Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi pañcasatika saṅgītikkhandhake vuttā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi iminā nayena veditabbā.
And this First Great Council, although it is spoken of in the Saṅgītikkhandhaka of the Five Hundred, should also be known here in this way for the sake of skill in the introduction.
Mặc dù Đại hội Kết tập lần thứ nhất này đã được đề cập trong Tăng Chi Bộ Kinh Năm Trăm Vị (Pañcasatikasaṅgītikkhandhaka), nhưng để làm rõ phần duyên khởi, nó cũng cần được biết ở đây theo cách này. Sau khi Đức Phật, Đấng Bảo Hộ của thế gian, đã hoàn thành Phật sự của mình, bắt đầu từ việc chuyển Pháp luân cho đến việc giáo hóa du sĩ Subhadda, Ngài đã nhập Vô Dư Niết Bàn giới vào lúc rạng đông ngày trăng tròn tháng Visākha, giữa hai cây Sāla song sinh trong rừng Sāla của dòng Mallā, tại Upavattana, gần Kusinārā. Khi Đức Thế Tôn nhập Niết Bàn được bảy ngày, Trưởng lão Mahākassapa, vị Trưởng lão của Tăng đoàn gồm bảy trăm ngàn vị Tỳ-kheo tề tựu tại nơi Đức Thế Tôn nhập Niết Bàn, đã nhớ lại lời nói của vị Tỳ-kheo lớn tuổi Subhadda: “Này chư Hiền, thôi đủ rồi, đừng than khóc, đừng than vãn nữa! Chúng ta đã hoàn toàn thoát khỏi vị Đại Sa-môn ấy; chúng ta đã bị phiền nhiễu bởi những lời như ‘Điều này được phép cho quý vị, điều kia không được phép cho quý vị!’ Bây giờ, chúng ta sẽ làm điều mình muốn, và không làm điều mình không muốn.” Ngài suy nghĩ: “Có thể xảy ra trường hợp các Tỳ-kheo ác hạnh, nghĩ rằng giáo pháp đã mất đi Đạo sư, sẽ lập bè phái và nhanh chóng làm cho Chánh Pháp biến mất. Chừng nào Pháp và Luật còn tồn tại, thì giáo pháp vẫn chưa mất đi Đạo sư.”
Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato parinibbāne sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati, subhaddena vuḍḍhapabbajitena ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena; upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti!
When the Lord of the World, the Blessed One—having completed the Buddha's duties from the setting in motion of the Wheel of Dhamma up to the taming of the wanderer Subhadda—attained final Nibbāna with the Nibbāna-element that has no remainder of clinging, at dawn on the full moon day of Visākha, between the twin Sāla trees in the Sāla grove of the Mallas at Upavattana in Kusinārā, the Elder of the Saṅgha among the seven hundred thousand monks who had gathered at the Blessed One's final Nibbāna, the venerable Mahākassapa, seven days after the Blessed One had attained final Nibbāna, remembering the words spoken by Subhadda, an old man who had gone forth—"Enough, friends, do not grieve, do not lament. We are well freed from that great ascetic. We were oppressed by him, who said: ‘This is allowable for you, this is not allowable for you!’
Ngài suy nghĩ: “Có thể xảy ra trường hợp các Tỳ-kheo ác hạnh, nghĩ rằng giáo pháp đã mất đi Đạo sư, sẽ lập bè phái và nhanh chóng làm cho Chánh Pháp biến mất. Chừng nào Pháp và Luật còn tồn tại, thì giáo pháp vẫn chưa mất đi Đạo sư.”
Idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437; dī. ni. 2.232) vuttavacanamanussaranto ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ pāpabhikkhū atītasatthukaṃ pāvacananti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti.
But now we shall do what we wish, and what we do not wish, we shall not do"—thought: "It is possible that evil monks, thinking 'The teaching has a Master who has passed away,' might gain a faction and cause the good Dhamma to disappear before long. But as long as the Dhamma and Vinaya remain, the teaching has a Master who has not passed away.
Ngài suy nghĩ: “Có thể xảy ra trường hợp các Tỳ-kheo ác hạnh, nghĩ rằng giáo pháp đã mất đi Đạo sư, sẽ lập bè phái và nhanh chóng làm cho Chánh Pháp biến mất. Chừng nào Pháp và Luật còn tồn tại, thì giáo pháp vẫn chưa mất đi Đạo sư.”
Vuttañhetaṃ bhagavatā –
For this was said by the Blessed One:
Đức Thế Tôn đã nói điều này:
Kissa pana thero ekenūnamakāsīti?
But why did the Elder make it one less?
Tại sao Đại đức lại chọn thiếu một vị?
Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ.
To make an opportunity for the Venerable Elder Ānanda.
Để dành chỗ cho Tôn giả Ānanda.
Tena hāyasmatā sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ, so hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā; yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthi, tasmā vināpi na sakkā.
For it was not possible to hold the council of the Dhamma either with or without that venerable one. As that venerable one was a learner (sekha) with something still to do, it was not possible to hold it with him. But because there was no Sutta, Geyya, or other teaching proclaimed by the One with Ten Powers that he had not received in the Blessed One's presence, it was not possible to hold it without him either.
Vì không thể kết tập Pháp mà có hay không có Tôn giả Ānanda. Không thể có Ngài vì Ngài vẫn là bậc Hữu học, còn việc cần làm; nhưng cũng không thể không có Ngài vì không có bất cứ một bài kinh, bài kệ nào do Đức Thập Lực thuyết giảng mà Ngài chưa từng nghe trực tiếp từ Đức Phật.
Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa.
If that is so, then even though he was a learner, he should have been selected by the Elder due to his great usefulness to the council of the Dhamma.
Nếu vậy, dù là bậc Hữu học, Ngài Ānanda cũng nên được Đại đức chọn vì có công lớn trong việc kết tập Pháp.
Atha kasmā na uccinitoti?
So why was he not selected?
Vậy tại sao Ngài lại không được chọn?
Parūpavādavivajjanato.
To avoid the reproof of others.
Để tránh lời chỉ trích từ người khác.
Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati.
For the Elder was extremely familiar with the Venerable Ānanda; indeed, even when grey hairs had appeared on his head, he would admonish him with the term ‘boy’, saying, “This boy does not know his own measure.”
Quả thật, Đại đức rất thân thiết với Tôn giả Ānanda, đến nỗi dù tóc trên đầu Ngài đã bạc, Đại đức vẫn khiển trách Ngài bằng lời lẽ như: ‘‘Đứa trẻ này không biết chừng mực.’’
Sakyakulappasuto cāyaṃ āyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto.
Moreover, this venerable one was born into the Sakyan clan and was the Tathāgata’s younger brother, the son of his paternal uncle.
Hơn nữa, Tôn giả Ānanda xuất thân từ dòng dõi Sakya và là em họ của Đức Như Lai (con của chú Đức Phật).
Tatra hi bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ, taṃ parūpavādaṃ parivajjento ‘‘ānandaṃ vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmī’’ti na uccini.
In that situation, the bhikkhus, thinking it was like an act of partiality, might have reproached him, saying, “The Elder has set aside many who are non-learners (asekkha) and have attained the analytical knowledges, and has selected Ānanda, who is a learner and has attained the analytical knowledges.” To avoid that reproof from others, he thought, “The council cannot be held without Ānanda; I shall select him with the approval of the bhikkhus themselves,” and so he did not select him.
Trong trường hợp đó, các Tỳ-khưu có thể nghĩ rằng đó là do thiên vị và chỉ trích: ‘‘Đại đức đã bỏ qua nhiều Tỳ-khưu A-la-hán đã đạt Tứ Vô Ngại Giải để chọn Ānanda, một bậc Hữu học đã đạt Tứ Vô Ngại Giải.’’ Để tránh lời chỉ trích này từ người khác, Đại đức đã không chọn Ngài, với ý nghĩ: ‘‘Không thể kết tập Pháp mà không có Ānanda, Ta sẽ chọn Ngài với sự đồng ý của chư Tỳ-khưu.’’
Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu ‘‘aḍḍhamāso atikkanto, idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso, upakaṭṭhā vassūpanāyikā’’ti mantvā mahākassapatthero ‘‘rājagahaṃ, āvuso, gacchāmā’’ti upaḍḍhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato.
Then, after seven days of joyful celebration and seven days of honoring the relics following the Tathāgata's Parinibbāna had passed, thinking, “Half a month has gone by, now a month and a half of summer remains, and the rains residence is approaching,” the Elder Mahākassapa said, “Friends, let us go to Rājagaha.” Taking half the Saṅgha of bhikkhus, he went by one road.
Sau khi bảy ngày vui mừng (sādhukīḷana) và bảy ngày cúng dường Xá-lợi của Đức Như Lai đã trôi qua, nghĩ rằng: ‘‘Nửa tháng đã trôi qua, bây giờ còn một tháng rưỡi nữa là hết mùa hè, mùa an cư sắp đến,’’ Đại đức Mahākassapa nói: ‘‘Này chư Hiền, chúng ta hãy đi đến Rājagaha,’’ rồi dẫn nửa Tăng đoàn đi theo một con đường.
Anuruddhattheropi upaḍḍhaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato.
The Elder Anuruddha also took half and went by another road.
Đại đức Anuruddha cũng dẫn nửa Tăng đoàn còn lại đi theo một con đường khác.
Ānandatthero pana bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi.
But the Elder Ānanda, taking the Blessed One’s bowl and robes and surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, wishing to go to Rājagaha after having been to Sāvatthī, set out on tour in the direction of Sāvatthī.
Còn Tôn giả Ānanda, sau khi nhận y bát của Đức Thế Tôn, cùng với Tăng đoàn tùy tùng, đã đi đến Sāvatthī, rồi từ đó, muốn đi đến Rājagaha, Ngài bắt đầu du hành theo hướng Sāvatthī.
Ānandattherena gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi – ‘‘bhante ānanda, kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā āgatosī’’ti.
In every place the Elder Ānanda went, there was great lamentation: “Venerable Ānanda, where have you left the Teacher and come here?”
Ở mỗi nơi Tôn giả Ānanda đến, đều có tiếng than khóc lớn: ‘‘Bạch Đại đức Ānanda, Ngài đã bỏ Đức Đạo Sư ở đâu mà đến đây?’’
Anupubbena pana sāvatthiṃ anuppatte there bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.
When the Elder arrived in Sāvatthī in due course, there was great lamentation, just as on the day of the Blessed One’s Parinibbāna.
Dần dần, khi Đại đức đến Sāvatthī, có một tiếng than khóc lớn như vào ngày Đức Thế Tôn nhập Vô dư y Niết-bàn.
Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā honti.
Now at that time there were eighteen great monasteries in Rājagaha.
Vào thời điểm đó, tại Rājagaha có mười tám đại tịnh xá.
Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ.
All of them were abandoned, dilapidated, and full of rubbish.
Tất cả chúng đều bị bỏ hoang, đổ nát và đầy rác rưởi.
Bhagavato hi parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu.
For at the Blessed One’s Parinibbāna, all the bhikkhus had taken their own bowls and robes, and leaving the monasteries and cells, had departed.
Vì khi Đức Thế Tôn nhập Niết-bàn, tất cả các Tỳ-khưu đều mang y bát của mình và rời đi, bỏ lại các tịnh xá và các khu vực xung quanh.
Tattha therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca ‘‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintesuṃ.
There, the elder monks, for the purpose of honoring the Blessed One's words and for the purpose of being freed from the talk of the sectarians, thought, "Let us undertake the repair of what is broken and damaged for the first month."
Tại đó, các Trưởng lão đã suy nghĩ rằng: “Chúng ta hãy trùng tu các phần hư hỏng, đổ nát trong tháng đầu tiên, vì mục đích tôn kính lời dạy của Đức Thế Tôn và để tránh khỏi sự chỉ trích của các ngoại đạo.”
Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesu’’nti.
For the sectarians might say this: "The disciples of the ascetic Gotama looked after the monasteries only while the Teacher was present; once he had passed into parinibbāna, they abandoned them."
Quả thật, các ngoại đạo có thể nói rằng: “Các đệ tử của Sa-môn Gotama đã chăm sóc các tinh xá khi vị Thầy còn sống, nhưng sau khi Ngài nhập Niết-bàn thì họ lại bỏ bê.”
Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti.
It is meant that they thought this for the purpose of being freed from their talk.
Vì vậy, được nói là các vị đã suy nghĩ để tránh khỏi sự chỉ trích của họ.
Vuttampi hetaṃ –
And this was also said:
Điều này cũng đã được nói đến:
Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu.
On the second day, they went and stood at the king's gate.
Ngày hôm sau, các vị ấy đến đứng trước cổng cung điện.
Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ paṭipucchi.
King Ajātasattu came, paid homage, and inquired about the duty to be done by him, saying, "Venerable sirs, for what reason have you come?"
Vua Ajātasattu đến, đảnh lễ rồi hỏi: “Bạch chư Tôn giả, quý ngài đến đây có việc gì?” Ngài hỏi về công việc mà mình có thể làm.
Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ.
The elder monks informed him of the need for manual labor for the purpose of repairing the eighteen great monasteries.
Các Trưởng lão đã trình bày về công việc tu sửa 18 đại tinh xá.
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā hatthakammakārake manusse adāsi.
"Very well, venerable sirs," said the king, and he provided men who were manual laborers.
Vua nói: “Lành thay, bạch chư Tôn giả,” rồi cấp người thợ.
Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ.
The elder monks, having had all the monasteries repaired during the first month, informed the king: "Great King, the repair of the monasteries is finished.
Sau khi đã cho trùng tu tất cả các tinh xá trong tháng đầu tiên, các Trưởng lão đã báo cáo với vua: “Tâu Đại vương, việc trùng tu tinh xá đã hoàn tất.
Idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti.
Now we shall hold a communal recitation of the Dhamma and Vinaya."
Bây giờ chúng con sẽ kết tập Pháp và Luật.”
‘‘Sādhu, bhante, vissatthā karotha.
"Very well, venerable sirs, proceed with confidence.
“Lành thay, bạch chư Tôn giả, xin quý ngài cứ tự nhiên thực hiện.
Mayhaṃ āṇācakkaṃ, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu.
Let mine be the wheel of authority and yours be the wheel of Dhamma.
Mong bánh xe quyền lực là của hạ thần, còn bánh xe Chánh pháp là của quý ngài.
Āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti?
Command me, venerable sirs, what shall I do?"
Bạch chư Tôn giả, xin hãy ra lệnh, hạ thần phải làm gì?”
‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ, mahārājā’’ti.
"A place for the monks who are holding the communal recitation to assemble, Great King."
“Tâu Đại vương, một nơi để các Tỳ-khưu kết tập Pháp và Luật.”
‘‘Kattha karomi, bhante’’ti?
"Where shall I make it, venerable sirs?"
“Bạch chư Tôn giả, hạ thần nên làm ở đâu?”
‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre kātuṃ yuttaṃ, mahārājā’’ti.
"It is fitting to make it at the entrance of the Sattapaṇṇi Cave on the side of Vebhāra Mountain, Great King."
“Tâu Đại vương, nên làm ở cửa hang Sattapaṇṇi, bên sườn núi Vebhāra.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ nānāvidhamālākammalataākammavicittaṃ abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ avahasantamiva devavimānasiriṃ siriyā niketamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṅgānaṃ lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāma-olambaka-viniggalantacāruvitānaṃ ratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.
"Very well, venerable sirs." King Ajātasattu then had a pavilion constructed. It was like a creation of Vissakamma, with well-portioned walls, pillars, and staircases; variegated with various kinds of floral work and creeper work; as if overpowering the splendor of the royal palace; as if mocking the glory of a celestial mansion; like a repository of splendor; like a single landing place for the bird-like eyes of devas and humans; like the condensed loveliness of the world; a beautiful essence of what is to be seen. He had that pavilion adorned with a beautiful canopy from which hung various garlands of flowers; its floor-work was well-finished and variegated with offerings of many kinds of flowers, like a floor of inlaid jewels variegated with gems, making it similar to a Brahmā-mansion. In that great pavilion, he had five hundred priceless and suitable floor-coverings prepared for the five hundred monks. Leaning against the southern side, he had the elder's seat prepared facing north, and in the middle of the pavilion, he had the Dhamma-seat prepared facing east, worthy as a seat for the Buddha, the Blessed One. There he also placed an ivory-inlaid fan and had the Saṅgha of monks informed: "Venerable sirs, my duty is complete."
“Lành thay, bạch chư Tôn giả,” rồi vua Ajātasattu đã cho xây một đại giảng đường trông giống như được tạo ra bởi Visukamma, với tường, cột, và cầu thang được phân chia rõ ràng, được trang trí bằng các loại hoa văn và dây leo khác nhau, dường như lấn át vẻ đẹp của cung điện hoàng gia, dường như chế giễu sự lộng lẫy của cung điện chư thiên, giống như một ngôi nhà của sự huy hoàng, và giống như một bến tắm duy nhất cho chim mắt của chư thiên và loài người, một tổng thể của mọi vẻ đẹp thế gian. Sau khi trang hoàng đại giảng đường đó giống như cung điện của Phạm thiên, với các chuỗi hoa đủ loại rủ xuống, các trần nhà duyên dáng lấp lánh, và nền nhà được trang trí bằng các loại hoa cúng dường khác nhau, giống như một mặt sàn lát ngọc quý lấp lánh, nhà vua đã sắp xếp năm trăm chỗ ngồi thích hợp quý giá cho năm trăm Tỳ-khưu trong đại giảng đường đó. Ngài cũng đặt một chỗ ngồi của Trưởng lão hướng về phía Bắc, dựa vào phía Nam, và một Pháp tòa xứng đáng với Đức Phật, hướng về phía Đông, ở giữa giảng đường. Sau khi đặt một chiếc quạt bằng ngà voi được khảm ở đó, nhà vua đã báo cáo với Tăng-già rằng: “Bạch chư Tôn giả, công việc của hạ thần đã hoàn tất.”
Atha kho āyasmā ānando – ‘‘sve sannipāto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’’nti bahudeva rattiṃ kāyagatāyasatiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamayaṃ caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi.
Then the Venerable Ānanda, thinking, "Tomorrow is the assembly, and it is not proper for me, being a trainee, to go to the assembly," spent much of the night in mindfulness directed to the body. At dawn, descending from the walking path and entering the dwelling, he inclined his body with the thought, "I will lie down."
Rồi Tôn giả Ānanda suy nghĩ: “Ngày mai là buổi họp Tăng-già, và việc ta, một bậc Hữu học, mà tham dự buổi họp Tăng-già là không thích hợp.” Ngài đã trải qua phần lớn đêm đó với niệm về thân (kāyagatāsati), rồi vào lúc rạng đông, ngài rời khỏi đường kinh hành, đi vào tinh xá, và ngả thân xuống với ý định: “Ta sẽ nằm nghỉ.”
Dve pādā bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci.
His two feet were lifted from the ground, and his head had not yet reached the pillow. In that interval, his mind was liberated from the taints without grasping.
Hai bàn chân rời khỏi mặt đất, nhưng đầu chưa chạm gối, trong khoảng thời gian đó, tâm của ngài đã giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) mà không còn chấp thủ.
Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja; khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207).
This venerable one, having spent time outside on the walking path, was unable to bring about a special attainment. He reflected: "Did not the Blessed One say to me: ‘You have made merit, Ānanda. Apply yourself to the striving; you will soon be without taints’?
Thật vậy, Tôn giả này đã không thể đạt được sự chứng đắc đặc biệt khi đi kinh hành bên ngoài, nên ngài suy nghĩ: “Đức Thế Tôn đã từng nói với ta rằng: ‘Này Ānanda, con đã tạo nhiều công đức, hãy tinh tấn tu tập; con sẽ sớm trở thành bậc vô lậu (anāsava).’
Buddhānañca kathādoso nāma natthi.
And there is no such thing as a flaw in the words of the Buddhas.
Và lời của chư Phật thì không có lỗi lầm.
Mama accāraddhaṃ vīriyaṃ tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati.
My energy is too strenuous, and because of that, my mind inclines towards restlessness.
Sự tinh tấn của ta đã quá mãnh liệt, do đó tâm ta trở nên phóng dật.
Handāhaṃ vīriyasamathaṃ yojemī’’ti caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake upanāmesi.
Come now, let me balance my energy and calm." Descending from the walking path, standing at the place for washing feet, he washed his feet, entered the dwelling, and sat on the couch. Thinking, "I will rest for a little while," he laid his body down on the couch.
Vậy ta hãy điều hòa sự tinh tấn.” Ngài rời khỏi đường kinh hành, đứng ở chỗ rửa chân, rửa chân xong, đi vào tinh xá, ngồi trên giường và nghĩ: “Ta sẽ nghỉ ngơi một chút.” Ngài ngả thân xuống giường.
Dve pādā bhūmito muttā, sīsañca bimbohanaṃ asampattaṃ.
His two feet were lifted from the ground, and his head had not yet reached the pillow.
Hai bàn chân rời khỏi mặt đất, và đầu chưa chạm gối.
Etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ ahosi.
In that interval, his mind was liberated from the taints without grasping. The elder's attainment of arahantship occurred independent of the four postures.
Trong khoảng thời gian đó, tâm của vị Trưởng lão đã giải thoát khỏi các lậu hoặc mà không còn chấp thủ; sự A-la-hán của vị Trưởng lão đã thành tựu mà không cần đến bốn oai nghi.
Tena imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ‘‘ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.
Therefore, in this Sāsana, if it is asked, "Which monk attained arahantship without lying down, without sitting, without standing, and without walking?" it is right to say, "The Elder Ānanda."
Do đó, trong Giáo Pháp này, khi được hỏi: “Tỳ-khưu nào đã đạt A-la-hán mà không nằm, không ngồi, không đứng, không đi kinh hành?”, thì có thể nói: “Đó là Trưởng lão Ānanda.”
Atha kho therā bhikkhū dutiyadivase katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā.
Then, on the second day, the elder monks, having completed their meal duties and put away their bowls and robes, assembled in the Dhamma hall.
Rồi, vào ngày hôm sau, các vị Tỳ-khưu Trưởng lão đã hoàn tất việc thọ thực, cất y bát, và tập hợp tại Pháp đường.
Ānandatthero pana attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato.
But the Elder Ānanda, wishing to make known his attainment of arahantship, did not go with the monks.
Tuy nhiên, Trưởng lão Ānanda đã không đi cùng các Tỳ-khưu, vì ngài muốn cho họ biết về sự chứng đắc A-la-hán của mình.
Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā.
The monks, seating themselves in the seats assigned to them according to seniority, left the Elder Ānanda's seat vacant and sat down.
Các Tỳ-khưu, theo thứ tự tuổi hạ, đã ngồi vào chỗ của mình, chừa lại chỗ ngồi của Trưởng lão Ānanda.
Tattha kehici ‘‘etamāsanaṃ kassā’’ti vutte ‘‘ānandattherassā’’ti.
When some among them asked, "Whose seat is this?" it was said, "It is the Elder Ānanda's."
Tại đó, khi một số vị hỏi: “Chỗ ngồi này là của ai?”, thì được trả lời: “Là của Trưởng lão Ānanda.”
‘‘Ānando pana kuhiṃ gato’’ti?
"But where has Ānanda gone?"
“Vậy Ānanda đã đi đâu?”
Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘‘idāni mayhaṃ gamanakālo’’ti.
At that moment, the elder thought, "Now is the time for me to go."
Vào lúc đó, vị Trưởng lão suy nghĩ: “Bây giờ là lúc ta nên đến.”
Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesi.
Then, displaying his psychic power, he dived into the earth and manifested himself in his own seat.
Rồi, để thể hiện thần thông của mình, ngài chìm xuống đất và xuất hiện ngay trên chỗ ngồi của mình.
Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.
Some say he came through the air and sat down.
Một số vị khác nói rằng ngài đã đến bằng không trung và ngồi xuống.
Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti?
When that venerable one was thus seated, the Elder Mahākassapa addressed the monks: "Friends, what shall we communally recite first, the Dhamma or the Vinaya?"
Khi Tôn giả Mahākassapa Trưởng lão đã ngồi xuống như vậy, ngài gọi các Tỳ-khưu và hỏi: “Này chư Hiền, chúng ta nên kết tập điều gì trước, Pháp hay Luật?”
Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti; tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti,.
The monks said: "Venerable Mahākassapa, the Vinaya is the very life of the Buddha's Sāsana. When the Vinaya is established, the Sāsana is established. Therefore, let us first communally recite the Vinaya."
Các Tỳ-khưu trả lời: “Bạch Đại Trưởng lão Mahākassapa, Luật là sinh mạng của Giáo Pháp Đức Phật; khi Luật còn tồn tại, Giáo Pháp cũng tồn tại; do đó, chúng con xin kết tập Luật trước.”
‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti?
"With whom as the authority?"
“Ai sẽ là người chủ trì?”
‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti.
"The Venerable Upāli."
“Tôn giả Upāli.”
‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti?
"Is Ānanda not capable?"
“Ānanda không đủ khả năng sao?”
‘‘No nappahoti; api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’ti (a. ni. 1.219, 228).
"It is not that he is not capable; but the Fully Enlightened One, while he was still living, on account of his mastery of the Vinaya teachings, placed the Venerable Upāli in the foremost position, saying: ‘Monks, foremost among my monk disciples who are masters of the Vinaya is this Upāli.’
“Không phải là không đủ khả năng; nhưng Đức Chánh Đẳng Giác, khi còn tại thế, đã đặt Tôn giả Upāli vào vị trí tối thượng này dựa vào sự thông thạo Luật của ngài, rằng: ‘Này chư Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu giữ Luật của Ta, người đứng đầu là Upāli.’
Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti.
Therefore, let us communally recite the Vinaya by questioning the Elder Upāli."
Do đó, chúng con xin hỏi Trưởng lão Upāli để kết tập Luật.”
Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni.
Then the Elder appointed himself for the purpose of asking about the Vinaya.
Rồi vị Trưởng lão đã tự mình đề cử để hỏi về Luật.
Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni.
The Elder Upāli also appointed himself for the purpose of answering.
Trưởng lão Upāli cũng tự mình đề cử để trả lời.
Tatrāyaṃ pāḷi –
Herein, this is the Pāḷi:
Đây là đoạn Pāḷi:
Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi; yathā ca paṭhamassa tathā dutiyassa tathā tatiyassa tathā catutthassa pārājikassa vatthumpi pucchi…pe… anāpattimpi pucchi.
Then the venerable Mahākassapa asked the venerable Upāli about the first Pārājika's matter, its origin, the person, the primary regulation, the supplementary regulation, the offense, and the non-offense; and just as for the first, so for the second, third, and fourth Pārājika, he asked about the matter... and so on... and the non-offense.
Rồi Tôn giả Mahākassapa đã hỏi Tôn giả Upāli về sự việc của giới Pārājika thứ nhất, hỏi về nguyên nhân, hỏi về cá nhân, hỏi về giới điều đã chế định, hỏi về giới điều phụ, hỏi về sự phạm giới, hỏi về sự không phạm giới; và như đối với giới Pārājika thứ nhất, Ngài cũng hỏi về sự việc của giới thứ hai, thứ ba, thứ tư… hỏi về sự không phạm giới.
Puṭṭho puṭṭho upālitthero vissajjesi.
Each time he was asked, the Elder Upāli answered.
Trưởng lão Upāli đã trả lời mỗi câu hỏi.
Tato imāni cattāri pārājikāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti saṅgahaṃ āropetvā ṭhapesuṃ.
Then, establishing these four Pārājikas as "This is the Section of Pārājikas," they included them in the compilation.
Sau đó, bốn giới Pārājika này được tập hợp lại và đặt tên là “Pārājikakaṇḍa” (Phẩm Pārājika).
Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ.
The thirteen Saṅghādisesas were established as "The Thirteen."
Mười ba giới Saṅghādisesa được đặt tên là “Terasaka” (Phẩm Mười Ba).
Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ.
The two training rules were established as "The Indefinites."
Hai giới được đặt tên là “Aniyata” (Phẩm Bất Định).
Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The thirty training rules were established as "Nissaggiya Pācittiyas."
Ba mươi giới được đặt tên là “Nissaggiyapācittiya” (Ưng Xả Đọa).
Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The ninety-two training rules were established as "Pācittiyas."
Chín mươi hai giới được đặt tên là “Pācittiya” (Đọa).
Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The four training rules were established as "Pāṭidesanīyas."
Bốn giới được đặt tên là “Pāṭidesanīya” (Hồi Hướng).
Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The seventy-five training rules were established as "Sekhiyas."
Bảy mươi lăm giới được đặt tên là “Sekhiya” (Ứng Học).
Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ.
The seven principles were established as "Adhikaraṇasamathas."
Bảy pháp được đặt tên là “Adhikaraṇasamatha” (Thất Diệt Tranh).
Evaṃ mahāvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ.
Thus, having included the Mahāvibhaṅga in the compilation, in the Bhikkhunīvibhaṅga, the eight training rules were established as "This is the Section of Pārājikas."
Như vậy, sau khi tập hợp Mahāvibhaṅga, tám giới trong Bhikkhunīvibhaṅga được đặt tên là “Pārājikakaṇḍa”.
Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ.
The seventeen training rules were established as "The Seventeen."
Mười bảy giới được đặt tên là “Sattarasaka” (Phẩm Mười Bảy).
Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyapācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The thirty training rules were established as "Nissaggiya Pācittiyas."
Ba mươi giới được đặt tên là “Nissaggiyapācittiya”.
Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The one hundred and sixty-six training rules were established as "Pācittiyas."
Một trăm sáu mươi sáu giới được đặt tên là “Pācittiya”.
Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The eight training rules were established as "Pāṭidesanīyas."
Tám giới được đặt tên là “Pāṭidesanīya”.
Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ.
The seventy-five training rules were established as "Sekhiyas."
Bảy mươi lăm giới được đặt tên là “Sekhiya”.
Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ.
The seven principles were established as "Adhikaraṇasamathas."
Bảy pháp được đặt tên là “Adhikaraṇasamatha”.
Evaṃ bhikkhunīvibhaṅgaṃ saṅgahaṃ āropetvā eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesuṃ.
Thus, having included the Bhikkhunīvibhaṅga in the compilation, in the same way, they also included the Khandhakas and the Parivāra.
Như vậy, sau khi tập hợp Bhikkhunīvibhaṅga, bằng phương pháp tương tự, các Ngài cũng tập hợp Khandhaka và Parivāra.
Evametaṃ saubhatovibhaṅgakhandhakaparivāraṃ vinayapiṭakaṃ saṅgahamārūḷhaṃ sabbaṃ mahākassapatthero pucchi, upālitthero vissajjesi.
In this way, the Elder Mahākassapa questioned, and the Elder Upāli answered, the entire Vinaya Piṭaka, comprising the two Vibhaṅgas, the Khandhakas, and the Parivāra, which was thus brought into the compilation.
Như vậy, toàn bộ Tạng Luật (Vinayapiṭaka) này, bao gồm cả hai bộ Vibhaṅga, Khandhaka và Parivāra đã được tập hợp, đều được Trưởng lão Mahākassapa hỏi và Trưởng lão Upāli trả lời.
Pucchāvissajjanapariyosāne pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu.
At the conclusion of the questions and answers, the five hundred arahants performed a group recitation in the same way it had been compiled.
Sau khi kết thúc việc hỏi và trả lời, năm trăm vị A-la-hán đã cùng nhau tụng đọc theo cách đã được tập hợp.
Vinayasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.
At the end of the Vinaya compilation, the Elder Upāli, setting down the ivory-inlaid fan, descended from the Dhamma seat, paid homage to the senior bhikkhus, and sat in his own appointed seat.
Khi kết thúc việc kết tập Vinaya, Trưởng lão Upāli đặt chiếc quạt bằng ngà voi xuống, rời khỏi pháp tòa, đảnh lễ các vị Tỳ-khưu trưởng lão, rồi ngồi xuống chỗ ngồi của mình.
Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā.
Then the venerable Ānanda rose from his seat, arranged his robe over one shoulder, paid homage to the elder bhikkhus, and sat on the Dhamma seat, holding an ivory-inlaid fan.
Rồi Tôn giả Ānanda đứng dậy khỏi chỗ ngồi, vắt y sang một bên vai, đảnh lễ các vị Tỳ-khưu trưởng lão, rồi ngồi lên pháp tòa, tay cầm chiếc quạt bằng ngà voi.
Atha mahākassapatthero ānandattheraṃ dhammaṃ pucchi – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti?
Then the Elder Mahākassapa questioned the Elder Ānanda about the Dhamma: "Friend Ānanda, where was the Brahmajāla Sutta spoken?"
Rồi Trưởng lão Mahākassapa hỏi Trưởng lão Ānanda về Pháp: “Thưa Tôn giả Ānanda, kinh Phạm Võng (Brahmajāla) được thuyết ở đâu?”
‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti.
"Between Rājagaha and Nālandā, Venerable Sir, at the royal rest house in Ambalaṭṭhikā."
“Bạch Đại đức, ở Ambalaṭṭhikā, tại dinh thự của vua, giữa Rājagaha và Nāḷandā.”
‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti?
"In reference to whom?"
“Liên quan đến ai?”
‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti.
"In reference to Suppiya the wanderer and the young man Brahmadatta."
“Liên quan đến du sĩ Suppiya và thanh niên Brahmadatta.”
‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti?
"In what matter?"
“Liên quan đến sự việc gì?”
‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti.
"In the matter of praise and dispraise."
“Liên quan đến việc khen chê.”
Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi.
Then the venerable Mahākassapa asked the venerable Ānanda about the origin, the person, and the matter of the Brahmajāla Sutta.
Rồi Tôn giả Mahākassapa đã hỏi Tôn giả Ānanda về nguyên nhân, về cá nhân và về sự việc của kinh Phạm Võng.
‘‘Sāmaññaphalaṃ panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti?
"And, friend Ānanda, where was the Sāmaññaphala Sutta spoken?"
“Thưa Tôn giả Ānanda, còn kinh Sa-môn Quả (Sāmaññaphala) thì được thuyết ở đâu?”
‘Rājagahe, bhante, jīvakambavane’’ti.
"In Rājagaha, Venerable Sir, in Jīvaka's mango grove."
“Bạch Đại đức, ở Rājagaha, tại vườn xoài Jīvaka.”
‘‘Kena saddhi’’nti?
"With whom?"
“Với ai?”
‘‘Ajātasattunā vedehiputtena saddhi’’nti.
"With Ajātasattu, son of the Videhan queen."
“Với Ajātasattu, con trai của Vedẹhī.”
Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi.
Then the venerable Mahākassapa asked the venerable Ānanda about the origin and the person of the Sāmaññaphala Sutta.
Rồi Tôn giả Mahākassapa đã hỏi Tôn giả Ānanda về nguyên nhân và về cá nhân của kinh Sa-môn Quả.
Eteneva upāyena pañca nikāye pucchi.
In this same way, he questioned him on the five Nikāyas.
Bằng phương pháp tương tự, Ngài đã hỏi về năm bộ Nikāya.
Pañcanikāyā nāma – dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti.
The five Nikāyas are: the Dīgha Nikāya, the Majjhima Nikāya, the Saṃyutta Nikāya, the Aṅguttara Nikāya, and the Khuddaka Nikāya.
Năm bộ Nikāya là: Dīghanikāya, Majjhimanikāya, Saṃyuttanikāya, Aṅguttaranikāya, Khuddakanikāya.
Tattha khuddakanikāyo nāma – cattāro nikāye ṭhapetvā, avasesaṃ buddhavacanaṃ.
Therein, the Khuddaka Nikāya is the remaining word of the Buddha, setting aside the four Nikāyas.
Trong đó, Khuddakanikāya là tất cả những lời dạy của Đức Phật còn lại, ngoại trừ bốn bộ Nikāya kia.
Tattha vinayo āyasmatā upālittherena vissajjito, sesakhuddakanikāyo cattāro ca nikāyā ānandattherena.
Therein, the Vinaya was answered by the venerable Elder Upāli, and the rest of the Khuddaka Nikāya and the four Nikāyas by the Elder Ānanda.
Trong đó, Vinaya được Trưởng lão Upāli trả lời, còn Khuddakanikāya và bốn bộ Nikāya còn lại được Trưởng lão Ānanda trả lời.
Tadetaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ; tathā piṭakavasena, nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.
It should be known that all this word of the Buddha is of one kind in terms of taste; of two kinds in terms of Dhamma and Vinaya; of three kinds in terms of first, middle, and last; similarly of three kinds in terms of Piṭakas; of five kinds in terms of Nikāyas; of nine kinds in terms of components; and of eighty-four thousand kinds in terms of Dhammakkhandhas.
Tất cả những lời dạy của Đức Phật này được biết là có một loại theo phương diện vị (rasa), hai loại theo phương diện Pháp và Luật (dhamma-vinaya), ba loại theo phương diện sơ, trung, hậu; cũng như ba loại theo phương diện Tạng (piṭaka), năm loại theo phương diện Nikāya, chín loại theo phương diện Chi (aṅga), và tám mươi bốn ngàn loại theo phương diện Pháp uẩn (dhammakkhandha).
Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti, suvuttā cettha atthā veneyyajjhāsayānulomena vuttattā.
For it indicates meanings of various kinds, such as one's own welfare and the welfare of others. And in it, the meanings are well-spoken because they are spoken in accordance with the disposition of the disciples.
Thật vậy, nó chỉ rõ các ý nghĩa như tự lợi, tha lợi, v.v. Và các ý nghĩa trong đó được thuyết giảng khéo léo vì chúng được thuyết giảng phù hợp với khuynh hướng của những người có thể giáo hóa.
Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ pasavatīti vuttaṃ hoti.
And it produces meanings just as a crop yields fruit; this is what is said.
Và nó sinh ra các ý nghĩa như hạt giống sinh ra quả.
Sūdati cetaṃ dhenuviya khīraṃ, paggharatīti vuttaṃ hoti.
And it yields them just as a cow yields milk, it pours forth; this is what is said.
Và nó tuôn chảy các ý nghĩa như bò cái tuôn sữa.
Suṭṭhu ca ne tāyati rakkhatīti vuttaṃ hoti.
And it protects them well, it guards them; this is what is said.
Và nó bảo vệ chúng rất tốt.
Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti; evametampi viññūnaṃ.
And it is like a thread, for just as a carpenter's thread is a standard, so too is this for the wise.
Và nó giống như sợi chỉ, như sợi chỉ là thước đo của thợ mộc; thì kinh này cũng là thước đo của người trí.
Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikiriyanti na viddhaṃsiyanti; evametena saṅgahitā atthā.
And just as flowers held together by a thread are not scattered or destroyed, so too are the meanings held together by this.
Và như hoa được xâu bằng sợi chỉ sẽ không bị phân tán hay hủy hoại; thì các ý nghĩa được tập hợp bởi kinh này cũng vậy.
Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –
Therefore, for the sake of skill in the etymology of this word, it has been said:
Đó là lý do tại sao câu này được nói để giải thích ý nghĩa của từ đó –
Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati.
For this prefix "abhi-" is found in the meanings of exalted, characteristic, honored, defined, and superior.
Thật vậy, tiền tố “abhi” này được thấy trong các ý nghĩa tăng trưởng, đặc tính, tôn kính, phân định rõ ràng và vượt trội.
Tathāhesa – ‘‘bāḷhā me āvuso dukkhā vedanā abhikkamanti no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389; saṃ. ni. 5.195) vuḍḍhiyaṃ āgato.
Indeed, in phrases such as, "Friend, my painful feelings are severe, they are increasing, not decreasing," it appears in the sense of 'exalted'.
Chẳng hạn, nó được dùng với ý nghĩa tăng trưởng trong các câu như: “Này hiền giả, những cảm thọ khổ đau mãnh liệt của tôi đang tăng lên chứ không giảm đi.”
‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) lakkhaṇe.
In phrases such as, "Those nights that are well-known and well-marked," it appears in the sense of 'characteristic'.
Trong các câu như: “Những đêm đó được biết đến, được đánh dấu,” nó được dùng với ý nghĩa đặc tính.
‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 558) pūjite.
In phrases such as, "King of kings, lord of men," it appears in the sense of 'honored'.
Trong các câu như: “Vua của các vua, chúa tể loài người,” nó được dùng với ý nghĩa tôn kính.
‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne.
In phrases such as, "Able to instruct in the Abhidhamma and the Abhivinaya," it appears in the sense of 'defined'.
Trong các câu như: “Có khả năng giáo hóa về Abhidhamma, về Abhivinaya,” nó được dùng với ý nghĩa phân định rõ ràng.
Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti.
This means in the Dhamma and the Vinaya which are free from mutual confusion.
Có nghĩa là trong các pháp và luật không bị lẫn lộn với nhau.
‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 75) adhike.
In phrases such as, "With a surpassing complexion," it appears in the sense of 'superior'.
Trong các câu như: “Với sắc đẹp vượt trội,” nó được dùng với ý nghĩa vượt trội.
Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti, mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (dha. sa. 160 ādayo) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā.
And herein, by the method beginning, "He develops the path for rebirth in the fine-material sphere; he abides pervading one direction with a mind accompanied by loving-kindness," Dhammas that are exalted are also taught.
Và ở đây, các pháp tăng trưởng cũng được nói đến theo cách như: “Tu tập con đường tái sinh vào cõi sắc giới, an trú trải tâm từ bi đến một phương.”
‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi.
By the method beginning, "A visual object or an auditory object," because they are to be characterized by their objects and so on, Dhammas that have their own characteristics are also taught.
Các pháp có đặc tính cũng được nói đến do có thể được nhận biết bằng các đối tượng (ārammaṇa) và các yếu tố khác, theo cách như: “Hoặc đối tượng là sắc, hoặc đối tượng là tiếng.”
‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā nayena pūjitāpi pūjārahāti adhippāyo.
By the method beginning, "Dhammas of learners, Dhammas of non-learners, supramundane Dhammas," Dhammas that are honored are also taught; the meaning is that they are worthy of honor.
Các pháp được tôn kính cũng được nói đến theo cách như: “Các pháp hữu học (sekkhā dhammā), các pháp vô học (asekkhā dhammā), các pháp siêu thế (lokuttarā dhammā),” ý nghĩa là chúng đáng được tôn kính.
‘‘Phasso hoti vedanā hotī’’tiādinā nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi.
By the method beginning, "There is contact, there is feeling," because they are defined by their intrinsic nature, Dhammas that are defined are also taught.
Các pháp được phân định rõ ràng cũng được nói đến do bản chất của chúng được phân định rõ ràng, theo cách như: “Có xúc, có thọ.”
‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā, anuttarā dhammā’’tiādinā nayena adhikāpi dhammā vuttā.
By the method beginning, "Exalted Dhammas, immeasurable Dhammas, unsurpassable Dhammas," Dhammas that are superior are also taught.
Các pháp vượt trội cũng được nói đến theo cách như: “Các pháp đại hành (mahaggatā dhammā), các pháp vô lượng (appamāṇā dhammā), các pháp vô thượng (anuttarā dhammā).”
Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –
Therefore, for the sake of skill in the etymology of this word, it has been said:
Đó là lý do tại sao câu này được nói để giải thích ý nghĩa của từ đó –
Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo.
And in each one of these, the fourfold profundity—of the teaching, the meaning, the exposition, and the penetration—should be understood.
Trong mỗi Tạng này, bốn loại sâu sắc về Pháp (dhamma), ý nghĩa (attha), thuyết giảng (desanā) và thể nhập (paṭivedha) cần phải được hiểu.
Tattha dhammoti pāḷi.
Therein, the teaching is the Pāḷi text.
Trong đó, Dhamma là Pāli.
Atthoti tassāyevattho.
The meaning is the meaning of that very text.
Attha là ý nghĩa của chính Pāli đó.
Desanāti tassā manasāvavatthāpitāya pāḷiyā desanā.
The exposition is the teaching of that Pāḷi text which has been determined by the mind.
Desanā là sự thuyết giảng Pāli đã được xác định trong tâm.
Paṭivedhoti pāḷiyā pāḷiatthassa ca yathābhūtāvabodho.
The penetration is the true understanding of the Pāḷi text and its meaning.
Paṭivedha là sự thấu hiểu chân thật về Pāli và ý nghĩa của Pāli.
Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā.
Because these—the teaching, meaning, exposition, and penetration—in all three of these Piṭakas are difficult to fathom and a firm footing is unobtainable for those of dull intellect, like the great ocean for small creatures such as hares, they are therefore profound.
Vì trong cả ba Tạng này, những Pháp, ý nghĩa, thuyết giảng và thể nhập này, giống như đại dương đối với các loài vật nhỏ bé như thỏ, rất khó tiếp cận và không thể tìm thấy chỗ đứng, nên chúng là sâu sắc.
Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.
Thus, in each one of these, the fourfold profundity should be understood.
Vì vậy, trong mỗi Tạng này, bốn loại sâu sắc cần phải được hiểu.
Tattha yā duggahitā upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā.
Therein, that which is wrongly grasped and undertaken for reasons of verbal assault and so on, this is like a water-snake.
Trong đó, việc học được nắm giữ sai lầm, được học vì mục đích chỉ trích, v.v., đây là việc học ví như rắn độc.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ.
Regarding this, it was said: "Suppose, monks, a man needing a water-snake, searching for a water-snake, wandering in search of a water-snake, were to see a large water-snake.
Liên quan đến điều này, đã được nói: “Này các Tỳ-kheo, ví như một người muốn bắt rắn độc, đi tìm rắn độc, tìm kiếm rắn độc, anh ta thấy một con rắn độc lớn.
Tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya.
He might seize it by the coils or by the tail.
Anh ta có thể nắm lấy nó ở thân hoặc ở đuôi.
Tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāya vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya.
That water-snake, turning back on him, might bite him on the hand or the arm or on some other limb.
Con rắn độc đó sẽ quay lại và cắn vào tay, cánh tay hoặc bất kỳ bộ phận nào khác của anh ta.
So tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.
From that cause, he would come to death or to death-like suffering.
Do đó, anh ta có thể chết hoặc chịu đựng đau khổ gần chết.
Taṃ kissa hetu?
For what reason?
Vì sao lại như vậy?
Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa.
Because of the wrong-grasping of the water-snake, monks.
Này các Tỳ-kheo, vì con rắn độc đã bị nắm giữ sai lầm.
Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… vedallaṃ.
In the same way, monks, some foolish men here master the Dhamma—the discourses... and so on... the catechetical texts.
Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, ở đây, một số người ngu si học Pháp, Sutta… v.v… Vedalla.
Te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti.
Having mastered that Dhamma, they do not examine the meaning of those teachings with wisdom.
Sau khi học Pháp đó, họ không xem xét ý nghĩa của những Pháp đó bằng trí tuệ.
Tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti.
To them, not examining the meaning with wisdom, those teachings do not yield insight.
Những Pháp đó, khi họ không xem xét ý nghĩa bằng trí tuệ, không thể chịu đựng sự suy tư sâu sắc.
Te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti itivādappamokkhānisaṃsā ca.
They master the Dhamma only for the sake of verbal assault and for the sake of refuting criticisms.
Họ học Pháp với mục đích chỉ trích và với mục đích thoát khỏi những lời tranh cãi.
Yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti.
And they do not experience the purpose for which they master the Dhamma.
Và họ không thể đạt được mục đích mà họ đã học Pháp.
Tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti.
For them, those wrongly grasped teachings lead to their harm and suffering for a long time.
Những Pháp đó, khi bị nắm giữ sai lầm, sẽ dẫn đến bất lợi và đau khổ lâu dài cho họ.
Taṃ kissa hetu?
For what reason?
Vì sao lại như vậy?
Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).
Because of the wrong-grasping of the teachings, monks."
Này các Tỳ-kheo, vì Pháp đã bị nắm giữ sai lầm.”
Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampattiṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato.
Furthermore, in the Vinaya, a bhikkhu who is well-practiced, by relying on the accomplishment of virtue, attains the three knowledges, because of the detailed explanation of them therein.
Trong Vinaya (Luật tạng), một tỳ khưu thực hành đúng đắn, nương tựa vào sự thành tựu giới hạnh, đạt được ba minh (tisso vijjā), vì ở đó chỉ đề cập đến sự phân loại của chúng.
Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato.
One who is well-practiced in the Sutta, by relying on the accomplishment of concentration, attains the six supernormal powers, because of the detailed explanation of them therein.
Trong Sutta (Kinh tạng), một tỳ khưu thực hành đúng đắn, nương tựa vào sự thành tựu định, đạt được sáu thắng trí (cha abhiññā), vì ở đó chỉ đề cập đến sự phân loại của chúng.
Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato.
One who is well-practiced in the Abhidhamma, by relying on the accomplishment of wisdom, attains the four analytical knowledges, because of the detailed explanation of them therein.
Trong Abhidhamma (Vi Diệu Pháp tạng), một tỳ khưu thực hành đúng đắn, nương tựa vào sự thành tựu tuệ, đạt được bốn tuệ phân tích (catasso paṭisambhidā), vì ở đó chỉ đề cập đến sự phân loại của chúng.
Evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatupaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.
Thus, one who is well-practiced in these attains, in respective order, this accomplishment which is divided into the three knowledges, the six supernormal powers, and the four analytical knowledges.
Như vậy, một tỳ khưu thực hành đúng đắn trong các tạng này, theo thứ tự, đạt được sự thành tựu gồm ba minh, sáu thắng trí và bốn tuệ phân tích.
Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnaphassādīsu anavajjasaññī hoti.
Furthermore, one who is badly practiced in the Vinaya, due to the general similarity of touch with permitted things of pleasant contact such as floor coverings and robes, becomes one who perceives as blameless the prohibited things such as the touch of what is taken up, that is, a woman.
Tuy nhiên, một tỳ khưu thực hành sai trái trong Vinaya (Luật tạng) thì cho rằng những sự xúc chạm như chăn nệm, y phục, v.v., được cho phép và có sự xúc chạm dễ chịu, cũng giống như những sự xúc chạm bị cấm đoán như sự xúc chạm hữu chấp (upādinnaphassa) v.v., là không có lỗi.
Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā yeme antarāyikā dhammā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.234) tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti.
And this was said: “I understand the Dhamma taught by the Blessed One to be such that those things said by the Blessed One to be obstructions are not able to be an obstruction for one who engages in them.” From that, he reaches a state of bad virtue.
Điều này đã được nói: “Này các tỳ khưu, ta hiểu Pháp do Thế Tôn thuyết giảng như thế này: những pháp chướng ngại mà Thế Tôn đã nói, nếu thực hành chúng thì không thể là chướng ngại.” Từ đó, người ấy trở thành kẻ phá giới.
Sutte duppaṭipanno ‘‘cattārome, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti.
One who is badly practiced in the Sutta, in passages such as, “Bhikkhus, these four individuals exist, are found,” not knowing the intention, grasps it wrongly.
Một tỳ khưu thực hành sai trái trong Sutta (Kinh tạng) thì không hiểu ý nghĩa của các đoạn Pali như “Này các tỳ khưu, có bốn hạng người hiện hữu, đang tồn tại,” và nắm giữ một cách sai lầm.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khanati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (pāci. 417; ma. ni. 1.236) tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti.
Concerning which it was said: “By what he has wrongly grasped, he both misrepresents us and digs himself up, and he generates much demerit.” From that, he reaches a state of wrong view.
Về điều này, đã được nói: “Do sự nắm giữ sai lầm của mình, người ấy đã phỉ báng chúng ta, tự hủy hoại chính mình, và tạo ra nhiều điều bất thiện.” Từ đó, người ấy trở thành kẻ có tà kiến.
Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti, tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti.
One who is badly practiced in the Abhidhamma, over-extending his thought on the Dhamma, also thinks about what is unthinkable; from that, he reaches a state of mental distraction.
Một tỳ khưu thực hành sai trái trong Abhidhamma (Vi Diệu Pháp tạng), khi suy tư về pháp, đã vượt quá giới hạn và suy nghĩ cả những điều không thể suy nghĩ, từ đó rơi vào trạng thái tâm loạn.
Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77).
And this was said: “Bhikkhus, these four are unthinkables and should not be thought about; one who thinks about them would be a partaker of madness and distress.”
Điều này đã được nói: “Này các tỳ khưu, có bốn điều không thể suy nghĩ, không nên suy nghĩ; ai suy nghĩ về chúng sẽ rơi vào trạng thái điên loạn hoặc rối loạn tâm trí.”
Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāvamicchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātīti.
Thus, one who is badly practiced in these attains, in respective order, this failure which is divided into a state of bad virtue, a state of wrong view, and a state of mental distraction.
Như vậy, một tỳ khưu thực hành sai trái trong các tạng này, theo thứ tự, sẽ rơi vào sự thất bại gồm việc phá giới, tà kiến và tâm loạn.
Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ?
How is it ninefold by way of the Aṅgas (divisions)?
Theo Aṅga (Chi phần), thì chín loại như thế nào?
Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti.
All this is of nine kinds: Sutta, Geyya, Veyyākaraṇa, Gāthā, Udāna, Itivuttaka, Jātaka, Abbhutadhamma, and Vedalla.
Tất cả lời Phật dạy này được phân thành chín loại: Sutta, Geyya, Veyyākaraṇa, Gāthā, Udāna, Itivuttaka, Jātaka, Abbhutadhamma, Vedalla.
Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā suttanipāte maṅgalasutta-ratanasutta-nālakasutta-tuvaṭṭakasuttāni aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ.
Therein, the Ubhatovibhaṅga, Niddesa, Khandhaka, and Parivāra; in the Suttanipāta, the Maṅgala-sutta, Ratanasutta, Nālakasutta, and Tuvaṭṭakasutta; and any other word of the Tathāgata named ‘sutta’ should be known as Sutta.
Trong đó, Sutta được hiểu là: Ubhatovibhaṅga, Niddesa, Khandhaka, Parivāra; các bài kinh như Maṅgala Sutta, Ratana Sutta, Nālakasutta, Tuvaṭṭaka Sutta trong Suttanipāta; và những lời dạy khác của Như Lai có tên là Sutta.
Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ.
Every sutta that is mixed with verses should be known as Geyya.
Tất cả các bài kinh có kệ (sagāthaka sutta) được hiểu là Geyya.
Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo, sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ.
Specifically, the entire Sagāthāvagga in the Saṃyutta Nikāya; the entire Abhidhamma Piṭaka; any sutta without verses; and any other word of the Buddha not included in the eight other divisions should be known as Veyyākaraṇa.
Đặc biệt, trong Saṃyutta Nikāya, toàn bộ Sagāthā Vagga; toàn bộ Abhidhamma Piṭaka; những bài kinh không có kệ (niggāthaka sutta); và bất kỳ lời Phật dạy nào khác không được bao gồm trong tám chi phần còn lại, được hiểu là Veyyākaraṇa.
Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā.
The Dhammapada, Theragāthā, Therīgāthā, and the pure verses in the Suttanipāta that are not named as suttas should be known as Gāthā.
Dhammapada, Theragāthā, Therīgāthā, và những bài kệ thuần túy không có tên kinh trong Suttanipāta, được hiểu là Gāthā.
Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dvāsīti suttantā udānanti veditabbaṃ.
The eighty-two discourses connected with verses that arise from joyful knowledge should be known as Udāna.
Tám mươi hai bài kinh liên quan đến kệ phát sinh từ trí tuệ hoan hỷ, được hiểu là Udāna.
‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ.
The one hundred and twelve discourses that proceed in the manner of “This was said by the Blessed One…” should be known as Itivuttaka.
Một trăm mười bài kinh bắt đầu bằng cách nói “Điều này đã được Thế Tôn nói,” được hiểu là Itivuttaka.
Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañca jātakasatāni jātakanti veditabbaṃ.
The five hundred and fifty Jātakas, beginning with the Apaṇṇaka-jātaka, should be known as Jātaka.
Năm trăm năm mươi Jātaka (Chuyện tiền thân), bắt đầu bằng Apaṇṇaka Jātaka, được hiểu là Jātaka.
‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’ti (dī. ni. 2.209) -ādinayappavattā sabbepi acchariyaabbhutadhammapaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ.
All discourses connected with wonderful and marvelous phenomena that proceed in the manner of “Bhikkhus, there are these four wonderful and marvelous qualities in Ānanda…” should be known as Abbhutadhamma.
Tất cả các bài kinh liên quan đến những pháp kỳ diệu và phi thường, bắt đầu bằng “Này các tỳ khưu, có bốn pháp kỳ diệu và phi thường này ở Ānanda,” được hiểu là Abbhutadhamma.
Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ.
All discourses that are asked after attaining both knowledge and satisfaction, such as the Cūḷavedalla, Mahāvedalla, Sammādiṭṭhi, Sakkapañha, Saṅkhārabhājaniya, and Mahāpuṇṇama Suttas, should be known as Vedalla.
Tất cả các bài kinh được hỏi đi hỏi lại, sau khi đã đạt được trí tuệ và sự hoan hỷ, như Cūḷavedalla, Mahāvedalla, Sammādiṭṭhi, Sakkapañha, Saṅkhārabhājaniya, Mahāpuṇṇama Sutta, v.v., được hiểu là Vedalla.
Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.
Thus it is ninefold by way of the Aṅgas.
Như vậy, theo Aṅga (Chi phần), có chín loại.
Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti.
Thus, by way of the Dhammakkhandhas so elucidated, it is of eighty-four thousand kinds.
Như vậy, theo các Dhammakkhandha đã được giải thích, có tám mươi bốn ngàn loại.
Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho.
Therein, a sutta with a single theme is one Dhammakkhandha.
Trong đó, một bài kinh có một mạch ý là một Dhammakkhandha.
Yaṃ anekānusandhikaṃ tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā.
Where it has multiple themes, the counting of Dhammakkhandhas is according to the themes.
Đối với bài kinh có nhiều mạch ý, thì số lượng Dhammakkhandha được tính theo số mạch ý.
Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko.
In verse compositions, the questioning is one dhammakkhandha, the answering is one.
Trong các bài kệ, lời hỏi vấn là một dhammakkhandha, lời giải đáp là một.
Abhidhamme ekamekaṃ tika-duka-bhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, eko dhammakkhandho.
In the Abhidhamma, each analysis of triads and dyads, and each analysis of the consciousness-round, is one dhammakkhandha.
Trong Abhidhamma, mỗi phần phân chia tika (tam đề) và duka (nhị đề), và mỗi phần phân chia vòng tâm (cittavāra) là một dhammakkhandha.
Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi paricchedo; tattha ekameko koṭṭhāso, ekameko dhammakkhandhoti veditabbo.
In the Vinaya, there is the story, there is the matrix, there is the word-analysis, there is the intermediate offense, there is the offense, there is the non-offense, there is the section; therein, each part is to be understood as one dhammakkhandha.
Trong Vinaya, có sự việc (vatthu), có mātikā (đề mục), có padabhājanīya (phân tích từng từ), có antarāpatti (tội giữa chừng), có āpatti (tội), có anāpatti (không tội), có pariccheda (phần định nghĩa); trong đó, mỗi phần là một dhammakkhandha.
Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.
Thus, by way of dhammakkhandhas, it is of eighty-four thousand kinds.
Như vậy, theo cách phân loại dhammakkhandha có tám mươi bốn ngàn loại.
Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo; idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ; idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ; ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo; imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsītidhammakkhandhasahassānī’’ti imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ.
In this way, this word of the Buddha—which is of one kind by way of its single taste without division, and of two or more kinds through divisions by way of Dhamma and Vinaya, etc.—was compiled by the assembly of masters of self-control headed by Mahākassapa only after establishing this classification: “This is the Dhamma, this is the Vinaya; this is the first word of the Buddha, this is the middle word of the Buddha, this is the last word of the Buddha; this is the Vinaya Piṭaka, this is the Suttanta Piṭaka, this is the Abhidhamma Piṭaka; this is the Dīgha Nikāya… and so on… this is the Khuddaka Nikāya; these are the nine divisions beginning with sutta, these are the eighty-four thousand dhammakkhandhas.”
Như thế, lời Phật dạy, xét về mặt ý vị (rasa) thì là một loại không có sự phân biệt, nhưng xét về mặt phân loại thì có hai loại trở lên như Pháp và Luật. Khi kết tập lời Phật dạy, hội chúng chư Tỳ-khưu, đứng đầu là Trưởng lão Mahākassapa, đã phân định rõ ràng: ‘‘Đây là Pháp, đây là Luật; đây là lời Phật dạy đầu tiên, đây là lời Phật dạy ở giữa, đây là lời Phật dạy cuối cùng; đây là Tạng Luật, đây là Tạng Kinh, đây là Tạng Vi Diệu Pháp; đây là Trường Bộ Kinh…pe… đây là Tiểu Bộ Kinh; đây là chín chi phần của Kinh điển (navaṅga), đây là tám mươi bốn ngàn dhammakkhandha’’ rồi mới kết tập.
Na kevalañca ettakameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgahapeyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādianekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvāeva sattahi māsehi saṅgītaṃ.
And not just this much, but it was also compiled in seven months only after establishing the many other kinds of compilations found in the three Piṭakas, such as the compilation of summaries, the compilation of chapters, the compilation through repetition, the compilations of Nipātas such as the Book of Ones and the Book of Twos, the compilation of connected discourses, the compilation of sections of fifty, and so on.
Không chỉ có bấy nhiêu, mà còn vô số cách phân loại khác được tìm thấy trong ba Tạng, như uddānasaṅgaha (tóm tắt), vaggasaṅgaha (phân loại theo phẩm), peyyālasaṅgaha (phân loại theo phần lặp lại), ekakanipāta (tập một pháp), dukanipāta (tập hai pháp) và các nipāta (tập), saṃyuttasaṅgaha (phân loại theo tương ưng), paṇṇāsasaṅgaha (phân loại theo năm mươi bài kinh), v.v… tất cả đều được phân định rõ ràng rồi mới kết tập trong bảy tháng.
Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītināma.
And at the conclusion of this compilation, as if giving a shout of approval with joy having arisen, thinking, “This teaching of the one with ten powers has been made capable of lasting for a period of five thousand years by the elder Mahākassapa,” this great earth, up to its water boundary, quaked, shook, trembled, and shuddered in many ways, and many wonders appeared. This is called the First Great Council.
Vào cuối kỳ kết tập, đại địa này, với biển cả làm ranh giới, đã rung chuyển, chấn động, lay động và chuyển động theo nhiều cách khác nhau, như thể tán thán rằng: ‘‘Trưởng lão Mahākassapa đã làm cho Giáo pháp của Đức Thập Lực có khả năng tồn tại trong thời gian năm ngàn năm’’, và nhiều điều kỳ diệu đã xuất hiện. Đây được gọi là Đại Kết Tập Kinh Điển lần thứ nhất.
Yā loke –
Which, in the world—
Nơi đời, –
Imissā pana paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattamānāya vinayaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena ‘‘paṭhamaṃ, āvuso upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti evamādivacanapariyosāne ‘‘vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretvā yena ca paññattaṃ, yasmā ca paññattaṃ, sabbametaṃ kathetukāmena āyasmatā upālittherena vuttaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti sabbaṃ vattabbaṃ.
Now, during this ongoing First Great Council, when the venerable Mahākassapa was asking about the Vinaya, at the end of such words as, “Friend Upāli, where was the first pārājika laid down?” and in the passage, “He asked about the story, he asked about the origin, he asked about the person,” when the origin was asked about, the venerable elder Upāli, desiring to relate that origin in detail from the beginning and to tell by whom it was laid down and why it was laid down, said everything that was to be said, beginning with “At that time the Buddha, the Blessed One, was dwelling in Verañjā.”
Khi Đại Kết Tập Kinh Điển lần thứ nhất này đang diễn ra, Trưởng lão Mahākassapa đã hỏi về Vinaya, và sau khi hỏi những câu như: ‘‘Thưa Tôn giả Upāli, pārājika đầu tiên được chế định ở đâu?’’, Trưởng lão Upāli, muốn giải thích đầy đủ về nidāna (duyên khởi) khi được hỏi về nidāna trong câu ‘‘Đã hỏi về sự việc (vatthu), đã hỏi về duyên khởi (nidāna), đã hỏi về người (puggala)’’, tức là muốn kể lại từ đầu duyên khởi đó, ai đã chế định và vì lý do gì mà chế định, đã nói: ‘‘Vào thời ấy, Đức Phật, Thế Tôn đang trú tại Verañjā’’, và tất cả những gì cần nói.
Evamidaṃ āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana ‘‘paṭhamamahāsaṅgītikāle vutta’’nti veditabbaṃ.
Thus this was spoken by the venerable elder Upāli, and it should be understood that it was spoken at the time of the First Great Council.
Như vậy, lời này do Trưởng lão Upāli nói, và cần phải hiểu rằng lời ấy đã được nói ‘‘vào thời kỳ Đại Kết Tập Kinh Điển lần thứ nhất’’.
Ettāvatā ca ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vutta’’nti etesaṃ padānaṃ attho pakāsito hoti.
And by this much, the meaning of the terms “by whom this word was spoken” and “when it was spoken” has been shown.
Đến đây, ý nghĩa của các từ ‘‘lời này do ai nói, khi nào nói’’ đã được làm sáng tỏ.
Idāni dhāritaṃ yena cābhataṃ, yatthappatiṭṭhitaṃ cetametaṃ vatvā vidhiṃ tatoti etesaṃ atthappakāsanatthaṃ idaṃ vuccati.
Now, to explain the meaning of “by whom it was borne and handed down, and where it was established; having said this, then the method,” this is said.
Bây giờ, để làm sáng tỏ ý nghĩa của các từ ‘‘ được gìn giữ bởi ai, được truyền tải bởi ai, và được thiết lập ở đâu, sau khi nói điều này, phương pháp đó’’, điều này được nói.
Taṃ panetaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanapaṭimaṇḍitanidānaṃ vinayapiṭakaṃ kena dhāritaṃ, kenābhataṃ, kattha patiṭṭhitanti?
So then, by whom was this Vinaya Piṭaka, with its introduction adorned with such words as “At that time the Buddha, the Blessed One, was dwelling in Verañjā,” borne? By whom was it handed down? Where was it established?
Vậy thì, Tạng Luật, với duyên khởi được trang hoàng bằng những lời như ‘‘Vào thời ấy, Đức Phật, Thế Tôn đang trú tại Verañjā’’ này, được ai gìn giữ, được ai truyền tải, và được thiết lập ở đâu?
Vuccate – ādito tāva idaṃ bhagavato sammukhā āyasmatā upālittherena dhāritaṃ, tassa sammukhato aparinibbute tathāgate chaḷabhiññādibhedehi anekehi bhikkhusahassehi parinibbute tathāgate mahākassapappamukhehi dhammasaṅgāhakattherehi.
It is said: To begin with, it was borne by the venerable elder Upāli in the presence of the Blessed One. In his presence, it was borne by many thousands of monks with the six supernormal powers and other such attainments while the Tathāgata had not yet attained final Nibbāna; and after the Tathāgata’s final Nibbāna, by the elder compilers of the Dhamma headed by Mahākassapa.
Được giải thích rằng: Trước hết, Tạng Luật này đã được Trưởng lão Upāli gìn giữ trực tiếp từ Đức Thế Tôn. Từ Trưởng lão Upāli, khi Đức Như Lai chưa nhập Niết Bàn, Tạng Luật đã được vô số ngàn Tỳ-khưu, những vị có sáu thần thông (chaḷabhiññā) và các biệt tài khác gìn giữ. Khi Đức Như Lai đã nhập Niết Bàn, Tạng Luật đã được các vị Trưởng lão kết tập Pháp, đứng đầu là Trưởng lão Mahākassapa, gìn giữ.
Kenābhatanti?
By whom was it handed down?
Được ai truyền tải?
Jambudīpe tāva upālittheramādiṃ katvā ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhataṃ.
In Jambudīpa, it was handed down by the lineage of teachers beginning with the elder Upāli, up to the Third Council.
Ở Jambudīpa (Ấn Độ), bắt đầu từ Trưởng lão Upāli, theo truyền thống sư thừa, Tạng Luật đã được truyền tải cho đến Đại Kết Tập Kinh Điển lần thứ ba.
Tatrāyaṃ ācariyaparamparā –
Therein, this is the lineage of teachers:
Trong đó, đây là truyền thống sư thừa –
Sammukhā uggahetvā bahūnaṃ bhikkhūnaṃ hadaye patiṭṭhāpesi.
in his presence, established it in the hearts of many monks.
Và đã thiết lập nó trong tâm của nhiều Tỳ-khưu.
Tassa hāyasmato santike vinayavaṃsaṃ uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattesu puggalesu puthujjana-sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmino gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassamekaṃ ahosi.
Among the individuals who learned the Vinaya lineage from that venerable one and attained proficiency in the Vinaya, the worldlings, stream-enterers, once-returners, and non-returners were beyond counting; there was a thousand of those with cankers destroyed.
Trong số những người đã thọ nhận Vinaya-vaṃsa từ Tôn giả ấy và đạt được sự thông thạo Vinaya, số lượng phàm nhân (puthujjana), Dự Lưu (sotāpanna), Nhất Lai (sakadāgāmi), Bất Hoàn (anāgāmi) là không thể đếm được, và có một ngàn vị A-la-hán.
Dāsakattheropi tasseva saddhivihāriko ahosi, so upālittherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi.
The elder Dāsaka was also a co-resident of his. Having learned it in the presence of the elder Upāli, he taught the Vinaya in the same way.
Trưởng lão Dāsaka cũng là đệ tử cùng trú (saddhivihārika) của chính Trưởng lão Upāli. Ngài đã thọ nhận Vinaya từ Trưởng lão Upāli và cũng giảng dạy Vinaya như vậy.
Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi.
From that venerable one also, those who learned and attained proficiency in the Vinaya, the worldlings and so on, were beyond counting; there was a thousand of those with cankers destroyed.
Trong số những người đã thọ nhận từ Trưởng lão Dāsaka và đạt được sự thông thạo Vinaya, số lượng phàm nhân và các bậc Thánh khác là không thể đếm được, và cũng có một ngàn vị A-la-hán.
Soṇakattheropi dāsakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa dāsakattherassa sammukhā uggahetvā tatheva vinayaṃ vācesi.
The elder Soṇaka was also a co-resident of the elder Dāsaka. He too, having learned it in the presence of his preceptor, the elder Dāsaka, taught the Vinaya in the same way.
Trưởng lão Soṇaka cũng là đệ tử cùng trú của Trưởng lão Dāsaka. Ngài cũng đã thọ nhận Vinaya từ Trưởng lão Dāsaka, bậc thầy của mình, và cũng giảng dạy Vinaya như vậy.
Tassāpi āyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjanādayo gaṇanapathaṃ vītivattā, khīṇāsavānaṃ sahassameva ahosi.
From that venerable one also, those who learned and attained proficiency in the Vinaya, the worldlings and so on, were beyond counting; there was a thousand of those with cankers destroyed.
Trong số những người đã thọ nhận từ Trưởng lão Soṇaka và đạt được sự thông thạo Vinaya, số lượng phàm nhân và các bậc Thánh khác là không thể đếm được, và cũng có một ngàn vị A-la-hán.
Siggavattheropi soṇakattherassa saddhivihāriko ahosi, sopi attano upajjhāyassa soṇakattherassa santike vinayaṃ uggahetvā arahantasahassassa dhuraggāho ahosi.
The elder Siggava was also a co-resident of the elder Soṇaka. He too, having learned the Vinaya from his preceptor, the elder Soṇaka, became the foremost learner among a thousand arahants.
Trưởng lão Siggava cũng là đệ tử cùng trú của Trưởng lão Soṇaka. Ngài đã thọ nhận Vinaya từ Trưởng lão Soṇaka, bậc thầy của mình, và là người đứng đầu trong việc truyền dạy cho một ngàn vị A-la-hán.
Tassa panāyasmato santike uggahetvā vinaye pakataññutaṃ pattā puthujjana-sotāpannasakadāgāmi-anāgāminopi khīṇāsavāpi ettakāni satānīti vā ettakāni sahassānīti vā aparicchinnā ahesuṃ.
From that venerable one, those who learned and attained proficiency in the Vinaya—worldlings, stream-enterers, once-returners, non-returners, and those with cankers destroyed—were indeterminate, whether as so many hundreds or so many thousands.
Trong số những người đã thọ nhận từ Trưởng lão Siggava và đạt được sự thông thạo Vinaya, số lượng phàm nhân, Dự Lưu, Nhất Lai, Bất Hoàn, và cả A-la-hán đều không thể xác định được là bao nhiêu trăm hay bao nhiêu ngàn.
Tadā kira jambudīpe atimahābhikkhusamudāyo ahosi.
It is said that at that time, there was a very great community of monks in Jambudīpa.
Vào thời đó, có một đại hội chúng Tỳ-khưu rất đông đảo ở Jambudīpa.
Moggaliputtatissattherassa pana ānubhāvo tatiyasaṅgītiyaṃ pākaṭo bhavissati.
As for the elder Moggaliputtatissa, his power will become manifest in the account of the Third Council.
Uy lực của Trưởng lão Moggaliputtatissa sẽ được làm sáng tỏ trong Đại Kết Tập Kinh Điển lần thứ ba.
Evamidaṃ vinayapiṭakaṃ jambudīpe tāva imāya ācariyaparamparāya yāva tatiyasaṅgīti tāva ābhatanti veditabbaṃ.
Thus, it should be understood that this Vinaya Piṭaka was handed down in Jambudīpa by this lineage of teachers up until the Third Council.
Như vậy, cần phải hiểu rằng Tạng Luật này đã được truyền tải ở Jambudīpa theo truyền thống sư thừa này cho đến Đại Kết Tập Kinh Điển lần thứ ba.
Evaṃ tasmiñca sannipāte dvādasa bhikkhusatasahassāni sannipatiṃsu āyasmatā yasena samussāhitā.
Thus, at that assembly, one million two hundred thousand monks gathered, having been roused to action by the Venerable Yasa.
Như vậy, trong cuộc hội họp đó, một triệu hai trăm ngàn vị tỳ khưu đã tụ họp, được Trưởng lão Yasa khuyến khích.
Tesaṃ majjhe āyasmatā revatena puṭṭhena sabbakāmittherena vinayaṃ vissajjentena tāni dasa vatthūni vinicchitāni, adhikaraṇaṃ vūpasamitaṃ.
In their midst, those ten points were decided upon, and the legal issue was settled by the Elder Sabbakāmī, who, when questioned by the Venerable Revata, explained the Vinaya.
Giữa các vị ấy, Trưởng lão Sabbakāmī, khi được Trưởng lão Revata hỏi, đã giải đáp về Luật, và mười sự việc đó đã được phân xử, vụ tranh chấp đã được dàn xếp.
Atha therā ‘‘puna dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti tipiṭakadhare pattapaṭisambhide sattasate bhikkhū uccinitvā vesāliyaṃ vālikārāme sannipatitvā mahākassapattherena saṅgāyitasadisameva sabbaṃ sāsanamalaṃ sodhetvā puna piṭakavasena nikāyavasena aṅgavasena dhammakkhandhavasena ca sabbaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu.
Then the elders, thinking, “Let us again chant the Dhamma and the Vinaya,” selected seven hundred monks who were bearers of the Tipiṭaka and had attained the analytical knowledges. Assembling at the Vālikārāma in Vesālī, they purified all the stains on the Dispensation, just as the Elder Mahākassapa had done in the previous council. Then they chanted all the Dhamma and the Vinaya again, organizing it by Piṭakas, by Nikāyas, by Aṅgas, and by Dhammakkhandhas.
Sau đó, các vị Trưởng lão đã nghĩ: “Chúng ta hãy kết tập lại Pháp và Luật.” Các ngài đã chọn ra bảy trăm vị tỳ khưu thông thuộc Tam Tạng, đã chứng đắc các Tuệ Phân Tích, rồi tụ họp tại Vālikārāma ở Vesālī. Các ngài đã thanh lọc tất cả những vết nhơ trong giáo pháp, giống như cách Trưởng lão Mahākassapa đã kết tập, và một lần nữa kết tập toàn bộ Pháp và Luật theo Tạng (piṭaka), Bộ (nikāya), Chi (aṅga), và Uẩn Pháp (dhammakkhandha).
Ayaṃ saṅgīti aṭṭhahi māsehi niṭṭhitā.
This council was completed in eight months.
Cuộc kết tập này đã hoàn thành trong tám tháng.
Yā loke –
Which in the world—
Cuộc kết tập mà ở trên đời –
Evamimaṃ dutiyasaṅgītiṃ saṅgāyitvā therā ‘‘uppajjissati nu kho anāgatepi sāsanassa evarūpaṃ abbuda’’nti olokayamānā imaṃ addasaṃsu – ‘‘ito vassasatassa upari aṭṭhārasame vasse pāṭaliputte dhammāsoko nāma rājā uppajjitvā sakalajambudīpe rajjaṃ kāressati.
Having thus held this Second Council, the elders, looking to see if such a corruption of the Dispensation would arise in the future, saw this: “One hundred and eighteen years from now, a king named Dhammāsoka will arise in Pāṭaliputta and will rule over the whole of Jambudīpa.
Sau khi kết tập cuộc kết tập lần thứ hai này như vậy, các vị Trưởng lão, trong khi quán xét: “Liệu trong tương lai có phát sinh mối nguy hại tương tự cho giáo pháp hay không?” đã thấy được điều này: “Sau một trăm năm kể từ nay, vào năm thứ mười tám, một vị vua tên là Dhammāsoka sẽ xuất hiện tại Pāṭaliputta và cai trị toàn cõi Jambudīpa.”
So buddhasāsane pasīditvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ pavattayissati.
He, having gained faith in the Buddha’s Dispensation, will promote great gain and honor.
Vị vua ấy sẽ có tín tâm với Phật giáo và sẽ phát khởi lợi lộc và cung kính lớn lao.
Tato titthiyā lābhasakkāraṃ patthayamānā sāsane pabbajitvā sakaṃ sakaṃ diṭṭhiṃ paridīpessanti.
Then, heretics, desiring gain and honor, will go forth into homelessness in the Dispensation and will proclaim their own respective views.
Khi đó, các ngoại đạo, vì mong muốn lợi lộc và cung kính, sẽ xuất gia trong giáo pháp và tuyên truyền tà kiến của riêng mình.
Evaṃ sāsane mahantaṃ abbudaṃ uppajjissatī’’ti.
In this way, a great corruption will arise in the Dispensation.”
Như vậy, một mối nguy hại lớn sẽ phát sinh trong giáo pháp.
Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘kinnu kho mayaṃ etasmiṃ abbude uppanne sammukhā bhavissāma, na bhavissāmā’’ti.
Then this thought occurred to them: “When this corruption arises, will we be present or not?”
Bấy giờ, các ngài suy nghĩ thế này: “Khi mối nguy hại đó phát sinh, liệu chúng ta có còn tại thế hay không?”
Atha te sabbeva tadā attano asammukhabhāvaṃ ñatvā ‘‘ko nu kho taṃ adhikaraṇaṃ vūpasametuṃ samattho bhavissatī’’ti sakalaṃ manussalokaṃ chakāmāvacaradevalokañca olokentā na kañci disvā brahmaloke tissaṃ nāma mahābrahmānaṃ addasaṃsu parittāyukaṃ uparibrahmalokūpapattiyā bhāvitamaggaṃ.
Then all of them, knowing that they would not be present at that time, and considering, “Who will be capable of settling that legal issue?” they looked throughout the entire human world and the six celestial realms of the sense-sphere but saw no one. Then, in the Brahma world, they saw a great Brahmā named Tissa, who had a short lifespan and had developed the path for rebirth in a higher Brahma world.
Khi ấy, tất cả các ngài đều biết rằng mình sẽ không còn tại thế vào lúc đó, và tự hỏi: “Vậy ai sẽ có khả năng dập tắt vụ tranh chấp đó?” Trong khi quán xét khắp cõi người và sáu cõi trời Dục giới, các ngài không thấy một ai, rồi ở cõi Phạm thiên, các ngài đã thấy một vị Đại Phạm thiên tên là Tissa, có tuổi thọ ngắn, đã tu tập đạo để tái sinh vào cõi Phạm thiên cao hơn.
Disvāna nesaṃ etadahosi – ‘‘sace mayaṃ etassa brahmuno manussaloke nibbattanatthāya ussāhaṃ kareyyāma, addhā esa moggalibrāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ gahessati.
Having seen him, this thought occurred to them: “If we were to make an effort for this Brahmā to be reborn in the human world, he would surely take conception in the house of the brahmin Moggalī.
Sau khi thấy vậy, các ngài suy nghĩ thế này: “Nếu chúng ta nỗ lực để vị Phạm thiên này tái sinh vào cõi người, chắc chắn vị ấy sẽ thọ sanh trong nhà của bà-la-môn Moggali.”
Tato ca mantehi palobhito nikkhamitvā pabbajissati.
And then, enticed by the Vedas, he will renounce the household life and go forth into homelessness.
Sau đó, bị dụ dỗ bởi các câu thần chú, vị ấy sẽ từ bỏ gia đình và xuất gia.
So evaṃ pabbajitvā sakalaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā adhigatapaṭisambhido hutvā titthiye madditvā taṃ adhikaraṇaṃ vinicchitvā sāsanaṃ paggaṇhissatī’’ti.
Having thus gone forth, he will master the entire word of the Buddha, attain the analytical knowledges, and, after vanquishing the heretics and settling that legal issue, he will uphold the Dispensation.”
Sau khi xuất gia như vậy, vị ấy sẽ học thuộc toàn bộ lời Phật dạy, đắc được các Tuệ Phân Tích, rồi sẽ nhiếp phục các ngoại đạo, phân xử vụ tranh chấp đó và làm hưng thịnh giáo pháp.
Tissopi kho mahābrahmā brahmalokato cavitvā moggalibrāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ aggahesi.
Tissa, the Mahābrahmā, having passed away from the Brahma-world, took conception in the house of the brahmin Moggali.
Đại Phạm thiên Tissa sau khi chuyển sinh từ cõi Phạm thiên, đã tái sinh vào nhà của Bà-la-môn Moggali.
Siggavattheropi tassa paṭisandhiggahaṇato pabhuti satta vassāni brāhmaṇassa gehaṃ piṇḍāya pāvisi.
From the day of his conception, the Elder Siggava entered the brahmin's house for alms for seven years.
Trưởng lão Siggava, kể từ ngày vị ấy tái sinh, đã vào nhà của Bà-la-môn để khất thực suốt bảy năm.
Ekadivasampi uḷuṅkamattaṃ vā yāguṃ kaṭacchumattaṃ vā bhattaṃ nālattha.
Not even on a single day did he receive a ladleful of gruel or a spoonful of rice.
Dù chỉ là một chén cháo hay một muỗng cơm, ngài cũng không nhận được.
Sattannaṃ pana vassānaṃ accayena ekadivasaṃ ‘‘aticchatha, bhante’’ti vacanamattaṃ alattha.
But after the passage of seven years, one day he received just the words, "Pass on, venerable sir."
Tuy nhiên, sau bảy năm, một ngày nọ ngài đã nhận được lời nói: “Bạch Đại đức, xin mời dùng.”
Taṃdivasameva brāhmaṇopi bahiddhā kiñci karaṇīyaṃ katvā āgacchanto paṭipathe theraṃ disvā, ‘‘bho pabbajita, amhākaṃ gehaṃ agamitthā’’ti āha.
On that very day, the brahmin, returning after doing some business outside, saw the elder on the road and said, "O recluse, did you go to our house?"
Chính ngày hôm đó, Bà-la-môn cũng từ bên ngoài trở về sau khi hoàn thành một số công việc, thấy vị Trưởng lão trên đường, liền hỏi: “Này Sa-môn, ngài có đến nhà chúng tôi không?”
‘‘Āma, brāhmaṇa, agamimhā’’ti.
"Yes, brahmin, we went."
“Vâng, Bà-la-môn, chúng tôi có đến.”
‘‘Api kiñci labhitthā’’ti?
"Did you receive anything?"
“Ngài có nhận được gì không?”
‘‘Āma, brāhmaṇa, labhimhā’’ti.
"Yes, brahmin, we received something."
“Vâng, Bà-la-môn, chúng tôi có nhận được.”
So gehaṃ gantvā pucchi – ‘‘tassa pabbajitassa kiñci adatthā’’ti?
He went home and asked, "Did you give anything to that recluse?"
Ông ta về nhà hỏi: “Có ai đã cúng dường gì cho vị Sa-môn đó không?”
‘‘Na kiñci adamhā’’ti.
"We gave nothing."
“Không cúng dường gì cả.”
Brāhmaṇo dutiyadivase gharadvāreyeva nisīdi ‘‘ajja pabbajitaṃ musāvādena niggahessāmī’’ti.
On the second day, the brahmin sat at his door, thinking, "Today I will take the recluse to task for speaking falsely."
Ngày hôm sau, Bà-la-môn ngồi ngay trước cửa nhà, nghĩ: “Hôm nay ta sẽ bắt lỗi vị Sa-môn này về tội nói dối.”
Thero dutiyadivase brāhmaṇassa gharadvāraṃ sampatto.
On the second day, the elder arrived at the brahmin's door.
Ngày hôm sau, Trưởng lão đến trước cửa nhà của Bà-la-môn.
Brāhmaṇo theraṃ disvāva evamāha – ‘‘tumhe hiyyo amhākaṃ gehe kiñci aladdhāyeva ‘labhimhā’ti avocuttha.
Upon seeing the elder, the brahmin said this: "Yesterday, although you received nothing at our house, you said, 'We received something.'
Bà-la-môn vừa thấy Trưởng lão liền nói: “Hôm qua các ngài không nhận được gì ở nhà chúng tôi mà lại nói ‘đã nhận được’.
Vaṭṭati nu kho tumhākaṃ musāvādo’’ti!
Is it proper for you to speak falsely?"
Việc nói dối có phù hợp với các ngài không?”
Thero āha – ‘‘mayaṃ, brāhmaṇa, tumhākaṃ gehe satta vassāni ‘aticchathā’ti vacanamattampi alabhitvā hiyyo ‘aticchathā’ti vacanamattaṃ labhimha; athetaṃ paṭisanthāraṃ upādāya evamavocumhā’’ti.
The elder said: "Brahmin, for seven years we did not receive even the mere words 'Pass on' at your house, but yesterday we received just the words 'Pass on'; it was with reference to that courteous reception that we spoke thus."
Trưởng lão nói: “Này Bà-la-môn, chúng tôi đã không nhận được dù chỉ một lời ‘xin mời dùng’ trong suốt bảy năm ở nhà ông, nhưng hôm qua chúng tôi đã nhận được lời ‘xin mời dùng’; vì vậy, chúng tôi đã nói như vậy dựa trên sự tiếp đón đó.”
Brāhmaṇo cintesi – ‘‘ime paṭisanthāramattampi labhitvā ‘labhimhā’ti pasaṃsanti, aññaṃ kiñci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ labhitvā kasmā na pasaṃsantī’’ti pasīditvā attano atthāya paṭiyāditabhattato kaṭacchumattaṃ bhikkhaṃ tadupiyañca byañjanaṃ dāpetvā ‘‘imaṃ bhikkhaṃ sabbakālaṃ tumhe labhissathā’’ti āha.
The brahmin thought: "If they praise receiving just a courteous reception by saying 'we received something,' how much more would they praise receiving some other food to be eaten or consumed?" Becoming pleased, he had a spoonful of rice from the meal prepared for himself and a suitable curry given, and said, "You shall receive this alms-food at all times."
Bà-la-môn suy nghĩ: “Các vị Sa-môn này chỉ nhận được một lời chào hỏi mà đã khen ngợi ‘đã nhận được’, vậy tại sao khi nhận được đồ ăn thức uống khác lại không khen ngợi?” Ông ta hoan hỷ, rồi cho cúng dường một muỗng cơm và món ăn phụ tương ứng từ phần cơm đã chuẩn bị cho mình, và nói: “Phần cơm này, các ngài sẽ nhận được mãi mãi.”
So punadivasato pabhuti upasaṅkamantassa therassa upasamaṃ disvā bhiyyosomattāya pasīditvā theraṃ niccakālaṃ attano ghare bhattavissaggakaraṇatthāya yāci.
From the next day onwards, seeing the tranquility of the elder who approached, he became exceedingly pleased and requested the elder to always perform the meal duties at his house.
Từ ngày hôm sau, khi thấy sự tĩnh lặng của vị Trưởng lão thường xuyên đến, ông ta càng thêm hoan hỷ và thỉnh cầu Trưởng lão thường xuyên đến nhà mình để nhận cơm.
Thero adhivāsetvā divase divase bhattakiccaṃ katvā gacchanto thokaṃ thokaṃ buddhavacanaṃ kathetvā gacchati.
The elder, having consented, would go after performing the meal duties day by day, speaking a little of the Buddha's word.
Trưởng lão chấp thuận, và mỗi ngày sau khi dùng bữa xong, trước khi rời đi, ngài thuyết giảng Phật pháp một chút.
Sopi kho māṇavako soḷasavassuddesikoyeva tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū ahosi.
That young man, at just about sixteen years of age, became a master of the three Vedas.
Vị thanh niên ấy, khi mới mười sáu tuổi, đã thông thạo ba bộ Veda.
Brahmalokato āgatasuddhasattassa āsane vā sayane vā añño koci nisajjitā vā nipajjitā vā natthi.
No one else would sit or lie down on the seat or bed of that pure being who had come from the Brahma-world.
Trên ghế hay giường của chúng sinh thuần tịnh từ cõi Phạm thiên tái sinh, không có ai khác được ngồi hay nằm.
So yadā ācariyagharaṃ gacchati, tadāssa mañcapīṭhaṃ setena vatthena paṭicchādetvā laggetvā ṭhapenti.
When he went to his teacher's house, they would cover his couch and chair with a white cloth, seal it, and keep it.
Khi vị ấy đến nhà thầy, người ta trải ghế ngồi và giường bằng vải trắng, rồi treo lên.
Thero cintesi – ‘‘samayo dāni māṇavakaṃ pabbājetuṃ, cirañca me idhāgacchantassa, na ca kāci māṇavakena saddhiṃ kathā uppajjati.
The elder thought: "Now is the time to give the going-forth to the young man. I have been coming here for a long time, but no conversation has arisen with the young man.
Trưởng lão suy nghĩ: “Bây giờ là lúc để cho vị thanh niên này xuất gia. Ta đã đến đây lâu rồi mà chưa có cuộc trò chuyện nào với vị thanh niên. Này, bây giờ, bằng cách này, dựa vào chiếc ghế dài, cuộc trò chuyện sẽ phát sinh.” Ngài về nhà và quán tưởng sao cho trong ngôi nhà đó không thấy bất kỳ chỗ ngồi nào khác ngoài chiếc ghế dài của vị thanh niên.
Handa dāni iminā upāyena pallaṅkaṃ nissāya uppajjissatī’’ti gehaṃ gantvā yathā tasmiṃ gehe ṭhapetvā māṇavakassa pallaṅkaṃ aññaṃ na kiñci āsanaṃ dissati tathā adhiṭṭhāsi.
Come now, by this means, a conversation will arise concerning the couch." Having gone to the house, he made a resolve so that no seat other than the young man's couch, which was kept in that house, could be seen.
Thôi nào, bây giờ, bằng phương tiện này, nương vào chiếc giường, cuộc nói chuyện sẽ khởi sanh.”, (nghĩ vậy rồi) vị ấy đi đến nhà và chú nguyện sao cho trong nhà ấy, ngoài chiếc giường của chàng thanh niên ra, không một chỗ ngồi nào khác được nhìn thấy.
Brāhmaṇassa gehajano theraṃ disvā aññaṃ kiñci āsanaṃ apassanto māṇavakassa pallaṅkaṃ attharitvā therassa adāsi.
The people of the brahmin's household, seeing the elder and not finding any other seat, spread the young man's couch and gave it to the elder.
Người nhà của Bà-la-môn thấy Trưởng lão mà không thấy chỗ ngồi nào khác, liền trải chiếc ghế dài của vị thanh niên và dâng cho Trưởng lão.
Nisīdi thero pallaṅke.
The elder sat on the couch.
Trưởng lão ngồi trên chiếc ghế dài.
Māṇavakopi kho taṅkhaṇaññeva ācariyagharā āgamma theraṃ attano pallaṅke nisinnaṃ disvā kupito anattamano ‘‘ko mama pallaṅkaṃ samaṇassa paññapesī’’ti āha.
At that very moment, the young man returned from his teacher's house and, seeing the elder sitting on his couch, became angry and displeased, saying, "Who prepared my couch for the ascetic?"
Vị thanh niên cũng vừa từ nhà thầy trở về, thấy Trưởng lão đang ngồi trên chiếc ghế dài của mình, liền nổi giận và không vui, nói: “Ai đã trải chiếc ghế dài của tôi cho Sa-môn ngồi?”
Thero bhattakiccaṃ katvā vūpasante māṇavakassa caṇḍikkabhāve evamāha – ‘‘kiṃ pana tvaṃ, māṇavaka, kiñci mantaṃ jānāsī’’ti?
After the elder had finished his meal and the young man's fierceness had subsided, he said this: "Young man, do you know any sacred texts?"
Trưởng lão, sau khi dùng bữa xong và khi sự nóng nảy của vị thanh niên đã lắng xuống, liền nói: “Này thanh niên, con có biết thần chú nào không?”
Māṇavako ‘‘bho pabbajita, mayi dāni mante ajānante aññe ke jānissantī’’ti vatvā, theraṃ pucchi – ‘‘tumhe pana mantaṃ jānāthā’’ti?
The young man, saying, "O recluse, if I do not know the sacred texts, who else will?" asked the elder, "Do you know any sacred texts?"
Vị thanh niên nói: “Này Sa-môn, nếu như tôi mà không biết thần chú, thì ai khác sẽ biết được?” Rồi hỏi Trưởng lão: “Thế các ngài có biết thần chú không?”
‘‘Puccha, māṇavaka, pucchitvā sakkā jānitu’’nti.
"Ask, young man. By asking, it can be known."
“Này thanh niên, hãy hỏi, sau khi hỏi thì có thể biết được.”
Atha kho māṇavako tīsu vedesu sanighaṇḍukeṭubhesu sākkharappabhedesu itihāsapañcamesu yāni yāni gaṇṭhiṭṭhānāni, yesaṃ yesaṃ nayaṃ neva attanā passati nāpissa ācariyo addasa, tesu tesu theraṃ pucchi.
Then the young man questioned the elder on all the difficult points in the three Vedas—along with the Nighaṇḍu, Keṭubha, the analysis of letters, and with the Itihāsa as the fifth—the meaning of which he could not see himself, nor had his teacher seen.
Rồi vị thanh niên hỏi Trưởng lão về những chỗ khó hiểu trong ba bộ Veda, cùng với các sách Nighaṇḍu và Keṭubha, cùng với các phần đặc biệt về chữ viết, và năm bộ Itihāsa, mà chính mình không thể hiểu được và thầy của mình cũng chưa từng thấy.
Thero ‘‘pakatiyāpi tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū, idāni pana paṭisambhidāppatto, tenassa natthi tesaṃ pañhānaṃ vissajjane bhāro’’ti tāvadeva te pañhe vissajjetvā māṇavakaṃ āha – ‘‘māṇavaka, ahaṃ tayā bahuṃ pucchito; ahampi dāni taṃ ekaṃ pañhaṃ pucchāmi, byākarissasi me’’ti?
The elder "was by nature a master of the three Vedas, and now had attained the analytical knowledges; therefore, for him, there was no burden in answering those questions." He immediately answered those questions and said to the young man: "Young man, you have asked me much; now I too will ask you one question. Will you answer me?"
Trưởng lão vốn dĩ đã thông thạo ba bộ Veda, và bây giờ lại đã đạt được các Tuệ phân tích (Paṭisambhidā), nên không có khó khăn gì trong việc giải đáp những câu hỏi đó. Ngài liền giải đáp những câu hỏi đó và nói với vị thanh niên: “Này thanh niên, con đã hỏi ta rất nhiều; bây giờ ta cũng hỏi con một câu, con sẽ giải đáp cho ta chứ?”
‘‘Āma, bho pabbajita, puccha byākarissāmī’’ti.
"Yes, O recluse, ask. I will answer."
“Vâng, bạch Sa-môn, xin ngài cứ hỏi, con sẽ giải đáp.”
Thero cittayamake imaṃ pañhaṃ pucchi –
The elder asked this question from the Cittayamaka:
Trưởng lão hỏi câu hỏi này trong Tâm Song Đối (Cittayamaka):
Athassa mātāpitaro ‘‘pabbajitvāpi no putto mante gaṇhatu, gahetvā punāgamissatī’’ti maññamānā ‘‘uggaṇha, puttā’’ti anujāniṃsu.
Then his parents, thinking, "Let our son learn the sacred texts even after going forth; having learned them, he will come back again," gave their permission, saying, "Learn them, my son."
Bấy giờ, cha mẹ của vị ấy nghĩ: “Con trai chúng ta dù xuất gia cũng sẽ học thần chú, sau khi học xong sẽ trở về.” Họ liền cho phép: “Con trai, hãy học đi.”
Thero dārakaṃ pabbājetvā dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ tāva ācikkhi.
The elder, having given the boy the going-forth, first explained the meditation subject of the thirty-two parts of the body.
Trưởng lão đã cho cậu bé xuất gia và trước tiên chỉ dạy đề mục thiền về ba mươi hai thể trược.
So tattha parikammaṃ karonto nacirasseva sotāpattiphale patiṭṭhahi.
While he was undertaking the preliminary practice on that, he was established in the fruit of stream-entry in no long time.
Khi thực hành đề mục đó, chẳng bao lâu cậu bé đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
Tato thero cintesi – ‘‘sāmaṇero sotāpattiphale patiṭṭhito, abhabbo dāni sāsanato nivattituṃ.
Then the elder thought: "The novice is established in the fruit of stream-entry; he is now incapable of turning back from the Sāsana.
Sau đó, Trưởng lão suy nghĩ: “Vị Sa-di đã an trú vào quả vị Nhập Lưu, giờ đây không thể thoái chuyển khỏi giáo pháp.
Sace panassāhaṃ kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā katheyyaṃ, arahattaṃ pāpuṇeyya, appossukko bhaveyya buddhavacanaṃ gahetuṃ, samayo dāni naṃ caṇḍavajjittherassa santikaṃ pesetu’’nti.
But if I were to expand the meditation subject and teach him, he would attain arahantship and would become unconcerned about learning the Buddha's word. Now is the time to send him to the Elder Caṇḍavajji."
Nếu ta tiếp tục giảng dạy đề mục thiền cho vị ấy, vị ấy sẽ đạt được quả vị A-la-hán và sẽ không còn bận tâm đến việc thọ trì Phật pháp nữa. Bây giờ là lúc để gửi vị ấy đến chỗ Trưởng lão Caṇḍavajjita.”
Tato āha – ‘‘ehi tvaṃ, sāmaṇera, therassa santikaṃ gantvā buddhavacanaṃ uggaṇha.
Then he said: "Come, novice, go to the elder and learn the Buddha's word.
Rồi ngài nói: “Này Sa-di, con hãy đến chỗ vị Trưởng lão để học Phật pháp.
Mama vacanena tañca ārogyaṃ puccha; evañca vadehi – ‘upajjhāyo maṃ, bhante, tumhākaṃ santikaṃ pahiṇī’ti.
In my name, ask after his health, and say this: 'Venerable sir, my preceptor sent me to you.'
Theo lời ta, con hãy hỏi thăm sức khỏe của vị ấy; và hãy nói như thế này: ‘Bạch Đại đức, Hòa thượng của con đã gửi con đến chỗ ngài.’
‘Ko nāma te upajjhāyo’ti ca vutte ‘siggavatthero nāma, bhante’ti vadeyyāsi.
And when asked, 'What is your preceptor's name?' you should say, 'The Elder Siggava, venerable sir.'
Nếu được hỏi ‘Hòa thượng của con tên là gì?’, con hãy nói: ‘Bạch Đại đức, ngài tên là Trưởng lão Siggava.’”
‘Ahaṃ ko nāmā’ti vutte evaṃ vadeyyāsi – ‘mama upajjhāyo, bhante, tumhākaṃ nāmaṃ jānātī’’’ti.
When asked, 'What is my name?' you should say this: 'My preceptor, venerable sir, knows your name.'"
‘Khi được hỏi ‘Tôi tên là gì?’, con hãy trả lời như vậy: ‘Thưa Tôn giả, thầy tế độ của con biết tên của Tôn giả.’
‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho tisso sāmaṇero theraṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā anupubbena caṇḍavajjittherassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
"Yes, venerable sir." So saying, the novice Tissa paid homage to the elder, circumambulated him respectfully, and in due course went to the elder Caṇḍavajji, paid his respects, and stood to one side.
“Thưa Tôn giả, vâng.” Rồi Sa-di Tissa đảnh lễ vị Trưởng lão, đi nhiễu hữu, rồi tuần tự đến chỗ Trưởng lão Caṇḍavajjī, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Thero sāmaṇeraṃ pucchi – ‘‘kuto āgatosī’’ti?
The elder asked the novice, "From where have you come?"
Vị Trưởng lão hỏi Sa-di: “Ngươi từ đâu đến?”
‘‘Upajjhāyo maṃ, bhante, tumhākaṃ santikaṃ pahiṇī’’ti.
"Venerable sir, my preceptor sent me to you."
“Thưa Tôn giả, thầy tế độ của con đã gửi con đến chỗ Tôn giả.”
‘‘Ko nāma te upajjhāyo’’ti?
"What is your preceptor's name?"
“Thầy tế độ của ngươi tên là gì?”
‘‘Siggavatthero nāma, bhante’’ti.
"His name is Siggavatthera, venerable sir."
“Thưa Tôn giả, tên là Trưởng lão Siggava.”
‘‘Ahaṃ ko nāmā’’ti?
"And what is my name?"
“Ta tên là gì?”
‘‘Mama upajjhāyo, bhante, tumhākaṃ nāmaṃ jānātī’’ti.
"Venerable sir, my preceptor knows your name."
“Thưa Tôn giả, thầy tế độ của con biết tên của Tôn giả.”
‘‘Pattacīvaraṃ dāni paṭisāmehī’’ti.
"Now, put away the bowl and robes."
“Bây giờ hãy cất y bát đi.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti sāmaṇero pattacīvaraṃ paṭisāmetvā punadivase pariveṇaṃ sammajjitvā udakadantaponaṃ upaṭṭhāpesi.
"Very well, venerable sir." The novice put away the bowl and robes, and on the next day, he swept the monastic grounds and set out water and a tooth-stick.
“Vâng, thưa Tôn giả,” Sa-di cất y bát xong, ngày hôm sau quét dọn tịnh xá và dọn nước súc miệng, cây xỉa răng.
Thero tassa sammajjitaṭṭhānaṃ puna sammajji.
The elder swept again the place that he had swept.
Vị Trưởng lão lại quét dọn chỗ mà Sa-di đã quét.
Taṃ udakaṃ chaḍḍetvā aññaṃ udakaṃ āhari.
He threw away that water and brought other water.
Ngài đổ nước đó đi và mang nước khác đến.
Tañca dantakaṭṭhaṃ apanetvā aññaṃ dantakaṭṭhaṃ gaṇhi.
And he removed that tooth-stick and took another tooth-stick.
Ngài cũng bỏ cây xỉa răng đó đi và lấy cây xỉa răng khác.
Evaṃ satta divasāni katvā sattame divase puna pucchi.
Having done this for seven days, on the seventh day he asked again.
Sau khi làm như vậy bảy ngày, vào ngày thứ bảy, Ngài lại hỏi.
Sāmaṇero punapi pubbe kathitasadisameva kathesi.
The novice answered just as he had answered before.
Sa-di lại trả lời giống hệt như đã nói trước đó.
Thero ‘‘so vatāyaṃ brāhmaṇo’’ti sañjānitvā ‘‘kimatthaṃ āgatosī’’ti āha.
The elder, recognizing "This must be that Brahmin," asked, "For what purpose have you come?"
Vị Trưởng lão nhận ra “À, đây chính là vị Bà-la-môn đó” và nói: “Ngươi đến đây để làm gì?”
‘‘Buddhavacanaṃ uggaṇhatthāya, bhante’’ti.
"To learn the word of the Buddha, venerable sir."
“Thưa Tôn giả, để học Phật ngôn.”
Thero ‘‘uggaṇha dāni, sāmaṇerā’’ti vatvā puna divasato pabhuti buddhavacanaṃ paṭṭhapesi.
The elder, saying, "Learn now, novice," began teaching the word of the Buddha from the following day.
Vị Trưởng lão nói: “Vậy thì bây giờ con hãy học đi, Sa-di,” và bắt đầu dạy Phật ngôn từ ngày hôm sau.
Tisso sāmaṇerova hutvā, ṭhapetvā vinayapiṭakaṃ sabbaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhi saddhiṃ aṭṭhakathāya.
While still a novice, Tissa learned all the word of the Buddha together with its commentary, except for the Vinaya Piṭaka.
Sa-di Tissa, khi còn là Sa-di, đã học tất cả Phật ngôn cùng với các bản Chú giải, trừ Tạng Luật.
Upasampannakāle pana avassikova samāno tipiṭakadharo ahosi.
At the time of his higher ordination, however, while still not having completed a rains-residence, he became a master of the Tipiṭaka.
Khi đã thọ giới Tỳ-khưu, dù chưa có hạ lạp, Ngài đã trở thành vị trì giữ Tam Tạng.
Ācariyupajjhāyā moggaliputtatissattherassa hatthe sakalaṃ buddhavacanaṃ patiṭṭhāpetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā parinibbāyiṃsu.
The teacher and preceptor established the entire word of the Buddha in the hands of the elder Moggaliputtatissa, and having lived out their lifespan, they attained parinibbāna.
Các vị thầy A-xà-lê và thầy tế độ đã trao toàn bộ Phật ngôn cho Trưởng lão Moggaliputtatissa, rồi sống hết tuổi thọ và nhập Niết-bàn.
Moggaliputtatissattheropi aparena samayena kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā arahattappatto bahūnaṃ dhammavinayaṃ vācesi.
The elder Moggaliputtatissa also, in due time, developed his meditation subject and, having attained arahatship, taught the Dhamma and Vinaya to many.
Trưởng lão Moggaliputtatissa sau đó cũng phát triển đề mục thiền định, đạt được quả vị A-la-hán và đã giảng dạy Pháp và Luật cho nhiều người.
Tena kho pana samayena bindusārassa rañño ekasataputtā ahesuṃ.
Now at that time, King Bindusāra had one hundred and one sons.
Vào thời điểm đó, vua Bindusāra có một trăm lẻ một người con trai.
Te sabbe asoko attanā saddhiṃ ekamātikaṃ tissakumāraṃ ṭhapetvā ghātesi.
Asoka killed all of them, leaving only Prince Tissa, who had the same mother as himself.
Hoàng tử Asoka đã giết tất cả họ, trừ Hoàng tử Tissa, người có cùng mẹ với mình.
Ghātento ca cattāri vassāni anabhisittova rajjaṃ kāretvā catunnaṃ vassānaṃ accayena tathāgatassa parinibbānato dvinnaṃ vassasatānaṃ upari aṭṭhārasame vasse sakalajambudīpe ekarajjābhisekaṃ pāpuṇi.
And after killing them, he ruled for four years without being consecrated. At the end of four years, in the eighteenth year after the two hundredth year from the Tathāgata's parinibbāna, he attained the consecration of sole rulership over all of Jambudīpa.
Sau khi giết họ và trị vì vương quốc bốn năm mà chưa được tấn phong, sau bốn năm đó, vào năm thứ mười tám sau hai trăm năm kể từ khi Đức Như Lai nhập Niết-bàn, Ngài đã đạt được lễ quán đảnh độc nhất trên toàn cõi Jambudīpa.
Abhisekānubhāvena cassa imā rājiddhiyo āgatā – mahāpathaviyā heṭṭhā yojanappamāṇe āṇā pavattati; tathā upari ākāse anotattadahato aṭṭhahi kājehi soḷasa pānīyaghaṭe divase divase devatā āharanti, yato sāsane uppannasaddho hutvā aṭṭha ghaṭe bhikkhusaṅghassa adāsi, dve ghaṭe saṭṭhimattānaṃ tipiṭakadharabhikkhūnaṃ, dve ghaṭe aggamahesiyā asandhimittāya, cattāro ghaṭe attanā paribhuñji; devatāeva himavante nāgalatādantakaṭṭhaṃ nāma atthi siniddhaṃ mudukaṃ rasavantaṃ taṃ divase divase āharanti, yena rañño ca mahesiyā ca soḷasannañca nāṭakitthisahassānaṃ saṭṭhimattānañca bhikkhusahassānaṃ devasikaṃ dantaponakiccaṃ nippajjati.
Through the power of his consecration, these royal psychic powers came to him: his authority extended for a yojana below the great earth, and likewise in the sky above; every day, devas would bring sixteen pots of drinking water on eight carrying poles from Lake Anotatta, from which, having gained faith in the Sāsana, he gave eight pots to the Saṅgha of bhikkhus, two pots to the sixty thousand Tipiṭaka-master bhikkhus, two pots to his chief queen Asandhimittā, and used four pots himself; every day, devas would also bring what is called Nāgalatā tooth-sticks from the Himalayas, which are smooth, soft, and flavorful, with which the daily tooth-cleaning duties were accomplished for the king, the queen, sixteen thousand dancing girls, and sixty thousand bhikkhus.
Do uy lực của lễ quán đảnh, những thần thông vương quyền này đã đến với Ngài: quyền lực của Ngài lan tỏa một yojana dưới lòng đất; tương tự, trên bầu trời, các vị thiên nhân mang mười sáu bình nước uống từ hồ Anotatta mỗi ngày bằng tám đòn gánh, từ đó, khi đã có niềm tin vào Giáo Pháp, Ngài đã cúng dường tám bình cho Tăng đoàn chư Tỳ-khưu, hai bình cho sáu vạn Tỳ-khưu trì Tam Tạng, hai bình cho Hoàng hậu chính Asandhimittā, và Ngài tự mình dùng bốn bình; chính các vị thiên nhân mang đến cây xỉa răng Nāgalatā, một loại cây mềm, trơn, và có hương vị từ dãy Himalaya mỗi ngày, nhờ đó mà việc xỉa răng hằng ngày của nhà vua, hoàng hậu, mười sáu ngàn vũ nữ và sáu vạn Tỳ-khưu được hoàn tất.
Devasikameva cassa devatā agadāmalakaṃ agadaharītakaṃ suvaṇṇavaṇṇañca gandharasasampannaṃ ambapakkaṃ āharanti.
Every day, devas would also bring for him medicinal myrobalan, medicinal chebulic myrobalan, and ripe mangoes of golden color, endowed with fragrance and taste.
Mỗi ngày, các vị thiên nhân mang đến cho Ngài trái A-ma-laka (Agadāmalaka), trái Ha-rị-taka (Agadaharītaka) không độc, và trái xoài chín vàng óng, thơm ngon.
Tathā chaddantadahato pañcavaṇṇanivāsanapāvuraṇaṃ pītakavaṇṇahatthapucchanapaṭakaṃ dibbañca pānakaṃ āharanti.
Likewise, from Lake Chaddanta they would bring five-colored lower and upper garments, a yellow hand-towel, and a divine beverage.
Tương tự, từ hồ Chaddanta, họ mang đến y phục năm màu, khăn lau tay màu vàng, và thức uống thần diệu.
Devasikameva panassa nhānagandhaṃ anuvilepanagandhaṃ pārupanatthāya asuttamayikaṃ sumanapupphapaṭaṃ mahārahañca añjanaṃ nāgabhavanato nāgarājāno āharanti.
Moreover, every day the nāga kings from the nāga realm would bring for him bathing perfume, anointing perfume, a jasmine-flowered cloth not made of thread for wearing, and a magnificent eye-ointment.
Mỗi ngày, các vị long vương từ cõi rồng mang đến cho Ngài dầu thơm tắm, dầu thơm thoa, một tấm vải hoa lài không dệt để khoác, và thuốc nhỏ mắt quý giá.
Chaddantadaheva uṭṭhitassa sālino nava vāhasahassāni divase divase sukā āharanti.
Every day, parrots would bring nine thousand vāhas of rice that had grown right in Lake Chaddanta.
Chín ngàn gánh lúa sāli mọc từ chính hồ Chaddanta được chim vẹt mang đến mỗi ngày.
Mūsikā nitthusakaṇe karonti, ekopi khaṇḍataṇḍulo na hoti, rañño sabbaṭṭhānesu ayameva taṇḍulo paribhogaṃ gacchati.
Mice would make it free of husk and bran; there was not a single broken grain of rice. Throughout all the king's domains, this very rice was used for consumption.
Chuột làm sạch vỏ trấu, không có một hạt gạo tấm nào, và loại gạo này được dùng ở khắp mọi nơi trong vương quốc của nhà vua.
Madhumakkhikā madhuṃ karonti.
Bees would make honey.
Ong mật làm mật.
Kammārasālāsu acchā kūṭaṃ paharanti.
In the blacksmiths' forges, bears would strike the hammers.
Gấu đánh búa trong các lò rèn.
Karavīkasakuṇā āgantvā madhurassaraṃ vikūjantā rañño balikammaṃ karonti.
Karavīka birds would come and, singing with sweet voices, would pay tribute to the king.
Chim Karavīka đến hót những tiếng du dương, dâng lễ vật cho nhà vua.
Rājā kira abhisekaṃ pāpuṇitvā tīṇiyeva saṃvaccharāni bāhirakapāsaṇḍaṃ pariggaṇhi.
It is said that the king, after attaining consecration, for three years patronized the sects outside the Sāsana.
Nghe nói, nhà vua sau khi đăng quang đã ủng hộ các giáo phái ngoại đạo trong ba năm.
Catutthe saṃvacchare buddhasāsane pasīdi.
In the fourth year, he gained faith in the Buddha's Sāsana.
Vào năm thứ tư, Ngài đã có niềm tin vào Phật giáo.
Tassa kira pitā bindusāro brāhmaṇabhatto ahosi, so brāhmaṇānañca brāhmaṇajātiyapāsaṇḍānañca paṇḍaraṅgaparibbājakādīnaṃ saṭṭhisahassamattānaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi.
It is said that his father, Bindusāra, was a devotee of brahmins, and he had established a perpetual meal-offering for sixty thousand brahmins and sectarians of brahmin birth, such as the Paṇḍaraṅga wanderers.
Cha của Ngài, vua Bindusāra, là một người sùng đạo Bà-la-môn, và ông đã thiết lập bữa ăn thường xuyên cho sáu vạn Bà-la-môn và các giáo phái Bà-la-môn khác như các du sĩ áo trắng, v.v.
Asokopi pitarā pavattitaṃ dānaṃ attano antepure tatheva dadamāno ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhito te upasamaparibāhirena ācārena bhuñjamāne asaṃyatindriye avinītairiyāpathe disvā cintesi – ‘‘īdisaṃ dānaṃ upaparikkhitvā yuttaṭṭhāne dātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Asoka, too, while continuing to give the same donation initiated by his father in his palace, one day stood at a lion-window and saw them eating with conduct devoid of tranquility, with unrestrained faculties and undisciplined deportment, and he thought: "It is proper to give such a donation after examining the matter and giving in a worthy place."
Asoka cũng tiếp tục cúng dường như cha mình đã làm trong cung điện. Một ngày nọ, khi đứng ở cửa sổ lầu sư tử, Ngài thấy họ ăn uống với phong cách không thanh tịnh, các căn không được chế ngự, và oai nghi không đoan trang, Ngài nghĩ: “Cần phải xem xét kỹ lưỡng việc cúng dường như thế này và nên cúng dường vào những nơi xứng đáng.”
Evaṃ cintetvā amacce āha – ‘‘gacchatha, bhaṇe, attano attano sādhusammate samaṇabrāhmaṇe antepuraṃ atiharatha, dānaṃ dassāmā’’ti.
Having thought thus, he said to his ministers, "Go, sirs, and bring into the palace the samaṇas and brahmins whom you each consider to be virtuous. I will give a donation."
Nghĩ như vậy, Ngài nói với các vị quan: “Này các khanh, hãy đi và thỉnh các Sa-môn, Bà-la-môn mà các khanh tôn kính là bậc thiện tri thức vào cung điện, ta sẽ cúng dường.”
Amaccā ‘‘sādhu, devā’’ti rañño paṭissuṇitvā te te paṇḍaraṅgaparibbājakājīvakanigaṇṭhādayo ānetvā ‘‘ime, mahārāja, amhākaṃ arahanto’’ti āhaṃsu.
The ministers, having replied to the king, "Very well, Your Majesty," brought various Paṇḍaraṅga wanderers, Ājīvakas, Nigaṇṭhas, and others, and said, "Great King, these are our arahants."
Các vị quan đáp: “Tâu Đại vương, vâng.” Rồi họ dẫn các du sĩ áo trắng, các Ājīvaka, các Nigaṇṭha, v.v., đến và nói: “Tâu Đại vương, đây là các bậc A-la-hán của chúng thần.”
Bindusārarañño kira dubbalakāleyeva asokakumāro attanā laddhaṃ ujjenīrajjaṃ pahāya āgantvā sabbanagaraṃ attano hatthagataṃ katvā sumanarājakumāraṃ aggahesi.
Indeed, when King Bindusāra was weak, Prince Asoka, having abandoned the kingdom of Ujjenī that he had received, came and, after bringing the entire city under his control, seized Prince Sumanarāja.
Nghe nói, khi vua Bindusāra còn yếu, hoàng tử Asoka đã từ bỏ vương quốc Ujjeni mà mình đã giành được, trở về, chiếm lấy toàn bộ kinh thành và bắt giữ hoàng tử Sumana.
Taṃdivasameva sumanassa rājakumārassa sumanā nāma devī paripuṇṇagabbhā ahosi.
On that very day, Prince Sumanarāja's queen, named Sumanā, was with a full-term pregnancy.
Chính ngày hôm đó, hoàng hậu Sumana của hoàng tử Sumana đang mang thai đủ tháng.
Sā aññātakavesena nikkhamitvā avidūre aññataraṃ caṇḍālagāmaṃ sandhāya gacchantī jeṭṭhakacaṇḍālassa gehato avidūre aññatarasmiṃ nigrodharukkhe adhivatthāya devatāya ‘‘ito ehi, sumane’’ti vadantiyā saddaṃ sutvā tassā samīpaṃ gatā.
She, having left in an unknown guise and heading for a certain caṇḍāla village not far away, heard the voice of a deity inhabiting a certain nigrodha tree not far from the house of the chief caṇḍāla, saying, "Come here, Sumanā," and went near her.
Bà cải trang thành người thường, rời đi và khi đang trên đường đến một làng người hạ tiện (caṇḍāla) gần đó, bà nghe thấy tiếng một vị thiên nữ trú ngụ trên cây đa (nigrodha) gần nhà của người hạ tiện trưởng gọi: “Sumana, hãy đến đây!” Bà liền đến gần vị thiên nữ ấy.
Devatā attano ānubhāvena ekaṃ sālaṃ nimminitvā ‘‘ettha vasāhī’’ti adāsi.
The deity, by her own power, created a hall and gave it to her, saying, "Dwell here."
Vị thiên nữ dùng thần lực của mình hóa ra một hội trường (sālā) và trao cho bà, nói: “Hãy ở đây!”
Sā taṃ sālaṃ pāvisi.
She entered that hall.
Bà bước vào hội trường đó.
Gatadivaseyeva ca puttaṃ vijāyi.
And on the very day she arrived, she gave birth to a son.
Và ngay trong ngày đến đó, bà đã sinh một người con trai.
Sā tassa nigrodhadevatāya pariggahitattā ‘‘nigrodho’’ tveva nāmaṃ akāsi.
Because he was protected by the nigrodha deity, she gave him the name "Nigrodha."
Vì được vị thiên nữ cây đa ấy bảo hộ, bà đặt tên cho con là Nigrodha.
Jeṭṭhakacaṇḍālo diṭṭhadivasato pabhuti taṃ attano sāmidhītaraṃ viya maññamāno nibaddhavattaṃ paṭṭhapesi.
From the day he saw her, the chief caṇḍāla, considering her as his master's daughter, established a constant provision of duties for her.
Người hạ tiện trưởng, từ ngày nhìn thấy bà, đã xem bà như con gái của chủ nhân mình và bắt đầu thực hiện các bổn phận không ngừng.
Rājadhītā tattha satta vassāni vasi.
The princess lived there for seven years.
Công chúa đã sống ở đó bảy năm.
Nigrodhakumāropi sattavassiko jāto.
Prince Nigrodha also became seven years old.
Hoàng tử Nigrodha cũng đã lên bảy tuổi.
Tadā mahāvaruṇatthero nāma eko arahā dārakassa hetusampadaṃ disvā rakkhitvā tattha viharamāno ‘‘sattavassiko dāni dārako, kālo naṃ pabbājetu’’nti cintetvā rājadhītāya ārocāpetvā nigrodhakumāraṃ pabbājesi.
At that time, an Arahant named Elder Mahāvaruṇa, seeing the boy's potential for the path, was watching over him while living there. Thinking, "The boy is now seven years old; it is time to have him go forth," he had the princess informed and gave the going forth to Prince Nigrodha.
Khi đó, một vị A-la-hán tên là Đại Trưởng lão Varuṇa, thấy được nhân duyên chứng A-la-hán quả của đứa bé, đã bảo hộ và trú ngụ ở đó, suy nghĩ: “Giờ đứa bé đã bảy tuổi, đã đến lúc cho nó xuất gia.” Ngài bèn báo cho công chúa biết và cho hoàng tử Nigrodha xuất gia.
Kumāro khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇi.
The prince attained arahatta at the very tip of the razor.
Hoàng tử đã chứng A-la-hán quả ngay khi cạo tóc.
So ekadivasaṃ pātova sarīraṃ jaggitvā ācariyupajjhāyavattaṃ katvā pattacīvaramādāya ‘‘mātuupāsikāya gehadvāraṃ gacchāmī’’ti nikkhami.
One day, early in the morning, having attended to his personal needs and performed his duties to his teacher and preceptor, he took his bowl and robes and set out, thinking, "I will go to the door of my mother, the laywoman's, house."
Một ngày nọ, vào sáng sớm, ngài chăm sóc thân thể, thực hiện các bổn phận đối với thầy A-xà-lê và thầy Yết-ma, rồi cầm bát và y ra đi, nghĩ: “Ta sẽ đến cửa nhà của bà mẹ cư sĩ.”
Mātunivāsanaṭṭhānañcassa dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisitvā nagaramajjhena gantvā pācīnadvārena nikkhamitvā gantabbaṃ hoti.
Now, the place where his mother lived had to be reached by entering the city through the southern gate, going through the middle of the city, and leaving through the eastern gate.
Nơi ở của mẹ ngài là phải đi vào thành qua cổng phía nam, đi xuyên qua giữa thành, rồi ra khỏi thành qua cổng phía đông.
Tena ca samayena asoko dhammarājā pācīnadisābhimukho sīhapañjare caṅkamati.
And at that time, Asoka, the king of Dhamma, was walking to and fro at the lion-window, facing the eastern direction.
Vào lúc đó, vua Asoka, vị vua Chánh pháp, đang đi kinh hành ở cửa sổ sư tử, hướng về phía đông.
Taṅkhaṇaññeva nigrodho rājaṅgaṇaṃ sampāpuṇi santindriyo santamānaso yugamattaṃ pekkhamāno.
At that very moment, Nigrodha reached the royal courtyard, with serene faculties, a calm mind, and looking a yoke's length ahead.
Ngay lúc đó, Nigrodha đến sân cung điện, với các căn an tịnh, tâm an lành, nhìn thẳng một khoảng bằng một ách xe.
Tena vuttaṃ – ‘‘ekadivasaṃ rājā sīhapañjare ṭhito addasa nigrodhasāmaṇeraṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ iriyāpathasampanna’’nti.
Therefore it was said: "one day the king, standing at the lion-window, saw the novice Nigrodha walking through the royal courtyard, disciplined, guarded, with serene faculties, and endowed with graceful deportment."
Vì vậy, đã có lời nói: “Một ngày nọ, nhà vua đứng ở cửa sổ sư tử nhìn thấy Sa-di Nigrodha đang đi ngang qua sân cung điện, với dáng vẻ đoan trang, được bảo hộ, các căn an tịnh, và oai nghi đầy đủ.”
Disvā panassa etadahosi – ‘‘ayaṃ jano sabbopi vikkhittacitto bhantamigappaṭibhāgo.
And upon seeing him, this thought occurred to him: "All these other people have scattered minds, resembling startled deer.
Sau khi nhìn thấy, nhà vua nghĩ: “Tất cả mọi người này đều có tâm tán loạn, giống như những con nai hoảng loạn.
Ayaṃ pana dārako avikkhittacitto ativiya cassa ālokitavilokitaṃ samiñjanapasāraṇañca sobhati.
But this boy has an unscattered mind, and his looking ahead and looking around, his bending and stretching, are exceedingly graceful.
Nhưng đứa bé này có tâm không tán loạn, dáng điệu nhìn ngắm, co duỗi của nó thật đẹp đẽ vô cùng.
Addhā etassa abbhantare lokuttaradhammo bhavissatī’’ti rañño saha dassaneneva sāmaṇere cittaṃ pasīdi, pemaṃ saṇṭhahi.
Surely, within him there must be the supramundane Dhamma." At the very sight of the novice, the king's mind became confident, and affection was established.
Chắc chắn trong nội tâm nó có Pháp siêu thế.” Ngay khi nhìn thấy Sa-di, tâm vua đã thanh tịnh, tình thương đã được thiết lập.
Pubbe hi kira puññakaraṇakāle esa rañño jeṭṭhabhātā vāṇijako ahosi.
Because it is said that in a previous life, at a time of making merit, this one had been the king's elder brother, a merchant.
Thật vậy, trong kiếp trước, khi làm việc thiện, Sa-di này là anh trai cả của nhà vua, một người buôn mật ong.
Vuttampi hetaṃ –
For this has been said:
Cũng đã có lời nói:
Atha rājā sañjātapemo sabahumāno ‘‘etaṃ sāmaṇeraṃ pakkosathā’’ti amacce pesesi.
Then the king, with affection and great respect having arisen, sent his ministers, saying, "Summon this novice."
Sau đó, nhà vua, với tình thương và lòng tôn kính lớn lao đã phát sinh, sai các quan cận thần đi gọi: “Hãy thỉnh Sa-di này đến!”
‘‘Te aticirāyantī’’ti puna dve tayo pesesi – ‘‘turitaṃ āgacchatū’’ti.
Thinking, "They are taking too long," he again sent two or three, saying, "Let him come quickly."
Thấy họ quá chậm trễ, vua lại sai thêm hai ba người nữa, nói: “Hãy nhanh chóng đến đây!”
Sāmaṇero attano pakatiyā eva agamāsi.
The novice approached at his own natural pace.
Sa-di vẫn đi theo phong thái tự nhiên của mình.
Rājā patirūpamāsanaṃ ñatvā ‘‘nisīdathā’’ti āha.
The king, recognizing a suitable seat, said, "Please be seated."
Nhà vua biết đó là chỗ ngồi phù hợp, bèn nói: “Hãy ngồi xuống!”
So ito cito ca viloketvā ‘‘natthi dāni aññe bhikkhū’’ti samussitasetacchattaṃ rājapallaṅkaṃ upasaṅkamitvā pattaggahaṇatthāya rañño ākāraṃ dassesi.
He looked from side to side and, seeing "There are no other bhikkhus now," he approached the royal throne under the raised white parasol and showed a sign to the king to take his bowl.
Ngài nhìn quanh đây đó và nghĩ: “Giờ không còn vị Tỳ-kheo nào khác nữa,” rồi đi đến ngai vàng của vua có lọng trắng giương cao, và ra hiệu cho vua để nhận bát.
Rājā taṃ pallaṅkasamīpaṃ upagacchantaṃyeva disvā cintesi – ‘‘ajjeva dāni ayaṃ sāmaṇero imassa gehassa sāmiko bhavissatī’’ti sāmaṇero rañño hatthe pattaṃ datvā pallaṅkaṃ abhiruhitvā nisīdi.
The king, seeing him approaching the throne, thought, "Today, this novice will become the master of this house." The novice, giving his bowl into the king's hands, ascended the throne and sat down.
Nhà vua vừa thấy Sa-di tiến đến gần ngai vàng liền nghĩ: “Chắc chắn hôm nay Sa-di này sẽ là chủ nhân của cung điện này.” Sa-di đặt bát vào tay vua, rồi lên ngai vàng ngồi xuống.
Rājā attano atthāya sampāditaṃ sabbaṃ yāgukhajjakabhattavikatiṃ upanāmesi.
The king offered all the varieties of rice-gruel, snacks, and meals that had been prepared for himself.
Nhà vua dâng tất cả cháo, đồ ăn nhẹ và các món cơm đã chuẩn bị cho riêng mình.
Sāmaṇero attano yāpanīyamattakameva sampaṭicchi.
The novice accepted only what was sufficient for his sustenance.
Sa-di chỉ nhận vừa đủ để duy trì sự sống.
Bhattakiccāvasāne rājā āha – ‘‘satthārā tumhākaṃ dinnovādaṃ jānāthā’’ti?
At the end of the meal, the king asked: "Do you know the teaching given to you by the Teacher?"
Sau khi dùng bữa xong, nhà vua hỏi: “Thầy có biết lời giáo huấn mà Đức Bổn Sư của thầy đã ban không?”
‘‘Jānāmi, mahārāja, ekadesenā’’ti.
"I know a part of it, Great King."
“Đại vương, con biết một phần.”
‘‘Tāta, mayhampi naṃ kathehī’’ti.
"Dear one, please tell it to me as well."
“Này con, hãy kể cho ta nghe nữa.”
‘‘Sādhu, mahārājā’’ti rañño anurūpaṃ dhammapade appamādavaggaṃ anumodanatthāya abhāsi.
"Very well, Great King," he said, and for the purpose of giving thanks, he recited the Appamādavagga from the Dhammapada, which was suitable for the king.
“Tâu Đại vương, tốt lắm.” Ngài bèn thuyết bài Appamādavagga (Phẩm Không Buông Lung) trong Pháp Cú (Dhammapada) để tùy hỷ cho nhà vua.
Rājā pana ‘‘appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno pada’’nti sutvāva ‘‘aññātaṃ, tāta, pariyosāpehī’’ti āha.
The king, however, just upon hearing "Heedfulness is the path to the Deathless, heedlessness is the path to death," said, "I have understood, dear one; please finish."
Nhà vua vừa nghe câu “Không buông lung là con đường bất tử, buông lung là con đường chết” liền nói: “Này con, đã hiểu rồi, hãy kết thúc đi.”
Anumodanāvasāne ca ‘‘aṭṭha te, tāta, dhuvabhattāni dammī’’ti āha.
And at the conclusion of the thanks-giving, he said, "Dear one, I give you eight permanent meal allowances."
Và khi lời tùy hỷ kết thúc, vua nói: “Này con, ta sẽ cúng dường con tám phần cơm thường xuyên.”
Sāmaṇero āha – ‘‘etāni ahaṃ upajjhāyassa dammi, mahārājā’’ti.
The novice said, "I give these to my upajjhāya, Great King."
Sa-di nói: “Đại vương, con sẽ dâng những phần này cho thầy Yết-ma của con.”
‘‘Ko ayaṃ, tāta, upajjhāyo nāmā’’ti?
"Dear one, what is this, an upajjhāya?"
“Này con, thầy Yết-ma là ai?”
‘‘Vajjāvajjaṃ disvā codetā sāretā ca, mahārājā’’ti.
"He is one who, seeing faults both minor and major, reproves and reminds one, Great King."
“Đại vương, đó là người thấy lỗi lầm lớn nhỏ mà quở trách và nhắc nhở.”
‘‘Aññānipi te, tāta, aṭṭha dammī’’ti.
"I give you another eight, dear one."
“Này con, ta sẽ cúng dường con thêm tám phần nữa.”
‘‘Etāni ācariyassa dammi, mahārājā’’ti.
"I give these to my ācariya, Great King."
“Đại vương, con sẽ dâng những phần này cho thầy A-xà-lê của con.”
‘‘Ko ayaṃ, tāta, ācariyo nāmā’’ti?
"Dear one, what is this, an ācariya?"
“Này con, thầy A-xà-lê là ai?”
‘‘Imasmiṃ sāsane sikkhitabbakadhammesu patiṭṭhāpetā, mahārājā’’ti.
"He is one who establishes one in the dhammas to be trained in in this Dispensation, Great King."
“Đại vương, đó là người thiết lập con vào các Pháp cần học trong giáo pháp này.”
‘‘Sādhu, tāta, aññānipi te aṭṭha dammī’’ti.
"Excellent, dear one. I give you another eight."
“Tốt lắm, này con, ta sẽ cúng dường con thêm tám phần nữa.”
‘‘Etānipi bhikkhusaṅghassa dammi, mahārājā’’ti.
"These too I give to the bhikkhusaṅgha, Great King."
“Đại vương, con cũng sẽ dâng những phần này cho Tăng đoàn.”
‘‘Ko ayaṃ, tāta, bhikkhusaṅgho nāmā’’ti?
"Dear one, what is this, a bhikkhusaṅgha?"
“Này con, Tăng đoàn là ai?”
‘‘Yaṃ nissāya, mahārāja, amhākaṃ ācariyupajjhāyānañca mama ca pabbajjā ca upasampadā cā’’ti.
"It is that, Great King, on account of which the going forth and higher ordination of our ācariya and upajjhāya, and of myself, came to be."
“Đại vương, nhờ nương tựa vào Tăng đoàn mà các thầy A-xà-lê, thầy Yết-ma của chúng con và con được xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo.”
Rājā bhiyyoso mattāya tuṭṭhacitto āha – ‘‘aññānipi te, tāta, aṭṭha dammī’’ti.
The king, his heart increasingly pleased, said, "I give you another eight, dear one."
Nhà vua, với tâm hoan hỷ hơn nữa, nói: “Này con, ta sẽ cúng dường con thêm tám phần nữa.”
Sāmaṇero ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā punadivase dvattiṃsa bhikkhū gahetvā rājantepuraṃ pavisitvā bhattakiccamakāsi.
The novice, saying "Very well," accepted them, and on the next day, taking thirty-two bhikkhus, he entered the royal palace and took his meal.
Sa-di nói “Tốt lắm” và chấp nhận, rồi hôm sau, ngài thỉnh ba mươi hai vị Tỳ-kheo vào nội cung của vua và dùng bữa.
Rājā ‘‘aññepi dvattiṃsa bhikkhū tumhehi saddhiṃ sve bhikkhaṃ gaṇhantū’’ti eteneva upāyena divase divase vaḍḍhāpento saṭṭhisahassānaṃ brāhmaṇaparibbājakādīnaṃ bhattaṃ upacchinditvā antonivesane saṭṭhisahassānaṃ bhikkhūnaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi nigrodhatthere gateneva pasādena.
The king said, "Let another thirty-two bhikkhus receive alms with you tomorrow." By this method, increasing the number day by day, he cut off the food provisions for sixty thousand brahmins, wanderers, and others, and established a perpetual food offering for sixty thousand bhikkhus within the palace, due to the confidence inspired by the Elder Nigrodha.
Nhà vua nói: “Hãy để ba mươi hai vị Tỳ-kheo khác cùng với các thầy nhận thực phẩm vào ngày mai.” Cứ theo cách này, mỗi ngày vua tăng số lượng Tỳ-kheo, cắt bỏ phần ăn của sáu mươi ngàn Bà-la-môn và du sĩ, và thiết lập việc cúng dường cơm thường xuyên cho sáu mươi ngàn Tỳ-kheo trong nội cung, với lòng tín tâm đã phát sinh nơi Trưởng lão Nigrodha.
Nigrodhattheropi rājānaṃ saparisaṃ tīsu saraṇesu pañcasu ca sīlesu patiṭṭhāpetvā buddhasāsane pothujjanikena pasādena acalappasādaṃ katvā patiṭṭhāpesi.
The Elder Nigrodha also established the king and his retinue in the Three Refuges and the Five Precepts, and established him with unshakable confidence in the Buddha's Dispensation, beyond the ordinary confidence of a worldling.
Trưởng lão Nigrodha cũng đã thiết lập nhà vua cùng với triều thần vào Tam Quy và Ngũ Giới, và làm cho lòng tín tâm của nhà vua đối với Phật giáo trở thành bất động, vượt lên lòng tín tâm thông thường của phàm phu.
Puna rājā asokārāmaṃ nāma mahāvihāraṃ kāretvā saṭṭhisahassānaṃ bhikkhūnaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi.
Again, the king had a great monastery named Asokārāma built and established a perpetual food offering for sixty thousand bhikkhus.
Lại nữa, nhà vua đã xây dựng một đại tu viện tên là Asokārāma và thiết lập bữa ăn thường xuyên cho sáu mươi ngàn Tỳ khưu.
Sakalajambudīpe caturāsītiyā nagarasahassesu caturāsītivihārasahassāni kārāpesi caturāsītisahassacetiyapaṭimaṇḍitāni dhammeneva, no adhammena.
In the entire Jambudīpa, in eighty-four thousand cities, he had eighty-four thousand vihāras built, adorned with eighty-four thousand cetiyas, through righteousness and not unrighteousness.
Trên khắp toàn cõi Jambudīpa, trong tám mươi bốn ngàn thành phố, ngài đã cho xây dựng tám mươi bốn ngàn tu viện, được trang hoàng bằng tám mươi bốn ngàn tháp (cariya), chỉ bằng Chánh pháp, không phải bằng phi pháp.
Ekadivasaṃ kira rājā asokārāme mahādānaṃ datvā saṭṭhisahassabhikkhusaṅghassa majjhe nisajja saṅghaṃ catūhi paccayehi pavāretvā imaṃ pañhaṃ pucchi – ‘‘bhante, bhagavatā desitadhammo nāma kittako hotī’’ti?
It is said that one day, the king, after making a great offering in the Asokārāma and sitting amidst the sixty thousand bhikkhus, having invited the Saṅgha with the four requisites, asked this question: "Venerable sirs, how much is the Dhamma taught by the Blessed One?"
Một ngày nọ, nhà vua đã cúng dường đại thí tại Asokārāma, rồi ngồi giữa chúng Tỳ khưu sáu mươi ngàn vị, thỉnh cầu Tăng chúng với bốn vật dụng, và hỏi câu này: “Bạch chư Tăng, Pháp do Đức Thế Tôn thuyết giảng có bao nhiêu?”
‘‘Aṅgato, mahārāja, navaṅgāni, khandhato caturāsītidhammakkhandhasahassānī’’ti.
"By divisions, great king, there are nine divisions (navaṅgāni); by aggregates, there are eighty-four thousand aggregates of Dhamma (dhammakkhandhas)."
“Đại vương, xét về phương diện chi phần thì có chín chi phần, xét về phương diện uẩn thì có tám mươi bốn ngàn Pháp uẩn.”
Rājā dhamme pasīditvā ‘‘ekekaṃ dhammakkhandhaṃ ekekavihārena pūjessāmī’’ti ekadivasameva channavutikoṭidhanaṃ visajjetvā amacce āṇāpesi – ‘‘etha, bhaṇe, ekamekasmiṃ nagare ekamekaṃ vihāraṃ kārāpentā caturāsītiyā nagarasahassesu caturāsītivihārasahassāni kārāpethā’’ti.
The king, having become greatly devoted to the Dhamma, thought, "I will honor each Dhammakkhandha with a separate vihāra." On that very day, he spent ninety-six crores of wealth and commanded his ministers, "Come, sirs, construct one vihāra in each city, thus building eighty-four thousand vihāras in eighty-four thousand cities."
Nhà vua hoan hỷ với Pháp, rồi nghĩ: “Ta sẽ cúng dường mỗi Pháp uẩn bằng một tu viện riêng,” và trong cùng một ngày, ngài đã chi ra chín mươi sáu triệu (koṭi) đồng tiền, và ra lệnh cho các quan đại thần: “Này các khanh, hãy đến, xây dựng mỗi tu viện một cái ở mỗi thành phố, để xây dựng tám mươi bốn ngàn tu viện trong tám mươi bốn ngàn thành phố.”
Sayañca asokārāme asokamahāvihāratthāya kammaṃ paṭṭhapesi.
And he himself commenced work for the great Asoka Vihāra in the Asokārāma.
Chính ngài cũng bắt đầu công việc xây dựng đại tu viện Asoka tại Asokārāma.
Saṅgho indaguttattheraṃ nāma mahiddhikaṃ mahānubhāvaṃ khīṇāsavaṃ navakammādhiṭṭhāyakaṃ adāsi.
The Saṅgha appointed the Arahant named Indaguttatthera, who possessed great psychic power and splendor, as the supervisor of the new construction.
Tăng chúng đã chỉ định Trưởng lão Indagutta, một vị A-la-hán có đại thần thông và đại uy lực, làm người giám sát công trình mới.
Thero yaṃ yaṃ na niṭṭhāti taṃ taṃ attano ānubhāvena niṭṭhāpesi.
Whatever could not be completed, the Thera completed it by his psychic power.
Vị Trưởng lão đã hoàn thành bất cứ công việc nào chưa xong bằng thần thông của mình.
Evampi tīhi saṃvaccharehi vihārakammaṃ niṭṭhāpesi.
Even so, he completed the construction of the vihāras in three years.
Cứ như thế, ngài đã hoàn thành công trình tu viện trong ba năm.
Ekadivasameva sabbanagarehi paṇṇāni āgamiṃsu.
On that very day, letters arrived from all the cities.
Trong cùng một ngày, các thư từ từ tất cả các thành phố đã đến.
Tasmiñca khaṇe sannipatitā asīti bhikkhukoṭiyo ahesuṃ, bhikkhunīnañca channavutisatasahassāni.
At that moment, eighty crores of bhikkhus had gathered, and ninety-six hundred thousand bhikkhunīs.
Vào lúc đó, có tám mươi triệu (koṭi) Tỳ khưu đã vân tập, và chín mươi sáu vạn (satasahassāni) Tỳ khưu-ni.
Tattha khīṇāsavabhikkhūyeva satasahassasaṅkhyā ahesuṃ.
Among them, there were one hundred thousand Arahant bhikkhus.
Trong số đó, chỉ riêng các Tỳ khưu A-la-hán đã có số lượng một trăm ngàn vị.
Tesaṃ etadahosi – ‘‘sace rājā attano adhikāraṃ anavasesaṃ passeyya ativiya buddhasāsane pasīdeyyā’’ti.
It occurred to them, "If the king could see his meritorious deed completely, he would become extremely devoted to the Buddha's dispensation."
Họ nghĩ: “Nếu nhà vua có thể thấy được toàn bộ công đức của mình, ngài sẽ vô cùng hoan hỷ với giáo pháp của Đức Phật.”
Tato lokavivaraṇaṃ nāma pāṭihāriyaṃ akaṃsu.
Then they performed the miracle called Lokavivaraṇa (opening of the world).
Sau đó, họ đã thực hiện thần thông mở rộng thế giới (lokavivaraṇa).
Rājā asokārāme ṭhitova catuddisā anuvilokento samantato samuddapariyantaṃ jambudīpaṃ passati caturāsītiñca vihārasahassāni uḷārāya vihāramahapūjāya virocamānāni.
The king, standing in the Asokārāma, looked around in all four directions and saw the entire Jambudīpa, extending to the ocean, and the eighty-four thousand vihāras shining with a magnificent vihāra festival.
Nhà vua, trong khi đứng tại Asokārāma, nhìn khắp bốn phương, thấy toàn bộ Jambudīpa đến tận biển cả, và tám mươi bốn ngàn tu viện đang rực rỡ với lễ hội cúng dường tu viện vĩ đại.
So taṃ vibhūtiṃ passamāno uḷārena pītipāmojjena samannāgato ‘‘atthi pana aññassapi kassaci evarūpaṃ pītipāmojjaṃ uppannapubba’’nti cintento bhikkhusaṅghaṃ pucchi – ‘‘bhante, amhākaṃ lokanāthassa dasabalassa sāsane ko mahāpariccāgaṃ pariccaji.
Seeing that splendor, filled with immense joy and delight, he thought, "Has such joy and delight ever arisen in anyone else?" and he asked the Saṅgha of bhikkhus, "Venerable sirs, who among the followers of our World-Lord, the Ten-Powered One, made a great sacrifice?
Khi nhìn thấy sự huy hoàng đó, ngài tràn ngập niềm hỷ lạc lớn lao, và tự hỏi: “Liệu có ai khác đã từng có được niềm hỷ lạc như thế này trước đây không?” rồi hỏi chúng Tỳ khưu: “Bạch chư Tăng, trong giáo pháp của Đức Thế Tôn, bậc Đạo Sư của thế gian, ai đã thực hiện sự hy sinh vĩ đại?
Kassa pariccāgo mahantoti?
Whose sacrifice is considered great?"
Sự hy sinh của ai là lớn lao nhất?”
Bhikkhusaṅgho moggaliputtatissattherassa bhāraṃ akāsi.
The Saṅgha of bhikkhus entrusted the matter to Moggaliputtatissatthera.
Chúng Tỳ khưu đã giao trách nhiệm cho Trưởng lão Moggaliputtatissa.
Thero āha – ‘‘mahārāja, dasabalassa sāsane paccayadāyako nāma tayā sadiso dharamānepi tathāgate na koci ahosi, taveva pariccāgo mahā’’ti.
The Thera said, "Great King, in the dispensation of the Ten-Powered One, there was no one like you who gave requisites, even when the Tathāgata was alive. Your sacrifice is indeed great."
Vị Trưởng lão nói: “Đại vương, trong giáo pháp của Đức Thập Lực (Dasabala), không có ai là người cúng dường vật dụng tương đương với ngài, ngay cả khi Đức Như Lai còn tại thế. Chính sự hy sinh của ngài là vĩ đại.”
Rājā therassa vacanaṃ sutvā uḷārena pītipāmojjena nirantaraṃ phuṭṭhasarīro hutvā cintesi – ‘‘natthi kira mayā sadiso paccayadāyako, mayhaṃ kira pariccāgo mahā, ahaṃ kira deyyadhammena sāsanaṃ paggaṇhāmi.
The king, hearing the Thera's words, his body entirely pervaded with immense joy and delight, thought, "There is truly no one like me who provides requisites; my sacrifice is truly great; I truly support the dispensation with meritorious gifts.
Nhà vua nghe lời của vị Trưởng lão, toàn thân tràn ngập niềm hỷ lạc lớn lao, rồi nghĩ: “Không có ai cúng dường vật dụng giống như ta. Sự hy sinh của ta thật vĩ đại. Ta đã nâng đỡ giáo pháp bằng tài vật cúng dường.
Kiṃ panāhaṃ evaṃ sati sāsanassa dāyādo homi, na homī’’ti.
If this is so, am I an heir to the dispensation or not?"
Vậy thì, trong trường hợp này, ta có phải là người thừa kế của giáo pháp không, hay không phải?”
Tato bhikkhusaṅghaṃ pucchi – ‘‘bhavāmi nu kho ahaṃ, bhante, sāsanassa dāyādo’’ti?
Then he asked the Saṅgha of bhikkhus, "Venerable sirs, am I truly an heir to the dispensation?"
Sau đó, ngài hỏi chúng Tỳ khưu: “Bạch chư Tăng, con có phải là người thừa kế của giáo pháp không?”
Tato moggaliputtatissatthero rañño idaṃ vacanaṃ sutvā rājaputtassa mahindassa upanissayasampattiṃ sampassamāno ‘‘sace ayaṃ kumāro pabbajissati sāsanassa ativiya vuḍḍhi bhavissatī’’ti cintetvā rājānaṃ etadavoca – ‘‘na kho, mahārāja, ettāvatā sāsanassa dāyādo hoti; apica kho paccayadāyakoti vā upaṭṭhākoti vā saṅkhyaṃ gacchati.
Then Moggaliputtatissatthera, hearing the king's words and discerning the powerful disposition of Prince Mahinda, thought, "If this prince goes forth, the dispensation will greatly prosper," and he said to the king, "No, great king, by this alone one does not become an heir to the dispensation; rather, one is counted as a provider of requisites or a patron.
Khi đó, Trưởng lão Moggaliputtatissa nghe lời này của nhà vua, thấy được sự viên mãn về nhân duyên của Hoàng tử Mahinda, rồi nghĩ: “Nếu vị Hoàng tử này xuất gia, giáo pháp sẽ phát triển vô cùng,” và nói với nhà vua: “Không, Đại vương, chỉ với chừng đó thì ngài chưa phải là người thừa kế của giáo pháp; mà chỉ được xem là người cúng dường vật dụng hoặc người hộ trì.
Yopi hi, mahārāja, pathavito yāva brahmalokaparimāṇaṃ paccayarāsiṃ dadeyya sopi ‘sāsane dāyādo’ti saṅkhyaṃ na gacchatī’’ti.
Indeed, great king, even if someone were to give a pile of requisites extending from the earth up to the Brahma-world, he would not be counted as an 'heir to the dispensation'."
Thật vậy, Đại vương, ngay cả người nào có thể cúng dường một đống tài vật lớn bằng từ trái đất đến cõi Phạm thiên, người đó cũng không được xem là ‘người thừa kế của giáo pháp’.”
‘‘Atha kathaṃ carahi, bhante, sāsanassa dāyādo hotī’’ti?
"Then how, Venerable sir, does one become an heir to the dispensation?"
“Vậy thì, bạch chư Tăng, làm thế nào để trở thành người thừa kế của giáo pháp?”
‘‘Yo hi koci, mahārāja, aḍḍho vā daliddo vā attano orasaṃ puttaṃ pabbājeti – ayaṃ vuccati, mahārāja, dāyādo sāsanassā’’ti.
"Whoever, great king, be he rich or poor, causes his own legitimate son to go forth – he, great king, is called an heir to the dispensation."
“Đại vương, bất cứ ai, dù giàu hay nghèo, mà cho con trai ruột của mình xuất gia – người đó, Đại vương, được gọi là người thừa kế của giáo pháp.”
Evaṃ vutte asoko rājā ‘‘ahaṃ kira evarūpaṃ pariccāgaṃ katvāpi neva sāsanassa dāyādabhāvaṃ patto’’ti sāsane dāyādabhāvaṃ patthayamāno ito cito ca viloketvā addasa mahindakumāraṃ avidūre ṭhitaṃ.
When this was said, King Asoka, thinking, "Even after making such a great sacrifice, I have not yet attained the state of being an heir to the dispensation," and aspiring to be an heir to the dispensation, looked hither and thither and saw Prince Mahinda standing not far off.
Khi được nói như vậy, vua Asoka nghĩ: “Thậm chí ta đã thực hiện sự hy sinh như vậy mà vẫn chưa đạt được địa vị người thừa kế của giáo pháp,” và khao khát đạt được địa vị người thừa kế của giáo pháp, ngài nhìn quanh đây đó và thấy Hoàng tử Mahinda đang đứng không xa.
Disvānassa etadahosi – ‘‘kiñcāpi ahaṃ imaṃ kumāraṃ tissakumārassa pabbajitakālato pabhuti oparajje ṭhapetukāmo, atha kho oparajjatopi pabbajjāva uttamā’’ti.
Seeing him, it occurred to him, "Although I intended to appoint this prince as viceroy from the time Prince Tissa went forth, nevertheless, going forth is even superior to being a viceroy."
Khi nhìn thấy ngài, nhà vua nghĩ: “Mặc dù ta muốn đặt vị Hoàng tử này vào vị trí thái tử kể từ khi Hoàng tử Tissa xuất gia, nhưng việc xuất gia còn cao quý hơn cả địa vị thái tử.”
Tato kumāraṃ āha – ‘‘sakkhasi tvaṃ, tāta, pabbajitu’’nti?
Then he said to the prince, "My dear son, are you able to go forth?"
Sau đó, ngài nói với Hoàng tử: “Con có thể xuất gia không, con trai?”
Kumāro pakatiyāpi tissakumārassa pabbajitakālato pabhuti pabbajitukāmova rañño vacanaṃ sutvā ativiya pāmojjajāto hutvā āha – ‘‘pabbajāmi, deva, maṃ pabbājetvā tumhe sāsanadāyādā hothā’’ti.
The prince, who was naturally desirous of going forth ever since Prince Tissa went forth, became extremely joyful upon hearing the king's words and replied, "I will go forth, Your Majesty. By causing me to go forth, you will become an heir to the dispensation."
Vị Hoàng tử, vốn dĩ đã có ý muốn xuất gia kể từ khi Hoàng tử Tissa xuất gia, nghe lời của nhà vua, vô cùng hoan hỷ và thưa: “Tâu Đại vương, con sẽ xuất gia. Xin ngài hãy cho con xuất gia để ngài trở thành người thừa kế của giáo pháp.”
Tena ca samayena rājadhītā saṅghamittāpi tasmiṃyeva ṭhāne ṭhitā hoti.
At that time, Princess Saṅghamittā was also standing in the same place.
Vào thời điểm đó, Công chúa Saṅghamittā cũng đang đứng ở cùng một nơi.
Tassā ca sāmiko aggibrahmā nāma kumāro yuvarājena tissakumārena saddhiṃ pabbajito hoti.
Her husband, Prince Aggibrahmā, had gone forth together with Prince Tissa, the viceroy.
Chồng của nàng, Hoàng tử Aggibrahmā, đã xuất gia cùng với Thái tử Tissa.
Rājā taṃ disvā āha – ‘‘tvampi, amma, pabbajituṃ sakkhasī’’ti?
The king, seeing her, said, "My daughter, can you also go forth?"
Nhà vua nhìn thấy nàng và hỏi: “Con cũng có thể xuất gia không, con gái?”
‘‘Sādhu, tāta, sakkomī’’ti.
"Yes, dear father, I can."
“Vâng, thưa phụ hoàng, con có thể.”
Rājā puttānaṃ manaṃ labhitvā pahaṭṭhacitto bhikkhusaṅghaṃ etadavoca – ‘‘bhante, ime dārake pabbājetvā maṃ sāsane dāyādaṃ karothā’’ti.
The king, having obtained the consent of his children, was delighted and said to the Saṅgha of bhikkhus, "Venerable sirs, please make me an heir to the dispensation by ordaining these children."
Nhà vua, khi đã có được sự đồng ý của các con, với tâm hoan hỷ, đã thưa với chúng Tỳ khưu: “Bạch chư Tăng, xin hãy cho những đứa trẻ này xuất gia và làm cho con trở thành người thừa kế của giáo pháp.”
Saṅgho rañño vacanaṃ sampaṭicchitvā kumāraṃ moggaliputtatissattherena upajjhāyena mahādevattherena ca ācariyena pabbājesi.
The Saṅgha accepted the king's words and ordained the prince with Moggaliputtatissatthera as his Upajjhāya and Mahādevatthera as his Ācariya.
Tăng chúng chấp thuận lời của nhà vua, rồi cho Hoàng tử xuất gia với Trưởng lão Moggaliputtatissa làm thầy tế độ (upajjhāya) và Trưởng lão Mahādeva làm thầy y chỉ (ācariya).
Majjhantikattherena ācariyena upasampādesi.
He was given higher ordination (upasampadā) with Majjhantikatthera as his Ācariya.
Vị ấy đã được thọ cụ túc giới với Trưởng lão Majjhantika làm thầy y chỉ (ācariya).
Tadā kira kumāro paripuṇṇavīsativassova hoti.
At that time, the prince was exactly twenty years old.
Vào lúc đó, Hoàng tử vừa tròn hai mươi tuổi.
So tasmiṃyeva upasampadasīmamaṇḍale saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
He attained Arahantship with the four analytical knowledges (paṭisambhidā) right there in that ordination boundary (sīmamaṇḍala).
Ngài đã đạt được A-la-hán quả cùng với Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā) ngay tại giới trường thọ cụ túc giới đó.
Saṅghamittāyapi rājadhītāya ācariyā āyupālittherī nāma, upajjhāyā pana dhammapālittherī nāma ahosi.
As for Princess Saṅghamittā, her Ācariya was Āyupālittherī, and her Upajjhāyā was Dhammapālittherī.
Đối với Công chúa Saṅghamittā, vị thầy y chỉ (ācariyā) là Trưởng lão-ni Āyupālī, còn vị thầy tế độ (upajjhāyā) là Trưởng lão-ni Dhammapālī.
Tadā saṅghamittā aṭṭhārasavassā hoti.
At that time, Saṅghamittā was eighteen years old.
Vào lúc đó, Saṅghamittā mười tám tuổi.
Taṃ pabbajitamattaṃ tasmiṃyeva sīmamaṇḍale sikkhāya patiṭṭhāpesuṃ.
As soon as she went forth, they established her in the training (sikkhā) in that very ordination boundary.
Ngay tại giới trường đó, họ đã thiết lập vị vừa xuất gia ấy vào sự huấn luyện.
Ubhinnaṃ pabbajitakāle rājā chabbassābhiseko hoti.
At the time of their going forth, the king had been consecrated for six years.
Vào thời điểm cả hai vị xuất gia, nhà vua đã đăng quang được sáu năm.
Atha mahindatthero upasampannakālato pabhuti attano upajjhāyasseva santike dhammañca vinayañca pariyāpuṇanto dvepi saṅgītiyo ārūḷhaṃ tipiṭakasaṅgahitaṃ sāṭṭhakathaṃ sabbaṃ theravādaṃ tiṇṇaṃ vassānaṃ abbhantare uggahetvā attano upajjhāyassa antevāsikānaṃ sahassamattānaṃ bhikkhūnaṃ pāmokkho ahosi.
Then, the Elder Mahinda, from the time of his higher ordination, while learning the Dhamma and the Vinaya in the presence of his own preceptor, having mastered within three years the entire Theravāda tradition included in the Tipiṭaka with its commentary as established in both Councils, became the foremost among his preceptor's thousand pupils.
Bấy giờ, Tôn giả Mahinda, từ khi thọ Tỳ-kheo giới, đã học hỏi Dhamma và Vinaya từ chính vị bổn sư của mình, thâu tóm toàn bộ Theravāda, bao gồm Tipiṭaka đã được kết tập trong cả hai kỳ đại hội, cùng với các chú giải, trong vòng ba năm, và trở thành vị đứng đầu của một ngàn Tỳ-kheo là đệ tử của bổn sư ngài.
Tadā asoko dhammarājā navavassābhiseko hoti.
At that time, it was the ninth year of the consecration of Asoka, the king of Dhamma.
Lúc đó, vua Dhammāsoka đã đăng quang được chín năm.
Rañño pana aṭṭhavassābhisekakāleyeva kontaputtatissatthero byādhipaṭikammatthaṃ bhikkhācāravattena āhiṇḍanto pasatamattaṃ sappiṃ alabhitvā byādhibalena parikkhīṇāyusaṅkhāro bhikkhusaṅghaṃ appamādena ovaditvā ākāse pallaṅkena nisīditvā tejodhātuṃ samāpajjitvā parinibbāyi.
In the eighth year of the king's consecration, the Elder Koṇṭaputtatissa, wandering for alms for the sake of treating an illness, did not obtain even a handful of ghee. Due to the strength of the illness, his life-formations exhausted, he admonished the Saṅgha of bhikkhus with heedfulness, sat cross-legged in the sky, entered the fire element, and attained parinibbāna.
Vào năm thứ tám sau khi đăng quang của nhà vua, Tôn giả Koṇḍaputtatissa, trong khi đi khất thực để chữa bệnh, đã không tìm được một lượng bơ sữa vừa đủ, và do sức mạnh của bệnh tật, thọ mạng của ngài đã cạn kiệt. Ngài đã khuyên dạy Tăng chúng về sự không phóng dật, rồi nhập vào hỏa giới định trong tư thế kiết già trên không trung và nhập Niết-bàn.
Rājā taṃ pavattiṃ sutvā therassa sakkāraṃ katvā ‘‘mayi nāma rajjaṃ kārente evaṃ bhikkhūnaṃ paccayā dullabhā’’ti nagarassa catūsu dvāresu pokkharaṇiyo kārāpetvā bhesajjassa pūrāpetvā dāpesi.
Having heard of this event, the king made offerings to the Elder and thought, "While I am ruling, are requisites for bhikkhus so difficult to obtain?" He then had reservoirs built at the four gates of the city and had them filled with medicines to be given.
Nhà vua nghe tin ấy, đã làm lễ cúng dường cho Tôn giả và nghĩ: “Khi ta đang trị vì vương quốc mà các vật dụng cần thiết cho các Tỳ-kheo lại khó tìm được như vậy sao!”. Thế là, nhà vua đã cho xây các hồ nước tại bốn cổng thành, đổ đầy thuốc men vào đó và bố thí.
Titthiyā parihīnalābhasakkārā antamaso ghāsacchādanampi alabhantā lābhasakkāraṃ patthayamānā sāsane pabbajitvā sakāni sakāni diṭṭhigatāni ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo’’ti dīpenti.
The heretics, their gains and honor diminished, not receiving even food and clothing, desiring gains and honor, went forth in the Sāsana and expounded their own respective views, saying, "This is the Dhamma, this is the Vinaya."
Các ngoại đạo, vì lợi lộc và sự cúng dường của họ bị suy giảm, thậm chí không nhận được thức ăn và y phục, đã mong muốn lợi lộc và sự cúng dường. Họ xuất gia trong giáo pháp và tuyên bố các tà kiến của riêng mình là “đây là Dhamma, đây là Vinaya”.
Pabbajjaṃ alabhamānāpi sayameva muṇḍetvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā vihāresu vicarantā uposathampi pavāraṇampi saṅghakammampi gaṇakammampi pavisanti.
Even those unable to obtain the going forth, shaving their heads themselves and putting on saffron robes, wandered in the monasteries and participated in the Uposatha, the Pavāraṇā, acts of the Saṅgha, and acts of a group.
Dù không được xuất gia, họ tự mình cạo tóc, khoác y vàng và đi lại trong các trú xứ, tham dự cả lễ Uposatha, Pavāraṇā, các Saṅghakamma và Gaṇakamma.
Bhikkhū tehi saddhiṃ uposathaṃ na karonti.
The bhikkhus did not perform the Uposatha with them.
Các Tỳ-kheo đã không cử hành Uposatha cùng với họ.
Tadā moggaliputtatissatthero ‘‘uppannaṃ dāni idaṃ adhikaraṇaṃ, taṃ nacirasseva kakkhaḷaṃ bhavissati.
At that time, the Elder Moggaliputtatissa thought, "This legal issue has now arisen; it will soon become harsh.
Bấy giờ, Tôn giả Moggaliputtatissa nghĩ: “Tranh chấp này đã phát sinh, và chẳng bao lâu nữa nó sẽ trở nên gay gắt.
Na kho panetaṃ sakkā imesaṃ majjhe vasantena vūpasametu’’nti mahindattherassa gaṇaṃ nīyyātetvā attanā phāsuvihārena viharitukāmo ahogaṅgapabbataṃ agamāsi.
And it is not possible to settle this while living among them." Entrusting the group of bhikkhus to the Elder Mahinda, he, desiring to live in comfort, went to the Ahogaṅga mountain.
Tuy nhiên, không thể giải quyết nó khi đang sống giữa những người này”. Thế là, ngài giao phó hội chúng cho Tôn giả Mahinda và đi đến núi Ahogaṅga để sống một cách an lạc.
Tepi kho titthiyā bhikkhusaṅghena dhammena vinayena satthusāsanena niggayhamānāpi dhammavinayānulomāya paṭipattiyā asaṇṭhahantā anekarūpaṃ sāsanassa abbudañca malañca kaṇṭakañca samuṭṭhāpesuṃ.
But those heretics, though being rebuked by the Saṅgha of bhikkhus in accordance with the Dhamma, the Vinaya, and the Teacher's instruction, did not establish themselves in the practice conforming to the Dhamma and Vinaya, and they caused many kinds of tumors, stains, and thorns to arise in the Sāsana.
Dù bị Tăng chúng quở trách bằng Dhamma, Vinaya và lời giáo huấn của Đức Bổn Sư, những ngoại đạo ấy vẫn không tuân thủ theo sự thực hành phù hợp với Dhamma và Vinaya, đã làm phát sinh nhiều loại bệnh hoạn, ô uế và chướng ngại cho giáo pháp.
Keci aggiṃ paricaranti, keci pañcātapena tāpenti, keci ādiccaṃ anuparivattanti, keci ‘‘dhammañca vinayañca vobhindissāmā’’ti paggaṇhiṃsu.
Some attended to a fire, some tormented themselves with the fivefold heat, some revolved following the sun, and some upheld their own views, saying, "We will corrupt your Dhamma and Vinaya."
Một số thờ lửa, một số chịu đựng năm loại nóng bức, một số đi theo mặt trời, một số tuyên bố: “Chúng ta sẽ phá hoại Dhamma và Vinaya”.
Tadā bhikkhusaṅgho na tehi saddhiṃ uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā akāsi.
At that time, the Saṅgha of bhikkhus did not perform the Uposatha or Pavāraṇā with them.
Lúc đó, Tăng chúng không cử hành Uposatha hay Pavāraṇā cùng với họ.
Asokārāme sattavassāni uposatho upacchijji.
In the Asokārāma, the Uposatha was suspended for seven years.
Tại vườn Asoka, lễ Uposatha đã bị gián đoạn trong bảy năm.
Raññopi etamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported this matter to the king.
Họ cũng đã báo cáo sự việc này cho nhà vua.
Rājā ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi – ‘‘vihāraṃ gantvā adhikaraṇaṃ vūpasametvā uposathaṃ kārāpehī’’ti.
The king commanded a minister, saying, "Go to the monastery, settle the legal issue, and have the Uposatha performed."
Nhà vua ra lệnh cho một vị đại thần: “Hãy đến tịnh xá, giải quyết tranh chấp và cho cử hành Uposatha”.
Amacco rājānaṃ paṭipucchituṃ avisahanto aññe amacce upasaṅkamitvā āha – ‘‘rājā maṃ ‘vihāraṃ gantvā adhikaraṇaṃ vūpasametvā uposathaṃ kārāpehī’ti pahiṇi.
The minister, not daring to question the king again, approached other ministers and said, "The king has sent me, saying, 'Go to the monastery, settle the legal issue, and have the Uposatha performed.'
Vị đại thần không dám hỏi lại nhà vua, bèn đến gặp các vị đại thần khác và nói: “Nhà vua sai ta đến tịnh xá để giải quyết tranh chấp và cho cử hành Uposatha.
Kathaṃ nu kho adhikaraṇaṃ vūpasammatī’’ti?
Now, how is a legal issue settled?"
Vậy thì, tranh chấp sẽ được giải quyết bằng cách nào đây?”
Te āhaṃsu – ‘‘mayaṃ evaṃ sallakkhema – ‘yathā nāma paccantaṃ vūpasamentā core ghātenti, evameva ye uposathaṃ na karonti, te māretukāmo rājā bhavissatī’’’ti.
They said, "We understand it thus: just as those who pacify a border region kill thieves, in the same way, the king must wish to have killed those who do not perform the Uposatha."
Họ nói: “Chúng ta nghĩ rằng: ‘Giống như khi dẹp loạn ở biên giới, người ta giết những kẻ cướp, thì cũng vậy, nhà vua có lẽ muốn giết những ai không cử hành Uposatha’”.
Atha so amacco vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā āha – ‘‘ahaṃ raññā ‘uposathaṃ kārāpehī’ti pesito.
Then that minister, having gone to the monastery and assembled the Saṅgha of bhikkhus, said, "I have been sent by the king with the order, 'Have the Uposatha performed.'
Thế là, vị đại thần đó đến tịnh xá, triệu tập Tăng chúng và nói: “Tôi được nhà vua sai đến để ‘cho cử hành Uposatha’.
Karotha dāni, bhante, uposatha’’nti.
Now, venerable sirs, perform the Uposatha."
Bạch chư Tôn giả, bây giờ hãy cử hành Uposatha đi”.
Bhikkhū ‘‘na mayaṃ titthiyehi saddhiṃ uposathaṃ karomā’’ti āhaṃsu.
The bhikkhus said, "We do not perform the Uposatha with heretics."
Các Tỳ-kheo nói: “Chúng tôi không cử hành Uposatha cùng với các ngoại đạo”.
Atha amacco therāsanato paṭṭhāya asinā sīsāni pātetuṃ āraddho.
Then the minister, starting from the elder's seat, began to strike off heads with a sword.
Bấy giờ, vị đại thần bắt đầu chém đầu các Tỳ-kheo bằng kiếm, bắt đầu từ chỗ ngồi của các vị Trưởng lão.
Addasā kho tissatthero taṃ amaccaṃ tathā vippaṭipannaṃ.
The Elder Tissa saw that minister acting in such a wrong way.
Tôn giả Tissa đã thấy vị đại thần đó hành động sai trái như vậy.
Tissatthero nāma na yo vā so vā, rañño ekamātiko bhātā tissakumāro nāma, taṃ kira rājā pattābhiseko oparajje ṭhapesi.
This Elder Tissa was no ordinary person; he was the king's younger brother by the same mother, Prince Tissa. It is said that the king, upon his own consecration, appointed him as viceroy.
Tôn giả Tissa không phải là một vị Tôn giả bình thường, mà là Tissa Kumāra, em ruột cùng mẹ với nhà vua. Nghe nói, nhà vua sau khi đăng quang đã phong ông làm thái tử.
So ekadivasaṃ vanacāraṃ gato addasa mahantaṃ migasaṅghaṃ cittakīḷāya kīḷantaṃ.
One day, having gone on a forest excursion, he saw a large herd of deer playing their delightful games.
Một ngày nọ, ông đi săn trong rừng và thấy một đàn nai lớn đang vui đùa một cách sinh động.
Disvānassa etadahosi – ‘‘ime tāva tiṇabhakkhā migā evaṃ kīḷanti, ime pana samaṇā rājakule paṇītāni bhojanāni bhuñjitvā mudukāsu seyyāsu sayamānā kiṃ nāma kīḷitaṃ na kīḷissantī’’ti!
Seeing them, this thought occurred to him: "If these grass-eating deer play like this, what kind of games will those ascetics not play, who eat fine meals in the royal palace and lie on soft beds!"
Sau khi thấy vậy, ông nghĩ: “Ngay cả những con nai ăn cỏ này còn vui đùa như thế, thì những vị Sa-môn này, sau khi ăn những món ăn ngon trong cung vua và nằm trên những chiếc giường êm ái, sao lại không thể vui đùa được chứ!”
So tato āgantvā imaṃ attano vitakkaṃ rañño ārocesi.
Returning from there, he reported this thought of his to the king.
Ông trở về từ đó và kể lại suy nghĩ của mình cho nhà vua.
Rājā ‘‘aṭṭhāne kukkuccāyitaṃ kumārena!
The king thought, "The prince has worried about an inappropriate matter!
Nhà vua nói: “Thái tử đã lo lắng một cách vô cớ!
Handa, naṃ evaṃ saññāpessāmī’’ti ekadivasaṃ kenaci kāraṇena kuddho viya hutvā ‘‘ehi sattadivasena rajjaṃ sampaṭiccha, tato taṃ ghātessāmī’’ti maraṇabhayena tajjetvā tamatthaṃ saññāpesi.
Come, I will make him understand." One day, pretending to be angry for some reason, he said, "Come, accept the kingdom for seven days, after which I will have you killed." By threatening him with the fear of death, he made him understand the matter.
Nào, ta sẽ làm cho ông ấy hiểu điều này”. Một ngày nọ, nhà vua giả vờ tức giận vì một lý do nào đó và nói: “Hãy đến và nhận lấy vương quốc trong bảy ngày, sau đó ta sẽ giết ngươi”. Nhà vua đã đe dọa ông bằng nỗi sợ chết để ông hiểu ra vấn đề.
So kira kumāro ‘‘sattame maṃ divase māressatī’’ti na cittarūpaṃ nhāyi, na bhuñji, na supi, ativiya lūkhasarīro ahosi.
It is said that the prince, thinking, "He will kill me on the seventh day," did not bathe, eat, or sleep as he wished, and his body became extremely gaunt.
Nghe nói, vị thái tử ấy nghĩ: “Vào ngày thứ bảy, nhà vua sẽ giết ta”. Thế là, ông không tắm rửa tử tế, không ăn uống, không ngủ, thân thể trở nên tiều tụy vô cùng.
Tato naṃ rājā pucchi – ‘‘kissa tvaṃ evarūpo jāto’’ti?
Then the king asked him, "Why have you become like this?"
Sau đó, nhà vua hỏi ông: “Tại sao ngươi lại trở nên như thế này?”
‘‘Maraṇabhayena, devā’’ti.
"Because of the fear of death, Your Majesty."
“Thưa Đại vương, vì sợ chết ạ”.
‘‘Are, tvaṃ nāma paricchinnamaraṇaṃ sampassamāno vissattho na kīḷasi?
"Friend, if you, facing a fixed death, cannot play freely,
“Này, ngươi thấy cái chết đã được định sẵn mà còn không thể vui đùa thoải mái sao?
Bhikkhū assāsapassāsanibaddhaṃ maraṇaṃ pekkhamānā kathaṃ kīḷissantī’’ti!
how could the bhikkhus play, who perceive death as bound up with every in-breath and out-breath?"
Các Tỳ-kheo, những người nhìn thấy cái chết gắn liền với hơi thở ra vào, làm sao có thể vui đùa được chứ!”
Tato pabhuti kumāro sāsane pasīdi.
From that time on, the prince had faith in the Sāsana.
Từ đó về sau, vị thái tử ấy đã có niềm tin vào giáo pháp.
Kumāro therassānubhāvaṃ disvā ativiya pasanno ‘‘ajjeva pabbajissāmī’’ti nivattitvā rañño ārocesi – ‘‘pabbajissāmahaṃ, devā’’ti.
The prince, seeing the elder's psychic power, was extremely inspired and thought, "I will go forth this very day." He returned and informed the king, "I will go forth, Your Majesty."
Thái tử thấy thần thông của Tôn giả, vô cùng hoan hỷ, nghĩ: “Hôm nay ta sẽ xuất gia!” và trở về báo cáo với nhà vua: “Thưa Đại vương, con sẽ xuất gia”.
Rājā anekappakāraṃ yācitvāpi taṃ nivattetuṃ asakkonto asokārāmagamanīyamaggaṃ alaṅkārāpetvā kumāraṃ chaṇavesaṃ gāhāpetvā alaṅkatāya senāya parivārāpetvā vihāraṃ nesi.
Though the king pleaded in many ways, he was unable to dissuade him. He had the road to the Asokārāma decorated, had the prince dressed in festive attire, had him escorted by a decorated army, and led him to the monastery.
Dù nhà vua đã cầu xin đủ mọi cách nhưng không thể ngăn cản ông, bèn cho trang hoàng con đường dẫn đến vườn Asoka, cho thái tử mặc y phục lễ hội, và cùng với đội quân đã được trang hoàng đưa ông đến tịnh xá.
‘‘Yuvarājā kira pabbajissatī’’ti sutvā bahū bhikkhū pattacīvarāni paṭiyādesuṃ.
Hearing, "It is said the viceroy will go forth," many bhikkhus prepared bowls and robes.
Khi nghe rằng: "Hoàng thái tử sẽ xuất gia", nhiều Tỳ-khưu đã chuẩn bị y bát.
Kumāro padhānagharaṃ gantvā mahādhammarakkhitattherasseva santike pabbaji saddhiṃ purisasatasahassena.
The prince, having gone to the meditation hall, went forth in the presence of the Elder Mahādhammarakkhita himself, together with one hundred thousand men.
Hoàng tử đi đến thiền thất, xuất gia với Đại Trưởng lão Mahādhammarakkhita cùng với một trăm ngàn người.
Kumārassa pana anupabbajitānaṃ gaṇanaparicchedo natthi.
There is no numerical limit to those who went forth after the prince.
Số lượng những người xuất gia theo Hoàng tử thì không có giới hạn.
Kumāro rañño catuvassābhisekakāle pabbajito.
The prince went forth at the time of the king's fourth-year consecration.
Hoàng tử đã xuất gia vào thời điểm nhà vua đăng quang bốn năm.
Athaññopi rañño bhāgineyyo saṅghamittāya sāmiko aggibrahmā nāma kumāro atthi.
Then there was another prince, the king's nephew named Aggibrahmā, who was the husband of Saṅghamittā.
Lúc bấy giờ, có một hoàng tử khác là cháu của nhà vua, chồng của Saṅghamittā, tên là Aggibrahmā.
Saṅghamittā taṃ paṭicca ekameva puttaṃ vijāyi.
Saṅghamittā, on account of him, gave birth to a single son.
Saṅghamittā đã sinh một người con trai duy nhất với Aggibrahmā.
Sopi ‘‘yuvarājā pabbajito’’ti sutvā rājānaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘ahampi, deva, pabbajissāmī’’ti yāci.
He too, having heard, "The crown prince has gone forth," approached the king and requested, "O Deva, I too will go forth."
Hoàng tử ấy cũng, khi nghe rằng: "Hoàng thái tử đã xuất gia", đã đến gặp nhà vua và cầu xin: "Tâu Đại vương, con cũng sẽ xuất gia."
‘‘Pabbaja, tātā’’ti ca raññā anuññāto taṃdivasameva pabbaji.
Having been given permission by the king with the words, "Go forth, my dear son," he went forth that very day.
Được nhà vua cho phép: "Con hãy xuất gia đi, con trai", Ngài đã xuất gia ngay trong ngày đó.
So taṃ amaccaṃ tathā vippaṭipannaṃ disvā cintesi – ‘‘na rājā there mārāpetuṃ pahiṇeyya; addhā imassevetaṃ amaccassa duggahitaṃ bhavissatī’’ti gantvā sayaṃ tassa āsanne āsane nisīdi.
He, seeing that minister acting so wrongly, thought, "The king would not have sent someone to have the elders killed; surely this must be this minister's own misdeed," and going himself, he sat down on a seat near him.
Trưởng lão ấy, khi thấy vị đại thần ấy hành xử sai trái như vậy, đã suy nghĩ: "Nhà vua sẽ không sai người đi giết các Trưởng lão đâu; chắc chắn đây là sự hiểu lầm của chính vị đại thần này." Rồi Ngài tự mình đi đến và ngồi vào một chỗ gần vị đại thần ấy.
So theraṃ sañjānitvā satthaṃ nipātetuṃ avisahanto gantvā rañño ārocesi – ‘‘ahaṃ, deva, uposathaṃ kātuṃ anicchantānaṃ ettakānaṃ nāma bhikkhūnaṃ sīsāni pātesiṃ; atha ayyassa tissattherassa paṭipāṭi sampattā, kinti karomī’’ti?
Recognizing the elder, he was unable to bring down his sword, so he went and reported to the king: "O Deva, I have struck off the heads of so many bhikkhus who were unwilling to perform the uposatha; now the turn of the noble Elder Tissa has come, what should I do?"
Vị đại thần ấy, khi nhận ra Trưởng lão, không dám ra tay sát hại, bèn đi đến tâu với nhà vua: "Tâu Đại vương, thần đã chặt đầu của bấy nhiêu vị Tỳ-khưu không muốn làm lễ Uposatha; rồi đến lượt Trưởng lão Tissa, thần phải làm sao?"
Rājā sutvāva – ‘‘are!
As soon as the king heard this, he exclaimed, "You wretch!
Nhà vua vừa nghe xong liền nói: "Này!
Kiṃ pana, tvaṃ, mayā bhikkhū ghātetuṃ pesito’’ti tāvadeva sarīre uppannadāho hutvā vihāraṃ gantvā there bhikkhū pucchi – ‘‘ayaṃ, bhante, amacco mayā anāṇattova evaṃ akāsi, kassa nu kho iminā pāpena bhavitabba’’nti?
Were you sent by me to kill bhikkhus?" and at that very moment, a burning sensation arose in his body. He went to the monastery and asked the elder bhikkhus, "Venerable sirs, this minister did this without my command. To whom does this evil deed belong?"
Ngươi có phải do ta sai đi giết các Tỳ-khưu không?" Ngay lập tức, nhà vua cảm thấy nóng bừng trong người, bèn đi đến tịnh xá và hỏi các vị Trưởng lão Tỳ-khưu: "Bạch chư Tôn giả, vị đại thần này đã làm như vậy mà không do lệnh của con, vậy tội lỗi này thuộc về ai?"
Ekacce therā, ‘‘ayaṃ tava vacanena akāsi, tuyhetaṃ pāpa’’nti āhaṃsu.
Some elders said, "He acted on your word, this evil deed is yours."
Một số Trưởng lão nói: "Vị ấy làm theo lời của Đại vương, tội lỗi này thuộc về Đại vương."
Ekacce ‘‘ubhinnampi vo etaṃ pāpa’’nti āhaṃsu.
Some said, "This evil deed belongs to both of you."
Một số khác nói: "Tội lỗi này thuộc về cả hai Đại vương."
Ekacce evamāhaṃsu – ‘‘kiṃ pana te, mahārāja, atthi cittaṃ ‘ayaṃ gantvā bhikkhū ghātetū’’’ti?
Some said this: "Great King, did you have the thought, 'Let him go and kill the bhikkhus'?"
Một số khác lại nói như sau: "Tâu Đại vương, Đại vương có ý nghĩ rằng: 'Vị ấy hãy đi giết các Tỳ-khưu' không?"
‘‘Natthi, bhante, kusalādhippāyo ahaṃ pesesiṃ – ‘samaggo bhikkhusaṅgho uposathaṃ karotū’’’ti.
"No, venerable sirs, I sent him with a wholesome intention, thinking, 'Let the community of bhikkhus perform the uposatha in concord.'"
"Bạch chư Tôn giả, con không có ý nghĩ đó. Con đã sai đi với ý tốt lành rằng: 'Chư Tăng hòa hợp hãy làm lễ Uposatha.'"
‘‘Sace tvaṃ kusalādhippāyo, natthi tuyhaṃ pāpaṃ, amaccassevetaṃ pāpa’’nti.
"If you had a wholesome intention, there is no evil deed for you; this evil deed is the minister's alone."
"Nếu Đại vương có ý tốt lành, thì Đại vương không có tội, tội lỗi này thuộc về vị đại thần đó."
Rājā dveḷhakajāto āha – ‘‘atthi nu kho, bhante, koci bhikkhu mametaṃ dveḷhakaṃ chinditvā sāsanaṃ paggahetuṃ samattho’’ti?
The king, having become uncertain, said, "Venerable sirs, is there any bhikkhu capable of cutting off this uncertainty of mine and upholding the sāsana?"
Nhà vua, trong lòng hoài nghi, nói: "Bạch chư Tôn giả, có vị Tỳ-khưu nào có khả năng giải quyết sự hoài nghi này của con và nâng đỡ giáo pháp không?"
‘‘Atthi, mahārāja, moggaliputtatissatthero nāma, so te imaṃ dveḷhakaṃ chinditvā sāsanaṃ paggaṇhituṃ samattho’’ti.
"There is, Great King, the Elder named Moggaliputtatissa; he is capable of cutting off this uncertainty of yours and upholding the sāsana."
"Tâu Đại vương, có một Trưởng lão tên là Moggaliputtatissa, Ngài có khả năng giải quyết sự hoài nghi này của Đại vương và nâng đỡ giáo pháp."
Rājā tadaheva cattāro dhammakathike ekekabhikkhusahassaparivāre, cattāro ca amacce ekekapurisasahassaparivāre ‘‘theraṃ gaṇhitvā āgacchathā’’ti pesesi.
That very day, the king sent four Dhamma-preachers, each with a retinue of a thousand bhikkhus, and four ministers, each with a retinue of a thousand men, saying, "Go and bring the elder."
Ngay trong ngày đó, nhà vua đã sai bốn vị Pháp sư, mỗi vị có một ngàn Tỳ-khưu tùy tùng, và bốn vị đại thần, mỗi vị có một ngàn người tùy tùng, nói: "Hãy đi thỉnh Trưởng lão về đây."
Te gantvā ‘‘rājā pakkosatī’’ti āhaṃsu.
They went and said, "The king summons you."
Họ đi đến và nói: "Nhà vua thỉnh Ngài."
Thero nāgacchi.
The elder did not come.
Trưởng lão không đến.
Dutiyampi kho rājā aṭṭha dhammakathike, aṭṭha ca amacce sahassasahassaparivāreyeva pesesi – ‘‘‘rājā, bhante, pakkosatī’ti vatvā gaṇhitvāva āgacchathā’’ti.
A second time, the king sent eight Dhamma-preachers and eight ministers, each with a retinue of a thousand, saying, "Say, 'Venerable sir, the king summons you,' and bring him."
Lần thứ hai, nhà vua lại sai tám vị Pháp sư và tám vị đại thần, mỗi vị có một ngàn người tùy tùng, nói: "Hãy nói rằng: 'Bạch Ngài, nhà vua thỉnh Ngài', rồi thỉnh Ngài về đây."
Te tatheva āhaṃsu.
They said just that.
Họ cũng nói như vậy.
Dutiyampi thero nāgacchi.
A second time, the elder did not come.
Lần thứ hai, Trưởng lão cũng không đến.
Rājā there pucchi – ‘‘ahaṃ, bhante, dvikkhattuṃ pahiṇiṃ; kasmā thero nāgacchatī’’ti?
The king asked the elders, "Venerable sirs, I have sent for him twice; why does the elder not come?"
Nhà vua hỏi các vị Trưởng lão: "Bạch chư Tôn giả, con đã sai người đi hai lần; vì sao Trưởng lão không đến?"
‘‘‘Rājā pakkosatī’ti vuttattā, mahārāja, nāgacchati.
"Great King, he does not come because it was said, 'The king summons you.'
"Tâu Đại vương, vì được nói rằng: 'Nhà vua thỉnh Ngài', nên Ngài không đến.
Evaṃ pana vutte āgaccheyya ‘sāsanaṃ, bhante, osīdati, amhākaṃ sāsanaṃ paggahatthāya sahāyakā hothā’’’ti.
However, he might come if it were said thus: 'Venerable sir, the sāsana is declining, please be our ally for the purpose of upholding the sāsana.'"
Nhưng nếu được nói như vầy thì Ngài sẽ đến: 'Bạch Ngài, giáo pháp đang suy yếu, xin Ngài hãy là người trợ giúp để nâng đỡ giáo pháp của chúng con.'"
Atha rājā tathā vatvā soḷasa dhammakathike, soḷasa ca amacce sahassasahassaparivāre pesesi.
Then the king, having spoken thus, sent sixteen Dhamma-preachers and sixteen ministers, each with a retinue of a thousand.
Sau đó, nhà vua nói như vậy và sai mười sáu vị Pháp sư cùng mười sáu vị đại thần, mỗi vị có một ngàn người tùy tùng.
Bhikkhū ca paṭipucchi – ‘‘mahallako nu kho, bhante, thero daharo nu kho’’ti?
He also asked the bhikkhus, "Venerable sirs, is the elder old or young?"
Và hỏi các Tỳ-khưu: "Bạch chư Tôn giả, Trưởng lão đã già hay còn trẻ?"
‘‘Mahallako, mahārājā’’ti.
"He is old, Great King."
"Tâu Đại vương, Ngài đã già rồi."
‘‘Vayhaṃ vā sivikaṃ vā abhiruhissati, bhante’’ti?
"Will he mount a covered cart or a palanquin, venerable sirs?"
"Bạch chư Tôn giả, Ngài sẽ đi xe hay kiệu không?"
‘‘Nābhiruhissati, mahārājā’’ti.
"He will not mount one, Great King."
"Tâu Đại vương, Ngài sẽ không đi."
‘‘Kuhiṃ, bhante, thero vasatī’’ti?
"Where, venerable sirs, does the elder reside?"
"Bạch chư Tôn giả, Trưởng lão đang ở đâu?"
‘‘Upari gaṅgāya, mahārājā’’ti.
"Upstream on the Gaṅgā, Great King."
"Tâu Đại vương, Ngài đang ở thượng nguồn sông Gaṅgā."
Rājā āha – ‘‘tena hi, bhaṇe, nāvāsaṅghāṭaṃ bandhitvā tattheva theraṃ nisīdāpetvā dvīsupi tīresu ārakkhaṃ saṃvidhāya theraṃ ānethā’’ti.
The king said, "Well then, my men, construct a raft of boats, have the elder seated right there, arrange for a guard on both banks, and bring the elder."
Nhà vua nói: "Vậy thì, này các ngươi, hãy kết bè thuyền, đặt Trưởng lão ngồi lên đó, và bố trí canh gác ở cả hai bờ, rồi thỉnh Trưởng lão về."
Bhikkhū ca amaccā ca therassa santikaṃ gantvā rañño sāsanaṃ ārocesuṃ.
The bhikkhus and ministers went to the elder's presence and delivered the king's message.
Các Tỳ-khưu và các đại thần đi đến chỗ Trưởng lão và tâu lời của nhà vua.
Thero sutvā ‘‘yaṃ kho ahaṃ mūlato paṭṭhāya sāsanaṃ paggaṇhissāmīti pabbajitomhi.
Having heard this, the elder thought, "I went forth with the thought, 'I will uphold the sāsana from its very foundation.'
Trưởng lão nghe vậy, nghĩ: "Ta đã xuất gia với ý định từ ban đầu là sẽ nâng đỡ giáo pháp. Giờ đây, thời điểm đó đã đến với ta." Rồi Ngài cầm tấm da thú và đứng dậy.
Ayaṃ dāni me so kālo anuppatto’’ti cammakhaṇḍaṃ gaṇhitvāva uṭṭhahi.
Now that time has arrived for me," and taking a piece of leather, he arose.
Sau đó, vào ban đêm, nhà vua nằm mơ thấy một giấc mơ rằng: "Trưởng lão sẽ đến Pāṭaliputta vào ngày mai."
Atha ‘‘thero sve pāṭaliputtaṃ sampāpuṇissatī’’ti rattibhāge rājā supinaṃ addasa.
Then, at night, the king had a dream that "The elder will arrive in Pāṭaliputta tomorrow."
Giấc mơ đó là như thế này: "Một con voi chúa trắng toàn thân đến, chạm vào nhà vua từ đầu đến chân, rồi nắm lấy tay phải của nhà vua."
Evarūpo supino ahosi – ‘‘sabbaseto hatthināgo āgantvā rājānaṃ sīsato paṭṭhāya parāmasitvā dakkhiṇahatthe aggahesī’’ti.
The dream was like this: "A pure white noble elephant came, stroked the king starting from his head, and grasped his right hand."
Ngày hôm sau, nhà vua hỏi những người giải mộng: "Ta đã thấy một giấc mơ như vậy, điều gì sẽ xảy ra với ta?"
Punadivase rājā supinajjhāyake pucchi – ‘‘mayā evarūpo supino diṭṭho, kiṃ me bhavissatī’’ti?
The next day, the king asked the dream-interpreters, "I have seen such a dream, what will become of me?"
Một người nói: "Tâu Đại vương, một con voi chúa là Sa-môn sẽ nắm lấy tay phải của Đại vương."
Eko taṃ, ‘‘mahārāja, samaṇanāgo dakkhiṇahatthe gaṇhissatī’’ti.
One of them said, "Great King, a noble samaṇa will take you by the right hand."
Sau đó, nhà vua ngay lập tức, khi nghe rằng: "Trưởng lão đã đến", liền đi đến bờ sông Gaṅgā, xuống sông, và khi đang đi tới để đón Ngài, đã đến chỗ Trưởng lão ở mực nước ngang đầu gối, rồi đưa tay cho Trưởng lão khi Ngài đang bước xuống từ thuyền.
Atha rājā tāvadeva ‘‘thero āgato’’ti sutvā gaṅgātīraṃ gantvā nadiṃ otaritvā abbhuggacchanto jāṇumatte udake theraṃ sampāpuṇitvā therassa nāvāto otarantassa hatthaṃ adāsi.
Then the king, having heard at that very moment, "The elder has arrived," went to the bank of the Gaṅgā. Descending into the river and going forth to meet him, he reached the elder in knee-deep water and offered his hand to the elder as he was disembarking from the boat.
Trưởng lão nắm lấy tay phải của nhà vua.
Thero rājānaṃ dakkhiṇahatthe aggahesi.
The elder grasped the king's right hand.
Thấy vậy, những người cầm kiếm đã rút kiếm ra khỏi vỏ, nghĩ: "Chúng ta sẽ chặt đầu Trưởng lão."
Taṃ disvā asiggāhā ‘‘therassa sīsaṃ pātessāmā’’ti kosato asiṃ abbāhiṃsu.
Seeing this, the sword-bearers, thinking, "We will cut off the elder's head," drew their swords from their scabbards.
Tại sao ư?
Kasmā?
Why?
Vì đây là phong tục trong hoàng gia: "Ai nắm tay nhà vua thì đầu người đó phải bị chặt bằng kiếm."
Etaṃ kira cārittaṃ rājakulesu – ‘‘yo rājānaṃ hatthe gaṇhati tassa asinā sīsaṃ pātetabba’’nti.
It is said to be the custom in royal families: "Whoever takes the king by the hand, his head should be cut off with a sword."
Nhà vua, vừa thấy bóng dáng đó, liền nói: "Trước đây, ta đã không tìm thấy niềm vui vì đã xúc phạm các Tỳ-khưu, chớ có xúc phạm các Trưởng lão!"
Rājā chāyaṃyeva disvā āha – ‘‘pubbepi ahaṃ bhikkhūsu viraddhakāraṇā assādaṃ na vindāmi, mā kho there virajjhitthā’’ti.
The king, seeing just the glint, said, "Previously, I found no pleasure due to my offense against the bhikkhus. Do not offend the elder."
Nhưng vì sao Trưởng lão lại nắm tay nhà vua?
Thero pana kasmā rājānaṃ hatthe aggahesīti?
But why did the elder take the king by the hand?
Bởi vì nhà vua đã thỉnh Ngài để hỏi các vấn đề, nên Ngài nắm tay nhà vua với ý nghĩ: "Vị này là đệ tử của ta."
Yasmā raññā pañhaṃ pucchanatthāya pakkosāpito tasmā ‘‘antevāsiko me aya’’nti aggahesi.
Because he had been summoned by the king for the purpose of asking questions, he took his hand, thinking, "This is my disciple."
Nhà vua đưa Trưởng lão đến vườn của mình, cho người bao vây ba lần bên ngoài, bố trí canh gác, rồi tự mình rửa chân cho Trưởng lão, xoa dầu, và ngồi xuống bên cạnh Trưởng lão để thử xem: "Trưởng lão có khả năng giải quyết sự hoài nghi của ta, làm lắng dịu tranh chấp đã phát sinh và nâng đỡ giáo pháp không?" Rồi nói: "Bạch Ngài, con muốn thấy một phép lạ."
Rājā theraṃ attano uyyānaṃ netvā bāhirato tikkhattuṃ parivārāpetvā ārakkhaṃ ṭhapetvā sayameva therassa pāde dhovitvā telena makkhetvā therassa santike nisīditvā ‘‘paṭibalo nu kho thero mama kaṅkhaṃ chinditvā uppannaṃ adhikaraṇaṃ vūpasametvā sāsanaṃ paggaṇhitu’’nti vīmaṃsanatthāya ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ pāṭihāriyaṃ daṭṭhukāmo’’ti āha.
The king led the elder to his park, had it encircled three times from the outside, and posted a guard. He himself washed the elder's feet, anointed them with oil, and sat near the elder. To test whether the elder would be capable of dispelling his doubt, settling the arisen dispute, and upholding the sāsana, he said, "Venerable sir, I wish to see a miracle."
"Tâu Đại vương, Đại vương muốn thấy phép lạ nào?"
‘‘Kataraṃ pāṭihāriyaṃ daṭṭhukāmosi, mahārājā’’ti?
"What miracle do you wish to see, Great King?"
"Bạch Ngài, con muốn thấy sự rung chuyển của trái đất."
‘‘Pathavīkampanaṃ, bhante’’ti.
"An earthquake, venerable sir."
"Tâu Đại vương, Đại vương muốn thấy sự rung chuyển toàn bộ trái đất hay sự rung chuyển một phần của trái đất?"
‘‘Sakalapathavīkampanaṃ daṭṭhukāmosi, mahārāja, padesapathavīkampana’’nti?
"Do you wish to see the entire earth quake, Great King, or a partial earthquake?"
"Bạch Ngài, trong hai điều này, điều nào khó hơn?"
‘‘Kataraṃ panettha, bhante, dukkara’’nti?
"Venerable sir, which of these is more difficult?"
"Tâu Đại vương, việc làm rung chuyển toàn bộ nước trong một cái bát đồng đầy nước có khó không, hay làm rung chuyển một nửa nước thì khó hơn?"
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, kaṃsapātiyā udakapuṇṇāya sabbaṃ udakaṃ kampetuṃ dukkaraṃ; udāhu upaḍḍha’’nti?
"What do you think, Great King, in a bronze bowl full of water, is it more difficult to make all the water shake, or half of it?"
"Bạch Ngài, làm rung chuyển một nửa thì khó hơn."
‘‘Upaḍḍhaṃ, bhante’’ti.
"Half of it, venerable sir."
"Cũng vậy đó, tâu Đại vương, làm rung chuyển một phần của trái đất thì khó hơn."
‘‘Evameva kho, mahārāja, padesapathavīkampanaṃ dukkara’’nti.
"In the same way, Great King, a partial earthquake is more difficult."
"Vậy thì, bạch Ngài, con sẽ thấy sự rung chuyển một phần của trái đất."
‘‘Tena hi, bhante, padesapathavīkampanaṃ passissāmī’’ti.
"In that case, venerable sir, I shall see a partial earthquake."
“Bạch ngài, nếu vậy, con sẽ xem sự rung động một vùng đất.”
‘‘Tena hi, mahārāja, samantato yojane puratthimāya disāya ekena cakkena sīmaṃ akkamitvā ratho tiṭṭhatu; dakkhiṇāya disāya dvīhi pādehi sīmaṃ akkamitvā asso tiṭṭhatu; pacchimāya disāya ekena pādena sīmaṃ akkamitvā puriso tiṭṭhatu; uttarāya disāya upaḍḍhabhāgena sīmaṃ akkamitvā ekā udakapāti tiṭṭhatū’’ti.
“In that case, Your Majesty, let a chariot stand with one wheel having crossed the boundary line one yojana all around to the eastern direction; let a horse stand with two legs having crossed the boundary line to the southern direction; let a man stand with one leg having crossed the boundary line to the western direction; let a water-pot stand with half of its body having crossed the boundary line to the northern direction.”
“Vậy thì, Đại vương, ở phía đông, trong phạm vi một yojana xung quanh, hãy để một chiếc xe đứng với một bánh xe vượt qua ranh giới; ở phía nam, hãy để một con ngựa đứng với hai chân vượt qua ranh giới; ở phía tây, hãy để một người đàn ông đứng với một chân vượt qua ranh giới; ở phía bắc, hãy để một bình nước đứng với một nửa vượt qua ranh giới.”
Rājā tathā kārāpesi.
The king had it done accordingly.
Nhà vua đã làm theo như vậy.
Thero abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya ‘‘rājā passatū’’ti yojanappamāṇapathavīcalanaṃ adhiṭṭhahi.
The Elder entered the fourth jhāna, which is the basis for supernormal powers (abhiññāpādakaṃ), rose from it, and resolved, “Let the king see!” He then willed the earth to shake for a distance of one yojana.
Trưởng lão đã nhập Tứ thiền, nền tảng của các thắng trí (abhiññā), rồi xuất thiền, với ý nghĩ “mong nhà vua thấy”, Ngài đã quyết định làm cho mặt đất rộng một yojana rung chuyển.
Puratthimāya disāya rathassa antosīmāya ṭhito pādova cali, itaro na cali.
In the eastern direction, only the wheel of the chariot that was within the boundary line shook; the other part did not shake.
Ở phía đông, chỉ có bánh xe của chiếc xe nằm trong ranh giới mới rung chuyển, phần còn lại không rung chuyển.
Evaṃ dakkhiṇapacchimadisāsu assapurisānaṃ antosīmāya ṭhitapādāyeva caliṃsu, upaḍḍhupaḍḍhaṃ sarīrañca.
Similarly, in the southern and western directions, only the legs of the horses and men that were within the boundary line shook, as did half of their bodies.
Tương tự, ở phía nam và phía tây, chỉ có những chân của ngựa và người nằm trong ranh giới mới rung chuyển, cùng với một nửa thân thể.
Uttaradisāya udakapātiyāpi antosīmāya ṭhitaṃ upaḍḍhabhāgagatameva udakaṃ cali, avasesaṃ niccalamahosīti.
In the northern direction, only the water within the water-pot that was half-immersed within the boundary line shook; the remaining water remained motionless.
Ở phía bắc, chỉ có một nửa nước trong bình nằm trong ranh giới mới rung chuyển, phần còn lại vẫn bất động.
Rājā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā ‘‘sakkhati dāni thero sāsanaṃ paggaṇhitu’’nti niṭṭhaṃ gantvā attano kukkuccaṃ pucchi – ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ amaccaṃ ‘vihāraṃ gantvā adhikaraṇaṃ vūpasametvā uposathaṃ kārāpehī’ti pahiṇiṃ, so vihāraṃ gantvā ettake bhikkhū jīvitā voropesi, etaṃ pāpaṃ kassa hotī’’ti?
Having seen that marvel, the king concluded, “Now the Elder is capable of upholding the Sāsana,” and he asked about his own regret: “Venerable Sir, I sent an official, saying, ‘Go to the monastery, settle the dispute, and have the Uposatha performed.’ He went to the monastery and deprived many bhikkhus of their lives. Whose is this demerit?”
Nhà vua thấy phép lạ đó, tin rằng “bây giờ Trưởng lão có thể gìn giữ giáo pháp”, rồi hỏi về mối nghi ngờ của mình: “Bạch Ngài, con đã sai một vị quan đi đến tinh xá để giải quyết tranh chấp và tổ chức lễ Uposatha. Vị ấy đến tinh xá và đã sát hại rất nhiều Tỳ-khưu. Tội lỗi này thuộc về ai?”
Evaṃ thero rājānaṃ saññāpetvā tattheva rājuyyāne satta divasāni vasanto rājānaṃ samayaṃ uggaṇhāpesi.
Thus, having enlightened the king, the Elder stayed for seven days in that royal park, instructing the king in the Dhamma.
Như vậy, Trưởng lão đã giảng giải cho nhà vua, rồi ở lại trong vườn thượng uyển của nhà vua bảy ngày, dạy nhà vua học giáo pháp.
Rājā sattame divase asokārāme bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā sāṇipākārantare nisinno ekaladdhike ekaladdhike bhikkhū ekato ekato kārāpetvā ekamekaṃ bhikkhusamūhaṃ pakkosāpetvā pucchi – ‘‘kiṃvādī sammāsambuddho’’ti?
On the seventh day, the king gathered the Saṅgha of bhikkhus at the Asoka Grove, had a canvas enclosure set up, and sitting within the enclosure, he had bhikkhus of the same views grouped together, then he called each group of bhikkhus and asked, “What doctrine does the Perfectly Enlightened One proclaim?”
Vào ngày thứ bảy, nhà vua triệu tập Tăng chúng tại tu viện Asoka, cho dựng rèm che xung quanh, rồi ngồi trong rèm, cho tập hợp các Tỳ-khưu có cùng quan điểm thành từng nhóm, rồi gọi từng nhóm Tỳ-khưu đến hỏi: “Đức Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng về điều gì?”
Tatosassatavādino ‘‘sassatavādī’’ti āhaṃsu.
Then the eternalists (sassatavādino) said, “He is an eternalist.”
Sau đó, những người theo thuyết Thường kiến (sassatavādī) trả lời: “Ngài thuyết giảng về Thường kiến.”
Ekaccasassatikā…pe… antānantikā… amarāvikkhepikā… adhiccasamuppannikā… saññīvādā… asaññīvādā… nevasaññīnāsaññīvādā … ucchedavādā… diṭṭhadhammanibbānavādā ‘‘diṭṭhadhammanibbānavādī’’ti āhaṃsu.
The partial eternalists (ekaccasassatikā)… (etc.)… those who hold to the doctrine of finitude and infinitude (antānantikā)… the eel-wrigglers (amarāvikkhepikā)… the fortuitous originationists (adhiccasamuppannikā)… those who hold to the doctrine of consciousness (saññīvādā)… those who hold to the doctrine of unconsciousness (asaññīvādā)… those who hold to the doctrine of neither consciousness nor unconsciousness (nevasaññīnāsaññīvādā)… the annihilationists (ucchedavādā)… and those who hold to the doctrine of Nibbāna in this very life (diṭṭhadhammanibbānavādā) said, “He is one who proclaims Nibbāna in this very life.”
Những người theo thuyết Bán thường kiến (ekaccasassatikā)… (tương tự như vậy)… những người theo thuyết Hữu biên vô biên (antānantikā)… những người theo thuyết Luận điệu quanh co (amarāvikkhepikā)… những người theo thuyết Vô nhân sinh (adhiccasamuppannikā)… những người theo thuyết Hữu tưởng (saññīvādā)… những người theo thuyết Vô tưởng (asaññīvādā)… những người theo thuyết Phi tưởng phi phi tưởng (nevasaññīnāsaññīvādā)… những người theo thuyết Đoạn kiến (ucchedavādā)… những người theo thuyết Niết-bàn hiện tại (diṭṭhadhammanibbānavādā) trả lời: “Ngài thuyết giảng về Niết-bàn hiện tại.”
Rājā paṭhamameva samayassa uggahitattā ‘‘nayime bhikkhū, aññatitthiyā ime’’ti ñatvā tesaṃ setakāni vatthāni datvā uppabbājesi.
The king, having understood from the very beginning that these were not bhikkhus but adherents of other sects, gave them white robes and expelled them from the Saṅgha.
Nhà vua, vì đã học giáo pháp từ trước, biết rằng “những người này không phải là Tỳ-khưu, họ là những người ngoại đạo”, nên đã cho họ áo trắng và trục xuất họ khỏi Tăng đoàn.
Te sabbepi saṭṭhisahassā ahesuṃ.
All of them amounted to sixty thousand.
Tất cả họ đều có sáu mươi ngàn người.
Samaggo saṅgho sannipatitvā uposathaṃ akāsi.
The united Saṅgha assembled and performed the Uposatha.
Toàn thể Tăng chúng đã tập hợp và cử hành lễ Uposatha.
Tasmiṃ sannipāte saṭṭhi bhikkhusatasahassāni ahesuṃ.
At that assembly, there were sixty hundred thousand bhikkhus.
Trong cuộc tập hợp đó, có sáu mươi vạn Tỳ-khưu.
Tasmiṃ samāgame moggaliputtatissatthero parappavādaṃ maddamāno kathāvatthuppakaraṇaṃ abhāsi.
In that gathering, the Elder Moggaliputtatissa, suppressing other doctrines, recited the Kathāvatthuppakaraṇa.
Trong cuộc tập hợp đó, Trưởng lão Moggaliputtatissa đã thuyết giảng Kathāvatthuppakaraṇa (Luận về các điểm tranh luận), bác bỏ các quan điểm của người khác.
Tato saṭṭhisatasahassasaṅkhyesu bhikkhūsu uccinitvā tipiṭakapariyattidharānaṃ pabhinnapaṭisambhidānaṃ tevijjādibhedānaṃ bhikkhūnaṃ sahassamekaṃ gahetvā yathā mahākassapatthero ca kākaṇḍakaputto yasatthero ca dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu; evameva dhammañca vinayañca saṅgāyanto sabbaṃ sāsanamalaṃ visodhetvā tatiyasaṅgītiṃ akāsi.
Then, selecting one thousand bhikkhus from among the sixty hundred thousand, who were custodians of the Tipiṭaka, had attained the Analytical Knowledges (paṭisambhidā), and possessed the three knowledges (tevijjā) and other distinctions, he, just as the Elder Mahākassapa and the Elder Yasakakaṇḍakaputta had recited the Dhamma and Vinaya, similarly recited the Dhamma and Vinaya, thus purifying all defilements of the Sāsana and performing the Third Saṅgīti.
Sau đó, trong số sáu mươi vạn Tỳ-khưu, Ngài đã chọn ra một ngàn Tỳ-khưu thông thạo Tam tạng kinh điển (Tipiṭaka), đã thành tựu các phân tích trí (paṭisambhidā), và đã đạt được Tam minh (tevijjā) cùng các phân loại khác; rồi, giống như Trưởng lão Mahākassapa và Trưởng lão Yasa, con trai của Kākaṇḍaka, đã kết tập Pháp và Luật, Ngài cũng kết tập Pháp và Luật, làm thanh tịnh tất cả những ô uế của giáo pháp, và cử hành cuộc kết tập Tam tạng lần thứ ba.
Saṅgītipariyosāne anekappakāraṃ pathavī akampittha.
At the conclusion of the Saṅgīti, the earth shook in many ways.
Khi cuộc kết tập kết thúc, mặt đất đã rung chuyển theo nhiều cách.
Ayaṃ saṅgīti navahi māsehi niṭṭhitā.
This Saṅgīti was completed in nine months.
Cuộc kết tập này đã hoàn thành trong chín tháng.
Yā loke –
That which in the world—
Trong thế gian –
Tatrāyaṃ anupubbikathā – moggaliputtatissatthero kira imaṃ tatiyadhammasaṅgītiṃ katvā evaṃ cintesi – ‘‘kattha nu kho anāgate sāsanaṃ suppatiṭṭhitaṃ bhaveyyā’’ti?
Herein, this is the sequential account: It is said that after conducting this Third Dhamma Council, the Thera Moggaliputtatissa considered thus: “In what place, I wonder, will the Sāsana be well-established in the future?”
Trong đó, đây là câu chuyện tuần tự – Nghe nói, sau khi kết tập Tam tạng lần thứ ba này, Trưởng lão Moggaliputtatissa đã suy nghĩ như sau: “Trong tương lai, giáo pháp sẽ được an trú vững chắc ở đâu?”
Athassa upaparikkhato etadahosi – ‘‘paccantimesu kho janapadesu suppatiṭṭhitaṃ bhavissatī’’ti.
Then, as he investigated, it occurred to him: “It will be well-established in the border regions.”
Sau đó, khi xem xét kỹ lưỡng, ngài nhận thấy: “Giáo pháp sẽ được an trú vững chắc ở các xứ biên địa.”
So tesaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ bhāraṃ katvā te te bhikkhū tattha tattha pesesi.
He assigned the responsibility to those respective bhikkhus and sent them to their respective regions.
Vì vậy, ngài đã giao phó trách nhiệm cho các vị Tỳ-khưu khác nhau và sai các vị Tỳ-khưu đó đến các vùng đất khác nhau.
Majjhantikattheraṃ kasmīragandhāraraṭṭhaṃ pesesi – ‘‘tvaṃ etaṃ raṭṭhaṃ gantvā ettha sāsanaṃ patiṭṭhāpehī’’ti.
He sent the Thera Majjhantika to the country of Kasmīra-Gandhāra, saying: “You go to this country and establish the Sāsana there.”
Ngài sai Trưởng lão Majjhantika đến xứ Kasmīra-Gandhāra và nói: “Ngươi hãy đến xứ này và an trú giáo pháp tại đây.”
Mahādevattheraṃ tatheva vatvā mahiṃsakamaṇḍalaṃ pesesi.
Having spoken likewise, he sent the Thera Mahādeva to the region of Mahiṃsaka.
Ngài cũng nói tương tự và sai Trưởng lão Mahādeva đến vùng Mahiṃsaka.
Rakkhitattheraṃ vanavāsiṃ.
The Thera Rakkhita to Vanavāsi.
Trưởng lão Rakkhita đến Vanavāsi.
Yonakadhammarakkhitattheraṃ aparantakaṃ.
The Thera Yonaka Dhammarakkhita to Aparantaka.
Trưởng lão Yonakadhammarakkhita đến Aparantaka.
Mahādhammarakkhitattheraṃ mahāraṭṭhaṃ.
The Thera Mahādhammarakkhita to Mahāraṭṭha.
Trưởng lão Mahādhammarakkhita đến Mahāraṭṭha.
Mahārakkhitattheraṃ yonakalokaṃ.
The Thera Mahārakkhita to the Yonaka world.
Trưởng lão Mahārakkhita đến vùng Yonaka.
Majjhimattheraṃ himavantadesabhāgaṃ.
The Thera Majjhima to the region of Himavanta.
Trưởng lão Majjhima đến vùng Himavanta.
Soṇattherañca uttarattherañca suvaṇṇabhūmiṃ.
The Thera Soṇa and the Thera Uttara to Suvaṇṇabhūmi.
Trưởng lão Soṇa và Trưởng lão Uttara đến Suvaṇṇabhūmi.
Attano saddhivihārikaṃ mahindattheraṃ iṭṭiyattherena uttiyattherena sambalattherena bhaddasālattherena ca saddhiṃ tambapaṇṇidīpaṃ pesesi – ‘‘tumhe tambapaṇṇidīpaṃ gantvā ettha sāsanaṃ patiṭṭhāpethā’’ti.
He sent his own co-resident, the Thera Mahinda, together with the Thera Iṭṭiya, the Thera Uttiya, the Thera Sambala, and the Thera Bhaddasāla, to the island of Tambapaṇṇi, saying: “You go to the island of Tambapaṇṇi and establish the Sāsana there.”
Ngài sai đệ tử của mình là Trưởng lão Mahinda, cùng với Trưởng lão Iṭṭiya, Trưởng lão Uttiya, Trưởng lão Sambala và Trưởng lão Bhaddasāla, đến đảo Tambapaṇṇi và nói: “Các ngươi hãy đến đảo Tambapaṇṇi và an trú giáo pháp tại đây.”
Sabbepi taṃ taṃ disābhāgaṃ gacchantā attapañcamā agamaṃsu ‘‘paccantimesu janapadesu pañcavaggo gaṇo alaṃ upasampadakammāyā’’ti maññamānā.
All of them, while going to their respective regions, went as a group of five, thinking, “In the border regions, a chapter of five is sufficient for the act of higher ordination.”
Tất cả các vị đều đi đến các vùng đất đó, mỗi nhóm gồm năm vị, vì họ nghĩ rằng: “Ở các xứ biên địa, một nhóm năm vị Tỳ-khưu là đủ để thực hiện lễ thọ giới Tỳ-khưu.”
Tena kho pana samayena kasmīragandhāraraṭṭhe sassapākasamaye aravāḷo nāma nāgarājā karakavassaṃ nāma vassāpetvā sassaṃ harāpetvā mahāsamuddaṃ pāpeti.
Now at that time, in the country of Kasmīra-Gandhāra, during the harvest season, a nāga king named Aravāḷa would cause a hail-storm to rain down, have the crops carried away, and make them reach the great ocean.
Vào thời điểm đó, ở xứ Kasmīra-Gandhāra, vào mùa thu hoạch lúa, vị vua Nāga tên là Aravāḷa đã làm mưa đá và cuốn trôi mùa màng xuống biển lớn.
Majjhantikatthero pana pāṭaliputtato vehāsaṃ abbhuggantvā himavati aravāḷadahassa upari otaritvā aravāḷadahapiṭṭhiyaṃ caṅkamatipi tiṭṭhatipi nisīdatipi seyyampi kappeti.
But the Thera Majjhantika, having ascended into the sky from Pāṭaliputta, descended above the Aravāḷa lake in the Himavanta and on the surface of the Aravāḷa lake, he both walked, stood, sat, and even lay down.
Trưởng lão Majjhantika thì từ Pāṭaliputta bay lên không trung, hạ xuống trên hồ Aravāḷa ở Himavanta, và đi kinh hành, đứng, ngồi, nằm trên mặt hồ Aravāḷa.
Nāgamāṇavakā taṃ disvā aravāḷassa nāgarājassa ārocesuṃ – ‘‘mahārāja, eko chinnabhinnapaṭadharo bhaṇḍu kāsāvavasano amhākaṃ udakaṃ dūsetī’’ti.
Young nāgas, seeing him, reported to Aravāḷa the nāga king: “Great king, a shaven-headed one wearing torn and tattered robes, clad in saffron, is polluting our water.”
Các Nāga trẻ thấy vậy liền báo cho vua Nāga Aravāḷa: “Đại vương, có một kẻ đầu trọc, mặc y rách nát, y màu hoại sắc đang làm ô uế nước của chúng ta.”
Nāgarājā tāvadeva kodhābhibhūto nikkhamitvā theraṃ disvā makkhaṃ asahamāno antalikkhe anekāni bhiṃsanakāni nimmini.
Overcome by anger, the nāga king immediately went forth, and upon seeing the Thera, unable to tolerate the slight, he created many terrifying apparitions in the sky.
Vua Nāga lập tức nổi giận, bước ra, thấy Trưởng lão, không chịu đựng được sự sỉ nhục, liền tạo ra nhiều cảnh tượng đáng sợ trên không trung.
Tato tato bhusā vātā vāyanti, rukkhā chijjanti, pabbatakūṭāni patanti, meghā gajjanti, vijjulatā niccharanti, asaniyo phalanti, bhinnaṃ viya gaganatalaṃ udakaṃ paggharati.
Fierce winds blew from all directions, trees were broken, mountain peaks fell, clouds thundered, flashes of lightning emerged, thunderbolts split, and water poured forth as if the vault of heaven were shattered.
Từ khắp nơi, những cơn gió mạnh thổi đến, cây cối bị đốn ngã, các đỉnh núi sụp đổ, mây gầm thét, tia chớp lóe lên, sấm sét đánh xuống, nước đổ xuống như thể bầu trời bị vỡ ra.
Bhayānakarūpā nāgakumārā sannipatanti.
Terrifying young nāgas assembled.
Các Nāga trẻ với hình dạng đáng sợ tụ tập lại.
Sayampi dhūmāyati, pajjalati, paharaṇavuṭṭhiyo vissajjeti.
He himself emitted smoke, blazed with fire, and unleashed showers of weapons.
Chính ngài cũng bốc khói, bùng cháy, và phóng ra những trận mưa vũ khí.
‘‘Ko ayaṃ muṇḍako chinnabhinnapaṭadharo’’tiādīhi pharusavacanehi theraṃ santajjesi.
He threatened the Thera with harsh words, such as, “Who is this shaven-headed one wearing torn and tattered robes?”
Ngài đe dọa Trưởng lão bằng những lời lẽ thô tục như: “Kẻ đầu trọc, mặc y rách nát này là ai?”
‘‘Etha gaṇhatha hanatha niddhamatha imaṃ samaṇa’’nti nāgabalaṃ āṇāpesi.
He commanded the nāga army, saying, “Come, seize, strike, and drive away this samaṇa!”
Ngài ra lệnh cho quân Nāga: “Hãy đến, bắt giữ, đánh đập, và đuổi kẻ Sa-môn này đi!”
Thero sabbaṃ taṃ bhiṃsanakaṃ attano iddhibalena paṭibāhitvā nāgarājānaṃ āha –
The Thera, having counteracted all those terrifying things by the power of his iddhi, said to the nāga king:
Trưởng lão đã dùng thần thông của mình để đẩy lùi tất cả những cảnh tượng đáng sợ đó và nói với vua Nāga:
Evaṃ vutte nāgarājā vihatānubhāvo nipphalavāyāmo dukkhī dummano ahosi.
When this was said, the nāga king, his power defeated and his efforts fruitless, became sorrowful and dejected.
Khi được nói như vậy, vua Nāga, mất hết thần thông, nỗ lực vô ích, trở nên đau khổ và buồn bã.
Taṃ thero taṅkhaṇānurūpāya dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā tīsu saraṇesu pañcasu ca sīlesu patiṭṭhāpesi saddhiṃ caturāsītiyā nāgasahassehi.
The Thera, having instructed, settled, incited, and gladdened him with a Dhamma talk appropriate for the occasion, established him in the three refuges and the five precepts, along with eighty-four thousand nāgas.
Trưởng lão đã thuyết pháp phù hợp với thời điểm đó để khai thị, khuyến khích, và làm cho ngài hoan hỷ, rồi an lập ngài cùng với tám vạn Nāga vào Tam Quy và Ngũ Giới.
Aññepi bahū himavantavāsino yakkhā ca gandhabbā ca kumbhaṇḍā ca therassa dhammakathaṃ sutvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhahiṃsu.
Many other yakkhas, gandhabbas, and kumbhaṇḍas dwelling in the Himavanta, having heard the Thera’s Dhamma talk, became established in the refuges and precepts.
Nhiều Dạ-xoa, Càn-thát-bà, Cưu-bàn-đồ khác sống ở Himavanta cũng đã nghe pháp của Trưởng lão và an trú vào Tam Quy và Ngũ Giới.
Pañcakopi yakkho saddhiṃ bhariyāya yakkhiniyā pañcahi ca puttasatehi paṭhame phale patiṭṭhito.
The yakkha Pañcaka, along with his wife, a yakkhinī, and five hundred sons, was established in the first fruit.
Vị Dạ-xoa tên Pañcaka, cùng với vợ là Dạ-xoa-ni và năm trăm con trai, đã chứng đắc quả vị đầu tiên.
Athāyasmā majjhantikatthero sabbepi nāgayakkharakkhase āmantetvā evamāha –
Then the venerable Majjhantikatthera, having addressed all the nāgas, yakkhas, and rakshasas, said this:
Sau đó, Trưởng lão Majjhantika đã gọi tất cả các Nāga, Dạ-xoa, Rakkhita và nói như sau:
Te sabbepi ‘‘sādhu bhante’’ti therassa paṭissuṇitvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjiṃsu.
All of them, having replied to the Thera, “Very well, venerable sir,” practiced as they were instructed.
Tất cả họ đều thưa: “Kính bạch Đại đức, lành thay!” và vâng lời Trưởng lão, thực hành theo lời ngài đã dạy.
Taṃdivasameva ca nāgarājassa pūjāsamayo hoti.
And that very day was the time for the festival in honor of the nāga king.
Chính ngày hôm đó cũng là ngày lễ cúng dường của vua Nāga.
Atha nāgarājā attano ratanamayaṃ pallaṅkaṃ āharāpetvā therassa paññapesi.
Then the nāga king had his jewel-encrusted couch brought and prepared it for the Thera.
Sau đó, vua Nāga đã sai mang đến chiếc ngai vàng bằng ngọc của mình và dâng cúng cho Trưởng lão.
Nisīdi thero pallaṅke.
The Thera sat on the couch.
Trưởng lão ngồi trên ngai vàng.
Nāgarājāpi theraṃ bījayamāno samīpe aṭṭhāsi.
The nāga king also stood nearby, fanning the Thera.
Vua Nāga cũng đứng gần đó, quạt cho Trưởng lão.
Tasmiṃ khaṇe kasmīragandhāraraṭṭhavāsino āgantvā theraṃ disvā ‘‘amhākaṃ nāgarājatopi thero mahiddhikataro’’ti therameva vanditvā nisinnā.
At that moment, the inhabitants of the country of Kasmīra-Gandhāra came and, seeing the Thera, thought, “The Thera is more powerful than our nāga king.” They paid homage only to the Thera and sat down.
Vào khoảnh khắc đó, cư dân xứ Kasmīra-Gandhāra đến, thấy Trưởng lão, họ nghĩ: “Vị Trưởng lão này có thần thông còn lớn hơn cả vua Nāga của chúng ta,” và họ liền đảnh lễ Trưởng lão rồi ngồi xuống.
Thero tesaṃ āsīvisopamasuttaṃ kathesi.
The Thera delivered the Āsīvisopama Sutta to them.
Trưởng lão đã thuyết bài kinh Āsīvisopama cho họ nghe.
Suttapariyosāne asītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, kulasatasahassaṃ pabbaji.
At the conclusion of the sutta, there was the comprehension of the Dhamma for eighty thousand beings, and one hundred thousand families went forth.
Khi bài kinh kết thúc, tám vạn chúng sinh đã chứng ngộ Chánh pháp, một trăm ngàn gia đình đã xuất gia.
Tato pabhuti ca kasmīragandhārā yāvajjatanā kāsāvapajjotā isivātapaṭivātā eva.
From that time onwards, up to the present day, Kasmīra and Gandhāra have been illuminated by the saffron robes and swept by the winds from the sages.
Từ đó trở đi, xứ Kasmīra-Gandhāra cho đến ngày nay vẫn rực rỡ ánh y vàng và tràn ngập hơi thở của các bậc ẩn sĩ.
Soṇattheropi saddhiṃ uttarattherena suvaṇṇabhūmiṃ agamāsi.
The Thera Soṇa went to Suvaṇṇabhūmi together with the Thera Uttara.
Trưởng lão Soṇa cũng vậy, cùng với Trưởng lão Uttara, đã đi đến Suvaṇṇabhūmi.
Tena ca samayena tattha ekā rakkhasī samuddato nikkhamitvā rājakule jāte jāte dārake khādati.
At that time, a certain she-demon would emerge from the sea and devour each and every child born in the royal family there.
Vào thời đó, có một nữ Dạ-xoa từ biển xuất hiện và ăn thịt những đứa trẻ vừa sinh ra trong hoàng tộc.
Taṃdivasameva ca rājakule eko dārako jāto hoti.
And on that very day, a child had been born in the royal family.
Và chính ngày hôm đó, một đứa trẻ đã được sinh ra trong hoàng tộc.
Manussā theraṃ disvā ‘‘rakkhasānaṃ sahāyako eso’’ti maññamānā āvudhāni gahetvā theraṃ paharitukāmā āgacchanti.
Seeing the thera, the people, thinking, “This is an ally of the demons,” took up weapons and came with the intention of striking the thera.
Người dân thấy các Trưởng lão, nghĩ rằng “Đây là bạn của các Dạ-xoa,” bèn cầm vũ khí đến muốn đánh các Trưởng lão.
Thero ‘‘kiṃ tumhe āvudhahatthā āgacchathā’’ti āha.
The thera asked, “Why do you come with weapons in hand?”
Trưởng lão nói: “Sao các ngươi lại đến đây với vũ khí trong tay?”
Te āhaṃsu – ‘‘rājakule jāte jāte dārake rakkhasā khādanti, tesaṃ tumhe sahāyakā’’ti.
They said, “Demons devour each and every child born in the royal family, and you are their allies.”
Họ nói: “Các Dạ-xoa ăn thịt những đứa trẻ vừa sinh ra trong hoàng tộc, các ngài là bạn của chúng.”
Thero ‘‘na mayaṃ rakkhasānaṃ sahāyakā, samaṇā nāma mayaṃ viratā pāṇātipātā…pe… viratā majjapānā ekabhattikā sīlavanto kalyāṇadhammā’’ti āha.
The thera said, “We are not allies of demons. We are called recluses, who abstain from destroying life… and so on… who abstain from consuming intoxicants, who take one meal a day, are virtuous, and of wholesome character.”
Trưởng lão nói: “Chúng tôi không phải là bạn của các Dạ-xoa. Chúng tôi là các Sa-môn, từ bỏ sát sinh… cho đến… từ bỏ uống rượu, chỉ ăn một bữa, giữ giới, có thiện pháp.”
Tasmiṃyeva ca khaṇe sā rakkhasī saparivārā samuddato nikkhami ‘‘rājakule dārako jāto taṃ khādissāmī’’ti.
At that very moment, that she-demon with her retinue emerged from the sea, thinking, “A child has been born in the royal family; I will devour him.”
Và chính vào khoảnh khắc đó, nữ Dạ-xoa cùng với tùy tùng của mình từ biển xuất hiện, nghĩ rằng “Một đứa trẻ đã sinh ra trong hoàng tộc, ta sẽ ăn thịt nó.”
Manussā taṃ disvā ‘‘esā, bhante, rakkhasī āgacchatī’’ti bhītā viraviṃsu.
Seeing her, the people, terrified, cried out, “Venerable Sir, that she-demon is coming!”
Người dân thấy nó, sợ hãi la lên: “Bạch Đại đức, nữ Dạ-xoa đó đang đến!”
Thero rakkhasehi diguṇe attabhāve nimminitvā tehi attabhāvehi taṃ rakkhasiṃ saparisaṃ majjhe katvā ubhosu passesu parikkhipi.
The thera created forms twice as large as the demons and with those forms, placing the she-demon and her retinue in the middle, surrounded them on both sides.
Trưởng lão đã tạo ra những thân hình nhiều gấp đôi số Dạ-xoa, và dùng những thân hình đó bao vây nữ Dạ-xoa cùng tùy tùng của nó ở giữa, từ hai phía.
Tassā saparisāya etadahosi – ‘‘addhā imehi idaṃ ṭhānaṃ laddhaṃ bhavissati.
To her and her retinue, it occurred:
Nữ Dạ-xoa cùng tùy tùng của nó đã nghĩ: “Chắc chắn những người này đã chiếm được nơi này.
Mayaṃ pana imesaṃ bhakkhā bhavissāmā’’ti.
“Surely this place must have been taken by them. We will become their food.”
Còn chúng ta thì sẽ trở thành thức ăn của họ.”
Sabbe rakkhasā bhītā vegasā palāyiṃsu.
All the demons, terrified, fled with great speed.
Tất cả các Dạ-xoa đều sợ hãi và nhanh chóng bỏ chạy.
Theropi te yāva adassanaṃ tāva palāpetvā dīpassa samantato rakkhaṃ ṭhapesi.
The thera, after making them flee until they were out of sight, established a protection all around the island.
Trưởng lão cũng đuổi chúng đi cho đến khi không còn thấy nữa, rồi thiết lập sự bảo vệ khắp xung quanh hòn đảo.
Tasmiñca samaye sannipatitaṃ mahājanakāyaṃ brahmajālasuttantakathāya pasādetvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpesi.
At that time, he inspired the great assembly of people that had gathered with a discourse on the Brahmajäla Suttanta and established them in the refuges and precepts.
Vào thời đó, ngài đã làm cho đại chúng tụ họp hoan hỷ bằng câu chuyện Brahmajāla-suttanta, và đã thiết lập họ vào các giới và quy y.
Saṭṭhisahassānaṃ panettha dhammābhisamayo ahosi.
Here, sixty thousand had a penetration of the Dhamma.
Sáu mươi ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Dhamma tại đó.
Kuladārakānaṃ aḍḍhuḍḍhāni sahassāni pabbajiṃsu, kuladhītānaṃ diyaḍḍhasahassaṃ.
Three and a half thousand young men of good family went forth, and one and a half thousand young women of good family.
Ba ngàn rưỡi con trai gia chủ đã xuất gia, và một ngàn rưỡi con gái gia chủ cũng vậy.
Evaṃ so tattha sāsanaṃ patiṭṭhāpesi.
Thus he established the Dispensation there.
Bằng cách đó, ngài đã thiết lập giáo pháp tại đó.
Tato pabhuti rājakule jātadārakānaṃ soṇuttaranāmameva karonti.
From that time onwards, they gave children born in the royal family the name Soṇuttara.
Từ đó trở đi, những đứa trẻ sinh ra trong hoàng tộc đều được đặt tên là Soṇuttara.
Mahindatthero pana ‘‘tambapaṇṇidīpaṃ gantvā sāsanaṃ patiṭṭhāpehī’’ti upajjhāyena ca bhikkhusaṅghena ca ajjhiṭṭho cintesi – ‘‘kālo nu kho me tambapaṇṇidīpaṃ gantuṃ no’’ti.
The Thera Mahinda, having been requested by his preceptor and the Saṅgha of bhikkhus, “Go to the island of Tambapaṇṇi and establish the Dispensation,” reflected: “Is it now the time for me to go to the island of Tambapaṇṇi, or not?”
Còn Trưởng lão Mahinda, được thầy tế độ và Tăng chúng thỉnh cầu “Hãy đi đến đảo Tambapaṇṇi và thiết lập giáo pháp,” đã tự hỏi: “Đã đến lúc ta đi đến đảo Tambapaṇṇi chưa?”
Athassa vīmaṃsato ‘‘na tāva kālo’’ti ahosi.
Then, as he considered it, it occurred to him, “It is not yet time.”
Sau khi suy xét, ngài thấy rằng: “Chưa phải lúc.”
Kiṃ panassa disvā etadahosi?
And what did he see that made this occur to him?
Vậy ngài đã thấy điều gì mà lại nghĩ như vậy?
Muṭasivarañño mahallakabhāvaṃ.
The old age of King Muṭasiva.
Ngài thấy vua Muṭasiva đã già.
Tato cintesi – ‘‘ayaṃ rājā mahallako, na sakkā imaṃ gaṇhitvā sāsanaṃ paggahetuṃ.
Then he reflected, “This king is old; it is not possible to take him as a support and promote the Dispensation.
Từ đó, ngài nghĩ: “Vị vua này đã già, không thể nương tựa vào ngài để nâng đỡ giáo pháp.
Idāni panassa putto devānaṃpiyatisso rajjaṃ kāressati.
But now his son, Devānaṃpiyatissa, will come to rule.
Bây giờ, con trai của ngài là Devānaṃpiyatissa sẽ trị vì vương quốc.
Taṃ gaṇhitvā sakkā bhavissati sāsanaṃ paggahetuṃ.
Taking him as a support, it will be possible to promote the Dispensation.
Nương tựa vào ngài ấy thì có thể nâng đỡ giáo pháp được.
Handa yāva so samayo āgacchati, tāva ñātake olokema.
Well then, until that time comes, let us see our relatives.
Thôi được, trong khi chờ đợi thời điểm đó đến, ta hãy thăm viếng họ hàng trước đã.
Puna dāni mayaṃ imaṃ janapadaṃ āgaccheyyāma vā na vā’’ti.
For we may or may not come back to this country again.”
Rồi sau này, chúng ta có thể sẽ trở lại xứ này, hoặc không.”
So evaṃ cintetvā upajjhāyañca bhikkhusaṅghañca vanditvā asokārāmato nikkhamma tehi iṭṭiyādīhi catūhi therehi saṅghamittāya puttena sumanasāmaṇerena bhaṇḍukena ca upāsakena saddhiṃ rājagahanagaraparivattakena dakkhiṇāgirijanapade cārikaṃ caramāno ñātake olokento cha māse atikkāmesi.
Having reflected thus, he paid homage to his preceptor and the Saṅgha of bhikkhus, departed from the Asokārāma, and together with those four theras starting with Iṭṭiya, with Saṅghamittā's son, the novice Sumana, and with the lay follower Bhaṇḍuka, he passed six months wandering on tour in the Dakkhiṇāgiri country, circumambulating the city of Rājagaha, seeing his relatives.
Sau khi suy nghĩ như vậy, ngài đảnh lễ thầy tế độ và Tăng chúng, rồi rời khỏi Asokārāma, cùng với bốn vị trưởng lão là Iṭṭiya và các vị khác, Sa-di Sumanā (con trai của Saṅghamittā), và cư sĩ Bhaṇḍuka, ngài đã du hành trong xứ Dakkhinagiri, đi vòng quanh thành Rājagaha, thăm viếng họ hàng, và đã trải qua sáu tháng.
Athānupubbena mātu nivesanaṭṭhānaṃ vedisanagaraṃ nāma sampatto.
Then, in due course, he arrived at his mother's residence, the city of Vedisa.
Rồi dần dần, ngài đã đến thành Vedisa, nơi ở của mẹ ngài.
Asoko kira kumārakāle janapadaṃ labhitvā ujjeniṃ gacchanto vedisanagaraṃ patvā vedisaseṭṭhissa dhītaraṃ aggahesi.
It is said that Asoka, having received a province in his youth, while going to Ujjenī, arrived at the city of Vedisa and took the daughter of the chief merchant of Vedisa as his wife.
Khi vua Asoka còn là hoàng tử, sau khi nhận được một vùng đất, ngài đi đến Ujjenī, đến thành Vedisa và cưới con gái của một trưởng giả Vedisa.
Sā taṃdivasameva gabbhaṃ gaṇhitvā ujjeniyaṃ mahindakumāraṃ vijāyi.
On that very day, she conceived and in Ujjenī gave birth to Prince Mahinda.
Bà ấy đã mang thai ngay ngày hôm đó và sinh ra hoàng tử Mahinda ở Ujjenī.
Kumārassa cuddasavassakāle rājā abhisekaṃ pāpuṇi.
When the prince was fourteen years old, the king attained his consecration.
Khi hoàng tử được mười bốn tuổi, nhà vua đã đăng quang.
Sā tassa mātā tena samayena ñātighare vasati.
His mother was at that time living in the house of her relatives.
Mẹ của ngài vào thời đó đang sống ở nhà họ hàng.
Tena vuttaṃ – ‘‘athānupubbena mātu nivesanaṭṭhānaṃ veṭisanagaraṃ nāma sampatto’’ti.
Therefore it was said: “Then, in due course, he arrived at his mother's residence, the city of Vedisa.”
Vì thế mới nói: “Rồi dần dần, ngài đã đến thành Vedisa, nơi ở của mẹ ngài.”
Sampattañca pana theraṃ disvā theramātā devī pādesu sirasā vanditvā bhikkhaṃ datvā theraṃ attanā kataṃ vedisagirimahāvihāraṃ nāma āropesi.
Seeing the thera who had arrived, the thera’s mother, the queen, bowed with her head at his feet, and after giving him almsfood, she invited the thera to the Vedisagiri Mahāvihāra, which she herself had built.
Thấy Trưởng lão đã đến, mẹ của Trưởng lão là Hoàng hậu đã cúi đầu đảnh lễ dưới chân ngài, cúng dường vật thực, và thỉnh Trưởng lão lên trụ trì tại Vedisagiri Mahāvihāra do chính bà xây dựng.
Thero tasmiṃ vihāre nisinno cintesi – ‘‘amhākaṃ idha kattabbakiccaṃ niṭṭhitaṃ, samayo nu kho idāni laṅkādīpaṃ gantu’’nti.
Seated in that monastery, the thera reflected: “Our duty to be done here is finished. Is it now the time to go to the island of Laṅkā?”
Trưởng lão ngồi trong tu viện đó và suy nghĩ: “Công việc chúng ta phải làm ở đây đã hoàn tất, bây giờ đã đến lúc đi đến đảo Laṅkā chưa?”
Tato cintesi – ‘‘anubhavatu tāva me pitarā pesitaṃ abhisekaṃ devānaṃpiyatisso, ratanattayaguṇañca suṇātu, chaṇatthañca nagarato nikkhamitvā missakapabbataṃ abhiruhatu, tadā taṃ tattha dakkhissāmā’’ti.
Then he reflected: “First, let Devānaṃpiyatissa enjoy the consecration gifts sent by my father, and let him hear the qualities of the Triple Gem, and for the festival let him leave the city and ascend the Missaka mountain; then we shall see him there.”
Rồi ngài nghĩ: “Hãy để vua Devānaṃpiyatissa hưởng thụ lễ đăng quang do cha ta gửi đến trước đã, hãy để ngài nghe về các đức tính của Tam Bảo, và hãy để ngài rời thành để tham dự lễ hội và leo lên núi Missaka, khi đó ta sẽ gặp ngài ở đó.”
Athāparaṃ ekamāsaṃ tattheva vāsaṃ kappesi.
Then he spent a further month in residence right there.
Sau đó, ngài đã ở lại đó thêm một tháng nữa.
Māsātikkamena ca jeṭṭhamūlamāsapuṇṇamāyaṃ uposathadivase sannipatitā sabbepi – ‘‘kālo nu kho amhākaṃ tambapaṇṇidīpaṃ gamanāya, udāhu no’’ti mantayiṃsu.
And after a month had passed, on the full moon day of the month of Jeṭṭhamūla, the uposatha day, all of them assembled and consulted, "Is it now the time for us to go to the island of Tambapaṇṇi, or is it not?"
Và sau một tháng, vào ngày Bố-tát rằm tháng Jeṭṭhamūla, tất cả các vị Tỳ-khưu đã hội họp lại và bàn bạc: “Đã đến lúc chúng ta đi đến đảo Tambapaṇṇi chưa, hay là chưa?”
Tenāhu porāṇā –
Therefore the ancients said:
Vì thế, các bậc cổ đức đã nói rằng:
Tadā sakko devānamindo mahindattheraṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘kālaṅkato, bhante, muṭasivarājā; idāni devānaṃpiyatissamahārājā rajjaṃ kāreti.
Then Sakka, the lord of devas, approached the Thera Mahinda and said this: “Venerable Sir, King Muṭasiva has passed away; now the great king Devānaṃpiyatissa rules the kingdom.
Khi ấy, Sakka, vua của chư thiên, đã đến gần Tôn giả Mahinda và nói rằng: “Bạch Đại đức, vua Muṭasiva đã băng hà; hiện giờ Đại vương Devānampiyatissa đang trị vì.
Sammāsambuddhena ca tumhe byākatā – ‘anāgate mahindo nāma bhikkhu tambapaṇṇidīpaṃ pasādessatī’ti.
And the Fully Enlightened One has made a prophecy about you: ‘In the future, a bhikkhu named Mahinda will establish faith on the island of Tambapaṇṇi.’
Và Đức Chánh Đẳng Giác đã thọ ký cho Đại đức rằng: ‘Trong tương lai, vị Tỳ-khưu tên Mahinda sẽ làm cho đảo Tambapaṇṇi được trong sạch (phát triển Phật giáo).’
Tasmātiha vo, bhante, kālo dīpavaraṃ gamanāya; ahampi vo sahāyo bhavissāmī’’ti.
Therefore, Venerable Sir, it is time for you to go to that excellent island; I too shall be your companion.”
Vì vậy, bạch Đại đức, đã đến lúc Đại đức đi đến hòn đảo tối thắng; con cũng sẽ là người trợ giúp cho Đại đức.”
Kasmā pana sakko evamāha?
But why did Sakka speak thus?
Tại sao Sakka lại nói như vậy?
Bhagavā kirassa bodhimūleyeva buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā anāgate imassa dīpassa sampattiṃ disvā etamatthaṃ ārocesi – ‘‘tadā tvampi sahāyo bhaveyyāsī’’ti ca āṇāpesi.
It is said that the Blessed One, right at the foot of the Bodhi tree, surveyed the world with his Buddha-eye and, seeing the future prosperity of this island, informed him of this matter and also commanded, “At that time, you too should be a companion.”
Vì Đức Thế Tôn, khi còn ở dưới cội Bồ-đề, đã quán sát thế gian bằng Phật nhãn và thấy sự hưng thịnh của hòn đảo này trong tương lai, đã báo trước việc này cho Sakka,
Tasmā evamāha.
That is why he spoke thus.
và cũng đã ra lệnh rằng: “Khi ấy, ngươi cũng hãy là người trợ giúp.”
Thero tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā attasattamo veṭisakapabbatā vehāsaṃ uppatitvā anurādhapurassa puratthimadisāya missakapabbate patiṭṭhahi.
The Thera, having accepted his words, rose into the air from the Veṭisaka mountain, himself the seventh, and established himself on the Missaka mountain to the east of Anurādhapura.
Vì thế, Sakka đã nói như vậy. Vị Tôn giả đã chấp thuận lời của Sakka, cùng với sáu vị khác (tổng cộng bảy vị), bay lên không trung từ núi Veṭisaka và hạ xuống núi Missaka ở phía đông thành Anurādhapura.
Yaṃ panetarahi ‘‘cetiyapabbato’’tipi sañjānanti.
This is what is now known as “Cetiyapabbata”.
Mà bây giờ người ta cũng gọi đó là “núi Cetiyapabbata.”
Tenāhu porāṇā –
Therefore the ancients said:
Vì thế, các bậc cổ đức đã nói rằng:
Evaṃ iṭṭiyādīhi saddhiṃ āgantvā patiṭṭhahanto ca āyasmā mahindatthero sammāsambuddhassa parinibbānato dvinnaṃ vassasatānaṃ upari chattiṃsatime vasse imasmiṃ dīpe patiṭṭhahīti veditabbo.
It should be understood that the Venerable Mahindatthera, thus arriving and establishing himself with Iṭṭiya and the others, became established on this island in the thirty-sixth year after two hundred years had passed since the parinibbāna of the Fully Enlightened One.
Như vậy, cần phải biết rằng Tôn giả Mahinda, cùng với các vị Iṭṭiya và những vị khác, đã đến và an cư trên hòn đảo này vào năm thứ ba mươi sáu, sau hai trăm năm kể từ khi Đức Chánh Đẳng Giác nhập Niết-bàn.
Ajātasattussa hi aṭṭhame vasse sammāsambuddho parinibbāyi.
For the Fully Enlightened One entered parinibbāna in the eighth year of Ajātasattu’s reign.
Đức Chánh Đẳng Giác đã nhập Niết-bàn vào năm thứ tám của vua Ajātasattu.
Tasmiṃyeva vasse sīhakumārassa putto tambapaṇṇidīpassa ādirājā vijayakumāro imaṃ dīpamāgantvā manussāvāsaṃ akāsi.
In that very year, Vijayakumāra, son of Sīhakumāra and the first king of the island of Tambapaṇṇi, came to this island and made it a human habitation.
Cũng trong năm đó, hoàng tử Vijaya, con của hoàng tử Sīha và là vị vua đầu tiên của đảo Tambapaṇṇi, đã đến hòn đảo này và lập nên nơi cư trú của loài người.
Jambudīpe udayabhaddassa cuddasame vasse idha vijayo kālamakāsi.
In Jambudīpa, in the fourteenth year of Udayabhadda’s reign, Vijaya passed away here.
Tại Jambudīpa, vào năm thứ mười bốn của Udayabhadda, Vijaya đã băng hà ở đây.
Udayabhaddassa pañcadasame vasse paṇḍuvāsudevo nāma imasmiṃ dīpe rajjaṃ pāpuṇi.
In the fifteenth year of Udayabhadda’s reign, a man named Paṇḍuvāsudeva attained the kingship on this island.
Vào năm thứ mười lăm của Udayabhadda, một vị vua tên Paṇḍuvāsudeva đã lên ngôi trên hòn đảo này.
Tattha nāgadāsakarañño vīsatime vasse idha paṇḍuvāsudevo kālamakāsi.
There, in the twentieth year of King Nāgadāsaka’s reign, Paṇḍuvāsudeva passed away here.
Khi ấy, tại Jambudīpa, vào năm thứ hai mươi của vua Nāgadāsaka, Paṇḍuvāsudeva đã băng hà ở đây.
Tasmiṃyeva ca vasse abhayo nāma rājakumāro imasmiṃ dīpe rajjaṃ pāpuṇi.
And in that same year, a prince named Abhaya attained the kingship on this island.
Cũng trong năm đó, một hoàng tử tên Abhaya đã lên ngôi trên hòn đảo này.
Tattha susunāgarañño sattarasame vasse idha abhayarañño vīsativassāni paripūriṃsu.
There, in the seventeenth year of King Susunāga’s reign, twenty years of King Abhaya’s reign here were completed.
Khi ấy, tại Jambudīpa, vào năm thứ mười bảy của vua Susunāga, hai mươi năm trị vì của vua Abhaya ở đây đã kết thúc.
Atha abhayassa vīsatime vasse paṇḍukābhayo nāma dāmariko rajjaṃ aggahesi.
Then, in the twentieth year of Abhaya’s reign, a rebel named Paṇḍukābhaya seized the kingdom.
Sau đó, vào năm thứ hai mươi của Abhaya, một kẻ nổi loạn tên Paṇḍukābhaya đã chiếm lấy vương quyền.
Tattha kāḷāsokassa soḷasame vasse idha paṇḍukassa sattarasavassāni paripūriṃsu.
There, in the sixteenth year of Kāḷāsoka’s reign, seventeen years of Paṇḍuka’s reign here were completed.
Khi ấy, tại Jambudīpa, vào năm thứ mười sáu của Kālāśoka, mười bảy năm trị vì của Paṇḍuka ở đây đã kết thúc.
Tāni heṭṭhā ekena vassena saha aṭṭhārasa honti.
With one year from before, that makes eighteen.
Những năm đó, cùng với một năm trước, là mười tám năm.
Tattha candaguttassa cuddasame vasse idha paṇḍukābhayo kālamakāsi.
There, in the fourteenth year of Candagutta’s reign, Paṇḍukābhaya passed away here.
Khi ấy, tại Jambudīpa, vào năm thứ mười bốn của Candagutta, Paṇḍukābhaya đã băng hà ở đây.
Muṭasivarājā rajjaṃ pāpuṇi.
King Muṭasiva attained the kingship.
Vua Muṭasiva đã lên ngôi.
Tattha asokadhammarājassa sattarasame vasse idha muṭasivarājā kālamakāsi.
There, in the seventeenth year of King Asokadhammarāja’s reign, King Muṭasiva passed away here.
Khi ấy, tại Jambudīpa, vào năm thứ mười bảy của vua Asokadhamma, vua Muṭasiva đã băng hà ở đây.
Devānampiyatisso rajjaṃ pāpuṇi.
Devānaṃpiyatissa attained the kingship.
Devānampiyatissa đã lên ngôi.
Parinibbute ca sammāsambuddhe ajātasattu catuvīsati vassāni rajjaṃ kāresi.
And after the Fully Enlightened One entered parinibbāna, Ajātasattu reigned for twenty-four years.
Và sau khi Đức Chánh Đẳng Giác nhập Niết-bàn, Ajātasattu đã trị vì hai mươi bốn năm.
Udayabhaddo soḷasa, anuruddho ca muṇḍo ca aṭṭha, nāgadāsako catuvīsati, susunāgo aṭṭhārasa, tasseva putto kāḷāsoko aṭṭhavīsati, tato tassa puttakā dasa bhātukarājāno dvevīsati vassāni rajjaṃ kāresuṃ.
Udayabhadda for sixteen; Anuruddha and Muṇḍa for eight; Nāgadāsaka for twenty-four; Susunāga for eighteen; his son Kāḷāsoka for twenty-eight; then his sons, the ten brother-kings, reigned for twenty-two years.
Udayabhadda mười sáu năm, Anuruddha và Muṇḍa tám năm, Nāgadāsaka hai mươi bốn năm, Susunāga mười tám năm, sau đó con trai của ông ta là Kālāśoka hai mươi tám năm, rồi mười vị vua anh em là con trai của Kālāśoka đã trị vì hai mươi hai năm.
Tesaṃ pacchato nava nandā dvevīsatimeva, candagutto catuvīsati, bindusāro aṭṭhavīsati.
After them, the nine Nandas for twenty-two years; Candagutta for twenty-four; Bindusāra for twenty-eight.
Sau các vị ấy, chín vị vua Nanda cũng trị vì hai mươi hai năm, Candagutta hai mươi bốn năm, Bindusāra hai mươi tám năm.
Tassāvasāne asoko rajjaṃ pāpuṇi.
At the end of his reign, Asoka attained the kingship.
Vào cuối triều đại của Bindusāra, Asoka đã lên ngôi.
Tassa pure abhisekā cattāri abhisekato aṭṭhārasame vasse imasmiṃ dīpe mahindatthero patiṭṭhito.
For him, there were four years before his consecration, and in the eighteenth year after his consecration, the Thera Mahinda was established on this island.
Bốn năm trước lễ đăng quang của Asoka, và vào năm thứ mười tám sau lễ đăng quang của ông, Tôn giả Mahinda đã an cư trên hòn đảo này.
Evametena rājavaṃsānusārena veditabbametaṃ – ‘‘sammāsambuddhassa parinibbānato dvinnaṃ vassasatānaṃ upari chattiṃsatime vasse imasmiṃ dīpe patiṭṭhahī’’ti.
Thus, in accordance with this royal lineage, it should be understood that “he was established on this island in the thirty-sixth year after two hundred years had passed since the parinibbāna of the Fully Enlightened One.”
Như vậy, theo dòng dõi các vị vua này, cần phải biết rằng: “Tôn giả Mahinda đã an cư trên hòn đảo này vào năm thứ ba mươi sáu, sau hai trăm năm kể từ khi Đức Chánh Đẳng Giác nhập Niết-bàn.”
Tasmiñca divase tambapaṇṇidīpe jeṭṭhamūlanakkhattaṃ nāma hoti.
On that day, on the island of Tambapaṇṇi, there was a festival called the Jeṭṭhamūlanakkhatta.
Vào ngày đó, trên đảo Tambapaṇṇi có một lễ hội gọi là Jeṭṭhamūlanakkhatta.
Rājā nakkhattaṃ ghosāpetvā ‘‘chaṇaṃ karothā’’ti amacce ca āṇāpetvā cattālīsapurisasahassaparivāro nagaramhā nikkhamitvā yena missakapabbato tena pāyāsi migavaṃ kīḷitukāmo.
The king, having proclaimed the festival and commanded his ministers, “Hold a celebration,” left the city with a retinue of forty thousand men and proceeded towards the Missaka mountain, desiring to enjoy a hunt.
Vua đã ra lệnh tuyên bố lễ hội và truyền cho các quan rằng: “Hãy tổ chức lễ hội!” Sau đó, cùng với bốn mươi ngàn người tùy tùng, vua rời thành phố và đi đến núi Missaka, với ý định săn bắn.
Atha tasmiṃ pabbate adhivatthā ekā devatā ‘‘rañño there dassessāmī’’ti rohitamigarūpaṃ gahetvā avidūre tiṇapaṇṇāni khādamānā viya carati.
Then a certain devatā who dwelt on that mountain, thinking, “I will show the theras to the king,” assumed the form of a red deer and roamed nearby as if eating grass and leaves.
Khi ấy, một vị thiên nữ trú ngụ trên ngọn núi đó, với ý định “Ta sẽ cho nhà vua thấy các vị Trưởng lão,” đã hóa thành một con nai đỏ và đi lại gần đó, giả vờ ăn cỏ và lá cây.
Rājā taṃ disvā ‘‘ayuttaṃ dāni pamattaṃ vijjhitu’’nti jiyaṃ phoṭesi.
The king, seeing it, thought, “It is not right to shoot it while it is heedless,” and twanged his bowstring.
Vua thấy con nai đó và nghĩ: “Giờ đây, bắn một con vật đang lơ đễnh là không đúng,” rồi vua giật dây cung.
Migo ambatthalamaggaṃ gahetvā palāyituṃ ārabhi.
The deer began to flee, taking the path up to Ambatthala.
Con nai bắt đầu chạy trốn theo con đường Ambatthala.
Rājā piṭṭhito piṭṭhito anubandhanto ambatthalameva abhiruhi.
The king, following close behind, ascended to Ambatthala itself.
Vua đuổi theo sát phía sau và leo lên Ambatthala.
Migopi therānaṃ avidūre antaradhāyi.
The deer, too, vanished near the theras.
Con nai cũng biến mất gần các vị Trưởng lão.
Mahindatthero rājānaṃ avidūre āgacchantaṃ disvā ‘‘mamaṃyeva rājā passatu, mā itare’’ti adhiṭṭhahitvā ‘‘tissa, tissa, ito ehī’’ti āha.
The Thera Mahinda, seeing the king approaching nearby, resolved, “Let the king see only me, not the others,” and said, “Tissa, Tissa, come here.”
Tôn giả Mahinda thấy nhà vua đang đến gần, liền quyết định: “Chỉ nhà vua hãy thấy ta, đừng thấy các vị khác,” rồi nói: “Tissa, Tissa, hãy đến đây!”
Rājā sutvā cintesi – ‘‘imasmiṃ dīpe jāto maṃ ‘tissā’ti nāmaṃ gahetvā ālapituṃ samattho nāma natthi.
Hearing this, the king thought, “On this island, there is no one born here who is able to address me by my name, ‘Tissa’.
Vua nghe vậy và suy nghĩ: “Không có ai sinh ra trên hòn đảo này có khả năng gọi ta bằng tên ‘Tissa’.
Ayaṃ pana chinnabhinnapaṭadharo bhaṇḍu kāsāvavasano maṃ nāmena ālapati, ko nu kho ayaṃ bhavissati manusso vā amanusso vā’’ti?
But this shaven-headed man wearing torn and tattered robes, clad in the ochre robe, addresses me by my name. Who could he be? A human or a non-human?”
Nhưng người này, với y phục rách rưới, đầu cạo trọc, mặc áo cà-sa, lại gọi ta bằng tên. Người này là ai đây, là người hay phi nhân?”
Thero āha –
The Thera said:
Vị Tôn giả nói:
Tena ca samayena devānampiyatissamahārājā ca asokadhammarājā ca adiṭṭhasahāyakā honti.
At that time, the great king Devānaṃpiyatissa and King Asokadhammarāja were friends who had never met.
Vào thời điểm đó, Đại vương Devānampiyatissa và vua Asokadhamma là những người bạn chưa từng gặp mặt.
Devānampiyatissamahārājassa ca puññānubhāvena chātapabbatapāde ekamhi veḷugumbe tisso veḷuyaṭṭhiyo rathayaṭṭhippamāṇā uppajjiṃsu – ekā latāyaṭṭhi nāma, ekā pupphayaṭṭhi nāma, ekā sakuṇayaṭṭhi nāma.
And through the power of the great king Devānaṃpiyatissa’s merit, three bamboo stalks, the size of a chariot shaft, arose in a bamboo grove at the foot of Chāta mountain: one was called Latāyaṭṭhi (Creeper Staff), one Pupphayaṭṭhi (Flower Staff), and one Sakuṇayaṭṭhi (Bird Staff).
Và nhờ phước đức của Đại vương Devānampiyatissa, tại chân núi Chātaka, trong một bụi tre, đã mọc lên ba cây tre cao bằng cán cờ xe ngựa — một cây gọi là Latāyaṭṭhi, một cây gọi là Pupphayaṭṭhi, một cây gọi là Sakuṇayaṭṭhi.
Tāsu latāyaṭṭhi rajatavaṇṇā hoti, taṃ alaṅkaritvā uppannalatā kañcanavaṇṇā khāyati.
Among them, the Latāyaṭṭhi was the color of silver; the creeper that grew decorating it appeared the color of gold.
Trong số đó, cây Latāyaṭṭhi có màu bạc, và những dây leo mọc lên từ nó, khi được trang trí, có vẻ như màu vàng óng.
Pupphayaṭṭhiyaṃ pana nīlapītalohitodātakāḷavaṇṇāni pupphāni suvibhattavaṇṭapattakiñjakkhāni hutvā khāyanti.
On the Pupphayaṭṭhi, flowers of blue, yellow, red, white, and black colors appeared with well-defined stalks, petals, and stamens.
Trên cây Pupphayaṭṭhi, những bông hoa màu xanh lam, vàng, đỏ, trắng, đen xuất hiện với cuống, lá và nhụy hoa được phân chia rõ ràng.
Sakuṇayaṭṭhiyaṃ haṃsakukkuṭajīvajīvakādayo sakuṇā nānappakārāni ca catuppadāni sajīvāni viya khāyanti.
On the Sakuṇayaṭṭhi, birds such as swans, cocks, and jīvajīvakas, and various four-footed creatures appeared as if they were alive.
Trên cây Sakuṇayaṭṭhi, các loài chim như thiên nga, gà rừng, jīvajīvaka và nhiều loài động vật bốn chân khác xuất hiện như thể chúng còn sống.
Vuttampi cetaṃ dīpavaṃse –
This is also stated in the Dīpavaṃsa:
Điều này cũng đã được nói trong Dīpavaṃsa:
Samuddatopissa muttāmaṇiveḷuriyādi anekavihitaṃ ratanaṃ uppajji.
From the ocean also, many kinds of jewels, such as pearls, gems, and cat’s eye, arose for him.
Từ biển cả, vô số loại châu báu như ngọc trai, hồng ngọc, mã não, v.v., đã xuất hiện cho vị vua Devānaṃpiyatissa ấy.
Tambapaṇṇiyaṃ pana aṭṭha muttā uppajjiṃsu – hayamuttā, gajamuttā, rathamuttā, āmalakamuttā, valayamuttā, aṅguliveṭhakamuttā, kakudhaphalamuttā, pākatikamuttāti.
In Tambapaṇṇi, eight kinds of pearls arose: the horse-pearl, the elephant-pearl, the chariot-pearl, the āmalaka-pearl, the bracelet-pearl, the ring-pearl, the kakudhaphala-pearl, and the natural-pearl.
Tại Tambapaṇṇī, tám loại ngọc trai đã xuất hiện: ngọc trai hình ngựa, ngọc trai hình voi, ngọc trai hình xe, ngọc trai hình quả āmalaka, ngọc trai hình vòng tay, ngọc trai hình nhẫn, ngọc trai hình quả kakudha, và ngọc trai thông thường.
So tā ca yaṭṭhiyo tā ca muttā aññañca bahuṃ ratanaṃ asokassa dhammarañño paṇṇākāratthāya pesesi.
He sent those bamboo shafts, those pearls, and many other jewels as a gift to the Dhamma-King Asoka.
Vị vua ấy đã gửi những cây gậy, những viên ngọc trai và nhiều loại châu báu khác làm cống phẩm cho Pháp vương Asoka.
Asoko pasīditvā tassa pañca rājakakudhabhaṇḍāni pahiṇi – chattaṃ, cāmaraṃ, khaggaṃ, moḷiṃ, ratanapādukaṃ, aññañca abhisekatthāya bahuvidhaṃ paṇṇākāraṃ; seyyathidaṃ – saṅkhaṃ, gaṅgodakaṃ, vaḍḍhamānaṃ, vaṭaṃsakaṃ, bhiṅgāraṃ, nandiyāvaṭṭaṃ, sivikaṃ, kaññaṃ, kaṭacchuṃ, adhovimaṃ dussayugaṃ, hatthapuñchanaṃ, haricandanaṃ, aruṇavaṇṇamattikaṃ, añjanaṃ, harītakaṃ, āmalakanti.
Asoka, being pleased, sent him the five articles of royal insignia—the parasol, the yak-tail whisk, the sword, the crown, and the jeweled slippers—and many other kinds of gifts for the consecration, namely: a right-spiraled conch, water from the Ganges, a cosmetic powder for beautification, a head-garland, a golden pitcher, a nandiyāvaṭṭa golden bowl, a palanquin, a maiden, a ladle, a pair of unwashable cloths, a hand-towel, golden sandalwood, dawn-colored clay, collyrium, myrobalan fruit, and āmalaka fruit.
Vua Asoka hoan hỷ và gửi tặng vị ấy năm vật phẩm biểu tượng vương quyền: lọng, phất trần, kiếm, vương miện, dép ngọc, cùng nhiều loại cống phẩm khác để làm lễ đăng quang; đó là: ốc xà cừ, nước sông Gaṅgā, bột tăng sắc đẹp, vòng hoa đội đầu, bình vàng, khay vàng nandiyāvaṭṭa, kiệu, trinh nữ, vá, hai bộ y phục không cần giặt, khăn lau tay, gỗ đàn hương vàng, đất sét màu bình minh, thuốc nhỏ mắt, quả harīṭaka và quả āmalaka.
Vuttampi cetaṃ dīpavaṃse –
This is also stated in the Dīpavaṃsa –
Điều này cũng được nói trong Dīpavaṃsa:
‘‘Bhante, kena āgatatthā’’ti?
“Venerable sir, by what route have you come?”
“Bạch Ngài, các Ngài đã đến bằng cách nào?”
‘‘Neva, mahārāja, udakena na thalenā’’ti.
“Neither by water nor by land, great king.”
“Thưa Đại vương, không phải bằng đường nước, cũng không phải bằng đường bộ.”
‘‘Rājā ākāsena āgatā’’ti aññāsi.
The king understood, “They have come through the sky.”
Vua hiểu rằng: “Chư Tôn giả đã đến bằng đường không.”
Thero ‘‘atthi nu kho rañño paññāveyattiya’’nti vīmaṃsanatthāya āsannaṃ ambarukkhaṃ ārabbha pañhaṃ pucchi – ‘‘kiṃ nāmo ayaṃ, mahārāja, rukkho’’ti?
To test whether the king possessed sharp intelligence, the Thera asked a question concerning a nearby mango tree: “What is the name of this tree, great king?”
Để thử xem “vị vua có trí tuệ sắc bén không,” Trưởng lão hỏi một câu hỏi liên quan đến cây xoài gần đó: “Thưa Đại vương, cây này tên gì?”
‘‘Ambarukkho nāma, bhante’’ti.
“It is called a mango tree, venerable sir.”
“Bạch Ngài, nó tên là cây xoài.”
‘‘Imaṃ pana, mahārāja, ambaṃ muñcitvā añño ambo atthi, natthī’’ti?
“Besides this mango, great king, is there any other mango tree, or not?”
“Thưa Đại vương, ngoài cây xoài này, còn có cây xoài nào khác không?”
‘‘Atthi, bhante, aññepi bahū ambarukkhā’’ti.
“There are, venerable sir, many other mango trees.”
“Bạch Ngài, còn nhiều cây xoài khác nữa.”
‘‘Imañca ambaṃ te ca ambe muñcitvā atthi nu kho, mahārāja, aññe rukkhā’’ti?
“Besides this mango and those mangoes, great king, are there any other trees?”
“Ngoài cây xoài này và những cây xoài kia, thưa Đại vương, còn có cây nào khác không?”
‘‘Atthi, bhante, te pana na ambarukkhā’’ti.
“There are, venerable sir, but they are not mango trees.”
“Bạch Ngài, có, nhưng chúng không phải là cây xoài.”
‘‘Aññe ambe ca anambe ca muñcitvā atthi pana añño rukkho’’ti?
“Besides the other mangoes and non-mangoes, is there any other tree?”
“Ngoài những cây xoài và những cây không phải xoài, còn có cây nào khác không?”
‘‘Ayameva, bhante, ambarukkho’’ti.
“This very mango tree, venerable sir.”
“Bạch Ngài, chỉ có cây xoài này thôi.”
‘‘Sādhu, mahārāja, paṇḍitosi.
“Excellent, great king, you are wise.
“Tốt lắm, Đại vương, ngài là người trí tuệ.
Atthi pana te, mahārāja, ñātakā’’ti?
Do you have any relatives, great king?”
Thưa Đại vương, ngài có bà con không?”
‘‘Atthi, bhante, bahū janā’’ti.
“Yes, venerable sir, many people.”
“Bạch Ngài, có rất nhiều người.”
‘‘Te muñcitvā aññe keci aññātakāpi atthi, mahārājā’’ti?
“Besides them, are there any non-relatives, great king?”
“Ngoài những người bà con đó, thưa Đại vương, còn có những người không phải bà con nào khác không?”
‘‘Aññātakā, bhante, ñātakehi bahutarā’’ti.
“Non-relatives, venerable sir, are more numerous than relatives.”
“Bạch Ngài, những người không phải bà con còn nhiều hơn những người bà con.”
‘‘Tava ñātake ca aññātake ca muñcitvā atthañño koci, mahārājā’’ti?
“Besides your relatives and non-relatives, is there anyone else, great king?”
“Ngoài bà con và những người không phải bà con của ngài, thưa Đại vương, còn có ai khác không?”
‘‘Ahameva, aññātako’’ti.
“Only myself, venerable sir.”
“Bạch Ngài, chỉ có chính tôi, một người không bà con.”
Atha thero ‘‘paṇḍito rājā sakkhissati dhammaṃ aññātu’’nti cūḷahatthipadopamasuttaṃ kathesi.
Then the Thera, thinking, “The king is wise; he will be able to understand the Dhamma,” preached the Cūḷahatthipadopama Sutta.
Sau đó, Trưởng lão nghĩ: “Vị vua này là người trí tuệ, ngài có thể hiểu Pháp,” và ngài đã thuyết Cūḷahatthipadopama Sutta (Kinh Dụ Dấu Chân Voi Nhỏ).
Kathāpariyosāne rājā tīsu saraṇesu patiṭṭhahi saddhiṃ cattālīsāya pāṇasahassehi.
At the conclusion of the discourse, the king, together with forty thousand living beings, was established in the three refuges.
Khi bài Pháp kết thúc, vị vua cùng với bốn mươi ngàn chúng sinh đã an trú vào Tam Quy.
Taṃ khaṇaññeva ca rañño bhattaṃ āhariyittha.
At that very moment, the king’s meal was brought.
Ngay lúc đó, bữa ăn của nhà vua được mang đến.
Rājā ca suttantaṃ suṇanto eva aññāsi – ‘‘na imesaṃ imasmiṃ kāle bhojanaṃ kappatī’’ti.
While listening to the sutta, the king understood: “It is not allowable for them to eat at this time.”
Vua đang nghe kinh, liền biết: “Các vị này không được phép ăn vào giờ này.”
‘‘Apucchitvā pana bhuñjituṃ ayutta’’nti cintetvā ‘‘bhuñjissatha, bhante’’ti pucchi.
Thinking, “But it is improper to eat without asking,” he asked, “Will you eat, venerable sirs?”
Tuy nhiên, ngài nghĩ: “Không hỏi mà ăn thì không phải phép,” nên đã hỏi: “Bạch Ngài, các Ngài sẽ dùng bữa chứ?”
‘‘Na, mahārāja, amhākaṃ imasmiṃ kāle bhojanaṃ kappatī’’ti.
“No, great king, it is not allowable for us to eat at this time.”
“Thưa Đại vương, chúng tôi không được phép dùng bữa vào giờ này.”
‘‘Kasmiṃ kāle, bhante, kappatī’’ti?
“At what time is it allowable, venerable sirs?”
“Bạch Ngài, được phép vào giờ nào?”
‘‘Aruṇuggamanato paṭṭhāya yāva majjhanhikasamayā, mahārājā’’ti.
“From the rising of the dawn until midday, great king.”
“Thưa Đại vương, từ lúc mặt trời mọc cho đến giữa trưa.”
‘‘Gacchāma, bhante, nagara’’nti?
“Shall we go to the city, venerable sirs?”
“Bạch Ngài, chúng ta hãy đi về thành phố?”
‘‘Alaṃ, mahārāja, idheva vasissāmā’’ti.
“No, great king, we will stay right here.”
“Thưa Đại vương, đủ rồi, chúng tôi sẽ ở lại đây.”
‘‘Sace, bhante, tumhe vasatha, ayaṃ dārako āgacchatū’’ti.
“If, venerable sirs, you are staying, let this boy come.”
“Nếu vậy, bạch Ngài, nếu các Ngài ở lại, thì cậu bé này hãy đi cùng.”
‘‘Mahārāja, ayaṃ dārako āgataphalo viññātasāsano pabbajjāpekkho idāni pabbajissatī’’ti.
“Great king, this boy has attained the fruit, understood the Sāsana, and is intent on going forth. He will now go forth.”
“Thưa Đại vương, cậu bé này đã đạt được quả vị, đã hiểu giáo pháp, đang mong muốn xuất gia, và sẽ xuất gia ngay bây giờ.”
Rājā ‘‘tena hi, bhante, sve rathaṃ pesessāmi; taṃ abhiruhitvā āgaccheyyāthā’’ti vatvā vanditvā pakkāmi.
The king, saying, “In that case, venerable sirs, I will send a chariot tomorrow; please come after mounting it,” paid homage and departed.
Vua nói: “Vậy thì, bạch Ngài, ngày mai tôi sẽ gửi xe ngựa đến; xin các Ngài hãy lên xe và đến,” rồi đảnh lễ và rời đi.
Thero acirapakkantassa rañño sumanasāmaṇeraṃ āmantesi – ‘‘ehi tvaṃ, sumana, dhammasavanassa kālaṃ ghosehī’’ti.
Not long after the king had departed, the Thera addressed the novice Sumana: “Come, Sumana, announce the time for hearing the Dhamma.”
Trưởng lão gọi Sumanasāmaṇera sau khi vua vừa rời đi không lâu: “Này Sumanas, con hãy loan báo giờ thuyết Pháp!”
‘‘Bhante, kittakaṃ ṭhānaṃ sāvento ghosemī’’ti?
“Venerable sir, making it heard over how large an area should I announce it?”
“Bạch Ngài, con phải loan báo cho đến phạm vi nào?”
‘‘Sakalaṃ tambapaṇṇidīpa’’nti.
“The whole island of Tambapaṇṇi.”
“Toàn bộ đảo Tambapaṇṇī!”
‘‘Sādhu, bhante’’ti sāmaṇero abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhahitvā samāhitena cittena sakalaṃ tambapaṇṇidīpaṃ sāvento tikkhattuṃ dhammasavanassa kālaṃ ghosesi.
Saying, “Very well, venerable sir,” the novice, having entered and emerged from the fourth jhāna, which is the basis for higher knowledges, made a resolution and, with a concentrated mind, announced the time for hearing the Dhamma three times, making it heard throughout the whole island of Tambapaṇṇi.
“Vâng, bạch Ngài,” vị sāmaṇera liền nhập Tứ thiền, nền tảng của các thắng trí, rồi xuất thiền, quyết định và với tâm định tĩnh, ngài đã loan báo giờ thuyết Pháp ba lần khắp toàn bộ đảo Tambapaṇṇī.
Rājā taṃ saddaṃ sutvā therānaṃ santikaṃ pesesi – ‘‘kiṃ, bhante, atthi koci upaddavo’’ti.
The king, hearing that sound, sent a message to the Theras: “Venerable sirs, is there some danger?”
Vua nghe tiếng đó, liền gửi người đến hỏi chư Trưởng lão: “Bạch Ngài, có tai họa gì không?”
‘‘Natthamhākaṃ koci upaddavo, dhammasavanassa kālaṃ ghosāpayimha buddhavacanaṃ kathetukāmamhā’’ti.
“There is no danger for us; we have announced the time for hearing the Dhamma, as we wish to preach the Buddha’s word.”
“Chúng tôi không có tai họa gì, chúng tôi đã cho loan báo giờ thuyết Pháp vì chúng tôi muốn thuyết giảng lời Phật.”
Tañca pana sāmaṇerassa saddaṃ sutvā bhummā devatā saddamanussāvesuṃ.
And having heard that sound of the novice, the earth-bound devas passed on the sound.
Và khi nghe tiếng của vị sāmaṇera, các vị thiên nhân ở cõi đất đã truyền đi tiếng đó.
Etenupāyena yāva brahmalokā saddo abbhuggacchi.
In this way, the sound rose up as far as the Brahma-world.
Bằng cách đó, tiếng vang đã lan đến tận cõi Phạm thiên.
Tena saddena mahā devatāsannipāto ahosi.
Because of that sound, a great assembly of devas took place.
Do tiếng vang đó, một đại hội chư thiên đã diễn ra.
Thero mahantaṃ devatāsannipātaṃ disvā samacittasuttantaṃ kathesi.
Seeing the great assembly of devas, the Thera preached the Samacitta Suttanta.
Trưởng lão nhìn thấy đại hội chư thiên đông đảo, liền thuyết Samacitta Suttanta.
Kathāpariyosāne asaṅkhyeyyānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the conclusion of the discourse, an innumerable number of devas had a comprehension of the Dhamma.
Khi bài Pháp kết thúc, vô số chư thiên đã chứng ngộ Pháp.
Bahū nāgā ca supaṇṇā ca saraṇesu patiṭṭhahiṃsu.
Many nāgas and supaṇṇas were established in the refuges.
Nhiều Nāga và Supaṇṇa cũng đã quy y Tam Bảo.
Yādisova sāriputtattherassa imaṃ suttantaṃ kathayato devatāsannipāto ahosi, tādiso mahindattherassāpi jāto.
Just as there was an assembly of devas when the Elder Sāriputta was preaching this Suttanta, so too did one occur for the Elder Mahinda.
Cuộc hội họp chư thiên đã diễn ra như thế nào khi Tôn giả Sāriputta thuyết giảng kinh này, thì cuộc hội họp tương tự cũng đã diễn ra đối với Tôn giả Mahinda.
Atha tassā rattiyā accayena rājā therānaṃ rathaṃ pesesi.
Then, at the passing of that night, the king sent a chariot for the elders.
Rồi, sau đêm đó, nhà vua đã sai xe đến đón các vị Trưởng lão.
Sārathī rathaṃ ekamante ṭhapetvā therānaṃ ārocesi – ‘‘āgato, bhante, ratho; abhiruhatha gacchissāmā’’ti.
The charioteer, having placed the chariot to one side, informed the elders: “Venerable Sirs, the chariot has arrived; please ascend, and we shall go.”
Người đánh xe đặt xe sang một bên và tâu với các vị Trưởng lão: “Bạch chư Tôn giả, xe đã đến rồi; xin hãy ngự lên, chúng con sẽ đi.”
Therā ‘‘na mayaṃ rathaṃ abhiruhāma; gaccha tvaṃ, pacchā mayaṃ āgacchissāmā’’ti vatvā vehāsaṃ abbhuggantvā anurādhapurassa puratthimadisāyaṃ paṭhamakacetiyaṭṭhāne otariṃsu.
The elders, saying, “We will not ascend the chariot; you go on, we will come later,” rose into the air and descended at the site of the first cetiya in the eastern direction of Anurādhapura.
Các vị Trưởng lão nói: “Chúng tôi không ngự xe; ngươi hãy đi trước, chúng tôi sẽ đến sau,” rồi bay lên không trung và hạ xuống tại nơi Pāṭhamakacetiya, phía đông thành Anurādhapura.
Tañhi cetiyaṃ therehi paṭhamaṃ otiṇṇaṭṭhāne katattāyeva ‘‘paṭhamakacetiya’’nti vuccati.
Indeed, that cetiya is called the “First Cetiya” precisely because it was built at the place where the elders first descended.
Thật vậy, ngôi tháp đó được gọi là “Pāṭhamakacetiya” (Tháp đầu tiên) vì nó được xây dựng tại nơi các vị Trưởng lão đã hạ xuống đầu tiên.
Rājāpi sārathiṃ pesetvā ‘‘antonivesane maṇḍapaṃ paṭiyādethā’’ti amacce āṇāpesi.
The king, after sending the charioteer, commanded his ministers, saying, “Prepare a pavilion within the palace.”
Nhà vua cũng sai người đánh xe đi và ra lệnh cho các vị quan: “Hãy chuẩn bị một giảng đường trong nội cung.”
Tāvadeva sabbe haṭṭhatuṭṭhā ativiya pāsādikaṃ maṇḍapaṃ paṭiyādesuṃ.
At that very moment, all of them, joyful and delighted, prepared an exceedingly pleasant pavilion.
Ngay lập tức, tất cả mọi người đều vui mừng, hoan hỷ chuẩn bị một giảng đường vô cùng trang nghiêm.
Puna rājā cintesi – ‘‘hiyyo thero sīlakkhandhaṃ kathayamāno ‘uccāsayanamahāsayanaṃ na kappatī’ti āha; ‘nisīdissanti nu kho ayyā āsanesu, na nisīdissantī’’’ti?
Then the king thought: “Yesterday, while teaching the aggregate of virtue, the elder said, ‘High and large beds are not allowable.’ Will the noble ones sit on seats, or will they not sit?”
Nhà vua lại suy nghĩ: “Hôm qua, khi vị Trưởng lão thuyết giảng về sīlakkhandha (uẩn giới), ngài đã nói: ‘Giường cao, ghế lớn không thích hợp.’ Liệu các Tôn giả có ngồi trên các chỗ ngồi đó không, hay không ngồi?”
Tassevaṃ cintayantasseva so sārathi nagaradvāraṃ sampatto.
Just as he was thinking this, that charioteer reached the city gate.
Trong khi ngài đang suy nghĩ như vậy, người đánh xe đã đến cổng thành.
Tato addasa there paṭhamataraṃ āgantvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupante.
There he saw the elders, who had arrived before him, fastening their waist-bands and putting on their robes.
Rồi anh ta thấy các vị Trưởng lão đã đến trước, đang thắt y và đắp y.
Disvā ativiya pasannacitto hutvā āgantvā rañño ārocesi – ‘‘āgatā, deva, therā’’ti.
Seeing them, he became exceedingly pleased at heart, came and reported to the king: “Your Majesty, the elders have arrived.”
Thấy vậy, với tâm vô cùng hoan hỷ, anh ta đến và tâu với nhà vua: “Tâu Đại vương, các vị Trưởng lão đã đến rồi.”
Rājā ‘‘rathaṃ ārūḷhā’’ti pucchi.
The king asked, “Did they mount the chariot?”
Nhà vua hỏi: “Họ có ngự xe không?”
‘‘Na ārūḷhā, deva, api ca mama pacchato nikkhamitvā paṭhamataraṃ āgantvā pācīnadvāre ṭhitā’’ti.
“They did not mount it, Your Majesty. Rather, having left after me, they arrived before me and are standing at the eastern gate.”
“Tâu Đại vương, họ không ngự xe, nhưng đã rời đi sau con và đến trước, đang đứng ở cổng phía đông.”
Rājā ‘‘rathampi nābhirūhiṃsū’’ti sutvā ‘‘na dāni ayyā uccāsayanamahāsayanaṃ sādiyissantī’’ti cintetvā ‘‘tena hi, bhaṇe, therānaṃ bhūmattharaṇasaṅkhepena āsanāni paññapethā’’ti vatvā paṭipathaṃ agamāsi.
Hearing, “They did not even mount the chariot,” the king thought, “Now the noble ones will not consent to a high and large bed.” Then he said, “In that case, my men, prepare seats for the elders in the manner of a ground-covering,” and went to meet them.
Nghe nói “các Tôn giả cũng không ngự xe,” nhà vua nghĩ: “Vậy thì bây giờ các Tôn giả sẽ không chấp nhận giường cao, ghế lớn,” rồi nói: “Vậy thì, này các khanh, hãy sắp xếp chỗ ngồi cho các vị Trưởng lão theo kiểu trải chiếu trên đất,” rồi ngài đi ra đón.
Amaccā pathaviyaṃ taṭṭikaṃ paññapetvā upari kojavakādīni cittattharaṇāni paññapesuṃ.
The ministers spread a coarse mat on the ground and on top of it they laid out colorful coverings such as woolen carpets.
Các vị quan trải chiếu tre trên đất, rồi trải lên trên những tấm thảm đẹp nhiều màu sắc như kojavaka.
Uppātapāṭhakā disvā ‘‘gahitā dāni imehi pathavī, ime tambapaṇṇidīpassa sāmikā bhavissantī’’ti byākariṃsu.
Seers of omens, upon seeing this, prophesied, “Now the earth has been taken by them; they will be the masters of the island of Tambapaṇṇi.”
Các nhà tiên tri nhìn thấy và tiên đoán: “Bây giờ họ đã chiếm được đất này; họ sẽ trở thành chủ nhân của đảo Tambapaṇṇi này.”
Rājāpi gantvā there vanditvā mahindattherassa hatthato pattaṃ gahetvā mahatiyā pūjāya ca sakkārena ca there nagaraṃ pavesetvā antonivesanaṃ pavesesi.
The king too went and paid homage to the elders, took the bowl from the hand of the Elder Mahinda, and with great offerings and honors, had them enter the city and brought them into the palace.
Nhà vua cũng đi đến, đảnh lễ các vị Trưởng lão, nhận bát từ tay Tôn giả Mahinda, rồi với sự cúng dường và tôn kính lớn lao, thỉnh các vị Trưởng lão vào thành, rồi vào nội cung.
Thero āsanapaññattiṃ disvā ‘‘amhākaṃ sāsanaṃ sakalalaṅkādīpe pathavī viya patthaṭaṃ niccalañca hutvā patiṭṭhahissatī’’ti cintento nisīdi.
Seeing the preparation of the seats, the elder sat down, reflecting, “Our Sāsana will be established in the whole island of Laṅkā, spread out and unshakeable like the earth.”
Vị Trưởng lão nhìn thấy cách sắp xếp chỗ ngồi và nghĩ: “Giáo pháp của chúng ta sẽ được thiết lập vững chắc và lan rộng khắp đảo Laṅkā này như mặt đất,” rồi ngài ngồi xuống.
Rājā there paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappetvā sampavāretvā ‘‘anuḷādevīpamukhāni pañca itthisatāni therānaṃ abhivādanaṃ pūjāsakkārañca karontū’’ti pakkosāpetvā ekamantaṃ nisīdi.
The king, having served and satisfied the elders with his own hands with excellent hard and soft foods, had five hundred women headed by Queen Anulā summoned, saying, “Let them pay homage and make offerings and show respect to the elders,” and then sat down to one side.
Nhà vua tự tay cúng dường các vị Trưởng lão thức ăn và đồ uống cao lương mỹ vị, làm cho các ngài hoan hỷ và thọ dụng, rồi cho gọi năm trăm phụ nữ đứng đầu là Hoàng hậu Anuḷādevī đến để đảnh lễ và cúng dường các vị Trưởng lão, rồi ngài ngồi sang một bên.
Thero bhattakiccāvasāne rañño saparijanassa dhammaratanavassaṃ vassento petavatthuṃ vimānavatthuṃ saccasaṃyuttañca kathesi.
At the conclusion of the meal, the elder, showering a rain of the jewel of the Dhamma upon the king and his retinue, taught the Petavatthu, the Vimānavatthu, and the Saccasaṃyutta.
Sau bữa ăn, vị Trưởng lão đã thuyết giảng Petavatthu, Vimānavatthu và Saccasaṃyutta cho nhà vua và toàn thể quyến thuộc, như mưa Pháp bảo.
Taṃ therassa dhammadesanaṃ sutvā tāni pañcapi itthisatāni sotāpattiphalaṃ sacchākaṃsu.
Having heard that Dhamma teaching of the elder, those five hundred women realized the fruit of stream-entry.
Nghe pháp thoại của vị Trưởng lão, cả năm trăm phụ nữ đó đều chứng đắc quả Dự Lưu.
Yepi te manussā purimadivase missakapabbate there addasaṃsu, te tesu tesu ṭhānesu therānaṃ guṇe kathenti.
Those people who had seen the elders on Missaka Mountain the previous day spoke of the elders’ virtues in various places.
Những người đã thấy các vị Trưởng lão trên núi Missaka ngày hôm trước, họ đã kể lại những đức hạnh của các vị Trưởng lão ở khắp mọi nơi.
Tesaṃ sutvā mahājanakāyo rājaṅgaṇe sannipatitvā mahāsaddaṃ akāsi.
Hearing them, a great crowd of people gathered in the royal courtyard and made a loud noise.
Nghe vậy, đông đảo quần chúng tập trung tại sân cung điện và tạo ra tiếng ồn lớn.
Rājā ‘‘kiṃ eso saddo’’ti pucchi.
The king asked, “What is that noise?”
Nhà vua hỏi: “Tiếng ồn đó là gì?”
‘‘Nāgarā, deva, ‘there daṭṭhuṃ na labhāmā’ti viravantī’’ti.
“Your Majesty, the city-dwellers are crying out, ‘We do not get to see the elders.’”
“Tâu Đại vương, dân chúng đang than vãn rằng ‘chúng con không được thấy các vị Trưởng lão’.”
Rājā ‘‘sace idha pavisissanti, okāso na bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘gacchatha, bhaṇe, hatthisālaṃ paṭijaggitvā vālukaṃ ākiritvā pañcavaṇṇāni pupphāni vikiritvā celavitānaṃ bandhitvā maṅgalahatthiṭṭhāne therānaṃ āsanāni paññapethā’’ti āha.
The king, thinking, “If they enter here, there will be no space,” said, “Go, my men, prepare the elephant stable, scatter sand, strew five-colored flowers, hang a cloth canopy, and prepare seats for the elders in the place of the state elephant.”
Nhà vua nghĩ: “Nếu họ vào đây, sẽ không có chỗ,” rồi nói: “Này các khanh, hãy đi dọn dẹp chuồng voi, rải cát, rải hoa năm màu, căng màn vải và sắp xếp chỗ ngồi cho các vị Trưởng lão tại vị trí voi tốt lành.”
Amaccā tathā akaṃsu.
The ministers did so.
Các vị quan đã làm như vậy.
Thero tattha gantvā nisīditvā devadūtasuttantaṃ kathesi.
The elder went there, sat down, and taught the Devadūta Suttanta.
Vị Trưởng lão đến đó ngồi xuống và thuyết giảng Devadūtasuttanta (Kinh Sứ Giả Chư Thiên).
Kathāpariyosāne pāṇasahassaṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the conclusion of the discourse, a thousand beings were established in the fruit of stream-entry.
Khi bài pháp kết thúc, một ngàn chúng sinh đã an trú trong quả Dự Lưu.
Tato ‘‘hatthisālā atisambādhā’’ti dakkhiṇadvāre nandanavanuyyāne āsanaṃ paññapesuṃ.
Then, because the elephant stable was too crowded, they prepared a seat in the Nandanavana park at the southern gate.
Sau đó, vì “chuồng voi quá chật chội,” họ đã sắp xếp chỗ ngồi trong vườn Nandanavana ở cổng phía nam.
Thero tattha nisīditvā āsīvisopamasuttaṃ kathesi.
The elder sat there and taught the Āsīvisopama Sutta.
Vị Trưởng lão ngồi đó và thuyết giảng Āsīvisopamasutta (Kinh Ví Dụ Con Rắn Độc).
Tampi sutvā pāṇasahassaṃ sotāpattiphalaṃ paṭilabhi.
Hearing that as well, a thousand beings attained the fruit of stream-entry.
Nghe kinh đó, một ngàn chúng sinh nữa đã chứng đắc quả Dự Lưu.
Evaṃ āgatadivasato dutiyadivase aḍḍhateyyasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Thus, on the second day after their arrival, two thousand five hundred beings had a comprehension of the Dhamma.
Như vậy, trong ngày thứ hai kể từ ngày các ngài đến, đã có 2.500 chúng sinh chứng ngộ Pháp.
Therassa nandanavane āgatāgatāhi kulitthīhi kulasuṇhāhi kulakumārīhi saddhiṃ sammodamānasseva sāyanhasamayo jāto.
While the elder was conversing in Nandanavana with the noblewomen, daughters-in-law, and maidens who had come, evening time arrived.
Trong khi vị Trưởng lão đang trò chuyện vui vẻ với các phụ nữ quý tộc, các con dâu quý tộc và các thiếu nữ quý tộc đến và đi trong vườn Nandanavana, thì buổi tối đã đến.
Thero kālaṃ sallakkhetvā ‘‘gacchāma dāni missakapabbata’’nti uṭṭhahi.
The elder, noting the time, stood up, saying, “Let us now go to Missaka Mountain.”
Vị Trưởng lão nhận biết thời gian và đứng dậy nói: “Bây giờ chúng ta hãy đi đến núi Missaka.”
Amaccā – ‘‘kattha, bhante, gacchathā’’ti?
The ministers asked, “Where are you going, venerable sirs?”
Các vị quan hỏi: “Bạch chư Tôn giả, các ngài sẽ đi đâu?”
‘‘Amhākaṃ nivāsanaṭṭhāna’’nti.
“To our dwelling place.”
“Đến chỗ ở của chúng tôi.”
Te rañño saṃviditaṃ katvā rājānumatena āhaṃsu – ‘‘akālo, bhante, idāni tattha gantuṃ; idameva nandanavanuyyānaṃ ayyānaṃ āvāsaṭṭhānaṃ hotū’’ti.
They informed the king and, with the king's approval, said: “Venerable sirs, it is now the wrong time to go there; let this very Nandanavana park be the residence for the noble ones.”
Họ tâu với nhà vua và được nhà vua đồng ý, họ nói: “Bạch chư Tôn giả, bây giờ không phải là lúc để đi đến đó; xin vườn Nandanavana này hãy là chỗ ở của các ngài.”
‘‘Alaṃ, gacchāmā’’ti.
“It is not suitable; we are going.”
“Không cần, chúng tôi sẽ đi.”
Puna rañño vacanenāhaṃsu – ‘‘rājā, bhante, āha – ‘etaṃ meghavanaṃ nāma uyyānaṃ mama pitu santakaṃ nagarato nātidūraṃ nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ, ettha therā vāsaṃ kappentū’’’ti.
Again, by the king’s word, they said: “Venerable sirs, the king says: ‘This park named Meghavana, belonging to my father, is not too far from the city and not too close, convenient for coming and going. Let the elders take up residence here.’”
Lại nữa, theo lời nhà vua, họ tâu: “Bạch chư Tôn giả, nhà vua nói: ‘Khu vườn Meghavana này là tài sản của phụ vương con, không quá xa cũng không quá gần thành phố, giao thông thuận tiện. Xin các vị Trưởng lão hãy an cư tại đây’.”
Vasiṃsu therā meghavane uyyāne.
The elders resided in the Meghavana park.
Các vị Trưởng lão đã an cư tại vườn Meghavana.
Rājāpi kho tassā rattiyā accayena therassa samīpaṃ gantvā sukhasayitabhāvaṃ pucchitvā ‘‘kappati, bhante, bhikkhusaṅghassa ārāmo’’ti pucchi.
Then the king, at the passing of that night, went to the elder, asked if he had rested well, and inquired, “Venerable sir, is a monastery allowable for the Saṅgha of bhikkhus?”
Rồi, sau đêm đó, nhà vua đến gần vị Trưởng lão, hỏi về sự an nghỉ của ngài, rồi hỏi: “Bạch chư Tôn giả, tịnh xá có thích hợp cho Tăng đoàn không?”
Thero ‘‘kappati, mahārājā’’ti vatvā imaṃ suttaṃ āhari – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ārāma’’nti.
The elder, saying, “It is allowable, great king,” brought forth this discourse: “I allow, O bhikkhus, a monastery.”
Vị Trưởng lão nói: “Thích hợp, Đại vương,” rồi trích dẫn kinh này: “Này các Tỳ-khưu, Ta cho phép tịnh xá.”
Rājā tuṭṭho suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā therassa hatthe udakaṃ pātetvā mahāmeghavanuyyānaṃ adāsi.
The delighted king, taking a golden water pot, poured water onto the elder’s hand and gave the Mahāmeghavana park.
Nhà vua hoan hỷ, lấy bình vàng, đổ nước vào tay vị Trưởng lão và dâng cúng khu vườn Mahāmeghavana.
Saha udakapātena pathavī kampi.
Simultaneously with the pouring of the water, the earth shook.
Ngay khi nước được đổ xuống, đất đã rung chuyển.
Ayaṃ mahāvihāre paṭhamo pathavīkampo ahosi.
This was the first earthquake at the Mahāvihāra.
Đây là trận động đất đầu tiên tại Mahāvihāra.
Rājā bhīto theraṃ pucchi – ‘‘kasmā, bhante, pathavī kampatī’’ti?
The frightened king asked the elder: “Venerable sir, why does the earth shake?”
Nhà vua sợ hãi hỏi vị Trưởng lão: “Bạch chư Tôn giả, tại sao đất lại rung chuyển?”
‘‘Mā bhāyi, mahārāja, imasmiṃ dīpe dasabalassa sāsanaṃ patiṭṭhahissati; idañca paṭhamaṃ vihāraṭṭhānaṃ bhavissati, tassetaṃ pubbanimitta’’nti.
“Do not be afraid, great king. The Sāsana of the one with ten powers will be established on this island, and this will be the first monastery site. This is a forerunner of that.”
“Đại vương, đừng sợ hãi. Giáo pháp của Đức Thập Lực sẽ được thiết lập trên hòn đảo này; và đây sẽ là nơi tịnh xá đầu tiên. Đây là điềm báo trước cho điều đó.”
Rājā bhiyyosomattāya pasīdi.
The king became even more deeply pleased.
Nhà vua càng thêm hoan hỷ.
Thero punadivasepi rājageheyeva bhuñjitvā nandanavane anamataggiyāni kathesi.
On the next day, after eating at the royal palace itself, the elder taught the Anamatagga suttas in Nandanavana.
Ngày hôm sau, vị Trưởng lão cũng thọ thực tại cung điện của nhà vua, rồi thuyết giảng Anamataggiyāni (Những điều không có khởi đầu) tại vườn Nandanavana.
Punadivase aggikkhandhopamasuttaṃ kathesi.
On the day after that, he taught the Aggikkhandhopama Sutta.
Ngày hôm sau, ngài thuyết giảng Aggikkhandhopamasutta (Kinh Ví Dụ Đống Lửa).
Etenevupāyena satta divasāni kathesi.
In this way, he taught for seven days.
Bằng cách này, ngài đã thuyết giảng trong bảy ngày.
Desanāpariyosāne aḍḍhanavamānaṃ pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the conclusion of the teachings, eight thousand five hundred beings had a comprehension of the Dhamma.
Khi bài pháp kết thúc, 8.500 chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Tato paṭṭhāya ca nandanavanaṃ sāsanassa jotipātubhāvaṭṭhānanti katvā ‘‘jotivana’’nti nāmaṃ labhi.
From then on, because it was the place where the light of the Sāsana had appeared, Nandanavana received the name “Jotivana”.
Từ đó trở đi, vườn Nandanavana được gọi là “Jotivana” (Khu rừng Ánh Sáng) vì nó là nơi Giáo pháp được hiển lộ rực rỡ.
Sattame pana divase therā antepure rañño appamādasuttaṃ kathayitvā cetiyagirimeva agamaṃsu.
Then on the seventh day, the elders taught the Appamāda Sutta to the king in the inner palace and went back to Cetiyagiri itself.
Vào ngày thứ bảy, các vị Trưởng lão đã thuyết giảng Appamādasutta (Kinh Về Sự Chuyên Cần) cho nhà vua trong nội cung, rồi trở về núi Cetiyagiri.
Atha kho rājā amacce pucchi – ‘‘thero, amhe gāḷhena ovādena ovadati; gaccheyya nu kho’’ti?
Then the king asked his ministers: “The elder instructs us with strict advice; I wonder if he intends to leave?”
Rồi nhà vua hỏi các vị quan: “Vị Trưởng lão đã nghiêm khắc khuyên bảo chúng ta; liệu ngài có rời đi không?”
Amaccā ‘‘tumhehi, deva, thero ayācito sayameva āgato; tasmā tassa anāpucchāva gamanampi bhaveyyā’’ti āhaṃsu.
The ministers said, "O deva, the elder came on his own, uninvited by you; therefore, his departure might also be without taking leave."
Các vị đại thần tâu: “Thưa Đại vương, Tôn giả đã tự mình đến mà không được Đại vương thỉnh cầu; vì vậy, việc ngài ra đi mà không cần hỏi ý cũng là điều có thể xảy ra.”
Tato rājā rathaṃ abhiruhitvā dve ca deviyo āropetvā cetiyagiriṃ agamāsi mahañcarājānubhāvena.
Then the king, having mounted his chariot and placed the two queens on it, went to Cetiyagiri with great royal splendor.
Sau đó, nhà vua lên xe ngựa, đưa hai vị hoàng hậu lên cùng, rồi với uy lực vĩ đại của một vị vua, Ngài đi đến núi Cetiyagiri.
Gantvā deviyo ekamantaṃ apakkamāpetvā sayameva therānaṃ samīpaṃ upasaṅkamanto ativiya kilantarūpo hutvā upasaṅkami.
Having arrived, he had the queens withdraw to one side and, as he approached the elders by himself, he did so looking extremely weary.
Đến nơi, Ngài cho các hoàng hậu tránh sang một bên, rồi tự mình đến gần các vị Trưởng lão, trông rất mệt mỏi.
Tato naṃ thero āha – ‘‘kasmā tvaṃ, mahārāja, evaṃ kilamamāno āgato’’ti?
Then the elder asked him, "Great king, why have you come looking so weary?"
Bấy giờ, vị Trưởng lão hỏi Ngài: “Thưa Đại vương, vì sao Đại vương lại đến đây trong tình trạng mệt mỏi như vậy?”
‘‘‘Tumhe mama gāḷhaṃ ovādaṃ datvā idāni gantukāmā nu kho’ti jānanatthaṃ, bhante’’ti.
"Venerable sir, I have come to find out if, after giving me a firm exhortation, you are now desirous of leaving."
“Thưa Tôn giả, để biết rằng: ‘Chư Tôn giả đã ban cho con lời khuyên răn nghiêm khắc, giờ đây có phải chư Tôn giả muốn rời đi không?’”
‘‘Na mayaṃ, mahārāja, gantukāmā; apica vassūpanāyikakālo nāmāyaṃ mahārāja, tatra samaṇena vassūpanāyikaṭṭhānaṃ ñātuṃ vaṭṭatī’’ti.
"Great king, we are not desirous of leaving; however, great king, this is the time for entering the rains-residence, and at such a time a recluse should know a place to enter the rains-residence."
“Thưa Đại vương, chúng tôi không muốn rời đi; nhưng thưa Đại vương, đây là thời điểm an cư mùa mưa, và vào lúc đó, một vị Sa-môn nên biết nơi an cư mùa mưa.”
Taṃdivasameva ariṭṭho nāma amacco pañcapaṇṇāsāya jeṭṭhakaniṭṭhabhātukehi saddhiṃ rañño samīpe ṭhito āha – ‘‘icchāmahaṃ, deva, therānaṃ santike pabbajitu’’nti.
On that very day, a minister named Ariṭṭha, standing near the king with his fifty-five elder and younger brothers, said, "Deva, I wish to go forth in the presence of the elders."
Ngay ngày hôm đó, vị đại thần tên Ariṭṭha, cùng với năm mươi lăm người anh em lớn nhỏ của mình, đứng gần nhà vua và tâu: “Thưa Đại vương, con muốn xuất gia dưới sự hướng dẫn của chư Tôn giả.”
‘‘Sādhu, bhaṇe, pabbajassū’’ti rājā anujānitvā theraṃ sampaṭicchāpesi.
"Good, my dear fellow, go forth," the king permitted, and had him accepted by the elder.
Nhà vua chấp thuận: “Tốt lắm, này con, hãy xuất gia đi!” và cho phép vị Trưởng lão tiếp nhận.
Thero tadaheva pabbājesi.
The elder gave them the going forth on that very day.
Vị Trưởng lão đã cho họ xuất gia ngay trong ngày đó.
Sabbe khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
They all attained arahantship at the very tip of the razor.
Tất cả đều chứng quả A-la-hán ngay khi cạo tóc.
Rājāpi kho taṅkhaṇeyeva kaṇṭakena cetiyaṅgaṇaṃ parikkhipitvā dvāsaṭṭhiyā leṇesu kammaṃ paṭṭhapetvā nagarameva agamāsi.
At that very moment, the king, having enclosed the cetiya terrace with a thorn hedge and having initiated work in the sixty-two caves, returned to the city.
Vua cũng ngay lập tức cho rào khu đất bảo tháp bằng hàng rào gai, và bắt đầu xây dựng sáu mươi hai hang động, rồi trở về kinh thành.
Tepi therā dasabhātikasamākulaṃ rājakulaṃ pasādetvā mahājanaṃ ovadamānā cetiyagirimhi vassaṃ vasiṃsu.
Those elders, having inspired faith in the royal family bustling with the ten brothers and instructing the great populace, spent the rains-residence on Cetiyagiri mountain.
Các vị Trưởng lão đó, sau khi làm cho dòng dõi hoàng tộc gồm mười anh em hoan hỷ và giáo hóa đại chúng, đã an cư mùa mưa tại núi Cetiyagiri.
Tadāpi cetiyagirimhi paṭhamaṃ vassaṃ upagatā dvāsaṭṭhi arahanto ahesuṃ.
At that time, there were sixty-two arahants who had entered upon the first rains-residence at Cetiyagiri.
Vào thời điểm đó, có sáu mươi hai vị A-la-hán đã an cư mùa mưa đầu tiên tại núi Cetiyagiri.
Athāyasmā mahāmahindo vutthavasso pavāretvā kattikapuṇṇamāyaṃ uposathadivase rājānaṃ etadavoca – ‘‘mahārāja, amhehi ciradiṭṭho sammāsambuddho, anāthavāsaṃ vasimha, icchāma mayaṃ jambudīpaṃ gantu’’nti.
Then, the venerable Mahāmahinda, having completed the rains-residence and performed the Pavāraṇā, on the Uposatha day of the full moon of Kattika, said this to the king: "Great king, it has been long since we saw the Sammāsambuddha. We are living without a protector. We wish to go to Jambudīpa."
Sau đó, Tôn giả Mahinda, sau khi đã an cư mùa mưa và mãn hạ, vào ngày Bố-tát rằm tháng Kattika (tháng 11), đã nói với nhà vua rằng: “Thưa Đại vương, chúng tôi đã gặp Đức Chánh Đẳng Giác từ lâu, chúng tôi đã sống như những người không có nơi nương tựa, chúng tôi muốn trở về Jambudīpa (Ấn Độ).”
Rājā āha – ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe catūhi paccayehi upaṭṭhahāmi, ayañca mahājano tumhe nissāya tīsu saraṇesu patiṭṭhito, kasmā tumhe ukkaṇṭhitatthā’’ti?
The king said, "Venerable sir, I attend upon you with the four requisites, and this great populace, relying on you, is established in the three refuges. Why are you dissatisfied?"
Nhà vua nói: “Thưa Tôn giả, con đã cúng dường chư Tôn giả bốn vật dụng cần thiết, và đại chúng này cũng đã quy y Tam Bảo nhờ nương tựa vào chư Tôn giả, vì sao chư Tôn giả lại buồn chán?”
‘‘Ciradiṭṭho no, mahārāja, sammāsambuddho, abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammakaraṇaṭṭhānaṃ natthi, tenamha ukkaṇṭhitā’’ti.
"Great king, it has been long since we saw the Sammāsambuddha. There is no place for us to perform acts of homage, rising up in respect, raising the hands in añjali, and showing reverence. That is why we are dissatisfied."
“Thưa Đại vương, chúng tôi đã gặp Đức Chánh Đẳng Giác từ lâu rồi. Không có nơi để đảnh lễ, chào đón, chắp tay, hay thực hiện những hành động cung kính. Vì vậy, chúng tôi cảm thấy buồn chán.”
‘‘Nanu, bhante, tumhe avocuttha – ‘parinibbuto sammāsambuddho’’’ti.
"But venerable sir, did you not say that the Sammāsambuddha has attained parinibbāna?"
“Thưa Tôn giả, chẳng phải chư Tôn giả đã nói rằng: ‘Đức Chánh Đẳng Giác đã nhập Niết-bàn’ sao?”
‘‘Kiñcāpi, mahārāja, parinibbuto; atha khvassa sarīradhātuyo tiṭṭhantī’’ti.
"Although, great king, he has attained parinibbāna, his bodily relics still remain."
“Thưa Đại vương, mặc dù Ngài đã nhập Niết-bàn, nhưng các Xá-lợi của Ngài vẫn còn tồn tại.”
‘‘Aññātaṃ, bhante, thūpapatiṭṭhānaṃ tumhe ākaṅkhathāti.
"I understand, venerable sir. You desire to establish a stupa.
“Thưa Tôn giả, con đã hiểu rằng chư Tôn giả mong muốn xây dựng một bảo tháp.
Karomi, bhante, thūpaṃ, bhūmibhāgaṃ dāni vicinātha; apica, bhante, dhātuyo kuto lacchāmā’’ti?
I shall build a stupa, venerable sir. Please now select a plot of land. But venerable sir, from where shall we obtain the relics?"
Thưa Tôn giả, con sẽ xây bảo tháp, bây giờ xin chư Tôn giả hãy chọn một khu đất. Hơn nữa, thưa Tôn giả, chúng ta sẽ lấy Xá-lợi từ đâu?”
‘‘Sumanena saddhiṃ mantehi, mahārājā’’ti.
"Consult with Sumana, great king."
“Thưa Đại vương, hãy bàn bạc với Sumanā.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā sumanaṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘kuto dāni, bhante, dhātuyo lacchāmā’’ti?
"Very well, venerable sir." The king approached Sumana and asked, "Venerable sir, from where shall we now obtain the relics?"
“Vâng, thưa Tôn giả,” nhà vua đến gần Sumanā và hỏi: “Thưa Tôn giả, bây giờ chúng ta sẽ lấy Xá-lợi từ đâu?”
Sumano āha – ‘‘appossukko tvaṃ, mahārāja, vīthiyo sodhāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭādīhi alaṅkārāpetvā saparijano uposathaṃ samādiyitvā sabbatāḷāvacare upaṭṭhāpetvā maṅgalahatthiṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ kārāpetvā upari cassa setacchattaṃ ussāpetvā sāyanhasamaye mahānāgavanuyyānābhimukho yāhi.
Sumana said, "Great king, be untroubled. Having had the streets cleaned, and having had them decorated with banners, flags, full water pots, and so on, and having undertaken the Uposatha with your retinue, and having assembled all the musicians, and having had the state elephant adorned with all ornaments, and having had a white parasol raised above it, in the evening go towards the Mahānāgavana park.
Sumanā nói: “Thưa Đại vương, Ngài hãy yên tâm, hãy cho dọn dẹp các con đường, trang hoàng bằng cờ phướn, bình nước đầy, v.v., cùng với tùy tùng thọ trì giới Bố-tát, cho tất cả nhạc công biểu diễn, cho trang trí con voi吉祥 (maṅgalahatthi) bằng mọi đồ trang sức, và cho dựng một lọng trắng trên đầu voi, rồi vào buổi chiều, hãy đi về hướng vườn Mahānāgavana.
Addhā tasmiṃ ṭhāne dhātuyo lacchasī’’ti.
Surely, you will obtain relics in that place."
Chắc chắn Ngài sẽ tìm thấy Xá-lợi ở nơi đó.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The king consented, saying, "Very well."
Nhà vua “Vâng” và chấp thuận.
Therā cetiyagirimeva agamaṃsu.
The elders went back to Cetiyagiri mountain.
Các vị Trưởng lão trở về núi Cetiyagiri.
Tatrāyasmā mahindatthero sumanasāmaṇeraṃ āha – ‘‘gaccha tvaṃ, sāmaṇera, jambudīpe tava ayyakaṃ asokaṃ dhammarājānaṃ upasaṅkamitvā mama vacanena evaṃ vadehi – ‘sahāyo vo, mahārāja, devānampiyatisso buddhasāsane pasanno thūpaṃ patiṭṭhāpetukāmo, tumhākaṃ kira hatthe dhātu atthi taṃ me dethā’ti.
There, the venerable Mahindatthera said to the novice Sumana: "Go, novice, to Jambudīpa. Approach your grandfather, the Dhammarāja Asoka, and speak thus in my name: ‘Great king, your friend Devānampiyatissa, pleased with the Buddha’s Dispensation, wishes to establish a stupa. It is said you have relics in your possession. Please give them to me.’
Tại đó, Tôn giả Mahinda nói với Sa-di Sumanā: “Này Sa-di, con hãy đi đến Jambudīpa, gặp vua Asoka Dhammarāja, ông ngoại của con, và nói với ông ấy lời của ta như sau: ‘Thưa Đại vương, người bạn của Ngài, Devānampiyatissa, đã có đức tin vào giáo pháp của Đức Phật và muốn xây dựng một bảo tháp. Nghe nói Ngài có Xá-lợi trong tay, xin hãy ban cho con.’”
Taṃ gahetvā sakkaṃ devarājānaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vadehi – ‘tumhākaṃ kira, mahārāja, hatthe dve dhātuyo atthi – dakkhiṇadāṭhā ca dakkhiṇakkhakañca; tato tumhe dakkhiṇadāṭhaṃ pūjetha, dakkhiṇakkhakaṃ pana mayhaṃ dethā’ti.
Having taken them, approach Sakka, king of the devas, and speak thus: ‘Great king, it is said you have two relics in your possession: the right canine tooth and the right collarbone. Of these, you should worship the right canine tooth, but please give the right collarbone to me.’
“Sau khi lấy Xá-lợi đó, hãy đến gặp Sakka, vị vua của chư thiên, và nói với ông ấy như sau: ‘Thưa Đại vương, nghe nói Ngài có hai Xá-lợi trong tay – một Xá-lợi răng phải và một Xá-lợi xương quai xanh phải; xin Ngài hãy cúng dường Xá-lợi răng phải, còn Xá-lợi xương quai xanh phải thì xin hãy ban cho con.’”
Evañca naṃ vadehi – ‘kasmā tvaṃ, mahārāja, amhe tambapaṇṇidīpaṃ pahiṇitvā pamajjasī’’’ti?
And say this to him as well: ‘Great king, why do you neglect us, having sent us to the island of Tambapaṇṇi?’"
Và con cũng hãy nói với ông ấy rằng: ‘Thưa Đại vương, vì sao Ngài đã gửi chúng con đến đảo Tambapaṇṇi rồi lại lơ là?’”
‘‘Sādhu, bhante’’ti kho sumano therassa vacanaṃ sampaṭicchitvā tāvadeva pattacīvaramādāya vehāsaṃ abbhuggantvā pāṭaliputtadvāre oruyha rañño santikaṃ gantvā etamatthaṃ ārocesi.
"Very well, venerable sir." Sumana accepted the elder's word and, in that very moment, taking his bowl and robe, rose into the air, descended at the gate of Pāṭaliputta, went to the king, and informed him of the matter.
“Vâng, thưa Tôn giả,” Sumanā chấp thuận lời của vị Trưởng lão, ngay lập tức cầm y bát, bay lên không trung, hạ xuống cổng Pāṭaliputta, đến gặp nhà vua và tâu lại sự việc.
Rājā tuṭṭho sāmaṇerassa hatthato pattaṃ gahetvā gandhehi ubbaṭṭetvā varamuttasadisānaṃ dhātūnaṃ pūretvā adāsi.
The king was delighted and, taking the bowl from the novice's hand, anointed it with perfumes and, filling it with relics like choice pearls, gave it to him.
Nhà vua vui mừng, cầm bát từ tay Sa-di, xoa dầu thơm, rồi đổ đầy những Xá-lợi quý giá như ngọc trai thượng hạng vào đó và trao cho Sa-di.
So taṃ gahetvā sakkaṃ devarājānaṃ upasaṅkami.
Taking them, he approached Sakka, king of the devas.
Sa-di cầm lấy Xá-lợi đó và đến gặp Sakka, vị vua của chư thiên.
Sakko devarājā sāmaṇeraṃ disvāva ‘‘kiṃ, bhante sumana, āhiṇḍasī’’ti āha.
Upon seeing the novice, Sakka, king of the devas, said, "Venerable Sumana, what are you wandering about for?"
Vua trời Sakka vừa thấy Sa-di liền nói: “Này Tôn giả Sumanā, vì sao Ngài lại đi lang thang?”
‘‘Tvaṃ, mahārāja, amhe tambapaṇṇidīpaṃ pesetvā kasmā pamajjasī’’ti?
"Great king, having sent us to the island of Tambapaṇṇi, why are you neglectful?"
“Thưa Đại vương, Ngài đã gửi chúng con đến đảo Tambapaṇṇi, vì sao Ngài lại lơ là?”
‘‘Nappamajjāmi, bhante, vadehi – ‘kiṃ karomī’’’ti?
"I am not neglectful, venerable sir. Tell me, what shall I do?"
“Thưa Tôn giả, tôi không lơ là. Xin Ngài hãy nói – ‘Tôi phải làm gì?’”
‘‘Tumhākaṃ kira hatthe dve dhātuyo atthi – dakkhiṇadāṭhā ca dakkhiṇakkhakañca; tato tumhe dakkhiṇadāṭhaṃ pūjetha, dakkhiṇakkhakaṃ pana mayhaṃ dethā’’ti.
"It is said you have two relics in your possession: the right canine tooth and the right collarbone. Of these, you should worship the right canine tooth, but please give the right collarbone to me."
“Nghe nói trong tay Ngài có hai Xá-lợi – Xá-lợi răng phải và Xá-lợi xương quai xanh phải; xin Ngài hãy cúng dường Xá-lợi răng phải, còn Xá-lợi xương quai xanh phải thì xin hãy ban cho con.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti kho sakko devānamindo yojanappamāṇaṃ maṇithūpaṃ ugghāṭetvā dakkhiṇakkhakadhātuṃ nīharitvā sumanassa adāsi.
"Very well, venerable sir." Sakka, lord of the devas, opened the jewel stupa that was a yojana in size, took out the right collarbone relic, and gave it to Sumana.
“Vâng, thưa Tôn giả,” Vua trời Sakka, vị chúa tể của chư thiên, đã mở một bảo tháp ngọc quý cao một do-tuần (yojana), lấy Xá-lợi xương quai xanh phải ra và trao cho Sumanā.
So taṃ gahetvā cetiyagirimhiyeva patiṭṭhāsi.
Taking it, he established himself back on Cetiyagiri mountain.
Sa-di cầm lấy Xá-lợi đó và an vị ngay tại núi Cetiyagiri.
Atha kho mahindapamukhā sabbepi te mahānāgā asokadhammarājena dinnadhātuyo cetiyagirimhiyeva patiṭṭhāpetvā dakkhiṇakkhakaṃ ādāya vaḍḍhamānakacchāyāya mahānāgavanuyyānamagamaṃsu.
Then all those Mahānāgas, led by Mahinda, having enshrined the relics given by the Dhammarāja Asoka on Cetiyagiri mountain itself, took the right collarbone and, in the afternoon when shadows lengthen, went to the Mahānāgavana park.
Bấy giờ, tất cả các vị A-la-hán vĩ đại đó, do Mahinda dẫn đầu, sau khi an vị các Xá-lợi do vua Asoka Dhammarāja ban tặng tại núi Cetiyagiri, đã mang Xá-lợi xương quai xanh phải đi đến vườn Mahānāgavana vào buổi chiều.
Rājāpi kho sumanena vuttappakāraṃ pūjāsakkāraṃ katvā hatthikkhandhavaragato sayaṃ maṅgalahatthimatthake setacchattaṃ dhārayamāno mahānāgavanaṃ sampāpuṇi.
The king too, having made offerings and homage in the manner described by Sumana, mounted on the back of the finest elephant, personally holding the white parasol over the state elephant's head, arrived at Mahānāgavana.
Nhà vua cũng đã thực hiện các lễ cúng dường và tôn kính như Sumanā đã nói, rồi ngự trên lưng voi quý, tự mình cầm lọng trắng trên đầu voi吉祥, và đến vườn Mahānāgavana.
Athassa etadahosi – ‘‘sace ayaṃ sammāsambuddhassa dhātu, chattaṃ apanamatu, maṅgalahatthī jaṇṇukehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahatu, dhātucaṅkoṭakaṃ mayhaṃ matthake patiṭṭhātū’’ti.
Then this thought occurred to him: "If this is a relic of the Sammāsambuddha, may the parasol move aside, may the state elephant place its knees on the ground, and may the relic casket rest upon my head."
Bấy giờ, Ngài nghĩ: “Nếu đây là Xá-lợi của Đức Chánh Đẳng Giác, thì chiếc lọng hãy tự hạ xuống, con voi吉祥 hãy quỳ gối xuống đất, và hộp Xá-lợi hãy an vị trên đầu ta.”
Saha rañño cittuppādena chattaṃ apanami, hatthī jaṇṇukehi patiṭṭhahi, dhātucaṅkoṭakaṃ rañño matthake patiṭṭhahi.
Simultaneously with the king's thought arising, the parasol moved aside, the elephant placed its knees on the ground, and the relic casket rested upon the king's head.
Ngay khi nhà vua vừa khởi ý, chiếc lọng đã hạ xuống, con voi quỳ gối, và hộp Xá-lợi đã an vị trên đầu nhà vua.
Rājā amateneva abhisittagatto viya paramena pītipāmojjena samannāgato hutvā pucchi – ‘‘dhātuṃ, bhante, kiṃ karomā’’ti?
The king, his body as if anointed with ambrosia, filled with supreme joy and gladness, asked: "Venerable sirs, what shall we do with the relic?"
Nhà vua, như thể thân mình được rưới bằng nước cam lồ, tràn đầy niềm hoan hỷ tối thượng, hỏi: “Thưa Tôn giả, con nên làm gì với Xá-lợi này?”
‘‘Hatthikumbhamhiyeva tāva, mahārāja, ṭhapehī’’ti.
"For now, great king, place it upon the elephant's forehead."
“Thưa Đại vương, trước tiên, hãy đặt nó trên đầu voi.”
Rājā dhātucaṅkoṭakaṃ gahetvā hatthikumbhe ṭhapesi.
The king took the relic casket and placed it on the elephant's forehead.
Nhà vua cầm hộp Xá-lợi và đặt lên đầu voi.
Pamudito nāgo koñcanādaṃ nadi.
The joyful elephant trumpeted a crane-like call.
Con voi vui mừng cất tiếng kêu như chim kranh.
Mahāmegho uṭṭhahitvā pokkharavassaṃ vassi.
A great cloud arose and showered a lotus-rain.
Một đám mây lớn nổi lên và đổ mưa như mưa sen (pokkharavassa).
Udakapariyantaṃ katvā mahābhūmicālo ahosi.
There was a great earthquake, extending to the water's edge.
Một trận động đất lớn đã xảy ra, bao trùm cả vùng nước.
‘‘Paccantepi nāma sammāsambuddhassa dhātu patiṭṭhahissatī’’ti devamanussā pamodiṃsu.
Devas and humans rejoiced, thinking, "Even in a border region, a relic of the Sammāsambuddha will be established."
Chư thiên và loài người đều hoan hỷ, nghĩ rằng: “Ngay cả ở vùng biên giới cũng sẽ có Xá-lợi của Đức Chánh Đẳng Giác được an vị!”
Evaṃ iddhānubhāvasiriyā devamanussānaṃ pītiṃ janayanto –
Thus, generating delight in devas and humans with the splendor of his psychic power and might –
Như vậy, với sự huy hoàng của thần thông, Ngài đã tạo ra niềm hoan hỷ cho chư thiên và loài người –
Atīte kira ayaṃ dīpo ojadīpo nāma ahosi, rājā abhayo nāma, nagaraṃ abhayapuraṃ nāma, cetiyapabbato devakūṭapabbato nāma, thūpārāmo paṭiyārāmo nāma.
It is said that in the past, this island was named Ojadīpa, the king was named Abhaya, the city Abhayapura, the Cetiyapabbata was named Devakūṭapabbata, and the Thūpārāma was named Paṭiyārāma.
Nghe nói, trong quá khứ, hòn đảo này được gọi là Ojadīpa, vị vua tên là Abhaya, thành phố tên là Abhayapura, ngọn núi tháp tên là Devakūṭapabbata, và Thūpārāma tên là Paṭiyārāma.
Tena kho pana samayena kakusandho bhagavā loke uppanno hoti.
And at that time, the Blessed One Kakusandha had arisen in the world.
Vào thời đó, Đức Kakusandha Bhagavā đã xuất hiện trên thế gian.
Tassa sāvako mahādevo nāma thero bhikkhusahassena saddhiṃ devakūṭe patiṭṭhāsi, mahindatthero viya cetiyapabbate.
His disciple, the Thera named Mahādeva, stayed on Devakūṭa with a thousand bhikkhus, just as the Thera Mahinda stayed on Cetiyapabbata.
Đệ tử của Ngài là Trưởng lão Mahādeva, cùng với một ngàn Tỳ-khưu, đã an vị trên núi Devakūṭa, giống như Trưởng lão Mahinda trên núi Cetiyapabbata.
Tena kho pana samayena ojadīpe sattā pajjarakena anayabyasanaṃ āpajjanti.
And at that time in Ojadīpa, beings were meeting with calamity and disaster due to a severe fever.
Vào thời điểm đó, chúng sinh trên đảo Ojadīpa đang gặp tai họa và đau khổ vì bệnh dịch (pajjaraka).
Addasā kho kakusandho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ olokento te satte anayabyasanamāpajjante.
The Blessed One Kakusandha, surveying the world with his Buddha-eye, saw those beings meeting with calamity and disaster.
Đức Kakusandha Bhagavā, khi quán xét thế gian bằng Phật nhãn, đã thấy những chúng sinh ấy đang gặp tai họa và đau khổ.
Disvā cattālīsāya bhikkhusahassehi parivuto agamāsi.
Having seen them, he went there, surrounded by forty thousand bhikkhus.
Sau khi thấy, Ngài đã đến, được bao quanh bởi bốn mươi ngàn Tỳ-khưu.
Tassānubhāvena tāvadeva pajjarako vūpasanto.
Through his power, the severe fever subsided at that very moment.
Nhờ oai lực của Ngài, bệnh dịch đã lập tức lắng xuống.
Roge vūpasante bhagavā dhammaṃ desesi.
When the disease had subsided, the Blessed One taught the Dhamma.
Khi bệnh dịch đã lắng xuống, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Pháp.
Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Eighty-four thousand beings had an awakening to the Dhamma.
Tám mươi bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Bhagavā dhamakaraṇaṃ datvā pakkāmi.
The Blessed One, after giving his water-strainer, departed.
Đức Thế Tôn đã ban chiếc lọc nước (dhamakaraṇa) và rời đi.
Taṃ anto pakkhipitvā paṭiyārāme cetiyaṃ akaṃsu.
Enshrining it inside, they built a cetiya at Paṭiyārāma.
Họ đã đặt nó vào bên trong và xây dựng một bảo tháp tại Paṭiyārāma.
Mahādevo dīpaṃ anusāsanto vihāsi.
The Thera Mahādeva stayed on, instructing the island.
Trưởng lão Mahādeva đã ở lại để giáo hóa hòn đảo.
Koṇāgamanassa pana bhagavato kāle ayaṃ dīpo varadīpo nāma ahosi, rājā sameṇḍī nāma, nagaraṃ vaḍḍhamānaṃ nāma, pabbato suvaṇṇakūṭo nāma.
In the time of the Blessed One Koṇāgamana, however, this island was named Varadīpa, the king was named Sameṇḍī, the city was named Vaḍḍhamāna, and the mountain was named Suvaṇṇakūṭa.
Đến thời Đức Koṇāgamana Bhagavā, hòn đảo này được gọi là Varadīpa, vị vua tên là Sameṇḍī, thành phố tên là Vaḍḍhamāna, và ngọn núi (nay là núi Cetiyapabbata) tên là Suvaṇṇakūṭa.
Tena kho pana samayena varadīpe dubbuṭṭhikā hoti dubbhikkhaṃ dussassaṃ.
And at that time in Varadīpa, there was a drought, famine, and poor harvest.
Vào thời điểm đó, trên đảo Varadīpa có hạn hán, mất mùa và nạn đói.
Sattā chātakarogena anayabyasanaṃ āpajjanti.
Beings were meeting with calamity and disaster due to the disease of starvation.
Chúng sinh đang gặp tai họa và đau khổ vì bệnh đói khát.
Addasā kho koṇāgamano bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ olokento te satte anayabyasanaṃ āpajjante.
The Blessed One Koṇāgamana, surveying the world with his Buddha-eye, saw those beings meeting with calamity and disaster.
Đức Koṇāgamana Bhagavā, khi quán xét thế gian bằng Phật nhãn, đã thấy những chúng sinh ấy đang gặp tai họa và đau khổ.
Disvā tiṃsabhikkhusahassaparivuto agamāsi.
Having seen them, he went there, surrounded by thirty thousand bhikkhus.
Sau khi thấy, Ngài đã đến, được bao quanh bởi ba mươi ngàn Tỳ-khưu.
Buddhānubhāvena devo sammādhāraṃ anuppavecchi.
Through the Buddha's power, the rain god sent down showers in due measure.
Nhờ oai lực của Đức Phật, trời đã đổ mưa đúng lúc.
Subhikkhaṃ ahosi.
There was an abundance of food.
Đã có đủ thức ăn.
Bhagavā dhammaṃ desesi.
The Blessed One taught the Dhamma.
Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Pháp.
Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Eighty-four thousand beings had an awakening to the Dhamma.
Tám mươi bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Bhagavā bhikkhusahassaparivāraṃ mahāsumanaṃ nāma theraṃ dīpe ṭhapetvā kāyabandhanaṃ datvā pakkāmi.
The Blessed One, after establishing the Thera named Mahāsumana, who had a retinue of a thousand bhikkhus, on the island and giving his waistband, departed.
Đức Thế Tôn đã để lại một vị Trưởng lão tên là Mahāsumana, cùng với một ngàn Tỳ-khưu, trên đảo, ban cho ông dây lưng (kāyabandhana) và rời đi.
Taṃ anto pakkhipitvā cetiyaṃ akaṃsu.
Enshrining it inside, they built a cetiya.
Họ đã đặt nó vào bên trong và xây dựng một bảo tháp.
Kassapassa pana bhagavato kāle ayaṃ dīpo maṇḍadīpo nāma ahosi, rājā jayanto nāma, nagaraṃ visālaṃ nāma, pabbato subhakūṭo nāma.
In the time of the Blessed One Kassapa, however, this island was named Maṇḍadīpa, the king was named Jayanta, the city was named Visāla, and the mountain was named Subhakūṭa.
Đến thời Đức Kassapa Bhagavā, hòn đảo này được gọi là Maṇḍadīpa, vị vua tên là Jayanta, thành phố tên là Visāla, và ngọn núi tên là Subhakūṭa.
Tena kho pana samayena maṇḍadīpe mahāvivādo hoti.
And at that time in Maṇḍadīpa, there was a great conflict.
Vào thời điểm đó, trên đảo Maṇḍadīpa có một cuộc tranh chấp lớn.
Bahū sattā kalahaviggahajātā anayabyasanaṃ āpajjanti.
Many beings, having fallen into quarrels and disputes, were meeting with calamity and disaster.
Nhiều chúng sinh đã rơi vào tai họa và đau khổ do cãi vã và xung đột.
Addasā kho kassapo bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ olokento te satte anayabyasanaṃ āpajjante.
The Blessed One Kassapa, surveying the world with his Buddha-eye, saw those beings meeting with calamity and disaster.
Đức Kassapa Bhagavā, khi quán xét thế gian bằng Phật nhãn, đã thấy những chúng sinh ấy đang gặp tai họa và đau khổ.
Disvā vīsatibhikkhusahassaparivuto āgantvā vivādaṃ vūpasametvā dhammaṃ desesi.
Having seen them, he came surrounded by twenty thousand bhikkhus, pacified the conflict, and taught the Dhamma.
Sau khi thấy, Ngài đã đến, được bao quanh bởi hai mươi ngàn Tỳ-khưu, đã chấm dứt cuộc tranh chấp và thuyết giảng Pháp.
Caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Eighty-four thousand beings had an awakening to the Dhamma.
Tám mươi bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Bhagavā bhikkhusahassaparivāraṃ sabbanandaṃ nāma theraṃ dīpe patiṭṭhāpetvā udakasāṭakaṃ datvā pakkāmi.
The Blessed One, after establishing the Thera named Sabbananda, who had a retinue of a thousand bhikkhus, on the island and giving his bathing-cloth, departed.
Đức Thế Tôn đã để lại một vị Trưởng lão tên là Sabbananda, cùng với một ngàn Tỳ-khưu, trên đảo, ban cho ông chiếc y tắm (udakasāṭaka) và rời đi.
Taṃ anto pakkhipitvā cetiyaṃ akaṃsu.
Enshrining it inside, they built a cetiya.
Họ đã đặt nó vào bên trong và xây dựng một bảo tháp.
Evaṃ thūpārāme purimakānaṃ tiṇṇaṃ buddhānaṃ cetiyāni patiṭṭhahiṃsu.
In this way, cetiyas of the three previous Buddhas were established at the Thūpārāma.
Như vậy, các bảo tháp của ba vị Phật trước đây đã được an vị tại Thūpārāma.
Tāni sāsanantaradhānena nassanti, ṭhānamattaṃ avasissati.
With the disappearance of the Dispensation, they are destroyed; only the site remains.
Những bảo tháp đó đã bị hủy hoại do sự biến mất của giáo pháp, chỉ còn lại địa điểm.
Tasmā vuttaṃ – ‘‘tena ca samayena thūpārāme purimakānaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ paribhogacetiyaṭṭhānaṃ hotī’’ti.
Therefore it was said: "And at that time, the Thūpārāma was the site of the Cetiya of Personal Use of the three previous Sammāsambuddhas."
Vì vậy, đã nói rằng: “Vào thời điểm đó, Thūpārāma là nơi thờ xá lợi vật dụng của ba vị Chánh Đẳng Giác trước đây.”
Tadetaṃ vinaṭṭhesu cetiyesu devatānubhāvena kaṇṭakasamākiṇṇasākhehi nānāgacchehi parivutaṃ tiṭṭhati – ‘‘mā naṃ koci ucchiṭṭhāsucimalakacavarehi padūsesī’’ti.
When those cetiyas were destroyed, that site, by the power of the devatās, remained covered by various bushes with thorny branches, thinking, "May no one defile it with leftovers, impurities, filth, and rubbish."
Khi các bảo tháp đó đã bị hủy hoại, địa điểm này vẫn còn, được bao quanh bởi các bụi cây gai và nhiều loại cây khác, như thể các vị thiên thần đang nghĩ: “Đừng để ai làm ô uế nơi này bằng thức ăn thừa, chất bẩn, rác rưởi.”
Atha khvassa hatthino purato purato gantvā rājapurisā sabbagacche chinditvā bhūmiṃ sodhetvā taṃ hatthatalasadisaṃ akaṃsu.
Then the king's men, going ahead of the elephant, cut down all the bushes, cleared the ground, and made it like the palm of a hand.
Bấy giờ, các cận vệ của vua đã đi trước con voi, chặt tất cả các bụi cây, dọn dẹp mặt đất và làm cho nơi đó bằng phẳng như lòng bàn tay.
Hatthināgo gantvā taṃ ṭhānaṃ purato katvā tassa pacchimadisābhāge bodhirukkhaṭṭhāne aṭṭhāsi.
The great elephant went and, placing that site in front, stood in the western section, at the place of the Bodhi-tree.
Con voi chúa đã đi đến, đặt nơi đó ở phía trước, và đứng ở phía Tây của nó, tại vị trí cây Bồ Đề (tương lai).
Athassa matthakato dhātuṃ oropetuṃ ārabhiṃsu.
Then they began to lower the relic from his head.
Bấy giờ, họ bắt đầu hạ xá lợi từ trên đầu con voi.
Nāgo oropetuṃ na deti.
The elephant did not allow it to be lowered.
Nhưng con voi không cho hạ.
Rājā theraṃ pucchi – ‘‘kasmā, bhante, nāgo dhātuṃ oropetuṃ na detī’’ti?
The king asked the Thera, "Venerable sir, why does the elephant not allow the relic to be lowered?"
Vua hỏi vị Trưởng lão: “Bạch Ngài, tại sao con voi không cho hạ xá lợi?”
‘‘Ārūḷhaṃ, mahārāja, oropetuṃ na vaṭṭatī’’ti.
"Great King, it is not proper to lower that which has been raised up."
“Tâu Đại Vương, không nên hạ xá lợi đã được đặt lên.”
Tasmiñca kāle abhayavāpiyā udakaṃ chinnaṃ hoti.
And at that time, the water in the Abhaya tank had dried up.
Vào thời điểm đó, nước trong hồ Abhaya đã cạn.
Samantā bhūmi phalitā hoti, suuddharā mattikāpiṇḍā.
The ground all around was cracked, and clods of earth were easy to dig up.
Mặt đất xung quanh nứt nẻ, và những cục đất sét dễ dàng được lấy lên.
Tato mahājano sīghaṃ sīghaṃ mattikaṃ āharitvā hatthikumbhappamāṇaṃ vatthumakāsi.
Therefore, the great crowd of people quickly brought earth and made a foundation the size of an elephant's forehead.
Vì vậy, đại chúng đã nhanh chóng mang đất sét đến và xây dựng một nền móng có kích thước bằng đầu voi.
Tāvadeva ca thūpakaraṇatthaṃ iṭṭhakā kātuṃ ārabhiṃsu.
At that very moment, they began to make bricks for the construction of the thūpa.
Ngay lập tức, họ cũng bắt đầu làm gạch để xây tháp.
Na yāva iṭṭhakā pariniṭṭhanti tāva hatthināgo katipāhaṃ divā bodhirukkhaṭṭhāne hatthisālāyaṃ tiṭṭhati, rattiṃ thūpapatiṭṭhānabhūmiṃ pariyāyati.
Until the bricks were finished, for some days the great elephant stood during the daytime at the place of the Bodhi-tree in the elephant stable, and at night he circumambulated the ground where the thūpa was to be established.
Trong khi gạch chưa hoàn thành, con voi chúa đã ở tại vị trí cây Bồ Đề vào ban ngày, tại chuồng voi, và vào ban đêm, nó đi nhiễu quanh nền tháp.
Atha vatthuṃ cināpetvā rājā theraṃ pucchi – ‘‘kīdiso, bhante, thūpo kātabbo’’ti?
Then, having had the foundation built, the king asked the Thera, "Venerable sir, what kind of thūpa should be made?"
Bấy giờ, sau khi xây dựng xong nền móng, vua hỏi vị Trưởng lão: “Bạch Ngài, nên xây tháp như thế nào?”
‘‘Vīhirāsisadiso, mahārājā’’ti.
"Great King, like a heap of paddy."
“Tâu Đại Vương, nên xây tháp giống như một đống lúa.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā jaṅghappamāṇaṃ thūpaṃ cināpetvā dhātuoropanatthāya mahāsakkāraṃ kāresi.
"Very well, venerable sir," said the king, and having had the thūpa built up to the height of his shins, he made a great offering for the lowering of the relic.
“Lành thay, bạch Ngài!” Vua đã cho xây tháp cao đến ngang đầu gối (tức là phần chân tháp) và tổ chức một lễ cúng dường lớn để hạ xá lợi.
Sakalanagarañca janapado ca dhātumahadassanatthaṃ sannipati.
The entire city and the countryside assembled to witness the great relic festival.
Toàn bộ thành phố và vùng đất đã tụ tập để chứng kiến đại lễ xá lợi.
Sannipatite ca pana tasmiṃ mahājanakāye dasabalassa dhātu hatthikumbhato sattatālappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ dassesi.
And when that great mass of people had assembled, the relic of the one with Ten Powers rose up from the elephant's forehead into the sky to a height of seven palm-trees and displayed the twin miracle.
Khi đại chúng ấy đã tụ tập, xá lợi của Đức Thập Lực đã bay lên không trung bảy cây đa (tức là bảy lần chiều cao của cây đa) từ đầu voi và biểu diễn phép song hành thần thông (yamakapāṭihāriya).
Tehi tehi dhātuppadesehi channaṃ vaṇṇānaṃ udakadhārā ca aggikkhandhā ca pavattanti, sāvatthiyaṃ kaṇḍambamūle bhagavatā dassitapāṭihāriyasadisameva pāṭihāriyaṃ ahosi.
From various parts of the relic, streams of water and masses of fire of six colors issued forth; the miracle was just like the one displayed by the Blessed One at Sāvatthī at the foot of the Gaṇḍamba mango tree.
Từ các phần xá lợi đó, những dòng nước và những cụm lửa sáu màu đã tuôn ra, đó là một phép thần thông giống hệt như phép thần thông mà Đức Thế Tôn đã biểu diễn dưới gốc cây xoài Kaṇḍamba ở Sāvatthī.
Tañca kho neva therānubhāvena, na devatānubhāvena; apica kho buddhānubhāveneva.
And this was not through the power of the Thera, nor through the power of a devatā; but rather, it was solely through the power of the Buddha.
Phép thần thông ấy không phải do oai lực của vị Trưởng lão, cũng không phải do oai lực của chư thiên; mà chính là do oai lực của Đức Phật.
Bhagavā kira dharamānova adhiṭṭhāsi – ‘‘mayi parinibbute tambapaṇṇidīpe anurādhapurassa dakkhiṇadisābhāge purimakānaṃ tiṇṇaṃ buddhānaṃ paribhogacetiyaṭṭhāne mama dakkhiṇakkhakadhātu patiṭṭhānadivase yamakapāṭihāriyaṃ hotū’’ti.
For the Blessed One, while still living, made this resolution: "When I have attained parinibbāna, on the day my right collar-bone relic is established on the island of Tambapaṇṇi, in the southern direction of Anurādhapura, at the site of the Cetiya of Personal Use of the three previous Buddhas, may the twin miracle occur."
Nghe nói, khi còn tại thế, Đức Thế Tôn đã phát nguyện rằng: “Sau khi Ta nhập Niết-bàn, vào ngày xá lợi xương quai xanh phải của Ta được an vị tại đảo Tambapaṇṇi, ở phía Nam thành Anurādhapura, tại nơi thờ xá lợi vật dụng của ba vị Phật trước đây, hãy có phép song hành thần thông.”
Sammāsambuddho kira imaṃ dīpaṃ dharamānakālepi tikkhattuṃ āgamāsi.
Indeed, the Sammāsambuddha came to this island three times even while he was alive.
Nghe nói, Đức Chánh Đẳng Giác đã đến hòn đảo này ba lần ngay cả khi Ngài còn tại thế.
Paṭhamaṃ – yakkhadamanatthaṃ ekakova āgantvā yakkhe dametvā ‘‘mayi parinibbute imasmiṃ dīpe sāsanaṃ patiṭṭhahissatī’’ti tambapaṇṇidīpe rakkhaṃ karonto tikkhattuṃ dīpaṃ āvijji.
Firstly, for the purpose of taming the yakkhas, having come all alone and tamed the yakkhas, thinking, "When I have attained parinibbāna, the teaching will be established on this island," he gave protection to Tambapaṇṇidīpa and visited the island three times.
Lần thứ nhất – để chế ngự các dạ-xoa, Ngài đã một mình đến, chế ngự các dạ-xoa và (với ý nghĩ rằng) “Sau khi Ta nhập Niết-bàn, giáo pháp sẽ được thiết lập trên hòn đảo này,” Ngài đã ba lần đi quanh đảo Tambapaṇṇi để bảo vệ.
Dutiyaṃ – mātulabhāgineyyānaṃ nāgarājūnaṃ damanatthāya ekakova āgantvā te dametvā agamāsi.
Secondly, for the purpose of taming the nāga kings, who were uncle and nephew, he came all alone, tamed them, and departed.
Lần thứ hai – để chế ngự các vua nāga là cậu và cháu, Ngài đã một mình đến, chế ngự họ rồi ra đi.
Tatiyaṃ – pañcabhikkhusataparivāro āgantvā mahācetiyaṭṭhāne ca thūpārāmacetiyaṭṭhāne ca mahābodhipatiṭṭhitaṭṭhāne ca mahiyaṅgaṇacetiyaṭṭhāne ca mutiyaṅgaṇacetiyaṭṭhāne ca dīghavāpicetiyaṭṭhāne ca kalyāṇiyacetiyaṭṭhāne ca nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi.
Thirdly, he came with a retinue of five hundred bhikkhus and sat in attainment of cessation (nirodhasamāpatti) at the site of the Mahācetiya, at the site of the Thūpārāma-cetiya, at the site where the Mahābodhi would be established, at the site of the Mahiyaṅgaṇa-cetiya, at the site of the Mutiyaṅgaṇa-cetiya, at the site of the Dīghavāpi-cetiya, and at the site of the Kalyāṇiya-cetiya.
Lần thứ ba – Ngài đã đến với năm trăm vị Tỳ-khưu tùy tùng, và Ngài đã nhập diệt tận định rồi an tọa tại nơi Đại Tháp, tại nơi Tháp Thūpārāma, tại nơi cây Đại Bồ-đề được thiết lập, tại nơi Tháp Mahiyaṅgaṇa, tại nơi Tháp Mutiyaṅgaṇa, tại nơi Tháp Dīghavāpi, và tại nơi Tháp Kalyāṇiya.
Idamassa catutthaṃ dhātusarīrena āgamanaṃ.
This is his fourth coming, by way of the relic-body.
Đây là lần đến thứ tư của Ngài với Xá-lợi xương quai xanh.
Dhātusarīrato ca panassa nikkhantaudakaphusitehi sakalatambapaṇṇitale na koci aphuṭṭhokāso nāma ahosi.
Furthermore, from the water droplets that emanated from his relic-body, there was no place on the entire surface of Tambapaṇṇi that was not touched.
Và không có một nơi nào trên toàn bộ đảo Tambapaṇṇi mà không bị những giọt nước thoát ra từ Xá-lợi xương quai xanh của Ngài chạm đến.
Evamassa taṃ dhātusarīraṃ udakaphusitehi tambapaṇṇitalassa pariḷāhaṃ vūpasametvā mahājanassa pāṭihāriyaṃ dassetvā otaritvā rañño matthake patiṭṭhāsi.
Thus that relic-body, by means of the water droplets, appeased the heat of the land of Tambapaṇṇi, displayed a miracle to the great assembly, descended, and was established on the king's head.
Như vậy, Xá-lợi xương quai xanh đó của Ngài đã làm dịu đi cái nóng bức của đảo Tambapaṇṇi bằng những giọt nước, biểu diễn thần thông cho đại chúng, rồi hạ xuống và an vị trên đầu nhà vua.
Rājā saphalaṃ manussapaṭilābhaṃ maññamāno mahantaṃ sakkāraṃ karitvā dhātuṃ patiṭṭhāpesi.
The king, considering his attainment of a human existence fruitful, performed a great offering and had the relic enshrined.
Nhà vua, xem việc được làm người là có kết quả, đã thực hiện một sự cúng dường lớn và thiết lập Xá-lợi.
Saha dhātupatiṭṭhāpanena mahābhūmicālo ahosi.
Simultaneously with the enshrinement of the relic, there was a great earthquake.
Cùng với việc thiết lập Xá-lợi, một trận động đất lớn đã xảy ra.
Tasmiñca pana dhātupāṭihāriye cittaṃ pasādetvā rañño bhātā abhayo nāma rājakumāro purisasahassena saddhiṃ pabbaji.
Furthermore, at that miracle of the relic, the king's brother, the prince named Abhaya, having felt confidence in his heart, went forth together with a thousand men.
Và trong phép thần thông của Xá-lợi đó, hoàng tử tên Abhaya, em trai của nhà vua, đã xuất gia cùng với một ngàn người.
Cetaraṭṭhagāmato pañca dārakasatāni pabbajiṃsu, tathā dvāramaṇḍalādīhi gāmakehi nikkhamitvā pañcapañca dārakasatāni sabbānipi antonagarato ca bahinagarato ca pabbajitāni tiṃsabhikkhusahassāni ahesuṃ.
From the village of Cetaraṭṭha, five hundred boys went forth; likewise, from the villages of Dvāramaṇḍala and others, five hundred boys each went forth. In all, from within the city and outside the city, those who went forth were thirty thousand bhikkhus.
Năm trăm trẻ em từ làng Cetaraṭṭha đã xuất gia, và năm trăm trẻ em từ các làng như Dvāramaṇḍala đã xuất gia, tổng cộng có ba mươi ngàn Tỳ-khưu đã xuất gia từ trong thành và ngoài thành.
Niṭṭhite pana thūpasmiṃ rājā ca rājabhātikā ca deviyo ca devanāgayakkhānampi vimhayakaraṃ paccekaṃ paccekaṃ pūjaṃ akaṃsu.
When the stūpa was completed, the king, the king's brothers, and the queens each made their own offerings, which were astonishing even to devas, nāgas, and yakkhas.
Sau khi tháp được hoàn thành, nhà vua, các em trai của nhà vua, và các hoàng hậu đã thực hiện những lễ cúng dường riêng biệt, làm cho cả chư thiên, nāga và dạ-xoa cũng phải kinh ngạc.
Niṭṭhitāya pana dhātupūjāya patiṭṭhite dhātuvare mahindatthero meghavanuyyānameva gantvā vāsaṃ kappesi.
After the offering to the relic was completed and the excellent relic was enshrined, the Elder Mahinda went to the Meghavana park and took up residence.
Sau khi lễ cúng dường Xá-lợi hoàn tất và Xá-lợi tối thượng đã được thiết lập, Trưởng lão Mahinda đã đến và an cư tại vườn Meghavana.
Tasmiṃ kho pana samaye anuḷā devī pabbajitukāmā hutvā rañño ārocesi.
Now at that time, Queen Anulā, desiring to go forth, informed the king.
Vào thời điểm đó, hoàng hậu Anuḷā muốn xuất gia nên đã báo cho nhà vua biết.
Rājā tassā vacanaṃ sutvā theraṃ etadavoca – ‘‘anuḷā, bhante, devī pabbajitukāmā, pabbājetha na’’nti.
Having heard her words, the king said this to the Elder: "Venerable sir, Queen Anulā desires to go forth. Please let her go forth."
Nhà vua nghe lời bà, liền nói với vị Trưởng lão: “Bạch Đại đức, hoàng hậu Anuḷā muốn xuất gia, xin Ngài hãy cho bà ấy xuất gia.”
‘‘Na, mahārāja, amhākaṃ mātugāmaṃ pabbājetuṃ kappati.
"It is not allowable for us, great king, to give the going forth to a woman.
“Đại vương, chúng tôi không được phép cho phụ nữ xuất gia.
Pāṭaliputte pana mayhaṃ bhaginī saṅghamittattherī nāma atthi, taṃ pakkosāpehi.
However, in Pāṭaliputta, there is my sister, the Elderī Saṅghamittā by name. Have her summoned.
Nhưng ở Pāṭaliputta, có một vị Trưởng lão ni tên Saṅghamittā là em gái của tôi, xin Đại vương hãy thỉnh bà ấy đến.
Imasmiñca pana, mahārāja, dīpe purimakānaṃ tiṇṇaṃ sammāsambuddhānaṃ bodhi patiṭṭhāsi.
Furthermore, great king, on this island the Bodhi trees of the three previous Sammāsambuddhas were established.
Và Đại vương, trên hòn đảo này đã từng có cây Bồ-đề của ba vị Chánh Đẳng Giác trước đây được thiết lập.
Amhākampi bhagavato sarasaraṃsijālavissajjanakena bodhinā idha patiṭṭhātabbaṃ, tasmā tathā sāsanaṃ pahiṇeyyāsi yathā saṅghamittā bodhiṃ gahetvā āgaccheyyā’’ti.
The Bodhi tree of our Blessed One, which emits a network of lustrous rays, should also be established here. Therefore, you should send a message in such a way that Saṅghamittā will come bringing the Bodhi tree."
Cây Bồ-đề của Đức Thế Tôn chúng ta, vị đã phóng ra những luồng hào quang rực rỡ, cũng nên được thiết lập ở đây. Vì vậy, xin Đại vương hãy gửi sứ giả sao cho Trưởng lão ni Saṅghamittā sẽ mang cây Bồ-đề đến.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā therassa vacanaṃ sampaṭicchitvā amaccehi saddhiṃ mantento ariṭṭhaṃ nāma attano bhāgineyyaṃ āha – ‘‘sakkhissasi tvaṃ, tāta, pāṭaliputtaṃ gantvā mahābodhinā saddhiṃ ayyaṃ saṅghamittattheriṃ ānetu’’nti?
"Excellent, venerable sir." The king, accepting the Elder's words and consulting with his ministers, said to his nephew named Ariṭṭha: "My dear, will you be able to go to Pāṭaliputta and bring the noble Elderī Saṅghamittā together with the Mahābodhi?"
“Tốt lắm, bạch Đại đức,” nhà vua chấp thuận lời của vị Trưởng lão, rồi bàn bạc với các vị quan đại thần và nói với người cháu trai của mình tên Ariṭṭha: “Này con, con có thể đến Pāṭaliputta và thỉnh Tôn giả ni Saṅghamittā cùng với cây Đại Bồ-đề về không?”
‘‘Sakkhissāmi, deva, sace me pabbajjaṃ anujānissasī’’ti.
"I will be able, Your Majesty, if you will grant me permission to go forth."
“Tâu Đại vương, con có thể, nếu Đại vương cho phép con xuất gia.”
‘‘Gaccha, tāta, theriṃ ānetvā pabbajāhī’’ti.
"Go, my dear. After bringing the Elderī, you may go forth."
“Này con, hãy đi, thỉnh vị Trưởng lão ni về rồi xuất gia.”
So rañño ca therassa ca sāsanaṃ gahetvā therassa adhiṭṭhānavasena ekadivaseneva jambukolapaṭṭanaṃ gantvā nāvaṃ abhiruhitvā samuddaṃ atikkamitvā pāṭaliputtameva agamāsi.
Taking the message of the king and the Elder, he went to the port of Jambukola in a single day through the Elder's power of determination, boarded a ship, crossed the ocean, and went straight to Pāṭaliputta.
Ariṭṭha đã nhận lời nhắn của nhà vua và vị Trưởng lão, rồi nhờ sự gia trì của vị Trưởng lão, anh ta đã đến cảng Jambukola chỉ trong một ngày, lên thuyền, vượt biển và đến thẳng Pāṭaliputta.
Anuḷāpi kho devī pañcahi kaññāsatehi pañcahi ca antepurikāsatehi saddhiṃ dasa sīlāni samādiyitvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā nagarassa ekadese upassayaṃ kārāpetvā nivāsaṃ kappesi.
Queen Anulā, together with five hundred princesses and five hundred women of the royal court, undertook the ten precepts, put on saffron-colored robes, had a residence built in a certain part of the city, and took up her abode there.
Hoàng hậu Anuḷā cùng với năm trăm công chúa và năm trăm cung nữ đã thọ trì mười giới, khoác y cà-sa, rồi xây dựng một tu viện ở một góc thành phố và an cư ở đó.
Ariṭṭhopi taṃdivasameva rañño sāsanaṃ appesi, evañca avoca – ‘‘putto te, deva, mahindatthero evamāha – ‘sahāyakassa kira te devānampiyatissassa rañño bhātu jāyā anuḷā nāma devī pabbajitukāmā, taṃ pabbājetuṃ ayyaṃ saṅghamittattheriṃ pahiṇatha, ayyāyeva ca saddhiṃ mahābodhi’’’nti.
As for Ariṭṭha, on that very day he delivered the king's message and spoke thus: "Your Majesty, your son, the Elder Mahinda, has said this: 'The wife of your friend, King Devānampiyatissa's brother, a queen named Anulā, desires to go forth. To give her the going forth, please send the noble Elderī Saṅghamittā, and with the noble lady, the Mahābodhi tree as well.'"
Ariṭṭha cũng đã trình lời nhắn của nhà vua ngay trong ngày đó, và anh ta đã nói như sau: “Tâu Đại vương, con trai của Đại vương là Trưởng lão Mahinda đã nói như vầy: ‘Hoàng hậu Anuḷā, vợ của em trai Đại vương là vua Devānampiyatissa, muốn xuất gia. Xin Đại vương hãy gửi Trưởng lão ni Saṅghamittā để cho bà ấy xuất gia, và cùng với vị Trưởng lão ni, xin hãy gửi cả cây Đại Bồ-đề nữa.’”
Therassa sāsanaṃ ārocetvā saṅghamittattheriṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘ayye, tumhākaṃ bhātā mahindatthero maṃ tumhākaṃ santikaṃ pesesi, devānampiyatissassa rañño bhātu jāyā anuḷā nāma devī pañcahi kaññāsatehi, pañcahi ca antepurikāsatehi saddhiṃ pabbajitukāmā, taṃ kira āgantvā pabbājethā’’ti.
Having delivered the Elder's message, he approached the Elderī Saṅghamittā and said this: "Noble lady, your brother, the Elder Mahinda, sent me to you. The wife of King Devānampiyatissa's brother, a queen named Anulā, together with five hundred princesses and five hundred women of the royal court, desires to go forth. It is said you should come and give her the going forth."
Sau khi trình lời nhắn của vị Trưởng lão, anh ta đã đến gặp Trưởng lão ni Saṅghamittā và nói như sau: “Bạch Tôn giả ni, em trai của Tôn giả ni là Trưởng lão Mahinda đã sai con đến chỗ Tôn giả ni. Hoàng hậu Anuḷā, vợ của em trai vua Devānampiyatissa, muốn xuất gia cùng với năm trăm công chúa và năm trăm cung nữ. Xin Tôn giả ni hãy đến và cho bà ấy xuất gia.”
Sā tāvadeva turitaturitā rañño santikaṃ gantvā evamāha – ‘‘mahārāja, mayhaṃ bhātā mahindatthero evaṃ pahiṇi, ‘rañño kira bhātu jāyā anuḷā nāma devī pañcahi kaññāsatehi pañcahi ca antepurikāsatehi saddhiṃ pabbajitukāmā mayhaṃ āgamanaṃ udikkhati’.
At that very moment, in great haste, she went to the king and said this: "Great king, my brother, the Elder Mahinda, has sent this message: 'The wife of the king's brother, a queen named Anulā, together with five hundred princesses and five hundred women of the royal court, desires to go forth and is awaiting my arrival.'
Ngay lập tức, bà đã nhanh chóng đến gặp nhà vua và nói như sau: “Đại vương, em trai của con là Trưởng lão Mahinda đã gửi lời nhắn như vầy: ‘Hoàng hậu Anuḷā, vợ của em trai nhà vua, cùng với năm trăm công chúa và năm trăm cung nữ, muốn xuất gia và đang chờ con đến.’
Gacchāmahaṃ, mahārāja, tambapaṇṇidīpa’’nti.
I will go, great king, to the island of Tambapaṇṇi."
Đại vương, con sẽ đi đến đảo Tambapaṇṇi.”
Rājā āha – ‘‘amma, puttopi me mahindatthero nattā ca me sumanasāmaṇero maṃ chinnahatthaṃ viya karontā tambapaṇṇidīpaṃ gatā.
The king said: "My dear, my son, the Elder Mahinda, and my grandson, the novice Sumana, have gone to the island of Tambapaṇṇi, making me as one with a severed hand.
Nhà vua nói: “Này con, con trai của ta là Trưởng lão Mahinda và cháu trai của ta là Sa-di Sumana đã đi đến đảo Tambapaṇṇi, khiến ta như người bị chặt mất cánh tay.
Tassa mayhaṃ tepi apassantassa uppanno soko tava mukhaṃ passantassa vūpasammati!
The sorrow that has arisen in me from not seeing them subsides when I see your face!
Nỗi buồn đã sinh ra khi ta không thấy họ, nay được xoa dịu khi ta thấy mặt con!
Alaṃ, amma, mā tvaṃ agamāsī’’ti.
Enough, my dear, do not go."
Đủ rồi, con à, con đừng đi.”
‘‘Bhāriyaṃ me, mahārāja, bhātu vacanaṃ; anuḷāpi khattiyā itthisahassaparivutā pabbajjāpurekkhārā maṃ paṭimāneti; gacchāmahaṃ, mahārājā’’ti.
"My brother's word is of great weight to me, great king. The Khattiya princess Anulā, surrounded by a thousand women and looking forward to ordination, is waiting for me. I must go, great king."
“Đại vương, lời của em trai con là một gánh nặng đối với con; và hoàng hậu Anuḷā, một nữ vương được một ngàn phụ nữ vây quanh, đang hướng đến việc xuất gia và đang chờ đợi con; Đại vương, con phải đi.”
‘‘Tena hi, amma, mahābodhiṃ gahetvā gacchāhī’’ti.
"In that case, my dear, go, taking the Mahābodhi tree."
“Vậy thì, con à, hãy mang cây Đại Bồ-đề đi cùng.”
Kuto rañño mahābodhi?
From where did the king get the Mahābodhi?
Cây Đại Bồ-đề từ đâu mà nhà vua có?
Rājā kira tato pubbe eva dhātuggahaṇatthāya anāgate sumane laṅkādīpaṃ mahābodhiṃ pesetukāmo, ‘‘kathaṃ nu kho asatthaghātārahaṃ mahābodhiṃ pesessāmī’’ti upāyaṃ apassanto mahādevaṃ nāma amaccaṃ pucchi.
It is said that even before this, before Sumana returned from fetching the relics, the king desired to send the Mahābodhi to the island of Laṅkā. Unable to see a way, he wondered, "How indeed can I send the Mahābodhi, which should not be cut with a weapon?" and asked a minister named Mahādeva.
Được biết, trước đó, nhà vua đã muốn gửi cây Đại Bồ-đề đến đảo Laṅkā cho Sumana, người chưa đến để thỉnh Xá-lợi, và vì không tìm được cách nào để gửi cây Đại Bồ-đề mà không bị dao cắt, nhà vua đã hỏi một vị quan đại thần tên Mahādeva.
So āha – ‘‘santi, deva, bahū paṇḍitā bhikkhū’’ti.
He said: "Your Majesty, there are many wise bhikkhus."
Vị ấy nói: “Tâu Đại vương, có nhiều vị Tỳ-khưu thông thái.”
Taṃ sutvā rājā bhikkhusaṅghassa bhattaṃ paṭiyādetvā bhattakiccāvasāne saṅghaṃ pucchi – ‘‘gantabbaṃ nu kho, bhante, bhagavato mahābodhinā laṅkādīpaṃ no’’ti?
Hearing that, the king had a meal prepared for the Sangha of bhikkhus, and at the conclusion of the meal, he asked the Sangha: "Venerable sirs, should the Mahābodhi of the Blessed One go to the island of Laṅkā or not?"
Nghe vậy, nhà vua đã chuẩn bị bữa ăn cho Tăng đoàn, và sau khi việc cúng dường bữa ăn hoàn tất, nhà vua đã hỏi Tăng đoàn: “Bạch chư Đại đức, cây Đại Bồ-đề của Đức Thế Tôn có nên được đưa đến đảo Laṅkā không?”
Saṅgho moggaliputtatissattherassa bhāraṃ akāsi.
The Sangha assigned the responsibility to the Elder Moggaliputtatissa.
Tăng đoàn đã giao trách nhiệm cho Trưởng lão Moggaliputtatissa.
Rājā imāni pañca mahāadhiṭṭhānāni sutvā pasannacitto pāṭaliputtato yāva mahābodhi tāva maggaṃ paṭijaggāpetvā suvaṇṇakaṭāhatthāya bahuṃ suvaṇṇaṃ nīharāpesi.
Having heard these five great determinations, the king, with a gladdened heart, had the road from Pāṭaliputta to the Mahābodhi prepared and had much gold brought out for the golden bowl.
Vua nghe năm lời nguyện lớn này, tâm hoan hỷ, sai dọn đường từ Pāṭaliputta đến Mahābodhi và sai lấy nhiều vàng để làm chậu vàng.
Tāvadeva ca rañño cittaṃ ñatvā vissakammadevaputto kammāravaṇṇaṃ nimminitvā purato aṭṭhāsi.
At that very moment, knowing the king's thought, the deva Vissakamma created the form of a goldsmith and stood before him.
Cùng lúc đó, thần Vissakamma, biết được ý vua, hóa thành một người thợ kim hoàn và đứng trước mặt vua.
Rājā taṃ disvā ‘‘tāta, imaṃ suvaṇṇaṃ gahetvā kaṭāhaṃ karohī’’ti āha.
Seeing him, the king said, "My good man, take this gold and make a bowl."
Vua thấy người đó liền nói: “Này con, hãy lấy số vàng này làm một cái chậu.”
‘‘Pamāṇaṃ, deva, jānāthā’’ti?
"Your Majesty, what should be the measurements?"
“Thưa Đại vương, xin cho biết kích thước?”
‘‘Tvameva, tāta, ñatvā karohī’’ti.
"My good man, you yourself know them; make it accordingly."
“Này con, con tự biết mà làm đi.”
‘‘Sādhu, deva, karissāmī’’ti suvaṇṇaṃ gahetvā attano ānubhāvena hatthena parimajjitvā suvaṇṇakaṭāhaṃ nimmini navahatthaparikkhepaṃ pañcahatthubbedhaṃ tihatthavikkhambhaṃ aṭṭhaṅgulabahalaṃ hatthisoṇḍappamāṇamukhavaṭṭiṃ.
"Very well, Your Majesty, I will do so." Taking the gold, by his own power he rubbed it with his hand and fashioned a golden bowl that was nine cubits in circumference, five cubits high, three cubits in diameter, eight finger-breadths thick, and with a rim the size of an elephant's trunk.
“Tâu Đại vương, vâng, thần sẽ làm.” Nói xong, người đó lấy vàng, dùng thần lực của mình xoa bóp bằng tay và tạo ra một chậu vàng có chu vi chín khuỷu tay, cao năm khuỷu tay, rộng ba khuỷu tay, dày tám ngón tay, với vành miệng to bằng vòi voi.
Atha rājā sattayojanāyāmāya tiyojanavitthārāya mahatiyā senāya pāṭaliputtato nikkhamitvā ariyasaṅghamādāya mahābodhisamīpaṃ agamāsi.
Then the king, with a great army seven yojanas in length and three yojanas in breadth, departed from Pāṭaliputta, took the noble Saṅgha with him, and went to the vicinity of the Mahābodhi.
Sau đó, vua cùng với một đội quân lớn dài bảy dojana và rộng ba dojana, rời Pāṭaliputta, đưa Tăng đoàn Thánh và đến gần Đại Bồ đề.
Senā samussitadhajapaṭākaṃ nānāratanavicittaṃ anekālaṅkārapaamaṇḍitaṃ nānāvidhakusumasamākiṇṇaṃ anekatūriyasaṅghuṭṭhaṃ mahābodhiṃ parikkhipi.
The army surrounded the Mahābodhi, which had banners and flags well-raised, was variegated with various gems, adorned with many ornaments, strewn with flowers of many kinds, and resounded with numerous musical instruments.
Đội quân bao vây Đại Bồ đề, với cờ xí tung bay, được trang trí bằng nhiều loại châu báu, tô điểm bằng vô số đồ trang sức, rải đầy các loài hoa và vang dội tiếng nhạc cụ.
Rājā sahassamatte gaṇapāmokkhe mahāthere gahetvā sakalajambudīpe pattābhisekānaṃ rājūnaṃ sahassena attānañca mahābodhiñca parivārāpetvā mahābodhimūle ṭhatvā mahābodhiṃ ullokesi.
The king, taking with him about a thousand great theras who were heads of their groups, had himself and the Mahābodhi surrounded by a thousand kings from all over Jambudīpa who had received their consecration, and standing at the foot of the Mahābodhi, he looked up at it.
Vua dẫn theo một ngàn vị Đại Trưởng lão đứng đầu các nhóm và một ngàn vị vua đã được đăng quang trên khắp Jambudīpa, bao quanh mình và Đại Bồ đề, rồi đứng dưới gốc Đại Bồ đề và nhìn lên cây.
Mahābodhissa khandhañca dakkhiṇamahāsākhāya catuhatthappamāṇappadesañca ṭhapetvā avasesaṃ adassanaṃ agamāsi.
Except for the trunk of the Mahābodhi and an area of about four cubits on the great southern branch, the rest became invisible.
Thân cây Đại Bồ đề và một phần cành lớn phía nam dài bốn khuỷu tay vẫn hiện rõ, còn lại thì biến mất.
Rājā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā uppannapītipāmojjo ‘‘ahaṃ, bhante, imaṃ pāṭihāriyaṃ disvā tuṭṭho mahābodhiṃ sakalajambudīparajjena pūjemī’’ti bhikkhusaṅghassa vatvā abhisekaṃ adāsi.
Seeing this miracle, the king, filled with joy and delight, said to the community of monks, "Venerable sirs, delighted by seeing this miracle, I offer homage to the Mahābodhi with the sovereignty of all Jambudīpa," and he performed the consecration.
Vua thấy phép lạ đó, tâm tràn đầy hoan hỷ, nói với Tăng đoàn: “Bạch chư Tăng, con thấy phép lạ này rất hoan hỷ, con xin cúng dường Đại Bồ đề bằng toàn bộ vương quốc Jambudīpa này,” rồi làm lễ đăng quang.
Tato pupphagandhādīhi pūjetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhasu ṭhānesu vanditvā uṭṭhāya añjaliṃ paggayha ṭhatvā saccavacanakiriyāya bodhiṃ gaṇhitukāmo bhūmito yāva mahābodhissa dakkhiṇasākhā tāva uccaṃ katvā ṭhapitassa sabbaratanamayapīṭhassa upari suvaṇṇakaṭāhaṃ ṭhapāpetvā ratanapīṭhaṃ āruyha suvaṇṇatulikaṃ gahetvā manosilāya lekhaṃ katvā ‘‘yadi mahābodhinā laṅkādīpe patiṭṭhātabbaṃ, yadi cāhaṃ buddhasāsane nibbematiko bhaveyyaṃ, mahābodhi sayameva imasmiṃ suvaṇṇakaṭāhe oruyha patiṭṭhātū’’ti saccavacanakiriyamakāsi.
Then, after paying homage with flowers, perfumes, and other offerings, circumambulating it three times, and bowing down at eight places, he rose and stood with his hands raised in añjali. Desiring to take the Bodhi sapling through an act of truth, he had the golden bowl placed upon a jeweled platform made of all kinds of gems, which had been set up as high as the southern branch of the Mahābodhi from the ground. Ascending the jeweled platform, he took a golden brush and drew a line with red arsenic, making an act of truth: "If the Mahābodhi is to be established in the island of Laṅkā, and if I am free of doubt regarding the Buddha's dispensation, may the Mahābodhi itself descend and establish itself in this golden bowl."
Sau đó, vua cúng dường bằng hoa, hương và các vật phẩm khác, đi nhiễu ba vòng, đảnh lễ tám chỗ, rồi đứng dậy chắp tay, muốn thọ nhận cây Bồ đề bằng lời tuyên bố chân thật. Vua sai đặt chậu vàng lên trên một tòa sen làm bằng tất cả các loại châu báu, cao bằng khoảng cách từ mặt đất đến cành lớn phía nam của Đại Bồ đề, rồi leo lên tòa sen, cầm bút vàng và dùng đá son vẽ một đường. Vua tuyên bố chân thật rằng: “Nếu Đại Bồ đề này phải được an vị ở đảo Laṅkā, và nếu ta không còn nghi ngờ gì về Phật giáo, thì nguyện cho Đại Bồ đề tự mình giáng xuống và an vị trong chậu vàng này.”
Saha saccakiriyāya bodhisākhā manosilāya paricchinnaṭṭhāne chijjitvā gandhakalalapūrassa suvaṇṇakaṭāhassa upari aṭṭhāsi.
Simultaneously with the act of truth, the Bodhi branch broke off at the place marked by the red arsenic and stood upon the golden bowl, which was filled with fragrant paste.
Ngay khi lời tuyên bố chân thật được thực hiện, cành Bồ đề liền tách ra ở chỗ được vẽ bằng đá son và an vị trên chậu vàng đầy bùn hương.
Tassa ubbedhena dasahattho khandho hoti catuhatthā pañca mahāsākhā pañcahiyeva phalehi paṭimaṇḍitā, khuddakasākhānaṃ pana sahassaṃ.
Its trunk was ten cubits in height; there were five great branches, each four cubits long, adorned with exactly five fruits each, and a thousand small branches.
Thân cây non đó cao mười khuỷu tay, có năm cành lớn dài bốn khuỷu tay, được trang trí bằng năm quả, còn có một ngàn cành nhỏ.
Atha rājā mūlalekhāya upari tivaṅgulappadese aññaṃ lekhaṃ paricchindi.
Then the king marked another line on a spot three finger-breadths above the first line on the main trunk.
Sau đó, vua vẽ một đường khác cách đường gốc ba ngón tay.
Tato tāvadeva pupphuḷakā hutvā dasa mahāmūlāni nikkhamiṃsu.
From that mark, at that very moment, ten great roots emerged in the form of nodules.
Ngay lập tức, mười rễ lớn liền nhú ra thành các chồi.
Puna uparūpari tivaṅgule tivaṅgule aññā nava lekhā paricchindi.
Again, he marked nine other lines, each three finger-breadths above the previous one.
Vua lại vẽ thêm chín đường khác, mỗi đường cách nhau ba ngón tay.
Tāhipi dasa dasa pupphuḷakā hutvā navuti mūlāni nikkhamiṃsu.
From these lines too, ninety roots emerged, ten from each, in the form of nodules.
Từ những đường đó, chín mươi rễ nhỏ cũng nhú ra, mỗi đường mười chồi.
Paṭhamakā dasa mahāmūlā caturaṅgulamattaṃ nikkhantā.
The first ten great roots extended out to a length of about four finger-breadths.
Mười rễ lớn ban đầu nhú ra khoảng bốn ngón tay.
Itarepi gavakkhajālasadisaṃ anusibbantā nikkhantā.
The other roots also emerged, intertwined like a lattice window.
Các rễ khác cũng nhú ra đan xen như lưới cửa sổ.
Ettakaṃ pāṭihāriyaṃ rājā ratanapīṭhamatthake ṭhitoyeva disvā añjaliṃ paggayha mahānādaṃ nadi.
The king, still standing on the jeweled platform, saw this much of the miracle and, raising his hands in añjali, uttered a great cry of exultation.
Vua đứng trên tòa sen châu báu, thấy phép lạ lớn đến thế, liền chắp tay và kêu lớn.
Anekāni bhikkhusahassāni sādhukāramakaṃsu.
Many thousands of monks gave cries of "Sādhu."
Hàng ngàn Tỳ-khưu đồng thanh tán thán “Sādhu! Sādhu!”
Sakalarājasenā unnādinī ahosi.
The entire royal army was tumultuous.
Toàn bộ quân đội hoàng gia hò reo vang dội.
Celukkhepasatasahassāni pavattayiṃsu.
Hundreds of thousands of garments were waved in the air.
Hàng trăm ngàn người tung khăn lên trời.
Bhūmaṭṭhakadeve ādiṃ katvā yāva brahmakāyikā devā tāva sādhukāraṃ pavattayiṃsu.
Starting with the devas dwelling on the earth, up to the devas of the Brahmakāyika realm, they all uttered cries of "Sādhu."
Từ các vị trời trú ngụ trên đất cho đến chư thiên thuộc cõi Phạm thiên đều đồng thanh tán thán “Sādhu! Sādhu!”
Rañño imaṃ pāṭihāriyaṃ passantassa pītiyā nirantaraṃ phuṭasarīrassa añjaliṃ paggahetvā ṭhitasseva mahābodhi mūlasatena suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhāsi.
While the king stood watching this miracle, his body completely pervaded with uninterrupted joy and his hands raised in añjali, the Mahābodhi established itself in the golden bowl with its hundred roots.
Trong khi vua đang chiêm ngưỡng phép lạ này, toàn thân tràn ngập niềm hoan hỷ, chắp tay đứng đó, Đại Bồ đề với một trăm rễ đã an vị trong chậu vàng.
Dasa mahāmūlāni suvaṇṇakaṭāhatalaṃ āhacca aṭṭhaṃsu.
The ten great roots reached the bottom of the golden bowl and stood firm.
Mười rễ lớn chạm đến đáy chậu vàng và an trụ.
Avasesāni navuti khuddakamūlāni anupubbena vaḍḍhanakāni hutvā gandhakalale oruyha ṭhitāni.
The remaining ninety smaller roots, growing in succession, descended into the fragrant paste and stood firm.
Chín mươi rễ nhỏ còn lại dần dần phát triển, giáng xuống và an trụ trong bùn hương.
Evaṃ suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitamatte mahābodhimhi mahāpathavī cali.
As soon as the Mahābodhi was thus established in the golden bowl, the great earth quaked.
Khi Đại Bồ đề vừa an vị trong chậu vàng như vậy, đại địa liền chấn động.
Ākāse devadundubhiyo phaliṃsu.
Celestial drums resounded in the sky.
Trên không trung, trống trời vang lên.
Pabbatānaṃ naccehi devānaṃ sādhukārehi yakkhānaṃ hiṅkārehi asurānaṃ thutijappehi brahmānaṃ apphoṭanehi meghānaṃ gajjitehi catuppadānaṃ ravehi pakkhīnaṃ rutehi sabbatāḷāvacarānaṃ sakasakapaṭibhānehi pathavītalato yāva brahmalokā tāva ekakolāhalaṃ ekaninnādaṃ ahosi.
From the surface of the earth up to the world of Brahmā, there arose a single great uproar and a single great sound, composed of the dances of the mountains, the "Sādhu" cries of the devas, the humming of the yakkhas, the praises of the asuras, the clapping of the brahmās, the thundering of the clouds, the cries of the four-footed animals, the songs of the birds, and the unique improvisations of all the musical instruments.
Với điệu múa của núi non, tiếng tán thán của chư thiên, tiếng hô hoán của các Dạ-xoa, tiếng tụng ca của các A-tu-la, tiếng vỗ tay của các Phạm thiên, tiếng sấm của mây, tiếng gầm của các loài thú bốn chân, tiếng hót của chim chóc, và những âm thanh đặc trưng của tất cả các loại nhạc cụ, từ mặt đất cho đến cõi Phạm thiên đều vang lên một tiếng ồn ào, một âm thanh đồng điệu.
Pañcasu sākhāsu phalato phalato chabbaṇṇaraṃsiyo nikkhamitvā sakalacakkavāḷaṃ ratanagopānasīvinaddhaṃ viya kurumānā yāva brahmalokā abbhuggacchiṃsu.
From the fruits on each of the five branches, six-colored rays issued forth, making the entire world-sphere seem as if it were intertwined with jeweled rafters, and ascended up to the world of Brahmā.
Từ mỗi quả trên năm cành, sáu màu hào quang phát ra, bao trùm toàn bộ vũ trụ như được dệt bằng những mái hiên châu báu, và bay lên đến cõi Phạm thiên.
Taṃ khaṇato ca pana pabhuti satta divasāni mahābodhi himavalāhakagabbhaṃ pavisitvā aṭṭhāsi.
From that moment on, for seven days, the Mahābodhi entered the heart of a frost-cloud and remained there.
Từ khoảnh khắc đó trở đi, Đại Bồ đề đã đi vào trong đám mây tuyết và an trụ trong bảy ngày.
Na koci mahābodhiṃ passati.
No one could see the Mahābodhi.
Không ai nhìn thấy Đại Bồ đề.
Rājā ratanapīṭhato oruyha satta divasāni mahābodhipūjaṃ kāresi.
The king descended from the jeweled platform and held a ceremony in honor of the Mahābodhi for seven days.
Vua rời khỏi tòa sen châu báu và thực hiện lễ cúng dường Đại Bồ đề trong bảy ngày.
Sattame divase sabbadisāhi himā ca chabbaṇṇaraṃsiyo ca āvattitvā mahābodhimeva pavisiṃsu.
On the seventh day, the frost and the six-colored rays from all directions swirled back and entered the Mahābodhi itself.
Vào ngày thứ bảy, tuyết và sáu màu hào quang từ mọi hướng quay trở lại và nhập vào Đại Bồ đề.
Vigatahimavalāhake vippasanne cakkavāḷagabbhe mahābodhi paripuṇṇakhandhasākhāpasākho pañcaphalapaṭimaṇḍito suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitova paññāyittha.
When the frost-cloud had dispersed and the heart of the world-sphere was perfectly clear, the Mahābodhi, with its trunk, main branches, and smaller branches complete, adorned with five fruits, became visible, established in the golden bowl.
Trong lòng vũ trụ quang đãng, không còn mây tuyết, Đại Bồ đề hiện ra với thân cây, cành lớn và cành nhỏ đầy đủ, được trang trí bằng năm quả, vẫn an vị trong chậu vàng.
Rājā mahābodhiṃ disvā tehi pāṭihāriyehi sañjātapītipāmojjo ‘‘sakalajambudīparajjena taruṇamahābodhiṃ pūjessāmī’’ti abhisekaṃ datvā satta divasāni mahābodhiṭṭhāneyeva aṭṭhāsi.
Seeing the Mahābodhi, the king, filled with joy and delight on account of these miracles, performed a consecration, thinking, "I will pay homage to the young Mahābodhi with the sovereignty of all Jambudīpa," and for seven days he remained at the place of the Mahābodhi.
Vua thấy Đại Bồ đề, tâm tràn ngập niềm hoan hỷ do những phép lạ đó, liền nghĩ: “Ta sẽ cúng dường cây Đại Bồ đề non này bằng toàn bộ vương quốc Jambudīpa,” rồi làm lễ đăng quang và ở tại chỗ Đại Bồ đề trong bảy ngày.
Mahābodhi pubbakattikapavāraṇādivase sāyanhasamaye paṭhamaṃ suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhahi.
The Mahābodhi first established itself in the golden bowl in the evening of the Pavāraṇā day of the earlier Kattika month.
Đại Bồ đề đã an vị trong chậu vàng vào buổi chiều ngày Pavāraṇā đầu tiên của tháng Kattika.
Tato himagabbhasattāhaṃ abhisekasattāhañca vītināmetvā kāḷapakkhassa uposathadivase rājā ekadivaseneva pāṭaliputtaṃ pavisitvā kattikajuṇhapakkhassa pāṭipadadivase mahābodhiṃ pācīnamahāsālamūle ṭhapesi.
Then, after spending seven days in the heart of the frost and seven days of consecration, on the Uposatha day of the dark fortnight, the king entered Pāṭaliputta in a single day and, on the first day of the waxing moon of Kattika, placed the Mahābodhi at the foot of the great Sāla tree to the east.
Sau đó, trải qua bảy ngày ẩn trong tuyết và bảy ngày đăng quang, vào ngày Uposatha của kỳ trăng khuyết, vua đã đến Pāṭaliputta trong một ngày và đặt Đại Bồ đề dưới gốc cây sāla lớn phía đông vào ngày pāṭipada của kỳ trăng sáng tháng Kattika.
Suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitadivasato sattarasame divase mahābodhissa abhinavaṅkurā pāturahesuṃ.
On the seventeenth day from the day it was established in the golden bowl, new shoots appeared on the Mahābodhi.
Vào ngày thứ mười bảy kể từ ngày an vị trong chậu vàng, những chồi non mới của Đại Bồ đề đã xuất hiện.
Te disvāpi pasanno rājā puna mahābodhiṃ rajjena pūjento sakalajambudīpābhisekamadāsi.
Having seen them, the pleased king, honoring the Mahābodhi again with his kingdom, gave the consecration of all Jambudīpa.
Sau khi thấy những chồi non đó, nhà vua hoan hỷ, lại cúng dường Đại Bồ-đề bằng vương quyền, thực hiện lễ quán đảnh toàn cõi Jambudīpa.
Tadā sumanasāmaṇero kattikapuṇṇamadivase dhātuggahaṇatthaṃ gato mahābodhissa kattikachaṇapūjaṃ addasa.
Then, on the full moon day of Kattika, the novice Sumana, having gone to obtain relics, saw the Kattika festival offering to the Mahābodhi.
Lúc đó, Sa-di Sumanasā, người đã đi để thỉnh xá-lợi vào ngày trăng tròn tháng Kattika, đã thấy lễ cúng dường Đại Bồ-đề trong lễ hội Kattika.
Evaṃ mahābodhimaṇḍato ānetvā pāṭaliputte ṭhapitaṃ mahābodhiṃ sandhāya āha – ‘‘tena hi, amma, mahābodhiṃ gahetvā gacchāhī’’ti.
Thus, referring to the Mahābodhi that had been brought from the Mahābodhi Terrace and established in Pāṭaliputta, he said: “In that case, mother, take the Mahābodhi and go.”
Vì Đại Bồ-đề đã được mang từ Đại Bồ-đề Đạo Tràng đến và an trí tại Pāṭaliputta như vậy, Ngài nói rằng: “Vậy thì, thưa mẹ, hãy mang Đại Bồ-đề đi!”
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
She agreed, saying, “Very well.”
Thế Tôn đã chấp thuận, nói: “Lành thay!”
Rājā mahābodhirakkhaṇatthāya aṭṭhārasa devatākulāni, aṭṭha amaccakulāni, aṭṭha brāhmaṇakulāni, aṭṭha kuṭumbiyakulāni, aṭṭha gopakakulāni, aṭṭha taracchakulāni, aṭṭha ca kāliṅgakulāni datvā udakasiñcanatthāya ca aṭṭha suvaṇṇaghaṭe, aṭṭha ca rajataghaṭe datvā iminā parivārena mahābodhiṃ gaṅgāya nāvaṃ āropetvā sayampi nagarato nikkhamitvā vijjhāṭaviṃ samatikkamma anupubbena sattahi divasehi tāmalittiṃ anuppatto.
For the protection of the Mahābodhi, the king gave eighteen families of devas, eight families of ministers, eight families of brahmins, eight families of householders, eight families of Gopakas, eight families of Taracchas, and eight families of Kāliṅgas; and for the purpose of pouring water, he gave eight golden pots and eight silver pots. With this retinue, he had the Mahābodhi loaded onto a ship on the Ganges, and he himself, departing from the city and crossing the Vijjhā forest, reached Tāmalitti in seven days by stages.
Đức vua đã ban tặng mười tám gia đình chư thiên, tám gia đình quan lại, tám gia đình Bà-la-môn, tám gia đình gia chủ, tám gia đình chăn bò, tám gia đình thợ săn và tám gia đình Kalinga để bảo vệ Đại Bồ-đề, và tám bình vàng, tám bình bạc để tưới nước. Với đoàn tùy tùng này, Ngài đã đưa Đại Bồ-đề lên thuyền trên sông Gaṅgā, rồi đích thân rời khỏi thành phố, vượt qua rừng Vijjhā và tuần tự trong bảy ngày đã đến Tāmalitti.
Antarāmagge devanāgamanussā uḷāraṃ mahābodhipūjaṃ akaṃsu.
Along the way, devas, nāgas, and humans made a magnificent offering to the Mahābodhi.
Trên đường đi, chư thiên, nāga và loài người đã tổ chức lễ cúng dường Đại Bồ-đề một cách trọng thể.
Rājāpi samuddatīre satta divasāni mahābodhiṃ ṭhapetvā sakalajambudīpamahārajjaṃ adāsi.
The king also, placing the Mahābodhi on the seashore for seven days, gave the great sovereignty of all Jambudīpa.
Đức vua cũng an trí Đại Bồ-đề trên bờ biển trong bảy ngày và cúng dường toàn bộ vương quyền Jambudīpa.
Idamassa tatiyaṃ jambudīparajjasampadānaṃ hoti.
This was his third offering of the sovereignty of Jambudīpa.
Đây là lần thứ ba Ngài dâng cúng vương quyền Jambudīpa.
Evaṃ mahārajjena pūjetvā māgasiramāsassa paṭhamapāṭipadadivase asoko dhammarājā mahābodhiṃ ukkhipitvā galappamāṇaṃ udakaṃ oruyha nāvāyaṃ patiṭṭhāpetvā saṅghamittattherimpi saparivāraṃ nāvaṃ āropetvā ariṭṭhaṃ amaccaṃ etadavoca – ‘‘ahaṃ, tāta, mahābodhiṃ tikkhattuṃ sakalajambudīparajjena pūjetvā galappamāṇaṃ udakaṃ oruyha mama sahāyakassa pesesiṃ, sopi evameva mahābodhiṃ pūjetū’’ti.
Having thus honored it with the great sovereignty, on the first day of the month of Māgasira, the Dhamma King Asoka lifted the Mahābodhi, waded into the water up to his neck, and established it on the ship. He then had the Therī Saṅghamittā and her retinue board the ship and said this to the minister Ariṭṭha: “My dear sir, having honored the Mahābodhi three times with the sovereignty of all Jambudīpa and wading into the water up to my neck, I have sent it to my friend. May he also honor the Mahābodhi in the same way.”
Sau khi cúng dường bằng vương quyền vĩ đại như vậy, vào ngày mồng một tháng Māgasira, vua Asoka Dhammarājā đã nâng Đại Bồ-đề lên, lội xuống nước sâu đến cổ, an trí lên thuyền, và đưa Tỳ-khưu-ni Saṅghamittā cùng đoàn tùy tùng lên thuyền, rồi nói với quan đại thần Ariṭṭha: “Này con, ta đã cúng dường Đại Bồ-đề ba lần bằng vương quyền toàn cõi Jambudīpa, và đã lội xuống nước sâu đến cổ để gửi đến người bạn của ta. Người bạn ấy cũng hãy cúng dường Đại Bồ-đề như vậy!”
Evaṃ sahāyakassa sāsanaṃ datvā ‘‘gacchati vatare, dasabalassa sarasaraṃsijālaṃ vimuñcanto mahābodhirukkho’’ti vanditvā añjaliṃ paggahetvā assūni pavattayamāno aṭṭhāsi.
Having given this message for his friend, he stood lamenting, “Alas, the Mahābodhi tree, which releases the network of essential rays of the one with Ten Powers, is departing!” He raised his joined hands in reverence and shed tears.
Sau khi truyền lời nhắn cho người bạn như vậy, Ngài đã đảnh lễ, chắp tay và đứng đó với dòng lệ tuôn rơi, nói: “Ôi! Cây Đại Bồ-đề phóng ra những tia sáng rực rỡ của Đức Thập Lực đang đi đó!”
Sāpi kho mahābodhisamārūḷhā nāvā passato passato mahārājassa mahāsamuddatalaṃ pakkhantā.
And that very ship, with the Mahābodhi on board, sailed into the open ocean while the great king watched.
Chiếc thuyền chở Đại Bồ-đề đó đã đi vào lòng đại dương trước mắt Đức Đại Vương.
Mahāsamuddepi samantā yojanaṃ vīciyo vūpasantā; pañca vaṇṇāni padumāni pupphitāni; antalikkhe dibbāni tūriyāni pavajjiṃsu; ākāse jalajathalajarukkhādisannissitāhi devatāhi pavattitā ativiya uḷārā pūjā ahosi.
In the great ocean, for a yojana all around, the waves were stilled; lotuses of five colors blossomed; in the sky, divine musical instruments played; a truly magnificent offering was made by the devas residing in the sky, on land, in water, and in trees.
Trên đại dương, sóng biển đã lắng xuống trong vòng một do-tuần (yojana) xung quanh; năm loại hoa sen đã nở rộ; trên không trung, nhạc trời đã vang lên; trên bầu trời, chư thiên trú ngụ trên cây cối, dưới nước và trên cạn đã tổ chức lễ cúng dường vô cùng trọng thể.
Saṅghamittattherīpi supaṇṇarūpena mahāsamudde nāgakulāni santāsesi.
The Therī Saṅghamittā, in the form of a supaṇṇa, terrified the nāga clans in the great ocean.
Tỳ-khưu-ni Saṅghamittā cũng hóa thân thành chim Supaṇṇa để làm kinh hãi các dòng nāga trên đại dương.
Te ca utrastarūpā nāgā āgantvā taṃ vibhūtiṃ passitvā theriṃ yācitvā mahābodhiṃ nāgabhavanaṃ atiharitvā satta divasāni nāgarajjena pūjetvā puna nāvāyaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
And those terrified nāgas came, and seeing that splendor, they requested the Therī, brought the Mahābodhi to the nāga realm, honored it with the sovereignty of the nāgas for seven days, and then placed it back on the ship.
Những nāga đó, trong trạng thái sợ hãi, đã đến, thấy sự tráng lệ đó, thỉnh cầu Tỳ-khưu-ni, mang Đại Bồ-đề về cung nāga, cúng dường bằng vương quyền nāga trong bảy ngày, rồi lại an trí lên thuyền.
Taṃdivasameva nāvā jambukolapaṭṭanaṃ agamāsi.
On that very day, the ship reached the port of Jambukola.
Ngay trong ngày đó, chiếc thuyền đã đến hải cảng Jambukola.
Asokamahārājāpi mahābodhiviyogadukkhito kanditvā roditvā yāva dassanavisayaṃ oloketvā paṭinivatti.
The great king Asoka, afflicted with grief from the separation from the Mahābodhi, lamented and wept, and after watching until it was out of sight, he turned back.
Vua Asoka Đại Đế, đau khổ vì sự chia ly với Đại Bồ-đề, đã khóc than và nhìn theo cho đến khi không còn thấy nữa, rồi quay trở về.
Devānampiyatisso mahārājāpi kho sumanasāmaṇerassa vacanena māgasiramāsassa paṭhamapāṭipadadivasato pabhuti uttaradvārato paṭṭhāya yāva jambukolapaṭṭanaṃ tāva maggaṃ sodhāpetvā alaṅkārāpetvā nagarato nikkhamanadivase uttaradvārasamīpe samuddasālavatthusmiṃ ṭhitoyeva tāya vibhūtiyā mahāsamudde āgacchantaṃyeva mahābodhiṃ therassa ānubhāvena disvā tuṭṭhamānaso nikkhamitvā sabbaṃ maggaṃ pañcavaṇṇehi pupphehi okirāpento antarantare pupphaagghiyāni ṭhapento ekāheneva jambukolapaṭṭanaṃ gantvā sabbatāḷāvacaraparivuto pupphadhūmagandhavāsādīhi pūjayamāno galappamāṇaṃ udakaṃ oruyha ‘‘āgato vatare, dasabalassa sarasaraṃsijālavissajjanako mahābodhirukkho’’ti pasannacitto mahābodhiṃ ukkhipitvā uttamaṅge sirasmiṃ patiṭṭhāpetvā mahābodhiṃ parivāretvā āgatehi soḷasahi jātisampannakulehi saddhiṃ samuddato paccuttaritvā samuddatīre mahābodhiṃ ṭhapetvā tīṇi divasāni sakalatambapaṇṇidīparajjena pūjesi, soḷasannaṃ jātisampannakulānaṃ rajjaṃ vicāresi.
The great king Devānampiyatissa, by the word of the novice Sumana, from the first day of the month of Māgasira onwards, had the road cleared and decorated from the north gate to the port of Jambukola. On the day of departure from the city, while standing at the Samuddasāla site near the north gate, through the power of the Thera he saw the Mahābodhi coming across the great ocean with that splendor. Delighted, he set out, and having the entire road scattered with flowers of five colors and placing floral shrines at intervals, he reached the port of Jambukola in a single day. Surrounded by all the Tāḷāvacaras and honoring it with flowers, incense, fragrances, and perfumes, he waded into the water up to his neck. With a pleased mind, thinking, “Behold, the Mahābodhi tree, which releases the network of essential rays of the one with Ten Powers, has arrived!” he lifted the Mahābodhi and placed it upon his head, the highest part of his body. With the sixteen high-born families who had come escorting the Mahābodhi, he came up from the sea, placed the Mahābodhi on the shore, and for three days honored it with the sovereignty of the entire island of Tambapaṇṇi. He bestowed rulership upon the sixteen high-born families.
Đại vương Devānampiyatissa, theo lời của Sa-di Sumanasā, từ ngày mồng một tháng Māgasira, đã cho dọn dẹp và trang hoàng con đường từ cổng phía bắc đến hải cảng Jambukola. Vào ngày rời khỏi thành phố, Ngài đứng tại khu đất Samuddasāla gần cổng phía bắc, nhờ thần lực của Trưởng lão Mahinda, đã thấy Đại Bồ-đề đang đến trên đại dương với sự tráng lệ đó. Với tâm hoan hỷ, Ngài ra khỏi thành phố, rải hoa năm màu dọc theo toàn bộ con đường, đặt các tháp hoa ở giữa, và trong một ngày đã đến hải cảng Jambukola. Với toàn bộ nhạc công và tùy tùng, Ngài cúng dường bằng hoa, hương, trầm, nước hoa và các thứ khác, rồi lội xuống nước sâu đến cổ, nâng Đại Bồ-đề lên với tâm thanh tịnh, nói: “Ôi! Cây Đại Bồ-đề phóng ra những tia sáng rực rỡ của Đức Thập Lực đã đến!” Ngài đặt Đại Bồ-đề lên đỉnh đầu của mình, rồi cùng với mười sáu gia đình quý tộc đã đến để hộ tống Đại Bồ-đề, Ngài từ biển lên bờ, an trí Đại Bồ-đề trên bờ biển và cúng dường bằng vương quyền toàn đảo Tambapaṇṇi trong ba ngày, và giao quyền cai trị cho mười sáu gia đình quý tộc.
Atha catutthe divase mahābodhiṃ ādāya uḷāraṃ pūjaṃ kurumāno anupubbena anurādhapuraṃ sampatto.
Then, on the fourth day, taking the Mahābodhi and making a magnificent offering, he gradually reached Anurādhapura.
Sau đó, vào ngày thứ tư, Ngài mang Đại Bồ-đề đi, tổ chức lễ cúng dường trọng thể và tuần tự đến Anurādhapura.
Anurādhapurepi mahāsakkāraṃ katvā cātuddasīdivase vaḍḍhamānakacchāyāya mahābodhiṃ uttaradvārena pavesetvā nagaramajjhena atiharanto dakkhiṇadvārena nikkhamitvā dakkhiṇadvārato pañcadhanusatike ṭhāne yattha amhākaṃ sammāsambuddho nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi, purimakā ca tayo sammāsambuddhā samāpattiṃ appetvā nisīdiṃsu, yattha kakusandhassa bhagavato mahāsirīsabodhi, konāgamanassa bhagavato udumbarabodhi, kassapasammāsambuddhassa ca nigrodhabodhi patiṭṭhāsi, tasmiṃ mahāmeghavanuyyānassa tilakabhūte sumanasāmaṇerassa vacanena paṭhamameva katabhūmiparikamme rājavatthudvārakoṭṭhakaṭṭhāne mahābodhiṃ patiṭṭhāpesi.
In Anurādhapura too, after making a great homage, on the fourteenth day, when the shadow was lengthening, he had the Mahābodhi enter through the north gate. Carrying it through the middle of the city and having it exit through the south gate, at a place five hundred bow-lengths from the south gate—where our Sammāsambuddha sat having entered the attainment of cessation, where the three previous Sammāsambuddhas sat having entered the attainment, where the Mahāsirīsa Bodhi of the Blessed Kakusandha, the Udumbara Bodhi of the Blessed Konāgamana, and the Nigrodha Bodhi of Kassapa Sammāsambuddha were established—in that place, which was the crowning jewel of the Mahāmeghavana park, at the site of the gatehouse of the royal grounds where the ground had been prepared beforehand on the word of the novice Sumana, he had the Mahābodhi established.
Tại Anurādhapura, Ngài cũng tổ chức đại lễ cúng dường, và vào ngày mười bốn, khi bóng cây đang vươn dài (hoặc vào buổi chiều), Ngài đưa Đại Bồ-đề vào qua cổng phía bắc, mang qua giữa thành phố, ra khỏi cổng phía nam, và tại một địa điểm cách cổng phía nam năm trăm cung, nơi Đức Chánh Đẳng Giác của chúng ta đã nhập Diệt Thọ Định và an tọa, nơi ba vị Chánh Đẳng Giác trước kia đã nhập định và an tọa, nơi cây Đại Sirīsa Bồ-đề của Đức Kakusandha, cây Udumbara Bồ-đề của Đức Konāgamana và cây Nigrodha Bồ-đề của Đức Kassapa Chánh Đẳng Giác đã an trí, tại địa điểm cửa cung điện đó, là nơi nổi bật trong khu vườn Đại Meghavana, Ngài đã an trí Đại Bồ-đề trên nền đất đã được chuẩn bị trước theo lời của Sa-di Sumanasā.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Tāni kira bodhiṃ parivāretvā āgatāni soḷasa jātisampannakulāni rājavesaṃ gaṇhiṃsu.
It is said that those sixteen high-born families who had come escorting the Bodhi tree took on the guise of kings.
Mười sáu gia đình quý tộc đã đến hộ tống cây Bồ-đề đã mặc trang phục hoàng gia.
Rājā dovārikavesaṃ gaṇhi.
The king took on the guise of a gatekeeper.
Đức vua đã mặc trang phục của người gác cổng.
Soḷasa kulāni mahābodhiṃ gahetvā oropayiṃsu.
The sixteen families took the Mahābodhi and lowered it.
Mười sáu gia đình đó đã cầm Đại Bồ-đề và hạ xuống.
Mahābodhi tesaṃ hatthato muttasamanantarameva asītihatthappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā chabbaṇṇaraṃsiyo muñci.
The instant it was released from their hands, the Mahābodhi rose eighty cubits into the air and emitted rays of six colors.
Ngay sau khi Đại Bồ-đề rời khỏi tay họ, nó đã bay lên không trung cao tám mươi cubit và phóng ra sáu màu hào quang.
Raṃsiyo sakaladīpaṃ pattharitvā upari brahmalokaṃ āhacca aṭṭhaṃsu.
The rays spread throughout the entire island and, reaching the Brahma-world above, they remained.
Những tia hào quang đó đã lan tỏa khắp hòn đảo và chạm đến cõi Phạm thiên phía trên.
Mahābodhipāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādāni dasapurisasahassāni anupubbavipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā pabbajiṃsu.
Seeing the miracle of the Mahābodhi, ten thousand men in whom faith had arisen established insight meditation in due order, attained arahantship, and went forth into homelessness.
Mười ngàn người đàn ông, sau khi thấy phép lạ của Đại Bồ-đề, đã phát sinh niềm tin thanh tịnh, tuần tự thực hành minh sát, đạt đến A-la-hán và xuất gia.
Yāva sūriyatthaṅgamā mahābodhi antalikkhe aṭṭhāsi.
The Mahābodhi remained in the sky until sunset.
Đại Bồ-đề đã ở trên không trung cho đến khi mặt trời lặn.
Atthaṅgamite pana sūriye rohiṇinakkhattena pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
But when the sun had set, it became established on the earth under the Rohiṇī constellation.
Khi mặt trời lặn, nó đã an trí xuống đất dưới chòm sao Rohiṇī.
Saha bodhipatiṭṭhānā udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī akampi.
Simultaneously with the establishment of the Bodhi tree, the great earth, with its ocean boundary, quaked.
Cùng với sự an trí của cây Bồ-đề, mặt đất rộng lớn đã rung chuyển cho đến tận bờ biển.
Patiṭṭhahitvā ca pana mahābodhi satta divasāni himagabbhe sannisīdi.
And after being established, the Mahābodhi remained within a covering of mist for seven days.
Sau khi an trí, Đại Bồ-đề đã ở trong lớp sương giá (mây mù) trong bảy ngày.
Lokassa adassanaṃ agamāsi.
It became invisible to the world.
Nó đã trở nên vô hình đối với thế gian.
Sattame divase vigatavalāhakaṃ nabhaṃ ahosi.
On the seventh day, the sky became clear of clouds.
Vào ngày thứ bảy, bầu trời trở nên quang đãng, không còn mây.
Chabbaṇṇaraṃsiyo jalantā vipphurantā nicchariṃsu.
Rays of six colors emanated, shining and spreading out.
Sáu màu hào quang đã rực rỡ và tỏa sáng lung linh.
Mahābodhissa khandho ca sākhāyo ca pattāni ca pañca phalāni ca dassiṃsu.
The trunk, branches, leaves, and five fruits of the Mahābodhi appeared.
Thân cây, cành cây, lá cây và năm quả của Đại Bồ-đề đã hiện rõ.
Mahindatthero ca saṅghamittattherī ca rājā ca saparivārā mahābodhiṭṭhānameva agamaṃsu.
The Thera Mahinda, the Therī Saṅghamittā, and the king with his retinue went to the very place where the Mahābodhi was established.
Trưởng lão Mahinda và Tỳ-khưu-ni Saṅghamittā cùng nhà vua và đoàn tùy tùng đã đến chính nơi an trí Đại Bồ-đề.
Yebhuyyena ca sabbe dīpavāsino sannipatiṃsu.
And for the most part, all the inhabitants of the island assembled.
Hầu hết tất cả cư dân trên đảo cũng đã tụ họp.
Tesaṃ passantānaṃyeva uttarasākhato ekaṃ phalaṃ paccitvā sākhato mucci.
While they were watching, one fruit from the northern branch ripened and was released from the branch.
Trước mắt họ, một quả từ cành phía bắc đã chín và rơi khỏi cành.
Thero hatthaṃ upanāmesi.
The Thera held out his hand.
Trưởng lão đã đưa tay ra.
Phalaṃ therassa hatthe patiṭṭhāsi.
The fruit was established in the Thera’s hand.
Quả đã rơi vào tay Trưởng lão.
Taṃ thero ‘‘ropaya, mahārājā’’ti rañño adāsi.
The elder gave that* to the king, saying, “Plant it, O great king!”
Trưởng lão trao quả ấy cho vua và nói: “Đại vương, hãy trồng đi.”
Rājā gahetvā suvaṇṇakaṭāhe madhurapaṃsuṃ ākiritvā gandhakalalaṃ pūretvā ropetvā mahābodhiāsannaṭṭhāne ṭhapesi.
The king, having taken it, scattered sweet earth into a golden basin, filled it with fragrant mud, planted it, and placed it in a spot near the Mahābodhi tree.
Nhà vua nhận lấy, đổ đất ngọt vào chậu vàng, đổ đầy bùn hương, trồng xuống rồi đặt tại nơi gần cây Đại Bồ-đề.
Sabbesaṃ passantānaṃyeva catuhatthappamāṇā aṭṭha taruṇabodhirukkhā uṭṭhahiṃsu.
While all were watching, eight young Bodhi trees, four cubits in height, sprang up.
Ngay trước mắt tất cả mọi người, tám cây Bồ-đề non cao bốn cubit đã mọc lên.
Rājā taṃ acchariyaṃ disvā aṭṭha taruṇabodhirukkhe setacchattena pūjetvā abhisekaṃ adāsi.
The king, having seen that marvel, paid homage to the eight young Bodhi trees with a white umbrella and bestowed an anointing.
Nhà vua thấy sự kỳ diệu ấy, cúng dường tám cây Bồ-đề non bằng lọng trắng và làm lễ quán đảnh.
Tato ekaṃ bodhirukkhaṃ āgamanakāle mahābodhinā paṭhamapatiṭṭhitokāse jambukolapaṭṭane ropayiṃsu, ekaṃ tavakkabrāhmaṇassa gāmadvāre, ekaṃ thūpārāme, ekaṃ issaranimmānavihāre, ekaṃ paṭhamacetiyaṭṭhāne, ekaṃ cetiyapabbate, ekaṃ rohaṇajanapadamhi kājaragāme, ekaṃ rohaṇajanapadamhiyeva candanagāme.
Then, one Bodhi tree was planted at Jambukola port, the place where the Mahābodhi first landed, at the time of its arrival; one at the village gate of the brāhmaṇa Tavakka; one at Thūpārāma; one at Issaranimmānavihāra; one at the site of the First Cetiya; one at Cetiyapabbata; one at Kajaragāma in the Rohaṇa district; and one at Candanagāma, also in the Rohaṇa district.
Từ đó, một cây Bồ-đề được trồng tại Jambukola-paṭṭana, nơi cây Đại Bồ-đề được an vị lần đầu khi đến; một cây tại cổng làng của Bà-la-môn Tavakka; một cây tại Thūpārāma; một cây tại Issaranimmāna-vihāra; một cây tại nơi Paṭhamacetiya; một cây tại Cetiyapabbata; một cây tại làng Kājara thuộc xứ Rohaṇa; và một cây tại làng Candana cũng thuộc xứ Rohaṇa.
Itaresaṃ catunnaṃ phalānaṃ bījehi jāte dvattiṃsa bodhitaruṇe yojaniyaārāmesu patiṭṭhāpesuṃ.
The thirty-two young Bodhi trees that sprang from the seeds of the remaining four fruits were established in ārāmas within a yojana.
Ba mươi hai cây Bồ-đề non nảy mầm từ hạt của bốn quả còn lại đã được an vị tại các khu vườn trong phạm vi một yojana.
Athekadivasaṃ rājā mahābodhiṃ vanditvā therena saddhiṃ thūpārāmaṃ gacchati.
Then, one day, the king, having venerated the Mahābodhi, went to Thūpārāma with the elder.
Rồi một ngày nọ, nhà vua đảnh lễ cây Đại Bồ-đề và cùng với Trưởng lão đi đến Thūpārāma.
Tassa lohapāsādaṭṭhānaṃ sampattassa purisā pupphāni abhihariṃsu.
As he reached the site of the Lohapāsāda, men brought him flowers.
Khi ngài đến nơi sẽ xây dựng Loha-pāsāda, các người hầu đã mang hoa đến cho ngài.
Rājā therassa pupphāni adāsi.
The king gave the flowers to the elder.
Nhà vua dâng hoa cho Trưởng lão.
Thero pupphehi lohapāsādaṭṭhānaṃ pūjesi.
The elder consecrated the site of the Lohapāsāda with the flowers.
Trưởng lão dùng hoa cúng dường nơi Loha-pāsāda.
Pupphesu bhūmiyaṃ patitamattesu mahābhūmicālo ahosi.
As soon as the flowers fell to the ground, a great earthquake occurred.
Ngay khi hoa vừa rơi xuống đất, một trận động đất lớn đã xảy ra.
Rājā ‘‘kasmā, bhante, bhūmi calitā’’ti pucchi.
The king asked, “Venerable sir, why has the earth trembled?”
Nhà vua hỏi: “Bạch Đại đức, vì sao đất lại rung chuyển?”
‘‘Ismiṃ, mahārāja, okāse saṅghassa anāgate uposathāgāraṃ bhavissati, tassetaṃ pubbanimitta’’nti.
* “This, O great king, is a premonitory sign that in the future, an uposathāgāra for the Saṅgha will be established in this place.”
“Đại vương, tại nơi này, trong tương lai sẽ có một uposathāgāra (giới trường) của Tăng đoàn, đây là điềm báo trước cho việc đó.”
Rājā puna therena saddhiṃ gacchanto ambaṅgaṇaṭṭhānaṃ patto.
The king, going again with the elder, arrived at the Ambaṅgaṇa site.
Nhà vua lại cùng với Trưởng lão đi tiếp và đến nơi Ambaṅgaṇa.
Tatthassa vaṇṇagandhasampannaṃ atimadhurarasaṃ ekaṃ ambapakkaṃ āharīyittha.
There, a very sweet, ripe mango, excellent in color and fragrance, was brought to him.
Tại đó, một quả xoài chín có màu sắc đẹp, hương thơm ngát và vị ngọt lịm đã được dâng lên cho ngài.
Rājā taṃ therassa paribhogatthāya adāsi.
The king gave it to the elder for his consumption.
Nhà vua dâng quả ấy cho Trưởng lão dùng.
Thero tattheva paribhuñjitvā ‘‘idaṃ ettheva ropethā’’ti āha.
The elder consumed it right there and said, “Plant this* right here.”
Trưởng lão dùng xong tại đó và nói: “Hãy trồng hạt này ngay tại đây.”
Rājā taṃ ambaṭṭhiṃ gahetvā tattheva ropetvā udakaṃ āsiñci.
The king took the mango seed, planted it there, and watered it.
Nhà vua cầm hạt xoài ấy, trồng ngay tại đó và tưới nước.
Saha ambabījaropanena pathavī akampi.
Immediately with the planting of the mango seed, the earth quaked.
Ngay khi hạt xoài được trồng, đất liền rung chuyển.
Rājā ‘‘kasmā, bhante, pathavī kampitthā’’ti pucchi.
The king asked, “Venerable sir, why has the earth quaked?”
Nhà vua hỏi: “Bạch Đại đức, vì sao đất lại rung chuyển?”
‘‘Imasmiṃ, mahārāja, okāse saṅghassa anāgate ‘ambaṅgaṇaṃ’ nāma sannipātaṭṭhānaṃ bhavissati, tassetaṃ pubbanimitta’’nti.
* “This, O great king, is a premonitory sign that in the future, a meeting hall called ‘Ambaṅgaṇa’ will be established for the Saṅgha in this place.”
“Đại vương, tại nơi này, trong tương lai sẽ có một nơi hội họp của Tăng đoàn tên là ‘Ambaṅgaṇa’, đây là điềm báo trước cho việc đó.”
Rājā tattha aṭṭha pupphamuṭṭhiyo okiritvā vanditvā puna therena saddhiṃ gacchanto mahācetiyaṭṭhānaṃ patto.
The king scattered eight handfuls of flowers there, venerated, and then, going again with the elder, arrived at the Mahācetiya site.
Nhà vua rải tám nắm hoa tại đó, đảnh lễ rồi lại cùng với Trưởng lão đi tiếp và đến nơi Mahācetiya.
Tatthassa purisā campakapupphāni abhihariṃsu.
There, men brought him Campaka flowers.
Tại đó, các người hầu đã mang hoa campaka đến cho ngài.
Tāni rājā therassa adāsi.
The king gave them to the elder.
Nhà vua dâng những bông hoa ấy cho Trưởng lão.
Thero mahācetiyaṭṭhānaṃ pupphehi pūjetvā vandi.
The elder consecrated the Mahācetiya site with the flowers and venerated.
Trưởng lão cúng dường nơi Mahācetiya bằng hoa và đảnh lễ.
Tāvadeva mahāpathavī saṅkampi.
At that very moment, the great earth quaked.
Ngay lập tức, đại địa rung chuyển.
Rājā ‘‘kasmā, bhante, pathavī kampitthā’’ti pucchi.
The king asked, “Venerable sir, why has the earth quaked?”
Nhà vua hỏi: “Bạch Đại đức, vì sao đất lại rung chuyển?”
‘‘Imasmiṃ, mahārāja, okāse anāgate buddhassa bhagavato asadiso mahāthūpo bhavissati, tassetaṃ pubbanimitta’’nti.
* “This, O great king, is a premonitory sign that in the future, an incomparable great thūpa of the Blessed Buddha will be established in this place.”
“Đại vương, tại nơi này, trong tương lai sẽ có một Đại tháp vô song của Đức Thế Tôn, đây là điềm báo trước cho việc đó.”
‘‘Ahameva karomi, bhante’’ti.
“I myself will build it, Venerable sir,”*.
“Bạch Đại đức, chính con sẽ xây dựng.”
‘‘Alaṃ, mahārāja, tumhākaṃ aññaṃ bahukammaṃ atthi, tumhākaṃ pana nattā duṭṭhagāmaṇī abhayo nāma kāressatī’’ti.
“* not for you, O great king, you have much other work to do. But your grandson, named Duṭṭhagāmaṇī Abhaya, will have it built.”
“Đại vương, không cần đâu. Đại vương còn nhiều việc khác phải làm. Cháu của Đại vương tên là Duṭṭhagāmaṇī Abhaya sẽ xây dựng.”
Atha rājā ‘‘sace, bhante, mayhaṃ nattā karissati, kataṃyeva mayā’’ti dvādasahatthaṃ pāsāṇatthambhaṃ āharāpetvā ‘‘devānampiyatissassa rañño nattā duṭṭhagāmaṇī abhayo nāma imasmiṃ padese thūpaṃ karotū’’ti akkharāni likhāpetvā patiṭṭhāpetvā vanditvā theraṃ pucchi – ‘‘patiṭṭhitaṃ nu kho, bhante, tambapaṇṇidīpe sāsana’’nti?
Then the king said, “Venerable sir, if my grandson builds it, it is as good as built by me.” He had a stone pillar, twelve cubits high, brought, and had the inscription “May Duṭṭhagāmaṇī Abhaya, the grandson of King Devānaṃpiyatissa, build a thūpa in this place” engraved on it. Having established it, he venerated and asked the elder, “Venerable sir, is the Sāsana established in the island of Tambapaṇṇi?”
Rồi nhà vua nói: “Bạch Đại đức, nếu cháu của con xây dựng, thì cũng như con đã xây dựng vậy.” Ngài cho mang đến một trụ đá cao mười hai cubit, khắc chữ: “Duṭṭhagāmaṇī Abhaya, cháu của vua Devānampiyatissa, hãy xây dựng tháp tại nơi này!” rồi an vị, đảnh lễ và hỏi Trưởng lão: “Bạch Đại đức, giáo pháp đã được thiết lập tại đảo Tambapaṇṇi này chưa?”
‘‘Patiṭṭhitaṃ, mahārāja, sāsanaṃ; mūlāni panassa na tāva otarantī’’ti.
* “The Sāsana is established, O great king; but its roots have not yet penetrated.”
“Đại vương, giáo pháp đã được thiết lập rồi; nhưng gốc rễ của nó vẫn chưa ăn sâu.”
‘‘Kadā pana, bhante mūlāni otiṇṇāni nāma bhavissantī’’ti?
“When, Venerable sir, will its roots be considered to have penetrated?”
“Bạch Đại đức, khi nào thì gốc rễ của giáo pháp được xem là đã ăn sâu?”
‘‘Yadā, mahārāja, tambapaṇṇidīpakānaṃ mātāpitūnaṃ tambapaṇṇidīpe jāto dārako tambapaṇṇidīpe pabbajitvā tambapaṇṇidīpamhiyeva vinayaṃ uggahetvā tambapaṇṇidīpe vācessati, tadā sāsanassa mūlāni otiṇṇāni nāma bhavissantī’’ti.
“When, O great king, a son born of parents in the island of Tambapaṇṇi, having gone forth in the island of Tambapaṇṇi, having learned the Vinaya in the island of Tambapaṇṇi, teaches it in the island of Tambapaṇṇi, then the roots of the Sāsana will be considered to have penetrated.”
“Đại vương, khi nào một đứa trẻ sinh ra tại đảo Tambapaṇṇi, con của cha mẹ tại đảo Tambapaṇṇi, xuất gia tại đảo Tambapaṇṇi, học Vinaya tại chính đảo Tambapaṇṇi và giảng dạy tại đảo Tambapaṇṇi, khi đó gốc rễ của giáo pháp mới được xem là đã ăn sâu.”
‘‘Atthi pana, bhante, ediso bhikkhū’’ti?
“Is there such a bhikkhu, Venerable sir?”
“Bạch Đại đức, có vị Tỳ-khưu nào như vậy không?”
‘‘Atthi, mahārāja, mahāariṭṭho bhikkhu paṭibalo etasmiṃ kamme’’ti.
“Yes, O great king, the bhikkhu Mahāariṭṭha is capable in this task.”
“Đại vương, có Tỳ-khưu Mahā-Ariṭṭha có khả năng trong việc này.”
‘‘Mayā ettha, bhante, kiṃ kattabba’’nti?
“What should I do here, Venerable sir?”
“Bạch Đại đức, con phải làm gì trong việc này?”
‘‘Maṇḍapaṃ, mahārāja, kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
“*, O great king, to build a maṇḍapa,”*.
“Đại vương, nên dựng một ngôi maṇḍapa (chánh điện).”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā meghavaṇṇābhayassa amaccassa pariveṇaṭṭhāne mahāsaṅgītikāle ajātasattumahārājena katamaṇḍapappakāraṃ rājānubhāvena maṇḍapaṃ kāretvā sabbatāḷāvacare sakasakasippesu payojetvā ‘‘sāsanassa mūlāni otarantāni passissāmī’’ti anekapurisasahassaparivuto thūpārāmaṃ anuppatto.
“So be it, Venerable sir,” said the king. He had a maṇḍapa built at the site of the minister Meghavaṇṇābhaya’s pariveṇa, similar to the maṇḍapa built by King Ajātasattu at the time of the First Great Saṅgīti, through his royal power. Having employed all musicians in their respective arts, he arrived at Thūpārāma, accompanied by many thousands of men, intending to “witness the roots of the Sāsana penetrating.”
“Lành thay, bạch Đại đức!” Nhà vua cho xây dựng một maṇḍapa tại khu vực tu viện của đại thần Meghavaṇṇābhaya, theo kiểu maṇḍapa do Đại vương Ajātasattu xây dựng trong thời kỳ Đại Kết Tập lần thứ nhất, bằng uy lực của nhà vua. Ngài cho tất cả các nhạc công biểu diễn các nhạc cụ của họ, rồi nói: “Con sẽ chứng kiến gốc rễ của giáo pháp ăn sâu,” và cùng với hàng ngàn người tùy tùng, đã đến Thūpārāma.
Tena kho pana samayena thūpārāme aṭṭhasaṭṭhi bhikkhusahassāni sannipatiṃsu.
At that time, sixty-eight thousand bhikkhus were assembled at Thūpārāma.
Vào lúc ấy, sáu mươi tám ngàn vị Tỳ-khưu đã hội họp tại Thūpārāma.
Mahāmahindattherassa āsanaṃ dakkhiṇābhimukhaṃ paññattaṃ hoti.
The seat of Mahāmahindatthera was arranged facing south.
Chỗ ngồi của Trưởng lão Mahā-Mahinda được sắp đặt hướng về phía nam.
Mahāariṭṭhattherassa dhammāsanaṃ uttarābhimukhaṃ paññattaṃ hoti.
The Dhamma-seat of Mahāariṭṭhatthera was arranged facing north.
Pháp tòa của Trưởng lão Mahā-Ariṭṭha được sắp đặt hướng về phía bắc.
Atha kho mahāariṭṭhatthero mahindattherena ajjhiṭṭho attano anurūpena pattānukkamena dhammāsane nisīdi.
Then Mahāariṭṭhatthera, urged by Mahindatthera, sat on the Dhamma-seat in due order according to his standing.
Rồi Trưởng lão Mahā-Ariṭṭha, được Trưởng lão Mahinda khuyến thỉnh, đã ngồi lên pháp tòa theo thứ tự thích hợp.
Mahindattherapamukhā aṭṭhasaṭṭhi mahātherā dhammāsanaṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
Sixty-eight great elders, with Mahindatthera as their chief, sat surrounding the Dhamma-seat.
Sáu mươi tám vị Đại Trưởng lão, đứng đầu là Trưởng lão Mahinda, đã vây quanh pháp tòa và ngồi xuống.
Raññopi kaniṭṭhabhātā mattābhayatthero nāma ‘‘dhuraggāho hutvā vinayaṃ uggaṇhissāmī’’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mahāariṭṭhattherassa dhammāsanameva parivāretvā nisīdi.
King Mattābhaya Thera, the younger brother of the king, sat surrounding the Dhamma-seat of Mahāariṭṭhatthera with five hundred bhikkhus, intending, “I shall take the lead and learn the Vinaya.”
Mattābhaya-thera, em trai út của nhà vua, cũng đã ngồi xuống vây quanh pháp tòa của Trưởng lão Mahā-Ariṭṭha cùng với năm trăm vị Tỳ-khưu, với ý định: “Con sẽ là người dẫn đầu để học Vinaya.”
Avasesāpi bhikkhū sarājikā ca parisā attano attano pattāsane nisīdiṃsu.
The remaining bhikkhus and the assembly, including the king, sat on their respective seats.
Các vị Tỳ-khưu còn lại và hội chúng cùng với nhà vua cũng đã ngồi vào chỗ ngồi của mình.
Athāyasmā mahāariṭṭhatthero tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūleti vinayanidānaṃ abhāsi.
Then the Venerable Mahāariṭṭhatthera recited the introduction to the Vinaya, beginning with “At that time, the Blessed Buddha was dwelling in Verañjā, at the foot of a Naḷeru-pucimanda tree.”
Rồi Tôn giả Trưởng lão Mahā-Ariṭṭha đã tụng đọc phần nidāna (duyên khởi) của Vinaya, bắt đầu bằng câu: “Vào lúc ấy, Đức Thế Tôn trú tại Verañjā, dưới gốc cây Naḷeru-pucimanda.”
Bhāsite ca panāyasmatā ariṭṭhattherena vinayanidāne ākāsaṃ mahāviravaṃ ravi.
And when the Venerable Ariṭṭhatthera had recited the introduction to the Vinaya, the sky roared with a great sound.
Khi Tôn giả Trưởng lão Ariṭṭha tụng đọc phần nidāna của Vinaya, bầu trời đã vang lên tiếng động lớn.
Akālavijjulatā nicchariṃsu.
Untimely lightning flashed forth.
Những tia chớp trái mùa đã xuất hiện.
Devatā sādhukāraṃ adaṃsu.
Devas gave a shout of approval.
Chư thiên đã tán thán.
Mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā saṅkampi.
The great earth quaked to its watery bounds.
Đại địa đã rung chuyển đến tận cùng đáy nước.
Evaṃ anekesu pāṭihāriyesu vattamānesu āyasmā ariṭṭhatthero mahāmahindapamukhehi aṭṭhasaṭṭhiyā paccekagaṇīhi khīṇāsavamahātherehi tadaññehi ca aṭṭhasaṭṭhibhikkhusahassehi parivuto paṭhamakattikapavāraṇādivase thūpārāmavihāramajjhe satthu karuṇāguṇadīpakaṃ bhagavato anusiṭṭhikarānaṃ kāyakammavacīkammavipphanditavinayanaṃ vinayapiṭakaṃ pakāsesi.
Thus, while many wonders occurred, the Venerable Ariṭṭhatthera, surrounded by sixty-eight great elders who were individual leaders and Arahants, headed by Mahāmahindatthera, and by sixty-eight thousand other bhikkhus, on the day of the first Kattika Pavāraṇā, proclaimed the Vinaya Piṭaka in the middle of Thūpārāma Vihāra, which illustrates the Buddha’s quality of compassion and removes the agitation of bodily and verbal actions of those who practice the Blessed One’s instructions.
Khi nhiều phép lạ như vậy xảy ra, Tôn giả Trưởng lão Ariṭṭha, được bao quanh bởi sáu mươi tám vị Đại Trưởng lão A-la-hán, mỗi vị là một trưởng đoàn, đứng đầu là Mahā-Mahinda, và sáu mươi tám ngàn vị Tỳ-khưu khác, đã tuyên bố Vinayapiṭaka, phần giáo huấn của Đức Thế Tôn nhằm điều phục những hành động thân và lời nói bất tịnh của những người thực hành theo lời dạy của Đức Bổn Sư, thể hiện đức từ bi của Ngài, tại giữa tu viện Thūpārāma vào ngày Pavāraṇā đầu tiên của tháng Kattika.
Pakāsetvā ca yāvatāyukaṃ tiṭṭhamāno bahūnaṃ vācetvā bahūnaṃ hadaye patiṭṭhāpetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
And having explained it, remaining for the extent of his life-span, having taught it to many, having established it in the hearts of many, he attained parinibbāna with the nibbāna-element that has no remainder.
Và sau khi đã làm cho rõ ràng (Vinaya), trong khi còn tồn tại theo giới hạn tuổi thọ (hoặc suốt đời), sau khi đã giảng dạy cho nhiều tỳ-khưu và đã an lập (Vinaya) vào tâm của nhiều tỳ-khưu, Ngài đã nhập Niết-bàn hoàn toàn với Niết-bàn giới không còn dư sót u-pā-di.
Tepi kho mahāmahindappamukhā tasmiṃ samāgame –
And those, headed by the great Mahinda, in that assembly—
Và những vị đó, do Đại Mahinda đứng đầu, trong hội chúng đó –
Ye cāpi saṃvaramūlakā kusalā dhammā vuttā bhagavatā, vinayadharo puggalo tesaṃ dāyādo; vinayamūlakattā tesaṃ dhammānaṃ.
And whatever wholesome states rooted in restraint have been spoken of by the Blessed One, the person who is a master of the Vinaya is their heir, because the Vinaya is the root of those states.
Và những pháp thiện được Thế Tôn dạy, có căn bản từ sự phòng hộ, người giữ Vinaya là người thừa kế của chúng, vì những pháp đó có căn bản từ Vinaya.
Vuttampi hetaṃ bhagavatā – ‘‘vinayo saṃvaratthāya, saṃvaro avippaṭisāratthāya, avippaṭisāro pāmojjatthāya, pāmojjaṃ pītatthāya, pīti passaddhatthāya, passaddhi sukhatthāya, sukhaṃ samādhatthāya, samādhi yathābhūtañāṇadassanatthāya, yathābhūtañāṇadassanaṃ nibbidatthāya, nibbidā virāgatthāya, virāgo vimuttatthāya, vimutti vimuttiñāṇadassanatthāya, vimuttiñāṇadassanaṃ anupādāparinibbānatthāya.
For this has been said by the Blessed One: “The Vinaya is for the purpose of restraint; restraint is for the purpose of freedom from remorse; freedom from remorse is for the purpose of joy; joy is for the purpose of rapture; rapture is for the purpose of tranquility; tranquility is for the purpose of happiness; happiness is for the purpose of concentration; concentration is for the purpose of the knowledge and vision of things as they really are; the knowledge and vision of things as they really are is for the purpose of disenchantment; disenchantment is for the purpose of dispassion; dispassion is for the purpose of liberation; liberation is for the purpose of the knowledge and vision of liberation; the knowledge and vision of liberation is for the purpose of final Nibbāna without remainder.
Thế Tôn cũng đã dạy: “Vinaya vì sự phòng hộ, sự phòng hộ vì không hối hận, không hối hận vì hoan hỷ, hoan hỷ vì hỷ lạc, hỷ lạc vì khinh an, khinh an vì an lạc, an lạc vì định, định vì tri kiến như thật, tri kiến như thật vì nhàm chán, nhàm chán vì ly tham, ly tham vì giải thoát, giải thoát vì tri kiến giải thoát, tri kiến giải thoát vì Niết-bàn không còn chấp thủ.
Etadatthā kathā, etadatthā mantanā, etadatthā upanisā, etadatthaṃ sotāvadhānaṃ – yadidaṃ anupādācittassa vimokkho’’ti (pari. 366).
This is the purpose of the talk, this is the purpose of the consultation, this is the purpose of the supporting condition, this is the purpose of giving ear—that is, the liberation of the mind without clinging.”
Đây là mục đích của lời dạy, đây là mục đích của sự quán xét, đây là mục đích của sự nương tựa, đây là mục đích của sự lắng nghe – đó chính là sự giải thoát của tâm không còn chấp thủ.”
Tasmā vinayapariyattiyā āyogo karaṇīyoti.
Therefore, effort should be made in the study of the Vinaya.
Vì vậy, cần phải tinh tấn trong việc học Vinaya.