Table of Contents

⮲

Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā

Edit
4
Ganthārambhakathā
Introduction to the Text
Lời Mở Đầu Bộ Sách
5
Cariyā sabbalokassa, hitā yassa mahesino;
Whose conduct was beneficial to all the world, the Great Seer;
Hạnh của bậc Đại Sĩ ấy, mang lại lợi ích cho tất cả thế gian;
6
Acinteyyānubhāvaṃ taṃ, vande lokagganāyakaṃ.
Of inconceivable power—to Him, the Leader of the World, I pay homage.
Oai lực không thể nghĩ bàn, con xin đảnh lễ bậc lãnh đạo tối thượng của thế gian ấy.
7
Vijjācaraṇasampannā, yena nīyanti lokato;
By which, endowed with knowledge and conduct, beings are led forth from the world;
Đầy đủ minh hạnh, nhờ đó mà chúng sanh được dẫn dắt khỏi thế gian;
8
Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.
To that supreme Dhamma, honored by the Perfectly Self-Enlightened One, I pay homage.
Con xin đảnh lễ Pháp tối thượng ấy, được Đức Chánh Đẳng Giác tôn kính.
9
Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;
Who, endowed with virtues such as sīla, is established in the paths and fruits;
Đầy đủ các đức tính như giới, an trú trong các đạo quả;
10
Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
To that Noble Saṅgha, the unsurpassed field of merit, I pay homage.
Con xin đảnh lễ Tăng đoàn Thánh ấy, ruộng phước vô thượng.
11
Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;
Through the power of this merit, generated by homage to the Triple Gem,
Nhờ phước báu phát sinh từ sự đảnh lễ Tam Bảo ấy,
12
Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.
May I, having overcome all obstacles everywhere,
Con nguyện được vượt qua mọi chướng ngại ở khắp mọi nơi, nhờ oai lực của phước báu đó.
13
Imasmiṃ bhaddakappasmiṃ, sambhatā yā sudukkarā;
The extremely difficult practices that were accumulated in this auspicious eon,
Trong kiếp hiền này, những hạnh Ba-la-mật vô cùng khó thực hiện
14
Ukkaṃsapāramippattā, dānapāramitādayo.
Such as the Pāramitās, which have reached the highest perfection, like the Dāna-pāramitā.
Đã đạt đến đỉnh cao, như bố thí Ba-la-mật và các hạnh khác.
15
Tāsaṃ sambodhicariyānaṃ, ānubhāvavibhāvanaṃ;
The manifestation of the power of those Bodhisattva-practices,
Để làm sáng tỏ oai lực của những hạnh giác ngộ ấy,
16
Sakkesu nigrodhārāme, vasantena mahesinā.
Which the Great Seer, residing in the Nigrodhārāma in the Sakyan country,
Đức Đại Sĩ đã thuyết giảng khi ngài ngự tại Nigrodhārāma ở xứ Sakka.
17
Yaṃ dhammasenāpatino, sabbasāvakaketuno;
The Dhamma-general, the banner of all disciples,
Đó là Cariyāpiṭaka (Hạnh Tạng), được Đức Đạo Sư của thế gian thuyết giảng cho vị Tổng tư lệnh Pháp, là ngọn cờ của tất cả các đệ tử.
18
Lokanāthena cariyā-piṭakaṃ nāma desitaṃ.
The Cariyāpiṭaka by name, was taught by the Lord of the World.
Đấng Lãnh đạo Thế gian đã thuyết Cariyāpiṭaka (Hạnh Tạng).
19
Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo;
Which the great seers, the Dhamma-reciters, compiled in the Khuddaka Nikāya,
Các bậc Đại Sĩ, những vị kết tập Pháp của Đức Đạo Sư, đã kết tập nó trong Tiểu Bộ Kinh,
20
Dhammasaṅgāhakā satthu, hetusampattidīpanaṃ.
Illustrating the Teacher's accumulation of causes (for Buddhahood).
Để làm sáng tỏ những điều kiện dẫn đến sự giác ngộ.
21
Tassa sambodhisambhāra-vibhāganayayogato;
Although it is difficult for me to make a commentary on the meaning of that,
Mặc dù việc chú giải ý nghĩa của những phẩm Ba-la-mật giác ngộ ấy
22
Kiñcāpi dukkarā kātuṃ, atthasaṃvaṇṇanā mayā.
Due to the method of dividing the requisites for enlightenment.
Là điều khó khăn đối với con, theo cách phân loại và kết hợp các yếu tố giác ngộ.
23
Saha saṃvaṇṇanaṃ yasmā, dharate satthu sāsanaṃ;
Since the Teacher's Dispensation endures with commentaries,
Tuy nhiên, giáo pháp của Đức Đạo Sư được duy trì cùng với các chú giải,
24
Pubbācariyasīhānaṃ, tiṭṭhateva vinicchayo.
And the decisions of the former Arahant-teachers stand firm.
Và những phán quyết của các bậc Trưởng lão tiền bối vẫn còn đó.
25
Tasmā taṃ avalambitvā, ogāhitvā ca sabbaso;
Therefore, relying on that, and thoroughly delving into it,
Vì vậy, con sẽ dựa vào đó, thâm nhập vào tất cả các khía cạnh,
26
Jātakānupanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ.
Following the method of the ancient commentaries, based on the Jātakas,
Dựa trên các câu chuyện Jātaka và phương pháp của các chú giải cổ xưa,
27
Nissitaṃ vācanāmaggaṃ, suvisuddhamanākulaṃ;
The reading tradition, perfectly pure and unconfused,
Con sẽ dựa vào con đường diễn đạt rõ ràng, không lẫn lộn,
28
Mahāvihāravāsīnaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ.
The subtle determination of meaning by the Mahāvihāra-dwellers;
Và những phán quyết ý nghĩa tinh tế của chư Tăng trú tại Đại Tự Viện.
29
Nītaneyyatthabhedā ca, pāramī paridīpayaṃ;
And explaining the Pāramitās, with their explicit and implicit meanings,
Làm sáng tỏ sự khác biệt giữa nghĩa đã được dẫn giải và nghĩa cần được dẫn giải, và các Ba-la-mật,
30
Karissāmi taṃ cariyā-piṭakassatthavaṇṇanaṃ.
I shall make this commentary on the meaning of the Cariyāpiṭaka.
Con sẽ thực hiện chú giải ý nghĩa của Cariyāpiṭaka này.
31
Iti ākaṅkhamānassa, saddhammassa ciraṭṭhitiṃ;
Thus, for one who desires the long-lasting existence of the True Dhamma,
Vì vậy, hỡi các bậc thiện trí, hãy lắng nghe khi con mong muốn Chánh Pháp được tồn tại lâu dài,
32
Vibhajantassa tassatthaṃ, nisāmayatha sādhavoti.
And is expounding its meaning, may the good listen!
Và phân tích ý nghĩa của nó.
33
Tattha cariyāpiṭakanti kenaṭṭhena cariyāpiṭakaṃ?
Herein, why is it called Cariyāpiṭaka? Because it is the collection of texts that reveals the power of the Teacher's conduct in past lives. Indeed, the word piṭaka here means "textual collection," as in "mā piṭakasampadānenā" and so on.
Trong đó, Cariyāpiṭaka (Hạnh Tạng) có nghĩa là gì? Vì ý nghĩa nào mà nó được gọi là Cariyāpiṭaka?
Atītāsu jātīsu satthu cariyānubhāvappakāsinī pariyattīti katvā, pariyattiattho hi ayaṃ piṭakasaddo, ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) viya.
Or, because that collection of texts is a vessel for revealing the power of the Teacher's conduct in his previous existences, it is called the "Cariyāpiṭaka." The word piṭaka is also used in the sense of "vessel," as in "atha puriso āgaccheyya, kudālapiṭakaṃ ādāyā" and so on.
Bởi vì đó là những bài kinh làm sáng tỏ oai lực của các hạnh của Đức Đạo Sư trong các kiếp quá khứ. Từ “piṭaka” ở đây có nghĩa là “bài kinh”, như trong các câu “mā piṭakasampadānenā” (A.N. 3.66) và các câu tương tự.
Atha vā yasmā sā pariyatti tasseva satthu purimajātīsu cariyānaṃ ānubhāvappakāsanena bhājanabhūtā, tasmāpi ‘‘cariyāpiṭaka’’nti vuccati, bhājanatthopi hi piṭakasaddo niddiṭṭho ‘‘atha puriso āgaccheyya, kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) viya.
This Cariyāpiṭaka is included in the Suttanta Piṭaka among the three Piṭakas: Vinaya Piṭaka, Suttanta Piṭaka, and Abhidhamma Piṭaka.
Hoặc là, bởi vì những bài kinh ấy là cái chứa đựng, làm sáng tỏ oai lực của các hạnh của Đức Đạo Sư trong các kiếp trước, nên nó cũng được gọi là “Cariyāpiṭaka”. Từ “piṭaka” cũng được chỉ ra với ý nghĩa là “cái chứa đựng”, như trong các câu “atha puriso āgaccheyya, kudālapiṭakaṃ ādāyā” (M.N. 1.228; A.N. 3.70) và các câu tương tự.
Taṃ panetaṃ cariyāpiṭakaṃ vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ.
It is included in the Khuddaka Nikāya among the five Nikāyas: Dīgha Nikāya, Majjhima Nikāya, Saṃyutta Nikāya, Aṅguttara Nikāya, and Khuddaka Nikāya.
Cariyāpiṭaka này thuộc về Suttantapiṭaka (Kinh Tạng) trong ba tạng là Vinayapiṭaka (Luật Tạng), Suttantapiṭaka (Kinh Tạng) và Abhidhammapiṭaka (Vi Diệu Pháp Tạng).
Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ.
It is a compilation of Gāthās among the nine divisions of the Dispensation: Sutta, Geyya, Veyyākaraṇa, Gāthā, Udāna, Itivuttaka, Jātaka, Abbhutadhamma, and Vedalla.
Nó thuộc về Khuddakanikāya (Tiểu Bộ Kinh) trong năm bộ kinh là Dīghanikāya (Trường Bộ Kinh), Majjhimanikāya (Trung Bộ Kinh), Saṃyuttanikāya (Tương Ưng Bộ Kinh), Aṅguttaranikāya (Tăng Chi Bộ Kinh) và Khuddakanikāya (Tiểu Bộ Kinh).
Suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāsaṅgahaṃ.
It is a compilation of some Dhamma-aggregates among the eighty-four thousand Dhamma-aggregates acknowledged by the Keeper of the Dhamma, as in:
Nó được tập hợp trong phần Gāthā (Kệ Ngôn) trong chín chi phần của giáo pháp là Sutta (Kinh), Geyya (Kệ Tụng), Veyyākaraṇa (Giải Thích), Gāthā (Kệ Ngôn), Udāna (Cảm Hứng Ngữ), Itivuttaka (Như Thị Thuyết), Jātaka (Bổn Sanh), Abbhutadhamma (Vị Tằng Hữu Pháp) và Vedalla (Vấn Đáp).
34
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;
“Eighty-two thousand I received from the Buddha,
“Từ Đức Phật, tôi đã thọ nhận 82 ngàn Pháp uẩn, từ các Tỳ-kheo, 2 ngàn;
35
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti.(theragā. 1027) –
Two thousand from the bhikkhus;
Tổng cộng 84 ngàn Pháp uẩn, là những Pháp đã được tôi thuyết giảng.” (Thg. 1027)
36
Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ.
Eighty-four thousand are the Dhammas that have come down to me.”
Như vậy, nó là một tập hợp của một số Pháp uẩn trong số 84 ngàn Pháp uẩn đã được vị Thủ kho Pháp tuyên bố.
Vaggato akittivaggo, hatthināgavaggo, yudhañjayavaggoti vaggattayasaṅgahaṃ.
It is a compilation of three sections: the Akitti-vagga, the Hatthināga-vagga, and the Yudhañjaya-vagga.
Về các phẩm, nó là một tập hợp của ba phẩm: Akittivagga, Hatthināgavagga và Yudhañjayavagga.
Cariyato akittivagge dasa, hatthināgavagge dasa, yudhañjayavagge pañcadasāti pañcatiṃsacariyāsaṅgahaṃ.
In terms of practices, it is a compilation of thirty-five practices: ten in the Akitti-vagga, ten in the Hatthināga-vagga, and fifteen in the Yudhañjaya-vagga.
Về các hạnh, nó là một tập hợp của 35 hạnh: mười hạnh trong Akittivagga, mười hạnh trong Hatthināgavagga và mười lăm hạnh trong Yudhañjayavagga.
Tīsu vaggesu akittivaggo ādi, cariyāsu akitticariyā.
Among the three sections, the Akitti-vagga is the first, and among the practices, the Akitti-cariyā.
Trong ba phẩm, Akittivagga là phẩm đầu tiên, và trong các hạnh, Akitticariyā là hạnh đầu tiên.
Tassāpi –
Of that, too,
Trong đó,
37
‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye;
“Whatever was practiced during four incalculable eons
“Trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp,
38
Etthantare yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācana’’nti–
And a hundred thousand eons in between,
Tất cả những gì đã được thực hành trong khoảng thời gian ấy, đều là để thành tựu giác ngộ.”
39
Ayaṃ gāthā ādi.
All that ripened into enlightenment”—this verse is the beginning.
Đây là câu kệ đầu tiên.
Tassa ito pabhuti anukkamena atthasaṃvaṇṇanā hoti.
From this point onwards, the commentary on its meaning proceeds in order.
Từ đây trở đi là phần chú giải ý nghĩa theo thứ tự.
40
Ganthārambhakathā niṭṭhitā.
The Introduction to the Text is concluded.
Lời Mở Đầu Bộ Sách đã hoàn tất.
41
Nidānakathā
Discourse on the Origin
Lời Nói Đầu
42
Sā panāyaṃ atthasaṃvaṇṇanā yasmā dūrenidānaṃ, avidūrenidānaṃ, santikenidānanti imāni tīṇi nidānāni dassetvā vuccamānā suṇantehi samudāgamato paṭṭhāya suṭṭhu viññātā nāma hoti.
This explanation of meaning, when presented by showing these three narratives—the distant narrative, the not-so-distant narrative, and the proximate narrative—becomes well understood by those who listen, from the very beginning of its arising.
Chú giải ý nghĩa này, khi được trình bày sau khi đã chỉ ra ba loại duyên khởi là duyên khởi xa, duyên khởi không xa và duyên khởi gần, thì những người nghe sẽ hiểu rõ ràng từ lúc bắt đầu.
Tasmā tesaṃ nidānānaṃ ayaṃ vibhāgo veditabbo.
Therefore, this division of those narratives should be understood.
Vì vậy, sự phân loại của các duyên khởi ấy cần được biết.
43
Dīpaṅkaradasabalassa pādamūlasmiñhi katābhinīhārassa mahābodhisattassa yāva tusitabhavane nibbatti, tāva pavatto kathāmaggo dūrenidānaṃ nāma.
Indeed, the narrative path that transpired from the time the Great Bodhisatta made his aspiration at the feet of Dīpaṅkara, the Ten-Powered One, up to his birth in the Tusita heaven, is called the Distant Narrative (Dūrenidāna).
Câu chuyện về Đức Đại Bồ-tát, người đã phát nguyện dưới chân Đức Phật mười lực Dīpaṅkara, cho đến khi ngài tái sanh vào cõi trời Tusita, được gọi là duyên khởi xa.
Tusitabhavanato paṭṭhāya yāva bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇappatti, tāva pavatto kathāmaggo avidūrenidānaṃ nāma.
The narrative path that transpired from the Tusita heaven up to the attainment of omniscience at the Bodhimaṇḍa, is called the Not-So-Distant Narrative (Avidūrenidāna).
Câu chuyện từ khi ngài ở cõi trời Tusita cho đến khi đạt được Nhất thiết trí tại Bồ-đề đạo tràng, được gọi là duyên khởi không xa.
Mahābodhimaṇḍato pana paṭṭhāya yāva paccuppannavatthu, tāva pavatto kathāmaggo santikenidānaṃ nāma.
And the narrative path that transpired from the Great Bodhimaṇḍa up to the present event, is called the Proximate Narrative (Santikenidāna).
Còn câu chuyện từ Bồ-đề đạo tràng cho đến câu chuyện hiện tại, được gọi là duyên khởi gần.
Imesu tīsu nidānesu yasmā dūrenidānaavidūrenidānāni sabbasādhāraṇāni, tasmā tāni jātakaṭṭhakathāyaṃ (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) vitthāritanayeneva vitthārato veditabbāni.
Among these three narratives, since the distant narrative and the not-so-distant narrative are common to all, they should be understood in detail according to the extensive method found in the Jātaka Commentary.
Trong ba loại duyên khởi này, vì duyên khởi xa và duyên khởi không xa là phổ biến cho tất cả, nên chúng cần được biết chi tiết theo cách đã được giải thích rộng rãi trong Jātakaṭṭhakathā (Jā. Aṭṭha. 1. Dūrenidānakathā).
Santikenidāne pana atthi visesoti tiṇṇampi nidānānaṃ ayamādito paṭṭhāya saṅkhepakathā.
However, there is a special aspect to the proximate narrative, hence this concise account of all three narratives, starting from the beginning.
Tuy nhiên, trong duyên khởi gần có một điểm đặc biệt, vì vậy đây là câu chuyện tóm tắt về cả ba loại duyên khởi từ đầu.
44
Dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro bodhisattabhūto lokanātho attano abhinīhārānurūpaṃ samattiṃsapāramiyo pūretvā, sabbaññutaññāṇasambhāraṃ matthakaṃ pāpetvā, tusitabhavane nibbatto buddhabhāvāya uppattikālaṃ āgamayamāno, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā anantena parihārena mahantena sirisobhaggena vaḍḍhamāno anukkamena yobbanaṃ patvā ekūnatiṃse vayasmiṃ katamahābhinikkhamano, chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā, vesākhapuṇṇamāyaṃ bodhirukkhamūle nisinno sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā, pacchimayāme diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā, anuttaraṃ sammāsambodhimabhisambujjhi.
The Lord of the World, who was a Bodhisatta having made his aspiration at the feet of Dīpaṅkara Bhagavā, after fulfilling the thirty Pāramīs in accordance with his aspiration, brought the requisites for omniscience to their culmination, and was reborn in the Tusita heaven. Awaiting the time of his birth for Buddhahood, he remained there for his lifespan, then passed away from there and took conception in the Sakya royal family. Growing up with immeasurable care and great splendor, he gradually reached youth, and at the age of twenty-nine, performed the Great Renunciation. After striving in the Great Exertion for six years, he sat at the foot of the Bodhi tree on the Vesākha full moon day. Before the sun had set, he vanquished the forces of Māra; in the first watch of the night, he recollected his past lives; in the middle watch, he purified the divine eye; and in the last watch, he eradicated one and a half thousand defilements, thereby attaining unsurpassed perfect self-awakening.
Đức Đạo Sư, bậc Bồ-tát đã phát nguyện dưới chân Đức Thế Tôn Dīpaṅkara, đã hoàn thành 30 Ba-la-mật phù hợp với lời phát nguyện của mình, đạt đến đỉnh cao của các yếu tố thành tựu Nhất thiết trí, tái sanh vào cõi trời Tusita, chờ đợi thời điểm xuất hiện để thành Phật. Ngài ở đó cho đến hết tuổi thọ, sau đó mệnh chung và tái sanh vào dòng dõi Sakya vương tộc. Ngài lớn lên với sự chăm sóc vô hạn và vẻ đẹp rạng ngời, dần đến tuổi thanh niên. Vào năm 29 tuổi, ngài thực hiện cuộc Đại xuất gia, tu khổ hạnh trong sáu năm. Vào đêm trăng tròn tháng Vesākha, ngài ngồi dưới cội cây Bồ-đề, khi mặt trời chưa lặn, ngài đã đánh bại quân ma. Vào canh đầu, ngài nhớ lại các kiếp quá khứ. Vào canh giữa, ngài làm thanh tịnh thiên nhãn. Vào canh cuối, ngài diệt trừ một ngàn rưỡi phiền não, và chứng đắc Vô thượng Chánh Đẳng Chánh Giác.
45
Tato tattheva sattasattāhe vītināmetvā, āsāḷhipuṇṇamāyaṃ bārāṇasiṃ gantvā isipatane migadāye aññāsikoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammāmataṃ pāyento, dhammacakkaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) pavattetvā, yasādike veneyye arahatte patiṭṭhāpetvā, te sabbeva saṭṭhi arahante lokānuggahāya vissajjetvā, uruvelaṃ gacchanto kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye sotāpattiphalādīsu patiṭṭhāpetvā, uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā, tehi parivuto rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyāne nisinno bimbisārappamukhe dvādasanahute brāhmaṇagahapatike sāsane otāretvā, magadharājena kārite veḷuvanavihāre viharati.
From there, he spent seven weeks in that very place. Then, on the Āsāḷha full moon day, he went to Bārāṇasī, and in the Deer Park at Isipatana, he set in motion the Dhamma-wheel, offering the deathless Dhamma to eighteen koṭis of brahmās led by Aññā Koṇḍañña. He established Yasa and others who were ready for liberation in arahantship. He then dispatched all sixty of these arahants for the welfare of the world. On his way to Uruvelā, in the Kappāsika forest grove, he established thirty Bhaddavaggiya monks in the fruits of stream-entry and so forth. Having reached Uruvelā, he displayed two and a half thousand miracles, disciplined the three Kassapa brothers (Uruvelakassapa and others), who were surrounded by a thousand matted-hair ascetics. Surrounded by them, he sat in the Laṭṭhivana pleasure grove near Rājagaha city, and brought twelve hundred thousand brahmins and householders, led by Bimbisāra, into the Dispensation. He then resided in the Veḷuvana Vihāra, built by the king of Magadha.
Sau đó, ngài ở đó bảy tuần. Vào đêm trăng tròn tháng Āsāḷha, ngài đến Bārāṇasī, tại Isipatana Migadāya, ngài thuyết Pháp cho 180 triệu Phạm thiên, đứng đầu là Aññāsikoṇḍañña, ban cho họ Pháp vị bất tử, chuyển bánh xe Pháp (Saṃ. N. 5.1081; Mahāva. 13 và các đoạn khác; Paṭi. M. 2.30). Ngài an lập các đệ tử như Yasa và những người khác vào quả vị A-la-hán. Ngài phái 60 vị A-la-hán ấy đi khắp nơi để làm lợi ích cho thế gian. Khi đang đi đến Uruvelā, tại rừng Kappāsika, ngài an lập 30 vị Bhaddavaggiya vào quả vị Dự lưu và các quả vị khác. Ngài đến Uruvelā, thị hiện hơn 3.500 phép lạ, giáo hóa ba anh em đạo sĩ tóc bện Uruvelakassapa và các vị khác cùng với một ngàn đạo sĩ tóc bện. Được các vị ấy vây quanh, ngài ngự tại vườn Lāṭṭhivana gần thành Rājagaha, an lập 1.200 ngàn gia chủ Bà-la-môn, đứng đầu là Bimbisāra, vào giáo pháp. Ngài trú tại tịnh xá Veḷuvana do vua Magadha xây dựng.
46
Athevaṃ bhagavati veḷuvane viharante sāriputtamoggallānesu aggasāvakaṭṭhāne ṭhapitesu sāvakasannipāte jāte, suddhodanamahārājā ‘‘putto kira me chabbassāni dukkarakārikaṃ caritvā paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ nissāya veḷuvane viharatī’’ti sutvā dasapurisasahassaparivāre, anukkamena dasa amacce pesesi ‘‘puttaṃ me idhānetvā dassethā’’ti.
While Bhagavā was thus residing in Veḷuvana, and Sāriputta and Moggallāna had been appointed as chief disciples, a gathering of disciples took place. King Suddhodana, hearing that "My son, having practiced severe austerities for six years and attained supreme perfect awakening, is now residing in Veḷuvana, near Rājagaha, having set in motion the excellent Dhamma-wheel," sent ten ministers, each accompanied by ten thousand men, one after another, saying, "Bring my son here to show me."
Khi Đức Thế Tôn đang ngự tại Veḷuvana như vậy, và các đệ tử tụ họp lại khi Sāriputta và Moggallāna được an lập vào địa vị Thượng thủ đệ tử, Đức vua Suddhodana nghe tin: “Con trai ta, sau khi tu khổ hạnh trong sáu năm, đã chứng đắc Vô thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, và đang chuyển bánh xe Pháp tối thượng, hiện đang ngự tại Veḷuvana gần Rājagaha.” Ngài liền phái mười vị quan đại thần, mỗi vị có mười ngàn người tùy tùng, lần lượt đến để “đưa con trai ta về đây và cho ta gặp.”
Tesu rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanāya arahatte patiṭṭhitesu kāḷudāyittherena rañño adhippāye ārocite bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato nikkhamitvā saṭṭhiyojanaṃ kapilavatthuṃ dvīhi māsehi sampāpuṇi.
When these ministers went to Rājagaha and were established in arahantship through the Master's Dhamma discourse, and when Thera Kāḷudāyi conveyed the king's wish, Bhagavā, accompanied by twenty thousand arahants, departed from Rājagaha and reached Kapilavatthu, which was sixty yojanas away, in two months.
Khi các vị ấy đến Rājagaha và được an lập vào quả vị A-la-hán nhờ giáo pháp của Đức Đạo Sư, Trưởng lão Kāḷudāyī đã báo cáo ý nguyện của nhà vua. Đức Thế Tôn, được 20 ngàn vị A-la-hán đã diệt tận lậu hoặc vây quanh, rời Rājagaha và đến Kapilavatthu, một quãng đường 60 dojana, trong hai tháng.
Sakyarājāno ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā’’ti sannipatitvā nigrodhārāmaṃ bhagavato ca bhikkhusaṅghassa ca vasanayoggaṃ kāretvā, gandhapupphādihatthā paccuggamanaṃ katvā, satthāraṃ nigrodhārāmaṃ pavesesuṃ.
The Sakyan kings, having gathered, thinking, "We shall see our chief kinsman," had the Nigrodhārāma prepared as a suitable dwelling for the Blessed One and the Saṅgha of bhikkhus. Then, with perfumes and flowers in hand, they went forth to meet him and led the Teacher into the Nigrodhārāma.
Các vương tử Sakya tụ họp lại để “gặp vị tối thượng trong dòng tộc chúng ta.” Họ đã chuẩn bị Nigrodhārāma thích hợp cho Đức Thế Tôn và Tăng đoàn cư ngụ. Với hương hoa và các vật cúng dường trong tay, họ ra đón và cung thỉnh Đức Đạo Sư vào Nigrodhārāma.
Tatra bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi.
There, the Blessed One, surrounded by twenty thousand Arahants, sat on the excellent Buddha-seat that had been prepared.
Tại đó, Đức Thế Tôn, được hai vạn vị Tỳ khưu lậu tận vây quanh, ngự tọa trên tòa Phật cao quý đã được sắp đặt.
Sākiyā mānatthaddhā satthu paṇipātaṃ nākaṃsu.
The Sakyans, stiff with pride, did not pay homage to the Teacher.
Các vị Thích Ca, vì kiêu mạn, đã không đảnh lễ bậc Đạo Sư.
Bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā mānaṃ bhañjitvā te dhammadesanāya bhājane kātuṃ abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya, kaṇḍambarukkhamūle katapāṭihāriyasadisaṃ yamakapāṭihāriyaṃ akāsi.
The Blessed One, perceiving their inclination, broke their pride. To make them receptive to the Dhamma teaching, he entered the fourth jhāna, which is the basis for supernormal powers. Rising from it, he ascended into the sky and, as if sprinkling dust from his feet upon their heads, performed the Twin Miracle, similar to the miracle performed at the foot of the Gaṇḍamba tree.
Đức Thế Tôn, sau khi quán sát tâm ý của họ để phá tan sự kiêu mạn và khiến họ trở thành những người xứng đáng thọ nhận giáo pháp, đã nhập Tứ thiền làm nền tảng cho thắng trí, rồi xuất thiền, bay lên không trung, và làm song thông thần biến (yamakapāṭihāriya) giống như thần biến đã được thực hiện dưới gốc cây xoài Kaṇḍamba, như thể rải bụi chân lên đầu họ.
Rājā taṃ acchariyaṃ disvā ‘‘ayaṃ loke aggapuggalo’’ti vandi.
The King, seeing that wonder, paid homage, saying, "This one is the foremost person in the world."
Vua, thấy sự kỳ diệu đó, đã đảnh lễ và nói: “Đây là bậc tối thượng trong thế gian.”
Raññā pana vandite te ṭhātuṃ nāma na sakkonti, sabbepi sākiyā vandiṃsu.
When the King had paid homage, they were unable to remain standing, and all the Sakyans paid homage.
Khi vua đã đảnh lễ, họ không thể đứng yên được, tất cả các vị Thích Ca đều đảnh lễ.
47
Tadā kira bhagavā yamakapāṭihāriyaṃ karonto lokavivaraṇapāṭihāriyampi akāsi – yasmiṃ vattamāne manussā manussaloke yathāṭhitā yathānisinnāva cātumahārājikato paṭṭhāya yāva akaniṭṭhabhavanā sabbe deve tattha tattha attano bhavane kīḷante dibbānubhāvena jotante mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavante santāni samāpattisukhāni anubhavante aññamaññaṃ dhammaṃ sākacchante ca buddhānubhāvena attano maṃsacakkhunāva passanti.
At that time, it is said, the Blessed One, while performing the Twin Miracle, also performed the Miracle of Revelation of the Worlds – during which humans, remaining as they were, standing or sitting in the human realm, from the Cātumahārājika heaven up to the Akaniṭṭha heaven, all saw the devas in their respective abodes, enjoying divine pleasures, shining with divine splendor, experiencing the bliss of attainments, and conversing with one another about the Dhamma, by the power of the Buddha, with their own physical eyes.
Khi đó, Đức Thế Tôn, trong lúc thực hiện song thông thần biến, cũng đã thực hiện thần biến khai mở thế gian (lokavivaraṇapāṭihāriya) – trong đó, loài người, trong cõi người, như đang đứng, như đang ngồi, đều có thể thấy bằng nhục nhãn của mình, nhờ Phật lực, tất cả các chư thiên từ cõi Tứ Đại Thiên Vương trở lên cho đến cõi Akaniṭṭha, đang vui đùa trong các cung điện của mình, đang tỏa sáng bởi thần thông, đang thọ hưởng sự sung túc cõi trời vĩ đại, đang thọ hưởng các lạc thọ của thiền định, và đang đàm luận giáo pháp với nhau.
Tathā heṭṭhāpathaviyaṃ aṭṭhasu mahānirayesu, soḷasasu ca ussadanirayesu, lokantaraniraye cāti tattha tattha mahādukkhaṃ anubhavamāne satte passanti.
Similarly, they saw beings experiencing great suffering in the eight great hells below the earth, in the sixteen subsidiary hells, and in the Lokantarika hell.
Cũng vậy, họ thấy các chúng sanh đang thọ khổ lớn trong tám đại địa ngục phía dưới, mười sáu địa ngục phụ (ussadaniraya), và địa ngục giáp ranh thế giới (lokantaraniraya).
Dasasahassilokadhātuyaṃ devā mahaccadevānubhāvena tathāgataṃ upasaṅkamitvā acchariyabbhutacittajātā pañjalikā namassamānā payirupāsanti, buddhaguṇapaṭisaṃyuttā gāthāyo udāharantā thomenti apphoṭenti hasanti pītisomanassaṃ pavedenti.
Devas from the ten-thousand-world system, with great divine power, approached the Tathāgata, filled with wonder and amazement, and with joined palms, they paid homage and attended upon him, uttering verses connected with the Buddha's qualities, praising him, applauding, laughing, and expressing joy and delight.
Chư thiên trong mười ngàn thế giới, với đại thần lực của chư thiên, đến gần Đức Như Lai, với tâm kinh ngạc và hoan hỷ, chắp tay đảnh lễ và cung kính, ca ngợi và tán thán bằng những bài kệ liên quan đến các công đức của Đức Phật, vỗ tay, mỉm cười, và bày tỏ niềm hoan hỷ và hân hoan.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
Concerning this, it was said:
Về điều đó đã được nói:
48
‘‘Bhummā mahārājikā tāvatiṃsā, yāmā ca devā tusitā ca nimmitā;
"Terrestrial devas, Mahārājika devas, Tāvatiṃsa devas, Yāma devas, Tusita devas, and Nimmānarati devas;
“Chư thiên cõi Địa cư, Tứ Đại Thiên Vương, Tam Thập Tam Thiên, Dạ Ma, Đâu Suất, Hóa Lạc,
49
Paranimmitā yepi ca brahmakāyikā, ānanditā vipulamakaṃsu ghosa’’nti.(bu. vaṃ. 1.6)
And those Paranimmitavasavatti devas and Brahmakāyika devas, all rejoiced and made a great sound."
Tha Hóa Tự Tại, và chư Phạm thiên, tất cả đều hoan hỷ và cất tiếng reo vang.” (Bu. Vaṃ. 1.6)
50
Tadā hi dasabalo ‘‘atulaṃ attano buddhabalaṃ dassessāmī’’ti mahākaruṇāya samussāhito ākāse dasasahassacakkavāḷasamāgame caṅkamaṃ māpetvā, dvādasayojanavitthate sabbaratanamaye caṅkame ṭhito yathāvuttaṃ devamanussanayanavihaṅgānaṃ ekanipātabhūtamacchariyaṃ anaññasādhāraṇaṃ buddhānaṃ samādhiñāṇānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā, puna tasmiṃ caṅkame caṅkamanto veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpaṃ acinteyyānubhāvāya anopamāya buddhalīḷāya dhammaṃ desesi.
At that time, the Ten-Powered One, inspired by great compassion, thinking, "I will show my incomparable Buddha-power," created a promenade in the sky at the gathering of the ten thousand world-systems. Standing on that promenade, which was twelve yojanas wide and made of all kinds of jewels, he displayed the aforementioned wonder, which was a single sight for the eyes of devas and humans, unique and demonstrating the power of the Buddhas' concentration and knowledge. Then, walking on that promenade, he taught the Dhamma with inconceivable power and incomparable Buddha-grace, in accordance with the inclinations of those to be trained.
Khi đó, Đức Thập Lực, được đại bi tâm thúc đẩy để “ta sẽ thị hiện Phật lực vô song của mình”, đã tạo ra một đường kinh hành trên không trung tại nơi hội tụ của mười ngàn thế giới, và đứng trên đường kinh hành bằng tất cả các loại ngọc báu, rộng mười hai dojun, đã thị hiện thần biến kỳ diệu, không ai sánh bằng, là nơi thu hút tầm nhìn của chư thiên và loài người, để hiển bày thần thông của trí tuệ thiền định của chư Phật, rồi sau đó, trong khi kinh hành trên đường kinh hành đó, Ngài đã thuyết pháp với Phật oai nghi vô song, với thần thông không thể nghĩ bàn, phù hợp với tâm ý của những người có thể giáo hóa.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó đã được nói:
51
‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ kīdisako naruttamo;
"Neither devas nor humans know, what kind of supreme man this Buddha is;
“Chư thiên và loài người này, không biết: Đức Phật, bậc tối thượng nhân này, là như thế nào?
52
Iddhibalaṃ paññābalañca kīdisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa kīdisaṃ.
What kind of psychic power and wisdom power he possesses, what kind of Buddha-power he has for the welfare of the world.
Thần lực và trí tuệ lực là như thế nào? Phật lực vì lợi ích thế gian là như thế nào?
53
‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ edisako naruttamo;
"Neither devas nor humans know, that this Buddha is such a supreme man;
Chư thiên và loài người này, không biết: Đức Phật, bậc tối thượng nhân này, là như thế đó;
54
Iddhibalaṃ paññābalañca edisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa edisaṃ.
Such is his psychic power and wisdom power, such is his Buddha-power for the welfare of the world.
Thần lực và trí tuệ lực là như thế đó; Phật lực vì lợi ích thế gian là như thế đó.
55
‘‘Handāhaṃ dassayissāmi, buddhabalamanuttaraṃ;
"Indeed, I shall show the unsurpassed Buddha-power;
Này, ta sẽ thị hiện Phật lực vô thượng;
56
Caṅkamaṃ māpayissāmi, nabhe ratanamaṇḍita’’nti.(bu. vaṃ. 1.3-5);
I shall create a promenade, adorned with jewels, in the sky."
Ta sẽ tạo ra một đường kinh hành, được trang hoàng bằng ngọc báu trên hư không.” (Bu. Vaṃ. 1.3-5)
57
Evaṃ tathāgate attano buddhānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā dhammaṃ desente āyasmā dhammasenāpati sāriputto rājagahe gijjhakūṭapabbate ṭhito dibbacakkhunā passitvā, tena buddhānubhāvasandassanena acchariyabbhutacittajāto ‘‘handāhaṃ bhiyyosomattāya buddhānubhāvaṃ lokassa pākaṭaṃ karissāmī’’ti sañjātaparivitakko attano parivārabhūtānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ tamatthaṃ ārocetvā iddhiyā ākāsena tāvadeva āgantvā saparivāro bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalamañjaliṃ sirasi paggayha tathāgatassa mahābhinīhāraṃ pāramiparipūraṇañca pucchi.
Thus, while the Tathāgata was displaying a miracle manifesting his Buddha-power and teaching the Dhamma, the Venerable Dhamma-senāpati Sāriputta, standing on Gijjhakūṭa mountain in Rājagaha, saw it with his divine eye. His mind filled with wonder and amazement by that manifestation of the Buddha-power, he conceived the thought, "Indeed, I shall make the Buddha-power even more manifest to the world." Having informed his retinue of five hundred bhikkhus of this matter, he immediately came through the air by psychic power, and with his retinue, approached the Blessed One. Having paid homage with the five-point prostration and raising his joined ten fingernails, shining brightly, to his head, he questioned the Tathāgata about his great aspiration (mahābhinīhāra) and the fulfillment of the Pāramīs.
Khi Đức Như Lai thị hiện thần biến hiển bày Phật lực của mình và thuyết pháp như vậy, Tôn giả Dhammasenāpati Sāriputta, đang ở trên núi Gijjhakūṭa tại Rājagaha, đã thấy bằng thiên nhãn, và với tâm kinh ngạc và hoan hỷ trước sự hiển bày Phật lực đó, đã suy nghĩ: “Này, ta sẽ làm cho Phật lực càng thêm hiển lộ ra cho thế gian,” rồi báo cho năm trăm vị Tỳ khưu tùy tùng của mình biết điều đó, và với thần thông, Ngài đã tức thì đến bằng đường không, cùng với tùy tùng, đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, rồi chắp mười ngón tay sáng chói lên đầu, và hỏi về đại nguyện của Đức Như Lai và sự viên mãn các Ba-la-mật.
Bhagavā taṃ kāyasakkhiṃ katvā tattha sannipatitamanussānañceva dasasahassacakkavāḷadevabrahmānañca attano buddhānubhāvaṃ paridīpayanto buddhavaṃsaṃ desesi.
The Blessed One, making him a living witness, and revealing his Buddha-power to the assembled people and the devas and Brahmās of ten thousand world-systems, taught the Buddhavaṃsa.
Đức Thế Tôn, lấy Ngài làm chứng nhân, đã thuyết Buddhavaṃsa (Phật Sử) để hiển bày Phật lực của mình cho những người và chư thiên Phạm thiên của mười ngàn thế giới đang tụ hội tại đó.
Tena vuttaṃ –
Therefore it is said:
Do đó đã được nói:
58
‘‘Sāriputto mahāpañño, samādhijjhānakovido;
"Sāriputta, of great wisdom, skilled in samādhi and jhāna,
“Sāriputta đại trí tuệ, thiện xảo trong thiền định và thiền na;
59
Paññāya pāramippatto, pucchati lokanāyakaṃ.
Having reached the perfection of wisdom, questioned the world's guide:
Đã đạt đến tột cùng trí tuệ, hỏi Đấng Lãnh đạo thế gian.
60
‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttama;
"What kind was your great aspiration, O Hero, best of men?
“Đại hùng lực giả, bậc tối thượng nhân, đại nguyện của Ngài là như thế nào?
61
Kamhi kāle tayā dhīra, patthitā bodhimuttamā.
At what time, O steadfast one, did you aspire to supreme Awakening?
Bậc trí tuệ, Ngài đã cầu Bồ đề tối thượng vào thời điểm nào?
62
‘‘Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ, paññā vīriyañca kīdisaṃ;
What kind were your generosity, virtue, renunciation, wisdom, and energy?
Bố thí, giới, xuất ly, trí tuệ, tinh tấn là như thế nào?
63
Khanti saccamadhiṭṭhānaṃ, mettupekkhā ca kīdisā.
What kind were your patience, truthfulness, determination, loving-kindness, and equanimity?
Nhẫn nại, chân thật, kiên định, từ bi và xả là như thế nào?
64
‘‘Dasa pāramī tayā dhīra, kīdisī lokanāyaka;
What kind were your ten Pāramīs, O steadfast one, O world's guide?
Bậc trí tuệ, Đấng Lãnh đạo thế gian, mười Ba-la-mật của Ngài là như thế nào?
65
Kathaṃ upapāramī puṇṇā, paramatthapāramī kathaṃ.
How were the Upapāramīs fulfilled, and how the Paramatthapāramīs?"
Các Upapāramī (Ba-la-mật thứ cấp) đã được viên mãn như thế nào, và Paramatthapāramī (Ba-la-mật tối thượng) như thế nào?”
66
‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, karavīkamadhuragiro;
Questioned by him, He answered with a voice sweet as a karavīka bird,
Được hỏi như vậy, Ngài đã trả lời, với giọng nói ngọt ngào như chim Karavīka;
67
Nibbāpayanto hadayaṃ, hāsayanto sadevaka’’nti.(bu. vaṃ. 1.74-78);
Cooling hearts, gladdening devas and humans alike." (Bu. Vaṃ. 1.74-78)
Làm mát lòng, làm hoan hỷ cả chư thiên.” (Bu. Vaṃ. 1.74-78)
68
Evaṃ bhagavatā buddhavaṃse desite āyasmā dhammasenāpati ‘‘aho buddhānaṃ hetusampadā, aho samudāgamasampatti, aho mahābhinīhārasamijjhanā, dukkaraṃ vata bhagavatā kataṃ ettakaṃ kālaṃ evaṃ pāramiyo pūrentena, evaṃvidhassa bodhisambhārasambharaṇassa anucchavikameva cetaṃ phalaṃ, yadidaṃ sabbaññutā balesu ca vasībhāvo evaṃmahiddhikatā evaṃmahānubhāvatā’’ti buddhaguṇārammaṇaṃ ñāṇaṃ pesesi.
When the Blessed One had thus taught the Buddhavaṃsa, the Venerable Dhamma-senāpati directed his knowledge towards the Buddha's virtues, thinking: "Oh, the perfection of the Buddhas' causes! Oh, the attainment of their accumulation! Oh, the success of their great aspiration! Indeed, the Blessed One has performed a difficult feat, fulfilling the Pāramīs for such a long time. And this fruit is truly fitting for such an accumulation of requisites for Awakening: namely, omniscience, mastery over powers, such great psychic power, and such great majesty."
Khi Đức Thế Tôn đã thuyết Buddhavaṃsa như vậy, Tôn giả Dhammasenāpati đã hướng trí tuệ của mình đến các công đức của Đức Phật, suy nghĩ: “Ôi! Sự thành tựu nhân duyên của chư Phật, ôi! Sự thành tựu của sự tụ hội, ôi! Sự thành tựu của đại nguyện, quả thật Đức Thế Tôn đã làm việc khó khăn khi viên mãn các Ba-la-mật trong suốt thời gian dài như vậy. Quả này, tức là Nhất thiết trí, sự thành tựu quyền năng và đại thần thông, đại oai lực như vậy, là xứng đáng với sự tích lũy các tư lương Bồ đề như thế này.”
So anaññasādhāraṇaṃ bhagavato sīlaṃ samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ hiriottappaṃ saddhāvīriyaṃ satisampajaññaṃ sīlavisuddhi diṭṭhivisuddhi samathavipassanā tīṇi kusalamūlāni tīṇi sucaritāni tayo sammāvitakkā tisso anavajjasaññāyo tisso dhātuyo cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā cattāro ariyamaggā cattāri ariyaphalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇāni cattāro ariyavaṃsā cattāri vesārajjañāṇāni pañca padhāniyaṅgāni pañcaṅgiko sammāsamādhi pañcindriyāni pañca balāni pañca nissaraṇiyā dhātuyo pañca vimuttāyatanañāṇāni pañca vimuttiparipācanīyā dhammā cha sāraṇīyā dhammā cha anussatiṭṭhānāni cha gāravā cha nissaraṇiyā dhātuyo cha satatavihārā cha anuttariyāni cha nibbedhabhāgiyā saññā cha abhiññā cha asādhāraṇañāṇāni satta aparihāniyā dhammā satta ariyadhanāni satta bojjhaṅgā satta sappurisadhammā satta niddasavatthūni satta saññā satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā satta khīṇāsavabaladesanā aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā aṭṭha sammattāni aṭṭha lokadhammātikkamā aṭṭha ārambhavatthūni aṭṭha akkhaṇadesanā aṭṭha mahāpurisavitakkā aṭṭha abhibhāyatanadesanā aṭṭha vimokkhā nava yonisomanasikāramūlakā dhammā nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni nava sattāvāsadesanā nava āghātappaṭivinayā nava paññā nava nānattadesanā nava anupubbavihārā dasa nāthakaraṇā dhammā dasa kasiṇāyatanāni dasa kusalakammapathā dasa sammattāni dasa ariyavāsā dasa asekkhā dhammā dasa ratanāni dasa tathāgatabalāni ekādasa mettānisaṃsā dvādasa dhammacakkākārā terasa dhutaṅgaguṇā cuddasa buddhañāṇāni pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā soḷasavidhā ānāpānassatī soḷasa aparampariyā dhammā aṭṭhārasa buddhadhammā ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni catucattālīsa ñāṇavatthūni paññāsa udayabbayañāṇāni paropaṇṇāsa kusaladhammā sattasattati ñāṇavatthūni catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcāritamahāvajirañāṇaṃ anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti evamādike acinteyyānubhāve buddhaguṇe dhammanvayato anugacchanto anussaranto neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi.
Thus, reflecting upon and following the Buddha's unique virtues—his sīla, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassana, hiri and ottappa, saddhā and vīriya, sati and sampajañña, purity of sīla, purity of view, samatha and vipassanā, the three roots of skillfulness, the three good conducts, the three right thoughts, the three blameless perceptions, the three elements, the four foundations of mindfulness, the four right exertions, the four bases of psychic power, the four Noble Paths, the four Noble Fruits, the four analytical knowledges, the knowledges discerning the four origins, the four Noble Lineages, the four confidences, the five factors of striving, the five-factored right concentration, the five faculties, the five powers, the five elements of escape, the five knowledges of the liberation-abode, the five qualities ripening liberation, the six amiable qualities, the six bases of recollection, the six respects, the six elements of escape, the six constant abodes, the six unsurpassed things, the six perceptions leading to penetration, the six higher knowledges, the six unique knowledges, the seven conditions of non-decline, the seven Noble Treasures, the seven factors of awakening, the seven qualities of a good person, the seven bases of exposition, the seven perceptions, the exposition of the seven worthy of offerings, the exposition of the seven powers of the Arahant, the exposition of the eight causes for the attainment of wisdom, the eight rightnesses, the eight transcendences of worldly conditions, the eight bases for exertion, the exposition of the eight inopportune moments, the eight thoughts of a great man, the exposition of the eight spheres of mastery, the eight liberations, the nine qualities rooted in wise attention, the nine factors of purity and striving, the exposition of the nine abodes of beings, the nine ways of dispelling ill-will, the nine wisdoms, the exposition of the nine diversities, the nine gradual abodes, the ten qualities that make one a protector, the ten kasiṇa-bases, the ten courses of wholesome action, the ten rightnesses, the ten Noble Abodes, the ten qualities of one beyond training, the ten jewels, the ten powers of a Tathāgata, the eleven benefits of loving-kindness, the twelve aspects of the Wheel of Dhamma, the thirteen dhutaṅga qualities, the fourteen Buddha-knowledges, the fifteen qualities ripening liberation, the sixteen kinds of mindfulness of breathing, the sixteen qualities of continuous succession, the eighteen Buddha-dharmas, the nineteen knowledges of review, the forty-four knowledge-bases, the fifty knowledges of rise and fall, the fifty-nine wholesome qualities, the seventy-seven knowledge-bases, the great adamantine knowledge traversing hundreds of thousands of crores of attainments, the knowledges of exposition and review, discerning the establishment of infinite aspects, and similarly, the knowledges discerning the dispositions of infinite beings in infinite world-systems, and so on—the Elder found no end or measure to these Buddha-virtues of inconceivable power, following them according to the Dhamma.
Vị ấy, khi quán tưởng và hồi tưởng các đức tính của Đức Thế Tôn, những đức tính không ai khác có được như: giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, hổ thẹn (hiri), ghê sợ (ottappa), tín, tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, giới thanh tịnh, kiến thanh tịnh, tịnh chỉ (samatha) và quán (vipassanā), ba căn lành (kusalamūla), ba thiện hạnh (sucarita), ba chánh tư duy (sammāvitakka), ba tưởng vô tội (anavajjasaññā), ba giới (dhātu), bốn niệm xứ (satipaṭṭhāna), bốn chánh cần (sammappadhāna), bốn thần túc (iddhipāda), bốn Thánh đạo (ariyamagga), bốn Thánh quả (ariyaphala), bốn phân tích đạo (paṭisambhidā), các trí tuệ phân biệt bốn loại sinh, bốn Thánh chủng (ariyavaṃsa), bốn vô sở úy (vesārajjañāṇa), năm chi phần tinh tấn (padhāniyaṅga), chánh định năm chi, năm căn (indriya), năm lực (bala), năm giới xuất ly (nissaraṇiyā dhātu), năm trí tuệ về cảnh giới giải thoát (vimuttāyatanañāṇa), năm pháp làm cho giải thoát chín muồi (vimuttiparipācanīyā dhammā), sáu pháp hòa kính (sāraṇīyā dhammā), sáu niệm xứ (anussatiṭṭhāna), sáu sự cung kính (gārava), sáu giới xuất ly (nissaraṇiyā dhātu), sáu pháp an trú liên tục (satatavihāra), sáu vô thượng (anuttariya), sáu tưởng dẫn đến sự nhàm chán (nibbedhabhāgiyā saññā), sáu thắng trí (abhiññā), sáu trí tuệ không ai khác có được (asādhāraṇañāṇa), bảy pháp không thoái chuyển (aparihāniyā dhammā), bảy Thánh tài (ariyadhana), bảy chi giác (bojjhaṅga), bảy pháp của bậc chân nhân (sappurisadhamma), bảy căn cứ để chỉ dạy (niddasavatthu), bảy tưởng (saññā), sự thuyết giảng về bảy hạng người đáng cúng dường (dakkhiṇeyyapuggala), sự thuyết giảng về bảy lực của bậc lậu tận (khīṇāsavabala), sự thuyết giảng về tám lý do để đạt được tuệ (paññāpaṭilābhahetu), tám chánh pháp (sammattā), tám sự vượt qua các pháp thế gian (lokadhammātikkama), tám căn cứ để bắt đầu (ārambhavatthu), sự thuyết giảng về tám sát-na không thích hợp (akkhaṇa), tám tư duy của bậc đại nhân (mahāpurisavitakka), sự thuyết giảng về tám thắng xứ (abhibhāyatana), tám giải thoát (vimokkha), chín pháp có gốc từ như lý tác ý (yonisomanasikāra), chín chi phần thanh tịnh tinh tấn (pārisuddhipadhāniyaṅga), sự thuyết giảng về chín trú xứ của chúng sinh (sattāvāsa), chín cách loại bỏ sự oán hận (āghātappaṭivinaya), chín tuệ (paññā), sự thuyết giảng về chín sự sai khác (nānattadesanā), chín an trú tuần tự (anupubbavihāra), mười pháp làm chỗ nương tựa (nāthakaraṇa), mười xứ biến xứ (kasiṇāyatana), mười nghiệp đạo thiện (kusalakammapatha), mười chánh pháp (sammattā), mười Thánh trú (ariyavāsa), mười pháp vô học (asekkhā dhammā), mười châu báu (ratana), mười lực của Như Lai (tathāgatabala), mười một lợi ích của tâm từ (mettānisaṃsa), mười hai phương diện của bánh xe Pháp (dhammacakka), mười ba hạnh đầu đà (dhutaṅga), mười bốn Phật trí (buddhañāṇa), mười lăm pháp làm cho giải thoát chín muồi (vimuttiparipācanīyā dhammā), mười sáu loại hơi thở vào ra (ānāpānassatī), mười sáu pháp không liên tục (aparampariyā dhammā), mười tám Phật pháp (buddhadhamma), mười chín trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa), bốn mươi bốn đối tượng của trí tuệ (ñāṇavatthu), năm mươi trí tuệ về sinh diệt (udayabbayañāṇa), năm mươi lăm pháp thiện (kusaladhamma), bảy mươi bảy đối tượng của trí tuệ (ñāṇavatthu), đại kim cương trí vượt qua hàng trăm ngàn vạn ức định, các trí tuệ thuyết giảng về sự quán xét và phân tích vô lượng phương diện của sự thành lập, cũng như các trí tuệ về sự phân biệt khuynh hướng của vô lượng chúng sinh trong vô lượng thế giới, v.v... những đức tính Phật có uy lực không thể nghĩ bàn như thế, thì vị ấy không thấy được giới hạn hay mức độ của chúng.
Thero hi attanopi nāma guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā āvajjento na passati, so bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ kiṃ passissati?
Indeed, the Elder himself, when reflecting upon the end or measure of his own qualities, found none; how then could he find the measure of the Bhagavā’s qualities?
Thật vậy, ngay cả khi quán tưởng đến các đức tính của chính mình, vị Trưởng lão cũng không thấy được giới hạn hay mức độ của chúng, vậy thì làm sao vị ấy có thể thấy được mức độ các đức tính của Đức Thế Tôn?
Yassa yassa hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati, iti thero bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā apassanto ‘‘mādisassa nāma sāvakapāramiñāṇe ṭhitassa buddhaguṇā ñāṇena paricchindituṃ na sakkā, pageva itaresaṃ.
For whoever has great wisdom and clear knowledge, that person believes in the greatness of the Buddha’s virtues. Thus, the Elder, not seeing the measure or limit of the Bhagavā’s virtues, concluded: “It is impossible for one like me, standing in the knowledge of a disciple’s perfection, to encompass the Buddha’s virtues with knowledge, let alone for others.
Thật vậy, phàm ai có tuệ lớn, trí tuệ thanh tịnh, người đó càng tin tưởng vào sự vĩ đại của các đức tính Phật. Do đó, khi không thấy được mức độ hay giới hạn các đức tính của Đức Thế Tôn, vị Trưởng lão đã kết luận rằng: “Các đức tính của Đức Phật không thể được đo lường bằng trí tuệ của một đệ tử như tôi, huống chi là của những người khác.
Aho acinteyyā aparimeyyabhedā mahānubhāvā sabbaññuguṇā, kevalaṃ panete ekassa buddhañāṇasseva sabbaso gocarā, nāññesaṃ.
Oh, how inconceivable, of immeasurable distinctions, and of great power are the qualities of omniscience! These are entirely within the scope of only one Buddha’s knowledge, not others’.
Ôi! Các đức tính Toàn Giác thật không thể nghĩ bàn, vô lượng sai biệt, có uy lực lớn lao, chỉ có trí tuệ của một vị Phật mới có thể thấu suốt hoàn toàn, không ai khác có thể.
Kathetuṃ pana sammāsambuddhehipi vitthārato na sakkāyevā’’ti niṭṭhamagamāsi.
Even the Sammāsambuddhas themselves cannot expound them in detail.”
Ngay cả các bậc Chánh Đẳng Giác cũng không thể nói hết chi tiết được.”
Vuttañhetaṃ –
For it has been said:
Điều này đã được nói đến:
69
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;
“Even a Buddha might praise a Buddha’s virtues, for an eon, speaking of nothing else;
“Nếu một vị Phật ca ngợi một vị Phật khác, dù cho trải qua một kiếp mà không nói gì khác;
70
Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.(dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; udā. aṭṭha. 53);
The eon would wear out, though long and extended, but the Tathāgata’s virtues would not wear out.”
Kiếp dài lâu sẽ hết, nhưng lời ca ngợi Như Lai sẽ không bao giờ cạn.”
71
Evaṃ buddhānaṃ guṇamahantataṃ nissāya uppannabalavapītisomanasso puna cintesi – ‘‘evarūpānaṃ nāma buddhaguṇānaṃ hetubhūtā buddhakārakā dhammā pāramiyo aho mahānubhāvā.
Thus, with strong joy and happiness arisen from the greatness of the Buddhas’ virtues, he further reflected: “Oh, how powerful are the Buddha-making qualities, the pāramīs, which are the cause of such Buddha-virtues!”
Như vậy, do sự vĩ đại của các đức tính Phật mà niềm hoan hỷ và hân hoan mạnh mẽ đã sinh khởi, vị ấy lại suy nghĩ: “Ôi! Các pháp tạo thành Phật (buddhakārakā dhammā), tức là các Ba-la-mật, là nhân của những đức tính Phật như thế, thật có uy lực lớn lao.
Katamāsu nu kho jātīsu pāramitā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā, handāhaṃ imamatthaṃ pucchanto evampi samudāgamato paṭṭhāya buddhānubhāvaṃ imassa sadevakassa lokassa pākaṭataraṃ karissāmī’’ti.
"In which births, indeed, were the perfections brought to maturity, or how did they reach maturity? Come now, by asking about this matter, I shall make the Buddha's power even more manifest to this world with its devas, starting from this very assembly."
Trong những kiếp nào mà các Ba-la-mật đã được viên mãn, và chúng đã viên mãn như thế nào? Này, ta sẽ hỏi điều này, và qua đó, ta sẽ làm cho uy lực của Đức Phật trở nên rõ ràng hơn đối với thế giới này cùng chư thiên, kể từ khi Ngài bắt đầu tích lũy.”
So evaṃ cintetvā bhagavantaṃ imaṃ pañhaṃ apucchi – ‘‘katamāsu nu kho, bhante, jātīsu ime buddhakārakā dhammā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā’’ti?
Having thought thus, he asked the Blessed One this question: "In which births, indeed, venerable sir, were these qualities that make one a Buddha brought to maturity, or how did they reach maturity?"
Sau khi suy nghĩ như vậy, vị ấy đã hỏi Đức Thế Tôn câu hỏi này: “Bạch Đức Thế Tôn, trong những kiếp nào mà các pháp tạo thành Phật này đã được viên mãn, và chúng đã viên mãn như thế nào?”
Athassa bhagavā tasmiṃ ratanacaṅkame tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā yugandharapabbate bālasūriyo viya virocamāno nisinno ‘‘sāriputta, mayhaṃ buddhakārakā dhammā samādānato paṭṭhāya nirantaraṃ sakkaccakāritāya vīriyūpatthambhena ca sabbesu kappesu bhavato bhavaṃ jātito jātiṃ paripaccantāyeva ahesuṃ, imasmiṃ pana bhaddakappe imāsu jātīsu te paripakkā jātā’’ti dassento ‘‘kappe ca satasahasse’’tiādinā cariyāpiṭakaṃ buddhāpadāniyanti dutiyābhidhānaṃ dhammapariyāyaṃ abhāsi.
Then the Blessed One, seated on that jewel promenade, having folded his legs in the triple cross-legged posture, shining like the young sun on Mount Yugandhara, revealing, "Sāriputta, my qualities that make one a Buddha, from the time of their undertaking, continuously, with diligent effort and sustained energy, ripened from existence to existence, from birth to birth, throughout all aeons; but in this auspicious aeon, they came to full maturity in these births," spoke the discourse called Cariyāpiṭaka, also known as Buddhāpadāniya, beginning with "a hundred thousand aeons."
Bấy giờ, Đức Thế Tôn, đang ngồi trên bảo tọa kinh hành (ratanacaṅkama), trong tư thế kiết già tam muội (tisandhipallaṅka), rực rỡ như mặt trời non trên núi Yugandhara, đã nói với vị ấy rằng: “Sāriputta, các pháp tạo thành Phật của Ta, kể từ khi Ta phát nguyện, đã liên tục chín muồi từ đời này sang đời khác, từ kiếp này sang kiếp khác, với sự tinh tấn không ngừng và sự nỗ lực cần mẫn trong tất cả các kiếp. Tuy nhiên, trong kiếp hiền này, chúng đã chín muồi trong những kiếp sau đây,” và Ngài đã thuyết giảng bài Pháp Cariyāpiṭaka, còn có tên thứ hai là Buddhāpadāniya, bắt đầu bằng câu “kappe ca satasahasse” (trong một trăm ngàn kiếp).
Apare pana ‘‘ratanacaṅkame caṅkamanto devātidevo devabrahmādīhi pūjiyamāno nigrodhārāme otaritvā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisinno bhagavā vuttanayeneva āyasmatā sāriputtena pucchito cariyāpiṭakaṃ desesī’’ti vadanti.
Others, however, say, "The God of gods, while walking on the jewel promenade, being honored by devas, Brahmās, and others, descended to the Nigrodhārāma, and being surrounded by twenty thousand Arahants, seated on the designated excellent Buddha-seat, was questioned by Venerable Sāriputta in the manner stated, and then taught the Cariyāpiṭaka."
Tuy nhiên, những người khác nói rằng: “Đức Thế Tôn, bậc tối thượng trong chư thiên, đang kinh hành trên bảo tọa kinh hành, được chư thiên và Phạm thiên cúng dường, đã xuống tại khu vườn Nigrodha, ngồi trên tòa Phật đã được sắp đặt, với hai mươi ngàn vị A-la-hán vây quanh, đã được Đại đức Sāriputta hỏi theo cách đã nêu, và Ngài đã thuyết giảng Cariyāpiṭaka.”
Ettāvatā dūrenidānaavidūrenidānāni saṅkhepato dassetvā cariyāpiṭakassa santikenidānaṃ vitthārato niddiṭṭhanti veditabbaṃ.
By this much, it should be understood that the far-off and not-far-off nidānas have been briefly shown, and the proximate nidāna of the Cariyāpiṭaka has been expounded in detail.
Đến đây, cần hiểu rằng các nhân duyên xa và nhân duyên gần đã được trình bày tóm tắt, và nhân duyên gần của Cariyāpiṭaka đã được giải thích chi tiết.
Dūrenidānaṃ pana asaṅkhyeyyavibhāvanāyaṃ āvi bhavissatīti.
The far-off nidāna, however, will become manifest in the explanation of the Asaṅkhyeyya.
Còn nhân duyên xa sẽ được làm rõ trong phần giải thích về vô số kiếp.
72
1. Idāni ‘‘kappe ca satasahasse’’tiādinayappavattāya cariyāpiṭakapāḷiyā atthasaṃvaṇṇanā hoti.
Now begins the commentary on the meaning of the Pāli text of the Cariyāpiṭaka, which proceeds in the manner beginning with "a hundred thousand aeons."
1. Bây giờ là phần giải thích ý nghĩa của Kinh Cariyāpiṭaka Pāḷi, bắt đầu bằng câu “kappe ca satasahasse”.
Tatrāyaṃ kappa-saddo saupasaggo anupasaggo ca vitakkavidhānapaṭibhāgapaññattikālaparamāyusamaṇavohārasamantabhāvābhisaddahana- chedanaviniyogavinayakiriyālesantarakappataṇhādiṭṭhiasaṅkhyeyyakappamahākappādīsu dissati.
Here, the word kappa, both with and without a prefix, is seen in the senses of thought, arrangement, counterpart, designation, time, maximum lifespan, recluse's practice, omnipresence, conviction, cutting, assignment, monastic rule, suitability, intermediate aeon, craving, wrong view, incalculable aeon, great aeon, and so on.
Ở đây, từ kappa có thể có hoặc không có tiền tố, được thấy trong các nghĩa như tư duy, quy định, đối phần, khái niệm, thời gian, tuổi thọ tối đa, danh xưng sa-môn, sự bao trùm toàn bộ, sự tin tưởng tuyệt đối, sự cắt đứt, sự phân bổ, sự chế ngự, kiếp nhỏ (antara-kappa), ái, kiến, vô số kiếp (asaṅkhyeyyakappa), đại kiếp (mahākappā), v.v...
Tathā hesa ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo’’tiādīsu (ma. ni. 3.137) vitakke āgato.
Thus, it occurs in the sense of thought in phrases like "thought of renunciation, thought of non-ill-will."
Ví dụ, nó xuất hiện với nghĩa tư duy trong các câu như “tư duy xuất ly (nekkhammasaṅkappa), tư duy vô sân (abyāpādasaṅkappa)” (Ma. Ni. 3.137).
‘‘Cīvare vikappaṃ āpajjeyyā’’tiādīsu (pārā. 642) vidhāne, adhikavidhānaṃ āpajjeyyāti attho.
It occurs in the sense of arrangement in phrases like "should fall into an arrangement regarding the robe," meaning, should fall into an additional arrangement.
Trong các câu như “có thể vi phạm quy định về y phục (cīvare vikappaṃ āpajjeyyā)” (Pārā. 642), nó có nghĩa là quy định, tức là có thể vi phạm quy định thêm.
‘‘Satthukappena vata kira, bho, sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’tiādīsu (ma. ni. 1.260) paṭibhāge.
It occurs in the sense of counterpart in phrases like "Indeed, sirs, we did not know that we were conversing with a disciple who is a counterpart of the Teacher."
Trong các câu như “Này các bạn, chúng ta đã không biết rằng vị Tôn giả Kappo đã đàm luận với bậc Đạo sư” (Ma. Ni. 1.260), nó có nghĩa là đối phần.
Satthusadisenāti ayañhi tattha attho.
For this is the meaning there: "similar to the Teacher."
Ở đây, nghĩa là “giống như bậc Đạo sư”.
‘‘Idhāyasmā, kappo’’tiādīsu (su. ni. 1098) paññattiyaṃ.
It occurs in the sense of designation in phrases like "Here, Venerable Kappa."
Trong các câu như “Này Tôn giả, Kappa” (Su. Ni. 1098), nó có nghĩa là khái niệm.
‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) kāle.
It occurs in the sense of time in phrases like "by which I always dwell."
Trong các câu như “Nhờ đó, tôi luôn an trú trong một thời gian dài” (Ma. Ni. 1.387), nó có nghĩa là thời gian.
‘‘Ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’’tiādīsu (dī. ni. 2.178; udā. 51) paramāyumhi.
It occurs in the sense of maximum lifespan in phrases like "If he wishes, Ānanda, the Tathāgata could remain for an aeon or for the remainder of an aeon."
Trong các câu như “Này Ānanda, nếu Như Lai muốn, Ngài có thể an trú một kiếp hoặc phần còn lại của kiếp” (Dī. Ni. 2.178; Udā. 51), nó có nghĩa là tuổi thọ tối đa.
Āyukappo hi idha kappoti adhippeto.
For here, the lifespan (āyukappa) is intended as kappa.
Ở đây, “kiếp” được hiểu là tuổi thọ.
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’ntiādīsu (cūḷava. 250) samaṇavohāre.
It occurs in the sense of a recluse's practice in phrases like "I allow, bhikkhus, to partake of fruit with five recluse's practices."
Trong các câu như “Này các Tỳ-kheo, Ta cho phép hưởng thụ quả với năm danh xưng sa-môn” (Cūḷava. 250), nó có nghĩa là danh xưng sa-môn.
‘‘Kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā’’tiādīsu (khu. pā. 5.1; su. ni. maṅgalasutta) samantabhāve.
It occurs in the sense of omnipresence in phrases like "illuminating the entire Jetavana."
Trong các câu như “chiếu sáng toàn bộ Jetavana” (Khu. Pā. 5.1; Su. Ni. Maṅgalasutta), nó có nghĩa là sự bao trùm toàn bộ.
‘‘Saddhā saddahanā okappanā abhippasādo’’tiādīsu (dha. sa. 12) abhisaddahane, saddhāyanti attho.
It occurs in the sense of conviction in phrases like "faith, conviction, acceptance, serene joy," meaning, they have faith.
Trong các câu như “Tín, sự tin tưởng, sự chấp nhận, sự tịnh tín” (Dha. Sa. 12), nó có nghĩa là sự tin tưởng tuyệt đối, tức là tin tưởng.
‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’tiādīsu (vi. va. 1094; jā. 2.22.1368) chedane.
It occurs in the sense of cutting in phrases like "adorned, with hair and beard trimmed."
Trong các trường hợp như ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ (Đã được trang điểm, tóc và râu được cắt tỉa),* việc cắt tỉa.
‘‘Evameva ito dinnaṃ, petānaṃ upakappatī’’tiādīsu (khu. pā. 7.7; pe. va. 20) viniyoge.
It occurs in the sense of assignment in phrases like "Even so, what is given from here is assigned to the departed."
Trong các trường hợp như ‘‘Evameva ito dinnaṃ, petānaṃ upakappatī’’ (Cũng vậy, những gì được cho từ đây sẽ hữu ích cho các vong linh),* sự phân bổ.
‘‘Kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’tiādīsu (pāci. 371) vinayakiriyāyaṃ.
It occurs in the sense of monastic rule in phrases like "what is permissible is mixed with what is not permissible."
Trong các trường hợp như ‘‘Kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’ (Cái hợp lệ bị trộn lẫn với cái không hợp lệ),* hành vi theo luật Vinaya.
‘‘Atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmī’’tiādīsu lese.
It occurs in the sense of suitability in phrases like "Is it suitable to lie down? Come, I will lie down."
Trong các trường hợp như ‘‘Atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmī’’ (Có thời gian để nằm xuống, vậy tôi sẽ nằm xuống),* sự cho phép.
‘‘Āpāyiko nerayiko kappaṭṭho saṅghabhedako…pe… kappaṃ nirayamhi paccatī’’ti (itivu. 18; cūḷava. 354; kathā. 657, 862) ca ādīsu antarakappe.
And it occurs in the sense of intermediate aeon in phrases like "bound for the lower realms, destined for hell, remaining for an aeon, a schismatic... he burns in hell for an aeon."
Và trong các trường hợp như ‘‘Āpāyiko nerayiko kappaṭṭho saṅghabhedako…pe… kappaṃ nirayamhi paccatī’’ (Kẻ phá hòa hợp Tăng đoàn sẽ đọa vào khổ cảnh, vào địa ngục, tồn tại trong một kappa…pe… sẽ chịu khổ trong địa ngục suốt một kappa),* antarakappa (tiểu kiếp).
73
‘‘Na kappayanti na purekkharonti, dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse;
"They do not make plans, nor do they look forward; nor are the Dhamma teachings accepted by them;
‘‘Họ không tưởng tượng, không đặt nặng, các pháp cũng không được họ chấp nhận;
74
Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo, pāraṅgato na pacceti tādī’’ti–
A brahmin is not to be led by rules and observances; one who has gone to the other shore does not return, being such"—
Bà-la-môn không thể được dẫn dắt bởi giới hạnh, bậc đã vượt qua không trở lại như vậy’’—
75
Ādīsu (su. ni. 809) taṇhādiṭṭhīsu.
In such instances, with regard to craving and views.
Trong các trường hợp như trên (Su. Ni. 809),* tham ái và tà kiến.
Tathā hi vuttaṃ niddese ‘‘kappāti uddānato dve kappā taṇhākappo diṭṭhikappo’’ti (mahāni. 28).
For thus it is said in the Niddesa: "Kappas are, in summary, two kappas: the kappa of craving and the kappa of views."
Thật vậy, trong Niddesa đã nói: ‘‘Kappā (kiếp) theo sự tóm tắt có hai loại kiếp: taṇhākappo (kiếp tham ái) và diṭṭhikappo (kiếp tà kiến)’’ (Mahāni. 28).
‘‘Anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe’’tiādīsu (dī. ni. 1.244; ma. ni. 1.68) asaṅkhyeyyakappe.
In phrases such as "many eons of involution, many eons of evolution," it refers to immeasurable eons.
Trong các trường hợp như ‘‘Anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe’’ (Trong nhiều kiếp hoại và trong nhiều kiếp thành),* asaṅkhyeyyakappa (vô số kiếp).
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyānī’’tiādīsu (a. ni. 4.156) mahākappe.
In phrases such as "Monks, these are the four immeasurable periods of an eon," it refers to a great eon.
Trong các trường hợp như ‘‘Này các Tỳ-khưu, có bốn vô số kiếp của một kappa’’ (A. Ni. 4.156),* mahākappo (đại kiếp).
Idhāpi mahākappeyeva daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.29; 3.275; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 2.3.128; khu. pā. aṭṭha. 5.evamiccādipāṭhavaṇṇanā).
Here too, it should be understood as a great eon.
Ở đây cũng phải hiểu là mahākappo (đại kiếp) (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.29; 3.275; Saṃ. Ni. Aṭṭha. 1.1.1; A. Ni. Aṭṭha. 2.3.128; Khu. Pā. Aṭṭha. 5.evamiccādipāṭhavaṇṇanā).
76
Tatrāyaṃ padasiddhi – kappīyatīti kappo, ettakāni vassānīti vā ettakāni vassasatānīti vā ettakāni vassasahassānīti vā ettakāni vassasatasahassānīti vā saṃvaccharavasena gaṇetuṃ asakkuṇeyyattā kevalaṃ sāsaparāsiupamādīhi kappetabbo parikappetabbaparimāṇoti attho.
Herein, this is the derivation of the word: "kappa" is that which is "kappīyati" (estimated), meaning it is a measure that must be estimated or calculated by analogies such as the mustard seed analogy, because it is impossible to count it in terms of so many years, or so many hundreds of years, or so many thousands of years, or so many hundreds of thousands of years.
Trong đó, đây là sự thành lập từ ngữ: kappīyatīti kappo (cái được tính toán là kappa), nghĩa là một khoảng thời gian không thể tính toán được bằng cách đếm số năm, số trăm năm, số ngàn năm, hay số trăm ngàn năm, mà chỉ có thể được ước tính, được suy đoán bằng các ví dụ như hạt cải.
Vuttañhetaṃ –
For this has been said:
Thật vậy, điều này đã được nói:
77
‘‘Kīva dīgho nu kho, bhante, kappoti?
"How long, Venerable Sir, is an eon?"
‘‘Bạch Thế Tôn, một kappa dài bao lâu ạ?
Dīgho kho, bhikkhu, kappo, so na sukaro saṅkhātuṃ ‘ettakāni vassānī’ti vā ‘ettakāni vassasatānī’ti vā ‘ettakāni vassasahassānī’ti vā ‘ettakāni vassasatasahassānī’ti vā.
"Long, indeed, bhikkhu, is an eon. It is not easy to count it as 'so many years,' or 'so many hundreds of years,' or 'so many thousands of years,' or 'so many hundreds of thousands of years.'"
Này Tỳ-khưu, một kappa thật dài, không dễ để tính toán là ‘bấy nhiêu năm’, hay ‘bấy nhiêu trăm năm’, hay ‘bấy nhiêu ngàn năm’, hay ‘bấy nhiêu trăm ngàn năm’.
Sakkā pana, bhante, upamaṃ kātunti?
"But, Venerable Sir, can an analogy be made?"
Bạch Thế Tôn, có thể dùng ví dụ được không ạ?
‘Sakkā, bhikkhū’ti bhagavā avoca.
"It can, bhikkhu," the Blessed One said.
‘Có thể, này Tỳ-khưu’, Đức Thế Tôn nói.
Seyyathāpi, bhikkhu, yojanaṃ āyāmena yojanaṃ vitthārena yojanaṃ ubbedhena mahāsāsaparāsi.
"Suppose, bhikkhu, there was a great mountain of mustard seeds, a yojana in length, a yojana in width, and a yojana in height.
Ví như, này Tỳ-khưu, một đống hạt cải khổng lồ, một dojana chiều dài, một dojana chiều rộng, một dojana chiều cao.
Tato vassasatassa vassasahassassa accayena ekamekaṃ sāsapaṃ uddhareyya, khippataraṃ kho so, bhikkhu, mahāsāsaparāsi iminā upakkamena parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya, na tveva kappo, evaṃ dīgho kho, bhikkhu, kappo’’ti (saṃ. ni. 2.128).
If, at the end of every hundred years or every thousand years, one were to remove a single mustard seed, that great mountain of mustard seeds, bhikkhu, would be exhausted and come to an end more quickly by this method, but not the eon. So long, bhikkhu, is an eon."
Từ đó, cứ sau một trăm năm, một ngàn năm, lại lấy đi một hạt cải, này Tỳ-khưu, đống hạt cải khổng lồ đó sẽ cạn kiệt, hết sạch nhanh hơn nhiều bằng phương pháp này, nhưng một kappa thì không. Này Tỳ-khưu, một kappa dài như vậy đó’’ (Saṃ. Ni. 2.128).
78
Svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho.
This great eon comprises four immeasurable eons in terms of involution and so forth.
Đại kiếp này bao gồm bốn vô số kiếp theo sự hoại diệt, tồn tại, hình thành, và tồn tại của sự hình thành.
Vuttampi cetaṃ –
And this has also been said:
Điều này cũng đã được nói:
79
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni.
"Monks, these are the four immeasurable periods of an eon.
‘‘Này các Tỳ-khưu, có bốn vô số kiếp của một kappa.
Katamāni cattāri?
Which four?
Bốn điều nào?
Saṃvaṭṭo, saṃvaṭṭaṭṭhāyī, vivaṭṭo, vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti (a. ni. 4.156).
Involution (saṃvaṭṭa), the period of involution (saṃvaṭṭaṭṭhāyī), evolution (vivaṭṭa), and the period of evolution (vivaṭṭaṭṭhāyī)."
Hoại kiếp (saṃvaṭṭo), hoại trụ kiếp (saṃvaṭṭaṭṭhāyī), thành kiếp (vivaṭṭo), thành trụ kiếp (vivaṭṭaṭṭhāyī)’’ (A. Ni. 4.156).
80
Tattha tayo saṃvaṭṭā – tejosaṃvaṭṭo, āposaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti.
Among these, there are three types of involution: involution by fire, involution by water, and involution by wind.
Trong đó có ba loại hoại kiếp: hoại do lửa (tejosaṃvaṭṭo), hoại do nước (āposaṃvaṭṭo), hoại do gió (vāyosaṃvaṭṭo).
Tisso saṃvaṭṭasīmā – ābhassarā, subhakiṇhā, vehapphalāti.
There are three limits of involution: the Ābhassarā, Subhakiṇhā, and Vehapphalā Brahma worlds.
Có ba ranh giới hoại kiếp: cõi Quang Âm (Ābhassarā), cõi Biến Tịnh (Subhakiṇhā), cõi Quảng Quả (Vehapphalā).
Yadā hi kappo tejena saṃvaṭṭati, ābhassarato heṭṭhā agginā ḍayhati.
When an eon involutes by fire, it burns below the Ābhassarā world by fire.
Khi một kappa bị hoại diệt bởi lửa, thì từ dưới cõi Quang Âm trở xuống đều bị lửa thiêu rụi.
Yadā āpena saṃvaṭṭati, subhakiṇhato heṭṭhā udakena vilīyati.
When it involutes by water, it dissolves below the Subhakiṇhā world by water.
Khi một kappa bị hoại diệt bởi nước, thì từ dưới cõi Biến Tịnh trở xuống đều bị nước làm tan chảy.
Yadā vāyunā saṃvaṭṭati, vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsati.
When it involutes by wind, it is scattered below the Vehapphalā world by wind.
Khi một kappa bị hoại diệt bởi gió, thì từ dưới cõi Quảng Quả trở xuống đều bị gió thổi tan hoại.
Vitthārato pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ vinassati, yaṃ buddhānaṃ āṇākkhettanti vuccati.
In detail, a hundred thousand koṭis of world-systems, which are called the Buddha's dominion, are destroyed.
Nói rộng ra, hàng trăm ngàn vạn thế giới bị hủy diệt, đó được gọi là āṇākkhetta (phạm vi quyền năng) của chư Phật.
Tesu tīsu saṃvaṭṭesu yathākkamaṃ kappavināsakamahāmeghato yāva jālāya vā udakassa vā vātassa vā upacchedo idaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭo nāma.
In these three involutions, the cessation of the great cloud that destroys the eon, or of the fire, water, or wind, respectively, up to the flame, water, or wind, is one immeasurable period called Involution.
Trong ba chu kỳ ấy, theo thứ tự, từ trận đại hồng thủy hủy diệt kiếp cho đến khi lửa, nước hoặc gió chấm dứt, đây là một A-tăng-kỳ (asaṅkhyeyya) gọi là Hoại kiếp (saṃvaṭṭo).
Kappavināsakajālādipacchedato yāva koṭisatasahassacakkavāḷaparipūrako sampattimahāmegho uṭṭhahati, idaṃ dutiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭaṭṭhāyī nāma.
From the cessation of the destructive flame and so forth, until the great cloud of abundance arises, filling a hundred thousand koṭis of world-systems, this is the second immeasurable period called Period of Involution.
Từ khi lửa hủy diệt kiếp chấm dứt cho đến khi trận đại hồng thủy hình thành lấp đầy một trăm ngàn ức thế giới, đây là A-tăng-kỳ thứ hai gọi là Hoại trụ kiếp (saṃvaṭṭaṭṭhāyī).
81
Sampattimahāmeghato yāva candimasūriyapātubhāvo, idaṃ tatiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭo nāma.
From the great cloud of abundance until the appearance of the sun and moon, this is the third immeasurable period called Evolution.
Từ trận đại hồng thủy hình thành cho đến khi mặt trăng và mặt trời xuất hiện, đây là A-tăng-kỳ thứ ba gọi là Thành kiếp (vivaṭṭo).
Candimasūriyapātubhāvato yāva puna kappavināsakamahāmegho, idaṃ catutthaṃ asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī nāma.
From the appearance of the sun and moon until the great cloud that again destroys the eon, this is the fourth immeasurable period called Period of Evolution.
Từ khi mặt trăng và mặt trời xuất hiện cho đến khi trận đại hồng thủy hủy diệt kiếp lại xuất hiện, đây là A-tăng-kỳ thứ tư gọi là Thành trụ kiếp (vivaṭṭaṭṭhāyī).
Imesu catusaṭṭhiantarakappasaṅgahaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī.
Among these, the Period of Evolution comprises sixty-four intermediate eons.
Trong số này, Thành trụ kiếp bao gồm sáu mươi bốn tiểu kiếp (antarakappa).
Tena samānakālaparicchedā vivaṭṭādayo veditabbā.
The periods of Evolution and others should be understood as having an equal duration.
Do đó, Thành kiếp và các kiếp khác cũng nên được hiểu là có cùng khoảng thời gian.
‘‘Vīsatiantarakappasaṅgaha’’nti eke.
Some say "comprising twenty intermediate eons."
Một số người nói: "Bao gồm hai mươi tiểu kiếp".
Iti imāni cattāri asaṅkhyeyyāni eko mahākappo hoti.
Thus, these four immeasurable periods constitute one great eon.
Như vậy, bốn A-tăng-kỳ này hợp thành một Đại kiếp (mahākappo).
Tena vuttaṃ ‘‘svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho’’ti.
Therefore it was said, "This great eon comprises four immeasurable eons in terms of involution and so forth."
Do đó có lời dạy rằng: "Đại kiếp ấy là sự bao gồm bốn A-tăng-kỳ kiếp theo thứ tự hoại kiếp, v.v.".
82
Kappeti ca accantasaṃyogavasena upayogabahuvacanaṃ.
And kappe is a plural usage of the locative case, signifying continuous connection.
Chữ kappe (trong các kiếp) là số nhiều biểu thị sự liên kết tuyệt đối.
Satasahasseti kappasaddasambandhena cāyaṃ pulliṅganiddeso, idhāpi accantasaṃyogavaseneva bahuvacanaṃ.
And satasahasse is a masculine gender designation in connection with the word "kappa," and here too it is plural by way of continuous connection.
Chữ satasahasse (một trăm ngàn) này là cách trình bày giống đực liên quan đến từ "kiếp", ở đây cũng là số nhiều theo nghĩa liên kết tuyệt đối.
Samānādhikaraṇañhetaṃ padadvayaṃ.
These two words are in apposition.
Hai từ này là đồng vị cách.
Caturo ca asaṅkhiyeti etthāpi eseva nayo.
And four asaṅkheyyas – here too, the same method applies.
Trong câu caturo ca asaṅkhiye (và bốn A-tăng-kỳ) cũng theo cách tương tự.
Kassa pana asaṅkhiyeti aññassa avuttattā kappassa ca vuttattā pakaraṇato kappānanti ayamattho viññāyateva.
But whose asaṅkheyya? Since no other is mentioned and the kalpa is mentioned, the meaning "of kalpas" is understood from the context.
Vì không nói rõ A-tăng-kỳ của cái gì khác, và vì "kiếp" đã được đề cập, nên từ ngữ cảnh có thể hiểu là "của các kiếp".
Na hi vuttaṃ vajjetvā avuttassa kassaci gahaṇaṃ yuttanti.
For it is not appropriate to take something unmentioned while rejecting what is mentioned.
Thật vậy, không hợp lý khi chấp nhận bất cứ điều gì không được nói rõ mà bỏ qua những gì đã được nói.
Ca-saddo sampiṇḍanattho, mahākappānaṃ caturo asaṅkhyeyye satasahasse ca mahākappeti ayañhettha attho.
The word ca (and) has the meaning of aggregation; the meaning here is "four asaṅkheyyas and a hundred thousand great kalpas."
Chữ ca có nghĩa là tập hợp, ở đây có nghĩa là "bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp".
Asaṅkhiyeti ettha saṅkhātuṃ na sakkāti asaṅkhiyā, gaṇanaṃ atikkantāti attho.
In asaṅkhiye, asaṅkhiyā means "cannot be counted," which is to say, "exceeding calculation."
Ở đây, Asaṅkhiye (A-tăng-kỳ) có nghĩa là không thể đếm được, tức là vượt quá khả năng tính toán.
‘‘Asaṅkhyeyyanti eko gaṇanaviseso’’ti eke.
Some say, "Asaṅkhyeyya is a particular numerical designation."
Một số người nói: "A-tăng-kỳ là một loại đơn vị đếm đặc biệt".
Te hi ekato paṭṭhāya mahābalakkhapariyosānāni ekūnasaṭṭhiṭṭhānāni vajjetvā dasamahābalakkhāni asaṅkhyeyyaṃ nāma, saṭṭhimaṭṭhānantaranti vadanti.
They say that, starting from one, excluding the fifty-nine numerical places ending with mahābalakkha, ten mahābalakkhas constitute an asaṅkhyeyya, which is the sixtieth numerical place.
Họ nói rằng, từ một trở đi, trừ năm mươi chín vị trí kết thúc bằng mahābalakkha, mười mahābalakkha là asaṅkhyeyya, tức là vị trí thứ sáu mươi.
Taṃ na yujjati, saṅkhyāṭhānantaraṃ nāma gaṇanaviseso, tassa asaṅkhyeyyabhāvābhāvato ekaṃ ṭhānantaraṃ asaṅkhyeyyañcāti viruddhametaṃ.
That is not appropriate, for a numerical place (saṅkhyāṭhānantara) is a specific numerical designation, and since it cannot be uncountably large (asaṅkhyeyya), it is contradictory to say that one numerical place is also an asaṅkhyeyya.
Điều đó không hợp lý, vì "vị trí đếm" (saṅkhyāṭhānantaraṃ) là một loại đơn vị đếm đặc biệt, và nó không phải là asaṅkhyeyya. Một vị trí và một asaṅkhyeyya là mâu thuẫn.
Nanu ca asaṅkhyabhāvena asaṅkhyeyyattepi tassa catubbidhabhāvo na yujjatīti?
But if it is uncountably large due to its uncountability, is its fourfold nature not appropriate?
Thế nhưng, dù không thể đếm được (asaṅkhyabhāvena) là asaṅkhyeyya, thì việc nó có bốn loại có hợp lý không?
No na yujjati.
No, it is appropriate.
Không, không phải là không hợp lý.
Catūsu ṭhānesu asaṅkhyeyyabhāvassa icchitattā.
Because uncountability is desired in four instances.
Vì sự không thể đếm được được mong muốn ở bốn vị trí.
Tatrāyamādito paṭṭhāya vibhāvanā –
Here is the detailed explanation, starting from the beginning:
Đây là sự giải thích từ đầu:
83
Atīte kira ekasmiṃ kappe taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro sammāsambuddhā anukkamena loke uppajjiṃsu.
It is said that in a past kalpa, four Fully Enlightened Buddhas – Taṇhaṅkara, Medhaṅkara, Saraṇaṅkara, and Dīpaṅkara – appeared in the world in succession.
Nghe nói, trong một kiếp quá khứ, bốn vị Chánh Đẳng Giác là Taṇhaṅkara, Medhaṅkara, Saraṇaṅkara và Dīpaṅkara đã tuần tự xuất hiện trên thế gian.
Tesu dīpaṅkarassa bhagavato kāle amaravatī nāma nagaraṃ ahosi.
Among them, during the time of Dīpaṅkara Bhagavā, there was a city named Amaravatī.
Trong số đó, vào thời Đức Thế Tôn Dīpaṅkara, có một thành phố tên là Amaravatī.
Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato.
There lived a Brahmin named Sumedha, well-born on both sides, from his mother's and father's lineage, with a pure ancestry up to the seventh generation, irreproachable and unblemished by caste, handsome, good to look at, pleasing, and endowed with supreme beauty of complexion.
Ở đó, có một Bà-la-môn tên là Sumedha cư trú, thuộc dòng dõi thuần khiết từ cả mẹ lẫn cha, cho đến bảy đời tổ tiên đều không bị chê bai hay chỉ trích về dòng tộc, có hình dáng đẹp đẽ, dễ nhìn, đáng yêu, được phú cho vẻ đẹp tuyệt vời.
So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi.
He did not take up any other profession but mastered the Brahmin craft.
Ông không làm nghề gì khác ngoài việc học nghề Bà-la-môn.
Tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu.
His parents passed away while he was still young.
Khi ông còn nhỏ, cha mẹ ông đã qua đời.
Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite sāragabbhe vivaritvā ‘‘ettakaṃ te, kumāra, mātusantakaṃ, ettakaṃ te pitusantakaṃ, ettakaṃ te ayyakapayyakāna’’nti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā ‘‘etaṃ dhanaṃ paṭipajjāhī’’ti āha.
Then his treasurer minister brought the account book, opened the strong rooms filled with gold, silver, gems, pearls, and so forth, and, after showing him the wealth up to the seventh generation of his family—"This much is your mother's, this much is your father's, this much is your grandparents' and great-grandparents'"—said, "Take possession of this wealth."
Sau đó, vị quan giữ của cải (rāsivaḍḍhako amacco) mang sổ sách thu chi đến, mở các kho báu chứa đầy vàng, bạc, ngọc, châu báu, v.v., và nói: "Này hoàng tử, đây là tài sản của mẹ ngài, đây là của cha ngài, đây là của ông bà cố kỵ của ngài", và sau khi kể ra tài sản cho đến bảy đời tổ tiên, ông nói: "Xin ngài hãy tiếp nhận tài sản này".
Sumedhapaṇḍito cintesi – ‘‘imaṃ evaṃ bahuṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ mātāpitādayo paralokaṃ gacchantā ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Sumedha the wise reflected: "My parents and others, having accumulated such vast wealth, went to the other world without taking even a single kahāpaṇa. It is fitting that I do something to take it with me."
Đại đức Sumedha suy nghĩ: "Cha mẹ ta và những người khác đã tích lũy rất nhiều tài sản này nhưng khi về thế giới bên kia, họ không mang theo dù chỉ một đồng kahāpaṇa. Còn ta, ta phải làm sao để có thể mang theo được".
So rañño ārocetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā himavantappadesaṃ gantvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā sattāheneva aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattetvā samāpattivihārehi viharati.
So, informing the king, he had a drum beaten in the city, gave alms to the populace, went to the Himavanta region, and, having renounced the world as an ascetic, he attained the eight attainments and five supernormal powers (abhiññā) in just seven days, and dwelt in the bliss of absorption.
Ông bèn báo cho nhà vua, cho người đánh trống khắp thành phố để bố thí cho đại chúng, rồi đi đến vùng Himavanta, xuất gia làm đạo sĩ, và chỉ trong bảy ngày đã thành tựu tám thiền định và năm thắng trí, sống an trú trong các thiền định.
84
Tasmiñca kāle dīpaṅkaradasabalo paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammavatīnagaraṃ nāma patvā tassa avidūre sudassanamahāvihāre paṭivasati.
At that time, Dīpaṅkara, the Ten-Powered One, having attained supreme perfect enlightenment and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, surrounded by four hundred thousand Arahants, journeyed gradually and arrived at a city named Rammavatī, dwelling in the Sudassana Great Monastery not far from it.
Vào thời điểm ấy, Đức Thế Tôn Dīpaṅkara đã đạt được Vô Thượng Chánh Đẳng Giác, chuyển bánh xe Pháp thù thắng, được bốn trăm ngàn vị A-la-hán đã đoạn trừ lậu hoặc vây quanh, tuần tự du hành và đến thành phố tên là Rammavatī, cư trú tại Đại tinh xá Sudassana không xa thành phố ấy.
Rammavatīnagaravāsino ‘‘satthā kira amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā gandhamālādihatthā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu.
The residents of Rammavatī city, hearing, "It is said that the Teacher has arrived at our city and is dwelling in the Sudassana Great Monastery," approached the Teacher with perfumes, garlands, and so forth in hand, paid homage, worshipped him with perfumes, garlands, and so forth, sat down to one side, listened to the Dhamma discourse, invited him for the next day, and departed from their seats.
Dân chúng thành Rammavatī nghe nói: "Đức Đạo Sư đã đến thành phố của chúng ta và đang cư trú tại Đại tinh xá Sudassana", bèn mang theo hương hoa, v.v., đến gặp Đức Đạo Sư, đảnh lễ, cúng dường hương hoa, v.v., rồi ngồi sang một bên, nghe pháp, thỉnh Ngài cho ngày mai, rồi đứng dậy rời đi.
Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ haṭṭhatuṭṭhā sodhenti.
The next day, they prepared a great offering, decorated the city, and joyfully and cheerfully cleaned the path for the Ten-Powered One's arrival.
Ngày hôm sau, họ chuẩn bị đại lễ cúng dường, trang hoàng thành phố, và vui vẻ dọn dẹp con đường mà Đức Thế Tôn sẽ đi qua.
85
Tasmiñca kāle sumedhatāpaso ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā ‘‘ambho, kassa tumhe imaṃ maggaṃ sodhethā’’ti pucchi?
At that time, the ascetic Sumedha, traveling through the air, saw those joyful and cheerful people and asked, "Friends, for whom are you cleaning this path?"
Vào lúc ấy, đạo sĩ Sumedha đang đi trên không, thấy những người ấy vui vẻ, bèn hỏi: "Này các bạn, các bạn đang dọn đường cho ai vậy?"
Tehi ‘‘sammāsambuddhassa āgamanamaggaṃ sodhemā’’ti vutte atītesu buddhesu katādhikārattā ‘‘buddho’’ti vacanaṃ sutvā uppannapītisomanasso tāvadeva ākāsato oruyha ‘‘mayhampi okāsaṃ detha, ahampi sodhessāmī’’ti tehi dassitaṃ okāsaṃ ‘‘kiñcāpi ahaṃ imaṃ iddhiyā sattaratanavicittaṃ katvā alaṅkarituṃ pahomi, ajja pana mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭati, kāyārahaṃ puññaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tiṇakacavarādayo nīharitvā paṃsuṃ āharitvā samaṃ karonto sodheti.
When they said, "We are clearing the path for the arrival of the Perfectly Self-Enlightened One," he, having done meritorious deeds in previous Buddhas' times, hearing the word "Buddha," felt joy and happiness. He immediately descended from the sky and said, "Give me a chance too, I will also clear it." Thinking, "Although I am capable of decorating this path with the seven kinds of jewels through my psychic power, today I ought to perform physical service; I will accumulate merit worthy of the body," he removed grass and rubbish, brought earth, made it even, and cleared it.
Khi họ nói: "Chúng tôi đang dọn đường cho Đức Chánh Đẳng Giác", ông nghe từ "Đức Phật" và vì đã từng tạo công đức với các Đức Phật trong quá khứ, nên niềm hoan hỷ và an lạc phát sinh. Ngay lập tức, ông từ trên không hạ xuống và nói: "Xin hãy cho tôi một chỗ, tôi cũng sẽ dọn dẹp". Ông suy nghĩ: "Mặc dù tôi có thể dùng thần thông để trang hoàng nơi này bằng bảy loại châu báu, nhưng hôm nay tôi nên làm công việc bằng thân thể, tôi sẽ tích lũy công đức xứng đáng với thân thể". Sau đó, ông dọn dẹp cỏ rác, v.v., mang đất đến làm cho bằng phẳng.
Aniṭṭhiteyeva pana tassa padesassa sodhane dīpaṅkaro bhagavā mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto taṃ maggaṃ paṭipajji.
However, even before the clearing of that place was finished, Dīpaṅkara Bhagavā, surrounded by four hundred thousand powerful Arahants with six supernormal powers, entered that path.
Khi ông chưa dọn xong phần đất ấy, Đức Thế Tôn Dīpaṅkara, được bốn trăm ngàn vị A-la-hán có sáu thắng trí với đại oai lực vây quanh, đã đi đến con đường ấy.
Sumedhapaṇḍito ‘‘sammāsambuddho buddhasāvakā ca mā cikkhallaṃ akkamantū’’ti attano vākacīrañca cammakhaṇḍañca jaṭākalāpañca pasāretvā sayañca yena bhagavā tena sīsaṃ katvā avakujjo nipajji.
Sumedha Paṇḍita, thinking, "May the Perfectly Self-Enlightened One and his disciples not step into the mud," spread his bark-garment, his piece of deerskin, and his matted hair, and lay prostrate with his head towards the Bhagavā.
Đại đức Sumedha trải áo vỏ cây, miếng da và búi tóc của mình ra, rồi tự mình nằm sấp xuống, đầu hướng về phía Đức Thế Tôn, với ý nghĩ: "Nguyện Đức Chánh Đẳng Giác và các đệ tử của Ngài đừng dẫm lên bùn".
Evañca cintesi – ‘‘sacāhaṃ icchissāmi, imassa bhagavato sāvako hutvā ajjeva kilese ghātessāmi.
And he thought thus: "If I wished, I could become a disciple of this Bhagavā and destroy defilements today.
Và ông suy nghĩ như thế này: "Nếu ta muốn, ta sẽ trở thành đệ tử của Đức Thế Tôn này và diệt trừ phiền não ngay hôm nay.
Kiṃ mayhaṃ ekakeneva saṃsāramahoghato nittharaṇena?
What is it to me to cross the great flood of saṃsāra alone?
Việc ta tự mình vượt qua biển luân hồi mênh mông thì có ích gì?
Yaṃnūnāhampi evarūpo sammāsambuddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahaṇṇavato tāreyya’’nti.
Why don't I too become such a Perfectly Self-Enlightened One and ferry the world with its devas across the ocean of saṃsāra?"
Thà rằng ta cũng trở thành một Đức Chánh Đẳng Giác như thế này và cứu độ thế gian cùng chư thiên ra khỏi biển luân hồi mênh mông".
Iti so aṭṭhaṅgasamannāgatamahābhinīhāravasena cittaṃ paṇidhesi.
Thus, he made a resolve, a great aspiration endowed with eight factors.
Như vậy, ông đã phát nguyện tâm đại bi với tám chi phần.
Atha bhagavā āgantvā tassa ussīsake ṭhatvā cittācāraṃ samijjhanabhāvañcassa ñatvā ‘‘ayaṃ ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma sammāsambuddho bhavissatī’’ti sabbaṃ imaṃ bhagavato pavattiṃ byākaritvā pakkāmi.
Then the Bhagavā came, stood at his head, and knowing his mental disposition and the certainty of its fulfillment, predicted all this about the Bodhisatta, saying, "At the end of four asaṅkheyya periods and one hundred thousand kappas from now, he will become a Perfectly Self-Enlightened One named Gotama," and then departed.
Sau đó, Đức Thế Tôn đến, đứng ở phía đầu của ông, biết được tâm nguyện và sự thành tựu của ông, bèn tiên tri tất cả sự việc này rằng: "Sau bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, vị này sẽ trở thành Đức Chánh Đẳng Giác tên là Gotama", rồi Ngài rời đi.
86
Tato aparepi koṇḍaññabhagavantaṃ ādiṃ katvā anukkamena uppannā yāva kassapadasabalapariyosānā sammāsambuddhā mahāsattaṃ ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākariṃsu.
Thereafter, other Perfectly Self-Enlightened Ones, beginning with Koṇḍañña Bhagavā and continuing in succession up to Kassapa Dasabala, also prophesied that the Great Being would "become a Buddha."
Sau đó, các Đức Chánh Đẳng Giác khác, bắt đầu từ Đức Thế Tôn Koṇḍañña, tuần tự xuất hiện cho đến Đức Thế Tôn Kassapa, đều đã tiên tri rằng Đại sĩ sẽ "thành Phật".
Iti amhākaṃ bodhisattassa pāramiyo pūrentasseva catuvīsati sammāsambuddhā uppannā.
Thus, twenty-four Perfectly Self-Enlightened Ones appeared while our Bodhisatta was fulfilling the pāramīs.
Như vậy, hai mươi bốn vị Chánh Đẳng Giác đã xuất hiện trong khi Bồ-tát của chúng ta đang hoàn thành các Ba-la-mật.
Yasmiṃ pana kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi tayo buddhā ahesuṃ.
In the kappa in which Dīpaṅkara Dasabala arose, there were also three other Buddhas.
Tuy nhiên, trong kiếp mà Đức Thế Tôn Dīpaṅkara xuất hiện, còn có ba vị Phật khác.
Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ nāhosi, tasmā te idha na gahitā.
There was no prophecy for the Bodhisatta in their presence, therefore they are not included here.
Không có lời tiên tri nào về Bồ-tát từ các vị ấy, do đó họ không được đề cập ở đây.
Porāṇaṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā paṭṭhāya sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –
However, in the Ancient Commentary, this was stated to show all Buddhas from that kappa onwards:
Tuy nhiên, trong Aṭṭhakathā cổ có câu này để chỉ ra tất cả các Đức Phật từ kiếp đó trở đi:
87
‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;
"Taṇhaṅkara, Medhaṅkara, and also Saraṇaṅkara;
"Taṇhaṅkara, Medhaṅkara, và cả Saraṇaṅkara;
88
Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.
Dīpaṅkara the Perfectly Self-Enlightened, Koṇḍañña, supreme among bipeds.
Đức Phật Dīpaṅkara, Koṇḍañña, bậc tối thượng trong loài người.
89
‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;
Maṅgala and Sumana, Revata, Sobhita the sage;
Maṅgala và Sumana, Revata, và ẩn sĩ Sobhita;
90
Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.
Anomadassī, Paduma, Nārada, Padumuttara.
Anomadassī, Paduma, Nārada, Padumuttara.
91
‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;
Sumedha and Sujāta, Piyadassī of great fame;
Sumedha và Sujāta, Piyadassī vĩ đại danh tiếng;
92
Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.
Atthadassī, Dhammadassī, Siddhattha, leader of the world.
Atthadassī, Dhammadassī, Siddhattha, vị dẫn dắt thế gian.
93
‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;
Tissa, Phussa the Perfectly Self-Enlightened, Vipassī, Sikhī, Vessabhū;
Tissa và Phussa, Đức Phật Vipassī, Sikhī, Vessabhū;
94
Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.
Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa the leader.
Kakusandha, Koṇāgamana, và cả Kassapa, vị dẫn dắt.
95
‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;
These were the Perfectly Self-Enlightened Ones, free from passion, composed;
Các vị ấy là những Đức Phật, đã đoạn trừ tham ái, tâm định tĩnh;
96
Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;
Having arisen like a thousand-rayed sun, dispelling great darkness;
Xuất hiện như trăm tia nắng, xua tan bóng tối mênh mông;
97
Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti.(jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);
Having blazed like a mass of fire, they attained Nibbāna with their disciples."
Như những khối lửa đã cháy, rồi tắt cùng với các đệ tử của họ.’’ (Jā. Aṭṭha. 1. Dūrenidānakathā; Apa. Aṭṭha. 1. Dūrenidānakathā);
98
Tattha dīpaṅkaradasabalassa ca koṇḍaññadasabalassa ca antare mahākappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ buddhasuñño loko ahosi, tathā bhagavato koṇḍaññassa ca bhagavato maṅgalassa ca antare, tathā bhagavato sobhitassa ca bhagavato anomadassissa ca antare, tathā bhagavato nāradassa ca bhagavato padumuttarassa ca antare.
Between Dīpaṅkara Dasabala and Koṇḍañña Dasabala, there was one asaṅkheyya of great kappas during which the world was devoid of Buddhas. Similarly, between Bhagavā Koṇḍañña and Bhagavā Maṅgala, and between Bhagavā Sobhita and Bhagavā Anomadassī, and between Bhagavā Nārada and Bhagavā Padumuttara.
Trong đó, giữa Đức Phật Dīpaṅkara và Đức Phật Koṇḍañña, thế gian đã trải qua một vô số đại kiếp không có Phật. Tương tự, giữa Đức Phật Koṇḍañña và Đức Phật Maṅgala; giữa Đức Phật Sobhita và Đức Phật Anomadassī; giữa Đức Phật Nārada và Đức Phật Padumuttara.
Vuttañhetaṃ buddhavaṃse (bu. vaṃ. 28.3, 4, 6, 9) –
This is stated in the Buddhavaṃsa:
Điều này đã được nói trong Buddhavaṃsa (Bu. Vaṃ. 28.3, 4, 6, 9):
99
‘‘Dīpaṅkarassa bhagavato, koṇḍaññassa ca satthuno;
"Between Bhagavā Dīpaṅkara and the Teacher Koṇḍañña;
‘‘Giữa Đức Thế Tôn Dīpaṅkara và Bậc Đạo Sư Koṇḍañña;
100
Etesaṃ antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.
The kappas between them are countless, innumerable.
Các kiếp giữa hai vị ấy, số lượng là vô số.
101
‘‘Koṇḍaññassa aparena, maṅgalo nāma nāyako;
After Koṇḍañña, there was a leader named Maṅgala;
‘‘Sau Đức Koṇḍañña, có bậc Đạo Sư tên là Maṅgala;
102
Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.
The kappas between them are also countless, innumerable.
Các kiếp giữa hai vị ấy cũng là vô số.
103
‘‘Sobhitassa aparena, anomadassī mahāyaso;
After Sobhita, there was Anomadassī of great fame;
‘‘Sau Đức Sobhita, có bậc Anomadassī vĩ đại danh tiếng;
104
Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.
The kappas between them are also countless, innumerable."
Các kiếp giữa hai vị ấy cũng là vô số.
105
‘‘Nāradassa bhagavato, padumuttarassa satthuno;
“Of the Blessed One Nārada, of the Teacher Padumuttara;
‘‘Giữa Đức Thế Tôn Nārada và Bậc Đạo Sư Padumuttara;
106
Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.
Even between them, the aeons are innumerable by calculation.”
Các kiếp giữa hai vị ấy cũng là vô số.’’
107
Evaṃ gaṇanātītatāya asaṅkhyeyyattepi catūsu ṭhānesu mahākappānaṃ gaṇanātikkamena ‘‘caturo ca asaṅkhiye’’ti vuttaṃ, na saṅkhyāvisesenāti veditabbaṃ.
Thus, even though they are innumerable due to being beyond calculation, it should be understood that “four incalculable aeons” refers to the exceeding of the calculation of great aeons in four places, not to a specific number.
Như vậy, mặc dù là vô số do không thể đếm được, nhưng tại bốn trường hợp này, việc nói ‘‘bốn vô số kiếp’’ (caturo ca asaṅkhiye) là vượt quá sự đếm của các đại kiếp, chứ không phải là một con số cụ thể.
Yasmā pana padumuttaradasabalassa ca sumedhadasabalassa ca antare tiṃsakappasahassāni, sujātadasabalassa ca piyadassīdasabalassa ca antare navasahassādhikānaṃ kappānaṃ saṭṭhisahassāni dvāsītuttarāni aṭṭha ca satāni, dhammadassīdasabalassa ca siddhatthadasabalassa ca antare vīsati kappā, siddhatthadasabalassa ca tissadasabalassa ca antare eko kappo, bhagavato vipassissa ca bhagavato sikhissa ca antare saṭṭhi kappā, bhagavato ca vessabhussa bhagavato ca kakusandhassa antare tiṃsa kappā, iti padumuttaradasabalassa uppannakappato paṭṭhāya heṭṭhā tesaṃ tesaṃ buddhānaṃ uppannakappehi iminā ca bhaddakappena saddhiṃ satasahassamahākappā.
Since, between the Ten-Powered One Padumuttara and the Ten-Powered One Sumedha, there are thirty thousand aeons; between the Ten-Powered One Sujāta and the Ten-Powered One Piyadassī, there are sixty-nine thousand eight hundred and eighty-two aeons; between the Ten-Powered One Dhammadassī and the Ten-Powered One Siddhattha, there are twenty aeons; between the Ten-Powered One Siddhattha and the Ten-Powered One Tissa, there is one aeon; between the Blessed One Vipassī and the Blessed One Sikhī, there are sixty aeons; between the Blessed One Vessabhū and the Blessed One Kakusandha, there are thirty aeons; thus, from the aeon in which the Ten-Powered One Padumuttara arose, downwards, including the aeons in which those respective Buddhas arose and this present Bhadda-kappa, there are one hundred thousand great aeons.
Bởi vì, giữa Đức Padumuttara Thập Lực và Đức Sumedha Thập Lực là ba mươi ngàn đại kiếp; giữa Đức Sujāta Thập Lực và Đức Piyadassī Thập Lực là sáu mươi chín ngàn tám trăm tám mươi hai đại kiếp; giữa Đức Dhammadassī Thập Lực và Đức Siddhattha Thập Lực là hai mươi đại kiếp; giữa Đức Siddhattha Thập Lực và Đức Tissa Thập Lực là một đại kiếp; giữa Đức Thế Tôn Vipassī và Đức Thế Tôn Sikhī là sáu mươi đại kiếp; giữa Đức Thế Tôn Vessabhū và Đức Thế Tôn Kakusandha là ba mươi đại kiếp. Như vậy, tính từ đại kiếp Đức Padumuttara Thập Lực xuất hiện trở xuống, cùng với các đại kiếp xuất hiện của các vị Phật đó và đại kiếp hiện tại (Bhaddakappa) này, tổng cộng là một trăm ngàn đại kiếp.
Te sandhāya vuttaṃ ‘‘kappe ca satasahasse’’ti.
Referring to these, it is said, “and one hundred thousand aeons.”
Dựa vào đó mà nói rằng: “Và một trăm ngàn đại kiếp.”
Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne sabbaṃ buddhavaṃsapāḷiṃ āharitvā saṃvaṇṇetabbaṃ hotīti ativitthārabhīrukassa mahājanassa cittaṃ anurakkhantā na vitthārayimha.
If this matter were to be elaborated upon, the entire Buddhavaṃsapāḷi would have to be brought forth and expounded, and so, out of concern for the minds of the general public who fear excessive detail, we have not elaborated.
Tuy nhiên, nếu giải thích rộng về ý nghĩa này, thì cần phải trích dẫn toàn bộ kinh Phật Sử để giải thích. Vì sợ sự quá dài dòng, chúng tôi không giải thích rộng để giữ được sự quan tâm của đại chúng.
Atthikehi buddhavaṃsato (bu. vaṃ. 1.1 ādayo) gahetabbo.
Those who are interested should refer to the Buddhavaṃsa.
Những ai có nhu cầu, hãy tham khảo từ Phật Sử (Bu. Vaṃ. 1.1 trở đi).
Yopi cettha vattabbo kathāmaggo, sopi aṭṭhasāliniyā (dha. sa. aṭṭha. sumedhakathā) dhammasaṅgahavaṇṇanāya jātakaṭṭhakathāya (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) ca vuttanayeneva veditabbo.
Any narrative path that should be spoken of here should also be understood in the manner stated in the Aṭṭhasālinī (in the Sumedha-kathā of the Dhammasaṅgaha-vaṇṇanā) and the Jātakaṭṭhakathā (in the Dūrenidāna-kathā).
Con đường câu chuyện cần được kể ở đây cũng nên được hiểu theo cách đã nói trong phần giải thích kinh Pháp Tụ (Dha. Sa. Aṭṭha. Sumedhakathā) trong Aṭṭhasālinī và trong Chú Giải Jātaka (Jā. Aṭṭha. 1. Dūrenidānakathā).
108
Etthantareti ettha antarasaddo –
In etthantare, the word antara—
Etthantare (trong khoảng này), ở đây từ antara –
109
‘‘Nadītīresu saṇṭhāne, sabhāsu rathiyāsu ca;
“On river banks, in settlements, in assembly halls, and on roads;
“Trên bờ sông, ở các nơi tụ họp, trong các hội trường và trên các con đường;
110
Janā saṅgamma mantenti, mañca tañca kimantara’’nti.(saṃ. ni. 1.228) –
People gather and confer, ‘What is the difference between this and that?’” –
Mọi người tụ tập bàn tán: ‘Điều này và điều kia có gì khác biệt?’” (Saṃ. Ni. 1.228) –
111
Ādīsu kāraṇe āgato.
is used in the sense of a cause in such instances.
Trong các trường hợp như trên, nó có nghĩa là nguyên nhân.
‘‘Addasā kho maṃ, bhante, aññatarā itthī vijjantarikāya bhājanaṃ dhovantī’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) khaṇe, vijjuniccharaṇakkhaṇeti attho.
In instances like “Indeed, venerable sir, a certain woman washing a vessel in the interval of a flash of lightning saw me,” it refers to a moment, meaning the moment of a lightning flash.
Trong các câu như: “Bạch Thế Tôn, một người phụ nữ nào đó đang rửa bát trong lúc chớp nhoáng đã nhìn thấy con,” (Ma. Ni. 2.149) nó có nghĩa là khoảnh khắc, tức là khoảnh khắc chớp lóe của tia chớp.
‘‘Yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) citte.
In instances like “In whose mind there are no angers,” it refers to the mind.
Trong các câu như: “Người mà trong tâm không có sự sân hận,” (Udā. 20) nó có nghĩa là tâm.
‘‘Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’ntiādīsu (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) vivare.
In instances like “between Gayā and between Bodhi,” it refers to a gap.
Trong các câu như: “Giữa Gaya và giữa Bodhi,” (Ma. Ni. 1.285; Mahāva. 11) nó có nghĩa là khoảng trống.
‘‘Na upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbā’’tiādīsu (mahāva. 66) vemajjhe.
In instances like “One should not interrupt the Upajjhāya while he is speaking,” it refers to the middle.
Trong các câu như: “Không được xen vào lời nói của vị Upajjhāya,” (Mahāva. 66) nó có nghĩa là ở giữa.
Idhāpi vemajjheyeva daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.1; a. ni. aṭṭha. 2.4.36), tasmā etasmiṃ antare vemajjheti attho.
Here too, it should be seen as meaning ‘in the middle’; therefore, it means ‘in the middle of this interval’.
Ở đây cũng nên hiểu là ở giữa (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.1; A. Ni. Aṭṭha. 2.4.36), do đó, ý nghĩa là “trong khoảng giữa này.”
Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃ mahākappe amhākaṃ bhagavā sumedhapaṇḍito hutvā dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle –
This is what is meant: in which great aeon our Blessed One, being the ascetic Sumedha, at the feet of the Blessed One Dīpaṅkara—
Điều này có nghĩa là: Trong đại kiếp mà Đức Thế Tôn của chúng ta, khi còn là đạo sĩ Sumedha, dưới chân Đức Thế Tôn Dīpaṅkara –
112
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
“Human existence, perfection of gender, the cause, seeing the Teacher;
“Thân người, sự thành tựu giới tính, nhân duyên thấy bậc Đạo Sư;
113
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā’’ti.(bu. vaṃ. 2.59) –
Renunciation, perfection of qualities, the commitment, and the aspiration.” –
Sự xuất gia, sự thành tựu các đức tính, sự cống hiến và ý muốn.” (Bu. Vaṃ. 2.59) –
114
Evaṃ vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ mahābhinīhāraṃ akāsi, samattiṃsa pāramiyo pavicini samādiyi, sabbepi buddhakārake dhamme sampādetuṃ ārabhi, yamhi cetasmiṃ bhaddakappe sabbaso pūritapāramī hutvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi.
made the great aspiration endowed with these eight factors, discerned and undertook the thirty Pāramīs, and began to accomplish all the qualities that make one a Buddha, and in which Bhadda-kappa, having completely fulfilled the Pāramīs, he fully awakened to unsurpassed Perfect Self-Enlightenment.
Với tám chi phần đã nói như vậy, Ngài đã thực hiện sự phát nguyện lớn (mahābhinīhāra), đã suy xét và thọ trì ba mươi pháp ba-la-mật (pāramī), đã bắt đầu thực hành tất cả các pháp tạo thành Phật (buddhakāraka dhamma). Trong kiếp hiện tại (bhaddakappa) này, Ngài đã hoàn thành trọn vẹn các ba-la-mật và chứng đắc Vô thượng Chánh Đẳng Giác (sammāsambodhi).
Imesaṃ dvinnaṃ mahākappānaṃ antare yathāvuttaparicchede kālaviseseti.
It refers to the specific period of time, as described, between these two great aeons.
Giữa hai đại kiếp này là khoảng thời gian đặc biệt được định rõ như đã nói.
Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti?
How is this to be understood?
Vậy điều này được hiểu như thế nào?
‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye’’ti idañhi mahākappānaṃ paricchedato aparicchedato ca saṅkhyādassanaṃ.
For this statement, “and one hundred thousand aeons, and four incalculable aeons,” is indeed a showing of the number of great aeons, both in terms of being delimited and being unlimited.
Thật vậy, câu ‘‘Một trăm ngàn kiếp và bốn a-tăng-kỳ’’ này là sự trình bày số lượng các đại kiếp, cả được định rõ và không được định rõ.
Sā kho panāyaṃ saṅkhyā saṅkhyeyyassa ādipariyosānaggahaṇaṃ vinā na sambhavatīti yattha bodhisambhārānamārambho yattha ca te pariyositā tadubhayampi avadhibhāvena ‘‘etthantare’’ti ettha atthato dassitanti viññāyati.
And that number cannot exist without taking the beginning and end of what is being counted; therefore, it is understood that both the beginning of the Bodhisambhāra and where they were completed are shown implicitly as boundaries in “etthantare.”
Con số này không thể có được nếu không có sự khởi đầu và kết thúc của số lượng được tính. Do đó, nơi các yếu tố Bồ-đề được bắt đầu và nơi chúng được hoàn tất, cả hai điều đó được hiểu là đã được trình bày một cách thực chất như là giới hạn trong cụm từ ‘‘trong khoảng thời gian này’’.
Avadhi ca panāyaṃ abhividhivasena veditabbo, na mariyādāvasena, ārambhosānakappānaṃ ekadesena antogadhattā.
And this boundary should be understood in the sense of inclusion (abhividhi), not exclusion (mariyādā), because the beginning and ending aeons are partially included within it.
Và giới hạn này phải được hiểu theo nghĩa bao hàm (abhividhi), không phải theo nghĩa giới hạn ngoài (mariyādā), vì các kiếp khởi đầu và kết thúc được bao gồm một phần trong đó.
Nanu ca nippadesena tesaṃ apariyādānato abhividhi ca idha na sambhavatīti?
Is it not the case that, due to their not being exhausted without remainder, a method of increase is not possible here?
Há điều này không có nghĩa là sự bao hàm (abhividhi) không thể có ở đây, vì chúng không bị giới hạn hoàn toàn sao?
Na idamevaṃ tadekadesepi tabbohārato.
No, it is not so, even in a part of it, by that designation.
Không phải vậy, vì ngay cả một phần của chúng cũng được gọi như vậy.
Yo hi tadekadesabhūto kappo, so nippadesato pariyādinnoti.
For indeed, that eon which is a part of it is exhausted without remainder.
Thật vậy, kiếp là một phần của nó, được giới hạn hoàn toàn.
115
Yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācananti ettha caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipatti, ñātatthacariyālokatthacariyābuddhatthacariyānaṃ tadantogadhattā.
In the phrase, " Whatever conduct, all that ripens to Bodhi," here, " conduct" refers to practice (cariyā), which comprises the thirty Pāramīs, such as generosity (dāna) and morality (sīla), because the practices for one's own welfare (ñātatthacariyā), for the welfare of the world (lokatthacariyā), and for Buddhahood (buddhatthacariyā) are included within them.
Ở đây, trong câu Yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācana (Hành trì nào, tất cả đều làm chín muồi Bồ-đề), carita (hành trì) là cariyā (hạnh), tức là sự thực hành bố thí, trì giới, v.v., bao gồm ba mươi pháp ba-la-mật, và hạnh lợi ích thân quyến, hạnh lợi ích thế gian, hạnh lợi ích Phật quả đều được bao gồm trong đó.
Tathā yā cimā aṭṭha cariyā, seyyathidaṃ – paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu iriyāpathacariyā, indriyesu guttadvārānaṃ ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā, appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā, adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu samādhicariyā, buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā, sammā paṭipannānaṃ catūsu ariyamaggesu maggacariyā, adhigataphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu patticariyā, tiṇṇaṃ buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyāti.
Similarly, these eight practices are: for those endowed with aspirations, the posture practice (iriyāpathacariyā) in the four postures; for those with guarded sense-doors, the sense-base practice (āyatanacariyā) in the internal sense-bases; for those dwelling in heedfulness, the mindfulness practice (saticariyā) in the four foundations of mindfulness; for those devoted to higher consciousness, the concentration practice (samādhicariyā) in the four jhānas; for those endowed with wisdom, the knowledge practice (ñāṇacariyā) in the four Noble Truths; for those practicing correctly, the path practice (maggacariyā) in the four Noble Paths; for those who have attained fruits, the attainment practice (patticariyā) in the four fruits of recluseship; and for the three types of Buddhas, the practice for the welfare of the world (lokatthacariyā) towards all beings.
Cũng vậy, tám hạnh này là: đối với những người có nguyện ước hoàn hảo, hạnh oai nghi (iriyāpathacariyā) trong bốn oai nghi; đối với những người hộ trì các căn, hạnh xứ (āyatanacariyā) trong các nội xứ; đối với những người sống không phóng dật, hạnh niệm (saticariyā) trong bốn niệm xứ; đối với những người chuyên tâm vào tăng thượng tâm, hạnh định (samādhicariyā) trong bốn thiền; đối với những người có trí tuệ hoàn hảo, hạnh trí (ñāṇacariyā) trong bốn Thánh đế; đối với những người thực hành đúng đắn, hạnh đạo (maggacariyā) trong bốn Thánh đạo; đối với những người đã chứng đắc quả, hạnh chứng đắc (patticariyā) trong bốn Sa-môn quả; đối với ba bậc Phật, hạnh lợi ích thế gian (lokatthacariyā) đối với tất cả chúng sinh.
Tattha padesato dvinnaṃ bodhisattānaṃ paccekabuddhabuddhasāvakānañca lokatthacariyā, mahābodhisattānaṃ pana sammāsambuddhānañca nippadesato.
Among these, the practice for the welfare of the world (lokatthacariyā) is partial for the two types of Bodhisattas (Paccekabuddhas and Sāvakabuddhas), but complete (nippadesato) for the Great Bodhisattas and the Sammāsambuddhas.
Trong đó, hạnh lợi ích thế gian của hai vị Bồ-tát (tức là Bồ-tát Độc Giác và Bồ-tát Thanh Văn) là một phần, nhưng của các Đại Bồ-tát và các vị Chánh Đẳng Giác là toàn bộ.
Vuttañhetaṃ niddese (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121; paṭi. ma. 1.197) ‘‘cariyāti aṭṭha cariyāyo iriyāpathacariyā āyatanacariyā’’ti vitthāro.
This has been stated in the Niddesa: "Practice means eight practices: posture practice, sense-base practice," and so on, in detail.
Điều này đã được nói trong Niddesa: ‘‘Cariyā là tám hạnh: hạnh oai nghi, hạnh xứ,’’ v.v. (chi tiết).
‘‘Adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhipanto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇena carati, evampi paṭipannassa kusalā dhammā āyatantīti āyatanacariyāya carati, evampi paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya caratī’’ti yā imā aparāpi aṭṭha cariyā vuttā, tāsaṃ sabbāsaṃ pāramitāsveva samorodho veditabbo.
And these other eight practices that have been stated—"He conducts himself by faith, having resolved; he conducts himself by energy, having exerted; he conducts himself by mindfulness, having established it; he conducts himself by concentration, being undistracted; he conducts himself by wisdom, understanding; he conducts himself by consciousness, discerning; thus, for one who practices, wholesome states extend, so he conducts himself by sense-base practice; thus, one who practices attains distinction, so he conducts himself by distinction practice"—all of these should be understood as being included within the Pāramīs.
Những tám hạnh khác cũng được nói, như: ‘‘Người tin tưởng thì hành trì bằng đức tin; người tinh tấn thì hành trì bằng tinh tấn; người thiết lập niệm thì hành trì bằng niệm; người không xao lãng thì hành trì bằng định; người biết rõ thì hành trì bằng trí tuệ; người hiểu biết thì hành trì bằng thức. Khi người thực hành như vậy, các pháp thiện được phát triển, nên hành trì bằng hạnh xứ. Khi người thực hành như vậy, người đó đạt được sự ưu việt, nên hành trì bằng hạnh ưu việt.’’ Tất cả những hạnh này phải được hiểu là bao gồm trong các ba-la-mật.
Tena vuttaṃ ‘‘caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipattī’’ti.
Therefore, it is said, "conduct refers to practice, which comprises the thirty Pāramīs, such as generosity and morality."
Vì vậy đã nói: ‘‘carita là cariyā, tức là sự thực hành bố thí, trì giới, v.v., bao gồm ba mươi pháp ba-la-mật.’’
Hetucariyāya eva pana idhādhippetattā maggacariyāpatticariyānaṃ idha anavarodho veditabbo.
However, since the causal practice (hetucariyā) is intended here, the path practice (maggacariyā) and attainment practice (patticariyā) should be understood as not being included here.
Tuy nhiên, ở đây chỉ đề cập đến hạnh nhân (hetucariyā), nên hạnh đạo và hạnh chứng đắc không được bao gồm ở đây.
Tena vuttaṃ ‘‘sabbaṃ taṃ bodhipācana’’nti.
Therefore, it is said, "all that ripens to Bodhi."
Vì vậy đã nói: ‘‘tất cả đều làm chín muồi Bồ-đề.’’
116
Tattha sabba-saddo sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti catūsu atthesu dissati.
Here, the word " all" (sabba) is seen in four senses: all-inclusive (sabbasabbaṃ), all-sense-bases (āyatanasabbaṃ), all-personality (sakkāyasabbaṃ), and partial (padesasabbaṃ).
Ở đây, từ sabba (tất cả) được thấy trong bốn nghĩa: tất cả trong mọi khía cạnh, tất cả các xứ, tất cả các uẩn, và tất cả một phần.
Tathā hi ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthamāgacchantī’’tiādīsu (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) sabbasabbasmiṃ.
Thus, in phrases like "all phenomena in all aspects come into the range of the knowledge of the Blessed Buddha," it refers to all-inclusive.
Ví dụ, trong các câu như ‘‘Tất cả các pháp, dưới mọi hình thức, đều đi vào phạm vi trí tuệ của Đức Phật Thế Tôn’’ (Mahāni. 156; Cūḷani. Mogharājamāṇavapucchāniddesa 85), là tất cả trong mọi khía cạnh.
‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi taṃ suṇātha, kiñca, bhikkhave, sabbaṃ cakkhuñceva rūpā ca…pe… mano ceva dhammā cā’’ti (saṃ. ni. 4.23) ettha āyatanasabbasmiṃ.
In "I shall teach you, monks, 'all'; listen to that. And what, monks, is 'all'? The eye and forms… and the mind and mental phenomena," it refers to all-sense-bases.
Trong câu ‘‘Này các Tỳ-khưu, Ta sẽ thuyết về tất cả cho các ông, hãy lắng nghe. Này các Tỳ-khưu, tất cả là gì? Chính là mắt và các sắc… v.v… chính là ý và các pháp’’ (Saṃ. Ni. 4.23), là tất cả các xứ.
‘‘Sabbaṃ sabbato sañjānātī’’tiādīsu (ma. ni. 1.6) sakkāyasabbasmiṃ.
In phrases like "he perceives all from all sides," it refers to all-personality.
Trong các câu như ‘‘Nhận biết tất cả từ mọi khía cạnh’’ (Ma. Ni. 1.6), là tất cả các uẩn.
‘‘Sabbesampi vo, sāriputta, subhāsitaṃ pariyāyenā’’tiādīsu (ma. ni. 1.345) padesasabbasmiṃ.
In phrases like "all of you, Sāriputta, have spoken well in a certain way," it refers to partial.
Trong tất cả các đoạn như: "Tất cả những gì các con nói, Sāriputta, đều là lời nói hay theo cách này hay cách khác," v.v...
Idhāpi padesasabbasmiṃ eva veditabbo, bodhisambhārabhūtassa caritassa adhippetattā.
Here too, it should be understood as partial, because the conduct that is a requisite for Bodhi is intended.
Ở đây cũng vậy, phải hiểu là ở tất cả các đoạn như vậy, vì hành vi (carita) vốn là những tư lương Bồ-đề (bodhisambhāra) được đề cập đến.
117
Bodhīti rukkhopi ariyamaggopi nibbānampi sabbaññutaññāṇampi.
Bodhi means a tree, the Noble Path, Nibbāna, or Omniscient Knowledge.
Bồ-đề (Bodhi) là cây, là Thánh đạo (ariyamagga), là Niết-bàn (Nibbāna), và cũng là Nhất thiết trí (sabbaññutaññāṇa).
‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) ca āgataṭṭhāne bujjhati etthāti rukkho bodhi.
In passages like "first attained full enlightenment at the foot of the Bodhi tree" and "between Gayā and Bodhi," it refers to a tree, because one awakens there, hence Bodhi.
Ở những chỗ có nói: "Đức Phật đã thành Chánh Giác đầu tiên dưới cội Bồ-đề" và "giữa Gaya và Bồ-đề," thì Bồ-đề là cội cây mà tại đó người ta giác ngộ.
‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne cattāri ariyasaccāni bujjhati etenāti ariyamaggo bodhi.
In passages like "Bodhi is called knowledge in the four paths," it refers to the Noble Path, because one awakens to the four Noble Truths by means of it, hence Bodhi.
Ở những chỗ có nói: "Bồ-đề được gọi là trí tuệ trong bốn đạo," thì Bồ-đề là Thánh đạo mà nhờ đó người ta giác ngộ bốn Thánh đế.
‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne bujjhati etasmiṃ nimittabhūteti nibbānaṃ bodhi.
In passages like "having attained Bodhi, the deathless, the unconditioned," it refers to Nibbāna, because one awakens to it as the sign, hence Bodhi.
Ở những chỗ có nói: "Đã đạt đến Bồ-đề, bất tử, vô vi," thì Bồ-đề là Niết-bàn mà trong đó người ta giác ngộ như là một dấu hiệu.
‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbe dhamme sabbākārena bujjhati etenāti sabbaññutaññāṇaṃ bodhi.
In the passage "He attains enlightenment, of excellent and vast wisdom," enlightenment (bodhi) means omniscience (sabbaññutaññāṇa), because by this one comprehends all phenomena in all their aspects.
Ở những chỗ có nói: "Vị có trí tuệ rộng lớn tối thượng đạt được Bồ-đề," thì Bồ-đề là Nhất thiết trí mà nhờ đó người ta giác ngộ tất cả các pháp theo mọi phương diện.
Idhāpi sabbaññutaññāṇaṃ adhippetaṃ.
Here also, omniscience is intended.
Ở đây cũng vậy, Nhất thiết trí được đề cập đến.
Arahattamaggasabbaññutaññāṇāni vā idha bodhīti veditabbāni (pārā. aṭṭha. 1.11), mahābodhiyā adhippetattā bhagavato.
Or, here, the path of Arahantship and omniscience should be understood as enlightenment, because the Great Enlightenment of the Blessed One is intended.
Hoặc, ở đây Bồ-đề phải được hiểu là Đạo A-la-hán và Nhất thiết trí, vì Đại Bồ-đề của Đức Thế Tôn được đề cập đến.
Āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañca āsavakkhayañāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati.
Indeed, omniscience is the proximate cause of the knowledge of the destruction of the taints (āsavakkhayañāṇa), and the knowledge of the destruction of the taints is the proximate cause of omniscience; this is called "Great Enlightenment."
Thật vậy, trí tuệ đoạn tận các lậu hoặc (āsavakkhayañāṇa) là chỗ đứng của Nhất thiết trí, và Nhất thiết trí là chỗ đứng của trí tuệ đoạn tận các lậu hoặc, được gọi là "Đại Bồ-đề".
Etthāyaṃ saṅkhepattho – yathāvuttakālaparicchede yaṃ mama dānāsīlādipaṭipattisaṅkhātaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ anavasesaṃ mahābodhiyā pācanaṃ sādhakaṃ nibbattakanti.
Here is the concise meaning: "All" (sabbaṃ) refers to all my conduct, such as giving and morality, accumulated during the aforementioned period, which is entirely conducive to, supportive of, and productive of the Great Enlightenment.
Ở đây, tóm tắt ý nghĩa là: tất cả hành vi của tôi, bao gồm bố thí, trì giới, v.v., trong khoảng thời gian đã nêu, đều là sự thành thục, sự thành tựu, sự sinh khởi của Đại Bồ-đề, không sót một chút nào.
Etena bodhisambhārānaṃ nirantarabhāvanaṃ dasseti.
By this, the continuous cultivation of the requisites for enlightenment (bodhisambhārā) is shown.
Điều này cho thấy sự tu tập liên tục các tư lương Bồ-đề.
Atha vā sabbanti etthantare yathāvuttakālaparicchede yaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ sakalameva anavasesaṃ bodhisambhārabhūtameva.
Alternatively, in the phrase " all" (sabbaṃ), all the conduct during the aforementioned period is entirely and completely comprised of the requisites for enlightenment.
Hoặc, trong từ sabbaṃ (tất cả) ở đây, tất cả hành vi trong khoảng thời gian đã nêu đều là toàn bộ, không sót một chút nào, chính là các tư lương Bồ-đề.
Etena sabbasambhārabhāvanaṃ dasseti.
By this, the cultivation of all requisites is shown.
Điều này cho thấy sự tu tập tất cả các tư lương.
118
Tasso hi bodhisambhāresu bhāvanā sabbasambhārabhāvanā nirantarabhāvanā cirakālabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti.
For him, cultivation (bhāvanā) in the requisites for enlightenment (bodhisambhāresu) means cultivation of all requisites, continuous cultivation, long-term cultivation, and diligent cultivation.
Thật vậy, sự tu tập trong các tư lương Bồ-đề là sự tu tập tất cả các tư lương, sự tu tập liên tục, sự tu tập lâu dài, và sự tu tập cẩn trọng.
Tāsu ‘‘kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye’’ti iminā cirakālabhāvanā vuttā.
Among these, long-term cultivation is stated by "for four incalculable aeons and a hundred thousand aeons."
Trong số đó, sự tu tập lâu dài được nói đến qua câu: "Một trăm ngàn đại kiếp và bốn A-tăng-kỳ."
Yo cettha accantasaṃyogo, tena paṭhame atthavikappe sabbaggahaṇena ca nirantarabhāvanā, dutiye atthavikappe sabbaṃ carita’’nti iminā sabbasambhārabhāvanā, bodhipācana’’nti iminā sakkaccabhāvanā vuttā hoti, yathā taṃ caritaṃ sammāsambodhiṃ pāceti evaṃbhūtabhāvadīpanato.
And the absolute conjunction here, by the term "all" (sabba) in the first interpretation, signifies continuous cultivation; by "all conduct" in the second interpretation, cultivation of all requisites; and by "conducive to enlightenment" (bodhipācana), diligent cultivation is stated, as it illustrates that such conduct truly ripens into perfect self-enlightenment.
Và ở đây, nhờ sự kết hợp tuyệt đối, sự tu tập liên tục được nói đến qua từ "tất cả" trong cách giải thích ý nghĩa thứ nhất; sự tu tập tất cả các tư lương được nói đến qua câu "tất cả hành vi" trong cách giải thích ý nghĩa thứ hai; sự tu tập cẩn trọng được nói đến qua từ "làm chín muồi Bồ-đề", vì nó làm sáng tỏ trạng thái mà hành vi đó làm chín muồi Chánh Đẳng Chánh Giác.
Tathā hi taṃ ‘‘bodhipācana’’nti vattabbataṃ arahati, na aññathāti.
Thus, it deserves to be called "conducive to enlightenment," and not otherwise.
Thật vậy, hành vi đó xứng đáng được gọi là "làm chín muồi Bồ-đề", chứ không phải cách khác.
Kathaṃ panettha bodhicariyāya nirantarabhāvo veditabbo?
How, then, should the continuity of the Bodhisatta's practice be understood here?
Làm thế nào để hiểu sự liên tục của Bồ-tát hạnh ở đây?
Yadi cittanirantaratāya taṃ na yujjati, na hi mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato uddhaṃ bodhisambhārasambharaṇacittato aññaṃ cittaṃ nappavattatīti sakkā vattuṃ.
If it were due to the continuity of consciousness, that would not be appropriate, for it cannot be said that after the great vow of the Great Bodhisattas, no consciousness other than that of accumulating the requisites for enlightenment arises.
Nếu nói về sự liên tục của tâm thì điều đó không hợp lý, vì không thể nói rằng sau đại thệ nguyện của các vị Đại Bồ-tát, không có tâm nào khác ngoài tâm tích lũy tư lương Bồ-đề phát khởi.
Atha kiriyamayacittappavattiṃ sandhāya vucceyya, evampi na yujjati, na hi sabbāni tesaṃ kiriyamayacittāni bodhisambhārasambharaṇavaseneva pavattanti.
If it were said with reference to the arising of functional consciousness (kiriyamayacitta), even then it would not be appropriate, for not all their functional consciousnesses arise solely for the purpose of accumulating the requisites for enlightenment.
Nếu nói về sự phát khởi của tâm hành động (kiriyamayacitta), điều đó cũng không hợp lý, vì không phải tất cả các tâm hành động của các vị ấy đều phát khởi chỉ để tích lũy tư lương Bồ-đề.
Eteneva payoganirantaratāpi paṭikkhittāti daṭṭhabbā.
By this same reasoning, the continuity of effort (payoganirantaratā) should also be understood as refuted.
Chính vì lý do này mà sự liên tục trong nỗ lực (payoganirantaratā) cũng bị bác bỏ.
Jātinirantaratāya pana nirantarabhāvanā veditabbā.
However, continuous cultivation should be understood through the continuity of births.
Tuy nhiên, sự tu tập liên tục phải được hiểu là sự liên tục trong các kiếp sống (jātinirantaratā).
Yassañhi jātiyaṃ mahābodhisattena mahāpaṇidhānaṃ nibbattitaṃ, tato paṭṭhāya yāva carimattabhāvā na sā nāma jāti upalabbhati, yā sabbena sabbaṃ bodhisambhārasambhatā na siyā antamaso dānapāramimattaṃ upādāya.
Indeed, from the birth in which a Great Bodhisatta made his great aspiration up to his final existence, no birth is found that is not entirely endowed with the requisites for enlightenment, even if it is only the perfection of giving (dāna-pāramī).
Thật vậy, trong kiếp sống nào mà Đại Bồ-tát đã phát đại nguyện, từ kiếp đó cho đến kiếp cuối cùng, không có một kiếp sống nào mà hoàn toàn không có sự tích lũy tư lương Bồ-đề, dù chỉ là Ba-la-mật về bố thí.
Ayañhi niyatipatthitānaṃ bodhisattānaṃ dhammatā.
This is indeed the nature of Bodhisattas who are destined for enlightenment.
Đây là bản chất của các vị Bồ-tát đã được định trước.
Yāva ca te kammādīsu vasībhāvaṃ na pāpuṇanti, tāva sappadesampi sambhāresu payogamāpajjanti.
And as long as they have not attained mastery in actions (kamma) and so forth, they engage in the requisites even partially.
Và chừng nào các vị ấy chưa đạt được sự thuần thục trong nghiệp (kamma) và các pháp khác, các vị ấy vẫn nỗ lực tích lũy tư lương một cách từng phần.
Yadā pana sabbaso kammādīsu vasībhāvappattā honti, atha tato paṭṭhāya nippadesato eva bodhisambhāresu samīhanaṃ sātaccakiriyā ca sampajjati.
But when they have completely attained mastery in actions and so forth, then from that point onwards, the aspiration and continuous effort in the requisites for enlightenment are accomplished without any partiality.
Nhưng khi các vị ấy đã hoàn toàn đạt được sự thuần thục trong nghiệp và các pháp khác, thì từ đó trở đi, sự khao khát và sự thực hành liên tục các tư lương Bồ-đề sẽ được hoàn thành một cách toàn diện.
Sakkaccakāritā pana sabbakālaṃ hoti, evaṃ yena yena bodhisattānaṃ tattha tattha yathādhippāyaṃ samijjhanaṃ sampajjatīti.
Diligent practice, however, is present at all times, such that in various ways, the Bodhisattas' aspirations are fulfilled as intended.
Sự thực hành cẩn trọng thì có trong mọi lúc, như vậy, nhờ đó mà sự thành tựu theo ý muốn của các vị Bồ-tát được hoàn thành ở từng nơi.
Evametāya gāthāya bodhisambhāresu sabbasambhārabhāvanā cirakālabhāvanā nirantarabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti catassopi bhāvanā pakāsitāti veditabbā.
Thus, it should be understood that by this verse, all four types of cultivation—cultivation of all requisites, long-term cultivation, continuous cultivation, and diligent cultivation—in the requisites for enlightenment are expounded.
Như vậy, qua bài kệ này, phải hiểu rằng cả bốn sự tu tập: sự tu tập tất cả các tư lương, sự tu tập lâu dài, sự tu tập liên tục và sự tu tập cẩn trọng trong các tư lương Bồ-đề đều được làm sáng tỏ.
119
Tatra yasmā bodhisattacaritaṃ bodhisambhārā bodhicariyā aggayānaṃ pāramiyoti atthato ekaṃ, byañjanameva nānaṃ, yasmā ca parato vibhāgena vakkhamānānaṃ dānapāramiādīnaṃ caritanti idaṃ avisesavacanaṃ, tasmā sabbabodhisambhāresu kosallajananatthaṃ pāramiyo idha saṃvaṇṇetabbā.
Since the Bodhisatta's conduct, the requisites for enlightenment, the Bodhisatta's practice, the supreme vehicle, and the perfections are one in meaning, though different in expression, and since "conduct" is a general term for the perfections of giving and so forth, which will be explained later in detail, the perfections should be expounded here to generate skill in all the requisites for enlightenment.
Trong đó, vì hành vi của Bồ-tát, các tư lương Bồ-đề, Bồ-tát hạnh, cỗ xe tối thượng (aggayānaṃ) và các Ba-la-mật đều là một về nghĩa, chỉ khác về từ ngữ; và vì "hành vi" này là một từ chung cho các Ba-la-mật bố thí, v.v., sẽ được giải thích chi tiết sau này; do đó, các Ba-la-mật cần được giải thích ở đây để tạo sự khéo léo trong tất cả các tư lương Bồ-đề.
Tā parato pakiṇṇakakathāyaṃ sabbākārena saṃvaṇṇayissāma.
We will explain them in all their aspects later in the Miscellaneous Section (Pakiṇṇakakathā).
Chúng tôi sẽ giải thích chúng một cách toàn diện trong Phần Tạp Thuyết (Pakiṇṇakakathā) sau này.
120
2. Iti bhagavā attano bodhisattabhūmiyaṃ caritaṃ ārambhato paṭṭhāya yāva pariyosānā mahābodhiyā paripācanamevāti avisesato dassetvā idāni tassa paramukkaṃsagamanena atisayato bodhiparipācanabhāvaṃ dassetuṃ imasmiṃ bhaddakappe katipayā pubbacariyā vibhāgato vibhāvento ‘‘atītakappe’’tiādimāha.
2. Thus, the Blessed One, having shown without distinction that his conduct in the Bodhisatta stage, from its beginning to its culmination, was solely for the ripening of the Great Enlightenment, now, to show that it was pre-eminently for the ripening of Enlightenment through its ultimate excellence, and distinguishing some past conduct in this auspicious eon, said, ‘‘In past eons,’’ and so on.
2. Như vậy, Đức Thế Tôn đã nói một cách khái quát rằng hành vi của Ngài trong địa vị Bồ-tát, từ lúc khởi đầu cho đến khi kết thúc, đều là sự làm chín muồi Đại Bồ-đề; giờ đây, để cho thấy trạng thái làm chín muồi Bồ-đề một cách vượt trội do sự đạt đến mức tối thượng của hành vi đó, Ngài bắt đầu bằng câu "Trong kiếp quá khứ", v.v., khi phân loại một số hành vi tiền thân trong kiếp hiện tại (bhaddakappa) này.
121
Tattha atītakappeti ito purime purimatare vā sabbasmiṃ atikkante yathāvuttaparicchede mahākappe, kappānaṃ satasahassādhikesu catūsu asaṅkhyeyyesūti attho.
Therein, atītakappe (in past eons) means in this previous or even more ancient, or in all the elapsed great eons of the aforementioned divisions, i.e., in four asaṅkheyya eons plus a hundred thousand eons.
Trong đó, atītakappe (trong kiếp quá khứ) có nghĩa là trong tất cả các đại kiếp đã qua, những kiếp trước đó hoặc những kiếp xa xưa hơn, tức là trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp như đã nói.
Caritanti ciṇṇaṃ dānādipaṭipattiṃ.
Carita (conduct) means the practice of generosity and so forth that was performed.
Caritaṃ (hành vi) là sự thực hành bố thí, v.v., đã được thực hiện.
Ṭhapayitvāti muñcitvā aggahetvā, avatvāti attho.
Ṭhapayitvā (excluding) means having released, having not taken, i.e., having not spoken of.
Ṭhapayitvā (ngoại trừ) có nghĩa là bỏ qua, không nắm giữ, không nói đến.
Bhavābhaveti bhave ca abhave ca, ‘‘itibhavābhavakatha’’nti (dī. ni. 1.17) ettha hi vuddhihāniyo bhavābhavāti vuttā.
Bhavābhave (in existences and non-existences) means in existence and in non-existence. For here, in ‘‘itibhavābhavakathā’’ (Dī. Ni. 1.17), growth and decline are called bhavābhavā (existences and non-existences).
Bhavābhave (trong các kiếp sống và không kiếp sống). Trong câu "itibhavābhavakatha" (lời nói về kiếp này và không kiếp này), sự tăng trưởng và suy giảm được gọi là bhavābhavā.
‘‘Itibhavābhavatañca vītivatto’’ti (udā. 20) ettha sampattivipattivuddhihānisassatucchedapuññapāpānibhavābhavāti adhippetāni.
In ‘‘itibhavābhavatañca vītivatto’’ (Udā. 20), prosperity and adversity, growth and decline, eternalism and annihilationism, and merit and demerit are intended by bhavābhavā.
Trong câu "itibhavābhavatañca vītivatto" (đã vượt qua kiếp này và không kiếp này), sự thành công và thất bại, sự tăng trưởng và suy giảm, thường kiến và đoạn kiến, phước và tội được hiểu là bhavābhavā.
‘‘Itibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti (a. ni. 4.9; itivu. 105) ettha pana paṇītapaṇītatarāni sappinavanītādibhesajjāni bhavābhavāti adhippetāni.
However, in ‘‘Itibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ (A. Ni. 4.9; Itivu. 105), excellent and more excellent medicines such as ghee and fresh butter are intended by bhavābhavā.
Còn trong câu "Này các Tỳ-kheo, khi tham ái phát sinh ở một Tỳ-kheo, nó phát sinh do nhân duyên của bhavābhavā", thì những loại thuốc thượng hạng như bơ sữa, bơ tươi, v.v., được hiểu là bhavābhavā.
Sampattibhavesu paṇītatarā paṇītatamā bhavābhavātipi vadanti eva, tasmā idhāpi so eva attho veditabbo, khuddake ceva mahante ca bhavasminti vuttaṃ hoti.
Some also say that excellent and most excellent existences of prosperity are bhavābhavā; therefore, the same meaning should be understood here too, meaning in both minor and major existences.
Một số người cũng nói rằng bhavābhavā là những kiếp sống thù thắng hơn và thù thắng nhất trong các kiếp sống thành công; do đó, ở đây cũng phải hiểu ý nghĩa đó, tức là trong các kiếp sống nhỏ và lớn.
Imamhi kappeti imasmiṃ bhaddakappe.
Imamhi kappe (in this eon) means in this auspicious eon.
Imamhi kappe (trong kiếp này) là trong kiếp hiền (bhaddakappa) này.
Pavakkhissanti kathayissaṃ.
Pavakkhissaṃ (I shall relate) means I shall tell.
Pavakkhissaṃ (tôi sẽ nói) là tôi sẽ kể.
Suṇohīti dhammasenāpatiṃ savane niyojeti.
Suṇohī (listen) enjoins the General of the Dhamma to listen.
Suṇohī (hãy lắng nghe) là Ngài ra lệnh cho vị Pháp tướng (Dhammasenāpati) lắng nghe.
Meti mama santike, mama bhāsatoti attho.
Me (my) means from me, i.e., as spoken by me.
Me (của tôi) có nghĩa là từ tôi, lời tôi nói.
122
Nidānakathā niṭṭhitā.
The Introductory Story is finished.
Phần Dẫn nhập đã kết thúc.
Next Page →

Settings