Kulāvakāti idaṃ satthā jetavane viharanto aparissāvetvā pānīyaṃ pītaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this story of Kulāvaka concerning a bhikkhu who drank water without filtering it.
Kulāvakā – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu đã uống nước mà không lọc.
Sāvatthito kira dve sahāyakā daharabhikkhū janapadaṃ gantvā ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne yathājjhāsayaṃ vasitvā ‘‘sammāsambuddhaṃ passissāmā’’ti puna tato nikkhamitvā jetavanābhimukhā pāyiṃsu.
It is said that two young bhikkhus, friends from Sāvatthī, went to the countryside and, after dwelling as they pleased in a suitable place, set out from there again towards Jetavana, intending to see the Perfectly Awakened One.
Nghe nói, hai vị Tỳ-khưu trẻ tuổi là bạn bè từ Sāvatthī đã đi đến một vùng quê, trú tại một nơi thuận tiện theo ý muốn, rồi lại rời đi từ đó, hướng về Jetavana, với ý định “chúng tôi sẽ gặp Đức Chánh Đẳng Giác.”
Ekassa hatthe parissāvanaṃ atthi, ekassa natthi.
One had a water filter in his hand, the other did not.
Một vị có cái lọc nước trong tay, một vị thì không.
Dvepi ekato pānīyaṃ parissāvetvā pivanti.
Both used to filter water together and drink it.
Cả hai cùng lọc nước và uống.
Te ekadivasaṃ vivādaṃ akaṃsu.
One day they had a dispute.
Một ngày nọ, họ cãi nhau.
Parissāvanasāmiko itarassa parissāvanaṃ adatvā sayameva pānīyaṃ parissāvetvā pivi, itaro pana parissāvanaṃ alabhitvā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto aparissāvetvā pānīyaṃ pivi.
The owner of the water filter, without giving his filter to the other, filtered water himself and drank it; the other, however, being unable to obtain a filter and unable to endure his thirst, drank water without filtering it.
Vị có cái lọc nước không đưa cho vị kia mà tự mình lọc nước và uống. Còn vị kia, không có cái lọc nước, không thể chịu đựng cơn khát, đã uống nước mà không lọc.
Te ubhopi anupubbena jetavanaṃ patvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu.
Both of them gradually reached Jetavana, paid homage to the Teacher, and sat down.
Cả hai vị đều tuần tự đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi xuống.
Satthā sammodanīyaṃ kathaṃ kathetvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi.
The Teacher engaged in a friendly conversation and asked, "From where have you come?"
Đức Bổn Sư nói lời thăm hỏi rồi hỏi: “Các ông từ đâu đến?”
‘‘Bhante, mayaṃ kosalajanapade ekasmiṃ gāmake vasitvā tato nikkhamitvā tumhākaṃ dassanatthāya āgatā’’ti.
"Venerable Sir, we dwelled in a village in the Kosala country and came from there to see you."
“Bạch Đức Thế Tôn, chúng con trú tại một ngôi làng ở xứ Kosala, rồi từ đó rời đi để đến yết kiến Đức Thế Tôn.”
‘‘Kacci pana vo samaggā āgatatthā’’ti?
"Have you come in harmony?"
“Các ông có đến trong hòa hợp không?”
Aparissāvanako āha ‘‘ayaṃ, bhante, antarāmagge mayā saddhiṃ vivādaṃ katvā parissāvanaṃ nādāsī’’ti.
The one without the filter said, "Venerable Sir, this one quarreled with me on the way and did not give me his filter."
Vị không có cái lọc nước nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị này trên đường đi đã cãi nhau với con và không đưa cái lọc nước cho con.”
Itaropi āha ‘‘ayaṃ, bhante, aparissāvetvāva jānaṃ sapāṇakaṃ udakaṃ pivī’’ti.
The other also said, "Venerable Sir, this one knowingly drank water with living creatures in it, without filtering it."
Vị kia cũng nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị này đã biết có chúng sanh trong nước mà vẫn uống nước không lọc.”
‘‘Saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu jānaṃ sapāṇakaṃ udakaṃ pivī’’ti?
"Is it true, bhikkhu, that you knowingly drank water with living creatures in it?"
“Này Tỳ-khưu, có thật là ông đã biết có chúng sanh trong nước mà vẫn uống không?”
‘‘Āma, bhante, aparissāvitaṃ udakaṃ pivinti.
"Yes, Venerable Sir, I drank unfiltered water."
“Bạch Đức Thế Tôn, con đã uống nước không lọc.”
Satthā ‘‘bhikkhu pubbe paṇḍitā devanagare rajjaṃ kārentā yuddhaparājitā samuddapiṭṭhena palāyantā ‘issariyaṃ nissāya pāṇavadhaṃ na karissāmā’ti tāva mahantaṃ yasaṃ pariccajitvā supaṇṇapotakānaṃ jīvitaṃ datvā rathaṃ nivattayiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, in the past, wise beings, ruling in the city of devas, when defeated in battle and fleeing over the surface of the ocean, turned back their chariot, sacrificing such great glory and giving life to the young Supaṇṇas, saying, 'We will not commit violence because of sovereignty,'" and then related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, trong quá khứ, các bậc hiền trí khi trị vì vương quốc của chư thiên, bị đánh bại trong chiến tranh, đã chạy trốn trên mặt biển, họ đã từ bỏ vinh quang lớn lao để cứu mạng những con chim Supaṇṇa non, và quay xe lại, vì nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ không sát hại chúng sanh vì quyền lực’,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahe eko māgadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the Magadha kingdom, a king of Magadha reigned in Rājagaha.
Trong quá khứ, tại Rājagaha thuộc xứ Magadha, một vị vua Magadha đã trị vì.
Tadā bodhisatto yathā etarahi sakko purimattabhāve magadharaṭṭhe macalagāmake nibbatti, evaṃ tasmiṃyeva macalagāmake mahākulassa putto hutvā nibbatti.
At that time, the Bodhisatta, just as he is now Sakka, was born in his previous existence in the village of Macala in the Magadha kingdom, as the son of a great family in that very village of Macala.
Khi ấy, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình lớn ở làng Macala, xứ Magadha, giống như Sakka hiện tại, trong kiếp trước đã tái sinh ở làng Macala đó.
Nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘maghakumāro’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
On the name-giving day, they named him "Maghakumāra."
Vào ngày đặt tên, ngài được đặt tên là Maghakumāra.
So vayappatto ‘‘maghamāṇavo’’ti paññāyittha.
When he reached maturity, he was known as "Maghamāṇava."
Khi trưởng thành, ngài được biết đến với tên Maghamāṇava.
Athassa mātāpitaro samānajātikakulato dārikaṃ ānayiṃsu.
Then his parents brought a maiden from a family of equal status.
Sau đó, cha mẹ ngài đã cưới một cô gái từ một gia đình cùng đẳng cấp cho ngài.
So puttadhītāhi vaḍḍhamāno dānapati ahosi, pañca sīlāni rakkhati.
As he grew up with sons and daughters, he became a generous donor and observed the five precepts.
Ngài có con trai và con gái, trở thành một thí chủ, và giữ năm giới.
Tasmiñca gāme tettiṃseva kulāni honti, tepi tettiṃsa kulā manussā ekadivasaṃ gāmamajjhe ṭhatvā gāmakammaṃ karonti.
In that village, there were exactly thirty-three families, and these thirty-three people of the families would gather in the middle of the village to perform village work.
Trong ngôi làng đó có ba mươi ba gia đình, ba mươi ba người trong số họ một ngày nọ đã đứng giữa làng và làm công việc làng.
Bodhisatto ṭhitaṭṭhāne pādehi paṃsuṃ viyūhitvā taṃ padesaṃ ramaṇīyaṃ katvā aṭṭhāsi, athañño eko āgantvā tasmiṃ ṭhāne ṭhito.
The Bodhisatta, at the place where he stood, cleared away the dust with his feet, made that area pleasant, and stood there; then another person came and stood in that place.
Bồ-tát đã dọn dẹp đất bằng chân tại nơi mình đứng, làm cho nơi đó trở nên dễ chịu rồi đứng. Sau đó, một người khác đến và đứng ở chỗ đó.
Bodhisatto aparaṃ ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ katvā aṭṭhāsi, tatrāpi añño ṭhito.
The Bodhisatta made another place pleasant and stood there; another person also stood there.
Bồ-tát lại làm cho một chỗ khác trở nên dễ chịu rồi đứng, ở đó cũng có người khác đứng.
Bodhisatto aparampi aparampīti sabbesampi ṭhitaṭṭhānaṃ ramaṇīyaṃ katvā aparena samayena tasmiṃ ṭhāne maṇḍapaṃ kāresi, maṇḍapampi apanetvā sālaṃ kāresi, tattha phalakāsanāni santharitvā pānīyacāṭiṃ ṭhapesi.
The Bodhisatta made yet another place, and yet another, making every place where they stood pleasant, and at a later time, he built a pavilion in that place; he also removed the pavilion and built a hall, where he arranged wooden seats and placed a water jar.
Bồ-tát lại làm cho chỗ khác và chỗ khác nữa, làm cho tất cả các chỗ mà mọi người đứng đều dễ chịu. Sau đó, ngài dựng một cái rạp ở chỗ đó, rồi tháo rạp ra và dựng một hội trường. Ở đó, ngài trải các ghế dài và đặt một bình nước uống.
Aparena samayena tepi tettiṃsajanā bodhisattena samānacchandā ahesuṃ.
At a later time, those thirty-three people also became of the same mind as the Bodhisatta.
Sau đó, ba mươi ba người ấy đều có cùng chí hướng với Bồ-tát.
Te bodhisatto pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tato paṭṭhāya tehi saddhiṃ puññāni karonto vicarati.
The Bodhisatta established them in the five precepts, and from then on, he wandered about performing meritorious deeds with them.
Bồ-tát đã thiết lập họ vào năm giới, và từ đó trở đi, ngài cùng họ làm các việc phước thiện.
Tepi teneva saddhiṃ puññāni karontā kālasseva vuṭṭhāya vāsipharasumusalahatthā catumahāpathādīsu musalena pāsāṇe ubbattetvā pavaṭṭenti, yānānaṃ akkhapaṭighātarukkhe haranti, visamaṃ samaṃ karonti, setuṃ attharanti, pokkharaṇiyo khaṇanti, sālaṃ karonti, dānāni denti, sīlāni rakkhanti.
And they, performing meritorious deeds with him, rose early, and with axes, spades, and pestles in hand, they lifted stones with pestles on the four main roads and so forth, and rolled them away. They removed trees that obstructed carts, made uneven ground even, built bridges, dug ponds, constructed halls, gave alms, and observed the precepts.
Họ cũng cùng ngài làm các việc phước thiện, dậy sớm, cầm rìu, cuốc, chày, nhổ đá bằng chày ở các ngã tư đường lớn và lăn đi, dọn dẹp các cây cản trở bánh xe, san bằng chỗ gồ ghề, xây cầu, đào ao, dựng hội trường, bố thí, giữ giới.
Evaṃ yebhuyyena sakalagāmavāsino bodhisattassa ovāde ṭhatvā sīlāni rakkhiṃsu.
Thus, most of the villagers, abiding by the Bodhisatta's advice, observed the precepts.
Như vậy, phần lớn dân làng đã giữ giới theo lời khuyên của Bồ-tát.
Atha nesaṃ gāmabhojako cintesi ‘‘ahaṃ pubbe etesu suraṃ pivantesu pāṇātipātādīni karontesu cāṭikahāpaṇādivasena ceva daṇḍabalivasena ca dhanaṃ labhāmi, idāni pana magho māṇavo sīlaṃ rakkhāpeti, tesaṃ pāṇātipātādīni kātuṃ na deti, idāni pana te pañca sīlāni na rakkhāpessāmī’’ti kuddho rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, bahū corā gāmaghātādīni karontā vicarantī’’ti āha.
Then the village headman thought, "Formerly, when these people drank liquor and committed acts like taking life, I gained wealth through fines in the form of pots and kahāpaṇas, and by force of punishment. But now, Magha the youth makes them observe the precepts and does not allow them to commit acts like taking life. Now, I will not let them observe the five precepts." Angered, he approached the king and said, "Your Majesty, many thieves are roaming about, committing acts like destroying villages."
Rồi người cai quản làng ấy suy nghĩ: “Trước đây, khi những người này uống rượu và thực hiện các hành vi sát sanh, v.v., ta đã thu được tiền bạc dưới hình thức thuế rượu và các khoản phạt. Nhưng bây giờ, Magha māṇava khiến họ giữ giới, không cho phép họ thực hiện các hành vi sát sanh, v.v. Bây giờ ta sẽ không để họ giữ năm giới.” Tức giận, ông ta đến gặp nhà vua và tâu: “Tâu Đại vương, có nhiều kẻ cướp đang đi lại, gây ra các vụ cướp bóc làng mạc, v.v.”
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘gaccha, te ānehī’’ti āha.
The king, hearing his words, said, "Go, bring them."
Nhà vua nghe lời ông ta và nói: “Hãy đi bắt chúng về đây.”
So gantvā sabbepi te bandhitvā ānetvā ‘‘ānītā, deva, corā’’ti rañño ārocesi.
He went, bound all of them, brought them, and reported to the king, "Your Majesty, the thieves have been brought."
Ông ta đi, bắt tất cả những người ấy lại, dẫn về và báo cho nhà vua: “Tâu Đại vương, những kẻ cướp đã bị bắt về.”
Rājā tesaṃ kammaṃ asodhetvāva ‘‘hatthinā ne maddāpethā’’ti āha.
The king, without investigating their actions, said, "Have them crushed by an elephant."
Nhà vua không điều tra tội trạng của họ mà phán: “Hãy sai voi giày xéo chúng.”
Tato sabbepi te rājaṅgaṇe nipajjāpetvā hatthiṃ ānayiṃsu.
Then, they made all of them lie down in the royal courtyard and brought an elephant.
Thế là, họ bắt tất cả những người ấy nằm xuống sân cung điện và dẫn voi đến.
Bodhisatto tesaṃ ovādaṃ adāsi ‘‘tumhe sīlāni āvajjetha, pesuññakārake ca raññe ca hatthimhi ca attano sarīre ca ekasadisameva mettaṃ bhāvethā’’ti.
The Bodhisatta gave them advice: "You should reflect on the precepts, and cultivate mettā equally towards the slanderer, the king, the elephant, and your own bodies."
Bồ Tát khuyên họ: “Các con hãy quán tưởng các giới, và hãy tu tập tâm từ bình đẳng đối với kẻ vu cáo, đối với nhà vua, đối với con voi và đối với chính thân thể của mình.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm theo như vậy.
Atha nesaṃ maddanatthāya hatthiṃ upanesuṃ.
Then they brought the elephant to crush them.
Rồi họ dẫn voi đến để giày xéo những người ấy.
So upanīyamānopi na upagacchati, mahāviravaṃ viravitvā palāyati.
Even when brought, it did not approach; it let out a great roar and fled.
Con voi, dù bị dẫn đến, cũng không chịu tiến lại gần mà kêu lớn tiếng rồi bỏ chạy.
Aññaṃ aññaṃ hatthiṃ ānayiṃsu, tepi tatheva palāyiṃsu.
They brought other elephants, and they too fled in the same way.
Họ dẫn những con voi khác đến, và chúng cũng bỏ chạy như vậy.
Rājā ‘‘etesaṃ hatthe kiñci osadhaṃ bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘vicinathā’’ti āha.
The king thought, "They must have some medicine in their hands," and said, "Search them."
Nhà vua nghĩ: “Chắc chắn trong tay những người này có một loại thuốc nào đó,” và ra lệnh: “Hãy khám xét chúng.”
Vicinantā adisvā ‘‘natthi, devā’’ti āhaṃsu.
Searching, they did not find anything and said, "There is none, Your Majesty."
Họ khám xét nhưng không thấy gì, bèn tâu: “Tâu Đại vương, không có gì cả.”
Tena hi kiñci mantaṃ parivattessanti, pucchatha ne ‘‘atthi vo parivattanamanto’’ti?
"In that case, they must be reciting some mantra. Ask them, 'Do you have a mantra for recitation?'"
“Vậy thì chúng chắc chắn đang niệm một loại thần chú nào đó. Hãy hỏi chúng: ‘Các ngươi có thần chú nào không?’”
Rājapurisā pucchiṃsu, bodhisatto ‘‘atthī’’ti āha.
The royal officers asked, and the Bodhisatta said, "Yes, we do."
Các quan quân hỏi, Bồ Tát đáp: “Có.”
Rājapurisā ‘‘atthi kira, devā’’ti ārocayiṃsu, rājā sabbepi te pakkosāpetvā ‘‘tumhākaṃ jānanamantaṃ kathethā’’ti āha.
The royal officers reported, "It seems they do, Your Majesty." The king summoned all of them and said, "Tell us the mantra you know."
Các quan quân tâu: “Tâu Đại vương, có vẻ như chúng có thần chú,” nhà vua bèn triệu tập tất cả họ lại và nói: “Hãy nói cho ta biết thần chú mà các ngươi biết.”
Bodhisatto avoca ‘‘deva, añño amhākaṃ manto nāma natthi, amhe pana tettiṃsamattā janā pāṇaṃ na hanāma, adinnaṃ nādiyāma, micchācāraṃ na carāma, musāvādaṃ na bhaṇāma, majjaṃ na pivāma, mettaṃ bhāvema, dānaṃ dema, maggaṃ samaṃ karoma, pokkharaṇiyo khaṇāma, sālaṃ karoma, ayaṃ amhākaṃ manto ca parittañca vuḍḍhi cā’’ti.
The Bodhisatta said, "Your Majesty, we have no other mantra. But we, thirty-three people, do not kill living beings, do not take what is not given, do not engage in sexual misconduct, do not speak falsehoods, do not drink intoxicants, we cultivate mettā, give alms, make roads even, dig ponds, build halls. This is our mantra, our protection, and our prosperity."
Bồ Tát nói: “Tâu Đại vương, chúng con không có thần chú nào khác. Chúng con, ba mươi ba người, không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu. Chúng con tu tập tâm từ, bố thí, san bằng đường sá, đào ao hồ, và xây dựng hội trường. Đây là thần chú, là sự bảo vệ, và là sự phát triển của chúng con.”
Rājā tesaṃ pasanno pesuññakārakassa sabbaṃ gehavibhavaṃ tañca tesaṃyeva dāsaṃ katvā adāsi, taṃ hatthiñca gāmañca tesaṃyeva adāsi.
The king was pleased with them and gave all the property of the slanderer, and the slanderer himself as a slave, to them. He also gave them the elephant and the village.
Nhà vua hoan hỷ với họ, ban tất cả tài sản của kẻ vu cáo cho họ, biến kẻ vu cáo thành nô lệ của họ, và ban cả con voi cùng ngôi làng ấy cho họ.
Te tato paṭṭhāya yathāruciyā puññāni karontā ‘‘catumahāpathe mahantaṃ sālaṃ kāressāmā’’ti vaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā sālaṃ paṭṭhapesuṃ.
From that time on, they performed meritorious deeds as they wished and, saying, "We will build a large hall at the four main roads," they summoned a carpenter and started building the hall.
Từ đó trở đi, họ tùy ý làm các việc phước thiện, và nói: “Chúng ta sẽ xây một hội trường lớn ở ngã tư đường,” rồi triệu tập thợ mộc và bắt đầu xây hội trường.
Mātugāmesu pana vigatacchandatāya tassā sālāya mātugāmānaṃ pattiṃ nādaṃsu.
However, due to their lack of interest in women, they did not allocate a share of that hall to women.
Vì không muốn phụ nữ can dự, họ không cho phụ nữ quyền sở hữu trong hội trường đó.
Tena ca samayena bodhisattassa gehe sudhammā, cittā, nandā, sujāti catasso itthiyo honti.
At that time, there were four women in the Bodhisatta's house: Sudhammā, Cittā, Nandā, and Sujātī.
Vào thời điểm đó, trong nhà Bồ Tát có bốn người vợ là Sudhammā, Cittā, Nandā và Sujātā.
Tāsu sudhammā vaḍḍhakinā saddhiṃ ekato hutvā ‘‘bhātika, imissā sālāya maṃ jeṭṭhikaṃ karohī’’ti vatvā lañjaṃ adāsi.
Among them, Sudhammā, together with the carpenter, said, "Brother, make me the chief of this hall," and gave him a bribe.
Trong số đó, Sudhammā đã hối lộ người thợ mộc và nói: “Này anh, hãy cho tôi làm người đứng đầu hội trường này.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā paṭhamameva kaṇṇikārukkhaṃ sukkhāpetvā tacchetvā vijjhitvā kaṇṇikaṃ niṭṭhāpetvā vatthena paliveṭhetvā ṭhapesi.
He agreed, saying "Very well," and first dried, planed, and bored the main timber for the roof, then finished the roof-finial, wrapped it in cloth, and set it aside.
Người thợ mộc chấp nhận lời đề nghị, nói: “Được thôi,” rồi trước tiên, ông ta làm khô một cây gỗ để làm cột chính (kaṇṇikārukkhā), đẽo gọt, khoan lỗ, hoàn thành cột chính, bọc bằng vải và đặt sang một bên.
Atha sālaṃ niṭṭhāpetvā kaṇṇikāropanakāle ‘‘aho, ayyā, ekaṃ na sarimhā’’ti āha.
Then, having finished the hall, at the time of installing the roof-finial, he said, "Alas, sirs, we forgot one thing."
Sau khi hoàn thành hội trường, đến lúc dựng cột chính, ông ta nói: “Ôi, các ngài, chúng ta đã quên một điều.”
‘‘Kiṃ nāma, bho’’ti.
"What is it, sir?"
“Điều gì vậy, này anh?”
‘‘Kaṇṇikā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
"A roof-finial is needed."
“Cần có cột chính.”
‘‘Hotu āharissāmā’’ti?
"Let it be, we will bring one."
“Được thôi, chúng ta sẽ mang đến.”
‘‘Idāni chinnarukkhena kātuṃ na sakkā, pubbeyeva chinditvā tacchetvā vijjhitvā ṭhapitakaṇṇikā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
"It cannot be made from a freshly cut tree now. A roof-finial that was cut, planed, bored, and set aside beforehand is needed."
“Bây giờ không thể làm bằng cây mới đốn được. Cần phải có cột chính đã được đốn, đẽo gọt và khoan lỗ từ trước.”
‘‘Idāni kiṃ kātabba’’nti?
"What is to be done now?"
“Bây giờ phải làm gì?”
‘‘Sace kassaci gehe niṭṭhāpetvā ṭhapitā vikkāyikakaṇṇikā atthi, sā pariyesitabbā’’ti.
“If there is a rafter for sale, finished and kept in anyone’s house, it should be sought.”
“Nếu có cột chính đã hoàn thành và cất giữ ở nhà ai đó để bán, thì phải tìm mua nó.”
Te pariyesantā sudhammāya gehe disvā mūlena na labhiṃsu.
Searching, they found it in Sudhammā’s house but could not obtain it for a price.
Họ tìm kiếm và thấy nó ở nhà Sudhammā, nhưng không thể mua được bằng tiền.
‘‘Sace maṃ sālāya pattikaṃ karotha, dassāmī’’ti vutte ‘‘na mayaṃ mātugāmānaṃ pattiṃ damhā’’ti āhaṃsu.
When she said, “If you make me a shareholder in the hall, I will give it,” they replied, “We do not give shares to women.”
Khi cô ấy nói: “Nếu các ngài cho tôi quyền sở hữu trong hội trường, tôi sẽ đưa nó,” họ đáp: “Chúng tôi không cho phụ nữ quyền sở hữu.”
Atha ne vaḍḍhakī āha ‘‘ayyā, tumhe kiṃ kathetha, ṭhapetvā brahmalokaṃ aññaṃ mātugāmarahitaṭṭhānaṃ nāma natthi, gaṇhatha kaṇṇikaṃ, evaṃ sante amhākaṃ kammaṃ niṭṭhaṃ gamissatī’’ti.
Then the carpenter said to them, “Sirs, what are you saying? Apart from the Brahma-world, there is no place devoid of women. Take the rafter; in that case, our work will be completed.”
Rồi người thợ mộc nói với họ: “Các ngài nói gì vậy? Không có nơi nào không có phụ nữ ngoại trừ cõi Phạm thiên. Hãy lấy cột chính đi, như vậy công việc của chúng ta sẽ hoàn tất.”
Te ‘‘sādhū’’ti kaṇṇikaṃ gahetvā sālaṃ niṭṭhāpetvā āsanaphalakāni santharitvā pānīyacāṭiyo ṭhapetvā yāgubhattaṃ nibandhiṃsu.
They said, “Very well,” took the rafter, finished the hall, spread out seating planks, placed water pots, and arranged for gruel and rice.
Họ nói: “Được thôi,” rồi lấy cột chính, hoàn thành hội trường, sắp đặt các tấm ván ngồi, đặt các chum nước uống, và chuẩn bị cháo cơm.
Sālaṃ pākārena parikkhipitvā dvāraṃ yojetvā antopākāre vālukaṃ ākiritvā bahipākāre tālapantiyo ropesuṃ.
They enclosed the hall with a wall, fitted a door, scattered sand inside the wall, and planted rows of palm trees outside the wall.
Họ xây tường bao quanh hội trường, lắp cửa, rải cát bên trong tường bao, và trồng hàng cây cọ bên ngoài tường bao.
Cittāpi tasmiṃ ṭhāne uyyānaṃ kāresi, ‘‘pupphūpagaphalūpagarukkho asuko nāma tasmiṃ natthī’’ti nāhosi.
Cittā also made a garden in that place; there was no tree that did not bear flowers or fruit.
Cittā cũng xây một khu vườn ở đó, không thiếu bất kỳ loại cây nào có hoa hay quả.
Nandāpi tasmiṃyeva ṭhāne pokkharaṇiṃ kāresi pañcavaṇṇehi padumehi sañchannaṃ ramaṇīyaṃ.
Nandā also made a delightful pond in that very place, covered with five-colored lotuses.
Nandā cũng xây một ao hồ ở cùng nơi đó, được bao phủ bởi năm loại hoa sen, rất đẹp đẽ.
Sujā na kiñci akāsi.
Sujā did nothing.
Sujātā thì không làm gì cả.
Evaṃ pasaṃsiyabhāvaṃ āpajjitvā jīvitapariyosāne tāvatiṃsabhavane sakko devarājā hutvā nibbatti, tepissa sahāyā tattheva nibbattiṃsu.
Having thus attained a praiseworthy state, at the end of his life, he was reborn as Sakka, the king of devas, in the Tāvatiṃsa realm, and his three companions were also reborn there.
Sau khi đạt được trạng thái đáng ca ngợi như vậy, khi hết tuổi thọ, Bồ Tát tái sanh làm Sakka, Thiên chủ trong cõi Tam Thập Tam. Các bạn của Ngài cũng tái sanh ở đó.
Tasmiṃ kāle tāvatiṃsabhavane asurā paṭivasanti.
At that time, the Asuras dwelt in the Tāvatiṃsa realm.
Vào thời điểm đó, các Asura đang sống trong cõi Tam Thập Tam.
Sakko devarājā ‘‘kiṃ no sādhāraṇena rajjenā’’ti asure dibbapānaṃ pāyetvā matte samāne pādesu gāhāpetvā sinerupabbatapāde khipāpesi.
Sakka, the king of devas, thinking, “What use is a shared kingdom to us?” made the Asuras drink divine liquor, and when they were intoxicated, he had them seized by their feet and thrown to the foot of Mount Sineru.
Sakka, Thiên chủ, nghĩ: “Chúng ta có cần một vương quốc chung không?” rồi cho các Asura uống rượu chư thiên. Khi chúng say mèm, Ngài sai người nắm chân chúng và ném xuống chân núi Sineru.
Te asurabhavanameva sampāpuṇiṃsu.
They reached the Asura-realm itself.
Chúng đã đến được cõi Asura.
Asurabhavanaṃ nāma sinerussa heṭṭhimatale tāvatiṃsadevalokappamāṇameva, tattha devānaṃ pāricchattako viya cittapāṭali nāma kappaṭṭhiyarukkho hoti.
The Asura-realm, at the lower level of Sineru, is the same size as the Tāvatiṃsa deva-world; there, like the Pāricchattaka tree of the devas, is a Kalpataru tree called Cittapāṭali.
Cõi Asura nằm dưới chân núi Sineru, có kích thước tương đương với cõi trời Tam Thập Tam. Ở đó có một cây đại thọ tên là Cittapāṭali, giống như cây Pāricchattaka của chư thiên.
Te cittapāṭaliyā pupphitāya jānanti ‘‘nāyaṃ amhākaṃ devaloko, devalokasmiñhi pāricchattako pupphatī’’ti.
When the Cittapāṭali bloomed, they knew, “This is not our deva-world, for in the deva-world, the Pāricchattaka blooms.”
Khi cây Cittapāṭali nở hoa, chúng biết: “Đây không phải là cõi trời của chúng ta, vì cây Pāricchattaka nở hoa trong cõi trời.”
Atha te ‘‘jarasakko amhe matte katvā mahāsamuddapiṭṭhe khipitvā amhākaṃ devanagaraṃ gaṇhi, te mayaṃ tena saddhiṃ yujjhitvā amhākaṃ devanagarameva gaṇhissāmā’’ti kipillikā viya thambhaṃ sineruṃ anusañcaramānā uṭṭhahiṃsu.
Then they thought, “The old Sakka, having intoxicated us, threw us onto the surface of the great ocean and seized our deva-city. We will fight him and take back our deva-city,” and they rose up, ascending Sineru like ants on a pillar.
Rồi chúng nghĩ: “Lão Sakka đã chuốc say chúng ta, ném chúng ta xuống mặt biển và chiếm đoạt thành phố chư thiên của chúng ta. Chúng ta sẽ chiến đấu với hắn và chiếm lại thành phố chư thiên của mình.” Chúng bèn trèo lên núi Sineru như kiến bò trên cột.
Sakko ‘‘asurā kira uṭṭhitā’’ti sutvā samuddapiṭṭheyeva abbhuggantvā yujjhamāno tehi parājito diyaḍḍhayojanasatikena vejayantarathena dakkhiṇasamuddassa matthakena palāyituṃ āraddho.
Sakka, hearing, “The Asuras have risen,” ascended above the surface of the ocean and, fighting, was defeated by them, and began to flee over the southern ocean with his Vejayanta chariot, which was one hundred and fifty yojanas in length.
Sakka nghe nói: “Các Asura đã nổi dậy,” bèn bay lên trên mặt biển, chiến đấu. Bị chúng đánh bại, Ngài bắt đầu bỏ chạy trên chiếc xe Vejayanta có chiều dài một trăm rưỡi dojana, ngang qua mặt biển phía nam.
Athassa ratho samuddapiṭṭhena vegena gacchanto simbalivanaṃ pakkhanto, tassa gamanamagge simbalivanaṃ naḷavanaṃ viya chijjitvā chijjitvā samuddapiṭṭhe patati.
Then his chariot, moving swiftly over the ocean’s surface, entered a silk-cotton forest, and the silk-cotton trees in its path were cut down like reeds and fell onto the ocean’s surface.
Rồi chiếc xe của Ngài, đang lao nhanh trên mặt biển, đi vào rừng cây simbali. Trên đường đi của nó, rừng simbali bị chặt đứt từng đoạn như rừng tre và rơi xuống mặt biển.
Supaṇṇapotakā samuddapiṭṭhe paripatantā mahāviravaṃ raviṃsu.
The young Supaṇṇas, falling onto the ocean’s surface, cried out loudly.
Những chim Supaṇṇa con, đang rơi xuống mặt biển, kêu la thảm thiết.
Sakko mātaliṃ pucchi ‘‘samma mātali, kiṃ saddo nāmesa, atikāruññaravo vattatī’’ti?
Sakka asked Mātali, “Friend Mātali, what is this sound? A very pitiful cry is occurring.”
Sakka hỏi Mātali: “Này Mātali, tiếng gì vậy? Tiếng kêu thật đáng thương.”
‘‘Deva, tumhākaṃ rathavegena vicuṇṇite simbalivane patante supaṇṇapotakā maraṇabhayatajjitā ekaviravaṃ viravantī’’ti.
“Deva, the young Supaṇṇas, terrified by the fear of death, are crying out with a single voice as the silk-cotton forest, crushed by the speed of your chariot, falls.”
“Tâu Đại vương, khi rừng simbali bị nghiền nát bởi tốc độ xe của Ngài và rơi xuống, những chim Supaṇṇa con, sợ hãi cái chết, đang kêu la thảm thiết.”
Tattha kulāvakāti supaṇṇapotakā.
Therein, kulāvakā means young garuḷas.
Trong đó, kulāvakā có nghĩa là những chim Supaṇṇa con.
Mātalīti sārathiṃ āmantesi.
Mātalī means he addressed the charioteer.
Mātalī là gọi người đánh xe.
Simbalisminti passa ete simbalirukkhe olambantā ṭhitāti dasseti.
Simbalismi means he showed, "See these silk-cotton trees, hanging down."
Simbalismiṃ chỉ ra rằng “hãy nhìn những cây simbali này đang treo lơ lửng.”
Īsāmukhena parivajjayassūti ete etassa rathassa īsāmukhena yathā na haññanti, evaṃ te parivajjayassu.
Īsāmukhena parivajjayassu means, "Avoid them so that they are not harmed by the pole-end of this chariot."
Īsāmukhena parivajjayassu có nghĩa là “hãy tránh chúng để chúng không bị tổn hại bởi mặt trước trục xe này.”
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇanti yadi amhesu asurānaṃ pāṇaṃ cajantesu etesaṃ sotthi hoti, kāmaṃ cajāma ekaṃseneva mayaṃ asuresu amhākaṃ pāṇaṃ cajāma.
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇaṃ means, "If these (garuḷas) are safe when we give up our lives to the asuras, let us gladly give up our lives; certainly, we will give up our lives to the asuras."
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇaṃ có nghĩa là “nếu chúng ta hy sinh mạng sống cho các Asura mà chúng được bình an, thì chúng ta sẵn lòng hy sinh mạng sống của mình cho các Asura.”
Māme dijā vikulāvā ahesunti ime pana dijā ime garuḷapotakā viddhastavicuṇṇitakulāvakatāya vikulāvā mā ahesuṃ, mā amhākaṃ dukkhaṃ etesaṃ upari khipa, nivattaya nivattaya rathanti.
Māme dijā vikulāvā ahesuṃ means, "Let these birds, these young garuḷas, not be without nests due to their nests being destroyed and crushed. Do not cast our suffering upon them. Turn back, turn back the chariot!"
Đừng để những con chim này không tổ. Vì những con chim này, những con chim non Garuda này có tổ đã bị phá hủy và nghiền nát, đừng để chúng không có tổ. Đừng gieo đau khổ của chúng ta lên chúng. Hãy quay xe lại, quay xe lại.
Mātalisaṅgāhako tassa vacanaṃ sutvā rathaṃ nivattetvā aññena maggena devalokābhimukhaṃ akāsi.
Mātali, the charioteer, hearing his words, turned the chariot back and took another path towards the deva world.
Người đánh xe Mātali nghe lời ngài, đã quay xe lại và đi theo một con đường khác hướng về cõi trời.
Asurā pana taṃ nivattayamānameva disvā ‘‘addhā aññehipi cakkavāḷehi sakkā āgacchanti, balaṃ labhitvā ratho nivatto bhavissatī’’ti maraṇabhayabhītā palāyitvā asurabhavanameva pavisiṃsu.
The asuras, however, seeing him turning back, thought, "Surely, Sakka is coming from other world-systems, having gained strength, so the chariot has turned back," and, terrified by the fear of death, they fled and entered the asura realm.
Các Asura thấy ngài quay xe lại, nghĩ rằng: “Chắc chắn ngài đang đến từ những vũ trụ khác, xe đã quay lại sau khi có được sức mạnh,” liền sợ hãi cái chết mà bỏ chạy, đi vào cõi Asura.
Sakkopi devanagaraṃ pavisitvā dvīsu devalokesu devagaṇena parivuto nagaramajjhe aṭṭhāsi.
Sakka also entered the city of devas and, surrounded by the host of devas in both deva worlds, stood in the middle of the city.
Đức Sakka cũng vào thành chư thiên, được đoàn chư thiên bao quanh, đứng giữa thành.
Tasmiṃ khaṇe pathaviṃ bhinditvā yojanasahassubbedho vejayantapāsādo uṭṭhahi.
At that moment, the Vejayanta Palace, a thousand yojanas high, rose up, breaking through the earth.
Vào khoảnh khắc đó, cung điện Vejayanta cao một ngàn dojana đã trồi lên xuyên qua mặt đất.
Vijayante uṭṭhitattā ‘‘vejayanto’’ tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because it rose up victoriously, they named it "Vejayanta."
Vì nó trồi lên một cách chiến thắng (vijayante), nên nó được đặt tên là “Vejayanta”.
Atha sakko puna asurānaṃ anāgamanatthāya pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapesi.
Then Sakka established five guards to prevent the asuras from returning.
Sau đó, Đức Sakka đặt năm nơi canh gác để ngăn chặn các Asura trở lại.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
Concerning which it was said:
Liên quan đến điều này, đã được nói:
Dve nagarānipi yuddhena gahetuṃ asakkuṇeyyatāya ayujjhapurāni nāma jātāni devanagarañca asuranagarañca.
The two cities, the city of devas and the city of asuras, became known as "unassailable cities" because they could not be taken by war.
Hai thành phố, thành chư thiên và thành Asura, được gọi là những thành không thể chiến thắng vì không thể chiếm được bằng chiến tranh.
Yadā hi asurā balavantā honti, atha devehi palāyitvā devanagaraṃ pavisitvā dvāre pihite asurānaṃ satasahassampi kiñci kātuṃ na sakkoti.
For when the asuras are strong, even a hundred thousand asuras cannot do anything when the devas flee into the deva city and close its gates.
Khi các Asura mạnh mẽ, các chư thiên bỏ chạy vào thành chư thiên và đóng cửa lại, hàng trăm ngàn Asura cũng không thể làm gì được.
Yadā devā balavantā honti, atha asurehi palāyitvā asuranagaraṃ pavisitvā dvāre pihite sakkānaṃ satasahassampi kiñci kātuṃ na sakkoti.
When the devas are strong, even a hundred thousand Sakkas cannot do anything when the asuras flee into the asura city and close its gates.
Khi các chư thiên mạnh mẽ, các Asura bỏ chạy vào thành Asura và đóng cửa lại, hàng trăm ngàn Sakka cũng không thể làm gì được.
Iti imāni dve nagarāni ayujjhapurāni nāma.
Thus, these two cities are called "unassailable cities."
Vì vậy, hai thành phố này được gọi là những thành không thể chiến thắng.
Tesaṃ antarā etesu uragādīsu pañcasu ṭhānesu sakkena ārakkhā ṭhapitā.
Between them, in these five places of nāgas and so on, Sakka established guards.
Giữa chúng, Đức Sakka đã thiết lập sự bảo vệ tại năm nơi này, bao gồm Uraga.
Tattha uraga-saddena nāgā gahitā.
Therein, by the word uraga, nāgas are meant.
Trong đó, từ Uraga chỉ các Nāga.
Te udake balavantā honti, tasmā sinerussa paṭhamālinde tesaṃ ārakkhā.
They are powerful in water; therefore, their guard is in the first terrace of Sineru.
Chúng mạnh mẽ dưới nước, vì vậy sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ nhất của núi Sineru.
Karoṭi-saddena supaṇṇā gahitā.
By the word karoṭi, supaṇṇas (garuḷas) are meant.
Từ Karoṭi chỉ các Supaṇṇa (Garuda).
Tesaṃ kira karoṭi nāma pānabhojanaṃ, tena taṃ nāmaṃ labhiṃsu, dutiyālinde tesaṃ ārakkhā.
Their food and drink is called karoṭi, so they obtained that name; their guard is in the second terrace.
Nghe nói, Karoṭi là thức ăn và đồ uống của chúng, vì vậy chúng có tên đó, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ hai.
Payassahāri-saddena kumbhaṇḍā gahitā.
By the word payassahāri, kumbhaṇḍas are meant.
Từ Payassahāri chỉ các Kumbhaṇḍa.
Dānavarakkhasā kirete, tatiyālinde tesaṃ ārakkhā.
They are said to be Dānavas and Rakkhasas; their guard is in the third terrace.
Nghe nói, chúng là những Dạ Xoa khổng lồ, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ ba.
Madanayuta-saddena yakkhā gahitā.
By the word madanayuta, yakkhas are meant.
Từ Madanayuta chỉ các Yakkha.
Visamacārino kira te yuddhasoṇḍā, catutthālinde tesaṃ ārakkhā.
They are said to be violent and fond of fighting; their guard is in the fourth terrace.
Nghe nói, chúng là những kẻ hành xử bất thường, say mê chiến tranh, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ tư.
Caturo ca mahantāti cattāro mahārājāno vuttā, pañcamālinde tesaṃ ārakkhā.
Caturo ca mahantā refers to the Four Great Kings; their guard is in the fifth terrace.
Caturo ca mahantā nghĩa là bốn vị Đại Thiên Vương, sự bảo vệ của họ ở tầng lầu thứ năm.
Tasmā yadi asurā kupitā āvilacittā devapuraṃ upayanti, pañcavidhesu yaṃ girino paṭhamaṃ paribhaṇḍaṃ, taṃ uragā paribāhiya tiṭṭhanti.
Therefore, if the asuras, enraged and agitated, approach the deva city, the nāgas stand guarding the first part of the mountain among the five types of guards.
Vì vậy, nếu các Asura nổi giận, với tâm trí hỗn loạn, tiến đến thành chư thiên, thì trong năm loại, những gì là phần đầu tiên của ngọn núi, các Uraga sẽ bao vây và đứng đó.
Evaṃ sesesu sesā.
Similarly, the others guard their respective parts.
Tương tự, những loại còn lại ở những nơi còn lại.
Imesu pana pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā sakke devānaminde dibbasampattiṃ anubhavamāne sudhammā cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, kaṇṇikāya dinnanissandena cassā pañcayojanasatikā sudhammā nāma devasabhā udapādi, yattha dibbasetacchattassa heṭṭhā yojanappamāṇe kañcanapallaṅke nisinno sakko devānamindo devamanussānaṃ kattabbakiccāni karoti.
While Sakka, the king of devas, was experiencing divine prosperity, having established guards in these five places, Sudhammā passed away and was reborn as his personal attendant. Due to the merit of the pinnacle, a deva assembly hall named Sudhammā, five hundred yojanas in extent, arose for him, where Sakka, the king of devas, seated on a golden couch one yojana long beneath a divine white umbrella, performs the duties of devas and humans.
Sau khi thiết lập sự bảo vệ tại năm nơi này, trong khi Đế Thích Sakka đang hưởng thụ tài sản chư thiên, Sudhammā đã mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã cúng dường hoa sen, một hội trường chư thiên tên là Sudhammā, rộng năm dojana, đã xuất hiện, nơi Đế Thích Sakka ngồi trên ngai vàng bằng vàng rộng một dojana dưới chiếc lọng trắng của chư thiên, thực hiện các công việc cần thiết cho chư thiên và loài người.
Cittāpi cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, uyyānassa karaṇanissandena cassā cittalatāvanaṃ nāma uyyānaṃ udapādi.
Cittā also passed away and was reborn as his personal attendant. Due to the merit of creating a park, a park named Cittalatāvana arose for him.
Cittā cũng mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã tạo lập khu vườn, một khu vườn tên là Cittalatāvana đã xuất hiện.
Nandāpi cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, pokkharaṇiyā nissandena cassā nandā nāma pokkharaṇī udapādi.
Nandā, too, after passing away, was reborn as his foot-attendant. From the overflow of the pond, a pond named Nandā came into existence for her.
Nandā cũng mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã tạo lập hồ nước, một hồ sen tên là Nandā đã xuất hiện.
Sujā pana kusalakammassa akatattā ekasmiṃ araññe kandarāya bakasakuṇikā hutvā nibbattā.
But Sujā, having not performed wholesome kamma, was reborn as a female crane in a cave in a certain forest.
Còn Sujā, vì không tạo thiện nghiệp, đã tái sinh làm một con cò cái trong một hang động ở một khu rừng.
Sakko ‘‘sujā na paññāyati, kattha nu kho nibbattā’’ti āvajjento taṃ disvā tattha gantvā taṃ ādāya devalokaṃ āgantvā tassā ramaṇīyaṃ devanagaraṃ sudhammaṃ devasabhaṃ cittalatāvanaṃ nandāpokkharaṇiñca dassetvā ‘‘etā kusalaṃ katvā mayhaṃ pādaparicārikā hutvā nibbattā, tvaṃ pana kusalaṃ akatvā tiracchānayoniyaṃ nibbattā, ito paṭṭhāya sīlaṃ rakkhāhī’’ti taṃ ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tattheva netvā vissajjesi.
Sakka, reflecting, "Sujā is not seen, where could she have been reborn?" saw her, went there, took her, and came to the deva-world. He showed her the delightful deva-city, the Sudhammā deva-assembly hall, the Cittalatāvana grove, and the Nandā pond, and then admonished her, saying, "These have performed wholesome deeds and were reborn as my foot-attendants, but you, having not performed wholesome deeds, were reborn in the animal realm. From now on, guard your sīla." Having established her in the five precepts, he took her back to that very place and released her.
Đức Sakka nghĩ: “Sujā không thấy đâu, không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi thấy cô ấy, ngài đến đó, mang cô ấy về cõi trời, cho cô ấy thấy thành chư thiên xinh đẹp, hội trường chư thiên Sudhammā, khu vườn Cittalatāvana và hồ sen Nandā, rồi nói: “Những người này đã làm điều thiện và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ta. Còn con, vì không làm điều thiện, đã tái sinh vào loài súc sinh. Từ nay trở đi, hãy giữ giới!” Ngài khuyên bảo cô ấy như vậy, đặt cô ấy vào năm giới, rồi đưa cô ấy về đó và thả ra.
Sāpi tato paṭṭhāya sīlaṃ rakkhati.
She, too, guarded her sīla from then on.
Cô ấy cũng giữ giới từ đó trở đi.
Sakko katipāhaccayena ‘‘sakkā nu kho sīlaṃ rakkhitu’’nti gantvā maccharūpena uttāno hutvā purato nipajji, sā ‘‘matamacchako’’ti saññāya sīse aggahesi, maccho naṅguṭṭhaṃ cālesi, atha naṃ ‘‘jīvati maññe’’ti vissajjesi.
After a few days, Sakka went to see "Is it possible to guard sīla?" and lay down on his back in the form of a fish in front of her. She, perceiving it as a dead fish, took it by the head. The fish wagged its tail. Then, thinking "Perhaps it is alive," she released it.
Vài ngày sau, Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy có giữ giới được không?” Ngài đến đó, biến thành một con cá, nằm ngửa trước mặt cô ấy. Cô ấy nghĩ: “Một con cá chết,” và nắm lấy đầu nó. Con cá vẫy đuôi. Cô ấy nghĩ: “Chắc nó còn sống,” và thả nó ra.
Sakko ‘‘sādhu sādhu, sakkhissasi sīlaṃ rakkhitu’’nti agamāsi.
Sakka, saying "Excellent, excellent! You will be able to guard your sīla," departed.
Đức Sakka nói: “Tốt lắm, tốt lắm, con sẽ giữ giới được,” rồi bỏ đi.
Sā tato cutā bārāṇasiyaṃ kumbhakāragehe nibbatti.
Having passed away from there, she was reborn in a potter's house in Bārāṇasī.
Cô ấy mạng chung từ đó và tái sinh trong một gia đình thợ gốm ở Bārāṇasī.
Sakko ‘‘kahaṃ nu kho nibbattā’’ti tattha nibbattabhāvaṃ ñatvā suvaṇṇaeḷālukānaṃ yānakaṃ pūretvā majjhe gāmassa mahallakavesena nisīditvā ‘‘eḷālukāni gaṇhatha, eḷālukāni gaṇhathā’’ti ugghosesi.
Sakka, thinking "Where could she have been reborn?" and knowing that she was reborn there, filled a cart with golden myrobalan fruits and sat in the middle of the village in the guise of an old man, proclaiming, "Take myrobalan fruits, take myrobalan fruits!"
Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi biết cô ấy tái sinh ở đó, ngài chất đầy một xe chở trái cây eḷāluka vàng, ngồi giữa làng trong lốt một ông già và rao lên: “Ai mua trái eḷāluka! Ai mua trái eḷāluka!”
Manussā āgantvā ‘‘dehi, tātā’’ti āhaṃsu.
People came and said, "Give them, sir."
Mọi người đến và nói: “Cho con, ông ơi.”
‘‘Ahaṃ sīlarakkhakānaṃ dammi, tumhe sīlaṃ rakkhathā’’ti?
"I give to those who guard sīla. Do you guard sīla?"
“Ta cho những người giữ giới. Các con có giữ giới không?”
‘‘Mayaṃ sīlaṃ nāma na jānāma, mūlena dehī’’ti.
"We do not know what sīla is. Give them for a price!"
“Chúng con không biết giới là gì. Bán cho chúng con bằng tiền đi!”
‘‘Na mayhaṃ mūlena attho, sīlarakkhakānaññevāhaṃ dammī’’ti.
"I have no need for money. I give only to those who guard sīla."
“Ta không cần tiền. Ta chỉ cho những người giữ giới thôi.”
Manussā ‘‘ko cāyaṃ eḷāluko’’ti pakkamiṃsu.
The people, thinking "Who is this myrobalan seller?" departed.
Mọi người nói: “Ông già này là ai mà lại bán trái eḷāluka thế này?” rồi bỏ đi.
Sujā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘mayhaṃ ānītaṃ bhavissatī’’ti cintetvā gantvā taṃ ‘‘dehi, tātā’’ti āha.
Sujā, hearing that news, thought "It must be brought for me," and went and said to him, "Give them, sir."
Sujā nghe chuyện đó, nghĩ: “Chắc là mang đến cho mình,” rồi đến và nói: “Cho con, ông ơi.”
‘‘Sīlaṃ rakkhasi, ammā’’ti?
"Do you guard sīla, mother?"
“Con có giữ giới không, con gái?”
‘‘Āma, rakkhāmī’’ti.
"Yes, I guard it."
“Dạ, con có giữ ạ.”
‘‘Idaṃ mayā tuyhameva atthāya ābhata’’nti saddhiṃ yānakena gehadvāre ṭhapetvā pakkāmi.
"This was brought for your sake alone," he said, and placing it with the cart at her house door, he departed.
“Cái này ta mang đến cho con đấy,” Ngài đặt nó cùng với chiếc xe trước cửa nhà cô ấy rồi bỏ đi.
Sāpi yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā tato cutā vepacittissa asurindassa dhītā hutvā nibbatti, sīlānisaṃsena abhirūpā ahosi.
She, too, guarded sīla throughout her life, and having passed away from there, was reborn as the daughter of Vepacitti, the lord of the asuras. By the advantage of sīla, she was beautiful.
Cô ấy cũng giữ giới suốt đời, mạng chung từ đó và tái sinh làm con gái của Asurinda Vepacitti. Nhờ quả phước giữ giới, cô ấy trở nên xinh đẹp.
So tassā vayappattakāle ‘‘mayhaṃ dhītā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhatū’’ti asure sannipātesi.
When she reached maturity, he assembled the asuras, saying, "My daughter shall choose a husband according to her own liking."
Khi cô ấy đến tuổi trưởng thành, Vepacitti triệu tập các Asura và nói: “Con gái ta hãy chọn người chồng mà nó yêu thích.”
Sakko ‘‘kahaṃ nu kho sā nibbattā’’ti olokento tattha nibbattabhāvaṃ ñatvā ‘‘sujā cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhantī maṃ gaṇhissatī’’ti asuravaṇṇaṃ māpetvā tattha agamāsi.
Sakka, looking for "Where could she have been reborn?" and knowing that she was reborn there, thought, "Sujā, choosing a husband according to her liking, will choose me," and creating an asura form, went there.
Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi biết cô ấy tái sinh ở đó, ngài nghĩ: “Sujā sẽ chọn ta làm chồng mà cô ấy yêu thích,” rồi biến thành hình dạng Asura và đến đó.
Sujaṃ alaṅkaritvā sannipātaṭṭhānaṃ ānetvā ‘‘cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhā’’ti āhaṃsu.
They adorned Sujā and brought her to the assembly place, saying, "Choose a husband according to your liking."
Họ trang điểm cho Sujā và đưa cô ấy đến nơi hội họp, rồi nói: “Hãy chọn người chồng mà con yêu thích.”
Sā olokentī sakkaṃ disvā pubbepi sinehavasena uppannapemena mahoghena viya ajjhotthaṭahadayā hutvā ‘‘ayaṃ me sāmiko’’ti vatvā tassa upari pupphadāmaṃ khipitvā aggahesi.
As she looked, she saw Sakka, and her heart, overwhelmed as if by a great flood of love that had arisen from affection in previous existences, said, "This is my husband," and throwing a garland of flowers over him, she chose him.
Cô ấy nhìn thấy Đức Sakka, trái tim cô ấy như bị nhấn chìm trong một dòng nước lớn của tình yêu đã nảy sinh từ tình cảm trong quá khứ, cô ấy nói: “Đây là chồng của con,” rồi ném vòng hoa lên ngài và chọn ngài.
Asurā ‘‘amhākaṃ rājā ettakaṃ kālaṃ dhītu anucchavikaṃ alabhitvā idāni labhati, ayamevassā dhītu pitāmahato mahallako anucchaviko’’ti lajjamānā pakkamiṃsu.
The asuras, ashamed, departed, thinking, "Our king, having not found a suitable match for his daughter for so long, now finds one. This one is old and suitable for his daughter's grandfather."
Các Asura xấu hổ bỏ đi, nghĩ: “Vua của chúng ta đã không tìm được người xứng đáng với con gái mình trong suốt thời gian qua, giờ lại tìm được người này, ông già này còn lớn tuổi hơn cả ông nội của con gái mình, không xứng đáng chút nào.”
So taṃ devanagaraṃ ānetvā aḍḍhateyyānaṃ nāṭikākoṭīnaṃ jeṭṭhikaṃ katvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
He brought her to the deva-city, made her the chief of two and a half crores of celestial dancers, and having remained there for as long as his life lasted, he passed away according to his kamma.
Ngài đưa cô ấy về thành chư thiên, phong làm trưởng của hai trăm rưỡi triệu vũ nữ, sống cho đến hết tuổi thọ rồi ra đi theo nghiệp của mình.
Rudaṃ manuññanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ bahubhaṇḍikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Rudaṃ manuññaṃ—This (story) the Teacher, while dwelling at Jetavana, told concerning a bhikkhu with many possessions.
Rudaṃ manuññaṃ (Tiếng kêu dễ chịu) này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo có nhiều vật dụng.
Vatthu heṭṭhā devadhammajātake (jā. 1.1.6) vuttasadisameva.
The story is similar to what was told below in the Devadhamma Jātaka.
Câu chuyện tương tự như đã kể trong Devadhamma Jātaka (Jā. 1.1.6) ở phần dưới.
Satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo’’ti pucchi.
The Teacher asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you have many possessions?"
Bậc Đạo Sư hỏi Tỳ-kheo đó: “Này Tỳ-kheo, có thật là con có nhiều vật dụng không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Kiṃkāraṇā tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo jātosī’’ti?
"For what reason, bhikkhu, have you become one with many possessions?"
“Này Tỳ-kheo, vì lý do gì mà con lại có nhiều vật dụng như vậy?”
So ettakaṃ sutvāva kuddho nivāsanapārupanaṃ chaḍḍetvā ‘‘iminā dāni nīhārena vicarāmī’’ti satthu purato naggo aṭṭhāsi.
Hearing just that much, he became angry, cast off his lower and upper robes, and stood naked before the Teacher, saying, "Now I shall wander in this manner."
Nghe đến đó, Tỳ-kheo nổi giận, vứt bỏ y phục và nói: “Từ nay con sẽ đi lại như thế này,” rồi đứng trần truồng trước mặt Bậc Đạo Sư.
Manussā ‘‘dhī dhī’’ti āhaṃsu.
People exclaimed, "Fie! Fie!"
Mọi người nói: “Ôi! Ôi!”
So tato palāyitvā hīnāyāvatto.
He then fled from there and reverted to a lower state.
Tỳ-kheo đó bỏ chạy từ đó và hoàn tục.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā ‘‘satthu nāma purato evarūpaṃ karissatī’’ti tassa aguṇakathaṃ kathesuṃ.
The bhikkhus, gathered in the Dhamma hall, spoke of his fault, saying, "He, indeed, would do such a thing in front of the Teacher!"
Các Tỳ-khưu ngồi tụ họp trong Pháp đường, nói lời chê bai vị Tỳ-khưu ấy: "Trước mặt Đức Bổn Sư mà lại làm điều như vậy!"
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti bhikkhū pucchi.
The Teacher came and asked the bhikkhus, "Bhikkhus, what is the topic of discussion you are gathered for now?"
Đức Bổn Sư đến, hỏi các Tỳ-khưu: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì vậy?"
Bhante, ‘‘so hi nāma bhikkhu tumhākaṃ purato catuparisamajjhe hirottappaṃ pahāya gāmadārako viya naggo ṭhatvā manussehi jigucchiyamāno hīnāyāvattitvā sāsanā parihīno’’ti tassa aguṇakathāya nisinnāmhāti.
"Venerable Sir, we are seated here discussing the fault of that bhikkhu, who, abandoning shame and moral dread in front of you, amidst the four assemblies, stood naked like a village boy, was despised by people, reverted to a lower state, and fell away from the Dispensation."
"Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang ngồi bàn luận về lỗi lầm của vị Tỳ-khưu ấy: 'Vị Tỳ-khưu ấy, trước mặt Ngài, giữa bốn hội chúng, đã từ bỏ lòng hổ thẹn (hiri) và ghê sợ tội lỗi (ottappa), đứng trần truồng như một đứa trẻ làng, bị mọi người khinh ghét, sa đọa và bị tước mất khỏi Giáo Pháp.'"
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva so bhikkhu hirottappābhāvena ratanasāsanā parihīno, pubbe itthiratanapaṭilābhatopi parihīnoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that this bhikkhu has fallen away from the excellent Dispensation due to lack of shame and moral dread; in the past, he also fell away from obtaining a jewel of a woman," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ vị Tỳ-khưu ấy vì thiếu lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà bị tước mất khỏi Giáo Pháp quý báu, mà trước đây, y cũng đã bị tước mất khỏi việc có được người phụ nữ quý báu." rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte paṭhamakappe catuppadā sīhaṃ rājānaṃ akaṃsu, macchā ānandamacchaṃ, sakuṇā suvaṇṇahaṃsaṃ.
In the past, at the beginning of the eon, the quadrupeds made the lion their king, the fish made the Ānanda fish their king, and the birds made the golden swan their king.
Thuở xưa, vào thời kiếp đầu tiên, loài bốn chân đã tôn sư tử làm vua, loài cá tôn cá ānanda, loài chim tôn thiên nga vàng.
Tassa pana suvaṇṇahaṃsarājassa dhītā haṃsapotikā abhirūpā ahosi.
Now, that golden swan king had a daughter, a young swan, who was beautiful.
Thiên nga vương vàng ấy có một cô con gái thiên nga con rất xinh đẹp.
So tassā varaṃ adāsi, sā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ vāresi.
He granted her a boon, and she chose a husband according to her own liking.
Ngài đã ban cho nàng một ân huệ, nàng được chọn người chồng theo ý mình.
Haṃsarājā tassā varaṃ datvā himavante sabbe sakuṇe sannipātāpesi, nānappakārā haṃsamorādayo sakuṇagaṇā samāgantvā ekasmiṃ mahante pāsāṇatale sannipatiṃsu.
Having granted her the boon, the swan king assembled all the birds in the Himalayas; various flocks of birds, such as swans and peacocks, gathered on a large rock surface.
Thiên nga vương ban ân huệ cho con gái xong, liền triệu tập tất cả loài chim ở Hy-mã-lạp sơn, các loài chim như thiên nga, công, v.v. tụ họp lại trên một tảng đá lớn.
Haṃsarājā ‘‘attano cittarucitaṃ sāmikaṃ āgantvā gaṇhātū’’ti dhītaraṃ pakkosāpesi.
The swan king had his daughter summoned, saying, "Let her come and choose a husband according to her own liking."
Thiên nga vương gọi con gái đến, bảo: "Hãy đến chọn người chồng theo ý con."
Sā sakuṇasaṅghaṃ olokentī maṇivaṇṇagīvaṃ citrapekhuṇaṃ moraṃ disvā ‘‘ayaṃ me sāmiko hotū’’ti ārocesi.
As she surveyed the assembly of birds, she saw a peacock with a neck the color of a gem and variegated tail feathers, and she announced, "Let this one be my husband."
Nàng nhìn khắp hội chúng chim, thấy một con công có cổ màu ngọc bích và bộ lông sặc sỡ, liền nói: "Đây sẽ là chồng con."
Sakuṇasaṅghā moraṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu ‘‘samma mora, ayaṃ rājadhītā ettakānaṃ sakuṇānaṃ majjhe sāmikaṃ rocentī tayi ruciṃ uppādesī’’ti.
The assembly of birds approached the peacock and said, "Friend Peacock, this royal daughter, choosing a husband from among so many birds, has conceived a liking for you."
Các loài chim đến gần con công và nói: "Này công, công chúa thiên nga này, giữa bao nhiêu loài chim, đã chọn ngươi làm chồng."
Moro ‘‘ajjāpi tāva me balaṃ na passatī’’ti atituṭṭhiyā hirottappaṃ bhinditvā tāva mahato sakuṇasaṅghassa majjhe pakkhe pasāretvā naccituṃ ārabhi, naccanto appaṭicchanno ahosi.
The peacock, greatly delighted, thinking, "Even now, she does not see my power," broke through all shame and moral dread, spread his tail feathers in the midst of that great assembly of birds, and began to dance, dancing without restraint.
Con công nghĩ: "Chúng vẫn chưa thấy sức mạnh của ta sao?" vì quá vui mừng, nó phá vỡ lòng hổ thẹn (hiri) và ghê sợ tội lỗi (ottappa), dang cánh múa giữa hội chúng chim đông đảo, và khi múa, nó đã để lộ thân thể.
Tattha rudaṃ manuññanti ta-kārassa da-kāro kato, rutaṃ manāpaṃ, vassitasaddo madhuroti attho.
Therein, rudaṃ manuññaṃ: the letter 't' has been changed to 'd'; the meaning is 'a pleasing sound, a sweet voice'.
Trong đó, rudaṃ manuññaṃ có nghĩa là chữ ta-kāra được đổi thành da-kāra, tức là tiếng hót dễ chịu, tiếng kêu ngọt ngào.
Rucirā ca piṭṭhīti piṭṭhipi te citrā ceva sobhanā ca.
Rucirā ca piṭṭhī: your back is variegated and beautiful.
Rucirā ca piṭṭhī có nghĩa là lưng ngươi cũng sặc sỡ và đẹp đẽ.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhāti veḷuriyamaṇivaṇṇasadisā.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhā: resembling the color of a beryl gem.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhā có nghĩa là giống như màu ngọc bích.
Byāmamattānīti ekabyāmappamāṇāni.
Byāmamattānī: measuring one span.
Byāmamattānī có nghĩa là dài một tầm tay.
Pekhuṇānīti piñchāni.
Pekhuṇānī: tail feathers.
Pekhuṇānī có nghĩa là lông đuôi.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmīti hirottappaṃ bhinditvā naccitabhāveneva te evarūpassa nillajjassa dhītaraṃ no dadāmīti vatvā haṃsarājā tasmiṃyeva parisamajjhe attano bhāgineyyassa haṃsapotakassa dhītaraṃ adāsi.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmī: "Because of your dancing, because you danced having broken through shame and moral dread, I shall not give my daughter to such a shameless one." Having said this, the swan king gave his daughter to his nephew, the young swan, right there in the midst of the assembly.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmī có nghĩa là vì ngươi đã phá vỡ lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà múa, ta sẽ không gả con gái cho kẻ vô liêm sỉ như ngươi. Nói vậy xong, thiên nga vương liền gả con gái cho cháu trai của mình là thiên nga con ngay giữa hội chúng đó.
Moro haṃsapotikaṃ alabhitvā lajjitvā tatova uppatitvā palāyi.
The peacock, not obtaining the young swan, was ashamed and flew away from there.
Con công không cưới được thiên nga con, hổ thẹn bay đi mất.
Haṃsarājāpi attano vasanaṭṭhānameva gato.
The swan king also returned to his dwelling place.
Thiên nga vương cũng trở về nơi ở của mình.
Sammodamānāti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto cumbaṭakakalahaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher told this story, beginning with the quarrel over the cumbaṭaka, while dwelling in the Nigrodhārāma near Kapilavatthu.
Sammodamānā (hòa hợp): Câu chuyện này Đức Bổn Sư đã kể khi Ngài trú tại Nigrodhārāma gần Kapilavatthu, liên quan đến một cuộc cãi vã về cái chumbaṭaka.
So kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati.
This will become evident in the Kuṇāla Jātaka.
Chi tiết sẽ được trình bày trong Kuṇālajātaka (Jā. 2.21.kuṇālajātaka).
Tadā pana satthā ñātake āmantetvā ‘‘mahārājā ñātakānaṃ aññamaññaṃ viggaho nāma na yutto, tiracchānagatāpi hi pubbe samaggakāle paccāmitte abhibhavitvā sotthiṃ pattā yadā vivādamāpannā, tadā mahāvināsaṃ pattā’’ti vatvā ñātirājakulehi āyācito atītaṃ āhari.
At that time, the Teacher, addressing his relatives, said, "Great kings, a quarrel among relatives is not proper. Even animals, when they were united in the past, overcame their enemies and attained well-being, but when they fell into dispute, they met with great destruction." Having said this, being requested by the royal families of his relatives, he related a past event.
Khi đó, Đức Bổn Sư triệu tập các thân tộc và nói: "Thưa đại vương, sự tranh cãi giữa các thân tộc là không nên. Ngay cả loài vật cũng vậy, khi hòa hợp, chúng đã chiến thắng kẻ thù và được an toàn; khi tranh cãi, chúng đã phải chịu sự hủy diệt lớn." Sau khi được các hoàng tộc thân tộc thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā anekavaṭṭakasahassaparivāro araññe paṭivasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a quail and dwelt in the forest, surrounded by thousands of quails.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim cút, sống trong rừng với hàng ngàn con chim cút khác.
Tadā eko vaṭṭakaluddako tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā vaṭṭakavassitaṃ katvā tesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā tesaṃ upari jālaṃ khipitvā pariyantesu maddanto sabbe ekato katvā pacchiṃ pūretvā gharaṃ gantvā te vikkiṇitvā tena mūlena jīvikaṃ kappeti.
At that time, a quail hunter went to their dwelling place, made the sound of a quail, and knowing that they had gathered, he cast a net over them, pressed down on the edges, gathered them all together, filled his basket, went home, sold them, and sustained his life with that money.
Khi đó, một người thợ săn chim cút đến nơi chúng ở, giả tiếng chim cút kêu, biết chúng đã tụ họp lại, liền ném lưới lên chúng, dồn chúng vào một chỗ, nhét đầy vào giỏ, rồi về nhà bán chúng để kiếm sống bằng số tiền đó.
Athekadivasaṃ bodhisatto te vaṭṭake āha – ‘‘ayaṃ sākuṇiko amhākaṃ ñātake vināsaṃ pāpeti, ahaṃ ekaṃ upāyaṃ jānāmi, enesa amhe gaṇhituṃ na sakkhissati, ito dāni paṭṭhāya etena tumhākaṃ upari jāle khittamatte ekeko ekekasmiṃ jālakkhike sīsaṃ ṭhapetvā jālaṃ ukkhipitvā icchitaṭṭhānaṃ haritvā ekasmiṃ kaṇṭakagumbe pakkhipatha, evaṃ sante heṭṭhā tena tena ṭhānena palāyissāmā’’ti.
Then one day, the Bodhisatta said to those quails, "This fowler is causing the destruction of our relatives. I know a way by which he will not be able to catch us. From now on, as soon as he casts a net over you, each of you should place your head in one of the net's meshes, lift the net, carry it to a desired place, and drop it into a thorny bush. In this way, we will escape through the spaces underneath."
Một ngày nọ, Bồ-tát nói với các con chim cút: "Người thợ săn này đang hủy diệt thân tộc của chúng ta. Ta biết một cách mà hắn sẽ không thể bắt được chúng ta. Từ bây giờ trở đi, khi hắn vừa ném lưới lên, mỗi con hãy đặt đầu vào một mắt lưới, rồi cùng nhau nhấc lưới lên và mang đến một bụi cây gai, sau đó chúng ta sẽ thoát ra bằng cách chui qua các lỗ hổng bên dưới."
Te sabbe ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇiṃsu.
They all assented, saying, "Very well."
Tất cả đều đồng ý: "Được thôi."
Dutiyadivase upari jāle khitte te bodhisattena vuttanayeneva jālaṃ ukkhipitvā ekasmiṃ kaṇṭakagumbe khipitvā sayaṃ heṭṭhābhāgena tato tato palāyiṃsu.
The next day, when the net was cast over them, they lifted the net exactly as the Bodhisatta had instructed, threw it into a thorny bush, and then escaped from underneath, each in their own direction.
Ngày hôm sau, khi lưới được ném lên, chúng đã nhấc lưới lên theo cách Bồ-tát đã chỉ, ném vào một bụi cây gai, rồi tự mình thoát ra từ bên dưới.
Sākuṇikassa gumbato jālaṃ mocentasseva vikālo jāto, so tucchahatthova agamāsi.
It became evening while the fowler was still disentangling the net from the bush, and he went away empty-handed.
Người thợ săn phải mất cả buổi chiều để gỡ lưới khỏi bụi cây, và anh ta về nhà tay không.
Punadivasato paṭṭhāyapi vaṭṭakā tatheva karonti.
From the next day onwards, the quails continued to do the same.
Từ ngày hôm sau trở đi, các con chim cút vẫn làm như vậy.
Sopi yāva sūriyatthaṅgamanā jālameva mocento kiñci alabhitvā tucchahatthova gehaṃ gacchati.
He too, disentangling the net until sunset, gained nothing and went home empty-handed.
Người thợ săn cũng chỉ gỡ lưới cho đến khi mặt trời lặn, không bắt được gì và về nhà tay không.
Athassa bhariyā kujjhitvā ‘‘tvaṃ divase divase tucchahattho āgacchasi, aññampi te bahi positabbaṭṭhānaṃ atthi maññe’’ti āha.
Then his wife angrily said, "You come home empty-handed day after day. I suppose you have other places outside to support."
Khi đó, vợ anh ta giận dữ nói: "Ngày nào ông cũng về nhà tay không. Chắc ông có nơi nào khác để nuôi dưỡng bên ngoài phải không?"
Sākuṇiko ‘‘bhadde, mama aññaṃ positabbaṭṭhānaṃ natthi, apica kho pana te vaṭṭakā samaggā hutvā caranti, mayā khittamatte jālaṃ ādāya kaṇṭakagumbe khipitvā gacchanti, na kho panete sabbakālameva sammodamānā viharissanti, tvaṃ mā cintayi, yadā te vivādamāpajjissanti, tadā te sabbeva ādāya tava mukhaṃ hāsayamāno āgacchissāmī’’ti vatvā bhariyāya imaṃ gāthamāha –
The fowler said, "My dear, I have no other place to support. However, those quails are living in unity. As soon as I cast the net, they take it and throw it into a thorny bush and leave. But they will not remain united all the time. Do not worry. When they quarrel, I will bring them all and come back, making your face smile," and he spoke this verse to his wife:
Người thợ săn nói: "Này em, anh không có nơi nào khác để nuôi dưỡng. Nhưng những con chim cút đó sống hòa hợp với nhau, khi anh vừa ném lưới, chúng liền nhấc lưới lên và ném vào bụi cây gai. Nhưng chúng sẽ không hòa hợp mãi mãi đâu. Em đừng lo lắng, khi nào chúng cãi nhau, anh sẽ bắt tất cả chúng và về nhà làm em vui lòng." rồi anh ta đọc bài kệ này cho vợ –
Katipāhasseva pana accayena eko vaṭṭako gocarabhūmiṃ otaranto asallakkhetvā aññassa sīsaṃ akkami, itaro ‘‘ko maṃ sīse akkamī’’ti kujjhiṃ.
However, after a few days, as one quail descended to the feeding ground, it inadvertently stepped on another's head. The other became angry, saying, "Who stepped on my head?"
Vài ngày sau, một con chim cút khi bay xuống khu vực kiếm ăn đã vô ý giẫm lên đầu con khác, con kia liền giận dữ hỏi: "Ai đã giẫm lên đầu ta?"
‘‘Ahaṃ asallakkhetvā akkamiṃ, mā kujjhī’’ti vuttepi kujjhiyeva.
Even when told, "I stepped on it inadvertently, do not be angry," it remained angry.
Dù con kia nói: "Ta vô ý giẫm lên, đừng giận." nhưng nó vẫn cứ giận.
Te punappunaṃ kathentā ‘‘tvameva maññe jālaṃ ukkhipasī’’ti aññamaññaṃ vivādaṃ kariṃsu.
They, repeatedly speaking, argued with each other, saying, "I think you should lift the net!"
Chúng cứ nói đi nói lại, rồi cãi nhau: "Chắc ngươi là kẻ nhấc lưới lên."
Tesu vivadantesu bodhisatto cintesi ‘‘vivādake sotthibhāvo nāma natthi, idāneva te jālaṃ na ukkhipissanti, tato mahantaṃ vināsaṃ pāpuṇissanti, sākuṇiko okāsaṃ labhissati, mayā imasmiṃ ṭhāne na sakkā vasitu’’nti.
While they were arguing, the Bodhisatta thought, "There is no well-being for those who quarrel. Now they will not lift the net, and then they will meet with great destruction. The fowler will get an opportunity. It is not possible for me to live in this place."
Khi chúng đang cãi vã, Bồ-tát nghĩ: "Không có sự an toàn nào cho những kẻ hay cãi vã. Ngay bây giờ chúng sẽ không nhấc lưới lên, sau đó chúng sẽ phải chịu sự hủy diệt lớn. Người thợ săn sẽ có cơ hội. Ta không thể ở lại nơi này."
So attano parisaṃ ādāya aññattha gato.
So, taking his flock, he went elsewhere.
Ngài dẫn đoàn của mình đi đến nơi khác.
Sākuṇikopi kho katipāhaccayena āgantvā vaṭṭakavassitaṃ vassitvā tesaṃ sannipatitānaṃ upari jālaṃ khipi.
And after a few days, the fowler came, made a quail's call, and cast the net over them as they gathered.
Vài ngày sau, người thợ săn đến, giả tiếng chim cút kêu, rồi ném lưới lên những con chim cút đang tụ họp.
Atheko vaṭṭako ‘‘tuyhaṃ kira jālaṃ ukkhipantasseva matthake lomāni patitāni, idāni ukkhipā’’ti āha.
Then one quail said, "It seems that the feathers fell on your head just as you were lifting the net; now you lift it!"
Một con chim cút nói: "Nghe nói lông trên đầu ngươi đã rụng hết khi nhấc lưới lên, bây giờ thì nhấc đi!"
Aparo ‘‘tuyhaṃ kira jālaṃ ukkhipantasseva dvīsu pakkhesu pattāni patitāni, idāni ukkhipā’’ti āha.
Another said, "It seems that the leaves fell on your two wings just as you were lifting the net; now you lift it!"
Con khác nói: "Nghe nói lông trên hai cánh của ngươi đã rụng hết khi nhấc lưới lên, bây giờ thì nhấc đi!"
Iti tesaṃ ‘‘tvaṃ ukkhipa, tvaṃ ukkhipā’’ti vadantānaññeva sākuṇiko jālaṃ ukkhipitvā sabbeva te ekato katvā pacchiṃ pūretvā bhariyaṃ hāsayamāno gehaṃ agamāsi.
Thus, while they were saying, "You lift it, you lift it," the fowler lifted the net, gathered all of them together, filled his basket, and went home, making his wife laugh.
Cứ thế, trong khi chúng đang nói "Ngươi hãy nhấc lên, ngươi hãy nhấc lên", người bắt chim đã nhấc lưới lên, gom tất cả chúng lại một chỗ, đổ đầy giỏ, và về nhà làm vợ mình vui mừng.
Na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
"Neither cold nor heat affects me"—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning the enticement of a former wife.
"Không lạnh, không nóng làm ta..." Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi trú tại Jetavana, liên quan đến việc một tỳ khưu bị cám dỗ bởi người vợ cũ của mình.
Tadā hi satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi.
At that time, the Teacher asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?"
Khi ấy, Đức Thế Tôn hỏi vị tỳ khưu đó: "Này tỳ khưu, có thật là ngươi đang chán nản phải không?"
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti.
"It is true, Blessed One."
"Thật vậy, bạch Thế Tôn."
‘‘Kenāsi ukkaṇṭhāpito’’ti?
"By whom were you made discontented?"
"Ngươi bị ai làm cho chán nản?"
‘‘Purāṇadutiyikā me, bhante madhurahattharasā, taṃ jahituṃ na sakkomī’’ti.
"My former wife, Venerable Sir, has a sweet touch; I cannot abandon her."
"Bạch Ngài, người vợ cũ của con có bàn tay ngọt ngào, con không thể từ bỏ cô ấy."
Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu esā itthī tava anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya maraṇaṃ pāpuṇanto maṃ āgamma maraṇā mutto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, "Bhikkhu, this woman is harmful to you. Even in the past, relying on her, you were about to meet death, but by relying on me, you were saved from death," and he related a past event.
Rồi Đức Thế Tôn nói với vị ấy: "Này tỳ khưu, người phụ nữ này là kẻ gây hại cho ngươi. Trước đây, ngươi cũng đã suýt chết vì cô ta, nhưng nhờ có Ta mà ngươi thoát chết", và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his chief chaplain.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đạo sĩ của vua.
Tadā kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu.
At that time, fishermen cast a net in the river.
Khi ấy, những người đánh cá đã quăng lưới xuống sông.
Atheko mahāmaccho rativasena attano macchiyā saddhiṃ kīḷamāno āgacchati.
Then a large fish, playing with his mate out of passion, came along.
Một con cá lớn, do lòng tham ái, đang bơi đến chơi đùa với cá cái của mình.
Tassa sā macchī purato gacchamānā jālagandhaṃ ghāyitvā jālaṃ pariharamānā gatā.
That female fish, going ahead, smelled the net and avoided it, then went on.
Con cá cái đi trước, ngửi thấy mùi lưới, đã tránh lưới mà đi.
So pana kāmagiddho lolamaccho jālakucchimeva paviṭṭho.
But that greedy fish, infatuated with sensual pleasure, entered right into the net's belly.
Nhưng con cá ham muốn đó, con cá tham lam đó, lại chui thẳng vào bụng lưới.
Kevaṭṭā tassa jālaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā jālaṃ ukkhipitvā macchaṃ gahetvā amāretvāva vālikāpiṭṭhe khipitvā ‘‘imaṃ aṅgāresu pacitvā khādissāmā’’ti aṅgāre karonti, sūlaṃ tacchenti.
The fishermen, knowing that it had entered the net, lifted the net, caught the fish, and without killing it, threw it onto the sand, saying, "We will roast this on coals and eat it," and they prepared coals and sharpened stakes.
Những người đánh cá biết nó đã vào lưới, liền kéo lưới lên, bắt con cá, không giết mà ném lên bãi cát, nói: "Chúng ta sẽ nướng nó trên than hồng mà ăn", rồi họ nhóm than, vót xiên.
Maccho ‘‘etaṃ aṅgāratāpanaṃ vā sūlavijjhanaṃ vā aññaṃ vā pana dukkhaṃ na maṃ kilameti, yaṃ panesā macchī ‘aññaṃ so nūna ratiyā gato’ti mayi domanassaṃ āpajjati, tameva maṃ bādhatī’’ti paridevamāno imaṃ gāthamāha –
The fish, lamenting, said this verse: "Neither this heating on coals nor the piercing with stakes, nor any other suffering, afflicts me. But that my mate thinks, 'Surely he has gone to another for pleasure,' that alone afflicts me."
Con cá than vãn rằng: "Cái nóng than, hay bị xiên, hay bất kỳ nỗi khổ nào khác cũng không làm ta mệt mỏi. Điều làm ta đau khổ chính là việc con cá cái kia sẽ nghĩ 'Chắc là nó đã đi tìm niềm vui với con cá khác' và đau buồn vì ta", rồi nó nói lên bài kệ này:
Tattha na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti macchānaṃ udakā nīhaṭakāle sītaṃ hoti, tasmiṃ vigate uṇhaṃ hoti, tadubhayampi sandhāya ‘‘na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhaṃ bādhatī’’ti paridevati.
Therein, "neither cold nor heat afflicts me": when fish are taken out of the water, it is cold; when that passes, it is hot. Referring to both, he laments, "Neither cold nor heat afflicts me."
Trong đó, "Không lạnh, không nóng làm ta" có nghĩa là khi cá bị kéo ra khỏi nước, nó sẽ bị lạnh, sau đó sẽ nóng. Nó than vãn về cả hai điều đó, nói rằng "không lạnh, không nóng làm ta đau khổ".
Yampi aṅgāresu paccanamūlakaṃ dukkhaṃ bhavissati, tampi sandhāya ‘‘na maṃ uṇha’’nti paridevateva.
And also referring to the suffering that will arise from being roasted on coals, he laments, "nor heat."
Cũng như nỗi khổ sẽ đến từ việc bị nướng trên than, nó cũng than vãn về điều đó, nói "không nóng làm ta".
Na maṃ jālasmi bādhananti yampi me jālasmiṃ bādhanaṃ ahosi, tampi maṃ na bādhetīti paridevati.
"nor being trapped in the net": He laments that the affliction of being trapped in the net also does not afflict him.
"Không lưới trói buộc làm ta" có nghĩa là sự trói buộc trong lưới cũng không làm nó đau khổ.
‘‘Yañca ma’’ntiādīsu ayaṃ piṇḍattho – sā macchī mama jāle patitassa imehi kevaṭṭehi gahitabhāvaṃ ajānantī maṃ apassamānā ‘‘so maccho idāni aññaṃ macchiṃ kāmaratiyā gato bhavissatī’’ti cinteti, taṃ tassā domanassappattāya cintanaṃ maṃ bādhatīti vālikāpiṭṭhe nipanno paridevati.
In " Yañca ma" and so on, this is the summary meaning: That female fish, not knowing that I, having fallen into my net, was caught by these fishermen, and not seeing me, thinks, "That fish must have now gone to another female fish for sensual pleasure." This thought of hers, as she is overcome with distress, afflicts me, so he laments, lying on the sand.
Trong các câu "Điều làm ta" và tiếp theo, ý chính là: Con cá cái đó, không biết rằng ta đã rơi vào lưới và bị những người đánh cá này bắt, không thấy ta, sẽ nghĩ: "Con cá đó bây giờ chắc đã đi tìm niềm vui tình ái với con cá khác." Chính cái ý nghĩ đau khổ đó của nó làm ta đau khổ, con cá nằm trên bãi cát than vãn.
Tasmiṃ samaye purohito dāsaparivuto nhānatthāya nadītīraṃ āgato.
At that time, the chaplain, surrounded by his servants, came to the riverbank to bathe.
Lúc đó, vị đạo sĩ, cùng với các người hầu, đến bờ sông để tắm.
So pana sabbarutaññū hoti.
He, moreover, was one who knew the language of all creatures.
Vị ấy là người hiểu được mọi tiếng kêu của loài vật.
Tenassa macchaparidevanaṃ sutvā etadahosi ‘‘ayaṃ maccho kilesavasena paridevati, evaṃ āturacitto kho panesa mīyamāno nirayeyeva nibbattissati, ahamassa avassayo bhavissāmī’’ti kevaṭṭānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ambho tumhe amhākaṃ ekadivasampi byañjanatthāya macchaṃ na dethā’’ti āha.
Therefore, hearing the fish's lament, he thought, "This fish is lamenting due to defilements. Being so distraught, if he dies, he will surely be reborn in hell. I will be a refuge for him." So, he went to the fishermen and said, "Friends, you don't even give us fish for a single day's meal."
Nghe tiếng than vãn của con cá, vị ấy nghĩ: "Con cá này than vãn vì phiền não. Nếu nó chết trong tình trạng tâm trí hỗn loạn như vậy, chắc chắn nó sẽ tái sinh vào địa ngục. Ta sẽ là nơi nương tựa cho nó." Rồi vị ấy đến chỗ những người đánh cá và nói: "Này các ông, các ông chưa bao giờ cho chúng tôi một con cá để làm thức ăn trong một ngày sao?"
Kevaṭṭā ‘‘kiṃ vadetha, sāmi, tumhākaṃ ruccanakamacchaṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti āhaṃsu.
The fishermen said, "What are you saying, master? Take any fish you like and go."
Những người đánh cá nói: "Ngài nói gì vậy, thưa ngài? Xin ngài cứ lấy con cá nào ngài thích mà mang đi."
‘‘Amhākaṃ aññena kammaṃ natthi, imaññeva dethā’’ti.
"We have no need for others; give us this one."
"Chúng tôi không cần con khác, chỉ cần con này thôi."
‘‘Gaṇhatha sāmī’’ti.
"Take it, master," they said.
"Xin ngài cứ lấy, thưa ngài."
Bodhisatto taṃ ubhohi hatthehi gahetvā nadītīre nisīditvā ‘‘ambho maccha, sace tāhaṃ ajja na passeyyaṃ, jīvitakkhayaṃ pāpuṇeyyāsi, idāni ito paṭṭhāya mā kilesavasiko ahosī’’ti ovaditvā udake vissajjetvā nhatvā nagaraṃ pāvisi.
The Bodhisatta took it with both hands, sat on the riverbank, and advised the fish, "Friend fish, if I had not seen you today, you would have met the destruction of your life. From now on, do not be overcome by defilements." Having thus advised it, he released it into the water, bathed, and entered the city.
Bồ Tát cầm con cá bằng cả hai tay, ngồi xuống bờ sông, nói: "Này cá, nếu hôm nay ta không thấy ngươi, ngươi đã mất mạng rồi. Từ nay trở đi, đừng để mình bị phiền não chi phối nữa", sau khi khuyên nhủ, Ngài thả nó xuống nước, rồi tắm xong và vào thành phố.
Santi pakkhā apatanāti idaṃ satthā magadhesu cārikaṃ caramāno dāvagginibbānaṃ ārabbha kathesi.
Santi pakkhā apatanā (Though I have wings, I cannot fly) – The Teacher, while wandering in Magadha, related this in connection with the extinguishing of a forest fire.
"Có cánh mà không bay được" Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài du hành ở Magadha, liên quan đến việc dập tắt một đám cháy rừng.
Ekasmiñhi samaye satthā magadhesu cārikaṃ caramāno aññatarasmiṃ magadhagāmake piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhugaṇaparivuto maggaṃ paṭipajji.
Indeed, at one time, the Teacher, while wandering in Magadha, after collecting alms in a certain Magadhan village and returning from his alms-round after the meal, proceeded along the path surrounded by a company of bhikkhus.
Một lần nọ, khi Đức Thế Tôn du hành ở Magadha, sau khi khất thực ở một ngôi làng Magadha và dùng bữa xong, Ngài cùng với nhóm tỳ khưu đang đi trên đường.
Tasmiṃ samaye mahāḍāho uṭṭhahi, purato ca pacchato ca bahū bhikkhū dissanti, sopi kho aggi ekadhūmo ekajālo hutvā avattharamāno āgacchateva.
At that time, a great forest fire arose, and many bhikkhus were seen both in front and behind. That fire, having become a single smoke and a single flame, kept coming, spreading out.
Lúc đó, một đám cháy lớn bùng lên, nhiều tỳ khưu ở phía trước và phía sau đều nhìn thấy, và ngọn lửa đó, với một làn khói và một ngọn lửa, đang lan rộng đến.
Tattheke puthujjanabhikkhū maraṇabhayabhītā ‘‘paṭaggiṃ dassāma, tena daḍḍhaṭṭhānaṃ itaro aggi na ottharissatī’’ti araṇisahitaṃ nīharitvā aggiṃ karonti.
Thereupon, some ordinary bhikkhus, terrified by the fear of death, said, "We will set a counter-fire; the other fire will not spread over the place burned by it," and taking out a fire-stick, they made a fire.
Một số tỳ khưu phàm phu, sợ hãi cái chết, nói: "Chúng ta sẽ đốt một ngọn lửa ngược, ngọn lửa kia sẽ không lan đến chỗ đã cháy", rồi họ lấy cây cọ xát lửa và nhóm lửa.
Apare āhaṃsu ‘‘āvuso, tumhe kiṃ nāma karotha, gaganamajjhe ṭhitaṃ candamaṇḍalaṃ, pācīnalokadhātuto uggacchantaṃ sahassaraṃsipaṭimaṇḍitaṃ sūriyamaṇḍalaṃ, velāya tīre ṭhitā samuddaṃ, sineruṃ nissāya ṭhitā sineruṃ apassantā viya sadevake loke aggapuggalaṃ attanā saddhiṃ gacchantameva sammāsambuddhaṃ anoloketvā ‘paṭaggiṃ demā’ti vadatha, buddhabalaṃ nāma na jānātha, etha satthu santikaṃ gamissāmā’’ti.
Others said, "Friends, what are you doing? It is as if you do not see the moon disc in the middle of the sky, or the sun disc adorned with a thousand rays rising from the eastern world-system, or the ocean when standing on its shore, or Mount Sineru when relying on it. You speak of setting a counter-fire without looking at the Perfectly Self-Enlightened One, the foremost person in the world with its deities, who is going along with you. You do not know the Buddha's power. Come, let us go to the Teacher."
Những người khác nói: "Này chư hiền, các ông đang làm gì vậy? Giống như những người đứng giữa bầu trời mà không thấy mặt trăng, hay đứng bên bờ biển mà không thấy biển, hay đứng gần núi Sineru mà không thấy núi Sineru, các ông lại không nhìn Đức Chánh Đẳng Giác, bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên, đang đi cùng chúng ta, mà lại nói 'Chúng ta sẽ đốt lửa ngược'? Các ông không biết sức mạnh của Đức Phật sao? Hãy đến gần Đức Thế Tôn đi!"
Te purato ca pacchato ca gacchantā sabbepi ekato hutvā dasabalassa santikaṃ agamaṃsu.
They, going both in front and behind, all came together to the Dasabala.
Những người đi trước và đi sau đều tập hợp lại và đến chỗ Đức Thập Lực.
Satthā mahābhikkhusaṅghaparivāro aññatarasmiṃ padese aṭṭhāsi.
The Teacher stood in a certain place, surrounded by a large assembly of bhikkhus.
Đức Thế Tôn đứng ở một nơi, được bao quanh bởi đại tăng đoàn.
Dāvaggi abhibhavanto viya viravanto āgacchati.
The forest fire came roaring as if to overwhelm.
Đám cháy rừng đến, gầm rú như muốn nuốt chửng mọi thứ.
Āgantvā tathāgatassa ṭhitaṭṭhānaṃ patvā tassa padesassa samantā soḷasakarīsamattaṭṭhānaṃ patto udake opilāpitatiṇukkā viya nibbāyi, vinibbedhato dvattiṃsakarīsamattaṭṭhānaṃ avattharituṃ nāsakkhi.
Having come and reached the place where the Tathāgata stood, it reached a sixteen-karīsa area all around that spot, and then it was extinguished like a torch dipped in water; it was unable to spread over a thirty-two-karīsa area from the point of penetration.
Đến chỗ Đức Như Lai đang đứng, ngọn lửa lan đến một khu vực rộng mười sáu karīsa xung quanh nơi đó, rồi tắt lịm như một bó cỏ bị dìm xuống nước, không thể lan rộng đến khu vực ba mươi hai karīsa.
Bhikkhū satthu guṇakathaṃ ārabhiṃsu – ‘‘aho buddhānaṃ guṇā nāma, ayañhi nāma acetano aggi buddhānaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ avattharituṃ na sakkoti, udake tiṇukkā viya nibbāyati, aho buddhānaṃ ānubhāvo nāmā’’ti.
The bhikkhus began to praise the qualities of the Teacher: "Oh, such are the qualities of the Buddhas! This inanimate fire was unable to spread over the place where the Buddhas stood; it was extinguished like a torch in water. Oh, such is the power of the Buddhas!"
Các tỳ khưu bắt đầu ca ngợi công đức của Đức Thế Tôn: "Ôi, công đức của chư Phật thật vĩ đại! Ngọn lửa vô tri này lại không thể lan đến chỗ chư Phật đang đứng, mà lại tắt lịm như một bó cỏ trong nước! Ôi, oai lực của chư Phật thật phi thường!"
Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, etaṃ etarahi mayhaṃ balaṃ, yaṃ imaṃ bhūmippadesaṃ patvā esa aggi nibbāyati.
The Teacher, having heard their talk, said, "Monks, this is not my power now, that this fire, having reached this spot of ground, is extinguished.
Đức Thế Tôn nghe họ nói, liền bảo: "Này các tỳ khưu, đây không phải là sức mạnh của Ta hiện tại mà ngọn lửa này tắt lịm khi đến khu vực này.
Idaṃ pana mayhaṃ porāṇakasaccabalaṃ.
But this is my ancient power of truth.
Đây là sức mạnh của lời chân thật từ thời xa xưa của Ta.
Imasmiñhi padese sakalampi imaṃ kappaṃ aggi na jalissati, kappaṭṭhiyapāṭihāriyaṃ nāmeta’’nti āha.
For in this place, fire will not burn for this entire eon. "This is called a miracle that lasts for an eon," he said.
Trong khu vực này, lửa sẽ không cháy trong suốt kiếp này. Đây là một phép lạ tồn tại suốt kiếp."
Athāyasmā ānando satthu nisīdanatthāya catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapesi, nisīdi satthā pallaṅkaṃ ābhujitvā.
Then Venerable Ānanda spread out the four-folded outer robe for the Teacher to sit, and the Teacher sat down, cross-legged.
Rồi Tôn giả Ānanda trải tấm y tăng-già-lê (saṅghāṭi) gấp bốn lần cho Đức Thế Tôn ngồi, và Đức Thế Tôn ngồi kiết già.
Bhikkhusaṅghopi tathāgataṃ vanditvā parivāretvā nisīdi.
The assembly of bhikkhus also paid homage to the Tathāgata and sat surrounding him.
Tăng đoàn cũng đảnh lễ Đức Như Lai và ngồi vây quanh Ngài.
Atha satthā ‘‘idaṃ tāva, bhante, amhākaṃ pākaṭaṃ, atītaṃ paṭicchannaṃ, taṃ no pākaṭaṃ karothā’’ti bhikkhūhi āyācito atītaṃ āhari.
Then, requested by the bhikkhus, "Venerable Sir, this present event is manifest to us, but the past is concealed; please make it manifest to us," the Teacher recounted the past.
Rồi Đức Thế Tôn, khi được các tỳ khưu thỉnh cầu: "Bạch Ngài, điều này thì chúng con đã rõ, nhưng điều quá khứ thì ẩn kín, xin Ngài hãy làm cho chúng con rõ", đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe tasmiṃyeva padese bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā mātukucchito jāto aṇḍakosaṃ padāletvā nikkhantakāle mahāgeṇḍukappamāṇo vaṭṭakapotako ahosi.
In the past, in the Magadha country, in that very place, the Bodhisatta was reborn as a quail. Having been born from his mother's womb, when he broke out of the eggshell, he was a quail chick the size of a large ball.
Trong quá khứ, ở xứ Magadha, tại chính nơi đó, Bồ Tát đã tái sinh vào loài chim cút. Khi mới ra đời từ vỏ trứng, Ngài là một con chim cút con lớn bằng một quả bóng lớn.
Atha naṃ mātāpitaro kulāvake nipajjāpetvā mukhatuṇḍakena gocaraṃ āharitvā posenti.
Then his mother and father would place him in the nest, bring food with their beaks, and nourish him.
Rồi cha mẹ Ngài đặt Ngài vào tổ, mang thức ăn về bằng mỏ và nuôi dưỡng Ngài.
Tassa pakkhe pasāretvā ākāse gamanabalaṃ vā pāde ukkhipitvā thale gamanabalaṃ vā natthi.
He had no power to spread his wings and fly in the sky, nor to lift his feet and walk on the ground.
Ngài không có sức mạnh để dang cánh bay trên không, cũng không có sức mạnh để nhấc chân đi trên mặt đất.
Tañca padesaṃ saṃvacchare saṃvacchare dāvaggi gaṇhāti, so tasmimpi samaye mahāravaṃ ravanto taṃ padesaṃ gaṇhi, sakuṇasaṅghā attano attano kulāvakehi nikkhamitvā maraṇabhayabhītā viravantā palāyanti, bodhisattassapi mātāpitaro maraṇabhayabhītā bodhisattaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu.
A forest fire would engulf that area year after year, and at that time too, it engulfed the area, roaring loudly. Flocks of birds, terrified by the fear of death, flew away from their respective nests, crying out. The Bodhisatta's mother and father, terrified by the fear of death, abandoned the Bodhisatta and fled.
Vùng đất ấy, hàng năm đều bị lửa rừng thiêu rụi, vào thời điểm đó, ngọn lửa hung tợn đã bùng lên và bao trùm cả vùng. Các loài chim, sợ hãi cái chết, bay ra khỏi tổ của mình, kêu la và bỏ chạy. Cha mẹ của Bồ-tát cũng sợ hãi cái chết, bỏ Bồ-tát lại một mình và bỏ chạy.
Bodhisatto kulāvake nipannakova gīvaṃ ukkhipitvā avattharitvā āgacchantaṃ aggiṃ disvā cintesi ‘‘sace mayhaṃ pakkhe pasāretvā ākāsena gamanabalaṃ bhaveyya, uppatitvā aññattha gaccheyyaṃ.
The Bodhisatta, lying in the nest, lifted his neck and, seeing the fire approaching and spreading, thought, "If I had the power to spread my wings and fly through the sky, I would fly up and go elsewhere.
Bồ-tát, đang nằm trong tổ, ngẩng cổ lên nhìn thấy ngọn lửa đang tiến đến bao trùm, liền suy nghĩ: “Nếu ta có sức mạnh dang cánh bay lên không trung, ta sẽ bay đến nơi khác.
Sace pāde ukkhipitvā gamanabalaṃ bhaveyya, padavārena aññattha gaccheyyaṃ.
If I had the power to lift my feet and walk, I would go elsewhere by walking.
Nếu ta có sức mạnh nhấc chân đi, ta sẽ đi đến nơi khác bằng cách bước đi.
Mātāpitaropi kho me maraṇabhayabhītā maṃ ekakaṃ pahāya attānaṃ parittāyantā palātā.
My mother and father, too, terrified by the fear of death, have abandoned me alone and fled to save themselves.
Cha mẹ ta cũng vì sợ hãi cái chết mà bỏ ta lại một mình để tự cứu lấy thân và đã bỏ chạy.
Idāni me aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, atāṇomhi asaraṇo, kiṃ nu kho ajja mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Now I have no other refuge; I am helpless, without protection. What should I do today?"
Bây giờ ta không còn nơi nương tựa nào khác, ta không có ai che chở, không có nơi ẩn náu. Hôm nay ta nên làm gì đây?”
Athassa etadahosi ‘‘imasmiṃ loke sīlaguṇo nāma atthi, saccaguṇo nāma atthi, atīte pāramiyo pūretvā bodhimūle nisīditvā abhisambuddhā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā saccānuddayakāruññakhantisamannāgatā sabbasattesu samappavattamettābhāvanā sabbaññubuddhā nāma atthi, tehi ca paṭividdhā dhammaguṇā nāma atthi, mayi cāpi ekaṃ saccaṃ atthi, saṃvijjamāno eko sabhāvadhammo paññāyati, tasmā atīte buddhe ceva tehi paṭividdhaguṇe ca āvajjetvā mayi vijjamānaṃ saccasabhāvadhammaṃ gahetvā saccakiriyaṃ katvā aggiṃ paṭikkamāpetvā ajja mayā attano ceva sesasakuṇānañca sotthibhāvaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then it occurred to him, "In this world, there is a quality of sīla, there is a quality of truth, and there are omniscient Buddhas who, having fulfilled the Pāramīs in the past, sat at the foot of the Bodhi tree and became fully enlightened, endowed with sīla, samādhi, paññā, vimutti, and vimuttiñāṇadassana, and possessed of truth, compassion, pity, and patience, cultivating mettā equally towards all beings. And there are the Dhamma qualities realized by them. And there is one truth in me, one existing inherent nature is manifest. Therefore, by reflecting on the Buddhas of the past and the qualities realized by them, and by taking the inherent nature of truth existing in me, I should make an act of truth, cause the fire to retreat, and bring well-being to myself and the other birds today."
Rồi Bồ-tát nghĩ: “Trên thế gian này có đức hạnh của giới (sīla), có đức hạnh của chân thật (sacca). Các Đức Phật Toàn Giác đã viên mãn các Ba-la-mật trong quá khứ, ngồi dưới cội Bồ-đề và thành tựu giác ngộ, đầy đủ giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, đầy đủ chân thật, từ bi, hỷ xả, tu tập tâm từ bình đẳng đối với tất cả chúng sinh. Các Ngài là những vị Phật Toàn Giác. Và có những pháp đức (dhamma-guṇa) đã được các Ngài chứng ngộ. Trong ta cũng có một sự thật, một pháp tự tánh hiện hữu rõ ràng. Do đó, ta nên quán tưởng đến các Đức Phật trong quá khứ và các pháp đức mà các Ngài đã chứng ngộ, rồi dựa vào pháp tự tánh chân thật hiện hữu trong ta để thực hiện một lời thề chân thật (saccakiriya), khiến ngọn lửa phải lùi lại, và hôm nay ta phải tạo sự an lành cho chính mình và cho các loài chim khác.”
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Vì thế đã nói rằng:
Tattha santi pakkhā apatanāti mayhaṃ pakkhā nāma atthi upalabbhanti, no ca kho sakkā etehi uppatituṃ ākāsena gantunti apatanā.
Here, santi pakkhā apatanā means "There are wings for me, they exist, but it is not possible to fly with them, to go through the sky," thus "not for flying."
Trong đó, santi pakkhā apatanā (cánh ta có nhưng không thể bay) nghĩa là: ta có cánh, chúng hiện hữu, nhưng không thể bay lên không trung bằng chúng, nên gọi là apatanā (không thể bay).
Santi pādā avañcanāti pādāpi me atthi, tehi pana vañcituṃ padavāragamanena gantuṃ na sakkāti avañcanā.
Santi pādā avañcanā means "My feet also exist, but it is not possible to walk with them, to go by stepping," thus "not for walking."
Santi pādā avañcanā (chân ta có nhưng không thể đi) nghĩa là: ta cũng có chân, nhưng không thể đi bằng cách nhấc chân lên, nên gọi là avañcanā (không thể đi).
Mātāpitā ca nikkhantāti ye ca maṃ aññattha neyyuṃ, tepi maraṇabhayena mātāpitaro nikkhantā.
Mātāpitā ca nikkhantā means "And my mother and father, who would carry me elsewhere, they too have departed out of fear of death."
Mātāpitā ca nikkhantā (cha mẹ cũng đã bỏ đi) nghĩa là: những người có thể đưa ta đi nơi khác, tức là cha mẹ ta, cũng đã bỏ đi vì sợ chết.
Jātavedāti aggiṃ ālapati.
Jātaveda means addressing the fire.
Jātavedā là lời kêu gọi ngọn lửa.
So hi jātova vedayati paññāyati, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati.
For it is known and understood as soon as it is born; therefore, it is called "Jātaveda".
Vì nó sinh ra (jāta) và làm cho mọi thứ rõ ràng (vedayati), nên được gọi là ‘‘jātavedo’’.
Paṭikkamāti paṭigaccha nivattāti jātavedaṃ āṇāpeti.
Paṭikkamā means "go back, turn back," thus commanding the Jātaveda (fire).
Paṭikkamā (hãy lùi lại) là ra lệnh cho thần lửa hãy lùi lại, quay trở lại.
Iti mahāsatto ‘‘sace mayhaṃ pakkhānaṃ atthibhāvo, te ca pasāretvā ākāse apatanabhāvo, pādānaṃ atthibhāvo, te ca ukkhipitvā avañcanabhāvo, mātāpitūnaṃ maṃ kulāvakeyeva chaḍḍetvā palātabhāvo ca sacco sabhāvabhūtoyeva, jātaveda, etena saccena tvaṃ ito paṭikkamā’’ti kulāvake nipannakova saccakiriyaṃ akāsi.
Thus, the Great Being, while lying in the nest, performed an act of truth, saying, "If the existence of my wings, and their inability to fly in the sky when spread, and the existence of my feet, and their inability to move when lifted, and the fact that my parents abandoned me in the nest and fled, are truly real, then, Jātaveda, by this truth, you shall retreat from here."
Như vậy, Đại Bồ-tát, đang nằm trong tổ, đã thực hiện lời thề chân thật rằng: ‘‘Nếu sự hiện hữu của đôi cánh ta, và việc chúng không thể dang ra để bay lên không trung; sự hiện hữu của đôi chân ta, và việc chúng không thể nhấc lên để bước đi; và việc cha mẹ ta đã bỏ ta lại một mình trong tổ mà bỏ chạy là sự thật, là bản chất tự nhiên, thì hỡi thần lửa, bằng sự thật này, ngươi hãy lùi lại từ đây.’’
Tassa saha saccakiriyāya soḷasakarīsamatte ṭhāne jātavedo paṭikkami.
Immediately upon his act of truth, the Jātaveda retreated from a place sixteen karīsas away.
Ngay khi lời thề chân thật được thực hiện, ngọn lửa đã lùi lại một khoảng cách mười sáu karīsa (khoảng 160 mét).
Paṭikkamanto ca na jhāyamānova aññaṃ gato, udake pana opilāpitā ukkā viya tattheva nibbāyi.
As it retreated, it did not burn and go elsewhere, but rather extinguished right there, like a torch plunged into water.
Khi lùi lại, nó không phải là cháy rồi đi nơi khác, mà nó đã tắt ngay tại chỗ như một ngọn đuốc bị nhúng vào nước.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói rằng:
Satthā ‘‘na, bhikkhave, imassa vanassa agginā anajjhottharaṇaṃ etarahi mayhaṃ balaṃ, porāṇaṃ panetaṃ vaṭṭapotakakāle mayhameva saccabala’’nti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi.
The Teacher said, "Monks, this forest's not being overcome by fire is not due to my power now, but it was my own power of truth in the past, when I was the quail chick." Having brought forth this Dhamma discourse, he expounded the Noble Truths.
Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, việc khu rừng này không bị lửa thiêu rụi không phải là do năng lực của ta hiện tại, mà đó là năng lực chân thật của ta từ thuở xưa, khi ta còn là một con chim cút non’’, rồi Ngài thuyết pháp và tuyên bố các Chân Lý.
Saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahattaṃ pattāti.
At the conclusion of the Truths, some became Sotāpannas, some Sakadāgāmins, some Anāgāmins, and some attained Arahantship.
Sau khi các Chân Lý được tuyên bố, một số người đã chứng đắc quả Dự Lưu, một số chứng đắc quả Nhất Lai, một số chứng đắc quả Bất Hoàn, và một số chứng đắc quả A-la-hán.
Satthāpi anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātāpitaro etarahi mātāpitarova ahesuṃ, vaṭṭakarājā pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher also connected the story and identified the characters of the Jātaka: "The parents of that time were the present parents, and the quail king was myself."
Đức Thế Tôn cũng kết nối mạch truyện và tóm tắt câu chuyện Jātaka – ‘‘Khi ấy, cha mẹ là cha mẹ hiện tại, còn vua chim cút thì chính là ta vậy’’.
Yaṃ nissitāti idaṃ satthā jetavane viharanto daḍḍhapaṇṇasālaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yaṃ nissitā (Depending on whom) – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a monk whose leaf-hut had burned down.
Nương tựa vào – câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một tỳ-khưu có tịnh xá lá bị cháy.
Eko kira bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā jetavanato nikkhamma kosalesu ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya ekasmiṃ araññasenāsane vasati.
It is said that a certain monk, having received a meditation subject from the Teacher, left Jetavana and lived in a forest dwelling near a border village in Kosala.
Có một tỳ-khưu nọ, sau khi nhận đề mục thiền từ Đức Thế Tôn, đã rời Jetavana và sống trong một trú xứ rừng gần một ngôi làng biên giới ở Kosala.
Athassa paṭhamamāseyeva paṇṇasālā ḍayhittha.
Then, in the very first month, his leaf-hut burned down.
Thế rồi, ngay trong tháng đầu tiên, tịnh xá lá của vị ấy bị cháy.
So ‘‘paṇṇasālā me daḍḍhā, dukkhaṃ vasāmī’’ti manussānaṃ ācikkhi.
He told the people, "My leaf-hut has burned down; I am living in discomfort."
Vị ấy nói với dân làng: ‘‘Tịnh xá lá của tôi bị cháy rồi, tôi sống rất khổ sở.’’
Manussā ‘‘idāni no khettaṃ parisukkhaṃ, kedāre pāyetvā karissāma’’, tasmiṃ pāyite ‘‘bījaṃ vapitvā’’, bīje vutte ‘‘vatiṃ katvā’’, vatiyā katāya ‘‘niddāyitvā, lāyitvā, madditvā’’ti evaṃ taṃ taṃ kammaṃ apadisantāyeva temāsaṃ vītināmesuṃ.
The people, saying, "Now our field is dry; we will irrigate the rice fields and then do it," and after irrigating, "we will sow the seeds," and after sowing, "we will build a fence," and after building the fence, "we will weed, harvest, and thresh," thus making various excuses, passed three months.
Dân làng nói: ‘‘Bây giờ ruộng của chúng tôi khô hạn, chúng tôi sẽ tưới nước cho ruộng’’, sau khi tưới xong thì nói ‘‘sẽ gieo hạt’’, sau khi gieo hạt thì nói ‘‘sẽ làm hàng rào’’, sau khi làm hàng rào thì nói ‘‘sẽ nhổ cỏ, sẽ gặt, sẽ đập lúa’’, cứ thế viện cớ việc này việc nọ mà làm cho ba tháng trôi qua.
So bhikkhu temāsaṃ ajjhokāse dukkhaṃ vasanto kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
That monk, living in discomfort outdoors for three months, was unable to develop his meditation subject and achieve any special attainment.
Vị tỳ-khưu ấy, sống khổ sở ngoài trời suốt ba tháng, đã không thể phát triển đề mục thiền và chứng đắc được điều gì đặc biệt.
Pavāretvā pana satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
After the Pavāraṇā, he went to the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Sau khi mãn hạ, vị ấy đến yết kiến Đức Thế Tôn và ngồi sang một bên.
Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ bhikkhu sukhena vassaṃvutthosi, kammaṭṭhānaṃ te matthakaṃ patta’’nti pucchi.
The Teacher exchanged pleasant greetings with him and asked, "Monk, did you spend the Rains retreat comfortably? Did your meditation subject reach its culmination?"
Đức Thế Tôn hỏi thăm vị ấy: ‘‘Này Tỳ-khưu, ông đã an ổn trải qua mùa an cư chứ? Đề mục thiền của ông đã đạt đến đỉnh cao chưa?’’
So taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘senāsanasappāyassa me abhāvena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ na patta’’nti āha.
He recounted the incident and said, "My meditation subject did not reach its culmination due to the unsuitability of my dwelling place."
Vị ấy kể lại sự việc và nói: ‘‘Do không có trú xứ thích hợp, đề mục thiền của con đã không đạt đến đỉnh cao.’’
Satthā ‘‘pubbe bhikkhu tiracchānagatāpi attano sappāyāsappāyaṃ jāniṃsu, tvaṃ kasmā na aññāsī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Monk, even animals in the past knew what was suitable and unsuitable for them. Why did you not know?" and then related a past story.
Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này Tỳ-khưu, ngay cả loài súc sinh thuở trước cũng biết được sự thích hợp hay không thích hợp của mình, tại sao ông lại không biết?’’ rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā sakuṇasaṅghaparivuto araññāyatane sākhāviṭapasampannaṃ mahārukkhaṃ nissāya vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into the species of a bird and lived in a forest grove, surrounded by a flock of birds, depending on a large tree full of branches and twigs.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim, sống trong một khu rừng với một đàn chim vây quanh, nương tựa vào một cây cổ thụ có nhiều cành lá sum suê.
Athekadivasaṃ tassa rukkhassa sākhāsu aññamaññaṃ ghaṃsantīsu cuṇṇaṃ patati, dhūmo uṭṭhāti.
Then, one day, as the branches of that tree rubbed against each other, dust fell and smoke arose.
Một ngày nọ, khi các cành cây ấy cọ xát vào nhau, bụi cây rơi xuống và khói bốc lên.
Taṃ disvā bodhisatto cintesi ‘‘imā dve sākhā evaṃ ghaṃsamānā aggiṃ vissajjessanti, so patitvā purāṇapaṇṇāni gaṇhissati, tato paṭṭhāya imampi rukkhaṃ jhāpessati, na sakkā idha amhehi vasituṃ, ito palāyitvā aññattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Seeing this, the Bodhisatta thought, "These two branches, rubbing in this way, will release fire. That fire will fall and catch the old leaves. From that point, it will burn this tree as well. We cannot live here. It is proper for us to flee from here and go elsewhere."
Thấy vậy, Bồ-tát suy nghĩ: ‘‘Hai cành cây này cọ xát như vậy sẽ tạo ra lửa, lửa sẽ rơi xuống và bắt vào những lá khô cũ, từ đó sẽ thiêu rụi cả cây này. Chúng ta không thể sống ở đây được, phải bỏ đi nơi khác thôi.’’
So sakuṇasaṅghassa imaṃ gāthamāha –
He spoke this verse to the flock of birds:
Rồi Bồ-tát nói với đàn chim bài kệ này:
Tattha jagatiruhanti jagati vuccati pathavī, tattha jātattā rukkho ‘‘jagatiruho’’ti vuccati.
Therein, jagatiruha means 'earth-born'; the earth is called jagati, and because a tree is born there, it is called jagatiruha.
Trong đó, jagatiruhanti: jagati được gọi là đất (pathavī), vì sinh ra trên đó nên cây được gọi là jagatiruha (sinh trưởng từ đất).
Vihaṅgamāti vihaṃ vuccati ākāsaṃ, tattha gamanato pakkhī ‘‘vihaṅgamā’’ti vuccanti.
Vihaṅgamā means 'sky-goers'; the sky is called viha, and because birds go there, they are called vihaṅgamā.
Vihaṅgamāti: vihaṃ được gọi là không gian (ākāsaṃ), vì di chuyển trong đó nên các loài chim được gọi là vihaṅgamā (đi trong không gian).
Disā bhajathāti imaṃ rukkhaṃ muñcitvā ito palāyantā catasso disā bhajatha.
Disā bhajathā means "take to the directions"; abandoning this tree, flee from here and go in the four directions.
Disā bhajathāti: disā bhajatha nghĩa là, hãy rời bỏ cái cây này và chạy trốn đến bốn phương.
Vakkaṅgāti sakuṇe ālapati.
Vakkaṅgā addresses the birds.
Vakkaṅgāti: gọi các loài chim.
Te hi uttamaṅgaṃ galaṃ kadāci kadāci vaṅkaṃ karonti, tasmā ‘‘vakkaṅgā’’ti vuccanti.
For they sometimes make their neck, their best limb, crooked; therefore, they are called vakkaṅgā.
Chúng đôi khi uốn cong cái cổ, là phần trên cùng của cơ thể, do đó được gọi là vakkaṅgā (cổ cong).
Vaṅkā vā tesaṃ ubhosu passesu pakkhā jātāti vakkaṅgā.
Or, because their wings are crooked on both sides, they are vakkaṅgā.
Hoặc vì lông cánh mọc cong ở hai bên nên được gọi là vakkaṅgā.
Jātaṃ saraṇato bhayanti amhākaṃ avassayarukkhatoyeva bhayaṃ nibbattaṃ, etha aññattha gacchāmāti.
Jātaṃ saraṇato bhaya means "fear has arisen from our very refuge, the tree; come, let us go elsewhere."
Jātaṃ saraṇato bhayanti: jātaṃ saraṇato bhaya nghĩa là, nỗi sợ hãi đã sinh ra từ chính cái cây nương tựa của chúng ta; hãy đến, chúng ta sẽ đi nơi khác.
Bodhisattassa vacanakarā paṇḍitasakuṇā tena saddhiṃ ekappahāreneva uppatitvā aññattha gatā.
The wise birds, obedient to the Bodhisatta's words, flew up at once with him and went elsewhere.
Những con chim khôn ngoan, vâng lời Bồ Tát, cùng với Ngài bay lên và đi đến nơi khác chỉ trong một lần.
Ye pana apaṇḍitā, te ‘‘evameva esa bindumatte udake kumbhīle passatī’’ti tassa vacanaṃ aggahetvā tattheva vasiṃsu.
But those who were unwise did not heed his words, thinking, "He always sees crocodiles in a mere drop of water," and remained there.
Còn những con chim không khôn ngoan thì không nghe lời Ngài, nói rằng: “Nó cứ thế mà thấy cá sấu trong một giọt nước,” và chúng vẫn ở lại đó.
Tato na cirasseva bodhisattena cintitākāreneva aggi nibbattitvā taṃ rukkhaṃ aggahesi.
Then, not long after, just as the Bodhisatta had thought, fire arose and engulfed that tree.
Từ đó, không lâu sau, lửa đã bùng lên đúng như Bồ Tát đã suy nghĩ và bao trùm cái cây ấy.
Dhūmesu ca jālāsu ca uṭṭhitāsu dhūmandhā sakuṇā aññattha gantuṃ nāsakkhiṃsu, aggimhi patitvā patitvā vināsaṃ pāpuṇiṃsu.
When smoke and flames rose, the smoke-blinded birds could not go elsewhere; they fell into the fire and perished.
Khi khói và lửa bốc lên, những con chim bị khói làm mờ mắt không thể bay đi nơi khác, chúng cứ rơi vào lửa và đi đến sự hủy diệt.
Ye vuḍḍhamapacāyantīti idaṃ satthā sāvatthiṃ gacchanto sāriputtattherassa senāsanapaṭibāhanaṃ ārabbha kathesi.
Ye vuḍḍhamapacāyantī (Those who do not revere the elders)—the Teacher spoke this while traveling to Sāvatthī, concerning the refusal of lodging to the Elder Sāriputta.
" Ye vuḍḍhamapacāyanti" – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trên đường đến Sāvatthī, liên quan đến việc Tôn giả Sāriputta bị cản trở chỗ ở.
Anāthapiṇḍikena hi vihāraṃ kāretvā dūte pesite satthā rājagahā nikkhamma vesāliṃ patvā tattha yathābhirantaṃ viharitvā ‘‘sāvatthiṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
After Anāthapiṇḍika had built a monastery and sent messengers, the Teacher departed from Rājagaha, reached Vesālī, dwelled there as long as he pleased, and then set out on the road, saying, "I will go to Sāvatthī."
Thật vậy, sau khi Anāthapiṇḍika xây dựng tinh xá và cử sứ giả đi, Đức Đạo Sư đã rời Rājagaha, đến Vesālī, ở đó tùy ý một thời gian rồi lên đường đến Sāvatthī.
Tena ca samayena chabbaggiyānaṃ antevāsikā purato purato gantvā therānaṃ senāsanesu aggahitesveva ‘‘idaṃ senāsanaṃ amhākaṃ upajjhāyassa, idaṃ ācariyassa, idaṃ amhākameva bhavissatī’’ti senāsanāni palibundhenti.
At that time, the pupils of the group of six bhikkhus would go ahead and, even before the elders' lodgings were taken, would reserve lodgings, saying, "This lodging is for our preceptor, this is for our teacher, and this will be for us."
Vào thời điểm đó, các đệ tử của nhóm sáu Tỳ khưu (chabbaggiyā) đi trước, chiếm lấy chỗ ở của các vị Trưởng lão, rồi nói: "Chỗ ở này là của thầy tế độ của chúng tôi, chỗ này là của thầy giáo thọ, chỗ này là của chính chúng tôi," và họ cứ thế chiếm chỗ ở.
Pacchā āgatā therā senāsanāni na labhanti.
The elders who arrived later could not find lodgings.
Các vị Trưởng lão đến sau không có chỗ ở.
Sāriputtattherassāpi antevāsikā therassa senāsanaṃ pariyesantā na labhiṃsu.
Even the pupils of the Elder Sāriputta searched for a lodging for the Elder but could not find one.
Các đệ tử của Tôn giả Sāriputta cũng tìm chỗ ở cho Tôn giả nhưng không tìm được.
Thero senāsanaṃ alabhanto satthu senāsanassa avidūre ekasmiṃ rukkhamūle nisajjāya ca caṅkamena ca rattiṃ vītināmesi.
Unable to find a lodging, the Elder spent the night near the Teacher's lodging, by sitting and walking.
Tôn giả không có chỗ ở, đã trải qua đêm dưới gốc cây gần chỗ ở của Đức Đạo Sư bằng cách ngồi thiền và đi kinh hành.
Satthā paccūsasamaye nikkhamitvā ukkāsi, theropi ukkāsi.
The Teacher, coming out in the early morning, cleared his throat; the Elder also cleared his throat.
Đức Đạo Sư vào lúc rạng đông đã ho khan, Tôn giả cũng ho khan.
‘‘Ko eso’’ti?
"Who is that?"
"Ai đó?"
‘‘Ahaṃ, bhante, sāriputto’’ti.
"It is I, venerable sir, Sāriputta."
"Bạch Đức Thế Tôn, con là Sāriputta."
‘‘Sāriputta, imāya velāya idha kiṃ karosī’’ti?
"Sāriputta, what are you doing here at this time?"
"Sāriputta, giờ này con làm gì ở đây?"
‘‘So taṃ pavattiṃ ārocesi’’.
He reported the matter.
Tôn giả đã kể lại sự việc đó.
Satthā therassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni tāva mayi jīvanteyeva bhikkhū aññamaññaṃ agāravā apatissā viharanti, parinibbute kiṃ nu kho karissantī’’ti āvajjentassa dhammasaṃvego udapādi.
Hearing the Elder's words, the Teacher, reflecting, "Even now, while I am alive, bhikkhus dwell without respect or deference for one another; what will they do after my parinibbāna?" felt a sense of urgency regarding the Dhamma.
Đức Đạo Sư nghe lời Tôn giả, suy nghĩ: "Ngay cả khi Ta còn sống, các Tỳ khưu đã sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau. Khi Ta nhập Niết Bàn, họ sẽ làm gì đây?" và Ngài khởi lên sự xúc động về Pháp.
So pabhātāya rattiyā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā bhikkhū pucchi ‘‘saccaṃ kira, bhikkhave, chabbaggiyā bhikkhū purato purato gantvā therānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanaṃ paṭibāhantī’’ti.
So, when night had passed, he assembled the Saṅgha of bhikkhus and asked, "Is it true, bhikkhus, that the bhikkhus of the group of six go ahead and refuse lodgings to the elder bhikkhus?"
Khi đêm đã rạng, Ngài triệu tập Tăng chúng và hỏi các Tỳ khưu: "Có thật không, này các Tỳ khưu, rằng các Tỳ khưu nhóm sáu đi trước và chiếm chỗ ở của các Tỳ khưu Trưởng lão?"
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti?
"It is true, Blessed One."
"Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy."
Tato chabbaggiye garahitvā dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi ‘‘ko nu kho, bhikkhave, aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ arahatī’’ti?
Then, having censured the group of six and delivered a Dhamma talk, he addressed the bhikkhus, saying, "Who, bhikkhus, is worthy of the chief seat, the chief water, the chief almsfood?"
Sau đó, Ngài quở trách nhóm sáu Tỳ khưu, thuyết một bài pháp, rồi gọi các Tỳ khưu và hỏi: "Này các Tỳ khưu, ai xứng đáng được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu?"
Ekacce ‘‘khattiyakulā pabbajito’’ti āhaṃsu, ekacce ‘‘brāhmaṇakulā, gahapatikulā pabbajito’’ti, apare ‘‘vinayadharo, dhammakathiko, paṭhamassa jhānassa lābhī, dutiyassa, tatiyassa, catutthassa jhānassa lābhī’’ti.
Some said, "He is one who has gone forth from a khattiya family," some said, "He is one who has gone forth from a brahmin family, from a householder family," others said, "He is a Vinaya-holder, a Dhamma-speaker, one who has attained the first jhāna, the second, the third, the fourth jhāna."
Một số nói: "Người xuất gia từ dòng dõi Sát đế lỵ (Khattiya)." Một số khác nói: "Người xuất gia từ dòng dõi Bà la môn (Brāhmaṇa), từ dòng dõi gia chủ (gahapati)." Những người khác lại nói: "Người giữ giới luật (vinayadhara), người thuyết pháp (dhammakathika), người đạt được thiền thứ nhất, thứ hai, thứ ba, thứ tư."
Apare ‘‘sotāpanno, sakadāgāmī, anāgāmī, arahā, tevijjo, chaḷabhiñño’’ti āhaṃsu.
Others said, "He is a Sotāpanna, a Sakadāgāmī, an Anāgāmī, an Arahant, one with the three knowledges (tevijja), one with the six supernormal powers (chaḷabhiñña)."
Những người khác nói: "Người nhập lưu (sotāpanna), nhất lai (sakadāgāmī), bất lai (anāgāmī), A la hán (arahā), tam minh (tevijja), lục thông (chaḷabhiñña)."
Evaṃ tehi bhikkhūhi attano attano rucivasena aggāsanādirahānaṃ kathitakāle satthā āha – ‘‘na, bhikkhave, mayhaṃ sāsane aggāsanādīni patvā khattiyakulā pabbajito pamāṇaṃ, na brāhmaṇakulā pabbajito, na gahapatikulā pabbajito, na vinayadharo, na suttantiko, na ābhidhammiko, na paṭhamajjhānādilābhino, na sotāpannādayo pamāṇaṃ, atha kho, bhikkhave, imasmiṃ sāsane yathāvuḍḍhaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ kātabbaṃ, aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍo laddhabbo.
When those bhikkhus thus spoke of those worthy of the foremost seat and so on, each according to his own preference, the Teacher said, "Bhikkhus, in my Dispensation, one who has gone forth from a khattiya family is not the criterion for obtaining the foremost seat and so on; nor is one who has gone forth from a brahmin family, nor one who has gone forth from a householder family; nor is a Vinaya-holder, nor a Suttanta-knower, nor an Abhidhamma-knower, nor one who has attained the first jhāna and so on, nor a Sotāpanna and so on, the criterion.
Khi các Tỳ khưu ấy đã nói về những người xứng đáng được chỗ ngồi đầu, v.v., theo ý thích của riêng mình, Đức Đạo Sư nói: "Này các Tỳ khưu, trong giáo pháp của Ta, người xuất gia từ dòng dõi Sát đế lỵ, hay Bà la môn, hay gia chủ, hay người giữ giới luật, hay người thông suốt kinh tạng (suttantika), hay người thông suốt vi diệu pháp (ābhidhammika), hay người đạt được các tầng thiền thứ nhất, v.v., hay người nhập lưu, v.v., không phải là tiêu chuẩn để được chỗ ngồi đầu, v.v. Mà này các Tỳ khưu, trong giáo pháp này, cần phải thực hiện sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp theo tuổi tác, và cần phải được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu theo tuổi tác.
Idamettha pamāṇaṃ.
Rather, bhikkhus, in this Dispensation, salutation, rising to greet, the gesture of añjali, and proper conduct should be performed according to seniority; the foremost seat, foremost water, and foremost almsfood should be received.
Đây là tiêu chuẩn ở đây.
Tasmā vuḍḍhataro bhikkhu etesaṃ anucchaviko.
This is the criterion here.
Do đó, một Tỳ khưu lớn tuổi hơn thì thích hợp với những điều này.
Idāni kho pana, bhikkhave, sāriputto mayhaṃ aggasāvako anudhammacakkappavattako mamānantaraṃ senāsanaṃ laddhuṃ arahati, so imaṃ rattiṃ senāsanaṃ alabhanto rukkhamūle vītināmesi, tumhe idāneva evaṃ agāravā apatissā, gacchante gacchante kāle kinti katvā viharissathā’’ti.
Therefore, an elder bhikkhu is worthy of these. But now, bhikkhus, Sāriputta, my chief disciple, the one who sets the Dhamma-wheel in motion after me, deserves to receive a lodging. Not having received a lodging, he spent this night at the foot of a tree. You are already so disrespectful and irreverent; how will you live as time goes on?"
Này các Tỳ khưu, hiện giờ Tôn giả Sāriputta, vị Thượng thủ đệ tử của Ta, người chuyển bánh xe Pháp theo Ta, xứng đáng được chỗ ở ngay sau Ta, vậy mà đêm nay Tôn giả không có chỗ ở, phải trải qua đêm dưới gốc cây. Các con bây giờ đã không tôn kính, không cung kính như vậy, thì về sau này, các con sẽ sống như thế nào?"
Atha nesaṃ ovādadānatthāya ‘‘pubbe, bhikkhave, tiracchānagatāpi ‘na kho panetaṃ amhākaṃ patirūpaṃ, yaṃ mayaṃ aññamaññaṃ agāravā apatissā asabhāgavuttino vihareyyāma, amhesu mahallakataraṃ jānitvā tassa abhivādanādīni karissāmā’ti sādhukaṃ vīmaṃsitvā ‘ayaṃ no mahallako’ti ñatvā tassa abhivādanādīni katvā devapathaṃ pūrayamānā gatā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then, to give them advice, he said, "Bhikkhus, even animals in the past, thinking, 'It is not proper for us to live disrespectfully, irreverently, and with discordant conduct towards each other; we will recognize the eldest among us and pay him homage and so on,' carefully investigated and, knowing 'This one is our elder,' paid him homage and so on, and went along the path to the heavens," and he related a past event.
Sau đó, để ban lời khuyên cho họ, Ngài nói: "Này các Tỳ khưu, ngay cả loài súc sanh trong quá khứ cũng đã suy nghĩ kỹ lưỡng: 'Thật không thích hợp cho chúng ta khi sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau, và có hành vi không hòa hợp. Chúng ta hãy nhận biết người lớn tuổi nhất trong chúng ta và thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người ấy.' Sau khi biết 'Người này là lớn tuổi nhất trong chúng ta,' họ đã thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người ấy và đã đi đến cõi trời," rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte himavantappadese ekaṃ mahānigrodhaṃ upanissāya tayo sahāyā vihariṃsu – tittiro, makkaṭo, hatthīti.
In the past, in the Himavanta region, three friends lived near a large banyan tree: a partridge, a monkey, and an elephant.
Trong quá khứ, tại vùng Himavanta, ba người bạn sống nương tựa vào một cây đa lớn: một con chim đa đa (tittira), một con khỉ (makkaṭa), và một con voi (hatthī).
Te aññamaññaṃ agāravā apatissā asabhāgavuttino ahesuṃ.
They were disrespectful, irreverent, and had discordant conduct towards each other.
Chúng sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau, và có hành vi không hòa hợp.
Atha nesaṃ etadahosi ‘‘na yuttaṃ amhākaṃ evaṃ viharituṃ, yaṃnūna mayaṃ yo no mahallakataro, tassa abhivādanādīni karontā vihareyyāmā’’ti.
Then it occurred to them, "It is not proper for us to live like this. What if we were to live by paying homage and so on to whichever of us is the eldest?"
Sau đó, chúng nghĩ: "Chúng ta sống như vậy là không đúng. Hay là chúng ta hãy sống bằng cách thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người lớn tuổi nhất trong chúng ta?"
‘‘Ko pana no mahallakataro’’ti cintentā ekadivasaṃ ‘‘attheso upāyo’’ti tayopi janā nigrodhamūle nisīditvā tittiro ca makkaṭo ca hatthiṃ pucchiṃsu ‘‘samma hatthi, tvaṃ imaṃ nigrodharukkhaṃ kīvappamāṇakālato paṭṭhāya jānāsī’’ti?
One day, while contemplating, "Who among us is the eldest?" they all three sat at the foot of the banyan tree and the partridge and the monkey asked the elephant, "Friend elephant, from what time do you know this banyan tree?"
Một ngày nọ, khi đang suy nghĩ: "Ai là người lớn tuổi nhất trong chúng ta?", chúng nghĩ: "Có cách này." Cả ba con vật ngồi dưới gốc cây đa, chim đa đa và khỉ hỏi voi: "Này bạn voi, bạn biết cây đa này từ khi nào?"
So āha ‘‘sammā, ahaṃ taruṇapotakakāle imaṃ nigrodhagacchaṃ antarasatthīsu katvā gacchāmi, avattharitvā ṭhitakāle ca pana me etassa aggasākhā nābhiṃ ghaṭṭeti, evāhaṃ imaṃ gacchakālato paṭṭhāya jānāmī’’ti puna ubhopi janā purimanayeneva makkaṭaṃ pucchiṃsu.
He said, "Friends, when I was a young calf, I used to walk with this banyan sapling between my thighs. And when I stood still, its topmost branch did not touch my navel. Thus, I have known this tree since it was a sapling." Then both of them asked the monkey in the same way as before.
Voi nói: "Này các bạn, khi còn là voi con, tôi đi xuyên qua cây đa này bằng cách kẹp nó giữa hai đùi. Khi tôi đứng thẳng, cành cây cao nhất của nó chạm vào rốn tôi. Tôi biết cây này từ khi nó còn là cây con như vậy." Rồi cả hai con vật kia hỏi khỉ theo cách tương tự.
So āha ‘‘ahaṃ sammā makkaṭacchāpako samāno bhūmiyaṃ nisīditvā gīvaṃ anukkhipitvāva imassa nigrodhapotakassa aggaṅkure khādāmi, evāhaṃ imaṃ khuddakakālato paṭṭhāya jānāmī’’ti.
He said, "Friends, when I was a monkey cub, I used to sit on the ground and, without raising my neck, I would eat the topmost shoots of this banyan sapling. Thus, I have known this tree since it was small."
Khỉ nói: "Này các bạn, khi tôi còn là khỉ con, tôi ngồi dưới đất và không cần ngẩng cổ lên đã có thể ăn chồi non trên ngọn cây đa này. Tôi biết cây này từ khi nó còn rất nhỏ như vậy."
Atha itare ubhopi purimanayeneva tittiraṃ pucchiṃsu.
Then the other two asked the partridge in the same way as before.
Sau đó, hai con vật kia hỏi chim đa đa theo cách tương tự.
So āha ‘‘sammā, pubbe asukasmiṃ nāma ṭhāne mahānigrodharukkho ahosi, ahaṃ tassa phalāni khāditvā imasmiṃ ṭhāne vaccaṃ pātesiṃ, tato esa rukkho jāto, evāhaṃ imaṃ ajātakālato paṭṭhāya jānāmi, tasmā ahaṃ tumhehi jātiyā mahallakataro’’ti.
He said, "Friends, formerly there was a large banyan tree in a certain place. I ate its fruits and dropped excrement in this spot. From that, this tree grew. Thus, I have known this tree since before it was born. Therefore, I am older than you by birth."
Chim đa đa nói: "Này các bạn, trước đây, có một cây đa lớn ở một nơi tên là A. Tôi đã ăn trái của cây đó và thải phân ở chỗ này. Từ đó, cây này đã mọc lên. Tôi biết cây này từ khi nó chưa sinh ra. Vì vậy, tôi lớn tuổi hơn các bạn về mặt sinh ra."
Evaṃ vutte makkaṭo ca hatthī ca tittirapaṇḍitaṃ āhaṃsu ‘‘samma, tvaṃ amhehi mahallakataro, ito paṭṭhāya mayaṃ tava sakkāragarukāramānanavandanapūjanāni ceva abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammāni ca karissāma, ovāde ca te ṭhassāma, tvaṃ pana ito paṭṭhāya amhākaṃ ovādānusāsaniṃ dadeyyāsī’’ti.
When this was said, the monkey and the elephant said to the wise partridge, "Friend, you are older than us. From now on, we will perform acts of respect, reverence, veneration, worship, salutation, rising to greet, the gesture of añjali, and proper conduct towards you. We will abide by your advice. And you, from now on, should give us advice and instruction."
Khi được nói như vậy, khỉ và voi nói với chim đa đa hiền trí: "Này bạn, bạn lớn tuổi hơn chúng tôi. Từ nay trở đi, chúng tôi sẽ thực hiện sự tôn kính, cung kính, kính trọng, đảnh lễ, cúng dường, cũng như sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp đối với bạn. Chúng tôi sẽ vâng lời khuyên của bạn. Còn bạn, từ nay trở đi, hãy ban lời khuyên và giáo huấn cho chúng tôi."
Tato paṭṭhāya tittiro tesaṃ ovādaṃ adāsi, sīlesu patiṭṭhāpesi, sayampi sīlāni samādiyi.
From that time onwards, the partridge gave them advice, established them in the precepts, and he himself undertook the precepts.
Từ đó trở đi, chim đa đa đã ban lời khuyên cho chúng, thiết lập chúng vào các giới hạnh, và tự mình cũng thọ trì các giới hạnh.
Te tayopi janā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya aññamaññaṃ sagāravā sappatissā sabhāgavuttino hutvā jīvitapariyosāne devalokaparāyaṇā ahesuṃ.
All three of those individuals, having established themselves in the five precepts, being respectful and deferential towards each other, and living in harmony, became destined for the deva world at the end of their lives.
Cả ba con vật ấy, sau khi an trú vào năm giới, sống tôn kính, cung kính lẫn nhau, và có hành vi hòa hợp, sau khi kết thúc cuộc đời, chúng đã đi đến cõi trời.
Tesaṃ tiṇṇaṃ samādānaṃ tittiriyaṃ brahmacariyaṃ nāma ahosi.
The undertaking of those three was called the partridge's holy life (tittiriyaṃ brahmacariyaṃ).
Sự thọ trì của ba con vật ấy được gọi là Phạm hạnh của chim đa đa (Tittiriya Brahmacariya).
Te hi nāma, bhikkhave, tiracchānagatā aññamaññaṃ sagāravā sappatissā vihariṃsu, tumhe evaṃ svākhāte dhammavinaye pabbajitvā kasmā aññamaññaṃ agāravā apatissā viharatha.
“Indeed, bhikkhus, even those animals lived respectfully and deferentially towards each other. Why do you, having gone forth in such a well-proclaimed Dhamma and Vinaya, live without respect or deference towards each other?”
"Này các Tỳ khưu, ngay cả những loài súc sanh ấy còn sống tôn kính, cung kính lẫn nhau, tại sao các con, sau khi xuất gia trong Pháp và Luật được tuyên thuyết tốt đẹp như vậy, lại sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau?
Anujānāmi, bhikkhave, ito paṭṭhāya tumhākaṃ yathāvuḍḍhaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ, yathāvuḍḍhaṃ aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ, na ito paṭṭhāya ca navakatarena vuḍḍhataro senāsanena paṭibāhitabbo, yo paṭibāheyya, āpattidukkaṭassāti evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
“Bhikkhus, from now on I permit you to pay respects, rise to greet, make añjali, and perform proper duties according to seniority; to offer the best seat, the best water, and the best alms-food according to seniority. From now on, a senior bhikkhu should not be prevented from his lodging by a junior bhikkhu. Whoever prevents him incurs an offense of dukkata.” Thus, the Teacher, having delivered this Dhamma discourse and having become fully enlightened, spoke this verse –
Này các Tỳ khưu, từ nay trở đi, Ta cho phép các con thực hiện sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp theo tuổi tác, và được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu theo tuổi tác. Từ nay trở đi, người lớn tuổi hơn không được bị người trẻ tuổi hơn cản trở chỗ ở. Ai cản trở, sẽ phạm tội dukkata." Sau khi Đức Đạo Sư giảng pháp thoại này, Ngài đã giác ngộ và nói bài kệ này:
Tattha ye vuḍḍhamapacāyantīti jātivuḍḍho, vayovuḍḍho, guṇavuḍḍhoti tayo vuḍḍhā.
Here, ye vuḍḍhamapacāyanti refers to three kinds of elders: those elder by birth, by age, and by virtue.
Ở đây, ye vuḍḍhamapacāyanti (những người tôn kính người lớn tuổi) là ba loại người lớn tuổi: lớn tuổi về dòng dõi (jātivuḍḍho), lớn tuổi về tuổi tác (vayovuḍḍho), lớn tuổi về đức hạnh (guṇavuḍḍho).
Tesu jātisampanno jātivuḍḍho nāma, vaye ṭhito vayovuḍḍho nāma, guṇasampanno guṇavuḍḍho nāma.
Among these, one accomplished by birth is called an elder by birth; one advanced in age is called an elder by age; one accomplished in virtues is called an elder by virtue.
Trong số đó, người có đầy đủ dòng dõi được gọi là người lớn tuổi về dòng dõi (jātivuḍḍho), người đã đạt đến tuổi tác được gọi là người lớn tuổi về tuổi tác (vayovuḍḍho), người có đầy đủ phẩm hạnh được gọi là người lớn tuổi về phẩm hạnh (guṇavuḍḍho).
Tesu guṇasampanno vayovuḍḍho imasmiṃ ṭhāne ‘‘vuḍḍho’’ti adhippeto.
Among these, one accomplished in virtues and elder by age is intended as "elder" in this context.
Trong số đó, người lớn tuổi về phẩm hạnh và lớn tuổi về tuổi tác được hiểu là “trưởng lão” (vuḍḍho) trong trường hợp này.
Apacāyantīti jeṭṭhāpacāyikakammena pūjenti.
Apacāyanti means they honor by acts of reverence to elders.
Apacāyantīti: Kính trọng bằng hành động tôn kính người lớn tuổi (jeṭṭhāpacāyikakamma).
Dhammassa kovidāti jeṭṭhāpacāyanadhammassa kovidā kusalā.
Dhammassa kovidā means skilled and expert in the Dhamma of revering elders.
Dhammassa kovidāti: Giỏi giang, thành thạo trong pháp tôn kính người lớn tuổi (jeṭṭhāpacāyanadhamma).
Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve.
Diṭṭheva dhamme means in this very existence.
Diṭṭheva dhammeti: Ngay trong kiếp sống này.
Pāsaṃsāti pasaṃsārahā.
Pāsaṃsā means worthy of praise.
Pāsaṃsāti: Đáng được khen ngợi (pasaṃsārahā).
Samparāye ca suggatīti samparetabbe imaṃ lokaṃ hitvā gantabbe paralokepi tesaṃ sugatiyeva hotīti.
Samparāye ca suggatī means that even in the future existence, having left this world and gone to the next, a good destination awaits them.
Samparāye ca suggatīti: Ngay cả ở đời sau (paraloka), sau khi rời bỏ thế giới này để đi đến (samparetabbe), họ cũng có sự an lạc (sugatiyeva) mà thôi.
Ayaṃ panettha piṇḍattho – bhikkhave, khattiyā vā hontu brāhmaṇā vā vessā vā suddā vā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā tiracchānagatā vā, ye keci sattā jeṭṭhāpacitikamme chekā kusalā guṇasampannānaṃ vayovuḍḍhānaṃ apacitiṃ karonti, te imasmiñca attabhāve jeṭṭhāpacitikārakāti pasaṃsaṃ vaṇṇanaṃ thomanaṃ labhanti, kāyassa ca bhedā sagge nibbattantīti.
This is the summary meaning here: Bhikkhus, whether they are khattiyas or brahmins, vessas or suddas, householders or monastics, or even animals—whatever beings are adept and skilled in acts of reverence to elders, and who show respect to those accomplished in virtues and elder by age—they receive praise, commendation, and extolment in this very existence as those who perform reverence to elders, and upon the breaking up of the body, they are reborn in the heavens.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Này các Tỳ-kheo, dù là Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, Phệ-xá, Thủ-đà, gia chủ, xuất gia hay loài bàng sanh, bất cứ chúng sanh nào khéo léo và thành thạo trong việc tôn kính người lớn tuổi, thực hành sự tôn kính đối với những người lớn tuổi về phẩm hạnh và tuổi tác, thì ngay trong kiếp sống này, họ sẽ nhận được sự khen ngợi, tán dương, ca tụng là những người thực hành sự tôn kính người lớn tuổi, và sau khi thân hoại mạng chung, họ sẽ được tái sanh ở cõi trời.
Nāccantaṃ nikatippaññoti idaṃ satthā jetavane viharanto cīvaravaḍḍhakaṃ bhikkhu ārabbha kathesi.
Nāccantaṃ nikatippañño – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who was skilled in robes.
Nāccantaṃ nikatippaññoti: Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ-kheo chuyên làm y.
Eko kira jetavanavāsiko bhikkhu yaṃkiñci cīvare kattabbaṃ chedanaghaṭṭanavicāraṇasibbanādikaṃ kammaṃ, tattha sukusalo.
It is said that a certain bhikkhu residing at Jetavana was very skilled in any work to be done on robes, such as cutting, smoothing, examining, and sewing.
Nghe nói, có một vị Tỳ-kheo sống ở Jetavana rất khéo léo trong mọi công việc liên quan đến y phục, như cắt, may, sửa chữa.
So tāya kusalatāya cīvaraṃ vaḍḍheti, tasmā ‘‘cīvaravaḍḍhako’’ tveva paññāyittha.
Due to this skill, he would enhance robes, and thus he became known as “Cīvaravaḍḍhaka” (Robe-Enhancer).
Do sự khéo léo đó, ngài đã làm ra nhiều y phục, nên được biết đến với tên gọi “người làm y” (cīvaravaḍḍhako).
Kiṃ panesa karotīti?
What did he do?
Vậy ngài làm gì?
Jiṇṇapilotikāsu hatthakammaṃ dassetvā suphassikaṃ manāpaṃ cīvaraṃ katvā rajanapariyosāne piṭṭhodakena rajitvā saṅkhena ghaṃsitvā ujjalaṃ manuññaṃ katvā nikkhipati.
He would demonstrate his craftsmanship on old rags, making a soft and pleasing robe, and at the end of the dyeing process, he would dye it with the final rinse, rub it with a conch shell, and put it away, making it shiny and beautiful.
Ngài thể hiện tài năng của mình trên những mảnh vải cũ kỹ, biến chúng thành những chiếc y đẹp đẽ, dễ chịu, sau đó nhuộm màu đỏ tươi bằng nước cuối cùng của thuốc nhuộm, chà xát bằng vỏ ốc để làm cho chúng sáng bóng và đẹp mắt rồi cất đi.
Cīvarakammaṃ kātuṃ ajānantā bhikkhū ahate sāṭake gahetvā tassa santikaṃ āgantvā ‘‘mayaṃ cīvaraṃ kātuṃ na jānāma, cīvaraṃ no katvā dethā’’ti vadanti.
Bhikkhus who did not know how to make robes would bring new cloths to him and say, “Venerable sir, we do not know how to make robes; please make a robe for us.”
Các Tỳ-kheo không biết cách làm y, mang những tấm vải mới đến chỗ ngài và nói: “Thưa Tôn giả, chúng tôi không biết làm y, xin ngài làm y cho chúng tôi.”
So ‘‘cīvaraṃ āvuso kariyamānaṃ cirena niṭṭhāti, mayā katacīvarameva atthi, ime sāṭake ṭhapetvā taṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti nīharitvā dasseti.
He would say, “Friend, making a robe takes a long time. I already have a robe made. Leave these cloths and take that one and go.” He would then take it out and show it to them.
Ngài nói: “Thưa chư Hiền, y phục nếu làm thì mất nhiều thời gian, tôi đã có sẵn y phục đã làm rồi, hãy để những tấm vải này lại và mang y đó đi.” Rồi ngài lấy y ra đưa cho họ.
Te tassa vaṇṇasampattimeva disvā antaraṃ ajānantā ‘‘thira’’nti saññāya ahatasāṭake cīvaravaḍḍhakassa datvā taṃ gaṇhitvā gacchanti.
Seeing only its beautiful appearance, and not knowing the difference, they would assume it was durable and give their new cloths to the Robe-Enhancer, take the other robe, and leave.
Họ chỉ thấy vẻ đẹp của y, không biết sự khác biệt, tưởng là y mới nên giao những tấm vải mới cho vị Tỳ-kheo làm y rồi mang y đó đi.
Taṃ tehi thokaṃ kiliṭṭhakāle uṇhodakena dhoviyamānaṃ attano pakatiṃ dasseti, tattha tattha jiṇṇaṭṭhānaṃ paññāyati, te vippaṭisārino honti.
When they washed it with warm water for a short while, it revealed its true nature; worn spots appeared here and there, and they became remorseful.
Khi họ giặt y đó bằng nước ấm sau một thời gian ngắn, nó lộ ra bản chất thật, những chỗ cũ kỹ hiện rõ, khiến họ hối hận.
Evaṃ āgatāgate pilotikāhi vañcento so bhikkhu sabbattha pākaṭo jāto.
Thus, that bhikkhu, deceiving those who came and went with his patched robes, became well-known everywhere.
Như vậy, vị Tỳ-kheo đó đã lừa dối những người đến và đi bằng những mảnh vải cũ, và trở nên nổi tiếng khắp nơi.
Yathā cesa jetavane, tathā aññatarasmiṃ gāmakepi eko cīvaravaḍḍhako lokaṃ vañceti.
Just as he was in Jetavana, so too in a certain village, another robe-maker deceived people.
Cũng như ở Jetavana, tại một ngôi làng khác cũng có một vị Tỳ-kheo làm y lừa dối mọi người.
Tassa sambhattā bhikkhū ‘‘bhante, jetavane kira eko cīvaravaḍḍhako evaṃ lokaṃ vañcetī’’ti ārocesuṃ.
The bhikkhus who were devoted to him reported, "Venerable Sir, it seems a certain robe-maker in Jetavana deceives people in this way."
Các Tỳ-kheo thân cận của ngài đã báo cáo: “Thưa Tôn giả, nghe nói ở Jetavana có một vị Tỳ-kheo làm y đang lừa dối mọi người như vậy.”
Athassa etadahosi ‘‘handāhaṃ, taṃ nagaravāsikaṃ vañcemī’’ti pilotikacīvaraṃ atimanāpaṃ katvā surattaṃ rajitvā taṃ pārupitvā jetavanaṃ agamāsi.
Then it occurred to him, "Come, I shall deceive that city-dweller!" So, he made a very pleasing patched robe, dyed it a deep red, put it on, and went to Jetavana.
Khi ấy, ngài nghĩ: “Để ta lừa dối vị Tỳ-kheo ở thành phố đó thử xem.” Ngài làm một chiếc y bằng vải cũ rất đẹp, nhuộm màu đỏ tươi, rồi khoác nó lên và đi đến Jetavana.
Itaro taṃ disvāva lobhaṃ uppādetvā ‘‘bhante, imaṃ cīvaraṃ tumhehi kata’’nti pucchi.
The other, seeing him, immediately conceived a desire and asked, "Venerable Sir, was this robe made by you?"
Vị Tỳ-kheo kia vừa nhìn thấy đã khởi lòng tham, hỏi: “Thưa Tôn giả, chiếc y này là do ngài làm phải không?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
"Yes, friend."
“Vâng, thưa chư Hiền.”
‘‘Bhante, imaṃ cīvaraṃ mayhaṃ detha, tumhe aññaṃ labhissathā’’ti?
"Venerable Sir, give me this robe; you will receive another."
“Thưa Tôn giả, xin ngài cho tôi chiếc y này, ngài sẽ có chiếc khác.”
‘‘Āvuso, mayaṃ gāmavāsikā dullabhapaccayā, imāhaṃ tuyhaṃ datvā attanā kiṃ pārupissāmī’’ti?
"Friend, we are villagers, and our requisites are hard to obtain. If I give this to you, what shall I wear myself?"
“Thưa chư Hiền, chúng tôi là những người sống ở làng, khó kiếm vật dụng, nếu tôi cho ngài chiếc y này thì tôi sẽ khoác gì?”
‘‘Bhante, mama santike ahatasāṭakā atthi, te gahetvā tumhākaṃ cīvaraṃ karothā’’ti.
"Venerable Sir, I have new, unsewn cloths; take them and make your robe."
“Thưa Tôn giả, tôi có vải mới, xin ngài cứ lấy đó mà làm y cho mình.”
‘‘Āvuso, mayā ettha hatthakammaṃ dassitaṃ, tayi pana evaṃ vadante kiṃ sakkā kātuṃ, gaṇhāhi na’’nti tassa pilotikacīvaraṃ datvā ahatasāṭake ādāya taṃ vañcetvā pakkāmi.
"Friend, I have shown my handiwork here; but if you speak thus, what can be done? Take it!" So, giving him the patched robe, he took the new cloths, deceived him, and departed.
“Thưa chư Hiền, tôi đã thể hiện tài năng của mình trên chiếc y này, nhưng ngài đã nói như vậy thì tôi biết làm sao, xin ngài cứ lấy đi.” Nói rồi, ngài đưa chiếc y vải cũ cho vị Tỳ-kheo kia, lấy vải mới và lừa dối ngài rồi bỏ đi.
Jetavanavāsikopi taṃ cīvaraṃ pārupitvā katipāhaccayena uṇhodakena dhovanto jiṇṇapilotikabhāvaṃ disvā lajjito ‘‘gāmavāsicīvaravaḍḍhakena kira jetavanavāsiko vañcito’’ti tassa vañcitabhāvo saṅghamajjhe pākaṭo jāto.
The Jetavana-dweller also put on that robe, and after a few days, when washing it with warm water, he saw its worn, patched nature and was ashamed. His deception became known among the Saṅgha, "It seems the Jetavana-dweller was deceived by the village robe-maker."
Vị Tỳ-kheo ở Jetavana cũng khoác chiếc y đó, vài ngày sau khi giặt bằng nước ấm, ngài thấy đó là những mảnh vải cũ kỹ, liền xấu hổ. Sự việc ngài bị vị Tỳ-kheo làm y ở làng lừa dối đã lan truyền khắp Tăng chúng.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ taṃ kathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
Then one day, the bhikkhus were sitting in the Dhamma hall discussing that matter.
Một ngày nọ, các Tỳ-kheo ngồi trong pháp đường bàn luận về câu chuyện đó.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you sit together now?"
Bậc Đạo Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi bàn luận về câu chuyện gì?”
Te tamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported the matter to him.
Họ thuật lại sự việc.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, jetavanavāsī cīvaravaḍḍhako idāneva aññe vañceti, pubbepi vañcesiyeva.
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that the Jetavana robe-maker deceives others; he deceived them in the past too.
Bậc Đạo Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, vị Tỳ-kheo làm y ở Jetavana không chỉ lừa dối người khác bây giờ, mà trước kia cũng đã từng lừa dối.
Na gāmavāsikenāpi idāneva esa jetavanavāsī cīvaravaḍḍhako vañcito, pubbepi vañcitoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
And it is not only now that the village robe-maker has deceived this Jetavana robe-maker; he deceived him in the past too," and having said this, he related a past story.
Vị Tỳ-kheo làm y ở Jetavana cũng không phải chỉ bị vị Tỳ-kheo ở làng lừa dối bây giờ, mà trước kia cũng đã từng bị lừa dối.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte ekasmiṃ araññāyatane bodhisatto aññataraṃ padumasaraṃ nissāya ṭhite varaṇarukkhe rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, in a certain forest hermitage, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in a Varaṇa tree standing by a lotus pond.
Trong quá khứ, tại một khu rừng nọ, Bồ Tát đã tái sanh làm thần cây trú ngụ trên một cây varana gần một hồ sen.
Tadā aññatarasmiṃ nātimahante sare nidāghasamaye udakaṃ mandaṃ ahosi, bahū cettha macchā honti.
At that time, in a certain not-too-large pond, the water was low during the dry season, and there were many fish in it.
Khi ấy, vào mùa khô, nước trong một hồ sen không quá lớn trở nên cạn, và có rất nhiều cá trong đó.
Atheko bako te macche disvā ‘‘ekena upāyena ime macche vañcetvā khādissāmī’’ti gantvā udakapariyante cintento nisīdi.
Then a certain crane, seeing those fish, thought, "I will deceive these fish by some means and eat them," and went and sat contemplating at the edge of the water.
Một con cò thấy những con cá đó, nghĩ: “Ta sẽ dùng một mưu mẹo để lừa dối và ăn thịt những con cá này.” Nó đi đến bờ nước và ngồi suy nghĩ.
Atha naṃ macchā disvā ‘‘kiṃ, ayya, cintento nisinnosī’’ti pucchiṃsu.
Then the fish saw him and asked, "What are you contemplating, sir?"
Các con cá thấy nó, hỏi: “Thưa ngài, ngài đang ngồi nghĩ gì vậy?”
‘‘Tumhākaṃ cintento nisinnomhī’’ti.
"I am contemplating about you."
“Ta đang nghĩ về các ngươi.”
‘‘Kiṃ amhākaṃ cintesi, ayyā’’ti?
"What do you contemplate about us, sir?"
“Thưa ngài, ngài nghĩ gì về chúng tôi?”
‘‘‘Imasmiṃ sare udakaṃ parittaṃ, gocaro mando, nidāgho ca mahanto, idānime macchā kiṃ nāma karissantī’ti tumhākaṃ cintento nisinnomhī’’ti.
"I am sitting contemplating about you, thinking, 'The water in this pond is scarce, the food is meager, and the dry season is severe; what will these fish do now?'"
“Ta đang nghĩ về các ngươi rằng: ‘Nước trong hồ này cạn, thức ăn ít, mùa khô lại khắc nghiệt, bây giờ những con cá này sẽ làm gì đây?’”
‘‘Atha kiṃ karoma, ayyā’’ti?
"Then what shall we do, sir?"
“Vậy chúng tôi phải làm gì, thưa ngài?”
‘‘Tumhe sace mayhaṃ vacanaṃ kareyyātha, ahaṃ vo ekekaṃ mukhatuṇḍakena gahetvā ekaṃ pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ mahāsaraṃ netvā vissajjeyya’’nti.
"If you would do as I say, I would take each of you in my beak, carry you to a great pond covered with five-colored lotuses, and release you there."
“Nếu các ngươi nghe lời ta, ta sẽ ngậm từng con một trong mỏ, đưa đến một hồ lớn phủ đầy sen năm màu và thả các ngươi vào đó.”
‘‘Ayya, paṭhamakappikato paṭṭhāya macchānaṃ cintanakabako nāma natthi, tvaṃ amhesu ekekaṃ khāditukāmosī’’ti.
"Sir, from primordial times, there has never been a crane who cared for fish; you wish to eat each of us."
“Thưa ngài, từ thời kỳ đầu tiên cho đến nay, chưa từng có con cò nào nghĩ cho cá cả, ngài muốn ăn thịt từng con một trong chúng tôi phải không?”
‘‘Nāhaṃ tumhe mayhaṃ saddahante khādissāmi’’.
"I will not eat you if you trust me."
“Ta sẽ không ăn thịt các ngươi nếu các ngươi tin ta.”
‘‘Sace pana sarassa atthibhāvaṃ mayhaṃ na saddahatha, ekaṃ macchaṃ mayā saddhiṃ saraṃ passituṃ pesethā’’ti.
"But if you do not believe in the existence of the pond, send one fish with me to see the pond."
“Nếu các ngươi không tin rằng có hồ đó, hãy cử một con cá đi cùng ta để xem hồ.”
Macchā tassa saddahitvā ‘‘ayaṃ jalepi thalepi samattho’’ti ekaṃ kāḷamahāmacchaṃ adaṃsu ‘‘imaṃ gahetvā gacchathā’’ti.
The fish believed him, thinking, "He is capable both in water and on land," and gave him a large black fish, saying, "Take this one and go."
Các con cá tin lời nó, nghĩ: “Con cò này có thể sống cả trên cạn lẫn dưới nước,” nên chúng đưa cho nó một con cá lớn màu đen và nói: “Hãy mang con này đi.”
So taṃ gahetvā netvā sare vissajjetvā sabbaṃ saraṃ dassetvā puna ānetvā tesaṃ macchānaṃ santike vissajjesi.
He took it, carried it, released it in the pond, showed it the entire pond, then brought it back and released it among those fish.
Nó mang con cá đó đi, thả vào hồ, cho xem khắp hồ, rồi lại mang về và thả vào giữa đàn cá.
So tesaṃ macchānaṃ sarassa sampattiṃ vaṇṇesi.
That fish then described the splendor of the pond to those fish.
Con cá đó đã kể lại sự phong phú của hồ cho các con cá khác nghe.
Te tassa kathaṃ sutvā gantukāmā hutvā ‘‘sādhu, ayya, amhe gaṇhitvā gacchāhī’’ti āhaṃsu.
Hearing his words, they desired to go and said, "Good, sir, take us and go!"
Nghe lời nó kể, chúng muốn đi và nói: “Tốt lắm, thưa ngài, hãy mang chúng tôi đi.”
Bako paṭhamaṃ taṃ kāḷamahāmacchameva gahetvā saratīraṃ netvā saraṃ dassetvā saratīre jāte varaṇarukkhe nilīyitvā taṃ viṭapantare pakkhipitvā tuṇḍena vijjhanto jīvitakkhayaṃ pāpetvā maṃsaṃ khāditvā kaṇṭake rukkhamūle pātetvā puna gantvā ‘‘vissaṭṭho, me so maccho, añño āgacchatū’’ti etenupāyena ekekaṃ gahetvā sabbe macche khāditvā puna āgato ekaṃ macchampi nāddasa.
First, the heron took that large black fish, brought it to the lake's edge, showed it the lake, and then, hiding in a varaṇa tree growing by the lake, it placed the fish between the branches, pierced it with its beak, brought its life to an end, ate the flesh, dropped the bones at the foot of the tree, and then went back and said, "That fish is released for me; another one, come!" By this method, taking them one by one, he ate all the fish. When he returned again, he saw not a single fish.
Con cò đầu tiên mang con cá lớn màu đen đó đến bờ hồ, cho xem hồ, rồi ẩn mình trên cây varana mọc ở bờ hồ, kẹp con cá vào giữa cành cây, dùng mỏ mổ cho đến khi cá chết, ăn thịt, rồi ném xương xuống gốc cây. Sau đó, nó lại quay lại và nói: “Con cá đó đã được thả rồi, con khác hãy đến.” Cứ thế, nó mang từng con một và ăn thịt tất cả các con cá. Khi quay lại, nó không còn thấy một con cá nào nữa.
Eko panettha kakkaṭako avasiṭṭho.
Only one crab remained there.
Chỉ còn lại một con cua.
Bako tampi khāditukāmo hutvā ‘‘bho, kakkaṭaka, mayā sabbete macchā netvā padumasañchanne mahāsare vissajjitā, ehi tampi nessāmī’’ti.
The heron, desiring to eat it too, said, "Hey, crab, I have taken all those fish and released them into a great lake covered with lotuses. Come, I will take you too."
Con cò cũng muốn ăn thịt con cua đó, nên nói: “Này cua, ta đã mang tất cả những con cá đó đến hồ lớn phủ đầy sen và thả chúng rồi, hãy đến, ta cũng sẽ mang ngươi đi.”
‘‘Maṃ gahetvā gacchanto kathaṃ gaṇhissasī’’ti?
"How will you take me when you go, holding me?"
“Khi mang ta đi, ngươi sẽ giữ ta như thế nào?”
‘‘Ḍaṃsitvā gaṇhissāmī’’ti.
"I will hold you by biting."
“Ta sẽ kẹp ngươi bằng mỏ.”
‘‘Tvaṃ evaṃ gahetvā gacchanto maṃ pātessasi, nāhaṃ tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti.
"If you take me like that, you will drop me. I will not go with you."
“Nếu ngươi giữ ta như vậy, ngươi sẽ làm ta rơi xuống, ta sẽ không đi cùng ngươi.”
‘‘Mā bhāyi, ahaṃ taṃ suggahitaṃ gahetvā gamissāmī’’ti.
"Do not fear, I will take you securely."
“Đừng sợ, ta sẽ giữ ngươi thật chắc rồi đi.”
Kakkaṭako cintesi ‘‘imassa macche netvā sare vissajjanaṃ nāma natthi.
The crab thought, "There is no such thing as him taking fish and releasing them into a lake.
Con cua nghĩ: “Con cò này không hề thả cá vào hồ.
Sace pana maṃ sare vissajjessati, iccetaṃ kusalaṃ.
If he releases me into the lake, that would be good.
Nếu nó thả ta vào hồ, thì đó là điều tốt.
No ce vissajjessati, gīvamassa chinditvā jīvitaṃ harissāmī’’ti.
If he does not release me, I will cut off his neck and take his life."
Nếu không thả, ta sẽ cắt cổ nó và đoạt mạng sống của nó.”
Atha naṃ evamāha ‘‘samma baka, na kho tvaṃ suggahitaṃ gahetuṃ sakkhissasi, amhākaṃ pana gahaṇaṃ suggahaṇaṃ, sacāhaṃ aḷehi tava gīvaṃ gahetuṃ labhissāmi, tava gīvaṃ suggahitaṃ katvā tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti.
Then he said to him, "Friend heron, you will not be able to hold me securely. Our way of holding is secure. If I can take your neck with my pincers, I will make your neck secure and go with you."
Rồi nó nói với con cò rằng: "Này cò bạn, ngươi không thể nắm giữ ta chắc chắn được đâu. Nhưng sự nắm giữ của ta thì chắc chắn. Nếu ta có thể dùng càng của mình kẹp lấy cổ ngươi, ta sẽ kẹp chặt cổ ngươi và đi cùng ngươi."
So taṃ ‘‘vañcetukāmo esa ma’’nti ajānanto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
Not knowing that "this one wishes to deceive me," he consented, saying, "Good!"
Nó (con cò) không biết rằng "kẻ này muốn lừa gạt ta", nên đã chấp thuận, nói: "Tốt lắm!"
Kakkaṭako attano aḷehi kammārasaṇḍāsena viya tassa gīvaṃ suggahitaṃ katvā ‘‘idāni gacchā’’ti āha.
The crab, having securely grasped his neck with its pincers as if with blacksmith's tongs, said, "Now go!"
Con cua dùng càng của mình kẹp chặt cổ con cò như kìm của thợ rèn, rồi nói: "Bây giờ hãy đi!"
So taṃ netvā saraṃ dassetvā varaṇarukkhābhimukho pāyāsi.
He took it and, after showing it the lake, proceeded towards the varaṇa tree.
Nó (con cò) dẫn con cua đi, chỉ cho nó thấy cái hồ, rồi hướng về phía cây varaṇa mà bay đi.
Kakkaṭako āha ‘‘mātula, ayaṃ saro etto, tvaṃ pana ito kiṃ nesī’’ti?
The crab said, "Uncle, the lake is over there, but where are you taking me?"
Con cua hỏi: "Dượng ơi, hồ ở đằng kia, sao dượng lại dẫn cháu đi đường này?"
Bako ‘‘na te mātulo ahaṃ, na bhaginiputtosi vata me tva’’nti vatvā ‘‘tvaṃ ‘esa maṃ ukkhipitvā vicaranto mayhaṃ dāso’ti saññaṃ karosi maññe, passetaṃ varaṇarukkhassa mūle kaṇṭakarāsiṃ, yathā me te sabbe macchā khāditā, tampi tatheva khādissāmī’’ti āha.
The heron said, "I am not your uncle, and you are certainly not my nephew!" Having said this, he continued, "You think, I suppose, 'This one, carrying me around, is my servant.' Look at this pile of bones at the foot of the varaṇa tree. Just as all those fish were eaten by me, so too will I eat you."
Con cò nói: "Ta không phải là dượng của ngươi, ngươi cũng không phải là cháu của ta. Ngươi tưởng rằng 'kẻ này nâng ta lên và đi lòng vòng như nô lệ của ta' ư? Hãy nhìn đống xương cá dưới gốc cây varaṇa kia, tất cả những con cá đó đã bị ta ăn thịt như thế nào, ta cũng sẽ ăn thịt ngươi như vậy."
Kakkaṭako ‘‘ete macchā attano bālatāya tayā khāditā, ahaṃ pana te maṃ khādituṃ na dassāmi, taññeva pana vināsaṃ pāpessāmi.
The crab said, "Those fish were eaten by you due to their foolishness. But I will not let you eat me; rather, I will bring about your destruction.
Con cua nói: "Những con cá đó bị ngươi ăn thịt vì sự ngu dốt của chúng, nhưng ta sẽ không để ngươi ăn thịt ta đâu, mà ta sẽ làm cho ngươi bị hủy diệt.
Tvañhi bālatāya mayā vañcitabhāvaṃ na jānāsi, marantā ubhopi marissāma, ahaṃ te sīsaṃ chinditvā bhūmiyaṃ khipissāmī’’ti vatvā kammārasaṇḍāsena viya aḷehi tassa gīvaṃ nippīḷesi.
You, due to your foolishness, do not know that you have been deceived by me. If we die, we both die. I will cut off your head and throw it to the ground!" Having said this, he squeezed his neck with his pincers as if with blacksmith's tongs.
Ngươi vì ngu dốt mà không biết rằng ta đã lừa gạt ngươi. Cả hai chúng ta sẽ chết nếu chết, ta sẽ cắt đầu ngươi và ném xuống đất," vừa nói xong, nó dùng càng của mình kẹp chặt cổ con cò như kìm của thợ rèn.
So vivaṭena mukhena akkhīhi assunā paggharantena maraṇabhayatajjito ‘‘sāmi, ahaṃ taṃ na khādissāmi, jīvitaṃ me dehī’’ti āha.
Terrified by the fear of death, with his mouth open and tears flowing from his eyes, he said, "Master, I will not eat you; give me my life!"
Con cò, vì sợ chết, há miệng, nước mắt chảy dài từ mắt, nói: "Thưa chủ, tôi sẽ không ăn thịt ngài, xin hãy tha mạng cho tôi!"
‘‘Yadi evaṃ otaritvā maṃ sarasmiṃ vissajjehī’’ti.
"If so, get down and release me into the lake!"
"Nếu vậy, hãy hạ xuống và thả ta vào hồ!"
So nivattitvā sarameva otaritvā kakkaṭakaṃ sarapariyante paṅkapiṭṭhe ṭhapesi, kakkaṭako kattarikāya kumudanāḷaṃ kappento viya tassa gīvaṃ kappetvā udakaṃ pāvisi.
He turned back, descended into the lake, and placed the crab on the muddy bank at the edge of the lake. The crab, as if cutting a lotus stalk with scissors, cut off his neck and entered the water.
Nó quay lại, hạ xuống hồ, đặt con cua lên bờ bùn cạnh hồ. Con cua cắt cổ con cò như cắt cuống hoa súng bằng kéo, rồi lặn xuống nước.
Tattha nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti nikati vuccati vañcanā, nikatippañño vañcanapañño puggalo tāya nikatyā nikatiyā vañcanāya na accantaṃ sukhamedhati, niccakāle sukhasmiṃyeva patiṭṭhātuṃ na sakkoti, ekaṃsena pana vināsaṃ pāpuṇātiyevāti attho.
Therein, nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti: nikati is called deception. A nikatippañño (deceitfully wise) person does not find ultimate happiness through that nikati (deceit); he cannot remain established in happiness forever, but rather certainly meets destruction—this is the meaning.
Trong đó, nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti (kẻ trí xảo lừa lọc, không thể hưởng lạc mãi mãi bằng sự xảo trá) có nghĩa là: nikati được gọi là sự lừa gạt, một người có trí tuệ lừa gạt (nikatippañño), bằng sự lừa gạt (nikatyā, nikatiyā, vañcanāya) đó không hưởng lạc mãi mãi (na accantaṃ sukhamedhati), không thể luôn luôn an trú trong hạnh phúc, mà chắc chắn sẽ đi đến sự hủy diệt, đó là ý nghĩa.
Ārādhetīti paṭilabhati.
Ārādhetīti means obtains.
Ārādhetīti (đạt được) có nghĩa là đạt được.
Nikatippaññoti kerāṭikabhāvaṃ sikkhitapañño pāpapuggalo attanā katassa pāpassa phalaṃ ārādheti paṭilabhati vindatīti attho.
Nikatippañño means a wicked person who has learned the state of deceitfulness, obtains, receives, and finds the fruit of the evil deed done by himself. This is the meaning.
Nikatippaññoti (kẻ trí xảo lừa lọc) có nghĩa là: một người xấu đã học được sự gian xảo, đạt được (ārādheti), nhận được (paṭilabhati), tìm thấy (vindatīti) quả báo của tội lỗi mình đã gây ra, đó là ý nghĩa.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Bako kakkaṭakāmiva, yathā bako kakkaṭakā gīvacchedaṃ pāpuṇāti, evaṃ pāpapuggalo attanā katapāpato diṭṭhadhamme vā samparāye vā bhayaṃ ārādheti paṭilabhatīti imamatthaṃ pakāsento mahāsatto vanaṃ unnādento dhammaṃ desesi.
Like the crane and the crab, just as the crane obtains the cutting of its neck from the crab, so too a wicked person obtains and receives fear from the evil deed done by himself, either in this very life or in the next. Explaining this meaning, the Great Being, making the forest resound, taught the Dhamma.
Bako kakkaṭakāmiva (như con cò bởi con cua), như con cò bị con cua cắt cổ, kẻ xấu cũng đạt được (ārādheti), nhận được (paṭilabhati) sự sợ hãi từ tội lỗi mình đã gây ra, hoặc trong hiện tại hoặc trong tương lai. Đại Bồ tát đã thuyết pháp làm vang dội khu rừng, làm sáng tỏ ý nghĩa này.
Maññe sovaṇṇayo rāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto sāriputtattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi.
Maññe sovaṇṇayo rāsī – The Teacher, dwelling at Jetavana, spoke this with reference to a pupil of Venerable Sāriputta.
Maññe sovaṇṇayo rāsīti (Ta nghĩ đây là đống vàng) câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một đệ tử của Tôn giả Sāriputta.
So kira bhikkhu subbaco ahosi vacanakkhamo, therassa mahantenussāhena upakāraṃ karoti.
It is said that this bhikkhu was amenable and obedient, and he was of great help to the Elder with much zeal.
Vị Tỳ-khưu đó được cho là hiền lành và dễ bảo, đã giúp đỡ Tôn giả với sự nhiệt tình lớn lao.
Athekaṃ samayaṃ thero satthāraṃ āpucchitvā cārikaṃ caranto dakkhiṇāgirijanapadaṃ agamāsi.
Then, one time, the Elder, having asked the Teacher, went on a tour and reached the Southern Mountain region.
Một lần nọ, Tôn giả xin phép Đức Phật và đi du hành đến vùng Dakkhiṇāgiri.
So bhikkhu tattha gatakāle mānatthaddho hutvā therassa vacanaṃ na karoti ‘‘āvuso, idaṃ nāma karohī’’ti vutte pana therassa paṭipakkho hoti.
When that bhikkhu arrived there, he became conceited and did not obey the Elder’s words; when told, “Friend, do this,” he would become an opponent of the Elder.
Khi đến đó, vị Tỳ-khưu kia trở nên kiêu ngạo và không vâng lời Tôn giả; khi được bảo "Này bạn, hãy làm điều này," thì lại trở thành đối nghịch với Tôn giả.
Thero tassa āsayaṃ na jānāti.
The Elder did not know his intention.
Tôn giả không hiểu ý định của ông ta.
So tattha cārikaṃ caritvā puna jetavanaṃ āgato.
Having toured there, he returned to Jetavana.
Sau khi du hành ở đó, Tôn giả quay trở lại Jetavana.
So bhikkhu therassa jetavanavihāraṃ āgatakālato paṭṭhāya puna tādisova jāto.
From the time the Elder arrived back at Jetavana, that bhikkhu became the same as before.
Vị Tỳ-khưu kia, từ khi Tôn giả trở về Jetavana, lại trở nên như cũ.
Thero tathāgatassa ārocesi ‘‘bhante, mayhaṃ eko saddhivihāriko ekasmiṃ ṭhāne satena kītadāso viya hoti, ekasmiṃ ṭhāne mānatthaddho hutvā ‘idaṃ nāma karohī’ti vutte paṭipakkho hotī’’ti.
The Elder reported to the Tathāgata, “Venerable Sir, I have a pupil who, in one place, is like a slave bought for a hundred, but in another place, he becomes conceited and, when told, ‘Do this,’ becomes an opponent.”
Tôn giả đã báo cáo với Đức Thế Tôn: "Bạch Đức Thế Tôn, một đệ tử của con, ở một nơi thì giống như nô lệ được mua bằng một trăm (đồng), ở một nơi thì trở nên kiêu ngạo và đối nghịch khi được bảo 'Hãy làm điều này'."
Satthā ‘‘nāyaṃ, sāriputta, bhikkhu idāneva evaṃsīlo, pubbepesa ekaṃ ṭhānaṃ gato satena kītadāso viya hoti.
The Teacher said, “Sāriputta, this bhikkhu is not of such a nature only now; in the past too, when he went to one place, he was like a slave bought for a hundred.
Đức Phật nói: "Này Sāriputta, vị Tỳ-khưu này không phải chỉ bây giờ mới có tính cách như vậy, mà trong quá khứ, khi đến một nơi, ông ta cũng giống như nô lệ được mua bằng một trăm (đồng).
Ekaṃ ṭhānaṃ gato paṭipakkho paṭisattu hotī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
When he went to another place, he became an opponent, an enemy,” and being requested by the Elder, he recounted a past event.
Khi đến một nơi khác, ông ta lại trở thành đối nghịch, kẻ thù." Ngài đã kể câu chuyện quá khứ khi được Tôn giả thỉnh cầu.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kuṭumbiyakule paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a householder’s family.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào một gia đình gia chủ.
Tasseko sahāyako kuṭumbiko sayaṃ mahallako, bhariyā panassa taruṇī.
He had a householder friend who was old himself, but his wife was young.
Một người bạn gia chủ của ngài đã già, nhưng vợ ông ta còn trẻ.
Sā taṃ nissāya puttaṃ paṭilabhi.
She bore a son through him.
Bà đã sinh một đứa con nhờ ông ta.
So cintesi ‘‘ayaṃ itthī taruṇattā mamaccayena kañcideva purisaṃ gahetvā imaṃ dhanaṃ vināseyya, puttassa me na dadeyya, yaṃnūnāhaṃ imaṃ dhanaṃ pathavigataṃ kareyya’’nti ghare nandaṃ nāma dāsaṃ gahetvā araññaṃ gantvā ekasmiṃ ṭhāne taṃ dhanaṃ nidahitvā tassa ācikkhitvā ‘‘tāta, nanda, imaṃ dhanaṃ mamaccayena mayhaṃ puttassa ācikkheyyāsi, mā ca naṃ pariccajasī’’ti ovaditvā kālamakāsi.
He thought, “This woman, being young, might take some man after my death and squander this wealth, and not give it to my son. What if I were to bury this wealth in the ground?” So, taking a slave named Nanda from his house, he went to the forest, buried the wealth in one place, and informed Nanda about it, advising him, “My dear Nanda, after my death, you should tell my son about this wealth, and do not abandon it.” Then he passed away.
Ông ta nghĩ: "Người phụ nữ này còn trẻ, sau khi ta chết, có thể sẽ lấy một người đàn ông nào đó và tiêu tán tài sản này, không cho con ta. Hay là ta nên chôn giấu tài sản này dưới đất?" Ông ta dẫn người nô lệ tên Nanda vào rừng, chôn giấu tài sản ở một nơi, rồi chỉ cho Nanda biết, dặn dò: "Này Nanda, sau khi ta chết, hãy chỉ tài sản này cho con ta, đừng bỏ rơi nó." Sau đó, ông ta qua đời.
Puttopissa anukkamena vayappatto jāto.
His son, in due course, reached maturity.
Con trai ông ta lớn lên theo thời gian.
Atha naṃ mātā āha – ‘‘tāta, tava pitā nandaṃ dāsaṃ gahetvā dhanaṃ nidhesi, taṃ āharāpetvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
Then his mother said to him, “My dear, your father buried wealth, taking the slave Nanda. Have it brought back and establish the household.”
Rồi mẹ nó nói: "Này con, cha con đã dẫn Nanda, người nô lệ, đi chôn giấu tài sản. Hãy sai nó mang về để lập lại gia đình."
So ekadivasaṃ nandaṃ āha – ‘‘mātula, atthi kiñci mayhaṃ pitarā dhanaṃ nidahita’’nti.
One day, he said to Nanda, “Uncle, is there any wealth buried by my father?”
Một ngày nọ, nó nói với Nanda: "Dượng ơi, cha cháu có chôn giấu tài sản gì không?"
‘‘Āma, sāmī’’ti.
“Yes, master,” he replied.
"Vâng, thưa chủ!"
‘‘Kuhiṃ taṃ nidahita’’nti.
“Where is it buried?”
"Nó được chôn giấu ở đâu?"
‘‘Araññe, sāmī’’ti.
“In the forest, master.”
"Trong rừng, thưa chủ!"
‘‘Tena hi gacchāmā’’ti kuddālapiṭakaṃ ādāya nidhiṭṭhānaṃ gantvā ‘‘kahaṃ mātula, dhana’’nti āha.
“Then let us go,” he said, and taking a spade and a basket, they went to the place where the treasure was buried, and he asked, “Where is the wealth, uncle?”
"Vậy thì chúng ta hãy đi," nó cầm cuốc và giỏ, đi đến nơi chôn giấu, rồi hỏi: "Dượng ơi, tài sản ở đâu?"
Nando āruyha dhanamatthake ṭhatvā dhanaṃ nissāya mānaṃ uppādetvā ‘‘are dāsiputta ceṭaka, kuto te imasmiṃ ṭhāne dhana’’nti kumāraṃ akkosati.
Nanda climbed and stood on top of the wealth, and out of conceit regarding the wealth, he abused the young master, saying, “Hey, son of a slave woman, where do you have wealth in this place?”
Nanda trèo lên, đứng trên đống tài sản, sinh lòng kiêu ngạo vì tài sản, mắng chửi hoàng tử: "Này thằng con của con gái nô lệ, tài sản ở nơi này thì có liên quan gì đến ngươi?"
Kumāro tassa pharusavacanaṃ sutvā asuṇanto viya ‘‘tena hi gacchāmā’’ti taṃ gahetvā paṭinivattitvā puna dve tayo divase atikkamitvā agamāsi, nando tatheva akkosati.
The young master, hearing his harsh words, pretended not to hear and said, “Then let us go,” and taking Nanda, he returned, and after two or three days, they went again, but Nanda abused him in the same way.
Hoàng tử nghe những lời thô tục của nó, giả vờ như không nghe, nói: "Vậy thì chúng ta hãy về," rồi dẫn nó quay lại. Sau hai ba ngày, lại đi đến đó, Nanda vẫn mắng chửi như cũ.
Kumāro tena saddhiṃ pharusavacanaṃ avatvāva nivattitvā ‘‘ayaṃ dāso ito paṭṭhāya ‘dhanaṃ ācikkhissāmī’ti gacchati, gantvā pana maṃ akkosati, tattha kāraṇaṃ na jānāmi, atthi kho pana me pitu sahāyo kuṭumbiko, taṃ paṭipucchitvā jānissāmī’’ti bodhisattassa santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘kiṃ nu kho, tāta, kāraṇa’’nti pucchi.
The young man, without speaking harsh words to him, returned and thought, "This slave goes saying, 'I will show you the treasure,' but then he abuses me. I do not know the reason for that. I have a householder friend of my father; I will ask him and find out." So, he went to the Bodhisatta, reported all that had happened, and asked, "What, indeed, is the reason, father?"
Hoàng tử không nói lời thô tục nào với nó, quay về và nghĩ: "Người nô lệ này từ đây trở đi, nói 'tôi sẽ chỉ tài sản', nhưng khi đi đến nơi thì lại mắng chửi ta. Ta không biết lý do tại sao. Nhưng cha ta có một người bạn gia chủ, ta sẽ hỏi ông ấy để biết." Rồi nó đến gặp Bồ tát, kể lại toàn bộ sự việc và hỏi: "Này cha, lý do là gì vậy?"
Tattha maññeti evaṃ ahaṃ jānāmi.
Therein, maññe means "thus I know."
Trong đó, maññeti (ta nghĩ) có nghĩa là ta biết như vậy.
Sovaṇṇayoti sundaro vaṇṇo etesanti sovaṇṇāni.
Sovaṇṇayo means "those with beautiful color," hence "gold."
Sovaṇṇayoti (có màu vàng đẹp) có nghĩa là những thứ có màu sắc đẹp, đó là những thứ vàng đẹp.
Kāni tāni?
What are they?
Những thứ đó là gì?
Rajatamaṇikañcanapavāḷādīni ratanāni.
Jewels such as silver, gems, gold, and coral.
Những bảo vật như bạc, ngọc, vàng, san hô, v.v.
Imasmiñhi ṭhāne sabbānetāni ‘‘suvaṇṇānī’’ti adhippetāni, tesaṃ rāsi sovaṇṇayo rāsi.
Indeed, in this context, all these are intended by "gold" (suvaṇṇāni); a heap of them is a sovaṇṇayo rāsi.
Ở đây, tất cả những thứ này được hiểu là "vàng", đống của chúng là đống vàng (sovaṇṇayo rāsi).
Sovaṇṇamālā cāti tuyhaṃ pitusantakā suvaṇṇamālā ca etthevāti maññāmi.
Sovaṇṇamālā cā means "and your father's golden garland is also here," so I think.
Sovaṇṇamālā cāti (và chuỗi vàng) có nghĩa là ta nghĩ chuỗi vàng của cha ngươi cũng ở đây.
Nandako yattha dāsoti yasmiṃ ṭhāne ṭhito nandako dāso.
Nandako yattha dāso means "the slave Nanda, standing in which place."
Nandako yattha dāsoti (nơi Nanda, người nô lệ) có nghĩa là nơi người nô lệ Nanda đứng.
Āmajātoti ‘‘āma, ahaṃ vo dāsī’’ti evaṃ dāsabyaṃ upagatāya āmadāsisaṅkhātāya dāsiyā putto.
Āmajāto means "a son of a slave woman, one who has attained slavery by saying, 'Yes, I am your slave'."
Āmajātoti (sinh ra từ nô lệ) có nghĩa là con trai của một người nữ nô lệ được gọi là "nữ nô lệ thô thiển" (āmadāsisaṅkhātāya dāsiyā), người đã rơi vào cảnh nô lệ, nói: "Vâng, tôi là nô lệ của quý vị."
Ṭhito thullāni gajjatīti ‘‘so yasmiṃ ṭhāne ṭhito thullāni pharusavacanāni vadati, tattheva te kulasantakaṃ dhanaṃ, evaṃ ahaṃ taṃ maññāmī’’ti bodhisatto kumārassa dhanaggahaṇūpāyaṃ ācikkhi.
Ṭhito thullāni gajjatī means "the Bodhisatta informed the young man of the method to obtain the treasure, saying, 'I believe that your family treasure is in the very place where he stands and utters coarse, harsh words'."
Ṭhito thullāni gajjatīti: Bồ Tát đã chỉ cho vị hoàng tử cách lấy tài sản, rằng: “Người đó, ở nơi nào đứng mà nói những lời thô tục, thì tài sản gia truyền của ngươi ở chính nơi đó. Ta nghĩ vậy.”
Kāmaṃ patāmi nirayanti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
" Kāmaṃ patāmi nirayaṃ" – This the Teacher related while residing in Jetavana, concerning Anāthapiṇḍika.
Kāmaṃ patāmi nirayanti: Câu này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko hi vihārameva ārabbha catupaññāsakoṭidhanaṃ buddhasāsane pariccajitvā vikiritvā ṭhapetvā tīṇi ratanāni aññattha ratanasaññameva anuppādetvā satthari jetavane viharante devasikaṃ tīṇi mahāupaṭṭhānāni gacchati.
Anāthapiṇḍika, indeed, dedicated fifty-four crores of wealth to the Buddha's dispensation, scattering it and setting it aside for the monastery itself, without developing any other perception of jewels apart from the Three Jewels. While the Teacher resided in Jetavana, he made three great offerings daily.
Anāthapiṇḍika đã hiến dâng và phân phát năm mươi bốn koṭi tài sản cho giáo pháp của Đức Phật để xây dựng tịnh xá, không hề có ý niệm về bảo vật nào khác ngoài Tam Bảo. Khi Đức Phật trú tại Jetavana, ông đến thăm ba lần mỗi ngày.
Pātova ekavāraṃ gacchati, katapātarāso ekavāraṃ, sāyanhe ekavāraṃ.
He would go once in the morning, once after breakfast, and once in the evening.
Ông đến một lần vào buổi sáng sớm, một lần sau khi ăn sáng, và một lần vào buổi tối.
Aññānipi antarantarupaṭṭhānāni hontiyeva.
Other occasional offerings would also occur.
Ngoài ra, còn có những lần thăm viếng xen kẽ.
Gacchanto ca ‘‘kiṃ nu kho ādāya āgatoti sāmaṇerā vā daharā vā hatthampi me olokeyyu’’nti tucchahattho nāma na gatapubbo.
He never went empty-handed, thinking, "Perhaps the sāmaṇeras or young monks might look at my hand, wondering what I have brought."
Khi đi, ông không bao giờ đi tay không, vì sợ các Sa-di hoặc các vị trẻ tuổi sẽ nhìn vào tay ông và nghĩ: “Ông ấy mang gì đến vậy?”
Pātova gacchanto yāguṃ gāhāpetvā gacchati, katapātarāso sappinavanītamadhuphāṇitādīnipi, sāyanhasamaye gandhamālāvatthādihatthoti.
Going in the morning, he would have gruel brought; after breakfast, ghee, fresh butter, honey, and treacle; and in the evening, perfumes, garlands, and cloths in hand.
Khi đi vào buổi sáng sớm, ông mang theo cháo; sau bữa sáng, ông mang theo bơ sữa trâu, bơ tươi, mật ong, đường thốt nốt, v.v.; vào buổi tối, ông mang theo hương, hoa, y phục, v.v.
Evaṃ divase divase pariccajantassa panassa pariccāge pamāṇaṃ natthi.
Thus, his daily donations were immeasurable.
Vì vậy, sự bố thí của ông mỗi ngày là vô hạn.
Bahū vohārūpajīvinopissa hatthato paṇṇe āropetvā aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ iṇaṃ gaṇhiṃsu, te mahāseṭṭhi na āharāpeti.
Many who lived by trade borrowed eighteen crores of wealth from him by writing promissory notes, but the great millionaire did not demand repayment from them.
Nhiều người sống bằng nghề buôn bán đã vay ông mười tám koṭi tài sản, nhưng vị đại phú hộ này không đòi lại.
Aññā panassa kulasantakā aṭṭhārasa koṭiyo nadītīre nidahitvā ṭhapitā aciravatodakena nadīkūle bhinne mahāsamuddaṃ paviṭṭhā, tā yathāpihitalañchi tāva lohacāṭiyo aṇḍavakucchiyaṃ pavaṭṭantā vicaranti.
Another eighteen crores of his family wealth, hidden by the river bank, were carried into the great ocean when the bank of the Aciravatī river collapsed, and those sealed iron pots still float about in the belly of the ocean.
Mười tám koṭi tài sản gia truyền khác của ông được chôn giấu bên bờ sông Aciravatī, nhưng khi bờ sông bị xói mòn do nước, chúng đã trôi ra biển lớn, và những chiếc bình sắt được niêm phong đó vẫn trôi nổi như những quả trứng trong bụng biển.
Gehe panassa pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ niccabhattaṃ nibaddhameva hoti.
Furthermore, in his house, a perpetual meal was arranged for five hundred bhikkhus.
Trong nhà ông, bữa ăn thường xuyên cho năm trăm vị Tỳ Khưu luôn được chuẩn bị.
Seṭṭhino hi gehaṃ bhikkhusaṅghassa catumahāpathe khatapokkharaṇisadisaṃ, sabbabhikkhūnaṃ mātāpituṭṭhāne ṭhitaṃ.
For indeed, the chief householder's house was like a well-dug pond at a crossroads for the community of bhikkhus, standing in the place of a mother and father for all bhikkhus.
Nhà của vị phú hộ giống như một cái ao được đào ở ngã tư đường lớn dành cho Tăng đoàn, là nơi nương tựa như cha mẹ cho tất cả các vị Tỳ Khưu.
Tenassa gharaṃ sammāsambuddhopi gacchati, asītimahātherāpi gacchantiyeva.
Therefore, even the Perfectly Self-Enlightened One went to his house, and the eighty great elder bhikkhus also went.
Vì vậy, chính Đức Chánh Đẳng Giác cũng đến nhà ông, và tám mươi vị Đại Trưởng Lão cũng thường xuyên đến.
Sesabhikkhūnaṃ pana gacchantānañca āgacchantānañca pamāṇaṃ natthi.
But for the remaining bhikkhus, there was no measure to the number coming and going.
Còn số lượng các vị Tỳ Khưu khác đến và đi thì không thể đếm hết.
Taṃ pana gharaṃ sattabhūmakaṃ sattadvārakoṭṭhakapaṭimaṇḍitaṃ, tassa catutthe dvārakoṭṭhake ekā micchādiṭṭhikā devatā vasati, sā sammāsambuddhe gehaṃ pavisante attano vimāne ṭhātuṃ na sakkoti, dārake gahetvā otaritvā bhūmiyaṃ tiṭṭhati.
That house, however, was seven-storied and adorned with seven gatehouses. In its fourth gatehouse lived a deity with wrong view. When the Perfectly Self-Enlightened One entered the house, she could not remain in her celestial mansion; taking her children, she descended and stood on the ground.
Ngôi nhà đó có bảy tầng, được trang trí bằng bảy cổng. Ở cổng thứ tư có một vị thiên nữ tà kiến trú ngụ. Khi Đức Chánh Đẳng Giác vào nhà, bà không thể ở trong thiên cung của mình, mà phải dẫn các con xuống đứng dưới đất.
Asītimahātheresupi avasesattheresupi pavisantesu ca nikkhamantesu ca tatheva karoti.
When the eighty great elder bhikkhus and the other elder bhikkhus entered and exited, she did the same.
Khi tám mươi vị Đại Trưởng Lão và các vị Trưởng Lão còn lại vào hoặc ra, bà cũng làm như vậy.
Sā cintesi ‘‘samaṇe gotame ca sāvakesu cassa imaṃ gehaṃ pavisantesu mayhaṃ sukhaṃ nāma natthi, niccakālaṃ otaritvā otaritvā bhūmiyaṃ ṭhātuṃ na sakkhissāmi.
She thought: "When the ascetic Gotama and his disciples enter this house, I have no comfort. I will not be able to constantly descend and stand on the ground.
Bà nghĩ: “Khi Sa-môn Gotama và các đệ tử của Ngài vào nhà này, ta không có được sự an lạc. Ta không thể cứ mãi xuống đứng dưới đất như vậy.”
Yathā ime etaṃ gharaṃ na pavisanti, tathā mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
It is proper for me to act in such a way that they do not enter this house."
“Ta phải làm sao để họ không vào nhà này nữa,” bà tự nhủ.
Athekadivasaṃ sayanūpagatasseva mahākammantikassa santikaṃ gantvā obhāsaṃ pharitvā aṭṭhāsi.
Then, one day, she went to the great craftsman, who was already lying down, and stood radiating light.
Một ngày nọ, bà đến gặp người quản gia chính khi ông đang ngủ, tỏa ra ánh sáng và đứng đó.
‘‘Ko etthā’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ catutthadvārakoṭṭhake nibbattadevatā’’ti āha.
When asked, "Who is there?", she replied, "I am the deity born in the fourth gatehouse."
Khi ông hỏi: “Ai đó?”, bà nói: “Ta là thiên nữ sinh ra ở cổng thứ tư.”
‘‘Kasmā āgatāsī’’ti?
"Why have you come?"
“Ngươi đến đây làm gì?”
‘‘Kiṃ tumhe seṭṭhissa kiriyaṃ na passatha, attano pacchimakālaṃ anoloketvā dhanaṃ nīharitvā samaṇaṃ gotamaṃyeva pūjeti, neva vaṇijjaṃ payojeti, na kammante paṭṭhapeti, tumhe seṭṭhiṃ tathā ovadatha, yathā attano kammantaṃ karoti.
"Do you not see the chief householder's actions? Without considering his future, he spends his wealth, worshipping only the ascetic Gotama. He neither engages in trade nor starts new businesses. You should advise the chief householder to attend to his own business.
“Các người không thấy việc làm của vị phú hộ sao? Ông ấy không nhìn đến tương lai của mình mà cứ đem tài sản ra cúng dường Sa-môn Gotama. Ông ấy không kinh doanh, không khởi sự công việc. Các người hãy khuyên vị phú hộ để ông ấy lo việc của mình.
Yathā ca samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gharaṃ na pavisati, tathā karothā’’ti.
And act in such a way that the ascetic Gotama, with his disciples, does not enter this house."
Và hãy làm sao để Sa-môn Gotama cùng các đệ tử của Ngài không vào nhà này nữa.”
Atha naṃ so āha ‘‘bāladevate, seṭṭhi dhanaṃ vissajjento niyyānike buddhasāsane vissajjeti, so sace maṃ cūḷāyaṃ gahetvā vikkiṇissati, nevāhaṃ kiñci kathessāmi, gaccha tvaṃ’’nti.
Then he said to her, "Foolish deity, the chief householder is giving wealth in the Buddha's teaching, which leads to liberation. Even if he were to seize me by my topknot and sell me, I would say nothing. Go away!"
Người quản gia nói với bà: “Hỡi thiên nữ ngu dại, vị phú hộ đang bố thí tài sản vào giáo pháp dẫn đến sự giải thoát. Nếu ông ấy có nắm tóc ta mà bán đi, ta cũng sẽ không nói gì. Ngươi hãy đi đi!”
Sā punekadivasaṃ seṭṭhino jeṭṭhaputtaṃ upasaṅkamitvā tatheva ovadi, sopi taṃ purimanayeneva tajjesi.
One day, she again approached the chief householder's eldest son and advised him in the same way, but he also rebuked her in the same manner as before.
Một ngày khác, bà lại đến gặp con trai trưởng của vị phú hộ và khuyên y như vậy, nhưng y cũng mắng bà theo cách tương tự như trước.
Seṭṭhinā pana saddhiṃ kathetuṃyeva na sakkoti.
However, she could not even speak with the chief householder himself.
Tuy nhiên, bà không thể nói chuyện với chính vị phú hộ.
Seṭṭhinopi nirantaraṃ dānaṃ dentassa vohāre akarontassa āye mandībhūte dhanaṃ parikkhayaṃ agamāsi.
As the chief householder continuously gave donations and did not engage in transactions, his income diminished, and his wealth was exhausted.
Khi vị phú hộ liên tục bố thí mà không kinh doanh, thu nhập giảm sút, tài sản của ông dần cạn kiệt.
Athassa anukkamena dāliddiyappattassa paribhogasāṭakasayanabhojanānipi purāṇasadisāni na bhaviṃsu.
Then, as he gradually became impoverished, his clothes, bedding, and food for use were no longer as they used to be.
Rồi dần dần, khi lâm vào cảnh nghèo túng, y phục, giường nằm và thức ăn của ông cũng không còn như trước.
Evaṃbhūtopi bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti, paṇītaṃ pana katvā dātuṃ na sakkoti.
Even in such a state, he still gave donations to the Saṅgha of bhikkhus, but he could not make them exquisite.
Dù trong hoàn cảnh như vậy, ông vẫn bố thí cho Tăng đoàn, nhưng không thể cúng dường những món ăn tinh tế.
Atha naṃ ekadivasaṃ vanditvā nisinnaṃ satthā ‘‘dīyati pana te, gahapati, kule dāna’’nti pucchi.
Then, one day, the Teacher asked him as he sat after saluting, "Householder, is donation still being given in your household?"
Một ngày nọ, khi ông đã đảnh lễ và ngồi xuống, Đức Phật hỏi: “Này gia chủ, trong nhà ông vẫn có bố thí chứ?”
So ‘‘dīyati, bhante, tañca kho kaṇājakaṃ bilaṅgadutiya’’nti āha.
He replied, "Yes, Venerable Sir, it is given, but it is only broken rice with husks."
Ông đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, vẫn có ạ, nhưng đó là cháo cám với nước vo gạo.”
Atha naṃ satthā ‘‘gahapati, ‘lūkhaṃ dānaṃ demī’ti mā cittaṃ saṅkocayittha.
Then the Teacher said to him, "Householder, do not let your mind be distressed, thinking, 'I give coarse alms.'
Đức Phật nói với ông: “Này gia chủ, đừng thu hẹp tâm mình mà nghĩ: ‘Ta đang bố thí thô sơ.’
Cittasmiñhi paṇīte buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ dinnadānaṃ lūkhaṃ nāma na hoti.
For when the mind is refined, a donation given to the Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples of the Buddha is never coarse.
Vì khi tâm thanh tịnh, sự bố thí dâng lên chư Phật, chư Phật Độc Giác, và chư Thanh Văn của Phật không bao giờ là thô sơ.
Vipākamahantattā’’ti āha.
Because of the greatness of its result."
Vì quả báo của nó rất lớn.”
Cittañhi paṇītaṃ kātuṃ sakkontassa dānaṃ lūkhaṃ nāma natthīti cetaṃ evaṃ veditabbaṃ –
And it should be understood thus: there is no coarse donation for one who can make the mind refined –
Và điều này cần được hiểu rằng, đối với người có thể làm cho tâm thanh tịnh, không có bố thí nào là thô sơ cả:
Aparampi naṃ āha ‘‘gahapati, tvaṃ tāva lūkhaṃ dānaṃ dadamāno aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ desi, ahaṃ velāmakāle sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā satta ratanāni dadamāno pañca mahānadiyo ekoghapuṇṇaṃ katvā viya ca mahādānaṃ pavattayamāno tisaraṇagataṃ vā pañcasīlarakkhanakaṃ vā kañci nālatthaṃ, dakkhiṇeyyapuggalā nāma evaṃ dullabhā.
He spoke to him further, "Householder, while giving coarse alms, you give to eight types of noble persons. In the time of Velāma, I, having made the entire Jambudīpa like a ploughed field and giving seven kinds of jewels, and having caused great donations to flow like five great rivers full to the brim, could not find anyone who had taken refuge in the Three Jewels or who observed the five precepts. Such recipients of offerings are truly rare. Therefore, do not let your mind be distressed, thinking, 'My donation is coarse.'" Having said this, he then related the Velāma Sutta.
Đức Phật lại nói với ông: “Này gia chủ, ông đang bố thí thô sơ cho tám bậc Thánh nhân. Còn Ta, vào thời Velāma, đã cày xới khắp toàn cõi Jambudīpa, bố thí bảy loại bảo vật, và làm cho năm con sông lớn đầy ắp như một dòng chảy, nhưng Ta không tìm thấy bất kỳ ai quy y Tam Bảo hay giữ năm giới, bởi vì những bậc đáng cúng dường thật khó tìm.”
Tasmā ‘lūkhaṃ me dāna’nti mā cittaṃ saṅkocayitthā’’ti evañca pana vatvā velāmasuttaṃ (a. ni. 9.20) kathesi.
Therefore, do not let your mind be distressed, thinking, 'My donation is coarse.'" Having said this, he then related the Velāma Sutta.
Vì vậy, đừng để tâm co rút rằng: ‘Bố thí của ta thô thiển!’”. Nói như vậy, Ngài đã thuyết giảng Kinh Velāma.
Atha kho sā devatā issarakāle seṭṭhinā saddhiṃ kathetumpi asakkontī ‘‘idānāyaṃ duggatattā mama vacanaṃ gaṇhissatī’’ti maññamānā aḍḍharattasamaye sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse aṭṭhāsi.
Then that deity, unable to speak with the millionaire during his prosperous time, thinking, "Now, due to his poverty, he will heed my words," entered the treasury at midnight, diffused a radiance, and stood in the air.
Bấy giờ, vị thiên nữ ấy, không thể nói chuyện với trưởng giả vào lúc ông còn giàu có, nghĩ rằng: “Bây giờ ông ta nghèo khó nên sẽ nghe lời ta”, liền vào tẩm thất vào giữa đêm, tỏa ánh sáng và đứng trên không trung.
Seṭṭhi taṃ disvā ‘‘ko eso’’ti āha.
The millionaire, seeing her, said, "Who is that?"
Trưởng giả thấy vậy liền hỏi: “Ai đó?”
‘‘Ahaṃ mahāseṭṭhi catutthadvārakoṭṭhake adhivatthā, devatā’’ti.
"I am the deity, great millionaire, dwelling in the gatehouse of the fourth gate."
“Thưa Đại trưởng giả, tôi là vị thiên nữ trú ngụ ở cổng thứ tư.”
‘‘Kimatthamāgatāsī’’ti?
"For what purpose have you come?"
“Ngươi đến đây làm gì?”
‘‘Tuyhaṃ ovādaṃ kathetukāmā hutvā āgacchāmī’’ti.
"I have come wishing to give you advice."
“Tôi đến đây muốn khuyên bảo ngài.”
‘‘Tena hi kathehī’’ti.
"Then speak."
“Vậy thì hãy nói đi.”
Mahāseṭṭhi tvaṃ pacchimakālaṃ na cintesi, puttadhītaro na olokesi, samaṇassa te gotamassa sāsane bahuṃ dhanaṃ vippakiṇṇaṃ, so tvaṃ ativelaṃ dhanavissajjanena vā vaṇijjādikammānaṃ akaraṇena vā samaṇaṃ gotamaṃ nissāya duggato jāto, evaṃbhūtopi samaṇaṃ gotamaṃ na muñcasi, ajjapi te samaṇā gharaṃ pavisantiyeva.
"Great millionaire, you do not consider the future, you do not look after your sons and daughters. Much wealth has been scattered by you in the Dispensation of the ascetic Gotama. You have become poor due to excessive spending of wealth or by not engaging in trade and other businesses, relying on the ascetic Gotama. Even being in such a state, you do not abandon the ascetic Gotama; even today, ascetics still enter your house.
“Thưa Đại trưởng giả, ngài không nghĩ đến tương lai, không chăm sóc con cái. Ngài đã phung phí nhiều tài sản vào giáo pháp của Sa-môn Gotama. Vì vậy, do chi tiêu quá mức hoặc không làm các công việc kinh doanh, ngài đã trở nên nghèo khó vì Sa-môn Gotama. Dù vậy, ngài vẫn không từ bỏ Sa-môn Gotama. Ngay cả hôm nay, các Sa-môn vẫn vào nhà ngài.
Yaṃ tāva tehi nītaṃ, taṃ na sakkā paccāharāpetuṃ, gahitaṃ gahitameva hotu, ito paṭṭhāya pana sayañca samaṇassa gotamassa santikaṃ mā gamittha, sāvakānañcassa imaṃ gharaṃ pavisituṃ mā adāsi, samaṇaṃ gotamaṃ nivattitvāpi anolokento attano vohāre ca vaṇijjañca katvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
What has been taken by them cannot be brought back; let what has been taken remain taken. But from now on, you yourself should not go to the ascetic Gotama, and do not allow his disciples to enter this house. Without even looking at the ascetic Gotama, establish your household by engaging in your business and trade."
Những gì họ đã lấy thì không thể đòi lại được, hãy để những gì đã lấy là đã lấy. Từ nay trở đi, ngài đừng tự mình đến gặp Sa-môn Gotama, cũng đừng cho phép các đệ tử của ông ấy vào nhà này. Ngài hãy từ bỏ Sa-môn Gotama, đừng nhìn đến ông ấy nữa, hãy tự mình kinh doanh buôn bán và ổn định gia đình.”
Atha naṃ so evamāha ‘‘ayaṃ tayā mayhaṃ dātabbaovādo’’ti.
Then he said to her, "Is this the advice you have to give me?"
Bấy giờ, ông hỏi lại: “Đây là lời khuyên ngươi muốn dành cho ta ư?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, sir."
“Vâng, thưa ngài.”
Tādisānaṃ devatānaṃ satenapi sahassenapi satasahassenapi akampanīyo ahaṃ dasabalena kato.
I have been made unshakeable by the Ten-Powered One, even by a hundred, a thousand, or a hundred thousand such deities.
Ta đã được Đức Thập Lực làm cho không hề lay chuyển bởi hàng trăm, hàng ngàn, hay hàng trăm ngàn vị thiên nữ như ngươi.
Mama hi saddhā sineru viya acalā suppatiṭṭhitā, mayā niyyānike ratanasāsane dhanaṃ vissajjitaṃ, ayuttaṃ te kathitaṃ, buddhasāsane pahāro dinno, evarūpāya anācārāya dussīlāya kāḷakaṇṇiyā saddhiṃ tayā mama ekagehe vasanakiccaṃ natthi, sīghaṃ mama gehā nikkhamitvā aññattha gacchāti.
My faith is unmoving and well-established like Mount Sineru. I have spent wealth in the liberating Jewel-Dispensation. You have spoken improperly; a blow has been struck against the Buddha's Dispensation. There is no need for you, an ill-behaved, immoral, inauspicious one, to dwell in the same house with me. Quickly depart from my house and go elsewhere!"
Đức tin của ta vững chắc như núi Sineru, ta đã hiến dâng tài sản vào giáo pháp quý báu dẫn đến Niết bàn. Ngươi đã nói điều không phải, đã tấn công giáo pháp của Đức Phật. Ta không có việc gì phải sống chung một nhà với một kẻ vô đạo đức, bất thiện, bất hạnh như ngươi. Hãy nhanh chóng rời khỏi nhà ta và đi nơi khác!
Sā sotāpannassa ariyasāvakassa vacanaṃ sutvā ṭhātuṃ asakkontī attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā dārake hatthena gahetvā nikkhami.
She, hearing the words of the noble disciple, a Stream-Enterer, was unable to remain and went to her dwelling place, taking her children by the hand, and departed.
Nghe lời của vị Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả, vị thiên nữ không thể ở lại, liền trở về nơi ở của mình, nắm tay các con và rời đi.
Nikkhamitvā ca pana aññattha vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā ‘‘seṭṭhiṃ khamāpetvā tattheva vasissāmī’’ti cintetvā nagarapariggāhakadevaputtassa santikaṃ gantvā taṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Having departed and being unable to find another dwelling place, she thought, "I will appease the millionaire and dwell there again," and went to the devaputta who guarded the city, bowed to him, and stood.
Sau khi rời đi và không tìm được nơi ở khác, cô nghĩ: “Mình sẽ xin lỗi trưởng giả và ở lại đó”, rồi đến gặp vị Thiên tử cai quản thành phố, đảnh lễ ông và đứng đó.
‘‘Kenaṭṭhena āgatāsī’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ sāmi, attano bālatāya anupadhāretvā anāthapiṇḍikena seṭṭhinā saddhiṃ kathesiṃ, so maṃ kujjhitvā vasanaṭṭhānā nikkaḍḍhi, maṃ seṭṭhissa santikaṃ netvā khamāpetvā vasanaṭṭhānaṃ me dethā’’ti.
When asked, "For what reason have you come?" she replied, "Lord, in my foolishness, without consideration, I spoke with Anāthapiṇḍika the millionaire. He became angry and expelled me from my dwelling place. Please take me to the millionaire, help me appease him, and restore my dwelling place."
Khi được hỏi: “Ngươi đến đây làm gì?”, cô đáp: “Thưa Chủ nhân, do sự ngu dốt của mình, tôi đã không suy xét mà nói chuyện với trưởng giả Anāthapiṇḍika. Ông ấy đã nổi giận và đuổi tôi ra khỏi nơi ở. Xin ngài hãy đưa tôi đến gặp trưởng giả, xin ông ấy tha thứ và cho tôi một nơi ở.”
‘‘Kiṃ pana tayā seṭṭhi vutto’’ti ‘‘ito paṭṭhāya buddhupaṭṭhānaṃ saṅghupaṭṭhānaṃ mā kari, samaṇassa gotamassa gharappavesanaṃ mā adāsī’’ti ‘‘evaṃ me vutto, sāmī’’ti.
"What did you say to the millionaire?" "From now on, do not attend to the Buddha, do not attend to the Saṅgha, do not allow the ascetic Gotama to enter your house'—that is what I said to him, Lord."
“Ngươi đã nói gì với trưởng giả vậy?” “Tôi đã nói với ông ấy rằng: ‘Từ nay trở đi, đừng cúng dường Phật, đừng cúng dường Tăng, đừng cho phép Sa-môn Gotama vào nhà này’. Thưa Chủ nhân, tôi đã nói như vậy.”
Ayuttaṃ tayā vuttaṃ, sāsane pahāro dinno, ‘‘ahaṃ taṃ ādāya seṭṭhino santikaṃ gantuṃ na ussahāmī’’ti.
"You spoke improperly; a blow has been struck against the Dispensation. I cannot bear to take you to the millionaire."
“Ngươi đã nói điều không phải, đã tấn công giáo pháp. Ta không thể đưa ngươi đến gặp trưởng giả.”
Sā tassa santikā saṅgahaṃ alabhitvā catunnaṃ mahārājānaṃ santikaṃ agamāsi.
She, not receiving help from him, went to the Four Great Kings.
Không nhận được sự giúp đỡ từ ông, cô liền đến gặp bốn vị Đại Thiên Vương.
Tehipi tatheva paṭikkhittā sakkaṃ devarājaṃ upasaṅkamitvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘ahaṃ, deva, vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā dārake hatthena gahetvā anāthā vicarāmi, tumhākaṃ siriyā mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ dāpethā’’ti suṭṭhutaraṃ yāci.
Being rejected by them as well, she approached Sakka, the king of devas, recounted the incident, and earnestly pleaded, "Deva, being unable to find a dwelling place, I wander helpless with my children in my hands. Please, by your glory, grant me a dwelling place."
Bị các vị ấy từ chối tương tự, cô đến gặp Thiên chủ Sakka, kể lại sự việc và tha thiết cầu xin: “Thưa Thiên chủ, tôi không tìm được nơi ở, đang lang thang vô gia cư cùng các con. Xin ngài hãy ban cho tôi một nơi ở nhờ quyền lực của ngài.”
Sopi naṃ āha ‘‘tayā ayuttaṃ kataṃ, jinasāsane pahāro dinno, ahampi taṃ nissāya seṭṭhinā saddhiṃ kathetuṃ na sakkomi, ekaṃ pana te seṭṭhissa khamanūpāyaṃ kathessāmī’’ti.
He also said to her, "You have acted improperly; a blow has been struck against the Dispensation of the Conqueror. I, too, cannot speak with the millionaire on your behalf. But I will tell you a way to appease the millionaire."
Ông ấy cũng nói với cô: “Ngươi đã làm điều không phải, đã tấn công giáo pháp của Đấng Chiến Thắng. Ta cũng không thể nói chuyện với trưởng giả vì ngươi. Tuy nhiên, ta sẽ chỉ cho ngươi một cách để trưởng giả tha thứ.”
‘‘Sādhu, deva, kathehī’’ti.
"Good, Deva, speak."
“Tốt lắm, thưa Thiên chủ, xin ngài hãy nói đi.”
Mahāseṭṭhissa hatthato manussehi paṇṇe āropetvā aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ gahitaṃ atthi, tvaṃ tassa āyuttakavesaṃ gahetvā kañci ajānāpetvā tāni paṇṇāni ādāya katipayehi yakkhataruṇehi parivāritā ekena hatthena paṇṇaṃ, ekena lekhaniṃ gahetvā tesaṃ gehaṃ gantvā gehamajjhe ṭhitā attano yakkhānubhāvena te uttāsetvā ‘‘idaṃ tumhākaṃ iṇapaṇṇaṃ, amhākaṃ seṭṭhi attano issarakāle tumhe na kiñci āha, idāni duggato jāto, tumhehi gahitakahāpaṇāni dethā’’ti attano yakkhānubhāvaṃ dassetvā sabbāpi tā aṭṭhārasa hiraññakoṭiyo sādhetvā seṭṭhissa tucchakoṭṭhake pūretvā aññaṃ aciravatinadītīre nidahitaṃ dhanaṃ nadīkūle bhinne samuddaṃ paviṭṭhaṃ atthi, tampi attano ānubhāvena āharitvā tucchakoṭṭhake pūretvā, aññampi asukaṭṭhāne nāma assāmikaṃ aṭṭhārasakoṭimattameva dhanaṃ atthi, tampi āharitvā tucchakoṭṭhake pūrehi, imāhi catupaññāsakoṭīhi imaṃ tucchakoṭṭhakapūrakaṃ daṇḍakammaṃ katvā mahāseṭṭhiṃ khamāpehīti.
Eighteen crores of wealth, taken by people from the hand of the great merchant by presenting promissory notes, exist. You, taking the guise of his agent, without letting anyone know, take those notes, surrounded by a few young yakkhas, holding a note in one hand and a pen in the other, go to their houses, stand in the middle of the house, and frighten them with your yakkhā power, saying, ‘These are your debt notes. Our merchant said nothing to you when he was prosperous, but now he has become poor. Give back the kahāpaṇas you took from him.’ Showing your yakkhā power, recover all those eighteen crores of gold, fill the merchant’s empty storeroom, and also bring the wealth that was deposited on the bank of the Aciravatī River, which entered the ocean when the riverbank broke, by your own power and fill the empty storeroom. Furthermore, there is eighteen crores of ownerless wealth in a certain place; bring that too and fill the empty storeroom. With these fifty-four crores, perform this act of filling the empty storeroom as a penance and make the great merchant forgive you.”
“Có một số tiền mười tám ức đã được người ta vay từ tay Đại trưởng giả bằng giấy nợ. Ngươi hãy khoác lên mình bộ dạng của một người quản gia, không cho ai biết, mang theo những giấy nợ đó, cùng với một vài Dạ-xoa trẻ tuổi bao quanh, một tay cầm giấy nợ, một tay cầm bút, đi đến nhà của những người đó, đứng giữa nhà, dùng thần lực Dạ-xoa của mình làm cho họ kinh sợ và nói: ‘Đây là giấy nợ của các ngươi. Trưởng giả của chúng ta khi còn giàu có không nói gì với các ngươi, bây giờ ông ấy đã nghèo khó, hãy trả lại những đồng tiền các ngươi đã vay’. Sau khi thể hiện thần lực Dạ-xoa của mình, hãy thu hồi tất cả mười tám ức vàng đó, đổ đầy vào kho trống của trưởng giả. Ngoài ra, có một số tài sản khác đã bị chôn giấu ở bờ sông Aciravatī, khi bờ sông bị lở, số tài sản đó đã trôi ra biển. Ngươi cũng hãy dùng thần lực của mình mang số tài sản đó về, đổ đầy vào kho trống. Lại có một số tài sản vô chủ khác, khoảng mười tám ức, ở một nơi nào đó. Ngươi cũng hãy mang số tài sản đó về, đổ đầy vào kho trống. Sau khi dùng năm mươi bốn ức này để lấp đầy kho trống như một hình phạt, hãy xin Đại trưởng giả tha thứ.”
Sā ‘‘sādhu, devā’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vuttanayeneva sabbaṃ dhanaṃ āharitvā koṭṭhake pūretvā aḍḍharattasamaye seṭṭhissa sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse aṭṭhāsi.
She said, “Very well, lord,” accepted his words, and in the manner described, brought all the wealth, filled the storeroom, and at midnight, entered the merchant’s perfumed chamber, radiated light, and stood in the air.
Cô đáp: “Vâng, thưa Thiên chủ”, chấp nhận lời của ông, liền mang tất cả tài sản về, đổ đầy vào kho như đã được chỉ dẫn. Vào giữa đêm, cô vào tẩm thất của trưởng giả, tỏa ánh sáng và đứng trên không trung.
‘‘Ko eso’’ti vutte ‘‘ahaṃ te mahāseṭṭhi catutthadvārakoṭṭhake adhivatthā andhabāladevatā, mayā mahāmohamūḷhāya buddhaguṇe ajānitvā purimesu divasesu tumhehi saddhiṃ kiñci kathitaṃ atthi, taṃ me dosaṃ khamatha.
When asked, “Who is that?” she replied, “Great merchant, I am the blind, foolish deity dwelling in the fourth gatehouse. Through great delusion, not knowing the Buddha’s virtues, I said something to you in the past. Please forgive me for that fault.
Khi được hỏi: “Ai đó?”, cô đáp: “Thưa Đại trưởng giả, tôi là vị thiên nữ ngu xuẩn trú ngụ ở cổng thứ tư. Do bị che mờ bởi sự si mê lớn lao, không hiểu được các đức tính của Đức Phật, tôi đã nói một số điều với ngài vào những ngày trước. Xin ngài hãy tha thứ lỗi lầm đó cho tôi.
Sakkassa hi me devarājassa vacanena tumhākaṃ iṇaṃ sodhetvā aṭṭhārasa koṭiyo, samuddaṃ gatā aṭṭhārasa koṭiyo, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne assāmikadhanassa aṭṭhārasa koṭiyoti catupaṇṇāsa koṭiyo āharitvā tucchakoṭṭhakapūraṇena daṇḍakammaṃ kataṃ, jetavanavihāraṃ ārabbha parikkhayaṃ gatadhanaṃ sabbaṃ sampiṇḍitaṃ, vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā kilamāmi, mayā aññāṇatāya kathitaṃ manasi akatvā khamatha mahāseṭṭhī’’ti āha.
Indeed, by the word of Sakka, the king of devas, I have performed a penance by filling the empty storeroom with fifty-four crores: eighteen crores from settling your debts, eighteen crores from the ocean, and eighteen crores of ownerless wealth from various places. All the wealth that was spent for the Jetavana Vihāra has been gathered. Unable to find a dwelling place, I suffer. Great merchant, please forgive what I said out of ignorance, not taking it to heart.”
Theo lời của Thiên chủ Sakka, tôi đã bị trừng phạt bằng cách lấp đầy kho trống với năm mươi bốn ức, gồm mười tám ức tiền nợ của ngài đã được trả, mười tám ức đã trôi ra biển, và mười tám ức tài sản vô chủ ở những nơi khác nhau. Tất cả số tài sản đã bị tiêu hao vì Tịnh xá Jetavana đã được bù đắp lại. Tôi đang khổ sở vì không tìm được nơi ở. Xin Đại trưởng giả hãy tha thứ cho tôi, đừng để tâm đến những lời tôi đã nói do sự ngu dốt.”
Anāthapiṇḍiko tassā vacanaṃ sutvā cintesi ‘‘ayaṃ devatā ‘daṇḍakammañca me kata’nti vadati, attano ca dosaṃ paṭijānāti, satthā imaṃ vinetvā attano guṇe jānāpessati, sammāsambuddhassa naṃ dassessāmī’’ti.
Anāthapiṇḍika, hearing her words, thought, “This deity says, ‘A penance has been performed by me,’ and admits her fault. The Teacher will discipline her and make her know his virtues. I shall present her to the Perfectly Self-Enlightened One.”
Anāthapiṇḍika nghe lời cô thiên nữ, liền nghĩ: “Vị thiên nữ này nói rằng ‘ta đã bị trừng phạt’, và cũng thừa nhận lỗi lầm của mình. Đức Đạo Sư sẽ giáo hóa cô ta và làm cho cô ta hiểu được các đức tính của Ngài. Ta sẽ đưa cô ta đến gặp Đức Chánh Đẳng Giác.”
Atha naṃ āha ‘‘amma, devate, sacesi maṃ khamāpetukāmā, satthu santike maṃ khamāpehī’’ti.
Then he said to her, “Mother, deity, if you wish to make me forgive you, make me forgive you in the presence of the Teacher.”
Bấy giờ, ông nói với cô: “Này thiên nữ, nếu ngươi muốn ta tha thứ, hãy xin ta tha thứ trước mặt Đức Đạo Sư.”
Sādhu evaṃ karissāmi, ‘‘satthu pana maṃ santikaṃ gahetvā gacchāhī’’ti.
She said, “Very well, I will do so. But take me to the Teacher’s presence.”
“Tốt lắm, tôi sẽ làm như vậy. Xin ngài hãy đưa tôi đến gặp Đức Đạo Sư.”
So ‘‘sādhū’’ti vatvā vibhātāya rattiyā pātova taṃ gahetvā satthu santikaṃ gantvā tāya katakammaṃ sabbaṃ tathāgatassa ārocesi.
He said, “Very well,” and when the night had dawned, he took her early in the morning to the Teacher’s presence and reported all that she had done to the Tathāgata.
Ông đáp: “Tốt lắm”, rồi vào sáng sớm hôm sau, đưa cô đến gặp Đức Đạo Sư và kể lại tất cả những việc cô đã làm cho Đức Như Lai nghe.
Satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idha, gahapati, pāpapuggalopi yāva pāpaṃ na paccati, tāva bhadrāni passati.
The Teacher, hearing his words, said, “Here, householder, even a wicked person sees good as long as his evil karma has not ripened.
Đức Đạo Sư nghe lời ông, liền nói: “Này gia chủ, một người xấu, chừng nào ác nghiệp chưa chín muồi, thì vẫn thấy những điều tốt lành.
Yadā panassa pāpaṃ paccati, tadā pāpameva passati.
But when his evil karma ripens, then he sees only evil.
Nhưng khi ác nghiệp của người ấy chín muồi, thì người ấy chỉ thấy những điều xấu xa.
Bhadrapuggalopi yāva bhadraṃ na paccati, tāva pāpāni passati.
Even a good person sees evil as long as his good karma has not ripened.
Một người tốt, chừng nào thiện nghiệp chưa chín muồi, thì vẫn thấy những điều xấu xa.
Yadā panassa bhadraṃ paccati, tadā bhadrameva passatī’’ti vatvā imā dhammapade dve gāthā abhāsi –
But when his good karma ripens, then he sees only good.” Having said this, he spoke these two verses from the Dhammapada—
Nhưng khi thiện nghiệp của người ấy chín muồi, thì người ấy chỉ thấy những điều tốt lành.” Nói xong, Ngài đã thuyết hai bài kệ này trong Kinh Pháp Cú:
Tasmiṃ samaye anāthapiṇḍiko satthu purato attano guṇaṃ kathesi ‘‘bhante, ayaṃ devatā ‘buddhupaṭṭhānādīni mā karohī’ti vārayamānāpi maṃ vāretuṃ nāsakkhi, ‘dānaṃ na dātabba’nti imāya vāriyamānopahaṃ dānaṃ adāsimeva, nūna esa, bhante, mayhaṃ guṇo’’ti.
At that time, Anāthapiṇḍika spoke of his own virtue in front of the Master, saying, "Venerable Sir, this deity, even though trying to prevent me, saying 'Do not perform services to the Buddha and so on,' could not prevent me. Even though she tried to prevent me, saying 'Alms should not be given,' I still gave alms. Surely, Venerable Sir, this is my virtue."
Vào lúc ấy, Anāthapiṇḍika đã kể về đức hạnh của mình trước Đức Bổn Sư: “Bạch Đức Thế Tôn, vị thiên nữ này đã không thể ngăn cản con dù đã cố gắng ngăn cản con không làm những việc như cúng dường Đức Phật. Dù bị vị ấy ngăn cản ‘không nên bố thí’, con vẫn bố thí. Bạch Đức Thế Tôn, chắc chắn đó là đức hạnh của con.”
Satthā ‘‘tvaṃ khosi gahapati sotāpanno ariyasāvako acalasaddho visuddhadassano, tuyhaṃ imāya appesakkhadevatāya vārentiyā avāritabhāvo na acchariyo.
The Master said, "You, householder, are indeed a Sotāpanna, a noble disciple, with unshakable faith and purified vision. It is not surprising that you were not prevented by this deity of little power.
Đức Bổn Sư nói: “Này gia chủ, ông là một vị Dự Lưu, một Thánh đệ tử với niềm tin bất động, với chánh kiến thanh tịnh. Việc ông không bị vị thiên nữ uy lực nhỏ bé này ngăn cản thì không có gì lạ.
Yaṃ pana pubbe paṇḍitā anuppanne buddhe aparipakkañāṇe ṭhitā kāmāvacarissarena mārena ākāse ṭhatvā ‘sace dānaṃ dassasi, imasmiṃ niraye paccissasī’ti asītihatthagambhīraṃ aṅgārakāsuṃ dassetvā ‘mā dānaṃ adāsī’ti vāritāpi padumakaṇṇikāmajjhe ṭhatvā dānaṃ adaṃsu, idaṃ acchariya’’nti vatvā anāthapiṇḍikena yācito atītaṃ āhari.
However, it is astonishing that in the past, when Buddhas had not yet arisen, and their wisdom was not fully mature, wise men, when prevented by Māra, the lord of the Kāma realm, who stood in the sky and showed them a charcoal pit eighty cubits deep, saying, 'If you give alms, you will burn in this hell,' still gave alms while standing in the middle of a lotus pericarp." Having said this, and being requested by Anāthapiṇḍika, he recounted a past event.
Nhưng điều lạ là trước đây, khi chưa có Đức Phật xuất hiện, những vị hiền trí với trí tuệ chưa chín muồi, đã bị Ma vương là chúa tể cõi dục đứng trên không trung, chỉ vào một hố than hồng sâu tám mươi tầm và nói ‘Nếu bố thí, ông sẽ phải chịu khổ trong địa ngục này’, rồi ngăn cản ‘đừng bố thí’, nhưng họ vẫn đứng giữa đài sen mà bố thí. Điều này mới là lạ.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của Anāthapiṇḍika, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Athekadivasaṃ pātarāsavelāya bodhisattassa nānaggarase manuññabhojane upanīyamāne eko paccekabuddho sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhāya bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā ‘‘ajja mayā bārāṇasiseṭṭhissa gehadvāraṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhadhovanaṃ katvā manosilātale ṭhito nivāsetvā vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvā iddhimayamattikāpattaṃ ādāya ākāsenāgantvā bodhisattassa bhatte upanītamatte gehadvāre aṭṭhāsi.
Then, one day, at breakfast time, as delicious food of various flavors was being offered to the Bodhisatta, a Paccekabuddha, having emerged from Nirodha after seven days, observed the time for alms-round and thought, "Today, I should go to the gate of the Bārāṇasī merchant's house." He chewed a Nāgalatā tooth-stick, washed his mouth in Lake Anotatta, stood on a red arsenic slab, put on his robes, fastened a lightning-like waist-band, and, taking an earthen bowl created by psychic power, came through the air and stood at the gate just as the Bodhisatta's meal was being offered.
Một ngày nọ, vào buổi ăn sáng, khi Bồ Tát đang được dâng cúng các món ăn ngon với nhiều hương vị, một vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) đã xuất định sau bảy ngày, nhận thấy đã đến giờ khất thực và nghĩ: “Hôm nay ta nên đến cổng nhà trưởng giả Bārāṇasī.” Ngài đã dùng cây tăm xỉa răng nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, đứng trên phiến đá manosilā để mặc y, thắt dây lưng giống như tia chớp, khoác y và cầm bát đất do thần thông biến hóa, bay đến và đứng ở cổng nhà Bồ Tát ngay khi thức ăn vừa được dâng cúng.
Bodhisatto taṃ disvāva āsanā vuṭṭhāya nipaccakāraṃ dassetvā parikammakārakaṃ olokesi.
Seeing him, the Bodhisatta immediately rose from his seat, showed respect, and looked at his attendant.
Bồ Tát vừa thấy Ngài đã đứng dậy khỏi chỗ ngồi, tỏ lòng tôn kính và nhìn người hầu.
‘‘Kiṃ karomi, sāmī’’ti ca vutte ‘‘ayyassa pattaṃ āharathā’’ti āha.
When asked, "What shall I do, master?" he said, "Bring the Venerable One's bowl."
Khi người hầu hỏi: “Con phải làm gì, thưa chủ?”, Ngài nói: “Hãy mang bát của vị Tôn giả đến đây.”
Taṅkhaṇaññeva māro pāpimā vikampamāno uṭṭhāya ‘‘ayaṃ paccekabuddho ito sattame divase āhāraṃ labhi, ajja alabhamāno vinassissati, imañca vināsessāmi, seṭṭhino ca dānantarāyaṃ karissāmī’’ti taṅkhaṇaññeva āgantvā antaravatthumhi asītihatthamattaṃ aṅgārakāsuṃ nimmini.
At that very moment, Māra the Evil One, trembling, arose and thought, "This Paccekabuddha received food on the seventh day from now. If he does not receive it today, he will perish. I will destroy him and obstruct the merchant's giving." He immediately came and created a charcoal pit eighty cubits deep in the space between the house and the gate.
Ngay lúc đó, Ma vương ác độc run rẩy đứng dậy và nghĩ: “Vị Độc Giác Phật này đã nhận được thức ăn vào ngày thứ bảy, hôm nay nếu không nhận được sẽ bị diệt vong. Ta sẽ hủy diệt vị này và ngăn cản sự bố thí của trưởng giả.” Ngay lập tức, Ma vương đến và tạo ra một hố than hồng sâu tám mươi tầm ngay trước nhà.
Sā khadiraṅgārapuṇṇā sampajjalitā sajotibhūtā avīcimahānirayo viya khāyittha.
It was full of Khadira charcoal, blazing and glowing, appearing like the great Avīci hell.
Hố than ấy đầy than gỗ khadira, bốc cháy rực rỡ, sáng chói như địa ngục Avīci vĩ đại.
Taṃ pana māpetvā sayaṃ ākāse aṭṭhāsi.
Having created it, he himself stood in the sky.
Sau khi tạo ra nó, Ma vương đứng trên không trung.
Pattāharaṇatthāya gacchamāno puriso taṃ disvā mahābhayappatto nivatti.
The man going to fetch the bowl, seeing it, was greatly terrified and turned back.
Người hầu đang đi lấy bát, thấy vậy vô cùng sợ hãi và quay trở lại.
Bodhisatto ‘‘kiṃ, tāta, nivattosī’’ti pucchi.
The Bodhisatta asked, "Why have you turned back, my boy?"
Bồ Tát hỏi: “Này con, sao con lại quay lại?”
Ayaṃ sāmi antaravatthumhi mahatī aṅgārakāsu sampajjalitā sajotibhūtāti.
"Master, there is a great charcoal pit in the space between the house and the gate, blazing and glowing."
Người hầu thưa: “Thưa chủ, trước nhà có một hố than hồng lớn đang bốc cháy rực rỡ và sáng chói.”
Athañño athaññoti evaṃ āgatāgatā sabbepi bhayappattā vegena palāyiṃsu.
Then, one after another, all who came were terrified and fled swiftly.
Rồi người này đến, người kia đến, tất cả đều sợ hãi và nhanh chóng bỏ chạy.
Bodhisatto cintesi ‘‘ajja mayhaṃ dānantarāyaṃ kātukāmo vasavattī māro uyyutto bhavissati, na kho pana jānāti mārasatena mārasahassenapi mayhaṃ akampiyabhāvaṃ, ajja dāni mayhaṃ vā mārassa vā balamahantataṃ, ānubhāvamahantataṃ jānissāmī’’ti taṃ yathāsajjitameva bhattapātiṃ sayaṃ ādāya gehā nikkhamma aṅgārakāsutaṭe ṭhatvā ākāsaṃ ulloketvā māraṃ disvā ‘‘kosi tva’’nti āha.
The Bodhisatta thought, "Today, Māra, the controller, desiring to obstruct my act of giving, will be active. But he does not know my unshakeable nature, even by a hundred or a thousand Māras. Today, I shall ascertain the greatness of power and the greatness of might, either mine or Māra's." So, taking the prepared alms-bowl himself, he left the house, stood on the edge of the charcoal pit, looked up at the sky, saw Māra, and said, "Who are you?"
Bồ Tát suy nghĩ: “Hôm nay, Ma vương Vasavattī muốn ngăn cản sự bố thí của ta, chắc chắn nó đang cố gắng. Nhưng nó không biết rằng dù một trăm hay một ngàn Ma vương cũng không thể làm ta lay chuyển. Hôm nay, ta sẽ biết ai là người có sức mạnh vĩ đại, ai có oai lực vĩ đại, ta hay Ma vương.” Ngài tự mình cầm khay thức ăn đã chuẩn bị sẵn, bước ra khỏi nhà, đứng bên bờ hố than hồng, nhìn lên không trung, thấy Ma vương và hỏi: “Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ, māro’’ti.
"* Māra."
“Ta là Ma vương.”
‘‘Ayaṃ aṅgārakāsu tayā nimmitā’’ti?
"Was this charcoal pit created by you?"
“Hố than hồng này là do ngươi tạo ra ư?”
‘‘Āma, mayā’’ti.
"Yes, by me."
“Đúng vậy, do ta.”
‘‘Kimatthāyā’’ti.
"For what purpose?"
“Để làm gì?”
‘‘Tava dānassa antarāyakaraṇatthāya ca paccekabuddhassa ca jīvitanāsanatthāyā’’ti.
"For the purpose of obstructing your act of giving and destroying the life of the Paccekabuddha."
“Để ngăn cản sự bố thí của ngươi và để hủy diệt mạng sống của vị Độc Giác Phật.”
Bodhisatto ‘‘neva te ahaṃ attano dānassa antarāyaṃ, na paccekabuddhassa jīvitantarāyaṃ kātuṃ dassāmi, ajja dāni mayhaṃ vā tuyhaṃ vā balamahantataṃ, ānubhāvamahantataṃ jānissāmī’’ti aṅgārakāsutaṭe ṭhatvā ‘‘bhante, paccekabuddha ahaṃ imissā aṅgārakāsuyā adhosīso patamānopi na nivattissāmi, kevalaṃ tumhe mayā dinnaṃ bhojanaṃ paṭiggaṇhathā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "I will not allow you to obstruct my act of giving, nor to destroy the life of the Paccekabuddha. Today, I shall ascertain the greatness of power and the greatness of might, either mine or yours." Standing on the edge of the charcoal pit, he said, "Venerable Paccekabuddha, even if I fall headfirst into this charcoal pit, I will not turn back. Please merely accept the food given by me," and then he uttered this verse:
Bồ Tát nói: “Ta sẽ không để ngươi ngăn cản sự bố thí của ta, cũng không để ngươi hủy diệt mạng sống của vị Độc Giác Phật. Hôm nay, ta sẽ biết ai là người có sức mạnh vĩ đại, ai có oai lực vĩ đại, ta hay ngươi.” Ngài đứng bên bờ hố than hồng và nói: “Bạch Đức Độc Giác Phật, con dù có rơi đầu xuống, chân lên trời vào hố than hồng này cũng sẽ không quay lại. Chỉ xin Ngài thọ nhận thức ăn con dâng cúng.” Nói xong, Ngài đọc câu kệ này:
Evaṃ vatvā bodhisatto daḷhasamādānena bhattapātiṃ gahetvā aṅgārakāsumatthakena pakkhanto, tāvadeva asītihatthagambhīrāya aṅgārakāsuyā talato uparūparijātaṃ satapattapupphitaṃ ekaṃ mahāpadumaṃ uggantvā bodhisattassa pāde sampaṭicchi.
Having spoken thus, the Bodhisatta, with firm resolve, took the alms-bowl and soared over the charcoal pit. Instantly, a great lotus, with a hundred petals in bloom, emerged from the bottom of the eighty-cubit-deep charcoal pit, rising higher and higher, and received the Bodhisatta's feet.
Nói xong, Bồ Tát với tâm nguyện kiên định, cầm khay thức ăn và bước qua trên hố than hồng. Ngay lập tức, một hoa sen lớn với trăm cánh nở rộ từ đáy hố than hồng sâu tám mươi tầm, vươn lên và đỡ lấy chân Bồ Tát.
Tato mahātumbamattā reṇu uggantvā mahāsattassa muddhani ṭhatvā sakalasarīraṃ suvaṇṇacuṇṇasamokiṇṇamiva akāsi.
Then, pollen the size of a large gourd rose up and settled on the great being's head, making his entire body appear as if sprinkled with golden powder.
Từ đó, một lượng phấn hoa lớn như quả bầu lớn bay lên, đậu trên đỉnh đầu của Đại sĩ và làm toàn thân Ngài như được rắc bột vàng.
So padumakaṇṇikāya ṭhatvā nānaggarasabhojanaṃ paccekabuddhassa patte patiṭṭhāpesi.
Standing on the pericarp of the lotus, he placed the varied, excellent, and delicious food into the Paccekabuddha's bowl.
Ngài đứng trên đài sen và đặt thức ăn với nhiều hương vị vào bát của vị Độc Giác Phật.
So taṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ katvā pattaṃ ākāse khipitvā passantasseva mahājanassa sayampi vehāsaṃ abbhuggantvā nānappakāraṃ valāhakapantiṃ maddamāno viya himavantameva gato.
The Paccekabuddha accepted it, expressed his appreciation, threw the bowl into the sky, and while the great multitude watched, he himself ascended into the air, as if crushing rows of various clouds, and went to the Himavanta.
Vị ấy thọ nhận, tùy hỷ, rồi ném bát lên không trung, và chính Ngài cũng bay lên không trung ngay trước mắt đại chúng, như thể đang vượt qua các tầng mây khác nhau, rồi đi về dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Māropi parājito domanassaṃ patvā attano vasanaṭṭhānameva gato.
Māra, defeated and filled with dejection, returned to his own dwelling place.
Ma vương cũng thất bại, rơi vào sự buồn bã và trở về nơi ở của mình.
Bodhisatto pana padumakaṇṇikāya ṭhitakova mahājanassa dānasīlasaṃvaṇṇanena dhammaṃ desetvā mahājanena parivuto attano nivesanameva pavisitvā yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta, however, standing on the lotus pericarp, taught the Dhamma to the great multitude, extolling giving and morality, and surrounded by the great multitude, he entered his own dwelling, performed meritorious deeds such as giving throughout his life, and passed away according to his kamma.
Bồ Tát, đứng trên đài sen, thuyết Pháp cho đại chúng bằng cách tán thán công đức bố thí và giữ giới, rồi cùng đại chúng trở về tư gia, thực hành các công đức như bố thí cho đến trọn đời, và tùy theo nghiệp mà tái sinh.
Yo atthakāmassāti idaṃ satthā jetavane viharanto losakatissattheraṃ nāma ārabbha kathesi.
Yo atthakāmassa—this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning the elder named Losakatissa.
“Kẻ muốn lợi ích” – Đức Thế Tôn đã thuyết bài pháp này khi ngài ngự tại Jetavana, liên quan đến Tôn giả Losakatissa.
Ko panesa losakatissatthero nāmāti?
Who, then, was this elder named Losakatissa?
Vậy Tôn giả Losakatissa này là ai?
Kosalaraṭṭhe eko attano kulanāsako kevaṭṭaputtako alābhī bhikkhu.
In the Kosala kingdom, there was a bhikkhu, a fisherman's son, who brought ruin upon his own family and was without gain.
Ngài là một tỳ khưu thất lợi, con của một người đánh cá, kẻ hủy hoại gia đình mình ở xứ Kosala.
So kira nibbattaṭṭhānetā cavitvā kosalaraṭṭhe ekasmiṃ kulasahassavāse kevaṭṭagāme ekissā kevaṭṭiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
It is said that, having passed away from his previous birthplace, he took rebirth in the womb of a fisherwoman in a fisherman's village, a settlement of a thousand families, in the Kosala kingdom.
Sau khi chết ở nơi đã sinh ra, ngài tái sinh vào bụng một phụ nữ đánh cá trong một làng đánh cá có một ngàn gia đình ở xứ Kosala.
Tassa paṭisandhiggahaṇadivase taṃ kulasahassaṃ jālahatthaṃ nadiyañca taḷākādīsu ca macche pariyesantaṃ ekaṃ khuddakamacchampi nālattha.
On the day he conceived, that thousand-family community, with nets in hand, searching for fish in rivers and lakes, could not find even a single small fish.
Vào ngày ngài tái sinh, một ngàn gia đình đó, với lưới trong tay, tìm cá ở sông và ao hồ, nhưng không bắt được dù chỉ một con cá nhỏ.
Tato paṭṭhāya ca te kevaṭṭā parihāyantiyeva.
From that time onwards, those fishermen continually declined.
Từ đó trở đi, những người đánh cá đó cứ suy sụp dần.
Tasmiñhi kucchigateyeva nesaṃ gāmo satta vāre agginā daḍḍho, satta vāre raññā daṇḍito.
Indeed, while he was still in the womb, their village was burnt by fire seven times and punished by the king seven times.
Khi ngài còn trong bụng mẹ, làng của họ đã bị cháy bảy lần và bị vua trừng phạt bảy lần.
Evaṃ anukkamena duggatā jātā.
Thus, they gradually became destitute.
Cứ thế, họ dần trở nên nghèo khổ.
Te cintayiṃsu ‘‘pubbe amhākaṃ evarūpaṃ natthi, idāni pana parihāyāma, amhākaṃ antare ekāya kāḷakaṇṇiyā bhavitabbaṃ, dve bhāgā homā’’ti pañca pañca kulasatāni ekato ahesuṃ.
They thought, "Previously, we had nothing of this kind, but now we are declining. There must be a 'black sheep' among us. Let us divide into two parts," and so five hundred families gathered together.
Họ nghĩ: “Trước đây chúng ta không như vậy, nhưng bây giờ chúng ta suy sụp. Chắc hẳn có một người mang lại xui xẻo giữa chúng ta. Chúng ta hãy chia làm hai phần.” Thế là năm trăm gia đình tụ lại một nhóm.
Tato yattha tassa mātāpitaro, sova koṭṭhāso parihāyati, itaro vaḍḍhati.
Then, the portion where his parents were continued to decline, while the other portion prospered.
Sau đó, phần mà cha mẹ của đứa bé ở đó tiếp tục suy sụp, còn phần kia thì phát triển.
Te tampi koṭṭhāsaṃ dvidhā, tampi dvidhāti evaṃ yāva tameva kulaṃ ekaṃ ahosi, tāva vibhajitvā tesaṃ kāḷakaṇṇibhāvaṃ ñatvā pothetvā nikkaḍḍhiṃsu.
They divided that portion into two, and that again into two, until only that one family remained. Having realized their misfortune, they beat them and drove them out.
Họ lại chia phần đó làm hai, rồi lại làm hai, cho đến khi chỉ còn một gia đình, họ chia ra và biết được sự xui xẻo của gia đình đó, bèn đánh đập và đuổi ra ngoài.
Athassa mātā kicchena jīvamānā paripakke gabbhe ekasmiṃ ṭhāne vijāyi.
Then, his mother, barely surviving, gave birth in one place when the pregnancy was mature.
Sau đó, người mẹ sống một cách chật vật, khi mang thai đủ tháng, đã sinh đứa bé ở một nơi.
Pacchimabhavikasattaṃ na sakkā nāsetuṃ, antoghaṭe padīpo viya tassa hadaye arahattassa upanissayo jalati.
A being with a final existence cannot be destroyed; the potential for Arahantship glowed in his heart like a lamp in a sealed jar.
Một chúng sinh ở kiếp cuối cùng thì không thể bị hủy diệt; nhân duyên chứng A-la-hán của ngài cháy sáng trong tim như ngọn đèn trong bình kín.
Sā taṃ dārakaṃ paṭijaggitvā ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle ekamassa kapālakaṃ hatthe datvā ‘‘putta, etaṃ gharaṃ pavisā’’ti pesetvā palātā.
She cared for the child, then, running here and there, when it was time for him to wander, she placed a begging bowl in his hand and, sending him off with "Son, enter this house," she fled.
Người mẹ chăm sóc đứa bé, chạy đi chạy lại, và khi đứa bé đến tuổi biết đi, bà đặt một cái bát vào tay nó và nói: “Con trai, hãy vào nhà này,” rồi bỏ chạy.
So tato paṭṭhāya ekakova hutvā tattha tattha bhikkhaṃ pariyesitvā ekasmiṃ ṭhāne sayati, na nhāyati, na sarīraṃ paṭijaggati, paṃsupisācako viya kicchena jīvikaṃ kappeti.
From that time onwards, he lived alone, seeking alms here and there, sleeping in one place, not bathing, not caring for his body, sustaining his life with difficulty like a dust-demon.
Từ đó trở đi, nó sống một mình, tìm thức ăn ở khắp nơi, ngủ ở một chỗ, không tắm rửa, không chăm sóc thân thể, sống chật vật như một con quỷ bẩn thỉu.
So anukkamena sattavassiko hutvā ekasmiṃ gehadvāre ukkhalidhovanassa chaḍḍitaṭṭhāne kāko viya ekekaṃ bhattasitthaṃ uccinitvā khādati.
Gradually, at seven years old, he would pick up and eat single grains of rice like a crow from the place where rice-pot washings were discarded at a house door.
Dần dần, khi lên bảy tuổi, nó nhặt từng hạt cơm ở chỗ rửa nồi trước cửa một căn nhà mà ăn, như một con quạ.
Atha naṃ dhammasenāpati sāvatthiyaṃ piṇḍāya caramāno disvā ‘‘ayaṃ satto atikāruññappatto, kataragāmavāsiko nu kho’’ti tasmiṃ mettacittaṃ vaḍḍhetvā ‘‘ehi, re’’ti āha.
Then, the Dhammasenāpati, while on his alms round in Sāvatthī, saw him and, developing a mind of compassion towards him, thinking, "This being has fallen into great misery; from which village is he, I wonder?" he said, "Come here, boy!"
Khi đó, Tôn giả Sāriputta, vị Tướng quân Pháp, đang khất thực ở Sāvatthī, thấy đứa bé, nghĩ: “Chúng sinh này thật đáng thương. Nó đến từ làng nào vậy?” Ngài khởi tâm từ bi đối với đứa bé và nói: “Này con, lại đây.”
So āgantvā theraṃ vanditvā aṭṭhāsi.
He came, paid homage to the Elder, and stood there.
Đứa bé đến, đảnh lễ Tôn giả và đứng đó.
Atha naṃ thero ‘‘kataragāmavāsikosi, kahaṃ vā te mātāpitaro’’ti pucchi.
Then the Elder asked him, "From which village are you, and where are your parents?"
Tôn giả hỏi: “Con đến từ làng nào? Cha mẹ con ở đâu?”
‘‘Ahaṃ, bhante, nippaccayo, mayhaṃ mātāpitaro maṃ nissāya ‘kilantamhā’ti maṃ chaḍḍetvā palātā’’ti.
"Venerable sir, I am without support; my parents, thinking 'we are burdened' because of me, abandoned me and fled."
“Bạch Thế Tôn, con không có chỗ nương tựa, cha mẹ con đã bỏ rơi con mà bỏ đi, vì họ nghĩ rằng ‘chúng ta đã kiệt sức’.”
‘‘Api pana pabbajissasī’’ti.
"Will you go forth (pabbajjā)?"
“Vậy con có muốn xuất gia không?”
‘‘Bhante, ahaṃ tāva pabbajeyyaṃ, mādisaṃ pana kapaṇaṃ ko pabbājessasī’’ti?
"Venerable sir, I would indeed go forth, but who would ordain a poor wretch like me?"
“Bạch Thế Tôn, con rất muốn xuất gia, nhưng ai sẽ cho một người nghèo khó như con xuất gia đây?”
‘‘Ahaṃ pabbājessāmī’’ti.
"I will ordain you."
“Ta sẽ cho con xuất gia.”
‘‘Sādhu, bhante, pabbājethā’’ti.
"Excellent, Venerable sir, please ordain me."
“Lành thay, bạch Thế Tôn, xin hãy cho con xuất gia.”
Thero tassa khādanīyabhojanīyaṃ datvā taṃ vihāraṃ netvā sahattheneva nhāpetvā pabbājetvā paripuṇṇavassaṃ upasampādesi.
The Elder gave him food and drink, took him to the monastery, personally bathed him, ordained him, and after a full year, gave him the higher ordination (upasampadā).
Vị Trưởng lão đã cho cậu bé thức ăn, đưa cậu đến tịnh xá ấy, tự tay tắm rửa cho cậu, cho cậu xuất gia, và khi đủ tuổi, đã cho cậu thọ Tỳ-kheo giới.
So mahallakakāle ‘‘losakatissatthero’’ti paññāyittha appapuñño appalābho.
In his old age, he became known as Losaka Tissa Thera, one with little merit and little gain.
Khi về già, vị ấy được biết đến với tên là Trưởng lão Losaka Tissa, một người ít phước báu, ít lợi lộc.
Tena kira asadisadānepi kucchipūro na laddhapubbo, jīvitaghaṭanamattameva labhati.
It is said that he had never received a full meal, even when an incomparable offering was made; he only received just enough to sustain life.
Nghe nói, ngay cả trong buổi lễ dâng cúng dường vô song, vị ấy cũng chưa bao giờ nhận được một bát đầy, chỉ vừa đủ để duy trì mạng sống.
Tassa hi patte ekasmiṃyeva yāguuḷuṅke dinne patto samatittiko viya hutvā paññāyati.
Indeed, when only one ladle of gruel was given into his bowl, the bowl appeared as if it were full to the brim.
Khi chỉ dâng một muỗng cháo vào bát của vị ấy, bát dường như đã đầy ngập.
Atha manussā ‘‘imassa patto pūro’’ti heṭṭhā yāguṃ denti.
Then people, thinking, "His bowl is full," would give gruel below.
Sau đó, mọi người nghĩ rằng “bát của vị ấy đã đầy” nên họ dâng cháo ít hơn.
Tassa patte yāguṃ dānakāle manussānaṃ bhājane yāgu antaradhāyatītipi vadanti.
It is even said that when gruel was being given into his bowl, the gruel would disappear from the donors' vessels.
Người ta còn nói rằng khi dâng cháo vào bát của vị ấy, cháo trong bát của những người khác biến mất.
Khajjakādīsupi eseva nayo.
The same method applied to solid foods and so on.
Đối với các loại thức ăn khác cũng vậy.
So aparena samayena vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggaphale arahatte patiṭṭhitopi appalābhova ahosi.
Later, even after developing insight and establishing himself in the highest fruit of Arahantship, he still had little gain.
Sau một thời gian, dù đã phát triển thiền quán và đạt đến quả vị A-la-hán, vị ấy vẫn ít lợi lộc.
Athassa anupubbena āyusaṅkhāresu parihīnesu parinibbānadivaso sampāpuṇi.
Then, as his life-constituents gradually diminished, the day of his final Nibbāna arrived.
Sau đó, dần dần, khi tuổi thọ của vị ấy suy giảm, ngày Niết-bàn đã đến.
Dhammasenāpati āvajjento tassa parinibbānabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ losakatissatthero ajja parinibbāyissati, ajja mayā etassa yāvadatthaṃ āhāraṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti taṃ ādāya sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi.
The Dhammasenāpati, reflecting, knew of his impending final Nibbāna and thought, "This Losaka Tissa Thera will attain final Nibbāna today; today I must give him sufficient food," and taking him, entered Sāvatthī for alms.
Vị Pháp tướng (Dhammasenāpati) quán xét và biết rằng vị ấy sắp Niết-bàn, liền nghĩ: “Trưởng lão Losaka Tissa sẽ Niết-bàn hôm nay. Hôm nay ta phải dâng cúng đủ thức ăn cho vị ấy,” rồi đưa vị ấy vào Sāvatthī để khất thực.
Thero taṃ nissāya tāva bahumanussāya sāvatthiyā hatthaṃ pasāretvā vandanamattampi nālattha.
Relying on the Elder, he could not even get a mere gesture of reverence by extending a hand in Sāvatthī, despite its many people.
Nương tựa vào vị Trưởng lão ấy, dù ở Sāvatthī có rất nhiều người, vị ấy vẫn không nhận được dù chỉ một lời chào hay một cái bắt tay.
Atha naṃ thero ‘‘gacchāvuso, āsanasālāya nisīdā’’ti uyyojetvā gato.
Then the elder, having sent him off with "Go, friend, sit in the assembly hall," departed.
Sau đó, vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) bảo vị ấy: “Này Hiền giả, hãy đi và ngồi ở giảng đường,” rồi bỏ đi.
Taṃ āgatameva manussā ‘‘ayyo, āgato’’ti āsane nisīdāpetvā bhojesi.
As soon as he arrived, the people, thinking "The venerable one has arrived," seated him on a seat and fed him.
Khi vị ấy vừa đến, mọi người nói: “Bạch Đại đức đã đến,” rồi mời vị ấy ngồi và dâng thức ăn.
Theropi ‘‘imaṃ losakassa dethā’’ti laddhāhāraṃ pesesi.
The elder also sent the food he had received, saying, "Give this to Losaka."
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) cũng sai người mang thức ăn đã nhận được đến cho Losaka.
Taṃ gahetvā gatā losakatissattheraṃ asaritvā sayameva bhuñjiṃsu.
Those who took it, not remembering Losakatissatthera, ate it themselves.
Những người mang thức ăn đã quên mất Trưởng lão Losaka Tissa và tự mình dùng bữa.
Atha therassa uṭṭhāya vihāraṃ gamanakāle losakatissatthero āgantvā theraṃ vandi, thero nivattitvā ṭhitakova ‘‘laddhaṃ te, āvuso, bhatta’’nti pucchi.
Then, when it was time for the elder to rise and go to the monastery, Losakatissatthera came and paid homage to the elder. The elder, turning back and standing, asked, "Friend, have you received your meal?"
Sau đó, khi vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) đứng dậy để trở về tịnh xá, Trưởng lão Losaka Tissa đến và đảnh lễ vị Trưởng lão. Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) quay lại và đứng yên hỏi: “Này Hiền giả, con đã nhận được bữa ăn chưa?”
Labhissāma no, bhanteti.
"We have not received it, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, con chưa nhận được.”
Thero saṃvegapatto kālaṃ olokesi, kālo atikkanto.
The elder, filled with emotion, looked at the time; the time had passed.
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) cảm động và nhìn đồng hồ, thì đã quá giờ.
Thero ‘‘hotāvuso, idheva nisīdā’’ti losakattheraṃ āsanasālāyaṃ nisīdāpetvā kosalarañño nivesanaṃ agamāsi.
The elder, seating Losakatissatthera in the assembly hall with "Wait, friend, sit here," went to the residence of King Kosala.
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) bảo Trưởng lão Losaka: “Này Hiền giả, hãy ngồi đây,” rồi mời vị ấy ngồi ở giảng đường và đi đến cung điện của vua Kosala.
Rājā therassa pattaṃ gāhāpetvā ‘‘bhattassa akālo’’ti pattapūraṃ catumadhuraṃ dāpesi.
The king had the elder's bowl taken and, saying "It is not the time for a meal," had a bowlful of the four sweet delicacies given.
Nhà vua đã cho người cầm bát của vị Trưởng lão và nói: “Đã quá giờ thọ thực,” rồi dâng một bát đầy tứ vị mật (catumadhura).
Thero taṃ ādāya gantvā ‘‘ehāvuso, tissa imaṃ catumadhuraṃ bhuñjā’’ti vatvā pattaṃ gahetvā aṭṭhāsi.
The elder took it and went, saying, "Come, friend Tissa, eat these four sweet delicacies," and stood holding the bowl.
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) nhận lấy và đi đến, nói: “Này Hiền giả Tissa, hãy dùng tứ vị mật này,” rồi cầm bát đứng đó.
So there gāravena lajjanto na paribhuñjati.
Out of respect for the elder, he was ashamed and did not eat.
Vị ấy (Losaka) vì kính trọng vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) nên ngượng ngùng không dùng.
Atha naṃ thero ‘‘ehāvuso tissa, ahaṃ imaṃ pattaṃ gahetvāva ṭhassāmi, tvaṃ nisīditvā paribhuñja.
Then the elder said to him, "Come, friend Tissa, I will stand holding this bowl; you sit and eat.
Sau đó, vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) bảo vị ấy: “Này Hiền giả Tissa, ta sẽ cầm bát này. Con hãy ngồi xuống và dùng bữa đi.
Sace ahaṃ pattaṃ hatthato muñceyyaṃ, kiñci na bhaveyyā’’ti āha.
If I were to release the bowl from my hand, nothing would remain."
Nếu ta buông bát ra khỏi tay, sẽ không còn gì cả.”
Athāyasmā losakatissatthero aggasāvake dhammasenāpatimhi pattaṃ gahetvā ṭhite catumadhuraṃ paribhuñji.
Then, while the chief disciple, the General of the Dhamma, held the bowl, Venerable Losakatissatthera ate the four sweet delicacies.
Thế là, khi Đại đệ tử Pháp tướng (Dhammasenāpati) đang cầm bát, Đại đức Losaka Tissa đã dùng tứ vị mật.
Taṃ therassa ariyiddhibalena parikkhayaṃ na agamāsi.
Through the elder's noble psychic power, it did not diminish.
Nhờ thần thông của vị Trưởng lão (Dhammasenāpati), thức ăn đó không hề vơi đi.
Tadā losakatissatthero yāvadatthaṃ udarapūraṃ katvā paribhuñji, taṃ divasaṃyeva ca anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
At that time, Losakatissatthera ate his fill to his heart's content, and on that very day, he attained parinibbāna with the element of Nibbāna without any remainder.
Lúc đó, Trưởng lão Losaka Tissa đã dùng bữa no đủ, và ngay trong ngày hôm đó, vị ấy đã nhập Niết-bàn vô dư y.
Sammāsambuddho santike ṭhatvā sarīranikkhepaṃ kāresi, dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kariṃsu.
The Perfectly Enlightened One stood nearby and had the body laid to rest; they collected the relics and built a cetiya.
Đức Chánh Đẳng Giác đứng gần đó và lo việc hỏa táng nhục thân. Sau khi thâu lượm xá-lợi, người ta đã xây tháp thờ.
Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, aho losakatissatthero appapuñño appalābhī, evarūpena nāma appapuññena appalābhinā kathaṃ ariyadhammo laddho’’ti kathentā nisīdiṃsu.
At that time, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing, "Friends, how unfortunate and poor in gains Losakatissatthera was! How could such a bhikkhu, so unfortunate and poor in gains, have attained the noble Dhamma?"
Khi đó, các Tỳ-kheo tập hợp tại Pháp đường và ngồi đàm luận rằng: “Này chư Hiền, thật đáng tiếc cho Trưởng lão Losaka Tissa, người ít phước báu, ít lợi lộc. Với phước báu và lợi lộc ít ỏi như vậy, làm sao vị ấy có thể đạt được Thánh pháp?”
Satthā dhammasabhaṃ gantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher went to the Dhamma hall and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you sit here now?"
Đức Bổn Sư đến Pháp đường và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các con đang tụ họp để đàm luận về chuyện gì?”
Te ‘‘imāya nāma, bhante’’ti ārocayiṃsu.
They informed him, "This is it, venerable sir."
Họ bạch: “Bạch Thế Tôn, về chuyện này ạ.”
Satthā ‘‘bhikkhave, eso bhikkhu attano alābhibhāvañca ariyadhammalābhibhāvañca attanāva akāsi.
The Teacher said, "Bhikkhus, that bhikkhu himself caused his lack of gains and his attainment of the noble Dhamma.
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, vị Tỳ-kheo ấy đã tự mình tạo ra sự ít lợi lộc của mình và sự đạt được Thánh pháp của mình.
Ayañhi pubbe paresaṃ lābhantarāyaṃ katvā appalābhī jāto, ‘‘aniccaṃ, dukkhaṃ, anattā’’ti vipassanāya yuttabhāvassa balena ariyadhammalābhī jāto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
In a previous existence, by obstructing the gains of others, he was reborn with few gains. By the power of his devotion to insight meditation on 'impermanence, suffering, and non-self,' he attained the noble Dhamma," and then he related a past event.
Trong quá khứ, vị ấy đã cản trở lợi lộc của người khác nên đã sinh ra ít lợi lộc. Nhờ sức mạnh của sự chuyên tâm vào thiền quán ‘vô thường, khổ, vô ngã’, vị ấy đã đạt được Thánh pháp,” rồi kể lại chuyện quá khứ.
Atīte kira kassapasammāsambuddhakāle aññataro bhikkhu ekaṃ kuṭumbikaṃ nissāya gāmakāvāse vasati pakatatto sīlavā vipassanāya yuttappayutto.
In the past, it is said, during the time of Kassapa Sammāsambuddha, a certain bhikkhu, who was a virtuous and diligent practitioner of insight meditation, resided in a village dwelling dependent on a householder.
Thuở xưa, vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, có một vị Tỳ-kheo nương tựa vào một gia chủ và sống trong một ngôi làng. Vị ấy là người có giới hạnh, chuyên tâm tu tập thiền quán.
Atheko khīṇāsavatthero samavattavāsaṃ vasamāno anupubbena tassa bhikkhuno upaṭṭhākakuṭumbikassa vasanagāmaṃ sampatto.
Then, an Arahant elder, observing the practice of equal conduct, gradually arrived at the village where that bhikkhu's supporting householder lived.
Sau đó, một vị Trưởng lão A-la-hán, đang thực hành hạnh đầu đà (samavattavāsa), dần dần đến ngôi làng nơi gia chủ hộ độ vị Tỳ-kheo kia đang sống.
Kuṭumbiko therassa iriyāpatheyeva pasīditvā pattaṃ ādāya gharaṃ pavesetvā sakkaccaṃ bhojetvā thokaṃ dhammakathaṃ sutvā theraṃ vanditvā ‘‘bhante, amhākaṃ dhuravihārameva gacchatha, mayaṃ sāyanhasamaye āgantvā passissāmā’’ti āha.
The householder, being pleased with the elder's deportment, took his bowl, led him into his house, fed him respectfully, listened to a short discourse on the Dhamma, paid homage to the elder, and said, "Venerable sir, please go to our main monastery; we will come to see you in the evening."
Gia chủ đã hoan hỷ ngay khi thấy oai nghi của vị Trưởng lão, liền cầm bát, mời vị ấy vào nhà, cúng dường chu đáo, nghe một ít Pháp thoại, rồi đảnh lễ vị Trưởng lão và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy đến tịnh xá chính của chúng con. Chúng con sẽ đến thăm Ngài vào buổi chiều.”
Thero vihāraṃ gantvā nevāsikattheraṃ vanditvā āpucchitvā ekamantaṃ nisīdi.
The elder went to the monastery, paid homage to the resident elder, asked for permission, and sat down to one side.
Vị Trưởng lão (A-la-hán) đến tịnh xá, đảnh lễ vị Trưởng lão trú xứ, xin phép, rồi ngồi sang một bên.
Sopi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘laddho te, āvuso, bhikkhāhāro’’ti pucchi.
That elder also exchanged greetings with him and asked, "Friend, have you received your alms-food?"
Vị ấy (Trưởng lão trú xứ) cũng chào hỏi vị ấy (A-la-hán) và hỏi: “Này Hiền giả, con đã nhận được thức ăn khất thực chưa?”
‘‘Āma, laddho’’ti.
"Yes, I have received it."
“Vâng, đã nhận được.”
‘‘Kahaṃ laddho’’ti?
"Where did you receive it?"
“Nhận được ở đâu?”
‘‘Tumhākaṃ dhuragāme kuṭumbikaghare’’ti.
"At the householder's home in your main village."
“Ở nhà của gia chủ trong làng chính của các ngài.”
Evañca pana vatvā attano senāsanaṃ pucchitvā paṭijaggitvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā jhānasukhena phalasukhena ca vītināmento nisīdi.
Having said this, he inquired about his lodging, attended to it, put away his bowl and robes, and sat passing his time in the bliss of jhāna and the bliss of fruition.
Nói xong, vị ấy hỏi về chỗ ở, sắp xếp y bát, rồi ngồi xuống an hưởng pháp lạc của thiền định và quả vị.
Sopi kuṭumbiko sāyanhe gandhamālañceva padīpeyyañca gāhāpetvā vihāraṃ gantvā nevāsikattheraṃ vanditvā ‘‘bhante, eko āgantukatthero atthi, āgato nu kho’’ti pucchi.
In the evening, that householder, having taken perfumes, flowers, and lamps, went to the monastery, paid homage to the resident elder, and asked, "Venerable sir, there is a visiting elder; has he arrived?"
Đến chiều, gia chủ ấy mang theo hương hoa và đèn đến tịnh xá, đảnh lễ vị Trưởng lão trú xứ và hỏi: “Bạch Thế Tôn, có một vị Trưởng lão khách đã đến, Ngài đã đến chưa ạ?”
‘‘Āma, āgato’’ti.
"Yes, he has arrived."
“Vâng, đã đến.”
‘‘Idāni kaha’’nti.
"Where is he now?"
“Hiện giờ Ngài ở đâu ạ?”
‘‘Asukasenāsane nāmā’’ti.
"In such and such a lodging."
“Ở chỗ ở kia.”
So tassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno dhammakathaṃ sutvā sītalavelāya cetiyañca bodhiñca pūjetvā dīpe jāletvā ubhopi jane nimantetvā gato.
He went to him, paid homage, and sat down to one side. Having listened to the Dhamma talk, he worshipped the cetiya and the Bodhi tree at the cool time, lit lamps, and having invited both people, he departed.
Vị ấy đến chỗ vị Trưởng lão khách, đảnh lễ, ngồi sang một bên, nghe Pháp thoại, rồi vào lúc trời mát, cúng dường tháp và cây Bồ-đề, thắp đèn, và mời cả hai vị (Trưởng lão) rồi ra về.
Nevāsikattheropi kho ‘‘ayaṃ kuṭumbiko paribhinno, sacāyaṃ bhikkhu imasmiṃ vihāre vasissati, na maṃ esa kismiñci gaṇayissatī’’ti there anattamanataṃ āpajjitvā ‘‘imasmiṃ vihāre etassa avasanākāro mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti tena upaṭṭhānavelāya āgatena saddhiṃ kiñci na kathesi.
However, the resident thera thought, “This householder is devoted to another. If this bhikkhu stays in this monastery, he will not regard me in anything.” Thus, he became displeased with the thera and thought, “I must make it impossible for him to stay in this monastery.” He did not speak a word to the one who had arrived at the time of attendance.
Vị Trưởng lão trú xứ nghĩ: “Gia chủ này đã bị chia rẽ. Nếu vị Tỳ-kheo này ở lại tịnh xá này, ông ta sẽ không coi trọng ta nữa,” nên vị ấy không hài lòng với vị Trưởng lão khách và nghĩ: “Ta phải làm sao để vị ấy không ở lại tịnh xá này.” Vì vậy, khi gia chủ đến vào giờ cúng dường, vị ấy không nói gì cả.
Khīṇāsavatthero tassa ajjhāsayaṃ jānitvā ‘‘ayaṃ thero mama kule vā gaṇe vā apalibuddhabhāvaṃ na jānātī’’ti attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā jhānasukhena phalasukhena vītināmesi.
The Khīṇāsava Thera, knowing his intention, thought, “This thera does not know that I am unattached to family or community,” and going to his own dwelling place, he spent his time in the bliss of jhāna and the bliss of fruition.
Vị Trưởng lão A-la-hán biết được ý nghĩ của vị ấy, liền nghĩ: “Vị Trưởng lão này không biết rằng ta không vướng bận vào gia đình hay đồ chúng,” rồi trở về chỗ ở của mình và an hưởng pháp lạc của thiền định và quả vị.
Nevāsikopi punadivase nakhapiṭṭhena gaṇḍiṃ paharitvā nakhena dvāraṃ ākoṭetvā kuṭumbikassa gehaṃ agamāsi.
The resident thera, on the next day, struck the gong with his fingernail and knocked on the door with his nail, then went to the householder’s home.
Vào ngày hôm sau, vị Trưởng lão trú xứ đã dùng móng tay gõ vào cửa và đến nhà gia chủ.
So tassa pattaṃ gahetvā paññattāsane nisīdāpetvā ‘‘āgantukatthero kahaṃ, bhante’’ti pucchi.
The householder took his bowl, seated him on the prepared seat, and asked, “Where is the visiting thera, Venerable Sir?”
Gia chủ cầm bát của vị ấy, mời vị ấy ngồi vào chỗ đã sắp sẵn và hỏi: “Bạch Thế Tôn, vị Trưởng lão khách ở đâu ạ?”
‘‘Nāhaṃ tava kulūpakassa pavattiṃ jānāmi, gaṇḍiṃ paharantopi dvāraṃ ākoṭentopi pabodhetuṃ nāsakkhiṃ, hiyyo tava gehe paṇītabhojanaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto idāni niddaṃ okkantoyeva bhavissati, tvaṃ pasīdamāno evarūpesuyeva ṭhānesu pasīdasī’’ti āha – ‘‘khīṇāsavattheropi attano bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā sarīraṃ paṭijaggitvā pattacīvaramādāya ākāse uppatitvā aññattha agamāsi.
“I do not know the whereabouts of your family’s attendant. Even by striking the gong and knocking on the door, I could not awaken him. Yesterday, having eaten delicious food at your house, he was unable to digest it and must now be deep in sleep. You show devotion in such places as these.” The Khīṇāsava Thera, discerning his alms-round time, attended to his body, took his bowl and robe, and flew into the air, going elsewhere.
“Ta không biết tin tức gì về người thân cận của con. Dù ta có gõ cửa hay đánh thức, ta cũng không thể đánh thức được. Hôm qua, sau khi dùng bữa ăn ngon ở nhà con, có lẽ vị ấy đã không tiêu hóa được nên bây giờ vẫn còn ngủ. Con chỉ hoan hỷ với những người như vậy thôi.” – Vị Trưởng lão A-la-hán đã nhận biết giờ khất thực của mình, sắp xếp thân thể, cầm y bát, bay lên không trung và đi đến nơi khác.
So kuṭumbiko nevāsikattheraṃ sappimadhusakkharābhisaṅkhataṃ pāyāsaṃ pāyetvā pattaṃ gandhacuṇṇehi ubbaṭṭetvā puna pūretvā ‘‘bhante, so thero maggakilanto bhavissati, idamassa harathā’’ti adāsi.
That householder offered the resident thera a milk-rice porridge made with ghee, honey, and sugar, then wiped the bowl with fragrant powder, filled it again, and gave it, saying, “Venerable Sir, that thera must be tired from his journey; please take this to him.”
Gia chủ đã cúng dường vị Trưởng lão trú xứ món cháo sữa nấu với bơ, mật ong và đường, rồi xoa bát bằng bột thơm, đổ đầy lại và nói: “Bạch Thế Tôn, vị Trưởng lão kia chắc đã mệt mỏi vì đường xa, xin Ngài hãy mang món này đến cho Ngài ấy.”
Itaro apaṭikkhipitvāva gahetvā gacchanto ‘‘sace so bhikkhu imaṃ pāyāsaṃ pivissati, gīvāyaṃ gahetvā nikkaḍḍhiyamānopi na gamissati.
The other, without refusing, took it and went, thinking, “If that bhikkhu drinks this milk-rice porridge, he will not leave even if dragged by the neck.
Vị kia (Trưởng lão trú xứ) không từ chối mà nhận lấy, vừa đi vừa nghĩ: “Nếu vị Tỳ-kheo đó uống món cháo sữa này, dù có bị kéo cổ, vị ấy cũng sẽ không đi được.
Sace panāhaṃ imaṃ pāyāsaṃ manussānaṃ dassāmi, pākaṭaṃ me kammaṃ bhavissati.
But if I give this porridge to people, my deed will become known.
Nếu ta cho món cháo sữa này cho người khác, việc làm của ta sẽ bị lộ ra.
Sace udake opilāpessāmi, udakapiṭṭhe sappi paññāyissati.
If I throw it into the water, the ghee will be visible on the surface of the water.
Nếu ta đổ xuống nước, bơ sẽ nổi lên mặt nước.
Sace bhūmiyaṃ chaḍḍessāmi, kākasannipātena paññāyissati.
If I throw it on the ground, it will be known by the gathering of crows.
Nếu ta đổ xuống đất, sẽ bị chim quạ tụ tập mà lộ ra.”
Kattha nu kho imaṃ chaḍḍeyya’’nti upadhārento ekaṃ jhāmakkhettaṃ disvā aṅgāre viyūhitvā tattha pakkhipitvā upari aṅgārehi paṭicchādetvā vihāraṃ gato taṃ bhikkhuṃ adisvā cintesi ‘‘addhā so bhikkhu khīṇāsavo mama ajjhāsayaṃ viditvā aññattha gato bhavissati, aho mayā udarahetu ayuttaṃ kata’’nti tāvadevassa mahantaṃ domanassaṃ udapādi.
Where then should I discard this?” Pondering thus, he saw a burnt field, raked aside the charcoal, put it there, covered it with charcoal from above, and went to the monastery. Not seeing that bhikkhu, he thought, “Surely that Khīṇāsava bhikkhu, knowing my intention, must have gone elsewhere. Alas, I have done something improper for the sake of my stomach.” Immediately, great remorse arose in him.
Anh ta suy nghĩ, “Ta nên vứt cái này ở đâu đây?” Thấy một bãi hỏa táng, anh ta khều than ra, đặt thi thể vào đó, rồi phủ than lên trên. Trở về tịnh xá, không thấy vị Tỳ-khưu ấy, anh ta nghĩ: “Chắc chắn vị Tỳ-khưu A-la-hán ấy đã biết ý định của ta nên đã đi nơi khác rồi. Ôi, vì cái bụng mà ta đã làm điều không phải!” Ngay lập tức, một nỗi buồn lớn dấy lên trong anh ta.
Tato paṭṭhāyeva ca manussapeto hutvā na cirasseva kālaṃ katvā niraye nibbatti.
From that time onwards, he became a human peta, and before long, he died and was reborn in hell.
Kể từ đó, anh ta trở thành một người ngạ quỷ, không lâu sau thì chết và tái sinh vào địa ngục.
So bahūni vassasatasahassāni niraye paccitvā pakkāvasesena paṭipāṭiyā pañcajātisatesu yakkho hutvā ekadivasampi udarapūraṃ āhāraṃ na labhi.
Having suffered in hell for many hundreds of thousands of years, with the remaining karma, he was reborn as a yakkha in five hundred successive existences and did not get a full meal even for a single day.
Sau khi chịu khổ trong địa ngục hàng trăm ngàn năm, do nghiệp còn sót lại, anh ta lần lượt tái sinh làm Dạ-xoa trong năm trăm kiếp nhưng không bao giờ có được một bữa ăn no bụng.
Ekadivasaṃ pana gabbhamalaṃ udarapūraṃ labhi.
One day, however, he got a full meal of fetal waste.
Một ngày nọ, anh ta có được một bữa no bụng bằng chất thải bào thai.
Puna pañcajātisatesu sunakho ahosi.
Then, for five hundred existences, he was reborn as a dog.
Sau đó, anh ta tái sinh làm chó trong năm trăm kiếp.
Tadāpi ekadivasaṃ bhattavamanaṃ udarapūraṃ labhi, sesakāle pana tena udarapūro āhāro nāma na laddhapubbo.
Even then, he got a full meal of vomit only once; at other times, he had never received a full meal.
Lúc bấy giờ, một ngày nọ anh ta có được một bữa no bụng bằng thức ăn ói mửa, nhưng ngoài ra, anh ta chưa từng có được một bữa ăn no bụng nào.
Sunakhayonito pana cavitvā kāsiraṭṭhe ekasmiṃ gāme duggatakule nibbatti.
Having passed away from the dog existence, he was reborn into a poor family in a village in the Kāsī country.
Sau khi chết từ loài chó, anh ta tái sinh vào một gia đình nghèo ở một ngôi làng thuộc xứ Kasi.
Tassa nibbattito paṭṭhāya taṃ kulaṃ paramaduggatameva jātaṃ, jātito uddhaṃ udakakañjikāmattampi na labhi.
From the time of his birth, that family became extremely poor, and after his birth, he did not even receive a measure of water-gruel.
Kể từ khi anh ta ra đời, gia đình ấy trở nên vô cùng nghèo khổ, và từ khi sinh ra, anh ta chưa bao giờ có được dù chỉ một chút nước cháo.
Tassa pana ‘‘mittavindako’’ti nāmaṃ ahosi.
His name, however, was Mittavindaka.
Tên của anh ta là Mittavindaka.
Mātāpitaro chātakadukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā ‘‘gaccha kāḷakaṇṇī’’ti taṃ pothetvā nīhariṃsu.
His parents, unable to endure the suffering of hunger, beat him and drove him out, saying, “Go away, you bringer of misfortune!”
Cha mẹ anh ta không chịu nổi nỗi khổ đói khát, đã đánh đập và đuổi anh ta đi, nói: “Đi đi, đồ xui xẻo!”
So apaṭisaraṇo vicaranto bārāṇasiṃ agamāsi.
Wandering without refuge, he arrived in Bārāṇasī.
Anh ta lang thang không nơi nương tựa và đến Bārāṇasī.
Tadā bodhisatto bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ vāceti.
At that time, the Bodhisatta was a renowned teacher in Bārāṇasī, instructing five hundred young men in various crafts.
Lúc bấy giờ, Bồ-tát là một vị đạo sư danh tiếng ở Bārāṇasī, dạy nghề cho năm trăm thanh niên.
Tadā bārāṇasivāsino duggatānaṃ paribbayaṃ datvā sippaṃ sikkhāpenti.
At that time, the residents of Bārāṇasī would provide expenses for the poor and teach them crafts.
Khi đó, những người dân Bārāṇasī đã trả tiền cho người nghèo để họ học nghề.
Ayampi mittavindako bodhisattassa santike sippaṃ sikkhati.
This Mittavindaka also learned a craft from the Bodhisatta.
Mittavindaka này cũng học nghề từ Bồ-tát.
So pharuso anovādakkhamo taṃ taṃ paharanto vicarati, bodhisattena ovadiyamānopi ovādaṃ na gaṇhāti.
He was harsh and unamenable to advice, going about striking this and that, and even when advised by the Bodhisatta, he did not accept the advice.
Anh ta thô lỗ, không chịu lời khuyên, thường xuyên đánh đập người khác, và dù được Bồ-tát khuyên bảo, anh ta cũng không nghe lời.
Taṃ nissāya āyopissa mando jāto.
Because of him, his income also became meager.
Do anh ta, thu nhập cũng trở nên ít ỏi.
Atha so māṇavakehi saddhiṃ bhaṇḍitvā ovādaṃ aggaṇhanto tato palāyitvā āhiṇḍanto ekaṃ paccantagāmaṃ patvā bhatiṃ katvā jīvati.
Then, having quarreled with the young men and not accepting their advice, he fled from there, wandered about, reached a frontier village, and lived by working for wages.
Sau đó, anh ta cãi vã với các thanh niên khác, không nghe lời khuyên, bỏ trốn khỏi đó, lang thang và đến một ngôi làng biên giới, sống bằng nghề làm thuê.
So tattha ekāya duggatitthiyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi.
There he cohabited with a poor woman.
Ở đó, anh ta sống chung với một người phụ nữ nghèo.
Sā taṃ nissāya dve dārake vijāyi.
Through him, she gave birth to two children.
Cô ấy sinh cho anh ta hai đứa con.
Gāmavāsino ‘‘amhākaṃ susāsanaṃ dussāsanaṃ āroceyyāsī’’ti mittavindakassa bhatiṃ datvā taṃ gāmadvāre kuṭikāya vasāpesuṃ.
The villagers, saying, "You should report good governance and bad governance to us," gave Mittavindaka wages and made him live in a hut at the village gate.
Dân làng trả tiền công cho Mittavindaka và cho anh ta ở trong một túp lều ở cổng làng, nói: “Ngươi hãy báo cáo những điều tốt và xấu của chúng ta.”
Taṃ pana mittavindakaṃ nissāya te paccantagāmavāsino sattakkhattuṃ rājadaṇḍaṃ agamaṃsu, sattakkhattuṃ nesaṃ gehāni jhāyiṃsu, sattakkhattuṃ taḷākaṃ bhijji.
However, because of Mittavindaka, those frontier villagers were punished by the king seven times, their houses were burned seven times, and their reservoir broke seven times.
Nhưng do Mittavindaka này, dân làng biên giới ấy đã bảy lần chịu hình phạt của vua, bảy lần nhà cửa của họ bị cháy, và bảy lần ao hồ bị vỡ đê.
Te cintayiṃsu ‘‘amhākaṃ pubbe imassa mittavindakassa anāgamanakāle evarūpaṃ natthi, idāni panassa āgatakālato paṭṭhāya parihāyāmā’’ti taṃ pothetvā nīhariṃsu.
They thought, "Before this Mittavindaka came, we had nothing of this sort; but now, ever since he arrived, we have been declining." So they beat him and drove him away.
Họ nghĩ: “Trước đây, khi Mittavindaka này chưa đến, những điều như vậy không xảy ra. Bây giờ, kể từ khi anh ta đến, chúng ta cứ suy yếu dần.” Thế là họ đánh đập và đuổi anh ta đi.
So attano dārake gahetvā aññattha gacchanto ekaṃ amanussapariggahaṃ aṭaviṃ pāvisi.
Taking his children, he went to another place and entered a forest inhabited by non-humans.
Anh ta dẫn các con mình đi nơi khác, vào một khu rừng hoang do phi nhân chiếm giữ.
Tatthassa amanussā dārake ca bhariyañca māretvā maṃsaṃ khādiṃsu.
There, the non-humans killed his children and wife and ate their flesh.
Ở đó, các phi nhân đã giết và ăn thịt các con cùng vợ anh ta.
So tato palāyitvā tato tato āhiṇḍanto ekaṃ gambhīraṃ nāma paṭṭanagāmaṃ nāvāvissajjanadivaseyeva patvā kammakārako hutvā nāvaṃ abhiruhi.
He fled from there, wandered here and there, and arrived at a deep port village on the very day a ship was departing; he became a laborer and boarded the ship.
Anh ta trốn thoát khỏi đó, lang thang khắp nơi và đến một làng cảng sâu vào đúng ngày tàu khởi hành, rồi làm công và lên tàu.
Nāvā samuddapiṭṭhe sattāhaṃ gantvā sattame divase samuddamajjhe ākoṭetvā ṭhapitā viya aṭṭhāsi.
The ship traveled for seven days on the ocean surface, and on the seventh day, it stood still in the middle of the ocean as if anchored.
Con tàu đi trên mặt biển bảy ngày, đến ngày thứ bảy thì đứng yên giữa biển như bị đóng cọc.
Te kāḷakaṇṇisalākaṃ cāresuṃ, sattakkhattuṃ mittavindakasseva pāpuṇi.
They cast lots for the unlucky one, and it fell to Mittavindaka seven times.
Họ rút thăm xem ai là kẻ xui xẻo, và bảy lần đều trúng Mittavindaka.
Manussā tassekaṃ veḷukalāpaṃ datvā hatthe gahetvā samuddapiṭṭhe khipiṃsu, tasmiṃ khittamatte nāvā agamāsi.
The people gave him a bundle of bamboo, took him by the hand, and threw him onto the ocean surface; as soon as he was thrown, the ship moved on.
Mọi người đưa cho anh ta một bó tre, rồi nắm tay anh ta và ném xuống biển. Ngay khi anh ta bị ném xuống, con tàu lại đi được.
Mittavindako veḷukalāpe nipajjitvā samuddapiṭṭhe gacchanto kassapasammāsambuddhakāle rakkhitasīlassa phalena samuddapiṭṭhe ekasmiṃ phalikavimāne catasso devadhītaro paṭilabhitvā tāsaṃ santike sukhaṃ anubhavamāno sattāhaṃ vasi.
Mittavindaka lay on the bundle of bamboo and traveled on the ocean surface, and by the fruit of observing precepts during the time of Kassapa Sammāsambuddha, he obtained four celestial maidens in a crystal palace on the ocean surface and lived there for seven days, experiencing happiness with them.
Mittavindaka nằm trên bó tre, trôi trên mặt biển, nhờ quả báo của việc giữ giới trong thời Đức Phật Kassapa Sammāsambuddha, anh ta đã gặp được bốn vị thiên nữ trong một cung điện pha lê trên mặt biển và sống an lạc với họ trong bảy ngày.
Tā pana vimānapetiyo sattāhaṃ sukhaṃ anubhavanti, sattāhaṃ dukkhaṃ.
However, those palace-petīs experienced happiness for seven days and suffering for seven days.
Nhưng những vị thiên nữ ở cung điện ấy hưởng lạc bảy ngày, rồi chịu khổ bảy ngày.
Sattāhaṃ dukkhaṃ anubhavituṃ gacchamānā ‘‘yāva mayaṃ āgacchāma, tāva idheva hohī’’ti vatvā agamaṃsu.
As they were going to experience suffering for seven days, they said, "Stay right here until we return," and then they departed.
Khi đi chịu khổ, họ nói: “Hãy ở đây cho đến khi chúng tôi trở lại,” rồi họ đi.
Mittavindako tāsaṃ gatakāle veḷukalāpe nipajjitvā purato gacchanto rajatavimāne aṭṭha devadhītaro labhi.
When they had gone, Mittavindaka lay on the bundle of bamboo and went forward, obtaining eight celestial maidens in a silver palace.
Khi họ đi rồi, Mittavindaka nằm trên bó tre, đi tiếp về phía trước và gặp tám vị thiên nữ trong một cung điện bạc.
Tatopi paraṃ gacchanto maṇivimāne soḷasa, kanakavimāne dvattiṃsa devadhītaro labhi.
Going further from there, he obtained sixteen in a jewel palace, and thirty-two celestial maidens in a golden palace.
Đi xa hơn nữa, anh ta gặp mười sáu vị thiên nữ trong một cung điện ngọc, và ba mươi hai vị thiên nữ trong một cung điện vàng.
Tāsampi vacanaṃ akatvā parato gacchanto antaradīpake ekaṃ yakkhanagaraṃ addasa.
Disregarding their words too, he went further and saw a yakkha city on an intermediate island.
Không nghe lời họ, anh ta đi tiếp và thấy một thành phố của Dạ-xoa trên một hòn đảo nhỏ.
Tatthekā yakkhinī ajarūpena vicarati.
There, a yakkhiṇī was wandering in the form of a goat.
Ở đó, một nữ Dạ-xoa đang đi lại dưới hình dạng một con dê.
Mittavindako tassā yakkhinibhāvaṃ ajānanto ‘‘ajamaṃsaṃ khādissāmī’’ti taṃ pāde aggahesi, sā yakkhānubhāvena taṃ ukkhipitvā khipi.
Mittavindaka, not knowing her to be a yakkhiṇī, thought, "I will eat goat meat," and grabbed her by the leg; she, by her yakkha power, lifted him up and threw him.
Mittavindaka không biết đó là nữ Dạ-xoa, nghĩ: “Ta sẽ ăn thịt dê,” liền nắm chân con dê. Nữ Dạ-xoa ấy, bằng thần thông của Dạ-xoa, nhấc bổng anh ta lên và ném đi.
So tāya khitto samuddamatthakena gantvā bārāṇasiyaṃ parikhāpiṭṭhe ekasmiṃ kaṇṭakagumbamatthake patitvā pavaṭṭamāno bhūmiyaṃ patiṭṭhāsi.
Thrown by her, he traveled over the ocean surface and fell onto the top of a thorny bush on the moat bank in Bārāṇasī, then rolled down and landed on the ground.
Anh ta bị ném đi, bay qua mặt biển và rơi xuống một bụi cây gai trên bờ hào ở Bārāṇasī, rồi lăn xuống đất.
Tasmiñca samaye tasmiṃ parikhāpiṭṭhe rañño ajikā caramānā corā haranti.
At that time, the king's goats grazing on that moat bank were being stolen by thieves.
Vào lúc đó, những con dê của vua đang gặm cỏ trên bờ hào bị bọn trộm bắt đi.
Ajikagopakā ‘‘core gaṇhissāmā’’ti ekamantaṃ nilīnā aṭṭhaṃsu.
The goat-herds, saying, "We will catch the thieves," hid themselves nearby.
Những người chăn dê nấp một bên, nói: “Chúng ta sẽ bắt bọn trộm.”
Mittavindako pavaṭṭitvā bhūmiyaṃ ṭhito tā ajikā disvā cintesi ‘‘ahaṃ samudde ekasmiṃ dīpake ajikaṃ pāde gahetvā tāya khitto idha patito.
Mittavindaka, having rolled down and stood on the ground, saw those goats and thought, "I grabbed a goat by the leg on an island in the ocean, and it threw me, and I fell here.
Mittavindaka lăn xuống đất, đứng dậy, thấy những con dê ấy và nghĩ: “Ở trên biển, trên một hòn đảo, ta nắm chân một con dê và bị nó ném đến đây.
Sace idāni ekaṃ ajikaṃ pāde gahessāmi, sā maṃ parato samuddapiṭṭhe vimānadevatānaṃ santike khipissatī’’ti.
If I now grab a goat by the leg, it will throw me to the celestial beings in the palaces on the ocean surface."
Nếu bây giờ ta nắm chân một con dê, nó sẽ ném ta trở lại với các vị thiên nữ ở cung điện trên mặt biển.”
So evaṃ ayoniso manasikaritvā ajikaṃ pāde gaṇhi, sā gahitamattā viravi.
Thus, having reflected unwisely, he grabbed a goat by the leg; as soon as it was grabbed, it cried out.
Anh ta suy nghĩ sai lầm như vậy và nắm chân con dê. Ngay khi bị nắm, con dê kêu lên.
Ajikagopakā ito cito ca āgantvā taṃ gahetvā ‘‘ettakaṃ kālaṃ rājakule ajikakhādako esa coro’’ti taṃ koṭṭetvā bandhitvā rañño santikaṃ nenti.
The goat-herds came from all directions, caught him, and saying, "This is the thief who has been eating the king's goats for so long," they beat him, bound him, and led him to the king.
Những người chăn dê chạy đến từ khắp nơi, bắt anh ta và nói: “Đây là tên trộm ăn thịt dê của hoàng gia bấy lâu nay!” Họ đánh đập, trói anh ta lại và dẫn đến vua.
Tasmiṃ khaṇe bodhisatto pañcasatamāṇavakaparivuto nagarā nikkhamma nhāyituṃ gacchanto mittavindakaṃ disvā sañjānitvā te manusse āha – ‘‘tātā, ayaṃ amhākaṃ antevāsiko, kasmā naṃ gaṇhathā’’ti?
At that moment, the Bodhisatta, surrounded by five hundred students, leaving the city and going to bathe, saw Mittavindaka, recognized him, and said to those men – ‘‘Sirs, this is our pupil, why do you seize him?’’
Vào lúc đó, Bồ-tát, cùng với năm trăm thanh niên, rời thành phố để đi tắm, thấy Mittavindaka và nhận ra anh ta, liền nói với những người ấy: “Này các con, đây là đệ tử của chúng ta, tại sao các con lại bắt anh ta?”
‘‘Ajikacorako, ayya, ekaṃ ajikaṃ pāde gaṇhi, tasmā gahito’’ti.
‘‘He is a goat thief, sir, he seized a goat by the leg, therefore he was seized,’’ they said.
“Thưa Đại đức, đây là tên trộm dê, hắn đã nắm chân một con dê, nên bị bắt.”
‘‘Tena hetaṃ amhākaṃ dāsaṃ katvā detha, amhe nissāya jīvissatī’’ti.
‘‘In that case, give him to us as a slave; he will live relying on us,’’ he said.
“Nếu vậy, hãy giao anh ta làm nô lệ cho chúng ta, anh ta sẽ sống nhờ chúng ta.”
Te, ‘‘sādhu ayyā’’ti taṃ vissajjetvā agamaṃsu.
They, saying, ‘‘Very well, sir,’’ released him and went away.
Họ nói: “Vâng, thưa Đại đức,” rồi thả anh ta ra và đi.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘mittavindaka, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ kahaṃ vasī’’ti pucchi.
Then the Bodhisatta asked him, ‘‘Mittavindaka, where have you been living all this time?’’
Sau đó, Bồ-tát hỏi anh ta: “Này Mittavindaka, con đã ở đâu bấy lâu nay?”
So sabbaṃ attanā katakammaṃ ārocesi.
He reported all the deeds he had done.
Anh ta kể lại tất cả những gì mình đã làm.
Bodhisatto ‘‘atthakāmānaṃ vacanaṃ akaronto evaṃ dukkhaṃ pāpuṇātī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, ‘‘One who does not heed the words of those who wish for one’s welfare thus experiences suffering,’’ spoke this verse –
Bồ-tát nói: “Người không nghe lời khuyên của những người mong muốn lợi ích sẽ phải chịu khổ như vậy,” rồi thuyết kệ này:
Tattha atthakāmassāti vuḍḍhiṃ icchantassa.
Therein, atthakāmassa means of one who desires prosperity.
Ở đây, atthakāmassa nghĩa là người mong muốn sự tiến bộ.
Hitānukampinoti hitena anukampamānassa.
Hitānukampino means of one who is compassionate with good will.
Hitānukampino nghĩa là người có lòng thương xót với lợi ích.
Ovajjamānoti mudukena hitacittena ovadiyamāno.
Ovajjamāno means being advised with a gentle and benevolent mind.
Ovajjamāno nghĩa là được khuyên bảo với tâm hiền lành và thiện ý.
Na karoti sāsananti anusiṭṭhaṃ na karoti, dubbaco anovādako hoti.
Na karoti sāsanaṃ means does not follow the instruction, is disobedient and unheeding of advice.
Na karoti sāsanaṃ nghĩa là không làm theo lời dạy, là người khó dạy, không nghe lời khuyên.
Mittako viya socatīti yathāyaṃ mittavindako ajikāya pādaṃ gahetvā socati kilamati, evaṃ niccakālaṃ socatīti imāya gāthāya bodhisatto dhammaṃ desesi.
Mittako viya socatīti means just as this Mittavindaka laments and suffers, clinging to the goat’s leg, so does one lament constantly. With this verse, the Bodhisatta taught the Dhamma.
Mittako viya socatī nghĩa là đau khổ liên tục, như Mittavindaka này đã nắm chân dê mà đau khổ, mệt mỏi. Với kệ này, Bồ-tát đã thuyết pháp.
Evaṃ tena therena ettake addhāne tīsuyeva attabhāvesu kucchipūro laddhapubbo.
Thus, for that elder, in such a long stretch of time, food to fill his belly was obtained only in three existences.
Như vậy, vị Trưởng lão ấy trong suốt chặng đường dài, chỉ trong ba kiếp đã có được bữa ăn no bụng.
Yakkhena hutvā ekadivasaṃ gabbhamalaṃ laddhaṃ, sunakhena hutvā ekadivasaṃ bhattavamanaṃ, parinibbānadivase dhammasenāpatissānubhāvena catumadhuraṃ laddhaṃ.
As a yakkha, he obtained placenta one day; as a dog, he obtained vomit from a meal one day; on the day of his final Nibbāna, through the power of the Dhamma general, he obtained the four sweet foods.
Khi làm Dạ-xoa, một ngày anh ta có được chất thải bào thai; khi làm chó, một ngày anh ta có được thức ăn ói mửa; vào ngày nhập Niết-bàn, nhờ thần thông của Pháp-tướng quân, anh ta có được tứ vị mật.
Evaṃ parassa lābhantarāyakaraṇaṃ nāma mahādosanti veditabbaṃ.
Thus, causing hindrance to another’s gain is known as a great fault.
Như vậy, việc gây trở ngại cho lợi lộc của người khác là một lỗi lớn cần phải biết.
Tasmiṃ pana kāle sopi ācariyo mittavindakopi yathākammaṃ gato.
At that time, that teacher and Mittavindaka both went according to their kamma.
Vào lúc đó, vị đạo sư kia và Mittavindaka đều đã đi theo nghiệp của mình.
Yo atthakāmassāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yo atthakāmassa – This the Teacher spoke while residing in Jetavana, concerning a certain gluttonous bhikkhu.
Yo atthakāmassa – Câu này được Đức Phật nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu tham lam.
Tassa lolabhāvo navakanipāte kākajātake āvi bhavissati.
His gluttony will be revealed in the Kāka Jātaka in the Navaka Nipāta.
Tính tham lam của vị ấy sẽ được phơi bày trong Kākajātake thuộc tập Navakanipāta.
Tadā pana taṃ bhikkhū ‘‘ayaṃ, bhante, bhikkhu lolo’’ti satthu ārocesuṃ.
At that time, the bhikkhus reported to the Teacher, ‘‘This bhikkhu, Venerable Sir, is gluttonous.’’
Khi ấy, các Tỳ-khưu đã bạch lên Đức Bổn Sư rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-khưu này tham lam.”
Atha naṃ satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu lolosī’’ti pucchi.
Then the Teacher asked him, ‘‘Is it true, bhikkhu, that you are gluttonous?’’
Rồi Đức Bổn Sư hỏi vị ấy: “Này Tỳ-khưu, có thật là ngươi tham lam không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy.”
Satthā ‘‘pubbepi tvaṃ bhikkhu lolo lolakāraṇā jīvitakkhayaṃ patto, paṇḍitāpi taṃ nissāya attano vasanaṭṭhānā parihīnā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, ‘‘Bhikkhu, in the past too you were gluttonous and met your end of life due to gluttony, and the wise also, relying on you, were deprived of their dwelling place,’’ recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ ngươi tham lam, mà trước đây ngươi cũng tham lam, và vì sự tham lam đó mà ngươi đã mất mạng, thậm chí các bậc hiền trí cũng vì nương tựa vào ngươi mà phải rời bỏ nơi cư trú của mình,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pārāvatayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a pigeon.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sanh làm chim bồ câu.
Tadā bārāṇasivāsino puññakāmatāya tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sakuṇānaṃ sukhavasanatthāya thusapacchiyo olambenti.
At that time, the residents of Bārāṇasī, out of a desire for merit, hung up baskets of husks in various places for the comfortable dwelling of birds.
Khi ấy, dân chúng ở Bārāṇasī, vì mong cầu phước báu, đã treo những giỏ trấu ở nhiều nơi để chim chóc được sống thoải mái.
Bārāṇasiseṭṭhinopi bhattakārako attano mahānase ekaṃ thusapacchiṃ olambetvā ṭhapesi, bodhisatto tattha vāsaṃ kappesi.
The chief householder of Bārāṇasī also hung a husk basket in his great kitchen, and the Bodhisatta made his abode there.
Người nấu bếp của vị trưởng giả ở Bārāṇasī cũng treo một giỏ trấu trong bếp của mình, và Bồ-tát đã cư ngụ ở đó.
So pātova nikkhamitvā gocare caritvā sāyaṃ āgantvā tattha vasanto kālaṃ khepesi.
He would leave early in the morning, forage for food, and return in the evening to dwell there, thus passing his time.
Ngài thường ra ngoài kiếm ăn vào buổi sáng và trở về vào buổi tối để cư ngụ tại đó, sống qua ngày.
Athekadivasaṃ eko kāko mahānasamatthakena gacchanto ambilānambilamacchamaṃsānaṃ dhūpanavāsaṃ ghāyitvā lobhaṃ uppādetvā ‘‘kaṃ nu kho nissāya imaṃ macchamaṃsaṃ labhissāmī’’ti avidūre nisīditvā pariggaṇhanto sāyaṃ bodhisattaṃ āgantvā mahānasaṃ pavisantaṃ disvā ‘‘imaṃ pārāvataṃ nissāya macchamaṃsaṃ labhissāmī’’ti punadivase pātova āgantvā bodhisattassa nikkhamitvā gocaratthāya gamanakāle piṭṭhito piṭṭhito agamāsi.
Then one day, a crow, flying over the top of the kitchen, smelled the smoky odor of sour and unsour fish and meat, and greed arose in him. He thought, ‘‘Relying on whom shall I obtain this fish and meat?’’ Sitting not far off, observing, in the evening he saw the Bodhisatta arriving and entering the kitchen. He thought, ‘‘I shall obtain fish and meat by relying on this pigeon.’’ The next day, he came early in the morning and followed behind the Bodhisatta when he left to forage for food.
Một hôm, một con quạ bay ngang qua mái bếp, ngửi thấy mùi cá và thịt chua ngọt, nổi lòng tham, suy nghĩ: “Ta sẽ nương tựa vào ai để có được cá thịt này?” Nó đậu gần đó, quan sát, và vào buổi tối, khi thấy Bồ-tát trở về và vào bếp, nó nghĩ: “Ta sẽ nương tựa vào con bồ câu này để có được cá thịt,” rồi sáng hôm sau, nó đến sớm và đi theo Bồ-tát khi Ngài ra ngoài kiếm ăn.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘kasmā tvaṃ, samma, amhehi saddhiṃ carasī’’ti āha.
Then the Bodhisatta said to him, "Why do you associate with us, friend?"
Bồ-tát hỏi nó: “Này bạn, tại sao bạn lại đi cùng chúng tôi?”
‘‘Sāmi, tumhāhaṃ kiriyā mayhaṃ ruccati, ito paṭṭhāya tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti.
"Master, your actions please me; from now on, I will attend to you."
“Thưa chủ nhân, tôi thích cách sống của ngài, từ nay tôi sẽ phụng sự ngài.”
‘‘Samma, tumhe aññagocarā, mayaṃ aññagocarā, tumhehi amhākaṃ upaṭṭhānaṃ dukkara’’nti.
"Friend, you are of a different feeding ground, and we are of a different feeding ground; it is difficult for you to attend to us."
“Này bạn, các bạn kiếm ăn khác, chúng tôi kiếm ăn khác, việc các bạn phụng sự chúng tôi rất khó khăn.”
‘‘Sāmi, tumhākaṃ gocaraggahaṇakāle ahampi gocaraṃ gahetvā tumhehi saddhiṃyeva gamissāmī’’ti.
"Master, when you go to gather food, I too will gather food and go with you."
“Thưa chủ nhân, khi ngài kiếm ăn, tôi cũng sẽ kiếm ăn và đi cùng ngài.”
‘‘Sādhu, kevalaṃ te appamattena bhavitabba’’nti evaṃ bodhisatto kākaṃ ovaditvā gocaraṃ caranto tiṇabījādīni khādati.
"Very well, only you must be diligent." Thus, having advised the crow, the Bodhisatta, while foraging, ate grass seeds and the like.
“Tốt lắm, nhưng bạn phải cẩn thận,” Bồ-tát khuyên con quạ như vậy, rồi đi kiếm ăn, ăn hạt cỏ và các loại khác.
Bodhisattassa pana gocaraggahaṇakāle kāko gantvā gomayapiṇḍaṃ apanetvā pāṇake khāditvā udaraṃ pūretvā bodhisattassa santikaṃ āgantvā ‘‘sāmi, tumhe ativelaṃ caratha, atibahubhakkhena nāma bhavituṃ na vaṭṭatī’’ti vatvā bodhisattena gocaraṃ gahetvā sāyaṃ āgacchantena saddhiṃyeva mahānasaṃ pāvisi.
However, when the Bodhisatta went to gather food, the crow went, removed a lump of cow dung, ate the insects, filled its belly, and then came to the Bodhisatta, saying, "Master, you forage for too long; it is not proper to be excessively gluttonous." Having said this, it entered the kitchen together with the Bodhisatta, who was returning in the evening with his food.
Trong lúc Bồ-tát kiếm ăn, con quạ đi đến, bới phân bò ra, ăn côn trùng, no bụng, rồi đến chỗ Bồ-tát nói: “Thưa chủ nhân, ngài kiếm ăn quá lâu, không nên ăn quá nhiều,” rồi cùng Bồ-tát trở về bếp vào buổi tối.
Bhattakārako ‘‘amhākaṃ kapoto aññampi gahetvā āgato’’ti kākassapi pacchiṃ ṭhapesi.
The cook, thinking, "Our pigeon has brought another one," placed a basket for the crow as well.
Người nấu bếp thấy: “Con bồ câu của chúng ta còn dẫn theo một con khác,” nên cũng đặt một giỏ cho con quạ.
Tato paṭṭhāya dve janā vasanti.
From that time onwards, the two of them lived there.
Từ đó, hai con cùng sống chung.
Athekadivasaṃ seṭṭhissa bahuṃ macchamaṃsaṃ āhariṃsu.
Then one day, much fish and meat were brought to the merchant.
Một hôm, người ta mang rất nhiều cá thịt đến cho vị trưởng giả.
Taṃ ādāya bhattakārako mahānase tattha tattha olambesi.
Taking it, the cook hung it here and there in the kitchen.
Người nấu bếp lấy chúng và treo khắp nơi trong bếp.
Kāko taṃ disvā lobhaṃ uppādetvā ‘‘sve gocarabhūmiṃ agantvā mayā idameva khāditabba’’nti rattiṃ nitthunanto nipajji.
The crow, seeing it, conceived a craving and lay down at night, muttering, "Tomorrow, without going to the feeding ground, I must eat this very food."
Con quạ thấy vậy, nổi lòng tham, nghĩ: “Ngày mai ta sẽ không đi kiếm ăn mà sẽ ăn ngay tại đây,” rồi rên rỉ suốt đêm.
Punadivase bodhisatto gocarāya gacchanto ‘‘ehi, samma, kākā’’ti āha.
The next day, as the Bodhisatta was going to forage, he said, "Come, friend crow."
Ngày hôm sau, Bồ-tát đi kiếm ăn, nói: “Này bạn quạ, đến đây!”
‘‘Sāmi, tumhe gacchatha, mayhaṃ kucchirogo atthī’’ti.
"Master, you go; I have a stomach ailment."
“Thưa chủ nhân, ngài cứ đi đi, tôi bị đau bụng.”
‘‘Samma, kākānaṃ kucchirogo nāma na kadāci bhūtapubbo, rattiṃ tīsu yāmesu ekekasmiṃ yāme mucchitā honti, dīpavaṭṭiṃ gilitakāle pana nesaṃ muhuttaṃ titti hoti, tvaṃ imaṃ macchamaṃsaṃ khāditukāmo bhavissasi, ehi manussaparibhogo nāma tumhākaṃ dupparibhuñjiyo, mā evarūpaṃ akāsi, mayā saddhiṃyeva gocarāya gacchāhī’’ti.
"Friend, crows never have stomach ailments. During the three watches of the night, they faint in each watch; but when they swallow a lamp wick, they are satisfied for a moment. You must be desirous of eating this fish and meat. Come, human food is difficult for you to consume. Do not do such a thing; go foraging with me."
“Này bạn, chim quạ không bao giờ bị đau bụng, chúng thường mê man vào mỗi canh trong ba canh đêm, nhưng khi nuốt đèn dầu thì chúng no được một lát. Có lẽ bạn muốn ăn cá thịt này. Hãy đến đây, thức ăn của con người rất khó tiêu hóa đối với các bạn. Đừng làm như vậy, hãy đi kiếm ăn cùng tôi.”
‘‘Na sakkomi, sāmī’’ti.
"I cannot, Master."
“Tôi không thể, thưa chủ nhân.”
‘‘Tena hi paññāyissasi sakena kammena, lobhavasaṃ agantvā appamatto hohī’’ti taṃ ovaditvā bodhisatto gocarāya gato.
"Then you will realize it by your own actions. Do not fall prey to greed, be diligent." Having advised it thus, the Bodhisatta went to forage.
“Vậy thì bạn sẽ phải chịu hậu quả do nghiệp của mình. Đừng để lòng tham dẫn dắt, hãy cẩn thận.” Khuyên bảo nó như vậy, Bồ-tát đi kiếm ăn.
Bhattakārako nānappakāraṃ macchamaṃsavikatiṃ sampādetvā usumanikkhamanatthaṃ bhājanāni thokaṃ vivaritvā rasaparissāvanakaroṭiṃ bhājanamatthake ṭhapetvā bahi nikkhamitvā sedaṃ puñchamāno aṭṭhāsi.
The cook prepared various kinds of fish and meat dishes, slightly opened the vessels to let out steam, placed a strainer bowl on top of the vessels, and then went outside, wiping his sweat.
Người nấu bếp đã chuẩn bị nhiều món cá thịt khác nhau, hơi mở các vật chứa để hơi nóng thoát ra, đặt một cái rổ hứng nước cốt lên trên các vật chứa, rồi ra ngoài đứng lau mồ hôi.
Tasmiṃ khaṇe kāko pacchito sīsaṃ ukkhipitvā bhattagehaṃ olokento tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃdāni mayhaṃ manorathaṃ pūretvā maṃsaṃ khādituṃ kālo, kiṃ nu kho mahāmaṃsaṃ khādāmi, udāhu cuṇṇikamaṃsa’’nti cintetvā ‘‘cuṇṇikamaṃsena nāma khippaṃ kucchiṃ pūretuṃ na sakkā, mahantaṃ maṃsakhaṇḍaṃ āharitvā pacchiyaṃ nikkhipitvā khādamāno nipajjissāmī’’ti pacchito uppatitvā rasakaroṭiyaṃ nilīyi.
At that moment, the crow, lifting its head from the basket and looking into the kitchen, knew that he had gone out and thought, "Now is the time for me to fulfill my wish and eat the meat. What shall I eat, large pieces of meat or minced meat?" Then, thinking, "It is not possible to quickly fill my belly with minced meat; I will take a large piece of meat, put it in the basket, and lie down eating it," it flew up from the basket and hid in the strainer bowl.
Vào lúc đó, con quạ từ trong giỏ ngẩng đầu lên nhìn vào nhà bếp, biết rằng người nấu bếp đã đi ra, nghĩ: “Bây giờ là lúc ta thực hiện mong muốn của mình và ăn thịt. Ta nên ăn thịt lớn hay thịt vụn?” Nó suy nghĩ: “Thịt vụn thì không thể làm no bụng nhanh được, ta sẽ lấy một miếng thịt lớn, bỏ vào giỏ và nằm ăn,” rồi nó bay ra khỏi giỏ, đậu vào cái rổ hứng nước cốt.
Sā ‘‘kirī’’ti saddamakāsi.
It made a "kirī" sound.
Cái rổ phát ra tiếng “kiri.”
Bhattakārako taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti paviṭṭho kākaṃ disvā ‘‘ayaṃ duṭṭhakāko mahāseṭṭhino pakkamaṃsaṃ khāditukāmo, ahaṃ kho pana seṭṭhiṃ nissāya jīvāmi, na imaṃ bālaṃ, kiṃ me iminā’’ti dvāraṃ pidhāya kākaṃ gahetvā sakalasarīre pattāni luñcitvā allasiṅgīveraloṇajīrakādayo koṭṭetvā ambilatakkena āloḷetvā tenassa sakalasarīraṃ makkhetvā taṃ kākaṃ pacchiyaṃ khipi.
The cook, hearing that sound, entered, thinking, "What is that?" Seeing the crow, he thought, "This wicked crow wants to eat the great merchant's cooked meat. I live by relying on the merchant, not on this fool. What is this to me?" He closed the door, caught the crow, plucked all the feathers from its entire body, pounded fresh ginger, salt, cumin, and other spices, mixed them with sour juice, smeared its entire body with it, and threw the crow into the basket.
Người nấu bếp nghe tiếng động đó, nghĩ: “Cái gì vậy?” Bước vào, thấy con quạ, ông ta nói: “Con quạ độc ác này muốn ăn thịt đã chế biến của vị trưởng giả. Ta sống nhờ vị trưởng giả, chứ không phải con chim ngu ngốc này. Ta cần gì nó?” Rồi ông ta đóng cửa lại, bắt con quạ, nhổ hết lông trên toàn thân nó, giã gừng tươi, muối, thì là và các thứ khác, trộn với nước chua, bôi khắp thân con quạ, rồi ném con quạ vào giỏ.
So adhimattavedanābhibhūto nitthunanto nipajji.
Overwhelmed by extreme pain, it lay down moaning.
Nó nằm đó rên rỉ, bị nỗi đau cực độ hành hạ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe mahābhogakule nibbatto viññutaṃ patvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme cānisaṃsaṃ disvā kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo ca uppādetvā jhānasukhena vītināmento aparabhāge mahāparivāro pañcahi tāpasasatehi parivuto gaṇassa satthā hutvā vihāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a wealthy family in the Kāsī kingdom. Having attained maturity, he saw the danger in sensual pleasures and the advantage in renunciation, so he abandoned sensual pleasures, entered the Himalayas, and took up the ascetic life. He performed kasiṇa meditation, developed the five abhiññā and eight attainments, and spent his time enjoying the bliss of jhāna. Later, he became the teacher of a community, surrounded by a large retinue of five hundred ascetics.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sanh vào một gia đình giàu có ở xứ Kāsī, khi trưởng thành, Ngài thấy sự nguy hiểm của dục lạc và lợi ích của sự xuất ly, nên đã từ bỏ dục lạc, vào dãy núi Hy-mã-lạp Sơn, xuất gia làm đạo sĩ. Sau khi thực hành kasiṇa, Ngài đã chứng đắc năm thắng trí (abhiññā) và tám định (samāpatti), sống an lạc trong thiền định. Về sau, Ngài trở thành bậc đạo sư của một nhóm, được năm trăm đạo sĩ vây quanh.
Atheko āsivisapotako attano dhammatāya caranto aññatarassa tāpasassa assamapadaṃ patto.
Then, a young venomous snake, moving about according to its nature, came to the hermitage of a certain ascetic.
Một hôm, một con rắn độc con, theo bản năng tự nhiên, đi đến một am thất của một vị đạo sĩ.
Tāpaso tasmiṃ puttasinehaṃ uppādetvā taṃ ekasmiṃ veḷupabbe sayāpetvā paṭijaggati.
The ascetic developed paternal affection for it, made it sleep in a bamboo internode, and cared for it.
Vị đạo sĩ nảy sinh tình thương con đối với nó, đặt nó nằm trong một ống tre và chăm sóc.
Tassa veḷupabbe sayanato ‘‘veḷuko’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because it slept in a bamboo internode, they named it ‘‘Veḷuka’’ (Bamboo-dweller).
Vì nó nằm trong ống tre, nên người ta gọi nó là “Veḷuka.”
Taṃ puttasinehena paṭijagganato tāpasassa ‘‘veḷukapitā’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because he cared for it with paternal affection, they named the ascetic ‘‘Veḷukapitā’’ (Father of Veḷuka).
Vì vị đạo sĩ chăm sóc nó với tình thương con, nên người ta gọi vị đạo sĩ là “cha của Veḷuka.”
Tadā bodhisatto ‘‘eko kira tāpaso āsivisaṃ paṭijaggatī’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ āsivisaṃ paṭijaggasī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘āsivisena saddhiṃ vissāso nāma natthi, mā evaṃ jaggāhī’’ti āha.
At that time, the Bodhisatta, hearing, ‘‘It seems an ascetic is caring for a venomous snake,’’ had him summoned and asked, ‘‘Is it true that you are caring for a venomous snake?’’ When he replied, ‘‘Yes,’’ the Bodhisatta said, ‘‘There is no trust to be placed in a venomous snake; do not care for it in this way.’’
Lúc đó, Bồ Tát nghe nói: “Có một đạo sĩ đang nuôi một con rắn độc,” bèn cho gọi ông ta đến và hỏi: “Có thật là ông đang nuôi một con rắn độc không?” Khi được trả lời “Thật vậy,” Bồ Tát nói: “Không thể có sự tin cậy nào với rắn độc, đừng nuôi nó như vậy.”
‘‘So me ācariya putto, nāhaṃ tena vinā vattituṃ sakkhissāmī’’ti.
‘‘He is my son, venerable sir; I cannot live without him.’’
“Thưa đạo sư, nó là con trai của tôi, tôi không thể sống thiếu nó được.”
‘‘Tena hi etasseva santikā jīvitakkhayaṃ pāpuṇissasī’’ti.
‘‘Then you will meet your end at his very hands.’’
“Vậy thì ông sẽ mất mạng chính bởi nó.”
Tāpaso bodhisattassa vacanaṃ na gaṇhi, āsivisampi jahituṃ nāsakkhi.
The ascetic did not heed the Bodhisatta’s words, nor could he abandon the venomous snake.
Đạo sĩ không nghe lời Bồ Tát, cũng không thể bỏ con rắn độc.
Tato katipāhaccayeneva sabbe tāpasā phalāphalatthāya gantvā gataṭṭhāne phalāphalassa sulabhabhāvaṃ disvā dve tayo divase tattheva vasiṃsu, veḷukapitāpi tehi saddhiṃ gacchanto āsivisaṃ veḷupabbeyeva sayāpetvā pidahitvā gato.
Then, after a few days, all the ascetics went to gather fruits and roots. Seeing the abundance of fruits and roots at that place, they stayed there for two or three days. Veḷukapitā, too, went with them, leaving the venomous snake to sleep in the bamboo internode, covering it, and then departed.
Sau đó vài ngày, tất cả các đạo sĩ đi tìm trái cây và quả dại. Thấy ở nơi đến có nhiều trái cây và quả dại, họ đã ở lại đó hai ba ngày. Đạo sĩ Veḷuka-pitā cũng đi cùng họ, để con rắn độc ngủ trong hang tre, đậy lại rồi đi.
So puna tāpasehi saddhiṃ dvīhatīhaccayena āgantvā ‘‘veḷukassa gocaraṃ dassāmī’’ti veḷupabbaṃ ugghāṭetvā ‘‘ehi, puttaka, chātakosī’’ti hatthaṃ pasāresi.
When he returned with the ascetics after two or three days, he thought, ‘‘I will give food to Veḷuka,’’ and opening the bamboo internode, he stretched out his hand, saying, ‘‘Come, my son, you must be hungry.’’
Sau hai ba ngày, ông ta trở về cùng các đạo sĩ, mở hang tre ra để “cho Veḷuka ăn,” rồi dang tay nói: “Con ơi, con đói rồi.”
Āsiviso dvīhatīhaṃ nirāhāratāya kujjhitvā pasāritahatthaṃ ḍaṃsitvā tāpasaṃ tattheva jīvitakkhayaṃ pāpetvā araññaṃ pāvisi.
The venomous snake, angered by two or three days without food, bit the outstretched hand, causing the ascetic to meet his end right there, and then entered the forest.
Con rắn độc, vì nhịn đói hai ba ngày, đã nổi giận cắn vào bàn tay đang dang ra, khiến đạo sĩ mất mạng ngay tại đó rồi bò vào rừng.
Tāpasā taṃ disvā bodhisattassa ārocesuṃ.
The ascetics, seeing this, reported it to the Bodhisatta.
Các đạo sĩ thấy vậy liền báo cho Bồ Tát.
Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāretvā isigaṇassa majjhe nisīditvā isīnaṃ ovādavasena imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta performed the ascetic’s funeral rites, sat among the community of ascetics, and spoke this verse as an admonition to them:
Bồ Tát cho làm lễ hỏa táng cho đạo sĩ, rồi ngồi giữa các vị ẩn sĩ và nói bài kệ này để khuyên dạy họ:
Seyyo amittoti idaṃ satthā magadhesu cārikaṃ caramāno aññatarasmiṃ gāmake bālagāmikamanusse ārabbha kathesi.
This discourse, beginning with A wise enemy is better, the Teacher spoke concerning foolish villagers in a certain village while wandering in Magadha.
Seyyo amitto (Kẻ thù có trí tốt hơn) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài đang du hành ở xứ Magadha, liên quan đến những người dân làng ngu dốt.
Tathāgato kira ekasmiṃ samaye sāvatthito magadharaṭṭhaṃ gantvā tattha cārikaṃ caramāno aññataraṃ gāmakaṃ sampāpuṇi.
It is said that on one occasion, the Tathāgata went from Sāvatthī to the kingdom of Magadha, and while wandering there, arrived at a certain village.
Một thời, Đức Như Lai từ Sāvatthī đến xứ Magadha, và khi đang du hành ở đó, Ngài đến một ngôi làng.
So ca gāmako yebhuyyena andhabālamanussehiyeva ussanno.
That village was mostly inhabited by blind and foolish people.
Ngôi làng đó chủ yếu là những người ngu dốt và mù quáng.
Tatthekadivasaṃ te andhabālamanussā sannipatitvā ‘‘bho, amhe araññaṃ pavisitvā kammaṃ karonte makasā khādanti, tappaccayā amhākaṃ kammacchedo hoti, sabbeva dhanūni ceva āvudhāni ca ādāya gantvā makasehi saddhiṃ yujjhitvā sabbamakase vijjhitvā chinditvā ca māressāmā’’ti mantayitvā araññaṃ gantvā ‘‘makase vijjhissāmā’’ti aññamaññaṃ vijjhitvā ca paharitvā ca dukkhappattā āgantvā antogāme ca gāmamajjhe ca gāmadvāre ca nipajjiṃsu.
One day, these blind and foolish people gathered and deliberated: “Friends, when we enter the forest to work, mosquitoes bite us, and because of that, our work is interrupted. Let us all take bows and weapons, go and fight with the mosquitoes, and shoot and cut down all the mosquitoes to kill them.” Having thus deliberated, they went to the forest, and intending to shoot mosquitoes, they shot and struck one another, and suffering, they returned and lay down inside the village, in the middle of the village, and at the village gate.
Một ngày nọ, những người ngu dốt và mù quáng đó tụ tập lại và nói: “Này các bạn, khi chúng ta vào rừng làm việc, muỗi cắn chúng ta, vì thế công việc của chúng ta bị gián đoạn. Tất cả chúng ta hãy mang cung và vũ khí đi, chiến đấu với muỗi, bắn và chém chết hết tất cả muỗi.” Sau khi bàn bạc như vậy, họ vào rừng, và khi định “bắn muỗi,” họ đã bắn và đánh lẫn nhau, rồi đau đớn trở về, nằm la liệt trong làng, giữa làng và ở cổng làng.
Satthā bhikkhusaṅghaparivuto taṃ gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
The Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, entered that village for alms.
Đức Phật cùng với Tăng đoàn đi vào làng để khất thực.
Avasesā paṇḍitamanussā bhagavantaṃ disvā gāmadvāre maṇḍapaṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu.
The remaining wise people, seeing the Bhagavā, built a pavilion at the village gate, offered a great meal to the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha, bowed to the Teacher, and sat down.
Những người thông thái còn lại thấy Đức Thế Tôn, bèn dựng một giảng đường ở cổng làng, cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, rồi đảnh lễ Đức Thế Tôn và ngồi xuống.
Satthā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne patitamanusse disvā te upāsake pucchi ‘‘bahū ime gilānā manussā, kiṃ etehi kata’’nti?
The Teacher, seeing the people fallen in various places, asked those lay followers, “These many people are ill; what has been done by them?”
Đức Phật thấy những người nằm la liệt khắp nơi, bèn hỏi các cư sĩ đó: “Những người này bị bệnh rất nhiều, họ đã làm gì vậy?”
‘‘Bhante, ete manussā ‘makasayuddhaṃ karissāmā’ti gantvā aññamaññaṃ vijjhitvā sayaṃ gilānā jātā’’ti.
“Venerable Sir, these people went saying, ‘We will fight mosquitoes,’ and having struck one another, they themselves became ill.”
“Bạch Đức Thế Tôn, những người này đã đi ‘đánh muỗi,’ rồi tự bắn lẫn nhau mà bị bệnh.”
Satthā ‘‘na idāneva andhabālamanussā ‘makase paharissāmā’ti attānaṃ paharanti, pubbepi ‘makasaṃ paharissāmā’ti paraṃ paharaṇakamanussā ahesuṃyevā’’ti vatvā tehi manussehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, “It is not only now that blind and foolish people strike themselves saying, ‘We will strike mosquitoes’; in the past too, there were people who struck others saying, ‘We will strike a mosquito,’” and being requested by those people, he brought forth a past event.
Đức Phật nói: “Không phải chỉ bây giờ những người ngu dốt này ‘đánh muỗi’ mà lại tự đánh mình, mà ngay cả trong quá khứ họ cũng là những người ‘đánh muỗi’ mà lại đánh người khác.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của những người đó, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṇijjāya jīvikaṃ kappeti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta earned his livelihood by trade.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sống bằng nghề buôn bán.
Tadā kāsiraṭṭhe ekasmiṃ paccantagāme bahū vaḍḍhakī vasanti.
At that time, many carpenters lived in a certain border village in the Kāsi kingdom.
Lúc đó, ở một ngôi làng biên giới thuộc xứ Kāsī, có nhiều thợ mộc sinh sống.
Tattheko khalitavaḍḍhakī rukkhaṃ tacchati, athassa eko makaso tambalohathālakapiṭṭhisadise sīse nisīditvā sattiyā paharanto viya sīsaṃ mukhatuṇḍakena vijjhi.
One clumsy carpenter was hewing a tree, and a mosquito settled on his head, which was like the back of a copper-iron bowl, and stung his head with its proboscis as if striking with a spear.
Có một người thợ mộc vụng về đang đẽo cây, một con muỗi đậu trên đầu ông ta, cái đầu giống như một cái mâm đồng, và chích vào đầu ông ta như thể dùng giáo đâm.
So attano santike nisinnaṃ puttaṃ āha – ‘‘tāta, mayhaṃ sīsaṃ makaso sattiyā paharanto viya vijjhati, vārehi na’’nti.
He said to his son, who was sitting near him, “Son, a mosquito is stinging my head as if striking with a spear; ward it off.”
Ông ta nói với con trai đang ngồi gần mình: “Con ơi, muỗi chích vào đầu cha như dùng giáo đâm, con hãy đuổi nó đi.”
‘‘Tāta, adhivāsehi, ekappahāreneva taṃ māressāmī’’ti.
“Father, endure it; I will kill it with a single blow.”
“Cha ơi, hãy chịu đựng một chút, con sẽ giết nó chỉ bằng một nhát đánh.”
Tasmiṃ samaye bodhisattopi attano bhaṇḍaṃ pariyesamāno taṃ gāmaṃ patvā tassā vaḍḍhakisālāya nisinno hoti.
At that time, the Bodhisatta, also seeking his merchandise, arrived at that village and was sitting in that carpenter’s workshop.
Vào lúc đó, Bồ Tát cũng đang tìm kiếm hàng hóa, đến ngôi làng đó và ngồi trong xưởng thợ mộc.
Atha so vaḍḍhakī puttaṃ āha – ‘‘tāta, imaṃ makasaṃ vārehī’’ti.
Then the carpenter said to his son, “Son, ward off this mosquito.”
Thế rồi, người thợ mộc nói với con trai: “Con ơi, hãy đuổi con muỗi này đi.”
So ‘‘vāressāmi, tātā’’ti tikhiṇaṃ mahāpharasuṃ ukkhipitvā pitu piṭṭhipasse ṭhatvā ‘‘makasaṃ paharissāmī’’ti pitu matthakaṃ dvidhā bhindi, vaḍḍhakī tattheva jīvitakkhayaṃ patto.
The son, saying, “I will ward it off, father,” raised a sharp, large axe, and standing behind his father, intending to strike the mosquito, he split his father’s skull in two, and the carpenter met his end right there.
Người con nói: “Con sẽ đuổi nó, cha ơi,” rồi nâng một cái rìu lớn sắc bén lên, đứng sau lưng cha, định “đánh con muỗi” mà bổ đôi đầu cha. Người thợ mộc mất mạng ngay tại đó.
Tattha seyyoti pavaro uttamo.
Therein, seyyo means excellent, supreme.
Trong đó, seyyo có nghĩa là tốt hơn, tối thượng.
Matiyā upetoti paññāya samannāgato.
Matiyā upeto means endowed with wisdom.
Matiyā upeto có nghĩa là đầy đủ trí tuệ.
Eḷamūgoti lālāmukho bālo.
Eḷamūgo means a drooling-mouthed fool.
Eḷamūgo có nghĩa là kẻ ngu dốt, miệng chảy nước dãi.
Putto pitu abbhidā uttamaṅganti attano bālatāya puttopi hutvā pitu uttamaṅgaṃ matthakaṃ ‘‘makasaṃ paharissāmī’’ti dvidhā bhindi.
Putto pitu abbhidā uttamaṅga means that, being a son, due to his own foolishness, he split his father’s head, the skull, into two, thinking, ‘‘I will strike the mosquito.’’
Putto pitu abbhidā uttamaṅga có nghĩa là đứa con, vì sự ngu dốt của mình, đã bổ đôi đầu cha khi nói: “Con sẽ đánh con muỗi.”
Tasmā bālamittato paṇḍitaamittova seyyoti imaṃ gāthaṃ vatvā bodhisatto uṭṭhāya yathākammaṃ gato.
Therefore, having recited this verse, "An enemy who is wise is better than a foolish friend," the Bodhisatta rose and went according to his business.
Vì vậy, kẻ thù thông thái còn tốt hơn bạn bè ngu dốt. Sau khi nói bài kệ này, Bồ Tát đứng dậy và đi theo công việc của mình.
Vaḍḍhakissapi ñātakā sarīrakiccaṃ akaṃsu.
The relatives of the carpenter also performed his funeral rites.
Thân quyến của người thợ mộc cũng đã làm lễ hỏa táng.
Seyyo amittotiidaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikaseṭṭhino dāsiṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this, Seyyo amitto, concerning a female slave of Anāthapiṇḍika, the millionaire.
Seyyo amitto (Kẻ thù có trí tốt hơn) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài đang ngụ tại Jetavana, liên quan đến một nữ tỳ của Trưởng giả Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍikassa kira ekā rohiṇī nāma dāsī ahosi.
It is said that Anāthapiṇḍika had a female slave named Rohiṇī.
Trưởng giả Anāthapiṇḍika có một nữ tỳ tên là Rohiṇī.
Tassā vīhipaharaṇaṭṭhāne āgantvā mahallikā mātā nipajji, taṃ makkhikā parivāretvā sūciyā vijjhamānā viya khādanti.
Her aged mother came and lay down at the place where she was husking rice, and flies surrounded her, stinging and devouring her as if with needles.
Mẹ già của cô ta đến nằm ở chỗ giã lúa, ruồi bu quanh cắn bà như kim châm.
Sā dhītaraṃ āha – ‘‘amma, makkhikā maṃ khādanti, etā vārehī’’ti.
She said to her daughter, ‘‘Daughter, flies are eating me; drive them away.’’
Bà nói với con gái: “Con ơi, ruồi đang cắn mẹ, con hãy đuổi chúng đi.”
Sā ‘‘vāressāmi, ammā’’ti musalaṃ ukkhipitvā ‘‘mātu sarīre makkhikā māretvā vināsaṃ pāpessāmī’’ti mātaraṃ musalena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi.
She, saying, ‘‘I will drive them away, Mother,’’ lifted the pestle and, thinking, ‘‘I will kill the flies on my mother’s body and destroy them,’’ struck her mother with the pestle, causing her to lose her life.
Cô ta nói: “Con sẽ đuổi chúng, mẹ ơi,” rồi nâng chày lên, định “giết ruồi trên thân mẹ để tiêu diệt chúng” mà đánh vào mẹ bằng chày, khiến mẹ mất mạng.
Taṃ disvā ‘‘mātā me matā’’ti rodituṃ ārabhi.
Seeing this, she began to cry, ‘‘My mother is dead.’’
Thấy vậy, cô ta bắt đầu khóc: “Mẹ tôi đã chết.”
Taṃ pavattiṃ seṭṭhissa ārocesuṃ.
They reported that incident to the millionaire.
Họ đã báo sự việc đó cho Trưởng giả.
Seṭṭhi tassā sarīrakiccaṃ kāretvā vihāraṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ satthu ārocesi.
The millionaire had her funeral rites performed, then went to the monastery and reported the entire incident to the Teacher.
Trưởng giả cho làm lễ hỏa táng cho bà, rồi đến tịnh xá và kể lại toàn bộ sự việc cho Đức Phật.
Satthā ‘‘na kho, gahapati, esā ‘mātu sarīre makkhikā māressāmī’ti idāneva musalena paharitvā mātaraṃ māresi, pubbepi māresiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, ‘‘Indeed, householder, it is not only now that she, thinking ‘I will kill the flies on my mother’s body,’ struck her mother with the pestle and killed her; she killed her in the past too,’’ and being requested by him, recounted a past event.
Đức Phật nói: “Này gia chủ, không phải chỉ bây giờ cô ta ‘giết ruồi trên thân mẹ’ mà đánh mẹ bằng chày rồi giết mẹ, mà ngay cả trong quá khứ cô ta cũng đã từng giết mẹ như vậy.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của Trưởng giả, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā pituaccayena seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a millionaire’s family and, upon his father’s demise, attained the position of millionaire.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình trưởng giả, và sau khi cha mất, Ngài kế thừa vị trí trưởng giả.
Tassāpi rohiṇīyeva nāma dāsī ahosi.
He also had a female slave named Rohiṇī.
Ngài cũng có một nữ tỳ tên là Rohiṇī.
Sāpi attano vīhipaharaṇaṭṭhānaṃ āgantvā nipannaṃ mātaraṃ ‘‘makkhikā me, amma, vārehī’’ti vuttā evameva musalena paharitvā mātaraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā rodituṃ ārabhi.
She too, being told by her mother who had come and lay down at her rice-husking place, ‘‘Daughter, drive away the flies for me,’’ struck her mother with a pestle in the same way, causing her to lose her life, and began to cry.
Cô ta cũng được mẹ đến nằm ở chỗ giã lúa và nói: “Con ơi, ruồi đang cắn mẹ, con hãy đuổi chúng đi.” Cô ta cũng đã đánh mẹ bằng chày như vậy, khiến mẹ mất mạng rồi bắt đầu khóc.
Bodhisatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘amittopi hi imasmiṃ loke paṇḍitova seyyo’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, hearing that incident, thought, ‘‘Indeed, even an enemy who is wise is better in this world,’’ and recited this verse—
Bồ Tát nghe câu chuyện đó, nghĩ: “Ngay cả kẻ thù, trên đời này, người trí vẫn tốt hơn,” rồi thuyết bài kệ này:
Tattha medhāvīti paṇḍito ñāṇī vibhāvī.
Therein, medhāvī means wise, discerning, insightful.
Hãy xem Rohinī ngu muội kia,
Yañce bālānukampakoti ettha yanti liṅgavipallāso kato, ceti nāmatthe nipāto.
In yañce bālānukampako, yaṃ is a gender inversion, and ce is a particle in the sense of a name.
Sau khi giết mẹ lại than khóc.”
Yo nāma bālo anukampako, tato sataguṇena sahassaguṇena paṇḍito amitto hontopi seyyoyevāti attho.
The meaning is that a wise enemy is a hundred times, a thousand times better than a foolish sympathizer, even if he is an enemy.
Trong đó, medhāvī có nghĩa là người trí, người có trí tuệ, người thấu hiểu. Yañce bālānukampako – ở đây, yaṃ là sự đảo ngữ, ce là một giới từ chỉ danh từ. Ý nghĩa là: Một người bạn ngu si từ bi, thì một kẻ thù có trí vẫn tốt hơn gấp trăm, gấp ngàn lần.
Atha vā yanti paṭisedhanatthe nipāto, no ce bālānukampakoti attho.
Alternatively, yaṃ is a particle in the sense of negation; the meaning is, "not a foolish sympathizer."
Hoặc, yaṃ là một giới từ phủ định, nghĩa là: không phải là kẻ ngu si từ bi.
Jamminti lāmikaṃ dandhaṃ.
Jammi means wretched, sluggish.
Jammi có nghĩa là thấp kém, chậm chạp.
Mātaraṃ hantvāna socatīti ‘‘makkhikā māressāmī’’ti mātaraṃ hantvā idāni ayaṃ bālā sayameva rodati paridevati.
Mātaraṃ hantvāna socatī means this foolish girl, having killed her mother, thinking ‘‘I will kill the flies,’’ now cries and laments by herself.
Mātaraṃ hantvāna socatī có nghĩa là: “Tôi sẽ giết con ruồi,” nhưng lại giết mẹ, giờ đây người ngu muội này tự mình khóc than, rên rỉ.
Iminā kāraṇena imasmiṃ loke amittopi paṇḍito seyyoti bodhisatto paṇḍitaṃ pasaṃsanto imāya gāthāya dhammaṃ desesi.
For this reason, the Bodhisatta, praising the wise, taught the Dhamma with this verse, saying that in this world, even an enemy who is wise is better.
Vì lý do này, Bồ Tát đã thuyết pháp bằng bài kệ này, ca ngợi người trí, rằng trên đời này, ngay cả kẻ thù có trí vẫn tốt hơn.
Na ve anatthakusalenāti idaṃ satthā aññatarasmiṃ kosalagāmake viharanto uyyānadūsakaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher related this, "Na ve anatthakusalenā," while dwelling in a certain Kosalan village, concerning a garden-destroyer.
“Kẻ không thiện xảo trong lợi ích” – Đức Thế Tôn đã thuyết bài pháp này khi ngài ngự tại một làng ở Kosala, liên quan đến người phá hoại vườn cây.
Satthā kira kosalesu cārikaṃ caramāno aññataraṃ gāmakaṃ sampāpuṇi.
It is said that the Teacher, while wandering in the Kosala country, arrived at a certain village.
Đức Thế Tôn, khi du hành ở xứ Kosala, đã đến một làng nọ.
Tattheko kuṭumbiko tathāgataṃ nimantetvā attano uyyāne nisīdāpetvā buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā ‘‘bhante, yathāruciyā imasmiṃ uyyāne vicarathā’’ti āha.
There, a certain householder invited the Tathāgata, seated him in his own garden, gave a great offering to the Saṅgha with the Buddha at its head, and said, "Venerable Sir, wander in this garden as you please."
Ở đó, một gia chủ đã mời Đức Như Lai, cho ngài ngồi trong vườn của mình, dâng cúng dường lớn cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, rồi nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài và chư Tăng cứ tự do đi lại trong vườn này tùy ý.”
Bhikkhū uṭṭhāya uyyānapālaṃ gahetvā uyyāne vicarantā ekaṃ aṅgaṇaṭṭhānaṃ disvā uyyānapālaṃ pucchiṃsu ‘‘upāsaka, imaṃ uyyānaṃ aññattha sandacchāyaṃ, imasmiṃ pana ṭhāne na koci rukkho vā gaccho vā atthi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti?
The bhikkhus rose, took the garden-keeper, and while wandering in the garden, saw a bare spot and asked the garden-keeper, "Lay follower, this garden is shady elsewhere, but in this spot, there is no tree or bush. What is the reason for this?"
Chư Tỳ khưu đứng dậy, dẫn người giữ vườn đi dạo trong vườn, thấy một khoảng đất trống và hỏi người giữ vườn: “Này cư sĩ, vườn này ở những chỗ khác thì có bóng mát dày đặc, nhưng ở chỗ này lại không có cây hay bụi cây nào cả. Nguyên nhân là gì vậy?”
‘‘Bhante, imassa uyyānassa ropanakāle eko gāmadārako udakaṃ siñcanto imasmiṃ ṭhāne rukkhapotake ummūlaṃ katvā mūlappamāṇena udakaṃ siñci.
"Venerable Sir, when this garden was planted, a certain village boy, while watering, uprooted the saplings in this spot and watered them according to the size of their roots.
“Bạch chư Tôn giả, khi trồng vườn này, một đứa trẻ trong làng đã tưới nước, ở chỗ này nó nhổ các cây con lên và tưới nước theo độ dài của rễ.
Te rukkhapotakā milāyitvā matā.
Those saplings withered and died.
Những cây con đó héo úa và chết.
Iminā kāraṇena idaṃ ṭhānaṃ aṅgaṇaṃ jāta’’nti.
For this reason, this spot became bare."
Vì lý do này, chỗ này trở thành một khoảng đất trống.”
Bhikkhū satthāraṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocesuṃ.
The bhikkhus approached the Teacher and reported this matter.
Chư Tỳ khưu đến gặp Đức Thế Tôn và kể lại sự việc đó.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, so gāmadārako idāneva ārāmadūsako, pubbepi ārāmadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, that village boy is not a garden-destroyer only now; he was a garden-destroyer in the past too," and he related a past event.
Đức Thế Tôn nói: “Này chư Tỳ khưu, đứa trẻ làng đó không phải chỉ bây giờ mới là kẻ phá hoại vườn, mà trước đây nó cũng là kẻ phá hoại vườn rồi,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ nakkhattaṃ ghosayiṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, they proclaimed a festival in Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, người ta đã công bố lễ hội ở Bārāṇasī.
Nakkhattabherisaddasavanakālato paṭṭhāya sakalanagaravāsino nakkhattanissitakā hutvā vicaranti.
From the time they heard the festival drum, all the city dwellers became engrossed in the festival.
Từ khi nghe tiếng trống lễ hội, tất cả cư dân thành phố đều tham gia lễ hội.
Tadā rañño uyyāne bahū makkaṭā vasanti.
At that time, many monkeys lived in the king's garden.
Khi đó, có nhiều con khỉ sống trong vườn của nhà vua.
Uyyānapālo cintesi ‘‘nagare nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ, ime vānare ‘udakaṃ siñcathā’ti vatvā ahaṃ nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti jeṭṭhakavānaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma vānarajeṭṭhaka, imaṃ uyyānaṃ tumhākampi bahūpakāraṃ, tumhe ettha pupphaphalapallavāni khādatha, nagare nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ, ahaṃ nakkhattaṃ kīḷissāmi.
The garden-keeper thought, "A festival has been proclaimed in the city. I will tell these monkeys, 'Water the plants,' and then I will enjoy the festival." So he approached the chief monkey and said, "Friend, chief of monkeys, this garden is very beneficial to you too; you eat the flowers, fruits, and tender leaves here. A festival has been proclaimed in the city, and I want to enjoy the festival.
Người giữ vườn nghĩ: “Lễ hội đã được công bố trong thành phố. Ta sẽ bảo những con khỉ này ‘hãy tưới nước’ rồi ta sẽ đi dự lễ hội.” Ông đến gặp con khỉ đầu đàn và hỏi: “Này anh khỉ đầu đàn, khu vườn này cũng rất hữu ích cho các anh, các anh ăn hoa quả lá cây ở đây. Lễ hội đã được công bố trong thành phố, tôi sẽ đi dự lễ hội.
Yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva imasmiṃ uyyāne rukkhapotakesu udakaṃ siñcituṃ sakkhissathā’’ti pucchi.
Will you be able to water the saplings in this garden until I return?"
Các anh có thể tưới nước cho các cây con trong vườn này cho đến khi tôi trở về không?”
‘‘Sādhu, siñcissāmī’’ti.
"Yes, we will water them."
“Được thôi, chúng tôi sẽ tưới.”
‘‘Tena hi appamattā hothā’’ti udakasiñcanatthāya tesaṃ cammakuṭe ca dārukuṭe ca datvā gato.
"Then be diligent," he said, and giving them leather buckets and wooden buckets for watering, he left.
“Vậy thì hãy cẩn thận nhé,” ông đưa cho chúng những cái túi da và ống tre để tưới nước rồi bỏ đi.
Vānarā cammakuṭe ceva dārukuṭe ca gahetvā rukkhapotakesu udakaṃ siñcanti.
The monkeys took the leather buckets and wooden buckets and watered the saplings.
Những con khỉ cầm túi da và ống tre đi tưới nước cho các cây con.
Atha ne vānarajeṭṭhako evamāha ‘‘bhonto vānarā, udakaṃ nāma rakkhitabbaṃ, tumhe rukkhapotakesu udakaṃ siñcantā uppāṭetvā uppāṭetvā mūlaṃ oloketvā gambhīragatesu mūlesu bahuṃ udakaṃ siñcatha, agambhīragatesu appaṃ, pacchā amhākaṃ udakaṃ dullabhaṃ bhavissatī’’ti.
Then the chief monkey said to them, "Friends, monkeys, water must be conserved. When you water the saplings, pull them up, look at their roots, and water deeply those with deep roots, and sparingly those with shallow roots. Otherwise, water will become scarce for us later."
Khi đó, con khỉ đầu đàn nói với chúng: “Này các khỉ, nước phải được tiết kiệm. Khi các anh tưới nước cho các cây con, hãy nhổ chúng lên, xem rễ, tưới nhiều nước cho những cây có rễ sâu, và ít nước cho những cây có rễ nông. Sau này chúng ta sẽ khó tìm được nước.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akaṃsu.
They agreed, saying, "Very well," and did so.
Chúng đồng ý “Được thôi” và làm theo.
Tasmiṃ samaye eko paṇḍitapuriso rājuyyāne te vānare tathā karonte disvā evamāha ‘‘bhonto vānarā, kasmā tumhe rukkhapotake uppāṭetvā uppāṭetvā mūlappamāṇena udakaṃ siñcathā’’ti?
At that time, a certain wise man in the royal garden saw those monkeys acting in such a way and said, "Friends, monkeys, why do you pull up the saplings and water them according to the size of their roots?"
Khi đó, một người trí thấy những con khỉ làm như vậy trong vườn của nhà vua, bèn hỏi: “Này các khỉ, tại sao các anh lại nhổ các cây con lên và tưới nước theo độ dài của rễ như vậy?”
Te ‘‘evaṃ no vānarajeṭṭhako ovadatī’’ti āhaṃsu.
They replied, "Our chief monkey instructed us thus."
Chúng trả lời: “Con khỉ đầu đàn của chúng tôi đã dạy chúng tôi như vậy.”
So taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘aho vata bho bālā apaṇḍitā, ‘atthaṃ karissāmā’ti anatthameva karontī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
Hearing that, he thought, "Alas, these fools and unwise ones, thinking 'we will do good,' are only doing harm," and he recited this verse:
Nghe lời đó, người trí nghĩ: “Ôi chao, thật là ngu xuẩn, những kẻ không có trí tuệ này, ‘muốn làm lợi ích’ nhưng lại làm hại,” rồi thuyết bài kệ này:
Tattha veti nipātamattaṃ.
There, ve is merely a particle.
Trong đó, ve chỉ là một giới từ.
Anatthakusalenāti anatthe anāyatane kusalena, atthe āyatane kāraṇe akusalena vāti attho.
Anatthakusalenā means one skilled in what is not beneficial, in what is not the right means, or unskilled in what is beneficial, in what is the right means or cause.
Anatthakusalena có nghĩa là khéo léo trong những điều bất lợi, không khéo léo trong những điều lợi ích hoặc nguyên nhân.
Atthacariyāti vuḍḍhikiriyā.
Atthacariyā means the act of promoting growth.
Atthacariyā có nghĩa là hành động mang lại sự tăng trưởng.
Sukhāvahāti evarūpena anatthakusalena kāyikacetasikasukhasaṅkhātassa atthassa cariyā na sukhāvahā, na sakkā āvahitunti attho.
Sukhāvahā means that the act of promoting welfare, consisting of bodily and mental happiness, by such a person unskilled in what is not beneficial, does not bring happiness; it cannot be brought about.
Sukhāvahā có nghĩa là hành vi mang lại lợi ích được gọi là hạnh phúc thân và tâm bởi người không khéo léo như vậy không mang lại hạnh phúc, không thể mang lại.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Ekanteneva hi hāpeti atthaṃ dummedhoti, bālapuggalo ‘‘atthaṃ karissāmī’’ti atthaṃ hāpetvā anatthameva karoti.
For indeed, a dull-witted person spoils welfare; a foolish individual, thinking "I will do good," spoils welfare and only brings about harm.
Chắc chắn kẻ ngu si làm hỏng lợi ích, tức là người ngu dại, nghĩ rằng “ta sẽ làm điều lợi ích” nhưng lại làm hỏng điều lợi ích và chỉ tạo ra điều bất lợi.
Kapi ārāmiko yathāti yathā ārāme niyutto ārāmarakkhanako makkaṭo ‘‘atthaṃ karissāmī’’ti anatthameva karoti, evaṃ yo koci anatthakusalo, tena na sakkā atthacariyaṃ āvahituṃ, so ekaṃsena atthaṃ hāpetiyevāti.
Just as a monkey gardener means that just as a monkey appointed to a park as a park-keeper, thinking "I will do what is beneficial," only does what is harmful, so too, whoever is unskilled in what is beneficial cannot bring about beneficial conduct, and such a person invariably causes harm.
Như khỉ giữ vườn có nghĩa là giống như con khỉ được giao nhiệm vụ trông coi khu vườn, nghĩ rằng “ta sẽ làm điều lợi ích” nhưng lại chỉ tạo ra điều bất lợi. Tương tự, bất kỳ ai không khéo léo trong điều lợi ích, người đó không thể mang lại hành vi lợi ích, mà chắc chắn sẽ làm hỏng lợi ích.
Evaṃ so paṇḍito puriso imāya gāthāya vānarajeṭṭhakaṃ garahitvā attano parisaṃ ādāya uyyānā nikkhami.
Thus, that wise man, having reproached the chief of the monkeys with this verse, took his own retinue and departed from the park.
Như vậy, người trí ấy đã quở trách con khỉ đầu đàn bằng bài kệ này, rồi dẫn đoàn tùy tùng của mình rời khỏi khu vườn.
Na ve anatthakusalenāti idaṃ satthā jetavane viharanto vāruṇidūsakaṃ ārabbha kathesi.
Indeed, by one unskilled in what is beneficial—this the Teacher spoke while residing at Jetavana, concerning the toddy-destroyer.
Na ve anatthakusalenā (Người không khéo léo trong điều lợi ích) — câu này Đức Bổn Sư đã nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến kẻ phá hoại rượu vāruṇī.
Anāthapiṇḍikassa kira sahāyo eko vāruṇivāṇijo tikhiṇaṃ vāruṇiṃ yojetvā hiraññasuvaṇṇādīni gahetvā vikkiṇanto mahājane sannipatite ‘‘tāta, tvaṃ mūlaṃ gahetvā vāruṇiṃ dehī’’ti antevāsikaṃ āṇāpetvā sayaṃ nhāyituṃ agamāsi.
It is said that a certain toddy-merchant, a friend of Anāthapiṇḍika, having prepared pungent toddy, and taking gold and silver, was selling it. When a large crowd had gathered, he instructed his apprentice, "Son, take the money and give out the toddy," and then went to bathe.
Nghe nói, một người bạn của Trưởng giả Anāthapiṇḍika là một thương nhân rượu vāruṇī. Ông ta pha chế loại rượu vāruṇī nồng độ cao, rồi thu tiền bạc, vàng bạc và các thứ khác để bán. Khi đông người, ông ta ra lệnh cho người học việc: “Này con, con hãy nhận tiền rồi đưa rượu vāruṇī cho họ,” rồi tự mình đi tắm.
Antevāsiko mahājanassa vāruṇiṃ dento manusse antarantarā loṇasakkharā āharāpetvā khādante disvā ‘‘ayaṃ surā aloṇikā bhavissati, loṇamettha pakkhipissāmī’’ti surācāṭiyaṃ nāḷimattaṃ loṇaṃ pakkhipitvā tesaṃ suraṃ adāsi.
The apprentice, giving toddy to the people, saw them occasionally bringing salt and sugar to eat, and thought, "This liquor must be unsalted; I will put salt in it." So he put a measure of salt into the toddy jar and gave them the liquor.
Người học việc đang đưa rượu vāruṇī cho mọi người, thấy họ thỉnh thoảng mang muối và đường phèn đến để ăn, liền nghĩ: “Loại rượu này chắc là không có muối, mình sẽ cho muối vào đây,” rồi bỏ một lượng muối bằng một naliya vào vại rượu và đưa rượu cho họ.
Te mukhaṃ pūretvā pūretvā chaḍḍetvā ‘‘kiṃ te kata’’nti pucchiṃsu.
They filled their mouths, spat it out, and asked, "What have you done?"
Họ ngậm đầy miệng rồi nhổ ra, hỏi: “Ngươi đã làm gì vậy?”
‘‘Tumhe suraṃ pivitvā loṇaṃ āharāpente disvā loṇena yojesi’’nti.
"I saw you drinking liquor and bringing salt, so I mixed it with salt."
Người học việc đáp: “Tôi thấy quý vị uống rượu rồi lại mang muối đến, nên tôi đã pha muối vào.”
‘‘Evarūpaṃ nāma manāpaṃ vāruṇiṃ nāsesi bālā’’ti taṃ garahitvā uṭṭhāyuṭṭhāya pakkantā.
Reproaching him, "Fool, you have ruined such a pleasant toddy!" they all got up and left.
Họ mắng anh ta: “Này đồ ngu, ngươi đã làm hỏng loại rượu vāruṇī ngon như vậy!” rồi đứng dậy bỏ đi.
Vāruṇivāṇijo āgantvā ekampi adisvā ‘‘vāruṇipāyakā kahaṃ gatā’’ti pucchi, so tamatthaṃ ārocesi.
The toddy-merchant returned, saw no one, and asked, "Where have the toddy-drinkers gone?" The apprentice reported the matter to him.
Thương nhân rượu vāruṇī trở về, không thấy ai, liền hỏi: “Những người uống rượu vāruṇī đi đâu cả rồi?” Người học việc kể lại sự việc.
Atha naṃ ācariyo ‘‘bāla, evarūpā nāma te surā nāsitā’’ti garahitvā imaṃ kāraṇaṃ anāthapiṇḍikassa ārocesi.
Then his master reproached him, "Fool, you have ruined such liquor!" and reported this incident to Anāthapiṇḍika.
Thế là ông chủ mắng anh ta: “Này đồ ngu, ngươi đã làm hỏng loại rượu như vậy!” rồi thuật lại câu chuyện này cho Trưởng giả Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko ‘‘atthidāni me idaṃ kathāpābhata’’nti jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā etamatthaṃ ārocesi.
Anāthapiṇḍika, thinking, "Now I have this matter as a topic of conversation," went to Jetavana, paid homage to the Teacher, and reported the matter.
Trưởng giả Anāthapiṇḍika nghĩ: “Bây giờ ta có chuyện để kể,” rồi đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và thuật lại sự việc.
Satthā ‘‘na esa, gahapati, idāneva vāruṇidūsako, pubbepi vāruṇidūsakoyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Householder, he was not a toddy-destroyer only now; he was a toddy-destroyer in the past too," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này gia chủ, kẻ ấy không chỉ là kẻ phá hoại rượu vāruṇī bây giờ, mà trước đây cũng là kẻ phá hoại rượu vāruṇī.” Sau khi được thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a wealthy merchant in Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là một vị trưởng giả ở Bārāṇasī.
Taṃ upanissāya eko vāruṇivāṇijo jīvati.
A toddy-merchant lived relying on him.
Một thương nhân rượu vāruṇī sống nương tựa vào ông.
So tikhiṇaṃ suraṃ yojetvā ‘‘imaṃ vikkiṇāhī’’ti antevāsikaṃ vatvā nhāyituṃ gato.
He prepared pungent liquor, told his apprentice, "Sell this," and went to bathe.
Ông ta pha chế loại rượu nồng độ cao, rồi bảo người học việc: “Con hãy bán thứ này,” rồi đi tắm.
Antevāsiko tasmiṃ gatamatteyeva surāya loṇaṃ pakkhipitvā imināva nayena suraṃ vināsesi.
As soon as the apprentice left, he put salt in the liquor and ruined it in the same way.
Người đệ tử, ngay khi thầy vừa đi, liền cho muối vào rượu và bằng cách này đã làm hỏng rượu.
Athassa ācariyo āgantvā taṃ kāraṇaṃ ñatvā seṭṭhissa ārocesi.
Then his master came, learned of the incident, and reported it to the merchant.
Sau đó, vị thầy của anh ta trở về, biết được sự việc ấy, liền báo cho trưởng giả.
Seṭṭhi ‘‘anatthakusalā nāma bālā ‘atthaṃ karissāmā’ti anatthameva karontī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The merchant, saying, "Indeed, fools unskilled in what is beneficial, thinking 'We will do what is beneficial,' only do what is harmful," spoke this verse:
Trưởng giả nói: “Quả thật, những kẻ ngu si không thiện xảo trong lợi ích, nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ làm điều lợi ích’, lại chỉ gây ra điều bất lợi mà thôi,” rồi đọc bài kệ này –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekasmiṃ gāmake aññataro brāhmaṇo vedabbaṃ nāma mantaṃ jānāti.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, a certain brahmin in a certain village knew a mantra called Vedabba.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có một Bà la môn ở một làng nọ biết một thần chú tên là Vedabba.
So kira manto anaggho mahāraho, nakkhattayoge laddhe taṃ mantaṃ parivattetvā ākāse ullokite ākāsato sattaratanavassaṃ vassati.
That mantra, it is said, was priceless and very valuable; when the astrological conjunction was obtained, by reciting that mantra and looking up at the sky, a shower of seven kinds of jewels would fall from the sky.
Thần chú ấy quả thật vô giá, vô cùng quý báu. Khi gặp được thời điểm sao tốt, niệm thần chú ấy và nhìn lên trời, thì bảy loại châu báu sẽ rơi xuống từ hư không.
Tadā bodhisatto tassa brāhmaṇassa santike sippaṃ uggaṇhāti.
At that time, the Bodhisatta learned the craft from that brahmin.
Lúc ấy, Bồ Tát đang học nghề từ vị Bà la môn đó.
Athekadivasaṃ brāhmaṇo bodhisattaṃ ādāya kenacideva karaṇīyena attano gāmā nikkhamitvā cetaraṭṭhaṃ agamāsi, antarāmagge ca ekasmiṃ araññaṭṭhāne pañcasatā pesanakacorā nāma panthaghātaṃ karonti.
Then one day, the brahmin, taking the Bodhisatta, left his village for some purpose and went to Cetaraṭṭha; on the way, in a certain forest area, five hundred highway robbers known as "pesanaka-corā" were committing highway robbery.
Một ngày nọ, vì một lý do nào đó, vị Bà la môn cùng Bồ Tát rời làng của mình và đi đến xứ Ceta. Trên đường đi, tại một nơi hoang vắng, có năm trăm tên cướp đưa tin (pesanakacorā) đang chặn đường.
Te bodhisattañca vedabbabrāhmaṇañca gaṇhiṃsu.
They seized both the Bodhisatta and the Vedabba brahmin.
Chúng đã bắt Bồ Tát và Bà la môn Vedabba.
Kasmā panete ‘‘pesanakacorā’’ti vuccanti?
Why are they called "pesanaka-corā"?
Vì sao chúng lại được gọi là “cướp đưa tin” (pesanakacorā)?
Te kira dve jane gahetvā ekaṃ dhanāharaṇatthāya pesenti, tasmā ‘‘pesanakacorā’’tveva vuccanti.
It is said that they would seize two people and send one away to fetch money; therefore, they are called "pesanaka-corā."
Chúng bắt hai người rồi sai một người đi lấy tiền, vì vậy chúng được gọi là “cướp đưa tin” (pesanakacorā).
Tepi ca pitāputte gahetvā pitaraṃ ‘‘tvaṃ amhākaṃ dhanaṃ āharitvā puttaṃ gahetvā yāhī’’ti vadanti.
They would also seize a father and son, and tell the father, "Bring us money, take your son, and go."
Chúng bắt cha và con, rồi nói với người cha: “Ngươi hãy mang tiền về cho chúng ta, rồi mang con của ngươi đi.”
Etenupāyena mātudhītaro gahetvā mātaraṃ vissajjenti, jeṭṭhakaniṭṭhe gahetvā jeṭṭhabhātikaṃ vissajjenti, ācariyantevāsike gahetvā antevāsikaṃ vissajjenti.
By this method, they would seize a mother and daughter and release the mother; they would seize elder and younger brothers and release the elder brother; they would seize a teacher and disciple and release the disciple.
Bằng cách này, chúng bắt mẹ và con gái, rồi thả người mẹ; bắt anh cả và em út, rồi thả người anh cả; bắt thầy và đệ tử, rồi thả người đệ tử.
Te tasmiṃ kāle vedabbabrāhmaṇaṃ gahetvā bodhisattaṃ vissajjesuṃ.
At that time, they seized the Vedabba brahmin and released the Bodhisatta.
Lúc ấy, chúng đã bắt Bà la môn Vedabba và thả Bồ Tát.
Bodhisatto ācariyaṃ vanditvā ‘‘ahaṃ ekāhadvīhaccayena āgamissāmi, tumhe mā bhāyittha, apica kho pana mama vacanaṃ karotha, ajja dhanavassāpanakanakkhattayogo bhavissati, mā kho tumhe dukkhaṃ asahantā mantaṃ parivattetvā dhanaṃ vassāpayittha.
The Bodhisatta, having paid homage to his teacher, said, "I will return in one or two days; do not be afraid. Moreover, please heed my words: today there will be an astrological conjunction for raining wealth. Do not, enduring hardship, recite the mantra and cause wealth to rain down.
Bồ Tát đảnh lễ thầy và nói: “Con sẽ trở lại sau một hoặc hai ngày, xin thầy đừng sợ hãi. Hơn nữa, xin thầy hãy nghe lời con. Hôm nay sẽ có thời điểm sao tốt để làm mưa tiền. Xin thầy đừng vì không chịu nổi khổ cực mà niệm thần chú làm mưa tiền. Nếu thầy làm mưa tiền, thầy và năm trăm tên cướp này sẽ bị hủy diệt.” Bồ Tát khuyên thầy như vậy rồi đi tìm tiền.
Sace vassāpessatha, tumhe ca vināsaṃ pāpuṇissatha, ime ca pañcasatā corā’’ti evaṃ ācariyaṃ ovaditvā dhanatthāya agamāsi.
If you do cause it to rain, you will perish, and these five hundred robbers will also perish," thus advising his teacher, he went to fetch money.
.
Corāpi sūriye atthaṅgate brāhmaṇaṃ bandhitvā nipajjāpesuṃ.
When the sun set, the robbers bound the brahmin and made him lie down.
Những tên cướp cũng trói Bà la môn và bắt ông nằm xuống khi mặt trời lặn.
Taṅkhaṇaññeva pācīnalokadhātuto paripuṇṇacandamaṇḍalaṃ uṭṭhahi.
At that very moment, the full orb of the moon rose from the eastern quarter.
Ngay lúc đó, vầng trăng tròn vạnh mọc lên từ phương Đông.
Brāhmaṇo nakkhattaṃ olokento ‘‘dhanavassāpanakanakkhattayogo laddho, kiṃ me dukkhena anubhūtena, mantaṃ parivattetvā ratanavassaṃ vassāpetvā corānaṃ dhanaṃ datvā yathāsukhaṃ gamissāmī’’ti cintetvā core āmantesi ‘‘bhonto corā, tumhe maṃ kimatthāya gaṇhathā’’ti?
The brahmin, observing the constellation, thought, "The astrological conjunction for raining wealth has been obtained. Why should I endure hardship? I will recite the mantra, cause a shower of jewels to fall, give wealth to the robbers, and go as I please," and he addressed the robbers, "Sirs, robbers, why have you seized me?"
Bà la môn nhìn sao và nghĩ: “Thời điểm sao tốt để làm mưa tiền đã đến rồi, ta cần gì phải chịu khổ cực nữa. Ta sẽ niệm thần chú làm mưa châu báu, cho tiền bọn cướp rồi ung dung ra đi.” Nghĩ vậy, ông gọi bọn cướp: “Này bọn cướp, các ngươi bắt ta vì mục đích gì?”
‘‘Dhanatthāya, ayyā’’ti.
"For wealth, venerable sir," they replied.
“Vì tiền, thưa ngài.”
‘‘Sace vo, dhanena attho, khippaṃ maṃ bandhanā mocetvā sīsaṃ nhāpetvā ahatavatthāni acchādetvā gandhehi vilimpāpetvā pupphāni pilandhāpetvā ṭhapethā’’ti.
"If you desire wealth, quickly release me from my bonds, have my head bathed, dress me in new clothes, anoint me with perfumes, adorn me with flowers, and set me up."
“Nếu các ngươi cần tiền, hãy mau cởi trói cho ta, gội đầu cho ta, mặc quần áo mới cho ta, xức hương thơm cho ta, và đeo hoa cho ta rồi đặt ta ở đó.”
‘‘Corā tassa kathaṃ sutvā tathā akaṃsu’’.
The robbers, hearing his words, did so.
“Bọn cướp nghe lời ông ta và làm theo.”
Brāhmaṇo nakkhattayogaṃ ñatvā mantaṃ parivattetvā ākāsaṃ ullokesi, tāvadeva ākāsato ratanāni patiṃsu.
The brahmin, knowing the astrological conjunction, recited the mantra and looked up at the sky; immediately, jewels fell from the sky.
Bà la môn biết thời điểm sao tốt, niệm thần chú rồi nhìn lên trời. Ngay lập tức, châu báu rơi xuống từ hư không.
Corā taṃ dhanaṃ saṅkaḍḍhitvā uttarāsaṅgesu bhaṇḍikaṃ katvā pāyiṃsu.
The robbers collected that wealth, made bundles in their outer robes, and departed.
Bọn cướp gom tiền lại, gói thành bọc trong áo choàng ngoài rồi bỏ chạy.
Brāhmaṇopi tesaṃ pacchatova agamāsi.
The brahmin also followed behind them.
Bà la môn cũng đi theo sau chúng.
Atha te core aññe pañcasatā corā gaṇhiṃsu.
Then another five hundred robbers seized those robbers.
Sau đó, năm trăm tên cướp khác đã bắt bọn cướp đó.
‘‘Kimatthaṃ amhe gaṇhathā’’ti ca vuttā ‘‘dhanatthāyā’’ti āhaṃsu.
When asked, "Why have you seized us?" they replied, "For wealth."
Khi được hỏi “Các ngươi bắt chúng tôi vì mục đích gì?”, chúng trả lời: “Vì tiền.”
‘‘Yadi vo dhanena attho, etaṃ brāhmaṇaṃ gaṇhatha, eso ākāsaṃ ulloketvā dhanaṃ vassāpesi, amhākampetaṃ eteneva dinna’’nti.
"If you desire wealth, seize this brahmin. He looked up at the sky and caused wealth to rain down; this wealth was given to us by him."
“Nếu các ngươi cần tiền, hãy bắt Bà la môn này. Ông ta đã nhìn lên trời và làm mưa tiền. Chính ông ta đã cho chúng ta tiền này.”
Corā core vissajjetvā ‘‘amhākampi dhanaṃ dehī’’ti brāhmaṇaṃ gaṇhiṃsu.
The robbers released the first group of robbers and seized the brahmin, saying, "Give us wealth too."
Bọn cướp thả bọn cướp kia ra và bắt Bà la môn, nói: “Hãy cho chúng tôi tiền nữa!”
Brāhmaṇo ‘‘ahaṃ tumhākaṃ dhanaṃ dadeyyaṃ, dhanavassāpanakanakkhattayogo pana ito saṃvaccharamatthake bhavissati.
The brahmin said, "I would give you wealth, but the astrological conjunction for raining wealth will occur at the end of this year.
Bà la môn nói: “Ta có thể cho các ngươi tiền, nhưng thời điểm sao tốt để làm mưa tiền sẽ là vào cuối năm này.
Yadi vo dhanenattho, adhivāsetha, tadā dhanavassaṃ vassāpessāmī’’ti āha.
If you desire wealth, wait patiently, and then I will cause a shower of wealth to fall."
Nếu các ngươi cần tiền, hãy chờ đợi, lúc đó ta sẽ làm mưa tiền.”
Corā kujjhitvā ‘‘ambho, duṭṭhabrāhmaṇa, aññesaṃ idāneva dhanaṃ vassāpetvā amhe aññaṃ saṃvaccharaṃ adhivāsāpesī’’ti tiṇhena asinā brāhmaṇaṃ dvidhā chinditvā magge chaḍḍetvā vegena anubandhitvā tehi corehi saddhiṃ yujjhitvā te sabbepi māretvā dhanaṃ ādāya puna dve koṭṭhāsā hutvā aññamaññaṃ yujjhitvā aḍḍhateyyāni purisasatāni ghātetvā etena upāyena yāva dve janā avasiṭṭhā ahesuṃ, tāva aññamaññaṃ ghātayiṃsu.
The robbers, enraged, said, "Hey, wicked brahmin, you just now had wealth rained down for others, and you made us wait another year!" With a sharp sword, they cut the brahmin in two, threw him on the road, and swiftly pursued the other robbers. They fought with those robbers, killed all of them, and took the wealth. Then, dividing into two factions, they fought among themselves, killing two hundred and fifty men. By this means, they continued to kill each other until only two people remained.
Bọn cướp tức giận nói: “Này Bà la môn độc ác, ngươi vừa làm mưa tiền cho kẻ khác, lại bắt chúng ta chờ thêm một năm nữa!” Rồi chúng dùng thanh kiếm sắc bén chém Bà la môn làm đôi, vứt ông ta xuống đường. Sau đó, chúng nhanh chóng đuổi theo, giao chiến với bọn cướp kia, giết chết tất cả chúng, lấy tiền rồi lại chia thành hai phe, giao chiến lẫn nhau, giết chết hai trăm rưỡi người. Cứ thế, chúng giết hại lẫn nhau cho đến khi chỉ còn lại hai người.
Evaṃ taṃ purisasahassaṃ vināsaṃ pattaṃ.
Thus, that thousand men met their destruction.
Như vậy, một ngàn người đó đã bị hủy diệt.
Te pana dve janā upāyena taṃ dhanaṃ āharitvā ekasmiṃ gāmasamīpe gahanaṭṭhāne dhanaṃ paṭicchādetvā eko khaggaṃ gahetvā rakkhanto nisīdi, eko taṇḍule gahetvā bhattaṃ pacāpetuṃ gāmaṃ pāvisi.
Those two men, by a stratagem, brought that wealth, concealed it in a dense place near a village. One sat guarding it, holding a sword, while the other took rice and entered the village to have food cooked.
Hai người còn lại dùng mưu lấy tiền, giấu tiền ở một nơi hẻo lánh gần một ngôi làng. Một người cầm kiếm ngồi canh gác, một người mang gạo vào làng nấu cơm.
Lobho ca nāmesa vināsamūlamevāti dhanasantike nisinno cintesi ‘‘tasmiṃ āgate idaṃ dhanaṃ dve koṭṭhāsā bhavissanti, yaṃnūnāhaṃ taṃ āgatamattameva khaggena paharitvā ghāteyya’’nti.
And greed, indeed, is the root of destruction. The one sitting by the wealth thought, "When he comes, this wealth will be divided into two shares. What if I were to strike him with the sword and kill him as soon as he arrives?"
Lòng tham quả thật là cội nguồn của sự hủy diệt. Người ngồi cạnh đống tiền nghĩ: “Khi hắn về, số tiền này sẽ chia làm hai phần. Tốt hơn hết là khi hắn vừa đến, ta sẽ dùng kiếm chém chết hắn.”
So khaggaṃ sannayhitvā tassa āgamanaṃ olokento nisīdi.
So, he readied his sword and sat watching for his arrival.
Hắn chuẩn bị kiếm và ngồi chờ hắn đến.
Itaropi cintesi ‘‘taṃ dhanaṃ dve koṭṭhāsā bhavissanti, yaṃnūnāhaṃ bhatte visaṃ pakkhipitvā taṃ purisaṃ bhojetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā ekakova dhanaṃ gaṇheyya’’nti.
The other also thought, "That wealth will be divided into two shares. What if I were to put poison in the food, feed it to that man, bring about the end of his life, and take the wealth all by myself?"
Người kia cũng nghĩ: “Số tiền đó sẽ chia làm hai phần. Tốt hơn hết là ta sẽ bỏ thuốc độc vào cơm, cho hắn ăn rồi giết chết hắn, để một mình ta lấy tiền.”
So niṭṭhite bhatte sayaṃ bhuñjitvā sesake visaṃ pakkhipitvā taṃ ādāya tattha agamāsi.
When the food was ready, he ate some himself, put poison in the remainder, and taking it, went there.
Sau khi nấu cơm xong, hắn tự ăn, rồi bỏ thuốc độc vào phần còn lại, mang đến đó.
Taṃ bhattaṃ otāretvā ṭhitamattameva itaro khaggena dvidhā chinditvā taṃ paṭicchannaṭṭhāne chaḍḍetvā tañca bhattaṃ bhuñjitvā sayampi tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
As soon as he set down that food, the other cut him in two with his sword, threw him in the concealed place, and after eating that food, he himself also met the end of his life right there.
Ngay khi hắn vừa đặt cơm xuống, người kia dùng kiếm chém hắn làm đôi, vứt vào chỗ giấu tiền. Sau đó, hắn ăn phần cơm đó và cũng mất mạng ngay tại đó.
Evañca taṃ dhanaṃ nissāya sabbeva vināsaṃ pāpuṇiṃsu.
Thus, all of them met their destruction on account of that wealth.
Như vậy, tất cả đều bị hủy diệt vì số tiền đó.
Bodhisattopi kho ekāhadvīhaccayena dhanaṃ ādāya āgato tasmiṃ ṭhāne ācariyaṃ adisvā vippakiṇṇaṃ pana dhanaṃ disvā ‘‘ācariyena mama vacanaṃ akatvā dhanaṃ vassāpitaṃ bhavissati, sabbehi vināsaṃ pattehi bhavitabba’’nti mahāmaggena pāyāsi.
The Bodhisatta, having taken the wealth after one or two days, arrived at that place. Not seeing his teacher, but seeing the scattered wealth, he thought, "My teacher must have had the wealth rained down without heeding my words, and all of them must have met their destruction." So, he set out on the main road.
Bồ Tát cũng sau một hoặc hai ngày, mang tiền trở về. Tại chỗ đó, không thấy thầy đâu, nhưng thấy tiền bị vương vãi, Ngài nghĩ: “Thầy chắc đã không nghe lời ta mà làm mưa tiền, và tất cả đều đã bị hủy diệt.” Rồi Ngài đi theo con đường lớn.
Gacchanto ācariyaṃ mahāmagge dvidhā chinnaṃ disvā ‘‘mama vacanaṃ akatvā mato’’ti dārūni uddharitvā citakaṃ katvā ācariyaṃ jhāpetvā vanapupphehi pūjetvā purato gacchanto jīvitakkhayaṃ patte pañcasate, purato aḍḍhateyyasateti anukkamena avasāne dve jane jīvitakkhayaṃ patte disvā cintesi ‘‘imaṃ dvīhi ūnaṃ purisasahassaṃ vināsaṃ pattaṃ, aññehi dvīhi corehi bhavitabbaṃ, tepi santhambhituṃ na sakkhissanti, kahaṃ nu kho te gatā’’ti gacchanto tesaṃ dhanaṃ ādāya gahanaṭṭhānaṃ paviṭṭhamaggaṃ disvā gacchanto bhaṇḍikabaddhassa dhanassa rāsiṃ disvā ekaṃ bhattapātiṃ avattharitvā mataṃ addasa.
As he went, he saw his teacher cut in two on the main road and thought, "He died without heeding my words." He gathered wood, made a pyre, cremated his teacher, and honored him with forest flowers. Going further, he saw five hundred people who had met their end of life, then two hundred and fifty, and gradually, finally, the two people who had met their end of life. He thought, "This thousand men, minus two, have met their destruction. There must have been two other robbers, but they too would not have been able to restrain themselves. Where could they have gone?" As he went, he saw the path leading to the dense place where they had taken the wealth. Going along it, he saw a pile of wealth tied in a bundle and a dead man lying over a food bowl.
Đi được một đoạn, Ngài thấy thầy bị chém làm đôi trên đường lớn, liền nghĩ: “Thầy đã chết vì không nghe lời ta.” Ngài gom củi, làm giàn hỏa thiêu, hỏa táng thầy, cúng dường hoa rừng. Đi tiếp, Ngài thấy năm trăm người đã mất mạng, rồi hai trăm rưỡi người, cứ thế cho đến cuối cùng chỉ còn hai người đã mất mạng. Ngài nghĩ: “Một ngàn người trừ hai người này đã bị hủy diệt. Chắc phải có hai tên cướp khác. Chúng cũng không thể tự kiềm chế được. Chúng đã đi đâu rồi?” Đi tiếp, Ngài thấy con đường dẫn vào chỗ hẻo lánh nơi chúng đã mang tiền vào. Ngài thấy một đống tiền được gói lại, và một bát cơm bị lật úp cùng một xác chết.
Tato ‘‘idaṃ nāma tehi kataṃ bhavissatī’’ti sabbaṃ ñatvā ‘‘kahaṃ nu kho so puriso’’ti vicinanto tampi paṭicchannaṭṭhāne apaviddhaṃ disvā ‘‘amhākaṃ ācariyo mama vacanaṃ akatvā attano dubbacabhāvena attanāpi vināsaṃ patto, aparampi tena purisasahassaṃ vināsitaṃ, anupāyena vata akāraṇena attano vuḍḍhiṃ patthayamānā amhākaṃ ācariyo viya mahāvināsameva pāpuṇissantī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
Then, knowing everything, thinking, "This must have been done by them," and wondering, "Where is that man?" he searched and found him also thrown in the concealed place. He thought, "Our teacher, not heeding my words, by his own stubbornness, met his own destruction, and by him, another thousand men were destroyed. Indeed, those who desire their own prosperity by improper means, without cause, like our teacher, will meet with great destruction." Having thought this, he spoke this verse:
Sau đó, khi đã biết rõ tất cả rằng "chắc chắn họ đã làm điều này", và đang tìm kiếm "người đàn ông đó ở đâu?", vị Bồ tát cũng thấy ông ta bị vứt bỏ ở một nơi kín đáo. Ngài suy nghĩ: "Vị đạo sư của chúng ta đã không nghe lời ta, do tính khó bảo của mình mà tự chuốc lấy sự hủy hoại, và cũng đã hủy hoại một ngàn người khác. Quả thật, những ai mong cầu sự thịnh vượng cho bản thân một cách không đúng phương pháp, không có lý do chính đáng, sẽ phải chịu sự hủy hoại lớn lao, giống như vị đạo sư của chúng ta vậy." Sau khi suy nghĩ như thế, ngài đã nói lên bài kệ này:
Tattha so vihaññatīti so anupāyena ‘‘attano atthaṃ vuḍḍhiṃ sukhaṃ icchāmī’’ti akāle vāyāmaṃ karonto puggalo vihaññati kilamati mahāvināsaṃ pāpuṇāti.
There, so vihaññati means: that person who strives at the wrong time, thinking, "I desire my own gain, prosperity, happiness" by improper means, is distressed, wearied, and meets with great destruction.
Ở đây, so vihaññati (người đó bị hủy hoại) có nghĩa là người đó, khi cố gắng không đúng lúc, một cách phi pháp, với ý nghĩ "tôi muốn sự lợi ích, sự thịnh vượng, hạnh phúc cho bản thân", thì sẽ bị hủy hoại, đau khổ, và rơi vào sự hủy diệt lớn lao.
Cetāti cetaraṭṭhavāsino corā.
Cetā means: the robbers who were residents of the Ceta country.
Cetā (người Cetā) là những tên cướp sống ở xứ Cetā.
Haniṃsu vedabbanti vedabbamantavasena ‘‘vedabbo’’ti laddhanāmaṃ brāhmaṇaṃ haniṃsu.
Haniṃsu vedabbanti means: they killed the brahmin known as "Vedabba" by means of the Vedabba mantra.
Haniṃsu vedabbaṃ (đã giết Vedabba) là đã giết vị Bà-la-môn có tên là "Vedabba" do thần chú Vedabba.
Sabbe te byasanamajjhagūti tepi ca anavasesā aññamaññaṃ ghātayamānā byasanaṃ adhigacchiṃsu paṭilabhiṃsūti.
Sabbe te byasanamajjhagū means that all of them, without exception, killing each other, met with ruin, attained ruin.
Sabbe te byasanamajjhagū (tất cả họ đều rơi vào tai họa) có nghĩa là tất cả họ, không còn sót lại ai, đã giết lẫn nhau và đạt đến tai họa, đã nhận lấy tai họa.
Nakkhattaṃ patimānentanti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ ājīvakaṃ ārabbha kathesi.
Nakkhattaṃ patimānentaṃ: This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain Ājīvaka.
Nakkhattaṃ patimānentaṃ (kẻ mong chờ sao tốt) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Ajīvaka.
Sāvatthiyaṃ kirekaṃ kuladhītaraṃ janapade eko kulaputto attano puttassa vāretvā ‘‘asukadivase nāma gaṇhissāmī’’ti divasaṃ ṭhapetvā tasmiṃ divase sampatte attano kulūpakaṃ ājīvakaṃ pucchi ‘‘bhante, ajja mayaṃ ekaṃ maṅgalaṃ karissāma, sobhanaṃ nu kho nakkhatta’’nti.
It is said that in Sāvatthī, a certain young man from a family in the countryside had reserved a daughter from a family, and having set a day, saying, "We will take her on such and such a day," when that day arrived, he asked his family's Ājīvaka, "Venerable sir, today we will perform an auspicious ceremony; is the constellation indeed auspicious?"
Người ta kể rằng, tại Sāvatthī, một gia đình quý tộc ở nông thôn đã hỏi cưới con gái của một gia đình quý tộc khác, định ngày "chúng tôi sẽ rước dâu vào ngày đó", và khi ngày đó đến, họ hỏi vị Ajīvaka là thân chủ của gia đình mình: "Thưa Tôn giả, hôm nay chúng tôi sẽ tổ chức một lễ cưới, ngày này có phải là sao tốt không?"
So ‘‘ayaṃ maṃ paṭhamaṃ apucchitvāva divasaṃ ṭhapetvā idāni paṭipucchati, hotu, sikkhāpessāmi na’’nti kujjhitvā ‘‘ajja asobhanaṃ nakkhattaṃ, mā ajja maṅgalaṃ karittha, sace karissatha, mahāvināso bhavissatī’’ti āha.
He, becoming angry, thinking, "This one asks me now after having set the day without asking me first; let it be, I will teach him a lesson," said, "Today the constellation is inauspicious. Do not perform the ceremony today. If you do, there will be great destruction."
Vị ấy nghĩ: "Gia đình này đã tự định ngày trước mà không hỏi ta, bây giờ mới hỏi lại, được thôi, ta sẽ dạy cho họ một bài học." Bực tức, vị ấy nói: "Hôm nay là sao xấu, đừng tổ chức lễ cưới hôm nay, nếu tổ chức, sẽ có tai họa lớn."
Tasmiṃ kule manussā tassa saddahitvā taṃ divasaṃ na gacchiṃsu.
The people in that family, believing him, did not go on that day.
Những người trong gia đình đó tin lời vị ấy và không đi vào ngày đó.
Nagaravāsino sabbaṃ maṅgalakiriyaṃ katvā tesaṃ anāgamanaṃ disvā ‘‘tehi ajja divaso ṭhapito, no ca kho āgatā, amhākampi bahu vayakammaṃ kataṃ, kiṃ no tehi, amhākaṃ dhītaraṃ aññassa dassāmā’’ti yathākateneva maṅgalena dhītaraṃ aññassa kulassa adaṃsu.
The townspeople, having performed all the auspicious rites, and seeing their non-arrival, thought, "They had set today as the day, but they have not come. We have also incurred many expenses. What do we care for them? We will give our daughter to another." So, with the ceremony as it was, they gave the daughter to another family.
Những người dân thành thị đã hoàn tất mọi nghi lễ cưới hỏi, thấy họ không đến, liền nói: "Họ đã định ngày hôm nay mà không đến, chúng ta cần gì họ nữa, chúng ta sẽ gả con gái cho người khác." Thế là họ đã gả con gái cho một gia đình khác ngay trong lễ cưới đã chuẩn bị sẵn.
Itare punadivase āgantvā ‘‘detha no dārika’’nti āhaṃsu.
The others, coming the next day, said, "Give us the girl."
Ngày hôm sau, những người kia đến và nói: "Hãy gả con gái cho chúng tôi."
Atha ne sāvatthivāsino ‘‘janapadavāsino nāma tumhe gahapatikā pāpamanussā divasaṃ ṭhapetvā avaññāya na āgatā, āgatamaggeneva paṭigacchatha, amhehi aññesaṃ dārikā dinnā’’ti paribhāsiṃsu.
Then the residents of Sāvatthī rebuked them, saying, "You householders from the countryside are evil people; having set the day, you did not come out of disrespect. Go back the way you came. We have given the girl to others."
Bấy giờ, những người dân Sāvatthī mắng họ: "Các ông là những gia chủ xấu xa ở nông thôn, đã định ngày mà lại không đến vì khinh thường. Hãy quay về con đường các ông đã đến, chúng tôi đã gả con gái cho người khác rồi."
Te tehi saddhiṃ kalahaṃ katvā dārikaṃ alabhitvā yathāgatamaggeneva gatā.
They quarreled with them, and not getting the girl, they went back the way they came.
Họ đã cãi vã với những người kia, không lấy được con gái và quay về theo con đường đã đến.
Tenapi ājīvakena tesaṃ manussānaṃ maṅgalantarāyassa katabhāvo bhikkhūnaṃ antare pākaṭo jāto.
It became known among the bhikkhus that that Ājīvaka had caused an obstruction to the auspicious ceremony of those people.
Việc vị Ajīvaka đó đã gây trở ngại cho lễ cưới của những người này đã trở nên công khai trong giới Tỳ-kheo.
Te bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, ājīvakena kulassa maṅgalantarāyo kato’’ti kathayamānā nisīdiṃsu.
Those bhikkhus, having gathered in the Dhamma hall, sat discussing, "Friends, the Ājīvaka caused an obstruction to the family's auspicious ceremony."
Các Tỳ-kheo đã tụ họp tại pháp đường và ngồi bàn tán: "Thưa các đạo hữu, vị Ajīvaka đã gây trở ngại cho lễ cưới của gia đình đó."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "Monks, what discussion are you engaged in now, having gathered here?"
Đức Phật đến và hỏi: "Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì?"
Te ‘‘imāya nāmā’’ti kathayiṃsu.
They told him, "This, venerable sir."
Họ thưa: "Chính là chuyện này, thưa Ngài."
‘‘Na, bhikkhave, idāneva ājīvako tassa kulassa maṅgalantarāyaṃ karoti, pubbepi esa tesaṃ kujjhitvā maṅgalantarāyaṃ akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
"Monks, not only now does this Ājīvaka cause an obstruction to that family's auspicious ceremony; in the past too, he, being angry with them, certainly caused an obstruction to their auspicious ceremony," and saying this, he related a past event.
Đức Phật nói: "Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ vị Ajīvaka này mới gây trở ngại cho lễ cưới của gia đình đó, mà trước đây ông ta cũng đã từng bực tức và gây trở ngại cho lễ cưới của họ." Sau đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente nagaravāsino janapadavāsīnaṃ dhītaraṃ vāretvā divasaṃ ṭhapetvā attano kulūpakaṃ ājīvakaṃ pucchiṃsu ‘‘bhante, ajja amhākaṃ ekā maṅgalakiriyā, sobhanaṃ nu kho nakkhatta’’nti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the townspeople had reserved the daughter of the country folk, and having set a day, they asked their family's Ājīvaka, "Venerable sir, today we have an auspicious ceremony; is the constellation indeed auspicious?"
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, những người dân thành thị đã hỏi cưới con gái của những người dân nông thôn, định ngày, rồi hỏi vị Ajīvaka là thân chủ của gia đình mình: "Thưa Tôn giả, hôm nay chúng tôi có một lễ cưới, ngày này có phải là sao tốt không?"
So ‘‘ime attano ruciyā divasaṃ ṭhapetvā idāni maṃ pucchantī’’ti kujjhitvā ‘‘ajja nesaṃ maṅgalantarāyaṃ karissāmī’’ti cintetvā ‘‘ajja asobhanaṃ nakkhattaṃ, sace karotha, mahāvināsaṃ pāpuṇissathā’’ti āha.
So, thinking, "They have set the day according to their own wishes and are now asking me," he became angry and resolved, "Today I will cause an obstacle to their auspicious ceremony." He then said, "Today is an inauspicious astrological conjunction (nakkhatta). If you proceed, you will meet with great destruction."
Vị ấy nghĩ: "Những người này đã tự ý định ngày rồi bây giờ mới hỏi ta." Bực tức, vị ấy nghĩ: "Hôm nay ta sẽ gây trở ngại cho lễ cưới của họ." Thế là vị ấy nói: "Hôm nay là sao xấu, nếu các ông tổ chức, sẽ gặp tai họa lớn."
Te tassa saddahitvā na gamiṃsu.
Believing him, they did not go.
Họ tin lời vị ấy và không đi.
Janapadavāsino tesaṃ anāgamanaṃ ñatvā ‘‘te ajja divasaṃ ṭhapetvāpi na āgatā, kiṃ no tehi, aññesaṃ dhītaraṃ dassāmā’’ti aññesaṃ dhītaraṃ adaṃsu.
The villagers, knowing of their non-arrival, thought, "They did not come even after setting the day today. What do we care for them? We will give our daughter to others," and they gave their daughter to others.
Những người dân nông thôn biết họ không đến, liền nói: "Họ đã định ngày hôm nay mà cũng không đến, chúng ta cần gì họ nữa, chúng ta sẽ gả con gái cho người khác." Thế là họ đã gả con gái cho gia đình khác.
Nagaravāsino punadivase āgantvā dārikaṃ yāciṃsu.
The townspeople came the next day and asked for the girl.
Ngày hôm sau, những người dân thành thị đến và đòi con gái.
Janapadavāsino ‘‘tumhe nagaravāsino nāma chinnahirikā gahapatikā, divasaṃ ṭhapetvā dārikaṃ na gaṇhittha, mayaṃ tumhākaṃ anāgamanabhāvena aññesaṃ adamhā’’ti.
The villagers said, "You townspeople are shameless householders. You did not take the girl after setting the day. Because of your non-arrival, we gave her to others."
Những người dân nông thôn nói: "Các ông là những gia chủ dân thành thị không biết xấu hổ, đã định ngày mà không đến rước con gái. Vì các ông không đến, chúng tôi đã gả con gái cho người khác."
Mayaṃ ājīvakaṃ paṭipucchitvā ‘‘‘nakkhattaṃ na sobhana’nti nāgatā, detha no dārika’’nti.
"We consulted the Ājīvaka and did not come because 'the astrological conjunction (nakkhatta) was not auspicious.' Give us the girl."
"Chúng tôi đã hỏi vị Ajīvaka và vì 'sao không tốt' nên không đến. Hãy gả con gái cho chúng tôi."
‘‘Amhehi tumhākaṃ anāgamanabhāvena aññesaṃ dinnā, idāni dinnadārikaṃ kathaṃ puna ānessāmā’’ti.
"She was given by us to others because of your non-arrival. Now, how can we bring back a girl who has already been given?"
"Vì các ông không đến, chúng tôi đã gả con gái cho người khác rồi, bây giờ làm sao có thể đưa lại cô gái đã gả đi được?"
Tattha patimānentanti olokentaṃ, ‘‘idāni nakkhattaṃ bhavissati, idāni nakkhattaṃ bhavissatī’’ti āgamayamānaṃ.
Therein, patimānentaṃ means looking out, expecting, "Now it will be an astrological conjunction, now it will be an astrological conjunction."
Ở đây, patimānentaṃ (mong chờ) có nghĩa là nhìn ngóng, chờ đợi "bây giờ sẽ là sao tốt, bây giờ sẽ là sao tốt".
Attho bālaṃ upaccagāti etaṃ nagaravāsikaṃ bālaṃ dārikāpaṭilābhasaṅkhāto attho atikkanto.
Attho bālaṃ upaccagā means that the opportunity, in the sense of obtaining the girl, passed this foolish townsperson.
Attho bālaṃ upaccagā (lợi ích đã tuột khỏi tay kẻ ngu) có nghĩa là lợi ích, tức là việc có được con gái, đã vượt qua khỏi kẻ ngu dân thành thị này.
Attho atthassa nakkhattanti yaṃ atthaṃ pariyesanto carati, so paṭiladdho atthova atthassa nakkhattaṃ nāma.
Attho atthassa nakkhattaṃ means that the opportunity one seeks, once obtained, is itself called the astrological conjunction (nakkhatta) of that opportunity.
Attho atthassa nakkhattaṃ (lợi ích chính là sao tốt của lợi ích) có nghĩa là lợi ích mà người ta đang tìm kiếm, khi đã đạt được, chính là sao tốt của lợi ích.
Kiṃ karissanti tārakāti itare pana ākāse tārakā kiṃ karissanti, kataraṃ atthaṃ sādhessantīti attho.
Kiṃ karissanti tārakā means, "What can the other stars in the sky do? What purpose will they accomplish?"
Kiṃ karissanti tārakā (các vì sao thì làm được gì?) có nghĩa là, còn các vì sao trên trời thì làm được gì, chúng sẽ hoàn thành lợi ích nào?
Nagaravāsino kalahaṃ katvā dārikaṃ alabhitvāva agamaṃsu.
The townspeople quarreled and went away without obtaining the girl.
Những người dân thành thị đã cãi vã và ra đi mà không lấy được con gái.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa rañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was conceived in the womb of the king's chief consort.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào bụng của vị hoàng hậu tối thượng của nhà vua.
Tassa mātukucchito nikkhantassa nāmaggahaṇadivase ‘‘brahmadattakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, after he emerged from his mother's womb, he was named "Brahmadatta Kumāra."
Vào ngày đặt tên cho ngài, sau khi ngài ra khỏi bụng mẹ, họ đã đặt tên là "Brahmadattakumāra" (Thái tử Brahmadatta).
So soḷasavassuddesiko hutvā takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gantvā aṭṭhārasannaṃ vijjaṭṭhānānaṃ nipphattiṃ pāpuṇi, athassa pitā oparajjaṃ adāsi.
Having reached sixteen years of age, he learned the arts in Takkasilā, mastered the three Vedas, and attained proficiency in the eighteen branches of knowledge. Then his father bestowed upon him the viceroyalty.
Sau khi được mười sáu tuổi, ngài đến Takkasilā học nghề, thông thạo ba bộ Veda và hoàn thành mười tám môn học. Sau đó, phụ vương trao cho ngài quyền phó vương.
Tasmiṃ samaye bārāṇasivāsino devatāmaṅgalikā honti, devatā namassanti, bahū ajeḷakakukkuṭabhūkarādayo vadhitvā nānappakārehi pupphagandhehi ceva maṃsalohitehi ca balikammaṃ karonti.
At that time, the residents of Bārāṇasī were devoted to deities and auspicious rites; they worshipped deities, slaughtered many goats, sheep, chickens, pigs, and so forth, and performed sacrificial rites with various kinds of flowers, perfumes, meat, and blood.
Vào thời điểm đó, cư dân Bārāṇasī là những người mê tín thần linh, họ thờ cúng thần linh, giết hại nhiều dê, cừu, gà, heo, v.v., và cúng tế bằng nhiều loại hoa, hương liệu, thịt và máu.
Bodhisatto cintesi ‘‘idāni sattā devatāmaṅgalikā, bahuṃ pāṇavadhaṃ karonti, mahājano yebhuyyena adhammasmiṃyeva niviṭṭho, ahaṃ pitu accayena rajjaṃ labhitvā ekampi akilametvā upāyeneva pāṇavadhaṃ kātuṃ na dassāmī’’ti.
The Bodhisatta reflected, "Now, beings are devoted to deities and auspicious rites, causing much destruction of life. The majority of people are mostly immersed in unrighteousness. When I obtain the kingship after my father, I will not allow the destruction of life to occur, even for a single being, but will prevent it through skillful means."
Bồ Tát suy nghĩ: “Bây giờ, chúng sanh mê tín thần linh, họ gây ra nhiều sát sanh. Đại đa số mọi người đều chìm đắm trong phi pháp. Ta sẽ không cho phép sát sanh, dù chỉ một con vật, bằng phương tiện khéo léo sau khi nhận được vương quyền từ phụ vương.”
So ekadivasaṃ rathaṃ abhiruyha nagarā nikkhanto addasa ekasmiṃ mahante vaṭarukkhe mahājanaṃ sannipatitaṃ, tasmiṃ rukkhe nibbattadevatāya santike puttadhītuyasadhanādīsu yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ patthentaṃ.
So, one day, having mounted his chariot and departed from the city, he saw a large crowd gathered at a great banyan tree, at the shrine of the deity born in that tree, supplicating for whatever they desired, such as sons, daughters, fame, and wealth.
Một ngày nọ, ngài lên xe ngựa rời khỏi thành phố và thấy một đám đông tụ tập dưới một cây đa lớn. Họ đang cầu nguyện nữ thần cây đó để được con trai, con gái, danh tiếng, tài sản, và bất cứ điều gì họ mong muốn.
So taṃ disvā rathā oruyha taṃ rukkhaṃ upasaṅkamitvā gandhapupphehi pūjetvā udakena abhisekaṃ katvā rukkhaṃ padakkhiṇaṃ katvā devatāmaṅgaliko viya hutvā devataṃ namassitvā rathaṃ abhiruyha nagaraṃ pāvisi.
Seeing that, he alighted from his chariot, approached that tree, paid homage with perfumes and flowers, performed an anointing with water, circumambulated the tree, and, acting like one who reveres deities, saluted the deity, mounted his chariot, and entered the city.
Thấy vậy, ngài xuống xe ngựa, đến gần cây đa, cúng dường hương hoa, rưới nước, đi nhiễu quanh cây, rồi như một người mê tín thần linh, đảnh lễ nữ thần và lên xe ngựa trở về thành phố.
Tato paṭṭhāya imināva niyāmena antarantare tattha gantvā devatāmaṅgaliko viya pūjaṃ karoti.
From then onwards, in this very manner, he would go there from time to time and perform worship like one who reveres deities.
Từ đó trở đi, ngài thường xuyên đến đó theo cách này, cúng dường như một người mê tín thần linh.
So aparena samayena pitu accayena rajje patiṭṭhāya catasso agatiyo vajjetvā dasa rājadhamme akopento dhammena rajjaṃ kārento cintesi ‘‘mayhaṃ manoratho matthakaṃ patto, rajje patiṭṭhitomhi.
Then, at a later time, upon his father's demise, having established himself in the kingship, avoiding the four wrong courses of action and not violating the ten royal virtues, he ruled the kingdom righteously and thought, "My wish has been fulfilled; I am established in the kingship.
Sau một thời gian, ngài lên ngôi vua sau khi phụ vương băng hà, tránh bốn điều bất thiện và không vi phạm mười pháp trị quốc, trị vì đất nước theo chánh pháp. Ngài suy nghĩ: “Nguyện vọng của ta đã thành hiện thực, ta đã lên ngôi vua.
Yaṃ panāhaṃ pubbe ekaṃ atthaṃ cintayiṃ, idāni taṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti amacce ca brāhmaṇagahapatikādayo ca sannipātāpetvā āmantesi ‘‘jānātha bho mayā kena kāraṇena rajjaṃ patta’’nti?
Now I will bring to fruition the matter I previously contemplated." So he assembled his ministers, Brahmins, householders, and others, and addressed them, "Do you know, sirs, for what reason I attained the kingship?"
Điều lợi ích mà ta đã suy nghĩ trước đây, bây giờ ta sẽ hoàn thành nó.” Ngài triệu tập các quan đại thần, Bà La Môn, gia chủ và những người khác, rồi hỏi: “Này các vị, các vị có biết lý do vì sao ta có được vương quyền không?”
‘‘Na jānāma, devā’’ti.
"We do not know, Your Majesty."
“Bạch đức vua, chúng thần không biết.”
‘‘Api vohaṃ asukaṃ nāma vaṭarukkhaṃ gandhādīhi pūjetvā añjaliṃ paggahetvā namassamāno diṭṭhapubbo’’ti.
"Have you not seen me worshipping a certain banyan tree with perfumes and other offerings, holding my hands in respectful salutation?"
“Các vị có từng thấy ta cúng dường cây đa kia bằng hương liệu và các thứ khác, rồi chắp tay đảnh lễ không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
“Bạch đức vua, có ạ.”
Tadāhaṃ patthanaṃ akāsiṃ ‘‘sace rajjaṃ pāpuṇissāmi, balikammaṃ te karissāmī’’ti.
"At that time, I made a vow: 'If I attain the kingship, I will perform a sacrificial offering for you.'"
Khi ấy, ta đã cầu nguyện: “Nếu ta có được vương quyền, ta sẽ cúng tế cho ngươi.”
‘‘Tassā me devatāya ānubhāvena idaṃ rajjaṃ laddhaṃ, idānissā balikammaṃ karissāmi, tumhe papañcaṃ akatvā khippaṃ devatāya balikammaṃ sajjethā’’ti.
"Through the power of that deity, I have gained this kingship. Now I will perform a sacrificial offering for her. Without delay, quickly prepare the offering for the deity."
“Nhờ oai lực của vị thiên nữ ấy mà ta đã có được vương quyền này. Bây giờ ta sẽ cúng tế cho nàng. Các vị đừng chần chừ, hãy nhanh chóng chuẩn bị lễ vật cúng tế cho thiên nữ.”
‘‘Kiṃ kiṃ gaṇhāma, devā’’ti?
"What shall we take, Your Majesty?"
“Bạch đức vua, chúng thần nên lấy những gì?”
Bho ahaṃ devatāya āyācamāno ‘‘ye mayhaṃ rajje pāṇātipātādīni pañca dussīlakammāni dasa akusalakammapathe samādāya vattissanti, te ghātetvā antavaṭṭimaṃsalohitādīhi balikammaṃ karissāmī’’ti āyāciṃ.
"Sirs, when I supplicated the deity, I vowed, 'I will kill those in my kingdom who engage in the five evil deeds, such as taking life, and the ten unwholesome courses of action, and I will make an offering with their entrails, flesh, and blood.'"
“Này các vị, khi ta cầu nguyện thiên nữ, ta đã hứa: ‘Những ai trong vương quốc của ta thực hành năm điều ác như sát sanh và mười nghiệp bất thiện, ta sẽ giết họ và cúng tế bằng thịt, máu và các bộ phận bên trong.’
Tasmā tumhe evaṃ bheriṃ carāpetha ‘‘amhākaṃ rājā uparājakāleyeva evaṃ āyāci ‘sacāhaṃ rajjaṃ pāpuṇissāmi, ye me rajje dussīlā bhavissanti, te sabbe ghātetvā balikammaṃ karissāmī’ti, so idāni pañcavidhaṃ dussīlakammaṃ dasavidhaṃ akusalakammapathaṃ samādāya vattamānānaṃ dussīlānaṃ sahassaṃ ghātetvā tesaṃ hadayamaṃsādīni gāhāpetvā devatāya balikammaṃ kātukāmo, evaṃ nagaravāsino jānantū’’ti.
"Therefore, you should make this proclamation by drum: 'Our king, even during his time as crown prince, made this vow: "If I attain the kingship, I will kill all the immoral people in my kingdom and make an offering." Now he wishes to kill a thousand immoral people who are engaging in the five evil deeds and the ten unwholesome courses of action, and take their heart-flesh and other parts to perform an offering to the deity. Let the city dwellers know this!'"
Vì vậy, các vị hãy rao truyền trống lệnh như thế này: ‘Đức vua của chúng ta, khi còn là phó vương, đã cầu nguyện như vầy: “Nếu ta có được vương quyền, ta sẽ giết tất cả những kẻ ác trong vương quốc và cúng tế.” Bây giờ, ngài muốn giết một ngàn kẻ ác đang thực hành năm điều ác và mười nghiệp bất thiện, lấy thịt tim và các thứ khác của họ để cúng tế cho thiên nữ. Hãy để cư dân thành phố biết điều này.’”
Evañca pana vatvā ‘‘yedāni ito paṭṭhāya dussīlakamme vattissanti, tesaṃ sahassaṃ ghātetvā yaññaṃ yajitvā āyācanato muccissāmī’’ti etamatthaṃ pakāsento imaṃ gāthamāha –
Having said this, and proclaiming the intention to be freed from his vow by sacrificing a thousand of those who would henceforth engage in immoral deeds, he spoke this verse:
Sau khi nói như vậy, ngài nói bài kệ này để tuyên bố ý định: “Từ nay trở đi, ta sẽ giết một ngàn kẻ ác đang thực hành điều ác, cúng tế và thoát khỏi lời cầu nguyện.”
Tattha dummedhānaṃ sahassenāti ‘‘idaṃ kammaṃ kātuṃ vaṭṭati, idaṃ na vaṭṭatī’’ti ajānanabhāvena, dasasu vā pana akusalakammapathesu samādāya vattanabhāvena duṭṭhā medhā etesanti dummedhā, tesaṃ dummedhānaṃ nippaññānaṃ bālapuggalānaṃ gaṇitvā gahitena sahassena.
Herein, with a thousand of the foolish means by a thousand foolish, ignorant individuals, who do not know "this action is proper, this is not proper," or who engage in the ten unwholesome courses of action, counted and taken, whose wisdom is corrupted, hence foolish.
Trong đó, dummedhānaṃ sahassenā (một ngàn kẻ ngu si) có nghĩa là một ngàn người ngu dại, không có trí tuệ, vì không biết “việc này nên làm, việc này không nên làm,” hoặc vì tâm trí xấu xa do thực hành mười nghiệp bất thiện, được đếm và chọn ra.
Yañño me upayācitoti mayā devataṃ upasaṅkamitvā ‘‘evaṃ yajissāmī’’ti yañño yācito.
A sacrifice was vowed by me means that I approached the deity and vowed, "I will sacrifice in this manner."
Yañño me upayācito (lễ vật mà ta đã cầu xin) có nghĩa là ta đã đến gặp thiên nữ và cầu xin lễ vật, nói rằng “ta sẽ cúng tế như vậy.”
Idāni khohaṃ yajissāmīti so ahaṃ iminā āyācanena rajjassa paṭiladdhattā idāni yajissāmi.
Now indeed I shall sacrifice means that I, having obtained the kingship through this vow, will now sacrifice.
Bây giờ ta sẽ tế lễ, vì ta đã giành được vương quốc nhờ lời cầu nguyện này, nên bây giờ ta sẽ tế lễ.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Idāni hi bahu adhammiko jano, tasmā idāneva naṃ gahetvā balikammaṃ karissāmīti.
Because now many are the unrighteous people, therefore I will take them now and perform the offering.
Bởi vì bây giờ có rất nhiều người bất thiện, do đó ta sẽ bắt họ ngay bây giờ và thực hiện lễ vật.
Amaccā bodhisattassa vacanaṃ sutvā ‘‘sādhu, devā’’ti dvādasayojanike bārāṇasinagare bheriṃ carāpesuṃ.
The ministers, having heard the Bodhisatta's words, said, "Very well, Your Majesty," and had the drum proclaimed throughout the city of Bārāṇasī, which was twelve yojanas in extent.
Các vị quan nghe lời Bồ tát, nói: “Thưa đức vua, tốt lành thay!” rồi cho đánh trống khắp thành phố Bārāṇasī rộng mười hai dojana.
Bheriyā āṇaṃ sutvā ekampi dussīlakammaṃ samādāya ṭhito ekapurisopi nāhosi.
Having heard the drum's command, not a single person was found who engaged in even one immoral deed.
Khi nghe lệnh của tiếng trống, không một người nào, dù chỉ một người, còn giữ giới bất thiện.
Iti yāva bodhisatto rajjaṃ kāresi, tāva ekapuggalopi pañcasu dasasu vā dussīlakammesu ekampi kammaṃ karonto na paññāyittha.
Thus, as long as the Bodhisatta ruled, not a single individual was seen committing even one of the five or ten immoral deeds.
Như vậy, cho đến khi Bồ tát trị vì, không một cá nhân nào được thấy thực hiện dù chỉ một trong năm hoặc mười hành vi bất thiện.
Evaṃ bodhisatto ekapuggalampi akilamento sakalaraṭṭhavāsino sīlaṃ rakkhāpetvā sayampi dānādīni puññāni katvā jīvitapariyosāne attano parisaṃ ādāya devanagaraṃ pūrento agamāsi.
Thus, without tiring even a single person, the Bodhisatta made all the residents of the kingdom observe the precepts, and he himself performed meritorious deeds such as giving alms. At the end of his life, taking his retinue, he went filling the city of devas.
Như thế, Bồ tát, không làm phiền nhiễu một cá nhân nào, đã khiến tất cả cư dân trong vương quốc giữ giới, và tự mình thực hiện các công đức như bố thí, rồi khi hết tuổi thọ, Ngài dẫn quyến thuộc của mình lên cõi trời.