếu tố khác; hoặc, cùng với các biến cách danh từ như ‘sī’ và các biến cách khác, nó là vibhatti vì nó phân chia ý nghĩa thành các loại như tự thân và tha thân; hoặc nó là vibhatti vì nó phân chia các yếu tố ngữ pháp (kāraka) như tân ngữ thành số ít và số nhiều; hoặc nó là vibhatti vì nó cần được phân chia bằng trí tuệ; hoặc nó là vibhatti vì các ý nghĩa được phân chia thông qua nó; hoặc, mặc dù có những trường hợp không có biến cách trong Giáo Pháp của Đức Phật, nhưng vì không thể diễn đạt ý nghĩa hoàn toàn mà không có biến cách, nên các học giả đặc biệt hoặc theo nhiều cách khác nhau đã chia và phục vụ nó, nên nó cũng là vibhatti.
Tattha avibhattikaniddesalakkhaṇaṃ vadāma saha payoganidassanādīhi.
Here, we shall describe the characteristic of indeclinable expressions, along with examples of their use.
Trong đó, chúng tôi sẽ nói về đặc điểm của cách diễn đạt không có biến cách (avibhattikaniddesa) cùng với các ví dụ sử dụng và các yếu tố khác.
Evaṃ avibhattikaniddeso ākhyātesu na labbhati, nāmesuyeva labbhati.
Thus, an indeclinable expression is not found in verbs, but only in nouns.
Như vậy, cách diễn đạt không có biến cách không được chấp nhận trong động từ, mà chỉ được chấp nhận trong danh từ.
Tatrāpi ‘‘aṭṭha ca puggala dhammadasā te’’ti ettha chandavasena puggala iti rassakaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ, na ‘‘kakusandha koṇāgamano ca kassapo’’ti ettha kakusandha iti avibhattikaniddeso viya avibhattikaniddeso daṭṭhabbo.
Even there, in "the eight individuals are those who see the Dhamma," the shortening of puggala should be seen as due to metrical requirements, and not as an indeclinable expression like kakusandha in "Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa."
Trong đó, ở đây, trong câu “aṭṭha ca puggala dhammadasā te”, cần thấy sự rút ngắn của puggala theo vần điệu, chứ không phải là cách diễn đạt không có biến cách như trong câu “kakusandha koṇāgamano ca kassapo”, nơi kakusandha được xem là cách diễn đạt không có biến cách.
‘‘Bhikkhu nisinne mātugāmo upanisinno vā hoti upanipanno vā’’ti ettha pana bhikkhūti idaṃ bhikkhumhīti vattabbatthattā bhumme paccattantipi adiṭṭhavibhattikaniddesotipi vattuṃ yujjati.
In the phrase, "When a bhikkhu is seated, a woman either sits near or lies near," the word "bhikkhu" is appropriate to be called a locative case because it signifies "in the bhikkhu," or even as a designation with an unexpressed case ending in the accusative case.
Trong câu ‘‘Bhikkhu nisinne mātugāmo upanisinno vā hoti upanipanno vā’’ (Khi tỳ khưu ngồi, một người nữ ngồi gần hoặc nằm gần), từ ‘‘bhikkhu’’ này có nghĩa đáng lẽ phải nói là ‘‘bhikkhumhi’’ (trên tỳ khưu), do đó, cũng có thể nói rằng đó là một cách diễn đạt không có biến cách (vibhatti) rõ ràng ở thể sở thuộc (bhumma), dù là ở thể đối cách (paccatta).
Tattha pana chandavasena katarassattā tāni padāni avibhattikaniddesapakkhampi bhajantīti vattuṃ na yujjati.
However, in that context, it is not appropriate to say that those words resort to the category of designations with unexpressed case endings merely according to one's wish for a particular meaning.
Tuy nhiên, ở đây, không thể nói rằng những từ đó, do tùy theo ý muốn mà thuộc về cách nào đó, cũng rơi vào trường hợp diễn đạt không có biến cách.
Ekavacanabahuvacanesu pana ekassatthassa vacanaṃ ekavacanaṃ.
Among the numbers (vacana), the word for one meaning is ekavacanaṃ (singular number).
Trong số một số và nhiều số, lời nói về ý nghĩa của một vật là ekavacanaṃ (số ít).
Bahūnamatthānaṃ vacanaṃ bahuvacanaṃ.
The word for many meanings is bahuvacanaṃ (plural number).
Lời nói về ý nghĩa của nhiều vật là bahuvacanaṃ (số nhiều).
Atha vā bahuttepi sati samudāyavasena jātivasena vā cittena sampiṇḍetvā ekīkatassatthassa ekassa viya vacanampi ekavacanaṃ, bahutte nissitassa nissayavohārena vuttassa nissayavasena ekassa viya vacanampi ekavacanaṃ, ekattalakkhaṇena bavhatthānaṃ ekavacanaṃ viya vacanampi ekavacanaṃ.
Alternatively, even when there is multitude, the word for a single meaning, as if it were one, by encompassing it as a collection or by genus, is ekavacana; also, the word for a single meaning, as if it were one, spoken by way of its support, based on the multitude it supports, is ekavacana; the word for many meanings, as if it were a singular word, characterized by singularity, is also ekavacana.
Hoặc, ngay cả khi có nhiều, lời nói về một ý nghĩa được gom lại và hợp nhất thành một như một vật, theo cách tập hợp hoặc theo cách chủng loại, cũng là ekavacana (số ít); lời nói về một vật như một, theo cách gọi dựa trên sự nương tựa, được nói dựa trên sự nương tựa, dù nương tựa vào nhiều, cũng là ekavacana (số ít); lời nói về nhiều ý nghĩa như ekavacana (số ít) theo đặc tính số ít cũng là ekavacana (số ít).
Abahuttepi sati attagarukārāparicchedamātikānusandhinayapucchāsabhāgaputhucitta- samāyogaputhuārammaṇavasena ekatthassa bahūnaṃ viya vacanaṃ bahuvacanaṃ, tathā ye ye bahavo tannivāsataṃputtasaṅkhātassekassatthassa rūḷhīvasena bahūnaṃ viya vacanampi bahuvacanaṃ, ekassatthassa aññenatthena ekābhidhānavasena bahūnaṃ viya vacanampi bahuvacanaṃ, ekassatthassa nissitavasena bahūnaṃ viya vacanampi bahuvacanaṃ, ekassatthassa ārammaṇabhedakiccabhedavasena bahūnaṃ viya vacanampi bahuvacanaṃ.
Even when there is no multitude, the word for one meaning as if it were many, due to self-importance, indefiniteness, connection to a mātikā, method of questioning, similarity of parts, combination of diverse minds, or diverse objects, is bahuvacana; similarly, the word for one meaning, such as "many who dwell there," or "the son of that person," used by convention as if it were many, is also bahuvacana; the word for one meaning as if it were many, through being signified by another meaning in a single expression, is also bahuvacana; the word for one meaning as if it were many, by way of dependence, is also bahuvacana; the word for one meaning as if it were many, by way of difference in objects or difference in functions, is also bahuvacana.
Ngay cả khi không có nhiều, lời nói về một ý nghĩa như nhiều, theo cách tự xem trọng, không phân biệt, theo cách truy nguyên theo mẫu đề, theo cách hỏi, theo cách tương đồng, theo cách tập hợp của nhiều tâm, theo cách đối tượng khác nhau, là bahuvacana (số nhiều); tương tự, lời nói về một ý nghĩa được gọi là những người sống ở đó, con cái của họ, như nhiều, theo cách phổ biến, cũng là bahuvacana (số nhiều); lời nói về một ý nghĩa như nhiều, theo cách gọi chung với một ý nghĩa khác, cũng là bahuvacana (số nhiều); lời nói về một ý nghĩa như nhiều, theo cách nương tựa, cũng là bahuvacana (số nhiều); lời nói về một ý nghĩa như nhiều, theo cách phân biệt đối tượng và phân biệt chức năng, cũng là bahuvacana (số nhiều).
Evamimehi ākārehi ekamhi vattabbe, ekamhi viya ca vattabbe ekavacanaṃ, bahumhi vattabbe, bahumhi viya ca vattabbe bahuvacanaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
Thus, it should be understood that by these methods, when something singular is to be expressed, or when it is to be expressed as if it were singular, it is ekavacana; when something plural is to be expressed, or when it is to be expressed as if it were plural, it is bahuvacana.
Như vậy, cần phải hiểu rằng theo những cách này, khi cần nói về một vật, và khi cần nói về một vật như một vật, thì là ekavacana (số ít); khi cần nói về nhiều vật, và khi cần nói về nhiều vật như nhiều vật, thì là bahuvacana (số nhiều).
Puthuvacanaṃ, anekavacananti ca imasseva nāmaṃ.
Puthuvacanaṃ (separate number) and anekavacanaṃ (multiple number) are also names for this.
Puthuvacanaṃ (nhiều lời nói) và anekavacanaṃ (không phải một lời nói) cũng là tên gọi của nó.
Tasmā tadatthaviññāpanatthaṃ idha nāmikapayogehi sahevākhyātapayoge pavakkhāma – ‘‘rājā āgacchati, sahāyo me āgacchati, ekaṃ citta’’ miccevamādayo ekassatthassa ekavacanapayogā.
Therefore, to explain their meanings, we will here speak about their usage with both nominal and verbal applications: "The king comes," "My friend comes," "one mind" — these and similar are singular number usages for a single meaning.
Do đó, để làm rõ ý nghĩa đó, ở đây chúng ta sẽ giải thích cả trong cách dùng danh từ và cách dùng động từ – ‘‘rājā āgacchati’’ (vua đến), ‘‘sahāyo me āgacchati’’ (bạn tôi đến), ‘‘ekaṃ cittaṃ’’ (một tâm) và các cách dùng tương tự là những cách dùng số ít cho một ý nghĩa.
‘‘Rājāno āgacchanti, sahāyā me āgacchanti, na me dessā ubho puttā, dve tīṇi’’ iccevamādayo bavhatthānaṃ bahuvacanapayogā.
"The kings come," "My friends come," "Both sons are not hateful to me," "two, three" — these and similar are plural number usages for many meanings.
‘‘Rājāno āgacchanti’’ (các vị vua đến), ‘‘sahāyā me āgacchanti’’ (các bạn tôi đến), ‘‘na me dessā ubho puttā’’ (hai đứa con của tôi không bị ghét), ‘‘dve tīṇi’’ (hai, ba) và các cách dùng tương tự là những cách dùng số nhiều cho nhiều ý nghĩa.
‘‘Sā senā mahatī āsi, bahujjano pasannosi, sabbo taṃ jano ojināyatu, itthigumbassa pavarā, buddhassāhaṃ vatthayugaṃ adāsiṃ, dvayaṃ vo bhikkhave desessāmi, pemaṃ mahantaṃ ratanattayassa, kare pasādañca naro avassaṃ, bhikkhusaṅgho, balakāyo, devanikāyo, ariyagaṇo’’- iccevamādayo, ‘‘dvikaṃ tika’’miccādayo ca samudāyavasena bavhatthānaṃ ekavacanapayogā.
"That army was great," "Many people were pleased," "May all those people be filled with vigor," "the foremost of the group of women," "I gave a pair of robes to the Buddha," "Monks, I will teach you a pair," "great love for the Triple Gem," "and a person should certainly have faith," "the community of monks," "the body of troops," "the host of devas," "the noble assembly" — these, and "the pair, the triad" and so on, are singular number usages for many meanings by way of collection.
‘‘Sā senā mahatī āsi’’ (đạo quân đó thật lớn), ‘‘bahujjano pasannosi’’ (nhiều người đã hoan hỷ), ‘‘sabbo taṃ jano ojināyatu’’ (mong tất cả mọi người đó được mạnh khỏe), ‘‘itthigumbassa pavarā’’ (tốt nhất trong nhóm phụ nữ), ‘‘buddhassāhaṃ vatthayugaṃ adāsiṃ’’ (tôi đã cúng dường một cặp y cho Đức Phật), ‘‘dvayaṃ vo bhikkhave desessāmi’’ (này các tỳ khưu, tôi sẽ thuyết giảng cho các ông hai điều), ‘‘pemaṃ mahantaṃ ratanattayassa’’ (tình yêu lớn đối với Tam Bảo), ‘‘kare pasādañca naro avassaṃ’’ (người chắc chắn sẽ tạo sự tin tưởng), ‘‘bhikkhusaṅgho’’ (tăng đoàn), ‘‘balakāyo’’ (đoàn quân), ‘‘devanikāyo’’ (chư thiên hội), ‘‘ariyagaṇo’’ (tăng đoàn thánh) – và các cách dùng tương tự, cũng như ‘‘dvikaṃ tikaṃ’’ (cặp đôi, bộ ba) và các cách dùng tương tự là những cách dùng số ít cho nhiều ý nghĩa theo cách tập hợp.
Katthaci pana īdisesu ṭhānesu bahuvacanapayogāpi dissanti.
However, in some such instances, plural number usages are also seen.
Tuy nhiên, đôi khi ở những trường hợp như vậy cũng thấy có cách dùng số nhiều.
Tathā hi ‘‘pūjitā ñātisaṅghehi, devakāyā samāgatā, sabbete devanikāyā, dve devasaṅghā, tīṇi dukāni, cattāri navakāni’’ iccevamādayo payogāpi dissanti.
Thus, usages such as "honored by groups of relatives," "hosts of devas assembled," "all these hosts of devas," "two communities of devas," "three pairs (of dukas)," "four sets of nine (navakas)" are also seen.
Thật vậy, các cách dùng như ‘‘pūjitā ñātisaṅghehi’’ (được các nhóm thân quyến tôn kính), ‘‘devakāyā samāgatā’’ (các nhóm chư thiên đã tập hợp), ‘‘sabbete devanikāyā’’ (tất cả các nhóm chư thiên đó), ‘‘dve devasaṅghā’’ (hai nhóm chư thiên), ‘‘tīṇi dukāni’’ (ba cặp đôi), ‘‘cattāri navakāni’’ (bốn bộ chín) cũng được thấy.
Ime ekavacanavasena vattabbassa samudāyassa bahusamudāyavasena bahuvacanapayogāti gahetabbā, saṅgayhamānā ca bavhatthabahuvacane saṅgahaṃ gacchanti visuṃyeva vā, tasmā bahusamudāyāpekkhabahuvacananti etesaṃ nāmaṃ veditabbaṃ.
These should be understood as plural number usages for a collection that is to be expressed in the singular number, by taking it as multiple collections, and when compiled, they fall into the plural of many meanings, or are entirely distinct; therefore, their name should be understood as plural number dependent on multiple collections.
Những cách dùng này phải được hiểu là cách dùng số nhiều của một tập hợp đáng lẽ phải nói bằng số ít, theo cách nhiều tập hợp, và khi được gộp lại thì chúng thuộc về số nhiều của nhiều ý nghĩa, hoặc riêng biệt; do đó, tên gọi của chúng phải được biết là số nhiều phụ thuộc vào nhiều tập hợp.
‘‘Tilakkhaṇaṃ, kusalākusalaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, dhammavinayo, cittaseno ca gandhabbo, natiyā asati āgatigati na hoti, āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti’’ iccevamādayo ekattalakkhaṇe bavhatthānaṃ ekavacanapayogā.
"The three characteristics," "wholesome and unwholesome," "from consciousness, name-and-form," "from name-and-form, the six sense bases," "Dhamma and Vinaya," "Cittasena the gandhabba," "when there is no coming-and-going, there is no arising-and-passing away," "when there is no coming-and-going, there is no passing away and reappearing" — these and similar are singular number usages for many meanings in the characteristic of oneness.
‘‘Tilakkhaṇaṃ’’ (ba đặc tính), ‘‘kusalākusalaṃ’’ (thiện và bất thiện), ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ’’ (duyên thức mà có danh sắc), ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ’’ (duyên danh sắc mà có sáu xứ), ‘‘dhammavinayo’’ (Pháp và Luật), ‘‘cittaseno ca gandhabbo’’ (và nhạc thần Cittasena), ‘‘natiyā asati āgatigati na hoti’’ (khi không có sự cúi xuống thì không có đến và đi), ‘‘āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti’’ (khi không có đến và đi thì không có chết và tái sinh) và các cách dùng tương tự là những cách dùng số ít cho nhiều ý nghĩa trong đặc tính số ít.
Keci pana ‘‘desanāsotapātavasena bahuvacanapayogā’’tipi vadanti, taṃ na gahetabbaṃ.
Some, however, say, "plural number usages by way of the flow of teaching," but that should not be accepted.
Một số người nói rằng ‘‘đó là cách dùng số nhiều theo cách dòng thuyết giảng’’, nhưng điều đó không nên chấp nhận.
Na hi tathāgato satisampajaññarahito dhammaṃ deseti, yutti ca na dissati ‘‘mātikāyaṃ pucchāyaṃ vissajjane cāti tīsupi ṭhānesu appaccayādidhamme desento satthā punappunaṃ bahuvacanavasena desanāsote patitvā dhammaṃ desetī’’ti.
For the Tathāgata does not teach the Dhamma devoid of mindfulness and clear comprehension, and the reasoning is not seen that "the Teacher, when teaching the unconditioned phenomena and so on, in all three instances of the mātikā, the question, and the answer, repeatedly teaches the Dhamma by resorting to the flow of teaching in the plural number."
Thật vậy, Đức Như Lai không thuyết pháp mà thiếu chánh niệm và tỉnh giác, và cũng không thấy có lý do nào để nói rằng ‘‘khi thuyết pháp về các pháp không duyên trong cả ba trường hợp là mẫu đề, câu hỏi và giải đáp, Đức Bổn Sư lại thuyết pháp lặp đi lặp lại bằng số nhiều theo dòng thuyết giảng’’.
‘‘Atthi bhikkhave aññeva dhammā gambhīrā duddasā duranubodhā santā paṇītā atakkāvacarā nipuṇā paṇḍitavedanīyā, ye tathāgato sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetī’’ti ayamekassatthassa puthucittasamāyogaputhuārammaṇavasena bahuvacanapayogo.
‘Monks, there are other teachings, deep, hard to see, hard to comprehend, peaceful, sublime, beyond the range of reason, subtle, to be experienced by the wise, which the Tathāgata, having directly known and realized them, proclaims.’ This is a use of the plural in the sense of a multitude of minds uniting with a multitude of objects concerning a single meaning.
“Này các Tỳ-khưu, có những pháp khác sâu xa, khó thấy, khó thấu hiểu, tịch tịnh, vi diệu, không thể suy luận, tế nhị, chỉ bậc trí mới cảm nhận được, mà Như Lai tự mình chứng ngộ và tuyên thuyết.” – Đây là cách dùng số nhiều theo nghĩa nhiều tâm hợp lại và nhiều đối tượng khác nhau cho một ý nghĩa.
‘‘Sāriputtamoggallāne āmantesi ‘gacchatha tumhe sāriputtā kīṭāgiriṃ gantvā assajipunabbasukānaṃ bhikkhūnaṃ kīṭāgirismā pabbājanīyakammaṃ karotha, tumhākaṃ ete saddhivihārino’ti’’, ‘‘kacci vo kulaputtā, etha byagghā nivattavho’’ iccevamādayo ekassatthassa aññenatthena ekābhidhānavasena bahuvacanapayogā.
‘He addressed Sāriputta and Moggallāna: “Sāriputtas, go to Kīṭāgiri and perform the act of banishment from Kīṭāgiri on the monks Assaji and Punabbasu; these are your fellow monastics.”’ ‘Are you, noble sons, coming? Turn back, tigers!’ Such are uses of the plural in the sense of one meaning being denoted by another.
“Đức Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên được gọi: ‘Này Xá-lợi-phất, các con hãy đi đến Kīṭāgiri và thực hiện nghi thức trục xuất các Tỳ-khưu Assaji và Punabbasu khỏi Kīṭāgiri, họ là các đồng phạm hạnh của các con’.”, “Này các thiện gia nam tử, các con có đến không, hỡi những con hổ, hãy quay lại.” – Những cách dùng như vậy là cách dùng số nhiều cho một ý nghĩa do có sự đồng danh với một ý nghĩa khác.
Tattha ekatthekavacanaṃ, samudāyāpekkhekavacanaṃ, jātyāpekkhekavacanaṃ, tannissayāpekkhekavacanaṃ, ekattalakkhaṇekavacananti pañcavidhaṃ ekavacanaṃ bhavati.
Here, the singular is of five kinds: singular for a single meaning, singular with reference to a whole, singular with reference to a class, singular with reference to what is dependent on it, and singular denoting singularity.
Trong đó, số ít có năm loại: số ít chỉ một ý nghĩa, số ít theo nghĩa toàn thể, số ít theo nghĩa chủng loại, số ít theo nghĩa nương tựa, và số ít theo nghĩa đặc tính một.
Ettha pana jātyāpekkhekavacanaṃ atthato sāmaññāpekkhekavacanamevāti daṭṭhabbaṃ.
Here, the singular with reference to a class should be understood as singular with reference to generality in meaning.
Ở đây, số ít theo nghĩa chủng loại cần được hiểu là số ít theo nghĩa chung chung.
Bavhatthabahuvacanaṃ, bahusamudāyāpekkhabahuvacanaṃ, attabahuvacanaṃ, garukārabahuvacanaṃ, aparicchedabahuvacanaṃ, mātikānusandhinayabahuvacanaṃ, pucchānusandhinayabahuvacanaṃ, pucchāsabhāgabahuvacanaṃ, puthucittasamāyogaputhuārammaṇabahuvacanaṃ, tannivāsabahuvacanaṃ, taṃputtabahuvacanaṃ, ekābhidhānabahuvacanaṃ, tannissitāpekkhabahuvacanaṃ, ārammaṇabhedabahuvacanaṃ, kiccabhedabahuvacananti pannarasavidhaṃ bahuvacanaṃ bhavati.
The plural for many meanings, plural with reference to many wholes, plural for self-reference, plural for showing respect, plural for indefiniteness, plural in the sense of a matrix-connection, plural in the sense of a question-connection, plural in the sense of a similar question, plural in the sense of a multitude of minds uniting with a multitude of objects, plural for inhabitants, plural for sons thereof, plural for single denotation, plural with reference to what is dependent on it, plural due to distinction in objects, and plural due to distinction in functions—thus there are fifteen kinds of plural.
Số nhiều có mười lăm loại: số nhiều chỉ nhiều ý nghĩa, số nhiều theo nghĩa nhiều toàn thể, số nhiều tự ngã, số nhiều tôn kính, số nhiều không giới hạn, số nhiều theo cách thức liên kết của mẫu đề, số nhiều theo cách thức liên kết của câu hỏi, số nhiều tương tự câu hỏi, số nhiều theo nghĩa nhiều tâm hợp lại và nhiều đối tượng khác nhau, số nhiều chỉ nơi trú ngụ, số nhiều chỉ người con, số nhiều đồng danh, số nhiều theo nghĩa nương tựa, số nhiều do sự sai biệt của đối tượng, và số nhiều do sự sai biệt của phận sự.
Iccevaṃ vīsadhā sabbāni ekavacanabahuvacanāni saṅgahitāni.
Thus, all singulars and plurals are comprised in these twenty ways.
Như vậy, tất cả các số ít và số nhiều được tổng hợp thành hai mươi loại.
Atridaṃ pāḷivavatthānaṃ –
Here is the Pāḷi elucidation of this:
Ở đây, đây là sự phân định trong Pāḷi –
Idāni kālādivasena ākhyātappavattiṃ dīpayissāma – kālakārakapurisaparidīpakaṃ kriyālakkhaṇaṃ ākhyātikaṃ.
Now we shall explain the occurrence of finite verbs (ākhyāta) according to tense and so forth: Ākhyātika is a verb form indicating tense, case, and person.
Bây giờ chúng ta sẽ trình bày sự xuất hiện của động từ theo thời gian, v.v. – Động từ là đặc điểm của hành động biểu thị thời gian, tác nhân và ngôi.
Tatra kālanti atītānāgatapaccuppannavasena tayo kālā, atītānāgatapaccuppannāṇattiparikappakālātipattivasena pana cha, te ekekā tipurisakā.
Here, tense (kāla) refers to the three tenses: past, future, and present; or rather, to six: past, future, present, imperative, optative, and conditional past, each having three persons.
Trong đó, thời gian có ba loại theo quá khứ, vị lai và hiện tại; nhưng có sáu loại theo quá khứ, vị lai, hiện tại, mệnh lệnh, giả định và điều kiện ngược. Mỗi loại có ba ngôi.
Kārakanti kammakattubhāvā.
Case (kāraka) refers to object, subject, and state of being.
Tác nhân là nghiệp, chủ thể và trạng thái.
Te hi upacāramukhyasabhāvavasena karonti karaṇanti ca ‘‘kārakā’’ti vuccanti.
Indeed, these are called “kārakas” because they are the cause (karaṇa) through direct (mukhya) or indirect (upacāra) agency, or through their inherent nature (sabhāva).
Chúng được gọi là “tác nhân” (kārakā) vì chúng thực hiện hoặc là sự thực hiện theo nghĩa ẩn dụ, chính yếu và bản chất.
Teva yathākkamaṃ kriyānimitta taṃsādhaka taṃsabhāvāti veditabbā.
They should be known respectively as the cause of action, the agent thereof, and the state thereof.
Chúng cần được biết theo thứ tự là nguyên nhân của hành động, phương tiện của hành động và bản chất của hành động.
Purisoti ekavacanabahuvacanakā paṭhamamajjhimuttamapurisā.
Person (purisa) refers to the first, middle, and ultimate persons, in both singular and plural.
Ngôi là ngôi thứ nhất, thứ hai và thứ ba, có số ít và số nhiều.
Tattha paṭhamapuriso ākhyātapadena tulyādhikaraṇe sādhakavācake vā kammavācake vā tumhā’mhasaddavajjite paccattavacanabhūte nāmamhi ‘‘abhinīhāro samijjhati, bodhi vuccati catūsu maggesuñāṇa’’ntiādīsu viya payujjamānepi, taṭṭhāniyatte sati ‘‘bhāsati vā karoti vā, pīḷiyakkhoti maṃ vidū, vuccatīti vacana’’ntiādīsu viya appayujjamānepi sabbadhātūhi paro hoti.
Here, the first person occurs after all roots, even when it is used in a nominative word that is co-referential with the finite verb, acting as an agent or object, and devoid of the pronouns ‘you’ (tumhā) and ‘I/we’ (amha), as in ‘the aspiration is fulfilled, wisdom is called knowledge in the four paths’, etc., or even when it is not used, if it is implied, as in ‘he speaks or does, they know me as afflicted, it is said to be a statement’, etc.
Trong đó, ngôi thứ ba xuất hiện sau tất cả các căn động từ, ngay cả khi nó được dùng trong danh từ ở dạng chủ cách, đồng vị ngữ hoặc biểu thị tác nhân hoặc biểu thị nghiệp, không có các từ tumhā (ngươi) và amha (ta), như trong “abhinīhāro samijjhati” (sự quyết tâm được thành tựu), “bodhi vuccati catūsu maggesuñāṇa” (giác ngộ được gọi là trí tuệ trong bốn đạo), và ngay cả khi không được dùng, nhưng có thể thay thế vào, như trong “bhāsati vā karoti vā” (nói hoặc làm), “pīḷiyakkhoti maṃ vidū” (họ biết ta là Pīḷiyakkha), “vuccatīti vacana” (lời nói được nói).
Katthaci pana pāḷippadese nāmassa appayuttattā paṭhamapurisapayogattho duranubodho bhavati, yathā ‘‘dukkhaṃ te vedayissāmi, tattha assāsayantu ma’’nti.
However, in some Pāḷi passages, the absence of the noun makes the meaning of the first person usage difficult to comprehend, as in ‘I shall make you experience suffering, let them comfort me there.’
Tuy nhiên, đôi khi ở một số đoạn Pāḷi, ý nghĩa của việc dùng ngôi thứ ba trở nên khó hiểu do danh từ không được dùng, ví dụ: “dukkhaṃ te vedayissāmi, tattha assāsayantu maṃ” (Ta sẽ làm cho ngươi đau khổ, ở đó hãy an ủi ta).
Tathā hi ettha ‘‘pādā’’ti pāṭhaseso, tasmiṃ dukkhasāsanārocane vattuṃ avisahanavasena kilamantaṃ maṃ devassa ubho pādā assāsentu, vissaṭṭho kathehīti maṃ vadathāti adhippāyo ca bhavati.
Indeed, here ‘pādā’ (feet) is the remaining part of the text, and the intention is that ‘the two feet of the deva should comfort me, who is weary from inability to speak about that revelation of suffering; say to me: “Speak freely.”’
Thật vậy, ở đây có phần còn lại của câu là “pādā” (hai bàn chân); khi đó, ý nghĩa là: “Hãy để hai bàn chân của Đức Phật an ủi ta, người đang mệt mỏi vì không thể nói lên sự đau khổ đó, và hãy nói với ta rằng ‘hãy nói rõ ràng đi’.”
Tatrimāni bhūdhātādhikārattā bhūdhātuvasena nidassanapadāni.
Here are examples based on the root bhū, due to the prominence of the bhū root.
Ở đây, đây là các từ ví dụ theo căn động từ bhū (là, trở thành) vì chúng thuộc phạm vi của căn động từ bhū.
So paribhavati, te paribhavanti, paribhavati, paribhavanti.
He despises, they despise, one despises, they despise.
Anh ta khinh thường, họ khinh thường, khinh thường, khinh thường.
Sapatto abhibhaviyate, sabbā vityā’nubhūyate, abhibhaviyate, anubhūyateti.
An enemy is overcome, all experiences are undergone, he is overcome, he is undergone.
Kẻ thù bị áp đảo, tất cả mọi thứ đều được trải nghiệm, bị áp đảo, được trải nghiệm.
Yattha satipi nāmassa sādhakavācakatte apaccattavacanattā ākhyātapadena tulyādhikaraṇatā na labbhati, tattha kammavācakaṃ paccattavacanabhūtaṃ tulyādhikaraṇapadaṃ paṭicca paṭhamapurisādayo tayo labbhanti.
Where, even when a noun is an agent-indicator, but due to not being a personal pronoun (paccattavacana), coreference with the finite verb is not obtained, there, dependent on a coreferential word that is a personal pronoun indicating the object, the three persons, beginning with the first person, are obtained.
Ở đâu, mặc dù danh từ là chủ ngữ, nhưng vì không phải là từ chỉ chủ ngữ nên không được chấp nhận sự đồng vị trí với động từ, ở đó ba ngôi thứ nhất, v.v. được chấp nhận liên quan đến từ đồng vị trí trở thành từ chỉ chủ ngữ.
Taṃ yathā?
How is that?
Điều đó như thế nào?
Paribhaviyyate puriso devadattena, paribhaviyyase tvaṃ devadattena, paribhaviyyamhe mayaṃ akusalehi dhammehi.
The man is despised by Devadatta; you are despised by Devadatta; we are despised by unwholesome states.
Người đàn ông bị Devadatta khinh thường, ngươi bị Devadatta khinh thường, chúng ta bị các pháp bất thiện khinh thường.
Ettha panidaṃ vacanaṃ na vattabbaṃ ‘‘nindanti tuṇhimāsina’ntiādīsu satipi nāmassa kammavācakatte apaccattavacanattā ākhyātapadena tulyādhikaraṇatā na labbhatīti paṭhamapurisuppatti na siyā’’ti.
Here, however, this statement should not be made: "In instances such as 'they despise one who sits silently,' even though the noun indicates the object, due to not being a personal pronoun (paccattavacana), coreference with the finite verb is not obtained, therefore the occurrence of the first person would not be."
Tuy nhiên, ở đây không nên nói rằng: “Trong các câu như ‘nindanti tuṇhimāsina’ (họ chỉ trích người ngồi yên lặng), mặc dù danh từ là chủ ngữ nhưng vì không phải là từ chỉ chủ ngữ nên không được chấp nhận sự đồng vị trí với động từ, do đó ngôi thứ nhất sẽ không xuất hiện.”
Kasmāti ce?
Why so, if asked?
Tại sao ư?
‘‘Nindanti tuṇhimāsina’’ntiādīsu ‘‘janā’’ti ajjhāharitabbassa sādhakavācakassa nāmassa saddhimākhyātapadena tulyādhikaraṇabhāvassa icchitattā.
Because in instances such as "they despise one who sits silently," coreference is desired between the finite verb and the noun functioning as an agent-indicator, which is to be understood as "people" (janā).
Vì trong các câu như “nindanti tuṇhimāsina”, người ta mong muốn sự đồng vị trí của động từ với danh từ là chủ ngữ “janā” (người) cần được thêm vào.
Evamuttaratrāpi nayo.
The method is similar in subsequent cases.
Tương tự cho các trường hợp sau.
Majjhimapuriso ākhyātapadena tulyādhikaraṇe sādhakavācake vā kammavācake vā paccattavacanabhūte tumhasadde payujjamānepi, taṭṭhāniyatte sati appayujjamānepi sabbadhātūhi paro hoti.
The second person (majjhimapurisa) comes after all verbs, even when the word tumha (you), which is a personal pronoun (paccattavacana) that is coreferential with the finite verb and acts as an agent-indicator or object-indicator, is used, or when it is not used but implied in its place.
Ngôi thứ hai xuất hiện sau tất cả các căn động từ, ngay cả khi từ tumha (ngươi/các ngươi) được sử dụng hoặc không được sử dụng nhưng có vai trò tương đương, là từ chỉ chủ ngữ hoặc từ chỉ hành động, và đồng vị trí với động từ.
Tvaṃ atibhavasi, tumhe atibhavatha, atibhavasi, atibhavatha.
You excel; you (plural) excel; you excel; you (plural) excel.
Ngươi vượt trội, các ngươi vượt trội, ngươi vượt trội, các ngươi vượt trội.
Tvaṃ paribhaviyase devadattena, tumhe paribhaviyavhe.
You are despised by Devadatta; you (plural) are despised.
Ngươi bị Devadatta khinh thường, các ngươi bị khinh thường.
Yattha satipi tumhasaddassa sādhakavācakatte apaccattavacanattā ākhyātapadena tulyādhikaraṇatā na labbhati, na tattha majjhimapuriso hoti.
Where, even when the word tumha acts as an agent-indicator, but due to not being a personal pronoun (paccattavacana), coreference with the finite verb is not obtained, the second person (majjhimapurisa) does not occur there.
Ở đâu, mặc dù từ tumha là chủ ngữ nhưng vì không phải là từ chỉ chủ ngữ nên không được chấp nhận sự đồng vị trí với động từ, ở đó không có ngôi thứ hai.
Itare pana dve honti kammavācakaṃ paccattavacanabhūtaṃ tulyādhikaraṇapadaṃ paṭicca.
But the other two occur, dependent on a coreferential word that is a personal pronoun (paccattavacana) indicating the object.
Tuy nhiên, hai ngôi còn lại xuất hiện liên quan đến từ đồng vị trí trở thành từ chỉ chủ ngữ.
Taṃ yathā?
How is that?
Điều đó như thế nào?
Tayā abhibhaviyate sapatto, tayā abhibhaviye ahaṃ.
An enemy is overcome by you; I am overcome by you.
Đối thủ bị ngươi chinh phục, ta bị ngươi chinh phục.
Uttamapuriso ākhyātapadena tulyādhikaraṇe sādhakavācake vā kammavācake vā paccattavacanabhūte amhasadde payujjamānepi, taṭṭhāniyatte sati appayujjamānepi sabbadhātūhi paro hoti.
The first person (uttamapurisa) comes after all verbs, even when the word amha (we), which is a personal pronoun (paccattavacana) that is coreferential with the finite verb and acts as an agent-indicator or object-indicator, is used, or when it is not used but implied in its place.
Ngôi thứ ba xuất hiện sau tất cả các căn động từ, ngay cả khi từ amha (ta/chúng ta) được sử dụng hoặc không được sử dụng nhưng có vai trò tương đương, là từ chỉ chủ ngữ hoặc từ chỉ hành động, và đồng vị trí với động từ.
Ahaṃ paribhavāmi, mayaṃ paribhavāma, paribhavāmi, paribhavāma.
I despise; we despise; I despise; we despise.
Ta khinh thường, chúng ta khinh thường, ta khinh thường, chúng ta khinh thường.
Ahaṃ paribhaviyyāmi akusalehi dhammehi, mayaṃ paribhaviyyāma, paribhaviyyāmi, paribhaviyyāma.
I am despised by unwholesome states; we are despised; I am despised; we are despised.
Ta bị các pháp bất thiện khinh thường, chúng ta bị khinh thường, ta bị khinh thường, chúng ta bị khinh thường.
Yattha satipi amhasaddassa sādhakavācakatte apaccattavacanattā ākhyātapadena tulyādhikaraṇatā na labbhati, na tattha uttamapuriso hoti.
Where, even when the word amha acts as an agent-indicator, but due to not being a personal pronoun (paccattavacana), coreference with the finite verb is not obtained, the first person (uttamapurisa) does not occur there.
Ở đâu, mặc dù từ amha là chủ ngữ nhưng vì không phải là từ chỉ chủ ngữ nên không được chấp nhận sự đồng vị trí với động từ, ở đó không có ngôi thứ ba.
Itare pana dve honti kammavācakaṃ paccattavacanabhūtaṃ tulyādhikaraṇapadaṃ paṭicca.
But the other two occur, dependent on a coreferential word that is a personal pronoun (paccattavacana) indicating the object.
Tuy nhiên, hai ngôi còn lại xuất hiện liên quan đến từ đồng vị trí trở thành từ chỉ chủ ngữ.
Taṃ yathā?
How is that?
Điều đó như thế nào?
Mayā anubhaviyate sampatti, mayā abhibhaviyase tvaṃ.
Prosperity is experienced by me; you are overcome by me.
Sự giàu có được ta hưởng thụ, ngươi bị ta chinh phục.
Evaṃ yattha yattha sādhakavācakānaṃ vā kammavācakānaṃ vā nāmādīnaṃ paccattavacanabhūtānaṃ ākhyātapadehi tulyādhikaraṇatte laddhe tattha tattha paṭhamapurisādayo labbhanti, tasmā nāmādīnaṃ paccattavacanabhūtānaṃ tulyādhikaraṇabhāvoyeva paṭhamapurisādīnamuppattiyā kāraṇaṃ.
Thus, wherever coreference is obtained between the finite verb and personal pronouns (paccattavacana) such as nouns acting as agent-indicators or object-indicators, there the persons (first, second, third) beginning with the first person are obtained. Therefore, the coreference of personal pronouns (paccattavacana) such as nouns is the cause for the occurrence of the persons (first, second, third) beginning with the first person.
Như vậy, ở đâu sự đồng vị trí của danh từ, v.v. là chủ ngữ hoặc từ chỉ hành động, trở thành từ chỉ chủ ngữ với động từ được chấp nhận, ở đó ngôi thứ nhất, v.v. được chấp nhận. Do đó, sự đồng vị trí của danh từ, v.v. trở thành từ chỉ chủ ngữ là nguyên nhân cho sự xuất hiện của ngôi thứ nhất, v.v.
Dvinnaṃ tiṇṇaṃ vā purisānamekābhidhāne paro puriso gahetabbo.
When two or three persons are expressed together, the latter person (paro purisa) should be taken.
Khi hai hoặc ba ngôi được đề cập cùng lúc, ngôi sau được lấy.
Ettha ekābhidhānaṃ nāma ekato abhidhānaṃ ekakālābhidhānañca.
Here, "expressed together" means expressed as one and expressed at the same time.
Ở đây, “đề cập cùng lúc” có nghĩa là đề cập đồng thời và đề cập trong cùng một thời điểm.
Tañca kho casaddapayogeyeva, acasaddapayoge bhinnakālābhidhāne taggahaṇābhāvato.
This is indeed only with the use of the word ca (and), as without the use of ca, when expressed at different times, it is not taken.
Điều đó chỉ xảy ra khi sử dụng từ ca (và), vì khi không sử dụng từ ca, nếu đề cập ở các thời điểm khác nhau thì không được chấp nhận.
‘‘Tumhe atthakusalā bhavatha, mayamatthakusalā bhavāma’’ iccevamādayo tappayogā.
Examples of its usage are: "May you (plural) be skilled in welfare; may we be skilled in welfare."
Các cách dùng như “Tumhe atthakusalā bhavatha, mayamatthakusalā bhavāma” (Các ngươi hãy là những người khéo léo trong mục đích, chúng ta hãy là những người khéo léo trong mục đích) là ví dụ.
Tattha tumhe atthakusalā bhavatha – iccetasmiṃ vohāre ‘‘so ca atthakusalo bhavati, tvañca atthakusalo bhavasi, tumhe atthakusalā bhavathā’’ti evaṃ dvinnamekābhidhāne paro puriso gahetabbo.
There, in the expression "May you (plural) be skilled in welfare," for example, "He is skilled in welfare, and you are skilled in welfare, (so) you (plural) are skilled in welfare" – thus, when two are expressed together, the latter person should be taken.
Trong cách nói “tumhe atthakusalā bhavatha” này, khi hai ngôi được đề cập cùng lúc như “so ca atthakusalo bhavati, tvañca atthakusalo bhavasi, tumhe atthakusalā bhavatha” (người ấy là người khéo léo trong mục đích, và ngươi là người khéo léo trong mục đích, các ngươi hãy là những người khéo léo trong mục đích), thì ngôi sau được lấy.
‘‘Mayamatthakusalā bhavāma’’ iccetasmiṃ pana ‘‘so ca atthakusalo bhavati, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāmā’’ti vā ‘‘tvañca atthakusalo bhavasi, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāmā’’ti vā evampi dvinnamekābhidhāne paro puriso gahetabbo.
In "May we be skilled in welfare," however, it is "He is skilled in welfare, and I am skilled in welfare, (so) we are skilled in welfare," or "You are skilled in welfare, and I am skilled in welfare, (so) we are skilled in welfare" – even so, when two are expressed together, the latter person should be taken.
Còn trong câu “mayamatthakusalā bhavāma”, khi hai ngôi được đề cập cùng lúc như “so ca atthakusalo bhavati, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāma” (người ấy là người khéo léo trong mục đích, và ta là người khéo léo trong mục đích, chúng ta hãy là những người khéo léo trong mục đích) hoặc “tvañca atthakusalo bhavasi, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāma” (ngươi là người khéo léo trong mục đích, và ta là người khéo léo trong mục đích, chúng ta hãy là những người khéo léo trong mục đích), thì ngôi sau được lấy.
‘‘So ca atthakusalo bhavati, tvañca atthakusalo bhavasi, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāmā’’ti vā ‘‘so ca atthakusalo bhavati, te ca atthakusalā bhavanti, tvañca atthakusalo bhavasi, tumhe ca atthakusalā bhavatha, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāmā’’ti vā evaṃ tiṇṇamekābhidhāne paro puriso gahetabbo.
Or "He is skilled in welfare, and you are skilled in welfare, and I am skilled in welfare, (so) we are skilled in welfare," or "He is skilled in welfare, and they are skilled in welfare, and you are skilled in welfare, and you (plural) are skilled in welfare, and I am skilled in welfare, (so) we are skilled in welfare" – thus, when three are expressed together, the latter person should be taken.
Khi ba ngôi được đề cập cùng lúc như “so ca atthakusalo bhavati, tvañca atthakusalo bhavasi, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāma” (người ấy là người khéo léo trong mục đích, và ngươi là người khéo léo trong mục đích, và ta là người khéo léo trong mục đích, chúng ta hãy là những người khéo léo trong mục đích) hoặc “so ca atthakusalo bhavati, te ca atthakusalā bhavanti, tvañca atthakusalo bhavasi, tumhe ca atthakusalā bhavatha, ahañca atthakusalo bhavāmi, mayamatthakusalā bhavāma” (người ấy là người khéo léo trong mục đích, và những người ấy là những người khéo léo trong mục đích, và ngươi là người khéo léo trong mục đích, và các ngươi là những người khéo léo trong mục đích, và ta là người khéo léo trong mục đích, chúng ta hãy là những người khéo léo trong mục đích), thì ngôi sau được lấy.
Aparopi atthanayo vuccati – ‘‘tvañca atthakusalo bhavasi, so ca atthakusalo bhavati, tumhe atthakusalā bhavathā’’ti vā ‘‘ahañca atthakusalo bhavāmi, so ca atthakusalo bhavati, mayamatthakusalā bhavāmā’’ti vā iminā nayena anekappabhedo atthanayo.
Another method of interpretation is stated: "You are skilled in welfare, and he is skilled in welfare, (so) you (plural) are skilled in welfare," or "I am skilled in welfare, and he is skilled in welfare, (so) we are skilled in welfare" – in this way, there are many varieties of interpretation.
Một cách giải thích khác được nói là: “Tvañca atthakusalo bhavasi, so ca atthakusalo bhavati, tumhe atthakusalā bhavatha” (Ngươi là người khéo léo trong mục đích, và người ấy là người khéo léo trong mục đích, các ngươi hãy là những người khéo léo trong mục đích) hoặc “Ahañca atthakusalo bhavāmi, so ca atthakusalo bhavati, mayamatthakusalā bhavāma” (Ta là người khéo léo trong mục đích, và người ấy là người khéo léo trong mục đích, chúng ta hãy là những người khéo léo trong mục đích) – theo cách này, có nhiều loại cách giải thích.
Evaṃ sesāsu vibhattīsu pañcamīsattamiyādīsu paropuriso gahetabbo.
Similarly, in other case endings (vibhatti), such as the fifth and seventh, the latter person (paro purisa) should be taken.
Như vậy, trong các biến cách còn lại như ngũ cách, thất cách, v.v., ngôi sau được lấy.
Sabbesu ca kriyāpadesu bavhatthavācakesu bahuvacanantesu, na pana bahuvacanantesupi ekassattano vācakesu garukātabbassekassatthassa vācakesu ca kriyāpadesu.
And in all verbal expressions that denote a plural meaning and are in the plural form, but not in verbal expressions that are plural in form yet denote a single self or denote a single important meaning.
Và trong tất cả các động từ chỉ số nhiều, ở dạng số nhiều, chứ không phải trong các động từ chỉ một chủ thể hoặc chỉ một đối tượng cần được coi trọng, ngay cả khi chúng ở dạng số nhiều.
Ettha codanāsandīpaniyo imā gāthā –
Here are these verses for clarification and inquiry:
Ở đây, những câu kệ này là những câu hỏi và giải đáp:
Evaṃ kālesu vibhattippavattiṃ ñatvā ye te suttantesu vicittā suvisadavipulatikhiṇabuddhivisayabhūtā payogā dissanti, tesu pāṭavamicchantehi tyādikkamena vuccamānā kriyāpadamālā sallakkhitabbā – bhavati, bhavanti.
Having thus understood the application of verbal endings in tenses, those who desire proficiency in the varied, clear, extensive, and sharp-intellect-comprehensible usages found in the Suttas should carefully observe the following verb paradigm, which is recited in such a sequence: bhavati (he/she/it is), bhavanti (they are).
Như vậy, sau khi biết sự vận hành của các biến cách trong các thì, những ai mong muốn sự thành thạo trong các cách dùng đa dạng, rõ ràng, rộng lớn và sắc bén được thấy trong các kinh điển, cần phải nhận biết chuỗi động từ được nói đến theo thứ tự sau: bhavati (người ấy là/có), bhavanti (họ là/có).
Bhavasi, bhavatha.
Bhavasi (you are), bhavatha (you all are).
Bhavasi (ngươi là/có), bhavatha (các ngươi là/có).
Bhavāmi, bhavāma.
Bhavāmi (I am), bhavāma (we are).
Bhavāmi (ta là/có), bhavāma (chúng ta là/có).
Bhavate, bhavante.
Bhavate (he/she/it is), bhavante (they are).
Bhavate (người ấy là/có), bhavante (họ là/có).
Bhavase, bhavavhe.
Bhavase (you are), bhavavhe (you all are).
Bhavase (ngươi là/có), bhavavhe (các ngươi là/có).
Bhave, bhavāmhe.
Bhave (I am), bhavāmhe (we are).
Bhave (ta là/có), bhavāmhe (chúng ta là/có).
Ayaṃ aññayogādirahitā kriyāpadamālā.
This is a verb paradigm without explicit pronouns (aññayoga, etc.).
Đây là chuỗi động từ không kèm theo các từ chỉ ngôi khác.
Dissanti ca suttantesu atthasambhavepi aññayogādirahitāni kriyāpadāni.
And verb forms without explicit pronouns (aññayoga, etc.) are indeed seen in the Suttas where the meaning is clear.
Và trong các kinh điển, các động từ không kèm theo các từ chỉ ngôi khác cũng được thấy, ngay cả khi có nghĩa.
Seyyathidaṃ?
For example?
Chẳng hạn:
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccāti, yadā paññāya passati.
"All formations are impermanent, when one sees this with wisdom."
"Khi thấy bằng trí tuệ rằng tất cả các hành là vô thường."
Yaṃ maṃ bhaṇasi sārathi.
"What you say to me, charioteer."
"Hỡi người đánh xe, ngươi nói với ta điều gì?"
Aññaṃ sepaṇṇi gacchāmi’’ iccevamādīni etassatthassa paridīpaniyā kriyāpadamālā.
"I go to another sepaṇṇi (river/forest)." And so forth; these are verb paradigms illustrating this meaning.
"Ta đi đến một cây sepaṇṇi khác" – v.v., đây là chuỗi động từ để làm rõ ý nghĩa này.
Ettha tividho kriyāpadesu yogo tayogo, mayogo, aññayogo ca.
Here, there are three types of association in verb forms: ta-association, ma-association, and aññayoga (other-association).
Ở đây, có ba loại kết hợp trong các động từ: kết hợp ta (tayoga), kết hợp ma (mayoga), và kết hợp khác (aññayoga).
Tattha majjhimapurisā tayogavasena gahetabbā, uttamapurisā mayogavasena.
Of these, the second person (majjhima purisa) should be taken according to ta-association, and the first person (uttama purisa) according to ma-association.
Trong đó, ngôi thứ hai (majjhimapurisa) được hiểu theo kết hợp ta, ngôi thứ nhất (uttamapurisa) theo kết hợp ma.
Paṭhamapurisā aññayogavasena.
The third person (paṭhama purisa) according to aññayoga.
Ngôi thứ ba (paṭhamapurisa) theo kết hợp khác.
Tyādīnamettha paṭipāṭiyā ayaṃ anugīti –
This is the sequential verse for these:
Đây là bài kệ tóm tắt về thứ tự của chúng:
Sotūnaṃ payogesu kosallatthaṃ aññayogādisahitamaparampi kriyāpadamālaṃ vadāma – so bhavati, te bhavanti.
For the proficiency of listeners in usage, we state another verb paradigm with explicit pronouns (aññayoga, etc.): so bhavati (he is), te bhavanti (they are).
Để thính giả thành thạo trong việc sử dụng, chúng ta sẽ trình bày một chuỗi động từ khác có kèm theo các từ chỉ ngôi khác: so bhavati (người ấy là/có), te bhavanti (họ là/có).
Tvaṃ bhavasi, tumhe bhavatha.
Tvaṃ bhavasi (you are), tumhe bhavatha (you all are).
Tvaṃ bhavasi (ngươi là/có), tumhe bhavatha (các ngươi là/có).
Ahaṃ bhavāmi, mayaṃ bhavāma.
Ahaṃ bhavāmi (I am), mayaṃ bhavāma (we are).
Ahaṃ bhavāmi (ta là/có), mayaṃ bhavāma (chúng ta là/có).
So bhavate, te bhavante.
So bhavate (he is), te bhavante (they are).
So bhavate (người ấy là/có), te bhavante (họ là/có).
Tvaṃ bhavase, tumhe bhavavhe.
Tvaṃ bhavase (you are), tumhe bhavavhe (you all are).
Tvaṃ bhavase (ngươi là/có), tumhe bhavavhe (các ngươi là/có).
Ahaṃ bhave, mayaṃ bhavāmhe.
Ahaṃ bhave (I am), mayaṃ bhavāmhe (we are).
Ahaṃ bhave (ta là/có), mayaṃ bhavāmhe (chúng ta là/có).
Ayaṃ aññayogādisahitā kriyāpadamālā.
This is a verb paradigm with explicit pronouns (aññayoga, etc.).
Đây là chuỗi động từ có kèm theo các từ chỉ ngôi khác.
Dissanti ca suttantesu aññayogādisahitānipi kriyāpadāni.
And verb forms with explicit pronouns (aññayoga, etc.) are indeed seen in the Suttas.
Và trong các kinh điển, các động từ có kèm theo các từ chỉ ngôi khác cũng được thấy.
Seyyathidaṃ?
For example?
Chẳng hạn:
‘‘Yaṃpāyaṃ deva kumāro suppatiṭṭhitapādo, idampimassa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati, tassimāni satta ratanāni bhavanti.
"Because this prince, O devas, has well-established feet, this is also a mark of a great man for him; to him belong these seven jewels.
"Hỡi chư thiên, việc vị hoàng tử này có bàn chân vững chắc là một đại nhân tướng của đại nhân này, và có bảy báu vật này."
Yo dandhakāle tarati, taraṇīye ca dandhati, tvaṃsi ācariyo mama, ahampi daṭṭhukāmosmi, pitaraṃ me idhāgataṃ’’ iccevamādīni etassatthassa paridīpaniyā kriyāpadamālā.
"He who acts swiftly in times of delay, and delays in times of swift action, you are my teacher; I also wish to see my father who has come here." And so forth; these are verb paradigms illustrating this meaning.
"Ai chậm trễ khi cần nhanh, và nhanh khi cần chậm, ngươi là thầy của ta, ta cũng muốn thấy cha ta đã đến đây" – v.v., đây là chuỗi động từ để làm rõ ý nghĩa này.
Yo tumhasaddena vattabbe atthe nipatati, na pana hoti tumhatthavācako, neso saddo kriyāpadassa tayogasahitattaṃ sādheti, aññadatthu aññayogasahitattaññeva sādheti.
A word that occurs in a context where a tumha-word (you-word) should be used, but is not itself a tumha-word, does not establish the ta-association of the verb form; rather, it establishes only aññayoga (other-association).
Từ nào được dùng trong nghĩa cần được biểu thị bằng từ tumha (ngươi), nhưng lại không phải là từ biểu thị nghĩa của tumha, thì từ đó không làm cho động từ có kết hợp ta (tayoga), mà chỉ làm cho nó có kết hợp khác (aññayoga).
Yo ca amhasaddena vattabbe atthe nipatati, na pana hoti amhatthavācako, na sopi saddo kriyāpadassa mayogasahitattaṃ sādheti, aññadatthu aññayogasahitattaññeva sādheti.
And a word that occurs in a context where an amha-word (I/we-word) should be used, but is not itself an amha-word, also does not establish the ma-association of the verb form; rather, it establishes only aññayoga (other-association).
Và từ nào được dùng trong nghĩa cần được biểu thị bằng từ amha (ta), nhưng lại không phải là từ biểu thị nghĩa của amha, thì từ đó cũng không làm cho động từ có kết hợp ma (mayoga), mà chỉ làm cho nó có kết hợp khác (aññayoga).
Tatra tumhasaddena tāva vattabbatthe – ‘‘na bhavaṃ eti puññatthaṃ, sivirājassa dassanaṃ.
Among those, for contexts where a tumha-word should be used: "Does not your honor come for the merit of seeing King Sivi?
Trong trường hợp cần được biểu thị bằng từ tumha (ngươi) thì có các cách dùng như: "Bạch ngài, ngài không đến để làm công đức, để gặp vua Sivi."
Māyasmā samaggassa saṅghassa bhedāya parakkami.
May your reverence not strive to break the harmonious Saṅgha.
"Bạch Đại đức, xin ngài đừng cố gắng chia rẽ Tăng đoàn hòa hợp."
Idha bhante bhagavā paṃsukūlaṃ dhovatū’’ti iccevamādayo payogā.
Venerable sir, let the Blessed One here wash the rag-robe." And so forth are the usages.
"Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy giặt y phấn tảo ở đây" – v.v.
Amhasaddena pana vattabbatthe ‘‘upāli taṃ mahāvīra, pāde vandati satthuno.
For contexts where an amha-word should be used: "Upāli, the great hero, salutes the Teacher's feet.
Còn trong trường hợp cần được biểu thị bằng từ amha (ta) thì có các cách dùng như: "Upāli, con xin đảnh lễ chân bậc Đại Hùng, bậc Đạo Sư."
Sāvako te mahāvīra, saraṇo vandati satthuno’’ti ca iccevamādayo payogā.
Your disciple, great hero, Saraṇa, salutes the Teacher's feet." And so forth are the usages.
"Đệ tử của bậc Đại Hùng, Saraṇa, xin đảnh lễ chân bậc Đạo Sư" – v.v.
Idametthupalakkhitabbaṃ ‘‘tvaṃ tumhe ahaṃ maya’’nti atthadīpaka tayoga mayogato añño aññatthadīpano payogoyeva aññayogo nāma, tattha paṭhamapuriso bhavatīti.
Here, it should be observed that aññayoga is simply a usage that indicates a meaning other than that indicated by the ta-association and ma-association, which refer to "tvaṃ (you), tumhe (you all), ahaṃ (I), mayaṃ (we)"; in that case, the person is the third person (paṭhama purisa).
Ở đây, điều này cần được nhận biết: kết hợp khác (aññayoga) là một cách dùng khác để chỉ rõ nghĩa của "ngươi, các ngươi, ta, chúng ta" (tvaṃ, tumhe, ahaṃ, mayaṃ), khác với kết hợp ta (tayoga) và kết hợp ma (mayoga) chỉ rõ nghĩa, và trong đó ngôi thứ ba (paṭhamapurisa) xuất hiện.
Yajjevaṃ ‘‘sabbāyasaṃ kūṭamatippamāṇaṃ, paggayha so tiṭṭhasi antalikkhe.
If so, in cases like "You stand in the sky, grasping a peak of solid iron, immeasurable.
Nếu vậy, trong các trường hợp như: "Ngươi cầm cây chùy sắt to lớn trên không trung."
Esa sutvā pasīdāmi, vaco te isisattamā’’tiādīsu kathaṃ.
Having heard that, O best of sages, I am pleased by your word," how is it explained?
"Nghe lời ngài, bậc tối thắng trong các đạo sĩ, ta hoan hỷ" – v.v., thì sao?
Ettha hi majjhimuttamapurisasambhavoyeva dissati, na tu paṭhamapurisasambhavoti?
Here, only the occurrence of second and first persons is seen, not the occurrence of the third person, is it not?
Ở đây, chỉ thấy sự xuất hiện của ngôi thứ hai và ngôi thứ nhất, chứ không thấy sự xuất hiện của ngôi thứ ba phải không?
Vuccate – ‘‘sabbāyasaṃ kūṭamatippamāṇaṃ, paggayha so tiṭṭhasi antalikkhe’’tiādīsu ‘‘so’’tiādikassa nāmasaddassa tumha’mhasaddassatthavācakasaddehi‘‘tiṭṭhasī’’tiādīnaṃ syādyantānaṃ padānaṃ dassanato accantamajjhāharitabbehi samānādhikaraṇattā tagguṇabhūtattā ca majjhimuttamapurisasambhavo samadhigantabbo.
It is said: In "sabbāyasaṃ kūṭamatippamāṇaṃ, paggayha so tiṭṭhasi antalikkhe" and so forth, the occurrence of second and first persons should be understood through the grammatical agreement (samānādhikaraṇa) and subordination (tagguṇabhūtatā) of the noun "so" (he) and so forth with the words expressing the meaning of tumha (you) and amha (I/we), and with the verb forms ending in sī, etc., even though they are extremely implicit.
Được trả lời: Trong các trường hợp như "Ngươi cầm cây chùy sắt to lớn trên không trung" – v.v., do sự đồng vị và sự phụ thuộc vào các từ chỉ danh từ như "so" (người ấy), v.v., với các động từ tận cùng bằng syā, v.v., như "tiṭṭhasi" (ngươi đứng), v.v., mà các từ "tvamahaṃ" (ngươi, ta), v.v., tuy không có mặt nhưng phải được ngầm hiểu một cách tuyệt đối, thì sự xuất hiện của ngôi thứ hai và ngôi thứ nhất cần được hiểu.
Īdisesu payogesu syādyantānaṃ dassanavasena avijjamānānipi ajjhāharitabbāni ‘‘tvamaha’’miccādīni padāni bhavanti.
In such usages, the implied words "tvaṃ (you), ahaṃ (I)," etc., which are not present, are understood based on the presence of verb endings like sī, etc.
Trong những cách dùng như vậy, các từ "tvamahaṃ" (ngươi, ta), v.v., tuy không có mặt nhưng phải được ngầm hiểu dựa trên sự xuất hiện của các động từ tận cùng bằng syā, v.v.
Katthaci pana paripuṇṇāni dissanti ‘‘sātvaṃ vaṅkamanuppattā, kathaṃ maddi karissasi.
However, in some places, they are seen in full, as in "Having arrived at the bend, O Maddi, what will you do?
Tuy nhiên, ở một số nơi, chúng được thấy đầy đủ, như trong các trường hợp: "Hỡi Maddi, khi ngươi đã đến khúc quanh, ngươi sẽ làm gì?"
So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā pura’’nti iccevamādīsu.
I shall wander from village to village, from town to town." And so forth.
"Ta sẽ đi từ làng này sang làng khác, từ thành phố này sang thành phố khác" – v.v.
Puriso bhavati, kaññā bhavati, cittaṃ bhavati, purisā bhavanti, kaññāyo bhavanti, cittāni bhavanti.
Puriso bhavati (the man is), kaññā bhavati (the maiden is), cittaṃ bhavati (the mind is); purisā bhavanti (the men are), kaññāyo bhavanti (the maidens are), cittāni bhavanti (the minds are).
Puriso bhavati (người đàn ông là/có), kaññā bhavati (cô gái là/có), cittaṃ bhavati (tâm là/có), purisā bhavanti (những người đàn ông là/có), kaññāyo bhavanti (những cô gái là/có), cittāni bhavanti (những tâm là/có).
Bho purisa tvaṃ bhavasi, bhoti kaññe tvaṃ bhavasi, bho citta tvaṃ bhavasi, bhavanto purisā tumhe bhavatha, bhotiyo kaññāyo tumhe bhavatha, bhavanto cittāni tumhe bhavatha.
Bho purisa tvaṃ bhavasi (O man, you are), bhoti kaññe tvaṃ bhavasi (O maiden, you are), bho citta tvaṃ bhavasi (O mind, you are); bhavanto purisā tumhe bhavatha (O men, you all are), bhotiyo kaññāyo tumhe bhavatha (O maidens, you all are), bhavanto cittāni tumhe bhavatha (O minds, you all are).
Bho purisa tvaṃ bhavasi (hỡi người đàn ông, ngươi là/có), bhoti kaññe tvaṃ bhavasi (hỡi cô gái, ngươi là/có), bho citta tvaṃ bhavasi (hỡi tâm, ngươi là/có), bhavanto purisā tumhe bhavatha (hỡi những người đàn ông, các ngươi là/có), bhotiyo kaññāyo tumhe bhavatha (hỡi những cô gái, các ngươi là/có), bhavanto cittāni tumhe bhavatha (hỡi những tâm, các ngươi là/có).
Ahaṃ puriso bhavāmi, ahaṃ kaññā bhavāmi, ahaṃ cittaṃ bhavāmi, mayaṃ purisā bhavāma, mayaṃ kaññāyo bhavāma, mayaṃ cittāni bhavāma.
I am a man, I am a maiden, I am a mind, we are men, we are maidens, we are minds.
Tôi là người nam, tôi là thiếu nữ, tôi là tâm. Chúng tôi là người nam, chúng tôi là thiếu nữ, chúng tôi là tâm.
Vuttañhetaṃ niruttipiṭake ‘‘kriyālakkhaṇamākhyātikamaliṅgabheda’’miti.
For this is stated in the Niruttipiṭaka: "The characteristic of the verb is that it is a verb (ākhyātika) with no gender distinction (aliṅgabheda)."
Điều này đã được nói trong Niruttipiṭaka (Tạng Ngữ Pháp) rằng: ‘Đặc tính của động từ chính (ākhyātika) là không phân biệt giống (aliṅgabheda)’.
Tatra aliṅgabhedamiti ko attho?
What is the meaning of " aliṅgabheda" there?
Ở đây, ‘ không phân biệt giống (aliṅgabheda)’ có nghĩa là gì?
Itthipumanapuṃsakānaṃ avisesattho vuccate ‘‘aliṅgabheda’’miti.
The meaning of no distinction among feminine, masculine, and neuter is called " aliṅgabheda".
Nghĩa là không phân biệt giữa giống cái, giống đực và giống trung, được gọi là ‘không phân biệt giống’.
Yathā ‘‘puriso gacchati, kaññā gacchati, cittaṃ gacchatī’’ti.
For example, "a man goes, a maiden goes, a mind goes."
Ví dụ như: ‘người nam đi (puriso gacchati), thiếu nữ đi (kaññā gacchati), tâm đi (cittaṃ gacchati)’.
Catudhā uddiṭṭhakriyāpadesu yathā ‘‘bhavatī’’ti akārānantaratyantapadaṃ gahetvā ‘‘bhavati bhavanti bhavasī’’tiādinā kriyāpadamālā sabbathā katā, evaṃ ‘‘ubbhavati’’ccādīnipi akārānantaratyantapadāni gahetvā ‘‘ubbhavati ubbhavanti ubbhavasī’’tiādinā kriyāpadamālā sabbathā kātabbā.
Just as, among the four kinds of verbs mentioned, taking the final word ending in a like "bhavati", the verb paradigm has been fully formed as "bhavati, bhavanti, bhavasi" and so on, in the same way, taking the final words ending in a like "ubbhavati" and so on, the verb paradigm should be fully formed as "ubbhavati, ubbhavanti, ubbhavasi" and so on.
Trong các động từ đã được nêu ra theo bốn cách, giống như khi lấy từ tận cùng bằng âm a là ‘bhavati’ và tạo thành chuỗi động từ hoàn chỉnh như ‘bhavati, bhavanti, bhavasi’ v.v., thì cũng vậy, khi lấy các từ tận cùng bằng âm a như ‘ubbhavati’ v.v., thì chuỗi động từ hoàn chỉnh như ‘ubbhavati, ubbhavanti, ubbhavasi’ v.v. phải được tạo thành.
‘‘Bhoti sambhotī’’tiādīni pana okārānantaratyantapadāni, ‘‘bhāveti vibhāvetī’’tiādīni ca ekārānantaratyantapadāni gahetvā pāḷinayānusāreneva padamālā kātabbā, nayidha vuttanayānusārena.
However, taking the final words ending in o like "bhoti, sambhoti" and so on, and the final words ending in e like "bhāveti, vibhāveti" and so on, the word paradigm should be formed according to the Pali method, not according to the method stated here.
Tuy nhiên, các từ như ‘bhoti, sambhoti’ v.v. là các từ tận cùng bằng âm o, và các từ như ‘bhāveti, vibhāveti’ v.v. là các từ tận cùng bằng âm e, khi lấy các từ này thì chuỗi từ phải được tạo thành theo phương pháp của Pāḷi, chứ không phải theo phương pháp đã nói ở đây.
Īdisesu hi ṭhānesu duranubodhā kriyāpadagati.
For in such instances, the formation of verb forms is difficult to comprehend.
Vì trong những trường hợp như vậy, cách biến đổi của động từ rất khó hiểu.
Ato labbhamānavasena kriyāpadamālā kātabbā.
Therefore, the verb paradigm should be formed according to what is available.
Do đó, chuỗi động từ phải được tạo thành dựa trên những gì có thể tìm thấy.
Na hi loke lokiyā sabbe dhātusadde paccekaṃ sabbehipi channavutiyā vacanehi yojetvā vadanti, evaṃ avadantānampi nesaṃ kathā aparipuṇṇā nāma na hoti, tasmā vajjetabbaṭṭhānaṃ vajjetvā yathāsambhavaṃ padamālā kātabbā.
For in the world, ordinary people do not combine every root word with all ninety-six forms of inflection, and even if they do not speak in this way, their speech is not incomplete; therefore, avoiding what should be avoided, the word paradigm should be formed as far as possible.
Thật vậy, những người phàm tục trên thế gian không phải tất cả đều kết hợp mỗi từ gốc với tất cả chín mươi sáu biến cách mà nói, và ngay cả khi họ không nói như vậy, lời nói của họ cũng không phải là không đầy đủ. Vì vậy, cần tránh những chỗ cần tránh và tạo thành chuỗi từ theo khả năng.
Evaṃ pañcamiyādīsupi vibhattīsu.
This also applies to the fifth and other conjugations.
Cũng vậy, đối với các biến cách thứ năm (pañcamī) v.v.
Ayaṃ vattamānavibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the present tense (vattamānavibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách hiện tại (vattamānāvibhatti).
Ito paṭṭhāya pana yathuddiṭṭhapadāneva pariṇāmetvā pariṇāmetvā pañcamiyādīnaṃ mātikābhāvena gahetabbāni.
From now on, however, only the forms mentioned should be transformed and taken as the matrices for the fifth and other conjugations.
Từ đây trở đi, các từ đã được nêu ra phải được biến đổi lặp đi lặp lại để được dùng làm bảng mẫu (mātikā) cho các biến cách thứ năm (pañcamī) v.v.
Idāni pana tayogādisahitāsahitavasena dvidhā kriyāpadamālāyo dassessāma kvacādesavasena sambhūtāni ca rūpantarāni sotūnaṃ sukhadhāraṇatthañceva purisappayoge asammohatthañca.
Now, we will show two kinds of verb paradigms, with and without tayoga, and also other forms that arise due to specific rules in some cases, for the ease of understanding for listeners and to prevent confusion in their practical application.
Bây giờ, chúng tôi sẽ trình bày các chuỗi động từ theo hai cách: có và không có các tiếp tố (tayoga) v.v., và các hình thái khác (rūpantarāni) phát sinh do sự thay thế (ādesa) ở một số chỗ, nhằm giúp người nghe dễ ghi nhớ và tránh nhầm lẫn trong việc sử dụng ngôi thứ ba (purisappayoge).
Bhavatu, bhavantu.
May he be, may they be.
Bhavatu, bhavantu.
Bhavāhi, bhava, bhavatha.
May you be, be, may you all be.
Bhavāhi, bhava, bhavatha.
Bhavāmi, bhavāma.
May I be, may we be.
Bhavāmi, bhavāma.
Bhavataṃ, bhavantaṃ.
Let him be, let them be.
Bhavataṃ, bhavantaṃ.
Bhavassu, bhavavho.
Let you be, let you all be.
Bhavassu, bhavavho.
Bhave, bhavāmase.
Let me be, let us be.
Bhave, bhavāmase.
So bhavatu, te bhavantu.
May he be, may they be.
Người ấy hãy là, họ hãy là.
Tvaṃ bhavāhi, bhava, tumhe bhavatha.
May you be, be, may you all be.
Ngươi hãy là, các ngươi hãy là.
Ahaṃ bhavāmi, mayaṃ bhavāma.
May I be, may we be.
Tôi hãy là, chúng tôi hãy là.
So bhavataṃ, te bhavantaṃ.
Let him be, let them be.
Người ấy hãy là, họ hãy là.
Tvaṃ bhavassu, tumhe bhavavho.
Let you be, let you all be.
Ngươi hãy là, các ngươi hãy là.
Ahaṃ bhave, mayaṃ bhavāmase.
Let me be, let us be.
Tôi hãy là, chúng tôi hãy là.
Ayaṃ pañcamīvibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the imperative mood (pañcamīvibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách thứ năm (pañcamīvibhatti).
Bhaveyya, bhave, bhaveyyuṃ.
Should be, should be, should be.
Bhaveyya, bhave, bhaveyyuṃ.
Bhaveyyāsi, bhaveyyātha.
Should you be, should you all be.
Bhaveyyāsi, bhaveyyātha.
Bhaveyyāmi, bhaveyyāma, bhavemu.
Should I be, should we be, should we be.
Bhaveyyāmi, bhaveyyāma, bhavemu.
Bhavetha, bhaveraṃ.
Should be, should be.
Bhavetha, bhaveraṃ.
Bhavetho, bhaveyyāvho.
Should you be, should you all be.
Bhavetho, bhaveyyāvho.
Bhaveyyaṃ, bhaveyyāmhe iti vā, so bhaveyya, bhave, te bhaveyyuṃ.
Should I be, or should we be, he should be, should be, they should be.
Bhaveyyaṃ, bhaveyyāmhe hoặc như vậy, người ấy nên là, người ấy nên là, họ nên là.
Tvaṃ bhaveyyāsi, tumhe bhaveyyātha.
You should be, you all should be.
Ngươi nên là, các ngươi nên là.
Ahaṃ bhaveyyāmi, mayaṃ bhaveyyāma, bhavemu.
I should be, we should be, should we be.
Tôi nên là, chúng tôi nên là, chúng tôi nên là.
So bhavetha, te bhaveraṃ.
He should be, they should be.
Người ấy nên là, họ nên là.
Tvaṃ bhavetho, tumhe bhaveyyāvho.
You should be, you all should be.
Ngươi nên là, các ngươi nên là.
Ahaṃ bhaveyyaṃ, mayaṃ bhaveyyāmhe iti vā.
I should be, or we should be.
Tôi nên là, chúng tôi nên là, hoặc như vậy.
Ayaṃ sattamīvibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the optative mood (sattamīvibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách thứ bảy (sattamīvibhatti).
Babhūva, babhūvu.
He was, they were.
Babhūva, babhūvu.
Babhūve, babhūvittha.
You were, you all were.
Babhūve, babhūvittha.
Babhūvaṃ, babhūvimha.
I was, we were.
Babhūvaṃ, babhūvimha.
Babhūvittha, babhūvire.
He was, they were.
Babhūvittha, babhūvire.
Babhūvittho, babhūvivho.
You were, you all were.
Babhūvittho, babhūvivho.
Babhūviṃ, babhūvimhe iti vā, so babhūva, te babhūvu.
I was, or we were, he was, they were.
Babhūviṃ, babhūvimhe hoặc như vậy, người ấy đã là, họ đã là.
Tvaṃ babhūve, tumhe babhūvittha.
You were, you all were.
Ngươi đã là, các ngươi đã là.
Ahaṃ babhūvaṃ, mayaṃ babhūvimha.
I was, we were.
Tôi đã là, chúng tôi đã là.
So babhūvittha, te babhūvire.
He was, they were.
Người ấy đã là, họ đã là.
Tvaṃ babhūvittho, tumhe babhūvivho.
You were, you all were.
Ngươi đã là, các ngươi đã là.
Ahaṃ babhūviṃ, mayaṃ babhūvimhe iti vā.
I was, or we were.
Tôi đã là, chúng tôi đã là, hoặc như vậy.
Ayaṃ parokkhāvibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the perfect tense (parokkhāvibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách quá khứ xa (parokkhāvibhatti).
Abhavā, abhavū.
He was, they were.
Abhavā, abhavū.
Abhavo, abhavattha.
You were, you all were.
Abhavo, abhavattha.
Abhavaṃ, abhavamhā.
I was, we were.
Abhavaṃ, abhavamhā.
Abhavattha, abhavatthuṃ.
He was, they were.
Abhavattha, abhavatthuṃ.
Abhavase, abhavavhaṃ.
You were, you all were.
Abhavase, abhavavhaṃ.
Abhaviṃ, abhavamhase iti vā, so abhavā, te abhavū.
I was, or we were, he was, they were.
Abhaviṃ, abhavamhase hoặc như vậy, người ấy đã là, họ đã là.
Tvaṃ abhavo, tumhe abhavattha.
You were, you all were.
Ngươi đã là, các ngươi đã là.
Ahaṃ abhavaṃ, mayaṃ abhavamhā.
I was, we were.
Tôi đã là, chúng tôi đã là.
So abhavattha, te abhavatthuṃ.
He was, they were.
Người ấy đã là, họ đã là.
Tvaṃ abhavase, tumhe abhavavhaṃ.
You were, you all were.
Ngươi đã là, các ngươi đã là.
Ahaṃ abhaviṃ, mayaṃ abhavamhase iti vā.
I was, or we were.
Tôi đã là, chúng tôi đã là, hoặc như vậy.
Ayaṃ hiyyattanīvibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the past tense (hiyyattanīvibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách quá khứ gần (hiyyattanīvibhatti).
Abhavi, abhavuṃ.
He was, they were.
Abhavi, abhavuṃ.
Abhavo, abhavittha.
You were, you all were.
Abhavo, abhavittha.
Abhaviṃ, abhavimhā.
I was, we were.
Abhaviṃ, abhavimhā.
Abhavā, abhavū.
He was, they were.
Abhavā, abhavū.
Abhavase, abhavivhaṃ.
You were, you all were.
Abhavase, abhavivhaṃ.
Abhavhaṃ, abhavimhe iti vā, so abhavi, te abhavuṃ.
I was, or we were, he was, they were.
Abhavhaṃ, abhavimhe hoặc như vậy, người ấy đã là, họ đã là.
Tvaṃ abhavo, tumhe abhavittha.
You were, you all were.
Ngươi đã là, các ngươi đã là.
Ahaṃ abhaviṃ, mayaṃ abhavimhā.
I was, we were.
Tôi đã là, chúng tôi đã là.
So abhavā, te abhavū.
He was, they were.
Người ấy đã là, họ đã là.
Tvaṃ abhavase, tumhe abhavivhaṃ.
You were, you all were.
Ngươi đã là, các ngươi đã là.
Ahaṃ abhavaṃ, mayaṃ abhavimhe iti vā.
I was, or we were.
Tôi đã là, chúng tôi đã là, hoặc như vậy.
Ayaṃ ajjatanīvibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the aorist tense (ajjatanīvibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách quá khứ gần (ajjatanīvibhatti).
Ettha panajjataniyā uṃvacanassa iṃsumādesavasena bhavatino rūpantarānipi veditabbāni.
Here, however, other forms of bhavati should also be known, due to the substitution of iṃsu for the uṃ ending in the aorist.
Ở đây, cần biết các hình thái khác của động từ 'bhavati' trong biến cách ajjatanī, do sự thay thế của tiếp tố uṃ bằng iṃsu.
Seyyathidaṃ?
How so?
Cụ thể là gì?
Te bhaviṃsu, samubbhaviṃsu, pabhaviṃsu, parābhaviṃsu, sambhaviṃsu, pātubhaviṃsu, pātubbhaviṃsu, imāni akammakapadāni.
They arose, they sprang forth, they originated, they were overcome, they became, they appeared, they manifested – these are examples of verbs with prefixes.
Họ đã là (te bhaviṃsu), họ đã phát sinh hoàn toàn (samubbhaviṃsu), họ đã phát sinh (pabhaviṃsu), họ đã bị đánh bại (parābhaviṃsu), họ đã trở thành (sambhaviṃsu), họ đã xuất hiện (pātubhaviṃsu), họ đã xuất hiện (pātubbhaviṃsu), đây là những từ không có tiền tố.
Paribhaviṃsu, abhibhaviṃsu, adhibhaviṃsu, atibhaviṃsu, anubhaviṃsu, samanubhaviṃsu, abhisambhaviṃsu.
They overcame, they dominated, they took possession, they transcended, they experienced, they fully experienced, they fully accomplished.
Họ đã bao vây (paribhaviṃsu), họ đã chinh phục (abhibhaviṃsu), họ đã thống trị (adhibhaviṃsu), họ đã vượt qua (atibhaviṃsu), họ đã trải nghiệm (anubhaviṃsu), họ đã trải nghiệm hoàn toàn (samanubhaviṃsu), họ đã thành tựu (abhisambhaviṃsu).
Tatrāyaṃ pāḷi – ‘‘evaṃvihāriñcāvuso bhikkhuṃ rūpā adhibhosuṃ, na bhikkhu rūpe adhibhosī’’ti.
Therein is this Pali: "O friend, in such a way, forms (rūpa) overpowered that bhikkhu, the bhikkhu did not overpower the forms."
Ở đây có đoạn Pāḷi này: ‘‘Này các Tỳ-khưu, sắc đã thống trị vị Tỳ-khưu sống như vậy, chứ vị Tỳ-khưu không thống trị sắc’’.
Imāni sakammakapadāni, evamajjataniyā uṃvacanassa iṃsumādesavasena bhavatino rūpantarāni bhavanti.
These are examples of verbs with prefixes; thus, other forms of bhavati arise due to the substitution of iṃsu for the uṃ ending in the aorist.
Đây là những từ không có tiền tố, và như vậy, các hình thái khác của động từ 'bhavati' phát sinh do sự thay thế của tiếp tố uṃ bằng iṃsu trong biến cách ajjatanī.
Apica
Furthermore,
Hơn nữa,
Tatrāyaṃ pāḷi – so tena kammena divaṃ samakkami, sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhīti.
Therein is this Pali: "By that action, he ascended to heaven and experienced happiness and the delights of sport."
Ở đây có đoạn Pāḷi này: ‘‘Do nghiệp ấy, người ấy đã lên cõi trời, và đã hưởng thụ niềm vui và sự giải trí’’.
Tattha anvabhīti anu abhīti chedo.
There, anvabhī is analyzed as anu + abhī.
Ở đây, anvabhī được phân tích là anu + abhī.
Anūti upasaggo.
Anu is a prefix.
Anu là tiền tố (upasagga).
Abhīti ākhyātikapadanti daṭṭhabbaṃ.
Abhī should be understood as a verb.
Abhī là động từ chính (ākhyātika), cần phải hiểu như vậy.
Bhavissati, bhavissanti.
He will be, they will be.
Bhavissati, bhavissanti.
Bhavissasi, bhavissatha.
You will be, you all will be.
Bhavissasi, bhavissatha.
Bhavissāmi, bhavissāma.
I will be, we will be.
Bhavissāmi, bhavissāma.
Bhavissate, bhavissante.
He will be, they will be.
Bhavissate, bhavissante.
Bhavissase, bhavissavhe.
You will be, you all will be.
Bhavissase, bhavissavhe.
Bhavissaṃ, bhavissāmhe iti vā, so bhavissati, te bhavissanti.
I will be, or we will be, he will be, they will be.
Bhavissaṃ, bhavissāmhe hoặc như vậy, người ấy sẽ là, họ sẽ là.
Tvaṃ bhavissasi, tumhe bhavissatha.
You will be, you all will be.
Ngươi sẽ là, các ngươi sẽ là.
Ahaṃ bhavissāmi, mayaṃ bhavissāma.
I will be, we will be.
Tôi sẽ là, chúng tôi sẽ là.
So bhavissate, te bhavissante.
He will be, they will be.
Người ấy sẽ là, họ sẽ là.
Tvaṃ bhavissase, tumhe bhavissavhe.
You will be, you all will be.
Ngươi sẽ là, các ngươi sẽ là.
Ahaṃ bhavissaṃ, mayaṃ bhavissāmhe iti vā.
I will be, or we will be.
Tôi sẽ là, chúng tôi sẽ là, hoặc như vậy.
Ayaṃ bhavissantīvibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is a description of the verb paradigm in the future tense (bhavissantīvibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo biến cách tương lai (bhavissantīvibhatti).
Abhavissā, abhavissaṃsu.
He would have been, they would have been.
Abhavissā, abhavissaṃsu.
Abhavisse, abhavissatha.
You would have been, you all would have been.
Abhavisse, abhavissatha.
Abhavissaṃ, abhavissāmhā.
I would have been, we would have been.
Abhavissaṃ, abhavissāmhā.
Abhavissatha, abhavissisu.
He would have been, they would have been.
Abhavissatha, abhavissisu.
Abhavissase, abhavissavhe.
You would have been, you all would have been.
Abhavissase, abhavissavhe.
Abhavissiṃ, abhavissāmhase iti vā, so abhavissā, te abhavissaṃsu.
I would have been, or we would have been, he would have been, they would have been.
Abhavissiṃ, abhavissāmhase hoặc như vậy, người ấy đã sẽ là, họ đã sẽ là.
Tvaṃ abhavisse, tumhe abhavissatha.
You would have been, you all would have been.
Ngươi đã sẽ là, các ngươi đã sẽ là.
Ahaṃ abhavissaṃ, mayaṃ abhavissāmhā.
I would have been, we would have been.
Tôi đã sẽ là, chúng tôi đã sẽ là.
So abhavissatha, te abhavissisu.
He would have been, they would have been.
Anh ấy đã sẽ là, họ đã sẽ là.
Tvaṃ abhavissase, tumhe abhavissavhe.
You would have been, you (plural) would have been.
Bạn đã sẽ là, các bạn đã sẽ là.
Ahaṃ abhavissiṃ, mayaṃ abhavissāmhase iti vā.
I would have been, we would have been, or thus.
Tôi đã sẽ là, chúng tôi đã sẽ là, hoặc là như vậy.
Ayaṃ kālātipattivibhattivasena kriyāpadamālāniddeso.
This is the exposition of the verb conjugation series in the sense of the Conditional mood (kālātittivibhatti).
Đây là sự trình bày chuỗi động từ theo cách thức của phân cách Kālātipatti.