451. Kosambakakkhandhake – taṃ bhikkhuṃ āpattiyā adassane ukkhipiṃsūti ettha ayamanupubbikathā – dve kira bhikkhū ekasmiṃ āvāse vasanti vinayadharo ca suttantiko ca.
In the Kosambaka Khandhaka, concerning "they suspended that bhikkhu for not seeing an offense", this is the preceding story: it is said that two bhikkhus lived in one monastery, one a Vinaya-holder and the other a Sutta-knower.
451. Trong Kosambakakkhandhaka – về câu taṃ bhikkhuṃ āpattiyā adassane ukkhipiṃsū (họ đã đình chỉ Tỳ-khưu đó vì không thấy āpatti), đây là câu chuyện theo thứ tự: Có hai Tỳ-khưu sống trong một trú xứ, một vị là bậc trì luật (vinayadhara) và một vị là bậc trì kinh (suttantika).
Tesu suttantiko bhikkhu ekadivasaṃ vaccakuṭiṃ paviṭṭho ācamanaudakāvasesaṃ bhājane ṭhapetvāva nikkhami.
Among them, the Sutta-knower bhikkhu, one day, entered the toilet hut, and having left the leftover water for rinsing in the vessel, he came out.
Một ngày nọ, trong số đó, Tỳ-khưu trì kinh đi vào nhà vệ sinh, để lại nước rửa tay còn thừa trong bình rồi đi ra.
Vinayadharo pacchā paviṭṭho taṃ udakaṃ disvā nikkhamitvā taṃ bhikkhuṃ pucchi – ‘‘āvuso, tayā idaṃ udakaṃ ṭhapita’’nti?
The Vinaya-holder, having entered afterwards and seen that water, came out and asked that bhikkhu: "Friend, was this water left by you?"
Vị trì luật đi vào sau, thấy nước đó, liền đi ra hỏi vị Tỳ-khưu kia: “Thưa Đại đức, nước này do Đại đức để lại phải không?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
"Yes, friend," (he replied).
“Vâng, thưa Đại đức.”
‘‘Kiṃ tvaṃ ettha āpattibhāvaṃ na jānāsī’’ti?
"Do you not know that this is an offense here?"
“Đại đức có biết đây là một āpatti không?”
‘‘Āma, na jānāmī’’ti.
"Yes, I do not know," (he replied).
“Vâng, tôi không biết.”
‘‘Hoti, āvuso ettha āpattī’’ti?
"Friend, is there an offense here?"
“Thưa Đại đức, đây có phải là một āpatti không?”
‘‘Sace hoti, desissāmī’’ti.
"If there is, I will confess it," (he replied).
“Nếu là āpatti, tôi sẽ sám hối.”
‘‘Sace pana te, āvuso, asañcicca asatiyā kataṃ, natthi āpattī’’ti.
"However, friend, if it was done unintentionally and without mindfulness, there is no offense," (replied the Vinaya-holder).
“Nhưng nếu, thưa Đại đức, Đại đức đã làm điều đó mà không cố ý và không có sự chú tâm, thì không có āpatti.”
So tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi ahosi.
He (the Sutta-knower) held the view that there was no offense in that offense.
Vị ấy lại có quan điểm rằng đó không phải là āpatti.
Vinayadharopi attano nissitakānaṃ ‘‘ayaṃ suttantiko āpattiṃ āpajjamānopi na jānātī’’ti ārocesi.
The Vinaya-holder also informed his own dependants, "This Sutta-knower bhikkhu, even when committing an offense, does not know that it is an offense."
Vị trì luật cũng báo cho các đệ tử của mình rằng: “Vị trì kinh này dù phạm āpatti nhưng không biết đó là āpatti.”
Te tassa nissitake disvā ‘‘tumhākaṃ upajjhāyo āpattiṃ āpajjitvāpi āpattibhāvaṃ na jānātī’’ti āhaṃsu.
Having seen his (the Sutta-knower's) dependants, they said, "Your preceptor, even having committed an offense, does not know that it is an offense."
Khi các đệ tử của vị trì luật gặp các đệ tử của vị trì kinh, họ nói: “Thầy của quý vị đã phạm āpatti mà không biết đó là āpatti.”
Te gantvā attano upajjhāyassa ārocesuṃ.
They went and informed their preceptor.
Các đệ tử của vị trì kinh về báo lại cho thầy của mình.
So evamāha – ‘‘ayaṃ vinayadharo pubbe anāpattī’’ti vatvā ‘‘idāni āpattī’’ti vadati.
He said this: "This Vinaya-holder, having previously said 'it is not an offense,' now says 'it is an offense'."
Vị ấy nói: “Vị trì luật này trước đây đã nói ‘không phải āpatti’ nhưng bây giờ lại nói ‘là āpatti’.”
Musāvādī esoti.
"He is a liar."
“Vị ấy là kẻ nói dối.”
Te gantvā ‘‘tumhākaṃ upajjhāyo musāvādī’’ti evaṃ aññamaññaṃ kalahaṃ vaḍḍhayiṃsu.
They went and said, "Your preceptor is a liar," and thus they increased the quarrel among themselves.
Các đệ tử của vị trì kinh đi nói: “Thầy của quý vị là kẻ nói dối,” và cứ thế họ làm tăng thêm sự tranh cãi lẫn nhau.
Tato vinayadharo okāsaṃ labhitvā tassa āpattiyā adassane ukkhepanīyakammaṃ akāsi.
Then the Vinaya-holder, having found an opportunity, performed an act of suspension on him for not seeing his offense.
Từ đó, vị trì luật nhân cơ hội đã thực hiện ukkhepanīyakamma (hành động đình chỉ) đối với vị trì kinh đó vì không thấy āpatti.
Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ bhikkhuṃ āpattiyā adassane ukkhipiṃsū’’ti.
Therefore it was said, "they suspended that bhikkhu for not seeing an offense."
Vì vậy, đã nói: “Họ đã đình chỉ Tỳ-khưu đó vì không thấy āpatti.”
453. Bhinno bhikkhusaṅgho bhinno bhikkhusaṅghoti ettha na tāva bhinno; apica kho yathā deve vuṭṭhe ‘‘idāni sassaṃ nipphanna’’nti vuccati, avassañhi taṃ nipphajjissati, evameva iminā kāraṇena āyatiṃ avassaṃ bhijjissati, so ca kho kalahavasena na saṅghabhedavasena, tasmā ‘‘bhinno’’ti vuttaṃ.
Concerning "the community of bhikkhus is divided, the community of bhikkhus is divided", it is not yet divided; however, just as when it rains, it is said, "now the harvest is ripe," because it will certainly ripen, so too, for this reason, it will certainly become divided in the future, and that (division) is due to quarrels, not due to schism of the Sangha. Therefore it was said "divided."
453. Về câu Bhinno bhikkhusaṅgho bhinno bhikkhusaṅgho (Tăng đoàn đã chia rẽ, Tăng đoàn đã chia rẽ), ở đây, Tăng đoàn chưa thực sự chia rẽ; nhưng cũng giống như khi trời mưa, người ta nói: “Bây giờ mùa màng đã chín,” vì chắc chắn nó sẽ chín, thì cũng vậy, vì lý do này, chắc chắn nó sẽ chia rẽ trong tương lai, nhưng đó là do tranh cãi chứ không phải do chia rẽ Tăng, vì vậy đã nói là “chia rẽ.”
Sambhamaatthavasena cettha āmeḍitaṃ veditabbaṃ.
Here, the repetition (of the word) should be understood as expressing alarm.
Ở đây, cần hiểu rằng sự lặp lại là do nghĩa của sự vội vàng.
454. Etamatthaṃ bhāsitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmīti kasmā evaṃ bhāsitvā pakkāmi?
"Having spoken this matter, he rose from his seat and departed." Why did he speak thus and depart?
454. Etamatthaṃ bhāsitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmī (Sau khi nói điều này, Ngài đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi) – tại sao Ngài lại nói như vậy rồi rời đi?
Sace hi bhagavā ukkhepake vā ‘‘akāraṇe tumhehi so bhikkhu ukkhitto’’ti vadeyya, ukkhittānuvattake vā ‘‘tumhe āpattiṃ āpannā’’ti vadeyya, ‘‘etesaṃ bhagavā pakkho, etesaṃ bhagavā pakkho’’ti vatvā āghātaṃ bandheyyuṃ, tasmā tantimeva ṭhapetvā etamatthaṃ bhāsitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
For if the Blessed One were to say to those who imposed the suspension, "You have suspended that bhikkhu without cause," or to those who sided with the suspended bhikkhu, "You have committed an offense," they would say, "The Blessed One takes their side, the Blessed One takes their side," and would bear resentment. Therefore, having merely laid down the Pali text, he spoke this matter, rose from his seat, and departed.
Nếu Đức Phật nói với những người đình chỉ rằng: “Các ông đã đình chỉ Tỳ-khưu đó mà không có lý do,” hoặc nói với những người ủng hộ Tỳ-khưu bị đình chỉ rằng: “Các ông đã phạm āpatti,” thì họ sẽ nói: “Đức Phật thiên vị nhóm này, Đức Phật thiên vị nhóm kia,” và sẽ nuôi lòng oán hận. Vì vậy, Đức Phật đã giữ nguyên pāḷi và nói điều này rồi đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
455. Attanā vā attānanti ettha yo saṅghena ukkhepanīyakatānaṃ adhammavādīnaṃ pakkhe nisinno ‘‘tumhe kiṃ bhaṇathā’’ti tesañca itaresañca laddhiṃ sutvā ‘‘ime adhammavādino, itare dhammavādino’’ti cittaṃ uppādeti, ayaṃ tesaṃ majjhe nisinnova tesaṃ nānāsaṃvāsako hoti, kammaṃ kopeti, itaresampi hatthapāsaṃ anāgatattā kopeti.
Here, in "by oneself, or himself", whoever sits on the side of those who are speakers of what is not Dhamma, who have been subjected to an act of suspension by the Sangha, and asking "What do you say?" and having heard their view and that of the others, develops the thought, "These are speakers of what is not Dhamma, the others are speakers of Dhamma," he, by merely sitting among them, becomes one who has a different saṃvāsa from them, and he invalidates the act (of suspension); he also invalidates it for the others by not coming within their reach.
455. Về câu Attanā vā attānaṃ (tự mình hoặc chính mình), ở đây, vị nào ngồi về phe của những người adhammavādī (nói bất pháp) bị Tăng đoàn thực hiện ukkhepanīyakamma, nghe họ và những người khác nói: “Các ông nói gì vậy?” rồi khởi tâm nghĩ: “Những người này là adhammavādī, những người kia là dhammavādī,” thì vị ấy, dù đang ngồi giữa họ, vẫn trở thành người có saṃvāsa (chung sống) khác biệt với họ, làm hỏng kamma (hành động), và cũng làm hỏng kamma của những người khác vì họ không nằm trong tầm tay.
Evaṃ attanā vā attānaṃ nānāsaṃvāsakaṃ karoti.
Thus, one makes oneself one who has a different saṃvāsa.
Như vậy, tự mình làm cho mình trở thành người có saṃvāsa khác biệt.
Samānasaṃvāsakanti etthāpi yo adhammavādīnaṃ pakkhe nisinno ‘‘adhammavādino ime, itare dhammavādino’’ti tesaṃ majjhaṃ pavisati, yattha vā tattha vā pana pakkhe nisinno ‘‘ime dhammavādino’’ti gaṇhāti, ayaṃ attanā vā attānaṃ samānasaṃvāsakaṃ karotīti veditabbo.
Likewise, in samānasaṃvāsaka (one who has the same saṃvāsa), it should be understood that whoever sits on the side of the speakers of what is not Dhamma, and knowing "These are speakers of what is not Dhamma, the others are speakers of Dhamma," enters among those (speakers of Dhamma), or, sitting on either side, takes the view "These are speakers of Dhamma," he makes himself one who has the same saṃvāsa.
Về câu Samānasaṃvāsakaṃ (người có saṃvāsa giống nhau), ở đây, vị nào ngồi về phe của những người adhammavādī rồi nghĩ: “Những người này là adhammavādī, những người kia là dhammavādī,” và đi vào giữa họ, hoặc ngồi về phe nào đó và nghĩ: “Những người này là dhammavādī,” thì vị ấy được biết là tự mình làm cho mình trở thành người có saṃvāsa giống nhau.
456. Kāyakammaṃ vacīkammanti ettha kāyena paharantā kāyakammaṃ upadaṃsenti, pharusaṃ vadantā vacīkammaṃ upadaṃsentīti veditabbā.
Here, in "physical action, verbal action", it should be understood that those who strike with their bodies demonstrate physical action, and those who speak harshly demonstrate verbal action.
456. Về câu Kāyakammaṃ vacīkammaṃ (thân nghiệp, khẩu nghiệp), cần hiểu rằng những người đánh bằng thân thể là biểu thị thân nghiệp, và những người nói lời thô tục là biểu thị khẩu nghiệp.
Hatthaparāmāsaṃ karontīti kodhavasena hatthehi aññamaññaṃ parāmasanaṃ karonti.
"They make hand-touching" means they touch each other with their hands out of anger.
Hatthaparāmāsaṃ karontī (họ chạm tay vào nhau) nghĩa là họ chạm tay vào nhau do sân hận.
Adhammiyāyamāneti adhammiyāni kiccāni kurumāne.
"While acting in an un-Dhamma-like way" means while performing un-Dhamma-like deeds.
Adhammiyāyamāne (khi thực hiện những hành động bất pháp) nghĩa là khi thực hiện những việc không phù hợp với Pháp.
Asammodikāvattamānāyāti asammodikāya vattamānāya.
"While not acting in an amiable way" means while not acting with amiability.
Asammodikāvattamānāyā (khi không có sự hòa hợp) nghĩa là khi không có sự hòa hợp.
Ayameva vā pāṭho.
Or this is the reading (of the word).
Hoặc đây là một cách đọc khác.
Sammodanakathāya avattamānāyāti attho.
The meaning is: while not speaking words of amiability.
Nghĩa là khi không có lời nói hòa hợp.
Ettāvatā na aññamaññanti ettha dve pantiyo katvā upacāraṃ muñcitvā nisīditabbaṃ, dhammiyāyamāne pana sammodikāya vattamānāya āsanantarikāya nisīditabbaṃ, ekekaṃ āsanaṃ antaraṃ katvā nisīditabbaṃ.
Here, in "not to each other by this much", two rows should be formed, and one should sit away from the area (of engagement); however, when acting in a Dhamma-like way, and while acting in an amiable way, one should sit with an intervening seat, leaving one seat between each person.
Về câu Ettāvatā na aññamaññaṃ (đến đây thì không còn lẫn nhau nữa), cần tạo hai hàng và ngồi cách xa nhau, nhưng khi thực hiện những việc phù hợp với Pháp và có lời nói hòa hợp, thì nên ngồi cách một chỗ ngồi.
457-458. Mā bhaṇḍanantiādīsu ‘‘akatthā’’ti pāṭhasesaṃ gahetvā ‘‘mā bhaṇḍanaṃ akatthā’’ti evamattho daṭṭhabbo.
In "Do not quarrel," and so on, the remaining part of the text "you did" should be taken, and the meaning should be understood as "Do not quarrel."
457-458. Trong Mā bhaṇḍana (Đừng tranh cãi) và những câu tương tự, cần lấy phần còn lại của pāḷi là ‘‘akatthā’’ (đừng làm) và hiểu nghĩa là ‘‘mā bhaṇḍanaṃ akatthā’’ (đừng gây tranh cãi).
Adhammavādīti ukkhittānuvattakesu aññataro.
Adhammavādī means one of those who sided with the suspended bhikkhu.
Adhammavādī (người nói bất pháp) là một trong những Tỳ-khưu ủng hộ người bị đình chỉ.
Ayaṃ pana bhikkhu bhagavato atthakāmo, ayaṃ kirassa adhippāyo ‘‘ime bhikkhū kodhābhibhūtā satthu vacanaṃ na gaṇhanti, mā bhagavā ete ovadanto kilamitthā’’ti tasmā evamāha.
This bhikkhu, however, desired the welfare of the Blessed One; this was his intention: "These bhikkhus are overcome by anger and do not heed the Master's word; may the Blessed One not weary Himself admonishing them." Therefore, he spoke thus.
Tuy nhiên, vị Tỳ-khưu này mong muốn lợi ích cho Đức Phật, ý định của vị ấy là: “Những Tỳ-khưu này bị sân hận chi phối nên không nghe lời Đức Thế Tôn, xin Đức Phật đừng mệt nhọc khi giáo huấn họ.” Vì vậy, vị ấy đã nói như vậy.
Bhagavā pana ‘‘pacchāpi saññaṃ labhitvā oramissantī’’ti tesaṃ anukampāya atītavatthuṃ āharitvā kathesi.
However, the Blessed One, out of compassion for them, thinking, "They will come to their senses later and turn back," brought forth a past story and related it.
Nhưng Đức Phật, vì lòng từ bi đối với họ, nghĩ rằng “sau này họ sẽ nhận ra và từ bỏ,” nên đã kể một câu chuyện quá khứ.
Tattha anatthatoti anattho ato; etasmā me purisā anatthoti vuttaṃ hoti.
There, anatthato means 'misfortune from this (person)'; it is said "misfortune for me from this person."
Trong đó, anatthato (từ sự bất lợi) nghĩa là “sự bất lợi đến từ người này.”
Atha vā anatthatoti anatthado.
Alternatively, anatthato means 'one who brings misfortune'.
Hoặc anatthato nghĩa là kẻ gây bất lợi.
Sesaṃ pākaṭameva.
The rest is clear.
Phần còn lại là rõ ràng.
464. Puthusaddotiādigāthāsu pana puthu mahā saddo assāti puthusaddo.
In the verses beginning "a loud noise," puthusaddo means "may there be a great, widespread noise."
464. Trong các bài kệ Puthusaddo (tiếng ồn lớn) và những câu tương tự, puthusaddo nghĩa là một tiếng ồn lớn.
Samajanoti samāno ekasadiso jano; sabbo cāyaṃ bhaṇḍanakārakojano samantato saddanicchāraṇena puthusaddo ceva sadiso cāti vuttaṃ hoti.
Samajano means a uniform, single multitude of people; it is said that this entire multitude of quarrelsome people is both making a loud noise and is uniform through their continuous shouting.
Samajano (những người giống nhau) nghĩa là những người giống hệt nhau; tất cả những người gây tranh cãi này được nói là vừa gây tiếng ồn lớn vừa giống hệt nhau do phát ra tiếng ồn từ mọi phía.
Na bālo koci maññathāti tattha koci ekopi ‘‘ahaṃ bālo’’ti na maññittha; sabbepi paṇḍitamāninoyeva.
"Let no one think himself foolish" means not a single one there thought, "I am a fool"; all considered themselves wise.
Na bālo koci maññathā (không ai nghĩ mình là kẻ ngu si) nghĩa là không một ai nghĩ rằng “tôi là kẻ ngu si”; tất cả đều tự cho mình là người trí tuệ.
Nāññaṃ bhiyyo amaññarunti koci ekopi ‘‘ahaṃ bālo’’ti ca na maññittha; bhiyyo ca saṅghasmiṃ bhijjamāne aññampi ekaṃ ‘‘mayhaṃ kāraṇā saṅgho bhijjatī’’ti idaṃ kāraṇaṃ na maññitthāti attho.
Nāññaṃ bhiyyo amaññaru means that not a single one thought, "I am a fool," and further, when the Saṅgha was splitting, not a single one thought that "the Saṅgha is splitting because of me." This is the meaning.
Nāññaṃ bhiyyo amaññarunti: không một ai tự nghĩ rằng: “Tôi là kẻ ngu si”; và khi Tăng-già bị chia rẽ, cũng không một ai khác nghĩ rằng: “Vì tôi mà Tăng-già bị chia rẽ,” đó là ý nghĩa.
Parimuṭṭhāti parimuṭṭhassatino.
Parimuṭṭhā means those whose mindfulness is utterly lost.
Parimuṭṭhāti: những người bị quên mất chánh niệm.
Vācāgocarabhāṇinoti rākārassa rassādeso kato, vācāgocarā na satipaṭṭhānādigocarā.
Vācāgocarabhāṇino: The short vowel substitution for the rā syllable has been made. Their range is speech, not the range of Satipaṭṭhāna and so on.
Vācāgocarabhāṇinoti: âm “rā” được rút ngắn; lời nói là đối tượng của họ, không phải là đối tượng của niệm xứ (satipaṭṭhāna) và các pháp khác.
Bhāṇino ca kathaṃ bhāṇino?
And speaking, how are they speaking?
Và họ là những người nói như thế nào?
Yāvicchanti mukhāyāmaṃ yāva mukhaṃ pasāretuṃ icchanti, tāva pasāretvā bhāṇino, ekopi saṅghagāravena mukhasaṅkocaṃ na karotīti attho.
Yāvicchanti mukhāyāmaṃ: They speak, stretching their mouths as much as they desire; that is, no one holds back their speech out of reverence for the Saṅgha.
Yāvicchanti mukhāyāmaṃ: họ nói tùy ý muốn mở miệng, không một ai vì lòng kính trọng Tăng-già mà khép miệng lại, đó là ý nghĩa.
Yena nītāti yena kalahena imaṃ nillajjabhāvaṃ nītā.
Yena nītā: By which dispute they were led to this shameless state.
Yena nītāti: bởi sự tranh cãi nào mà họ bị dẫn đến sự vô liêm sỉ này.
Na taṃ vidūti na taṃ jānanti, ‘‘evaṃ sādīnavo aya’’nti.
Na taṃ vidū: They do not know it, that "this (dispute) is so harmful."
Na taṃ vidūti: họ không biết điều đó, rằng “điều này có nhiều tai hại như vậy.”
Pareti paṇḍite ṭhapetvā tato aññe bhaṇḍanakārakā pare nāma.
Pare: Those other than the wise, meaning those who cause quarrels, are called pare.
Pareti: ngoại trừ những người trí tuệ, những người khác gây tranh cãi được gọi là “pare” (người khác).
Te ettha saṅghamajjhe kalahaṃ karontā ‘‘mayaṃ yamāmase upayamāma; satataṃ samitaṃ maccusantikaṃ gacchāmā’’ti na jānanti.
Those who cause disputes in the midst of the Saṅgha here do not know that "we are continually going to the presence of death, incessantly, without ceasing."
Những người này, khi gây tranh cãi giữa Tăng-già, không biết rằng “chúng ta đang tự hủy hoại, chúng ta đang liên tục đi về phía tử thần.”
Ye ca tattha vijānantīti ye tattha paṇḍitā ‘‘mayaṃ maccusamīpaṃ gacchāmā’’ti vijānanti.
Ye ca tattha vijānantī: And those wise ones who know, "we are going to the presence of death."
Ye ca tattha vijānantīti: những người trí tuệ ở đó biết rằng “chúng ta đang đi về phía tử thần.”
Tato sammanti medhagāti evañhi te jānantā yonisomanasikāraṃ uppādetvā medhagānaṃ kalahānaṃ vūpasamāya paṭipajjanti.
Tato sammanti medhagā: For indeed, knowing thus, they generate proper attention and practice for the appeasement of disputes and quarrels.
Tato sammanti medhagāti: khi biết như vậy, họ phát khởi tác ý đúng đắn (yonisomanasikāra) và thực hành để chấm dứt các cuộc tranh cãi.
Aṭṭhicchinnāti ayaṃ gāthā brahmadattañca dīghāvukumārañca sandhāya vuttā.
Aṭṭhicchinnā: This stanza was spoken with reference to King Brahmadatta and Prince Dīghāvu.
Aṭṭhicchinnāti: bài kệ này được nói liên quan đến Brahmadatta và hoàng tử Dīghāvu.
Tesampi hoti saṅgati, kasmā tumhākaṃ na hoti, yesaṃ vo neva mātāpitūnaṃ aṭṭhīni chinnāni, na pāṇā hatā, na gavāssadhanāni haṭānīti.
Even for them there was accord; why is there none for you, whose parents' bones were not broken, lives not taken, and cattle, horses, and wealth not plundered?
Ngay cả họ cũng có thể hòa hợp, tại sao quý vị lại không thể, những người mà xương cốt của cha mẹ quý vị chưa từng bị chặt, sinh mạng chưa từng bị giết, trâu bò, ngựa, tài sản chưa từng bị cướp đi?
Sace labhethātiādigāthā paṇḍitasahāyassa ca bālasahāyassa ca vaṇṇāvaṇṇadīpanatthaṃ vuttā.
The stanza beginning Sace labhethā was spoken to illustrate the merits and demerits of a wise companion and a foolish companion.
Sace labhethāti: bài kệ này và các bài kệ tiếp theo được nói để làm rõ giá trị và phi giá trị của bạn bè trí tuệ và bạn bè ngu si.
Abhibhuyya sabbāni parissayānīti pākaṭaparissaye ca paṭicchannaparissaye ca abhibhavitvā tena saddhiṃ attamano satimā careyya.
Abhibhuyya sabbāni parissayāni: Overcoming all dangers, both apparent and hidden, one should live with him, joyful and mindful.
Abhibhuyya sabbāni parissayānīti: vượt qua mọi hiểm nguy rõ ràng và hiểm nguy tiềm ẩn, người ấy nên sống hoan hỷ và có chánh niệm cùng với người bạn đó.
Rājāva raṭṭhaṃ vijitanti yathā attano vijitaṃ raṭṭhaṃ mahājanakarājā ca arindamamahārājā ca pahāya ekakā cariṃsu; evaṃ careyyāti attho.
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ: Just as King Mahājanaka and King Arindama abandoned their conquered kingdoms and lived alone, so should one live.
Rājāva raṭṭhaṃ vijitanti: như vua Mahājanaka và vua Arindama đã từ bỏ vương quốc của mình và sống một mình; ý nghĩa là nên sống như vậy.
Mātaṅgaraññeva nāgoti mātaṅgo araññe nāgova.
Mātaṅgaraññeva nāgo: Like a great elephant in the Mātaṅga forest.
Mātaṅgaraññeva nāgoti: như một con voi chúa (nāga) trong rừng (mātaṅga).
Mātaṅgoti hatthī vuccati; nāgoti mahantādhivacanametaṃ.
Mātaṅgo means an elephant; nāgo is an appellation for a great one.
Mātaṅgoti: được gọi là voi; nāgoti: là từ chỉ sự vĩ đại.
Yathā hi mātuposako mātaṅganāgo araññe eko cari, na ca pāpāni akāsi.
Just as the great elephant who sustained his mother lived alone in the forest and did no evil.
Như con voi chúa Mātaṅga nuôi mẹ đã sống một mình trong rừng và không làm điều ác.
Yathā ca pālileyyako, evaṃ eko care, na ca pāpāni kayirāti vuttaṃ hoti.
And just as the Pālileyyaka elephant, so should one live alone and do no evil.
Như con voi Pālileyyaka, nên sống một mình và không làm điều ác, đó là điều đã được nói.
467. Pālileyyake viharati rakkhitavanasaṇḍeti pālileyyakaṃ upanissāya rakkhitavanasaṇḍe viharati.
467. Pālileyyake viharati rakkhitavanasaṇḍe: He dwells in a protected forest grove near Pālileyyaka.
467. Pālileyyake viharati rakkhitavanasaṇḍeti: trú ngụ trong khu rừng được bảo vệ gần Pālileyyaka.
Hatthināgoti mahāhatthī.
Hatthināgo: A great elephant.
Hatthināgoti: con voi lớn.
Hatthikalabhehīti hatthipotakehi.
Hatthikalabhehī: With elephant calves.
Hatthikalabhehīti: với những con voi con.
Hatthicchāpehīti khīrūpakehi daharapotakehi.
Hatthicchāpehī: With young calves that still suckle milk.
Hatthicchāpehīti: với những con voi con còn bú sữa mẹ.
Chinnaggānīti tehi purato purato gacchantehi chinnaggāni khāyitāvasesāni khāṇusadisāni tiṇāni khādati.
Chinnaggāni: He eats the grasses whose tips have been broken off by them going ahead, eaten and left like stumps.
Chinnaggānīti: nó ăn những ngọn cỏ đã bị cắt bỏ, còn lại như gốc cây, do những con voi khác đi trước ăn.
Obhaggobhagganti tena hatthināgena uccaṭṭhānato bhañjitvā bhañjitvā pātitaṃ.
Obhaggobhaggaṃ: That which was broken down by that great elephant from a high place, repeatedly broken and thrown down.
Obhaggobhagganti: những cành cây bị con voi lớn đó bẻ gãy từ trên cao và làm rơi xuống.
Assa sākhābhaṅganti etassa santakaṃ sākhābhaṅgaṃ te khādanti.
Assa sākhābhaṅgaṃ: These (calves) eat the broken branches belonging to that elephant.
Assa sākhābhaṅganti: những con voi con ăn những cành cây đã bị bẻ gãy của con voi lớn này.
Āvilānīti tehi paṭhamataraṃ otaritvā pivantehi ālulitāni kaddamodakāni pivati.
Āvilāni: He drinks the muddy water that has been stirred up by them, who descended and drank first.
Āvilānīti: nó uống nước bùn bị khuấy đục bởi những con voi con đã xuống uống trước.
Ogāhāti titthato.
Ogāhā: From the bathing place.
Ogāhāti: từ bến nước.
Nāgassa nāgenāti hatthināgassa buddhanāgena.
Nāgassa nāgenā: The great elephant's (mind) with the Buddha-Nāga.
Nāgassa nāgenāti: tâm của con voi chúa hòa hợp với tâm của Đức Phật (Nāga).
Īsādantassāti rathaīsāsadisadantassa.
Īsādantassā: Whose tusks are like chariot shafts.
Īsādantassāti: có ngà giống như trục xe.
Yadeko ramatī vaneti yasmā buddhanāgo viya ayampi hatthināgo eko pavivitto vane ramati; tasmāssa nāgassa nāgena cittaṃ sameti, ekībhāvaratiyā ekasadisaṃ hotīti attho.
Yadeko ramatī vane: Because this great elephant also delights alone, secluded in the forest, like the Buddha-Nāga; therefore, the mind of that great elephant accords with the Buddha-Nāga, being similar in delighting in solitude.
Yadeko ramatī vaneti: bởi vì con voi chúa này cũng như Đức Phật (Nāga), sống một mình, ẩn dật trong rừng và hoan hỷ; do đó, tâm của con voi chúa này hòa hợp với tâm của Đức Phật (Nāga), đồng nhất trong sự hoan hỷ sống độc cư, đó là ý nghĩa.
Yathābhirantaṃ viharitvāti ettha temāsaṃ bhagavā tattha vihāsīti veditabbo.
Yathābhirantaṃ viharitvā: Here, it should be understood that the Blessed One dwelled there for three months.
Yathābhirantaṃ viharitvāti: ở đây, cần biết rằng Đức Thế Tôn đã trú ngụ ở đó trong ba tháng mùa mưa.
Ettāvatā kosambakehi kira ubbāḷho bhagavā temāsaṃ araññaṃ pavisitvā vasīti sabbattha kathā patthaṭā ahosi.
Thus, the story spread everywhere that the Blessed One, troubled by the monks of Kosambī, entered the forest and resided there for three months.
Đến lúc đó, câu chuyện lan truyền khắp nơi rằng Đức Thế Tôn, vì bị các cư sĩ Kosambī quấy rầy, đã vào rừng và trú ngụ trong ba tháng.
475. Taṃ ukkhittakaṃ bhikkhuṃ osāretvāti taṃ gahetvā sīmaṃ gantvā āpattiṃ desāpetvā kammavācāya osāretvā.
475. Taṃ ukkhittakaṃ bhikkhuṃ osāretvā: Having taken that suspended bhikkhu, gone to the sīmā, had him confess his offence, and reinstated him with a kammavācā.
475. Taṃ ukkhittakaṃ bhikkhuṃ osāretvāti: sau khi đưa vị Tỳ-khưu bị khai trừ đó đến giới trường, yêu cầu vị ấy sám hối lỗi lầm và dùng lời tuyên bố (kammavācā) để phục hồi vị ấy.
Tāvadeva uposathoti taṃdivasameva uposathakkhandhake vuttanayeneva sāmaggīuposatho kātabbo.
Tāvadeva uposatho: On that very day, the Uposatha of harmony should be performed in the manner stated in the Uposathakkhandhaka.
Tāvadeva uposathoti: ngay trong ngày đó, nên thực hiện lễ Bố-tát hòa hợp (sāmaggīuposatha) theo cách đã nói trong Tạng Bố-tát (Uposathakkhandhaka).
476. Amūlā mūlaṃ gantvāti na mūlā mūlaṃ gantvā; taṃ vatthuṃ avinicchinitvāti attho.
Amūlā mūlaṃ gantvā: Not going from origin to origin; that is, without investigating that matter.
476. Amūlā mūlaṃ gantvāti: không đi từ gốc đến gốc; ý nghĩa là không giải quyết vấn đề đó.
Ayaṃ vuccati upāli saṅghasāmaggī atthāpetā byañjanūpetāti atthato apagatā, ‘‘saṅghasāmaggī’’ti imaṃ pana byañjanamattaṃ upetā.
Ayaṃ vuccati upāli saṅghasāmaggī atthāpetā byañjanūpetā: This is called a harmony of the Saṅgha that is devoid of meaning but possesses the mere expression, "harmony of the Saṅgha."
Ayaṃ vuccati upāli saṅghasāmaggī atthāpetā byañjanūpetāti: đây là sự hòa hợp của Tăng-già chỉ mang tính hình thức, bị loại bỏ về ý nghĩa, nhưng lại mang ý nghĩa của một từ ngữ là “hòa hợp Tăng-già.”
477. Saṅghassa kiccesūti saṅghassa karaṇīyesu uppannesu.
Saṅghassa kiccesu: When duties of the Saṅgha arise.
477. Saṅghassa kiccesūti: khi có những việc cần làm của Tăng-già phát sinh.
Mantanāsūti vinayamantanāsu.
Mantanāsu: In discussions of Vinaya.
Mantanāsūti: trong các cuộc bàn bạc về Vinaya.
Atthesu jātesūti vinayaatthesu uppannesu.
Atthesu jātesu: When matters concerning the Vinaya arise.
Atthesu jātesūti: khi có những vấn đề Vinaya phát sinh.
Vinicchayesūti tesaṃyeva atthānaṃ vinicchayesu.
Vinicchayesu: In the decisions regarding those very matters.
Vinicchayesūti: trong việc quyết định những vấn đề đó.
Mahatthikoti mahāupakāro.
Mahatthiko: Of great benefit.
Mahatthikoti: người có lợi ích lớn.
Paggahārahoti paggaṇhituṃ vutto.
Paggahāraho: Worthy of being supported.
Paggahārahoti: người đáng được tán dương.
Anānuvajjo paṭhamena sīlatotiādimhiyeva tāva sīlato na upavajjo.
Anānuvajjo paṭhamena sīlato: Unblameworthy first in terms of sīla.
Anānuvajjo paṭhamena sīlatoti: trước hết, về mặt giới hạnh, không đáng bị chỉ trích.
Avekkhitācāroti apekkhitācāro; ālokite vilokite sampajānakārītiādinā nayena upaparikkhitācāro.
Avekkhitācāro: Possessing circumspect conduct; whose conduct is carefully examined, in the manner of being fully aware in looking forward and looking around.
Avekkhitācāroti: người có hành vi được xem xét kỹ lưỡng; người có hành vi được quan sát cẩn thận theo cách như “khi nhìn, khi xem xét, có sự tỉnh giác.”
Aṭṭhakathāsu pana ‘‘appaṭicchannācāro’’ti vuttaṃ.
However, in the Commentaries, it is stated as "unconcealed conduct."
Tuy nhiên, trong các bản Chú giải, đã nói là “người có hành vi không che giấu.”
Visayhāti abhibhavitvā.
Visayhā: Overpowering.
Visayhāti: vượt qua.
Anuyyutaṃ bhaṇanti anuññātaṃ anapagataṃ bhaṇanto.
Anuyyutaṃ bhaṇa: Speaking what is allowed, what is not departing (from the point).
Anuyyutaṃ bhaṇanti: nói những điều được phép, không lệch lạc.
Yasmā hi so anuyyutaṃ bhaṇati, usūyāya vā agatigamanavasena vā kāraṇāpagataṃ na bhaṇati, tasmā atthaṃ na hāpeti.
Because he speaks what is allowed, he does not speak from envy or from following a wrong course, nor does he speak what is irrelevant to the cause; therefore, he does not diminish the meaning.
Vì người đó nói những điều được phép, không nói những điều lệch lạc khỏi sự thật do ganh tị hoặc đi theo tà kiến, nên không làm mất đi ý nghĩa.
Usūyāya pana agatigamanavasena vā bhaṇanto atthaṃ hāpeti, kāraṇaṃ na deti, tasmā so parisagato chambhati ceva vedhati ca.
But one who speaks from envy or from following a wrong course diminishes the meaning and does not give a reason; therefore, such a one, when in an assembly, becomes rigid and trembles.
Còn người nói do ganh tị hoặc đi theo tà kiến thì làm mất đi ý nghĩa, không đưa ra lý lẽ, do đó người đó khi ở giữa hội chúng sẽ cứng đờ và run rẩy.
Yo īdiso na hoti, ayaṃ ‘‘paggahāraho’’ti dasseti.
One who is not like this is shown to be "worthy of support."
Người nào không như vậy thì được gọi là “đáng được tán dương,” điều này được chỉ ra.
Kiñca bhiyyo ‘‘tatheva pañha’’nti gāthā, tassattho – yathā ca anuyyutaṃ bhaṇanto atthaṃ na hāpeti, tatheva parisāya majjhe pañhaṃ pucchito samāno na ceva pajjhāyati, na ca maṅku hoti.
And further, the stanza tatheva pañhaṃ: its meaning is—just as one who speaks what is allowed does not diminish the meaning, so too, when questioned in the midst of an assembly, he neither becomes downcast nor embarrassed.
Hơn nữa, bài kệ “tatheva pañha” (cũng vậy, câu hỏi), ý nghĩa của nó là – cũng như người nói những điều được phép không làm mất đi ý nghĩa, tương tự, khi được hỏi một câu hỏi giữa hội chúng, người đó không bối rối và không lúng túng.
Yo hi atthaṃ na jānāti, so pajjhāyati.
Indeed, one who does not know the meaning becomes downcast.
Thật vậy, người không biết ý nghĩa thì bối rối.
Yo vattuṃ na sakkoti, so maṅku hoti.
One who cannot speak becomes embarrassed.
Người không thể nói thì lúng túng.
Yo pana atthañca jānāti, vattuñca sakkoti; so na pajjhāyati, na maṅku hoti.
But one who knows the meaning and can speak neither becomes downcast nor embarrassed.
Còn người biết ý nghĩa và có thể nói thì không bối rối, không lúng túng.
Kālāgatanti kathetabbayuttakāle āgataṃ.
Kālāgataṃ: Arrived at the opportune time for speaking.
Kālāgatanti: đến đúng lúc cần phải nói.
Byākaraṇārahanti pañhassa atthānulomatāya byākaraṇānucchavikaṃ.
Byākaraṇārahaṃ: Appropriate for answering, in accordance with the meaning of the question.
Byākaraṇārahanti: thích hợp để giải thích câu hỏi theo đúng ý nghĩa.
Vacoti vadanto; evarūpaṃ vacanaṃ bhaṇantoti attho.
Vaco: Speaking; meaning, uttering such a statement.
Vacoti: khi nói; ý nghĩa là nói những lời như vậy.
Rañjetīti toseti.
Rañjetī: Pleases.
Rañjetīti: làm hài lòng.
Viññūparisanti viññūnaṃ parisaṃ.
Viññūparisaṃ: An assembly of the discerning.
Viññūparisanti: hội chúng của những người trí tuệ.
Ācerakamhi ca saketi attano ācariyavāde.
In one's own teacher's doctrine means in one's own teacher's doctrine.
Ācerakamhi ca sake nghĩa là trong giáo lý của vị thầy của mình.
Alaṃ pametunti vīmaṃsituṃ taṃ taṃ kāraṇaṃ paññāya tulayituṃ samattho.
Able to weigh means capable of examining and of weighing various reasons with wisdom.
Alaṃ pametu nghĩa là có khả năng suy xét, cân nhắc từng lý do bằng trí tuệ.
Paguṇoti kataparicayo laddhāsevano.
Experienced means one who has practiced repeatedly and cultivated it consistently.
Paguṇo nghĩa là người đã quen thuộc, đã thực hành nhiều lần.
Kathetaveti kathetabbe.
To be spoken means that which is proper to be spoken.
Kathetave nghĩa là điều đáng nói.
Viraddhikovidoti viraddhaṭṭhānakusalo.
Skilled in what is wrong means expert in points of error.
Viraddhikovido nghĩa là người thiện xảo trong những điểm sai lầm.
Paccatthikā yena vajantīti ayaṃ gāthā yādise kathetabbe paguṇo, taṃ dassetuṃ vuttā.
"By which adversaries are defeated": This verse was stated to show the kind of speech in which one is skilled.
Câu kệ này, Paccatthikā yena vajantī, được nói ra để chỉ rõ người thiện xảo trong việc nói những điều như thế nào.
Ayañhettha attho – yādisena kathitena paccatthikā ca niggahaṃ gacchanti, mahājano ca saññapanaṃ gacchati; saññattiṃ avabodhanaṃ gacchatīti attho.
Herein, the meaning is: by speaking in such a way, adversaries are suppressed, and the general populace gains understanding; that is, they attain comprehension and awakening.
Ý nghĩa ở đây là: nhờ lời nói như thế nào mà kẻ thù bị chế ngự, và đại chúng được giác ngộ; nghĩa là đạt đến sự hiểu biết, sự thấu hiểu.
Yañca kathento sakaṃ ādāyaṃ attano ācariyavādaṃ na hāpeti, yasmiṃ vatthusmiṃ adhikaraṇaṃ uppannaṃ, tadanurūpaṃ anupaghātakaraṃ pañhaṃ byākaramāno tādise kathetabbe paguṇo hotīti.
And one who, while speaking, does not abandon their own tradition, their teacher's doctrine, and who, when a dispute arises concerning a certain matter, explains the problem in a manner appropriate to that matter and without causing harm, is skilled in such speech.
Và khi nói, người ấy không làm suy giảm giáo lý của vị thầy mình, không làm mất đi quan điểm của mình; khi giải đáp một vấn đề phù hợp với sự việc đã phát sinh tranh chấp, không gây tổn hại, thì người ấy thiện xảo trong việc nói những điều như vậy.
Dūteyyakammesu alanti aṭṭhahi dūtaṅgehi samannāgatattā saṅghassa dūteyyakammesu samattho.
Able in diplomatic duties means capable in the Sangha's diplomatic duties, being endowed with the eight qualities of an envoy.
Dūteyyakammesu alaṃ nghĩa là có khả năng trong các công việc sứ giả của Tăng đoàn, vì được đầy đủ tám chi phần của một sứ giả.
Suṭṭhu uggaṇhātīti samuggaho.
Samuggaho means one who takes up well.
Samuggaho là người tiếp nhận tốt.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma āhunaṃ āhutipiṇḍaṃ samuggaṇhanti, evaṃ pītisomanassajāteneva cetasā saṅghassa kiccesu samuggaho, saṅghassakiccesu tassa tassa kiccassa paṭiggāhakoti attho.
This is said: just as one receives an offering, a portion of alms, so too, with a mind filled with joy and delight, one is a receiver of the Sangha's affairs, a receiver of each particular duty of the Sangha.
Điều này có nghĩa là: giống như người ta tiếp nhận một vật cúng dường, một món ăn cúng dường, thì người ấy cũng tiếp nhận các công việc của Tăng đoàn với tâm hoan hỷ và an lạc; nghĩa là người ấy là người tiếp nhận từng công việc của Tăng đoàn.
Karaṃ vacoti vacanaṃ karonto.
Doing the word means performing the instruction.
Karaṃ vaco nghĩa là khi thực hiện lời nói.
Na tena maññatīti tena vacanakaraṇena ‘‘ahaṃ karomi, saṅghabhāraṃ nittharāmī’’ti na mānātimānaṃ jappeti.
Does not conceive thereby means by doing that word, one does not give rise to conceit or excessive pride, thinking, "I am doing it, I am fulfilling the burden of the Sangha."
Na tena maññatī nghĩa là không phát sinh kiêu mạn hay quá kiêu mạn rằng: “Ta đang làm, ta đang gánh vác trách nhiệm của Tăng đoàn” vì việc thực hiện lời nói đó.
Āpajjati yāvatakesu vatthūsūti yattakesu vatthūsu āpattiṃ āpajjamāno āpajjati.
He falls into offenses in whatever matters means in whatever matters, by falling into an offense, he incurs it.
Āpajjati yāvatakesu vatthūsū nghĩa là phạm tội trong những sự việc mà khi phạm tội thì bị phạm.
Hoti yathā ca vuṭṭhitīti tassā ca āpattiyā yathā vuṭṭhānaṃ hoti.
And how there is emergence means how there is emergence from that offense.
Hoti yathā ca vuṭṭhitī nghĩa là cách thức xuất khỏi tội ấy.
Ete vibhaṅgāti yesu vatthūsu āpajjati, yathā ca vuṭṭhānaṃ hoti, imesaṃ atthānaṃ jotakā ete vibhaṅgā.
These are the expositions means these expositions illuminate the meanings of those matters in which one incurs an offense and how there is emergence from it.
Ete vibhaṅgā nghĩa là những phần phân tích này làm rõ các ý nghĩa về những sự việc mà trong đó người ấy phạm tội, và cách thức để xuất khỏi tội ấy.
Ubhayassāti ubhaye assa.
Of both means both of these are his.
Ubhayassā nghĩa là cả hai điều này.
Svāgatāti suṭṭhu āgatā.
Well-received means well-known.
Svāgatā nghĩa là được tiếp nhận tốt.
Āpattivuṭṭhānapadassa kovidoti āpattivuṭṭhānakāraṇakusalo.
Skilled in the way of emergence from offenses means expert in the causes for emergence from offenses.
Āpattivuṭṭhānapadassa kovido nghĩa là người thiện xảo trong các nguyên nhân xuất khỏi tội.
Yāni cācaranti yāni ca bhaṇḍanakāraṇādīni ācaranto tajjanīyakammādivasena nissāraṇaṃ gacchati.
And whatever he practices means whatever acts such as quarrels he practices, by which he is expelled through actions like tajjanīyakamma.
Yāni cācaranti nghĩa là những nguyên nhân gây tranh chấp, v.v., mà khi thực hành chúng, người ấy bị trục xuất khỏi Tăng đoàn bằng các hành phạt như Tajjaniyakamma.
Osāraṇaṃ taṃvusitassa jantunoti taṃ vattaṃ vusitassa jantuno, yā osāraṇā kātabbā, etampi jānāti.
The reinstatement of that person who has completed the practice means he also knows what reinstatement should be performed for that person who has completed the practice.
Osāraṇaṃ taṃvusitassa jantuno nghĩa là người ấy cũng biết về việc phục hồi cho người đã thực hành giới luật đó.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.