67. Sattame yadā ahaṃ kapi āsinti yasmiṃ kāle ahaṃ kapiyoniyaṃ nibbattitvā vuddhimanvāya nāgabalo thāmasampanno assapotakappamāṇo mahāsarīro kapi homi.
67. In the seventh: When I was a monkey means at a time when I, having been reborn in the womb of a monkey and having reached maturity, was a monkey with the strength of an elephant, endowed with stamina, the size of a young horse, with a great body.
67. Trong câu thứ bảy yadā ahaṃ kapi āsi (Khi ta là khỉ), nghĩa là vào thời điểm ta tái sinh vào loài khỉ, trưởng thành và trở thành một con khỉ có sức mạnh của voi, có sức lực dồi dào, thân hình to lớn như một con ngựa con.
Nadīkūle darīsayeti ekissā nadiyā tīre ekasmiṃ darībhāge yadā vāsaṃ kappemīti attho.
Dwelling in a mountain cleft on a riverbank means: when I made my dwelling in a certain cleft on the bank of a certain river.
Nadīkūle darīsaye (trên bờ sông, trong hang đá), nghĩa là khi ta trú ngụ ở một hang đá trên bờ một con sông.
Tadā kira bodhisatto yūthapariharaṇaṃ akatvā ekacaro hutvā vihāsi.
At that time, it is said, the Bodhisatta lived as a solitary wanderer, not leading a troop.
Khi ấy, Bồ Tát đã sống một mình, không chăm sóc bầy đàn.
Tassā pana nadiyā vemajjhe eko dīpako nānappakārehi ambapanasādīhi phalarukkhehi sampanno.
Now, in the very middle of that river was an island, endowed with various kinds of fruit trees like mango, jackfruit, and so on.
Ở giữa con sông đó có một hòn đảo nhỏ, phong phú với các loại cây ăn trái như xoài, mít, v.v.
Bodhisatto thāmajavasampannatāya nadiyā orimatīrato uppatitvā dīpakassa pana nadiyā ca majjhe eko piṭṭhipāsāṇo atthi, tasmiṃ patati.
The Bodhisatta, due to his endowment with strength and speed, would leap from the near bank of the river and land on a flat rock that was in the middle of the river, near the island.
Bồ Tát, nhờ có sức mạnh và tốc độ, đã nhảy từ bờ bên này của con sông, và ở giữa hòn đảo và con sông có một tảng đá bằng phẳng, ngài nhảy xuống đó.
Tato uppatitvā tasmiṃ dīpake patati.
From there, he would leap and land on that island.
Từ đó, ngài nhảy lên hòn đảo.
So tattha nānappakārāni phalāphalāni khāditvā sāyaṃ teneva upāyena paccāgantvā attano vasanaṭṭhāne vasitvā punadivasepi tatheva karoti.
Having eaten various kinds of fruits there, in the evening he would return by the same means, dwell in his own living place, and on the next day do the same.
Ở đó, ngài ăn các loại trái cây rồi vào buổi tối lại trở về nơi ở của mình bằng cách tương tự, và làm như vậy vào ngày hôm sau.
Iminā niyāmena vāsaṃ kappesi.
In this way, he made his dwelling.
Ngài đã sống theo cách này.
Tasmiṃ pana kāle eko kumbhīlo sapajāpatiko tassaṃ nadiyaṃ vasati.
At that time, a certain crocodile and his mate lived in that river.
Vào thời điểm đó, có một con cá sấu cùng vợ sống trong con sông đó.
Tassa bhariyā bodhisattaṃ aparāparaṃ gacchantaṃ disvā tassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā kumbhīlaṃ āha – ‘‘mayhaṃ kho, ayyaputta, imassa vānarassa hadayamaṃse dohaḷo uppanno’’ti.
His wife, seeing the Bodhisatta going back and forth, developed a craving for his heart-flesh and said to the crocodile, “My lord, a craving for the heart-flesh of this monkey has arisen in me.”
Vợ của nó nhìn thấy Bồ Tát đi đi lại lại nhiều lần, liền nảy sinh ý muốn ăn tim của ngài, và nói với cá sấu: “Này phu quân, thiếp đã nảy sinh ý muốn ăn tim của con vượn này.”
So ‘‘sādhu, bhadde, lacchasī’’ti vatvā ‘‘ajja taṃ sāyaṃ dīpakato āgacchantameva gaṇhissāmī’’ti gantvā piṭṭhipāsāṇe nipajji.
He said, “Good, my dear, you shall have it,” and thinking, “Today I will catch him as he returns from the island in the evening,” he went and lay down on the flat rock.
Nó nói: “Được thôi, hiền thê, nàng sẽ có được,” rồi nghĩ: “Hôm nay ta sẽ bắt nó khi nó từ hòn đảo trở về vào buổi tối,” và đi nằm trên tảng đá bằng phẳng.
Bodhisatto taṃ divasaṃ gocaraṃ caritvā sāyanhasamaye dīpake ṭhitova pāsāṇaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ pāsāṇo idāni uccataro khāyati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintesi.
The Bodhisatta, having foraged for food that day, stood on the island in the evening and, observing the rock, thought, “This rock now appears higher. What could be the reason?”
Bồ Tát, sau khi kiếm ăn cả ngày, vào buổi chiều, khi đứng trên hòn đảo, nhìn tảng đá và suy nghĩ: “Tảng đá này bây giờ trông cao hơn, không biết nguyên nhân là gì?”
Mahāsattassa hi udakappamāṇañca pāsāṇappamāṇañca suvavatthāpitameva hoti.
For the Great Being had the measure of the water and the measure of the rock well-established.
Thật vậy, Đại Bồ Tát luôn xác định rõ mực nước và kích thước của tảng đá.
Tenassa etadahosi – ‘‘ajja imissā nadiyā udakaṃ neva hāyati, atha ca panāyaṃ pāsāṇo mahā hutvā paññāyati, kacci nu kho ettha mayhaṃ gahaṇatthāya kumbhīlo nipanno’’ti?
Therefore, it occurred to him: “Today the water in this river has not receded, and yet this rock appears large. Could it be that a crocodile is lying here to catch me?”
Vì vậy, ngài nghĩ: “Hôm nay nước sông không hề rút, nhưng tảng đá này lại trông to hơn; có lẽ nào có một con cá sấu đang nằm ở đây để bắt ta chăng?”
So ‘‘vīmaṃsissāmi tāva na’’nti tattheva ṭhatvā pāsāṇena saddhiṃ kathento viya ‘‘bho, pāsāṇā’’ti vatvā paṭivacanaṃ alabhanto yāvatatiyaṃ ‘‘bho, pāsāṇā’’ti āha.
Thinking, “I shall first investigate,” he stood right there and, as if conversing with the rock, said, “Ho, rock!” and receiving no reply, he said up to a third time, “Ho, rock!”
Ngài nghĩ: “Ta hãy thử kiểm tra nó,” rồi đứng yên tại chỗ đó, như thể nói chuyện với tảng đá, ngài nói: “Này tảng đá!” và không nhận được câu trả lời, ngài lặp lại lần thứ ba: “Này tảng đá!”
Pāsāṇo paṭivacanaṃ na deti.
The rock gave no reply.
Tảng đá không trả lời.
Punapi bodhisatto ‘‘kiṃ, bho pāsāṇa, ajja mayhaṃ paṭivacanaṃ na desī’’ti āha.
Again the Bodhisatta said, “Why, ho rock, do you not give me a reply today?”
Bồ Tát lại nói: “Này tảng đá, tại sao hôm nay ngươi không trả lời ta?”
Kumbhīlo ‘‘addhā ayaṃ pāsāṇo aññesu divasesu vānarindassa paṭivacanaṃ deti maññe, ajja pana mayā ottharitattā na deti, handāhaṃ dassāmissa paṭivacana’’nti cintetvā ‘‘kiṃ vānarindā’’ti āha.
The crocodile thought, “Surely on other days this rock must give a reply to the king of monkeys. But today, because I am covering it, it does not reply. Come, I will give him a reply,” and he said, “What is it, king of monkeys?”
Cá sấu nghĩ: “Chắc chắn tảng đá này những ngày khác vẫn trả lời vua vượn, nhưng hôm nay vì ta đang nằm đè lên nên nó không trả lời; thôi được, ta sẽ trả lời nó,” rồi nói: “Có chuyện gì vậy, vua vượn?”
‘‘Kosi tva’’nti?
“Who are you?”
“Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ kumbhīlo’’ti.
“I am a crocodile.”
“Ta là cá sấu.”
‘‘Kimatthaṃ ettha nipannosī’’ti?
“For what purpose are you lying here?”
“Ngươi nằm ở đây để làm gì?”
‘‘Tava hadayaṃ patthayamāno’’ti.
“Desiring your heart.”
“Ta muốn tim của ngươi.”
Bodhisatto cintesi – ‘‘añño me gamanamaggo natthi, paṭiruddhaṃ vata me gamana’’nti.
The Bodhisatta thought, “There is no other way for me to go. Alas, my way is blocked.”
Bồ Tát suy nghĩ: “Ta không còn con đường nào khác để đi, đường đi của ta đã bị chặn rồi!”
Tena vuttaṃ –
This was said by him:
Vì thế, ngài nói:
Tattha ‘‘pīḷito susumārenā’’ti addhagāthāya vuttamevatthaṃ.
Therein, “Oppressed by a crocodile” makes clear the meaning stated in the half-verse.
Trong đó, pīḷito susumārenā (bị cá sấu áp bức) là ý nghĩa đã được nói trong nửa câu kệ.
‘‘Yamhokāse’’ti gāthāya pākaṭaṃ karoti.
“The place where”: he makes it plain with this verse.
Yamhokāse (Nơi nào) làm rõ ý nghĩa trong câu kệ.
Tattha yamhokāseti yasmiṃ nadīmajjhe ṭhitapiṭṭhipāsāṇasaṅkhāte padese ṭhatvā.
Therein, the place where means in the place called the flat rock situated in the middle of the river, having stood.
Trong đó, yamhokāse (nơi nào) là ở chỗ được gọi là tảng đá bằng phẳng nằm giữa sông, ṭhatvā (đứng).
Orāti dīpakasaṅkhātā oratīrā.
This shore means the near shore, called the island.
Orā (Từ bờ này) là từ bờ bên này được gọi là hòn đảo.
Pāranti tadā mama vasanaṭṭhānabhūtaṃ nadiyā paratīraṃ.
The other means the far bank of the river, which was my dwelling place at that time.
Pāraṃ (Sang bờ kia) là bờ bên kia của con sông, nơi trú ngụ của ta lúc đó.
Patāmahanti uppatitvā patāmi ahaṃ.
I would leap means I leap up and land.
Patāmahaṃ (Ta nhảy) là ta nhảy vọt qua.
Tatthacchīti tasmiṃ piṭṭhipāsāṇappadese sattubhūto vadhako ekanteneva ghātako paccatthiko luddadassano ghorarūpo bhayānakadassano nisīdi.
There sat means in that place of the flat rock, the enemy, the slayer, an absolute killer, an adversary of cruel appearance, of frightful form, of terrifying appearance, was sitting.
Tatthacchī (Ở đó có) là ở chỗ tảng đá bằng phẳng đó, kẻ sattu (thù địch), vadhako (kẻ giết người) chắc chắn là kẻ thù, luddadassano (hung tợn) là kẻ có hình dạng đáng sợ, đáng kinh hãi, đã ngồi.
Atha mahāsatto cintesi – ‘‘añño me gamanamaggo natthi, ajja mayā kumbhīlo vañcetabbo, evañhi ayañca mahatā pāpato mayā parimocito siyā, mayhañca jīvitaṃ laddha’’nti.
Then the Great Being thought, “There is no other way for me to go. Today I must deceive the crocodile. In this way, I will have freed him from a great evil, and I will have gained my life.”
Sau đó, Đại Bồ Tát suy nghĩ: “Ta không còn con đường nào khác để đi. Hôm nay ta phải lừa con cá sấu này. Nếu làm vậy, nó sẽ được ta giải thoát khỏi tội lỗi lớn, và ta cũng sẽ giữ được mạng sống.”
So kumbhīlaṃ āha – ‘‘samma, kumbhīla, ahaṃ tuyhaṃ upari patissāmī’’ti.
He said to the crocodile, “Friend crocodile, I will leap upon you.”
Ngài nói với cá sấu: “Này bạn cá sấu, ta sẽ nhảy lên ngươi.”
Kumbhīlo ‘‘vānarinda, papañcaṃ akatvā ito āgacchāhī’’ti āha.
The crocodile said, “O king of monkeys, without delaying, come here.”
Cá sấu nói: “Vua vượn, đừng làm phức tạp, hãy đến đây!”
Mahāsatto ‘‘ahaṃ āgacchāmi, tvaṃ pana attano mukhaṃ vivaritvā maṃ tava santikaṃ āgatakāle gaṇhāhī’’ti avoca.
The Great Being said, “I am coming, but you, open your mouth and seize me when I come near you.”
Đại Bồ Tát nói: “Ta sẽ đến, nhưng ngươi hãy mở miệng ra và bắt ta khi ta đến gần ngươi.”
Kumbhīlānañca mukhe vivaṭe akkhīni nimmīlanti.
And when crocodiles open their mouths, their eyes close.
Khi cá sấu mở miệng, mắt chúng sẽ nhắm lại.
So taṃ kāraṇaṃ asallakkhento mukhaṃ vivari.
He, not noticing that fact, opened his mouth.
Nó không nhận ra điều đó và đã mở miệng.
Athassa akkhīni nimmīliṃsu.
Then his eyes closed.
Sau đó, mắt nó nhắm lại.
So mukhaṃ vivaritvā sabbaso nimmīlitakkhī hutvā nipajji.
Having opened his mouth, he lay there with his eyes completely closed.
Nó nằm đó với miệng mở to và mắt hoàn toàn nhắm lại.
Mahāsatto tassa tathābhāvaṃ ñatvā dīpakato uppatito gantvā kumbhīlassa matthakaṃ akkamitvā tato uppatanto vijjulatā viya vijjotamāno paratīre aṭṭhāsi.
The Great Being, knowing his state, leaped from the island, went and stepped on the crocodile’s head, and then, leaping up from there, flashing like a streak of lightning, he stood on the far bank.
Đại Bồ Tát, biết được tình trạng đó của nó, liền nhảy từ hòn đảo, đi đến, đạp lên đầu con cá sấu, rồi từ đó nhảy vọt qua, sáng chói như tia chớp, và đứng vững trên bờ bên kia.
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Vì thế, ngài nói:
Yasmā pana taṃ dīpakaṃ ambajambupanasādiphalarukkhasaṇḍamaṇḍitaṃ ramaṇīyaṃ nivāsayoggañca, ‘‘āgacchāmī’’ti pana paṭiññāya dinnattā saccaṃ anurakkhanto mahāsattopi ‘‘āgamissāmevā’’ti tathā akāsi.
And since that island, adorned with groves of fruit trees like mango, rose-apple, and jackfruit, was delightful and suitable for dwelling, but because the promise “I am coming” had been given, the Great Being, protecting the truth, acted thus, thinking, “I will indeed come.”
Vì hòn đảo đó được tô điểm bởi các khu rừng cây ăn trái như xoài, ổi, mít, v.v., và rất đẹp đẽ, thích hợp cho việc cư trú, và vì đã hứa “ta sẽ đến,” Đại Bồ Tát, để giữ lời chân thật, cũng đã làm như vậy, nghĩ rằng “ta chắc chắn sẽ đến.”
Tena vuttaṃ –
Regarding this, it was said:
Vì thế, ngài nói:
Tattha yassāti yassa kassaci puggalassa.
Therein, he who means any person whatsoever.
Trong đó, yassā (của ai) là của bất kỳ người nào.
Eteti idāni vattabbe paccakkhato dasseti.
These indicates what is about to be said as directly perceived now.
Ete (những điều này) là chỉ rõ những điều sắp nói.
Caturo dhammāti cattāro guṇā.
Four qualities means four virtues.
Caturo dhammā (bốn đức tính) là bốn phẩm hạnh.
Saccanti vacīsaccaṃ, ‘‘mama santikaṃ āgamissāmī’’ti vatvā musāvādaṃ akatvā āgato evāti etaṃ te vacīsaccaṃ.
Truth means truth in speech; having said, “I will come to you,” without speaking falsely, you indeed came—this is your truth in speech.
Saccaṃ (Chân thật) là lời nói chân thật; ngươi đã nói “ta sẽ đến chỗ ta” và đã đến mà không nói dối, đó là lời nói chân thật của ngươi.
Dhammoti vicāraṇapaññā, ‘‘evaṃ kate idaṃ nāma bhavissatī’’ti pavattā te esā vicāraṇapaññā.
Principle means the wisdom of discernment; this wisdom of discernment of yours arose, thinking, “If this is done, such and such will happen.”
Dhammo (Pháp) là trí tuệ phân tích; đó là trí tuệ phân tích của ngươi đã phát sinh, nghĩ rằng “nếu làm như vậy, điều này sẽ xảy ra.”
Dhitīti abbocchinnaṃ vīriyaṃ vuccati, etampi te atthi.
Steadfastness is said to be uninterrupted energy; this you also have.
Dhitī (Kiên trì) được gọi là tinh tấn không gián đoạn; điều này cũng có trong ngươi.
Cāgoti attapariccāgo, tvaṃ attānaṃ pariccajitvā mama santikaṃ āgato, yaṃ panāhaṃ gaṇhituṃ nāsakkhiṃ, mayhamevesa doso.
Giving means the relinquishing of self; you came to me having relinquished yourself. That I was not able to seize you is my fault alone.
Cāgo (Từ bỏ) là sự hy sinh bản thân; ngươi đã hy sinh bản thân để đến chỗ ta, nhưng ta đã không thể bắt được ngươi, đó là lỗi của ta.
Diṭṭhanti paccāmittaṃ.
The seen means the adversary.
Diṭṭhaṃ (Kẻ thù) là kẻ đối địch.
So ativattatīti yassa puggalassa yathā tava evaṃ ete cattāro dhammā atthi, so yathā maṃ tvaṃ ajja atikkanto, tatheva attano paccāmittaṃ atikkamati abhibhavatīti.
He overcomes means that whichever person has these four qualities, just as you do, he overcomes his adversary, just as you have overcome me today; he vanquishes him.
So ativattatī (người đó sẽ vượt qua) là người nào có bốn đức tính này như ngươi có, người đó sẽ vượt qua kẻ thù của mình, giống như hôm nay ngươi đã vượt qua ta và chiến thắng ta.
Evaṃ kumbhīlo bodhisattaṃ pasaṃsitvā attano vasanaṭṭhānaṃ gato.
Thus the crocodile, having praised the Bodhisatta, went to his own dwelling place.
Như vậy, cá sấu đã ca ngợi Bồ Tát rồi trở về nơi ở của mình.
Tadā kumbhīlo devadatto ahosi, tassa bhariyā ciñcamāṇavikā, kapirājā pana lokanātho.
At that time, the crocodile was Devadatta, his wife was Ciñcamāṇavikā, and the monkey king was the Protector of the World.
Lúc đó, cá sấu là Devadatta, vợ nó là Ciñcamāṇavikā, còn vua khỉ là Bậc Cứu Thế.
Tassa idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyo niddhāretabbā.
Here too, his remaining perfections should be determined in the manner stated below.
Ở đây, các Ba la mật còn lại của vị ấy cũng nên được xác định theo cách đã nói ở trên.
Tathā udakassa pāsāṇassa ca pamāṇavavatthānena idāni pāsāṇo uccataro khāyatīti pariggaṇhanavasena pāsāṇassa upari susumārassa nipannabhāvajānanaṃ, pāsāṇena kathanāpadesena tassatthassa nicchayagamanaṃ, susumārassa upari akkamitvā sahasā paratīre patiṭṭhānavasena sīghakāritāya tassa mahatā pāpato parimocanaṃ, attano jīvitarakkhaṇaṃ, saccavācānurakkhaṇañcāti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
Likewise, the powerful virtues should be explained, such as: by determining the measure of the water and the rock, knowing that the crocodile was lying on top of the rock by grasping, “Now the rock appears higher”; by means of feigning to speak with the rock, arriving at a firm conclusion about the matter; by stepping on the crocodile and swiftly establishing himself on the far shore, his great deliverance from evil through quick action; the protection of his own life; and the preservation of his truthful words.
Cũng vậy, bằng cách xác định mực nước và tảng đá, rồi nhận định rằng bây giờ tảng đá cao hơn, biết được con cá sấu nằm trên tảng đá, đi đến sự xác định ý nghĩa đó bằng lời nói của tảng đá, bằng cách bước lên trên con cá sấu và nhanh chóng đứng vững ở bờ bên kia, giải thoát khỏi tội lỗi lớn của nó bằng sự nhanh nhẹn, bảo vệ mạng sống của mình, và bảo vệ lời nói chân thật – những oai lực công đức như thế cần được làm sáng tỏ.
Aṭṭhame tāpaso saccasavhayoti saccasaddena avhātabbo saccanāmako tāpaso yadā yasmiṃ kāle homi, tadā.
In the eighth, the ascetic called Sacca means the ascetic named Sacca, who was to be addressed by the word ‘Sacca’. When I was, at that time.
Trong câu thứ tám, tāpaso saccasavhayo (vị đạo sĩ tên Saccā) nghĩa là, khi ta là vị đạo sĩ được gọi bằng từ Saccā, tức vị đạo sĩ tên Saccā, yadā (khi) vào thời điểm đó homi (ta là).
Saccena lokaṃ pālesinti attano avisaṃvādibhāvena sattalokaṃ jambudīpe tattha tattha sattanikāyaṃ pāpato nānāvidhā anatthato ca rakkhiṃ.
By truth I protected the world means: by my own truthfulness, I protected the world of beings, the various groups of beings here and there in Jambudīpa, from evil and from various harms.
Saccena lokaṃ pālesiṃ (ta đã bảo vệ thế gian bằng chân thật) nghĩa là, bằng sự không sai lời của mình, ta đã bảo vệ thế gian chúng sinh, tức các loài chúng sinh ở khắp nơi trên Jambudīpa, khỏi tội lỗi và khỏi các tai họa khác nhau.
Samaggaṃ janamakāsahanti tattha tattha kalahaviggahavivādāpannaṃ mahājanaṃ kalahe ādīnavaṃ dassetvā sāmaggiyaṃ ānisaṃsakathanena samaggaṃ avivadamānaṃ sammodamānaṃ ahamakāsiṃ.
I made the people harmonious means: by showing the danger in quarreling and by speaking of the benefits of harmony, I made the great populace, who here and there had fallen into quarrels, disputes, and conflict, harmonious, free from dispute, and living in concord.
Samaggaṃ janamakāsahaṃ (ta đã làm cho chúng sinh hòa hợp) nghĩa là, ta đã làm cho đại chúng đang tranh chấp, cãi vã, bất hòa ở khắp nơi trở nên hòa hợp, không tranh cãi, vui vẻ với nhau, bằng cách chỉ ra tai hại của tranh chấp và nói về lợi ích của sự hòa hợp.
Tadā hi bodhisatto bārāṇasiyaṃ aññatarasmiṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
For at that time, the Bodhisatta was born in a certain great brahmin family in Bārāṇasī.
Vào thời đó, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình Bà La Môn đại phú ở Bārāṇasī.
Tassa ‘‘sacco’’ti nāmaṃ kariṃsu.
They gave him the name “Sacca.”
Họ đặt tên cho ngài là “Saccā”.
So vayappatto takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uggaṇhitvā nacirasseva sabbasippānaṃ nipphattiṃ patto.
When he came of age, he went to Takkasilā and, having learned the arts under a world-renowned teacher, he soon attained proficiency in all arts.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đến Takkasilā, học nghề với vị đạo sư nổi tiếng, và không lâu sau đã thành thạo tất cả các nghề.
Ācariyena anuññāto bārāṇasiṃ paccāgantvā mātāpitaro vanditvā tehi abhinandiyamāno tesaṃ cittānurakkhaṇatthaṃ katipāhaṃ tesaṃ santike vasi.
Given leave by his teacher, he returned to Bārāṇasī, paid homage to his mother and father, and, being welcomed by them, he stayed with them for some days to please them.
Được đạo sư cho phép, ngài trở về Bārāṇasī, đảnh lễ cha mẹ, được cha mẹ hoan hỷ, và ở lại với họ vài ngày để làm vui lòng cha mẹ.
Atha naṃ mātāpitaro patirūpena dārena saṃyojetukāmā sabbaṃ vibhavajātaṃ ācikkhitvā gharāvāsena nimantesuṃ.
Then his mother and father, wishing to join him with a suitable wife, told him of all their wealth and invited him to the household life.
Sau đó, cha mẹ ngài muốn gả vợ xứng đáng cho ngài, đã chỉ ra tất cả tài sản và mời ngài sống đời gia đình.
Mahāsatto nekkhammajjhāsayo attano nekkhammapāramiṃ paribrūhetukāmo gharāvāse ādīnavaṃ pabbajjāya ānisaṃsañca nānappakārato kathetvā mātāpitūnaṃ assumukhānaṃ rodamānānaṃ aparimāṇaṃ bhogakkhandhaṃ anantaṃ yasaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahānāgova ayasaṅkhalikaṃ gharabandhanaṃ chindanto nikkhamitvā himavantappadesaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā vanamūlaphalāphalehi yāpento nacirasseva aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷayamāno samāpattivihārena viharati.
The Great Being, whose inclination was towards renunciation and who wished to perfect his pāramī of renunciation, spoke in various ways of the danger in the household life and the benefits of going forth. While his mother and father were weeping with tearful faces, he abandoned an immeasurable mass of wealth, endless fame, and a great circle of relatives. Like a great elephant breaking an iron chain, he broke the fetter of the home, went forth, and entered the Himālaya region. Having gone forth as a sage and sustaining himself on the roots and fruits of the forest, he soon produced the eight attainments and the five supernormal knowledges. He amused himself with the sport of jhāna and dwelled in the abiding of the attainments.
Đại Bồ Tát, với ý chí xuất gia, muốn hoàn thiện Ba-la-mật xuất gia của mình, đã nói về tai hại của đời sống gia đình và lợi ích của sự xuất gia bằng nhiều cách khác nhau, rồi từ bỏ khối tài sản vô biên, danh tiếng vô tận và quyến thuộc đông đảo, trong khi cha mẹ ngài nước mắt lưng tròng, khóc lóc, ngài đã cắt đứt xiềng xích gia đình như một con voi lớn, xuất gia, đi vào vùng Himavanta, thọ nhận sự xuất gia của một đạo sĩ, sống bằng rễ cây, lá cây, hoa quả rừng, và không lâu sau đã chứng đắc tám định và năm thần thông, ngài sống an trú trong các thiền định, vui đùa với thiền định.
So ekadivasaṃ dibbacakkhunā lokaṃ olokento addasa sakalajambudīpe manusse yebhuyyena pāṇātipātādidasaakusalakammapathapasute kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇaṃ aññamaññaṃ vivādāpanne.
One day, surveying the world with his divine eye, he saw that in the whole of Jambudīpa, people were for the most part devoted to the ten unwholesome courses of action, such as killing living beings, and were in conflict with one another on account of sensual pleasures, with sensual pleasures as the cause.
Một ngày nọ, ngài dùng thiên nhãn quán sát thế gian và thấy rằng hầu hết con người trên toàn Jambudīpa đều chìm đắm trong mười ác nghiệp như sát sinh, tranh chấp lẫn nhau vì dục vọng và do dục vọng.
Disvā evaṃ cintesi – ‘‘na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yadidaṃ ime satte evaṃ pāpapasute vivādāpanne ca disvā ajjhupekkhaṇaṃ.
Seeing this, he thought thus: “It is not proper for me to be indifferent, seeing these beings so devoted to evil and in conflict.
Sau khi thấy vậy, ngài suy nghĩ: “Không phải là điều thích hợp cho ta, khi thấy những chúng sinh này chìm đắm trong tội lỗi và tranh chấp như vậy mà lại thờ ơ.
Ahañhi ‘satte saṃsārapaṅkato uddharitvā nibbānathale patiṭṭhapessāmī’ti mahāsambodhiyānaṃ paṭipanno, tasmā taṃ paṭiññaṃ avisaṃvādento yaṃnūnāhaṃ manussapathaṃ gantvā te te satte pāpato oramāpeyyaṃ, vivādañca nesaṃ vūpasameyya’’nti.
I have entered upon the path to great and perfect enlightenment with the thought, ‘I will lift beings from the mire of saṃsāra and establish them on the firm ground of nibbāna.’ Therefore, being true to that promise, I should go to the human world, make those beings desist from evil, and pacify their conflicts.”
Vì ta đã dấn thân vào con đường Đại Chánh Giác với lời thệ nguyện ‘sẽ cứu vớt chúng sinh khỏi vũng lầy luân hồi và đặt họ lên đất Niết Bàn’, do đó, để giữ lời hứa đó, ta nên đi đến thế gian loài người và làm cho những chúng sinh đó tránh xa tội lỗi, và dẹp yên sự tranh chấp của họ.”
Evaṃ pana cintetvā mahāsatto mahākaruṇāya samussāhito santaṃ samāpattisukhaṃ pahāya iddhiyā tattha tattha gantvā tesaṃ cittānukūlaṃ dhammaṃ desento kalahaviggahavivādāpanne satte diṭṭhadhammikañca samparāyikañca virodhe ādīnavaṃ dassetvā aññamaññaṃ samagge sahite akāsi.
Having thought thus, the Great Being, spurred on by great compassion, gave up the bliss of the peaceful attainments. By means of psychic power, he went here and there, teaching the Dhamma in a way that was agreeable to their minds. He showed beings who had fallen into quarrels, disputes, and conflict the danger in antagonism, both in this life and the next, and made them harmonious and united with one another.
Sau khi suy nghĩ như vậy, Đại Bồ Tát, được thúc đẩy bởi đại bi tâm, từ bỏ niềm an lạc của thiền định, dùng thần thông đi đến khắp nơi, thuyết pháp phù hợp với tâm ý của họ, chỉ ra tai hại của sự đối kháng trong đời này và đời sau cho những chúng sinh đang tranh cãi, xung đột, bất hòa, và làm cho họ hòa hợp, đoàn kết với nhau.
Anekākāravokārañca pāpe ādīnavaṃ vibhāvento tato satte vivecetvā ekacce dasasu kusalakammapathadhammesu patiṭṭhāpesi.
Explaining the danger in evil in many ways and forms, he made beings turn away from it and established some in the principles of the ten wholesome courses of action.
Ngài cũng chỉ ra tai hại của tội lỗi bằng nhiều cách khác nhau, và làm cho chúng sinh tránh xa tội lỗi, một số thì được an lập vào mười pháp thiện nghiệp.
Ekacce pabbājetvā sīlasaṃvare indriyaguttiyaṃ satisampajaññe pavivekavāse jhānābhiññāsu ca yathārahaṃ patiṭṭhāpesi.
He gave the going forth to some and established them, according to their capacity, in moral virtue and restraint, restraint of the sense faculties, mindfulness and clear comprehension, a secluded dwelling, and in the jhānas and supernormal knowledges.
Một số khác thì được xuất gia, và được an lập một cách thích đáng vào sự giữ giới, sự hộ trì các căn, sự tỉnh giác, sự sống độc cư, các thiền định và thần thông.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã được nói:
72. Navame magadhe vaṭṭapotakotiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – magadharaṭṭhe aññatarasmiṃ araññappadese vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā aṇḍakosaṃ padāletvā aciranikkhantatāya taruṇo maṃsapesibhūto, tato eva ajātapakkho vaṭṭakacchāpako yadā ahaṃ kulāvakeyeva homi.
72. In the ninth, in the verses beginning a quail chick in Magadha, this is the brief meaning: When I was in the nest, having been born in the quail species in a certain forest region in the country of Magadha, having broken the eggshell, I was a young fledgling, a lump of flesh, because I had just recently emerged, and for that very reason, my wings had not yet grown.
72. Trong câu thứ chín, magadhe vaṭṭapotako (chim cút con ở Magadha) và các câu tiếp theo, ý nghĩa tóm tắt như sau: Khi ta được tái sinh trong loài chim cút ở một vùng rừng nọ trong xứ Magadha, sau khi phá vỡ vỏ trứng, vì mới nở nên taruṇo (non nớt) như một cục thịt, do đó chưa mọc lông, khi ta là một con chim cút con kulāvakeyeva homi (chỉ ở trong tổ).
73. Mukhatuṇḍakenāharitvāti mayhaṃ mātā attano mukhatuṇḍakena kālena kālaṃ gocaraṃ āharitvā maṃ poseti.
73. Bringing it with her beak means: my mother, bringing food from time to time with her own beak, nourished me.
73. Mukhatuṇḍakenāharitvā (mang đến bằng mỏ) nghĩa là, mẹ ta đã dùng mỏ của mình mang thức ăn đến nuôi ta đúng lúc.
Tassā phassena jīvāmīti parisedanatthañceva paribhāvanatthañca sammadeva kālena kālaṃ mamaṃ adhisayanavasena phusantiyā tassā mama mātuyā sarīrasamphassena jīvāmi viharāmi attabhāvaṃ pavattemi.
I live by her touch means: I live, I dwell, I maintain my existence by the bodily contact of that mother of mine who, for the sake of soothing sweat and for nurturing, properly touches me from time to time as I lie upon her.
Tassā phassena jīvāmīti (ta sống nhờ sự tiếp xúc của bà) nghĩa là, ta sống, tồn tại, duy trì thân mạng nhờ sự tiếp xúc thân thể của mẹ ta, người đã chạm vào mamaṃ (ta) một cách thích hợp đúng lúc, vừa để sưởi ấm vừa để chăm sóc.
Natthi me kāyikaṃ balanti mayhaṃ pana atitaruṇatāya kāyasannissitaṃ balaṃ natthi.
I have no bodily strength means: for me, however, due to being extremely young, there is no strength based in the body.
Natthi me kāyikaṃ balaṃ (ta không có sức mạnh thể chất) nghĩa là, vì ta còn quá non nớt nên không có sức mạnh liên quan đến thân thể.
74. Saṃvacchareti saṃvacchare saṃvacchare.
74. In the year means: year after year.
74. Saṃvacchareti (hàng năm) nghĩa là, mỗi năm, mỗi năm.
Gimhasamayeti gimhakāle.
In the summer season means: in the summertime.
Gimhasamayeti (vào mùa hè) nghĩa là, vào mùa nóng.
Sukkharukkhasākhānaṃ aññamaññaṃ saṅghaṭṭanasamuppannena agginā tasmiṃ padese davaḍāho padippati pajjalati, so tathā padīpito.
By the fire produced from the striking of dry tree branches against one another, in that region a forest fire is kindled, it blazes; and having been kindled thus,
Ở vùng đó, davaḍāho padippati (cháy rừng bùng lên), tức bùng cháy do lửa phát sinh từ sự va chạm của các cành cây khô với nhau; ngọn lửa đã bùng cháy như vậy.
Upagacchati amhākanti mayhaṃ mātāpitūnañcāti amhākaṃ vasanaṭṭhānappadesaṃ attano patiṭṭhānassa asuddhassāpi suddhabhāvakaraṇena pāvanato pāvakoti ca gatamagge indhanassa bhasmabhāvāvahanato kaṇhavattanīti ca laddhanāmo aggi vanarukkhagacche dahanto kālena kālaṃ upagacchati.
approaches us means: the fire—named pāvako because it purifies by making even an impure place pure for its establishment, and named kaṇhavattanī because it brings about the state of being ash for the fuel on its path—burning the forest trees and bushes, from time to time approaches the dwelling place of us, that is, of my mother, father, and me.
Upagacchati amhākaṃ (đến gần chúng ta) nghĩa là, ngọn lửa được gọi là pāvako (thanh tịnh) vì nó làm thanh tịnh nơi nó trú ngụ dù không sạch sẽ, và được gọi là kaṇhavattanī (có đường đi đen) vì nó biến nhiên liệu trên đường đi thành tro, ngọn lửa này đốt cháy cây cối, bụi rậm trong rừng và đến gần nơi ở của chúng ta, tức của mẹ và cha ta.
75. Evaṃ upagamanato tadāpi saddāyantoti ‘‘dhamadhama’’iti evaṃ saddaṃ karonto, anuravadassanañhetaṃ dāvaggino.
75. Thus approaching, then also making a sound means: making a sound like "dhama-dhama"; this is a description of the roaring of a forest fire.
75. Do sự đến gần như vậy, vào lúc đó, saddāyantoti (phát ra tiếng động) nghĩa là, phát ra tiếng “đùng đùng”, đây là dấu hiệu của lửa rừng.
Mahāsikhīti pabbatakūṭasadisānaṃ indhanānaṃ vasena mahatiyo sikhā etassāti mahāsikhī.
The great-crested one means: it has great crests (sikhā) on account of fuel resembling mountain peaks, thus it is the great-crested one.
Mahāsikhīti (có ngọn lửa lớn) nghĩa là, có những ngọn lửa lớn như đỉnh núi do nhiên liệu nhiều, nên gọi là mahāsikhī.
Anupubbena anukkamena taṃ araññappadesaṃ jhāpento dahanto aggi mama samīpaṭṭhānaṃ upāgami.
Sequentially, in succession, burning that forest region, the fire came up to me, to a place near me.
Anupubbena (dần dần), từng bước một, ngọn lửa jhāpento (đốt cháy) vùng rừng đó upāgami (đến gần) mama (ta).
76. Aggivegabhayāti vegena āgacchato aggino bhayena bhītā.
76. By fear of the fire's force means: by fear of the fire approaching with force, frightened.
76. Aggivegabhayāti (vì sợ tốc độ của lửa) nghĩa là, bhītā (sợ hãi) vì lửa đến nhanh.
Tasitāti cittutrāsasamuṭṭhitena kāyassa chambhitattena ca utrāsā.
Terrified means: startled by the trembling of the body that arose from mental terror.
Tasitāti (kinh hoàng) nghĩa là, kinh hoàng do sự run rẩy của thân thể phát sinh từ nỗi sợ hãi trong tâm.
Mātāpitāti mātāpitaro.
Mother and father means: my parents.
Mātāpitāti (cha mẹ) nghĩa là, mẹ và cha.
Attānaṃ parimocayunti agginā anupaddutaṭṭhānagamanena attano sotthibhāvamakaṃsu.
Freed themselves means: they ensured their own safety by going to a place not afflicted by the fire.
Attānaṃ parimocayuṃ (họ đã tự cứu mình) nghĩa là, họ đã tự làm cho mình được an toàn bằng cách đi đến nơi không bị lửa đe dọa.
Mahāsatto hi tadā mahāgeṇḍukappamāṇo mahāsarīro ahosi.
For at that time, the great being had a large body, the size of a large ball.
Vào lúc đó, Đại Bồ Tát có thân hình to lớn như một quả bóng lớn.
Taṃ mātāpitaro kenaci upāyena gahetvā gantuṃ asakkuṇantā attasinehena ca abhibhuyyamānā puttasinehaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu.
His parents, being unable to take him and go by any means, and being overcome by self-love, abandoned their love for their son and fled.
Cha mẹ ngài không thể mang ngài đi bằng bất kỳ cách nào, và bị tình yêu bản thân lấn át, họ đã bỏ tình yêu con cái mà bỏ chạy.
77. Pāde pakkhe pajahāmīti attano ubho pāde ubho pakkhe ca bhūmiyaṃ ākāse ca gamanasajje karonto pasāremi iriyāmi vāyamāmi.
77. I stretch out my feet and wings means: I stretch out, move, or exert both my feet and both my wings, making them ready for movement on the ground and in the sky.
77. Pāde pakkhe pajahāmīti (ta vẫy chân và cánh) nghĩa là, ta duỗi hai chân và hai cánh của mình, chuẩn bị để di chuyển trên đất và trên không, ta cố gắng, ta nỗ lực.
‘‘Paṭīhāmī’’tipi pāṭho, vehāsagamanayogge kātuṃ īhāmīti attho.
There is also the reading "paṭīhāmi," which means: I strive to make them capable of moving through the air.
Cũng có bản đọc là “Paṭīhāmī”, nghĩa là ta cố gắng làm cho chúng có thể bay trên không.
‘‘Patīhāmī’’tipi paṭhanti.
They also read it as "patīhāmi."
Cũng có người đọc là “Patīhāmī”.
Tassattho – pāde pakkhe ca pati visuṃ īhāmi, gamanatthaṃ vāyamāmi, taṃ pana vāyāmakaraṇatthameva.
Its meaning is: I strive separately (pati) with my feet and wings; I exert myself for the sake of movement, but that is only for the purpose of making an effort.
Ý nghĩa của nó là – ta cố gắng riêng biệt với chân và cánh, ta nỗ lực để di chuyển, nhưng chỉ là nỗ lực mà thôi.
Yasmā natthi me kāyikaṃ balaṃ.
Because I have no bodily strength.
Vì natthi me kāyikaṃ balaṃ (ta không có sức mạnh thể chất).
Sohaṃ agatiko tatthāti so ahaṃ evaṃbhūto pādapakkhavekallena gamanavirahito mātāpitūnaṃ apagamanena vā appaṭisaraṇo, tattha dāvaggiupaddute vane, tasmiṃ vā kulāvake ṭhitova evaṃ idāni vattabbākārena tadā cintesiṃ.
Therefore I, helpless there, means: I, being such, was without movement due to the weakness of my feet and wings, or without refuge due to the departure of my parents; and while remaining there in the forest afflicted by the wildfire, or in that nest, I then thought in the manner that will now be stated.
Sohaṃ agatiko tatthāti (do đó, ta không có nơi nương tựa ở đó) nghĩa là, ta, người như vậy, không thể di chuyển do yếu kém chân và cánh, hoặc không có nơi nương tựa do cha mẹ đã bỏ đi, ta đã suy nghĩ như vậy vào lúc đó, theo cách có thể nói bây giờ, ở trong khu rừng bị lửa rừng đe dọa đó, hoặc ở trong tổ đó.
Dutiyañcettha ahanti nipātamattaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, the second ahaṃ should be seen as a mere particle.
Ở đây, ahaṃ thứ hai chỉ là một giới từ cần được hiểu.
Tattha yesāhaṃ upadhāveyyaṃ, bhīto tasitavedhitoti maraṇabhayena bhīto tato eva cittutrāsena tasito sarīrakampanena vedhito yesamahaṃ pakkhantaraṃ etarahi dāvaggiupadduto jaladuggaṃ viya maññamāno pavisituṃ upadhāveyyaṃ te mama mātāpitaro maṃ ekakaṃ eva ohāya jahitvā pakkantā.
Therein, those to whom I would run, frightened, terrified, and trembling, means: those parents of mine, to whose wings I, frightened by the fear of death, terrified by the consequent mental terror, and trembling with bodily shaking, would now run to enter, considering them like a water-refuge from the affliction of the forest fire— they, having abandoned me alone, have departed.
Ở đó, những người mà tôi sẽ nương tựa, sợ hãi, run rẩy lo âu, nghĩa là, sợ hãi bởi nỗi sợ chết, do đó tâm trí run rẩy lo âu, thân thể run rẩy vì sợ hãi, những người mà giờ đây tôi sẽ nương tựa vào như thể một pháo đài nước giữa đám cháy rừng, những người đó, cha mẹ tôi, đã bỏ rơi tôi một mình mà ra đi.
Kathaṃ me ajja kātaveti kathaṃ nu kho mayā ajja kātabbaṃ, paṭipajjitabbanti attho.
What should be done by me today? means: what, indeed, should be done by me today, what course of action should be taken?
Hôm nay tôi phải làm gì? nghĩa là, "Thật vậy, hôm nay tôi phải làm gì, tôi phải thực hành điều gì?"
Evaṃ mahāsatto itikattabbatāsammūḷho hutvā ṭhito puna cintesi – ‘‘imasmiṃ loke sīlaguṇo nāma atthi, saccaguṇo nāma atthi, atīte pāramiyo pūretvā bodhitale nisīditvā abhisambuddhā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā saccānudayakāruññakhantisamannāgatā sabbasattesu samappavattamettābhāvanā sabbaññubuddhā nāma atthi, tehi ca paṭividdho ekantaniyyānaguṇo dhammo atthi, mayi cāpi ekaṃ saccaṃ atthi.
Thus the great being stood, bewildered as to what should be done, and thought again: "In this world, there exists the quality of virtue (sīla), there exists the quality of truth (sacca). In the past, having fulfilled the perfections and sitting at the seat of awakening, there were Fully Enlightened Ones, endowed with virtue, concentration, wisdom, liberation, and the knowledge and vision of liberation; possessed of truth, compassion, and patience; with a mind of loving-kindness developed equally towards all beings—there were such Omniscient Buddhas. And there is the Dhamma realized by them, a quality leading exclusively to Nibbāna. And in me, too, there is one truth."
Như vậy, Đại Bồ Tát, bối rối không biết phải làm gì, đứng yên và lại suy nghĩ – "Trong thế gian này, quả thật có đức hạnh (sīla), quả thật có đức chân thật (sacca). Trong quá khứ, những vị đã viên mãn các Ba-la-mật, ngồi dưới cội Bồ-đề và thành tựu giác ngộ hoàn toàn, đầy đủ giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, được trang bị lòng chân thật, lòng bi mẫn, lòng nhẫn nại, và đã tu tập tâm từ bình đẳng đối với tất cả chúng sinh, những bậc Toàn Giác (Sabbaññubuddhā) quả thật có. Và cũng có Pháp (Dhamma) với phẩm chất chắc chắn dẫn đến giải thoát, đã được các Ngài chứng ngộ. Trong tôi cũng có một sự thật.
Saṃvijjamāno eko sabhāvadhammo paññāyati, tasmā atītabuddhe ceva tehi paṭividdhaguṇe ca āvajjetvā mayi vijjamānaṃ saccaṃ sabhāvadhammaṃ gahetvā saccakiriyaṃ katvā aggiṃ paṭikkamāpetvā ajja mayā attano ceva idha vāsīnaṃ sesapāṇīnañca sotthibhāvaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
An existing intrinsic nature is discerned; therefore, having reflected on the past Buddhas and the qualities realized by them, taking the truth, the intrinsic nature existing in me, and having performed an act of truth, making the fire retreat, today it is proper for me to bring about the well-being of myself and of the other living beings dwelling here.”
Một pháp bản chất hiện hữu được nhận biết. Vì vậy, sau khi quán tưởng các vị Phật trong quá khứ và các phẩm chất đã được các Ngài chứng ngộ, tôi nên nắm lấy sự thật, pháp bản chất đang hiện hữu trong tôi, thực hiện một lời thề chân thật (saccakiriya), khiến ngọn lửa phải lùi lại, và hôm nay tôi nên tạo ra sự an lành cho chính mình và cho các sinh vật khác sống ở đây."
Evaṃ pana cintetvā mahāsatto attano ānubhāve ṭhatvā yathācintitaṃ paṭipajji.
Having thought thus, the Great Being, standing in his own power, acted as he had thought.
Sau khi suy nghĩ như vậy, Đại Bồ Tát, đứng vững trên uy lực của mình, đã thực hành theo những gì đã suy nghĩ.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã nói:
Tattha santi pakkhā apatanāti mayhaṃ pakkhā nāma atthi upalabbhanti, no ca kho sakkā etehi uppatituṃ ākāsena gantunti apatanā.
Therein, There are wings, they cannot fly means: my wings exist, they are found, but it is not possible to fly with them, to go through the sky; thus, they cannot fly.
Ở đó, santi pakkhā apatanā (có cánh nhưng không bay được) nghĩa là tôi có cánh, chúng hiện hữu, nhưng không thể bay lên trên không trung bằng chúng.
Santi pādā avañcanāti pādāpi me atthi, tehi pana vañcituṃ padavāragamanena gantuṃ na sakkāti avañcanā.
There are feet, they cannot walk means: my feet also exist, but it is not possible to walk with them, to go by way of steps; thus, they cannot walk.
Santi pādā avañcanā (có chân nhưng không đi được) nghĩa là tôi cũng có chân, nhưng không thể bước đi bằng chúng, không thể di chuyển bằng cách bước chân.
Mātāpitā ca nikkhantāti ye maṃ aññattha neyyuṃ, tepi maraṇabhayena mama mātāpitaro nikkhantā.
And my mother and father have departed means: those who would carry me elsewhere, even they, my mother and father, have departed out of fear of death.
Mātāpitā ca nikkhantā (cha mẹ cũng đã ra đi) nghĩa là những người có thể đưa tôi đến nơi khác, chính cha mẹ tôi, vì sợ chết, đã ra đi.
Jātavedāti aggiṃ ālapati.
Jātaveda is an address to the fire.
Jātavedā (Hỡi lửa) là gọi ngọn lửa.
So hi jātova vediyati, dhūmajāluṭṭhānena paññāyati, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati.
For it is known as soon as it is born, it is discerned by the rising of smoke and flame; therefore, it is called “Jātaveda.”
Vì nó hiện hữu và được biết đến, được nhận biết qua khói và ngọn lửa bốc lên, nên được gọi là "jātaveda".
Paṭikkamāti paṭigaccha nivattāti jātavedaṃ āṇāpeti.
Retreat means: go back, turn back; thus he commands Jātaveda.
Paṭikkamā (Hãy lùi lại) là ra lệnh cho ngọn lửa: "Hãy quay lại, hãy rút lui."
Iti mahāsatto ‘‘sace mayhaṃ pakkhānaṃ atthibhāvo, te ca pasāretvā ākāse apatanabhāvo, pādānaṃ atthibhāvo, te ca ukkhipitvā avañcanabhāvo, mātāpitūnaṃ maṃ kulāvakeyeva chaḍḍetvā palātabhāvo ca saccasabhāvabhūto eva, jātaveda, etena saccena tvaṃ ito paṭikkamā’’ti kulāvake nipannova saccakiriyaṃ akāsi.
Thus the Great Being, while lying in the nest, performed an act of truth: “Jātaveda, if the existence of my wings, and their inability to fly by spreading them in the sky, the existence of my feet, and their inability to walk by lifting them, and my mother and father’s abandoning me in the nest and fleeing, are indeed of a true nature, by this truth, you retreat from here.”
Như vậy, Đại Bồ Tát, đang nằm trong tổ, đã thực hiện lời thề chân thật: "Nếu sự hiện hữu của đôi cánh của tôi, và việc chúng không thể bay lên không trung khi dang ra, sự hiện hữu của đôi chân của tôi, và việc chúng không thể bước đi khi nhấc lên, và việc cha mẹ tôi đã bỏ rơi tôi trong tổ mà bỏ chạy, là sự thật, hỡi lửa, thì với sự thật này, ngươi hãy lùi lại khỏi đây."
Tassa saha saccakiriyāya soḷasakarīsamatte ṭhāne jātavedo paṭikkami.
Simultaneously with his act of truth, the fire retreated from a space of sixteen karīsas.
Ngay khi lời thề chân thật được thực hiện, ngọn lửa đã lùi lại một khoảng cách mười sáu karīsa (đơn vị đo chiều dài).
Paṭikkamanto ca na jhāyamānova araññaṃ gato, udake pana opilāpitaukkā viya tattheva nibbāyi.
And in retreating, it did not go into the forest still burning, but was extinguished right there like a firebrand plunged into water.
Khi lùi lại, nó không cháy rụi khu rừng mà biến mất ngay tại đó, như một ngọn đuốc bị dìm xuống nước.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Do đó đã nói:
Sā panesā bodhisattassa vaṭṭakayoniyaṃ tasmiṃ samaye buddhaguṇānaṃ āvajjanapubbikā saccakiriyā anaññasādhāraṇāti āha ‘‘saccena me samo natthi, esā me saccapāramī’’ti.
And that act of truth of the Bodhisatta in the quail existence at that time, preceded by the reflection on the qualities of the Buddha, was unique; thus he said, “There is none equal to me in truth, this is my perfection of truth.”
Lời thề chân thật này của Bồ Tát, được thực hiện trong kiếp chim cút vào thời điểm đó, với sự quán tưởng các phẩm chất của chư Phật trước đó, là một điều không ai khác có thể làm được, nên Ngài nói: "Không có gì sánh bằng sự chân thật của tôi, đây là Ba-la-mật về chân thật của tôi."
Teneva hi tassa ṭhānassa sakalepi imasmiṃ kappe agginā anabhibhavanīyattā taṃ kappaṭṭhiyapāṭihāriyaṃ nāma jātaṃ.
Because of that, since that place could not be overcome by fire for this entire aeon, it became known as the miracle that lasts for an aeon.
Chính vì thế, nơi đó không bị lửa thiêu hủy trong suốt kiếp này, và đã trở thành một phép lạ tồn tại suốt kiếp (kappaṭṭhiyapāṭihāriyaṃ).
Tassa heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyopi yathārahaṃ niddhāretabbā.
His other perfections should be determined as appropriate in the way stated below.
Các Ba-la-mật khác của Ngài cũng nên được xác định tương ứng theo cách đã nêu ở trên.
Tathā dāvaggimhi tathā bheravākārena avattharitvā āgacchante tasmiṃ vaye ekako hutvāpi sāradaṃ anāpajjitvā saccādidhammaguṇe buddhaguṇe ca anussaritvā attano eva ānubhāvaṃ nissāya saccakiriyāya tattha vāsīnampi sattānaṃ sotthibhāvāpādanādayo ānubhāvā vibhāvetabbā.
Likewise, in the forest fire, when it was approaching and spreading in a terrifying manner, even though he was alone at that age, without becoming fainthearted, by recollecting the qualities of the Dhamma such as truth and the qualities of the Buddha, and by relying on his own power, his powers should be explained, such as bringing about the well-being of the beings dwelling there through an act of truth.
Tương tự, khi đám cháy rừng đến với vẻ hung tợn như vậy, mặc dù còn nhỏ và đơn độc, nhưng không hề sợ hãi, Ngài đã nhớ lại các phẩm chất của Pháp như chân thật, và các phẩm chất của chư Phật, và nhờ uy lực của chính mình, bằng lời thề chân thật, đã mang lại sự an lành cho các chúng sinh sống ở đó, v.v., những uy lực này nên được làm rõ.
83. Dasame yadā homi, maccharājā mahāsareti atīte macchayoniyaṃ nibbattitvā kosalaraṭṭhe sāvatthiyaṃ jetavane pokkharaṇiṭṭhāne valligahanaparikkhitte ekasmiṃ mahāsare macchānaṃ catūhi saṅgahavatthūhi rañjanato yadā ahaṃ rājā homi, macchagaṇaparivuto tattha paṭivasāmi tadā.
83. In the tenth, When I was a fish king in a great lake means: in the past, having been reborn in a fish existence, when I was the king of the fish in a great lake surrounded by a thicket of creepers, at the site of the pond in the Jeta Grove in Sāvatthī in the kingdom of Kosala, delighting them with the four bases of sympathy, and I was living there surrounded by a shoal of fish.
83. Trong câu thứ mười yadā homi, maccharājā mahāsare (khi tôi là vua cá trong hồ lớn) nghĩa là, trong quá khứ, khi tôi tái sinh làm loài cá, và khi tôi là vua cá trong một hồ nước lớn được bao quanh bởi bụi cây leo, nằm trong khu vực hồ nước ở Jetavana, Sāvatthī, xứ Kosala, làm vui lòng loài cá bằng bốn pháp nhiếp sự (saṅgahavatthū), được vây quanh bởi đàn cá, tôi sống ở đó vào thời điểm đó.
Uṇheti uṇhakāle gimhasamaye.
In the heat means: in the hot season, in the summer.
Uṇhe (Trong cái nóng) nghĩa là vào mùa nóng, mùa hè.
Sūriyasantāpeti ādiccasantāpena.
Sūriyasantāpe means by the heat of the sun.
Sūriyasantāpe (Do sức nóng của mặt trời) nghĩa là do sức nóng của mặt trời.
Sare udaka khīyathāti tasmiṃ sare udakaṃ khīyittha chijjittha.
Sare udaka khīyathā means in that lake the water was exhausted, was cut off.
Sare udaka khīyathā (Nước trong hồ cạn đi) nghĩa là nước trong hồ đó đã cạn, đã giảm đi.
Tasmiñhi raṭṭhe tadā devo na vassi, sassāni milāyiṃsu, vāpiādīsu udakaṃ parikkhayaṃ pariyādānaṃ agamāsi, macchakacchapā kalalagahanaṃ pavisiṃsu.
For in that country at that time, the deva did not rain, the crops withered, in the reservoirs and so on the water went to exhaustion and depletion, and the fish and turtles entered the thick mud.
Vào thời điểm đó, trời không mưa ở vùng đất đó, mùa màng héo úa, nước trong các ao hồ, v.v., đã cạn kiệt, cá và rùa chui vào bùn lầy.
Tasmimpi sare macchā kaddamagahanaṃ pavisitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne nilīyiṃsu.
In that very lake, the fish, having entered the thick mud, hid themselves in various places.
Trong hồ đó, cá cũng chui vào bùn lầy và ẩn nấp ở nhiều nơi.
84. Tatoti tato udakaparikkhayato aparabhāge.
84. Tato means after that, from the exhaustion of the water.
84. Tato (Từ đó) nghĩa là sau khi nước cạn.
Kulalasenakāti kulalāceva senā ca.
Kulalasenakā means hawks and falcons.
Kulalasenakā (Diều hâu và quạ) nghĩa là diều hâu và quạ.
Bhakkhayanti divārattiṃ, macche upanisīdiyāti tattha tattha kalalapiṭṭhe upanisīditvā kalalagahanaṃ pavisitvā nipanne macche kākā vā itare vā divā ceva rattiñca kaṇayaggasadisehi tuṇḍehi koṭṭetvā koṭṭetvā nīharitvā vipphandamāne bhakkhayanti.
Bhakkhayanti divārattiṃ, macche upanisīdiyā means: having settled on the surface of the mud here and there, crows or other birds, both day and night, with beaks like the points of spears, peck and peck at the fish lying down after entering the thick mud, pull them out, and devour them while they are struggling.
Bhakkhayanti divārattiṃ, macche upanisīdiyā (Chúng ăn cá ngày đêm, đậu gần đó) nghĩa là, quạ hoặc các loài chim khác, đậu trên bùn lầy ở khắp nơi, chui vào bùn lầy và ăn những con cá đang nằm đó, mổ và kéo chúng ra bằng mỏ sắc nhọn như ngọn giáo, khiến chúng giãy giụa, cả ngày lẫn đêm.
85. Atha mahāsatto macchānaṃ taṃ byasanaṃ disvā mahākaruṇāya samussāhitahadayo ‘‘ṭhapetvā maṃ ime mama ñātake imasmā dukkhā mocetuṃ samattho nāma añño natthi, kena nu kho ahaṃ upāyena te ito dukkhato moceyya’’nti cintento ‘‘yaṃnūnāhaṃ pubbakehi mahesīhi āciṇṇasamāciṇṇaṃ mayi ca saṃvijjamānaṃ saccadhammaṃ nissāya saccakiriyaṃ katvā devaṃ vassāpetvā mama ñātisaṅghassa jīvitadānaṃ dadeyyaṃ, tena ca sakalassāpi āhārūpajīvino sattalokassa mahāupakāro sampādito mayā’’ti nicchayaṃ katvā devaṃ vassāpetuṃ saccakiriyaṃ akāsi.
85. Then the Great Being, seeing that calamity of the fish, with his heart stirred by great compassion, thought, “Apart from me, there is no one else capable of freeing these kinsmen of mine from this suffering. By what means, I wonder, could I free them from this suffering?” Reflecting, “What if I, relying on the truth-principle practiced and consistently practiced by the great seers of the past and which is present in me, were to perform an act of truth, make the deva rain, and give the gift of life to my community of kinsmen? And by that, a great benefit would be accomplished by me for the entire world of beings who live on food,” he made a resolution and performed an act of truth to make the deva rain.
85. Sau đó, Đại Bồ Tát thấy tai họa đó của loài cá, với trái tim tràn đầy đại bi, suy nghĩ: "Trừ tôi ra, không ai khác có thể giải thoát những người thân này của tôi khỏi khổ đau này. Vậy bằng cách nào tôi có thể giải thoát họ khỏi khổ đau này?" Ngài quyết định: "Vậy thì, tôi nên nương vào Pháp chân thật đã được các bậc Đại hiền trong quá khứ thực hành và đang hiện hữu trong tôi, thực hiện lời thề chân thật, khiến trời mưa, ban sự sống cho dòng tộc của tôi, và nhờ đó, tôi sẽ mang lại lợi ích lớn lao cho toàn bộ thế giới chúng sinh sống bằng thức ăn." Ngài đã thực hiện lời thề chân thật để khiến trời mưa.
Tena vuttaṃ ‘‘evaṃ cintesaha’’ntiādi.
Therefore, it was said: “evaṃ cintesahaṃ” and so on.
Do đó đã nói "Evaṃ cintesaha" (Tôi đã suy nghĩ như vậy) v.v.
Tattha saha ñātīhi pīḷitoti mayhaṃ ñātīhi saddhiṃ tena udakaparikkhayena pīḷito.
Therein, saha ñātīhi pīḷito means afflicted by that exhaustion of water together with my kinsmen.
Ở đó, saha ñātīhi pīḷito (bị áp bức cùng với người thân) nghĩa là tôi bị áp bức cùng với người thân do sự cạn kiệt nước đó.
Sahāti vā nipātamattaṃ.
Or, sahā is just a particle.
Hoặc sahā chỉ là một tiểu từ.
Mahākāruṇikatāya tena byasanena dukkhitehi ñātīhi kāraṇabhūtehi pīḷito, ñātisaṅghadukkhadukkhitoti attho.
Due to great compassion, he was afflicted by his kinsmen who were the cause, being tormented by that calamity; the meaning is that he was pained by the suffering of his community of kinsmen.
Do lòng đại bi, Ngài bị áp bức bởi những người thân đang đau khổ vì tai họa đó, nghĩa là Ngài đau khổ vì nỗi đau của dòng tộc.
86. Dhammatthanti dhammabhūtaṃ atthaṃ, dhammato vā anapetaṃ atthaṃ.
86. Dhammatthaṃ means the objective reality that is the Dhamma, or the objective reality not separate from the Dhamma.
86. Dhammatthaṃ (Lợi ích của Pháp) nghĩa là lợi ích thuộc về Pháp, hoặc lợi ích không sai lệch với Pháp.
Kiṃ taṃ?
What is that?
Điều đó là gì?
Saccaṃ.
Saccaṃ, Truth.
Saccaṃ (Chân thật).
Addasapassayanti mayhaṃ ñātīnañca apassayaṃ addasaṃ.
Addasapassayaṃ means I saw the refuge for my kinsmen.
Addasapassaya (Tôi đã thấy nơi nương tựa) nghĩa là tôi đã thấy nơi nương tựa của tôi và của người thân tôi.
Atikkhayanti mahāvināsaṃ.
Atikkhayaṃ means great destruction.
Atikkhaya (Sự hủy diệt lớn) nghĩa là sự hủy diệt lớn.
87. Saddhammanti sataṃ sādhūnaṃ buddhādīnaṃ ekassāpi pāṇino ahiṃsanasaṅkhātaṃ dhammaṃ.
87. Saddhammaṃ means the Dhamma of good and virtuous ones, such as the Buddhas, which is characterized by non-harming of even a single living being.
87. Saddhammaṃ (Chánh Pháp) nghĩa là Pháp không làm hại bất kỳ sinh linh nào, được các bậc thiện trí (sataṃ sādhūnaṃ) như chư Phật, v.v., thực hành.
Anussaritvā.
Anussaritvā, having recollected.
Anussaritvā (Sau khi nhớ lại).
Paramatthaṃ vicintayanti taṃ kho pana paramatthaṃ saccaṃ aviparītasabhāvaṃ katvā cintayanto.
Paramatthaṃ vicintayaṃ means reflecting on that ultimate reality, truth, as having an unfailing nature.
Paramatthaṃ vicintaya (Suy tư về ý nghĩa tối thượng) nghĩa là suy tư về sự thật tối thượng đó, bản chất không sai lệch.
Yaṃ loke dhuvasassatanti yadetaṃ buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ekassāpi pāṇino ahiṃsanaṃ, taṃ sabbakālaṃ tathabhāvena dhuvaṃ sassataṃ vicintayaṃ saccakiriyaṃ akāsinti sambandho.
Yaṃ loke dhuvasassataṃ means that which is the non-harming of even a single living being by Buddhas, Paccekabuddhas, and their disciples, reflecting on that as being firm and eternal at all times because of its true nature, he performed an act of truth—this is the connection.
Yaṃ loke dhuvasassata (Điều gì là vĩnh cửu và thường hằng trong thế gian) nghĩa là, sự không làm hại bất kỳ sinh linh nào của chư Phật, chư Độc Giác Phật và chư Thanh Văn, điều đó là thường hằng và vĩnh cửu với bản chất đó trong mọi thời đại, suy tư như vậy, Ngài đã thực hiện lời thề chân thật – đó là mối liên hệ.
88. Idāni taṃ dhammaṃ mahāsatto attani vijjamānaṃ gahetvā saccavacanaṃ payojetukāmo kālavaṇṇaṃ kaddamaṃ dvidhā viyūhitvā añjanarukkhasāraghaṭikavaṇṇamahāsarīro sudhotalohitakamaṇisadisāni akkhīni ummīletvā ākāsaṃ ullokento ‘‘yato sarāmi attāna’’nti gāthamāha.
88. Now, the Great Being, wishing to employ a statement of truth by taking up that Dhamma existing within himself, pushed aside the black-colored mud in two directions, and with his great body the color of a piece of heartwood from an añjana tree, opening his eyes that resembled well-polished red gems, and looking up at the sky, he spoke the verse beginning “yato sarāmi attānaṃ.”
88. Bây giờ, Đại Bồ tát, với ý muốn sử dụng lời chân thật, đã lấy pháp đó đang hiện hữu trong tự thân mình. Ngài rẽ bùn đen thành hai, với thân hình to lớn có màu như lọ mực, đôi mắt sáng như ngọc hồng ngọc đã được rửa sạch, ngước nhìn lên trời và nói bài kệ: “Từ khi tôi nhớ đến mình”.
Tattha yato sarāmi attānanti yato paṭṭhāya ahaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ attānaṃ sarāmi anussarāmi.
Therein, yato sarāmi attānaṃ means from when I remember myself, which is designated as the self-existence.
Trong đó, “yato sarāmi attāna” (từ khi tôi nhớ đến mình) có nghĩa là từ khi tôi nhớ lại, hồi tưởng lại tự thân được gọi là sự hiện hữu của mình.
Yato pattosmi viññutanti yato paṭṭhāya tāsu tāsu itikattabbatāsu viññutaṃ vijānanabhāvaṃ pattosmi, uddhaṃ ārohanavasena ito yāva mayhaṃ kāyavacīkammānaṃ anussaraṇasamatthatā viññutappatti eva, etthantare samānajātikānaṃ khādanaṭṭhāne nibbattopi taṇḍulakaṇappamāṇampi macchaṃ mayā na khāditapubbaṃ, aññampi kañci pāṇaṃ sañcicca hiṃsitaṃ bādhitaṃ nābhijānāmi, pageva jīvitā voropitaṃ.
Yato pattosmi viññutaṃ means from when I have attained understanding, the state of knowing, in various duties. From then up until my ability to recollect my bodily and verbal actions is indeed the attainment of understanding. Within this period, though born in a place where those of the same species are eaten, I have not previously eaten a fish even the size of a grain of rice. Nābhijānāmi, I do not recall having sañcicca hiṃsitaṃ, intentionally harmed, any other pāṇaṃ, living being, let alone deprived it of life.
“Yato pattosmi viññuta” (từ khi tôi đạt được sự hiểu biết) có nghĩa là từ khi tôi đạt được sự hiểu biết, khả năng nhận thức về các việc cần làm khác nhau. Theo cách thăng tiến lên, từ đó cho đến khi tôi có khả năng nhớ lại các hành vi thân và khẩu của mình, đó chính là sự đạt được trí tuệ. Trong khoảng thời gian này, dù tôi sinh ra ở nơi đồng loại ăn thịt, tôi chưa từng ăn một con cá nào dù chỉ bằng hạt gạo. Tôi cũng không biết mình đã cố ý làm hại hay gây tổn thương bất kỳ sinh vật nào khác, huống hồ là tước đoạt mạng sống của chúng.
89. Etena saccavajjenāti ‘‘yadetaṃ mayā kassaci pāṇassa ahiṃsanaṃ vuttaṃ, sace etaṃ saccaṃ tathaṃ aviparītaṃ, etena saccavacanena pajjunno megho abhivassatu, ñātisaṅghaṃ me dukkhā pamocetū’’ti vatvā puna attano paricārikaceṭakaṃ āṇāpento viya pajjunnaṃ devarājānaṃ ālapanto ‘‘abhitthanayā’’ti gāthamāha.
89. By this statement of truth means: “This which was spoken by me, the non-harming of any living being, if this is true, so, and not otherwise, by this speaking of the truth may Pajjunna, the cloud, rain down; may he release my assembly of kinsmen from suffering.” Having said this, as if commanding his own attendant servant, addressing Pajjunna, the king of devas, he spoke the verse beginning “Thunder forth.”
89. “Etena saccavajjenā” (Do lời chân thật này) có nghĩa là: “Điều tôi nói về việc không làm hại bất kỳ sinh vật nào, nếu điều đó là chân thật, là đúng đắn, không sai lệch, thì do lời chân thật này, Pajjunna (thần mưa) hãy làm mưa, hãy giải thoát thân quyến của tôi khỏi khổ đau.” Nói xong, ngài lại nói bài kệ “abhitthanayā” (hãy sấm sét), như thể đang ra lệnh cho người hầu cận của mình, đồng thời gọi thần mưa Pajjunna.
Tattha abhitthanaya pajjunnāti pajjunno vuccati megho, ayaṃ pana meghavasena laddhanāmaṃ vassavalāhakadevarājānaṃ ālapati.
Therein, Thunder forth, Pajjunna: Pajjunna is called the cloud, but this one addresses the Vassa-valāhaka deva-king, who has obtained his name by way of the cloud.
Trong đó, “abhitthanaya pajjunnā” (hỡi Pajjunna, hãy sấm sét) – Pajjunna được gọi là mây. Nhưng ở đây, ngài gọi vị thiên vương mây mưa, người được đặt tên theo mây.
Ayaṃ hissa adhippāyo – devo nāma anabhitthanayanto vijjulatā anicchārento pavassantopi na sobhati, tasmā tvaṃ abhitthanayanto vijjulatā nicchārento vassāpehīti.
This, indeed, is his intention: a deva, indeed, even when raining without thundering and without flashing lightning, does not shine; therefore, you, thundering and flashing lightning, cause it to rain.
Ý ngài là: Một vị trời không sấm sét, không phóng ra tia chớp thì dù có mưa cũng không đẹp. Vì vậy, ngươi hãy sấm sét, phóng ra tia chớp rồi hãy làm mưa.
Nidhiṃ kākassa nāsayāti kākā kalalaṃ pavisitvā ṭhite macche tuṇḍena koṭṭetvā nīharitvā khādanti, tasmā tesaṃ antokalale macchā ‘‘nidhī’’ti vuccanti.
Destroy the crow’s treasure: Crows, entering the mud, peck the fish staying there with their beaks, take them out, and eat them; therefore, the fish in the mud are called their “treasure.”
“Nidhiṃ kākassa nāsayā” (hãy hủy diệt kho báu của quạ) có nghĩa là: Quạ chui vào bùn lầy, dùng mỏ mổ và lôi cá ra ăn. Vì vậy, những con cá trong bùn được gọi là “kho báu” của chúng.
Taṃ kākasaṅghassa nidhiṃ devaṃ vassāpento udakena paṭicchādetvā nāsehi.
Destroy that treasure of the assembly of crows by covering it with water while causing the deva to rain.
Hỡi vị trời, hãy làm mưa, che lấp kho báu đó của lũ quạ bằng nước và hủy diệt chúng.
Kākaṃ sokāya randhehīti kākasaṅgho imasmiṃ mahāsare udakena puṇṇe macche alabhamāno socissati, taṃ kākagaṇaṃ tvaṃ imaṃ kaddamaṃ pūrento sokāya randhehi, sokassatthāya pana vassāpayatha, yathā antonijjhānalakkhaṇaṃ sokaṃ pāpuṇāti, evaṃ karohīti attho.
Consign the crow to sorrow: When this great lake is filled with water, the assembly of crows, not getting fish, will sorrow. You, by filling this mud, consign that flock of crows to sorrow; that is, cause it to rain for the sake of sorrow; do so in a way that it attains the sorrow characterized by inner torment, this is the meaning.
“Kākaṃ sokāya randhehī” (hãy khiến quạ chìm trong sầu muộn) có nghĩa là: Khi hồ lớn này đầy nước, lũ quạ không tìm được cá sẽ buồn rầu. Ngươi hãy làm đầy bùn này, khiến lũ quạ chìm trong sầu muộn. Nghĩa là, hãy làm mưa vì mục đích sầu muộn, để chúng phải chịu nỗi buồn có đặc tính thiêu đốt nội tâm.
Macche sokā pamocayāti mama ñātake sabbeva macche imamhā maraṇasokā pamocehi.
Release the fish from sorrow: Release all my kinsmen, the fish, from this sorrow of death.
“Macche sokā pamocayā” (hãy giải thoát cá khỏi sầu muộn) có nghĩa là: Hãy giải thoát tất cả cá, thân quyến của tôi, khỏi nỗi buồn về cái chết này.
‘‘Mañca sokā pamocayā’’ti (jā. 1.1.75) jātake paṭhanti.
In the Jātaka, they read, “And release me from sorrow.”
Trong bản Jātaka có đọc là: “Mañca sokā pamocayā” (hãy giải thoát cả tôi khỏi sầu muộn).
Tattha ca-kāro sampiṇḍanattho, mañca mama ñātake cāti sabbeva maraṇasokā pamocehi (jā. aṭṭha. 1.1.75).
Therein, the particle ca has the meaning of inclusion: release both me and my kinsmen, all of us, from the sorrow of death.
Trong đó, từ “ca” có nghĩa là bao gồm, tức là “hãy giải thoát cả tôi và thân quyến của tôi” khỏi tất cả nỗi buồn về cái chết.
Macchānañhi anudakabhāvena paccatthikānaṃ ghāsabhāvaṃ gacchāmāti mahāmaraṇasoko, mahāsattassa pana tesaṃ anayabyasanaṃ paṭicca karuṇāyato karuṇāpatirūpamukhena sokasambhavo veditabbo.
For the fish, due to the lack of water, there is the great sorrow of death from thinking, “We are becoming food for our enemies.” For the Great Being, however, on account of their misfortune and ruin, the arising of sorrow should be understood through the form of compassion, as he is compassionate.
Đối với cá, nỗi buồn về cái chết lớn lao là việc chúng sẽ trở thành thức ăn cho kẻ thù do thiếu nước. Còn đối với Đại Bồ tát, nỗi buồn phát sinh từ lòng bi mẫn, qua hình thức của lòng bi mẫn, do ngài thương xót sự tai họa và bất hạnh của chúng.
Evaṃ bodhisatto attano paricārikaceṭakaṃ āṇāpento viya pajjunnaṃ ālapitvā sakale kosalaraṭṭhe mahāvassaṃ vassāpesi.
Thus the Bodhisatta, addressing Pajjunna as if commanding his own attendant servant, caused a great rain to fall throughout the entire kingdom of Kosala.
Như vậy, Bồ tát, như thể đang ra lệnh cho người hầu cận của mình, đã gọi thần mưa Pajjunna và khiến mưa lớn đổ xuống khắp xứ Kosala.
Mahāsattassa hi sīlatejena saccakiriyāya samakālameva sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
Indeed, at the very moment of the Great Being’s act of truth through the power of his virtue, Sakka’s Paṇḍukambala stone seat showed signs of heat.
Thật vậy, ngay khi Đại Bồ tát thực hiện lời chân thật bằng oai lực giới hạnh của mình, tảng đá Pandukambala của Sakka đã nóng lên.
So ‘‘kiṃ nu kho’’ti āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā vassavalāhakadevarājānaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, mahāpuriso maccharājā ñātīnaṃ maraṇasokena vassāpanaṃ icchati, sakalaṃ kosalaraṭṭhaṃ ekameghaṃ katvā vassāpehī’’ti āha.
He, reflecting, “What could be the reason?” and knowing that reason, had the Vassa-valāhaka deva-king summoned and said, “Friend, the great being, the king of fish, desires rain because of the sorrow of his kinsmen’s death. Make the entire kingdom of Kosala a single cloud and cause it to rain.”
Ông ta tự hỏi “có chuyện gì vậy?”, sau khi biết được nguyên nhân, ông ta cho gọi vị thiên vương mây mưa và nói: “Này con, vị cá vương đại nhân đang mong muốn mưa để giải thoát thân quyến khỏi nỗi buồn về cái chết. Hãy biến toàn bộ xứ Kosala thành một đám mây và làm mưa xuống!”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ekaṃ valāhakaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā meghagītaṃ gāyanto pācīnalokadhātuabhimukho pakkhandi.
He, having agreed, saying “Good,” put on one cloud-garment and draped another over himself, and singing the cloud-song, he set out facing the eastern world-system.
Vị đó đáp “Lành thay!”, rồi chấp thuận, khoác lên mình một đám mây, che phủ một đám mây khác, ca hát bài ca của mây, và tiến về phía đông của thế giới.
Pācīnadisābhāge khalamaṇḍalamattaṃ ekaṃ meghamaṇḍalaṃ uṭṭhāya satapaṭalaṃ sahassapaṭalaṃ hutvā abhitthanayantaṃ vijjulatā nicchārentaṃ adhomukhaṭhapitaudakakumbhākārena vissandamānaṃ sakalaṃ kosalaraṭṭhaṃ mahoghena ajjhotthari.
In the eastern direction, a single cloud-mass the size of a threshing floor arose, and becoming a hundred-layered, a thousand-layered cloud, thundering and flashing lightning, streaming down in the manner of an overturned water pot, it inundated the entire kingdom of Kosala with a great flood.
Ở phía đông, một đám mây lớn bằng một sân đập lúa nổi lên, rồi trở thành hàng trăm, hàng ngàn lớp, sấm sét, phóng ra tia chớp, đổ nước xuống như một cái chum úp ngược, nhấn chìm toàn bộ xứ Kosala trong một trận lụt lớn.
Devo acchinnadhāraṃ vassanto muhutteneva taṃ mahāsaraṃ pūresi.
The deva, raining with an unbroken stream, filled that great lake in a moment.
Vị trời làm mưa không ngớt dòng, chỉ trong chốc lát đã làm đầy hồ lớn đó.
Macchā maraṇabhayato mucciṃsu.
The fish were freed from the fear of death.
Cá thoát khỏi nỗi sợ hãi cái chết.
Kākādayo apatiṭṭhā ahesuṃ.
The crows and others were left without a foothold.
Quạ và các loài khác không có chỗ đậu.
Na kevalaṃ macchā eva, manussāpi vividhasassāni sampādentā catuppadādayopīti sabbepi vassūpajīvino kāyikacetasikadukkhato mucciṃsu.
Not only the fish, but also humans producing various crops, and quadrupeds and others—all who live by the rain were freed from physical and mental suffering.
Không chỉ cá, mà cả con người cũng gieo trồng được nhiều loại ngũ cốc, và cả các loài bốn chân, v.v., tất cả những sinh vật sống nhờ mưa đều thoát khỏi khổ đau về thân và tâm.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, đã nói rằng:
91. Katvā vīriyamuttamanti deve avassante kiṃ kātabbanti kosajjaṃ anāpajjitvā ñātatthacariyāsampādanamukhena mahato sattanikāyassa hitasukhanipphādanaṃ uttamaṃ vīriyaṃ katvā.
91. Having made the supreme effort means, when the deva did not rain, without falling into laziness by thinking, “What is to be done?” he made the supreme effort of accomplishing the welfare and happiness of the great host of beings by way of fulfilling his duty for the welfare of his kinsmen.
91. “Katvā vīriyamuttamaṃ” (đã thực hiện sự tinh tấn tối thượng) có nghĩa là: Khi trời không mưa, ngài không lười biếng nghĩ “phải làm gì đây?”, mà đã thực hiện sự tinh tấn tối thượng là mang lại lợi ích và hạnh phúc cho một quần thể chúng sinh rộng lớn thông qua việc thực hiện lợi ích cho thân quyến.
Saccatejabalassito mama saccānubhāvabalasannissito hutvā tadā mahāmeghaṃ vassāpesiṃ.
Relying on the power of the majesty of truth means having become one who is well-supported by the power of my truth's majesty, then I caused a great cloud to rain.
“Saccatejabalassito” (nương tựa vào oai lực của chân thật) có nghĩa là: Nương tựa vào oai lực của sự chân thật của tôi, khi đó tôi đã khiến mưa lớn đổ xuống.
Yasmā cetadevaṃ, tasmā ‘‘saccena me samo natthi, esā me saccapāramī’’ti mahāmaccharājakāle attano saccapāramiyā anaññasādhāraṇabhāvaṃ dassesi dhammarājā.
Because it is so, therefore, with the words “There is nothing equal to my truth, this is my perfection of truth,” the King of Dhamma showed the uncommon nature of his own perfection of truth at the time of the great Fish-King.
Vì điều này là như vậy, nên Đức Pháp Vương đã chỉ ra sự vô song của Ba-la-mật chân thật của mình trong kiếp làm Đại Cá Vương: “Không có gì sánh bằng sự chân thật của tôi, đây là Ba-la-mật chân thật của tôi”.
Tassa heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyopi niddhāretabbā.
His remaining perfections should be determined in the manner stated below.
Các Ba-la-mật còn lại của ngài cũng phải được xác định theo cách đã nói ở trên.
Tathā attano samānajātikānaṃ khādanaṭṭhāne macchayoniyaṃ nibbattitvā taṇḍulakaṇamattampi macchaṃ ādiṃ katvā kassacipi pāṇino akhādanaṃ, tiṭṭhatu khādanaṃ ekasattassapi aviheṭhanaṃ, tathā saccakaraṇena devassa vassāpanaṃ, udake parikkhīṇe kalalagahane nimujjanavasena attanā anubhavamānaṃ dukkhaṃ vīrabhāvena agaṇetvā ñātisaṅghasseva taṃ dukkhaṃ attano hadaye katvā asahantassa sabbabhāvena karuṇāyanā, tathā ca paṭipattīti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
Thus, having been reborn in the fish realm, a place where one's own kind are eaten, not eating any creature whatsoever, starting with even a fish the size of a grain of rice—let alone eating, not harming even a single being; likewise, causing the deity to rain by making a statement of truth; when the water was depleted, enduring the suffering he was experiencing by means of sinking into the deep mud, but disregarding it with a heroic nature and taking the suffering of the assembly of kinsmen into his own heart and not tolerating it; his compassion in every way; and likewise his practice—these and other qualities and powers should be elucidated.
Và những oai lực công đức như: Dù sinh ra trong loài cá, nơi đồng loại ăn thịt, nhưng không ăn bất kỳ sinh vật nào dù chỉ bằng hạt gạo; đừng nói là ăn, ngay cả không làm hại một sinh vật nào; và việc khiến trời mưa bằng lời chân thật; khi nước cạn, ngài không màng đến nỗi khổ mình đang chịu đựng khi lặn sâu vào bùn lầy, mà coi nỗi khổ đó của thân quyến như nỗi khổ của chính mình, không chịu nổi, và hoàn toàn bi mẫn; và thực hành như vậy – những điều này phải được làm rõ.
92. Ekādasame kaṇhadīpāyano isīti evaṃnāmako tāpaso.
92. In the eleventh: the seer Kaṇhadīpāyana means an ascetic of that name.
92. Trong phần thứ mười một, Kaṇhadīpāyano isī (vị ẩn sĩ Kaṇhadīpāyana) là một vị đạo sĩ có tên như vậy.
Bodhisatto hi tadā dīpāyano nāma attano sahāyaṃ maṇḍabyatāpasaṃ sūle uttāsitaṃ upasaṅkamitvā tassa sīlaguṇena taṃ avijahanto tiyāmarattiṃ sūlaṃ nissāya ṭhito tassa sarīrato paggharitvā patitapatitehi lohitabindūhi sukkhehi kāḷavaṇṇasarīratāya ‘‘kaṇhadīpāyano’’ti pākaṭo ahosi.
For at that time, the Bodhisatta, named Dīpāyana, approached his friend, the ascetic Maṇḍabya, who was impaled on a stake. Not abandoning him because of his virtuous qualities, he stood by the stake for the three watches of the night. From the drops of blood that dripped and fell from his body, he became known as “Kaṇhadīpāyana” due to his body having a dark color from the dried blood.
Khi đó, Bồ tát, tên là Dīpāyana, đã đến gần người bạn của mình là đạo sĩ Maṇḍabya đang bị treo trên cọc, và vì giới hạnh của người bạn, ngài không rời bỏ bạn, đứng dựa vào cọc suốt ba canh đêm. Do những giọt máu chảy ra từ thân người bạn rơi xuống và khô lại, cùng với thân hình có màu đen, ngài được biết đến với tên “Kaṇhadīpāyana”.
Paropaññāsavassānīti sādhikāni paññāsavassāni, accantasaṃyoge upayogavacanaṃ.
For more than fifty years: for over fifty years; this is a locative of duration in the sense of continuous connection.
“Paropaññāsavassāni” (hơn năm mươi năm) có nghĩa là hơn năm mươi năm, đây là cách dùng từ để chỉ sự liên tục tuyệt đối.
Anabhirato cariṃ ahanti pantasenāsanesu ceva adhikusaladhammesu ca anabhirativāsaṃ vasanto ahaṃ brahmacariyaṃ acariṃ.
I wandered discontented: living a life of discontent in secluded dwellings and in wholesome states of mind, I practiced the holy life.
“Anabhirato cariṃ ahaṃ” (tôi đã sống không hoan hỷ) có nghĩa là tôi đã sống đời phạm hạnh không hoan hỷ ở những nơi cư trú hẻo lánh và trong các pháp thiện cao cấp.
Pabbajitvā sattāhameva hi tadā mahāsatto abhirato brahmacariyaṃ cari.
For at that time, after going forth, the Great Being practiced the holy life with contentment for only seven days.
Thật vậy, khi đó, Đại Bồ tát chỉ sống đời phạm hạnh hoan hỷ trong bảy ngày sau khi xuất gia.
Tato paraṃ anabhirativāsaṃ vasi.
After that, he lived a life of discontent.
Sau đó, ngài sống không hoan hỷ.
Kasmā pana mahāpuriso anekasatasahassesu attabhāvesu nekkhammajjhāsayo brahmacariyavāsaṃ abhiramitvā idha taṃ nābhirami?
But why did the Great Man, who in many hundreds of thousands of existences had an inclination for renunciation and delighted in the holy life, not delight in it here?
Vậy tại sao Đại nhân, người có ý chí xuất gia trong hàng trăm ngàn kiếp, hoan hỷ với đời phạm hạnh, lại không hoan hỷ ở kiếp này?
Puthujjanabhāvassa cañcalabhāvato.
Because of the fickle nature of being an ordinary person.
Vì bản chất của phàm phu là hay thay đổi.
Kasmā ca puna na agāraṃ ajjhāvasīti?
And why, again, did he not return to the household life?
Và tại sao ngài lại không trở về nhà?
Paṭhamaṃ nekkhammajjhāsayena kāmesu dosaṃ disvā pabbaji.
First, with an inclination for renunciation, having seen the danger in sensual pleasures, he went forth.
Trước tiên, với ý chí xuất gia, ngài đã thấy lỗi lầm trong dục lạc và xuất gia.
Athassa ayonisomanasikārena anabhirati uppajji.
Then, through unwise attention, discontent arose in him.
Sau đó, do không tác ý đúng đắn, sự không hoan hỷ đã phát sinh nơi ngài.
So taṃ vinodetumasakkontopi kammañca phalañca saddahitvā tāva mahantaṃ vibhavaṃ pahāya agārasmā nikkhamanto yaṃ pajahi, puna tadatthameva nivatto, ‘‘eḷamūgo capalo vatāyaṃ kaṇhadīpāyano’’ti imaṃ apavādaṃ jigucchanto attano hirottappabhedabhayena.
Although unable to dispel it, having faith in kamma and its fruit, he had left the household life, abandoning such great wealth. If he were to return for that very same reason, he would be reviled with the accusation, “This Kaṇhadīpāyana is indeed dumb and fickle.” Fearing this reproach, out of his sense of moral shame and fear of wrongdoing.
Dù không thể loại bỏ được sự không hoan hỷ đó, nhưng vì tin vào nghiệp và quả của nghiệp, và vì ghê tởm lời chê bai “Kaṇhadīpāyana này thật câm điếc và bồng bột” nếu ngài từ bỏ một tài sản lớn như vậy để xuất gia rồi lại quay về vì mục đích đó, ngài đã không trở về nhà vì sợ hãi sự hổ thẹn và ghê tởm của chính mình.
Api ca pabbajjāpuññaṃ nāmetaṃ viññūhi buddhādīhi pasatthaṃ, tehi ca anuṭṭhitaṃ, tasmāpi sahāpi dukkhena sahāpi domanassena assumukho rodamānopi brahmacariyavāsaṃ vasi, na taṃ vissajjesi.
Moreover, this merit of going forth is praised by the wise, such as the Buddhas, and was undertaken by them. Therefore, even with suffering, even with grief, with a tearful face and weeping, he lived the holy life; he did not give it up.
Hơn nữa, công đức xuất gia này được những bậc trí tuệ như chư Phật tán thán, và chư Phật cũng đã thực hành. Vì vậy, dù có khổ đau, dù có ưu phiền, dù mặt đẫm lệ, dù khóc lóc, vị ấy vẫn sống đời phạm hạnh, không từ bỏ nó.
Vuttañcetaṃ –
And this was said:
Điều này đã được nói:
Sabrahmacārīti tāpasapabbajjāya samānasikkhatāya sabrahmacārī.
Fellow practitioner of the holy life means a fellow practitioner of the holy life due to having the same training in the ascetic's going forth.
"Đồng phạm hạnh" có nghĩa là đồng phạm hạnh trong sự xuất gia của đạo sĩ.
Maṇḍabyoti evaṃnāmako.
Maṇḍabya means so-named.
"Maṇḍabya" là tên như vậy.
Sahāyoti gihikāle pabbajitakāle ca daḷhamittatāya piyasahāyo.
Companion means a dear companion because of a firm friendship both in the time as a householder and in the time of having gone forth.
"Bạn" có nghĩa là người bạn thân thiết cả khi tại gia và khi xuất gia.
Mahāisīti mahānubhāvo isi.
Great seer means a seer of great power.
"Đại ẩn sĩ" có nghĩa là đạo sĩ có đại oai lực.
Pubbakammasamāyutto, sūlamāropanaṃ labhīti katokāsena attano pubbakammena yutto sūlāropanaṃ labhi, sūlaṃ uttāsitoti.
Connected with past kamma, he received impalement means that, connected with his own past kamma that had found its opportunity, he received impalement; he was raised on a stake.
"Do nghiệp quá khứ kết hợp, bị đóng cọc" có nghĩa là do nghiệp quá khứ của chính mình đã tạo điều kiện, vị ấy bị đóng cọc, bị đóng vào cọc.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte vaṃsaraṭṭhe kosambiyaṃ kosambiko nāma rājā rajjaṃ kāresi.
Herein, this is the sequential story: In the past, in the Vaṃsa country, a king named Kosambika ruled in Kosambī.
Trong đó, câu chuyện tuần tự như sau: Thuở xưa, tại Kosambī trong xứ Vaṃsa, có vị vua tên Kosambika trị vì.
Tadā bodhisatto aññatarasmiṃ nigame asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti, nāmena dīpāyano nāma.
At that time, the Bodhisatta was reborn as the son of a great brāhmaṇa householder possessing a fortune of eighty crores in a certain market town; his name was Dīpāyana.
Lúc ấy, Bồ Tát sinh làm con trai của một vị đại trưởng giả Bà La Môn có tài sản tám mươi ức tại một ngôi làng nọ, tên là Dīpāyana.
Tādisasseva brāhmaṇamahāsālassa putto brāhmaṇakumāro tassa piyasahāyo ahosi, nāmena maṇḍabyo nāma.
The son of a similar great brāhmaṇa householder, a brāhmaṇa youth, was his dear companion; his name was Maṇḍabya.
Một hoàng tử Bà La Môn, con trai của một vị đại trưởng giả Bà La Môn tương tự, là bạn thân của ngài, tên là Maṇḍabya.
Te ubhopi aparabhāge mātāpitūnaṃ accayena kāmesu dosaṃ disvā mahādānaṃ pavattetvā kāme pahāya ñātimittaparijanassa rodantassa paridevantassa nikkhamitvā himavantappadese assamaṃ katvā pabbajitvā uñchācariyāya vanamūlaphalāhārena yāpento paropaṇṇāsavassāni vasiṃsu, kāmacchandaṃ vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu, te jhānamattampi na nibbattesuṃ.
In their later years, after the passing of their parents, both of them, seeing the fault in sensual pleasures, held a great alms-giving, abandoned sensual pleasures, and, while their relatives, friends, and attendants were weeping and lamenting, they went forth from home, built a hermitage in the Himālaya region, went forth as ascetics, and lived for fifty-four years, sustaining themselves by gleaning and on wild roots and fruits, but they were unable to suppress sensual desire; they did not even bring about a state of jhāna.
Sau này, cả hai vị ấy, sau khi cha mẹ qua đời, thấy sự nguy hại trong các dục, đã phát đại thí, từ bỏ các dục, rời bỏ gia đình trong khi thân quyến, bạn bè than khóc, đau khổ, rồi đến vùng Hy Mã Lạp Sơn, dựng am lá, xuất gia, sống bằng cách khất thực, hái lượm rễ cây và trái cây rừng trong hơn năm mươi năm, nhưng không thể chế ngự dục vọng, và không đạt được dù chỉ là thiền định.
Te loṇambilasevanatthāya janapadacārikaṃ carantā kāsiraṭṭhaṃ sampāpuṇiṃsu.
For the purpose of partaking of salt and sour food, they wandered through the country and arrived in the Kāsī country.
Khi du hành khắp các vùng để tìm muối và các vị chua, họ đến xứ Kāsī.
Tatrekasmiṃ nigame dīpāyanassa gihisahāyo maṇḍabyo nāma paṭivasati.
There, in a certain market town, a householder companion of Dīpāyana named Maṇḍabya was living.
Tại một ngôi làng nọ, người bạn tại gia của Dīpāyana, tên là Maṇḍabya, đang ở đó.
Te ubhopi tassa santikaṃ upasaṅkamiṃsu.
Both of them approached him.
Cả hai vị ấy đều đến gặp người bạn đó.
So te disvā attamano paṇṇasālaṃ kāretvā catūhi paccayehi upaṭṭhahi.
Seeing them, he was pleased, had a leaf-hut built, and attended to them with the four requisites.
Khi thấy họ, người bạn rất hoan hỷ, dựng một am lá và cúng dường bốn vật dụng.
Te tattha tīṇi cattāri vassāni vasitvā taṃ āpucchitvā cārikaṃ carantā bārāṇasisamīpe atimuttakasusāne vasiṃsu.
Having lived there for three or four years, they took leave of him and, while wandering, they lived in the Atimuttaka cemetery near Bārāṇasī.
Họ ở đó ba bốn năm, sau đó từ biệt người bạn và du hành đến sống tại nghĩa địa Atimuttaka gần Bārāṇasī.
Tattha dīpāyano yathābhirantaṃ viharitvā puna tasmiṃ nigame maṇḍabyassa attano sahāyassa santikaṃ gato.
There, Dīpāyana, having dwelt as long as he liked, went again to his companion Maṇḍabya in that market town.
Ở đó, Dīpāyana sống tùy thích một thời gian, rồi lại trở về am lá của người bạn Maṇḍabya.
Maṇḍabyatāpaso tattheva vasi.
The ascetic Maṇḍabya remained right there.
Đạo sĩ Maṇḍabya thì vẫn ở đó.
Athekadivasaṃ eko coro antonagare corikaṃ katvā dhanasāraṃ ādāya nikkhanto paṭibuddhehi gehasāmikehi nagarārakkhakamanussehi ca anubaddho niddhamanena nikkhamitvā vegena susānaṃ pavisitvā tāpasassa paṇṇasāladvāre bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā palāyi.
Then one day, a thief, having committed a theft inside the city and taken valuable goods, came out. Pursued by the awakened householders and the city guards, he left by the drain, quickly entered the cemetery, dropped the bundle at the door of the ascetic's leaf-hut, and fled.
Rồi một ngày nọ, một tên trộm đã trộm cắp trong thành phố, lấy được nhiều tài sản, rồi bỏ chạy, bị chủ nhà và lính canh thành phố phát hiện và truy đuổi, hắn chạy thoát ra khỏi thành, nhanh chóng vào nghĩa địa, vứt gói đồ trước cửa am lá của đạo sĩ rồi bỏ trốn.
Manussā bhaṇḍikaṃ disvā ‘‘are duṭṭhajaṭila, rattiṃ, corikaṃ katvā divā tāpasavesena carasī’’ti tajjetvā pothetvā taṃ ādāya rañño dassayiṃsu.
The men, seeing the bundle, threatened him, saying, “Hey, you wicked matted-hair ascetic, at night you commit theft and during the day you wander in the guise of an ascetic!” and after beating him, they took him and showed him to the king.
Những người truy đuổi thấy gói đồ, liền mắng: "Này tên đạo sĩ bẩn thỉu, ban đêm ngươi trộm cắp, ban ngày ngươi giả dạng đạo sĩ!" rồi đánh đập, bắt giữ ông ta và trình lên vua.
Rājā anupaparikkhitvāva ‘‘sūle uttāsethā’’ti āha.
The king, without investigating, said, “Raise him on a stake.”
Nhà vua không điều tra kỹ, liền ra lệnh: "Hãy đóng cọc hắn!"
Taṃ susānaṃ netvā khadirasūle āropayiṃsu.
They took him to the cemetery and impaled him on a stake of khadira wood.
Họ đưa ông ta đến nghĩa địa và đóng vào cọc gỗ khadira.
Tāpasassa sarīre sūlaṃ na pavisati.
The stake did not enter the ascetic's body.
Cọc không thể xuyên qua thân thể của đạo sĩ.
Tato nimbasūlaṃ āhariṃsu, tampi na pavisati.
Then they brought a stake of nimba wood; that also did not enter.
Sau đó họ mang cọc gỗ nimb, cọc đó cũng không xuyên qua được.
Tato ayasūlaṃ āhariṃsu, tampi na pavisati.
Then they brought an iron stake; that also did not enter.
Sau đó họ mang cọc sắt, cọc đó cũng không xuyên qua được.
Tāpaso ‘‘kiṃ nu kho me pubbakamma’’nti cintesi.
The ascetic thought, “What past kamma of mine could this be?”
Đạo sĩ tự nghĩ: "Không biết nghiệp quá khứ của ta là gì?"
Tassa jātissarañāṇaṃ uppajji.
The knowledge of remembering past lives arose in him.
Ngài phát sinh túc mạng trí.
Tena pubbakammaṃ addasa – so kira purimattabhāve vaḍḍhakīputto hutvā pitu rukkhatacchanaṭṭhānaṃ gantvā ekaṃ makkhikaṃ gahetvā koviḷārasakalikāya sūlena viya vijjhi.
With it, he saw his past kamma: it seems that in a previous existence, having been born as a carpenter's son, he went to his father's wood-cutting place, caught a fly, and pierced it with a sliver of koviḷāra wood as if with a stake.
Nhờ đó, ngài thấy nghiệp quá khứ của mình: kiếp trước, ngài là con trai của một thợ mộc, đến nơi cha mình đốn gỗ, bắt một con ruồi và dùng một mảnh gỗ koviḷāra nhọn như cái cọc để đâm nó.
Tassa taṃ pāpaṃ imasmiṃ ṭhāne okāsaṃ labhi.
That evil deed of his found its opportunity on this occasion.
Tội ác đó của ngài đã tìm được cơ hội ở nơi này.
So ‘‘na sakkā ito pāpato muccitu’’nti ñatvā rājapurise āha – ‘‘sace maṃ sūle uttāsetukāmattha, koviḷārasūlaṃ āharathā’’ti.
Knowing, “It is not possible to be freed from this evil,” he said to the king's men, “If you want to raise me on a stake, bring a stake of koviḷāra wood.”
Ngài biết rằng "không thể thoát khỏi tội lỗi này", liền nói với lính của vua: "Nếu các ngươi muốn đóng cọc ta, hãy mang cọc gỗ koviḷāra đến."
Te tathā katvā taṃ sūle uttāsetvā ārakkhaṃ datvā pakkamiṃsu.
Having done so, they raised him on the stake, posted a guard, and departed.
Họ làm theo, đóng cọc ngài rồi canh gác và bỏ đi.
Tadā kaṇhadīpāyano ‘‘ciradiṭṭho me sahāyo’’ti maṇḍabyassa santikaṃ āgacchanto taṃ pavattiṃ sutvā taṃ ṭhānaṃ gantvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘kiṃ, samma, kārakosī’’ti pucchitvā ‘‘akārakomhī’’ti vutte ‘‘attano manopadosaṃ rakkhituṃ sakkhi na sakkhī’’ti pucchi.
At that time, Kaṇhadīpāyana, thinking, “It has been a long time since I have seen my companion,” was coming to Maṇḍabya. Hearing of that event, he went to that place and, standing to one side, asked, “Friend, are you the doer?” When told, “I am not the doer,” he asked, “Were you able to protect your mind from defilement or not?”
Lúc đó, Kaṇhadīpāyana, nghĩ "đã lâu không gặp bạn ta", đang trên đường đến chỗ Maṇḍabya, nghe tin đó, liền đến nơi, đứng sang một bên và hỏi: "Này bạn, bạn có phải là kẻ gây ra không?" Khi được trả lời "Tôi không phải là kẻ gây ra", ngài hỏi: "Bạn có thể giữ được tâm không sân hận không?"
‘‘Samma, yehi ahaṃ gahito, neva tesaṃ na rañño upari mayhaṃ manopadoso atthī’’ti.
“Friend, there is no defilement of mind in me, neither towards those who seized me nor towards the king.”
"Này bạn, tôi không có tâm sân hận đối với những người đã bắt tôi, cũng không đối với nhà vua."
‘‘Evaṃ sante tādisassa sīlavato chāyā mayhaṃ sukhā’’ti vatvā kaṇhadīpāyano sūlaṃ nissāya nisīdi.
“In that case, the shade of such a virtuous one is pleasant for me,” said Kaṇhadīpāyana, and he sat down by the stake.
"Nếu vậy, bóng mát của một người giữ giới như bạn là niềm an lạc cho tôi," Kaṇhadīpāyana nói, rồi ngồi dựa vào cây cọc.
Ārakkhakapurisā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.
The guards informed the king of that event.
Những người lính canh báo cáo sự việc cho nhà vua.
Rājā ‘‘anisāmetvā me kata’’nti vegena tattha gantvā ‘‘kasmā, bhante, tvaṃ sūlaṃ nissāya nisinnosī’’ti dīpāyanaṃ pucchi.
The king, thinking, "This was done by me without proper investigation," went there with speed and asked Dīpāyana, "Why, venerable sir, are you sitting near the stake?"
Nhà vua nghĩ "ta đã hành động mà không suy xét", liền nhanh chóng đến đó và hỏi Dīpāyana: "Thưa Tôn giả, vì sao ngài lại ngồi dựa vào cây cọc?"
‘‘Mahārāja, imaṃ tāpasaṃ rakkhanto nisinnosmī’’ti.
"Great king, I am sitting here protecting this ascetic."
"Đại vương, tôi ngồi đây để bảo vệ vị đạo sĩ này."
‘‘Kiṃ pana tvaṃ imassa kārakabhāvaṃ ñatvā evaṃ karosī’’ti.
"Did you do this knowing that he was the perpetrator?"
"Nhưng ngài có biết ông ta là kẻ gây ra tội lỗi mà làm như vậy không?"
So kammassa avisodhitabhāvaṃ ācikkhi.
He explained that the kamma had not been cleared.
Ngài giải thích rằng nghiệp đó chưa được thanh tịnh.
Athassa dīpāyano ‘‘raññā nāma nisammakārinā bhavitabbaṃ.
Then Dīpāyana taught him the Dhamma, saying, "A king should be one who acts with due consideration."
Rồi Dīpāyana nói với nhà vua: "Một vị vua phải là người hành động có suy xét.
Rājā maṇḍabyatāpasassa niddosabhāvaṃ ñatvā ‘‘sūlaṃ harathā’’ti āṇāpesi.
The king, realizing the innocence of the ascetic Maṇḍabya, commanded, "Remove the stake."
Nhà vua biết đạo sĩ Maṇḍabya vô tội, liền ra lệnh: "Hãy nhổ cọc!"
Sūlaṃ harantā harituṃ nāsakkhiṃsu.
While removing the stake, they were unable to remove it.
Họ cố gắng nhổ cọc nhưng không thể.
Maṇḍabyo āha – ‘‘mahārāja, ahaṃ pubbe katakammadosena evarūpaṃ ayasaṃ patto, mama sarīrato sūlaṃ harituṃ na sakkā, sacepi mayhaṃ jīvitaṃ dātukāmo, kakacena imaṃ sūlaṃ cammasamaṃ katvā chindāpehī’’ti.
Maṇḍabya said: "Great king, I have met with such disgrace due to the fault of a kamma done previously. It is not possible to remove the stake from my body. If you wish to grant me my life, have this stake cut off level with the skin with a saw."
Maṇḍabya nói: "Đại vương, tôi đã phải chịu sự bất hạnh như thế này do nghiệp xấu đã tạo trong quá khứ, không thể nhổ cọc ra khỏi thân thể tôi được. Nếu ngài muốn cứu mạng tôi, hãy dùng cưa cắt cọc ngang với da."
Rājā tathā kāresi.
The king had it done so.
Nhà vua làm theo.
Sūlaṃ antoyeva ahosi, na kañci pīḷaṃ janesi.
The stake remained inside, but it caused no pain.
Cọc vẫn ở bên trong, không gây ra bất kỳ đau đớn nào.
Tadā kira sukhumaṃ sakalikahīraṃ gahetvā makkhikāya vaccamaggaṃ pavesesi, taṃ tassa anto eva ahosi.
It is said that at that time, he had taken a fine splinter of acacia wood and inserted it into the anus of a fly, and it had remained inside it.
Nghe nói, khi ấy ngài đã dùng một mảnh gỗ nhỏ và nhọn đâm vào đường hậu môn của con ruồi, mảnh gỗ đó vẫn ở bên trong con ruồi.
So tena kāraṇena amaritvā, attano āyukkhayeneva mari, tasmā ayampi na matoti.
For that reason, he did not die, but died only at the exhaustion of his own lifespan. Therefore, this one also did not die.
Vì lý do đó, con ruồi không chết ngay mà chết khi tuổi thọ của nó kết thúc, vì vậy vị này cũng không chết.
Rājā tāpase vanditvā khamāpetvā ubhopi uyyāneyeva vasāpento paṭijaggi.
The king paid homage to the ascetics, asked for their forgiveness, and, having them both reside in the royal park, he looked after them.
Nhà vua đảnh lễ các đạo sĩ, xin lỗi, rồi chăm sóc cả hai vị, cho họ sống trong vườn thượng uyển.
Tato paṭṭhāya so āṇimaṇḍabyo nāma jāto.
From then on, he became known as Āṇimaṇḍabya.
Từ đó trở đi, ngài được gọi là Āṇimaṇḍabya (Maṇḍabya bị cọc).
So rājānaṃ upanissāya tattheva vasi.
He lived right there, relying on the king.
Ngài sống ở đó, nương tựa vào nhà vua.
Dīpāyano pana tassa vaṇaṃ phāsukaṃ karitvā attano gihisahāyamaṇḍabyena kāritaṃ paṇṇasālameva gato.
Dīpāyana, however, after making his wound comfortable, went to the very leaf-hut that had been built by his lay friend Maṇḍabya.
Còn Dīpāyana, sau khi làm cho vết thương của ngài dễ chịu, liền trở về am lá của mình do người bạn tại gia Maṇḍabya đã dựng.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, ngài đã nói:
Tattha āpucchitvānāti mayhaṃ sahāyaṃ maṇḍabyatāpasaṃ āpucchitvā.
Therein, having taken my leave means having taken leave of my friend, the ascetic Maṇḍabya.
Trong đó, "từ biệt" có nghĩa là từ biệt người bạn đạo sĩ Maṇḍabya của ta.
Yaṃ mayhaṃ sakamassamanti yaṃ taṃ mayhaṃ gihisahāyena maṇḍabyabrāhmaṇena kāritaṃ sakaṃ mama santakaṃ assamapadaṃ paṇṇasālā, taṃ upāgañchiṃ.
What was my own hermitage means that which was my own, my personal hermitage site, the leaf-hut built by my lay friend, the brahmin Maṇḍabya—that I approached.
"Am thất của mình" có nghĩa là ta đã trở về am thất, tức là am lá của ta do người bạn tại gia, Bà La Môn Maṇḍabya đã dựng.
96. Taṃ pana paṇṇasālaṃ pavisantaṃ disvā sahāyassa ārocesuṃ.
96. Seeing him entering that leaf-hut, they informed his friend.
96. Khi thấy ngài vào am lá đó, họ báo cho người bạn biết.
So sutvāva tuṭṭhacitto saputtadāro bahugandhamālaphāṇitādīni ādāya paṇṇasālaṃ gantvā dīpāyanaṃ vanditvā pāde dhovitvā pānakaṃ pāyetvā āṇimaṇḍabyassa pavattiṃ suṇanto nisīdi.
As soon as he heard, with a delighted mind, together with his wife and son, taking many perfumes, garlands, molasses, and so on, he went to the leaf-hut, paid homage to Dīpāyana, washed his feet, gave him a drink, and sat down to hear the news about Āṇimaṇḍabya.
Nghe vậy, người bạn hoan hỷ, cùng vợ con mang nhiều hương, hoa, đường phèn, v.v., đến am lá, đảnh lễ Dīpāyana, rửa chân, dâng nước uống, rồi ngồi nghe câu chuyện về Āṇimaṇḍabya.
Athassa putto yaññadattakumāro nāma caṅkamanakoṭiyaṃ geṇḍukena kīḷi.
Then his son, the young prince Yaññadatta, was playing with a ball at the end of the walking path.
Lúc đó, con trai của người bạn, hoàng tử tên Yaññadatta, đang chơi bóng ở cuối đường kinh hành.
Tattha cekasmiṃ vammike āsiviso vasati.
There, in a certain anthill, lived a venomous serpent.
Ở đó, trong một ụ mối có một con rắn độc.
Kumārena bhūmiyaṃ pahatageṇḍuko gantvā vammikabile āsivisassa matthake pati.
The ball, struck on the ground by the prince, went and fell on the head of the venomous serpent in the anthill's hole.
Quả bóng mà hoàng tử đánh xuống đất bay vào hang mối và rơi trúng đầu con rắn độc.
Kumāro ajānanto bile hatthaṃ pavesesi.
The prince, not knowing, put his hand into the hole.
Hoàng tử không biết, liền thò tay vào hang.
Atha naṃ kuddho āsiviso hatthe ḍaṃsi.
Then the angry venomous serpent bit him on the hand.
Rồi con rắn độc nổi giận cắn vào tay cậu bé.
So visavegena mucchito tattheva pati.
Overcome by the force of the venom, he fainted and fell right there.
Cậu bé ngất xỉu do nọc độc và ngã xuống ngay tại chỗ đó.
Athassa mātāpitaro sappena daṭṭhabhāvaṃ ñatvā kumāraṃ ukkhipitvā tāpasassa pādamūle nipajjāpetvā ‘‘bhante, osadhena vā mantena vā puttakaṃ no nīrogaṃ karothā’’ti āhaṃsu.
Then his parents, realizing he had been bitten by a snake, lifted up the prince, laid him down at the ascetic's feet, and said, "Venerable sir, please make our little son well with medicine or a charm."
Rồi cha mẹ của nó, biết việc bị rắn cắn, bế đứa bé lên, đặt nằm dưới chân vị ẩn sĩ và nói: “Bạch ngài, xin ngài hãy dùng thuốc hoặc thần chú để làm cho con của chúng con được lành bệnh.”
So ‘‘ahaṃ osadhaṃ na jānāmi, nāhaṃ vejjakammaṃ karissāmi, pabbajitomhī’’ti.
He said, "I do not know medicine, I will not perform medical practice, I am one who has gone forth."
Vị ấy (ẩn sĩ) nói: “Ta không biết thuốc, ta sẽ không làm nghề y, ta đã xuất gia rồi.”
‘‘Tena hi, bhante, imasmiṃ kumārake mettaṃ katvā saccakiriyaṃ karothā’’ti.
"In that case, venerable sir, please show loving-kindness to this prince and make an act of truth."
Họ nói: “Vậy thì, bạch ngài, xin ngài hãy khởi lòng từ bi đối với đứa bé này và thực hiện lời thề chân thật (saccakiriya).”
Tāpaso ‘‘sādhu saccakiriyaṃ karissāmī’’ti vatvā yaññadattassa sīse hatthaṃ ṭhapetvā saccakiriyaṃ akāsi.
The ascetic, saying, "Good, I will make an act of truth," placed his hand on Yaññadatta's head and performed an act of truth.
Vị ẩn sĩ nói: “Được, ta sẽ thực hiện lời thề chân thật,” rồi đặt tay lên đầu Yaññadatta và thực hiện lời thề chân thật.
Tena vuttaṃ ‘‘sahāyo brāhmaṇo mayha’’ntiādi.
Therefore it was said, "My friend, the brahmin," and so on.
Do đó đã được nói: “Người Bà-la-môn là bạn của ta” và vân vân.
97. Vaṭṭamanukkhipanti khipanavaṭṭasaṇṭhānatāya ‘‘vaṭṭa’’nti laddhanāmaṃ geṇḍukaṃ anukkhipanto, geṇḍukakīḷaṃ kīḷantoti attho.
97. Tossing a ball means tossing up a ball, which gets the name "vaṭṭa" from its round shape for throwing; the meaning is, playing a game of ball.
97. “Vaṭṭamanukkhipa” có nghĩa là ném quả bóng được gọi là “vaṭṭa” vì hình dạng tròn của nó, tức là đang chơi trò ném bóng.
Āsivisamakopayīti bhūmiyaṃ paṭihato hutvā vammikabilagatena geṇḍukena tattha ṭhitaṃ kaṇhasappaṃ sīse paharitvā rosesi.
Provoked a venomous serpent means he angered a black snake that was there by striking it on the head with the ball, which, after hitting the ground, had gone into the anthill's hole.
“Āsivisamakopayī” nghĩa là quả bóng bị ném xuống đất và bật lên, đánh vào đầu con rắn đen đang ở trong hang mối, làm cho nó tức giận.
100. Sahadaṭṭhoti ḍaṃsena saheva, daṭṭhasamakālameva.
100. As soon as he was bitten means together with the bite, at the same time as being bitten.
100. “Sahadaṭṭho” nghĩa là cùng lúc với vết cắn, ngay khi bị cắn.
Āsivisenāti ghoravisena.
By the venomous snake means by the deadly venom.
“Āsivisenā” nghĩa là do con rắn độc có nọc độc khủng khiếp.
Tenāti tena dārakassa visavegena mucchitassa bhūmiyaṃ patanena ahaṃ dukkhito ahosiṃ.
By that means by the falling to the ground of that child who was unconscious from the force of the venom, I was afflicted.
“Tenā” nghĩa là do nọc độc của đứa bé, do đứa bé bị ngất xỉu và ngã xuống “bhūmiyaṃ” (đất), “ahaṃ dukkhito” (ta đã đau khổ).
Mama vāhasi taṃ dukkhanti taṃ dārakassa mātāpitūnañca dukkhaṃ mama vāhasi, mayhaṃ sarīre viya mama karuṇāya vāhesi.
You bore that suffering for me means you bore that suffering of the child's parents for me; you bore it through my compassion as if it were on my own body.
“Mama vāhasi taṃ dukkhaṃ” nghĩa là sự đau khổ của đứa bé và cha mẹ nó đã đè nặng lên ta, ta đã mang nó như thể đó là lòng từ bi của ta trong thân thể ta.
101. Tyāhanti te tassa dārakassa mātāpitaro ahaṃ ‘‘mā socatha, mā paridevathā’’tiādinā nayena samassāsetvā.
101. I, to them means I, having consoled the parents of that child with words such as, "Do not grieve, do not lament."
101. “Tyāhaṃ” nghĩa là ta đã an ủi cha mẹ của đứa bé đó theo cách “đừng sầu muộn, đừng than khóc” và vân vân.
Sokasalliteti sokasallavante.
Pierced by the dart of sorrow means possessing the dart of sorrow.
“Sokasallite” nghĩa là những người đang bị mũi tên sầu muộn đâm xuyên.
Agganti seṭṭhaṃ tato eva varaṃ uttamaṃ saccakiriyaṃ akāsiṃ.
The supreme means I performed the best, the excellent, the highest act of truth right then.
“Aggaṃ” nghĩa là tối thượng, và từ đó “varaṃ” (tối cao) lời thề chân thật ta đã thực hiện.
Tattha sattāhamevāti pabbajitadivasato paṭṭhāya satta ahāni eva.
Therein, for only seven days means for only seven days from the day of going forth.
Trong đó, “sattāhamevā” nghĩa là chỉ bảy ngày kể từ ngày xuất gia.
Pasannacittoti kammaphalasaddhāya pasannamānaso.
With a confident mind means with a mind confident in the faith of kamma and its result.
“Pasannacitto” nghĩa là tâm hoan hỷ với niềm tin vào quả báo của nghiệp.
Puññatthikoti puññena atthiko, dhammacchandayutto.
Desiring merit means having a need for merit, endowed with righteous zeal.
“Puññatthiko” nghĩa là người mong cầu phước báu, có chí nguyện về Chánh pháp.
Athāparaṃ yaṃ caritanti atha tasmā sattāhā uttari yaṃ mama brahmacariyacaraṇaṃ.
Then, what was practiced after that means then, the practice of my holy life beyond those seven days.
“Athāparaṃ yaṃ caritaṃ” nghĩa là sau bảy ngày đó, những gì ta đã thực hành Phạm hạnh.
103. Akāmakovāhīti pabbajjaṃ anicchanto eva.
103. I bore it unwillingly means not wanting the going forth at all.
103. “Akāmakovāhī” nghĩa là không muốn xuất gia.
Etena saccena suvatthi hotūti sace atirekapaññāsavassāni anabhirativāsaṃ vasantena mayā kassaci ajānāpitabhāvo sacco, etena saccena yaññadattakumārassa sotthi hotu, jīvitaṃ paṭilabhatūti.
By this truth, may there be well-being means if it is true that I, while living a life of discontent for over fifty years, did not make this known to anyone, by this truth may there be well-being for the youth Yaññadatta; may he regain his life.
“Etena saccena suvatthi hotū” nghĩa là nếu sự thật rằng ta đã sống trong sự bất mãn hơn năm mươi năm mà không cho ai biết, thì với lời thề chân thật này, mong cho Yaññadatta được an lành, mong nó được sống lại.
Evaṃ pana mahāsattena saccakiriyāya katāya yaññadattassa sarīrato visaṃ bhassitvā pathaviṃ pāvisi.
Thus, when the act of truth was performed by the Great Being, the venom departed from Yaññadatta's body and entered the earth.
Khi Đại Bồ-tát thực hiện lời thề chân thật như vậy, nọc độc đã thoát ra khỏi thân thể Yaññadatta và chìm vào đất.
Kumāro akkhīni ummīletvā mātāpitaro oloketvā ‘‘amma, tātā’’ti vatvā vuṭṭhāsi.
The youth opened his eyes, looked at his parents, and saying, "Mother, Father," he got up.
Đứa bé mở mắt, nhìn cha mẹ và nói: “Mẹ ơi, cha ơi,” rồi đứng dậy.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Do đó đã được nói –
Tassattho – mama saccakaraṇena saha samānakālameva tato pubbe visavegena vedhito kampito visaññibhāvena abujjhitvā ṭhito vigatavisattā paṭiladdhasañño sahasā vuṭṭhāsi.
Its meaning is: As soon as my act of truth was made, at the same time, he who was previously afflicted and shaken by the force of the venom, who was lying unconscious, having regained consciousness as the venom was gone, suddenly arose.
Ý nghĩa của câu đó là – cùng lúc “saha” với việc ta thực hiện lời thề chân thật, đứa bé trước đó đã “visavegena vedhito” (bị nọc độc quấy phá), bị rung chuyển, và nằm bất tỉnh do mất tri giác, đã lấy lại tri giác, thoát khỏi nọc độc, và đột ngột “vuṭṭhāsi” (đứng dậy).
So māṇavo kumāro visavegābhāvena arogo ca ahosīti.
That young man, the youth, due to the absence of the venom's force, was also free from illness.
Đứa bé “māṇavo” đó đã “arogo ca” (lành bệnh) do không còn nọc độc.
Idāni satthā tassā attano saccakiriyāya paramatthapāramibhāvaṃ dassento ‘‘saccena me samo natthi, esā me saccapāramī’’ti āha.
Now the Teacher, showing that his act of truth was a perfection of the ultimate sense, said: "There is none equal to me in truth; this is my perfection of truth."
Bây giờ, để thể hiện rằng lời thề chân thật đó của mình là một Ba-la-mật tối thượng, Đức Thế Tôn nói: “Không có gì sánh bằng sự thật đối với ta; đây là Ba-la-mật về sự thật của ta.”
Taṃ uttānatthameva.
That has a clear meaning.
Câu đó có ý nghĩa rõ ràng.
Jātakaṭṭhakathāyaṃ (jā. aṭṭha. 4.10.62) pana ‘‘mahāsattassa saccakiriyāya kumārassa thanappadesato uddhaṃ visaṃ bhassitvā vigataṃ.
But in the Jātaka Commentary, it is stated: "By the Great Being's act of truth, the venom from above the youth's chest area departed and was gone.
Tuy nhiên, trong Jātakaṭṭhakathā (Jā. Aṭṭha. 4.10.62) có nói: “Do lời thề chân thật của Đại Bồ-tát, nọc độc từ ngực đứa bé trở lên đã thoát ra và biến mất.
Dārakassa pitu saccakiriyāya kaṭito uddhaṃ, mātu saccakiriyāya avasiṭṭhasarīrato visaṃ bhassitvā vigata’’nti āgataṃ.
By the act of truth of the child's father, from the waist up, and by the act of truth of the mother, the venom from the rest of the body departed and was gone."
Do lời thề chân thật của cha đứa bé, nọc độc từ thắt lưng trở lên, và do lời thề chân thật của mẹ đứa bé, nọc độc từ phần còn lại của cơ thể đã thoát ra và biến mất.”
Tathā hi vuttaṃ –
For so it is said:
Thật vậy, đã được nói –
Tattha vāsakāleti vasanatthāya gehaṃ āgatakāle.
Therein, at the time of their stay means at the time of coming to the house for the purpose of staying.
Trong đó, “vāsakāle” nghĩa là vào lúc đến nhà để lưu trú.
Na cāpi me appiyataṃ avedunti bahussutāpi samaṇabrāhmaṇā ayaṃ neva dānaṃ abhinandati, na amheti imaṃ mama appiyabhāvaṃ neva jāniṃsu.
Nor did they know my displeasure means even the very learned ascetics and brahmins never knew this displeasure of mine, thinking, "He neither rejoices in giving, nor in us."
“Na cāpi me appiyataṃ aveduṃ” nghĩa là ngay cả những Sa-môn, Bà-la-môn đa văn cũng không biết sự không ưa thích của ta, rằng “người này không hoan hỷ với sự bố thí, không hoan hỷ với chúng ta.”
Ahañhi te piyacakkhūhiyeva olokemīti dīpeti.
It shows, "For I look at you only with loving eyes."
Điều này cho thấy ta đã nhìn họ bằng đôi mắt thân ái.
Etena saccenāti sace ahaṃ dadamānopi vipākaṃ asaddahitvā attano anicchāya demi, anicchabhāvañca me pare na jānanti, etena saccena suvatthi hotūti attho.
By this truth means: if I, though giving, do so without faith in its result and against my own will, and others do not know of my unwillingness, by this truth may there be well-being.
“Etena saccenā” nghĩa là nếu sự thật rằng ngay cả khi bố thí, ta đã bố thí mà không tin vào quả báo và không mong muốn, và người khác không biết sự không mong muốn của ta, thì với lời thề chân thật này, “suvatthi hotū” (mong mọi điều tốt lành).
Itaragāthāya, tātāti puttaṃ ālapati.
In the other verse, tāta is an address to his son.
Trong bài kệ khác, “tātā” là gọi đứa con.
Pahūtatejoti balavaviso.
Of great power means of potent venom.
“Pahūtatejo” nghĩa là có nọc độc mạnh mẽ.
Patarāti padarā, ayameva vā pāṭho.
Patarā means padarā, or this is the reading itself.
“Patarā” là padarā, hoặc đây là cách đọc đúng.
Udiccāti uddhaṃ gantvā, vammikabilato uṭṭhahitvāti attho.
Udicca means having gone up, that is, having risen from the anthill hole.
“Udiccā” nghĩa là đi lên, tức là trồi lên từ hang mối.
Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta yaññadatta, tasmiñca āsivise tava ca pitari appiyabhāvena mayhaṃ koci viseso natthi, tañca pana appiyabhāvaṃ ṭhapetvā ajja mayā na koci jānāpitapubbo, sace etaṃ saccaṃ, etena saccena suvatthi hotūti.
This is what is said: Tāta Yaññadatta, in terms of dislike, there is no difference for me between that venomous snake and your father. And apart from that dislike, today I have not made it known to anyone before. If this is true, by this truth may there be well-being.
Điều này có nghĩa là – hỡi con Yaññadatta, “tasmiñca” (giữa) con rắn độc đó và “pitari” (cha) con, ta không có “koci” (một chút) sự khác biệt nào về sự không ưa thích, và ngoài sự không ưa thích đó, “ajja” (hôm nay) ta chưa từng cho ai biết, nếu điều này là sự thật, “etena saccena suvatthi hotū” (với lời thề chân thật này, mong mọi điều tốt lành).
Evaṃ bodhisatto kumāre aroge jāte tassa pitaraṃ ‘‘dānaṃ dadantena nāma kammañca phalañca saddahitvā dātabba’’nti kammaphalasaddhāya nivesetvā sayaṃ anabhiratiṃ vinodetvā jhānābhiññāyo uppādetvā āyupariyosāne brahmalokaparāyano ahosi.
Thus the Bodhisatta, when the boy became well, established the boy's father in faith in kamma and its fruit, saying, “One who gives should give with faith in kamma and its fruit.” Having dispelled his own discontent, he developed the jhānas and abhiññās, and at the end of his life, he was destined for the Brahma-world.
Khi đứa bé đã lành bệnh, Bồ-tát đã khuyên cha của đứa bé rằng “khi bố thí, người ta phải tin vào nghiệp và quả báo,” tức là thiết lập niềm tin vào nghiệp và quả báo, rồi tự mình loại bỏ sự bất mãn, phát triển các thiền định và thần thông, và vào cuối đời đã tái sinh vào cõi Phạm thiên.
105. Dvādasame sutasomo mahīpatīti evaṃnāmo khattiyo.
105. In the twelfth, Sutasoma the king refers to a khattiya of that name.
105. Trong phần thứ mười hai, “sutasomo mahīpatī” nghĩa là vị vua tên như vậy.
Mahāsatto hi tadā kururaṭṭhe indapatthanagare korabyassa rañño aggamahesiyā kucchimhi nibbatti.
At that time, the Great Being was conceived in the womb of the chief queen of King Korabya in the city of Indapattha in the Kuru kingdom.
Đại Bồ-tát khi đó đã tái sinh vào bụng của hoàng hậu chính của vua Korabya ở thành phố Indapattha, xứ Kuru.
Taṃ sutavittatāya candasamānasommavaravaṇṇatāya ca ‘‘sutasomo’’ti sañjāniṃsu.
Due to his learning and his beautiful moon-like complexion, they named him “Sutasoma.”
Họ đặt tên Ngài là “Sutasoma” vì Ngài có nhiều kiến thức và có vẻ đẹp dịu dàng như mặt trăng.
Taṃ vayappattaṃ sabbasippanipphattippattaṃ mātāpitaro rajje abhisiñciṃsu.
When he came of age and had mastered all the arts, his parents anointed him to the kingship.
Khi Ngài đến tuổi trưởng thành và thành thạo mọi nghề, cha mẹ Ngài đã làm lễ đăng quang cho Ngài lên ngôi vua.
Gahito porisādenāti purisānaṃ manussānaṃ adanato khādanato ‘‘porisādo’’ti laddhanāmena bārāṇasiraññā devatābalikammatthaṃ gahito.
Captured by the man-eater means captured for the purpose of a sacrificial offering to a deity by the king of Bārāṇasī, who was named “Porisāda” because he ate (adanato) or consumed (khādanato) men (purisānaṃ), that is, human beings.
“Gahito porisādenā” nghĩa là bị bắt bởi vua Bārāṇasī, người được gọi là “porisāda” vì ăn thịt người, để làm vật tế thần.
Bārāṇasirājā hi tadā maṃsaṃ vinā abhuñjanto aññaṃ maṃsaṃ alabhantena bhattakārakena manussamaṃsaṃ khādāpito rasataṇhāya baddho hutvā manusse ghātetvā manussamaṃsaṃ khādanto ‘‘porisādo’’ti laddhanāmo amaccapārisajjappamukhehi nāgarehi negamajānapadehi ca ussāhitena kāḷahatthinā nāma attano senāpatinā ‘‘deva, yadi rajjena atthiko manussamaṃsakhādanato viramāhī’’ti vutto ‘‘rajjaṃ pajahantopi manussamaṃsakhādanato na oramissāmī’’ti vatvā tehi raṭṭhā pabbājito araññaṃ pavisitvā ekasmiṃ nigrodharukkhamūle vasanto khāṇuppahārena pāde jātassa vaṇassa phāsubhāvāya ‘‘sakalajambudīpe ekasatakhattiyānaṃ galalohitena balikammaṃ karissāmī’’ti devatāya āyācanaṃ katvā sattāhaṃ anāhāratāya vaṇe phāsuke jāte ‘‘devatānubhāvena me sotthi ahosī’’ti saññāya ‘‘devatāya balikammatthaṃ rājāno ānessāmī’’ti gacchanto atītabhave sahāyabhūtena yakkhena samāgantvā tena dinnamantabalena adhikatarathāmajavaparakkamasasampanno hutvā sattāhabbhantareyeva satarājāno ānetvā attano vasananigrodharukkhe olambetvā balikammakaraṇasajjo ahosi.
At that time, the king of Bārāṇasī, who would not eat without meat, was fed human flesh by his cook when no other meat was available. Becoming addicted to the taste, he killed people and ate human flesh, thus earning the name “Porisāda.” Urged by his ministers, courtiers, and the people of the city, market towns, and countryside, his own commander-in-chief named Kāḷahatthi said, “Your Majesty, if you desire the kingdom, you must stop eating human flesh.” The king replied, “Even if I must give up the kingdom, I will not stop eating human flesh.” Banished from the kingdom by them, he entered the forest and, while living at the foot of a banyan tree, made a plea to a deity for the healing of a wound that had developed on his foot from a stake, saying, “I will make a sacrificial offering with the throat-blood of one hundred and one khattiyas from all of Jambudīpa.” When the wound healed after seven days without food, he thought, “I have been cured by the power of the deity,” and set out to bring kings for the deity’s sacrificial offering. On his way, he met a yakkha who had been his companion in a past life. Empowered by a mantra given by the yakkha, he became endowed with even greater strength, speed, and valor. Within seven days, he brought one hundred kings, hung them on the banyan tree where he lived, and prepared to make the sacrificial offering.
Vua Bārāṇasī bấy giờ, vì không ăn nếu không có thịt, và người đầu bếp không tìm được thịt khác, đã bị cho ăn thịt người. Do bị trói buộc bởi tham ái vị giác, ông đã giết người và ăn thịt người, được gọi là "Kẻ Ăn Thịt Người" (Porisāda). Bị các quan đại thần, hội đồng triều đình, dân thành thị và dân chúng trong nước khuyến khích bởi vị tướng quân tên Kāḷahatthi, ông đã được nói rằng: "Thưa bệ hạ, nếu muốn giữ vương quốc, xin hãy từ bỏ việc ăn thịt người." Ông đáp: "Dù có phải từ bỏ vương quốc, tôi cũng sẽ không từ bỏ việc ăn thịt người." Sau đó, ông bị trục xuất khỏi đất nước, đi vào rừng, sống dưới gốc cây đa. Để vết thương ở chân do bị cành cây khô đâm được lành, ông đã khấn nguyện với một vị thiên nữ rằng: "Tôi sẽ thực hiện lễ cúng bằng máu cổ của một trăm vị vua khắp toàn cõi Jambudīpa." Sau bảy ngày không ăn uống, vết thương lành lặn. Với ý nghĩ "Nhờ năng lực của thiên nữ mà tôi được an lành," ông nói: "Tôi sẽ mang các vị vua đến để cúng tế thiên nữ." Trên đường đi, ông gặp một dạ-xoa (yakṣa) là bạn cũ từ kiếp trước. Nhờ năng lực thần chú do dạ-xoa ban tặng, ông trở nên mạnh mẽ, nhanh nhẹn và dũng mãnh hơn. Chỉ trong vòng bảy ngày, ông đã mang một trăm vị vua đến, treo họ lên cây đa nơi ông ở, và sẵn sàng thực hiện lễ cúng.
Atha tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā taṃ balikammaṃ anicchantī ‘‘upāyena naṃ nisedhessāmī’’ti pabbajitarūpena tassa attānaṃ dassetvā tena anubaddho tiyojanaṃ gantvā puna attano dibbarūpameva dassetvā ‘‘tvaṃ musāvādī tayā ‘sakalajambudīpe rājāno ānetvā balikammaṃ karissāmī’ti paṭissutaṃ.
Then the deity dwelling in that tree, not wanting that sacrifice, thought, “I will stop him by a stratagem.” Manifesting herself to him in the form of an ascetic, she was followed by him for three yojanas. Then, revealing her own divine form, she said, “You are a liar. You promised, ‘I will bring kings from all of Jambudīpa and make a sacrificial offering.’”
Bấy giờ, vị thiên nữ trú ngụ trên cây đó, không muốn lễ cúng này, nghĩ rằng: "Ta sẽ ngăn cản hắn bằng một mưu kế." Bà hiện thân thành một vị ẩn sĩ để ông thấy, và khi ông đuổi theo, bà đi được ba do-tu-na (yojana), rồi lại hiện ra với hình dạng thiên nữ của mình và nói: "Ngươi là kẻ nói dối! Ngươi đã hứa rằng 'Ta sẽ mang các vị vua từ khắp Jambudīpa đến để thực hiện lễ cúng.'
Idāni ye vā te vā dubbalarājāno ānesi.
“Now you have brought just any weak kings.”
Bây giờ, ngươi chỉ mang đến những vị vua yếu kém.
Jambudīpe jeṭṭhakaṃ sutasomarājānaṃ sace nānessasi, na me te balikammena attho’’ti āha.
"If you do not bring King Sutasoma, the foremost in Jambudīpa, I have no need for your offering," he said.
Nếu ngươi không mang vị vua Sutasoma, người lớn nhất ở Jambudīpa, đến, thì ta không cần lễ cúng của ngươi."
So ‘‘diṭṭhā me attano devatā’’ti tusitvā ‘‘sāmi, mā cintayi, ahaṃ ajjeva sutasomaṃ ānessāmī’’ti vatvā vegena migājinauyyānaṃ gantvā asaṃvihitāya ārakkhāya pokkharaṇiṃ otaritvā paduminipattena sīsaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi.
He, pleased, thinking, "I have seen my deity," said, "Lord, do not worry, I will bring Sutasoma this very day." Then, having gone with speed to the Migājina Park, while the guard was not yet arranged, he descended into the lotus pond, covered his head with a lotus leaf, and stood there.
Ông ta vui mừng vì "đã thấy vị thiên nữ của mình," và nói: "Thưa chủ nhân, đừng lo lắng, tôi sẽ mang Sutasoma đến ngay hôm nay." Nói xong, ông nhanh chóng đến vườn Migājina, xuống ao, che đầu bằng lá sen và đứng đó, không có sự canh gác nào được sắp đặt.
Tasmiṃ antouyyānagateyeva balavapaccūse samantā tiyojanaṃ ārakkhaṃ gaṇhiṃsu.
Just as he entered the park, at the strong dawn, they set a guard for three yojanas all around.
Ngay khi ông ta vào trong vườn, vào lúc rạng đông mạnh mẽ, họ đã thiết lập canh gác khắp ba do-tu-na (yojana).
Mahāsatto pātova alaṅkatahatthikkhandhavaragato caturaṅginiyā senāya nagarato nikkhami.
The Great Being, early in the morning, mounted on the back of a splendid, decorated elephant, went forth from the city with his fourfold army.
Đức Đại Sĩ, vào sáng sớm, ngự trên lưng voi được trang hoàng lộng lẫy, cùng với quân đội bốn binh chủng, rời thành phố.
Tadā takkasilato nando nāma brāhmaṇo catasso satārahagāthāyo gahetvā vīsayojanasataṃ maggaṃ atikkamma taṃ nagaraṃ patto rājānaṃ pācīnadvārena nikkhamantaṃ disvā hatthaṃ ukkhipitvā ‘‘jayatu bhavaṃ, mahārājā’’ti vatvā jayāpesi.
At that time, a brahmin named Nanda from Takkasilā, having taken four hundred valuable stanzas, traveled a distance of one hundred and twenty yojanas and reached that city. Seeing the king departing through the eastern gate, he raised his hand and acclaimed him, saying, "May your majesty be victorious, O great king!"
Bấy giờ, một Bà-la-môn tên Nanda từ Takkasilā, mang theo bốn bài kệ Satārahā, đã vượt qua quãng đường một trăm hai mươi do-tu-na (yojana) và đến thành phố. Thấy nhà vua rời đi qua cổng phía đông, ông giơ tay lên và nói: "Hoàng thượng vạn tuế, đại vương!" rồi chúc mừng chiến thắng.
Rājā hatthinā taṃ upasaṅkamitvā ‘‘kuto nu, tvaṃ brāhmaṇa, āgacchasi, kimicchasi, kiṃ te dajja’’nti āha.
The king approached him on his elephant and said, "From where, brahmin, have you come? What do you wish for? What may I give you?"
Nhà vua đến gần ông bằng voi và hỏi: "Này Bà-la-môn, ngươi từ đâu đến? Ngươi muốn gì? Ta có thể ban cho ngươi điều gì?"
Brāhmaṇo ‘‘tumhe ‘sutavittakā’ti sutvā catasso satārahagāthāyo ādāya tumhākaṃ desetuṃ āgatomhī’’ti āha.
The brahmin said, "Having heard that you are 'fond of learning,' I have come, bringing four hundred valuable stanzas, to recite them to you."
Bà-la-môn đáp: "Nghe nói ngài là người có học vấn và tài sản, tôi mang bốn bài kệ Satārahā đến để đọc cho ngài nghe."
Mahāsatto tuṭṭhamānaso hutvā ‘‘ahaṃ uyyānaṃ gantvā nhāyitvā āgantvā sossāmi, tvaṃ mā ukkaṇṭhī’’ti vatvā ‘‘gacchatha brāhmaṇassa asukagehe nivāsaṃ ghāsacchādanañca saṃvidahathā’’ti āṇāpetvā uyyānaṃ pavisitvā mahantaṃ ārakkhaṃ saṃvidhāya oḷārikāni ābharaṇāni omuñcitvā massukammaṃ kāretvā ubbaṭṭitasarīro pokkharaṇiyā rājavibhavena nhāyitvā paccuttaritvā udakaggahaṇasāṭake nivāsetvā aṭṭhāsi.
The Great Being, with a pleased mind, said, "I will go to the park, bathe, and upon my return, I will listen. Do not be anxious." And having commanded, "Go and arrange lodging, food, and covering for the brahmin at such-and-such a house," he entered the park. After arranging a large guard, he took off his magnificent ornaments, had his beard trimmed, and with his body anointed, he bathed in the lotus pond with royal splendor. Then, having come out, he stood, having put on a bathing cloth.
Đức Đại Sĩ vui mừng và nói: "Ta sẽ đi vào vườn, tắm rửa rồi trở về nghe. Ngươi đừng nản lòng." Rồi ngài ra lệnh: "Hãy sắp xếp chỗ ở và thức ăn, y phục cho Bà-la-môn ở nhà kia." Sau đó, ngài đi vào vườn, thiết lập một sự canh gác nghiêm ngặt, cởi bỏ những trang sức nặng nề, cạo râu, xoa dầu khắp thân, tắm rửa theo nghi thức hoàng gia trong ao, rồi bước lên bờ, mặc y phục tắm và đứng đó.
Athassa gandhamālālaṅkāre upahariṃsu.
Then they brought him perfumes, garlands, and ornaments.
Sau đó, họ mang đến hương hoa và trang sức cho ngài.
Porisādo ‘‘alaṅkatakāle rājā bhāriko bhavissati, sallahukakāleyeva naṃ gaṇhissāmī’’ti nadanto khaggaṃ parivattento ‘‘ahamasmi porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā udakā nikkhami.
Porisāda, thinking, "The king will be heavy when he is adorned; I will seize him while he is still light," came out of the water, shouting and brandishing his sword, announcing his name, "I am Porisāda."
Kẻ Ăn Thịt Người (Porisāda), vừa gầm lên, vừa vung kiếm, vừa xưng tên "Ta là Kẻ Ăn Thịt Người" (Porisāda), rồi bước ra khỏi nước, nghĩ rằng: "Khi được trang sức, nhà vua sẽ nặng nề. Ta sẽ bắt ngài khi ngài nhẹ nhàng."
Tassa saddaṃ sutvā hatthārohādayo hatthiādito bhassiṃsu.
Hearing his sound, the elephant-keepers and others fell from their elephants and other mounts.
Nghe tiếng hắn, những người cưỡi voi và những người khác đều rơi khỏi voi và các con vật khác.
Balakāyo dūre ṭhito tatova palāyi.
The army, standing at a distance, fled from there.
Đội quân đứng xa đã bỏ chạy từ đó.
Itaro attano āvudhāni chaḍḍetvā urena nipajji.
The others dropped their weapons and fell on their chests.
Người kia (Đức Đại Sĩ) vứt bỏ vũ khí của mình và nằm sấp xuống.
Porisādo rājānaṃ ukkhipitvā khandhe nisīdāpetvā sammukhaṭṭhāneyeva aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ laṅghitvā purato pagalitamadamattavaravāraṇe kumbhe akkamitvā pabbatakūṭāni viya pātento vātajavānipi assaratanāni piṭṭhiyaṃ akkamitvā pātento rathasīse akkamitvā pātento bhamarikaṃ bhamanto viya nīlakāni nigrodhapattāni maddanto viya ekavegeneva tiyojanamaggaṃ gantvā kañci anubandhantaṃ adisvā saṇikaṃ gacchanto sutasomassa kesehi udakabindūni attano upari patantāni ‘‘assubindūnī’’ti saññāya ‘‘kimidaṃ sutasomopi maraṇaṃ anusocanto rodatī’’ti āha.
Porisāda lifted the king, set him on his shoulder, and right from where he stood, he leaped over the eighteen-cubit wall. Stepping on the heads of the finest rutting elephants that were dripping with ichor, felling them like mountain peaks; stepping on the backs of jewel-like horses swift as the wind, felling them; stepping on the tops of chariots, felling them; as if whirling in a circle, as if crushing dark banyan leaves, he went a distance of three yojanas in a single rush. Seeing no one pursuing him, he proceeded slowly. Perceiving drops of water from Sutasoma's hair falling upon him, he mistook them for teardrops and said, "What is this? Does even Sutasoma weep, lamenting his death?"
Kẻ Ăn Thịt Người (Porisāda) nhấc nhà vua lên, đặt ngài ngồi trên vai, rồi ngay tại chỗ đối diện, nhảy qua bức tường cao mười tám khuỷu tay (hattha), đạp lên đầu những con voi chúa đang say sưa chảy nước dãi phía trước, làm chúng ngã xuống như những đỉnh núi. Hắn đạp lên lưng những con ngựa quý nhanh như gió, làm chúng ngã xuống. Hắn đạp lên đầu các cỗ xe, làm chúng ngã xuống. Hắn đi như một con ong bay lượn, như giẫm nát những chiếc lá đa màu xanh. Với một tốc độ kinh hoàng, hắn đi được ba do-tu-na (yojana). Không thấy ai đuổi theo, hắn đi chậm lại. Khi những giọt nước từ tóc của Sutasoma rơi xuống người hắn, hắn lầm tưởng là "những giọt nước mắt" và nói: "Sao thế này? Sutasoma cũng khóc vì đau buồn cái chết sao?"
Mahāsatto ‘‘nāhaṃ maraṇato anusocāmi, kuto rodanā, api ca kho saṅgaraṃ katvā saccāpanaṃ nāma paṇḍitānaṃ āciṇṇaṃ, taṃ na nipphajjatī’’ti anusocāmi.
The Great Being said, "I do not lament death, so why would I weep? But rather, I lament that a promise, once made—a pledge of truth which is the practice of the wise—will not be fulfilled."
Đức Đại Sĩ nói: "Tôi không đau buồn cái chết, vậy sao lại khóc? Hơn nữa, những người hiền trí thường có thói quen lập lời hứa và cam kết. Tôi đau buồn vì điều đó không được hoàn thành."
Kassapadasabalena desitā catasso satārahagāthāyo ādāya takkasilato āgatassa brāhmaṇassa āgantukavattaṃ kāretvā ‘‘nhāyitvā āgantvā suṇissāmi, yāva mamāgamanā āgamehī’’ti saṅgaraṃ katvā uyyānaṃ gato, tvañca tā gāthāyo sotuṃ adatvā maṃ gaṇhīti.
"To a brahmin who came from Takkasilā, bringing four hundred valuable stanzas taught by the one with the ten powers, Kassapa, I extended the duties due to a guest and made a promise, saying, 'I will listen after I have bathed and returned; wait until my arrival.' Then I went to the park, and you seized me without allowing me to hear those stanzas."
"Tôi đã đến vườn, lập lời hứa với Bà-la-môn từ Takkasilā đến, mang theo bốn bài kệ Satārahā do Kassapadasabala thuyết giảng, rằng tôi sẽ thực hiện bổn phận tiếp đón khách, và 'tôi sẽ nghe sau khi tắm rửa và trở về; xin hãy đợi cho đến khi tôi đến.' Còn ngươi thì bắt tôi mà không cho tôi nghe những bài kệ đó."
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì thế, câu kệ đã được nói:
106. Āvuṇitvā karattaleti tattha tattha uyyānādīsu gantvā attano balena ānītānaṃ ekasatakhattiyānaṃ hatthatale chiddaṃ katvā rukkhe lambanatthaṃ rajjuṃ paṭimuñcitvā.
106. Having bound them by the palm of the hand means: having gone here and there to parks and other places, and having brought by his own strength one hundred and one khattiyas, he pierced a hole in the palm of their hands and fastened a rope in order to hang them from a tree.
106. Āvuṇitvā karattale có nghĩa là, sau khi đi đến các khu vườn và những nơi khác, ông ta đã dùng sức mạnh của mình để mang một trăm vị vua đến, đục lỗ vào lòng bàn tay của họ, rồi buộc dây để treo họ lên cây.
Etesaṃ pamilāpetvāti ete ekasatakhattiye jīvaggāhaṃ gahetvā uddhaṃpāde adhosire katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto bhamaṇavasena hatthatale āvuṇitvā rukkhe ālambanavasena sabbaso āhārūpacchedena ca sabbathā pamilāpetvā visosetvā khedāpetvāti attho.
Having made them wither means: having captured these one hundred and one khattiyas alive, having made them feet-up and head-down, striking their heads with his heel, twirling them on the palm of his hand by spinning them, by means of hanging them on a tree, and by completely cutting off their food, thus in every way having made them wither, dry up, and become exhausted.
Etesaṃ pamilāpetvā có nghĩa là, sau khi bắt sống một trăm vị vua này, ông ta treo ngược họ, đầu chúc xuống, rồi dùng gót chân đạp vào đầu họ, xoay tròn, đục lỗ vào lòng bàn tay, rồi treo lên cây. Bằng cách cắt đứt hoàn toàn nguồn thức ăn, ông ta làm họ khô héo, kiệt sức và đau khổ hoàn toàn.
Yaññattheti balikammatthe sādhetabbe.
For the sake of the sacrifice means: for the sake of the offering to be accomplished.
Yaññatthe có nghĩa là để thực hiện lễ cúng.
Upanayī mamanti maṃ upanesi.
He brought to me means: he brought me.
Upanayī mama có nghĩa là đã mang tôi đến.
107. Tathā upanīyamāno pana mahāsatto porisādena ‘‘kiṃ tvaṃ maraṇato bhāyasī’’ti vutte ‘‘nāhaṃ maraṇato bhāyāmi, tassa pana brāhmaṇassa mayā kato saṅgaro na parimocito’’ti anusocāmi.
107. Then, as he was being brought thus, when the Great Being was asked by the man-eater, “Are you afraid of death?” he said, “I am not afraid of death, but I lament that the promise I made to that brahmin has not been fulfilled.”
107. Khi Đức Đại Sĩ bị Kẻ Ăn Thịt Người (Porisāda) mang đi, và được hỏi: "Ngươi có sợ chết không?", ngài đáp: "Tôi không sợ chết. Nhưng tôi đau buồn vì lời hứa tôi đã lập với Bà-la-môn đó chưa được hoàn thành."
‘‘Sace maṃ vissajjessasi, taṃ dhammaṃ sutvā tassa ca sakkārasammānaṃ katvā puna āgamissāmī’’ti.
“If you release me, after hearing that Dhamma and paying him respect and honor, I will come back again.”
"Nếu ngươi thả tôi ra, tôi sẽ nghe Pháp đó, rồi thực hiện sự tôn kính và cúng dường cho ông ấy, sau đó tôi sẽ trở lại."
‘‘Nāhamidaṃ saddahāmi, yaṃ tvaṃ mayā vissajjito gantvā puna mama hatthaṃ āgamissāsī’’ti.
“I do not believe this, that you, having been released by me, would go and come back into my hands again.”
"Ta không tin điều đó, rằng ngươi, khi được ta thả ra, sẽ đi rồi trở lại tay ta."
‘‘Samma porisāda, mayā saddhiṃ ekācariyakule sikkhito sahāyo hutvā ‘ahaṃ jīvitahetupi na musā kathemī’ti kiṃ na saddahasī’’ti?
“Good man-eater, having been a companion who studied in the same teacher’s family with me, why do you not believe that ‘I do not speak falsely even for the sake of my life’?”
"Này Porisāda, ngươi và ta là bạn bè đã học cùng một thầy. Sao ngươi không tin rằng 'ta sẽ không nói dối dù phải trả giá bằng mạng sống'?"
Kiñcāpi me etena vācāmattakena –
And even though it was by this mere statement of mine –
Mặc dù chỉ bằng lời nói này của tôi –
Mahāsatto rāhumukhā mutto cando viya nāgabalo thāmasampanno khippameva taṃ nagaraṃ sampāpuṇi.
The Great Being, like the moon released from the mouth of Rāhu, endowed with the strength of a nāga, quickly reached that city.
Đức Đại Sĩ, như mặt trăng thoát khỏi miệng Rahu, với sức mạnh của voi chúa, nhanh chóng trở về thành phố đó.
Senāpissa ‘‘sutasomarājā paṇḍito, porisādaṃ dametvā sīhamukhā pamuttamattavaravāraṇo viya āgamissatī’’ti ca ‘‘rājānaṃ porisādassa datvā āgatā’’ti garahabhayena ca bahinagareyeva niviṭṭhā taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā paccuggantvā vanditvā ‘‘kaccittha, mahārāja, porisādena na kilamito’’ti paṭisanthāraṃ katvā ‘‘porisādena mayhaṃ mātāpitūhipi dukkaraṃ kataṃ, tathārūpo nāma caṇḍo sāhasiko mamaṃ saddahitvā maṃ vissajjesī’’ti vutte rājānaṃ alaṅkaritvā hatthikkhandhaṃ āropetvā parivāretvā nagaraṃ pāvisi.
His army, thinking, “King Sutasoma is wise; having tamed the man-eater, he will return like a supreme royal elephant freed from a lion’s mouth,” and also for fear of being reproached with, “They have come after giving the king to the man-eater,” had encamped just outside the city. Seeing him approaching from afar, they went to meet him, paid homage, and made courteous inquiries, “We hope, great king, you were not tormented by the man-eater.” And when he said, “The man-eater has done for me what is difficult even for my own mother and father to do; such a fierce and reckless person believed me and released me,” they adorned the king, placed him on the back of an elephant, and, surrounded by his retinue, entered the city.
Quân đội của ngài cũng nghĩ: “Vua Sutasoma là người trí tuệ, ngài sẽ trở về như một con voi chúa được giải thoát khỏi miệng sư tử sau khi đã chế ngự Poriāda,” và vì sợ bị khiển trách nếu nói “Chúng tôi đã giao nhà vua cho Poriāda rồi trở về,” nên họ đóng quân bên ngoài thành. Khi thấy ngài từ xa trở về, họ tiến ra đón, đảnh lễ và hỏi thăm: “Tâu Đại Vương, ngài có bị Poriāda làm khổ không?” Khi ngài nói: “Poriāda đã làm điều mà cả cha mẹ tôi cũng khó lòng làm được, một kẻ hung bạo và liều lĩnh như vậy đã tin tưởng tôi và thả tôi đi,” họ trang hoàng nhà vua, đưa lên lưng voi, bao quanh và tiến vào thành.
Taṃ disvā sabbe nāgarā tusiṃsu.
Seeing this, all the citizens rejoiced.
Thấy vậy, tất cả dân chúng đều im lặng.
Sopi dhammasoṇḍatāya mātāpitaropi anupasaṅkamitvā nivesanaṃ gantvā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā tassa mahantaṃ sakkārasammānaṃ katvā dhammagarutāya sayaṃ nīcāsane nisīditvā ‘‘tumhehi mayhaṃ ābhatā satārahagāthā suṇomi ācariyā’’ti āha.
He too, out of his fondness for the Dhamma, without even approaching his mother and father, went to his residence, had the brahmin summoned, and after paying him great respect and honor, out of reverence for the Dhamma, he himself sat on a low seat and said, “I will listen to the verses worth a hundred, which were brought to me by you, teacher.”
Ngài, vì yêu mến Pháp, đã không đến thăm cha mẹ mà đi thẳng về nhà, cho gọi vị Bà-la-môn đến, làm lễ cúng dường trọng thể cho ông, và vì tôn trọng Pháp, ngài ngồi vào chỗ thấp hơn và nói: “Thưa thầy, con xin nghe những bài kệ ‘satārahagāthā’ mà thầy đã mang đến cho con.”
Brāhmaṇo mahāsattena yācitakāle gandhehi hatthe ubbaṭṭetvā pasibbakato manoramaṃ potthakaṃ nīharitvā ubhohi hatthehi gahetvā ‘‘tena hi, mahārāja, suṇohī’’ti potthakaṃ vācento gāthā abhāsi –
When requested by the Great Being, the brahmin, having anointed his hands with perfumes, took out a beautiful book from his bag, and holding it with both hands, said, “Well then, great king, listen.” As he read from the book, he recited the verses –
Khi Đại Bồ Tát thỉnh cầu, vị Bà-la-môn xoa tay bằng hương liệu, lấy ra một cuốn sách đẹp từ túi, cầm bằng cả hai tay và nói: “Vậy thì, Đại vương, hãy lắng nghe!” rồi đọc các bài kệ từ cuốn sách –
Tā sutvā mahāsatto ‘‘saphalaṃ me āgamana’’nti tuṭṭhacitto ‘‘imā gāthā neva sāvakabhāsitā, na isibhāsitā, na kavibhāsitā, na devabhāsitā, sabbaññunāva bhāsitā.
Having heard them, the Great Being, with a delighted mind, thought, “My coming has been fruitful. These verses were not spoken by a disciple, nor spoken by a seer, nor spoken by a poet, nor spoken by a deva; they were spoken only by the All-Knowing One.”
Nghe những lời đó, Đại Bồ Tát vui mừng nghĩ: “Sự đến của ta thật có kết quả.” Ngài suy nghĩ: “Những bài kệ này không phải do đệ tử nói, không phải do đạo sĩ nói, không phải do thi sĩ nói, không phải do chư thiên nói, mà chỉ có bậc Toàn Giác mới có thể nói. Giá trị của chúng là bao nhiêu?” Ngài nghĩ: “Ngay cả khi ban tặng toàn bộ vũ trụ này, từ cõi nhân gian cho đến cõi Phạm thiên, đầy đủ bảy báu, cũng không xứng đáng. Ta có thể ban cho ông ta vương quốc Kururaṭṭha rộng ba trăm do-tuần (yojana), với thành Indapattha rộng bảy do-tuần. Nhưng ông ta không có phước báu để cai trị vương quốc, vì theo tướng mạo của ông ta, quyền uy của ông ta có vẻ thấp kém, do đó, ngay cả khi được ban cho, vương quốc cũng sẽ không ở lại với ông ta.” Sau khi suy nghĩ như vậy, ngài hỏi: “Thưa thầy, thầy thuyết giảng những bài kệ này cho các vị vua khác thì được gì?”
Kiṃ nu kho aggha’’nti cintento ‘‘imaṃ sakalampi cakkavāḷaṃ yāva brahmalokā sattaratanapuṇṇaṃ katvā dinnepi neva anucchavikaṃ kataṃ nāma hoti, ahaṃ kho panassa tiyojanasatike kururaṭṭhe sattayojanike indapatthanagare rajjaṃ dātuṃ pahomi.
Thinking, "What indeed is its value?", he thought, "Even if this entire cakkavāḷa up to the brahmaloka were filled with the seven treasures and given, it would not be considered a suitable gift. But I am able to give him the kingdom in the city of Indapattha, which is seven yojanas in size, within the Kuru kingdom of three hundred yojanas."
Vị Bà-la-môn đáp: “Mỗi bài kệ một trăm đồng, thưa Đại vương, vì thế chúng được gọi là ‘bài kệ giá trăm’.”
Rajjaṃ kātuṃ panassa bhāgyaṃ natthi, tathā hissa aṅgalakkhaṇānusārena appānubhāvatā dissati, tasmā dinnampi rajjaṃ na imasmiṃ tiṭṭhatī’’ti cintetvā ‘‘ācariya, tumhe aññesaṃ khattiyānaṃ imā gāthāyo desetvā kiṃ labhathā’’ti pucchi.
"But he has no good fortune to rule a kingdom. For according to the signs on his limbs, his lack of power is apparent. Therefore, even if given, the kingdom would not remain with him." Thinking thus, he asked, "Teacher, what do you receive for teaching these verses to other khattiyas?"
Bấy giờ, Đại Bồ Tát nói với ông ta: “Thưa thầy, thầy không biết giá trị của món hàng thầy đang mang theo và đi khắp nơi.”
‘‘Ekekāya sataṃ sataṃ, mahārāja, teneva satārahagāthā nāma jātā’’ti.
"A hundred for each one, great king. That is why they came to be called the 'hundred-worthy verses'."
“Thưa Đại vương, mỗi cái một trăm, một trăm. Chính vì thế mà nó được gọi là Satārahagāthā.”
Athassa mahāsatto ‘‘tvaṃ ācariya, attanā gahetvā vicaraṇabhaṇḍassa agghaṃ na jānāsī’’ti.
Then the Mahāsatta said to him, "Teacher, you do not know the value of the merchandise you carry around with you."
Rồi Đại Bồ tát*: “Này đạo sư, thầy không biết giá trị của món hàng mà thầy tự mình đã lấy để đi lại.”
Cattāri sahassāni dāpetvā ekañca sukhayānakaṃ datvā mahatā sakkārasammāneneva taṃ uyyojetvā mātāpitaro vanditvā ‘‘ahaṃ brāhmaṇena ābhataṃ saddhammaratanaṃ pūjetvā tassa ca sakkārasammānaṃ katvā āgamissāmīti porisādassa paṭiññaṃ datvā āgato.
Having caused four thousand to be given, and having given him a comfortable vehicle, he sent him off with great honor and respect. Then, having paid homage to his mother and father, he said, "I came here having given a promise to Porisāda that I would come back after honoring the jewel of the good Dhamma brought by the brahmin and after paying him honor and respect."
Sau khi ban cho bốn ngàn vàng và một cỗ xe tiện nghi, ngài tiễn ông ta đi với sự tôn kính và trọng thị lớn lao. Ngài đảnh lễ cha mẹ và nói: “Con đã hứa với người ăn thịt người rằng con sẽ tôn kính Pháp bảo mà vị Bà-la-môn mang đến và sẽ trở về sau khi đã cúng dường và kính trọng ông ta.”
Tattha yaṃ brāhmaṇassa kattabbaṃ paṭipajjitabbaṃ taṃ kataṃ, idāni porisādassa santikaṃ gamissāmī’’ti vutvā ‘‘tena hi, tāta sutasoma, kiṃ nāmetaṃ kathesi, caturaṅginiyā senāya coraṃ gaṇhissāma, mā gaccha corassa santika’’nti yāciṃsu.
"What was to be done and attended to for the brahmin has been done. Now I will go to Porisāda." When he said this, they pleaded, "Indeed, dear Sutasoma, what is this you are saying? We will capture the bandit with the fourfold army. Do not go to the bandit."
“Việc mà một Bà-la-môn nên làm và nên thực hành đã được hoàn tất. Bây giờ tôi sẽ đi đến chỗ tên ăn thịt người,” sau khi nói vậy, họ đã cầu xin: “Vậy thì, Sutasoma con, con nói gì vậy? Chúng ta sẽ bắt tên cướp bằng quân đội bốn binh chủng, đừng đi đến chỗ tên cướp.”
Soḷasasahassā nāṭakitthiyo sesaparijanāpi ‘‘amhe anāthe katvā kuhiṃ gacchasi devā’’ti parideviṃsu.
The sixteen thousand court ladies and the rest of the attendants lamented, "Making us helpless, where are you going, lord?"
Mười sáu ngàn vũ nữ và những người hầu cận còn lại cũng than khóc: “Thưa Đại vương, Ngài bỏ chúng con bơ vơ mà đi đâu?”
‘‘Punapi kira rājā corassa santikaṃ gamissatī’’ti ekakolāhalaṃ ahosi.
There was a great uproar, "It seems the king will go to the bandit again."
“Nghe nói nhà vua lại sẽ đi đến chỗ tên cướp,” một tiếng ồn ào đã vang lên.
Mahāsatto ‘‘paṭiññāya saccāpanaṃ nāma sādhūnaṃ sappurisānaṃ āciṇṇaṃ, sopi mamaṃ saddahitvā vissajjesi, tasmā gamissāmiyevā’’ti mātāpitaro vanditvā sesajanaṃ anusāsetvā assumukhena nānappakāraṃ paridevantena itthāgārādinā janena anugato nagarā nikkhamma taṃ janaṃ nivattetuṃ magge daṇḍakena tiriyaṃ lekhaṃ katvā ‘‘imaṃ mama lekhaṃ mā atikkamiṃsū’’ti vatvā agamāsi.
The Mahāsatta said, "To make good on a promise is the practice of good and virtuous men. He, too, trusted me and let me go. Therefore, I will certainly go." Having paid homage to his mother and father and having instructed the rest of the people, followed by the women of the court and others who were lamenting in various ways with tearful faces, he left the city. To turn those people back, he drew a line across the road with a staff and said, "Do not cross this line of mine," and went on.
Đại Bồ-tát nghĩ: "Việc giữ lời hứa là phong tục của những bậc thiện nhân, những bậc chân nhân. Ông ta cũng đã tin tưởng ta mà phóng thích ta. Vì vậy, ta nhất định sẽ đi." Ngài đảnh lễ cha mẹ, khuyên bảo những người còn lại, rồi được dân chúng, bao gồm cả hậu cung, đi theo, với gương mặt đẫm lệ và than khóc đủ kiểu. Ngài rời thành, để dân chúng quay về, đã vạch một đường ngang trên đường bằng cây gậy và nói: "Chớ vượt qua vạch này của ta," rồi tiếp tục đi.
Mahājano tejavato mahāsattassa āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto mahāsaddena kanditvā roditvā nivatti.
The great crowd, unable to transgress the command of the powerful Mahāsatta, cried and lamented with a loud noise and turned back.
Đại chúng không thể vượt qua mệnh lệnh của Đại Bồ-tát đầy uy lực, đã khóc lóc thảm thiết và quay về.
Bodhisatto āgatamaggeneva tassa santikaṃ agamāsi.
The Bodhisatta went to him by the same path he had come.
Bồ-tát đã đi đến chỗ ông ta bằng chính con đường đã đến.
Tena vuttaṃ ‘‘apucchi maṃ porisādo’’tiādi.
Therefore it was said: "Porisāda asked me," and so on.
Do đó, có câu nói: "Kẻ ăn thịt người hỏi ta" v.v.
Tattha kiṃ tvaṃ icchasi nisajjanti tvaṃ attano nagaraṃ gantuṃ mama hatthato nissajjanaṃ kiṃ icchasi, tvaṃ ‘‘mayā takkasilādīsu ciraparicito saccavādī cā’’ti vadasi, tasmā yathā mati te kāhāmi, yathāruci te karissāmi.
Therein, what do you wish for, release? means: "Do you wish for release from my hand to go to your own city? You say, 'I have been long acquainted with you in Takkasilā and elsewhere, and you are a speaker of truth.' Therefore, I will do as you think fit, I will do as you wish."
Ở đây, "ngươi muốn gì khi ngồi lại?" nghĩa là: ngươi muốn gì từ tay ta để được phóng thích về thành của ngươi? Ngươi nói: "Ta là người đã quen biết lâu năm ở Takkasilā và là người giữ lời hứa." Vì vậy, "ta sẽ làm theo ý ngươi," ta sẽ làm theo ý muốn của ngươi.
Yadi me tvaṃ punehisīti sace puna tvaṃ ekaṃseneva mama santikaṃ āgamissasi.
If you will return to me means: "If you will definitely return to me."
"Nếu ngươi sẽ trở lại với ta" nghĩa là: nếu ngươi nhất định sẽ trở lại với ta.
108. Paṇhe āgamanaṃ mamāti pageva mama āgamanaṃ tassa porisādassa paṭissuṇitvā pātova āgamissāmīti paṭissavaṃ katvā.
My return on account of the questions means: having promised him, Porisāda, my return beforehand, with the promise "I will come in the morning."
108. "Việc ta đến để trả lời câu hỏi" nghĩa là: việc ta đến sớm, "sau khi đã hứa" với kẻ ăn thịt người "ấy" là: đã hứa rằng ta sẽ đến vào buổi sáng sớm.
Rajjaṃ niyyātayiṃ tadāti tadā porisādassa santikaṃ gantukāmo ‘‘idaṃ vo rajjaṃ paṭipajjathā’’ti mātāpitūnaṃ tiyojanasatikaṃ rajjaṃ niyyātesiṃ.
I then handed over the kingdom means: then, wishing to go to Porisāda, I handed over the kingdom of three hundred yojanas to my mother and father, saying, "Take charge of this kingdom of yours."
"Khi ấy ta đã giao lại vương quốc" nghĩa là: khi ấy, muốn đi đến chỗ kẻ ăn thịt người, ta đã giao lại vương quốc ba trăm do-tuần cho cha mẹ, nói: "Đây là vương quốc của quý vị, hãy quản lý."
109. Kasmā pana rajjaṃ niyyātayinti?
But why did he hand over the kingdom?
Tại sao lại giao lại vương quốc?
Anussaritvā sataṃ dhammanti yasmā pana paṭiññāya saccāpanaṃ nāma sataṃ sādhūnaṃ mahābodhisattānaṃ paveṇī kulavaṃso, tasmā taṃ saccapāramitādhammaṃ pubbakaṃ porāṇaṃ jinehi buddhādīhi sevitaṃ anussaritvā saccaṃ anurakkhanto tassa brāhmaṇassa dhanaṃ datvā attano jīvitaṃ pariccajitvā porisādaṃ upāgamiṃ.
Remembering the Dhamma of the good means: because making good on a promise is the tradition and lineage of the good, the virtuous, the great Bodhisattas. Therefore, remembering that Dhamma of the perfection of truth, ancient, practiced by the victors, the Buddhas and others of the past, and protecting that truth, having given wealth to that brahmin, I renounced my own life and approached Porisāda.
"Sau khi nhớ lại pháp của các bậc chân nhân" nghĩa là: vì việc giữ lời hứa là truyền thống, là dòng dõi của các bậc chân nhân, các Đại Bồ-tát vĩ đại. Vì vậy, sau khi nhớ lại pháp Ba-la-mật về sự thật cổ xưa ấy, đã được các bậc Chánh Đẳng Giác và các bậc khác thực hành, ta đã bảo vệ sự thật, đã trao tài sản cho vị Bà-la-môn đó, đã hiến dâng mạng sống của mình và đã đến gặp kẻ ăn thịt người.
110. Natthi me saṃsayo tatthāti tasmiṃ porisādassa santikaṃ gamane ‘‘ayaṃ maṃ kiṃ nu kho ghātessati, udāhu no’’ti mayhaṃ saṃsayo natthi.
110. I have no doubt therein means: Regarding that going into the presence of the man-eater, I have no doubt, thinking, “Will he indeed kill me, or not?”
110. "Ta không có nghi ngờ gì về điều đó" nghĩa là: về việc đi đến chỗ kẻ ăn thịt người đó, ta không có nghi ngờ gì rằng: "Liệu hắn có giết ta không, hay không?"
‘‘Caṇḍo sāhasiko mayā saddhiṃ ekasatakhattiye devatāya balikammakaraṇasajjo ekanteneva ghātessatī’’ti jānanto eva kevalaṃ saccavācaṃ anurakkhanto attano jīvitaṃ pariccajitvā taṃ upāgamiṃ.
Knowing for certain, “He is fierce and reckless, prepared to make an offering to a devatā with one hundred and one khattiyas including myself; he will definitely kill me,” I, simply to protect my truthful speech, gave up my own life and approached him.
Biết rằng "hắn là kẻ hung ác, bạo tàn, sẵn sàng giết một trăm vị Sát-đế-lợi cùng ta để cúng tế cho thần linh, hắn nhất định sẽ giết ta", ta chỉ vì bảo vệ lời nói chân thật mà hiến dâng mạng sống của mình và đến gặp hắn.
Yasmā cetadevaṃ, tasmā saccena me samo natthi, esā me paramatthabhāvappattā saccapāramīti.
Since this is so, therefore, there is no one equal to me in truth; this is my perfection of truth that has reached the ultimate state.
Vì điều này là như vậy, nên không có gì sánh bằng sự thật của ta. Đây là Ba-la-mật về sự thật của ta đã đạt đến trạng thái tối thượng.
Upāgate pana mahāsatte vikasitapuṇḍarīkapadumasassirikamassa mukhaṃ disvā ‘‘ayaṃ vigatamaraṇabhayo hutvā āgato, kissa nu kho esa ānubhāvo’’ti cintento ‘‘tassa maññe dhammassa sutattā ayaṃ evaṃ tejavā nibbhayo ca jāto, ahampi taṃ sutvā tejavā nibbhayo ca bhavissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā porisādo mahāsattaṃ āha – ‘‘suṇoma satārahagāthāyo yāsaṃ savanatthaṃ tvaṃ attano nagaraṃ gato’’ti.
Then, when the Great Being arrived, upon seeing his face, which was as glorious as a blossoming white lotus, the man-eater thought, “He has come having overcome the fear of death. What could be the power of this?” Concluding, “I think it is from having heard that Dhamma that he has become so majestic and fearless; I too, having heard it, will become majestic and fearless,” he said to the Great Being, “Let us hear the verses that are worthy of the good, for the sake of hearing which you went to your own city.”
Khi Đại Bồ-tát đến, kẻ ăn thịt người nhìn thấy gương mặt ngài rạng rỡ như hoa sen trắng nở, và suy nghĩ: "Người này đến mà không sợ chết. Uy lực này là do đâu?" Hắn kết luận: "Ta nghĩ rằng do đã nghe pháp ấy mà người này trở nên uy lực và không sợ hãi như vậy. Ta cũng sẽ trở nên uy lực và không sợ hãi sau khi nghe pháp ấy." Rồi kẻ ăn thịt người nói với Đại Bồ-tát: "Chúng ta hãy nghe những bài kệ về sự thật mà ngài đã về thành để nghe."
Dhammaṃ kathesi.
He taught the Dhamma.
Ngài đã thuyết pháp.
Tassa tena sukathitattā ceva attano ca puññānubhāvena gāthā suṇantasseva sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā paripūri.
Because it was well-spoken by him and because of his own meritorious power, as he was listening to the verses, his entire body was filled with five-colored joy.
Do pháp được thuyết giảng khéo léo đó và do năng lực phước báu của chính mình, toàn thân người nghe kệ đã tràn ngập năm loại hỷ.
So bodhisatte muducitto hutvā ‘‘samma sutasoma, dātabbayuttakaṃ hiraññādiṃ na passāmi, ekekāya gāthāya ekekaṃ varaṃ dassāmī’’ti āha.
With a heart softened towards the Bodhisatta, he said, “Friend Sutasoma, I do not see any gold or other things that are suitable to be given; for each verse, I will grant you one boon.”
Vị Bồ Tát với tâm từ bi đã nói: ‘‘Này Sutasoma, tôi không thấy vàng bạc hay những thứ đáng cho nào khác, tôi sẽ ban cho mỗi bài kệ một điều ước.’’
Atha naṃ mahāsatto ‘‘tvaṃ attanopi hitāni ajānanto parassa kiṃ nāma varaṃ dassasī’’ti apasādetvā puna tena ‘‘varaṃ gaṇhathā’’ti yācito sabbapaṭhamaṃ ‘‘ahaṃ cirakālaṃ taṃ arogaṃ passeyya’’nti varaṃ yāci.
Then the Great Being, dismissing him by saying, “You, not knowing even your own welfare, what boon could you possibly grant to another?”, and being asked again by him, “Please accept a boon,” first asked for the boon, “May I see you in good health for a long time.”
Bấy giờ, Đại Trưởng Lão đã khiển trách ông ta: ‘‘Ngươi còn không biết lợi ích của chính mình, thì làm sao có thể ban điều ước cho người khác?’’ Sau đó, khi được ông ta cầu xin: ‘‘Hãy nhận lấy điều ước’’, Ngài đã cầu xin điều ước đầu tiên: ‘‘Tôi mong được thấy ngài khỏe mạnh trong một thời gian dài.’’
So ‘‘ayaṃ idāni me vadhitvā maṃsaṃ khāditukāmassa mahānatthakarassa mayhameva jīvitamicchatī’’ti tuṭṭhamānaso vañcetvā varassa gahitabhāvaṃ ajānanto adāsi.
He, with a delighted mind, thinking, “This one, when I am now eager to kill him and eat his flesh, a great harm-doer, wishes for my very life,” granted it, not knowing that the boon had been taken deceptively.
Ông ta, với tâm hoan hỷ, đã lừa dối và ban điều ước mà không hề biết rằng điều ước đã được nhận, nghĩ rằng: ‘‘Người này bây giờ muốn tôi sống lâu, một điều lợi lớn cho chính tôi, người muốn giết tôi và ăn thịt tôi.’’
Mahāsatto hi upāyakusalatāya tassa ciraṃ jīvitukāmatāpadesena attano jīvitaṃ yāci.
For the Great Being, through his skill in means, asked for his own life under the pretext of wishing for the other to live long.
Đại Trưởng Lão, do khéo léo về phương tiện, đã cầu xin mạng sống của mình dưới danh nghĩa muốn ông ta sống lâu.
Atha ‘‘parosataṃ khattiyānaṃ jīvitaṃ dehī’’ti dutiyaṃ varaṃ, tesaṃ sake raṭṭhe paṭipādanaṃ tatiyaṃ varaṃ, manussamaṃsakhādanato viramaṇaṃ catutthaṃ varaṃ yāci.
Then he asked for a second boon, “Grant the lives of the one hundred khattiyas”; a third boon, their restoration to their own countries; and a fourth boon, the cessation from eating human flesh.
Sau đó, Ngài cầu xin điều ước thứ hai: ‘‘Hãy ban mạng sống cho một trăm vị vua Sát-đế-lợi’’; điều ước thứ ba: ‘‘Hãy đưa họ trở về quốc độ của họ’’; điều ước thứ tư: ‘‘Hãy từ bỏ việc ăn thịt người.’’
So tīṇi varāni datvā catutthaṃ varaṃ adātukāmo ‘‘aññaṃ varaṃ gaṇhāhī’’ti vatvāpi mahāsattena nippīḷiyamāno tampi adāsiyeva.
He, having granted three boons, was unwilling to grant the fourth boon, and although he said, “Take another boon,” being pressed by the Great Being, he granted that one as well.
Ông ta đã ban ba điều ước, nhưng không muốn ban điều ước thứ tư, mặc dù đã nói: ‘‘Hãy nhận lấy điều ước khác’’, nhưng bị Đại Trưởng Lão thúc ép, ông ta cũng đã ban điều ước đó.
Atha bodhisatto porisādaṃ nibbisevanaṃ katvā teneva rājāno mocāpetvā bhūmiyaṃ nipajjāpetvā dārakānaṃ kaṇṇato suttavaṭṭi viya saṇikaṃ rajjuyo nīharitvā porisādena ekaṃ tacaṃ āharāpetvā pāsāṇena ghaṃsitvā saccakiriyaṃ katvā tesaṃ hatthatalāni makkhesi.
Then the Bodhisatta, having rendered the man-eater harmless, had the kings released by him, had them lie down on the ground, and gently removed the cords like a cotton thread from a child's ear. Having had a piece of bark brought by the man-eater, he ground it with a stone, made an act of truth, and anointed the palms of their hands.
Bấy giờ, Bồ Tát đã khiến người ăn thịt người từ bỏ thói quen đó, và nhờ ông ta mà giải thoát các vị vua, đặt họ nằm xuống đất, nhẹ nhàng rút dây trói ra khỏi tai các hoàng tử như sợi chỉ, sai người ăn thịt người mang đến một miếng da, mài nó bằng đá, thực hiện lời thề chân thật và xoa lên lòng bàn tay của họ.
Taṅkhaṇaṃ eva phāsukaṃ ahosi.
At that very moment, they became well.
Ngay lập tức, họ đã khỏe lại.
Dvīhatīhaṃ tattheva vasitvā te aroge kāretvā tehi saddhiṃ abhijjanakasabhāvaṃ mittasanthavaṃ kāretvā tehi saddhiṃ taṃ bārāṇasiṃ netvā rajje patiṭṭhāpetvā ‘‘appamattā hothā’’ti te rājāno attano attano nagaraṃ pesetvā indapatthanagarato āgatāya attano caturaṅginiyā senāya parivuto attano nagaraṃ gato tuṭṭhapamuditena nāgarajanena samparivāriyamāno antepuraṃ pavisitvā mātāpitaro vanditvā mahātalaṃ abhiruhi.
After staying there for two or three days and making them healthy, he established an unbreakable bond of friendship with them. He brought them to that same Bārāṇasī, established them in their kingdoms, and after saying, “Be diligent,” he sent those kings to their own respective cities. Surrounded by his fourfold army that had come from the city of Indapattha, he went to his own city. Surrounded by the delighted and joyful citizens, he entered the inner palace, paid homage to his parents, and ascended to the great upper floor.
Sau khi ở đó hai ba ngày, khiến họ khỏe mạnh, kết giao tình bạn thân thiết không thể phá vỡ với họ, Ngài cùng họ đến Ba-la-nại, đưa họ lên ngai vàng, rồi phái các vị vua đó trở về thành phố của họ với lời nhắn: ‘‘Hãy sống không phóng dật’’, sau đó, được bao quanh bởi quân đội tứ chi của mình từ thành phố Indapattha, Ngài trở về thành phố của mình, được dân chúng hân hoan chào đón, vào cung điện, đảnh lễ cha mẹ và lên đại điện.
Atha mahāsatto cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ mahādānāni pavattento sīlāni paripūrento uposathaṃ upavasanto pāramiyo anubrūhesi.
Then the Great Being had six alms-halls built, and while giving great alms daily, fulfilling the moral precepts, and observing the uposatha, he developed the perfections.
Bấy giờ, Đại Trưởng Lão đã xây sáu nhà bố thí, hàng ngày thực hiện đại bố thí, hoàn thiện các giới, giữ giới Uposatha và phát triển các Ba-la-mật.
Tepi rājāno mahāsattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne saggapuraṃ pūrayiṃsu.
Those kings, too, abiding in the Great Being’s advice, performed meritorious deeds such as giving and filled the celestial city at the end of their lives.
Các vị vua đó cũng đã tuân theo lời khuyên của Đại Trưởng Lão, thực hiện các công đức như bố thí, và khi hết tuổi thọ, họ đã lấp đầy thành chư thiên.
Tadā porisādo aṅgulimālatthero ahosi, kāḷahatthiamacco sāriputtatthero, nandabrāhmaṇo ānandatthero, rukkhadevatā mahākassapatthero, rājāno buddhaparisā, mātāpitaro mahārājakulāni, sutasomamahārājā lokanātho.
At that time, the man-eater was the Elder Aṅgulimāla, the minister Kāḷahatti was the Elder Sāriputta, the brahmin Nanda was the Elder Ānanda, the tree-deity was the Elder Mahākassapa, the kings were the Buddha’s assembly, the parents were the great royal families, and the great king Sutasoma was the Lord of the World.
Khi ấy, người ăn thịt người là Trưởng lão Aṅgulimāla, đại thần Kālahaṭṭhi là Trưởng lão Sāriputta, Bà-la-môn Nanda là Trưởng lão Ānanda, vị thiên cây là Trưởng lão Mahākassapa, các vị vua là hội chúng của Đức Phật, cha mẹ là hoàng tộc, Đại vương Sutasoma là Đấng Cứu Thế.
111. Terasame sāmo yadā vane āsinti himavantasmiṃ migasammatāya nāma nadiyā tīre mahati araññe sāmo nāma tāpasakumāro yadā ahosi.
In the thirteenth, “When Sāma was in the forest” means when the ascetic youth named Sāma was in the great forest on the bank of the river named Migasammatā in the Himālaya.
111. Trong đoạn thứ mười ba, khi Sāma ở trong rừng, đó là khi vị đạo sĩ trẻ tên Sāma ở trong một khu rừng lớn bên bờ sông Migasammatā trên dãy Hy Mã Lạp Sơn.
Sakkena abhinimmitoti sakkassa devānamindassa upadesasampattiyā jātattā sakkena nibbattito janito.
“Fashioned by Sakka” means created, produced by Sakka, because he was born through the endowment of advice from Sakka, the king of the devas.
Được Sakka tạo ra có nghĩa là được Sakka, vua của chư thiên, tạo ra, sinh ra do sự thành tựu lời khuyên của Sakka.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte bārāṇasito avidūre nadiyā tīre eko nesādagāmo ahosi.
Herein is the sequential story: In the past, not far from Bārāṇasī, on the bank of a river, there was a hunters’ village.
Đây là câu chuyện tuần tự: Thuở xưa, gần Ba-la-nại, bên bờ sông có một làng chài.
Tattha jeṭṭhanesādassa putto jāto.
There, a son was born to the chief hunter.
Ở đó, con trai của người chài lớn tuổi nhất đã ra đời.
Tassa ‘‘dukūlo’’ti nāmamakaṃsu.
They gave him the name “Dukūla.”
Họ đặt tên cho cậu là Dukūla.
Tassā eva nadiyā paratīrepi eko nesādagāmo ahosi.
On the far bank of that same river, there was also a hunters’ village.
Bên bờ sông kia cũng có một làng chài.
Tattha jeṭṭhanesādassa dhītā jātā.
There, a daughter was born to the chief hunter.
Ở đó, con gái của người chài lớn tuổi nhất đã ra đời.
Tassā ‘‘pārikā’’ti nāmamakaṃsu.
They gave her the name “Pārikā.”
Họ đặt tên cho cô là Pārikā.
Te ubhopi brahmalokato āgatā suddhasattā.
Both of them were pure beings who had come from the Brahmā world.
Cả hai đều là những chúng sinh thuần khiết từ cõi Phạm thiên xuống.
Tesaṃ vayappattānaṃ anicchamānānaṃyeva āvāhavivāhaṃ kariṃsu.
When they came of age, they were married, even though they were unwilling.
Khi họ đến tuổi trưởng thành, dù không muốn, họ vẫn bị cha mẹ gả cưới.
Te ubhopi kilesasamuddaṃ anotaritvā brahmāno viya ekato vasiṃsu.
Both of them, without descending into the ocean of defilements, lived together like Brahmās.
Cả hai sống chung như những vị Phạm thiên, không hề đắm chìm vào biển phiền não.
Na ca kiñci nesādakammaṃ karonti.
And they did no work of a hunter whatsoever.
Và họ không làm bất kỳ công việc nào của người chài.
Atha dukūlaṃ mātāpitaro ‘‘tāta, tvaṃ nesādakammaṃ na karosi, neva gharāvāsaṃ icchasi, kiṃ nāma karissasī’’ti āhaṃsu.
Then Dukūla’s parents said to him, “Son, you do not do the work of a hunter, nor do you desire the household life. What will you do?”
Bấy giờ, cha mẹ của Dukūla nói: ‘‘Con trai, con không làm công việc của người chài, cũng không muốn lập gia đình, con sẽ làm gì đây?’’
So ‘‘tumhesu anujānantesu pabbajissāmī’’ti āha.
He said, “If you give permission, I will go forth.”
Cậu nói: ‘‘Nếu cha mẹ cho phép, con sẽ xuất gia.’’
‘‘Tena hi pabbajāhī’’ti.
“In that case, go forth.”
‘‘Vậy thì hãy xuất gia đi.’’
Dvepi janā himavantaṃ pavisitvā yasmiṃ ṭhāne migasammatā nāma nadī himavantato otaritvā gaṅgaṃ pattā, taṃ ṭhānaṃ gantvā gaṅgaṃ pahāya migasammatābhimukhā abhiruhiṃsu.
Both people entered the Himālaya, and at the place where the river named Migasammatā, having descended from the Himālaya, reached the Gaṅgā, they went to that place, and leaving the Gaṅgā, they went up along the Migasammatā.
Cả hai người đều vào dãy Hy Mã Lạp Sơn, đến nơi mà sông Migasammatā chảy từ Hy Mã Lạp Sơn xuống gặp sông Hằng, rồi rời sông Hằng và đi ngược dòng sông Migasammatā.
Tadā sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
Then Sakka’s abode showed a sign of heat.
Khi ấy, cung điện của Sakka đã hiển thị dấu hiệu nóng bức.
Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā vissakammunā tasmiṃ ṭhāne assamaṃ māpesi.
Sakka, knowing the reason, had a hermitage built in that place by Vissakamma.
Sakka biết được nguyên nhân đó, đã sai Vissakamma xây một am thất tại nơi đó.
Te tattha gantvā pabbajitvā sakkadattiye assame kāmāvacaramettaṃ bhāvetvā paṭivasiṃsu.
They went there, went forth, and dwelt in the hermitage given by Sakka, developing loving-kindness of the sense-sphere.
Họ đến đó, xuất gia và tu tập tâm từ bi ở mức độ dục giới tại am thất do Sakka ban tặng.
Sakkopi tesaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchati.
Sakka, too, would come to attend to them.
Sakka cũng đến để chăm sóc họ.
So ekadivasaṃ ‘‘tesaṃ cakkhū parihāyissantī’’ti ñatvā upasaṅkamitvā ‘‘bhante, vo cakkhūnaṃ antarāyo paññāyati, paṭijagganakaṃ puttaṃ laddhuṃ vaṭṭati, jānāmi tumhākaṃ suddhacittataṃ, tasmā pārikāya utunikāle nābhiṃ hatthena parāmaseyyātha, evaṃ vo putto jāyissati, so vo upaṭṭhahissatī’’ti vatvā pakkāmi.
One day, knowing, “Their eyesight will fail,” he approached and said, “Venerable sirs, a danger to your eyes is apparent. It is proper to get a son to look after you. I know of your purity of mind, therefore, at the time of Pārikā’s season, you should touch her navel with your hand. In this way, a son will be born to you, and he will attend to you.” Having said this, he departed.
Một ngày nọ, Sakka biết rằng: ‘‘Mắt của họ sẽ suy yếu’’, Ngài đến gần và nói: ‘‘Thưa quý vị, tôi thấy có nguy hiểm cho mắt của quý vị, cần phải có một người con để chăm sóc. Tôi biết tâm quý vị trong sạch, vì vậy, khi Pārikā đến kỳ kinh nguyệt, quý vị hãy dùng tay chạm vào rốn của cô ấy. Như vậy, quý vị sẽ có một người con, người đó sẽ chăm sóc quý vị.’’ Nói xong, Ngài rời đi.
Dukūlapaṇḍito taṃ kāraṇaṃ pārikāya ācikkhitvā tassā utunikāle nābhiṃ parāmasi.
The wise man Dukūla, having explained that reason to Pārikā, touched her navel at the time of her season.
Dukūla Paṇḍita đã kể lại chuyện đó cho Pārikā và khi cô đến kỳ kinh nguyệt, ông đã chạm vào rốn cô.
Tadā bodhisatto devalokā cavitvā tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, sā dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi.
Then the Bodhisatta, having passed away from the deva world, took conception in her womb. After the passing of ten months, she gave birth to a golden-colored son.
Khi ấy, Bồ Tát đã chuyển sinh từ cõi trời và tái tục trong bụng cô, sau mười tháng, cô sinh ra một người con trai có màu da vàng óng.
Tenevassa ‘‘suvaṇṇasāmo’’ti nāmaṃ kariṃsu.
For that reason, they gave him the name “Suvaṇṇasāma”.
Vì thế, họ đặt tên cho cậu là Suvaṇṇasāma.
Taṃ aparabhāge vaḍḍhitvā soḷasavassuddesikampi mātāpitaro rakkhantā assame nisīdāpetvā sayameva vanamūlaphalāphalatthāya gacchanti.
Later on, when he had grown up and was about sixteen years of age, his parents, while looking after him, made him sit in the hermitage and went themselves for wild roots and fruits.
Sau này, khi cậu lớn lên, dù đã mười sáu tuổi, cha mẹ cậu vẫn bảo vệ cậu, để cậu ngồi trong am thất, còn tự mình đi hái rễ cây, trái cây và các loại quả khác trong rừng.
Athekadivasaṃ vane phalāphalaṃ ādāya nivattitvā assamapadato avidūre meghe uṭṭhite rukkhamūlaṃ pavisitvā vammikamatthake ṭhitānaṃ sarīrato sedagandhamissake udake tasmiṃ vammikabile ṭhitassa āsivisassa nāsāpuṭaṃ paviṭṭhe āsiviso kujjhitvā nāsāvātena pahari.
Then one day, having returned from the forest after gathering fruits, when a cloud arose not far from the hermitage path, they entered the foot of a tree and stood on top of an anthill. When water mixed with the scent of sweat from their bodies entered the nostril of a venomous snake that was in that anthill hole, the venomous snake became angry and struck with the breath from its nose.
Một ngày nọ, khi đang trở về từ rừng với trái cây và các loại quả, gần am thất, trời nổi mây và họ trú dưới gốc cây. Nước mồ hôi lẫn mùi cơ thể từ họ đứng trên ụ mối đã rơi vào lỗ mũi của con rắn hổ mang đang ở trong hang mối. Con rắn hổ mang nổi giận và phun hơi độc qua lỗ mũi.
Dve andhā hutvā paridevamānā viraviṃsu.
The two became blind and wailed, lamenting.
Cả hai trở nên mù lòa và than khóc, kêu la.
Atha mahāsatto ‘‘mama mātāpitaro aticirāyanti, kā nu kho tesaṃ pavattī’’ti paṭimaggaṃ gantvā saddamakāsi.
Then the Great Being, thinking, “My parents are very late, what news is there of them?” went along the path and made a sound.
Bấy giờ, Đại Trưởng Lão nghĩ: ‘‘Cha mẹ ta đã về quá lâu, chuyện gì đã xảy ra với họ?’’ Ngài đi ngược đường và cất tiếng gọi.
Te tassa saddaṃ sañjānitvā paṭisaddaṃ katvā puttasinehena ‘‘tāta sāma, idha paripantho atthi, mā āgamī’’ti vatvā saddānusārena sayameva samāgamiṃsu.
They, recognizing his voice, made a sound in response, and out of love for their son said, “Dear Sāma, there is danger here, do not come,” and came together themselves by following the sound.
Họ nhận ra tiếng của Ngài, đáp lại và với tình thương con, nói: ‘‘Con trai Sāma, ở đây có nguy hiểm, đừng đến gần!’’ Sau đó, họ tự mình đi theo tiếng gọi và gặp nhau.
So ‘‘kena vo kāraṇena cakkhūni vinaṭṭhānī’’ti pucchitvā ‘‘tāta, mayaṃ na jānāma, deve vassante rukkhamūle vammikamatthake ṭhitā, atha na passāmā’’ti vuttamatte eva aññāsi ‘‘tattha āsivisena bhavitabbaṃ, tena kuddhena nāsāvāto vissaṭṭho bhavissatī’’ti.
He asked, “For what reason have your eyes been destroyed?” and as soon as they said, “Dear, we do not know; while it was raining, we were standing at the foot of a tree on an anthill, and then we could not see,” he knew, “There must have been a venomous snake there; angered by it, the breath from its nose must have been discharged.”
Ngài hỏi: ‘‘Vì lý do gì mà mắt của cha mẹ bị hỏng?’’ Ngay khi họ trả lời: ‘‘Con trai, chúng ta không biết, khi trời mưa, chúng ta đứng dưới gốc cây trên ụ mối, sau đó thì không thấy gì nữa’’, Ngài đã biết: ‘‘Chắc chắn có một con rắn hổ mang ở đó, hơi độc đã được phun ra do nó tức giận.’’
Atha ‘‘mā cintayittha, ahaṃ vo paṭijaggissāmī’’ti mātāpitaro assamaṃ netvā tesaṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānādisañcaraṇaṭṭhāne rajjuke bandhi.
Then, saying, “Do not worry, I will look after you,” he led his parents to the hermitage and tied ropes in the places they moved about, such as their places for the night and day.
Bấy giờ, Ngài nói: ‘‘Cha mẹ đừng lo lắng, con sẽ chăm sóc cha mẹ’’, rồi đưa cha mẹ về am thất và buộc dây thừng ở những nơi họ đi lại, như chỗ ngủ ban đêm và chỗ ở ban ngày.
Tato paṭṭhāya te assame ṭhapetvā vanamūlaphalāphalāni āharati, pātova vasanaṭṭhānaṃ sammajjati, pānīyaṃ āharati, paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpeti, dantakaṭṭhamukhodakāni datvā madhuraphalāphalaṃ deti.
From then on, having them stay in the hermitage, he would bring wild roots and fruits, sweep their dwelling place early in the morning, bring drinking water, prepare water for use, and after giving them tooth-sticks and water for rinsing the mouth, he would give them sweet fruits.
Từ đó trở đi, Ngài để họ ở am thất, tự mình đi hái rễ cây, trái cây và các loại quả. Sáng sớm, Ngài quét dọn nơi ở, mang nước uống, chuẩn bị thức ăn, đưa cây xỉa răng và nước súc miệng, rồi cho họ ăn trái cây ngọt.
Tehi mukhe vikkhālite sayaṃ paribhuñjitvā mātāpitaro vanditvā tesaṃ avidūreyeva acchati – ‘‘kiṃ nu kho ime āṇāpentī’’ti.
After they had rinsed their mouths, he would eat himself, pay homage to his parents, and stay not far from them, thinking, “What might they command?”
Sau khi họ súc miệng, Ngài tự mình dùng bữa, đảnh lễ cha mẹ và ngồi gần họ – ‘‘Cha mẹ muốn sai bảo gì đây?’’
Visesena ca mettaṃ bahulamakāsi, tenassa sattā appaṭikkūlā ahesuṃ.
And in particular, he practiced loving-kindness extensively, and because of that, beings were not repulsive to him.
Đặc biệt, Ngài đã tu tập tâm từ bi một cách rộng lớn, nhờ đó, các chúng sinh không hề ghét bỏ Ngài.
Yathā cassa sattā, evaṃ sattānaṃ so bodhisatto appaṭikkūlo.
And just as beings were to him, so was the Bodhisatta not repulsive to beings.
Như các loài hữu tình đối với ngài, như vậy Bồ-tát đó không bị các loài hữu tình ghét bỏ.
Evaṃ so divase divase phalāphalatthāya araññaṃ gacchantopi āgacchantopi migagaṇaparivuto eva ahosi.
Thus, day by day, when going to and coming from the forest for fruits, he was always surrounded by a herd of deer.
Như vậy, ngày qua ngày, dù đi vào rừng hay đi ra khỏi rừng để tìm trái cây và hoa quả, ngài luôn được bầy thú vây quanh.
Sīhabyagghādivipakkhasattāpi tena saddhiṃ ativiya vissatthā, mettānubhāvena panassa vasanaṭṭhāne aññamaññaṃ tiracchānagatā muducittataṃ paṭilabhiṃsu.
Even hostile beings such as lions and tigers were very intimate with him. Moreover, through the power of his loving-kindness, animals in his dwelling place attained gentleness of heart towards one another.
Ngay cả các loài đối nghịch như sư tử, hổ, v.v. cũng rất thân thiết với ngài, và nhờ oai lực của lòng từ bi của ngài tại nơi ngài cư ngụ, các loài súc sinh cũng có được tâm hiền hòa đối với nhau.
Iti so sabbattha mettānubhāvena abhīrū anutrāsī brahmā viya avero vihāsi.
Thus, through the power of loving-kindness, he dwelled everywhere fearless, untroubled, and without enmity, like a Brahmā.
Như vậy, khắp mọi nơi, nhờ oai lực của lòng từ bi, ngài sống không sợ hãi, không run sợ, không thù hằn như Phạm thiên.
Tena vuttaṃ ‘‘pavane sīhabyagghe ca, mettāyamupanāmayi’’ntiādi.
Therefore it was said: “In the forest, lions and tigers, I brought to a state of loving-kindness,” and so on.
Do đó đã nói: “Trong rừng, đối với sư tử và hổ, ta đã phát triển lòng từ bi” v.v.
Tattha mettāyamupanāmayinti ma-kāro padasandhikaro, mettābhāvanāya kurūrakammante sīhabyagghepi phari, pageva sesasatteti adhippāyo.
Therein, “mettāyamupanāmayi” means: the letter “ma” is for euphonic conjunction; with the development of loving-kindness, I suffused even lions and tigers, which are of cruel action, let alone other beings—this is the intention.
Trong đó, mettāyamupanāmayinti: âm tiết ma- là âm nối của từ. Ý nghĩa là: nhờ sự tu tập lòng từ bi, ngài đã lan tỏa đến cả sư tử và hổ, những loài có hành vi hung dữ, huống chi các loài hữu tình khác.
Atha vā mettā ayati pavattati etenāti mettāyo, mettābhāvanā.
Or, loving-kindness proceeds, continues through this, thus “mettāyo,” the development of loving-kindness.
Hoặc là, mettāyo là mettābhāvanā (sự tu tập lòng từ bi) bởi vì lòng từ bi được phát triển và lan tỏa nhờ nó.
Taṃ mettāyaṃ upanāmayiṃ sattesu anodhiso upanesiṃ.
That “mettāyaṃ,” I brought towards, I directed without distinction towards beings.
Ta đã mang lòng từ bi đó đến, đã lan tỏa nó đến các loài hữu tình một cách vô hạn.
‘‘Sīhabyagghehī’’tipi pāṭho.
There is also the reading “sīhabyagghehi.”
Cũng có bản đọc là “Sīhabyagghehī”.
Tassattho – na kevalamahameva, atha kho pavane sīhabyagghehi, yasmiṃ mahāvane tadā ahaṃ viharāmi, tattha sīhabyagghehi saddhiṃ ahaṃ sattesu mettaṃ upanāmesiṃ.
Its meaning is: not only I myself, but also with the lions and tigers in the forest. In that great forest where I was dwelling then, I, together with the lions and tigers, directed loving-kindness towards beings.
Ý nghĩa của nó là – không chỉ riêng ta, mà trong rừng, cùng với sư tử và hổ, trong khu rừng lớn mà ta cư ngụ vào lúc đó, ta đã lan tỏa lòng từ bi đến các loài hữu tình.
Sīhabyagghāpi hi tadā mamānubhāvena sattesu mettacittataṃ paṭilabhiṃsu, pageva itare sattāti dasseti.
For at that time, even lions and tigers, through my power, attained a mind of loving-kindness towards beings, let alone other beings—this it shows.
Sư tử và hổ vào lúc đó cũng đã có được tâm từ bi đối với các loài hữu tình nhờ oai lực của ta, huống chi các loài hữu tình khác – điều này được chỉ ra.
113. Idāni tadā attano mettābhāvanāya laddhaṃ ānisaṃsaṃ matthakappattiñcassa dassetuṃ ‘‘na maṃ koci uttasatī’’ti osānagāthamāha.
113. Now, to show the benefit obtained from his development of loving-kindness at that time and its culmination, he spoke the concluding verse, “Na maṃ koci uttasati.”
113. Bây giờ, để chỉ ra lợi ích mà ngài đã đạt được nhờ sự tu tập lòng từ bi vào lúc đó và sự thành tựu tột đỉnh của nó, ngài nói câu kệ cuối cùng: “Không ai làm ta sợ hãi”.
Tassattho – sasabiḷārādiko bhīrukajātikopi koci satto maṃ na uttasati na ubbijjeti.
Its meaning is: No being, not even one of a timid nature such as a hare or a cat, is frightened of me, is not agitated by me.
Ý nghĩa của nó là – koci (bất kỳ) loài hữu tình nào, dù là loài nhút nhát như thỏ, mèo, v.v., maṃ na uttasati (không làm ta sợ hãi) không làm ta hoảng sợ.
Ahampi kassaci sīhabyagghāditiracchānato yakkhādiamanussato luddalohitapāṇimanussatoti kutocipi na bhāyāmi.
I too am not afraid of anyone at all—not of any animal such as a lion or a tiger, nor of any non-human being such as a yakkha, nor of any cruel, blood-handed human being.
Ta cũng na bhāyāmi (không sợ hãi) kassaci (bất kỳ ai) từ loài súc sinh như sư tử, hổ, v.v., từ loài phi nhân như dạ xoa, v.v., hoặc từ loài người hung bạo, khát máu, v.v., từ bất cứ đâu.
Yasmā mettābalenupatthaddho cirakālaṃ bhāvitāya mettāpāramitāyānubhāvena upatthambhito tasmiṃ pavane mahāaraññe tadā ramāmi abhiramāmīti.
Because, being sustained by the power of loving-kindness, supported by the power of the perfection of loving-kindness developed for a long time, I then delight, I greatly delight, in that wood, in the great forest.
Bởi vì mettābalenupatthaddho (được hỗ trợ bởi sức mạnh của lòng từ bi), được nâng đỡ bởi oai lực của Ba-la-mật về lòng từ bi đã được tu tập lâu dài, ta tadā ramāmi (vào lúc đó ta hoan hỷ) ta vui thích trong pavane (khu rừng) lớn đó.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is very easy to understand.
Phần còn lại thì dễ hiểu.
Evaṃ pana mahāsatto sabbasatte mettāyanto mātāpitaro ca sādhukaṃ paṭijagganto ekadivasaṃ araññato madhuraphalāphalaṃ āharitvā assame ṭhapetvā mātāpitaro vanditvā ‘‘pānīyaṃ ādāya āgamissāmī’’ti migagaṇaparivuto dve mige ekato katvā tesaṃ piṭṭhiyaṃ pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā hatthena gahetvā nadītitthaṃ agamāsi.
Thus, while the Great Being was extending loving-kindness to all beings and looking after his parents well, one day he brought sweet fruits from the forest, placed them in the hermitage, paid homage to his parents, and saying, “I will come back with drinking water,” he went to the river ford, surrounded by a herd of deer, having joined two deer together, placed a water pot on their backs, and held it with his hand.
Như vậy, Đại Bồ-tát, với lòng từ bi đối với tất cả chúng sinh và chăm sóc cha mẹ một cách chu đáo, một ngày nọ, ngài mang trái cây và hoa quả ngọt từ rừng về, đặt ở am thất, đảnh lễ cha mẹ và nói: “Con sẽ đi lấy nước về”, rồi được bầy thú vây quanh, ngài buộc hai con nai lại với nhau, đặt bình nước lên lưng chúng, và cầm tay đi đến bến sông.
Tasmiṃ samaye bārāṇasiyaṃ pīḷiyakkho nāma rājā rajjaṃ kāresi.
At that time, in Bārāṇasī, a king named Pīḷiyakkha was ruling the kingdom.
Vào thời điểm đó, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Pīḷiyakkha đang trị vì.
So migamaṃsalobhena mātaraṃ rajjaṃ paṭicchāpetvā sannaddhapañcāvudho himavantaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ khāditvā caranto migasammataṃ nadiṃ patvā anupubbena sāmassa pānīyagahaṇatitthaṃ patto.
He, out of greed for deer meat, entrusted the kingdom to his mother, and armed with the five weapons, entered the Himālaya. Killing deer and eating their meat, he wandered about, reached the river frequented by the deer, and gradually came to the ford where Sāma drew water.
Vì tham lam thịt thú rừng, ông ta giao lại vương quốc cho mẹ, rồi trang bị năm loại vũ khí, đi vào dãy Hy Mã Lạp Sơn, săn bắn thú rừng, ăn thịt, và lang thang cho đến khi đến một con sông quen thuộc với thú rừng, rồi dần dần đến bến nước nơi Sāmā thường lấy nước.
Migapadavalañjaṃ disvā gacchanto taṃ tathā gacchantaṃ disvā ‘‘mayā ettakaṃ kālaṃ evaṃ vicaranto manusso na diṭṭhapubbo, devo nu kho esa nāgo nu kho, sacāhaṃ upasaṅkamitvā pucchissāmi, sahasā pakkameyyāti.
Seeing the deer tracks, he went along and saw him going in that way. He thought, “In all this time, I have never before seen a human being wandering like this. Is he a deva or a nāga? If I approach and ask, he might suddenly depart.
Thấy dấu chân thú, ông ta đi theo và khi thấy Sāmā đang đi như vậy, ông ta nghĩ: “Ta chưa từng thấy một người nào đi lang thang như vậy trong suốt thời gian này. Đây là một vị trời hay một vị Nāga? Nếu ta đến gần và hỏi, có lẽ anh ta sẽ bỏ đi ngay lập tức.
Yaṃnūnāhaṃ etaṃ vijjhitvā dubbalaṃ katvā puccheyya’’nti cintetvā mahāsattaṃ nhatvā vākacīraṃ nivāsetvā ajinacammaṃ ekaṃsaṃ karitvā pānīyaghaṭaṃ pūretvā ukkhipitvā vāmaṃsakūṭe ṭhapanakāle ‘‘idāni taṃ vijjhituṃ samayo’’ti visapītena sarena dakkhiṇapasse vijjhi.
What if I were to shoot him, make him weak, and then ask?” Having thought this, just as the Great Being had finished bathing, put on his bark garment, arranged the antelope hide over one shoulder, filled the water pot, lifted it, and was placing it on his left shoulder, the king thought, “Now is the time to shoot him,” and shot him in the right side with a poison-smeared arrow.
Hay là ta nên bắn anh ta, làm anh ta yếu đi rồi hỏi?” Nghĩ vậy, khi Đại Bồ-tát đã tắm xong, mặc y vỏ cây, khoác da nai lên một vai, đổ đầy bình nước, và đang nâng bình lên để đặt lên vai trái, ông ta nghĩ: “Bây giờ là lúc để bắn anh ta”, rồi ông ta bắn vào sườn phải bằng một mũi tên tẩm độc.
Saro vāmapassena nikkhami.
The arrow exited through his left side.
Mũi tên xuyên qua sườn trái.
Tassa viddhabhāvaṃ ñatvā migagaṇo bhīto palāyi.
Knowing that he had been shot, the herd of deer, frightened, fled.
Biết rằng Sāmā đã bị bắn, bầy thú sợ hãi bỏ chạy.
Sāmapaṇḍito pana viddhopi pānīyaghaṭaṃ yathā vā tathā vā anavasumbhetvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā saṇikaṃ otāretvā vālukaṃ byūhitvā ṭhapetvā disaṃ vavatthapetvā mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānadisābhāgena sīsaṃ katvā nipajjitvā mukhena lohitaṃ chaḍḍetvā ‘‘mama koci verī nāma natthi, mamapi katthaci veraṃ nāma natthī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
But the wise Sāma, though shot, without letting the water pot fall this way or that, established mindfulness, lowered it gently, smoothed out the sand, placed it down, determined the directions, and lay down with his head towards his parents’ dwelling place. Spitting blood from his mouth, he said, “I have no enemy whatsoever, and I have no enmity towards anyone,” and spoke this verse:
Tuy nhiên, Sāmā Paṇḍita, dù bị bắn, nhưng không làm đổ bình nước một cách lộn xộn, mà giữ tỉnh táo, từ từ đặt bình xuống, bới cát ra và đặt bình lên đó, định hướng, rồi nằm xuống với đầu hướng về phía cha mẹ, nhả máu ra từ miệng và nói: “Ta không có kẻ thù nào, và ta cũng không có thù hằn với ai”, rồi ngài nói câu kệ này –
Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ mayā vijjhitvā pathaviyaṃ pātitopi neva maṃ akkosati na paribhāsati, mama hadayamaṃsaṃ sambāhanto viya piyavacanena samudācarati, gamissāmissa santika’’nti cintetvā upasaṅkamitvā attānaṃ attanā ca viddhabhāvaṃ āvikatvā ‘‘ko vā tvaṃ kassa vā putto’’ti mahāsattaṃ pucchi.
Hearing this, the king thought, “Though I have shot him and felled him to the ground, he neither curses nor reviles me. He addresses me with pleasant words as if massaging my very heart. I will go to him.” He approached, revealed himself and the fact that he had shot him, and asked the Great Being, “Who are you, and whose son are you?”
Nghe vậy, nhà vua nghĩ: “Người này, dù bị ta bắn và ngã xuống đất, nhưng không hề mắng chửi hay lăng mạ ta, mà lại nói những lời dễ chịu như thể đang xoa dịu trái tim ta. Ta sẽ đến gặp anh ta.” Nghĩ vậy, ông ta đến gần, tự mình thú nhận đã bắn Sāmā và hỏi Đại Bồ-tát: “Ngươi là ai và là con của ai?”
So ‘‘sāmo nāmāhaṃ dukūlapaṇḍitassa nāma nesādaisino putto, kissa pana maṃ vijjhī’’ti āha.
He replied, “I am named Sāma, the son of the ascetic hunter named Dukūlapaṇḍita. But why did you shoot me?”
Ngài nói: “Con tên là Sāmā, con của đạo sĩ Nesāda tên Dukūlapaṇḍita. Tại sao ngài lại bắn con?”
So paṭhamaṃ ‘‘migasaññāyā’’ti musāvādaṃ vatvā ‘‘ahaṃ imaṃ niraparādhaṃ akāraṇena vijjhi’’nti anusocitvā yathābhūtaṃ āvikatvā tassa mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā tattha gantvā tesaṃ attānaṃ āvikatvā tehi katapaṭisanthāro ‘‘sāmo mayā viddho’’ti vatvā te paridevante sokasamāpanne ‘‘yaṃ sāmena kattabbaṃ paricārikakammaṃ, taṃ katvā ahaṃ vo upaṭṭhahissāmī’’ti samassāsetvā sāmassa santikaṃ ānesi.
At first, the king told a lie, saying, “I mistook you for a deer.” Then, lamenting, “I have shot this innocent one without reason,” he revealed the truth. He asked for the location of his parents’ dwelling, went there, and revealed himself to them. After they had offered him hospitality, he said, “Sāma has been shot by me.” When they were lamenting, overcome with grief, he comforted them, saying, “Whatever service was to be done by Sāma, I will do it and attend upon you,” and he brought them to Sāma.
Ban đầu, ông ta nói dối là “vì nhầm là thú”, nhưng sau đó hối hận vì “ta đã bắn người vô tội này mà không có lý do”, ông ta thú nhận sự thật, hỏi về nơi ở của cha mẹ Sāmā, đến đó, tự mình thú nhận với họ, và sau khi được họ tiếp đón, ông ta nói: “Sāmā đã bị ta bắn”, và khi thấy họ than khóc trong đau buồn, ông ta an ủi họ: “Ta sẽ chăm sóc cho hai vị, làm những việc phục vụ mà Sāmā phải làm”, rồi ông ta dẫn họ đến chỗ Sāmā.
Te tattha gantvā nānappakāraṃ paridevitvā tassa ure hatthaṃ ṭhapetvā ‘‘puttassa me sarīre usumā vattateva, visavegena visaññitaṃ āpanno bhavissatīti nibbisabhāvatthāya saccakiriyaṃ karissāmā’’ti cintetvā –
Going there, they lamented in various ways. Placing a hand on his chest, they thought, “There is still warmth in our son’s body; he must have become unconscious due to the strength of the poison. We shall perform an act of truth to counteract the poison.”
Họ đến đó, than khóc đủ kiểu, đặt tay lên ngực Sāmā và nghĩ: “Trong cơ thể con ta vẫn còn hơi nóng, chắc là nó đã bất tỉnh vì nọc độc. Chúng ta sẽ thực hiện lời thề chân thật để loại bỏ nọc độc.” Rồi họ –
Devatāya ca saccakiriyāya katāya mahāsatto khippaṃ vuṭṭhāsi.
And when the act of truth had been performed by the deity, the Great Being quickly arose.
Và khi lời thề chân thật được thực hiện bởi vị nữ thần, Đại Bồ-tát nhanh chóng tỉnh dậy.
Padumapattapalāse udakabindu viya vinivaṭṭetvā ābādho vigato.
Like a drop of water rolling off a lotus leaf, the affliction vanished.
Bệnh tật biến mất như giọt nước trượt khỏi lá sen.
Viddhaṭṭhānaṃ arogaṃ pākatikameva ahosi.
The place where he was shot became healthy, just as it was naturally.
Vết thương trở lại bình thường, không còn bệnh tật.
Mātāpitūnaṃ cakkhūni uppajjiṃsu.
The eyes of his mother and father arose.
Mắt của cha mẹ ngài đã sáng trở lại.
Iti mahāsattassa arogatā, mātāpitūnañca cakkhupaṭilābho, aruṇuggamanaṃ, tesaṃ catunnampi assameyeva avaṭṭhānanti sabbaṃ ekakkhaṇeyeva ahosi.
Thus, the Great Being’s recovery, his parents’ regaining of their sight, the rising of the dawn, and the establishment of all four of them in the hermitage—all this happened in a single moment.
Như vậy, sự khỏi bệnh của Đại Bồ-tát, sự phục hồi thị lực của cha mẹ ngài, bình minh ló rạng, và sự hiện diện của cả bốn người tại am thất – tất cả đều xảy ra trong cùng một khoảnh khắc.
Atha mahāsatto raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘dhammaṃ cara, mahārājā’’tiādinā (jā. 2.22.411-412) dhammaṃ desetvā uttarimpi ovaditvā pañca sīlāni adāsi.
Then the Great Being, after exchanging friendly greetings with the king, taught the Dhamma, saying, “Practice righteousness, great king,” etc., and further admonished him and gave him the five precepts.
Sau đó, Đại Bồ-tát đã chào hỏi nhà vua và thuyết pháp với lời lẽ “Hãy thực hành Chánh pháp, Đại vương” v.v. (Jā. 2.22.411-412), và tiếp tục khuyên răn, rồi ban Ngũ giới.
So tassa ovādaṃ sirasā paṭiggahetvā vanditvā bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puññāni katvā saggaparāyano ahosi.
He accepted his advice with reverence, paid homage, and went to Bārāṇasī, where he performed meritorious deeds such as giving and was destined for heaven.
Ông ta cung kính tiếp nhận lời khuyên của ngài, đảnh lễ, trở về Bārāṇasī, thực hiện các công đức như bố thí, v.v., và cuối cùng được tái sinh vào cõi trời.
Bodhisattopi saddhiṃ mātāpitūhi abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā āyupariyosāne brahmalokūpago ahosi.
The Bodhisatta, together with his mother and father, developed the direct knowledges and attainments, and at the end of his life, he was reborn in the Brahma-world.
Bồ-tát cùng với cha mẹ cũng đã thành tựu các thắng trí và các thiền định, và khi tuổi thọ kết thúc, ngài đã tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tadā rājā ānandatthero ahosi, devadhītā uppalavaṇṇā, sakko anuruddho, pitā mahākassapatthero, mātā bhaddakāpilānī, sāmapaṇḍito lokanātho.
At that time, the king was the Elder Ānanda, the female deity was Uppalavaṇṇā, Sakka was Anuruddha, the father was the Elder Mahākassapa, the mother was Bhaddā Kāpilānī, and the wise Sāma was the Protector of the World.
Vào lúc đó, nhà vua là Tôn giả Ānanda, nữ thần là Uppalavaṇṇā, Sakka là Anuruddha, cha là Đại Tôn giả Mahākassapa, mẹ là Bhaddakāpilānī, và Sāmā Paṇḍita là Lokanātha (Đức Phật).
Tassa heṭṭhā vuttanayeneva sesapāramiyo niddhāretabbā.
The remaining perfections should be determined for him in the manner stated below.
Các Ba-la-mật còn lại của ngài cần được xác định theo cách đã nói ở trên.
Tathā visapītena sallena dakkhiṇapassena pavisitvā vāmapassato vinivijjhanavasena viddhopi kiñci kāyavikāraṃ akatvā udakaghaṭassa bhūmiyaṃ nikkhipanaṃ, vadhake aññātepi ñāte viya cittavikārābhāvo, piyavacanena samudācāro, mātāpituupaṭṭhānapuññato mayhaṃ parihānīti anusocanamattaṃ, aroge jāte rañño kāruññaṃ mettañca upaṭṭhāpetvā dhammadesanā, ovādadānanti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
Likewise, the power of his virtues should be explained, such as: though pierced by a poisoned arrow that entered his right side and exited from his left, he showed no physical distortion and placed the water pot on the ground; even when his attacker was known, there was no disturbance of mind, as if he were known; his addressing him with pleasant words; his mere lamentation that “there is a decline for me from the merit of attending to my parents”; his establishing compassion and loving-kindness for the king when he became well and teaching the Dhamma; his giving of advice, and so on.
Cũng vậy, việc bị bắn bởi mũi tên tẩm độc xuyên từ sườn phải sang sườn trái mà không có bất kỳ sự biến đổi nào trên cơ thể khi đặt bình nước xuống đất, việc không có sự biến đổi tâm lý như thể đã biết kẻ giết người dù chưa biết, việc nói những lời dễ chịu, việc chỉ hối tiếc rằng “ta đã suy yếu vì công đức phụng dưỡng cha mẹ”, việc thuyết pháp sau khi khỏi bệnh, khuyên răn nhà vua với lòng từ bi và lòng trắc ẩn – những phẩm chất và oai lực như vậy cần được làm rõ.
Mahāsatto hi tadā bārāṇasirañño putto hutvā nibbatti.
For at that time, the Great Being was born as the son of the king of Bārāṇasī.
Khi ấy, Đại Bồ Tát đã tái sanh làm con của vua Bārāṇasī.
Vayappatto sabbasippanipphattiṃ patto hutvā pitu accayena rajjaṃ kārento kusalasīlācārasaddhāsutādianaññasādhāraṇaguṇavisesayogena pāramiparibhāvanena ca jambudīpatale adutiyattā padhānabhāvena ca ‘‘ekarājā’’ti pakāsanāmo ahosi.
Having reached maturity and attained mastery in all crafts, he ruled the kingdom after his father’s passing. Due to his possession of special qualities not shared by others, such as wholesome virtue, conduct, faith, and learning, and through the cultivation of the perfections, he was the sole and foremost ruler in Jambudīpa, and thus his renowned name was “Ekarāja.”
Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài đã thành thạo tất cả các nghề thủ công. Sau khi phụ vương băng hà, Ngài trị vì vương quốc, và vì Ngài có những phẩm chất đặc biệt không ai sánh kịp như thiện pháp, giới hạnh, oai nghi, tín tâm, đa văn, v.v., và vì Ngài đã tu tập các Ba-la-mật, nên Ngài là người vô song và là bậc tối thượng trên cõi Jambudīpa, do đó Ngài được biết đến với danh hiệu “Ekarāja” (Độc Vương).
Paramaṃ sīlaṃ adhiṭṭhāyāti suparisuddhakāyikavācasikasaṃvarasaṅkhātañceva suparisuddhamanosamācārasaṅkhātañca paramaṃ uttamaṃ dasakusalakammapathasīlaṃ samādānavasena ca avītikkamanavasena ca adhiṭṭhahitvā anuṭṭhahitvā.
Having undertaken the supreme virtue means having undertaken and practiced, both by way of observance and by way of non-transgression, the supreme, highest virtue of the ten wholesome courses of action, which is defined as the completely pure restraint of body and speech, and also as the completely pure good conduct of the mind.
An trú vào giới tối thượng có nghĩa là an trú và thực hành giới thập thiện nghiệp đạo tối thượng, thù thắng, bao gồm sự phòng hộ thân và khẩu hoàn toàn thanh tịnh, và sự hành xử của ý hoàn toàn thanh tịnh, bằng cách thọ trì và không vi phạm.
Pasāsāmi mahāmahinti tiyojanasatike kāsiraṭṭhe mahatiṃ mahiṃ anusāsāmi rajjaṃ kāremi.
I ruled the great earth means I governed the great earth in the kingdom of Kāsī, which was three hundred yojanas in extent; I ruled the kingdom.
Trị vì đại địa có nghĩa là ta cai trị vương quốc, tức là trị vì đại địa trong xứ Kāsī rộng ba trăm do-tuần.
115. Dasakusalakammapatheti pāṇātipātāveramaṇi yāva sammādiṭṭhīti etasmiṃ dasavidhe kusalakammapathe, ete vā anavasesato samādāya vattāmi.
115. In the ten wholesome courses of action means in this tenfold wholesome course of action from abstaining from killing living beings up to right view, or, having undertaken these completely, I conducted myself.
115. Trong thập thiện nghiệp đạo có nghĩa là trong mười loại thiện nghiệp đạo này, từ việc tránh sát sanh cho đến chánh kiến, hoặc ta thọ trì và thực hành tất cả chúng một cách trọn vẹn.
Catūhi saṅgahavatthūhīti dānaṃ piyavacanaṃ atthacariyā samānattatāti imehi catūhi saṅgahavatthūhi saṅgaṇhanakāraṇehi yadā ekarājāti vissuto homi, tadā yathārahaṃ mahājanaṃ saṅgaṇhāmīti sambandho.
By the four bases of sympathy means the connection is: when I was renowned as Ekarāja, I gathered the great populace as was fitting by these four bases of sympathy, namely, giving, pleasant speech, beneficial conduct, and impartiality.
Với bốn pháp nhiếp sự có nghĩa là khi ta nổi danh là Ekarāja, thì ta nhiếp phục đại chúng một cách thích đáng bằng bốn pháp nhiếp sự này: bố thí, ái ngữ, lợi hành, và đồng sự, tức là các phương tiện để nhiếp phục.
116. Evanti dasakusalakammapathasīlaparipūraṇaṃ catūhi saṅgahavatthūhi mahājanasaṅgaṇhananti yathāvuttena iminā ākārena appamattassa.
116. Thus means in this way as stated—the fulfillment of the virtue of the ten wholesome courses of action and the gathering of the great populace by the four bases of sympathy— of one who is diligent.
116. Như thế có nghĩa là sự viên mãn giới thập thiện nghiệp đạo và sự nhiếp phục đại chúng bằng bốn pháp nhiếp sự theo cách đã nói trên, đối với người không phóng dật.
Idhaloke parattha cāti imasmiṃ loke yaṃ appamajjanaṃ, tattha diṭṭhadhammike atthe, paraloke yaṃ appamajjanaṃ tattha samparāyike atthe appamattassa me satoti attho.
"In this world and in the next" means: for the non-negligence in this world, therein is the benefit visible in this very life; for the non-negligence in the next world, therein is the benefit pertaining to the future life; this is the meaning of "being non-negligent for me."
Ở đời này và đời sau có nghĩa là ta có sự không phóng dật đối với lợi ích hiện tại ở đời này, và sự không phóng dật đối với lợi ích vị lai ở đời sau.
Dabbasenoti evaṃnāmako kosalarājā.
Dabbasena means: the king of Kosala named thus.
Dabbasena có nghĩa là vị vua xứ Kosala tên như vậy.
Upagantvāti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā abbhuyyānavasena mama rajjaṃ upagantvā.
Having approached means: having arrayed the fourfold army and having come to my kingdom by way of an attack.
Đến gần có nghĩa là tập hợp bốn binh chủng và tiến đánh vương quốc của ta.
Acchindanto puraṃ mamāti mama bārāṇasinagaraṃ balakkārena gaṇhanto.
Seizing my city means: taking my city of Bārāṇasī by force.
Chiếm lấy thành của ta có nghĩa là cưỡng đoạt thành Bārāṇasī của ta.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – mahāsatto hi tadā nagarassa catūsu dvāresu catasso majjhe ekaṃ nivesanadvāre ekanti cha dānasālāyo kāretvā kapaṇaddhikādīnaṃ dānaṃ deti, sīlaṃ rakkhati, uposathakammaṃ karoti, khantimettānuddayasampanno aṅke nisinnaṃ puttaṃ paritosayamāno viya sabbasatte paritosayamāno dhammena rajjaṃ kāreti.
Herein, this is the sequential story: At that time, the Mahāsatta had six alms-halls built—four at the four gates of the city, one in the middle, and one at the entrance to his residence—and gave alms to the poor, the destitute, and others, observed the precepts, performed the uposatha observance, and, endowed with forbearance, loving-kindness, and compassion, he ruled the kingdom righteously, delighting all beings as if delighting a son seated on his lap.
Đây là câu chuyện tuần tự: Khi ấy, Đại Bồ Tát đã xây sáu phòng bố thí, bốn cái ở bốn cổng thành, một cái ở giữa, và một cái ở cổng hoàng cung, bố thí cho người nghèo khó, người cầu xin, v.v., giữ giới, thực hành trai giới, đầy đủ nhẫn nại, từ bi, và lòng trắc ẩn, trị vì vương quốc theo Chánh pháp, làm hài lòng tất cả chúng sanh như một người cha làm hài lòng đứa con đang ngồi trong lòng.
Tasseko amacco antepuraṃ padussitvā aparabhāge pākaṭova jāto.
One of his ministers corrupted the inner palace and later became exposed.
Một vị quan của Ngài đã làm ô uế hậu cung và sau đó bị phát hiện.
Amaccā rañño ārocesuṃ.
The ministers informed the king.
Các vị quan đã tâu lên nhà vua.
Rājā pariggaṇhanto taṃ attanā paccakkhato ñatvā taṃ amaccaṃ pakkosāpetvā ‘‘andhabāla, ayuttaṃ te kataṃ, na tvaṃ mama vijite vasituṃ arahasi, attano dhanañca puttadārañca gahetvā aññattha yāhī’’ti raṭṭhā pabbājesi.
The king, investigating and knowing it for himself firsthand, had that minister summoned and said, "Blind fool, you have done what is improper. You are not fit to live in my domain. Take your wealth and your wife and children and go elsewhere," and banished him from the country.
Nhà vua điều tra và tự mình biết rõ sự thật, bèn cho gọi vị quan đó đến và nói: “Này kẻ ngu si, ngươi đã làm điều không phải. Ngươi không xứng đáng sống trong lãnh thổ của ta. Hãy mang tài sản, vợ con của ngươi đi nơi khác!” Và nhà vua đã trục xuất hắn khỏi vương quốc.
So kosalajanapadaṃ gantvā dabbasenaṃ nāma kosalarājānaṃ upaṭṭhahanto anukkamena tassa vissāsiko hutvā ekadivasaṃ taṃ rājānaṃ āha – ‘‘deva, bārāṇasirajjaṃ nimmakkhikamadhupaṭalasadisaṃ, atimuduko rājā, sukheneva taṃ rajjaṃ gaṇhituṃ sakkosī’’ti.
He went to the country of Kosala, and while attending on the Kosalan king named Dabbasena, he gradually became his confidant. One day he said to that king, "Your Majesty, the kingdom of Bārāṇasī is like a honeycomb free of bees. The king is extremely gentle. You can take that kingdom with ease."
Hắn đi đến xứ Kosala, phục vụ vua Kosala tên là Dabbasena, dần dần trở thành người thân tín của vua. Một ngày nọ, hắn nói với nhà vua: “Thưa Đại vương, vương quốc Bārāṇasī giống như một tổ ong không có ong chích, nhà vua quá hiền lành, Ngài có thể dễ dàng chiếm lấy vương quốc đó.”
Dabbaseno bārāṇasirañño mahānubhāvatāya tassa vacanaṃ asaddahanto manusse pesetvā kāsiraṭṭhe gāmaghātādīni kāretvā tesaṃ corānaṃ bodhisattena dhanaṃ datvā vissajjitabhāvaṃ sutvā ‘‘ativiya dhammiko rājā’’ti ñatvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmī’’ti balavāhanaṃ ādāya niyyāsi.
Dabbasena, not believing his words due to the great power of the king of Bārāṇasī, sent men and had village-raids and so on carried out in the kingdom of Kāsi. Hearing that those robbers were given wealth by the Bodhisatta and released, he knew, "The king is exceedingly righteous," and thinking, "I will take the kingdom of Bārāṇasī," he set out with his army and vehicles.
Vua Dabbasena, không tin lời hắn vì biết uy lực lớn của vua Bārāṇasī, bèn sai người đi. Sau khi nghe tin Bồ Tát đã cho tiền và thả những tên cướp đã gây ra các vụ cướp làng mạc ở xứ Kāsī, vua Dabbasena nhận ra: “Vị vua ấy quá mực đức độ!” Bèn nghĩ: “Ta sẽ chiếm lấy vương quốc Bārāṇasī!” Và vua đã dẫn quân đội xuất chinh.
Atha bārāṇasirañño mahāyodhā ‘‘kosalarājā āgacchatī’’ti sutvā ‘‘amhākaṃ rajjasīmaṃ anokkamantameva naṃ pothetvā gaṇhāmā’’ti attano rañño vadiṃsu.
Then, the great warriors of the king of Bārāṇasī, hearing, "The king of Kosala is coming," said to their king, "Let us crush and capture him before he even enters the border of our kingdom."
Khi các dũng sĩ của vua Bārāṇasī nghe tin “Vua Kosala đang đến,” họ nói với vua của mình: “Chúng ta sẽ đánh bại và bắt hắn ngay khi hắn chưa vượt qua biên giới vương quốc của chúng ta.”
Bodhisatto ‘‘tātā, maṃ nissāya aññesaṃ kilamanakiccaṃ natthi, rajjatthikā rajjaṃ gaṇhantu, mā gamitthā’’ti nivāresi.
The Bodhisatta prevented them, saying, "My friends, there is no need for others to be troubled on my account. Let those who want the kingdom take the kingdom. Do not go."
Bồ Tát ngăn lại: “Này các con, không có lý do gì để những người khác phải chịu khổ vì ta. Những kẻ muốn vương quốc hãy chiếm lấy vương quốc. Đừng đi!”
Kosalarājā janapadamajjhaṃ pāvisi.
The king of Kosala entered the middle of the country.
Vua Kosala tiến vào giữa vương quốc.
Mahāyodhā punapi rañño tatheva vadiṃsu.
The great warriors again spoke to the king in the same way.
Các dũng sĩ lại nói với vua như vậy lần nữa.
Rājā purimanayeneva nivāresi.
The king prevented them in the same way as before.
Nhà vua ngăn lại theo cách trước.
Dabbaseno bahinagare ṭhatvā ‘‘rajjaṃ vā detu yuddhaṃ vā’’ti ekarājassa sāsanaṃ pesesi.
Dabbasena, staying outside the city, sent a message to King Ekarāja, saying, "Either give up the kingdom or give battle."
Dabbasena đóng quân bên ngoài thành và sai sứ giả đến Ekarāja với thông điệp: “Hoặc là dâng vương quốc, hoặc là chiến đấu.”
Ekarājā ‘‘natthi mayā yuddhaṃ, rajjaṃ gaṇhātū’’ti paṭisāsanaṃ pesesi.
King Ekarāja sent a reply, "There will be no battle from me; let him take the kingdom."
Ekarāja sai sứ giả trả lời: “Ta không chiến đấu. Hãy chiếm lấy vương quốc.”
Punapi mahāyodhā ‘‘deva, na mayaṃ kosalarañño nagaraṃ pavisituṃ dema, bahinagareyeva naṃ pothetvā gaṇhāmā’’ti āhaṃsu.
Again the great warriors said, "Your Majesty, we will not let the king of Kosala enter the city. We will crush and capture him right outside the city."
Các dũng sĩ lại nói: “Thưa Đại vương, chúng con sẽ không để vua Kosala vào thành. Chúng con sẽ đánh bại và bắt hắn ngay bên ngoài thành.”
Rājā purimanayeneva nivāretvā nagaradvārāni avāpurāpetvā mahātale pallaṅkamajjhe nisīdi.
The king, preventing them in the same way as before, had the city gates opened and sat in the middle of a couch on the great terrace.
Nhà vua ngăn lại theo cách trước, ra lệnh mở các cổng thành, và ngồi trên ngai vàng giữa đại sảnh.
Dabbaseno mahantena balavāhanena nagaraṃ pavisitvā ekampi paṭisattuṃ apassanto sabbarajjaṃ hatthagataṃ katvā rājanivesanaṃ gantvā mahātalaṃ āruyha niraparādhaṃ bodhisattaṃ gaṇhāpetvā āvāṭe nikhaṇāpesi.
Dabbasena entered the city with a great army and vehicles, and not seeing a single adversary, he took the entire kingdom into his hands, went to the royal residence, ascended the great terrace, and had the blameless Bodhisatta seized and buried in a pit.
Dabbasena với quân đội hùng hậu tiến vào thành, không thấy bất kỳ kẻ thù nào, chiếm lấy toàn bộ vương quốc, đi đến hoàng cung, lên đại sảnh, bắt Bồ Tát vô tội và ra lệnh chôn Ngài vào hố.
Tena vuttaṃ –
Regarding that it was said:
Do đó đã nói:
Tattha rājūpajīveti amaccapārisajjabrāhmaṇagahapatiādike rājānaṃ upanissāya jīvante.
Therein, royal dependents means: ministers, assembly members, brahmins, householders, and others who live in dependence on the king.
Trong đó, rājūpajīve có nghĩa là những người sống nhờ nhà vua như các quan lại, hội đồng, Bà-la-môn, gia chủ, v.v.
Nigameti negame.
Townsmen means: merchants.
Nigame có nghĩa là các thị trấn.
Sabalaṭṭheti senāpariyāpannatāya bale tiṭṭhantīti balaṭṭhā, hatthārohādayo, balaṭṭhehi sahāti sabalaṭṭhe.
Those with forces means: they who stand in the army by being part of the forces are balaṭṭhā, such as elephant-riders and so on; "with the balaṭṭhā" is sabalaṭṭhe.
Sabalaṭṭhe có nghĩa là những người thuộc về quân đội, tức là những người đứng trong quân đội, như kỵ binh, tượng binh, v.v., cùng với các binh sĩ.
Saraṭṭhaketi sajanapade, rājūpajīve nigame ca aññañca sabbaṃ hatthagataṃ katvā.
Those with the country means: with the people of the country. And having taken into his hands the royal dependents, townsmen, and all others.
Saraṭṭhake có nghĩa là cùng với các xứ sở, và tất cả mọi thứ khác như các quan lại, các thị trấn đã chiếm đoạt.
Kāsuyā nikhaṇī mamanti sabalavāhanaṃ sakalaṃ mama rajjaṃ gahetvā mampi galappamāṇe āvāṭe nikhaṇāpesi.
He buried me in a pit means: having seized my entire kingdom with its army and vehicles, he also had me buried in a pit up to my neck.
Chôn ta xuống hố có nghĩa là sau khi chiếm đoạt toàn bộ vương quốc của ta cùng với quân đội, hắn còn ra lệnh chôn ta vào một cái hố sâu đến cổ.
Jātakepi –
In the Jātaka also –
Trong Jātaka cũng có:
Tattha amaccamaṇḍalanti tasmiṃ tasmiṃ rājakicce raññā amā saha vattantīti amaccā, saddhiṃ vā tesaṃ maṇḍalaṃ samūhaṃ.
Therein, circle of ministers means those who act together with the king in various royal duties are ministers, or the group, the assembly of them.
Trong đó, amaccamaṇḍalaṃ có nghĩa là các vị quan (amaccā) là những người cùng với nhà vua trong các công việc hoàng gia, hoặc là tập hợp, nhóm (maṇḍalaṃ) của họ.
Phītanti balavāhanena nagarajanapadādīhi samiddhaṃ rajjaṃ.
Prosperous kingdom means a kingdom abundant with military forces, vehicles, cities, provinces, and so on.
Phītaṃ có nghĩa là vương quốc thịnh vượng với quân đội, thành phố, các xứ sở, v.v.
Itthāgāradāsidāsaparijanehi ceva vatthābharaṇādiupabhogūpakaraṇehi ca samiddhaṃ mama antepurañca acchinditvā gahitakaṃ gaṇhantaṃ amittarājānaṃ yāya attano piyaputtaṃva passiṃ ahaṃ, tāya evaṃbhūtāya mettāya me samo sakalaloke natthi, tasmā evaṃbhūtā esā me mettāpāramī paramatthapāramibhāvaṃ pattāti adhippāyo.
The meaning is: “The enemy king who seized by force my harem, which was prosperous with female attendants, male and female servants, and with consumer goods and accessories such as clothes and ornaments—just as I looked upon him as a dear son, so there is no one in the entire world equal to me in such loving-kindness; therefore, this perfection of my loving-kindness has reached the state of a supreme perfection (paramattha-pāramī).”
Và hậu cung của ta thịnh vượng với các cung nữ, nô tỳ, nô lệ, và các vật dụng hưởng thụ như y phục, trang sức, v.v. Kẻ thù đã chiếm đoạt và ta đã xem vị vua thù địch đó như con trai yêu quý của ta. Với lòng từ bi như vậy, không ai trên thế gian này sánh kịp ta. Do đó, lòng từ bi Ba-la-mật của ta đã đạt đến trạng thái Ba-la-mật tối thượng.
Evaṃ pana mahāsatte taṃ corarājānaṃ ārabbha mettaṃ pharitvā ākāse pallaṅkena nisinne tassa sarīre dāho uppajji.
Thus, when the Mahāsatta was seated cross-legged in the sky, suffusing that bandit king with loving-kindness, a burning sensation arose in the bandit king’s body.
Khi Đại Bồ Tát đã rải lòng từ bi đối với vị vua cướp đó và ngồi kiết già trên không trung như vậy, thì một cơn sốt đã phát sanh trong thân thể của vị vua đó.
So ‘‘ḍayhāmi ḍayhāmī’’ti bhūmiyaṃ aparāparaṃ parivattati.
He rolled back and forth on the ground, crying, “I am burning, I am burning!”
Hắn lăn lộn trên mặt đất hết bên này sang bên kia, nói: “Ta bị nóng, ta bị nóng!”
‘‘Kimeta’’nti vutte, mahārāja, tumhe niraparādhaṃ dhammikarājānaṃ āvāṭe nikhaṇāpayitthāti.
When asked, “What is this?” they said, “Your Majesty, you have had an innocent, righteous king buried in a pit.”
Khi được hỏi: “Chuyện gì vậy?” (hắn nói): “Thưa Đại vương, các người đã ra lệnh chôn vị vua đức độ vô tội vào hố.”
‘‘Tena hi vegena gantvā taṃ uddharathā’’ti āha.
“In that case, go quickly and lift him out,” he said.
“Vậy thì hãy nhanh chóng đi và giải cứu Ngài!” hắn nói.
Purisā gantvā taṃ rājānaṃ ākāse pallaṅkena nisinnaṃ disvā āgantvā dabbasenassa ārocesuṃ.
The men went, and seeing that king seated cross-legged in the sky, they returned and informed Dabbasena.
Những người lính đi đến, thấy vị vua đó đang ngồi kiết già trên không trung, bèn quay lại và báo cho Dabbasena.
So vegena gantvā vanditvā khamāpetvā ‘‘tumhākaṃ rajjaṃ tumheva kāretha, ahaṃ vo core paṭibāhessāmī’’ti vatvā tassa duṭṭhāmaccassa rājāṇaṃ kāretvā pakkāmi.
He went quickly, paid homage, asked for forgiveness, and saying, “You yourself should rule your kingdom; I will ward off bandits for you,” he had that wicked minister made king and departed.
Hắn nhanh chóng đi đến, đảnh lễ, xin lỗi và nói: “Xin Ngài hãy trị vì vương quốc của Ngài. Tôi sẽ ngăn chặn những kẻ cướp cho Ngài.” Nói xong, hắn đã ra lệnh trừng phạt vị quan xấu xa đó và rời đi.
Bodhisattopi rajjaṃ amaccānaṃ niyyātetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā mahājanaṃ sīlādiguṇesu patiṭṭhāpetvā āyupariyosāne brahmalokaparāyano ahosi.
The Bodhisatta, too, having handed over the kingdom to his ministers, went forth into the ascetic life, and after establishing the great populace in virtues such as moral conduct, at the end of his life, he was destined for the Brahma-world.
Bồ Tát cũng giao lại vương quốc cho các vị quan, xuất gia làm ẩn sĩ, an lập đại chúng vào các phẩm chất như giới hạnh, và khi hết tuổi thọ, Ngài đã tái sanh vào cõi Phạm thiên.
Tassa divase divase chasu dānasālāsu chasatasahassavissajjanena paccatthikarañño sakalarajjapariccāgena ca dānapāramī, niccasīlauposathakammavasena pabbajitassa anavasesasīlasaṃvaravasena ca sīlapāramī, pabbajjāvasena jhānādhigamavasena ca nekkhammapāramī, sattānaṃ hitāhitavicāraṇavasena dānasīlādisaṃvidahanavasena ca paññāpāramī, dānādipuññasambhārassa abbhussahanavasena kāmavitakkādivinodanavasena ca vīriyapāramī, duṭṭhāmaccassa dabbasenarañño ca aparādhasahanavasena khantipāramī, yathāpaṭiññaṃ dānādinā avisaṃvādanavasena ca saccapāramī, dānādīnaṃ acalasamādānādhiṭṭhānavasena adhiṭṭhānapāramī, paccatthikepi ekantena hitūpasaṃhāravasena mettājhānanibbattanena ca mettāpāramī, duṭṭhāmaccena dabbasenena ca katāparādhe hitesīhi attano amaccādīhi nibbattite upakāre ca ajjhupekkhaṇena rajjasukhappattakāle paccatthikaraññā narake khittakāle samānacittatāya ca upekkhāpāramī veditabbā.
In his case, the perfection of giving (dāna-pāramī) is to be understood through the daily donation of six hundred thousand in six alms-halls and through the giving away of his entire kingdom to the enemy king; the perfection of moral conduct (sīla-pāramī) through his regular observance of moral precepts and the Uposatha, and through his complete restraint in moral conduct after going forth; the perfection of renunciation (nekkhamma-pāramī) through his going forth and through his attainment of jhāna; the perfection of wisdom (paññā-pāramī) through his investigation of the welfare and harm of beings and through his arrangement of giving, moral conduct, and so on; the perfection of energy (vīriya-pāramī) through his exertion in the accumulation of meritorious stores such as giving, and through his dispelling of sensual thoughts and so on; the perfection of patience (khanti-pāramī) through his endurance of the offenses of the wicked minister and King Dabbasena; the perfection of truthfulness (sacca-pāramī) through his not speaking falsely about his promise of giving and so on; the perfection of determination (adhiṭṭhāna-pāramī) through his firm resolve and determination in giving and so on; the perfection of loving-kindness (mettā-pāramī) through his exclusive application of what is beneficial even to his enemies and through his production of the jhāna of loving-kindness; and the perfection of equanimity (upekkhā-pāramī) is to be understood through his equanimity towards the offenses committed by the wicked minister and Dabbasena and towards the favors done by his own well-wishing ministers and others, and through his having an even mind both when he attained the happiness of kingship and when he was thrown into a pit by the enemy king.
Và cần phải biết rằng: Ba-la-mật Bố thí (Dānapāramī) của Ngài là do mỗi ngày bố thí sáu trăm ngàn tại sáu nhà bố thí và từ bỏ toàn bộ vương quốc cho vua địch; Ba-la-mật Giới (Sīlapāramī) là do thường xuyên giữ giới và hành Uposatha, và do sự phòng hộ giới đầy đủ của một người xuất gia; Ba-la-mật Xuất ly (Nekkhamma-pāramī) là do sự xuất gia và sự chứng đắc thiền định (jhāna); Ba-la-mật Trí tuệ (Paññāpāramī) là do sự suy xét lợi hại của chúng sinh và sự sắp đặt các việc bố thí, trì giới, v.v.; Ba-la-mật Tinh tấn (Vīriyapāramī) là do sự nỗ lực tích lũy các công đức như bố thí và sự đoạn trừ các tà tư duy dục lạc; Ba-la-mật Nhẫn nại (Khantipāramī) là do sự chịu đựng các lỗi lầm của vị đại thần độc ác và vua Dabvasena; Ba-la-mật Chân thật (Saccapāramī) là do không lừa dối trong các lời hứa về bố thí, v.v.; Ba-la-mật Quyết định (Adhiṭṭhānapāramī) là do sự quyết định kiên cố trong việc thực hành bố thí, v.v.; Ba-la-mật Từ ái (Mettāpāramī) là do sự mang lại lợi ích tuyệt đối ngay cả cho kẻ thù và sự phát triển thiền từ (mettājhāna); Ba-la-mật Xả (Upekkhāpāramī) là do sự giữ tâm bình đẳng khi bị đại thần độc ác và Dabvasena phạm lỗi, khi nhận được sự giúp đỡ từ các vị đại thần thân cận có lòng tốt, khi đạt được hạnh phúc vương quyền, và khi vua địch bị đày xuống địa ngục.
Vuttañhetaṃ –
And this was said:
Điều này đã được nói đến:
Yasmā panettha mettāpāramī atisayavatī, tasmā tadatthadīpanatthaṃ sā eva pāḷi āruḷhā.
Because the perfection of loving-kindness is pre-eminent here, that very Pāḷi text has been included to clarify its meaning.
Vì trong đây, Ba-la-mật Từ ái (Mettāpāramī) là vượt trội, nên để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, chính đoạn Pāḷi này đã được trích dẫn.
Tathā idha mahāsattassa sabbasattesu orasaputte viya samānukampatādayo guṇavisesā niddhāretabbāti.
Thus, here the special qualities of the great being, such as equal compassion towards all beings as if towards a legitimate son, should be determined.
Tương tự, ở đây, các phẩm chất đặc biệt như lòng từ bi bình đẳng đối với tất cả chúng sinh như con ruột của Đức Bồ-tát cần phải được xác định.
Mahāsatto hi tadā mahati uḷārabhoge kule nibbattitvā vuddhimanvāya disāpāmokkhassa ācariyassa santike garuvāsaṃ vasanto sabbasippānaṃ nipphattiṃ patvā kulagharaṃ āgantvā mātāpitūnaṃ accayena ñātakehi ‘‘kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti yāciyamānopi aniccatāmanasikāramukhena sabbabhavesu abhivaḍḍhamānasaṃvego kāye ca asubhasaññaṃ paṭilabhitvā gharāvāsapalibodhādhibhūtaṃ kilesagahanaṃ anogāhetvāva cirakālasamparicitaṃ nekkhammajjhāsayaṃ upabrūhayamāno mahantaṃ bhogakkhandhaṃ pahāya pabbajitukāmo hutvā puna cintesi – ‘‘sacāhaṃ pabbajissāmi, guṇasambhāvanāpākaṭo bhavissāmī’’ti.
At that time, the great being was born into a family of great and splendid wealth. Having come of age and while living under the care of a world-renowned teacher, he attained mastery in all the arts. After returning to his family home, following the passing of his parents, although he was asked by his relatives, “Establish the household,” his sense of spiritual urgency regarding all existences grew through the gateway of contemplating impermanence. Having acquired the perception of impurity regarding the body, without entering the jungle of defilements which is overwhelmed by the hindrances of the household life, and strengthening his inclination for renunciation, which had been familiar for a long time, he desired to go forth, having abandoned his great mass of wealth. Then he thought: “If I go forth, I will become well-known for the estimation of my virtues.”
Thuở ấy, Đức Bồ-tát được sinh ra trong một gia đình giàu sang, lớn lên, sống theo sự hướng dẫn của vị đạo sư nổi tiếng khắp các phương, thành thạo mọi nghề, rồi trở về nhà. Mặc dù được người thân yêu cầu “hãy quản lý gia đình” sau khi cha mẹ qua đời, nhưng Ngài đã phát sinh tâm xúc động ngày càng tăng đối với tất cả các cõi tồn tại qua sự quán chiếu về vô thường, và đã đạt được nhận thức về sự bất tịnh của thân thể. Không muốn chìm sâu vào rừng phiền não bị chướng ngại bởi đời sống gia đình, Ngài đã nuôi dưỡng ý chí xuất ly đã được vun đắp từ lâu. Ngài muốn xuất gia, từ bỏ khối tài sản lớn, rồi lại suy nghĩ: “Nếu ta xuất gia, ta sẽ trở nên nổi tiếng vì những phẩm chất của mình.”
So lābhasakkāraṃ jigucchanto pabbajjaṃ anupagantvā ‘‘pahomi cāhaṃ lābhālābhādīsu nibbikāro hotu’’nti attānaṃ takkento ‘‘visesato paraparibhavasahanādipaṭipadaṃ pūrento upekkhāpāramiṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti nivatthavattheneva gehato nikkhamitvā paramasallekhavuttikopi abalabalo amandamando viya paresaṃ acittakarūpena hīḷitaparibhūto hutvā gāmanigamarājadhānīsu ekarattivāseneva vicarati.
Detesting gain and honor, he did not undertake the going forth. Thinking to himself, “I am able to be indifferent to gain and loss and so on,” and resolving, “In particular, by fulfilling the practice of enduring contempt from others and so on, I will bring the perfection of equanimity to its peak,” he left his home with just the clothes he was wearing. Though his practice was one of supreme austerity, like one who is weak and feeble, like one who is not slow-witted, he wandered through villages, market towns, and royal cities, staying only one night in each place, being scorned and despised in a manner disagreeable to others.
Ngài ghê tởm lợi lộc và sự tôn kính, nên không xuất gia. Tự nhủ: “Ta có thể không bị xáo trộn bởi lợi lộc và không lợi lộc,” và nghĩ: “Đặc biệt, ta sẽ hoàn thành Ba-la-mật Xả bằng cách thực hành hạnh chịu đựng sự khinh miệt của người khác,” Ngài rời nhà chỉ với bộ y đang mặc, và dù là một người sống khổ hạnh tột độ, Ngài lại tỏ ra yếu ớt, lơ đễnh, và bị người khác khinh miệt, coi thường. Ngài đi lang thang, chỉ ở mỗi làng, thị trấn, kinh đô một đêm.
Yattha pana mahantaṃ paribhavaṃ paṭilabhati, tattha cirampi vasati.
But wherever he received great contempt, there he would stay for a long time.
Tuy nhiên, ở nơi nào Ngài nhận được sự khinh miệt lớn, Ngài lại ở lại đó lâu hơn.
So nivatthavatthe jiṇṇe pilotikakhaṇḍena tasmimpi jiṇṇe kenaci dinnaṃ aggaṇhanto hirikopīnapaṭicchādanamatteneva carati.
When the cloth he wore became old, he used a piece of rag; when that too became old, he did not accept what was given by anyone and went about with just enough to cover his sense of shame.
Khi bộ y Ngài đang mặc đã cũ nát, Ngài dùng một mảnh vải rách, và khi mảnh vải đó cũng rách, Ngài không nhận bất cứ thứ gì từ ai, chỉ che thân bằng một mảnh vải nhỏ che bộ phận sinh dục.
Evaṃ gacchante kāle ekaṃ nigamagāmaṃ agamāsi.
As time passed in this way, he came to a certain market village.
Thời gian trôi qua như vậy, Ngài đến một làng thị trấn.
Tattha gāmadārakā dhuttajātikā vedhaverā keci rājavallabhānaṃ puttanattudāsādayo ca uddhatā unnaḷā capalā mukharā vikiṇṇavācā kālena kālaṃ kīḷābahulā vicaranti.
There, some village boys of a roguish nature, mischievous and malicious, and some who were the arrogant, insolent, fickle, garrulous, and loose-tongued sons, grandsons, and servants of royal favorites, were wandering about, frequently engaged in play from time to time.
Ở đó, những đứa trẻ làng thuộc loại du đãng, một số là con cháu hoặc nô lệ của các quan lại, chúng ngỗ ngược, kiêu căng, bốc đồng, nói nhiều, nói lung tung, và thường xuyên chơi đùa.
Duggate mahallake purise ca itthiyo ca gacchante disvā bhasmapuṭena piṭṭhiyaṃ ākiranti, ketakīpaṇṇaṃ kacchantare olambenti, tena vippakārena parivattetvā olokente yathāvajjakīḷitaṃ dassetvā upahasanti.
When they saw poor old men and women passing by, they would throw a handful of ash on their backs and hang a ketakī leaf in their loincloth. When they turned around because of this mistreatment, they would mock them, displaying their improper play.
Khi thấy những người già yếu và phụ nữ đi qua, chúng ném tro vào lưng họ, treo lá dứa vào thắt lưng họ, và khi họ quay lại nhìn vì sự trêu chọc đó, chúng thể hiện những trò đùa thô tục và chế nhạo họ.
Mahāpuriso tasmiṃ nigame te evaṃ vicarante dhuttadārake disvā ‘‘laddho vata dāni me upekkhāpāramiyā paripūraṇūpāyo’’ti cintetvā tattha vihāsi.
In that market town, the great being saw those roguish boys wandering about in this way and thought, “Now I have surely found the means to complete the perfection of equanimity,” and he stayed there.
Đức Đại Nhân thấy những đứa trẻ du đãng đó đang hành động như vậy trong làng, Ngài nghĩ: “Thật là ta đã tìm được phương tiện để hoàn thành Ba-la-mật Xả,” và Ngài ở lại đó.
Taṃ te dhuttadārakā passitvā vippakāraṃ kātuṃ ārabhanti.
Seeing him, those roguish boys began to mistreat him.
Những đứa trẻ du đãng đó thấy Ngài liền bắt đầu trêu chọc Ngài.
Mahāsatto taṃ asahanto viya ca tehi bhāyanto viya ca uṭṭhahitvā gacchati.
The great being, as if not tolerating it and as if afraid of them, would get up and leave.
Đức Bồ-tát đứng dậy đi, như thể không chịu đựng được hoặc sợ hãi chúng.
Te taṃ anubandhanti.
They would follow him.
Chúng đuổi theo Ngài.
So tehi anubandhiyamāno ‘‘ettha natthi koci paṭivattā’’ti susānaṃ gantvā aṭṭhikaṃ sīsūpadhānaṃ katvā sayati.
Being followed by them, thinking, “Here there is no one who will retaliate,” he went to the charnel ground and lay down, making a bone his headrest.
Bị chúng đuổi theo, Ngài đến nghĩa địa, nghĩ: “Ở đây không có ai chống đối,” và Ngài nằm xuống, lấy một khúc xương làm gối đầu.
Dhuttadārakāpi tattha gantvā oṭṭhubhanādikaṃ nānappakāraṃ vippakāraṃ katvā pakkamanti.
The roguish boys also went there and, after mistreating him in various ways, such as spitting, they departed.
Những đứa trẻ du đãng cũng đến đó, thực hiện nhiều trò trêu chọc khác nhau như nhổ nước bọt, rồi bỏ đi.
Evaṃ te divase divase karonti eva.
Thus they did this day after day.
Cứ thế, chúng làm như vậy mỗi ngày.
Ye pana viññū purisā, te evaṃ karonte passanti.
But the wise men saw them doing so.
Những người có trí tuệ thì thấy chúng làm như vậy.
Te te paṭibāhitvā ‘‘ayaṃ mahānubhāvo tapassī mahāyogī’’ti ca ñatvā uḷāraṃ sakkārasammānaṃ karonti.
They stopped them and, knowing, “This is an ascetic of great power, a great yogi,” they paid him great honor and respect.
Họ ngăn cản chúng, và biết rằng “vị này là một vị ẩn sĩ có đại uy lực, một đại du-già,” họ thực hiện sự tôn kính và cúng dường lớn lao.
Mahāsatto pana sabbattha ekasadisova hoti majjhattabhūto.
The great being, however, was the same in all circumstances, remaining equanimous.
Nhưng Đức Bồ-tát thì luôn bình đẳng ở mọi nơi, giữ tâm trung dung.
Tena vuttaṃ ‘‘susāne seyyaṃ kappemī’’tiādi.
Therefore it was said: “In the charnel ground I make my bed,” and so on.
Vì vậy, đã nói “Tôi ngủ ở nghĩa địa” và các câu tiếp theo.
Tattha susāne seyyaṃ kappemi, chavaṭṭhikaṃ upanidhāyāti āmakasusāne chaḍḍitakaḷevarato soṇasiṅgālādīhi tahiṃ tahiṃ vikkhittesu aṭṭhikesu ekaṃ aṭṭhikaṃ sīsūpadhānaṃ katvā sucimhi ca asucimhi ca samānacittatāya tasmiṃ susāne seyyaṃ kappemi, sayāmīti attho.
Therein, in the charnel ground I make my bed, having placed a corpse’s bone nearby means: in a charnel ground for fresh corpses, from a discarded body, among the bones scattered here and there by jackals, dogs, and so on, I make one bone a headrest for my head, and with a mind that is the same towards the pure and the impure, in that charnel ground I make my bed; the meaning is, I lie down.
Trong đó, susāne seyyaṃ kappemi, chavaṭṭhikaṃ upanidhāyā nghĩa là: ở nghĩa địa hoang phế, tôi nằm xuống, lấy một khúc xương từ một xác chết bị chó rừng, chó sói, v.v. vứt rải rác khắp nơi làm gối đầu, với tâm bình đẳng đối với cả sạch và dơ, tôi nằm ngủ ở nghĩa địa đó.
Gāmaṇḍalāti gāmadārakā.
Gāmaṇḍalā means village boys.
Gāmaṇḍalā là những đứa trẻ làng.
Rūpaṃ dassentinappakanti yathāvajjakīḷitāya oṭṭhubhanaupahasanaummihanādīhi kaṇṇasote salākappavesanādīhi ca atikakkhaḷaṃ anappakaṃ nānappakāraṃ rūpaṃ vikāraṃ karonti.
Showing a form that is not minor means: by means of blameworthy play, with pouting, mocking, urinating, and so on, and with inserting sticks into the ear canals, and so on, they make a very harsh, not minor, distorted form of various kinds.
Rūpaṃ dassentinappakaṃ nghĩa là chúng thực hiện những hành động thô tục, không nhỏ, đủ loại, như nhổ nước bọt, chế nhạo, trêu ghẹo, và chọc que vào tai, v.v. như những trò đùa thô tục.
120. Apareti tesu eva gāmadārakesu ekacce.
120. Others means: some among those same village children.
120. Apare là một số trong số những đứa trẻ làng đó.
Upāyanānūpanentīti ‘‘ayaṃ imesu paribhavavasena evarūpaṃ vippakāraṃ karontesu na kiñci vikāraṃ dasseti, sammānane nu kho kīdiso’’ti pariggaṇhantā vividhaṃ bahuṃ gandhamālaṃ bhojanaṃ aññāni ca upāyanāni paṇṇākārāni upanenti upaharanti.
Bring offerings means: thinking, “While they are doing such a distortion by way of contempt, this one shows no change at all. What will he be like when honored?”, they, accepting him, bring and offer various and many perfumes, garlands, food, and other gifts and presents.
Upāyanānūpanentī nghĩa là, để kiểm tra “vị này không thể hiện bất kỳ sự xáo trộn nào khi chúng tôi làm những trò trêu chọc như vậy, vậy khi được tôn kính thì sao?”, chúng mang đến nhiều loại hương hoa, thức ăn và các lễ vật, quà cáp khác.
Aparehi vā tehi anācāragāmadārakehi aññe viññū manussā ‘‘ayaṃ imesaṃ evaṃ vividhampi vippakāraṃ karontānaṃ na kuppati, aññadatthu khantimettānuddayaṃyeva tesu upaṭṭhapeti, aho acchariyapuriso’’ti haṭṭhā ‘‘bahu vatimehi etasmiṃ vippaṭipajjantehi apuññaṃ pasuta’’nti saṃviggamānasāva hutvā bahuṃ gandhamālaṃ vividhaṃ bhojanaṃ aññāni ca upāyanāni upanenti upaharanti.
Or, other than those misbehaving village children, other wise people, thinking, “This one does not get angry at them even while they are doing such various distortions; on the contrary, he establishes only forbearance, loving-kindness, and compassion towards them. Oh, what a wonderful person!”, being delighted, and becoming agitated in mind, thinking, “Indeed, much demerit has been produced by them in acting wrongly towards him,” bring and offer many perfumes and garlands, various foods, and other offerings.
Hoặc, những người có trí tuệ khác, không phải những đứa trẻ làng vô lễ đó, nghĩ: “Vị này không giận dữ khi chúng làm đủ loại trò trêu chọc như vậy, trái lại, Ngài chỉ thể hiện lòng nhẫn nại, từ ái và bi mẫn đối với chúng. Ôi, thật là một người phi thường!” Họ hoan hỷ và với tâm xúc động nghĩ: “Chúng đã tạo ra nhiều điều bất thiện đối với Ngài,” và họ mang đến nhiều hương hoa, nhiều loại thức ăn và các lễ vật khác.
121. Ye me dukkhaṃ upaharantīti ye gāmadārakā mayhaṃ sarīradukkhaṃ upaharanti upanenti.
121. Those who bring me suffering means: those village children who bring, who present, bodily suffering to me.
121. Ye me dukkhaṃ upaharantī nghĩa là những đứa trẻ làng nào mang đến đau khổ thân thể cho tôi.
‘‘Upadahantī’’tipi pāṭho, uppādentīti attho.
There is also the reading “Upadahanti,” which means they cause it.
Cũng có bản đọc là “Upadahantī”, nghĩa là gây ra.
Ye ca denti sukhaṃ mamāti ye ca viññū manussā mama mayhaṃ sukhaṃ denti, mālāgandhabhojanādisukhūpakaraṇehi mama sukhaṃ upaharanti.
And those who give me happiness means: and those wise people who give happiness to me, to myself; they bring me happiness with the requisites of happiness such as garlands, perfumes, and food.
Ye ca denti sukhaṃ mamā nghĩa là những người có trí tuệ nào mang lại hạnh phúc cho tôi, họ mang lại hạnh phúc cho tôi bằng các vật phẩm mang lại hạnh phúc như vòng hoa, hương liệu, thức ăn, v.v.
Sabbesaṃ samako homīti katthacipi vikārānuppattiyā samānacittatāya vividhānampi tesaṃ janānaṃ samako ekasadiso homi bhavāmi.
I am the same to all means: because of the mind being the same, due to no change arising in any case, I am the same, of one kind, to all those various people.
Sabbesaṃ samako homī nghĩa là tôi bình đẳng, giống nhau đối với tất cả những người đó, không có bất kỳ sự xáo trộn nào, với tâm bình đẳng.
Dayā kopo na vijjatīti yasmā mayhaṃ upakārake mettacittatāsaṅkhātā dayā, apakārake manopadosasaṅkhāto kopopi na vijjati, tasmā sabbesaṃ samako homīti dasseti.
He shows: “Because for me there exists neither compassion, in the sense of a mind of loving-kindness, towards benefactors, nor anger, in the sense of mental aversion, towards malefactors, therefore I am the same to all.”
Dayā kopo na vijjatī nghĩa là vì tôi không có lòng từ bi (dayā), tức là tâm từ ái đối với những người giúp đỡ, và cũng không có sự giận dữ (kopa), tức là sự bất mãn trong tâm đối với những người gây hại, nên tôi bình đẳng đối với tất cả.
Tattha sukhadukkheti sukhe ca dukkhe ca.
Therein, in happiness and suffering means: in both happiness and in suffering.
Trong đó, sukhadukkhe nghĩa là trong hạnh phúc và đau khổ.
Tulābhūtoti samakaṃ gahitatulā viya onatiunnatiapanatiṃ vajjetvā majjhattabhūto, sukhadukkhaggahaṇeneva cettha taṃnimittabhāvato lābhālābhāpi gahitāti veditabbaṃ.
Being like a balance means: like a balance held evenly, having avoided inclination, elevation, and declination, being neutral. And it should be understood that herein, by the very taking up of happiness and suffering, gain and loss are also included, as they are the cause of them.
Tulābhūto nghĩa là trở nên trung dung, tránh sự nghiêng lệch, nhô lên, hạ xuống, như một cán cân được giữ thăng bằng. Và cần phải hiểu rằng, ở đây, chỉ nói đến hạnh phúc và đau khổ đã bao gồm cả lợi lộc và không lợi lộc, vì chúng là nguyên nhân của hạnh phúc và đau khổ.
Yasesūti kittīsu.
In fame means: in praise.
Yasesū nghĩa là trong danh tiếng.
Ayasesūti nindāsu.
In lack of fame means: in blame.
Ayasesū nghĩa là trong sự chỉ trích.
Sabbatthāti sabbesu sukhādīsu lokadhammesu.
In all means: in all worldly conditions such as happiness and so on.
Sabbatthā nghĩa là trong tất cả các pháp thế gian như hạnh phúc, v.v.
Iti bhagavā tadā sabbasattesu sabbalokadhammesu ca anaññasādhāraṇaṃ attano majjhattabhāvaṃ kittetvā tena tasmiṃ attabhāve attano upekkhāpāramiyā sikhāppattabhāvaṃ vibhāvento ‘‘esā me upekkhāpāramī’’ti desanaṃ niṭṭhāpesi.
Thus the Blessed One, having at that time extolled his own state of neutrality towards all beings and all worldly conditions, which is not shared by others, and thereby clarifying that his perfection of equanimity had reached its peak in that existence, concluded the discourse, saying: “This is my perfection of equanimity.”
Như vậy, khi ấy, Đức Thế Tôn đã ca ngợi trạng thái trung lập của mình, không ai khác có thể sánh bằng trong tất cả chúng sinh và tất cả các pháp thế gian. Ngài đã hoàn thành bài thuyết pháp "Đây là Ba-la-mật về Xả của ta" để làm rõ rằng trong kiếp sống đó, Ba-la-mật về Xả của ngài đã đạt đến đỉnh cao.
Idhāpi mahāsattassa paṭhamaṃ dānapāramī nāma visesato sabbavibhavapariccāgo ‘‘ye keci imaṃ sarīraṃ gahetvā yaṃkiñci attano icchitaṃ karontū’’ti anapekkhabhāvena attano attabhāvapariccāgo ca dānapāramī, hīnādikassa sabbassa akattabbassa akaraṇaṃ sīlapāramī, kāmassādavimukhassa gehato nikkhantassa sato kāye asubhasaññānubrūhanā nekkhammapāramī, sambodhisambhārānaṃ upakāradhammapariggahaṇe tappaṭipakkhappahāne ca kosallaṃ aviparītato dhammasabhāvacintanā ca paññāpāramī, kāmavitakkādivinodanaṃ dukkhādhivāsanavīriyañca vīriyapāramī, sabbāpi adhivāsanakhanti khantipāramī, vacīsaccaṃ samādānāvisaṃvādanena viratisaccañca saccapāramī, anavajjadhamme acalasamādānādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānapāramī, anodhiso sabbasattesu mettānuddayabhāvo mettāpāramī, upekkhāpāramī panassa yathāvuttavaseneva veditabbāti dasa pāramiyo labbhanti.
Here too, for the Great Being, firstly, the perfection of giving is specifically the relinquishment of all possessions, and the relinquishment of his own existence with the attitude of indifference, thinking, “Let whoever takes this body do whatever they wish with it”; this is the perfection of giving. The non-doing of anything that should not be done, by the lowly and so on, is the perfection of virtue. For one who has gone forth from the home, averse to the taste of sensual pleasures, the cultivation of the perception of foulness in the body is the perfection of renunciation. Skill in grasping the supportive qualities for the provisions of enlightenment and in abandoning their opposites, and the contemplation of the nature of things without distortion, is the perfection of wisdom. The dispelling of sensual thoughts and so on, and the energy in enduring suffering, is the perfection of energy. All patient endurance is the perfection of forbearance. Truthfulness in speech and truthfulness in not deviating from one’s resolve through the truth of abstinence is the perfection of truth. Unshakeable resolution in blameless things is the perfection of resolve. The state of loving-kindness and compassion towards all beings without limit is the perfection of loving-kindness. And the perfection of equanimity should be understood in the way that has been stated. Thus, the ten perfections are obtained.
Ở đây, Ba-la-mật về Bố thí của Đại Bồ-tát trước hết là sự từ bỏ tất cả tài sản một cách đặc biệt, và là sự từ bỏ thân mạng của chính mình với thái độ không bám víu, nói: "Bất cứ ai nắm giữ thân này, hãy làm bất cứ điều gì họ muốn." Ba-la-mật về Trì giới là không làm tất cả những điều không nên làm, dù là thấp kém hay cao quý. Ba-la-mật về Xuất ly là sự tăng trưởng nhận thức về sự bất tịnh trong thân khi đã rời bỏ gia đình, quay lưng lại với sự hưởng thụ dục lạc. Ba-la-mật về Trí tuệ là sự khéo léo trong việc nắm giữ các pháp hỗ trợ cho sự giác ngộ và loại bỏ các đối nghịch của chúng, và sự suy tư về bản chất của các pháp một cách không sai lệch. Ba-la-mật về Tinh tấn là sự loại bỏ các ý nghĩ dục lạc v.v. và sự tinh tấn chịu đựng khổ đau. Ba-la-mật về Nhẫn nhục là tất cả sự nhẫn nhục chịu đựng. Ba-la-mật về Chân thật là lời nói chân thật và sự giữ gìn giới luật bằng việc không sai lời hứa. Ba-la-mật về Quyết định là sự quyết định vững chắc trong các pháp không đáng trách. Ba-la-mật về Từ bi là lòng từ bi không giới hạn đối với tất cả chúng sinh. Còn Ba-la-mật về Xả của ngài thì cần được hiểu theo cách đã nói ở trên. Như vậy, mười Ba-la-mật được tìm thấy.
Upekkhāpāramī cettha atisayavatīti katvā sāyeva desanaṃ āruḷhā.
Because the perfection of equanimity is pre-eminent here, that very one has been presented in the teaching.
Ba-la-mật về Xả ở đây là nổi bật nhất, vì vậy nó đã được đưa vào bài thuyết pháp.
Tathā idha mahāsattassa mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahābhinikkhamanasadisaṃ gehato nikkhamanaṃ, tathā nikkhamitvā lābhasakkāraṃ jigucchato paresaṃ sambhāvanaṃ pariharitukāmassa pabbajjāliṅgaṃ aggahetvā citteneva anavasesaṃ pabbajjāguṇe adhiṭṭhahitvā paramasukhavihāro, paramappicchatā, pavivekābhirati, upekkhaṇādhippāyena attano kāyajīvitanirapekkhā, parehi attano upari katavippakārādhivāsanaṃ, ukkaṃsagatasallekhavutti, bodhisambhārapaṭipakkhānaṃ kilesānaṃ tanubhāvena khīṇāsavānaṃ viya paresaṃ upakārāpakāresu nibbikārabhāvahetubhūtena sabbattha majjhattabhāvena samuṭṭhāpito lokadhammehi anupalepo, sabbapāramīnaṃ muddhabhūtāya upekkhāpāramiyā sikhāppattīti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
Likewise, here, for the great being, there was the going forth from the home, similar to the Great Renunciation, having abandoned a great mass of wealth and a great circle of relatives; having thus gone forth, being disgusted with gain and honor, wishing to avoid the esteem of others, without taking up the sign of one gone forth, having established without remainder the virtues of one gone forth with the mind alone; the dwelling in supreme bliss; supreme contentment; delight in seclusion; non-attachment to his own body and life with the intention of equanimity; the endurance of wrongs done to him by others; the practice of austerity that has reached its peak; and, due to the attenuation of the defilements that are opposed to the requisites for enlightenment, being like one whose cankers are destroyed, the unsullied state by worldly conditions, which arose from a state of impartiality in all things that was the cause of an unperturbed state towards the helpful and unhelpful actions of others—these and other powerful qualities, such as the attainment of the pinnacle of the perfection of equanimity which is the crown of all perfections, should be explained.
Cũng vậy, ở đây, những công đức và uy lực của Đại Bồ-tát cần được làm rõ, như việc rời bỏ gia đình giống như đại xuất ly, từ bỏ khối tài sản khổng lồ và vòng thân quyến lớn; và sau khi xuất gia, ngài ghê tởm lợi lộc và sự tôn kính, muốn tránh sự tôn trọng của người khác, không nhận y phục của người xuất gia nhưng trong tâm đã quyết định hoàn toàn các phẩm chất của người xuất gia, sống trong an lạc tối thượng, có ít ham muốn tối đa, thích sự cô độc, không bám víu vào thân mạng của mình với ý định xả bỏ, chịu đựng những hành động sai trái của người khác đối với mình, lối sống khổ hạnh tột cùng, sự không biến đổi trước sự giúp đỡ hay làm hại của người khác như những vị A-la-hán do các phiền não đối nghịch với các yếu tố giác ngộ đã trở nên mỏng manh, sự không bị ô nhiễm bởi các pháp thế gian phát sinh từ trạng thái trung lập ở mọi nơi, và sự đạt đến đỉnh cao của Ba-la-mật về Xả, là Ba-la-mật đứng đầu trong tất cả các Ba-la-mật.