Tattha ajeyyanti ajeyyā nāma mātāpitaro, te jinanto rājā nāma na hoti.
Here, ajeyya means parents, who are unconquerable; one who conquers them is not a king.
Trong đó, bất bại (ajeyya) tức là cha mẹ, người nào chiến thắng họ thì không phải là vua.
Sace tvampi pitu santakaṃ rajjaṃ labhitvā tassa paṭisattu hosi, akiccakārī nāma bhavissasi.
If you, too, having obtained your father's kingdom, become his enemy, you will be one who performs an improper act.
Nếu ngươi cũng nhận được vương quốc của cha rồi trở thành kẻ thù của ông, ngươi sẽ là người làm việc không đúng đắn.
Sakhāraṃ jinātīti kūṭaḍḍena jināti.
Sakhāraṃ jinātīti means conquers by deceit.
Chiến thắng bạn bè (sakhāraṃ jināti) tức là chiến thắng bằng sự lừa dối.
Sace tvaṃ, kāḷahatthi, raññā saddhiṃ mittadhammaṃ na pūresi, adhammaṭṭho hutvā niraye nibbattissasi.
If you, Kāḷahatthi, do not fulfill the duty of friendship with the king, you will be unrighteous and be reborn in hell.
Này voi Kāḷahatthi, nếu ngươi không hoàn thành bổn phận của một người bạn với nhà vua, ngươi sẽ trở thành người sống phi pháp và tái sinh vào địa ngục.
Na vibhetīti na bhāyati.
Na vibhetīti means does not fear.
Không sợ hãi (na vibhetī) tức là không sợ.
Sace tvaṃ rañño na bhāyasi, bhariyādhamme ṭhitā nāma na hosi, akiccakārī nāma bhavissasi.
If you do not revere the king, you are not one established in the duty of a wife; you will be one who performs an improper act.
Nếu ngươi không sợ nhà vua, ngươi không phải là người giữ bổn phận của một người vợ, ngươi sẽ là người làm việc không đúng đắn.
Jiṇṇanti mahallakaṃ.
Jiṇṇanti means old.
Già yếu (jiṇṇa) tức là người cao tuổi.
Tasmiñhi kāle abharantā puttā puttā nāma na honti.
At that time, sons who do not support their parents are not truly sons.
Vào thời đó, những người con không nuôi dưỡng cha mẹ thì không phải là con.
Santoti paṇḍitā.
Santoti means the wise.
Bậc thiện trí (santo) tức là người trí tuệ.
Ye na bhaṇanti dhammanti ye pucchitā saccasabhāvaṃ na vadanti, na te paṇḍitā nāma.
Ye na bhaṇanti dhammanti means those who, when asked, do not speak the truth; they are not truly wise.
Những ai không thuyết pháp (ye na bhaṇanti dhamma) tức là những ai được hỏi mà không nói sự thật, họ không phải là người trí tuệ.
Dhammaṃ bhaṇantāvāti ete rāgādayo pahāya parassa hitānukampakā hutvā sabhāvaṃ bhaṇantāva paṇḍitā nāma honti.
Dhammaṃ bhaṇantāvāti means those who abandon these lusts and so forth, and, being compassionate towards others, speak the truth, are truly wise.
Những người thuyết pháp (dhammaṃ bhaṇantāvā) tức là những người đã từ bỏ tham ái v.v., trở thành người có lòng từ bi vì lợi ích của người khác và nói lên sự thật, họ mới là người trí tuệ.
Nābhāsamānanti na abhāsamānaṃ.
Nābhāsamānanti means not speaking.
Nābhāsamāna có nghĩa là không thuyết giảng.
Amataṃ padanti amatamahānibbānaṃ desentaṃ ‘‘paṇḍito’’ti jānanti, teneva porisādo maṃ ñatvā pasannacitto cattāro vare datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito.
Amataṃ padanti means the great Nibbāna, the Deathless State; they know him as "wise" when he teaches it. For this reason, Porisāda, knowing me, became pleased in mind, gave four boons, and established himself in the five precepts.
Amataṃ pada có nghĩa là vị trí Niết Bàn bất tử. Khi thuyết giảng về đại Niết Bàn bất tử, người ta biết đó là bậc trí. Chính vì thế, Porisāda đã biết ta, với tâm hoan hỷ, đã ban bốn điều ước và an trú vào năm giới.
Bhāsayeti paṇḍito puriso dhammaṃ bhāseyya joteyya, buddhādayo isayo yasmā dhammo etesaṃ dhajo, tasmā subhāsitaddhajā nāma subhāsitaṃ paggaṇhanti, bālā pana subhāsitaṃ paggaṇhantā nāma natthīti.
Bhāsayeti means a wise person should speak and illuminate the Dhamma, and uphold the banner of the sages. Because the Dhamma is the banner of these Buddhas and other sages, they are called "those whose banner is well-spoken words," meaning they uphold well-spoken words, whereas fools do not uphold well-spoken words.
Bhāsaye có nghĩa là người trí nên thuyết giảng và làm sáng tỏ Giáo Pháp. Vì Giáo Pháp là ngọn cờ của các vị ẩn sĩ như chư Phật, cho nên những ai có ngọn cờ là lời nói hay thì sẽ nắm giữ lời nói hay. Còn những kẻ ngu si thì không hề nắm giữ lời nói hay.
Imassa dhammakathaṃ sutvā rājā ca senāpati ca devī ca tuṭṭhā ‘‘gacchāma, mahārāja, ānemā’’ti vatvā nagare bheriṃ carāpetvā nāgare sannipātetvā ‘‘tumhe mā bhāyittha, rājā kira dhamme patiṭṭhito, etha naṃ ānemā’’ti mahājanaṃ ādāya mahāsattaṃ purato katvā rañño santikaṃ gantvā vanditvā kappake upaṭṭhāpetvā kappitakesamassuṃ nhātānulittapasādhitaṃ rājānaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā nagaraṃ pavesesuṃ.
Having heard this Dhamma discourse, the king, the general, and the queen were pleased. They said, "Let us go, Your Majesty, let us bring him," and having had a drum beaten in the city and gathered the citizens, they said, "Do not fear, for the king is established in the Dhamma. Come, let us bring him." Taking the great multitude, placing the Great Being in front, they went to the king, paid homage, had barbers attend to him, and after his hair and beard were trimmed, and he was bathed, anointed, and adorned, they seated the king on a heap of jewels, consecrated him, and led him into the city.
Nghe bài pháp này, nhà vua, vị tổng tư lệnh và hoàng hậu hoan hỷ nói: “Đại vương, chúng ta hãy đi và đón ngài về.” Sau đó, họ cho đánh trống trong thành, tập hợp dân chúng và nói: “Các ngươi đừng sợ hãi, nhà vua đã an trú trong Chánh Pháp, hãy đến và đón ngài về.” Họ dẫn đại chúng, đặt Đại Bồ Tát lên trước, đến yết kiến nhà vua, đảnh lễ, cho thợ cạo cắt tóc và râu, tắm rửa, xức dầu thơm, trang điểm, rồi đặt nhà vua lên đống châu báu, làm lễ quán đảnh và đưa ngài vào thành.
Porisādo rājā hutvā parosatānaṃ khattiyānaṃ mahāsattassa ca mahāsakkāraṃ kāresi.
King Porisāda, having become king, paid great honor to hundreds of khattiyas and to the Great Being.
Vua Porisāda, sau khi trở thành vua, đã tổ chức đại lễ cúng dường cho hàng trăm vị quý tộc và Đại Bồ Tát.
‘‘Sutasomanarindena kira porisādaṃ dametvā rajje patiṭṭhāpito’’ti sakalajambudīpe mahākolāhalaṃ udapādi.
A great uproar arose throughout the entire Jambudīpa: "King Sutasoma, it is said, has tamed Porisāda and established him in the kingdom."
Một tiếng vang lớn đã lan khắp toàn cõi Jambudīpa rằng: “Vua Sutasoma đã chế ngự Porisāda và đưa ngài lên ngôi vua.”
Indapatthanagaravāsinopi ‘‘rājā no āgacchatū’’ti dūtaṃ pahiṇiṃsu.
The residents of Indapattha city also sent a messenger, saying, "May our king come!"
Dân chúng thành Indapattha cũng đã cử sứ giả đi nói: “Xin nhà vua chúng tôi hãy trở về.”
So tattha māsamattaṃ vasitvā, ‘‘samma, gacchāmahaṃ, tvaṃ appamatto hohi, nagaradvāresu ca majjhe cāti pañca dānasālāyo kārehi, dasa rājadhamme akopetvā agatigamanaṃ pariharā’’ti porisādaṃ ovadi.
Having stayed there for about a month, he admonished Porisāda, saying, "Friend, I am going. Be diligent, and have five alms-halls built at the city gates and in the middle. Without violating the ten royal virtues, avoid going to wrong destinations."
Ngài đã ở đó khoảng một tháng, rồi khuyên Porisāda: “Này bạn, ta sẽ đi. Bạn hãy sống không phóng dật, hãy xây năm nhà bố thí ở các cổng thành và ở giữa thành, hãy giữ gìn mười pháp của bậc vua chúa không bị xáo trộn và tránh xa con đường bất chính.”
Parosatāhi rājadhānīhi balakāyo yebhuyyena sannipati.
An army, mostly gathered from over a hundred capitals, assembled.
Quân đội từ hàng trăm kinh đô đã tập trung đông đảo.
So tena balakāyena parivuto bārāṇasito nikkhami.
Surrounded by that army, he departed from Bārāṇasī.
Ngài, được quân đội đó bao vây, đã rời Bārāṇasī.
Porisādopi nikkhamitvā upaḍḍhapathā nivatti.
Porisāda also departed and returned from halfway.
Porisāda cũng đã đi tiễn và quay về khi đi được nửa đường.
Mahāsatto avāhanānaṃ rājūnaṃ vāhanāni datvā uyyojesi.
The Great Being gave vehicles to the kings who had no vehicles and sent them off.
Đại Bồ Tát đã ban phương tiện đi lại cho các vị vua không có phương tiện và tiễn họ về.
Tepi rājāno tena saddhiṃ sammoditvā mahāsattaṃ vandanādīni katvā attano attano janapadaṃ agamiṃsu.
Those kings, having rejoiced with him and performed acts of veneration and so on towards the Great Being, went to their respective lands.
Các vị vua đó cũng đã vui vẻ trò chuyện với ngài, đảnh lễ Đại Bồ Tát và trở về xứ sở của mình.
Mahāsattopi nagaraṃ patvā indapatthanagaravāsīhi devanagaraṃ viya alaṅkatanagaraṃ pavisitvā mātāpitaro vanditvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā mahātalaṃ abhiruhi.
The Great Being also reached the city, entered the city adorned like a city of devas by the residents of Indapatta, paid homage to his parents, exchanged pleasantries, and ascended to the great terrace.
Đại Bồ Tát cũng đã đến thành phố, vào thành phố được dân chúng thành Indapattha trang hoàng như thành của chư thiên, đảnh lễ cha mẹ, nói những lời chào hỏi ngọt ngào và lên tầng lầu cao.
So dhammena rajjaṃ kārento cintesi – ‘‘rukkhadevatā mayhaṃ bahūpakārā, balikammalābhamassā karissāmī’’ti.
Ruling the kingdom righteously, he thought, "The tree deity has been very helpful to me; I will make an offering to her."
Ngài, cai trị vương quốc bằng Chánh Pháp, đã suy nghĩ: “Vị thiên cây đã giúp đỡ ta rất nhiều, ta sẽ cúng dường lễ vật cho ngài.”
So tassa nigrodhassa avidūre mahantaṃ taḷākaṃ kāretvā bahūni kulāni pesetvā gāmaṃ nivesesi.
So, he had a large pond built not far from that banyan tree and settled a village there by sending many families.
Ngài đã cho xây một cái ao lớn gần cây đa đó, cử nhiều gia đình đến và thành lập một ngôi làng.
Gāmo mahā ahosi asītimattaāpaṇasahassapaṭimaṇḍito.
The village became large, adorned with about eighty thousand shops.
Ngôi làng đó trở nên lớn mạnh, được trang hoàng với khoảng tám mươi ngàn cửa hàng.
Tampi rukkhamūlaṃ sākhantato paṭṭhāya samatalaṃ kāretvā parikkhittavedikatoraṇadvārayuttaṃ akāsi, devatā abhippasīdi.
He also had the area around the root of that tree leveled from the branches downwards, and enclosed it with a fence, archway, and gate, which pleased the deity.
Ngài cũng đã cho san bằng gốc cây đó từ cành cây trở xuống, làm thành một nơi có hàng rào, cổng vòm và cửa ra vào. Vị thiên cây đã rất hoan hỷ.
Kammāsapādassa damitaṭṭhāne nivuṭṭhattā pana so gāmo kammāsadammanigamo nāma jāto.
Because it was established at the place where Kammāsapāda was tamed, that village became known as Kammāsadamma Nigama.
Vì ngôi làng được thành lập tại nơi Kammāsapāda đã được chế ngự, nên ngôi làng đó được gọi là Kammāsadammanigama.
Tepi sabbe rājāno mahāsattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne saggaṃ pūrayiṃsu.
All those kings, abiding by the Great Being's advice, performed meritorious deeds such as giving alms, and at the end of their lives, filled the heavens.
Tất cả các vị vua đó, sau khi tuân theo lời khuyên của Đại Bồ Tát, đã thực hành các công đức như bố thí và đã làm đầy cõi trời khi hết tuổi thọ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā ‘‘na, bhikkhave, idānevāhaṃ aṅgulimālaṃ damemi, pubbepesa mayā damitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā porisādo rājā aṅgulimālo ahosi, kāḷahatthi sāriputto, nandabrāhmaṇo ānando, rukkhadevatā kassapo, sakko anuruddho, sesarājāno buddhaparisā, mātāpitaro mahārājakulāni, sutasomarājā pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse and proclaimed the truths, said, "Monks, it is not only now that I tame Aṅgulimāla; he was tamed by me in the past as well," and then connected the Jātaka: "At that time, King Porisāda was Aṅgulimāla; Kāḷahatthi was Sāriputta; the brahmin Nanda was Ānanda; the tree deity was Kassapa; Sakka was Anuruddha; the other kings were the Buddha's assembly; the parents were the royal families; and King Sutasoma was I myself."
Đức Bổn Sư đã thuyết giảng bài pháp này, công bố các Chân Lý và nói: “Này các Tỳ Khưu, không phải chỉ bây giờ Ta mới chế ngự Aṅgulimāla, mà trước đây Ta cũng đã chế ngự hắn rồi.” Sau đó, Ngài đã kết nối câu chuyện Jātaka: “Khi ấy, vua Porisāda là Aṅgulimāla, voi Kāla Hatthi là Sāriputta, Bà La Môn Nanda là Ānanda, thiên cây là Kassapa, Sakka là Anuruddha, các vị vua khác là hội chúng của Đức Phật, cha mẹ là hoàng tộc, còn vua Sutasoma chính là Ta vậy.”