Jātaka-aṭṭhakathā-4

5675

101.

101.

101.

5676

‘‘Ime te luddakā devi, katahatthā visāradā;

“Here are those hunters, O queen, skilled of hand and confident,

“Hỡi hoàng hậu, đây là những người thợ săn của nàng, thành thạo và dũng cảm;

5677

Vanaññū ca migaññū ca, mamatthe cattajīvitā’’ti.

who know the forest and know the deer, who have given up their lives for my sake.”

Họ thông hiểu rừng núi và loài thú, họ sẵn sàng hy sinh mạng sống vì ta.”

5678

Tattha ime teti ye tvaṃ sannipātāpesi, ime te.

Therein, ime te means: these are the ones you had assembled.

Trong đó, ime te (những người này) nghĩa là, những người mà nàng đã tập hợp, chính là những người này.

Katahatthāti vijjhanachedanesu katahatthā kusalā susikkhitā.

Katahatthā means: skilled of hand, proficient, well-trained in piercing and cutting.

Katahatthā (thành thạo) nghĩa là, thành thạo, khéo léo và được huấn luyện tốt trong việc bắn và cắt.

Visāradāti nibbhayā.

Visāradā means: fearless.

Visāradā (dũng cảm) nghĩa là, không sợ hãi.

Vanaññū ca migaññū cāti vanāni ca mige ca jānanti.

Vanaññū ca migaññū ca means: they know the forests and the deer.

Vanaññū ca migaññū ca (thông hiểu rừng núi và loài thú) nghĩa là, họ biết rừng và loài thú.

Mamattheti sabbepi cete mamatthe cattajīvitā, yamahaṃ icchāmi, taṃ karontīti.

Mamatthe means: all of these have given up their lives for my sake; they do whatever I wish.

Mamatthe (vì ta) nghĩa là, tất cả những người này sẵn sàng hy sinh mạng sống vì ta, họ sẽ làm bất cứ điều gì ta muốn.

5679

Taṃ sutvā devī te āmantetvā itaraṃ gāthamāha –

Hearing that, the queen addressed them and spoke the next verse:

Nghe vậy, hoàng hậu gọi họ lại và nói bài kệ khác –

5680

102.

102.

102.

5681

‘‘Luddaputtā nisāmetha, yāvantettha samāgatā;

“Sons of hunters, listen, all who have gathered here;

“Hỡi những người con của thợ săn, tất cả những ai đã tập hợp ở đây, hãy lắng nghe;

5682

Chabbisāṇaṃ gajaṃ setaṃ, addasaṃ supine ahaṃ;

A white elephant with six tusks I saw in a dream;

Ta đã thấy một con voi trắng có sáu ngà trong giấc mơ;

5683

Tassa dantehi me attho, alābhe natthi jīvita’’nti.

I have need of its tusks; without obtaining them, there is no life for me.”

Ta cần ngà của nó, nếu không có, ta không thể sống được.”

5684

Tattha nisāmethāti suṇātha.

Therein, nisāmetha means: listen.

Trong đó, nisāmetha (hãy lắng nghe) nghĩa là, hãy nghe.

Chabbisāṇanti chabbaṇṇavisāṇaṃ.

Chabbisāṇaṃ means: having tusks of six colors.

Chabbisāṇaṃ (sáu ngà) nghĩa là, có ngà sáu màu.

5685

Taṃ sutvā luddaputtā āhaṃsu –

Hearing that, the sons of the hunters said:

Nghe vậy, những người con của thợ săn nói –

5686

103.

103.

103.

5687

‘‘Na no pitūnaṃ na pitāmahānaṃ, diṭṭho suto kuñjaro chabbisāṇo;

“Neither by our fathers nor our grandfathers has a six-tusked elephant been seen or heard of;

“Cha mẹ chúng tôi, ông bà chúng tôi, chưa từng thấy hay nghe nói về một con voi sáu ngà;

5688

Yamaddasā supine rājaputtī, akkhāhi no yādiso hatthināgo’’ti.

The one you saw in a dream, O princess, tell us what this great elephant is like.”

Hỡi công chúa, nàng đã thấy gì trong giấc mơ, hãy nói cho chúng tôi biết, con voi chúa đó trông như thế nào.”

5689

Tattha pitūnanti karaṇatthe sāmivacanaṃ.

Therein, pitūnaṃ is the genitive case used in the sense of the instrumental.

Trong đó, pitūnaṃ là cách nói sở hữu trong ý nghĩa công cụ.

Idaṃ vuttaṃ hoti – devi neva amhākaṃ pitūhi, na pitāmahehi evarūpo kuñjaro diṭṭhapubbo, pageva amhehi, tasmā attanā diṭṭhalakkhaṇavasena akkhāhi no, yādiso tayā diṭṭho hatthināgoti.

This is what is said: “O queen, such an elephant has never been seen by our fathers, nor by our grandfathers, let alone by us. Therefore, describe to us, according to the characteristics you saw, what the great elephant you saw is like.”

Điều này có nghĩa là – hỡi hoàng hậu, cha mẹ chúng tôi, ông bà chúng tôi, chưa từng thấy một con voi như vậy, huống chi là chúng tôi. Vì vậy, hãy nói cho chúng tôi biết, con voi chúa mà nàng đã thấy trông như thế nào, theo những đặc điểm mà nàng đã thấy.

5690

Anantaragāthāpi teheva vuttā –

The following verse was also spoken by them:

Bài kệ tiếp theo cũng do họ nói –

5691

104.

104.

104.

5692

‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;

“The four cardinal directions, the four intermediate directions, above and below—these are the ten directions;

“Bốn phương chính, bốn phương phụ, trên và dưới, mười phương này;

5693

Katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā, yamaddasā supine chabbisāṇa’’nti.

In which direction does the elephant king dwell, the six-tusked one you saw in a dream?”

Con voi chúa sáu ngà mà nàng đã thấy trong giấc mơ, nó ở phương nào?”

5694

Tattha disāti disāsu.

Therein, disā means: in the directions.

Trong đó, disā (phương) nghĩa là, ở các phương.

Katamanti etāsu disāsu katamāya disāyāti.

Katamaṃ means: in which of these directions?

Katamaṃ (phương nào) nghĩa là, ở phương nào trong số các phương này?

5695

Evaṃ vutte subhaddā sabbe ludde oloketvā tesaṃ antare patthaṭapādaṃ bhattapuṭasadisajaṅghaṃ mahājāṇukaṃ mahāphāsukaṃ bahalamassutambadāṭhikaṃ nibbiddhapiṅgalaṃ dussaṇṭhānaṃ bībhacchaṃ sabbesaṃ matthakamatthakena paññāyamānaṃ mahāsattassa pubbaveriṃ sonuttaraṃ nāma nesādaṃ disvā ‘‘esa mama vacanaṃ kātuṃ sakkhissatī’’ti rājānaṃ anujānāpetvā taṃ ādāya sattabhūmikapāsādassa uparimatalaṃ āruyha uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā uttarahimavantābhimukhaṃ hatthaṃ pasāretvā catasso gāthā abhāsi –

When this was said, Subhaddā, looking at all the hunters, saw among them a hunter named Sonuttara, the Great Being’s former enemy, who had splayed feet, shins like a food-pouch, large kneecaps, large ribs, a thick, coppery beard with tusks, sunken yellow eyes, a misshapen and hideous form, and was recognizable above all others. Thinking, “This one will be able to do my bidding,” she got the king’s permission, took him, ascended to the top floor of the seven-storied palace, opened the northern lion-window, stretched out her hand towards the northern Himavanta, and spoke four verses:

Khi được hỏi như vậy, Subhaddā nhìn tất cả những người thợ săn, và giữa họ, nàng thấy Sonuttara, kẻ thợ săn, kẻ thù cũ của Đại sĩ, với đôi chân trải rộng, bắp chân giống như một túi cơm, đầu gối to, xương sườn to, râu rậm, răng nanh đỏ, mắt vàng hoe, hình dáng xấu xí, ghê tởm, nổi bật hơn tất cả mọi người. Thấy vậy, nàng nghĩ “Người này có thể làm theo lời ta,” rồi nàng xin phép nhà vua, đưa người thợ săn đó lên tầng cao nhất của tòa tháp bảy tầng, mở cửa sổ phía bắc, vươn tay về phía bắc dãy Hy Mã Lạp Sơn và nói bốn bài kệ –

5696

105.

105.

105.

5697

‘‘Ito ujuṃ uttariyaṃ disāyaṃ, atikkamma so satta girī brahmante;

“Directly north from here, after crossing seven magnificent mountains,

“Từ đây thẳng về phía bắc, vượt qua bảy ngọn núi Brahmante;

5698

Suvaṇṇapasso nāma girī uḷāro, supupphito kimpurisānuciṇṇo.

is a majestic mountain named Suvaṇṇapassa, beautifully blossomed and frequented by kimpurisas.

Có một ngọn núi vĩ đại tên là Suvaṇṇapassa, đầy hoa và được các Kimpurisa lui tới.

5699

106.

106.

106.

5700

‘‘Āruyha selaṃ bhavanaṃ kinnarānaṃ, olokaya pabbatapādamūlaṃ;

“Having climbed that mountain, the abode of the kinnaras, look down at the foot of the mountain range;

Hãy leo lên ngọn núi, nơi ở của các Kinnara, và nhìn xuống chân núi;”

5701

Atha dakkhasī meghasamānavaṇṇaṃ, nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ.

Then you will see, the color of a cloud, a kingly banyan tree with eight thousand roots.

Rồi ngươi sẽ thấy vị vua cây đa có màu sắc như mây, với tám ngàn rễ.

5702

107.

107.

5703

‘‘Tatthacchatī kuñjaro chabbisāṇo, sabbaseto duppasaho parebhi;

“There dwells the six-tusked elephant, all white, unassailable by others;

“Ở đó có một con voi chúa sáu ngà, toàn thân trắng, khó ai có thể chế ngự được;

5704

Rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāgā, īsādantā vātajavappahārino.

Eight thousand elephants protect him, with tusks like chariot poles, striking with the speed of the wind.

Tám ngàn con voi khác bảo vệ nó, với ngà như trục xe, tấn công nhanh như gió.

5705

108.

108.

5706

‘‘Tiṭṭhanti te tumūlaṃ passasantā, kuppanti vātassapi eritassa;

“They stand watching the base of the tree; they get angry even at the stirring of the wind;

Chúng đứng đó, thở ra những tiếng gầm rống đáng sợ, chúng nổi giận cả với những gì bị gió thổi lay động;

5707

Manussabhūtaṃ pana tattha disvā, bhasmaṃ kareyyuṃ nāssa rajopi tassā’’ti.

But upon seeing a human being there, they would reduce him to ashes, not even his dust would remain.”

Nếu thấy một người ở đó, chúng sẽ biến người ấy thành tro bụi, đến cả hạt bụi cũng không còn.”

5708

Tattha itoti imamhā ṭhānā.

Therein, ito means: from this place.

Ở đó, ito có nghĩa là từ nơi này.

Uttariyanti uttarāya.

Uttariyaṃ means: to the north.

Uttariyaṃ có nghĩa là phía bắc.

Uḷāroti mahā itarehi chahi pabbatehi uccataro.

Uḷāro means: great, taller than the other six mountains.

Uḷāro có nghĩa là vĩ đại, cao hơn sáu ngọn núi khác.

Olokayāti ālokeyyāsi.

Olokaya means: you should look.

Olokayā có nghĩa là ngươi hãy nhìn.

Tatthacchatīti tasmiṃ nigrodhamūle gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto tiṭṭhati.

Tatthacchatī means: at the foot of that banyan tree, during the summer season, he stands, receiving the water and wind.

Tatthacchatī có nghĩa là vào mùa hè, nó đứng dưới gốc cây đa đó để đón gió mát và nước.

Duppasahoti aññe taṃ upagantvā pasayhakāraṃ kātuṃ samatthā nāma natthīti duppasaho parebhi.

Duppasaho means unassailable by others, in that others are not able to approach him and act with force.

Duppasaho có nghĩa là không ai khác có thể đến gần và cưỡng chế nó, nên nó khó bị chế ngự bởi người khác.

Īsādantāti rathīsāya samānadantā.

Īsādantā means having tusks like a chariot's pole.

Īsādantā có nghĩa là những con voi có ngà giống như trục xe.

Vātajavappahārinoti vātajavena gantvā paccāmitte paharaṇasīlā evarūpā aṭṭhasahassanāgā nāgarājānaṃ rakkhanti.

Vātajavappahārino means those who are accustomed to striking enemies, going with the speed of the wind. Eight thousand such nāgas guard the nāga king.

Vātajavappahārino có nghĩa là tám ngàn con voi như vậy, có thói quen tấn công kẻ thù với tốc độ nhanh như gió, bảo vệ vua voi.

Tumūlanti bhiṃsanakaṃ mahāsaddānubandhaṃ assāsaṃ muñcantā tiṭṭhanti.

Tumūlanti means they stand releasing a terrifying breath accompanied by a great sound.

Tumūlaṃ có nghĩa là chúng đứng đó, thở ra những tiếng gầm rống lớn, đáng sợ.

Eritassāti vātapaharitassa yaṃ saddānubandhaṃ eritaṃ calanaṃ kampanaṃ, tassapi kuppanti, evaṃpharusā te nāgā.

Eritassāti means they get angry even at the movement, motion, or trembling accompanied by sound of that which is struck by the wind; so fierce are those nāgas.

Eritassā có nghĩa là chúng nổi giận cả với sự lay động, rung chuyển do gió thổi tạo ra tiếng động; những con voi đó hung dữ đến vậy.

Nāssāti tassa nāsavātena viddhaṃsetvā bhasmaṃ katassa tassa rajopi na bhaveyyāti.

Nāssāti means not even the dust of one who has been scattered and turned to ash by the wind of his breath would remain.

Nāssā có nghĩa là đến cả hạt bụi của người bị hủy diệt và biến thành tro bụi bởi hơi thở của nó cũng không còn.

5709

Taṃ sutvā sonuttaro maraṇabhayabhīto āha –

Hearing that, Sonuttara, terrified by the fear of death, said:

Nghe vậy, Sonuttara sợ hãi cái chết mà nói:

5710

109.

109.

5711

‘‘Bahū hime rājakulamhi santi, piḷandhanā jātarūpassa devi;

“Many are the ornaments of gold, O queen, here in the royal family;

“Này Nữ vương, trong hoàng gia này có rất nhiều trang sức bằng vàng,

5712

Muttā maṇī veḷuriyāmayā ca, kiṃ kāhasi dantapiḷandhanena;

There are pearls, gems, and those made of beryl; what will you do with a tusk ornament?

Ngọc trai, ngọc báu và ngọc bích; Nàng sẽ làm gì với trang sức bằng ngà voi?

5713

Māretukāmā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ, udāhu ghātessasi luddaputte’’ti.

Do you wish to kill the six-tusked elephant, or do you intend to have the hunter's sons slain?”

Nàng muốn giết con voi sáu ngà, hay muốn giết những người thợ săn?”

5714

Tattha piḷandhanāti ābharaṇāni.

Therein, piḷandhanā means ornaments.

Ở đó, piḷandhanā có nghĩa là đồ trang sức.

Veḷuriyāmayāti veḷuriyamayāni.

Veḷuriyāmayā means made of beryl.

Veḷuriyāmayā có nghĩa là làm bằng ngọc bích.

Ghātessasīti udāhu piḷandhanāpadesena luddaputte ghātāpetukāmāsīti pucchati.

Ghātessasīti he asks, “Or, on the pretext of an ornament, do you wish to have the hunter's sons slain?”

Ghātessasī có nghĩa là ông ta hỏi: “Hay là Nàng muốn giết những người thợ săn dưới danh nghĩa của đồ trang sức?”

5715

Tato devī gāthamāha –

Then the queen spoke a verse:

Rồi Nữ vương nói lên bài kệ:

5716

110.

110.

5717

‘‘Sā issitā dukkhitā casmi ludda, uddhañca sussāmi anussarantī;

“I am jealous and sorrowful, O hunter; I wither away remembering him;

“Này thợ săn, ta đang khao khát và đau khổ, ta gầy mòn vì nhớ nhung;

5718

Karohi me luddaka etamatthaṃ, dassāmi te gāmavarāni pañcā’’ti.

Accomplish this matter for me, hunter, and I will give you five excellent villages.”

Này thợ săn, hãy làm điều này cho ta, ta sẽ ban cho ngươi năm làng tốt nhất.”

5719

Tattha sāti sā ahaṃ.

Therein, sā means “that I.”

Ở đó, sā có nghĩa là ta.

Anussarantīti tena vāraṇena pure mayi kataṃ veraṃ anussaramānā.

Anussarantīti means remembering the enmity that elephant bore me in the past.

Anussarantī có nghĩa là ta nhớ lại mối thù mà con voi đó đã gây ra cho ta trước đây.

Dassāmi teti etasmiṃ te atthe nipphādite saṃvacchare satasahassuṭṭhānake pañca gāmavare dadāmīti.

Dassāmi teti means when this matter of yours is accomplished, I will give you five excellent villages, each yielding one hundred thousand annually.

Dassāmi te có nghĩa là khi việc này được hoàn thành, ta sẽ ban cho ngươi năm làng tốt nhất, mỗi làng có thu nhập một trăm ngàn (đồng) mỗi năm.

5720

Evañca pana vatvā ‘‘samma luddaputta ahaṃ ‘etaṃ chaddantahatthiṃ mārāpetvā yamakadante āharāpetuṃ samatthā homī’ti pubbe paccekabuddhānaṃ dānaṃ datvā patthanaṃ paṭṭhapesiṃ, mayā supinantena diṭṭhaṃ nāma natthi, sā pana mayā patthitapatthanā samijjhissati, tvaṃ gacchanto mā bhāyī’’ti taṃ samassāsetvā pesesi.

And having said this, she reassured him and sent him off, saying, “Friend, son of a hunter, in the past I gave a gift to Paccekabuddhas and made an aspiration, ‘May I be capable of having this Chaddanta elephant killed and his tusks brought to me.’ I have not seen this in a dream. But that aspiration I made will be fulfilled. Do not be afraid as you go.”

Nói vậy, Nữ vương an ủi và sai ông ta đi: “Này thợ săn, trước đây ta đã cúng dường các vị Độc Giác Phật và lập nguyện rằng ‘ta có thể sai người giết con voi Chaddanta này và mang về cặp ngà đôi của nó’. Ta chưa từng thấy trong giấc mơ, nhưng nguyện ước của ta sẽ thành hiện thực, ngươi đi đi đừng sợ.”

So ‘‘sādhu, ayye’’ti tassā vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘tena hi me pākaṭaṃ katvā tassa vasanaṭṭhānaṃ kathehī’’ti pucchanto imaṃ gāthamāha –

He replied, “Very well, lady,” and accepting her words, he asked, “Then make it clear to me and tell me his dwelling place,” and spoke this verse:

Ông ta nói “Vâng, thưa Nữ vương” và chấp nhận lời của bà. Rồi ông ta hỏi “Vậy thì hãy nói rõ cho tôi biết nơi ở của nó” và nói lên bài kệ này:

5721

111.

111.

5722

‘‘Katthacchatī kattha mupeti ṭhānaṃ, vīthissa kā nhānagatassa hoti;

“Where does he live? What place does he go to? What is the path of the one gone to bathe?

“Nó ở đâu? Nó đi đến nơi nào? Con đường nào là của nó khi đi tắm?

5723

Kathañhi so nhāyati nāgarājā, kathaṃ vijānemu gatiṃ gajassā’’ti.

How does that nāga king bathe? How may we know the elephant's course?”

Vua voi tắm như thế nào? Làm sao chúng tôi có thể biết được đường đi của con voi?”

5724

Tattha katthacchatīti kattha vasati.

Therein, katthacchatīti means where does he dwell?

Ở đó, katthacchatī có nghĩa là nó ở đâu?

Kattha mupetīti kattha upeti, kattha tiṭṭhatīti attho.

Kattha mupetīti means where does he go to, that is, where does he stand?

Kattha mupetī có nghĩa là nó đi đến đâu, nó đứng ở đâu?

Vīthissa kāti tassa nhānagatassa kā vīthi hoti, kataramaggena so gacchati.

Vīthissa kāti means what is the path of the one gone to bathe? By which route does he go?

Vīthissa kā có nghĩa là con đường nào là của nó khi đi tắm, nó đi bằng con đường nào?

Kathaṃ vijānemu gatinti tayā akathite mayaṃ kathaṃ tassa nāgarājassa gatiṃ vijānissāma, tasmā kathehi noti attho.

Kathaṃ vijānemu gatinti means if you do not tell us, how shall we know the course of that nāga king? Therefore, tell us.

Làm sao chúng tôi biết được đường đi? Tức là, nếu bà không nói, làm sao chúng tôi có thể biết được đường đi của vị vua Nāga đó? Vậy nên, xin hãy nói cho chúng tôi biết, đó là ý nghĩa.

5725

Tato sā jātissarañāṇena paccakkhato diṭṭhaṭṭhānaṃ tassa ācikkhantī dve gāthā abhāsi –

Then, with her knowledge of past lives, she described to him the place she had seen as if with her own eyes, and spoke two verses:

Sau đó, nàng, với tuệ giác nhớ lại các kiếp sống trước (jātissarañāṇa), đã nói hai câu kệ, chỉ cho người đó nơi nàng đã thấy tận mắt:

5726

112.

5727

‘‘Tattheva sā pokkharaṇī adūre, rammā sutitthā ca mahodikā ca;

“There, not far away, is that lake, delightful, with good fords, and with abundant water;

“Tại đó, không xa là hồ sen, đẹp đẽ, bờ bến tốt và nước rộng lớn;

5728

Sampupphitā bhamaragaṇānuciṇṇā, ettha hi so nhāyati nāgarājā.

Abloom with flowers, frequented by swarms of bees, it is here that the nāga king bathes.

Đầy hoa nở rộ, ong bướm vờn quanh, chính tại đây vị vua Nāga ấy tắm gội.

5729

113.

5730

‘‘Sīsaṃ nahātuppalamālabhārī, sabbaseto puṇḍarīkattacaṅgī;

“Having bathed his head, wearing a garland of water lilies, all white, with limbs like the puṇḍarīka lotus;

Đầu ngài mang vòng hoa sen, toàn thân trắng muốt như hoa sen trắng;

5731

Āmodamāno gacchati sanniketaṃ, purakkhatvā mahesiṃ sabbabhadda’’nti.

He goes rejoicing to his abode, with his chief queen Sabbabhaddā at his forefront.”

Vui vẻ trở về nơi trú ngụ, dẫn đầu là vị hoàng hậu hiền lành, tất cả đều tốt lành.”

5732

Tattha tatthevāti tassa vasanaṭṭhāneyeva.

Therein, tatthevāti means in that very dwelling place of his.

Trong đó, tatthevā có nghĩa là ngay tại nơi ở của ngài.

Pokkharaṇīti chaddantadahaṃ sandhāyāha.

Pokkharaṇīti she says this with reference to the Chaddanta lake.

Pokkharaṇī được nói đến để chỉ hồ Chaddanta.

Sampupphitāti duvidhehi kumudehi tividhehi uppalehi pañcavaṇṇehi ca padumehi samantato pupphitā.

Sampupphitāti abloom all around with two kinds of white water lilies, three kinds of blue water lilies, and five colors of lotuses.

Sampupphitā có nghĩa là nở hoa khắp nơi với hai loại hoa súng (kumuda), ba loại hoa sen (uppala) và năm màu hoa sen (paduma).

Ettha hi soti so nāgarājā ettha chaddantadahe nhāyati.

Ettha hi soti that nāga king bathes here in the Chaddanta lake.

Ettha hi so có nghĩa là vị vua Nāga đó tắm tại hồ Chaddanta này.

Uppalamālabhārīti uppalādīnaṃ jalajathalajānaṃ pupphānaṃ mālaṃ dhārento.

Uppalamālabhārīti wearing a garland of flowers, both aquatic and terrestrial, such as water lilies.

Uppalamālabhārī có nghĩa là đeo vòng hoa sen và các loài hoa thủy sinh, lục địa khác.

Puṇḍarīkattacaṅgīti puṇḍarīkasadisatacena odātena aṅgena samannāgato.

Puṇḍarīkattacaṅgīti endowed with a fair body, with skin like the puṇḍarīka lotus.

Puṇḍarīkattacaṅgī có nghĩa là có thân thể trắng muốt như hoa sen trắng.

Āmodamānoti āmoditapamodito.

Āmodamānoti greatly delighted and joyful.

Āmodamāno có nghĩa là vui vẻ và hân hoan.

Sanniketanti attano vasanaṭṭhānaṃ.

Sanniketanti to his own dwelling place.

Sanniketaṃ có nghĩa là nơi ở của chính mình.

Purakkhatvāti sabbabhaddaṃ nāma mahesiṃ purato katvā aṭṭhahi nāgasahassehi parivuto attano vasanaṭṭhānaṃ gacchatīti.

Having placed in front means: having placed the chief queen named Sabbabhaddā in front, surrounded by eight thousand elephants, he goes to his own dwelling place.

Purakkhatvā có nghĩa là dẫn đầu bởi hoàng hậu tên Sabbabhaddā, được tám ngàn Nāga vây quanh, ngài trở về nơi ở của mình.

5733

Taṃ sutvā sonuttaro ‘‘sādhu ayye, ahaṃ taṃ vāraṇaṃ māretvā tassa dante āharissāmī’’ti sampaṭicchi.

Hearing that, Sonuttara agreed, saying, “Good, lady, I will kill that elephant and bring its tusks.”

Nghe vậy, Sonuttara đồng ý: “Tốt lắm, thưa bà, tôi sẽ giết con voi đó và mang ngà của nó về.”

Athassa sā tuṭṭhā sahassaṃ datvā ‘‘gehaṃ tāva gaccha, ito sattāhaccayena tattha gamissasī’’ti taṃ uyyojetvā kammāre pakkosāpetvā ‘‘tātā amhākaṃ vāsipharasu-kuddāla-nikhādana-muṭṭhikaveḷugumbacchedana-sattha-tiṇalāyana-asilohadaṇḍakakacakhāṇuka- ayasiṅghāṭakehi attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharathā’’ti āṇāpetvā cammakāre pakkosāpetvā ‘‘tātā amhākaṃ kumbhabhāragāhitaṃ cammabhastaṃ kātuṃ vaṭṭati, cammayottavarattahatthipādaupāhanacammachattehipi no attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharathā’’ti āṇāpesi.

Then, pleased, she gave him a thousand and, saying, “Go home for now; after seven days from now, you will go there,” she sent him off. She summoned blacksmiths and commanded, “Sirs, we need adzes, axes, mattocks, chisels, hammers, bamboo-clump cutting knives, grass-scythes, swords, iron rods, saws, stakes, and iron grappling hooks. Make everything quickly and bring them.” Then she summoned leatherworkers and commanded, “Sirs, it is necessary to make a leather bag that holds a kumbha-measure. We also need leather straps, fine ropes, elephant-foot sandals, and leather umbrellas. Make everything quickly and bring them.”

Bấy giờ, nàng hoan hỷ cho anh ta một ngàn đồng và nói: “Anh hãy về nhà trước, bảy ngày sau anh sẽ đến đó.” Sau khi tiễn anh ta, nàng cho gọi các thợ rèn đến và ra lệnh: “Này các con, chúng ta cần rìu, cuốc, xẻng, búa, dao chặt bụi tre, dao cắt cỏ, cọc sắt, nêm sắt, và dụng cụ đào đất. Hãy làm tất cả thật nhanh và mang đến.” Rồi nàng cho gọi các thợ da đến và ra lệnh: “Này các con, chúng ta cần làm một túi da để đựng đồ nặng như một cái bình. Chúng ta cũng cần dây da, thắt lưng da, giày da voi và dù da. Hãy làm tất cả thật nhanh và mang đến.”

Te ubhopi sabbāni tāni sīghaṃ katvā āharitvā adaṃsu.

Both groups of artisans quickly made all those things, brought them, and gave them to her.

Cả hai nhóm thợ đều làm tất cả những thứ đó thật nhanh và mang đến.

Sā tassa pātheyyaṃ saṃvidahitvā araṇisahitaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ upakaraṇañca baddhasattumādiṃ katvā pātheyyañca cammabhastāyaṃ pakkhipi, taṃ sabbampi kumbhabhāramattaṃ ahosi.

She prepared his provisions. Starting with fire-drills, she packed all the equipment and provisions, beginning with roasted grain flour, into the leather bag. All of it amounted to the load of a kumbha-measure.

Nàng chuẩn bị lương thực cho anh ta, và bỏ tất cả các dụng cụ, bắt đầu từ dụng cụ tạo lửa (araṇi), cùng với lương thực, bắt đầu từ bột rang (sattu) đã gói sẵn, vào túi da. Tất cả số đó nặng bằng một bình nước.

5734

Sonuttaropi attano parivacchaṃ katvā sattame divase āgantvā deviṃ vanditvā aṭṭhāsi.

Sonuttara also made his preparations and on the seventh day, he came, paid homage to the queen, and stood waiting.

Sonuttara cũng chuẩn bị hành trang của mình, đến vào ngày thứ bảy, đảnh lễ Hoàng hậu và đứng chờ.

Atha naṃ sā ‘‘niṭṭhitaṃ te samma sabbūpakaraṇaṃ, imaṃ tāva pasibbakaṃ gaṇhā’’ti āha.

Then she said to him, “Friend, all your equipment is ready. Now, take this bag.”

Bấy giờ, nàng nói với anh ta: “Này bạn, tất cả dụng cụ của anh đã xong. Hãy cầm lấy cái túi này.”

So pana mahāthāmo pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāreti, tasmā tambūlapasibbakaṃ viya ukkhipitvā upakacchantare ṭhapetvā rittahattho viya aṭṭhāsi.

He, however, possessed great strength, the strength of five elephants. Therefore, lifting it as if it were a betel bag, he placed it in the space under his arm and stood as if empty-handed.

Anh ta, với sức mạnh phi thường tương đương năm con voi, nhấc cái túi lên như một túi trầu cau, đặt vào nách và đứng như thể tay không.

Subhaddā luddassa puttadārānaṃ paribbayaṃ datvā rañño ācikkhitvā sonuttaraṃ uyyojesi.

Subhaddā gave provisions for the hunter’s wife and children, informed the king, and sent Sonuttara off.

Subhaddā đã chi trả chi phí cho vợ con của người thợ săn, báo cáo với nhà vua và tiễn Sonuttara đi.

Sopi rājānañca deviñca vanditvā rājanivesanā oruyha rathe ṭhatvā mahantena parivārena nagarā nikkhamitvā gāmanigamajanapadaparamparāya paccantaṃ patvā jānapade nivattetvā paccantavāsīhi saddhiṃ araññaṃ pavisitvā manussapathaṃ atikkamma paccantavāsinopi nivattetvā ekakova gacchanto tiṃsayojanaṃ patvā paṭhamaṃ dabbagahanaṃ kāsagahanaṃ tiṇagahanaṃ tulasigahanaṃ saragahanaṃ tirivacchagahananti cha gahanāni, kaṇṭakaveḷugumbagahanāni vettagahanaṃ omissakagahanaṃ naḷagahanaṃ saragahanasadisaṃ uragenapi dubbinivijjhaṃ ghanavanagahanaṃ rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ aparampi veḷugumbagahanaṃ kalalagahanaṃ udakagahanaṃ pabbatagahananti aṭṭhārasa gahanāni paṭipāṭiyā patvā dabbagahanādīni asitena lāyitvā tulasigahanādīni veḷugumbacchedanasatthena chinditvā rukkhe pharasunā koṭṭetvā atimahante rukkhe nikhādanena vijjhitvā maggaṃ karonto veḷuvane nisseṇiṃ katvā veḷugumbaṃ āruyha veḷuṃ chinditvā aparassa veḷugumbassa upari pātetvā veḷugumbamatthakena gantvā kalalagahane sukkharukkhapadaraṃ attharitvā tena gantvā aparaṃ attharitvā itaraṃ ukkhipitvā puna purato attharanto taṃ atikkamitvā udakagahane doṇiṃ katvā tāya udakagahanaṃ taritvā pabbatapāde ṭhatvā ayasiṅghāṭakaṃ yottena bandhitvā uddhaṃ khipitvā pabbate laggāpetvā yottenāruyha vajiraggena lohadaṇḍena pabbataṃ vijjhitvā khāṇukaṃ koṭṭetvā tattha ṭhatvā siṅghāṭakaṃ ākaḍḍhitvā puna upari laggāpetvā tattha ṭhito cammayottaṃ olambetvā taṃ ādāya otaritvā heṭṭhimakhāṇuke bandhitvā vāmahatthena yottaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena muggaraṃ ādāya yottaṃ paharitvā khāṇukaṃ nīharitvā puna abhiruhati.

He, too, after paying homage to the king and queen, descended from the royal palace, stood in a chariot, and departed from the city with a large retinue. Traveling through a succession of villages, market towns, and provinces, he reached the border region. He sent back the people from the provinces and entered the forest with the border-dwellers. Having gone beyond the path of humans, he sent back the border-dwellers as well. Traveling alone, he reached a distance of thirty yojanas and came in succession to the first six thickets—a thicket of dabbha grass, a thicket of kāsa grass, a thicket of tall grass, a thicket of tulasī plants, a thicket of sara reeds, and a thicket of tirivaccha plants—and then to eighteen thickets: thickets of thorny bamboo clumps, a thicket of rattan, a mixed thicket, a thicket of reeds similar to a sara reed thicket, a dense forest thicket impenetrable even for a snake, a thicket of trees, a thicket of bamboo, another thicket of bamboo clumps, a thicket of mud, a thicket of water, and a thicket of mountains. He cut through the thickets of dabbha grass and others with a scythe, chopped through the thickets of tulasī plants and others with a bamboo-clump cutting knife, felled the trees with an axe, and pierced the very large trees with a chisel, thus making a path. In a bamboo forest, he made a ladder, climbed a bamboo clump, cut a bamboo stalk, and let it fall on top of another bamboo clump, proceeding over the tops of the bamboo clumps. In the mud thicket, he laid down planks from dry trees and walked over them, laying down another, picking up the previous one, and laying it down again in front, thus crossing it. In the water thicket, he made a canoe and crossed the water thicket with it. Standing at the foot of a mountain, he tied an iron grappling hook with a rope, threw it upwards, and made it catch on the mountain. He climbed up by the rope, pierced the mountain with an iron rod with a diamond tip, and drove in a stake. Standing there, he pulled up the grappling hook and made it catch higher up. Standing there, he let down the leather strap, took it, and descended. He tied it to the lower stake, held the rope with his left hand, took a hammer in his right hand, struck the rope, pulled out the stake, and climbed up again.

Anh ta đảnh lễ nhà vua và hoàng hậu, rồi rời khỏi cung điện, lên xe ngựa, với đoàn tùy tùng lớn rời khỏi thành phố, đi qua các làng mạc, thị trấn và vùng nông thôn, đến vùng biên giới, tiễn những người dân địa phương trở về, rồi cùng những người dân biên giới đi vào rừng, vượt qua lối mòn của con người, tiễn cả những người dân biên giới trở về, và một mình đi tiếp ba mươi dojana, lần lượt vượt qua mười tám khu rừng rậm: sáu khu rừng rậm đầu tiên là rừng cây cỏ (dabbagahana), rừng lau (kāsagahana), rừng cỏ (tiṇagahana), rừng húng quế (tulasigahana), rừng sậy (saragahana), rừng tirivacchagahana; rồi rừng bụi tre gai (kaṇṭakaveḷugumbagahana), rừng mây (vettagahana), rừng hỗn hợp (omissakagahana), rừng sậy (naḷagahana) giống như rừng sậy trước, rừng cây rậm rạp mà ngay cả rắn cũng khó xuyên qua (ghanavanagahana), rừng cây gỗ (rukkhagahana), rừng tre (veḷugahana), một rừng bụi tre khác (aparampi veḷugumbagahana), rừng bùn lầy (kalalagahana), rừng nước (udakagahana), và rừng núi (pabbatagahana). Anh ta dùng lưỡi hái chặt phá rừng cây cỏ và các loại rừng tương tự, dùng dao chặt bụi tre để chặt phá rừng húng quế và các loại rừng tương tự, dùng rìu đốn cây gỗ, dùng xẻng khoan những cây rất lớn để mở đường. Trong rừng tre, anh ta làm thang, leo lên bụi tre, chặt tre, thả xuống bụi tre khác, rồi đi trên ngọn bụi tre. Trong rừng bùn lầy, anh ta trải những tấm ván gỗ khô để đi qua, rồi trải tấm khác, nhấc tấm cũ lên và lại trải ra phía trước, cứ thế vượt qua. Trong rừng nước, anh ta làm một chiếc xuồng để vượt qua. Đến chân núi, anh ta buộc một cây nêm sắt vào dây thừng, ném lên cao để nó mắc vào núi, rồi leo lên bằng dây thừng. Anh ta dùng một cây gậy sắt có đầu kim cương để khoan núi, đóng một cái cọc vào đó, đứng trên cọc, kéo cây nêm sắt lên, lại mắc nó lên cao hơn, đứng trên đó, thả dây da xuống, cầm dây và leo xuống. Anh ta buộc dây vào cái cọc phía dưới, dùng tay trái giữ dây, tay phải cầm búa, đập vào dây để rút cọc ra, rồi lại leo lên.

Etenupāyena pabbatamatthakaṃ abhiruyha parato otaranto purimanayeneva paṭhamaṃ pabbatamatthake khāṇukaṃ koṭṭetvā cammapasibbake yottaṃ bandhitvā khāṇuke veṭhetvā sayaṃ antopasibbake nisīditvā makkaṭakānaṃ makkaṭasuttavissajjanākārena yottaṃ viniveṭhento otarati.

By this method, having climbed to the mountain peak and descending on the other side, in the same way as before, he first drives a stake into the mountain peak, ties a strap to the leather bag, wraps it around the stake, sits inside the bag himself, and descends by unwinding the strap in the manner of a monkey releasing a monkey-rope.

Bằng cách này, anh ta leo lên đỉnh núi, rồi khi leo xuống phía bên kia, anh ta cũng theo cách tương tự: đầu tiên đóng một cái cọc trên đỉnh núi, buộc dây vào túi da, quấn quanh cọc, rồi tự mình ngồi vào trong túi, thả dây ra như cách khỉ thả tơ, và leo xuống.

Cammachattena vātaṃ gāhāpetvā sakuṇo viya otaratītipi vadantiyeva.

Some also say that he descends like a bird, catching the wind with a leather umbrella.

Người ta cũng nói rằng anh ta thả dù da để đón gió và bay xuống như một con chim.

5735

Evaṃ tassa subhaddāya vacanaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā sattarasa gahanāni atikkamitvā pabbatagahanaṃ patvā tatrāpi cha pabbate atikkamitvā suvaṇṇapassapabbatamatthakaṃ āruḷhabhāvaṃ āvikaronto satthā āha –

Thus, making clear how he, having taken Subhaddā's word, left the city, crossed seventeen thickets, reached the mountain thicket, and there too, having crossed six mountains, ascended to the peak of Suvaṇṇapassa mountain, the Teacher said:

Như vậy, Đức Đạo Sư đã nói, thể hiện việc người thợ săn Sonuttara, sau khi nghe lời Subhaddā, rời khỏi thành phố, vượt qua mười bảy khu rừng rậm, đến khu rừng núi, và ở đó cũng vượt qua sáu ngọn núi để leo lên đỉnh núi Suvaṇṇapassa (Sườn Núi Vàng).

5736

114.

114.

114.

5737

‘‘Tattheva so uggahetvāna vākyaṃ, ādāya tūṇiñca dhanuñca luddo;

“Right there, having taken her word, the hunter, taking his quiver and bow,

“Tại đó, người thợ săn ấy, sau khi nghe lời, cầm lấy bao tên và cung,

5738

Vituriyati satta girī brahante, suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ uḷāraṃ.

traverses seven great mountains, to the magnificent mountain named Suvaṇṇapassa.

Vượt qua bảy ngọn núi lớn, đến ngọn núi vĩ đại tên Suvaṇṇapassa.

5739

115.

115.

115.

5740

‘‘Āruyha selaṃ bhavanaṃ kinnarānaṃ, olokayī pabbatapādamūlaṃ;

“Having climbed the rock, the dwelling of the kinnaras, he looked down at the foot of the mountain;

Leo lên ngọn núi, nơi cư ngụ của các Kinnara, anh ta nhìn xuống chân núi;

5741

Tatthaddasā meghasamānavaṇṇaṃ, nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ.

There he saw, the color of a cloud, the king of banyan trees with eight thousand roots.

Tại đó, anh ta thấy một cây đa vương có tám ngàn rễ, màu sắc như mây.

5742

116.

116.

116.

5743

‘‘Tatthaddasā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ, sabbasetaṃ duppasahaṃ parebhi;

“There he saw an elephant with six tusks, all white, difficult for others to overcome;

Tại đó, anh ta thấy một con voi có sáu ngà, toàn thân trắng muốt, khó ai địch nổi;

5744

Rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāgā, īsādantā vātajavappahārino.

Eight thousand elephants protect him, with tusks like chariot-poles, striking with the speed of wind.

Tám ngàn voi Nāga bảo vệ nó, với ngà như trục xe, tấn công nhanh như gió.

5745

117.

117.

117.

5746

‘‘Tatthaddasā pokkharaṇiṃ adūre, rammaṃ sutitthañca mahodikañca;

“There he saw a pond not far away, delightful, with a good bathing place and abundant water;

Tại đó, anh ta thấy một hồ sen không xa, đẹp đẽ, bờ bến tốt và nước rộng lớn;

5747

Sampupphitaṃ bhamaragaṇānuciṇṇaṃ, yattha hi so nhāyati nāgarājā.

It was in full bloom, frequented by swarms of bees, where the elephant king bathes.

Đầy hoa nở rộ, ong bướm vờn quanh, chính tại đây vị vua Nāga ấy tắm gội.

5748

118.

118.

118.

5749

‘‘Disvāna nāgassa gatiṃ ṭhitiñca, vīthissayā nhānagatassa hoti;

“Having seen the elephant’s going and standing, his path to bathing and his place of rest,

Sau khi thấy đường đi và nơi trú ngụ của voi Nāga, anh ta đã có con đường đến nơi voi tắm;

5750

Opātamāgacchi anariyarūpo, payojito cittavasānugāyā’’ti.

the ignoble one, impelled by her who follows the sway of her mind, came to a pitfall.”

Người có vẻ ngoài bất thiện ấy, được thúc đẩy bởi ý muốn của người phụ nữ, đã đến chỗ ẩn nấp.”

5751

Tattha soti, bhikkhave, so luddo tattheva sattabhūmikapāsādatale ṭhitāya tassā subhaddāya vacanaṃ uggahetvā saratūṇiñca mahādhanuñca ādāya pabbatagahanaṃ patvā ‘‘kataro nu kho suvaṇṇapassapabbato nāmā’’ti satta mahāpabbate vituriyati, tasmiṃ kāle tuleti tīreti.

Therein, so means, O bhikkhus, that hunter, right there on the seventh floor of the palace, having taken the word of that Subhaddā who was standing there, and taking his quiver of arrows and a great bow, reached the mountain thicket and traversed seven great mountains, thinking, “Which one is the mountain named Suvaṇṇapassa?” In that time, he weighs, he determines.

Trong đó, so có nghĩa là, này các Tỳ-kheo, người thợ săn đó, sau khi nghe lời của Subhaddā đang đứng dưới tầng trệt của tòa lâu đài bảy tầng, cầm lấy bao tên và cây cung lớn, đến khu rừng núi, rồi cân nhắc, suy tính giữa bảy ngọn núi lớn: “Ngọn núi nào là Suvaṇṇapassa?”

So evaṃ tīrento suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ uḷāraṃ disvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti cintesi.

Determining thus, he saw the magnificent mountain named Suvaṇṇapassa and thought, “This must be it.”

Khi đang suy tính như vậy, anh ta thấy ngọn núi vĩ đại tên Suvaṇṇapassa và nghĩ: “Đây chắc chắn là nó.”

Olokayīti taṃ kinnarānaṃ bhavanabhūtaṃ pabbataṃ āruyha subhaddāya dinnasaññāvasena heṭṭhā olokesi.

He looked down means, having climbed that mountain which was the dwelling place of the kinnaras, he looked down below according to the sign given by Subhaddā.

Olokayī có nghĩa là sau khi leo lên ngọn núi là nơi cư ngụ của các Kinnara, anh ta nhìn xuống phía dưới theo dấu hiệu mà Subhaddā đã cho.

Tatthāti tasmiṃ pabbatapādamūle avidūreyeva taṃ nigrodhaṃ addasa.

There means, not far from the foot of that mountain, he saw that banyan tree.

Tatthā có nghĩa là ông ta thấy cây đa đó không xa dưới chân núi.

5752

Tatthāti tasmiṃ nigrodharukkhamūle ṭhitaṃ.

There means standing at the foot of that banyan tree.

Tatthā có nghĩa là đứng dưới gốc cây đa đó.

Tatthāti tattheva antopabbate tassa nigrodhassāvidūre yattha so nhāyati, taṃ pokkharaṇiṃ addasa.

There means right there within the mountain, not far from that banyan tree, where he bathes, he saw that pond.

Tatthā có nghĩa là ông ta thấy hồ sen nơi con voi tắm, không xa cây đa đó, bên trong ngọn núi.

Disvānāti suvaṇṇapassapabbatā oruyha hatthīnaṃ gatakāle hatthipādaupāhanaṃ āruyha tassa nāgarañño gataṭṭhānaṃ nibaddhavasanaṭṭhānaṃ upadhārento ‘‘iminā maggena gacchati, idha nhāyati, nhatvā uttiṇṇo, idha tiṭṭhatī’’ti sabbaṃ disvā ahirikabhāvena anariyarūpo tāya cittavasānugāya payojito, tasmā opātaṃ āgacchi paṭipajji, āvāṭaṃ khaṇīti attho.

Having seen means, having descended from Suvaṇṇapassa mountain and, during the time the elephants were gone, having put on elephant-foot coverings, he observed the king of elephant's place of going and his regular place of rest. Having seen everything—"he goes by this path, he bathes here, having bathed and come out, he stands here"—the ignoble one, due to his shamelessness, was impelled by her who follows the sway of her mind; therefore, he came to, he undertook, a pitfall, meaning he dug a pit.

Disvānā có nghĩa là sau khi xuống từ núi Suvaṇṇapassa và khi voi đã đi, ông ta đi theo dấu chân voi, quan sát nơi ở thường xuyên của vua voi và thấy tất cả: “Nó đi bằng con đường này, tắm ở đây, sau khi tắm xong thì lên bờ và đứng ở đây.” Vì bị thúc đẩy bởi ý chí của người phụ nữ đó, ông ta không biết xấu hổ, không còn phẩm giá của một người cao quý, nên đã đến chỗ đó, tiến hành đào hố.

5753

Tatrāyaṃ anupubbikathā – ‘‘so kira mahāsattassa vasanokāsaṃ sattamāsādhikehi sattahi saṃvaccharehi sattahi ca divasehi patvā vuttanayeneva tassa vasanokāsaṃ sallakkhetvā ‘‘idha āvāṭaṃ khaṇitvā tasmiṃ ṭhito vāraṇādhipatiṃ visapītena sallena vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti vavatthapetvā araññaṃ pavisitvā thambhādīnaṃ atthāya rukkhe chinditvā dabbasambhāre sajjetvā hatthīsu nhānatthāya gatesu tassa vasanokāse mahākuddālena caturassaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā uddhatapaṃsuṃ bījaṃ vapanto viya udakena vikiritvā udukkhalapāsāṇānaṃ upari thambhe patiṭṭhapetvā tulā ca kāje ca datvā padarāni attharitvā kaṇḍappamāṇaṃ chiddaṃ katvā upari paṃsuñca kacavarañca pakkhipitvā ekena passena attano pavisanaṭṭhānaṃ katvā evaṃ niṭṭhite āvāṭe paccūsakāleyeva patisīsakaṃ paṭimuñcitvā kāsāyāni paridahitvā saddhiṃ visapītena sallena dhanuṃ ādāya āvāṭaṃ otaritvā aṭṭhāsi.

Herein is the detailed account: It is said that he, having reached the Great Being's dwelling place in seven years, seven months, and seven days, and having marked his dwelling place in the way described, determined, "Having dug a pit here, standing in it, I will shoot the lord of elephants with a poison-smeared arrow and bring him to the end of his life." Having entered the forest, cut down trees for posts and so on, and prepared the materials, when the elephants had gone to bathe, he dug a square pit in that dwelling place with a large hoe. He scattered the excavated earth with water as if sowing seeds. He set up posts on top of mortar-stones, placed beams and rafters, and spread planks over them. He made an opening the size of an arrow, and on top, he threw earth and rubbish. On one side, he made a place for himself to enter. Thus, when the pit was completed, in the early morning, he put on a head-covering, donned the saffron robes, and taking a bow along with a poison-smeared arrow, he descended into the pit and stood there.

Ở đây, câu chuyện tuần tự là thế này: Ông ta đã đến nơi ở của Đại Bồ Tát sau bảy năm bảy tháng và bảy ngày, và đã nhận ra nơi ở của ngài như đã nói. Ông ta quyết định: “Ta sẽ đào một cái hố ở đây, đứng trong đó, bắn mũi tên tẩm độc vào vua voi và chấm dứt mạng sống của nó.” Rồi ông ta vào rừng, chặt cây để làm cột, chuẩn bị vật liệu. Khi voi đã đi tắm, ông ta dùng cuốc lớn đào một cái hố vuông ở nơi ở của voi, rải đất đào lên như gieo hạt bằng nước, đặt các cột lên trên những tảng đá như cối giã, đặt xà ngang và đòn gánh, trải ván, tạo một lỗ nhỏ bằng kích thước của mũi tên, rồi đổ đất và rác lên trên. Ông ta tạo một lối vào cho mình ở một bên. Khi cái hố đã hoàn thành, ông ta đội mũ bảo hiểm, mặc y phục màu nâu sẫm, mang cung và mũi tên tẩm độc, rồi xuống hố đứng đợi vào lúc bình minh.

Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

To clarify that matter, the Teacher said:

Để làm rõ điều đó, Đức Đạo Sư đã nói:

5754

119.

119.

119.

5755

‘‘Khaṇitvāna kāsuṃ phalakehi chādayi, attānamodhāya dhanuñca luddo;

"Having dug a pit, the hunter covered it with planks, and concealing himself and his bow;

Người thợ săn đào một cái hố, dùng ván che lại, ẩn mình cùng với cây cung;

5756

Passāgataṃ puthusallena nāgaṃ, samappayī dukkaṭakammakārī.

the doer of a wicked deed struck the elephant, who had come alongside, with a broad arrow.

Kẻ gây nghiệp ác đã dùng mũi tên lớn bắn vào con voi đang đến gần.

5757

120.

120.

120.

5758

‘‘Viddho ca nāgo koñcamanādi ghoraṃ, sabbe ca nāgā ninnaduṃ ghorarūpaṃ;

"And the wounded elephant trumpeted a dreadful cry, and all the elephants roared a dreadful sound;

Voi bị trúng tên, rống lên tiếng kêu kinh hoàng như chim koñca; tất cả các con voi khác cũng rống lên tiếng kêu khủng khiếp;

5759

Tiṇañca kaṭṭhañca raṇaṃ karontā, dhāviṃsu te aṭṭha disā samantato.

making a commotion with grass and wood, they ran about in the eight directions.

Chúng xô đổ cỏ và cây cối, chạy tán loạn khắp tám phương.

5760

121.

121.

121.

5761

‘‘Vadhissametanti parāmasanto, kāsāvamaddakkhi dhajaṃ isīnaṃ;

"Searching around, thinking, 'We will kill him,' he saw the saffron robe, the banner of sages;

Khi đang suy nghĩ: “Ta sẽ giết hắn!”, thì ngài thấy lá cờ màu vàng y của các đạo sĩ;

5762

Dukkhena phuṭṭhassudapādi saññā, arahaddhajo sabbhi avajjharūpo’’ti.

to him, afflicted with pain, this thought arose: 'The banner of the Arahants is inviolable by the good.'"

Nhờ đó, một nhận thức khởi lên trong ngài, dù đang bị đau đớn: “Lá cờ của bậc A-la-hán là hình tướng không đáng bị khinh miệt bởi những người thiện lành.”

5763

Tattha odhāyāti odahitvā pavesetvā.

Therein, concealing means having hidden, having placed inside.

Ở đây, odhāyā nghĩa là ẩn mình, chui vào. Passāgataṃ nghĩa là đến gần cái hố của mình.

Passāgatanti attano āvāṭassa passaṃ āgataṃ.

Who had come alongside means who had come to the side of his pit.

Vị ấy, vào ngày thứ hai, sau khi đến, tắm rửa và đi lên, đã đứng ở nơi gọi là Đại Sân Rộng.

So kira dutiyadivase āgantvā nhatvā uttiṇṇo tasmiṃ mahāvisālamālake nāma padese aṭṭhāsi.

It is said that on the second day, having come and bathed, he stood in that place named Mahāvisālamālaka as he came out of the water.

Khi đó, nước từ thân ngài chảy xuống qua vùng rốn và rơi vào thân người thợ săn qua cái lỗ đó.

Athassa sarīrato udakaṃ nābhipadesena ogalitvā tena chiddena luddassa sarīre pati.

Then water from his body dripped down from the navel region and fell upon the hunter's body through that opening.

Nhờ nhận thức đó, người thợ săn biết được rằng vị Đại Bồ Tát đã đến và đứng ở đó, liền dùng mũi tên lớn bắn vào ngài.

Tāya saññāya so mahāsattassa āgantvā ṭhitabhāvaṃ ñatvā taṃ passāgataṃ puthunā sallena samappayi vijjhi.

By that sign, knowing that the Great Being had come and was standing there, he struck him, who had come alongside, with a broad arrow; he shot him.

Dukkaṭakammakārī nghĩa là kẻ đã gây ra nghiệp ác bằng cách tạo ra sự đau khổ về thân và tâm cho vị Đại Bồ Tát đó.

Dukkaṭakammakārīti tassa mahāsattassa kāyikacetasikassa dukkhassa uppādanena dukkaṭassa kammassa kārako.

Doer of a wicked deed means the doer of a wicked deed by causing physical and mental pain to that Great Being.

Người làm nghiệp ác có nghĩa là người đã làm nghiệp ác bằng cách gây ra khổ đau về thân và tâm cho vị Đại sĩ đó.

5764

Koñcamanādīti koñcanādaṃ akari.

Trumpeted a cry means he made a trumpeting sound.

Koñcamanādī nghĩa là rống lên tiếng kêu koñca.

Tassa kira taṃ sallaṃ nābhiyaṃ pavisitvā pihakādīni sañcuṇṇetvā antāni chinditvā piṭṭhibhāgaṃ pharasunā padālentaṃ viya uggantvā ākāse pakkhandi.

It is said that the arrow entered his navel, crushed his spleen and other organs, severed his intestines, and shot out into the air, as if splitting his back with an axe.

Mũi tên đó đã xuyên vào rốn của ngài, nghiền nát lá lách và các cơ quan khác, cắt đứt ruột, và xuyên thủng lưng như bị rìu bổ, rồi bay vút lên không trung.

Bhinnarajatakumbhato rajanaṃ viya pahāramukhena lohitaṃ pagghari, balavavedanā uppajji.

Blood gushed from the wound's opening like quicksilver from a broken silver pot; a strong pain arose.

Máu chảy ra từ vết thương như thuốc nhuộm từ một cái bình bạc vỡ, và một cơn đau dữ dội khởi lên.

So vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto vedanāppatto sakalapabbataṃ ekaninnādaṃ karonto tikkhattuṃ mahantaṃ koñcanādaṃ nadi.

Unable to endure the pain, afflicted by the pain, making the entire mountain resound as one, he trumpeted a great cry three times.

Không thể chịu đựng được cơn đau đó, ngài, đang bị đau đớn, đã rống lên ba tiếng koñca lớn, làm cho cả ngọn núi vang dội một tiếng.

Sabbe cāti tepi sabbe aṭṭhasahassanāgā taṃ saddaṃ sutvā maraṇabhayabhītā ghorarūpaṃ ninnaduṃ anuravaṃ kariṃsu.

And all means all those eight thousand elephants, upon hearing that sound, terrified by the fear of death, roared a dreadful sound, an answering roar.

Sabbe cā nghĩa là tất cả tám ngàn con voi đó, nghe tiếng đó, sợ hãi cái chết, đã rống lên tiếng kêu khủng khiếp, tạo ra một âm thanh vang dội.

Raṇaṃ karontāti tena saddena gantvā chaddantavāraṇaṃ vedanāppattaṃ disvā ‘‘paccāmittaṃ gaṇhissāmā’’ti tiṇañca kaṭṭhañca cuṇṇavicuṇṇaṃ karontā samantā dhāviṃsu.

Making a commotion means having gone on account of that sound and seeing the Chaddanta elephant afflicted with pain, thinking, "We will catch the enemy," they ran about, crushing grass and wood to powder.

Raṇaṃ karontā nghĩa là, nghe tiếng đó, chúng chạy đến thấy con voi Chaddanta đang đau đớn, liền nghĩ: “Chúng ta sẽ bắt kẻ thù!”, và chạy tán loạn khắp nơi, nghiền nát cỏ và cây cối thành bụi.

5765

Vadhissametanti ‘‘bhikkhave, so chaddantavāraṇo disā pakkantesu nāgesu subhaddāya kareṇuyā passe ṭhatvā sandhāretvā samassāsayamānāya vedanaṃ adhivāsetvā kaṇḍassa āgataṭṭhānaṃ sallakkhento ‘sace idaṃ puratthimadisādīhi āgataṃ abhavissa, kumbhādīhi pavisitvā pacchimakāyīdīhi nikkhamissa, idaṃ pana nābhiyā pavisitvā ākāsaṃ pakkhandi, tasmā pathaviyaṃ ṭhitena vissaṭṭhaṃ bhavissatī’ti upadhāretvā ṭhitaṭṭhānaṃ upaparikkhitukāmo ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissati, subhaddaṃ apanetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ‘‘bhadde, aṭṭhasahassanāgā mama paccāmittaṃ pariyesantā disā pakkhandā, tvaṃ idha kiṃ karosī’’ti vatvā, ‘‘deva, ahaṃ tumhe sandhāretvā samassāsentī ṭhitā, khamatha me’’ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā tāya ākāsaṃ pakkhandāya nāgarājā bhūmiṃ pādanakhena pahari, padaraṃ uppatitvā gataṃ.

I will kill him means: "Bhikkhus, that Chaddanta elephant, after the other elephants had departed in all directions, stood by the side of the female elephant Subhaddā. While she was supporting and comforting him, he endured the pain. Noting the place where the arrow had come from, he reasoned, ‘If this had come from the eastern direction and so on, it would have entered through the temple and exited through the hindquarters. But this entered through the navel and went up into the air. Therefore, it must have been shot by someone standing on the ground.’ Having deduced this, and wanting to examine the place where the hunter stood, he thought, ‘Who knows what will happen? It is proper to move Subhaddā.’ He said, ‘Dear one, eight thousand elephants have gone off in all directions searching for my enemy. What are you doing here?’ After she replied, ‘Lord, I am standing here supporting and comforting you. Forgive me,’ circumambulated him three times, paid homage at four points, and flew up into the sky, the elephant king struck the ground with his toenail. A fissure opened up and went forth.

Vadhissameta (Ta sẽ giết hắn): “Này các Tỳ-kheo, khi các con voi đã chạy tán loạn, con voi Chaddanta đứng cạnh con voi cái Subhaddā, được nó an ủi và trấn an, đã chịu đựng cơn đau và nhận ra hướng mũi tên đến. Ngài suy nghĩ: ‘Nếu mũi tên này đến từ phía đông hoặc các hướng khác, nó sẽ xuyên qua ngà hoặc các bộ phận khác và xuyên ra phía sau. Nhưng mũi tên này xuyên vào rốn và bay vút lên không trung, vậy hẳn nó được bắn bởi một người đứng trên mặt đất.’ Ngài muốn kiểm tra vị trí mà kẻ thợ săn đã đứng, liền nghĩ: ‘Ai biết điều gì sẽ xảy ra? Tốt hơn là nên đưa Subhaddā đi.’ Ngài nói: ‘Này Subhaddā, tám ngàn con voi đang đi tìm kẻ thù của ta, con ở đây làm gì?’ Sau khi nói vậy, Subhaddā đáp: ‘Bạch Thiên vương, con ở đây để an ủi và trấn an ngài, xin ngài tha thứ cho con.’ Sau khi đi nhiễu ba vòng và lạy ở bốn vị trí, vị vua voi đã dùng móng chân quật mạnh xuống đất, khiến một vết nứt lớn xuất hiện và mũi tên bay ra.”

So chiddena olokento sonuttaraṃ disvā ‘‘vadhissāmi na’’nti cittaṃ uppādetvā rajatadāmavaṇṇasoṇḍaṃ pavesetvā parāmasanto buddhānaṃ isīnaṃ dhajaṃ kāsāvaṃ addakkhi.

Looking through the fissure, he saw Sonuttara, and the thought arose, “I will kill him.” Extending his trunk, which was the color of a silver chain, to feel for him, he saw the saffron robe, the banner of the Buddhas and sages.

Người thợ săn nhìn qua cái lỗ và thấy Sonuttara, liền khởi ý: “Ta sẽ giết hắn!” Rồi anh ta đưa cái vòi màu bạc vào và sờ soạng, thấy lá cờ màu vàng y của các đạo sĩ, của chư Phật.

Luddo kāsāvaṃ mahāsattassa hatthe ṭhapesi.

The hunter placed the saffron robe in the great being’s hand.

Người thợ săn đặt chiếc y vàng vào tay vị Đại Bồ Tát.

So taṃ ukkhipitvā purato ṭhapesi.

He took it and placed it before him.

Ngài nhấc nó lên và đặt trước mặt.

Athassa tena tathārūpenapi dukkhena phuṭṭhassa ‘‘arahaddhajo nāma sabbhi paṇḍitehi avajjharūpo, aññadatthu sakkātabbo garukātabboyevā’’ti ayaṃ saññā udapādi.

Then, though afflicted by such great pain, this perception arose in him: “The banner of the Arahants is inviolable by the good and wise; rather, it should be respected and revered.”

Khi đó, dù đang bị đau đớn như vậy, một nhận thức khởi lên trong ngài: “Lá cờ của bậc A-la-hán là hình tướng không đáng bị khinh miệt bởi những người thiện lành, mà chỉ đáng được tôn kính và trọng vọng.”

5766

So tena saddhiṃ sallapanto gāthādvayamāha –

Speaking with him, he recited two verses:

Nói vậy, vị Đại Bồ Tát đã nói hai câu kệ với người thợ săn:

5767

122.

122.

122.

5768

‘‘Anikkasāvo kāsāvaṃ, yo vatthaṃ paridahissati;

“Whoever, unstained, should don the saffron robe,

Kẻ nào không tẩy sạch các cấu uế, lại mặc y vàng,

5769

Apeto damasaccena, na so kāsāvamarahati.

Devoid of self-control and truth, is not worthy of the saffron robe.

Thiếu sự tự chế và chân thật, kẻ đó không xứng đáng với y vàng.

5770

123.

123.

123.

5771

‘‘Yo ca vantakasāvassa, sīlesu susamāhito;

“But whoever has vomited out the stains, is well-established in the moral precepts,

Còn kẻ nào đã nhổ bỏ các cấu uế, an trụ vững chắc trong giới luật,

5772

Upeto damasaccena, sa ve kāsāvamarahatī’’ti.

Endowed with self-control and truth, he indeed is worthy of the saffron robe.”

Có sự tự chế và chân thật, kẻ đó thực sự xứng đáng với y vàng.

5773

Tassattho – samma luddaputta yo puriso rāgādīhi kasāvehi anikkasāvo indriyadamena ceva vacīsaccena ca apeto anupagato tehi guṇehi kasāvarasapītaṃ kāsāvavatthaṃ paridahati, so taṃ kāsāvaṃ nārahati, nānucchaviko so tassa vatthassa.

The meaning of this is: Good son of a hunter, whichever person is unstained by the stains of passion and so on, is devoid of, not endowed with, control of the senses and truthfulness in speech, and wears the saffron-dyed robe which is imbued with the color of the stains, he is not worthy of that saffron robe; he is not suitable for that robe.

Ý nghĩa của câu đó là: “Này con trai của người thợ săn, người nào chưa tẩy sạch các cấu uế như tham ái, thiếu sự tự chế các căn và lời nói chân thật, không có những phẩm chất đó mà lại mặc chiếc y màu vàng nhuộm bằng nước cốt vỏ cây, thì người đó không xứng đáng với chiếc y vàng đó, không phù hợp với chiếc y đó.

Yo pana tesaṃ kasāvānaṃ vantattā vantakasāvo assa sīlesu susamāhito supatiṭṭhito paripuṇṇasīlācāro, so taṃ kāsāvaṃ arahati nāmāti.

But whoever, from having vomited out those stains, would be one who has vomited the stains, is well-established in the moral precepts, well-founded, with perfected moral conduct, he is indeed worthy of that saffron robe.

Còn người nào đã nhổ bỏ các cấu uế đó, an trụ vững chắc trong giới luật, có giới hạnh hoàn hảo, thì người đó mới xứng đáng với chiếc y vàng đó.”

5774

Evaṃ vatvā mahāsatto tasmiṃ cittaṃ nibbāpetvā ‘‘samma kimatthaṃ tvaṃ maṃ vijjhasi, kiṃ attano atthāya, udāhu aññena payojitosī’’ti pucchi.

Having said this, the great being calmed his mind towards him and asked, “Friend, for what reason did you shoot me? For your own benefit, or were you employed by another?”

Nói như vậy, vị Đại Bồ Tát đã dập tắt ý nghĩ (giết người thợ săn) trong tâm mình và hỏi: “Này bạn, tại sao bạn lại bắn ta? Vì lợi ích của chính bạn, hay bạn bị người khác sai khiến?”

Tamatthaṃ āvīkaronto satthā āha –

To reveal that matter, the Teacher said:

Để làm rõ điều đó, Đức Đạo Sư đã nói:

5775

124.

124.

124.

5776

‘‘Samappito puthusallena nāgo, aduṭṭhacitto luddakamajjhabhāsi;

“The elephant, pierced by the broad arrow, with a mind free of malice, spoke to the hunter:

Con voi bị trúng mũi tên lớn, với tâm không thù hận, đã nói với người thợ săn:

5777

Kimatthayaṃ kissa vā samma hetu, mamaṃ vadhī kassa vāyaṃ payogo’’ti.

‘For what purpose, friend, or for what reason, did you kill me? And for whose use is this?’”

“Vì mục đích gì, hay vì lý do gì, hỡi bạn, bạn đã giết ta? Hay đây là sự sai khiến của ai?”

5778

Tattha kimatthayanti āyatiṃ kiṃ patthento.

Therein, for what purpose means desiring what in the future.

Ở đây, kimatthaya nghĩa là mong muốn điều gì trong tương lai.

Kissa vāti kissa hetu kena kāraṇena, kiṃ nāma tava mayā saddhiṃ veranti adhippāyo.

Or for what means for what reason, due to what cause; the intention is, what enmity do you have with me?

Kissa vā nghĩa là vì lý do gì, vì nguyên nhân nào, ý muốn hỏi: “Bạn có thù oán gì với ta?”

Kassa vāti kassa vā aññassa ayaṃ payogo, kena payojito maṃ avadhīti attho.

Or for whose means for whose use is this, by whom employed did you kill me, is the meaning.

Kassa vā nghĩa là sự sai khiến này là của ai khác, ý là: “Bạn bị ai sai khiến mà giết ta?”

5779

Athassa ācikkhanto luddo gāthamāha –

Then, explaining it to him, the hunter recited a verse:

Khi đó, người thợ săn đã nói lên câu kệ để giải thích:

5780

125.

125.

125.

5781

‘‘Kāsissa rañño mahesī bhadante, sā pūjitā rājakule subhaddā;

“The chief queen of the king of Kāsī, venerable sir, she, Subhaddā, is honored in the royal family.

“Bạch Tôn giả, có một hoàng hậu của vua Kasi, tên là Subhaddā, được tôn kính trong hoàng gia;

5782

Taṃ addasā sā ca mamaṃ asaṃsi, dantehi atthoti ca maṃ avocā’’ti.

She saw you and she instructed me, and she told me, ‘There is a need for the tusks.’”

Bà ấy đã thấy điều đó và nói với tôi, và bà ấy nói với tôi rằng đó là những chiếc ngà.”

5783

Tattha pūjitāti aggamahesiṭṭhāne ṭhapetvā pūjitā.

Therein, honored means honored by being placed in the position of chief queen.

Ở đây, pūjitā (được tôn kính) có nghĩa là được tôn kính sau khi được đặt vào vị trí hoàng hậu tối thượng.

Addasāti sā kira taṃ supinante addasa.

She saw means she saw him in a dream.

Addasā (đã thấy) có nghĩa là nàng ấy đã thấy điều đó trong giấc mơ.

Asaṃsīti sā ca mama sakkāraṃ kāretvā ‘‘himavantapadese evarūpo nāma nāgo asukasmiṃ nāma ṭhāne vasatī’’ti mamaṃ ācikkhi.

She instructed me means that after having me honored, she informed me, “In the region of the Himālaya, an elephant of such a kind lives in such a place.”

Asaṃsī (đã mách bảo) có nghĩa là nàng ấy đã thực hiện việc tôn kính ta và mách bảo cho ta rằng: "Ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, có một con voi chúa tên là như vậy, nó sống ở một nơi tên là như vậy."

Dantehīti tassa nāgassa chabbaṇṇaraṃsisamujjalā dantā, tehi mama attho, piḷandhanaṃ kāretukāmāmhi, te me āharāti maṃ avocāti.

For the tusks means, that elephant has tusks radiant with six-colored rays; I have a need for them, I wish to have an ornament made, bring them to me, she told me.

Dantehi (bằng ngà) có nghĩa là ngà của con voi chúa ấy rực rỡ với sáu màu sắc; ta cần những chiếc ngà đó, ta muốn làm đồ trang sức; hãy mang chúng đến cho ta, nàng ấy đã nói với ta như vậy.

5784

Taṃ sutvā ‘‘idaṃ cūḷasubhaddāya kamma’’nti ñatvā mahāsatto vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘tassā mama dantehi attho natthi, maṃ māretukāmatāya pana pahiṇī’’ti dīpento gāthādvayamāha –

Hearing that, the great being, knowing “this is the work of Cūḷasubhaddā,” endured the pain and, showing that “she has no need for my tusks, but sent him out of a desire to kill me,” recited two verses:

Nghe vậy, Đại Bồ Tát biết rằng "đây là việc của Cūḷasubhaddā", chịu đựng nỗi đau và nói hai câu kệ để chỉ ra rằng: "Nàng ấy không cần ngà của ta, mà phái người đến chỉ vì muốn giết ta" –

5785

126.

126.

5786

‘‘Bahū hime dantayugā uḷārā, ye me pitūnañca pitāmahānaṃ;

“Many are these magnificent pairs of tusks, which belonged to my fathers and grandfathers;

“Nhiều cặp ngà cao quý này, là của cha và ông nội ta;

5787

Jānāti sā kodhanā rājaputtī, vadhatthikā veramakāsi bālā.

That wrathful princess knows; desiring my death, the foolish one has created enmity.

Nàng công chúa sân hận đó biết rõ, kẻ ngu si đã gây thù oán, muốn giết ta.

5788

127.

127.

5789

‘‘Uṭṭhehi tvaṃ ludda kharaṃ gahetvā, dante ime chinda purā marāmi;

“Arise, you hunter, taking the saw, cut these tusks before I die;

Này thợ săn, hãy đứng dậy cầm cưa sắc, cắt những chiếc ngà này trước khi ta chết;

5790

Vajjāsi taṃ kodhanaṃ rājaputtiṃ, nāgo hato handa imassa dantā’’ti.

You should tell that wrathful princess, ‘The elephant is slain, here are his tusks.’”

Hãy nói với nàng công chúa sân hận đó: ‘Voi chúa đã bị giết, đây là ngà của nó’.”

5791

Tattha imeti tassa kira pitu pitāmahānaṃ dantā mā vinassantūti guhāyaṃ sannicitā, te sandhāya evamāha.

Therein, these: it is said that the tusks of his father and grandfathers were stored in a cave so they would not be destroyed; referring to them, he spoke thus.

Ở đây, ime (những chiếc này) có nghĩa là ngà của cha và ông nội của vị ấy đã được cất giữ trong hang để không bị hư hại, nói như vậy là ám chỉ đến chúng.

Jānātīti bahūnaṃ vāraṇānaṃ idha sannicihe dante jānāti.

Knows: she knows that the tusks of many elephants are stored here.

Jānāti (biết) có nghĩa là nàng ấy biết những chiếc ngà của nhiều con voi được cất giữ ở đây.

Vadhatthikāti kevalaṃ pana sā maṃ māretukāmā appamattakaṃ dosaṃ hadaye ṭhapetvā attano veraṃ akāsi, evarūpena pharusakammena matthakaṃ pāpesi.

Desiring my death: but she, merely wishing to kill me, having placed a slight fault in her heart, created her own enmity, and brought herself to ruin through such a harsh deed.

Vadhatthikā (muốn giết) có nghĩa là nàng ấy chỉ muốn giết ta, giữ một lỗi nhỏ trong lòng và gây thù oán với ta, đưa đến kết cục bằng hành động tàn bạo như vậy.

Kharanti kakacaṃ.

Saw: a saw.

Kharaṃ (sắc) có nghĩa là cưa.

Purā marāmīti yāva na marāmi.

Before I die: as long as I do not die.

Purā marāmī (trước khi ta chết) có nghĩa là cho đến khi ta chưa chết.

Vajjasīti vadeyyāsi.

You should tell: you should say.

Vajjasī (hãy nói) có nghĩa là ngươi hãy nói.

Handa imassa dantāti hato so mayā nāgo, manoratho te matthakappatto, gaṇha, ime tassa dantāti.

Here are his tusks: “That elephant has been killed by me, your wish has been fulfilled; take them, these are his tusks.”

Handa imassa dantā (đây là ngà của nó) có nghĩa là: "Con voi chúa đã bị ta giết, ước muốn của ngươi đã thành hiện thực, hãy lấy đi, đây là ngà của nó."

5792

So tassa vacanaṃ sutvā nisīdanaṭṭhānā vuṭṭhāya kakacaṃ ādāya ‘‘dante chindissāmī’’ti tassa santikaṃ upagato.

Hearing his words, he rose from his sitting place, took the saw, and approached him, thinking, “I will cut the tusks.”

Nghe lời ấy, người thợ săn đứng dậy từ chỗ ngồi, cầm cưa đến gần voi chúa để "cắt ngà".

So pana ubbedhato aṭṭhāsītihattho rajatapabbato viya ṭhito, tenassa so dantaṭṭhānaṃ na pāpuṇi.

But he stood eighty-eight cubits in height, like a silver mountain, so the hunter could not reach his tusks.

Nhưng voi chúa cao tám mươi tám cubit, đứng sừng sững như ngọn núi bạc, nên người thợ săn không thể với tới chỗ ngà của nó.

Atha mahāsatto kāyaṃ upanāmento heṭṭhāsīsako nipajji.

Then the Great Being, bending his body, lay down with his head lowered.

Bấy giờ, Đại Bồ Tát nằm xuống, cúi đầu, đưa thân mình lại gần.

Tadā nesādo mahāsattassa rajatadāmasadisaṃ soṇḍaṃ maddanto abhiruhitvā kelāsakūṭe viya kumbhe ṭhatvā mukhakoṭimaṃsaṃ dhanukena paharitvā anto pakkhipitvā kumbhato oruyha kakacaṃ antomukhe pavesesi, ubhohi hatthehi daḷhaṃ aparāparaṃ kaḍḍhi.

Then the hunter, treading on the Great Being’s trunk which was like a silver chain, climbed up and stood on his temples as if on the peak of Mount Kelāsa, struck the flesh at the corner of his mouth with his bow, pushed it inside, descended from his temples, and inserted the saw into his mouth, pulling it back and forth firmly with both hands.

Lúc đó, người thợ săn giẫm lên vòi của Đại Bồ Tát, giống như sợi dây bạc, leo lên đứng trên đỉnh đầu như đỉnh núi Kailasa, dùng cung tên đánh vào phần thịt ở khóe miệng, đẩy vào trong, rồi từ đỉnh đầu xuống, đưa cưa vào trong miệng, dùng cả hai tay kéo mạnh qua lại.

Mahāsattassa balavavedanā uppajji, mukhaṃ lohitena pūri.

A strong feeling of pain arose in the Great Being, and his mouth filled with blood.

Đại Bồ Tát cảm thấy đau đớn dữ dội, máu tràn đầy miệng.

Nesādo ito cito ca sañcārento kakacena chindituṃ nāsakkhi.

The hunter, moving it from side to side, was unable to cut with the saw.

Người thợ săn không thể cắt được bằng cưa, dù đã di chuyển qua lại.

Atha naṃ mahāsatto mukhato lohitaṃ chaḍḍetvā vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘kiṃ samma chindituṃ na sakkosī’’ti pucchi.

Then the Great Being, spitting out the blood from his mouth and enduring the pain, asked, “Friend, are you unable to cut?”

Bấy giờ, Đại Bồ Tát nhổ máu từ miệng ra, chịu đựng nỗi đau và hỏi: "Này bạn, sao ngươi không thể cắt được?"

‘‘Āma, sāmī’’ti.

“Yes, master.”

"Vâng, thưa chủ nhân," (người thợ săn đáp).

Mahāsatto satiṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘tena hi samma mama soṇḍaṃ ukkhipitvā kakacakoṭiṃ gaṇhāpehi, mama sayaṃ soṇḍaṃ ukkhipituṃ balaṃ natthī’’ti āha.

The Great Being, establishing mindfulness, said, “In that case, friend, lift my trunk and let it grasp the end of the saw; I myself do not have the strength to lift my trunk.”

Đại Bồ Tát tỉnh táo lại và nói: "Vậy thì, này bạn, hãy nhấc vòi của ta lên và giữ lấy đầu cưa, ta không đủ sức để tự mình nhấc vòi lên."

Nesādo tathā akāsi.

The hunter did so.

Người thợ săn làm theo.

5793

Mahāsatto soṇḍāya kakacaṃ gahetvā aparāparaṃ cāresi, dantā kaḷīrā viya chijjiṃsu.

The Great Being, grasping the saw with his trunk, moved it back and forth, and the tusks were cut like bamboo shoots.

Đại Bồ Tát dùng vòi giữ cưa và di chuyển qua lại, những chiếc ngà bị cắt đứt như những cành cây non.

Atha naṃ te āharāpetvā gaṇhitvā ‘‘samma luddaputta ahaṃ ime dante tuyhaṃ dadamāno neva ‘mayhaṃ appiyā’ti dammi, na sakkattamārattabrahmattāni patthento, imehi pana me dantehi sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇadantāva piyatarā, sabbaññutaññāṇappaṭivedhāya me idaṃ puññaṃ paccayo hotū’’ti dante datvā ‘‘samma idaṃ ṭhānaṃ kittakena kālena āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘sattamāsasattadivasādhikehi sattahi saṃvaccharehī’’ti vutte – ‘‘gaccha imesaṃ dantānaṃ ānubhāvena sattadivasabbhantareyeva bārāṇasiṃ pāpuṇissasī’’ti vatvā tassa parittaṃ katvā taṃ uyyojesi.

Then, having him bring them, he took them and said, “Friend, son of a hunter, in giving you these tusks, I do not give them because they are displeasing to me, nor aspiring for the state of Sakka, Māra, or Brahmā. But the tusks of the knowledge of omniscience are a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times more dear to me than these tusks. May this merit be a condition for my attainment of the knowledge of omniscience.” Having given the tusks, he asked, “Friend, in how much time did you come to this place?” When he was told, “In seven years, seven months, and seven days,” he said, “Go, by the power of these tusks you will reach Bārāṇasī within seven days,” and having performed a protective charm for him, he sent him off.

Sau đó, người thợ săn lấy những chiếc ngà ấy, và Đại Bồ Tát nói: "Này con của thợ săn, khi ta trao những chiếc ngà này cho ngươi, ta không phải vì 'chúng không đáng yêu với ta', cũng không phải vì mong cầu địa vị Sakkata, Māra, Brahmā. Mà những chiếc ngà trí tuệ Toàn Tri còn đáng yêu hơn gấp trăm, gấp ngàn, gấp trăm ngàn lần những chiếc ngà này. Nguyện cho công đức này là nhân duyên để ta chứng đắc trí tuệ Toàn Tri." Sau khi trao ngà, voi chúa hỏi: "Này bạn, ngươi đã đến nơi này trong bao lâu?" Khi người thợ săn đáp: "Bảy năm, bảy tháng và bảy ngày," voi chúa nói: "Hãy đi đi, nhờ uy lực của những chiếc ngà này, ngươi sẽ đến Bārāṇasī trong vòng bảy ngày." Nói xong, voi chúa làm phép bảo vệ cho người thợ săn và tiễn anh ta đi.

Uyyojetvā ca pana anāgatesuyeva tesu nāgesu subhaddāya ca anāgatāya kālamakāsi.

And after sending him off, he passed away before those elephants and Subhaddā returned.

Sau khi tiễn đi, voi chúa qua đời ngay trước khi những con voi khác và Subhaddā đến.

Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

To clarify that matter, the Teacher said:

Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Phật đã nói –

5794

128.

128.

5795

‘‘Uṭṭhāya so luddo kharaṃ gahetvā, chetvāna dantāni gajuttamassa;

“That hunter, rising and taking the saw, having cut the tusks of the excellent elephant,

Người thợ săn đó đứng dậy, cầm cưa, cắt ngà của con voi tối thượng;

5796

Vaggū subhe appaṭime pathabyā, ādāya pakkāmi tato hi khippa’’nti.

Took the beautiful, lovely ones, unequalled on earth, and departed quickly from there.”

Rồi nhanh chóng mang những chiếc ngà đẹp đẽ, tuyệt vời chưa từng có trên trái đất đó đi.

5797

Tattha vaggūti vilāsavante.

Therein, lovely: graceful.

Ở đây, vaggū (đẹp đẽ) có nghĩa là duyên dáng.

Subheti sundare.

Beautiful: beautiful.

Subhe (tuyệt vời) có nghĩa là đẹp.

Appaṭimeti imissaṃ pathaviyaṃ aññehi dantehi asadiseti.

Unequalled: on this earth, they are unlike other tusks.

Appaṭime (chưa từng có) có nghĩa là không có ngà nào khác trên trái đất này sánh bằng.

5798

Tasmiṃ pakkante te nāgā paccāmittaṃ adisvā āgamiṃsu.

When he had departed, those elephants returned, not seeing the enemy.

Khi người thợ săn đã đi, những con voi kia không thấy kẻ thù nên quay trở lại.

Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

To clarify that matter, the Teacher said:

Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Phật đã nói –

5799

129.

129.

5800

‘‘Bhayaṭṭitā nāgavadhena aṭṭā, ye te nāgā aṭṭha disā vidhāvuṃ;

“Afflicted by fear, tormented by the elephant’s death, those elephants who had fled to the eight directions,

Những con voi đó, bị nỗi sợ hãi về cái chết của voi chúa làm cho đau khổ, chúng đã chạy tán loạn tám phương;

5801

Adisvāna posaṃ gajapaccamittaṃ, paccāgamuṃ yena so nāgarājā’’ti.

Not seeing the man, the elephant’s enemy, returned to where the elephant king was.”

Không thấy kẻ thù của voi chúa, chúng quay trở lại nơi voi chúa ở.

5802

Tattha bhayaṭṭitāti maraṇabhayena upaddutā.

Therein, afflicted by fear: oppressed by the fear of death.

Ở đây, bhayaṭṭitā (bị nỗi sợ hãi) có nghĩa là bị nỗi sợ cái chết làm cho khổ sở.

Aṭṭāti dukkhitā.

Tormented: afflicted by suffering.

Aṭṭā (đau khổ) có nghĩa là đau khổ.

Gajapaccamittanti gajassa paccāmittaṃ.

The elephant’s enemy: the enemy of the elephant.

Gajapaccamittaṃ (kẻ thù của voi chúa) có nghĩa là kẻ thù của con voi chúa.

Yena soti yattha visālamālake so nāgarājā kālaṃ katvā kelāsapabbato viya patito, taṃ ṭhānaṃ paccāgamunti attho.

Yena so means: they returned to the place where that nāga king, having died, had fallen like Mount Kelāsa in the great sāla grove.

Yena so (nơi voi chúa) có nghĩa là chúng quay trở lại nơi mà voi chúa đã qua đời và nằm xuống như núi Kailasa.

5803

Tehi pana saddhiṃ mahāsubhaddāpi āgatā.

But Mahāsubhaddā also came along with them.

Cùng với chúng, Mahāsubhaddā cũng đã đến.

Te sabbepi aṭṭhasahassanāgā tattha roditvā kanditvā mahāsattassa kulupakānaṃ paccekabuddhānaṃ santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ paccayadāyako visapītena sallena viddho kālakato, sīvathikadassanamassa āgacchathā’’ti vadiṃsu.

All those eight thousand nāgas, having wept and wailed there, went to the Paccekabuddhas who were supported by the Mahāsatta's family and said, "Venerable sirs, your supporter of requisites, pierced by a poison-smeared arrow, has died. Come to see his corpse."

Tất cả tám ngàn con voi đó đã khóc than ở đó, rồi đến gặp các vị Độc Giác Phật là những người thân cận của Đại Bồ Tát và nói: "Bạch chư Tôn giả, người đã cúng dường cho chư Tôn giả đã bị mũi tên tẩm độc bắn chết. Xin chư Tôn giả hãy đến xem chỗ hỏa táng."

Pañcasatā paccekabuddhāpi ākāsenāgantvā visālamālake otariṃsu.

The five hundred Paccekabuddhas also came through the air and descended in the great sāla grove.

Năm trăm vị Độc Giác Phật cũng bay đến và hạ xuống tại đại sảnh.

Tasmiṃ khaṇe dve taruṇanāgā nāgarañño sarīraṃ dantehi ukkhipitvā paccekabuddhe vandāpetvā citakaṃ āropetvā jhāpayiṃsu.

At that moment, two young nāgas, lifting the nāga king's body with their tusks, had it pay homage to the Paccekabuddhas, then placed it on the pyre and cremated it.

Lúc đó, hai con voi con đã dùng ngà nhấc thi thể của voi chúa lên, cho các vị Độc Giác Phật đảnh lễ, rồi đặt lên giàn hỏa táng và hỏa thiêu.

Paccekabuddhā sabbarattiṃ āḷāhane dhammasajjhāyamakaṃsu.

The Paccekabuddhas recited the Dhamma at the cremation ground all night.

Các vị Độc Giác Phật đã tụng kinh suốt đêm tại chỗ hỏa táng.

Aṭṭhasahassanāgā āḷāhanaṃ nibbāpetvā vanditvā nhatvā mahāsubhaddaṃ purato katvā attano vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu.

The eight thousand nāgas extinguished the pyre, paid homage, bathed, and, placing Mahāsubhaddā at their head, went to their own dwelling place.

Tám ngàn con voi đã dập tắt lửa hỏa táng, đảnh lễ, tắm rửa, rồi dẫn Mahāsubhaddā đi đầu và trở về nơi ở của chúng.

Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

To clarify this matter, the Teacher said:

Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Phật đã nói –

5804

130.

130.

5805

‘‘Te tattha kanditvā roditvāna nāgā, sīse sake paṃsukaṃ okiritvā;

"Those nāgas, having wailed and wept there, sprinkled dust upon their heads;

Ở đó, những con voi đã khóc than, rắc tro lên đầu mình;

5806

Agamaṃsu te sabbe sakaṃ niketaṃ, purakkhatvā mahesiṃ sabbabhadda’’nti.

They all went to their own abodes, with the chief queen, Sabbabhaddā, at their head."

Tất cả chúng đều trở về nơi ở của mình, dẫn đầu là hoàng hậu đức hạnh.

5807

Tattha paṃsukanti āḷāhanapaṃsukaṃ.

Therein, paṃsukaṃ means the dust from the cremation ground.

Ở đây, paṃsukaṃ (tro) có nghĩa là tro của giàn hỏa táng.

5808

Sonuttaropi appatteyeva sattame divase dante ādāya bārāṇasiṃ sampāpuṇi.

Sonuttara, for his part, reached Bārāṇasī with the tusks even before the seventh day.

Sonuttara cũng đã đến Bārāṇasī với những chiếc ngà vào ngày thứ bảy, chưa đầy bảy ngày.

Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

To clarify this matter, the Teacher said:

Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Phật đã nói –

5809

131.

131.

5810

‘‘Ādāya dantāni gajuttamassa, vaggū subhe appaṭime pathabyā;

"Taking the tusks of the excellent elephant, beautiful, lovely, and unequaled on earth,

Mang theo những chiếc ngà của con voi tối thượng, đẹp đẽ, tuyệt vời chưa từng có trên trái đất;

5811

Suvaṇṇarājīhi samantamodare, so luddako kāsipuraṃ upāgami;

Illuminating all around with golden rays, that hunter approached the city of Kāsī;

Rực rỡ với những tia sáng vàng khắp nơi, người thợ săn đó đã đến Kāsipura;

5812

Upanesi so rājakaññāya dante, nāgo hato handa imassa dantā’’ti.

He presented the tusks to the royal princess, saying, 'The nāga is slain, here are his tusks.'"

Anh ta đã dâng những chiếc ngà đó cho công chúa, (nói rằng): "Voi chúa đã bị giết, đây là ngà của nó."

5813

Tattha suvaṇṇarājīhīti suvaṇṇarājiraṃsīhi.

Therein, suvaṇṇarājīhi means with rays of golden streaks.

Ở đây, suvaṇṇarājīhi (với những tia sáng vàng) có nghĩa là với những tia sáng màu vàng.

Samantamodareti samantato obhāsante sakalavanasaṇḍaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ viya karonte.

Samantamodare means illuminating all around, making the entire forest grove appear as if it were golden.

Samantamodare (rực rỡ khắp nơi) có nghĩa là chiếu sáng khắp nơi, làm cho toàn bộ khu rừng như có màu vàng.

Upanesīti ahaṃ chaddantavāraṇassa chabbaṇṇaraṃsivissajjane yamakadante ādāya āgacchāmi, nagaraṃ alaṅkārāpethāti deviyā sāsanaṃ pesetvā tāya rañño ārocāpetvā devanagaraṃ viya nagare alaṅkārāpite sonuttaropi nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ āruhitvā dante upanesi, upanetvā ca pana, ‘‘ayye, yassa kira tumhe appamattakaṃ dosaṃ hadaye karittha, so nāgo mayā hato mato, ‘matabhāvaṃ me āroceyyāsī’ti āha, tassa matabhāvaṃ tumhe jānātha, gaṇhatha, ime tassa dantā’’ti dante adāsi.

Upanesī means: "I am coming, having taken the twin tusks of the Chaddanta elephant which emit six-colored rays. Have the city decorated." Having sent this message to the queen, and she having informed the king, the city was decorated like a city of the devas. Sonuttara then entered the city, ascended to the palace, and presented the tusks. And having presented them, he said, "My lady, that nāga for whom you held a slight grudge in your heart has been killed by me; he is dead. He said, 'Inform her of my death.' Know that he is dead. Take them, these are his tusks," and he gave her the tusks.

Upanesī (đã dâng) có nghĩa là: "Tôi mang đến những chiếc ngà đôi phát ra sáu màu sắc của voi chúa Chaddanta. Hãy trang hoàng thành phố." Sau khi gửi tin nhắn cho hoàng hậu và được hoàng hậu báo cho nhà vua, thành phố được trang hoàng như một thành phố chư thiên. Sonuttara cũng vào thành phố, leo lên cung điện và dâng những chiếc ngà. Sau khi dâng, anh ta nói: "Thưa phu nhân, con voi chúa mà phu nhân đã giữ một lỗi nhỏ trong lòng, nó đã bị tôi giết chết. Nó nói: 'Hãy báo cho phu nhân biết về cái chết của tôi.' Xin phu nhân hãy biết về cái chết của nó. Hãy nhận lấy, đây là ngà của nó." Rồi anh ta trao những chiếc ngà.

5814

Sā mahāsattassa chabbaṇṇaraṃsivicittadante maṇitālavaṇṭena gahetvā ūrūsu ṭhapetvā purimabhave attano pirasāmikassa dante olokentī ‘‘evarūpaṃ sobhaggappattaṃ vāraṇaṃ visapītena sallena jīvitakkhayaṃ pāpetvā ime dante chinditvā sonuttaro āgato’’ti mahāsattaṃ anussarantī sokaṃ uppādetvā adhivāsetuṃ nāsakkhi.

She took the Mahāsatta's tusks, which were adorned with six-colored rays, with a jeweled fan, placed them on her lap, and gazed at the tusks of her beloved husband from a former life. Thinking, "Sonuttara has come after cutting off these tusks, having brought such a magnificent elephant to the end of its life with a poison-smeared arrow," she remembered the Mahāsatta, and sorrow arose which she could not endure.

Bà ấy cầm những chiếc ngà lấp lánh sáu màu của vị Đại sĩ bằng chiếc quạt ngọc, đặt lên đùi, và khi nhìn những chiếc ngà của người chồng thân yêu của mình trong kiếp trước, bà ấy nhớ đến vị Đại sĩ và nghĩ: “Kẻ Sonuttara đã đến đây sau khi giết chết con voi đầy vẻ đẹp như vậy bằng mũi tên tẩm độc và cắt lấy những chiếc ngà này.” Bà ấy không thể chịu đựng được nỗi sầu khổ đã phát sinh.

Athassā tattheva hadayaṃ phali, taṃ divasameva kālamakāsi.

Then and there her heart broke, and she died that very day.

Ngay tại đó, tim bà ấy vỡ tan, và bà ấy qua đời ngay trong ngày đó.

Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

To clarify this matter, the Teacher said:

Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Bổn Sư đã nói:

5815

132.

132.

132.

5816

‘‘Disvāna dantāni gajuttamassa, bhattuppiyassa purimāya jātiyā;

"Seeing the tusks of the excellent elephant, of her beloved husband from a former birth,

“Khi thấy những chiếc ngà của con voi tối thượng, của người chồng thân yêu trong kiếp trước,

5817

Tattheva tassā hadayaṃ aphāli, teneva sā kālamakāsi bālā’’ti.

Right there her heart broke, and because of that, the foolish one died."

Ngay tại đó, tim nàng đã vỡ tan, và vì thế, nàng thiếu nữ đã qua đời.”

5818

133.

133.

133.

5819

‘‘Sambodhipatto sa mahānubhāvo, sitaṃ akāsī parisāya majjhe;

"Having attained enlightenment, he of great power smiled in the midst of the assembly;

Khi đã đạt đến giác ngộ, vị Đại uy đức ấy đã mỉm cười giữa hội chúng.

5820

Pucchiṃsu bhikkhū suvimuttacittā, nākāraṇe pātukaronti buddhā.

The bhikkhus with fully liberated minds asked, for Buddhas do not reveal a smile without a reason.

Các Tỳ-kheo với tâm giải thoát hoàn toàn đã hỏi, vì các Đức Phật không mỉm cười vô cớ.

5821

134.

134.

134.

5822

‘‘Yamaddasātha dahariṃ kumāriṃ, kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ carantiṃ;

"The young maiden you saw, wearing the saffron robe, living the homeless life,

“Nàng thiếu nữ trẻ tuổi mà các ngươi đã thấy, đang sống không gia đình trong y cà-sa,

5823

Sā kho tadā rājakaññā ahosi, ahaṃ tadā nāgarājā ahosiṃ.

She was the royal princess then, and I was the nāga king then.

Nàng ấy chính là công chúa vào thời đó, và Ta lúc đó là vua voi.

5824

135.

135.

135.

5825

‘‘Ādāya dantāni gajuttamassa, vaggū subhe appaṭime pathabyā;

"Taking the tusks of the excellent elephant, beautiful, lovely, and unequaled on earth,

Kẻ thợ săn đã mang những chiếc ngà của con voi tối thượng, tuyệt đẹp và vô song trên trái đất,

5826

Yo luddako kāsipuraṃ upāgami, so kho tadā devadatto ahosi.

The hunter who approached the city of Kāsī, he was Devadatta then.

Đến thành Kasi, kẻ đó chính là Devadatta vào thời đó.

5827

136.

136.

136.

5828

‘‘Anāvasūraṃ cirarattasaṃsitaṃ, uccāvacaṃ caritamidaṃ purāṇaṃ;

"This ancient story, long concealed, of varied deeds not told before,

Đức Phật đã tự mình chứng ngộ và thuyết giảng về hành vi cổ xưa này, bất ổn, đã tích lũy qua nhiều thời gian, cao thấp khác nhau,

5829

Vītaddaro vītasoko visallo, sayaṃ abhiññāya abhāsi buddho.

The Buddha, free from fear, sorrow, and darts, spoke of it, having realized it himself through direct knowledge.

Không còn sợ hãi, không còn sầu khổ, không còn mũi tên phiền não.

5830

137.

137.

137.

5831

‘‘Ahaṃ vo tena kālena, ahosiṃ tattha bhikkhavo;

"I, at that time, O bhikkhus,

“Vào thời đó, hỡi các Tỳ-kheo, Ta đã ở đó;

5832

Nāgarājā tadā homi, evaṃ dhāretha jātaka’’nti–

Was the nāga king then; thus should you remember the Jātaka."

Lúc đó Ta là vua voi, hãy ghi nhớ bản Jātaka này như vậy.”

5833

Imā gāthā dasabalassa guṇe vaṇṇentehi dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitā.

These verses were included by the Elder Compilers of the Dhamma who were describing the qualities of the One with Ten Powers.

Những bài kệ này đã được các trưởng lão kết tập Pháp đặt ra để tán dương công đức của Đức Thập Lực.

5834

Tattha sitaṃ akāsīti so sambodhippatto satthā mahānubhāvo alaṅkatadhammasabhāyaṃ alaṅkatadhammāsane parisamajjhe nisinno ekadivasaṃ sitaṃ akāsi.

Therein, he made a smile means: that Teacher, having attained perfect enlightenment, of great power, seated in the midst of the assembly on the decorated Dhamma-seat in the decorated Dhamma-hall, one day made a smile.

Trong đó, đã mỉm cười có nghĩa là vị Bổn Sư đã đạt đến giác ngộ, vị Đại uy đức ấy, ngồi giữa hội chúng trên pháp tòa trang nghiêm trong pháp đường trang nghiêm, một ngày nọ đã mỉm cười.

Nākāraṇeti ‘‘bhante, buddhā nāma akāraṇe sitaṃ na karonti, tumhehi ca sitaṃ kataṃ, kena nu kho kāraṇena sitaṃ kata’’nti mahākhīṇāsavā bhikkhū pucchiṃsu.

For no reason means: The great bhikkhus whose cankers were destroyed asked, “Venerable Sir, Buddhas do not smile for no reason, and you have smiled. For what reason, indeed, was the smile made?”

Không vô cớ có nghĩa là các Tỳ-kheo đã chứng A-la-hán hỏi: “Bạch Thế Tôn, các Đức Phật không bao giờ mỉm cười vô cớ, và Ngài đã mỉm cười, vậy do nguyên nhân nào mà Ngài đã mỉm cười?”

Yamaddasāthāti evaṃ puṭṭho, āvuso, satthā attano sitakāraṇaṃ ācikkhanto ekaṃ daharabhikkhuniṃ dassetvā evamāha – ‘‘bhikkhave, yaṃ ekaṃ daharaṃ yobbanappattaṃ kumāriṃ kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ upetaṃ pabbajitvā imasmiṃ sāsane carantiṃ addasātha passatha, sā tadā ‘visapītena sallena nāgarājaṃ vijjhitvā vadhehī’’’ti sonuttarassa pesetā rājakaññā ahosi.

Whom you saw means: When asked thus, friends, the Teacher, explaining the reason for his smile, pointed to a young bhikkhunī and said this: “Bhikkhus, this young maiden who has reached youth, whom you saw, whom you see, practicing in this Dispensation after going forth into the homeless life wearing the saffron robe, she was then the princess who was sent to Sonuttara with the message, ‘Having pierced the nāga king with a poison-smeared arrow, kill him.’”

Yamaddasāthā (Các con đã thấy gì?)—Khi được hỏi như vậy, này chư Tỳ-khưu, bậc Đạo Sư, trong khi thuật lại nguyên nhân của nụ cười của Ngài, đã chỉ một vị Tỳ-khưu-ni trẻ và nói rằng: “Này chư Tỳ-khưu, vị thiếu nữ trẻ tuổi, đã đến tuổi thanh xuân, mặc y cà-sa, đã xuất gia từ bỏ gia đình và đang hành trì trong giáo pháp này mà các con đã thấy, đã nhìn thấy đó, chính là công chúa đã sai Sonuttara lúc bấy giờ rằng: ‘Hãy bắn và giết vua voi bằng mũi tên tẩm độc!’”

Tena gantvā jīvitakkhayaṃ pāpito ahaṃ tadā so nāgarājā ahosinti attho.

The meaning is: I, having been led to the end of my life by him who went, was then that nāga king.

Ý nghĩa là: “Khi ấy, chính ta là vị vua voi đã bị người ấy đến và kết liễu mạng sống.”

Devadattoti, bhikkhave, idāni devadatto tadā so luddako ahosi.

“Bhikkhus, he who is now Devadatta was then that hunter.”

Devadatto (Devadatta)—Này chư Tỳ-khưu, Devadatta hiện tại chính là người thợ săn ấy khi đó.

5835

Anāvasūranti na avasūraṃ, anatthaṅgatasūriyanti attho.

Anāvasūraṃ means not avasūraṃ, the meaning is the sun had not set.

Anāvasūraṃ (Không lặn)—Nghĩa là mặt trời chưa lặn, chưa khuất.

Cirarattasaṃsitanti ito ciraratte anekavassakoṭimatthake saṃsitaṃ saṃsaritaṃ anuciṇṇaṃ.

Cirarattasaṃsitaṃ means wandered, practiced, a long time ago, many crores of years ago from now.

Cirarattasaṃsitaṃ (Đã luân hồi từ rất lâu)—Nghĩa là đã luân hồi, đã hành trì từ rất lâu về trước, từ vô số kiếp.

Idaṃ vuttaṃ hoti – āvuso, ito anekavassakoṭimatthake saṃsaritampi pubbaṇhe kataṃ taṃ divasameva sāyanhe saranto viya attano caritavasena uccattā tāya rājadhītāya ca sonuttarassa ca caritavasena nīcattā uccānīcaṃ caritaṃ idaṃ purāṇaṃ rāgādīnaṃ darānaṃ vigatatāya vītaddaro, ñātidhanasokādīnaṃ abhāvena vītasoko, rāgasallādīnaṃ vigatattā visallo attanāva jānitvā buddho abhāsīti.

This is what was said: Friends, just as one might remember in the evening something done in the morning, so too, remembering even what was wandered through many crores of years ago from now, this ancient conduct, high and low—high due to his own conduct, and low due to the conduct of that princess and Sonuttara—the Buddha, who was without dread due to the absence of dreads such as passion, who was without sorrow due to the absence of sorrows for relatives, wealth, and so on, who was without darts due to the absence of darts such as the dart of passion, having known it by himself, spoke.

Điều này có nghĩa là: Này chư Tỳ-khưu, mặc dù đã luân hồi từ vô số kiếp về trước, nhưng vì hành vi của ta là cao thượng, và hành vi của công chúa ấy cùng Sonuttara là thấp kém, nên khi nhớ lại hành vi cao thấp xưa cũ này, giống như nhớ lại điều đã làm vào buổi sáng ngay vào buổi chiều cùng ngày, bậc Giác Ngộ đã tự mình biết rõ, không còn sợ hãi (vītaddaro) đối với những mối nguy hiểm như tham ái, không còn sầu muộn (vītasoko) do không có sự mất mát người thân hay tài sản, và không còn mũi tên (visallo) của tham ái, v.v., nên Ngài đã thuyết giảng.

Ahaṃ voti ettha voti nipātamattaṃ, bhikkhave, ahaṃ tena kālena tattha chaddantadahe ahosinti attho.

Herein, in ahaṃ vo, vo is just a particle. The meaning is: Bhikkhus, at that time, I was there in the Chaddanta lake.

Ahaṃ vo (Ta cho các con)—Trong câu này, vo chỉ là một giới từ. Này chư Tỳ-khưu, khi ấy ta đã ở tại hồ Chaddanta đó.

Nāgarājāti honto ca pana na añño koci tadā homi, atha kho nāgarājā homīti attho.

Nāgarājā means: and while being, I was not anyone else then, but rather, I was the nāga king.

Nāgarājā (Vua voi)—Ý nghĩa là: Và khi ấy ta không phải là ai khác, mà chính là vua voi.

Evaṃ cārethāti tumhe taṃ jātakaṃ evaṃ dhāretha uggaṇhātha pariyāpuṇāthāti.

Evaṃ cārethā means: you should bear, learn, and master that Jātaka in this way.

Evaṃ cārethā (Hãy ghi nhớ như vậy)—Nghĩa là: Các con hãy ghi nhớ, học hỏi và thấu triệt câu chuyện Jātaka ấy như vậy.

5836

Imañca pana dhammadesanaṃ sutvā bahū sotāpannādayo ahesuṃ.

And having heard this Dhamma discourse, many became stream-enterers and so on.

Sau khi nghe pháp thoại này, nhiều người đã chứng đắc quả Dự Lưu, v.v.

Sā pana bhikkhunī pacchā vipassitvā arahattaṃ pattāti.

And that bhikkhunī, having later practiced insight, attained Arahantship.

Vị Tỳ-khưu-ni ấy sau đó đã tu tập thiền quán và chứng đắc quả A-la-hán.

5837

Chaddantajātakavaṇṇanā catutthā.

The Fourth, the Commentary on the Chaddanta Jātaka.

Chaddantajātakavaṇṇanā, thứ tư.

5838

^* 5. Sambhavajātakavaṇṇanā

5. The Commentary on the Sambhava Jātaka

^* 5. Sambhavajātakavaṇṇanā

5839

Rajjañca paṭipannāsmāti idaṃ satthā jetavane viharanto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi.

We have obtained the kingdom: This the Teacher spoke while dwelling at Jetavana concerning the perfection of wisdom.

Rajjañca paṭipannāsmā (Chúng ta đã cai trị vương quốc)—Bậc Đạo Sư đã thuyết giảng điều này tại Jetavana, đề cập đến pāramī (ba-la-mật) về trí tuệ.

Paccuppannavatthu mahāumaṅgajātake (jā. 2.22.590 ādayo) āvi bhavissati.

The story of the present will become clear in the Mahā-ummagga Jātaka.

Câu chuyện hiện tại sẽ được trình bày trong Mahā-Ummagga Jātaka (Jā. 2.22.590 trở đi).

5840

Atīte pana kururaṭṭhe indapatthanagare dhanañcayakorabyo nāma rājā rajjaṃ kāresi.

In the past, however, in the Kuru country, in the city of Indapattha, a king named Dhanañjaya Korabya ruled the kingdom.

Trong quá khứ, tại thành Indapattha thuộc xứ Kuru, có một vị vua tên là Dhanañjayakorabya đã cai trị vương quốc.

Tassa sucirato nāma brāhmaṇo purohito atthadhammānusāsako ahosi.

His chaplain, a brahmin named Sucirata, was his advisor on worldly and spiritual matters.

Vị ấy có một vị đạo sĩ tên Sucirata làm cố vấn về pháp và nghĩa.

Rājā dānādīni puññāni karonto dhammena rajjamanusāsi.

The king ruled righteously, performing meritorious deeds such as giving.

Vua đã thực hành các việc phước thiện như bố thí và cai trị vương quốc theo Chánh pháp.

So ekadivasaṃ dhammayāgaṃ nāma pañhaṃ abhisaṅkharitvā sucirataṃ nāma brāhmaṇaṃ purohitaṃ āsane nisīdāpetvā sakkāraṃ katvā pañhaṃ pucchanto catasso gāthāyo abhāsi –

One day, having formulated a question called the Dhamma-sacrifice, he had the brahmin chaplain named Sucirata seated on a chair, paid him homage, and asking the question, spoke four verses:

Một ngày nọ, vua đã chuẩn bị một câu hỏi gọi là Dhammayāga (sự cúng dường Chánh pháp), mời vị đạo sĩ Sucirata ngồi vào chỗ, kính trọng và hỏi câu hỏi bằng bốn câu kệ:

5841

138.

In those verses beginning with khaṇitvāna, "odhāyā" means "having placed" or "having inserted." It is said that the elephant king, having come on the second day, bathed, and having emerged, stood in that place named Mahāvisālamālaka. Then, water from the elephant king's body flowed down through the navel region and fell upon the hunter's body through the hole he had made. By that sign, the hunter knew that the Bodhisatta elephant king had come and was standing there, and he struck the elephant that had come near with a large arrow. "Dukkaṭakammakārī" means "one who performs a bad deed" because of causing the arising of physical and mental suffering to that Bodhisatta elephant king.

138.

5842

‘‘Rajjañca paṭipannāsma, ādhipaccaṃ sucīrata;

“We have obtained the kingdom, and sovereignty, Sucīrata;

“Chúng tôi đã đạt được vương quyền, đã thực hành quyền thống trị một cách thanh tịnh;

5843

Mahattaṃ pattumicchāmi, vijetuṃ pathaviṃ imaṃ.

I wish to attain greatness, to conquer this earth.

Tôi mong muốn đạt được sự vĩ đại, chinh phục trái đất này.

5844

139.

Wishing to converse with that hunter, the Bodhisatta spoke the two verses beginning with "Anikkasāvo kāsāvaṃ (pa) sa ve kāsāvam arahatī."

139.

5845

‘‘Dhammena no adhammena, adhammo me na ruccati;

“By the Dhamma, not by non-Dhamma, for non-Dhamma does not please me;

Bằng Chánh pháp chứ không phải phi pháp, phi pháp không làm tôi hài lòng;

5846

Kiccova dhammo carito, rañño hoti sucīrata.

Dhamma, when practiced, is indeed what should be done by a king, Sucīrata.

Chánh pháp được thực hành là nhiệm vụ của vua, được thực hành một cách thanh tịnh.

5847

140.

Whoever wears a saffron robe, being without defilements, is not worthy of the robe.

140.

5848

‘‘Idha cevāninditā yena, pecca yena aninditā;

“By which one is blameless here, by which blameless after death;

Để tôi không bị chê trách ở đời này, và không bị chê trách ở đời sau;

5849

Yasaṃ devamanussesu, yena pappomu brāhmaṇa.

By which we may attain fame among devas and humans, O brahmin.

Để tôi đạt được danh tiếng giữa chư thiên và loài người, này Bà-la-môn.

5850

141.

One should be endowed with self-restraint and truthfulness. That person, whose defilements are indeed purged, is truly worthy of the robe.

141.

5851

‘‘Yohaṃ atthañca dhammañca, kattumicchāmi brāhmaṇa;

“I who wish to accomplish both the worldly welfare and the Dhamma, O brahmin;

Này Bà-la-môn, tôi muốn thực hành lợi ích và Chánh pháp;

5852

Taṃ tvaṃ atthañca dhammañca, brāhmaṇakkhāhi pucchito’’ti.

That worldly welfare and the Dhamma, O brahmin, declare when asked.”

Khi được hỏi, ông hãy nói cho tôi biết lợi ích và Chánh pháp đó.”

5853

Tattha rajjanti, ācariya, mayaṃ imasmiṃ sattayojanike indapatthanagare rajjañca, tiyojanasatike kururaṭṭhe issarabhāvasaṅkhātaṃ ādhipaccañca.

Therein, rajjaṃ means: Teacher, we have both the kingdom in this seven-yojana city of Indapattha, and the sovereignty, known as lordship, in the three-hundred-yojana Kuru country.

Trong đó, rajja (vương quốc) nghĩa là, thưa đạo sư, chúng tôi có vương quốc trong thành Indapattha rộng bảy dojana này, và quyền thống trị được gọi là quyền lực tối cao (issarabhāva) trong xứ Kuru rộng một trăm dojana.

Paṭipannāsmāti adhigatā bhavāma.

Paṭipannāsmā means: we have attained.

Paṭipannāsmā (chúng tôi đã đạt được) nghĩa là chúng tôi đã thành tựu.

Mahattanti idāni mahantabhāvaṃ.

Mahattaṃ means: now, a state of greatness.

Mahatta (sự vĩ đại) nghĩa là giờ đây là sự vĩ đại.

Pattumicchāmi vijetunti imaṃ pathaviṃ dhammena abhibhavituṃ ajjhottharituṃ icchāmi.

I wish to conquer means: I wish to overcome, to overwhelm this earth with Dhamma.

Pattumicchāmi vijetu (tôi muốn đạt được và chinh phục) nghĩa là tôi muốn chinh phục và chế ngự thế giới này bằng Chánh pháp.

Kiccovāti avasesajanehi rañño carito dhammo kicco karaṇīyataro.

A duty means: The Dhamma practiced by the king is a greater duty than for the remaining people.

Kiccovā (điều cần làm) nghĩa là Pháp do nhà vua thực hành là điều cần làm hơn so với những người còn lại.

Rājānuvattako hi loko, so tasmiṃ dhammike sabbopi dhammiko hoti.

For the world follows the king. When he is righteous, everyone becomes righteous.

Quả thật, thế gian này tuân theo nhà vua; khi nhà vua là người có Pháp, tất cả mọi người cũng đều có Pháp.

Tasmā esa dhammo nāma raññova kiccoti.

Therefore, this Dhamma is indeed the king's duty.

Vì vậy, Pháp này được gọi là điều cần làm của nhà vua.

Table of Contents

Settings