Imaṃ tāva apaṇṇakadhammadesanaṃ bhagavā sāvatthiṃ upanissāya jetavanamahāvihāre viharanto kathesi.
The Blessed One delivered this Apaṇṇaka discourse while residing in the great Jetavana monastery near Sāvatthī.
Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Apaṇṇakadhamma này khi Ngài trú tại Đại Tự viện Jetavana, gần Sāvatthī.
Kaṃ pana ārabbha ayaṃ kathā samuṭṭhitāti?
But concerning whom did this story arise?
Nhân dịp nào mà câu chuyện này được khởi xướng?
Seṭṭhissa sahāyake pañcasate titthiyasāvake.
Concerning five hundred Tīrthiya disciples, friends of the householder.
Liên quan đến năm trăm đệ tử của các giáo phái khác là bạn của trưởng giả.
Ekasmiñhi divase anāthapiṇḍiko seṭṭhi attano sahāyake pañcasate aññatitthiyasāvake ādāya bahuṃ mālāgandhavilepanañceva sappitelamadhuphāṇitavatthacchādanāni ca gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā bhagavantaṃ vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā bhesajjāni ceva vatthāni ca bhikkhusaṅghassa vissajjetvā cha nisajjādose vajjetvā ekamantaṃ nisīdi.
On one day, Anāthapiṇḍika the householder, taking his five hundred friends who were disciples of other sects, and having them take many flowers, perfumes, ointments, ghee, oil, honey, treacle, and clothing, went to Jetavana, paid homage to the Blessed One, made offerings with perfumes, flowers, and so on, offered medicines and robes to the Saṅgha of bhikkhus, avoided the six faults of sitting, and sat down to one side.
Một ngày nọ, trưởng giả Anāthapiṇḍika đã dẫn năm trăm người bạn là đệ tử của các giáo phái khác, mang theo nhiều vòng hoa, hương liệu, dầu mè, mật ong, đường thốt nốt và y phục, đến Jetavana, đảnh lễ Đức Thế Tôn, cúng dường hoa và hương liệu, rồi dâng thuốc men và y phục cho Tăng đoàn Tỳ-kheo. Sau khi tránh sáu lỗi ngồi, ông ngồi sang một bên.
Tepi aññatitthiyasāvakā tathāgataṃ vanditvā satthu puṇṇacandasassirikaṃ mukhaṃ, lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ brahmakāyaṃ, āveḷāveḷā yamakayamakā hutvā niccharantiyo ghanabuddharasmiyo ca olokayamānā anāthapiṇḍikassa samīpeyeva nisīdiṃsu.
Those disciples of other sects also paid homage to the Tathāgata, and observing the Teacher's face, glorious like the full moon, his noble body adorned with the major and minor marks and encompassed by a fathom-long aura, and the dense Buddha-rays emanating in pairs and strands, they sat down near Anāthapiṇḍika.
Những đệ tử của các ngoại đạo ấy cũng vậy, sau khi đảnh lễ Đức Như Lai, chiêm ngưỡng dung nhan của Đức Đạo Sư rạng rỡ như trăng rằm, thân Phạm thiên được trang hoàng bằng các tướng tốt và tùy tướng, được bao quanh bởi hào quang một sải tay, và những tia Phật quang dày đặc tỏa ra từng cặp, từng cặp một cách liên tục, họ liền ngồi xuống ngay gần Anāthapiṇḍika.
Atha nesaṃ satthā manosilātale sīhanādaṃ nadanto taruṇasīho viya gajjanto pāvussakamegho viya ca ākāsagaṅgaṃ otārento viya ca ratanadāmaṃ ganthento viya ca aṭṭhaṅgasamannāgatena savanīyena kamanīyena brahmassarena nānānayavicittaṃ madhuradhammakathaṃ kathesi.
Then, the Teacher, for their benefit, spoke a sweet Dhamma talk, varied with many methods, in a noble voice, pleasant and desirable, endowed with eight qualities, roaring like a young lion on a red arsenic slab, thundering like a monsoon cloud, as if bringing down the celestial Ganges, and as if stringing a garland of jewels.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư đã thuyết một bài pháp thoại ngọt ngào, đa dạng về phương pháp, với giọng Phạm thiên có tám chi phần, đáng nghe và khả ái, như một con sư tử trẻ gầm thét tiếng sư tử hống trên phiến đá màu đỏ son, như một đám mây mưa sấm sét, như dòng sông trên trời chảy xuống, và như đang xâu chuỗi một tràng ngọc.
Te satthu dhammadesanaṃ sutvā pasannacittā uṭṭhāya dasabalaṃ vanditvā aññatitthiyasaraṇaṃ bhinditvā buddhaṃ saraṇaṃ agamaṃsu.
Having heard the Teacher's Dhamma discourse, they, with minds serene, rose, paid homage to the Ten-Powered One, broke their refuge in other sects, and went for refuge in the Buddha.
Sau khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, tâm họ thanh tịnh, liền đứng dậy, đảnh lễ Đức Thập Lực, từ bỏ sự quy y ngoại đạo và quy y Đức Phật.
Te tato paṭṭhāya niccakālaṃ anāthapiṇḍikena saddhiṃ gandhamālādihatthā vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanti, dānaṃ denti, sīlaṃ rakkhanti, uposathakammaṃ karonti.
From that time onwards, they always went to the monastery with Anāthapiṇḍika, carrying flowers, perfumes, and so on, listened to the Dhamma, gave alms, observed precepts, and performed the Uposatha practice.
Từ đó về sau, họ thường xuyên cùng với Anāthapiṇḍika mang theo hương hoa và các vật phẩm khác đến tinh xá để nghe pháp, bố thí, giữ giới và thực hành nghi lễ Uposatha.
Atha bhagavā sāvatthito punadeva rājagahaṃ agamāsi.
Then the Blessed One departed from Sāvatthī and went to Rājagaha again.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn lại từ Sāvatthī trở về Rājagaha.
Te tathāgatassa gatakāle taṃ saraṇaṃ bhinditvā puna aññatitthiyasaraṇaṃ gantvā attano mūlaṭṭhāneyeva patiṭṭhitā.
When the Tathāgata had departed, they broke that refuge and again took refuge in other sects, establishing themselves in their original position.
Khi Đức Như Lai rời đi, họ đã từ bỏ sự quy y đó và lại quy y ngoại đạo, trở về với nơi quy y ban đầu của mình.
Bhagavāpi sattaṭṭha māse vītināmetvā puna jetavanameva agamāsi.
The Blessed One also spent seven or eight months and then returned to Jetavana.
Đức Thế Tôn cũng đã trải qua bảy, tám tháng rồi lại trở về Jetavana.
Anāthapiṇḍiko punapi te ādāya satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Anāthapiṇḍika again took them and went to the Teacher, paid homage to the Teacher with perfumes, flowers, and so on, and sat down to one side.
Anāthapiṇḍika lại dẫn họ đến gặp Đức Đạo Sư, cúng dường hương hoa và các vật phẩm khác cho Đức Đạo Sư, đảnh lễ rồi ngồi sang một bên.
Tepi bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
They also paid homage to the Blessed One and sat down to one side.
Họ cũng đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi ngồi sang một bên.
Atha nesaṃ tathāgate cārikaṃ pakkante gahitasaraṇaṃ bhinditvā puna aññatitthiyasaraṇameva gahetvā mūle patiṭṭhitabhāvaṃ bhagavato ārocesi.
Then Anāthapiṇḍika informed the Blessed One that when the Tathāgata had departed on his journey, they had broken the refuge they had taken and again taken refuge in other sects, establishing themselves in their original position.
Bấy giờ, Anāthapiṇḍika đã báo cho Đức Thế Tôn biết rằng khi Đức Như Lai đi du hành, họ đã từ bỏ sự quy y đã thọ nhận và lại quy y ngoại đạo, trở về với nơi quy y ban đầu.
Bhagavā aparimitakappakoṭiyo nirantaraṃ pavattitavacīsucaritānubhāvena dibbagandhagandhitaṃ nānāgandhapūritaṃ ratanakaraṇḍakaṃ vivaranto viya mukhapadumaṃ vivaritvā madhurassaraṃ nicchārento ‘‘saccaṃ kira tumhe upāsakā tīṇi saraṇāni bhinditvā aññatitthiyasaraṇaṃ gatā’’ti pucchi.
The Blessed One, by the power of his continuous verbal good conduct practiced for countless aeons, opened his lotus-like mouth as if opening a jewel casket filled with various divine fragrances and emitting a sweet voice, asked, "Is it true, lay followers, that you have broken the three refuges and gone for refuge in other sects?"
Đức Thế Tôn, với uy lực của những hành vi thiện ngôn liên tục trong vô số kiếp, như mở một hộp ngọc chứa đầy các loại hương thơm thần thánh, đã mở miệng sen của mình và phát ra giọng nói ngọt ngào, hỏi: “Này các cận sự nam, có thật là các con đã từ bỏ ba nơi nương tựa và quy y ngoại đạo không?”
Atha tehi paṭicchādetuṃ asakkontehi ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte satthā ‘‘upāsakā heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ paricchedaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sīlādīhi guṇehi buddhena sadiso nāma natthi, kuto adhikataro’’ti.
When they, unable to conceal it, replied, "It is true, Blessed One," the Teacher said, "Lay followers, having set the Avīci hell below and the highest existence (Bhavagga) above as boundaries, and across immeasurable world-systems, there is none equal to the Buddha in virtues such as sīla; how could there be anyone superior?
Khi họ không thể che giấu và trả lời: “Thật vậy, bạch Đức Thế Tôn,” Đức Đạo Sư nói: “Này các cận sự nam, không có ai sánh bằng Đức Phật về các đức tính như giới, v.v., trong vô lượng thế giới, từ cõi Avīci thấp nhất đến cõi Bhavagga cao nhất, và khắp mọi phương hướng, làm sao có thể có ai vượt trội hơn được?”
‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā catuppadā vā bahuppadā vā, tathāgato tesaṃ aggamakkhāyati (saṃ. ni. 5.139; a. ni. 4.34), yaṃ kiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā…pe… (khu. pā. 6.3; su. ni. 226) aggato ve pasannāna’’ntiādīhi (a. ni. 4.34; itivu. 90) suttehi pakāsite ratanattayaguṇe pakāsetvā ‘‘evaṃ uttamaguṇehi samannāgataṃ ratanattayaṃ saraṇaṃ gatā upāsakā vā upāsikā vā nirayādīsu nibbattakā nāma natthi, apāyanibbattito pana muccitvā devaloke uppajjitvā mahāsampattiṃ anubhonti, tasmā tumhehi evarūpaṃ saraṇaṃ bhinditvā aññatitthiyasaraṇaṃ gacchantehi ayuttaṃ kata’’nti āha.
Having expounded the qualities of the Triple Gem as declared in suttas such as, 'Bhikkhus, as far as beings are concerned, whether footless, two-footed, four-footed, or many-footed, the Tathāgata is declared to be the foremost among them,' and 'Whatever treasure there is here or hereafter... for those who are truly serene in the foremost,' he said, 'Lay followers or laywomen who have gone for refuge in such a Triple Gem, endowed with such excellent qualities, are never born in hells and so on. Instead, being freed from birth in the lower realms, they are born in the deva realm and experience great prosperity. Therefore, it was improper for you to break such a refuge and go for refuge in other sects.'"
Sau khi thuyết giảng về các đức tính của Tam Bảo được công bố trong các bài kinh như: “Này các Tỳ-khưu, trong số tất cả chúng sinh, dù không chân, hai chân, bốn chân hay nhiều chân, Đức Như Lai được xưng là tối thượng,” và “Bất cứ tài sản nào ở đây hay ở thế giới khác… v.v… là tối thượng đối với những người có niềm tin,” Đức Thế Tôn nói: “Những cận sự nam hay cận sự nữ đã quy y Tam Bảo, được trang bị những đức tính tối thượng như vậy, sẽ không tái sinh vào các cõi khổ (Apāya), v.v. Thay vào đó, họ sẽ thoát khỏi sự tái sinh vào các cõi khổ, tái sinh vào cõi trời và hưởng thụ những phước báu lớn lao. Do đó, việc các con từ bỏ nơi nương tựa cao quý như vậy để quy y ngoại đạo là điều không phù hợp.”
Na kevalañca nesaṃ satthā ettakaṃyeva dhammaṃ desesi, apica kho ‘‘upāsakā buddhānussatikammaṭṭhānaṃ nāma, dhammānussatikammaṭṭhānaṃ nāma, saṅghānussatikammaṭṭhānaṃ nāma sotāpattimaggaṃ deti, sotāpattiphalaṃ deti, sakadāgāmimaggaṃ deti, sakadāgāmiphalaṃ deti, anāgāmimaggaṃ deti, anāgāmiphalaṃ deti, arahattamaggaṃ deti, arahattaphalaṃ detī’’tievamādīhipi nayehi dhammaṃ desetvā ‘‘evarūpaṃ nāma saraṇaṃ bhindantehi ayuttaṃ tumhehi kata’’nti āha.
Not only did the Teacher teach them just this much Dhamma, but also, after teaching the Dhamma in ways such as, "Lay followers, the meditation on the Buddha (buddhānussati kammaṭṭhāna), the meditation on the Dhamma (dhammānussati kammaṭṭhāna), the meditation on the Saṅgha (saṅghānussati kammaṭṭhāna) give the path of stream-entry (sotāpatti-magga), give the fruit of stream-entry (sotāpatti-phala), give the path of once-returning (sakadāgāmi-magga), give the fruit of once-returning (sakadāgāmi-phala), give the path of non-returning (anāgāmi-magga), give the fruit of non-returning (anāgāmi-phala), give the path of arahantship (arahatta-magga), give the fruit of arahantship (arahatta-phala)," he said, "It was improper for you to have broken such a refuge."
Đức Đạo Sư không chỉ thuyết pháp cho họ chừng đó, mà còn nói: “Này các cận sự nam, pháp hành niệm Phật (Buddhānussati kammaṭṭhāna), pháp hành niệm Pháp (Dhammānussati kammaṭṭhāna), pháp hành niệm Tăng (Saṅghānussati kammaṭṭhāna) sẽ mang lại Sơ quả Tu-đà-hoàn, quả Tu-đà-hoàn, quả Tư-đà-hàm, quả Tư-đà-hàm, quả A-na-hàm, quả A-na-hàm, quả A-la-hán, quả A-la-hán,” và bằng những phương pháp như vậy, sau khi thuyết pháp, Ngài nói: “Việc các con từ bỏ nơi nương tựa cao quý như vậy là điều không phù hợp.”
Ettha ca buddhānussatikammaṭṭhānādīnaṃ sotāpattimaggādippadānaṃ ‘‘ekadhammo, bhikkhave, bhāvito bahulīkato ekantanibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saṃvattati.
Here, the giving of the sotāpatti-magga and so on by buddhānussati kammaṭṭhāna and the like should be explained by suttas such as, "One Dhamma, bhikkhus, when developed and frequently practiced, leads exclusively to dispassion, to fading away, to cessation, to peace, to direct knowledge, to full enlightenment, to Nibbāna.
Ở đây, việc các pháp hành niệm Phật, v.v., mang lại Sơ quả Tu-đà-hoàn, v.v., cần được chỉ ra bằng các bài kinh như: “Này các Tỳ-khưu, một pháp được tu tập, được làm cho sung mãn, sẽ dẫn đến sự nhàm chán hoàn toàn, sự ly tham, sự đoạn diệt, sự an tịnh, sự thắng trí, sự giác ngộ, Niết-bàn.
Katamo ekadhammo?
Which one Dhamma?
Pháp nào là một pháp đó?
Buddhānussatī’’tievamādīhi (a. ni. 1.296) suttehi dīpetabbaṃ.
Buddhānussati."
Đó là niệm Phật.”
Evaṃ bhagavā nānappakārehi upāsake ovaditvā ‘‘upāsakā pubbepi manussā asaraṇaṃ ‘saraṇa’nti takkaggāhena viraddhaggāhena gahetvā amanussapariggahite kantāre yakkhabhakkhā hutvā mahāvināsaṃ pattā, apaṇṇakaggāhaṃ pana ekaṃsikaggāhaṃ aviraddhaggāhaṃ gahitamanussā tasmiṃyeva kantāre sotthibhāvaṃ pattā’’ti vatvā tuṇhī ahosi.
Thus, having admonished the lay followers in various ways, the Blessed One said, "Lay followers, in the past, humans, having mistakenly taken what was not a refuge as a refuge due to speculative grasping and wrong grasping, became food for yakkhas in a wilderness inhabited by non-humans and met with great destruction. However, those humans who adopted the infallible grasping, the certain grasping, the unerring grasping, attained well-being in that very wilderness," and then he became silent.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã khuyên răn các cận sự nam bằng nhiều cách khác nhau, rồi nói: “Này các cận sự nam, ngay cả trong quá khứ, những người đã lầm chấp cái không phải là nơi nương tựa là nơi nương tựa, do chấp kiến sai lầm, đã bị quỷ ăn thịt và chịu đại họa trong khu rừng hoang do phi nhân chiếm giữ. Còn những người đã chấp nhận sự chấp kiến không sai lầm, sự chấp kiến chắc chắn, sự chấp kiến không lầm lạc, thì đã đạt được sự an toàn ngay trong khu rừng hoang đó,” rồi Ngài im lặng.
Atha kho anāthapiṇḍiko gahapati uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā abhitthavitvā sirasmiṃ añjaliṃ patiṭṭhāpetvā evamāha ‘‘bhante, idāni tāva imesaṃ upāsakānaṃ uttamasaraṇaṃ bhinditvā takkaggahaṇaṃ amhākaṃ pākaṭaṃ, pubbe pana amanussapariggahite kantāre takkikānaṃ vināso, apaṇṇakaggāhaṃ gahitamanussānañca sotthibhāvo amhākaṃ paṭicchanno, tumhākameva pākaṭo, sādhu vata no bhagavā ākāse puṇṇacandaṃ uṭṭhāpento viya imaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ karotū’’ti.
Then, the householder Anāthapiṇḍika rose from his seat, paid homage to the Blessed One, praised him, placed his joined hands on his head, and said, "Venerable Sir, it is now clear to us that these lay followers broke the supreme refuge and resorted to speculative grasping. But in the past, the destruction of the speculators in the wilderness inhabited by non-humans, and the well-being of those who adopted the infallible grasping, are hidden from us; they are clear only to you, O Blessed One. May the Blessed One be pleased to make this matter clear to us, as if raising a full moon in the sky."
Bấy giờ, gia chủ Anāthapiṇḍika đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Đức Thế Tôn, tán thán Ngài, chắp tay lên đầu và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, bây giờ thì việc các cận sự nam này từ bỏ nơi nương tựa tối thượng và chấp kiến sai lầm đã rõ ràng đối với chúng con, nhưng việc những người chấp kiến sai lầm bị hủy diệt và những người chấp kiến không sai lầm đạt được sự an toàn trong khu rừng hoang do phi nhân chiếm giữ trong quá khứ thì vẫn còn che khuất đối với chúng con, chỉ có Đức Thế Tôn là rõ. Kính mong Đức Thế Tôn làm cho sự việc này rõ ràng như nâng trăng tròn lên bầu trời.”
Atha bhagavā ‘‘mayā kho, gahapati, aparimitakālaṃ dasa pāramiyo pūretvā lokassa kaṅkhacchedanatthameva sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdhaṃ, sīhavasāya suvaṇṇanāḷiṃ pūrento viya sakkaccaṃ sotaṃ odahitvā suṇohī’’ti seṭṭhino satuppādaṃ janetvā himagabbhaṃ padāletvā puṇṇacandaṃ nīharanto viya bhavantarena paṭicchannakāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
Then the Blessed One, having generated mindfulness in the householder, said, "Householder, I have indeed fulfilled the ten pāramīs for an immeasurable time and realized omniscience solely for the purpose of cutting off the doubts of the world. Listen attentively, as if filling a golden tube with lion's ghee." Thus, he revealed the matter that was hidden by another existence, as if splitting a snow-cave and bringing forth a full moon.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn nói: “Này gia chủ, Như Lai đã hoàn thành mười Ba-la-mật trong vô lượng thời gian, chỉ vì mục đích cắt đứt mọi nghi ngờ của thế gian mà đã chứng đắc Nhất thiết trí. Hãy lắng nghe kỹ lưỡng như đang đổ dầu sư tử vào một bình vàng,” rồi Ngài làm cho gia chủ chú tâm, và như đang phá vỡ hang tuyết để đưa trăng tròn ra, Ngài đã làm rõ sự việc bị che khuất từ kiếp trước.
Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasinagare brahmadatto nāma rājā ahosi.
In the past, in the Kāsī kingdom, in the city of Bārāṇasī, there was a king named Brahmadatta.
Trong quá khứ, tại thành Bārāṇasī thuộc xứ Kāsī, có một vị vua tên là Brahmadatta.
Tadā bodhisatto satthavāhakule paṭisandhiṃ gahetvā dasamāsaccayena mātukucchito nikkhamitvā anupubbena vayappatto pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ karonto vicarati.
At that time, the Bodhisatta was reborn into a caravan leader's family, and after ten months, he emerged from his mother's womb. Gradually reaching maturity, he traveled, trading with five hundred carts.
Khi ấy, Bồ Tát đã tái sinh vào gia đình một chủ đoàn buôn, sau mười tháng thì ra khỏi bụng mẹ, lớn lên dần dần, và đi buôn với năm trăm cỗ xe.
So kadāci pubbantato aparantaṃ gacchati, kadāci aparantato pubbantaṃ.
Sometimes he would go from the east to the west, and sometimes from the west to the east.
Đôi khi Ngài đi từ phương đông sang phương tây, đôi khi từ phương tây sang phương đông.
Bārāṇasiyaṃyeva aññopi satthavāhaputto atthi bālo abyatto anupāyakusalo.
In Bārāṇasī itself, there was another caravan leader's son, who was foolish, ignorant, and unskilled in means.
Cũng tại Bārāṇasī, có một chủ đoàn buôn khác, là một người ngu dốt, thiếu kinh nghiệm, không khéo léo trong phương tiện.
Tadā bodhisatto bārāṇasito mahagghaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā pañca sakaṭasatāni pūretvā gamanasajjāni katvā ṭhapesi.
At that time, the Bodhisatta took valuable merchandise from Bārāṇasī, filled five hundred carts, and made preparations for departure.
Bấy giờ, Bồ Tát đã lấy hàng hóa quý giá từ Bārāṇasī, chất đầy năm trăm cỗ xe và chuẩn bị sẵn sàng để lên đường.
Sopi bālasatthavāhaputto tatheva pañca sakaṭasatāni pūretvā gamanasajjāni katvā ṭhapesi.
That foolish caravan leader's son also, in the same way, filled five hundred carts and made preparations for departure.
Chủ đoàn buôn ngu dốt kia cũng vậy, đã chất đầy năm trăm cỗ xe và chuẩn bị sẵn sàng để lên đường.
Tadā bodhisatto cintesi ‘‘sace ayaṃ bālasatthavāhaputto mayā saddhiṃyeva gamissati, sakaṭasahasse ekato maggaṃ gacchante maggopi nappahossati, manussānaṃ dārudakādīnipi, balibaddānaṃ tiṇānipi dullabhāni bhavissanti, etena vā mayā vā purato gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then the Bodhisatta thought, "If this foolish caravan leader's son travels together with me, with a thousand carts going on the road together, the road itself will not be sufficient, and firewood, water, etc., for the people, and grass for the oxen will become scarce; either he or I must go ahead."
Khi ấy, Bồ-tát suy nghĩ: “Nếu người con của trưởng đoàn buôn ngu ngốc này đi cùng ta, thì khi một nghìn cỗ xe cùng đi trên một con đường, con đường sẽ không đủ, củi, nước, v.v. cho người và cỏ cho bò cũng sẽ khó tìm. Do đó, hoặc hắn hoặc ta nên đi trước.”
So taṃ pakkosāpetvā etamatthaṃ ārocetvā ‘‘dvīhipi amhehi ekato gantuṃ na sakkā, kiṃ tvaṃ purato gamissasi, udāhu pacchato’’ti āha.
So he sent for him, informed him of the matter, and said, "It is not possible for both of us to go together. Will you go first, or will you go last?"
Ngài cho gọi hắn đến, báo cho hắn biết ý này và nói: “Cả hai chúng ta không thể đi cùng nhau. Ngươi muốn đi trước hay đi sau?”
So cintesi ‘‘mayi purato gacchante bahū ānisaṃsā, maggena abhinneneva gamissāmi, goṇā anāmaṭṭhatiṇaṃ khādissanti, manussānaṃ anāmaṭṭhaṃ sūpeyyapaṇṇaṃ bhavissati, pasannaṃ udakaṃ bhavissati, yathāruciṃ agghaṃ ṭhapetvā bhaṇḍaṃ vikkiṇissāmī’’ti.
He thought, "If I go first, there are many advantages: I will travel on an untrodden path, the oxen will eat untouched grass, the people will have untouched vegetables for curry, there will be clear water, and I will sell my goods setting the price as I wish."
Hắn suy nghĩ: “Nếu ta đi trước sẽ có nhiều lợi ích: ta sẽ đi trên con đường chưa ai đi, bò sẽ ăn cỏ chưa ai chạm đến, người sẽ có rau xanh chưa ai hái, nước sẽ trong sạch, ta sẽ định giá tùy ý và bán hàng.”
So ‘‘ahaṃ, samma, purato gamissāmī’’ti āha.
So he said, "Friend, I will go first."
Hắn nói: “Thưa ngài, tôi sẽ đi trước.”
Bodhisattopi pacchato gamane bahū ānisaṃse addasa.
The Bodhisatta also saw many advantages in going last.
Bồ-tát cũng nhìn thấy nhiều lợi ích khi đi sau.
Evaṃ hissa ahosi – ‘‘purato gacchantā magge visamaṭṭhānaṃ samaṃ karissanti, ahaṃ tehi gatamaggena gamissāmi, purato gatehi balibaddehi pariṇatathaddhatiṇe khādite mama goṇā puna uṭṭhitāni madhuratiṇāni khādissanti, gahitapaṇṇaṭṭhānato uṭṭhitaṃ manussānaṃ sūpeyyapaṇṇaṃ madhuraṃ bhavissati, anudake ṭhāne āvāṭaṃ khanitvā ete udakaṃ uppādessanti, tehi katesu āvāṭesu mayaṃ udakaṃ pivissāma, agghaṭṭhapanaṃ nāma manussānaṃ jīvitā voropanasadisaṃ, ahaṃ pacchato gantvā etehi ṭhapitagghena bhaṇḍaṃ vikkiṇissāmī’’ti.
Indeed, it occurred to him: "Those who go first will level the uneven places on the road; I will travel on the path they have made. After the oxen that went ahead have eaten the mature, coarse grass, my oxen will eat the sweet grass that has sprouted anew. The vegetables for curry, sprouted from where leaves were picked, will be sweet for the people. In places without water, they will dig wells and produce water, and we will drink water from the wells they have made. Setting prices is like taking away people's lives; I will go last and sell my goods at the prices they have set."
Ngài nghĩ như sau: “Những người đi trước sẽ san bằng những chỗ gồ ghề trên đường, ta sẽ đi trên con đường mà họ đã đi. Khi những con bò đi trước đã ăn hết cỏ già cứng, những con bò của ta sẽ ăn cỏ non ngọt mọc lại. Rau xanh ngọt mọc lại từ những chỗ đã hái sẽ có cho người. Ở những nơi không có nước, họ sẽ đào giếng và tạo ra nước, chúng ta sẽ uống nước từ những giếng mà họ đã đào. Việc định giá hàng hóa giống như tước đoạt mạng sống của người khác. Ta sẽ đi sau và bán hàng với giá mà họ đã định.”
Atha so ettake ānisaṃse disvā ‘‘samma, tvaṃ purato gacchāhī’’ti āha.
Then, seeing these many advantages, he said, "Friend, you go first."
Sau đó, nhìn thấy những lợi ích này, Ngài nói: “Này bạn, ngươi hãy đi trước đi.”
‘‘Sādhu, sammā’’ti bālasatthavāho sakaṭāni yojetvā nikkhanto anupubbena manussāvāsaṃ atikkamitvā kantāramukhaṃ pāpuṇi.
"Very well, friend," said the foolish caravan leader, yoked his carts, set out, and gradually passed beyond human habitation, reaching the entrance to the wilderness.
“Vâng, thưa bạn,” người trưởng đoàn buôn ngu ngốc nói, rồi cho mắc xe và khởi hành, dần dần vượt qua khu dân cư và đến cửa ngõ sa mạc.
Kantāraṃ nāma – corakantāraṃ, vāḷakantāraṃ, nirudakakantāraṃ, amanussakantāraṃ, appabhakkhakantāranti pañcavidhaṃ.
The wilderness is of five kinds: the wilderness of thieves, the wilderness of wild animals, the waterless wilderness, the wilderness of non-humans, and the wilderness of scarce food.
Sa mạc có năm loại: sa mạc cướp, sa mạc thú dữ, sa mạc không nước, sa mạc phi nhân và sa mạc thiếu lương thực.
Tattha corehi adhiṭṭhitamaggo corakantāraṃ nāma.
Among these, a path infested by thieves is called the wilderness of thieves.
Trong đó, con đường bị cướp chiếm giữ gọi là sa mạc cướp.
Sīhādīhi adhiṭṭhitamaggo vāḷakantāraṃ nāma.
A path infested by lions and other wild animals is called the wilderness of wild animals.
Con đường bị sư tử, v.v. chiếm giữ gọi là sa mạc thú dữ.
Yattha nhāyituṃ vā pātuṃ vā udakaṃ natthi, idaṃ nirudakakantāraṃ nāma.
Where there is no water to bathe or drink, that is called the waterless wilderness.
Nơi không có nước để tắm hay uống, đó gọi là sa mạc không nước.
Amanussādhiṭṭhitaṃ amanussakantāraṃ nāma.
A place infested by non-humans is called the wilderness of non-humans.
Nơi bị phi nhân chiếm giữ gọi là sa mạc phi nhân.
Mūlakhādanīyādivirahitaṃ appabhakkhakantāraṃ nāma.
A place devoid of edible roots and other foods is called the wilderness of scarce food.
Nơi thiếu rễ cây ăn được, v.v. gọi là sa mạc thiếu lương thực.
Imasmiṃ pañcavidhe kantāre taṃ kantāraṃ nirudakakantārañceva amanussakantārañca.
Among these five kinds of wilderness, that particular wilderness was both a waterless wilderness and a wilderness of non-humans.
Trong năm loại sa mạc này, sa mạc đó là sa mạc không nước và sa mạc phi nhân.
Tasmā so bālasatthavāhaputto sakaṭesu mahantamahantā cāṭiyo ṭhapetvā udakassa pūrāpetvā saṭṭhiyojanikaṃ kantāraṃ paṭipajji.
Therefore, that foolish caravan leader's son placed very large water jars on his carts, filled them with water, and set out on the sixty-yojana wilderness journey.
Vì vậy, người con của trưởng đoàn buôn ngu ngốc đặt những chum nước lớn lên xe, đổ đầy nước vào, rồi lên đường vào sa mạc dài sáu mươi dojana.
Athassa kantāramajjhaṃ gatakāle kantāre adhivatthayakkho ‘‘imehi manussehi gahitaṃ udakaṃ chaḍḍāpetvā dubbale katvā sabbeva ne khādissāmī’’ti sabbasetataruṇabalibaddayuttaṃ manoramaṃ yānakaṃ māpetvā dhanukalāpaphalakāvudhahatthehi dasahi dvādasahi amanussehi parivuto uppalakumudāni piḷandhitvā allakoso allavattho issarapuriso viya tasmiṃ yānake nisīditvā kaddamamakkhitehi cakkehi paṭipathaṃ agamāsi.
Then, when he had reached the middle of the wilderness, a yakkha dwelling in the wilderness, thinking, "I will make these people weak by having them discard the water they have taken, and then I will eat all of them," created a charming carriage drawn by pure white young oxen, and surrounded by ten or twelve non-humans holding bows, quivers, shields, and weapons, he sat in that carriage like a lord, adorned with blue and white water lilies, with wet hair and wet clothes, and traveled towards them with muddy wheels.
Khi đoàn xe của hắn đến giữa sa mạc, một Dạ-xoa cư ngụ trong sa mạc suy nghĩ: “Ta sẽ khiến những người này đổ hết nước đã mang theo, làm cho họ yếu đi, rồi ăn thịt tất cả bọn họ.” Hắn liền biến hóa một cỗ xe đẹp đẽ, kéo bởi một cặp bò tơ trắng muốt, cùng với mười hai Dạ-xoa khác, tay cầm cung, tên, khiên và các loại vũ khí, đội vòng hoa sen xanh và sen trắng, tóc ướt, áo ướt, trông như một vị quan lớn, ngồi trên cỗ xe đó, đi ngược chiều với bánh xe lấm bùn.
Parivāraamanussāpissa purato ca pacchato ca gacchantā allakesā allavatthā uppalakumudamālā piḷandhitvā padumapuṇḍarīkakalāpe gahetvā bhisamuḷālāni khādantā udakabindūhi ceva kalalehi ca paggharantehi agamaṃsu.
His attendant non-humans also walked before and behind him, with wet hair and wet clothes, adorned with garlands of blue and white water lilies, holding bunches of lotuses and white water lilies, eating lotus stalks, and dripping with water and mud.
Những Dạ-xoa tùy tùng của hắn cũng đi trước và đi sau, tóc ướt, áo ướt, đội vòng hoa sen xanh và sen trắng, tay cầm bó hoa sen hồng và sen trắng, vừa ăn củ sen và ngó sen, vừa nhỏ nước và bùn lấm lem trên đường.
Satthavāhā ca nāma yadā dhuravāto vāyati, tadā yānake nisīditvā upaṭṭhākaparivutā rajaṃ pariharantā purato gacchanti.
Caravan leaders, when the headwind blows, sit in their carriages, surrounded by attendants, avoiding the dust, and go ahead.
Các trưởng đoàn buôn thường ngồi trên xe, được tùy tùng vây quanh, xua tan bụi bặm và đi trước khi gió thổi từ phía trước.
Yadā pacchato vāto vāyati, tadā teneva nayena pacchato gacchanti.
When the wind blows from behind, then in that same manner, they go behind.
Khi gió thổi từ phía sau, họ cũng đi sau theo cách tương tự.
Tadā pana dhuravāto ahosi, tasmā so satthavāhaputto purato agamāsi.
But at that time, there was a headwind, therefore that foolish caravan leader’s son went in front.
Lúc đó, gió thổi từ phía trước, nên người con của trưởng đoàn buôn đó đi trước.
Yakkho taṃ āgacchantaṃ disvā attano yānakaṃ maggā okkamāpetvā ‘‘kahaṃ gacchathā’’ti tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ akāsi.
Seeing him approaching, the yakkha moved his carriage off the road and exchanged pleasantries with him, saying, “Where are you going?”
Dạ-xoa nhìn thấy hắn đang đến, liền cho xe mình tránh sang một bên đường, rồi chào hỏi hắn: “Các ông đi đâu đấy?”
Satthavāhopi attano yānakaṃ maggā okkamāpetvā sakaṭānaṃ gamanokāsaṃ datvā ekamante ṭhito taṃ yakkhaṃ avoca ‘‘bho, amhe tāva bārāṇasito āgacchāma.
The caravan leader also moved his carriage off the road, made way for the other carts to pass, and stood aside, saying to that yakkha, “Sir, we have come from Bārāṇasī.
Trưởng đoàn buôn cũng cho xe mình tránh sang một bên đường, nhường lối cho các cỗ xe đi qua, rồi đứng sang một bên và nói với Dạ-xoa: “Này bạn, chúng tôi đến từ Bārāṇasī.
Tumhe pana uppalakumudāni piḷandhitvā padumapuṇḍarīkahatthā bhisamuḷālāni khādantā kaddamamakkhitā udakabindūhi paggharantehi āgacchatha.
But you, adorned with blue and white water lilies, with lotus and white lotus in your hands, eating lotus stems and roots, covered in mud, and dripping with water, are coming.
Còn các ông thì đội hoa sen xanh và sen trắng, tay cầm hoa sen hồng và sen trắng, ăn củ sen và ngó sen, lấm bùn, nước nhỏ giọt trên người mà đến.
Kiṃ nu kho tumhehi āgatamagge devo vassati, uppalādisañchannāni vā sarāni atthī’’ti pucchi.
Has it rained on the path you came, or are there ponds covered with water lilies and the like?” he asked.
Có phải trên đường các ông đi qua trời mưa, hay có những hồ sen xanh, v.v. không?” hắn hỏi.
Yakkho tassa kathaṃ sutvā ‘‘samma, kiṃ nāmetaṃ kathesi.
Hearing his words, the yakkha said, “Friend, what are you saying?
Dạ-xoa nghe lời hắn nói, bèn đáp: “Này bạn, ông nói gì vậy?
Esā nīlavanarāji paññāyati.
That dark green forest line is visible.
Kia là một dãy rừng xanh thẳm.
Tato paṭṭhāya sakalaṃ araññaṃ ekodakaṃ, nibaddhaṃ devo vassati, kandarā pūrā, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne padumādisañchannāni sarāni atthī’’ti vatvā paṭipāṭiyā gacchantesu sakaṭesu ‘‘imāni sakaṭāni ādāya kahaṃ gacchathā’’ti pucchi.
From there onwards, the entire forest is filled with water, it rains constantly, the ravines are full, and in various places there are ponds covered with lotuses and the like.” Having said this, as the carts passed in succession, he asked, “Where are you going with these carts?”
Từ đó trở đi, toàn bộ khu rừng đều ngập nước, trời mưa liên tục, các khe núi đầy ắp, và ở khắp mọi nơi đều có những hồ sen hồng, v.v. phủ kín.” Nói xong, khi các cỗ xe đang lần lượt đi qua, hắn hỏi: “Các ông mang những cỗ xe này đi đâu vậy?”
‘‘Asukajanapadaṃ nāmā’’ti.
“To such and such a country.”
“Đến một xứ tên là*.”
‘‘Imasmiṃ cimasmiñca sakaṭe kiṃ nāma bhaṇḍa’’nti?
“What goods are in this cart and that cart?”
“Trong cỗ xe này và cỗ xe kia có hàng hóa gì?”
‘‘Asukañca asukañcā’’ti.
“Such and such.”
“Là* và*.”
‘‘Pacchato āgacchantaṃ sakaṭaṃ ativiya garukaṃ hutvā āgacchati, etasmiṃ kiṃ bhaṇḍa’’nti?
“The cart coming from behind is very heavy; what goods are in it?”
“Cỗ xe đi sau có vẻ rất nặng, trong đó có hàng hóa gì?”
‘‘Udakaṃ etthā’’ti.
“Water is in it.”
“Trong đó có nước.”
‘‘Parato tāva udakaṃ ānentehi vo manāpaṃ kataṃ, ito paṭṭhāya pana udakena kiccaṃ natthi, purato bahu udakaṃ, cāṭiyo bhinditvā udakaṃ chaḍḍetvā sukhena gacchathā’’ti āha.
“It was good of you to bring water from so far, but from here onwards, there is no need for water; there is plenty of water ahead. Break the pots, throw out the water, and go comfortably,” he said.
“Các ông đã làm rất tốt khi mang nước từ xa đến, nhưng từ đây trở đi không cần nước nữa, phía trước có rất nhiều nước. Hãy đập vỡ các chum, đổ nước đi và đi đường cho thoải mái,” hắn nói.
Evañca pana vatvā ‘‘tumhe gacchatha, amhākaṃ papañco hotī’’ti thokaṃ gantvā tesaṃ adassanaṃ patvā attano yakkhanagarameva agamāsi.
Having said this, he added, “You go; we have an entanglement,” and after going a short distance, he disappeared from their sight and went back to his yakkha city.
Nói như vậy, hắn còn nói thêm: “Các ông cứ đi đi, chúng tôi có việc phải làm,” rồi đi một đoạn ngắn, khuất khỏi tầm mắt của họ, và trở về thành phố Dạ-xoa của mình.
Sopi bālasatthavāho attano bālatāya yakkhassa vacanaṃ gahetvā cāṭiyo bhindāpetvā pasatamattampi udakaṃ anavasesetvā sabbaṃ chaḍḍāpetvā sakaṭāni pājāpesi, purato appamattakampi udakaṃ nāhosi, manussā pānīyaṃ alabhantā kilamiṃsu.
That foolish caravan leader, due to his foolishness, took the yakkha’s words as true, had the water pots broken, and had all the water thrown out, leaving not even a handful. He then drove the carts on. There was not even a little water ahead, and the people, not getting drinking water, became exhausted.
Người con của trưởng đoàn buôn ngu ngốc đó, vì sự ngu dốt của mình, đã tin lời Dạ-xoa, cho đập vỡ các chum và đổ hết tất cả nước đi, không còn một giọt nào. Rồi hắn cho xe đi tiếp, nhưng phía trước không có một chút nước nào. Mọi người không có nước uống nên kiệt sức.
Te yāva sūriyatthaṅgamanā gantvā sakaṭāni mocetvā parivaṭṭakena ṭhapetvā goṇe cakkesu bandhiṃsu.
They traveled until sunset, unyoked the carts, arranged them in a circle, and tied the oxen to the wheels.
Họ đi cho đến khi mặt trời lặn, rồi tháo xe, xếp thành vòng tròn và cột bò vào bánh xe.
Neva goṇānaṃ udakaṃ ahosi, na manussānaṃ yāgubhattaṃ vā.
There was no water for the oxen, nor gruel or food for the people.
Không có nước cho bò, cũng không có cháo hay cơm cho người.
Dubbalamanussā tattha tattha nipajjitvā sayiṃsu.
The weak people lay down and slept here and there.
Những người yếu ớt nằm la liệt khắp nơi.
Rattibhāgasamanantare yakkhā yakkhanagarato āgantvā sabbepi goṇe ca manusse ca jīvitakkhayaṃ pāpetvā maṃsaṃ khāditvā aṭṭhīni avasesetvā agamaṃsu.
Immediately after nightfall, the yakkhās came from the yakkha city, brought all the oxen and people to their demise, ate their flesh, left only the bones, and departed.
Ngay sau khi đêm xuống, các Dạ-xoa từ thành phố Dạ-xoa đến, giết chết tất cả bò và người, ăn thịt và chỉ để lại xương, rồi bỏ đi.
Evamekaṃ bālasatthavāhaputtaṃ nissāya sabbepi te vināsaṃ pāpuṇiṃsu, hatthaṭṭhikādīni disāvidisāsu vippakiṇṇāni ahesuṃ.
Thus, relying on one foolish caravan leader’s son, all of them met with destruction, and their hand bones and other bones were scattered in all directions.
Cứ thế, vì một người con của trưởng đoàn buôn ngu ngốc, tất cả bọn họ đều bị diệt vong, xương tay, v.v. nằm rải rác khắp các phương hướng.
Pañca sakaṭasatāni yathāpūritāneva aṭṭhaṃsu.
The five hundred carts remained as they were, fully loaded.
Năm trăm cỗ xe vẫn còn nguyên vẹn như khi được chất đầy hàng hóa.
Bodhisattopi kho bālasatthavāhaputtassa nikkhantadivasato māsaḍḍhamāsaṃ vītināmetvā pañcahi sakaṭasatehi nagarā nikkhamma anupubbena kantāramukhaṃ pāpuṇi.
The Bodhisatta, having let a month and a half pass since the foolish caravan leader’s son departed, set out from the city with five hundred carts and gradually reached the entrance of the wilderness.
Bồ-tát, sau khi để trôi qua một tháng rưỡi kể từ ngày người con của trưởng đoàn buôn ngu ngốc khởi hành, cũng rời thành phố với năm trăm cỗ xe và dần dần đến cửa ngõ sa mạc.
So tattha udakacāṭiyo pūretvā bahuṃ udakaṃ ādāya khandhāvāre bheriṃ carāpetvā manusse sannipātetvā evamāha ‘‘tumhe maṃ anāpucchitvā pasatamattampi udakaṃ mā vaḷañjayittha, kantāre visarukkhā nāma honti, pattaṃ vā pupphaṃ vā phalaṃ vā tumhehi pure akhāditapubbaṃ maṃ anāpucchitvā mā khāditthā’’ti.
There, he filled the water pots, took plenty of water, had a drum beaten in the camp, assembled the people, and said, “Do not use even a handful of water without asking me. In the wilderness, there are poisonous trees; do not eat any leaves, flowers, or fruits that you have not eaten before, without asking me.”
Ở đó, Ngài cho đổ đầy nước vào các chum, mang theo rất nhiều nước, rồi cho đánh trống tập hợp mọi người trong doanh trại và nói: “Các ông không được dùng dù chỉ một chút nước mà không hỏi ta. Trong sa mạc có những cây độc, các ông không được ăn lá, hoa hay quả nào mà trước đây chưa từng ăn, nếu không hỏi ta.”
Evaṃ manussānaṃ ovādaṃ datvā pañcahi sakaṭasatehi kantāraṃ paṭipajji.
Having thus advised the people, he entered the wilderness with five hundred carts.
Sau khi khuyên bảo mọi người như vậy, Ngài cùng năm trăm cỗ xe tiến vào sa mạc.
Tasmiṃ kantāramajjhaṃ sampatte so yakkho purimanayeneva bodhisattassa paṭipathe attānaṃ dassesi.
When he reached the middle of that wilderness, that yakkha showed himself on the Bodhisatta’s path in the same manner as before.
Khi đoàn xe của Ngài đến giữa sa mạc, Dạ-xoa đó lại hiện ra trên đường đi của Bồ-tát như lần trước.
Bodhisatto taṃ disvāva aññāsi ‘‘imasmiṃ kantāre udakaṃ natthi, nirudakakantāro nāmesa, ayañca nibbhayo rattanetto, chāyāpissa na paññāyati, nissaṃsayaṃ iminā purato gato bālasatthavāhaputto sabbaṃ udakaṃ chaḍḍāpetvā kilametvā sapariso khādito bhavissati, mayhaṃ pana paṇḍitabhāvaṃ upāyakosallaṃ na jānāti maññe’’ti.
The Bodhisatta, seeing him, at once understood: “There is no water in this wilderness; it is called a waterless wilderness. And this one is fearless, with red eyes; even his shadow is not visible. Without doubt, the foolish caravan leader’s son who went ahead has been made to discard all his water, exhausted, and devoured with his retinue by this one. But he does not know my wisdom and skillful means, I think.”
Bồ-tát vừa nhìn thấy hắn đã biết ngay: “Trong sa mạc này không có nước, đây là một sa mạc không nước. Tên này không hề sợ hãi, mắt hắn đỏ ngầu, và bóng hắn không hiện rõ. Chắc chắn hắn đã khiến người con của trưởng đoàn buôn ngu ngốc đi trước đổ hết nước, làm cho họ kiệt sức, rồi ăn thịt cả đoàn người. Có lẽ hắn không biết trí tuệ và sự khéo léo của ta.”
Tato naṃ āha ‘‘gacchatha tumhe, mayaṃ vāṇijā nāma aññaṃ udakaṃ adisvā gahitaudakaṃ na chaḍḍema, diṭṭhaṭṭhāne pana chaḍḍetvā sakaṭāni sallahukāni katvā gamissāmā’’ti yakkho thokaṃ gantvā adassanaṃ upagamma attano yakkhanagarameva gato.
Then he said to him, “You may go. We, as merchants, do not discard the water we have taken unless we see other water. But when we see water, we will discard it, make our carts light, and go.” The yakkha went a short distance, disappeared, and returned to his own yakkha city.
Sau đó, ông ta nói với nó: "Các ngươi cứ đi đi, chúng tôi là thương nhân, không thấy nước khác thì không đổ bỏ nước đã lấy. Nhưng khi thấy nước ở nơi nào đó, chúng tôi sẽ đổ bỏ rồi làm cho xe nhẹ đi mà tiếp tục." Yakkha đi một đoạn ngắn rồi biến mất, trở về thành phố yakkha của mình.
Yakkhe pana gate manussā bodhisattaṃ āhaṃsu ‘‘ayya, ete manussā ‘esā nīlavanarāji paññāyati, tato paṭṭhāya nibaddhaṃ devo vassatī’ti vatvā uppalakumudamālādhārino padumapuṇḍarīkakalāpe ādāya bhisamuḷālāni khādantā allavatthā allakesā udakabindūhi paggharantehi āgatā, udakaṃ chaḍḍetvā sallahukehi sakaṭehi khippaṃ gacchāmā’’ti.
When the yakkha had gone, the men said to the Bodhisatta, “Sir, those men said, ‘That blue forest line is visible, and from there on, it rains continuously,’ and they came holding garlands of blue and white water lilies, carrying bundles of red and white lotuses, eating lotus roots and stems, with wet clothes and wet hair, and dripping water. Let us discard our water and proceed quickly with light carts.”
Khi yakkha đã đi, những người kia nói với Bồ Tát: "Thưa Ngài, những người kia nói: 'Kia kìa, hàng cây xanh biếc hiện ra, từ đó trở đi trời mưa không ngớt.' Họ đến đây với những vòng hoa sen xanh và sen trắng, cầm bó hoa sen trắng và sen hồng, ăn ngó sen và củ sen, quần áo ướt đẫm, tóc ướt đẫm, nước nhỏ giọt. Chúng ta hãy đổ bỏ nước đi, làm cho xe nhẹ rồi nhanh chóng đi thôi!"
Bodhisatto tesaṃ kathaṃ sutvā sakaṭāni ṭhapāpetvā sabbe manusse sannipātāpetvā ‘‘tumhehi ‘imasmiṃ kantāre saro vā pokkharaṇī vā atthī’ti kassaci sutapubba’’nti pucchi.
The Bodhisatta, hearing their words, had the carts stopped and gathered all the men, asking, “Have any of you ever heard that there is a lake or a pond in this wilderness?”
Bồ Tát nghe lời họ nói, liền cho dừng các cỗ xe, triệu tập tất cả mọi người lại và hỏi: "Các ngươi có từng nghe nói trong sa mạc này có hồ hay ao nào không?"
‘‘Na, ayya, sutapubba’’nti.
“No, sir, we have not heard.”
"Thưa Ngài, chưa từng nghe nói ạ."
Nirudakakantāro nāma eso, idāni ekacce manussā ‘‘etāya nīlavanarājiyā purato devo vassatī’’ti vadanti, ‘‘vuṭṭhivāto nāma kittakaṃ ṭhānaṃ vāyatī’’ti?
“This is called a waterless wilderness. Now, some men say that it rains ahead in that blue forest line. How far does the rain-wind blow?”
"Đây là một sa mạc không có nước. Bây giờ, một số người nói rằng 'trời mưa trước hàng cây xanh biếc kia'. Gió mưa thổi xa bao nhiêu?"
‘‘Yojanamattaṃ, ayyā’’ti.
“About a yojana, sir.”
"Khoảng một do tuần, thưa Ngài."
‘‘Kacci pana vo ekassāpi sarīraṃ vuṭṭhivāto paharatī’’ti?
“Has the rain-wind struck the body of any one of you?”
"Có ai trong các ngươi cảm thấy gió mưa thổi vào người không?"
‘‘Natthi ayyā’’ti.
“No, sir.”
"Không có, thưa Ngài."
‘‘Meghasīsaṃ nāma kittake ṭhāne paññāyatī’’ti?
“How far is the cloud-top visible?”
"Đỉnh mây hiện ra ở khoảng cách bao nhiêu?"
‘‘Tiyojanamatte ayyā’’ti.
“About three yojanas, sir.”
"Khoảng ba do tuần, thưa Ngài."
‘‘Atthi pana vo kenaci ekampi meghasīsaṃ diṭṭha’’nti?
“Has any one of you seen even one cloud-top?”
"Có ai trong các ngươi thấy dù chỉ một đỉnh mây không?"
‘‘Natthi, ayyā’’ti.
“No, sir.”
"Không có, thưa Ngài."
‘‘Vijjulatā nāma kittake ṭhāne paññāyatī’’ti?
“How far is lightning visible?”
"Sét hiện ra ở khoảng cách bao nhiêu?"
‘‘Catuppañcayojanamatte, ayyā’’ti.
“About four or five yojanas, sir.”
"Khoảng bốn đến năm do tuần, thưa Ngài."
‘‘Atthi pana vo kenaci vijjulatobhāso diṭṭho’’ti?
“Has any one of you seen the flash of lightning?”
"Có ai trong các ngươi thấy ánh sáng của sét không?"
‘‘Natthi, ayyā’’ti.
“No, sir.”
"Không có, thưa Ngài."
‘‘Meghasaddo nāma kittake ṭhāne suyyatī’’ti?
“How far is the sound of thunder heard?”
"Tiếng sấm nghe được ở khoảng cách bao nhiêu?"
‘‘Ekadviyojanamatte, ayyā’’ti.
“About one or two yojanas, sir.”
"Khoảng một đến hai do tuần, thưa Ngài."
‘‘Atthi pana vo kenaci meghasaddo suto’’ti?
“Has any one of you heard the sound of thunder?”
"Có ai trong các ngươi nghe tiếng sấm không?"
‘‘Natthi, ayyā’’ti.
“No, sir.”
"Không có, thưa Ngài."
‘‘Na ete manussā, yakkhā ete, amhe udakaṃ chaḍḍāpetvā dubbale katvā khāditukāmā āgatā bhavissanti.
“These are not men; these are yakkhas. They must have come intending to make us discard our water, weaken us, and then devour us.
"Những người này không phải là người, họ là yakkha. Họ đến đây có lẽ muốn chúng ta đổ bỏ nước, làm cho chúng ta yếu sức rồi ăn thịt chúng ta.
Purato gato bālasatthavāhaputto na upāyakusalo.
The foolish caravan leader’s son who went ahead was not skilled in means.
Con trai của vị trưởng đoàn buôn ngu ngốc đã đi trước không có mưu trí.
Addhā so etehi udakaṃ chaḍḍāpetvā kilametvā khādito bhavissati, pañca sakaṭasatāni yathāpūritāneva ṭhitāni bhavissanti.
Surely, he must have been made to discard his water by these yakkhas, exhausted, and devoured. The five hundred carts will be standing there, still fully loaded.
Chắc chắn nó đã bị những yakkha này làm cho đổ bỏ nước, kiệt sức rồi bị ăn thịt. Năm trăm cỗ xe vẫn còn nguyên vẹn như đã chất đầy.
Ajja mayaṃ tāni passissāma, pasatamattampi udakaṃ achaḍḍetvā sīghasīghaṃ pājethā’’ti pājāpesi.
Today we shall see them. Do not discard even a handful of water, but drive on very quickly!” So he made them drive on.
Hôm nay chúng ta sẽ thấy chúng. Đừng đổ bỏ dù chỉ một nắm nước, hãy nhanh chóng thúc xe đi!" Ông ra lệnh cho họ thúc xe đi.
So gacchanto yathāpūritāneva pañca sakaṭasatāni goṇamanussānañca hatthaṭṭhikādīni disāvidisāsu vippakiṇṇāni disvā sakaṭāni mocāpetvā sakaṭaparivaṭṭakena khandhāvāraṃ bandhāpetvā kālasseva manusse ca goṇe ca sāyamāsabhattaṃ bhojāpetvā manussānaṃ majjhe goṇe nipajjāpetvā sayaṃ balanāyako hutvā khaggahattho tiyāmarattiṃ ārakkhaṃ gahetvā ṭhitakova aruṇaṃ uṭṭhāpesi.
As he proceeded, he saw the five hundred carts still fully loaded, and the bones of oxen and men scattered in all directions. He had the carts unyoked and a camp set up in a circle of carts. Early on, he fed the men and oxen their evening meal, had the oxen lie down among the men, and then, as the leader of the company, he stood guard with a sword in hand throughout the three watches of the night until dawn.
Khi đi, ông thấy năm trăm cỗ xe vẫn còn nguyên vẹn như đã chất đầy, và xương tay, xương chân của bò và người nằm rải rác khắp các hướng. Ông cho tháo bò ra khỏi xe, cho dựng trại bằng cách xếp xe thành vòng tròn, rồi sớm cho người và bò ăn bữa tối. Sau đó, ông cho bò nằm giữa những người, và tự mình làm đội trưởng, cầm kiếm canh gác suốt ba canh đêm cho đến khi bình minh ló dạng.
Punadivase pana pātova sabbakiccāni niṭṭhāpetvā goṇe bhojetvā dubbalasakaṭāni chaḍḍāpetvā thirāni gāhāpetvā appagghaṃ bhaṇḍaṃ chaḍḍāpetvā mahagghaṃ bhaṇḍaṃ āropāpetvā yathādhippetaṃ ṭhānaṃ gantvā diguṇatiguṇena mūlena bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā sabbaṃ parisaṃ ādāya puna attano nagarameva agamāsi.
The next day, early in the morning, having completed all necessary tasks, he fed the oxen, had the weak carts discarded, kept the strong ones, had the low-value goods discarded, and the high-value goods loaded. He then proceeded to his intended destination, sold the goods for double or triple their price, and taking his entire company, returned to his own city.
Vào ngày hôm sau, ông sớm hoàn tất mọi công việc, cho bò ăn, cho bỏ những cỗ xe yếu, cho lấy những cỗ xe chắc chắn, cho bỏ những hàng hóa giá trị thấp, cho chất lên những hàng hóa giá trị cao, rồi đi đến nơi mong muốn. Ông bán hàng hóa với giá gấp đôi, gấp ba, rồi dẫn tất cả đoàn người trở về thành phố của mình.
Tattha apaṇṇakanti ekaṃsikaṃ aviraddhaṃ niyyānikaṃ.
Here, apaṇṇakaṃ means certain, faultless, leading to liberation.
Ở đây, apaṇṇaka có nghĩa là chắc chắn, không sai lầm, dẫn đến giải thoát.
Ṭhānanti kāraṇaṃ.
Ṭhānaṃ means cause.
Ṭhāna có nghĩa là nguyên nhân.
Kāraṇañhi yasmā tadāyattavuttitāya phalaṃ tiṭṭhati nāma, tasmā ‘‘ṭhāna’’nti vuccati, ‘‘ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato’’tiādīsu (vibha. 809) cassa payogo veditabbo.
Indeed, a cause is called “ṭhāna” because the result depends on it and thus stands; its usage should be understood in phrases like “a cause as a cause, and a non-cause as a non-cause” and so on.
Nguyên nhân được gọi là "ṭhāna" vì quả dựa vào đó mà tồn tại. Cách sử dụng của nó cũng được biết đến trong các câu như "ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato" (Vibh. 809).
Iti ‘‘apaṇṇakaṃ ṭhāna’’nti padadvayenāpi ‘‘yaṃ ekantahitasukhāvahattā paṇḍitehi paṭipannaṃ ekaṃsikakāraṇaṃ aviraddhakāraṇaṃ niyyānikakāraṇaṃ, taṃ ida’’nti dīpeti.
Thus, by the two words “apaṇṇakaṃ ṭhānaṃ,” it is indicated: “That which, being conducive to absolute welfare and happiness, is practiced by the wise; that which is a certain cause, a faultless cause, a cause leading to liberation—that is this.”
Như vậy, bằng hai từ "apaṇṇakaṃ ṭhānaṃ", nó chỉ ra rằng "đây là nguyên nhân chắc chắn, không sai lầm, dẫn đến giải thoát mà các bậc hiền trí đã thực hành, vì nó hoàn toàn mang lại lợi ích và hạnh phúc."
Ayamettha saṅkhepo, pabhedato pana tīṇi saraṇagamanāni, pañca sīlāni, dasa sīlāni, pātimokkhasaṃvaro, indriyasaṃvaro, ājīvapārisuddhi, paccayapaṭisevanaṃ, sabbampi catupārisuddhisīlaṃ; indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, jhānaṃ, vipassanā, abhiññā, samāpatti, ariyamaggo, ariyaphalaṃ, sabbampetaṃ apaṇṇakaṭṭhānaṃ apaṇṇakapaṭipadā, niyyānikapaṭipadāti attho.
This is the brief explanation here. In detail, however, the three refuges, the five precepts, the ten precepts, Pātimokkha restraint, sense-faculty restraint, purity of livelihood, proper use of requisites, all four-fold purity of Sīla; guarding the doors of the sense faculties, moderation in food, devotion to wakefulness, jhāna, vipassanā, abhiññā, samāpatti, the Noble Path, the Noble Fruition—all of this is the unfailing path, the unfailing practice, the practice leading to liberation; this is the meaning.
Đây là tóm tắt ở đây. Về chi tiết, đó là ba sự quy y, năm giới, mười giới, sự phòng hộ Pātimokkha, sự phòng hộ các căn, sự thanh tịnh về sinh kế, sự quán xét khi thọ dụng vật dụng, tất cả Tứ thanh tịnh giới; sự giữ gìn các căn, sự biết đủ trong ăn uống, sự chuyên cần thức tỉnh, thiền định, thiền quán (vipassanā), các thắng trí (abhiññā), các thiền chứng (samāpatti), Thánh đạo, Thánh quả – tất cả những điều này đều là Apaṇṇakaṭṭhāna, là Apaṇṇakapaṭipadā, có nghĩa là con đường dẫn đến giải thoát.
‘‘Tīhi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇakapaṭipadaṃ paṭipanno hoti, yoni cassa āraddhā hoti āsavānaṃ khayāya.
“Bhikkhus, a bhikkhu endowed with three qualities practices the unfailing practice, and his effort is aroused for the destruction of the asavas.
"Này các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu nào đầy đủ ba pháp này thì đang thực hành Apaṇṇakapaṭipadā (con đường chắc chắn), và sự nỗ lực của vị ấy được bắt đầu để diệt trừ các lậu hoặc (āsava)."
Katamehi tīhi?
Which three?
"Ba pháp nào?"
Idha, bhikkhave, bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti, bhojane mattaññū hoti, jāgariyaṃ anuyutto hoti.
Here, bhikkhus, a bhikkhu has his sense-doors guarded, is moderate in food, and is devoted to wakefulness.
"Ở đây, này các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu giữ gìn các căn, biết đủ trong ăn uống, và chuyên cần thức tỉnh."
Kathañca, bhikkhave, bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti?
And how, bhikkhus, does a bhikkhu have his sense-doors guarded?
"Và này các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu giữ gìn các căn như thế nào?"
Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hoti…pe… evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti.
Here, bhikkhus, a bhikkhu, having seen a form with the eye, does not grasp at its general appearance…and so on…thus, bhikkhus, a bhikkhu has his sense-doors guarded.”
"Ở đây, này các Tỳ-khưu, khi thấy sắc bằng mắt, Tỳ-khưu không nắm giữ tướng chung... (còn tiếp)... Này các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu giữ gìn các căn là như vậy."
Eketi ekacce paṇḍitamanussā.
Eke means some wise people.
Eke có nghĩa là một số người hiền trí.
Tattha kiñcāpi ‘‘asukā nāmā’’ti niyamo natthi, idaṃ pana saparisaṃ bodhisattaṃyeva sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
Although there is no specific designation like “so-and-so,” it should be understood that this refers to the Bodhisatta and his retinue.
Mặc dù ở đây không có quy định "người tên là...", nhưng phải hiểu rằng điều này được nói đến để chỉ Bồ Tát và đoàn tùy tùng của Ngài.
Dutiyaṃ āhu takkikāti dutiyanti paṭhamato apaṇṇakaṭṭhānato niyyānikakāraṇato dutiyaṃ takkaggāhakāraṇaṃ aniyyānikakāraṇaṃ.
Dutiyaṃ āhu takkikā: Dutiyaṃ means the second, after the unfailing path (niyyānikakāraṇaṃ), which is the speculative path (takkaggāhakāraṇaṃ), the path not leading to liberation (aniyyānikakāraṇaṃ).
Dutiyaṃ āhu takkikā: Dutiya có nghĩa là thứ hai, nguyên nhân suy đoán, nguyên nhân không dẫn đến giải thoát, là thứ hai sau Apaṇṇakaṭṭhāna (nguyên nhân chắc chắn) và nguyên nhân dẫn đến giải thoát.
Āhu takkikāti ettha pana saddhiṃ purimapadena ayaṃ yojanā – apaṇṇakaṭṭhānaṃ ekaṃsikakāraṇaṃ aviraddhakāraṇaṃ niyyānikakāraṇaṃ eke bodhisattappamukhā paṇḍitamanussā gaṇhiṃsu.
In āhu takkikā, when combined with the preceding word, the construction is this: eke, wise people led by the Bodhisatta, took up the apaṇṇakaṭṭhānaṃ, the certain cause, the faultless cause, the cause leading to liberation.
Ở đây, với từ trước, Āhu takkikā có ý nghĩa như sau: Apaṇṇakaṭṭhānaṃ (nguyên nhân chắc chắn, nguyên nhân không sai lầm, nguyên nhân dẫn đến giải thoát) đã được eke (một số người hiền trí đứng đầu là Bồ Tát) chấp nhận.
Ye pana bālasatthavāhaputtappamukhā takkikā āhu, te dutiyaṃ sāparādhaṃ anekaṃsikaṭṭhānaṃ viraddhakāraṇaṃ aniyyānikakāraṇaṃ aggahesuṃ.
But those who were speculative, led by the foolish caravan leader’s son, took up dutiyaṃ, the faulty, uncertain path, the wrong cause, the cause not leading to liberation.
Còn những người suy đoán, đứng đầu là con trai của vị trưởng đoàn buôn ngu ngốc, đã chấp nhận dutiyaṃ (nguyên nhân thứ hai), tức là nguyên nhân có lỗi, không chắc chắn, nguyên nhân sai lầm, nguyên nhân không dẫn đến giải thoát.
Tesu ye apaṇṇakaṭṭhānaṃ aggahesuṃ, te sukkapaṭipadaṃ paṭipannā.
Among them, those who took up the unfailing path were practicing the pure practice.
Trong số đó, những người chấp nhận Apaṇṇakaṭṭhāna là những người đã thực hành con đường thanh tịnh (sukkapaṭipadā).
Ye dutiyaṃ ‘‘purato bhavitabbaṃ udakenā’’ti takkaggāhasaṅkhātaṃ aniyyānikakāraṇaṃ aggahesuṃ.
Those who adopted the second, the cause of non-deliverance, which is called 'grasping at speculation,' thinking, "There must be water ahead."
Những người chấp nhận nguyên nhân không dẫn đến giải thoát, tức là sự suy đoán "phía trước chắc chắn có nước", là nguyên nhân thứ hai.
Te kaṇhapaṭipadaṃ paṭipannā.
They had entered upon the dark path.
Họ là những người đã thực hành con đường đen tối (kaṇhapaṭipadā).
Tattha etadaññāya medhāvīti ‘‘medhā’’ti laddhanāmāya vipulāya visuddhāya uttamāya paññāya samannāgato kulaputto etaṃ apaṇṇake ceva sapaṇṇake cāti dvīsu atakkaggāhatakkaggāhasaṅkhātesu ṭhānesu guṇadosaṃ vuddhihāniṃ atthānatthaṃ ñatvāti attho.
Here, "Having understood this, the wise one" means: a young man endowed with extensive, pure, and supreme wisdom, named 'medhā,' having understood the merits and demerits, the increase and decrease, the benefit and harm in these two situations—the certain and the uncertain, which are called 'not grasping at speculation' and 'grasping at speculation' respectively.
Trong đó, etadaññāya medhāvī có nghĩa là: Người con trai gia tộc được trang bị trí tuệ (paññā) rộng lớn, thanh tịnh, tối thượng, được gọi là “medhā”, đã biết rõ lợi hại, tăng giảm, có ích hay vô ích trong hai trường hợp là không nên suy luận và nên suy luận, tức là apaṇṇaka và sapaṇṇaka.
Taṃ gaṇhe yadapaṇṇakanti yaṃ apaṇṇakaṃ ekaṃsikaṃ sukkapaṭipadāaparihāniyapaṭipadāsaṅkhātaṃ niyyānikakāraṇaṃ, tadeva gaṇheyya.
"He should take that which is certain" means: he should take that which is certain (apaṇṇaka), conclusive (ekaṃsika), the cause of deliverance, which is called the bright path, the path of non-decline.
Taṃ gaṇhe yadapaṇṇakaṃ có nghĩa là: Chỉ nên nắm giữ điều gì là apaṇṇaka, là chắc chắn, là nguyên nhân dẫn đến giải thoát được gọi là con đường thanh tịnh, con đường không thoái hóa.
Ekaṃsikādibhāvatoyeva.
Because it is conclusive and so forth.
Chỉ vì nó là điều chắc chắn, v.v.
Itaraṃ pana na gaṇheyya.
But he should not take the other.
Còn điều kia thì không nên nắm giữ.
Anekaṃsikādibhāvatoyeva.
Because it is inconclusive and so forth.
Chỉ vì nó là điều không chắc chắn, v.v.
Ayañhi apaṇṇakapaṭipadā nāma sabbesaṃ buddhapaccekabuddhabuddhaputtānaṃ paṭipadā.
Indeed, this certain path (apaṇṇakapaṭipadā) is the path of all Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples of the Buddha.
Con đường apaṇṇaka này là con đường của tất cả chư Phật, chư Phật Độc Giác và chư Phật tử.
Sabbabuddhā hi apaṇṇakapaṭipadāyameva ṭhatvā daḷhena vīriyena pāramiyo pūretvā bodhimūle buddhā nāma honti, paccekabuddhā paccekabodhiṃ uppādenti, buddhaputtā sāvakapāramiñāṇaṃ paṭivijjhanti.
All Buddhas, indeed, standing firm on the certain path (apaṇṇakapaṭipadā), fulfill the pāramīs with strong effort and become Buddhas at the foot of the Bodhi tree; Paccekabuddhas generate Paccekabodhi; and disciples of the Buddha penetrate the knowledge of the Sāvaka-pāramī.
Tất cả chư Phật, sau khi đứng vững trên con đường apaṇṇaka, với tinh tấn kiên cố, viên mãn các ba-la-mật, trở thành chư Phật dưới cội Bồ-đề; chư Phật Độc Giác chứng đắc Bồ-đề Độc Giác; và chư Phật tử thấu triệt trí tuệ ba-la-mật của bậc Thanh Văn.
Akilāsunoti imaṃ dhammadesanaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharanto kathesi.
Akilāsuno (Untiring) - The Blessed One gave this Dhamma discourse while residing in Sāvatthī.
Akilāsuno (Không mệt mỏi): Thế Tôn đã thuyết giảng giáo pháp này khi Ngài đang trú tại Sāvatthī.
Kaṃ pana ārabbhāti?
Concerning whom?
Nhưng là vì ai?
Ekaṃ ossaṭṭhavīriyaṃ bhikkhuṃ.
A bhikkhu who had given up effort.
Vì một vị tỳ-khưu đã buông bỏ tinh tấn.
Tathāgate kira sāvatthiyaṃ viharante eko sāvatthivāsī kulaputto jetavanaṃ gantvā satthu santike dhammadesanaṃ sutvā pasannacitto kāmesu ādīnavaṃ disvā pabbajitvā upasampadāya pañcavassiko hutvā dve mātikā uggaṇhitvā vipassanācāraṃ sikkhitvā satthu santike attano cittaruciyaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ araññaṃ pavisitvā vassaṃ upagantvā temāsaṃ vāyamantopi obhāsamattaṃ vā nimittamattaṃ vā uppādetuṃ nāsakkhi.
It is said that when the Tathāgata was residing in Sāvatthī, a young man from Sāvatthī went to Jetavana, listened to the Dhamma discourse from the Teacher, became joyful, saw the danger in sensual pleasures, went forth, and after receiving ordination, spent five years. He learned the two Mātikas, trained in the practice of insight, received a meditation subject pleasing to his mind from the Teacher, entered a forest, and spent the rainy season there. Even after striving for three months, he was unable to produce even a glimmer of light or a sign.
Khi Đức Như Lai trú tại Sāvatthī, một người con trai gia tộc ở Sāvatthī đã đến Jetavana, nghe pháp từ Đức Đạo Sư, tâm hoan hỷ, thấy được sự nguy hiểm của dục lạc, rồi xuất gia. Sau khi thọ giới Tỳ-khưu được năm năm, vị ấy học thuộc hai bộ Pātimokkha, học phương pháp thiền quán (vipassanācāra), rồi nhận một đề mục thiền (kammaṭṭhāna) theo ý mình từ Đức Đạo Sư. Vị ấy đi vào một khu rừng, an cư mùa mưa, và mặc dù đã tinh tấn trong ba tháng, nhưng không thể tạo ra dù chỉ một chút ánh sáng hay một dấu hiệu (nimitta) nào.
Athassa etadahosi ‘‘satthārā cattāro puggalā kathitā, tesu mayā padaparamena bhavitabbaṃ, natthi maññe mayhaṃ imasmiṃ attabhāve maggo vā phalaṃ vā, kiṃ karissāmi araññavāsena, satthu santikaṃ gantvā rūpasobhaggappattaṃ buddhasarīraṃ olokento madhuraṃ dhammadesanaṃ suṇanto viharissāmī’’ti puna jetavanameva paccāgamāsi.
Then it occurred to him: "The Teacher spoke of four types of individuals; among them, I must be one who is destined for a lower stage. I do not think there is a path or fruit for me in this existence. What good is living in the forest? I will go to the Teacher, gaze upon the Buddha's body, which is endowed with beautiful splendor, and live listening to his sweet Dhamma discourse." So he returned to Jetavana.
Khi đó, vị ấy nghĩ: “Đức Đạo Sư đã nói về bốn hạng người, trong số đó, ta chắc hẳn thuộc hạng người chỉ đạt được chút ít. Có lẽ trong kiếp này ta không có đạo quả. Ta sẽ làm gì khi sống trong rừng? Ta sẽ trở về với Đức Đạo Sư, chiêm ngưỡng thân Phật với vẻ đẹp tuyệt vời, và sống bằng cách lắng nghe giáo pháp ngọt ngào.” Thế là, vị ấy trở lại Jetavana.
Atha naṃ sandiṭṭhasambhattā āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti gato, idāni pana āgantvā saṅgaṇikāya abhiramamāno carasi, kiṃ nu kho te pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, appaṭisandhiko jātosī’’ti?
Then his familiar and intimate friends said to him: ‘‘Friend, you went after receiving a meditation subject from the Teacher, thinking, ‘I will practice the ascetic’s duty.’ But now you have returned and are delighting in company. Has your duty as a renunciant reached its culmination, or have you become one who will not be reborn?’’
Khi đó, những người bạn cũ của vị ấy nói: “Thưa Đại đức, ngài đã nhận đề mục thiền từ Đức Đạo Sư và nói rằng sẽ thực hành pháp Sa-môn. Nhưng bây giờ ngài lại trở về và vui thích với sự tụ tập. Có phải công việc xuất gia của ngài đã hoàn thành, hay ngài đã trở thành người không còn tái sinh nữa?”
Āvuso, ahaṃ maggaṃ vā phalaṃ vā alabhitvā ‘‘abhabbapuggalena mayā bhavitabba’’nti vīriyaṃ ossajitvā āgatomhīti.
“Friends, I returned after abandoning effort, thinking, ‘I must be an incapable person,’ having attained neither the path nor the fruit.”
“Thưa các Đại đức, tôi đã không đạt được đạo quả nào, và nghĩ rằng mình là người không có khả năng, nên tôi đã buông bỏ tinh tấn và trở về.”
‘‘Akāraṇaṃ te, āvuso, kataṃ daḷhavīriyassa satthu sāsane pabbajitvā vīriyaṃ ossajantena, ayuttaṃ te kataṃ, ehi tathāgatassa dassemā’’ti taṃ ādāya satthu santikaṃ agamaṃsu.
“Friend, you have done what is improper by abandoning effort after going forth in the Dispensation of the Teacher, who possesses firm energy. You have done what is unfitting. Come, let us present him to the Tathāgata!” So, taking him, they went to the Teacher.
“Thưa Đại đức, ngài đã làm điều không đúng khi xuất gia trong giáo pháp của Đức Đạo Sư, người có tinh tấn kiên cố, mà lại buông bỏ tinh tấn. Ngài đã làm điều không phù hợp. Hãy đến, chúng ta sẽ đưa ngài đến Đức Như Lai.” Nói xong, họ đưa vị ấy đến Đức Đạo Sư.
Satthā taṃ disvā evamāha ‘‘bhikkhave, tumhe etaṃ bhikkhuṃ anicchamānaṃ ādāya āgatā, kiṃ kataṃ iminā’’ti?
The Teacher, seeing him, spoke thus: “Monks, you have brought this bhikkhu against his will. What has he done?”
Đức Đạo Sư thấy vị ấy và nói: “Này các Tỳ-khưu, các ông đã dẫn vị Tỳ-khưu này đến đây mặc dù ông ấy không muốn. Vị ấy đã làm gì?”
‘‘Bhante, ayaṃ bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto vīriyaṃ ossajitvā āgato’’ti āhaṃsu.
“Venerable Sir, this bhikkhu went forth in such a liberating Dispensation, and while practicing the ascetic’s duty, he abandoned effort and returned,” they said.
Họ thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-khưu này đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như vậy, nhưng khi thực hành pháp Sa-môn, vị ấy đã buông bỏ tinh tấn và trở về.”
Atha naṃ satthā āha ‘‘saccaṃ kira tayā bhikkhu vīriyaṃ ossaṭṭha’’nti?
Then the Teacher said to him: “Is it true, bhikkhu, that you have abandoned effort?”
Khi đó, Đức Đạo Sư hỏi vị ấy: “Này Tỳ-khưu, có thật là ông đã buông bỏ tinh tấn không?”
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti.
“It is true, Blessed One.”
“Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy.”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ bhikkhu evarūpe mama sāsane pabbajitvā ‘appiccho’ti vā ‘santuṭṭho’ti vā ‘pavivitto’ti vā ‘āraddhavīriyo’ti vā evaṃ attānaṃ ajānāpetvā ‘ossaṭṭhavīriyo bhikkhū’ti jānāpesi.
“Bhikkhu, why is it that after going forth in such a Dispensation of mine, you do not let yourself be known as ‘one with few wishes,’ or ‘content,’ or ‘secluded,’ or ‘one who has aroused effort,’ but instead make yourself known as ‘a bhikkhu who has abandoned effort’?
“Này Tỳ-khưu, tại sao ông lại xuất gia trong giáo pháp của Ta như vậy, mà không tự cho mình là ‘người thiểu dục’ hay ‘người biết đủ’, hay ‘người sống viễn ly’, hay ‘người tinh tấn đã được khởi lên’, mà lại tự cho mình là ‘Tỳ-khưu đã buông bỏ tinh tấn’?
Nanu tvaṃ pubbe vīriyavā ahosi, tayā ekena kataṃ vīriyaṃ nissāya marukantāre pañcasu sakaṭasatesu manussā ca goṇā ca pānīyaṃ labhitvā sukhitā jātā, idāni kasmā vīriyaṃ ossajasī’’ti.
Were you not energetic before? Relying on the effort you alone made, people and oxen in five hundred carts in the desert wilderness obtained water and became happy. Why do you abandon effort now?”
Trước kia, ông chẳng phải là người có tinh tấn sao? Nhờ tinh tấn mà ông đã thực hiện một mình, năm trăm cỗ xe trong sa mạc, cả người và bò đều có được nước uống và trở nên hạnh phúc. Tại sao bây giờ ông lại buông bỏ tinh tấn?”
So bhikkhu ettakena vacanena upatthambhito ahosi.
That bhikkhu was encouraged by these words.
Vị Tỳ-khưu đó đã được khích lệ bởi lời nói đó.
Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto satthavāhakule paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ karonto vicarati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī in the Kasi kingdom, the Bodhisatta was reborn into a caravan leader’s family. When he came of age, he traveled, trading with five hundred carts.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta đang trị vì ở Bārāṇasī, xứ Kāsī, Bồ-tát đã tái sinh vào gia tộc trưởng đoàn lữ hành, khi trưởng thành, Ngài đi buôn bán với năm trăm cỗ xe.
So ekadā saṭṭhiyojanikaṃ marukantāraṃ paṭipajji.
One day, he set out for a desert wilderness sixty yojanas wide.
Một lần nọ, Ngài đi vào một sa mạc dài sáu mươi do-tuần.
Tasmiṃ kantāre sukhumavālukā muṭṭhinā gahitā hatthe na tiṭṭhati, sūriyuggamanato paṭṭhāya aṅgārarāsi viya uṇhā hoti, na sakkā akkamituṃ.
In that wilderness, fine sand, when grasped in the hand, would not remain, and from sunrise onwards, it became hot like a heap of embers, impossible to tread upon.
Trong sa mạc đó, cát mịn khi nắm trong tay thì không giữ được, và từ lúc mặt trời mọc, nó nóng như một đống than hồng, không thể bước đi được.
Tasmā taṃ paṭipajjantā dārudakatilataṇḍulādīni sakaṭehi ādāya rattimeva gantvā aruṇuggamane sakaṭāni parivaṭṭaṃ katvā matthake maṇḍapaṃ kāretvā kālasseva āhārakiccaṃ niṭṭhāpetvā chāyāya nisinnā divasaṃ khepetvā atthaṅgate sūriye sāyamāsaṃ bhuñjitvā bhūmiyā sītalāya jātāya sakaṭāni yojetvā gacchanti, samuddagamanasadisameva gamanaṃ hoti.
Therefore, those who traversed it would carry wood, water, oil, rice, and other provisions in their carts, travel only at night, and at dawn, they would arrange their carts in a circle, erect a canopy overhead, finish their meal early, and spend the day sitting in the shade. When the sun set, they would eat their evening meal, and when the ground became cool, they would yoke their carts and proceed. Their journey was like a sea voyage.
Do đó, những người đi qua sa mạc đó, mang theo củi, nước, mè, gạo, v.v., trên các cỗ xe, chỉ đi vào ban đêm. Khi bình minh lên, họ xếp các cỗ xe thành vòng tròn, dựng lều trên đỉnh, hoàn tất bữa ăn sáng sớm, rồi ngồi dưới bóng râm để qua ngày. Khi mặt trời lặn, họ ăn bữa tối, và khi mặt đất trở nên mát mẻ, họ lại nối bò vào xe và tiếp tục đi. Hành trình này giống như đi biển.
Thalaniyāmako nāma laddhuṃ vaṭṭati, so tārakasaññā satthaṃ tāreti.
It was necessary to have a land-navigator, who would guide the caravan by observing the stars.
Cần có một người dẫn đường trên đất liền, người đó dẫn đoàn lữ hành bằng cách nhận biết các vì sao.
Sopi satthavāho tasmiṃ kāle imināva niyāmena taṃ kantāraṃ gacchanto ekūnasaṭṭhi yojanāni gantvā ‘‘idāni ekaratteneva marukantārā nikkhamanaṃ bhavissatī’’ti sāyamāsaṃ bhuñjitvā sabbaṃ dārudakaṃ khepetvā sakaṭāni yojetvā pāyāsi.
That caravan leader, at that time, traveling through that wilderness by the same method, went fifty-nine yojanas. Thinking, “Now we will exit the desert wilderness in one night,” he ate his evening meal, used up all the wood and water, yoked his carts, and set off.
Vị trưởng đoàn lữ hành đó, vào lúc ấy, cũng đi qua sa mạc theo cách này. Sau khi đi được năm mươi chín do-tuần, Ngài nghĩ: “Bây giờ chỉ cần một đêm nữa là sẽ ra khỏi sa mạc.” Thế là, Ngài ăn bữa tối, dùng hết củi và nước, rồi nối bò vào xe và khởi hành.
Niyāmako pana purimasakaṭe āsanaṃ pattharāpetvā ākāse tārakaṃ olokento ‘‘ito pājetha, ito pājethā’’ti vadamāno nipajji.
The navigator, having spread a mat in the leading cart and observing the stars in the sky, lay down, saying, “Drive this way, drive this way.”
Người dẫn đường trải chỗ ngồi trên cỗ xe đầu tiên, nhìn các vì sao trên trời, và nói: “Hãy đi về phía này, hãy đi về phía này!” rồi nằm xuống.
So dīghamaddhānaṃ aniddāyanabhāvena kilanto niddaṃ okkami, goṇe nivattitvā āgatamaggameva gaṇhante na aññāsi.
Being tired from not sleeping for a long time, he fell asleep and did not notice the oxen turning back and taking the road they had come from.
Vì đã không ngủ trong một thời gian dài, người ấy mệt mỏi và chìm vào giấc ngủ, không biết rằng những con bò đã quay đầu và đi theo con đường cũ.
Goṇā sabbarattiṃ agamaṃsu.
The oxen traveled all night.
Những con bò đã đi suốt đêm.
Niyāmako aruṇuggamanavelāya pabuddho nakkhattaṃ oloketvā ‘‘sakaṭāni nivattetha nivattethā’’ti āha.
The guide, awakened at dawn, looked at the constellations and said, "Turn the carts back, turn them back!"
Người dẫn đường thức dậy vào lúc bình minh, nhìn các vì sao và nói: “Hãy quay xe lại, hãy quay xe lại!”
Sakaṭāni nivattetvā paṭipāṭiṃ karontānaññeva aruṇo uggato.
As they were turning the carts back and arranging them in a line, dawn broke.
Khi họ đang quay xe lại và sắp xếp theo thứ tự, bình minh đã lên.
Manussā ‘‘hiyyo amhākaṃ niviṭṭhakhandhāvāraṭṭhānamevetaṃ, dārudakampi no khīṇaṃ, idāni naṭṭhamhā’’ti sakaṭāni mocetvā parivaṭṭakena ṭhapetvā matthake maṇḍapaṃ katvā attano attano sakaṭassa heṭṭhā anusocantā nipajjiṃsu.
The people thought, "This is the very encampment where we stopped yesterday; our wood and water are also exhausted. Now we are ruined!" So they unyoked their carts, arranged them in a circle, erected a canopy overhead, and lay down beneath their respective carts, lamenting.
Mọi người nghĩ: “Đây chính là nơi chúng ta đã đóng trại ngày hôm qua. Củi và nước của chúng ta cũng đã hết. Bây giờ chúng ta đã mất hết rồi!” Thế là, họ tháo bò ra khỏi xe, xếp xe thành vòng tròn, dựng lều trên đỉnh, rồi nằm xuống dưới xe của mình, than khóc.
Bodhisatto ‘‘mayi vīriyaṃ ossajante sabbe vinassissantī’’ti pāto sītalavelāyameva āhiṇḍanto ekaṃ dabbatiṇagacchaṃ disvā ‘‘imāni tiṇāni heṭṭhā udakasinehena uṭṭhitāni bhavissantī’’ti cintetvā kuddālaṃ gāhāpetvā taṃ padesaṃ khaṇāpesi, te saṭṭhihatthaṭṭhānaṃ khaṇiṃsu.
The Bodhisatta, thinking, "If I give up effort, everyone will perish," went about early in the cool morning and, seeing a clump of dabba grass, thought, "These grasses must have grown due to moisture from water below." He then had a pickaxe brought and that spot dug. They dug down sixty cubits.
Bồ-tát nghĩ: “Nếu ta buông bỏ tinh tấn, tất cả sẽ bị hủy diệt.” Ngài đi vòng quanh vào buổi sáng sớm mát mẻ, thấy một bụi cỏ dabba và nghĩ: “Những cây cỏ này chắc hẳn đã mọc lên nhờ độ ẩm của nước ở dưới.” Ngài sai người lấy cuốc và đào chỗ đó. Họ đã đào sâu sáu mươi khuỷu tay.
Ettakaṃ ṭhānaṃ khaṇitvā paharantānaṃ kuddālo heṭṭhāpāsāṇe paṭihaññi, pahaṭamatte sabbe vīriyaṃ ossajiṃsu.
After digging to that depth, as they struck, the pickaxe hit a rock below. As soon as it struck, everyone gave up their effort.
Khi họ đào đến mức đó và đập xuống, cái cuốc đụng phải một tảng đá bên dưới; vừa đập xong, tất cả đều buông bỏ nỗ lực.
Bodhisatto pana ‘‘imassa pāsāṇassa heṭṭhā udakena bhavitabba’’nti otaritvā pāsāṇe ṭhito oṇamitvā sotaṃ odahitvā saddaṃ āvajjento heṭṭhā udakassa pavattanasaddaṃ sutvā uttaritvā cūḷupaṭṭhākaṃ āha – ‘‘tāta, tayā vīriye ossaṭṭhe sabbe vinassissāma, tvaṃ vīriyaṃ anossajanto imaṃ ayakūṭaṃ gahetvā āvāṭaṃ otaritvā etasmiṃ pāsāṇe pahāraṃ dehī’’ti.
But the Bodhisatta, thinking, "There must be water beneath this rock," descended, stood on the rock, bent down, and listened. Hearing the sound of water flowing below, he ascended and said to his young attendant, "My dear, if you give up effort, we will all perish. Do not give up effort. Take this iron crowbar, descend into the pit, and strike this rock."
Nhưng Bồ-tát nghĩ: “Chắc chắn có nước bên dưới tảng đá này,” liền xuống, đứng trên tảng đá, cúi xuống lắng tai nghe, và khi nghe tiếng nước chảy bên dưới, ngài trèo lên và nói với người thị giả nhỏ: “Này con, nếu con buông bỏ nỗ lực, tất cả chúng ta sẽ bị hủy diệt. Con đừng buông bỏ nỗ lực, hãy cầm cái búa sắt này, xuống hố và đập vào tảng đá này.”
So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā sabbesu vīriyaṃ ossajitvā ṭhitesupi vīriyaṃ anossajanto otaritvā pāsāṇe pahāraṃ adāsi.
He accepted the Bodhisatta's words and, even though everyone else had given up effort, he did not give up. He descended and struck the rock.
Người thị giả ấy vâng lời ngài, và trong khi tất cả những người khác đã buông bỏ nỗ lực, anh ta vẫn không buông bỏ nỗ lực, xuống và đập vào tảng đá.
Pāsāṇo majjhe bhijjitvā heṭṭhā patitvā sotaṃ sannirumbhitvā aṭṭhāsi, tālakkhandhappamāṇā udakavaṭṭi uggañchi.
The rock split in the middle, fell below, blocked the stream, and stood firm. A jet of water the size of a palm trunk gushed forth.
Tảng đá vỡ đôi, rơi xuống, chặn dòng chảy và đứng yên, một cột nước lớn bằng thân cây cọ phun lên.
Sabbe pānīyaṃ pivitvā nhāyiṃsu, atirekāni akkhayugādīni phāletvā yāgubhattaṃ pacitvā bhuñjitvā goṇe ca bhojetvā sūriye atthaṅgate udakāvāṭasamīpe dhajaṃ bandhitvā icchitaṭṭhānaṃ agamaṃsu.
Everyone drank water and bathed. They split extra axles and yokes, cooked and ate gruel and rice, fed the oxen, and when the sun set, they tied a banner near the water pit and proceeded to their desired destination.
Tất cả mọi người uống nước và tắm rửa. Họ bổ những vật dụng dư thừa như trục xe, nấu cháo và cơm rồi ăn, cho bò ăn, và khi mặt trời lặn, họ cắm cờ gần hố nước rồi đi đến nơi mong muốn.
Te tattha bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā diguṇaṃ tiguṇaṃ catugguṇaṃ lābhaṃ labhitvā attano vasanaṭṭhānameva agamaṃsu.
There, they sold their goods, gained two-fold, three-fold, or four-fold profit, and returned to their own dwelling place.
Tại đó, họ bán hàng hóa, kiếm được lợi nhuận gấp đôi, gấp ba, gấp bốn lần, rồi trở về nơi ở của mình.
Te tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gatā, bodhisattopi dānādīni puññāni katvā yathākammameva gato.
They lived there for as long as their lives lasted and passed away according to their kamma. The Bodhisatta also performed deeds of merit such as giving, and passed away according to his kamma.
Họ sống ở đó suốt đời, rồi tái sinh theo nghiệp. Bồ-tát cũng đã thực hành các công đức như bố thí, rồi tái sinh theo nghiệp của mình.
Tattha akilāsunoti nikkosajjā āraddhavīriyā.
Therein, akilāsuno means those who are not lazy, but energetic.
Ở đây, akilāsuno có nghĩa là những người không lười biếng, những người đã bắt đầu tinh tấn.
Vaṇṇupatheti vaṇṇu vuccati vālukā, vālukāmaggeti attho.
Vaṇṇupathe: vaṇṇu is said to be sand; it means a sandy path.
Vaṇṇupathe có nghĩa là vaṇṇu được gọi là cát, tức là con đường cát.
Khaṇantāti bhūmiṃ khaṇamānā.
Khaṇantā means digging the ground.
Khaṇantā có nghĩa là những người đang đào đất.
Udaṅgaṇeti ettha udāti nipāto, aṅgaṇeti manussānaṃ sañcaraṇaṭṭhāne, anāvāṭe bhūmibhāgeti attho.
Udaṅgaṇe: here udā is a particle; aṅgaṇe means a place where people move about, meaning an open, unwalled piece of ground.
Udaṅgaṇe: ở đây udā là một giới từ, aṅgaṇe là nơi con người đi lại, tức là một vùng đất không có hố nước.
Tatthāti tasmiṃ vaṇṇupathe.
Tatthā means in that sandy path.
Tatthā có nghĩa là trên con đường cát đó.
Papaṃ avindunti udakaṃ paṭilabhiṃsu.
Papaṃ avinduṃ means they obtained water.
Papaṃ avinduṃ có nghĩa là họ đã tìm thấy nước.
Udakañhi papīyanabhāvena ‘‘papā’’ti vuccati.
Water is called "papā" because it is to be drunk.
Nước được gọi là “papā” vì nó có thể uống được.
Pavaddhaṃ vā āpaṃ papaṃ, mahodakanti attho.
Or, abundant water is papa, meaning much water.
Hoặc “papa” là nước dồi dào, tức là nhiều nước.
Evanti opammapaṭipādanaṃ.
Evaṃ is an illustration.
Evaṃ là sự ví von.
Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, kāyamoneyyādīsu vā aññataraṃ, tena samannāgatattā puggalo ‘‘munī’’ti vuccati.
Munī: mona is called wisdom, or one of the qualities such as bodily restraint; a person is called "munī" because they are endowed with it.
Munī: mona được gọi là trí tuệ, hoặc một trong các loại như thân khẩu ý thanh tịnh, do được trang bị điều đó mà một người được gọi là “munī”.
So panesa agāriyamuni, anagāriyamuni, sekkhamuni, asekkhamuni, paccekabuddhamuni, munimunīti anekavidho.
This muni is of many kinds: householder muni, homeless muni, Sekkha muni, Asekha muni, Paccekabuddha muni, and Muni of munis.
Vị này có nhiều loại: gia cư ẩn sĩ (agāriyamuni), vô gia cư ẩn sĩ (anagāriyamuni), hữu học ẩn sĩ (sekkhamuni), vô học ẩn sĩ (asekkhamuni), Độc Giác Phật ẩn sĩ (paccekabuddhamuni), và ẩn sĩ của các ẩn sĩ (munimunī).
Tattha agāriyamunīti gihī āgataphalo viññātasāsano.
Therein, agāriyamunī means a householder who has attained a fruit and understood the teaching.
Ở đây, agāriyamunī là một cư sĩ đã đạt được quả vị và đã hiểu giáo pháp.
Anagāriyamunīti tathārūpova pabbajito.
Anagāriyamunī means a renunciant of that same kind.
Anagāriyamunī là một người xuất gia như vậy.
Sekkhamunīti satta sekkhā.
Sekkhamunī means the seven Sekkhas.
Sekkhamunī là bảy vị hữu học.
Asekkhamunīti khīṇāsavo.
Asekkhamunī means one whose taints are destroyed (an Arahant).
Asekkhamunī là một vị A-la-hán.
Paccekabuddhamunīti paccekasambuddho.
Paccekabuddhamunī means a Paccekabuddha.
Paccekabuddhamunī là một vị Độc Giác Phật.
Munimunīti sammāsambuddho.
Munimunī means the Sammāsambuddha.
Munimunī là một vị Chánh Đẳng Giác.
Imasmiṃ panatthe sabbasaṅgāhakavasena moneyyasaṅkhātāya paññāya samannāgato ‘‘munī’’ti veditabbo.
In this context, munī should be understood as one endowed with wisdom, called moneyya, in a comprehensive sense.
Trong ngữ cảnh này, “munī” nên được hiểu là người được trang bị trí tuệ, tức là mona, theo cách bao gồm tất cả.
Vīriyabalūpapannoti vīriyena ceva kāyabalañāṇabalena ca samannāgato.
Vīriyabalūpapanno means endowed with effort, and with physical strength and wisdom-strength.
Vīriyabalūpapanno có nghĩa là người được trang bị sự tinh tấn, sức mạnh thân thể và sức mạnh trí tuệ.
Akilāsūti nikkosajjo –
Akilāsū means not lazy—
Akilāsu có nghĩa là không lười biếng –
Evaṃ anekehi suttehi kusītassa dukkhavihāro, āraddhavīriyassa ca sukhavihāro saṃvaṇṇito.
Thus, in many suttas, the suffering of the lazy one and the happiness of the one who has aroused energy have been described.
Như vậy, trong nhiều kinh điển, sự sống khổ của người lười biếng và sự sống an lạc của người tinh tấn đã được ca ngợi.
Idhāpi āraddhavīriyassa akatābhinivesassa vipassakassa vīriyabalena adhigantabbaṃ tameva sukhavihāraṃ dassento ‘‘evaṃ munī vīriyabalūpapanno, akilāsu vinde hadayassa santi’’nti āha.
Here too, intending to show that very happy dwelling place to be attained by the power of energy by the vipassanā practitioner who has aroused energy and is free from wrong views, it is said, "Thus the sage, endowed with the power of energy, untiring, finds peace of heart."
Ở đây cũng vậy, để chỉ ra chính sự sống an lạc đó, điều mà một bậc ẩn sĩ tinh tấn, không chấp thủ, có tuệ quán, có thể đạt được bằng sức mạnh của sự tinh tấn, Đức Phật đã nói: “Cũng vậy, một bậc ẩn sĩ, được trang bị sức mạnh của sự tinh tấn, không mệt mỏi, sẽ tìm thấy sự an tịnh của tâm.”
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā te vāṇijā akilāsuno vaṇṇupathe khaṇantā udakaṃ labhiṃsu, evaṃ imasmimpi sāsane akilāsu hutvā vāyamamāno paṇḍito bhikkhu imaṃ jhānādibhedaṃ hadayassa santiṃ labhati.
This is what is meant: just as those merchants, untiring, dug in the desert path and found water, so too in this Dispensation, a wise bhikkhu, being untiring and striving, obtains this peace of heart, which is of the nature of jhāna and so on.
Ý nghĩa ở đây là: giống như những người lái buôn kia không mệt mỏi đào trên con đường cát mà tìm thấy nước, cũng vậy, trong giáo pháp này, một vị tỳ khưu trí tuệ, không mệt mỏi, tinh tấn, sẽ đạt được sự an tịnh của tâm này, tức là các pháp thiền định, v.v.
So tvaṃ bhikkhu pubbe udakamattassa atthāya vīriyaṃ katvā idāni evarūpe maggaphaladāyake niyyānikasāsane kasmā vīriyaṃ ossajasīti evaṃ imaṃ dhammadesanaṃ dassetvā cattāri saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ossaṭṭhavīriyo bhikkhu aggaphale arahatte patiṭṭhāsi.
"Therefore, O bhikkhu, you who previously exerted energy for the sake of mere water, why do you now abandon energy in such a path-and-fruit-giving, emancipating Dispensation?" Having thus shown this Dhamma discourse, he expounded the Four Noble Truths. At the conclusion of the truths, the bhikkhu who had abandoned energy became established in Arahantship, the highest fruit.
Vậy này tỳ khưu, xưa kia ngươi đã tinh tấn chỉ vì nước, nay trong giáo pháp đưa đến sự giải thoát, ban tặng đạo quả như thế này, tại sao ngươi lại từ bỏ sự tinh tấn? – Như vậy, sau khi giảng bài pháp này, Ngài đã thuyết giảng Tứ Diệu Đế. Khi bài pháp về Tứ Diệu Đế kết thúc, vị tỳ khưu từ bỏ tinh tấn đã an trú trong quả A-la-hán, quả tối thượng.
Atīte ito pañcame kappe bodhisatto serivaraṭṭhe kacchapuṭavāṇijo ahosi.
In the fifth kappa ago, the Bodhisatta was a basket-peddler in the Seriva kingdom.
Trong một kiếp quá khứ, cách đây năm kiếp, Bồ Tát là một người lái buôn bán hàng hóa trong giỏ ở xứ Seriva.
So serivanāmakena ekena lolakacchapuṭavāṇijena saddhiṃ vohāratthāya gacchanto nīlavāhaṃ nāma nadiṃ uttaritvā ariṭṭhapuraṃ nāma nagaraṃ pavisanto nagaravīthiyo bhājetvā attano pattavīthiyā bhaṇḍaṃ vikkiṇanto vicari.
Going for trade with another greedy basket-peddler named Seriva, he crossed the Nīlavāha river and entered the city of Ariṭṭhapura. Dividing the city streets, he wandered about selling his goods in the street assigned to him.
Cùng với một người lái buôn bán hàng hóa trong giỏ tham lam tên Seriva, Ngài đi buôn bán, vượt qua sông Nīlavāha và vào thành Ariṭṭhapura, rồi chia các con đường trong thành, Ngài đi bán hàng hóa trên con đường của mình.
Itaropi attano pattavīthiṃ gaṇhi.
The other one also took his assigned street.
Người kia cũng nhận con đường của mình.
Tasmiñca nagare ekaṃ seṭṭhikulaṃ parijiṇṇaṃ ahosi, sabbe puttabhātikā ca dhanañca parikkhayaṃ agamaṃsu, ekā dārikā ayyikāya saddhiṃ avasesā ahosi, tā dvepi paresaṃ bhatiṃ katvā jīvanti.
In that city, a merchant family had become dilapidated; all the sons and brothers, and wealth had perished. Only a girl remained with her grandmother; both of them lived by working for others.
Trong thành đó có một gia đình trưởng giả đã suy tàn, tất cả con cái, anh em và tài sản đều bị tiêu tán; chỉ còn lại một cô gái với bà nội, hai người họ sống bằng cách làm công cho người khác.
Gehe pana tāsaṃ mahāseṭṭhinā paribhuttapubbā suvaṇṇapāti bhājanantare nikkhittā dīgharattaṃ avalañjiyamānā malaggahitā ahosi, tā tassā suvaṇṇapātibhāvampi na jānanti.
However, in their house, a golden bowl previously used by the great merchant, placed among other vessels, had become covered with dirt from long disuse; they did not even know that it was a golden bowl.
Trong nhà của họ, có một cái bát vàng đã được vị đại trưởng giả sử dụng trước đây, được cất giữa các đồ vật, đã bị bám bẩn do sử dụng lâu ngày, đến nỗi họ không biết đó là bát vàng.
So lolavāṇijo tasmiṃ samaye ‘‘maṇike gaṇhatha, maṇike gaṇhathā’’ti vicaranto taṃ gharadvāraṃ pāpuṇi.
At that time, the greedy merchant, wandering and calling out, "Take jewels, take jewels," reached the door of that house.
Vào lúc đó, người lái buôn tham lam kia đi rao “Mua ngọc đây, mua ngọc đây” và đến trước cửa nhà đó.
Sā kumārikā taṃ disvā ayyikaṃ āha ‘‘amma mayhaṃ ekaṃ piḷandhanaṃ gaṇhā’’ti.
Seeing him, that girl said to her grandmother, "Grandma, get me an ornament."
Cô gái thấy vậy liền nói với bà nội: “Bà ơi, hãy mua cho cháu một món trang sức.”
Amma mayaṃ duggatā, kiṃ datvā gaṇhissāmāti.
"Grandma, we are poor. What can we give to get it?"
“Con ơi, chúng ta nghèo khổ, lấy gì mà mua?”
Ayaṃ no pāti atthi, no ca amhākaṃ upakārā, imaṃ datvā gaṇhāti.
"We have this bowl, and it's not very useful to us. Give this and get something."
“Chúng ta có cái bát này, nó không giúp ích gì cho chúng ta, hãy dùng nó mà mua.”
Sā vāṇijaṃ pakkosāpetvā āsane nisīdāpetvā taṃ pātiṃ datvā ‘‘ayya, imaṃ gahetvā tava bhaginiyā kiñcideva dehī’’ti āha.
She had the merchant called, seated him on a seat, and giving him that bowl, said, "Sir, take this and give something to your sister."
Bà liền gọi người lái buôn vào, mời ngồi trên ghế, rồi đưa cái bát và nói: “Thưa ông, hãy nhận cái này và cho cháu gái của tôi thứ gì đó.”
Vāṇijo pātiṃ hatthena gahetvāva ‘‘suvaṇṇapāti bhavissatī’’ti parivattetvā pātipiṭṭhiyaṃ sūciyā lekhaṃ kaḍḍhitvā suvaṇṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘imāsaṃ kiñci adatvāva imaṃ pātiṃ harissāmī’’ti ‘‘ayaṃ kiṃ agghati, aḍḍhamāsakopissā mūlaṃ na hotī’’ti bhūmiyaṃ khipitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
The merchant, taking the bowl in his hand, thinking "This must be a golden bowl," turned it over and scratched a mark on its back with a needle. Knowing it was gold, he thought, "I will take this bowl without giving them anything." He then said, "What is this worth? Its value is not even half a māsa," and throwing it on the ground, he rose from his seat and departed.
Người lái buôn cầm cái bát trong tay, nghĩ “Đây chắc là bát vàng”, rồi lật lại, dùng kim vạch một đường trên đáy bát để biết đó là vàng, rồi nghĩ “Ta sẽ lấy cái bát này mà không cho họ thứ gì”, liền nói “Cái này đáng giá bao nhiêu? Nó không đáng nửa māsaka (đồng tiền nhỏ)”, rồi ném xuống đất và đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
Ekena pavisitvā nikkhantavīthiṃ itaro pavisituṃ labhatīti bodhisatto taṃ vīthiṃ pavisitvā ‘‘maṇike gaṇhatha, maṇike gaṇhathā’’ti vicaranto tameva gharadvāraṃ pāpuṇi.
As another person is allowed to enter the street from which one has entered and departed, the Bodhisatta entered that street, and wandering about, crying "Buy jewels! Buy jewels!" he reached that very house door.
Khi một người đã vào và ra khỏi một con đường, người khác có thể vào được, vì vậy Bồ-tát đã đi vào con đường đó, rao hàng “Hãy mua ngọc đi, hãy mua ngọc đi” và đến đúng cửa nhà đó.
Puna sā kumārikā tatheva ayyikaṃ āha.
Again, that girl spoke to her grandmother in the same way.
Lại nữa, cô gái ấy cũng nói với bà của mình như vậy.
Atha naṃ ayyikā ‘‘amma, paṭhamaṃ āgatavāṇijo pātiṃ bhūmiyaṃ khipitvā gato, idāni kiṃ datvā gaṇhissāmā’’ti āha.
Then her grandmother said to her, "Grandma, the first merchant who came threw the bowl on the ground and left. What can we give now to get something?"
Bấy giờ, bà nói với cô bé: “Con ơi, người lái buôn đến trước đã ném cái bát xuống đất rồi bỏ đi, bây giờ chúng ta lấy gì mà mua đây?”
Amma, so vāṇijo pharusavāco, ayaṃ pana piyadassano mudusallāpo, appeva nāma naṃ gaṇheyyāti.
"Grandma, that merchant was harsh-spoken, but this one is pleasant to look at and soft-spoken. Perhaps he will take it."
“Bà ơi, người lái buôn kia nói năng thô lỗ, còn người này thì dễ thương, lời nói dịu dàng, biết đâu ông ấy sẽ nhận lấy nó.”
Amma, tena hi pakkosāhīti.
"Grandma, in that case, call him."
“Con ơi, vậy thì hãy gọi ông ấy vào đi.”
Sā taṃ pakkosi.
She called him.
Cô bé liền gọi ông ấy vào.
Athassa gehaṃ pavisitvā nisinnassa taṃ pātiṃ adaṃsu.
Then, when he had entered the house and was seated, they gave him that bowl.
Khi ông ấy vào nhà và ngồi xuống, họ đưa cái bát đó cho ông.
So tassā suvaṇṇapātibhāvaṃ ñatvā ‘‘amma, ayaṃ pāti satasahassaṃ agghati, satasahassagghanakabhaṇḍaṃ mayhaṃ hatthe natthī’’ti āha.
Knowing that it was a golden bowl, he said, "Grandma, this bowl is worth one hundred thousand. I do not have goods worth one hundred thousand in my hand."
Ông ấy biết đó là một cái bát vàng nên nói: “Thưa bà, cái bát này trị giá một trăm ngàn, con không có món hàng nào trị giá một trăm ngàn trong tay cả.”
Ayya, paṭhamaṃ āgatavāṇijo ‘‘ayaṃ aḍḍhamāsakampi na agghatī’’ti vatvā bhūmiyaṃ khipitvā gato, ayaṃ pana tava puññena suvaṇṇapāti jātā bhavissati, mayaṃ imaṃ tuyhaṃ dema, kiñcideva no datvā imaṃ gahetvā yāhīti.
"Sir, the first merchant who came said, 'This is not even worth half a māsa,' and threw it on the ground and left. But by your merit, this must have become a golden bowl. We give this to you. Give us something and take this and go."
“Thưa ông, người lái buôn đến trước đã nói ‘cái bát này không đáng nửa đồng māsaka’ rồi ném xuống đất bỏ đi. Nhưng nhờ phước báu của ông mà cái bát này đã trở thành bát vàng. Chúng con xin dâng cái này cho ông, xin ông hãy cho chúng con một ít gì đó rồi cầm lấy cái này mà đi.”
Bodhisatto tasmiṃ khaṇe hatthagatāni pañca kahāpaṇasatāni pañcasatagghanakañca bhaṇḍaṃ sabbaṃ datvā ‘‘mayhaṃ imaṃ tulañca pasibbakañca aṭṭha ca kahāpaṇe dethā’’ti ettakaṃ yācitvā ādāya pakkāmi.
At that moment, the Bodhisatta gave all five hundred kahāpaṇas he had in hand and goods worth five hundred, and asking for "this balance, this bag, and eight kahāpaṇas for me," he took them and departed.
Ngay lúc đó, Bồ-tát đã trao tất cả năm trăm kahāpaṇa đang có trong tay và món hàng trị giá năm trăm kahāpaṇa cho họ, rồi xin: “Xin hãy cho con cái cân này, cái túi này và tám đồng kahāpaṇa nữa,” rồi cầm lấy chúng và rời đi.
So sīghameva nadītīraṃ gantvā nāvikassa aṭṭha kahāpaṇe datvā nāvaṃ abhiruhi.
He quickly went to the riverbank, gave eight kahāpaṇas to the ferryman, and boarded the boat.
Ông ấy nhanh chóng đến bờ sông, đưa tám đồng kahāpaṇa cho người lái đò rồi lên thuyền.
Tato lolavāṇijopi puna taṃ gehaṃ gantvā ‘‘āharatha taṃ pātiṃ, tumhākaṃ kiñcideva dassāmī’’ti āha.
Then the greedy merchant also went back to that house and said, "Bring that bowl; I will give you something."
Sau đó, người lái buôn tham lam kia cũng quay lại ngôi nhà đó và nói: “Hãy mang cái bát đó ra đây, tôi sẽ cho các người một ít gì đó.”
Sā taṃ paribhāsitvā ‘‘tvaṃ amhākaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ aḍḍhamāsagghanikampi na akāsi, tuyhaṃ pana sāmikasadiso eko dhammiko vāṇijo amhākaṃ sahassaṃ datvā taṃ ādāya gato’’ti āha.
She rebuked him, saying, "You did not consider our golden bowl, worth one hundred thousand, to be worth even half a māsa. But a righteous merchant, like your master, gave us a thousand and took it away."
Cô gái mắng ông ta: “Ông đã không coi cái bát vàng trị giá một trăm ngàn của chúng tôi đáng giá nửa đồng māsaka. Nhưng một thương gia chân chính giống như chủ của ông đã cho chúng tôi một ngàn kahāpaṇa rồi cầm lấy nó và đi rồi.”
Taṃ sutvāva ‘‘satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā parihīnomhi, mahājānikaro vata me aya’’nti sañjātabalavasoko satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto visaññī hutvā attano hatthagate kahāpaṇe ceva bhaṇḍikañca gharadvāreyeva vikiritvā nivāsanapārupanaṃ pahāya tulādaṇḍaṃ muggaraṃ katvā ādāya bodhisattassa anupadaṃ pakkanto nadītīraṃ gantvā bodhisattaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘ambho, nāvika, nāvaṃ nivattehī’’ti āha.
Hearing that, he thought, "I have lost a golden bowl worth one hundred thousand. This is indeed a great loss for me!" Overwhelmed by intense sorrow, he was unable to regain his composure and became unconscious. He scattered the kahāpaṇas and goods he had in his hand right at the doorstep, abandoned his lower and upper garments, took his balance pole, turning it into a club, and pursued the Bodhisatta. When he reached the riverbank and saw the Bodhisatta going, he cried out, "Ho, ferryman, turn the boat back!"
Vừa nghe vậy, ông ta nghĩ: “Mình đã mất đi cái bát vàng trị giá một trăm ngàn rồi, đây quả là một tổn thất lớn cho mình,” và vì nỗi đau khổ tột cùng trỗi dậy, ông ta không thể giữ được chánh niệm, trở nên bất tỉnh, vứt những đồng kahāpaṇa và gói hàng đang cầm trong tay ngay trước cửa nhà, bỏ lại y phục và khăn choàng, biến cán cân thành một cái chày rồi cầm lấy, đuổi theo Bồ-tát. Đến bờ sông, thấy Bồ-tát đang đi, ông ta nói: “Này, người lái đò, hãy quay thuyền lại!”
Bodhisatto pana ‘‘tāta, mā nivattayī’’ti paṭisedhesi.
But the Bodhisatta forbade him, saying, "My friend, do not turn back."
Nhưng Bồ-tát ngăn lại: “Này bạn, đừng quay lại!”
Itarassapi bodhisattaṃ gacchantaṃ passantasseva balavasoko udapādi, hadayaṃ uṇhaṃ ahosi, mukhato lohitaṃ uggañchi, vāpikaddamo viya hadayaṃ phali.
As the other man watched the Bodhisatta departing, intense sorrow arose in him. His heart became hot, blood gushed from his mouth, and his heart burst like mud in a pond.
Người lái buôn kia, khi nhìn thấy Bồ-tát rời đi, nỗi đau khổ tột cùng đã trỗi dậy, tim ông ta nóng ran, máu trào ra từ miệng, và trái tim ông ta vỡ tung như bùn ao.
So bodhisatte āghātaṃ bandhitvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
He harbored resentment towards the Bodhisatta and there and then met his end.
Ông ta ôm lòng oán hận Bồ-tát và ngay tại đó đã chấm dứt cuộc đời.
Idaṃ paṭhamaṃ devadattassa bodhisatte āghātabandhanaṃ.
This was Devadatta's first act of harboring resentment towards the Bodhisatta.
Đây là lần đầu tiên Devadatta ôm lòng oán hận Bồ-tát.
Bodhisatto dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta, having performed deeds of merit such as giving, went according to his kamma.
Bồ-tát đã thực hiện các công đức như bố thí và ra đi theo nghiệp của mình.
Tattha idha ce naṃ virādhesi, saddhammassa niyāmatanti imasmiṃ sāsane etaṃ saddhammassa niyāmatāsaṅkhātaṃ sotāpattimaggaṃ virādhesi.
Therein, " If here you miss the certainty of the Dhamma" means, in this Dispensation, you miss that stream-entry path, which is called the certainty of the Dhamma.
Trong đó, “Idha ce naṃ virādhesi, saddhammassa niyāmataṃ” nghĩa là: trong giáo pháp này, nếu ngươi bỏ lỡ con đường Dự Lưu, tức là sự chắc chắn của Chánh pháp này.
Yadi virādhesi, vīriyaṃ ossajanto nādhigacchasi na paṭilabhasīti attho.
If you miss it, by abandoning effort, you will not attain it, you will not acquire it; this is the meaning.
Nếu ngươi bỏ lỡ, nghĩa là ngươi không đạt được, không thâu đạt được do buông lơi tinh tấn.
Ciraṃ tvaṃ anutappesīti evaṃ sante tvaṃ dīghamaddhānaṃ socanto paridevanto anutapessasi, atha vā ossaṭṭhavīriyatāya ariyamaggassa virādhitattā dīgharattaṃ nirayādīsu uppanno nānappakārāni dukkhāni anubhavanto anutappissasi kilamissasīti ayamettha attho.
" Long will you regret" means, if this happens, you will regret, grieving and lamenting for a long time. Alternatively, because of abandoning effort and missing the Noble Path, you will be born in hell and other realms for a long time, experiencing various kinds of suffering, regretting and toiling; this is the meaning here.
“Ciraṃ tvaṃ anutappesi” nghĩa là: nếu vậy, ngươi sẽ than khóc, rên rỉ và hối tiếc trong một thời gian dài. Hoặc, do buông lơi tinh tấn mà bỏ lỡ Thánh đạo, ngươi sẽ tái sinh vào các cõi địa ngục và các cõi khác trong một thời gian dài, trải nghiệm đủ loại khổ đau, ngươi sẽ hối tiếc và mệt mỏi. Đó là ý nghĩa ở đây.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Serivāyaṃva vāṇijoti ‘‘serivā’’ti evaṃnāmako ayaṃ vāṇijo yathā.
" Like the merchant Seriva" means, like this merchant named Seriva.
“Serivāyaṃva vāṇijo” nghĩa là: như người lái buôn tên Seriva này.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā pubbe serivanāmako vāṇijo satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ labhitvā tassā gahaṇatthāya vīriyaṃ akatvā tato parihīno anutappi, evameva tvampi imasmiṃ sāsane paṭiyattasuvaṇṇapātisadisaṃ ariyamaggaṃ ossaṭṭhavīriyatāya anadhigacchanto tato parihīno dīgharattaṃ anutappissasi.
This is what is meant: just as the merchant named Seriva in the past, having obtained a golden bowl worth a hundred thousand, did not make an effort to acquire it and consequently lost it and regretted, so too will you, by not attaining the Noble Path, which is like a prepared golden bowl in this Dispensation, due to abandoned effort, lose it and regret for a long time.
Điều này có nghĩa là: như trước đây, người lái buôn tên Seriva đã có được cái bát vàng trị giá một trăm ngàn nhưng không tinh tấn để lấy nó, rồi mất đi và hối tiếc; cũng vậy, ngươi trong giáo pháp này, do buông lơi tinh tấn mà không đạt được Thánh đạo, giống như cái bát vàng đã được chuẩn bị, rồi mất đi và sẽ hối tiếc trong một thời gian dài.
Sace pana vīriyaṃ na ossajissasi, paṇḍitavāṇijo suvaṇṇapātiṃ viya mama sāsane navavidhampi lokuttaradhammaṃ paṭilabhissasīti.
But if you do not abandon effort, you will attain the ninefold supramundane Dhamma in my Dispensation, just as the wise merchant acquired the golden bowl.
Nhưng nếu ngươi không buông lơi tinh tấn, ngươi sẽ đạt được chín loại pháp siêu thế trong giáo pháp của Ta, giống như người lái buôn thông thái đã có được cái bát vàng.
Tesaṃ ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ saṃvāsamanvāya tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi.
While they were living in one place, a pregnancy occurred in her womb due to their cohabitation.
Khi họ sống ở một nơi, do sự chung sống, cô ấy đã thụ thai.
Sā gabbhaparipākaṃ āgamma sāmikena saddhiṃ mantesi ‘‘gabbho me paripākaṃ gato, ñātibandhuvirahite ṭhāne gabbhavuṭṭhānaṃ nāma ubhinnampi amhākaṃ dukkhameva, kulagehameva gacchāmā’’ti.
As her pregnancy matured, she consulted with her husband, "My pregnancy has matured. Childbirth in a place devoid of relatives and friends is certainly a hardship for both of us. Let us go back to our family home."
Khi thai đã đến kỳ, cô ấy bàn với chồng: “Thai của em đã đến kỳ. Việc sinh nở ở một nơi không có họ hàng, thân thích là điều khổ sở cho cả hai chúng ta. Chúng ta hãy về nhà cha mẹ đi.”
So ‘‘sacāhaṃ gamissāmi, jīvitaṃ me natthī’’ti cintetvā ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti divase atikkāmesi.
He thought, "If I go, my life will be over," and kept postponing the days, saying, "Let's go today, let's go tomorrow."
Ông ta nghĩ: “Nếu mình đi, mình sẽ mất mạng,” nên ông ta cứ trì hoãn ngày này qua ngày khác, nói: “Hôm nay đi, ngày mai đi.”
Sā cintesi ‘‘ayaṃ bālo attano dosamahantatāya gantuṃ na ussahati, mātāpitaro nāma ekantahitā, ayaṃ gacchatu vā mā vā, mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
She thought, "This foolish man, due to the magnitude of his fault, is not eager to go. Parents are always benevolent. Whether he goes or not, I must go."
Cô ấy nghĩ: “Người ngu này không dám đi vì lỗi lầm lớn của mình. Cha mẹ thì luôn có lòng tốt. Dù ông ta có đi hay không, mình cũng phải đi.”
Sā tasmiṃ gehā nikkhante gehaparikkhāraṃ paṭisāmetvā attano kulagharaṃ gatabhāvaṃ anantaragehavāsīnaṃ ārocetvā maggaṃ paṭipajji.
When he left the house, she tidied up the household belongings, informed her neighbors that she was going to her family home, and set out on the road.
Khi ông ta ra khỏi nhà, cô ấy dọn dẹp đồ đạc trong nhà, báo cho những người hàng xóm biết mình đã về nhà cha mẹ rồi lên đường.
Atha so puriso gharaṃ āgato taṃ adisvā paṭivissake pucchitvā ‘‘kulagharaṃ gatā’’ti sutvā vegena anubandhitvā antarāmagge sampāpuṇi.
Then, when the man returned home and did not see her, he asked the neighbors and, hearing that she had gone to her family home, he quickly followed her and caught up with her on the way.
Sau đó, người đàn ông về nhà không thấy cô ấy, hỏi hàng xóm và nghe nói “đã về nhà cha mẹ,” liền vội vàng đuổi theo và gặp cô ấy giữa đường.
Tassāpi tattheva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
There, she gave birth.
Ngay tại đó, cô ấy đã sinh nở.
So ‘‘kiṃ idaṃ bhadde’’ti pucchi.
He asked, "What is this, dear?"
Ông ta hỏi: “Chuyện gì vậy, em yêu?”
‘‘Sāmi, eko putto jāto’’ti.
"Master, a son has been born."
“Chàng ơi, một đứa con trai đã ra đời.”
‘‘Idāni kiṃ karissāmā’’ti?
"What shall we do now?"
“Bây giờ chúng ta sẽ làm gì?”
‘‘Yassatthāya mayaṃ kulagharaṃ gaccheyyāma, taṃ kammaṃ antarāva nipphannaṃ, tattha gantvā kiṃ karissāma, nivattāmā’’ti dvepi ekacittā hutvā nivattiṃsu.
"The purpose for which we would go to the family home has been accomplished on the way. What will we do by going there? Let us turn back." Both, being of one mind, turned back.
“Việc mà chúng ta muốn về nhà cha mẹ để làm đã hoàn thành giữa đường rồi, chúng ta về đó làm gì nữa? Chúng ta hãy quay lại đi.” Cả hai cùng đồng lòng và quay trở lại.
Tassa ca dārakassa panthe jātattā ‘‘panthako’’ti nāmaṃ akaṃsu.
And because that child was born on the road, they named him ‘Panthaka’.
Vì đứa bé sinh ra trên đường (pantha), họ đặt tên là “Panthaka.”
Tassā na cirasseva aparopi gabbho patiṭṭhahi.
Not long after, another pregnancy was established for her.
Không lâu sau, cô ấy lại thụ thai một lần nữa.
Sabbaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
Everything should be elaborated in the same manner as before.
Tất cả mọi chuyện đều phải được kể chi tiết theo cách cũ.
Tassāpi dārakassa panthe jātattā paṭhamajātassa ‘‘mahāpanthako’’ti nāmaṃ katvā itarassa ‘‘cūḷapanthako’’ti nāmaṃ akaṃsu.
And because that child was also born on the road, they named the first-born ‘Mahāpanthaka’ and the other ‘Cūḷapanthaka’.
Vì đứa bé đó cũng sinh ra trên đường, họ đặt tên cho đứa con đầu lòng là “Mahāpanthaka” và đứa kia là “Cūḷapanthaka.”
Te dvepi dārake gahetvā attano vasanaṭṭhānameva āgatā.
Taking both children, they returned to their dwelling place.
Cả hai đứa bé đó được đưa về nơi họ đang sống.
Tesaṃ tattha vasantānaṃ ayaṃ mahāpanthakadārako aññe dārake ‘‘cūḷapitā mahāpitā’’ti, ‘‘ayyako ayyikā’’ti ca vadante sutvā mātaraṃ pucchi ‘‘amma, aññe dārakā ‘cūḷapitā mahāpitā’tipi vadanti, ‘ayyako ayyikā’tipi vadanti, amhākaṃ ñātakā natthī’’ti.
While they were living there, this boy Mahāpanthaka heard other children saying ‘younger father, elder father’, and ‘grandfather, grandmother’, and he asked his mother, ‘Mother, other children say ‘younger father, elder father’ and ‘grandfather, grandmother’. Don’t we have any relatives?’
Khi họ sống ở đó, đứa bé Mahāpanthaka này nghe những đứa trẻ khác nói “cha nhỏ, cha lớn,” và “ông nội, bà nội,” liền hỏi mẹ: “Mẹ ơi, những đứa trẻ khác nói ‘cha nhỏ, cha lớn’ và ‘ông nội, bà nội.’ Chúng con không có họ hàng sao?”
‘‘Āma, tāta, tumhākaṃ ettha ñātakā natthi, rājagahanagare pana vo dhanaseṭṭhi nāma ayyako, tattha tumhākaṃ bahū ñātakā’’ti.
‘Yes, my dear, you have no relatives here, but in Rājagaha city, there is a rich merchant (dhanaseṭṭhi) who is your grandfather, and you have many relatives there.’
“Vâng, con trai, ở đây các con không có bà con. Nhưng ở thành Rājagaha, ông nội của các con là một trưởng giả giàu có, ở đó các con có rất nhiều bà con.”
‘‘Kasmā tattha na gacchatha, ammā’’ti?
‘Why don’t we go there, Mother?’
“Tại sao mẹ không đến đó, mẹ ơi?”
Sā attano agamanakāraṇaṃ puttassa akathetvā puttesu punappunaṃ kathentesu sāmikaṃ āha – ‘‘ime dārakā maṃ ativiya kilamenti, kiṃ no mātāpitaro disvā maṃsaṃ khādissanti, ehi dārakānaṃ ayyakakulaṃ dassessāmā’’ti.
She did not tell her son the reason for her not going, but as her sons kept asking repeatedly, she said to her husband, ‘These children trouble me excessively. Will our parents devour us when they see us? Come, let’s show the children their grandfather’s family.’
Bà ấy không nói lý do mình không đi cho con trai. Khi các con trai cứ nói đi nói lại, bà ấy nói với chồng: “Những đứa trẻ này làm tôi rất mệt mỏi. Cha mẹ chúng ta sẽ ăn thịt chúng ta khi thấy chúng ta sao? Thôi, chúng ta hãy đưa các con đến thăm nhà ông bà nội.”
‘‘Ahaṃ sammukhā bhavituṃ na sakkhissāmi, taṃ pana tattha nayissāmī’’ti.
‘I will not be able to face them, but I will take you there.’
“Tôi sẽ không thể đối mặt với họ, nhưng tôi sẽ đưa cô đến đó.”
‘‘Sādhu, ayya, yena kenaci upāyena dārakānaṃ ayyakakulameva daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti dvepi janā dārake ādāya anupubbena rājagahaṃ patvā nagaradvāre ekissā sālāya nivāsaṃ katvā dārakamātā dve dārake gahetvā āgatabhāvaṃ mātāpitūnaṃ ārocāpesi.
‘Good, sir, by whatever means, it is right for the children to see their grandfather’s family.’ So, both of them took the children and gradually reached Rājagaha. They stayed in a hall at the city gate, and the children’s mother sent word to her parents that she had arrived with the two children.
“Tốt lắm, thưa anh, bằng mọi cách, việc đưa các con đến thăm nhà ông bà nội là điều cần thiết.” Cả hai người bèn dẫn các con, tuần tự đến Rājagaha, rồi ở tại một ngôi nhà nghỉ ở cổng thành. Người mẹ của các đứa trẻ bèn báo cho cha mẹ mình biết rằng bà đã đến cùng hai đứa con.
Te taṃ sāsanaṃ sutvā ‘‘saṃsāre vicarantānaṃ na putto na dhītā nāma natthi, te amhākaṃ mahāparādhikā, na sakkā tehi amhākaṃ cakkhupathe ṭhātuṃ, ettakaṃ pana dhanaṃ gahetvā dvepi janā phāsukaṭṭhānaṃ gantvā jīvantu, dārake pana idha pesentū’’ti.
Hearing that message, they said, ‘For those who wander in saṃsāra, there is no such thing as having no son or daughter. Those two have committed a great offense against us; it is not possible for them to remain in our sight. However, let them take this much wealth, and both of them go to a comfortable place and live. But let them send the children here.’
Họ nghe tin đó và nói: “Trong vòng luân hồi, không phải không có con trai hay con gái. Hai người đó đã phạm lỗi lớn với chúng ta, không thể để họ xuất hiện trước mắt chúng ta. Tuy nhiên, hãy nhận số tài sản này và cả hai người hãy đến một nơi thuận tiện mà sống, còn hãy gửi các đứa trẻ về đây.”
Seṭṭhidhītā mātāpitūhi pesitaṃ dhanaṃ gahetvā dārake āgatadūtānaṃyeva hatthe datvā pesesi, dārakā ayyakakule vaḍḍhanti.
The seṭṭhi’s daughter took the money sent by her parents and sent the children by entrusting them to the messengers who had come. The children grew up in their grandfather’s family.
Con gái của trưởng giả nhận số tài sản cha mẹ gửi đến, rồi giao các đứa trẻ cho chính những người đưa tin đã đến và gửi chúng đi. Các đứa trẻ được nuôi dưỡng trong gia đình ông bà nội.
Tesu cūḷapanthako atidaharo, mahāpanthako pana ayyakena saddhiṃ dasabalassa dhammakathaṃ sotuṃ gacchati.
Among them, Cūḷapanthaka was very young, but Mahāpanthaka would go with his grandfather to listen to the Dasabala’s Dhamma talk.
Trong số đó, Cūḷapanthaka còn rất nhỏ, còn Mahāpanthaka thì cùng ông nội đến nghe pháp của Đức Thế Tôn.
Tassa niccaṃ satthu sammukhā dhammaṃ suṇantassa pabbajjāya cittaṃ nami.
As he constantly listened to the Dhamma in the presence of the Teacher, his mind inclined towards ordination.
Luôn nghe pháp trước Đức Phật, tâm của vị ấy hướng về sự xuất gia.
So ayyakaṃ āha ‘‘sace tumhe sampaṭicchatha, ahaṃ pabbajeyya’’nti.
He said to his grandfather, ‘If you approve, I would like to ordain.’
Vị ấy nói với ông nội: “Nếu ông chấp thuận, con sẽ xuất gia.”
‘‘Kiṃ vadesi, tāta, mayhaṃ sakalalokassapi pabbajjāto taveva pabbajjā bhaddikā, sace sakkosi, pabbaja tātā’’ti sampaṭicchitvā satthu santikaṃ gato.
‘What are you saying, my dear? Your ordination is more auspicious for me than the ordination of anyone in the whole world. If you can, ordain, my dear!’ Having approved, he went to the Teacher.
“Con nói gì vậy, cháu trai? Đối với ông, sự xuất gia của cháu còn tốt hơn sự xuất gia của tất cả mọi người trên thế gian này. Nếu cháu có thể, hãy xuất gia đi, cháu trai!” Sau khi chấp thuận, ông đưa vị ấy đến chỗ Đức Phật.
Satthā ‘‘kiṃ mahāseṭṭhi dārako te laddho’’ti.
The Teacher asked, ‘Mahāseṭṭhi, have you found the boy?’
Đức Phật hỏi: “Này đại trưởng giả, ông đã tìm được đứa trẻ sao?”
‘‘Āma, bhante ayaṃ dārako mayhaṃ nattā, tumhākaṃ santike pabbajāmīti vadatī’’ti āha.
‘Yes, Venerable Sir, this boy is my grandson, and he says he wishes to ordain in your presence,’ he replied.
“Vâng, bạch Thế Tôn, đứa trẻ này là cháu nội của con, nó nói muốn xuất gia dưới sự hướng dẫn của Ngài,” ông đáp.
Satthā aññataraṃ piṇḍacārikaṃ bhikkhuṃ ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti āṇāpesi.
The Teacher instructed a certain bhikkhu who was on alms-round, ‘Ordain this boy.’
Đức Phật bèn ra lệnh cho một tỳ khưu khất thực: “Hãy cho đứa trẻ này xuất gia.”
Thero tassa tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājesi.
The Elder taught him the meditation on the five parts of the body (tacapañcakakammaṭṭhāna) and ordained him.
Vị Trưởng lão đã giảng cho vị ấy đề mục thiền quán ngũ phần của thân thể (tacapañcakakammaṭṭhāna) rồi cho vị ấy xuất gia.
So bahuṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paripuṇṇavasso upasampadaṃ labhi.
He learned much of the Buddha’s teaching and, having completed his years, received the higher ordination (upasampadā).
Vị ấy đã học nhiều lời dạy của Đức Phật, và khi đủ tuổi, vị ấy thọ giới Tỳ khưu.
Upasampanno hutvā yoniso manasikāre kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
Having become fully ordained, he practiced diligently with proper attention (yoniso manasikāra) and attained Arahantship.
Sau khi thọ giới Tỳ khưu, vị ấy thực hành công hạnh với sự tác ý đúng đắn (yoniso manasikāra) và đạt đến A-la-hán quả.
So jhānasukhena, maggasukhena, phalasukhena vītināmento cintesi ‘‘sakkā nu kho imaṃ sukhaṃ cūḷapanthakassa dātu’’nti.
Experiencing the bliss of jhāna, the bliss of the path, and the bliss of fruition, he thought, ‘Is it possible to bestow this bliss upon Cūḷapanthaka?’
Vị ấy trải qua sự an lạc của thiền định, sự an lạc của đạo quả, và sự an lạc của Niết Bàn, rồi suy nghĩ: “Liệu mình có thể trao sự an lạc này cho Cūḷapanthaka không?”
Tato ayyakaseṭṭhissa santikaṃ gantvā ‘‘mahāseṭṭhi sace tumhe sampaṭicchatha, ahaṃ cūḷapanthakaṃ pabbājeyya’’nti āha.
Then he went to the grandfather seṭṭhi and said, ‘Mahāseṭṭhi, if you approve, I would like to ordain Cūḷapanthaka.’
Sau đó, vị ấy đến chỗ trưởng giả ông nội và nói: “Thưa đại trưởng giả, nếu ông chấp thuận, con sẽ cho Cūḷapanthaka xuất gia.”
‘‘Pabbājetha, bhante’’ti.
‘Please ordain him, Venerable Sir,’ he replied.
“Bạch Đại đức, xin hãy cho nó xuất gia.”
Thero cūḷapanthakadārakaṃ pabbājetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
The Elder ordained the boy Cūḷapanthaka and established him in the ten precepts.
Vị Trưởng lão đã cho chú tiểu Cūḷapanthaka xuất gia và thiết lập chú trong mười giới.
Cūḷapanthakasāmaṇero pabbajitvāva dandho ahosi.
As soon as Cūḷapanthaka the novice was ordained, he became slow-witted.
Chú tiểu Cūḷapanthaka vừa xuất gia thì trở nên trì độn.
Imaṃ ekagāthaṃ catūhi māsehi gaṇhituṃ nāsakkhi.
He was unable to grasp this single verse even in four months.
Vị ấy không thể học thuộc lòng một bài kệ này trong bốn tháng.
So kira kassapasammāsambuddhakāle pabbajitvā paññavā hutvā aññatarassa dandhabhikkhuno uddesaggahaṇakāle parihāsakeḷiṃ akāsi.
He, it is said, having gone forth during the time of Kassapa Sammāsambuddha, and having become wise, made a jest at the time when a certain dull bhikkhu was taking up his lesson.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác, vị ấy đã xuất gia và trở thành người có trí tuệ, nhưng đã trêu chọc một tỳ khưu trì độn khác khi vị ấy đang học tụng kinh.
So bhikkhu tena parihāsena lajjito neva uddesaṃ gaṇhi, na sajjhāyamakāsi.
That bhikkhu, ashamed by that jest, neither took up his lesson nor recited.
Vị tỳ khưu đó vì bị trêu chọc mà xấu hổ, không học tụng kinh nữa, cũng không ôn tụng.
Tena kammena ayaṃ pabbajitvāva dandho jāto, gahitagahitaṃ padaṃ uparūpari padaṃ gaṇhantassa nassati.
Due to that kamma, this one became dull immediately after ordination; as he grasped each word, the words he had previously grasped were lost.
Do nghiệp đó, vị này vừa xuất gia đã trở nên trì độn, những câu đã học cứ mất đi khi vị ấy học thêm những câu tiếp theo.
Tassa imameva gāthaṃ gahetuṃ vāyamantassa cattāro māsā atikkantā.
For him, four months passed while he was trying to learn just this one verse.
Bốn tháng đã trôi qua trong khi vị ấy cố gắng học thuộc lòng chính bài kệ này.
Atha naṃ mahāpanthako āha ‘‘cūḷapanthaka, tvaṃ imasmiṃ sāsane abhabbo, catūhi māsehi ekampi gāthaṃ gahetuṃ na sakkosi, pabbajitakiccaṃ pana tvaṃ kathaṃ matthakaṃ pāpessasi, nikkhama ito’’ti vihārā nikkaḍḍhi.
Then Mahāpanthaka said to him, "Cūḷapanthaka, you are incapable in this Dispensation; you cannot learn even one verse in four months. How will you bring your monastic life to completion? Get out of here!" and he expelled him from the monastery.
Bấy giờ, Mahāpanthaka nói với chú: “Cūḷapanthaka, con không có khả năng trong giáo pháp này. Trong bốn tháng mà con không thể học thuộc lòng dù chỉ một bài kệ, vậy làm sao con có thể hoàn thành việc xuất gia? Hãy đi khỏi đây!” Rồi vị ấy đuổi chú ra khỏi tinh xá.
Cūḷapanthako buddhasāsane sinehena gihibhāvaṃ na pattheti.
Cūḷapanthaka, out of affection for the Buddha's Dispensation, did not wish to return to lay life.
Cūḷapanthaka, vì lòng yêu mến giáo pháp của Đức Phật, không mong muốn trở lại đời sống tại gia.
Tasmiñca kāle mahāpanthako bhattuddesako hoti.
At that time, Mahāpanthaka was the distributor of meals.
Vào thời điểm đó, Mahāpanthaka là vị Tỳ khưu chịu trách nhiệm phân phát thức ăn.
Jīvako komārabhacco bahuṃ gandhamālaṃ ādāya attano ambavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā dhammaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā dasabalaṃ vanditvā mahāpanthakaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kittakā, bhante, satthu santike bhikkhū’’ti pucchi.
Jīvaka Komārabhacca, taking much perfume and garlands, went to his mango grove, paid homage to the Teacher, listened to the Dhamma, rose from his seat, saluted the Dasabala, approached Mahāpanthaka, and asked, "How many bhikkhus, Venerable Sir, are with the Teacher?"
Jīvaka Komārabhacca (Thái y Jīvaka) mang nhiều hương và hoa đến vườn xoài của mình, cúng dường Đức Phật, nghe pháp, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Đức Thế Tôn, đến gần Mahāpanthaka và hỏi: “Bạch Đại đức, có bao nhiêu vị Tỳ khưu ở với Đức Thế Tôn?”
‘‘Pañcamattāni bhikkhusatānī’’ti.
"About five hundred bhikkhus."
“Khoảng năm trăm vị Tỳ khưu.”
‘‘Sve, bhante, buddhappamukhāni pañca bhikkhusatāni ādāya amhākaṃ nivesane bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti.
"Tomorrow, Venerable Sir, please accept alms at our house with five hundred bhikkhus headed by the Buddha."
“Bạch Đại đức, ngày mai, xin Ngài hãy dẫn năm trăm vị Tỳ khưu, đứng đầu là Đức Phật, đến nhà con để thọ thực.”
‘‘Upāsaka, cūḷapanthako nāma bhikkhu dandho aviruḷhidhammo, taṃ ṭhapetvā sesānaṃ nimantanaṃ sampaṭicchāmī’’ti thero āha.
The Elder said, "Lay follower, there is a bhikkhu named Cūḷapanthaka who is dull and does not progress; I accept the invitation for the rest, excluding him."
Vị Trưởng lão nói: “Này cư sĩ, có một vị Tỳ khưu tên là Cūḷapanthaka, vị ấy trì độn, không có khả năng tiến bộ. Trừ vị ấy ra, tôi chấp nhận lời thỉnh mời cho các vị còn lại.”
Taṃ sutvā cūḷapanthako cintesi ‘‘thero ettakānaṃ bhikkhūnaṃ nimantanaṃ sampaṭicchanto maṃ bāhiraṃ katvā sampaṭicchati, nissaṃsayaṃ mayhaṃ bhātikassa mayi cittaṃ bhinnaṃ bhavissati, kiṃ idāni mayhaṃ iminā sāsanena, gihī hutvā dānādīni puññāni karonto jīvissāmī’’ti.
Hearing that, Cūḷapanthaka thought, "The Elder accepts the invitation for so many bhikkhus, but he accepts it by excluding me. Without a doubt, my brother's mind towards me must have changed. What is this Dispensation to me now? I will live as a lay follower, performing meritorious deeds such as giving."
Nghe vậy, Cūḷapanthaka suy nghĩ: “Khi vị Trưởng lão chấp nhận lời thỉnh mời cho chừng ấy vị Tỳ khưu mà lại loại trừ mình, chắc chắn tâm của huynh đệ mình đã thay đổi đối với mình. Bây giờ giáo pháp này còn có ích gì cho mình nữa? Mình sẽ trở về làm người tại gia, làm các công đức như bố thí mà sống.”
So punadivase pātova ‘‘gihī bhavissāmī’’ti pāyāsi.
So, early the next morning, he set out, thinking, "I will become a lay follower."
Sáng sớm ngày hôm sau, vị ấy bèn đi với ý định “mình sẽ trở về làm người tại gia.”
Satthā paccūsakāleyeva lokaṃ olokento imaṃ kāraṇaṃ disvā paṭhamataraṃ gantvā cūḷapanthakassa gamanamagge dvārakoṭṭhake caṅkamanto aṭṭhāsi.
The Teacher, looking over the world at dawn, saw this situation, went ahead, and stood walking back and forth at the gateway of Cūḷapanthaka's path.
Đức Phật, ngay từ sáng sớm tinh mơ, đã quán sát thế gian, thấy được sự việc này. Ngài bèn đi trước, đứng đi kinh hành ở cổng thành trên con đường Cūḷapanthaka sẽ đi.
Cūḷapanthako gharaṃ gacchanto satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vandi.
Cūḷapanthaka, on his way home, saw the Teacher, approached him, and saluted him.
Cūḷapanthaka, đang đi về nhà, thấy Đức Phật bèn đến gần và đảnh lễ.
Atha naṃ satthā ‘‘kahaṃ pana, tvaṃ cūḷapanthaka, imāya velāya gacchasī’’ti āha.
Then the Teacher said to him, "Where are you going at this time, Cūḷapanthaka?"
Bấy giờ, Đức Phật hỏi chú: “Này Cūḷapanthaka, vào giờ này con đi đâu vậy?”
Bhātā maṃ, bhante, nikkaḍḍhati, tenāhaṃ vibbhamituṃ gacchāmīti.
"My brother is expelling me, Venerable Sir, so I am going to disrobe."
“Bạch Thế Tôn, huynh đệ con đã đuổi con đi, vì vậy con đi để hoàn tục.”
Cūḷapanthaka, tava pabbajjā nāma mama santakā, bhātarā nikkaḍḍhito kasmā mama santikaṃ nāgañchi?
"Cūḷapanthaka, your ordination belongs to me. Why did you not come to me when your brother expelled you?
“Này Cūḷapanthaka, sự xuất gia của con là thuộc về Ta. Khi bị huynh đệ đuổi đi, tại sao con không đến chỗ Ta?
Ehi kiṃ te gihibhāvena, mama santike bhavissasī’’ti bhagavā cūḷapanthakaṃ ādāya gantvā gandhakuṭippamukhe nisīdāpetvā ‘‘cūḷapanthaka, tvaṃ puratthābhimukho hutvā imaṃ pilotikaṃ ‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇa’nti parimajjanto idheva hohī’’ti iddhiyā abhisaṅkhataṃ parisuddhaṃ pilotikākhaṇḍaṃ datvā kāle ārocite bhikkhusaṅghaparivuto jīvakassa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi.
Come, what is lay life to you? You shall remain with me." Having taken Cūḷapanthaka, the Blessed One went and made him sit at the entrance of the Perfumed Chamber. He gave him a clean piece of cloth created by psychic power and said, "Cūḷapanthaka, facing east, keep rubbing this cloth, repeating 'rajoharaṇaṃ, rajoharaṇaṃ' (dust-removing, dust-removing), and stay right here." When the time was announced, surrounded by the assembly of bhikkhus, he went to Jīvaka's house and sat on the prepared seat.
Hãy đến đây! Đời sống tại gia có ích gì cho con? Con sẽ ở lại với Ta.” Đức Thế Tôn bèn dẫn Cūḷapanthaka đến, đặt chú ngồi trước hương thất, rồi nói: “Này Cūḷapanthaka, con hãy quay mặt về hướng Đông, cầm mảnh vải này mà xoa bóp, niệm ‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇaṃ’ (khăn lau bụi, khăn lau bụi) và cứ ở đây.” Ngài ban cho chú một mảnh vải sạch do thần thông biến hóa, rồi khi đến giờ thọ thực, Ngài cùng chư Tăng đến nhà Jīvaka và ngồi vào chỗ đã được sắp đặt.
Cūḷapanthakopi sūriyaṃ olokento taṃ pilotikākhaṇḍaṃ ‘‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇa’’nti parimajjanto nisīdi, tassa taṃ pilotikākhaṇḍaṃ parimajjantassa parimajjantassa kiliṭṭhaṃ ahosi.
Cūḷapanthaka, too, watching the sun, sat rubbing that piece of cloth, repeating "rajoharaṇaṃ, rajoharaṇaṃ." As he rubbed it again and again, the piece of cloth became soiled.
Cūḷapanthaka cũng nhìn mặt trời, ngồi xoa bóp mảnh vải đó, niệm “rajoharaṇaṃ rajoharaṇaṃ.” Cứ xoa bóp mãi, mảnh vải đó trở nên dơ bẩn.
Tato cintesi ‘‘idaṃ pilotikākhaṇḍaṃ ativiya parisuddhaṃ, imaṃ pana attabhāvaṃ nissāya purimapakatiṃ vijahitvā evaṃ kiliṭṭhaṃ jātaṃ, aniccā vata saṅkhārā’’ti khayavayaṃ paṭṭhapento vipassanaṃ vaḍḍhesi.
Then he thought, "This piece of cloth was extremely clean, but because of this body, it has abandoned its former state and become soiled like this. Indeed, impermanent are formations!" Thus, setting forth the rise and fall, he developed vipassanā.
Rồi chú suy nghĩ: “Mảnh vải này vốn rất sạch sẽ, nhưng vì thân này mà nó đã mất đi trạng thái ban đầu và trở nên dơ bẩn như vậy. Than ôi, các hành là vô thường!” Chú bèn khởi lên sự quán sát về sự hoại diệt và tăng trưởng thiền quán.
Satthā ‘‘cūḷapanthakassa cittaṃ vipassanaṃ āruḷha’’nti ñatvā ‘‘cūḷapanthaka, tvaṃ etaṃ pilotikākhaṇḍameva saṃkiliṭṭhaṃ rajorañjitaṃ jātanti mā saññaṃ kari, abbhantare pana te rāgarajādayo atthi, te harāhī’’ti vatvā obhāsaṃ vissajjetvā purato nisinno viya paññāyamānarūpo hutvā imā gāthā abhāsi –
The Teacher, knowing that "Cūḷapanthaka's mind has entered vipassanā," sent forth a radiant light and, appearing as if seated before him, said, "Cūḷapanthaka, do not perceive this piece of cloth alone as soiled and stained with dust. Rather, you have the dust of lust and so forth within; remove those!" and then spoke these verses:
Đức Phật biết rằng “tâm của Cūḷapanthaka đã đạt đến thiền quán,” bèn nói: “Này Cūḷapanthaka, con đừng có ý nghĩ rằng chỉ mảnh vải này mới dơ bẩn và bị nhuốm bụi. Trong con còn có những bụi bẩn như tham ái, hãy loại bỏ chúng!” Nói xong, Ngài phóng hào quang, hiện ra như đang ngồi trước mặt chú, và thuyết lên những bài kệ này:
Gāthāpariyosāne cūḷapanthako saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi, paṭisambhidāhiyevassa tīṇi piṭakāni āgamaṃsu.
At the end of these verses, Cūḷapanthaka attained Arahantship together with the four paṭisambhidā, and by means of these paṭisambhidā, the three Piṭakas came to him.
Khi bài kệ kết thúc, Cūḷapanthaka đạt đến A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā). Với các phân tích tuệ này, chú đã thông suốt Tam Tạng.
So kira pubbe rājā hutvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto nalāṭato sede muccante parisuddhena sāṭakena nalāṭantaṃ puñchi, sāṭako kiliṭṭho ahosi.
It is said that he, having been a king in a previous existence, while circumambulating the city, wiped his forehead with a clean cloth when sweat emerged from his forehead, and the cloth became soiled.
Vị ấy, trước kia là một vị vua, khi đi nhiễu quanh thành phố, mồ hôi từ trán chảy ra, Ngài đã dùng một tấm vải sạch để lau trán, và tấm vải ấy đã trở nên dơ bẩn.
So ‘‘imaṃ sarīraṃ nissāya evarūpo parisuddho sāṭako pakatiṃ jahitvā kiliṭṭho jāto, aniccā vata saṅkhārā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi.
He then gained the perception of impermanence, thinking, "Relying on this body, such a pure cloth has abandoned its original state and become soiled; indeed, formations are impermanent."
Vị ấy đã chứng đắc nhận thức về vô thường (anicca-saññā) rằng: “Nương vào thân này, một tấm vải sạch sẽ như vậy đã bỏ đi bản chất nguyên thủy của nó mà trở nên dơ bẩn. Ôi, các pháp hữu vi (saṅkhārā) thật vô thường!”
Tena kāraṇenassa rajoharaṇameva paccayo jāto.
For this reason, the 'dust-removing' meditation object itself became the cause for him.
Vì lý do đó, việc làm sạch bụi bẩn (rajoharaṇa) đã trở thành nhân duyên cho Ngài.
Jīvakopi kho komārabhacco dasabalassa dakkhiṇodakaṃ upanāmesi.
And Jīvaka Komārabhacca offered the water of donation to the Dasabala.
Y sĩ Jīvaka Komārabhacca đã dâng nước cúng dường lên Đức Thập Lực.
Satthā ‘‘nanu, jīvaka, vihāre bhikkhū atthī’’ti hatthena pattaṃ pidahi.
The Teacher covered the bowl with his hand, saying, "Jīvaka, are there not bhikkhus in the monastery?"
Đức Bổn Sư lấy tay che bát và hỏi: “Này Jīvaka, chẳng phải trong tu viện còn có các Tỳ-kheo sao?”
Mahāpanthako ‘‘bhante, vihāre natthi bhikkhū’’ti āha.
Mahāpanthaka said, "Bhante, there are no bhikkhus in the monastery."
Tôn giả Mahāpanthaka thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, trong tu viện không còn Tỳ-kheo nào cả.”
Satthā ‘‘atthi jīvakā’’ti āha.
The Teacher said, "There are, Jīvaka."
Đức Bổn Sư nói: “Này Jīvaka, có đấy.”
Jīvako ‘‘tena hi, bhaṇe, gaccha, vihāre bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā jānāhī’’ti purisaṃ pesesi.
Jīvaka sent a man, saying, "Then, my good man, go and find out whether there are bhikkhus in the monastery or not."
Jīvaka nói: “Vậy thì, này anh, hãy đi, xem xét trong tu viện có Tỳ-kheo hay không rồi cho biết.” Và ông đã sai một người đi.
Tasmiṃ khaṇe cūḷapanthako ‘‘mayhaṃ bhātiko ‘vihāre bhikkhū natthī’ti bhaṇati, vihāre bhikkhūnaṃ atthibhāvamassa pakāsessāmī’’ti sakalaṃ ambavanaṃ bhikkhūnaṃyeva pūresi.
At that moment, Cūḷapanthaka thought, "My brother says there are no bhikkhus in the monastery; I will reveal to him that there are bhikkhus in the monastery," and he filled the entire mango grove with bhikkhus.
Vào lúc đó, Tôn giả Cūḷapanthaka nghĩ: “Anh ta (Mahāpanthaka) nói rằng ‘trong tu viện không có Tỳ-kheo’, ta sẽ cho anh ta thấy sự hiện diện của các Tỳ-kheo trong tu viện.” Và Ngài đã biến hóa cả khu vườn xoài đầy ắp các Tỳ-kheo.
Ekacce bhikkhū cīvarakammaṃ karonti, ekacce rajanakammaṃ, ekacce sajjhāyaṃ karontīti evaṃ aññamaññaṃ asadisaṃ bhikkhusahassaṃ māpesi.
Some bhikkhus were sewing robes, some were dyeing robes, some were reciting, and thus he created a thousand bhikkhus, each engaged in a different activity.
Một số Tỳ-kheo đang may y, một số đang nhuộm y, một số đang tụng kinh, cứ như thế Ngài đã hóa hiện một ngàn Tỳ-kheo khác nhau, không ai giống ai về công việc.
So puriso vihāre bahū bhikkhū disvā nivattitvā ‘‘ayya, sakalaṃ ambavanaṃ bhikkhūhi paripuṇṇa’’nti jīvakassa ārocesi.
That man, seeing many bhikkhus in the monastery, returned and reported to Jīvaka, "Sir, the entire mango grove is full of bhikkhus."
Người ấy thấy nhiều Tỳ-kheo trong tu viện bèn quay về báo cho Jīvaka: “Thưa Đại đức, cả khu vườn xoài đều đầy ắp các Tỳ-kheo.”
Theropi kho tattheva –
And the Elder, right there—
Vị Trưởng lão (Cūḷapanthaka) cũng ở ngay tại đó –
Atha satthā taṃ purisaṃ āha – ‘‘vihāraṃ gantvā ‘satthā cūḷapanthakaṃ nāma pakkosatī’ti vadehī’’ti.
Then the Teacher said to that man, "Go to the monastery and say, 'The Teacher calls Cūḷapanthaka.'"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư nói với người ấy: “Hãy đi đến tu viện và nói rằng ‘Đức Bổn Sư gọi Tôn giả Cūḷapanthaka’.”
Tena gantvā tathāvutte ‘‘ahaṃ cūḷapanthako, ahaṃ cūḷapanthako’’ti mukhasahassaṃ uṭṭhahi.
When he went and said so, a thousand voices arose, saying, "I am Cūḷapanthaka, I am Cūḷapanthaka."
Khi người ấy đi và nói như vậy, một ngàn tiếng nói đồng loạt vang lên: “Tôi là Cūḷapanthaka, tôi là Cūḷapanthaka.”
Puriso gantvā ‘‘sabbepi kira te, bhante, cūḷapanthakāyeva nāmā’’ti āha.
The man returned and said, "Bhante, all of them are named Cūḷapanthaka."
Người ấy trở về và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, tất cả các vị ấy đều tên là Cūḷapanthaka.”
Tena hi tvaṃ gantvā yo paṭhamaṃ ‘‘ahaṃ cūḷapanthako’’ti vadati, taṃ hatthe gaṇha, avasesā antaradhāyissantīti.
"Then you go and grasp the hand of the one who first says, 'I am Cūḷapanthaka'; the rest will disappear."
Đức Bổn Sư nói: “Vậy thì, ngươi hãy đi, nắm lấy tay vị nào nói ‘Tôi là Cūḷapanthaka’ đầu tiên, các vị còn lại sẽ biến mất.”
So tathā akāsi, tāvadeva sahassamattā bhikkhū antaradhāyiṃsu.
He did so, and immediately the thousand bhikkhus disappeared.
Người ấy làm theo, ngay lập tức một ngàn Tỳ-kheo đã biến mất.
Thero tena purisena saddhiṃ agamāsi.
The Elder went with that man.
Vị Trưởng lão (Cūḷapanthaka) đi cùng với người ấy.
Satthā bhattakiccapariyosāne jīvakaṃ āmantesi ‘‘jīvaka, cūḷapanthakassa pattaṃ gaṇha, ayaṃ te anumodanaṃ karissatī’’ti.
At the end of the meal, the Teacher addressed Jīvaka, "Jīvaka, take Cūḷapanthaka's bowl; he will give the anumodanā to you."
Sau khi việc thọ thực kết thúc, Đức Bổn Sư gọi Jīvaka: “Này Jīvaka, hãy nhận lấy bát của Cūḷapanthaka, vị ấy sẽ thuyết pháp tùy hỷ cho ngươi.”
Jīvako tathā akāsi.
Jīvaka did so.
Jīvaka đã làm theo.
Thero sīhanādaṃ nadanto taruṇasīho viya tīṇi piṭakāni saṃkhobhetvā anumodanaṃ akāsi.
The Elder, roaring a lion's roar like a young lion, shook the three Piṭakas and gave the anumodanā.
Vị Trưởng lão (Cūḷapanthaka) đã thuyết pháp tùy hỷ, như một con sư tử non gầm rống, làm rung chuyển cả Tam Tạng Pāli.
Satthā uṭṭhāyāsanā bhikkhusaṅghaparivāro vihāraṃ gantvā bhikkhūhi vatte dassite uṭṭhāyāsanā gandhakuṭippamukhe ṭhatvā bhikkhusaṅghassa sugatovādaṃ datvā kammaṭṭhānaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaṃ uyyojetvā surabhigandhavāsitaṃ gandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ upagato.
The Teacher, rising from his seat, surrounded by the assembly of bhikkhus, went to the monastery, and after the bhikkhus had performed their duties, he rose from his seat, stood at the entrance of the perfumed chamber (gandhakuṭi), gave a discourse to the assembly of bhikkhus, explained the meditation subject, dismissed the assembly of bhikkhus, entered the perfumed chamber fragrant with sweet scents, and lay down on his right side in the lion's posture.
Đức Bổn Sư đứng dậy từ chỗ ngồi, cùng với Tăng chúng, đi đến tu viện. Sau khi các Tỳ-kheo đã trình bày các phận sự, Ngài đứng dậy từ chỗ ngồi, đứng trước Hương Thất (Gandhakuṭī), ban lời giáo huấn của bậc Thiện Thệ cho Tăng chúng, thuyết giảng đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), rồi cho Tăng chúng giải tán. Sau đó, Ngài bước vào Hương Thất thơm ngát hương liệu và nằm nghỉ theo tư thế sư tử nằm, nghiêng về bên phải.
Atha sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ bhikkhū ito cito ca samosaritvā rattakambalasāṇiṃ parikkhipantā viya nisīditvā satthu guṇakathaṃ ārabhiṃsu ‘‘āvuso, mahāpanthako cūḷapanthakassa ajjhāsayaṃ ajānanto ‘catūhi māsehi ekagāthaṃ gaṇhituṃ na sakkoti, dandho aya’nti vihārā nikkaḍḍhi, sammāsambuddho pana attano anuttaradhammarājatāya ekasmiṃyevassa antarabhatte saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adāsi, tīṇi piṭakāni paṭisambhidāhiyeva āgatāni, aho buddhānaṃ balaṃ nāma mahanta’’nti.
Then, in the evening, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall, sitting as if encircling a red woolen blanket, and began to speak of the Teacher's virtues: "Friends, Mahāpanthaka, not knowing Cūḷapanthaka's disposition, expelled him from the monastery, saying, 'He cannot learn a single verse in four months; he is dull.' But the Perfectly Self-Enlightened One, by his unsurpassed kingship of Dhamma, granted him Arahantship together with the paṭisambhidās within a single mealtime. The three Piṭakas came forth through the paṭisambhidās. Oh, great indeed is the power of the Buddhas!"
Sau đó, vào buổi chiều, trong Pháp đường, các Tỳ-kheo tụ họp từ khắp nơi, ngồi xuống như thể bao quanh một tấm thảm len đỏ, và bắt đầu ca ngợi công đức của Đức Bổn Sư: “Này chư Hiền, Tôn giả Mahāpanthaka, vì không biết tâm ý của Cūḷapanthaka, đã đuổi Ngài ra khỏi tu viện khi nói rằng ‘trong bốn tháng mà không thể học thuộc một bài kệ, thật là chậm chạp’. Nhưng Đức Chánh Đẳng Giác, với địa vị là Vua Pháp vô thượng của chính mình, đã ban cho Ngài quả vị A-la-hán cùng với Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā) chỉ trong một bữa ăn. Cả Tam Tạng Pāli đã đến với Ngài cùng với Tứ Vô Ngại Giải. Ôi, năng lực của chư Phật thật vĩ đại!”
Atha bhagavā dhammasabhāyaṃ imaṃ kathāpavattiṃ ñatvā ‘‘ajja mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti buddhaseyyāya uṭṭhāya surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā vijjulataṃ viya kāyabandhanaṃ bandhitvā rattakambalasadisaṃ sugatamahācīvaraṃ pārupitvā surabhigandhakuṭito nikkhamma mattavāraṇo viya sīhavikkantavilāsena vijambhamāno sīho viya anantāya buddhalīlāya dhammasabhaṃ gantvā alaṅkatamaṇḍapamajjhe supaññattavarabuddhāsanaṃ abhiruyha chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjento aṇṇavakucchiṃ obhāsayamāno yugandharamatthake bālasūriyo viya āsanamajjhe nisīdi.
Then the Blessed One, knowing this conversation in the Dhamma hall, thought, "Today it is fitting for me to go." Rising from the Buddha-couch, he put on a crimson lower robe, fastened his waist-band like a streak of lightning, draped himself in the Sugata's great robe resembling a red woolen blanket, and emerged from the fragrant chamber. With the majestic gait of a rutting elephant, expanding like a lion, with infinite Buddha-majesty, he went to the Dhamma hall. Ascending the well-arranged excellent Buddha-seat in the middle of the adorned pavilion, emitting six-colored Buddha-rays, he sat in the middle of the seat like the morning sun on the peak of Mount Yugandhara, illuminating the ocean's depths.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn biết được câu chuyện đang diễn ra trong Pháp đường, nghĩ rằng: “Hôm nay Ta nên đến đó.” Ngài đứng dậy từ tư thế Phật nằm, đắp y hai lớp màu đỏ thẫm, thắt dây lưng như một tia chớp, khoác đại y của bậc Thiện Thệ màu đỏ thẫm như tấm thảm len đỏ. Ngài bước ra khỏi Hương Thất thơm ngát, với dáng vẻ uy nghi như voi chúa, hùng dũng như sư tử, với phong thái Phật vô biên, Ngài đến Pháp đường. Ngài ngự lên tòa Phật cao quý được sắp đặt trang nghiêm giữa chánh điện đã được trang hoàng, phóng ra hào quang Phật sáu màu, chiếu sáng cả lòng đại dương, Ngài ngồi giữa tòa như mặt trời non trên đỉnh núi Yugandhara.
Sammāsambuddhe pana āgatamatte bhikkhusaṅgho kathaṃ pacchinditvā tuṇhī ahosi.
As soon as the Perfectly Self-Enlightened One arrived, the assembly of bhikkhus ceased their talk and became silent.
Khi Đức Chánh Đẳng Giác vừa đến, Tăng chúng liền ngừng câu chuyện và im lặng.
Satthā mudukena mettacittena parisaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ parisā ativiya sobhati, ekassapi hatthakukkuccaṃ vā pādakukkuccaṃ vā ukkāsitasaddo vā khipitasaddo vā natthi, sabbepime buddhagāravena sagāravā buddhatejena tajjitā mayi āyukappampi akathetvā nisinne paṭhamaṃ kathaṃ samuṭṭhāpetvā na kathessanti, kathāsamuṭṭhāpanavattaṃ nāma mayāva jānitabbaṃ, ahameva paṭhamaṃ kathessāmī’’ti madhurena brahmassarena bhikkhū āmantetvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā, kā ca pana vo antarākathā vippakatā’’ti āha.
The Teacher, looking at the assembly with a tender mind of loving-kindness, said, "This assembly is exceedingly beautiful; there is no fidgeting of hands or feet, no coughing or spitting sound from anyone. All of them, out of reverence for the Buddha, awed by the Buddha's radiance, will not initiate a conversation first, even if I remain seated for an aeon without speaking. The custom of initiating conversation must be known by me; I myself will speak first." Then, with a sweet, Brahma-like voice, he addressed the bhikkhus, "Bhikkhus, what conversation are you engaged in now, and what was your interrupted conversation?"
Đức Bổn Sư nhìn khắp hội chúng với tâm từ bi dịu dàng và nói: “Hội chúng này thật trang nghiêm, không một ai có cử chỉ tay chân lóng ngóng, không có tiếng ho hay tiếng khạc nhổ. Tất cả đều cung kính với lòng tôn kính Đức Phật, bị uy lực của Đức Phật chế ngự, sẽ không nói chuyện trước nếu Ta ngồi yên không nói gì trong suốt tuổi thọ của Ta. Bổn phận khởi đầu câu chuyện là do Ta phải biết, chính Ta sẽ nói trước.” Ngài gọi các Tỳ-kheo bằng giọng Phạm âm ngọt ngào: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì, và câu chuyện đang nói dở của các ông là gì?”
Bhante, na mayaṃ imasmiṃ ṭhāne nisinnā aññaṃ tiracchānakathaṃ kathema, tumhākaṃyeva pana guṇe vaṇṇayamānā nisinnāmha ‘‘āvuso mahāpanthako cūḷapanthakassa ajjhāsayaṃ ajānanto ‘catūhi māsehi ekaṃ gāthaṃ gaṇhituṃ na sakkoti, dandho aya’nti vihārā nikkaḍḍhi, sammāsambuddho pana anuttaradhammarājatāya ekasmiṃyevassa antarabhatte saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adāsi, aho buddhānaṃ balaṃ nāma mahanta’’nti.
"Venerable Sir, we are not engaged in any other worldly talk while seated here. We are seated here praising your virtues: 'Friends, Mahāpanthaka, not knowing Cūḷapanthaka's disposition, expelled him from the monastery, saying, "He cannot learn a single verse in four months; he is dull." But the Perfectly Self-Enlightened One, by his unsurpassed kingship of Dhamma, granted him Arahantship together with the paṭisambhidās within a single mealtime. Oh, great indeed is the power of the Buddhas!'"
“Bạch Đức Thế Tôn, chúng con ngồi ở đây không bàn chuyện tầm phào nào khác, mà chỉ ngồi ca ngợi công đức của Ngài: ‘Này chư Hiền, Tôn giả Mahāpanthaka, vì không biết tâm ý của Cūḷapanthaka, đã đuổi Ngài ra khỏi tu viện khi nói rằng “trong bốn tháng mà không thể học thuộc một bài kệ, thật là chậm chạp”. Nhưng Đức Chánh Đẳng Giác, với địa vị là Vua Pháp vô thượng, đã ban cho Ngài quả vị A-la-hán cùng với Tứ Vô Ngại Giải chỉ trong một bữa ăn. Ôi, năng lực của chư Phật thật vĩ đại!’”
Satthā bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā ‘‘bhikkhave, cūḷapanthako maṃ nissāya idāni tāva dhammesu dhammamahantataṃ patto, pubbe pana maṃ nissāya bhogesupi bhogamahantataṃ pāpuṇī’’ti āha.
The Teacher, hearing the bhikkhus' talk, said, "Bhikkhus, Cūḷapanthaka, relying on me, has now attained greatness in the Dhamma. But formerly, relying on me, he also attained greatness in wealth."
Đức Bổn Sư nghe câu chuyện của các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, Cūḷapanthaka nương vào Ta mà bây giờ đã đạt được sự vĩ đại trong Pháp (Dhamma-mahantatā). Nhưng trước kia, nương vào Ta, Ngài cũng đã đạt được sự vĩ đại trong tài sản (bhoga-mahantatā).”
Bhikkhū tassatthassa āvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāciṃsu.
The bhikkhus requested the Blessed One to reveal the meaning of that statement.
Các Tỳ-kheo đã thỉnh Đức Thế Tôn làm sáng tỏ ý nghĩa đó.
Bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The Blessed One revealed the cause that had been concealed in a previous existence.
Đức Thế Tôn đã làm rõ nguyên nhân bị che giấu trong một kiếp quá khứ.
Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto seṭṭhiṭṭhānaṃ labhitvā cūḷaseṭṭhi nāma ahosi, so paṇḍito byatto sabbanimittāni jānāti.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī in the Kāsī country, the Bodhisatta was born into a merchant family. Having come of age, he attained the position of a merchant and was named Cūḷaseṭṭhi. He was wise and discerning, knowing all omens.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, xứ Kāsī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình trưởng giả, khi trưởng thành, Ngài trở thành trưởng giả tên là Cūḷaseṭṭhi. Ngài là một người thông thái, khéo léo, biết rõ tất cả các điềm báo.
So ekadivasaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto antaravīthiyaṃ matamūsikaṃ disvā taṅkhaṇaññeva nakkhattaṃ samānetvā idamāha ‘‘sakkā cakkhumatā kulaputtena imaṃ undūraṃ gahetvā puttadārabharaṇañca kātuṃ kammante ca payojetu’’nti?
One day, as he was going to attend upon the king, he saw a dead mouse in the middle of the street. Immediately calculating the astrological signs, he said, "A discerning young man could take this mouse and support his wife and children, and engage in business."
Một ngày nọ, khi Ngài đang đi đến triều đình, Ngài thấy một con chuột chết giữa đường. Ngay lập tức, Ngài xem xét các dấu hiệu và nói: “Một người con trai của gia đình có mắt (trí tuệ) có thể nhặt con chuột này, nuôi vợ con và khởi sự công việc kinh doanh được không?”
Aññataro duggatakulaputto taṃ seṭṭhissa vacanaṃ sutvā ‘‘nāyaṃ ajānitvā kathessatī’’ti taṃ mūsikaṃ gahetvā ekasmiṃ āpaṇe biḷālassatthāya vikkiṇitvā kākaṇikaṃ labhitvā tāya kākaṇikāya phāṇitaṃ gahetvā ekena ghaṭena pānīyaṃ gaṇhi.
A certain poor young man, hearing the merchant's words, thought, "He would not speak without knowing." He took that mouse, sold it in a shop for a cat's food, obtained one kākaṇika, and with that kākaṇika, he bought molasses and took a pot of water.
Một người con trai của gia đình nghèo khổ nghe lời của vị trưởng giả ấy, nghĩ rằng: “Vị trưởng giả này sẽ không nói mà không biết.” Anh ta bèn nhặt con chuột ấy, bán cho một người bán hàng để làm thức ăn cho mèo, và kiếm được một kākaṇika (một đồng tiền nhỏ). Với đồng kākaṇika đó, anh ta mua đường phèn và lấy một bình nước.
So araññato āgacchante mālākāre disvā thokaṃ thokaṃ phāṇitakhaṇḍaṃ datvā uḷuṅkena pānīyaṃ adāsi, te cassa ekekaṃ pupphamuṭṭhiṃ adaṃsu.
Seeing the flower-sellers returning from the forest, he gave them small pieces of jaggery and water with a ladle, and they, in turn, gave him a handful of flowers each.
Anh ta thấy những người bán hoa từ rừng về, bèn cho họ từng ít đường phèn và múc nước cho họ uống. Họ đã cho anh ta mỗi người một nắm hoa.
So tena pupphamūlena punadivasepi phāṇitañca pānīyaghaṭañca gahetvā pupphārāmameva gato.
With the proceeds from those flowers, the next day he again took jaggery and a pot of drinking water and went to the flower garden.
Với số tiền bán hoa đó, ngày hôm sau anh ta lại mua đường phèn và một bình nước, rồi đi đến vườn hoa.
Tassa taṃ divasaṃ mālākārā aḍḍhocitake pupphagacche datvā agamaṃsu.
On that day, the flower-sellers gave him the half-plucked flower bushes and departed.
Ngày hôm đó, những người bán hoa đã cho anh ta những bông hoa còn lại một nửa và ra đi.
So na cirasseva iminā upāyena aṭṭha kahāpaṇe labhi.
Before long, by this means, he obtained eight kahāpaṇas.
Chẳng bao lâu sau, bằng cách này, anh ta đã kiếm được tám đồng kahāpaṇa.
Puna ekasmiṃ vātavuṭṭhidivase rājuyyāne bahū sukkhadaṇḍakā ca sākhā ca palāsañca vātena pātitaṃ hoti, uyyānapālo chaḍḍetuṃ upāyaṃ na passati.
Then, on a day of wind and rain, many dry branches, boughs, and leaves had fallen in the royal park, and the park-keeper could not find a way to clear them.
Một ngày nọ, trời mưa gió, trong vườn thượng uyển của nhà vua có nhiều cành cây khô, cành cây và lá cây bị gió thổi rụng, người giữ vườn không biết làm cách nào để dọn dẹp.
So tattha gantvā ‘‘sace imāni dārupaṇṇāni mayhaṃ dassasi, ahaṃ te imāni sabbāni nīharissāmī’’ti uyyānapālaṃ āha, so ‘‘gaṇha ayyā’’ti sampaṭicchi.
He went there and said to the park-keeper, “If you give me these wood and leaves, I will remove all of them for you.” The park-keeper agreed, saying, “Take them, sir.”
Anh ta đến đó và nói với người giữ vườn: “Nếu ông cho tôi những củi và lá cây này, tôi sẽ dọn dẹp tất cả chúng cho ông.” Người giữ vườn đồng ý: “Cứ lấy đi, thưa ngài.”
Cūḷantevāsiko dārakānaṃ kīḷanamaṇḍalaṃ gantvā phāṇitaṃ datvā muhuttena sabbāni dārupaṇṇāni nīharāpetvā uyyānadvāre rāsiṃ kāresi.
Cūḷantevāsika went to the children's play area, gave them jaggery, and in a moment had all the wood and leaves removed and piled up at the park gate.
Người học trò nhỏ (Cūḷantevāsiko) đi đến chỗ trẻ con chơi, cho chúng đường phèn, và trong chốc lát đã sai chúng dọn dẹp tất cả củi và lá cây, chất thành đống ở cổng vườn.
Tadā rājakumbhakāro rājakule bhājanānaṃ pacanatthāya dārūni pariyesamāno uyyānadvāre tāni disvā tassa hatthato kiṇitvā gaṇhi.
At that time, the royal potter, looking for wood to fire the pots for the royal household, saw them at the park gate, bought them from him, and took them.
Lúc đó, người thợ gốm của nhà vua đang tìm củi để nung đồ gốm cho hoàng gia, thấy đống củi đó ở cổng vườn, bèn mua từ tay anh ta.
Taṃ divasaṃ cūḷantevāsiko dāruvikkayena soḷasa kahāpaṇe cāṭiādīni ca pañca bhājanāni labhi.
On that day, Cūḷantevāsika obtained sixteen kahāpaṇas from the sale of the wood, and five pots, jars, and other vessels.
Vào ngày đó, người đệ tử của Tiểu Trưởng giả đã thu được mười sáu đồng kahāpaṇa từ việc bán củi, cùng với năm chiếc bình như chum và các loại khác.
So catuvīsatiyā kahāpaṇesu jātesu ‘‘atthi ayaṃ upāyo mayha’’nti nagaradvārato avidūre ṭhāne ekaṃ pānīyacāṭiṃ ṭhapetvā pañcasate tiṇahārake pānīyena upaṭṭhahi.
When he had twenty-four kahāpaṇas, he thought, “This is an opportunity for me,” and placing a water pot not far from the city gate, he served water to five hundred grass-cutters.
Khi có được hai mươi bốn đồng kahāpaṇa, anh ta nghĩ: "Đây là một cách hay cho mình," rồi đặt một chum nước uống ở một nơi không xa cổng thành và phục vụ nước uống cho năm trăm người gánh cỏ.
Te āhaṃsu ‘‘samma, tvaṃ amhākaṃ bahūpakāro, kiṃ te karomā’’ti?
They said, “Friend, you are of great help to us. What can we do for you?”
Họ nói: "Này bạn, bạn đã giúp đỡ chúng tôi rất nhiều, chúng tôi có thể làm gì cho bạn?"
So ‘‘mayhaṃ kicce uppanne karissathā’’ti vatvā ito cito ca vicaranto thalapathakammikena ca jalapathakammikena ca saddhiṃ mittasanthavaṃ akāsi.
He said, “You may do it when I have a need,” and wandering here and there, he made friends with a land-route worker and a water-route worker.
Anh ta nói: "Khi có việc cần, các bạn hãy giúp tôi," rồi đi đây đó và kết bạn với một người làm đường bộ và một người làm đường thủy.
Tassa thalapathakammiko ‘‘sve imaṃ nagaraṃ assavāṇijako pañca assasatāni gahetvā āgamissatī’’ti ācikkhi.
His land-route worker friend informed him, “Tomorrow, a horse-dealer will arrive in this city with five hundred horses.”
Người làm đường bộ của anh ta báo tin: "Ngày mai, một thương nhân ngựa sẽ đến thành phố này mang theo năm trăm con ngựa."
So tassa vacanaṃ sutvā tiṇahārake āha ‘‘ajja mayhaṃ ekekaṃ tiṇakalāpaṃ detha, mayā ca tiṇe avikkiṇite attano tiṇaṃ mā vikkiṇathā’’ti.
Hearing his words, he told the grass-cutters, “Today, give me a bundle of grass each, and do not sell your own grass before I have sold mine.”
Nghe lời đó, anh ta nói với những người gánh cỏ: "Hôm nay, mỗi người hãy cho tôi một bó cỏ, và khi tôi chưa bán cỏ của mình thì các bạn đừng bán cỏ của mình."
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā pañca tiṇakalāpasatāni āharitvā tassa ghare pāpayiṃsu.
They agreed, saying, “Very well,” and brought five hundred bundles of grass to his house.
Họ đồng ý "Sādhu" và mang năm trăm bó cỏ đến nhà anh ta.
Assavāṇijo sakalanagare assānaṃ gocaraṃ alabhitvā tassa sahassaṃ datvā taṃ tiṇaṃ gaṇhi.
The horse-dealer, unable to find fodder for his horses anywhere in the city, bought that grass from him for a thousand.
Người thương nhân ngựa không tìm được thức ăn cho ngựa trong toàn thành phố, bèn trả cho anh ta một ngàn đồng và lấy số cỏ đó.
Tato katipāhaccayenassa jalapathakammiko sahāyako ārocesi ‘‘paṭṭanamhi mahānāvā āgatā’’ti.
After a few days, his water-route worker friend informed him, “A large ship has arrived at the port.”
Vài ngày sau, người bạn làm đường thủy của anh ta báo tin: "Một con tàu lớn đã đến cảng."
So ‘‘atthi ayaṃ upāyo’’ti aṭṭhahi kahāpaṇehi sabbaparivārasampannaṃ tāvakālikaṃ rathaṃ gahetvā mahantena yasena nāvāpaṭṭanaṃ gantvā ekaṃ aṅgulimuddikaṃ nāvikassa saccakāraṃ datvā avidūre ṭhāne sāṇiyā parikkhipāpetvā nisinno purise āṇāpesi ‘‘bāhirato vāṇijesu āgatesu tatiyena paṭihārena maṃ ārocethā’’ti.
He thought, “This is an opportunity,” and for eight kahāpaṇas, he acquired a temporary carriage fully equipped with all its accessories. With great pomp, he went to the ship's port, gave an engagement ring to the captain as a token, and sat down in a place not far away, having it enclosed with a curtain. He then instructed his men, “When merchants arrive from outside, inform me at the third call.”
Anh ta nghĩ: "Đây là một cách hay," rồi thuê một cỗ xe tạm thời đầy đủ tiện nghi với tám đồng kahāpaṇa, và với vẻ uy nghi lớn lao, anh ta đến bến tàu, đưa một chiếc nhẫn làm vật bảo đảm cho thuyền trưởng, rồi ngồi xuống ở một nơi không xa, cho người căng màn che xung quanh và ra lệnh cho những người hầu: "Khi các thương nhân từ bên ngoài đến, hãy báo cho tôi biết qua cổng thứ ba."
‘‘Nāvā āgatā’’ti sutvā bārāṇasito satamattā vāṇijā ‘‘bhaṇḍaṃ gaṇhāmā’’ti āgamiṃsu.
Hearing that a ship had arrived, about a hundred merchants from Bārāṇasī came, saying, “We will take the goods.”
Nghe tin "Tàu đã đến," một trăm thương nhân từ Bārāṇasī đến và nói: "Chúng tôi sẽ mua hàng."
Bhaṇḍaṃ tumhe na labhissatha, asukaṭṭhāne nāma mahāvāṇijena saccakāro dinnoti.
“You will not get the goods,” they were told, “for a great merchant has given an earnest payment at such-and-such a place.”
Họ nói: "Các ông sẽ không mua được hàng đâu, vì một thương nhân lớn đã đặt cọc ở chỗ kia rồi."
Te taṃ sutvā tassa santikaṃ āgatā.
Hearing this, they came to him.
Nghe vậy, họ đến chỗ anh ta.
Pādamūlikapurisā purimasaññāvasena tatiyena paṭihārena tesaṃ āgatabhāvaṃ ārocesuṃ.
The servants, according to the prior instruction, announced their arrival at the third call.
Những người hầu dưới chân, theo thỏa thuận trước, đã báo tin họ đến qua cổng thứ ba.
Te satamattā vāṇijā ekekaṃ sahassaṃ datvā tena saddhiṃ nāvāya pattikā hutvā puna ekekaṃ sahassaṃ datvā pattiṃ vissajjāpetvā bhaṇḍaṃ attano santakamakaṃsu.
Those hundred merchants each gave a thousand and became partners with him for the ship, then each gave another thousand to release the partnership, and made the goods their own.
Một trăm thương nhân đó, mỗi người trả một ngàn đồng, trở thành những người có phần trong con tàu cùng với anh ta, rồi lại mỗi người trả thêm một ngàn đồng nữa, hủy bỏ phần của mình và biến số hàng hóa trên tàu thành của riêng họ.
Cūḷantevāsiko dve satasahassāni gaṇhitvā bārāṇasiṃ āgantvā ‘‘kataññunā me bhavituṃ vaṭṭatī’’ti ekaṃ satasahassaṃ gāhāpetvā cūḷaseṭṭhissa samīpaṃ gato.
Cūḷantevāsika took two hundred thousand and came to Bārāṇasī, thinking, “It is proper for me to be grateful.” He took one hundred thousand and went to Cūḷaseṭṭhi.
Người đệ tử của Tiểu Trưởng giả thu được hai trăm ngàn đồng, trở về Bārāṇasī, nghĩ rằng "Ta phải biết ơn," rồi lấy một trăm ngàn đồng và đến chỗ Tiểu Trưởng giả.
Atha naṃ seṭṭhi ‘‘kiṃ te, tāta, katvā idaṃ dhanaṃ laddha’’nti pucchi.
Then the seṭṭhi asked him, “My dear, how did you obtain this wealth?”
Bấy giờ, Trưởng giả hỏi anh ta: "Này con, con đã làm gì mà có được số tài sản này?"
So ‘‘tumhehi kathitaupāye ṭhatvā catumāsambhantareyeva laddha’’nti matamūsikaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ vatthuṃ kathesi.
He recounted the entire story, starting from the dead mouse, saying, “I obtained it within four months by following the method you described.”
Anh ta nói: "Con đã có được nó chỉ trong vòng bốn tháng bằng cách áp dụng phương pháp mà ngài đã nói," rồi kể lại toàn bộ câu chuyện, bắt đầu từ con chuột chết.
Cūḷaseṭṭhi tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni evarūpaṃ dārakaṃ mama santakaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vayappattaṃ attano dhītaraṃ datvā sakalakuṭumbassa sāmikaṃ akāsi.
Cūḷaseṭṭhi, having heard his words, thought, "Now it is proper to make such a young man my own," and giving his grown-up daughter to him, made him the owner of his entire household.
Tiểu Trưởng giả nghe lời anh ta, nghĩ: "Bây giờ ta phải biến một người thanh niên như vậy thành người của ta," rồi gả con gái đã đến tuổi của mình cho anh ta và biến anh ta thành chủ của toàn bộ gia sản.
So seṭṭhino accayena tasmiṃ nagare seṭṭhiṭṭhānaṃ labhi.
After the passing of the seṭṭhi, he obtained the position of seṭṭhi in that city.
Sau khi Trưởng giả qua đời, anh ta đã có được địa vị Trưởng giả trong thành phố đó.
Bodhisattopi yathākammaṃ agamāsi.
The Bodhisatta also passed away according to his kamma.
Bồ Tát cũng đã đi theo nghiệp của mình.
Tattha appakenapīti thokenapi parittakenapi.
Therein, appakenapīti means with a little, with a small amount.
Trong đó, appakenapī có nghĩa là dù chỉ một chút, một ít.
Medhāvīti paññavā.
Medhāvīti means a wise person.
Medhāvī có nghĩa là người có trí tuệ.
Pābhatenāti bhaṇḍamūlena.
Pābhatenāti means with capital.
Pābhatena có nghĩa là với vốn liếng hàng hóa.
Vicakkhaṇoti vohārakusalo.
Vicakkhaṇoti means skillful in business.
Vicakkhaṇo có nghĩa là người khéo léo trong giao dịch.
Samuṭṭhāpeti attānanti mahantaṃ dhanañca yasañca uppādetvā tattha attānaṃ saṇṭhāpeti patiṭṭhāpeti.
Samuṭṭhāpeti attānanti means establishing oneself there by producing great wealth and fame.
Samuṭṭhāpeti attānaṃ có nghĩa là tạo ra tài sản và danh tiếng lớn, rồi tự mình thiết lập, an vị trong đó.
Yathā kiṃ?
Like what?
Như thế nào?
Aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ, yathā paṇḍitapuriso parittaṃ aggiṃ anukkamena gomayacuṇṇādīni pakkhipitvā mukhavātena dhamanto samuṭṭhāpeti vaḍḍheti mahantaṃ aggikkhandhaṃ karoti, evameva paṇḍito thokampi pābhataṃ labhitvā nānāupāyehi payojetvā dhanañca yasañca vaḍḍheti, vaḍḍhetvā ca pana tattha attānaṃ patiṭṭhāpeti, tāya eva vā pana dhanayasamahantatāya attānaṃ samuṭṭhāpeti, abhiññātaṃ pākaṭaṃ karotīti attho.
Aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ, just as a wise person gradually puts cow dung powder and so forth into a small fire and fans it with his mouth, thereby causing it to grow and become a great mass of fire, even so, a wise person, having obtained even a little capital, employs various means to increase wealth and fame, and having increased them, establishes himself there, or rather, causes himself to become prominent, well-known, and famous through that very greatness of wealth and fame; this is the meaning.
Aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ, như một người đàn ông khôn ngoan, dần dần thêm phân bò khô và các thứ khác vào một đốm lửa nhỏ, thổi bằng hơi miệng để làm cho nó bùng lên và phát triển thành một đống lửa lớn; cũng vậy, một người khôn ngoan, dù chỉ có một chút vốn liếng, cũng sử dụng nhiều phương cách để tăng trưởng tài sản và danh tiếng, và sau khi tăng trưởng, anh ta tự mình thiết lập trong đó, hoặc bằng cách đó, anh ta làm cho mình trở nên vĩ đại về tài sản và danh tiếng, tức là làm cho mình được biết đến và nổi tiếng.
Kimagghati taṇḍulanāḷikāti idaṃ satthā jetavane viharanto lāludāyittheraṃ ārabbha kathesi.
Kimagghati taṇḍulanāḷikā (What is the value of a measure of rice?) – the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning the Elder Lāludāyi.
Kimagghati taṇḍulanāḷikā (Giá trị của một nồi gạo là gì?) – Câu chuyện này được Đức Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Trưởng lão Lāḷudāyī.
Tasmiṃ samaye āyasmā dabbo mallaputto saṅghassa bhattuddesako hoti.
At that time, the Venerable Dabba Mallaputta was the dispenser of meals for the Saṅgha.
Vào thời điểm đó, Tôn giả Dabba Mallaputta là người phân phát thức ăn cho Tăng đoàn.
Tasmiṃ pātova salākabhattāni uddisamāne lāludāyittherassa kadāci varabhattaṃ pāpuṇāti, kadāci lāmakabhattaṃ.
When he distributed the tickets for meals early in the morning, the Elder Lāludāyi sometimes received an excellent meal, and sometimes an inferior meal.
Khi Ngài phân phát thức ăn theo phiếu vào buổi sáng, Trưởng lão Lāḷudāyī đôi khi nhận được thức ăn ngon, đôi khi nhận được thức ăn kém chất lượng.
So lāmakabhattassa pattadivase salākaggaṃ ākulaṃ karoti, ‘‘kiṃ dabbova salākaṃ dātuṃ jānāti, amhe na jānāmā’’ti vadati.
On the day he received an inferior meal, he would cause a disturbance in the ticket hall, saying, "Does only Dabba know how to distribute tickets? Don't we know?"
Vào những ngày nhận thức ăn kém chất lượng, Ngài làm náo loạn nơi phát phiếu, nói: "Chỉ có Dabba mới biết cách phát phiếu thôi sao, chúng tôi không biết à?"
Tasmiṃ salākaggaṃ ākulaṃ karonte ‘‘handa dāni tvameva salākaṃ dehī’’ti salākapacchiṃ adaṃsu.
When he caused a disturbance in the ticket hall, they gave him the ticket basket, saying, "Well then, you distribute the tickets yourself."
Khi Ngài làm náo loạn nơi phát phiếu, họ nói: "Thôi được, bây giờ chính Ngài hãy phát phiếu đi," rồi đưa rổ phiếu cho Ngài.
Tato paṭṭhāya so saṅghassa salākaṃ adāsi.
From that time on, he distributed tickets to the Saṅgha.
Từ đó trở đi, Ngài đã phát phiếu cho Tăng đoàn.
Dento ca pana ‘‘idaṃ varabhatta’’nti vā ‘‘lāmakabhatta’’nti vā ‘‘asukavassagge varabhatta’’nti vā ‘‘asukavassagge lāmakabhatta’’nti vā na jānāti, ṭhitikaṃ karontopi ‘‘asukavassagge ṭhitikā’’ti na sallakkheti.
However, when distributing, he did not know whether "this is an excellent meal" or "an inferior meal," or "an excellent meal for those of such and such seniority" or "an inferior meal for those of such and such seniority"; even when making arrangements, he did not discern "this is the arrangement for those of such and such seniority."
Khi phát phiếu, Ngài không biết "Đây là thức ăn ngon" hay "Đây là thức ăn kém chất lượng," "Thức ăn ngon dành cho số năm an cư này" hay "Thức ăn kém chất lượng dành cho số năm an cư này," và khi sắp xếp thứ tự, Ngài cũng không ghi nhớ "Thứ tự này dành cho số năm an cư này."
Bhikkhūnaṃ ṭhitavelāya ‘‘imasmiṃ ṭhāne ayaṃ ṭhitikā ṭhitā, imasmiṃ ṭhāne aya’’nti bhūmiyaṃ vā bhittiyaṃ vā lekhaṃ kaḍḍhati.
At the time of arrangement for the bhikkhus, he would draw a line on the ground or on the wall, saying, "At this spot, this arrangement is made; at this spot, this one."
Khi các Tỳ-khưu xếp hàng, Ngài vẽ một đường trên đất hoặc trên tường để ghi nhớ "Ở chỗ này là thứ tự này, ở chỗ kia là thứ tự kia."
Punadivase salākagge bhikkhū mandatarā vā honti bahutarā vā, tesu mandataresu lekhā heṭṭhā hoti, bahutaresu upari.
The next day, the bhikkhus in the ticket hall would be fewer or more; if fewer, the line would be below, if more, it would be above.
Ngày hôm sau, số Tỳ-khưu ở nơi phát phiếu có thể ít hơn hoặc nhiều hơn, nếu ít hơn thì đường vẽ ở dưới, nếu nhiều hơn thì ở trên.
So ṭhitikaṃ ajānanto lekhāsaññāya salākaṃ deti.
Not knowing the arrangement, he would distribute tickets based on the line mark.
Ngài không biết thứ tự, bèn phát phiếu theo dấu vẽ.
Atha naṃ bhikkhū ‘‘āvuso, udāyi, lekhā nāma heṭṭhā vā hoti upari vā, varabhattaṃ pana asukavassagge ṭhitaṃ, lāmakabhattaṃ asukavassagge’’ti āhaṃsu.
Then the bhikkhus said to him, "Friend Udāyi, a line is either below or above, but an excellent meal is for those of such and such seniority, and an inferior meal is for those of such and such seniority."
Bấy giờ, các Tỳ-khưu nói với Ngài: "Này Hiền giả Udāyī, dấu vẽ thì có thể ở dưới hoặc ở trên, nhưng thức ăn ngon thì dành cho số năm an cư này, thức ăn kém chất lượng thì dành cho số năm an cư kia."
So bhikkhū paṭippharanto ‘‘yadi evaṃ ayaṃ lekhā kasmā evaṃ ṭhitā, kiṃ ahaṃ tumhākaṃ saddahāmi, imissā lekhāya saddahāmī’’ti vadati.
He retorted to the bhikkhus, "If so, why is this line drawn like this? Why should I believe you? I believe this line!"
Ngài cãi lại các Tỳ-khưu: "Nếu vậy, tại sao dấu vẽ này lại ở đây? Tôi tin các ông hay tin dấu vẽ này đây?"
Atha naṃ daharā ca sāmaṇerā ca ‘‘āvuso lāludāyi tayi salākaṃ dente bhikkhū lābhena parihāyanti, na tvaṃ dātuṃ anucchaviko, gaccha ito’’ti salākaggato nikkaḍḍhiṃsu.
Then the younger bhikkhus and sāmaṇeras pulled him out of the ticket hall, saying, "Friend Lāludāyi, when you distribute tickets, the bhikkhus lose their gains; you are not fit to distribute, go away from here!"
Bấy giờ, các Tỳ-khưu trẻ và các Sa-di đã kéo Ngài ra khỏi nơi phát phiếu, nói: "Này Hiền giả Lāḷudāyī, khi Ngài phát phiếu, các Tỳ-khưu bị mất lợi lộc, Ngài không thích hợp để phát phiếu, hãy đi khỏi đây!"
Tasmiṃ khaṇe salākagge mahantaṃ kolāhalaṃ ahosi.
At that moment, there was a great uproar in the ticket hall.
Ngay lúc đó, có một sự ồn ào lớn tại nơi phát phiếu.
Taṃ sutvā satthā ānandattheraṃ pucchi ‘‘ānanda, salākagge mahantaṃ kolāhalaṃ, kiṃ saddo nāmeso’’ti.
Having heard that, the Teacher asked Venerable Ānanda, "Ānanda, there is a great commotion at the ticket-distribution hall. What kind of sound is this?"
Nghe vậy, Đức Đạo Sư hỏi Trưởng lão Ānanda: "Này Ānanda, có tiếng ồn ào lớn ở nơi phát phiếu, tiếng gì vậy?"
Thero tathāgatassa tamatthaṃ ārocesi.
The Elder reported that matter to the Tathāgata.
Trưởng lão đã báo cáo sự việc đó cho Đức Như Lai.
‘‘Ānanda, na idāneva lāludāyi attano bālatāya paresaṃ lābhahāniṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti āha.
"Ānanda, it is not only now that Lāludāyi, due to his foolishness, causes loss of gain for others; he did so in the past as well," he said.
Ngài nói: "Này Ānanda, không phải chỉ bây giờ Lāḷudāyī mới gây tổn hại lợi lộc cho người khác vì sự ngu dốt của mình, mà trước đây cũng vậy."
Thero tassatthassa āvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāci.
The Elder requested the Blessed One to reveal the meaning of that matter.
Trưởng lão đã thỉnh cầu Đức Thế Tôn để làm rõ ý nghĩa đó.
Bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The Blessed One revealed the cause that was concealed in a past existence.
Đức Thế Tôn đã làm rõ nguyên nhân bị che giấu từ một kiếp trước.
Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasiyaṃ brahmadatto rājā ahosi.
In the past, in the Kasi kingdom, in Bārāṇasī, Brahmadatta was the king.
Trong quá khứ, tại Bārāṇasī, xứ Kāsī, có một vị vua tên là Brahmadatta.
Tadā amhākaṃ bodhisatto tassa agghāpaniko ahosi.
At that time, our Bodhisatta was his valuer.
Khi đó, Bồ Tát của chúng ta là người định giá cho vua.
Hatthiassādīni ceva maṇisuvaṇṇādīni ca agghāpesi, agghāpetvā bhaṇḍasāmikānaṃ bhaṇḍānurūpameva mūlaṃ dāpesi.
He valued elephants, horses, and so forth, and jewels, gold, and so forth, and having valued them, he had the owners of the goods paid a price appropriate to their goods.
Ngài định giá voi, ngựa, ngọc, vàng, v.v., và sau khi định giá, Ngài cho chủ hàng nhận đúng giá trị hàng hóa của họ.
Rājā pana luddho hoti, so lobhapakatitāya evaṃ cintesi ‘‘ayaṃ agghāpaniko evaṃ agghāpento na cirasseva mama gehe dhanaṃ parikkhayaṃ gamessati, aññaṃ agghāpanikaṃ karissāmī’’ti.
But the king was greedy; being of a covetous nature, he thought thus: "This valuer, valuing in this way, will soon deplete the wealth in my house; I will appoint another valuer."
Nhưng vị vua đó tham lam, vì bản tính tham lam, ông ta nghĩ: "Người định giá này cứ định giá như vậy thì chẳng bao lâu nữa tài sản trong cung điện của ta sẽ cạn kiệt, ta sẽ tìm một người định giá khác."
So sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā rājaṅgaṇaṃ olokento ekaṃ gāmikamanussaṃ lolabālaṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ disvā ‘‘esa mayhaṃ agghāpanikakammaṃ kātuṃ sakkhissatī’’ti taṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, bhaṇe, amhākaṃ agghāpanikakammaṃ kātu’’nti āha.
So, opening a lion's cage and looking out at the royal courtyard, he saw a foolish, silly villager passing through the royal courtyard and thought, "This one can perform my valuing work." He had him summoned and said, "Can you, friend, perform our valuing work?"
Ông ta mở cửa sổ sư tử, nhìn ra sân cung điện, thấy một người dân quê ngu ngốc đi qua sân cung điện, bèn nghĩ: "Người này có thể làm công việc định giá cho ta," rồi cho gọi anh ta đến và hỏi: "Này anh, anh có thể làm công việc định giá cho ta không?"
Sakkhissāmi, devāti.
"I can, Your Majesty," he replied.
"Tâu Đại vương, thần có thể."
Rājā attano dhanarakkhaṇatthāya taṃ bālaṃ agghāpanikakamme ṭhapesi.
The king, to protect his wealth, appointed that fool to the valuing position.
Vua, vì muốn bảo vệ tài sản của mình, đã đặt người ngu dốt đó vào chức vụ định giá.
Tato paṭṭhāya so bālo hatthiassādīni agghāpento agghaṃ hāpetvā yathāruciyā katheti.
From then on, that fool, valuing elephants, horses, and so forth, would reduce the price and state it as he pleased.
Từ đó trở đi, người ngu dốt ấy khi định giá voi, ngựa và các thứ khác, đã giảm giá trị và nói tùy theo ý thích của mình.
Tassa ṭhānantare ṭhitattā yaṃ so katheti, tameva mūlaṃ hoti.
Because he was in that position, whatever he stated became the price.
Vì người ấy ở trong chức vụ đó, nên điều gì người ấy nói, điều đó trở thành giá trị.
Tasmiṃ kāle uttarāpathato eko assavāṇijo pañca assasatāni ānesi.
At that time, a horse merchant from Uttarāpatha brought five hundred horses.
Vào thời đó, một thương nhân buôn ngựa từ phương Bắc đã mang đến năm trăm con ngựa.
Rājā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā asse agghāpesi.
The king summoned that man and had the horses valued.
Vua cho gọi người đó đến và bảo định giá những con ngựa.
So pañcannaṃ assasatānaṃ ekaṃ taṇḍulanāḷikaṃ agghamakāsi.
He valued the five hundred horses at one measure of rice.
Người ấy đã định giá năm trăm con ngựa bằng một nāḷi gạo.
Katvā ca pana ‘‘assavāṇijassa ekaṃ taṇḍulanāḷikaṃ dethā’’ti vatvā asse assasālāyaṃ saṇṭhāpesi.
And having done so, he said, "Give the horse merchant one measure of rice," and had the horses settled in the stable.
Sau khi định giá, người ấy nói: “Hãy đưa cho thương nhân buôn ngựa một nāḷi gạo,” rồi cho sắp xếp những con ngựa vào chuồng ngựa.
Assavāṇijo porāṇaagghāpanikassa santikaṃ gantvā taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘idāni kiṃ kattabba’’nti pucchi.
The horse merchant went to the former valuer and reported the incident, asking, "What should be done now?"
Thương nhân buôn ngựa đến gặp vị định giá cũ, kể lại sự việc đó và hỏi: “Bây giờ phải làm gì?”
So āha ‘‘tassa purisassa lañjaṃ datvā evaṃ pucchatha ‘amhākaṃ tāva assā ekaṃ taṇḍulanāḷikaṃ agghantīti ñātametaṃ, tumhe pana nissāya taṇḍulanāḷiyā agghaṃ jānitukāmamhā, sakkhissatha no rañño santike ṭhatvā sā taṇḍulanāḷikā idaṃ nāma agghatīti vattu’nti, sace sakkomīti vadati, taṃ gahetvā rañño santikaṃ gacchatha, ahampi tattha āgamissāmī’’ti.
He said, "Give that man a bribe and ask him thus: 'We know that our horses are worth one measure of rice, but we wish to know the value of that measure of rice through you. Can you stand before the king and say that measure of rice is worth such and such?' If he says, 'I can,' take him and go to the king; I will also come there."
Vị ấy nói: “Hãy đưa hối lộ cho người đó và hỏi: ‘Chúng tôi biết rằng những con ngựa của chúng tôi đáng giá một nāḷi gạo, nhưng chúng tôi muốn biết giá trị của nāḷi gạo đó nhờ vào ngài. Ngài có thể đứng trước vua và nói rằng nāḷi gạo đó đáng giá ngần này không?’ Nếu người ấy nói ‘Tôi có thể,’ thì hãy đưa người ấy đến gặp vua, tôi cũng sẽ đến đó.”
Assavāṇijo ‘‘sādhū’’ti bodhisattassa vacanaṃ sampaṭicchitvā agghāpanikassa lañjaṃ datvā tamatthaṃ ārocesi.
The horse merchant, saying "Very well," accepted the Bodhisatta's words, gave the valuer a bribe, and reported the matter.
Thương nhân buôn ngựa nói “Được,” chấp nhận lời của Bồ-tát, đưa hối lộ cho vị định giá và trình bày sự việc.
So lañjaṃ labhitvāva ‘‘sakkhissāmi taṇḍulanāḷiṃ agghāpetu’’nti.
Having received the bribe, he said, "I can value the measure of rice."
Người ấy vừa nhận hối lộ liền nói: “Tôi có thể định giá nāḷi gạo đó.”
‘‘Tena hi gacchāma rājakula’’nti taṃ ādāya rañño santikaṃ agamāsi.
"Then let us go to the royal palace," and taking him, he went to the king.
“Vậy thì chúng ta hãy đến hoàng cung,” nói rồi, thương nhân dẫn người ấy đến gặp vua.
Bodhisattopi aññepi bahū amaccā agamiṃsu.
The Bodhisatta and many other ministers also went.
Bồ-tát và nhiều vị đại thần khác cũng đi theo.
Assavāṇijo rājānaṃ vanditvā āha – ‘‘deva, pañcannaṃ assasatānaṃ ekaṃ taṇḍulanāḷiṃ agghanakabhāvaṃ jānāma, sā pana taṇḍulanāḷi kiṃ agghatīti agghāpanikaṃ pucchatha devā’’ti.
The horse merchant bowed to the king and said, "Your Majesty, we know that five hundred horses are worth one measure of rice, but please ask the valuer what that measure of rice is worth."
Thương nhân buôn ngựa đảnh lễ vua và nói: “Tâu Đại vương, chúng tôi biết năm trăm con ngựa đáng giá một nāḷi gạo, nhưng xin Đại vương hãy hỏi vị định giá xem nāḷi gạo đó đáng giá bao nhiêu.”
Rājā taṃ pavattiṃ ajānanto ‘‘ambho agghāpanika, pañca assasatāni kiṃ agghantī’’ti pucchi.
The king, not knowing the situation, asked, "Hey valuer, what are five hundred horses worth?"
Vua, không biết chuyện gì đang xảy ra, hỏi: “Này vị định giá, năm trăm con ngựa đáng giá bao nhiêu?”
Taṇḍulanāḷiṃ, devāti.
"A measure of rice, Your Majesty," he replied.
“Một nāḷi gạo, tâu Đại vương.”
‘‘Hotu, bhaṇe, assā tāva taṇḍulanāḷiṃ agghantu.
"Very well, friend, let the horses be worth a measure of rice.
“Được rồi, này anh, cứ cho là những con ngựa đáng giá một nāḷi gạo đi.
Sā pana kiṃ agghati taṇḍulanāḷikā’’ti pucchi.
But what is that measure of rice worth?" he asked.
Nhưng nāḷi gạo đó đáng giá bao nhiêu?” vua hỏi.
So bālapuriso ‘‘bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ agghati taṇḍulanāḷikā’’ti āha.
That foolish man said, "The measure of rice is worth Bārāṇasī, both inside and out."
Người ngu dốt ấy nói: “Nāḷi gạo đó đáng giá toàn bộ Bārāṇasī, cả bên trong lẫn bên ngoài.”
So kira pubbe rājānaṃ anuvattanto ekaṃ taṇḍulanāḷiṃ assānaṃ agghamakāsi.
He had previously valued the horses at one measure of rice, complying with the king.
Người ấy trước đây, vì muốn chiều lòng vua, đã định giá những con ngựa là một nāḷi gạo.
Puna vāṇijassa hatthato lañjaṃ labhitvā tassā taṇḍulanāḷikāya bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ agghamakāsi.
Then, having received a bribe from the merchant, he valued that measure of rice at Bārāṇasī, both inside and out.
Sau đó, nhận hối lộ từ thương nhân, người ấy lại định giá nāḷi gạo đó là toàn bộ Bārāṇasī, cả bên trong lẫn bên ngoài.
Tadā pana bārāṇasiyā pākāraparikkhepo dvādasayojaniko hoti.
At that time, the rampart enclosure of Bārāṇasī was twelve yojanas.
Vào thời đó, chu vi tường thành của Bārāṇasī là mười hai dojana.
Idamassa antaraṃ, bāhiraṃ pana tiyojanasatikaṃ raṭṭhaṃ.
This was its interior, and its exterior was a kingdom of three hundred yojanas.
Đó là phần bên trong, còn phần bên ngoài là một vùng đất rộng ba trăm dojana.
Iti so bālo evaṃ mahantaṃ bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ taṇḍulanāḷikāya agghamakāsi.
Thus, that fool valued such a vast Bārāṇasī, both inside and out, at a measure of rice.
Như vậy, người ngu dốt ấy đã định giá toàn bộ Bārāṇasī rộng lớn như thế, cả bên trong lẫn bên ngoài, bằng một nāḷi gạo.
Hiriottappasampannāti idaṃ bhagavā jetavane viharanto aññataraṃ bahubhaṇḍikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Hiriottappasampannā — The Bhagavā said this while residing at Jetavana, concerning a certain bhikkhu with many possessions.
Hiriottappasampannā (Đầy đủ hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi) – Đức Thế Tôn đã nói điều này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo có nhiều tài sản.
Sāvatthivāsī kireko kuṭumbiko bhariyāya kālakatāya pabbaji.
It is said that a certain householder from Sāvatthī, whose wife had passed away, went forth.
Người ta kể rằng, một gia chủ ở Sāvatthī đã xuất gia sau khi vợ qua đời.
So pabbajanto attano pariveṇañca aggisālañca bhaṇḍagabbhañca kāretvā bhaṇḍagabbhaṃ sappitaṇḍulādīhi pūretvā pabbaji.
When he went forth, he had his own dwelling, a fire-hall, and a storeroom built, filled the storeroom with ghee, rice, and other provisions, and then went forth.
Khi xuất gia, vị ấy đã xây dựng một tịnh xá riêng, một phòng lửa và một kho chứa đồ, rồi lấp đầy kho bằng bơ, gạo và các thứ khác, rồi mới xuất gia.
Pabbajitvā ca pana attano dāse pakkosāpetvā yathārucitaṃ āhāraṃ pacāpetvā bhuñjati, bahuparikkhāro ca ahosi, rattiṃ aññaṃ nivāsanapārupanaṃ hoti, divā aññaṃ.
Having gone forth, he would summon his servants, have food cooked as he pleased, and eat; he had many requisites, with one set of robes for the night and another for the day.
Sau khi xuất gia, vị ấy cho gọi các người hầu của mình đến, bảo họ nấu thức ăn tùy thích và dùng bữa; vị ấy có rất nhiều vật dụng, ban đêm có một bộ y phục và áo choàng khác, ban ngày lại có một bộ khác.
Vihārapaccante vasati.
He lived on the outskirts of the monastery.
Vị ấy sống ở ngoại ô tu viện.
Tassekadivasaṃ cīvarapaccattharaṇādīni nīharitvā pariveṇe pattharitvā sukkhāpentassa sambahulā jānapadā bhikkhū senāsanacārikaṃ āhiṇḍantā pariveṇaṃ gantvā cīvarādīni disvā ‘‘kassimānī’’ti pucchiṃsu.
One day, as he was taking out his robes, coverings, and other items and spreading them out in his dwelling to dry, several bhikkhus from the countryside, wandering for dwelling places, came to his dwelling, saw the robes and other items, and asked, "Whose are these?"
Một ngày nọ, khi vị ấy đang phơi y phục và các vật trải giường trong tịnh xá, nhiều Tỳ-kheo từ vùng quê đi tìm chỗ ở đã đến tịnh xá, thấy y phục và các thứ khác, họ hỏi: “Những thứ này của ai?”
So ‘‘mayhaṃ, āvuso’’ti āha.
He replied, "They are mine, reverends."
Vị ấy nói: “Của tôi, thưa chư hiền.”
‘‘Āvuso, idampi cīvaraṃ, idampi nivāsanaṃ, idampi paccattharaṇaṃ, sabbaṃ tuyhamevā’’ti?
"Reverend, this robe, this lower garment, this covering—are they all yours?"
“Thưa chư hiền, đây cũng là y phục, đây cũng là y hạ, đây cũng là vật trải giường, tất cả đều là của ngài sao?”
‘‘Āma mayhamevā’’ti.
"Yes, they are all mine."
“Vâng, tất cả đều là của tôi.”
‘‘Āvuso bhagavatā tīṇi cīvarāni anuññātāni, tvaṃ evaṃ appicchassa buddhassa sāsane pabbajitvā evaṃ bahuparikkhāro jāto, ehi taṃ dasabalassa santikaṃ nessāmā’’ti taṃ ādāya satthu santikaṃ agamaṃsu.
"Reverend, the Bhagavā has allowed only three robes, yet you, having gone forth in the dispensation of the Buddha who has few wishes, have accumulated so many requisites. Come, we will take you to the Dasabala." So, they took him and went to the Teacher.
“Thưa chư hiền, Đức Thế Tôn chỉ cho phép ba y, vậy mà ngài đã xuất gia trong giáo pháp của một vị Phật ít dục vọng như thế, lại có nhiều vật dụng như vậy. Nào, chúng ta hãy đưa ngài đến gặp Đức Thập Lực,” nói rồi, họ dẫn vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn.
Satthā disvāva ‘‘kiṃ nu kho, bhikkhave, anicchamānakaṃyeva bhikkhuṃ gaṇhitvā āgatatthā’’ti āha.
The Teacher, seeing them, asked, "Bhikkhus, why have you brought a bhikkhu who is unwilling?"
Đức Thế Tôn vừa thấy liền nói: “Này chư Tỳ-kheo, tại sao các ông lại dẫn một Tỳ-kheo không muốn đến?”
‘‘Bhante, ayaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo bahuparikkhāro’’ti.
"Bhante, this bhikkhu has many possessions and many requisites."
“Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-kheo này có nhiều tài sản, nhiều vật dụng.”
‘‘Saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo’’ti?
"Is it true, bhikkhu, that you have many possessions?"
“Này Tỳ-kheo, có thật là ông có nhiều tài sản không?”
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti.
"It is true, Bhagavā."
“Thật vậy, bạch Đức Thế Tôn.”
‘‘Kasmā pana tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo jāto’’?
"Why, bhikkhu, have you accumulated so many possessions?
“Này Tỳ-kheo, tại sao ông lại có nhiều tài sản như vậy?”
‘‘Nanu ahaṃ appicchatāya santuṭṭhitāya pavivekassa vīriyārambhassa vaṇṇaṃ vadāmī’’ti.
Do I not praise having few wishes, contentment, seclusion, and the exertion of effort?"
“Chẳng phải Ta đã ca ngợi sự ít dục, sự tri túc, sự viễn ly và sự tinh tấn sao?”
So satthu vacanaṃ sutvā kupito ‘‘iminā dāni nīhārena carissāmī’’ti pārupanaṃ chaḍḍetvā parisamajjhe ekacīvaro aṭṭhāsi.
Hearing the Teacher's words, he became angry and, thinking, "I will act in this manner now," he threw off his upper robe and stood in the midst of the assembly with only one robe.
Nghe lời Đức Thế Tôn, vị ấy nổi giận, nghĩ: “Bây giờ tôi sẽ sống theo cách này,” rồi vứt bỏ áo choàng, đứng trơ trụi một y giữa hội chúng.
Atha naṃ satthā upatthambhayamāno ‘‘nanu tvaṃ bhikkhu pubbe hirottappagavesako dakarakkhasakālepi hirottappaṃ gavesamāno dvādasa saṃvaccharāni vihāsi, atha kasmā idāni evaṃ garuke buddhasāsane pabbajitvā catuparisamajjhe pārupanaṃ chaḍḍetvā hirottappaṃ pahāya ṭhitosī’’ti?
Then the Teacher, supporting him, said, "Bhikkhu, did you not previously seek shame and moral dread? Even in the time of the water-ogre, you lived for twelve years seeking shame and moral dread. Why then, having gone forth in such a profound Buddha's dispensation now, do you stand in the midst of the fourfold assembly, having cast off your upper robe and abandoned shame and moral dread?"
Bấy giờ, Đức Thế Tôn an ủi vị ấy: “Này Tỳ-kheo, chẳng phải trước đây ông đã từng tìm kiếm sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi sao? Ngay cả trong thời kỳ của quỷ nước, ông cũng đã sống mười hai năm để tìm kiếm sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi. Vậy tại sao bây giờ, khi đã xuất gia trong giáo pháp cao quý của Đức Phật, ông lại vứt bỏ áo choàng giữa bốn chúng hội, từ bỏ sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà đứng đó?”
So satthu vacanaṃ sutvā hirottappaṃ paccupaṭṭhāpetvā taṃ cīvaraṃ pārupitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Hearing the Teacher's words, he brought shame and moral dread to mind, put on that robe, paid homage to the Teacher, and sat down to one side.
Nghe lời Đức Thế Tôn, vị ấy hồi phục sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, mặc lại y phục đó, đảnh lễ Đức Thế Tôn và ngồi sang một bên.
Bhikkhū tassatthassa āvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The bhikkhus requested the Bhagavā to reveal that matter, and the Bhagavā made manifest the cause that had been concealed by a previous existence.
Các Tỳ-kheo đã thỉnh cầu Đức Thế Tôn để làm rõ sự việc đó, và Đức Thế Tôn đã làm sáng tỏ nguyên nhân đã bị che giấu trong một kiếp quá khứ.
Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasiyaṃ brahmadatto nāma rājā ahosi.
In the past, in the Kāsī kingdom, in Bārāṇasī, there was a king named Brahmadatta.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī trong xứ Kāsī, có một vị vua tên là Brahmadatta.
Tadā bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
At that time, the Bodhisatta took conception in the womb of his chief queen.
Vào thời đó, Bồ-tát đã tái sinh vào bụng của vị hoàng hậu trưởng của vua.
Tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘mahisāsakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, they named him Mahisāsakumāra.
Vào ngày đặt tên cho ngài, họ đã đặt tên là Mahisāsakumāra.
Tassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle rañño aññopi putto jāto, tassa ‘‘candakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
While he was running about and playing, another son was born to the king, and they named him Candakumāra.
Khi ngài đang chạy nhảy vui đùa, vua lại có một người con trai khác, và họ đặt tên là Candakumāra.
Tassa pana ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle bodhisattassa mātā kālamakāsi, rājā aññaṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
But while he was running about and playing, the Bodhisatta's mother passed away, and the king appointed another queen in the chief queen's place.
Khi vị ấy đang chạy nhảy vui đùa, mẹ của Bồ-tát qua đời, và vua đã đặt một người phụ nữ khác vào vị trí hoàng hậu trưởng.
Sā rañño piyā ahosi manāpā, sāpi saṃvāsamanvāya ekaṃ puttaṃ vijāyi, ‘‘sūriyakumāro’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
She was dear and pleasing to the king. She too, having lived with him, gave birth to a son, and they named him Sūriyakumāra.
Vị ấy được vua yêu mến và hài lòng, và sau khi sống chung, vị ấy đã sinh một người con trai, họ đặt tên là Sūriyakumāra.
Rājā puttaṃ disvā tuṭṭhacitto ‘‘bhadde, puttassa te varaṃ dammī’’ti āha.
The king, seeing his son, was delighted in mind and said, "My dear, I grant your son a boon."
Vua nhìn thấy con trai, lòng vui mừng và nói: “Này hiền thê, trẫm ban cho con trai nàng một điều ước.”
Devī, varaṃ icchitakāle gahetabbaṃ katvā ṭhapesi.
The queen kept the boon to be taken when desired.
Hoàng hậu đã giữ điều ước đó để nhận vào lúc thích hợp.
Sā putte vayappatte rājānaṃ āha – ‘‘devena mayhaṃ puttassa jātakāle varo dinno, puttassa me rajjaṃ dehī’’ti.
When her son reached maturity, she said to the king, "My lord, you granted a boon at the time of my son's birth; give the kingship to my son."
Khi con trai trưởng thành, vị ấy nói với vua: “Tâu Đại vương, khi con trai thiếp ra đời, Đại vương đã ban cho thiếp một điều ước. Xin Đại vương hãy ban vương quốc cho con trai thiếp.”
Rājā ‘‘mayhaṃ dve puttā aggikkhandhā viya jalamānā vicaranti, na sakkā tava puttassa rajjaṃ dātu’’nti paṭikkhipitvāpi taṃ punappunaṃ yācamānameva disvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ puttānaṃ pāpakampi cinteyyā’’ti putte pakkosāpetvā āha – ‘‘tātā, ahaṃ sūriyakumārassa jātakāle varaṃ adāsiṃ.
The king, saying, "My two sons are like blazing fires, shining brightly; it is not possible to give the kingship to your son," refused her.
Vua nói: “Trẫm có hai người con trai đang tỏa sáng như những ngọn lửa, không thể ban vương quốc cho con trai của nàng được,” và mặc dù đã từ chối, nhưng thấy vị ấy cứ nài nỉ mãi, vua nghĩ: “Người phụ nữ này có thể nghĩ điều ác hại đến các con trai của trẫm,” bèn cho gọi các con trai đến và nói: “Các con yêu quý, khi Sūriyakumāra ra đời, cha đã ban cho nó một điều ước.
Idānissa mātā rajjaṃ yācati, ahaṃ tassa na dātukāmo, mātugāmo nāma pāpo, tumhākaṃ pāpakampi cinteyya, tumhe araññaṃ pavisitvā mama accayena kulasantake nagare rajjaṃ kareyyāthā’’ti roditvā kanditvā sīse cumbitvā uyyojesi.
But seeing her repeatedly begging, and thinking, "She might even plot evil against my sons," he summoned his sons and said, "My dear sons, I granted a boon at the time of Sūriyakumāra's birth. Now his mother asks for the kingship. I do not wish to give it to him. Women are wicked; she might even plot evil against you. You should enter the forest, and after my passing, you may rule in the ancestral city." Weeping and lamenting, he kissed them on the head and sent them away.
Bây giờ mẹ nó đang đòi vương quốc, cha không muốn ban cho nó, vì phụ nữ thì độc ác, có thể nghĩ điều ác hại đến các con. Các con hãy vào rừng, sau khi cha qua đời, hãy cai trị vương quốc của dòng tộc mình.” Nói rồi, vua khóc lóc, than vãn, hôn lên đầu các con và tiễn chúng đi.
Te pitaraṃ vanditvā pāsādā otarante rājaṅgaṇe kīḷamāno sūriyakumāro disvā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘ahampi bhātikehi saddhiṃ gamissāmī’’ti tehi saddhiṃyeva nikkhami.
As they bowed to their father and descended from the palace, Sūriyakumāra, who was playing in the royal courtyard, saw them, understood the situation, and said, "I too will go with my brothers," and went forth with them.
Hai vị hoàng tử ấy đảnh lễ phụ vương, khi đang bước xuống khỏi cung điện, Thái tử Sūriya đang chơi ở sân cung điện thấy vậy, biết được nguyên nhân, liền nói: “Con cũng sẽ đi cùng các huynh trưởng!” rồi cùng các huynh trưởng ra đi.
Te himavantaṃ pavisiṃsu.
They entered the Himavanta forest.
Các vị ấy đi vào dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Bodhisatto maggā okkamma rukkhamūle nisīditvā sūriyakumāraṃ āmantesi ‘‘tāta sūriyakumāra, etaṃ saraṃ gantvā nhatvā ca pivitvā ca paduminipaṇṇehi amhākampi pānīyaṃ ānehī’’ti.
The Bodhisatta stepped off the path and sat at the foot of a tree, then addressed Sūriyakumāra, "My dear Sūriyakumāra, go to that lake, bathe and drink, and bring water for us too in lotus leaves."
Bồ Tát rời con đường, ngồi dưới gốc cây và gọi Thái tử Sūriya: “Này con Sūriya, hãy đi đến hồ nước kia, tắm rửa và uống nước, rồi dùng lá sen mang nước uống về cho chúng ta.”
Taṃ pana saraṃ vessavaṇassa santikā ekena dakarakkhasena laddhaṃ hoti, vessavaṇo ca taṃ āha – ‘‘ṭhapetvā devadhammajānanake ye aññe imaṃ saraṃ otaranti, te khādituṃ labhasi.
That lake, however, had been obtained by a water-ogre from Vessavaṇa, and Vessavaṇa had said to him, "You may devour anyone who enters this lake, except those who know the Devadhammas.
Hồ nước ấy đã được một Dạ Xoa nước nhận từ Thần Vessavaṇa, và Thần Vessavaṇa đã nói với Dạ Xoa ấy rằng: “Ngươi được phép ăn những ai xuống hồ này, trừ những người biết về devadhamma (pháp của chư thiên).
Anotiṇṇe na labhasī’’ti.
You may not devour those who do not enter."
Ngươi không được phép ăn những ai không xuống hồ.”
Tato paṭṭhāya so rakkhaso ye taṃ saraṃ otaranti, te devadhamme pucchitvā ye na jānanti, te khādati.
From then on, that ogre would question those who entered the lake about the Devadhammas, and devour those who did not know them.
Từ đó, Dạ Xoa ấy hỏi về devadhamma những ai xuống hồ, và ăn thịt những người không biết.
Atha kho sūriyakumāro taṃ saraṃ gantvā avīmaṃsitvāva otari.
Then Sūriyakumāra went to that lake and entered it without investigation.
Bấy giờ, Thái tử Sūriya đi đến hồ nước ấy và xuống mà không suy xét.
Atha naṃ so rakkhaso gahetvā ‘‘devadhamme jānāsī’’ti pucchi.
Thereupon, the ogre seized him and asked, "Do you know the Devadhammas?"
Rồi Dạ Xoa ấy bắt lấy Thái tử và hỏi: “Ngươi có biết về devadhamma không?”
So ‘‘devadhammā nāma candimasūriyā’’ti āha.
He replied, "The Devadhammas are the sun and moon."
Thái tử đáp: “Devadhamma là mặt trăng và mặt trời.”
Atha naṃ ‘‘tvaṃ devadhamme na jānāsī’’ti vatvā udakaṃ pavesetvā attano vasanaṭṭhāne ṭhapesi.
Then, saying, "You do not know the Devadhammas," the ogre plunged him into the water and kept him in his dwelling place.
Rồi Dạ Xoa nói: “Ngươi không biết về devadhamma,” và nhấn Thái tử xuống nước, giam giữ tại nơi ở của mình.
Bodhisattopi taṃ aticirāyantaṃ disvā candakumāraṃ pesesi.
Seeing him delay for too long, the Bodhisatta sent Candakumāra.
Bồ Tát thấy Thái tử chậm trễ quá lâu, liền sai Thái tử Canda đi.
Rakkhaso tampi gahetvā ‘‘devadhamme jānāsī’’ti pucchi.
The ogre also seized him and asked, "Do you know the Devadhammas?"
Dạ Xoa cũng bắt lấy Thái tử Canda và hỏi: “Ngươi có biết về devadhamma không?”
‘‘Āma jānāmi, devadhammā nāma catasso disā’’ti.
"Yes, I know them. The Devadhammas are the four directions."
Thái tử Canda đáp: “Vâng, tôi biết. Devadhamma là bốn phương hướng.”
Rakkhaso ‘‘na tvaṃ devadhamme jānāsī’’ti tampi gahetvā tattheva ṭhapesi.
The ogre, saying, "You do not know the Devadhammas," also seized him and kept him in the same place.
Dạ Xoa nói: “Ngươi không biết về devadhamma,” và cũng bắt lấy Thái tử Canda, giam giữ tại đó.
Bodhisatto tasmimpi cirāyante ‘‘ekena antarāyena bhavitabba’’nti sayaṃ tattha gantvā dvinnampi otaraṇapadavaḷañjaṃ disvā ‘‘rakkhasapariggahitena iminā sarena bhavitabba’’nti khaggaṃ sannayhitvā dhanuṃ gahetvā aṭṭhāsi.
When he too delayed, the Bodhisatta thought, "There must be some danger," and went there himself. Seeing the footprints of both entering the water, he thought, "This lake must be guarded by an ogre," and girded on his sword, took his bow, and stood ready.
Khi Thái tử Canda cũng chậm trễ, Bồ Tát nghĩ: “Chắc hẳn có chướng ngại,” liền tự mình đi đến đó, thấy dấu chân của cả hai người đã xuống hồ, liền biết: “Hồ nước này chắc hẳn bị Dạ Xoa chiếm giữ,” rồi đeo kiếm, cầm cung và đứng chờ.
Dakarakkhaso bodhisattaṃ udakaṃ anotarantaṃ disvā vanakammikapuriso viya hutvā bodhisattaṃ āha – ‘‘bho, purisa, tvaṃ maggakilanto kasmā imaṃ saraṃ otaritvā nhatvā pivitvā bhisamuḷālaṃ khāditvā pupphāni piḷandhitvā yathāsukhaṃ na gacchasī’’ti?
The water-ogre, seeing the Bodhisatta not entering the water, appeared like a forest-worker and said to the Bodhisatta, "Sir, you are weary from your journey; why do you not enter this lake, bathe, drink, eat lotus roots, adorn yourself with flowers, and go on at your ease?"
Dạ Xoa nước thấy Bồ Tát không xuống nước, liền biến thành một người làm việc trong rừng và nói với Bồ Tát: “Này người kia, ngươi mệt mỏi vì đường xa, tại sao không xuống hồ này, tắm rửa, uống nước, ăn ngó sen và hoa sen, rồi đeo hoa sen và đi một cách thoải mái?”
Bodhisatto taṃ disvā ‘‘eso yakkho bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘tayā me bhātikā gahitā’’ti āha.
The Bodhisatta, seeing him, knew, "This must be a yakkha," and said, "You have seized my brothers."
Bồ Tát thấy Dạ Xoa ấy, biết: “Đây chắc chắn là một Dạ Xoa,” liền nói: “Các huynh đệ của ta đã bị ngươi bắt giữ phải không?”
‘‘Āma, gahitā’’ti.
"Yes, I have seized them."
“Vâng, đã bị bắt giữ.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Ahaṃ imaṃ saraṃ otiṇṇake labhāmī’’ti.
"I may seize those who enter this lake."
“Ta được phép ăn những ai xuống hồ này.”
‘‘Kiṃ pana sabbeva labhasī’’ti?
"But do you seize everyone?"
“Nhưng ngươi có được ăn tất cả không?”
‘‘Ye devadhamme jānanti, te ṭhapetvā avasese labhāmī’’ti.
"I seize all except those who know the Devadhammas."
“Ta được ăn những người còn lại, trừ những ai biết về devadhamma.”
‘‘Atthi pana te devadhammehi attho’’ti?
"Do you have any concern for the Devadhammas?"
“Vậy ngươi có muốn biết về devadhamma không?”
‘‘Āma, atthī’’ti.
"Yes, I do."
“Vâng, có.”
‘‘Yadi evaṃ ahaṃ te devadhamme kathessāmī’’ti.
"If so, I will explain the Devadhammas to you."
“Nếu vậy, ta sẽ nói cho ngươi nghe về devadhamma.”
‘‘Tena hi kathehi, ahaṃ devadhamme suṇissāmī’’ti.
"Then speak, I will listen to the devadhammas."
“Vậy thì hãy nói đi, ta sẽ lắng nghe về devadhamma.”
Bodhisatto āha ‘‘ahaṃ devadhamme katheyyaṃ, kiliṭṭhagatto panamhī’’ti.
The Bodhisatta said, "I would speak the devadhammas, but I am defiled in body."
Bồ Tát nói: “Ta sẽ nói về devadhamma, nhưng thân thể ta đang dơ bẩn.”
Yakkho bodhisattaṃ nhāpetvā bhojanaṃ bhojetvā pānīyaṃ pāyetvā pupphāni piḷandhāpetvā gandhehi vilimpāpetvā alaṅkatamaṇḍapamajjhe pallaṅkaṃ attharitvā adāsi.
The yakkha, having bathed the Bodhisatta, fed him food, gave him drink, adorned him with flowers, anointed him with perfumes, and then spread a couch in the middle of a decorated pavilion and offered it to him.
Dạ Xoa liền tắm rửa cho Bồ Tát, mời dùng bữa, cho uống nước, đeo hoa, xức dầu thơm, rồi trải một chiếc ghế bành giữa một gian lều được trang hoàng và dâng lên.
Tattha hiriottappasampannāti hiriyā ca ottappena ca samannāgatā.
Therein, hiriottappasampannā means endowed with Hiri and Ottappa.
Trong đó, hiriottappasampannā nghĩa là đầy đủ tàm (hiri) và quý (ottappa).
Tesu kāyaduccaritādīhi hiriyatīti hirī, lajjāyetaṃ adhivacanaṃ.
Among these, one is ashamed of bodily misconduct and so on, hence Hiri; this is a term for shame.
Trong số đó, hiri là sự hổ thẹn với những ác hạnh thân, v.v., đây là tên gọi của sự hổ thẹn.
Tehiyeva ottappatīti ottappaṃ, pāpato ubbegassetaṃ adhivacanaṃ.
One is alarmed by those very things, hence Ottappa; this is a term for dread of evil.
Ottappa là sự sợ hãi những điều ác tương tự, đây là tên gọi của sự sợ hãi tội lỗi.
Tattha ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ.
Therein, Hiri arises internally, Ottappa arises externally.
Trong đó, hiri phát sinh từ nội tâm, ottappa phát sinh từ bên ngoài.
Attādhipateyyā hirī, lokādhipateyyaṃ ottappaṃ.
Hiri is self-mastery, Ottappa is world-mastery.
Hiri lấy tự thân làm chủ, ottappa lấy thế gian làm chủ.
Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ.
Hiri is established in the nature of shame, Ottappa is established in the nature of fear.
Hiri được thiết lập với bản chất hổ thẹn, ottappa được thiết lập với bản chất sợ hãi.
Sappatissavalakkhaṇā hirī, vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ.
Hiri has the characteristic of respect, Ottappa has the characteristic of fear of blameworthy deeds and seeing danger.
Hiri có đặc tính tôn kính, ottappa có đặc tính sợ hãi tội lỗi và thấy sự nguy hiểm.
Tattha ajjhattasamuṭṭhānaṃ hiriṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpeti – jātiṃ paccavekkhitvā vayaṃ paccavekkhitvā sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā bāhusaccaṃ paccavekkhitvā.
Therein, one arouses internally arising Hiri by four reasons: by reflecting on birth, by reflecting on age, by reflecting on courage, by reflecting on great learning.
Trong đó, hiri phát sinh từ nội tâm được tạo ra bởi bốn lý do: quán xét dòng dõi, quán xét tuổi tác, quán xét lòng dũng cảm, quán xét sự đa văn.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
‘‘Pāpakaraṇaṃ nāmetaṃ na jātisampannānaṃ kammaṃ, hīnajaccānaṃ kevaṭṭādīnaṃ kammaṃ, mādisassa jātisampannassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’’nti evaṃ tāva jātiṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
"This doing of evil is not the action of those of noble birth, but the action of those of low birth, such as fishermen. It is not proper for one of noble birth like me to do this action." Thus, by first reflecting on birth, one arouses Hiri by not committing evil such as the destruction of life.
“Việc làm ác này không phải là hành động của những người có dòng dõi cao quý, mà là hành động của những người thuộc dòng dõi thấp kém như ngư dân, v.v. Một người có dòng dõi cao quý như ta không nên làm việc này.” Như vậy, khi quán xét dòng dõi, không làm các việc ác như sát sinh, v.v., liền tạo ra hiri.
Tathā ‘‘pāpakaraṇaṃ nāmetaṃ daharehi kattabbaṃ kammaṃ, mādisassa vaye ṭhitassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’’nti evaṃ vayaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
Similarly, "This doing of evil is an action to be done by the young. It is not proper for one of my age to do this action." Thus, by reflecting on age, one arouses Hiri by not committing evil such as the destruction of life.
Tương tự, “Việc làm ác này là hành động của những người trẻ tuổi. Một người ở tuổi như ta không nên làm việc này.” Như vậy, khi quán xét tuổi tác, không làm các việc ác như sát sinh, v.v., liền tạo ra hiri.
Tathā ‘‘pāpakammaṃ nāmetaṃ dubbalajātikānaṃ kammaṃ, mādisassa sūrabhāvasampannassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’’nti evaṃ sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
Similarly, "This evil deed is the action of the weak. It is not proper for one endowed with courage like me to do this action." Thus, by reflecting on courage, one arouses Hiri by not committing evil such as the destruction of life.
Tương tự, “Việc làm ác này là hành động của những người yếu đuối. Một người đầy lòng dũng cảm như ta không nên làm việc này.” Như vậy, khi quán xét lòng dũng cảm, không làm các việc ác như sát sinh, v.v., liền tạo ra hiri.
Tathā ‘‘pāpakammaṃ nāmetaṃ andhabālānaṃ kammaṃ, na paṇḍitānaṃ, mādisassa paṇḍitassa bahussutassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’’nti evaṃ bāhusaccaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti.
Similarly, "This evil deed is the action of the blind and foolish, not of the wise. It is not proper for one who is wise and learned like me to do this action." Thus, by reflecting on great learning, one arouses Hiri by not committing evil such as the destruction of life.
Tương tự, “Việc làm ác này là hành động của những kẻ ngu dốt, không phải của những người trí tuệ. Một người trí tuệ, đa văn như ta không nên làm việc này.” Như vậy, khi quán xét sự đa văn, không làm các việc ác như sát sinh, v.v., liền tạo ra hiri.
Evaṃ ajjhattasamuṭṭhānaṃ hiriṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpeti.
Thus, one arouses internally arising Hiri by four reasons.
Như vậy, hiri phát sinh từ nội tâm được tạo ra bởi bốn lý do.
Samuṭṭhāpetvā ca pana attano citte hiriṃ pavesetvā pāpakammaṃ na karoti.
And having aroused it, one implants Hiri in one's mind and does not commit evil deeds.
Và sau khi tạo ra hiri, người ấy đưa hiri vào tâm mình và không làm việc ác.
Evaṃ hirī ajjhattasamuṭṭhānā nāma hoti.
Thus, Hiri is said to arise internally.
Như vậy, hiri được gọi là phát sinh từ nội tâm.
‘‘Santi devatā iddhimantiyo dibbacakkhukā paracittaviduniyo, tā dūratopi passanti, āsannāpi na dissanti, cetasāpi cittaṃ jānanti, tāpi maṃ evaṃ jānissanti ‘passatha bho, imaṃ kulaputtaṃ, saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī’ti.
There are devas who are endowed with psychic power, possess the divine eye, and know the minds of others. They see from afar, but are not seen when near; they know minds even with their own minds. They too will know me thus: ‘Behold, sirs, this young man of good family, having gone forth from home into homelessness out of faith, dwells entangled in evil, unwholesome states.’
Có những vị trời có thần thông, có thiên nhãn, biết tâm người khác, họ thấy được từ xa, không bị che khuất bởi gần, biết tâm bằng tâm. Họ cũng sẽ biết về ta như thế này: ‘Hãy nhìn thiện nam tử này, đã xuất gia từ gia đình đến vô gia đình vì lòng tin, nhưng lại sống lẫn lộn với những pháp bất thiện, tội lỗi.’
So lokaṃyeva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ karitvā akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti.
So, making the world his chief authority, he abandons unwholesome actions and cultivates wholesome ones.
Vị ấy lấy thế gian làm chủ, làm người đứng đầu, từ bỏ bất thiện, tu tập thiện pháp.
Sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti.
He abandons what is blameworthy and cultivates what is blameless.
Từ bỏ điều đáng chê trách, tu tập điều không đáng chê trách.
Suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 3.40).
He maintains himself in purity.
Và giữ gìn tự thân thanh tịnh.”
‘‘Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappa’’nti ettha pana lajjāti lajjanākāro, tena sabhāvena saṇṭhitā hirī.
Here, in the phrase, ‘‘Hirī is established in the nature of shame, ottappa is established in the nature of fear,’’ lajjā means the state of being ashamed, and hirī is established in that nature.
Trong câu “Hiri được thiết lập với bản chất hổ thẹn, ottappa được thiết lập với bản chất sợ hãi,” lajjā (hổ thẹn) là trạng thái hổ thẹn, hiri được thiết lập với bản chất đó.
Bhayanti apāyabhayaṃ, tena sabhāvena saṇṭhitaṃ ottappaṃ.
Bhaya means fear of the woeful states, and ottappa is established in that nature.
Bhaya (sợ hãi) là sợ hãi khổ cảnh, ottappa được thiết lập với bản chất đó.
Tadubhayampi pāpaparivajjane pākaṭaṃ hoti.
Both of these are evident in the avoidance of evil.
Cả hai điều đó đều rõ ràng trong việc tránh xa tội lỗi.
Ekacco hi yathā nāmeko kulaputto uccārapassāvādīni karonto lajjitabbayuttakaṃ ekaṃ disvā lajjanākārappatto bhaveyya hīḷito, evamevaṃ ajjhattaṃ lajjidhammaṃ okkamitvā pāpakammaṃ na karoti.
For example, just as a young man of good family, seeing something shameful while attending to bodily needs, would experience shame and be humiliated, so too, one enters into the state of shame regarding oneself and does not commit evil deeds.
Thật vậy, như một thiện gia nam tử nọ, khi đang đi đại tiện, tiểu tiện, thấy một người đáng phải hổ thẹn, liền trở nên hổ thẹn và bị khiển trách; cũng vậy, một người đi vào pháp hổ thẹn nội tại (ajjhattaṃ lajjidhammaṃ) thì không làm ác nghiệp.
Ekacco apāyabhayabhīto hutvā pāpakammaṃ na karoti.
Another, being afraid of the fear of woeful states, does not commit evil deeds.
Có người vì sợ hãi các khổ cảnh (apāyabhaya) mà không làm ác nghiệp.
Tatridaṃ opammaṃ – yathā hi dvīsu ayoguḷesu eko sītalo bhaveyya gūthamakkhito, eko uṇho āditto.
Here is an analogy: just as of two iron balls, one might be cold and smeared with excrement, and the other hot and glowing.
Về điều này có ví dụ như sau: Giả sử có hai cục sắt, một cục nguội và dính phân, một cục nóng đỏ rực.
Tattha paṇḍito sītalaṃ gūthamakkhitattā jigucchanto na gaṇhāti, itaraṃ ḍāhabhayena.
There, a wise person would not take the cold one out of disgust at it being smeared with excrement, nor the other for fear of being burned.
Ở đó, người trí không cầm cục sắt nguội vì ghê tởm do dính phân, còn cục kia thì vì sợ bị phỏng.
Tattha sītalassa gūthamakkhitassa jigucchāya agaṇhanaṃ viya ajjhattaṃ lajjidhammaṃ okkamitvā pāpassa akaraṇaṃ, uṇhassa ḍāhabhayena agaṇhanaṃ viya apāyabhayena pāpassa akaraṇaṃ veditabbaṃ.
In this analogy, not taking the cold, excrement-smeared ball out of disgust should be understood as not committing evil by entering into the state of shame regarding oneself; and not taking the hot ball for fear of being burned should be understood as not committing evil out of fear of the woeful states.
Ở đây, việc không cầm cục sắt nguội dính phân vì ghê tởm cần được hiểu là việc không làm ác do đi vào pháp hổ thẹn nội tại (ajjhattaṃ lajjidhammaṃ); việc không cầm cục sắt nóng vì sợ bị phỏng cần được hiểu là việc không làm ác do sợ hãi các khổ cảnh (apāyabhaya).
‘‘Sappatissavalakkhaṇā hirī, vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappa’’nti idampi dvayaṃ pāpaparivajjaneyeva pākaṭaṃ hoti.
‘‘Hirī has the characteristic of reverence, ottappa has the characteristic of dread and seeing danger in blameworthy things’’ – this pair also becomes evident only in the avoidance of evil.
“Hiri có đặc tính tôn trọng, Ottappa có đặc tính thấy sự nguy hiểm của tội lỗi và sợ hãi” – hai điều này cũng hiển lộ rõ trong việc tránh xa điều ác.
Ekacco hi jātimahattapaccavekkhaṇā, satthumahattapaccavekkhaṇā, dāyajjamahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇāti catūhi kāraṇehi sappatissavalakkhaṇaṃ hiriṃ samuṭṭhāpetvā pāpaṃ na karoti.
For example, one, reflecting on the greatness of one’s birth, reflecting on the greatness of the Teacher, reflecting on the greatness of the Dhamma heritage, reflecting on the greatness of one’s co-Dhamma followers—through these four reasons, one arouses hirī, which has the characteristic of reverence, and does not commit evil.
Thật vậy, có người do quán xét sự cao quý của chủng tộc, quán xét sự cao quý của Bậc Đạo Sư, quán xét sự cao quý của di sản (Dhamma), quán xét sự cao quý của các bạn đồng Phạm hạnh – do bốn lý do này mà phát sinh hiri có đặc tính tôn trọng, và không làm điều ác.
Ekacco attānuvādabhayaṃ, parānuvādabhayaṃ, daṇḍabhayaṃ, duggatibhayanti catūhi kāraṇehi vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ samuṭṭhāpetvā pāpaṃ na karoti.
Another, through the four reasons of fear of self-reproach, fear of others’ reproach, fear of punishment, and fear of woeful states, arouses ottappa, which has the characteristic of dread and seeing danger in blameworthy things, and does not commit evil.
Có người do sợ hãi sự tự khiển trách, sợ hãi sự khiển trách của người khác, sợ hãi hình phạt, sợ hãi khổ cảnh – do bốn lý do này mà phát sinh ottappa có đặc tính thấy sự nguy hiểm của tội lỗi và sợ hãi, và không làm điều ác.
Tattha jātimahattapaccavekkhaṇādīni ceva attānuvādabhayādīni ca vitthāretvā kathetabbāni.
Here, the reflection on the greatness of birth and so on, and the fear of self-reproach and so on, should be explained in detail.
Ở đây, các điều như quán xét sự cao quý của chủng tộc và các điều như sợ hãi sự tự khiển trách cần được giải thích rộng rãi.
Tesaṃ vitthāro aṅguttaranikāyaṭṭhakathāyaṃ vutto.
Their detailed explanation is given in the Aṅguttaranikāya Aṭṭhakathā.
Sự giải thích rộng rãi của chúng đã được nói trong Chú giải Aṅguttaranikāya.
Sukkadhammasamāhitāti idameva hirottappaṃ ādiṃ katvā kattabbā kusalā dhammā sukkadhammā nāma, te sabbasaṅgāhakanayena catubhūmakalokiyalokuttaradhammā.
Sukkadhammasamāhitā means that wholesome states, beginning with this hirī and ottappa, are called sukkadhammā; these are all four-fold mundane and supramundane states, by way of comprehensive inclusion.
Sukkadhammasamāhitā (đầy đủ các pháp trắng) – các pháp thiện cần phải làm, bắt đầu từ hiri và ottappa này, được gọi là các pháp trắng (sukkadhammā); tất cả chúng, theo cách bao gồm, là các pháp lokiya và lokuttara thuộc bốn cõi.
Tehi samāhitā samannāgatāti attho.
The meaning is: endowed with, possessed of, these.
Ý nghĩa là: đầy đủ (samāhitā), có được (samannāgatā) các pháp đó.
Santo sappurisā loketi kāyakammādīnaṃ santatāya santo, kataññukataveditāya sobhanā purisāti sappurisā.
Santo sappurisā loke means ‘santo’ because of the purity of their bodily actions and so on; ‘sappurisā’ because they are good persons due to their gratitude and acknowledgment of kindness.
Santo sappurisā loke (Những bậc hiền thiện trong thế gian) – là những bậc hiền thiện (santo) do sự an tịnh của thân nghiệp và các nghiệp khác; là những bậc chân nhân (sappurisā) do là những người tốt đẹp vì biết ơn và đền ơn.
Loko pana saṅkhāraloko, sattaloko, okāsaloko, khandhaloko, āyatanaloko, dhātulokoti anekavidho.
Loka (world) is of many kinds: the world of formations, the world of beings, the world of space, the world of aggregates, the world of sense bases, the world of elements.
Còn loka (thế gian) thì có nhiều loại: saṅkhāraloka (thế gian hữu vi), sattaloka (thế gian chúng sinh), okāsaloka (thế gian không gian), khandhaloka (thế gian uẩn), āyatanaloka (thế gian xứ), dhātuloka (thế gian giới).
Tattha ‘‘eko loko sabbe sattā āhāraṭṭhitikā…pe… aṭṭhārasa lokā aṭṭhārasa dhātuyo’’ti (paṭi. ma. 1.112) ettha saṅkhāraloko vutto.
Here, in the statements ‘‘There is one world where all beings subsist on food… and so on… eighteen worlds are the eighteen elements,’’ the world of formations is mentioned.
Ở đây, trong các câu “Một thế gian là tất cả chúng sinh sống nhờ vật thực… mười tám thế gian là mười tám giới” đã nói về saṅkhāraloka.
Khandhalokādayo tadantogadhāyeva.
The world of aggregates and so on are included within it.
Khandhaloka và các loại khác đều nằm trong đó.
‘‘Ayaṃ loko paraloko, devaloko manussaloko’’tiādīsu (mahāni. 3; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 2) pana sattaloko vutto.
However, in phrases like ‘‘this world, the next world, the world of devas, the world of humans,’’ the world of beings is mentioned.
Còn trong các câu “Thế gian này, thế gian khác, thế gian chư thiên, thế gian loài người” và các câu tương tự đã nói về sattaloka.
Tattha devāti sammutidevā, upapattidevā, visuddhidevāti tividhā.
Here, devas (gods) are of three kinds: conventional devas (sammutidevā), rebirth devas (upapattidevā), and purified devas (visuddhidevā).
Ở đây, devā (chư thiên) có ba loại: sammutidevā (chư thiên ước lệ), upapattidevā (chư thiên tái sinh), visuddhidevā (chư thiên thanh tịnh).
Tesu mahāsammatakālato paṭṭhāya lokena ‘‘devā’’ti sammatattā rājarājakumārādayo sammutidevā nāma.
Among these, kings, princes, and others are called sammutidevā (conventional devas) because, from the time of Mahāsammata, they have been conventionally designated as "devas" by the world.
Trong số đó, từ thời Maha Sammata trở đi, các vị vua và hoàng tử được thế gian gọi là chư thiên nên được gọi là sammutidevā.
Devaloke uppannā upapattidevā nāma.
Those born in the deva realm are called upapattidevā (rebirth devas).
Những vị sinh ra ở cõi trời được gọi là upapattidevā.
Khīṇāsavā pana visuddhidevā nāma.
However, those whose taints are destroyed (khīṇāsavā) are called visuddhidevā (purified devas).
Còn các vị A-la-hán thì được gọi là visuddhidevā.
Vuttampi cetaṃ –
It has also been said:
Điều này cũng đã được nói:
Imesaṃ devānaṃ dhammāti devadhammā.
The qualities of these devas are devadhammā.
Pháp của những vị chư thiên này là devadhammā.
Vuccareti vuccanti.
They are called (vuccare).
Vuccare có nghĩa là được gọi.
Hirottappamūlakā hi kusalā dhammā kulasampadāya ceva devaloke nibbattiyā ca visuddhibhāvassa ca kāraṇattā kāraṇaṭṭhena tividhānampi tesaṃ devānaṃ dhammāti devadhammā, tehi devadhammehi samannāgatā puggalāpi devadhammā.
For wholesome qualities rooted in moral shame (hiri) and moral dread (ottappa) are the qualities of these three kinds of devas, in the sense of being the cause for noble birth, rebirth in the deva realm, and the state of purity; and individuals endowed with these devadhammā are also called devadhammā.
Thật vậy, các pháp thiện có gốc rễ là hiri và ottappa, do là nguyên nhân của sự thành tựu gia đình, sự tái sinh ở cõi trời và trạng thái thanh tịnh, nên theo nghĩa nguyên nhân, chúng là pháp của ba loại chư thiên đó, tức là devadhammā; những cá nhân đầy đủ các devadhammā đó cũng là devadhammā.
Tasmā puggalādhiṭṭhānadesanāya te dhamme dassento ‘‘santo sappurisā loke, devadhammāti vuccare’’ti āha.
Therefore, showing those qualities through a teaching based on individuals, it is said: "Good and virtuous people in the world are called devadhammā."
Vì vậy, để chỉ rõ các pháp đó theo cách thuyết giảng dựa trên cá nhân, Ngài đã nói: “Những bậc hiền thiện trong thế gian, được gọi là pháp chư thiên.”
Yakkho imaṃ dhammadesanaṃ sutvā pasannacitto bodhisattaṃ āha – ‘‘paṇḍita, ahaṃ tumhākaṃ pasanno, ekaṃ bhātaraṃ demi, kataraṃ ānemī’’ti?
Having heard this Dhamma discourse, the yakkha, with a pleased mind, said to the Bodhisatta: "Wise one, I am pleased with you; I will give you one brother. Which one shall I bring?"
Sau khi nghe bài pháp này, vị Dạ-xoa với tâm hoan hỷ nói với Bồ-tát: “Này bậc trí, tôi hoan hỷ với ngài, tôi sẽ trả lại một người em trai, ngài muốn tôi mang ai đến?”
‘‘Kaniṭṭhaṃ ānehī’’ti.
"Bring the youngest."
“Hãy mang người em út đến.”
‘‘Paṇḍita, tvaṃ kevalaṃ devadhamme jānāsiyeva, na pana tesu vattasī’’ti.
"Wise one, you merely know the devadhammā, but you do not practice them."
“Này bậc trí, ngài chỉ biết các pháp chư thiên, nhưng không thực hành chúng.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Yaṃkāraṇā jeṭṭhakaṃ ṭhapetvā kaniṭṭhaṃ āṇāpento jeṭṭhāpacāyikakammaṃ na karosī’’ti.
"Because by ordering the youngest to be brought, setting aside the eldest, you do not perform the act of honoring elders."
“Vì ngài ra lệnh mang người em út đến mà không mang người anh cả, ngài không làm nghiệp tôn kính người lớn.”
Devadhamme cāhaṃ, yakkha, jānāmi, tesu ca vattāmi.
"Yakkha, I know the devadhammā, and I practice them.
“Này Dạ-xoa, ta biết các pháp chư thiên và ta cũng thực hành chúng.
Mayañhi imaṃ araññaṃ etaṃ nissāya paviṭṭhā.
We entered this forest relying on him.
Chúng ta đã vào rừng này nương tựa vào người em út này.
Etassa hi atthāya amhākaṃ pitaraṃ etassa mātā rajjaṃ yāci, amhākaṃ pana pitā taṃ varaṃ adatvā amhākaṃ anurakkhaṇatthāya araññavāsaṃ anujāni.
Indeed, for his sake, his mother begged our father for the kingdom, but our father, not granting that wish, allowed us to live in the forest for our protection.
Vì lợi ích của người em út này mà mẹ của người em đã cầu xin cha ta vương quốc, nhưng cha ta đã không ban điều ước đó mà cho phép chúng ta sống trong rừng để bảo vệ chúng ta.
So kumāro anuvattitvā amhehi saddhiṃ āgato.
That prince followed us and came with us.
Hoàng tử đó đã đi theo và đến cùng chúng ta.
‘‘Taṃ araññe eko yakkho khādī’’ti vuttepi na koci saddahissati, tenāhaṃ garahabhayabhīto tameva āṇāpemīti.
If it were said, 'A yakkha devoured him in the forest,' no one would believe it. Therefore, fearing blame, I ordered him to be brought."
Nếu nói rằng ‘một Dạ-xoa đã ăn thịt người đó trong rừng’ thì sẽ không ai tin, vì vậy ta sợ bị chỉ trích mà ra lệnh mang người đó đến.”
‘‘Sādhu sādhu paṇḍita, tvaṃ devadhamme ca jānāsi, tesu ca vattasī’’ti pasanno yakkho bodhisattassa sādhukāraṃ datvā dvepi bhātaro ānetvā adāsi.
"Excellent, excellent, wise one! You know the devadhammā, and you practice them." Pleased, the yakkha applauded the Bodhisatta, brought both brothers, and gave them to him.
“Lành thay, lành thay, này bậc trí, ngài biết các pháp chư thiên và cũng thực hành chúng!” – Vị Dạ-xoa hoan hỷ, tán thán Bồ-tát rồi mang cả hai người em trai đến trả lại.
Atha naṃ bodhisatto āha – ‘‘samma, tvaṃ pubbe attanā katena pāpakammena paresaṃ maṃsalohitakhādako yakkho hutvā nibbatto, idānipi pāpameva karosi, idaṃ te pāpakammaṃ nirayādīhi muccituṃ okāsaṃ na dassati, tasmā ito paṭṭhāya pāpaṃ pahāya kusalaṃ karohī’’ti.
Then the Bodhisatta said to him: "Friend, previously, due to evil deeds committed by yourself, you were reborn as a yakkha who devours the flesh and blood of others. Even now you are still doing evil. This evil deed will not give you an opportunity to escape from hell and other miserable destinations. Therefore, from now on, abandon evil and do good."
Bấy giờ, Bồ-tát nói với Dạ-xoa: “Này bạn, trước đây ngươi đã sinh làm Dạ-xoa ăn thịt và máu của người khác do ác nghiệp đã tạo, bây giờ ngươi vẫn tiếp tục làm ác nghiệp; ác nghiệp này sẽ không cho ngươi cơ hội thoát khỏi địa ngục và các khổ cảnh khác, vì vậy từ nay hãy từ bỏ điều ác và làm điều thiện.”
Asakkhi ca pana taṃ dametuṃ.
And he was able to tame him.
Và Ngài đã có thể thuần hóa Dạ-xoa đó.
So taṃ yakkhaṃ dametvā tena saṃvihitārakkho tattheva vasanto ekadivasaṃ nakkhattaṃ oloketvā pitu kālakatabhāvaṃ ñatvā yakkhaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā rajjaṃ gahetvā candakumārassa oparajjaṃ, sūriyakumārassa senāpatiṭṭhānaṃ, datvā yakkhassa ramaṇīye ṭhāne āyatanaṃ kāretvā, yathā so aggamālaṃ aggapupphaṃ aggabhattañca labhati, tathā akāsi.
Having tamed that yakkha and with him as his appointed guardian, the Bodhisatta lived there. One day, observing the constellations, he learned of his father's passing. He took the yakkha, went to Bārāṇasī, took over the kingdom, gave the viceroyship to Prince Canda, the position of general to Prince Sūriya, and had a residence built for the yakkha in a pleasant place, arranging for him to receive the best garlands, the best flowers, and the best food.
Sau khi thuần hóa Dạ-xoa đó, với sự bảo vệ được Dạ-xoa sắp xếp, Ngài sống ở đó, một ngày nọ nhìn sao trời biết cha mình đã qua đời, liền dẫn Dạ-xoa đến Bārāṇasī, lên ngôi vua, ban chức phó vương cho hoàng tử Canda, chức tổng tư lệnh cho hoàng tử Suriya, và cho xây một ngôi đền cho Dạ-xoa ở một nơi đẹp đẽ, sắp xếp để Dạ-xoa nhận được vòng hoa thượng hạng, hoa thượng hạng và thức ăn thượng hạng.
So dhammena rajjaṃ kāretvā yathākammaṃ gato.
He ruled the kingdom righteously and passed away according to his kamma.
Ngài cai trị vương quốc bằng Dhamma và đã đi theo nghiệp của mình.
Putto tyāhaṃ mahārājāti idaṃ satthā jetavane viharanto vāsabhakhattiyaṃ ārabbha kathesi.
"I am your son, great king," the Teacher said this while dwelling at Jetavana, concerning Vāsabhakhattiyā.
“ Putto tyāhaṃ mahārājā (Thưa Đại vương, con là con của ngài)” – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Vāsabhakhattiyā.
Vāsabhakhattiyāya vatthu dvādasakanipāte bhaddasālajātake āvibhavissati.
The story of Vāsabhakhattiyā will appear in the Bhaddasālajātaka in the Dvadaskanipāta.
Câu chuyện về Vāsabhakhattiyā sẽ được tiết lộ trong Bhaddasāla Jātaka thuộc Dvādasakanipāta.
Sā kira mahānāmassa sakkassa dhītā nāgamuṇḍāya nāma dāsiyā kucchismiṃ jātā kosalarājassa aggamahesī ahosi.
Indeed, she was the daughter of Mahānāma the Sakyan, born in the womb of a slave woman named Nāgamuṇḍā, and became the chief queen of the King of Kosala.
Bà ấy là con gái của vị Sākya tên Mahānāma, sinh ra từ bụng của một nữ tỳ tên Nāgamuṇḍā, và đã trở thành hoàng hậu của vua Kosala.
Sā rañño puttaṃ vijāyi.
She gave birth to a son for the king.
Bà đã sinh con trai cho nhà vua.
Rājā panassā pacchā dāsibhāvaṃ ñatvā ṭhānaṃ parihāpesi, puttassa viṭaṭūbhassāpi ṭhānaṃ parihāpesiyeva.
However, the king, later learning of her slave status, deprived her of her position, and also deprived her son, Viṭaṭūbha, of his position.
Nhưng sau đó, nhà vua biết được thân phận nô tỳ của bà nên đã hạ thấp địa vị của bà, và cũng hạ thấp địa vị của con trai bà là Viṭaṭūbha.
Te ubhopi antonivesaneyeva vasanti.
Both of them lived within the inner palace.
Cả hai mẹ con đều sống trong nội cung.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā pubbaṇhasamaye pañcasatabhikkhuparivuto rañño nivesanaṃ gantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘mahārāja, kahaṃ vāsabhakhattiyā’’ti āha.
The Teacher, knowing this matter, went to the king's palace in the forenoon, surrounded by five hundred bhikkhus, and sitting on the prepared seat, said, "Great king, where is Vāsabhakhattiyā?"
Đức Thế Tôn biết được sự việc đó, vào buổi sáng sớm, cùng với năm trăm tỳ-khưu, đến cung điện của nhà vua, ngồi trên chỗ đã được sắp đặt và hỏi: “Đại vương, Vāsabhakhattiyā ở đâu?”
‘‘Rājā taṃ kāraṇaṃ ārocesi.
The king reported the matter.
Nhà vua đã kể lại sự việc đó.
Mahārāja vāsabhakhattiyā kassa dhītā’’ti?
"Great king, whose daughter is Vāsabhakhattiyā?"
“Đại vương, Vāsabhakhattiyā là con gái của ai?”
‘‘Mahānāmassa bhante’’ti.
"Of Mahānāma, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, là con gái của Mahānāma.”
‘‘Āgacchamānā kassa āgatā’’ti?
"Whose* did she come as?"
“Khi đến, bà ấy đến với ai?”
‘‘Mayhaṃ bhante’’ti.
"Mine, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, đến với con.”
Mahārāja sā rañño dhītā, raññova āgatā, rājānaṃyeva paṭicca puttaṃ labhi, so putto kiṃkāraṇā pitu santakassa rajjassa sāmiko na hoti, pubbe rājāno muhuttikāya kaṭṭhahārikāya kucchismimpi puttaṃ labhitvā puttassa rajjaṃ adaṃsūti.
"Great king, she is the daughter of a king, she came to a king, and she bore a son through a king; for what reason is that son not the master of his father's kingdom? In the past, kings even had sons born in the womb of a temporary wood-gatherer and gave the kingdom to their sons."
“Đại vương, bà ấy là con gái của vua, đã đến với vua, đã có con nhờ vua, vậy tại sao con trai đó lại không phải là chủ của vương quốc thuộc về cha mình? Xưa kia, các vị vua thậm chí đã có con với một người phụ nữ đốn củi trong chốc lát và đã ban vương quốc cho con trai đó.”
Rājā tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāci, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The king requested the Blessed One to reveal the meaning of this, and the Blessed One revealed the matter that was hidden in a previous existence.
Nhà vua đã thỉnh Đức Thế Tôn để làm rõ ý nghĩa đó, và Đức Thế Tôn đã tiết lộ sự việc đã bị che giấu từ một kiếp trước.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rājā mahantena yasena uyyānaṃ gantvā tattha pupphaphalalobhena vicaranto uyyānavanasaṇḍe gāyitvā dārūni uddharamānaṃ ekaṃ itthiṃ disvā paṭibaddhacitto saṃvāsaṃ kappesi.
In the past, in Bārāṇasī, King Brahmadatta, with great glory, went to a park, and while wandering there, attracted by flowers and fruits, he saw a woman singing and gathering wood in a grove within the park, became enamored, and cohabited with her.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, vua Brahmadatta với đoàn tùy tùng đông đảo đã đến vườn thượng uyển. Tại đó, khi dạo chơi vì ham thích hoa quả, nhà vua thấy một người phụ nữ đang ca hát và nhặt củi trong rừng cây của vườn thượng uyển, liền nảy sinh lòng quyến luyến và chung sống với nàng.
Taṅkhaṇaññeva bodhisatto tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, tāvadeva tassā vajirapūritā viya garukā kucchi ahosi.
At that very moment, the Bodhisatta conceived in her womb, and immediately her womb became heavy, as if filled with diamonds.
Ngay khoảnh khắc đó, Bồ-tát đã thọ thai trong bụng nàng, và ngay lập tức, bụng nàng trở nên nặng trĩu như chứa đầy kim cương.
Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘gabbho me, deva, patiṭṭhito’’ti āha.
Knowing that the pregnancy was established, she said, "My lord, my pregnancy is established."
Nàng biết mình đã mang thai, liền thưa: “Thưa Đại vương, con đã mang thai rồi.”
Rājā aṅgulimuddikaṃ datvā ‘‘sace dhītā hoti, imaṃ vissajjetvā poseyyāsi, sace putto hoti, aṅgulimuddikāya saddhiṃ mama santikaṃ āneyyāsī’’ti vatvā pakkāmi.
The king gave her a signet ring and said, "If it is a daughter, release this and raise her; if it is a son, bring him to me with this signet ring," and then he departed.
Nhà vua đưa cho nàng một chiếc nhẫn, nói: “Nếu là con gái, hãy bán chiếc nhẫn này mà nuôi dưỡng; nếu là con trai, hãy mang nó đến gặp ta cùng với chiếc nhẫn này,” rồi ra đi.
Sāpi paripakkagabbhā bodhisattaṃ vijāyi.
When her pregnancy was mature, she gave birth to the Bodhisatta.
Nàng cũng vậy, khi thai nhi đã chín muồi, nàng sinh ra Bồ-tát.
Tassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle kīḷāmaṇḍale kīḷantassa evaṃ vattāro honti ‘‘nippitikenamhā pahaṭā’’ti.
When he was running and playing in the playground, people would say, "We have been struck by one who has no father."
Khi cậu bé có thể chạy nhảy và vui đùa trong sân chơi, những người khác thường nói: “Chúng ta bị đứa trẻ không cha này đánh rồi!”
Taṃ sutvā bodhisatto mātu santikaṃ gantvā ‘‘amma, ko mayhaṃ pitā’’ti pucchi.
Hearing that, the Bodhisatta went to his mother and asked, "Mother, who is my father?"
Nghe vậy, Bồ-tát đến gặp mẹ và hỏi: “Mẹ ơi, cha con là ai?”
‘‘Tāta, tvaṃ bārāṇasirañño putto’’ti.
"Son, you are the son of the King of Bārāṇasī."
“Con trai, con là con của vua Bārāṇasī.”
‘‘Amma, atthi pana koci sakkhī’’ti?
"Mother, is there any witness?"
“Mẹ ơi, có nhân chứng nào không?”
Tāta rājā imaṃ muddikaṃ datvā ‘‘sace dhītā hoti, imaṃ vissajjetvā poseyyāsi, sace putto hoti, imāya aṅgulimuddikāya saddhiṃ āneyyāsī’’ti vatvā gatoti.
"Son, the king gave this ring and said, 'If it is a daughter, release this and raise her; if it is a son, bring him with this signet ring,' and then he left."
“Con trai, nhà vua đã đưa chiếc nhẫn này và nói: ‘Nếu là con gái, hãy bán chiếc nhẫn này mà nuôi dưỡng; nếu là con trai, hãy mang nó đến cùng với chiếc nhẫn này,’ rồi đi.”
‘‘Amma, evaṃ sante kasmā maṃ pitu santikaṃ na nesī’’ti.
"Mother, if that is so, why did you not take me to my father?"
“Mẹ ơi, nếu vậy, tại sao mẹ không đưa con đến gặp cha?”
Sā puttassa ajjhāsayaṃ ñatvā rājadvāraṃ gantvā rañño ārocāpesi.
She, understanding her son's intention, went to the palace gate and sent word to the king.
Nàng biết được ý muốn của con, liền đến cổng hoàng cung và báo cho nhà vua.
Raññā ca pakkosāpitā pavisitvā rājānaṃ vanditvā ‘‘ayaṃ te, deva, putto’’ti āha.
Summoned by the king, she entered, bowed to the king, and said, "This is your son, my lord."
Được vua triệu vào, nàng đảnh lễ nhà vua và thưa: “Thưa Đại vương, đây là con trai của ngài.”
Rājā jānantopi parisamajjhe lajjāya ‘‘na mayhaṃ putto’’ti āha.
The king, though knowing, out of shame in the midst of the assembly, said, "He is not my son."
Nhà vua, dù biết rõ, nhưng vì xấu hổ trước triều thần, liền nói: “Nó không phải con ta.”
‘‘Ayaṃ te, deva, muddikā, imaṃ sañjānāsī’’ti.
"My lord, this is your ring, do you recognize it?"
“Thưa Đại vương, đây là chiếc nhẫn của ngài, ngài có nhận ra nó không?”
‘‘Ayampi mayhaṃ muddikā na hotī’’ti.
"This is not my ring either."
“Chiếc nhẫn này cũng không phải của ta.”
‘‘Deva, idāni ṭhapetvā saccakiriyaṃ añño mama sakkhi natthi, sacāyaṃ dārako tumhe paṭicca jāto, ākāse tiṭṭhatu, no ce, bhūmiyaṃ patitvā maratū’’ti bodhisattassa pāde gahetvā ākāse khipi.
"My lord, now, apart from an act of truth, I have no other witness. If this child was born through you, let him remain in the air; if not, let him fall to the ground and die." She then took the Bodhisatta by the feet and threw him into the air.
“Thưa Đại vương, bây giờ con không có nhân chứng nào khác ngoài lời thề chân thật. Nếu đứa bé này là con của ngài, xin cho nó đứng trên không trung; nếu không, xin cho nó rơi xuống đất mà chết!” Nói rồi, nàng nắm lấy chân Bồ-tát và ném lên không trung.
Bodhisatto ākāse pallaṅkamābhujitvā nisinno madhurassarena pitu dhammaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, sitting cross-legged in the air, spoke this verse, teaching the Dhamma to his father with a sweet voice:
Bồ-tát ngồi kiết già trên không trung, với giọng nói ngọt ngào, thuyết pháp cho cha mình, và đọc bài kệ này –
Tattha putto tyāhanti putto te ahaṃ.
Here, putto tyāhaṃ means "I am your son."
Trong đó, putto tyāhaṃ có nghĩa là putto te ahaṃ (con là con của ngài).
Putto ca nāmesa atrajo, khettajo, antevāsiko, dinnakoti catubbidho.
A son is of four kinds: atraja (self-born), khettaja (field-born), antevāsika (disciple), and dinnaka (adopted).
Thật vậy, con có bốn loại: atraja (tự sinh), khettaja (từ ruộng), antevāsika (đệ tử), dinnaka (được cho).
Tattha attānaṃ paṭicca jāto atrajo nāma.
Among these, one born from oneself is called atraja.
Trong đó, đứa con sinh ra từ chính mình được gọi là atraja.
Sayanapiṭṭhe pallaṅke uretievamādīsu nibbatto khettajo nāma.
One born on the bed, on the couch, or in the lap, and so on, is called khettaja.
Đứa con được sinh ra trên giường, trên ngai, trong lòng, v.v., được gọi là khettaja.
Santike sippuggaṇhanako antevāsiko nāma.
One who learns a craft nearby is called an antevāsika.
Người học nghề bên cạnh được gọi là antevāsika.
Posāvanatthāya dinno dinnako nāma.
One given for the purpose of raising is called a dinnaka.
Người được giao để nuôi dưỡng được gọi là dinnaka.
Idha pana atrajaṃ sandhāya ‘‘putto’’ti vuttaṃ.
Here, however, "son" is said with reference to a natural-born son.
Ở đây, từ “putto” được dùng để chỉ atraja.
Catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjetīti rājā, mahanto rājā mahārājā.
He who delights the people with the four bases of sympathy is a king (rājā); a great king is a mahārājā.
Người làm hài lòng dân chúng bằng bốn pháp nhiếp sự được gọi là rājā (vua); vị vua vĩ đại được gọi là mahārājā.
Tamālapanto āha ‘‘mahārājā’’ti.
Addressing him, he said, "Great King".
Khi xưng hô với vị vua đó, Bồ-tát nói “mahārājā”.
Tvaṃ maṃ posa janādhipāti janādhipa mahājanajeṭṭhaka tvaṃ maṃ posa bharassu vaḍḍhehi.
"You, lord of people, nourish me" means, "O lord of people, chief of the great multitude, you nourish me, support me, make me grow."
Tvaṃ maṃ posa janādhipā có nghĩa là: “Hỡi chúa tể loài người, hỡi người đứng đầu dân chúng, xin ngài hãy nuôi dưỡng và phát triển con.”
Aññepi devo posetīti aññepi hatthibandhādayo manusse, hatthiassādayo tiracchānagate ca bahujane devo poseti.
"The king nourishes others too" means, "The king nourishes many others, such as elephant-keepers and other people, and elephants, horses, and other animals."
Aññepi devo posetī có nghĩa là: “Đức vua còn nuôi dưỡng nhiều người khác như những người quản tượng, v.v., và cả nhiều loài vật như voi, ngựa, v.v.”
Kiñca devo sakaṃ pajanti ettha pana kiñcāti garahatthe ca anuggahaṇatthe ca nipāto.
In "Why does the king not nourish his own offspring?" the word "kiñca" is a particle used for both censure and commendation.
Trong câu Kiñca devo sakaṃ pajanti, từ kiñca là một tiểu từ dùng để chỉ sự khiển trách và sự không ủng hộ.
‘‘Sakaṃ pajaṃ attano puttaṃ maṃ devo na posetī’’ti vadanto garahati nāma, ‘‘aññe bahujane posetī’’ti vadanto anuggaṇhati nāma.
Saying, "The king does not nourish me, his own son, his own offspring," is censure; saying, "He nourishes many others," is commendation.
Khi nói: “Đức vua không nuôi dưỡng con, đứa con ruột của mình,” đó là khiển trách; khi nói: “Ngài còn nuôi dưỡng nhiều người khác,” đó là không ủng hộ.
Iti bodhisatto garahantopi anuggaṇhantopi ‘‘kiñca devo sakaṃ paja’’nti āha.
Thus, the Bodhisatta, both censuring and commending, said, "Why does the king not nourish his own offspring?"
Vì vậy, Bồ-tát, vừa khiển trách vừa không ủng hộ, đã nói: “Kiñca devo sakaṃ paja.”
Rājā bodhisattassa ākāse nisīditvā evaṃ dhammaṃ desentassa sutvā ‘‘ehi, tātā’’ti hatthaṃ pasāresi, ‘‘ahameva posessāmi, ahameva posessāmī’’ti hatthasahassaṃ pasāriyittha.
The king, having heard the Bodhisatta thus teaching the Dhamma while seated in the sky, stretched out his hand, saying, "Come, my dear son!" and stretched out a thousand hands, saying, "I will nourish you! I will nourish you!"
Nhà vua nghe Bồ-tát ngồi trên không trung thuyết pháp như vậy, liền vươn tay nói: “Hãy đến đây, con trai!” và vươn hàng ngàn cánh tay ra nói: “Chính ta sẽ nuôi dưỡng con, chính ta sẽ nuôi dưỡng con!”
Bodhisatto aññassa hatthe anotaritvā raññova hatthe otaritvā aṅke nisīdi.
The Bodhisatta did not descend into anyone else's hand, but descended into the king's own hand and sat on his lap.
Bồ-tát không hạ xuống tay người khác, mà chỉ hạ xuống tay của chính nhà vua và ngồi vào lòng ngài.
Rājā tassa oparajjaṃ datvā mātaraṃ aggamahesiṃ akāsi.
The king gave him the viceroyalty and made his mother the chief queen.
Nhà vua ban cho cậu chức thái tử và phong mẹ cậu làm hoàng hậu.
So pitu accayena kaṭṭhavāhanarājā nāma hutvā dhammena rajjaṃ kāretvā yathākammaṃ gato.
Upon his father's demise, he became King Kaṭṭhavāhana, ruled the kingdom righteously, and passed away according to his kamma.
Sau khi cha băng hà, cậu trở thành vua Kaṭṭhavāhana, trị vì đất nước theo Dhamma và ra đi theo nghiệp của mình.
Api ataramānānanti idaṃ satthā jetavane viharanto ossaṭṭhavīriyaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher spoke "Api ataramānānaṃ" concerning a bhikkhu who had abandoned effort, while residing at Jetavana.
Api ataramānānanti—Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo lười biếng.
Imasmiṃ pana jātake paccuppannavatthu ca atītavatthu ca ekādasakanipāte saṃvarajātake āvibhavissati.
In this Jātaka, however, the present story and the past story will appear in the Saṃvara Jātaka of the Eleventh Nipāta.
Tuy nhiên, trong Jātaka này, câu chuyện hiện tại và câu chuyện quá khứ sẽ được trình bày rõ ràng trong Saṃvara Jātaka thuộc Ekādasaka Nipāta.
Vatthu hi tasmiñca imasmiñca ekasadisameva, gāthā pana nānā.
Indeed, the story in that Jātaka and this one is the same, but the verses are different.
Thật vậy, câu chuyện trong Jātaka đó và Jātaka này là giống nhau, nhưng các bài kệ thì khác nhau.
Gāmaṇikumāro bodhisattassa ovāde ṭhatvā bhātikasatassa kaniṭṭhopi hutvā bhātikasataparivārito setacchattassa heṭṭhā varapallaṅke nisinno attano yasasampattiṃ oloketvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ yasasampatti amhākaṃ ācariyassa santakā’’ti tuṭṭho imaṃ udānaṃ udānesi –
Prince Gāmaṇi, abiding by the Bodhisatta's advice, became the youngest of a hundred brothers, and surrounded by a hundred brothers, seated on an excellent couch beneath a white parasol, looked at his own glory and prosperity and, delighted, exclaimed this solemn utterance: –
Hoàng tử Gāmaṇi, tuân theo lời khuyên của Bồ-tát, dù là em út trong số một trăm anh em, nhưng được một trăm anh em bao quanh, ngồi trên ngai vàng dưới chiếc lọng trắng, nhìn ngắm sự vinh quang và thịnh vượng của mình, hoan hỷ nói: “Sự vinh quang và thịnh vượng này là của vị thầy của chúng ta,” và thốt lên lời udāna này –
Tattha apīti nipātamattaṃ.
Here, api is merely a particle.
Trong đó, apī chỉ là một tiểu từ.
Ataramānānanti paṇḍitānaṃ ovāde ṭhatvā ataritvā avegāyitvā upāyena kammaṃ karontānaṃ.
Ataramānānaṃ means for those wise ones who, abiding by the advice of the wise, do their work with skill, without haste or impetuosity.
Ataramānānanti (những người không vội vã) là những người hành động một cách khéo léo, không vội vàng hay hấp tấp, tuân theo lời khuyên của người trí.
Phalāsāva samijjhatīti yathāpatthike phale āsā tassa phalassa nipphattiyā samijjhatiyeva.
Phalāsāva samijjhati means that the hope for the desired fruit is indeed fulfilled through the accomplishment of that fruit.
Phalāsāva samijjhati (quả mong muốn vẫn thành tựu): Sự mong muốn về kết quả sẽ thành tựu đúng như mong đợi.
Atha vā phalāsāti āsāphalaṃ, yathāpatthitaṃ phalaṃ samijjhatiyevāti attho.
Alternatively, phalāsā means the fruit of hope, meaning the desired fruit is indeed fulfilled.
Hoặc phalāsā có nghĩa là quả của sự mong muốn, tức là kết quả mong đợi sẽ thành tựu.
Vipakkabrahmacariyosmīti ettha cattāri saṅgahavatthūni seṭṭhacariyattā brahmacariyaṃ nāma, tañca tammūlikāya yasasampattiyā paṭiladdhattā vipakkaṃ nāma.
In vipakkabrahmacariyosmi, the four bases of sympathy are called noble conduct (brahmacariya) because they are excellent conduct, and this has ripened (vipakka) because it has been attained through the prosperity rooted in them.
Trong câu Vipakkabrahmacariyosmī (ta đã hoàn thành Phạm hạnh), bốn pháp nhiếp sự được gọi là brahmacariya (Phạm hạnh) vì là hạnh cao thượng, và nó được gọi là vipakka (đã chín muồi) vì sự thịnh vượng và vinh quang bắt nguồn từ đó đã đạt được.
Yo vāssa yaso nipphanno, sopi seṭṭhaṭṭhena brahmacariyaṃ nāma.
Or, the prosperity itself that has been accomplished is also called noble conduct due to its excellence.
Hoặc sự vinh quang đã thành tựu của người đó cũng được gọi là brahmacariya vì tính cao thượng của nó.
Tenāha ‘‘vipakkabrahmacariyosmī’’ti.
Therefore, he said, "My noble conduct has ripened."
Vì vậy, ngài nói: “Vipakkabrahmacariyosmī.”
Evaṃ jānāhi gāmaṇīti katthaci gāmikapurisopi gāmajeṭṭhakopi gāmaṇī.
Evaṃ jānāhi gāmaṇī: Sometimes a villager or a village elder is called Gāmaṇi.
Evaṃ jānāhi gāmaṇī (hỡi Gāmaṇi, hãy biết như vậy): Đôi khi gāmaṇī là người làng hoặc trưởng làng.
Idha pana sabbajanajeṭṭhakaṃ attānaṃ sandhāyāha.
Here, however, he refers to himself as the chief of all people.
Ở đây, ngài tự xưng là người đứng đầu tất cả mọi người.
Ambho gāmaṇi, tvaṃ etaṃ kāraṇaṃ evaṃ jānāhi, ācariyaṃ nissāya bhātikasataṃ atikkamitvā idaṃ mahārajjaṃ pattosmīti udānaṃ udānesi.
"O Gāmaṇi, know this matter thus: 'Relying on my teacher, I have surpassed a hundred brothers and attained this great kingdom,'" he uttered this solemn utterance.
“Này Gāmaṇi, ngươi hãy biết điều này: nhờ vị thầy mà ta đã vượt qua một trăm anh em để đạt được vương quyền vĩ đại này,” ngài thốt lên lời udāna.
Uttamaṅgaruhā mayhanti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi.
"Uttamaṅgaruhā mayhaṃ" – this the Teacher spoke while dwelling in Jetavana, concerning the Great Renunciation.
Uttamaṅgaruhā mayhanti—Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến sự xuất gia vĩ đại.
Taṃ heṭṭhā nidānakathāyaṃ kathitameva.
This has already been told in the introductory narrative below.
Điều đó đã được kể trong câu chuyện Nidāna ở phần dưới.
Tasmiṃ pana kāle bhikkhū dasabalassa nekkhammaṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu.
At that time, however, bhikkhus were sitting, praising the Dasabala's renunciation.
Vào thời điểm đó, các Tỳ-kheo đang ngồi ca ngợi sự xuất gia của Đức Thập Lực.
Atha satthā dhammasabhaṃ āgantvā buddhāsane nisinno bhikkhū āmantesi ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti.
Then the Teacher came to the Dharma hall, and seated on the Buddha-seat, addressed the bhikkhus: "With what talk, bhikkhus, are you now seated together?"
Khi đó, Đức Thế Tôn đến pháp đường, ngồi trên Phật tòa và gọi các Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì vậy?”
‘‘Bhante, na aññāya kathāya, tumhākaṃyeva pana nekkhammaṃ vaṇṇayamānā nisinnāmhā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, tathāgato etarahiyeva nekkhammaṃ nikkhanto, pubbepi nikkhantoyevā’’ti āha.
When it was said, "Venerable Sir, not with any other talk, but we are seated praising your renunciation," he said, "Bhikkhus, the Tathāgata did not renounce only now; he renounced in the past as well."
Khi được thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không bàn luận về chuyện gì khác, mà chỉ ngồi ca ngợi sự xuất gia của Đức Thế Tôn,” Đức Thế Tôn liền nói: “Này các Tỳ-kheo, Như Lai không chỉ xuất gia vào thời điểm này, mà trước đây cũng đã xuất gia rồi.”
Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The bhikkhus requested the Blessed One to clarify this matter, and the Blessed One revealed the cause that was hidden by another existence.
Các Tỳ-kheo đã thỉnh cầu Đức Thế Tôn để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, và Đức Thế Tôn đã làm rõ điều đã được che giấu trong các kiếp quá khứ.
Atīte videharaṭṭhe mithilāyaṃ maghadevo nāma rājā ahosi dhammiko dhammarājā.
In the past, in the Videha country, in Mithilā, there was a king named Maghadeva, a righteous king ruling righteously.
Thuở xưa, tại Mithilā thuộc xứ Videha, có một vị vua tên là Maghadeva, một vị vua Dhamma công bằng.
So caturāsīti vassasahassāni kumārakīḷaṃ kīḷi, tathā oparajjaṃ, tathā mahārajjaṃ katvā dīghamaddhānaṃ khepetvā ekadivasaṃ kappakaṃ āmantesi ‘‘yadā me, samma kappaka, sirasmiṃ palitāni passeyyāsi, atha me āroceyyāsī’’ti.
He played as a prince for eighty-four thousand years, likewise as viceroy, and likewise as great king. Having spent a long time, one day he summoned his barber and said, "When you see grey hairs on my head, my good barber, then inform me."
Vị ấy đã chơi trò chơi tuổi thơ trong tám mươi bốn ngàn năm, cũng như làm thái tử và làm đại vương trong một thời gian dài. Một ngày nọ, vị ấy gọi người thợ cạo và nói: "Này thợ cạo, khi nào ngươi thấy tóc bạc trên đầu ta, hãy báo cho ta biết."
Kappakopi dīghamaddhānaṃ khepetvā ekadivasaṃ rañño añjanavaṇṇānaṃ kesānaṃ antare ekameva palitaṃ disvā ‘‘deva, ekaṃ te palitaṃ dissatī’’ti ārocesi.
The barber, having also spent a long time, one day saw a single grey hair among the king's jet-black hair and informed him, "Your Majesty, one grey hair is visible on you."
Người thợ cạo cũng đã trải qua một thời gian dài, một ngày nọ, thấy một sợi tóc bạc duy nhất giữa những sợi tóc đen như thuốc kẻ mắt của nhà vua, liền tâu: "Tâu Đại vương, có một sợi tóc bạc trên đầu ngài."
‘‘Tena hi me, samma, taṃ palitaṃ uddharitvā pāṇimhi ṭhapehī’’ti ca vutte suvaṇṇasaṇḍāsena uddharitvā rañño pāṇimhi patiṭṭhāpesi.
When it was said, "Then, my good man, pull out that grey hair and place it on my palm," he pulled it out with golden tweezers and placed it on the king's palm.
Khi được nói: "Vậy thì, này bạn, hãy nhổ sợi tóc bạc đó và đặt vào lòng bàn tay ta", người thợ cạo liền dùng nhíp vàng nhổ ra và đặt vào lòng bàn tay của nhà vua.
Tadā rañño caturāsīti vassasahassāni āyu avasiṭṭhaṃ hoti.
At that time, eighty-four thousand years of the king's life remained.
Lúc đó, tuổi thọ của nhà vua còn lại tám mươi bốn ngàn năm.
Evaṃ santepi palitaṃ disvāva maccurājānaṃ āgantvā samīpe ṭhitaṃ viya attānaṃ ādittapaṇṇasālaṃ paviṭṭhaṃ viya ca maññamāno saṃvegaṃ āpajjitvā ‘‘bāla maghadeva, yāva palitassuppādāva ime kilese jahituṃ nāsakkhī’’ti cintesi.
Even so, seeing the grey hair, he felt as if the king of death had come and stood nearby, and as if he himself had entered a burning leaf-hut. He was filled with urgency and thought, "Foolish Maghadeva, you were unable to abandon these defilements until the appearance of grey hair!"
Mặc dù vậy, khi thấy sợi tóc bạc, vị ấy nghĩ rằng mình như đang đứng trước Vua chúa của cái chết đã đến và đứng gần, hoặc như đã bước vào một túp lều lá đang cháy, liền khởi tâm xúc động và tự nhủ: "Hỡi Ma-gha-deva ngu dại, cho đến khi tóc bạc xuất hiện mà ngươi vẫn chưa thể đoạn trừ những phiền não này!"
Tassevaṃ palitapātubhāvaṃ āvajjentassa antoḍāho uppajji, sarīrā sedā mucciṃsu, sāṭakā pīḷetvā apanetabbākārappattā ahesuṃ.
As he reflected on the appearance of the grey hair, an inner burning arose in him, sweat broke out on his body, and his garments became soaked and had to be removed.
Khi vị ấy quán tưởng về sự xuất hiện của tóc bạc như vậy, một sự nóng bức nội tâm khởi lên, mồ hôi chảy ra từ thân thể, và những tấm y phục trở nên như cần phải vắt và cởi bỏ.
So ‘‘ajjeva mayā nikkhamitvā pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti kappakassa satasahassuṭṭhānakaṃ gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, mama sīse palitaṃ pātubhūtaṃ, mahallakomhi jāto, bhuttā kho pana me mānusakā kāmā, idāni dibbe kāme pariyesissāmi, nekkhammakālo mayhaṃ, tvaṃ imaṃ rajjaṃ paṭipajja, ahaṃ pana pabbajitvā maghadevaambavanuyyāne vasanto samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti āha.
He said, "It is fitting for me to go forth and renounce today!" He gave the barber a chief village worth a hundred thousand, summoned his eldest son, and said, "My dear, grey hairs have appeared on my head; I have become old. I have enjoyed human sensual pleasures; now I will seek divine sensual pleasures. It is time for my renunciation. You take up this kingship, and I, having renounced, will practice the ascetic's life, dwelling in the Maghadeva Mango Grove."
Vị ấy nghĩ: "Hôm nay ta phải xuất gia!", liền ban cho người thợ cạo một ngôi làng tốt nhất có thu nhập một trăm ngàn (tiền vàng), rồi cho gọi thái tử trưởng đến và nói: "Này con, tóc bạc đã xuất hiện trên đầu cha, cha đã già rồi. Cha đã hưởng thụ những dục lạc của loài người, giờ đây cha sẽ tìm kiếm những dục lạc của chư thiên. Đã đến lúc cha xuất gia. Con hãy cai quản vương quốc này, còn cha sẽ xuất gia và tu tập hạnh Sa-môn trong vườn xoài Maghadeva."
Taṃ evaṃ pabbajitukāmaṃ amaccā upasaṅkamitvā ‘‘deva, kiṃ tumhākaṃ pabbajjākāraṇa’’nti pucchiṃsu.
When he thus desired to renounce, his ministers approached him and asked, "Your Majesty, what is the reason for your renunciation?"
Khi nhà vua muốn xuất gia như vậy, các quan đại thần đến gần và hỏi: "Tâu Đại vương, lý do xuất gia của ngài là gì?"
Rājā palitaṃ hatthena gahetvā amaccānaṃ imaṃ gāthamāha –
The king, holding the grey hair in his hand, spoke this verse to his ministers:
Nhà vua cầm sợi tóc bạc trong tay và nói bài kệ này với các quan đại thần:
Tattha uttamaṅgaruhāti kesā.
There, uttamaṅgaruhā means hairs.
Ở đây, uttamaṅgaruhā nghĩa là tóc.
Kesā hi sabbesaṃ hatthapādādīnaṃ aṅgānaṃ uttame sirasmiṃ ruhattā ‘‘uttamaṅgaruhā’’ti vuccanti.
For hairs grow on the head, the highest of all limbs like hands and feet, hence they are called "uttamaṅgaruhā."
Tóc được gọi là "uttamaṅgaruhā" vì chúng mọc trên đầu, là bộ phận cao nhất trong tất cả các chi phần như tay, chân, v.v.
Ime jātā vayoharāti passatha, tātā, palitapātubhāvena tiṇṇaṃ vayānaṃ haraṇato ime jātā vayoharā.
Ime jātā vayoharā means, "Behold, my dears, these have appeared, taking away the three ages, due to the appearance of grey hair, hence they are 'vayoharā'."
Ime jātā vayoharā nghĩa là: "Này các con, hãy xem, những sợi tóc này xuất hiện là để mang đi ba thời tuổi trẻ, do đó chúng được gọi là vayoharā."
Pātubhūtāti nibbattā.
Pātubhūtā means arisen.
Pātubhūtā nghĩa là đã xuất hiện.
Devadūtāti devo vuccati maccu, tassa dūtāti devadūtā.
Devadūtā means "divine messengers"; deva is said to be death, so "devadūtā" are messengers of death.
Devadūtā nghĩa là: "Deva" được gọi là tử thần, "dūtā" là sứ giả của tử thần, nên gọi là devadūtā.
Sirasmiñhi palitesu pātubhūtesu maccurājassa santike ṭhito viya hoti, tasmā palitāni ‘‘maccudevassa dūtā’’ti vuccanti.
For when grey hairs appear on the head, it is as if one stands in the presence of the king of death; therefore, grey hairs are called "messengers of the god of death."
Thật vậy, khi tóc bạc xuất hiện trên đầu, người ta như đang đứng trước Vua chúa của cái chết. Vì vậy, tóc bạc được gọi là "sứ giả của tử thần".
Devā viya dūtātipi devadūtā.
Messengers like devas are also called devadūtas.
Cũng có nghĩa là sứ giả như chư thiên (devā viya dūtā) nên gọi là devadūtā.
Yathā hi alaṅkatapaṭiyattāya devatāya ākāse ṭhatvā ‘‘asukadivase tvaṃ marissasī’’ti vutte taṃ tatheva hoti, evaṃ sirasmiṃ palitesu pātubhūtesu devatāya byākaraṇasadisameva hoti, tasmā palitāni ‘‘devasadisā dūtā’’ti vuccanti.
Just as when a well-adorned and prepared deity, standing in the sky, declares, "On such and such a day, you will die," it happens exactly so; in the same way, when grey hairs appear on the head, it is like a declaration by a deity. Therefore, grey hairs are called "messengers like devas."
Thật vậy, giống như khi một vị thần trang điểm lộng lẫy đứng trên không trung và nói: "Ngươi sẽ chết vào ngày đó", thì điều đó sẽ xảy ra y như vậy. Tương tự, khi tóc bạc xuất hiện trên đầu, điều đó giống như lời tiên tri của một vị thần. Vì vậy, tóc bạc được gọi là "sứ giả giống như chư thiên".
Visuddhidevānaṃ dūtātipi devadūtā.
Messengers of the purified ones (visuddhidevā) are also called devadūtas.
Cũng có nghĩa là sứ giả của chư thiên thanh tịnh (visuddhidevānaṃ dūtā) nên gọi là devadūtā.
Sabbabodhisattā hi jiṇṇabyādhimatapabbajite disvāva saṃvegamāpajjitvā nikkhamma pabbajanti.
Indeed, all Bodhisattas, seeing the old, the sick, the dead, and the renunciant, become deeply stirred and go forth into homelessness.
Thật vậy, tất cả các vị Bồ-tát đều xuất gia sau khi nhìn thấy người già, người bệnh, người chết và người xuất gia, liền khởi tâm xúc động.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, pubbepi nikkhantoyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā dassetvā cattāri saccāni pakāsesi, saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino.
The Teacher also, having brought forth and explained this Dhamma discourse, saying, "Monks, the Tathāgata did not go forth into the great renunciation only now; he went forth previously as well," then proclaimed the Four Noble Truths. At the conclusion of the truths, some became Sotāpannas, some Sakadāgāmins, and some Anāgāmins.
Đức Đạo Sư cũng đã mang đến và thuyết giảng bài pháp này: "Này các Tỳ-kheo, Như Lai không phải chỉ bây giờ mới Đại Xuất Ly, mà trước kia cũng đã xuất ly rồi", rồi Ngài giảng về Tứ Thánh Đế. Khi bài pháp kết thúc, một số người trở thành Tu-đà-hoàn, một số trở thành Tư-đà-hàm, một số trở thành A-na-hàm.
Iti bhagavā imāni dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā kappako ānando ahosi, putto rāhulo, maghadevarājā pana ahameva ahosi’’nti.
Thus, the Blessed One, having narrated these two stories, connected the sequence and concluded the Jātaka, saying, "At that time, the barber was Ānanda, the son was Rāhula, and King Maghadeva was I myself."
Như vậy, Đức Thế Tôn đã kể hai câu chuyện này, rồi kết nối mối liên hệ và tóm tắt câu chuyện Jātaka: "Lúc đó, người thợ cạo là Ānanda, con trai là Rāhula, còn Vua Maghadeva chính là ta."
Yañca aññe na rakkhantīti idaṃ satthā anupiyanagaraṃ nissāya anupiyaambavane viharanto sukhavihāriṃ bhaddiyattheraṃ ārabbha kathesi.
Yañca aññe na rakkhantī (That which others do not protect)—this the Teacher spoke concerning the Elder Bhaddiya, the Sukhavihārī, while dwelling in the Anupiya mango grove near Anupiya city.
Yañca aññe na rakkhantī – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại vườn xoài Anupiya, gần thành Anupiya, liên quan đến Trưởng lão Bhaddiya, người sống an lạc (Sukhavihārī).
Sukhavihārī bhaddiyatthero chakhattiyasamāgame upālisattamo pabbajito.
The Elder Bhaddiya, the Sukhavihārī, was ordained as the seventh, with Upāli, in the assembly of the six Khattiyas.
Trưởng lão Bhaddiya Sukhavihārī đã xuất gia cùng sáu vị Sát-đế-lợi khác, Ngài là người thứ bảy cùng với Upāli.
Tesu bhaddiyatthero ca, kimilatthero ca, bhagutthero ca, upālitthero ca arahattaṃ pattā, ānandatthero sotāpanno jāto, anuruddhatthero dibbacakkhuko, devadatto jhānalābhī jāto.
Among them, the Elder Bhaddiya, the Elder Kimila, the Elder Bhagū, and the Elder Upāli attained Arahantship; the Elder Ānanda became a Sotāpanna; the Elder Anuruddha attained divine vision; and Devadatta attained jhāna.
Trong số đó, Trưởng lão Bhaddiya, Trưởng lão Kimila, Trưởng lão Bhagu, và Trưởng lão Upāli đã đạt A-la-hán quả; Trưởng lão Ānanda trở thành Tu-đà-hoàn; Trưởng lão Anuruddha có thiên nhãn; Devadatta đạt được thiền định.
Channaṃ pana khattiyānaṃ vatthu yāva anupiyanagarā khaṇḍahālajātake āvibhavissati.
The story of the six Khattiyas up to Anupiya city will appear in the Khaṇḍahāla Jātaka.
Câu chuyện về sáu vị Sát-đế-lợi sẽ được kể rõ trong Jātaka Khaṇḍahāla, cho đến thành Anupiya.
Āyasmā pana bhaddiyo rājakāle attano rakkhasaṃvidhānañceva tāva bahūhi rakkhāhi rakkhiyamānassa uparipāsādavaratale mahāsayane samparivattamānassāpi attano bhayuppattiñca idāni arahattaṃ patvā araññādīsu yattha katthaci viharantopi attano vigatabhayatañca samanussaranto ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānesi.
The Venerable Bhaddiya, recalling his own fear in his royal days, even when protected by many guards in his well-guarded palace, tossing and turning on a grand couch on the upper floor of the excellent palace, and now, having attained Arahantship, dwelling anywhere in forests and other places, being free from fear, uttered an exclamation: "Oh, what bliss! Oh, what bliss!"
Tôn giả Bhaddiya, nhớ lại sự bảo vệ nghiêm ngặt của mình khi còn là vua, dù được nhiều sự bảo vệ canh gác, vẫn cảm thấy sợ hãi khi nằm trên chiếc giường lớn trong cung điện lầu cao nhất; và giờ đây, sau khi đạt A-la-hán quả, dù sống ở bất cứ đâu trong rừng hay nơi khác, Ngài cũng không còn sợ hãi, liền thốt lên lời cảm thán: "Ôi an lạc thay! Ôi an lạc thay!"
Taṃ sutvā bhikkhū ‘‘āyasmā bhaddiyo aññaṃ byākarotī’’ti bhagavato ārocesuṃ.
Hearing this, the bhikkhus reported to the Blessed One, "The Venerable Bhaddiya is making another declaration."
Nghe vậy, các Tỳ-kheo liền báo cáo với Đức Thế Tôn: "Tôn giả Bhaddiya đang tuyên bố điều gì khác lạ."
Bhagavā ‘‘na, bhikkhave, bhaddiyo idāneva sukhavihārī, pubbepi sukhavihārīyevā’’ti āha.
The Blessed One said, "Monks, Bhaddiya is not a Sukhavihārī only now; he was a Sukhavihārī previously as well."
Đức Thế Tôn nói: "Này các Tỳ-kheo, Bhaddiya không phải chỉ bây giờ mới sống an lạc, mà trước kia cũng đã sống an lạc rồi."
Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu.
The bhikkhus requested the Blessed One to clarify the meaning of this.
Các Tỳ-kheo thỉnh Đức Thế Tôn làm rõ ý nghĩa đó.
Bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The Blessed One revealed the cause that had been concealed in a previous existence.
Đức Thế Tôn liền làm sáng tỏ nguyên nhân đã bị che giấu từ một kiếp sống khác.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārayamāne bodhisatto udiccabrāhmaṇamahāsālo hutvā kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme cānisaṃsaṃ disvā kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, parivāropissa mahā ahosi pañca tāpasasatāni.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, born as a great Brahmin of the northern country, seeing the danger in sensual pleasures and the advantage in renunciation, abandoned sensual pleasures and entered the Himālaya, went forth into the ascetic life, and developed the eight attainments. He also had a large retinue of five hundred ascetics.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát là một vị Bà-la-môn đại gia giàu có ở phương Bắc. Thấy sự nguy hiểm trong dục lạc và lợi ích của sự xuất ly, Ngài từ bỏ dục lạc, vào dãy Hy Mã Lạp Sơn, xuất gia theo hạnh ẩn sĩ và thành tựu tám thiền định. Ngài có một đoàn tùy tùng lớn gồm năm trăm vị ẩn sĩ.
So vassakāle himavantato nikkhamitvā tāpasagaṇaparivuto gāmanigamādīsu cārikaṃ caranto bārāṇasiṃ patvā rājānaṃ nissāya rājuyyāne vāsaṃ kappesi.
During the rainy season, having left the Himavanta, surrounded by a company of ascetics, and wandering on tour through villages, towns, and so forth, he reached Bārāṇasī and, relying on the king, took up residence in the royal park.
Vào mùa mưa, Ngài rời dãy Hy Mã Lạp Sơn, cùng đoàn ẩn sĩ du hành qua các làng mạc, thị trấn, đến Bārāṇasī và trú ngụ trong vườn thượng uyển của nhà vua.
Tattha vassike cattāro māse vasitvā rājānaṃ āpucchi.
Having stayed there for the four months of the rainy season, he took leave of the king.
Sau khi ở đó bốn tháng mùa mưa, Ngài xin phép nhà vua.
Atha naṃ rājā ‘‘tumhe, bhante, mahallakā, kiṃ vo himavantena, antevāsike himavantaṃ pesetvā idheva vasathā’’ti yāci.
Then the king pleaded with him, saying, ‘‘Venerable sir, you are old; what is the Himavanta to you? Send your disciples to the Himavanta and reside here.’’
Bấy giờ, nhà vua thỉnh Ngài: "Bạch Đại đức, Ngài đã lớn tuổi rồi, đi đến Hy Mã Lạp Sơn làm gì? Xin Ngài hãy sai các đệ tử đến Hy Mã Lạp Sơn, còn Ngài cứ ở lại đây."
Bodhisatto jeṭṭhantevāsikaṃ pañca tāpasasatāni paṭicchāpetvā ‘‘gaccha, tvaṃ imehi saddhiṃ himavante vasa, ahaṃ pana idheva vasissāmī’’ti te uyyojetvā sayaṃ tattheva vāsaṃ kappesi.
The Bodhisatta entrusted five hundred ascetics to his chief disciple and said, ‘‘Go, you, and reside in the Himavanta with these. I, however, will reside right here.’’ Having sent them off, he himself took up residence there.
Bồ-tát giao phó năm trăm vị ẩn sĩ cho đệ tử trưởng và nói: "Con hãy cùng họ sống ở Hy Mã Lạp Sơn, còn ta sẽ ở lại đây." Sau khi tiễn họ đi, Ngài tự mình ở lại đó.
So panassa jeṭṭhantevāsiko rājapabbajito mahantaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭhasamāpattilābhī ahosi.
That chief disciple of his, a royal renunciant, had abandoned a great kingdom and, having gone forth, performed kasiṇa meditation and attained the eight attainments.
Vị đệ tử trưởng đó, vốn là một vị vua đã xuất gia từ bỏ vương quốc rộng lớn, sau khi thực hành kasiṇa, đã thành tựu tám thiền định.
So tāpasehi saddhiṃ himavante vasamāno ekadivasaṃ ācariyaṃ daṭṭhukāmo hutvā te tāpase āmantetvā ‘‘tumhe anukkaṇṭhamānā idheva vasatha, ahaṃ ācariyaṃ vanditvā āgamissāmī’’ti ācariyassa santikaṃ gantvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā ekaṃ kaṭṭhattharikaṃ attharitvā ācariyassa santikeyeva nipajji.
While residing in the Himavanta with the ascetics, one day, desiring to see his teacher, he addressed those ascetics, saying, ‘‘You, without being weary, reside right here. I will pay homage to the teacher and return.’’ Having gone to the teacher, paid homage, and exchanged pleasantries, he spread a wooden mat and lay down right by the teacher.
Một ngày nọ, khi đang sống ở Hy Mã Lạp Sơn cùng các ẩn sĩ, vị ấy muốn gặp thầy mình, liền gọi các ẩn sĩ và nói: "Các vị hãy ở lại đây mà không buồn chán, ta sẽ đến thăm thầy rồi trở về." Vị ấy đến chỗ thầy, đảnh lễ, chào hỏi, rồi trải một tấm chiếu gỗ và nằm xuống ngay gần thầy.
Tasmiñca samaye rājā ‘‘tāpasaṃ passissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
At that time, the king, thinking, ‘‘I will see the ascetic,’’ went to the park, paid homage, and sat down to one side.
Vào lúc đó, nhà vua đến vườn thượng uyển để thăm vị ẩn sĩ, đảnh lễ rồi ngồi sang một bên.
Antevāsikatāpaso rājānaṃ disvā neva vuṭṭhāsi, nipannoyeva pana ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānesi.
The disciple-ascetic, seeing the king, did not rise, but while lying down, he uttered an exclamation of joy, ‘‘Oh, happiness! Oh, happiness!’’
Vị ẩn sĩ đệ tử thấy nhà vua nhưng không đứng dậy, mà vẫn nằm đó thốt lên lời cảm thán: "Ôi an lạc thay! Ôi an lạc thay!"
Rājā ‘‘ayaṃ tāpaso maṃ disvāpi na uṭṭhito’’ti anattamano bodhisattaṃ āha – ‘‘bhante, ayaṃ tāpaso yadicchakaṃ bhutto bhavissati, udānaṃ udānento sukhaseyyameva kappetī’’ti.
The king, displeased that ‘‘this ascetic did not even rise upon seeing me,’’ said to the Bodhisatta, ‘‘Venerable sir, this ascetic must have eaten as much as he wished, and uttering an exclamation of joy, he is simply enjoying a comfortable sleep.’’
Đức vua không hài lòng, nói với Bồ Tát: “Bạch Tôn giả, vị đạo sĩ này chắc đã ăn uống thỏa thích, đang nằm nghỉ an lạc mà thốt lên lời cảm thán.”
Mahārāja, ayaṃ tāpaso pubbe tumhādiso eko rājā ahosi, svāyaṃ ‘‘ahaṃ pubbe gihikāle rajjasiriṃ anubhavanto āvudhahatthehi bahūhi rakkhiyamānopi evarūpaṃ sukhaṃ nāma nālattha’’nti attano pabbajjāsukhaṃ jhānasukhañca ārabbha imaṃ udānaṃ udānetīti.
‘‘Great King, this ascetic was formerly a king like you. He is uttering this exclamation of joy, reflecting on the happiness of his ascetic life and the happiness of jhāna, thinking, ‘Formerly, in my lay life, while enjoying the splendor of sovereignty, even though I was guarded by many armed men, I never attained such happiness as this.’’’
“Đại vương, vị đạo sĩ này xưa kia là một vị vua như ngài. Nay vị ấy thốt lên lời cảm thán này, nói về sự an lạc của đời sống xuất gia và sự an lạc của thiền định, rằng ‘Xưa kia, khi còn tại gia, hưởng thụ vương quyền, dù được nhiều người cầm vũ khí bảo vệ, ta cũng chưa từng đạt được sự an lạc như thế này’.”
Evañca pana vatvā bodhisatto rañño dhammakathaṃ kathetuṃ imaṃ gāthamāha –
Having said this, the Bodhisatta uttered this verse to deliver a discourse to the king:
Nói như vậy, Bồ Tát đã đọc bài kệ này để thuyết pháp cho Đức vua:
Tattha yañca aññe na rakkhantīti yaṃ puggalaṃ aññe bahū puggalā na rakkhanti.
Therein, whom others do not guard means the person whom many other individuals do not guard.
Trong đó, yañca aññe na rakkhantī có nghĩa là người mà nhiều người khác không bảo vệ.
Yo ca aññe na rakkhatīti yo ca ‘‘ekako ahaṃ rajjaṃ kāremī’’ti aññe bahū jane na rakkhati.
And who does not guard others means the one who does not guard many other people, thinking, ‘‘I alone govern the kingdom.’’
Yo ca aññe na rakkhatī có nghĩa là người mà không bảo vệ nhiều người khác, nghĩ rằng “Ta cai trị vương quốc một mình”.
Sa ve rāja sukhaṃ setīti mahārāja so puggalo eko adutiyo pavivitto kāyikacetasikasukhasamaṅgī hutvā sukhaṃ seti.
He, indeed, O king, sleeps happily means, Great King, that person, being alone, without a second, secluded, endowed with bodily and mental happiness, sleeps happily.
Sa ve rāja sukhaṃ setī có nghĩa là, này Đại vương, người ấy, một mình không ai thứ hai, sống ẩn dật, đầy đủ sự an lạc thân và tâm, sống an lạc.
Idañca desanāsīsameva.
And this is merely the conclusion of the teaching.
Đây chỉ là phần tóm tắt của bài pháp.
Na kevalaṃ pana setiyeva, evarūpo pana puggalo sukhaṃ gacchati tiṭṭhati nisīdati sayatīti sabbiriyāpathesu sukhappattova hoti.
Not only does he sleep, but such a person attains happiness in all postures: walking, standing, sitting, and lying down.
Không chỉ nằm nghỉ mà thôi, mà người như vậy còn đi, đứng, ngồi, nằm đều đạt được sự an lạc trong mọi oai nghi.
Kāmesu anapekkhavāti vatthu kāmakilesakāmesu apekkhārahito vigatacchandarāgo nittaṇho evarūpo puggalo sabbiriyāpathesu sukhaṃ viharati mahārājāti.
Free from attachment to sensual pleasures means, Great King, such a person, free from craving for sensual objects and defilements, devoid of desire and lust, without craving, dwells happily in all postures.
Kāmesu anapekkhavā có nghĩa là, này Đại vương, người không còn tham ái đối với các dục lạc vật chất và dục lạc phiền não, đã thoát khỏi dục tham và khát ái, người như vậy sống an lạc trong mọi oai nghi.
Ekasmiñhi samaye devadatto pañca vatthūni yācitvā alabhanto saṅghaṃ bhinditvā pañca bhikkhusatāni ādāya gayāsīse viharati.
Indeed, at one time, Devadatta, having requested five points and not obtaining them, split the Saṅgha and, taking five hundred bhikkhus, dwelt at Gayāsīsa.
Vào một thời điểm, Devadatta đã cầu xin năm điều nhưng không được, bèn chia rẽ Tăng đoàn và cùng năm trăm tỳ khưu trú tại Gayāsīsa.
Atha tesaṃ bhikkhūnaṃ ñāṇaṃ paripākaṃ agamāsi.
Then the knowledge of those bhikkhus matured.
Sau đó, trí tuệ của các tỳ khưu ấy đã chín muồi.
Taṃ ñatvā satthā dve aggasāvake āmantesi ‘‘sāriputtā, tumhākaṃ nissitakā pañcasatā bhikkhū devadattassa laddhiṃ rocetvā tena saddhiṃ gatā, idāni pana tesaṃ ñāṇaṃ paripākaṃ gataṃ, tumhe bahūhi bhikkhūhi saddhiṃ tattha gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā te bhikkhū maggaphalehi pabodhetvā gahetvā āgacchathā’’ti.
Knowing this, the Teacher summoned the two chief disciples: "Sāriputta, five hundred bhikkhus who depend on you have gone with Devadatta, approving of his doctrine. Now their knowledge has matured. You, accompanied by many bhikkhus, should go there, teach them the Dhamma, awaken those bhikkhus to the paths and fruits, and bring them back."
Biết điều đó, Đức Thế Tôn gọi hai vị đại đệ tử và nói: “Này Sāriputta, năm trăm tỳ khưu thuộc về các con đã theo Devadatta vì chấp nhận giáo lý của ông ta. Nay trí tuệ của họ đã chín muồi. Các con hãy cùng nhiều tỳ khưu khác đến đó, giảng pháp cho họ, thức tỉnh họ bằng đạo quả, rồi đưa họ trở về.”
Te tatheva gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā maggaphalehi pabodhetvā punadivase aruṇuggamanavelāya te bhikkhū ādāya veḷuvanameva āgamaṃsu.
They went accordingly, taught them the Dhamma, awakened them to the paths and fruits, and on the next day, at dawn, they brought those bhikkhus back to Veḷuvana.
Họ đã đi đến đó, giảng pháp cho các tỳ khưu ấy, thức tỉnh họ bằng đạo quả, rồi vào lúc bình minh ngày hôm sau, họ đưa các tỳ khưu ấy trở về Veluvana.
Āgantvā ca pana sāriputtattherassa bhagavantaṃ vanditvā ṭhitakāle bhikkhū theraṃ pasaṃsitvā bhagavantaṃ āhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ jeṭṭhabhātiko dhammasenāpati pañcahi bhikkhusatehi parivuto āgacchanto ativiya sobhati, devadatto pana parihīnaparivāro jāto’’ti.
And when Thera Sāriputta had arrived and stood after paying homage to the Bhagavā, the bhikkhus praised the Thera and said to the Bhagavā, "Bhante, our elder brother, the General of the Dhamma, coming surrounded by five hundred bhikkhus, appears exceedingly radiant, while Devadatta has become one whose retinue has dwindled."
Khi Đại đức Sāriputta đến, sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn và đứng đó, các Tỳ-kheo đã tán thán Đại đức và thưa với Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, vị huynh trưởng của chúng con, Tôn giả Dhammasenāpati, được năm trăm Tỳ-kheo vây quanh đến, trông thật rực rỡ, còn Devadatta thì đã trở thành một người có ít quyến thuộc.”
Na, bhikkhave, sāriputto idāneva ñātisaṅghaparivuto āgacchanto sobhati, pubbepi sobhiyeva.
"Bhikkhus, Sāriputta is not radiant only now, coming surrounded by his community of relatives; he was radiant in the past as well.
“Này các Tỳ-kheo, Sāriputta không phải chỉ bây giờ mới rực rỡ khi đến cùng với đoàn thể bà con, mà trước đây cũng đã rực rỡ rồi.
Devadattopi na idāneva gaṇato parihīno, pubbepi parihīnoyevāti.
And Devadatta is not diminished in his retinue only now; he was diminished in the past as well,"
Devadatta cũng không phải chỉ bây giờ mới bị suy giảm quyến thuộc, mà trước đây cũng đã suy giảm rồi,” Đức Thế Tôn dạy.
Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The bhikkhus requested the Bhagavā to reveal the meaning of this, and the Bhagavā revealed the hidden cause from a previous existence.
Các Tỳ-kheo đã thỉnh cầu Đức Thế Tôn để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, Đức Thế Tôn đã làm sáng tỏ sự việc bị che giấu từ một kiếp quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare eko magadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the Magadha kingdom, in the city of Rājagaha, a certain Magadha king reigned.
Thuở xưa, tại thành Rājagaha trong xứ Magadha, có một vị vua Magadha trị vì.
Tadā bodhisatto migayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vuddhippatto migasahassaparivāro araññe vasati.
At that time, the Bodhisatta, having taken rebirth in the deer species, grew up and dwelt in the forest, surrounded by a thousand deer.
Khi ấy, Bồ Tát đã tái sinh vào loài hươu, lớn lên và sống trong rừng cùng với một ngàn con hươu.
Tassa lakkhaṇo ca kāḷo cāti dve puttā ahesuṃ.
He had two sons named Lakkhaṇa and Kāḷa.
Ngài có hai người con trai tên là Lakkhaṇa và Kāḷa.
So attano mahallakakāle ‘‘tātā, ahaṃ idāni mahallako, tumhe imaṃ gaṇaṃ pariharathā’’ti pañca pañca migasatāni ekekaṃ puttaṃ paṭicchāpesi.
When he was old, he said, "My sons, I am now old. You should take care of this herd," and he entrusted five hundred deer to each son.
Khi về già, Ngài nói: “Các con ơi, bây giờ cha đã già, các con hãy chăm sóc đoàn hươu này,” rồi Ngài giao cho mỗi người con năm trăm con hươu.
Tato paṭṭhāya te dve janā migagaṇaṃ pariharanti.
From then on, those two managed the herd of deer.
Từ đó, hai người họ chăm sóc đoàn hươu.
Magadharaṭṭhasmiñca sassapākasamaye kiṭṭhasambādhe araññe migānaṃ paripantho hoti.
And in the Magadha kingdom, during the season of ripe crops, when the fields were crowded, there was danger for the deer in the forest.
Vào mùa lúa chín ở xứ Magadha, khi mùa màng bị đe dọa, thì có nguy hiểm cho hươu trong rừng.
Manussā sassakhādakānaṃ migānaṃ māraṇatthāya tattha tattha opātaṃ khaṇanti, sūlāni ropenti, pāsāṇayantāni sajjenti, kūṭapāsādayo pāse oḍḍenti, bahū migā vināsaṃ āpajjanti.
People dug pits here and there, planted stakes, set up stone traps, and spread snares and other traps to kill the deer that ate the crops, and many deer perished.
Người ta đào hố, cắm cọc nhọn, đặt bẫy đá, giăng lưới và các loại bẫy khác ở khắp nơi để giết những con hươu ăn lúa, và nhiều con hươu đã bị tiêu diệt.
Bodhisatto kiṭṭhasambādhasamayaṃ ñatvā dve putte pakkosāpetvā āha – ‘‘tātā, ayaṃ kiṭṭhasambādhasamayo, bahū migā vināsaṃ pāpuṇanti, mayaṃ mahallakā yena kenaci upāyena ekasmiṃ ṭhāne vītināmessāma, tumhe tumhākaṃ migagaṇe gahetvā araññe pabbatapādaṃ pavisitvā sassānaṃ uddhaṭakāle āgaccheyyāthā’’ti.
Knowing the season of crowded crops, the Bodhisatta summoned his two sons and said, "My sons, this is the season of crowded crops. Many deer are perishing. We, being old, will somehow pass this time in one place. You should take your herds of deer, enter the foot of the mountains in the forest, and return when the crops have been harvested."
Bồ Tát biết mùa màng bị đe dọa, bèn gọi hai người con đến và nói: “Các con ơi, đây là mùa màng bị đe dọa, nhiều con hươu sẽ bị tiêu diệt. Chúng ta đã già, sẽ sống qua mùa này bằng bất cứ cách nào ở một nơi. Các con hãy dẫn đoàn hươu của mình vào chân núi trong rừng, và khi lúa đã được thu hoạch thì hãy trở về.”
Te ‘‘sādhū’’ti pitu vacanaṃ sutvā saparivārā nikkhamiṃsu.
They said, "Very well," and having heard their father's words, they set out with their retinues.
Họ đáp “Vâng ạ” và nghe lời cha, cùng với đoàn của mình ra đi.
Tesaṃ pana gamanamaggaṃ manussā jānanti ‘‘imasmiṃ kāle migā pabbatamārohanti, imasmiṃ kāle orohantī’’ti.
However, people knew their route: "At this time the deer ascend the mountain, at this time they descend."
Nhưng người ta biết đường đi của chúng: “Vào lúc này, hươu lên núi; vào lúc này, chúng xuống núi.”
Te tattha tattha paṭicchannaṭṭhāne nilīnā bahū mige vijjhitvā mārenti.
They, hidden in various places, shot and killed many deer.
Họ ẩn nấp ở khắp nơi và bắn giết nhiều con hươu.
Kāḷamigo attano dandhatāya ‘‘imāya nāma velāya gantabbaṃ, imāya velāya na gantabba’’nti ajānanto migagaṇaṃ ādāya pubbaṇhepi sāyanhepi padosepi paccūsepi gāmadvārena gacchati.
Kāḷamiga, due to his slowness, not knowing "at this time one should go, at this time one should not go," took his herd of deer and passed through the village gate in the forenoon, in the evening, at dusk, and at dawn.
Hươu Kāḷa, vì chậm chạp, không biết “phải đi vào lúc nào, không nên đi vào lúc nào,” nên dẫn đoàn hươu đi qua cổng làng vào buổi sáng, buổi tối, chập tối và rạng đông.
Manussā tattha tattha pakatiyā ṭhitā ca nilīnā ca bahū mige vināsaṃ pāpenti.
People, standing naturally here and there and also hidden, caused many deer to perish.
Người ta, vốn đã đứng sẵn ở khắp nơi hoặc đang ẩn nấp, đã tiêu diệt nhiều con hươu.
Evaṃ so attano dandhatāya bahū mige vināsaṃ pāpetvā appakeheva migehi araññaṃ pāvisi.
Thus, due to his slowness, he caused many deer to perish and entered the forest with only a few deer.
Như vậy, vì sự chậm chạp của mình, nó đã tiêu diệt nhiều con hươu và chỉ còn lại một số ít khi vào rừng.
Lakkhaṇamigo pana paṇḍito byatto upāyakusalo ‘‘imāya velāya gantabbaṃ, imāya velāya na gantabba’’nti jānāti.
The deer Lakkhaṇa, however, was wise, skillful, and resourceful, knowing, 'At this time, one should go; at this time, one should not go.'
Còn hươu Lakkhaṇa thì thông minh, khéo léo và tháo vát, nó biết “phải đi vào lúc nào, không nên đi vào lúc nào.”
So gāmadvārenapi na gacchati, divāpi na gacchati, padosepi na gacchati, paccūsepi na gacchati, migagaṇaṃ ādāya aḍḍharattasamayeyeva gacchati.
So he did not go through the village gate, nor during the day, nor in the evening, nor at dawn; taking his herd of deer, he went only at midnight.
Nó không đi qua cổng làng, không đi ban ngày, không đi chập tối, không đi rạng đông, mà chỉ dẫn đoàn hươu đi vào lúc nửa đêm.
Tasmā ekampi migaṃ avināsetvā araññaṃ pāvisi.
Therefore, without losing even a single deer, he entered the forest.
Vì vậy, nó vào rừng mà không để mất một con hươu nào.
Te tattha cattāro māse vasitvā sassesu uddhaṭesu pabbatā otariṃsu.
They stayed there for four months, and when the crops were harvested, they descended from the mountains.
Chúng ở đó bốn tháng, và khi lúa đã được thu hoạch, chúng xuống núi.
Tattha sīlavatanti sukhasīlatāya sīlavantānaṃ ācārasampannānaṃ.
Here, sīlavataṃ means 'those endowed with sīla,' 'those of good conduct,' due to their pleasant conduct.
Ở đây, sīlavataṃ có nghĩa là những người giữ giới, những người có hạnh kiểm tốt do có giới hạnh an lạc.
Atthoti vuḍḍhi.
Attho means 'growth' or 'prosperity.'
Attho có nghĩa là sự tăng trưởng.
Paṭisanthāravuttinanti dhammapaṭisanthāro ca āmisapaṭisanthāro ca etesaṃ vuttīti paṭisanthāravuttino, tesaṃ paṭisanthāravuttinaṃ.
Paṭisanthāravuttinaṃ means 'those whose practice is hospitality,' consisting of Dhamma-hospitality and material hospitality; for those who practice hospitality.
Paṭisanthāravuttinaṃ có nghĩa là những người có hạnh đối đãi hiếu khách, đó là hạnh đối đãi bằng Pháp (dhammapaṭisanthāra) và hạnh đối đãi bằng vật chất (āmisapaṭisanthāra).
Ettha ca pāpanivāraṇaovādānusāsanivasena dhammapaṭisanthāro ca, gocaralābhāpanagilānupaṭṭhānadhammikarakkhāvasena āmisapaṭisanthāro ca veditabbo.
Here, Dhamma-hospitality should be understood as giving advice and instruction to prevent evil, and material hospitality as providing alms, attending to the sick, and lawful protection.
Ở đây, cần hiểu rằng hạnh đối đãi bằng Pháp là qua việc khuyên răn, giáo huấn để ngăn chặn điều ác, còn hạnh đối đãi bằng vật chất là qua việc cúng dường vật thực, chăm sóc người bệnh, và bảo vệ theo Pháp.
Idaṃ vuttaṃ hoti – imesu dvīsu paṭisanthāresu ṭhitānaṃ ācārasampannānaṃ paṇḍitānaṃ vuḍḍhi nāma hotīti.
This is what is meant: for those wise ones of good conduct who are established in these two forms of hospitality, there is indeed growth.
Điều này có nghĩa là – đối với những bậc trí giả có đầy đủ oai nghi và hai loại tiếp đón này, sự tăng trưởng quả thật sẽ diễn ra.
Idāni taṃ vuḍḍhiṃ dassetuṃ puttamātaraṃ ālapanto viya ‘‘lakkhaṇaṃ passā’’tiādimāha.
Now, to show that growth, as if addressing the mother of his sons, he said "lakkhaṇaṃ passa" and so on.
Giờ đây, để chỉ rõ sự tăng trưởng đó, như thể đang gọi mẹ của các con, ngài đã nói: “Hãy xem Lakkhaṇa” và những lời tương tự.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ācārapaṭisanthārasampannaṃ attano puttaṃ ekamigampi avināsetvā ñātisaṅghena purakkhataṃ parivāritaṃ āgacchantaṃ passa.
Here is the brief meaning: "Behold your son, endowed with good conduct and hospitality, approaching, surrounded and honored by his assembly of kinsmen, without losing even a single deer.
Trong đó, đây là ý nghĩa tóm tắt: – Hãy xem con trai của mình, người có đầy đủ oai nghi và sự tiếp đón, đến được bao quanh bởi đoàn quyến thuộc, không làm hại dù chỉ một con nai.
Tāya pana ācārapaṭisanthārasampadāya vihīnaṃ dandhapaññaṃ atha passasimaṃ kāḷaṃ ekampi ñātiṃ anavasesetvā suvihīnameva ñātīhi ekakaṃ āgacchantanti.
Then behold this Kāḷa, devoid of such good conduct and hospitality, dull-witted, approaching alone, as if utterly abandoned by his kinsmen, without leaving even one kinsman."
Nhưng rồi, hãy xem Kāḷa này, người thiếu sự thành tựu về oai nghi và sự tiếp đón đó, trí tuệ chậm lụt, đến một mình, không còn lại dù chỉ một người thân, quả thật hoàn toàn bị tước đoạt khỏi người thân.
Evaṃ puttaṃ abhinanditvā pana bodhisatto yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
Thus, having rejoiced in his son, the Bodhisatta lived for as long as his life lasted and then passed away according to his kamma.
Sau khi hoan hỷ với con trai như vậy, Bồ Tát đã sống trọn tuổi thọ và ra đi theo nghiệp của mình.
Nigrodhameva seveyyāti idaṃ satthā jetavane viharanto kumārakassapattherassa mātaraṃ ārabbha kathesi.
Nigrodhameva seveyyā—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning the mother of the Elder Kumārakassapa.
Nigrodhaṃ eva seveyyā (Hãy nương tựa Nigrodha) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến mẹ của Trưởng lão Kumārakassapa.
Sā kira rājagahanagare mahāvibhavassa seṭṭhino dhītā ahosi ussannakusalamūlā parimadditasaṅkhārā pacchimabhavikā, antoghaṭe padīpo viya tassā hadaye arahattūpanissayo jalati.
She was, it is said, the daughter of a very wealthy merchant in Rājagaha, with abundant roots of merit, having subdued the conditioned formations, a being of her last existence; the potential for Arahantship glowed in her heart like a lamp in a jar.
Được biết, bà là con gái của một vị trưởng giả giàu có ở thành Rājagaha, có căn lành dồi dào, đã quán xét các pháp hữu vi, và là người sẽ đạt được giải thoát trong kiếp cuối cùng; trong trái tim bà, nhân duyên chứng Arahant bừng sáng như ngọn đèn trong chum kín.
Sā attānaṃ jānanakālato paṭṭhāya gehe anabhiratā pabbajitukāmā hutvā mātāpitaro āha – ‘‘ammatātā, mayhaṃ gharāvāse cittaṃ nābhiramati, ahaṃ niyyānike buddhasāsane pabbajitukāmā, pabbājetha ma’’nti.
From the time she knew herself, she was displeased with household life and desired to ordain, so she said to her parents, "Mother, Father, my mind finds no delight in household life; I wish to ordain in the liberating Buddha's Dispensation. Please let me ordain."
Từ khi biết mình, bà không còn ưa thích đời sống gia đình, muốn xuất gia, nên đã nói với cha mẹ: “Thưa cha mẹ, tâm con không còn hoan hỷ với đời sống gia đình. Con muốn xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật, giáo pháp đưa đến giải thoát. Xin cha mẹ hãy cho con xuất gia.”
Amma, kiṃ vadesi, idaṃ kulaṃ bahuvibhavaṃ, tvañca amhākaṃ ekadhītā, na labbhā tayā pabbajitunti.
"Daughter, what are you saying? This family is very wealthy, and you are our only daughter. You cannot ordain."
“Con gái, con nói gì vậy? Gia đình này rất giàu có, và con là con gái duy nhất của chúng ta. Con không thể xuất gia được.”
Sā punappunaṃ yācitvāpi mātāpitūnaṃ santikā pabbajjaṃ alabhamānā cintesi ‘‘hotu, patikulaṃ gatā sāmikaṃ ārādhetvā pabbajissāmī’’ti.
Though she pleaded again and again, unable to obtain permission to ordain from her parents, she thought, "Very well, when I go to my husband's family, I will persuade my husband and ordain."
Dù đã thỉnh cầu nhiều lần nhưng không được cha mẹ cho phép xuất gia, bà nghĩ: “Thôi được, khi về nhà chồng, ta sẽ thuyết phục chồng và xuất gia.”
Sā vayappattā patikulaṃ gantvā patidevatā hutvā sīlavatī kalyāṇadhammā agāraṃ ajjhāvasi.
Having reached maturity, she went to her husband's family and lived as a devoted wife, virtuous and of good conduct.
Khi đến tuổi trưởng thành, bà về nhà chồng, trở thành một người vợ hiền, giữ giới, có thiện pháp, và sống trong gia đình.
Atha naṃ sāmiko āha – ‘‘bhadde, sakalanagaraṃ nakkhattanissitaṃ, tvaṃ pana sarīraṃ nappaṭijaggasī’’ti.
Then her husband said to her, “My dear, the entire city is engaged in the festival, but you are not attending to your body.”
Bấy giờ, chồng bà nói: “Này hiền thê, cả thành phố đang trong lễ hội sao, sao nàng lại không chăm sóc thân thể mình?”
Ayyaputta, dvattiṃsāya me kuṇapehi pūritaṃ sarīraṃ, kiṃ iminā alaṅkatena, ayañhi kāyo neva devanimmito, na brahmanimmito, na suvaṇṇamayo, na maṇimayo, na haricandanamayo, na puṇḍarīkakumuduppalagabbhasambhūto, na amatosadhapūrito, atha kho kuṇape jāto, mātāpettikasambhavo, aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammo, kaṭasivaḍḍhano, taṇhūpādinno, sokānaṃ nidānaṃ, paridevānaṃ vatthu, sabbarogānaṃ ālayo, kammakaraṇānaṃ paṭiggaho, antopūti, bahi niccapaggharaṇo, kimikulānaṃ āvāso, sivathikapayāto, maraṇapariyosāno, sabbalokassa cakkhupathe vattamānopi –
“My lord, my body is filled with thirty-two impurities; what is the use of adorning it? Indeed, this body is neither created by devas, nor by Brahmā, nor made of gold, nor made of jewels, nor made of red sandalwood, nor born from the core of white lotuses, kumuda lotuses, or blue lotuses, nor filled with ambrosial medicine. Rather, it is born from an impure mass, originated from mother and father, subject to impermanence, anointing, kneading, disintegration, and destruction; it increases the charnel ground, is clung to by craving, is the cause of sorrow, the basis of lamentation, the abode of all diseases, the receptacle for punishment, putrid within, constantly oozing externally, a dwelling for worms, destined for the charnel ground, ending in death. Even though it is visible to all the world—
“Thưa phu quân, thân thể con chứa đầy ba mươi hai thứ bất tịnh, trang điểm nó để làm gì? Thân này không phải do chư thiên tạo ra, cũng không phải do Phạm thiên tạo ra, không phải bằng vàng, không phải bằng ngọc, không phải bằng gỗ chiên đàn quý giá, không phải sinh ra từ nhụy sen trắng hay sen xanh, không phải chứa đầy thuốc trường sinh, mà là sinh ra từ những thứ bất tịnh, có nguồn gốc từ cha mẹ, có bản chất thay đổi, cần phải che đậy, xoa bóp, tan rã, hủy hoại, làm tăng thêm nghĩa địa, bị tham ái chấp thủ, là nguồn gốc của sầu muộn, là đối tượng của than khóc, là nơi trú ngụ của mọi bệnh tật, là nơi chứa đựng các hành động, bên trong thối rửa, bên ngoài luôn rỉ chảy, là nơi ở của các loài côn trùng, cuối cùng sẽ đến nghĩa địa, kết thúc bằng cái chết, dù hiện hữu trước mắt mọi người –
Ayyaputta, imaṃ kāyaṃ alaṅkaritvā kiṃ karissāmi?
My lord, what shall I do by adorning this body?
Thưa phu quân, con trang điểm thân này để làm gì?
Nanu imassa alaṅkatakaraṇaṃ gūthapuṇṇaghaṭassa bahi cittakammakaraṇaṃ viya hotīti?
Isn't adorning it like painting the outside of a pot full of excrement?”
Há chẳng phải việc trang điểm này giống như tô vẽ bên ngoài một chum đầy phân sao?
Seṭṭhiputto tassā vacanaṃ sutvā āha ‘‘bhadde, tvaṃ imassa sarīrassa ime dose passamānā kasmā na pabbajasī’’ti?
Hearing her words, the rich man's son said, “My dear, seeing these faults in this body, why don't you go forth?”
Con trai của vị trưởng giả nghe lời bà nói, liền hỏi: “Này hiền thê, nàng thấy những lỗi lầm này của thân thể, sao nàng không xuất gia?”
‘‘Ayyaputta, ahaṃ pabbajjaṃ labhamānā ajjeva pabbajeyya’’nti.
“My lord, if I could obtain ordination, I would ordain today.”
“Thưa phu quân, nếu con được phép xuất gia, con sẽ xuất gia ngay hôm nay.”
Seṭṭhiputto ‘‘sādhu, ahaṃ taṃ pabbājessāmī’’ti vatvā mahādānaṃ pavattetvā mahāsakkāraṃ katvā mahantena parivārena bhikkhunupassayaṃ netvā taṃ pabbājento devadattapakkhiyānaṃ bhikkhunīnaṃ santike pabbājesi.
The rich man's son, saying, “Good, I will ordain you,” then gave a great donation, performed great honors, and with a large retinue, led her to the bhikkhunī monastery and ordained her among the bhikkhunīs of Devadatta’s faction.
Con trai của vị trưởng giả nói: “Tốt lắm, ta sẽ cho nàng xuất gia.” Sau khi nói vậy, anh ta đã tổ chức một buổi bố thí lớn, làm lễ trọng thể, và đưa bà đến tu viện Tỳ Khưu Ni với một đoàn tùy tùng đông đảo. Anh ta cho bà xuất gia tại chỗ các Tỳ Khưu Ni thuộc phe của Devadatta.
Sā pabbajjaṃ labhitvā paripuṇṇasaṅkappā attamanā ahosi.
Having obtained ordination, she was content and delighted, her aspiration fulfilled.
Sau khi được xuất gia, bà rất hoan hỷ vì ước nguyện đã thành toàn.
Athassā gabbhe paripākaṃ gacchante indriyānaṃ aññathattaṃ hatthapādapiṭṭhīnaṃ bahalattaṃ udarapaṭalassa ca mahantataṃ disvā bhikkhuniyo taṃ pucchiṃsu ‘‘ayye, tvaṃ gabbhinī viya paññāyasi, kiṃ eta’’nti?
Then, as the fetus in her womb matured, the bhikkhunīs, seeing the change in her faculties, the thickening of her hands, feet, and back, and the enlargement of her abdomen, asked her, “Sister, you appear to be pregnant; what is this?”
Khi bào thai trong bụng bà lớn dần, các Tỳ Khưu Ni thấy các giác quan của bà thay đổi, tay chân và lưng trở nên to hơn, và bụng cũng lớn hơn, liền hỏi bà: “Này tỷ kheo ni, hình như cô đang mang thai, chuyện gì vậy?”
Ayye, ‘‘idaṃ nāma kāraṇa’’nti na jānāmi, sīlaṃ pana me paripuṇṇanti.
“Sisters, I do not know what the cause is, but my sīla is complete.”
“Thưa các tỷ kheo ni, con không biết ‘nguyên nhân này’ là gì, nhưng giới của con thì hoàn toàn thanh tịnh.”
Atha naṃ tā bhikkhuniyo devadattassa santikaṃ netvā devadattaṃ pucchiṃsu ‘‘ayya, ayaṃ kuladhītā kicchena sāmikaṃ ārādhetvā pabbajjaṃ labhi, idāni panassā gabbho paññāyati, mayaṃ imassa gabbhassa gihikāle vā pabbajitakāle vā laddhabhāvaṃ na jānāma, kiṃdāni karomā’’ti?
Then those bhikkhunīs, taking her to Devadatta, asked Devadatta, "Venerable sir, this daughter of a good family obtained ordination with difficulty after pleasing her husband. Now, however, her pregnancy is evident. We do not know whether this pregnancy occurred during her lay life or after ordination. What should we do now?"
Bấy giờ, các Tỳ Khưu Ni đó dẫn bà đến gặp Devadatta và hỏi Devadatta: “Bạch thầy, cô gái dòng dõi này đã khó khăn lắm mới thuyết phục được chồng để xuất gia, nhưng bây giờ cô ấy lại có thai. Chúng con không biết cái thai này được hình thành khi cô ấy còn là cư sĩ hay sau khi xuất gia. Bây giờ chúng con phải làm gì?”
Devadatto attano abuddhabhāvena ca khantimettānuddayānañca natthitāya evaṃ cintesi ‘‘devadattapakkhikā bhikkhunī kucchinā gabbhaṃ pariharati, devadatto ca taṃ ajjhupekkhatiyevāti mayhaṃ garahā uppajjissati, mayā imaṃ uppabbājetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Devadatta, due to his lack of wisdom and the absence of patience, loving-kindness, and compassion, thought thus: "A bhikkhunī of Devadatta's faction is carrying a child in her womb, and Devadatta merely overlooks it – such blame will arise against me. I should expel her from the Order."
Devadatta, vì sự thiếu trí tuệ và không có lòng nhẫn nại, từ bi, thương xót, đã nghĩ: “Một Tỳ Khưu Ni thuộc phe Devadatta đang mang thai, mà Devadatta lại bỏ mặc cô ấy, thì tiếng xấu sẽ nổi lên về ta. Ta phải trục xuất cô ấy.”
So avīmaṃsitvāva selaguḷaṃ pavaṭṭayamāno viya pakkhanditvā ‘‘gacchatha, imaṃ uppabbājethā’’ti āha.
So, without investigating, he rushed in as if rolling a stone ball, and said, "Go, expel her from the Order!"
Y không điều tra mà vội vã hành động như thể đang lăn một tảng đá, nói: “Hãy đi, trục xuất cô ấy!”
Tā tassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāya vanditvā upassayaṃ gatā.
Hearing his words, they rose, paid homage, and went to the monastery.
Nghe lời y, các Tỳ Khưu Ni đứng dậy, đảnh lễ và trở về tu viện.
Atha sā daharā tā bhikkhuniyo āha – ‘‘ayye, na devadattatthero buddho, nāpi mayhaṃ tassa santike pabbajjā, loke pana aggapuggalassa sammāsambuddhassa santike mayhaṃ pabbajjā, sā ca pana me dukkhena laddhā, mā naṃ antaradhāpetha, etha maṃ gahetvā satthu santikaṃ jetavanaṃ gacchathā’’ti.
Then that young bhikkhunī said to those bhikkhunīs, "Venerable sirs, Devadatta Thera is not the Buddha, nor is my ordination from him. My ordination is from the Sammāsambuddha, the foremost person in the world, and I obtained it with suffering. Do not destroy it. Come, take me and go to the Teacher at Jetavana."
Bấy giờ, cô gái trẻ đó nói với các Tỳ Khưu Ni: “Thưa các tỷ kheo ni, Trưởng lão Devadatta không phải là Phật, và con cũng không xuất gia dưới sự hướng dẫn của ông ấy. Con đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của bậc tối thượng trong thế gian, Đức Chánh Đẳng Giác, và việc xuất gia này con đã khó khăn lắm mới đạt được. Xin đừng hủy hoại nó. Hãy đưa con đến gặp Đức Phật tại Jetavana.”
Tā taṃ ādāya rājagahā pañcacattālīsayojanikaṃ maggaṃ atikkamma anupubbena jetavanaṃ patvā satthāraṃ vanditvā tamatthaṃ ārocesuṃ.
Taking her, they traveled the forty-five yojana path from Rājagaha, and gradually reached Jetavana. They paid homage to the Teacher and reported the matter.
Họ đưa bà đi, vượt qua quãng đường bốn mươi lăm dojana từ Rājagaha, và dần dần đến Jetavana. Sau khi đảnh lễ Đức Phật, họ trình bày sự việc.
Satthā cintesi – ‘‘kiñcāpi gihikāle etissā gabbho patiṭṭhito, evaṃ santepi ‘samaṇo gotamo devadattena jahitaṃ ādāya caratī’ti titthiyānaṃ okāso bhavissati.
The Teacher considered, "Even if her pregnancy was established during her lay life, still, there will be an opportunity for sectarians to say, 'The ascetic Gotama goes about taking what Devadatta has abandoned.'
Đức Phật suy nghĩ: “Mặc dù bào thai của cô ấy đã hình thành khi cô ấy còn là cư sĩ, nhưng nếu như vậy, những người ngoại đạo sẽ có cơ hội nói rằng ‘Sa Môn Gotama đang chấp nhận người bị Devadatta từ bỏ.’
Tasmā imaṃ kathaṃ pacchindituṃ sarājikāya parisāya majjhe imaṃ adhikaraṇaṃ vinicchituṃ vaṭṭatī’’ti.
Therefore, to put an end to this talk, it is proper to settle this case in the midst of the assembly including the king."
Vì vậy, để chấm dứt câu chuyện này, cần phải giải quyết vụ việc này giữa hội chúng có cả vua.”
Punadivase rājānaṃ pasenadikosalaṃ mahāanāthapiṇḍikaṃ cūḷaanāthapiṇḍikaṃ visākhaṃ mahāupāsikaṃ aññāni ca abhiññātāni mahākulāni pakkosāpetvā sāyanhasamaye catūsu parisāsu sannipatitāsu upālittheraṃ āmantesi ‘‘gaccha, tvaṃ catuparisamajjhe imissā daharabhikkhuniyā kammaṃ sodhehī’’ti.
The next day, having summoned King Pasenadi Kosala, Mahā Anāthapiṇḍika, Cūḷa Anāthapiṇḍika, Visākhā the great laywoman, and other well-known noble families, in the evening, when the four assemblies were gathered, he addressed Upāli Thera, "Go, you should clear the matter of this young bhikkhunī in the midst of the four assemblies."
Ngày hôm sau, Đức Phật cho mời Vua Pasenadi Kosala, Đại Trưởng giả Anāthapiṇḍika, Tiểu Anāthapiṇḍika, Đại Nữ cư sĩ Visākhā và các gia đình danh tiếng khác. Vào buổi chiều, khi bốn hội chúng đã tập hợp, Ngài gọi Trưởng lão Upāli và nói: “Này Upāli, hãy đi và giải quyết vụ việc của nữ Tỳ-khưu-ni trẻ này giữa bốn hội chúng.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti thero parisamajjhaṃ gantvā attano paññattāsane nisīditvā rañño purato visākhaṃ upāsikaṃ pakkosāpetvā imaṃ adhikaraṇaṃ paṭicchāpesi ‘‘gaccha visākhe, ‘ayaṃ daharā asukamāse asukadivase pabbajitā’ti tathato ñatvā imassa gabbhassa pure vā pacchā vā laddhabhāvaṃ jānāhī’’ti.
"Very well, Bhante," the Elder replied. He went to the midst of the assembly, sat on the seat prepared for him, and in front of the king, summoned Visākhā the laywoman and entrusted her with this matter: "Go, Visākhā, having truly ascertained 'this young woman was ordained in such a month on such a day,' determine whether this pregnancy occurred before or after."
“Thưa vâng, bạch Thế Tôn,” Trưởng lão đáp lời, rồi đi đến giữa hội chúng, ngồi trên chỗ đã được sắp đặt cho mình. Trước mặt nhà vua, Ngài cho gọi nữ cư sĩ Visākhā và giao cho bà vụ việc này: “Này Visākhā, hãy đi, sau khi biết rõ ‘nữ Tỳ-khưu-ni trẻ này đã xuất gia vào tháng đó, ngày đó,’ hãy xác định xem cái thai này được hình thành trước hay sau (khi xuất gia).”
Upāsikā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sāṇiṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ daharabhikkhuniyā hatthapādanābhiudarapariyosānādīni oloketvā māsadivase samānetvā gihibhāve gabbhassa laddhabhāvaṃ tathato ñatvā therassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi.
The laywoman, saying "Very well," agreed. She had a screen erected, and inside the screen, she examined the young bhikkhunī's hands, feet, navel, abdomen, and other parts. By correlating the months and days, she truly ascertained that the pregnancy had occurred during her lay state. She then went to the Elder and reported the matter.
Nữ cư sĩ “vâng lời” rồi cho căng màn che, bên trong màn che, bà xem xét tay, chân, rốn, bụng và các phần khác của nữ Tỳ-khưu-ni trẻ, đối chiếu ngày tháng và biết rõ cái thai được hình thành khi cô ấy còn là cư sĩ. Sau đó, bà đến chỗ vị Trưởng lão và báo cáo sự việc.
Thero catuparisamajjhe taṃ bhikkhuniṃ suddhaṃ akāsi.
The Elder declared that bhikkhunī pure in the midst of the four assemblies.
Vị Trưởng lão đã tuyên bố nữ Tỳ-khưu-ni ấy vô tội giữa bốn hội chúng.
Sā suddhā hutvā bhikkhusaṅghañca satthārañca vanditvā bhikkhunīhi saddhiṃ upassayameva gatā.
Having been cleared, she paid homage to the Saṅgha and the Teacher, and went back to the monastery with the bhikkhunīs.
Sau khi được tuyên bố vô tội, cô ấy đảnh lễ Tăng chúng và Đức Đạo Sư, rồi cùng các Tỳ-khưu-ni trở về Tịnh xá.
Sā gabbhaparipākamanvāya padumuttarapādamūle patthitapatthanaṃ mahānubhāvaṃ puttaṃ vijāyi.
When her pregnancy reached full term, she gave birth to a son of great power, whose aspiration had been made at the feet of Padumuttara Buddha.
Khi cái thai đã đủ tháng, cô ấy đã sinh ra một người con trai có đại uy lực, như đã từng ước nguyện dưới chân Đức Phật Padumuttara.
Athekadivasaṃ rājā bhikkhunupassayasamīpena gacchanto dārakasaddaṃ sutvā amacce pucchi.
Then one day, the king, passing near the bhikkhunī monastery, heard the sound of a child and asked his ministers.
Một ngày nọ, nhà vua đi ngang qua gần Tịnh xá của các Tỳ-khưu-ni, nghe tiếng trẻ con khóc bèn hỏi các quan đại thần.
Amaccā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘deva, daharabhikkhunī puttaṃ vijātā, tasseso saddo’’ti āhaṃsu.
The ministers, knowing the reason, said, "Your Majesty, the young bhikkhunī has given birth to a son; that is his sound."
Các quan đại thần biết rõ sự việc ấy bèn thưa: “Tâu Đại vương, một nữ Tỳ-khưu-ni trẻ đã sinh con, đó là tiếng khóc của đứa bé ấy.”
‘‘Bhikkhunīnaṃ, bhaṇe, dārakapaṭijagganaṃ nāma palibodho, mayaṃ naṃ paṭijaggissāmā’’ti rājā taṃ dārakaṃ nāṭakitthīnaṃ dāpetvā kumāraparihārena vaḍḍhāpesi.
"Looking after a child, sirs, is an impediment for bhikkhunīs. We will look after him," said the king, and he gave the child to actresses and had him raised with the care of a prince.
“Này các khanh, việc chăm sóc trẻ con là một chướng ngại cho các Tỳ-khưu-ni. Chúng ta sẽ chăm sóc đứa bé này.” Nhà vua bèn giao đứa bé cho các vũ nữ và nuôi dưỡng như một hoàng tử.
Nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘kassapo’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On the naming day, they gave him the name "Kassapa."
Vào ngày đặt tên, họ đặt tên cho đứa bé là “Kassapa”.
Atha naṃ kumāraparihārena vaḍḍhitattā ‘‘kumārakassapo’’ti sañjāniṃsu.
Then, because he was raised with princely care, they came to know him as "Kumārakassapa."
Vì được nuôi dưỡng như một hoàng tử, sau đó họ gọi cậu là “Kumārakassapa”.
So sattavassikakāle satthu santike pabbajitvā paripuṇṇavasso upasampadaṃ labhitvā gacchante gacchante kāle dhammakathikesu citrakathī ahosi.
At the age of seven, he was ordained by the Teacher, and having completed his full years, he received the higher ordination. As time passed, he became an eloquent speaker among the Dhamma speakers.
Khi lên bảy tuổi, cậu xuất gia với Đức Đạo Sư, đến tuổi trưởng thành thì thọ Tỳ-khưu giới. Theo thời gian, trong số các vị thuyết pháp, Ngài trở thành một nhà thuyết pháp tài hoa.
Atha naṃ satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ cittakathikānaṃ yadidaṃ kumārakassapo’’ti (a. ni. 1.209, 217) etadagge ṭhapesi.
Then the Teacher established him as foremost, saying, ‘‘Among my bhikkhu disciples who are eloquent speakers, Bhikkhus, Kumārakassapa is the foremost.’’
Sau đó, Đức Đạo Sư đã xếp Ngài vào hàng tối thượng trong số các Tỳ-khưu đệ tử là những nhà thuyết pháp tài hoa, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, những người thuyết pháp tài hoa, Kumārakassapa là bậc tối thượng.”
So pacchā vammikasutte (ma. ni. 1.249 ādayo) arahattaṃ pāpuṇi.
Later, he attained Arahantship through the Vammika Sutta.
Về sau, Ngài đạt được quả A-la-hán qua kinh Vammika (M.I.249 tt.).
Mātāpissa bhikkhunī vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggaphalaṃ pattā.
His mother, the bhikkhunī, also developed insight and attained the highest fruit.
Mẹ của Ngài, vị Tỳ-khưu-ni ấy, cũng phát triển tuệ quán và đạt được quả tối thượng.
Kumārakassapatthero buddhasāsane gaganamajjhe puṇṇacando viya pākaṭo jāto.
Venerable Kumārakassapa became renowned in the Buddha’s Dispensation like a full moon in the middle of the sky.
Trưởng lão Kumārakassapa đã trở nên nổi tiếng trong giáo pháp của Đức Phật, giống như vầng trăng tròn giữa bầu trời.
Athekadivasaṃ tathāgato pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
Then, one day, after his meal and returning from his alms round, the Tathāgata gave admonition to the bhikkhus and entered the Perfumed Chamber.
Rồi một ngày nọ, sau khi dùng bữa và thọ thực, Đức Như Lai đã ban lời giáo huấn cho các Tỳ-khưu rồi đi vào Hương thất.
Bhikkhū ovādaṃ gahetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu divasabhāgaṃ khepetvā sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, devadattena attano abuddhabhāvena ceva khantimettādīnañca abhāvena kumārakassapatthero ca therī ca ubho nāsitā, sammāsambuddho pana attano dhammarājatāya ceva khantimettānuddayasampattiyā ca ubhinnampi tesaṃ paccayo jāto’’ti buddhaguṇe vaṇṇayamānā nisīdiṃsu.
The bhikkhus, having received the admonition, spent the day in their respective night-quarters and day-quarters, and in the evening, they gathered in the Dhamma hall, saying, ‘‘Friends, Devadatta, through his own foolishness and lack of patience and loving-kindness, ruined both Venerable Kumārakassapa and the Therī. But the Perfectly Self-Awakened One, through his kingship of Dhamma and his possession of patience, loving-kindness, and compassion, became a benefactor to both of them,’’ and they sat praising the Buddha’s virtues.
Các Tỳ-khưu đã tiếp nhận lời giáo huấn, trải qua thời gian ban ngày tại chỗ ở ban đêm và chỗ ở ban ngày của mình. Vào buổi chiều, họ tập hợp tại Pháp đường và ngồi xuống, tán thán công đức của Đức Phật: “Này các bạn, Devadatta do sự vô minh của mình và do thiếu nhẫn nhục, từ bi, v.v., đã hủy hoại cả Trưởng lão Kumārakassapa và vị Trưởng lão Ni. Nhưng Đức Chánh Đẳng Giác, do là Pháp Vương của mình và do đầy đủ nhẫn nhục, từ bi, thương xót, đã trở thành nơi nương tựa cho cả hai vị ấy.”
Satthā buddhalīlāya dhammasabhaṃ āgantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came to the Dhamma hall with the Buddha’s majestic gait, sat on the prepared seat, and asked, ‘‘Bhikkhus, what topic are you discussing as you sit here now?’’
Đức Đạo Sư, với phong thái của một vị Phật, đến Pháp đường, ngồi trên chỗ đã được sắp đặt và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận về câu chuyện gì vậy?”
‘‘Bhante, tumhākameva guṇakathāyā’’ti sabbaṃ ārocayiṃsu.
‘‘Bhante, we were just discussing your virtues,’’ they reported everything.
“Bạch Thế Tôn, chúng con đang bàn luận về những công đức của chính Ngài,” họ đã báo cáo tất cả.
Na, bhikkhave, tathāgato idāneva imesaṃ ubhinnaṃ paccayo ca patiṭṭhā ca jāto, pubbepi ahosiyevāti.
‘‘Bhikkhus, the Tathāgata has not only now become a benefactor and support for these two; he was so in the past as well,’’ he said.
“Này các Tỳ-khưu, Đức Như Lai không chỉ bây giờ mới là nơi nương tựa và là chỗ dựa cho hai vị này, mà trong quá khứ cũng đã từng như vậy.”
Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu.
The bhikkhus requested the Bhagavā to reveal the meaning of that statement.
Các Tỳ-khưu đã thỉnh cầu Đức Thế Tôn để làm sáng tỏ ý nghĩa đó.
Bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The Bhagavā then revealed the hidden cause from a past existence.
Đức Thế Tôn đã làm sáng tỏ sự việc bị che giấu từ một kiếp trước.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārayamāne bodhisatto migayoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta took rebirth in the animal realm as a deer.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào loài nai.
So mātukucchito nikkhanto suvaṇṇavaṇṇo ahosi, akkhīni panassa maṇiguḷasadisāni ahesuṃ, siṅgāni rajatavaṇṇāni, mukhaṃ rattakambalapuñjavaṇṇaṃ, hatthapādapariyantā lākhārasaparikammakatā viya, vāladhi camarassa viya ahosi, sarīraṃ panassa mahantaṃ assapotakappamāṇaṃ ahosi.
Born from his mother’s womb, he was golden in color; his eyes were like jewels, his horns were silver-colored, his mouth was the color of a red blanket-pile, the tips of his hooves were as if adorned with lac-dye, and his tail was like that of a yak; his body was large, the size of a young horse.
Khi ra khỏi bụng mẹ, Ngài có màu vàng óng, mắt Ngài giống như những viên ngọc quý, sừng màu bạc, miệng màu đỏ như đống vải đỏ, các đầu chân tay như được trang điểm bằng nước sơn mài, đuôi Ngài giống như đuôi bò yak, và thân thể Ngài to lớn như một con ngựa con.
So pañcasatamigaparivāro araññe vāsaṃ kappesi nāmena nigrodhamigarājā nāma.
Surrounded by five hundred deer, he dwelled in the forest, named Nigrodhamigarājā.
Ngài sống trong rừng với đoàn tùy tùng năm trăm con nai, tên là Nai chúa Nigrodha.
Avidūre panassa aññopi pañcasatamigaparivāro sākhamigo nāma vasati, sopi suvaṇṇavaṇṇova ahosi.
Not far from him, another deer king named Sākhamiga, also golden in color, lived with his retinue of five hundred deer.
Không xa chỗ Ngài, cũng có một con nai khác tên là Nai Sākha, cũng có đoàn tùy tùng năm trăm con nai, và cũng có màu vàng óng.
Tena samayena bārāṇasirājā migavadhappasuto hoti, vinā maṃsena na bhuñjati, manussānaṃ kammacchedaṃ katvā sabbe negamajānapade sannipātetvā devasikaṃ migavaṃ gacchati.
At that time, the King of Bārāṇasī was fond of hunting deer; he would not eat without meat. He halted the work of the people, gathered all the town and country folk, and went hunting deer daily.
Vào thời đó, vua Bārāṇasī rất ham săn nai, không ăn gì nếu không có thịt. Nhà vua đã cho dừng công việc của người dân, tập hợp tất cả dân chúng trong thành và các vùng lân cận, rồi ngày nào cũng đi săn nai.
Manussā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ rājā amhākaṃ kammacchedaṃ karoti, yaṃnūna mayaṃ uyyāne migānaṃ nivāpaṃ vapitvā pānīyaṃ sampādetvā bahū mige uyyānaṃ pavesetvā dvāraṃ bandhitvā rañño niyyādeyyāmā’’ti.
The people thought, ‘‘This king is halting our work. What if we were to sow fodder for deer in the royal park, prepare water, drive many deer into the park, close the gate, and hand them over to the king?’’
Người dân suy nghĩ: “Vị vua này làm cho công việc của chúng ta bị gián đoạn. Hay là chúng ta hãy gieo thức ăn cho nai trong vườn, chuẩn bị nước uống, lùa nhiều nai vào vườn, đóng cổng lại rồi dâng lên nhà vua?”
Te sabbe uyyāne migānaṃ nivāpatiṇāni ropetvā udakaṃ sampādetvā dvāraṃ yojetvā vāgurāni ādāya muggarādinānāvudhahatthā araññaṃ pavisitvā mige pariyesamānā ‘‘majjhe ṭhite mige gaṇhissāmā’’ti yojanamattaṃ ṭhānaṃ parikkhipitvā saṅkhipamānā nigrodhamigasākhamigānaṃ vasanaṭṭhānaṃ majjhe katvā parikkhipiṃsu.
So, they all planted fodder grass for deer in the park, prepared water, set up a gate, and taking snares and various weapons such as clubs in hand, they entered the forest. Searching for deer, they surrounded an area of about a yojana, intending to catch the deer in the middle, and then they narrowed the circle, making the dwelling place of the Nigrodha and Sākha deer kings the center.
Tất cả họ đã trồng cỏ làm thức ăn cho nai trong vườn, chuẩn bị nước, lắp đặt cổng, rồi mang theo lưới và các loại vũ khí khác như dùi cui, đi vào rừng. Họ tìm kiếm nai, bao vây một khu vực rộng một do-tuần với ý định “sẽ bắt những con nai ở giữa”, rồi thu hẹp vòng vây, bao quanh khu vực mà Nai chúa Nigrodha và Nai Sākha đang ở.
Atha naṃ migagaṇaṃ disvā rukkhagumbādayo ca bhūmiñca muggarehi paharantā migagaṇaṃ gahanaṭṭhānato nīharitvā asisattidhanuādīni āvudhāni uggiritvā mahānādaṃ nadantā taṃ migagaṇaṃ uyyānaṃ pavesetvā dvāraṃ pidhāya rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, nibaddhaṃ migavaṃ gacchantā amhākaṃ kammaṃ nāsetha, amhehi araññato mige ānetvā tumhākaṃ uyyānaṃ pūritaṃ, ito paṭṭhāya tesaṃ maṃsāni khādathā’’ti rājānaṃ āpucchitvā pakkamiṃsu.
Then, seeing the herd of deer, they struck trees, bushes, and the ground with clubs, driving the deer herd out of their thickets. Raising their swords, spears, bows, and other weapons, they shouted loudly, drove that herd of deer into the park, closed the gate, approached the king, and said, ‘‘Your Majesty, by constantly going hunting, you are destroying our work. We have brought deer from the forest and filled your park. From now on, you may eat their flesh.’’ Having informed the king, they departed.
Sau đó, khi thấy đàn nai, họ dùng dùi cui đập vào cây cối, bụi rậm và mặt đất, lùa đàn nai ra khỏi nơi ẩn nấp, rồi giương cao gươm, dao, cung và các vũ khí khác, la hét ầm ĩ, lùa đàn nai vào vườn. Họ đóng cổng lại, đến gặp nhà vua và thưa: “Tâu Đại vương, việc Ngài thường xuyên đi săn nai làm gián đoạn công việc của chúng con. Chúng con đã lùa nai từ rừng về đầy vườn của Ngài. Từ nay trở đi, xin Ngài hãy ăn thịt của chúng.” Sau khi xin phép nhà vua, họ rời đi.
Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā uyyānaṃ gantvā mige olokento dve suvaṇṇamige disvā tesaṃ abhayaṃ adāsi.
The king, hearing their words, went to the park and, observing the deer, saw the two golden deer and granted them immunity.
Nhà vua nghe lời họ nói, đi vào vườn, nhìn thấy hai con nai vàng óng bèn ban lệnh miễn tội cho chúng.
Tato paṭṭhāya pana kadāci sayaṃ gantvā ekaṃ migaṃ vijjhitvā āneti, kadācissa bhattakārako gantvā vijjhitvā āharati.
From that time onwards, sometimes he himself would go, shoot a deer, and bring it; sometimes his cook would go, shoot one, and bring it.
Từ đó trở đi, đôi khi nhà vua tự mình đi săn một con nai rồi mang về, đôi khi người nấu ăn của vua đi săn rồi mang về.
Migā dhanuṃ disvāva maraṇabhayena tajjitā palāyanti, dve tayo pahāre labhitvā kilamantipi, gilānāpi honti, maraṇampi pāpuṇanti.
Seeing the bow, the deer, terrified by the fear of death, fled; even after receiving two or three blows, they became exhausted, fell ill, and even met death.
Những con nai, vừa thấy cung tên là đã sợ chết mà bỏ chạy. Chúng bị thương hai ba lần, kiệt sức, bệnh tật, và cũng có khi chết.
Migagaṇo taṃ pavattiṃ bodhisattassa ārocesi.
The herd of deer reported that matter to the Bodhisatta.
Đàn nai đã báo cáo tình hình đó cho Bồ Tát.
So sākhaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘samma, bahū migā nassanti, ekaṃsena maritabbe sati ito paṭṭhāya mā kaṇḍena mige vijjhantu, dhammagaṇḍikaṭṭhāne migānaṃ vāro hotu.
He had Sākha summoned and said, “Friend, many deer are perishing. Since death is certain, from now on, do not shoot deer with arrows. Let there be a turn for the deer at the execution block (dhammagaṇḍika).
Ngài cho gọi Nai Sākha và nói: “Này bạn, nhiều con nai đang bị chết. Khi phải chết một cách chắc chắn như vậy, từ nay trở đi, đừng dùng tên bắn nai nữa. Hãy để các con nai thay phiên nhau đến chỗ cột pháp (dhammagaṇḍika).”
Ekadivasaṃ mama parisāya vāro pāpuṇātu, ekadivasaṃ tava parisāya, vārappatto migo gantvā dhammagaṇḍikāya gīvaṃ ṭhapetvā nipajjatu, evaṃ sante migā kilantā na bhavissantī’’ti.
One day let it be the turn for my herd, one day for your herd. The deer whose turn it is should go, place its neck on the execution block, and lie down. In this way, the deer will not suffer.”
“Một ngày, đến lượt đàn của tôi; một ngày, đến lượt đàn của bạn. Con nai đến lượt sẽ đi đến chỗ cột pháp, đặt cổ lên đó rồi nằm xuống. Làm như vậy, các con nai sẽ không bị kiệt sức.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
He agreed, saying, “Very well.”
Nai Sākha “vâng lời” chấp thuận.
Tato paṭṭhāya vārappattova migo gantvā dhammagaṇḍikāya gīvaṃ ṭhapetvā nipajjati, bhattakārako āgantvā tattha nipannakameva gahetvā gacchati.
From that time onwards, the deer whose turn it was would go, place its neck on the execution block, and lie down; the cook would come and take that very deer which was lying there.
Từ đó trở đi, con nai đến lượt sẽ tự mình đi đến chỗ cột pháp, đặt cổ lên đó rồi nằm xuống. Người nấu ăn đến và bắt con nai đang nằm ở đó rồi mang đi.
Athekadivasaṃ sākhamigassa parisāya ekissā gabbhinimigiyā vāro pāpuṇi.
Then, one day, it was the turn of a pregnant doe from Sākha deer’s herd.
Một ngày nọ, đến lượt một con nai cái đang mang thai thuộc đàn của Nai Sākha.
Sā sākhaṃ upasaṅkamitvā ‘‘sāmi, ahaṃ gabbhinī, puttaṃ vijāyitvā dve janā vāraṃ gamissāma, mayhaṃ vāraṃ atikkāmehī’’ti āha.
She approached Sākha and said, “My lord, I am pregnant. After giving birth to a son, we two will go for our turn. Please let my turn pass.”
Nó đến gặp Nai Sākha và nói: “Thưa chúa tể, tôi đang mang thai. Sau khi sinh con, hai mẹ con chúng tôi sẽ đến lượt. Xin hãy hoãn lượt của tôi.”
So ‘‘na sakkā tava vāraṃ aññesaṃ pāpetuṃ, tvameva tuyhaṃ vāraṃ jānissasi, gacchāhī’’ti āha.
He said, “It is not possible to pass your turn to others. You yourself will know your turn. Go!”
Nai Sākha nói: “Không thể chuyển lượt của cô cho con nai khác được. Cô hãy tự lo lượt của mình đi.”
Sā tassa santikā anuggahaṃ alabhamānā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocesi.
Unable to obtain his favor, she approached the Bodhisatta and reported the matter.
Không nhận được sự giúp đỡ từ Nai Sākha, nó đến gặp Bồ Tát và báo cáo sự việc.
So tassā vacanaṃ sutvā ‘‘hotu gaccha tvaṃ, ahaṃ te vāraṃ atikkāmessāmī’’ti sayaṃ gantvā dhammagaṇḍikāya sīsaṃ katvā nipajji.
Hearing her words, he said, “Very well, you go. I will let your turn pass,” and he himself went, placed his head on the execution block, and lay down.
Ngài nghe lời nó nói, bèn bảo: “Được rồi, cô hãy đi đi. Tôi sẽ thay cô chịu lượt.” Rồi Ngài tự mình đi đến chỗ cột pháp, đặt đầu lên đó rồi nằm xuống.
Bhattakārako taṃ disvā ‘‘laddhābhayo migarājā dhammagaṇḍikāya nipanno, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti vegena gantvā rañño ārocesi.
Seeing him, the cook thought, “The deer king, who has been granted safety, is lying on the execution block. What could be the reason?” He quickly went and reported it to the king.
Người nấu ăn nhìn thấy Ngài bèn nói: “Nai chúa được miễn tội lại nằm ở chỗ cột pháp. Chắc có chuyện gì đây?” Rồi anh ta vội vàng đến báo cáo với nhà vua.
Rājā tāvadeva rathaṃ āruyha mahantena parivārena āgantvā bodhisattaṃ disvā āha ‘‘samma migarāja, nanu mayā tuyhaṃ abhayaṃ dinnaṃ, kasmā tvaṃ idha nipanno’’ti.
The king immediately mounted his chariot and came with a large retinue. Seeing the Bodhisatta, he said, “Friend, King of Deer, did I not grant you safety? Why are you lying here?”
Vua liền đó, cưỡi xe, cùng đoàn tùy tùng đông đảo đến, thấy Bồ-tát bèn nói: “Này vua nai, chẳng phải ta đã ban sự an toàn cho ngươi sao, cớ sao ngươi lại nằm ở đây?”
Mahārāja, gabbhinī migī āgantvā ‘‘mama vāraṃ aññassa pāpehī’’ti āha, na sakkā kho pana mayā ekassa maraṇadukkhaṃ aññassa upari nikkhipituṃ, svāhaṃ attano jīvitaṃ tassā datvā tassā santakaṃ maraṇaṃ gahetvā idha nipanno, mā aññaṃ kiñci āsaṅkittha, mahārājāti.
“Great King, a pregnant doe came and said, ‘Please pass my turn to another.’ But it is not possible for me to place the suffering of death of one upon another. So, I have given my life to her and taken her death upon myself, and I lie here. Do not suspect anything else, Great King.”
“Đại vương, một con nai cái đang mang thai đến nói: ‘Hãy chuyển lượt của tôi cho con khác.’ Nhưng tôi không thể đặt nỗi khổ cái chết của một người lên trên người khác. Vì vậy, tôi đã hiến mạng sống của mình cho nó, nhận lấy cái chết của nó mà nằm ở đây. Xin Đại vương đừng nghi ngờ gì khác.”
Rājā āha – ‘‘sāmi, suvaṇṇavaṇṇamigarāja, mayā na tādiso khantimettānuddayasampanno manussesupi diṭṭhapubbo, tena te pasannosmi, uṭṭhehi, tuyhañca tassā ca abhayaṃ dammī’’ti.
The king said, “My lord, golden-colored King of Deer, I have never before seen such a one endowed with patience, loving-kindness, and compassion, even among humans. Therefore, I am pleased with you. Arise! I grant safety to you and to her.”
Vua nói: “Chủ nhân, vua nai màu vàng, ta chưa từng thấy người nào có đầy đủ sự nhẫn nại, lòng từ bi và sự thương xót như vậy ngay cả trong loài người. Vì thế ta rất hoan hỷ với ngươi. Hãy đứng dậy, ta ban sự an toàn cho cả ngươi và con nai cái đó.”
‘‘Dvīhi abhaye laddhe avasesā kiṃ karissanti, narindā’’ti?
“If safety is granted to two, what will the remaining ones do, O King of Men?”
“Nếu hai chúng con được an toàn, hỡi vua loài người, những con còn lại sẽ làm gì?”
‘‘Avasesānampi abhayaṃ dammi, sāmī’’ti.
“I grant safety to the remaining ones too, my lord.”
“Ta sẽ ban sự an toàn cho cả những con còn lại, chủ nhân.”
‘‘Mahārāja, evampi uyyāneyeva migā abhayaṃ labhissanti, sesā kiṃ karissantī’’ti?
“Great King, even so, only the deer in the park will receive safety. What will the others do?”
“Đại vương, ngay cả như vậy, chỉ những con nai trong vườn được an toàn, những con khác sẽ làm gì?”
‘‘Etesampi abhayaṃ dammi, sāmī’’ti.
“I grant safety to them too, my lord.”
“Ta sẽ ban sự an toàn cho cả những con đó, chủ nhân.”
‘‘Mahārāja, migā tāva abhayaṃ labhantu, sesā catuppadā kiṃ karissantī’’ti?
“Great King, let the deer receive safety. What will the other quadrupeds do?”
“Đại vương, những con nai được an toàn rồi, những loài bốn chân khác sẽ làm gì?”
‘‘Etesampi abhayaṃ dammi, sāmī’’ti.
“I grant safety to them too, my lord.”
“Ta sẽ ban sự an toàn cho cả những loài đó, chủ nhân.”
‘‘Mahārāja, catuppadā tāva abhayaṃ labhantu, dijagaṇā kiṃ karissantī’’ti?
“Great King, let the quadrupeds receive safety. What will the flocks of birds do?”
“Đại vương, những loài bốn chân được an toàn rồi, các loài chim sẽ làm gì?”
‘‘Etesampi abhayaṃ dammi, sāmī’’ti.
“I grant safety to them too, my lord.”
“Ta sẽ ban sự an toàn cho cả các loài đó, chủ nhân.”
‘‘Mahārāja, dijagaṇā tāva abhayaṃ labhantu, udake vasantā macchā kiṃ karissantī’’ti?
“Great King, let the flocks of birds receive safety. What will the fish living in the water do?”
“Đại vương, các loài chim được an toàn rồi, những con cá sống dưới nước sẽ làm gì?”
‘‘Etesampi abhayaṃ dammi, sāmī’’ti.
“I grant safety to them too, my lord.”
“Ta sẽ ban sự an toàn cho cả những loài đó, chủ nhân.”
Evaṃ mahāsatto rājānaṃ sabbasattānaṃ abhayaṃ yācitvā uṭṭhāya rājānaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā ‘‘dhammaṃ cara, mahārāja, mātāpitūsu puttadhītāsu brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu dhammaṃ caranto samaṃ caranto kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ gamissasī’’ti rañño buddhalīlāya dhammaṃ desetvā katipāhaṃ uyyāne vasitvā rañño ovādaṃ datvā migagaṇaparivuto araññaṃ pāvisi.
Thus, the Great Being, having begged the king for the safety of all beings, arose and established the king in the five precepts. He exhorted the king with the manner of a Buddha, saying, “Practice Dhamma, Great King. By practicing Dhamma and acting impartially towards your parents, sons and daughters, brahmins and householders, and the people of the towns and countryside, you will, after the breaking up of the body, after death, go to a good destination, to the heavenly world.” After dwelling in the park for a few days and giving counsel to the king, he entered the forest surrounded by his herd of deer.
Như vậy, Đại Bồ-tát đã cầu xin nhà vua ban sự an toàn cho tất cả chúng sinh, rồi đứng dậy, thiết lập nhà vua trên năm giới, và dạy Dhamma cho vua với phong thái của một vị Phật: “Đại vương, hãy thực hành Dhamma đối với cha mẹ, con trai con gái, các Bà-la-môn và gia chủ, các cư dân thành thị và nông thôn. Thực hành Dhamma, thực hành bình đẳng, sau khi thân hoại mạng chung, ngươi sẽ đến cõi thiện lành, cõi trời.” Sau khi ở trong vườn vài ngày, ban lời khuyên cho vua, Bồ-tát cùng đàn nai trở về rừng.
Sāpi kho migadhenu pupphakaṇṇikasadisaṃ puttaṃ vijāyi.
And that doe gave birth to a son like a flower bud.
Con nai cái đó đã sinh ra một đứa con trai giống như một bông hoa sen.
So kīḷamāno sākhamigassa santikaṃ gacchati.
He, while playing, went to the Sākhamiga.
Khi chơi đùa, nó đi đến chỗ nai Sākha.
Atha naṃ mātā tassa santikaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘putta, ito paṭṭhāya mā etassa santikaṃ gaccha, nigrodhasseva santikaṃ gaccheyyāsī’’ti ovadantī imaṃ gāthamāha –
Then his mother, seeing him going to the Sākhamiga, admonished him, saying, “Son, from now on, do not go near him; you should only go near the Nigrodha,” and uttered this verse –
Thấy nó đi đến chỗ đó, mẹ nó khuyên: “Con ơi, từ nay đừng đi đến chỗ đó nữa, con hãy đi đến chỗ nai Nigrodha thôi,” rồi nói bài kệ này:
Tattha nigrodhameva seveyyāti tāta tvaṃ vā añño vā attano hitakāmo nigrodhameva seveyya bhajeyya upasaṅkameyya, na sākhamupasaṃvaseti sākhamigaṃ pana na upasaṃvase upagamma na saṃvaseyya, etaṃ nissāya jīvikaṃ na kappeyya.
Therein, nigrodhameva seveyyāti: “My son, you or anyone else who desires their own welfare should associate with, attend upon, or approach only the Nigrodha. Na sākhamupasaṃvaseti: One should not approach or dwell near the Sākhamiga, nor should one make a living depending on him.”
Trong đó, hãy nương tựa Nigrodha có nghĩa là: Này con, con hoặc bất kỳ ai mong muốn lợi ích cho mình, hãy nương tựa, phụng sự, hoặc đến gần Nigrodha. Đừng gần gũi Sākha nghĩa là: Đừng gần gũi, đừng đến gần nai Sākha, đừng dựa vào đó để sống. Chết dưới Nigrodha tốt hơn có nghĩa là: Chết dưới chân vua Nigrodha cũng tốt, cũng cao quý, cũng tối thượng. Hơn là sống dưới Sākha nghĩa là: Còn sự sống dưới nai Sākha thì không tốt, không cao quý, không tối thượng.
Nigrodhasmiṃ mataṃ seyyoti nigrodharañño pādamūle maraṇampi seyyo varaṃ uttamaṃ.
Nigrodhasmiṃ mataṃ seyyoti: “Even death at the feet of King Nigrodha is better, superior, excellent.”
Nigrodhasmiṃ mataṃ seyyo có nghĩa là chết dưới chân vua Nigrodha cũng tốt, cũng cao quý, cũng tối thượng.
Yañce sākhasmi jīvitanti yaṃ pana sākhassa santike jīvitaṃ, taṃ neva seyyo na varaṃ na uttamanti attho.
Yañce sākhasmi jīvitanti: “But as for life with the Sākha, that is neither better, nor superior, nor excellent”—this is the meaning.
Yañce sākhasmi jīvitanti có nghĩa là còn sự sống dưới nai Sākha thì không tốt, không cao quý, không tối thượng.
Tato paṭṭhāya ca pana abhayaladdhakā migā manussānaṃ sassāni khādanti, manussā ‘‘laddhābhayā ime migā’’ti mige paharituṃ vā palāpetuṃ vā na visahanti, te rājaṅgaṇe sannipatitvā rañño tamatthaṃ ārocesuṃ.
From that time onwards, the deer that had received protection ate the crops of humans. The humans, thinking, “These deer have received protection,” were unable to strike or drive away the deer. They gathered in the royal courtyard and reported the matter to the king.
Từ đó trở đi, những con nai đã được ban sự an toàn ăn lúa của con người. Con người không dám đánh đập hay xua đuổi những con nai đó vì chúng đã được ban sự an toàn. Họ liền tập hợp tại sân hoàng cung và trình bày sự việc đó với vua.
Rājā ‘‘mayā pasannena nigrodhamigarājassa varo dinno, ahaṃ rajjaṃ jaheyyaṃ, na ca taṃ paṭiññaṃ bhindāmi, gacchatha na koci mama vijite mige paharituṃ labhatī’’ti āha.
The king said, “I, being pleased, granted a boon to Nigrodha, the king of deer. I would abandon my kingdom, but I will not break that promise. Go, no one in my realm is allowed to strike the deer.”
Vua nói: “Ta đã ban lời hứa cho vua nai Nigrodha trong niềm hoan hỷ. Ta thà bỏ vương quốc chứ không phá vỡ lời hứa đó. Hãy đi đi, không ai trong vương quốc của ta được phép đánh đập nai.”
Nigrodhamigo taṃ pavattiṃ sutvā migagaṇaṃ sannipātāpetvā ‘‘ito paṭṭhāya paresaṃ sassaṃ khādituṃ na labhissathā’’ti mige ovaditvā manussānaṃ ārocāpesi ‘‘ito paṭṭhāya sassakārakā manussā sassarakkhaṇatthaṃ vatiṃ mā karontu, khettaṃ pana āvijjhitvā paṇṇasaññaṃ bandhantū’’ti.
Nigrodha, the deer king, hearing this news, gathered the herd of deer and admonished them, saying, “From now on, you shall not eat others’ crops.” Then he sent word to the humans, saying, “From now on, the farmers should not build fences to protect their crops, but should instead clear the field and tie a leaf-sign.”
Nai Nigrodha nghe tin đó, triệu tập đàn nai lại và khuyên chúng: “Từ nay trở đi, các ngươi không được ăn lúa của người khác.” Rồi sai người báo cho dân chúng: “Từ nay trở đi, những người trồng lúa không cần làm hàng rào bảo vệ ruộng nữa, mà hãy cắm một dấu hiệu bằng lá cây trên ruộng.”
Tato paṭṭhāya kira khettesu paṇṇabandhanasaññā udapādi.
From that time onwards, the practice of tying leaf-signs in fields arose.
Từ đó trở đi, dấu hiệu cắm lá cây trên ruộng đã xuất hiện.
Tato paṭṭhāya paṇṇasaññaṃ atikkamanamigo nāma natthi.
From that time onwards, there was no deer that transgressed the leaf-sign.
Từ đó trở đi, không có con nai nào vượt qua dấu hiệu lá cây.
Ayaṃ kira nesaṃ bodhisattato laddhaovādo.
This was, it is said, the admonition they received from the Bodhisatta.
Đây chính là lời khuyên mà chúng đã nhận được từ Bồ-tát.
Evaṃ migagaṇaṃ ovaditvā bodhisatto yāvatāyukaṃ ṭhatvā saddhiṃ migehi yathākammaṃ gato, rājāpi bodhisattassa ovāde ṭhatvā puññāni katvā yathākammaṃ gato.
Having thus admonished the herd of deer, the Bodhisatta lived for his lifespan and, together with the deer, passed away according to their kamma. The king, too, abiding by the Bodhisatta’s advice, performed meritorious deeds and passed away according to his kamma.
Sau khi khuyên bảo đàn nai như vậy, Bồ-tát đã sống đến hết tuổi thọ, cùng với đàn nai, tùy theo nghiệp mà đi. Nhà vua cũng giữ lời khuyên của Bồ-tát, làm các việc phước thiện và cũng tùy theo nghiệp mà đi.
Dhiratthu kaṇḍinaṃ sallanti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
Dhiratthu kaṇḍinaṃ sallanti: This the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning the enticement of a former wife.
Khốn nạn thay mũi tên Kaṇḍi – câu này được Thế Tôn nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc một Tỳ-khưu bị vợ cũ quyến rũ.
Taṃ aṭṭhakanipāte indriyajātake āvibhavissati.
This will become clear in the Indriya Jātaka of the Aṭṭhakanipāta.
Câu chuyện đó sẽ được trình bày rõ trong Indriya Jātaka thuộc Tám Pháp Tập.
Bhagavā pana taṃ bhikkhuṃ etadavoca ‘‘bhikkhu, pubbepi tvaṃ etaṃ mātugāmaṃ nissāya jīvitakkhayaṃ patvā vītaccitesu aṅgāresu pakko’’ti.
However, the Blessed One said to that monk, “Monk, in the past too, relying on that woman, you met with the destruction of life and were roasted on extinguished coals.”
Bạch Thế Tôn, Thế Tôn đã nói với Tỳ-khưu đó: “Này Tỳ-khưu, trước đây ngươi cũng vì người nữ đó mà mất mạng sống, bị nướng trên than hồng tàn.”
Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannakāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
The monks requested the Blessed One for the clarification of that matter, and the Blessed One revealed the cause that was hidden by another existence.
Các Tỳ-khưu đã thỉnh cầu Thế Tôn để làm rõ ý nghĩa đó, và Thế Tôn đã làm sáng tỏ nguyên nhân bị che giấu trong kiếp quá khứ.
Ito paraṃ pana bhikkhūnaṃ yācanaṃ bhavantarapaṭicchannatañca avatvā ‘‘atītaṃ āharī’’ti ettakameva vakkhāma, ettake vuttepi yācanañca valāhakagabbhato candanīharaṇūpamāya bhavantarapaṭicchannakāraṇabhāvo cāti sabbametaṃ heṭṭhā vuttanayeneva yojetvā veditabbaṃ.
From now on, however, without stating the monks’ request and the fact of it being hidden by another existence, we will only say, “He brought up the past.” Even with this much said, the request and the fact that it was a cause hidden by another existence, like bringing sandalwood from a cloud-womb, should all be understood by connecting it in the manner explained below.
Từ đây trở đi, chúng ta sẽ chỉ nói “kể chuyện quá khứ” mà không nói đến việc các Tỳ-khưu thỉnh cầu và nguyên nhân bị che giấu trong kiếp quá khứ, giống như ví dụ về việc lấy ngọc từ bụng rồng mây. Mặc dù chỉ nói như vậy, nhưng việc thỉnh cầu và nguyên nhân bị che giấu trong kiếp quá khứ, giống như ví dụ về việc lấy ngọc từ bụng rồng mây, tất cả đều phải được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahe magadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the Magadha kingdom, the king of Magadha reigned in Rājagaha.
Thuở xưa, tại Rājagaha thuộc xứ Magadha, vua Magadha trị vì vương quốc.
Magadhavāsikānaṃ sassasamaye migānaṃ mahāparipantho hoti.
During the harvest season, the people of Magadha suffered greatly from deer.
Vào mùa thu hoạch, những con nai gây hại lớn cho mùa màng của cư dân Magadha.
Te araññe pabbatapādaṃ pavisanti.
They would enter the foot of the mountain in the forest.
Chúng đi vào chân núi trong rừng.
Tattha eko araññavāsī pabbateyyamigo ekāya gāmantavāsiniyā migapotikāya saddhiṃ santhavaṃ katvā tesaṃ migānaṃ pabbatapādato oruyha puna gāmantaṃ otaraṇakāle migapotikāya paṭibaddhacittattā tehi saddhiṃyeva otari.
There, one forest-dwelling mountain deer, having made friends with a village-dwelling young doe, descended with them when those deer came down from the foot of the mountain to enter the village area, because his mind was attached to the young doe.
Ở đó, một con nai núi sống trong rừng đã kết giao với một con nai con sống ở làng. Khi đàn nai từ chân núi xuống và trở lại làng, vì tâm nó bị ràng buộc với con nai con đó, nó đã đi xuống cùng với chúng.
Atha naṃ sā āha – ‘‘tvaṃ khosi, ayya, pabbateyyo bālamigo, gāmanto ca nāma sāsaṅko sappaṭibhayo, mā amhehi saddhiṃ otarī’’ti.
Then she said to him, "You are, sir, a foolish mountain deer, and the village area is indeed dangerous and fearful; do not descend with us."
Lúc đó, con nai con nói với nó: “Này anh, anh là nai núi còn non dại, vùng làng mạc nguy hiểm và đầy sợ hãi, xin đừng đi xuống cùng chúng tôi.”
So tassā paṭibaddhacittattā anivattitvā saddhiṃyeva agamāsi.
Because his mind was attached to her, he did not turn back and went along with them.
Vì tâm nó bị ràng buộc với con nai con đó, nó không quay lại mà vẫn đi cùng.
Magadhavāsino ‘‘idāni migānaṃ pabbatapādā otaraṇakālo’’ti ñatvā magge paṭicchannakoṭṭhakesu tiṭṭhanti.
The residents of Magadha, knowing that "now is the time for the deer to descend from the foot of the mountain," stood in concealed blinds on the path.
Cư dân Magadha biết rằng “đã đến lúc đàn nai từ chân núi xuống” nên họ ẩn nấp trong các chòi ẩn dọc đường.
Tesampi dvinnaṃ āgamanamagge eko luddako paṭicchannakoṭṭhake ṭhito hoti.
One hunter was also standing in a concealed blind on the path where these two were coming.
Trên đường đi của hai con nai đó, có một người thợ săn đang ẩn mình trong một chòi.
Migapotikā manussagandhaṃ ghāyitvā ‘‘eko luddako ṭhito bhavissatī’’ti taṃ bālamigaṃ purato katvā sayaṃ pacchato ahosi.
The young doe, smelling human scent, thought, "There must be a hunter," and putting the foolish deer in front, she herself stayed behind.
Con nai con ngửi thấy mùi người, nghĩ “chắc có một người thợ săn đang ẩn nấp,” nên nó để con nai non dại đi trước, còn mình thì đi sau.
Luddako ekeneva sarappahārena migaṃ tattheva pāteti.
The hunter struck the deer with a single arrow and felled it right there.
Người thợ săn chỉ với một mũi tên đã bắn hạ con nai ngay tại chỗ.
Migapotikā tassa viddhabhāvaṃ ñatvā uppatitvā vātagatiyāva palāyi.
The young doe, knowing it was wounded, sprang up and fled with the speed of the wind.
Con nai con biết nó đã bị bắn, liền nhảy lên và chạy trốn nhanh như gió.
Luddako koṭṭhakato nikkhamitvā migaṃ okkantitvā aggiṃ katvā vītaccitesu aṅgāresu madhuramaṃsaṃ pacitvā khāditvā pānīyaṃ pivitvā avasesaṃ lohitabindūhi paggharantehi kājenādāya dārake tosento gharaṃ agamāsi.
The hunter came out of the blind, cut up the deer, made a fire, cooked the tender meat on the glowing embers, ate it, drank water, and taking the remaining meat, dripping with drops of blood, in a basket, he went home, delighting his children.
Người thợ săn từ chòi bước ra, kéo con nai, đốt lửa, nướng thịt ngọt trên than hồng tàn, ăn xong, uống nước, rồi mang phần còn lại với những giọt máu chảy ròng ròng về nhà, làm vui lòng con cái.
Tadā bodhisatto tasmiṃ vanasaṇḍe rukkhadevatā hutvā nibbatto hoti.
At that time, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in that forest grove.
Lúc đó, Bồ-tát đã tái sinh thành một vị thần cây trong khu rừng đó.
So taṃ kāraṇaṃ disvā ‘‘imassa bālamigassa maraṇaṃ neva mātaraṃ nissāya, na pitaraṃ nissāya, atha kho kāmaṃ nissāya.
Seeing that situation, he thought, "The death of this foolish deer is not due to its mother, nor due to its father, but rather due to sensual desire.
Thấy sự việc đó, Ngài nghĩ: “Cái chết của con nai non dại này không phải do mẹ nó, cũng không phải do cha nó, mà là do dục vọng.
Kāmanimittañhi sattā sugatiyaṃ hatthacchedādikaṃ, duggatiyañca pañcavidhabandhanādinānappakārakaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti, paresaṃ maraṇadukkhuppādanampi nāma imasmiṃ loke garahitameva.
Indeed, beings, because of sensual desire, experience various kinds of suffering, such as cutting off hands in a good destination, and the fivefold bondage in a bad destination. Causing the suffering of death to others is also censurable in this world.
Vì dấu hiệu của dục vọng mà chúng sinh phải chịu đủ loại khổ đau như bị chặt tay ở cõi thiện lành, và bị trói buộc năm thứ ở cõi ác. Việc gây ra nỗi khổ cái chết cho người khác cũng bị khinh bỉ trong thế gian này.
Yaṃ janapadaṃ mātugāmo vicāreti anusāsati, so itthipariṇāyako janapadopi garahitoyeva.
Any region where women roam and rule, that region led by women is also censurable.
Quốc độ nào mà người nữ đi lại và cai quản, quốc độ đó do nữ giới lãnh đạo cũng bị khinh bỉ.”
Ye sattā mātugāmassa vasaṃ gacchanti, tepi garahitāyevā’’ti ekāya gāthāya tīṇi garahavatthūni dassetvā vanadevatāsu sādhukāraṃ datvā gandhapupphādīhi pūjayamānāsu madhurena sarena taṃ vanasaṇḍaṃ unnādento imāya gāthāya dhammaṃ desesi –
And those beings who fall under the sway of women are also censurable." Having shown these three censurable things with one verse, and while the forest deities applauded and worshipped with perfumes, flowers, and so on, he taught the Dhamma in that forest grove with a sweet voice, with this verse –
Những chúng sinh nào rơi vào sự chi phối của phụ nữ thì cũng đáng bị quở trách." Nói lên ba điều đáng quở trách này bằng một bài kệ, và khi các vị thiên nữ trong rừng tán thán, cúng dường hương hoa, v.v., Bồ Tát, với giọng nói ngọt ngào làm vang dội khu rừng, đã thuyết pháp bằng bài kệ này –
Tattha dhiratthūti garahaṇatthe nipāto, svāyamidha uttāsubbegavasena garahaṇe daṭṭhabbo.
Here, dhiratthu is a particle in the sense of censure; it should be understood here as censure due to extreme dread.
Trong đó, dhiratthu là một từ chỉ sự quở trách, ở đây nên được hiểu là sự quở trách do sự kinh hoàng và ghê tởm.
Uttasitubbiggo hi honto bodhisatto evamāha.
For the Bodhisatta, being terrified and greatly agitated, spoke thus.
Quả thật, Bồ Tát đã nói như vậy trong trạng thái kinh hoàng và ghê tởm.
Kaṇḍamassa atthīti kaṇḍī, taṃ kaṇḍinaṃ.
Kaṇḍinaṃ means one who has an arrow.
Có mũi tên gọi là kaṇḍī, đó là kaṇḍinaṃ.
Taṃ pana kaṇḍaṃ anupavisanaṭṭhena ‘‘salla’’nti vuccati, tasmā kaṇḍinaṃ sallanti ettha sallakaṇḍinanti attho.
That arrow is called salla because it penetrates; therefore, kaṇḍinaṃ sallaṃ means an arrow-wielding archer.
Mũi tên đó được gọi là salla vì nó xuyên vào, do đó kaṇḍinaṃ salla có nghĩa là mũi tên có tên.
Sallaṃ vā assatthītipi sallo, taṃ sallaṃ.
Or, one who has an arrow is salla, so taṃ sallaṃ.
Hoặc có mũi tên cũng gọi là salla, đó là sallaṃ.
Mahantaṃ vaṇamukhaṃ katvā balavappahāraṃ dento gāḷhaṃ vijjhatīti gāḷhavedhī, taṃ gāḷhavedhinaṃ.
Gāḷhavedhinaṃ means one who pierces deeply, inflicting a powerful blow by making a large wound.
Người gāḷhavedhī là người đâm xuyên sâu, tạo ra vết thương lớn và gây ra cú đánh mạnh, đó là gāḷhavedhinaṃ.
Nānappakārena kaṇḍena, kumudapattasaṇṭhānathalena ujukagamaneneva sallena ca samannāgataṃ gāḷhavedhinaṃ purisaṃ dhiratthūti ayamettha attho.
Here, the meaning is: fie on the deeply piercing man, endowed with various kinds of arrows, with a lotus-petal-shaped shaft, and a straight-flying dart.
Ở đây, ý nghĩa là: đáng hổ thẹn thay người đàn ông gāḷhavedhī, được trang bị mũi tên có nhiều loại, với đầu hình cánh sen và mũi tên bay thẳng.
Pariṇāyikāti issarā saṃvidhāyikā.
Pariṇāyikā means mistress, manager.
Pariṇāyikā có nghĩa là người chủ trì, người sắp đặt.
Dhikkitāti garahitā.
Dhikkitā means censured.
Dhikkitā có nghĩa là đáng quở trách.
Sesamettha uttānatthameva.
The rest here is self-evident.
Phần còn lại ở đây đều có ý nghĩa rõ ràng.
Ito paraṃ pana ettakampi avatvā yaṃ yaṃ anuttānaṃ, taṃ tadeva vaṇṇayissāma.
From now on, we will only explain what is not self-evident, without saying even this much.
Từ đây trở đi, chúng tôi sẽ chỉ giải thích những gì không rõ ràng mà không cần nói thêm.
Evaṃ ekāya gāthāya tīṇi garahavatthūni dassetvā bodhisatto vanaṃ unnādetvā buddhalīlāya dhammaṃ desesi.
Thus, having shown three censurable things with one verse, the Bodhisatta filled the forest with his voice and taught the Dhamma with the majesty of a Buddha.
Như vậy, sau khi trình bày ba điều đáng quở trách bằng một bài kệ, Bồ Tát đã làm vang dội khu rừng và thuyết pháp với phong thái của một vị Phật.
Na kiratthi rasehi pāpiyoti idaṃ satthā jetavane viharanto cūḷapiṇḍapātikatissattheraṃ ārabbha kathesi.
The Teacher told this story, beginning with the words, " There is nothing worse than tastes," while residing at Jetavana, concerning the Elder Cūḷapiṇḍapātikatissa.
Không có gì tệ hơn các vị ngon – Đức Bổn Sư đã nói điều này khi ngài ngự tại Jetavana, liên quan đến Trưởng lão Cūḷapiṇḍapātikatissa.
Satthari kira rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharante tissakumāro nāma mahāvibhavassa seṭṭhikulassa putto ekadivasaṃ veḷuvanaṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitukāmo pabbajjaṃ yācitvā mātāpitūhi ananuññātattā paṭikkhitto sattāhaṃ bhattacchedaṃ katvā raṭṭhapālatthero viya mātāpitaro anujānāpetvā satthu santike pabbaji.
It is said that when the Teacher was residing at Veḷuvana, near Rājagaha, a young man named Tissa, son of a wealthy merchant family, went to Veḷuvana one day, heard the Teacher's discourse, and, wishing to ordain, requested ordination. Being refused by his parents, he fasted for seven days, and like the Elder Raṭṭhapāla, he persuaded his parents to grant permission and ordained in the Teacher's presence.
Nghe kể rằng, khi Đức Bổn Sư ngự tại Veluvana gần Rājagaha, một thanh niên tên Tissa, con trai của một gia đình trưởng giả giàu có, một ngày nọ đã đến Veluvana, nghe pháp của Đức Bổn Sư và muốn xuất gia. Anh ta xin xuất gia nhưng bị cha mẹ từ chối. Anh ta đã tuyệt thực bảy ngày, giống như Trưởng lão Raṭṭhapāla, để thuyết phục cha mẹ đồng ý, rồi xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Bổn Sư.
Satthā taṃ pabbājetvā aḍḍhamāsamattaṃ veḷuvane viharitvā jetavanaṃ agamāsi.
The Teacher, having ordained him, resided in Veḷuvana for about half a month and then went to Jetavana.
Đức Bổn Sư đã cho anh ta xuất gia, ngự tại Veluvana khoảng nửa tháng rồi đến Jetavana.
Tatrāyaṃ kulaputto terasa dhutaṅgāni samādāya sāvatthiyaṃ sapadānaṃ piṇḍāya caramāno kālaṃ vītināmeti, ‘‘cūḷapiṇḍapātikatissatthero nāmā’’ti vutte gaganatale puṇṇacando viya buddhasāsane pākaṭo paññāto ahosi.
There, this young man, having undertaken the thirteen dhutaṅgas, spent his time on alms-round, walking from house to house in Sāvatthī. When referred to as "the Elder Cūḷapiṇḍapātikatissa," he became well-known and renowned in the Buddha's dispensation, like the full moon in the sky.
Ở đó, vị thiện nam tử này giữ mười ba hạnh đầu đà, đi khất thực từng nhà ở Sāvatthī và trải qua thời gian. Khi được gọi là "Trưởng lão Cūḷapiṇḍapātikatissa", ngài trở nên nổi tiếng và được biết đến trong giáo pháp của Đức Phật như vầng trăng tròn trên bầu trời.
Athekā vaṇṇadāsī taṃ kulaṃ gantvā seṭṭhibhariyaṃ rodantiṃ disvā pucchi ‘‘kiṃ pana, ayye, rodasī’’ti?
Then a courtesan went to that family, saw the merchant's wife weeping, and asked, "Why are you weeping, lady?"
Khi đó, một nữ tỳ xinh đẹp đến gia đình đó, thấy vợ trưởng giả đang khóc liền hỏi: "Thưa bà, sao bà lại khóc?"
‘‘Sā tamatthaṃ ārocesi’’.
She recounted the matter.
Bà ấy kể lại sự việc.
‘‘Kiṃ pana, ayye, ayyaputto piyāyatī’’ti?
"What does your son like, lady?"
"Thưa bà, con trai bà thích gì?"
‘‘Asukañca asukañcā’’ti.
"Such and such."
"Cái này và cái kia."
‘‘Sace tumhe imasmiṃ gehe sabbaṃ issariyaṃ mayhaṃ detha, ahaṃ vo puttaṃ ānessāmī’’ti.
"If you give me all authority in this house, I will bring your son back."
"Nếu bà giao toàn bộ quyền hành trong nhà này cho tôi, tôi sẽ đưa con trai bà về."
Seṭṭhibhariyā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā paribbayaṃ datvā mahantena parivārena taṃ uyyojesi ‘‘gaccha, attano balena mama puttaṃ ānehī’’ti.
The merchant's wife agreed, "Very well," and, giving her expenses, sent her off with a large retinue, saying, "Go, bring my son back by your own power."
Vợ trưởng giả đồng ý, đưa tiền chi tiêu và cử cô ta đi với đoàn tùy tùng lớn, nói: "Hãy đi, bằng sức của con, hãy đưa con trai ta về!"
Sā paṭicchannayāne nisinnā sāvatthiṃ gantvā therassa bhikkhācāravīthiyaṃ nivāsaṃ gahetvā seṭṭhikulā āgate manusse therassa adassetvā attano parivāreneva parivutā therassa piṇḍāya paviṭṭhassa āditova uḷuṅkayāguñca rasakabhikkhañca datvā rasataṇhāya bandhitvā anukkamena gehe nisīdāpetvā bhikkhaṃ dadamānā ca attano vasaṃ upagatabhāvaṃ ñatvā gilānālayaṃ dassetvā antogabbhe nipajji.
She traveled to Sāvatthī in a concealed carriage, took up residence on the Elder's alms-round street, and, without letting the people who had come from the merchant's family see the Elder, surrounded by her own retinue, she gave him rice gruel and delicious food right from the start when he entered for alms. Binding him with the craving for tastes, she gradually made him sit in her house to receive alms. Realizing that he had come under her influence, she feigned illness and lay down in the inner chamber.
Cô ta ngồi trên xe kín đáo đến Sāvatthī, thuê chỗ ở trên con đường khất thực của Trưởng lão. Không cho những người từ gia đình trưởng giả đến gặp Trưởng lão, cô ta chỉ có đoàn tùy tùng của mình bao quanh. Khi Trưởng lão vào khất thực, ngay từ đầu cô ta đã dâng cháo uḷuṅka và đồ ăn ngon, trói buộc ngài bằng vị giác. Dần dần, cô ta mời ngài ngồi trong nhà để dâng thức ăn. Khi biết ngài đã rơi vào sự chi phối của mình, cô ta giả vờ bệnh và nằm trong phòng trong.
Theropi bhikkhācāravelāya sapadānaṃ caranto gehadvāraṃ agamāsi.
The Elder, too, on his alms-round, walking from house to house, arrived at the house door.
Trưởng lão, khi đến giờ khất thực, đi khất thực từng nhà và đến cửa nhà đó.
Parijano therassa pattaṃ gahetvā theraṃ ghare nisīdāpesi.
The attendants took the Elder's bowl and made him sit in the house.
Những người hầu lấy bát của Trưởng lão và mời ngài ngồi trong nhà.
Thero nisīditvāva ‘‘kahaṃ upāsikā’’ti pucchi.
As soon as the Elder sat down, he asked, "Where is the laywoman?"
Trưởng lão vừa ngồi xuống liền hỏi: "Thưa cư sĩ, cư sĩ ở đâu?"
‘‘Gilānā, bhante, tumhākaṃ dassanaṃ icchatī’’ti.
"She is ill, venerable sir, and wishes to see you."
"Bạch Đại đức, cư sĩ đang bệnh, muốn gặp Đại đức."
So rasataṇhāya baddho attano vatasamādānaṃ bhinditvā tassā nipannaṭṭhānaṃ pāvisi.
Bound by the craving for tastes, he broke his vow and entered the place where she lay.
Ngài, bị vị giác trói buộc, đã phá bỏ giới hạnh của mình và vào nơi cô ta đang nằm.
Sā attano āgatakāraṇaṃ kathetvā taṃ palobhetvā rasataṇhāya bandhitvā uppabbājetvā attano vase ṭhapetvā yāne nisīdāpetvā mahantena parivārena rājagahameva agamāsi.
She told him the reason for her coming, seduced him, bound him with the craving for tastes, disrobed him, kept him under her control, made him sit in a carriage, and returned to Rājagaha with a large retinue.
Cô ta kể lại lý do mình đến, quyến rũ ngài, trói buộc ngài bằng vị giác, khiến ngài hoàn tục, giữ ngài dưới sự chi phối của mình, rồi đặt ngài lên xe và cùng đoàn tùy tùng lớn trở về Rājagaha.
Sā pavatti pākaṭā jātā.
This event became widely known.
Sự việc đó trở nên công khai.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā ‘‘cūḷapiṇḍapātikatissattheraṃ kira ekā vaṇṇadāsī rasataṇhāya bandhitvā ādāya gatā’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
The bhikkhus, gathered in the Dhamma hall, raised the topic, "It seems that a courtesan has taken the Elder Cūḷapiṇḍapātikatissa away, having bound him with the craving for tastes."
Các Tỳ khưu tụ họp trong Pháp đường và bắt đầu câu chuyện: "Nghe nói Trưởng lão Cūḷapiṇḍapātikatissa đã bị một nữ tỳ xinh đẹp trói buộc bằng vị giác và đưa đi."
Satthā dhammasabhaṃ upagantvā alaṅkatadhammāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti āha.
The Teacher approached the Dhamma hall, sat on the adorned Dhamma seat, and said, "Bhikkhus, what is the topic you are gathered here discussing now?"
Đức Bổn Sư đến Pháp đường, ngồi trên Pháp tòa trang nghiêm và hỏi: "Này các Tỳ khưu, bây giờ các ông đang tụ họp bàn chuyện gì?"
Te taṃ pavattiṃ kathayiṃsu.
They recounted that matter.
Họ kể lại sự việc đó.
‘‘Na, bhikkhave, idāneva eso bhikkhu rasataṇhāya bajjhitvā tassā vasaṃ gato, pubbepi tassā vasaṃ gatoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Buddha, having said, “Bhikkhus, it is not only now that this bhikkhu is bound by craving for taste and has fallen under its sway; he had fallen under its sway even before,” brought up a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này các Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ vị Tỳ khưu này mới bị vị giác trói buộc và rơi vào sự chi phối của cô ta, mà ngay cả trong quá khứ, ngài cũng đã từng rơi vào sự chi phối của cô ta." Rồi ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ rañño brahmadattassa sañjayo nāma uyyānapālo ahosi.
In the past, in Bārāṇasī, during the reign of King Brahmadatta, there was a park-keeper named Sañjaya.
Trong quá khứ, tại Bārāṇasī, có một người giữ vườn tên Sañjaya dưới thời vua Brahmadatta.
Atheko vātamigo taṃ uyyānaṃ āgantvā sañjayaṃ disvā palāyati, sañjayopi na taṃ tajjetvā nīharati.
Then a wind-deer came to that park, saw Sañjaya, and fled, but Sañjaya did not threaten or drive it away.
Khi đó, một con nai gió đến khu vườn đó, thấy Sañjaya liền bỏ chạy. Sañjaya cũng không đe dọa hay đuổi nó đi.
So punappunaṃ āgantvā uyyāneyeva carati.
It came again and again and grazed only in the park.
Nó lại đến nhiều lần và chỉ ăn cỏ trong vườn.
Uyyānapālo uyyāne nānappakārāni pupphaphalāni gahetvā divase divase rañño abhiharati.
The park-keeper would gather various flowers and fruits in the park and present them to the king every day.
Người giữ vườn hằng ngày hái các loại hoa quả trong vườn và dâng lên vua.
Atha naṃ ekadivasaṃ rājā pucchi ‘‘samma uyyānapāla, uyyāne kiñci acchariyaṃ passasī’’ti?
Then one day the king asked him, “Friend park-keeper, do you see anything wonderful in the park?”
Một ngày nọ, vua hỏi anh ta: "Này người giữ vườn, ngươi có thấy điều gì kỳ lạ trong vườn không?"
‘‘Deva, aññaṃ na passāmi, eko pana vātamigo āgantvā uyyāne carati, etaṃ passāmī’’ti.
“Your Majesty, I see nothing else, but I do see a wind-deer that comes and grazes in the park.”
"Tâu Đại vương, thần không thấy điều gì khác, nhưng thần thấy một con nai gió đến và ăn cỏ trong vườn."
‘‘Sakkhissati pana taṃ gahetu’’nti.
“Will you be able to catch it?”
"Ngươi có thể bắt nó không?"
‘‘Thokaṃ madhuṃ labhanto anto rājanivesanampi naṃ ānetuṃ sakkhissāmi, devā’’ti.
“If I get a little honey, Your Majesty, I will be able to bring it even into the royal palace.”
"Tâu Đại vương, nếu có một ít mật, thần có thể đưa nó vào tận nội cung."
Rājā tassa madhuṃ dāpesi.
The king had honey given to him.
Vua đã cho anh ta mật.
So taṃ gahetvā uyyānaṃ gantvā vātamigassa caraṇaṭṭhāne tiṇāni madhunā makkhetvā nilīyi.
He took it, went to the park, smeared grass with honey at the wind-deer’s grazing spot, and hid.
Anh ta lấy mật, đến vườn, bôi mật lên cỏ ở nơi con nai gió thường ăn và ẩn nấp.
Migo āgantvā madhumakkhitāni tiṇāni khāditvā rasataṇhāya baddho aññatra agantvā uyyānameva āgacchati.
The deer came, ate the honey-smeared grass, and, bound by craving for taste, did not go elsewhere but came only to the park.
Con nai đến, ăn cỏ bôi mật, bị vị giác trói buộc nên không đi đâu khác mà chỉ đến khu vườn đó.
Uyyānapālo tassa madhumakkhitatiṇesu paluddhabhāvaṃ ñatvā anukkamena attānaṃ dassesi.
The park-keeper, knowing its attachment to the honey-smeared grass, gradually revealed himself.
Người giữ vườn biết con nai đã mê mẩn với cỏ bôi mật, dần dần lộ diện.
So taṃ disvā katipāhaṃ palāyitvā punappunaṃ passanto vissāsaṃ āpajjitvā anukkamena uyyānapālassa hatthe ṭhitatiṇāni khādituṃ ārabhi.
Seeing him, it fled for a few days, then, seeing him repeatedly, it became familiar and gradually began to eat the grass held in the park-keeper’s hand.
Nó thấy anh ta, bỏ chạy vài ngày, rồi lại thấy nhiều lần và trở nên tin tưởng, dần dần bắt đầu ăn cỏ từ tay người giữ vườn.
So tassa vissāsaṃ āpannabhāvaṃ ñatvā yāva rājanivesanā vīthiṃ kilañjehi parikkhipitvā tahiṃ tahiṃ sākhābhaṅgaṃ pātetvā madhulābukaṃ aṃse laggetvā tiṇakalāpaṃ upakacchake ṭhapetvā madhumakkhitāni tiṇāni migassa purato purato vikiranto antorājanivesanaṃyeva agamāsi.
He, knowing its familiarity, enclosed a path with mats all the way to the royal palace, dropped branches here and there, hung a honey gourd on his shoulder, placed a bundle of grass under his armpit, and, scattering honey-smeared grass before the deer, entered the royal palace itself.
Người giữ vườn biết nó đã tin tưởng, bèn bao quanh con đường từ vườn đến nội cung bằng hàng rào cây, rải cành cây ở đây đó, đeo bầu mật trên vai, đặt bó cỏ dưới nách, rải cỏ bôi mật trước mặt con nai và dẫn nó vào tận nội cung.
Mige anto paviṭṭhe dvāraṃ pidahiṃsu.
When the deer entered, they closed the gate.
Khi con nai đã vào, họ đóng cửa lại.
Migo manusse disvā kampamāno maraṇabhayatajjito antonivesanaṅgaṇe ādhāvati paridhāvati.
The deer, seeing the people, trembled, terrified by the fear of death, and ran to and fro in the inner palace courtyard.
Con nai thấy người, run rẩy, sợ hãi cái chết, chạy quanh sân nội cung.
Rājā pāsādā oruyha taṃ kampamānaṃ disvā ‘‘vātamigo nāma manussānaṃ diṭṭhaṭṭhānaṃ sattāhaṃ na gacchati, tajjitaṭṭhānaṃ yāvajīvaṃ na gacchati, so evarūpo gahananissito vātamigo rasataṇhāya baddho idāni evarūpaṃ ṭhānaṃ āgato, natthi vata bho loke rasataṇhāya pāpataraṃ nāmā’’ti imāya gāthāya dhammadesanaṃ paṭṭhapesi –
The king descended from the palace, and seeing it trembling, began a Dhamma discourse with this verse, saying, “A wind-deer does not go to a place where it has seen humans for seven days, and it does not go to a place where it has been threatened for its entire life. Such a wind-deer, accustomed to dense thickets, bound by craving for taste, has now come to such a place. Indeed, there is nothing more evil in the world than craving for taste.”
Nhà vua xuống khỏi cung điện, nhìn thấy nó đang run rẩy và nói: “Hươu gió không bao giờ đến nơi con người đã nhìn thấy trong bảy ngày, và không bao giờ đến nơi bị đe dọa trong suốt cuộc đời. Thế mà con hươu gió sống trong rừng sâu như vậy, bị trói buộc bởi tham ái vị giác, bây giờ lại đến một nơi như thế này. Than ôi, trên đời này không có gì xấu xa hơn tham ái vị giác!” rồi Ngài bắt đầu thuyết Pháp bằng bài kệ này:
Tattha kirāti anussavanatthe nipāto.
Here, kirā is a particle indicating hearsay.
Ở đây, kirā là một từ phụ chỉ ý nghĩa nghe nói.
Rasehīti jivhāviññeyyehi madhurambilādīhi.
Rasehi means by tastes, such as sweet and sour, perceivable by the tongue.
Rasehi là các vị giác được lưỡi nhận biết, như ngọt, chua, v.v.
Pāpiyoti pāpataro.
Pāpiyo means more evil.
Pāpiyo là xấu xa hơn.
Āvāsehiva santhavehi vāti nibaddhavasanaṭṭhānasaṅkhātesu hi āvāsesupi mittasanthavesupi chandarāgo pāpakova, tehi pana sacchandarāgaparibhogehi āvāsehi vā mittasanthavehi vā sataguṇena ca sahassaguṇena ca satasahassaguṇena ca dhuvapaṭisevanaṭṭhena āhāraṃ vinā jīvitindriyapālanāya abhāvena ca sacchandarāgaparibhogarasāva pāpatarāti.
Āvāsehiva santhavehi vā: Indeed, attachment to dwellings, which are places of constant abode, and to friendships, is also evil. However, compared to these dwellings and friendships, which are enjoyed with self-willed desire, the tastes enjoyed with self-willed desire are a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times more evil, due to the nature of constant indulgence and the impossibility of sustaining life without food.
Āvāsehiva santhavehi vā có nghĩa là: Ngay cả đối với các nơi cư trú cố định và các mối quan hệ bạn bè, lòng tham ái cũng là điều xấu xa. Tuy nhiên, so với các nơi cư trú hoặc các mối quan hệ bạn bè được hưởng thụ với lòng tham ái, thì các vị giác được hưởng thụ với lòng tham ái còn xấu xa hơn gấp trăm, gấp ngàn, gấp trăm ngàn lần, vì chúng được thọ dụng thường xuyên và vì không có chúng thì không thể duy trì mạng sống.
Bodhisatto pana anussavāgataṃ viya imamatthaṃ katvā ‘‘na kiratthi rasehi pāpiyo, āvāsehiva santhavehi vā’’ti āha.
The Bodhisatta, however, having made this matter as if it were hearsay, said, “Indeed, there is nothing more evil than tastes, or than dwellings and friendships.”
Còn Bồ Tát, như thể đã nghe nói về điều này, đã nói: “Quả thật, không có gì xấu xa hơn các vị giác, hoặc các nơi cư trú hay các mối quan hệ.”
Idāni tesaṃ pāpiyabhāvaṃ dassento ‘‘vātamiga’’ntiādimāha.
Now, showing their evil nature, he said, “Vātamigaṃ” and so on.
Bây giờ, để chỉ ra sự xấu xa của chúng, Ngài nói: “vātamigaṃ” v.v.
Tattha gahananissitanti gahanaṭṭhānanissitaṃ.
Here, gahananissitaṃ means accustomed to dense thickets.
Ở đây, gahananissitaṃ là ẩn mình trong rừng sâu.
Idaṃ vuttaṃ hoti – passatha rasānaṃ pāpiyabhāvaṃ, idaṃ nāma araññāyatane gahananissitaṃ vātamigaṃ sañjayo uyyānapālo madhurasehi attano vasaṃ ānesi, sabbathāpi sacchandarāgaparibhogehi rasehi nāma aññaṃ pāpataraṃ lāmakataraṃ natthīti rasataṇhāya ādīnavaṃ kathesi.
This is what is meant: See the evil nature of tastes! Sañjaya, the park-keeper, brought this wind-deer, accustomed to dense thickets in the forest, under his sway with sweet tastes. In every way, there is nothing more evil or wretched than tastes enjoyed with self-willed desire. Thus, he spoke of the danger of craving for taste.
Điều này có nghĩa là: “Hãy xem sự xấu xa của các vị giác! Sanjaya, người giữ vườn, đã thuần hóa con hươu gió ẩn mình trong rừng sâu này bằng các vị ngọt. Tuyệt đối không có gì xấu xa hơn, tồi tệ hơn các vị giác được hưởng thụ với lòng tham ái.” Như vậy, Ngài đã nói về sự nguy hiểm của tham ái vị giác.
Kathetvā ca pana taṃ migaṃ araññameva pesesi.
And having spoken, he sent that deer back to the forest.
Sau khi nói xong, Ngài đã thả con hươu đó về rừng.
Aṭṭhakkhuraṃ kharādiyeti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, residing at Jetavana, spoke this, beginning with Aṭṭhakkhuraṃ kharādiye, concerning a certain difficult-to-admonish monk.
Aṭṭhakkhuraṃ kharādiye – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo khó dạy.
So kira bhikkhu dubbaco ovādaṃ na gaṇhāti.
It is said that this monk was difficult to admonish and did not accept advice.
Nghe nói, Tỳ-kheo đó khó dạy, không nghe lời khuyên.
Atha naṃ satthā pucchi ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu dubbaco ovādaṃ na gaṇhāsī’’ti?
Then the Teacher asked him, ‘‘Is it true, monk, that you are difficult to admonish and do not accept advice?’’
Thế rồi Đức Đạo Sư hỏi vị ấy: “Này Tỳ-kheo, có thật là ông khó dạy, không nghe lời khuyên không?”
‘‘Saccaṃ bhagavā’’ti.
‘‘It is true, Blessed One,’’ he replied.
“Bạch Thế Tôn, đúng vậy ạ.”
Satthā ‘‘pubbepi tvaṃ dubbacatāya paṇḍitānaṃ ovādaṃ aggahetvā pāsena baddho jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, ‘‘You were difficult to admonish in the past too, and by not accepting the advice of the wise, you were caught in a snare and met the destruction of life,’’ and then related a past event.
Đức Đạo Sư nói: “Trước đây, vì sự khó dạy của mình, ông đã không nghe lời khuyên của các bậc hiền trí, bị mắc bẫy và mất mạng,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto migo hutvā migagaṇaparivuto araññe vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a deer and lived in the forest surrounded by a herd of deer.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh làm một con hươu, sống trong rừng cùng với đoàn hươu.
Athassa bhaginimigī puttakaṃ dassetvā ‘‘bhātika, ayaṃ te bhāgineyyo, etaṃ migamāyaṃ uggaṇhāpehī’’ti paṭicchāpesi.
Then his sister-doe showed him her fawn and entrusted it to him, saying, ‘‘Brother, this is your nephew; please teach him the deer-trick.’’
Rồi con nai chị, sau khi cho con mình thấy, nói: “Này em, đây là cháu của em, hãy dạy nó mẹo nai.”
So taṃ bhāgineyyaṃ ‘‘asukavelāya nāma āgantvā uggaṇhāhī’’ti āha.
He told that nephew, ‘‘Come and learn at such and such a time.’’
Nó nói với đứa cháu đó: “Hãy đến vào giờ này để học.”
So vuttavelāya nāgacchati.
But he did not come at the appointed time.
Nó không đến vào giờ đã hẹn.
Yathā ca ekadivasaṃ, evaṃ satta divase sattovāde atikkanto so migamāyaṃ anuggaṇhitvāva vicaranto pāse bajjhi.
Just as on one day, so too for seven days, he ignored seven admonitions, and without learning the deer-trick, he roamed about and was caught in a snare.
Cũng như một ngày, cứ thế trong bảy ngày, nó đã bỏ qua bảy lời khuyên, lang thang mà không học được mẹo nai, rồi bị mắc vào bẫy.
Mātāpissa bhātaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ te, bhātika, bhāgineyyo migamāyaṃ uggaṇhāpito’’ti pucchi.
His mother also approached her brother and asked, ‘‘Brother, has your nephew been taught the deer-trick?’’
Mẹ nó cũng đến gặp anh mình và hỏi: “Anh ơi, cháu của anh đã được dạy mẹo nai chưa?”
Bodhisatto ca ‘‘tassa anovādakassa mā cintayi, na te puttena migamāyā uggahitā’’ti vatvā idānipi taṃ anovaditukāmova hutvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, ‘‘Do not worry about that unadvisable one; your son has not learned the deer-tricks,’’ and being unwilling to advise him even now, spoke this verse—
Bồ Tát nói: “Đừng lo lắng về kẻ không vâng lời đó, con của cô chưa học được mẹo nai đâu,” và vì không muốn khuyên dạy nó nữa, Ngài đã nói bài kệ này:
Tattha aṭṭhakkhuranti ekekasmiṃ pāde dvinnaṃ dvinnaṃ vasena aṭṭhakkhuraṃ.
Therein, aṭṭhakkhuraṃ means having eight hooves, two on each foot.
Ở đây, aṭṭhakkhuranti (tám móng) là tám móng theo cách mỗi chân có hai móng.
Kharādiyeti taṃ nāmena ālapati.
Kharādiye is addressing him by name.
Kharādiyeti (Kharādiya) là gọi nó bằng tên đó.
Miganti sabbasaṅgāhikavacanaṃ.
Migaṃ is a general term for deer.
Miganti (nai) là một từ bao hàm tất cả.
Vaṅkātivaṅkinanti mūle vaṅkāni, agge ativaṅkānīti vaṅkātivaṅkāni, tādisāni siṅgāni assa atthīti vaṅkātivaṅkī, taṃ vaṅkātivaṅkinaṃ.
Vaṅkātivaṅkinaṃ means 'crooked-crooked' because they are crooked at the base and very crooked at the tips; one who has such horns is vaṅkātivaṅkī; that vaṅkātivaṅkinaṃ.
Vaṅkātivaṅkinanti (sừng cong vẹo) là sừng cong ở gốc và rất cong ở ngọn, nên gọi là cong vẹo; con nai có sừng như vậy thì gọi là vaṅkātivaṅkī, tức là con nai sừng cong vẹo.
Sattahi kālātikkantanti sattahi ovādakālehi ovādaṃ atikkantaṃ.
Sattahi kālātikkantaṃ means one who has missed the advice at seven times of admonition.
Sattahi kālātikkantanti (đã bỏ qua bảy lần) là đã bỏ qua lời khuyên trong bảy lần khuyên dạy.
Na naṃ ovaditussaheti etaṃ dubbacamigaṃ ahaṃ ovadituṃ na ussahāmi, etassa me ovādatthāya cittampi na uppajjatīti dasseti.
Na naṃ ovaditussahe indicates, ‘‘I cannot bring myself to admonish this difficult-to-admonish deer; the thought to advise him does not even arise in my mind.’’
Na naṃ ovaditussaheti (ta không thể khuyên dạy nó) cho thấy rằng: “Ta không thể khuyên dạy con nai khó dạy này; ngay cả ý nghĩ khuyên dạy nó cũng không khởi lên trong ta.”
Atha naṃ dubbacamigaṃ pāse baddhaṃ luddo māretvā maṃsaṃ ādāya pakkāmi.
Then a hunter killed that difficult-to-admonish deer caught in a snare, took its flesh, and departed.
Sau đó, người thợ săn đã giết con nai khó dạy bị mắc bẫy, lấy thịt và bỏ đi.
Migaṃ tipallatthanti idaṃ satthā kosambiyaṃ badarikārāme viharanto sikkhākāmaṃ rāhulattheraṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, residing in the Badarikārāma at Kosambī, spoke this, beginning with Migaṃ tipallattha, concerning the venerable Rāhula, who was eager for training.
Migaṃ tipallatthanti (con nai nằm ba kiểu) đây là câu chuyện Đức Đạo Sư đã kể khi Ngài trú tại Badarikārāma ở Kosambī, liên quan đến Tôn giả Rāhula, người rất thiết tha học giới.
Ekasmiñhi kāle satthari āḷavinagaraṃ upanissāya aggāḷave cetiye viharante bahū upāsakā upāsikā bhikkhū bhikkhuniyo ca vihāraṃ dhammassavanatthāya gacchanti, divā dhammassavanaṃ hoti.
Indeed, at one time, when the Teacher was residing at the Aggāḷava shrine near Āḷavi town, many male and female lay followers, monks, and nuns would go to the monastery to listen to the Dhamma, and the Dhamma listening would take place during the day.
Vào một thời, khi Đức Đạo Sư trú tại bảo tháp Aggāḷava gần thành Āḷavī, nhiều nam cư sĩ, nữ cư sĩ, Tỳ-kheo và Tỳ-kheo-ni đã đến tu viện để nghe pháp; việc nghe pháp diễn ra vào ban ngày.
Gacchante pana kāle upāsikāyo bhikkhuniyo ca na gacchiṃsu, bhikkhū ceva upāsakā ca ahesuṃ.
However, as time passed, the female lay followers and nuns stopped going, and there were only monks and male lay followers.
Tuy nhiên, khi thời gian trôi qua, các nữ cư sĩ và Tỳ-kheo-ni không còn đến nữa, chỉ còn các Tỳ-kheo và nam cư sĩ.
Tato paṭṭhāya rattiṃ dhammassavanaṃ jātaṃ.
From then on, the Dhamma listening took place at night.
Từ đó trở đi, việc nghe pháp diễn ra vào ban đêm.
Dhammassavanapariyosāne therā bhikkhū attano attano vasanaṭṭhānāni gacchanti.
At the end of the Dhamma listening, the elder monks would go to their respective dwelling places.
Sau khi buổi nghe pháp kết thúc, các Tỳ-kheo trưởng lão trở về chỗ ở của mình.
Daharā sāmaṇerā ca upāsakehi saddhiṃ upaṭṭhānasālāyaṃ sayanti.
The young novices would sleep in the service hall with the lay followers.
Các Tỳ-kheo trẻ và Sa-di thì ngủ chung với các nam cư sĩ trong sảnh đường phụng sự.
Tesu niddaṃ upagatesu ekacce ghurughurupassāsā kākacchamānā dante khādantā nipajjiṃsu, ekacce muhuttaṃ niddāyitvā uṭṭhahiṃsu.
When they fell asleep, some snored loudly, grinding their teeth, and lay down; some slept for a moment and then got up.
Trong số những người đã ngủ, một số thì ngáy khò khò, nghiến răng khi ngủ; một số khác thì ngủ một lát rồi thức dậy.
Te taṃ vippakāraṃ disvā bhagavato ārocesuṃ.
Seeing that impropriety, they reported it to the Blessed One.
Họ thấy sự bất tiện đó liền trình báo Đức Thế Tôn.
Bhagavā ‘‘yo pana bhikkhu anupasampannena sahaseyyaṃ kappeyya pācittiya’’nti (pāci. 49) sikkhāpadaṃ paññapetvā kosambiṃ agamāsi.
The Blessed One, having laid down the training rule, "Should any bhikkhu sleep together with one who is not fully ordained, it is a pācittiya," went to Kosambī.
Đức Thế Tôn đã chế định giới học ‘‘Yo pana bhikkhu anupasampannena sahaseyyaṃ kappeyya pācittiya’’nti (Tỳ-kheo nào ngủ chung với người chưa thọ giới thì phạm tội Pācittiya) rồi đi đến Kosambī.
Tattha bhikkhū āyasmantaṃ rāhulaṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso rāhula, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, idāni tvaṃ attano vasanaṭṭhānaṃ jānāhī’’ti.
There, the bhikkhus said to Venerable Rāhula, "Friend Rāhula, the Blessed One has laid down a training rule; now you should know your own lodging place."
Ở đó, các Tỳ-kheo nói với Tôn giả Rāhula: “Này Hiền giả Rāhula, Đức Thế Tôn đã chế định giới học rồi, bây giờ ông hãy tự tìm chỗ ở của mình đi.”
Pubbe pana te bhikkhū bhagavati ca gāravaṃ tassa cāyasmato sikkhākāmataṃ paṭicca taṃ attano vasanaṭṭhānaṃ āgataṃ ativiya saṅgaṇhanti, khuddakamañcakaṃ paññapetvā ussīsakakaraṇatthāya cīvaraṃ denti.
Previously, however, those bhikkhus, out of respect for the Blessed One and due to the Venerable One's desire for training, welcomed him very much when he came to their lodging, arranging a small bed and giving a robe to be used as a pillow.
Trước đây, các Tỳ-kheo đó, vì lòng kính trọng Đức Thế Tôn và sự thiết tha học giới của Tôn giả, đã rất hoan nghênh Tôn giả khi Ngài đến chỗ ở của họ, trải một chiếc giường nhỏ và cho y để làm gối đầu.
Taṃ divasaṃ pana sikkhāpadabhayena vasanaṭṭhānampi na adaṃsu.
But on that day, out of fear of the training rule, they did not even give him a lodging place.
Nhưng ngày hôm đó, vì sợ giới học, họ không cho chỗ ở nữa.
Rāhulabhaddopi ‘‘pitā me’’ti dasabalassa vā, ‘‘upajjhāyo me’’ti dhammasenāpatino vā, ‘‘ācariyo me’’ti mahāmoggallānassa vā, ‘‘cūḷapitā me’’ti ānandattherassa vā santikaṃ agantvā dasabalassa vaḷañjanavaccakuṭiṃ brahmavimānaṃ pavisanto viya pavisitvā vāsaṃ kappesi.
Even Rāhulabhadda, without going to the Dasabala (Buddha) thinking "He is my father," or to the Dhammasenāpati (Sāriputta) thinking "He is my preceptor," or to Mahāmoggallāna thinking "He is my teacher," or to Venerable Ānanda thinking "He is my paternal uncle," entered the Dasabala's latrine as if entering a Brahmā-vimāna, and made it his dwelling.
Tôn giả Rāhula Bhadda, không đến chỗ Đức Thập Lực (Đức Phật) nghĩ rằng “là cha của tôi”, hay chỗ Đức Pháp Tướng Quân (Tôn giả Sāriputta) nghĩ rằng “là thầy y chỉ của tôi”, hay chỗ Đại Mục Kiền Liên (Tôn giả Mahāmoggallāna) nghĩ rằng “là thầy giáo thọ của tôi”, hay chỗ Tôn giả Ānanda nghĩ rằng “là chú của tôi”, mà Ngài đã vào nhà vệ sinh của Đức Thập Lực như thể vào cõi Phạm thiên, và ở lại đó.
Buddhānañhi vaḷañjanakuṭiyaṃ dvāraṃ supihitaṃ hoti, gandhaparibhaṇḍakatā bhūmi, gandhadāmamālādāmāni osāritāneva honti, sabbarattiṃ dīpo jhāyati.
Indeed, the door of the Buddhas' latrine is well-closed, the ground is adorned with perfumes, garlands of fragrant flowers are always hung, and a lamp burns all night.
Thật vậy, cửa nhà vệ sinh của chư Phật được đóng kín, nền đất được xức hương, các vòng hoa thơm và chuỗi hoa được treo sẵn, và đèn thì cháy suốt đêm.
Rāhulabhaddo pana na tassā kuṭiyā imaṃ sampattiṃ paṭicca tattha vāsaṃ upagato, bhikkhūhi pana ‘‘vasanaṭṭhānaṃ jānāhī’’ti vuttattā ovādagāravena sikkhākāmatāya tattha vāsaṃ upagato.
However, Rāhulabhadda did not go to dwell there because of this splendor of that latrine, but because the bhikkhus had told him, "Know your own lodging place," he went to dwell there out of respect for their instruction and his desire for training.
Tuy nhiên, Tôn giả Rāhula Bhadda không ở lại nhà vệ sinh đó vì sự tiện nghi này, mà vì các Tỳ-kheo đã nói “hãy tự tìm chỗ ở của mình đi,” do lòng tôn kính lời khuyên và sự thiết tha học giới, Ngài đã ở lại đó.
Antarantarā hi bhikkhū taṃ āyasmantaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā tassa vīmaṃsanatthāya muṭṭhisammajjaniṃ vā kacavarachaḍḍanakaṃ vā bahi khipitvā tasmiṃ āgate ‘‘āvuso, imaṃ kena chaḍḍita’’nti vadanti.
From time to time, when the bhikkhus saw the Venerable One approaching from afar, to test him, they would throw out a broom or some rubbish, and when he arrived, they would say, "Friend, who threw this out?"
Thật vậy, thỉnh thoảng các Tỳ-kheo, thấy Tôn giả đến từ xa, để thử Ngài, họ vứt chổi hoặc đồ hốt rác ra ngoài, và khi Ngài đến, họ nói: “Này Hiền giả, ai đã vứt cái này ra vậy?”
Tattha kehici ‘‘rāhulo iminā maggena gato’’ti vutte so āyasmā ‘‘nāhaṃ, bhante, etaṃ jānāmī’’ti avatvāva taṃ paṭisāmetvā ‘‘khamatha me, bhante’’ti khamāpetvā gacchati.
When some there said, "Rāhula went this way," the Venerable One, without saying, "I do not know this, Venerable Sir," put it away and, apologizing with "Forgive me, Venerable Sir," departed.
Khi một số người ở đó nói: “Rāhula đã đi qua con đường này,” Tôn giả không nói: “Bạch chư Tôn giả, con không biết,” mà Ngài tự mình dọn dẹp nó, và nói: “Bạch chư Tôn giả, xin tha thứ cho con,” rồi đi.
Evamesa sikkhākāmo.
Thus was his desire for training.
Như vậy, Ngài là người thiết tha học giới.
So taṃ sikkhākāmataṃyeva paṭicca tattha vāsaṃ upagato.
It was precisely because of that desire for training that he went to dwell there.
Vì vậy, ngài đã đến ở đó chỉ vì lòng khao khát học tập.
Atha satthā purearuṇaṃyeva vaccakuṭidvāre ṭhatvā ukkāsi, sopāyasmā ukkāsi.
Then, the Teacher, standing at the latrine door even before dawn, cleared his throat, and the Venerable One also cleared his throat.
Rồi Đức Bổn Sư, ngay trước rạng đông, đứng ở cửa nhà vệ sinh và ho, vị Tôn giả ấy cũng ho.
‘‘Ko eso’’ti?
"Who is that?"
“Ai đó?”
‘‘Ahaṃ rāhulo’’ti nikkhamitvā vandi.
"I am Rāhula," he said, coming out and paying homage.
“Con là Rāhula,” ngài đáp, rồi bước ra và đảnh lễ.
‘‘Kasmā tvaṃ rāhula idha nipannosī’’ti?
"Why are you sleeping here, Rāhula?"
“Này Rāhula, tại sao con lại nằm ở đây?”
‘‘Vasanaṭṭhānassa abhāvato’’.
"Because there was no lodging place."
“Vì không có chỗ ở.”
‘‘Pubbe hi, bhante, bhikkhū mama saṅgahaṃ karonti, idāni attano āpattibhayena vasanaṭṭhānaṃ na denti, svāhaṃ ‘idaṃ aññesaṃ asaṅghaṭṭanaṭṭhāna’nti iminā kāraṇena idha nipannosmīti.
"Previously, Venerable Sir, the bhikkhus would take care of me, but now, out of fear of their own transgression, they do not give me a lodging place. So, thinking 'This is a place not frequented by others,' for this reason, I slept here."
“Bạch Thế Tôn, trước đây các Tỳ-khưu vẫn giúp đỡ con, nhưng bây giờ vì sợ phạm giới nên họ không cho con chỗ ở. Vì lý do này, con nghĩ ‘đây là chỗ không làm phiền người khác’ nên con nằm ở đây.”
Atha bhagavato ‘‘rāhulaṃ tāva bhikkhū evaṃ pariccajanti, aññe kuladārake pabbājetvā kiṃ karissantī’’ti dhammasaṃvego udapādi.
Then, a sense of urgency concerning the Dhamma arose in the Blessed One, thinking, "If the bhikkhus neglect Rāhula in this way, what will they do after ordaining other young men of good families?"
Rồi Đức Thế Tôn khởi lên sự xúc động về Pháp rằng: “Ngay cả Rāhula mà các Tỳ-khưu còn bỏ mặc như vậy, thì sau khi xuất gia cho các thiện nam tử khác, họ sẽ làm gì?”
Atha bhagavā pātova bhikkhū sannipātāpetvā dhammasenāpatiṃ pucchi ‘‘jānāsi pana tvaṃ, sāriputta, ajja katthaci rāhulassa vutthabhāva’’nti?
Then, the Blessed One, having assembled the bhikkhus early in the morning, asked the Dhammasenāpati, "Do you know, Sāriputta, where Rāhula stayed today?"
Rồi Đức Thế Tôn, ngay vào buổi sáng, triệu tập các Tỳ-khưu và hỏi vị Pháp Tướng (Sāriputta): “Này Sāriputta, con có biết Rāhula đã ở đâu đó hôm nay không?”
‘‘Na jānāmi, bhante’’ti.
"I do not know, Venerable Sir," he replied.
“Bạch Thế Tôn, con không biết.”
‘‘Sāriputta, ajja rāhulo vaccakuṭiyaṃ vasi, sāriputta, tumhe rāhulaṃ evaṃ pariccajantā aññe kuladārake pabbājetvā kiṃ karissatha?
"Sāriputta, Rāhula stayed in the latrine today. Sāriputta, if you neglect Rāhula in this way, what will you do after ordaining other young men of good families?
“Này Sāriputta, hôm nay Rāhula đã ở trong nhà vệ sinh. Này Sāriputta, các con bỏ mặc Rāhula như vậy, thì sau khi xuất gia cho các thiện nam tử khác, các con sẽ làm gì?
Evañhi sante imasmiṃ sāsane pabbajitā na patiṭṭhā bhavissanti, ito dāni paṭṭhāya anupasampannena ekaṃ dve divase attano santike vasāpetvā tatiyadivase tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ ñatvā bahi vāsethā’’ti imaṃ anupaññattiṃ katvā puna sikkhāpadaṃ paññapesi.
If this is the case, those who have gone forth in this Dispensation will not be established. From now on, after letting an unordained person stay with you for one or two days, on the third day, having found a lodging place for them, let them stay outside." Having made this supplementary regulation, he again laid down a training rule.
Nếu vậy, những người xuất gia trong Giáo Pháp này sẽ không thể an trú. Kể từ bây giờ, hãy cho người chưa thọ giới ở cùng mình một hoặc hai ngày, đến ngày thứ ba, sau khi biết chỗ ở của họ, hãy cho họ ở bên ngoài,” sau khi ban hành giới phụ này, Đức Thế Tôn lại chế định một giới học.
Tasmiṃ samaye dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū rāhulassa guṇakathaṃ kathenti ‘‘passathāvuso, yāva sikkhākāmo vatāyaṃ rāhulo, ‘tava vasanaṭṭhānaṃ jānāhī’ti vutto nāma ‘ahaṃ dasabalassa putto, tumhākaṃ senāsanasmā tumheyeva nikkhamathā’ti ekaṃ bhikkhumpi appaṭippharitvā vaccakuṭiyaṃ vāsaṃ kappesī’’ti.
At that time, bhikkhus gathered in the Dhamma hall were speaking in praise of Rahula: "Friends, see how eager to learn this Rahula is! When told, 'Know your dwelling place,' he did not oppose even a single bhikkhu by saying, 'I am the son of the Ten-Powered One; you yourselves should leave your dwelling,' but instead made his abode in a latrine."
Vào lúc đó, các Tỳ-khưu đang ngồi trong Pháp đường, ca ngợi đức tính của Rāhula: “Thưa các Hiền giả, hãy xem Rāhula này khao khát học tập đến mức nào! Khi được bảo ‘hãy biết chỗ ở của con,’ ngài đã không làm phiền một Tỳ-khưu nào, không nói ‘con là con của Đức Thập Lực, các ngài hãy ra khỏi chỗ ở của các ngài,’ mà đã ở trong nhà vệ sinh.”
Evaṃ tesu kathayamānesu satthā dhammasabhaṃ gantvā alaṅkatāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti āha.
As they were speaking thus, the Teacher went to the Dhamma hall, sat on the ornamented seat, and said, "Bhikkhus, what is the topic of discussion you are gathered for now?"
Khi họ đang nói chuyện như vậy, Đức Bổn Sư đến Pháp đường, ngồi trên chỗ ngồi đã được trang hoàng và nói: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các con đang ngồi tụ họp để nói chuyện gì?”
‘‘Bhante, rāhulassa sikkhākāmakathāya, na aññāya kathāyā’’ti.
"Venerable Sir, it is about Rahula's eagerness to learn, not about any other topic."
“Bạch Thế Tôn, chúng con đang nói chuyện về lòng khao khát học tập của Rāhula, không phải chuyện gì khác.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, rāhulo idāneva sikkhākāmo, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattopi sikkhākāmoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, Rahula was not eager to learn only now; even when born in an animal realm in the past, he was still eager to learn," and then he recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, Rāhula không chỉ khao khát học tập bây giờ, mà trước đây, khi sinh ra trong loài súc sinh, ngài cũng đã khao khát học tập,” rồi Đức Bổn Sư kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte rājagahe eko magadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, a certain Magadha king reigned in Rājagaha.
Thuở xưa, tại Rājagaha, một vị vua Magadha đã trị vì vương quốc.
Tadā bodhisatto migayoniyaṃ nibbattitvā migagaṇaparivuto araññe vasati.
At that time, the Bodhisatta was born in the animal realm and lived in the forest, surrounded by a herd of deer.
Vào lúc đó, Bồ-tát sinh làm loài hươu, sống trong rừng cùng với một đàn hươu.
Athassa bhaginī attano puttakaṃ upanetvā ‘‘bhātika, imaṃ te bhāgineyyaṃ migamāyaṃ sikkhāpehī’’ti āha.
Then his sister brought her little son and said, "Brother, teach this nephew of yours the deer's wiles."
Rồi người em gái của ngài mang con trai của mình đến và nói: “Này anh, hãy dạy cháu của anh về thuật hươu.”
Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ‘‘gaccha, tāta, asukavelāya nāma āgantvā sikkheyyāsī’’ti āha.
The Bodhisatta assented, saying, "Very well," and then said, "Go, my dear, come and learn at such and such a time."
Bồ-tát đáp “Được thôi,” rồi nói: “Này con, hãy đến vào giờ này để học.”
So mātulena vuttavelaṃ anatikkamitvā taṃ upasaṅkamitvā migamāyaṃ sikkhi.
He did not exceed the time appointed by his uncle, but approached him and learned the deer's wiles.
Cháu của ngài đã không bỏ lỡ giờ mà cậu của mình đã dặn, đến gặp ngài và học thuật hươu.
So ekadivasaṃ vane vicaranto pāsena baddho baddharavaṃ ravi, migagaṇo palāyitvā ‘‘putto te pāsena baddho’’ti tassa mātuyā ārocesi.
One day, as he was roaming in the forest, he was caught in a snare and cried out, trapped; the herd of deer fled and reported to his mother, "Your son is caught in a snare."
Một ngày nọ, khi đang đi trong rừng, nó bị mắc bẫy và kêu lên tiếng kêu của kẻ bị mắc bẫy. Đàn hươu bỏ chạy và báo cho mẹ nó biết: “Con trai của chị bị mắc bẫy rồi.”
Sā bhātu santikaṃ gantvā ‘‘bhātika, bhāgineyyo te migamāyaṃ sikkhāpito’’ti pucchi.
She went to her brother and asked, "Brother, has your nephew been taught the deer's wiles?"
Người em gái đến gặp anh mình và hỏi: “Này anh, cháu của anh đã được dạy thuật hươu chưa?”
Bodhisatto ‘‘mā tvaṃ puttassa kiñci pāpakaṃ āsaṅki, suggahitā tena migamāyā, idāni taṃ hāsayamāno āgacchissatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "Do not suspect anything bad of your son; he has thoroughly learned the deer's wiles. Now he will come, amusing them," and then he spoke this verse:
Bồ-tát nói: “Chị đừng nghi ngờ điều gì xấu về con trai mình, nó đã học thuật hươu rất tốt, bây giờ nó sẽ đến trêu chọc chị,” rồi ngài đọc bài kệ này –
Tattha miganti bhāgineyyamigaṃ.
There, migaṃ means the nephew-deer.
Ở đây, migaṃ (con hươu) là con hươu cháu trai.
Tipallatthanti pallatthaṃ vuccati sayanaṃ, ubhohi passehi ujukameva ca nipannakavasenāti tīhākārehi pallatthaṃ assa, tīṇi vā pallatthāni assāti tipallattho, taṃ tipallatthaṃ.
Tipallatthaṃ: pallattha means lying down; he lies in three ways: on both sides and straight on his back, or he has three ways of lying down, hence tipallattha, that tipallatthaṃ.
Tipallatthaṃ (nằm ba tư thế): Pallatthaṃ có nghĩa là nằm, nó có ba tư thế nằm: nằm nghiêng hai bên và nằm thẳng; hoặc nó có ba tư thế nằm, nên gọi là tipallatthaṃ, đó là tipallatthaṃ.
Anekamāyanti bahumāyaṃ bahuvañcanaṃ.
Anekamāyaṃ means having many wiles, many deceptions.
Anekamāyaṃ (nhiều mưu mẹo) là có nhiều mưu mẹo, nhiều lừa dối.
Aṭṭhakkhuranti ekekasmiṃ pāde dvinnaṃ dvinnaṃ vasena aṭṭhahi khurehi samannāgataṃ.
Aṭṭhakkhuraṃ means endowed with eight hoofs, two on each foot.
Aṭṭhakkhuraṃ (tám móng) là có tám móng, mỗi chân có hai móng.
Aḍḍharattāpapāyinti purimayāmaṃ atikkamitvā majjhimayāme araññato āgamma pānīyassa pivanato aḍḍharatte āpaṃ pivatīti aḍḍharattāpapāyī.
Aḍḍharattāpapāyī: one who drinks water at midnight, having come from the forest in the middle watch, past the first watch, meaning he drinks water at midnight.
Aḍḍharattāpapāyī (uống nước lúc nửa đêm) là uống nước lúc nửa đêm, tức là sau khi qua canh đầu, nó đến từ rừng vào canh giữa để uống nước.
Taṃ aḍḍharatte apāyinti attho.
That is, he drinks at midnight.
Nghĩa là nó uống nước lúc nửa đêm.
Mama bhāgineyyaṃ migaṃ ahaṃ sādhukaṃ migamāyaṃ uggaṇhāpesiṃ.
I taught my nephew-deer the deer's wiles thoroughly.
Ta đã dạy cháu trai của ta thuật hươu rất tốt.
Yathā ekena sotena chamāssasanto, chahi kalāhitibhoti bhāgineyyoti.
"As breathing out through one nostril onto the ground, my nephew outwits with six tricks."
Như thở bằng một lỗ mũi trên mặt đất, cháu sẽ lừa được thợ săn bằng sáu cách.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ahañhi tava puttaṃ tathā uggaṇhāpesiṃ, yathā ekasmiṃ uparimanāsikāsote vātaṃ sannirumbhitvā pathaviyā allīnena ekena heṭṭhimasotena tattheva chamāyaṃ assasanto chahi kalāhi luddakaṃ atibhoti, chahi koṭṭhāsehi ajjhottharati vañcetīti attho.
This is what is meant: I taught your son so that, by holding his breath in one of his upper nostrils and breathing out through one lower nostril pressed against the earth, he outwits the hunter with six tricks, meaning he overcomes and deceives him with six parts.
Điều này có nghĩa là: Ta đã dạy con trai của chị như vậy, đến nỗi nó nín hơi ở một lỗ mũi trên, và thở bằng một lỗ mũi dưới dán vào đất, nằm trên mặt đất, nó sẽ lừa được thợ săn bằng sáu cách, nghĩa là nó sẽ đánh lừa bằng sáu phần.
Katamāhi chahi?
Which six?
Sáu cách nào?
Cattāro pāde pasāretvā ekena passena seyyāya, khurehi tiṇapaṃsukhaṇanena, jivhāninnāmanena udarassa uddhumātabhāvakaraṇena, uccārapassāvavissajjanena, vātasannirumbhanenāti.
By stretching out four legs and lying on one side, by digging grass and dust with his hoofs, by letting his tongue hang out, by making his belly swollen, by releasing urine and feces, and by holding his breath.
Bằng cách duỗi bốn chân và nằm nghiêng một bên, bằng cách dùng móng đào đất và cỏ, bằng cách thè lưỡi, bằng cách làm bụng phình to, bằng cách phóng uế và tiểu tiện, và bằng cách nín hơi.
Sopi migapotako pāse baddho avipphanditvāyeva bhūmiyaṃ mahāphāsukapassena pāde pasāretvā nipanno pādānaṃ āsannaṭṭhāne khureheva paharitvā paṃsuñca tiṇāni ca uppāṭetvā uccārapassāvaṃ vissajjetvā sīsaṃ pātetvā jivhaṃ ninnāmetvā sarīraṃ kheḷakilinnaṃ katvā vātaggahaṇena udaraṃ uddhumātakaṃ katvā akkhīni parivattetvā heṭṭhā nāsikāsotena vātaṃ sañcarāpento uparimanāsikāsotena vātaṃ sannirumbhitvā sakalasarīraṃ thaddhabhāvaṃ gāhāpetvā matākāraṃ dassesi.
That deer fawn, caught in the snare, without struggling, lay down on the ground, stretching out its legs on its side, struck the ground with its hooves near its feet, uprooting dust and grass, discharged urine and excrement, dropped its head, protruded its tongue, made its body wet with saliva, inflated its belly as if with wind, rolled its eyes, let air pass through the lower nostril while blocking the upper nostril, and made its entire body stiff, thus feigning death.
Con hươu con đó, khi bị mắc bẫy, không giãy giụa mà nằm trên đất với một bên sườn lớn, duỗi chân, dùng móng cào đất và cỏ ở gần chân, phóng uế và tiểu tiện, gục đầu xuống, thè lưỡi ra, làm cho cơ thể ướt đẫm nước bọt, làm cho bụng phình to do nín hơi, đảo mắt, thở bằng lỗ mũi dưới và nín hơi ở lỗ mũi trên, làm cho toàn bộ cơ thể cứng đờ, biểu hiện ra vẻ đã chết.
Nīlamakkhikāpi naṃ samparivāresuṃ, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne kākā nilīyiṃsu.
Blue flies gathered around it, and crows perched on various spots on its body.
Ruồi xanh cũng bu quanh nó, quạ đậu ở khắp nơi.
Luddo āgantvā udaraṃ hatthena paharitvā ‘‘atipātova baddho bhavissati, pūtiko jāto’’ti tassa bandhanarajjukaṃ mocetvā ‘‘etthevadāni naṃ ukkantitvā maṃsaṃ ādāya gamissāmī’’ti nirāsaṅko hutvā sākhāpalāsaṃ gahetuṃ āraddho.
The hunter came, struck its belly with his hand, and thought, “It must have been caught too long; it has become putrid.” He untied its snare and, feeling fearless, began to gather branches and leaves, thinking, “Now I will cut it up right here and take the meat.”
Thợ săn đến, dùng tay đập vào bụng nó và nói: “Chắc là nó đã bị mắc bẫy quá lâu, đã thối rồi,” rồi tháo dây trói cho nó, và không nghi ngờ gì, bắt đầu nhặt cành lá để nói: “Bây giờ ta sẽ xẻ thịt nó ở đây và mang thịt đi.”
Migapotakopi uṭṭhāya catūhi pādehi ṭhatvā kāyaṃ vidhunitvā gīvaṃ pasāretvā mahāvātena chinnavalāhako viya vegena mātu santikaṃ agamāsi.
The deer fawn then stood up on all four legs, shook its body, stretched its neck, and swiftly went to its mother, like a cloud dispersed by a strong wind.
Con hươu con đứng dậy, đứng bằng bốn chân, lắc mình, duỗi cổ, và nhanh chóng chạy về phía mẹ nó như một đám mây bị gió thổi tan.
Kāḷe vā yadi vā juṇheti idaṃ satthā jetavane viharanto dve vuḍḍhapabbajite ārabbha kathesi.
“Whether in the dark half or in the bright half” – this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning two elder bhikkhus.
Kāḷe vā yadi vā juṇhe (Dù là vào đêm tối hay đêm trăng sáng), Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài ngụ tại Jetavana, liên quan đến hai vị Tỳ-khưu già.
Te kira kosalajanapade ekasmiṃ araññāvāse vasanti.
It is said that they lived in a forest dwelling in the Kosala country.
Nghe nói, hai vị ấy sống trong một khu rừng ở xứ Kosala.
Eko kāḷatthero nāma, eko juṇhatthero nāma.
One was named Elder Kāḷa, and the other Elder Juṇha.
Một vị tên là Trưởng lão Kāḷa, một vị tên là Trưởng lão Juṇha.
Athekadivasaṃ juṇho kāḷaṃ pucchi ‘‘bhante kāḷa, sītaṃ nāma kasmiṃ kāle hotī’’ti.
Then one day, Juṇha asked Kāḷa, “Venerable Kāḷa, when is it cold?”
Rồi một ngày nọ, Juṇha hỏi Kāḷa: “Bạch Trưởng lão Kāḷa, lạnh thường xảy ra vào lúc nào?”
So ‘‘kāḷe hotī’’ti āha.
He replied, “It is cold in the dark half.”
Ngài đáp: “Vào đêm tối.”
Athekadivasaṃ kāḷo juṇhaṃ pucchi – ‘‘bhante juṇha, sītaṃ nāma kasmiṃ kāle hotī’’ti.
Then one day, Kāḷa asked Juṇha, “Venerable Juṇha, when is it cold?”
Rồi một ngày nọ, Kāḷa hỏi Juṇha: “Bạch Trưởng lão Juṇha, lạnh thường xảy ra vào lúc nào?”
So ‘‘juṇhe hotī’’ti āha.
He replied, “It is cold in the bright half.”
Ngài đáp: “Vào đêm trăng sáng.”
Te ubhopi attano kaṅkhaṃ chindituṃ asakkontā satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, sītaṃ nāma kasmiṃ kāle hotī’’ti pucchiṃsu.
Unable to resolve their own doubt, both of them went to the Teacher, paid homage to him, and asked, “Venerable sir, when is it cold?”
Cả hai, không thể tự mình giải quyết nghi ngờ, liền đến chỗ Đức Đạo Sư, đảnh lễ Đức Đạo Sư và hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, lạnh xảy ra vào thời điểm nào?”
Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘pubbepi ahaṃ, bhikkhave, tumhākaṃ imaṃ pañhaṃ kathesiṃ, bhavasaṅkhepagatattā pana na sallakkhayitthā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having heard their conversation, said, “Monks, I explained this problem to you even in the past, but you did not heed it due to the brevity of existence,” and then he related a past event.
Đức Đạo Sư nghe câu chuyện của họ, nói: “Này các Tỳ-kheo, trước đây Ta đã giải đáp câu hỏi này cho các ông rồi, nhưng vì các ông đã quên mất do sự ngắn ngủi của cuộc đời,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte ekasmiṃ pabbatapāde sīho ca byaggho ca dve sahāyā ekissāyeva guhāya vasanti.
In the past, at the foot of a certain mountain, a lion and a tiger, two friends, lived in the same cave.
Thuở xưa, dưới chân một ngọn núi, có hai người bạn là một con sư tử và một con hổ sống chung trong một hang động.
Tadā bodhisattopi isipabbajjaṃ pabbajitvā tasmiṃyeva pabbatapāde vasati.
At that time, the Bodhisatta, having renounced the world as a sage, also lived at the foot of that same mountain.
Khi đó, Bồ Tát cũng đã xuất gia làm ẩn sĩ và sống dưới chân ngọn núi đó.
Athekadivasaṃ tesaṃ sahāyakānaṃ sītaṃ nissāya vivādo udapādi.
Then one day, a dispute arose between those friends concerning the cold.
Rồi một ngày nọ, hai người bạn đó đã tranh cãi về việc lạnh.
Byaggho ‘‘kāḷeyeva sītaṃ hotī’’ti āha.
The tiger said, “It is cold only in the dark half.”
Con hổ nói: “Lạnh chỉ xảy ra vào đêm tối.”
Sīho ‘‘juṇheyeva sītaṃ hotī’’ti āha.
The lion said, “It is cold only in the bright half.”
Con sư tử nói: “Lạnh chỉ xảy ra vào đêm trăng sáng.”
Te ubhopi attano kaṅkhaṃ chindituṃ asakkontā bodhisattaṃ pucchiṃsu.
Unable to resolve their own doubt, both of them asked the Bodhisatta.
Cả hai, không thể tự mình giải quyết nghi ngờ, liền hỏi Bồ Tát.
Bodhisatto imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta uttered this verse:
Bồ Tát đã nói bài kệ này:
Tattha kāḷe vā yadi vā juṇheti kāḷapakkhe vā juṇhapakkhe vā.
Therein, kāḷe vā yadi vā juṇhe means whether in the dark fortnight or in the bright fortnight.
Ở đây, kāḷe vā yadi vā juṇheti (dù đêm tối hay trăng sáng) là vào nửa tháng tối hay nửa tháng sáng.
Yadā vāyati mālutoti yasmiṃ samaye puratthimādibhedo vāto vāyati, tasmiṃ samaye sītaṃ hoti.
Yadā vāyati māluto means at whatever time the wind, such as the easterly wind, blows, at that time it is cold.
Yadā vāyati mālutoti (khi gió thổi) là vào lúc gió thổi, chia thành gió đông, v.v., vào lúc đó thì lạnh.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Tại sao?
Vātajāni hi sītāni, yasmā vāte vijjanteyeva sītāni honti, kāḷapakkho vā juṇhapakkho vā ettha apamāṇanti vuttaṃ hoti.
Indeed, the cold is born of wind, because it is when there is wind that cold arises. It means that here, the dark fortnight or the bright fortnight is not the measure.
Vātajāni hi sītāni, (cái lạnh do gió sinh ra) vì khi gió thổi thì lạnh, nửa tháng tối hay nửa tháng sáng không quan trọng ở đây, đó là điều đã được nói.
Ubhotthamaparājitāti ubhopi tumhe imasmiṃ pañhe aparājitāti.
"Both of you are undefeated here" means that both of you are undefeated in this question.
Ubhotthamaparājitāti (cả hai đều không thua kém) là cả hai ông đều không thua kém trong câu hỏi này.
Evaṃ bodhisatto te sahāyake saññāpesi.
Thus, the Bodhisatta made his companions understand.
Như vậy, Bồ Tát đã khuyên dạy hai người bạn đó.
Evaṃ ce sattā jāneyyunti idaṃ satthā jetavane viharanto matakabhattaṃ ārabbha kathesi.
"If beings were to know thus" – this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning the offering for the deceased.
Evaṃ ce sattā jāneyyunti (Nếu chúng sinh biết như vậy) đây là câu chuyện Đức Đạo Sư đã kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến lễ cúng dường người chết.
Tasmiñhi kāle manussā bahū ajeḷakādayo māretvā kālakate ñātake uddissa matakabhattaṃ nāma denti.
At that time, people used to kill many goats, sheep, and other animals, and offer what was called 'matakabhatta' (food for the deceased) to their departed relatives.
Vào thời đó, người ta giết nhiều dê, cừu, v.v., để cúng dường người thân đã qua đời, gọi là Matakabhatta.
Bhikkhū te manusse tathā karonte disvā satthāraṃ pucchiṃsu ‘‘etarahi, bhante, manussā bahū pāṇe jīvitakkhayaṃ pāpetvā matakabhattaṃ nāma denti.
Seeing those people doing so, the monks asked the Teacher, "Venerable Sir, at present, people kill many living beings and offer what is called 'matakabhatta'.
Các Tỳ-kheo thấy những người ấy làm như vậy, hỏi Đức Đạo Sư: “Bạch Thế Tôn, bây giờ người ta giết hại nhiều sinh vật để cúng dường cho người chết (matakabhatta) ạ.
Atthi nu kho, bhante, ettha vuḍḍhī’’ti?
Is there, Venerable Sir, any benefit in this?"
Bạch Thế Tôn, việc đó có lợi ích gì không ạ?”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, ‘matakabhattaṃ dassāmā’ti katepi pāṇātipāte kāci vuḍḍhi nāma atthi, pubbe paṇḍitā ākāse nisajja dhammaṃ desetvā ettha ādīnavaṃ kathetvā sakalajambudīpavāsike etaṃ kammaṃ jahāpesuṃ.
The Teacher said, "Monks, there is no benefit whatsoever in killing living beings, even when done with the intention of offering matakabhatta. In the past, wise ones, sitting in the sky, taught the Dhamma, spoke of the danger in this action, and made all the inhabitants of Jambudīpa abandon this deed.
Đức Đạo Sư đáp: “Này các Tỳ-kheo, ngay cả khi nói ‘chúng ta sẽ cúng dường cho người chết (matakabhatta)’, việc sát hại sinh vật không có bất kỳ lợi ích nào cả. Trước đây, các bậc hiền trí đã ngồi trên không giảng pháp, nói lên sự nguy hại của việc này, và khiến tất cả cư dân Jambudīpa từ bỏ hành động đó.
Idāni pana bhavasaṅkhepagatattā puna pātubhūta’’nti vatvā atītaṃ āhari.
But now, due to the shortening of existence, it has reappeared," and he related a past event.
Tuy nhiên, vì sự rút gọn của các kiếp sống (bhavasaṅkhepagatattā), việc này lại xuất hiện trở lại.” Nói xong, Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū disāpāmokkho ācariyabrāhmaṇo ‘‘matakabhattaṃ dassāmī’’ti ekaṃ eḷakaṃ gāhāpetvā antevāsike āha – ‘‘tātā, imaṃ eḷakaṃ nadiṃ netvā nhāpetvā kaṇṭhe mālaṃ parikkhipitvā pañcaṅgulikaṃ datvā maṇḍetvā ānethā’’ti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a distinguished brahmin teacher, proficient in the three Vedas, had a ram caught, intending to offer matakabhatta. He then said to his disciples, "My dear ones, take this ram to the river, bathe it, put a garland around its neck, give it a five-finger mark, adorn it, and bring it back."
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có một vị Bà-la-môn đạo sư nổi tiếng (disāpāmokkho ācariyabrāhmaṇo) tinh thông ba bộ Veda, đã bảo các đệ tử: “Ta sẽ cúng dường cho người chết (matakabhatta).” Ông sai họ bắt một con cừu và nói: “Này các con, hãy dẫn con cừu này đến sông, tắm rửa cho nó, đeo vòng hoa vào cổ, thoa năm ngón tay (pañcaṅgulikaṃ) và trang điểm cho nó rồi mang về đây.”
Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā taṃ ādāya nadiṃ gantvā nhāpetvā maṇḍetvā nadītīre ṭhapesuṃ.
They assented, saying, "Yes, Venerable Sir," took it, went to the river, bathed it, adorned it, and placed it on the riverbank.
Họ đáp: “Vâng, thưa thầy,” rồi mang con cừu đến sông, tắm rửa, trang điểm và đặt nó trên bờ sông.
So eḷako attano pubbakammaṃ disvā ‘‘evarūpā nāma dukkhā ajja muccissāmī’’ti somanassajāto mattikāghaṭaṃ bhindanto viya mahāhasitaṃ hasitvā puna ‘‘ayaṃ brāhmaṇo maṃ ghātetvā mayā laddhadukkhaṃ labhissatī’’ti brāhmaṇe kāruññaṃ uppādetvā mahantena saddena parodi.
That ram, seeing its past kamma, thought, "Today I shall be released from such suffering," and, filled with joy, it laughed a great laugh as if breaking an earthen pot. Then, thinking, "This brahmin, by killing me, will experience the suffering I have endured," it felt compassion for the brahmin and cried with a loud voice.
Con cừu ấy thấy nghiệp quá khứ của mình và nghĩ: “Hôm nay ta sẽ thoát khỏi nỗi khổ như thế này,” liền vui mừng phá lên cười lớn như thể đập vỡ một cái bình đất. Sau đó, nó lại nghĩ: “Vị Bà-la-môn này giết ta rồi sẽ phải chịu nỗi khổ mà ta đã từng chịu,” liền khởi lòng từ bi đối với vị Bà-la-môn và khóc lớn.
Atha naṃ te māṇavā pucchiṃsu ‘‘samma eḷaka, tvaṃ mahāsaddena hasi ceva rodi ca, kena nu kho kāraṇena hasi, kena kāraṇena parodī’’ti?
Then the young brahmins asked it, "Friend ram, you laughed and cried with a loud voice. For what reason did you laugh, and for what reason did you cry?"
Các học trò hỏi nó: “Này cừu, ngươi vừa cười lớn vừa khóc lớn, vì lý do gì mà ngươi cười, vì lý do gì mà ngươi khóc?”
‘‘Tumhe maṃ imaṃ kāraṇaṃ attano ācariyassa santike puccheyyāthā’’ti.
"You should ask your teacher about this matter."
“Các ngươi hãy hỏi đạo sư của mình về lý do này.”
Te taṃ ādāya gantvā idaṃ kāraṇaṃ ācariyassa ārocesuṃ.
They took it and went to their teacher, reporting the matter.
Họ mang con cừu về và trình bày sự việc này với đạo sư.
Ācariyo tesaṃ vacanaṃ sutvā eḷakaṃ pucchi ‘‘kasmā tvaṃ eḷaka, hasi, kasmā rodī’’ti?
The teacher, hearing their words, asked the ram, "Ram, why did you laugh, and why did you cry?"
Đạo sư nghe lời họ nói, hỏi con cừu: “Này cừu, vì sao ngươi cười, vì sao ngươi khóc?”
Eḷako attanā katakammaṃ jātissarañāṇena anussaritvā brāhmaṇassa kathesi ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, pubbe tādisova mantajjhāyakabrāhmaṇo hutvā ‘matakabhattaṃ dassāmī’ti ekaṃ eḷakaṃ māretvā matakabhattaṃ adāsiṃ, svāhaṃ ekassa eḷakassa ghātitattā ekenūnesu pañcasu attabhāvasatesu sīsacchedaṃ pāpuṇiṃ, ayaṃ me koṭiyaṃ ṭhito pañcasatimo attabhāvo, svāhaṃ ‘ajja evarūpā dukkhā muccissāmī’ti somanassajāto iminā kāraṇena hasiṃ.
The ram, recalling its past deeds with its knowledge of previous existences, told the brahmin, "Brahmin, in a previous life, I was such a brahmin, a reciter of mantras, and I killed a ram and offered matakabhatta, saying, 'I will offer matakabhatta.' For having killed one ram, I suffered decapitation in five hundred existences, lacking one. This is my five hundredth existence, standing at the very end. Therefore, I laughed, filled with joy, thinking, 'Today I shall be released from such suffering.'
Con cừu nhớ lại nghiệp mình đã tạo bằng túc mạng trí (jātissarañāṇena) và kể cho vị Bà-la-môn nghe: “Này Bà-la-môn, trước đây ta cũng là một Bà-la-môn tụng niệm thần chú như ông, đã giết một con cừu để cúng dường cho người chết (matakabhatta). Vì giết một con cừu, ta đã phải chịu chặt đầu trong năm trăm kiếp sống thiếu một kiếp. Đây là kiếp sống thứ năm trăm, kiếp cuối cùng của ta. Ta vui mừng vì ‘hôm nay ta sẽ thoát khỏi nỗi khổ như thế này’, vì lý do này mà ta cười.
Rodanto pana ‘ahaṃ tāva ekaṃ eḷakaṃ māretvā pañca jātisatāni sīsacchedadukkhaṃ patvā ajja tamhā dukkhā muccissāmi, ayaṃ pana brāhmaṇo maṃ māretvā ahaṃ viya pañca jātisatāni sīsacchedadukkhaṃ labhissatī’ti tayi kāruññena rodi’’nti.
As for crying, I cried out of compassion for you, thinking, 'I, having killed one ram, have suffered decapitation for five hundred existences and will be released from that suffering today. But this brahmin, by killing me, will experience decapitation for five hundred existences, just as I did.'"
Còn khi khóc, ta khóc vì lòng từ bi đối với ông, vì nghĩ rằng ‘ta đã giết một con cừu và chịu nỗi khổ bị chặt đầu trong năm trăm kiếp, hôm nay ta sẽ thoát khỏi nỗi khổ đó, nhưng vị Bà-la-môn này giết ta rồi sẽ phải chịu nỗi khổ bị chặt đầu trong năm trăm kiếp như ta’.”
‘‘Eḷaka, mā bhāyi, nāhaṃ taṃ māressāmī’’ti.
"Ram, do not fear, I will not kill you."
“Này cừu, đừng sợ, ta sẽ không giết ngươi đâu.”
‘‘Brāhmaṇa, kiṃ vadesi, tayi mārentepi amārentepi na sakkā ajja mayā maraṇā muccitu’’nti.
"Brahmin, what are you saying? Whether you kill me or not, it is impossible for me to escape death today."
“Này Bà-la-môn, ông nói gì vậy? Dù ông có giết hay không giết, hôm nay ta cũng không thể thoát khỏi cái chết.”
‘‘Eḷaka, mā bhāyi, ahaṃ te ārakkhaṃ gahetvā tayā saddhiṃyeva vicarissāmī’’ti.
‘‘Goat, do not fear, I will take care of you and wander with you.’’
“Này cừu, đừng sợ, ta sẽ bảo vệ ngươi và đi cùng ngươi.”
‘‘Brāhmaṇa, appamattako tava ārakkho, mayā katapāpaṃ pana mahantaṃ balava’’nti.
‘‘Brahmin, your protection is trifling, but the evil I have done is great and powerful.’’
“Này Bà-la-môn, sự bảo vệ của ông rất nhỏ bé, nhưng tội lỗi ta đã tạo ra thì lớn và mạnh mẽ.”
Brāhmaṇo eḷakaṃ muñcitvā ‘‘imaṃ eḷakaṃ kassacipi māretuṃ na dassāmī’’ti antevāsike ādāya eḷakeneva saddhiṃ vicari.
The brahmin released the goat, saying, ‘‘I will not let anyone kill this goat,’’ and taking his disciples, he wandered with the goat.
Vị Bà-la-môn thả con cừu và nói: “Ta sẽ không cho phép bất cứ ai giết con cừu này,” rồi cùng các đệ tử đi theo con cừu.
Eḷako vissaṭṭhamattova ekaṃ pāsāṇapiṭṭhiṃ nissāya jātagumbe gīvaṃ ukkhipitvā paṇṇāni khādituṃ āraddho.
As soon as the goat was released, it raised its neck amidst a thicket of bushes near a rock surface and began to eat leaves.
Ngay khi được thả, con cừu dựa vào một tảng đá, vươn cổ lên giữa bụi cây và bắt đầu ăn lá.
Taṅkhaṇaññeva tasmiṃ pāsāṇapiṭṭhe asani pati, tato ekā pāsāṇasakalikā chijjitvā eḷakassa pasāritagīvāya patitvā sīsaṃ chindi, mahājano sannipati.
At that very moment, lightning struck that rock surface; then a piece of rock broke off, fell on the goat's outstretched neck, and severed its head. A large crowd gathered.
Ngay lúc đó, một tia sét đánh xuống tảng đá ấy, một mảnh đá vỡ ra và rơi trúng cổ con cừu đang duỗi dài, chặt đứt đầu nó. Đại chúng tụ tập lại.
Tadā bodhisatto tasmiṃ ṭhāne rukkhadevatā hutvā nibbatto.
At that time, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in that place.
Lúc bấy giờ, Bồ-tát đã tái sinh thành một vị thần cây (rukkhadevatā) ở nơi đó.
So passantasseva tassa mahājanassa devatānubhāvena ākāse pallaṅkena nisīditvā ‘‘ime sattā evaṃ pāpassa phalaṃ jānamānā appevanāma pāṇātipātaṃ na kareyyu’’nti madhurassarena dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
While that great crowd was watching, by the power of the deity, he sat cross-legged in the sky and, teaching the Dhamma in a sweet voice, thinking, ‘‘If these beings knew the result of evil in this way, perhaps they would not commit the destruction of life,’’ he uttered this verse –
Ngài ngồi kiết già trên không trung bằng thần thông của chư thiên, trước mắt đại chúng, và thuyết pháp bằng giọng nói ngọt ngào, nghĩ rằng: “Ước gì các chúng sinh này biết được quả báo của tội ác như vậy mà không sát hại sinh vật,” rồi nói bài kệ này:
Tattha evaṃ ce sattā jāneyyunti ime sattā evaṃ ce jāneyyuṃ.
Therein, if beings knew thus means: if these beings knew thus.
Ở đây, evaṃ ce sattā jāneyyuṃ có nghĩa là nếu các chúng sinh này biết được như vậy.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Dukkhāyaṃ jātisambhavoti ayaṃ tattha tattha jāti ca jātassa anukkamena vaḍḍhisaṅkhāto sambhavo ca jarābyādhimaraṇaappiyasampayogapiyavippayogahatthapādacchedādīnaṃ dukkhānaṃ vatthubhūtattā ‘‘dukkho’’ti yadi jāneyyuṃ.
That birth and becoming are suffering means: if they knew that this birth here and there, and becoming, which is called gradual growth after being born, are "suffering" because they are the basis for sufferings such as old age, sickness, death, association with the unpleasant, separation from the beloved, and the cutting off of hands and feet, etc.
Dukkhāyaṃ jātisambhavo có nghĩa là nếu họ biết rằng sự sinh khởi (jātisambhavo) này – tức là sự sinh (jāti) ở nơi này nơi kia và sự lớn lên (sambhavo) theo thứ tự của kẻ đã sinh – là “khổ đau” vì nó là nền tảng của các nỗi khổ như già, bệnh, chết, hội ngộ với điều không ưa, xa lìa điều yêu thích, chặt tay chân, v.v.
Na pāṇo pāṇinaṃ haññeti ‘‘paraṃ vadhanto jātisambhave vadhaṃ labhati, pīḷento pīḷaṃ labhatī’’ti jātisambhavassa dukkhavatthutāya dukkhabhāvaṃ jānanto koci pāṇo aññaṃ pāṇinaṃ na haññe, satto sattaṃ na haneyyāti attho.
No living being would kill another means: knowing that "one who kills another receives killing in birth and becoming, and one who torments receives torment," no living being, knowing the suffering nature of birth and becoming as the basis of suffering, would kill another living being; meaning, no being would kill a being.
Na pāṇo pāṇinaṃ haññe có nghĩa là không một sinh vật nào, khi biết rằng sự sinh khởi là nền tảng của khổ đau và là khổ đau, sẽ giết hại sinh vật khác, vì kẻ giết người sẽ phải chịu sự giết hại trong sự sinh khởi, kẻ làm tổn thương người khác sẽ phải chịu sự tổn thương. Ý nghĩa là không một chúng sinh nào sẽ giết hại một chúng sinh khác.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Pāṇaghātī hi socatīti, yasmā sāhatthikādīsu chasu payogesu yena kenaci payogena parassa jīvitindriyupacchedanena pāṇaghātī puggalo aṭṭhasu mahānirayesu soḷasasu ussadanirayesu nānappakārāya tiracchānayoniyā pettivisaye asurakāyeti imesu catūsu apāyesu mahādukkhaṃ anubhavamāno dīgharattaṃ antonijjhāyanalakkhaṇena sokena socati.
For the killer of life grieves means: because the person who destroys life, by any of the six methods of application such as by one's own hand, experiences great suffering in the eight great hells, the sixteen subsidiary hells, various animal realms, the realm of hungry ghosts (pettivisaya), and the asura realm, and thus grieves for a long time with sorrow characterized by internal burning.
Pāṇaghātī hi socatī có nghĩa là, bởi vì kẻ sát hại sinh vật (pāṇaghātī puggalo) bằng bất kỳ phương tiện nào trong sáu phương tiện như tự tay giết (sāhatthikādīsu) bằng cách cắt đứt sinh mạng của người khác, sẽ phải chịu khổ đau lớn trong tám đại địa ngục, mười sáu tiểu địa ngục, các loại đường súc sinh khác nhau, cõi ngạ quỷ, cõi A-tu-la – tức là bốn ác đạo này – và sẽ sầu khổ (socati) với đặc tính nội sầu kéo dài.
Yathā vāyaṃ eḷako maraṇabhayena socati, evaṃ dīgharattaṃ socatītipi ñatvā na pāṇo pāṇinaṃ haññe, koci pāṇātipātakammaṃ nāma na kareyya.
Just as this goat grieved out of fear of death, knowing that one grieves for a long time in this way, no living being would kill another; no one would commit the act of destroying life.
Cũng như con cừu này sầu khổ vì sợ chết, nếu biết rằng sẽ sầu khổ lâu dài như vậy, thì không sinh vật nào sẽ giết hại sinh vật khác, không ai sẽ tạo nghiệp sát sinh.
Mohena pana mūḷhā avijjāya andhīkatā imaṃ ādīnavaṃ apassantā pāṇātipātaṃ karontīti.
But deluded by ignorance, blinded by nescience, not seeing this drawback, they commit the destruction of life.
Nhưng do si mê bởi vô minh (mohena mūḷhā avijjāya andhīkatā), không thấy được sự nguy hại này, nên họ mới sát sinh.
Evaṃ mahāsatto nirayabhayena tajjetvā dhammaṃ desesi.
Thus, the Great Being, terrifying them with the fear of hell, taught the Dhamma.
Như vậy, Đại Bồ-tát đã thuyết pháp, răn đe bằng nỗi sợ hãi địa ngục.
Manussā taṃ dhammadesanaṃ sutvā nirayabhayabhītā pāṇātipātā viramiṃsu.
The people, hearing that Dhamma teaching, became frightened by the fear of hell and abstained from the destruction of life.
Con người nghe bài pháp ấy, sợ hãi địa ngục mà từ bỏ sát sinh.
Bodhisattopi dhammaṃ desetvā mahājanaṃ sīle patiṭṭhāpetvā yathākammaṃ gato, mahājanopi bodhisattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā devanagaraṃ pūresi.
The Bodhisatta, having taught the Dhamma and established the great multitude in morality, went according to his kamma, and the great multitude, abiding by the Bodhisatta's advice, performed meritorious deeds such as giving and filled the city of devas.
Bồ-tát cũng thuyết pháp, khiến đại chúng an trú trong giới luật, rồi theo nghiệp mà đi. Đại chúng cũng giữ lời khuyên của Bồ-tát, làm các việc phước thiện như bố thí, và làm đầy thành chư thiên.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘ahaṃ tena samayena rukkhadevatā ahosi’’nti.
The Teacher, having brought forth this Dhamma teaching, connected the link and summarized the Jātaka, saying, ‘‘I was the tree deity at that time.’’
Đức Đạo Sư đã kể lại bài pháp này, kết nối các mối liên hệ và kết thúc câu chuyện Jātaka: “Ta lúc bấy giờ là thần cây.”
Sace mucce pecca mucceti idaṃ satthā jetavane viharanto devatānaṃ āyācanabalikammaṃ ārabbha kathesi.
If one is released, one is released hereafter – the Teacher, while dwelling at Jetavana, related this in connection with the offering of supplication to deities.
Sace mucce pecca mucce (Nếu thoát, sau khi chết sẽ thoát) – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc cúng dường cầu nguyện của chư thiên.
Tadā kira manussā vaṇijjāya gacchantā pāṇe vadhitvā devatānaṃ balikammaṃ katvā ‘‘mayaṃ anantarāyena atthasiddhiṃ patvā āgantvā puna tumhākaṃ balikammaṃ karissāmā’’ti āyācitvā gacchanti.
It is said that at that time, when people went on trade journeys, they would kill animals, make offerings to deities, and then supplicate, saying, ‘‘Having achieved success without hindrance, we will return and make offerings to you again.’’
Khi ấy, người ta đi buôn, giết hại sinh vật, cúng dường chư thiên và cầu nguyện: “Chúng con sẽ trở về an toàn sau khi đạt được thành công, rồi sẽ cúng dường lại cho quý ngài,” rồi họ ra đi.
Tatthānantarāyena atthasiddhiṃ patvā āgatā ‘‘devatānubhāvena idaṃ jāta’’nti maññamānā bahū pāṇe vadhitvā āyācanato muccituṃ balikammaṃ karonti, taṃ disvā bhikkhū ‘‘atthi nu kho, bhante, ettha attho’’ti bhagavantaṃ pucchiṃsu.
Those who returned having achieved success without hindrance, believing that ‘‘this happened by the power of the deities,’’ would kill many animals and make offerings to be released from their supplication. Seeing this, the bhikkhus asked the Blessed One, ‘‘Is there any benefit in this, Venerable Sir?’’
Những người trở về an toàn sau khi đạt được thành công, nghĩ rằng “việc này xảy ra nhờ thần lực của chư thiên,” liền giết nhiều sinh vật để cúng dường nhằm thoát khỏi lời cầu nguyện. Thấy vậy, các Tỳ-kheo hỏi Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, việc đó có lợi ích gì không ạ?”
Bhagavā atītaṃ āhari.
The Blessed One related a past event.
Đức Thế Tôn kể chuyện quá khứ.
Tattha sace mucce pecca mucceti bho purisa, tvaṃ sace mucce yadi muccitukāmosi.
Therein, sace mucce pecca mucce means, “O man, if you are freed, if you wish to be freed.”
Ở đó, về câu " Nếu được giải thoát, hãy giải thoát ở đời sau" (Sace mucce pecca mucce), này người kia, nếu ông muốn được giải thoát.
Pecca mucceti yathā paraloke na bajjhasi, evaṃ muccāhi.
Pecca mucce means, “Be freed in such a way that you are not bound in the next world.”
Về câu " Hãy giải thoát ở đời sau" (Pecca mucce), hãy giải thoát sao cho ông không bị ràng buộc ở đời sau.
Muccamāno hi bajjhatīti yathā pana tvaṃ pāṇaṃ vadhitvā muccituṃ icchasi, evaṃ muccamāno hi pāpakammena bajjhati.
Muccamāno hi bajjhatīti means, “But if you wish to be freed by killing living beings, being freed in this way, you are bound by evil kamma.”
Về câu " Thật vậy, kẻ được giải thoát lại bị trói buộc" (Muccamāno hi bajjhati), nhưng như ông muốn được giải thoát sau khi đã giết hại sinh vật, thật vậy, kẻ được giải thoát như vậy sẽ bị trói buộc bởi nghiệp ác.
Tasmā na hevaṃ dhīrā muccantīti ye paṇḍitapurisā, te evaṃ paṭissavato na muccanti.
Therefore, na hevaṃ dhīrā muccantīti means, “Those wise men are not freed from vows in this manner.”
Do đó, về câu " Thật vậy, người trí không giải thoát như vậy" (Na hevaṃ dhīrā muccanti), những người hiền trí không giải thoát bằng cách cam kết như vậy.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Evarūpā hi mutti bālassa bandhanaṃ, esā pāṇātipātaṃ katvā mutti nāma bālassa bandhanameva hotīti dhammaṃ desesi.
For such mutti bālassa bandhanaṃ; this freedom, obtained by taking life, is indeed a bondage for the fool, thus he taught the Dhamma.
Vì sự giải thoát như vậy, tức là sự giải thoát sau khi đã giết hại sinh vật, chính là sự ràng buộc của kẻ ngu si, Ngài đã thuyết giảng Pháp như vậy.
Tato paṭṭhāya manussā evarūpā pāṇātipātakammā viratā dhammaṃ caritvā devanagaraṃ pūrayiṃsu.
From then on, people abstained from such acts of taking life, practiced the Dhamma, and filled the city of devas.
Từ đó trở đi, loài người đã từ bỏ những hành động sát sinh như vậy, thực hành Pháp và làm đầy thành chư thiên.
Disvā padamanuttiṇṇanti idaṃ satthā kosalesu cārikaṃ caramāno naḷakapānagāmaṃ patvā naḷakapānapokkharaṇiyaṃ ketakavane viharanto naḷadaṇḍake ārabbha kathesi.
Disvā padamanuttiṇṇaṃ: This the Teacher related while wandering on tour in Kosala, having reached the village of Naḷakapāna, and residing in the ketaka grove by the Naḷakapāna pond, concerning the bamboo stalks.
Câu " Thấy dấu chân không lên" (Disvā padamanuttiṇṇaṃ) này, Đức Phật đã thuyết giảng khi đang du hành ở xứ Kosala, đến làng Naḷakapāna, trú ngụ trong rừng ketaka gần hồ Naḷakapāna, và nói về những thân cây sậy.
Tadā kira bhikkhū naḷakapānapokkharaṇiyaṃ nhatvā sūcigharatthāya sāmaṇerehi naḷadaṇḍake gāhāpetvā te sabbatthakameva chidde disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayaṃ sūcigharatthāya naḷadaṇḍake gaṇhāpema, te mūlato yāva aggā sabbatthakameva chiddā, kiṃ nu kho eta’’nti pucchiṃsu.
At that time, it is said, bhikkhus, having bathed in the Naḷakapāna pond, had sāmaṇeras gather bamboo stalks for needle-cases. Seeing that they were hollow throughout, they approached the Teacher and asked, "Bhante, we had sāmaṇeras gather bamboo stalks for needle-cases, but they are hollow throughout, from root to tip. What could this be?"
Vào thời đó, các Tỳ-kheo tắm ở hồ Naḷakapāna, rồi sai các Sa-di lấy những thân sậy để làm ống kim. Khi thấy chúng đều rỗng ruột khắp nơi, họ đến gần Đức Phật và hỏi: "Bạch Thế Tôn, chúng con sai Sa-di lấy thân sậy để làm ống kim, nhưng chúng đều rỗng ruột từ gốc đến ngọn. Chuyện gì vậy ạ?"
Satthā ‘‘idaṃ, bhikkhave, mayhaṃ porāṇakaadhiṭṭhāna’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, this is my ancient resolve," and recounted a past event.
Đức Phật nói: "Này các Tỳ-kheo, đây là lời nguyện xưa của Ta," rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Pubbe kira so vanasaṇḍo arañño ahosi.
In the past, that forest thicket was a wilderness.
Ngày xưa, khu rừng đó là một khu rừng hoang dã.
Tassāpi pokkharaṇiyā eko dakarakkhaso otiṇṇotiṇṇe khādati.
And a water ogre in that pond devoured anyone who entered it.
Trong hồ đó có một thủy quái chuyên ăn những ai xuống nước.
Tadā bodhisatto rohitamigapotakappamāṇo kapirājā hutvā asītisahassamattavānaraparivuto yūthaṃ pariharanto tasmiṃ araññe vasati.
At that time, the Bodhisatta was a monkey king, the size of a young rohita deer, surrounded by eighty thousand monkeys, and he lived in that wilderness, caring for his troop.
Vào thời đó, Bồ-tát là vua khỉ, lớn bằng một con nai tơ, sống trong khu rừng đó với tám vạn con khỉ tùy tùng.
So vānaragaṇassa ovādaṃ adāsi ‘‘tātā, imasmiṃ araññe visarukkhāpi amanussapariggahitapokkharaṇiyopi honti, tumhe akhāditapubbaṃ phalāphalaṃ khādantā vā apītapubbaṃ pānīyaṃ pivantā vā maṃ paṭipuccheyyāthā’’ti.
He gave this advice to the monkey troop: "My dears, in this wilderness there are poisonous trees and ponds guarded by non-humans. When you eat fruits or drink water that you have not eaten or drunk before, you should ask me first."
Ngài đã khuyên nhóm khỉ: "Này các con, trong khu rừng này có cả cây độc và hồ bị phi nhân chiếm giữ. Khi ăn trái cây chưa từng ăn hoặc uống nước chưa từng uống, các con hãy hỏi ý ta trước."
Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ekadivasaṃ agatapubbaṭṭhānaṃ gatā tattha bahudeva divasaṃ caritvā pānīyaṃ gavesamānā ekaṃ pokkharaṇiṃ disvā pānīyaṃ apivitvāva bodhisattassāgamanaṃ olokayamānā nisīdiṃsu.
They replied, "Very well," and one day, they went to a place they had never visited before. After wandering there for many days, they found a pond while searching for water, and without drinking, they sat down, awaiting the Bodhisatta's arrival.
Chúng vâng lời và một ngày nọ, chúng đi đến một nơi chưa từng đến. Sau khi đi lang thang ở đó suốt cả ngày, chúng tìm nước uống và thấy một cái hồ. Chúng không uống nước mà ngồi đợi Bồ-tát đến.
Bodhisatto āgantvā ‘‘kiṃ tātā, pānīyaṃ na pivathā’’ti āha.
The Bodhisatta arrived and said, "Why, my dears, are you not drinking water?"
Bồ-tát đến và hỏi: "Này các con, sao các con không uống nước?"
‘‘Tumhākaṃ āgamanaṃ olokemā’’ti.
"We are awaiting your arrival."
"Chúng con đang đợi Ngài đến."
‘‘Suṭṭhu, tātā’’ti bodhisatto pokkharaṇiṃ āvijjhitvā padaṃ paricchindanto otiṇṇameva passi, na uttiṇṇaṃ.
"Excellent, my dears," said the Bodhisatta. He surveyed the pond, examining the footprints, and saw only those that had entered, not those that had come out.
"Tốt lắm, các con!" Bồ-tát đi vòng quanh hồ, xem xét dấu chân và chỉ thấy dấu chân đi xuống, không thấy dấu chân đi lên.
So ‘‘nissaṃsayaṃ esā amanussapariggahitā’’ti ñatvā ‘‘suṭṭhu vo kataṃ, tātā, pānīyaṃ apivantehi, amanussapariggahitā aya’’nti āha.
Knowing, "This is certainly guarded by a non-human," he said, "You have done well, my dears, by not drinking the water, for this pond is guarded by a non-human."
Ngài biết: "Chắc chắn hồ này bị phi nhân chiếm giữ," rồi nói: "Các con đã làm rất tốt khi không uống nước. Hồ này bị phi nhân chiếm giữ."
Dakarakkhasopi tesaṃ anotaraṇabhāvaṃ ñatvā nīlodaro paṇḍaramukho surattahatthapādo bībhacchadassano hutvā udakaṃ dvidhā katvā nikkhamitvā ‘‘kasmā nisinnāttha, otaritvā pānīyaṃ pivathā’’ti āha.
The water ogre, knowing that they would not descend, emerged from the water, splitting it in two, with a dark blue belly, a pale face, and extremely red hands and feet, appearing repulsive, and said, "Why are you sitting? Descend and drink the water!"
Thủy quái cũng biết chúng không xuống nước, liền hiện ra từ dưới nước, thân xanh, mặt trắng, tay chân đỏ tươi, trông rất ghê rợn, rồi nói: "Sao các ngươi ngồi đó? Hãy xuống uống nước đi!"
Atha naṃ bodhisatto pucchi ‘‘tvaṃ idha nibbattadakarakkhasosī’’ti?
Then the Bodhisatta asked him, "Are you a water ogre born here?"
Bồ-tát hỏi nó: "Ngươi là thủy quái sinh ra ở đây sao?"
‘‘Āma, aha’’nti.
"Yes, I am."
"Vâng, là ta."
‘‘Tvaṃ pokkharaṇiṃ otiṇṇake labhasī’’ti?
"Do you seize those who descend into the pond?"
"Ngươi có được những kẻ xuống hồ không?"
‘‘Āma, labhāmi, ahaṃ idhotiṇṇaṃ antamaso sakuṇikaṃ upādāya na kiñci muñcāmi, tumhepi sabbe khādissāmī’’ti.
"Yes, I do. I do not let anything escape that descends here, down to a tiny bird. I will devour all of you too."
"Vâng, ta có được. Ta không tha bất cứ thứ gì xuống đây, dù chỉ là một con chim nhỏ. Ta sẽ ăn thịt tất cả các ngươi."
‘‘Na mayaṃ attānaṃ tuyhaṃ khādituṃ dassāmā’’ti.
"We will not give ourselves to you to eat."
"Chúng ta sẽ không để mình bị ngươi ăn thịt."
‘‘Pānīyaṃ pana pivissathā’’ti.
"But will you drink water?"
"Nhưng các ngươi sẽ uống nước sao?"
‘‘Āma, pānīyaṃ pivissāma, na ca te vasaṃ gamissāmā’’ti.
"Yes, we will drink water, but we will not fall into your power."
"Vâng, chúng ta sẽ uống nước, nhưng sẽ không rơi vào tay ngươi."
‘‘Atha kathaṃ pānīyaṃ pivissathā’’ti?
"Then how will you drink water?"
"Vậy các ngươi sẽ uống nước bằng cách nào?"
Kiṃ pana tvaṃ maññasi ‘‘otaritvā pivissantī’’ti.
What do you think? 'Will they descend and drink?'
Ngươi nghĩ chúng ta sẽ xuống hồ để uống sao?
‘‘Mayañhi anotaritvā asītisahassānipi ekamekaṃ naḷadaṇḍakaṃ gahetvā uppalanāḷena udakaṃ pivantā viya tava pokkharaṇiyā pānīyaṃ pivissāma, evaṃ no tvaṃ khādituṃ na sakkhissasī’’ti.
"Indeed, without descending, taking eighty thousand reed-stalks, each like a lotus-stalk, we will drink water from your pond. In this way, you will not be able to eat us."
"Chúng ta sẽ không xuống hồ. Tám vạn con khỉ chúng ta, mỗi con sẽ lấy một thân sậy, uống nước hồ của ngươi như uống bằng ống sen. Như vậy, ngươi sẽ không thể ăn thịt chúng ta."
Etamatthaṃ viditvā satthā abhisambuddho hutvā imissā gāthāya purimapadadvayaṃ abhāsi –
Knowing this matter, the Teacher, having become fully enlightened, spoke the first two lines of this verse:
Biết được điều này, Đức Phật, sau khi giác ngộ hoàn toàn, đã nói hai câu đầu của bài kệ này:
Evañca pana vatvā bodhisatto ekaṃ naḷadaṇḍakaṃ āharāpetvā pāramiyo āvajjetvā saccakiriyaṃ katvā mukhena dhami, naḷo anto kiñci gaṇṭhiṃ asesetvā sabbatthakameva susiro ahosi.
Having said this, the Bodhisatta had one reed-stalk brought, reflected on the Pāramīs, made an Act of Truth, and blew into it with his mouth. The reed became hollow throughout, leaving no knots inside.
Nói xong như vậy, Bồ-tát sai người mang một thân sậy đến, quán tưởng các Ba-la-mật, thực hiện lời thề chân thật, rồi thổi vào ống sậy bằng miệng. Ống sậy trở nên rỗng ruột hoàn toàn, không còn một mấu nào bên trong.
Iminā niyāmena aparampi aparampi āharāpetvā mukhena dhamitvā adāsi.
In this manner, he had other reeds brought, blew into them with his mouth, and gave them.
Theo cách này, Ngài lại sai người mang thêm nhiều thân sậy khác đến, thổi vào bằng miệng rồi đưa cho chúng.
Evaṃ santepi na sakkā niṭṭhāpetuṃ, tasmā evaṃ na gahetabbaṃ.
Even so, it is not possible to complete it, therefore it should not be taken this way.
Dù vậy, vẫn không thể hoàn thành, do đó không nên hiểu theo cách này.
Bodhisatto pana ‘‘imaṃ pokkharaṇiṃ parivāretvā jātā sabbepi naḷā ekacchiddā hontū’’ti adhiṭṭhāsi.
However, the Bodhisatta resolved, "May all the reeds growing around this pond be single-holed!"
Bồ-tát đã nguyện rằng: "Tất cả các cây sậy mọc quanh hồ này hãy trở thành rỗng ruột một lỗ."
Bodhisattānañhi hitūpacārassa mahantatāya adhiṭṭhānaṃ samijjhati.
Indeed, the resolutions of Bodhisattas are fulfilled due to the greatness of their beneficial conduct.
Lời nguyện của các Bồ-tát thành tựu do sự vĩ đại của lòng từ bi và sự giúp đỡ của họ.
Tato paṭṭhāya sabbepi taṃ pokkharaṇiṃ parivāretvā uṭṭhitanaḷā ekacchiddā jātā.
From that time onwards, all the reeds growing around that pond became single-holed.
Từ đó trở đi, tất cả các cây sậy mọc quanh hồ đó đều trở thành rỗng ruột một lỗ.
Imasmiñhi kappe cattāri kappaṭṭhiyapāṭihāriyāni nāma.
In this eon, there are four eon-enduring marvels.
Trong kiếp này, có bốn phép lạ tồn tại suốt kiếp (kappaṭṭhiyapāṭihāriyāni).
Katamāni cattāri?
Which are the four?
Bốn phép lạ đó là gì?
Cande sasalakkhaṇaṃ sakalampi imaṃ kappaṃ ṭhassati, vaṭṭakajātake aggino nibbutaṭṭhānaṃ sakalampi imaṃ kappaṃ aggi na jhāyissati, ghaṭīkāranivesanaṭṭhānaṃ sakalampi imaṃ kappaṃ anovassakaṃ ṭhassati, imaṃ pokkharaṇiṃ parivāretvā uṭṭhitanaḷā sakalampi imaṃ kappaṃ ekacchiddā bhavissantīti imāni cattāri kappaṭṭhiyapāṭihāriyāni nāma.
The hare-mark on the moon will remain for this entire eon; in the Vaṭṭaka Jātaka, the place where the fire was extinguished will not burn for this entire eon; the site of Ghaṭīkāra's dwelling will remain free from rain for this entire eon; and the reeds growing around this pond will be single-holed for this entire eon—these are the four eon-enduring marvels.
Dấu chân thỏ trên mặt trăng sẽ tồn tại suốt kiếp này; nơi lửa tắt trong chuyện chim cút (Vaṭṭakajātaka) sẽ không bao giờ cháy lại suốt kiếp này; nơi ở của Ghāṭīkāra sẽ không bao giờ có mưa suốt kiếp này; và những cây sậy mọc quanh hồ này sẽ rỗng ruột một lỗ suốt kiếp này. Đó là bốn phép lạ tồn tại suốt kiếp.
Bodhisatto evaṃ adhiṭṭhahitvā ekaṃ naḷaṃ ādāya nisīdi.
Having thus resolved, the Bodhisatta took a reed and sat down.
Bồ-tát, sau khi nguyện như vậy, lấy một cây sậy và ngồi xuống.
Tepi asītisahassavānarā ekekaṃ ādāya pokkharaṇiṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
Those eighty thousand monkeys also each took a reed and sat surrounding the pond.
Tám vạn con khỉ đó cũng mỗi con lấy một cây sậy và ngồi quanh hồ.
Tepi bodhisattassa naḷena ākaḍḍhitvā pānīyaṃ pivanakāle sabbe tīre nisinnāva piviṃsu.
And they all drank while sitting on the bank when the Bodhisatta drew water with his reed.
Khi Bồ-tát dùng ống sậy hút nước uống, tất cả chúng cũng ngồi trên bờ mà uống.
Evaṃ tehi pānīye pivite dakarakkhaso kiñci alabhitvā anattamano sakanivesanameva gato.
When they had thus drunk the water, the water-ogre, having gained nothing, displeased, returned to his own dwelling.
Khi chúng đã uống nước như vậy, quỷ nước không bắt được gì, bất mãn, liền trở về chỗ ở của mình.
Bodhisattopi saparivāro araññameva pāvisi.
The Bodhisatta, with his retinue, also entered the forest.
Bồ-tát cùng đoàn tùy tùng cũng đi vào rừng.
Ñātametaṃ kuruṅgassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
"This is known to the Kuruṅga"—the Teacher spoke this while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta.
Ñātametaṃ kuruṅgassā (Điều này đã được nai Kuruṅga biết) – câu chuyện này được Đức Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Ekasmiñhi samaye dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso devadatto tathāgatassa ghātanatthāya dhanuggahe payojesi, silaṃ pavijjhi, dhanapālaṃ vissajjesi, sabbathāpi dasabalassa vadhāya parisakkatī’’ti devadattassa avaṇṇaṃ kathentā nisīdiṃsu.
Indeed, at one time, monks assembled in the Dhamma hall sat disparaging Devadatta, saying, ‘‘Friends, Devadatta employed archers for the purpose of killing the Tathāgata, hurled a rock, released Dhanapāla, and in every way strives for the destruction of the Ten-Powered One.’’
Một thời, các Tỳ-khưu tụ họp tại Pháp đường, ngồi đàm luận về những lỗi lầm của Devadatta: “Này chư Hiền, Devadatta đã thuê cung thủ để sát hại Đức Như Lai, đã ném đá, đã thả voi Dhanapāla, và bằng mọi cách đều cố gắng hãm hại Đức Thập Lực.”
Satthā āgantvā paññattāsane nisinno ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came, sat on the prepared seat, and asked, ‘‘Monks, what is the topic of discussion you are now assembled for?’’
Đức Đạo Sư đến, ngồi vào chỗ đã được sắp đặt, rồi hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì vậy?”
Bhante, devadatto tumhākaṃ vadhāya parisakkatīti tassa aguṇakathāya sannisinnāmhāti.
‘‘Venerable Sir, we are assembled, speaking of Devadatta’s demerits, saying that he strives for your destruction.’’
Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang tụ họp bàn luận về những lỗi lầm của Devadatta, rằng hắn ta đang cố gắng hãm hại Ngài.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mama vadhāya parisakkati, pubbepi mama vadhāya parisakkiyeva, na ca pana maṃ vadhituṃ asakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, ‘‘Monks, Devadatta does not strive for my destruction only now; he strove for my destruction in the past too, but he was unable to kill me,’’ and then he related a past event.
Đức Đạo Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, Devadatta không chỉ bây giờ mới cố gắng hãm hại Ta, mà trước đây hắn cũng đã từng cố gắng hãm hại Ta, nhưng hắn không thể sát hại được Ta,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kuruṅgamigo hutvā ekasmiṃ araññāyatane phalāni khādanto vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a roe deer and lived in a certain forest eating fruits.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát sanh làm một con nai Kuruṅga, sống trong một khu rừng, ăn trái cây.
So ekasmiṃ kāle phalasampanne sepaṇṇirukkhe sepaṇṇiphalāni khādati.
At one time, he would eat the fruits of a sepaṇṇī tree that was abundant with fruit.
Một thời, Ngài ăn trái sepaṇṇi trên cây sepaṇṇi đang mùa sai quả.
Atheko gāmavāsī aṭṭakaluddako phalarukkhamūlesu migānaṃ padāni upadhāretvā uparirukkhe aṭṭakaṃ bandhitvā tattha nisīditvā phalāni khādituṃ āgatāgate mige sattiyā vijjhitvā tesaṃ maṃsaṃ vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti.
Then, a certain village-dwelling hunter, after observing the footprints of deer at the base of the fruit trees, would build a platform in a tree, sit there, and shoot with a spear the deer that came to eat the fruits, making his living by selling their meat.
Bấy giờ, một người thợ săn sống ở làng, chuyên đặt bẫy, sau khi theo dõi dấu chân nai dưới gốc cây ăn trái, đã dựng một chòi trên cây, ngồi ở đó, dùng giáo đâm những con nai đến ăn trái, rồi bán thịt chúng để kiếm sống.
So ekadivasaṃ tasmiṃ rukkhamūle bodhisattassa padavaḷañjaṃ disvā tasmiṃ sepaṇṇirukkhe aṭṭakaṃ bandhitvā pātova bhuñjitvā sattiṃ ādāya vanaṃ pavisitvā taṃ rukkhaṃ āruhitvā aṭṭake nisīdi.
One day, seeing the Bodhisatta’s footprints at the base of that tree, he built a platform in that sepaṇṇī tree, ate early in the morning, took his spear, entered the forest, climbed that tree, and sat on the platform.
Một ngày nọ, hắn thấy dấu chân của Bồ-tát dưới gốc cây đó, liền dựng chòi trên cây sepaṇṇi ấy. Sáng sớm, sau khi ăn xong, hắn mang giáo vào rừng, leo lên cây và ngồi trong chòi.
Bodhisattopi pātova vasanaṭṭhānā nikkhamitvā ‘‘sepaṇṇiphalāni khādissāmī’’ti āgamma taṃ rukkhamūlaṃ sahasāva apavisitvā ‘‘kadāci aṭṭakaluddakā rukkhesu aṭṭakaṃ bandhanti, atthi nu kho evarūpo upaddavo’’ti pariggaṇhanto bāhiratova aṭṭhāsi.
The Bodhisatta also, having left his dwelling place early in the morning, came intending to eat sepaṇṇī fruits. He did not hastily enter the base of that tree, but stood outside, considering, ‘‘Hunters sometimes build platforms in trees. Is there such a danger?’’
Bồ-tát cũng sáng sớm rời khỏi chỗ ở, nghĩ: “Ta sẽ ăn trái sepaṇṇi,” liền đến gốc cây đó, nhưng không vội vào ngay, mà đứng bên ngoài quan sát, nghĩ: “Đôi khi thợ săn đặt chòi trên cây. Có tai họa nào như vậy không?”
Tattha ñātanti pākaṭaṃ jātaṃ.
Here, ñātaṃ means manifest, known.
Trong đó, ñātaṃ nghĩa là hiển nhiên, đã biết.
Etanti idaṃ.
Etaṃ means this.
Etaṃ nghĩa là điều này.
Kuruṅgassāti kuruṅgamigassa.
Kuruṅgassa means to the roe deer.
Kuruṅgassā nghĩa là của con nai Kuruṅga.
Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasīti yaṃ tvaṃ ambho sepaṇṇirukkha purato phalāni pātayamāno seyyasi viseyyasi visiṇṇaphalo hosi, taṃ sabbaṃ kuruṅgamigassa pākaṭaṃ jātaṃ.
Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasī means that you, O sepaṇṇī tree, by dropping fruits in front, are lying in wait, your fruits are scattered; all of this is manifest to the roe deer.
Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasī nghĩa là, hỡi cây sepaṇṇi, việc ngươi nằm đó, việc ngươi rải trái cây ra trước mặt, tất cả điều đó đã được nai Kuruṅga biết rõ.
Na me te ruccate phalanti evaṃ phalaṃ dadamānāya na me tava phalaṃ ruccati, tiṭṭha tvaṃ, ahaṃ aññattha gacchissāmīti agamāsi.
Na me te ruccate phalaṃ means when you give fruit in this way, your fruit does not please me. Stay here, I will go elsewhere, and he went away.
Na me te ruccate phalaṃ nghĩa là, khi ngươi cho trái cây như vậy, trái cây của ngươi không còn làm ta hài lòng nữa; ngươi hãy ở lại đó, ta sẽ đi nơi khác, rồi Ngài bỏ đi.
Athassa luddako aṭṭake nisinnova sattiṃ khipitvā ‘‘gaccha, viraddho dānimhi ta’’nti āha.
Then the hunter, still sitting on the platform, threw his spear and said, ‘‘Go, I have missed you now!’’
Bấy giờ, người thợ săn vẫn ngồi trong chòi, ném giáo xuống và nói: “Đi đi, ngươi đã thoát khỏi ta rồi!”
Bodhisatto nivattitvā ṭhito āha ‘‘ambho purisa, idānīsi kiñcāpi maṃ viraddho, aṭṭha pana mahāniraye soḷasaussadaniraye pañcavidhabandhanādīni ca kammakāraṇāni aviraddhoyevāsī’’ti.
The Bodhisatta turned back and stood, saying, ‘‘Friend, man, though you have missed me now, you have not missed the eight great hells, the sixteen Ussada hells, and the fivefold bonds and other torments of karma.’’
Bồ-tát quay lại đứng đó và nói: “Này người kia, tuy bây giờ ngươi đã để ta thoát, nhưng ngươi vẫn chưa thoát khỏi tám đại địa ngục, mười sáu địa ngục phụ, và các hình phạt nghiệp báo năm loại xiềng xích, v.v…”
Evañca pana vatvā palāyitvā yathāruciṃ gato, luddopi otaritvā yathāruciṃ gato.
Having said this, he fled and went wherever he pleased, and the hunter also climbed down and went wherever he pleased.
Nói xong như vậy, Ngài bỏ chạy theo ý muốn, và người thợ săn cũng leo xuống rồi đi theo ý muốn của mình.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tathārūpaṃ kammaṃ paṭicca kukkurayoniyaṃ nibbattitvā anekasatakukkuraparivuto mahāsusāne vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, due to a certain kamma, was reborn in the canine realm and lived in the great charnel ground, surrounded by many hundreds of dogs.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát do nghiệp báo tương ứng mà sanh vào loài chó, sống trong một khu nghĩa địa lớn, được bao quanh bởi hàng trăm con chó.
Athekadivasaṃ rājā setasindhavayuttaṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ rathaṃ āruyha uyyānaṃ gantvā tattha divasabhāgaṃ kīḷitvā atthaṅgate sūriye nagaraṃ pāvisi.
Then, one day, the king, having mounted a chariot adorned with all ornaments and yoked with white Sindh horses, went to the pleasure garden, played there for half the day, and entered the city when the sun had set.
Một ngày nọ, nhà vua ngự trên chiếc xe được kéo bởi ngựa Sindhu trắng, trang hoàng lộng lẫy, đi đến vườn thượng uyển, vui chơi ở đó suốt cả ngày, rồi khi mặt trời lặn thì trở về thành phố.
Tassa taṃ rathavarattaṃ yathānaddhameva rājaṅgaṇe ṭhapayiṃsu, so rattibhāge deve vassante tinto.
His excellent chariot harness was left in the royal courtyard just as it was, and it became wet when it rained during the night.
Chiếc dây cương xe đó được đặt ngay trong sân cung điện, và nó bị ướt khi trời mưa vào ban đêm.
Uparipāsādato koleyyakasunakhā otaritvā tassa cammañca naddhiñca khādiṃsu.
The royal dogs descended from the upper palace and ate its leather and straps.
Những con chó hoàng gia từ trên lầu xuống, ăn da và dây cương của nó.
Punadivase rañño ārocesuṃ ‘‘deva, niddhamanamukhena sunakhā pavisitvā rathassa cammañca naddhiñca khādiṃsū’’ti.
The next day, they reported to the king, "Your Majesty, dogs entered through the open doorway and ate the leather and straps of the chariot."
Ngày hôm sau, người ta báo với nhà vua: “Tâu Đại vương, những con chó đã lẻn vào qua lối thoát nước và ăn da cùng dây cương của chiếc xe.”
Rājā sunakhānaṃ kujjhitvā ‘‘diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne sunakhe ghātethā’’ti āha.
The king, angered by the dogs, said, "Kill the dogs wherever they are seen!"
Nhà vua tức giận với lũ chó, ra lệnh: “Hãy giết tất cả những con chó nào thấy được!”
Tato paṭṭhāya sunakhānaṃ mahābyasanaṃ udapādi.
From that time on, a great calamity arose for the dogs.
Từ đó trở đi, một tai họa lớn ập đến với loài chó.
Te diṭṭhidiṭṭhaṭṭhāne ghātiyamānā palāyitvā susānaṃ gantvā bodhisattassa santikaṃ agamaṃsu.
Being killed wherever they were seen, they fled to the charnel ground and went to the Bodhisatta.
Chúng bị giết ở bất cứ nơi nào bị nhìn thấy, liền bỏ chạy đến nghĩa địa và tìm đến Bồ-tát.
Bodhisatto ‘tumhe bahū sannipatitā, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchi.
The Bodhisatta asked, "You have gathered in large numbers; what is the reason?"
Bồ-tát hỏi: “Các ngươi tụ tập đông đảo thế này, có chuyện gì vậy?”
Te ‘‘antepure kira rathassa cammañca naddhi ca sunakhehi khāditā’ti kuddho rājā sunakhavadhaṃ āṇāpesi, bahū sunakhā vinassanti, mahābhayaṃ uppanna’’nti āhaṃsu.
They replied, "The king, angered that dogs supposedly ate the leather and straps of the chariot in the inner palace, ordered the killing of dogs. Many dogs are perishing; a great danger has arisen."
Chúng nói: “Tâu Ngài, nghe nói chó đã ăn da và dây cương của chiếc xe trong cung điện, nhà vua nổi giận ra lệnh giết chó, nhiều con chó đã bị giết, một tai họa lớn đã xảy ra.”
Bodhisatto cintesi ‘‘ārakkhaṭṭhāne bahi sunakhānaṃ okāso natthi, antorājanivesane koleyyakasunakhānameva taṃ kammaṃ bhavissati.
The Bodhisatta thought, "There is no opportunity for outside dogs in the guarded area; that deed must have been done by the royal dogs within the royal residence.
Bồ-tát suy nghĩ: “Ở nơi canh gác, chó bên ngoài không có cơ hội vào được, chắc chắn đó là việc làm của những con chó hoàng gia trong cung điện.
Idāni pana corānaṃ kiñci bhayaṃ natthi, acorā maraṇaṃ labhanti, yaṃnūnāhaṃ core rañño dassetvā ñātisaṅghassa jīvitadānaṃ dadeyya’’nti.
Now, there is no danger for the culprits, but the innocent are dying. Why don't I expose the culprits to the king and grant the gift of life to my kinsmen?"
Bây giờ, những kẻ trộm không gặp nguy hiểm gì, còn những kẻ không trộm lại phải chết. Chi bằng ta hãy chỉ ra những kẻ trộm cho nhà vua và ban sự sống cho dòng tộc của ta.”
So ñātake samassāsetvā ‘‘tumhe mā bhāyittha, ahaṃ vo abhayaṃ āharissāmi, yāva rājānaṃ passāmi, tāva idheva hothā’’ti pāramiyo āvajjetvā mettābhāvanaṃ purecārikaṃ katvā ‘‘mayhaṃ upari leḍḍuṃ vā muggaraṃ vā mā koci khipituṃ ussahī’’ti adhiṭṭhāya ekakova antonagaraṃ pāvisi.
So, comforting his kinsmen, he said, "Do not be afraid; I will bring you safety. Stay here until I see the king," and reflecting on his pāramīs, making mettā-bhāvanā his forerunner, he resolved, "May no one dare to throw a clod or a club at me," and entered the city alone.
Ngài an ủi bà con: “Các ngươi đừng sợ hãi, ta sẽ mang lại sự an toàn cho các ngươi. Hãy ở lại đây cho đến khi ta gặp nhà vua,” rồi Ngài quán tưởng các Ba-la-mật, đặt lòng từ bi làm tiên phong, và nguyện rằng: “Mong không ai dám ném đất đá hay gậy gộc vào ta,” rồi một mình đi vào thành phố.
Atha naṃ disvā ekasattopi kujjhitvā olokento nāma nāhosi.
Then, seeing him, not a single being became angry or even looked at him with anger.
Bấy giờ, không một ai dám tức giận nhìn Ngài.
Rājāpi sunakhavadhaṃ āṇāpetvā sayaṃ vinicchaye nisinno hoti.
The king, having ordered the killing of dogs, was himself seated in judgment.
Nhà vua đã ra lệnh giết chó và đang ngồi xét xử.
Bodhisatto tattheva gantvā pakkhanditvā rañño āsanassa heṭṭhā pāvisi.
The Bodhisatta went right there, rushed in, and entered beneath the king's seat.
Bồ-tát liền đi thẳng đến đó, xông vào và chui xuống dưới ngai vàng của nhà vua.
Atha naṃ rājapurisā nīharituṃ āraddhā, rājā pana vāresi.
Then the royal guards began to drag him out, but the king restrained them.
Bấy giờ, các thị vệ của nhà vua bắt đầu lôi Ngài ra, nhưng nhà vua ngăn lại.
So thokaṃ vissamitvā heṭṭhāsanā nikkhamitvā rājānaṃ vanditvā ‘‘deva, tumhe kukkure mārāpethā’’ti pucchi.
He rested for a while, then came out from under the seat, saluted the king, and asked, "Your Majesty, are you having dogs killed?"
Ngài nghỉ ngơi một lát, rồi từ dưới ngai vàng đi ra, đảnh lễ nhà vua và hỏi: “Tâu Đại vương, Ngài có ra lệnh giết chó không?”
‘‘Āma, mārāpemaha’’nti.
"Yes, I am having them killed."
“Vâng, ta có ra lệnh giết.”
‘‘Ko nesaṃ aparādho narindā’’ti?
"What is their offense, O King?"
“Tâu bệ hạ, lỗi của chúng là gì?”
‘‘Rathassa me parivāracammañca naddhiñca khādiṃsū’’ti.
"They ate the harness leather and straps of my chariot."
“Chúng đã ăn da bọc xe và dây cương của xe thần.”
‘‘Ye khādiṃsu, te jānāthā’’ti?
"Do you know who ate them?"
“Các ngươi có biết ai đã ăn không?”
‘‘Na jānāmā’’ti.
"We do not know."
“Chúng thần không biết.”
‘‘‘Ime nāma cammakhādakacorā’ti tathato ajānitvā diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāneyeva mārāpanaṃ na yuttaṃ, devā’’ti.
"Your Majesty, it is not right to kill them wherever they are seen, without truly knowing 'These are the leather-eating culprits.'"
“Tâu bệ hạ, chưa biết rõ ‘chúng là những kẻ trộm ăn da’ mà đã ra lệnh giết chết chúng ngay tại nơi nhìn thấy là không hợp lý.”
‘‘Rathacammassa kukkurehi khāditattā ‘diṭṭhadiṭṭhe sabbeva mārethā’ti sunakhavadhaṃ āṇāpesi’’nti.
"Because the chariot leather was eaten by dogs, I ordered the killing of dogs, saying, 'Kill all those seen.'"
“Vì da xe bị chó ăn, nhà vua đã ra lệnh ‘hãy giết tất cả những con chó nào nhìn thấy’.”
‘‘Kiṃ pana vo manussā sabbeva kukkure mārenti, udāhu maraṇaṃ alabhantāpi atthī’’ti?
"Do all people kill dogs, or are there some who do not die?"
“Này các người, tất cả chó đều bị giết sao, hay có con nào không bị giết không?”
‘‘Atthi, amhākaṃ ghare koleyyakā maraṇaṃ na labhantī’’ti.
"Yes, the royal dogs in our palace do not die."
“Có, những con chó nhà của chúng tôi thì không bị giết.”
Mahārāja idāneva tumhe ‘‘rathacammassa kukkurehi khāditattā ‘diṭṭhadiṭṭhe sabbeva mārethā’ti sunakhavadhaṃ āṇāpesi’’nti avocuttha, idāni pana ‘‘amhākaṃ ghare koleyyakā maraṇaṃ na labhantī’’ti vadetha.
Mahārāja, just now you said, "Since the chariot-hide was eaten by dogs, you ordered the killing of all dogs, saying, 'Kill all those seen!'" But now you say, "The royal dogs in our house do not meet death."
Đại vương, vừa rồi ngài đã nói: “Vì da xe bị chó ăn, nhà vua đã ra lệnh ‘hãy giết tất cả những con chó nào nhìn thấy’”, nhưng bây giờ ngài lại nói: “Những con chó nhà của chúng tôi thì không bị giết.”
‘‘Nanu evaṃ sante tumhe chandādivasena agatigamanaṃ gacchatha, agatigamanañca nāma na yuttaṃ, na ca rājadhammo, raññā nāma kāraṇagavesakena tulāsadisena bhavituṃ vaṭṭati, idāni ca koleyyakā maraṇaṃ na labhanti, dubbalasunakhāva labhanti, evaṃ sante nāyaṃ sabbasunakhaghaccā, dubbalaghātikā nāmesā’’ti.
"If that is the case, do you not go astray due to bias and so forth? Going astray is not proper, nor is it a royal duty. A king should be like a balance, seeking the cause. But now, the royal dogs do not meet death, only the weak dogs do. If that is the case, this is not a killing of all dogs; it is called the killing of the weak."
“Há chẳng phải như vậy thì các ngươi đã đi theo con đường bất chính do thiên vị, và con đường bất chính thì không hợp lý, cũng không phải là pháp của một vị vua. Một vị vua phải là người tìm kiếm nguyên nhân, phải công bằng như cán cân. Bây giờ, những con chó nhà không bị giết, chỉ có những con chó yếu ớt mới bị giết. Như vậy, đây không phải là việc giết tất cả chó, mà là việc giết những con yếu ớt.”
Evañca pana vatvā mahāsatto madhurassaraṃ nicchāretvā ‘‘mahārāja, yaṃ tumhe karotha, nāyaṃ dhammo’’ti rañño dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having said this, the Great Being, emitting a sweet voice, said, "Mahārāja, what you are doing is not the Dhamma," and teaching the Dhamma to the king, he spoke this verse:
Nói như vậy xong, Đại Bồ-tát cất giọng ngọt ngào và nói với vua rằng: “Đại vương, những gì ngài đang làm đây không phải là Dhamma,” rồi thuyết pháp cho vua bằng câu kệ này:
Tattha ye kukkurāti ye sunakhā.
Therein, ye kukkurā means "those dogs."
Trong đó, ye kukkurā có nghĩa là những con chó.
Yathā hi dhāruṇhopi passāvo ‘‘pūtimutta’’nti, tadahujātopi siṅgālo ‘‘jarasiṅgālo’’ti, komalāpi galocilatā ‘‘pūtilatā’’ti, suvaṇṇavaṇṇopi kāyo ‘‘pūtikāyo’’ti vuccati, evamevaṃ vassasatikopi sunakho ‘‘kukkuro’’ti vuccati.
Just as even fresh urine is called "foul urine," even a jackal born today is called "old jackal," even a tender galocilatā creeper is called "foul creeper," even a golden-hued body is called "foul body," so too, a dog even a hundred years old is called a "kukkura."
Cũng như nước tiểu mới ra cũng được gọi là “pūtimutta” (nước tiểu hôi), con cáo mới sinh cũng được gọi là “jarasiṅgālo” (cáo già), cây dây leo non mềm cũng được gọi là “pūtilatā” (dây leo hôi), thân thể dù có màu vàng kim cũng được gọi là “pūtikāyo” (thân thể hôi thối), thì cũng vậy, một con chó một trăm tuổi cũng được gọi là “kukkuro” (chó).
Tasmā mahallakā kāyabalūpapannāpi te ‘‘kukkurā’’tveva vuttā.
Therefore, even if they are old and endowed with bodily strength, they are referred to as "kukkurā."
Vì vậy, những con chó lớn có sức mạnh thân thể cũng được gọi là “kukkurā” (chó).
Vaddhāti vaḍḍhitā.
Vaddhā means "reared" or "grown."
Vaddhā có nghĩa là được nuôi dưỡng.
Koleyyakāti rājakule jātā sambhūtā saṃvaḍḍhā.
Koleyyakā means "born, originated, and reared in the royal family."
Koleyyakā có nghĩa là được sinh ra, lớn lên và trưởng thành trong hoàng tộc.
Vaṇṇabalūpapannāti sarīravaṇṇena ceva kāyabalena ca sampannā.
Vaṇṇabalūpapannā means "endowed with bodily complexion and physical strength."
Vaṇṇabalūpapannā có nghĩa là đầy đủ vẻ đẹp thân thể và sức mạnh thể chất.
Teme na vajjhāti te ime sassāmikā sārakkhā na vajjhā.
Teme na vajjhā means "these dogs, having owners and protection, are not to be killed."
Teme na vajjhā có nghĩa là những con chó có chủ, được bảo vệ này không đáng bị giết.
Mayamasma vajjhāti assāmikā anārakkhā mayaṃ vajjhā nāma jātā.
Mayamasma vajjhā means "we, being without owners and protection, are destined to be killed."
Mayamasma vajjhā có nghĩa là chúng tôi, những con chó vô chủ, không được bảo vệ, thì đáng bị giết.
Nāyaṃ saghaccāti evaṃ sante ayaṃ avisesena saghaccā nāma na hoti.
Nāyaṃ saghaccā means "if this is the case, this is not a general killing without distinction."
Nāyaṃ saghaccā có nghĩa là như vậy thì đây không phải là một cuộc tàn sát không phân biệt.
Dubbalaghātikāyanti ayaṃ pana dubbalānaṃyeva ghātanato dubbalaghātikā nāma hoti.
Dubbalaghātikāya means "this is called the killing of the weak because it is only the killing of the weak."
Dubbalaghātikāya có nghĩa là đây chỉ là việc giết hại những con yếu ớt, nên được gọi là dubbalaghātikā (giết kẻ yếu).
Rājūhi nāma corā niggaṇhitabbā, no acorā.
Kings should punish thieves, not non-thieves.
Các vị vua phải trừng trị những kẻ trộm, không phải những người không phải trộm.
Idha pana corānaṃ kiñci bhayaṃ natthi, acorā maraṇaṃ labhanti.
But here, thieves have no fear, while non-thieves meet death.
Ở đây, những kẻ trộm không hề sợ hãi, còn những người không phải trộm lại bị giết chết.
Aho imasmiṃ loke ayuttaṃ vattati, aho adhammo vattatīti.
Oh, what is improper is happening in this world! Oh, unrighteousness is prevailing!
Ôi, thật bất công trong thế gian này! Ôi, thật phi pháp đang diễn ra!
Rājā bodhisattassa vacaraṃ sutvā āha – ‘‘jānāsi tvaṃ, paṇḍita, asukehi nāma rathacammaṃ khādita’’nti?
The king, having heard the Bodhisatta's words, said, "Do you know, wise one, by whom the chariot-hide was eaten?"
Nhà vua nghe lời của Bồ-tát liền nói: “Này hiền giả, ngươi có biết da xe bị những con chó nào ăn không?”
‘‘Āma, jānāmī’’ti.
"Yes, I know," he replied.
“Vâng, thần biết.”
‘‘Kehi khādita’’nti?
"By whom was it eaten?"
“Bị những con nào ăn?”
‘‘Tumhākaṃ gehe vasanakehi koleyyakasunakhehī’’ti.
"By the royal dogs living in your house."
“Bị những con chó nhà sống trong nhà của ngài.”
‘‘Kathaṃ tehi khāditabhāvo jānitabbo’’ti?
"How is it to be known that they ate it?"
“Làm sao biết được chúng đã ăn?”
‘‘Ahaṃ tehi khāditabhāvaṃ dassesāmī’’ti.
"I will show you how they ate it."
“Thần sẽ chỉ cho ngài thấy chúng đã ăn như thế nào.”
‘‘Dassehi paṇḍitā’’ti.
"Show me, wise one," he said.
“Này hiền giả, hãy chỉ cho ta thấy.”
‘‘Tumhākaṃ ghare koleyyakasunakhe āharāpetvā thokaṃ takkañca dabbatiṇāni ca āharāpethā’’ti.
"Have the royal dogs from your house brought, and have a little buttermilk and dabba grass brought."
“Hãy cho mang những con chó nhà trong cung điện của ngài đến, và mang một ít sữa đông cùng cỏ dabba đến.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Nhà vua đã làm theo như vậy.
Atha naṃ mahāsatto ‘‘imāni tiṇāni takkena maddāpetvā ete sunakhe pāyethā’’ti āha.
Then the Great Being said to him, "Have these grasses pounded with buttermilk and make these dogs drink it."
Sau đó, Đại Bồ-tát nói với nhà vua: “Hãy nghiền những cọng cỏ này với sữa đông và cho những con chó đó uống.”
Rājā tathā katvā pāyāpesi, pītā pītā sunakhā saddhiṃ cammehi vamiṃsu.
The king did so and made them drink; as they drank, the dogs vomited, along with pieces of hide.
Nhà vua làm theo và cho chúng uống; khi uống xong, những con chó đó liền nôn ra cùng với những miếng da.
Rājā ‘‘sabbaññubuddhassa byākaraṇaṃ viyā’’ti tuṭṭho bodhisattassa setacchattena pūjaṃ akāsi.
The king, delighted, saying, "This is like the prophecy of an Omniscient Buddha," honored the Bodhisatta with a white parasol.
Nhà vua hoan hỷ như “lời tiên tri của một vị Phật Toàn Giác”, rồi cúng dường Bồ-tát bằng chiếc lọng trắng.
Bodhisatto ‘‘dhammaṃ cara, mahārāja, mātāpitūsu khattiyā’’tiādīhi (jā. 2.17.39) tesakuṇajātake āgatāhi dasahi dhammacariyagāthāhi rañño dhammaṃ desetvā ‘‘mahārāja, ito paṭṭhāya appamatto hohī’’ti rājānaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā setacchattaṃ raññova paṭiadāsi.
The Bodhisatta, teaching the Dhamma to the king with the ten verses on righteous conduct, such as "Practice Dhamma, Mahārāja, towards mothers and fathers, O Khattiya," which appear in the Tesakuṇa Jātaka, established the king in the five precepts, saying, "Mahārāja, from now on, be diligent," and returned the white parasol to the king.
Bồ-tát thuyết pháp cho vua bằng mười câu kệ về hành Dhamma được đề cập trong Tesakuṇa Jātaka, bắt đầu bằng “Đại vương, hãy hành Dhamma đối với cha mẹ, các vị Khattiya” (Jā. 2.17.39), rồi nói: “Đại vương, từ nay trở đi, hãy sống không phóng dật,” và thiết lập nhà vua vào ngũ giới, sau đó trả lại chiếc lọng trắng cho vua.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bhojājānīyasindhavakule nibbatto sabbālaṅkārasampanno bārāṇasirañño maṅgalasso ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a noble Sindhu horse family, a Bhojājānīya, adorned with all ornaments, and was the auspicious horse of the king of Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào dòng dõi ngựa Sindhu Bhojājānīya, trở thành con ngựa tốt lành của vua Bārāṇasī, với đầy đủ mọi trang sức.
So satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyaṃyeva nānaggarasasampannaṃ tivassikagandhasālibhojanaṃ bhuñjati, cātujjātikagandhūpalittāyameva bhūmiyaṃ tiṭṭhati, taṃ ṭhānaṃ rattakambalasāṇiparikkhittaṃ upari suvaṇṇatārakakhacitacelavitānaṃ samosaritagandhadāmamālādāmaṃ avijahitagandhatelapadīpaṃ hoti.
He would eat food of three-year-old fragrant rice, rich in various excellent flavors, from a golden bowl worth one hundred thousand, and would stand on ground smeared with perfumes of the four classes. That place was enclosed by red woolen cloths, with a canopy above inlaid with golden stars, adorned with fragrant garlands and flower garlands, and constantly lit by fragrant oil lamps.
Nó ăn thức ăn gạo thơm ba năm tuổi, đầy đủ các loại hương vị đặc biệt, trong một cái bát vàng trị giá một trăm ngàn đồng. Nó đứng trên nền đất được trát bằng hương liệu cātujjātika. Nơi ở của nó được bao quanh bởi màn đỏ thẫm, phía trên có trần vải thêu sao vàng, treo đầy vòng hoa thơm ngát, và đèn dầu thơm luôn được thắp sáng.
Bārāṇasirajjaṃ pana apatthentā rājāno nāma natthi.
There were no kings who did not covet the kingdom of Bārāṇasī.
Không có vị vua nào mà không khao khát vương quốc Bārāṇasī.
Ekaṃ samayaṃ satta rājāno bārāṇasiṃ parikkhipitvā ‘‘amhākaṃ rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti bārāṇasirañño paṇṇaṃ pesesuṃ.
One time, seven kings surrounded Bārāṇasī and sent a message to the king of Bārāṇasī, saying, "Either give us your kingdom, or let us fight."
Một thời, bảy vị vua bao vây Bārāṇasī và gửi thư cho vua Bārāṇasī, nói: “Hoặc là giao vương quốc cho chúng ta, hoặc là chiến đấu.”
Rājā amacce sannipātetvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘idāni kiṃ karoma, tātā’’ti pucchi.
The king gathered his ministers, informed them of the situation, and asked, "What shall we do now, my dear ones?"
Nhà vua triệu tập các quan đại thần, kể lại sự việc, và hỏi: “Bây giờ chúng ta phải làm gì, các con?”
‘‘Deva, tumhehi tāva āditova yuddhāya na gantabbaṃ, asukaṃ nāma assārohaṃ pesetvā yuddhaṃ kāretha, tasmiṃ asakkonte pacchā jānissāmā’’ti.
"Your Majesty, you should not go to battle first. Send a certain horseman to fight; if he fails, we will know what to do later."
“Tâu bệ hạ, trước tiên ngài không nên tự mình ra trận. Hãy cử một kỵ sĩ nào đó đi chiến đấu. Nếu người đó không thành công, chúng ta sẽ tính sau.”
Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, tāta, sattahi rājūhi saddhiṃ yuddhaṃ kātu’’nti āha.
The king summoned him and said, "My dear, will you be able to fight with the seven kings?"
Nhà vua gọi người đó đến và hỏi: “Này con, con có thể chiến đấu với bảy vị vua không?”
‘‘Deva, sace bhojājānīyasindhavaṃ labhāmi, tiṭṭhantu satta rājāno, sakalajambudīpe rājūhipi saddhiṃ yujjhituṃ sakkhissāmī’’ti.
"Your Majesty, if I get the Bhojājānīya Sindhu horse, let alone seven kings, I will be able to fight with kings throughout the entire Jambudīpa."
“Tâu bệ hạ, nếu thần có được con ngựa Sindhu Bhojājānīya, thì đừng nói là bảy vị vua, thần có thể chiến đấu với các vị vua trên toàn cõi Jambudīpa.”
‘‘Tāta, bhojājānīyasindhavo vā hotu añño vā, yaṃ icchasi, taṃ gahetvā yuddhaṃ karohī’’ti.
"My dear, whether it is the Bhojājānīya Sindhu horse or another, take what you wish and fight."
“Này con, dù là ngựa Sindhu Bhojājānīya hay con ngựa nào khác, con muốn con nào thì cứ lấy con đó mà chiến đấu.”
So ‘‘sādhu, devā’’ti rājānaṃ vanditvā pāsādā oruyha bhojājānīyasindhavaṃ āharāpetvā suvammitaṃ katvā attanāpi sabbasannāhasannaddho khaggaṃ bandhitvā sindhavapiṭṭhivaragato nagarā nikkhamma vijjulatā viya caramāno paṭhamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā ekaṃ rājānaṃ jīvaggāhameva gahetvā āgantvā nagare balassa niyyādetvā puna gantvā dutiyaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā tathā tatiyanti evaṃ pañca rājāno jīvaggāhaṃ gahetvā chaṭṭhaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā chaṭṭhassa rañño gahitakāle bhojājānīyo pahāraṃ labhati, lohitaṃ paggharati, vedanā balavatiyo vattanti.
He said, "Very well, Your Majesty," saluted the king, descended from the palace, had the Bhojājānīya Sindhu horse brought and well-armored, and he himself, fully equipped with all armor, girded his sword, mounted the excellent Sindhu horse, and left the city. Moving like a flash of lightning, he first broke through the first stronghold, captured one king alive, returned and handed him over to the forces in the city. Then he went again, broke through the second stronghold, and similarly the third, thus capturing five kings alive. As he broke through the sixth stronghold and captured the sixth king, the Bhojājānīya received a blow, blood flowed, and strong pains arose.
Người đó nói: “Tâu bệ hạ, vâng!” rồi đảnh lễ nhà vua, đi xuống khỏi cung điện, cho mang ngựa Sindhu Bhojājānīya đến, trang bị giáp trụ cẩn thận, tự mình cũng mặc giáp trụ đầy đủ, đeo kiếm, rồi cưỡi lên lưng con ngựa tốt lành đó, rời khỏi thành phố. Người đó di chuyển như tia chớp, phá vỡ đồn tiền tiêu thứ nhất, bắt sống một vị vua, rồi quay về giao cho quân lính trong thành. Sau đó, người đó lại đi, phá vỡ đồn tiền tiêu thứ hai, rồi thứ ba, cứ thế bắt sống năm vị vua. Khi phá vỡ đồn tiền tiêu thứ sáu và bắt được vị vua thứ sáu, con ngựa Bhojājānīya bị thương, máu chảy ra, và những cơn đau dữ dội ập đến.
Assāroho tassa pahaṭabhāvaṃ ñatvā bhojājānīyasindhavaṃ rājadvāre nipajjāpetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho.
The horseman, knowing that the horse was wounded, made the Bhojājānīya Sindhu horse lie down at the royal gate, loosened his armor, and began to saddle another horse.
Người kỵ sĩ biết con ngựa đã bị thương, liền cho con ngựa Sindhu Bhojājānīya nằm xuống trước cổng thành, nới lỏng giáp trụ, và bắt đầu chuẩn bị một con ngựa khác.
Bodhisatto mahāphāsukapassena nipannova akkhīni ummiletvā assārohaṃ disvā ‘‘ayaṃ aññaṃ assaṃ sannayhati, ayañca asso sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gaṇhituṃ na sakkhissati, mayā katakammañca nassissati, appaṭisamo assārohopi nassissati, rājāpi parahatthaṃ gamissati, ṭhapetvā maṃ añño asso sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gahetuṃ samattho nāma natthī’’ti nipannakova assārohaṃ pakkosāpetvā ‘‘samma assāroha, sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gahetuṃ samattho ṭhapetvā maṃ añño asso nāma natthi, nāhaṃ mayā katakammaṃ nāsessāmi, mamaññeva uṭṭhāpetvā sannayhāhī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, lying on his side, opened his eyes and saw the charioteer. He thought, "This one is harnessing another horse. This horse will not be able to break through the seventh stronghold and capture the seventh king. My deed will be ruined, the incomparable charioteer will also perish, and the king will fall into the hands of others. There is no other horse apart from me capable of breaking through the seventh stronghold and capturing the seventh king." So, while still lying down, he had the charioteer called and said, "Friend charioteer, there is no other horse apart from me capable of breaking through the seventh stronghold and capturing the seventh king. I will not let my deed be ruined. Lift me up and harness me." Having said this, he uttered this verse:
Bồ-tát, đang nằm nghiêng trên một bên sườn, mở mắt ra nhìn thấy người cưỡi ngựa, liền nghĩ: “Người này đang thắng một con ngựa khác. Con ngựa này sẽ không thể phá vỡ đồn lũy thứ bảy và bắt vị vua thứ bảy. Công lao của ta đã làm sẽ mất đi, người cưỡi ngựa vô song cũng sẽ mất đi, và nhà vua cũng sẽ rơi vào tay kẻ khác. Ngoài ta ra, không có con ngựa nào có khả năng phá vỡ đồn lũy thứ bảy và bắt vị vua thứ bảy.” Nghĩ vậy, Ngài liền gọi người cưỡi ngựa trong khi vẫn nằm, và nói: “Này người cưỡi ngựa, ngoài ta ra, không có con ngựa nào có khả năng phá vỡ đồn lũy thứ bảy và bắt vị vua thứ bảy. Ta sẽ không để công lao của ta mất đi. Hãy nâng ta dậy và thắng yên cho ta!” Nói xong, Ngài đọc bài kệ này –
Tattha api passena semānoti ekena passena sayamānakopi.
Therein, api passena semāno means even while lying on one side.
Trong đó, api passena semāno có nghĩa là “dù đang nằm nghiêng một bên.”
Sallebhi sallalīkatoti sallehi viddhopi samāno.
Sallebhi sallalīkato means even while pierced by spears.
Sallebhi sallalīkato có nghĩa là “dù bị thương bởi các mũi tên.”
Seyyova vaḷavā bhojjhoti vaḷavāti sindhavakulesu ajāto khaluṅkasso.
Seyyova vaḷavā bhojjho means vaḷavā is a common horse not born of the Sindhu lineage.
Seyyova vaḷavā bhojjho: vaḷavā là con ngựa không thuộc dòng Sindhu, con ngựa tầm thường.
Bhojjhoti bhojājānīyasindhavo.
Bhojjho is a Bhojājānīya horse of the Sindhu lineage.
Bhojjho là con ngựa Sindhu thuần chủng Bhoja-ājānīya.
Iti etasmā vaḷavā sallehi viddhopi bhojājānīyasindhavova seyyo varo uttamo.
Thus, even if pierced by spears, a Bhojājānīya horse of the Sindhu lineage is superior, excellent, supreme, compared to a common mare.
Như vậy, một con ngựa Bhoja-ājānīya dù bị thương bởi các mũi tên vẫn tốt hơn, vẫn là con ngựa xuất sắc nhất so với con ngựa cái.
Yuñja maññeva sārathīti yasmā eva gatopi ahameva seyyo, tasmā mamaññeva yojehi, maṃ vammehīti vadati.
Yuñja maññeva sārathī means, "Since I am superior even in this state, harness me, bind me," he says.
Yuñja maññeva sārathī có nghĩa là: “Vì dù trong tình trạng này, ta vẫn là con ngựa tốt nhất, nên hãy thắng yên cho chính ta, hãy buộc yên cho ta,” là lời nói của Ngài.
Assāroho bodhisattaṃ uṭṭhāpetvā vaṇaṃ bandhitvā susannaddhaṃ sannayhitvā tassa piṭṭhiyaṃ nisīditvā sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ jīvaggāhaṃ gahetvā rājabalassa niyyādesi, bodhisattampi rājadvāraṃ ānayiṃsu.
The charioteer lifted the Bodhisatta, bound his wound, harnessed him securely, and sat on his back. He then broke through the seventh stronghold, captured the seventh king alive, and handed him over to the royal army. They also brought the Bodhisatta to the royal palace gate.
Người cưỡi ngựa nâng Bồ-tát dậy, băng bó vết thương, thắng yên cẩn thận, rồi ngồi lên lưng Ngài, phá vỡ đồn lũy thứ bảy, bắt sống vị vua thứ bảy và giao cho quân đội của nhà vua. Bồ-tát cũng được đưa đến cổng cung điện.
Rājā tassa dassanatthāya nikkhami.
The king came out to see him.
Nhà vua ra ngoài để gặp Ngài.
Mahāsatto rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, satta rājāno mā ghātayittha, sapathaṃ kāretvā vissajjetha, mayhañca assārohassa ca dātabbaṃ yasaṃ assārohasseva detha, satta rājāno gahetvā dinnayodhaṃ nāma nāsetuṃ na vaṭṭati.
The Great Being said to the king, "Great King, do not kill the seven kings. Make them swear an oath and release them. The honor that should be given to me and the charioteer, give it to the charioteer alone. It is not proper to destroy a warrior who has delivered seven kings after capturing them.
Đại Bồ-tát nói với nhà vua: “Thưa Đại vương, đừng giết bảy vị vua. Hãy bắt họ thề nguyện rồi thả họ ra. Vinh dự mà đáng lẽ phải trao cho ta và người cưỡi ngựa, hãy trao cho riêng người cưỡi ngựa. Không nên hủy hoại một chiến binh đã bắt được bảy vị vua và dâng lên cho ngài.
Tumhepi dānaṃ detha, sīlaṃ rakkhatha, dhammena samena rajjaṃ kārethā’’ti.
You too should give alms, observe precepts, and rule the kingdom righteously and impartially."
Ngài cũng hãy bố thí, giữ giới, và cai trị vương quốc bằng Chánh pháp và công bằng.”
Evaṃ bodhisattena rañño ovāde dinne bodhisattassa sannāhaṃ mocayiṃsu, so sannāhe muttamatteyeva nirujjhi.
When the Bodhisatta had thus advised the king, they unharnessed the Bodhisatta. As soon as he was unharnessed, he passed away.
Khi Bồ-tát đã ban lời khuyên cho nhà vua như vậy, họ liền cởi yên cho Bồ-tát. Ngay khi yên được cởi, Ngài liền viên tịch.
Rājā tassa sarīrakiccaṃ kāretvā assārohassa mahantaṃ yasaṃ datvā satta rājāno puna attanno adubbhāya sapathaṃ kāretvā sakasakaṭṭhānāni pesetvā dhammena samena rajjaṃ kāretvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
The king performed his funeral rites, bestowed great honor upon the charioteer, made the seven kings swear an oath not to rebel again, sent them back to their respective places, ruled the kingdom righteously and impartially, and at the end of his life, he went according to his kamma.
Nhà vua làm lễ trà tỳ cho Ngài, ban vinh dự lớn cho người cưỡi ngựa, rồi bắt bảy vị vua thề nguyện sẽ không bao giờ phản bội mình nữa, sau đó phái họ về các xứ sở của họ. Nhà vua cai trị vương quốc bằng Chánh pháp và công bằng, và khi hết tuổi thọ, đã ra đi tùy theo nghiệp của mình.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente purimanayeneva satta rājāno nagaraṃ parivārayiṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, seven kings surrounded the city in the same manner as before.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, bảy vị vua đã vây hãm thành phố theo cách tương tự như trước.
Atheko rathikayodho dve bhātikasindhave rathe yojetvā nagarā nikkhamma cha balakoṭṭhake bhinditvā cha rājāno aggahesi.
Then a charioteer-warrior, harnessing two brother horses to a chariot, went forth from the city, broke through six strongholds, and captured six kings.
Khi ấy, một chiến binh đánh xe đã thắng hai con ngựa Sindhu anh em vào xe, rồi ra khỏi thành, phá vỡ sáu đồn lũy và bắt sáu vị vua.
Tasmiṃ khaṇe jeṭṭhakaasso pahāraṃ labhi.
At that moment, the elder horse received a blow.
Vào lúc đó, con ngựa anh bị thương.
Rathiko rathaṃ pesento rājadvāraṃ āgantvā jeṭṭhabhātikaṃ rathā mocetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā ekeneva passena nipajjāpetvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho.
The charioteer, driving the chariot, came to the king's gate, unharnessed his elder brother (the horse) from the chariot, loosened the harness, made him lie down on one side, and began to harness another horse.
Người đánh xe, khi đưa xe đến cổng cung điện, đã tháo con ngựa anh ra khỏi xe, nới lỏng yên cương, cho nó nằm nghiêng một bên, rồi bắt đầu thắng một con ngựa khác.
Bodhisatto taṃ disvā purimanayeneva cintetvā rathikaṃ pakkosāpetvā nipannakova imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, seeing that, thought in the same way as before, had the charioteer called, and while still lying down, spoke this verse –
Bồ-tát nhìn thấy điều đó, suy nghĩ theo cách tương tự như trước, rồi gọi người đánh xe đến và đọc bài kệ này trong khi vẫn nằm –
Tattha yadā yadāti pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ kāle.
Here, yadā yadā means at whatever time, such as in the forenoon and so on.
Trong đó, yadā yadā có nghĩa là “vào bất cứ thời điểm nào” như buổi sáng, v.v.
Yatthāti yasmiṃ ṭhāne magge vā saṅgāmasīse vā.
Yatthā means in whatever place, on the road, or at the forefront of battle.
Yatthā có nghĩa là “ở bất cứ nơi nào,” trên đường đi hay ở chiến trường.
Yadāti yasmiṃ khaṇe.
Yadā means at whatever moment.
Yadā có nghĩa là “vào bất cứ khoảnh khắc nào.”
Yattha yatthāti sattannaṃ balakoṭṭhakānaṃ vasena bahūsu yuddhamaṇḍalesu.
Yattha yatthā means in many battlefields, according to the seven divisions of the army.
Yattha yatthā có nghĩa là “ở nhiều chiến trường” theo bảy đồn lũy.
Yadā yadāti yasmiṃ yasmiṃ kāle pahāraṃ laddhakāle vā aladdhakāle vā.
Yadā yadā means at whatever time, whether a blow is received or not received.
Yadā yadā có nghĩa là “vào bất cứ thời điểm nào,” dù bị thương hay không bị thương.
Ājañño kurute veganti sārathissa cittarucitaṃ kāraṇaṃ ājānanasabhāvo ājañño varasindhavo vegaṃ karoti vāyamati vīriyaṃ ārabhati.
Ājañño kurute vegaṃ means the noble horse, a superior steed, whose nature is to understand the charioteer's intention, makes an effort, strives, exerts energy.
Ājañño kurute vegaṃ: con ngựa Ājañña, con ngựa Sindhu cao quý có khả năng hiểu ý người đánh xe, phát huy sức mạnh, cố gắng, bắt đầu tinh tấn.
Hāyanti tattha vāḷavāti tasmiṃ vege kariyamāne itare vaḷavasaṅkhātā khaḷuṅkassā hāyanti parihāyanti, tasmā imasmiṃ rathe maṃyeva yojehīti āha.
Hāyanti tattha vāḷavā means when that effort is made, the other mares, being ordinary horses, fall behind, are left behind. Therefore, he said, "Harness me to this chariot."
Hāyanti tattha vāḷavā có nghĩa là “khi sức mạnh đó được phát huy, những con ngựa tầm thường khác, tức là những con ngựa cái, sẽ suy yếu, sẽ bị tụt lại.” Do đó, Ngài nói: “Hãy thắng yên cho chính ta vào cỗ xe này.”
Aññamaññehi titthehīti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatissa saddhivihārikaṃ ekaṃ suvaṇṇakārapubbakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Aññamaññehi titthehīti: The Teacher, while residing at Jetavana, spoke this in reference to a bhikkhu, a former goldsmith, who was a pupil of the General of the Dhamma.
Aññamaññehi titthehī (Bởi những bến bờ khác nhau) – Câu chuyện này được Đức Phật kể tại Jetavana liên quan đến một vị Tỳ-kheo, người trước đây là thợ kim hoàn, đệ tử của Pháp tướng quân (Dhammasenāpati).
Āsayānusayañāṇañhi buddhānaṃyeva hoti, na aññesaṃ.
For the knowledge of inclinations and underlying tendencies (āsayānusayañāṇa) belongs only to the Buddhas, not to others.
Thật vậy, trí tuệ về khuynh hướng tiềm ẩn (āsayānusayañāṇa) chỉ thuộc về chư Phật, không phải của ai khác.
Tasmā dhammasenāpati attano āsayānusayañāṇassa natthitāya saddhivihārikassa āsayānusayaṃ ajānanto asubhakammaṭṭhānameva kathesi, tassa taṃ na sappāyamahosi.
Therefore, the General of the Dhamma, lacking knowledge of inclinations and underlying tendencies, taught only the meditation on the repulsive (asubhakammaṭṭhāna) to his pupil, but it was not suitable for him.
Do đó, Pháp tướng quân, vì không có trí tuệ về khuynh hướng tiềm ẩn của mình, đã không biết khuynh hướng tiềm ẩn của đệ tử mình, chỉ dạy cho ông ta pháp quán bất tịnh (asubhakammaṭṭhāna). Pháp quán đó không phù hợp với ông ta.
So kira paṭipāṭiyā pañca jātisatāni suvaṇṇakārageheyeva paṭisandhiṃ gaṇhi, athassa dīgharattaṃ parisuddhasuvaṇṇadassanavasena paricitattā asubhaṃ na sappāyamahosi.
It is said that for five hundred consecutive existences, he had been reborn in a goldsmith's family. Thus, having been accustomed for a long time to seeing pure gold, the meditation on the repulsive was not suitable for him.
Nghe nói, ông ta đã tái sinh liên tục năm trăm kiếp trong gia đình thợ kim hoàn. Vì đã quen nhìn vàng ròng trong một thời gian dài, pháp quán bất tịnh không phù hợp với ông ta.
So tattha nimittamattampi uppādetuṃ asakkonto cattāro māse khepesi.
He spent four months without being able to produce even a sign (nimitta) in that meditation.
Ông ta đã trải qua bốn tháng mà không thể tạo ra dù chỉ một dấu hiệu (nimitta) nào.
Dhammasenāpati attano saddhivihārikassa arahattaṃ dātuṃ asakkonto ‘‘addhā ayaṃ buddhaveneyyo bhavissati, tathāgatassa santikaṃ nessāmī’’ti cintetvā pātova taṃ ādāya satthu santikaṃ agamāsi.
The General of the Dhamma, being unable to bestow Arahantship upon his pupil, thought, "Surely, this one is to be tamed by the Buddha; I will take him to the Tathāgata." So, early in the morning, he took him and went to the Teacher.
Pháp tướng quân, vì không thể giúp đệ tử mình chứng A-la-hán, nghĩ: “Chắc chắn vị này là người có thể được Phật hóa độ. Ta sẽ đưa ông ta đến chỗ Đức Như Lai.” Nghĩ vậy, vào buổi sáng, ông ta đưa vị Tỳ-kheo đó đến chỗ Đức Phật.
Satthā ‘‘kiṃ nu kho, sāriputta, ekaṃ bhikkhuṃ ādāya āgatosī’’ti pucchi.
The Teacher asked, "Sāriputta, why have you come bringing a bhikkhu?"
Đức Phật hỏi: “Này Sāriputta, tại sao con lại đưa một vị Tỳ-kheo đến đây?”
‘‘Ahaṃ, bhante, imassa kammaṭṭhānaṃ adāsiṃ, ayaṃ pana catūhi māsehi nimittamattampi na uppādesi, svāhaṃ ‘buddhaveneyyo eso bhavissatī’ti cintetvā tumhākaṃ santikaṃ ādāya āgato’’ti.
"Bhante, I gave him a meditation subject, but he could not produce even a sign in four months. So, I thought, 'He must be one to be tamed by the Buddha,' and brought him to you."
“Bạch Đức Thế Tôn, con đã ban cho vị này pháp quán, nhưng ông ta đã không thể tạo ra dù chỉ một dấu hiệu nào trong bốn tháng. Con nghĩ rằng ‘vị này là người có thể được Phật hóa độ,’ nên con đã đưa ông ta đến chỗ Ngài.”
‘‘Sāriputta, kataraṃ pana te kammaṭṭhānaṃ saddhivihārikassa dinna’’nti?
"Sāriputta, what meditation subject did you give to your pupil?"
“Này Sāriputta, con đã ban pháp quán nào cho đệ tử của con?”
‘‘Asubhakammaṭṭhānaṃ bhagavā’’ti.
"The meditation on the repulsive, Blessed One."
“Bạch Đức Thế Tôn, là pháp quán bất tịnh.”
‘‘Sāriputta, natthi tava santāne āsayānusayañāṇaṃ, gaccha, tvaṃ sāyanhasamaye āgantvā tava saddhivihārikaṃ ādāya gaccheyyāsī’’ti.
"Sāriputta, you do not possess the knowledge of inclinations and underlying tendencies. Go, you may come in the evening and take your pupil with you."
“Này Sāriputta, con không có trí tuệ về khuynh hướng tiềm ẩn. Con hãy đi đi, đến chiều con hãy đến và đưa đệ tử của con đi.”
Evaṃ satthā theraṃ uyyojetvā tassa bhikkhussa manāpaṃ cīvarañca nivāsanañca dāpetvā taṃ ādāya gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā paṇītaṃ khādanīyabhojanīyaṃ dāpetvā mahābhikkhusaṅghaparivāro puna vihāraṃ āgantvā gandhakuṭiyaṃ divasabhāgaṃ khepetvā sāyanhasamaye taṃ bhikkhuṃ gahetvā vihāracārikaṃ caramāno ambavane ekaṃ pokkharaṇiṃ māpetvā tattha mahantaṃ paduminigacchaṃ, tatrāpi ca mahantaṃ ekaṃ padumapupphaṃ māpetvā ‘‘bhikkhu imaṃ pupphaṃ olokento nisīdā’’ti nisīdāpetvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
Thus, the Teacher, having sent off the elder, and having had a pleasing robe and undergarment given to that bhikkhu, took him and entered the village for alms. Having had excellent solid and soft food given, and accompanied by a great assembly of bhikkhus, he returned to the monastery. Having spent the day in the Perfumed Chamber, in the evening, taking that bhikkhu, and walking around the monastery, he created a pond in a mango grove, and in it a large cluster of lotus plants, and also a large lotus flower. He then made the bhikkhu sit, saying, "Bhikkhu, sit looking at this flower," and entered the Perfumed Chamber.
Như vậy, Đức Phật đã khuyến khích vị Trưởng lão, sai người dâng y và y phục mà vị Tỳ-kheo đó ưa thích. Sau đó, Ngài cùng vị Tỳ-kheo đó vào làng khất thực, nhận thức ăn và đồ uống ngon lành, rồi cùng với đại chúng Tỳ-kheo trở về tinh xá. Sau khi trải qua buổi sáng trong hương thất, vào buổi chiều, Ngài dẫn vị Tỳ-kheo đó đi dạo quanh tinh xá, tạo ra một hồ sen trong vườn xoài, rồi tạo ra một bụi sen lớn trong đó, và một bông sen lớn. Ngài bảo: "Này Tỳ-kheo, hãy ngồi nhìn bông sen này," rồi Ngài vào hương thất.
So bhikkhu taṃ pupphaṃ punappunaṃ oloketi.
That bhikkhu repeatedly looked at that flower.
Vị Tỳ-kheo đó nhìn bông sen hết lần này đến lần khác.
Bhagavā taṃ pupphaṃ jaraṃ pāpesi, taṃ tassa passantasseva jaraṃ patvā vivaṇṇaṃ ahosi.
The Blessed One caused that flower to age. It aged and became discolored even as he watched it.
Đức Thế Tôn làm cho bông sen già đi. Bông sen, trong khi vị Tỳ-kheo đó đang nhìn, đã già đi và trở nên xấu xí.
Athassa pariyantato paṭṭhāya pattāni patantāni muhuttena sabbāni patiṃsu.
Then, starting from its edges, its petals fell, and in a moment all of them fell.
Rồi từ mép ngoài, các cánh hoa bắt đầu rụng, và trong chốc lát, tất cả đều rụng hết.
Tato kiñjakkhaṃ pati, kaṇṇikāva avasissi.
After that, the filaments fell, and only the pericarp remained.
Sau đó, nhụy hoa cũng rụng, chỉ còn lại đài hoa.
So bhikkhu taṃ passanto cintesi ‘‘idaṃ padumapupphaṃ idāneva abhirūpaṃ ahosi dassanīyaṃ, athassa vaṇṇo pariṇato, pattāni ca kiñcakkhañca patitaṃ, kaṇṇikāmattameva avasiṭṭhaṃ, evarūpassa nāma padumassa jarā pattā, mayhaṃ sarīrassa kiṃ na pāpuṇissati, sabbe saṅkhārā aniccā’’ti vipassanaṃ paṭṭhapesi.
That bhikkhu, seeing this, reflected: "This lotus flower was beautiful and delightful to behold just now, but its color has faded, its petals and filaments have fallen, and only the pericarp remains. If even such a lotus can be affected by old age, what will not happen to my body? All conditioned phenomena are impermanent." Thus, he established vipassanā.
Vị Tỳ-kheo ấy thấy vậy, suy nghĩ: "Bông sen này vừa mới đây còn đẹp đẽ, đáng chiêm ngưỡng, vậy mà sắc của nó đã tàn phai, cánh hoa và một ít đã rụng, chỉ còn lại nhụy hoa. Một bông sen như thế này còn bị già yếu đến, thì thân ta sao lại không bị? Tất cả các pháp hữu vi đều vô thường." Rồi vị ấy thiết lập thiền quán Vipassanā.
Satthā ‘‘tassa cittaṃ vipassanaṃ āruḷha’’nti ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, knowing that "his mind has ascended to vipassanā," remained seated in the Perfumed Chamber and, radiating light, uttered this verse:
Đức Bổn Sư, biết rằng "tâm của vị ấy đã nhập vào thiền quán Vipassanā", liền từ trong hương thất (Gandhakuṭi) phóng quang và nói lên bài kệ này:
Ādīhi gāthāhi udānaṃ udānesi.
He uttered an udāna with these verses and others.
"Ta đã xua tan màn vô minh u tối bao trùm, loại bỏ hoàn toàn mọi cấu uế;
Udānetvā ca pana gantvā bhagavantaṃ vandi.
Having uttered the udāna, he went and paid homage to the Blessed One.
Như mặt trời rực rỡ ngàn tia sáng trên bầu trời, chiếu rọi ánh sáng rạng ngời."
Theropi āgantvā satthāraṃ vanditvā attano saddhivihārikaṃ gahetvā agamāsi.
The elder also came, paid homage to the Teacher, and took his pupil away.
Sau khi thốt lên lời cảm hứng, vị ấy đi đến đảnh lễ Đức Thế Tôn.
Ayaṃ pavatti bhikkhūnaṃ antare pākaṭā jātā.
This incident became well-known among the bhikkhus.
Vị Trưởng lão kia cũng đến đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi dẫn đệ tử của mình đi.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ dasabalassa guṇe vaṇṇayamānā nisīdiṃsu – ‘‘āvuso, sāriputtatthero āsayānusayañāṇassa abhāvena attano saddhivihārikassa āsayaṃ na jānāti, satthā pana ñatvā ekadivaseneva tassa saha paṭisambhidāhi arahattaṃ adāsi, aho buddhā nāma mahānubhāvā’’ti.
The bhikkhus sat in the Dhamma hall, praising the virtues of the Ten-Powered One: "Friends, the Elder Sāriputta, due to the absence of the knowledge of inclinations and underlying tendencies, did not know the inclination of his pupil. But the Teacher, knowing it, granted him Arahantship with the four analytical knowledges in a single day. Oh, how mighty are the Buddhas!"
Câu chuyện này trở nên nổi tiếng trong các Tỳ-kheo. Các Tỳ-kheo ngồi trong Pháp đường, tán dương công đức của Đức Thập Lực: "Thưa chư Hiền, Trưởng lão Sāriputta vì không có tuệ tri về khuynh hướng và tùy miên (āsayānusayañāṇa) nên không biết khuynh hướng của đệ tử mình, còn Đức Bổn Sư thì biết, và chỉ trong một ngày đã ban cho vị ấy quả vị A-la-hán cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā). Ôi, chư Phật thật là có uy lực lớn lao!"
Satthā āgantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came, sat on the prepared seat, and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?"
Đức Bổn Sư đến, ngồi trên chỗ đã trải sẵn, hỏi: "Này chư Tỳ-kheo, hiện giờ các con đang tụ họp nói chuyện gì vậy?"
‘‘Na bhagavā aññāya kathāya, tumhākaññeva pana dhammasenāpatino saddhivihārikassa āsayānusayañāṇakathāyā’’ti.
"It is not, Blessed One, any other topic, but only the discussion about the knowledge of inclinations and underlying tendencies concerning the Dhamma General's pupil."
"Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không nói chuyện gì khác, mà chỉ nói về tuệ tri khuynh hướng và tùy miên của đệ tử Đức Pháp Chủ của Ngài."
Satthā ‘‘na, bhikkhave, etaṃ acchariyaṃ, svāhaṃ etarahi buddho hutvā tassa āsayaṃ jānāmi, pubbepāhaṃ tassa āsayaṃ jānāmiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, this is not surprising, that I, being a Buddha now, know his inclination. Even in the past, I knew his inclination," and then recounted a past story.
Đức Bổn Sư nói: "Này chư Tỳ-kheo, điều đó không có gì lạ. Nay Ta là Phật nên biết khuynh hướng của vị ấy, nhưng trước đây Ta cũng đã biết khuynh hướng của vị ấy rồi." Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto rajjaṃ kāresi.
In the past, Brahmadatta reigned in Bārāṇasī.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, vua Brahmadatta trị vì.
Tadā bodhisatto taṃ rājānaṃ atthe ca dhamme ca anusāsati.
At that time, the Bodhisatta instructed that king in matters of welfare and Dhamma.
Khi ấy, Bồ-tát khuyên nhà vua về các lợi ích và Pháp.
Tadā rañño maṅgalaassanhānatitthe aññataraṃ vaḷavaṃ khaḷuṅkassaṃ nhāpesuṃ.
At that time, they were bathing a certain mare, a common horse, at the auspicious horse-bathing place of the king.
Khi ấy, người ta tắm cho một con ngựa cái tầm thường tại bến tắm ngựa quý của nhà vua.
Maṅgalasso vaḷavena nhānatitthaṃ otāriyamāno jigucchitvā otarituṃ na icchi.
The auspicious horse, being led down to the bathing place with the mare, felt disgust and did not wish to descend.
Con ngựa quý, khi được dẫn xuống bến tắm có ngựa cái, đã ghê tởm và không muốn xuống.
Assagopako gantvā rañño ārocesi ‘‘deva, maṅgalasso titthaṃ otarituṃ na icchatī’’ti.
The horse-keeper went and reported to the king: "Your Majesty, the auspicious horse does not wish to descend into the bathing place."
Người giữ ngựa đi đến tâu với nhà vua: "Tâu Đại vương, ngựa quý không muốn xuống bến tắm."
Rājā bodhisattaṃ pesesi – ‘‘gaccha, paṇḍita, jānāhi kena kāraṇena asso titthaṃ otāriyamāno na otaratī’’ti.
The king sent the Bodhisatta: "Go, wise one, and find out for what reason the horse, though being led down, does not descend into the bathing place."
Nhà vua sai Bồ-tát: "Này hiền sĩ, hãy đi tìm hiểu xem vì lý do gì mà con ngựa không chịu xuống bến tắm khi được dẫn xuống."
Bodhisatto ‘‘sādhu, devā’’ti nadītīraṃ gantvā assaṃ oloketvā nirogabhāvamassa ñatvā ‘‘kena nu kho kāraṇena ayaṃ imaṃ titthaṃ na otaratī’’ti upadhārento ‘‘paṭhamataraṃ ettha añño nhāpito bhavissati, tenesa jigucchamāno titthaṃ na otarati maññe’’ti cintetvā assagopake pucchi ‘‘ambho, imasmiṃ titthe kaṃ paṭhamaṃ nhāpayitthā’’ti?
The Bodhisatta, saying, "Very well, devas," went to the riverbank. Observing the horse, and knowing its healthy state, he pondered, "For what reason does this horse not descend into this ford?" He thought, "Perhaps someone else was bathed here first, and it is disgusted by that, so it does not wish to descend into the ford." Thinking this, he asked the groom, "Sir, whom did you bathe first in this ford?"
Bồ-tát đáp: "Vâng, tâu Đại vương." Rồi Ngài đi đến bờ sông, quan sát con ngựa và biết nó không bệnh tật gì. Ngài suy nghĩ: "Vì lý do gì mà con ngựa này không xuống bến tắm này?" Rồi Ngài nghĩ: "Chắc chắn trước đó đã có con vật khác được tắm ở đây, nên nó ghê tởm và không muốn xuống bến tắm." Ngài hỏi người giữ ngựa: "Này anh, anh đã tắm con vật nào đầu tiên ở bến này?"
‘‘Aññataraṃ vaḷavassaṃ, sāmī’’ti.
"A certain mare, master."
"Một con ngựa cái, thưa chủ nhân."
Tattha aññamaññehīti aññehi aññehi.
There, aññamaññehīti means "with other and other."
Trong đó, aññamaññehi có nghĩa là "ở những bến khác nhau".
Pāyehīti desanāsīsametaṃ, nhāpehi ca pāyehi cāti attho.
Pāyehīti is a heading for the teaching; the meaning is "bathe it and let it drink."
Pāyehī là đầu đề của lời thuyết giảng, có nghĩa là "hãy tắm và cho uống nước".
Accāsanassāti karaṇatthe sāmivacanaṃ, atiasanena atibhuttenāti attho.
Accāsanassāti is the genitive case used in the sense of the instrumental; the meaning is "by excessive eating, by having eaten too much."
Accāsanassā là cách dùng sở thuộc ngữ thay cho dụng cụ ngữ, có nghĩa là "do ăn quá nhiều".
Pāyāsassapi tappatīti sappiādīhi abhisaṅkhatena madhurapāyāsena tappati titto hoti, dhāto suhito na puna bhuñjitukāmataṃ āpajjati.
Pāyāsassapi tappatīti means "becomes satiated, satisfied with sweet rice porridge prepared with ghee and other ingredients; he is full, content, and no longer wishes to eat again."
Pāyāsassapi tappatī có nghĩa là "ngán cháo sữa ngọt được chế biến với bơ, v.v., no đủ, không còn muốn ăn nữa".
Tasmā ayampi asso imasmiṃ titthe nibaddhaṃ nhānena pariyattiṃ āpanno bhavissati, aññattha naṃ nhāpethāti.
Therefore, this horse too must have reached its limit with bathing in this ford; bathe it elsewhere.
Vì vậy, con ngựa này cũng đã ngán việc tắm liên tục ở bến này rồi, hãy tắm nó ở chỗ khác.
Te tassa vacanaṃ sutvā assaṃ aññatitthaṃ otāretvā pāyiṃsu ceva nhāpayiṃsu ca.
Hearing his words, they took the horse to another ford, let it drink, and bathed it.
Họ nghe lời Ngài, dẫn con ngựa xuống một bến khác, cho uống nước và tắm rửa.
Bodhisatto assassa pānīyaṃ pivitvā nhānakāle rañño santikaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, after the horse had drunk and bathed, went to the king.
Bồ-tát, sau khi con ngựa đã uống nước và tắm xong, liền đến chỗ nhà vua.
Rājā ‘‘kiṃ, tāta, asso nhāto ca pīto cā’’ti pucchi.
The king asked, "My dear, has the horse been bathed and watered?"
Nhà vua hỏi: "Này hiền sĩ, con ngựa đã được tắm và uống nước rồi chứ?"
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
"Vâng, tâu Đại vương."
‘‘Paṭhamaṃ kiṃ kāraṇā na icchatī’’ti?
"Why did it not wish to at first?"
"Ban đầu vì lý do gì mà nó không muốn?"
‘‘Iminā nāma kāraṇenā’’ti sabbaṃ ācikkhi.
He explained everything, saying, "For this reason."
Ngài kể lại tất cả: "Vì lý do này..."
Rājā ‘‘evarūpassa tiracchānassāpi nāma āsayaṃ jānāti, aho paṇḍito’’ti bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ datvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
The king, thinking, "He knows the intention even of such an animal; how wise he is!" bestowed great honor upon the Bodhisatta, and at the end of his life, he passed away according to his kamma.
Nhà vua nói: "Ngài biết được khuynh hướng của ngay cả một con vật như vậy, ôi thật là một bậc hiền sĩ!" Rồi nhà vua ban cho Bồ-tát vinh dự lớn lao, và khi hết tuổi thọ, nhà vua đã đi theo nghiệp của mình.
Bodhisattopi yathākammameva gato.
The Bodhisatta also passed away according to his kamma.
Bồ-tát cũng đã đi theo nghiệp của mình.
Purāṇacorāna vaco nisammāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Purāṇacorāna vaco nisammāti – The Teacher related this while residing at Veḷuvana, concerning Devadatta.
Purāṇacorāna vaco nisamma (Nghe lời của bọn cướp cũ) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Devadatto ajātasattukumāraṃ pasādetvā lābhasakkāraṃ nipphādesi.
Devadatta, having gained the favor of Prince Ajātasattu, acquired gain and honor.
Devadatta đã làm cho Thái tử Ajātasattu hài lòng và đạt được nhiều lợi lộc và sự cung kính.
Ajātasattukumāro devadattassa gayāsīse vihāraṃ kāretvā nānaggarasehi tivassikagandhasālibhojanassa divase divase pañca thālipākasatāni abhihari.
Prince Ajātasattu had a monastery built for Devadatta at Gayāsīsa and daily sent five hundred bowls of fragrant rice cooked with various excellent flavors for three years.
Thái tử Ajātasattu đã xây dựng một tu viện cho Devadatta tại Gayāsīsa và mỗi ngày cúng dường năm trăm bát cơm gạo Sāli thơm ngon ba năm tuổi với nhiều loại hương vị tuyệt hảo.
Lābhasakkāraṃ nissāya devadattassa parivāro mahanto jāto, devadatto parivārena saddhiṃ vihāreyeva hoti.
Due to the gain and honor, Devadatta's retinue became large, and Devadatta remained in the monastery with his retinue.
Nhờ lợi lộc và sự cung kính, đoàn tùy tùng của Devadatta trở nên đông đảo, và Devadatta cùng đoàn tùy tùng thường trú tại tu viện.
Tena samayena rājagahavāsikā dve sahāyā.
At that time, there were two friends living in Rājagaha.
Khi ấy, có hai người bạn sống ở Rājagaha.
Tesu eko satthu santike pabbajito, eko devadattassa.
One of them had gone forth under the Teacher, and the other under Devadatta.
Một người xuất gia theo Đức Bổn Sư, một người theo Devadatta.
Te aññamaññaṃ tasmiṃ tasmiṃ ṭhānepi passanti, vihāraṃ gantvāpi passantiyeva.
They used to see each other in various places, and also visited each other at the monasteries.
Họ thường gặp nhau ở nhiều nơi, và cũng đến tu viện để gặp nhau.
Athekadivasaṃ devadattassa nissitako itaraṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ tvaṃ devasikaṃ sedehi muccamānehi piṇḍāya carasi, devadatto gayāsīsavihāre nisīditvāva nānaggarasehi subhojanaṃ bhuñjati, evarūpo upāyo natthi, kiṃ tvaṃ dukkhaṃ anubhosi, kiṃ te pātova gayāsīsaṃ āgantvā sauttaribhaṅgaṃ yāguṃ pivitvā aṭṭhārasavidhaṃ khajjakaṃ khāditvā nānaggarasehi subhojanaṃ bhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti?
Then one day, Devadatta's follower said to the other, "Friend, why do you go on alms-round daily, sweating profusely, while Devadatta sits in the Gayāsīsa monastery and eats excellent food with various exquisite flavors? Is there no such way? Why do you suffer? Why can't you come to Gayāsīsa early in the morning, drink gruel with toppings, eat eighteen kinds of snacks, and enjoy excellent food with various exquisite flavors?"
Một ngày nọ, người đệ tử của Devadatta nói với người kia: "Này hiền hữu, sao anh ngày nào cũng đi khất thực mồ hôi nhễ nhại vậy? Devadatta ngồi tại tu viện Gayāsīsa mà vẫn thọ hưởng những bữa ăn ngon với đủ loại hương vị tuyệt hảo. Chẳng lẽ không có cách nào như vậy sao? Sao anh phải chịu khổ vậy? Sao anh không đến Gayāsīsa sớm, uống cháo yāgu với nước xúp, ăn mười tám loại thức ăn nhẹ, rồi thọ hưởng bữa ăn ngon với đủ loại hương vị tuyệt hảo?"
So punappunaṃ vuccamāno gantukāmo hutvā tato paṭṭhāya gayāsīsaṃ gantvā bhuñjitvā kālasseva veḷuvanaṃ āgacchati.
Being told repeatedly, he became desirous to go, and from that point onwards, he would go to Gayāsīsa, eat, and return to Veḷuvana early.
Người ấy, bị nói đi nói lại nhiều lần, liền muốn đi, và từ đó bắt đầu đến Gayāsīsa thọ thực rồi sớm trở về Veluvana.
So sabbakālaṃ paṭicchādetuṃ nāsakkhi, ‘‘gayāsīsaṃ gantvā devadattassa paṭṭhapitaṃ bhattaṃ bhuñjatī’’ti na cirasseva pākaṭo jāto.
He could not conceal it all the time, and it was not long before it became known, "He goes to Gayāsīsa and eats the food prepared by Devadatta."
Vị ấy không thể che giấu mãi được, không lâu sau, việc “vị ấy đi đến Gayāsīsa và thọ thực thức ăn đã được sắp đặt cho Devadatta” đã trở nên rõ ràng.
Atha naṃ sahāyā pucchiṃsu ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ āvuso, devadattassa paṭṭhapitaṃ bhattaṃ bhuñjasī’’ti.
Then his companions asked him, "Is it true, friend, that you eat the food prepared by Devadatta?"
Sau đó, các bạn đồng tu hỏi vị ấy: “Này hiền giả, có thật là hiền giả thọ thực thức ăn đã được sắp đặt cho Devadatta chăng?”
‘‘Ko evamāhā’’ti?
"Who said that?"
“Ai đã nói như vậy?”
‘‘Asuko ca asuko cā’’ti.
"So-and-so and so-and-so."
“Ông này và ông kia.”
‘‘Saccaṃ ahaṃ āvuso gayāsīsaṃ gantvā bhuñjāmi, na pana me devadatto bhattaṃ deti, aññe manussā dentī’’ti.
"It is true, friends, that I go to Gayāsīsa and eat, but Devadatta does not give me food; other people give it," he said.
“Này hiền giả, thật vậy, tôi đi đến Gayāsīsa và thọ thực, nhưng Devadatta không cho tôi thức ăn, những người khác cho.”
‘‘Āvuso, devadatto buddhānaṃ paṭikaṇṭako dussīlo ajātasattuṃ pasādetvā adhammena attano lābhasakkāraṃ uppādesi, tvaṃ evarūpe niyyānike buddhasāsane pabbajitvā devadattassa adhammena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjasi, ehi taṃ satthu santikaṃ nessāmā’’ti taṃ bhikkhuṃ ādāya dhammasabhaṃ āgamiṃsu.
"Friend, Devadatta is an enemy of the Buddhas, he is immoral, he pleased Ajātasattu and obtained gain and honor unrighteously. You, having gone forth in such a liberating Buddha's dispensation, eat food obtained unrighteously by Devadatta. Come, we will take you to the Teacher." So, taking that bhikkhu, they came to the Dhamma hall.
“Này hiền giả, Devadatta là kẻ thù của các vị Phật, là người bất thiện, đã làm cho Ajātasattu hài lòng và tạo ra lợi lộc, sự cung kính cho mình bằng phương tiện phi pháp. Hiền giả đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật, một giáo pháp đưa đến sự giải thoát như vậy, lại thọ thực thức ăn do Devadatta tạo ra bằng phương tiện phi pháp. Hãy đến, chúng ta sẽ đưa hiền giả đến chỗ của Đức Bổn Sư.” Thế rồi, họ dẫn vị tỳ khưu ấy đến giảng đường.
Satthā disvāva ‘‘kiṃ, bhikkhave, etaṃ bhikkhuṃ anicchantaññeva ādāya āgatatthā’’ti?
The Teacher, seeing them, asked, "Monks, why have you brought this bhikkhu against his will?"
Đức Bổn Sư vừa thấy đã hỏi: “Này các tỳ khưu, tại sao các ông lại dẫn vị tỳ khưu này đến đây mà vị ấy không muốn?”
‘‘Āma bhante, ayaṃ bhikkhu tumhākaṃ santike pabbajitvā devadattassa adhammena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjatī’’ti.
"Yes, Venerable Sir, this bhikkhu, having gone forth in your presence, eats food obtained unrighteously by Devadatta."
“Bạch Đức Thế Tôn, vị tỳ khưu này đã xuất gia nơi Đức Thế Tôn, lại thọ thực thức ăn do Devadatta tạo ra bằng phương tiện phi pháp.”
‘‘Saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu devadattassa adhammena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjasī’’ti?
"Is it true, bhikkhu, that you eat food obtained unrighteously by Devadatta?"
“Này tỳ khưu, có thật là ngươi thọ thực thức ăn do Devadatta tạo ra bằng phương tiện phi pháp chăng?”
‘‘Na bhante, devadatto mayhaṃ deti, aññe manussā denti, tamahaṃ bhuñjāmī’’ti.
"No, Venerable Sir, Devadatta does not give it to me; other people give it, and I eat that," he said.
“Bạch Đức Thế Tôn, Devadatta không cho con, những người khác cho, con thọ thực thức ăn đó.”
Satthā ‘‘mā bhikkhu ettha parihāraṃ kari, devadatto anācāro dussīlo, kathañhi nāma tvaṃ idha pabbajitvā mama sāsanaṃ bhajantoyeva devadattassa bhattaṃ bhuñjasi, niccakālampi bhajanasīlakova tvaṃ diṭṭhadiṭṭheyeva bhajasī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Do not make excuses here, bhikkhu. Devadatta is ill-behaved and immoral. How can you, having gone forth here and adhering to my Dispensation, eat Devadatta's food? You are always accustomed to associating, and you associate with whomever you see," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này tỳ khưu, đừng biện hộ ở đây. Devadatta là người vô đạo đức, bất thiện. Làm sao ngươi, đã xuất gia ở đây và theo giáo pháp của Ta, lại thọ thực thức ăn của Devadatta? Ngươi luôn có thói quen theo bất cứ ai mà ngươi nhìn thấy.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đại thần của nhà vua.
Tadā rañño mahiḷāmukho nāma maṅgalahatthī ahosi sīlavā ācārasampanno, na kañci viheṭheti.
At that time, the king had a royal elephant named Mahiḷāmukha, who was virtuous and well-behaved, harming no one.
Lúc bấy giờ, nhà vua có một con voi chúa tên là Mahiḷāmukha, nó có giới hạnh, đầy đủ đạo đức, không làm hại ai.
Athekadivasaṃ tassa sālāya samīpe rattibhāgasamanantare corā āgantvā tassa avidūre nisinnā coramantaṃ mantayiṃsu ‘‘evaṃ ummaṅgo bhinditabbo, evaṃ sandhicchedakammaṃ kattabbaṃ, ummaṅgañca sandhicchedañca maggasadisaṃ titthasadisaṃ nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā bhaṇḍaṃ harituṃ vaṭṭati, harantena māretvāva haritabbaṃ, evaṃ uṭṭhātuṃ samattho nāma na bhavissati, corena ca nāma sīlācārayuttena na bhavitabbaṃ, kakkhaḷena pharusena sāhasikena bhavitabba’’nti.
Then one day, near its stable, as night fell, thieves came and sat not far from it, discussing their thieving plans: "The tunnel should be dug thus, the breaking of the wall should be done thus. Having made the tunnel and the wall-breaking like a road, like a ford, clear of obstacles and thickets, the goods should be stolen. When stealing, one must kill and then steal; then no one will be able to rise up. A thief should not be endowed with virtue and good conduct; he should be harsh, rough, and audacious."
Một hôm, vào ban đêm, bọn trộm đến gần chuồng voi, ngồi không xa con voi ấy và bàn bạc về kế hoạch trộm cắp: “Chúng ta phải đào hầm như thế này, phải thực hiện hành vi khoét vách như thế này. Sau khi đào hầm và khoét vách cho giống như đường đi, giống như bến nước, không có chướng ngại, không có bụi rậm, thì mới nên lấy trộm đồ. Khi lấy trộm thì phải giết chết rồi mới lấy. Như vậy thì sẽ không có ai có thể đứng dậy được. Kẻ trộm thì không nên có giới hạnh, mà phải hung ác, thô bạo, liều lĩnh.”
Evaṃ mantetvā aññamaññaṃ uggaṇhāpetvā agamaṃsu.
Having discussed thus, and having taught each other, they departed.
Bàn bạc như vậy, chúng dạy bảo lẫn nhau rồi bỏ đi.
Eteneva upāyena punadivasepi punadivasepīti bahū divase tattha āgantvā mantayiṃsu.
By this same method, they came there and discussed on the following day, and the day after that, for many days.
Cứ theo cách đó, ngày hôm sau, rồi ngày hôm sau nữa, chúng đến đó bàn bạc nhiều ngày.
So tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘te maṃ sikkhāpentī’’ti saññāya ‘‘idāni mayā kakkhaḷena pharusena sāhasikena bhavitabba’’nti tathārūpova ahosi.
Hearing their words, he perceived, "They are teaching me," and thought, "Now I must be harsh, rough, and audacious," and he became just like that.
Con voi nghe lời chúng nói, nghĩ rằng: “Chúng đang dạy mình,” và trở nên hung ác, thô bạo, liều lĩnh như vậy.
Pātova āgataṃ hatthigopakaṃ soṇḍāya gahetvā bhūmiyaṃ pothetvā māresi.
Early in the morning, he seized the elephant-keeper who had come with his trunk, dashed him to the ground, and killed him.
Sáng sớm, nó dùng vòi nắm lấy người quản voi vừa đến, quật xuống đất và giết chết.
Aparampi tathā aparampi tathāti āgatāgataṃ māretiyeva.
He killed another in the same way, and yet another in the same way, killing everyone who came.
Nó cứ giết những người đến, người này rồi người kia, cứ thế.
‘‘Mahiḷāmukho ummattako jāto diṭṭhadiṭṭhe māretī’’ti rañño ārocayiṃsu.
They reported to the king, "Mahiḷāmukha has gone mad; he kills whomever he sees."
Họ tâu với nhà vua: “Voi Mahiḷāmukha đã trở nên điên cuồng, nó giết bất cứ ai nó thấy.”
Rājā bodhisattaṃ pahiṇi ‘‘gaccha paṇḍita, jānāhi kena kāraṇena so duṭṭho jāto’’ti.
The king sent the Bodhisatta, saying, "Go, wise one, and find out for what reason he has become vicious."
Nhà vua sai Bồ Tát đi: “Này hiền sĩ, hãy đi tìm hiểu nguyên nhân tại sao nó trở nên hung ác.”
Bodhisatto gantvā tassa sarīre arogabhāvaṃ ñatvā ‘‘kena nu kho kāraṇena esa duṭṭho jāto’’ti upadhārento ‘‘addhā avidūre kesañci vacanaṃ sutvā ‘maṃ ete sikkhāpentī’ti saññāya duṭṭho jāto’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā hatthigopake pucchi ‘‘atthi nu kho hatthisālāya samīpe rattibhāge kehici kiñci kathitapubba’’nti?
The Bodhisatta went and, knowing that its body was healthy, pondered, "For what reason has this one become vicious?" He concluded, "Surely, he has become vicious after hearing the words of some people nearby, perceiving, 'They are teaching me.'" Then he asked the elephant-keepers, "Has anything been spoken by anyone near the elephant stable at night?"
Bồ Tát đi đến, biết rằng thân thể nó không có bệnh tật gì, rồi suy xét: “Chắc chắn nó trở nên hung ác là do nghe lời nói của ai đó không xa, và nghĩ rằng ‘những người này đang dạy mình’.” Sau khi kết luận như vậy, Bồ Tát hỏi những người quản voi: “Có ai từng nói chuyện gì gần chuồng voi vào ban đêm không?”
‘‘Āma, sāmi, corā āgantvā kathayiṃsū’’ti.
"Yes, master, thieves came and spoke," they replied.
“Bạch Đại Vương, bọn trộm đã đến và nói chuyện.”
Bodhisatto gantvā rañño ārocesi ‘‘deva, añño hatthissa sarīre vikāro natthi, corānaṃ kathaṃ sutvā duṭṭho jāto’’ti.
The Bodhisatta went and reported to the king, "Your Majesty, there is no other defect in the elephant's body; he has become vicious after hearing the words of thieves."
Bồ Tát trở về tâu với nhà vua: “Bạch Đại Vương, con voi không có bệnh tật gì khác, nó trở nên hung ác là do nghe lời bọn trộm.”
‘‘Idāni kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti?
“What should be done now?”
“Vậy bây giờ phải làm gì?”
‘‘Sīlavante samaṇabrāhmaṇe hatthisālāyaṃ nisīdāpetvā sīlācārakathaṃ kathāpetuṃ vaṭṭatī’’ti.
“It is fitting to have virtuous ascetics and brahmins seated in the elephant stable and to have them speak on sīla and proper conduct.”
“Nên mời các vị sa-môn, bà-la-môn có giới hạnh ngồi trong chuồng voi và thuyết giảng về giới hạnh và đạo đức.”
‘‘Evaṃ kārehi, tātā’’ti.
“Do so, my son.”
“Này con, hãy làm như vậy.”
Bodhisatto gantvā sīlavante samaṇabrāhmaṇe hatthisālāyaṃ nisīdāpetvā ‘‘sīlakathaṃ kathetha, bhante’’ti āha.
The Bodhisatta went and had virtuous ascetics and brahmins seated in the elephant stable and said, “Venerable sirs, speak on sīla.”
Bồ Tát đi đến, mời các vị sa-môn, bà-la-môn có giới hạnh ngồi trong chuồng voi và nói: “Bạch chư Tôn giả, xin hãy thuyết giảng về giới hạnh.”
Te hatthissa avidūre nisinnā ‘‘na koci parāmasitabbo na māretabbo, sīlācārasampannena khantimettānuddayayuttena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sīlakathaṃ kathayiṃsu.
Seated not far from the elephant, they spoke on sīla, saying, “No one should be harmed, no one should be killed; one should be endowed with sīla and proper conduct, possessing patience, loving-kindness, and compassion.”
Các vị ấy ngồi gần con voi và thuyết giảng về giới hạnh: “Không nên làm hại ai, không nên giết hại ai. Cần phải có giới hạnh, đầy đủ đức tính nhẫn nại, từ bi và lòng trắc ẩn.”
So taṃ sutvā ‘‘maṃ ime sikkhāpenti, ito dāni paṭṭhāya sīlavantena bhavitabba’’nti sīlavā ahosi.
Hearing that, he thought, “These are instructing me; from now on, I must be virtuous,” and he became virtuous.
Con voi nghe vậy, nghĩ rằng: “Những vị này đang dạy mình, từ nay trở đi mình phải có giới hạnh,” và nó đã trở nên có giới hạnh.
Rājā bodhisattaṃ pucchi ‘‘kiṃ, tāta, sīlavā jāto’’ti?
The king asked the Bodhisatta, “My son, has he become virtuous?”
Nhà vua hỏi Bồ Tát: “Này con, nó đã trở nên có giới hạnh chưa?”
Bodhisatto ‘‘āma, devā’’ti.
The Bodhisatta replied, “Yes, Your Majesty.”
Bồ Tát đáp: “Bạch Đại Vương, rồi ạ.”
‘‘Evarūpo duṭṭhahatthī paṇḍite nissāya porāṇakadhammeyeva patiṭṭhito’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Saying, “Such a wicked elephant, relying on the wise, has indeed become established in the ancient virtues,” he spoke this verse:
Nhà vua nói: “Con voi hung ác như vậy mà nhờ có hiền sĩ, nó đã trở lại với những đức tính xưa.” Nói xong, nhà vua đọc bài kệ này:
Tattha purāṇacorānanti porāṇacorānaṃ.
There, purāṇacorānaṃ means of old rogues.
Ở đây, purāṇacorānaṃ có nghĩa là của bọn trộm cũ.
Nisammāti sutvā, paṭhamaṃ corānaṃ vacanaṃ sutvāti attho.
Nisammā means having heard; the meaning is, having first heard the words of the rogues.
Nisammā có nghĩa là nghe, tức là trước tiên nghe lời bọn trộm.
Mahiḷāmukhoti hatthinimukhena sadisamukho.
Mahiḷāmukho means having a face like that of a Mahiḷā.
Mahiḷāmukho có nghĩa là có khuôn mặt giống như khuôn mặt của một người phụ nữ.
Yathā mahiḷā purato olokiyamānā sobhati, na pacchato, tathā sopi purato olokiyamāno sobhati.
Just as a Mahiḷā looks beautiful when viewed from the front, not from behind, so too did he look beautiful when viewed from the front.
Giống như một người phụ nữ trông đẹp khi nhìn từ phía trước, chứ không phải từ phía sau, con voi này cũng vậy, trông đẹp khi nhìn từ phía trước.
Tasmā ‘‘mahiḷāmukho’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
Therefore, they gave him the name “Mahiḷāmukha.”
Vì vậy, nó được đặt tên là “Mahiḷāmukha.”
Pothayamanvacārīti pothayanto mārento anucārī.
Pothayamanvacārī means going about crushing and killing.
Pothayamanvacārī có nghĩa là đi theo trong khi quật phá và giết hại.
Ayameva vā pāṭho.
Or this is the reading.
Đây cũng là một cách đọc.
Susaññatānanti suṭṭhu saññatānaṃ sīlavantānaṃ.
Susaññatānaṃ means of the very well-restrained, the virtuous ones.
Susaññatānaṃ có nghĩa là của những người rất có giới hạnh, của những người có giới hạnh.
Gajuttamoti uttamagajo maṅgalahatthī.
Gajuttamo means the supreme elephant, the auspicious elephant.
Gajuttamo có nghĩa là con voi tối thượng, con voi chúa.
Sabbaguṇesu aṭṭhāti sabbesu porāṇaguṇesu patiṭṭhito.
Sabbaguṇesu aṭṭhā means established in all ancient virtues.
Sabbaguṇesu aṭṭhā có nghĩa là an trú trong tất cả các đức tính xưa.
Rājā ‘‘tiracchānagatassāpi āsayaṃ jānātī’’ti bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
The king, saying, “He knows the disposition even of an animal,” bestowed great honor upon the Bodhisatta.
Nhà vua ban cho Bồ Tát danh tiếng lớn, nói rằng: “Ngay cả ý định của loài súc sinh mà hiền sĩ cũng biết.”
So yāvatāyukaṃ ṭhatvā saddhiṃ bodhisattena yathākammaṃ gato.
He remained for as long as his life lasted and, together with the Bodhisatta, departed according to his kamma.
Bồ Tát sống đến hết tuổi thọ, cùng với con voi ấy, đã đi theo nghiệp của mình.
Nālaṃ kabaḷaṃ padātaveti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ upāsakañca mahallakattherañca ārabbha kathesi.
Nālaṃ kabaḷaṃ padātave—The Teacher, while residing at Jetavana, told this story concerning a certain lay follower and an elder bhikkhu.
“ Nālaṃ kabaḷaṃ padātave” (Không đủ để cho một nắm cơm) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một cư sĩ và một vị trưởng lão.
Sāvatthiyaṃ kira dve sahāyakā.
It is said that in Sāvatthī there were two friends.
Ở Sāvatthī, có hai người bạn.
Tesu eko pabbajitvā devasikaṃ itarassa gharaṃ gacchati.
One of them, having gone forth, would go to the other’s house daily.
Một người trong số họ đã xuất gia và hàng ngày đi đến nhà người bạn kia.
So tassa bhikkhaṃ datvā sayampi bhuñjitvā teneva saddhiṃ vihāraṃ gantvā yāva sūriyatthaṅgamanā ālāpasallāpena nisīditvā nagaraṃ pavisati, itaropi naṃ yāva nagaradvārā anugantvā nivattati.
The other, having given him alms and eaten himself, would go to the monastery with him and, after conversing until sunset, would enter the city, while the bhikkhu would accompany him to the city gate and then return.
Người bạn cư sĩ cho vị ấy thức ăn, rồi tự mình thọ thực, sau đó cùng vị ấy đi đến tịnh xá, ngồi nói chuyện cho đến khi mặt trời lặn, rồi mới trở về thành phố. Vị tỳ khưu cũng tiễn người bạn đến cổng thành rồi quay về.
So tesaṃ vissāso bhikkhūnaṃ antare pākaṭo jāto.
Their intimacy became well-known among the bhikkhus.
Sự thân thiết của hai người đó đã trở nên rõ ràng trong số các tỳ khưu.
Athekadivasaṃ bhikkhū tesaṃ vissāsakathaṃ kathentā dhammasabhāyaṃ nisīdiṃsu.
Then one day, the bhikkhus were seated in the Dhamma hall, speaking of their intimacy.
Một hôm, các tỳ khưu ngồi trong giảng đường, nói chuyện về sự thân thiết của hai người đó.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi, te ‘‘imāya nāma, bhante’’ti kathayiṃsu.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what topic are you gathered to discuss now?” They replied, “This topic, Venerable Sir.”
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, bây giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Họ thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, là chuyện này ạ.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva ime vissāsikā, pubbepi vissāsikāyeva ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, “Bhikkhus, it is not only now that they are intimate; they were intimate in the past too,” and he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ họ mới thân thiết, mà trong quá khứ họ cũng đã thân thiết rồi.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đại thần của nhà vua.
Tadā eko kukkuro maṅgalahatthisālaṃ gantvā maṅgalahatthissa bhuñjanaṭṭhāne patitāni bhattasitthāni khādati.
At that time, a certain dog went to the royal elephant stable and ate the rice grains that had fallen from the royal elephant’s feeding place.
Lúc bấy giờ, có một con chó đi đến chuồng voi chúa và ăn những hạt cơm rơi vãi ở nơi voi chúa thọ thực.
So teneva bhojanena saṃvaddhamāno maṅgalahatthissa vissāsiko jāto hatthisseva santike bhuñjati, ubhopi vinā vattituṃ na sakkonti.
Growing up on that food, he became intimate with the royal elephant, eating right beside the elephant; neither could exist without the other.
Nhờ thức ăn đó mà nó lớn lên, trở nên thân thiết với voi chúa, nó thọ thực ngay gần voi chúa, cả hai không thể sống thiếu nhau.
So hatthī naṃ soṇḍāya gahetvā aparāparaṃ karonto kīḷati, ukkhipitvā kumbhe patiṭṭhāpeti.
The elephant would playfully grasp him with its trunk, tossing him here and there, lifting him up and placing him on its head.
Con voi dùng vòi nắm lấy nó, chơi đùa bằng cách nâng lên hạ xuống, rồi nhấc bổng lên đặt trên đầu.
Athekadivasaṃ eko gāmikamanusso hatthigopakassa mūlaṃ datvā taṃ kukkuraṃ ādāya attano gāmaṃ agamāsi.
Then one day, a certain villager, having given money to the elephant-keeper, took that dog and went to his own village.
Một hôm, một người dân làng đã trả tiền cho người quản voi và dẫn con chó đó về làng của mình.
Tato paṭṭhāya so hatthī kukkuraṃ apassanto neva khādati na pivati na nhāyati.
From that time onwards, that elephant, not seeing the dog, neither ate nor drank nor bathed.
Từ đó trở đi, con voi không thấy con chó nên không ăn, không uống, không tắm.
Tamatthaṃ rañño ārocesuṃ.
They reported that matter to the king.
Họ tâu sự việc đó với nhà vua.
Rājā bodhisattaṃ pahiṇi ‘‘gaccha paṇḍita, jānāhi kiṃkāraṇā hatthī evaṃ karotī’’ti.
The king sent the Bodhisatta, saying, "Go, wise one, find out for what reason the elephant is acting this way."
Nhà vua sai Bồ-tát: “Này hiền sĩ, hãy đi tìm hiểu vì lý do gì mà con voi lại làm như vậy!”
Bodhisatto hatthisālaṃ gantvā hatthissa dummanabhāvaṃ ñatvā ‘‘imassa sarīre rogo na paññāyati, kenaci panassa saddhiṃ mittasanthavena bhavitabbaṃ, taṃ apassanto esa maññe sokābhibhūto’’ti hatthigopake pucchi ‘‘atthi nu kho imassa kenaci saddhiṃ vissāso’’ti?
The Bodhisatta went to the elephant stable, and knowing the elephant's dejection, thought, "No illness is apparent in its body; it must have a friendship with someone, and not seeing that one, it is probably overcome with sorrow." So he asked the elephant-keepers, "Does it have any close relationship with anyone?"
Bồ-tát đến chuồng voi, biết được sự buồn bã của voi, liền nghĩ: “Trên thân nó không có bệnh tật gì, chắc hẳn nó có mối thân tình với ai đó, không thấy người ấy nên nó mới sầu khổ như vậy.” Ngài hỏi những người giữ voi: “Con voi này có thân thiết với ai không?”
‘‘Āma, atthi sāmi ekena sunakhena saddhiṃ balavā mettī’’ti.
"Yes, master, it has a strong friendship with a certain dog."
“Dạ có, thưa ngài, nó có mối thân tình sâu đậm với một con chó.”
‘‘Kahaṃ so etarahī’’ti?
"Where is it now?"
“Con chó đó hiện giờ ở đâu?”
‘‘Ekena manussena nīto’’ti.
"It was taken by a certain man."
“Một người đàn ông đã mang nó đi rồi.”
‘‘Jānātha panassa nivāsanaṭṭhāna’’nti?
"Do you know his dwelling place?"
“Các ngươi có biết chỗ ở của nó không?”
‘‘Na jānāma, sāmī’’ti.
"We do not know, master."
“Dạ không biết, thưa ngài.”
Bodhisatto rañño santikaṃ gantvā ‘‘natthi, deva, hatthissa koci ābādho, ekena panassa sunakhena saddhiṃ balavavissāso, taṃ apassanto na bhuñjati maññe’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta went to the king and said, "There is no ailment, Your Majesty, for the elephant; but it has a strong bond of trust with a certain dog, and not seeing it, I believe it is not eating," and then he spoke this verse:
Bồ-tát đến chỗ nhà vua, thưa: “Tâu Đại vương, con voi không có bệnh tật gì. Nó có mối thân tình sâu đậm với một con chó, có lẽ nó không ăn vì không thấy con chó đó.” Nói xong, ngài đọc bài kệ này:
Tattha nālanti na samattho.
Here, nālaṃ means "is not able."
Trong đó, nālaṃ có nghĩa là không có khả năng.
Kabaḷanti bhojanakāle paṭhamameva dinnaṃ kaṭukakabaḷaṃ.
Kabaḷaṃ means the first bitter morsel given at mealtime.
Kabaḷaṃ là miếng mồi cay được cho đầu tiên vào bữa ăn.
Padātaveti paādātave, sandhivasena ākāralopo veditabbo, gahetunti attho.
Padātave is paādātave; the elision of 'ā' should be understood due to sandhi; the meaning is "to take."
Padātave là paādātave, cần hiểu là ākāralopo do sandhi, nghĩa là để lấy.
Na ca piṇḍanti vaḍḍhetvā dīyamānaṃ bhattapiṇḍampi nālaṃ gahetuṃ.
Na ca piṇḍaṃ means "nor is it able to take the lump of rice given after being formed."
Na ca piṇḍaṃ là không thể nhận cả nắm cơm được cho.
Na kuseti khādanatthāya dinnāni tiṇānipi nālaṃ gahetuṃ.
Na kuse means "nor is it able to take the grass given for eating."
Na kuse là không thể nhận cả cỏ được cho để ăn.
Na ghaṃsitunti nhāpiyamāno sarīrampi ghaṃsituṃ nālaṃ.
Na ghaṃsituṃ means "nor is it able to rub its body when being bathed."
Na ghaṃsituṃ là không thể cọ xát thân mình khi được tắm rửa.
Evaṃ yaṃ yaṃ so hatthī kātuṃ na samattho, taṃ taṃ sabbaṃ rañño ārocetvā tassa asamatthabhāve attanā sallakkhitakāraṇaṃ ārocento ‘‘maññāmī’’tiādimāha.
Thus, having reported to the king everything that the elephant was unable to do, he stated the reason he had observed for its inability, beginning with "maññāmi".
Sau khi báo cáo tất cả những điều con voi không thể làm cho nhà vua, Bồ-tát nói: “Maññāmī” (Ta nghĩ) và tiếp theo để giải thích lý do mà ngài đã nhận thấy về sự bất lực của nó.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni kiṃ kātabbaṃ paṇḍitā’’ti pucchi.
The king, hearing his words, asked, "What should be done now, wise one?"
Nhà vua nghe lời ngài, hỏi: “Bây giờ phải làm gì, hiền sĩ?”
‘‘‘Amhākaṃ kira maṅgalahatthissa sahāyaṃ sunakhaṃ eko manusso gahetvā gato, yassa ghare taṃ sunakhaṃ passanti, tassa ayaṃ nāma daṇḍo’ti bheriṃ carāpetha devā’’ti.
"Your Majesty, have a drum beaten, proclaiming: 'A certain man has taken away the companion dog of our royal elephant. Whoever sees that dog in someone's house, a certain penalty will be imposed on them.'"
“Tâu Đại vương, hãy cho loan báo trống rằng: ‘Một người đàn ông đã mang con chó, bạn của voi chúa may mắn của chúng ta đi. Kẻ nào thấy con chó đó trong nhà mình sẽ bị hình phạt này.’”
Rājā tathā kāresi.
The king did so.
Nhà vua làm theo.
Taṃ pavattiṃ sutvā so puriso sunakhaṃ vissajjesi, sunakho vegenāgantvā hatthissa santikameva agamāsi.
Hearing that news, the man released the dog, and the dog came swiftly and went directly to the elephant.
Nghe tin đó, người đàn ông liền thả con chó, con chó nhanh chóng chạy thẳng đến chỗ con voi.
Hatthī taṃ soṇḍāya gahetvā kumbhe ṭhapetvā roditvā paridevitvā kumbhā otāretvā tena bhutte pacchā attanāpi bhuñji.
The elephant took it with its trunk, placed it on its head, cried, lamented, lowered it from its head, and after the dog had eaten, the elephant itself ate.
Con voi dùng vòi ôm nó, đặt lên trán, khóc lóc, than vãn, rồi hạ nó xuống từ trán. Sau khi con chó ăn xong, voi cũng ăn.
‘‘Tiracchānagatassa āsayaṃ jānātī’’ti rājā bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
The king bestowed great honor upon the Bodhisatta, saying, "He knows the disposition of even an animal!"
Nhà vua ban tặng Bồ-tát vinh dự lớn, nói: “Ngài biết được ý muốn của loài súc sinh!”
Manuññameva bhāseyyāti idaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ omasavādaṃ ārabbha kathesi.
Manuññameva bhāseyyā (One should speak only pleasant words) – The Teacher, while residing at Jetavana, spoke this in reference to the abusive speech of the group of six bhikkhus.
Manuññameva bhāseyyā (Chỉ nên nói lời dễ thương) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài ở tại Jetavana, liên quan đến lời nói thô lỗ của nhóm sáu Tỳ-khưu (Chabbaggiyā).
Tasmiñhi samaye chabbaggiyā kalahaṃ karontā pesale bhikkhū khuṃsenti vambhenti ovijjhanti, dasahi akkosavatthūhi akkosanti.
At that time, the group of six, engaging in quarrels, reviled, disparaged, and insulted the virtuous bhikkhus, abusing them with ten kinds of abusive speech.
Vào thời điểm đó, nhóm Chabbaggiyā thường gây gổ, phỉ báng, lăng mạ, và chê bai các Tỳ-khưu hiền lành bằng mười loại lời mắng nhiếc.
Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ.
The bhikkhus reported this to the Blessed One.
Các Tỳ-khưu đã trình báo lên Đức Thế Tôn.
Bhagavā chabbaggiye pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira bhikkhavo’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte vigarahitvā ‘‘bhikkhave, pharusavācā nāma tiracchānagatānampi amanāpā, pubbepi eko tiracchānagato attānaṃ pharusena samudācarantaṃ sahassaṃ parājesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Blessed One had the group of six bhikkhus summoned and asked, "Is it true, bhikkhus?" When they admitted it was true, he rebuked them, saying, "Bhikkhus, harsh speech is displeasing even to animals. In the past, an animal defeated a thousand men who treated it harshly." Having said this, he recounted a past story.
Đức Thế Tôn cho gọi nhóm Chabbaggiyā đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, có thật như vậy không?” Khi họ xác nhận là “Thật vậy,” Ngài quở trách: “Này các Tỳ-khưu, lời nói thô lỗ ngay cả loài súc sinh cũng không ưa thích. Xưa kia, một con súc sinh đã khiến một người nói lời thô lỗ với mình phải thua ngàn đồng tiền.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ gandhārarājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the country of Gandhāra, in Takkasilā, the king of Gandhāra ruled the kingdom.
Trong quá khứ, tại Takkasilā thuộc xứ Gandhāra, vua Gandhāra trị vì.
Tadā bodhisatto goyoniyaṃ nibbatti.
At that time, the Bodhisatta was reborn in the bovine species.
Khi ấy, Bồ-tát tái sinh vào loài bò.
Atha naṃ taruṇavacchakakāleyeva eko brāhmaṇo godakkhiṇādāyakānaṃ santikā labhitvā ‘‘nandivisālo’’ti nāmaṃ katvā puttaṭṭhāne ṭhapetvā sampiyāyamāno yāgubhattādīni datvā posesi.
Then, while he was still a young calf, a certain brahmin obtained him from those who gave oxen as gifts, named him "Nandivisāla," kept him in the place of a son, and affectionately nourished him by giving him gruel, rice, and other foods.
Một vị Bà-la-môn nhận được Bồ-tát từ những người cúng dường bò cái khi Ngài còn là một con bê non, đặt tên là “Nandivisāla”, nuôi dưỡng như con trai, cho ăn cháo, cơm và những thứ khác.
Bodhisatto vayappatto cintesi ‘‘ahaṃ iminā brāhmaṇena kicchena paṭijaggito, mayā ca saddhiṃ sakalajambudīpe añño samadhuro goṇo nāma natthi, yaṃnūnāhaṃ attano balaṃ dassetvā brāhmaṇassa posāvaniyaṃ dadeyya’’nti so ekadivasaṃ brāhmaṇaṃ āha ‘‘gaccha, brāhmaṇa, ekaṃ govittakaseṭṭhiṃ upasaṅkamitvā ‘mayhaṃ balibaddo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetī’ti vatvā sahassena abbhutaṃ karohī’’ti.
When the Bodhisatta reached maturity, he thought, "I have been cared for with difficulty by this brahmin. There is no other ox in the entire Jambudīpa equal in strength to me. What if I were to show my strength and give the brahmin a means of support?" So, one day he said to the brahmin, "Go, brahmin, approach a wealthy cattle merchant and say, 'My bull can pull a hundred heavily loaded carts,' and make a wager for a thousand."
Khi trưởng thành, Bồ-tát nghĩ: “Ta đã được vị Bà-la-môn này chăm sóc vất vả. Không có con bò nào trên toàn cõi Jambudīpa này có sức mạnh ngang bằng với ta. Ta nên thể hiện sức mạnh của mình để đền đáp công ơn nuôi dưỡng của vị Bà-la-môn.” Một ngày nọ, Ngài nói với Bà-la-môn: “Này Bà-la-môn, hãy đến gặp một vị trưởng giả nuôi bò, nói rằng ‘Con bò của tôi có thể kéo một trăm cỗ xe chất đầy hàng hóa,’ và đặt cược một ngàn đồng.”
So brāhmaṇo seṭṭhissa santikaṃ gantvā kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘imasmiṃ nagare kassa goṇo thāmasampanno’’ti.
The brahmin went to the merchant and initiated a conversation, saying, "Whose ox in this city is strong?"
Vị Bà-la-môn đến chỗ trưởng giả, bắt đầu câu chuyện: “Trong thành phố này, con bò của ai là mạnh nhất?”
Atha naṃ seṭṭhi ‘‘asukassa ca asukassa cā’’ti vatvā ‘‘sakalanagare pana amhākaṃ goṇehi sadiso nāma natthī’’ti āha.
Then the merchant said, "So-and-so's and so-and-so's," and added, "but in the entire city, there is no one equal to our oxen."
Trưởng giả đáp: “Con bò của người này và người kia,” rồi nói: “Nhưng không có con bò nào trong toàn thành phố này sánh bằng bò của chúng tôi.”
Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ eko goṇo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetuṃ samattho atthī’’ti āha.
The brahmin said, "I have an ox capable of pulling a hundred heavily loaded carts."
Bà-la-môn nói: “Tôi có một con bò có khả năng kéo một trăm cỗ xe chất đầy hàng hóa.”
Seṭṭhi gahapati ‘‘kuto evarūpo goṇo’’ti āha.
The merchant, the householder, said, "Where is such an ox?"
Trưởng giả gia chủ hỏi: “Ở đâu có con bò như vậy?”
Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ gehe atthī’’ti.
The brahmin replied, "It is at my house."
Bà-la-môn đáp: “Có ở nhà tôi.”
‘‘Tena hi abbhutaṃ karohī’’ti.
"Then make a wager!"
“Vậy thì hãy đặt cược đi.”
‘‘Sādhu karomī’’ti sahassena abbhutaṃ akāsi.
"Very well, I will," and he made a wager for a thousand.
“Được thôi, tôi sẽ đặt cược,” rồi ông đặt cược một ngàn đồng.
So sakaṭasataṃ vālukāsakkharapāsāṇānaṃyeva pūretvā paṭipāṭiyā ṭhapetvā sabbāni akkhabandhanayottena ekato bandhitvā nandivisālaṃ nhāpetvā gandhapañcaṅgulikaṃ katvā kaṇṭhe mālaṃ piḷandhitvā purimasakaṭadhure ekakameva yojetvā sayaṃ dhure nisīditvā patodaṃ ukkhipitvā ‘‘gaccha kūṭa, vahassu kūṭā’’ti āha.
He filled a hundred carts with sand, gravel, and stones, arranged them in a row, tied them all together with an axle-binding rope, bathed Nandivisāla, adorned him with a five-fingered mark of perfumed paste, placed a garland around his neck, yoked him alone to the pole of the first cart, sat on the pole himself, raised the goad, and said, "Go, rascal! Pull, rascal!"
Ông ta chất đầy một trăm cỗ xe bằng cát, sỏi, đá, xếp chúng thành hàng, buộc tất cả lại với nhau bằng dây nối trục, tắm rửa cho Nandivisāla, làm dấu năm ngón tay bằng hương thơm, đeo vòng hoa vào cổ, rồi chỉ buộc một mình Nandivisāla vào trục cỗ xe đầu tiên, tự mình ngồi lên trục, giơ roi lên và nói: “Đi đi đồ ngu, kéo đi đồ ngu!”
Bodhisatto ‘‘ayaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena samudācaratī’’ti cattāro pāde thambhe viya niccale katvā aṭṭhāsi.
The Bodhisatta thought, "This one is calling me 'rascal' when I am not a rascal," and he stood motionless, like four pillars, with his feet firmly planted.
Bồ-tát nghĩ: “Người này gọi ta là đồ ngu trong khi ta không phải là đồ ngu,” Ngài đứng yên, bốn chân vững như cột.
Seṭṭhi taṅkhaṇaññeva brāhmaṇaṃ sahassaṃ āharāpesi.
The merchant immediately made the brahmin bring the thousand.
Trưởng giả ngay lập tức bắt Bà-la-môn mang một ngàn đồng đến.
Brāhmaṇo sahassaparājito goṇaṃ muñcitvā gharaṃ gantvā sokābhibhūto nipajji.
The brahmin, having lost a thousand, unyoked the ox, went home, and lay down overwhelmed with sorrow.
Bà-la-môn thua một ngàn đồng, tháo bò ra, về nhà nằm xuống trong nỗi buồn.
Nandivisālo caritvā āgato brāhmaṇaṃ sokābhibhūtaṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, niddāyasī’’ti āha.
Nandivisāla, having grazed and returned, saw the brahmin overwhelmed with sorrow, approached him, and said, "Why, brahmin, are you sleeping?"
Nandivisāla sau khi ăn cỏ trở về, thấy Bà-la-môn đang sầu khổ, liền đến gần và nói: “Này Bà-la-môn, ngài đang ngủ sao?”
‘‘Kuto me, niddā, sahassaparājitassāti, brāhmaṇa, mayā ettakaṃ kālaṃ tava gehe vasantena atthi kiñci bhājanaṃ vā bhinditapubbaṃ, koci vā madditapubbo, aṭṭhāne vā pana uccārapassāvo katapubbo’’ti?
"How can I sleep, having lost a thousand?" The Bodhisatta then asked, "Brahmin, while I have lived in your house for so long, have I ever broken any vessel, or trampled on anyone, or passed urine or dung in an inappropriate place?"
“Làm sao ta ngủ được khi đã thua một ngàn đồng! Này Bà-la-môn, trong suốt thời gian ta ở nhà ngài, ta đã từng làm vỡ đồ vật nào, hay giẫm đạp lên ai, hay đi tiểu tiện không đúng chỗ nào chưa?”
‘‘Natthi tātā’’ti.
"No, my dear," replied the brahmin.
“Chưa từng, con trai ạ.”
Atha tvaṃ maṃ kasmā kūṭavādena samudācarasi, taveveso doso, mayhaṃ doso natthi, gaccha, tena saddhiṃ dvīhi sahassehi abbhutaṃ karohi, kevalaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena mā samudācarasīti.
"Then why did you call me 'rascal' when I am not a rascal? This fault is yours; I have no fault. Go, make a wager with him for two thousand, but simply do not call me 'rascal' when I am not a rascal."
“Vậy tại sao ngài lại gọi ta là đồ ngu? Đó là lỗi của ngài, ta không có lỗi. Hãy đi, đặt cược hai ngàn đồng với người kia, chỉ cần đừng gọi ta là đồ ngu khi ta không phải là đồ ngu.”
Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā gantvā dvīhi sahassehi abbhutaṃ katvā purimanayeneva sakaṭasataṃ atibandhitvā nandivisālaṃ maṇḍetvā purimasakaṭadhure yojesi.
The brahmin, hearing his words, went and made a wager for two thousand. In the same manner as before, he heavily loaded a hundred carts, adorned Nandivisāla, and yoked him to the pole of the first cart.
Bà-la-môn nghe lời Ngài, đi đặt cược hai ngàn đồng, rồi theo cách cũ, buộc một trăm cỗ xe lại, trang điểm cho Nandivisāla và buộc Ngài vào trục cỗ xe đầu tiên.
Kathaṃ yojesīti?
How did he yoke him?
Buộc như thế nào?
Yugaṃ dhure niccalaṃ bandhitvā ekāya koṭiyā nandivisālaṃ yojetvā ekaṃ koṭiṃ dhurayottena paliveṭhetvā yugakoṭiñca akkhapādañca nissāya muṇḍarukkhadaṇḍakaṃ datvā tena yottena niccalaṃ bandhitvā ṭhapesi.
He firmly tied the yoke to the pole, yoked Nandivisāla to one end, wrapped the pole-rope around the other end, and, resting it on the end of the yoke and the axle-foot, inserted a piece of wood from a bare tree and firmly tied it with that rope.
Ông ta buộc cái ách thật chặt vào trục, buộc một đầu ách vào Nandivisāla, quấn đầu kia bằng dây trục, rồi dùng một khúc cây khô tựa vào đầu ách và chân trục, buộc chặt lại bằng dây đó.
Evañhi kate yugaṃ etto vā ito vā na gacchati, sakkā hoti ekeneva goṇena ākaḍḍhituṃ.
When this was done, the yoke would not move this way or that, and it was possible for a single ox to pull it.
Làm như vậy, cái ách sẽ không xê dịch sang bên này hay bên kia, và có thể kéo được chỉ với một con bò.
Athassa brāhmaṇo dhure nisīditvā nandivisālassa piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘gaccha bhadra, vahassu, bhandrā’’ti āha.
Then the brahmin sat on the pole, stroked Nandivisāla's back, and said, "Go, good one! Pull, good one!"
Sau đó, Bà-la-môn ngồi lên trục, xoa lưng Nandivisāla và nói: “Đi đi, hiền hữu, kéo đi, hiền hữu!”
Bodhisatto atibaddhaṃ sakaṭasataṃ ekavegeneva ākaḍḍhitvā pacchā ṭhitaṃ sakaṭaṃ purato ṭhitassa sakaṭassa ṭhāne ṭhapesi.
The Bodhisatta, having pulled the extremely heavy hundred carts with a single effort, placed the cart that was behind in the place of the cart that was in front.
Bồ-tát kéo một trăm cỗ xe đã buộc chặt chỉ bằng một lực, đặt cỗ xe phía sau vào vị trí của cỗ xe phía trước.
Govittakaseṭṭhi parājito brāhmaṇassa dve sahassāni adāsi.
The merchant Govittaka, being defeated, gave two thousand (coins) to the brahmin.
Trưởng giả nuôi bò thua cuộc, trả hai ngàn đồng cho Bà-la-môn.
Aññepi manussā bodhisattassa bahuṃ dhanaṃ adaṃsu, sabbaṃ brāhmaṇasseva ahosi.
Other people also gave much wealth to the Bodhisatta; all of it belonged to the brahmin.
Những người khác cũng cúng dường nhiều tiền cho Bồ-tát, tất cả đều thuộc về Bà-la-môn.
Evaṃ so bodhisattaṃ nissāya bahuṃ dhanaṃ labhi.
Thus, relying on the Bodhisatta, he obtained much wealth.
Như vậy, nhờ Bồ-tát, ông ta đã thu được nhiều tài sản.
Yato yato garu dhuranti idaṃ satthā jetavane viharanto yamakapāṭihāriyaṃ ārabbha kathesi.
From wherever the heavy burden is – this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning the Twin Miracle.
Từ đâu có gánh nặng – Đức Đạo Sư đã thuyết pháp này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến phép lạ song đôi (yamakapāṭihāriya).
Taṃ saddhiṃ devorohaṇena terasakanipāte sarabhamigajātake (jā. 1.13.134 ādayo) āvi bhavissati.
This will appear in the Sarabhamiga Jātaka (Jā. 1.13.134 onwards) in the Terasakanipāta, together with the descent from the deva-world.
Điều đó sẽ được trình bày trong Sarabhamigajātaka (Jā. 1.13.134 trở đi) thuộc Terasakanipāta, cùng với sự giáng trần từ cõi trời.
Sammāsambuddhe pana yamakapāṭihāriyaṃ katvā devaloke temāsaṃ vasitvā mahāpavāraṇāya saṅkassanagaradvāre oruyha mahantena parivārena jetavanaṃ paviṭṭhe bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, tathāgato nāma asamadhuro, tathāgatena vuḷhadhuraṃ añño vahituṃ samattho nāma natthi, cha satthāro ‘mayameva pāṭihāriyaṃ karissāma, mayameva pāṭihāriyaṃ karissāmā’ti vatvā ekampi pāṭihāriyaṃ na akaṃsu, aho satthā asamadhuro’’ti satthu guṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
But when the Perfectly Self-Enlightened One, having performed the Twin Miracle, resided in the deva-world for three months, and descended at the gate of Saṅkassa city on the Mahāpavāraṇā day, and entered Jetavana with a large retinue, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing the Teacher's virtues, saying, "Friends, the Tathāgata is incomparable; there is no one else capable of bearing the burden borne by the Tathāgata. The six teachers, saying, 'We will perform a miracle, we will perform a miracle,' did not perform even one miracle. Oh, the Teacher is incomparable!"
Khi Đức Chánh Đẳng Giác đã thực hiện phép lạ song đôi, ngự tại cõi trời ba tháng, rồi vào ngày Mahāpavāraṇā (Đại Tự Tứ) giáng trần tại cổng thành Saṅkassa và vào Jetavana với đoàn tùy tùng đông đảo, các Tỳ-khưu đã tụ họp tại pháp đường và ngồi đàm luận về công đức của Đức Đạo Sư: “Này chư Hiền, Đức Như Lai thật vô song. Không ai có thể gánh vác trách nhiệm mà Đức Như Lai đã gánh vác. Sáu vị đạo sư đã nói ‘chúng ta sẽ thực hiện phép lạ, chúng ta sẽ thực hiện phép lạ’ nhưng không ai thực hiện được một phép lạ nào. Ôi, Đức Đạo Sư thật vô song!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?"
Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này chư Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì vậy?”
‘‘Mayaṃ, bhante, na aññāya kathāya, evarūpāya nāma tumhākameva guṇakathāyā’’ti.
"Venerable Sir, we are not discussing any other topic, but only your virtues of this kind."
Họ đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không bàn luận chuyện gì khác, mà chỉ bàn luận về công đức của Ngài như thế này ạ.”
Satthā ‘‘bhikkhave, idāni mayā vuḷhadhuraṃ ko vahissati, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattopi ahaṃ attanā samadhuraṃ kañci nālattha’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, who will bear the burden that I have borne now? Even when I was born in an animal existence in the past, I found no one equal to me in bearing burdens," and then related a past event.
Đức Đạo Sư nói: “Này chư Tỳ-khưu, bây giờ ai sẽ gánh vác trách nhiệm mà Ta đã gánh vác? Xưa kia, khi Ta sinh vào loài súc sanh, Ta cũng không tìm thấy ai có thể gánh vác trách nhiệm ngang bằng với Ta.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto goyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta took rebirth in the bovine species.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào loài bò.
Atha naṃ sāmikā taruṇavacchakakāleyeva ekissā mahallikāya ghare vasitvā tassā nivāsavetanato paricchinditvā adaṃsu.
Then his owners, while he was still a young calf, gave him to an old woman, having cut him off from her wages for lodging.
Các chủ nhân đã giao ngài cho một bà lão khi ngài còn là bò con, sau khi đã định giá từ tiền công nuôi dưỡng của bà.
Sā taṃ yāgubhattādīhi paṭijaggamānā puttaṭṭhāne ṭhapetvā vaḍḍhesi.
She cared for him with gruel, rice, and other foods, raising him as if he were her son.
Bà đã nuôi dưỡng ngài bằng cháo, cơm và các món khác, xem ngài như con trai.
So ‘‘ayyikākāḷako’’ tveva nāmaṃ paññāyittha.
He became known by the name "Ayyikākāḷaka" (Grandmother's Blacky).
Ngài được biết đến với cái tên “Ayyikākāḷaka” (Bò Đen của Bà).
Vayappatto ca añjanavaṇṇo hutvā gāmagoṇehi saddhiṃ carati, sīlācārasampanno ahosi.
When he reached maturity, he became black like collyrium and grazed with the village cattle; he was endowed with virtue and good conduct.
Khi trưởng thành, ngài có màu đen như thuốc anjanā và thường đi chăn với những con bò khác trong làng, ngài có giới hạnh và phẩm chất tốt.
Gāmadārakā siṅgesupi kaṇṇesupi galepi gahetvā olambanti, naṅguṭṭhepi gahetvā kīḷanti, piṭṭhiyampi nisīdanti.
Village children would hang on to his horns, ears, and neck, play by holding his tail, and sit on his back.
Những đứa trẻ trong làng thường nắm sừng, tai, cổ ngài để đu đưa, nắm đuôi để chơi, và ngồi trên lưng ngài.
So ekadivasaṃ cintesi ‘‘mayhaṃ mātā duggatā, maṃ puttaṭṭhāne ṭhapetvā dukkhena posesi, yaṃnūnāhaṃ bhatiṃ katvā imaṃ duggatabhāvato moceyya’’nti.
One day he thought, "My mother is poor; she raised me with difficulty, treating me as her son. What if I were to earn wages and free her from this state of poverty?"
Một ngày nọ, ngài suy nghĩ: “Mẹ ta nghèo khổ, đã nuôi ta vất vả như con trai. Ta nên làm công để giải thoát bà khỏi cảnh nghèo khó này.”
So tato paṭṭhāya bhatiṃ upadhārento carati.
From that time onwards, he went about seeking work for wages.
Từ đó, ngài đi tìm việc làm thuê.
Athekadivasaṃ eko satthavāhaputto pañcahi sakaṭasatehi visamatitthaṃ sampatto, tassa goṇā sakaṭāni uttāretuṃ na sakkonti, pañcasu sakaṭasatesu goṇā yugaparamparāya yojitā ekampi sakaṭaṃ uttāretuṃ nāsakkhiṃsu.
Then, one day, a caravan leader's son arrived at a difficult ford with five hundred carts. His oxen were unable to pull the carts out. Even when yoked in succession, the oxen of the five hundred carts could not pull out a single cart.
Một ngày nọ, con trai của một chủ đoàn buôn, với năm trăm cỗ xe, đến một bến đò khó đi. Những con bò của ông ta không thể kéo xe lên được. Những con bò được ghép nối tiếp trong năm trăm cỗ xe cũng không thể kéo nổi một cỗ xe nào.
Bodhisattopi gāmagoṇehi saddhiṃ tattha samīpe carati.
The Bodhisatta, too, was grazing nearby with the village oxen.
Bồ-tát cũng đang chăn thả gần đó cùng với những con bò trong làng.
Satthavāhaputtopi gosuttavittako, so ‘‘atthi nu kho etesaṃ gunnaṃ antare imāni sakaṭāni uttāretuṃ samattho usabhājānīyo’’ti upadhārayamāno bodhisattaṃ disvā ‘‘ayaṃ ājānīyo sakkhissati mayhaṃ sakaṭāni uttāretuṃ, ko nu kho assa sāmiko’’ti gopālake pucchi ‘‘ko nu kho bho imassa sāmiko, ahaṃ imaṃ sakaṭe yojetvā sakaṭesu uttāritesu vetanaṃ dassāmī’’ti.
The caravan leader's son, being knowledgeable about oxen, pondered, "Is there among these oxen a thoroughbred bull capable of pulling out these carts?" Seeing the Bodhisatta, he thought, "This thoroughbred will be able to pull out my carts. Who could be his owner?" He asked the cowherds, "Sirs, who is the owner of this one? I will give wages if I yoke him to the carts and he pulls them out."
Con trai của chủ đoàn buôn, một người hiểu biết về bò, đang suy nghĩ: “Trong số những con bò này, liệu có con bò đực giống tốt nào có thể kéo những cỗ xe này lên không?” Khi thấy Bồ-tát, ông ta nghĩ: “Con bò giống tốt này có thể kéo những cỗ xe của ta lên. Ai là chủ của nó nhỉ?” Ông ta hỏi những người chăn bò: “Này các ông, ai là chủ của con bò này? Tôi sẽ trả công nếu nó kéo được các cỗ xe lên.”
Te āhaṃsu ‘‘gahetvā naṃ yojetha, natthi imassa imasmiṃ ṭhāne sāmiko’’ti.
They said, "Take him and yoke him; he has no owner in this place."
Họ nói: “Cứ bắt nó mà kéo đi, nó không có chủ ở đây đâu.”
So naṃ nāsāya rajjukena bandhitvā ākaḍḍhento cāletumpi nāsakkhi.
He tied a rope through his nose and tried to pull him, but could not even move him.
Ông ta buộc dây vào mũi nó và kéo, nhưng không thể làm nó nhúc nhích được.
Bodhisatto kira ‘‘bhatiyā kathitāya gamissāmī’’ti na agamāsi.
The Bodhisatta, it is said, did not move, thinking, "I will go when the wage is declared."
Bồ-tát không đi vì nghĩ: “Ta sẽ đi khi tiền công được nói rõ.”
Satthavāhaputto tassādhippāyaṃ ñatvā ‘‘sāmi, tayā pañcasu sakaṭasatesu uttāritesu ekekassa sakaṭassa dve dve kahāpaṇe bhatiṃ katvā sahassaṃ dassāmī’’ti āha.
The caravan leader's son, understanding his intention, said, "Master, when you have pulled out five hundred carts, I will give you a thousand*, making the wage two kahāpaṇas for each cart."
Con trai của chủ đoàn buôn hiểu ý của ngài và nói: “Này chủ nhân, nếu ngài kéo được năm trăm cỗ xe này lên, tôi sẽ trả ngài hai kahāpaṇa cho mỗi cỗ xe, tổng cộng là một ngàn.”
Tadā bodhisatto sayameva agamāsi.
Then the Bodhisatta went by himself.
Khi đó, Bồ-tát tự mình đi tới.
Atha naṃ purisā purimasakaṭesu yojesuṃ.
The men then yoked him to the foremost carts.
Rồi những người đàn ông buộc ngài vào các cỗ xe phía trước.
Atha naṃ ekavegeneva ukkhipitvā thale patiṭṭhāpesi.
Then, with a single powerful pull, he lifted it and set it on dry ground.
Ngài nhấc bổng chúng lên một mạch và đặt chúng lên bờ.
Etenupāyena sabbasakaṭāni uttāresi.
By this method, he pulled out all the carts.
Bằng cách này, ngài đã kéo tất cả các cỗ xe lên.
Satthavāhaputto ekekassa sakaṭassa ekekaṃ katvā pañcasatāni bhaṇḍikaṃ katvā tassa gale bandhi.
The caravan leader's son made a bundle of five hundred kahāpaṇas, one for each cart, and tied it around his neck.
Con trai của chủ đoàn buôn đã buộc năm trăm đồng kahāpaṇa, mỗi cỗ xe một đồng, thành một gói và treo vào cổ ngài.
So ‘‘ayaṃ mayhaṃ yathāparicchinnaṃ bhatiṃ na deti, na dānissa gantuṃ dassāmī’’ti gantvā sabbapurimasakaṭassa purato maggaṃ nivāretvā aṭṭhāsi.
He thought, "This one does not give me the agreed-upon wage; I will not let him go now," and went and stood in front of the foremost cart, blocking the path.
Ngài nghĩ: “Người này không trả công cho ta theo đúng thỏa thuận, ta sẽ không cho hắn đi.” Rồi ngài đi đến chặn đường phía trước cỗ xe đầu tiên và đứng đó.
Apanetuṃ vāyamantāpi naṃ apanetuṃ nāsakkhiṃsu.
Even though they tried to remove him, they could not.
Mặc dù cố gắng đẩy ngài ra, họ cũng không thể đẩy được.
Satthavāhaputto ‘‘jānāti maññe esa attano bhatiyā ūnabhāva’’nti ekekasmiṃ sakaṭe dve dve katvā sahassabhaṇḍikaṃ bandhitvā ‘‘ayaṃ te sakaṭuttaraṇabhatī’’ti gīvāyaṃ laggesi.
The caravan leader's son thought, "He probably knows that his wage is insufficient," and tying a bundle of a thousand kahāpaṇas, two for each cart, he hung it around his neck, saying, "This is your wage for pulling out the carts."
Con trai của chủ đoàn buôn nghĩ: “Có lẽ nó biết tiền công của mình bị thiếu.” Ông ta buộc một gói một ngàn đồng kahāpaṇa, mỗi cỗ xe hai đồng, và treo vào cổ ngài, nói: “Đây là tiền công kéo xe của ngươi.”
So sahassabhaṇḍikaṃ ādāya mātu santikaṃ agamāsi.
He took the bundle of a thousand kahāpaṇas and went to his mother.
Ngài cầm gói một ngàn đồng và đi về phía mẹ mình.
Gāmadārakā ‘‘kiṃ nāmetaṃ ayyikākāḷakassa gale’’ti bodhisattassa santikaṃ āgacchanti.
The village children came to the Bodhisatta, asking, "What is that around the neck of Grandma's Blacky?"
Những đứa trẻ trong làng đến gần Bồ-tát và hỏi: “Cái gì ở cổ Ayyikākāḷaka vậy?”
So te anubandhitvā dūratova palāpento mātu santikaṃ gato.
He chased them away from a distance and went to his mother.
Ngài đuổi chúng đi từ xa và về với mẹ.
Pañcannaṃ pana sakaṭasatānaṃ uttāritattā rattehi akkhīhi kilantarūpo paññāyittha.
Because he had pulled out five hundred carts, he appeared weary with red eyes.
Vì đã kéo năm trăm cỗ xe, ngài trông có vẻ mệt mỏi với đôi mắt đỏ hoe.
Ayyikā tassa gīvāya sahassatthavikaṃ disvā ‘‘tāta, ayaṃ te kahaṃ laddhā’’ti gopālakadārake pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘tāta, kiṃ ahaṃ tayā laddhabhatiyā jīvitukāmā, kiṃkāraṇā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhosī’’ti vatvā bodhisattaṃ uṇhodakena nhāpetvā sakalasarīraṃ telena makkhetvā pānīyaṃ pāyetvā sappāyaṃ bhojanaṃ bhojetvā jīvitapariyosāne saddhiṃ bodhisattena yathākammaṃ gatā.
Seeing the thousand-kahāpaṇa bag around his neck, the grandmother asked the cowherd children, "Son, where did you get this?" Hearing the story, she said, "Son, do I wish to live on the wage you earned? Why did you endure such suffering?" Having said this, she bathed the Bodhisatta with warm water, anointed his entire body with oil, gave him water to drink, and fed him suitable food. At the end of her life, she passed away according to her karma, along with the Bodhisatta.
Bà lão nhìn thấy gói một ngàn đồng trên cổ ngài, hỏi: “Con ơi, con lấy cái này ở đâu ra?” Sau khi hỏi những đứa trẻ chăn bò và nghe kể lại câu chuyện, bà nói: “Con ơi, mẹ có muốn sống bằng tiền công con kiếm được đâu, tại sao con lại chịu khổ như vậy?” Bà tắm cho Bồ-tát bằng nước ấm, xoa dầu khắp người, cho uống nước và ăn thức ăn phù hợp. Đến cuối đời, bà và Bồ-tát đã đi theo nghiệp của mình.
Tattha yato yato garu dhuranti yasmiṃ yasmiṃ ṭhāne dhuraṃ garu bhāriyaṃ hoti, aññe balibaddā ukkhipituṃ na sakkonti.
Therein, yato yato garu dhuraṃ: "wherever the burden is heavy" means in whatever place the burden is heavy and difficult, and other oxen cannot lift it.
Ở đó, từ đâu có gánh nặng – nghĩa là ở bất cứ nơi nào gánh nặng khó khăn, những con bò khác không thể nhấc lên được.
Yato gambhīravattanīti vattanti etthāti vattanī, maggassetaṃ nāmaṃ, yasmiṃ ṭhāne udakacikkhallamahantatāya vā visamacchinnataṭabhāvena vā maggo gambhīro hotīti attho.
Yato gambhīravattanī: "wherever the path is deep"—vattanī is that by which one goes; this is a name for a path. It means in whatever place the path is deep due to much water and mud or due to uneven, broken ground.
Từ đâu có đường sâu – “vattanī” là nơi người ta đi, đây là tên gọi của con đường. Nghĩa là ở bất cứ nơi nào con đường sâu do nhiều nước và bùn hoặc do bờ bị cắt xẻ không bằng phẳng.
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjantīti ettha assūti nipātamattaṃ, tadā kaṇhaṃ yuñjantīti attho.
Tadāssu kaṇhaṃ yuñjantī: Here, assu is merely a particle. It means, "then they yoke the black one."
Khi ấy họ buộc Kaṇha – ở đây, assu chỉ là một tiểu từ. Nghĩa là khi ấy họ buộc Kaṇha.
Yadā dhurañca garu hoti maggo ca gambhīro, tadā aññe balibadde apanetvā kaṇhameva yojentīti vuttaṃ hoti.
It is said that when the burden is heavy and the path is deep, they remove other oxen and yoke only the black one.
Điều này có nghĩa là khi gánh nặng khó khăn và con đường sâu, họ gỡ những con bò khác ra và chỉ buộc Kaṇha.
Svāssu taṃ vahate dhuranti etthāpi assūti nipātamattameva, so taṃ dhuraṃ vahatīti attho.
In the phrase Svāssu taṃ vahate dhuraṃ, the word assu is merely a particle; the meaning is, "he carries that burden."
Nó sẽ gánh vác gánh nặng ấy – ở đây, assu cũng chỉ là một tiểu từ. Nghĩa là nó sẽ gánh vác gánh nặng ấy.
Mā munikassa pihayīti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
Mā munikassa pihayī (Do not envy Munika)—the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning the seduction of the Thullakumārikā.
Chớ ganh tỵ với Munika – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc một tỳ-khưu bị một cô gái trẻ quyến rũ.
Taṃ terasakanipāte cūḷanāradakassapajātake (jā. 1.13.40 ādayo) āvi bhavissati.
This will become clear in the Cūḷanāradakassapa Jātaka in the Therasaka Nipāta.
Điều đó sẽ được làm rõ trong Tiểu Nārāda Kassapa Jātaka (Jā. 1.13.40 trở đi) thuộc tập mười ba.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi.
The Teacher then asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you are disheartened?"
Tuy nhiên, Đức Bổn Sư đã hỏi vị Tỳ-khưu ấy: “Này Tỳ-khưu, có thật là ông chán nản không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir," he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Kiṃ nissāyā’’ti?
"Because of what?"
“Do duyên cớ gì?”
‘‘Thullakumārikāpalobhanaṃ bhante’’ti.
"Because of the seduction of the Thullakumārikā, Venerable Sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, do sự quyến rũ của cô gái thô kệch.”
Satthā ‘‘bhikkhu esā tava anatthakārikā, pubbepi tvaṃ imissā vivāhadivase jīvitakkhayaṃ patvā mahājanassa uttaribhaṅgabhāvaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhu, she is harmful to you. Even in the past, on the day of her wedding, you met with the destruction of life and became the main dish for the great assembly," and then recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, cô gái này là kẻ gây hại cho ông. Ngay cả trong quá khứ, vào ngày cưới của cô ta, ông đã mất mạng và trở thành thức ăn thừa cho đại chúng,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ gāmake ekassa kuṭumbikassa gehe goyoniyaṃ nibbatti ‘‘mahālohito’’ti nāmena, kaniṭṭhabhātāpissa cūḷalohito nāma ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the bovine species in the house of a certain householder in a village, named Mahālohita. His younger brother was named Cūḷalohita.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào loài bò trong nhà một gia chủ ở một ngôi làng, với tên là Mahālohita. Em trai của ngài tên là Cūḷalohita.
Teyeva dve bhātike nissāya tasmiṃ kule kammadhuraṃ vattati.
It was these two brothers who were responsible for the work in that family.
Chính hai anh em ấy là trụ cột lao động trong gia đình đó.
Tasmiṃ pana kule ekā kumārikā atthi, taṃ eko nagaravāsī kulaputto attano puttassa vāresi.
In that family, there was a young girl, whom a young man from the city had requested for his son.
Trong gia đình ấy có một cô gái, một người con trai của gia đình cư dân thành phố đã cầu hôn cô ta.
Tassā mātāpitaro ‘‘kumārikāya vivāhakāle āgatānaṃ pāhunakānaṃ uttaribhaṅgo bhavissatī’’ti yāgubhattaṃ datvā munikaṃ nāma sūkaraṃ posesuṃ.
Her parents, thinking, "There will be a main dish for the guests who come for the girl's wedding," fed a pig named Munika with gruel and rice.
Cha mẹ cô gái đã nuôi một con heo tên là Munika bằng cháo và cơm, nghĩ rằng: “Khi cô gái cưới, sẽ có thức ăn thừa cho các khách mời đến.”
Taṃ disvā cūḷalohito bhātaraṃ pucchi ‘‘imasmiṃ kule kammadhuraṃ vattamānaṃ amhe dve bhātike nissāya vattati, ime pana amhākaṃ tiṇapalālādīneva denti, sūkaraṃ yāgubhattena posenti, kena nu kho kāraṇena esa etaṃ labhatī’’ti.
Seeing this, Cūḷalohita asked his brother, "The work in this family depends on us two brothers, yet they give us only grass and chaff, but they feed the pig with gruel and rice. For what reason does he get this?"
Thấy vậy, Cūḷalohita hỏi anh mình: “Trong gia đình này, công việc lao động đều dựa vào hai anh em chúng ta. Họ chỉ cho chúng ta cỏ khô và rơm rạ, nhưng lại nuôi con heo bằng cháo và cơm. Vì lý do gì mà nó được như vậy?”
Athassa bhātā ‘‘tāta cūḷalohita, mā tvaṃ etassa bhojanaṃ pihayi, ayaṃ sūkaro maraṇabhattaṃ bhuñjati.
Then his brother said, "My dear Cūḷalohita, do not envy his food. This pig eats the food of death.
Rồi người anh nói với em: “Này con Cūḷalohita, con đừng ham muốn thức ăn của nó. Con heo này đang ăn bữa ăn của cái chết.
Etissā hi kumārikāya vivāhakāle āgatānaṃ pāhunakānaṃ uttaribhaṅgo bhavissatīti ime etaṃ sūkaraṃ posenti, ito katipāhaccayena te manussā āgamissanti, atha naṃ sūkaraṃ pādesu gahetvā kaḍḍhentā heṭṭhāmañcato nīharitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā pāhunakānaṃ sūpabyañjanaṃ kariyamānaṃ passissasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
These people are raising this pig because there will be a main dish for the guests who come for this girl's wedding. After a few days, those people will come, and then you will see them dragging the pig by its feet, pulling it out from under the bed, putting it to death, and preparing it as a side dish for the guests," and having said this, he spoke this verse:
Vì khi cô gái này cưới, sẽ có thức ăn thừa cho các khách mời đến, nên họ nuôi con heo này. Vài ngày nữa, những người ấy sẽ đến, rồi con sẽ thấy họ nắm chân con heo kéo ra khỏi gầm giường, giết chết nó, và làm món súp cho khách mời,” nói xong, ngài đọc bài kệ này:
Tattha mā munikassa pihayīti munikassa bhojane pihaṃ mā uppādayi, ‘‘esa muniko subhojanaṃ bhuñjatī’’ti mā munikassa pihayi, ‘‘kadā nu kho ahampi evaṃ sukhito bhaveyya’’nti mā munikabhāvaṃ patthayi.
Therein, mā munikassa pihayī means, "Do not generate desire for Munika's food," or "Do not envy Munika, thinking, 'This Munika eats excellent food,'" or "Do not wish to be like Munika, thinking, 'When will I also be so happy?'"
Ở đây, mā munikassa pihayī có nghĩa là đừng khởi lên sự ham muốn thức ăn của Munika, đừng ham muốn Munika vì nghĩ rằng “con Munika này ăn thức ăn ngon,” đừng mong muốn trở thành Munika vì nghĩ rằng “khi nào thì ta cũng được sung sướng như vậy.”
Ayañhi āturannāni bhuñjati.
For this one eats the food of the afflicted.
Bởi vì nó đang ăn những bữa ăn bệnh hoạn.
Āturannānīti maraṇabhojanāni.
Āturannāni means the food of death.
Āturannānī có nghĩa là những bữa ăn của cái chết.
Appossukko bhusaṃ khādāti tassa bhojane nirussukko hutvā attanā laddhaṃ bhusaṃ khāda.
Appossukko bhusaṃ khādā means, "Being free from worry about his food, eat the chaff you have received."
Appossukko bhusaṃ khādā có nghĩa là hãy vô tư đối với thức ăn của nó, và hãy ăn thật nhiều cám mà mình có được.
Etaṃ dīghāyulakkhaṇanti etaṃ dīghāyubhāvassa kāraṇaṃ.
Etaṃ dīghāyulakkhaṇaṃ means, "This is the cause of a long life."
Etaṃ dīghāyulakkhaṇa có nghĩa là đây là nguyên nhân của sự trường thọ.
Tato na cirasseva te manussā āgamiṃsu, munikaṃ ghātetvā nānappakārehi paciṃsu.
Not long after that, those people arrived. They killed Munika and cooked him in various ways.
Không lâu sau đó, những người ấy đã đến, họ giết Munika và nấu nướng theo nhiều cách khác nhau.
Bodhisatto cūḷalohitaṃ āha ‘‘diṭṭho te, tāta, muniko’’ti.
The Bodhisatta said to Cūḷalohita, "Have you seen Munika, my dear?"
Bồ-tát nói với Cūḷalohita: “Này con, con có thấy Munika không?”
Diṭṭhaṃ me, bhātika, munikassa bhojanaphalaṃ, etassa bhojanato sataguṇena sahassaguṇena amhākaṃ tiṇapalālabhusamattameva uttamañca anavajjañca dīghāyulakkhaṇañcāti.
"I have seen it, brother, the result of Munika's food. Our mere grass, straw, and chaff are a hundred times, a thousand times better, faultless, and a sign of long life compared to his food."
“Dạ thưa anh, con đã thấy quả báo của thức ăn của Munika rồi. So với thức ăn của nó, cỏ khô, rơm rạ, cám của chúng ta tốt hơn gấp trăm, gấp ngàn lần, không có lỗi, và là dấu hiệu của tuổi thọ dài lâu.”
Kulāvakāti idaṃ satthā jetavane viharanto aparissāvetvā pānīyaṃ pītaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this story of Kulāvaka concerning a bhikkhu who drank water without filtering it.
Kulāvakā – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu đã uống nước mà không lọc.
Sāvatthito kira dve sahāyakā daharabhikkhū janapadaṃ gantvā ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne yathājjhāsayaṃ vasitvā ‘‘sammāsambuddhaṃ passissāmā’’ti puna tato nikkhamitvā jetavanābhimukhā pāyiṃsu.
It is said that two young bhikkhus, friends from Sāvatthī, went to the countryside and, after dwelling as they pleased in a suitable place, set out from there again towards Jetavana, intending to see the Perfectly Awakened One.
Nghe nói, hai vị Tỳ-khưu trẻ tuổi là bạn bè từ Sāvatthī đã đi đến một vùng quê, trú tại một nơi thuận tiện theo ý muốn, rồi lại rời đi từ đó, hướng về Jetavana, với ý định “chúng tôi sẽ gặp Đức Chánh Đẳng Giác.”
Ekassa hatthe parissāvanaṃ atthi, ekassa natthi.
One had a water filter in his hand, the other did not.
Một vị có cái lọc nước trong tay, một vị thì không.
Dvepi ekato pānīyaṃ parissāvetvā pivanti.
Both used to filter water together and drink it.
Cả hai cùng lọc nước và uống.
Te ekadivasaṃ vivādaṃ akaṃsu.
One day they had a dispute.
Một ngày nọ, họ cãi nhau.
Parissāvanasāmiko itarassa parissāvanaṃ adatvā sayameva pānīyaṃ parissāvetvā pivi, itaro pana parissāvanaṃ alabhitvā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto aparissāvetvā pānīyaṃ pivi.
The owner of the water filter, without giving his filter to the other, filtered water himself and drank it; the other, however, being unable to obtain a filter and unable to endure his thirst, drank water without filtering it.
Vị có cái lọc nước không đưa cho vị kia mà tự mình lọc nước và uống. Còn vị kia, không có cái lọc nước, không thể chịu đựng cơn khát, đã uống nước mà không lọc.
Te ubhopi anupubbena jetavanaṃ patvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu.
Both of them gradually reached Jetavana, paid homage to the Teacher, and sat down.
Cả hai vị đều tuần tự đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi xuống.
Satthā sammodanīyaṃ kathaṃ kathetvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi.
The Teacher engaged in a friendly conversation and asked, "From where have you come?"
Đức Bổn Sư nói lời thăm hỏi rồi hỏi: “Các ông từ đâu đến?”
‘‘Bhante, mayaṃ kosalajanapade ekasmiṃ gāmake vasitvā tato nikkhamitvā tumhākaṃ dassanatthāya āgatā’’ti.
"Venerable Sir, we dwelled in a village in the Kosala country and came from there to see you."
“Bạch Đức Thế Tôn, chúng con trú tại một ngôi làng ở xứ Kosala, rồi từ đó rời đi để đến yết kiến Đức Thế Tôn.”
‘‘Kacci pana vo samaggā āgatatthā’’ti?
"Have you come in harmony?"
“Các ông có đến trong hòa hợp không?”
Aparissāvanako āha ‘‘ayaṃ, bhante, antarāmagge mayā saddhiṃ vivādaṃ katvā parissāvanaṃ nādāsī’’ti.
The one without the filter said, "Venerable Sir, this one quarreled with me on the way and did not give me his filter."
Vị không có cái lọc nước nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị này trên đường đi đã cãi nhau với con và không đưa cái lọc nước cho con.”
Itaropi āha ‘‘ayaṃ, bhante, aparissāvetvāva jānaṃ sapāṇakaṃ udakaṃ pivī’’ti.
The other also said, "Venerable Sir, this one knowingly drank water with living creatures in it, without filtering it."
Vị kia cũng nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị này đã biết có chúng sanh trong nước mà vẫn uống nước không lọc.”
‘‘Saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu jānaṃ sapāṇakaṃ udakaṃ pivī’’ti?
"Is it true, bhikkhu, that you knowingly drank water with living creatures in it?"
“Này Tỳ-khưu, có thật là ông đã biết có chúng sanh trong nước mà vẫn uống không?”
‘‘Āma, bhante, aparissāvitaṃ udakaṃ pivinti.
"Yes, Venerable Sir, I drank unfiltered water."
“Bạch Đức Thế Tôn, con đã uống nước không lọc.”
Satthā ‘‘bhikkhu pubbe paṇḍitā devanagare rajjaṃ kārentā yuddhaparājitā samuddapiṭṭhena palāyantā ‘issariyaṃ nissāya pāṇavadhaṃ na karissāmā’ti tāva mahantaṃ yasaṃ pariccajitvā supaṇṇapotakānaṃ jīvitaṃ datvā rathaṃ nivattayiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, in the past, wise beings, ruling in the city of devas, when defeated in battle and fleeing over the surface of the ocean, turned back their chariot, sacrificing such great glory and giving life to the young Supaṇṇas, saying, 'We will not commit violence because of sovereignty,'" and then related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, trong quá khứ, các bậc hiền trí khi trị vì vương quốc của chư thiên, bị đánh bại trong chiến tranh, đã chạy trốn trên mặt biển, họ đã từ bỏ vinh quang lớn lao để cứu mạng những con chim Supaṇṇa non, và quay xe lại, vì nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ không sát hại chúng sanh vì quyền lực’,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahe eko māgadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the Magadha kingdom, a king of Magadha reigned in Rājagaha.
Trong quá khứ, tại Rājagaha thuộc xứ Magadha, một vị vua Magadha đã trị vì.
Tadā bodhisatto yathā etarahi sakko purimattabhāve magadharaṭṭhe macalagāmake nibbatti, evaṃ tasmiṃyeva macalagāmake mahākulassa putto hutvā nibbatti.
At that time, the Bodhisatta, just as he is now Sakka, was born in his previous existence in the village of Macala in the Magadha kingdom, as the son of a great family in that very village of Macala.
Khi ấy, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình lớn ở làng Macala, xứ Magadha, giống như Sakka hiện tại, trong kiếp trước đã tái sinh ở làng Macala đó.
Nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘maghakumāro’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
On the name-giving day, they named him "Maghakumāra."
Vào ngày đặt tên, ngài được đặt tên là Maghakumāra.
So vayappatto ‘‘maghamāṇavo’’ti paññāyittha.
When he reached maturity, he was known as "Maghamāṇava."
Khi trưởng thành, ngài được biết đến với tên Maghamāṇava.
Athassa mātāpitaro samānajātikakulato dārikaṃ ānayiṃsu.
Then his parents brought a maiden from a family of equal status.
Sau đó, cha mẹ ngài đã cưới một cô gái từ một gia đình cùng đẳng cấp cho ngài.
So puttadhītāhi vaḍḍhamāno dānapati ahosi, pañca sīlāni rakkhati.
As he grew up with sons and daughters, he became a generous donor and observed the five precepts.
Ngài có con trai và con gái, trở thành một thí chủ, và giữ năm giới.
Tasmiñca gāme tettiṃseva kulāni honti, tepi tettiṃsa kulā manussā ekadivasaṃ gāmamajjhe ṭhatvā gāmakammaṃ karonti.
In that village, there were exactly thirty-three families, and these thirty-three people of the families would gather in the middle of the village to perform village work.
Trong ngôi làng đó có ba mươi ba gia đình, ba mươi ba người trong số họ một ngày nọ đã đứng giữa làng và làm công việc làng.
Bodhisatto ṭhitaṭṭhāne pādehi paṃsuṃ viyūhitvā taṃ padesaṃ ramaṇīyaṃ katvā aṭṭhāsi, athañño eko āgantvā tasmiṃ ṭhāne ṭhito.
The Bodhisatta, at the place where he stood, cleared away the dust with his feet, made that area pleasant, and stood there; then another person came and stood in that place.
Bồ-tát đã dọn dẹp đất bằng chân tại nơi mình đứng, làm cho nơi đó trở nên dễ chịu rồi đứng. Sau đó, một người khác đến và đứng ở chỗ đó.
Bodhisatto aparaṃ ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ katvā aṭṭhāsi, tatrāpi añño ṭhito.
The Bodhisatta made another place pleasant and stood there; another person also stood there.
Bồ-tát lại làm cho một chỗ khác trở nên dễ chịu rồi đứng, ở đó cũng có người khác đứng.
Bodhisatto aparampi aparampīti sabbesampi ṭhitaṭṭhānaṃ ramaṇīyaṃ katvā aparena samayena tasmiṃ ṭhāne maṇḍapaṃ kāresi, maṇḍapampi apanetvā sālaṃ kāresi, tattha phalakāsanāni santharitvā pānīyacāṭiṃ ṭhapesi.
The Bodhisatta made yet another place, and yet another, making every place where they stood pleasant, and at a later time, he built a pavilion in that place; he also removed the pavilion and built a hall, where he arranged wooden seats and placed a water jar.
Bồ-tát lại làm cho chỗ khác và chỗ khác nữa, làm cho tất cả các chỗ mà mọi người đứng đều dễ chịu. Sau đó, ngài dựng một cái rạp ở chỗ đó, rồi tháo rạp ra và dựng một hội trường. Ở đó, ngài trải các ghế dài và đặt một bình nước uống.
Aparena samayena tepi tettiṃsajanā bodhisattena samānacchandā ahesuṃ.
At a later time, those thirty-three people also became of the same mind as the Bodhisatta.
Sau đó, ba mươi ba người ấy đều có cùng chí hướng với Bồ-tát.
Te bodhisatto pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tato paṭṭhāya tehi saddhiṃ puññāni karonto vicarati.
The Bodhisatta established them in the five precepts, and from then on, he wandered about performing meritorious deeds with them.
Bồ-tát đã thiết lập họ vào năm giới, và từ đó trở đi, ngài cùng họ làm các việc phước thiện.
Tepi teneva saddhiṃ puññāni karontā kālasseva vuṭṭhāya vāsipharasumusalahatthā catumahāpathādīsu musalena pāsāṇe ubbattetvā pavaṭṭenti, yānānaṃ akkhapaṭighātarukkhe haranti, visamaṃ samaṃ karonti, setuṃ attharanti, pokkharaṇiyo khaṇanti, sālaṃ karonti, dānāni denti, sīlāni rakkhanti.
And they, performing meritorious deeds with him, rose early, and with axes, spades, and pestles in hand, they lifted stones with pestles on the four main roads and so forth, and rolled them away. They removed trees that obstructed carts, made uneven ground even, built bridges, dug ponds, constructed halls, gave alms, and observed the precepts.
Họ cũng cùng ngài làm các việc phước thiện, dậy sớm, cầm rìu, cuốc, chày, nhổ đá bằng chày ở các ngã tư đường lớn và lăn đi, dọn dẹp các cây cản trở bánh xe, san bằng chỗ gồ ghề, xây cầu, đào ao, dựng hội trường, bố thí, giữ giới.
Evaṃ yebhuyyena sakalagāmavāsino bodhisattassa ovāde ṭhatvā sīlāni rakkhiṃsu.
Thus, most of the villagers, abiding by the Bodhisatta's advice, observed the precepts.
Như vậy, phần lớn dân làng đã giữ giới theo lời khuyên của Bồ-tát.
Atha nesaṃ gāmabhojako cintesi ‘‘ahaṃ pubbe etesu suraṃ pivantesu pāṇātipātādīni karontesu cāṭikahāpaṇādivasena ceva daṇḍabalivasena ca dhanaṃ labhāmi, idāni pana magho māṇavo sīlaṃ rakkhāpeti, tesaṃ pāṇātipātādīni kātuṃ na deti, idāni pana te pañca sīlāni na rakkhāpessāmī’’ti kuddho rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, bahū corā gāmaghātādīni karontā vicarantī’’ti āha.
Then the village headman thought, "Formerly, when these people drank liquor and committed acts like taking life, I gained wealth through fines in the form of pots and kahāpaṇas, and by force of punishment. But now, Magha the youth makes them observe the precepts and does not allow them to commit acts like taking life. Now, I will not let them observe the five precepts." Angered, he approached the king and said, "Your Majesty, many thieves are roaming about, committing acts like destroying villages."
Rồi người cai quản làng ấy suy nghĩ: “Trước đây, khi những người này uống rượu và thực hiện các hành vi sát sanh, v.v., ta đã thu được tiền bạc dưới hình thức thuế rượu và các khoản phạt. Nhưng bây giờ, Magha māṇava khiến họ giữ giới, không cho phép họ thực hiện các hành vi sát sanh, v.v. Bây giờ ta sẽ không để họ giữ năm giới.” Tức giận, ông ta đến gặp nhà vua và tâu: “Tâu Đại vương, có nhiều kẻ cướp đang đi lại, gây ra các vụ cướp bóc làng mạc, v.v.”
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘gaccha, te ānehī’’ti āha.
The king, hearing his words, said, "Go, bring them."
Nhà vua nghe lời ông ta và nói: “Hãy đi bắt chúng về đây.”
So gantvā sabbepi te bandhitvā ānetvā ‘‘ānītā, deva, corā’’ti rañño ārocesi.
He went, bound all of them, brought them, and reported to the king, "Your Majesty, the thieves have been brought."
Ông ta đi, bắt tất cả những người ấy lại, dẫn về và báo cho nhà vua: “Tâu Đại vương, những kẻ cướp đã bị bắt về.”
Rājā tesaṃ kammaṃ asodhetvāva ‘‘hatthinā ne maddāpethā’’ti āha.
The king, without investigating their actions, said, "Have them crushed by an elephant."
Nhà vua không điều tra tội trạng của họ mà phán: “Hãy sai voi giày xéo chúng.”
Tato sabbepi te rājaṅgaṇe nipajjāpetvā hatthiṃ ānayiṃsu.
Then, they made all of them lie down in the royal courtyard and brought an elephant.
Thế là, họ bắt tất cả những người ấy nằm xuống sân cung điện và dẫn voi đến.
Bodhisatto tesaṃ ovādaṃ adāsi ‘‘tumhe sīlāni āvajjetha, pesuññakārake ca raññe ca hatthimhi ca attano sarīre ca ekasadisameva mettaṃ bhāvethā’’ti.
The Bodhisatta gave them advice: "You should reflect on the precepts, and cultivate mettā equally towards the slanderer, the king, the elephant, and your own bodies."
Bồ Tát khuyên họ: “Các con hãy quán tưởng các giới, và hãy tu tập tâm từ bình đẳng đối với kẻ vu cáo, đối với nhà vua, đối với con voi và đối với chính thân thể của mình.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm theo như vậy.
Atha nesaṃ maddanatthāya hatthiṃ upanesuṃ.
Then they brought the elephant to crush them.
Rồi họ dẫn voi đến để giày xéo những người ấy.
So upanīyamānopi na upagacchati, mahāviravaṃ viravitvā palāyati.
Even when brought, it did not approach; it let out a great roar and fled.
Con voi, dù bị dẫn đến, cũng không chịu tiến lại gần mà kêu lớn tiếng rồi bỏ chạy.
Aññaṃ aññaṃ hatthiṃ ānayiṃsu, tepi tatheva palāyiṃsu.
They brought other elephants, and they too fled in the same way.
Họ dẫn những con voi khác đến, và chúng cũng bỏ chạy như vậy.
Rājā ‘‘etesaṃ hatthe kiñci osadhaṃ bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘vicinathā’’ti āha.
The king thought, "They must have some medicine in their hands," and said, "Search them."
Nhà vua nghĩ: “Chắc chắn trong tay những người này có một loại thuốc nào đó,” và ra lệnh: “Hãy khám xét chúng.”
Vicinantā adisvā ‘‘natthi, devā’’ti āhaṃsu.
Searching, they did not find anything and said, "There is none, Your Majesty."
Họ khám xét nhưng không thấy gì, bèn tâu: “Tâu Đại vương, không có gì cả.”
Tena hi kiñci mantaṃ parivattessanti, pucchatha ne ‘‘atthi vo parivattanamanto’’ti?
"In that case, they must be reciting some mantra. Ask them, 'Do you have a mantra for recitation?'"
“Vậy thì chúng chắc chắn đang niệm một loại thần chú nào đó. Hãy hỏi chúng: ‘Các ngươi có thần chú nào không?’”
Rājapurisā pucchiṃsu, bodhisatto ‘‘atthī’’ti āha.
The royal officers asked, and the Bodhisatta said, "Yes, we do."
Các quan quân hỏi, Bồ Tát đáp: “Có.”
Rājapurisā ‘‘atthi kira, devā’’ti ārocayiṃsu, rājā sabbepi te pakkosāpetvā ‘‘tumhākaṃ jānanamantaṃ kathethā’’ti āha.
The royal officers reported, "It seems they do, Your Majesty." The king summoned all of them and said, "Tell us the mantra you know."
Các quan quân tâu: “Tâu Đại vương, có vẻ như chúng có thần chú,” nhà vua bèn triệu tập tất cả họ lại và nói: “Hãy nói cho ta biết thần chú mà các ngươi biết.”
Bodhisatto avoca ‘‘deva, añño amhākaṃ manto nāma natthi, amhe pana tettiṃsamattā janā pāṇaṃ na hanāma, adinnaṃ nādiyāma, micchācāraṃ na carāma, musāvādaṃ na bhaṇāma, majjaṃ na pivāma, mettaṃ bhāvema, dānaṃ dema, maggaṃ samaṃ karoma, pokkharaṇiyo khaṇāma, sālaṃ karoma, ayaṃ amhākaṃ manto ca parittañca vuḍḍhi cā’’ti.
The Bodhisatta said, "Your Majesty, we have no other mantra. But we, thirty-three people, do not kill living beings, do not take what is not given, do not engage in sexual misconduct, do not speak falsehoods, do not drink intoxicants, we cultivate mettā, give alms, make roads even, dig ponds, build halls. This is our mantra, our protection, and our prosperity."
Bồ Tát nói: “Tâu Đại vương, chúng con không có thần chú nào khác. Chúng con, ba mươi ba người, không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu. Chúng con tu tập tâm từ, bố thí, san bằng đường sá, đào ao hồ, và xây dựng hội trường. Đây là thần chú, là sự bảo vệ, và là sự phát triển của chúng con.”
Rājā tesaṃ pasanno pesuññakārakassa sabbaṃ gehavibhavaṃ tañca tesaṃyeva dāsaṃ katvā adāsi, taṃ hatthiñca gāmañca tesaṃyeva adāsi.
The king was pleased with them and gave all the property of the slanderer, and the slanderer himself as a slave, to them. He also gave them the elephant and the village.
Nhà vua hoan hỷ với họ, ban tất cả tài sản của kẻ vu cáo cho họ, biến kẻ vu cáo thành nô lệ của họ, và ban cả con voi cùng ngôi làng ấy cho họ.
Te tato paṭṭhāya yathāruciyā puññāni karontā ‘‘catumahāpathe mahantaṃ sālaṃ kāressāmā’’ti vaḍḍhakiṃ pakkosāpetvā sālaṃ paṭṭhapesuṃ.
From that time on, they performed meritorious deeds as they wished and, saying, "We will build a large hall at the four main roads," they summoned a carpenter and started building the hall.
Từ đó trở đi, họ tùy ý làm các việc phước thiện, và nói: “Chúng ta sẽ xây một hội trường lớn ở ngã tư đường,” rồi triệu tập thợ mộc và bắt đầu xây hội trường.
Mātugāmesu pana vigatacchandatāya tassā sālāya mātugāmānaṃ pattiṃ nādaṃsu.
However, due to their lack of interest in women, they did not allocate a share of that hall to women.
Vì không muốn phụ nữ can dự, họ không cho phụ nữ quyền sở hữu trong hội trường đó.
Tena ca samayena bodhisattassa gehe sudhammā, cittā, nandā, sujāti catasso itthiyo honti.
At that time, there were four women in the Bodhisatta's house: Sudhammā, Cittā, Nandā, and Sujātī.
Vào thời điểm đó, trong nhà Bồ Tát có bốn người vợ là Sudhammā, Cittā, Nandā và Sujātā.
Tāsu sudhammā vaḍḍhakinā saddhiṃ ekato hutvā ‘‘bhātika, imissā sālāya maṃ jeṭṭhikaṃ karohī’’ti vatvā lañjaṃ adāsi.
Among them, Sudhammā, together with the carpenter, said, "Brother, make me the chief of this hall," and gave him a bribe.
Trong số đó, Sudhammā đã hối lộ người thợ mộc và nói: “Này anh, hãy cho tôi làm người đứng đầu hội trường này.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā paṭhamameva kaṇṇikārukkhaṃ sukkhāpetvā tacchetvā vijjhitvā kaṇṇikaṃ niṭṭhāpetvā vatthena paliveṭhetvā ṭhapesi.
He agreed, saying "Very well," and first dried, planed, and bored the main timber for the roof, then finished the roof-finial, wrapped it in cloth, and set it aside.
Người thợ mộc chấp nhận lời đề nghị, nói: “Được thôi,” rồi trước tiên, ông ta làm khô một cây gỗ để làm cột chính (kaṇṇikārukkhā), đẽo gọt, khoan lỗ, hoàn thành cột chính, bọc bằng vải và đặt sang một bên.
Atha sālaṃ niṭṭhāpetvā kaṇṇikāropanakāle ‘‘aho, ayyā, ekaṃ na sarimhā’’ti āha.
Then, having finished the hall, at the time of installing the roof-finial, he said, "Alas, sirs, we forgot one thing."
Sau khi hoàn thành hội trường, đến lúc dựng cột chính, ông ta nói: “Ôi, các ngài, chúng ta đã quên một điều.”
‘‘Kiṃ nāma, bho’’ti.
"What is it, sir?"
“Điều gì vậy, này anh?”
‘‘Kaṇṇikā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
"A roof-finial is needed."
“Cần có cột chính.”
‘‘Hotu āharissāmā’’ti?
"Let it be, we will bring one."
“Được thôi, chúng ta sẽ mang đến.”
‘‘Idāni chinnarukkhena kātuṃ na sakkā, pubbeyeva chinditvā tacchetvā vijjhitvā ṭhapitakaṇṇikā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti.
"It cannot be made from a freshly cut tree now. A roof-finial that was cut, planed, bored, and set aside beforehand is needed."
“Bây giờ không thể làm bằng cây mới đốn được. Cần phải có cột chính đã được đốn, đẽo gọt và khoan lỗ từ trước.”
‘‘Idāni kiṃ kātabba’’nti?
"What is to be done now?"
“Bây giờ phải làm gì?”
‘‘Sace kassaci gehe niṭṭhāpetvā ṭhapitā vikkāyikakaṇṇikā atthi, sā pariyesitabbā’’ti.
“If there is a rafter for sale, finished and kept in anyone’s house, it should be sought.”
“Nếu có cột chính đã hoàn thành và cất giữ ở nhà ai đó để bán, thì phải tìm mua nó.”
Te pariyesantā sudhammāya gehe disvā mūlena na labhiṃsu.
Searching, they found it in Sudhammā’s house but could not obtain it for a price.
Họ tìm kiếm và thấy nó ở nhà Sudhammā, nhưng không thể mua được bằng tiền.
‘‘Sace maṃ sālāya pattikaṃ karotha, dassāmī’’ti vutte ‘‘na mayaṃ mātugāmānaṃ pattiṃ damhā’’ti āhaṃsu.
When she said, “If you make me a shareholder in the hall, I will give it,” they replied, “We do not give shares to women.”
Khi cô ấy nói: “Nếu các ngài cho tôi quyền sở hữu trong hội trường, tôi sẽ đưa nó,” họ đáp: “Chúng tôi không cho phụ nữ quyền sở hữu.”
Atha ne vaḍḍhakī āha ‘‘ayyā, tumhe kiṃ kathetha, ṭhapetvā brahmalokaṃ aññaṃ mātugāmarahitaṭṭhānaṃ nāma natthi, gaṇhatha kaṇṇikaṃ, evaṃ sante amhākaṃ kammaṃ niṭṭhaṃ gamissatī’’ti.
Then the carpenter said to them, “Sirs, what are you saying? Apart from the Brahma-world, there is no place devoid of women. Take the rafter; in that case, our work will be completed.”
Rồi người thợ mộc nói với họ: “Các ngài nói gì vậy? Không có nơi nào không có phụ nữ ngoại trừ cõi Phạm thiên. Hãy lấy cột chính đi, như vậy công việc của chúng ta sẽ hoàn tất.”
Te ‘‘sādhū’’ti kaṇṇikaṃ gahetvā sālaṃ niṭṭhāpetvā āsanaphalakāni santharitvā pānīyacāṭiyo ṭhapetvā yāgubhattaṃ nibandhiṃsu.
They said, “Very well,” took the rafter, finished the hall, spread out seating planks, placed water pots, and arranged for gruel and rice.
Họ nói: “Được thôi,” rồi lấy cột chính, hoàn thành hội trường, sắp đặt các tấm ván ngồi, đặt các chum nước uống, và chuẩn bị cháo cơm.
Sālaṃ pākārena parikkhipitvā dvāraṃ yojetvā antopākāre vālukaṃ ākiritvā bahipākāre tālapantiyo ropesuṃ.
They enclosed the hall with a wall, fitted a door, scattered sand inside the wall, and planted rows of palm trees outside the wall.
Họ xây tường bao quanh hội trường, lắp cửa, rải cát bên trong tường bao, và trồng hàng cây cọ bên ngoài tường bao.
Cittāpi tasmiṃ ṭhāne uyyānaṃ kāresi, ‘‘pupphūpagaphalūpagarukkho asuko nāma tasmiṃ natthī’’ti nāhosi.
Cittā also made a garden in that place; there was no tree that did not bear flowers or fruit.
Cittā cũng xây một khu vườn ở đó, không thiếu bất kỳ loại cây nào có hoa hay quả.
Nandāpi tasmiṃyeva ṭhāne pokkharaṇiṃ kāresi pañcavaṇṇehi padumehi sañchannaṃ ramaṇīyaṃ.
Nandā also made a delightful pond in that very place, covered with five-colored lotuses.
Nandā cũng xây một ao hồ ở cùng nơi đó, được bao phủ bởi năm loại hoa sen, rất đẹp đẽ.
Sujā na kiñci akāsi.
Sujā did nothing.
Sujātā thì không làm gì cả.
Evaṃ pasaṃsiyabhāvaṃ āpajjitvā jīvitapariyosāne tāvatiṃsabhavane sakko devarājā hutvā nibbatti, tepissa sahāyā tattheva nibbattiṃsu.
Having thus attained a praiseworthy state, at the end of his life, he was reborn as Sakka, the king of devas, in the Tāvatiṃsa realm, and his three companions were also reborn there.
Sau khi đạt được trạng thái đáng ca ngợi như vậy, khi hết tuổi thọ, Bồ Tát tái sanh làm Sakka, Thiên chủ trong cõi Tam Thập Tam. Các bạn của Ngài cũng tái sanh ở đó.
Tasmiṃ kāle tāvatiṃsabhavane asurā paṭivasanti.
At that time, the Asuras dwelt in the Tāvatiṃsa realm.
Vào thời điểm đó, các Asura đang sống trong cõi Tam Thập Tam.
Sakko devarājā ‘‘kiṃ no sādhāraṇena rajjenā’’ti asure dibbapānaṃ pāyetvā matte samāne pādesu gāhāpetvā sinerupabbatapāde khipāpesi.
Sakka, the king of devas, thinking, “What use is a shared kingdom to us?” made the Asuras drink divine liquor, and when they were intoxicated, he had them seized by their feet and thrown to the foot of Mount Sineru.
Sakka, Thiên chủ, nghĩ: “Chúng ta có cần một vương quốc chung không?” rồi cho các Asura uống rượu chư thiên. Khi chúng say mèm, Ngài sai người nắm chân chúng và ném xuống chân núi Sineru.
Te asurabhavanameva sampāpuṇiṃsu.
They reached the Asura-realm itself.
Chúng đã đến được cõi Asura.
Asurabhavanaṃ nāma sinerussa heṭṭhimatale tāvatiṃsadevalokappamāṇameva, tattha devānaṃ pāricchattako viya cittapāṭali nāma kappaṭṭhiyarukkho hoti.
The Asura-realm, at the lower level of Sineru, is the same size as the Tāvatiṃsa deva-world; there, like the Pāricchattaka tree of the devas, is a Kalpataru tree called Cittapāṭali.
Cõi Asura nằm dưới chân núi Sineru, có kích thước tương đương với cõi trời Tam Thập Tam. Ở đó có một cây đại thọ tên là Cittapāṭali, giống như cây Pāricchattaka của chư thiên.
Te cittapāṭaliyā pupphitāya jānanti ‘‘nāyaṃ amhākaṃ devaloko, devalokasmiñhi pāricchattako pupphatī’’ti.
When the Cittapāṭali bloomed, they knew, “This is not our deva-world, for in the deva-world, the Pāricchattaka blooms.”
Khi cây Cittapāṭali nở hoa, chúng biết: “Đây không phải là cõi trời của chúng ta, vì cây Pāricchattaka nở hoa trong cõi trời.”
Atha te ‘‘jarasakko amhe matte katvā mahāsamuddapiṭṭhe khipitvā amhākaṃ devanagaraṃ gaṇhi, te mayaṃ tena saddhiṃ yujjhitvā amhākaṃ devanagarameva gaṇhissāmā’’ti kipillikā viya thambhaṃ sineruṃ anusañcaramānā uṭṭhahiṃsu.
Then they thought, “The old Sakka, having intoxicated us, threw us onto the surface of the great ocean and seized our deva-city. We will fight him and take back our deva-city,” and they rose up, ascending Sineru like ants on a pillar.
Rồi chúng nghĩ: “Lão Sakka đã chuốc say chúng ta, ném chúng ta xuống mặt biển và chiếm đoạt thành phố chư thiên của chúng ta. Chúng ta sẽ chiến đấu với hắn và chiếm lại thành phố chư thiên của mình.” Chúng bèn trèo lên núi Sineru như kiến bò trên cột.
Sakko ‘‘asurā kira uṭṭhitā’’ti sutvā samuddapiṭṭheyeva abbhuggantvā yujjhamāno tehi parājito diyaḍḍhayojanasatikena vejayantarathena dakkhiṇasamuddassa matthakena palāyituṃ āraddho.
Sakka, hearing, “The Asuras have risen,” ascended above the surface of the ocean and, fighting, was defeated by them, and began to flee over the southern ocean with his Vejayanta chariot, which was one hundred and fifty yojanas in length.
Sakka nghe nói: “Các Asura đã nổi dậy,” bèn bay lên trên mặt biển, chiến đấu. Bị chúng đánh bại, Ngài bắt đầu bỏ chạy trên chiếc xe Vejayanta có chiều dài một trăm rưỡi dojana, ngang qua mặt biển phía nam.
Athassa ratho samuddapiṭṭhena vegena gacchanto simbalivanaṃ pakkhanto, tassa gamanamagge simbalivanaṃ naḷavanaṃ viya chijjitvā chijjitvā samuddapiṭṭhe patati.
Then his chariot, moving swiftly over the ocean’s surface, entered a silk-cotton forest, and the silk-cotton trees in its path were cut down like reeds and fell onto the ocean’s surface.
Rồi chiếc xe của Ngài, đang lao nhanh trên mặt biển, đi vào rừng cây simbali. Trên đường đi của nó, rừng simbali bị chặt đứt từng đoạn như rừng tre và rơi xuống mặt biển.
Supaṇṇapotakā samuddapiṭṭhe paripatantā mahāviravaṃ raviṃsu.
The young Supaṇṇas, falling onto the ocean’s surface, cried out loudly.
Những chim Supaṇṇa con, đang rơi xuống mặt biển, kêu la thảm thiết.
Sakko mātaliṃ pucchi ‘‘samma mātali, kiṃ saddo nāmesa, atikāruññaravo vattatī’’ti?
Sakka asked Mātali, “Friend Mātali, what is this sound? A very pitiful cry is occurring.”
Sakka hỏi Mātali: “Này Mātali, tiếng gì vậy? Tiếng kêu thật đáng thương.”
‘‘Deva, tumhākaṃ rathavegena vicuṇṇite simbalivane patante supaṇṇapotakā maraṇabhayatajjitā ekaviravaṃ viravantī’’ti.
“Deva, the young Supaṇṇas, terrified by the fear of death, are crying out with a single voice as the silk-cotton forest, crushed by the speed of your chariot, falls.”
“Tâu Đại vương, khi rừng simbali bị nghiền nát bởi tốc độ xe của Ngài và rơi xuống, những chim Supaṇṇa con, sợ hãi cái chết, đang kêu la thảm thiết.”
Tattha kulāvakāti supaṇṇapotakā.
Therein, kulāvakā means young garuḷas.
Trong đó, kulāvakā có nghĩa là những chim Supaṇṇa con.
Mātalīti sārathiṃ āmantesi.
Mātalī means he addressed the charioteer.
Mātalī là gọi người đánh xe.
Simbalisminti passa ete simbalirukkhe olambantā ṭhitāti dasseti.
Simbalismi means he showed, "See these silk-cotton trees, hanging down."
Simbalismiṃ chỉ ra rằng “hãy nhìn những cây simbali này đang treo lơ lửng.”
Īsāmukhena parivajjayassūti ete etassa rathassa īsāmukhena yathā na haññanti, evaṃ te parivajjayassu.
Īsāmukhena parivajjayassu means, "Avoid them so that they are not harmed by the pole-end of this chariot."
Īsāmukhena parivajjayassu có nghĩa là “hãy tránh chúng để chúng không bị tổn hại bởi mặt trước trục xe này.”
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇanti yadi amhesu asurānaṃ pāṇaṃ cajantesu etesaṃ sotthi hoti, kāmaṃ cajāma ekaṃseneva mayaṃ asuresu amhākaṃ pāṇaṃ cajāma.
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇaṃ means, "If these (garuḷas) are safe when we give up our lives to the asuras, let us gladly give up our lives; certainly, we will give up our lives to the asuras."
Kāmaṃ cajāma asuresu pāṇaṃ có nghĩa là “nếu chúng ta hy sinh mạng sống cho các Asura mà chúng được bình an, thì chúng ta sẵn lòng hy sinh mạng sống của mình cho các Asura.”
Māme dijā vikulāvā ahesunti ime pana dijā ime garuḷapotakā viddhastavicuṇṇitakulāvakatāya vikulāvā mā ahesuṃ, mā amhākaṃ dukkhaṃ etesaṃ upari khipa, nivattaya nivattaya rathanti.
Māme dijā vikulāvā ahesuṃ means, "Let these birds, these young garuḷas, not be without nests due to their nests being destroyed and crushed. Do not cast our suffering upon them. Turn back, turn back the chariot!"
Đừng để những con chim này không tổ. Vì những con chim này, những con chim non Garuda này có tổ đã bị phá hủy và nghiền nát, đừng để chúng không có tổ. Đừng gieo đau khổ của chúng ta lên chúng. Hãy quay xe lại, quay xe lại.
Mātalisaṅgāhako tassa vacanaṃ sutvā rathaṃ nivattetvā aññena maggena devalokābhimukhaṃ akāsi.
Mātali, the charioteer, hearing his words, turned the chariot back and took another path towards the deva world.
Người đánh xe Mātali nghe lời ngài, đã quay xe lại và đi theo một con đường khác hướng về cõi trời.
Asurā pana taṃ nivattayamānameva disvā ‘‘addhā aññehipi cakkavāḷehi sakkā āgacchanti, balaṃ labhitvā ratho nivatto bhavissatī’’ti maraṇabhayabhītā palāyitvā asurabhavanameva pavisiṃsu.
The asuras, however, seeing him turning back, thought, "Surely, Sakka is coming from other world-systems, having gained strength, so the chariot has turned back," and, terrified by the fear of death, they fled and entered the asura realm.
Các Asura thấy ngài quay xe lại, nghĩ rằng: “Chắc chắn ngài đang đến từ những vũ trụ khác, xe đã quay lại sau khi có được sức mạnh,” liền sợ hãi cái chết mà bỏ chạy, đi vào cõi Asura.
Sakkopi devanagaraṃ pavisitvā dvīsu devalokesu devagaṇena parivuto nagaramajjhe aṭṭhāsi.
Sakka also entered the city of devas and, surrounded by the host of devas in both deva worlds, stood in the middle of the city.
Đức Sakka cũng vào thành chư thiên, được đoàn chư thiên bao quanh, đứng giữa thành.
Tasmiṃ khaṇe pathaviṃ bhinditvā yojanasahassubbedho vejayantapāsādo uṭṭhahi.
At that moment, the Vejayanta Palace, a thousand yojanas high, rose up, breaking through the earth.
Vào khoảnh khắc đó, cung điện Vejayanta cao một ngàn dojana đã trồi lên xuyên qua mặt đất.
Vijayante uṭṭhitattā ‘‘vejayanto’’ tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because it rose up victoriously, they named it "Vejayanta."
Vì nó trồi lên một cách chiến thắng (vijayante), nên nó được đặt tên là “Vejayanta”.
Atha sakko puna asurānaṃ anāgamanatthāya pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapesi.
Then Sakka established five guards to prevent the asuras from returning.
Sau đó, Đức Sakka đặt năm nơi canh gác để ngăn chặn các Asura trở lại.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
Concerning which it was said:
Liên quan đến điều này, đã được nói:
Dve nagarānipi yuddhena gahetuṃ asakkuṇeyyatāya ayujjhapurāni nāma jātāni devanagarañca asuranagarañca.
The two cities, the city of devas and the city of asuras, became known as "unassailable cities" because they could not be taken by war.
Hai thành phố, thành chư thiên và thành Asura, được gọi là những thành không thể chiến thắng vì không thể chiếm được bằng chiến tranh.
Yadā hi asurā balavantā honti, atha devehi palāyitvā devanagaraṃ pavisitvā dvāre pihite asurānaṃ satasahassampi kiñci kātuṃ na sakkoti.
For when the asuras are strong, even a hundred thousand asuras cannot do anything when the devas flee into the deva city and close its gates.
Khi các Asura mạnh mẽ, các chư thiên bỏ chạy vào thành chư thiên và đóng cửa lại, hàng trăm ngàn Asura cũng không thể làm gì được.
Yadā devā balavantā honti, atha asurehi palāyitvā asuranagaraṃ pavisitvā dvāre pihite sakkānaṃ satasahassampi kiñci kātuṃ na sakkoti.
When the devas are strong, even a hundred thousand Sakkas cannot do anything when the asuras flee into the asura city and close its gates.
Khi các chư thiên mạnh mẽ, các Asura bỏ chạy vào thành Asura và đóng cửa lại, hàng trăm ngàn Sakka cũng không thể làm gì được.
Iti imāni dve nagarāni ayujjhapurāni nāma.
Thus, these two cities are called "unassailable cities."
Vì vậy, hai thành phố này được gọi là những thành không thể chiến thắng.
Tesaṃ antarā etesu uragādīsu pañcasu ṭhānesu sakkena ārakkhā ṭhapitā.
Between them, in these five places of nāgas and so on, Sakka established guards.
Giữa chúng, Đức Sakka đã thiết lập sự bảo vệ tại năm nơi này, bao gồm Uraga.
Tattha uraga-saddena nāgā gahitā.
Therein, by the word uraga, nāgas are meant.
Trong đó, từ Uraga chỉ các Nāga.
Te udake balavantā honti, tasmā sinerussa paṭhamālinde tesaṃ ārakkhā.
They are powerful in water; therefore, their guard is in the first terrace of Sineru.
Chúng mạnh mẽ dưới nước, vì vậy sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ nhất của núi Sineru.
Karoṭi-saddena supaṇṇā gahitā.
By the word karoṭi, supaṇṇas (garuḷas) are meant.
Từ Karoṭi chỉ các Supaṇṇa (Garuda).
Tesaṃ kira karoṭi nāma pānabhojanaṃ, tena taṃ nāmaṃ labhiṃsu, dutiyālinde tesaṃ ārakkhā.
Their food and drink is called karoṭi, so they obtained that name; their guard is in the second terrace.
Nghe nói, Karoṭi là thức ăn và đồ uống của chúng, vì vậy chúng có tên đó, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ hai.
Payassahāri-saddena kumbhaṇḍā gahitā.
By the word payassahāri, kumbhaṇḍas are meant.
Từ Payassahāri chỉ các Kumbhaṇḍa.
Dānavarakkhasā kirete, tatiyālinde tesaṃ ārakkhā.
They are said to be Dānavas and Rakkhasas; their guard is in the third terrace.
Nghe nói, chúng là những Dạ Xoa khổng lồ, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ ba.
Madanayuta-saddena yakkhā gahitā.
By the word madanayuta, yakkhas are meant.
Từ Madanayuta chỉ các Yakkha.
Visamacārino kira te yuddhasoṇḍā, catutthālinde tesaṃ ārakkhā.
They are said to be violent and fond of fighting; their guard is in the fourth terrace.
Nghe nói, chúng là những kẻ hành xử bất thường, say mê chiến tranh, sự bảo vệ của chúng ở tầng lầu thứ tư.
Caturo ca mahantāti cattāro mahārājāno vuttā, pañcamālinde tesaṃ ārakkhā.
Caturo ca mahantā refers to the Four Great Kings; their guard is in the fifth terrace.
Caturo ca mahantā nghĩa là bốn vị Đại Thiên Vương, sự bảo vệ của họ ở tầng lầu thứ năm.
Tasmā yadi asurā kupitā āvilacittā devapuraṃ upayanti, pañcavidhesu yaṃ girino paṭhamaṃ paribhaṇḍaṃ, taṃ uragā paribāhiya tiṭṭhanti.
Therefore, if the asuras, enraged and agitated, approach the deva city, the nāgas stand guarding the first part of the mountain among the five types of guards.
Vì vậy, nếu các Asura nổi giận, với tâm trí hỗn loạn, tiến đến thành chư thiên, thì trong năm loại, những gì là phần đầu tiên của ngọn núi, các Uraga sẽ bao vây và đứng đó.
Evaṃ sesesu sesā.
Similarly, the others guard their respective parts.
Tương tự, những loại còn lại ở những nơi còn lại.
Imesu pana pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā sakke devānaminde dibbasampattiṃ anubhavamāne sudhammā cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, kaṇṇikāya dinnanissandena cassā pañcayojanasatikā sudhammā nāma devasabhā udapādi, yattha dibbasetacchattassa heṭṭhā yojanappamāṇe kañcanapallaṅke nisinno sakko devānamindo devamanussānaṃ kattabbakiccāni karoti.
While Sakka, the king of devas, was experiencing divine prosperity, having established guards in these five places, Sudhammā passed away and was reborn as his personal attendant. Due to the merit of the pinnacle, a deva assembly hall named Sudhammā, five hundred yojanas in extent, arose for him, where Sakka, the king of devas, seated on a golden couch one yojana long beneath a divine white umbrella, performs the duties of devas and humans.
Sau khi thiết lập sự bảo vệ tại năm nơi này, trong khi Đế Thích Sakka đang hưởng thụ tài sản chư thiên, Sudhammā đã mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã cúng dường hoa sen, một hội trường chư thiên tên là Sudhammā, rộng năm dojana, đã xuất hiện, nơi Đế Thích Sakka ngồi trên ngai vàng bằng vàng rộng một dojana dưới chiếc lọng trắng của chư thiên, thực hiện các công việc cần thiết cho chư thiên và loài người.
Cittāpi cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, uyyānassa karaṇanissandena cassā cittalatāvanaṃ nāma uyyānaṃ udapādi.
Cittā also passed away and was reborn as his personal attendant. Due to the merit of creating a park, a park named Cittalatāvana arose for him.
Cittā cũng mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã tạo lập khu vườn, một khu vườn tên là Cittalatāvana đã xuất hiện.
Nandāpi cavitvā tasseva pādaparicārikā hutvā nibbatti, pokkharaṇiyā nissandena cassā nandā nāma pokkharaṇī udapādi.
Nandā, too, after passing away, was reborn as his foot-attendant. From the overflow of the pond, a pond named Nandā came into existence for her.
Nandā cũng mạng chung và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ngài. Do quả phước đã tạo lập hồ nước, một hồ sen tên là Nandā đã xuất hiện.
Sujā pana kusalakammassa akatattā ekasmiṃ araññe kandarāya bakasakuṇikā hutvā nibbattā.
But Sujā, having not performed wholesome kamma, was reborn as a female crane in a cave in a certain forest.
Còn Sujā, vì không tạo thiện nghiệp, đã tái sinh làm một con cò cái trong một hang động ở một khu rừng.
Sakko ‘‘sujā na paññāyati, kattha nu kho nibbattā’’ti āvajjento taṃ disvā tattha gantvā taṃ ādāya devalokaṃ āgantvā tassā ramaṇīyaṃ devanagaraṃ sudhammaṃ devasabhaṃ cittalatāvanaṃ nandāpokkharaṇiñca dassetvā ‘‘etā kusalaṃ katvā mayhaṃ pādaparicārikā hutvā nibbattā, tvaṃ pana kusalaṃ akatvā tiracchānayoniyaṃ nibbattā, ito paṭṭhāya sīlaṃ rakkhāhī’’ti taṃ ovaditvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tattheva netvā vissajjesi.
Sakka, reflecting, "Sujā is not seen, where could she have been reborn?" saw her, went there, took her, and came to the deva-world. He showed her the delightful deva-city, the Sudhammā deva-assembly hall, the Cittalatāvana grove, and the Nandā pond, and then admonished her, saying, "These have performed wholesome deeds and were reborn as my foot-attendants, but you, having not performed wholesome deeds, were reborn in the animal realm. From now on, guard your sīla." Having established her in the five precepts, he took her back to that very place and released her.
Đức Sakka nghĩ: “Sujā không thấy đâu, không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi thấy cô ấy, ngài đến đó, mang cô ấy về cõi trời, cho cô ấy thấy thành chư thiên xinh đẹp, hội trường chư thiên Sudhammā, khu vườn Cittalatāvana và hồ sen Nandā, rồi nói: “Những người này đã làm điều thiện và tái sinh làm người phục vụ dưới chân ta. Còn con, vì không làm điều thiện, đã tái sinh vào loài súc sinh. Từ nay trở đi, hãy giữ giới!” Ngài khuyên bảo cô ấy như vậy, đặt cô ấy vào năm giới, rồi đưa cô ấy về đó và thả ra.
Sāpi tato paṭṭhāya sīlaṃ rakkhati.
She, too, guarded her sīla from then on.
Cô ấy cũng giữ giới từ đó trở đi.
Sakko katipāhaccayena ‘‘sakkā nu kho sīlaṃ rakkhitu’’nti gantvā maccharūpena uttāno hutvā purato nipajji, sā ‘‘matamacchako’’ti saññāya sīse aggahesi, maccho naṅguṭṭhaṃ cālesi, atha naṃ ‘‘jīvati maññe’’ti vissajjesi.
After a few days, Sakka went to see "Is it possible to guard sīla?" and lay down on his back in the form of a fish in front of her. She, perceiving it as a dead fish, took it by the head. The fish wagged its tail. Then, thinking "Perhaps it is alive," she released it.
Vài ngày sau, Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy có giữ giới được không?” Ngài đến đó, biến thành một con cá, nằm ngửa trước mặt cô ấy. Cô ấy nghĩ: “Một con cá chết,” và nắm lấy đầu nó. Con cá vẫy đuôi. Cô ấy nghĩ: “Chắc nó còn sống,” và thả nó ra.
Sakko ‘‘sādhu sādhu, sakkhissasi sīlaṃ rakkhitu’’nti agamāsi.
Sakka, saying "Excellent, excellent! You will be able to guard your sīla," departed.
Đức Sakka nói: “Tốt lắm, tốt lắm, con sẽ giữ giới được,” rồi bỏ đi.
Sā tato cutā bārāṇasiyaṃ kumbhakāragehe nibbatti.
Having passed away from there, she was reborn in a potter's house in Bārāṇasī.
Cô ấy mạng chung từ đó và tái sinh trong một gia đình thợ gốm ở Bārāṇasī.
Sakko ‘‘kahaṃ nu kho nibbattā’’ti tattha nibbattabhāvaṃ ñatvā suvaṇṇaeḷālukānaṃ yānakaṃ pūretvā majjhe gāmassa mahallakavesena nisīditvā ‘‘eḷālukāni gaṇhatha, eḷālukāni gaṇhathā’’ti ugghosesi.
Sakka, thinking "Where could she have been reborn?" and knowing that she was reborn there, filled a cart with golden myrobalan fruits and sat in the middle of the village in the guise of an old man, proclaiming, "Take myrobalan fruits, take myrobalan fruits!"
Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi biết cô ấy tái sinh ở đó, ngài chất đầy một xe chở trái cây eḷāluka vàng, ngồi giữa làng trong lốt một ông già và rao lên: “Ai mua trái eḷāluka! Ai mua trái eḷāluka!”
Manussā āgantvā ‘‘dehi, tātā’’ti āhaṃsu.
People came and said, "Give them, sir."
Mọi người đến và nói: “Cho con, ông ơi.”
‘‘Ahaṃ sīlarakkhakānaṃ dammi, tumhe sīlaṃ rakkhathā’’ti?
"I give to those who guard sīla. Do you guard sīla?"
“Ta cho những người giữ giới. Các con có giữ giới không?”
‘‘Mayaṃ sīlaṃ nāma na jānāma, mūlena dehī’’ti.
"We do not know what sīla is. Give them for a price!"
“Chúng con không biết giới là gì. Bán cho chúng con bằng tiền đi!”
‘‘Na mayhaṃ mūlena attho, sīlarakkhakānaññevāhaṃ dammī’’ti.
"I have no need for money. I give only to those who guard sīla."
“Ta không cần tiền. Ta chỉ cho những người giữ giới thôi.”
Manussā ‘‘ko cāyaṃ eḷāluko’’ti pakkamiṃsu.
The people, thinking "Who is this myrobalan seller?" departed.
Mọi người nói: “Ông già này là ai mà lại bán trái eḷāluka thế này?” rồi bỏ đi.
Sujā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘mayhaṃ ānītaṃ bhavissatī’’ti cintetvā gantvā taṃ ‘‘dehi, tātā’’ti āha.
Sujā, hearing that news, thought "It must be brought for me," and went and said to him, "Give them, sir."
Sujā nghe chuyện đó, nghĩ: “Chắc là mang đến cho mình,” rồi đến và nói: “Cho con, ông ơi.”
‘‘Sīlaṃ rakkhasi, ammā’’ti?
"Do you guard sīla, mother?"
“Con có giữ giới không, con gái?”
‘‘Āma, rakkhāmī’’ti.
"Yes, I guard it."
“Dạ, con có giữ ạ.”
‘‘Idaṃ mayā tuyhameva atthāya ābhata’’nti saddhiṃ yānakena gehadvāre ṭhapetvā pakkāmi.
"This was brought for your sake alone," he said, and placing it with the cart at her house door, he departed.
“Cái này ta mang đến cho con đấy,” Ngài đặt nó cùng với chiếc xe trước cửa nhà cô ấy rồi bỏ đi.
Sāpi yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā tato cutā vepacittissa asurindassa dhītā hutvā nibbatti, sīlānisaṃsena abhirūpā ahosi.
She, too, guarded sīla throughout her life, and having passed away from there, was reborn as the daughter of Vepacitti, the lord of the asuras. By the advantage of sīla, she was beautiful.
Cô ấy cũng giữ giới suốt đời, mạng chung từ đó và tái sinh làm con gái của Asurinda Vepacitti. Nhờ quả phước giữ giới, cô ấy trở nên xinh đẹp.
So tassā vayappattakāle ‘‘mayhaṃ dhītā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhatū’’ti asure sannipātesi.
When she reached maturity, he assembled the asuras, saying, "My daughter shall choose a husband according to her own liking."
Khi cô ấy đến tuổi trưởng thành, Vepacitti triệu tập các Asura và nói: “Con gái ta hãy chọn người chồng mà nó yêu thích.”
Sakko ‘‘kahaṃ nu kho sā nibbattā’’ti olokento tattha nibbattabhāvaṃ ñatvā ‘‘sujā cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhantī maṃ gaṇhissatī’’ti asuravaṇṇaṃ māpetvā tattha agamāsi.
Sakka, looking for "Where could she have been reborn?" and knowing that she was reborn there, thought, "Sujā, choosing a husband according to her liking, will choose me," and creating an asura form, went there.
Đức Sakka nghĩ: “Không biết cô ấy tái sinh ở đâu?” Khi biết cô ấy tái sinh ở đó, ngài nghĩ: “Sujā sẽ chọn ta làm chồng mà cô ấy yêu thích,” rồi biến thành hình dạng Asura và đến đó.
Sujaṃ alaṅkaritvā sannipātaṭṭhānaṃ ānetvā ‘‘cittarucitaṃ sāmikaṃ gaṇhā’’ti āhaṃsu.
They adorned Sujā and brought her to the assembly place, saying, "Choose a husband according to your liking."
Họ trang điểm cho Sujā và đưa cô ấy đến nơi hội họp, rồi nói: “Hãy chọn người chồng mà con yêu thích.”
Sā olokentī sakkaṃ disvā pubbepi sinehavasena uppannapemena mahoghena viya ajjhotthaṭahadayā hutvā ‘‘ayaṃ me sāmiko’’ti vatvā tassa upari pupphadāmaṃ khipitvā aggahesi.
As she looked, she saw Sakka, and her heart, overwhelmed as if by a great flood of love that had arisen from affection in previous existences, said, "This is my husband," and throwing a garland of flowers over him, she chose him.
Cô ấy nhìn thấy Đức Sakka, trái tim cô ấy như bị nhấn chìm trong một dòng nước lớn của tình yêu đã nảy sinh từ tình cảm trong quá khứ, cô ấy nói: “Đây là chồng của con,” rồi ném vòng hoa lên ngài và chọn ngài.
Asurā ‘‘amhākaṃ rājā ettakaṃ kālaṃ dhītu anucchavikaṃ alabhitvā idāni labhati, ayamevassā dhītu pitāmahato mahallako anucchaviko’’ti lajjamānā pakkamiṃsu.
The asuras, ashamed, departed, thinking, "Our king, having not found a suitable match for his daughter for so long, now finds one. This one is old and suitable for his daughter's grandfather."
Các Asura xấu hổ bỏ đi, nghĩ: “Vua của chúng ta đã không tìm được người xứng đáng với con gái mình trong suốt thời gian qua, giờ lại tìm được người này, ông già này còn lớn tuổi hơn cả ông nội của con gái mình, không xứng đáng chút nào.”
So taṃ devanagaraṃ ānetvā aḍḍhateyyānaṃ nāṭikākoṭīnaṃ jeṭṭhikaṃ katvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
He brought her to the deva-city, made her the chief of two and a half crores of celestial dancers, and having remained there for as long as his life lasted, he passed away according to his kamma.
Ngài đưa cô ấy về thành chư thiên, phong làm trưởng của hai trăm rưỡi triệu vũ nữ, sống cho đến hết tuổi thọ rồi ra đi theo nghiệp của mình.
Rudaṃ manuññanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ bahubhaṇḍikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Rudaṃ manuññaṃ—This (story) the Teacher, while dwelling at Jetavana, told concerning a bhikkhu with many possessions.
Rudaṃ manuññaṃ (Tiếng kêu dễ chịu) này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo có nhiều vật dụng.
Vatthu heṭṭhā devadhammajātake (jā. 1.1.6) vuttasadisameva.
The story is similar to what was told below in the Devadhamma Jātaka.
Câu chuyện tương tự như đã kể trong Devadhamma Jātaka (Jā. 1.1.6) ở phần dưới.
Satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo’’ti pucchi.
The Teacher asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you have many possessions?"
Bậc Đạo Sư hỏi Tỳ-kheo đó: “Này Tỳ-kheo, có thật là con có nhiều vật dụng không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Venerable Sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Kiṃkāraṇā tvaṃ bhikkhu bahubhaṇḍo jātosī’’ti?
"For what reason, bhikkhu, have you become one with many possessions?"
“Này Tỳ-kheo, vì lý do gì mà con lại có nhiều vật dụng như vậy?”
So ettakaṃ sutvāva kuddho nivāsanapārupanaṃ chaḍḍetvā ‘‘iminā dāni nīhārena vicarāmī’’ti satthu purato naggo aṭṭhāsi.
Hearing just that much, he became angry, cast off his lower and upper robes, and stood naked before the Teacher, saying, "Now I shall wander in this manner."
Nghe đến đó, Tỳ-kheo nổi giận, vứt bỏ y phục và nói: “Từ nay con sẽ đi lại như thế này,” rồi đứng trần truồng trước mặt Bậc Đạo Sư.
Manussā ‘‘dhī dhī’’ti āhaṃsu.
People exclaimed, "Fie! Fie!"
Mọi người nói: “Ôi! Ôi!”
So tato palāyitvā hīnāyāvatto.
He then fled from there and reverted to a lower state.
Tỳ-kheo đó bỏ chạy từ đó và hoàn tục.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā ‘‘satthu nāma purato evarūpaṃ karissatī’’ti tassa aguṇakathaṃ kathesuṃ.
The bhikkhus, gathered in the Dhamma hall, spoke of his fault, saying, "He, indeed, would do such a thing in front of the Teacher!"
Các Tỳ-khưu ngồi tụ họp trong Pháp đường, nói lời chê bai vị Tỳ-khưu ấy: "Trước mặt Đức Bổn Sư mà lại làm điều như vậy!"
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti bhikkhū pucchi.
The Teacher came and asked the bhikkhus, "Bhikkhus, what is the topic of discussion you are gathered for now?"
Đức Bổn Sư đến, hỏi các Tỳ-khưu: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì vậy?"
Bhante, ‘‘so hi nāma bhikkhu tumhākaṃ purato catuparisamajjhe hirottappaṃ pahāya gāmadārako viya naggo ṭhatvā manussehi jigucchiyamāno hīnāyāvattitvā sāsanā parihīno’’ti tassa aguṇakathāya nisinnāmhāti.
"Venerable Sir, we are seated here discussing the fault of that bhikkhu, who, abandoning shame and moral dread in front of you, amidst the four assemblies, stood naked like a village boy, was despised by people, reverted to a lower state, and fell away from the Dispensation."
"Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang ngồi bàn luận về lỗi lầm của vị Tỳ-khưu ấy: 'Vị Tỳ-khưu ấy, trước mặt Ngài, giữa bốn hội chúng, đã từ bỏ lòng hổ thẹn (hiri) và ghê sợ tội lỗi (ottappa), đứng trần truồng như một đứa trẻ làng, bị mọi người khinh ghét, sa đọa và bị tước mất khỏi Giáo Pháp.'"
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva so bhikkhu hirottappābhāvena ratanasāsanā parihīno, pubbe itthiratanapaṭilābhatopi parihīnoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that this bhikkhu has fallen away from the excellent Dispensation due to lack of shame and moral dread; in the past, he also fell away from obtaining a jewel of a woman," and then he related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ vị Tỳ-khưu ấy vì thiếu lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà bị tước mất khỏi Giáo Pháp quý báu, mà trước đây, y cũng đã bị tước mất khỏi việc có được người phụ nữ quý báu." rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte paṭhamakappe catuppadā sīhaṃ rājānaṃ akaṃsu, macchā ānandamacchaṃ, sakuṇā suvaṇṇahaṃsaṃ.
In the past, at the beginning of the eon, the quadrupeds made the lion their king, the fish made the Ānanda fish their king, and the birds made the golden swan their king.
Thuở xưa, vào thời kiếp đầu tiên, loài bốn chân đã tôn sư tử làm vua, loài cá tôn cá ānanda, loài chim tôn thiên nga vàng.
Tassa pana suvaṇṇahaṃsarājassa dhītā haṃsapotikā abhirūpā ahosi.
Now, that golden swan king had a daughter, a young swan, who was beautiful.
Thiên nga vương vàng ấy có một cô con gái thiên nga con rất xinh đẹp.
So tassā varaṃ adāsi, sā attano cittarucitaṃ sāmikaṃ vāresi.
He granted her a boon, and she chose a husband according to her own liking.
Ngài đã ban cho nàng một ân huệ, nàng được chọn người chồng theo ý mình.
Haṃsarājā tassā varaṃ datvā himavante sabbe sakuṇe sannipātāpesi, nānappakārā haṃsamorādayo sakuṇagaṇā samāgantvā ekasmiṃ mahante pāsāṇatale sannipatiṃsu.
Having granted her the boon, the swan king assembled all the birds in the Himalayas; various flocks of birds, such as swans and peacocks, gathered on a large rock surface.
Thiên nga vương ban ân huệ cho con gái xong, liền triệu tập tất cả loài chim ở Hy-mã-lạp sơn, các loài chim như thiên nga, công, v.v. tụ họp lại trên một tảng đá lớn.
Haṃsarājā ‘‘attano cittarucitaṃ sāmikaṃ āgantvā gaṇhātū’’ti dhītaraṃ pakkosāpesi.
The swan king had his daughter summoned, saying, "Let her come and choose a husband according to her own liking."
Thiên nga vương gọi con gái đến, bảo: "Hãy đến chọn người chồng theo ý con."
Sā sakuṇasaṅghaṃ olokentī maṇivaṇṇagīvaṃ citrapekhuṇaṃ moraṃ disvā ‘‘ayaṃ me sāmiko hotū’’ti ārocesi.
As she surveyed the assembly of birds, she saw a peacock with a neck the color of a gem and variegated tail feathers, and she announced, "Let this one be my husband."
Nàng nhìn khắp hội chúng chim, thấy một con công có cổ màu ngọc bích và bộ lông sặc sỡ, liền nói: "Đây sẽ là chồng con."
Sakuṇasaṅghā moraṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu ‘‘samma mora, ayaṃ rājadhītā ettakānaṃ sakuṇānaṃ majjhe sāmikaṃ rocentī tayi ruciṃ uppādesī’’ti.
The assembly of birds approached the peacock and said, "Friend Peacock, this royal daughter, choosing a husband from among so many birds, has conceived a liking for you."
Các loài chim đến gần con công và nói: "Này công, công chúa thiên nga này, giữa bao nhiêu loài chim, đã chọn ngươi làm chồng."
Moro ‘‘ajjāpi tāva me balaṃ na passatī’’ti atituṭṭhiyā hirottappaṃ bhinditvā tāva mahato sakuṇasaṅghassa majjhe pakkhe pasāretvā naccituṃ ārabhi, naccanto appaṭicchanno ahosi.
The peacock, greatly delighted, thinking, "Even now, she does not see my power," broke through all shame and moral dread, spread his tail feathers in the midst of that great assembly of birds, and began to dance, dancing without restraint.
Con công nghĩ: "Chúng vẫn chưa thấy sức mạnh của ta sao?" vì quá vui mừng, nó phá vỡ lòng hổ thẹn (hiri) và ghê sợ tội lỗi (ottappa), dang cánh múa giữa hội chúng chim đông đảo, và khi múa, nó đã để lộ thân thể.
Tattha rudaṃ manuññanti ta-kārassa da-kāro kato, rutaṃ manāpaṃ, vassitasaddo madhuroti attho.
Therein, rudaṃ manuññaṃ: the letter 't' has been changed to 'd'; the meaning is 'a pleasing sound, a sweet voice'.
Trong đó, rudaṃ manuññaṃ có nghĩa là chữ ta-kāra được đổi thành da-kāra, tức là tiếng hót dễ chịu, tiếng kêu ngọt ngào.
Rucirā ca piṭṭhīti piṭṭhipi te citrā ceva sobhanā ca.
Rucirā ca piṭṭhī: your back is variegated and beautiful.
Rucirā ca piṭṭhī có nghĩa là lưng ngươi cũng sặc sỡ và đẹp đẽ.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhāti veḷuriyamaṇivaṇṇasadisā.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhā: resembling the color of a beryl gem.
Veḷuriyavaṇṇūpanibhā có nghĩa là giống như màu ngọc bích.
Byāmamattānīti ekabyāmappamāṇāni.
Byāmamattānī: measuring one span.
Byāmamattānī có nghĩa là dài một tầm tay.
Pekhuṇānīti piñchāni.
Pekhuṇānī: tail feathers.
Pekhuṇānī có nghĩa là lông đuôi.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmīti hirottappaṃ bhinditvā naccitabhāveneva te evarūpassa nillajjassa dhītaraṃ no dadāmīti vatvā haṃsarājā tasmiṃyeva parisamajjhe attano bhāgineyyassa haṃsapotakassa dhītaraṃ adāsi.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmī: "Because of your dancing, because you danced having broken through shame and moral dread, I shall not give my daughter to such a shameless one." Having said this, the swan king gave his daughter to his nephew, the young swan, right there in the midst of the assembly.
Naccena te dhītaraṃ no dadāmī có nghĩa là vì ngươi đã phá vỡ lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mà múa, ta sẽ không gả con gái cho kẻ vô liêm sỉ như ngươi. Nói vậy xong, thiên nga vương liền gả con gái cho cháu trai của mình là thiên nga con ngay giữa hội chúng đó.
Moro haṃsapotikaṃ alabhitvā lajjitvā tatova uppatitvā palāyi.
The peacock, not obtaining the young swan, was ashamed and flew away from there.
Con công không cưới được thiên nga con, hổ thẹn bay đi mất.
Haṃsarājāpi attano vasanaṭṭhānameva gato.
The swan king also returned to his dwelling place.
Thiên nga vương cũng trở về nơi ở của mình.
Sammodamānāti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto cumbaṭakakalahaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher told this story, beginning with the quarrel over the cumbaṭaka, while dwelling in the Nigrodhārāma near Kapilavatthu.
Sammodamānā (hòa hợp): Câu chuyện này Đức Bổn Sư đã kể khi Ngài trú tại Nigrodhārāma gần Kapilavatthu, liên quan đến một cuộc cãi vã về cái chumbaṭaka.
So kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati.
This will become evident in the Kuṇāla Jātaka.
Chi tiết sẽ được trình bày trong Kuṇālajātaka (Jā. 2.21.kuṇālajātaka).
Tadā pana satthā ñātake āmantetvā ‘‘mahārājā ñātakānaṃ aññamaññaṃ viggaho nāma na yutto, tiracchānagatāpi hi pubbe samaggakāle paccāmitte abhibhavitvā sotthiṃ pattā yadā vivādamāpannā, tadā mahāvināsaṃ pattā’’ti vatvā ñātirājakulehi āyācito atītaṃ āhari.
At that time, the Teacher, addressing his relatives, said, "Great kings, a quarrel among relatives is not proper. Even animals, when they were united in the past, overcame their enemies and attained well-being, but when they fell into dispute, they met with great destruction." Having said this, being requested by the royal families of his relatives, he related a past event.
Khi đó, Đức Bổn Sư triệu tập các thân tộc và nói: "Thưa đại vương, sự tranh cãi giữa các thân tộc là không nên. Ngay cả loài vật cũng vậy, khi hòa hợp, chúng đã chiến thắng kẻ thù và được an toàn; khi tranh cãi, chúng đã phải chịu sự hủy diệt lớn." Sau khi được các hoàng tộc thân tộc thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā anekavaṭṭakasahassaparivāro araññe paṭivasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a quail and dwelt in the forest, surrounded by thousands of quails.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim cút, sống trong rừng với hàng ngàn con chim cút khác.
Tadā eko vaṭṭakaluddako tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā vaṭṭakavassitaṃ katvā tesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā tesaṃ upari jālaṃ khipitvā pariyantesu maddanto sabbe ekato katvā pacchiṃ pūretvā gharaṃ gantvā te vikkiṇitvā tena mūlena jīvikaṃ kappeti.
At that time, a quail hunter went to their dwelling place, made the sound of a quail, and knowing that they had gathered, he cast a net over them, pressed down on the edges, gathered them all together, filled his basket, went home, sold them, and sustained his life with that money.
Khi đó, một người thợ săn chim cút đến nơi chúng ở, giả tiếng chim cút kêu, biết chúng đã tụ họp lại, liền ném lưới lên chúng, dồn chúng vào một chỗ, nhét đầy vào giỏ, rồi về nhà bán chúng để kiếm sống bằng số tiền đó.
Athekadivasaṃ bodhisatto te vaṭṭake āha – ‘‘ayaṃ sākuṇiko amhākaṃ ñātake vināsaṃ pāpeti, ahaṃ ekaṃ upāyaṃ jānāmi, enesa amhe gaṇhituṃ na sakkhissati, ito dāni paṭṭhāya etena tumhākaṃ upari jāle khittamatte ekeko ekekasmiṃ jālakkhike sīsaṃ ṭhapetvā jālaṃ ukkhipitvā icchitaṭṭhānaṃ haritvā ekasmiṃ kaṇṭakagumbe pakkhipatha, evaṃ sante heṭṭhā tena tena ṭhānena palāyissāmā’’ti.
Then one day, the Bodhisatta said to those quails, "This fowler is causing the destruction of our relatives. I know a way by which he will not be able to catch us. From now on, as soon as he casts a net over you, each of you should place your head in one of the net's meshes, lift the net, carry it to a desired place, and drop it into a thorny bush. In this way, we will escape through the spaces underneath."
Một ngày nọ, Bồ-tát nói với các con chim cút: "Người thợ săn này đang hủy diệt thân tộc của chúng ta. Ta biết một cách mà hắn sẽ không thể bắt được chúng ta. Từ bây giờ trở đi, khi hắn vừa ném lưới lên, mỗi con hãy đặt đầu vào một mắt lưới, rồi cùng nhau nhấc lưới lên và mang đến một bụi cây gai, sau đó chúng ta sẽ thoát ra bằng cách chui qua các lỗ hổng bên dưới."
Te sabbe ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇiṃsu.
They all assented, saying, "Very well."
Tất cả đều đồng ý: "Được thôi."
Dutiyadivase upari jāle khitte te bodhisattena vuttanayeneva jālaṃ ukkhipitvā ekasmiṃ kaṇṭakagumbe khipitvā sayaṃ heṭṭhābhāgena tato tato palāyiṃsu.
The next day, when the net was cast over them, they lifted the net exactly as the Bodhisatta had instructed, threw it into a thorny bush, and then escaped from underneath, each in their own direction.
Ngày hôm sau, khi lưới được ném lên, chúng đã nhấc lưới lên theo cách Bồ-tát đã chỉ, ném vào một bụi cây gai, rồi tự mình thoát ra từ bên dưới.
Sākuṇikassa gumbato jālaṃ mocentasseva vikālo jāto, so tucchahatthova agamāsi.
It became evening while the fowler was still disentangling the net from the bush, and he went away empty-handed.
Người thợ săn phải mất cả buổi chiều để gỡ lưới khỏi bụi cây, và anh ta về nhà tay không.
Punadivasato paṭṭhāyapi vaṭṭakā tatheva karonti.
From the next day onwards, the quails continued to do the same.
Từ ngày hôm sau trở đi, các con chim cút vẫn làm như vậy.
Sopi yāva sūriyatthaṅgamanā jālameva mocento kiñci alabhitvā tucchahatthova gehaṃ gacchati.
He too, disentangling the net until sunset, gained nothing and went home empty-handed.
Người thợ săn cũng chỉ gỡ lưới cho đến khi mặt trời lặn, không bắt được gì và về nhà tay không.
Athassa bhariyā kujjhitvā ‘‘tvaṃ divase divase tucchahattho āgacchasi, aññampi te bahi positabbaṭṭhānaṃ atthi maññe’’ti āha.
Then his wife angrily said, "You come home empty-handed day after day. I suppose you have other places outside to support."
Khi đó, vợ anh ta giận dữ nói: "Ngày nào ông cũng về nhà tay không. Chắc ông có nơi nào khác để nuôi dưỡng bên ngoài phải không?"
Sākuṇiko ‘‘bhadde, mama aññaṃ positabbaṭṭhānaṃ natthi, apica kho pana te vaṭṭakā samaggā hutvā caranti, mayā khittamatte jālaṃ ādāya kaṇṭakagumbe khipitvā gacchanti, na kho panete sabbakālameva sammodamānā viharissanti, tvaṃ mā cintayi, yadā te vivādamāpajjissanti, tadā te sabbeva ādāya tava mukhaṃ hāsayamāno āgacchissāmī’’ti vatvā bhariyāya imaṃ gāthamāha –
The fowler said, "My dear, I have no other place to support. However, those quails are living in unity. As soon as I cast the net, they take it and throw it into a thorny bush and leave. But they will not remain united all the time. Do not worry. When they quarrel, I will bring them all and come back, making your face smile," and he spoke this verse to his wife:
Người thợ săn nói: "Này em, anh không có nơi nào khác để nuôi dưỡng. Nhưng những con chim cút đó sống hòa hợp với nhau, khi anh vừa ném lưới, chúng liền nhấc lưới lên và ném vào bụi cây gai. Nhưng chúng sẽ không hòa hợp mãi mãi đâu. Em đừng lo lắng, khi nào chúng cãi nhau, anh sẽ bắt tất cả chúng và về nhà làm em vui lòng." rồi anh ta đọc bài kệ này cho vợ –
Katipāhasseva pana accayena eko vaṭṭako gocarabhūmiṃ otaranto asallakkhetvā aññassa sīsaṃ akkami, itaro ‘‘ko maṃ sīse akkamī’’ti kujjhiṃ.
However, after a few days, as one quail descended to the feeding ground, it inadvertently stepped on another's head. The other became angry, saying, "Who stepped on my head?"
Vài ngày sau, một con chim cút khi bay xuống khu vực kiếm ăn đã vô ý giẫm lên đầu con khác, con kia liền giận dữ hỏi: "Ai đã giẫm lên đầu ta?"
‘‘Ahaṃ asallakkhetvā akkamiṃ, mā kujjhī’’ti vuttepi kujjhiyeva.
Even when told, "I stepped on it inadvertently, do not be angry," it remained angry.
Dù con kia nói: "Ta vô ý giẫm lên, đừng giận." nhưng nó vẫn cứ giận.
Te punappunaṃ kathentā ‘‘tvameva maññe jālaṃ ukkhipasī’’ti aññamaññaṃ vivādaṃ kariṃsu.
They, repeatedly speaking, argued with each other, saying, "I think you should lift the net!"
Chúng cứ nói đi nói lại, rồi cãi nhau: "Chắc ngươi là kẻ nhấc lưới lên."
Tesu vivadantesu bodhisatto cintesi ‘‘vivādake sotthibhāvo nāma natthi, idāneva te jālaṃ na ukkhipissanti, tato mahantaṃ vināsaṃ pāpuṇissanti, sākuṇiko okāsaṃ labhissati, mayā imasmiṃ ṭhāne na sakkā vasitu’’nti.
While they were arguing, the Bodhisatta thought, "There is no well-being for those who quarrel. Now they will not lift the net, and then they will meet with great destruction. The fowler will get an opportunity. It is not possible for me to live in this place."
Khi chúng đang cãi vã, Bồ-tát nghĩ: "Không có sự an toàn nào cho những kẻ hay cãi vã. Ngay bây giờ chúng sẽ không nhấc lưới lên, sau đó chúng sẽ phải chịu sự hủy diệt lớn. Người thợ săn sẽ có cơ hội. Ta không thể ở lại nơi này."
So attano parisaṃ ādāya aññattha gato.
So, taking his flock, he went elsewhere.
Ngài dẫn đoàn của mình đi đến nơi khác.
Sākuṇikopi kho katipāhaccayena āgantvā vaṭṭakavassitaṃ vassitvā tesaṃ sannipatitānaṃ upari jālaṃ khipi.
And after a few days, the fowler came, made a quail's call, and cast the net over them as they gathered.
Vài ngày sau, người thợ săn đến, giả tiếng chim cút kêu, rồi ném lưới lên những con chim cút đang tụ họp.
Atheko vaṭṭako ‘‘tuyhaṃ kira jālaṃ ukkhipantasseva matthake lomāni patitāni, idāni ukkhipā’’ti āha.
Then one quail said, "It seems that the feathers fell on your head just as you were lifting the net; now you lift it!"
Một con chim cút nói: "Nghe nói lông trên đầu ngươi đã rụng hết khi nhấc lưới lên, bây giờ thì nhấc đi!"
Aparo ‘‘tuyhaṃ kira jālaṃ ukkhipantasseva dvīsu pakkhesu pattāni patitāni, idāni ukkhipā’’ti āha.
Another said, "It seems that the leaves fell on your two wings just as you were lifting the net; now you lift it!"
Con khác nói: "Nghe nói lông trên hai cánh của ngươi đã rụng hết khi nhấc lưới lên, bây giờ thì nhấc đi!"
Iti tesaṃ ‘‘tvaṃ ukkhipa, tvaṃ ukkhipā’’ti vadantānaññeva sākuṇiko jālaṃ ukkhipitvā sabbeva te ekato katvā pacchiṃ pūretvā bhariyaṃ hāsayamāno gehaṃ agamāsi.
Thus, while they were saying, "You lift it, you lift it," the fowler lifted the net, gathered all of them together, filled his basket, and went home, making his wife laugh.
Cứ thế, trong khi chúng đang nói "Ngươi hãy nhấc lên, ngươi hãy nhấc lên", người bắt chim đã nhấc lưới lên, gom tất cả chúng lại một chỗ, đổ đầy giỏ, và về nhà làm vợ mình vui mừng.
Na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
"Neither cold nor heat affects me"—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning the enticement of a former wife.
"Không lạnh, không nóng làm ta..." Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi trú tại Jetavana, liên quan đến việc một tỳ khưu bị cám dỗ bởi người vợ cũ của mình.
Tadā hi satthā taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi.
At that time, the Teacher asked that bhikkhu, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?"
Khi ấy, Đức Thế Tôn hỏi vị tỳ khưu đó: "Này tỳ khưu, có thật là ngươi đang chán nản phải không?"
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti.
"It is true, Blessed One."
"Thật vậy, bạch Thế Tôn."
‘‘Kenāsi ukkaṇṭhāpito’’ti?
"By whom were you made discontented?"
"Ngươi bị ai làm cho chán nản?"
‘‘Purāṇadutiyikā me, bhante madhurahattharasā, taṃ jahituṃ na sakkomī’’ti.
"My former wife, Venerable Sir, has a sweet touch; I cannot abandon her."
"Bạch Ngài, người vợ cũ của con có bàn tay ngọt ngào, con không thể từ bỏ cô ấy."
Atha naṃ satthā ‘‘bhikkhu esā itthī tava anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya maraṇaṃ pāpuṇanto maṃ āgamma maraṇā mutto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, "Bhikkhu, this woman is harmful to you. Even in the past, relying on her, you were about to meet death, but by relying on me, you were saved from death," and he related a past event.
Rồi Đức Thế Tôn nói với vị ấy: "Này tỳ khưu, người phụ nữ này là kẻ gây hại cho ngươi. Trước đây, ngươi cũng đã suýt chết vì cô ta, nhưng nhờ có Ta mà ngươi thoát chết", và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his chief chaplain.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đạo sĩ của vua.
Tadā kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu.
At that time, fishermen cast a net in the river.
Khi ấy, những người đánh cá đã quăng lưới xuống sông.
Atheko mahāmaccho rativasena attano macchiyā saddhiṃ kīḷamāno āgacchati.
Then a large fish, playing with his mate out of passion, came along.
Một con cá lớn, do lòng tham ái, đang bơi đến chơi đùa với cá cái của mình.
Tassa sā macchī purato gacchamānā jālagandhaṃ ghāyitvā jālaṃ pariharamānā gatā.
That female fish, going ahead, smelled the net and avoided it, then went on.
Con cá cái đi trước, ngửi thấy mùi lưới, đã tránh lưới mà đi.
So pana kāmagiddho lolamaccho jālakucchimeva paviṭṭho.
But that greedy fish, infatuated with sensual pleasure, entered right into the net's belly.
Nhưng con cá ham muốn đó, con cá tham lam đó, lại chui thẳng vào bụng lưới.
Kevaṭṭā tassa jālaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā jālaṃ ukkhipitvā macchaṃ gahetvā amāretvāva vālikāpiṭṭhe khipitvā ‘‘imaṃ aṅgāresu pacitvā khādissāmā’’ti aṅgāre karonti, sūlaṃ tacchenti.
The fishermen, knowing that it had entered the net, lifted the net, caught the fish, and without killing it, threw it onto the sand, saying, "We will roast this on coals and eat it," and they prepared coals and sharpened stakes.
Những người đánh cá biết nó đã vào lưới, liền kéo lưới lên, bắt con cá, không giết mà ném lên bãi cát, nói: "Chúng ta sẽ nướng nó trên than hồng mà ăn", rồi họ nhóm than, vót xiên.
Maccho ‘‘etaṃ aṅgāratāpanaṃ vā sūlavijjhanaṃ vā aññaṃ vā pana dukkhaṃ na maṃ kilameti, yaṃ panesā macchī ‘aññaṃ so nūna ratiyā gato’ti mayi domanassaṃ āpajjati, tameva maṃ bādhatī’’ti paridevamāno imaṃ gāthamāha –
The fish, lamenting, said this verse: "Neither this heating on coals nor the piercing with stakes, nor any other suffering, afflicts me. But that my mate thinks, 'Surely he has gone to another for pleasure,' that alone afflicts me."
Con cá than vãn rằng: "Cái nóng than, hay bị xiên, hay bất kỳ nỗi khổ nào khác cũng không làm ta mệt mỏi. Điều làm ta đau khổ chính là việc con cá cái kia sẽ nghĩ 'Chắc là nó đã đi tìm niềm vui với con cá khác' và đau buồn vì ta", rồi nó nói lên bài kệ này:
Tattha na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhanti macchānaṃ udakā nīhaṭakāle sītaṃ hoti, tasmiṃ vigate uṇhaṃ hoti, tadubhayampi sandhāya ‘‘na maṃ sītaṃ na maṃ uṇhaṃ bādhatī’’ti paridevati.
Therein, "neither cold nor heat afflicts me": when fish are taken out of the water, it is cold; when that passes, it is hot. Referring to both, he laments, "Neither cold nor heat afflicts me."
Trong đó, "Không lạnh, không nóng làm ta" có nghĩa là khi cá bị kéo ra khỏi nước, nó sẽ bị lạnh, sau đó sẽ nóng. Nó than vãn về cả hai điều đó, nói rằng "không lạnh, không nóng làm ta đau khổ".
Yampi aṅgāresu paccanamūlakaṃ dukkhaṃ bhavissati, tampi sandhāya ‘‘na maṃ uṇha’’nti paridevateva.
And also referring to the suffering that will arise from being roasted on coals, he laments, "nor heat."
Cũng như nỗi khổ sẽ đến từ việc bị nướng trên than, nó cũng than vãn về điều đó, nói "không nóng làm ta".
Na maṃ jālasmi bādhananti yampi me jālasmiṃ bādhanaṃ ahosi, tampi maṃ na bādhetīti paridevati.
"nor being trapped in the net": He laments that the affliction of being trapped in the net also does not afflict him.
"Không lưới trói buộc làm ta" có nghĩa là sự trói buộc trong lưới cũng không làm nó đau khổ.
‘‘Yañca ma’’ntiādīsu ayaṃ piṇḍattho – sā macchī mama jāle patitassa imehi kevaṭṭehi gahitabhāvaṃ ajānantī maṃ apassamānā ‘‘so maccho idāni aññaṃ macchiṃ kāmaratiyā gato bhavissatī’’ti cinteti, taṃ tassā domanassappattāya cintanaṃ maṃ bādhatīti vālikāpiṭṭhe nipanno paridevati.
In " Yañca ma" and so on, this is the summary meaning: That female fish, not knowing that I, having fallen into my net, was caught by these fishermen, and not seeing me, thinks, "That fish must have now gone to another female fish for sensual pleasure." This thought of hers, as she is overcome with distress, afflicts me, so he laments, lying on the sand.
Trong các câu "Điều làm ta" và tiếp theo, ý chính là: Con cá cái đó, không biết rằng ta đã rơi vào lưới và bị những người đánh cá này bắt, không thấy ta, sẽ nghĩ: "Con cá đó bây giờ chắc đã đi tìm niềm vui tình ái với con cá khác." Chính cái ý nghĩ đau khổ đó của nó làm ta đau khổ, con cá nằm trên bãi cát than vãn.
Tasmiṃ samaye purohito dāsaparivuto nhānatthāya nadītīraṃ āgato.
At that time, the chaplain, surrounded by his servants, came to the riverbank to bathe.
Lúc đó, vị đạo sĩ, cùng với các người hầu, đến bờ sông để tắm.
So pana sabbarutaññū hoti.
He, moreover, was one who knew the language of all creatures.
Vị ấy là người hiểu được mọi tiếng kêu của loài vật.
Tenassa macchaparidevanaṃ sutvā etadahosi ‘‘ayaṃ maccho kilesavasena paridevati, evaṃ āturacitto kho panesa mīyamāno nirayeyeva nibbattissati, ahamassa avassayo bhavissāmī’’ti kevaṭṭānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ambho tumhe amhākaṃ ekadivasampi byañjanatthāya macchaṃ na dethā’’ti āha.
Therefore, hearing the fish's lament, he thought, "This fish is lamenting due to defilements. Being so distraught, if he dies, he will surely be reborn in hell. I will be a refuge for him." So, he went to the fishermen and said, "Friends, you don't even give us fish for a single day's meal."
Nghe tiếng than vãn của con cá, vị ấy nghĩ: "Con cá này than vãn vì phiền não. Nếu nó chết trong tình trạng tâm trí hỗn loạn như vậy, chắc chắn nó sẽ tái sinh vào địa ngục. Ta sẽ là nơi nương tựa cho nó." Rồi vị ấy đến chỗ những người đánh cá và nói: "Này các ông, các ông chưa bao giờ cho chúng tôi một con cá để làm thức ăn trong một ngày sao?"
Kevaṭṭā ‘‘kiṃ vadetha, sāmi, tumhākaṃ ruccanakamacchaṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti āhaṃsu.
The fishermen said, "What are you saying, master? Take any fish you like and go."
Những người đánh cá nói: "Ngài nói gì vậy, thưa ngài? Xin ngài cứ lấy con cá nào ngài thích mà mang đi."
‘‘Amhākaṃ aññena kammaṃ natthi, imaññeva dethā’’ti.
"We have no need for others; give us this one."
"Chúng tôi không cần con khác, chỉ cần con này thôi."
‘‘Gaṇhatha sāmī’’ti.
"Take it, master," they said.
"Xin ngài cứ lấy, thưa ngài."
Bodhisatto taṃ ubhohi hatthehi gahetvā nadītīre nisīditvā ‘‘ambho maccha, sace tāhaṃ ajja na passeyyaṃ, jīvitakkhayaṃ pāpuṇeyyāsi, idāni ito paṭṭhāya mā kilesavasiko ahosī’’ti ovaditvā udake vissajjetvā nhatvā nagaraṃ pāvisi.
The Bodhisatta took it with both hands, sat on the riverbank, and advised the fish, "Friend fish, if I had not seen you today, you would have met the destruction of your life. From now on, do not be overcome by defilements." Having thus advised it, he released it into the water, bathed, and entered the city.
Bồ Tát cầm con cá bằng cả hai tay, ngồi xuống bờ sông, nói: "Này cá, nếu hôm nay ta không thấy ngươi, ngươi đã mất mạng rồi. Từ nay trở đi, đừng để mình bị phiền não chi phối nữa", sau khi khuyên nhủ, Ngài thả nó xuống nước, rồi tắm xong và vào thành phố.
Santi pakkhā apatanāti idaṃ satthā magadhesu cārikaṃ caramāno dāvagginibbānaṃ ārabbha kathesi.
Santi pakkhā apatanā (Though I have wings, I cannot fly) – The Teacher, while wandering in Magadha, related this in connection with the extinguishing of a forest fire.
"Có cánh mà không bay được" Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài du hành ở Magadha, liên quan đến việc dập tắt một đám cháy rừng.
Ekasmiñhi samaye satthā magadhesu cārikaṃ caramāno aññatarasmiṃ magadhagāmake piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhugaṇaparivuto maggaṃ paṭipajji.
Indeed, at one time, the Teacher, while wandering in Magadha, after collecting alms in a certain Magadhan village and returning from his alms-round after the meal, proceeded along the path surrounded by a company of bhikkhus.
Một lần nọ, khi Đức Thế Tôn du hành ở Magadha, sau khi khất thực ở một ngôi làng Magadha và dùng bữa xong, Ngài cùng với nhóm tỳ khưu đang đi trên đường.
Tasmiṃ samaye mahāḍāho uṭṭhahi, purato ca pacchato ca bahū bhikkhū dissanti, sopi kho aggi ekadhūmo ekajālo hutvā avattharamāno āgacchateva.
At that time, a great forest fire arose, and many bhikkhus were seen both in front and behind. That fire, having become a single smoke and a single flame, kept coming, spreading out.
Lúc đó, một đám cháy lớn bùng lên, nhiều tỳ khưu ở phía trước và phía sau đều nhìn thấy, và ngọn lửa đó, với một làn khói và một ngọn lửa, đang lan rộng đến.
Tattheke puthujjanabhikkhū maraṇabhayabhītā ‘‘paṭaggiṃ dassāma, tena daḍḍhaṭṭhānaṃ itaro aggi na ottharissatī’’ti araṇisahitaṃ nīharitvā aggiṃ karonti.
Thereupon, some ordinary bhikkhus, terrified by the fear of death, said, "We will set a counter-fire; the other fire will not spread over the place burned by it," and taking out a fire-stick, they made a fire.
Một số tỳ khưu phàm phu, sợ hãi cái chết, nói: "Chúng ta sẽ đốt một ngọn lửa ngược, ngọn lửa kia sẽ không lan đến chỗ đã cháy", rồi họ lấy cây cọ xát lửa và nhóm lửa.
Apare āhaṃsu ‘‘āvuso, tumhe kiṃ nāma karotha, gaganamajjhe ṭhitaṃ candamaṇḍalaṃ, pācīnalokadhātuto uggacchantaṃ sahassaraṃsipaṭimaṇḍitaṃ sūriyamaṇḍalaṃ, velāya tīre ṭhitā samuddaṃ, sineruṃ nissāya ṭhitā sineruṃ apassantā viya sadevake loke aggapuggalaṃ attanā saddhiṃ gacchantameva sammāsambuddhaṃ anoloketvā ‘paṭaggiṃ demā’ti vadatha, buddhabalaṃ nāma na jānātha, etha satthu santikaṃ gamissāmā’’ti.
Others said, "Friends, what are you doing? It is as if you do not see the moon disc in the middle of the sky, or the sun disc adorned with a thousand rays rising from the eastern world-system, or the ocean when standing on its shore, or Mount Sineru when relying on it. You speak of setting a counter-fire without looking at the Perfectly Self-Enlightened One, the foremost person in the world with its deities, who is going along with you. You do not know the Buddha's power. Come, let us go to the Teacher."
Những người khác nói: "Này chư hiền, các ông đang làm gì vậy? Giống như những người đứng giữa bầu trời mà không thấy mặt trăng, hay đứng bên bờ biển mà không thấy biển, hay đứng gần núi Sineru mà không thấy núi Sineru, các ông lại không nhìn Đức Chánh Đẳng Giác, bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên, đang đi cùng chúng ta, mà lại nói 'Chúng ta sẽ đốt lửa ngược'? Các ông không biết sức mạnh của Đức Phật sao? Hãy đến gần Đức Thế Tôn đi!"
Te purato ca pacchato ca gacchantā sabbepi ekato hutvā dasabalassa santikaṃ agamaṃsu.
They, going both in front and behind, all came together to the Dasabala.
Những người đi trước và đi sau đều tập hợp lại và đến chỗ Đức Thập Lực.
Satthā mahābhikkhusaṅghaparivāro aññatarasmiṃ padese aṭṭhāsi.
The Teacher stood in a certain place, surrounded by a large assembly of bhikkhus.
Đức Thế Tôn đứng ở một nơi, được bao quanh bởi đại tăng đoàn.
Dāvaggi abhibhavanto viya viravanto āgacchati.
The forest fire came roaring as if to overwhelm.
Đám cháy rừng đến, gầm rú như muốn nuốt chửng mọi thứ.
Āgantvā tathāgatassa ṭhitaṭṭhānaṃ patvā tassa padesassa samantā soḷasakarīsamattaṭṭhānaṃ patto udake opilāpitatiṇukkā viya nibbāyi, vinibbedhato dvattiṃsakarīsamattaṭṭhānaṃ avattharituṃ nāsakkhi.
Having come and reached the place where the Tathāgata stood, it reached a sixteen-karīsa area all around that spot, and then it was extinguished like a torch dipped in water; it was unable to spread over a thirty-two-karīsa area from the point of penetration.
Đến chỗ Đức Như Lai đang đứng, ngọn lửa lan đến một khu vực rộng mười sáu karīsa xung quanh nơi đó, rồi tắt lịm như một bó cỏ bị dìm xuống nước, không thể lan rộng đến khu vực ba mươi hai karīsa.
Bhikkhū satthu guṇakathaṃ ārabhiṃsu – ‘‘aho buddhānaṃ guṇā nāma, ayañhi nāma acetano aggi buddhānaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ avattharituṃ na sakkoti, udake tiṇukkā viya nibbāyati, aho buddhānaṃ ānubhāvo nāmā’’ti.
The bhikkhus began to praise the qualities of the Teacher: "Oh, such are the qualities of the Buddhas! This inanimate fire was unable to spread over the place where the Buddhas stood; it was extinguished like a torch in water. Oh, such is the power of the Buddhas!"
Các tỳ khưu bắt đầu ca ngợi công đức của Đức Thế Tôn: "Ôi, công đức của chư Phật thật vĩ đại! Ngọn lửa vô tri này lại không thể lan đến chỗ chư Phật đang đứng, mà lại tắt lịm như một bó cỏ trong nước! Ôi, oai lực của chư Phật thật phi thường!"
Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, etaṃ etarahi mayhaṃ balaṃ, yaṃ imaṃ bhūmippadesaṃ patvā esa aggi nibbāyati.
The Teacher, having heard their talk, said, "Monks, this is not my power now, that this fire, having reached this spot of ground, is extinguished.
Đức Thế Tôn nghe họ nói, liền bảo: "Này các tỳ khưu, đây không phải là sức mạnh của Ta hiện tại mà ngọn lửa này tắt lịm khi đến khu vực này.
Idaṃ pana mayhaṃ porāṇakasaccabalaṃ.
But this is my ancient power of truth.
Đây là sức mạnh của lời chân thật từ thời xa xưa của Ta.
Imasmiñhi padese sakalampi imaṃ kappaṃ aggi na jalissati, kappaṭṭhiyapāṭihāriyaṃ nāmeta’’nti āha.
For in this place, fire will not burn for this entire eon. "This is called a miracle that lasts for an eon," he said.
Trong khu vực này, lửa sẽ không cháy trong suốt kiếp này. Đây là một phép lạ tồn tại suốt kiếp."
Athāyasmā ānando satthu nisīdanatthāya catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapesi, nisīdi satthā pallaṅkaṃ ābhujitvā.
Then Venerable Ānanda spread out the four-folded outer robe for the Teacher to sit, and the Teacher sat down, cross-legged.
Rồi Tôn giả Ānanda trải tấm y tăng-già-lê (saṅghāṭi) gấp bốn lần cho Đức Thế Tôn ngồi, và Đức Thế Tôn ngồi kiết già.
Bhikkhusaṅghopi tathāgataṃ vanditvā parivāretvā nisīdi.
The assembly of bhikkhus also paid homage to the Tathāgata and sat surrounding him.
Tăng đoàn cũng đảnh lễ Đức Như Lai và ngồi vây quanh Ngài.
Atha satthā ‘‘idaṃ tāva, bhante, amhākaṃ pākaṭaṃ, atītaṃ paṭicchannaṃ, taṃ no pākaṭaṃ karothā’’ti bhikkhūhi āyācito atītaṃ āhari.
Then, requested by the bhikkhus, "Venerable Sir, this present event is manifest to us, but the past is concealed; please make it manifest to us," the Teacher recounted the past.
Rồi Đức Thế Tôn, khi được các tỳ khưu thỉnh cầu: "Bạch Ngài, điều này thì chúng con đã rõ, nhưng điều quá khứ thì ẩn kín, xin Ngài hãy làm cho chúng con rõ", đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe tasmiṃyeva padese bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā mātukucchito jāto aṇḍakosaṃ padāletvā nikkhantakāle mahāgeṇḍukappamāṇo vaṭṭakapotako ahosi.
In the past, in the Magadha country, in that very place, the Bodhisatta was reborn as a quail. Having been born from his mother's womb, when he broke out of the eggshell, he was a quail chick the size of a large ball.
Trong quá khứ, ở xứ Magadha, tại chính nơi đó, Bồ Tát đã tái sinh vào loài chim cút. Khi mới ra đời từ vỏ trứng, Ngài là một con chim cút con lớn bằng một quả bóng lớn.
Atha naṃ mātāpitaro kulāvake nipajjāpetvā mukhatuṇḍakena gocaraṃ āharitvā posenti.
Then his mother and father would place him in the nest, bring food with their beaks, and nourish him.
Rồi cha mẹ Ngài đặt Ngài vào tổ, mang thức ăn về bằng mỏ và nuôi dưỡng Ngài.
Tassa pakkhe pasāretvā ākāse gamanabalaṃ vā pāde ukkhipitvā thale gamanabalaṃ vā natthi.
He had no power to spread his wings and fly in the sky, nor to lift his feet and walk on the ground.
Ngài không có sức mạnh để dang cánh bay trên không, cũng không có sức mạnh để nhấc chân đi trên mặt đất.
Tañca padesaṃ saṃvacchare saṃvacchare dāvaggi gaṇhāti, so tasmimpi samaye mahāravaṃ ravanto taṃ padesaṃ gaṇhi, sakuṇasaṅghā attano attano kulāvakehi nikkhamitvā maraṇabhayabhītā viravantā palāyanti, bodhisattassapi mātāpitaro maraṇabhayabhītā bodhisattaṃ chaḍḍetvā palāyiṃsu.
A forest fire would engulf that area year after year, and at that time too, it engulfed the area, roaring loudly. Flocks of birds, terrified by the fear of death, flew away from their respective nests, crying out. The Bodhisatta's mother and father, terrified by the fear of death, abandoned the Bodhisatta and fled.
Vùng đất ấy, hàng năm đều bị lửa rừng thiêu rụi, vào thời điểm đó, ngọn lửa hung tợn đã bùng lên và bao trùm cả vùng. Các loài chim, sợ hãi cái chết, bay ra khỏi tổ của mình, kêu la và bỏ chạy. Cha mẹ của Bồ-tát cũng sợ hãi cái chết, bỏ Bồ-tát lại một mình và bỏ chạy.
Bodhisatto kulāvake nipannakova gīvaṃ ukkhipitvā avattharitvā āgacchantaṃ aggiṃ disvā cintesi ‘‘sace mayhaṃ pakkhe pasāretvā ākāsena gamanabalaṃ bhaveyya, uppatitvā aññattha gaccheyyaṃ.
The Bodhisatta, lying in the nest, lifted his neck and, seeing the fire approaching and spreading, thought, "If I had the power to spread my wings and fly through the sky, I would fly up and go elsewhere.
Bồ-tát, đang nằm trong tổ, ngẩng cổ lên nhìn thấy ngọn lửa đang tiến đến bao trùm, liền suy nghĩ: “Nếu ta có sức mạnh dang cánh bay lên không trung, ta sẽ bay đến nơi khác.
Sace pāde ukkhipitvā gamanabalaṃ bhaveyya, padavārena aññattha gaccheyyaṃ.
If I had the power to lift my feet and walk, I would go elsewhere by walking.
Nếu ta có sức mạnh nhấc chân đi, ta sẽ đi đến nơi khác bằng cách bước đi.
Mātāpitaropi kho me maraṇabhayabhītā maṃ ekakaṃ pahāya attānaṃ parittāyantā palātā.
My mother and father, too, terrified by the fear of death, have abandoned me alone and fled to save themselves.
Cha mẹ ta cũng vì sợ hãi cái chết mà bỏ ta lại một mình để tự cứu lấy thân và đã bỏ chạy.
Idāni me aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, atāṇomhi asaraṇo, kiṃ nu kho ajja mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Now I have no other refuge; I am helpless, without protection. What should I do today?"
Bây giờ ta không còn nơi nương tựa nào khác, ta không có ai che chở, không có nơi ẩn náu. Hôm nay ta nên làm gì đây?”
Athassa etadahosi ‘‘imasmiṃ loke sīlaguṇo nāma atthi, saccaguṇo nāma atthi, atīte pāramiyo pūretvā bodhimūle nisīditvā abhisambuddhā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā saccānuddayakāruññakhantisamannāgatā sabbasattesu samappavattamettābhāvanā sabbaññubuddhā nāma atthi, tehi ca paṭividdhā dhammaguṇā nāma atthi, mayi cāpi ekaṃ saccaṃ atthi, saṃvijjamāno eko sabhāvadhammo paññāyati, tasmā atīte buddhe ceva tehi paṭividdhaguṇe ca āvajjetvā mayi vijjamānaṃ saccasabhāvadhammaṃ gahetvā saccakiriyaṃ katvā aggiṃ paṭikkamāpetvā ajja mayā attano ceva sesasakuṇānañca sotthibhāvaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then it occurred to him, "In this world, there is a quality of sīla, there is a quality of truth, and there are omniscient Buddhas who, having fulfilled the Pāramīs in the past, sat at the foot of the Bodhi tree and became fully enlightened, endowed with sīla, samādhi, paññā, vimutti, and vimuttiñāṇadassana, and possessed of truth, compassion, pity, and patience, cultivating mettā equally towards all beings. And there are the Dhamma qualities realized by them. And there is one truth in me, one existing inherent nature is manifest. Therefore, by reflecting on the Buddhas of the past and the qualities realized by them, and by taking the inherent nature of truth existing in me, I should make an act of truth, cause the fire to retreat, and bring well-being to myself and the other birds today."
Rồi Bồ-tát nghĩ: “Trên thế gian này có đức hạnh của giới (sīla), có đức hạnh của chân thật (sacca). Các Đức Phật Toàn Giác đã viên mãn các Ba-la-mật trong quá khứ, ngồi dưới cội Bồ-đề và thành tựu giác ngộ, đầy đủ giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, đầy đủ chân thật, từ bi, hỷ xả, tu tập tâm từ bình đẳng đối với tất cả chúng sinh. Các Ngài là những vị Phật Toàn Giác. Và có những pháp đức (dhamma-guṇa) đã được các Ngài chứng ngộ. Trong ta cũng có một sự thật, một pháp tự tánh hiện hữu rõ ràng. Do đó, ta nên quán tưởng đến các Đức Phật trong quá khứ và các pháp đức mà các Ngài đã chứng ngộ, rồi dựa vào pháp tự tánh chân thật hiện hữu trong ta để thực hiện một lời thề chân thật (saccakiriya), khiến ngọn lửa phải lùi lại, và hôm nay ta phải tạo sự an lành cho chính mình và cho các loài chim khác.”
Tena vuttaṃ –
Thus it was said:
Vì thế đã nói rằng:
Tattha santi pakkhā apatanāti mayhaṃ pakkhā nāma atthi upalabbhanti, no ca kho sakkā etehi uppatituṃ ākāsena gantunti apatanā.
Here, santi pakkhā apatanā means "There are wings for me, they exist, but it is not possible to fly with them, to go through the sky," thus "not for flying."
Trong đó, santi pakkhā apatanā (cánh ta có nhưng không thể bay) nghĩa là: ta có cánh, chúng hiện hữu, nhưng không thể bay lên không trung bằng chúng, nên gọi là apatanā (không thể bay).
Santi pādā avañcanāti pādāpi me atthi, tehi pana vañcituṃ padavāragamanena gantuṃ na sakkāti avañcanā.
Santi pādā avañcanā means "My feet also exist, but it is not possible to walk with them, to go by stepping," thus "not for walking."
Santi pādā avañcanā (chân ta có nhưng không thể đi) nghĩa là: ta cũng có chân, nhưng không thể đi bằng cách nhấc chân lên, nên gọi là avañcanā (không thể đi).
Mātāpitā ca nikkhantāti ye ca maṃ aññattha neyyuṃ, tepi maraṇabhayena mātāpitaro nikkhantā.
Mātāpitā ca nikkhantā means "And my mother and father, who would carry me elsewhere, they too have departed out of fear of death."
Mātāpitā ca nikkhantā (cha mẹ cũng đã bỏ đi) nghĩa là: những người có thể đưa ta đi nơi khác, tức là cha mẹ ta, cũng đã bỏ đi vì sợ chết.
Jātavedāti aggiṃ ālapati.
Jātaveda means addressing the fire.
Jātavedā là lời kêu gọi ngọn lửa.
So hi jātova vedayati paññāyati, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati.
For it is known and understood as soon as it is born; therefore, it is called "Jātaveda".
Vì nó sinh ra (jāta) và làm cho mọi thứ rõ ràng (vedayati), nên được gọi là ‘‘jātavedo’’.
Paṭikkamāti paṭigaccha nivattāti jātavedaṃ āṇāpeti.
Paṭikkamā means "go back, turn back," thus commanding the Jātaveda (fire).
Paṭikkamā (hãy lùi lại) là ra lệnh cho thần lửa hãy lùi lại, quay trở lại.
Iti mahāsatto ‘‘sace mayhaṃ pakkhānaṃ atthibhāvo, te ca pasāretvā ākāse apatanabhāvo, pādānaṃ atthibhāvo, te ca ukkhipitvā avañcanabhāvo, mātāpitūnaṃ maṃ kulāvakeyeva chaḍḍetvā palātabhāvo ca sacco sabhāvabhūtoyeva, jātaveda, etena saccena tvaṃ ito paṭikkamā’’ti kulāvake nipannakova saccakiriyaṃ akāsi.
Thus, the Great Being, while lying in the nest, performed an act of truth, saying, "If the existence of my wings, and their inability to fly in the sky when spread, and the existence of my feet, and their inability to move when lifted, and the fact that my parents abandoned me in the nest and fled, are truly real, then, Jātaveda, by this truth, you shall retreat from here."
Như vậy, Đại Bồ-tát, đang nằm trong tổ, đã thực hiện lời thề chân thật rằng: ‘‘Nếu sự hiện hữu của đôi cánh ta, và việc chúng không thể dang ra để bay lên không trung; sự hiện hữu của đôi chân ta, và việc chúng không thể nhấc lên để bước đi; và việc cha mẹ ta đã bỏ ta lại một mình trong tổ mà bỏ chạy là sự thật, là bản chất tự nhiên, thì hỡi thần lửa, bằng sự thật này, ngươi hãy lùi lại từ đây.’’
Tassa saha saccakiriyāya soḷasakarīsamatte ṭhāne jātavedo paṭikkami.
Immediately upon his act of truth, the Jātaveda retreated from a place sixteen karīsas away.
Ngay khi lời thề chân thật được thực hiện, ngọn lửa đã lùi lại một khoảng cách mười sáu karīsa (khoảng 160 mét).
Paṭikkamanto ca na jhāyamānova aññaṃ gato, udake pana opilāpitā ukkā viya tattheva nibbāyi.
As it retreated, it did not burn and go elsewhere, but rather extinguished right there, like a torch plunged into water.
Khi lùi lại, nó không phải là cháy rồi đi nơi khác, mà nó đã tắt ngay tại chỗ như một ngọn đuốc bị nhúng vào nước.
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế đã nói rằng:
Satthā ‘‘na, bhikkhave, imassa vanassa agginā anajjhottharaṇaṃ etarahi mayhaṃ balaṃ, porāṇaṃ panetaṃ vaṭṭapotakakāle mayhameva saccabala’’nti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi.
The Teacher said, "Monks, this forest's not being overcome by fire is not due to my power now, but it was my own power of truth in the past, when I was the quail chick." Having brought forth this Dhamma discourse, he expounded the Noble Truths.
Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, việc khu rừng này không bị lửa thiêu rụi không phải là do năng lực của ta hiện tại, mà đó là năng lực chân thật của ta từ thuở xưa, khi ta còn là một con chim cút non’’, rồi Ngài thuyết pháp và tuyên bố các Chân Lý.
Saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahattaṃ pattāti.
At the conclusion of the Truths, some became Sotāpannas, some Sakadāgāmins, some Anāgāmins, and some attained Arahantship.
Sau khi các Chân Lý được tuyên bố, một số người đã chứng đắc quả Dự Lưu, một số chứng đắc quả Nhất Lai, một số chứng đắc quả Bất Hoàn, và một số chứng đắc quả A-la-hán.
Satthāpi anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātāpitaro etarahi mātāpitarova ahesuṃ, vaṭṭakarājā pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher also connected the story and identified the characters of the Jātaka: "The parents of that time were the present parents, and the quail king was myself."
Đức Thế Tôn cũng kết nối mạch truyện và tóm tắt câu chuyện Jātaka – ‘‘Khi ấy, cha mẹ là cha mẹ hiện tại, còn vua chim cút thì chính là ta vậy’’.
Yaṃ nissitāti idaṃ satthā jetavane viharanto daḍḍhapaṇṇasālaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yaṃ nissitā (Depending on whom) – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a monk whose leaf-hut had burned down.
Nương tựa vào – câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một tỳ-khưu có tịnh xá lá bị cháy.
Eko kira bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā jetavanato nikkhamma kosalesu ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya ekasmiṃ araññasenāsane vasati.
It is said that a certain monk, having received a meditation subject from the Teacher, left Jetavana and lived in a forest dwelling near a border village in Kosala.
Có một tỳ-khưu nọ, sau khi nhận đề mục thiền từ Đức Thế Tôn, đã rời Jetavana và sống trong một trú xứ rừng gần một ngôi làng biên giới ở Kosala.
Athassa paṭhamamāseyeva paṇṇasālā ḍayhittha.
Then, in the very first month, his leaf-hut burned down.
Thế rồi, ngay trong tháng đầu tiên, tịnh xá lá của vị ấy bị cháy.
So ‘‘paṇṇasālā me daḍḍhā, dukkhaṃ vasāmī’’ti manussānaṃ ācikkhi.
He told the people, "My leaf-hut has burned down; I am living in discomfort."
Vị ấy nói với dân làng: ‘‘Tịnh xá lá của tôi bị cháy rồi, tôi sống rất khổ sở.’’
Manussā ‘‘idāni no khettaṃ parisukkhaṃ, kedāre pāyetvā karissāma’’, tasmiṃ pāyite ‘‘bījaṃ vapitvā’’, bīje vutte ‘‘vatiṃ katvā’’, vatiyā katāya ‘‘niddāyitvā, lāyitvā, madditvā’’ti evaṃ taṃ taṃ kammaṃ apadisantāyeva temāsaṃ vītināmesuṃ.
The people, saying, "Now our field is dry; we will irrigate the rice fields and then do it," and after irrigating, "we will sow the seeds," and after sowing, "we will build a fence," and after building the fence, "we will weed, harvest, and thresh," thus making various excuses, passed three months.
Dân làng nói: ‘‘Bây giờ ruộng của chúng tôi khô hạn, chúng tôi sẽ tưới nước cho ruộng’’, sau khi tưới xong thì nói ‘‘sẽ gieo hạt’’, sau khi gieo hạt thì nói ‘‘sẽ làm hàng rào’’, sau khi làm hàng rào thì nói ‘‘sẽ nhổ cỏ, sẽ gặt, sẽ đập lúa’’, cứ thế viện cớ việc này việc nọ mà làm cho ba tháng trôi qua.
So bhikkhu temāsaṃ ajjhokāse dukkhaṃ vasanto kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
That monk, living in discomfort outdoors for three months, was unable to develop his meditation subject and achieve any special attainment.
Vị tỳ-khưu ấy, sống khổ sở ngoài trời suốt ba tháng, đã không thể phát triển đề mục thiền và chứng đắc được điều gì đặc biệt.
Pavāretvā pana satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
After the Pavāraṇā, he went to the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Sau khi mãn hạ, vị ấy đến yết kiến Đức Thế Tôn và ngồi sang một bên.
Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ bhikkhu sukhena vassaṃvutthosi, kammaṭṭhānaṃ te matthakaṃ patta’’nti pucchi.
The Teacher exchanged pleasant greetings with him and asked, "Monk, did you spend the Rains retreat comfortably? Did your meditation subject reach its culmination?"
Đức Thế Tôn hỏi thăm vị ấy: ‘‘Này Tỳ-khưu, ông đã an ổn trải qua mùa an cư chứ? Đề mục thiền của ông đã đạt đến đỉnh cao chưa?’’
So taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘senāsanasappāyassa me abhāvena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ na patta’’nti āha.
He recounted the incident and said, "My meditation subject did not reach its culmination due to the unsuitability of my dwelling place."
Vị ấy kể lại sự việc và nói: ‘‘Do không có trú xứ thích hợp, đề mục thiền của con đã không đạt đến đỉnh cao.’’
Satthā ‘‘pubbe bhikkhu tiracchānagatāpi attano sappāyāsappāyaṃ jāniṃsu, tvaṃ kasmā na aññāsī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Monk, even animals in the past knew what was suitable and unsuitable for them. Why did you not know?" and then related a past story.
Đức Thế Tôn nói: ‘‘Này Tỳ-khưu, ngay cả loài súc sinh thuở trước cũng biết được sự thích hợp hay không thích hợp của mình, tại sao ông lại không biết?’’ rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā sakuṇasaṅghaparivuto araññāyatane sākhāviṭapasampannaṃ mahārukkhaṃ nissāya vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into the species of a bird and lived in a forest grove, surrounded by a flock of birds, depending on a large tree full of branches and twigs.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim, sống trong một khu rừng với một đàn chim vây quanh, nương tựa vào một cây cổ thụ có nhiều cành lá sum suê.
Athekadivasaṃ tassa rukkhassa sākhāsu aññamaññaṃ ghaṃsantīsu cuṇṇaṃ patati, dhūmo uṭṭhāti.
Then, one day, as the branches of that tree rubbed against each other, dust fell and smoke arose.
Một ngày nọ, khi các cành cây ấy cọ xát vào nhau, bụi cây rơi xuống và khói bốc lên.
Taṃ disvā bodhisatto cintesi ‘‘imā dve sākhā evaṃ ghaṃsamānā aggiṃ vissajjessanti, so patitvā purāṇapaṇṇāni gaṇhissati, tato paṭṭhāya imampi rukkhaṃ jhāpessati, na sakkā idha amhehi vasituṃ, ito palāyitvā aññattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Seeing this, the Bodhisatta thought, "These two branches, rubbing in this way, will release fire. That fire will fall and catch the old leaves. From that point, it will burn this tree as well. We cannot live here. It is proper for us to flee from here and go elsewhere."
Thấy vậy, Bồ-tát suy nghĩ: ‘‘Hai cành cây này cọ xát như vậy sẽ tạo ra lửa, lửa sẽ rơi xuống và bắt vào những lá khô cũ, từ đó sẽ thiêu rụi cả cây này. Chúng ta không thể sống ở đây được, phải bỏ đi nơi khác thôi.’’
So sakuṇasaṅghassa imaṃ gāthamāha –
He spoke this verse to the flock of birds:
Rồi Bồ-tát nói với đàn chim bài kệ này:
Tattha jagatiruhanti jagati vuccati pathavī, tattha jātattā rukkho ‘‘jagatiruho’’ti vuccati.
Therein, jagatiruha means 'earth-born'; the earth is called jagati, and because a tree is born there, it is called jagatiruha.
Trong đó, jagatiruhanti: jagati được gọi là đất (pathavī), vì sinh ra trên đó nên cây được gọi là jagatiruha (sinh trưởng từ đất).
Vihaṅgamāti vihaṃ vuccati ākāsaṃ, tattha gamanato pakkhī ‘‘vihaṅgamā’’ti vuccanti.
Vihaṅgamā means 'sky-goers'; the sky is called viha, and because birds go there, they are called vihaṅgamā.
Vihaṅgamāti: vihaṃ được gọi là không gian (ākāsaṃ), vì di chuyển trong đó nên các loài chim được gọi là vihaṅgamā (đi trong không gian).
Disā bhajathāti imaṃ rukkhaṃ muñcitvā ito palāyantā catasso disā bhajatha.
Disā bhajathā means "take to the directions"; abandoning this tree, flee from here and go in the four directions.
Disā bhajathāti: disā bhajatha nghĩa là, hãy rời bỏ cái cây này và chạy trốn đến bốn phương.
Vakkaṅgāti sakuṇe ālapati.
Vakkaṅgā addresses the birds.
Vakkaṅgāti: gọi các loài chim.
Te hi uttamaṅgaṃ galaṃ kadāci kadāci vaṅkaṃ karonti, tasmā ‘‘vakkaṅgā’’ti vuccanti.
For they sometimes make their neck, their best limb, crooked; therefore, they are called vakkaṅgā.
Chúng đôi khi uốn cong cái cổ, là phần trên cùng của cơ thể, do đó được gọi là vakkaṅgā (cổ cong).
Vaṅkā vā tesaṃ ubhosu passesu pakkhā jātāti vakkaṅgā.
Or, because their wings are crooked on both sides, they are vakkaṅgā.
Hoặc vì lông cánh mọc cong ở hai bên nên được gọi là vakkaṅgā.
Jātaṃ saraṇato bhayanti amhākaṃ avassayarukkhatoyeva bhayaṃ nibbattaṃ, etha aññattha gacchāmāti.
Jātaṃ saraṇato bhaya means "fear has arisen from our very refuge, the tree; come, let us go elsewhere."
Jātaṃ saraṇato bhayanti: jātaṃ saraṇato bhaya nghĩa là, nỗi sợ hãi đã sinh ra từ chính cái cây nương tựa của chúng ta; hãy đến, chúng ta sẽ đi nơi khác.
Bodhisattassa vacanakarā paṇḍitasakuṇā tena saddhiṃ ekappahāreneva uppatitvā aññattha gatā.
The wise birds, obedient to the Bodhisatta's words, flew up at once with him and went elsewhere.
Những con chim khôn ngoan, vâng lời Bồ Tát, cùng với Ngài bay lên và đi đến nơi khác chỉ trong một lần.
Ye pana apaṇḍitā, te ‘‘evameva esa bindumatte udake kumbhīle passatī’’ti tassa vacanaṃ aggahetvā tattheva vasiṃsu.
But those who were unwise did not heed his words, thinking, "He always sees crocodiles in a mere drop of water," and remained there.
Còn những con chim không khôn ngoan thì không nghe lời Ngài, nói rằng: “Nó cứ thế mà thấy cá sấu trong một giọt nước,” và chúng vẫn ở lại đó.
Tato na cirasseva bodhisattena cintitākāreneva aggi nibbattitvā taṃ rukkhaṃ aggahesi.
Then, not long after, just as the Bodhisatta had thought, fire arose and engulfed that tree.
Từ đó, không lâu sau, lửa đã bùng lên đúng như Bồ Tát đã suy nghĩ và bao trùm cái cây ấy.
Dhūmesu ca jālāsu ca uṭṭhitāsu dhūmandhā sakuṇā aññattha gantuṃ nāsakkhiṃsu, aggimhi patitvā patitvā vināsaṃ pāpuṇiṃsu.
When smoke and flames rose, the smoke-blinded birds could not go elsewhere; they fell into the fire and perished.
Khi khói và lửa bốc lên, những con chim bị khói làm mờ mắt không thể bay đi nơi khác, chúng cứ rơi vào lửa và đi đến sự hủy diệt.
Ye vuḍḍhamapacāyantīti idaṃ satthā sāvatthiṃ gacchanto sāriputtattherassa senāsanapaṭibāhanaṃ ārabbha kathesi.
Ye vuḍḍhamapacāyantī (Those who do not revere the elders)—the Teacher spoke this while traveling to Sāvatthī, concerning the refusal of lodging to the Elder Sāriputta.
" Ye vuḍḍhamapacāyanti" – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trên đường đến Sāvatthī, liên quan đến việc Tôn giả Sāriputta bị cản trở chỗ ở.
Anāthapiṇḍikena hi vihāraṃ kāretvā dūte pesite satthā rājagahā nikkhamma vesāliṃ patvā tattha yathābhirantaṃ viharitvā ‘‘sāvatthiṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
After Anāthapiṇḍika had built a monastery and sent messengers, the Teacher departed from Rājagaha, reached Vesālī, dwelled there as long as he pleased, and then set out on the road, saying, "I will go to Sāvatthī."
Thật vậy, sau khi Anāthapiṇḍika xây dựng tinh xá và cử sứ giả đi, Đức Đạo Sư đã rời Rājagaha, đến Vesālī, ở đó tùy ý một thời gian rồi lên đường đến Sāvatthī.
Tena ca samayena chabbaggiyānaṃ antevāsikā purato purato gantvā therānaṃ senāsanesu aggahitesveva ‘‘idaṃ senāsanaṃ amhākaṃ upajjhāyassa, idaṃ ācariyassa, idaṃ amhākameva bhavissatī’’ti senāsanāni palibundhenti.
At that time, the pupils of the group of six bhikkhus would go ahead and, even before the elders' lodgings were taken, would reserve lodgings, saying, "This lodging is for our preceptor, this is for our teacher, and this will be for us."
Vào thời điểm đó, các đệ tử của nhóm sáu Tỳ khưu (chabbaggiyā) đi trước, chiếm lấy chỗ ở của các vị Trưởng lão, rồi nói: "Chỗ ở này là của thầy tế độ của chúng tôi, chỗ này là của thầy giáo thọ, chỗ này là của chính chúng tôi," và họ cứ thế chiếm chỗ ở.
Pacchā āgatā therā senāsanāni na labhanti.
The elders who arrived later could not find lodgings.
Các vị Trưởng lão đến sau không có chỗ ở.
Sāriputtattherassāpi antevāsikā therassa senāsanaṃ pariyesantā na labhiṃsu.
Even the pupils of the Elder Sāriputta searched for a lodging for the Elder but could not find one.
Các đệ tử của Tôn giả Sāriputta cũng tìm chỗ ở cho Tôn giả nhưng không tìm được.
Thero senāsanaṃ alabhanto satthu senāsanassa avidūre ekasmiṃ rukkhamūle nisajjāya ca caṅkamena ca rattiṃ vītināmesi.
Unable to find a lodging, the Elder spent the night near the Teacher's lodging, by sitting and walking.
Tôn giả không có chỗ ở, đã trải qua đêm dưới gốc cây gần chỗ ở của Đức Đạo Sư bằng cách ngồi thiền và đi kinh hành.
Satthā paccūsasamaye nikkhamitvā ukkāsi, theropi ukkāsi.
The Teacher, coming out in the early morning, cleared his throat; the Elder also cleared his throat.
Đức Đạo Sư vào lúc rạng đông đã ho khan, Tôn giả cũng ho khan.
‘‘Ko eso’’ti?
"Who is that?"
"Ai đó?"
‘‘Ahaṃ, bhante, sāriputto’’ti.
"It is I, venerable sir, Sāriputta."
"Bạch Đức Thế Tôn, con là Sāriputta."
‘‘Sāriputta, imāya velāya idha kiṃ karosī’’ti?
"Sāriputta, what are you doing here at this time?"
"Sāriputta, giờ này con làm gì ở đây?"
‘‘So taṃ pavattiṃ ārocesi’’.
He reported the matter.
Tôn giả đã kể lại sự việc đó.
Satthā therassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni tāva mayi jīvanteyeva bhikkhū aññamaññaṃ agāravā apatissā viharanti, parinibbute kiṃ nu kho karissantī’’ti āvajjentassa dhammasaṃvego udapādi.
Hearing the Elder's words, the Teacher, reflecting, "Even now, while I am alive, bhikkhus dwell without respect or deference for one another; what will they do after my parinibbāna?" felt a sense of urgency regarding the Dhamma.
Đức Đạo Sư nghe lời Tôn giả, suy nghĩ: "Ngay cả khi Ta còn sống, các Tỳ khưu đã sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau. Khi Ta nhập Niết Bàn, họ sẽ làm gì đây?" và Ngài khởi lên sự xúc động về Pháp.
So pabhātāya rattiyā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā bhikkhū pucchi ‘‘saccaṃ kira, bhikkhave, chabbaggiyā bhikkhū purato purato gantvā therānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanaṃ paṭibāhantī’’ti.
So, when night had passed, he assembled the Saṅgha of bhikkhus and asked, "Is it true, bhikkhus, that the bhikkhus of the group of six go ahead and refuse lodgings to the elder bhikkhus?"
Khi đêm đã rạng, Ngài triệu tập Tăng chúng và hỏi các Tỳ khưu: "Có thật không, này các Tỳ khưu, rằng các Tỳ khưu nhóm sáu đi trước và chiếm chỗ ở của các Tỳ khưu Trưởng lão?"
‘‘Saccaṃ, bhagavā’’ti?
"It is true, Blessed One."
"Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy."
Tato chabbaggiye garahitvā dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi ‘‘ko nu kho, bhikkhave, aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ arahatī’’ti?
Then, having censured the group of six and delivered a Dhamma talk, he addressed the bhikkhus, saying, "Who, bhikkhus, is worthy of the chief seat, the chief water, the chief almsfood?"
Sau đó, Ngài quở trách nhóm sáu Tỳ khưu, thuyết một bài pháp, rồi gọi các Tỳ khưu và hỏi: "Này các Tỳ khưu, ai xứng đáng được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu?"
Ekacce ‘‘khattiyakulā pabbajito’’ti āhaṃsu, ekacce ‘‘brāhmaṇakulā, gahapatikulā pabbajito’’ti, apare ‘‘vinayadharo, dhammakathiko, paṭhamassa jhānassa lābhī, dutiyassa, tatiyassa, catutthassa jhānassa lābhī’’ti.
Some said, "He is one who has gone forth from a khattiya family," some said, "He is one who has gone forth from a brahmin family, from a householder family," others said, "He is a Vinaya-holder, a Dhamma-speaker, one who has attained the first jhāna, the second, the third, the fourth jhāna."
Một số nói: "Người xuất gia từ dòng dõi Sát đế lỵ (Khattiya)." Một số khác nói: "Người xuất gia từ dòng dõi Bà la môn (Brāhmaṇa), từ dòng dõi gia chủ (gahapati)." Những người khác lại nói: "Người giữ giới luật (vinayadhara), người thuyết pháp (dhammakathika), người đạt được thiền thứ nhất, thứ hai, thứ ba, thứ tư."
Apare ‘‘sotāpanno, sakadāgāmī, anāgāmī, arahā, tevijjo, chaḷabhiñño’’ti āhaṃsu.
Others said, "He is a Sotāpanna, a Sakadāgāmī, an Anāgāmī, an Arahant, one with the three knowledges (tevijja), one with the six supernormal powers (chaḷabhiñña)."
Những người khác nói: "Người nhập lưu (sotāpanna), nhất lai (sakadāgāmī), bất lai (anāgāmī), A la hán (arahā), tam minh (tevijja), lục thông (chaḷabhiñña)."
Evaṃ tehi bhikkhūhi attano attano rucivasena aggāsanādirahānaṃ kathitakāle satthā āha – ‘‘na, bhikkhave, mayhaṃ sāsane aggāsanādīni patvā khattiyakulā pabbajito pamāṇaṃ, na brāhmaṇakulā pabbajito, na gahapatikulā pabbajito, na vinayadharo, na suttantiko, na ābhidhammiko, na paṭhamajjhānādilābhino, na sotāpannādayo pamāṇaṃ, atha kho, bhikkhave, imasmiṃ sāsane yathāvuḍḍhaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ kātabbaṃ, aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍo laddhabbo.
When those bhikkhus thus spoke of those worthy of the foremost seat and so on, each according to his own preference, the Teacher said, "Bhikkhus, in my Dispensation, one who has gone forth from a khattiya family is not the criterion for obtaining the foremost seat and so on; nor is one who has gone forth from a brahmin family, nor one who has gone forth from a householder family; nor is a Vinaya-holder, nor a Suttanta-knower, nor an Abhidhamma-knower, nor one who has attained the first jhāna and so on, nor a Sotāpanna and so on, the criterion.
Khi các Tỳ khưu ấy đã nói về những người xứng đáng được chỗ ngồi đầu, v.v., theo ý thích của riêng mình, Đức Đạo Sư nói: "Này các Tỳ khưu, trong giáo pháp của Ta, người xuất gia từ dòng dõi Sát đế lỵ, hay Bà la môn, hay gia chủ, hay người giữ giới luật, hay người thông suốt kinh tạng (suttantika), hay người thông suốt vi diệu pháp (ābhidhammika), hay người đạt được các tầng thiền thứ nhất, v.v., hay người nhập lưu, v.v., không phải là tiêu chuẩn để được chỗ ngồi đầu, v.v. Mà này các Tỳ khưu, trong giáo pháp này, cần phải thực hiện sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp theo tuổi tác, và cần phải được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu theo tuổi tác.
Idamettha pamāṇaṃ.
Rather, bhikkhus, in this Dispensation, salutation, rising to greet, the gesture of añjali, and proper conduct should be performed according to seniority; the foremost seat, foremost water, and foremost almsfood should be received.
Đây là tiêu chuẩn ở đây.
Tasmā vuḍḍhataro bhikkhu etesaṃ anucchaviko.
This is the criterion here.
Do đó, một Tỳ khưu lớn tuổi hơn thì thích hợp với những điều này.
Idāni kho pana, bhikkhave, sāriputto mayhaṃ aggasāvako anudhammacakkappavattako mamānantaraṃ senāsanaṃ laddhuṃ arahati, so imaṃ rattiṃ senāsanaṃ alabhanto rukkhamūle vītināmesi, tumhe idāneva evaṃ agāravā apatissā, gacchante gacchante kāle kinti katvā viharissathā’’ti.
Therefore, an elder bhikkhu is worthy of these. But now, bhikkhus, Sāriputta, my chief disciple, the one who sets the Dhamma-wheel in motion after me, deserves to receive a lodging. Not having received a lodging, he spent this night at the foot of a tree. You are already so disrespectful and irreverent; how will you live as time goes on?"
Này các Tỳ khưu, hiện giờ Tôn giả Sāriputta, vị Thượng thủ đệ tử của Ta, người chuyển bánh xe Pháp theo Ta, xứng đáng được chỗ ở ngay sau Ta, vậy mà đêm nay Tôn giả không có chỗ ở, phải trải qua đêm dưới gốc cây. Các con bây giờ đã không tôn kính, không cung kính như vậy, thì về sau này, các con sẽ sống như thế nào?"
Atha nesaṃ ovādadānatthāya ‘‘pubbe, bhikkhave, tiracchānagatāpi ‘na kho panetaṃ amhākaṃ patirūpaṃ, yaṃ mayaṃ aññamaññaṃ agāravā apatissā asabhāgavuttino vihareyyāma, amhesu mahallakataraṃ jānitvā tassa abhivādanādīni karissāmā’ti sādhukaṃ vīmaṃsitvā ‘ayaṃ no mahallako’ti ñatvā tassa abhivādanādīni katvā devapathaṃ pūrayamānā gatā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then, to give them advice, he said, "Bhikkhus, even animals in the past, thinking, 'It is not proper for us to live disrespectfully, irreverently, and with discordant conduct towards each other; we will recognize the eldest among us and pay him homage and so on,' carefully investigated and, knowing 'This one is our elder,' paid him homage and so on, and went along the path to the heavens," and he related a past event.
Sau đó, để ban lời khuyên cho họ, Ngài nói: "Này các Tỳ khưu, ngay cả loài súc sanh trong quá khứ cũng đã suy nghĩ kỹ lưỡng: 'Thật không thích hợp cho chúng ta khi sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau, và có hành vi không hòa hợp. Chúng ta hãy nhận biết người lớn tuổi nhất trong chúng ta và thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người ấy.' Sau khi biết 'Người này là lớn tuổi nhất trong chúng ta,' họ đã thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người ấy và đã đi đến cõi trời," rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte himavantappadese ekaṃ mahānigrodhaṃ upanissāya tayo sahāyā vihariṃsu – tittiro, makkaṭo, hatthīti.
In the past, in the Himavanta region, three friends lived near a large banyan tree: a partridge, a monkey, and an elephant.
Trong quá khứ, tại vùng Himavanta, ba người bạn sống nương tựa vào một cây đa lớn: một con chim đa đa (tittira), một con khỉ (makkaṭa), và một con voi (hatthī).
Te aññamaññaṃ agāravā apatissā asabhāgavuttino ahesuṃ.
They were disrespectful, irreverent, and had discordant conduct towards each other.
Chúng sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau, và có hành vi không hòa hợp.
Atha nesaṃ etadahosi ‘‘na yuttaṃ amhākaṃ evaṃ viharituṃ, yaṃnūna mayaṃ yo no mahallakataro, tassa abhivādanādīni karontā vihareyyāmā’’ti.
Then it occurred to them, "It is not proper for us to live like this. What if we were to live by paying homage and so on to whichever of us is the eldest?"
Sau đó, chúng nghĩ: "Chúng ta sống như vậy là không đúng. Hay là chúng ta hãy sống bằng cách thực hiện sự đảnh lễ, v.v., đối với người lớn tuổi nhất trong chúng ta?"
‘‘Ko pana no mahallakataro’’ti cintentā ekadivasaṃ ‘‘attheso upāyo’’ti tayopi janā nigrodhamūle nisīditvā tittiro ca makkaṭo ca hatthiṃ pucchiṃsu ‘‘samma hatthi, tvaṃ imaṃ nigrodharukkhaṃ kīvappamāṇakālato paṭṭhāya jānāsī’’ti?
One day, while contemplating, "Who among us is the eldest?" they all three sat at the foot of the banyan tree and the partridge and the monkey asked the elephant, "Friend elephant, from what time do you know this banyan tree?"
Một ngày nọ, khi đang suy nghĩ: "Ai là người lớn tuổi nhất trong chúng ta?", chúng nghĩ: "Có cách này." Cả ba con vật ngồi dưới gốc cây đa, chim đa đa và khỉ hỏi voi: "Này bạn voi, bạn biết cây đa này từ khi nào?"
So āha ‘‘sammā, ahaṃ taruṇapotakakāle imaṃ nigrodhagacchaṃ antarasatthīsu katvā gacchāmi, avattharitvā ṭhitakāle ca pana me etassa aggasākhā nābhiṃ ghaṭṭeti, evāhaṃ imaṃ gacchakālato paṭṭhāya jānāmī’’ti puna ubhopi janā purimanayeneva makkaṭaṃ pucchiṃsu.
He said, "Friends, when I was a young calf, I used to walk with this banyan sapling between my thighs. And when I stood still, its topmost branch did not touch my navel. Thus, I have known this tree since it was a sapling." Then both of them asked the monkey in the same way as before.
Voi nói: "Này các bạn, khi còn là voi con, tôi đi xuyên qua cây đa này bằng cách kẹp nó giữa hai đùi. Khi tôi đứng thẳng, cành cây cao nhất của nó chạm vào rốn tôi. Tôi biết cây này từ khi nó còn là cây con như vậy." Rồi cả hai con vật kia hỏi khỉ theo cách tương tự.
So āha ‘‘ahaṃ sammā makkaṭacchāpako samāno bhūmiyaṃ nisīditvā gīvaṃ anukkhipitvāva imassa nigrodhapotakassa aggaṅkure khādāmi, evāhaṃ imaṃ khuddakakālato paṭṭhāya jānāmī’’ti.
He said, "Friends, when I was a monkey cub, I used to sit on the ground and, without raising my neck, I would eat the topmost shoots of this banyan sapling. Thus, I have known this tree since it was small."
Khỉ nói: "Này các bạn, khi tôi còn là khỉ con, tôi ngồi dưới đất và không cần ngẩng cổ lên đã có thể ăn chồi non trên ngọn cây đa này. Tôi biết cây này từ khi nó còn rất nhỏ như vậy."
Atha itare ubhopi purimanayeneva tittiraṃ pucchiṃsu.
Then the other two asked the partridge in the same way as before.
Sau đó, hai con vật kia hỏi chim đa đa theo cách tương tự.
So āha ‘‘sammā, pubbe asukasmiṃ nāma ṭhāne mahānigrodharukkho ahosi, ahaṃ tassa phalāni khāditvā imasmiṃ ṭhāne vaccaṃ pātesiṃ, tato esa rukkho jāto, evāhaṃ imaṃ ajātakālato paṭṭhāya jānāmi, tasmā ahaṃ tumhehi jātiyā mahallakataro’’ti.
He said, "Friends, formerly there was a large banyan tree in a certain place. I ate its fruits and dropped excrement in this spot. From that, this tree grew. Thus, I have known this tree since before it was born. Therefore, I am older than you by birth."
Chim đa đa nói: "Này các bạn, trước đây, có một cây đa lớn ở một nơi tên là A. Tôi đã ăn trái của cây đó và thải phân ở chỗ này. Từ đó, cây này đã mọc lên. Tôi biết cây này từ khi nó chưa sinh ra. Vì vậy, tôi lớn tuổi hơn các bạn về mặt sinh ra."
Evaṃ vutte makkaṭo ca hatthī ca tittirapaṇḍitaṃ āhaṃsu ‘‘samma, tvaṃ amhehi mahallakataro, ito paṭṭhāya mayaṃ tava sakkāragarukāramānanavandanapūjanāni ceva abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammāni ca karissāma, ovāde ca te ṭhassāma, tvaṃ pana ito paṭṭhāya amhākaṃ ovādānusāsaniṃ dadeyyāsī’’ti.
When this was said, the monkey and the elephant said to the wise partridge, "Friend, you are older than us. From now on, we will perform acts of respect, reverence, veneration, worship, salutation, rising to greet, the gesture of añjali, and proper conduct towards you. We will abide by your advice. And you, from now on, should give us advice and instruction."
Khi được nói như vậy, khỉ và voi nói với chim đa đa hiền trí: "Này bạn, bạn lớn tuổi hơn chúng tôi. Từ nay trở đi, chúng tôi sẽ thực hiện sự tôn kính, cung kính, kính trọng, đảnh lễ, cúng dường, cũng như sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp đối với bạn. Chúng tôi sẽ vâng lời khuyên của bạn. Còn bạn, từ nay trở đi, hãy ban lời khuyên và giáo huấn cho chúng tôi."
Tato paṭṭhāya tittiro tesaṃ ovādaṃ adāsi, sīlesu patiṭṭhāpesi, sayampi sīlāni samādiyi.
From that time onwards, the partridge gave them advice, established them in the precepts, and he himself undertook the precepts.
Từ đó trở đi, chim đa đa đã ban lời khuyên cho chúng, thiết lập chúng vào các giới hạnh, và tự mình cũng thọ trì các giới hạnh.
Te tayopi janā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya aññamaññaṃ sagāravā sappatissā sabhāgavuttino hutvā jīvitapariyosāne devalokaparāyaṇā ahesuṃ.
All three of those individuals, having established themselves in the five precepts, being respectful and deferential towards each other, and living in harmony, became destined for the deva world at the end of their lives.
Cả ba con vật ấy, sau khi an trú vào năm giới, sống tôn kính, cung kính lẫn nhau, và có hành vi hòa hợp, sau khi kết thúc cuộc đời, chúng đã đi đến cõi trời.
Tesaṃ tiṇṇaṃ samādānaṃ tittiriyaṃ brahmacariyaṃ nāma ahosi.
The undertaking of those three was called the partridge's holy life (tittiriyaṃ brahmacariyaṃ).
Sự thọ trì của ba con vật ấy được gọi là Phạm hạnh của chim đa đa (Tittiriya Brahmacariya).
Te hi nāma, bhikkhave, tiracchānagatā aññamaññaṃ sagāravā sappatissā vihariṃsu, tumhe evaṃ svākhāte dhammavinaye pabbajitvā kasmā aññamaññaṃ agāravā apatissā viharatha.
“Indeed, bhikkhus, even those animals lived respectfully and deferentially towards each other. Why do you, having gone forth in such a well-proclaimed Dhamma and Vinaya, live without respect or deference towards each other?”
"Này các Tỳ khưu, ngay cả những loài súc sanh ấy còn sống tôn kính, cung kính lẫn nhau, tại sao các con, sau khi xuất gia trong Pháp và Luật được tuyên thuyết tốt đẹp như vậy, lại sống không tôn kính, không cung kính lẫn nhau?
Anujānāmi, bhikkhave, ito paṭṭhāya tumhākaṃ yathāvuḍḍhaṃ abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ añjalikammaṃ sāmīcikammaṃ, yathāvuḍḍhaṃ aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ, na ito paṭṭhāya ca navakatarena vuḍḍhataro senāsanena paṭibāhitabbo, yo paṭibāheyya, āpattidukkaṭassāti evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
“Bhikkhus, from now on I permit you to pay respects, rise to greet, make añjali, and perform proper duties according to seniority; to offer the best seat, the best water, and the best alms-food according to seniority. From now on, a senior bhikkhu should not be prevented from his lodging by a junior bhikkhu. Whoever prevents him incurs an offense of dukkata.” Thus, the Teacher, having delivered this Dhamma discourse and having become fully enlightened, spoke this verse –
Này các Tỳ khưu, từ nay trở đi, Ta cho phép các con thực hiện sự đảnh lễ, đứng dậy chào đón, chắp tay, và hành vi thích hợp theo tuổi tác, và được chỗ ngồi đầu, nước uống đầu, thức ăn đầu theo tuổi tác. Từ nay trở đi, người lớn tuổi hơn không được bị người trẻ tuổi hơn cản trở chỗ ở. Ai cản trở, sẽ phạm tội dukkata." Sau khi Đức Đạo Sư giảng pháp thoại này, Ngài đã giác ngộ và nói bài kệ này:
Tattha ye vuḍḍhamapacāyantīti jātivuḍḍho, vayovuḍḍho, guṇavuḍḍhoti tayo vuḍḍhā.
Here, ye vuḍḍhamapacāyanti refers to three kinds of elders: those elder by birth, by age, and by virtue.
Ở đây, ye vuḍḍhamapacāyanti (những người tôn kính người lớn tuổi) là ba loại người lớn tuổi: lớn tuổi về dòng dõi (jātivuḍḍho), lớn tuổi về tuổi tác (vayovuḍḍho), lớn tuổi về đức hạnh (guṇavuḍḍho).
Tesu jātisampanno jātivuḍḍho nāma, vaye ṭhito vayovuḍḍho nāma, guṇasampanno guṇavuḍḍho nāma.
Among these, one accomplished by birth is called an elder by birth; one advanced in age is called an elder by age; one accomplished in virtues is called an elder by virtue.
Trong số đó, người có đầy đủ dòng dõi được gọi là người lớn tuổi về dòng dõi (jātivuḍḍho), người đã đạt đến tuổi tác được gọi là người lớn tuổi về tuổi tác (vayovuḍḍho), người có đầy đủ phẩm hạnh được gọi là người lớn tuổi về phẩm hạnh (guṇavuḍḍho).
Tesu guṇasampanno vayovuḍḍho imasmiṃ ṭhāne ‘‘vuḍḍho’’ti adhippeto.
Among these, one accomplished in virtues and elder by age is intended as "elder" in this context.
Trong số đó, người lớn tuổi về phẩm hạnh và lớn tuổi về tuổi tác được hiểu là “trưởng lão” (vuḍḍho) trong trường hợp này.
Apacāyantīti jeṭṭhāpacāyikakammena pūjenti.
Apacāyanti means they honor by acts of reverence to elders.
Apacāyantīti: Kính trọng bằng hành động tôn kính người lớn tuổi (jeṭṭhāpacāyikakamma).
Dhammassa kovidāti jeṭṭhāpacāyanadhammassa kovidā kusalā.
Dhammassa kovidā means skilled and expert in the Dhamma of revering elders.
Dhammassa kovidāti: Giỏi giang, thành thạo trong pháp tôn kính người lớn tuổi (jeṭṭhāpacāyanadhamma).
Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve.
Diṭṭheva dhamme means in this very existence.
Diṭṭheva dhammeti: Ngay trong kiếp sống này.
Pāsaṃsāti pasaṃsārahā.
Pāsaṃsā means worthy of praise.
Pāsaṃsāti: Đáng được khen ngợi (pasaṃsārahā).
Samparāye ca suggatīti samparetabbe imaṃ lokaṃ hitvā gantabbe paralokepi tesaṃ sugatiyeva hotīti.
Samparāye ca suggatī means that even in the future existence, having left this world and gone to the next, a good destination awaits them.
Samparāye ca suggatīti: Ngay cả ở đời sau (paraloka), sau khi rời bỏ thế giới này để đi đến (samparetabbe), họ cũng có sự an lạc (sugatiyeva) mà thôi.
Ayaṃ panettha piṇḍattho – bhikkhave, khattiyā vā hontu brāhmaṇā vā vessā vā suddā vā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā tiracchānagatā vā, ye keci sattā jeṭṭhāpacitikamme chekā kusalā guṇasampannānaṃ vayovuḍḍhānaṃ apacitiṃ karonti, te imasmiñca attabhāve jeṭṭhāpacitikārakāti pasaṃsaṃ vaṇṇanaṃ thomanaṃ labhanti, kāyassa ca bhedā sagge nibbattantīti.
This is the summary meaning here: Bhikkhus, whether they are khattiyas or brahmins, vessas or suddas, householders or monastics, or even animals—whatever beings are adept and skilled in acts of reverence to elders, and who show respect to those accomplished in virtues and elder by age—they receive praise, commendation, and extolment in this very existence as those who perform reverence to elders, and upon the breaking up of the body, they are reborn in the heavens.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Này các Tỳ-kheo, dù là Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, Phệ-xá, Thủ-đà, gia chủ, xuất gia hay loài bàng sanh, bất cứ chúng sanh nào khéo léo và thành thạo trong việc tôn kính người lớn tuổi, thực hành sự tôn kính đối với những người lớn tuổi về phẩm hạnh và tuổi tác, thì ngay trong kiếp sống này, họ sẽ nhận được sự khen ngợi, tán dương, ca tụng là những người thực hành sự tôn kính người lớn tuổi, và sau khi thân hoại mạng chung, họ sẽ được tái sanh ở cõi trời.
Nāccantaṃ nikatippaññoti idaṃ satthā jetavane viharanto cīvaravaḍḍhakaṃ bhikkhu ārabbha kathesi.
Nāccantaṃ nikatippañño – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who was skilled in robes.
Nāccantaṃ nikatippaññoti: Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ-kheo chuyên làm y.
Eko kira jetavanavāsiko bhikkhu yaṃkiñci cīvare kattabbaṃ chedanaghaṭṭanavicāraṇasibbanādikaṃ kammaṃ, tattha sukusalo.
It is said that a certain bhikkhu residing at Jetavana was very skilled in any work to be done on robes, such as cutting, smoothing, examining, and sewing.
Nghe nói, có một vị Tỳ-kheo sống ở Jetavana rất khéo léo trong mọi công việc liên quan đến y phục, như cắt, may, sửa chữa.
So tāya kusalatāya cīvaraṃ vaḍḍheti, tasmā ‘‘cīvaravaḍḍhako’’ tveva paññāyittha.
Due to this skill, he would enhance robes, and thus he became known as “Cīvaravaḍḍhaka” (Robe-Enhancer).
Do sự khéo léo đó, ngài đã làm ra nhiều y phục, nên được biết đến với tên gọi “người làm y” (cīvaravaḍḍhako).
Kiṃ panesa karotīti?
What did he do?
Vậy ngài làm gì?
Jiṇṇapilotikāsu hatthakammaṃ dassetvā suphassikaṃ manāpaṃ cīvaraṃ katvā rajanapariyosāne piṭṭhodakena rajitvā saṅkhena ghaṃsitvā ujjalaṃ manuññaṃ katvā nikkhipati.
He would demonstrate his craftsmanship on old rags, making a soft and pleasing robe, and at the end of the dyeing process, he would dye it with the final rinse, rub it with a conch shell, and put it away, making it shiny and beautiful.
Ngài thể hiện tài năng của mình trên những mảnh vải cũ kỹ, biến chúng thành những chiếc y đẹp đẽ, dễ chịu, sau đó nhuộm màu đỏ tươi bằng nước cuối cùng của thuốc nhuộm, chà xát bằng vỏ ốc để làm cho chúng sáng bóng và đẹp mắt rồi cất đi.
Cīvarakammaṃ kātuṃ ajānantā bhikkhū ahate sāṭake gahetvā tassa santikaṃ āgantvā ‘‘mayaṃ cīvaraṃ kātuṃ na jānāma, cīvaraṃ no katvā dethā’’ti vadanti.
Bhikkhus who did not know how to make robes would bring new cloths to him and say, “Venerable sir, we do not know how to make robes; please make a robe for us.”
Các Tỳ-kheo không biết cách làm y, mang những tấm vải mới đến chỗ ngài và nói: “Thưa Tôn giả, chúng tôi không biết làm y, xin ngài làm y cho chúng tôi.”
So ‘‘cīvaraṃ āvuso kariyamānaṃ cirena niṭṭhāti, mayā katacīvarameva atthi, ime sāṭake ṭhapetvā taṃ gaṇhitvā gacchathā’’ti nīharitvā dasseti.
He would say, “Friend, making a robe takes a long time. I already have a robe made. Leave these cloths and take that one and go.” He would then take it out and show it to them.
Ngài nói: “Thưa chư Hiền, y phục nếu làm thì mất nhiều thời gian, tôi đã có sẵn y phục đã làm rồi, hãy để những tấm vải này lại và mang y đó đi.” Rồi ngài lấy y ra đưa cho họ.
Te tassa vaṇṇasampattimeva disvā antaraṃ ajānantā ‘‘thira’’nti saññāya ahatasāṭake cīvaravaḍḍhakassa datvā taṃ gaṇhitvā gacchanti.
Seeing only its beautiful appearance, and not knowing the difference, they would assume it was durable and give their new cloths to the Robe-Enhancer, take the other robe, and leave.
Họ chỉ thấy vẻ đẹp của y, không biết sự khác biệt, tưởng là y mới nên giao những tấm vải mới cho vị Tỳ-kheo làm y rồi mang y đó đi.
Taṃ tehi thokaṃ kiliṭṭhakāle uṇhodakena dhoviyamānaṃ attano pakatiṃ dasseti, tattha tattha jiṇṇaṭṭhānaṃ paññāyati, te vippaṭisārino honti.
When they washed it with warm water for a short while, it revealed its true nature; worn spots appeared here and there, and they became remorseful.
Khi họ giặt y đó bằng nước ấm sau một thời gian ngắn, nó lộ ra bản chất thật, những chỗ cũ kỹ hiện rõ, khiến họ hối hận.
Evaṃ āgatāgate pilotikāhi vañcento so bhikkhu sabbattha pākaṭo jāto.
Thus, that bhikkhu, deceiving those who came and went with his patched robes, became well-known everywhere.
Như vậy, vị Tỳ-kheo đó đã lừa dối những người đến và đi bằng những mảnh vải cũ, và trở nên nổi tiếng khắp nơi.
Yathā cesa jetavane, tathā aññatarasmiṃ gāmakepi eko cīvaravaḍḍhako lokaṃ vañceti.
Just as he was in Jetavana, so too in a certain village, another robe-maker deceived people.
Cũng như ở Jetavana, tại một ngôi làng khác cũng có một vị Tỳ-kheo làm y lừa dối mọi người.
Tassa sambhattā bhikkhū ‘‘bhante, jetavane kira eko cīvaravaḍḍhako evaṃ lokaṃ vañcetī’’ti ārocesuṃ.
The bhikkhus who were devoted to him reported, "Venerable Sir, it seems a certain robe-maker in Jetavana deceives people in this way."
Các Tỳ-kheo thân cận của ngài đã báo cáo: “Thưa Tôn giả, nghe nói ở Jetavana có một vị Tỳ-kheo làm y đang lừa dối mọi người như vậy.”
Athassa etadahosi ‘‘handāhaṃ, taṃ nagaravāsikaṃ vañcemī’’ti pilotikacīvaraṃ atimanāpaṃ katvā surattaṃ rajitvā taṃ pārupitvā jetavanaṃ agamāsi.
Then it occurred to him, "Come, I shall deceive that city-dweller!" So, he made a very pleasing patched robe, dyed it a deep red, put it on, and went to Jetavana.
Khi ấy, ngài nghĩ: “Để ta lừa dối vị Tỳ-kheo ở thành phố đó thử xem.” Ngài làm một chiếc y bằng vải cũ rất đẹp, nhuộm màu đỏ tươi, rồi khoác nó lên và đi đến Jetavana.
Itaro taṃ disvāva lobhaṃ uppādetvā ‘‘bhante, imaṃ cīvaraṃ tumhehi kata’’nti pucchi.
The other, seeing him, immediately conceived a desire and asked, "Venerable Sir, was this robe made by you?"
Vị Tỳ-kheo kia vừa nhìn thấy đã khởi lòng tham, hỏi: “Thưa Tôn giả, chiếc y này là do ngài làm phải không?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
"Yes, friend."
“Vâng, thưa chư Hiền.”
‘‘Bhante, imaṃ cīvaraṃ mayhaṃ detha, tumhe aññaṃ labhissathā’’ti?
"Venerable Sir, give me this robe; you will receive another."
“Thưa Tôn giả, xin ngài cho tôi chiếc y này, ngài sẽ có chiếc khác.”
‘‘Āvuso, mayaṃ gāmavāsikā dullabhapaccayā, imāhaṃ tuyhaṃ datvā attanā kiṃ pārupissāmī’’ti?
"Friend, we are villagers, and our requisites are hard to obtain. If I give this to you, what shall I wear myself?"
“Thưa chư Hiền, chúng tôi là những người sống ở làng, khó kiếm vật dụng, nếu tôi cho ngài chiếc y này thì tôi sẽ khoác gì?”
‘‘Bhante, mama santike ahatasāṭakā atthi, te gahetvā tumhākaṃ cīvaraṃ karothā’’ti.
"Venerable Sir, I have new, unsewn cloths; take them and make your robe."
“Thưa Tôn giả, tôi có vải mới, xin ngài cứ lấy đó mà làm y cho mình.”
‘‘Āvuso, mayā ettha hatthakammaṃ dassitaṃ, tayi pana evaṃ vadante kiṃ sakkā kātuṃ, gaṇhāhi na’’nti tassa pilotikacīvaraṃ datvā ahatasāṭake ādāya taṃ vañcetvā pakkāmi.
"Friend, I have shown my handiwork here; but if you speak thus, what can be done? Take it!" So, giving him the patched robe, he took the new cloths, deceived him, and departed.
“Thưa chư Hiền, tôi đã thể hiện tài năng của mình trên chiếc y này, nhưng ngài đã nói như vậy thì tôi biết làm sao, xin ngài cứ lấy đi.” Nói rồi, ngài đưa chiếc y vải cũ cho vị Tỳ-kheo kia, lấy vải mới và lừa dối ngài rồi bỏ đi.
Jetavanavāsikopi taṃ cīvaraṃ pārupitvā katipāhaccayena uṇhodakena dhovanto jiṇṇapilotikabhāvaṃ disvā lajjito ‘‘gāmavāsicīvaravaḍḍhakena kira jetavanavāsiko vañcito’’ti tassa vañcitabhāvo saṅghamajjhe pākaṭo jāto.
The Jetavana-dweller also put on that robe, and after a few days, when washing it with warm water, he saw its worn, patched nature and was ashamed. His deception became known among the Saṅgha, "It seems the Jetavana-dweller was deceived by the village robe-maker."
Vị Tỳ-kheo ở Jetavana cũng khoác chiếc y đó, vài ngày sau khi giặt bằng nước ấm, ngài thấy đó là những mảnh vải cũ kỹ, liền xấu hổ. Sự việc ngài bị vị Tỳ-kheo làm y ở làng lừa dối đã lan truyền khắp Tăng chúng.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ taṃ kathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
Then one day, the bhikkhus were sitting in the Dhamma hall discussing that matter.
Một ngày nọ, các Tỳ-kheo ngồi trong pháp đường bàn luận về câu chuyện đó.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you sit together now?"
Bậc Đạo Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi bàn luận về câu chuyện gì?”
Te tamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported the matter to him.
Họ thuật lại sự việc.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, jetavanavāsī cīvaravaḍḍhako idāneva aññe vañceti, pubbepi vañcesiyeva.
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that the Jetavana robe-maker deceives others; he deceived them in the past too.
Bậc Đạo Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, vị Tỳ-kheo làm y ở Jetavana không chỉ lừa dối người khác bây giờ, mà trước kia cũng đã từng lừa dối.
Na gāmavāsikenāpi idāneva esa jetavanavāsī cīvaravaḍḍhako vañcito, pubbepi vañcitoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
And it is not only now that the village robe-maker has deceived this Jetavana robe-maker; he deceived him in the past too," and having said this, he related a past story.
Vị Tỳ-kheo làm y ở Jetavana cũng không phải chỉ bị vị Tỳ-kheo ở làng lừa dối bây giờ, mà trước kia cũng đã từng bị lừa dối.” Nói xong, Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte ekasmiṃ araññāyatane bodhisatto aññataraṃ padumasaraṃ nissāya ṭhite varaṇarukkhe rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, in a certain forest hermitage, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in a Varaṇa tree standing by a lotus pond.
Trong quá khứ, tại một khu rừng nọ, Bồ Tát đã tái sanh làm thần cây trú ngụ trên một cây varana gần một hồ sen.
Tadā aññatarasmiṃ nātimahante sare nidāghasamaye udakaṃ mandaṃ ahosi, bahū cettha macchā honti.
At that time, in a certain not-too-large pond, the water was low during the dry season, and there were many fish in it.
Khi ấy, vào mùa khô, nước trong một hồ sen không quá lớn trở nên cạn, và có rất nhiều cá trong đó.
Atheko bako te macche disvā ‘‘ekena upāyena ime macche vañcetvā khādissāmī’’ti gantvā udakapariyante cintento nisīdi.
Then a certain crane, seeing those fish, thought, "I will deceive these fish by some means and eat them," and went and sat contemplating at the edge of the water.
Một con cò thấy những con cá đó, nghĩ: “Ta sẽ dùng một mưu mẹo để lừa dối và ăn thịt những con cá này.” Nó đi đến bờ nước và ngồi suy nghĩ.
Atha naṃ macchā disvā ‘‘kiṃ, ayya, cintento nisinnosī’’ti pucchiṃsu.
Then the fish saw him and asked, "What are you contemplating, sir?"
Các con cá thấy nó, hỏi: “Thưa ngài, ngài đang ngồi nghĩ gì vậy?”
‘‘Tumhākaṃ cintento nisinnomhī’’ti.
"I am contemplating about you."
“Ta đang nghĩ về các ngươi.”
‘‘Kiṃ amhākaṃ cintesi, ayyā’’ti?
"What do you contemplate about us, sir?"
“Thưa ngài, ngài nghĩ gì về chúng tôi?”
‘‘‘Imasmiṃ sare udakaṃ parittaṃ, gocaro mando, nidāgho ca mahanto, idānime macchā kiṃ nāma karissantī’ti tumhākaṃ cintento nisinnomhī’’ti.
"I am sitting contemplating about you, thinking, 'The water in this pond is scarce, the food is meager, and the dry season is severe; what will these fish do now?'"
“Ta đang nghĩ về các ngươi rằng: ‘Nước trong hồ này cạn, thức ăn ít, mùa khô lại khắc nghiệt, bây giờ những con cá này sẽ làm gì đây?’”
‘‘Atha kiṃ karoma, ayyā’’ti?
"Then what shall we do, sir?"
“Vậy chúng tôi phải làm gì, thưa ngài?”
‘‘Tumhe sace mayhaṃ vacanaṃ kareyyātha, ahaṃ vo ekekaṃ mukhatuṇḍakena gahetvā ekaṃ pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ mahāsaraṃ netvā vissajjeyya’’nti.
"If you would do as I say, I would take each of you in my beak, carry you to a great pond covered with five-colored lotuses, and release you there."
“Nếu các ngươi nghe lời ta, ta sẽ ngậm từng con một trong mỏ, đưa đến một hồ lớn phủ đầy sen năm màu và thả các ngươi vào đó.”
‘‘Ayya, paṭhamakappikato paṭṭhāya macchānaṃ cintanakabako nāma natthi, tvaṃ amhesu ekekaṃ khāditukāmosī’’ti.
"Sir, from primordial times, there has never been a crane who cared for fish; you wish to eat each of us."
“Thưa ngài, từ thời kỳ đầu tiên cho đến nay, chưa từng có con cò nào nghĩ cho cá cả, ngài muốn ăn thịt từng con một trong chúng tôi phải không?”
‘‘Nāhaṃ tumhe mayhaṃ saddahante khādissāmi’’.
"I will not eat you if you trust me."
“Ta sẽ không ăn thịt các ngươi nếu các ngươi tin ta.”
‘‘Sace pana sarassa atthibhāvaṃ mayhaṃ na saddahatha, ekaṃ macchaṃ mayā saddhiṃ saraṃ passituṃ pesethā’’ti.
"But if you do not believe in the existence of the pond, send one fish with me to see the pond."
“Nếu các ngươi không tin rằng có hồ đó, hãy cử một con cá đi cùng ta để xem hồ.”
Macchā tassa saddahitvā ‘‘ayaṃ jalepi thalepi samattho’’ti ekaṃ kāḷamahāmacchaṃ adaṃsu ‘‘imaṃ gahetvā gacchathā’’ti.
The fish believed him, thinking, "He is capable both in water and on land," and gave him a large black fish, saying, "Take this one and go."
Các con cá tin lời nó, nghĩ: “Con cò này có thể sống cả trên cạn lẫn dưới nước,” nên chúng đưa cho nó một con cá lớn màu đen và nói: “Hãy mang con này đi.”
So taṃ gahetvā netvā sare vissajjetvā sabbaṃ saraṃ dassetvā puna ānetvā tesaṃ macchānaṃ santike vissajjesi.
He took it, carried it, released it in the pond, showed it the entire pond, then brought it back and released it among those fish.
Nó mang con cá đó đi, thả vào hồ, cho xem khắp hồ, rồi lại mang về và thả vào giữa đàn cá.
So tesaṃ macchānaṃ sarassa sampattiṃ vaṇṇesi.
That fish then described the splendor of the pond to those fish.
Con cá đó đã kể lại sự phong phú của hồ cho các con cá khác nghe.
Te tassa kathaṃ sutvā gantukāmā hutvā ‘‘sādhu, ayya, amhe gaṇhitvā gacchāhī’’ti āhaṃsu.
Hearing his words, they desired to go and said, "Good, sir, take us and go!"
Nghe lời nó kể, chúng muốn đi và nói: “Tốt lắm, thưa ngài, hãy mang chúng tôi đi.”
Bako paṭhamaṃ taṃ kāḷamahāmacchameva gahetvā saratīraṃ netvā saraṃ dassetvā saratīre jāte varaṇarukkhe nilīyitvā taṃ viṭapantare pakkhipitvā tuṇḍena vijjhanto jīvitakkhayaṃ pāpetvā maṃsaṃ khāditvā kaṇṭake rukkhamūle pātetvā puna gantvā ‘‘vissaṭṭho, me so maccho, añño āgacchatū’’ti etenupāyena ekekaṃ gahetvā sabbe macche khāditvā puna āgato ekaṃ macchampi nāddasa.
First, the heron took that large black fish, brought it to the lake's edge, showed it the lake, and then, hiding in a varaṇa tree growing by the lake, it placed the fish between the branches, pierced it with its beak, brought its life to an end, ate the flesh, dropped the bones at the foot of the tree, and then went back and said, "That fish is released for me; another one, come!" By this method, taking them one by one, he ate all the fish. When he returned again, he saw not a single fish.
Con cò đầu tiên mang con cá lớn màu đen đó đến bờ hồ, cho xem hồ, rồi ẩn mình trên cây varana mọc ở bờ hồ, kẹp con cá vào giữa cành cây, dùng mỏ mổ cho đến khi cá chết, ăn thịt, rồi ném xương xuống gốc cây. Sau đó, nó lại quay lại và nói: “Con cá đó đã được thả rồi, con khác hãy đến.” Cứ thế, nó mang từng con một và ăn thịt tất cả các con cá. Khi quay lại, nó không còn thấy một con cá nào nữa.
Eko panettha kakkaṭako avasiṭṭho.
Only one crab remained there.
Chỉ còn lại một con cua.
Bako tampi khāditukāmo hutvā ‘‘bho, kakkaṭaka, mayā sabbete macchā netvā padumasañchanne mahāsare vissajjitā, ehi tampi nessāmī’’ti.
The heron, desiring to eat it too, said, "Hey, crab, I have taken all those fish and released them into a great lake covered with lotuses. Come, I will take you too."
Con cò cũng muốn ăn thịt con cua đó, nên nói: “Này cua, ta đã mang tất cả những con cá đó đến hồ lớn phủ đầy sen và thả chúng rồi, hãy đến, ta cũng sẽ mang ngươi đi.”
‘‘Maṃ gahetvā gacchanto kathaṃ gaṇhissasī’’ti?
"How will you take me when you go, holding me?"
“Khi mang ta đi, ngươi sẽ giữ ta như thế nào?”
‘‘Ḍaṃsitvā gaṇhissāmī’’ti.
"I will hold you by biting."
“Ta sẽ kẹp ngươi bằng mỏ.”
‘‘Tvaṃ evaṃ gahetvā gacchanto maṃ pātessasi, nāhaṃ tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti.
"If you take me like that, you will drop me. I will not go with you."
“Nếu ngươi giữ ta như vậy, ngươi sẽ làm ta rơi xuống, ta sẽ không đi cùng ngươi.”
‘‘Mā bhāyi, ahaṃ taṃ suggahitaṃ gahetvā gamissāmī’’ti.
"Do not fear, I will take you securely."
“Đừng sợ, ta sẽ giữ ngươi thật chắc rồi đi.”
Kakkaṭako cintesi ‘‘imassa macche netvā sare vissajjanaṃ nāma natthi.
The crab thought, "There is no such thing as him taking fish and releasing them into a lake.
Con cua nghĩ: “Con cò này không hề thả cá vào hồ.
Sace pana maṃ sare vissajjessati, iccetaṃ kusalaṃ.
If he releases me into the lake, that would be good.
Nếu nó thả ta vào hồ, thì đó là điều tốt.
No ce vissajjessati, gīvamassa chinditvā jīvitaṃ harissāmī’’ti.
If he does not release me, I will cut off his neck and take his life."
Nếu không thả, ta sẽ cắt cổ nó và đoạt mạng sống của nó.”
Atha naṃ evamāha ‘‘samma baka, na kho tvaṃ suggahitaṃ gahetuṃ sakkhissasi, amhākaṃ pana gahaṇaṃ suggahaṇaṃ, sacāhaṃ aḷehi tava gīvaṃ gahetuṃ labhissāmi, tava gīvaṃ suggahitaṃ katvā tayā saddhiṃ gamissāmī’’ti.
Then he said to him, "Friend heron, you will not be able to hold me securely. Our way of holding is secure. If I can take your neck with my pincers, I will make your neck secure and go with you."
Rồi nó nói với con cò rằng: "Này cò bạn, ngươi không thể nắm giữ ta chắc chắn được đâu. Nhưng sự nắm giữ của ta thì chắc chắn. Nếu ta có thể dùng càng của mình kẹp lấy cổ ngươi, ta sẽ kẹp chặt cổ ngươi và đi cùng ngươi."
So taṃ ‘‘vañcetukāmo esa ma’’nti ajānanto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
Not knowing that "this one wishes to deceive me," he consented, saying, "Good!"
Nó (con cò) không biết rằng "kẻ này muốn lừa gạt ta", nên đã chấp thuận, nói: "Tốt lắm!"
Kakkaṭako attano aḷehi kammārasaṇḍāsena viya tassa gīvaṃ suggahitaṃ katvā ‘‘idāni gacchā’’ti āha.
The crab, having securely grasped his neck with its pincers as if with blacksmith's tongs, said, "Now go!"
Con cua dùng càng của mình kẹp chặt cổ con cò như kìm của thợ rèn, rồi nói: "Bây giờ hãy đi!"
So taṃ netvā saraṃ dassetvā varaṇarukkhābhimukho pāyāsi.
He took it and, after showing it the lake, proceeded towards the varaṇa tree.
Nó (con cò) dẫn con cua đi, chỉ cho nó thấy cái hồ, rồi hướng về phía cây varaṇa mà bay đi.
Kakkaṭako āha ‘‘mātula, ayaṃ saro etto, tvaṃ pana ito kiṃ nesī’’ti?
The crab said, "Uncle, the lake is over there, but where are you taking me?"
Con cua hỏi: "Dượng ơi, hồ ở đằng kia, sao dượng lại dẫn cháu đi đường này?"
Bako ‘‘na te mātulo ahaṃ, na bhaginiputtosi vata me tva’’nti vatvā ‘‘tvaṃ ‘esa maṃ ukkhipitvā vicaranto mayhaṃ dāso’ti saññaṃ karosi maññe, passetaṃ varaṇarukkhassa mūle kaṇṭakarāsiṃ, yathā me te sabbe macchā khāditā, tampi tatheva khādissāmī’’ti āha.
The heron said, "I am not your uncle, and you are certainly not my nephew!" Having said this, he continued, "You think, I suppose, 'This one, carrying me around, is my servant.' Look at this pile of bones at the foot of the varaṇa tree. Just as all those fish were eaten by me, so too will I eat you."
Con cò nói: "Ta không phải là dượng của ngươi, ngươi cũng không phải là cháu của ta. Ngươi tưởng rằng 'kẻ này nâng ta lên và đi lòng vòng như nô lệ của ta' ư? Hãy nhìn đống xương cá dưới gốc cây varaṇa kia, tất cả những con cá đó đã bị ta ăn thịt như thế nào, ta cũng sẽ ăn thịt ngươi như vậy."
Kakkaṭako ‘‘ete macchā attano bālatāya tayā khāditā, ahaṃ pana te maṃ khādituṃ na dassāmi, taññeva pana vināsaṃ pāpessāmi.
The crab said, "Those fish were eaten by you due to their foolishness. But I will not let you eat me; rather, I will bring about your destruction.
Con cua nói: "Những con cá đó bị ngươi ăn thịt vì sự ngu dốt của chúng, nhưng ta sẽ không để ngươi ăn thịt ta đâu, mà ta sẽ làm cho ngươi bị hủy diệt.
Tvañhi bālatāya mayā vañcitabhāvaṃ na jānāsi, marantā ubhopi marissāma, ahaṃ te sīsaṃ chinditvā bhūmiyaṃ khipissāmī’’ti vatvā kammārasaṇḍāsena viya aḷehi tassa gīvaṃ nippīḷesi.
You, due to your foolishness, do not know that you have been deceived by me. If we die, we both die. I will cut off your head and throw it to the ground!" Having said this, he squeezed his neck with his pincers as if with blacksmith's tongs.
Ngươi vì ngu dốt mà không biết rằng ta đã lừa gạt ngươi. Cả hai chúng ta sẽ chết nếu chết, ta sẽ cắt đầu ngươi và ném xuống đất," vừa nói xong, nó dùng càng của mình kẹp chặt cổ con cò như kìm của thợ rèn.
So vivaṭena mukhena akkhīhi assunā paggharantena maraṇabhayatajjito ‘‘sāmi, ahaṃ taṃ na khādissāmi, jīvitaṃ me dehī’’ti āha.
Terrified by the fear of death, with his mouth open and tears flowing from his eyes, he said, "Master, I will not eat you; give me my life!"
Con cò, vì sợ chết, há miệng, nước mắt chảy dài từ mắt, nói: "Thưa chủ, tôi sẽ không ăn thịt ngài, xin hãy tha mạng cho tôi!"
‘‘Yadi evaṃ otaritvā maṃ sarasmiṃ vissajjehī’’ti.
"If so, get down and release me into the lake!"
"Nếu vậy, hãy hạ xuống và thả ta vào hồ!"
So nivattitvā sarameva otaritvā kakkaṭakaṃ sarapariyante paṅkapiṭṭhe ṭhapesi, kakkaṭako kattarikāya kumudanāḷaṃ kappento viya tassa gīvaṃ kappetvā udakaṃ pāvisi.
He turned back, descended into the lake, and placed the crab on the muddy bank at the edge of the lake. The crab, as if cutting a lotus stalk with scissors, cut off his neck and entered the water.
Nó quay lại, hạ xuống hồ, đặt con cua lên bờ bùn cạnh hồ. Con cua cắt cổ con cò như cắt cuống hoa súng bằng kéo, rồi lặn xuống nước.
Tattha nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti nikati vuccati vañcanā, nikatippañño vañcanapañño puggalo tāya nikatyā nikatiyā vañcanāya na accantaṃ sukhamedhati, niccakāle sukhasmiṃyeva patiṭṭhātuṃ na sakkoti, ekaṃsena pana vināsaṃ pāpuṇātiyevāti attho.
Therein, nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti: nikati is called deception. A nikatippañño (deceitfully wise) person does not find ultimate happiness through that nikati (deceit); he cannot remain established in happiness forever, but rather certainly meets destruction—this is the meaning.
Trong đó, nāccantaṃ nikatippañño, nikatyā sukhamedhatīti (kẻ trí xảo lừa lọc, không thể hưởng lạc mãi mãi bằng sự xảo trá) có nghĩa là: nikati được gọi là sự lừa gạt, một người có trí tuệ lừa gạt (nikatippañño), bằng sự lừa gạt (nikatyā, nikatiyā, vañcanāya) đó không hưởng lạc mãi mãi (na accantaṃ sukhamedhati), không thể luôn luôn an trú trong hạnh phúc, mà chắc chắn sẽ đi đến sự hủy diệt, đó là ý nghĩa.
Ārādhetīti paṭilabhati.
Ārādhetīti means obtains.
Ārādhetīti (đạt được) có nghĩa là đạt được.
Nikatippaññoti kerāṭikabhāvaṃ sikkhitapañño pāpapuggalo attanā katassa pāpassa phalaṃ ārādheti paṭilabhati vindatīti attho.
Nikatippañño means a wicked person who has learned the state of deceitfulness, obtains, receives, and finds the fruit of the evil deed done by himself. This is the meaning.
Nikatippaññoti (kẻ trí xảo lừa lọc) có nghĩa là: một người xấu đã học được sự gian xảo, đạt được (ārādheti), nhận được (paṭilabhati), tìm thấy (vindatīti) quả báo của tội lỗi mình đã gây ra, đó là ý nghĩa.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Bako kakkaṭakāmiva, yathā bako kakkaṭakā gīvacchedaṃ pāpuṇāti, evaṃ pāpapuggalo attanā katapāpato diṭṭhadhamme vā samparāye vā bhayaṃ ārādheti paṭilabhatīti imamatthaṃ pakāsento mahāsatto vanaṃ unnādento dhammaṃ desesi.
Like the crane and the crab, just as the crane obtains the cutting of its neck from the crab, so too a wicked person obtains and receives fear from the evil deed done by himself, either in this very life or in the next. Explaining this meaning, the Great Being, making the forest resound, taught the Dhamma.
Bako kakkaṭakāmiva (như con cò bởi con cua), như con cò bị con cua cắt cổ, kẻ xấu cũng đạt được (ārādheti), nhận được (paṭilabhati) sự sợ hãi từ tội lỗi mình đã gây ra, hoặc trong hiện tại hoặc trong tương lai. Đại Bồ tát đã thuyết pháp làm vang dội khu rừng, làm sáng tỏ ý nghĩa này.
Maññe sovaṇṇayo rāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto sāriputtattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi.
Maññe sovaṇṇayo rāsī – The Teacher, dwelling at Jetavana, spoke this with reference to a pupil of Venerable Sāriputta.
Maññe sovaṇṇayo rāsīti (Ta nghĩ đây là đống vàng) câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một đệ tử của Tôn giả Sāriputta.
So kira bhikkhu subbaco ahosi vacanakkhamo, therassa mahantenussāhena upakāraṃ karoti.
It is said that this bhikkhu was amenable and obedient, and he was of great help to the Elder with much zeal.
Vị Tỳ-khưu đó được cho là hiền lành và dễ bảo, đã giúp đỡ Tôn giả với sự nhiệt tình lớn lao.
Athekaṃ samayaṃ thero satthāraṃ āpucchitvā cārikaṃ caranto dakkhiṇāgirijanapadaṃ agamāsi.
Then, one time, the Elder, having asked the Teacher, went on a tour and reached the Southern Mountain region.
Một lần nọ, Tôn giả xin phép Đức Phật và đi du hành đến vùng Dakkhiṇāgiri.
So bhikkhu tattha gatakāle mānatthaddho hutvā therassa vacanaṃ na karoti ‘‘āvuso, idaṃ nāma karohī’’ti vutte pana therassa paṭipakkho hoti.
When that bhikkhu arrived there, he became conceited and did not obey the Elder’s words; when told, “Friend, do this,” he would become an opponent of the Elder.
Khi đến đó, vị Tỳ-khưu kia trở nên kiêu ngạo và không vâng lời Tôn giả; khi được bảo "Này bạn, hãy làm điều này," thì lại trở thành đối nghịch với Tôn giả.
Thero tassa āsayaṃ na jānāti.
The Elder did not know his intention.
Tôn giả không hiểu ý định của ông ta.
So tattha cārikaṃ caritvā puna jetavanaṃ āgato.
Having toured there, he returned to Jetavana.
Sau khi du hành ở đó, Tôn giả quay trở lại Jetavana.
So bhikkhu therassa jetavanavihāraṃ āgatakālato paṭṭhāya puna tādisova jāto.
From the time the Elder arrived back at Jetavana, that bhikkhu became the same as before.
Vị Tỳ-khưu kia, từ khi Tôn giả trở về Jetavana, lại trở nên như cũ.
Thero tathāgatassa ārocesi ‘‘bhante, mayhaṃ eko saddhivihāriko ekasmiṃ ṭhāne satena kītadāso viya hoti, ekasmiṃ ṭhāne mānatthaddho hutvā ‘idaṃ nāma karohī’ti vutte paṭipakkho hotī’’ti.
The Elder reported to the Tathāgata, “Venerable Sir, I have a pupil who, in one place, is like a slave bought for a hundred, but in another place, he becomes conceited and, when told, ‘Do this,’ becomes an opponent.”
Tôn giả đã báo cáo với Đức Thế Tôn: "Bạch Đức Thế Tôn, một đệ tử của con, ở một nơi thì giống như nô lệ được mua bằng một trăm (đồng), ở một nơi thì trở nên kiêu ngạo và đối nghịch khi được bảo 'Hãy làm điều này'."
Satthā ‘‘nāyaṃ, sāriputta, bhikkhu idāneva evaṃsīlo, pubbepesa ekaṃ ṭhānaṃ gato satena kītadāso viya hoti.
The Teacher said, “Sāriputta, this bhikkhu is not of such a nature only now; in the past too, when he went to one place, he was like a slave bought for a hundred.
Đức Phật nói: "Này Sāriputta, vị Tỳ-khưu này không phải chỉ bây giờ mới có tính cách như vậy, mà trong quá khứ, khi đến một nơi, ông ta cũng giống như nô lệ được mua bằng một trăm (đồng).
Ekaṃ ṭhānaṃ gato paṭipakkho paṭisattu hotī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
When he went to another place, he became an opponent, an enemy,” and being requested by the Elder, he recounted a past event.
Khi đến một nơi khác, ông ta lại trở thành đối nghịch, kẻ thù." Ngài đã kể câu chuyện quá khứ khi được Tôn giả thỉnh cầu.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kuṭumbiyakule paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a householder’s family.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào một gia đình gia chủ.
Tasseko sahāyako kuṭumbiko sayaṃ mahallako, bhariyā panassa taruṇī.
He had a householder friend who was old himself, but his wife was young.
Một người bạn gia chủ của ngài đã già, nhưng vợ ông ta còn trẻ.
Sā taṃ nissāya puttaṃ paṭilabhi.
She bore a son through him.
Bà đã sinh một đứa con nhờ ông ta.
So cintesi ‘‘ayaṃ itthī taruṇattā mamaccayena kañcideva purisaṃ gahetvā imaṃ dhanaṃ vināseyya, puttassa me na dadeyya, yaṃnūnāhaṃ imaṃ dhanaṃ pathavigataṃ kareyya’’nti ghare nandaṃ nāma dāsaṃ gahetvā araññaṃ gantvā ekasmiṃ ṭhāne taṃ dhanaṃ nidahitvā tassa ācikkhitvā ‘‘tāta, nanda, imaṃ dhanaṃ mamaccayena mayhaṃ puttassa ācikkheyyāsi, mā ca naṃ pariccajasī’’ti ovaditvā kālamakāsi.
He thought, “This woman, being young, might take some man after my death and squander this wealth, and not give it to my son. What if I were to bury this wealth in the ground?” So, taking a slave named Nanda from his house, he went to the forest, buried the wealth in one place, and informed Nanda about it, advising him, “My dear Nanda, after my death, you should tell my son about this wealth, and do not abandon it.” Then he passed away.
Ông ta nghĩ: "Người phụ nữ này còn trẻ, sau khi ta chết, có thể sẽ lấy một người đàn ông nào đó và tiêu tán tài sản này, không cho con ta. Hay là ta nên chôn giấu tài sản này dưới đất?" Ông ta dẫn người nô lệ tên Nanda vào rừng, chôn giấu tài sản ở một nơi, rồi chỉ cho Nanda biết, dặn dò: "Này Nanda, sau khi ta chết, hãy chỉ tài sản này cho con ta, đừng bỏ rơi nó." Sau đó, ông ta qua đời.
Puttopissa anukkamena vayappatto jāto.
His son, in due course, reached maturity.
Con trai ông ta lớn lên theo thời gian.
Atha naṃ mātā āha – ‘‘tāta, tava pitā nandaṃ dāsaṃ gahetvā dhanaṃ nidhesi, taṃ āharāpetvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
Then his mother said to him, “My dear, your father buried wealth, taking the slave Nanda. Have it brought back and establish the household.”
Rồi mẹ nó nói: "Này con, cha con đã dẫn Nanda, người nô lệ, đi chôn giấu tài sản. Hãy sai nó mang về để lập lại gia đình."
So ekadivasaṃ nandaṃ āha – ‘‘mātula, atthi kiñci mayhaṃ pitarā dhanaṃ nidahita’’nti.
One day, he said to Nanda, “Uncle, is there any wealth buried by my father?”
Một ngày nọ, nó nói với Nanda: "Dượng ơi, cha cháu có chôn giấu tài sản gì không?"
‘‘Āma, sāmī’’ti.
“Yes, master,” he replied.
"Vâng, thưa chủ!"
‘‘Kuhiṃ taṃ nidahita’’nti.
“Where is it buried?”
"Nó được chôn giấu ở đâu?"
‘‘Araññe, sāmī’’ti.
“In the forest, master.”
"Trong rừng, thưa chủ!"
‘‘Tena hi gacchāmā’’ti kuddālapiṭakaṃ ādāya nidhiṭṭhānaṃ gantvā ‘‘kahaṃ mātula, dhana’’nti āha.
“Then let us go,” he said, and taking a spade and a basket, they went to the place where the treasure was buried, and he asked, “Where is the wealth, uncle?”
"Vậy thì chúng ta hãy đi," nó cầm cuốc và giỏ, đi đến nơi chôn giấu, rồi hỏi: "Dượng ơi, tài sản ở đâu?"
Nando āruyha dhanamatthake ṭhatvā dhanaṃ nissāya mānaṃ uppādetvā ‘‘are dāsiputta ceṭaka, kuto te imasmiṃ ṭhāne dhana’’nti kumāraṃ akkosati.
Nanda climbed and stood on top of the wealth, and out of conceit regarding the wealth, he abused the young master, saying, “Hey, son of a slave woman, where do you have wealth in this place?”
Nanda trèo lên, đứng trên đống tài sản, sinh lòng kiêu ngạo vì tài sản, mắng chửi hoàng tử: "Này thằng con của con gái nô lệ, tài sản ở nơi này thì có liên quan gì đến ngươi?"
Kumāro tassa pharusavacanaṃ sutvā asuṇanto viya ‘‘tena hi gacchāmā’’ti taṃ gahetvā paṭinivattitvā puna dve tayo divase atikkamitvā agamāsi, nando tatheva akkosati.
The young master, hearing his harsh words, pretended not to hear and said, “Then let us go,” and taking Nanda, he returned, and after two or three days, they went again, but Nanda abused him in the same way.
Hoàng tử nghe những lời thô tục của nó, giả vờ như không nghe, nói: "Vậy thì chúng ta hãy về," rồi dẫn nó quay lại. Sau hai ba ngày, lại đi đến đó, Nanda vẫn mắng chửi như cũ.
Kumāro tena saddhiṃ pharusavacanaṃ avatvāva nivattitvā ‘‘ayaṃ dāso ito paṭṭhāya ‘dhanaṃ ācikkhissāmī’ti gacchati, gantvā pana maṃ akkosati, tattha kāraṇaṃ na jānāmi, atthi kho pana me pitu sahāyo kuṭumbiko, taṃ paṭipucchitvā jānissāmī’’ti bodhisattassa santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘kiṃ nu kho, tāta, kāraṇa’’nti pucchi.
The young man, without speaking harsh words to him, returned and thought, "This slave goes saying, 'I will show you the treasure,' but then he abuses me. I do not know the reason for that. I have a householder friend of my father; I will ask him and find out." So, he went to the Bodhisatta, reported all that had happened, and asked, "What, indeed, is the reason, father?"
Hoàng tử không nói lời thô tục nào với nó, quay về và nghĩ: "Người nô lệ này từ đây trở đi, nói 'tôi sẽ chỉ tài sản', nhưng khi đi đến nơi thì lại mắng chửi ta. Ta không biết lý do tại sao. Nhưng cha ta có một người bạn gia chủ, ta sẽ hỏi ông ấy để biết." Rồi nó đến gặp Bồ tát, kể lại toàn bộ sự việc và hỏi: "Này cha, lý do là gì vậy?"
Tattha maññeti evaṃ ahaṃ jānāmi.
Therein, maññe means "thus I know."
Trong đó, maññeti (ta nghĩ) có nghĩa là ta biết như vậy.
Sovaṇṇayoti sundaro vaṇṇo etesanti sovaṇṇāni.
Sovaṇṇayo means "those with beautiful color," hence "gold."
Sovaṇṇayoti (có màu vàng đẹp) có nghĩa là những thứ có màu sắc đẹp, đó là những thứ vàng đẹp.
Kāni tāni?
What are they?
Những thứ đó là gì?
Rajatamaṇikañcanapavāḷādīni ratanāni.
Jewels such as silver, gems, gold, and coral.
Những bảo vật như bạc, ngọc, vàng, san hô, v.v.
Imasmiñhi ṭhāne sabbānetāni ‘‘suvaṇṇānī’’ti adhippetāni, tesaṃ rāsi sovaṇṇayo rāsi.
Indeed, in this context, all these are intended by "gold" (suvaṇṇāni); a heap of them is a sovaṇṇayo rāsi.
Ở đây, tất cả những thứ này được hiểu là "vàng", đống của chúng là đống vàng (sovaṇṇayo rāsi).
Sovaṇṇamālā cāti tuyhaṃ pitusantakā suvaṇṇamālā ca etthevāti maññāmi.
Sovaṇṇamālā cā means "and your father's golden garland is also here," so I think.
Sovaṇṇamālā cāti (và chuỗi vàng) có nghĩa là ta nghĩ chuỗi vàng của cha ngươi cũng ở đây.
Nandako yattha dāsoti yasmiṃ ṭhāne ṭhito nandako dāso.
Nandako yattha dāso means "the slave Nanda, standing in which place."
Nandako yattha dāsoti (nơi Nanda, người nô lệ) có nghĩa là nơi người nô lệ Nanda đứng.
Āmajātoti ‘‘āma, ahaṃ vo dāsī’’ti evaṃ dāsabyaṃ upagatāya āmadāsisaṅkhātāya dāsiyā putto.
Āmajāto means "a son of a slave woman, one who has attained slavery by saying, 'Yes, I am your slave'."
Āmajātoti (sinh ra từ nô lệ) có nghĩa là con trai của một người nữ nô lệ được gọi là "nữ nô lệ thô thiển" (āmadāsisaṅkhātāya dāsiyā), người đã rơi vào cảnh nô lệ, nói: "Vâng, tôi là nô lệ của quý vị."
Ṭhito thullāni gajjatīti ‘‘so yasmiṃ ṭhāne ṭhito thullāni pharusavacanāni vadati, tattheva te kulasantakaṃ dhanaṃ, evaṃ ahaṃ taṃ maññāmī’’ti bodhisatto kumārassa dhanaggahaṇūpāyaṃ ācikkhi.
Ṭhito thullāni gajjatī means "the Bodhisatta informed the young man of the method to obtain the treasure, saying, 'I believe that your family treasure is in the very place where he stands and utters coarse, harsh words'."
Ṭhito thullāni gajjatīti: Bồ Tát đã chỉ cho vị hoàng tử cách lấy tài sản, rằng: “Người đó, ở nơi nào đứng mà nói những lời thô tục, thì tài sản gia truyền của ngươi ở chính nơi đó. Ta nghĩ vậy.”
Kāmaṃ patāmi nirayanti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
" Kāmaṃ patāmi nirayaṃ" – This the Teacher related while residing in Jetavana, concerning Anāthapiṇḍika.
Kāmaṃ patāmi nirayanti: Câu này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko hi vihārameva ārabbha catupaññāsakoṭidhanaṃ buddhasāsane pariccajitvā vikiritvā ṭhapetvā tīṇi ratanāni aññattha ratanasaññameva anuppādetvā satthari jetavane viharante devasikaṃ tīṇi mahāupaṭṭhānāni gacchati.
Anāthapiṇḍika, indeed, dedicated fifty-four crores of wealth to the Buddha's dispensation, scattering it and setting it aside for the monastery itself, without developing any other perception of jewels apart from the Three Jewels. While the Teacher resided in Jetavana, he made three great offerings daily.
Anāthapiṇḍika đã hiến dâng và phân phát năm mươi bốn koṭi tài sản cho giáo pháp của Đức Phật để xây dựng tịnh xá, không hề có ý niệm về bảo vật nào khác ngoài Tam Bảo. Khi Đức Phật trú tại Jetavana, ông đến thăm ba lần mỗi ngày.
Pātova ekavāraṃ gacchati, katapātarāso ekavāraṃ, sāyanhe ekavāraṃ.
He would go once in the morning, once after breakfast, and once in the evening.
Ông đến một lần vào buổi sáng sớm, một lần sau khi ăn sáng, và một lần vào buổi tối.
Aññānipi antarantarupaṭṭhānāni hontiyeva.
Other occasional offerings would also occur.
Ngoài ra, còn có những lần thăm viếng xen kẽ.
Gacchanto ca ‘‘kiṃ nu kho ādāya āgatoti sāmaṇerā vā daharā vā hatthampi me olokeyyu’’nti tucchahattho nāma na gatapubbo.
He never went empty-handed, thinking, "Perhaps the sāmaṇeras or young monks might look at my hand, wondering what I have brought."
Khi đi, ông không bao giờ đi tay không, vì sợ các Sa-di hoặc các vị trẻ tuổi sẽ nhìn vào tay ông và nghĩ: “Ông ấy mang gì đến vậy?”
Pātova gacchanto yāguṃ gāhāpetvā gacchati, katapātarāso sappinavanītamadhuphāṇitādīnipi, sāyanhasamaye gandhamālāvatthādihatthoti.
Going in the morning, he would have gruel brought; after breakfast, ghee, fresh butter, honey, and treacle; and in the evening, perfumes, garlands, and cloths in hand.
Khi đi vào buổi sáng sớm, ông mang theo cháo; sau bữa sáng, ông mang theo bơ sữa trâu, bơ tươi, mật ong, đường thốt nốt, v.v.; vào buổi tối, ông mang theo hương, hoa, y phục, v.v.
Evaṃ divase divase pariccajantassa panassa pariccāge pamāṇaṃ natthi.
Thus, his daily donations were immeasurable.
Vì vậy, sự bố thí của ông mỗi ngày là vô hạn.
Bahū vohārūpajīvinopissa hatthato paṇṇe āropetvā aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ iṇaṃ gaṇhiṃsu, te mahāseṭṭhi na āharāpeti.
Many who lived by trade borrowed eighteen crores of wealth from him by writing promissory notes, but the great millionaire did not demand repayment from them.
Nhiều người sống bằng nghề buôn bán đã vay ông mười tám koṭi tài sản, nhưng vị đại phú hộ này không đòi lại.
Aññā panassa kulasantakā aṭṭhārasa koṭiyo nadītīre nidahitvā ṭhapitā aciravatodakena nadīkūle bhinne mahāsamuddaṃ paviṭṭhā, tā yathāpihitalañchi tāva lohacāṭiyo aṇḍavakucchiyaṃ pavaṭṭantā vicaranti.
Another eighteen crores of his family wealth, hidden by the river bank, were carried into the great ocean when the bank of the Aciravatī river collapsed, and those sealed iron pots still float about in the belly of the ocean.
Mười tám koṭi tài sản gia truyền khác của ông được chôn giấu bên bờ sông Aciravatī, nhưng khi bờ sông bị xói mòn do nước, chúng đã trôi ra biển lớn, và những chiếc bình sắt được niêm phong đó vẫn trôi nổi như những quả trứng trong bụng biển.
Gehe panassa pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ niccabhattaṃ nibaddhameva hoti.
Furthermore, in his house, a perpetual meal was arranged for five hundred bhikkhus.
Trong nhà ông, bữa ăn thường xuyên cho năm trăm vị Tỳ Khưu luôn được chuẩn bị.
Seṭṭhino hi gehaṃ bhikkhusaṅghassa catumahāpathe khatapokkharaṇisadisaṃ, sabbabhikkhūnaṃ mātāpituṭṭhāne ṭhitaṃ.
For indeed, the chief householder's house was like a well-dug pond at a crossroads for the community of bhikkhus, standing in the place of a mother and father for all bhikkhus.
Nhà của vị phú hộ giống như một cái ao được đào ở ngã tư đường lớn dành cho Tăng đoàn, là nơi nương tựa như cha mẹ cho tất cả các vị Tỳ Khưu.
Tenassa gharaṃ sammāsambuddhopi gacchati, asītimahātherāpi gacchantiyeva.
Therefore, even the Perfectly Self-Enlightened One went to his house, and the eighty great elder bhikkhus also went.
Vì vậy, chính Đức Chánh Đẳng Giác cũng đến nhà ông, và tám mươi vị Đại Trưởng Lão cũng thường xuyên đến.
Sesabhikkhūnaṃ pana gacchantānañca āgacchantānañca pamāṇaṃ natthi.
But for the remaining bhikkhus, there was no measure to the number coming and going.
Còn số lượng các vị Tỳ Khưu khác đến và đi thì không thể đếm hết.
Taṃ pana gharaṃ sattabhūmakaṃ sattadvārakoṭṭhakapaṭimaṇḍitaṃ, tassa catutthe dvārakoṭṭhake ekā micchādiṭṭhikā devatā vasati, sā sammāsambuddhe gehaṃ pavisante attano vimāne ṭhātuṃ na sakkoti, dārake gahetvā otaritvā bhūmiyaṃ tiṭṭhati.
That house, however, was seven-storied and adorned with seven gatehouses. In its fourth gatehouse lived a deity with wrong view. When the Perfectly Self-Enlightened One entered the house, she could not remain in her celestial mansion; taking her children, she descended and stood on the ground.
Ngôi nhà đó có bảy tầng, được trang trí bằng bảy cổng. Ở cổng thứ tư có một vị thiên nữ tà kiến trú ngụ. Khi Đức Chánh Đẳng Giác vào nhà, bà không thể ở trong thiên cung của mình, mà phải dẫn các con xuống đứng dưới đất.
Asītimahātheresupi avasesattheresupi pavisantesu ca nikkhamantesu ca tatheva karoti.
When the eighty great elder bhikkhus and the other elder bhikkhus entered and exited, she did the same.
Khi tám mươi vị Đại Trưởng Lão và các vị Trưởng Lão còn lại vào hoặc ra, bà cũng làm như vậy.
Sā cintesi ‘‘samaṇe gotame ca sāvakesu cassa imaṃ gehaṃ pavisantesu mayhaṃ sukhaṃ nāma natthi, niccakālaṃ otaritvā otaritvā bhūmiyaṃ ṭhātuṃ na sakkhissāmi.
She thought: "When the ascetic Gotama and his disciples enter this house, I have no comfort. I will not be able to constantly descend and stand on the ground.
Bà nghĩ: “Khi Sa-môn Gotama và các đệ tử của Ngài vào nhà này, ta không có được sự an lạc. Ta không thể cứ mãi xuống đứng dưới đất như vậy.”
Yathā ime etaṃ gharaṃ na pavisanti, tathā mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
It is proper for me to act in such a way that they do not enter this house."
“Ta phải làm sao để họ không vào nhà này nữa,” bà tự nhủ.
Athekadivasaṃ sayanūpagatasseva mahākammantikassa santikaṃ gantvā obhāsaṃ pharitvā aṭṭhāsi.
Then, one day, she went to the great craftsman, who was already lying down, and stood radiating light.
Một ngày nọ, bà đến gặp người quản gia chính khi ông đang ngủ, tỏa ra ánh sáng và đứng đó.
‘‘Ko etthā’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ catutthadvārakoṭṭhake nibbattadevatā’’ti āha.
When asked, "Who is there?", she replied, "I am the deity born in the fourth gatehouse."
Khi ông hỏi: “Ai đó?”, bà nói: “Ta là thiên nữ sinh ra ở cổng thứ tư.”
‘‘Kasmā āgatāsī’’ti?
"Why have you come?"
“Ngươi đến đây làm gì?”
‘‘Kiṃ tumhe seṭṭhissa kiriyaṃ na passatha, attano pacchimakālaṃ anoloketvā dhanaṃ nīharitvā samaṇaṃ gotamaṃyeva pūjeti, neva vaṇijjaṃ payojeti, na kammante paṭṭhapeti, tumhe seṭṭhiṃ tathā ovadatha, yathā attano kammantaṃ karoti.
"Do you not see the chief householder's actions? Without considering his future, he spends his wealth, worshipping only the ascetic Gotama. He neither engages in trade nor starts new businesses. You should advise the chief householder to attend to his own business.
“Các người không thấy việc làm của vị phú hộ sao? Ông ấy không nhìn đến tương lai của mình mà cứ đem tài sản ra cúng dường Sa-môn Gotama. Ông ấy không kinh doanh, không khởi sự công việc. Các người hãy khuyên vị phú hộ để ông ấy lo việc của mình.
Yathā ca samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gharaṃ na pavisati, tathā karothā’’ti.
And act in such a way that the ascetic Gotama, with his disciples, does not enter this house."
Và hãy làm sao để Sa-môn Gotama cùng các đệ tử của Ngài không vào nhà này nữa.”
Atha naṃ so āha ‘‘bāladevate, seṭṭhi dhanaṃ vissajjento niyyānike buddhasāsane vissajjeti, so sace maṃ cūḷāyaṃ gahetvā vikkiṇissati, nevāhaṃ kiñci kathessāmi, gaccha tvaṃ’’nti.
Then he said to her, "Foolish deity, the chief householder is giving wealth in the Buddha's teaching, which leads to liberation. Even if he were to seize me by my topknot and sell me, I would say nothing. Go away!"
Người quản gia nói với bà: “Hỡi thiên nữ ngu dại, vị phú hộ đang bố thí tài sản vào giáo pháp dẫn đến sự giải thoát. Nếu ông ấy có nắm tóc ta mà bán đi, ta cũng sẽ không nói gì. Ngươi hãy đi đi!”
Sā punekadivasaṃ seṭṭhino jeṭṭhaputtaṃ upasaṅkamitvā tatheva ovadi, sopi taṃ purimanayeneva tajjesi.
One day, she again approached the chief householder's eldest son and advised him in the same way, but he also rebuked her in the same manner as before.
Một ngày khác, bà lại đến gặp con trai trưởng của vị phú hộ và khuyên y như vậy, nhưng y cũng mắng bà theo cách tương tự như trước.
Seṭṭhinā pana saddhiṃ kathetuṃyeva na sakkoti.
However, she could not even speak with the chief householder himself.
Tuy nhiên, bà không thể nói chuyện với chính vị phú hộ.
Seṭṭhinopi nirantaraṃ dānaṃ dentassa vohāre akarontassa āye mandībhūte dhanaṃ parikkhayaṃ agamāsi.
As the chief householder continuously gave donations and did not engage in transactions, his income diminished, and his wealth was exhausted.
Khi vị phú hộ liên tục bố thí mà không kinh doanh, thu nhập giảm sút, tài sản của ông dần cạn kiệt.
Athassa anukkamena dāliddiyappattassa paribhogasāṭakasayanabhojanānipi purāṇasadisāni na bhaviṃsu.
Then, as he gradually became impoverished, his clothes, bedding, and food for use were no longer as they used to be.
Rồi dần dần, khi lâm vào cảnh nghèo túng, y phục, giường nằm và thức ăn của ông cũng không còn như trước.
Evaṃbhūtopi bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti, paṇītaṃ pana katvā dātuṃ na sakkoti.
Even in such a state, he still gave donations to the Saṅgha of bhikkhus, but he could not make them exquisite.
Dù trong hoàn cảnh như vậy, ông vẫn bố thí cho Tăng đoàn, nhưng không thể cúng dường những món ăn tinh tế.
Atha naṃ ekadivasaṃ vanditvā nisinnaṃ satthā ‘‘dīyati pana te, gahapati, kule dāna’’nti pucchi.
Then, one day, the Teacher asked him as he sat after saluting, "Householder, is donation still being given in your household?"
Một ngày nọ, khi ông đã đảnh lễ và ngồi xuống, Đức Phật hỏi: “Này gia chủ, trong nhà ông vẫn có bố thí chứ?”
So ‘‘dīyati, bhante, tañca kho kaṇājakaṃ bilaṅgadutiya’’nti āha.
He replied, "Yes, Venerable Sir, it is given, but it is only broken rice with husks."
Ông đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, vẫn có ạ, nhưng đó là cháo cám với nước vo gạo.”
Atha naṃ satthā ‘‘gahapati, ‘lūkhaṃ dānaṃ demī’ti mā cittaṃ saṅkocayittha.
Then the Teacher said to him, "Householder, do not let your mind be distressed, thinking, 'I give coarse alms.'
Đức Phật nói với ông: “Này gia chủ, đừng thu hẹp tâm mình mà nghĩ: ‘Ta đang bố thí thô sơ.’
Cittasmiñhi paṇīte buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ dinnadānaṃ lūkhaṃ nāma na hoti.
For when the mind is refined, a donation given to the Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples of the Buddha is never coarse.
Vì khi tâm thanh tịnh, sự bố thí dâng lên chư Phật, chư Phật Độc Giác, và chư Thanh Văn của Phật không bao giờ là thô sơ.
Vipākamahantattā’’ti āha.
Because of the greatness of its result."
Vì quả báo của nó rất lớn.”
Cittañhi paṇītaṃ kātuṃ sakkontassa dānaṃ lūkhaṃ nāma natthīti cetaṃ evaṃ veditabbaṃ –
And it should be understood thus: there is no coarse donation for one who can make the mind refined –
Và điều này cần được hiểu rằng, đối với người có thể làm cho tâm thanh tịnh, không có bố thí nào là thô sơ cả:
Aparampi naṃ āha ‘‘gahapati, tvaṃ tāva lūkhaṃ dānaṃ dadamāno aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ desi, ahaṃ velāmakāle sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā satta ratanāni dadamāno pañca mahānadiyo ekoghapuṇṇaṃ katvā viya ca mahādānaṃ pavattayamāno tisaraṇagataṃ vā pañcasīlarakkhanakaṃ vā kañci nālatthaṃ, dakkhiṇeyyapuggalā nāma evaṃ dullabhā.
He spoke to him further, "Householder, while giving coarse alms, you give to eight types of noble persons. In the time of Velāma, I, having made the entire Jambudīpa like a ploughed field and giving seven kinds of jewels, and having caused great donations to flow like five great rivers full to the brim, could not find anyone who had taken refuge in the Three Jewels or who observed the five precepts. Such recipients of offerings are truly rare. Therefore, do not let your mind be distressed, thinking, 'My donation is coarse.'" Having said this, he then related the Velāma Sutta.
Đức Phật lại nói với ông: “Này gia chủ, ông đang bố thí thô sơ cho tám bậc Thánh nhân. Còn Ta, vào thời Velāma, đã cày xới khắp toàn cõi Jambudīpa, bố thí bảy loại bảo vật, và làm cho năm con sông lớn đầy ắp như một dòng chảy, nhưng Ta không tìm thấy bất kỳ ai quy y Tam Bảo hay giữ năm giới, bởi vì những bậc đáng cúng dường thật khó tìm.”
Tasmā ‘lūkhaṃ me dāna’nti mā cittaṃ saṅkocayitthā’’ti evañca pana vatvā velāmasuttaṃ (a. ni. 9.20) kathesi.
Therefore, do not let your mind be distressed, thinking, 'My donation is coarse.'" Having said this, he then related the Velāma Sutta.
Vì vậy, đừng để tâm co rút rằng: ‘Bố thí của ta thô thiển!’”. Nói như vậy, Ngài đã thuyết giảng Kinh Velāma.
Atha kho sā devatā issarakāle seṭṭhinā saddhiṃ kathetumpi asakkontī ‘‘idānāyaṃ duggatattā mama vacanaṃ gaṇhissatī’’ti maññamānā aḍḍharattasamaye sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse aṭṭhāsi.
Then that deity, unable to speak with the millionaire during his prosperous time, thinking, "Now, due to his poverty, he will heed my words," entered the treasury at midnight, diffused a radiance, and stood in the air.
Bấy giờ, vị thiên nữ ấy, không thể nói chuyện với trưởng giả vào lúc ông còn giàu có, nghĩ rằng: “Bây giờ ông ta nghèo khó nên sẽ nghe lời ta”, liền vào tẩm thất vào giữa đêm, tỏa ánh sáng và đứng trên không trung.
Seṭṭhi taṃ disvā ‘‘ko eso’’ti āha.
The millionaire, seeing her, said, "Who is that?"
Trưởng giả thấy vậy liền hỏi: “Ai đó?”
‘‘Ahaṃ mahāseṭṭhi catutthadvārakoṭṭhake adhivatthā, devatā’’ti.
"I am the deity, great millionaire, dwelling in the gatehouse of the fourth gate."
“Thưa Đại trưởng giả, tôi là vị thiên nữ trú ngụ ở cổng thứ tư.”
‘‘Kimatthamāgatāsī’’ti?
"For what purpose have you come?"
“Ngươi đến đây làm gì?”
‘‘Tuyhaṃ ovādaṃ kathetukāmā hutvā āgacchāmī’’ti.
"I have come wishing to give you advice."
“Tôi đến đây muốn khuyên bảo ngài.”
‘‘Tena hi kathehī’’ti.
"Then speak."
“Vậy thì hãy nói đi.”
Mahāseṭṭhi tvaṃ pacchimakālaṃ na cintesi, puttadhītaro na olokesi, samaṇassa te gotamassa sāsane bahuṃ dhanaṃ vippakiṇṇaṃ, so tvaṃ ativelaṃ dhanavissajjanena vā vaṇijjādikammānaṃ akaraṇena vā samaṇaṃ gotamaṃ nissāya duggato jāto, evaṃbhūtopi samaṇaṃ gotamaṃ na muñcasi, ajjapi te samaṇā gharaṃ pavisantiyeva.
"Great millionaire, you do not consider the future, you do not look after your sons and daughters. Much wealth has been scattered by you in the Dispensation of the ascetic Gotama. You have become poor due to excessive spending of wealth or by not engaging in trade and other businesses, relying on the ascetic Gotama. Even being in such a state, you do not abandon the ascetic Gotama; even today, ascetics still enter your house.
“Thưa Đại trưởng giả, ngài không nghĩ đến tương lai, không chăm sóc con cái. Ngài đã phung phí nhiều tài sản vào giáo pháp của Sa-môn Gotama. Vì vậy, do chi tiêu quá mức hoặc không làm các công việc kinh doanh, ngài đã trở nên nghèo khó vì Sa-môn Gotama. Dù vậy, ngài vẫn không từ bỏ Sa-môn Gotama. Ngay cả hôm nay, các Sa-môn vẫn vào nhà ngài.
Yaṃ tāva tehi nītaṃ, taṃ na sakkā paccāharāpetuṃ, gahitaṃ gahitameva hotu, ito paṭṭhāya pana sayañca samaṇassa gotamassa santikaṃ mā gamittha, sāvakānañcassa imaṃ gharaṃ pavisituṃ mā adāsi, samaṇaṃ gotamaṃ nivattitvāpi anolokento attano vohāre ca vaṇijjañca katvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
What has been taken by them cannot be brought back; let what has been taken remain taken. But from now on, you yourself should not go to the ascetic Gotama, and do not allow his disciples to enter this house. Without even looking at the ascetic Gotama, establish your household by engaging in your business and trade."
Những gì họ đã lấy thì không thể đòi lại được, hãy để những gì đã lấy là đã lấy. Từ nay trở đi, ngài đừng tự mình đến gặp Sa-môn Gotama, cũng đừng cho phép các đệ tử của ông ấy vào nhà này. Ngài hãy từ bỏ Sa-môn Gotama, đừng nhìn đến ông ấy nữa, hãy tự mình kinh doanh buôn bán và ổn định gia đình.”
Atha naṃ so evamāha ‘‘ayaṃ tayā mayhaṃ dātabbaovādo’’ti.
Then he said to her, "Is this the advice you have to give me?"
Bấy giờ, ông hỏi lại: “Đây là lời khuyên ngươi muốn dành cho ta ư?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, sir."
“Vâng, thưa ngài.”
Tādisānaṃ devatānaṃ satenapi sahassenapi satasahassenapi akampanīyo ahaṃ dasabalena kato.
I have been made unshakeable by the Ten-Powered One, even by a hundred, a thousand, or a hundred thousand such deities.
Ta đã được Đức Thập Lực làm cho không hề lay chuyển bởi hàng trăm, hàng ngàn, hay hàng trăm ngàn vị thiên nữ như ngươi.
Mama hi saddhā sineru viya acalā suppatiṭṭhitā, mayā niyyānike ratanasāsane dhanaṃ vissajjitaṃ, ayuttaṃ te kathitaṃ, buddhasāsane pahāro dinno, evarūpāya anācārāya dussīlāya kāḷakaṇṇiyā saddhiṃ tayā mama ekagehe vasanakiccaṃ natthi, sīghaṃ mama gehā nikkhamitvā aññattha gacchāti.
My faith is unmoving and well-established like Mount Sineru. I have spent wealth in the liberating Jewel-Dispensation. You have spoken improperly; a blow has been struck against the Buddha's Dispensation. There is no need for you, an ill-behaved, immoral, inauspicious one, to dwell in the same house with me. Quickly depart from my house and go elsewhere!"
Đức tin của ta vững chắc như núi Sineru, ta đã hiến dâng tài sản vào giáo pháp quý báu dẫn đến Niết bàn. Ngươi đã nói điều không phải, đã tấn công giáo pháp của Đức Phật. Ta không có việc gì phải sống chung một nhà với một kẻ vô đạo đức, bất thiện, bất hạnh như ngươi. Hãy nhanh chóng rời khỏi nhà ta và đi nơi khác!
Sā sotāpannassa ariyasāvakassa vacanaṃ sutvā ṭhātuṃ asakkontī attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā dārake hatthena gahetvā nikkhami.
She, hearing the words of the noble disciple, a Stream-Enterer, was unable to remain and went to her dwelling place, taking her children by the hand, and departed.
Nghe lời của vị Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả, vị thiên nữ không thể ở lại, liền trở về nơi ở của mình, nắm tay các con và rời đi.
Nikkhamitvā ca pana aññattha vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā ‘‘seṭṭhiṃ khamāpetvā tattheva vasissāmī’’ti cintetvā nagarapariggāhakadevaputtassa santikaṃ gantvā taṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Having departed and being unable to find another dwelling place, she thought, "I will appease the millionaire and dwell there again," and went to the devaputta who guarded the city, bowed to him, and stood.
Sau khi rời đi và không tìm được nơi ở khác, cô nghĩ: “Mình sẽ xin lỗi trưởng giả và ở lại đó”, rồi đến gặp vị Thiên tử cai quản thành phố, đảnh lễ ông và đứng đó.
‘‘Kenaṭṭhena āgatāsī’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ sāmi, attano bālatāya anupadhāretvā anāthapiṇḍikena seṭṭhinā saddhiṃ kathesiṃ, so maṃ kujjhitvā vasanaṭṭhānā nikkaḍḍhi, maṃ seṭṭhissa santikaṃ netvā khamāpetvā vasanaṭṭhānaṃ me dethā’’ti.
When asked, "For what reason have you come?" she replied, "Lord, in my foolishness, without consideration, I spoke with Anāthapiṇḍika the millionaire. He became angry and expelled me from my dwelling place. Please take me to the millionaire, help me appease him, and restore my dwelling place."
Khi được hỏi: “Ngươi đến đây làm gì?”, cô đáp: “Thưa Chủ nhân, do sự ngu dốt của mình, tôi đã không suy xét mà nói chuyện với trưởng giả Anāthapiṇḍika. Ông ấy đã nổi giận và đuổi tôi ra khỏi nơi ở. Xin ngài hãy đưa tôi đến gặp trưởng giả, xin ông ấy tha thứ và cho tôi một nơi ở.”
‘‘Kiṃ pana tayā seṭṭhi vutto’’ti ‘‘ito paṭṭhāya buddhupaṭṭhānaṃ saṅghupaṭṭhānaṃ mā kari, samaṇassa gotamassa gharappavesanaṃ mā adāsī’’ti ‘‘evaṃ me vutto, sāmī’’ti.
"What did you say to the millionaire?" "From now on, do not attend to the Buddha, do not attend to the Saṅgha, do not allow the ascetic Gotama to enter your house'—that is what I said to him, Lord."
“Ngươi đã nói gì với trưởng giả vậy?” “Tôi đã nói với ông ấy rằng: ‘Từ nay trở đi, đừng cúng dường Phật, đừng cúng dường Tăng, đừng cho phép Sa-môn Gotama vào nhà này’. Thưa Chủ nhân, tôi đã nói như vậy.”
Ayuttaṃ tayā vuttaṃ, sāsane pahāro dinno, ‘‘ahaṃ taṃ ādāya seṭṭhino santikaṃ gantuṃ na ussahāmī’’ti.
"You spoke improperly; a blow has been struck against the Dispensation. I cannot bear to take you to the millionaire."
“Ngươi đã nói điều không phải, đã tấn công giáo pháp. Ta không thể đưa ngươi đến gặp trưởng giả.”
Sā tassa santikā saṅgahaṃ alabhitvā catunnaṃ mahārājānaṃ santikaṃ agamāsi.
She, not receiving help from him, went to the Four Great Kings.
Không nhận được sự giúp đỡ từ ông, cô liền đến gặp bốn vị Đại Thiên Vương.
Tehipi tatheva paṭikkhittā sakkaṃ devarājaṃ upasaṅkamitvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘ahaṃ, deva, vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā dārake hatthena gahetvā anāthā vicarāmi, tumhākaṃ siriyā mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ dāpethā’’ti suṭṭhutaraṃ yāci.
Being rejected by them as well, she approached Sakka, the king of devas, recounted the incident, and earnestly pleaded, "Deva, being unable to find a dwelling place, I wander helpless with my children in my hands. Please, by your glory, grant me a dwelling place."
Bị các vị ấy từ chối tương tự, cô đến gặp Thiên chủ Sakka, kể lại sự việc và tha thiết cầu xin: “Thưa Thiên chủ, tôi không tìm được nơi ở, đang lang thang vô gia cư cùng các con. Xin ngài hãy ban cho tôi một nơi ở nhờ quyền lực của ngài.”
Sopi naṃ āha ‘‘tayā ayuttaṃ kataṃ, jinasāsane pahāro dinno, ahampi taṃ nissāya seṭṭhinā saddhiṃ kathetuṃ na sakkomi, ekaṃ pana te seṭṭhissa khamanūpāyaṃ kathessāmī’’ti.
He also said to her, "You have acted improperly; a blow has been struck against the Dispensation of the Conqueror. I, too, cannot speak with the millionaire on your behalf. But I will tell you a way to appease the millionaire."
Ông ấy cũng nói với cô: “Ngươi đã làm điều không phải, đã tấn công giáo pháp của Đấng Chiến Thắng. Ta cũng không thể nói chuyện với trưởng giả vì ngươi. Tuy nhiên, ta sẽ chỉ cho ngươi một cách để trưởng giả tha thứ.”
‘‘Sādhu, deva, kathehī’’ti.
"Good, Deva, speak."
“Tốt lắm, thưa Thiên chủ, xin ngài hãy nói đi.”
Mahāseṭṭhissa hatthato manussehi paṇṇe āropetvā aṭṭhārasakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ gahitaṃ atthi, tvaṃ tassa āyuttakavesaṃ gahetvā kañci ajānāpetvā tāni paṇṇāni ādāya katipayehi yakkhataruṇehi parivāritā ekena hatthena paṇṇaṃ, ekena lekhaniṃ gahetvā tesaṃ gehaṃ gantvā gehamajjhe ṭhitā attano yakkhānubhāvena te uttāsetvā ‘‘idaṃ tumhākaṃ iṇapaṇṇaṃ, amhākaṃ seṭṭhi attano issarakāle tumhe na kiñci āha, idāni duggato jāto, tumhehi gahitakahāpaṇāni dethā’’ti attano yakkhānubhāvaṃ dassetvā sabbāpi tā aṭṭhārasa hiraññakoṭiyo sādhetvā seṭṭhissa tucchakoṭṭhake pūretvā aññaṃ aciravatinadītīre nidahitaṃ dhanaṃ nadīkūle bhinne samuddaṃ paviṭṭhaṃ atthi, tampi attano ānubhāvena āharitvā tucchakoṭṭhake pūretvā, aññampi asukaṭṭhāne nāma assāmikaṃ aṭṭhārasakoṭimattameva dhanaṃ atthi, tampi āharitvā tucchakoṭṭhake pūrehi, imāhi catupaññāsakoṭīhi imaṃ tucchakoṭṭhakapūrakaṃ daṇḍakammaṃ katvā mahāseṭṭhiṃ khamāpehīti.
Eighteen crores of wealth, taken by people from the hand of the great merchant by presenting promissory notes, exist. You, taking the guise of his agent, without letting anyone know, take those notes, surrounded by a few young yakkhas, holding a note in one hand and a pen in the other, go to their houses, stand in the middle of the house, and frighten them with your yakkhā power, saying, ‘These are your debt notes. Our merchant said nothing to you when he was prosperous, but now he has become poor. Give back the kahāpaṇas you took from him.’ Showing your yakkhā power, recover all those eighteen crores of gold, fill the merchant’s empty storeroom, and also bring the wealth that was deposited on the bank of the Aciravatī River, which entered the ocean when the riverbank broke, by your own power and fill the empty storeroom. Furthermore, there is eighteen crores of ownerless wealth in a certain place; bring that too and fill the empty storeroom. With these fifty-four crores, perform this act of filling the empty storeroom as a penance and make the great merchant forgive you.”
“Có một số tiền mười tám ức đã được người ta vay từ tay Đại trưởng giả bằng giấy nợ. Ngươi hãy khoác lên mình bộ dạng của một người quản gia, không cho ai biết, mang theo những giấy nợ đó, cùng với một vài Dạ-xoa trẻ tuổi bao quanh, một tay cầm giấy nợ, một tay cầm bút, đi đến nhà của những người đó, đứng giữa nhà, dùng thần lực Dạ-xoa của mình làm cho họ kinh sợ và nói: ‘Đây là giấy nợ của các ngươi. Trưởng giả của chúng ta khi còn giàu có không nói gì với các ngươi, bây giờ ông ấy đã nghèo khó, hãy trả lại những đồng tiền các ngươi đã vay’. Sau khi thể hiện thần lực Dạ-xoa của mình, hãy thu hồi tất cả mười tám ức vàng đó, đổ đầy vào kho trống của trưởng giả. Ngoài ra, có một số tài sản khác đã bị chôn giấu ở bờ sông Aciravatī, khi bờ sông bị lở, số tài sản đó đã trôi ra biển. Ngươi cũng hãy dùng thần lực của mình mang số tài sản đó về, đổ đầy vào kho trống. Lại có một số tài sản vô chủ khác, khoảng mười tám ức, ở một nơi nào đó. Ngươi cũng hãy mang số tài sản đó về, đổ đầy vào kho trống. Sau khi dùng năm mươi bốn ức này để lấp đầy kho trống như một hình phạt, hãy xin Đại trưởng giả tha thứ.”
Sā ‘‘sādhu, devā’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vuttanayeneva sabbaṃ dhanaṃ āharitvā koṭṭhake pūretvā aḍḍharattasamaye seṭṭhissa sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse aṭṭhāsi.
She said, “Very well, lord,” accepted his words, and in the manner described, brought all the wealth, filled the storeroom, and at midnight, entered the merchant’s perfumed chamber, radiated light, and stood in the air.
Cô đáp: “Vâng, thưa Thiên chủ”, chấp nhận lời của ông, liền mang tất cả tài sản về, đổ đầy vào kho như đã được chỉ dẫn. Vào giữa đêm, cô vào tẩm thất của trưởng giả, tỏa ánh sáng và đứng trên không trung.
‘‘Ko eso’’ti vutte ‘‘ahaṃ te mahāseṭṭhi catutthadvārakoṭṭhake adhivatthā andhabāladevatā, mayā mahāmohamūḷhāya buddhaguṇe ajānitvā purimesu divasesu tumhehi saddhiṃ kiñci kathitaṃ atthi, taṃ me dosaṃ khamatha.
When asked, “Who is that?” she replied, “Great merchant, I am the blind, foolish deity dwelling in the fourth gatehouse. Through great delusion, not knowing the Buddha’s virtues, I said something to you in the past. Please forgive me for that fault.
Khi được hỏi: “Ai đó?”, cô đáp: “Thưa Đại trưởng giả, tôi là vị thiên nữ ngu xuẩn trú ngụ ở cổng thứ tư. Do bị che mờ bởi sự si mê lớn lao, không hiểu được các đức tính của Đức Phật, tôi đã nói một số điều với ngài vào những ngày trước. Xin ngài hãy tha thứ lỗi lầm đó cho tôi.
Sakkassa hi me devarājassa vacanena tumhākaṃ iṇaṃ sodhetvā aṭṭhārasa koṭiyo, samuddaṃ gatā aṭṭhārasa koṭiyo, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne assāmikadhanassa aṭṭhārasa koṭiyoti catupaṇṇāsa koṭiyo āharitvā tucchakoṭṭhakapūraṇena daṇḍakammaṃ kataṃ, jetavanavihāraṃ ārabbha parikkhayaṃ gatadhanaṃ sabbaṃ sampiṇḍitaṃ, vasanaṭṭhānaṃ alabhamānā kilamāmi, mayā aññāṇatāya kathitaṃ manasi akatvā khamatha mahāseṭṭhī’’ti āha.
Indeed, by the word of Sakka, the king of devas, I have performed a penance by filling the empty storeroom with fifty-four crores: eighteen crores from settling your debts, eighteen crores from the ocean, and eighteen crores of ownerless wealth from various places. All the wealth that was spent for the Jetavana Vihāra has been gathered. Unable to find a dwelling place, I suffer. Great merchant, please forgive what I said out of ignorance, not taking it to heart.”
Theo lời của Thiên chủ Sakka, tôi đã bị trừng phạt bằng cách lấp đầy kho trống với năm mươi bốn ức, gồm mười tám ức tiền nợ của ngài đã được trả, mười tám ức đã trôi ra biển, và mười tám ức tài sản vô chủ ở những nơi khác nhau. Tất cả số tài sản đã bị tiêu hao vì Tịnh xá Jetavana đã được bù đắp lại. Tôi đang khổ sở vì không tìm được nơi ở. Xin Đại trưởng giả hãy tha thứ cho tôi, đừng để tâm đến những lời tôi đã nói do sự ngu dốt.”
Anāthapiṇḍiko tassā vacanaṃ sutvā cintesi ‘‘ayaṃ devatā ‘daṇḍakammañca me kata’nti vadati, attano ca dosaṃ paṭijānāti, satthā imaṃ vinetvā attano guṇe jānāpessati, sammāsambuddhassa naṃ dassessāmī’’ti.
Anāthapiṇḍika, hearing her words, thought, “This deity says, ‘A penance has been performed by me,’ and admits her fault. The Teacher will discipline her and make her know his virtues. I shall present her to the Perfectly Self-Enlightened One.”
Anāthapiṇḍika nghe lời cô thiên nữ, liền nghĩ: “Vị thiên nữ này nói rằng ‘ta đã bị trừng phạt’, và cũng thừa nhận lỗi lầm của mình. Đức Đạo Sư sẽ giáo hóa cô ta và làm cho cô ta hiểu được các đức tính của Ngài. Ta sẽ đưa cô ta đến gặp Đức Chánh Đẳng Giác.”
Atha naṃ āha ‘‘amma, devate, sacesi maṃ khamāpetukāmā, satthu santike maṃ khamāpehī’’ti.
Then he said to her, “Mother, deity, if you wish to make me forgive you, make me forgive you in the presence of the Teacher.”
Bấy giờ, ông nói với cô: “Này thiên nữ, nếu ngươi muốn ta tha thứ, hãy xin ta tha thứ trước mặt Đức Đạo Sư.”
Sādhu evaṃ karissāmi, ‘‘satthu pana maṃ santikaṃ gahetvā gacchāhī’’ti.
She said, “Very well, I will do so. But take me to the Teacher’s presence.”
“Tốt lắm, tôi sẽ làm như vậy. Xin ngài hãy đưa tôi đến gặp Đức Đạo Sư.”
So ‘‘sādhū’’ti vatvā vibhātāya rattiyā pātova taṃ gahetvā satthu santikaṃ gantvā tāya katakammaṃ sabbaṃ tathāgatassa ārocesi.
He said, “Very well,” and when the night had dawned, he took her early in the morning to the Teacher’s presence and reported all that she had done to the Tathāgata.
Ông đáp: “Tốt lắm”, rồi vào sáng sớm hôm sau, đưa cô đến gặp Đức Đạo Sư và kể lại tất cả những việc cô đã làm cho Đức Như Lai nghe.
Satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idha, gahapati, pāpapuggalopi yāva pāpaṃ na paccati, tāva bhadrāni passati.
The Teacher, hearing his words, said, “Here, householder, even a wicked person sees good as long as his evil karma has not ripened.
Đức Đạo Sư nghe lời ông, liền nói: “Này gia chủ, một người xấu, chừng nào ác nghiệp chưa chín muồi, thì vẫn thấy những điều tốt lành.
Yadā panassa pāpaṃ paccati, tadā pāpameva passati.
But when his evil karma ripens, then he sees only evil.
Nhưng khi ác nghiệp của người ấy chín muồi, thì người ấy chỉ thấy những điều xấu xa.
Bhadrapuggalopi yāva bhadraṃ na paccati, tāva pāpāni passati.
Even a good person sees evil as long as his good karma has not ripened.
Một người tốt, chừng nào thiện nghiệp chưa chín muồi, thì vẫn thấy những điều xấu xa.
Yadā panassa bhadraṃ paccati, tadā bhadrameva passatī’’ti vatvā imā dhammapade dve gāthā abhāsi –
But when his good karma ripens, then he sees only good.” Having said this, he spoke these two verses from the Dhammapada—
Nhưng khi thiện nghiệp của người ấy chín muồi, thì người ấy chỉ thấy những điều tốt lành.” Nói xong, Ngài đã thuyết hai bài kệ này trong Kinh Pháp Cú:
Tasmiṃ samaye anāthapiṇḍiko satthu purato attano guṇaṃ kathesi ‘‘bhante, ayaṃ devatā ‘buddhupaṭṭhānādīni mā karohī’ti vārayamānāpi maṃ vāretuṃ nāsakkhi, ‘dānaṃ na dātabba’nti imāya vāriyamānopahaṃ dānaṃ adāsimeva, nūna esa, bhante, mayhaṃ guṇo’’ti.
At that time, Anāthapiṇḍika spoke of his own virtue in front of the Master, saying, "Venerable Sir, this deity, even though trying to prevent me, saying 'Do not perform services to the Buddha and so on,' could not prevent me. Even though she tried to prevent me, saying 'Alms should not be given,' I still gave alms. Surely, Venerable Sir, this is my virtue."
Vào lúc ấy, Anāthapiṇḍika đã kể về đức hạnh của mình trước Đức Bổn Sư: “Bạch Đức Thế Tôn, vị thiên nữ này đã không thể ngăn cản con dù đã cố gắng ngăn cản con không làm những việc như cúng dường Đức Phật. Dù bị vị ấy ngăn cản ‘không nên bố thí’, con vẫn bố thí. Bạch Đức Thế Tôn, chắc chắn đó là đức hạnh của con.”
Satthā ‘‘tvaṃ khosi gahapati sotāpanno ariyasāvako acalasaddho visuddhadassano, tuyhaṃ imāya appesakkhadevatāya vārentiyā avāritabhāvo na acchariyo.
The Master said, "You, householder, are indeed a Sotāpanna, a noble disciple, with unshakable faith and purified vision. It is not surprising that you were not prevented by this deity of little power.
Đức Bổn Sư nói: “Này gia chủ, ông là một vị Dự Lưu, một Thánh đệ tử với niềm tin bất động, với chánh kiến thanh tịnh. Việc ông không bị vị thiên nữ uy lực nhỏ bé này ngăn cản thì không có gì lạ.
Yaṃ pana pubbe paṇḍitā anuppanne buddhe aparipakkañāṇe ṭhitā kāmāvacarissarena mārena ākāse ṭhatvā ‘sace dānaṃ dassasi, imasmiṃ niraye paccissasī’ti asītihatthagambhīraṃ aṅgārakāsuṃ dassetvā ‘mā dānaṃ adāsī’ti vāritāpi padumakaṇṇikāmajjhe ṭhatvā dānaṃ adaṃsu, idaṃ acchariya’’nti vatvā anāthapiṇḍikena yācito atītaṃ āhari.
However, it is astonishing that in the past, when Buddhas had not yet arisen, and their wisdom was not fully mature, wise men, when prevented by Māra, the lord of the Kāma realm, who stood in the sky and showed them a charcoal pit eighty cubits deep, saying, 'If you give alms, you will burn in this hell,' still gave alms while standing in the middle of a lotus pericarp." Having said this, and being requested by Anāthapiṇḍika, he recounted a past event.
Nhưng điều lạ là trước đây, khi chưa có Đức Phật xuất hiện, những vị hiền trí với trí tuệ chưa chín muồi, đã bị Ma vương là chúa tể cõi dục đứng trên không trung, chỉ vào một hố than hồng sâu tám mươi tầm và nói ‘Nếu bố thí, ông sẽ phải chịu khổ trong địa ngục này’, rồi ngăn cản ‘đừng bố thí’, nhưng họ vẫn đứng giữa đài sen mà bố thí. Điều này mới là lạ.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của Anāthapiṇḍika, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Athekadivasaṃ pātarāsavelāya bodhisattassa nānaggarase manuññabhojane upanīyamāne eko paccekabuddho sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhāya bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā ‘‘ajja mayā bārāṇasiseṭṭhissa gehadvāraṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhadhovanaṃ katvā manosilātale ṭhito nivāsetvā vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvā iddhimayamattikāpattaṃ ādāya ākāsenāgantvā bodhisattassa bhatte upanītamatte gehadvāre aṭṭhāsi.
Then, one day, at breakfast time, as delicious food of various flavors was being offered to the Bodhisatta, a Paccekabuddha, having emerged from Nirodha after seven days, observed the time for alms-round and thought, "Today, I should go to the gate of the Bārāṇasī merchant's house." He chewed a Nāgalatā tooth-stick, washed his mouth in Lake Anotatta, stood on a red arsenic slab, put on his robes, fastened a lightning-like waist-band, and, taking an earthen bowl created by psychic power, came through the air and stood at the gate just as the Bodhisatta's meal was being offered.
Một ngày nọ, vào buổi ăn sáng, khi Bồ Tát đang được dâng cúng các món ăn ngon với nhiều hương vị, một vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) đã xuất định sau bảy ngày, nhận thấy đã đến giờ khất thực và nghĩ: “Hôm nay ta nên đến cổng nhà trưởng giả Bārāṇasī.” Ngài đã dùng cây tăm xỉa răng nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, đứng trên phiến đá manosilā để mặc y, thắt dây lưng giống như tia chớp, khoác y và cầm bát đất do thần thông biến hóa, bay đến và đứng ở cổng nhà Bồ Tát ngay khi thức ăn vừa được dâng cúng.
Bodhisatto taṃ disvāva āsanā vuṭṭhāya nipaccakāraṃ dassetvā parikammakārakaṃ olokesi.
Seeing him, the Bodhisatta immediately rose from his seat, showed respect, and looked at his attendant.
Bồ Tát vừa thấy Ngài đã đứng dậy khỏi chỗ ngồi, tỏ lòng tôn kính và nhìn người hầu.
‘‘Kiṃ karomi, sāmī’’ti ca vutte ‘‘ayyassa pattaṃ āharathā’’ti āha.
When asked, "What shall I do, master?" he said, "Bring the Venerable One's bowl."
Khi người hầu hỏi: “Con phải làm gì, thưa chủ?”, Ngài nói: “Hãy mang bát của vị Tôn giả đến đây.”
Taṅkhaṇaññeva māro pāpimā vikampamāno uṭṭhāya ‘‘ayaṃ paccekabuddho ito sattame divase āhāraṃ labhi, ajja alabhamāno vinassissati, imañca vināsessāmi, seṭṭhino ca dānantarāyaṃ karissāmī’’ti taṅkhaṇaññeva āgantvā antaravatthumhi asītihatthamattaṃ aṅgārakāsuṃ nimmini.
At that very moment, Māra the Evil One, trembling, arose and thought, "This Paccekabuddha received food on the seventh day from now. If he does not receive it today, he will perish. I will destroy him and obstruct the merchant's giving." He immediately came and created a charcoal pit eighty cubits deep in the space between the house and the gate.
Ngay lúc đó, Ma vương ác độc run rẩy đứng dậy và nghĩ: “Vị Độc Giác Phật này đã nhận được thức ăn vào ngày thứ bảy, hôm nay nếu không nhận được sẽ bị diệt vong. Ta sẽ hủy diệt vị này và ngăn cản sự bố thí của trưởng giả.” Ngay lập tức, Ma vương đến và tạo ra một hố than hồng sâu tám mươi tầm ngay trước nhà.
Sā khadiraṅgārapuṇṇā sampajjalitā sajotibhūtā avīcimahānirayo viya khāyittha.
It was full of Khadira charcoal, blazing and glowing, appearing like the great Avīci hell.
Hố than ấy đầy than gỗ khadira, bốc cháy rực rỡ, sáng chói như địa ngục Avīci vĩ đại.
Taṃ pana māpetvā sayaṃ ākāse aṭṭhāsi.
Having created it, he himself stood in the sky.
Sau khi tạo ra nó, Ma vương đứng trên không trung.
Pattāharaṇatthāya gacchamāno puriso taṃ disvā mahābhayappatto nivatti.
The man going to fetch the bowl, seeing it, was greatly terrified and turned back.
Người hầu đang đi lấy bát, thấy vậy vô cùng sợ hãi và quay trở lại.
Bodhisatto ‘‘kiṃ, tāta, nivattosī’’ti pucchi.
The Bodhisatta asked, "Why have you turned back, my boy?"
Bồ Tát hỏi: “Này con, sao con lại quay lại?”
Ayaṃ sāmi antaravatthumhi mahatī aṅgārakāsu sampajjalitā sajotibhūtāti.
"Master, there is a great charcoal pit in the space between the house and the gate, blazing and glowing."
Người hầu thưa: “Thưa chủ, trước nhà có một hố than hồng lớn đang bốc cháy rực rỡ và sáng chói.”
Athañño athaññoti evaṃ āgatāgatā sabbepi bhayappattā vegena palāyiṃsu.
Then, one after another, all who came were terrified and fled swiftly.
Rồi người này đến, người kia đến, tất cả đều sợ hãi và nhanh chóng bỏ chạy.
Bodhisatto cintesi ‘‘ajja mayhaṃ dānantarāyaṃ kātukāmo vasavattī māro uyyutto bhavissati, na kho pana jānāti mārasatena mārasahassenapi mayhaṃ akampiyabhāvaṃ, ajja dāni mayhaṃ vā mārassa vā balamahantataṃ, ānubhāvamahantataṃ jānissāmī’’ti taṃ yathāsajjitameva bhattapātiṃ sayaṃ ādāya gehā nikkhamma aṅgārakāsutaṭe ṭhatvā ākāsaṃ ulloketvā māraṃ disvā ‘‘kosi tva’’nti āha.
The Bodhisatta thought, "Today, Māra, the controller, desiring to obstruct my act of giving, will be active. But he does not know my unshakeable nature, even by a hundred or a thousand Māras. Today, I shall ascertain the greatness of power and the greatness of might, either mine or Māra's." So, taking the prepared alms-bowl himself, he left the house, stood on the edge of the charcoal pit, looked up at the sky, saw Māra, and said, "Who are you?"
Bồ Tát suy nghĩ: “Hôm nay, Ma vương Vasavattī muốn ngăn cản sự bố thí của ta, chắc chắn nó đang cố gắng. Nhưng nó không biết rằng dù một trăm hay một ngàn Ma vương cũng không thể làm ta lay chuyển. Hôm nay, ta sẽ biết ai là người có sức mạnh vĩ đại, ai có oai lực vĩ đại, ta hay Ma vương.” Ngài tự mình cầm khay thức ăn đã chuẩn bị sẵn, bước ra khỏi nhà, đứng bên bờ hố than hồng, nhìn lên không trung, thấy Ma vương và hỏi: “Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ, māro’’ti.
"* Māra."
“Ta là Ma vương.”
‘‘Ayaṃ aṅgārakāsu tayā nimmitā’’ti?
"Was this charcoal pit created by you?"
“Hố than hồng này là do ngươi tạo ra ư?”
‘‘Āma, mayā’’ti.
"Yes, by me."
“Đúng vậy, do ta.”
‘‘Kimatthāyā’’ti.
"For what purpose?"
“Để làm gì?”
‘‘Tava dānassa antarāyakaraṇatthāya ca paccekabuddhassa ca jīvitanāsanatthāyā’’ti.
"For the purpose of obstructing your act of giving and destroying the life of the Paccekabuddha."
“Để ngăn cản sự bố thí của ngươi và để hủy diệt mạng sống của vị Độc Giác Phật.”
Bodhisatto ‘‘neva te ahaṃ attano dānassa antarāyaṃ, na paccekabuddhassa jīvitantarāyaṃ kātuṃ dassāmi, ajja dāni mayhaṃ vā tuyhaṃ vā balamahantataṃ, ānubhāvamahantataṃ jānissāmī’’ti aṅgārakāsutaṭe ṭhatvā ‘‘bhante, paccekabuddha ahaṃ imissā aṅgārakāsuyā adhosīso patamānopi na nivattissāmi, kevalaṃ tumhe mayā dinnaṃ bhojanaṃ paṭiggaṇhathā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "I will not allow you to obstruct my act of giving, nor to destroy the life of the Paccekabuddha. Today, I shall ascertain the greatness of power and the greatness of might, either mine or yours." Standing on the edge of the charcoal pit, he said, "Venerable Paccekabuddha, even if I fall headfirst into this charcoal pit, I will not turn back. Please merely accept the food given by me," and then he uttered this verse:
Bồ Tát nói: “Ta sẽ không để ngươi ngăn cản sự bố thí của ta, cũng không để ngươi hủy diệt mạng sống của vị Độc Giác Phật. Hôm nay, ta sẽ biết ai là người có sức mạnh vĩ đại, ai có oai lực vĩ đại, ta hay ngươi.” Ngài đứng bên bờ hố than hồng và nói: “Bạch Đức Độc Giác Phật, con dù có rơi đầu xuống, chân lên trời vào hố than hồng này cũng sẽ không quay lại. Chỉ xin Ngài thọ nhận thức ăn con dâng cúng.” Nói xong, Ngài đọc câu kệ này:
Evaṃ vatvā bodhisatto daḷhasamādānena bhattapātiṃ gahetvā aṅgārakāsumatthakena pakkhanto, tāvadeva asītihatthagambhīrāya aṅgārakāsuyā talato uparūparijātaṃ satapattapupphitaṃ ekaṃ mahāpadumaṃ uggantvā bodhisattassa pāde sampaṭicchi.
Having spoken thus, the Bodhisatta, with firm resolve, took the alms-bowl and soared over the charcoal pit. Instantly, a great lotus, with a hundred petals in bloom, emerged from the bottom of the eighty-cubit-deep charcoal pit, rising higher and higher, and received the Bodhisatta's feet.
Nói xong, Bồ Tát với tâm nguyện kiên định, cầm khay thức ăn và bước qua trên hố than hồng. Ngay lập tức, một hoa sen lớn với trăm cánh nở rộ từ đáy hố than hồng sâu tám mươi tầm, vươn lên và đỡ lấy chân Bồ Tát.
Tato mahātumbamattā reṇu uggantvā mahāsattassa muddhani ṭhatvā sakalasarīraṃ suvaṇṇacuṇṇasamokiṇṇamiva akāsi.
Then, pollen the size of a large gourd rose up and settled on the great being's head, making his entire body appear as if sprinkled with golden powder.
Từ đó, một lượng phấn hoa lớn như quả bầu lớn bay lên, đậu trên đỉnh đầu của Đại sĩ và làm toàn thân Ngài như được rắc bột vàng.
So padumakaṇṇikāya ṭhatvā nānaggarasabhojanaṃ paccekabuddhassa patte patiṭṭhāpesi.
Standing on the pericarp of the lotus, he placed the varied, excellent, and delicious food into the Paccekabuddha's bowl.
Ngài đứng trên đài sen và đặt thức ăn với nhiều hương vị vào bát của vị Độc Giác Phật.
So taṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ katvā pattaṃ ākāse khipitvā passantasseva mahājanassa sayampi vehāsaṃ abbhuggantvā nānappakāraṃ valāhakapantiṃ maddamāno viya himavantameva gato.
The Paccekabuddha accepted it, expressed his appreciation, threw the bowl into the sky, and while the great multitude watched, he himself ascended into the air, as if crushing rows of various clouds, and went to the Himavanta.
Vị ấy thọ nhận, tùy hỷ, rồi ném bát lên không trung, và chính Ngài cũng bay lên không trung ngay trước mắt đại chúng, như thể đang vượt qua các tầng mây khác nhau, rồi đi về dãy núi Hy Mã Lạp Sơn.
Māropi parājito domanassaṃ patvā attano vasanaṭṭhānameva gato.
Māra, defeated and filled with dejection, returned to his own dwelling place.
Ma vương cũng thất bại, rơi vào sự buồn bã và trở về nơi ở của mình.
Bodhisatto pana padumakaṇṇikāya ṭhitakova mahājanassa dānasīlasaṃvaṇṇanena dhammaṃ desetvā mahājanena parivuto attano nivesanameva pavisitvā yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta, however, standing on the lotus pericarp, taught the Dhamma to the great multitude, extolling giving and morality, and surrounded by the great multitude, he entered his own dwelling, performed meritorious deeds such as giving throughout his life, and passed away according to his kamma.
Bồ Tát, đứng trên đài sen, thuyết Pháp cho đại chúng bằng cách tán thán công đức bố thí và giữ giới, rồi cùng đại chúng trở về tư gia, thực hành các công đức như bố thí cho đến trọn đời, và tùy theo nghiệp mà tái sinh.
Yo atthakāmassāti idaṃ satthā jetavane viharanto losakatissattheraṃ nāma ārabbha kathesi.
Yo atthakāmassa—this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning the elder named Losakatissa.
“Kẻ muốn lợi ích” – Đức Thế Tôn đã thuyết bài pháp này khi ngài ngự tại Jetavana, liên quan đến Tôn giả Losakatissa.
Ko panesa losakatissatthero nāmāti?
Who, then, was this elder named Losakatissa?
Vậy Tôn giả Losakatissa này là ai?
Kosalaraṭṭhe eko attano kulanāsako kevaṭṭaputtako alābhī bhikkhu.
In the Kosala kingdom, there was a bhikkhu, a fisherman's son, who brought ruin upon his own family and was without gain.
Ngài là một tỳ khưu thất lợi, con của một người đánh cá, kẻ hủy hoại gia đình mình ở xứ Kosala.
So kira nibbattaṭṭhānetā cavitvā kosalaraṭṭhe ekasmiṃ kulasahassavāse kevaṭṭagāme ekissā kevaṭṭiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
It is said that, having passed away from his previous birthplace, he took rebirth in the womb of a fisherwoman in a fisherman's village, a settlement of a thousand families, in the Kosala kingdom.
Sau khi chết ở nơi đã sinh ra, ngài tái sinh vào bụng một phụ nữ đánh cá trong một làng đánh cá có một ngàn gia đình ở xứ Kosala.
Tassa paṭisandhiggahaṇadivase taṃ kulasahassaṃ jālahatthaṃ nadiyañca taḷākādīsu ca macche pariyesantaṃ ekaṃ khuddakamacchampi nālattha.
On the day he conceived, that thousand-family community, with nets in hand, searching for fish in rivers and lakes, could not find even a single small fish.
Vào ngày ngài tái sinh, một ngàn gia đình đó, với lưới trong tay, tìm cá ở sông và ao hồ, nhưng không bắt được dù chỉ một con cá nhỏ.
Tato paṭṭhāya ca te kevaṭṭā parihāyantiyeva.
From that time onwards, those fishermen continually declined.
Từ đó trở đi, những người đánh cá đó cứ suy sụp dần.
Tasmiñhi kucchigateyeva nesaṃ gāmo satta vāre agginā daḍḍho, satta vāre raññā daṇḍito.
Indeed, while he was still in the womb, their village was burnt by fire seven times and punished by the king seven times.
Khi ngài còn trong bụng mẹ, làng của họ đã bị cháy bảy lần và bị vua trừng phạt bảy lần.
Evaṃ anukkamena duggatā jātā.
Thus, they gradually became destitute.
Cứ thế, họ dần trở nên nghèo khổ.
Te cintayiṃsu ‘‘pubbe amhākaṃ evarūpaṃ natthi, idāni pana parihāyāma, amhākaṃ antare ekāya kāḷakaṇṇiyā bhavitabbaṃ, dve bhāgā homā’’ti pañca pañca kulasatāni ekato ahesuṃ.
They thought, "Previously, we had nothing of this kind, but now we are declining. There must be a 'black sheep' among us. Let us divide into two parts," and so five hundred families gathered together.
Họ nghĩ: “Trước đây chúng ta không như vậy, nhưng bây giờ chúng ta suy sụp. Chắc hẳn có một người mang lại xui xẻo giữa chúng ta. Chúng ta hãy chia làm hai phần.” Thế là năm trăm gia đình tụ lại một nhóm.
Tato yattha tassa mātāpitaro, sova koṭṭhāso parihāyati, itaro vaḍḍhati.
Then, the portion where his parents were continued to decline, while the other portion prospered.
Sau đó, phần mà cha mẹ của đứa bé ở đó tiếp tục suy sụp, còn phần kia thì phát triển.
Te tampi koṭṭhāsaṃ dvidhā, tampi dvidhāti evaṃ yāva tameva kulaṃ ekaṃ ahosi, tāva vibhajitvā tesaṃ kāḷakaṇṇibhāvaṃ ñatvā pothetvā nikkaḍḍhiṃsu.
They divided that portion into two, and that again into two, until only that one family remained. Having realized their misfortune, they beat them and drove them out.
Họ lại chia phần đó làm hai, rồi lại làm hai, cho đến khi chỉ còn một gia đình, họ chia ra và biết được sự xui xẻo của gia đình đó, bèn đánh đập và đuổi ra ngoài.
Athassa mātā kicchena jīvamānā paripakke gabbhe ekasmiṃ ṭhāne vijāyi.
Then, his mother, barely surviving, gave birth in one place when the pregnancy was mature.
Sau đó, người mẹ sống một cách chật vật, khi mang thai đủ tháng, đã sinh đứa bé ở một nơi.
Pacchimabhavikasattaṃ na sakkā nāsetuṃ, antoghaṭe padīpo viya tassa hadaye arahattassa upanissayo jalati.
A being with a final existence cannot be destroyed; the potential for Arahantship glowed in his heart like a lamp in a sealed jar.
Một chúng sinh ở kiếp cuối cùng thì không thể bị hủy diệt; nhân duyên chứng A-la-hán của ngài cháy sáng trong tim như ngọn đèn trong bình kín.
Sā taṃ dārakaṃ paṭijaggitvā ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle ekamassa kapālakaṃ hatthe datvā ‘‘putta, etaṃ gharaṃ pavisā’’ti pesetvā palātā.
She cared for the child, then, running here and there, when it was time for him to wander, she placed a begging bowl in his hand and, sending him off with "Son, enter this house," she fled.
Người mẹ chăm sóc đứa bé, chạy đi chạy lại, và khi đứa bé đến tuổi biết đi, bà đặt một cái bát vào tay nó và nói: “Con trai, hãy vào nhà này,” rồi bỏ chạy.
So tato paṭṭhāya ekakova hutvā tattha tattha bhikkhaṃ pariyesitvā ekasmiṃ ṭhāne sayati, na nhāyati, na sarīraṃ paṭijaggati, paṃsupisācako viya kicchena jīvikaṃ kappeti.
From that time onwards, he lived alone, seeking alms here and there, sleeping in one place, not bathing, not caring for his body, sustaining his life with difficulty like a dust-demon.
Từ đó trở đi, nó sống một mình, tìm thức ăn ở khắp nơi, ngủ ở một chỗ, không tắm rửa, không chăm sóc thân thể, sống chật vật như một con quỷ bẩn thỉu.
So anukkamena sattavassiko hutvā ekasmiṃ gehadvāre ukkhalidhovanassa chaḍḍitaṭṭhāne kāko viya ekekaṃ bhattasitthaṃ uccinitvā khādati.
Gradually, at seven years old, he would pick up and eat single grains of rice like a crow from the place where rice-pot washings were discarded at a house door.
Dần dần, khi lên bảy tuổi, nó nhặt từng hạt cơm ở chỗ rửa nồi trước cửa một căn nhà mà ăn, như một con quạ.
Atha naṃ dhammasenāpati sāvatthiyaṃ piṇḍāya caramāno disvā ‘‘ayaṃ satto atikāruññappatto, kataragāmavāsiko nu kho’’ti tasmiṃ mettacittaṃ vaḍḍhetvā ‘‘ehi, re’’ti āha.
Then, the Dhammasenāpati, while on his alms round in Sāvatthī, saw him and, developing a mind of compassion towards him, thinking, "This being has fallen into great misery; from which village is he, I wonder?" he said, "Come here, boy!"
Khi đó, Tôn giả Sāriputta, vị Tướng quân Pháp, đang khất thực ở Sāvatthī, thấy đứa bé, nghĩ: “Chúng sinh này thật đáng thương. Nó đến từ làng nào vậy?” Ngài khởi tâm từ bi đối với đứa bé và nói: “Này con, lại đây.”
So āgantvā theraṃ vanditvā aṭṭhāsi.
He came, paid homage to the Elder, and stood there.
Đứa bé đến, đảnh lễ Tôn giả và đứng đó.
Atha naṃ thero ‘‘kataragāmavāsikosi, kahaṃ vā te mātāpitaro’’ti pucchi.
Then the Elder asked him, "From which village are you, and where are your parents?"
Tôn giả hỏi: “Con đến từ làng nào? Cha mẹ con ở đâu?”
‘‘Ahaṃ, bhante, nippaccayo, mayhaṃ mātāpitaro maṃ nissāya ‘kilantamhā’ti maṃ chaḍḍetvā palātā’’ti.
"Venerable sir, I am without support; my parents, thinking 'we are burdened' because of me, abandoned me and fled."
“Bạch Thế Tôn, con không có chỗ nương tựa, cha mẹ con đã bỏ rơi con mà bỏ đi, vì họ nghĩ rằng ‘chúng ta đã kiệt sức’.”
‘‘Api pana pabbajissasī’’ti.
"Will you go forth (pabbajjā)?"
“Vậy con có muốn xuất gia không?”
‘‘Bhante, ahaṃ tāva pabbajeyyaṃ, mādisaṃ pana kapaṇaṃ ko pabbājessasī’’ti?
"Venerable sir, I would indeed go forth, but who would ordain a poor wretch like me?"
“Bạch Thế Tôn, con rất muốn xuất gia, nhưng ai sẽ cho một người nghèo khó như con xuất gia đây?”
‘‘Ahaṃ pabbājessāmī’’ti.
"I will ordain you."
“Ta sẽ cho con xuất gia.”
‘‘Sādhu, bhante, pabbājethā’’ti.
"Excellent, Venerable sir, please ordain me."
“Lành thay, bạch Thế Tôn, xin hãy cho con xuất gia.”
Thero tassa khādanīyabhojanīyaṃ datvā taṃ vihāraṃ netvā sahattheneva nhāpetvā pabbājetvā paripuṇṇavassaṃ upasampādesi.
The Elder gave him food and drink, took him to the monastery, personally bathed him, ordained him, and after a full year, gave him the higher ordination (upasampadā).
Vị Trưởng lão đã cho cậu bé thức ăn, đưa cậu đến tịnh xá ấy, tự tay tắm rửa cho cậu, cho cậu xuất gia, và khi đủ tuổi, đã cho cậu thọ Tỳ-kheo giới.
So mahallakakāle ‘‘losakatissatthero’’ti paññāyittha appapuñño appalābho.
In his old age, he became known as Losaka Tissa Thera, one with little merit and little gain.
Khi về già, vị ấy được biết đến với tên là Trưởng lão Losaka Tissa, một người ít phước báu, ít lợi lộc.
Tena kira asadisadānepi kucchipūro na laddhapubbo, jīvitaghaṭanamattameva labhati.
It is said that he had never received a full meal, even when an incomparable offering was made; he only received just enough to sustain life.
Nghe nói, ngay cả trong buổi lễ dâng cúng dường vô song, vị ấy cũng chưa bao giờ nhận được một bát đầy, chỉ vừa đủ để duy trì mạng sống.
Tassa hi patte ekasmiṃyeva yāguuḷuṅke dinne patto samatittiko viya hutvā paññāyati.
Indeed, when only one ladle of gruel was given into his bowl, the bowl appeared as if it were full to the brim.
Khi chỉ dâng một muỗng cháo vào bát của vị ấy, bát dường như đã đầy ngập.
Atha manussā ‘‘imassa patto pūro’’ti heṭṭhā yāguṃ denti.
Then people, thinking, "His bowl is full," would give gruel below.
Sau đó, mọi người nghĩ rằng “bát của vị ấy đã đầy” nên họ dâng cháo ít hơn.
Tassa patte yāguṃ dānakāle manussānaṃ bhājane yāgu antaradhāyatītipi vadanti.
It is even said that when gruel was being given into his bowl, the gruel would disappear from the donors' vessels.
Người ta còn nói rằng khi dâng cháo vào bát của vị ấy, cháo trong bát của những người khác biến mất.
Khajjakādīsupi eseva nayo.
The same method applied to solid foods and so on.
Đối với các loại thức ăn khác cũng vậy.
So aparena samayena vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggaphale arahatte patiṭṭhitopi appalābhova ahosi.
Later, even after developing insight and establishing himself in the highest fruit of Arahantship, he still had little gain.
Sau một thời gian, dù đã phát triển thiền quán và đạt đến quả vị A-la-hán, vị ấy vẫn ít lợi lộc.
Athassa anupubbena āyusaṅkhāresu parihīnesu parinibbānadivaso sampāpuṇi.
Then, as his life-constituents gradually diminished, the day of his final Nibbāna arrived.
Sau đó, dần dần, khi tuổi thọ của vị ấy suy giảm, ngày Niết-bàn đã đến.
Dhammasenāpati āvajjento tassa parinibbānabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ losakatissatthero ajja parinibbāyissati, ajja mayā etassa yāvadatthaṃ āhāraṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti taṃ ādāya sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi.
The Dhammasenāpati, reflecting, knew of his impending final Nibbāna and thought, "This Losaka Tissa Thera will attain final Nibbāna today; today I must give him sufficient food," and taking him, entered Sāvatthī for alms.
Vị Pháp tướng (Dhammasenāpati) quán xét và biết rằng vị ấy sắp Niết-bàn, liền nghĩ: “Trưởng lão Losaka Tissa sẽ Niết-bàn hôm nay. Hôm nay ta phải dâng cúng đủ thức ăn cho vị ấy,” rồi đưa vị ấy vào Sāvatthī để khất thực.
Thero taṃ nissāya tāva bahumanussāya sāvatthiyā hatthaṃ pasāretvā vandanamattampi nālattha.
Relying on the Elder, he could not even get a mere gesture of reverence by extending a hand in Sāvatthī, despite its many people.
Nương tựa vào vị Trưởng lão ấy, dù ở Sāvatthī có rất nhiều người, vị ấy vẫn không nhận được dù chỉ một lời chào hay một cái bắt tay.
Atha naṃ thero ‘‘gacchāvuso, āsanasālāya nisīdā’’ti uyyojetvā gato.
Then the elder, having sent him off with "Go, friend, sit in the assembly hall," departed.
Sau đó, vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) bảo vị ấy: “Này Hiền giả, hãy đi và ngồi ở giảng đường,” rồi bỏ đi.
Taṃ āgatameva manussā ‘‘ayyo, āgato’’ti āsane nisīdāpetvā bhojesi.
As soon as he arrived, the people, thinking "The venerable one has arrived," seated him on a seat and fed him.
Khi vị ấy vừa đến, mọi người nói: “Bạch Đại đức đã đến,” rồi mời vị ấy ngồi và dâng thức ăn.
Theropi ‘‘imaṃ losakassa dethā’’ti laddhāhāraṃ pesesi.
The elder also sent the food he had received, saying, "Give this to Losaka."
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) cũng sai người mang thức ăn đã nhận được đến cho Losaka.
Taṃ gahetvā gatā losakatissattheraṃ asaritvā sayameva bhuñjiṃsu.
Those who took it, not remembering Losakatissatthera, ate it themselves.
Những người mang thức ăn đã quên mất Trưởng lão Losaka Tissa và tự mình dùng bữa.
Atha therassa uṭṭhāya vihāraṃ gamanakāle losakatissatthero āgantvā theraṃ vandi, thero nivattitvā ṭhitakova ‘‘laddhaṃ te, āvuso, bhatta’’nti pucchi.
Then, when it was time for the elder to rise and go to the monastery, Losakatissatthera came and paid homage to the elder. The elder, turning back and standing, asked, "Friend, have you received your meal?"
Sau đó, khi vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) đứng dậy để trở về tịnh xá, Trưởng lão Losaka Tissa đến và đảnh lễ vị Trưởng lão. Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) quay lại và đứng yên hỏi: “Này Hiền giả, con đã nhận được bữa ăn chưa?”
Labhissāma no, bhanteti.
"We have not received it, venerable sir."
“Bạch Thế Tôn, con chưa nhận được.”
Thero saṃvegapatto kālaṃ olokesi, kālo atikkanto.
The elder, filled with emotion, looked at the time; the time had passed.
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) cảm động và nhìn đồng hồ, thì đã quá giờ.
Thero ‘‘hotāvuso, idheva nisīdā’’ti losakattheraṃ āsanasālāyaṃ nisīdāpetvā kosalarañño nivesanaṃ agamāsi.
The elder, seating Losakatissatthera in the assembly hall with "Wait, friend, sit here," went to the residence of King Kosala.
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) bảo Trưởng lão Losaka: “Này Hiền giả, hãy ngồi đây,” rồi mời vị ấy ngồi ở giảng đường và đi đến cung điện của vua Kosala.
Rājā therassa pattaṃ gāhāpetvā ‘‘bhattassa akālo’’ti pattapūraṃ catumadhuraṃ dāpesi.
The king had the elder's bowl taken and, saying "It is not the time for a meal," had a bowlful of the four sweet delicacies given.
Nhà vua đã cho người cầm bát của vị Trưởng lão và nói: “Đã quá giờ thọ thực,” rồi dâng một bát đầy tứ vị mật (catumadhura).
Thero taṃ ādāya gantvā ‘‘ehāvuso, tissa imaṃ catumadhuraṃ bhuñjā’’ti vatvā pattaṃ gahetvā aṭṭhāsi.
The elder took it and went, saying, "Come, friend Tissa, eat these four sweet delicacies," and stood holding the bowl.
Vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) nhận lấy và đi đến, nói: “Này Hiền giả Tissa, hãy dùng tứ vị mật này,” rồi cầm bát đứng đó.
So there gāravena lajjanto na paribhuñjati.
Out of respect for the elder, he was ashamed and did not eat.
Vị ấy (Losaka) vì kính trọng vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) nên ngượng ngùng không dùng.
Atha naṃ thero ‘‘ehāvuso tissa, ahaṃ imaṃ pattaṃ gahetvāva ṭhassāmi, tvaṃ nisīditvā paribhuñja.
Then the elder said to him, "Come, friend Tissa, I will stand holding this bowl; you sit and eat.
Sau đó, vị Trưởng lão (Dhammasenāpati) bảo vị ấy: “Này Hiền giả Tissa, ta sẽ cầm bát này. Con hãy ngồi xuống và dùng bữa đi.
Sace ahaṃ pattaṃ hatthato muñceyyaṃ, kiñci na bhaveyyā’’ti āha.
If I were to release the bowl from my hand, nothing would remain."
Nếu ta buông bát ra khỏi tay, sẽ không còn gì cả.”
Athāyasmā losakatissatthero aggasāvake dhammasenāpatimhi pattaṃ gahetvā ṭhite catumadhuraṃ paribhuñji.
Then, while the chief disciple, the General of the Dhamma, held the bowl, Venerable Losakatissatthera ate the four sweet delicacies.
Thế là, khi Đại đệ tử Pháp tướng (Dhammasenāpati) đang cầm bát, Đại đức Losaka Tissa đã dùng tứ vị mật.
Taṃ therassa ariyiddhibalena parikkhayaṃ na agamāsi.
Through the elder's noble psychic power, it did not diminish.
Nhờ thần thông của vị Trưởng lão (Dhammasenāpati), thức ăn đó không hề vơi đi.
Tadā losakatissatthero yāvadatthaṃ udarapūraṃ katvā paribhuñji, taṃ divasaṃyeva ca anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
At that time, Losakatissatthera ate his fill to his heart's content, and on that very day, he attained parinibbāna with the element of Nibbāna without any remainder.
Lúc đó, Trưởng lão Losaka Tissa đã dùng bữa no đủ, và ngay trong ngày hôm đó, vị ấy đã nhập Niết-bàn vô dư y.
Sammāsambuddho santike ṭhatvā sarīranikkhepaṃ kāresi, dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kariṃsu.
The Perfectly Enlightened One stood nearby and had the body laid to rest; they collected the relics and built a cetiya.
Đức Chánh Đẳng Giác đứng gần đó và lo việc hỏa táng nhục thân. Sau khi thâu lượm xá-lợi, người ta đã xây tháp thờ.
Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, aho losakatissatthero appapuñño appalābhī, evarūpena nāma appapuññena appalābhinā kathaṃ ariyadhammo laddho’’ti kathentā nisīdiṃsu.
At that time, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing, "Friends, how unfortunate and poor in gains Losakatissatthera was! How could such a bhikkhu, so unfortunate and poor in gains, have attained the noble Dhamma?"
Khi đó, các Tỳ-kheo tập hợp tại Pháp đường và ngồi đàm luận rằng: “Này chư Hiền, thật đáng tiếc cho Trưởng lão Losaka Tissa, người ít phước báu, ít lợi lộc. Với phước báu và lợi lộc ít ỏi như vậy, làm sao vị ấy có thể đạt được Thánh pháp?”
Satthā dhammasabhaṃ gantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher went to the Dhamma hall and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you sit here now?"
Đức Bổn Sư đến Pháp đường và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các con đang tụ họp để đàm luận về chuyện gì?”
Te ‘‘imāya nāma, bhante’’ti ārocayiṃsu.
They informed him, "This is it, venerable sir."
Họ bạch: “Bạch Thế Tôn, về chuyện này ạ.”
Satthā ‘‘bhikkhave, eso bhikkhu attano alābhibhāvañca ariyadhammalābhibhāvañca attanāva akāsi.
The Teacher said, "Bhikkhus, that bhikkhu himself caused his lack of gains and his attainment of the noble Dhamma.
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, vị Tỳ-kheo ấy đã tự mình tạo ra sự ít lợi lộc của mình và sự đạt được Thánh pháp của mình.
Ayañhi pubbe paresaṃ lābhantarāyaṃ katvā appalābhī jāto, ‘‘aniccaṃ, dukkhaṃ, anattā’’ti vipassanāya yuttabhāvassa balena ariyadhammalābhī jāto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
In a previous existence, by obstructing the gains of others, he was reborn with few gains. By the power of his devotion to insight meditation on 'impermanence, suffering, and non-self,' he attained the noble Dhamma," and then he related a past event.
Trong quá khứ, vị ấy đã cản trở lợi lộc của người khác nên đã sinh ra ít lợi lộc. Nhờ sức mạnh của sự chuyên tâm vào thiền quán ‘vô thường, khổ, vô ngã’, vị ấy đã đạt được Thánh pháp,” rồi kể lại chuyện quá khứ.
Atīte kira kassapasammāsambuddhakāle aññataro bhikkhu ekaṃ kuṭumbikaṃ nissāya gāmakāvāse vasati pakatatto sīlavā vipassanāya yuttappayutto.
In the past, it is said, during the time of Kassapa Sammāsambuddha, a certain bhikkhu, who was a virtuous and diligent practitioner of insight meditation, resided in a village dwelling dependent on a householder.
Thuở xưa, vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, có một vị Tỳ-kheo nương tựa vào một gia chủ và sống trong một ngôi làng. Vị ấy là người có giới hạnh, chuyên tâm tu tập thiền quán.
Atheko khīṇāsavatthero samavattavāsaṃ vasamāno anupubbena tassa bhikkhuno upaṭṭhākakuṭumbikassa vasanagāmaṃ sampatto.
Then, an Arahant elder, observing the practice of equal conduct, gradually arrived at the village where that bhikkhu's supporting householder lived.
Sau đó, một vị Trưởng lão A-la-hán, đang thực hành hạnh đầu đà (samavattavāsa), dần dần đến ngôi làng nơi gia chủ hộ độ vị Tỳ-kheo kia đang sống.
Kuṭumbiko therassa iriyāpatheyeva pasīditvā pattaṃ ādāya gharaṃ pavesetvā sakkaccaṃ bhojetvā thokaṃ dhammakathaṃ sutvā theraṃ vanditvā ‘‘bhante, amhākaṃ dhuravihārameva gacchatha, mayaṃ sāyanhasamaye āgantvā passissāmā’’ti āha.
The householder, being pleased with the elder's deportment, took his bowl, led him into his house, fed him respectfully, listened to a short discourse on the Dhamma, paid homage to the elder, and said, "Venerable sir, please go to our main monastery; we will come to see you in the evening."
Gia chủ đã hoan hỷ ngay khi thấy oai nghi của vị Trưởng lão, liền cầm bát, mời vị ấy vào nhà, cúng dường chu đáo, nghe một ít Pháp thoại, rồi đảnh lễ vị Trưởng lão và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy đến tịnh xá chính của chúng con. Chúng con sẽ đến thăm Ngài vào buổi chiều.”
Thero vihāraṃ gantvā nevāsikattheraṃ vanditvā āpucchitvā ekamantaṃ nisīdi.
The elder went to the monastery, paid homage to the resident elder, asked for permission, and sat down to one side.
Vị Trưởng lão (A-la-hán) đến tịnh xá, đảnh lễ vị Trưởng lão trú xứ, xin phép, rồi ngồi sang một bên.
Sopi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘laddho te, āvuso, bhikkhāhāro’’ti pucchi.
That elder also exchanged greetings with him and asked, "Friend, have you received your alms-food?"
Vị ấy (Trưởng lão trú xứ) cũng chào hỏi vị ấy (A-la-hán) và hỏi: “Này Hiền giả, con đã nhận được thức ăn khất thực chưa?”
‘‘Āma, laddho’’ti.
"Yes, I have received it."
“Vâng, đã nhận được.”
‘‘Kahaṃ laddho’’ti?
"Where did you receive it?"
“Nhận được ở đâu?”
‘‘Tumhākaṃ dhuragāme kuṭumbikaghare’’ti.
"At the householder's home in your main village."
“Ở nhà của gia chủ trong làng chính của các ngài.”
Evañca pana vatvā attano senāsanaṃ pucchitvā paṭijaggitvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā jhānasukhena phalasukhena ca vītināmento nisīdi.
Having said this, he inquired about his lodging, attended to it, put away his bowl and robes, and sat passing his time in the bliss of jhāna and the bliss of fruition.
Nói xong, vị ấy hỏi về chỗ ở, sắp xếp y bát, rồi ngồi xuống an hưởng pháp lạc của thiền định và quả vị.
Sopi kuṭumbiko sāyanhe gandhamālañceva padīpeyyañca gāhāpetvā vihāraṃ gantvā nevāsikattheraṃ vanditvā ‘‘bhante, eko āgantukatthero atthi, āgato nu kho’’ti pucchi.
In the evening, that householder, having taken perfumes, flowers, and lamps, went to the monastery, paid homage to the resident elder, and asked, "Venerable sir, there is a visiting elder; has he arrived?"
Đến chiều, gia chủ ấy mang theo hương hoa và đèn đến tịnh xá, đảnh lễ vị Trưởng lão trú xứ và hỏi: “Bạch Thế Tôn, có một vị Trưởng lão khách đã đến, Ngài đã đến chưa ạ?”
‘‘Āma, āgato’’ti.
"Yes, he has arrived."
“Vâng, đã đến.”
‘‘Idāni kaha’’nti.
"Where is he now?"
“Hiện giờ Ngài ở đâu ạ?”
‘‘Asukasenāsane nāmā’’ti.
"In such and such a lodging."
“Ở chỗ ở kia.”
So tassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno dhammakathaṃ sutvā sītalavelāya cetiyañca bodhiñca pūjetvā dīpe jāletvā ubhopi jane nimantetvā gato.
He went to him, paid homage, and sat down to one side. Having listened to the Dhamma talk, he worshipped the cetiya and the Bodhi tree at the cool time, lit lamps, and having invited both people, he departed.
Vị ấy đến chỗ vị Trưởng lão khách, đảnh lễ, ngồi sang một bên, nghe Pháp thoại, rồi vào lúc trời mát, cúng dường tháp và cây Bồ-đề, thắp đèn, và mời cả hai vị (Trưởng lão) rồi ra về.
Nevāsikattheropi kho ‘‘ayaṃ kuṭumbiko paribhinno, sacāyaṃ bhikkhu imasmiṃ vihāre vasissati, na maṃ esa kismiñci gaṇayissatī’’ti there anattamanataṃ āpajjitvā ‘‘imasmiṃ vihāre etassa avasanākāro mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti tena upaṭṭhānavelāya āgatena saddhiṃ kiñci na kathesi.
However, the resident thera thought, “This householder is devoted to another. If this bhikkhu stays in this monastery, he will not regard me in anything.” Thus, he became displeased with the thera and thought, “I must make it impossible for him to stay in this monastery.” He did not speak a word to the one who had arrived at the time of attendance.
Vị Trưởng lão trú xứ nghĩ: “Gia chủ này đã bị chia rẽ. Nếu vị Tỳ-kheo này ở lại tịnh xá này, ông ta sẽ không coi trọng ta nữa,” nên vị ấy không hài lòng với vị Trưởng lão khách và nghĩ: “Ta phải làm sao để vị ấy không ở lại tịnh xá này.” Vì vậy, khi gia chủ đến vào giờ cúng dường, vị ấy không nói gì cả.
Khīṇāsavatthero tassa ajjhāsayaṃ jānitvā ‘‘ayaṃ thero mama kule vā gaṇe vā apalibuddhabhāvaṃ na jānātī’’ti attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā jhānasukhena phalasukhena vītināmesi.
The Khīṇāsava Thera, knowing his intention, thought, “This thera does not know that I am unattached to family or community,” and going to his own dwelling place, he spent his time in the bliss of jhāna and the bliss of fruition.
Vị Trưởng lão A-la-hán biết được ý nghĩ của vị ấy, liền nghĩ: “Vị Trưởng lão này không biết rằng ta không vướng bận vào gia đình hay đồ chúng,” rồi trở về chỗ ở của mình và an hưởng pháp lạc của thiền định và quả vị.
Nevāsikopi punadivase nakhapiṭṭhena gaṇḍiṃ paharitvā nakhena dvāraṃ ākoṭetvā kuṭumbikassa gehaṃ agamāsi.
The resident thera, on the next day, struck the gong with his fingernail and knocked on the door with his nail, then went to the householder’s home.
Vào ngày hôm sau, vị Trưởng lão trú xứ đã dùng móng tay gõ vào cửa và đến nhà gia chủ.
So tassa pattaṃ gahetvā paññattāsane nisīdāpetvā ‘‘āgantukatthero kahaṃ, bhante’’ti pucchi.
The householder took his bowl, seated him on the prepared seat, and asked, “Where is the visiting thera, Venerable Sir?”
Gia chủ cầm bát của vị ấy, mời vị ấy ngồi vào chỗ đã sắp sẵn và hỏi: “Bạch Thế Tôn, vị Trưởng lão khách ở đâu ạ?”
‘‘Nāhaṃ tava kulūpakassa pavattiṃ jānāmi, gaṇḍiṃ paharantopi dvāraṃ ākoṭentopi pabodhetuṃ nāsakkhiṃ, hiyyo tava gehe paṇītabhojanaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto idāni niddaṃ okkantoyeva bhavissati, tvaṃ pasīdamāno evarūpesuyeva ṭhānesu pasīdasī’’ti āha – ‘‘khīṇāsavattheropi attano bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā sarīraṃ paṭijaggitvā pattacīvaramādāya ākāse uppatitvā aññattha agamāsi.
“I do not know the whereabouts of your family’s attendant. Even by striking the gong and knocking on the door, I could not awaken him. Yesterday, having eaten delicious food at your house, he was unable to digest it and must now be deep in sleep. You show devotion in such places as these.” The Khīṇāsava Thera, discerning his alms-round time, attended to his body, took his bowl and robe, and flew into the air, going elsewhere.
“Ta không biết tin tức gì về người thân cận của con. Dù ta có gõ cửa hay đánh thức, ta cũng không thể đánh thức được. Hôm qua, sau khi dùng bữa ăn ngon ở nhà con, có lẽ vị ấy đã không tiêu hóa được nên bây giờ vẫn còn ngủ. Con chỉ hoan hỷ với những người như vậy thôi.” – Vị Trưởng lão A-la-hán đã nhận biết giờ khất thực của mình, sắp xếp thân thể, cầm y bát, bay lên không trung và đi đến nơi khác.
So kuṭumbiko nevāsikattheraṃ sappimadhusakkharābhisaṅkhataṃ pāyāsaṃ pāyetvā pattaṃ gandhacuṇṇehi ubbaṭṭetvā puna pūretvā ‘‘bhante, so thero maggakilanto bhavissati, idamassa harathā’’ti adāsi.
That householder offered the resident thera a milk-rice porridge made with ghee, honey, and sugar, then wiped the bowl with fragrant powder, filled it again, and gave it, saying, “Venerable Sir, that thera must be tired from his journey; please take this to him.”
Gia chủ đã cúng dường vị Trưởng lão trú xứ món cháo sữa nấu với bơ, mật ong và đường, rồi xoa bát bằng bột thơm, đổ đầy lại và nói: “Bạch Thế Tôn, vị Trưởng lão kia chắc đã mệt mỏi vì đường xa, xin Ngài hãy mang món này đến cho Ngài ấy.”
Itaro apaṭikkhipitvāva gahetvā gacchanto ‘‘sace so bhikkhu imaṃ pāyāsaṃ pivissati, gīvāyaṃ gahetvā nikkaḍḍhiyamānopi na gamissati.
The other, without refusing, took it and went, thinking, “If that bhikkhu drinks this milk-rice porridge, he will not leave even if dragged by the neck.
Vị kia (Trưởng lão trú xứ) không từ chối mà nhận lấy, vừa đi vừa nghĩ: “Nếu vị Tỳ-kheo đó uống món cháo sữa này, dù có bị kéo cổ, vị ấy cũng sẽ không đi được.
Sace panāhaṃ imaṃ pāyāsaṃ manussānaṃ dassāmi, pākaṭaṃ me kammaṃ bhavissati.
But if I give this porridge to people, my deed will become known.
Nếu ta cho món cháo sữa này cho người khác, việc làm của ta sẽ bị lộ ra.
Sace udake opilāpessāmi, udakapiṭṭhe sappi paññāyissati.
If I throw it into the water, the ghee will be visible on the surface of the water.
Nếu ta đổ xuống nước, bơ sẽ nổi lên mặt nước.
Sace bhūmiyaṃ chaḍḍessāmi, kākasannipātena paññāyissati.
If I throw it on the ground, it will be known by the gathering of crows.
Nếu ta đổ xuống đất, sẽ bị chim quạ tụ tập mà lộ ra.”
Kattha nu kho imaṃ chaḍḍeyya’’nti upadhārento ekaṃ jhāmakkhettaṃ disvā aṅgāre viyūhitvā tattha pakkhipitvā upari aṅgārehi paṭicchādetvā vihāraṃ gato taṃ bhikkhuṃ adisvā cintesi ‘‘addhā so bhikkhu khīṇāsavo mama ajjhāsayaṃ viditvā aññattha gato bhavissati, aho mayā udarahetu ayuttaṃ kata’’nti tāvadevassa mahantaṃ domanassaṃ udapādi.
Where then should I discard this?” Pondering thus, he saw a burnt field, raked aside the charcoal, put it there, covered it with charcoal from above, and went to the monastery. Not seeing that bhikkhu, he thought, “Surely that Khīṇāsava bhikkhu, knowing my intention, must have gone elsewhere. Alas, I have done something improper for the sake of my stomach.” Immediately, great remorse arose in him.
Anh ta suy nghĩ, “Ta nên vứt cái này ở đâu đây?” Thấy một bãi hỏa táng, anh ta khều than ra, đặt thi thể vào đó, rồi phủ than lên trên. Trở về tịnh xá, không thấy vị Tỳ-khưu ấy, anh ta nghĩ: “Chắc chắn vị Tỳ-khưu A-la-hán ấy đã biết ý định của ta nên đã đi nơi khác rồi. Ôi, vì cái bụng mà ta đã làm điều không phải!” Ngay lập tức, một nỗi buồn lớn dấy lên trong anh ta.
Tato paṭṭhāyeva ca manussapeto hutvā na cirasseva kālaṃ katvā niraye nibbatti.
From that time onwards, he became a human peta, and before long, he died and was reborn in hell.
Kể từ đó, anh ta trở thành một người ngạ quỷ, không lâu sau thì chết và tái sinh vào địa ngục.
So bahūni vassasatasahassāni niraye paccitvā pakkāvasesena paṭipāṭiyā pañcajātisatesu yakkho hutvā ekadivasampi udarapūraṃ āhāraṃ na labhi.
Having suffered in hell for many hundreds of thousands of years, with the remaining karma, he was reborn as a yakkha in five hundred successive existences and did not get a full meal even for a single day.
Sau khi chịu khổ trong địa ngục hàng trăm ngàn năm, do nghiệp còn sót lại, anh ta lần lượt tái sinh làm Dạ-xoa trong năm trăm kiếp nhưng không bao giờ có được một bữa ăn no bụng.
Ekadivasaṃ pana gabbhamalaṃ udarapūraṃ labhi.
One day, however, he got a full meal of fetal waste.
Một ngày nọ, anh ta có được một bữa no bụng bằng chất thải bào thai.
Puna pañcajātisatesu sunakho ahosi.
Then, for five hundred existences, he was reborn as a dog.
Sau đó, anh ta tái sinh làm chó trong năm trăm kiếp.
Tadāpi ekadivasaṃ bhattavamanaṃ udarapūraṃ labhi, sesakāle pana tena udarapūro āhāro nāma na laddhapubbo.
Even then, he got a full meal of vomit only once; at other times, he had never received a full meal.
Lúc bấy giờ, một ngày nọ anh ta có được một bữa no bụng bằng thức ăn ói mửa, nhưng ngoài ra, anh ta chưa từng có được một bữa ăn no bụng nào.
Sunakhayonito pana cavitvā kāsiraṭṭhe ekasmiṃ gāme duggatakule nibbatti.
Having passed away from the dog existence, he was reborn into a poor family in a village in the Kāsī country.
Sau khi chết từ loài chó, anh ta tái sinh vào một gia đình nghèo ở một ngôi làng thuộc xứ Kasi.
Tassa nibbattito paṭṭhāya taṃ kulaṃ paramaduggatameva jātaṃ, jātito uddhaṃ udakakañjikāmattampi na labhi.
From the time of his birth, that family became extremely poor, and after his birth, he did not even receive a measure of water-gruel.
Kể từ khi anh ta ra đời, gia đình ấy trở nên vô cùng nghèo khổ, và từ khi sinh ra, anh ta chưa bao giờ có được dù chỉ một chút nước cháo.
Tassa pana ‘‘mittavindako’’ti nāmaṃ ahosi.
His name, however, was Mittavindaka.
Tên của anh ta là Mittavindaka.
Mātāpitaro chātakadukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā ‘‘gaccha kāḷakaṇṇī’’ti taṃ pothetvā nīhariṃsu.
His parents, unable to endure the suffering of hunger, beat him and drove him out, saying, “Go away, you bringer of misfortune!”
Cha mẹ anh ta không chịu nổi nỗi khổ đói khát, đã đánh đập và đuổi anh ta đi, nói: “Đi đi, đồ xui xẻo!”
So apaṭisaraṇo vicaranto bārāṇasiṃ agamāsi.
Wandering without refuge, he arrived in Bārāṇasī.
Anh ta lang thang không nơi nương tựa và đến Bārāṇasī.
Tadā bodhisatto bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ vāceti.
At that time, the Bodhisatta was a renowned teacher in Bārāṇasī, instructing five hundred young men in various crafts.
Lúc bấy giờ, Bồ-tát là một vị đạo sư danh tiếng ở Bārāṇasī, dạy nghề cho năm trăm thanh niên.
Tadā bārāṇasivāsino duggatānaṃ paribbayaṃ datvā sippaṃ sikkhāpenti.
At that time, the residents of Bārāṇasī would provide expenses for the poor and teach them crafts.
Khi đó, những người dân Bārāṇasī đã trả tiền cho người nghèo để họ học nghề.
Ayampi mittavindako bodhisattassa santike sippaṃ sikkhati.
This Mittavindaka also learned a craft from the Bodhisatta.
Mittavindaka này cũng học nghề từ Bồ-tát.
So pharuso anovādakkhamo taṃ taṃ paharanto vicarati, bodhisattena ovadiyamānopi ovādaṃ na gaṇhāti.
He was harsh and unamenable to advice, going about striking this and that, and even when advised by the Bodhisatta, he did not accept the advice.
Anh ta thô lỗ, không chịu lời khuyên, thường xuyên đánh đập người khác, và dù được Bồ-tát khuyên bảo, anh ta cũng không nghe lời.
Taṃ nissāya āyopissa mando jāto.
Because of him, his income also became meager.
Do anh ta, thu nhập cũng trở nên ít ỏi.
Atha so māṇavakehi saddhiṃ bhaṇḍitvā ovādaṃ aggaṇhanto tato palāyitvā āhiṇḍanto ekaṃ paccantagāmaṃ patvā bhatiṃ katvā jīvati.
Then, having quarreled with the young men and not accepting their advice, he fled from there, wandered about, reached a frontier village, and lived by working for wages.
Sau đó, anh ta cãi vã với các thanh niên khác, không nghe lời khuyên, bỏ trốn khỏi đó, lang thang và đến một ngôi làng biên giới, sống bằng nghề làm thuê.
So tattha ekāya duggatitthiyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi.
There he cohabited with a poor woman.
Ở đó, anh ta sống chung với một người phụ nữ nghèo.
Sā taṃ nissāya dve dārake vijāyi.
Through him, she gave birth to two children.
Cô ấy sinh cho anh ta hai đứa con.
Gāmavāsino ‘‘amhākaṃ susāsanaṃ dussāsanaṃ āroceyyāsī’’ti mittavindakassa bhatiṃ datvā taṃ gāmadvāre kuṭikāya vasāpesuṃ.
The villagers, saying, "You should report good governance and bad governance to us," gave Mittavindaka wages and made him live in a hut at the village gate.
Dân làng trả tiền công cho Mittavindaka và cho anh ta ở trong một túp lều ở cổng làng, nói: “Ngươi hãy báo cáo những điều tốt và xấu của chúng ta.”
Taṃ pana mittavindakaṃ nissāya te paccantagāmavāsino sattakkhattuṃ rājadaṇḍaṃ agamaṃsu, sattakkhattuṃ nesaṃ gehāni jhāyiṃsu, sattakkhattuṃ taḷākaṃ bhijji.
However, because of Mittavindaka, those frontier villagers were punished by the king seven times, their houses were burned seven times, and their reservoir broke seven times.
Nhưng do Mittavindaka này, dân làng biên giới ấy đã bảy lần chịu hình phạt của vua, bảy lần nhà cửa của họ bị cháy, và bảy lần ao hồ bị vỡ đê.
Te cintayiṃsu ‘‘amhākaṃ pubbe imassa mittavindakassa anāgamanakāle evarūpaṃ natthi, idāni panassa āgatakālato paṭṭhāya parihāyāmā’’ti taṃ pothetvā nīhariṃsu.
They thought, "Before this Mittavindaka came, we had nothing of this sort; but now, ever since he arrived, we have been declining." So they beat him and drove him away.
Họ nghĩ: “Trước đây, khi Mittavindaka này chưa đến, những điều như vậy không xảy ra. Bây giờ, kể từ khi anh ta đến, chúng ta cứ suy yếu dần.” Thế là họ đánh đập và đuổi anh ta đi.
So attano dārake gahetvā aññattha gacchanto ekaṃ amanussapariggahaṃ aṭaviṃ pāvisi.
Taking his children, he went to another place and entered a forest inhabited by non-humans.
Anh ta dẫn các con mình đi nơi khác, vào một khu rừng hoang do phi nhân chiếm giữ.
Tatthassa amanussā dārake ca bhariyañca māretvā maṃsaṃ khādiṃsu.
There, the non-humans killed his children and wife and ate their flesh.
Ở đó, các phi nhân đã giết và ăn thịt các con cùng vợ anh ta.
So tato palāyitvā tato tato āhiṇḍanto ekaṃ gambhīraṃ nāma paṭṭanagāmaṃ nāvāvissajjanadivaseyeva patvā kammakārako hutvā nāvaṃ abhiruhi.
He fled from there, wandered here and there, and arrived at a deep port village on the very day a ship was departing; he became a laborer and boarded the ship.
Anh ta trốn thoát khỏi đó, lang thang khắp nơi và đến một làng cảng sâu vào đúng ngày tàu khởi hành, rồi làm công và lên tàu.
Nāvā samuddapiṭṭhe sattāhaṃ gantvā sattame divase samuddamajjhe ākoṭetvā ṭhapitā viya aṭṭhāsi.
The ship traveled for seven days on the ocean surface, and on the seventh day, it stood still in the middle of the ocean as if anchored.
Con tàu đi trên mặt biển bảy ngày, đến ngày thứ bảy thì đứng yên giữa biển như bị đóng cọc.
Te kāḷakaṇṇisalākaṃ cāresuṃ, sattakkhattuṃ mittavindakasseva pāpuṇi.
They cast lots for the unlucky one, and it fell to Mittavindaka seven times.
Họ rút thăm xem ai là kẻ xui xẻo, và bảy lần đều trúng Mittavindaka.
Manussā tassekaṃ veḷukalāpaṃ datvā hatthe gahetvā samuddapiṭṭhe khipiṃsu, tasmiṃ khittamatte nāvā agamāsi.
The people gave him a bundle of bamboo, took him by the hand, and threw him onto the ocean surface; as soon as he was thrown, the ship moved on.
Mọi người đưa cho anh ta một bó tre, rồi nắm tay anh ta và ném xuống biển. Ngay khi anh ta bị ném xuống, con tàu lại đi được.
Mittavindako veḷukalāpe nipajjitvā samuddapiṭṭhe gacchanto kassapasammāsambuddhakāle rakkhitasīlassa phalena samuddapiṭṭhe ekasmiṃ phalikavimāne catasso devadhītaro paṭilabhitvā tāsaṃ santike sukhaṃ anubhavamāno sattāhaṃ vasi.
Mittavindaka lay on the bundle of bamboo and traveled on the ocean surface, and by the fruit of observing precepts during the time of Kassapa Sammāsambuddha, he obtained four celestial maidens in a crystal palace on the ocean surface and lived there for seven days, experiencing happiness with them.
Mittavindaka nằm trên bó tre, trôi trên mặt biển, nhờ quả báo của việc giữ giới trong thời Đức Phật Kassapa Sammāsambuddha, anh ta đã gặp được bốn vị thiên nữ trong một cung điện pha lê trên mặt biển và sống an lạc với họ trong bảy ngày.
Tā pana vimānapetiyo sattāhaṃ sukhaṃ anubhavanti, sattāhaṃ dukkhaṃ.
However, those palace-petīs experienced happiness for seven days and suffering for seven days.
Nhưng những vị thiên nữ ở cung điện ấy hưởng lạc bảy ngày, rồi chịu khổ bảy ngày.
Sattāhaṃ dukkhaṃ anubhavituṃ gacchamānā ‘‘yāva mayaṃ āgacchāma, tāva idheva hohī’’ti vatvā agamaṃsu.
As they were going to experience suffering for seven days, they said, "Stay right here until we return," and then they departed.
Khi đi chịu khổ, họ nói: “Hãy ở đây cho đến khi chúng tôi trở lại,” rồi họ đi.
Mittavindako tāsaṃ gatakāle veḷukalāpe nipajjitvā purato gacchanto rajatavimāne aṭṭha devadhītaro labhi.
When they had gone, Mittavindaka lay on the bundle of bamboo and went forward, obtaining eight celestial maidens in a silver palace.
Khi họ đi rồi, Mittavindaka nằm trên bó tre, đi tiếp về phía trước và gặp tám vị thiên nữ trong một cung điện bạc.
Tatopi paraṃ gacchanto maṇivimāne soḷasa, kanakavimāne dvattiṃsa devadhītaro labhi.
Going further from there, he obtained sixteen in a jewel palace, and thirty-two celestial maidens in a golden palace.
Đi xa hơn nữa, anh ta gặp mười sáu vị thiên nữ trong một cung điện ngọc, và ba mươi hai vị thiên nữ trong một cung điện vàng.
Tāsampi vacanaṃ akatvā parato gacchanto antaradīpake ekaṃ yakkhanagaraṃ addasa.
Disregarding their words too, he went further and saw a yakkha city on an intermediate island.
Không nghe lời họ, anh ta đi tiếp và thấy một thành phố của Dạ-xoa trên một hòn đảo nhỏ.
Tatthekā yakkhinī ajarūpena vicarati.
There, a yakkhiṇī was wandering in the form of a goat.
Ở đó, một nữ Dạ-xoa đang đi lại dưới hình dạng một con dê.
Mittavindako tassā yakkhinibhāvaṃ ajānanto ‘‘ajamaṃsaṃ khādissāmī’’ti taṃ pāde aggahesi, sā yakkhānubhāvena taṃ ukkhipitvā khipi.
Mittavindaka, not knowing her to be a yakkhiṇī, thought, "I will eat goat meat," and grabbed her by the leg; she, by her yakkha power, lifted him up and threw him.
Mittavindaka không biết đó là nữ Dạ-xoa, nghĩ: “Ta sẽ ăn thịt dê,” liền nắm chân con dê. Nữ Dạ-xoa ấy, bằng thần thông của Dạ-xoa, nhấc bổng anh ta lên và ném đi.
So tāya khitto samuddamatthakena gantvā bārāṇasiyaṃ parikhāpiṭṭhe ekasmiṃ kaṇṭakagumbamatthake patitvā pavaṭṭamāno bhūmiyaṃ patiṭṭhāsi.
Thrown by her, he traveled over the ocean surface and fell onto the top of a thorny bush on the moat bank in Bārāṇasī, then rolled down and landed on the ground.
Anh ta bị ném đi, bay qua mặt biển và rơi xuống một bụi cây gai trên bờ hào ở Bārāṇasī, rồi lăn xuống đất.
Tasmiñca samaye tasmiṃ parikhāpiṭṭhe rañño ajikā caramānā corā haranti.
At that time, the king's goats grazing on that moat bank were being stolen by thieves.
Vào lúc đó, những con dê của vua đang gặm cỏ trên bờ hào bị bọn trộm bắt đi.
Ajikagopakā ‘‘core gaṇhissāmā’’ti ekamantaṃ nilīnā aṭṭhaṃsu.
The goat-herds, saying, "We will catch the thieves," hid themselves nearby.
Những người chăn dê nấp một bên, nói: “Chúng ta sẽ bắt bọn trộm.”
Mittavindako pavaṭṭitvā bhūmiyaṃ ṭhito tā ajikā disvā cintesi ‘‘ahaṃ samudde ekasmiṃ dīpake ajikaṃ pāde gahetvā tāya khitto idha patito.
Mittavindaka, having rolled down and stood on the ground, saw those goats and thought, "I grabbed a goat by the leg on an island in the ocean, and it threw me, and I fell here.
Mittavindaka lăn xuống đất, đứng dậy, thấy những con dê ấy và nghĩ: “Ở trên biển, trên một hòn đảo, ta nắm chân một con dê và bị nó ném đến đây.
Sace idāni ekaṃ ajikaṃ pāde gahessāmi, sā maṃ parato samuddapiṭṭhe vimānadevatānaṃ santike khipissatī’’ti.
If I now grab a goat by the leg, it will throw me to the celestial beings in the palaces on the ocean surface."
Nếu bây giờ ta nắm chân một con dê, nó sẽ ném ta trở lại với các vị thiên nữ ở cung điện trên mặt biển.”
So evaṃ ayoniso manasikaritvā ajikaṃ pāde gaṇhi, sā gahitamattā viravi.
Thus, having reflected unwisely, he grabbed a goat by the leg; as soon as it was grabbed, it cried out.
Anh ta suy nghĩ sai lầm như vậy và nắm chân con dê. Ngay khi bị nắm, con dê kêu lên.
Ajikagopakā ito cito ca āgantvā taṃ gahetvā ‘‘ettakaṃ kālaṃ rājakule ajikakhādako esa coro’’ti taṃ koṭṭetvā bandhitvā rañño santikaṃ nenti.
The goat-herds came from all directions, caught him, and saying, "This is the thief who has been eating the king's goats for so long," they beat him, bound him, and led him to the king.
Những người chăn dê chạy đến từ khắp nơi, bắt anh ta và nói: “Đây là tên trộm ăn thịt dê của hoàng gia bấy lâu nay!” Họ đánh đập, trói anh ta lại và dẫn đến vua.
Tasmiṃ khaṇe bodhisatto pañcasatamāṇavakaparivuto nagarā nikkhamma nhāyituṃ gacchanto mittavindakaṃ disvā sañjānitvā te manusse āha – ‘‘tātā, ayaṃ amhākaṃ antevāsiko, kasmā naṃ gaṇhathā’’ti?
At that moment, the Bodhisatta, surrounded by five hundred students, leaving the city and going to bathe, saw Mittavindaka, recognized him, and said to those men – ‘‘Sirs, this is our pupil, why do you seize him?’’
Vào lúc đó, Bồ-tát, cùng với năm trăm thanh niên, rời thành phố để đi tắm, thấy Mittavindaka và nhận ra anh ta, liền nói với những người ấy: “Này các con, đây là đệ tử của chúng ta, tại sao các con lại bắt anh ta?”
‘‘Ajikacorako, ayya, ekaṃ ajikaṃ pāde gaṇhi, tasmā gahito’’ti.
‘‘He is a goat thief, sir, he seized a goat by the leg, therefore he was seized,’’ they said.
“Thưa Đại đức, đây là tên trộm dê, hắn đã nắm chân một con dê, nên bị bắt.”
‘‘Tena hetaṃ amhākaṃ dāsaṃ katvā detha, amhe nissāya jīvissatī’’ti.
‘‘In that case, give him to us as a slave; he will live relying on us,’’ he said.
“Nếu vậy, hãy giao anh ta làm nô lệ cho chúng ta, anh ta sẽ sống nhờ chúng ta.”
Te, ‘‘sādhu ayyā’’ti taṃ vissajjetvā agamaṃsu.
They, saying, ‘‘Very well, sir,’’ released him and went away.
Họ nói: “Vâng, thưa Đại đức,” rồi thả anh ta ra và đi.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘mittavindaka, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ kahaṃ vasī’’ti pucchi.
Then the Bodhisatta asked him, ‘‘Mittavindaka, where have you been living all this time?’’
Sau đó, Bồ-tát hỏi anh ta: “Này Mittavindaka, con đã ở đâu bấy lâu nay?”
So sabbaṃ attanā katakammaṃ ārocesi.
He reported all the deeds he had done.
Anh ta kể lại tất cả những gì mình đã làm.
Bodhisatto ‘‘atthakāmānaṃ vacanaṃ akaronto evaṃ dukkhaṃ pāpuṇātī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, ‘‘One who does not heed the words of those who wish for one’s welfare thus experiences suffering,’’ spoke this verse –
Bồ-tát nói: “Người không nghe lời khuyên của những người mong muốn lợi ích sẽ phải chịu khổ như vậy,” rồi thuyết kệ này:
Tattha atthakāmassāti vuḍḍhiṃ icchantassa.
Therein, atthakāmassa means of one who desires prosperity.
Ở đây, atthakāmassa nghĩa là người mong muốn sự tiến bộ.
Hitānukampinoti hitena anukampamānassa.
Hitānukampino means of one who is compassionate with good will.
Hitānukampino nghĩa là người có lòng thương xót với lợi ích.
Ovajjamānoti mudukena hitacittena ovadiyamāno.
Ovajjamāno means being advised with a gentle and benevolent mind.
Ovajjamāno nghĩa là được khuyên bảo với tâm hiền lành và thiện ý.
Na karoti sāsananti anusiṭṭhaṃ na karoti, dubbaco anovādako hoti.
Na karoti sāsanaṃ means does not follow the instruction, is disobedient and unheeding of advice.
Na karoti sāsanaṃ nghĩa là không làm theo lời dạy, là người khó dạy, không nghe lời khuyên.
Mittako viya socatīti yathāyaṃ mittavindako ajikāya pādaṃ gahetvā socati kilamati, evaṃ niccakālaṃ socatīti imāya gāthāya bodhisatto dhammaṃ desesi.
Mittako viya socatīti means just as this Mittavindaka laments and suffers, clinging to the goat’s leg, so does one lament constantly. With this verse, the Bodhisatta taught the Dhamma.
Mittako viya socatī nghĩa là đau khổ liên tục, như Mittavindaka này đã nắm chân dê mà đau khổ, mệt mỏi. Với kệ này, Bồ-tát đã thuyết pháp.
Evaṃ tena therena ettake addhāne tīsuyeva attabhāvesu kucchipūro laddhapubbo.
Thus, for that elder, in such a long stretch of time, food to fill his belly was obtained only in three existences.
Như vậy, vị Trưởng lão ấy trong suốt chặng đường dài, chỉ trong ba kiếp đã có được bữa ăn no bụng.
Yakkhena hutvā ekadivasaṃ gabbhamalaṃ laddhaṃ, sunakhena hutvā ekadivasaṃ bhattavamanaṃ, parinibbānadivase dhammasenāpatissānubhāvena catumadhuraṃ laddhaṃ.
As a yakkha, he obtained placenta one day; as a dog, he obtained vomit from a meal one day; on the day of his final Nibbāna, through the power of the Dhamma general, he obtained the four sweet foods.
Khi làm Dạ-xoa, một ngày anh ta có được chất thải bào thai; khi làm chó, một ngày anh ta có được thức ăn ói mửa; vào ngày nhập Niết-bàn, nhờ thần thông của Pháp-tướng quân, anh ta có được tứ vị mật.
Evaṃ parassa lābhantarāyakaraṇaṃ nāma mahādosanti veditabbaṃ.
Thus, causing hindrance to another’s gain is known as a great fault.
Như vậy, việc gây trở ngại cho lợi lộc của người khác là một lỗi lớn cần phải biết.
Tasmiṃ pana kāle sopi ācariyo mittavindakopi yathākammaṃ gato.
At that time, that teacher and Mittavindaka both went according to their kamma.
Vào lúc đó, vị đạo sư kia và Mittavindaka đều đã đi theo nghiệp của mình.
Yo atthakāmassāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yo atthakāmassa – This the Teacher spoke while residing in Jetavana, concerning a certain gluttonous bhikkhu.
Yo atthakāmassa – Câu này được Đức Phật nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu tham lam.
Tassa lolabhāvo navakanipāte kākajātake āvi bhavissati.
His gluttony will be revealed in the Kāka Jātaka in the Navaka Nipāta.
Tính tham lam của vị ấy sẽ được phơi bày trong Kākajātake thuộc tập Navakanipāta.
Tadā pana taṃ bhikkhū ‘‘ayaṃ, bhante, bhikkhu lolo’’ti satthu ārocesuṃ.
At that time, the bhikkhus reported to the Teacher, ‘‘This bhikkhu, Venerable Sir, is gluttonous.’’
Khi ấy, các Tỳ-khưu đã bạch lên Đức Bổn Sư rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-khưu này tham lam.”
Atha naṃ satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu lolosī’’ti pucchi.
Then the Teacher asked him, ‘‘Is it true, bhikkhu, that you are gluttonous?’’
Rồi Đức Bổn Sư hỏi vị ấy: “Này Tỳ-khưu, có thật là ngươi tham lam không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy.”
Satthā ‘‘pubbepi tvaṃ bhikkhu lolo lolakāraṇā jīvitakkhayaṃ patto, paṇḍitāpi taṃ nissāya attano vasanaṭṭhānā parihīnā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, ‘‘Bhikkhu, in the past too you were gluttonous and met your end of life due to gluttony, and the wise also, relying on you, were deprived of their dwelling place,’’ recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ ngươi tham lam, mà trước đây ngươi cũng tham lam, và vì sự tham lam đó mà ngươi đã mất mạng, thậm chí các bậc hiền trí cũng vì nương tựa vào ngươi mà phải rời bỏ nơi cư trú của mình,” rồi Ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pārāvatayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a pigeon.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sanh làm chim bồ câu.
Tadā bārāṇasivāsino puññakāmatāya tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sakuṇānaṃ sukhavasanatthāya thusapacchiyo olambenti.
At that time, the residents of Bārāṇasī, out of a desire for merit, hung up baskets of husks in various places for the comfortable dwelling of birds.
Khi ấy, dân chúng ở Bārāṇasī, vì mong cầu phước báu, đã treo những giỏ trấu ở nhiều nơi để chim chóc được sống thoải mái.
Bārāṇasiseṭṭhinopi bhattakārako attano mahānase ekaṃ thusapacchiṃ olambetvā ṭhapesi, bodhisatto tattha vāsaṃ kappesi.
The chief householder of Bārāṇasī also hung a husk basket in his great kitchen, and the Bodhisatta made his abode there.
Người nấu bếp của vị trưởng giả ở Bārāṇasī cũng treo một giỏ trấu trong bếp của mình, và Bồ-tát đã cư ngụ ở đó.
So pātova nikkhamitvā gocare caritvā sāyaṃ āgantvā tattha vasanto kālaṃ khepesi.
He would leave early in the morning, forage for food, and return in the evening to dwell there, thus passing his time.
Ngài thường ra ngoài kiếm ăn vào buổi sáng và trở về vào buổi tối để cư ngụ tại đó, sống qua ngày.
Athekadivasaṃ eko kāko mahānasamatthakena gacchanto ambilānambilamacchamaṃsānaṃ dhūpanavāsaṃ ghāyitvā lobhaṃ uppādetvā ‘‘kaṃ nu kho nissāya imaṃ macchamaṃsaṃ labhissāmī’’ti avidūre nisīditvā pariggaṇhanto sāyaṃ bodhisattaṃ āgantvā mahānasaṃ pavisantaṃ disvā ‘‘imaṃ pārāvataṃ nissāya macchamaṃsaṃ labhissāmī’’ti punadivase pātova āgantvā bodhisattassa nikkhamitvā gocaratthāya gamanakāle piṭṭhito piṭṭhito agamāsi.
Then one day, a crow, flying over the top of the kitchen, smelled the smoky odor of sour and unsour fish and meat, and greed arose in him. He thought, ‘‘Relying on whom shall I obtain this fish and meat?’’ Sitting not far off, observing, in the evening he saw the Bodhisatta arriving and entering the kitchen. He thought, ‘‘I shall obtain fish and meat by relying on this pigeon.’’ The next day, he came early in the morning and followed behind the Bodhisatta when he left to forage for food.
Một hôm, một con quạ bay ngang qua mái bếp, ngửi thấy mùi cá và thịt chua ngọt, nổi lòng tham, suy nghĩ: “Ta sẽ nương tựa vào ai để có được cá thịt này?” Nó đậu gần đó, quan sát, và vào buổi tối, khi thấy Bồ-tát trở về và vào bếp, nó nghĩ: “Ta sẽ nương tựa vào con bồ câu này để có được cá thịt,” rồi sáng hôm sau, nó đến sớm và đi theo Bồ-tát khi Ngài ra ngoài kiếm ăn.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘kasmā tvaṃ, samma, amhehi saddhiṃ carasī’’ti āha.
Then the Bodhisatta said to him, "Why do you associate with us, friend?"
Bồ-tát hỏi nó: “Này bạn, tại sao bạn lại đi cùng chúng tôi?”
‘‘Sāmi, tumhāhaṃ kiriyā mayhaṃ ruccati, ito paṭṭhāya tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti.
"Master, your actions please me; from now on, I will attend to you."
“Thưa chủ nhân, tôi thích cách sống của ngài, từ nay tôi sẽ phụng sự ngài.”
‘‘Samma, tumhe aññagocarā, mayaṃ aññagocarā, tumhehi amhākaṃ upaṭṭhānaṃ dukkara’’nti.
"Friend, you are of a different feeding ground, and we are of a different feeding ground; it is difficult for you to attend to us."
“Này bạn, các bạn kiếm ăn khác, chúng tôi kiếm ăn khác, việc các bạn phụng sự chúng tôi rất khó khăn.”
‘‘Sāmi, tumhākaṃ gocaraggahaṇakāle ahampi gocaraṃ gahetvā tumhehi saddhiṃyeva gamissāmī’’ti.
"Master, when you go to gather food, I too will gather food and go with you."
“Thưa chủ nhân, khi ngài kiếm ăn, tôi cũng sẽ kiếm ăn và đi cùng ngài.”
‘‘Sādhu, kevalaṃ te appamattena bhavitabba’’nti evaṃ bodhisatto kākaṃ ovaditvā gocaraṃ caranto tiṇabījādīni khādati.
"Very well, only you must be diligent." Thus, having advised the crow, the Bodhisatta, while foraging, ate grass seeds and the like.
“Tốt lắm, nhưng bạn phải cẩn thận,” Bồ-tát khuyên con quạ như vậy, rồi đi kiếm ăn, ăn hạt cỏ và các loại khác.
Bodhisattassa pana gocaraggahaṇakāle kāko gantvā gomayapiṇḍaṃ apanetvā pāṇake khāditvā udaraṃ pūretvā bodhisattassa santikaṃ āgantvā ‘‘sāmi, tumhe ativelaṃ caratha, atibahubhakkhena nāma bhavituṃ na vaṭṭatī’’ti vatvā bodhisattena gocaraṃ gahetvā sāyaṃ āgacchantena saddhiṃyeva mahānasaṃ pāvisi.
However, when the Bodhisatta went to gather food, the crow went, removed a lump of cow dung, ate the insects, filled its belly, and then came to the Bodhisatta, saying, "Master, you forage for too long; it is not proper to be excessively gluttonous." Having said this, it entered the kitchen together with the Bodhisatta, who was returning in the evening with his food.
Trong lúc Bồ-tát kiếm ăn, con quạ đi đến, bới phân bò ra, ăn côn trùng, no bụng, rồi đến chỗ Bồ-tát nói: “Thưa chủ nhân, ngài kiếm ăn quá lâu, không nên ăn quá nhiều,” rồi cùng Bồ-tát trở về bếp vào buổi tối.
Bhattakārako ‘‘amhākaṃ kapoto aññampi gahetvā āgato’’ti kākassapi pacchiṃ ṭhapesi.
The cook, thinking, "Our pigeon has brought another one," placed a basket for the crow as well.
Người nấu bếp thấy: “Con bồ câu của chúng ta còn dẫn theo một con khác,” nên cũng đặt một giỏ cho con quạ.
Tato paṭṭhāya dve janā vasanti.
From that time onwards, the two of them lived there.
Từ đó, hai con cùng sống chung.
Athekadivasaṃ seṭṭhissa bahuṃ macchamaṃsaṃ āhariṃsu.
Then one day, much fish and meat were brought to the merchant.
Một hôm, người ta mang rất nhiều cá thịt đến cho vị trưởng giả.
Taṃ ādāya bhattakārako mahānase tattha tattha olambesi.
Taking it, the cook hung it here and there in the kitchen.
Người nấu bếp lấy chúng và treo khắp nơi trong bếp.
Kāko taṃ disvā lobhaṃ uppādetvā ‘‘sve gocarabhūmiṃ agantvā mayā idameva khāditabba’’nti rattiṃ nitthunanto nipajji.
The crow, seeing it, conceived a craving and lay down at night, muttering, "Tomorrow, without going to the feeding ground, I must eat this very food."
Con quạ thấy vậy, nổi lòng tham, nghĩ: “Ngày mai ta sẽ không đi kiếm ăn mà sẽ ăn ngay tại đây,” rồi rên rỉ suốt đêm.
Punadivase bodhisatto gocarāya gacchanto ‘‘ehi, samma, kākā’’ti āha.
The next day, as the Bodhisatta was going to forage, he said, "Come, friend crow."
Ngày hôm sau, Bồ-tát đi kiếm ăn, nói: “Này bạn quạ, đến đây!”
‘‘Sāmi, tumhe gacchatha, mayhaṃ kucchirogo atthī’’ti.
"Master, you go; I have a stomach ailment."
“Thưa chủ nhân, ngài cứ đi đi, tôi bị đau bụng.”
‘‘Samma, kākānaṃ kucchirogo nāma na kadāci bhūtapubbo, rattiṃ tīsu yāmesu ekekasmiṃ yāme mucchitā honti, dīpavaṭṭiṃ gilitakāle pana nesaṃ muhuttaṃ titti hoti, tvaṃ imaṃ macchamaṃsaṃ khāditukāmo bhavissasi, ehi manussaparibhogo nāma tumhākaṃ dupparibhuñjiyo, mā evarūpaṃ akāsi, mayā saddhiṃyeva gocarāya gacchāhī’’ti.
"Friend, crows never have stomach ailments. During the three watches of the night, they faint in each watch; but when they swallow a lamp wick, they are satisfied for a moment. You must be desirous of eating this fish and meat. Come, human food is difficult for you to consume. Do not do such a thing; go foraging with me."
“Này bạn, chim quạ không bao giờ bị đau bụng, chúng thường mê man vào mỗi canh trong ba canh đêm, nhưng khi nuốt đèn dầu thì chúng no được một lát. Có lẽ bạn muốn ăn cá thịt này. Hãy đến đây, thức ăn của con người rất khó tiêu hóa đối với các bạn. Đừng làm như vậy, hãy đi kiếm ăn cùng tôi.”
‘‘Na sakkomi, sāmī’’ti.
"I cannot, Master."
“Tôi không thể, thưa chủ nhân.”
‘‘Tena hi paññāyissasi sakena kammena, lobhavasaṃ agantvā appamatto hohī’’ti taṃ ovaditvā bodhisatto gocarāya gato.
"Then you will realize it by your own actions. Do not fall prey to greed, be diligent." Having advised it thus, the Bodhisatta went to forage.
“Vậy thì bạn sẽ phải chịu hậu quả do nghiệp của mình. Đừng để lòng tham dẫn dắt, hãy cẩn thận.” Khuyên bảo nó như vậy, Bồ-tát đi kiếm ăn.
Bhattakārako nānappakāraṃ macchamaṃsavikatiṃ sampādetvā usumanikkhamanatthaṃ bhājanāni thokaṃ vivaritvā rasaparissāvanakaroṭiṃ bhājanamatthake ṭhapetvā bahi nikkhamitvā sedaṃ puñchamāno aṭṭhāsi.
The cook prepared various kinds of fish and meat dishes, slightly opened the vessels to let out steam, placed a strainer bowl on top of the vessels, and then went outside, wiping his sweat.
Người nấu bếp đã chuẩn bị nhiều món cá thịt khác nhau, hơi mở các vật chứa để hơi nóng thoát ra, đặt một cái rổ hứng nước cốt lên trên các vật chứa, rồi ra ngoài đứng lau mồ hôi.
Tasmiṃ khaṇe kāko pacchito sīsaṃ ukkhipitvā bhattagehaṃ olokento tassa nikkhantabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃdāni mayhaṃ manorathaṃ pūretvā maṃsaṃ khādituṃ kālo, kiṃ nu kho mahāmaṃsaṃ khādāmi, udāhu cuṇṇikamaṃsa’’nti cintetvā ‘‘cuṇṇikamaṃsena nāma khippaṃ kucchiṃ pūretuṃ na sakkā, mahantaṃ maṃsakhaṇḍaṃ āharitvā pacchiyaṃ nikkhipitvā khādamāno nipajjissāmī’’ti pacchito uppatitvā rasakaroṭiyaṃ nilīyi.
At that moment, the crow, lifting its head from the basket and looking into the kitchen, knew that he had gone out and thought, "Now is the time for me to fulfill my wish and eat the meat. What shall I eat, large pieces of meat or minced meat?" Then, thinking, "It is not possible to quickly fill my belly with minced meat; I will take a large piece of meat, put it in the basket, and lie down eating it," it flew up from the basket and hid in the strainer bowl.
Vào lúc đó, con quạ từ trong giỏ ngẩng đầu lên nhìn vào nhà bếp, biết rằng người nấu bếp đã đi ra, nghĩ: “Bây giờ là lúc ta thực hiện mong muốn của mình và ăn thịt. Ta nên ăn thịt lớn hay thịt vụn?” Nó suy nghĩ: “Thịt vụn thì không thể làm no bụng nhanh được, ta sẽ lấy một miếng thịt lớn, bỏ vào giỏ và nằm ăn,” rồi nó bay ra khỏi giỏ, đậu vào cái rổ hứng nước cốt.
Sā ‘‘kirī’’ti saddamakāsi.
It made a "kirī" sound.
Cái rổ phát ra tiếng “kiri.”
Bhattakārako taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti paviṭṭho kākaṃ disvā ‘‘ayaṃ duṭṭhakāko mahāseṭṭhino pakkamaṃsaṃ khāditukāmo, ahaṃ kho pana seṭṭhiṃ nissāya jīvāmi, na imaṃ bālaṃ, kiṃ me iminā’’ti dvāraṃ pidhāya kākaṃ gahetvā sakalasarīre pattāni luñcitvā allasiṅgīveraloṇajīrakādayo koṭṭetvā ambilatakkena āloḷetvā tenassa sakalasarīraṃ makkhetvā taṃ kākaṃ pacchiyaṃ khipi.
The cook, hearing that sound, entered, thinking, "What is that?" Seeing the crow, he thought, "This wicked crow wants to eat the great merchant's cooked meat. I live by relying on the merchant, not on this fool. What is this to me?" He closed the door, caught the crow, plucked all the feathers from its entire body, pounded fresh ginger, salt, cumin, and other spices, mixed them with sour juice, smeared its entire body with it, and threw the crow into the basket.
Người nấu bếp nghe tiếng động đó, nghĩ: “Cái gì vậy?” Bước vào, thấy con quạ, ông ta nói: “Con quạ độc ác này muốn ăn thịt đã chế biến của vị trưởng giả. Ta sống nhờ vị trưởng giả, chứ không phải con chim ngu ngốc này. Ta cần gì nó?” Rồi ông ta đóng cửa lại, bắt con quạ, nhổ hết lông trên toàn thân nó, giã gừng tươi, muối, thì là và các thứ khác, trộn với nước chua, bôi khắp thân con quạ, rồi ném con quạ vào giỏ.
So adhimattavedanābhibhūto nitthunanto nipajji.
Overwhelmed by extreme pain, it lay down moaning.
Nó nằm đó rên rỉ, bị nỗi đau cực độ hành hạ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe mahābhogakule nibbatto viññutaṃ patvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme cānisaṃsaṃ disvā kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo ca uppādetvā jhānasukhena vītināmento aparabhāge mahāparivāro pañcahi tāpasasatehi parivuto gaṇassa satthā hutvā vihāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a wealthy family in the Kāsī kingdom. Having attained maturity, he saw the danger in sensual pleasures and the advantage in renunciation, so he abandoned sensual pleasures, entered the Himalayas, and took up the ascetic life. He performed kasiṇa meditation, developed the five abhiññā and eight attainments, and spent his time enjoying the bliss of jhāna. Later, he became the teacher of a community, surrounded by a large retinue of five hundred ascetics.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sanh vào một gia đình giàu có ở xứ Kāsī, khi trưởng thành, Ngài thấy sự nguy hiểm của dục lạc và lợi ích của sự xuất ly, nên đã từ bỏ dục lạc, vào dãy núi Hy-mã-lạp Sơn, xuất gia làm đạo sĩ. Sau khi thực hành kasiṇa, Ngài đã chứng đắc năm thắng trí (abhiññā) và tám định (samāpatti), sống an lạc trong thiền định. Về sau, Ngài trở thành bậc đạo sư của một nhóm, được năm trăm đạo sĩ vây quanh.
Atheko āsivisapotako attano dhammatāya caranto aññatarassa tāpasassa assamapadaṃ patto.
Then, a young venomous snake, moving about according to its nature, came to the hermitage of a certain ascetic.
Một hôm, một con rắn độc con, theo bản năng tự nhiên, đi đến một am thất của một vị đạo sĩ.
Tāpaso tasmiṃ puttasinehaṃ uppādetvā taṃ ekasmiṃ veḷupabbe sayāpetvā paṭijaggati.
The ascetic developed paternal affection for it, made it sleep in a bamboo internode, and cared for it.
Vị đạo sĩ nảy sinh tình thương con đối với nó, đặt nó nằm trong một ống tre và chăm sóc.
Tassa veḷupabbe sayanato ‘‘veḷuko’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because it slept in a bamboo internode, they named it ‘‘Veḷuka’’ (Bamboo-dweller).
Vì nó nằm trong ống tre, nên người ta gọi nó là “Veḷuka.”
Taṃ puttasinehena paṭijagganato tāpasassa ‘‘veḷukapitā’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because he cared for it with paternal affection, they named the ascetic ‘‘Veḷukapitā’’ (Father of Veḷuka).
Vì vị đạo sĩ chăm sóc nó với tình thương con, nên người ta gọi vị đạo sĩ là “cha của Veḷuka.”
Tadā bodhisatto ‘‘eko kira tāpaso āsivisaṃ paṭijaggatī’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ āsivisaṃ paṭijaggasī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘āsivisena saddhiṃ vissāso nāma natthi, mā evaṃ jaggāhī’’ti āha.
At that time, the Bodhisatta, hearing, ‘‘It seems an ascetic is caring for a venomous snake,’’ had him summoned and asked, ‘‘Is it true that you are caring for a venomous snake?’’ When he replied, ‘‘Yes,’’ the Bodhisatta said, ‘‘There is no trust to be placed in a venomous snake; do not care for it in this way.’’
Lúc đó, Bồ Tát nghe nói: “Có một đạo sĩ đang nuôi một con rắn độc,” bèn cho gọi ông ta đến và hỏi: “Có thật là ông đang nuôi một con rắn độc không?” Khi được trả lời “Thật vậy,” Bồ Tát nói: “Không thể có sự tin cậy nào với rắn độc, đừng nuôi nó như vậy.”
‘‘So me ācariya putto, nāhaṃ tena vinā vattituṃ sakkhissāmī’’ti.
‘‘He is my son, venerable sir; I cannot live without him.’’
“Thưa đạo sư, nó là con trai của tôi, tôi không thể sống thiếu nó được.”
‘‘Tena hi etasseva santikā jīvitakkhayaṃ pāpuṇissasī’’ti.
‘‘Then you will meet your end at his very hands.’’
“Vậy thì ông sẽ mất mạng chính bởi nó.”
Tāpaso bodhisattassa vacanaṃ na gaṇhi, āsivisampi jahituṃ nāsakkhi.
The ascetic did not heed the Bodhisatta’s words, nor could he abandon the venomous snake.
Đạo sĩ không nghe lời Bồ Tát, cũng không thể bỏ con rắn độc.
Tato katipāhaccayeneva sabbe tāpasā phalāphalatthāya gantvā gataṭṭhāne phalāphalassa sulabhabhāvaṃ disvā dve tayo divase tattheva vasiṃsu, veḷukapitāpi tehi saddhiṃ gacchanto āsivisaṃ veḷupabbeyeva sayāpetvā pidahitvā gato.
Then, after a few days, all the ascetics went to gather fruits and roots. Seeing the abundance of fruits and roots at that place, they stayed there for two or three days. Veḷukapitā, too, went with them, leaving the venomous snake to sleep in the bamboo internode, covering it, and then departed.
Sau đó vài ngày, tất cả các đạo sĩ đi tìm trái cây và quả dại. Thấy ở nơi đến có nhiều trái cây và quả dại, họ đã ở lại đó hai ba ngày. Đạo sĩ Veḷuka-pitā cũng đi cùng họ, để con rắn độc ngủ trong hang tre, đậy lại rồi đi.
So puna tāpasehi saddhiṃ dvīhatīhaccayena āgantvā ‘‘veḷukassa gocaraṃ dassāmī’’ti veḷupabbaṃ ugghāṭetvā ‘‘ehi, puttaka, chātakosī’’ti hatthaṃ pasāresi.
When he returned with the ascetics after two or three days, he thought, ‘‘I will give food to Veḷuka,’’ and opening the bamboo internode, he stretched out his hand, saying, ‘‘Come, my son, you must be hungry.’’
Sau hai ba ngày, ông ta trở về cùng các đạo sĩ, mở hang tre ra để “cho Veḷuka ăn,” rồi dang tay nói: “Con ơi, con đói rồi.”
Āsiviso dvīhatīhaṃ nirāhāratāya kujjhitvā pasāritahatthaṃ ḍaṃsitvā tāpasaṃ tattheva jīvitakkhayaṃ pāpetvā araññaṃ pāvisi.
The venomous snake, angered by two or three days without food, bit the outstretched hand, causing the ascetic to meet his end right there, and then entered the forest.
Con rắn độc, vì nhịn đói hai ba ngày, đã nổi giận cắn vào bàn tay đang dang ra, khiến đạo sĩ mất mạng ngay tại đó rồi bò vào rừng.
Tāpasā taṃ disvā bodhisattassa ārocesuṃ.
The ascetics, seeing this, reported it to the Bodhisatta.
Các đạo sĩ thấy vậy liền báo cho Bồ Tát.
Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāretvā isigaṇassa majjhe nisīditvā isīnaṃ ovādavasena imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta performed the ascetic’s funeral rites, sat among the community of ascetics, and spoke this verse as an admonition to them:
Bồ Tát cho làm lễ hỏa táng cho đạo sĩ, rồi ngồi giữa các vị ẩn sĩ và nói bài kệ này để khuyên dạy họ:
Seyyo amittoti idaṃ satthā magadhesu cārikaṃ caramāno aññatarasmiṃ gāmake bālagāmikamanusse ārabbha kathesi.
This discourse, beginning with A wise enemy is better, the Teacher spoke concerning foolish villagers in a certain village while wandering in Magadha.
Seyyo amitto (Kẻ thù có trí tốt hơn) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài đang du hành ở xứ Magadha, liên quan đến những người dân làng ngu dốt.
Tathāgato kira ekasmiṃ samaye sāvatthito magadharaṭṭhaṃ gantvā tattha cārikaṃ caramāno aññataraṃ gāmakaṃ sampāpuṇi.
It is said that on one occasion, the Tathāgata went from Sāvatthī to the kingdom of Magadha, and while wandering there, arrived at a certain village.
Một thời, Đức Như Lai từ Sāvatthī đến xứ Magadha, và khi đang du hành ở đó, Ngài đến một ngôi làng.
So ca gāmako yebhuyyena andhabālamanussehiyeva ussanno.
That village was mostly inhabited by blind and foolish people.
Ngôi làng đó chủ yếu là những người ngu dốt và mù quáng.
Tatthekadivasaṃ te andhabālamanussā sannipatitvā ‘‘bho, amhe araññaṃ pavisitvā kammaṃ karonte makasā khādanti, tappaccayā amhākaṃ kammacchedo hoti, sabbeva dhanūni ceva āvudhāni ca ādāya gantvā makasehi saddhiṃ yujjhitvā sabbamakase vijjhitvā chinditvā ca māressāmā’’ti mantayitvā araññaṃ gantvā ‘‘makase vijjhissāmā’’ti aññamaññaṃ vijjhitvā ca paharitvā ca dukkhappattā āgantvā antogāme ca gāmamajjhe ca gāmadvāre ca nipajjiṃsu.
One day, these blind and foolish people gathered and deliberated: “Friends, when we enter the forest to work, mosquitoes bite us, and because of that, our work is interrupted. Let us all take bows and weapons, go and fight with the mosquitoes, and shoot and cut down all the mosquitoes to kill them.” Having thus deliberated, they went to the forest, and intending to shoot mosquitoes, they shot and struck one another, and suffering, they returned and lay down inside the village, in the middle of the village, and at the village gate.
Một ngày nọ, những người ngu dốt và mù quáng đó tụ tập lại và nói: “Này các bạn, khi chúng ta vào rừng làm việc, muỗi cắn chúng ta, vì thế công việc của chúng ta bị gián đoạn. Tất cả chúng ta hãy mang cung và vũ khí đi, chiến đấu với muỗi, bắn và chém chết hết tất cả muỗi.” Sau khi bàn bạc như vậy, họ vào rừng, và khi định “bắn muỗi,” họ đã bắn và đánh lẫn nhau, rồi đau đớn trở về, nằm la liệt trong làng, giữa làng và ở cổng làng.
Satthā bhikkhusaṅghaparivuto taṃ gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
The Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, entered that village for alms.
Đức Phật cùng với Tăng đoàn đi vào làng để khất thực.
Avasesā paṇḍitamanussā bhagavantaṃ disvā gāmadvāre maṇḍapaṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu.
The remaining wise people, seeing the Bhagavā, built a pavilion at the village gate, offered a great meal to the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha, bowed to the Teacher, and sat down.
Những người thông thái còn lại thấy Đức Thế Tôn, bèn dựng một giảng đường ở cổng làng, cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, rồi đảnh lễ Đức Thế Tôn và ngồi xuống.
Satthā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne patitamanusse disvā te upāsake pucchi ‘‘bahū ime gilānā manussā, kiṃ etehi kata’’nti?
The Teacher, seeing the people fallen in various places, asked those lay followers, “These many people are ill; what has been done by them?”
Đức Phật thấy những người nằm la liệt khắp nơi, bèn hỏi các cư sĩ đó: “Những người này bị bệnh rất nhiều, họ đã làm gì vậy?”
‘‘Bhante, ete manussā ‘makasayuddhaṃ karissāmā’ti gantvā aññamaññaṃ vijjhitvā sayaṃ gilānā jātā’’ti.
“Venerable Sir, these people went saying, ‘We will fight mosquitoes,’ and having struck one another, they themselves became ill.”
“Bạch Đức Thế Tôn, những người này đã đi ‘đánh muỗi,’ rồi tự bắn lẫn nhau mà bị bệnh.”
Satthā ‘‘na idāneva andhabālamanussā ‘makase paharissāmā’ti attānaṃ paharanti, pubbepi ‘makasaṃ paharissāmā’ti paraṃ paharaṇakamanussā ahesuṃyevā’’ti vatvā tehi manussehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, “It is not only now that blind and foolish people strike themselves saying, ‘We will strike mosquitoes’; in the past too, there were people who struck others saying, ‘We will strike a mosquito,’” and being requested by those people, he brought forth a past event.
Đức Phật nói: “Không phải chỉ bây giờ những người ngu dốt này ‘đánh muỗi’ mà lại tự đánh mình, mà ngay cả trong quá khứ họ cũng là những người ‘đánh muỗi’ mà lại đánh người khác.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của những người đó, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṇijjāya jīvikaṃ kappeti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta earned his livelihood by trade.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sống bằng nghề buôn bán.
Tadā kāsiraṭṭhe ekasmiṃ paccantagāme bahū vaḍḍhakī vasanti.
At that time, many carpenters lived in a certain border village in the Kāsi kingdom.
Lúc đó, ở một ngôi làng biên giới thuộc xứ Kāsī, có nhiều thợ mộc sinh sống.
Tattheko khalitavaḍḍhakī rukkhaṃ tacchati, athassa eko makaso tambalohathālakapiṭṭhisadise sīse nisīditvā sattiyā paharanto viya sīsaṃ mukhatuṇḍakena vijjhi.
One clumsy carpenter was hewing a tree, and a mosquito settled on his head, which was like the back of a copper-iron bowl, and stung his head with its proboscis as if striking with a spear.
Có một người thợ mộc vụng về đang đẽo cây, một con muỗi đậu trên đầu ông ta, cái đầu giống như một cái mâm đồng, và chích vào đầu ông ta như thể dùng giáo đâm.
So attano santike nisinnaṃ puttaṃ āha – ‘‘tāta, mayhaṃ sīsaṃ makaso sattiyā paharanto viya vijjhati, vārehi na’’nti.
He said to his son, who was sitting near him, “Son, a mosquito is stinging my head as if striking with a spear; ward it off.”
Ông ta nói với con trai đang ngồi gần mình: “Con ơi, muỗi chích vào đầu cha như dùng giáo đâm, con hãy đuổi nó đi.”
‘‘Tāta, adhivāsehi, ekappahāreneva taṃ māressāmī’’ti.
“Father, endure it; I will kill it with a single blow.”
“Cha ơi, hãy chịu đựng một chút, con sẽ giết nó chỉ bằng một nhát đánh.”
Tasmiṃ samaye bodhisattopi attano bhaṇḍaṃ pariyesamāno taṃ gāmaṃ patvā tassā vaḍḍhakisālāya nisinno hoti.
At that time, the Bodhisatta, also seeking his merchandise, arrived at that village and was sitting in that carpenter’s workshop.
Vào lúc đó, Bồ Tát cũng đang tìm kiếm hàng hóa, đến ngôi làng đó và ngồi trong xưởng thợ mộc.
Atha so vaḍḍhakī puttaṃ āha – ‘‘tāta, imaṃ makasaṃ vārehī’’ti.
Then the carpenter said to his son, “Son, ward off this mosquito.”
Thế rồi, người thợ mộc nói với con trai: “Con ơi, hãy đuổi con muỗi này đi.”
So ‘‘vāressāmi, tātā’’ti tikhiṇaṃ mahāpharasuṃ ukkhipitvā pitu piṭṭhipasse ṭhatvā ‘‘makasaṃ paharissāmī’’ti pitu matthakaṃ dvidhā bhindi, vaḍḍhakī tattheva jīvitakkhayaṃ patto.
The son, saying, “I will ward it off, father,” raised a sharp, large axe, and standing behind his father, intending to strike the mosquito, he split his father’s skull in two, and the carpenter met his end right there.
Người con nói: “Con sẽ đuổi nó, cha ơi,” rồi nâng một cái rìu lớn sắc bén lên, đứng sau lưng cha, định “đánh con muỗi” mà bổ đôi đầu cha. Người thợ mộc mất mạng ngay tại đó.
Tattha seyyoti pavaro uttamo.
Therein, seyyo means excellent, supreme.
Trong đó, seyyo có nghĩa là tốt hơn, tối thượng.
Matiyā upetoti paññāya samannāgato.
Matiyā upeto means endowed with wisdom.
Matiyā upeto có nghĩa là đầy đủ trí tuệ.
Eḷamūgoti lālāmukho bālo.
Eḷamūgo means a drooling-mouthed fool.
Eḷamūgo có nghĩa là kẻ ngu dốt, miệng chảy nước dãi.
Putto pitu abbhidā uttamaṅganti attano bālatāya puttopi hutvā pitu uttamaṅgaṃ matthakaṃ ‘‘makasaṃ paharissāmī’’ti dvidhā bhindi.
Putto pitu abbhidā uttamaṅga means that, being a son, due to his own foolishness, he split his father’s head, the skull, into two, thinking, ‘‘I will strike the mosquito.’’
Putto pitu abbhidā uttamaṅga có nghĩa là đứa con, vì sự ngu dốt của mình, đã bổ đôi đầu cha khi nói: “Con sẽ đánh con muỗi.”
Tasmā bālamittato paṇḍitaamittova seyyoti imaṃ gāthaṃ vatvā bodhisatto uṭṭhāya yathākammaṃ gato.
Therefore, having recited this verse, "An enemy who is wise is better than a foolish friend," the Bodhisatta rose and went according to his business.
Vì vậy, kẻ thù thông thái còn tốt hơn bạn bè ngu dốt. Sau khi nói bài kệ này, Bồ Tát đứng dậy và đi theo công việc của mình.
Vaḍḍhakissapi ñātakā sarīrakiccaṃ akaṃsu.
The relatives of the carpenter also performed his funeral rites.
Thân quyến của người thợ mộc cũng đã làm lễ hỏa táng.
Seyyo amittotiidaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikaseṭṭhino dāsiṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this, Seyyo amitto, concerning a female slave of Anāthapiṇḍika, the millionaire.
Seyyo amitto (Kẻ thù có trí tốt hơn) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài đang ngụ tại Jetavana, liên quan đến một nữ tỳ của Trưởng giả Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍikassa kira ekā rohiṇī nāma dāsī ahosi.
It is said that Anāthapiṇḍika had a female slave named Rohiṇī.
Trưởng giả Anāthapiṇḍika có một nữ tỳ tên là Rohiṇī.
Tassā vīhipaharaṇaṭṭhāne āgantvā mahallikā mātā nipajji, taṃ makkhikā parivāretvā sūciyā vijjhamānā viya khādanti.
Her aged mother came and lay down at the place where she was husking rice, and flies surrounded her, stinging and devouring her as if with needles.
Mẹ già của cô ta đến nằm ở chỗ giã lúa, ruồi bu quanh cắn bà như kim châm.
Sā dhītaraṃ āha – ‘‘amma, makkhikā maṃ khādanti, etā vārehī’’ti.
She said to her daughter, ‘‘Daughter, flies are eating me; drive them away.’’
Bà nói với con gái: “Con ơi, ruồi đang cắn mẹ, con hãy đuổi chúng đi.”
Sā ‘‘vāressāmi, ammā’’ti musalaṃ ukkhipitvā ‘‘mātu sarīre makkhikā māretvā vināsaṃ pāpessāmī’’ti mātaraṃ musalena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi.
She, saying, ‘‘I will drive them away, Mother,’’ lifted the pestle and, thinking, ‘‘I will kill the flies on my mother’s body and destroy them,’’ struck her mother with the pestle, causing her to lose her life.
Cô ta nói: “Con sẽ đuổi chúng, mẹ ơi,” rồi nâng chày lên, định “giết ruồi trên thân mẹ để tiêu diệt chúng” mà đánh vào mẹ bằng chày, khiến mẹ mất mạng.
Taṃ disvā ‘‘mātā me matā’’ti rodituṃ ārabhi.
Seeing this, she began to cry, ‘‘My mother is dead.’’
Thấy vậy, cô ta bắt đầu khóc: “Mẹ tôi đã chết.”
Taṃ pavattiṃ seṭṭhissa ārocesuṃ.
They reported that incident to the millionaire.
Họ đã báo sự việc đó cho Trưởng giả.
Seṭṭhi tassā sarīrakiccaṃ kāretvā vihāraṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ satthu ārocesi.
The millionaire had her funeral rites performed, then went to the monastery and reported the entire incident to the Teacher.
Trưởng giả cho làm lễ hỏa táng cho bà, rồi đến tịnh xá và kể lại toàn bộ sự việc cho Đức Phật.
Satthā ‘‘na kho, gahapati, esā ‘mātu sarīre makkhikā māressāmī’ti idāneva musalena paharitvā mātaraṃ māresi, pubbepi māresiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, ‘‘Indeed, householder, it is not only now that she, thinking ‘I will kill the flies on my mother’s body,’ struck her mother with the pestle and killed her; she killed her in the past too,’’ and being requested by him, recounted a past event.
Đức Phật nói: “Này gia chủ, không phải chỉ bây giờ cô ta ‘giết ruồi trên thân mẹ’ mà đánh mẹ bằng chày rồi giết mẹ, mà ngay cả trong quá khứ cô ta cũng đã từng giết mẹ như vậy.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của Trưởng giả, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā pituaccayena seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a millionaire’s family and, upon his father’s demise, attained the position of millionaire.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình trưởng giả, và sau khi cha mất, Ngài kế thừa vị trí trưởng giả.
Tassāpi rohiṇīyeva nāma dāsī ahosi.
He also had a female slave named Rohiṇī.
Ngài cũng có một nữ tỳ tên là Rohiṇī.
Sāpi attano vīhipaharaṇaṭṭhānaṃ āgantvā nipannaṃ mātaraṃ ‘‘makkhikā me, amma, vārehī’’ti vuttā evameva musalena paharitvā mātaraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā rodituṃ ārabhi.
She too, being told by her mother who had come and lay down at her rice-husking place, ‘‘Daughter, drive away the flies for me,’’ struck her mother with a pestle in the same way, causing her to lose her life, and began to cry.
Cô ta cũng được mẹ đến nằm ở chỗ giã lúa và nói: “Con ơi, ruồi đang cắn mẹ, con hãy đuổi chúng đi.” Cô ta cũng đã đánh mẹ bằng chày như vậy, khiến mẹ mất mạng rồi bắt đầu khóc.
Bodhisatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘amittopi hi imasmiṃ loke paṇḍitova seyyo’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, hearing that incident, thought, ‘‘Indeed, even an enemy who is wise is better in this world,’’ and recited this verse—
Bồ Tát nghe câu chuyện đó, nghĩ: “Ngay cả kẻ thù, trên đời này, người trí vẫn tốt hơn,” rồi thuyết bài kệ này:
Tattha medhāvīti paṇḍito ñāṇī vibhāvī.
Therein, medhāvī means wise, discerning, insightful.
Hãy xem Rohinī ngu muội kia,
Yañce bālānukampakoti ettha yanti liṅgavipallāso kato, ceti nāmatthe nipāto.
In yañce bālānukampako, yaṃ is a gender inversion, and ce is a particle in the sense of a name.
Sau khi giết mẹ lại than khóc.”
Yo nāma bālo anukampako, tato sataguṇena sahassaguṇena paṇḍito amitto hontopi seyyoyevāti attho.
The meaning is that a wise enemy is a hundred times, a thousand times better than a foolish sympathizer, even if he is an enemy.
Trong đó, medhāvī có nghĩa là người trí, người có trí tuệ, người thấu hiểu. Yañce bālānukampako – ở đây, yaṃ là sự đảo ngữ, ce là một giới từ chỉ danh từ. Ý nghĩa là: Một người bạn ngu si từ bi, thì một kẻ thù có trí vẫn tốt hơn gấp trăm, gấp ngàn lần.
Atha vā yanti paṭisedhanatthe nipāto, no ce bālānukampakoti attho.
Alternatively, yaṃ is a particle in the sense of negation; the meaning is, "not a foolish sympathizer."
Hoặc, yaṃ là một giới từ phủ định, nghĩa là: không phải là kẻ ngu si từ bi.
Jamminti lāmikaṃ dandhaṃ.
Jammi means wretched, sluggish.
Jammi có nghĩa là thấp kém, chậm chạp.
Mātaraṃ hantvāna socatīti ‘‘makkhikā māressāmī’’ti mātaraṃ hantvā idāni ayaṃ bālā sayameva rodati paridevati.
Mātaraṃ hantvāna socatī means this foolish girl, having killed her mother, thinking ‘‘I will kill the flies,’’ now cries and laments by herself.
Mātaraṃ hantvāna socatī có nghĩa là: “Tôi sẽ giết con ruồi,” nhưng lại giết mẹ, giờ đây người ngu muội này tự mình khóc than, rên rỉ.
Iminā kāraṇena imasmiṃ loke amittopi paṇḍito seyyoti bodhisatto paṇḍitaṃ pasaṃsanto imāya gāthāya dhammaṃ desesi.
For this reason, the Bodhisatta, praising the wise, taught the Dhamma with this verse, saying that in this world, even an enemy who is wise is better.
Vì lý do này, Bồ Tát đã thuyết pháp bằng bài kệ này, ca ngợi người trí, rằng trên đời này, ngay cả kẻ thù có trí vẫn tốt hơn.
Na ve anatthakusalenāti idaṃ satthā aññatarasmiṃ kosalagāmake viharanto uyyānadūsakaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher related this, "Na ve anatthakusalenā," while dwelling in a certain Kosalan village, concerning a garden-destroyer.
“Kẻ không thiện xảo trong lợi ích” – Đức Thế Tôn đã thuyết bài pháp này khi ngài ngự tại một làng ở Kosala, liên quan đến người phá hoại vườn cây.
Satthā kira kosalesu cārikaṃ caramāno aññataraṃ gāmakaṃ sampāpuṇi.
It is said that the Teacher, while wandering in the Kosala country, arrived at a certain village.
Đức Thế Tôn, khi du hành ở xứ Kosala, đã đến một làng nọ.
Tattheko kuṭumbiko tathāgataṃ nimantetvā attano uyyāne nisīdāpetvā buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā ‘‘bhante, yathāruciyā imasmiṃ uyyāne vicarathā’’ti āha.
There, a certain householder invited the Tathāgata, seated him in his own garden, gave a great offering to the Saṅgha with the Buddha at its head, and said, "Venerable Sir, wander in this garden as you please."
Ở đó, một gia chủ đã mời Đức Như Lai, cho ngài ngồi trong vườn của mình, dâng cúng dường lớn cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, rồi nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài và chư Tăng cứ tự do đi lại trong vườn này tùy ý.”
Bhikkhū uṭṭhāya uyyānapālaṃ gahetvā uyyāne vicarantā ekaṃ aṅgaṇaṭṭhānaṃ disvā uyyānapālaṃ pucchiṃsu ‘‘upāsaka, imaṃ uyyānaṃ aññattha sandacchāyaṃ, imasmiṃ pana ṭhāne na koci rukkho vā gaccho vā atthi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti?
The bhikkhus rose, took the garden-keeper, and while wandering in the garden, saw a bare spot and asked the garden-keeper, "Lay follower, this garden is shady elsewhere, but in this spot, there is no tree or bush. What is the reason for this?"
Chư Tỳ khưu đứng dậy, dẫn người giữ vườn đi dạo trong vườn, thấy một khoảng đất trống và hỏi người giữ vườn: “Này cư sĩ, vườn này ở những chỗ khác thì có bóng mát dày đặc, nhưng ở chỗ này lại không có cây hay bụi cây nào cả. Nguyên nhân là gì vậy?”
‘‘Bhante, imassa uyyānassa ropanakāle eko gāmadārako udakaṃ siñcanto imasmiṃ ṭhāne rukkhapotake ummūlaṃ katvā mūlappamāṇena udakaṃ siñci.
"Venerable Sir, when this garden was planted, a certain village boy, while watering, uprooted the saplings in this spot and watered them according to the size of their roots.
“Bạch chư Tôn giả, khi trồng vườn này, một đứa trẻ trong làng đã tưới nước, ở chỗ này nó nhổ các cây con lên và tưới nước theo độ dài của rễ.
Te rukkhapotakā milāyitvā matā.
Those saplings withered and died.
Những cây con đó héo úa và chết.
Iminā kāraṇena idaṃ ṭhānaṃ aṅgaṇaṃ jāta’’nti.
For this reason, this spot became bare."
Vì lý do này, chỗ này trở thành một khoảng đất trống.”
Bhikkhū satthāraṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocesuṃ.
The bhikkhus approached the Teacher and reported this matter.
Chư Tỳ khưu đến gặp Đức Thế Tôn và kể lại sự việc đó.
Satthā ‘‘na, bhikkhave, so gāmadārako idāneva ārāmadūsako, pubbepi ārāmadūsakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Bhikkhus, that village boy is not a garden-destroyer only now; he was a garden-destroyer in the past too," and he related a past event.
Đức Thế Tôn nói: “Này chư Tỳ khưu, đứa trẻ làng đó không phải chỉ bây giờ mới là kẻ phá hoại vườn, mà trước đây nó cũng là kẻ phá hoại vườn rồi,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ nakkhattaṃ ghosayiṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, they proclaimed a festival in Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, người ta đã công bố lễ hội ở Bārāṇasī.
Nakkhattabherisaddasavanakālato paṭṭhāya sakalanagaravāsino nakkhattanissitakā hutvā vicaranti.
From the time they heard the festival drum, all the city dwellers became engrossed in the festival.
Từ khi nghe tiếng trống lễ hội, tất cả cư dân thành phố đều tham gia lễ hội.
Tadā rañño uyyāne bahū makkaṭā vasanti.
At that time, many monkeys lived in the king's garden.
Khi đó, có nhiều con khỉ sống trong vườn của nhà vua.
Uyyānapālo cintesi ‘‘nagare nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ, ime vānare ‘udakaṃ siñcathā’ti vatvā ahaṃ nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti jeṭṭhakavānaraṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma vānarajeṭṭhaka, imaṃ uyyānaṃ tumhākampi bahūpakāraṃ, tumhe ettha pupphaphalapallavāni khādatha, nagare nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ, ahaṃ nakkhattaṃ kīḷissāmi.
The garden-keeper thought, "A festival has been proclaimed in the city. I will tell these monkeys, 'Water the plants,' and then I will enjoy the festival." So he approached the chief monkey and said, "Friend, chief of monkeys, this garden is very beneficial to you too; you eat the flowers, fruits, and tender leaves here. A festival has been proclaimed in the city, and I want to enjoy the festival.
Người giữ vườn nghĩ: “Lễ hội đã được công bố trong thành phố. Ta sẽ bảo những con khỉ này ‘hãy tưới nước’ rồi ta sẽ đi dự lễ hội.” Ông đến gặp con khỉ đầu đàn và hỏi: “Này anh khỉ đầu đàn, khu vườn này cũng rất hữu ích cho các anh, các anh ăn hoa quả lá cây ở đây. Lễ hội đã được công bố trong thành phố, tôi sẽ đi dự lễ hội.
Yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva imasmiṃ uyyāne rukkhapotakesu udakaṃ siñcituṃ sakkhissathā’’ti pucchi.
Will you be able to water the saplings in this garden until I return?"
Các anh có thể tưới nước cho các cây con trong vườn này cho đến khi tôi trở về không?”
‘‘Sādhu, siñcissāmī’’ti.
"Yes, we will water them."
“Được thôi, chúng tôi sẽ tưới.”
‘‘Tena hi appamattā hothā’’ti udakasiñcanatthāya tesaṃ cammakuṭe ca dārukuṭe ca datvā gato.
"Then be diligent," he said, and giving them leather buckets and wooden buckets for watering, he left.
“Vậy thì hãy cẩn thận nhé,” ông đưa cho chúng những cái túi da và ống tre để tưới nước rồi bỏ đi.
Vānarā cammakuṭe ceva dārukuṭe ca gahetvā rukkhapotakesu udakaṃ siñcanti.
The monkeys took the leather buckets and wooden buckets and watered the saplings.
Những con khỉ cầm túi da và ống tre đi tưới nước cho các cây con.
Atha ne vānarajeṭṭhako evamāha ‘‘bhonto vānarā, udakaṃ nāma rakkhitabbaṃ, tumhe rukkhapotakesu udakaṃ siñcantā uppāṭetvā uppāṭetvā mūlaṃ oloketvā gambhīragatesu mūlesu bahuṃ udakaṃ siñcatha, agambhīragatesu appaṃ, pacchā amhākaṃ udakaṃ dullabhaṃ bhavissatī’’ti.
Then the chief monkey said to them, "Friends, monkeys, water must be conserved. When you water the saplings, pull them up, look at their roots, and water deeply those with deep roots, and sparingly those with shallow roots. Otherwise, water will become scarce for us later."
Khi đó, con khỉ đầu đàn nói với chúng: “Này các khỉ, nước phải được tiết kiệm. Khi các anh tưới nước cho các cây con, hãy nhổ chúng lên, xem rễ, tưới nhiều nước cho những cây có rễ sâu, và ít nước cho những cây có rễ nông. Sau này chúng ta sẽ khó tìm được nước.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akaṃsu.
They agreed, saying, "Very well," and did so.
Chúng đồng ý “Được thôi” và làm theo.
Tasmiṃ samaye eko paṇḍitapuriso rājuyyāne te vānare tathā karonte disvā evamāha ‘‘bhonto vānarā, kasmā tumhe rukkhapotake uppāṭetvā uppāṭetvā mūlappamāṇena udakaṃ siñcathā’’ti?
At that time, a certain wise man in the royal garden saw those monkeys acting in such a way and said, "Friends, monkeys, why do you pull up the saplings and water them according to the size of their roots?"
Khi đó, một người trí thấy những con khỉ làm như vậy trong vườn của nhà vua, bèn hỏi: “Này các khỉ, tại sao các anh lại nhổ các cây con lên và tưới nước theo độ dài của rễ như vậy?”
Te ‘‘evaṃ no vānarajeṭṭhako ovadatī’’ti āhaṃsu.
They replied, "Our chief monkey instructed us thus."
Chúng trả lời: “Con khỉ đầu đàn của chúng tôi đã dạy chúng tôi như vậy.”
So taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘aho vata bho bālā apaṇḍitā, ‘atthaṃ karissāmā’ti anatthameva karontī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
Hearing that, he thought, "Alas, these fools and unwise ones, thinking 'we will do good,' are only doing harm," and he recited this verse:
Nghe lời đó, người trí nghĩ: “Ôi chao, thật là ngu xuẩn, những kẻ không có trí tuệ này, ‘muốn làm lợi ích’ nhưng lại làm hại,” rồi thuyết bài kệ này:
Tattha veti nipātamattaṃ.
There, ve is merely a particle.
Trong đó, ve chỉ là một giới từ.
Anatthakusalenāti anatthe anāyatane kusalena, atthe āyatane kāraṇe akusalena vāti attho.
Anatthakusalenā means one skilled in what is not beneficial, in what is not the right means, or unskilled in what is beneficial, in what is the right means or cause.
Anatthakusalena có nghĩa là khéo léo trong những điều bất lợi, không khéo léo trong những điều lợi ích hoặc nguyên nhân.
Atthacariyāti vuḍḍhikiriyā.
Atthacariyā means the act of promoting growth.
Atthacariyā có nghĩa là hành động mang lại sự tăng trưởng.
Sukhāvahāti evarūpena anatthakusalena kāyikacetasikasukhasaṅkhātassa atthassa cariyā na sukhāvahā, na sakkā āvahitunti attho.
Sukhāvahā means that the act of promoting welfare, consisting of bodily and mental happiness, by such a person unskilled in what is not beneficial, does not bring happiness; it cannot be brought about.
Sukhāvahā có nghĩa là hành vi mang lại lợi ích được gọi là hạnh phúc thân và tâm bởi người không khéo léo như vậy không mang lại hạnh phúc, không thể mang lại.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Ekanteneva hi hāpeti atthaṃ dummedhoti, bālapuggalo ‘‘atthaṃ karissāmī’’ti atthaṃ hāpetvā anatthameva karoti.
For indeed, a dull-witted person spoils welfare; a foolish individual, thinking "I will do good," spoils welfare and only brings about harm.
Chắc chắn kẻ ngu si làm hỏng lợi ích, tức là người ngu dại, nghĩ rằng “ta sẽ làm điều lợi ích” nhưng lại làm hỏng điều lợi ích và chỉ tạo ra điều bất lợi.
Kapi ārāmiko yathāti yathā ārāme niyutto ārāmarakkhanako makkaṭo ‘‘atthaṃ karissāmī’’ti anatthameva karoti, evaṃ yo koci anatthakusalo, tena na sakkā atthacariyaṃ āvahituṃ, so ekaṃsena atthaṃ hāpetiyevāti.
Just as a monkey gardener means that just as a monkey appointed to a park as a park-keeper, thinking "I will do what is beneficial," only does what is harmful, so too, whoever is unskilled in what is beneficial cannot bring about beneficial conduct, and such a person invariably causes harm.
Như khỉ giữ vườn có nghĩa là giống như con khỉ được giao nhiệm vụ trông coi khu vườn, nghĩ rằng “ta sẽ làm điều lợi ích” nhưng lại chỉ tạo ra điều bất lợi. Tương tự, bất kỳ ai không khéo léo trong điều lợi ích, người đó không thể mang lại hành vi lợi ích, mà chắc chắn sẽ làm hỏng lợi ích.
Evaṃ so paṇḍito puriso imāya gāthāya vānarajeṭṭhakaṃ garahitvā attano parisaṃ ādāya uyyānā nikkhami.
Thus, that wise man, having reproached the chief of the monkeys with this verse, took his own retinue and departed from the park.
Như vậy, người trí ấy đã quở trách con khỉ đầu đàn bằng bài kệ này, rồi dẫn đoàn tùy tùng của mình rời khỏi khu vườn.
Na ve anatthakusalenāti idaṃ satthā jetavane viharanto vāruṇidūsakaṃ ārabbha kathesi.
Indeed, by one unskilled in what is beneficial—this the Teacher spoke while residing at Jetavana, concerning the toddy-destroyer.
Na ve anatthakusalenā (Người không khéo léo trong điều lợi ích) — câu này Đức Bổn Sư đã nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến kẻ phá hoại rượu vāruṇī.
Anāthapiṇḍikassa kira sahāyo eko vāruṇivāṇijo tikhiṇaṃ vāruṇiṃ yojetvā hiraññasuvaṇṇādīni gahetvā vikkiṇanto mahājane sannipatite ‘‘tāta, tvaṃ mūlaṃ gahetvā vāruṇiṃ dehī’’ti antevāsikaṃ āṇāpetvā sayaṃ nhāyituṃ agamāsi.
It is said that a certain toddy-merchant, a friend of Anāthapiṇḍika, having prepared pungent toddy, and taking gold and silver, was selling it. When a large crowd had gathered, he instructed his apprentice, "Son, take the money and give out the toddy," and then went to bathe.
Nghe nói, một người bạn của Trưởng giả Anāthapiṇḍika là một thương nhân rượu vāruṇī. Ông ta pha chế loại rượu vāruṇī nồng độ cao, rồi thu tiền bạc, vàng bạc và các thứ khác để bán. Khi đông người, ông ta ra lệnh cho người học việc: “Này con, con hãy nhận tiền rồi đưa rượu vāruṇī cho họ,” rồi tự mình đi tắm.
Antevāsiko mahājanassa vāruṇiṃ dento manusse antarantarā loṇasakkharā āharāpetvā khādante disvā ‘‘ayaṃ surā aloṇikā bhavissati, loṇamettha pakkhipissāmī’’ti surācāṭiyaṃ nāḷimattaṃ loṇaṃ pakkhipitvā tesaṃ suraṃ adāsi.
The apprentice, giving toddy to the people, saw them occasionally bringing salt and sugar to eat, and thought, "This liquor must be unsalted; I will put salt in it." So he put a measure of salt into the toddy jar and gave them the liquor.
Người học việc đang đưa rượu vāruṇī cho mọi người, thấy họ thỉnh thoảng mang muối và đường phèn đến để ăn, liền nghĩ: “Loại rượu này chắc là không có muối, mình sẽ cho muối vào đây,” rồi bỏ một lượng muối bằng một naliya vào vại rượu và đưa rượu cho họ.
Te mukhaṃ pūretvā pūretvā chaḍḍetvā ‘‘kiṃ te kata’’nti pucchiṃsu.
They filled their mouths, spat it out, and asked, "What have you done?"
Họ ngậm đầy miệng rồi nhổ ra, hỏi: “Ngươi đã làm gì vậy?”
‘‘Tumhe suraṃ pivitvā loṇaṃ āharāpente disvā loṇena yojesi’’nti.
"I saw you drinking liquor and bringing salt, so I mixed it with salt."
Người học việc đáp: “Tôi thấy quý vị uống rượu rồi lại mang muối đến, nên tôi đã pha muối vào.”
‘‘Evarūpaṃ nāma manāpaṃ vāruṇiṃ nāsesi bālā’’ti taṃ garahitvā uṭṭhāyuṭṭhāya pakkantā.
Reproaching him, "Fool, you have ruined such a pleasant toddy!" they all got up and left.
Họ mắng anh ta: “Này đồ ngu, ngươi đã làm hỏng loại rượu vāruṇī ngon như vậy!” rồi đứng dậy bỏ đi.
Vāruṇivāṇijo āgantvā ekampi adisvā ‘‘vāruṇipāyakā kahaṃ gatā’’ti pucchi, so tamatthaṃ ārocesi.
The toddy-merchant returned, saw no one, and asked, "Where have the toddy-drinkers gone?" The apprentice reported the matter to him.
Thương nhân rượu vāruṇī trở về, không thấy ai, liền hỏi: “Những người uống rượu vāruṇī đi đâu cả rồi?” Người học việc kể lại sự việc.
Atha naṃ ācariyo ‘‘bāla, evarūpā nāma te surā nāsitā’’ti garahitvā imaṃ kāraṇaṃ anāthapiṇḍikassa ārocesi.
Then his master reproached him, "Fool, you have ruined such liquor!" and reported this incident to Anāthapiṇḍika.
Thế là ông chủ mắng anh ta: “Này đồ ngu, ngươi đã làm hỏng loại rượu như vậy!” rồi thuật lại câu chuyện này cho Trưởng giả Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko ‘‘atthidāni me idaṃ kathāpābhata’’nti jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā etamatthaṃ ārocesi.
Anāthapiṇḍika, thinking, "Now I have this matter as a topic of conversation," went to Jetavana, paid homage to the Teacher, and reported the matter.
Trưởng giả Anāthapiṇḍika nghĩ: “Bây giờ ta có chuyện để kể,” rồi đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và thuật lại sự việc.
Satthā ‘‘na esa, gahapati, idāneva vāruṇidūsako, pubbepi vāruṇidūsakoyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Householder, he was not a toddy-destroyer only now; he was a toddy-destroyer in the past too," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này gia chủ, kẻ ấy không chỉ là kẻ phá hoại rượu vāruṇī bây giờ, mà trước đây cũng là kẻ phá hoại rượu vāruṇī.” Sau khi được thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a wealthy merchant in Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là một vị trưởng giả ở Bārāṇasī.
Taṃ upanissāya eko vāruṇivāṇijo jīvati.
A toddy-merchant lived relying on him.
Một thương nhân rượu vāruṇī sống nương tựa vào ông.
So tikhiṇaṃ suraṃ yojetvā ‘‘imaṃ vikkiṇāhī’’ti antevāsikaṃ vatvā nhāyituṃ gato.
He prepared pungent liquor, told his apprentice, "Sell this," and went to bathe.
Ông ta pha chế loại rượu nồng độ cao, rồi bảo người học việc: “Con hãy bán thứ này,” rồi đi tắm.
Antevāsiko tasmiṃ gatamatteyeva surāya loṇaṃ pakkhipitvā imināva nayena suraṃ vināsesi.
As soon as the apprentice left, he put salt in the liquor and ruined it in the same way.
Người đệ tử, ngay khi thầy vừa đi, liền cho muối vào rượu và bằng cách này đã làm hỏng rượu.
Athassa ācariyo āgantvā taṃ kāraṇaṃ ñatvā seṭṭhissa ārocesi.
Then his master came, learned of the incident, and reported it to the merchant.
Sau đó, vị thầy của anh ta trở về, biết được sự việc ấy, liền báo cho trưởng giả.
Seṭṭhi ‘‘anatthakusalā nāma bālā ‘atthaṃ karissāmā’ti anatthameva karontī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The merchant, saying, "Indeed, fools unskilled in what is beneficial, thinking 'We will do what is beneficial,' only do what is harmful," spoke this verse:
Trưởng giả nói: “Quả thật, những kẻ ngu si không thiện xảo trong lợi ích, nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ làm điều lợi ích’, lại chỉ gây ra điều bất lợi mà thôi,” rồi đọc bài kệ này –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekasmiṃ gāmake aññataro brāhmaṇo vedabbaṃ nāma mantaṃ jānāti.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, a certain brahmin in a certain village knew a mantra called Vedabba.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có một Bà la môn ở một làng nọ biết một thần chú tên là Vedabba.
So kira manto anaggho mahāraho, nakkhattayoge laddhe taṃ mantaṃ parivattetvā ākāse ullokite ākāsato sattaratanavassaṃ vassati.
That mantra, it is said, was priceless and very valuable; when the astrological conjunction was obtained, by reciting that mantra and looking up at the sky, a shower of seven kinds of jewels would fall from the sky.
Thần chú ấy quả thật vô giá, vô cùng quý báu. Khi gặp được thời điểm sao tốt, niệm thần chú ấy và nhìn lên trời, thì bảy loại châu báu sẽ rơi xuống từ hư không.
Tadā bodhisatto tassa brāhmaṇassa santike sippaṃ uggaṇhāti.
At that time, the Bodhisatta learned the craft from that brahmin.
Lúc ấy, Bồ Tát đang học nghề từ vị Bà la môn đó.
Athekadivasaṃ brāhmaṇo bodhisattaṃ ādāya kenacideva karaṇīyena attano gāmā nikkhamitvā cetaraṭṭhaṃ agamāsi, antarāmagge ca ekasmiṃ araññaṭṭhāne pañcasatā pesanakacorā nāma panthaghātaṃ karonti.
Then one day, the brahmin, taking the Bodhisatta, left his village for some purpose and went to Cetaraṭṭha; on the way, in a certain forest area, five hundred highway robbers known as "pesanaka-corā" were committing highway robbery.
Một ngày nọ, vì một lý do nào đó, vị Bà la môn cùng Bồ Tát rời làng của mình và đi đến xứ Ceta. Trên đường đi, tại một nơi hoang vắng, có năm trăm tên cướp đưa tin (pesanakacorā) đang chặn đường.
Te bodhisattañca vedabbabrāhmaṇañca gaṇhiṃsu.
They seized both the Bodhisatta and the Vedabba brahmin.
Chúng đã bắt Bồ Tát và Bà la môn Vedabba.
Kasmā panete ‘‘pesanakacorā’’ti vuccanti?
Why are they called "pesanaka-corā"?
Vì sao chúng lại được gọi là “cướp đưa tin” (pesanakacorā)?
Te kira dve jane gahetvā ekaṃ dhanāharaṇatthāya pesenti, tasmā ‘‘pesanakacorā’’tveva vuccanti.
It is said that they would seize two people and send one away to fetch money; therefore, they are called "pesanaka-corā."
Chúng bắt hai người rồi sai một người đi lấy tiền, vì vậy chúng được gọi là “cướp đưa tin” (pesanakacorā).
Tepi ca pitāputte gahetvā pitaraṃ ‘‘tvaṃ amhākaṃ dhanaṃ āharitvā puttaṃ gahetvā yāhī’’ti vadanti.
They would also seize a father and son, and tell the father, "Bring us money, take your son, and go."
Chúng bắt cha và con, rồi nói với người cha: “Ngươi hãy mang tiền về cho chúng ta, rồi mang con của ngươi đi.”
Etenupāyena mātudhītaro gahetvā mātaraṃ vissajjenti, jeṭṭhakaniṭṭhe gahetvā jeṭṭhabhātikaṃ vissajjenti, ācariyantevāsike gahetvā antevāsikaṃ vissajjenti.
By this method, they would seize a mother and daughter and release the mother; they would seize elder and younger brothers and release the elder brother; they would seize a teacher and disciple and release the disciple.
Bằng cách này, chúng bắt mẹ và con gái, rồi thả người mẹ; bắt anh cả và em út, rồi thả người anh cả; bắt thầy và đệ tử, rồi thả người đệ tử.
Te tasmiṃ kāle vedabbabrāhmaṇaṃ gahetvā bodhisattaṃ vissajjesuṃ.
At that time, they seized the Vedabba brahmin and released the Bodhisatta.
Lúc ấy, chúng đã bắt Bà la môn Vedabba và thả Bồ Tát.
Bodhisatto ācariyaṃ vanditvā ‘‘ahaṃ ekāhadvīhaccayena āgamissāmi, tumhe mā bhāyittha, apica kho pana mama vacanaṃ karotha, ajja dhanavassāpanakanakkhattayogo bhavissati, mā kho tumhe dukkhaṃ asahantā mantaṃ parivattetvā dhanaṃ vassāpayittha.
The Bodhisatta, having paid homage to his teacher, said, "I will return in one or two days; do not be afraid. Moreover, please heed my words: today there will be an astrological conjunction for raining wealth. Do not, enduring hardship, recite the mantra and cause wealth to rain down.
Bồ Tát đảnh lễ thầy và nói: “Con sẽ trở lại sau một hoặc hai ngày, xin thầy đừng sợ hãi. Hơn nữa, xin thầy hãy nghe lời con. Hôm nay sẽ có thời điểm sao tốt để làm mưa tiền. Xin thầy đừng vì không chịu nổi khổ cực mà niệm thần chú làm mưa tiền. Nếu thầy làm mưa tiền, thầy và năm trăm tên cướp này sẽ bị hủy diệt.” Bồ Tát khuyên thầy như vậy rồi đi tìm tiền.
Sace vassāpessatha, tumhe ca vināsaṃ pāpuṇissatha, ime ca pañcasatā corā’’ti evaṃ ācariyaṃ ovaditvā dhanatthāya agamāsi.
If you do cause it to rain, you will perish, and these five hundred robbers will also perish," thus advising his teacher, he went to fetch money.
.
Corāpi sūriye atthaṅgate brāhmaṇaṃ bandhitvā nipajjāpesuṃ.
When the sun set, the robbers bound the brahmin and made him lie down.
Những tên cướp cũng trói Bà la môn và bắt ông nằm xuống khi mặt trời lặn.
Taṅkhaṇaññeva pācīnalokadhātuto paripuṇṇacandamaṇḍalaṃ uṭṭhahi.
At that very moment, the full orb of the moon rose from the eastern quarter.
Ngay lúc đó, vầng trăng tròn vạnh mọc lên từ phương Đông.
Brāhmaṇo nakkhattaṃ olokento ‘‘dhanavassāpanakanakkhattayogo laddho, kiṃ me dukkhena anubhūtena, mantaṃ parivattetvā ratanavassaṃ vassāpetvā corānaṃ dhanaṃ datvā yathāsukhaṃ gamissāmī’’ti cintetvā core āmantesi ‘‘bhonto corā, tumhe maṃ kimatthāya gaṇhathā’’ti?
The brahmin, observing the constellation, thought, "The astrological conjunction for raining wealth has been obtained. Why should I endure hardship? I will recite the mantra, cause a shower of jewels to fall, give wealth to the robbers, and go as I please," and he addressed the robbers, "Sirs, robbers, why have you seized me?"
Bà la môn nhìn sao và nghĩ: “Thời điểm sao tốt để làm mưa tiền đã đến rồi, ta cần gì phải chịu khổ cực nữa. Ta sẽ niệm thần chú làm mưa châu báu, cho tiền bọn cướp rồi ung dung ra đi.” Nghĩ vậy, ông gọi bọn cướp: “Này bọn cướp, các ngươi bắt ta vì mục đích gì?”
‘‘Dhanatthāya, ayyā’’ti.
"For wealth, venerable sir," they replied.
“Vì tiền, thưa ngài.”
‘‘Sace vo, dhanena attho, khippaṃ maṃ bandhanā mocetvā sīsaṃ nhāpetvā ahatavatthāni acchādetvā gandhehi vilimpāpetvā pupphāni pilandhāpetvā ṭhapethā’’ti.
"If you desire wealth, quickly release me from my bonds, have my head bathed, dress me in new clothes, anoint me with perfumes, adorn me with flowers, and set me up."
“Nếu các ngươi cần tiền, hãy mau cởi trói cho ta, gội đầu cho ta, mặc quần áo mới cho ta, xức hương thơm cho ta, và đeo hoa cho ta rồi đặt ta ở đó.”
‘‘Corā tassa kathaṃ sutvā tathā akaṃsu’’.
The robbers, hearing his words, did so.
“Bọn cướp nghe lời ông ta và làm theo.”
Brāhmaṇo nakkhattayogaṃ ñatvā mantaṃ parivattetvā ākāsaṃ ullokesi, tāvadeva ākāsato ratanāni patiṃsu.
The brahmin, knowing the astrological conjunction, recited the mantra and looked up at the sky; immediately, jewels fell from the sky.
Bà la môn biết thời điểm sao tốt, niệm thần chú rồi nhìn lên trời. Ngay lập tức, châu báu rơi xuống từ hư không.
Corā taṃ dhanaṃ saṅkaḍḍhitvā uttarāsaṅgesu bhaṇḍikaṃ katvā pāyiṃsu.
The robbers collected that wealth, made bundles in their outer robes, and departed.
Bọn cướp gom tiền lại, gói thành bọc trong áo choàng ngoài rồi bỏ chạy.
Brāhmaṇopi tesaṃ pacchatova agamāsi.
The brahmin also followed behind them.
Bà la môn cũng đi theo sau chúng.
Atha te core aññe pañcasatā corā gaṇhiṃsu.
Then another five hundred robbers seized those robbers.
Sau đó, năm trăm tên cướp khác đã bắt bọn cướp đó.
‘‘Kimatthaṃ amhe gaṇhathā’’ti ca vuttā ‘‘dhanatthāyā’’ti āhaṃsu.
When asked, "Why have you seized us?" they replied, "For wealth."
Khi được hỏi “Các ngươi bắt chúng tôi vì mục đích gì?”, chúng trả lời: “Vì tiền.”
‘‘Yadi vo dhanena attho, etaṃ brāhmaṇaṃ gaṇhatha, eso ākāsaṃ ulloketvā dhanaṃ vassāpesi, amhākampetaṃ eteneva dinna’’nti.
"If you desire wealth, seize this brahmin. He looked up at the sky and caused wealth to rain down; this wealth was given to us by him."
“Nếu các ngươi cần tiền, hãy bắt Bà la môn này. Ông ta đã nhìn lên trời và làm mưa tiền. Chính ông ta đã cho chúng ta tiền này.”
Corā core vissajjetvā ‘‘amhākampi dhanaṃ dehī’’ti brāhmaṇaṃ gaṇhiṃsu.
The robbers released the first group of robbers and seized the brahmin, saying, "Give us wealth too."
Bọn cướp thả bọn cướp kia ra và bắt Bà la môn, nói: “Hãy cho chúng tôi tiền nữa!”
Brāhmaṇo ‘‘ahaṃ tumhākaṃ dhanaṃ dadeyyaṃ, dhanavassāpanakanakkhattayogo pana ito saṃvaccharamatthake bhavissati.
The brahmin said, "I would give you wealth, but the astrological conjunction for raining wealth will occur at the end of this year.
Bà la môn nói: “Ta có thể cho các ngươi tiền, nhưng thời điểm sao tốt để làm mưa tiền sẽ là vào cuối năm này.
Yadi vo dhanenattho, adhivāsetha, tadā dhanavassaṃ vassāpessāmī’’ti āha.
If you desire wealth, wait patiently, and then I will cause a shower of wealth to fall."
Nếu các ngươi cần tiền, hãy chờ đợi, lúc đó ta sẽ làm mưa tiền.”
Corā kujjhitvā ‘‘ambho, duṭṭhabrāhmaṇa, aññesaṃ idāneva dhanaṃ vassāpetvā amhe aññaṃ saṃvaccharaṃ adhivāsāpesī’’ti tiṇhena asinā brāhmaṇaṃ dvidhā chinditvā magge chaḍḍetvā vegena anubandhitvā tehi corehi saddhiṃ yujjhitvā te sabbepi māretvā dhanaṃ ādāya puna dve koṭṭhāsā hutvā aññamaññaṃ yujjhitvā aḍḍhateyyāni purisasatāni ghātetvā etena upāyena yāva dve janā avasiṭṭhā ahesuṃ, tāva aññamaññaṃ ghātayiṃsu.
The robbers, enraged, said, "Hey, wicked brahmin, you just now had wealth rained down for others, and you made us wait another year!" With a sharp sword, they cut the brahmin in two, threw him on the road, and swiftly pursued the other robbers. They fought with those robbers, killed all of them, and took the wealth. Then, dividing into two factions, they fought among themselves, killing two hundred and fifty men. By this means, they continued to kill each other until only two people remained.
Bọn cướp tức giận nói: “Này Bà la môn độc ác, ngươi vừa làm mưa tiền cho kẻ khác, lại bắt chúng ta chờ thêm một năm nữa!” Rồi chúng dùng thanh kiếm sắc bén chém Bà la môn làm đôi, vứt ông ta xuống đường. Sau đó, chúng nhanh chóng đuổi theo, giao chiến với bọn cướp kia, giết chết tất cả chúng, lấy tiền rồi lại chia thành hai phe, giao chiến lẫn nhau, giết chết hai trăm rưỡi người. Cứ thế, chúng giết hại lẫn nhau cho đến khi chỉ còn lại hai người.
Evaṃ taṃ purisasahassaṃ vināsaṃ pattaṃ.
Thus, that thousand men met their destruction.
Như vậy, một ngàn người đó đã bị hủy diệt.
Te pana dve janā upāyena taṃ dhanaṃ āharitvā ekasmiṃ gāmasamīpe gahanaṭṭhāne dhanaṃ paṭicchādetvā eko khaggaṃ gahetvā rakkhanto nisīdi, eko taṇḍule gahetvā bhattaṃ pacāpetuṃ gāmaṃ pāvisi.
Those two men, by a stratagem, brought that wealth, concealed it in a dense place near a village. One sat guarding it, holding a sword, while the other took rice and entered the village to have food cooked.
Hai người còn lại dùng mưu lấy tiền, giấu tiền ở một nơi hẻo lánh gần một ngôi làng. Một người cầm kiếm ngồi canh gác, một người mang gạo vào làng nấu cơm.
Lobho ca nāmesa vināsamūlamevāti dhanasantike nisinno cintesi ‘‘tasmiṃ āgate idaṃ dhanaṃ dve koṭṭhāsā bhavissanti, yaṃnūnāhaṃ taṃ āgatamattameva khaggena paharitvā ghāteyya’’nti.
And greed, indeed, is the root of destruction. The one sitting by the wealth thought, "When he comes, this wealth will be divided into two shares. What if I were to strike him with the sword and kill him as soon as he arrives?"
Lòng tham quả thật là cội nguồn của sự hủy diệt. Người ngồi cạnh đống tiền nghĩ: “Khi hắn về, số tiền này sẽ chia làm hai phần. Tốt hơn hết là khi hắn vừa đến, ta sẽ dùng kiếm chém chết hắn.”
So khaggaṃ sannayhitvā tassa āgamanaṃ olokento nisīdi.
So, he readied his sword and sat watching for his arrival.
Hắn chuẩn bị kiếm và ngồi chờ hắn đến.
Itaropi cintesi ‘‘taṃ dhanaṃ dve koṭṭhāsā bhavissanti, yaṃnūnāhaṃ bhatte visaṃ pakkhipitvā taṃ purisaṃ bhojetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā ekakova dhanaṃ gaṇheyya’’nti.
The other also thought, "That wealth will be divided into two shares. What if I were to put poison in the food, feed it to that man, bring about the end of his life, and take the wealth all by myself?"
Người kia cũng nghĩ: “Số tiền đó sẽ chia làm hai phần. Tốt hơn hết là ta sẽ bỏ thuốc độc vào cơm, cho hắn ăn rồi giết chết hắn, để một mình ta lấy tiền.”
So niṭṭhite bhatte sayaṃ bhuñjitvā sesake visaṃ pakkhipitvā taṃ ādāya tattha agamāsi.
When the food was ready, he ate some himself, put poison in the remainder, and taking it, went there.
Sau khi nấu cơm xong, hắn tự ăn, rồi bỏ thuốc độc vào phần còn lại, mang đến đó.
Taṃ bhattaṃ otāretvā ṭhitamattameva itaro khaggena dvidhā chinditvā taṃ paṭicchannaṭṭhāne chaḍḍetvā tañca bhattaṃ bhuñjitvā sayampi tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
As soon as he set down that food, the other cut him in two with his sword, threw him in the concealed place, and after eating that food, he himself also met the end of his life right there.
Ngay khi hắn vừa đặt cơm xuống, người kia dùng kiếm chém hắn làm đôi, vứt vào chỗ giấu tiền. Sau đó, hắn ăn phần cơm đó và cũng mất mạng ngay tại đó.
Evañca taṃ dhanaṃ nissāya sabbeva vināsaṃ pāpuṇiṃsu.
Thus, all of them met their destruction on account of that wealth.
Như vậy, tất cả đều bị hủy diệt vì số tiền đó.
Bodhisattopi kho ekāhadvīhaccayena dhanaṃ ādāya āgato tasmiṃ ṭhāne ācariyaṃ adisvā vippakiṇṇaṃ pana dhanaṃ disvā ‘‘ācariyena mama vacanaṃ akatvā dhanaṃ vassāpitaṃ bhavissati, sabbehi vināsaṃ pattehi bhavitabba’’nti mahāmaggena pāyāsi.
The Bodhisatta, having taken the wealth after one or two days, arrived at that place. Not seeing his teacher, but seeing the scattered wealth, he thought, "My teacher must have had the wealth rained down without heeding my words, and all of them must have met their destruction." So, he set out on the main road.
Bồ Tát cũng sau một hoặc hai ngày, mang tiền trở về. Tại chỗ đó, không thấy thầy đâu, nhưng thấy tiền bị vương vãi, Ngài nghĩ: “Thầy chắc đã không nghe lời ta mà làm mưa tiền, và tất cả đều đã bị hủy diệt.” Rồi Ngài đi theo con đường lớn.
Gacchanto ācariyaṃ mahāmagge dvidhā chinnaṃ disvā ‘‘mama vacanaṃ akatvā mato’’ti dārūni uddharitvā citakaṃ katvā ācariyaṃ jhāpetvā vanapupphehi pūjetvā purato gacchanto jīvitakkhayaṃ patte pañcasate, purato aḍḍhateyyasateti anukkamena avasāne dve jane jīvitakkhayaṃ patte disvā cintesi ‘‘imaṃ dvīhi ūnaṃ purisasahassaṃ vināsaṃ pattaṃ, aññehi dvīhi corehi bhavitabbaṃ, tepi santhambhituṃ na sakkhissanti, kahaṃ nu kho te gatā’’ti gacchanto tesaṃ dhanaṃ ādāya gahanaṭṭhānaṃ paviṭṭhamaggaṃ disvā gacchanto bhaṇḍikabaddhassa dhanassa rāsiṃ disvā ekaṃ bhattapātiṃ avattharitvā mataṃ addasa.
As he went, he saw his teacher cut in two on the main road and thought, "He died without heeding my words." He gathered wood, made a pyre, cremated his teacher, and honored him with forest flowers. Going further, he saw five hundred people who had met their end of life, then two hundred and fifty, and gradually, finally, the two people who had met their end of life. He thought, "This thousand men, minus two, have met their destruction. There must have been two other robbers, but they too would not have been able to restrain themselves. Where could they have gone?" As he went, he saw the path leading to the dense place where they had taken the wealth. Going along it, he saw a pile of wealth tied in a bundle and a dead man lying over a food bowl.
Đi được một đoạn, Ngài thấy thầy bị chém làm đôi trên đường lớn, liền nghĩ: “Thầy đã chết vì không nghe lời ta.” Ngài gom củi, làm giàn hỏa thiêu, hỏa táng thầy, cúng dường hoa rừng. Đi tiếp, Ngài thấy năm trăm người đã mất mạng, rồi hai trăm rưỡi người, cứ thế cho đến cuối cùng chỉ còn hai người đã mất mạng. Ngài nghĩ: “Một ngàn người trừ hai người này đã bị hủy diệt. Chắc phải có hai tên cướp khác. Chúng cũng không thể tự kiềm chế được. Chúng đã đi đâu rồi?” Đi tiếp, Ngài thấy con đường dẫn vào chỗ hẻo lánh nơi chúng đã mang tiền vào. Ngài thấy một đống tiền được gói lại, và một bát cơm bị lật úp cùng một xác chết.
Tato ‘‘idaṃ nāma tehi kataṃ bhavissatī’’ti sabbaṃ ñatvā ‘‘kahaṃ nu kho so puriso’’ti vicinanto tampi paṭicchannaṭṭhāne apaviddhaṃ disvā ‘‘amhākaṃ ācariyo mama vacanaṃ akatvā attano dubbacabhāvena attanāpi vināsaṃ patto, aparampi tena purisasahassaṃ vināsitaṃ, anupāyena vata akāraṇena attano vuḍḍhiṃ patthayamānā amhākaṃ ācariyo viya mahāvināsameva pāpuṇissantī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
Then, knowing everything, thinking, "This must have been done by them," and wondering, "Where is that man?" he searched and found him also thrown in the concealed place. He thought, "Our teacher, not heeding my words, by his own stubbornness, met his own destruction, and by him, another thousand men were destroyed. Indeed, those who desire their own prosperity by improper means, without cause, like our teacher, will meet with great destruction." Having thought this, he spoke this verse:
Sau đó, khi đã biết rõ tất cả rằng "chắc chắn họ đã làm điều này", và đang tìm kiếm "người đàn ông đó ở đâu?", vị Bồ tát cũng thấy ông ta bị vứt bỏ ở một nơi kín đáo. Ngài suy nghĩ: "Vị đạo sư của chúng ta đã không nghe lời ta, do tính khó bảo của mình mà tự chuốc lấy sự hủy hoại, và cũng đã hủy hoại một ngàn người khác. Quả thật, những ai mong cầu sự thịnh vượng cho bản thân một cách không đúng phương pháp, không có lý do chính đáng, sẽ phải chịu sự hủy hoại lớn lao, giống như vị đạo sư của chúng ta vậy." Sau khi suy nghĩ như thế, ngài đã nói lên bài kệ này:
Tattha so vihaññatīti so anupāyena ‘‘attano atthaṃ vuḍḍhiṃ sukhaṃ icchāmī’’ti akāle vāyāmaṃ karonto puggalo vihaññati kilamati mahāvināsaṃ pāpuṇāti.
There, so vihaññati means: that person who strives at the wrong time, thinking, "I desire my own gain, prosperity, happiness" by improper means, is distressed, wearied, and meets with great destruction.
Ở đây, so vihaññati (người đó bị hủy hoại) có nghĩa là người đó, khi cố gắng không đúng lúc, một cách phi pháp, với ý nghĩ "tôi muốn sự lợi ích, sự thịnh vượng, hạnh phúc cho bản thân", thì sẽ bị hủy hoại, đau khổ, và rơi vào sự hủy diệt lớn lao.
Cetāti cetaraṭṭhavāsino corā.
Cetā means: the robbers who were residents of the Ceta country.
Cetā (người Cetā) là những tên cướp sống ở xứ Cetā.
Haniṃsu vedabbanti vedabbamantavasena ‘‘vedabbo’’ti laddhanāmaṃ brāhmaṇaṃ haniṃsu.
Haniṃsu vedabbanti means: they killed the brahmin known as "Vedabba" by means of the Vedabba mantra.
Haniṃsu vedabbaṃ (đã giết Vedabba) là đã giết vị Bà-la-môn có tên là "Vedabba" do thần chú Vedabba.
Sabbe te byasanamajjhagūti tepi ca anavasesā aññamaññaṃ ghātayamānā byasanaṃ adhigacchiṃsu paṭilabhiṃsūti.
Sabbe te byasanamajjhagū means that all of them, without exception, killing each other, met with ruin, attained ruin.
Sabbe te byasanamajjhagū (tất cả họ đều rơi vào tai họa) có nghĩa là tất cả họ, không còn sót lại ai, đã giết lẫn nhau và đạt đến tai họa, đã nhận lấy tai họa.
Nakkhattaṃ patimānentanti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ ājīvakaṃ ārabbha kathesi.
Nakkhattaṃ patimānentaṃ: This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain Ājīvaka.
Nakkhattaṃ patimānentaṃ (kẻ mong chờ sao tốt) – câu chuyện này được Đức Phật kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Ajīvaka.
Sāvatthiyaṃ kirekaṃ kuladhītaraṃ janapade eko kulaputto attano puttassa vāretvā ‘‘asukadivase nāma gaṇhissāmī’’ti divasaṃ ṭhapetvā tasmiṃ divase sampatte attano kulūpakaṃ ājīvakaṃ pucchi ‘‘bhante, ajja mayaṃ ekaṃ maṅgalaṃ karissāma, sobhanaṃ nu kho nakkhatta’’nti.
It is said that in Sāvatthī, a certain young man from a family in the countryside had reserved a daughter from a family, and having set a day, saying, "We will take her on such and such a day," when that day arrived, he asked his family's Ājīvaka, "Venerable sir, today we will perform an auspicious ceremony; is the constellation indeed auspicious?"
Người ta kể rằng, tại Sāvatthī, một gia đình quý tộc ở nông thôn đã hỏi cưới con gái của một gia đình quý tộc khác, định ngày "chúng tôi sẽ rước dâu vào ngày đó", và khi ngày đó đến, họ hỏi vị Ajīvaka là thân chủ của gia đình mình: "Thưa Tôn giả, hôm nay chúng tôi sẽ tổ chức một lễ cưới, ngày này có phải là sao tốt không?"
So ‘‘ayaṃ maṃ paṭhamaṃ apucchitvāva divasaṃ ṭhapetvā idāni paṭipucchati, hotu, sikkhāpessāmi na’’nti kujjhitvā ‘‘ajja asobhanaṃ nakkhattaṃ, mā ajja maṅgalaṃ karittha, sace karissatha, mahāvināso bhavissatī’’ti āha.
He, becoming angry, thinking, "This one asks me now after having set the day without asking me first; let it be, I will teach him a lesson," said, "Today the constellation is inauspicious. Do not perform the ceremony today. If you do, there will be great destruction."
Vị ấy nghĩ: "Gia đình này đã tự định ngày trước mà không hỏi ta, bây giờ mới hỏi lại, được thôi, ta sẽ dạy cho họ một bài học." Bực tức, vị ấy nói: "Hôm nay là sao xấu, đừng tổ chức lễ cưới hôm nay, nếu tổ chức, sẽ có tai họa lớn."
Tasmiṃ kule manussā tassa saddahitvā taṃ divasaṃ na gacchiṃsu.
The people in that family, believing him, did not go on that day.
Những người trong gia đình đó tin lời vị ấy và không đi vào ngày đó.
Nagaravāsino sabbaṃ maṅgalakiriyaṃ katvā tesaṃ anāgamanaṃ disvā ‘‘tehi ajja divaso ṭhapito, no ca kho āgatā, amhākampi bahu vayakammaṃ kataṃ, kiṃ no tehi, amhākaṃ dhītaraṃ aññassa dassāmā’’ti yathākateneva maṅgalena dhītaraṃ aññassa kulassa adaṃsu.
The townspeople, having performed all the auspicious rites, and seeing their non-arrival, thought, "They had set today as the day, but they have not come. We have also incurred many expenses. What do we care for them? We will give our daughter to another." So, with the ceremony as it was, they gave the daughter to another family.
Những người dân thành thị đã hoàn tất mọi nghi lễ cưới hỏi, thấy họ không đến, liền nói: "Họ đã định ngày hôm nay mà không đến, chúng ta cần gì họ nữa, chúng ta sẽ gả con gái cho người khác." Thế là họ đã gả con gái cho một gia đình khác ngay trong lễ cưới đã chuẩn bị sẵn.
Itare punadivase āgantvā ‘‘detha no dārika’’nti āhaṃsu.
The others, coming the next day, said, "Give us the girl."
Ngày hôm sau, những người kia đến và nói: "Hãy gả con gái cho chúng tôi."
Atha ne sāvatthivāsino ‘‘janapadavāsino nāma tumhe gahapatikā pāpamanussā divasaṃ ṭhapetvā avaññāya na āgatā, āgatamaggeneva paṭigacchatha, amhehi aññesaṃ dārikā dinnā’’ti paribhāsiṃsu.
Then the residents of Sāvatthī rebuked them, saying, "You householders from the countryside are evil people; having set the day, you did not come out of disrespect. Go back the way you came. We have given the girl to others."
Bấy giờ, những người dân Sāvatthī mắng họ: "Các ông là những gia chủ xấu xa ở nông thôn, đã định ngày mà lại không đến vì khinh thường. Hãy quay về con đường các ông đã đến, chúng tôi đã gả con gái cho người khác rồi."
Te tehi saddhiṃ kalahaṃ katvā dārikaṃ alabhitvā yathāgatamaggeneva gatā.
They quarreled with them, and not getting the girl, they went back the way they came.
Họ đã cãi vã với những người kia, không lấy được con gái và quay về theo con đường đã đến.
Tenapi ājīvakena tesaṃ manussānaṃ maṅgalantarāyassa katabhāvo bhikkhūnaṃ antare pākaṭo jāto.
It became known among the bhikkhus that that Ājīvaka had caused an obstruction to the auspicious ceremony of those people.
Việc vị Ajīvaka đó đã gây trở ngại cho lễ cưới của những người này đã trở nên công khai trong giới Tỳ-kheo.
Te bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, ājīvakena kulassa maṅgalantarāyo kato’’ti kathayamānā nisīdiṃsu.
Those bhikkhus, having gathered in the Dhamma hall, sat discussing, "Friends, the Ājīvaka caused an obstruction to the family's auspicious ceremony."
Các Tỳ-kheo đã tụ họp tại pháp đường và ngồi bàn tán: "Thưa các đạo hữu, vị Ajīvaka đã gây trở ngại cho lễ cưới của gia đình đó."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi.
The Teacher came and asked, "Monks, what discussion are you engaged in now, having gathered here?"
Đức Phật đến và hỏi: "Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì?"
Te ‘‘imāya nāmā’’ti kathayiṃsu.
They told him, "This, venerable sir."
Họ thưa: "Chính là chuyện này, thưa Ngài."
‘‘Na, bhikkhave, idāneva ājīvako tassa kulassa maṅgalantarāyaṃ karoti, pubbepi esa tesaṃ kujjhitvā maṅgalantarāyaṃ akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
"Monks, not only now does this Ājīvaka cause an obstruction to that family's auspicious ceremony; in the past too, he, being angry with them, certainly caused an obstruction to their auspicious ceremony," and saying this, he related a past event.
Đức Phật nói: "Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ vị Ajīvaka này mới gây trở ngại cho lễ cưới của gia đình đó, mà trước đây ông ta cũng đã từng bực tức và gây trở ngại cho lễ cưới của họ." Sau đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente nagaravāsino janapadavāsīnaṃ dhītaraṃ vāretvā divasaṃ ṭhapetvā attano kulūpakaṃ ājīvakaṃ pucchiṃsu ‘‘bhante, ajja amhākaṃ ekā maṅgalakiriyā, sobhanaṃ nu kho nakkhatta’’nti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the townspeople had reserved the daughter of the country folk, and having set a day, they asked their family's Ājīvaka, "Venerable sir, today we have an auspicious ceremony; is the constellation indeed auspicious?"
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, những người dân thành thị đã hỏi cưới con gái của những người dân nông thôn, định ngày, rồi hỏi vị Ajīvaka là thân chủ của gia đình mình: "Thưa Tôn giả, hôm nay chúng tôi có một lễ cưới, ngày này có phải là sao tốt không?"
So ‘‘ime attano ruciyā divasaṃ ṭhapetvā idāni maṃ pucchantī’’ti kujjhitvā ‘‘ajja nesaṃ maṅgalantarāyaṃ karissāmī’’ti cintetvā ‘‘ajja asobhanaṃ nakkhattaṃ, sace karotha, mahāvināsaṃ pāpuṇissathā’’ti āha.
So, thinking, "They have set the day according to their own wishes and are now asking me," he became angry and resolved, "Today I will cause an obstacle to their auspicious ceremony." He then said, "Today is an inauspicious astrological conjunction (nakkhatta). If you proceed, you will meet with great destruction."
Vị ấy nghĩ: "Những người này đã tự ý định ngày rồi bây giờ mới hỏi ta." Bực tức, vị ấy nghĩ: "Hôm nay ta sẽ gây trở ngại cho lễ cưới của họ." Thế là vị ấy nói: "Hôm nay là sao xấu, nếu các ông tổ chức, sẽ gặp tai họa lớn."
Te tassa saddahitvā na gamiṃsu.
Believing him, they did not go.
Họ tin lời vị ấy và không đi.
Janapadavāsino tesaṃ anāgamanaṃ ñatvā ‘‘te ajja divasaṃ ṭhapetvāpi na āgatā, kiṃ no tehi, aññesaṃ dhītaraṃ dassāmā’’ti aññesaṃ dhītaraṃ adaṃsu.
The villagers, knowing of their non-arrival, thought, "They did not come even after setting the day today. What do we care for them? We will give our daughter to others," and they gave their daughter to others.
Những người dân nông thôn biết họ không đến, liền nói: "Họ đã định ngày hôm nay mà cũng không đến, chúng ta cần gì họ nữa, chúng ta sẽ gả con gái cho người khác." Thế là họ đã gả con gái cho gia đình khác.
Nagaravāsino punadivase āgantvā dārikaṃ yāciṃsu.
The townspeople came the next day and asked for the girl.
Ngày hôm sau, những người dân thành thị đến và đòi con gái.
Janapadavāsino ‘‘tumhe nagaravāsino nāma chinnahirikā gahapatikā, divasaṃ ṭhapetvā dārikaṃ na gaṇhittha, mayaṃ tumhākaṃ anāgamanabhāvena aññesaṃ adamhā’’ti.
The villagers said, "You townspeople are shameless householders. You did not take the girl after setting the day. Because of your non-arrival, we gave her to others."
Những người dân nông thôn nói: "Các ông là những gia chủ dân thành thị không biết xấu hổ, đã định ngày mà không đến rước con gái. Vì các ông không đến, chúng tôi đã gả con gái cho người khác."
Mayaṃ ājīvakaṃ paṭipucchitvā ‘‘‘nakkhattaṃ na sobhana’nti nāgatā, detha no dārika’’nti.
"We consulted the Ājīvaka and did not come because 'the astrological conjunction (nakkhatta) was not auspicious.' Give us the girl."
"Chúng tôi đã hỏi vị Ajīvaka và vì 'sao không tốt' nên không đến. Hãy gả con gái cho chúng tôi."
‘‘Amhehi tumhākaṃ anāgamanabhāvena aññesaṃ dinnā, idāni dinnadārikaṃ kathaṃ puna ānessāmā’’ti.
"She was given by us to others because of your non-arrival. Now, how can we bring back a girl who has already been given?"
"Vì các ông không đến, chúng tôi đã gả con gái cho người khác rồi, bây giờ làm sao có thể đưa lại cô gái đã gả đi được?"
Tattha patimānentanti olokentaṃ, ‘‘idāni nakkhattaṃ bhavissati, idāni nakkhattaṃ bhavissatī’’ti āgamayamānaṃ.
Therein, patimānentaṃ means looking out, expecting, "Now it will be an astrological conjunction, now it will be an astrological conjunction."
Ở đây, patimānentaṃ (mong chờ) có nghĩa là nhìn ngóng, chờ đợi "bây giờ sẽ là sao tốt, bây giờ sẽ là sao tốt".
Attho bālaṃ upaccagāti etaṃ nagaravāsikaṃ bālaṃ dārikāpaṭilābhasaṅkhāto attho atikkanto.
Attho bālaṃ upaccagā means that the opportunity, in the sense of obtaining the girl, passed this foolish townsperson.
Attho bālaṃ upaccagā (lợi ích đã tuột khỏi tay kẻ ngu) có nghĩa là lợi ích, tức là việc có được con gái, đã vượt qua khỏi kẻ ngu dân thành thị này.
Attho atthassa nakkhattanti yaṃ atthaṃ pariyesanto carati, so paṭiladdho atthova atthassa nakkhattaṃ nāma.
Attho atthassa nakkhattaṃ means that the opportunity one seeks, once obtained, is itself called the astrological conjunction (nakkhatta) of that opportunity.
Attho atthassa nakkhattaṃ (lợi ích chính là sao tốt của lợi ích) có nghĩa là lợi ích mà người ta đang tìm kiếm, khi đã đạt được, chính là sao tốt của lợi ích.
Kiṃ karissanti tārakāti itare pana ākāse tārakā kiṃ karissanti, kataraṃ atthaṃ sādhessantīti attho.
Kiṃ karissanti tārakā means, "What can the other stars in the sky do? What purpose will they accomplish?"
Kiṃ karissanti tārakā (các vì sao thì làm được gì?) có nghĩa là, còn các vì sao trên trời thì làm được gì, chúng sẽ hoàn thành lợi ích nào?
Nagaravāsino kalahaṃ katvā dārikaṃ alabhitvāva agamaṃsu.
The townspeople quarreled and went away without obtaining the girl.
Những người dân thành thị đã cãi vã và ra đi mà không lấy được con gái.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa rañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was conceived in the womb of the king's chief consort.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào bụng của vị hoàng hậu tối thượng của nhà vua.
Tassa mātukucchito nikkhantassa nāmaggahaṇadivase ‘‘brahmadattakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, after he emerged from his mother's womb, he was named "Brahmadatta Kumāra."
Vào ngày đặt tên cho ngài, sau khi ngài ra khỏi bụng mẹ, họ đã đặt tên là "Brahmadattakumāra" (Thái tử Brahmadatta).
So soḷasavassuddesiko hutvā takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gantvā aṭṭhārasannaṃ vijjaṭṭhānānaṃ nipphattiṃ pāpuṇi, athassa pitā oparajjaṃ adāsi.
Having reached sixteen years of age, he learned the arts in Takkasilā, mastered the three Vedas, and attained proficiency in the eighteen branches of knowledge. Then his father bestowed upon him the viceroyalty.
Sau khi được mười sáu tuổi, ngài đến Takkasilā học nghề, thông thạo ba bộ Veda và hoàn thành mười tám môn học. Sau đó, phụ vương trao cho ngài quyền phó vương.
Tasmiṃ samaye bārāṇasivāsino devatāmaṅgalikā honti, devatā namassanti, bahū ajeḷakakukkuṭabhūkarādayo vadhitvā nānappakārehi pupphagandhehi ceva maṃsalohitehi ca balikammaṃ karonti.
At that time, the residents of Bārāṇasī were devoted to deities and auspicious rites; they worshipped deities, slaughtered many goats, sheep, chickens, pigs, and so forth, and performed sacrificial rites with various kinds of flowers, perfumes, meat, and blood.
Vào thời điểm đó, cư dân Bārāṇasī là những người mê tín thần linh, họ thờ cúng thần linh, giết hại nhiều dê, cừu, gà, heo, v.v., và cúng tế bằng nhiều loại hoa, hương liệu, thịt và máu.
Bodhisatto cintesi ‘‘idāni sattā devatāmaṅgalikā, bahuṃ pāṇavadhaṃ karonti, mahājano yebhuyyena adhammasmiṃyeva niviṭṭho, ahaṃ pitu accayena rajjaṃ labhitvā ekampi akilametvā upāyeneva pāṇavadhaṃ kātuṃ na dassāmī’’ti.
The Bodhisatta reflected, "Now, beings are devoted to deities and auspicious rites, causing much destruction of life. The majority of people are mostly immersed in unrighteousness. When I obtain the kingship after my father, I will not allow the destruction of life to occur, even for a single being, but will prevent it through skillful means."
Bồ Tát suy nghĩ: “Bây giờ, chúng sanh mê tín thần linh, họ gây ra nhiều sát sanh. Đại đa số mọi người đều chìm đắm trong phi pháp. Ta sẽ không cho phép sát sanh, dù chỉ một con vật, bằng phương tiện khéo léo sau khi nhận được vương quyền từ phụ vương.”
So ekadivasaṃ rathaṃ abhiruyha nagarā nikkhanto addasa ekasmiṃ mahante vaṭarukkhe mahājanaṃ sannipatitaṃ, tasmiṃ rukkhe nibbattadevatāya santike puttadhītuyasadhanādīsu yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ patthentaṃ.
So, one day, having mounted his chariot and departed from the city, he saw a large crowd gathered at a great banyan tree, at the shrine of the deity born in that tree, supplicating for whatever they desired, such as sons, daughters, fame, and wealth.
Một ngày nọ, ngài lên xe ngựa rời khỏi thành phố và thấy một đám đông tụ tập dưới một cây đa lớn. Họ đang cầu nguyện nữ thần cây đó để được con trai, con gái, danh tiếng, tài sản, và bất cứ điều gì họ mong muốn.
So taṃ disvā rathā oruyha taṃ rukkhaṃ upasaṅkamitvā gandhapupphehi pūjetvā udakena abhisekaṃ katvā rukkhaṃ padakkhiṇaṃ katvā devatāmaṅgaliko viya hutvā devataṃ namassitvā rathaṃ abhiruyha nagaraṃ pāvisi.
Seeing that, he alighted from his chariot, approached that tree, paid homage with perfumes and flowers, performed an anointing with water, circumambulated the tree, and, acting like one who reveres deities, saluted the deity, mounted his chariot, and entered the city.
Thấy vậy, ngài xuống xe ngựa, đến gần cây đa, cúng dường hương hoa, rưới nước, đi nhiễu quanh cây, rồi như một người mê tín thần linh, đảnh lễ nữ thần và lên xe ngựa trở về thành phố.
Tato paṭṭhāya imināva niyāmena antarantare tattha gantvā devatāmaṅgaliko viya pūjaṃ karoti.
From then onwards, in this very manner, he would go there from time to time and perform worship like one who reveres deities.
Từ đó trở đi, ngài thường xuyên đến đó theo cách này, cúng dường như một người mê tín thần linh.
So aparena samayena pitu accayena rajje patiṭṭhāya catasso agatiyo vajjetvā dasa rājadhamme akopento dhammena rajjaṃ kārento cintesi ‘‘mayhaṃ manoratho matthakaṃ patto, rajje patiṭṭhitomhi.
Then, at a later time, upon his father's demise, having established himself in the kingship, avoiding the four wrong courses of action and not violating the ten royal virtues, he ruled the kingdom righteously and thought, "My wish has been fulfilled; I am established in the kingship.
Sau một thời gian, ngài lên ngôi vua sau khi phụ vương băng hà, tránh bốn điều bất thiện và không vi phạm mười pháp trị quốc, trị vì đất nước theo chánh pháp. Ngài suy nghĩ: “Nguyện vọng của ta đã thành hiện thực, ta đã lên ngôi vua.
Yaṃ panāhaṃ pubbe ekaṃ atthaṃ cintayiṃ, idāni taṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti amacce ca brāhmaṇagahapatikādayo ca sannipātāpetvā āmantesi ‘‘jānātha bho mayā kena kāraṇena rajjaṃ patta’’nti?
Now I will bring to fruition the matter I previously contemplated." So he assembled his ministers, Brahmins, householders, and others, and addressed them, "Do you know, sirs, for what reason I attained the kingship?"
Điều lợi ích mà ta đã suy nghĩ trước đây, bây giờ ta sẽ hoàn thành nó.” Ngài triệu tập các quan đại thần, Bà La Môn, gia chủ và những người khác, rồi hỏi: “Này các vị, các vị có biết lý do vì sao ta có được vương quyền không?”
‘‘Na jānāma, devā’’ti.
"We do not know, Your Majesty."
“Bạch đức vua, chúng thần không biết.”
‘‘Api vohaṃ asukaṃ nāma vaṭarukkhaṃ gandhādīhi pūjetvā añjaliṃ paggahetvā namassamāno diṭṭhapubbo’’ti.
"Have you not seen me worshipping a certain banyan tree with perfumes and other offerings, holding my hands in respectful salutation?"
“Các vị có từng thấy ta cúng dường cây đa kia bằng hương liệu và các thứ khác, rồi chắp tay đảnh lễ không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
“Bạch đức vua, có ạ.”
Tadāhaṃ patthanaṃ akāsiṃ ‘‘sace rajjaṃ pāpuṇissāmi, balikammaṃ te karissāmī’’ti.
"At that time, I made a vow: 'If I attain the kingship, I will perform a sacrificial offering for you.'"
Khi ấy, ta đã cầu nguyện: “Nếu ta có được vương quyền, ta sẽ cúng tế cho ngươi.”
‘‘Tassā me devatāya ānubhāvena idaṃ rajjaṃ laddhaṃ, idānissā balikammaṃ karissāmi, tumhe papañcaṃ akatvā khippaṃ devatāya balikammaṃ sajjethā’’ti.
"Through the power of that deity, I have gained this kingship. Now I will perform a sacrificial offering for her. Without delay, quickly prepare the offering for the deity."
“Nhờ oai lực của vị thiên nữ ấy mà ta đã có được vương quyền này. Bây giờ ta sẽ cúng tế cho nàng. Các vị đừng chần chừ, hãy nhanh chóng chuẩn bị lễ vật cúng tế cho thiên nữ.”
‘‘Kiṃ kiṃ gaṇhāma, devā’’ti?
"What shall we take, Your Majesty?"
“Bạch đức vua, chúng thần nên lấy những gì?”
Bho ahaṃ devatāya āyācamāno ‘‘ye mayhaṃ rajje pāṇātipātādīni pañca dussīlakammāni dasa akusalakammapathe samādāya vattissanti, te ghātetvā antavaṭṭimaṃsalohitādīhi balikammaṃ karissāmī’’ti āyāciṃ.
"Sirs, when I supplicated the deity, I vowed, 'I will kill those in my kingdom who engage in the five evil deeds, such as taking life, and the ten unwholesome courses of action, and I will make an offering with their entrails, flesh, and blood.'"
“Này các vị, khi ta cầu nguyện thiên nữ, ta đã hứa: ‘Những ai trong vương quốc của ta thực hành năm điều ác như sát sanh và mười nghiệp bất thiện, ta sẽ giết họ và cúng tế bằng thịt, máu và các bộ phận bên trong.’
Tasmā tumhe evaṃ bheriṃ carāpetha ‘‘amhākaṃ rājā uparājakāleyeva evaṃ āyāci ‘sacāhaṃ rajjaṃ pāpuṇissāmi, ye me rajje dussīlā bhavissanti, te sabbe ghātetvā balikammaṃ karissāmī’ti, so idāni pañcavidhaṃ dussīlakammaṃ dasavidhaṃ akusalakammapathaṃ samādāya vattamānānaṃ dussīlānaṃ sahassaṃ ghātetvā tesaṃ hadayamaṃsādīni gāhāpetvā devatāya balikammaṃ kātukāmo, evaṃ nagaravāsino jānantū’’ti.
"Therefore, you should make this proclamation by drum: 'Our king, even during his time as crown prince, made this vow: "If I attain the kingship, I will kill all the immoral people in my kingdom and make an offering." Now he wishes to kill a thousand immoral people who are engaging in the five evil deeds and the ten unwholesome courses of action, and take their heart-flesh and other parts to perform an offering to the deity. Let the city dwellers know this!'"
Vì vậy, các vị hãy rao truyền trống lệnh như thế này: ‘Đức vua của chúng ta, khi còn là phó vương, đã cầu nguyện như vầy: “Nếu ta có được vương quyền, ta sẽ giết tất cả những kẻ ác trong vương quốc và cúng tế.” Bây giờ, ngài muốn giết một ngàn kẻ ác đang thực hành năm điều ác và mười nghiệp bất thiện, lấy thịt tim và các thứ khác của họ để cúng tế cho thiên nữ. Hãy để cư dân thành phố biết điều này.’”
Evañca pana vatvā ‘‘yedāni ito paṭṭhāya dussīlakamme vattissanti, tesaṃ sahassaṃ ghātetvā yaññaṃ yajitvā āyācanato muccissāmī’’ti etamatthaṃ pakāsento imaṃ gāthamāha –
Having said this, and proclaiming the intention to be freed from his vow by sacrificing a thousand of those who would henceforth engage in immoral deeds, he spoke this verse:
Sau khi nói như vậy, ngài nói bài kệ này để tuyên bố ý định: “Từ nay trở đi, ta sẽ giết một ngàn kẻ ác đang thực hành điều ác, cúng tế và thoát khỏi lời cầu nguyện.”
Tattha dummedhānaṃ sahassenāti ‘‘idaṃ kammaṃ kātuṃ vaṭṭati, idaṃ na vaṭṭatī’’ti ajānanabhāvena, dasasu vā pana akusalakammapathesu samādāya vattanabhāvena duṭṭhā medhā etesanti dummedhā, tesaṃ dummedhānaṃ nippaññānaṃ bālapuggalānaṃ gaṇitvā gahitena sahassena.
Herein, with a thousand of the foolish means by a thousand foolish, ignorant individuals, who do not know "this action is proper, this is not proper," or who engage in the ten unwholesome courses of action, counted and taken, whose wisdom is corrupted, hence foolish.
Trong đó, dummedhānaṃ sahassenā (một ngàn kẻ ngu si) có nghĩa là một ngàn người ngu dại, không có trí tuệ, vì không biết “việc này nên làm, việc này không nên làm,” hoặc vì tâm trí xấu xa do thực hành mười nghiệp bất thiện, được đếm và chọn ra.
Yañño me upayācitoti mayā devataṃ upasaṅkamitvā ‘‘evaṃ yajissāmī’’ti yañño yācito.
A sacrifice was vowed by me means that I approached the deity and vowed, "I will sacrifice in this manner."
Yañño me upayācito (lễ vật mà ta đã cầu xin) có nghĩa là ta đã đến gặp thiên nữ và cầu xin lễ vật, nói rằng “ta sẽ cúng tế như vậy.”
Idāni khohaṃ yajissāmīti so ahaṃ iminā āyācanena rajjassa paṭiladdhattā idāni yajissāmi.
Now indeed I shall sacrifice means that I, having obtained the kingship through this vow, will now sacrifice.
Bây giờ ta sẽ tế lễ, vì ta đã giành được vương quốc nhờ lời cầu nguyện này, nên bây giờ ta sẽ tế lễ.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Idāni hi bahu adhammiko jano, tasmā idāneva naṃ gahetvā balikammaṃ karissāmīti.
Because now many are the unrighteous people, therefore I will take them now and perform the offering.
Bởi vì bây giờ có rất nhiều người bất thiện, do đó ta sẽ bắt họ ngay bây giờ và thực hiện lễ vật.
Amaccā bodhisattassa vacanaṃ sutvā ‘‘sādhu, devā’’ti dvādasayojanike bārāṇasinagare bheriṃ carāpesuṃ.
The ministers, having heard the Bodhisatta's words, said, "Very well, Your Majesty," and had the drum proclaimed throughout the city of Bārāṇasī, which was twelve yojanas in extent.
Các vị quan nghe lời Bồ tát, nói: “Thưa đức vua, tốt lành thay!” rồi cho đánh trống khắp thành phố Bārāṇasī rộng mười hai dojana.
Bheriyā āṇaṃ sutvā ekampi dussīlakammaṃ samādāya ṭhito ekapurisopi nāhosi.
Having heard the drum's command, not a single person was found who engaged in even one immoral deed.
Khi nghe lệnh của tiếng trống, không một người nào, dù chỉ một người, còn giữ giới bất thiện.
Iti yāva bodhisatto rajjaṃ kāresi, tāva ekapuggalopi pañcasu dasasu vā dussīlakammesu ekampi kammaṃ karonto na paññāyittha.
Thus, as long as the Bodhisatta ruled, not a single individual was seen committing even one of the five or ten immoral deeds.
Như vậy, cho đến khi Bồ tát trị vì, không một cá nhân nào được thấy thực hiện dù chỉ một trong năm hoặc mười hành vi bất thiện.
Evaṃ bodhisatto ekapuggalampi akilamento sakalaraṭṭhavāsino sīlaṃ rakkhāpetvā sayampi dānādīni puññāni katvā jīvitapariyosāne attano parisaṃ ādāya devanagaraṃ pūrento agamāsi.
Thus, without tiring even a single person, the Bodhisatta made all the residents of the kingdom observe the precepts, and he himself performed meritorious deeds such as giving alms. At the end of his life, taking his retinue, he went filling the city of devas.
Như thế, Bồ tát, không làm phiền nhiễu một cá nhân nào, đã khiến tất cả cư dân trong vương quốc giữ giới, và tự mình thực hiện các công đức như bố thí, rồi khi hết tuổi thọ, Ngài dẫn quyến thuộc của mình lên cõi trời.
Āsīsetheva purisoti idaṃ satthā jetavane viharanto ossaṭṭhavīriyaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher spoke this, "A man should indeed aspire," while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who had given up effort.
Người cần phải khao khát – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu lười biếng.
Tañhi satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ossaṭṭhavīriyosī’’ti pucchi.
The Teacher asked him, "Is it true, bhikkhu, that you have given up effort?"
Đức Phật hỏi vị ấy: “Này Tỳ khưu, có thật là ông đã lười biếng không?”
‘‘Āma, bhante’’ti ca vutte ‘‘kasmā tvaṃ bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā vīriyaṃ ossaji, pubbe paṇḍitā rajjā parihāyitvāpi attano vīriye ṭhatvāva naṭṭhampi yasaṃ puna uppādayiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
When he replied, "Yes, venerable sir," the Teacher said, "Why, bhikkhu, having gone forth in such a liberating dispensation, have you given up effort? In the past, wise men, even after losing their kingdom, stood firm in their own effort and regained their lost glory," and then related a past event.
Khi vị ấy trả lời: “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” Đức Phật nói: “Này Tỳ khưu, tại sao ông lại lười biếng sau khi xuất gia trong một giáo pháp dẫn đến giải thoát như vậy? Trong quá khứ, những người trí tuệ, dù mất vương quốc, vẫn giữ vững tinh tấn của mình và khôi phục lại danh tiếng đã mất,” rồi Ngài kể một câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto rañño aggamahesiyā kucchimhi nibbatto.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born in the womb of the king's chief consort.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ tát đã tái sinh vào bụng hoàng hậu chính.
Tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘sīlavakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On his name-giving day, they named him Sīlava Kumāra.
Vào ngày đặt tên cho Ngài, họ đặt tên là Sīlava Kumāra.
So soḷasavassuddesikova sabbasippesu nipphattiṃ patvā aparabhāge pitu accayena rajje patiṭṭhito mahāsīlavarājā nāma ahosi dhammiko dhammarājā.
When he was sixteen years old, he attained mastery in all arts, and later, upon his father's demise, he was established in the kingship and became King Mahāsīlava, a righteous king who ruled by Dhamma.
Khi Ngài vừa mười sáu tuổi, Ngài đã thành thạo tất cả các nghề thủ công, và sau đó, khi phụ vương băng hà, Ngài lên ngôi và trở thành vua Mahāsīlava, một vị vua công chính và đức hạnh.
So nagarassa catūsu dvāresu catasso, majjhe ekaṃ, nivesanadvāre ekanti niccaṃ cha dānasālāyo kārāpetvā kapaṇaddhikānaṃ dānaṃ deti, sīlaṃ rakkhati, uposathakammaṃ karoti, khantimettānuddayasampanno aṅke nisinnaṃ puttaṃ paritosayamāno viya sabbasatte paritosayamāno dhammena rajjaṃ kāreti.
He had six alms-halls built permanently: four at the four city gates, one in the middle, and one at the palace gate. He gave alms to the poor and needy, observed the precepts, performed the Uposatha duties, and, endowed with patience, loving-kindness, and compassion, he ruled the kingdom righteously, delighting all beings as if delighting a son seated on his lap.
Ngài cho xây sáu nhà bố thí thường xuyên – bốn ở bốn cổng thành, một ở trung tâm, và một ở cổng cung điện – để bố thí cho người nghèo và người khốn khó, giữ giới, thực hiện các hành động Uposatha, tràn đầy lòng kiên nhẫn, từ bi và thương xót, trị vì vương quốc một cách công chính, làm hài lòng tất cả chúng sinh như thể đang vỗ về đứa con ngồi trên lòng.
Tasseko amacco antepure padubbhitvā aparabhāge pākaṭo jāto.
One of his ministers committed an offense in the inner palace and later became exposed.
Một vị quan của Ngài đã phản bội trong hậu cung và sau đó bị phát hiện.
Amaccā rañño ārocesuṃ.
The ministers reported it to the king.
Các vị quan đã báo cáo với nhà vua.
Rājā pariggaṇhanto attanā paccakkhato ñatvā taṃ amaccaṃ pakkosāpetvā ‘‘andhabāla ayuttaṃ te kataṃ, na tvaṃ mama vijite vasituṃ arahasi, attano dhanañca puttadāre ca gahetvā aññattha yāhī’’ti raṭṭhā pabbājesi.
The king, investigating and knowing it firsthand, summoned that minister and said, "O blind fool, what you have done is improper. You are not fit to live in my kingdom. Take your wealth and your wife and children, and go elsewhere," and he banished him from the kingdom.
Nhà vua điều tra và tự mình biết rõ sự việc, rồi cho gọi vị quan đó đến và nói: “Này kẻ ngu dại, ngươi đã làm điều không phải. Ngươi không xứng đáng sống trong vương quốc của ta. Hãy mang tài sản, vợ con của ngươi đi và đến một nơi khác,” rồi trục xuất ông ta khỏi vương quốc.
So nikkhamitvā kāsiraṭṭhaṃ atikkamma kosalajanapadaṃ gantvā kosalarājānaṃ upaṭṭhahanto anukkamena rañño abbhantariko vissāsiko jāto.
He left, passed beyond the Kasi kingdom, went to the Kosala country, and serving the King of Kosala, he gradually became an intimate and trusted confidant of the king.
Ông ta rời đi, vượt qua xứ Kāsī, đến xứ Kosala, phục vụ vua Kosala, và dần dần trở thành người thân cận và được tin cậy của nhà vua.
So ekadivasaṃ kosalarājānaṃ āha – ‘‘deva bārāṇasirajjaṃ nāma nimmakkhikamadhupaṭalasadisaṃ, rājā atimuduko, appeneva balavāhanena sakkā bārāṇasirajjaṃ gaṇhitu’’nti.
One day, he said to the King of Kosala, "Your Majesty, the kingdom of Bārāṇasī is like a honeycomb without flies; the king is exceedingly gentle. It is possible to seize the kingdom of Bārāṇasī with just a small army and retinue."
Một ngày nọ, ông ta nói với vua Kosala: “Thưa đức vua, vương quốc Bārāṇasī giống như một tổ ong không có ong độc, vị vua đó quá hiền lành. Có thể chiếm được vương quốc Bārāṇasī chỉ với một lực lượng quân sự nhỏ.”
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ nāma mahā, ayañca ‘appeneva balavāhanena sakkā bārāṇasirajjaṃ gaṇhitu’nti āha, kiṃ nu kho pana payuttakacoro siyā’’ti cintetvā ‘‘payuttakosi maññe’’ti āha.
The king, hearing his words, thought, "The kingdom of Bārāṇasī is vast, and this man says, 'It is possible to seize the kingdom of Bārāṇasī with just a small army and retinue.' Could he be a spy?" and said, "I think you are a spy."
Vua Kosala nghe lời ông ta và nghĩ: “Vương quốc Bārāṇasī rất lớn, nhưng người này lại nói ‘có thể chiếm được vương quốc Bārāṇasī chỉ với một lực lượng quân sự nhỏ’. Liệu hắn có phải là một gián điệp không?” rồi nói: “Ta nghĩ ngươi là một gián điệp.”
‘‘Nāhaṃ, deva, payuttako, saccameva vadāmi.
"I am not a spy, Your Majesty; I speak the truth.
“Thưa đức vua, tôi không phải là gián điệp, tôi nói sự thật.
Sace me na saddahatha, manusse pesetvā paccantagāmaṃ hanāpetha, te manusse gahetvā attano santikaṃ nīte dhanaṃ datvā vissajjessatī’’ti.
If you do not believe me, send men to attack a border village. When those men are captured and brought to him, he will give them money and release them."
Nếu không tin tôi, hãy sai người đến cướp phá làng biên giới, khi những người đó bị bắt và đưa đến chỗ tôi, tôi sẽ cấp tiền cho họ rồi thả ra.”
Rājā ‘‘ayaṃ ativiya sūro hutvā vadati, vīmaṃsissāmi tāvā’’ti attano purise pesetvā paccantagāmaṃ hanāpesi.
The king thought, "This man speaks with great confidence; I will test him first," and sent his men to attack a border village.
Vua (Kosalā) nghĩ: “Kẻ này nói năng quá ư dũng cảm, ta hãy thử xem sao,” bèn sai quân lính của mình đi cướp phá làng biên giới.
Manussā te core gahetvā bārāṇasirañño dassesuṃ.
The people captured these thieves and presented them to the King of Bārāṇasī.
Những người lính đó bắt được bọn cướp rồi dâng lên vua Bārāṇasī.
Rājā te disvā ‘‘tātā, kasmā gāmaṃ hanathā’’ti pucchi.
The king, seeing them, asked, "My dear men, why do you attack the village?"
Vua (Bārāṇasī) thấy họ bèn hỏi: “Này các con, vì sao các con lại cướp phá làng?”
‘‘Jīvituṃ asakkontā, devā’’ti vutte rājā ‘‘atha kasmā mama santikaṃ nāgamittha, itodāni paṭṭhāya evarūpaṃ kammaṃ mā karitthā’’ti tesaṃ dhanaṃ datvā vissajjesi.
When they replied, "Because we could not make a living, Your Majesty," the king said, "Then why did you not come to me? From now on, do not commit such deeds," and he gave them money and released them.
Khi họ đáp: “Tâu Đại vương, vì không thể sống nổi,” vua bèn nói: “Thế thì tại sao các con không đến chỗ ta? Từ nay trở đi, chớ làm những việc như vậy nữa,” rồi cấp tiền cho họ và thả ra.
Te gantvā kosalarañño taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
They went and reported the incident to the King of Kosala.
Họ đi rồi kể lại sự việc đó cho vua Kosalā.
So ettakenāpi gantuṃ avisahanto puna majjhejanapadaṃ hanāpesi.
Even with this, being unable to go, he again caused the central region to be plundered.
Dù vậy, vua Kosalā vẫn không chịu đến, lại sai người cướp phá vùng nội địa.
Tepi core rājā tatheva dhanaṃ datvā vissajjesi.
The king, just as before, gave wealth to those robbers and released them.
Vua (Bārāṇasī) cũng cấp tiền cho những tên cướp đó và thả ra như cũ.
So ettakenāpi agantvā puna pesetvā antaravīthiyaṃ vilumpāpesi, rājā tesampi corānaṃ dhanaṃ datvā vissajjesiyeva.
Even with this, he did not go. He sent them again and caused the intermediate path to be plundered. The king, having given wealth even to those robbers, released them.
Dù vậy, vua Kosalā vẫn không chịu đến, lại sai người cướp bóc trên đường lộ, vua (Bārāṇasī) cũng cấp tiền cho những tên cướp đó và thả ra.
Tadā kosalarājā ‘‘ativiya dhammiko rājā’’ti ñatvā ‘‘bārāṇasirajjaṃ gahessāmī’’ti balavāhanaṃ ādāya niyyāsi.
Then the King of Kosala, knowing "This king is exceedingly righteous," and thinking "I will take the kingdom of Bārāṇasī," set out with his army and vehicles.
Khi đó, vua Kosalā biết rằng “vị vua này quá ư là người có Pháp,” bèn mang theo quân đội và xe cộ xuất phát, định chiếm vương quốc Bārāṇasī.
Tadā pana bārāṇasirañño mattavāraṇepi abhimukhaṃ āgacchante anivattanadhammā asaniyāpi sīse patantiyā asantasanasabhāvā sīlavamahārājassa ruciyā sati sakalajambudīpe rajjaṃ gahetuṃ samatthā sahassamattā abhejjavarasūrā mahāyodhā honti.
At that time, however, the King of Bārāṇasī had a thousand invincible, excellent warriors, capable of taking the kingdom of the entire Jambudīpa if Sīlava Mahārāja wished it, whose nature was not to retreat even when a rutting elephant approached them, and who did not tremble even when a thunderbolt fell on their heads.
Khi đó, vua Bārāṇasī có một ngàn dũng sĩ kiệt xuất, không thể bị đánh bại, là những chiến binh vĩ đại, có khả năng chiếm đoạt toàn bộ Jambudīpa nếu vua Sīlava Đại Đế muốn, họ có bản chất không hề run sợ ngay cả khi voi say tiến đến đối mặt hay sấm sét đánh thẳng vào đầu.
Te ‘‘kosalarājā āgacchatī’’ti sutvā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, kosalarājā kira ‘bārāṇasirajjaṃ gaṇhissāmī’ti āgacchati, gacchāma, naṃ amhākaṃ rajjasīmaṃ anokkantameva pothetvā gaṇhāmā’’ti vadiṃsu.
Hearing "The King of Kosala is coming," they approached the king and said, "Your Majesty, the King of Kosala is reportedly coming, saying, 'I will seize the kingdom of Bārāṇasī.' Let us go and crush him before he even crosses the border of our kingdom."
Họ nghe nói “vua Kosalā đang đến,” bèn đến gặp vua và thưa: “Tâu Đại vương, nghe nói vua Kosalā đang đến để chiếm vương quốc Bārāṇasī. Chúng ta hãy đi, tấn công và bắt giữ hắn ngay trước khi hắn vượt qua biên giới vương quốc của chúng ta.”
Rājā ‘‘tātā, maṃ nissāya aññesaṃ kilamanakiccaṃ natthi, rajjatthiko rajjaṃ gaṇhātu, māgamitthā’’ti nivāresi.
The king restrained them, saying, "My dear ones, there is no need for others to suffer on my account. Let whoever desires the kingdom take it. Do not go."
Vua nói: “Này các con, không có việc gì khiến người khác phải mệt mỏi vì ta. Kẻ nào muốn vương quốc thì hãy lấy vương quốc, các con chớ đi,” rồi ngăn cản họ.
Kosalarājā rajjasīmaṃ atikkamitvā janapadamajjhaṃ pāvisi.
The King of Kosala crossed the border of the kingdom and entered the central region.
Vua Kosalā vượt qua biên giới vương quốc và tiến vào giữa vùng đất.
Amaccā punapi rājānaṃ upasaṅkamitvā tatheva vadiṃsu, rājā purimanayeneva nivāresi.
The ministers again approached the king and spoke similarly, but the king restrained them in the same manner as before.
Các quan đại thần lại đến gặp vua và nói như cũ, vua ngăn cản họ theo cách trước.
Kosalarājā bahinagare ṭhatvā ‘‘rajjaṃ vā detu yuddhaṃ vā’’ti sīlavamahārājassa sāsanaṃ pesesi.
The King of Kosala stationed himself outside the city and sent a message to Sīlava Mahārāja, saying, "Either give up the kingdom or fight."
Vua Kosalā đóng quân bên ngoài thành và gửi sứ giả đến vua Sīlava Đại Đế, nói: “Hoặc là giao nộp vương quốc, hoặc là chiến đấu.”
Rājā taṃ sutvā ‘‘natthi mayā saddhiṃ yuddhaṃ, rajjaṃ gaṇhātū’’ti paṭisāsanaṃ pesesi.
The king, hearing this, sent a reply, "There is no fight with me; let him take the kingdom."
Vua (Sīlava) nghe vậy, bèn gửi sứ giả đáp lại: “Không có chiến tranh với ta, hãy chiếm lấy vương quốc.”
Punapi amaccā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, na mayaṃ kosalarañño nagaraṃ pavisituṃ dema, bahinagareyeva naṃ pothetvā gaṇhāmā’’ti āhaṃsu, rājā purimanayeneva nivāretvā nagaradvārāni vivarāpetvā saddhiṃ amaccasahassena mahātale pallaṅkamajjhe nisīdi.
Again, the ministers approached the king and said, "Your Majesty, we will not allow the King of Kosala to enter the city; we will crush him outside the city." But the king restrained them in the same manner as before, had the city gates opened, and sat on a throne in the middle of the great hall with a thousand ministers.
Các quan đại thần lại đến gặp vua và thưa: “Tâu Đại vương, chúng tôi sẽ không để vua Kosalā vào thành, chúng tôi sẽ tấn công và bắt giữ hắn ngay bên ngoài thành,” nhưng vua (Sīlava) ngăn cản họ theo cách trước, rồi ra lệnh mở các cổng thành và cùng với một ngàn quan đại thần ngồi giữa ngai vàng trên đại sảnh.
Kosalarājā mahantena balavāhanena bārāṇasiṃ pāvisi.
The King of Kosala entered Bārāṇasī with a large army and vehicles.
Vua Kosalā cùng với quân đội và xe cộ hùng hậu tiến vào Bārāṇasī.
So ekampi paṭisattuṃ apassanto rañño nivesanadvāraṃ gantvā amaccagaṇaparivuto apārutadvāre nivesane alaṅkatapaṭiyattaṃ mahātalaṃ āruyha nisinnaṃ nirāparādhaṃ sīlavamahārājānaṃ saddhiṃ amaccasahassena gaṇhāpetvā ‘‘gacchatha, imaṃ rājānaṃ saddhiṃ amaccehi pacchābāhaṃ gāḷhabandhanaṃ bandhitvā āmakasusānaṃ netvā galappamāṇe āvāṭe khanitvā yathā ekopi hatthaṃ ukkhipituṃ na sakkoti, evaṃ paṃsuṃ pakkhipitvā nikhanatha, rattiṃ siṅgālā āgantvā etesaṃ kātabbayuttakaṃ karissantī’’ti āha.
Seeing no enemies, he went to the palace gate, ascended the adorned and prepared great hall in the unbarred palace, surrounded by his retinue of ministers, and had the innocent Sīlava Mahārāja, along with his thousand ministers, seized. He then said, "Go, bind this king and his ministers tightly with their arms behind their backs, take them to the charnel ground, dig pits up to their necks, and bury them by filling the pits with earth so that not even one can raise a hand. At night, jackals will come and do what is proper for them."
Không thấy một kẻ thù nào, hắn đến cổng cung điện của vua, cùng với đoàn quan đại thần, bước lên đại sảnh được trang hoàng và chuẩn bị sẵn trong cung điện không khóa cổng, rồi ra lệnh bắt giữ vua Sīlava Đại Đế vô tội cùng với một ngàn quan đại thần đang ngồi, và nói: “Hãy đi, trói chặt vị vua này cùng với các quan đại thần lại bằng dây thừng ra phía sau lưng, đưa họ đến bãi tha ma, đào những cái hố sâu đến cổ, rồi lấp đất vào sao cho không ai có thể nhấc tay lên được, và chôn sống họ. Đêm đến, lũ chó rừng sẽ đến và làm những gì cần làm với họ.”
Manussā corarañño āṇaṃ sutvā rājānaṃ saddhiṃ amaccehi pacchābāhaṃ gāḷhabandhanaṃ bandhitvā nikkhamiṃsu.
The men, hearing the robber king's command, bound the king and his ministers tightly with their arms behind their backs and departed.
Những người lính của vua nghe lệnh của vua cướp, bèn trói chặt vua cùng với các quan đại thần bằng dây thừng ra phía sau lưng rồi đi ra.
Tasmimpi kāle sīlavamahārājā corarañño āghātamattampi nākāsi.
Even at that time, Sīlava Mahārāja harbored not even a trace of ill will towards the robber king.
Ngay cả vào lúc đó, vua Sīlava Đại Đế cũng không hề có một chút oán hận nào đối với vua cướp.
Tesupi amaccesu evaṃ bandhitvā nīyamānesu ekopi rañño vacanaṃ bhindituṃ samattho nāma nāhosi.
Even among those ministers, as they were being bound and led away, not one was capable of disobeying the king's word.
Trong số các quan đại thần đó, khi bị trói và dẫn đi như vậy, cũng không có một ai có thể làm trái lời vua.
Evaṃ suvinītā kirassa parisā.
So well-disciplined was his retinue.
Quả thật, đoàn tùy tùng của ngài được huấn luyện rất tốt như vậy.
Atha te rājapurisā sāmaccaṃ sīlavamahārājānaṃ āmakasusānaṃ netvā galappamāṇe āvāṭe khanitvā sīlavamahārājānaṃ majjhe, ubhosu passesu sesaamacceti evaṃ sabbepi āvāṭesu otāretvā paṃsuṃ ākiritvā ghanaṃ ākoṭetvā agamaṃsu.
Then those royal officers led Sīlava Mahārāja, together with his ministers, to the charnel ground, dug pits up to their necks, placed Sīlava Mahārāja in the middle, and the remaining ministers on both sides, thus lowering all of them into the pits, covering them with earth, tamping it down firmly, and then left.
Sau đó, những người lính đó đưa vua Sīlava Đại Đế cùng với các quan đại thần đến bãi tha ma, đào những cái hố sâu đến cổ, rồi đặt vua Sīlava Đại Đế vào giữa, các quan đại thần còn lại vào hai bên, cứ như vậy đặt tất cả vào các hố, lấp đất vào, nện chặt rồi bỏ đi.
Tadā sīlavamahārājā amacce āmantetvā ‘‘corarañño upari kopaṃ akatvā mettaṃ eva bhāvetha, tātā’’ti ovadi.
Then Sīlava Mahārāja exhorted his ministers, "My dear ones, do not harbor anger towards the robber king, but cultivate loving-kindness."
Khi đó, vua Sīlava Đại Đế gọi các quan đại thần lại và khuyên: “Này các con, chớ nổi giận với vua cướp, hãy chỉ tu tập tâm từ thôi.”
Atha aḍḍharattasamaye ‘‘manussamaṃsaṃ khādissāmā’’ti siṅgālā āgamiṃsu.
Then, at midnight, jackals came, intending to eat human flesh.
Sau đó, vào lúc nửa đêm, lũ chó rừng đến, định ăn thịt người.
Te disvā rājā ca amaccā ca ekappahāreneva saddamakaṃsu, siṅgālā bhītā palāyiṃsu.
Seeing them, the king and the ministers all shouted at once, and the jackals, frightened, fled.
Thấy chúng, vua và các quan đại thần đồng loạt la lớn, lũ chó rừng sợ hãi bỏ chạy.
Te nivattitvā olokentā pacchato kassaci anāgamanabhāvaṃ ñatvā puna paccāgamiṃsu.
They turned back and, observing that no one was following them, returned again.
Chúng quay lại nhìn, biết rằng không có ai đuổi theo phía sau, bèn quay trở lại.
Itarepi tatheva saddamakaṃsu.
The others also shouted in the same way.
Những người kia cũng la lớn như cũ.
Evaṃ yāvatatiyaṃ palāyitvā puna olokentā tesu ekassapi anāgamanabhāvaṃ ñatvā ‘‘vajjhappattā ete bhavissantī’’ti sūrā hutvā nivattitvā puna tesu saddaṃ karontesupi na palāyiṃsu.
Having thus fled for a third time, looking back again and knowing that not even one of them was coming, they became brave and returned, and even when those others made noise again, they did not flee.
Cứ như vậy, sau khi bỏ chạy đến ba lần, chúng quay lại nhìn, biết rằng không có một ai trong số họ đuổi theo, bèn trở nên dũng cảm, quay lại, và ngay cả khi những người kia la lớn, chúng cũng không bỏ chạy nữa.
Jeṭṭhakasiṅgālo rājānaṃ upagañchi, sesā siṅgālā sesānaṃ amaccānaṃ santikaṃ agamaṃsu.
The chief jackal approached the king, and the remaining jackals went to the other ministers.
Con chó rừng đầu đàn tiến đến gần vua, những con chó rừng còn lại đến gần các quan đại thần còn lại.
Upāyakusalo rājā tassa attano santikaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā ḍaṃsituṃ okāsaṃ dento viya gīvaṃ ukkhipitvā taṃ gīvāya ḍaṃsamānaṃ hanukaṭṭhikena ākaḍḍhitvā yante pakkhipitvā viya gāḷhaṃ gaṇhi, nāgabalena raññā hanukaṭṭhikena ākaḍḍhitvā gīvāya gāḷhaṃ gahitasiṅgālo attānaṃ mocetuṃ asakkonto maraṇabhayatajjito mahāviravaṃ viravi.
The king, skilled in means, knowing that it had come to him, as if giving it an opportunity to bite, raised his neck. As it bit his neck, he pulled it with his jawbone and grasped it firmly as if putting it in a machine. The jackal, firmly seized by the neck, pulled by the king with the strength of an elephant, unable to free itself, terrified by the fear of death, let out a great cry.
Vua, người khéo léo trong phương tiện, biết rằng nó đã đến gần mình, bèn nâng cổ lên như thể cho nó cơ hội cắn, rồi khi nó cắn vào cổ, ngài dùng xương hàm kéo nó lại và giữ chặt như thể kẹp vào máy. Con chó rừng bị vua có sức mạnh của voi kéo chặt bằng xương hàm vào cổ, không thể tự thoát ra được, vì sợ chết mà kêu la thảm thiết.
Avasesā siṅgālā tassa taṃ aṭṭassaraṃ sutvā ‘‘ekena purisena suggahito bhavissatī’’ti amacce upasaṅkamituṃ asakkontā maraṇabhayatajjitā sabbe palāyiṃsu.
The remaining jackals, hearing its distressed cry, thought, "It must have been well caught by a man," and being unable to approach the ministers, terrified by the fear of death, they all fled.
Những con chó rừng còn lại nghe tiếng kêu thảm thiết của nó, nghĩ: “Nó chắc đã bị một người đàn ông nào đó giữ chặt,” không thể đến gần các quan đại thần, vì sợ chết mà tất cả đều bỏ chạy.
Rañño hanukaṭṭhikena daḷhaṃ katvā gahitasiṅgāle aparāparaṃ sañcarante paṃsu sithilā ahosi.
As the jackal, firmly held by the king’s jawbone, moved back and forth, the earth became loose.
Khi con chó rừng bị vua giữ chặt bằng xương hàm cứ đi đi lại lại, đất trở nên lỏng lẻo.
Sopi siṅgālo maraṇabhayabhīto catūhi pādehi rañño uparibhāge paṃsuṃ apabyūhi, rājā paṃsuno sithilabhāvaṃ ñatvā siṅgālaṃ vissajjetvā nāgabalo thāmasampanno aparāparaṃ sañcaranto ubho hatthe ukkhipitvā āvāṭamukhavaṭṭiyaṃ olubbha vātacchinnavalāhako viya nikkhamitvā ṭhito amacce assāsetvā paṃsuṃ viyūhitvā sabbe uddharitvā amaccaparivuto āmakasusāne aṭṭhāsi.
That jackal, terrified by the fear of death, scraped away the earth above the king with its four paws. The king, knowing the looseness of the earth, released the jackal. With the strength of an elephant, powerful, moving back and forth, he raised both hands and, clinging to the edge of the pit, he emerged like a cloud torn by the wind and stood. He reassured his ministers, cleared away the earth, pulled them all out, and stood in the charnel ground surrounded by his ministers.
Con chó rừng đó cũng vì sợ chết mà dùng bốn chân đào bới đất phía trên vua, vua biết đất đã lỏng lẻo, bèn thả con chó rừng ra, rồi với sức mạnh của voi, ngài đi đi lại lại, nhấc cả hai tay lên, bám vào mép hố, thoát ra như một đám mây bị gió thổi tan, rồi đứng đó. Ngài trấn an các quan đại thần, đào bới đất lên, cứu tất cả họ ra, rồi cùng với đoàn quan đại thần đứng trong bãi tha ma.
Tasmiṃ samaye manussā ekaṃ matamanussaṃ āmakasusāne chaḍḍentā dvinnaṃ yakkhānaṃ sīmantarikāya chaḍḍesuṃ.
At that time, people discarded a dead body in the charnel ground, throwing it between two yakkhas.
Vào lúc đó, có những người đang vứt một xác chết ở bãi tha ma, họ vứt nó vào giữa ranh giới của hai Dạ Xoa.
Te yakkhā taṃ matamanussaṃ bhājetuṃ asakkontā ‘‘na mayaṃ imaṃ bhājetuṃ sakkoma, ayaṃ sīlavarājā dhammiko, esa no bhājetvā dassati, etassa santikaṃ gacchāmā’’ti taṃ matamanussaṃ pāde gahetvā ākaḍḍhantā rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, amhākaṃ imaṃ matakaṃ bhājetvā dehī’’ti āhaṃsu.
Those yakkhas, unable to divide the dead body, said, "We cannot divide this. This virtuous king is righteous; he will divide it and give it to us. Let us go to him." They seized the dead body by the feet, dragged it, and went to the king, saying, "Deva, please divide this corpse for us."
Hai Dạ Xoa đó không thể chia xác chết đó, bèn nói: “Chúng ta không thể chia được cái này. Vị vua Sīlava này là người có Pháp, ngài sẽ chia cho chúng ta. Chúng ta hãy đến chỗ ngài,” rồi nắm chân xác chết kéo đi, đến chỗ vua và thưa: “Tâu Đại vương, xin ngài chia xác chết này cho chúng tôi.”
‘‘Bho yakkhā, ahaṃ imaṃ tumhākaṃ bhājetvā dadeyyaṃ, aparisuddho panamhi, nhāyissāmi tāvā’’ti.
"O yakkhas, I would divide this for you, but I am impure. I shall bathe first."
“Này các Dạ Xoa, ta có thể chia cái này cho các ngươi, nhưng ta chưa thanh tịnh, ta hãy tắm đã.”
Yakkhā corarañño ṭhapitaṃ vāsitaudakaṃ attano ānubhāvena āharitvā rañño nhānatthāya adaṃsu.
The yakkhas, by their power, brought the perfumed water prepared by the robber king and gave it to the king for his bath.
Các Dạ Xoa dùng thần thông của mình mang nước thơm mà vua cướp đã chuẩn bị đến để vua tắm.
Nhatvā ṭhitassa saṃharitvā ṭhapite corarañño sāṭake āharitvā adaṃsu, te nivāsetvā ṭhitassa catujjātiyagandhasamuggaṃ āharitvā adaṃsu, gandhe vilimpitvā ṭhitassa suvaṇṇasamugge maṇitālavaṇṭesu ṭhapitāni nānāpupphāni āharitvā adaṃsu.
When he had bathed and stood, they brought the robes prepared by the robber king, which were folded and kept, and gave them to him. When he had put them on and stood, they brought a casket of four kinds of perfumes and gave it to him. When he had anointed himself with perfumes and stood, they brought various flowers placed in jeweled fans in golden caskets and gave them to him.
Khi vua đã tắm xong, chúng mang những tấm vải mà vua cướp đã cất giữ đến cho ngài, ngài mặc xong. Chúng mang hộp đựng bốn loại hương đến cho ngài, ngài thoa hương xong. Chúng mang đủ loại hoa được đặt trong những hộp vàng và trên những chiếc quạt ngọc đến cho ngài.
Pupphāni piḷandhitvā ṭhitakāle ‘‘aññaṃ kiṃ karomā’’ti pucchiṃsu.
When he had adorned himself with flowers and stood, they asked, "What else shall we do?"
Khi vua đã cài hoa xong, chúng hỏi: “Chúng tôi còn có thể làm gì nữa?”
Rājā attano chātakākāraṃ dassesi, te gantvā corarañño sampāditaṃ nānaggarasabhojanaṃ āharitvā adaṃsu, rājā nhātānulitto sumaṇḍitappasādhito nānaggarasabhojanaṃ bhuñji.
The king showed his hungry state. They went and brought the various delicious foods prepared by the robber king and gave them to him. The king, having bathed, anointed, and well-adorned, ate the various delicious foods.
Vua cho thấy vẻ đói khát của mình, chúng đi mang thức ăn ngon đủ vị mà vua cướp đã chuẩn bị đến cho ngài, vua đã tắm rửa, thoa hương, trang điểm lộng lẫy, bèn thọ dụng thức ăn ngon đủ vị.
Yakkhā corarañño ṭhapitaṃ vāsitapānīyaṃ suvaṇṇabhiṅkāreneva suvaṇṇasarakenapi saddhiṃ āhariṃsu.
The yakkhas brought the perfumed drinking water prepared by the robber king, along with a golden pitcher and a golden drinking cup.
Các Dạ Xoa mang nước uống thơm mà vua cướp đã chuẩn bị đến, cùng với bình vàng và ly vàng.
Athassa pānīyaṃ pivitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthe dhovitvā ṭhitakāle corarañño sampāditaṃ pañcasugandhikasuparibhāvitaṃ tambūlaṃ āharitvā adaṃsu.
Then, when he had drunk the water, rinsed his mouth, and washed his hands, they brought the five-fragrant, well-prepared betel quid prepared by the robber king and gave it to him.
Sau đó, khi ngài đã uống nước, súc miệng và rửa tay xong, chúng mang trầu cau thơm lừng năm vị mà vua cướp đã chuẩn bị đến cho ngài.
Taṃ khāditvā ṭhitakāle ‘‘aññaṃ kiṃ karomā’’ti pucchiṃsu.
When he had chewed it and stood, they asked, "What else shall we do?"
Khi ngài đã ăn trầu xong, chúng hỏi: “Chúng tôi còn có thể làm gì nữa?”
Gantvā corarañño ussīsake nikkhittaṃ maṅgalakhaggaṃ āharathāti.
"Go and bring the auspicious sword placed at the head of the robber king's bed."
“Hãy đi mang thanh gươm cát tường mà vua cướp đã đặt ở đầu giường đến.”
Tampi gantvā āhariṃsu.
They went and brought that too.
Chúng cũng đi và mang đến.
Rājā taṃ khaggaṃ gahetvā taṃ matamanussaṃ ujukaṃ ṭhapāpetvā matthakamajjhe asinā paharitvā dve koṭṭhāse katvā dvinnaṃ yakkhānaṃ samavibhattameva vibhajitvā adāsi, datvā ca pana khaggaṃ dhovitvā sannayhitvā aṭṭhāsi.
The king took that sword, had the dead body stood upright, struck it with the sword in the middle of its head, divided it into two parts, and distributed it equally to the two yakkhas. Having given it, he washed the sword, sheathed it, and stood.
Vua cầm thanh kiếm, dựng thẳng người chết đó lên, chém một nhát vào giữa đầu bằng thanh kiếm, chia thành hai phần, và chia đều cho hai Dạ Xoa, rồi rửa kiếm, cất vào vỏ và đứng đó.
Atha te yakkhā manussamaṃsaṃ khāditvā suhitā hutvā tuṭṭhacittā ‘‘aññaṃ te, mahārāja, kiṃ karomā’’ti pucchiṃsu.
Then those yakkhas, having eaten the human flesh, were satisfied and, with joyful minds, asked, "What else shall we do for you, great king?"
Sau đó, hai Dạ Xoa ăn thịt người, no bụng và vui vẻ hỏi: “Thưa Đại vương, chúng tôi có thể làm gì khác cho ngài?”
Tena hi tumhe attano ānubhāvena maṃ corarañño sirigabbhe otāretha, ime ca amacce attano attano gehesu patiṭṭhāpethāti.
"Therefore, by your own power, bring me down into the royal chamber of the bandit king, and restore these ministers to their respective homes."
“Vậy thì, với thần lực của các ngươi, hãy đưa ta vào phòng ngủ của vua cướp, và đưa các vị quan này về nhà của họ.”
Te ‘‘sādhu devā’’ti sampaṭicchitvā tathā akaṃsu.
They, having consented with "Very well, O king," did so.
Họ đáp: “Thưa đức vua, tốt lành thay!” rồi làm như vậy.
Tasmiṃ samaye corarājā alaṅkatasirigabbhe sirisayanapiṭṭhe nipanno niddāyati.
At that time, the bandit king was lying asleep on his royal couch in his adorned royal chamber.
Lúc đó, vua cướp đang ngủ trên chiếc giường quý giá trong phòng ngủ được trang hoàng lộng lẫy.
Rājā tassa pamattassa niddāyantassa khaggatalena udaraṃ pahari.
The king struck the belly of that negligent one, who was sleeping, with the flat of his sword.
Nhà vua dùng chuôi kiếm đánh vào bụng tên cướp đang ngủ say.
So bhīto pabujjhitvā dīpālokena sīlavamahārājānaṃ sañjānitvā sayanā uṭṭhāya satiṃ upaṭṭhapetvā ṭhito rājānaṃ āha ‘‘mahārāja, evarūpāya rattiyā gahitārakkhe pihitadvāre bhavane ārakkhamanussehi nirokāse ṭhāne khaggaṃ sannayhitvā alaṅkatapaṭiyatto kathaṃ nāma tvaṃ imaṃ sayanapiṭṭhaṃ āgatosī’’ti.
Terrified, he woke up, recognized King Sīlava by the light of the lamp, rose from his couch, became mindful, stood up, and said to the king: "Great king, how is it that you, adorned and ready, with a sword girt, have come to this couch in such a night, in a guarded palace with closed doors, in a place where there is no space due to the guards?"
Tên cướp sợ hãi tỉnh dậy, nhận ra Đại vương Sīlava nhờ ánh đèn, liền đứng dậy khỏi giường, giữ vững chánh niệm và nói với nhà vua: “Đại vương, trong một đêm như thế này, trong một cung điện được bảo vệ nghiêm ngặt, cửa đóng kín, không có chỗ trống cho lính canh, ngài đã chuẩn bị sẵn kiếm và trang phục lộng lẫy, làm sao ngài lại đến được chiếc giường này?”
Rājā attano āgamanākāraṃ sabbaṃ vitthārato kathesi.
The king recounted in detail the entire manner of his arrival.
Nhà vua kể lại toàn bộ câu chuyện về việc mình đến đây một cách chi tiết.
Taṃ sutvā corarājā saṃviggamānaso ‘‘mahārāja, ahaṃ manussabhūtopi samāno tumhākaṃ guṇe na jānāmi, paresaṃ lohitamaṃsakhādakehi pana kakkhaḷehi pharusehi yakkhehi tava guṇā ñātā, na dānāhaṃ, narinda, evarūpe sīlasampanne tayi dubbhissāmī’’ti khaggaṃ ādāya sapathaṃ katvā rājānaṃ khamāpetvā mahāsayane nipajjāpetvā attanā khuddakamañcake nipajjitvā pabhātāya rattiyā uṭṭhite sūriye bheriṃ carāpetvā sabbaseniyo ca amaccabrāhmaṇagahapatike ca sannipātāpetvā tesaṃ purato ākāse puṇṇacandaṃ ukkhipanto viya sīlavarañño guṇe kathetvā parisamajjheyeva puna rājānaṃ khamāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā ‘‘mahārāja, ito paṭṭhāya tumhākaṃ uppanno corūpaddavo mayhaṃ bhāro, mayā gahitārakkhā tumhe rajjaṃ karothā’’ti vatvā pesuññakārakassa āṇaṃ kāretvā attano balavāhanaṃ ādāya sakaraṭṭhameva gato.
Hearing that, the bandit king, with a mind stirred, said: "Great king, though I am a human being, I did not know your virtues, but your virtues were known by fierce and cruel yakkhas who devour the flesh and blood of others. I shall not, O lord of men, henceforth act maliciously towards one so endowed with virtue as you." Taking his sword, he made an oath, apologized to the king, made him lie down on the great couch, and he himself lay down on a small cot. When night broke and the sun rose, he had the drum beaten, assembled all the armies, ministers, brahmins, and householders, and before them, as if raising the full moon into the sky, he extolled the virtues of King Sīlava. In the midst of the assembly, he again apologized to the king, returned the kingdom to him, and said: "Great king, from now on, any bandit trouble that arises for you is my responsibility. Rule your kingdom under my protection." Having given an order regarding tale-bearers, he took his forces and vehicles and returned to his own country.
Nghe vậy, vua cướp xúc động nói: “Đại vương, dù là con người, tôi không biết được đức hạnh của ngài, nhưng những Dạ Xoa hung tợn, thô bạo, ăn thịt và máu người lại biết được đức hạnh của ngài. Từ nay trở đi, thưa chúa tể, tôi sẽ không bao giờ làm hại ngài, người có đức hạnh cao quý như vậy.” Rồi ông ta cầm kiếm, thề nguyện, xin lỗi nhà vua, mời nhà vua nằm trên giường lớn, còn mình nằm trên chiếc giường nhỏ. Khi trời sáng và mặt trời mọc, ông ta cho đánh trống, triệu tập tất cả quân đội, các vị quan, Bà la môn và gia chủ, rồi trước mặt họ, ông ta ca ngợi đức hạnh của vua Sīlava như vầng trăng tròn giữa bầu trời, một lần nữa xin lỗi nhà vua giữa đại chúng, trả lại vương quốc và nói: “Đại vương, từ nay trở đi, mọi tai họa cướp bóc xảy ra với ngài là trách nhiệm của tôi. Ngài hãy trị vì vương quốc dưới sự bảo vệ của tôi.” Sau đó, ông ta ra lệnh cho kẻ nói xấu và dẫn quân đội của mình trở về vương quốc của mình.
Tattha āsīsethevāti ‘‘evāhaṃ vīriyaṃ ārabhanto imamhā dukkhā muccissāmī’’ti attano vīriyabalena āsaṃ karotheva.
Here, āsīsetheva means that one should indeed hope by the power of one's own effort, thinking, "By exerting effort, I shall be freed from this suffering."
Trong đó, āsīsethevā có nghĩa là “người cần phải có hy vọng vào sức mạnh của sự tinh tấn của mình, rằng ‘ta sẽ được giải thoát khỏi khổ đau này khi ta bắt đầu tinh tấn’.”
Na nibbindeyya paṇḍitoti paṇḍito upāyakusalo yuttaṭṭhāne vīriyaṃ karonto ‘‘ahaṃ imassa vīriyassa phalaṃ na labhissāmī’’ti na ukkaṇṭheyya, āsacchedaṃ kareyyāti attho.
Na nibbindeyya paṇḍito means that a wise person, skilled in means, exerting effort in the proper place, should not become disheartened, thinking, "I shall not obtain the fruit of this effort"; that is, he should not give up hope.
Na nibbindeyya paṇḍito (Bậc trí không nên chán nản), nghĩa là, bậc trí, người thiện xảo phương tiện, khi tinh tấn ở chỗ thích hợp, không nên chán nản rằng: “Ta sẽ không đạt được quả của sự tinh tấn này,” mà nên đoạn trừ sự mong cầu.
Passāmi vohaṃ attānanti ettha voti nipātamattaṃ, ahaṃ ajja attānaṃ passāmi.
In Passāmi vohaṃ attānaṃ, vo is merely a particle; I see myself today.
Passāmi vohaṃ attānaṃ (Ta thấy chính mình) – ở đây, vo chỉ là một tiểu từ, nghĩa là hôm nay ta thấy chính mình.
Yathā icchiṃ tathā ahūti ahañhi āvāṭe nikhāto tamhā dukkhā muccitvā puna attano rajjasampattiṃ icchiṃ, so ahaṃ imaṃ sampattiṃ pattaṃ attānaṃ passāmi.
Yathā icchiṃ tathā ahū means: "I, who was buried in a pit, wished to be freed from that suffering and to regain my royal prosperity. I see myself having attained this prosperity.
Yathā icchiṃ tathā ahū (Như ta đã ước muốn, vậy đã thành) – quả thật ta đã bị chôn trong hố, thoát khỏi khổ đó, rồi lại ước muốn sự thịnh vượng vương quốc của mình; ta thấy chính mình đã đạt được sự thịnh vượng này.
Yathevāhaṃ pubbe icchiṃ, tatheva me attā jātoti.
Just as I wished before, so has my state become."
Như ta đã ước muốn trước đây, chính ta đã thành như vậy.
Evaṃ bodhisatto ‘‘aho vata bho sīlasampannānaṃ vīriyaphalaṃ nāma samijjhatī’’ti imāya gāthāya udānaṃ udānetvā yāvajīvaṃ puññāni katvā yathākammaṃ gato.
Thus, the Bodhisatta, having uttered this udāna with the verse, "Oh, indeed, the fruit of effort for those endowed with virtue succeeds!" performed meritorious deeds throughout his life and passed away according to his kamma.
Như vậy, Bồ Tát đã thốt lên lời cảm thán bằng kệ ngôn này: “Ôi chao! Quả của sự tinh tấn của những người có giới hạnh thật sự thành tựu!” và sau khi làm các phước thiện suốt đời, Ngài đã đi theo nghiệp của mình.
Tatheva puṇṇā pātiyoti idaṃ satthā jetavane viharanto visavāruṇiṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story, beginning with " Tatheva puṇṇā pātiyo" (Just so, full bowls), concerning a poisonous liquor.
Tatheva puṇṇā pātiyo (Cũng vậy, các bát đầy) – Đức Bổn Sư đã thuyết giảng điều này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến rượu độc.
Ekaṃ samayaṃ sāvatthiyaṃ surādhuttā sannipatitvā mantayiṃsu – ‘‘surāmūlaṃ no khīṇaṃ, kahaṃ nu kho labhissāmā’’ti.
Once, liquor-addicts in Sāvatthī gathered and deliberated: “Our liquor money is exhausted. Where shall we get it?”
Một thời, tại Sāvatthī, những kẻ nghiện rượu đã tụ tập và bàn bạc: “Tiền rượu của chúng ta đã hết, chúng ta sẽ kiếm ở đâu đây?”
Atheko kakkhaḷadhutto āha ‘‘mā cintayittha, attheko upāyo’’ti.
Then one harsh addict said: “Don’t worry, there’s a way.”
Bấy giờ, một kẻ nghiện rượu thô lỗ nói: “Đừng lo lắng, có một cách.”
‘‘Kataro upāyo nāmā’’ti?
“What is this way?”
“Cách nào vậy?”
‘‘Anāthapiṇḍiko aṅgulimuddikā piḷandhitvā maṭṭhasāṭakanivattho rājupaṭṭhānaṃ gacchati, mayaṃ surāpātiyaṃ visaññīkaraṇaṃ bhesajjaṃ pakkhipitvā āpānaṃ sajjetvā nisīditvā anāthapiṇḍikassa āgamanakāle ‘ito ehi mahāseṭṭhī’ti pakkositvā taṃ suraṃ pāyetvā visaññībhūtassa aṅgulimuddikā ca sāṭake ca gahetvā surāmūlaṃ karissāmā’’ti.
“Anāthapiṇḍika, wearing a ring and dressed in a fine cloth, goes to the king’s court. We will put a stupefying drug into a liquor bowl, prepare a drinking place, and sit down. When Anāthapiṇḍika comes, we will call out, ‘Come here, great merchant!’ give him that liquor to drink, and when he is stupefied, we will take his ring and clothes and make money for liquor.”
“Trưởng giả Anāthapiṇḍika đeo nhẫn ngón tay, mặc áo choàng sạch sẽ đi đến cung vua. Chúng ta sẽ bỏ thuốc mê vào bát rượu, chuẩn bị nơi uống rượu, rồi ngồi chờ. Khi Anāthapiṇḍika đến, chúng ta sẽ gọi: ‘Mời đến đây, Đại trưởng giả!’ rồi cho ông ấy uống rượu. Khi ông ấy mê man, chúng ta sẽ lấy nhẫn ngón tay và áo choàng của ông ấy để làm tiền mua rượu.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā katvā seṭṭhissa āgamanakāle paṭimaggaṃ gantvā ‘‘sāmi, ito tāva āgacchatha, ayaṃ amhākaṃ santike atimanāpā surā, thokaṃ pivitvā gacchathā’’ti vadiṃsu.
They agreed, saying “Good,” and did so. When the merchant was due to arrive, they went to meet him on the road and said: “Master, please come here for a moment. We have very pleasant liquor; drink a little and then go.”
Họ đồng ý: “Tốt!” rồi làm như vậy. Khi trưởng giả đến, họ đi ra đón đường và nói: “Thưa chủ nhân, xin hãy ghé qua đây một chút. Chúng tôi có loại rượu rất ngon, xin hãy uống một chút rồi đi.”
Sotāpanno ariyasāvako kiṃ suraṃ pivissati, anatthiko samānopi pana ‘‘ime dhutte pariggaṇhissāmī’’ti tesaṃ āpānabhūmiṃ gantvā tesaṃ kiriyaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ surā imehi iminā nāma kāraṇena yojitā’’ti ñatvā ‘‘ito dāni paṭṭhāya ime ito palāpessāmī’’ti cintetvā āha – ‘‘hare duṭṭhadhuttā, tumhe ‘surāpātiyaṃ bhesajjaṃ pakkhipitvā āgatāgate pāyetvā visaññī katvā vilumpissāmā’ti āpānamaṇḍalaṃ sajjetvā nisinnā kevalaṃ imaṃ suraṃ vaṇṇetha, ekopi taṃ ukkhipitvā pivituṃ na ussahati.
Would a noble disciple, a Sotāpanna, drink liquor? Even though he had no desire for it, he thought, “I will expose these rogues,” and went to their drinking place. Observing their actions, he realized, “This liquor has been prepared by them for this reason.” Then, thinking, “From now on, I will drive them away from here,” he said: “Hey, wicked rogues! You, who have prepared this drinking circle to put a drug in liquor bowls, give it to those who come, stupefy them, and plunder them, merely praise this liquor. Not one of you dares to lift it and drink it.
Một vị Thánh đệ tử đã nhập lưu thì làm sao uống rượu được? Dù không có ý định, nhưng để “thu phục những kẻ hư hỏng này,” ông ấy đã đi đến chỗ uống rượu của họ, quan sát hành động của họ, và biết rằng: “Loại rượu này đã được những kẻ này pha chế vì lý do này.” Sau đó, ông ấy nghĩ: “Từ nay trở đi, ta sẽ đuổi những kẻ này đi,” rồi nói: “Này, những kẻ nghiện rượu độc ác kia! Các ngươi ngồi đây chuẩn bị nơi uống rượu, định bỏ thuốc vào bát rượu, cho bất cứ ai đến uống để làm cho họ mê man rồi cướp bóc, nhưng các ngươi chỉ ca ngợi loại rượu này thôi, không ai dám cầm lên uống cả.
Sace ayaṃ ayojitā assa, imaṃ tumheva piveyyāthā’’ti te dhutte tajjetvā tato palāpetvā attano gehaṃ gantvā ‘‘dhuttehi katakāraṇaṃ tathāgatassa ārocessāmī’’ti cintento jetavanaṃ gantvā ārocesi.
If it were not drugged, you yourselves would drink it.” Thus, he rebuked those rogues and drove them away from there. He went to his own house, and thinking, “I will report the rogues’ deed to the Tathāgata,” he went to Jetavana and reported it.
Nếu loại rượu này không được pha chế, chính các ngươi đã uống rồi!” Ông ấy quở trách những kẻ nghiện rượu đó, đuổi họ đi, rồi về nhà, nghĩ: “Ta sẽ trình bày việc làm của những kẻ nghiện rượu này với Đức Như Lai,” rồi đi đến Jetavana và trình bày.
Satthā ‘‘idāni tāva gahapati te dhuttā taṃ vañcetukāmā jātā, pubbe pana paṇḍitepi vañcetukāmā ahesu’’nti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said: “Householder, these rogues now wish to deceive you, but in the past, they also wished to deceive the wise.” Having said this, and being requested by him, the Teacher related a past event.
Đức Bổn Sư nói: “Này gia chủ, bây giờ những kẻ nghiện rượu đó muốn lừa dối ông, nhưng trước đây chúng cũng muốn lừa dối cả những bậc trí giả,” rồi theo lời thỉnh cầu của ông ấy, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiseṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was the merchant of Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là Trưởng giả Bārāṇasī.
Tadāpete dhuttā evameva sammantetvā suraṃ yojetvā bārāṇasiseṭṭhissa āgamanakāle paṭimaggaṃ gantvā evameva kathayiṃsu.
At that time, these rogues likewise conspired, prepared liquor, and when the merchant of Bārāṇasī was due to arrive, they went to meet him on the road and spoke to him in the same way.
Khi đó, những kẻ nghiện rượu này cũng đã bàn bạc như vậy, pha chế rượu, rồi khi Trưởng giả Bārāṇasī đến, chúng đi ra đón đường và nói chuyện y như vậy.
Seṭṭhi anatthikopi hutvā te pariggaṇhitukāmo gantvā tesaṃ kiriyaṃ oloketvā ‘‘idaṃ nāmete kātukāmā, palāpessāmi ne ito’’ti cintetvā evamāha ‘‘bhonto, dhuttā suraṃ pivitvā rājakulaṃ gantuṃ nāma ayuttaṃ, rājānaṃ disvā puna āgacchanto jānissāmi, tumhe idheva nisīdathā’’ti rājupaṭṭhānaṃ gantvā paccāgañchi.
Although the merchant had no desire for it, he wished to expose them. He went and observed their actions, and thinking, “This is what they intend to do; I will drive them away from here,” he said: “Sirs, rogues, it is improper to drink liquor and go to the royal court. I will know when I return after seeing the king. You stay here.” He went to the king’s court and returned.
Vị trưởng giả, dù không muốn, nhưng muốn bắt giữ họ, đã đến quan sát hành động của họ, nghĩ rằng: “Đây là điều họ muốn làm, ta sẽ đuổi họ đi khỏi đây,” và nói: “Này các người, những kẻ lường gạt, uống rượu rồi đi vào hoàng cung thì không thích hợp. Ta sẽ biết khi trở về sau khi gặp đức vua; các người cứ ngồi đây.” Rồi ông ta đi đến triều đình và quay về.
Dhuttā ‘‘ito etha, sāmī’’ti.
The rogues said: “Come here, master!”
Những kẻ lường gạt nói: “Thưa chủ nhân, mời ngài đến đây.”
Sopi tattha gantvā bhesajjena saṃyojitā surāpātiyo oloketvā evamāha ‘‘bhonto dhuttā tumhākaṃ kiriyā mayhaṃ na ruccati, tumhākaṃ surāpātiyo yathāpūritāva ṭhitā, tumhe kevalaṃ suraṃ vaṇṇetha, na pana pivatha.
He also went there, looked at the liquor pots mixed with medicine, and said thus: "Sirs, rogues, your action does not please me. Your liquor pots remain as full as they were. You merely praise the liquor, but you do not drink it.
Ông ta đến đó, nhìn những bình rượu đã được pha thuốc và nói: “Này các người, những kẻ lường gạt, hành động của các người không làm ta hài lòng. Các bình rượu của các người vẫn đầy nguyên như cũ. Các người chỉ ca ngợi rượu mà không uống.
Sacāyaṃ manāpā assa, tumhepi piveyyātha, imāya pana visasaṃyuttāya bhavitabba’’nti tesaṃ manorathaṃ bhindanto imaṃ gāthamāha –
If this were agreeable, you too would drink it. But this must be mixed with poison." Thus, breaking their intention, he spoke this verse:
Nếu rượu này ngon, các người cũng sẽ uống. Nhưng rượu này chắc hẳn đã bị pha độc.” Thế là, để phá vỡ ý định của họ, ông ta nói bài kệ này:
Tattha tathevāti yathā mayā gamanakāle diṭṭhā, idānipi imā surāpātiyo tatheva puṇṇā.
Therein, tathevāti: "Just as before," means these liquor pots are still full, just as I saw them when I arrived. Aññāyaṃ vattate kathāti: "A different tale is being told here," means this story of yours praising the liquor is indeed different, untrue, and false.
Trong đó, tathevā (vẫn như vậy) có nghĩa là: như khi ta đi đã thấy, bây giờ những bình rượu này vẫn đầy nguyên như vậy.
Aññāyaṃ vattate kathāti yā ayaṃ tumhākaṃ surāvaṇṇanakathā vattati, sā aññāva abhūtā atacchā.
If this liquor were agreeable, you too would drink it, and half the pots would remain.
Aññāyaṃ vattate kathā (câu chuyện này đang diễn ra là khác thường) có nghĩa là: câu chuyện ca ngợi rượu của các người đang diễn ra là khác thường, không thật, không đúng.
Yadi hi esā surā manāpā assa, tumhepi piveyyātha, upaḍḍhapātiyo avasisseyyuṃ.
But not even one of you has drunk the liquor.
Nếu rượu này ngon, các người cũng sẽ uống, và những bình rượu sẽ còn lại một nửa.
Tumhākaṃ pana ekenāpi surā na pītā.
Ākāraṇena jānāmīti: "By the circumstances, I know," means therefore, by this reason, I know.
Nhưng không một ai trong các người đã uống rượu.
Ākāraṇena jānāmīti tasmā iminā kāraṇena jānāmi.
Na cāyaṃ bhaddikā surāti: "This liquor is not good," means "This liquor is not good; it must be mixed with poison." Thus, rebuking the rogues and warning them so they would not do such a thing again, he dismissed them.
Ākāraṇena jānāmī (Do dấu hiệu này ta biết) có nghĩa là: do nguyên nhân này ta biết.
Na cāyaṃ bhaddikā surāti ‘‘nevāyaṃ bhaddikā surā, visasaṃyojitāya etāya bhavitabba’’nti dhutte niggaṇhitvā yathā na puna evarūpaṃ karonti, tathā te tajjetvā vissajjesi.
He performed meritorious deeds such as giving alms throughout his life and went according to his kamma.
Na cāyaṃ bhaddikā surā (rượu này không phải là rượu tốt) có nghĩa là: “Đây không phải là rượu tốt, chắc hẳn rượu này đã bị pha độc.” Sau khi quở trách những kẻ lường gạt và răn đe họ để họ không làm điều tương tự nữa, ông ta đã thả họ đi.
So yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse, connected the Jātaka: "The rogues of that time are the rogues of today; I myself was the treasurer of Bārāṇasī."
Ông ta đã thực hiện các công đức như bố thí suốt đời và đã ra đi theo nghiệp của mình.
Nāyaṃ rukkho durāruhāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ phalakusalaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
It is said that a certain householder residing in Sāvatthī invited the community of bhikkhus headed by the Buddha, seated them in his park, offered them gruel and snacks, and then instructed the park keeper: "Wander in the park with the bhikkhus and give the venerable ones various fruits such as mangoes."
Nāyaṃ rukkho durāruhā (Cây này không khó trèo) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một cư sĩ thiện xảo về trái cây.
Eko kira sāvatthivāsī kuṭumbiko buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā attano ārāme nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ datvā uyyānapālaṃ āṇāpesi ‘‘bhikkhūhi saddhiṃ uyyāne vicaritvā ayyānaṃ ambādīni nānāphalāni dehī’’ti.
He assented, saying, "Yes, sir," and taking the community of bhikkhus, he wandered in the park. Just by looking at a tree, he knew: "This fruit is unripe, this is not fully ripe, this is fully ripe."
Có một gia chủ ở Sāvatthī đã thỉnh chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu, mời họ ngồi trong vườn của mình, dâng cháo và đồ ăn nhẹ, rồi ra lệnh cho người giữ vườn: “Hãy cùng chư Tăng đi dạo trong vườn và dâng cho các Ngài các loại trái cây như xoài, v.v.”
So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā bhikkhūsaṅghamādāya uyyāne vicaranto rukkhaṃ ulloketvāva ‘‘etaṃ phalaṃ āmaṃ, etaṃ na supakkaṃ, etaṃ supakka’’nti jānāti.
What he said was exactly so.
Người giữ vườn “Vâng, thưa ngài” và vâng lời, dẫn chư Tăng đi dạo trong vườn. Chỉ cần nhìn cây, anh ta đã biết: “Quả này còn xanh, quả này chưa chín, quả này đã chín.”
Yaṃ so vadati, taṃ tatheva hoti.
The bhikkhus went and reported to the Tathāgata: "Venerable Sir, this park keeper is skilled in fruits; standing on the ground, just by looking at a tree, he knows: 'This fruit is unripe, this is not fully ripe, this is fully ripe.'
Những gì anh ta nói đều đúng như vậy.
Bhikkhū gantvā tathāgatassa ārocesuṃ ‘‘bhante, ayaṃ uyyānapālo phalakusalo bhūmiyaṃ ṭhitova rukkhaṃ ulloketvā ‘etaṃ phalaṃ āmaṃ, etaṃ na supakkaṃ, etaṃ supakka’nti jānāti.
What he says is exactly so."
Chư Tăng trở về và trình lên Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, người giữ vườn này rất thiện xảo về trái cây. Chỉ cần đứng dưới đất nhìn cây, anh ta đã biết: ‘Quả này còn xanh, quả này chưa chín, quả này đã chín.’”
Yaṃ so vadati, taṃ tatheva hotī’’ti.
The Teacher said: "Bhikkhus, it is not only this park keeper who is skilled in fruits; in the past, wise men were also skilled in fruits," and then he related a past event.
Những gì anh ta nói đều đúng như vậy.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, ayameva uyyānapālo phalakusalo, pubbe paṇḍitāpi phalakusalāyeva ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a caravan leader's family. When he came of age, he engaged in trade with five hundred carts. On one occasion, he reached a great, perilous forest. Standing at the entrance to the forest, he gathered all the people and said: "In this forest, there are poisonous trees, poisonous leaves, poisonous flowers, poisonous fruits, and poisonous honey. Do not eat anything—any leaf, flower, fruit, or sprout—that you have not eaten before, without asking me."
Đức Phật nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ người giữ vườn này thiện xảo về trái cây, mà xưa kia các bậc hiền trí cũng thiện xảo về trái cây,” rồi kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto satthavāhakule nibbattitvā vayappatto pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ karonto ekasmiṃ kāle mahāvattaniaṭaviṃ patvā aṭavimukhe ṭhatvā sabbe manusse sannipātāpetvā ‘‘imissā aṭaviyā visarukkhā nāma honti, visapattāni, visapupphāni, visaphalāni, visamadhūni hontiyeva, pubbe tumhehi aparibhuttaṃ, yaṃ kiñci pattaṃ vā pupphaṃ vā phalaṃ vā pallavaṃ vā maṃ aparipucchitvā mā khādathā’’ti āha.
They assented, saying, "Yes, sir," and entered the forest.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình thương nhân. Khi trưởng thành, Ngài làm nghề buôn bán với năm trăm cỗ xe. Một lần, Ngài đến một khu rừng lớn có nhiều lối đi. Ngài dừng lại ở rìa rừng, tập hợp tất cả mọi người và nói: “Trong khu rừng này có những cây độc, lá độc, hoa độc, quả độc, và mật độc. Trước đây các người chưa từng sử dụng chúng. Bất cứ lá, hoa, quả, hay chồi non nào, đừng ăn nếu chưa hỏi ta.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā aṭaviṃ otariṃsu.
At the entrance to the forest, at the gate of a certain village, there was a tree called Kiṃphala. Its trunk, branches, leaves, flowers, and fruits all resembled mangoes.
Họ “Vâng, thưa ngài” và đồng ý, rồi đi vào rừng.
Aṭavimukhe ca ekasmiṃ gāmadvāre kiṃphalarukkho nāma atthi, tassa khandhasākhāpalāsapupphaphalāni sabbāni ambasadisāneva honti.
Not only in color and shape, but its ripe and unripe fruits also resembled mango fruits in scent and taste. However, when eaten, they caused immediate death, like a deadly poison.
Ở lối vào rừng, tại cổng một ngôi làng, có một cây tên là Kiṃphala (Quả Gì). Thân, cành, lá, hoa và quả của nó đều giống như cây xoài.
Na kevalaṃ vaṇṇasaṇṭhānatova, gandharasehipissa āmapakkāni phalāni ambaphalasadisāneva, khāditāni pana halāhalavisaṃ viya taṅkhaṇaññeva jīvitakkhayaṃ pāpenti.
Some greedy men, walking ahead, ate the fruits, thinking, "This is a mango tree." Others, thinking, "We will eat them only after asking the caravan leader," held them in their hands and waited.
Không chỉ về màu sắc và hình dáng, mà cả mùi hương và vị của quả xanh và quả chín cũng giống quả xoài. Nhưng khi ăn vào, chúng sẽ gây chết người ngay lập tức như chất độc halāhala.
Purato gacchantā ekacce lolapurisā ‘‘amburukkho aya’’nti saññāya phalāni khādiṃsu, ekacce ‘‘satthavāhaṃ pucchitvāva khādissāmā’’ti hatthena gahetvā aṭṭhaṃsu.
Some greedy people going ahead, perceiving it as a mango tree, ate the fruits. Some, thinking, "We will eat only after asking the caravan leader," took them in their hands and waited.
Một số người tham lam đi trước, nghĩ rằng “Đây là cây xoài,” đã ăn trái cây. Một số khác, nghĩ rằng “Ta sẽ ăn sau khi hỏi vị trưởng đoàn,” đã cầm trái cây trong tay và đứng lại.
Te satthavāhe āgate ‘‘ayya, imāni ambaphalāni khādāmā’’ti pucchiṃsu.
When the caravan leader arrived, they asked, "Sir, shall we eat these mango fruits?"
Khi vị trưởng đoàn đến, họ hỏi: “Thưa ngài, chúng tôi có nên ăn những trái xoài này không?”
Bodhisatto ‘‘nāyaṃ ambarukkho’’ti ñatvā ‘‘kiṃ phalarukkho nāmesa, nāyaṃ ambarukkho, mā khāditthā’’ti vāretvā ye khādiṃsu.
The Bodhisatta, knowing "this is not a mango tree," said, "What kind of fruit tree is this? This is not a mango tree. Do not eat them!" Having prevented them, (he saw) those who had eaten.
Bồ Tát, biết rằng “Đây không phải là cây xoài,” đã nói: “Đây là cây Kiṃphala, không phải cây xoài, đừng ăn!” Ngài ngăn cản những người định ăn.
Tepi vamāpetvā catumadhuraṃ pāyetvā niroge akāsi.
He made them vomit, gave them the four sweet remedies to drink, and made them healthy.
Những người đã ăn thì được Ngài cho nôn ra, rồi cho uống thuốc bổ (catumadhura) và chữa khỏi bệnh.
Pubbe pana imasmiṃ rukkhamūle manussā nivāsaṃ kappetvā ‘‘ambaphalānī’’ti saññāya imāni visaphalāni khāditvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇanti.
But previously, at the foot of this tree, people, having settled, perceiving them as "mango fruits," had eaten these poisonous fruits and met their end.
Trước đây, tại gốc cây này, người ta thường dựng chỗ ở và, lầm tưởng là “quả xoài,” đã ăn những quả độc này mà mất mạng.
Punadivase gāmavāsino nikkhamitvā matamanusse disvā pāde gaṇhitvā paṭicchannaṭṭhāne chaḍḍetvā sakaṭehi saddhiṃyeva sabbaṃ tesaṃ santakaṃ gahetvā gacchanti.
On the following day, the villagers, coming out and seeing the dead people, would seize their feet, drag them to a hidden place, and take all their possessions along with their carts.
Ngày hôm sau, dân làng ra ngoài, thấy những người đã chết, liền kéo chân họ vứt vào chỗ kín, rồi lấy tất cả tài sản của họ cùng với xe cộ mà đi.
Te taṃ divasampi aruṇuggamanakāleyeva ‘‘mayhaṃ balibaddo bhavissati, mayhaṃ sakaṭaṃ, mayhaṃ bhaṇḍa’’nti vegena taṃ rukkhamūlaṃ gantvā manusse niroge disvā ‘‘kathaṃ tumhe imaṃ rukkhaṃ ‘nāyaṃ ambarukkho’ti jānitthā’’ti pucchiṃsu.
On that day too, at dawn, they quickly went to the foot of that tree, saying, "This ox will be mine, this cart will be mine, this merchandise will be mine!" Seeing the people healthy, they asked, "How did you know that this tree is not a mango tree?"
Ngày hôm đó, vào lúc bình minh, họ vội vàng đến gốc cây đó, nghĩ rằng “Trâu của ta đây, xe của ta đây, hàng hóa của ta đây.” Khi thấy những người kia không bị bệnh, họ hỏi: “Làm sao các người biết cây này không phải là cây xoài?”
Te ‘‘mayaṃ na jānāma, satthavāhajeṭṭhako no jānātī’’ti āhaṃsu.
They replied, "We do not know; our caravan leader knows."
Họ nói: “Chúng tôi không biết, vị trưởng đoàn của chúng tôi biết.”
Manussā bodhisattaṃ pucchiṃsu ‘‘paṇḍita, kinti katvā tvaṃ imassa rukkhassa anambarukkhabhāvaṃ aññāsī’’ti?
The people asked the Bodhisatta, "Wise one, how did you come to know that this tree is not a mango tree?"
Dân làng hỏi Bồ Tát: “Thưa bậc hiền trí, bằng cách nào ngài biết cây này không phải là cây xoài?”
So ‘‘dvīhi kāraṇehi aññāsi’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
He said, "I knew by two reasons," and recited this verse:
Ngài nói: “Ta biết bằng hai lý do,” rồi nói bài kệ này:
Tattha nāyaṃ rukkho durāruhoti ayaṃ visarukkho na dukkhāruho, ukkhipitvā ṭhapitanisseṇī viya sukhenārohituṃ sakkāti vadati.
Therein, nāyaṃ rukkho durāruho means this poisonous tree is not difficult to climb; it can be easily climbed like a ladder that has been set up.
Trong đó, nāyaṃ rukkho durāruho (cây này không khó trèo) có nghĩa là: cây độc này không khó trèo, có thể dễ dàng trèo lên như một cái thang đã được đặt sẵn.
Napi gāmato ārakāti gāmato dūre ṭhitopi na hoti, gāmadvāre ṭhitoyevāti dīpeti.
Napi gāmato ārakā means it is not situated far from the village; it stands right at the village gate, he explains.
Napi gāmato ārakā (cũng không ở xa làng) có nghĩa là: nó cũng không nằm xa làng, mà nằm ngay ở cổng làng.
Ākāraṇena jānāmīti iminā duvidhena kāraṇenāhaṃ imaṃ rukkhaṃ jānāmi.
Ākāraṇena jānāmi means by these two reasons, I know this tree.
Ākāraṇena jānāmī (Do dấu hiệu này ta biết) có nghĩa là: bằng hai lý do này, ta biết cây này.
Nāyaṃ sāduphalo dumoti.
Nāyaṃ sāduphalo dumo – this tree does not bear sweet fruit.
Nāyaṃ sāduphalo dumo (cây này không phải là cây có quả ngọt).
Sace hi ayaṃ madhuraphalo ambarukkho abhavissa, evaṃ sukhāruḷhe avidūre ṭhite etasmiṃ ekampi phalaṃ na tiṭṭheyya, phalakhādakamanussehi niccaṃ parivutova assa.
For if this were a mango tree bearing sweet fruit, not a single fruit would remain on it, being so easy to climb and situated not far away; it would always be surrounded by people eating its fruit.
Nếu đây là cây xoài có quả ngọt, thì dù dễ trèo và nằm không xa, cũng sẽ không còn một quả nào trên cây, mà sẽ luôn bị những người ăn quả vây quanh.
Evaṃ ahaṃ attano ñāṇena paricchinditvā imassa visarukkhabhāvaṃ aññāsinti mahājanassa dhammaṃ desetvā sotthigamanaṃ gato.
Thus, having discerned by his own wisdom that this was a poisonous tree, he taught the Dhamma to the multitude and departed safely.
Vì vậy, ta đã dùng trí tuệ của mình để phán đoán và biết rằng đây là cây độc.” Sau khi thuyết pháp cho đại chúng, Ngài đã ra đi bình an.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa rañño aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was conceived in the womb of that king's chief consort.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong bụng của vị hoàng hậu chính của vua.
Tassa nāmaggahaṇadivase aṭṭhasate brāhmaṇe sabbakāmehi santappetvā lakkhaṇāni pucchiṃsu.
On the day of his naming ceremony, eight hundred brahmins were fully satisfied with all desirable things, and they were asked about his marks.
Vào ngày đặt tên cho Ngài, sau khi đã làm hài lòng tám trăm Bà-la-môn với mọi thứ mong muốn, họ hỏi về các tướng tốt.
Lakkhaṇakusalā brāhmaṇā lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘puññasampanno, mahārāja, kumāro tumhākaṃ accayena rajjaṃ pāpuṇissati, pañcāvudhakamme paññāto pākaṭo jambudīpe aggapuriso bhavissatī’’ti byākariṃsu.
The brahmins skilled in marks, seeing the auspicious marks, declared, "Great King, the prince is endowed with merit; he will attain sovereignty after your demise, and he will be known and famous throughout Jambudīpa as the foremost man in the five weapons' craft (pañcāvudhakamma)."
Các Bà-la-môn thiện xảo về tướng tốt, khi thấy các tướng tốt, đã tiên đoán: “Đại vương, vị hoàng tử này đầy đủ phước báu, sẽ kế thừa vương vị sau khi ngài băng hà, sẽ trở thành người đứng đầu nổi tiếng khắp Jambudīpa về năm món vũ khí.”
Rājā brāhmaṇānaṃ vacanaṃ sutvā kumārassa nāmaṃ gaṇhanto ‘‘pañcāvudhakumāro’’ti nāmaṃ akāsi.
The king, hearing the words of the brahmins, named the prince "Pañcāvudhakumāra."
Vua nghe lời các Bà-la-môn, đặt tên cho hoàng tử là “Pañcāvudhakumāra” (Hoàng tử Năm Vũ khí).
Atha naṃ viññutaṃ patvā soḷasavassuddese ṭhitaṃ rājā āmantetvā ‘‘tāta, sippaṃ uggaṇhāhī’’ti āha.
Then, when he reached maturity, at the age of sixteen, the king summoned him and said, "My dear, learn a craft."
Khi hoàng tử trưởng thành, đã mười sáu tuổi, vua gọi hoàng tử và nói: “Con yêu, hãy học nghề đi.”
‘‘Kassa santike uggaṇhāmi, devā’’ti?
"From whom shall I learn, Your Majesty?"
“Con học ở đâu, thưa bệ hạ?”
‘‘Gaccha, tāta, gandhāraraṭṭhe takkasilanagare disāpāmokkhassa ācariyassa santike uggaṇha, idañcassa ācariyabhāgaṃ dajjeyyāsī’’ti sahassaṃ datvā uyyojesi.
"Go, my son, and learn at the feet of the world-renowned teacher in Takkasilā city, in the country of Gandhāra, and give him this thousand as teacher's fee," and giving him a thousand, he sent him forth.
“Con yêu, hãy đi đến Takkasilā, trong xứ Gandhāra, học ở chỗ vị đạo sư nổi tiếng khắp phương. Đây là phần học phí con sẽ dâng cho đạo sư,” rồi vua ban một ngàn đồng và tiễn hoàng tử đi.
So tattha gantvā sippaṃ sikkhitvā ācariyena dinnaṃ pañcāvudhaṃ gahetvā ācariyaṃ vanditvā takkasilanagarato nikkhamitvā sannaddhapañcāvudho bārāṇasimaggaṃ paṭipajji.
Having gone there and learned the craft, he took the five weapons given by his teacher, paid homage to the teacher, and departed from Takkasilā city, fully armed with the five weapons, and set out on the road to Bārāṇasī.
Hoàng tử đến đó, học nghề xong, nhận năm vũ khí do đạo sư ban, đảnh lễ đạo sư, rồi rời thành Takkasilā, trang bị năm vũ khí, lên đường về Bārāṇasī.
So antarāmagge silesalomayakkhena nāma adhiṭṭhitaṃ ekaṃ aṭaviṃ pāpuṇi.
On the way, he reached a forest haunted by a yakkha named Silālesaloma.
Trên đường đi, hoàng tử đến một khu rừng bị một con quỷ tên là Silesaloma Yakka trấn giữ.
Atha naṃ aṭavimukhe manussā disvā ‘‘bho māṇava, mā imaṃ aṭaviṃ pavisa, silesalomayakkho nāmettha atthi, so diṭṭhadiṭṭhe manusse jīvitakkhayaṃ pāpetī’’ti vārayiṃsu.
Then, people at the edge of the forest, seeing him, warned him, saying, "Hey, young man, do not enter this forest; there is a yakkha named Silālesaloma here, who brings about the destruction of life for any human he sees."
Khi những người ở cửa rừng thấy hoàng tử, họ ngăn lại: “Này thanh niên, đừng vào khu rừng này, có một con quỷ tên là Silesaloma Yakka ở đó, nó giết chết bất cứ ai nó nhìn thấy.”
Bodhisatto attānaṃ takkento asambhītakesarasīho viya aṭaviṃ pāvisiyeva.
The Bodhisatta, trusting in himself, entered the forest like an unafraid lion with a mane.
Bồ Tát, tự tin vào bản thân, như một con sư tử không sợ hãi, đã đi thẳng vào rừng.
Tasmiṃ aṭavimajjhaṃ sampatte so yakkho tālamatto hutvā kūṭāgāramattaṃ sīsaṃ pattappamāṇāni akkhīni, dakalimakuḷamattā dve dāṭhā ca māpetvā setamukho kabarakucchi nīlahatthapādo hutvā bodhisattassa attānaṃ dassetvā ‘‘kahaṃ yāsi, tiṭṭha bhakkhosi me’’ti āha.
When he reached the middle of the forest, that yakkha, becoming as tall as a palm tree, with a head the size of a gabled house, eyes the size of a platter, and two tusks the size of water-lily buds, made himself with a white face, a mottled belly, and blue hands and feet, showed himself to the Bodhisatta, and said, "Where are you going? Stop! You are my prey!"
Khi Ngài đến giữa rừng, con quỷ biến thành cao bằng cây cọ, đầu to bằng một tòa nhà có mái nhọn, mắt to bằng chiếc đĩa, hai răng nanh to bằng chùm hoa sen, mặt trắng, bụng lốm đốm, tay chân xanh lè, rồi hiện thân trước Bồ Tát và nói: “Ngươi đi đâu? Dừng lại! Ngươi là thức ăn của ta!”
Atha naṃ bodhisatto ‘‘yakkha, ahaṃ attānaṃ takketvā idha paviṭṭho, tvaṃ appamatto hutvā maṃ upagaccheyyāsi.
Then the Bodhisatta said to him, "Yakkha, I entered here trusting in myself; you should approach me carefully.
Bồ Tát bèn nói với nó: “Này quỷ, ta đã vào đây vì tự tin vào bản thân, ngươi hãy cẩn thận mà đến gần ta.
Visapītena hi sarena taṃ vijjhitvā ettheva pātessāmī’’ti santajjetvā halāhalavisapītaṃ saraṃ sannayhitvā muñci, so yakkhassa lomesuyeva allīyi.
Indeed, I will pierce you with a venom-tipped arrow and fell you right here," and threatening him, he strung a halāhala-venom-tipped arrow and shot it, but it stuck fast in the yakkha's hair.
Ta sẽ bắn ngươi bằng mũi tên tẩm độc và hạ gục ngươi ngay tại đây!” Ngài đe dọa, rồi bắn một mũi tên tẩm độc halāhala, nó chỉ dính vào lông của con quỷ.
Tato aññaṃ, tato aññanti evaṃ paññāsa sare muñci, sabbe tassa lomesuyeva allīyiṃsu.
Then another, and then another—thus he shot fifty arrows, but all of them stuck fast in his hair.
Rồi Ngài bắn mũi khác, rồi mũi khác nữa, cứ thế bắn năm mươi mũi tên, tất cả đều dính vào lông của nó.
Yakkho sabbepi te sare phoṭetvā attano pādamūleyeva pātetvā bodhisattaṃ upasaṅkami.
The yakkha shook off all those arrows, made them fall at his own feet, and approached the Bodhisatta.
Con quỷ gạt tất cả những mũi tên đó xuống đất dưới chân mình, rồi tiến đến Bồ Tát.
Bodhisatto punapi taṃ tajjetvā khaggaṃ kaḍḍhitvā pahari, tettiṃsaṅgulāyato khaggo lomesuyeva allīyi.
The Bodhisatta again threatened him, drew his sword, and struck, but the thirty-three-inch-long sword stuck fast in his hair.
Bồ Tát lại đe dọa nó, rút kiếm ra chém, thanh kiếm dài ba mươi ba ngón tay cũng dính vào lông của nó.
Atha naṃ kaṇayena pahari, sopi lomesuyeva allīyi.
Then he struck him with a spear, and that too stuck fast in his hair.
Rồi Ngài dùng giáo đâm, cây giáo cũng dính vào lông của nó.
Tassa allīnabhāvaṃ ñatvā muggarena pahari, sopi lomesuyeva allīyi.
Knowing that it was stuck, he struck him with a club, and that too stuck fast in his hair.
Biết rằng nó đã dính vào, Ngài dùng chùy đánh, cây chùy cũng dính vào lông của nó.
Tassa allīnabhāvaṃ ñatvā kuntena pahari, sopi lomesuyeva allīyi.
Knowing that it was stuck, he struck him with a javelin, and that too stuck fast in his hair.
Biết rằng nó đã dính vào, Ngài dùng lao đâm, cây lao cũng dính vào lông của nó.
Tassa allīnabhāvaṃ ñatvā ‘‘bho yakkhana, te ahaṃ ‘pañcāvudhakumāro nāmā’ti sutapubbo, ahaṃ tayā adhiṭṭhitaṃ aṭaviṃ pavisanto na dhanuādīni takketvā paviṭṭho, attānaṃyeva pana takketvā paviṭṭho, ajja taṃ pothetvā cuṇṇavicuṇṇaṃ karissāmī’’ti unnādento attānaṃ takketvā dakkhiṇahatthena yakkhaṃ pahari, hattho lomesuyeva allīyi.
Knowing that it was stuck, he exclaimed, "Hey, yakkha, I have heard of you as 'Pañcāvudhakumāra' (Prince Five-Weapons); when I entered this forest haunted by you, I did not enter trusting in my bow and other weapons, but rather trusting in myself. Today I will crush you into tiny pieces!" and trusting in himself, he struck the yakkha with his right hand, but his hand stuck fast in his hair.
Biết rằng nó đã dính vào, Ngài gầm lên: “Này quỷ, ta từng nghe ngươi tên là ‘Hoàng tử Năm Vũ khí,’ ta vào khu rừng do ngươi trấn giữ không phải vì tin vào cung tên hay các thứ khác, mà là vì tin vào chính bản thân ta. Hôm nay ta sẽ đánh nát ngươi thành trăm mảnh!” Ngài tự tin vào bản thân, rồi dùng tay phải đánh con quỷ, bàn tay cũng dính vào lông của nó.
Vāmahatthena pahari, sopi allīyi.
He struck with his left hand, and that too stuck fast.
Hắn đánh bằng tay trái, nó cũng dính vào.
Dakkhiṇapādena pahari, sopi allīyi.
He struck with his right foot, and that too stuck fast.
Hắn đánh bằng chân phải, nó cũng dính vào.
Vāmapādena pahari, sopi allīyi.
He struck with his left foot, and that too stuck fast.
Hắn đánh bằng chân trái, nó cũng dính vào.
‘‘Sīsena taṃ pothetvā cuṇṇavicuṇṇaṃ karissāmī’’ti sīsena pahari, tampi lomesuyeva allīyi.
"I will crush you into tiny pieces with my head!" he said, and struck with his head, and that too stuck fast in his hair.
“Ta sẽ dùng đầu đập nát ngươi thành từng mảnh vụn!” Hắn đánh bằng đầu, nó cũng chỉ dính vào lông.
So pañcoḍḍito pañcasu ṭhānesu baddho olambantopi nibbhayo nissārajjova ahosi.
Thus, he was stuck in five places, bound and hanging, yet he was fearless and utterly undaunted.
Bị năm lần tấn công, bị trói ở năm chỗ, dù bị treo lủng lẳng, ông vẫn không sợ hãi, không chút lo lắng.
Yakkho cintesi ‘‘ayaṃ eko purisasīho purisājānīyo, na purisamattova, mādisena nāmassa yakkhena gahitassa santāsamattampi na bhavissati, mayā imaṃ maggaṃ hanantena ekopi evarūpo puriso na diṭṭhapubbo, kasmā nu kho esa na bhāyatī’’ti.
The yakkha thought, "This is a lion among men, a thoroughbred man, not just an ordinary man. There is not even a trace of fear in him, though he is caught by a yakkha like me. I have never seen such a man before, though I have killed many who passed this way. Why, I wonder, is he not afraid?"
Yakkha nghĩ: “Người này là một sư tử trong loài người, một người cao quý, không phải là một người bình thường. Dù bị một yakkha như ta bắt, hắn cũng không có chút sợ hãi nào. Trước đây, khi ta canh giữ con đường này, ta chưa từng thấy một người nào như thế. Tại sao hắn lại không sợ hãi?”
So taṃ khādituṃ avisahanto ‘‘kasmā nu kho, tvaṃ māṇava, maraṇabhayaṃ na bhāyasī’’ti pucchi.
Unable to eat him, he asked, "Why, young man, are you not afraid of the fear of death?"
Không thể ăn ông, hắn hỏi: “Này chàng trai, tại sao ngươi không sợ cái chết?”
‘‘Kiṃkāraṇā, yakkha, bhāyissāmi.
"Why should I be afraid, yakkha?
“Này yakkha, tại sao ta phải sợ?
Ekasmiñhi attabhāve ekaṃ maraṇaṃ niyatameva, apica mayhaṃ kucchimhi vajirāvudhaṃ atthi.
Indeed, in one existence, one death is certain. Moreover, there is a vajra-weapon within my belly.
Trong một đời, một cái chết là điều đã định. Hơn nữa, trong bụng ta có một vũ khí kim cương.
Sace maṃ khādissasi, taṃ āvudhaṃ jīrāpetuṃ na sakkhissasi, taṃ te antāni khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā jīvitakkhayaṃ pāpessati.
If you eat me, you will not be able to digest that weapon; it will cut your intestines into pieces and bring about the destruction of your life.
Nếu ngươi ăn ta, ngươi sẽ không thể tiêu hóa vũ khí đó, nó sẽ cắt ruột ngươi thành từng mảnh và khiến ngươi mất mạng.
Iti ubhopi nassissāma, iminā kāraṇenāhaṃ na bhāyāmī’’ti.
Thus, both of us will perish. For this reason, I am not afraid."
Như vậy, cả hai chúng ta sẽ bị hủy diệt. Vì lý do này mà ta không sợ.”
Idaṃ kira bodhisatto attano abbhantare ñāṇāvudhaṃ sandhāya kathesi.
The Bodhisatta, it is said, spoke this referring to the weapon of wisdom within himself.
Bồ Tát nói điều này, ám chỉ vũ khí trí tuệ trong nội tâm mình.
Taṃ sutvā yakkho cintesi ‘‘ayaṃ māṇavo saccameva bhaṇati, imassa purisasīhassa sarīrato muggabījamattampi maṃsakhaṇḍaṃ mayhaṃ kucchi jīretuṃ na sakkhissati, vissajjessāmi na’’nti maraṇabhayatajjito bodhisattaṃ vissajjetvā ‘‘māṇava, purisasīho tvaṃ, na te ahaṃ maṃsaṃ khādissāmi, tvaṃ ajja rāhumukhā muttacando viya mama hatthato muccitvā ñātisuhajjamaṇḍalaṃ tosento yāhī’’ti āha.
Hearing that, the yakkha thought: "This youth speaks the truth. Not even a mustard-seed-sized piece of flesh from the body of this lion-like man will be digested in my stomach. I shall release him." Terrified by the fear of death, he released the Bodhisatta and said, "Youth, you are a lion-like man; I will not eat your flesh. Today, having escaped from my grasp like the moon freed from Rāhu's mouth, go and gladden your circle of relatives and friends."
Nghe vậy, yakkha nghĩ: “Chàng trai này nói thật. Một mảnh thịt nhỏ bằng hạt đậu từ thân thể của sư tử trong loài người này sẽ không thể tiêu hóa được trong bụng ta. Ta sẽ thả hắn.” Bị cái chết đe dọa, yakkha thả Bồ Tát và nói: “Này chàng trai, ngươi là một sư tử trong loài người, ta sẽ không ăn thịt ngươi. Hôm nay, ngươi hãy thoát khỏi tay ta như mặt trăng thoát khỏi miệng Rahu, và đi làm vui lòng vòng tròn thân quyến, bạn bè của ngươi.”
Atha naṃ bodhisatto āha – ‘‘yakkha, ahaṃ tāva gacchissāmi, tvaṃ pana pubbepi akusalaṃ katvā luddo lohitapāṇi pararuhiramaṃsabhakkho yakkho hutvā nibbatto.
Then the Bodhisatta said to him: "Yakkha, I shall indeed go. But you, having committed unwholesome deeds in the past, were reborn as a cruel, blood-handed yakkha, devouring the flesh and blood of others.
Bồ Tát bèn nói với yakkha: “Này yakkha, ta sẽ đi. Còn ngươi, trước đây đã tạo ác nghiệp, trở thành một yakkha hung ác, tay nhuốm máu, ăn thịt và máu của người khác.
Sace idhāpi ṭhatvā akusalameva karissasi, andhakārā andhakārameva gamissasi, maṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya pana na sakkā tayā akusalaṃ kātuṃ, pāṇātipātakammaṃ nāma niraye tiracchānayoniyaṃ pettivisaye asurakāye ca nibbatteti, manussesu nibbattanibbattaṭṭhāne appāyukasaṃvattanikaṃ hotī’’ti evamādinā nayena pañcannaṃ dussīlyakammānaṃ ādīnavaṃ, pañcannaṃ sīlānaṃ ānisaṃsañca kathetvā nānākāraṇehi yakkhaṃ tajjetvā dhammaṃ desetvā dametvā nibbisevanaṃ katvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā tassāyeva naṃ aṭaviyā balipaṭiggāhakaṃ devataṃ katvā appamādena ovaditvā aṭavito nikkhamitvā aṭavimukhe manussānaṃ ācikkhitvā sannaddhapañcāvudho bārāṇasiṃ gantvā mātāpitaro disvā aparabhāge rajje patiṭṭhāya dhammena rajjaṃ kārento dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
If you remain here and continue to commit unwholesome deeds, you will go from darkness to darkness. However, from the moment you have seen me, it is not possible for you to commit unwholesome deeds. The action of taking life leads to rebirth in hell, the animal realm, the realm of hungry ghosts, and the asura realm. When reborn among humans, it leads to a short lifespan." In this way, he explained the danger of the five evil deeds and the benefits of the five precepts, admonished the yakkha with various reasons, taught him the Dhamma, tamed him, made him renounce his evil ways, established him in the five precepts, made him a deity receiving offerings in that very forest, exhorted him with heedfulness, then left the forest, informed the people at the edge of the forest, and, fully armed with the five weapons, went to Bārāṇasī. Having seen his parents, he later established himself in the kingdom, ruled righteeously, performed meritorious deeds such as giving alms, and passed away according to his kamma.
Nếu ngươi tiếp tục tạo ác nghiệp ở đây, ngươi sẽ đi từ bóng tối này đến bóng tối khác. Nhưng từ khi ngươi thấy ta, ngươi không thể tạo ác nghiệp được nữa. Nghiệp sát sinh sẽ đưa đến địa ngục, cõi súc sinh, cõi ngạ quỷ, và cõi A-tu-la. Khi tái sinh làm người, nó sẽ khiến tuổi thọ ngắn ngủi.” Bằng cách này, Bồ Tát đã thuyết giảng về những tai hại của năm ác hạnh và lợi ích của năm giới, đe dọa yakkha bằng nhiều lý lẽ khác nhau, thuần hóa hắn, khiến hắn từ bỏ những hành vi xấu, và thiết lập hắn vào năm giới. Sau đó, ông phong hắn làm vị thần nhận lễ vật của chính khu rừng đó, khuyên nhủ hắn về sự không phóng dật, rồi rời khỏi khu rừng. Ông báo tin cho mọi người ở cửa rừng, rồi với năm vũ khí đã được trang bị, ông đến Bārāṇasī, gặp cha mẹ, sau đó lên ngôi vua, trị vì bằng chánh pháp, thực hành các công đức như bố thí, rồi tùy nghiệp mà tái sinh.
Yo pahaṭṭhena cittenāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
" Yo pahaṭṭhena cittenā" – The Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning a certain bhikkhu.
“ Yo pahaṭṭhena cittenāti” – câu này Đức Phật đã nói khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị tỳ khưu nọ.
Eko kira sāvatthivāsī kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā ratanasāsane uraṃ datvā pabbaji.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, having heard the Teacher's Dhamma discourse, placed his trust in the noble Dispensation and went forth into homelessness.
Một thiện gia nam tử cư trú tại Sāvatthī, sau khi nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, đã dấn thân vào giáo pháp quý báu và xuất gia.
Athassa ācariyupajjhāyā ‘‘āvuso, ekavidhena sīlaṃ nāma, duvidhena, tividhena, catubbidhena, pañcavidhena, chabbidhena, sattavidhena, aṭṭhavidhena, navavidhena, dasavidhena, bahuvidhena sīlaṃ nāma.
Then his teachers and preceptors instructed him on sīla, saying: "Friend, sīla is of one kind, of two kinds, of three kinds, of four kinds, of five kinds, of six kinds, of seven kinds, of eight kinds, of nine kinds, of ten kinds, of many kinds.
Rồi các vị A-xà-lê và Hòa thượng của vị ấy đã dạy về giới rằng: "Này hiền giả, giới có một loại, hai loại, ba loại, bốn loại, năm loại, sáu loại, bảy loại, tám loại, chín loại, mười loại, và nhiều loại.
Idaṃ cūḷasīlaṃ nāma, idaṃ majjhimasīlaṃ nāma, idaṃ mahāsīlaṃ nāma.
This is called the minor sīla, this is called the middle sīla, this is called the major sīla.
Đây là Tiểu Giới (Cūḷasīla), đây là Trung Giới (Majjhimasīla), đây là Đại Giới (Mahāsīla).
Idaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ nāma, idaṃ indriyasaṃvarasīlaṃ nāma, idaṃ ājīvapārisuddhisīlaṃ nāma, idaṃ paccayapaṭisevanasīlaṃ nāmā’’ti sīlaṃ ācikkhanti.
This is called the sīla of Pātimokkha restraint, this is called the sīla of sense-faculty restraint, this is called the sīla of purity of livelihood, this is called the sīla of proper use of requisites."
Đây là Giới Ba-la-đề-mộc-xoa (Pātimokkhasaṃvarasīla), đây là Giới phòng hộ các căn (Indriyasaṃvarasīla), đây là Giới thanh tịnh hóa mạng sống (Ājīvapārisuddhisīla), đây là Giới quán chiếu vật dụng (Paccayapaṭisevanasīla)."
So cintesi ‘‘idaṃ sīlaṃ nāma atibahu, ahaṃ ettakaṃ samādāya vattituṃ na sakkhissāmi, sīlaṃ pūretuṃ asakkontassa ca nāma pabbajjāya ko attho, ahaṃ gihī hutvā dānādīni puññāni ca karissāmi, puttadārañca posessāmī’’ti.
He thought, "This sīla is truly extensive. I will not be able to undertake and observe so much. And what is the purpose of ordination for one who cannot fulfill the sīla? I will become a layperson and perform meritorious deeds like giving, and I will support my wife and children."
Vị ấy suy nghĩ: "Giới này thật quá nhiều, ta không thể thọ trì và thực hành đầy đủ được. Nếu không thể hoàn thành giới thì việc xuất gia có ích lợi gì? Ta sẽ làm cư sĩ, thực hành các phước thiện như bố thí, và nuôi dưỡng vợ con."
Evañca pana cintetvā ‘‘bhante, ahaṃ sīlaṃ rakkhituṃ na sakkhissāmi, asakkontassa ca nāma pabbajjāya ko attho, ahaṃ hīnāyāvattissāmi, tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhathā’’ti āha.
And having thought thus, he said, "Venerable sirs, I will not be able to observe the sīla. And what is the purpose of ordination for one who cannot do so? I will revert to a lower state. Please take your bowl and robes."
Và sau khi suy nghĩ như vậy, vị ấy nói: "Bạch chư Tôn đức, con không thể giữ giới được, nếu không thể giữ được thì việc xuất gia có ích lợi gì? Con sẽ hoàn tục. Chư Tôn đức hãy nhận lại y bát của con."
Atha naṃ āhaṃsu ‘‘āvuso evaṃ sante dasabalaṃ vanditvāva yāhī’’ti te taṃ ādāya satthu santikaṃ dhammasabhaṃ agamaṃsu.
Then they said to him, "Friend, if that is the case, go only after paying homage to the Ten-Powered One." So, taking him, they went to the Dhamma hall where the Teacher was.
Rồi các vị ấy nói với vị ấy: "Này hiền giả, nếu vậy thì hãy đảnh lễ Đức Thập Lực rồi hãy đi." Thế là các vị ấy dẫn vị ấy đến Pháp đường, nơi Đức Bổn Sư đang ngự.
Satthā disvāva ‘‘kiṃ, bhikkhave, anatthikaṃ bhikkhuṃ ādāya āgatatthā’’ti āha.
The Teacher, seeing him, immediately said, "Monks, why have you come bringing a monk who has no interest?"
Đức Bổn Sư vừa nhìn thấy đã hỏi: "Này chư Tỳ-khưu, tại sao các ông lại dẫn một Tỳ-khưu không muốn tu tập đến đây?"
Bhante, ayaṃ bhikkhu ‘‘ahaṃ sīlaṃ rakkhituṃ na sakkhissāmī’’ti pattacīvaraṃ niyyādeti, atha naṃ mayaṃ gahetvā āgatamhāti.
"Venerable sir, this monk says, 'I will not be able to observe the sīla,' and is returning his bowl and robes. So we brought him here."
Bạch Đức Thế Tôn, Tỳ-khưu này nói: "Con không thể giữ giới được" và muốn hoàn trả y bát. Vì vậy chúng con đã dẫn vị ấy đến đây.
‘‘Kasmā pana tumhe, bhikkhave, imassa bhikkhuno bahuṃ sīlaṃ ācikkhatha.
"But why, monks, do you teach this monk so much sīla?
"Này chư Tỳ-khưu, tại sao các ông lại dạy Tỳ-khưu này nhiều giới như vậy?
Yattakaṃ esa rakkhituṃ sakkoti, tattakameva rakkhissati.
He will observe as much as he is able to observe.
Vị ấy có thể giữ được bao nhiêu thì hãy giữ bấy nhiêu.
Ito paṭṭhāya tumhe etaṃ mā kiñci avacuttha, ahamettha kattabbaṃ jānissāmi, ehi tvaṃ bhikkhu, kiṃ te bahunā sīlena, tīṇiyeva sīlāni rakkhituṃ sakkhissasī’’ti?
From now on, do not say anything to him. I will know what needs to be done here. Come, monk, what is the need for much sīla for you? Will you be able to observe just three sīlas?"
Từ nay trở đi, các ông đừng nói gì với vị ấy nữa, Ta sẽ biết phải làm gì. Này Tỳ-khưu, nhiều giới làm gì cho con, con có thể giữ ba giới thôi không?"
‘‘Rakkhissāmi, bhante’’ti.
"I will observe them, Venerable sir," he replied.
"Bạch Đức Thế Tôn, con sẽ giữ được ạ."
Tena hi tvaṃ ito paṭṭhāya kāyadvāraṃ vacīdvāraṃ manodvāranti tīṇi dvārāni rakkha, mā kāyena pāpakammaṃ kari, mā vācāya, mā manasā.
"Then, from now on, guard these three doors: the door of body, the door of speech, and the door of mind. Do not commit evil deeds with body, nor with speech, nor with mind.
"Vậy thì, từ nay trở đi con hãy phòng hộ ba cửa là thân môn, khẩu môn và ý môn. Đừng tạo ác nghiệp bằng thân, đừng bằng lời nói, đừng bằng ý nghĩ.
‘‘Gaccha mā hīnāyāvatti, imāni tīṇiyeva sīlāni rakkhā’’ti.
Go, do not revert to a lower state; observe these three sīlas."
Hãy đi, đừng hoàn tục, chỉ giữ ba giới này thôi!"
Ettāvatā so bhikkhu tuṭṭhamānaso ‘‘sādhu, bhante, rakkhissāmi imāni tīṇi sīlānī’’ti satthāraṃ vanditvā ācariyupajjhāyehi saddhiṃyeva agamāsi.
At this, the monk, with a gladdened mind, said, "Excellent, Venerable sir, I will observe these three sīlas!" and, having paid homage to the Teacher, he departed with his teachers and preceptors.
Đến đây, Tỳ-khưu ấy với tâm hoan hỷ nói: "Lành thay, bạch Đức Thế Tôn, con sẽ giữ ba giới này!" Rồi đảnh lễ Đức Bổn Sư và cùng với các vị A-xà-lê và Hòa thượng của mình ra về.
So tāni tīṇi sīlāni pūrentova aññāsi ‘‘ācariyupajjhāyehi mayhaṃ ācikkhitaṃ sīlampi ettakameva, te pana attano abuddhabhāvena maṃ bujjhāpetuṃ nāsakkhiṃsu, sammāsambuddho attano buddhasubuddhatāya anuttaradhammarājatāya ettakaṃ sīlaṃ tīsuyeva dvāresu pakkhipitvā maṃ gaṇhāpesi, avassayo vata me satthā jāto’’ti vipassanaṃ vaḍḍhetvā katipāheneva arahatte patiṭṭhāsi.
As he fulfilled those three sīlas, he understood, "The sīla taught to me by my teachers and preceptors was also just this much, but they, due to their own lack of wisdom, were unable to make me understand. The Perfectly Enlightened One, through his own perfect and supreme enlightenment and his unsurpassed kingship of the Dhamma, encompassed this much sīla within just three doors and made me undertake it. Truly, the Teacher has become my refuge!" He developed vipassanā and, within a few days, became established in Arahantship.
Vị ấy, khi đang hoàn thiện ba giới ấy, đã biết rằng: “Giới mà các vị thầy và vị bổn sư đã dạy cho ta chỉ có bấy nhiêu thôi. Nhưng họ, vì sự vô minh của chính mình, đã không thể khiến ta giác ngộ. Đức Chánh Đẳng Giác, với sự giác ngộ hoàn toàn và giác ngộ tối thượng của Ngài, với tư cách là Vua Pháp vô thượng, đã tóm gọn bấy nhiêu giới vào ba phần và khiến ta thọ trì. Quả thật, Đức Đạo Sư đã trở thành nơi nương tựa cho ta.” Vị ấy đã phát triển thiền quán và trong vài ngày đã an trú vào quả A-la-hán.
Taṃ pavattiṃ ñatvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, taṃ kira bhikkhuṃ ‘bahusīlāni rakkhituṃ na sakkomī’ti hīnāyāvattantaṃ sabbāni sīlāni tīhi koṭṭhāsehi saṅkhipitvā gāhāpetvā satthā arahattaṃ pāpesi, aho buddhānaṃ balaṃ nāma acchariya’’nti buddhaguṇe kathentā nisīdiṃsu.
Knowing of that event, the monks gathered in the Dhamma hall sat discussing, "Friends, the Teacher made that monk, who was reverting to a lower state saying, 'I cannot observe many sīlas,' undertake all sīlas by summarizing them into three categories, and led him to Arahantship. Oh, how wondrous is the power of the Buddhas!" Thus, they spoke of the Buddha's virtues.
Biết được sự việc đó, các Tỳ-khưu tập hợp tại Pháp đường và nói: “Thưa chư Hiền, Đức Đạo Sư đã khiến vị Tỳ-khưu ấy, người đã suy sụp vì nói ‘Tôi không thể giữ nhiều giới luật’, thọ trì tất cả giới luật bằng cách tóm gọn chúng thành ba phần, và đã đưa vị ấy đến quả A-la-hán. Thật kỳ diệu thay sức mạnh của chư Phật!” Họ ngồi nói về các đức tính của Đức Phật.
Atha satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, atigarukopi bhāro koṭṭhāsavasena bhājetvā dinno lahuko viya hoti, pubbepi paṇḍitā mahantaṃ kañcanakkhandhaṃ labhitvā ukkhipituṃ asakkontā vibhāgaṃ katvā ukkhipitvā agamaṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher came and asked, "Monks, with what topic are you now gathered?" When told, "With this topic," he said, "Monks, even a very heavy burden, when divided into portions and given, becomes light. In the past, too, wise people, having obtained a large lump of gold, were unable to lift it, but divided it into portions, lifted it, and went away." Having said this, he recounted a past event.
Rồi Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này chư Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Là chuyện này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này chư Tỳ-khưu, ngay cả một gánh nặng rất lớn, nếu được chia thành từng phần mà giao phó, thì cũng trở nên nhẹ nhàng. Xưa kia, những người hiền trí đã nhận được một khối vàng lớn, không thể nhấc lên được, nhưng sau khi chia ra từng phần thì đã nhấc lên và mang đi.” Nói xong, Ngài kể một câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ gāmake kassako ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a farmer in a certain village.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát là một người nông dân ở một làng nọ.
So ekadivasaṃ aññatarasmiṃ chaḍḍitagāmake khette kasiṃ kasati.
One day, he was plowing a field in a certain abandoned village.
Một ngày nọ, Ngài đang cày ruộng ở một làng bỏ hoang.
Pubbe ca tasmiṃ gāme eko vibhavasampanno seṭṭhi ūrumattapariṇāhaṃ catuhatthāyāmaṃ kañcanakkhandhaṃ nidahitvā kālamakāsi.
Previously, in that village, a wealthy merchant had buried a lump of gold, four cubits long and as thick as a thigh, and then passed away.
Trước đó, tại làng ấy, một vị trưởng giả giàu có đã chôn giấu một khối vàng dài bốn cánh tay, dày bằng bắp đùi, rồi qua đời.
Tasmiṃ bodhisattassa naṅgalaṃ lagitvā aṭṭhāsi.
The Bodhisatta's plow struck it and stopped.
Cái cày của Bồ-tát mắc vào khối vàng đó và dừng lại.
So ‘‘mūlasantānakaṃ bhavissatī’’ti paṃsuṃ viyūhanto taṃ disvā paṃsunā paṭicchādetvā divasaṃ kasitvā atthaṅgate sūriye yuganaṅgalādīni ekamante nikkhipitvā ‘‘kañcanakkhandhaṃ gaṇhitvā gacchissāmī’’ti taṃ ukkhipituṃ nāsakkhi.
He thought, "It must be a root," and as he cleared away the soil, he saw it. He covered it with soil, plowed for the day, and when the sun had set, he put his yoke and plow aside, thinking, "I will take the lump of gold and go." But he was unable to lift it.
Ngài nghĩ: “Chắc là rễ cây”, rồi gạt đất ra, thấy khối vàng đó, Ngài lại lấp đất lại. Sau khi cày xong trong ngày, khi mặt trời lặn, Ngài đặt ách và cày sang một bên, rồi nghĩ: “Ta sẽ lấy khối vàng này mà đi.” Nhưng Ngài không thể nhấc nó lên được.
Asakkonto nisīditvā ‘‘ettakaṃ kucchibharaṇāya bhavissati, ettakaṃ nidahitvā ṭhapessāmi, ettakena kammante payojessāmi, ettakaṃ dānādipuññakiriyāya bhavissatī’’ti cattāro koṭṭhāse akāsi.
Unable to carry it, he sat down and made four portions, thinking, "This much will be for sustenance, this much I will put away for safekeeping, with this much I will engage in business, and this much will be for meritorious deeds like giving alms."
Không thể nhấc lên được, Ngài ngồi xuống và chia khối vàng thành bốn phần, nghĩ: “Phần này sẽ đủ để nuôi sống, phần này ta sẽ cất giữ, phần này ta sẽ dùng vào công việc, phần này sẽ dùng vào các việc phước thiện như bố thí.”
Tassevaṃ vibhattakāle so kañcanakkhandho sallahuko viya ahosi.
When he had thus divided it, that lump of gold became light, as it were.
Khi Ngài chia như vậy, khối vàng đó trở nên nhẹ nhàng như không.
So taṃ ukkhipitvā gharaṃ netvā catudhā vibhajitvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
He lifted it, took it home, divided it into four parts, performed meritorious deeds like giving alms, and passed away according to his kamma.
Ngài nhấc nó lên, mang về nhà, chia thành bốn phần, làm các việc phước thiện như bố thí, rồi theo nghiệp mà đi.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā vuḍḍhimanvāya assapotakappamāṇo thāmasampanno ekacaro hutvā nadītīre viharati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a monkey species, and having grown up to the size of a young horse, strong and solitary, he lived on a riverbank.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát tái sinh vào loài khỉ, lớn lên trở thành một con khỉ mạnh mẽ như một con ngựa con, sống đơn độc bên bờ sông.
Tassā pana nadiyā vemajjhe eko dīpako nānappakārehi ambapanasādīhi phalarukkhehi sampanno.
In the middle of that river was an island abundant with various fruit trees such as mangoes and jackfruits.
Giữa dòng sông đó có một hòn đảo nhỏ, đầy đủ các loại cây ăn quả như xoài, mít, v.v.
Bodhisatto nāgabalo thāmasampanno nadiyā orimatīrato uppatitvā dīpakassa orato nadīmajjhe eko piṭṭhipāsāṇo atthi, tasmiṃ nipatati, tato uppatitvā tasmiṃ dīpake patati.
The Bodhisatta, possessing the strength of an elephant, would leap from the near bank of the river and land on a rock in the middle of the river, which was below the island; from there, he would leap and land on that island.
Bồ-tát, với sức mạnh của voi, nhảy từ bờ sông bên này, rơi xuống một tảng đá nằm giữa sông, rồi từ đó nhảy lên hòn đảo.
Tattha nānappakārāni phalāni khāditvā sāyaṃ teneva upāyena paccāgantvā attano vasanaṭṭhāne vasitvā punadivasepi tatheva karoti.
There he would eat various fruits, and in the evening, he would return by the same method, stay in his dwelling place, and do the same again the next day.
Ở đó, Ngài ăn đủ loại trái cây, rồi chiều tối lại theo cách đó trở về nơi ở của mình, và ngày hôm sau cũng làm như vậy.
Iminā niyāmena tattha vāsaṃ kappeti.
In this manner, he made his home there.
Theo cách này, Ngài đã sống ở đó.
Tasmiṃ pana kāle eko kumbhīlo sapajāpatiko tassā nadiyā vasati.
At that time, a crocodile with his mate lived in that river.
Vào thời điểm đó, có một con cá sấu cùng với vợ sống ở con sông ấy.
Tassa bhariyā bodhisattaṃ aparāparaṃ gacchantaṃ disvā bodhisattassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā kumbhīlaṃ āha – ‘‘mayhaṃ kho, ayya, imassa vānarindassa hadayamaṃse dohaḷo uppanno’’ti.
His wife, seeing the Bodhisatta coming and going repeatedly, developed a craving for the Bodhisatta's heart-flesh and said to the crocodile, "My dear, I have developed a craving for the heart-flesh of this king of monkeys."
Vợ của nó, thấy Bồ-tát đi đi lại lại, đã nảy sinh ý muốn ăn tim của Bồ-tát, rồi nói với cá sấu: “Này chàng, tôi đã nảy sinh ý muốn ăn tim của vua khỉ này.”
Kumbhīlo ‘‘sādhu, bhadde, lacchasī’’ti vatvā ‘‘ajja taṃ sāyaṃ dīpakato āgacchantameva gaṇhissāmī’’ti gantvā piṭṭhipāsāṇe nipajji.
The crocodile said, "Very well, my dear, you shall have it," and went and lay down on the rock, thinking, "Today I will catch him as he returns from the island in the evening."
Cá sấu nói: “Được thôi, nàng, nàng sẽ có được.” Rồi nó nghĩ: “Hôm nay, khi nó từ đảo trở về vào buổi chiều, ta sẽ bắt nó.” Nó đi đến và nằm trên tảng đá giữa sông.
Bodhisatto divasaṃ caritvā sāyanhasamaye dīpake ṭhitova pāsāṇaṃ oloketvā – ‘‘ayaṃ pāsāṇo idāni uccataro khāyati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintesi.
The Bodhisatta, having roamed all day, stood on the island in the evening and looked at the rock, thinking, "This rock appears higher now; what could be the reason?"
Bồ-tát hoạt động cả ngày, đến chiều tối, khi đang đứng trên đảo, Ngài nhìn tảng đá và suy nghĩ: “Tảng đá này bây giờ trông cao hơn. Chuyện gì vậy nhỉ?”
Tassa kira udakappamāṇañca pāsāṇappamāṇañca suvavatthāpitameva hoti.
He had a precise understanding of both the water level and the size of the rock.
Ngài đã biết rõ mực nước và kích thước của tảng đá.
Tenassa etadahosi ‘‘ajja imissā nadiyā udakaṃ neva hāyati, na ca vaḍḍhati, atha ca panāyaṃ pāsāṇo mahā hutvā paññāyati, kacci nu kho ettha mayhaṃ gahaṇatthāya kumbhīlo nipanno’’ti.
Therefore, he thought, "Today the water in this river has neither receded nor risen, yet this rock appears large. Could it be that a crocodile is lying there to catch me?"
Vì vậy, Ngài nghĩ: “Hôm nay, nước sông này không giảm cũng không tăng, nhưng tảng đá này lại trông lớn hơn. Chắc có lẽ có một con cá sấu đang nằm ở đó để bắt ta chăng?”
So ‘‘vīmaṃsāmi tāva na’’nti tattheva ṭhatvā pāsāṇena saddhiṃ kathento viya ‘‘bho pāsāṇā’’ti vatvā paṭivacanaṃ alabhanto yāvatatiyaṃ ‘‘bho pāsāṇā’’ti āha.
So, thinking, "I will test it first," he stood there and, as if speaking to the rock, said, "Oh rock!" Receiving no reply, he said "Oh rock!" a third time.
Ngài nghĩ: “Ta hãy thử xem sao.” Ngài đứng nguyên tại chỗ đó, như thể nói chuyện với tảng đá, Ngài nói: “Này tảng đá!” Không nhận được câu trả lời, Ngài nói đến lần thứ ba: “Này tảng đá!”
Pāsāṇo kiṃ paṭivacanaṃ dassati.
What reply would the rock give?
Tảng đá làm sao có thể trả lời được?
Punapi vānaro ‘‘kiṃ bho pāsāṇa, ajja mayhaṃ paṭivacanaṃ na desī’’ti āha.
Again the monkey said, "Oh rock, why do you not reply to me today?"
Con khỉ lại nói: “Này tảng đá, sao hôm nay ngươi không trả lời ta?”
Kumbhīlo ‘‘addhā aññesu divasesu ayaṃ pāsāṇo vānarindassa paṭivacanaṃ adāsi, dassāmi dānissa paṭivacana’’nti cintetvā ‘‘kiṃ, bho vānarindā’’ti āha.
The crocodile thought, "Surely, on other days, this rock answered the Monkey King; now I will give him an answer," and he said, "What is it, O Monkey King?"
Cá sấu nghĩ: “Chắc chắn vào những ngày khác, tảng đá này đã đáp lời vua khỉ. Bây giờ ta sẽ đáp lời nó.” Rồi nó nói: “Này vua khỉ, có chuyện gì vậy?”
‘‘Kosi tva’’nti?
"Who are you?"
“Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ kumbhīlo’’ti.
"I am a crocodile."
“Ta là cá sấu.”
‘‘Kimatthaṃ ettha nipannosī’’ti?
"Why are you lying here?"
“Ngươi nằm ở đây để làm gì?”
‘‘Tava hadayamaṃsaṃ patthayamāno’’ti.
"Desiring your heart-flesh."
“Vì ta muốn ăn tim gan của ngươi.”
Bodhisatto cintesi ‘‘añño me gamanamaggo natthi, ajja mayā esa kumbhīlo vañcetabbo’’ti.
The Bodhisatta thought, "I have no other way to go; today I must deceive this crocodile."
Bồ Tát nghĩ: “Ta không còn đường nào khác để đi, hôm nay ta phải lừa con cá sấu này.”
Atha naṃ evamāha ‘‘samma kumbhīla, ahaṃ attānaṃ tuyhaṃ pariccajissāmi, tvaṃ mukhaṃ vivaritvā maṃ tava santikaṃ āgatakāle gaṇhāhī’’ti.
Then he said to him, "Friend crocodile, I will surrender myself to you; open your mouth and seize me when I come near you."
Rồi Ngài nói với nó: “Này bạn cá sấu, ta sẽ hiến dâng thân mình cho ngươi, ngươi hãy há miệng ra và bắt lấy ta khi ta đến gần ngươi.”
Kumbhīlānañhi mukhe vivaṭe akkhīni nimmīlanti.
For when crocodiles open their mouths, their eyes close.
Khi cá sấu há miệng, mắt chúng sẽ nhắm lại.
So taṃ kāraṇaṃ asallakkhetvā mukhaṃ vivari, athassa akkhīni pithīyiṃsu.
Not noticing that fact, he opened his mouth, and then his eyes closed.
Nó không nhận ra điều đó nên đã há miệng, rồi mắt nó nhắm lại.
So mukhaṃ vivaritvā akkhīni nimmīletvā nipajji.
He lay there with his mouth open and his eyes closed.
Nó há miệng và nhắm mắt nằm im.
Bodhisatto tathābhāvaṃ ñatvā dīpakā uppatito gantvā kumbhīlassa matthake akkamitvā tato uppatito vijjulatā viya vijjotamāno paratīre aṭṭhāsi.
The Bodhisatta, knowing this to be the case, sprang from the island, stepped on the crocodile's head, and from there, leaping like a flash of lightning, stood on the other bank.
Bồ Tát biết được điều đó, liền nhảy vọt từ hòn đảo, đạp lên đầu cá sấu, rồi từ đó nhảy vọt qua bờ bên kia, sáng rực như tia chớp.
Tattha yassāti yassa kassaci puggalassa.
Here, yassa means of any person whatsoever.
Trong đó, yassā có nghĩa là của bất kỳ người nào.
Eteti idāni vattabbe paccakkhato niddisati.
Ete points out directly what is now to be stated.
Ete chỉ rõ những điều sẽ được nói đến ngay bây giờ.
Caturo dhammāti cattāro guṇā.
Caturo dhammā means four qualities.
Caturo dhammā có nghĩa là bốn đức tính.
Saccanti vacīsaccaṃ, ‘‘mama santikaṃ āgamissāmī’’ti vatvā musāvādaṃ akatvā āgatoyevāti etaṃ te vacīsaccaṃ.
Saccaṃ means truthfulness of speech, "Having said 'I will come to you,' you came without speaking falsehood; this is your truthfulness of speech."
Sacca là lời nói chân thật. Ngươi đã nói “Ta sẽ đến với ngươi” và không nói dối mà đã đến, đó là lời nói chân thật của ngươi.
Dhammoti vicāraṇapaññā, ‘‘evaṃ kate idaṃ nāma bhavissatī’’ti esā te vicāraṇapaññā atthi.
Dhammo means discerning wisdom, "You have this discerning wisdom, 'If this is done, this will happen.'"
Dhammo là trí tuệ suy xét, trí tuệ suy xét của ngươi là “Nếu làm như vậy thì điều này sẽ xảy ra” là có.
Dhitīti abbocchinnaṃ vīriyaṃ vuccati, etampi te atthi.
Dhitī is called unceasing energy; you also have this.
Dhitī được gọi là tinh tấn không gián đoạn, điều này ngươi cũng có.
Cāgoti attapariccāgo, tvaṃ attānaṃ pariccajitvā mama santikaṃ āgato.
Cāgo means self-sacrifice; you sacrificed yourself and came to me.
Cāgo là sự xả bỏ bản thân, ngươi đã xả bỏ bản thân và đến với ta.
Yaṃ panāhaṃ gaṇhituṃ nāsakkhiṃ, mayhamevesa doso.
But that I could not seize you, that is my own fault.
Còn việc ta không thể bắt được ngươi, đó là lỗi của riêng ta.
Diṭṭhanti paccāmittaṃ.
Diṭṭhaṃ means the enemy.
Diṭṭha là kẻ thù.
So ativattatīti yassa puggalassa yathā tava, evaṃ ete cattāro dhammā atthi, so yathā maṃ ajja tvaṃ atikkanto, tatheva attano paccāmittaṃ atikkamati abhibhavatīti.
So ativattatī means, "The person in whom these four qualities exist, as in you, he overcomes his enemies, just as you overcame me today."
So ativattatī có nghĩa là người nào có đủ bốn pháp này như ngươi, người ấy sẽ vượt qua kẻ thù của mình, giống như hôm nay ngươi đã vượt qua ta.
Evaṃ kumbhīlo bodhisattaṃ pasaṃsitvā attano vasaṭṭhānaṃ gato.
Thus, the crocodile, having praised the Bodhisatta, went to his dwelling place.
Như vậy, cá sấu đã ca ngợi Bồ Tát rồi trở về nơi ở của mình.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente devadatto vānarayoniyaṃ nibbattitvā himavantappadese yūthaṃ pariharanto attānaṃ paṭicca jātānaṃ vānarapotakānaṃ ‘‘vuḍḍhippattā ime yūthaṃ parihareyyu’’nti bhayena dantehi ḍaṃsitvā tesaṃ bījāni uppāṭeti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, Devadatta was reborn in the monkey realm and, while caring for a troop in the Himalayan region, out of fear that the young monkeys born from him would grow up and take over the troop, he bit and extracted their testicles.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Devadatta tái sinh làm loài khỉ, sống ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, cai quản một đàn khỉ. Vì sợ những con khỉ con sinh ra từ mình khi trưởng thành sẽ cai quản đàn, nó đã cắn và làm hỏng hạt giống của chúng.
Tadā bodhisattopi taññeva paṭicca ekissā vānariyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
At that time, the Bodhisatta also conceived in the womb of a certain female monkey, due to that same one.
Lúc đó, Bồ Tát cũng tái sinh trong bụng một con khỉ cái, do duyên với nó.
Atha sā vānarī gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā attano gabbhaṃ anurakkhamānā aññaṃ pabbatapādaṃ agamāsi.
Then, knowing that her pregnancy was established, that female monkey went to another mountain slope, protecting her womb.
Khi con khỉ cái biết mình đã mang thai, nó đã bảo vệ cái thai của mình và đi đến một chân núi khác.
Sā paripakkagabbhā bodhisattaṃ vijāyi.
When her pregnancy was mature, she gave birth to the Bodhisatta.
Khi thai đã chín muồi, nó sinh ra Bồ Tát.
So vuḍḍhimanvāya viññutaṃ patto thāmasampanno ahosi.
He grew up and reached maturity, becoming strong and powerful.
Ngài lớn lên, đạt đến tuổi trưởng thành, và trở nên mạnh mẽ.
So ekadivasaṃ mātaraṃ pucchi ‘‘amma, mayhaṃ pitā kaha’’nti?
One day he asked his mother, "Mother, where is my father?"
Một ngày nọ, Ngài hỏi mẹ: “Mẹ ơi, cha con ở đâu?”
‘‘Tāta, asukasmiṃ nāma pabbatapāde yūthaṃ pariharanto vasatī’’ti.
"My son, he dwells caring for a troop at such and such a mountain slope."
“Con ơi, cha con sống ở chân núi kia, cai quản một đàn khỉ.”
‘‘Amma, tassa maṃ santikaṃ nehī’’ti.
"Mother, take me to him."
“Mẹ ơi, hãy đưa con đến gặp cha.”
‘‘Tāta, na sakkā tayā pitu santikaṃ gantuṃ.
"Son, you cannot go to your father.
“Con ơi, con không thể đến gặp cha được.
Pitā hi te attānaṃ paṭicca jātānaṃ vānarapotakānaṃ yūthapariharaṇabhayena dantehi ḍaṃsitvā bījāni uppāṭetī’’ti.
For your father, fearing for the protection of the troupe of young monkeys born from himself, bites off their testicles with his teeth."
Cha con vì sợ những con khỉ con sinh ra từ mình sẽ cai quản đàn, nên đã cắn và làm hỏng hạt giống của chúng.”
‘‘Amma, nehi maṃ tattha, ahaṃ jānissāmī’’ti.
"Mother, take me there, I will know."
“Mẹ ơi, hãy đưa con đến đó, con sẽ biết cách.”
Sā puttaṃ ādāya tassa santikaṃ agamāsi.
She took her son and went to him.
Rồi mẹ Ngài dẫn con đến gặp cha nó.
So vānaro attano puttaṃ disvāva ‘‘ayaṃ vaḍḍhanto mayhaṃ yūthaṃ pariharituṃ na dassati, idāneva māretabbo’’ti ‘‘etaṃ āliṅganto viya gāḷhaṃ pīḷetvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti cintetvā ‘‘ehi, tāta, ettakaṃ kālaṃ kahaṃ gatosī’’ti bodhisattaṃ āliṅganto viya nippīḷesi.
As soon as that monkey saw his son, he thought, "When he grows up, he will not allow me to protect the troupe; he must be killed right now." Thinking, "I will embrace him tightly and crush him to death," he said, "Come, son, where have you been all this time?" and, as if embracing the Bodhisatta, he squeezed him tightly.
Con khỉ cha vừa thấy con mình liền nghĩ: “Nó lớn lên sẽ không cho ta cai quản đàn, bây giờ phải giết nó thôi.” Nó nghĩ: “Ta sẽ ôm nó thật chặt như thể đang ôm ấp, rồi siết chết nó.” Thế rồi, nó nói: “Con ơi, con đã đi đâu bấy lâu nay?” và siết chặt Bồ Tát như thể đang ôm.
Bodhisatto pana nāgabalo thāmasampanno, sopi naṃ nippīḷesi, athassa aṭṭhīni bhijjanākārappattāni ahesuṃ.
However, the Bodhisatta possessed the strength of an elephant and was powerful; he too squeezed the father, and then his father's bones were on the verge of breaking.
Nhưng Bồ Tát có sức mạnh của voi, cũng siết chặt lại nó, khiến xương của nó gần như vỡ vụn.
Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ vaḍḍhanto maṃ māressati, kena nu kho upāyena puretaraññeva māreyya’’nti.
Then it occurred to him, "This one, when he grows up, will kill me. By what means can I kill him sooner?"
Rồi nó nghĩ: “Con này lớn lên sẽ giết ta, ta phải tìm cách giết nó trước.”
Tato cintesi ‘‘ayaṃ avidūre rakkhasapariggahito saro atthi, tattha naṃ rakkhasena khādāpessāmī’’ti.
Then he thought, "There is a lake nearby, guarded by an ogre; I will have the ogre devour him there."
Sau đó, nó nghĩ: “Có một cái hồ bị quỷ dữ chiếm giữ gần đây, ta sẽ cho quỷ dữ ăn thịt nó.”
Atha naṃ evamāha ‘‘tāta, ahaṃ mahallako, imaṃ yūthaṃ tuyhaṃ niyyādemi, ajjeva taṃ rājānaṃ karomi, asukasmiṃ nāma ṭhāne saro atthi, tattha dve kumudiniyo, tisso uppaliniyo, pañca paduminiyo ca pupphanti, gaccha, tato pupphāni āharā’’ti.
Then he said to him, "Son, I am old; I entrust this troupe to you. Today itself I will make you king. There is a lake at such and such a place, where two white water lilies, three blue water lilies, and five lotuses bloom. Go, bring flowers from there."
Rồi nó nói: “Con ơi, ta đã già rồi, ta giao đàn này cho con. Hôm nay ta sẽ phong con làm vua. Ở chỗ kia có một cái hồ, nơi đó có hai bông súng trắng, ba bông súng xanh, và năm bông sen hồng nở. Con hãy đi hái hoa về.”
So ‘‘sādhu, tāta, āharissāmī’’ti gantvā sahasā anotaritvā samantā padaṃ paricchindanto otiṇṇapadaññeva addasa, na uttiṇṇapadaṃ.
He said, "Very well, father, I will bring them," and went, but did not descend hastily. Instead, he examined the footprints all around and saw only descending footprints, not ascending ones.
Ngài nói: “Vâng, cha, con sẽ hái về.” Ngài đi đến đó, không vội vàng xuống nước, mà đi vòng quanh bờ hồ, chỉ thấy dấu chân đi xuống, không thấy dấu chân đi lên.
So ‘‘iminā sarena rakkhasapariggahitena bhavitabbaṃ, mayhaṃ pitā attanā māretuṃ asakkonto rakkhasena maṃ khādāpetukāmo bhavissati, ahaṃ imañca saraṃ na otarissāmi, pupphāni ca gahessāmī’’ti nirudakaṭṭhānaṃ gantvā vegaṃ gahetvā uppatitvā parato gacchanto nirudake okāse ṭhitāneva dve pupphāni gahetvā paratīre pati.
He thought, "This lake must be guarded by an ogre. My father, unable to kill me himself, must want to have me devoured by the ogre. I will not enter this lake, but I will get the flowers." So he went to a dry spot, took a leap, and, jumping over to the other side, he picked two flowers from a dry place and landed on the far bank.
Ngài nghĩ: “Cái hồ này chắc chắn bị quỷ dữ chiếm giữ. Cha ta không thể tự giết ta, nên muốn cho quỷ dữ ăn thịt ta. Ta sẽ không xuống hồ này, nhưng vẫn sẽ hái hoa.” Ngài đi đến chỗ không có nước, lấy đà nhảy vọt qua bờ bên kia, hái hai bông hoa đang nở ở chỗ không có nước, rồi đáp xuống bờ bên kia.
Paratīratopi orimatīraṃ āgacchanto tenevupāyena dve gaṇhi.
From the far bank, coming to the near bank, he picked two more in the same way.
Từ bờ bên kia, Ngài cũng dùng cách tương tự để hái hai bông hoa khi quay lại bờ này.
Evaṃ ubhosu passesu rāsiṃ karonto pupphāni ca gaṇhi, rakkhasassa ca āṇaṭṭhānaṃ na otari.
Thus, making piles on both sides, he gathered the flowers and did not enter the ogre's domain.
Cứ thế, Ngài chất hoa thành đống ở cả hai bên bờ, hái hoa mà không xuống vùng nước của quỷ dữ.
Evaṃ so dakarakkhaso imāya gāthāya bodhisattassa thutiṃ katvā ‘‘imāni pupphāni kimatthaṃ harasī’’ti pucchi.
Having thus praised the Bodhisatta with this verse, the water ogre asked, "For what purpose are you taking these flowers?"
Như vậy, con quỷ nước đã ca ngợi Bồ Tát bằng bài kệ này, rồi hỏi: “Ngươi hái những bông hoa này để làm gì?”
‘‘Pitā maṃ rājānaṃ kātukāmo, tena kāraṇena harāmī’’ti.
"My father wishes to make me king; for that reason, I am taking them."
“Cha ta muốn phong ta làm vua, vì lý do đó mà ta hái.”
‘‘Na sakkā tādisena uttamapurisena pupphāni vahituṃ ahaṃ vahissāmī’’ti ukkhipitvā tassa pacchato pacchato agamāsi.
"It is not fitting for such an excellent person to carry flowers; I will carry them," he said, and, lifting them, he followed behind him.
“Một người cao quý như ngươi không thể mang hoa được, ta sẽ mang giúp ngươi.” Rồi nó nhấc hoa lên và đi theo sau Ngài.
Athassa pitā dūratova taṃ disvā ‘‘ahaṃ imaṃ ‘rakkhasabhattaṃ bhavissatī’ti pahiṇiṃ, so dānesa rakkhasaṃ pupphāni gāhāpento āgacchati, idānimhi naṭṭho’’ti cintento sattadhā hadayaphālanaṃ patvā tattheva jīvitakkhayaṃ patto.
Then his father, seeing him from afar, thought, "I sent him thinking he would be the ogre's meal, but now he is coming back with the ogre carrying the flowers. Now I am ruined!" Thinking this, his heart split into seven pieces, and he died right there.
Con khỉ cha từ xa thấy vậy, nghĩ: “Ta đã cử nó đi để nó trở thành bữa ăn cho quỷ dữ, nhưng bây giờ nó lại dẫn quỷ dữ mang hoa đến, ta tiêu đời rồi.” Nó liền bị vỡ tim thành bảy mảnh và chết ngay tại chỗ.
Sesavānarā sannipatitvā bodhisattaṃ rājānaṃ akaṃsu.
The remaining monkeys gathered and made the Bodhisatta king.
Những con khỉ còn lại tụ tập lại và phong Bồ Tát làm vua.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bherivādakakule nibbattitvā gāmake vasati.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a family of drum-beaters and lived in a village.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Ba-la-nại, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình đánh trống và sống ở một làng nọ.
So ‘‘bārāṇasiyaṃ nakkhattaṃ ghuṭṭha’’nti sutvā ‘‘samajjamaṇḍale bheriṃ vādetvā dhanaṃ āharissāmī’’ti puttaṃ ādāya tattha gantvā bheriṃ vādetvā bahudhanaṃ labhi.
Having heard that "a festival has been proclaimed in Bārāṇasī," he thought, "I will earn money by beating the drum in the assembly hall," and taking his son, he went there, beat the drum, and obtained much wealth.
Ngài nghe nói: “Ở Ba-la-nại có lễ hội”, rồi nghĩ: “Ta sẽ đánh trống ở nơi hội hè và kiếm tiền.” Ngài dẫn con trai đến đó, đánh trống và kiếm được nhiều tiền.
So taṃ ādāya attano gāmaṃ gacchanto corāṭaviṃ patvā puttaṃ nirantaraṃ bheriṃ vādentaṃ vāresi ‘‘tāta, nirantaraṃ avādetvā maggapaṭipannassa issarassa bheriṃ viya antarantarā vādehī’’ti so pitarā vāriyamānopi ‘‘bherisaddeneva core palāpessāmī’’ti vatvā nirantarameva vādesi.
As he was returning to his village with that wealth, he entered a forest infested with robbers and warned his son, who was continuously beating the drum: "My dear, do not beat it continuously, but beat it intermittently, like the drum of a lord traveling on the road." But even though his father warned him, he said, "I will make the robbers flee with the sound of the drum," and he beat it continuously.
Khi đang mang tiền về làng, Ngài đi vào một khu rừng có cướp. Ngài ngăn con trai mình đang đánh trống liên tục: “Con trai, đừng đánh liên tục, hãy đánh ngắt quãng như tiếng trống của một vị vua đang đi trên đường.” Dù bị cha ngăn cản, nó vẫn nói: “Con sẽ đánh trống liên tục để xua đuổi bọn cướp”, và nó vẫn đánh liên tục.
Corā paṭhamaññeva bherisaddaṃ sutvā ‘‘issarabherī bhavissatī’’ti palāyitvā ati viya ekābaddhaṃ saddaṃ sutvā ‘‘nāyaṃ issarabherī bhavissatī’’ti āgantvā upadhārentā dveyeva jane disvā pothetvā vilumpiṃsu.
The robbers, having heard the drum sound at first, fled, thinking, "It must be the drum of a lord," but then, hearing the sound continuously and excessively, they thought, "This cannot be the drum of a lord," and approaching and investigating, they saw only two people, beat them, and plundered them.
Ban đầu, bọn cướp nghe tiếng trống bèn bỏ chạy, nghĩ rằng: “Đây chắc là trống của vua.” Sau đó, chúng nghe tiếng trống vang lên liên tục một cách quá mức, bèn nghĩ: “Đây không phải là trống của vua,” rồi quay lại, quan sát và thấy chỉ có hai người, chúng bèn đánh đập và cướp bóc.
Bodhisatto ‘‘kicchena vata no laddhaṃ dhanaṃ ekābaddhaṃ katvā vādento nāsesī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, "He has destroyed the wealth we obtained with difficulty by beating it continuously," spoke this verse:
Bồ Tát nói: “Thật vậy, của cải chúng ta khó khăn lắm mới kiếm được, vậy mà nó đã bị phá hủy vì đánh trống liên tục,” rồi ngài nói lên kệ ngôn này –
Tattha dhame dhameti dhameyya no na dhameyya, bheriṃ vādeyya no na vādeyyāti attho.
Here, dhame dhame means 'one should beat, one should not not beat,' i.e., 'one should beat the drum, one should not not beat it.'
Trong đó, dhame dhame có nghĩa là hãy đánh, đừng không đánh, hãy đánh trống, đừng không đánh trống.
Nātidhameti atikkamitvā pana nirantarameva katvā na vādeyya.
Nātidhame means 'one should not beat it excessively, continuously.'
Nātidhame có nghĩa là đừng đánh quá mức, đừng đánh liên tục.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì sao?
Atidhantañhi pāpakaṃ, nirantaraṃ bherivādanaṃ idāni amhākaṃ pāpakaṃ lāmakaṃ jātaṃ.
Atidhantañhi pāpakaṃ, 'for continuous drum-beating has now become evil, bad for us.'
Atidhantañhi pāpakaṃ, việc đánh trống liên tục bây giờ đã trở thành điều xấu, điều tệ hại cho chúng ta.
Dhantena hi sataṃ laddhanti nagare dhamantena bherivādanena kahāpaṇasataṃ laddhaṃ.
Dhantena hi sataṃ laddhanti, 'by beating the drum in the city, a hundred kahāpaṇas were obtained.'
Dhantena hi sataṃ laddhanti nhờ đánh trống trong thành phố mà đã kiếm được một trăm đồng kahāpaṇa.
Atidhantena nāsitanti idāni pana me puttena vacanaṃ akatvā yadidaṃ aṭaviyaṃ atidhantaṃ, tena atidhantena sabbaṃ nāsitanti.
Atidhantena nāsitanti, 'but now, by this excessive beating in the forest by my son, who disregarded my words, everything has been lost.'
Atidhantena nāsitanti nhưng bây giờ, con trai ta đã không nghe lời, việc đánh trống quá mức trong rừng này, chính vì đánh quá mức đó mà tất cả đã bị mất hết.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto tīsu vedesu sabbasippesu ca nipphattiṃ patto disāpāmokkho ācariyo ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family in Takkasilā in the Gandhāra country. Having attained maturity and perfected in the three Vedas and all skills, he became a renowned teacher.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình Bà La Môn ở Takkasilā, xứ Gandhāra. Khi trưởng thành, ngài tinh thông ba kinh Veda và tất cả các môn nghệ thuật, trở thành một vị đạo sư danh tiếng khắp nơi.
Tadā bārāṇasiyaṃ ekasmiṃ brāhmaṇakule puttassa jātadivase aggiṃ gahetvā anibbāyantaṃ ṭhapayiṃsu.
At that time, in a brahmin family in Bārāṇasī, on the day of their son’s birth, they kept a fire burning continuously.
Lúc đó, tại một gia đình Bà La Môn ở Bārāṇasī, vào ngày sinh của một người con trai, họ đã giữ lửa không cho tắt.
Atha naṃ brāhmaṇakumāraṃ soḷasavassakāle mātāpitaro āhaṃsu ‘‘putta, mayaṃ tava jātadivase aggiṃ gahetvā ṭhapayimha.
Then, when the brahmin youth was sixteen years old, his parents said to him, “Son, we kept a fire burning on the day of your birth.
Khi Bà La Môn trẻ ấy được mười sáu tuổi, cha mẹ cậu nói: “Con trai, vào ngày con sinh ra, chúng ta đã giữ lửa không cho tắt.
Sace brahmalokaparāyaṇo bhavitukāmo, tvaṃ aggiṃ ādāya araññaṃ pavisitvā aggiṃ bhagavantaṃ namassamāno brahmalokaparāyaṇo hohi.
If you wish to attain the Brahma-world, take the fire, enter the forest, and revering the fire-god, attain the Brahma-world.
Nếu con muốn đạt đến cõi Phạm Thiên, con hãy mang lửa vào rừng, thờ phượng lửa như một vị thần, và đạt đến cõi Phạm Thiên.
Sace agāraṃ ajjhāvasitukāmo, takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uggaṇhitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapehī’’ti.
If you wish to live a household life, go to Takkasilā, learn skills from the renowned teacher, and establish a household.”
Nếu con muốn sống đời gia đình, con hãy đến Takkasilā, học nghề từ vị đạo sư danh tiếng khắp nơi, rồi lập gia đình.”
Māṇavo ‘‘nāhaṃ sakkhissāmi araññe aggiṃ paricarituṃ, kuṭumbameva saṇṭhapessāmī’’ti mātāpitaro vanditvā ācariyabhāgaṃ sahassaṃ gahetvā takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhitvā paccāgamāsi.
The youth said, “I cannot tend the fire in the forest; I will establish a household.” He saluted his parents, took a thousand (coins) for the teacher’s fee, went to Takkasilā, learned the skills, and returned.
Người thanh niên nói: “Con không thể phụng sự lửa trong rừng, con sẽ lập gia đình.” Cậu bái lạy cha mẹ, nhận một ngàn đồng tiền học phí, đến Takkasilā học nghề rồi trở về.
Mātāpitaro panassa anatthikā gharāvāsena, araññe aggiṃ paricarāpetukāmā honti.
However, his parents were not keen on him living a household life; they wanted him to tend the fire in the forest.
Tuy nhiên, cha mẹ cậu không muốn cậu sống đời gia đình, mà muốn cậu phụng sự lửa trong rừng.
Atha naṃ mātā itthīnaṃ dosaṃ dassetvā araññaṃ pesetukāmā ‘‘so ācariyo paṇḍito byatto sakkhissati me puttassa itthīnaṃ dosaṃ kathetu’’nti cintetvā āha – ‘‘uggahitaṃ te, tāta, sippa’’nti.
Then his mother, wishing to show him the faults of women and send him to the forest, thought, “That teacher is wise and skillful; he will be able to explain the faults of women to my son,” and said, “Son, have you learned the skills?”
Thế rồi, người mẹ muốn cho con thấy những lỗi lầm của phụ nữ để gửi cậu vào rừng, nghĩ rằng: “Vị đạo sư ấy là một người thông thái, tài giỏi, ngài sẽ có thể nói cho con trai ta biết những lỗi lầm của phụ nữ.” Bà nói: “Con đã học nghề xong chưa, con trai?”
‘‘Āma, ammā’’ti.
“Yes, mother,” he replied.
“Vâng, thưa mẹ.”
‘‘Asātamantopi te uggahito’’ti.
“Have you also learned the Asātamanta?”
“Con đã học Asātamanta chưa?”
‘‘Na uggahito, ammā’’ti.
“No, mother, I have not.”
“Chưa học, thưa mẹ.”
‘‘Tāta, yadi te asātamanto na uggahito, kiṃ nāma te sippaṃ uggahitaṃ, gaccha, uggaṇhitvā ehī’’ti.
“Son, if you have not learned the Asātamanta, what skills have you learned? Go, learn it, and then return.”
“Con trai, nếu con chưa học Asātamanta, thì con đã học được nghề gì? Hãy đi học rồi về.”
So ‘‘sādhū’’ti puna takkasilābhimukho pāyāsi.
He said, “Very well,” and set off again towards Takkasilā.
Cậu nói: “Vâng,” rồi lại lên đường hướng về Takkasilā.
Tassapi ācariyassa mātā mahallikā vīsativassasatikā.
That teacher’s mother was an old woman, one hundred and twenty years old.
Mẹ của vị đạo sư ấy đã già, một trăm hai mươi tuổi.
So taṃ sahatthā nhāpento bhojento pāyento paṭijaggati.
He personally bathed her, fed her, gave her drinks, and cared for her.
Ngài tự tay tắm rửa, cho ăn, cho uống và chăm sóc bà.
Aññe manussā naṃ tathā karontaṃ jigucchanti.
Other people despised him for doing so.
Những người khác ghê tởm khi thấy ngài làm như vậy.
So cintesi ‘‘yaṃnūnāhaṃ araññaṃ pavisitvā tattha mātaraṃ paṭijagganto vihareyya’’nti.
He thought, “What if I were to enter the forest and live there, caring for my mother?”
Ngài nghĩ: “Hay là ta vào rừng, ở đó chăm sóc mẹ?”
Athekasmiṃ vivitte araññe udakaphāsukaṭṭhāne paṇṇasālaṃ kāretvā sappitaṇḍulādīni āharāpetvā mātaraṃ ukkhipitvā tattha gantvā mātaraṃ paṭijagganto vāsaṃ kappesi.
Then, in a secluded part of the forest, at a place with suitable water, he built a leaf-hut, had ghee, rice, and other provisions brought, lifted his mother, went there, and settled down, caring for her.
Thế rồi, ngài dựng một túp lều lá ở một nơi hẻo lánh có nước, mang bơ và gạo về, rồi bế mẹ đến đó, sống ở đó để chăm sóc mẹ.
Sopi kho māṇavo takkasilaṃ gantvā ācariyaṃ apassanto ‘‘kahaṃ ācariyo’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā tattha gantvā vanditvā aṭṭhāsi.
That youth, having gone to Takkasilā and not finding the teacher, asked, “Where is the teacher?” and having heard the news, went there, saluted him, and stood by.
Người thanh niên kia đến Takkasilā không thấy đạo sư, bèn hỏi: “Đạo sư ở đâu?” Nghe kể lại sự việc, cậu đến đó, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Atha naṃ ācariyo ‘‘kiṃ nu kho, tāta, atisīghaṃ āgatosī’’ti?
Then the teacher asked him, “Son, why have you returned so quickly?”
Vị đạo sư hỏi cậu: “Này con, sao con lại đến sớm vậy?”
‘‘Nanu ahaṃ tumhehi asātamanto nāma na uggaṇhāpito’’ti?
“Did you not teach me the Asātamanta?”
“Chẳng phải thầy chưa dạy con Asātamanta sao?”
‘‘Ko pana te asātamante uggaṇhitabbe katvā kathesī’’ti?
“Who told you that the Asātamanta needed to be learned?”
“Ai đã nói với con rằng con phải học Asātamanta?”
‘‘Mayhaṃ mātā ācariyā’’ti.
“My mother, teacher,” he replied.
“Mẹ của con, thưa đạo sư.”
Bodhisatto cintesi ‘‘asātamanto nāma koci natthi, imassa pana mātā imaṃ itthidose jānāpetukāmā bhavissatī’’ti.
The Bodhisatta thought, “There is no such thing as the Asātamanta. His mother must want him to know the faults of women.”
Bồ Tát nghĩ: “Không có cái gọi là Asātamanta. Mẹ của cậu ta chắc muốn cho cậu ta biết những lỗi lầm của phụ nữ.”
Atha naṃ ‘‘sādhu, tāta, dassāmi te asātamante, tvaṃ ajja ādiṃ katvā mama ṭhāne ṭhatvā mama mātaraṃ sahatthā nhāpento bhojento pāyento paṭijaggāhi, hatthapādasīsapiṭṭhisambāhanādīni cassā karonto ‘ayye jaraṃ pattakālepi tāva te evarūpaṃ sarīraṃ, daharakāle kīdisaṃ ahosī’ti hatthapādaparikammādikaraṇakāle hatthapādādīnaṃ vaṇṇaṃ katheyyāsi.
Then he said to him, “Very well, son, I will show you the Asātamanta. Starting from today, you stand in my place and personally bathe, feed, give drinks to, and care for my mother. While massaging her hands, feet, head, and back, you should say, ‘Even in old age, your body is like this; how beautiful must it have been when you were young?’ and describe the beauty of her hands, feet, and so on during the anointing.”
Thế rồi ngài nói với cậu: “Được rồi, này con, ta sẽ chỉ cho con Asātamanta. Bắt đầu từ hôm nay, con hãy thay ta tự tay tắm rửa, cho ăn, cho uống và chăm sóc mẹ ta. Khi con xoa bóp tay chân, đầu và lưng cho bà, con hãy nói: ‘Thưa bà, ngay cả khi đã già, thân thể bà vẫn đẹp như vậy, vậy khi còn trẻ thì thế nào?’ Con hãy mô tả vẻ đẹp của tay chân bà khi con xoa bóp.”
Yañca te mama mātā katheti, taṃ alajjanto aniguhanto mayhaṃ āroceyyāsi, evaṃ karonto asātamante lacchasi, akaronto na lacchasī’’ti āha.
"Whatever my mother tells you, you should report to me without shame or concealment. If you do so, you will obtain the asāta-manta; if you do not, you will not obtain it," he said.
“Và những gì mẹ ta nói với con, con hãy không xấu hổ, không che giấu mà thuật lại cho ta. Làm như vậy, con sẽ nhận được bùa chú bất lợi; nếu không làm, con sẽ không nhận được,” ông nói.
So ‘‘sādhu ācariyā’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya sabbaṃ yathāvuttavidhānaṃ akāsi.
He, saying, "Very well, teacher," accepted his words and from that point on did everything as instructed.
Người học trò vâng lời thầy: “Vâng, thưa thầy,” và từ đó trở đi đã làm mọi việc theo đúng chỉ dẫn.
Athassā tasmiṃ māṇave punappunaṃ vaṇṇayamāne ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ abhiramitukāmo bhavissatī’’ti andhāya jarājiṇṇāya abbhantare kileso uppajji.
Then, as that young man repeatedly praised her, the blind, decrepit woman developed defilement within, thinking, "He must desire to enjoy himself with me."
Khi người học trò ấy liên tục ca ngợi mình, trong lòng người mẹ già mù lòa phát sinh phiền não: “Hẳn nó muốn vui vẻ với ta.”
Sā ekadivasaṃ attano sarīravaṇṇaṃ kathayamānaṃ māṇavaṃ āha ‘‘mayā saddhiṃ abhiramituṃ icchasī’’ti?
One day, she said to the young man, who was describing her physical beauty, "Do you wish to enjoy yourself with me?"
Một ngày nọ, bà nói với người học trò đang ca ngợi vẻ đẹp thân thể của mình: “Con có muốn vui vẻ với ta không?”
‘‘Ayye, ahaṃ tāva iccheyyaṃ, ācariyo pana garuko’’ti.
"Lady, I would indeed wish to, but the teacher is venerable."
“Thưa bà, con thì muốn, nhưng thầy con rất nghiêm khắc.”
‘‘Sace maṃ icchasi, puttaṃ me mārehī’’ti.
"If you desire me, then kill my son."
“Nếu con muốn ta, hãy giết con trai ta đi.”
‘‘Ahaṃ ācariyassa santike ettakaṃ sippaṃ uggaṇhitvā kilesamattaṃ nissāya kinti katvā ācariyaṃ māressāmī’’ti.
"Having learned so much knowledge from the teacher, how could I kill him merely for the sake of defilement?"
“Con đã học được nhiều kỹ năng từ thầy, làm sao con có thể giết thầy chỉ vì một chút phiền não?”
‘‘Tena hi sace tvaṃ maṃ na pariccajasi, ahameva naṃ māressāmī’’ti.
"Then, if you do not abandon me, I myself will kill him."
“Vậy thì, nếu con không bỏ rơi ta, chính ta sẽ giết nó.”
Evaṃ itthiyo nāma asātā lāmikā pacchimikā, tathārūpe nāma vaye ṭhitā rāgacittaṃ uppādetvā kilesaṃ anuvattamānā evaṃ upakārakaṃ puttaṃ māretukāmā jātā.
Thus, women are indeed unpleasant, base, and inferior; even at such an age, having aroused a mind of passion and indulging in defilement, she desired to kill her own helpful son.
Thật vậy, phụ nữ là những kẻ bất lợi, thấp kém, tệ hại, ngay cả ở độ tuổi như vậy, họ vẫn phát sinh tâm dục, đi theo phiền não, và muốn giết đứa con hiếu thuận của mình.
Māṇavo sabbaṃ taṃ kathaṃ bodhisattassa ārocesi.
The young man reported all that conversation to the Bodhisatta.
Người học trò đã thuật lại tất cả câu chuyện đó cho Bồ Tát.
Bodhisatto ‘‘suṭṭhu te, māṇava, kataṃ mayhaṃ ārocentenā’’ti vatvā mātu āyusaṅkhāraṃ olokento ‘‘ajjeva marissatī’’ti ñatvā ‘‘ehi, māṇava, vīmaṃsissāma na’’nti ekaṃ udumbararukkhaṃ chinditvā attano pamāṇena kaṭṭharūpakaṃ katvā sasīsaṃ pārupitvā attano sayanaṭṭhāne uttānaṃ nipajjāpetvā rajjukaṃ bandhitvā antevāsikaṃ āha – ‘‘tāta, pharasuṃ ādāya gantvā mama mātu saññaṃ dehī’’ti.
The Bodhisatta, saying, "Well done, young man, for reporting to me," and observing his mother's lifespan, knew, "She will die today." He then said, "Come, young man, we shall test her." He cut down a fig tree, made a wooden figure of his own size, covered its head, laid it supine in his sleeping place, tied a rope, and said to his disciple, "My dear, take the axe and give a sign to my mother."
Bồ Tát nói: “Con đã làm rất tốt khi thuật lại cho ta, này người học trò.” Rồi xem xét tuổi thọ của mẹ, Ngài biết rằng bà sẽ chết ngay trong ngày hôm đó. Ngài nói: “Này người học trò, chúng ta hãy thử bà ta.” Ngài chặt một cây sung, làm một hình nộm bằng gỗ có kích thước như mình, trùm khăn lên đầu và đặt nằm ngửa trên giường của mình, buộc một sợi dây. Rồi Ngài nói với người đệ tử: “Này con, hãy cầm rìu đi và ra hiệu cho mẹ ta.”
Māṇavo gantvā ‘‘ayye, ācariyo paṇṇasālāyaṃ attano sayanaṭṭhāne nipanno, rajjusaññā me baddhā, imaṃ pharasuṃ ādāya gantvā sace sakkosi, mārehi na’’nti āha.
The young man went and said, "Lady, the teacher is lying in his sleeping place in the leaf-hut, a rope-sign has been tied for me. Take this axe and, if you can, kill him."
Người học trò đi đến và nói: “Thưa bà, thầy đang nằm trên giường trong tịnh xá, con đã buộc dây để ra hiệu. Bà hãy cầm rìu này đi và nếu có thể, hãy giết thầy ấy.”
‘‘Tvaṃ pana maṃ na pariccajissasī’’ti?
"But you will not abandon me, will you?"
“Còn con, con sẽ không bỏ rơi ta chứ?”
‘‘Kiṃkāraṇā pariccajissāmī’’ti?
"For what reason would I abandon you?"
“Tại sao con lại bỏ rơi bà?”
Sā pharasuṃ ādāya pavedhamānā uṭṭhāya rajjusaññāya gantvā hatthena parāmasitvā ‘‘ayaṃ me putto’’ti saññāya kaṭṭharūpakassa mukhato sāṭakaṃ apanetvā pharasuṃ ādāya ‘‘ekappahāreneva māressāmī’’ti gīvāyameva paharitvā ‘‘dha’’nti sadde uppanne rukkhabhāvaṃ aññāsi.
She took the axe, rose trembling, went to the rope-sign, touched it with her hand, and thinking, "This is my son," she removed the cloth from the wooden figure's face. Taking the axe, she struck it on the neck, intending to kill it with a single blow. When a "dha" sound arose, she realized it was a tree.
Bà cầm rìu, run rẩy đứng dậy, đi theo dấu hiệu của sợi dây, sờ bằng tay và nhận ra: “Đây là con trai ta.” Bà kéo tấm khăn ra khỏi mặt hình nộm bằng gỗ, cầm rìu và nói: “Ta sẽ giết nó chỉ bằng một nhát.” Bà đánh vào cổ và khi nghe thấy tiếng “dha,” bà nhận ra đó là một khúc gỗ.
Atha bodhisattena ‘‘kiṃ karosi, ammā’’ti vutte sā ‘‘vañcitāmhī’’ti tattheva maritvā patitā.
Then, when the Bodhisatta said, "What are you doing, mother?" she cried, "I have been deceived!" and died right there and fell.
Khi Bồ Tát nói: “Mẹ làm gì vậy, thưa mẹ?”, bà nói: “Ta đã bị lừa!” rồi chết ngay tại chỗ.
Attano kira paṇṇasālāya nipannāyapi taṅkhaṇaññeva tāya maritabbameva.
Even if he had been lying in his own leaf-hut, she would have died at that very moment.
Ngay cả khi Ngài nằm trong tịnh xá của mình, bà ta cũng phải chết vào thời điểm đó.
So tassā matabhāvaṃ ñatvā sarīrakiccaṃ katvā āḷāhanaṃ nibbāpetvā vanapupphehi pūjetvā māṇavaṃ ādāya paṇṇasāladvāre nisīditvā ‘‘tāta, pāṭiyekko asātamanto nāma natthi, itthiyo asātā nāma, tava mātā ‘asātamantaṃ uggaṇhā’ti mama santikaṃ pesayamānā itthīnaṃ dosaṃ jānanatthaṃ pesesi.
Knowing her death, he performed the funeral rites, extinguished the funeral pyre, honored it with forest flowers, and taking the young man, sat at the entrance of the leaf-hut. He said, "My dear, there is no such thing as a specific asāta-manta. Women are called asātā. Your mother sent you to me to 'learn the asāta-manta' to make known the fault of women.
Biết bà đã chết, Ngài làm lễ hỏa táng, dập tắt lửa, cúng dường hoa rừng, rồi dẫn người học trò ngồi trước cửa tịnh xá và nói: “Này con, không có bùa chú bất lợi riêng biệt nào cả. Phụ nữ là những kẻ bất lợi. Mẹ con đã gửi con đến chỗ ta để học ‘bùa chú bất lợi’ là để con biết được lỗi lầm của phụ nữ.
Idāni pana te paccakkhameva mama mātu doso diṭṭho, iminā kāraṇena ‘itthiyo nāma asātā lāmikā pacchimikā’ti jāneyyāsī’’ti taṃ ovaditvā uyyojesi.
Now you have seen with your own eyes the fault of my mother. For this reason, you should know that 'women are unpleasant, base, and inferior,'" and having thus advised him, he sent him away.
Giờ đây, con đã tận mắt thấy lỗi lầm của mẹ ta. Vì lý do này, con hãy biết rằng ‘phụ nữ là những kẻ bất lợi, thấp kém, tệ hại’,” Ngài giáo huấn người học trò và tiễn đi.
Sopi ācariyaṃ vanditvā mātāpitūnaṃ santikaṃ agamāsi.
He too bowed to the teacher and went to his parents.
Người học trò cũng đảnh lễ thầy rồi trở về với cha mẹ mình.
Atha naṃ mātā pucchi ‘‘tāta, uggahito te asātamanto’’ti?
Then his mother asked him, "My dear, have you learned the asāta-manta?"
Rồi mẹ anh hỏi: “Này con, con đã học được bùa chú bất lợi chưa?”
‘‘Āma, ammā’’ti.
"Yes, mother," he replied.
“Vâng, thưa mẹ.”
‘‘Idāni kiṃ karissasi, pabbajitvā aggiṃ vā paricarissasi, agāramajjhe vā vasissasī’’ti?
"Now what will you do? Will you go forth and attend to the fire, or will you dwell in a household?"
“Bây giờ con sẽ làm gì? Con sẽ xuất gia thờ lửa, hay sẽ sống trong gia đình?”
Māṇavo ‘‘mayā, amma, paccakkhato itthīnaṃ dosā diṭṭhā, agārena me kiccaṃ natthi, pabbajissāmaha’’nti attano adhippāyaṃ pakāsento imaṃ gāthamāha –
The young man, revealing his intention, said, "Mother, I have seen the faults of women with my own eyes. I have no need for a household; I will go forth," and he spoke this stanza:
Người học trò bày tỏ ý định của mình: “Thưa mẹ, con đã tận mắt thấy lỗi lầm của phụ nữ. Con không cần đời sống gia đình, con sẽ xuất gia,” và nói lên bài kệ này:
Lokitthiyoti loke itthiyo.
Lokitthiyo means women in the world.
Lokitthiyo có nghĩa là phụ nữ trong thế gian.
Velā tāsaṃ na vijjatīti amma, tāsaṃ itthīnaṃ kilesuppattiṃ patvā velā saṃvaro mariyādā pamāṇaṃ nāma natthi.
Velā tāsaṃ na vijjatī means, dear one, when it comes to the arising of defilements in these women, there is no restraint, no limit, no measure.
Velā tāsaṃ na vijjatīti, thưa mẹ, khi phiền não phát sinh ở những người phụ nữ ấy, không có sự tiết chế, giới hạn hay chừng mực nào cả.
Sārattā ca pagabbhā cāti velā ca etāsaṃ natthi, pañcasu kāmaguṇesu sārattā allīnā, tathā kāyapāgabbhiyena, vācāpāgabbhiyena, manopāgabbhiyenāti tividhena pāgabbhiyena samannāgatattā pagabbhā cetā.
Sārattā ca pagabbhā cā means that there is no limit for them; they are infatuated and attached to the five sense pleasures, and also impudent, being endowed with three kinds of impudence: bodily impudence, verbal impudence, and mental impudence.
Sārattā ca pagabbhā cāti, những người phụ nữ ấy không có giới hạn, họ tham đắm, dính mắc vào năm dục lạc, và họ cũng ngạo mạn do có ba loại ngạo mạn: ngạo mạn thân, ngạo mạn lời nói, và ngạo mạn ý nghĩ.
Etāsañhi abbhantare kāyadvārādīni patvā saṃvaro nāma natthi, lolā kākapaṭibhāgāti dasseti.
Indeed, within them, when it comes to the doors of the body and so on, there is no restraint; they are fickle, like crows, it shows.
Thật vậy, đối với họ, khi phiền não phát sinh ở các cửa thân và các cửa khác, không có sự tiết chế nào cả; họ tham lam như quạ, điều này được thể hiện.
Sikhī sabbaghaso yathāti amma, yathā jālasikhāya ‘‘sikhī’’ti saṅkhaṃ gato aggi nāma gūthagatādibhedaṃ asucimpi, sappimadhuphāṇitādibhedaṃ sucimpi, iṭṭhampi aniṭṭhampi yaṃ yadeva labhati, sabbaṃ ghasati khādati, tasmā ‘‘sabbaghaso’’ti vuccati.
Sikhī sabbaghaso yathā means, dear one, just as fire, known as "sikhī" because of its flame, consumes and devours everything it gets, whether impure like excrement, or pure like ghee, honey, and molasses, whether agreeable or disagreeable, therefore it is called "sabbaghaso" (all-devouring).
Sikhī sabbaghaso yathāti, thưa mẹ, như ngọn lửa được gọi là “sikhī” vì có ngọn lửa, nó thiêu rụi và ăn tất cả mọi thứ mà nó có được, dù là ô uế như phân, hay thanh tịnh như bơ, mật, đường, dù là đáng ưa hay không đáng ưa. Vì vậy nó được gọi là “sabbaghaso” (thiêu rụi mọi thứ).
Tatheva tā itthiyopi hatthimeṇḍagomeṇḍādayo vā hontu hīnajaccā hīnakammantā, khattiyādayo vā hontu uttamakammantā, hīnukkaṭṭhabhāvaṃ acintetvā lokassādavasena kilesasanthave uppanne yaṃ yaṃ labhanti, sabbameva sevantīti sabbaghasasikhisadisā honti.
Similarly, these women, whether they are of low birth and low occupation like elephants, rams, or cows, or of high birth and noble occupation like Khattiyas, without considering high or low status, when the defilement of worldly pleasure arises, they indulge in whatever they get; thus, they are like the all-devouring fire.
Cũng vậy, những người phụ nữ ấy, dù là voi, cừu, bò, v.v., thuộc dòng dõi thấp kém, nghề nghiệp thấp kém, hay là dòng dõi cao quý như Sát đế lỵ, nghề nghiệp cao quý, họ không màng đến sự thấp kém hay cao quý, khi phiền não phát sinh do sự hưởng thụ thế gian, họ phục vụ bất cứ ai mà họ có được. Vì vậy họ giống như ngọn lửa thiêu rụi mọi thứ.
Tasmā sikhī sabbaghaso yathā, tathevetāti veditabbā.
Therefore, it should be understood that just as the fire is all-devouring, so are they.
Do đó, nên hiểu rằng họ giống như ngọn lửa thiêu rụi mọi thứ.
Tā hitvā pabbajissāmīti ahaṃ tā lāmikā dukkhavatthubhūtā itthiyo hitvā araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajissāmi.
Tā hitvā pabbajissāmī means, I will abandon those base women who are a source of suffering, enter the forest, and undertake the ascetic's renunciation.
Tā hitvā pabbajissāmīti, con sẽ từ bỏ những người phụ nữ thấp kém, là đối tượng của khổ đau ấy, đi vào rừng và xuất gia làm đạo sĩ.
Vivekamanubrūhayanti kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo vivekā, tesu idha kāyavivekopi vaṭṭati cittavivekopi.
Vivekamanubrūhayanti refers to the three kinds of seclusion: bodily seclusion, mental seclusion, and seclusion from defilements. Of these, both bodily seclusion and mental seclusion are applicable here.
Vivekamanubrūhayanti, có ba loại độc cư: độc cư thân, độc cư tâm, độc cư phiền não. Trong số đó, ở đây cả độc cư thân và độc cư tâm đều được chấp nhận.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ahaṃ, amma, pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo ca pañcābhiññā ca uppādetvā gaṇato kāyaṃ, kilesehi ca cittaṃ vivecetvā imaṃ vivekaṃ brūhento vaḍḍhento brahmalokaparāyaṇo bhavissāmi, alaṃ me agārenāti.
This is what is meant: "Dear one, having gone forth, performed Kasiṇa meditation, developed the eight attainments and the five higher knowledges, having secluded the body from the group and the mind from defilements, I will cultivate and increase this seclusion, becoming destined for the Brahma-world; enough of household life for me."
Điều này có nghĩa là: “Thưa mẹ, con sẽ xuất gia, thực hành kasiṇa, phát triển tám thiền chứng và năm thắng trí, tách biệt thân khỏi đoàn thể, và tâm khỏi phiền não, vun bồi và phát triển sự độc cư này, con sẽ hướng đến cõi Phạm thiên. Con không cần đời sống gia đình nữa.”
Evaṃ itthiyo garahitvā mātāpitaro vanditvā himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā vuttappakāraṃ vivekaṃ brūhento brahmalokaparāyaṇo ahosi.
Thus, having denounced women, paid homage to his parents, he entered the Himalayas, went forth, and cultivating the aforementioned seclusion, became destined for the Brahma-world.
Như vậy, sau khi quở trách phụ nữ, đảnh lễ cha mẹ, Ngài đi vào Hy Mã Lạp Sơn, xuất gia, vun bồi sự độc cư như đã nói và hướng đến cõi Phạm thiên.
Satthāpi ‘‘evaṃ bhikkhu itthiyo nāma asātā lāmikā pacchimikā dukkhadāyikā’’ti itthīnaṃ aguṇaṃ kathetvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
The Teacher also, having spoken of the faults of women, saying, "Indeed, bhikkhus, women are disagreeable, base, inferior, and bring suffering," expounded the Noble Truths. At the conclusion of the Truths, that bhikkhu was established in the fruit of stream-entry.
Đức Phật cũng nói: “Này các Tỳ kheo, phụ nữ là những kẻ bất lợi, thấp kém, tệ hại, mang lại khổ đau,” sau khi nói về những khuyết điểm của phụ nữ, Ngài đã thuyết giảng các Chân lý. Khi kết thúc các Chân lý, vị Tỳ kheo ấy đã an trú vào quả vị Dự lưu.
Satthā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mātā bhaddakāpilānī, pitā mahākassapo ahosi, antevāsiko ānando, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
The Teacher connected the sequence of events and identified the characters of the Jātaka: "At that time, the mother was Bhaddakāpilānī, the father was Mahākassapa, the disciple was Ānanda, and the teacher was myself."
Đức Phật nối kết câu chuyện và kết thúc bài Jātaka: “Khi đó, người mẹ là Bhaddakāpilānī, người cha là Mahākassapa, người học trò là Ānanda, còn vị đạo sư chính là Như Lai vậy.”
So anukkamena ghare vibhave parikkhayaṃ gacchante cintesi ‘‘evaṃ sante sabbaṃ imasmiṃ ghare dhanaṃ khīyissati, pariyesitvā purisantaraṃ agataṃ ekaṃ mātugāmaṃ ghare karissāmī’’ti.
As his wealth in the house gradually diminished, he thought, "If this continues, all the wealth in this house will be exhausted. I will find a woman whom no other man has seen before and keep her in the house."
Dần dần, khi tài sản trong nhà đang cạn kiệt, ông ấy suy nghĩ: “Nếu cứ như vậy, tất cả tài sản trong nhà này sẽ cạn kiệt. Ta sẽ tìm một người phụ nữ chưa từng gặp người đàn ông nào khác và đưa về nhà.”
Athassa etadahosi ‘‘aññaṃ purisaṃ diṭṭhapubbaṃ itthiṃ rakkhituṃ na sakkhissāmi, gabbhato paṭṭhāyekaṃ mātugāmaṃ rakkhitvā taṃ vayappattaṃ vase ṭhapetvā ekapurisikaṃ katvā gāḷhaṃ ārakkhaṃ saṃvidahitvā rājakulato dhanaṃ āharissāmī’’ti.
Then it occurred to him, "I will not be able to guard a woman whom another man has seen before. I will guard a woman from her conception, and when she comes of age, I will keep her under my control, make her a one-man woman, arrange for strict protection, and bring wealth from the royal family."
Rồi ông ấy nghĩ: “Ta sẽ không thể giữ được một người phụ nữ đã từng gặp người đàn ông khác. Ta sẽ nuôi dưỡng một người phụ nữ từ khi còn trong bụng mẹ, khi cô ấy đến tuổi trưởng thành, ta sẽ giữ cô ấy dưới quyền kiểm soát của mình, biến cô ấy thành người chỉ thuộc về một người đàn ông duy nhất, sắp xếp sự bảo vệ nghiêm ngặt và mang tài sản từ hoàng gia về.”
So ca aṅgavijjāya cheko hoti, athekaṃ duggatitthiṃ gabbhiniṃ disvā ‘‘dhītaraṃ vijāyissatī’’ti ñatvā taṃ pakkosāpetvā paribbayaṃ datvā ghareyeva vasāpetvā vijātakāle dhanaṃ datvā uyyojetvā taṃ kumārikaṃ aññesaṃ purisānaṃ daṭṭhuṃ adatvā itthīnaṃyeva hatthe datvā posāpetvā vayappattakāle taṃ attano vase ṭhapesi.
He was skilled in physiognomy. So, seeing a poor pregnant woman, and knowing that she would give birth to a daughter, he sent for her, gave her expenses, had her stay in his house, gave her money at the time of childbirth, sent her away, and entrusted the girl to women to raise, without allowing any other men to see her. When she came of age, he kept her under his control.
Ông ấy lại là người giỏi về tướng số (aṅgavijjā). Khi thấy một người phụ nữ nghèo đang mang thai, biết rằng cô ấy sẽ sinh con gái, ông ấy cho gọi cô ấy đến, cho tiền chi tiêu, và cho cô ấy ở trong nhà. Đến lúc sinh nở, ông ấy cho tiền và tiễn cô ấy đi, rồi giao cô bé cho những người phụ nữ khác nuôi dưỡng, không cho bất kỳ người đàn ông nào khác nhìn thấy. Khi cô bé đến tuổi trưởng thành, ông ấy giữ cô bé dưới quyền kiểm soát của mình.
Yāva cesā vaḍḍhati, tāva raññā saddhiṃ jūtaṃ na kīḷi.
As long as she was growing up, he did not play dice with the king.
Trong suốt thời gian cô bé lớn lên, ông ấy không chơi xúc xắc với nhà vua.
Taṃ pana vase ṭhapetvā brāhmaṇo ‘‘mahārāja, jūtaṃ kīḷāmā’’ti āha.
But after he had her under his control, the brahmin said, "Great King, let us play dice."
Sau khi giữ cô bé dưới quyền kiểm soát, vị Bà-la-môn nói: “Đại vương, chúng ta hãy chơi xúc xắc.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti purimaniyāmeneva kīḷi.
The king said, "Very well," and played according to the former rules.
Nhà vua nói: “Được thôi,” và chơi theo lệ cũ.
Purohito rañño gāyitvā pāsakaṃ khipanakāle ‘‘ṭhapetvā mama māṇavika’’nti āha.
When the purohita was singing and throwing the dice for the king, he said, "Except for my maiden."
Khi nhà vua tung xúc xắc trong lúc hát bài ca cờ bạc, vị đạo sĩ nói: “Hãy đặt cược cô gái của tôi.”
Tato paṭṭhāya purohito jināti, rājā parājīyati.
From then on, the purohita won, and the king was defeated.
Từ đó trở đi, vị đạo sĩ thắng, nhà vua thua.
Bodhisatto ‘‘imassa ghare ekapurisikāya ekāya itthiyā bhavitabba’’nti pariggaṇhāpento atthibhāvaṃ ñatvā ‘‘sīlamassā bhindāpessāmī’’ti ekaṃ dhuttaṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi purohitassa itthiyā sīlaṃ bhinditu’’nti āha.
The Bodhisatta, having ascertained that there must be a one-man woman in his house, and knowing of her existence, thought, "I will have her virtue broken." He sent for a rogue and asked, "Can you break the virtue of the purohita's woman?"
Bồ-tát, khi nhận ra rằng “trong nhà ông ấy chắc chắn có một người phụ nữ chỉ thuộc về một người đàn ông duy nhất,” biết được sự thật đó, Ngài nghĩ: “Ta sẽ phá vỡ sự trong sạch của cô ấy,” và cho gọi một kẻ lường gạt đến, hỏi: “Ngươi có thể phá vỡ sự trong sạch của người phụ nữ của vị đạo sĩ không?”
‘‘Sakkomi, devā’’ti.
"I can, Your Majesty."
“Thần có thể, thưa Đại vương.”
Athassa rājā dhanaṃ datvā ‘‘tena hi khippaṃ niṭṭhāpehī’’ti taṃ pahiṇi.
Then the king gave him money and sent him, saying, "Then finish it quickly."
Rồi nhà vua cho hắn tiền và sai hắn đi, nói: “Vậy thì hãy hoàn thành nhanh chóng.”
So rañño santikā dhanaṃ ādāya gandhadhūmacuṇṇakappūrādīni gahetvā tassa gharato avidūre sabbagandhāpaṇaṃ pasāresi.
Taking the money from the king, he acquired perfumes, incense powders, camphor, and other items, and opened a perfume shop not far from the purohita's house.
Hắn nhận tiền từ nhà vua, lấy hương, bột thơm, long não và các thứ khác, rồi mở một cửa hàng bán tất cả các loại hương liệu không xa nhà của vị đạo sĩ.
Purohitassapi gehaṃ sattabhūmakaṃ sattadvārakoṭṭhakaṃ hoti, sabbesu dvārakoṭṭhakesu itthīnaṃyeva ārakkhā.
The purohita's house was seven-storied with seven gatehouses, and women alone guarded all the gatehouses.
Nhà của vị đạo sĩ có bảy tầng và bảy cổng, tất cả các cổng đều do phụ nữ canh giữ.
Ṭhapetvā pana brāhmaṇaṃ añño puriso gehaṃ pavisituṃ labhanto nāma natthi, kacavarachaḍḍanapacchimpi sodhetvāyeva pavesenti.
No man other than the brahmin was allowed to enter the house; even a basket for rubbish was allowed in only after being inspected.
Ngoại trừ vị Bà-la-môn, không có người đàn ông nào khác được phép vào nhà. Ngay cả giỏ rác cũng phải được kiểm tra kỹ lưỡng trước khi đưa vào.
Taṃ māṇavikaṃ purohitoyeva daṭṭhuṃ labhati.
Only the purohita was allowed to see that maiden.
Chỉ có vị đạo sĩ mới được phép nhìn thấy cô gái.
Tassā ca ekā paricārikā itthī atthi.
She had one female attendant.
Cô ấy có một người hầu gái.
Athassā sā paricārikā gandhapupphamūlaṃ gahetvā gacchantī tassa dhuttassa āpaṇasamīpena gacchati.
One day, that attendant was going to fetch perfumes and flowers, and she passed near the rogue's shop.
Rồi người hầu gái đó đi ngang qua gần cửa hàng của kẻ lường gạt khi đang mang theo hương và hoa.
So ‘‘ayaṃ tassā paricārikā’’ti suṭṭhu ñatvā ekadivasaṃ taṃ āgacchantiṃ disvā āpaṇā uṭṭhāya gantvā tassā pādamūle patitvā ubhohi hatthehi pāde gāḷhaṃ gahetvā ‘‘amma, ettakaṃ kālaṃ kahaṃ gatāsī’’ti paridevi, avasesāpi payuttakadhuttā ekamantaṃ ṭhatvā ‘‘hatthapādamukhasaṇṭhānehi ca ākappena ca mātāputtā ekasadisāyevā’’ti āhaṃsu.
He, knowing well that "this is her attendant," saw her coming one day, rose from his shop, went and fell at her feet, clasped her feet tightly with both hands, and lamented, "Mother, where have you been all this time?" And the other rogues, who were in on the plot, stood aside and said, "Mother and son are exactly alike in the shape of their hands, feet, and face, and in their demeanor."
Khi kẻ lường gạt biết chắc rằng “đây là người hầu gái của cô ấy,” một ngày nọ, thấy cô ấy đang đến, hắn đứng dậy từ cửa hàng, đi đến, quỳ dưới chân cô ấy, nắm chặt chân cô ấy bằng cả hai tay và than khóc: “Mẹ ơi, bấy lâu nay mẹ đã đi đâu?” Những kẻ lường gạt đồng lõa khác đứng sang một bên và nói: “Về hình dáng tay chân, khuôn mặt và dáng điệu, mẹ con họ giống hệt nhau.”
Sā itthī tesu tesu kathentesu attano asaddahitvā ‘‘ayaṃ me putto bhavissatī’’ti sayampi rodituṃ ārabhi.
As they spoke, that woman, disbelieving them, thought, "This must be my son," and she herself began to weep.
Khi những người đó nói như vậy, người phụ nữ không tin họ, nhưng rồi cô ấy tự mình bắt đầu khóc, nghĩ: “Đây chắc chắn là con trai của mình.”
Te ubhopi kanditvā roditvā aññamaññaṃ āliṅgetvā aṭṭhaṃsu.
Both of them cried and wept, then embraced each other and stood there.
Cả hai đều khóc lóc, than vãn, rồi ôm chầm lấy nhau.
Atha so dhutto āha ‘‘amma, kahaṃ vasasī’’ti?
Then the rogue said, "Mother, where do you live?"
Rồi kẻ lường gạt hỏi: “Mẹ ơi, mẹ sống ở đâu?”
‘‘Kinnarilīlāya vasamānāya rūpasobhaggappattāya purohitassa daharitthiyā upaṭṭhānaṃ kurumānā vasāmi, tātā’’ti.
"I live serving the purohita's young wife, who is as beautiful as a Kinnarī, my son."
“Con trai, mẹ sống để phục vụ người phụ nữ trẻ của vị đạo sĩ, người có vẻ đẹp lộng lẫy như một kinnarī (nữ thần chim).”
‘‘Idāni kahaṃ yāsi, ammā’’ti?
"Where are you going now, Mother?"
“Bây giờ mẹ đi đâu, mẹ ơi?”
‘‘Tassā gandhamālādīnaṃ atthāyā’’ti.
"To get perfumes and garlands for her."
“Để lấy hương và hoa cho cô ấy.”
‘‘Amma, kiṃ te aññattha gatāya, ito paṭṭhāya mameva santikā harā’’ti mūlaṃ aggahetvāva bahūni tambūlatakkolakādīni ceva nānāpupphāni ca adāsi.
"Mother, why go elsewhere? From now on, take them from me." And he gave her many betel leaves, cardamom, and various flowers without taking any money.
“Mẹ ơi, mẹ đi nơi khác làm gì, từ bây giờ hãy lấy từ chỗ con.” Hắn không lấy tiền mà cho rất nhiều trầu cau, takkola và các loại hoa khác.
Māṇavikā bahūni gandhapupphādīni disvā ‘‘kiṃ, amma, ajja amhākaṃ brāhmaṇo pasanno’’ti āha.
Seeing the abundance of perfumes and flowers, the maiden said, "Mother, is our brahmin pleased today?"
Cô gái thấy nhiều hương và hoa như vậy, hỏi: “Mẹ ơi, hôm nay vị Bà-la-môn của chúng ta có vẻ hài lòng sao?”
‘‘Kasmā evaṃ vadasī’’ti?
"Why do you say that?"
“Sao con lại nói vậy?”
‘‘Imesaṃ bahubhāvaṃ disvā’’ti.
"Seeing how many there are."
“Vì thấy số lượng này nhiều.”
Na brāhmaṇo bahumūlaṃ adāsi, mayā panetaṃ mayhaṃ puttassa santikā ābhatanti.
"The brahmin did not give much money; I brought these from my son."
“Không phải vị Bà-la-môn cho nhiều tiền đâu, mà là mẹ đã mang những thứ này từ chỗ con trai của mẹ về.”
Tato paṭṭhāya sā brāhmaṇena dinnamūlaṃ attanā gahetvā tasseva santikā gandhapupphādīni āharati.
From then on, she took the money given by the brahmin herself and brought perfumes, flowers, and so on from him.
Từ đó trở đi, cô ấy lấy tiền mà vị Bà-la-môn đưa, rồi tự mình mang hương và hoa từ chỗ hắn về.
Dhutto katipāhaccayena gilānālayaṃ katvā nipajji.
After a few days, the rogue pretended to be sick and lay down.
Vài ngày sau, kẻ lường gạt giả vờ bị bệnh và nằm xuống.
Sā tassa āpaṇadvāraṃ gantvā taṃ adisvā ‘‘kahaṃ me putto’’ti pucchi.
She went to his shop door, and not seeing him, asked, "Where is my son?"
Cô ấy đến cửa hàng của hắn, không thấy hắn đâu, hỏi: “Con trai của tôi đâu?”
‘‘Puttassa te aphāsukaṃ jāta’’nti?
"Your son has become unwell?"
“Con trai của bà bị ốm.”
Sā tassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā nisīditvā piṭṭhiṃ parimajjantī ‘‘kiṃ te, tāta, aphāsuka’’nti pucchi.
She went to the place where he lay, sat down, and stroking his back, asked, "What is wrong with you, my dear son?"
Cô ấy đến chỗ hắn nằm, ngồi xuống, xoa lưng hắn và hỏi: “Con trai, con bị ốm gì vậy?”
So tuṇhī ahosi.
He remained silent.
Hắn im lặng.
‘‘Kiṃ na kathesi puttā’’ti?
"Why do you not speak, my son?"
“Sao con không nói, con trai?”
‘‘Amma, marantenāpi tuyhaṃ kathetuṃ na sakkā’’ti.
"Mother, even if I were dying, I could not tell you."
“Mẹ ơi, ngay cả khi con chết, con cũng không thể nói với mẹ.”
‘‘Tāta, mayhaṃ akathetvā kassa katheyyāsi, kathehi, tātā’’ti.
"My dear son, to whom would you speak if not to me? Tell me, my dear son."
“Con trai, nếu con không nói với mẹ thì con sẽ nói với ai? Hãy nói đi, con trai.”
‘‘Amma, mayhaṃ aññaṃ aphāsukaṃ natthi, tassā pana māṇavikāya vaṇṇaṃ sutvā paṭibaddhacittosmi, taṃ labhanto jīvissāmi, alabhanto idheva marissāmī’’ti.
"Mother, I have no other ailment; but having heard of the young woman's beauty, my mind is captivated. If I obtain her, I will live; if I do not obtain her, I will die right here."
“Mẹ ơi, con không có bệnh gì khác, nhưng con đã bị mê hoặc bởi vẻ đẹp của cô gái đó. Nếu con có được cô ấy, con sẽ sống, nếu không, con sẽ chết ngay tại đây.”
‘‘Tāta, mayhaṃ esa bhāro, mā tvaṃ etaṃ nissāya cintayī’’ti taṃ assāsetvā bahūni gandhapupphādīni ādāya māṇavikāya santikaṃ gantvā ‘‘putto me, amma, mama santikā tava vaṇṇaṃ sutvā paṭibaddhacitto jāto, kiṃ kātabba’’nti?
"My dear son, this is my concern; do not worry about this," she reassured him, and taking many perfumes, flowers, and so on, went to the young woman and said, "My son, mother, having heard of your beauty from me, has become captivated. What should be done?"
“Con trai, việc đó là trách nhiệm của mẹ, con đừng lo lắng về điều đó.” An ủi hắn xong, cô ấy mang nhiều hương và hoa đến chỗ cô gái và nói: “Con trai của con, mẹ ơi, đã bị mê hoặc bởi vẻ đẹp của con sau khi nghe con nói về con. Con phải làm gì đây?”
‘‘Sace ānetuṃ sakkotha, mayā katokāsoyevā’’ti.
"If you can bring him, I have already made arrangements."
“Nếu mẹ có thể mang hắn đến, thì con đã tạo cơ hội rồi.”
Sā tassā vacanaṃ sutvā tato paṭṭhāya tassa gehassa kaṇṇakaṇṇehi bahuṃ kacavaraṃ saṅkaḍḍhitvā ārakkhitthiyā upari chaḍḍesi.
Having heard her words, from then on, she swept much refuse from the corners of his house and threw it upon the female guard.
Nghe lời cô ấy, từ đó trở đi, người hầu gái gom nhiều rác rưởi từ các góc nhà và đổ lên đầu những người phụ nữ canh gác.
Sā tena aṭṭīyamānā apeti.
Annoyed by this, she left.
Bị làm phiền bởi điều đó, họ bỏ đi.
Itarā teneva niyāmena yā yā kiñci katheti, tassā tassā upari kacavaraṃ chaḍḍesi.
The other woman, by the same method, threw refuse upon whomever spoke anything.
Người hầu gái kia cũng theo cách đó, đổ rác lên đầu bất cứ ai nói gì.
Tato paṭṭhāya pana sā yaṃ yaṃ āharati vā harati vā, taṃ taṃ na kāci sodhetuṃ ussahati.
From then on, no one dared to clean anything she brought or took.
Từ đó trở đi, không ai dám kiểm tra bất cứ thứ gì cô ấy mang vào hay mang ra.
Tasmiṃ kāle sā taṃ dhuttaṃ pupphapacchiyaṃ nipajjāpetvā māṇavikāya santikaṃ abhihari.
At that time, she made the rogue lie down in a flower basket and carried him to the young woman.
Lúc đó, cô ấy đặt kẻ lường gạt nằm trong giỏ hoa và mang đến chỗ cô gái.
Dhutto māṇavikāya sīlaṃ bhinditvā ekāhadvīhaṃ pāsādeyeva ahosi.
The rogue violated the young woman's virtue and remained in the palace for one or two days.
Kẻ lường gạt đã phá vỡ sự trong sạch của cô gái và ở lại trong cung điện một hoặc hai ngày.
Purohite bahi nikkhante ubho abhiramanti.
When the brahmin was out, they both enjoyed themselves.
Khi vị đạo sĩ đi vắng, cả hai vui vẻ với nhau.
Tasmiṃ āgate dhutto nilīyati.
When he arrived, the rogue hid.
Khi ông ấy về, kẻ lường gạt trốn đi.
Atha naṃ sā ekāhadvīhaccayena ‘‘sāmi, idāni tayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti āha.
Then, after one or two days, she said to him, "Master, now it is proper for you to go."
Rồi sau một hoặc hai ngày, cô ấy nói với hắn: “Chủ nhân, bây giờ ngài nên đi.”
‘‘Ahaṃ brāhmaṇaṃ paharitvā gantukāmo’’ti.
"I intend to strike the brahmin and then go."
“Ta muốn đánh vị Bà-la-môn rồi mới đi.”
Sā ‘‘evaṃ hotū’’ti dhuttaṃ nilīyāpetvā brāhmaṇe āgate evamāha ‘‘ahaṃ, ayya, tumhesu vīṇaṃ vādentesu naccituṃ icchāmī’’ti.
She said, "So be it," and having hidden the rogue, when the brahmin arrived, she said, "Sir, I wish to dance while you play the lute."
Cô ấy nói: “Được thôi,” rồi giấu kẻ lường gạt đi. Khi vị Bà-la-môn đến, cô ấy nói: “Thưa ngài, con muốn nhảy múa khi ngài chơi đàn vīṇā.”
‘‘Sādhu, bhadde, naccassū’’ti vīṇaṃ vādesi.
"Good, my dear, dance," and he played the lute.
“Được thôi, cô gái tốt, hãy nhảy đi.” Ông ấy chơi đàn vīṇā.
‘‘Tumhesu olokentesu lajjāmi, mukhaṃ pana vo sāṭakena bandhitvā naccissāmī’’ti.
"I am shy when you look; I will dance by binding my face with a cloth."
“Con ngại khi ngài nhìn, con sẽ che mặt bằng khăn rồi nhảy múa.”
‘‘Sace lajjasi, evaṃ karohī’’ti.
"If you are shy, do so."
“Nếu con ngại, thì cứ làm vậy đi.”
Māṇavikā ghanasāṭakaṃ gahetvā tassa akkhīni pidahamānā mukhaṃ bandhi.
The young woman took a thick cloth, covered his eyes, and bound his face.
Cô gái lấy một chiếc khăn dày, che mắt ông ấy và buộc mặt lại.
Brāhmaṇo mukhaṃ bandhāpetvā vīṇaṃ vādesi.
The brahmin, having had his face bound, played the lute.
Vị Bà-la-môn để cô ấy buộc mặt rồi chơi đàn vīṇā.
Sā muhuttaṃ naccitvā ‘‘ayya, ahaṃ te ekavāraṃ sīse paharitukāmā’’ti āha.
She danced for a moment and then said, "Sir, I wish to strike you on the head once."
Cô ấy nhảy một lúc rồi nói: “Thưa ngài, con muốn đánh vào đầu ngài một lần.”
Itthilolo brāhmaṇo kiñci kāraṇaṃ ajānanto ‘‘paharāhī’’ti āha, māṇavikā dhuttassa saññaṃ adāsi.
The brahmin, infatuated with women and not knowing any reason, said, "Strike!" The young woman gave a signal to the rogue.
Vị Bà-la-môn, vì mê đắm phụ nữ và không biết lý do gì, nói: “Hãy đánh đi.” Cô gái ra hiệu cho kẻ lường gạt.
So saṇikaṃ āgantvā brāhmaṇassa piṭṭhipasse ṭhatvā sīse kapparena pahari, akkhīni patanākārappattāni ahesuṃ, sīse gaṇḍo uṭṭhahi.
He came stealthily and, standing behind the brahmin, struck him on the head with his elbow; his eyes almost popped out, and a lump rose on his head.
Hắn từ từ đi đến, đứng phía sau vị Bà-la-môn và đánh vào đầu ông ấy bằng nắm tay. Mắt ông ấy gần như lồi ra, một cục u nổi lên trên đầu.
So vedanāṭṭo hutvā ‘‘āhara te hattha’’nti āha.
Suffering from pain, he said, "Give me your hand."
Ông ấy đau đớn nói: “Đưa tay con đây.”
Māṇavikā attano hatthaṃ ukkhipitvā tassa hatthe ṭhapesi.
The young woman raised her own hand and placed it in his hand.
Cô gái giơ tay mình lên và đặt vào tay ông ấy.
Brāhmaṇo ‘‘hattho muduko, pahāro pana thaddho’’ti āha.
The brahmin said, "The hand is soft, but the blow was hard."
Vị Bà-la-môn nói: “Tay thì mềm, nhưng cú đánh thì cứng.”
Dhutto brāhmaṇaṃ paharitvā nilīyi.
The rogue struck the brahmin and hid.
Kẻ lường gạt đánh vị Bà-la-môn rồi trốn đi.
Māṇavikā tasmiṃ nilīne brāhmaṇassa mukhato sāṭakaṃ mocetvā telaṃ ādāya sīsaṃ parisambāhi.
When he was hidden, the young woman untied the cloth from the brahmin's face, took oil, and massaged his head.
Khi hắn đã trốn, cô gái cởi khăn khỏi mặt vị Bà-la-môn, lấy dầu và xoa bóp đầu cho ông ấy.
Brāhmaṇe bahi nikkhante puna sā itthī dhuttaṃ pacchiyaṃ nipajjāpetvā nīhari.
When the brahmin went out, that woman again made the rogue lie in the basket and carried him out.
Khi vị Bà-la-môn đi ra ngoài, người phụ nữ đó lại đặt kẻ lường gạt vào giỏ và mang hắn ra ngoài.
So rañño santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
He went to the king and reported all that had happened.
Hắn đến chỗ nhà vua và kể lại tất cả sự việc.
Rājā attano upaṭṭhānaṃ āgataṃ brāhmaṇaṃ āha ‘‘jūtaṃ kīḷāma brāhmaṇā’’ti?
The king said to the brahmin who had come to his audience, "Let us gamble, brahmin?"
Nhà vua nói với vị Bà-la-môn đang đến phục vụ mình: “Bà-la-môn, chúng ta hãy chơi xúc xắc.”
‘‘Sādhu, mahārājā’’ti.
"Very well, Your Majesty."
“Được thôi, thưa Đại vương.”
Rājā jūtamaṇḍalaṃ sajjāpetvā purimanayeneva jūtagītaṃ gāyitvā pāsake khipati.
The king prepared the gambling board, and singing the gambling song as before, he threw the dice.
Nhà vua chuẩn bị bàn cờ, hát bài ca cờ bạc như trước và tung xúc xắc.
Brāhmaṇo māṇavikāya tapassa bhinnabhāvaṃ ajānanto ‘‘ṭhapetvā mama māṇavika’’nti āha.
The brahmin, not knowing that his young woman's virtue had been broken, said, "Except for my young woman."
Vị Bà-la-môn, không biết rằng sự trong sạch của cô gái đã bị phá vỡ, nói: “Hãy đặt cược cô gái của tôi.”
Evaṃ vadantopi parājitoyeva.
Even saying this, he was still defeated.
Mặc dù nói vậy, ông ấy vẫn thua.
Rājā jinitvā ‘‘brāhmaṇa, kiṃ vadesi, māṇavikāya te tapo bhinno, tvaṃ ‘mātugāmaṃ gabbhato paṭṭhāya rakkhanto sattasu ṭhānesu ārakkhaṃ karonto rakkhituṃ sakkhissāmī’ti maññasi, mātugāmo nāma kucchiyaṃ pakkhipitvā carantenāpi rakkhituṃ na sakkā, ekapurisikā itthī nāma natthi, tava māṇavikā ‘naccitukāmāmhī’ti vatvā vīṇaṃ vādentassa tava sāṭakena mukhaṃ bandhitvā attano jāraṃ tava sīse kapparena paharāpetvā uyyojesi, idāni kiṃ kathesī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The king, having won, said, "Brahmin, what do you say? Your ascetic practice has been broken by the young woman. You think, 'I can protect a woman from the womb onwards, guarding her in seven places.' A woman cannot be protected even by walking around with her placed in one's womb. There is no such thing as a woman devoted to one man. Your young woman, saying 'I want to dance,' tied your face with your robe while you were playing the lute, had her lover strike you on the head with a potsherd, and sent him away. What do you say now?" Having said this, he spoke this verse –
Vua chiến thắng rồi nói: ‘‘Này Bà-la-môn, ông nói gì vậy? Sự tu khổ hạnh của ông đã bị cô gái hủy hoại. Ông nghĩ rằng: ‘Ta có thể bảo vệ người nữ từ khi còn trong bụng mẹ, bằng cách canh giữ ở bảy vị trí.’ Người nữ thì không thể bảo vệ được ngay cả khi mang theo trong bụng. Không có người phụ nữ nào chỉ thuộc về một người đàn ông. Cô gái của ông, nói rằng ‘con muốn nhảy múa’, đã dùng tấm áo của ông trói miệng ông lại trong khi ông đang đánh đàn, rồi sai tình nhân của cô ta dùng gáo dừa đánh vào đầu ông và đuổi ông đi. Bây giờ ông còn nói gì nữa?’’ Nói xong, vua đọc bài kệ này:
Tattha yaṃ brāhmaṇo avādesi, vīṇaṃ samukhaveṭhitoti yena kāraṇena brāhmaṇo ghanasāṭakena saha mukhena veṭhito hutvā vīṇaṃ vādesi, taṃ kāraṇaṃ na jānātīti attho.
Therein, "What the brahmin played, with his face wrapped around the lute" means that he did not know the reason why the brahmin played the lute with his face wrapped with a thick robe.
Ở đây, Bà-la-môn bị trói miệng, đánh đàn có nghĩa là ông ta không biết lý do vì sao Bà-la-môn bị trói miệng bằng tấm áo dày mà vẫn đánh đàn.
Tañhi sā vañcetukāmā evamakāsi.
For she did that, wishing to deceive him.
Quả thật, cô ta đã làm như vậy để lừa dối ông.
Brāhmaṇo pana taṃ itthiṃ bahumāyābhāvaṃ ajānanto mātugāmassa saddahitvā ‘‘maṃ esā lajjatī’’ti evaṃsaññī ahosi, tenassa aññāṇabhāvaṃ pakāsento rājā evamāha, ayametthādhippāyo.
But the brahmin, not knowing that the woman was full of deceit, trusted the woman and thought, "She is ashamed of me." Thus, the king, revealing his ignorance, spoke in this way. This is the intention here.
Còn Bà-la-môn, không biết người phụ nữ đó có nhiều mưu mẹo, lại tin tưởng người nữ và nghĩ rằng: “Cô ấy xấu hổ vì ta.” Vì vậy, nhà vua đã nói như vậy để bày tỏ sự ngu muội của ông ta; đây là ý chính ở đây.
Aṇḍabhūtābhatā bhariyāti aṇḍaṃ vuccati bījaṃ, bījabhūtā mātukucchito anikkhantakāleyeva ābhatā ānītā, bhatāti vā puṭṭhāti attho.
"Aṇḍabhūtābhatā bhariyā": Aṇḍa means seed. Bījabhūtā means brought, or ābhatā, even before she emerged from the mother's womb. Or bhatā means nourished.
Vợ được nuôi dưỡng từ khi còn trong trứng (aṇḍabhūtābhatā bhariyā) – aṇḍa có nghĩa là hạt giống (bījaṃ), được mang về (ābhatā) ngay cả khi còn là hạt giống (bījabhūtā) chưa ra khỏi bụng mẹ; hoặc bhatā có nghĩa là được nuôi dưỡng.
Kā sā?
Who is she?
Ai vậy?
Bhariyā pajāpati pādaparicārikā.
Bhariyā is a wife, a handmaiden.
Bhariyā là vợ, người hầu hạ dưới chân.
Sā hi bhattavatthādīhi bharitabbatāya, bhinnasaṃvaratāya, lokadhammehi bharitatāya vā ‘‘bhariyā’’ti vuccati.
Indeed, she is called "bhariyā" because she must be supported with food and clothing, or because her restraint is broken, or because she is supported by worldly conditions.
Cô ta được gọi là “bhariyā” vì được nuôi dưỡng bằng thức ăn, quần áo, v.v., hoặc vì đã phá vỡ sự kiềm chế, hoặc vì bị ràng buộc bởi các pháp thế gian.
Tāsu ko jātu vissaseti jātūti ekaṃsādhivacanaṃ, tāsu mātukucchito paṭṭhāya rakkhiyamānāsupi evaṃ vippakāraṃ āpajjantīsu bhariyāsu ko nāma paṇḍito puriso ekaṃsena vissase, ‘‘nibbikārā esā mayī’’ti ko saddaheyyāti attho.
"Tāsu ko jātu vissase": Jātu is an emphatic particle. Among such wives, who, even though guarded from the mother's womb, fall into such wrongdoing, what wise man would absolutely trust them? Who would believe, "She is faultless towards me"? This is the meaning.
Ai có thể tin tưởng nơi họ được? (Tāsu ko jātu vissase) – jātu là một từ khẳng định; giữa những người vợ (bhariyā) như vậy, ngay cả khi được bảo vệ từ khi còn trong bụng mẹ mà vẫn phạm lỗi như thế, thì người đàn ông trí tuệ nào (paṇḍito puriso) có thể tin tưởng một cách tuyệt đối (ekaṃsena vissase) rằng: “Cô ấy không có gì thay đổi đối với ta”? Đó là ý nghĩa.
Asaddhammavasena hi āmantakesu nimantakesu vijjamānesu mātugāmo nāma na sakkā rakkhitunti.
For, when there are those who invite and those who are invited due to unwholesome conduct, a woman cannot be protected.
Quả thật, người nữ không thể được bảo vệ khi có những kẻ mời gọi, chiêu dụ theo tà pháp.
Evaṃ bodhisatto brāhmaṇassa dhammaṃ desesi.
Thus, the Bodhisatta taught the Dhamma to the brahmin.
Như vậy, Bồ-tát đã thuyết pháp cho Bà-la-môn.
Brāhmaṇo bodhisattassa dhammadesanaṃ sutvā nivesanaṃ gantvā taṃ māṇavikaṃ āha – ‘‘tayā kira evarūpaṃ pāpakammaṃ kata’’nti?
The brahmin, having heard the Bodhisatta's teaching, went to his house and said to that young woman, "It seems you have committed such an evil deed?"
Bà-la-môn nghe Bồ-tát thuyết pháp, trở về nhà và nói với cô gái: ‘‘Nghe nói cô đã làm một việc ác như vậy?’’
‘‘Ayya, ko evamāha, na karomi, ‘ahameva pahariṃ, na añño koci’.
"Sir, who says so? I did not do it. 'I myself struck him, no one else.'"
‘‘Thưa tôn giả, ai nói vậy? Con không làm. ‘Chính con đã đánh, không ai khác.’
Sace na saddahatha, ahaṃ ‘tumhe ṭhapetvā aññassa purisassa hatthasamphassaṃ na jānāmī’ti saccakiriyaṃ katvā aggiṃ pavisitvā tumhe saddahāpessāmī’’ti.
"If you do not believe me, I will make an act of truth, saying, 'Except for you, I do not know the touch of any other man's hand,' and enter the fire to make you believe me."
Nếu không tin, con sẽ lập lời thề rằng ‘con không biết sự đụng chạm tay của bất kỳ người đàn ông nào khác ngoài tôn giả’, rồi bước vào lửa để tôn giả tin con.’’
Brāhmaṇo ‘‘evaṃ hotū’’ti mahantaṃ dārurāsiṃ kāretvā aggiṃ katvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘sace attano saddahasi, aggiṃ pavisāhī’’ti āha.
The brahmin said, "So be it," made a large pile of wood, started a fire, summoned her, and said, "If you believe in yourself, enter the fire."
Bà-la-môn nói ‘‘Được thôi’’, rồi chất một đống củi lớn, đốt lửa, gọi cô ta đến và nói: ‘‘Nếu cô tự tin, hãy bước vào lửa đi.’’
Māṇavikā attano paricārikaṃ paṭhamameva sikkhāpesi ‘‘amma, tava puttaṃ tattha gantvā mama aggiṃ pavisanakāle hatthaggahaṇaṃ kātuṃ vadehī’’ti.
The young woman had already instructed her maidservant, "Mother, tell your son to go there and grasp my hand when I am about to enter the fire."
Cô gái đã dạy trước người hầu của mình: ‘‘Này mẹ, hãy bảo con trai mẹ đến đó và nắm tay con khi con bước vào lửa.’’
Sā gantvā tathā avaca.
She went and spoke thus.
Người hầu đi và nói như vậy.
Dhutto āgantvā parisamajjhe aṭṭhāsi.
The rogue came and stood in the midst of the assembly.
Kẻ gian phu đến và đứng giữa đám đông.
Sā māṇavikā brāhmaṇaṃ vañcetukāmā mahājanamajjhe ṭhatvā ‘‘brāhmaṇa, taṃ ṭhapetvā aññassa purisassa hatthasamphassaṃ nāma na jānāmi, iminā saccena ayaṃ aggi mā maṃ jhāpesī’’ti aggiṃ pavisituṃ āraddhā.
That young woman, wishing to deceive the brahmin, stood in the midst of the great crowd and began to enter the fire, saying, "Brahmin, except for you, I do not know the touch of any other man's hand. By this truth, may this fire not burn me."
Cô gái, muốn lừa dối Bà-la-môn, đứng giữa đại chúng và nói: ‘‘Này Bà-la-môn, ngoài tôn giả ra, con không biết sự đụng chạm tay của bất kỳ người đàn ông nào khác. Với lời thề này, xin ngọn lửa này đừng thiêu đốt con.’’ Rồi cô ta bắt đầu bước vào lửa.
Tasmiṃ khaṇe dhutto ‘‘passatha bho purohitabrāhmaṇassa kammaṃ, evarūpaṃ mātugāmaṃ aggiṃ pavesāpetī’’ti gantvā taṃ māṇavikaṃ hatthe gaṇhi.
At that moment, the rogue went and grasped the young woman's hand, saying, "Look, sirs, at the deed of the chief brahmin; he makes such a woman enter the fire!"
Ngay lúc đó, kẻ gian phu nói: ‘‘Này quý vị, hãy xem hành động của vị Bà-la-môn thầy tế này, ông ta bắt người nữ như vậy phải bước vào lửa!’’ Rồi hắn tiến đến nắm tay cô gái.
Sā hatthaṃ vissajjāpetvā purohitaṃ āha – ‘‘ayya, mama saccakiriyā bhinnā, na sakkā aggiṃ pavisitu’’nti.
She released her hand and said to the chief brahmin, "Sir, my act of truth is broken; I cannot enter the fire."
Cô gái rút tay ra và nói với thầy tế: ‘‘Thưa tôn giả, lời thề của con đã bị phá vỡ, con không thể bước vào lửa được.’’
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
‘‘Vì lý do gì?’’
‘‘Ajja mayā evarūpā saccakiriyā katā ‘ṭhapetvā mama sāmikaṃ aññassa purisassa hatthasamphassaṃ na jānāmī’ti, idāni camhi iminā purisena hatthe gahitā’’ti.
"Today I made such an act of truth: 'Except for my husband, I do not know the touch of any other man's hand.' Now I have been touched by this man's hand."
‘‘Hôm nay con đã lập lời thề như thế này: ‘Ngoài chồng con ra, con không biết sự đụng chạm tay của bất kỳ người đàn ông nào khác.’ Bây giờ con đã bị người đàn ông này nắm tay.’’
Brāhmaṇo ‘‘vañcito ahaṃ imāyā’’ti ñatvā taṃ pothetvā nīharāpesi.
The brahmin, realizing, "I have been deceived by her," beat her and had her thrown out.
Bà-la-môn biết mình đã bị cô ta lừa dối, liền đánh đập và đuổi cô ta đi.
Evaṃ asaddhammasamannāgatā kiretā itthiyo tāva mahantampi pāpakammaṃ katvā attano sāmikaṃ vañcetuṃ ‘‘nāhaṃ evarūpaṃ kammaṃ karomī’’ti divasampi sapathaṃ kurumānā nānācittāva honti.
Indeed, such women, endowed with unwholesome qualities, even after committing a great evil deed, deceive their husbands, swearing even for a day, "I do not commit such a deed," and are of various minds.
Như vậy, những người phụ nữ có tà pháp, dù đã làm một việc ác lớn như thế, vẫn có thể lừa dối chồng mình bằng cách thề thốt cả ngày rằng ‘‘con không làm việc như vậy’’, và tâm họ luôn thay đổi.
Tena vuttaṃ –
Therefore it was said:
Vì vậy, có lời dạy rằng:
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā gaṅgātīre assamaṃ māpetvā samāpattiyo ceva abhiññāyo ca nibbattetvā jhānasukhena viharati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, having gone forth as an ascetic, built a hermitage on the bank of the Gaṅgā, developed attainments and supernormal powers, and lived in the bliss of jhāna.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã xuất gia làm ẩn sĩ, xây một am thất bên bờ sông Gaṅgā, chứng đắc các thiền định và các thắng trí, sống an lạc trong thiền định.
Tasmiṃ samaye bārāṇasiseṭṭhino dhītā duṭṭhakumārī nāma caṇḍā ahosi pharusā, dāsakammakare akkosati paribhāsati paharati.
At that time, the daughter of a wealthy merchant in Bārāṇasī, named Duṭṭhakumārī, was fierce and harsh; she abused, reviled, and struck her servants.
Vào thời điểm đó, con gái của vị trưởng giả Bārāṇasī tên là Duṭṭhakumārī, rất hung dữ và thô bạo, thường mắng nhiếc, phỉ báng và đánh đập các nô tỳ.
Atha naṃ ekadivasaṃ parivāramanussā gahetvā ‘‘gaṅgāya kīḷissāmā’’ti agamaṃsu.
Then one day, her attendants took her and went, saying, "We will play in the Gaṅgā."
Một ngày nọ, những người hầu cận đưa cô ta đi, nói rằng: ‘‘Chúng ta sẽ vui chơi ở sông Gaṅgā.’’
Tesaṃ kīḷantānaññeva sūriyatthaṅgamanavelā jātā, megho uṭṭhahi, manussā meghaṃ disvā ito cito ca vegena palāyiṃsu.
While they were playing, sunset arrived, a cloud arose, and seeing the cloud, the people quickly fled in all directions.
Trong khi họ đang vui chơi, mặt trời đã lặn, mây nổi lên, mọi người thấy mây liền vội vàng chạy tán loạn.
Seṭṭhidhītāyapi dāsakammakarā ‘‘ajja amhehi etissā piṭṭhiṃ passituṃ vaṭṭatī’’ti taṃ antoudakasmiṃyeva chaḍḍetvā uttariṃsu.
The servants of the merchant's daughter, thinking, "Today we must turn our backs on her," abandoned her in the middle of the water and went ashore.
Các nô tỳ của con gái trưởng giả nghĩ: ‘‘Hôm nay chúng ta nên quay lưng lại với cô ta’’, liền bỏ cô ta lại giữa dòng nước và lên bờ.
Devo pāvassi, sūriyopi atthaṅgato, andhakāro jāto.
It rained, the sun also set, and darkness fell.
Trời mưa, mặt trời cũng đã lặn, bóng tối bao trùm.
Te tāya vināva gehaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti vutte ‘‘gaṅgāto tāva uttiṇṇā, atha naṃ na jānāma kahaṃ gatā’’ti.
They went home without her, and when asked, "Where is she?" they replied, "She crossed the Gaṅgā, but then we don't know where she went."
Họ về nhà mà không có cô ta, khi được hỏi ‘‘Cô ấy ở đâu?’’, họ trả lời: ‘‘Chúng con đã lên bờ từ sông Gaṅgā, nhưng sau đó chúng con không biết cô ấy đi đâu.’’
Ñātakā vicinitvāpi na passiṃsu.
Her relatives searched but could not find her.
Thân quyến tìm kiếm nhưng cũng không thấy.
Sā mahāviravaṃ viravantī udakena vuyhamānā aḍḍharattasamaye bodhisattassa paṇṇasālāsamīpaṃ pāpuṇi.
Crying loudly, she was carried by the water and reached the vicinity of the Bodhisatta's leaf-hut in the middle of the night.
Cô gái kêu la thảm thiết, bị nước cuốn trôi, đến nửa đêm thì đến gần am thất của Bồ-tát.
So tassā saddaṃ sutvā ‘‘mātugāmassa saddo eso, parittāṇamassā karissāmī’’ti tiṇukkaṃ ādāya nadītīraṃ gantvā taṃ disvā ‘‘mā bhāyi, mā bhāyī’’ti assāsetvā nāgabalo thāmasampanno bodhisatto nadiṃ taramāno gantvā taṃ ukkhipitvā assamapadaṃ ānetvā aggiṃ katvā adāsi.
Hearing her voice, he thought, "This is the voice of a woman; I will rescue her," and taking a torch, he went to the riverbank, saw her, and reassuring her, "Do not fear, do not fear," the Bodhisatta, endowed with the strength of a nāga, crossed the river, lifted her, brought her to the hermitage, made a fire, and gave it to her.
Ngài nghe tiếng cô ta, nghĩ: ‘‘Đây là tiếng của người nữ, ta sẽ cứu cô ta’’, liền cầm bó đuốc cỏ đi đến bờ sông, thấy cô ta, Ngài an ủi: ‘‘Đừng sợ, đừng sợ!’’ Bồ-tát với sức mạnh như voi, lội qua sông, nhấc cô ta lên, đưa về am thất, đốt lửa cho cô ta sưởi.
Sīte vigate madhurāni phalāphalāni upanāmesi.
When the cold had subsided, he offered her sweet fruits.
Khi cái lạnh đã tan, Ngài mang đến những loại trái cây ngọt ngào.
Tāni khāditvā ṭhitaṃ ‘‘kattha vāsikāsi, kathañca gaṅgāya patitāsī’’ti pucchi.
After she had eaten them and settled, he asked, "Where are you from, and how did you fall into the Gaṅgā?"
Sau khi cô ta ăn xong, Ngài hỏi: ‘‘Cô ở đâu, và tại sao cô lại rơi xuống sông Gaṅgā?’’
Sā taṃ pavattiṃ ārocesi.
She related the incident.
Cô ta kể lại sự việc.
Atha naṃ ‘‘tvaṃ idheva vasā’’ti paṇṇasālāya vasāpento dvīhatīhaṃ sayaṃ abbhokāse vasitvā ‘‘idāni gacchā’’ti āha.
Then, saying to her, "You may stay here," he let her reside in the leaf-hut, and he himself stayed in the open air for two or three days, then said, "Now you may go."
Sau đó, Ngài nói: ‘‘Cô hãy ở lại đây’’, cho cô ta ở trong am thất, còn mình thì ở ngoài trời hai ba ngày, rồi nói: ‘‘Bây giờ cô hãy đi đi.’’
Sā ‘‘imaṃ tāpasaṃ sīlabhedaṃ pāpetvā gahetvā gamissāmī’’ti na gacchati.
She did not go, thinking, "I will make this ascetic break his precepts and take him with me."
Cô ta nghĩ: ‘‘Ta sẽ khiến vị ẩn sĩ này phá giới và đưa ông ấy đi’’, nên không chịu đi.
Atha gacchante kāle itthikuttaṃ itthilīlaṃ dassetvā tassa sīlabhedaṃ katvā jhānaṃ antaradhāpesi.
Then, as time passed, she displayed her feminine charm and allure, caused him to break his precepts, and made his jhāna disappear.
Đến lúc phải đi, cô ta bày ra vẻ nữ tính, dáng điệu nữ tính, khiến Ngài phá giới, và thiền định của Ngài biến mất.
So taṃ gahetvā araññeyeva vasati.
He took her and lived in the forest.
Ngài đưa cô ta đi và sống trong rừng.
Atha naṃ sā āha ‘‘ayya, kiṃ no araññavāsena, manussapathaṃ gamissāmā’’ti?
Then she said to him, "My lord, what is the point of living in the forest? Let us go to a human settlement."
Sau đó cô ta nói với Ngài: ‘‘Thưa tôn giả, chúng ta sống trong rừng làm gì, chúng ta hãy đến nơi có người ở đi!’’
So taṃ ādāya ekaṃ paccantagāmakaṃ gantvā takkabhatiyā jīvikaṃ kappetvā taṃ poseti.
He took her to a border village and supported her by earning a living selling buttermilk.
Ngài đưa cô ta đến một ngôi làng biên giới, kiếm sống bằng cách bán sữa bơ (takka), và nuôi dưỡng cô ta.
Tassa takkaṃ vikkiṇitvā jīvatīti ‘‘takkapaṇḍito’’ti nāmaṃ akaṃsu.
Because he lived by selling buttermilk, they named him "Takkapaṇḍita" (Buttermilk Sage).
Vì Ngài sống bằng nghề bán sữa bơ, nên người ta gọi Ngài là ‘‘Takkapaṇḍita’’ (Hiền giả Sữa bơ).
Athassa gāmavāsino paribbayaṃ datvā ‘‘amhākaṃ suyuttaduyuttakaṃ ācikkhanto ettha vasā’’ti gāmadvāre kuṭiyaṃ vāsesuṃ.
Then the villagers, giving him expenses, made him dwell in a hut at the village gate, saying, "Stay here, teaching us what is well-reasoned and ill-reasoned."
Sau đó, dân làng đã cho Ngài tiền chi tiêu và nói: ‘‘Xin tôn giả hãy ở lại đây để chỉ dạy chúng con điều gì nên làm và không nên làm’’, rồi cho Ngài ở trong một túp lều ở cổng làng.
Tena ca samayena corā pabbatā oruyha paccantaṃ paharanti.
And at that time, robbers descended from the mountains and attacked the border region.
Vào thời điểm đó, bọn cướp từ núi xuống tấn công vùng biên giới.
Te ekadivasaṃ taṃ gāmaṃ paharitvā gāmavāsikehiyeva bhaṇḍikā ukkhipāpetvā gacchantā tampi seṭṭhidhītaraṃ gahetvā attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā sesajane vissajjesuṃ.
One day, having attacked that village, they made the villagers themselves carry their bundles, and as they went, they took that merchant's daughter too, went to their dwelling place, and released the rest of the people.
Một ngày nọ, chúng cướp phá ngôi làng đó, bắt dân làng khuân vác của cải, rồi chúng bắt luôn cô con gái của trưởng giả, đi đến nơi ở của mình và thả những người còn lại đi.
Corajeṭṭhako pana tassā rūpe bajjhitvā taṃ attano bhariyaṃ akāsi.
But the chief of the robbers, captivated by her beauty, made her his wife.
Còn tên cướp đầu đảng, vì mê đắm sắc đẹp của nàng, đã lấy nàng làm vợ.
Bodhisatto ‘‘itthannāmā kaha’’nti pucchi.
The Bodhisatta asked, "Where is so-and-so?"
Bồ Tát hỏi: “Cô gái tên ấy ở đâu?”
‘‘Corajeṭṭhakena gahetvā attano bhariyā katā’’ti ca sutvāpi ‘‘na sā tattha mayā vinā vasissati, palāyitvā āgacchissatī’’ti tassā āgamanaṃ olokento tattheva vasi.
Even after hearing, "The chief of the robbers took her and made her his wife," he remained there, awaiting her return, thinking, "She will not stay there without me; she will flee and come back."
Và khi nghe nói: “Bị tên cướp đầu đảng bắt làm vợ rồi,” Ngài vẫn nghĩ: “Nàng sẽ không ở đó mà không có ta, nàng sẽ trốn về,” và cứ ở đó chờ đợi nàng trở về.
Seṭṭhidhītāpi cintesi ‘‘ahaṃ idha sukhaṃ vasāmi, kadāci maṃ takkapaṇḍito kiñcideva nissāya āgantvā ito ādāya gaccheyya, atha etasmā sukhā parihāyissāmi, yannūnāhaṃ sampiyāyamānā viya taṃ pakkosāpetvā ghātāpeyya’’nti.
The merchant's daughter also thought, "I live happily here. Perhaps the Takkapaṇḍita might come for some reason, take me from here, and then I would lose this happiness. Why don't I pretend to be affectionate, summon him, and have him killed?"
Cô con gái của trưởng giả cũng nghĩ: “Ta đang sống sung sướng ở đây, có lẽ nào vị Takkapaṇḍita kia sẽ dựa vào điều gì đó mà đến đây đưa ta đi, rồi ta sẽ mất đi sự sung sướng này. Hay là ta nên giả vờ yêu thương hắn, rồi gọi hắn đến và giết chết hắn đi?”
Sā ekaṃ manussaṃ pakkositvā ‘‘ahaṃ idha dukkhaṃ jīvāmi, takkapaṇḍito āgantvā maṃ ādāya gacchatū’’ti sāsanaṃ pesesi.
She summoned a man and sent a message, saying, "I live in distress here; let the Takkapaṇḍita come and take me."
Nàng gọi một người đến và sai người đó nhắn tin: “Tôi đang sống khổ sở ở đây, xin Takkapaṇḍita hãy đến đưa tôi đi.”
So taṃ sāsanaṃ sutvā saddahitvā tattha gantvā gāmadvāre ṭhatvā sāsanaṃ pesesi.
He, hearing that message, believed it, went there, stood at the village gate, and sent the message.
Vị ấy nghe lời nhắn, tin tưởng, rồi đến đó, đứng ở cổng làng và gửi lời nhắn vào.
Sā nikkhamitvā taṃ disvā ‘‘ayya, sace mayaṃ idāni gacchissāma, corajeṭṭhako anubandhitvā ubhopi amhe ghātessati, rattibhāge gacchissāmā’’ti taṃ ānetvā bhojetvā koṭṭhake nisīdāpetvā sāyaṃ corajeṭṭhakassa āgantvā suraṃ pivitvā mattakāle ‘‘sāmi, sace imāya velāya tava sattuṃ passeyyāsi, kinti naṃ kareyyāsī’’ti āha.
She came out, saw him, and said, "Sir, if we go now, the chief of the robbers will pursue us and kill us both. We will go in the nighttime." She brought him in, fed him, made him sit in a storehouse, and in the evening, when the chief of the robbers arrived, drank liquor, and in his intoxicated state, said, "My lord, if at this time you were to see your enemy, what would you do to him?"
Nàng bước ra, nhìn thấy vị ấy và nói: “Thưa ngài, nếu bây giờ chúng ta đi, tên cướp đầu đảng sẽ đuổi theo và giết chết cả hai chúng ta. Chúng ta hãy đi vào ban đêm.” Rồi nàng đưa vị ấy vào, cho ăn, và bảo ngồi trong phòng. Đến tối, khi tên cướp đầu đảng về, uống rượu say, nàng nói: “Thưa chủ nhân, nếu vào lúc này ngài thấy kẻ thù của ngài, ngài sẽ làm gì hắn?”
‘‘Idañcidañca karissāmīti’’.
"I would do this and that."
“Ta sẽ làm thế này, thế này.”
‘‘Kiṃ pana so dūre, nanu koṭṭhake nisinno’’ti?
"Is he far away? Isn't he sitting in the storehouse?"
“Hắn có ở xa đâu, chẳng phải hắn đang ngồi trong phòng đó sao?”
Corajeṭṭhako ukkaṃ ādāya tattha gantvā taṃ disvā gahetvā gehamajjhe pātetvā kapparādīhi yathāruciṃ pothesi.
The chief of the robbers took a torch, went there, saw him, seized him, threw him down in the middle of the house, and beat him as he pleased with his fists and so on.
Tên cướp đầu đảng cầm đuốc đến đó, nhìn thấy vị ấy, bắt lấy, quật xuống giữa nhà và đánh đập tùy thích bằng khuỷu tay và các thứ khác.
So pothiyamānopi aññaṃ kiñci avatvā ‘‘kodhanā akataññū ca, pisuṇā mittabhedikā’’ti ettakameva vadati.
Even while being beaten, he said nothing else, only "Angry, ungrateful, slanderous, betrayers of friends."
Dù bị đánh đập, vị ấy không nói gì khác, chỉ nói: “Nóng giận, vô ơn, nói xấu, phá hoại tình bạn” – chỉ bấy nhiêu đó thôi.
Coro taṃ pothetvā bandhitvā nipajjāpetvā sāyamāsaṃ bhuñjitvā sayi.
The robber, having beaten him, bound him, laid him down, ate his evening meal, and went to sleep.
Tên cướp đánh đập vị ấy, trói lại, bắt nằm xuống, rồi ăn bữa tối và đi ngủ.
Pabuddho jiṇṇāya surāya puna taṃ pothetuṃ ārabhi, sopi tāneva cattāri padāni vadati.
Awakening, due to the old liquor, he began to beat him again, and he too spoke those same four words.
Khi tỉnh dậy vì rượu cũ, hắn lại bắt đầu đánh đập vị ấy, và vị ấy cũng chỉ nói bốn câu đó.
Coro cintesi ‘‘ayaṃ evaṃ pothiyamānopi aññaṃ kiñci avatvā imāneva cattāri padāni vadati, pucchissāmi na’’nti tassā suttabhāvaṃ ñatvā taṃ pucchi ‘‘ambho tvaṃ evaṃ pothiyamānopi kasmā etāneva padāni vadasī’’ti?
The robber thought, "This man, even while being beaten like this, says nothing else but these four words. I will ask him." Knowing that he was awake, he asked him, "Hey, why do you say only these words even while being beaten like this?"
Tên cướp nghĩ: “Người này dù bị đánh đập như vậy mà không nói gì khác, chỉ nói bốn câu này, ta sẽ hỏi hắn.” Biết rằng nàng đã ngủ, hắn hỏi vị ấy: “Này ông, tại sao ông bị đánh đập như vậy mà chỉ nói những câu này?”
Takkapaṇḍito ‘‘tena hi suṇāhī’’ti taṃ kāraṇaṃ ādito paṭṭhāya kathesi.
The Takkapaṇḍita said, "Then listen," and recounted the matter from the beginning.
Takkapaṇḍita nói: “Vậy thì hãy nghe đây,” rồi kể lại câu chuyện từ đầu.
‘‘Ahaṃ pubbe araññavāsiko eko tāpaso jhānalābhī, svāhaṃ etaṃ gaṅgāya vuyhamānaṃ uttāretvā paṭijaggiṃ.
"Formerly, I was a recluse dwelling in the forest, a meditator who had attained jhāna. I rescued this woman who was being carried away by the Ganges and cared for her.
“Trước đây, tôi là một vị đạo sĩ sống trong rừng, đã chứng đắc thiền định. Tôi đã vớt cô gái này khi nàng bị trôi trên sông Hằng và chăm sóc nàng.
Atha maṃ esā palobhetvā jhānā parihāpesi, svāhaṃ araññaṃ pahāya etaṃ posento paccantagāmake vasāmi, athesā corehi idhānītā ‘ahaṃ dukkhaṃ vasāmi, āgantvā maṃ netū’ti mayhaṃ sāsanaṃ pesetvā idāni tava hatthe pātesi, iminā kāraṇenāhaṃ evaṃ kathemī’’ti.
Then she seduced me and caused me to fall from jhāna. I abandoned the forest and lived in a border village, supporting her. Then she was brought here by robbers, and she sent me a message saying, 'I live in distress; come and take me,' and now she has delivered me into your hands. For this reason, I speak thus."
Rồi nàng đã quyến rũ tôi, làm tôi mất thiền định. Tôi đã bỏ rừng, nuôi dưỡng nàng và sống ở một ngôi làng biên giới. Sau đó, nàng bị bọn cướp đưa đến đây, rồi nàng gửi lời nhắn cho tôi: ‘Tôi đang sống khổ sở, hãy đến đưa tôi đi,’ và bây giờ nàng đã đẩy tôi vào tay ngài. Vì lý do này mà tôi nói như vậy.”
Coro cintesi ‘‘yā esā evarūpe guṇasampanne upakārake evaṃ vippaṭipajji, sā mayhaṃ kataraṃ nāma upaddavaṃ na kareyya, māretabbā esā’’ti so takkapaṇḍitaṃ assāsetvā taṃ pabodhetvā khaggaṃ ādāya nikkhamma ‘‘etaṃ purisaṃ gāmadvāre ghātessāmī’’ti vatvā tāya saddhiṃ bahigāmaṃ gantvā ‘‘etaṃ hatthe gaṇhā’’ti taṃ tāya hatthe gāhāpetvā khaggaṃ ādāya takkapaṇḍitaṃ paharanto viya taṃ dvidhā chinditvā sasīsaṃ nhāpetvā takkapaṇḍitaṃ katipāhaṃ paṇītena bhojanena santappetvā idāni kahaṃ gamissasī’’ti āha.
The robber thought, "This woman, who has thus wronged such a virtuous and helpful person, what kind of harm would she not do to me? She must be killed." So, he reassured the Takkapaṇḍita, woke him up, took a sword, went out, and saying, "I will kill this man at the village gate," went outside the village with her, and said, "Hold this man by the hand." He made her hold him by the hand, took the sword, and as if to strike the Takkapaṇḍita, he cut her in two, washed his head, and after satisfying the Takkapaṇḍita with excellent food for a few days, asked, "Where will you go now?"
Tên cướp nghĩ: “Người này đã đối xử tệ bạc như vậy với một ân nhân có phẩm hạnh cao quý như thế, vậy thì nàng sẽ không gây ra tai họa nào cho ta sao? Phải giết nàng đi thôi.” Hắn an ủi Takkapaṇḍita, đánh thức nàng dậy, cầm kiếm đi ra và nói: “Ta sẽ giết người đàn ông này ở cổng làng.” Nói xong, hắn cùng nàng đi ra ngoài làng, rồi nói: “Hãy nắm tay hắn,” và bảo nàng nắm tay vị ấy. Hắn cầm kiếm, giả vờ như đánh Takkapaṇḍita, nhưng lại chém nàng làm hai mảnh, rồi cho Takkapaṇḍita tắm gội sạch sẽ, và trong vài ngày, hắn đãi vị ấy bằng những món ăn ngon. Rồi hắn hỏi: “Bây giờ ngài sẽ đi đâu?”
Takkapaṇḍito ‘‘gharāvāsena me kiccaṃ natthi, isipabbajjaṃ pabbajitvā tattheva araññe vasissāmī’’ti āha.
The Takkapaṇḍita said, "I have no need for household life; I will go forth as an ascetic and live in that very forest."
Takkapaṇḍita nói: “Tôi không còn việc gì với đời sống gia đình nữa, tôi sẽ xuất gia làm đạo sĩ và sống trong rừng đó.”
‘‘Tena hi ahampi pabbajissāmī’’ti ubhopi pabbajitvā taṃ araññāyatanaṃ gantvā pañca abhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā jīvitapariyosāne brahmalokūpagā ahesuṃ.
"Then I too will go forth," both of them, having gone forth and gone to that forest hermitage, produced the five supernormal powers (abhiññā) and the eight attainments (samāpattiyo), and at the end of their lives, they became reborn in the Brahma world.
“Vậy thì tôi cũng sẽ xuất gia,” cả hai cùng xuất gia, đi đến khu rừng đó, chứng đắc năm thắng trí và tám thiền định, rồi khi hết tuổi thọ, cả hai đều tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tatrāyaṃ piṇḍattho – bhikkhu itthiyo nāmetā kodhanā, uppannaṃ kodhaṃ nivāretuṃ na sakkonti.
Herein, this is the condensed meaning: Bhikkhu, these women are called kodhanā (angry); they cannot restrain their arisen anger.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: bhikkhu (Này Tỷ-kheo), những người phụ nữ này được gọi là kodhanā (nóng giận), họ không thể kiềm chế cơn giận phát sinh.
Akataññū ca, atimahantampi upakāraṃ na jānanti.
And akataññū (ungrateful); they do not recognize even very great help.
Và akataññū ca (vô ơn), họ không biết ơn dù là sự giúp đỡ vô cùng lớn lao.
Pisuṇā ca, piyasuññabhāvakaraṇameva kathaṃ kathenti.
And pisuṇā (slanderous); they speak only words that cause a lack of affection.
Và pisuṇā (nói xấu), họ chỉ nói những lời làm mất đi sự yêu mến.
Mittabhedikā, mitte bhindanti, mittabhedanakathaṃ kathanasīlāyeva, evarūpehi pāpadhammehi samannāgatā etā.
Mittabhedikā (divisive of friends); they break up friendships, they are accustomed to speaking words that cause the breaking of friendships; they are endowed with such evil qualities.
Mittabhedikā (phá hoại tình bạn), họ chia rẽ bạn bè, họ có thói quen nói những lời phá hoại tình bạn. Họ bị chi phối bởi những ác pháp như vậy.
Kiṃ te etāhi, brahmacariyaṃ cara bhikkhu, ayañhi methunavirati parisuddhaṭṭhena brahmacariyaṃ nāma, taṃ cara.
What are they to you? Brahmacariyaṃ cara bhikkhu (Practice the holy life, bhikkhu); this abstinence from sexual intercourse is called brahmacariya (holy life) due to its purity; practice that.
Ngươi cần gì những người đó, brahmacariyaṃ cara bhikkhu (này Tỷ-kheo, hãy sống Phạm hạnh), sự từ bỏ tà dâm này được gọi là Phạm hạnh vì sự thanh tịnh, hãy sống Phạm hạnh đó.
So sukhaṃ na vihāhisīti so tvaṃ etaṃ brahmacariyavāsaṃ vasanto jhānasukhaṃ maggasukhaṃ phalasukhañca na vihāhisi, etaṃ sukhaṃ na vijahissati, etasmā sukhā na parihāyissasīti attho.
So sukhaṃ na vihāhisīti (then you will not dwell happily); this means, you, dwelling in this brahmacariya, will not abandon the happiness of jhāna, the happiness of the path, and the happiness of the fruit; you will not forsake this happiness, you will not fall away from this happiness.
So sukhaṃ na vihāhisīti (ngươi sẽ không từ bỏ hạnh phúc), nghĩa là ngươi sống đời Phạm hạnh này sẽ không từ bỏ hạnh phúc thiền định, hạnh phúc Đạo, và hạnh phúc Quả, ngươi sẽ không mất đi hạnh phúc này.
‘‘Na parihāhisī’’tipi pāṭho, ayamevattho.
"Na parihāhisī" is also a reading, the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là “Na parihāhisī,” ý nghĩa vẫn như vậy.
Māsu nandi icchati manti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
Māsu nandi icchati manti (Let not Nandi desire me) – this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain lay follower.
Māsu nandi icchati manti (Đừng mong muốn ta) – Đức Thế Tôn đã thuyết bài pháp này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến một vị cận sự nam.
Eko kira sāvatthivāsī upāsako tīsu saraṇesu pañcasu ca sīlesu patiṭṭhito buddhamāmako, dhammamāmako, saṅghamāmako, bhariyā panassa dussīlā pāpadhammā.
It is said that a certain lay follower living in Sāvatthī was established in the three refuges and the five precepts, devoted to the Buddha, devoted to the Dhamma, devoted to the Saṅgha, but his wife was immoral and wicked.
Nghe nói, có một vị cận sự nam ở Sāvatthī, an trú trong Tam quy và Ngũ giới, là người mộ Phật, mộ Pháp, mộ Tăng, nhưng vợ ông ta lại là người có ác giới, ác pháp.
Yaṃ divasaṃ micchācāraṃ carati, taṃ divasaṃ satakītadāsī viya hoti, micchācārassa pana akatadivase sāminī viya hoti caṇḍā pharusā.
On the day she committed misconduct, she was like a slave bought for a hundred; but on the day she did not commit misconduct, she was like a mistress, fierce and harsh.
Ngày nào nàng phạm tà hạnh, ngày đó nàng như một người nữ nô lệ bị mua bằng trăm đồng, còn ngày nào không phạm tà hạnh, nàng lại như một bà chủ, hung dữ và thô bạo.
So tassā bhāvaṃ jānituṃ na sakkoti, atha tāya ubbāḷho buddhūpaṭṭhānaṃ na gacchati.
He could not understand her nature, and being tormented by her, he did not go to attend on the Buddha.
Ông ta không thể hiểu được tính cách của nàng, và vì bị nàng làm phiền, ông không đến yết kiến Đức Phật.
Atha naṃ ekadivasaṃ gandhapupphādīni ādāya āgantvā vanditvā nisinnaṃ satthā āha – ‘‘kiṃ nu kho tvaṃ, upāsaka, sattaṭṭha divase buddhūpaṭṭhānaṃ nāgacchasī’’ti.
Then one day, having taken perfumes, flowers, and other things, he came, paid homage, and sat down. The Teacher said, "Why, lay follower, have you not come to attend on the Buddha for seven or eight days?"
Một ngày nọ, ông mang theo hương hoa và các vật phẩm khác đến, đảnh lễ và ngồi xuống. Đức Thế Tôn hỏi ông: “Này cận sự nam, tại sao ngươi không đến yết kiến Đức Phật trong bảy, tám ngày qua?”
Gharaṇī me, bhante, ekasmiṃ divase satakītadāsī viya hoti, ekasmiṃ divase sāminī viya caṇḍā pharusā.
"My wife, Venerable Sir, is like a slave bought for a hundred on one day, and on another day, she is like a mistress, fierce and harsh.
“Bạch Đức Thế Tôn, vợ con, một ngày thì như một người nữ nô lệ bị mua bằng trăm đồng, một ngày thì như một bà chủ, hung dữ và thô bạo.
Ahaṃ tassā bhāvaṃ jānituṃ na sakkomi, svāhaṃ tāya ubbāḷho buddhūpaṭṭhānaṃ nāgacchāmīti.
I cannot understand her nature, and being tormented by her, I do not come to attend on the Buddha," he replied.
Con không thể hiểu được tính cách của nàng, và vì bị nàng làm phiền, con không đến yết kiến Đức Phật.”
Athassa vacanaṃ sutvā satthā ‘‘upāsaka, ‘mātugāmassa bhāvo nāma dujjāno’ti pubbepi te paṇḍitā kathayiṃsu, tvaṃ pana taṃ bhavasaṅkhepagatattā sallakkhetuṃ na sakkosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Then, having heard his words, the Teacher said, "Lay follower, 'the nature of women is indeed difficult to know' – even in the past, the wise spoke thus, but you, due to being caught in the cycle of existence, cannot discern it." Having said this and being requested by him, he related a past event.
Nghe lời ông nói, Đức Thế Tôn nói: “Này cận sự nam, ‘tính cách của phụ nữ thật khó hiểu’ – các bậc hiền trí xưa cũng đã nói như vậy. Nhưng vì ngươi đang ở trong vòng luân hồi, ngươi không thể nhận ra điều đó.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của ông, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ sikkhāpeti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, as a renowned teacher, taught five hundred students.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là một vị đạo sư danh tiếng, dạy nghệ thuật cho năm trăm học trò.
Atheko tiroraṭṭhavāsiko brāhmaṇamāṇavako āgantvā tassa santike sippaṃ uggaṇhanto ekāya itthiyā paṭibaddhacitto hutvā taṃ bhariyaṃ katvā tasmiṃyeva bārāṇasinagare vasanto dve tisso velāyo ācariyassa upaṭṭhānaṃ na gacchati.
Then a certain brahmin student from a border region came and, while learning a craft from him, became attached to a certain woman and, having made her his wife, lived in that very city of Bārāṇasī, and did not go to attend on the teacher for two or three occasions.
Rồi một học trò Bà-la-môn từ một vùng đất khác đến, học nghệ thuật với Ngài, rồi bị một người phụ nữ làm cho mê đắm, lấy nàng làm vợ, và sống ngay tại thành Bārāṇasī đó. Vị ấy không đến yết kiến đạo sư hai, ba lần.
Sā panassa bhariyā dussīlā pāpadhammā.
But his wife was immoral and wicked.
Vợ của vị ấy lại là người có ác giới, ác pháp.
Micchācāraṃ ciṇṇadivase dāsī viya hoti, aciṇṇadivase sāminī viya hoti caṇḍā pharusā.
On the day she committed misconduct, she was like a slave; on the day she did not commit misconduct, she was like a mistress, fierce and harsh.
Ngày nào phạm tà hạnh, nàng như một người nữ nô lệ, còn ngày nào không phạm tà hạnh, nàng như một bà chủ, hung dữ và thô bạo.
So tassā bhāvaṃ jānituṃ asakkonto tāya ubbāḷho ākulacitto ācariyassa upaṭṭhānaṃ na gacchati.
He, being unable to understand her nature, and being tormented by her, with a troubled mind, did not go to attend on the teacher.
Vị ấy không thể hiểu được tính cách của nàng, và vì bị nàng làm phiền, tâm trí rối bời, ông không đến yết kiến đạo sư.
Atha naṃ sattaṭṭha divase atikkamitvā āgataṃ ‘‘kiṃ, māṇava, na paññāyasī’’ti ācariyo pucchi.
Then, after seven or eight days had passed, the teacher asked him when he came, "Why, student, have you not been seen?"
Rồi sau bảy, tám ngày, khi vị ấy đến, đạo sư hỏi: “Này học trò, tại sao ngươi không xuất hiện?”
So ‘‘bhariyā maṃ, ācariya, ekadivasaṃ icchati pattheti, dāsī viya nihatamānā hoti.
So*, "Teacher, one day my wife desires and longs for me, and is humble like a slave woman.
Vị ấy thưa: “Thưa đạo sư, vợ con, một ngày thì mong muốn, khát khao con, như một người nữ nô lệ khiêm nhường.
Ekadivasaṃ sāminī viya thaddhā caṇḍā pharusā, ahaṃ tassā bhāvaṃ jānituṃ na sakkomi, tāya ubbāḷho ākulacitto tumhākaṃ upaṭṭhānaṃ nāgatomhī’’ti.
Another day she is stiff, fierce, and harsh like a mistress. I cannot understand her nature. Distressed by her, with a troubled mind, I have not come to attend upon you."
Một ngày thì như một bà chủ, cứng rắn, hung dữ và thô bạo. Con không thể hiểu được tính cách của nàng, vì bị nàng làm phiền, tâm trí rối bời, con đã không đến yết kiến ngài.”
Ācariyo ‘‘evametaṃ, māṇava, itthiyo nāma anācāraṃ ciṇṇadivase sāmikaṃ anuvattanti, dāsī viya nihatamānā honti.
The teacher*, "It is so, young man. Women, indeed, on the day they have committed misconduct, follow their husband and are humble like slave women.
Vị đạo sư nói: “Này thanh niên, đúng vậy, phụ nữ khi đã hành động bất chính, vào những ngày đó họ theo chồng, giống như một người tớ gái, với lòng kiêu hãnh bị dập tắt.
Anāciṇṇadivase pana mānatthaddhā hutvā sāmikaṃ na gaṇenti.
But on a day they have not committed misconduct, they become stiff with pride and do not regard their husband.
Nhưng vào những ngày chưa hành động bất chính, họ trở nên kiêu ngạo và không xem trọng chồng.
Evaṃ itthiyo nāmetā anācārā dussīlā, tāsaṃ bhāvo nāma dujjāno, tāsu icchantīsupi anicchantīsupi majjhatteneva bhavitabba’’nti vatvā tassovādavasena imaṃ gāthamāha –
Thus, women are indeed immoral and wicked. Their nature is hard to know. One should be indifferent towards them, whether they desire or do not desire." Having said this, he spoke this verse as an admonition to him:
Như vậy, phụ nữ là những kẻ hành động bất chính, giới hạnh bại hoại, bản chất của họ thật khó biết. Dù họ muốn hay không muốn, con cũng nên giữ thái độ trung dung.” Sau khi khuyên dạy như vậy, vị đạo sư đã nói bài kệ này –
Tattha mā su nandi icchati manti su-kāro nipātamattaṃ, ‘‘ayaṃ itthī maṃ icchati pattheti, mayi sinehaṃ karotī’’ti mā tussi.
Therein, mā su nandi icchati manti: the particle su is merely an expletive. "This woman desires and longs for me, she shows affection towards me"—do not rejoice.
Ở đây, Mā su nandi icchati maṃ – chữ su chỉ là một tiểu từ (nipāta). “Người phụ nữ này muốn ta, mong cầu ta, có tình yêu với ta” – chớ vui mừng vì điều đó.
Mā su soci na micchatīti ‘‘ayaṃ maṃ na icchatī’’tipi mā soci, tassā icchamānāya nandiṃ, na icchamānāya ca sokaṃ akatvā majjhattova hohīti dīpeti.
Mā su soci na micchatīti: "She does not desire me"—do not grieve either. This indicates that one should be indifferent, neither rejoicing when she desires nor grieving when she does not desire.
Mā su soci na micchatīti – “Người này không muốn ta” – cũng chớ buồn. Điều này có nghĩa là đừng vui khi nàng muốn, đừng buồn khi nàng không muốn, mà hãy giữ thái độ trung dung.
Thīnaṃ bhāvo durājānoti itthīnaṃ bhāvo nāma itthimāyāya paṭicchannattā durājāno.
Thīnaṃ bhāvo durājānoti: the nature of women is indeed hard to know, being concealed by feminine wiles.
Thīnaṃ bhāvo durājānoti – bản chất của phụ nữ thật khó biết, vì nó bị che giấu bởi những mánh khóe của phụ nữ.
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như cái gì?
Macchassevodake gatanti yathā macchassa gamanaṃ udakena paṭicchannattā dujjānaṃ, teneva so kevaṭṭe āgate udakena gamanaṃ paṭicchādetvā palāyati, attānaṃ gaṇhituṃ na deti, evameva itthiyo mahantampi dussīlakammaṃ katvā ‘‘mayaṃ evarūpaṃ na karomā’’ti attanā katakammaṃ itthimāyāya paṭicchādetvā sāmike vañcenti.
Macchassevodake gatanti: just as the movement of a fish is hard to know because it is concealed by water, and therefore, when a fisherman comes, it conceals its movement with water and flees, not allowing itself to be caught. In the same way, women, even after committing great immoral acts, deceive their husbands by concealing their actions with feminine wiles, saying, "We do not do such things."
Macchassevodake gatanti – như việc cá bơi lội trong nước khó biết được vì bị nước che giấu. Chính vì vậy, khi người đánh cá đến, nó che giấu đường đi của mình bằng nước mà chạy trốn, không để mình bị bắt. Cũng vậy, phụ nữ dù đã làm những việc xấu xa lớn lao, vẫn che giấu hành vi của mình bằng mánh khóe phụ nữ và lừa dối chồng, nói rằng: “Chúng tôi không làm những việc như vậy.”
Evaṃ itthiyo nāmetā pāpadhammā durājānā, tāsu majjhattoyeva sukhito hotīti.
Thus, women are indeed wicked and hard to know. One who remains indifferent towards them is happy.
Như vậy, phụ nữ là những kẻ có ác pháp, khó biết được, và người nào giữ thái độ trung dung với họ sẽ được hạnh phúc.
Yathā nadī ca pantho cāti idaṃ satthā jetavane viharanto tathārūpaṃyeva upāsakaṃ ārabbha kathesi.
Yathā nadī ca pantho cāti: The Teacher, while dwelling in Jetavana, spoke this in reference to a lay follower of such a nature.
Yathā nadī ca pantho cāti – câu chuyện này Đức Thế Tôn đã kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị cận sự nam tương tự.
So pana pariggaṇhanto tassā dussīlabhāvaṃ ñatvā bhaṇḍito cittabyākulatāya sattaṭṭha divase upaṭṭhānaṃ nāgamāsi.
That lay follower, having observed and known her immoral nature, became agitated and, due to his troubled mind, did not come to attend for seven or eight days.
Vị ấy, sau khi tìm hiểu và biết được sự bại hoại của vợ mình, đã trở nên bối rối và vì tâm trạng phiền muộn, đã không đến hầu hạ trong bảy, tám ngày.
So ekadivasaṃ vihāraṃ gantvā tathāgataṃ vanditvā nisinno ‘‘kasmā sattaṭṭha divasāni nāgatosī’’ti vutte ‘‘bhariyā me, bhante, dussīlā, tassā upari byākulacittatāya nāgatomhī’’ti āha.
One day, he went to the monastery, paid homage to the Tathāgata, and sat down. When asked, "Why have you not come for seven or eight days?" he replied, "Venerable Sir, my wife is immoral. I have not come due to my troubled mind concerning her."
Một ngày nọ, vị ấy đến tinh xá, đảnh lễ Đức Như Lai và ngồi xuống. Khi được hỏi: “Tại sao con không đến trong bảy, tám ngày qua?”, vị ấy thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, vợ con là người giới hạnh bại hoại, vì tâm con bối rối về nàng nên con đã không đến.”
Satthā ‘‘upāsaka, itthīsu ‘anācārā etā’ti kopaṃ akatvā majjhatteneva bhavituṃ vaṭṭatīti pubbepi te paṇḍitā kathayiṃsu, tvaṃ pana bhavantarena paṭicchannattā taṃ kāraṇaṃ na sallakkhesī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Lay follower, regarding women, 'These are immoral'—the wise ones in the past also said that one should not be angry but remain indifferent. But you, being obscured by another existence, did not discern that reason." Having said this, when requested by him, the Teacher recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: “Này cận sự nam, đối với phụ nữ, các bậc hiền trí đã nói rằng ‘họ là những người hành động bất chính’ và khuyên nên giữ thái độ trung dung, không nổi giận. Nhưng vì bị che lấp bởi các kiếp sống trước, con đã không nhận ra điều đó.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của vị ấy, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto purimanayeneva disāpāmokkho ācariyo ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a world-renowned teacher in the same manner as before.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã là một vị đạo sư nổi tiếng khắp phương theo cách thức đã kể trên.
Athassa antevāsiko bhariyāya dosaṃ disvā byākulacittatāya katipāhaṃ anāgantvā ekadivasaṃ ācariyena pucchito taṃ kāraṇaṃ nivedesi.
Then, his disciple, seeing a fault in his wife, did not come for several days due to his troubled mind. One day, when questioned by the teacher, he revealed the reason.
Rồi một học trò của Ngài, khi thấy lỗi lầm của vợ mình, đã vì tâm trạng bối rối mà không đến trong vài ngày. Một ngày nọ, khi được vị đạo sư hỏi, người ấy đã kể lại nguyên nhân.
Athassa ācariyo ‘‘tāta, itthiyo nāma sabbasādhāraṇā, tāsu ‘dussīlā etā’ti paṇḍitā kopaṃ na karontī’’ti vatvā ovādavasena imaṃ gāthamāha –
Then his teacher said to him, "My dear, women are common to all. The wise do not get angry with them, thinking, 'These are immoral.'" Having said this, he spoke this verse as an admonition:
Vị đạo sư nói với người ấy: “Này con, phụ nữ là những người chung chạ với tất cả mọi người, các bậc hiền trí không nổi giận với họ vì ‘họ là những người giới hạnh bại hoại’.” Sau khi nói vậy, để khuyên dạy, Ngài đã nói bài kệ này –
Tattha yathā nadīti yathā anekatitthā nadī nhānatthāya sampattasampattānaṃ caṇḍālādīnampi khattiyādīnampi sādhāraṇā, na tattha koci nhāyituṃ na labhati nāma.
Therein, just as a river means: just as a river with many bathing places is common to all who arrive to bathe, whether they be caṇḍālas or khattiyas; no one is unable to bathe there.
Ở đây, yathā nadīti – như một dòng sông có nhiều bến tắm, là nơi chung cho tất cả mọi người đến tắm, dù là người hạ tiện như Caṇḍāla hay người cao quý như Sát Đế Lợi, không ai bị cấm tắm ở đó.
‘‘Pantho’’tiādīsupi yathā mahāmaggopi sabbesaṃ sādhāraṇo, na koci tena gantuṃ na labhati.
And in “a road,” etc., just as a highway is common to all, no one is unable to travel on it.
Trong các từ “Pantho”tiādīsupi – cũng vậy, như con đường lớn là nơi chung cho tất cả mọi người, không ai bị cấm đi trên đó.
Pānāgārampi surāgehaṃ sabbesaṃ sādhāraṇaṃ, yo yo pātukāmo, sabbo tattha pavisateva.
A tavern is also common to all; whoever wishes to drink, everyone enters there.
Pānāgārampi – quán rượu cũng là nơi chung cho tất cả mọi người, ai muốn uống đều có thể vào.
Puññatthikehi tattha tattha manussānaṃ nivāsatthāya katā sabhāpi sādhāraṇā, na tattha koci pavisituṃ na labhati.
A public hall built by those seeking merit for people to reside in here and there is also common; no one is unable to enter there.
Sabhāpi – hội trường được những người làm phước xây dựng ở khắp nơi để mọi người nghỉ ngơi, cũng là nơi chung, không ai bị cấm vào đó.
Mahāmagge pānīyacāṭiyo ṭhapetvā katā papāpi sabbesaṃ sādhāraṇā, na tattha koci pānīyaṃ pivituṃ na labhati.
A water-shed set up on the highway with water pots is also common to all; no one is unable to drink water there.
Papāpi – lều nước được đặt trên đường lớn với các chum nước uống cũng là nơi chung cho tất cả mọi người, không ai bị cấm uống nước ở đó.
Evaṃ lokitthiyo nāmāti evameva tāta māṇava imasmiṃ loke itthiyopi sabbasādhāraṇāva, teneva ca sādhāraṇaṭṭhena nadīpanthapānāgārasabhāpapāsadisā.
So are women in the world means: just so, dear student, women in this world are common to all, and it is for this reason of being common that they are like a river, a road, a tavern, a public hall, and a water-shed.
Evaṃ lokitthiyo nāmāti – cũng vậy, này thanh niên, phụ nữ trên đời cũng là những người chung chạ với tất cả mọi người. Chính vì tính chung chạ đó mà họ giống như sông, đường lớn, quán rượu, hội trường và lều nước.
Tasmā nāsaṃ kujjhanti paṇḍitā, etāsaṃ itthīnaṃ ‘‘lāmikā etā anācārā dussīlā sabbasādhāraṇā’’ti cintetvā paṇḍitā chekā buddhisampannā na kujjhantīti.
Therefore, the wise do not get angry with them, meaning that wise, clever, and intelligent people do not get angry with these women, thinking, “These women are vile, ill-behaved, immoral, and common to all.”
Vì vậy, nāsaṃ kujjhanti paṇḍitā – các bậc hiền trí, những người thông minh, đầy trí tuệ, không nổi giận với những người phụ nữ này, khi nghĩ rằng: “Họ là những kẻ thấp kém, hành động bất chính, giới hạnh bại hoại, chung chạ với tất cả mọi người.”
Ekā icchā pure āsīti idaṃ satthā jetavane viharanto saṃkilesaṃ ārabbha kathesi.
“Once there was a single desire” – this the Master related while dwelling at Jetavana, concerning defilement.
Ekā icchā pure āsīti – câu chuyện này Đức Thế Tôn đã kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến sự ô nhiễm.
Eko kira sāvatthivāsī kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā ratanasāsane uraṃ datvā pabbajitvā paṭipannako yogāvacaro avissaṭṭhakammaṭṭhāno hutvā ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ itthiṃ disvā subhavasena indriyāni bhinditvā olokesi.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, having heard the Master’s Dhamma discourse, embraced the noble Dispensation and went forth, becoming a diligent meditator whose meditation subject was not yet fully developed. One day, while walking for alms in Sāvatthī, he saw a woman adorned and prepared, and he looked at her with his faculties broken by the perception of beauty.
Có một thiện gia tử ở Sāvatthī, sau khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, đã dâng lòng mình cho giáo pháp quý báu, xuất gia và trở thành một hành giả tu tập, chưa hoàn thành đề mục thiền định. Một ngày nọ, khi đi khất thực ở Sāvatthī, vị ấy thấy một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy và nhìn nàng với tâm ý nhiễm ô, phá vỡ các căn.
Tassa abbhantare kileso cali, vāsiyā ākoṭitakhīrarukkho viya ahosi.
Within him, defilement stirred; he became like a milky tree struck by an axe.
Trong lòng vị ấy, phiền não đã trỗi dậy, giống như một cây sung bị rìu đốn.
So tato paṭṭhāya kilesavasiko hutvā neva kāyassādaṃ na cittassādaṃ labhati, bhantamigasappaṭibhāgo sāsane anabhirato parūḷhakesalomanakho kiliṭṭhacīvaro ahosi.
From that time onwards, being under the sway of defilement, he found no enjoyment in body or mind; he became like a bewildered deer, discontented in the Dispensation, with overgrown hair, nails, and soiled robes.
Từ đó trở đi, bị phiền não chi phối, vị ấy không còn cảm thấy an lạc thân tâm, trở nên chán nản với giáo pháp, giống như một con nai hoảng loạn, tóc tai, lông và móng tay dài ra, y phục dơ bẩn.
Athassa indriyavikāraṃ disvā sahāyakā bhikkhū ‘‘kiṃ nu kho te, āvuso, na yathā porāṇāni indriyānī’’ti pucchiṃsu.
Then, seeing the change in his faculties, his fellow bhikkhus asked, “Friend, why are your faculties not as they were before?”
Thấy sự thay đổi ở các căn của vị ấy, các Tỳ Khưu bạn bè hỏi: “Này Hiền giả, có phải các căn của Hiền giả không còn như xưa không?”
Anabhiratosmi, āvusoti.
“I am discontented, friends,” he replied.
“Thưa Hiền giả, con đang chán nản.”
Atha naṃ te satthu santikaṃ nayiṃsu.
Then they led him to the Master.
Rồi họ dẫn vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, anicchamānaṃ bhikkhuṃ ādāya āgatatthā’’ti pucchi.
The Master asked, “Bhikkhus, why have you brought a bhikkhu who is unwilling?”
Đức Thế Tôn hỏi: “Này các Tỳ Khưu, các con có mang một Tỳ Khưu không muốn đến đây không?”
‘‘Ayaṃ, bhante, bhikkhu anabhirato’’ti?
“This bhikkhu, venerable sir, is discontented.”
“Bạch Đức Thế Tôn, Tỳ Khưu này đang chán nản.”
‘‘Saccaṃ bhikkhū’’ti.
“Is that true, bhikkhu?”
“Này Tỳ Khưu, có đúng vậy không?”
‘‘Saccaṃ bhagavā’’ti.
“It is true, Blessed One.”
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Ko taṃ ukkaṇṭhāpesī’’ti?
“Who made you discontented?”
“Ai đã khiến con chán nản?”
‘‘Ahaṃ, bhante, piṇḍāya caranto ekaṃ itthiṃ disvā indriyāni bhinditvā olokesiṃ, atha me kileso cali, tenamhi ukkaṇṭhito’’ti.
“Venerable sir, while walking for alms, I saw a woman and looked at her with my faculties broken, perceiving beauty. Then defilement stirred in me, and because of that, I am discontented.”
“Bạch Đức Thế Tôn, khi con đi khất thực, con đã thấy một người phụ nữ và nhìn nàng với tâm ý nhiễm ô, phá vỡ các căn. Rồi phiền não của con đã trỗi dậy, vì thế con trở nên chán nản.”
Atha naṃ satthā ‘‘anacchariyametaṃ bhikkhu, yaṃ tvaṃ indriyāni bhinditvā visabhāgārammaṇaṃ subhavasena olokento kilesehi kampito, pubbe pañcābhiññā aṭṭhasamāpattilābhino jhānabalena kilese vikkhambhetvā visuddhacittā gaganatalacarā bodhisattāpi indriyāni bhinditvā visabhāgārammaṇaṃ olokayamānā jhānā parihāyitvā kilesehi kampitā mahādukkhaṃ anubhaviṃsu.
Then the Master said to him, “This is not surprising, bhikkhu, that you, having broken your faculties and looking at an unsuitable object with the perception of beauty, were agitated by defilements. Previously, even Bodhisattas who had attained the five supernormal powers and the eight attainments, who had suppressed defilements with the power of jhāna and whose minds were purified, traversing the sky, also fell from jhāna and were agitated by defilements, experiencing great suffering, when they broke their faculties and looked at an unsuitable object.”
Rồi Đức Thế Tôn nói với vị ấy: “Này Tỳ Khưu, việc con bị phiền não làm cho rung động khi con phá vỡ các căn và nhìn một đối tượng không tương thích với tâm ý nhiễm ô là điều không lạ. Trong quá khứ, các vị Bồ Tát, những bậc đã đạt được năm thắng trí và tám thiền định, đã tịnh hóa tâm mình bằng sức mạnh thiền định và bay lượn trên không trung, cũng đã bị phiền não làm cho rung động và mất thiền định khi nhìn một đối tượng không tương thích với tâm ý nhiễm ô, và đã phải chịu đựng khổ đau lớn lao.
Na hi sineruuppāṭanakavāto hatthimattaṃ muṇḍapabbataṃ, mahājambuummūlakavāto chinnataṭe virūḷhagacchakaṃ, mahāsamuddaṃ vā pana sosanakavāto khuddakataḷākaṃ kismiñcideva gaṇeti, evaṃ uttamabuddhīnaṃ nāma visuddhacittānaṃ bodhisattānaṃ aññāṇabhāvakarā kilesā tayi kiṃ lajjissanti, visuddhāpi sattā saṃkilissanti, uttamayasasamaṅginopi āyasakyaṃ pāpuṇantī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Indeed, a wind that uproots Mount Sineru does not consider a bare mountain the size of an elephant; a wind that uproots a great rose-apple tree does not consider a bush growing on a broken bank; or a wind that dries up the great ocean does not consider a small pond at all. In the same way, how could defilements that cause ignorance be ashamed in you, who are a Bodhisatta of supreme wisdom and purified mind? Even pure beings become defiled, and even those endowed with supreme glory fall into disgrace." Having said this, he related a past event.
Thật vậy, cơn gió bão có thể nhổ bật núi Sineru không coi một ngọn núi trọc lớn bằng con voi là gì; cơn gió bão có thể nhổ bật cây jambu vĩ đại không coi một bụi cây mọc trên bờ vực bị xói mòn là gì; cơn gió bão có thể làm khô cạn đại dương không coi một cái ao nhỏ là gì. Cũng vậy, những phiền não gây ra sự vô minh đối với những Bồ Tát có trí tuệ tối thượng, tâm thanh tịnh, thì làm sao chúng có thể xấu hổ trước con? Ngay cả những chúng sinh thanh tịnh cũng bị ô nhiễm, và ngay cả những người có danh tiếng tối thượng cũng có thể rơi vào tình trạng không danh tiếng,” rồi ngài kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe ekassa mahāvibhavassa brāhmaṇassa kule nibbattitvā viññutaṃ patto sabbasippānaṃ pāraṃ gantvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā pañca abhiññā ca aṭṭha samāpattiyo ca uppādetvā jhānasukhena vītināmento himavantappadese vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into the family of a very wealthy brahmin in the Kāsī kingdom. Having attained maturity, he mastered all arts, renounced sensual pleasures, embraced the ascetic's life, performed kasiṇa meditation, developed the five abhiññā and eight samāpattis, and spent his time enjoying the bliss of jhāna, dwelling in the Himavanta region.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong gia đình một vị Bà la môn giàu có ở xứ Kāsī. Sau khi trưởng thành, Ngài thành thạo tất cả các nghề, từ bỏ dục lạc, xuất gia theo lối ẩn sĩ, thực hành kasiṇa, chứng đắc năm thắng trí (abhiññā) và tám thiền chứng (samāpatti), sống an lạc trong thiền định tại vùng Hy Mã Lạp Sơn.
So ekasmiṃ kāle loṇambilasevanatthāya himavantā otaritvā bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase katasarīrapaṭijaggano rattavākamayaṃ nivāsanapārupanaṃ saṇṭhāpetvā ajinacammaṃ ekasmiṃ aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā bhikkhābhājanamādāya bārāṇasiyaṃ bhikkhāya caramāno rañño gharadvāraṃ sampāpuṇi.
On one occasion, desiring to partake of salt and sour flavors, he descended from the Himavanta and reached Bārāṇasī. He stayed in the royal park, and the next day, after attending to his bodily needs, he arranged his red bark-fiber lower and upper robes, placed a deer-skin on one shoulder, tied his matted hair, and taking his alms-bowl, went for alms in Bārāṇasī, arriving at the king's palace gate.
Một thời, Ngài từ Hy Mã Lạp Sơn xuống Bārāṇasī để dùng muối và vị chua. Đến Bārāṇasī, Ngài ở trong vườn thượng uyển của vua. Ngày hôm sau, sau khi tắm rửa sạch sẽ, Ngài khoác y vỏ cây màu đỏ, quấn búi tóc xoắn, mang bình bát, đi khất thực trong Bārāṇasī và đến trước cửa nhà vua.
Rājā tassa iriyāpatheyeva pasīditvā pakkosāpetvā mahārahe āsane nisīdāpetvā paṇītena khādanīyabhojanīyena santappetvā katānumodanaṃ uyyāne vasanatthāya yāci.
The king was pleased by his demeanor, had him called, seated him on a valuable seat, satisfied him with delicious food, and after the anumodanā, requested him to stay in the park.
Nhà vua hoan hỷ trước oai nghi của Ngài, cho người mời vào, mời ngồi trên ghế quý giá, cúng dường đồ ăn thức uống ngon lành. Sau khi Ngài tùy hỷ, nhà vua thỉnh Ngài ở lại vườn thượng uyển.
So sampaṭicchitvā rājagehe bhuñjitvā rājakulaṃ ovadamāno tasmiṃ uyyāne soḷasa vassāni vasi.
He accepted, ate at the royal palace, and instructing the royal family, he lived in that park for sixteen years.
Ngài chấp thuận, sau khi thọ trai tại hoàng cung, Ngài khuyên răn hoàng tộc và ở lại vườn thượng uyển mười sáu năm.
Athekadivasaṃ rājā kupitaṃ paccantaṃ vūpasametuṃ gacchanto mudulakkhaṇaṃ nāma aggamahesiṃ ‘‘appamattā ayyassa upaṭṭhānaṃ karohī’’ti vatvā agamāsi.
Then one day, the king, going to quell a rebellious border region, told his chief queen, Mudulakkhaṇā, "Attend to the ascetic diligently," and departed.
Một ngày nọ, nhà vua đi dẹp loạn biên giới đang nổi dậy, dặn dò vị hoàng hậu Mudulakkhaṇā: “Hãy cẩn thận chăm sóc vị ẩn sĩ,” rồi ra đi.
Bodhisatto rañño gatakālato paṭṭhāya attano ruccanavelāya rājagehaṃ gacchati.
From the time the king left, the Bodhisatta would go to the royal palace at a time that suited him.
Bồ Tát, kể từ khi vua đi vắng, thường đến hoàng cung vào lúc Ngài muốn.
Athekadivasaṃ mudulakkhaṇā bodhisattassa āhāraṃ sampādetvā – ‘‘ajja ayyo cirāyatī’’ti gandhodakena nhāyitvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā mahātale cūḷasayanaṃ paññāpetvā bodhisattassa āgamanaṃ olokayamānā nipajji.
Then one day, Mudulakkhaṇā, having prepared food for the Bodhisatta, thought, "The ascetic is late today." She bathed with perfumed water, adorned herself with all ornaments, spread a small couch on the great floor, and lay down, watching for the Bodhisatta's arrival.
Một ngày nọ, Mudulakkhaṇā chuẩn bị thức ăn cho Bồ Tát, rồi nghĩ: “Hôm nay vị ẩn sĩ đến muộn,” bèn tắm gội bằng nước thơm, trang điểm đầy đủ, trải giường nhỏ trên nền đất cao và nằm chờ Bồ Tát đến.
Bodhisattopi attano velaṃ sallakkhetvā jhānā vuṭṭhāya ākāseneva rājanivesanaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, noting his time, rose from jhāna and went to the royal residence through the air.
Bồ Tát cũng nhận biết thời gian của mình, xuất khỏi thiền, bay trên không trung đến hoàng cung.
Mudulakkhaṇā vākacīrasaddaṃ sutvāva ‘‘ayyo, āgato’’ti vegena uṭṭhahi, tassā vegena uṭṭhahantiyā maṭṭhasāṭako bhassi.
Mudulakkhaṇā, hearing the rustle of his bark-fiber robe, quickly rose, thinking, "The ascetic has arrived." As she rose quickly, her clean garment slipped off.
Mudulakkhaṇā vừa nghe tiếng y vỏ cây liền nghĩ: “Vị ẩn sĩ đã đến,” bèn vội vàng đứng dậy. Do sự vội vàng đứng dậy, chiếc áo lụa mỏng của nàng rơi xuống.
Tāpasopi sīhapañjarena pavisanto deviyā visabhāgarūpārammaṇaṃ indriyāni bhinditvā subhavasena olokesi.
The ascetic, entering through the lion-cage window, looked at the queen's inappropriate form, which shattered his faculties, perceiving it as beautiful.
Vị ẩn sĩ, khi bước vào qua cửa sổ hình sư tử, nhìn thấy hình ảnh không thích hợp của hoàng hậu, phá vỡ các căn của mình và nhìn ngắm với tâm tưởng về sự đẹp đẽ.
Athassa abbhantare kileso cali, vāsiyā pahaṭakhīrarukkho viya ahosi.
Then defilement stirred within him; he became like a milk-tree struck by an axe.
Ngay lúc đó, phiền não trong Ngài trỗi dậy, Ngài trở nên như cây sữa bị rìu chặt.
Tāvadevassa jhānaṃ antaradhāyi, chinnapakkho kāko viya ahosi.
At that very moment, his jhāna vanished; he became like a crow with clipped wings.
Ngay lập tức, thiền định của Ngài biến mất, Ngài trở nên như con quạ bị cắt cánh.
So ṭhitakova āhāraṃ gahetvā abhuñjitvāva kilesakampito pāsādā oruyha uyyānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā phalakattharaṇasayanassa heṭṭhā āhāraṃ ṭhapetvā visabhāgārammaṇena baddho kilesagginā ḍayhamāno nirāhāratāya sussamāno satta divasāni phalakattharaṇe nipajji.
Standing there, he took the food but did not eat it. Trembling with defilement, he descended from the palace, went to the park, entered his leaf-hut, placed the food under the mat-bed, and bound by the inappropriate object, burning with the fire of defilement, and wasting away from lack of food, he lay on the mat-bed for seven days.
Ngài đứng đó, nhận thức ăn nhưng không dùng, run rẩy vì phiền não, xuống khỏi cung điện, đi đến vườn thượng uyển, vào tịnh xá, đặt thức ăn dưới tấm trải giường bằng gỗ, bị trói buộc bởi đối tượng không thích hợp, bị thiêu đốt bởi lửa phiền não, và nằm trên tấm trải giường bằng gỗ suốt bảy ngày, khô héo vì không ăn uống.
Sattame divase rājā paccantaṃ vūpasametvā āgato nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā nivesanaṃ agantvāva ‘‘ayyaṃ passissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā taṃ nipannakaṃ disvā ‘‘ekaṃ aphāsukaṃ jātaṃ maññe’’ti paṇṇasālaṃ sodhāpetvā pāde parimajjanto ‘‘kiṃ, ayya, aphāsuka’’nti pucchi.
On the seventh day, the king, having quelled the border region, returned. Without entering his residence, he circumambulated the city and went to the park, thinking, "I will see the ascetic." Entering the leaf-hut, he saw him lying down and thought, "Perhaps something is amiss." He had the leaf-hut swept, massaged the ascetic's feet, and asked, "What is amiss, venerable sir?"
Đến ngày thứ bảy, nhà vua dẹp loạn biên giới xong trở về, đi vòng quanh thành phố, không vào hoàng cung mà đi thẳng đến vườn thượng uyển để “gặp vị ẩn sĩ.” Vào tịnh xá, thấy Ngài đang nằm, vua nghĩ: “Chắc có chuyện không ổn,” bèn cho người dọn dẹp tịnh xá, xoa bóp chân Ngài và hỏi: “Thưa Ngài, có chuyện gì không ổn vậy ạ?”
‘‘Mahārāja aññaṃ me aphāsukaṃ natthi, kilesavasena panamhi paṭibaddhacitto jāto’’ti.
"Great king, nothing else is amiss with me, but my mind has become bound by defilement."
“Đại vương, tôi không có chuyện gì không ổn khác, chỉ là tâm tôi đã bị ràng buộc bởi phiền não.”
‘‘Kahaṃ paṭibaddhaṃ te, ayya, citta’’nti?
"Where is your mind bound, venerable sir?"
“Tâm Ngài bị ràng buộc vào đâu, thưa Ngài?”
‘‘Mudulakkhaṇāya, mahārājā’’ti.
"To Mudulakkhaṇā, great king."
“Vào Mudulakkhaṇā, Đại vương.”
‘‘Sādhu ayya, ahaṃ mudulakkhaṇaṃ tumhākaṃ dammī’’ti tāpasaṃ ādāya nivesanaṃ pavisitvā deviṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā tāpasassa adāsi.
"Very well, venerable sir, I will give Mudulakkhaṇā to you." So, taking the ascetic, he entered the residence, had the queen adorned with all ornaments, and gave her to the ascetic.
“Tốt lắm, thưa Ngài, tôi sẽ dâng Mudulakkhaṇā cho Ngài,” nhà vua nói, rồi đưa vị ẩn sĩ vào hoàng cung, cho hoàng hậu trang điểm đầy đủ và dâng cho vị ẩn sĩ.
Dadamānoyeva ca mudulakkhaṇāya saññamadāsi ‘‘tayā attano balena ayyaṃ rakkhituṃ vāyamitabba’’nti.
And as he gave her, he gave instructions to Mudulakkhaṇā: "You must strive to protect the ascetic with your own strength."
Khi dâng, vua dặn Mudulakkhaṇā: “Nàng phải cố gắng bảo vệ vị ẩn sĩ bằng sức lực của mình.”
‘‘Sādhu, deva, rakkhissāmī’’ti.
"Very well, O king, I will protect him," she said.
“Vâng, thưa Thiên tử, thiếp sẽ bảo vệ.”
Tāpaso deviṃ gahetvā rājanivesanā otari.
The ascetic, taking the queen, descended from the royal palace.
Vị ẩn sĩ dẫn hoàng hậu ra khỏi hoàng cung.
Atha naṃ mahādvārato nikkhantakāle ‘‘ayya, amhākaṃ ekaṃ gehaṃ laddhuṃ vaṭṭati, gaccha, rājānaṃ gehaṃ yācāhī’’ti āha.
Then, as they were exiting the main gate, she said to him, "Ascetic, it is proper for us to obtain a house. Go, ask the king for a house."
Khi họ vừa ra khỏi cổng lớn, nàng nói: “Thưa Ngài, chúng ta cần có một ngôi nhà, Ngài hãy đi xin vua một ngôi nhà.”
Tāpaso gantvā gehaṃ yāci.
The ascetic went and asked for a house.
Vị ẩn sĩ đi và xin một ngôi nhà.
Rājā manussānaṃ vaccakuṭikiccaṃ sādhayamānaṃ ekaṃ chaḍḍitagehaṃ dāpesi.
The king had an abandoned house given, which was used for human waste disposal.
Nhà vua ban cho một ngôi nhà bỏ hoang dùng làm nhà vệ sinh công cộng.
So deviṃ gahetvā tattha agamāsi, sā pavisituṃ na icchati.
He took the queen and went there, but she did not want to enter.
Ngài dẫn hoàng hậu đến đó, nhưng nàng không muốn vào.
‘‘Kiṃkāraṇā na pavisasī’’ti?
"For what reason do you not enter?"
“Tại sao nàng không vào?”
‘‘Asucibhāvenā’’ti.
"Because of its impurity."
“Vì nó ô uế.”
Idāni ‘‘kiṃ karomī’’ti.
"Now, what shall I do?"
“Vậy bây giờ tôi phải làm gì?”
‘‘Paṭijaggāhi na’’nti vatvā rañño santikaṃ pesetvā ‘‘gaccha, kuddālaṃ āhara, pacchiṃ āharā’’ti āharāpetvā asuciñca saṅkārañca chaḍḍāpetvā gāmayaṃ āharāpetvā limpāpetvā punapi ‘‘gaccha, mañcaṃ āhara, pīṭhaṃ āhara, attharaṇaṃ āhara, cāṭiṃ āhara, ghaṭaṃ āharā’’ti ekamekaṃ āharāpetvā puna udakāharaṇādīnaṃ atthāya āṇāpesi.
Saying, "Clean it up," she sent him to the king, and had him bring a spade, bring a basket, and after having the filth and rubbish thrown out, had him bring clay and plaster the house. Then again, she had him bring a couch, bring a stool, bring bedding, bring a pot, bring a water jar, one by one, and then commanded him to fetch water and so on.
“Hãy dọn dẹp nó,” nàng nói, rồi sai Ngài đến gặp vua: “Đi lấy cuốc, lấy giỏ,” rồi cho người mang đến, dọn dẹp chất bẩn và rác rưởi, cho người mang đất sét đến trát lại. Lại nói: “Đi lấy giường, lấy ghế, lấy thảm, lấy vại, lấy bình,” rồi cho người mang từng thứ một đến, sau đó lại sai Ngài đi lấy nước và các việc khác.
So ghaṭaṃ ādāya udakaṃ āharitvā cāṭiṃ pūretvā nhānodakaṃ sajjetvā sayanaṃ atthari.
He took the water jar, fetched water, filled the pot, prepared bath water, and spread the bedding.
Ngài cầm bình đi lấy nước, đổ đầy vại, chuẩn bị nước tắm và trải giường.
Atha naṃ sayane ekato nisinnaṃ dāṭhikāsu gahetvā ‘‘tava samaṇabhāvaṃ vā brāhmaṇabhāvaṃ vā na jānāsī’’ti oṇametvā attano abhimukhaṃ ākaḍḍhi.
Then, as he sat together with her on the bed, she seized him by his beard, saying, "You do not know your state as a recluse or a brahmin!" and pulled him towards her, bending him down.
Khi Ngài ngồi một mình trên giường, nàng nắm lấy chòm râu của Ngài, nói: “Ngài không biết mình là sa môn hay Bà la môn sao?” rồi kéo Ngài về phía mình.
So tasmiṃ kāle satiṃ paṭilabhi, ettakaṃ pana kālaṃ aññāṇī ahosi.
At that moment, he regained mindfulness, for he had been ignorant for such a long time.
Ngay lúc đó, Ngài tỉnh lại được niệm, nhưng suốt thời gian đó Ngài đã vô minh.
Evaṃ aññāṇakaraṇā kilesā nāma.
Such are defilements, causing ignorance.
Phiền não đúng là kẻ gây ra vô minh như vậy.
‘‘Kāmacchandanīvaraṇaṃ, bhikkhave, andhakaraṇaṃ aññāṇakaraṇa’’ntiādi (saṃ. ni. 5.221) cettha vattabbaṃ.
Here, it should be said, "The hindrance of sensual desire, bhikkhus, causes blindness, causes ignorance," and so on.
Ở đây, cần nói rằng: “Này các Tỳ khưu, dục tham triền cái là kẻ làm cho mù quáng, kẻ gây ra vô minh,” v.v. (Saṃ. Ni. 5.221).
Tatrāyaṃ piṇḍattho – mahārāja, mayhaṃ imaṃ tava deviṃ mudulakkhaṇaṃ alabhitvā pure ‘‘aho vatāhaṃ etaṃ labheyya’’nti ekā icchā āsi, ekāva taṇhā uppajji.
Herein, this is the condensed meaning: "Great King, before I obtained this Mudulakkhaṇā, your queen, there was one desire for me, thinking, 'Oh, if only I could obtain her!' one craving arose. But since I obtained this wide-eyed one, the beautiful-eyed, fair-eyed one, then that former desire of mine gave birth to other various kinds of desire one after another—craving for a house, craving for accessories, craving for enjoyments."
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: “Đại vương, trước kia, khi chưa có vị hoàng hậu Mudulakkhaṇā này của ngài, tôi chỉ có một ước muốn là ‘Ôi, ước gì tôi có được nàng!’ chỉ một tham ái khởi lên.
Yato pana me ayaṃ aḷārakkhī visālanettā sobhanalocanā laddhā, atha me sā purimikā icchā gehataṇhaṃ upakaraṇataṇhaṃ upabhogataṇhanti uparūpari aññaṃ nānappakāraṃ icchaṃ vijāyatha janesi uppādesi.
"This craving, growing in such a way, will not allow me to lift my head from the lower realms. Enough for me with her; you yourself take your wife. As for me, I will go to the Himālaya." Having said this, he immediately re-established the jhāna he had lost, sat in the air, taught the Dhamma, gave counsel to the king, and went to the Himālaya through the air, never again returning to human paths. Cultivating the Brahmavihāras, and with his jhāna unimpaired, he was reborn in the Brahma world.
Nhưng khi tôi đã có được nàng mắt đẹp này, nàng có đôi mắt to đẹp, thì ước muốn ban đầu đó của tôi lại sinh ra những ước muốn khác, vô số loại ước muốn chồng chất lên nhau như ước muốn về nhà cửa, ước muốn về đồ dùng, ước muốn về sự hưởng thụ, v.v., tạo ra và làm phát sinh chúng.
Sā kho pana me evaṃ vaḍḍhamānā icchā apāyato sīsaṃ ukkhipituṃ na dassati, alaṃ me imāya, tvaññeva tava bhariyaṃ gaṇha, ahaṃ pana himavantaṃ gamissāmīti tāvadeva naṭṭhaṃ jhānaṃ uppādetvā ākāse nisinno dhammaṃ desetvā rañño ovādaṃ datvā ākāseneva himavantaṃ gantvā puna manussapathaṃ nāma nāgamāsi, brahmavihāre pana bhāvetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse, revealed the Truths. At the conclusion of the Truths, that bhikkhu was established in the fruit of Arahantship.
Tham ái đang tăng trưởng như vậy sẽ không cho tôi ngóc đầu lên khỏi các cõi khổ. Tôi đủ rồi với nàng, ngài hãy nhận lại vợ của ngài, còn tôi sẽ đi Hy Mã Lạp Sơn.” Ngay lúc đó, Ngài chứng đắc lại thiền định đã mất, ngồi trên không trung, thuyết pháp, ban lời khuyên cho vua, rồi bay về Hy Mã Lạp Sơn và không bao giờ trở lại thế gian nữa. Ngài tu tập các pháp Brahmavihāra và, không bị suy giảm thiền định, Ngài tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Ucchaṅge deva me puttoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ jānapaditthiṃ ārabbha kathesi.
"In my lap, O king, is my son"—this the Teacher related while residing at Jetavana, concerning a certain countrywoman.
Ucchaṅge deva me putto (Con của con trong lòng, thưa Thiên tử) – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài đang ở Jetavana, liên quan đến một phụ nữ nông thôn.
Ekasmiñhi samaye kosalaraṭṭhe tayo janā aññatarasmiṃ aṭavimukhe kasanti.
For at one time, in the Kosala country, three people were cultivating at the edge of a certain forest.
Một thời, tại xứ Kosala, ba người đang cày ruộng gần một khu rừng.
Tasmiṃ samaye antoaṭaviyaṃ corā manusse vilumpitvā palāyiṃsu.
At that time, robbers plundered people within the forest and fled.
Vào thời điểm đó, những tên cướp trong rừng đã cướp bóc người dân rồi bỏ trốn.
Manussā te core pariyesitvā apassantā taṃ ṭhānaṃ āgamma ‘‘tumhe aṭaviyaṃ vilumpitvā idāni kassakā viya hothā’’ti ‘‘te corā ime’’ti bandhitvā ānetvā kosalarañño adaṃsu.
The men, having searched for those thieves and not finding them, came to that place and said, "You robbed in the forest, and now you are like farmers!" Then, saying "These are the thieves," they bound them, brought them, and handed them over to the King of Kosala.
Những người đó, sau khi tìm kiếm bọn cướp mà không thấy, họ đến nơi đó và nói: “Các ngươi đã cướp bóc trong rừng và bây giờ lại giả vờ làm nông dân!” Rồi họ bắt trói những kẻ đó, nói: “Đây là bọn cướp,” và dẫn đến dâng cho vua Kosala.
Athekā itthī āgantvā ‘‘acchādanaṃ me detha, acchādanaṃ me dethā’’ti paridevantī punappunaṃ rājanivesanaṃ pariyāti.
Then a certain woman came, crying out repeatedly, "Give me clothing, give me clothing!" and went around the royal palace again and again.
Rồi một người phụ nữ đến, than khóc: “Hãy cho tôi y phục, hãy cho tôi y phục!” và cứ thế đi quanh cung điện hết lần này đến lần khác.
Rājā tassā saddaṃ sutvā ‘‘gacchatha, detha imissā acchādana’’nti āha.
The king, hearing her voice, said, "Go, give her clothing."
Vua nghe tiếng nàng, nói: “Hãy đi, hãy cho nàng y phục.”
Manussā sāṭakaṃ gahetvā adaṃsu.
The men took a cloth and gave it to her.
Các người đó lấy một tấm vải và đưa cho nàng.
Sā taṃ disvā ‘‘nāhaṃ etaṃ acchādanaṃ yācāmi, sāmikacchādanaṃ yācāmī’’ti āha.
Seeing it, she said, "I am not asking for this clothing; I am asking for the clothing of a husband."
Nàng thấy vậy, nói: “Tôi không xin tấm y phục này, tôi xin y phục của người chồng.”
Manussā gantvā rañño ārocayiṃsu ‘‘na kiresā idaṃ acchādanaṃ katheti, sāmikacchādanaṃ kathetī’’ti.
The men went and reported to the king, "It seems she is not speaking of this clothing, but of the clothing of a husband."
Các người đó đi báo với vua: “Hình như nàng không nói về tấm y phục này, mà nói về y phục của người chồng.”
Atha naṃ rājā pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ kira sāmikacchādanaṃ yācasī’’ti pucchi.
Then the king had her summoned and asked, "It seems you are asking for the clothing of a husband?"
Rồi vua cho gọi nàng đến và hỏi: “Ngươi hình như xin y phục của người chồng?”
Āma, deva, itthiyā hi sāmiko acchādanaṃ nāma, sāmike hi asati sahassamūlampi sāṭakaṃ nivatthā itthī naggāyeva nāma.
"Yes, Your Majesty, for a husband is indeed a woman's clothing. For if there is no husband, a woman, even if she wears a cloth worth a thousand, is called naked."
Tâu Đại vương, đúng vậy. Đối với người phụ nữ, chồng chính là y phục. Nếu không có chồng, dù người phụ nữ có mặc tấm vải giá ngàn đồng thì vẫn coi như trần truồng.
Imassa panatthassa sādhanatthaṃ –
To prove this point—
Để chứng minh ý này –
Rājā tassā pasanno ‘‘ime te tayo janā ke hontī’’ti pucchi.
The king, pleased with her, asked, "Who are these three people to you?"
Vua hài lòng với nàng, hỏi: “Ba người này là ai của ngươi?”
‘‘Eko me, deva, sāmiko, eko bhātā, eko putto’’ti.
"One, Your Majesty, is my husband, one is my brother, and one is my son."
“Một người là chồng của con, Đại vương, một người là anh trai, một người là con trai.”
Rājā ‘‘ahaṃ te tuṭṭho, imesu tīsu ekaṃ demi, kataraṃ icchasī’’ti pucchi.
The king asked, "I am pleased with you; I will give you one of these three. Which one do you wish for?"
Vua hỏi: “Ta hài lòng với ngươi, ta sẽ ban cho ngươi một trong ba người này, ngươi muốn ai?”
Sā āha ‘‘ahaṃ, deva, jīvamānā ekaṃ sāmikaṃ labhissāmi, puttampi labhissāmiyeva, mātāpitūnaṃ pana me matattā bhātāva dullabho, bhātaraṃ me dehi, devā’’ti.
She said, "Your Majesty, while I live, I will get a husband, and I will surely get a son. But since my parents are dead, a brother is rare. Give me my brother, Your Majesty."
Nàng thưa: “Tâu Đại vương, khi còn sống, con sẽ có được một người chồng, con cũng sẽ có con. Nhưng vì cha mẹ con đã mất, anh trai con là người khó tìm. Xin Đại vương hãy ban anh trai cho con.”
Rājā tussitvā tayopi vissajjesi.
The king, delighted, released all three.
Vua hoan hỷ và thả cả ba người.
Evaṃ taṃ ekikaṃ nissāya te tayo janā dukkhato muttā.
Thus, relying on that one woman, those three people were freed from suffering.
Như vậy, nhờ một người phụ nữ đó mà ba người kia thoát khỏi khổ đau.
Taṃ kāraṇaṃ bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ jātaṃ.
That incident became known in the assembly of bhikkhus.
Sự việc đó đã trở nên nổi tiếng trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, ekaṃ itthiṃ nissāya tayo janā dukkhato muttā’’ti tassā guṇakathāya nisīdiṃsu.
Then one day, the bhikkhus, having gathered in the Dhamma hall, sat down praising her virtues, saying, "Friends, relying on one woman, three people were freed from suffering."
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-khưu tụ họp tại Pháp đường và bắt đầu câu chuyện: “Này các hiền giả, nhờ một người phụ nữ mà ba người thoát khỏi khổ đau,” rồi họ ngồi ca ngợi đức hạnh của nàng.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esā itthī idāneva te tayo jane dukkhā moceti, pubbepi mocesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, this woman not only freed those three people from suffering now, but she also freed them in the past," and he related a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, người phụ nữ này không chỉ bây giờ mới giải thoát ba người kia khỏi khổ đau, mà trước đây cũng đã giải thoát họ,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tayo janā aṭavimukhe kasantīti sabbaṃ purimasadisameva.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, three people were farming at the edge of the forest—all just as before.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, ba người đang cày ở rìa rừng – tất cả đều giống như câu chuyện trước.
Tadā pana raññā ‘‘tīsu janesu kaṃ icchasī’’ti vutte sā āha – ‘‘tayopi dātuṃ na sakkotha, devā’’ti?
But then, when the king asked, "Which of the three people do you wish for?" she said, "Your Majesty, you cannot give all three?"
Tuy nhiên, lúc đó, khi vua hỏi: “Ngươi muốn ai trong ba người này?”, nàng thưa: “Đại vương, Ngài không thể ban cả ba người sao?”
‘‘Āma, na sakkomī’’ti.
"Indeed, I cannot," he said.
“Đúng vậy, ta không thể.”
‘‘Sace tayo dātuṃ na sakkotha, bhātaraṃ me dethā’’ti.
"If you cannot give all three, then give me my brother."
“Nếu Ngài không thể ban cả ba, xin hãy ban anh trai cho con.”
‘‘Puttaṃ vā sāmikaṃ vā gaṇha, kiṃ te bhātarā’’ti ca vuttā ‘‘ete nāma deva sulabhā, bhātā pana dullabho’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
And when told, "Take a son or a husband; what is a brother to you?" she replied, "These, Your Majesty, are easy to obtain, but a brother is rare," and she spoke this verse—
Khi được hỏi: “Hãy chọn con trai hoặc chồng, anh trai thì có ích gì cho ngươi?”, nàng nói: “Đại vương, những người đó dễ tìm, nhưng anh trai thì khó tìm,” rồi nàng nói bài kệ này –
Tattha ucchaṅge, deva, me puttoti deva, mayhaṃ putto ucchaṅgeyeva.
Here, in my lap, Your Majesty, is a son means, "Your Majesty, my son is right in my lap."
Trong đó, ucchaṅge, deva, me putto có nghĩa là: Đại vương, con trai của tôi ở ngay trong lòng.
Yathā hi araññaṃ pavisitvā ucchaṅge katvā ḍākaṃ uccinitvā tattha pakkhipantiyā ucchaṅge ḍākaṃ nāma sulabhaṃ hoti, evaṃ itthiyā puttopi sulabho ucchaṅge ḍākasadisova.
Just as when one enters a forest, having gathered fruits into one's lap, fruits are easily found in the lap, so too for a woman, a son is easily found, like fruits in the lap.
Cũng như khi vào rừng, người phụ nữ hái quả daka bỏ vào lòng thì quả daka trong lòng là thứ dễ tìm, thì đối với người phụ nữ, con trai cũng dễ tìm như quả daka trong lòng.
Tena vuttaṃ ‘‘ucchaṅge, deva, me putto’’ti.
Therefore it was said, "In my lap, Your Majesty, is a son."
Vì vậy, đã nói: “ucchaṅge, deva, me putto.”
Pathe dhāvantiyā patīti maggaṃ āruyha ekikāya gacchamānāyapi hi itthiyā pati nāma sulabho, diṭṭhadiṭṭhoyeva hoti.
On the path, as I run, a husband means that even for a woman going alone on the road, a husband is easily found; whoever is seen is a husband.
Pathe dhāvantiyā patī có nghĩa là: Ngay cả khi người phụ nữ đi một mình trên đường, người chồng cũng dễ tìm, người chồng là người được thấy ngay.
Tena vuttaṃ ‘‘pathe dhāvantiyā patī’’ti.
Therefore it was said, "On the path, as I run, a husband."
Vì vậy, đã nói: “pathe dhāvantiyā patī.”
Tañca desaṃ na passāmi, yato sodariyamānayeti yasmā pana me mātāpitaro natthi, tasmā idāni taṃ mātukucchisaṅkhātaṃ aññaṃ desaṃ na passāmi.
But I do not see that place from which I could bring a uterine brother means, "Since I have no parents, I do not now see that other place, the mother's womb.
Tañca desaṃ na passāmi, yato sodariyamānaye có nghĩa là: Nhưng vì tôi không có cha mẹ, nên bây giờ tôi không thấy một nơi nào khác, tức là tử cung của mẹ.
Yato ahaṃ samāne udare jātattā saudariyasaṅkhātaṃ bhātaraṃ āneyyaṃ, tasmā bhātaraṃyeva me dethāti.
From which I could bring a brother, born from the same womb, therefore give me only my brother."
Từ đó tôi có thể mang về một người anh em ruột thịt, vì chúng tôi sinh ra từ cùng một bụng mẹ, vì vậy xin hãy ban anh trai cho tôi.
Yasmiṃ mano nivisatīti idaṃ satthā sāketaṃ nissāya añjanavane viharanto ekaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
"Where the mind settles" (Yasmiṃ mano nivisati)—the Teacher, dwelling in the Añjana Grove near Sāketa, spoke this concerning a certain brahmin.
Yasmiṃ mano nivisatī – Câu chuyện này được Đức Bổn Sư kể khi Ngài trú tại rừng Añjana, gần Sāketa, liên quan đến một vị Bà-la-môn.
Bhagavato kira bhikkhusaṅghaparivutassa sāketaṃ piṇḍāya pavisanakāle eko sāketanagaravāsī mahallakabrāhmaṇo nagarato bahi gacchanto antaradvāre dasabalaṃ disvā pādesu patitvā gopphakesu gāḷhaṃ gahetvā ‘‘tāta, nanu nāma puttehi jiṇṇakāle mātāpitaro paṭijaggitabbā, kasmā ettakaṃ kālaṃ amhākaṃ attānaṃ na dassesi?
It is said that when the Blessed One, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, entered Sāketa for alms, an elderly brahmin, a resident of Sāketa, who was leaving the city, saw the Dasabala at the city gate. He fell at his feet, firmly grasped his ankles, and said, "Son, surely children should care for their parents when they are old. Why did you not show yourself to us for so long?
Khi Đức Thế Tôn cùng với Tăng đoàn đang đi khất thực vào thành Sāketa, một vị Bà-la-môn già sống ở thành Sāketa, đang đi ra ngoài thành, thấy Đức Thập Lực ở cổng thành, liền quỳ xuống dưới chân, nắm chặt mắt cá chân và nói: “Này con, lẽ ra khi cha mẹ già yếu, con cái phải chăm sóc, sao con lại không cho chúng con thấy con trong suốt thời gian dài như vậy? Con đã được thấy rồi, hãy về thăm mẹ con nữa nhé!” rồi ông nắm tay Đức Bổn Sư dẫn về nhà mình.
Mayā tāva diṭṭhosi, mātaraṃ pana passituṃ ehī’’ti satthāraṃ gahetvā attano gehaṃ agamāsi.
I have seen you, at least; but come see your mother!" And taking the Teacher, he went to his own house.
Đức Bổn Sư đến đó và ngồi xuống trên chỗ ngồi đã được chuẩn bị sẵn cùng với Tăng đoàn.
Satthā tattha gantvā nisīdi paññatte āsane saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher went there and sat down on the prepared seat with the Saṅgha of bhikkhus.
Bậc Đạo Sư đã đến đó và an tọa trên chỗ ngồi đã được sắp đặt cùng với Tăng đoàn.
Brāhmaṇīpi āgantvā satthu pādesu patitvā ‘‘tāta, ettakaṃ kālaṃ kahaṃ gatosi, nanu nāma mātāpitaro mahallakakāle upaṭṭhātabbā’’ti paridevi.
The brahmin's wife also came, fell at the Teacher's feet, and lamented, "Son, where have you been for so long? Surely parents should be attended to when they are old!"
Bà-la-môn ni cũng đến, quỳ xuống dưới chân Đức Bổn Sư và than khóc: “Này con, con đã đi đâu trong suốt thời gian dài như vậy? Lẽ ra con cái phải chăm sóc cha mẹ khi họ già yếu chứ!”
Puttadhītaropi ‘‘etha, bhātaraṃ vandathā’’ti vandāpesi.
She also made her sons and daughters pay homage, saying, "Come, pay homage to your brother!"
Con trai và con gái của họ cũng được bảo: “Hãy đến, hãy đảnh lễ anh trai của các con,” rồi họ đảnh lễ.
Ubho tuṭṭhamānasā mahādānaṃ adaṃsu.
Both, with joyful minds, gave a great offering.
Cả hai đều hoan hỷ trong lòng và đã cúng dường một đại lễ.
Satthā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā tesaṃ dvinnampi janānaṃ jarāsuttaṃ (su. ni. 810 ādayo) kathesi.
After finishing the meal, the Teacher taught the Jarā Sutta (Su. Ni. 810 onwards) to both of them.
Sau khi hoàn tất bữa ăn, Đức Bổn Sư đã thuyết giảng kinh Jarā (Su. Ni. 810 trở đi) cho cả hai người.
Suttapariyosāne ubhopi anāgāmiphale patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the Sutta, both were established in the fruit of Anāgāmi.
Kết thúc kinh, cả hai đều an trú vào quả Anāgāmī.
Satthā uṭṭhāyāsanā añjanavanameva agamāsi.
The Teacher rose from his seat and went to the Añjana Grove.
Đức Bổn Sư đứng dậy khỏi chỗ ngồi và trở về rừng Añjana.
Bhikkhave, ayaṃ brāhmaṇo atīte nirantaraṃ pañca jātisatāni mayhaṃ pitā ahosi, pañca jātisatāni cūḷapitā, pañca jātisatāni mahāpitā.
"Bhikkhus, this brahmin, in the past, for five hundred consecutive existences, was my father; for five hundred existences, my younger father; for five hundred existences, my elder father.
Này các Tỳ-khưu, vị Bà-la-môn này trong quá khứ đã là cha của Ta liên tục trong năm trăm kiếp, là chú của Ta trong năm trăm kiếp, là ông nội của Ta trong năm trăm kiếp.
Esāpi brāhmaṇī nirantarameva pañca jātisatāni mātā ahosi, pañca jātisatāni cūḷamātā, pañca jātisatāni mahāmātā.
And this brahmin's wife, for five hundred consecutive existences, was my mother; for five hundred existences, my younger mother; for five hundred existences, my elder mother.
Bà-la-môn ni này cũng đã là mẹ của Ta liên tục trong năm trăm kiếp, là dì của Ta trong năm trăm kiếp, là bà nội của Ta trong năm trăm kiếp.
Evāhaṃ diyaḍḍhajātisahassaṃ brāhmaṇassa hatthe saṃvaḍḍho, diyaḍḍhajātisahassaṃ brāhmaṇiyā hatthe saṃvaḍḍhoti tīṇi jātisahassāni kathetvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
Thus, having related three thousand existences—'I was nurtured in the hands of the brahmin for one and a half thousand existences, and in the hands of the brahmin's wife for one and a half thousand existences'—he, having become fully enlightened, spoke this verse:
Như vậy, Ta đã lớn lên trong tay vị Bà-la-môn một ngàn rưỡi kiếp, và lớn lên trong tay Bà-la-môn ni một ngàn rưỡi kiếp – sau khi kể ba ngàn kiếp như vậy, Đức Phật đã giác ngộ và nói bài kệ này –
Tattha yasmiṃ mano nivisatīti yasmiṃ puggale diṭṭhamatteyeva cittaṃ patiṭṭhāti.
Here, yasmiṃ mano nivisatīti means, "in whom, as soon as he is seen, the mind settles."
Trong đó, yasmiṃ mano nivisatī có nghĩa là: Tâm an trú ngay khi nhìn thấy người đó.
Cittañcāpi pasīdatīti yasmiṃ diṭṭhamatte cittaṃ pasīdati, mudukaṃ hoti.
Cittañcāpi pasīdatīti means, "as soon as he is seen, the mind becomes serene, soft."
Cittañcāpi pasīdatī có nghĩa là: Tâm trở nên thanh tịnh, mềm mại ngay khi nhìn thấy người đó.
Adiṭṭhapubbake poseti pakatiyā tasmiṃ attabhāve adiṭṭhapubbepi puggale.
Adiṭṭhapubbake poseti means, "even in a person never seen before in that particular existence naturally."
Adiṭṭhapubbake pose có nghĩa là: Ngay cả đối với người chưa từng gặp trước đây trong kiếp sống hiện tại này.
Kāmaṃ tasmimpi vissaseti anubhūtapubbasineheneva tasmimpi puggale ekaṃsena vissase, vissāsaṃ āpajjatiyevāti attho.
Kāmaṃ tasmimpi vissaseti means, "one should certainly trust in that person due to affection experienced in previous lives; that is the meaning."
Kāmaṃ tasmimpi vissase có nghĩa là: Với tình cảm đã trải nghiệm trước đây, có thể hoàn toàn tin tưởng vào người đó, tức là tin cậy.
Dhiratthu taṃ visaṃ vantanti idaṃ satthā jetavane viharanto dhammasenāpatiṃ ārabbha kathesi.
"Shame on that vomited poison!" (Dhiratthu taṃ visaṃ vantaṃ)—the Teacher, dwelling in Jetavana, spoke this concerning the Dhammasenāpati.
Dhiratthu taṃ visaṃ vanta – Câu chuyện này được Đức Bổn Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Pháp tướng quân (Dhammasenāpati).
Therassa kira piṭṭhakhajjakakhādanakāle manussā saṅghassa bahuṃ piṭṭhakhādanīyaṃ gahetvā vihāraṃ agamaṃsu, bhikkhusaṅghassa gahitāvasesaṃ bahu atirittaṃ ahosi.
It is said that when the Elder was eating cakes, people brought much cake-food to the monastery for the Saṅgha, and there was much left over after the community of bhikkhus had taken their share.
Nghe nói, khi Tôn giả đang ăn món bánh ngọt (piṭṭhakhajja), có nhiều người mang rất nhiều bánh ngọt đến tinh xá cho Tăng đoàn, và còn thừa rất nhiều sau khi Tăng đoàn đã nhận.
Manussā ‘‘bhante, antogāmagatānampi gaṇhathā’’ti āhaṃsu.
The people said, "Venerable sirs, please take some even for those who have gone into the village."
Mọi người nói: "Bạch Đại đức, xin hãy nhận phần cho cả những người đã vào làng."
Tasmiṃ khaṇe therassa saddhivihāriko daharo antogāme hoti, tassa koṭṭhāsaṃ gahetvā tasmiṃ anāgacchante ‘‘atidivā hotī’’ti therassa adaṃsu.
At that moment, the Elder's young co-resident was in the village. Having taken his share, and as he did not come, they gave it to the Elder, thinking, "It is too late."
Lúc đó, một đệ tử trẻ của Trưởng lão đang ở trong làng. Họ lấy phần của vị ấy, và khi vị ấy không đến, họ nói: "Đã quá trưa rồi," rồi dâng cho Trưởng lão.
Therena tasmiṃ paribhutte daharo agamāsi.
After it had been consumed by the Elder, the young monk arrived.
Sau khi Trưởng lão đã dùng xong, vị đệ tử trẻ mới đến.
Atha naṃ thero ‘‘mayaṃ, āvuso, tuyhaṃ ṭhapitakhādanīyaṃ paribhuñjimhā’’ti āha.
Then the Elder said to him, "Friend, we have consumed the food that was set aside for you."
Bấy giờ, Trưởng lão nói với vị ấy: "Này hiền giả, chúng ta đã dùng phần thức ăn mà đã dành cho hiền giả."
So ‘‘madhuraṃ nāma, bhante, kassa appiya’’nti āha.
He said, "Venerable sir, who dislikes anything sweet?"
Vị ấy nói: "Bạch Đại đức, ai lại không thích đồ ngọt chứ?"
Mahātherassa saṃvego uppajji.
A sense of urgency arose in the Mahāthera.
Đại Trưởng lão cảm thấy xúc động (saṃvega) sâu sắc.
So ito paṭṭhāya ‘‘piṭṭhakhādanīyaṃ na khādissāmī’’ti adhiṭṭhāsi.
From that time onwards, he resolved, "I will not eat cakes."
Từ đó, Ngài quyết định: "Ta sẽ không ăn đồ bột nữa."
Tato paṭṭhāya kira sāriputtattherena piṭṭhakhādanīyaṃ nāma na khāditapubbaṃ.
It is said that from then on, the Elder Sāriputta never ate cakes again.
Kể từ đó, Tôn giả Sāriputta chưa từng ăn đồ bột.
Tassa piṭṭhakhādanīyaṃ akhādanabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
The fact that he did not eat cakes became known in the community of bhikkhus.
Việc Ngài không ăn đồ bột đã trở nên nổi tiếng trong Tăng đoàn.
Bhikkhū taṃ kathaṃ kathentā dhammasabhāyaṃ nisīdiṃsu.
The bhikkhus sat in the Dhamma hall, discussing this matter.
Các Tỳ-kheo ngồi trong Pháp đường, bàn tán về câu chuyện đó.
Atha satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, sāriputto ekavāraṃ jahitakaṃ jīvitaṃ pariccajantopi puna na gaṇhātiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?" When they replied, "This is it," he said, "Bhikkhus, Sāriputta, even when sacrificing a life he has once abandoned, does not take it up again," and he recounted a past event.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn đến, hỏi: "Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Chúng con bàn chuyện này," Ngài nói: "Này các Tỳ-kheo, Sāriputta, dù phải từ bỏ mạng sống đã xả bỏ một lần, cũng không bao giờ nhận lại," rồi kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto visavejjakule nibbattitvā vejjakammena jīvikaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a family of snake-doctors and earned his living by the medical profession.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình lương y và sống bằng nghề y.
Athekaṃ janapadamanussaṃ sappo ḍaṃsi, tassa ñātakā pamādaṃ akatvā khippaṃ vejjaṃ ānayiṃsu.
Then a man from the countryside was bitten by a snake; his relatives, without delay, quickly brought the doctor.
Bấy giờ, một người dân bị rắn cắn. Người thân của ông ta không chần chừ, nhanh chóng mời thầy thuốc đến.
Vejjo āha ‘‘kiṃ tāva osadhena, paribhāvetvā visaṃ harāmi, daṭṭhasappaṃ āvāhetvā daṭṭhaṭṭhānato teneva visaṃ ākaḍḍhāpemī’’ti.
The doctor said, "What is the use of medicine now? I will remove the poison by charming it. I will summon the biting snake and make it draw out the poison from the bitten spot itself."
Thầy thuốc nói: "Thuốc thang thì sao cũng được, ta sẽ hóa giải nọc độc bằng cách điều khiển rắn. Ta sẽ triệu hồi con rắn đã cắn và bắt nó hút nọc độc ra từ vết cắn."
‘‘Sappaṃ āvāhetvā visaṃ ākaḍḍhāpehī’’ti.
"Summon the snake and make it draw out the poison!"
"Hãy triệu hồi con rắn và bắt nó hút nọc độc ra!"
So sappaṃ āvāhetvā ‘‘tayā ayaṃ daṭṭho’’ti āha.
So he summoned the snake and said, "You bit this man."
Vị ấy triệu hồi con rắn và nói: "Ngươi đã cắn người này."
‘‘Āma, mayā’’ti.
"Yes, I did."
"Vâng, chính tôi."
‘‘Tayā daṭṭhaṭṭhānato tvaññeva mukhena visaṃ ākaḍḍhāhī’’ti.
"You yourself, with your mouth, draw out the poison from the spot you bit!"
"Chính ngươi hãy dùng miệng hút nọc độc ra từ vết ngươi đã cắn."
‘‘Mayā ekavāraṃ jahitakaṃ puna na gahitapubbaṃ, nāhaṃ mayā jahitavisaṃ ākaḍḍhissāmī’’ti.
"I have never taken back what I have once abandoned; I will not draw out the poison I have abandoned."
"Tôi chưa từng nhận lại thứ gì đã xả bỏ một lần. Tôi sẽ không hút lại nọc độc mà tôi đã xả bỏ."
So dārūni āharāpetvā aggiṃ katvā āha ‘‘sace attano visaṃ nākaḍḍhasi, imaṃ aggiṃ pavisā’’ti.
He had firewood brought and made a fire, then said, "If you do not draw out your poison, enter this fire."
Vị ấy sai mang củi đến, đốt lửa và nói: "Nếu ngươi không hút nọc độc của mình ra, hãy vào lửa này."
Sappo ‘‘api aggiṃ pavisissāmi, nevattanā ekavāraṃ jahitavisaṃ paccāharissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The snake said, "I would rather enter the fire than take back the poison I have once abandoned," and spoke this verse:
Con rắn nói: "Tôi thà vào lửa, chứ không bao giờ hút lại nọc độc mà tôi đã xả bỏ một lần," rồi nói lên bài kệ này:
Na taṃ jitaṃ sādhu jitanti idaṃ satthā jetavane viharanto cittahatthasāriputtaṃ ārabbha kathesi.
" That victory is not a good victory"—the Teacher told this story while residing at Jetavana, concerning Cittahatthasāriputta.
" Na taṃ jitaṃ sādhu jitaṃ" – câu này được Đức Thế Tôn kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Tôn giả Citta-hattha Sāriputta.
So kira sāvatthiyaṃ eko kuladārako.
He was, it is said, a young man from a family in Sāvatthī.
Vị ấy là một thanh niên quý tộc ở Sāvatthī.
Athekadivasaṃ kasitvā āgacchanto vihāraṃ pavisitvā ekassa therassa pattato siniddhaṃ madhuraṃ paṇītabhojanaṃ labhitvā cintesi ‘‘mayaṃ rattindivaṃ sahatthena nānākammāni kurumānāpi evarūpaṃ madhurāhāraṃ na labhāma, mayāpi samaṇena bhavitabba’’nti.
Then, one day, having come back from farming, he entered the monastery and received rich, sweet, excellent food from the bowl of a certain elder. He thought, "Even though we perform various tasks day and night with our own hands, we do not obtain such sweet food. I too should become a samaṇa."
Một hôm, khi đang đi về sau khi làm ruộng, vị ấy vào tịnh xá, nhận được món ăn ngon, ngọt, bổ dưỡng từ bát của một vị Trưởng lão, rồi suy nghĩ: "Chúng ta ngày đêm tự tay làm đủ mọi việc mà không được món ăn ngon như thế này. Mình cũng nên trở thành một Sa-môn."
So pabbajitvā māsaḍḍhamāsaccayena ayoniso manasikaronto kilesavasiko hutvā vibbhamitvā puna bhattena kilamanto āgantvā pabbajitvā abhidhammaṃ uggaṇhi.
So, having gone forth, after a month or half a month, he, reflecting improperly, became subject to defilements, strayed, and then, weary of household life, came back and went forth again, and learned the Abhidhamma.
Vị ấy xuất gia, nhưng sau nửa tháng, vì suy nghĩ không đúng đắn, bị phiền não chi phối, vị ấy hoàn tục. Sau đó, vì đói khổ, vị ấy lại đến xuất gia và học Abhidhamma.
Imināva upāyena cha vāre vibbhamitvā pabbajito.
In this very way, he strayed and went forth six times.
Cứ như vậy, vị ấy đã hoàn tục sáu lần rồi lại xuất gia.
Tato sattame bhikkhubhāve sattappakaraṇiko hutvā bahū bhikkhū dhammaṃ vācento vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Then, in his seventh state as a bhikkhu, he became proficient in the seven treatises of Abhidhamma, taught the Dhamma to many bhikkhus, developed insight, and attained Arahantship.
Đến lần xuất gia thứ bảy, vị ấy trở thành bậc thông suốt Bảy Bộ Abhidhamma, thuyết Pháp cho nhiều Tỳ-kheo, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt đến A-la-hán quả.
Athassa sahāyakā bhikkhū ‘‘kiṃ nu kho, āvuso cittahattha, pubbe viya te etarahi kilesā na vaḍḍhantī’’ti parihāsaṃ kariṃsu.
Then his companion bhikkhus jested, saying, "Friend Cittahatta, why do your defilements not increase now as they did before?"
Bấy giờ, các Tỳ-kheo bạn của vị ấy trêu chọc: "Này hiền giả Citta-hattha, sao bây giờ phiền não của hiền giả không còn tăng trưởng như trước nữa vậy?"
‘‘Āvuso, abhabbo dāni ahaṃ ito paṭṭhāya gihibhāvāyā’’ti.
"Friends, I am now incapable of returning to the lay state from this point on."
"Này hiền giả, từ nay trở đi, tôi không thể trở lại đời sống cư sĩ nữa."
Evaṃ tasmiṃ arahattaṃ patte dhammasabhāyaṃ kathā udapādi ‘‘āvuso, evarūpassa nāma arahattassa upanissaye sati āyasmā cittahatthasāriputto chakkhattuṃ uppabbajito, aho mahādoso puthujjanabhāvo’’ti.
Thus, when he had attained Arahantship, a discussion arose in the Dhamma hall: "Friends, when there was such a basis for Arahantship, the Venerable Cittahatta Sāriputta went forth and disrobed six times. Oh, what a great fault is the state of an ordinary person!"
Khi vị ấy đạt A-la-hán quả như vậy, trong Pháp đường có câu chuyện phát sinh: "Này hiền giả, mặc dù có duyên lành (upanissaya) để đạt A-la-hán quả như vậy, Tôn giả Citta-hattha Sāriputta đã hoàn tục sáu lần. Ôi, đời sống phàm phu thật đầy lỗi lầm!"
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, puthujjanacittaṃ nāma lahukaṃ dunniggahaṃ, ārammaṇavasena gantvā allīyati, ekavāraṃ allīnaṃ na sakkā hoti khippaṃ mocetuṃ, evarūpassa cittassa damatho sādhu.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?" When told, "This is it," he said, "Bhikkhus, the mind of an ordinary person is indeed light and difficult to restrain. It goes and clings to an object. Once it has clung, it cannot be quickly released. The taming of such a mind is good.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: "Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Chúng con bàn chuyện này," Ngài nói: "Này các Tỳ-kheo, tâm của phàm phu thật nhẹ nhàng, khó điều phục, nó bám víu vào đối tượng. Một khi đã bám víu, không thể nhanh chóng giải thoát. Việc điều phục tâm như vậy là tốt đẹp.
Dantameva hi taṃ sukhaṃ āvahati.
For a tamed mind brings happiness.
Thật vậy, tâm đã được điều phục sẽ mang lại hạnh phúc.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto paṇṇikakule nibbattitvā viññutaṃ pāpuṇi, ‘‘kuddālapaṇḍito’’tissa nāmaṃ ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a family of vegetable sellers and attained maturity; his name was "Kuddālapaṇḍita" (Hoe-Sage).
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình làm vườn và trở nên thông thái, Ngài có tên là "Kuddāla-paṇḍita" (Hiền giả Cái Cuốc).
So kuddālakena bhūmiparikammaṃ katvā ḍākañceva alābukumbhaṇḍaeḷālukādīni ca vapitvā tāni vikkiṇanto kapaṇajīvikaṃ kappesi.
He cultivated the land with a hoe, sowed gourds, pumpkins, cucumbers, and other vegetables, and sustained a meager livelihood by selling them.
Vị ấy dùng cuốc để làm đất, trồng rau cải, bí đao, bầu bí, v.v., rồi bán chúng để kiếm sống một cách khiêm tốn.
Tañhissa ekaṃ kuddālakaṃ ṭhapetvā aññaṃ dhanaṃ nāma natthi.
He had no other wealth apart from that single hoe.
Ngoài cái cuốc đó ra, Ngài không có tài sản nào khác.
So ekadivasaṃ cintesi ‘‘kiṃ me gharāvāsena, nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti.
One day he thought, "What is the use of household life for me? I will go forth and become an ascetic."
Một hôm, Ngài suy nghĩ: "Đời sống gia đình có ích gì cho ta? Ta sẽ từ bỏ và xuất gia."
Athekadivasaṃ kuddālakaṃ paṭicchannaṭṭhāne ṭhapetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā taṃ kuddālakaṃ anussaritvā lobhaṃ chindituṃ asakkonto kuṇṭhakuddālakaṃ nissāya uppabbaji.
Then, one day, having placed his hoe in a hidden spot, he went forth as an ascetic, but remembering that hoe, he was unable to cut off his attachment and disrobed because of the blunt hoe.
Một hôm, Ngài giấu cái cuốc ở một nơi kín đáo, rồi xuất gia theo lối tu khổ hạnh. Nhưng vì nhớ đến cái cuốc, không thể đoạn trừ lòng tham, Ngài đã hoàn tục vì cái cuốc cùn đó.
Evaṃ dutiyampi, tatiyampīti cha vāre taṃ kuddālakaṃ paṭicchannaṭṭhāne nikkhipitvā pabbajito ceva uppabbajito ca.
Thus, a second time, and a third time, he placed that hoe in a hidden spot, went forth, and then disrobed, doing this six times.
Cứ như vậy, lần thứ hai, lần thứ ba, sáu lần Ngài giấu cái cuốc ở nơi kín đáo, rồi xuất gia và hoàn tục.
Sattame pana vāre cintesi ‘‘ahaṃ imaṃ kuṇṭhakuddālakaṃ nissāya punappunaṃ uppabbajito, idāni naṃ mahānadiyaṃ pakkhipitvā pabbajissāmī’’ti nadītīraṃ gantvā ‘‘sacassa patitaṭṭhānaṃ passissāmi, punāgantvā uddharitukāmatā bhaveyyā’’ti taṃ kuddālakaṃ daṇḍe gahetvā nāgabalo thāmasampanno sīsassa uparibhāge tikkhattuṃ āvijjhitvā akkhīni nimmīletvā nadīmajjhe khipitvā ‘‘jitaṃ me jitaṃ me’’ti tikkhattuṃ sīhanādaṃ nadi.
However, on the seventh occasion, he thought, "Because of this blunt hoe, I have disrobed again and again. Now I will throw it into the great river and go forth." So he went to the riverbank and thought, "If I see the spot where it falls, I might wish to retrieve it again." He took the hoe by its handle, and with the strength of a nāga, full of vigor, he whirled it three times above his head, closed his eyes, threw it into the middle of the river, and roared a lion's roar three times, "Victory for me! Victory for me!"
Đến lần thứ bảy, Ngài suy nghĩ: "Ta đã hoàn tục nhiều lần vì cái cuốc cùn này. Bây giờ ta sẽ ném nó xuống sông lớn rồi xuất gia." Ngài đi đến bờ sông, nghĩ: "Nếu ta nhìn thấy chỗ nó rơi, ta có thể muốn quay lại vớt nó," rồi Ngài cầm cái cuốc bằng cán, với sức mạnh và sự dẻo dai như một con voi, Ngài quay nó ba vòng trên đầu, nhắm mắt lại, ném xuống giữa sông, rồi ba lần hô lớn tiếng sư tử: "Ta đã thắng! Ta đã thắng!"
Tasmiṃ khaṇe bārāṇasirājā paccantaṃ vūpasametvā āgato nadiyā sīsaṃ nhāyitvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito hatthikkhandhena gacchamāno taṃ bodhisattassa saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ puriso ‘jitaṃ me jitaṃ me’ti vadati, ko nu kho etena jito, pakkosatha na’’nti pakkosāpetvā ‘‘bho purisa, ahaṃ tāva vijitasaṅgāmo idāni jayaṃ gahetvā āgacchāmi, tayā pana ko jito’’ti pucchi.
At that moment, the King of Bārāṇasī, having pacified the border regions, arrived, bathed his head in the river, and, adorned with all ornaments, was proceeding on the back of an elephant. Hearing the Bodhisatta's sound, he said, "This man says 'Victory for me! Victory for me!' Who has been conquered by him? Call him!" He had him called and asked, "Sir, I have just returned victorious from battle, having achieved triumph. But who have you conquered?"
Lúc đó, vua Bārāṇasī, sau khi dẹp yên vùng biên giới, đang trở về. Ngài tắm gội trên sông, trang sức lộng lẫy, đang đi trên lưng voi. Nghe tiếng của Bồ-tát, Ngài nói: "Người này nói 'Ta đã thắng! Ta đã thắng!', ai đã bị người này đánh bại? Hãy gọi người đó đến." Khi Bồ-tát được triệu đến, nhà vua hỏi: "Này người kia, ta đây vừa thắng trận, đang trở về với chiến thắng. Còn ngươi, ngươi đã đánh bại ai?"
Bodhisatto ‘‘mahārāja, tayā saṅgāmasatampi saṅgāmasahassampi saṅgāmasatasahassampi jinantena dujjitameva kilesānaṃ ajitattā.
The Bodhisatta said, "Great King, even if you conquer a hundred battles, a thousand battles, or a hundred thousand battles, it is a poorly won victory because the defilements (kilesa) have not been conquered.
Bồ-tát nói: "Đại vương, dù Đại vương có thắng hàng trăm trận, hàng ngàn trận, hàng trăm ngàn trận, đó vẫn là chiến thắng không tốt đẹp, vì Đại vương chưa chiến thắng phiền não. Còn thần, thần đã chế ngự lòng tham trong nội tâm và chiến thắng phiền não."
Ahaṃ pana mama abbhantare lobhaṃ niggaṇhanto kilese jini’’nti kathentoyeva mahānadiṃ oloketvā āpokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ nibbattetvā sampattānubhāvo ākāse nisīditvā rañño dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
But I, by restraining greed within myself, conquered the defilements." As he spoke, he looked at the great river, developed jhāna with the water kasiṇa as its object, and having attained psychic power, sat in the air and taught the Dhamma to the king, uttering this verse:
Vừa nói, Ngài nhìn ra sông lớn, phát triển thiền định với đề mục āpokasiṇa, rồi với năng lực đã đạt được, Ngài ngồi trên không trung và thuyết Pháp cho nhà vua bằng bài kệ này:
Tattha na taṃ jitaṃ sādhu jitaṃ, yaṃ jitaṃ avajīyatīti yaṃ paccāmitte parājinitvā raṭṭhaṃ jitaṃ paṭiladdhaṃ punapi tehi paccāmittehi avajīyati, taṃ jitaṃ sādhujitaṃ nāma na hoti.
Here, ‘That is not a good victory, which, once won, is lost again’ means that a kingdom won and gained by defeating enemies, which is then lost again to those enemies, is not called a good victory.
Ở đây, “Sự chiến thắng không tốt đẹp, chiến thắng mà bị đánh bại” nghĩa là sự chiến thắng một quốc gia đã giành được sau khi đánh bại kẻ thù, nhưng sau đó lại bị chính những kẻ thù đó đánh bại lần nữa, thì sự chiến thắng ấy không được gọi là chiến thắng tốt đẹp.
Puna avajīyanato.
Because it is lost again.
Vì lại bị đánh bại lần nữa.
Aparo nayo – jitaṃ vuccati jayo.
Another interpretation: 'victory' (jitaṃ) means triumph.
Một cách khác – jitaṃ được gọi là chiến thắng (jayo).
Yo paccāmittehi saddhiṃ yujjhitvā adhigato jayo puna tesu jinantesu, parājayo hoti, so na sādhu na sobhano.
A triumph gained by fighting enemies, which becomes a defeat when those enemies win again, is not good, not excellent.
Chiến thắng (jayo) mà một người đạt được sau khi chiến đấu với kẻ thù, nếu sau đó những kẻ thù đó lại chiến thắng, thì đó là sự thất bại, không tốt đẹp, không đáng ca ngợi.
Yasmā puna parājayova hoti.
Because it becomes a defeat again.
Bởi vì đó lại là sự thất bại.
Taṃ kho jitaṃ sādhu jitaṃ, yaṃ jitaṃ nāvajīyatīti yaṃ kho pana paccāmitte nimmathetvā jitaṃ puna tehi nāvajīyati, yo vā ekavāraṃ laddho jayo na puna parājayo hoti, taṃ jitaṃ sādhu jitaṃ sobhanaṃ, so jayo sādhu sobhano nāma hoti.
‘That indeed is a good victory, which, once won, is never lost again’ means that a victory gained by crushing enemies, which is never lost again to them, or a triumph gained once that never becomes a defeat again, is called a good victory, an excellent triumph.
“Đó quả là sự chiến thắng tốt đẹp, chiến thắng mà không bị đánh bại” nghĩa là sự chiến thắng sau khi đã nghiền nát kẻ thù mà không bị chúng đánh bại lần nữa, hoặc chiến thắng đã đạt được một lần mà không bao giờ thất bại nữa, thì sự chiến thắng ấy được gọi là chiến thắng tốt đẹp, đáng ca ngợi.
Puna nāvajīyanato.
Because it is never lost again.
Vì không bị đánh bại lần nữa.
Tasmā, tvaṃ mahārāja, satakkhattumpi sahassakkhattumpi satasahassakkhattumpi saṅgāmasīsaṃ jinitvāpi saṅgāmayodho nāma na hosi.
Therefore, Great King, even if you conquer the battlefield a hundred times, a thousand times, or a hundred thousand times, you are not called a warrior.
Do đó, đại vương, dù ngài có chiến thắng trăm lần, ngàn lần, hay trăm ngàn lần trên chiến trường, ngài vẫn không phải là một chiến binh thực sự.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Attano kilesānaṃ ajitattā.
Because your own defilements have not been conquered.
Vì chưa chiến thắng được phiền não của chính mình.
Yo pana ekavārampi attano abbhantare kilese jināti, ayaṃ uttamo saṅgāmasīsayodhoti ākāse nisinnakova buddhalīlāya rañño dhammaṃ desesi.
But one who conquers their defilements within themselves even once, that one is the supreme warrior on the battlefield." Thus, sitting in the air, he taught the Dhamma to the king with the grace of a Buddha.
Còn người nào chỉ một lần chiến thắng được phiền não bên trong mình, người ấy là chiến binh vĩ đại nhất trên chiến trường – Bồ Tát đã thuyết pháp cho nhà vua với phong thái của một vị Phật, ngay khi đang ngồi trên không trung.
Uttamasaṅgāmayodhabhāvo panettha –
The state of being the supreme warrior on the battlefield is explained here:
Về việc trở thành chiến binh vĩ đại nhất, có câu:
Rañño pana dhammaṃ suṇantasseva tadaṅgappahānavasena kilesā pahīnā, pabbajjāya cittaṃ nami.
As the king listened to the Dhamma, his defilements were eradicated through temporary suppression (tadaṅgappahāna), and his mind inclined towards renunciation.
Trong khi nhà vua đang nghe pháp, phiền não của ngài đã được đoạn trừ nhờ sự đoạn trừ từng phần, tâm ngài hướng về sự xuất gia. Phiền não của quân lính cũng được đoạn trừ tương tự.
Rājabalassapi tatheva kilesā pahīyiṃsu.
The defilements of the king's army were likewise eradicated.
Nhà vua hỏi Bồ Tát: “Bây giờ các ngài sẽ đi đâu?”
Rājā ‘‘idāni tumhe kahaṃ gamissathā’’ti bodhisattaṃ pucchi.
The king asked the Bodhisatta, "Where will you go now?"
“Đại vương, tôi sẽ vào Hy Mã Lạp Sơn và xuất gia làm đạo sĩ.”
‘‘Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajissāmi, mahārājā’’ti.
"I will enter the Himalayas and take up the ascetic's life, Great King."
“Vậy thì tôi cũng sẽ xuất gia,” nhà vua nói và cùng Bồ Tát ra đi. Toàn bộ quân lính, các Bà La Môn, gia chủ, và toàn thể dân chúng tụ tập tại nơi đó đều cùng nhà vua ra đi.
‘‘Tena hi ahampi pabbajissāmī’’ti bodhisatteneva saddhiṃ nikkhami, balakāyo brāhmaṇagahapatikā sabbā seniyoti sabbopi tasmiṃ ṭhāne sannipatito mahājanakāyo raññā saddhiṃyeva nikkhami.
"Then I too will go forth!" So he went forth with the Bodhisatta, and the army, the brahmins and householders, and all the soldiers—the entire multitude assembled at that place—all went forth with the king.
Dân chúng ở Bārāṇasī cũng nói: “Nghe nói nhà vua của chúng ta, sau khi nghe pháp của Kuddālapaṇḍita, đã hướng về sự xuất gia và cùng quân lính ra đi. Chúng ta còn làm gì ở đây?” – và toàn bộ cư dân của thành Bārāṇasī rộng mười hai dojana đều ra đi.
Bārāṇasivāsinopi ‘‘amhākaṃ kira rājā kuddālapaṇḍitassa dhammadesanaṃ sutvā pabbajjābhimukho hutvā saddhiṃ balakāyena nikkhanto, mayaṃ idha kiṃ karissāmā’’ti dvādasayojanikāya bārāṇasiyā sakalanagaravāsino nikkhamiṃsu.
The residents of Bārāṇasī also thought, "Our king, having heard the Dhamma discourse of Kuddāla Paṇḍita, has gone forth with his army, inclining towards renunciation. What shall we do here?" Thus, all the residents of the twelve-yojana Bārāṇasī went forth.
Một đoàn tùy tùng rộng mười hai dojana đã hình thành.
Dvādasayojanikā parisā ahosi.
The assembly became twelve yojanas wide.
Bồ Tát dẫn đoàn người ấy vào Hy Mã Lạp Sơn.
Taṃ ādāya bodhisatto himavantaṃ pāvisi.
Taking them, the Bodhisatta entered the Himalayas.
Vào khoảnh khắc ấy, chiếc ghế của Sakka, vua chư thiên, trở nên nóng.
Tasmiṃ khaṇe sakkassa devarañño nisinnāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
At that moment, the seat of Sakka, king of devas, showed signs of warmth.
Ngài suy xét và thấy rằng “Kuddālapaṇḍita đã thực hiện cuộc đại xuất gia,” và nghĩ: “Một cuộc tụ họp lớn sẽ diễn ra, cần phải có một chỗ ở.” Ngài triệu tập Vissakamma và nói: “Này con, Kuddālapaṇḍita đã thực hiện cuộc đại xuất gia, cần phải có một chỗ ở. Con hãy đến vùng Hy Mã Lạp Sơn, trên một vùng đất bằng phẳng, xây dựng một am thất dài ba mươi dojana và rộng mười lăm dojana.”
So āvajjamāno ‘‘kuddālapaṇḍito mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’ti disvā ‘‘mahāsamāgamo bhavissati, vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vissakammaṃ āmantetvā ‘‘tāta, kuddālapaṇḍito mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭati, tvaṃ himavantappadesaṃ gantvā same bhūmibhāge dīghato tiṃsayojanaṃ vitthārato pannarasayojanaṃ assamapadaṃ māpehī’’ti āha.
He reflected and, seeing that "Kuddāla Paṇḍita has made the Great Renunciation," thought, "There will be a great gathering; a dwelling place should be provided." So he summoned Vissakamma and said, "My dear, Kuddāla Paṇḍita has made the Great Renunciation, and a dwelling place should be provided. Go to the Himalayan region and create an hermitage (assamapada) thirty yojanas long and fifteen yojanas wide on a level ground."
Vissakamma đáp: “Vâng, thưa chư thiên,” rồi đi và thực hiện như vậy.
So ‘‘sādhu, devā’’ti paṭissuṇitvā gantvā tathā akāsi.
He replied, "Yes, lord," and having agreed, went and did so.
Đây là tóm tắt, chi tiết sẽ được trình bày trong Hatthipāla Jātaka.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana hatthipālajātake āvi bhavissati.
This is the summary here; the detailed account will appear in the Hatthipāla Jātaka.
Thật vậy, cả hai câu chuyện này đều thuộc cùng một chương.
Idañca hi tañca ekaparicchedameva.
Indeed, this and that are of one and the same section.
Vissakamma cũng xây dựng các lều lá trong am thất, xua đuổi các loài thú, chim chóc ồn ào và các phi nhân, tạo ra các con đường mòn ở mỗi hướng, rồi trở về chỗ ở của mình.
Vissakammopi assamapade paṇṇasālaṃ māpetvā dussadde mige ca sakuṇe ca amanusse ca paṭikkamāpetvā tena tena disābhāgena ekapadikamaggaṃ māpetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsi.
Vissakamma, having built leaf-huts (paṇṇasālā) in the hermitage, made noisy animals, birds, and non-humans retreat, and having created a single-path track in each direction, returned to his own dwelling place.
Kuddālapaṇḍita cũng dẫn đoàn người ấy vào Hy Mã Lạp Sơn, đến am thất do Sakka ban tặng, nhận lấy các vật dụng xuất gia do Vissakamma tạo ra, tự mình xuất gia trước, sau đó cho đoàn người xuất gia và chia am thất cho họ.
Kuddālapaṇḍitopi taṃ parisaṃ ādāya himavantaṃ pavisitvā sakkadattiyaṃ assamapadaṃ gantvā vissakammena māpitaṃ pabbajitaparikkhāraṃ gahetvā paṭhamaṃ attanā pabbajitvā pacchā parisaṃ pabbājetvā assamapadaṃ bhājetvā adāsi.
Kuddālapaṇḍita, taking that assembly, entered the Himalayas, went to the hermitage of Sakkadattiya, took the requisites for ordination created by Vissakamma, first ordained himself, then ordained the assembly, divided the hermitage, and gave it to them.
Bảy vị vua đã từ bỏ bảy vương quốc.
Satta rājāno satta rajjāni chaḍḍayiṃsu.
Seven kings renounced seven kingdoms.
Am thất rộng ba mươi dojana đã được lấp đầy.
Tiṃsayojanaṃ assamapadaṃ pūri.
The hermitage, thirty yojanas in extent, became full.
Kuddālapaṇḍita đã thực hiện các công việc chuẩn bị cho các kasiṇa còn lại, tu tập các brahmavihāra và chỉ dạy kammaṭṭhāna cho đoàn người.
Kuddālapaṇḍito sesakasiṇesupi parikammaṃ katvā brahmavihāre bhāvetvā parisāya kammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
Kuddālapaṇḍita, having performed preliminary practices in the remaining kasiṇas and developed the Brahmavihāras, taught the meditation subject to the assembly.
Tất cả đều đạt được các samāpatti, tu tập các brahmavihāra và trở thành những người hướng về cõi Phạm thiên.
Sabbe samāpattilābhino hutvā brahmavihāre bhāvetvā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
All of them, having attained samāpattis and developed the Brahmavihāras, became destined for the Brahma-world.
Những người phục vụ họ thì hướng về cõi chư thiên.
Ye pana tesaṃ pāricariyaṃ akaṃsu, te devalokaparāyaṇā ahesuṃ.
And those who attended to them became destined for the deva-world.
Đức Phật nói: “Này các tỳ khưu, tâm này bị phiền não bám víu và khó thoát ra như vậy, các pháp tham ái đã sinh khởi thì khó đoạn trừ, chúng khiến cả những người trí tuệ như vậy cũng trở nên vô minh,” sau khi thuyết bài pháp này, Ngài đã tuyên bố các chân lý. Khi các chân lý được kết thúc, một số người trở thành sotāpanna, một số sakadāgāmī, một số anāgāmī, và một số đạt được quả vị arahatta.
Yo pubbe karaṇīyānīti idaṃ satthā jetavane viharanto kuṭumbikaputtatissattheraṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, residing at Jetavana, told this story beginning with Yo pubbe karaṇīyānī concerning the elder Kuṭumbikaputtatissa.
Yo pubbe karaṇīyānī – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi trú tại Jetavana, liên quan đến Trưởng lão Kuṭumbikaputtatissa.
Ekasmiṃ kira divase sāvatthivāsino aññamaññasahāyakā tiṃsamattā kulaputtā gandhapupphavatthādīni gahetvā ‘‘satthu dhammadesanaṃ suṇissāmā’’ti mahājanaparivutā jetavanaṃ gantvā nāgamāḷakasālamāḷakādīsu thokaṃ nisīditvā sāyanhasamaye satthari surabhigandhavāsitāya gandhakuṭito nikkhamitvā dhammasabhaṃ gantvā alaṅkatabuddhāsane nisinne saparivārā dhammasabhaṃ gantvā satthāraṃ gandhapupphehi pūjetvā cakkaṅkitatalesu phullapadumasassirikesu pādesu vanditvā ekamantaṃ nisinnā dhammaṃ suṇiṃsu.
It is said that on one day, about thirty young men, friends residing in Sāvatthī, taking perfumes, flowers, clothes, etc., went to Jetavana, surrounded by a large crowd, saying, ‘‘We will listen to the Teacher’s Dhamma discourse.’’ After sitting for a while in the Nāgamāḷaka and Sālamāḷaka, in the evening, when the Teacher emerged from the perfumed chamber, fragrant with pleasant scents, and went to the Dhamma hall, seated on the adorned Buddha-seat, they went to the Dhamma hall with their retinue, honored the Teacher with perfumes and flowers, bowed at his feet which bore the marks of a wheel and shone like blooming lotuses, and sat on one side to listen to the Dhamma.
Một hôm, ba mươi vị thiện nam tử ở Sāvatthī, là bạn của nhau, mang theo hương, hoa, y phục, v.v., và nói: “Chúng ta sẽ nghe pháp của Đức Phật,” rồi cùng một đám đông lớn đến Jetavana, ngồi một lúc ở các sảnh Nāgamāḷaka, Sālamāḷaka, v.v., và vào buổi chiều, khi Đức Phật bước ra khỏi hương thất (gandhakuṭi) thơm ngát hương, đến pháp đường và an tọa trên tòa Phật đã được trang hoàng, họ cùng đoàn tùy tùng đến pháp đường, cúng dường hương hoa lên Đức Phật, đảnh lễ dưới chân Ngài với dấu bánh xe và vẻ đẹp của hoa sen nở rộ, rồi ngồi một bên nghe pháp.
Atha nesaṃ etadahosi ‘‘yathā yathā kho mayaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāma, pabbajeyyāmā’’ti.
Then it occurred to them, ‘‘As we understand the Dhamma taught by the Blessed One, we should go forth.’’
Lúc đó, họ nghĩ: “Càng hiểu pháp do Đức Thế Tôn thuyết giảng, chúng ta càng muốn xuất gia.”
Te tathāgatassa dhammasabhāto nikkhantakāle tathāgataṃ upasaṅkamitvā vanditvā pabbajjaṃ yāciṃsu, satthā tesaṃ pabbajjaṃ adāsi.
When the Tathāgata had departed from the Dhamma hall, they approached the Tathāgata, bowed, and requested ordination. The Teacher granted them ordination.
Khi Đức Thế Tôn rời pháp đường, họ đến gần Ngài, đảnh lễ và xin xuất gia. Đức Phật đã cho họ xuất gia.
Te ācariyupajjhāye ārādhetvā upasampadaṃ labhitvā pañca vassāni ācariyupajjhāyānaṃ santike vasitvā dve mātikā paguṇaṃ katvā kappiyākappiyaṃ ñatvā tisso anumodanā uggaṇhitvā cīvarāni sibbetvā rajitvā ‘‘samaṇadhammaṃ karissāmā’’ti ācariyupajjhāye āpucchitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā ‘‘mayaṃ, bhante, bhavesu ukkaṇṭhitā jātijarābyādhimaraṇabhayabhītā, tesaṃ no saṃsāraparimocanatthāya kammaṭṭhānaṃ kathethā’’ti yāciṃsu.
Having secured their teachers and preceptors, they received the higher ordination, lived for five years with their teachers and preceptors, mastered the two Mātikas, understood what was allowable and unallowable, learned the three anumodanās, sewed and dyed their robes, and saying, ‘‘We will practice the ascetic life,’’ they asked leave of their teachers and preceptors, approached the Teacher, bowed, and sat on one side, requesting, ‘‘Venerable Sir, we are weary of existences, fearful of birth, old age, sickness, and death. Please teach us a meditation subject for our liberation from saṃsāra.’’
Họ đã thỉnh các vị thầy giáo thọ và y chỉ sư, thọ giới Tỳ khưu, sống năm năm dưới sự hướng dẫn của các vị thầy, học thuộc lòng hai mātikā, biết rõ điều được phép và không được phép, học ba bài anumodanā, may và nhuộm y phục, rồi nói: “Chúng con sẽ thực hành pháp Sa môn,” xin phép các vị thầy giáo thọ và y chỉ sư, đến gần Đức Phật, đảnh lễ và ngồi một bên, thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con chán ghét các cõi hữu, sợ hãi sự sinh, già, bệnh, chết. Xin Ngài chỉ dạy kammaṭṭhāna để chúng con thoát khỏi luân hồi.”
Satthā tesaṃ aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu sappāyaṃ vicinitvā kammaṭṭhānaṃ kathesi.
The Teacher, having chosen a suitable meditation subject from the thirty-eight meditation subjects, taught it to them.
Đức Phật đã chọn một kammaṭṭhāna phù hợp trong số ba mươi tám kammaṭṭhāna và chỉ dạy cho họ.
Te satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pariveṇaṃ gantvā ācariyupajjhāye oloketvā pattacīvaramādāya ‘‘samaṇadhammaṃ karissāmā’’ti nikkhamiṃsu.
Having received the meditation subject from the Teacher, they bowed to the Teacher, circumambulated him clockwise, went to their dwelling, looked at their teachers and preceptors, took their bowl and robes, and departed, saying, ‘‘We will practice the ascetic life.’’
Họ nhận kammaṭṭhāna từ Đức Phật, đảnh lễ Ngài, đi nhiễu hữu, rồi về tịnh xá, chào các vị thầy giáo thọ và y chỉ sư, mang theo bát và y, rồi ra đi, nói: “Chúng con sẽ thực hành pháp Sa môn.”
Atha nesaṃ abbhantare eko bhikkhu nāmena kuṭumbikaputtatissatthero nāma kusīto hīnavīriyo rasagiddho.
Among them, there was one bhikkhu named the elder Kuṭumbikaputtatissa, who was lazy, of weak energy, and greedy for flavors.
Trong số họ, có một vị tỳ khưu tên là Kuṭumbikaputtatissa, lười biếng, yếu kém tinh tấn, ham mê vị giác.
So evaṃ cintesi ‘‘ahaṃ neva araññe vasituṃ, na padhānaṃ padahituṃ, na bhikkhācariyāya yāpetuṃ sakkhissāmi, ko me gamanena attho, nivattissāmī’’ti so vīriyaṃ ossajitvā te bhikkhū anugantvā nivatti.
He thought thus: ‘‘I will not be able to live in the forest, nor to exert effort, nor to subsist by alms-round. What is the point of my going? I will turn back.’’ So, he abandoned his effort, followed those bhikkhus for a while, and then turned back.
Vị ấy nghĩ: “Ta không thể sống trong rừng, không thể tinh tấn, không thể sống bằng khất thực. Ta đi làm gì? Ta sẽ quay lại.” Thế là vị ấy từ bỏ tinh tấn, theo các tỳ khưu một đoạn rồi quay về.
Tepi kho bhikkhū kosalesu cārikaṃ caramānā aññataraṃ paccantagāmaṃ gantvā taṃ upanissāya ekasmiṃ araññāyatane vassaṃ upagantvā antotemāsaṃ appamattā ghaṭentā vāyamantā vipassanāgabbhaṃ gāhāpetvā pathaviṃ unnādayamānā arahattaṃ patvā vutthavassā pavāretvā ‘‘paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocessāmā’’ti tato nikkhamitvā anupubbena jetavanaṃ patvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā ācariyupajjhāye disvā tathāgataṃ daṭṭhukāmā satthu santikaṃ gantvā vanditvā nisīdiṃsu.
Those bhikkhus, too, while wandering on tour in Kosala, went to a certain border village, and staying near it, entered upon the Rains residence in a certain forest grove. During the three months, being diligent, striving, and exerting themselves, they brought forth the fruit of insight, and attaining Arahantship, making the earth resound, after concluding the Rains residence and performing the Pavāraṇā, they thought, ‘We will inform the Teacher of the qualities we have attained.’ So, they departed from there and gradually reached Jetavana. After putting away their bowls and robes, they saw their teachers and preceptors and, wishing to see the Tathāgata, went to the Teacher’s presence, paid homage, and sat down.
Những Tỳ-kheo ấy, khi du hành trong xứ Kosala, đã đến một ngôi làng biên giới, nương tựa vào đó, an cư mùa mưa tại một khu rừng. Trong ba tháng an cư, họ không phóng dật, tinh tấn nỗ lực, đạt được tuệ quán, làm chấn động mặt đất, chứng đắc A-la-hán. Sau khi mãn hạ và tự tứ, họ nghĩ: ‘‘Chúng ta sẽ trình bày những phẩm chất đã đạt được cho Đức Bổn Sư.’’ Rồi từ đó, họ rời đi, tuần tự đến Jetavana, cất y bát, sau khi đảnh lễ các vị A-xà-lê và Upajjhāya, muốn gặp Đức Như Lai, họ đến chỗ Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi xuống.
Satthā tehi saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ akāsi.
The Teacher exchanged pleasant greetings with them.
Đức Bổn Sư đã có lời thăm hỏi thân mật với các vị ấy.
Te katapaṭisanthārā attanā paṭiladdhaguṇaṃ tathāgatassa ārocesuṃ, satthā te bhikkhū pasaṃsi.
After exchanging greetings, they informed the Tathāgata of the qualities they had attained, and the Teacher praised those bhikkhus.
Sau khi được thăm hỏi, các vị ấy đã trình bày những phẩm chất mình đã đạt được cho Đức Như Lai, Đức Bổn Sư đã tán thán các Tỳ-kheo ấy.
Kuṭumbikaputtatissatthero satthāraṃ tesaṃ guṇakathaṃ kathentaṃ disvā sayampi samaṇadhammaṃ kātukāmo jāto.
Seeing the Teacher speak of their qualities, Kuṭumbikaputtatissa Thera himself desired to practice the ascetic life.
Trưởng lão Kuṭumbikaputtatissa, thấy Đức Bổn Sư tán thán phẩm hạnh của các vị ấy, chính mình cũng phát tâm muốn thực hành pháp Sa-môn.
Tepi kho bhikkhū ‘‘mayaṃ, bhante, tameva araññavāsaṃ gantvā vasissāmā’’ti satthāraṃ āpucchiṃsu.
Those bhikkhus then asked the Teacher, saying, “Venerable Sir, we will go and reside in that same forest dwelling.”
Các Tỳ-kheo ấy thưa với Đức Bổn Sư: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, chúng con sẽ trở về và trú tại khu rừng đó.’’
Satthā ‘‘sādhū’’ti anujāni.
The Teacher assented, saying, “Good.”
Đức Bổn Sư chấp thuận: ‘‘Tốt lắm.’’
Te satthāraṃ vanditvā pariveṇaṃ agamaṃsu.
They paid homage to the Teacher and went to the monastery.
Các vị ấy đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi đi đến tinh xá.
Atha so kuṭumbikaputtatissatthero rattibhāgasamanantare accāraddhavīriyo hutvā ativegena samaṇadhammaṃ karonto majjhimayāmasamanantare ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhitakova niddāyanto parivattitvā pati, ūruṭṭhikaṃ bhijji, vedanā mahantā jātā.
Then, Kuṭumbikaputtatissa Thera, immediately after nightfall, being excessively zealous, practiced the ascetic life with extreme haste. Immediately after the middle watch, while standing leaning against a meditation board, he fell asleep, rolled over, and fell, breaking his thigh bone. Great pain arose.
Bấy giờ, Trưởng lão Kuṭumbikaputtatissa ấy, ngay sau nửa đêm, đã nỗ lực tinh tấn quá mức, thực hành pháp Sa-môn một cách vội vã, đến nỗi khi đang đứng dựa vào tấm bảng hỗ trợ thiền định, vì bị ngủ gật, đã ngã lăn xuống, xương đùi bị gãy, cơn đau dữ dội đã phát sinh.
Tesaṃ bhikkhūnaṃ taṃ paṭijaggantānaṃ gamanaṃ na sampajji.
As those bhikkhus were attending to him, their departure did not take place.
Vì phải chăm sóc vị ấy, các Tỳ-kheo kia đã không thể lên đường.
Atha ne upaṭṭhānavelāyaṃ āgate satthā pucchi ‘‘nanu tumhe, bhikkhave, ‘sve gamissāmā’ti hiyyo āpucchitthā’’ti?
Then, when they arrived at the time of attendance, the Teacher asked, “Bhikkhus, did you not ask permission yesterday, saying, ‘We will go tomorrow’?”
Bấy giờ, khi các vị ấy đến vào giờ hầu hạ, Đức Bổn Sư hỏi: ‘‘Này các Tỳ-kheo, hôm qua các con đã xin phép rằng ‘Ngày mai chúng con sẽ đi’, phải không?’’
‘‘Āma, bhante, apica kho pana amhākaṃ sahāyako kuṭumbikaputtatissatthero akāle ativegena samaṇadhammaṃ karonto niddābhibhūto parivattitvā patito, ūruṭṭhissa bhinnaṃ, taṃ nissāya amhākaṃ gamanaṃ na sampajjī’’ti.
“Yes, Venerable Sir. However, our companion, Kuṭumbikaputtatissa Thera, while practicing the ascetic life at an improper time with excessive haste, was overcome by sleep, rolled over and fell, and his thigh bone was broken. Because of him, our departure did not take place.”
‘‘Bạch Đức Thế Tôn, phải vậy. Nhưng bạn của chúng con là Trưởng lão Kuṭumbikaputtatissa, vì quá tinh tấn thực hành pháp Sa-môn không đúng lúc, đã bị buồn ngủ, ngã lăn xuống, xương đùi của ngài bị gãy. Vì ngài mà chúng con không thể lên đường được.’’
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idānevesa attano hīnavīriyabhāvena akāle ativegena vīriyaṃ karonto tumhākaṃ gamanantarāyaṃ karoti, pubbepesa tumhākaṃ gamanantarāyaṃ akāsiyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, “Bhikkhus, it is not only now that he, by his own lack of energy, exerting himself excessively at an improper time, obstructs your departure. In the past, too, he obstructed your departure.” And being requested by them, he recounted a past event.
Đức Bổn Sư nói: ‘‘Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ vị ấy mới gây trở ngại cho chuyến đi của các con bằng việc tinh tấn quá mức không đúng lúc do sự yếu kém của chính mình, mà trước đây vị ấy cũng đã từng gây trở ngại cho chuyến đi của các con rồi.’’ Sau khi nói vậy, được các vị ấy thỉnh cầu, Ngài đã kể chuyện quá khứ.
Atīte gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ bodhisatto disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ uggaṇhāpesi.
In the past, in the country of Gandhāra, in Takkasilā, the Bodhisatta, being a world-renowned teacher, taught five hundred young men their crafts.
Trong quá khứ, tại Taxila, xứ Gandhāra, Bồ-tát là một vị đạo sư danh tiếng, đã dạy năm trăm thanh niên học nghệ.
Athassa te māṇavā ekadivasaṃ dāruṃ āharaṇatthāya araññaṃ gantvā dārūni uddhariṃsu.
Then, one day, those young men went to the forest to gather wood and collected firewood.
Một ngày nọ, các thanh niên ấy vào rừng để lấy củi và đã nhặt củi.
Tesaṃ antare eko kusītamāṇavo mahantaṃ varuṇarukkhaṃ disvā ‘‘sukkharukkho eso’’ti saññāya ‘‘muhuttaṃ tāva nipajjitvā pacchā rukkhaṃ abhiruhitvā dārūni pātetvā ādāya gamissāmī’’ti uttarisāṭakaṃ pattharitvā nipajjitvā kākacchamāno niddaṃ okkami.
Among them, one lazy young man, seeing a large varuṇa tree, thought it was a dry tree, and with the intention, “I will lie down for a moment, and afterwards, I will climb the tree, break off the wood, and take it,” he spread out his upper garment and lay down, and making a snoring sound, he fell asleep.
Trong số đó, có một thanh niên lười biếng, thấy một cây varuṇa lớn, nghĩ rằng ‘‘Đây là cây khô’’, rồi trải áo choàng ngoài ra nằm xuống, nghĩ rằng ‘‘Hãy nằm một lát rồi sau đó sẽ leo lên cây, chặt củi mang về.’’ Vừa nằm xuống, cậu ta ngáp dài rồi ngủ thiếp đi.
Itare māṇavakā dārukalāpe bandhitvā ādāya gacchantā taṃ pādena piṭṭhiyaṃ paharitvā pabodhetvā agamaṃsu.
The other young men tied up bundles of wood and, as they were leaving, kicked him on the back with their feet, woke him up, and departed.
Các thanh niên khác bó củi lại và đi về, họ đã đánh thức cậu ta bằng cách đá vào lưng rồi bỏ đi.
Kusītamāṇavo uṭṭhāya akkhīni puñchitvā puñchitvā avigataniddova varuṇarukkhaṃ abhiruhitvā sākhaṃ gahetvā attano abhimukhaṃ ākaḍḍhitvā bhañjanto bhijjitvā uṭṭhitakoṭiyā attano akkhiṃ bhindāpetvā ekena hatthena taṃ pidhāya ekena hatthena alladārūni bhañjitvā rukkhato oruyha dārukalāpaṃ bandhitvā ukkhipitvā vegena gantvā tehi pātitānaṃ dārūnaṃ upari pātesi.
The lazy young man got up, rubbed his eyes repeatedly, and still half-asleep, climbed the varuṇa tree. He grabbed a branch, pulled it towards himself, and as he was breaking it, the broken, springing-up tip injured his eye. Covering it with one hand, he broke off wet wood with the other hand, descended from the tree, tied up a bundle of wood, lifted it, and quickly went and threw it on top of the wood that the others had piled up.
Thanh niên lười biếng ấy thức dậy, dụi mắt liên tục, vẫn còn ngái ngủ, leo lên cây varuṇa, nắm lấy một cành cây, kéo về phía mình và bẻ. Khi cành cây gãy, đầu cành văng lên đâm vào mắt cậu ta. Cậu ta dùng một tay che mắt, tay kia bẻ củi varuṇa tươi, rồi leo xuống cây, bó củi lại, vác lên và vội vã đi đến chỗ củi mà các bạn đã chặt, ném củi của mình lên trên.
Taṃ divasañca janapadagāmake ekaṃ kulaṃ ‘‘sve brāhmaṇavācanakaṃ karissāmā’’ti ācariyaṃ nimantesi.
On that day, a family in a country village invited the teacher, saying, “We will hold a brāhmaṇa recitation tomorrow.”
Vào ngày hôm đó, một gia đình ở một ngôi làng nông thôn đã thỉnh vị đạo sư, nói rằng: ‘‘Ngày mai chúng tôi sẽ làm lễ tụng kinh Bà-la-môn.’’
Ācariyo māṇavake āha ‘‘tātā, sve ekaṃ gāmakaṃ gantabbaṃ, tumhe pana nirāhārā na sakkhissatha gantuṃ, pātova yāguṃ pacāpetvā tattha gantvā attanā laddhakoṭṭhāsañca amhākaṃ pattakoṭṭhāsañca sabbamādāya āgacchathā’’ti.
The teacher said to the young men, “Dear ones, tomorrow we must go to a certain village. But you will not be able to go without food. Cook rice gruel early in the morning, go there, and bring back both your share and our share.”
Vị đạo sư nói với các thanh niên: ‘‘Này các con, ngày mai chúng ta phải đi đến một ngôi làng. Các con sẽ không thể đi được nếu không ăn gì. Hãy cho người nấu cháo sớm, rồi đến đó, mang tất cả phần của mình và phần của thầy về.’’
Te pātova yāgupacanatthāya dāsiṃ uṭṭhāpetvā ‘‘khippaṃ no yāguṃ pacāhī’’ti āhaṃsu.
So, early in the morning, they woke up the maidservant and told her, “Cook us rice gruel quickly.”
Họ đã đánh thức người hầu gái sớm để nấu cháo và nói: ‘‘Hãy nhanh chóng nấu cháo cho chúng tôi.’’
Sā dārūni gaṇhantī upari ṭhitāni allavaruṇadārūni gahetvā punappunaṃ mukhavātaṃ dadamānāpi aggiṃ ujjāletuṃ asakkontī sūriyaṃ uṭṭhāpesi.
As she was gathering firewood, she took the wet varuṇa wood that was on top, and even though she blew repeatedly, she could not light the fire, and so she made the sun rise.
Cô ấy lấy củi, lấy những cành varuṇa tươi ở trên, dù thổi lửa liên tục cũng không thể nhóm lửa được, cho đến khi mặt trời mọc.
Māṇavakā ‘‘atidivā jāto, idāni na sakkā gantu’’nti ācariyassa santikaṃ agamiṃsu.
The young students went to their teacher, saying, "It has become too late; now it is not possible to go."
Các thanh niên nghĩ: ‘‘Đã quá trưa rồi, bây giờ không thể đi được,’’ nên đến chỗ vị đạo sư.
Ācariyo ‘‘kiṃ, tātā, na gatatthā’’ti?
The teacher asked, "Why, my dear ones, have you not gone?"
Vị đạo sư hỏi: ‘‘Này các con, sao các con không đi?’’
‘‘Āma, ācariya na gatamhā’’ti.
"Yes, teacher, we have not gone."
‘‘Bạch đạo sư, chúng con đã không đi được.’’
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
‘‘Vì lý do gì?’’
‘‘Asuko nāma kusītamāṇavo amhehi saddhiṃ dārūnamatthāya araññaṃ gantvā varuṇarukkhamūle niddāyitvā pacchā vegena rukkhaṃ āruyha akkhiṃ bhindāpetvā allavaruṇadārūni āharitvā amhehi ānītadārūnaṃ upari pakkhipi.
"A certain lazy student went with us to the forest for firewood, slept at the foot of a varuṇa tree, and then quickly climbed the tree, broke a branch, brought down wet varuṇa wood, and placed it on top of the firewood we had brought.
‘‘Thanh niên lười biếng tên A-cô đã đi vào rừng cùng chúng con để lấy củi, ngủ dưới gốc cây varuṇa, sau đó vội vã leo lên cây, tự làm hỏng mắt mình, rồi mang củi varuṇa tươi về, ném lên trên củi khô mà chúng con đã mang đến.
Yāgupācikā tāni sukkhadārusaññāya gahetvā yāva sūriyuggamanā ujjāletuṃ nāsakkhi.
The cook, thinking it was dry wood, could not light the fire until sunrise.
Người nấu cháo đã lấy những cành cây đó, nghĩ là củi khô, và không thể nhóm lửa được cho đến khi mặt trời mọc.
Iminā no kāraṇena gamanantarāyo jāto’’ti.
For this reason, our journey was hindered."
Vì lý do này mà chuyến đi của chúng con bị cản trở.’’
Ācariyo māṇavena katakammaṃ sutvā ‘‘andhabālānaṃ kammaṃ nissāya evarūpā parihāni hotī’’ti vatvā imaṃ gāthaṃ samuṭṭhāpesi –
The teacher, hearing of the deed done by the student, said, "Such a hindrance occurs because of the actions of the foolish," and then uttered this stanza:
Vị đạo sư nghe xong việc làm của thanh niên, nói rằng: ‘‘Do việc làm của những kẻ ngu dốt mà xảy ra những sự thiệt hại như vậy,’’ rồi đã nói lên bài kệ này –
Akataññussa posassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
"Of the ungrateful person" – this the Teacher related while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta.
Akataññussa posassā (đối với kẻ vô ơn) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Dhammasabhāyañhi bhikkhū ‘‘āvuso, devadatto akataññū tathāgatassa guṇe na jānātī’’ti kathentā nisīdiṃsu.
Indeed, in the Dhamma hall, monks sat discussing, "Friends, Devadatta is ungrateful; he does not recognize the qualities of the Tathāgata."
Trong Pháp đường, các Tỳ-kheo đã ngồi bàn luận: ‘‘Này các Hiền giả, Devadatta là kẻ vô ơn, không biết đến phẩm hạnh của Đức Như Lai.’’
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto akataññū, pubbepi akataññūyeva, na kadāci mayhaṃ guṇaṃ jānātī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Monks, what is the topic of your present discussion?" And when told, "This is it," he said, "Monks, Devadatta is not ungrateful only now; he was ungrateful in the past as well, and never recognized my qualities," and being requested by them, he recounted a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: ‘‘Này các Tỳ-kheo, bây giờ các con đang ngồi bàn luận về chuyện gì vậy?’’ Khi được thưa: ‘‘Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,’’ Ngài nói: ‘‘Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ Devadatta mới vô ơn, mà trước đây cũng đã vô ơn rồi, chưa bao giờ biết đến phẩm hạnh của Ta.’’ Sau khi nói vậy, được các vị ấy thỉnh cầu, Ngài đã kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantappadese hatthiyoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the elephant realm in the Himavanta region.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào loài voi ở vùng Himavanta.
So mātukucchito nikkhanto sabbaseto ahosi rajatapuñjasannibho, akkhīni panassa maṇiguḷasadisāni, paññāyamānāni pañca pasādāni ahesuṃ, mukhaṃ rattakambalasadisaṃ, soṇḍā rattasuvaṇṇabindupaṭimaṇḍitaṃ rajatadāmaṃ viya, cattāro pādā katalākhārasaparikammā viya.
Born from his mother's womb, he was entirely white, like a heap of silver; his eyes were like precious gems, with five visible sense faculties; his mouth was like a red blanket; his trunk was like a silver chain adorned with drops of red gold; his four feet were as if polished with red lac.
Ngài sinh ra từ bụng mẹ hoàn toàn trắng muốt, như một đống bạc, đôi mắt Ngài như những viên ngọc quý, năm giác quan hiện rõ, miệng như tấm chăn đỏ, vòi như sợi dây bạc được trang trí bằng những chấm vàng đỏ, bốn chân như được trang điểm bằng nước sơn mài.
Evamassa dasahi pāramīhi alaṅkato rūpasobhaggappatto attabhāvo ahosi.
Thus, his form, adorned with the ten pāramī, attained beauty and grace.
Như vậy, thân thể Ngài đã đạt đến vẻ đẹp hình thể được trang sức bằng mười Ba-la-mật.
Atha naṃ viññutaṃ pattaṃ sakalahimavante vāraṇā sannipatitvā upaṭṭhahantā vicariṃsu.
Then, having reached maturity, elephants from all over Himavanta gathered and attended upon him as he roamed.
Khi Ngài đạt đến tuổi trưởng thành, các con voi trên khắp Himavanta đã tề tựu đến hầu hạ Ngài.
Evaṃ so asītisahassavāraṇaparivāro himavantappadese vasamāno aparabhāge gaṇe dosaṃ disvā gaṇamhā kāyavivekāya ekakova araññe vāsaṃ kappesi.
Thus, dwelling in the Himavanta region, surrounded by eighty thousand elephants, he later saw fault in the herd and, for the sake of physical seclusion, decided to live alone in the forest.
Như vậy, Ngài cùng tám vạn con voi vây quanh, trú ngụ ở vùng Himavanta. Sau này, thấy có lỗi trong bầy đàn, Ngài đã rời bỏ bầy đàn để sống một mình trong rừng, để thực hành sự độc cư thân.
Sīlavantatāya ca panassa ‘‘sīlavanāgarājā’’ tveva nāmaṃ ahosi.
And because of his virtuous conduct (sīla), his name became "Sīlavanāgarāja."
Vì giữ giới hạnh, Ngài được gọi là ‘‘Sīlavanāgarāja’’ (Vua voi giữ giới).
Atheko bārāṇasivāsiko vanacarako himavantaṃ pavisitvā attano ājīvabhaṇḍakaṃ gavesamāno disā vavatthāpetuṃ asakkonto maggamūḷho hutvā maraṇabhayabhīto bāhā paggayha paridevamāno vicarati.
Then a certain forest dweller from Bārāṇasī, having entered the Himavanta and seeking his livelihood, was unable to determine his direction, became lost, and, terrified by the fear of death, wandered about lamenting with uplifted arms.
Bấy giờ, một người thợ săn rừng từ Bārāṇasī đi vào Himavanta, tìm kiếm vật phẩm sinh kế của mình, không thể xác định phương hướng, bị lạc đường, sợ hãi cái chết, giơ tay lên than khóc và đi lang thang.
Bodhisatto tassa taṃ balavaparidevitaṃ sutvā ‘‘imaṃ purisaṃ dukkhā mocessāmī’’ti kāruññena codito tassa santikaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, hearing his strong lament, was moved by compassion, thinking, "I will free this man from suffering," and went to him.
Bồ-tát nghe tiếng than khóc lớn của người ấy, được lòng từ bi thúc giục: ‘‘Ta sẽ giải thoát người này khỏi khổ đau,’’ Ngài đã đi đến chỗ người ấy.
So taṃ disvāva bhīto palāyi.
As soon as he saw him, he was frightened and fled.
Hắn vừa thấy Ngài liền sợ hãi bỏ chạy.
Bodhisatto taṃ palāyantaṃ disvā tattheva aṭṭhāsi.
The Bodhisatta, seeing him flee, stopped right there.
Bồ Tát thấy hắn bỏ chạy liền đứng yên tại chỗ.
So puriso bodhisattaṃ ṭhitaṃ disvā aṭṭhāsi.
That man, seeing the Bodhisatta stopped, also stopped.
Người đàn ông ấy thấy Bồ Tát đứng yên liền dừng lại.
Bodhisatto puna agamāsi, so puna palāyitvā tassa ṭhitakāle ṭhatvā cintesi ‘‘ayaṃ vāraṇo mama palāyanakāle tiṭṭhati, ṭhitakāle āgacchati, nāyaṃ mayhaṃ anatthakāmo, imamhā pana maṃ dukkhā mācetukāmo bhavissatī’’ti sūro hutvā aṭṭhāsi.
The Bodhisatta approached again; he fled again, and when the Bodhisatta stopped, he stopped and thought: "This elephant stops when I flee and comes when I stop. He does not wish me harm; rather, he probably wishes to free me from this suffering." Thus, he became brave and stood still.
Bồ Tát lại tiến đến, hắn lại bỏ chạy, rồi khi Ngài dừng lại, hắn cũng dừng lại và suy nghĩ: "Con voi này khi ta bỏ chạy thì đứng lại, khi ta đứng lại thì tiến đến. Nó không có ý muốn hại ta, mà có lẽ muốn giải thoát ta khỏi nỗi khổ này." Nghĩ vậy, hắn trở nên can đảm và đứng yên.
Bodhisatto taṃ upasaṅkamitvā ‘‘kasmā bho tvaṃ purisa, paridevamāno vicarasī’’ti pucchi.
The Bodhisatta approached him and asked, "Friend, O man, why do you wander about lamenting?"
Bồ Tát đến gần hắn và hỏi: "Này người kia, tại sao ông lại đi lang thang than khóc vậy?"
‘‘Sāmi, disā vavatthāpetuṃ asakkonto maggamūḷho hutvā maraṇabhayenā’’ti.
"Master, unable to ascertain the directions, I am lost and in fear of death."
"Thưa chủ, vì không thể xác định phương hướng, bị lạc đường, và vì sợ chết."
Atha naṃ bodhisatto attano vasanaṭṭhānaṃ netvā katipāhaṃ phalāphalehi santappetvā ‘‘bho, purisa, mā bhāyi, ahaṃ taṃ manussapathaṃ nessāmī’’ti attano piṭṭhe nisīdāpetvā manussapathaṃ pāyāsi.
Then the Bodhisatta led him to his dwelling place, pleased him with fruits for several days, and said, "Friend, do not be afraid, I will lead you to the human path." He seated him on his back and set off towards the human path.
Bồ Tát liền dẫn hắn về nơi mình ở, trong vài ngày cho hắn ăn trái cây để no đủ, rồi nói: "Này người kia, đừng sợ hãi, ta sẽ đưa ông đến con đường của loài người." Ngài để hắn ngồi trên lưng mình và đi về phía con đường của loài người.
Atha kho so mittadubbhī puriso ‘‘sace koci pucchissati, ācikkhitabbaṃ bhavissatī’’ti bodhisattassa piṭṭhe nisinnoyeva rukkhanimittaṃ pabbatanimittaṃ upadhārentova gacchati.
Then that treacherous man, thinking, "If anyone asks, I will have to tell," sat on the Bodhisatta's back, observing the signs of trees and mountains as he went.
Bấy giờ, người đàn ông bất trung kia nghĩ: "Nếu có ai hỏi, mình sẽ phải nói ra," liền ngồi trên lưng Bồ Tát, ghi nhớ các dấu hiệu của cây cối và núi non mà đi.
Atha naṃ bodhisatto araññā nīharitvā bārāṇasigāmimahāmagge ṭhapetvā ‘‘bho purisa, iminā maggena gaccha, mayhaṃ pana vasanaṭṭhānaṃ pucchitopi apucchitopi mā kassaci ācikkhī’’ti taṃ uyyojetvā attano vasanaṭṭhānaṃyeva agamāsi.
Then the Bodhisatta led him out of the forest, placed him on the highway to Bārāṇasī, and said, "Friend, go by this path. But as for my dwelling place, whether asked or unasked, do not tell anyone." Having sent him off, he returned to his own dwelling place.
Bồ Tát đưa hắn ra khỏi rừng, đặt hắn trên con đường lớn đến Bārāṇasī và nói: "Này người kia, hãy đi theo con đường này. Còn nơi ta ở, dù có người hỏi hay không hỏi, ông cũng đừng nói cho ai biết." Sau khi tiễn hắn đi, Ngài trở về nơi mình ở.
Atha so puriso bārāṇasiṃ gantvā anuvicaranto dantakāravīthiṃ patvā dantakāre dantavikatiyo kurumāne disvā ‘‘kiṃ pana bho, jīvadantampi labhitvā gaṇheyyāthā’’ti?
Then that man went to Bārāṇasī, and while wandering about, he came to the ivory carvers' street. Seeing the ivory carvers making various ivory objects, he asked, "Friends, would you take even live ivory if you could get it?"
Bấy giờ, người đàn ông ấy đến Bārāṇasī, đi lang thang và đến khu phố của những người thợ chạm ngà. Thấy họ đang chạm khắc ngà, hắn hỏi: "Này các ông, liệu các ông có mua ngà sống không?"
‘‘Bho, kiṃ vadesi, jīvadanto nāma matahatthidantato mahagghataro’’ti.
"Friend, what are you saying? Live ivory is much more valuable than the ivory of a dead elephant."
"Này ông, ông nói gì vậy? Ngà sống quý giá hơn ngà voi chết nhiều!"
‘‘Tena hi ahaṃ vo jīvadantaṃ āharissāmī’’ti pātheyyaṃ gahetvā kharakakacaṃ ādāya bodhisattassa vasanaṭṭhānaṃ agamāsi.
"In that case, I will bring you live ivory." He took provisions and a sharp saw and went to the Bodhisatta's dwelling place.
"Vậy thì tôi sẽ mang ngà sống đến cho các ông." Hắn lấy lương thực và mang theo một cái cưa thô đến nơi Bồ Tát ở.
Bodhisatto taṃ disvā ‘‘kimatthaṃ āgatosī’’ti pucchi.
The Bodhisatta, seeing him, asked, "Why have you come?"
Bồ Tát thấy hắn liền hỏi: "Ông đến đây làm gì?"
‘‘Ahaṃ, sāmi, duggato kapaṇo jīvituṃ asakkonto tumhe dantakhaṇḍaṃ yācitvā sace dassatha, taṃ ādāya gantvā vikkiṇitvā tena mūlena jīvissāmī’’ti āgatoti.
"Master, I am destitute and poor, unable to make a living. I have come to beg a piece of your tusk; if you give it, I will take it, sell it, and live by that money."
"Thưa chủ, tôi là người nghèo khổ, không thể sống được. Tôi đến đây để xin Ngài một mảnh ngà. Nếu Ngài cho, tôi sẽ mang đi bán và dùng số tiền đó để sống."
‘‘Hotu bho, dantaṃ te dassāmi, sace dantakappanatthāya kakacaṃ atthī’’ti.
"Very well, friend, I will give you a tusk, if you have a saw for cutting tusks."
"Được thôi, ta sẽ cho ông ngà. Nếu ông có cưa để cắt ngà."
‘‘Kakacaṃ gahetvā āgatomhi sāmī’’ti.
"I have brought a saw, Master," he said.
"Thưa chủ, tôi đã mang cưa đến rồi."
‘‘Tena hi dante kakacena kantitvā ādāya gacchā’’ti bodhisatto pāde samiñjitvā gonisinnakaṃ nisīdi.
"In that case, cut the tusks with the saw and take them." The Bodhisatta bent his legs and sat down like an ox.
"Vậy thì hãy dùng cưa mà cắt ngà rồi mang đi." Bồ Tát co chân lại và ngồi xuống như một con bò.
So dvepi aggadante chindi.
He cut off both of the prominent tusks.
Hắn liền cắt cả hai chiếc ngà trước.
Bodhisatto te dante soṇḍāya gahetvā ‘‘bho purisa, nāhaṃ ‘ete dantā mayhaṃ appiyā amanāpā’ti dammi, imehi pana me dantehi sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbadhammapaṭivedhanasamatthā sabbaññutaññāṇadantāva piyatarā, tassa me idaṃ dantadānaṃ sabbaññutaññāṇapaṭivijjhanatthāya hotū’’ti sabbaññutaññāṇassa ārādhanaṃ katvā dantayugalaṃ adāsi.
The Bodhisatta took those tusks with his trunk and said, "Friend, I do not give these tusks thinking, 'These tusks are unpleasant and disagreeable to me.' Rather, the tusks of omniscience, capable of penetrating all phenomena, are a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times dearer to me than these tusks. May this gift of tusks be for the attainment of omniscience." Having made this aspiration for omniscience, he gave the pair of tusks.
Bồ Tát dùng vòi giữ những chiếc ngà đó và nói: "Này người kia, ta không cho những chiếc ngà này vì ta không thích chúng hay chúng không vừa ý ta. Nhưng những chiếc ngà trí tuệ Toàn Giác, có khả năng thấu hiểu tất cả các pháp, quý giá hơn những chiếc ngà này gấp trăm lần, ngàn lần, trăm ngàn lần đối với ta. Cầu mong sự bố thí ngà này của ta dẫn đến sự chứng đắc trí tuệ Toàn Giác." Ngài cầu nguyện cho sự chứng đắc trí tuệ Toàn Giác rồi trao cặp ngà cho hắn.
So taṃ ādāya gantvā vikkiṇitvā tasmiṃ mūle khīṇe puna bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘sāmi, tumhākaṃ dante vikkiṇitvā laddhamūlaṃ mayhaṃ iṇasodhanamattameva jātaṃ, avasesadante dethā’’ti āha.
He took them, went, and sold them. When that money was exhausted, he again went to the Bodhisatta and said, "Master, the money I got from selling your tusks was only enough to clear my debts. Give me the remaining tusks."
Hắn mang ngà đi bán, khi số tiền đó hết, hắn lại đến chỗ Bồ Tát và nói: "Thưa chủ, số tiền tôi có được từ việc bán ngà của Ngài chỉ đủ để trả nợ của tôi. Xin Ngài hãy cho tôi những chiếc ngà còn lại."
Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā purimanayeneva kappāpetvā avasesadante adāsi.
The Bodhisatta consented, "Very well," and sat down in the same manner as before, allowing him to cut off the remaining tusks.
Bồ Tát đáp "Được thôi" và ngồi xuống như lần trước để hắn cắt những chiếc ngà còn lại.
So tepi vikkiṇitvā puna āgantvā ‘‘sāmi, jīvituṃ na sakkomi, mūladāṭhā me dethā’’ti āha.
He sold those too, and again came back, saying, "Master, I cannot make a living. Give me the root tusks."
Hắn cũng bán những chiếc ngà đó, rồi lại đến và nói: "Thưa chủ, tôi không thể sống được, xin Ngài hãy cho tôi những chiếc ngà gốc."
Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā purimanayeneva nisīdi.
The Bodhisatta consented, "Very well," and sat down in the same manner as before.
Bồ Tát đáp "Được thôi" và ngồi xuống như lần trước.
So pāpapuriso mahāsattassa rajatadāmasadisaṃ soṇḍaṃ maddamāno kelāsakūṭasadisaṃ kumbhaṃ abhiruhitvā ubho dantakoṭiyo paṇhiyā paharanto maṃsaṃ viyūhitvā kumbhaṃ āruyha kharakakacena mūladāṭhā kappetvā pakkāmi.
That wicked man, pressing the Great Being's trunk, which was like a silver chain, climbed onto his forehead, which was like Mount Kelāsa. Kicking both ends of the tusks with his heel, he tore away the flesh, climbed onto the forehead, cut off the root tusks with the sharp saw, and departed.
Người đàn ông độc ác đó, vừa xoa bóp chiếc vòi giống như sợi dây bạc của đại sĩ, vừa trèo lên cái bướu giống như đỉnh núi Kelāsa, dùng gót chân đạp vào hai đầu ngà, tách thịt ra, rồi trèo lên bướu, dùng cưa thô cắt những chiếc ngà gốc rồi bỏ đi.
Bodhisattassa dassanūpacāraṃ vijahanteyeva pana tasmiṃ pāpapurise catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ghanapathavī sineruyugandharādayo mahābhāre duggandhajegucchāni gūthamuttādīni ca dhāretuṃ samatthāpi tassa aguṇarāsiṃ dhāretuṃ asakkontī viya bhijjitvā vivaraṃ adāsi.
However, as that wicked man was abandoning the Bodhisatta's presence, the dense earth, two hundred thousand yojanas thick, together with great mountains like Sineru and Yugandhara, though capable of bearing massive, foul-smelling, and repulsive things such as faeces and urine, as if unable to bear his mass of demerits, split open and created a chasm.
Ngay khi người đàn ông độc ác đó rời khỏi tầm mắt của Bồ Tát, mặt đất dày hai trăm ngàn dojana cộng thêm bốn mươi ngàn dojana, cùng với núi Sineru và Yugandhara, có khả năng chịu đựng những gánh nặng lớn và chứa đựng những thứ dơ bẩn ghê tởm như phân và nước tiểu, dường như không thể chịu đựng được khối ác nghiệp của hắn, liền nứt ra và tạo thành một khe hở.
Tāvadeva avīcimahānirayato aggijālā nikkhamitvā taṃ mittadubbhipurisaṃ kulasantakena kambalena pārupantī viya parikkhipitvā gaṇhi.
At that very moment, flames of fire emerged from the great Avīci hell, and as if wrapping that treacherous man in a blanket belonging to his own family, they enveloped and seized him.
Ngay lập tức, ngọn lửa từ đại địa ngục Avīci bùng lên, bao trùm và thiêu đốt người đàn ông bất trung đó, giống như một tấm chăn của gia đình bao phủ người thân.
Tattha akataññussāti attano kataguṇaṃ ajānantassa.
Therein, akataññussāti means: of one who does not know the good done to him.
Trong đó, akataññussā có nghĩa là người không biết ơn công đức đã làm cho mình.
Posassāti purisassa.
Posassāti means: of a man.
Posassā là người đàn ông.
Vivaradassinoti chiddameva okāsameva olokentassa.
Vivaradassinoti means: of one who looks only for defects, only for opportunities.
Vivaradassino là người chỉ nhìn vào khuyết điểm, chỉ tìm kiếm cơ hội.
Sabbaṃ ce pathaviṃ dajjāti sacepi tādisassa puggalassa sakalaṃ cakkavattirajjaṃ, imaṃ vā pana mahāpathaviṃ parivattetvā pathavojaṃ dadeyya.
Sabbaṃ ce pathaviṃ dajjāti means: if one were to give such a person the entire sovereignty of a Cakkavatti, or even turn over this great earth and give him the essence of the earth.
Sabbaṃ ce pathaviṃ dajjā có nghĩa là dù có ban cho người như vậy toàn bộ vương quốc Chuyển Luân Thánh Vương, hay xoay chuyển cả đại địa này mà ban cho hắn sự tinh túy của đất.
Neva naṃ abhirādhayeti evaṃ karontopi evarūpaṃ kataguṇaviddhaṃsakaṃ koci paritosetuṃ vā pasādetuṃ vā na sakkuṇeyyāti attho.
Neva naṃ abhirādhayeti means: even doing so, one would not be able to please or satisfy such a destroyer of good deeds; this is the meaning.
Neva naṃ abhirādhaye có nghĩa là dù làm như vậy, cũng không ai có thể làm vừa lòng hay làm cho người hủy hoại công đức như vậy được.
Saccaṃ kirevamāhaṃsūti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi.
Saccaṃ kirevamāhaṃsūti – the Teacher spoke this while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta’s efforts to kill him.
Saccaṃ kirevamāhaṃsū – Câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến việc Devadatta cố gắng sát hại Ngài.
Bhikkhusaṅghasmiñhi dhammasabhāyaṃ nisīditvā ‘‘āvuso, devadatto satthu guṇaṃ na jānāti, vadhāyayeva parisakkatī’’ti devadattassa aguṇaṃ kathente satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
For when the assembly of bhikkhus were seated in the Dhamma hall, saying, ‘‘Friends, Devadatta does not recognize the Teacher’s virtues; he only strives to kill him,’’ and were speaking of Devadatta’s demerits, the Teacher came and asked, ‘‘Bhikkhus, what topic are you now gathered to discuss?’’ When told, ‘‘This one, Venerable Sir,’’ he said, ‘‘Bhikkhus, Devadatta does not strive to kill me only now; he strove to kill me in the past as well,’’ and he recounted a past event.
Trong pháp đường, khi chư Tỳ-khưu Tăng đang ngồi đàm luận: "Thưa chư Hiền, Devadatta không biết công đức của Đức Thế Tôn, chỉ tìm cách sát hại Ngài," và đang nói về những điều xấu của Devadatta, Đức Phật đến và hỏi: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?" Khi được trả lời: "Về chuyện này," Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Devadatta mới tìm cách sát hại Ta, mà trong quá khứ hắn cũng đã từng làm như vậy," rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa duṭṭhakumāro nāma putto ahosi kakkhaḷo pharuso pahaṭāsīvisūpamo, anakkositvā vā apaharitvā vā kenaci saddhiṃ na katheti.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, he had a son named Duṭṭhakumāra, who was harsh, rough, and like a venomous serpent that has been struck; he would not speak with anyone without reviling or robbing them.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, ông có một người con trai tên là Duṭṭhakumāra, tính tình thô bạo, hung ác, giống như một con rắn độc bị chọc tức, không bao giờ nói chuyện với ai mà không mắng chửi hay cướp đoạt.
So antojanassa ca bahijanassa ca akkhimhi patitarajaṃ viya, khādituṃ āgatapisāco viya ca amanāpo ahosi ubbejanīyo.
He was disagreeable and disturbing to both the inner and outer circles, like dust fallen into the eye, or like a demon come to devour.
Hắn là một người khó chịu, đáng ghê tởm đối với cả người trong nhà lẫn người ngoài, giống như bụi bẩn rơi vào mắt, hay một con quỷ đến để ăn thịt.
So ekadivasaṃ nadīkīḷaṃ kīḷitukāmo mahantena parivārena nadītīraṃ agamāsi.
One day, wishing to play in the river, he went to the riverbank with a large retinue.
Một ngày nọ, hắn muốn chơi trò chơi dưới sông, liền đi đến bờ sông với một đoàn tùy tùng đông đảo.
Tasmiṃ khaṇe mahāmegho uṭṭhahi, disā andhakārā jātā.
At that moment, a great cloud arose, and the directions became dark.
Vào lúc đó, một trận mưa lớn nổi lên, các hướng trở nên tối tăm.
So dāsapessajanaṃ āha ‘‘etha bhaṇe, maṃ gahetvā nadīmajjhaṃ netvā nhāpetvā ānethā’’ti.
He said to his servants, ‘‘Come, fellows, take me to the middle of the river, bathe me, and bring me back.’’
Hắn nói với đám nô tỳ: "Này các ngươi, hãy đưa ta ra giữa sông, tắm rửa cho ta rồi mang ta về."
Te taṃ tattha netvā ‘‘kiṃ no rājā karissati, imaṃ pāpapurisaṃ ettheva māremā’’ti mantayitvā ‘‘ettha gaccha kāḷakaṇṇī’’ti udake naṃ opilāpetvā paccuttaritvā tīre aṭṭhaṃsu.
They took him there, and deliberating, ‘‘What will the king do to us? Let us kill this wicked man right here,’’ they plunged him into the water, saying, ‘‘Go there, you ill-omened one!’’ and then they came out and stood on the bank.
Họ đưa hắn ra đó, rồi bàn với nhau: "Vua sẽ làm gì chúng ta? Chúng ta hãy giết kẻ ác này ngay tại đây." Họ liền dìm hắn xuống nước và nói: "Đi đi, đồ xui xẻo!" rồi lên bờ đứng.
‘‘Kahaṃ kumāro’’ti ca vutte ‘‘na mayaṃ kumāraṃ passāma, meghaṃ uṭṭhitaṃ disvā udake nimujjitvā purato āgato bhavissatī’’ti.
When asked, ‘‘Where is the prince?’’ they replied, ‘‘We do not see the prince; seeing the cloud arise, he must have dived into the water and gone ahead.’’
Khi được hỏi: "Hoàng tử đâu rồi?" Họ nói: "Chúng tôi không thấy Hoàng tử, có lẽ khi thấy mưa nổi lên, ngài đã lặn xuống nước và đi trước rồi."
Amaccā rañño santikaṃ agamaṃsu.
The ministers went to the king.
Các quan đại thần trở về gặp vua.
Rājā ‘‘kahaṃ me putto’’ti pucchi.
The king asked, ‘‘Where is my son?’’
Vua hỏi: "Con trai ta đâu rồi?"
Na jānāma deva, meghe uṭṭhite ‘‘purato āgato bhavissatī’’ti saññāya āgatamhāti.
‘‘We do not know, Your Majesty. When the cloud arose, we came thinking, ‘He must have gone ahead.’’’
"Thưa Đại vương, chúng tôi không biết. Khi mưa nổi lên, chúng tôi nghĩ ngài đã đi trước rồi nên chúng tôi cũng về."
Rājā dvāraṃ vivarāpetvā ‘‘nadītīraṃ gantvā vicinathā’’ti tattha tattha vicināpesi, koci kumāraṃ nāddasa.
The king had the door opened and searched here and there, saying, "Go to the riverbank and search!" But no one found the prince.
Vua ra lệnh mở cửa và sai người đi tìm khắp nơi ở bờ sông, nhưng không ai tìm thấy Hoàng tử.
Sopi kho meghandhakāre deve vassante nadiyā vuyhamāno ekaṃ dārukkhandhaṃ disvā tattha nisīditvā maraṇabhayatajjito paridevamāno gacchati.
He, being carried away by the river as the sky rained in darkness, saw a log, sat on it, and, terrified by the fear of death, went on lamenting.
Người ấy cũng vậy, khi trời mưa trong đêm tối mịt mùng, bị dòng sông cuốn trôi, nhìn thấy một khúc gỗ, liền ngồi lên đó, bị nỗi sợ cái chết đe dọa, than khóc mà trôi đi.
Tasmiṃ pana kāle bārāṇasivāsī eko seṭṭhi nadītīre cattālīsakoṭidhanaṃ nidahitvāva maranto dhanataṇhāya dhanapiṭṭhe sappo hutvā nibbatti.
At that time, a certain millionaire residing in Bārāṇasī, having buried forty crores of wealth on the riverbank, died and, due to craving for wealth, was reborn as a snake on top of his treasure.
Vào lúc đó, một trưởng giả cư ngụ tại Bārāṇasī, đã chôn giấu bốn mươi crore tài sản bên bờ sông rồi chết, do lòng tham tài sản, đã tái sinh thành một con rắn trên đống tài sản đó.
Aparo tasmiṃyeva padese tiṃsa koṭiyo nidahitvā dhanataṇhāya tattheva undūro hutvā nibbatti.
Another, in that same place, having buried thirty crores, was reborn there as a mouse due to craving for wealth.
Một người khác, tại chính nơi đó, đã chôn giấu ba mươi crore, do lòng tham tài sản, đã tái sinh thành một con chuột tại chính nơi đó.
Tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ udakaṃ pāvisi.
Water entered their dwelling place.
Nơi trú ngụ của chúng bị nước tràn vào.
Te udakassa paviṭṭhamaggeneva nikkhamitvā sotaṃ chindantā gantvā taṃ rājakumārena abhinisinnaṃ dārukkhandhaṃ patvā eko ekaṃ koṭiṃ, itaro itaraṃ āruyha khandhapiṭṭheyeva nipajjiṃsu.
They came out through the path where the water had entered, went, cutting through the current, reached the log on which the prince was seated, and one climbed onto one end, the other onto the other, and lay down on the log itself.
Chúng thoát ra theo đường nước tràn vào, bơi ngược dòng, đến khúc gỗ mà vị hoàng tử đang ngồi, một con leo lên một đầu, con kia leo lên đầu còn lại, và nằm trên lưng khúc gỗ.
Tassāyeva kho pana nadiyā tīre eko simbalirukkho atthi, tattheko suvapotako vasati.
On the bank of that very river, there was a silk-cotton tree, and a parrot chick lived there.
Và cũng chính trên bờ sông đó có một cây bông gòn, nơi đó có một con vẹt con trú ngụ.
Sopi rukkho udakena dhotamūlo nadīpiṭṭhe pati, suvapotako deve vassante uppatitvā gantuṃ asakkonto gantvā tasseva khandhassa ekapasse nilīyi.
That tree, with its roots washed away by the water, fell onto the river's surface, and the parrot chick, unable to fly away as it rained, went and hid on one side of that very log.
Cây đó cũng bị nước xói mòn gốc rễ, đổ xuống mặt sông, con vẹt con khi trời mưa không thể bay đi được, liền đến trú ẩn ở một bên của khúc gỗ đó.
Evaṃ te cattāro janā ekato vuyhamānā gacchanti.
Thus, those four beings were carried away together.
Cứ thế, bốn người đó cùng nhau trôi đi.
Bodhisattopi kho tasmiṃ kāle kāsiraṭṭhe udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vuḍḍhippatto isipabbajjaṃ pabbajitvā ekasmiṃ nadīnivattane paṇṇasālaṃ māpetvā vasati.
At that time, the Bodhisatta, having been reborn in a northern brahmin family in the Kāsī kingdom, and having grown up, went forth into the ascetic life of a sage and lived in a hermitage he had built at a bend in a river.
Bồ Tát vào lúc đó, đã tái sinh trong một gia đình Bà La Môn ở xứ Kāsī, khi trưởng thành, đã xuất gia làm ẩn sĩ, dựng một tịnh xá bên một khúc quanh của dòng sông và sống ở đó.
So aḍḍharattasamaye caṅkamamāno tassa rājakumārassa balavaparidevanasaddaṃ sutvā cintesi ‘‘mādise nāma mettānuddayasampanne tāpase passante etassa purisassa maraṇaṃ ayuttaṃ, udakato uddharitvā tassa jīvitadānaṃ dassāmī’’ti.
As he was walking at midnight, he heard the loud lament of that prince and thought, "It is improper for this man to die while ascetics like me, endowed with loving-kindness and compassion, are present. I shall pull him out of the water and give him the gift of life."
Vào nửa đêm, khi đang đi kinh hành, Ngài nghe tiếng than khóc lớn của vị hoàng tử đó, liền suy nghĩ: “Thật không phải lẽ nếu người đàn ông này phải chết khi có một ẩn sĩ đầy lòng từ bi như ta ở đây, ta sẽ cứu anh ta khỏi nước và ban cho anh ta sự sống.”
So taṃ ‘‘mā bhāyi, mā bhāyī’’ti assāsetvā udakasotaṃ chindanto gantvā taṃ dārukkhandhaṃ ekāya koṭiyā gahetvā ākaḍḍhanto nāgabalo thāmasampanno ekavegena tīraṃ patvā kumāraṃ ukkhipitvā tīre patiṭṭhāpesi.
He reassured him, saying, "Do not fear, do not fear!" Then, cutting through the water current, he went, took hold of one end of the log, and, pulling it with the strength of an elephant, mighty and powerful, reached the bank in one swift movement, lifted the prince, and set him down on the bank.
Ngài an ủi anh ta rằng: “Đừng sợ hãi, đừng sợ hãi!”, rồi bơi ngược dòng, nắm lấy khúc gỗ ở một đầu, kéo nó lên bờ với sức mạnh của một con voi, và nhấc hoàng tử lên đặt trên bờ.
Tepi sappādayo disvā ukkhipitvā assamapadaṃ netvā aggiṃ jāletvā ‘‘ime dubbalatarā’’ti paṭhamaṃ sappādīnaṃ sarīraṃ sedetvā pacchā rājakumārassa sarīraṃ sedetvā tampi arogaṃ katvā āhāraṃ dentopi paṭhamaṃ sappādīnaṃyeva datvā pacchā tassa phalāphalāni upanāmesi.
Seeing the snake and the others, he lifted them too and took them to his hermitage, lit a fire, and thinking, "These are weaker," first warmed the bodies of the snake and the others, and afterwards warmed the prince's body, making him well. When offering food, he first gave it to the snake and the others, and then offered fruits and roots to the prince.
Khi nhìn thấy rắn và các con vật khác, Ngài cũng nhấc chúng lên, đưa về am thất, đốt lửa, và nói: “Những con này yếu hơn,” rồi xông hơi thân thể của rắn và các con vật khác trước, sau đó mới xông hơi thân thể của hoàng tử, làm cho anh ta khỏe mạnh, và khi cho ăn, Ngài cũng cho rắn và các con vật khác trước, sau đó mới dâng hoa quả cho hoàng tử.
Rājakumāro ‘‘ayaṃ kūṭatāpaso maṃ rājakumāraṃ agaṇetvā tiracchānagatānaṃ sammānaṃ karotī’’ti bodhisatte āghātaṃ bandhi.
The prince harbored resentment towards the Bodhisatta, thinking, "This deceitful ascetic disregards me, a prince, and shows respect to animals."
Hoàng tử liền ôm lòng oán hận Bồ Tát, nghĩ rằng: “Vị ẩn sĩ giả dối này coi thường ta là hoàng tử mà lại tôn trọng loài súc sinh.”
Tato katipāhaccayena sabbesupi tesu thāmabalappattesu nadiyā oghe pacchinne sappo tāpasaṃ vanditvā āha ‘‘bhante, tumhehi mayhaṃ mahāupakāro kato, na kho panāhaṃ daliddo, asukaṭṭhāne me cattālīsa hiraññakoṭiyo nidahitvā ṭhapitā, tumhākaṃ dhanena kicce sati sabbampetaṃ dhanaṃ tumhākaṃ dātuṃ sakkomi, taṃ ṭhānaṃ āgantvā ‘dīghā’ti pakkoseyyāthā’’ti vatvā pakkāmi.
Then, after a few days, when all of them had regained their strength and the river's current had subsided, the snake bowed to the ascetic and said, "Venerable sir, you have rendered me a great service. I am not poor; I have forty crores of gold buried in a certain place. If you have need of wealth, I can give all this wealth to you. Come to that place and call out 'Dīghā!'" Having said this, it departed.
Sau vài ngày, khi tất cả chúng đã hồi phục sức lực và dòng sông đã rút nước, con rắn đảnh lễ vị ẩn sĩ và nói: “Bạch Đại đức, Ngài đã giúp đỡ con rất nhiều, con không phải là người nghèo khó, con có bốn mươi crore vàng được chôn giấu ở một nơi nào đó, nếu Ngài cần tiền, con có thể dâng tất cả số tiền đó cho Ngài, xin Ngài hãy đến nơi đó và gọi ‘Dīgha’ (Rắn).” Nói xong, nó bỏ đi.
Undūropi tatheva tāpasaṃ nimantetvā ‘‘asukaṭṭhāne ṭhatvā ‘undūrā’ti pakkoseyyāthā’’ti vatvā pakkāmi.
The mouse likewise invited the ascetic and, saying, "Stand in a certain place and call out 'Undūrā!'" departed.
Con chuột cũng vậy, mời vị ẩn sĩ và nói: “Xin Ngài hãy đứng ở nơi đó và gọi ‘Undūra’ (Chuột).” Nói xong, nó bỏ đi.
Suvapotako pana tāpasaṃ vanditvā ‘‘bhante, mayhaṃ dhanaṃ natthi, rattasālīhi pana vo atthe sati asukaṃ nāma mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ, tattha gantvā ‘suvā’ti pakkoseyyātha, ahaṃ ñātakānaṃ ārocetvā anekasakaṭapūramattā rattasāliyo āharāpetvā dātuṃ sakkomī’’ti vatvā pakkāmi.
The parrot chick, however, bowed to the ascetic and said, "Venerable sir, I have no wealth. But if you have need of red rice, my dwelling place is called such-and-such. Go there and call out 'Suvā!' I can inform my relatives and have many cartloads of red rice brought and given to you." Having said this, it departed.
Còn con vẹt con thì đảnh lễ vị ẩn sĩ và nói: “Bạch Đại đức, con không có tài sản, nhưng nếu Ngài cần gạo lứt, nơi con ở tên là… xin Ngài hãy đến đó và gọi ‘Suvā’ (Vẹt), con sẽ báo cho bà con của con mang đến nhiều xe gạo lứt để dâng cho Ngài.” Nói xong, nó bỏ đi.
Itaro pana mittadubbhī ‘‘dhammasudhammatāya kiñci avatvā gantuṃ ayuttaṃ, evaṃ taṃ attano santikaṃ āgataṃ māressāmī’’ti cintetvā ‘‘bhante, mayi rajje patiṭṭhite āgaccheyyātha, ahaṃ vo catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā pakkāmi.
But the other, the betrayer of friends, thought, "It is improper to go without saying anything about the nature of Dhamma and good Dhamma. I will kill him when he comes to me." So he said, "Venerable sir, when I am established in the kingdom, please come. I will support you with the four requisites." Having said this, he departed.
Còn người kia, kẻ bội bạc, suy nghĩ: “Thật không phải lẽ nếu không nói gì về sự thiện lương của pháp mà bỏ đi, ta sẽ giết hắn khi hắn đến chỗ ta,” rồi nói: “Bạch Đại đức, khi con lên ngôi vua, xin Ngài hãy đến, con sẽ cúng dường Ngài bốn vật dụng.” Nói xong, anh ta bỏ đi.
So gantvā na cirasseva rajje patiṭṭhāsi.
He went and, not long after, was established in the kingdom.
Anh ta đi và không lâu sau đã lên ngôi vua.
Bodhisatto ‘‘vīmaṃsissāmi tāva ne’’ti paṭhamaṃ sappassa santikaṃ gantvā avidūre ṭhatvā ‘‘dīghā’’ti pakkosi.
The Bodhisatta, thinking, "I will test them first," went to the snake and, standing not far off, called out, "Dīgha!"
Bồ Tát nghĩ: “Ta sẽ thử chúng trước,” rồi đi đến chỗ con rắn, đứng cách đó không xa và gọi: “Dīgha!”
So ekavacaneneva nikkhamitvā bodhisattaṃ vanditvā ‘‘bhante, imasmiṃ ṭhāne cattālīsa hiraññakoṭiyo, tā sabbāpi nīharitvā gaṇhathā’’ti āha.
He came out at that single call, bowed to the Bodhisatta, and said, "Venerable sir, there are forty crores of gold in this place; please take all of it out."
Nó liền xuất hiện ngay khi nghe tiếng gọi, đảnh lễ Bồ Tát và nói: “Bạch Đại đức, ở nơi này có bốn mươi crore vàng, xin Ngài hãy lấy tất cả.”
Bodhisatto ‘‘evamatthu, uppanne kicce jānissāmī’’ti taṃ nivattetvā undūrassa santikaṃ gantvā saddamakāsi.
The Bodhisatta said, "So be it; I will know when the need arises," and dismissing him, went to the rat and made a sound.
Bồ Tát nói: “Được thôi, khi cần ta sẽ biết,” rồi bảo nó quay về và đi đến chỗ con chuột, cất tiếng gọi.
Sopi tatheva paṭipajji.
He also acted in the same way.
Nó cũng hành động tương tự.
Bodhisatto tampi nivattetvā suvassa santikaṃ gantvā ‘‘suvā’’ti pakkosi.
The Bodhisatta, dismissing him too, went to the parrot and called out, "Parrot!"
Bồ Tát cũng bảo nó quay về và đi đến chỗ con vẹt, gọi: “Suvā!”
Sopi ekavacaneneva rukkhaggato otaritvā bodhisattaṃ vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, mayhaṃ ñātakānaṃ santikaṃ gantvā himavantappadesato tumhākaṃ sayaṃjātasālī āharāpemī’’ti pucchi.
He also, at that single call, descended from the treetop, bowed to the Bodhisatta, and asked, "Venerable sir, shall I go to my relatives and have self-grown rice brought for you from the Himalayan region?"
Nó cũng bay xuống từ ngọn cây ngay khi nghe tiếng gọi, đảnh lễ Bồ Tát và hỏi: “Bạch Đại đức, con có nên đến chỗ bà con của con để mang gạo tự mọc từ vùng Hy Mã Lạp Sơn về cho Ngài không?”
Bodhisatto ‘‘atthe sati jānissāmī’’ti tampi nivattetvā ‘‘idāni rājānaṃ pariggaṇhissāmī’’ti gantvā rājuyyāne vasitvā punadivase ākappasampattiṃ katvā bhikkhācāravattena nagaraṃ pāvisi.
The Bodhisatta said, "I will know when the need arises," and dismissing him too, thinking, "Now I will take care of the king," he went and stayed in the royal park, and the next day, after perfecting his attire, he entered the city for alms.
Bồ Tát nói: “Khi cần ta sẽ biết,” rồi cũng bảo nó quay về và nghĩ: “Bây giờ ta sẽ thử vị vua,” rồi đi đến trú ngụ trong vườn thượng uyển của vua, sáng hôm sau chỉnh trang y phục và vào thành khất thực.
Tasmiṃ khaṇe so mittadubbhī rājā alaṅkatahatthikkhandhavaragato mahantena parivārena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.
At that moment, the ungrateful king, adorned and mounted on a magnificent elephant, was circumambulating the city with a large retinue.
Vào lúc đó, vị vua bội bạc kia, đang ngồi trên lưng voi được trang hoàng lộng lẫy, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo, đi tuần quanh thành phố.
So bodhisattaṃ dūratova disvā ‘‘ayaṃ so kūṭatāpaso mama santike bhuñjitvā vasitukāmo āgato, yāva parisamajjhe attano mayhaṃ kataguṇaṃ nappakāseti, tāvadevassa sīsaṃ chindāpessāmī’’ti purise olokesi.
Seeing the Bodhisatta from afar, he looked at his men and said, "This is that deceitful ascetic who has come to eat and stay with me. Before he reveals the good deed I did for him in the midst of the assembly, I will have his head cut off."
Khi nhìn thấy Bồ Tát từ xa, hắn nghĩ: “Vị ẩn sĩ giả dối này đến đây chắc muốn ăn ở và sống với ta, trước khi hắn công bố công ơn của hắn đối với ta giữa công chúng, ta sẽ chặt đầu hắn.” Rồi hắn nhìn các người hầu.
‘‘Kiṃ karoma, devā’’ti ca vutte ‘‘esa kūṭatāpaso maṃ kiñci yācitukāmo āgacchati maññe, etassa kāḷakaṇṇitāpasassa maṃ passituṃ adatvāva etaṃ gahetvā pacchābāhaṃ bandhitvā catukke catukke paharantā nagarā nikkhāmetvā āghātane sīsamassa chinditvā sarīraṃ sūle uttāsethā’’ti āha.
When they asked, "What shall we do, Your Majesty?" he said, "This deceitful ascetic seems to have come to ask me for something. Do not let this inauspicious ascetic see me. Seize him, bind his hands behind his back, beat him at every crossroads, drive him out of the city, cut off his head at the execution ground, and impale his body on a stake."
Khi được hỏi: “Chúng tôi phải làm gì, thưa Đại vương?”, hắn nói: “Vị ẩn sĩ giả dối này chắc đến đây để cầu xin ta điều gì đó, đừng cho phép vị ẩn sĩ xui xẻo này gặp ta, hãy bắt hắn, trói tay ra sau lưng, đánh hắn ở mỗi giao lộ, đuổi ra khỏi thành, chặt đầu hắn ở pháp trường và treo xác hắn lên cọc.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gantvā niraparādhaṃ mahāsattaṃ bandhitvā catukke catukke paharantā āghātanaṃ netuṃ ārabhiṃsu.
They replied, "Yes, sir," and accepting the command, they went and seized the innocent Great Being, began beating him at every crossroads, and led him to the execution ground.
Chúng vâng lời: “Dạ được,” rồi đi bắt Đại Sĩ vô tội, trói lại, đánh ở mỗi giao lộ và bắt đầu đưa Ngài đến pháp trường.
Bodhisatto pahaṭapahaṭaṭṭhāne ‘‘amma, tātā’’ti akanditvā nibbikāro imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, without crying out, "Mother, Father!" at each place he was struck, calmly uttered this verse:
Bồ Tát, ở mỗi nơi bị đánh, không kêu la “Mẹ ơi, Cha ơi,” mà không hề biến sắc, nói lên bài kệ này –
Tattha saccaṃ kirevamāhaṃsūti avitathameva kira evaṃ vadanti.
Therein, saccaṃ kirevamāhaṃsū means, "Truly, they speak thus."
Trong đó, saccaṃ kirevamāhaṃsū có nghĩa là quả thật họ nói như vậy.
Narā ekacciyā idhāti idhekacce paṇḍitapurisā.
Narā ekacciyā idhā means, "some wise men here."
Narā ekacciyā idhā có nghĩa là một số người trí tuệ ở đây.
Kaṭṭhaṃ niplavitaṃ seyyoti nadiyā vuyhamānaṃ sukkhadāruṃ niplavitaṃ uttāretvā thale ṭhapitaṃ seyyo sundarataro.
Kaṭṭhaṃ niplavitaṃ seyyo means, "A dry log floating in the river, brought ashore and placed on land, is better, more excellent."
Kaṭṭhaṃ niplavitaṃ seyyo có nghĩa là khúc gỗ khô trôi trên sông, được vớt lên và đặt trên bờ, thì tốt hơn, đẹp hơn.
Evañhi vadamānā te purisā saccaṃ kira vadanti.
Indeed, those men speak the truth when they say this.
Quả thật những người nói như vậy là nói đúng.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì sao?
Tañhi yāgubhattādīnaṃ pacanatthāya, sītāturānaṃ visibbanatthāya, aññesampi ca parissayānaṃ haraṇatthāya upakāraṃ hoti.
Because it is useful for cooking gruel and rice, for warming those suffering from cold, and for warding off other dangers.
Vì nó có ích cho việc nấu cháo, cơm, cho những người lạnh giá sưởi ấm, và cho việc loại bỏ những nguy hiểm khác.
Na tvevekacciyo naroti ekacco pana mittadubbhī akataññū pāpapuriso oghena vuyhamāno hatthena gahetvā uttārito na tveva seyyo.
Na tvevekacciyo naro means, "But some ungrateful, wicked person, a betrayer of friends, carried away by the current, is not better even if taken by hand and brought ashore."
Na tvevekacciyo naro có nghĩa là một số người xấu, bội bạc, vô ơn, bị dòng nước cuốn trôi, được kéo lên bằng tay thì không tốt hơn.
Tathā hi ahaṃ imaṃ pāpapurisaṃ uttāretvā imaṃ attano dukkhaṃ āharinti.
Thus, I, by bringing this wicked person ashore, brought this suffering upon myself.
Thật vậy, ta đã vớt người xấu này lên và tự chuốc lấy khổ đau này.
Evaṃ pahaṭapahaṭaṭṭhāne imaṃ gāthamāha.
Thus, he recited this verse at each place he was struck.
Cứ thế, ở mỗi nơi bị đánh, Ngài nói bài kệ này.
Taṃ sutvā ye tattha paṇḍitapurisā, te āhaṃsu ‘‘kiṃ pana, bho pabbajita, tayā amhākaṃ rañño atthi koci guṇo kato’’ti?
Hearing that, the wise men there said, "O ascetic, have you done any good deed for our king?"
Nghe vậy, những người trí tuệ ở đó hỏi: “Này Sa môn, Ngài có công ơn gì với vua của chúng tôi không?”
Bodhisatto taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘evamimaṃ mahoghato uttārento ahameva attano dukkhaṃ akāsiṃ, ‘na vata me porāṇakapaṇḍitānaṃ vacanaṃ kata’nti anussaritvā evaṃ vadāmī’’ti āha.
The Bodhisatta recounted that incident and said, "Indeed, by bringing him out of that great flood, I brought suffering upon myself. I say this, remembering, 'Alas, I did not heed the words of the ancient wise ones.'"
Bồ Tát kể lại câu chuyện và nói: “Khi vớt người này khỏi dòng nước lớn, chính ta đã tự chuốc lấy khổ đau cho mình, ta nói như vậy vì nhớ rằng ‘ta đã không làm theo lời của các bậc hiền triết xưa’.”
Taṃ sutvā khattiyabrāhmaṇādayo nagaravāsino ‘‘svāyaṃ mittadubbhī rājā evaṃ guṇasampannassa attano jīvitadāyakassa guṇamattampi na jānāti, taṃ nissāya kuto amhākaṃ vuḍḍhi, gaṇhatha na’’nti kupitā samantato uṭṭhahitvā ususattipāsāṇamuggarādippahārehi hatthikkhandhagatameva naṃ ghātetvā pāde gahetvā kaḍḍhitvā parikhāpiṭṭhe chaḍḍetvā bodhisattaṃ abhisiñcitvā rajje patiṭṭhāpesuṃ.
Hearing that, the townspeople, consisting of khattiyas, brahmins, and others, became angry, saying, "This king is a betrayer of friends! He does not even recognize the slightest virtue of his own life-giver, who is so endowed with good qualities. Relying on him, how can we prosper? Seize him!" They rose up from all sides and, with blows from arrows, spears, stones, clubs, and so forth, killed him right on the elephant's back, dragged him by the feet, threw him onto the moat's bank, consecrated the Bodhisatta, and established him in the kingdom.
Nghe vậy, các cư dân thành phố, bao gồm các chiến sĩ, Bà La Môn, v.v., tức giận nói: “Vị vua bội bạc này thậm chí không biết một chút công ơn của người đã ban sự sống cho mình, một người đầy đức hạnh như vậy, dựa vào hắn thì làm sao chúng ta có thể tiến bộ được? Hãy bắt hắn!” Rồi họ đồng loạt đứng dậy, dùng cung tên, giáo mác, đá, chùy, v.v., đánh chết hắn ngay trên lưng voi, nắm chân kéo lê, ném xuống hào thành, rồi làm lễ quán đảnh cho Bồ Tát và đưa Ngài lên ngôi vua.
So dhammena rajjaṃ kārento puna ekadivasaṃ sappādayo pariggaṇhitukāmo mahantena parivārena sappassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘dīghā’’ti pakkosi.
Ruling the kingdom righteously, one day he wished to take possession of the serpent and others. With a large retinue, he went to the serpent's dwelling place and called out, "Dīgha!"
Ngài cai trị vương quốc bằng Chánh pháp, rồi một ngày nọ, muốn thử lại rắn và các con vật khác, Ngài cùng đoàn tùy tùng đông đảo đi đến nơi ở của con rắn và gọi: “Dīgha!”
Sappo āgantvā vanditvā ‘‘idaṃ te sāmi dhanaṃ gaṇhā’’ti āha.
The serpent came, bowed, and said, "Master, take this treasure."
Con rắn đến, đảnh lễ và nói: “Thưa Đại vương, đây là tài sản của ngài, xin hãy nhận lấy.”
Rājā cattālīsahiraññakoṭidhanaṃ amacce paṭicchāpetvā undūrassa santikaṃ gantvā ‘‘undūrā’’ti pakkosi.
The king had his ministers receive the forty crores of gold, then went to the mouse's abode and called out, "Mouse!"
Đức vua cho các quan nhận lấy bốn mươi triệu lượng vàng, rồi đến chỗ con chuột, gọi: “Này chuột!”
Sopi āgantvā vanditvā tiṃsakoṭidhanaṃ niyyādesi.
It also came, bowed, and handed over thirty crores of treasure.
Con chuột cũng đến, đảnh lễ và dâng ba mươi triệu lượng vàng.
Rājā tampi amacce paṭicchāpetvā suvassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘suvā’’ti pakkosi.
The king also had his ministers receive that, then went to the parrot's dwelling place and called out, "Parrot!"
Đức vua cũng cho các quan nhận lấy số tiền đó, rồi đến chỗ con vẹt ở, gọi: “Này vẹt!”
Sopi āgantvā pāde vanditvā ‘‘kiṃ, sāmi, sāliṃ āharāmī’’ti āha.
It also came, bowed at his feet, and said, "Master, shall I bring rice?"
Con vẹt cũng đến, đảnh lễ dưới chân và nói: “Thưa Đại vương, tôi có mang gạo lúa đến không?”
Rājā ‘‘sālīhi atthe sati āharissasi, ehi gacchāmā’’ti sattatiyā hiraññakoṭīhi saddhiṃ te tayopi jane gāhāpetvā nagaraṃ gantvā pāsādavare mahātalaṃ āruyhaṃ dhanaṃ saṅgopetvā sappassa vasanatthāya suvaṇṇanāḷiṃ, undūrassa phalikaguhaṃ, suvassa suvaṇṇapañjaraṃ kārāpetvā sappassa ca suvassa ca bhojanatthāya devasikaṃ kañcanataṭṭake madhulāje, undūrassa gandhasālitaṇḍule dāpesi, dānādīni ca puññāni karoti.
The king said, "If there is need for rice, you will bring it. Come, let us go." He had those three beings taken along with the seventy crores of gold, went to the city, ascended the great terrace of the excellent palace, stored the treasure, and had a golden pipe made for the serpent's dwelling, a crystal cave for the mouse, and a golden cage for the parrot. For the serpent and the parrot, he had honeyed puffed rice served daily in golden plates, and for the mouse, fragrant rice grains. He also performed acts of merit such as giving alms.
Đức vua nói: “Nếu cần gạo lúa thì ngươi sẽ mang đến. Nào, chúng ta hãy đi!” Đức vua cho người giữ ba người đó cùng với bảy mươi triệu lượng vàng, rồi trở về thành, lên tầng lầu cao nhất trong cung điện, cất giữ tài sản. Ngài cho xây một ống vàng cho rắn ở, một hang pha lê cho chuột, một lồng vàng cho vẹt. Hằng ngày, ngài cho dâng mật cốm trong đĩa vàng cho rắn và vẹt, và gạo thơm cho chuột. Ngài cũng thực hành các công đức như bố thí.
Evaṃ te cattāropi janā yāvajīvaṃ samaggā sammodamānā viharitvā jīvitakkhaye yathākammaṃ agamaṃsu.
Thus, all four of them lived in harmony and joy throughout their lives, and at the end of their lives, they passed away according to their kamma.
Cứ thế, bốn người đó sống hòa thuận, hoan hỷ cho đến trọn đời, rồi khi mạng chung, họ tái sinh tùy theo nghiệp của mình.
Sādhū sambahulā ñātīti idaṃ satthā jetavane viharanto udakakalahe attano ñātakānaṃ mahāvināsaṃ paccupaṭṭhitaṃ ñatvā ākāsena gantvā rohiṇīnadiyā upari pallaṅkena nisīditvā nīlaraṃsiṃ vissajjetvā ñātake saṃvejetvā ākāsā oruyha nadītīre nisinno taṃ kalahaṃ ārabbha kathesi.
Sādhū sambahulā ñātī (Good are many relatives)—This the Teacher spoke while dwelling at Jetavana. Knowing that a great destruction was imminent for his relatives due to a water dispute, he went through the air, sat cross-legged above the Rohiṇī River, emitted a blue ray, stirred his relatives to emotion, descended from the sky, sat on the riverbank, and spoke concerning that dispute.
Sādhū sambahulā ñātī (Tốt thay, nhiều thân quyến) – Câu này, Đức Bổn Sư khi đang trú tại Jetavana, biết được sự hủy diệt lớn lao sắp xảy ra cho các thân quyến của Ngài do tranh chấp nước, Ngài đã bay lên không trung, ngồi kiết già trên sông Rohiṇī, phóng ra hào quang xanh, làm cho các thân quyến cảm động. Sau đó, Ngài từ trên không trung hạ xuống, ngồi bên bờ sông và kể câu chuyện này liên quan đến cuộc tranh chấp đó.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati.
This is the summary here; the detailed account will appear in the Kuṇāla Jātaka.
Đây là tóm tắt, phần chi tiết sẽ được trình bày trong Kuṇāla Jātaka.
Tadā pana satthā ñātake āmantetvā ‘‘mahārājā, tumhe ñātakā, ñātakehi nāma samaggehi sammodamānehi bhavituṃ vaṭṭati.
At that time, the Teacher addressed his relatives, saying, "Great kings, you are relatives, and relatives should live in harmony and joy.
Khi đó, Đức Bổn Sư gọi các thân quyến lại và nói: “Hỡi các đại vương, các người là thân quyến, thân quyến thì nên sống hòa thuận và hoan hỷ.
Ñātakānañhi sāmaggiyā sati paccāmittā okāsaṃ na labhanti, tiṭṭhantu tāva manussabhūtā, acetanānaṃ rukkhānampi sāmaggiṃ laddhuṃ vaṭṭati.
When relatives are united, adversaries do not find an opportunity. Leave aside human beings; even inanimate trees should achieve unity.
Khi thân quyến hòa hợp, kẻ thù sẽ không có cơ hội. Thôi bỏ qua loài người đi, ngay cả cây cối vô tri cũng nên hòa hợp.
Atītasmiñhi himavantappadese mahāvāto sālavanaṃ pahari, tassa pana sālavanassa aññamaññaṃ rukkhagacchagumbalatāhi sambandhattā ekarukkhampi pātetuṃ asakkonto matthakamatthakeneva agamāsi.
In the past, in the Himalayan region, a great wind struck a sāl forest. But because the trees, shrubs, bushes, and vines of that sāl forest were interconnected with each other, the wind could not fell even a single tree and passed over their tops.
Trong quá khứ, tại vùng Himavanta, một trận gió lớn đã thổi vào rừng cây sāla. Nhưng vì các cây sāla trong rừng đó liên kết với nhau bằng các cành, bụi rậm và dây leo, nên gió không thể quật đổ một cây nào mà chỉ thổi qua ngọn cây mà thôi.
Ekaṃ pana aṅgaṇe ṭhitaṃ sākhāviṭapasampannampi mahārukkhaṃ aññehi rukkhehi asambandhattā ummūletvā bhūmiyaṃ pātesi, iminā kāraṇena tumhehipi samaggehi sammodamānehi bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
However, a large tree standing alone in a clearing, though full of branches and boughs, was uprooted and thrown to the ground because it was not connected to other trees. For this reason, you too should live in harmony and joy," and being requested by them, he related a past event.
Tuy nhiên, một cây lớn có nhiều cành nhánh đứng một mình giữa sân, không liên kết với các cây khác, đã bị gió nhổ bật gốc và quật đổ xuống đất. Vì lý do này, các người cũng nên sống hòa thuận và hoan hỷ.” Sau khi nói vậy, Ngài được họ thỉnh cầu và kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente paṭhamaṃ uppanno vessavaṇo mahārājā cavi, sakko aññaṃ vessavaṇaṃ ṭhapesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the first Vessavaṇa Mahārāja passed away, and Sakka appointed another Vessavaṇa.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, vị Đại vương Vessavaṇa đầu tiên đã qua đời. Sakka đã đặt một Vessavaṇa khác lên thay.
Etasmiṃ vessavaṇe parivatte pacchā nibbattavessavaṇo ‘‘rukkhagacchagumbalatānaṃ attano attano ruccanaṭṭhāne vimānaṃ gaṇhantū’’ti sāsanaṃ pesesi.
In that generation of Vessavaṇa, the Vessavaṇa who was born later sent a message: "Let the tree-gods, bush-gods, shrub-gods, and creeper-gods take their abodes in places pleasing to each of them."
Trong thời kỳ chuyển giao của vị Vessavaṇa này, vị Vessavaṇa sau đó đã gửi thông điệp rằng: “Các vị thần cây, bụi rậm và dây leo hãy chọn cho mình một lâu đài ở nơi mình thích.”
Tadā bodhisatto himavantappadese ekasmiṃ sālavane rukkhadevatā hutvā nibbatti.
At that time, the Bodhisatta was reborn as a tree-deity in a sal grove in the Himavanta region.
Khi đó, Bồ-tát tái sinh làm vị thần cây trong một rừng sāla ở vùng Himavanta.
So ñātake āha ‘‘tumhe vimānāni gaṇhantā aṅgaṇe ṭhitarukkhesu mā gaṇhatha, imasmiṃ pana sālavane mayā gahitavimānaṃ parivāretvā ṭhitavimānāni gaṇhathā’’ti.
He said to his relatives: "When you take abodes, do not take them in trees standing in open spaces, but take the abodes that stand surrounding the abode taken by me in this sal grove."
Ngài nói với các thân quyến: “Khi chọn lâu đài, các người đừng chọn những cây đứng giữa sân. Hãy chọn những lâu đài bao quanh lâu đài mà ta đã chọn trong rừng sāla này.”
Tattha bodhisattassa vacanakarā paṇḍitadevatā bodhisattassa vimānaṃ parivāretvā ṭhitavimānāni gaṇhiṃsu.
There, the wise deities, obedient to the Bodhisatta's words, took the abodes that stood surrounding the Bodhisatta's abode.
Ở đó, các vị thần trí tuệ vâng lời Bồ-tát đã chọn những lâu đài bao quanh lâu đài của Bồ-tát.
Apaṇḍitā pana devatā ‘‘kiṃ amhākaṃ attho araññavimānehi, mayaṃ manussapathe gāmanigamarājadhānidvāresu vimānāni gaṇhissāma.
But the unwise deities thought: "What good are forest abodes to us? We will take abodes on human paths, at the gates of villages, towns, and capital cities.
Còn các vị thần không trí tuệ thì nói: “Chúng ta cần gì những lâu đài trong rừng? Chúng ta sẽ chọn những lâu đài ở những cây lớn mọc giữa sân, gần đường đi của loài người, ở các làng, thị trấn và kinh đô.
Gāmādayo hi upanissāya vasamānā devatā lābhaggayasaggappattā hontī’’ti manussapathe aṅgaṇaṭṭhāne nibbattamahārukkhesu vimānāni gaṇhiṃsu.
For deities dwelling dependent on villages and so forth attain the highest gain and highest glory." So they took abodes in large trees that grew in open spaces on human paths.
Vì các vị thần sống dựa vào làng mạc, v.v., sẽ đạt được lợi lộc và danh tiếng cao nhất.” Thế là họ chọn những lâu đài ở những cây lớn mọc giữa sân, gần đường đi của loài người.
Athekasmiṃ divase mahatī vātavuṭṭhi uppajji.
Then, one day, a great storm arose.
Rồi một ngày nọ, một trận bão lớn nổi lên.
Vātassa atibalavatāya daḷhamūlā vanajeṭṭhakarukkhāpi saṃbhaggasākhāviṭapā samūlā nipatiṃsu.
Due to the extreme force of the wind, even the mighty forest trees with strong roots fell, their branches and boughs broken, uprooted.
Vì sức gió quá mạnh, ngay cả những cây cổ thụ có gốc rễ vững chắc cũng bị gãy cành, đổ rạp cả gốc.
Taṃ pana aññamaññaṃ sambandhanena ṭhitaṃ sālavanaṃ patvā ito cito ca paharanto ekarukkhampi pātetuṃ nāsakkhi.
But that sal grove, standing interconnected with one another, could not be felled by the wind striking it here and there.
Nhưng khi gió thổi đến rừng sāla, nơi các cây liên kết với nhau, dù thổi từ bên này sang bên kia, nó cũng không thể quật đổ một cây nào.
Bhaggavimānā devatā nippaṭisaraṇā dārake hatthesu gahetvā himavantaṃ gantvā attano pavattiṃ sālavanadevatānaṃ kathayiṃsu.
The deities whose abodes were destroyed, having no refuge, took their children in their arms, went to Himavanta, and told their story to the sal grove deities.
Các vị thần bị phá hủy lâu đài, không nơi nương tựa, nắm tay con cái đi đến Himavanta và kể lại câu chuyện của mình cho các vị thần rừng sāla.
Tā tāsaṃ evaṃ āgatabhāvaṃ bodhisattassa ārocesuṃ.
They reported their arrival to the Bodhisatta.
Các vị thần đó đã báo cáo tình hình của họ cho Bồ-tát.
Bodhisatto ‘‘paṇḍitānaṃ vacanaṃ aggahetvā nippaccayaṭṭhānaṃ gatā nāma evarūpāva hontī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, "Those who do not heed the words of the wise and go to a place without support become like this," taught the Dhamma and spoke this verse:
Bồ-tát nói: “Những ai không nghe lời người trí tuệ và đi đến nơi không có sự hỗ trợ thì sẽ gặp phải tình cảnh như vậy.” Sau khi nói vậy, Ngài thuyết pháp và đọc bài kệ này:
Tattha sambahulā ñātīti cattāro upādāya tatuttari satasahassampi sambahulā nāma, evaṃ sambahulā aññamaññaṃ nissāya vasantā ñātakā.
Therein, sambahulā ñātī means "many relatives," from four up to a hundred thousand or more are called "many." Thus, many relatives dwelling dependent on one another.
Trong đó: sambahulā ñātī (nhiều thân quyến) nghĩa là từ bốn người trở lên, cho đến hàng trăm ngàn người, đều được gọi là nhiều. Những thân quyến đông đảo như vậy, nương tựa lẫn nhau mà sống.
Sādhūti sobhanā pasatthā, parehi appadhaṃsiyāti attho.
Sādhū means "good, praised," meaning "not to be overcome by others."
Sādhū (tốt thay) nghĩa là đẹp đẽ, đáng khen ngợi, không bị người khác khuất phục.
Api rukkhā araññajāti tiṭṭhantu manussabhūtā, araññe jātarukkhāpi sambahulā aññamaññūpatthambhena ṭhitā sādhuyeva.
Api rukkhā araññajā means "let human beings be, even many trees born in the forest, standing supported by one another, are indeed good."
Api rukkhā araññajā (ngay cả cây cối trong rừng) nghĩa là thôi bỏ qua loài người đi, ngay cả những cây mọc trong rừng, khi đông đảo và nương tựa lẫn nhau mà đứng vững, cũng là tốt đẹp.
Rukkhānampi hi sapaccayabhāvo laddhuṃ vaṭṭati.
For even trees should obtain mutual support.
Ngay cả cây cối cũng nên có sự hỗ trợ lẫn nhau.
Vāto vahati ekaṭṭhanti puratthimādibhedo vāto vāyanto aṅgaṇaṭṭhāne ṭhitaṃ ekaṭṭhaṃ ekakameva ṭhitaṃ brahantampi vanappatiṃ sākhāviṭapasampannaṃ mahārukkhampi vahati, ummūletvā pātetīti attho.
Vāto vahati ekaṭṭhaṃ means "the wind, blowing in its various forms such as from the east, carries away a solitary tree standing alone in an open space, brahantampi vanappatiṃ, even a great forest tree endowed with branches and boughs," meaning "uproots and fells it."
Vāto vahati ekaṭṭhaṃ (Gió thổi quật đổ cây lớn đứng một mình) nghĩa là gió thổi, dù là gió đông, v.v., khi thổi vào một cây đứng một mình giữa sân, ngay cả brahantampi vanappatiṃ (cây lớn) có nhiều cành nhánh cũng bị gió cuốn đi, nghĩa là bị nhổ bật gốc và quật đổ.
Bodhisatto imaṃ kāraṇaṃ kathetvā āyukkhaye yathākammaṃ gato.
Having related this incident, the Bodhisatta, at the end of his life, went according to his kamma.
Sau khi kể câu chuyện này, Bồ-tát khi hết tuổi thọ đã tái sinh tùy theo nghiệp của mình.
Abhitthanaya pajjunnāti idaṃ satthā jetavane viharanto attanā vassāpitavassaṃ ārabbha kathesi.
Abhitthanaya pajjunnā – This the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning the rain he had caused to fall.
Abhitthanaya Pajjunnā (Hãy mưa xuống, thần mây) – Câu này, Đức Bổn Sư khi đang trú tại Jetavana, đã kể liên quan đến cơn mưa mà Ngài đã làm cho trời mưa.
Ekasmiṃ kira samaye kosalaraṭṭhe devo na vassi, sassāni milāyanti, tesu tesu ṭhānesu taḷākapokkharaṇisarāni sussanti.
It is said that at one time, rain did not fall in the Kosala country; the crops withered, and ponds, lotus pools, and lakes dried up in various places.
Nghe nói, vào một thời điểm, trời không mưa ở xứ Kosala, cây cối héo úa, các ao hồ, đầm lầy, sông ngòi ở khắp nơi đều khô cạn.
Jetavanadvārakoṭṭhakasamīpe jetavanapokkharaṇiyāpi udakaṃ chijji.
Even the water in the Jetavana pond near the Jetavana gatehouse dried up.
Nước trong ao Jetavana, gần cổng Jetavana, cũng cạn khô.
Kalalagahanaṃ pavisitvā nipanne macchakacchape kākakulalādayo kaṇayaggasadisehi tuṇḍehi koṭṭetvā nīharitvā nīharitvā vipphandamāne khādanti.
Crows and ospreys, etc., pecked at the fish and tortoises lying in the muddy depths with beaks like spear-tips, pulled them out one by one, and ate them as they thrashed about.
Cá và rùa chui vào bùn lầy nằm đó, bị các loài quạ, diều hâu, v.v., dùng mỏ sắc nhọn như mũi giáo mổ ra từng con một và ăn thịt khi chúng đang quằn quại.
Satthā macchakacchapānaṃ taṃ byasanaṃ disvā mahākaruṇāya ussāhitahadayo ‘‘ajja mayā devaṃ vassāpetuṃ vaṭṭatī’’ti pabhātāya rattiyā sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhācāravelaṃ sallakkhetvā mahābhikkhusaṅghaparivuto buddhalīlāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya pavisitvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto sāvatthito vihāraṃ gacchanto jetavanapokkharaṇiyā sopāne ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi ‘‘ānanda, udakasāṭikaṃ āhara, jetavanapokkharaṇiyaṃ nhāyissāmī’’ti.
Seeing that distress of the fish and tortoises, the Teacher, with a heart stirred by great compassion, thought, "Today, it is proper for me to make it rain." When the night had dawned, having attended to his body and noted the alms-round time, he entered Sāvatthī for alms, surrounded by a great assembly of bhikkhus, in the manner of a Buddha. Having returned from his alms-round after the meal, while going from Sāvatthī to the monastery, he stood on the steps of the Jetavana pond and addressed Venerable Ānanda, "Ānanda, bring the bathing-robe; I will bathe in the Jetavana pond."
Đức Bổn Sư thấy cảnh khổ của cá và rùa, lòng tràn đầy đại bi, nghĩ: “Hôm nay Ta phải làm cho trời mưa.” Sáng sớm hôm sau, Ngài chỉnh trang thân thể, xem xét giờ đi khất thực, rồi cùng với đại chúng Tỳ-khưu, Ngài đi khất thực vào Sāvatthī với phong thái của một vị Phật. Sau bữa ăn, Ngài từ chối thức ăn còn lại, rồi khi đi từ Sāvatthī về tu viện, Ngài đứng trên bậc thang của ao Jetavana và gọi Tôn giả Ānanda: “Ānanda, mang khăn tắm đến đây, Ta sẽ tắm trong ao Jetavana.”
‘‘Nanu, bhante, jetavanapokkharaṇiyaṃ udakaṃ chinnaṃ, kalalamattameva avasiṭṭha’’nti?
"But, Venerable Sir, the water in the Jetavana pond has dried up; only mud remains."
“Bạch Thế Tôn, nước trong ao Jetavana đã cạn, chỉ còn lại bùn lầy thôi ạ?”
‘‘Ānanda, buddhabalaṃ nāma mahantaṃ, āhara tvaṃ udakasāṭika’’nti.
"Ānanda, the power of a Buddha is great. You, bring the bathing-robe."
“Ānanda, năng lực của chư Phật là vô cùng lớn lao. Ngươi cứ mang khăn tắm đến đây.”
Thero āharitvā adāsi.
The elder brought and gave it.
Tôn giả mang đến và dâng lên.
Satthā ekenantena udakasāṭikaṃ nivāsetvā ekenantena sarīraṃ pārupitvā ‘‘jetavanapokkharaṇiyaṃ nhāyissāmī’’ti sopāne aṭṭhāsi.
The Teacher put on the bathing-robe on one side and covered his body on the other, and stood on the steps, thinking, "I will bathe in the Jetavana pond."
Đức Bổn Sư quấn một đầu khăn tắm quanh mình và trùm một đầu lên thân thể, rồi đứng trên bậc thang nói: “Ta sẽ tắm trong ao Jetavana.”
Taṅkhaṇaññeva sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
At that very moment, Sakka's Paṇḍukambala stone seat showed signs of heat.
Ngay lập tức, tảng đá Pandukambala, chỗ ngồi của Sakka, trở nên nóng bức.
So ‘‘kiṃ nu kho’’ti āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā vassavalāhakadevarājānaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, satthā ‘jetavanapokkharaṇiyaṃ nhāyissāmī’ti dhurasopāne ṭhito, khippaṃ sakalakosalaraṭṭhaṃ ekameghaṃ katvā vassāpehī’’ti.
He, wondering "What could it be?", understood the reason and summoned the cloud-deva king, "My dear, the Teacher is standing on the main steps, saying, 'I will bathe in the Jetavana pond.' Quickly, make the entire Kosala kingdom into one cloud and make it rain!"
Vị ấy, khi suy xét "Chuyện gì vậy?", đã biết được nguyên nhân đó, cho gọi vua trời mưa Vassavalāhaka đến và nói: "Này con, Bậc Đạo Sư đang đứng ở bậc thang chính của ao sen Jetavana, nói rằng 'Ta sẽ tắm ở ao sen Jetavana'. Con hãy nhanh chóng làm cho toàn cõi Kosala thành một đám mây duy nhất và làm mưa đi!"
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ekaṃ valāhakaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā meghagītaṃ gāyanto pācīnalokadhātuabhimukho pakkhandi.
He assented with "So be it!", put on one cloud, wrapped himself in another, and singing the cloud-song, he surged towards the eastern world-system.
Vị ấy, "Lành thay!" mà chấp thuận, khoác một đám mây làm y hạ và khoác một đám mây làm y thượng, vừa hát khúc ca mây vừa bay thẳng về phía đông của thế giới.
Pācīnadisābhāge khalamaṇḍalamattaṃ ekaṃ meghapaṭalaṃ uṭṭhāya satapaṭalaṃ sahassapaṭalaṃ hutvā abhitthanantaṃ vijjulatā nicchārentaṃ adhomukhaṃ ṭhapitaudakakumbhākārena vassamānaṃ sakalakosalaraṭṭhaṃ mahoghena viya ajjhotthari.
In the eastern quarter, a single cloud-layer, the size of a threshing floor, arose, becoming a hundred-fold, a thousand-fold layer, thundering and emitting lightning flashes, raining down like an overturned water-pot, as if submerging the entire Kosala kingdom in a great flood.
Ở phía đông, một tầng mây lớn bằng một sân đập lúa nổi lên, trở thành hàng trăm tầng, hàng ngàn tầng, gầm thét, phóng ra những tia chớp, đổ mưa như một chum nước úp ngược, bao phủ toàn cõi Kosala như một trận đại hồng thủy.
Devo acchinnadhāraṃ vassanto muhutteneva jetavanapokkharaṇiṃ pūresi, dhurasopānaṃ āhacca udakaṃ aṭṭhāsi.
Raining without interruption, the deva filled the Jetavana pond in a moment; the water reached the main steps.
Vị trời ấy đổ mưa không ngớt, trong chốc lát đã làm đầy ao sen Jetavana, nước dâng lên đến tận bậc thang chính.
Satthā pokkharaṇiyaṃ nhāyitvā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā sugatamahācīvaraṃ ekaṃsaṃ katvā bhikkhusaṅghaparivuto gantvā gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane nisīditvā bhikkhusaṅghena vatte dassite uṭṭhāya maṇisopānaphalake ṭhatvā bhikkhusaṅghassa ovādaṃ datvā uyyojetvā surabhigandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappetvā sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ‘‘passathāvuso, dasabalassa khantimettānuddayasampattiṃ, vividhasassesu milāyantesu nānājalāsayesu sussantesu macchakacchapesu mahādukkhaṃ pāpuṇantesu kāruññaṃ paṭicca ‘mahājanaṃ dukkhā mocessāmī’ti udakasāṭikaṃ nivāsetvā jetavanapokkharaṇiyā dhurasopāne ṭhatvā muhuttena sakalakosalaraṭṭhaṃ mahoghena opilāpento viya devaṃ vassāpetvā mahājanaṃ kāyikacetasikadukkhato mocetvā vihāraṃ paviṭṭho’’ti kathāya vattamānāya gandhakuṭito nikkhamitvā dhammasabhaṃ āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, tathāgato idāneva mahājane kilamante devaṃ vassāpeti, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattitvā maccharājakālepi vassāpesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Having bathed in the pond, the Teacher put on his perfectly dyed inner robe, fastened his waist-band, placed the great Sugata-robe over one shoulder, and surrounded by the assembly of bhikkhus, he went and sat on the excellent Buddha-seat prepared in the perfumed chamber's precinct. After the bhikkhus had offered their respects, he rose, stood on the jeweled step-slab, gave admonition to the assembly of bhikkhus, and dismissed them. He then entered the fragrant chamber, lay down in the lion's posture on his right side. In the evening, when the bhikkhus had gathered in the Dhamma hall and were conversing, "Friends, behold the Dasabala's attainment of patience, loving-kindness, and compassion! When various crops were withering, various reservoirs were drying up, and fish and tortoises were suffering great distress, out of compassion, he thought, 'I will free the great multitude from suffering.' He put on his bathing-robe, stood on the main steps of the Jetavana pond, and in a moment, made it rain as if submerging the entire Kosala kingdom in a great flood, thereby freeing the great multitude from physical and mental suffering, and then entered the monastery." As this conversation was taking place, he emerged from the fragrant chamber, came to the Dhamma hall, and asked, "Bhikkhus, what conversation are you gathered for now?" When told, "This indeed," he said, "Bhikkhus, the Tathāgata does not only now make it rain when the great multitude is suffering; formerly, when born in the animal realm as a fish king, he also made it rain." Having said this, he recounted a past event.
Bậc Đạo Sư tắm trong ao sen, khoác y hạ màu đỏ thẫm, buộc đai lưng, vắt tấm đại y Sugata lên một vai, cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo đi đến, ngồi trên tòa Phật ngự cao quý đã được sắp đặt trong khu nhà hương thất (Gandhakuṭi). Khi Tăng đoàn Tỳ-kheo đã trình bày các phận sự, Ngài đứng dậy, đứng trên phiến đá quý ở bậc thang, ban lời giáo huấn cho Tăng đoàn Tỳ-kheo, rồi tiễn họ đi. Ngài bước vào hương thất thơm ngát, nằm nghiêng về phía bên phải theo tư thế sư tử nằm. Vào buổi chiều, khi các Tỳ-kheo đang tụ hội trong Pháp đường và câu chuyện đang diễn ra: "Này chư Hiền giả, hãy xem sự viên mãn về lòng từ bi và nhẫn nại của Đức Thập Lực! Khi các loại cây trồng héo úa, các hồ nước cạn khô, cá và rùa gặp đại khổ, do lòng bi mẫn, Ngài đã nói 'Ta sẽ giải thoát chúng sinh khỏi khổ đau', mặc áo vải tắm, đứng ở bậc thang chính của ao sen Jetavana, trong chốc lát đã khiến trời đổ mưa như một trận đại hồng thủy tràn ngập toàn cõi Kosala, giải thoát chúng sinh khỏi khổ đau thân tâm, rồi Ngài đã vào Tịnh xá", Ngài bước ra khỏi hương thất, đến Pháp đường, hỏi: "Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang tụ hội để nói chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Chuyện này, bạch Ngài", Ngài nói: "Này các Tỳ-kheo, Như Lai không chỉ bây giờ mới làm trời mưa khi chúng sinh gặp khổ, mà trước đây, khi sinh làm loài súc sinh, trong kiếp vua cá, Ngài cũng đã làm mưa như vậy", rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte imasmiṃyeva kosalaraṭṭhe imissā sāvatthiyā imasmiṃyeva jetavanapokkharaṇiṭṭhāne ekā valligahanaparikkhittā kandarā ahosi.
In the past, in this very Kosala kingdom, at this very Jetavana pond location in Sāvatthī, there was a cave surrounded by a thicket of vines.
Trong quá khứ, chính tại cõi Kosala này, tại Sāvatthī này, ở chính nơi ao sen Jetavana này, có một hang động được bao quanh bởi một khu rừng dây leo.
Tadā bodhisatto macchayoniyaṃ nibbattitvā macchagaṇaparivuto tattha paṭivasati.
At that time, the Bodhisatta was born in the fish realm and lived there surrounded by a multitude of fish.
Khi ấy, Bồ-tát sinh làm loài cá, cùng với đàn cá, sống ở đó.
Yathā pana idāni, evameva tadāpi tasmiṃ raṭṭhe devo na vassi, manussānaṃ sassāni milāyiṃsu, vāpitaḷākakandarādīsu udakaṃ chijji, macchakacchapā kalalagahanaṃ pavisiṃsu.
Just as now, so too at that time, it did not rain in that kingdom. The crops of the people withered, and water dried up in wells, ponds, and caves. Fish and tortoises entered the muddy depths.
Cũng như bây giờ, khi ấy trời cũng không mưa trong cõi ấy, cây trồng của loài người héo úa, nước trong các giếng, ao, hang động, v.v., cạn khô, cá và rùa chui vào bùn lầy.
Imissāpi kandarāya macchakacchapā kalalagahanaṃ pavisitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne nilīyiṃsu.
Even in this ravine, fish and turtles entered the thick mud and hid in various places.
Cá và rùa trong hang động này cũng chui vào bùn lầy và ẩn mình ở khắp nơi.
Kākādayo tuṇḍena koṭṭetvā nīharitvā khādiṃsu.
Crows and others pecked them with their beaks, pulled them out, and ate them.
Quạ và các loài chim khác dùng mỏ mổ, kéo ra và ăn thịt chúng.
Bodhisatto ñātisaṅghassa taṃ byasanaṃ disvā ‘‘imaṃ tesaṃ dukkhaṃ ṭhapetvā maṃ añño mocetuṃ samattho nāma natthi, saccakiriyaṃ katvā devaṃ vassāpetvā ñātake maraṇadukkhā mocessāmī’’ti kāḷavaṇṇaṃ kaddamaṃ dvidhā viyūhitvā nikkhamitvā añjanarukkhasāraghaṭikavaṇṇo mahāmaccho sudhotalohitaṅgamaṇiguḷasadisāni akkhīni ummīletvā ākāsaṃ ulloketvā pajjunnadevarājassa saddaṃ datvā ‘‘bho pajjunna, ahaṃ ñātake nissāya dukkhito, tvaṃ mayi sīlavante kilamante kasmā devaṃ na vassāpesi?
The Bodhisatta, seeing that calamity of his kin, thought, "No one else but me is capable of removing this suffering from them. I will perform an act of truth, make the deity rain, and free my relatives from the suffering of death." He then parted the dark-colored mud into two, came out, and, as a great fish the color of a core of an añjana tree, with eyes like well-washed rubies, opened his eyes, looked up at the sky, and called out to Pajjunna, the king of devas, "O Pajjunna, I am suffering because of my relatives. Why do you not make it rain when I, who am virtuous, am distressed?
Bồ-tát thấy tai họa đó của quyến thuộc, nghĩ: "Không ai khác ngoài ta có thể giải thoát chúng khỏi khổ đau này. Ta sẽ thực hiện lời thề chân thật, làm trời mưa để giải thoát quyến thuộc khỏi khổ đau cái chết." Ngài rẽ bùn đen ra làm hai, bước ra ngoài, thân hình là một con cá lớn màu như lõi cây Anjana, mở đôi mắt giống như viên ngọc huyết thạch đã được rửa sạch, nhìn lên trời, cất tiếng gọi vua trời Pajjunna và nói: "Này Pajjunna, ta khổ sở vì quyến thuộc. Ngươi, khi ta là người giữ giới gặp khổ, tại sao không làm trời mưa? Ta chưa từng ăn một con cá nào, dù chỉ bằng hạt gạo, từ khi sinh ra trong cùng loài với chúng sinh, và cũng chưa từng tước đoạt mạng sống của bất kỳ sinh vật nào khác. Với lời chân thật này, hãy làm trời mưa và giải thoát quyến thuộc của ta khỏi khổ đau!" Vừa nói như vậy, Ngài vừa gọi vua trời Pajjunna như ra lệnh cho một người hầu cận, rồi đọc bài kệ này:
Mayā samānajātikānaṃ khādanaṭṭhāne nibbattitvā taṇḍulappamāṇampi macchaṃ ādiṃ katvā khāditapubbo nāma natthi, aññopi me pāṇo jīvitā na voropitapubbo, iminā saccena devaṃ vassāpetvā ñātisaṅghaṃ me dukkhā mocehī’’ti vatvā paricārakaceṭakaṃ āṇāpento viya pajjunnadevarājānaṃ ālapanto imaṃ gāthamāha –
Never have I, having been born among those of the same species, eaten even a grain of rice-sized fish, nor have I ever deprived any other living being of life. By this truth, make it rain and free my kin from suffering," and speaking as if commanding a servant, addressing Pajjunna, the king of devas, he uttered this verse:
"Này Pajjunna, hãy gầm thét, hãy phá hủy kho tàng của loài quạ;
Tattha abhitthanaya pajjunnāti pajjunno vuccati megho, ayaṃ pana meghavasena laddhanāmaṃ vassavalāhakadevarājānaṃ ālapati.
Here, abhitthanaya pajjunnā means Pajjunna is called a cloud, and he addresses the king of rain-clouds, the deva, who is named after the cloud.
Ở đây, abhitthanaya pajjunnā nghĩa là Pajjunna được gọi là mây, nhưng ở đây là gọi vua trời mưa Vassavalāhaka, người được đặt tên theo mây.
Ayaṃ kirassa adhippāyo – devo nāma anabhitthananto vijjulatā anicchārento vassantopi na sobhati, tasmā tvaṃ abhitthananto vijjulatā nicchārento vassāpehīti.
This is his intention: A deva, without roaring and without emitting lightning, does not look splendid even if it rains. Therefore, you should roar and emit lightning and make it rain.
Ý của Ngài là: Một vị trời mà không gầm thét, không phóng ra tia chớp khi mưa thì không đẹp. Vì vậy, ngươi hãy gầm thét và phóng ra tia chớp khi mưa.
Nidhiṃ kākassa nāsayāti kākā kalalaṃ pavisitvā ṭhite macche tuṇḍena koṭṭetvā nīharitvā khādanti, tasmā tesaṃ antokalale macchā ‘‘nidhī’’ti vuccanti, taṃ kākasaṅghassa nidhiṃ devaṃ vassāpento udakena paṭicchādetvā nāsehīti.
Nidhiṃ kākassa nāsayā means that crows enter the mud and peck out and eat the fish hiding there. Therefore, the fish within the mud are called the "treasure" of the crows. Destroy that treasure of the crows by making it rain and covering it with water.
Nidhiṃ kākassa nāsayā nghĩa là các loài quạ chui vào bùn lầy để ăn cá bằng cách mổ và kéo ra. Vì vậy, cá trong bùn được gọi là "kho tàng" của chúng. Ngươi hãy làm trời mưa, che phủ kho tàng đó của bầy quạ bằng nước và phá hủy nó.
Kākaṃ sokāya randhehīti kākasaṅgho imissā kandarāya udakena puṇṇāya macche alabhamāno socissati, taṃ kākagaṇaṃ tvaṃ imaṃ kandaraṃ pūrento sokāya randhehi, sokassatthāya macchassa assāsatthāya devaṃ vassāpehi.
Kākaṃ sokāya randhehī means that when this ravine is filled with water, the flock of crows will grieve because they cannot get fish. Therefore, you, by filling this ravine, plunge that flock of crows into sorrow, for the sake of sorrow, for the relief of the fish, make it rain.
Kākaṃ sokāya randhehī nghĩa là khi hang động này đầy nước, bầy quạ không tìm thấy cá sẽ đau khổ. Ngươi hãy làm đầy hang động này, khiến bầy quạ chìm trong sầu khổ, làm trời mưa vì sự đau khổ của chúng và vì sự an ủi của cá.
Yathā antonijjhānalakkhaṇaṃ sokaṃ pāpuṇāti, evaṃ karohīti attho, mañca sokā pamocayāti ettha ca-kāro sampiṇḍanattho, mañca mama ñātake ca sabbeva imamhā maraṇasokā mocehīti.
The meaning is, "Do so that they experience sorrow, which is characterized by internal burning." In mañca sokā pamocayā, the particle ca has the sense of inclusion, meaning "Release me and my relatives, indeed all, from this sorrow of death."
Ý là, hãy làm cho chúng rơi vào nỗi sầu khổ có đặc tính là sự thiêu đốt bên trong. Mañca sokā pamocayā ở đây, từ ca có nghĩa là tập hợp, tức là "hãy giải thoát ta và tất cả quyến thuộc của ta khỏi nỗi sầu khổ của cái chết này".
Asaṅkiyomhi gāmamhīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sāvatthivāsiṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
Asaṅkiyomhi gāmamhī – This was told by the Teacher while dwelling at Jetavana, concerning a certain lay follower from Sāvatthī.
Asaṅkiyomhi gāmamhī – câu này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một cận sự nam cư sĩ ở Sāvatthī.
So kira sotāpanno ariyasāvako kenacideva karaṇīyena ekena sakaṭasatthavāhena saddhiṃ maggaṃ paṭipajjitvā ekasmiṃ araññaṭṭhāne sakaṭāni mocetvā khandhāvārabandhe kate satthavāhassa avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle caṅkamati.
It is said that this stream-entrant, a noble disciple, for some purpose, traveled with a certain caravan leader, and in a certain forest area, after unyoking the carts and setting up camp, he walked up and down near the caravan leader at the foot of a certain tree.
Người ấy, một Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (sotāpanna), vì một lý do nào đó, đã cùng một người lái xe bò đi trên đường. Tại một khu rừng, họ dừng xe, dựng trại, và người cận sự nam đi kinh hành dưới gốc cây gần người lái xe.
Athattano kālaṃ sallakkhetvā pañcasatā corā ‘‘khandhāvāraṃ vilumpissāmā’’ti dhanumuggarādihatthā taṃ ṭhānaṃ parivārayiṃsu.
Then, discerning their opportune moment, five hundred robbers, armed with bows, clubs, and other weapons, surrounded that place.
Lúc đó, năm trăm tên cướp, nhận thấy thời cơ, với cung, chùy, v.v., trong tay, bao vây nơi đó với ý định cướp phá trại.
Upāsakopi caṅkamatiyeva.
The lay follower continued to walk up and down.
Người cận sự nam vẫn tiếp tục đi kinh hành.
Corā naṃ disvā ‘‘addhā esa khandhāvārarakkhako bhavissati, imassa niddaṃ okkantakāle vilumpissāmā’’ti ajjhottharituṃ asakkontā tattha tattheva aṭṭhaṃsu.
The robbers, seeing him, thought, "Surely, he must be the camp guard. We will plunder when he falls asleep." Unable to overpower them, they waited here and there.
Bọn cướp thấy ông, nghĩ: "Chắc chắn đây là người bảo vệ trại. Chúng ta sẽ cướp khi ông ta ngủ say", nên không thể tấn công và đứng yên ở khắp nơi.
Sopi upāsako paṭhamayāmepi majjhimayāmepi pacchimayāmepi caṅkamantoyeva aṭṭhāsi.
That lay follower also remained walking during the first watch, the middle watch, and the last watch.
Người cận sự nam ấy vẫn đi kinh hành trong canh đầu, canh giữa và canh cuối.
Paccūsakāle jāte corā okāsaṃ alabhantā gahite pāsāṇamuggarādayo chaḍḍetvā palāyiṃsu.
When dawn broke, the robbers, finding no opportunity, threw away the stones and clubs they had taken and fled.
Khi trời sáng, bọn cướp không có cơ hội, vứt bỏ đá, chùy, v.v., đã cầm, rồi bỏ chạy.
Upāsakopi attano kammaṃ niṭṭhāpetvā puna sāvatthiṃ āgantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, attānaṃ rakkhamānā pararakkhakā hontī’’ti pucchi.
The lay follower, having completed his task, returned to Sāvatthī, approached the Teacher, and asked, "Bhante, do those who protect themselves protect others?"
Người cận sự nam ấy cũng hoàn thành công việc của mình, rồi trở về Sāvatthī, đến gặp Bậc Đạo Sư và hỏi: "Bạch Ngài, những người tự bảo vệ mình có trở thành người bảo vệ người khác không?"
‘‘Āma, upāsaka, attānaṃ rakkhanto parampi rakkhati, paraṃ rakkhanto attānampi rakkhatī’’ti.
"Yes, lay follower, one who protects oneself protects others, and one who protects others protects oneself."
"Phải, này cận sự nam, người tự bảo vệ mình cũng bảo vệ người khác, người bảo vệ người khác cũng bảo vệ chính mình."
So ‘‘yāva subhāsitañcidaṃ, bhante, bhagavatā, ahaṃ ekena satthavāhena saddhiṃ maggaṃ paṭipanno rukkhamūle caṅkamanto ‘maṃ rakkhissāmī’ti sakalasatthaṃ rakkhi’’nti āha.
He said, "How well spoken this is, Bhante, by the Blessed One! I, traveling on the path with a certain caravan leader, protected the entire caravan by walking at the foot of a tree, thinking, 'I will protect myself.'"
Ông nói: "Bạch Ngài, lời dạy này của Thế Tôn thật là vi diệu! Con đã đi cùng một người lái xe bò, đi kinh hành dưới gốc cây, và khi 'tự bảo vệ mình', con đã bảo vệ toàn bộ đoàn xe."
Satthā ‘‘upāsaka, pubbepi paṇḍitā attānaṃ rakkhantā paraṃ rakkhiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Lay follower, in the past too, the wise protected others by protecting themselves," and being requested by him, related a past event.
Bậc Đạo Sư nói: "Này cận sự nam, ngay cả trong quá khứ, những người trí cũng đã tự bảo vệ mình mà bảo vệ người khác", rồi khi ông thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāmesu ādīnavaṃ disvā isipabbajjaṃ pabbajitvā himavante vasanto loṇambilasevanatthāya janapadaṃ āgantvā janapadacārikaṃ caranto ekena satthavāhena saddhiṃ maggaṃ paṭipajjitvā ekasmiṃ araññaṭṭhāne satthe niviṭṭhe satthato avidūre jhānasukhena vītināmento aññatarasmiṃ rukkhamūle caṅkamanto aṭṭhāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a brahmin family. Having reached maturity, he saw the danger in sensual pleasures, renounced the world as an ascetic, and while dwelling in the Himalayas, came to the human realm to seek salt and sour food. Wandering through the countryside, he traveled with a certain caravan leader. When the caravan settled in a certain forest area, he stood walking at the foot of a certain tree not far from the caravan, passing his time in the bliss of jhāna.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn. Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài thấy sự nguy hiểm trong các dục lạc, liền xuất gia làm đạo sĩ. Sống ở Hy Mã Lạp Sơn, Ngài đến vùng dân cư để tìm muối và vị chua. Khi đang du hành trong vùng, Ngài cùng với một đoàn lữ hành đi trên đường. Khi đoàn lữ hành dừng chân tại một khu rừng, Ngài ở không xa đoàn, trải qua thời gian với niềm an lạc thiền định, và đứng đi kinh hành dưới gốc cây nọ.
Atha kho pañcasatā corā ‘‘sāyamāsabhattassa bhuttakāle taṃ sakaṭasatthaṃ vilumpissāmā’’ti āgantvā parivārayiṃsu.
Then, five hundred robbers came and surrounded the ox-cart caravan, intending to plunder it at the time of the evening meal.
Lúc bấy giờ, năm trăm tên cướp đến bao vây, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ cướp đoàn xe đó vào lúc họ đang ăn bữa tối.”
Te taṃ tāpasaṃ disvā ‘‘sace ayaṃ amhe passissati, satthavāsikānaṃ ārocessati, etassa niddūpagatavelāya vilumpissāmā’’ti tattheva aṭṭhaṃsu.
Seeing that ascetic, they thought, "If he sees us, he will inform the caravan dwellers. We will plunder when he falls asleep," and so they remained there.
Chúng thấy vị đạo sĩ đó, nghĩ rằng: “Nếu vị này thấy chúng ta, ông ta sẽ báo cho những người trong đoàn lữ hành biết. Chúng ta sẽ cướp vào lúc ông ta ngủ say.” Thế là chúng đứng yên tại đó.
Tāpaso sakalampi rattiṃ caṅkamiyeva.
The ascetic walked throughout the entire night.
Vị đạo sĩ đi kinh hành suốt cả đêm.
Corā okāsaṃ alabhitvā gahitagahite muggarapāsāṇe chaḍḍetvā sakaṭasatthavāsīnaṃ saddaṃ datvā ‘‘bhonto, satthavāsino sace esa rukkhamūle caṅkamanakatāpaso ajja nābhavissa, sabbe mahāvilopaṃ pattā abhavissatha, sve tāpasassa mahāsakkāraṃ kareyyāthā’’ti vatvā pakkamiṃsu.
The robbers, finding no opportunity, threw away the clubs and stones they had taken, made a noise for the caravan dwellers, and saying, "Sirs, caravan dwellers, if this ascetic walking at the foot of the tree had not been here today, you all would have suffered a great plunder. Tomorrow, you should show great respect to the ascetic," and then departed.
Bọn cướp không tìm được cơ hội, liền vứt bỏ những cây chùy và đá đã cầm, rồi hô hoán cho những người trong đoàn xe biết: “Này quý vị trong đoàn lữ hành, nếu hôm nay không có vị đạo sĩ đi kinh hành dưới gốc cây này, tất cả quý vị đã bị cướp sạch. Ngày mai, quý vị hãy cúng dường trọng thể cho vị đạo sĩ đó.” Nói xong, chúng bỏ đi.
Te pabhātāya rattiyā corehi chaḍḍite muggarapāsāṇādayo disvā bhītā bodhisattassa santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘bhante, diṭṭhā vo corā’’ti pucchiṃsu.
When night had dawned, they saw the clubs and stones thrown away by the robbers, and being frightened, they went to the Bodhisatta, saluted him, and asked, "Bhante, did you see the robbers?"
Khi trời sáng, những người đó thấy các cây chùy, đá, v.v. bị bọn cướp vứt bỏ, liền sợ hãi đến chỗ Bồ Tát, đảnh lễ và hỏi: “Bạch Tôn giả, Ngài có thấy bọn cướp không?”
‘‘Āmāvuso, diṭṭhā’’ti.
"Yes, friends, I saw them."
“Thưa quý vị, có, tôi đã thấy.”
‘‘Bhante, ettakevo core disvā bhayaṃ vā sārajjaṃ vā na uppajjī’’ti?
"Bhante, did fear or agitation not arise in you upon seeing so many robbers?"
“Bạch Tôn giả, khi thấy nhiều tên cướp như vậy, Ngài không hề sợ hãi hay lo lắng sao?”
Bodhisatto ‘‘āvuso core disvā bhayaṃ nāma sadhanassa hoti, ahaṃ pana niddhano, svāhaṃ kiṃ bhāyissāmi.
The Bodhisatta said, "Friends, fear arises in one who has possessions; I, however, am without possessions, so why should I fear?
Bồ Tát nói: “Thưa quý vị, sự sợ hãi chỉ xảy ra đối với người có tài sản, còn tôi thì vô sản, vậy tôi sợ gì?.
Mayhañhi gāmepi araññepi vasantassa bhayaṃ vā sārajjaṃ vā natthī’’ti vatvā tesaṃ dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Indeed, for me, dwelling in a village or in a forest, there is no fear or agitation," and teaching them the Dhamma, he spoke this verse:
Dù tôi sống ở làng hay trong rừng, tôi không hề có sự sợ hãi hay lo lắng nào.” Nói xong, Ngài thuyết pháp cho họ bằng bài kệ này:
Tattha asaṅkiyomhi gāmamhīti saṅkāya niyutto patiṭṭhitoti saṅkiyo, na saṅkiyo asaṅkiyo.
There, asaṅkiyomhi gāmamhīti: saṅkiyo means appointed or established in apprehension; na saṅkiyo means not apprehensive, asaṅkiyo means without apprehension.
Ở đây, asaṅkiyomhi gāmamhīti có nghĩa là: saṅkiyo là người bị ràng buộc, bị đặt vào sự nghi ngờ; na saṅkiyo là asaṅkiyo (không nghi ngờ). Tôi, dù sống trong làng, cũng không bị ràng buộc bởi sự nghi ngờ, nên không sợ hãi, không lo âu.
Ahaṃ gāme vasantopi saṅkāya appatiṭṭhitattā asaṅkiyo nibbhayo nirāsaṅkoti dīpeti.
He reveals that "even dwelling in a village, I am free from apprehension, fearless, and without anxiety, due to not being established in apprehension."
Điều này cho thấy tôi không bị ràng buộc bởi sự nghi ngờ, không sợ hãi, không lo âu.
Araññeti gāmagāmūpacāravinimutte ṭhāne.
Araññeti: in a place free from villages and their environs.
Araññeti: ở nơi không thuộc phạm vi làng xã.
Ujumaggaṃ samāruḷho, mettāya karuṇāya cāti ahaṃ tikacatukkajjhānikāhi mettākaruṇāhi kāyavaṅkādivirahitaṃ ujuṃ brahmalokagāmimaggaṃ āruḷhoti vadati.
Ujumaggaṃ samāruḷho, mettāya karuṇāya cāti: He says, "I have ascended the straight path leading to the Brahma-world, which is free from bodily crookedness and so on, with loving-kindness and compassion, which are the jhānas of three or four categories."
Ujumaggaṃ samāruḷho, mettāya karuṇāya cāti: tôi đã đi trên con đường thẳng, con đường dẫn đến cõi Phạm thiên, không có sự quanh co của thân khẩu ý, với tâm từ và bi, tức là các thiền từ bi tứ vô lượng tâm.
Atha vā parisuddhasīlatāya kāyavacīmanovaṅkavirahitaṃ ujuṃ devalokamaggaṃ āruḷhomhīti dassetvā tato uttari mettāya karuṇāya ca patiṭṭhitattā ujuṃ brahmalokamaggampi āruḷhomhītipi dasseti.
Or, by the purity of morality, having shown that one has ascended the straight path to the deva-world, free from bodily, verbal, and mental crookedness, one also shows that, being established in loving-kindness and compassion beyond that, one has ascended the straight path to the Brahma-world.
Hoặc là, do giới hạnh thanh tịnh, không có sự quanh co của thân, khẩu, ý, tôi đã đi trên con đường thẳng dẫn đến cõi trời; và hơn thế nữa, do an trú trong tâm từ và bi, tôi cũng đã đi trên con đường thẳng dẫn đến cõi Phạm thiên.
Aparihīnajjhānassa hi ekantena brahmalokaparāyaṇattā mettākaruṇādayo ujumaggā nāma.
For one whose jhānas are not lost, loving-kindness, compassion, and the like are indeed called straight paths, as they inevitably lead to the Brahma-world.
Đối với người không bị suy thoái thiền định, tâm từ và bi, v.v. chắc chắn là những con đường thẳng dẫn đến cõi Phạm thiên.
Atha naṃ pabhātāya rattiyā brāhmaṇapurohitā upasaṅkamitvā ‘‘sukhaṃ sayittha, mahārājā’’ti pucchiṃsu.
Then, at dawn, the brahmin chaplains approached him and asked, "Did Your Majesty sleep well?"
Sau đó, khi trời sáng, các Bà-la-môn trưởng lão đến hỏi: “Đại vương, Ngài ngủ ngon chứ ạ?”
‘‘Kuto me ācariyā sukhaṃ, ajjāhaṃ paccūsasamaye soḷasa mahāsupine passiṃ, somhi tesaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya bhayappatto’’ti.
"How could I sleep well, teachers? This morning I saw sixteen great dreams, and I have been terrified ever since I saw them."
“Thưa các đạo sư, làm sao ta có thể ngủ ngon được? Sáng sớm nay, ta đã thấy mười sáu giấc đại mộng, và từ khi thấy chúng, ta đã bị sợ hãi.”
‘‘Vadetha, mahārāja, sutvā jānissāmā’’ti vuttaṃ brāhmaṇānaṃ diṭṭhasupine kathetvā ‘‘kiṃ nu kho me imesaṃ diṭṭhakāraṇā bhavissatī’’ti pucchi.
When told, "Please tell us, Your Majesty, we will know after hearing," he related the dreams he had seen to the brahmins and asked, "What will happen to me on account of having seen these?"
Khi các Bà-la-môn nói: “Đại vương, xin hãy kể, chúng tôi sẽ biết,” Ngài kể lại các giấc mộng đã thấy và hỏi: “Do thấy những điều này, điều gì sẽ xảy ra với ta đây?”
Brāhmaṇā hatthe vidhuniṃsu.
The brahmins shook their hands.
Các Bà-la-môn vẫy tay.
‘‘Kasmā hatthe vidhunathā’’ti ca vutte ‘‘kakkhaḷā, mahārāja, supinā’’ti.
When asked, "Why do you shake your hands?", they replied, "They are harsh dreams, Your Majesty."
Khi được hỏi: “Tại sao quý vị vẫy tay?”, họ đáp: “Đại vương, những giấc mộng này thật khắc nghiệt.”
‘‘Kā tesaṃ nipphatti bhavissatī’’ti?
"What will be their outcome?"
“Kết quả của chúng sẽ là gì?”
‘‘Rajjantarāyo jīvitantarāyo bhogantarāyoti imesaṃ tiṇṇaṃ antarāyānaṃ aññataro’’ti.
"Either an obstruction to the kingdom, an obstruction to life, or an obstruction to wealth—one of these three obstructions."
“Một trong ba tai họa này: tai họa về vương quyền, tai họa về mạng sống, hoặc tai họa về tài sản.”
‘‘Sappaṭikammā, appaṭikammā’’ti?
"Are they remediable or irremediable?"
“Có thể hóa giải được không, hay không thể hóa giải?”
‘‘Kāmaṃ ete supinā atipharusattā appaṭikammā, mayaṃ pana te sappaṭikamme karissāma, ete paṭikkamāpetuṃ asakkontānaṃ amhākaṃ sikkhitabhāvo nāma kiṃ karissatī’’ti.
"Indeed, these dreams are extremely harsh and irremediable, but we will make them remediable. What good would our learning be if we could not avert them?"
“Mặc dù những giấc mộng này quá khắc nghiệt nên không thể hóa giải, nhưng chúng tôi sẽ làm cho chúng có thể hóa giải được. Nếu chúng tôi không thể hóa giải chúng, thì sự học vấn của chúng tôi có ích gì?”
‘‘Kiṃ pana katvā paṭikkamāpessathā’’ti?
"But what will you do to avert them?"
“Vậy quý vị sẽ làm gì để hóa giải chúng?”
‘‘Sabbacatukkena yaññaṃ yajissāma, mahārājā’’ti.
"We will perform a sacrifice with all four kinds of animals, Your Majesty."
“Đại vương, chúng tôi sẽ thực hiện một lễ tế với tất cả bốn loại vật hiến cúng.”
Rājā bhītatasito ‘‘tena hi ācariyā mama jīvitaṃ tumhākaṃ hatthe hotu, khippaṃ me sotthiṃ karothā’’ti āha.
The terrified and trembling king said, "Then, teachers, my life is in your hands; quickly ensure my well-being."
Vua, vì sợ hãi và run rẩy, nói: “Vậy thì, thưa các đạo sư, mạng sống của ta nằm trong tay quý vị, xin hãy nhanh chóng làm cho ta được an lành.”
Brāhmaṇā ‘‘bahuṃ dhanaṃ labhissāma, bahuṃ khajjabhojjaṃ āharāpessāmā’’ti haṭṭhatuṭṭhā ‘‘mā cintayittha, mahārājā’’ti rājānaṃ samassāsetvā rājanivesanā nikkhamitvā bahinagare yaññāvāṭaṃ katvā bahū catuppadagaṇe thūṇūpanīte katvā pakkhigaṇe samāharitvā ‘‘idañcidañca laddhuṃ vaṭṭatī’’ti punappunaṃ sañcaranti.
The brahmins, delighted and joyful, thinking, "We will obtain much wealth, we will have much food and drink brought," reassured the king, "Do not worry, Your Majesty," and leaving the royal palace, they set up a sacrificial pit outside the city, brought many groups of quadrupeds to the sacrificial posts, gathered flocks of birds, and went back and forth repeatedly, saying, "This and that must be obtained."
Các Bà-la-môn, vui mừng vì sẽ nhận được nhiều tài sản và được mang đến nhiều đồ ăn thức uống, nói: “Đại vương, xin đừng lo lắng.” Họ an ủi nhà vua, rồi rời khỏi cung điện, lập một hố tế lễ bên ngoài thành, tập trung nhiều loài gia súc bị cột vào cọc, và chim chóc, rồi đi lại nhiều lần, nói: “Cần phải có cái này và cái kia.”
Atha kho mallikā devī taṃ kāraṇaṃ ñatvā rājānaṃ upasaṅkamitvā pucchi ‘‘kiṃ nu kho, mahārāja, brāhmaṇā punappunaṃ sañcarantī’’ti?
Then Queen Mallikā, knowing the reason, approached the king and asked, "Why, Your Majesty, are the brahmins going back and forth repeatedly?"
Lúc bấy giờ, hoàng hậu Mallikā biết chuyện, đến gặp nhà vua và hỏi: “Đại vương, tại sao các Bà-la-môn lại đi đi lại lại nhiều lần như vậy?”
‘‘Sukhitā, tvaṃ bhadde, amhākaṃ kaṇṇamūle āsīvisaṃ carantaṃ na jānāsī’’ti.
"You are happy, good lady; you do not know that a poisonous snake is moving near our ears."
“Này hiền thê, nàng đang vui vẻ, nàng không biết con rắn độc đang bò quanh tai ta sao?”
‘‘Kiṃ etaṃ, mahārājā’’ti?
"What is this, Your Majesty?"
“Đại vương, điều đó là gì?”
Mayā evarūpā dussupinā diṭṭhā, brāhmaṇā ‘‘tiṇṇaṃ antarāyānaṃ aññataro paññāyatī’’ti vatvā ‘‘‘tesaṃ paṭighātāya yaññaṃ yajissāmā’ti vatvā punappunaṃ sañcarantī’’ti.
"I have seen such bad dreams, and the brahmins said, 'One of three obstructions is evident,' and then, saying, 'We will perform a sacrifice to avert them,' they are going back and forth repeatedly."
“Ta đã thấy những giấc mộng xấu như vậy. Các Bà-la-môn nói rằng ‘một trong ba tai họa đang hiện rõ’, và nói ‘chúng tôi sẽ thực hiện lễ tế để hóa giải chúng’, nên họ đi đi lại lại nhiều lần.”
‘‘Kiṃ pana te, mahārāja, sadevake loke aggabrāhmaṇo supinapaṭikammaṃ pucchito’’ti?
"But, Your Majesty, have you asked the foremost brahmin in the world with its devas about the remedy for dreams?"
“Đại vương, Ngài đã hỏi vị Bà-la-môn tối thượng trong thế giới chư thiên và nhân loại về cách hóa giải giấc mộng chưa?”
‘‘Kataro panesa, bhadde, sadevake loke aggabrāhmaṇo’’ti.
"Who, good lady, is this foremost brahmin in the world with its devas?"
“Này hiền thê, ai là vị Bà-la-môn tối thượng trong thế giới chư thiên và nhân loại đó?”
‘‘Sadevake loke aggapuggalaṃ sabbaññuṃ visuddhaṃ nikkilesaṃ mahābrāhmaṇaṃ na jānāsi.
"You do not know the foremost person in the world with its devas, the Omniscient One, the pure, the stainless, the great brahmin.
“Ngài không biết vị tối thượng trong thế giới chư thiên và nhân loại, bậc Toàn Giác, thanh tịnh, vô nhiễm, đại Bà-la-môn sao?
So hi bhagavā supinantaraṃ jāneyya, gaccha tvaṃ puccha taṃ, mahārājā’’ti.
That Blessed One would know the interpretation of dreams. Go and ask him, Your Majesty."
Chính Đức Thế Tôn mới biết được ý nghĩa của giấc mộng. Đại vương, Ngài hãy đi hỏi Ngài ấy.”
‘‘Sādhu, devī’’ti rājā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā nisīdi.
"Very well, queen," said the king, and going to the monastery, he paid homage to the Teacher and sat down.
“Được, thưa hoàng hậu.” Nhà vua đến tịnh xá, đảnh lễ Đức Phật rồi ngồi xuống.
Satthā madhurassaraṃ nicchāretvā ‘‘kiṃ nu kho, mahārāja, atippagova āgatosī’’ti āha.
The Teacher, emitting a sweet voice, said, "Why, Your Majesty, have you come so early?"
Đức Phật cất giọng ngọt ngào và nói: “Đại vương, sao Ngài lại đến sớm vậy?”
Ahaṃ, bhante, paccūsasamaye soḷasa mahāsupine disvā bhīto brāhmaṇānaṃ ārocesiṃ.
"Venerable Sir, this morning I saw sixteen great dreams and was terrified, so I reported them to the brahmins."
“Bạch Thế Tôn, sáng sớm nay, con đã thấy mười sáu giấc đại mộng và rất sợ hãi, con đã báo cho các Bà-la-môn biết.
Brāhmaṇā ‘‘kakkhaḷā, mahārāja, supinā, etesaṃ paṭighātatthāya sabbacatukkena yaññaṃ yajissāmā’’ti yaññaṃ sajjenti, bahū pāṇā maraṇabhayatajjitā, tumhe ca sadevake loke aggapuggalā, atītānāgatapaccuppannaṃ upādāya natthi so ñeyyadhammo, yo vo ñāṇamukhe āpāthaṃ nāgacchati.
The brahmins prepared a sacrifice, saying, "The dreams, great king, are harsh; to counteract them, we shall perform a sacrifice with all fourfold offerings." Many beings were terrified by the fear of death. And you, as the foremost person in the world with its devas, there is no knowable phenomenon, past, future, or present, that does not come within the range of your knowledge.
Các Bà-la-môn nói: ‘Đại vương, những giấc mộng này thật khắc nghiệt. Để hóa giải chúng, chúng tôi sẽ thực hiện một lễ tế với tất cả bốn loại vật hiến cúng.’ Họ đang chuẩn bị lễ tế, nhiều sinh linh đang bị đe dọa bởi nỗi sợ chết. Còn Ngài là bậc tối thượng trong thế giới chư thiên và nhân loại, không có pháp nào trong quá khứ, hiện tại, vị lai mà không nằm trong tầm trí tuệ của Ngài.
‘‘Etesaṃ me supinānaṃ nipphattiṃ kathetha bhagavā’’ti.
"Bhagavā, please explain the outcome of these dreams for me."
Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy kể cho con biết ý nghĩa của những giấc mộng này.”
‘‘Evametaṃ, mahārāja, sadevake loke maṃ ṭhapetvā añño etesaṃ supinānaṃ antaraṃ vā nipphattiṃ vā jānituṃ samattho nāma natthi, ahaṃ te kathessāmi, apica kho tvaṃ diṭṭhadiṭṭhaniyāmeneva supine kathehī’’ti.
"It is so, great king. In the world with its devas, apart from me, there is no one capable of knowing the meaning or the outcome of these dreams. I shall explain them to you. However, you should relate the dreams exactly as you saw them."
“Đúng vậy, Đại vương. Trong thế giới chư thiên và nhân loại, ngoài Ta ra, không ai có thể biết được ý nghĩa hay kết quả của những giấc mộng này. Ta sẽ kể cho Ngài nghe. Tuy nhiên, Ngài hãy kể lại các giấc mộng theo đúng thứ tự đã thấy.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā diṭṭhaniyāmeneva kathento –
"Very well, venerable sir," said the king, relating them exactly as he saw them:
“Tốt lắm, bạch Thế Tôn.” Nhà vua kể lại theo đúng thứ tự đã thấy:
(1) Ahaṃ, bhante, ekaṃ tāva supinaṃ evaṃ addasaṃ – cattāro añjanavaṇṇā kāḷausabhā ‘‘yujjhissāmā’’ti catūhi disāhi rājaṅgaṇaṃ āgantvā ‘‘usabhayuddhaṃ passissāmā’’ti mahājane sannipatite yujjhanākāraṃ dassetvā naditvā gajjitvā ayujjhitvāva paṭikkantā.
"(1) Venerable sir, I saw one dream thus: Four jet-black bulls came to the royal courtyard from the four directions, intending to fight. When a great crowd had gathered to watch a bullfight, they merely showed signs of fighting, roared, bellowed, and then retreated without actually fighting.
(1) Bạch Thế Tôn, con đã thấy một giấc mộng như thế này: Bốn con bò đực đen như thuốc nhuộm mắt, từ bốn phương đến sân triều đình nói "Chúng ta sẽ chiến đấu". Khi đại chúng tụ họp nói "Chúng ta sẽ xem đấu bò", chúng biểu diễn tư thế chiến đấu, rống lên, gầm thét, rồi bỏ đi mà không chiến đấu.
Imaṃ paṭhamaṃ supinaṃ addasaṃ, imassa ko vipākoti?
I saw this first dream. What is its outcome?"
Con đã thấy giấc mộng đầu tiên này, kết quả của nó là gì?
‘‘Mahārāja, imassa vipāko neva tava, na mama kāle bhavissati, anāgate pana adhammikānaṃ kapaṇarājūnaṃ adhammikānañca manussānaṃ kāle loke viparivattamāne kusale ossanne, akusale ussanne, lokassa parihāyanakāle devo na sammā vassissati, meghapādā pacchijjissanti, sassāni milāyissanti, dubbhikkhaṃ bhavissati, vassitukāmā viya catūhi disāhi meghā uṭṭhahitvā itthikāhi ātape patthaṭānaṃ vīhiādīnaṃ temanabhayena antopavesitakāle purisesu kuddālapiṭakahatthesu āḷibandhanatthāya nikkhantesu vassanākāraṃ dassetvā gajjitvā vijjulatā nicchāretvā te usabhā viya ayujjhitvā avassitvāva palāyissanti.
"Great king, the outcome of this will not occur in your time or mine. But in the future, in the time of unrighteous, wretched kings and unrighteous people, when the world is in decline, when wholesome deeds have faded and unwholesome deeds have flourished, the deva will not rain properly. The clouds will break up, the crops will wither, and there will be famine. The clouds will rise from the four directions as if to rain, and when women have brought inside the rice and other grains spread out in the sun for fear of them getting wet, and when men have gone out with hoes and baskets to build embankments, these clouds will show signs of raining, roar, emit lightning, and then, like those bulls, will flee without fighting or raining.
"Đại vương, kết quả của giấc mộng này sẽ không xảy ra trong thời của bệ hạ, cũng không phải trong thời của ta. Nhưng trong tương lai, vào thời của các vị vua nghèo khó, bất chính và những người bất chính, khi thế gian đảo lộn, thiện pháp suy tàn, ác pháp hưng thịnh, trong thời kỳ suy đồi của thế gian, chư thiên sẽ không mưa đúng lúc, những đám mây sẽ tan biến, mùa màng sẽ héo úa, nạn đói sẽ xảy ra. Những đám mây từ bốn phương sẽ nổi lên như muốn mưa, vào lúc các phụ nữ vì sợ lúa gạo phơi nắng bị ướt mà mang vào nhà, vào lúc các đàn ông cầm cuốc xẻng đi ra để đắp bờ, chúng sẽ biểu diễn tư thế mưa, gầm thét, phóng ra những tia chớp, rồi bỏ đi mà không mưa, giống như những con bò đực kia không chiến đấu.
Ayametassa vipāko.
This is its outcome.
Đây là kết quả của giấc mộng đó.
Tuyhaṃ pana tappaccayā koci antarāyo natthi, anāgataṃ ārabbha diṭṭho supino esa, brāhmaṇā pana attano jīvitavuttiṃ nissāya kathayiṃsū’’ti evaṃ satthā supinassa nipphattiṃ kathetvā āha ‘‘dutiyaṃ kathehi, mahārājā’’ti.
However, you have no danger on account of this. This dream was seen concerning the future. The brahmins, however, spoke for the sake of their own livelihood," thus the Teacher, having explained the outcome of the dream, said, "Relate the second one, great king."
Tuy nhiên, không có hiểm nguy nào cho bệ hạ vì điều này. Đây là một giấc mộng thấy về tương lai. Còn các Bà-la-môn đã nói dựa vào kế sinh nhai của mình." Sau khi kể xong sự thành tựu của giấc mộng như vậy, Đức Bổn Sư nói: "Đại vương, hãy kể giấc thứ hai."
(2) Dutiyāhaṃ, bhante, evaṃ addasaṃ – khuddakā rukkhā ceva gacchā ca pathaviṃ bhinditvā vidatthimattampi ratanamattampi anuggantvāva pupphanti ceva phalanti ca.
(2) Venerable sir, I saw the second dream thus: Small trees and plants, breaking through the earth, bloomed and bore fruit without growing even a span or a cubit high.
(2) Bạch Thế Tôn, con đã thấy giấc thứ hai như thế này: Những cây nhỏ và bụi cây, vừa phá đất mọc lên chưa cao bằng một gang tay hay một đốt ngón tay, đã ra hoa và kết trái.
Imaṃ dutiyaṃ addasaṃ, imassa ko vipākoti?
I saw this second dream. What is its outcome?"
Con đã thấy giấc thứ hai này, kết quả của nó là gì?
Mahārāja, imassāpi vipāko lokassa parihāyanakāle manussānaṃ parittāyukakāle bhavissati.
"Great king, the outcome of this too will occur in the time of the world's decline, in the time of people with short lifespans.
"Đại vương, kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong thời kỳ suy đồi của thế gian, vào thời kỳ con người có tuổi thọ ngắn ngủi.
Anāgatasmiñhi sattā tibbarāgā bhavissanti, asampattavayāva kumāriyo purisantaraṃ gantvā utuniyo ceva gabbhiniyo ca hutvā puttadhītāhi vaḍḍhissanti.
For in the future, beings will be intensely passionate. Girls, before reaching maturity, will go to men and become fertile and pregnant, raising sons and daughters.
Trong tương lai, chúng sinh sẽ có lòng tham dục mạnh mẽ, các thiếu nữ chưa đến tuổi trưởng thành đã đến với đàn ông, trở thành người có kinh nguyệt và mang thai, rồi có con trai con gái.
Khuddakarukkhānaṃ pupphaṃ viya hi tāsaṃ utunibhāvo, phalaṃ viya ca puttadhītaro bhavissanti.
Their fertility will be like the blooming of small trees, and their sons and daughters will be like the fruit.
Việc các cô có kinh nguyệt giống như hoa của cây nhỏ, và con cái của họ giống như trái cây.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, tatiyaṃ kathehi, mahārājāti.
There is no danger for you arising from this either. Relate the third one, great king."
Không có gì đáng sợ cho bệ hạ từ điều này. Đại vương, hãy kể giấc thứ ba."
(3) Gāviyo, bhante, tadahujātānaṃ vacchakānaṃ khīraṃ pivantiyo addasaṃ.
(3) Venerable sir, I saw cows drinking milk from their calves born on that very day.
(3) Bạch Thế Tôn, con đã thấy những con bò cái uống sữa của những con bê vừa mới sinh ra trong ngày đó.
Ayaṃ me tatiyo supino, imassa ko vipākoti?
This is my third dream. What is its outcome?"
Đây là giấc mộng thứ ba của con, kết quả của nó là gì?
Imassāpi vipāko anāgate eva manussānaṃ jeṭṭhāpacāyikakammassa naṭṭhakāle bhavissati.
"The outcome of this too will occur in the future, in the time when people's respect for elders has been lost.
"Kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, vào thời kỳ mà hành vi tôn kính người lớn tuổi của con người bị hủy hoại.
Anāgatasmiñhi sattā mātāpitūsu vā sassusasuresu vā lajjaṃ anupaṭṭhāpetvā sayameva kuṭumbaṃ saṃvidahantāva ghāsacchādanamattampi mahallakānaṃ dātukāmā dassanti, adātukāmā na dassanti.
For in the future, beings will not feel shame towards their parents or their in-laws. They will manage their own households, and if they wish to give even a mere mouthful of food and clothing to their elders, they will give; if they do not wish to give, they will not give.
Trong tương lai, chúng sinh sẽ không có sự hổ thẹn đối với cha mẹ, hay cha mẹ chồng, cha mẹ vợ, mà tự mình quản lý gia đình. Họ sẽ cho người lớn tuổi thức ăn và quần áo nếu muốn, và sẽ không cho nếu không muốn.
Mahallakā anāthā asayaṃvasī dārake ārādhetvā jīvissanti tadahujātānaṃ vacchakānaṃ khīraṃ pivantiyo mahāgāviyo viya.
Old, helpless, and independent women will live by pleasing young boys, like great cows drinking milk from calves born that very day.
Người lớn tuổi không nơi nương tựa, không tự chủ, sẽ phải sống nhờ vào sự ban ơn của con cái, giống như những con bò cái lớn uống sữa của những con bê vừa mới sinh trong ngày đó.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, catutthaṃ kathehi, mahārājāti.
There is no danger to you from this either. Tell me the fourth, great king.
Không có gì đáng sợ cho bệ hạ từ điều này. Đại vương, hãy kể giấc thứ tư."
(4) Dhuravāhe, bhante, ārohapariṇāhasampanne mahāgoṇeyugaparamparāya ayojetvā taruṇe godamme dhure yojente addasaṃ.
(4) Venerable Sir, I saw them yoking young calves to the yoke, instead of yoking great oxen, strong in height and girth, that were accustomed to bearing the burden.
(4) Bạch Thế Tôn, con đã thấy những người kéo xe không dùng những cặp bò đực lớn, có sức vóc đầy đủ, mà dùng những con bê non để kéo ách.
Te dhuraṃ vahituṃ asakkontā chaḍḍetvā aṭṭhaṃsu, sakaṭāni nappavaṭṭiṃsu.
Being unable to bear the burden, they abandoned it and stood still; the carts did not move.
Chúng không thể kéo ách nên bỏ cuộc và đứng yên, các cỗ xe không di chuyển được.
Ayaṃ me catuttho supino, imassa ko vipākoti?
This is my fourth dream. What is its consequence?
Đây là giấc mộng thứ tư của con, kết quả của nó là gì?
Imassāpi vipāko anāgate eva adhammikarājūnaṃ kāle bhavissati.
The consequence of this, too, will occur in the future, in the time of unrighteous kings.
"Kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, vào thời của các vị vua bất chính.
Anāgatasmiñhi adhammikakapaṇarājāno paṇḍitānaṃ paveṇikusalānaṃ kammaṃ nittharaṇasamatthānaṃ mahāmattānaṃ yasaṃ na dassanti.
For in the future, unrighteous, miserly kings will not bestow honor upon ministers who are wise, skilled in tradition, and capable of accomplishing tasks.
Trong tương lai, các vị vua bất chính và nghèo khó sẽ không ban danh vọng cho các đại thần tài giỏi, thông thạo truyền thống và có khả năng hoàn thành công việc.
Dhammasabhāyaṃ vinicchayaṭṭhānepi paṇḍite vohārakusale mahallake amacce na ṭhapessanti, tabbiparītānaṃ pana taruṇataruṇānaṃ yasaṃ dassanti, tathārūpe eva vinicchayaṭṭhāne ṭhapessanti, te rājakammāni ceva yuttāyuttañca ajānantā neva taṃ yasaṃ ukkhipituṃ sakkhissanti, na rājakammāni nittharituṃ.
Even in the court of justice, they will not appoint wise, legally skilled, elderly ministers; instead, they will bestow honor upon young, inexperienced ones, and appoint such people to positions of judgment. These, being ignorant of royal duties and what is right and wrong, will neither be able to uphold that honor nor accomplish royal tasks.
Ngay cả tại nơi xét xử trong pháp đình, họ cũng sẽ không bổ nhiệm các quan đại thần già dặn, thông thạo pháp luật, mà sẽ ban danh vọng cho những người trẻ tuổi, và bổ nhiệm những người như vậy vào vị trí xét xử. Những người đó, vì không hiểu biết về công việc của vương quốc và lẽ phải, sẽ không thể giữ vững danh vọng đó, cũng không thể hoàn thành công việc của vương quốc.
Te asakkontā kammadhuraṃ chaḍḍessanti, mahallakāpi paṇḍitāmaccā yasaṃ alabhantā kiccāni nittharituṃ samatthāpi ‘‘kiṃ amhākaṃ etehi, mayaṃ bāhirakā jātā, abbhantarikā taruṇadārakā jānissantī’’ti uppannāni kammāni na karissanti, evaṃ sabbathāpi tesaṃ rājūnaṃ hāniyeva bhavissati, dhuraṃ vahituṃ asamatthānaṃ vacchadammānaṃ dhure yojitakālo viya, dhuravāhānañca mahāgoṇānaṃ yugaparamparāya ayojitakālo viya bhavissati.
Being unable, they will abandon the burden of work. Even the elderly, wise ministers, not receiving honor, though capable of accomplishing tasks, will not perform the duties that arise, thinking, "What concern are these to us? We have become outsiders; the young boys within will know." Thus, in every way, there will be loss for those kings, like the time when calves, unable to bear the burden, are yoked, and like the time when great oxen, accustomed to bearing the burden, are not yoked.
Vì không thể làm được, họ sẽ bỏ gánh nặng công việc. Các quan đại thần già dặn và tài giỏi, vì không được ban danh vọng, dù có khả năng hoàn thành công việc, cũng sẽ không làm những công việc phát sinh, nghĩ rằng: "Những việc này có liên quan gì đến chúng ta? Chúng ta là người ngoài, những đứa trẻ non nớt bên trong sẽ biết." Như vậy, trong mọi trường hợp, chỉ có sự tổn thất cho các vị vua đó, giống như việc dùng những con bê non không có khả năng kéo ách, và không dùng những con bò đực lớn có khả năng kéo ách.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, pañcamaṃ kathehi, mahārājāti.
There is no danger to you from this either. Tell me the fifth, great king.
Không có gì đáng sợ cho bệ hạ từ điều này. Đại vương, hãy kể giấc thứ năm."
(5) Bhante, ekaṃ ubhatomukhaṃ assaṃ addasaṃ, tassa dvīsu passesu yavasaṃ denti, so dvīhi mukhehi khādati.
(5) Venerable Sir, I saw a horse with two mouths. They gave it fodder on both sides, and it ate with both mouths.
(5) Bạch Thế Tôn, con đã thấy một con ngựa có hai miệng, người ta cho nó cỏ ở hai bên, và nó ăn bằng cả hai miệng.
Ayaṃ me pañcamo supino, imassa ko vipākoti?
This is my fifth dream. What is its consequence?
Đây là giấc mộng thứ năm của con, kết quả của nó là gì?
Imassāpi anāgate adhammikarājakāleyeva vipāko bhavissati.
The consequence of this, too, will occur in the future, in the time of unrighteous kings.
"Kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, vào thời của các vị vua bất chính.
Anāgatasmiñhi adhammikā bālarājāno adhammike lolamanusse vinicchaye ṭhapessanti, te pāpapuññesu anādarā bālā sabhāyaṃ nisīditvā vinicchayaṃ dentā ubhinnampi atthapaccatthikānaṃ hatthato lañjaṃ gahetvā khādissanti asso viya dvīhi mukhehi yavasaṃ.
For in the future, unrighteous, foolish kings will appoint unrighteous, greedy people to positions of judgment. These fools, indifferent to good and evil, will sit in court and, giving judgment, will take bribes from both parties, the plaintiff and the defendant, and consume them, just like the horse eating fodder with two mouths.
Trong tương lai, các vị vua trẻ tuổi bất chính sẽ bổ nhiệm những người bất chính, tham lam vào vị trí xét xử. Những người đó, vì không quan tâm đến thiện và ác, ngồi trong pháp đình xét xử, sẽ nhận hối lộ từ cả hai bên nguyên đơn và bị đơn, rồi ăn hối lộ, giống như con ngựa ăn cỏ bằng hai miệng.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, chaṭṭhaṃ kathehi, mahārājāti.
There is no danger to you from this either. Tell me the sixth, great king.
Không có gì đáng sợ cho bệ hạ từ điều này. Đại vương, hãy kể giấc thứ sáu."
(6) Bhante, mahājano satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ sammajjitvā ‘‘idha passāvaṃ karohī’’ti ekassa jarasiṅgālassa upanāmesi, taṃ tattha passāvaṃ karontaṃ addasaṃ.
(6) Venerable Sir, a great multitude cleaned a golden bowl worth a hundred thousand and presented it to an old jackal, saying, "Urinate here." I saw it urinating there.
(6) Bạch Thế Tôn, đại chúng đã quét dọn một cái bát vàng trị giá hàng trăm ngàn, rồi mang đến cho một con chó rừng già nói: "Hãy tiểu tiện vào đây!" Con đã thấy nó tiểu tiện vào đó.
Ayaṃ me chaṭṭho supino, imassa ko vipākoti?
This is my sixth dream. What is its consequence?
Đây là giấc mộng thứ sáu của con, kết quả của nó là gì?
Imassāpi vipāko anāgateyeva bhavissati.
The consequence of this, too, will occur in the future.
"Kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong tương lai.
Anāgatasmiñhi adhammikā vijātirājāno jātisampannānaṃ kulaputtānaṃ āsaṅkāya yasaṃ na dassanti, akulīnānaṃyeva dassanti.
For in the future, unrighteous, low-born kings will not bestow honor upon noble sons of good lineage, out of suspicion; they will bestow it only upon those of ignoble birth.
Trong tương lai, các vị vua bất chính, không có dòng dõi cao quý, sẽ không ban danh vọng cho các công tử thuộc dòng dõi cao quý vì sự nghi ngờ, mà chỉ ban cho những người không có dòng dõi.
Evaṃ mahākulāni duggatāni bhavissanti, lāmakakulāni issarāni.
Thus, great families will become impoverished, and ignoble families will become powerful.
Như vậy, các gia đình lớn sẽ trở nên nghèo khó, các gia đình thấp kém sẽ trở nên quyền lực.
Te ca kulīnapurisā jīvituṃ asakkontā ‘‘ime nissāya jīvissāmā’’ti akulīnānaṃ dhītaro dassanti, iti tāsaṃ kuladhītānaṃ akulīnehi saddhiṃ saṃvāso jarasiṅgālassa suvaṇṇapātiyaṃ passāvakaraṇasadiso bhavissati.
And these noble men, being unable to make a living, will give their daughters to ignoble men, thinking, "We will live by relying on these." Thus, the cohabitation of these noble daughters with ignoble men will be like the old jackal urinating in the golden bowl.
Và những người đàn ông quý tộc, vì không thể sống được, sẽ gả con gái mình cho những người không có dòng dõi, nghĩ rằng: "Chúng ta sẽ sống nhờ vào họ." Như vậy, việc các cô gái quý tộc chung sống với những người không có dòng dõi sẽ giống như con chó rừng già tiểu tiện vào bát vàng.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, sattamaṃ kathehīti.
There is no danger to you from this either. Tell me the seventh.
Không có gì đáng sợ cho bệ hạ từ điều này. Hãy kể giấc thứ bảy."
(7) Bhante, eko puriso rajjuṃ vaṭṭetvā vaṭṭetvā pādamūle nikkhipati, tena nisinnapīṭhassa heṭṭhā sayitā ekā chātasiṅgālī tassa ajānantasseva taṃ khādati, evāhaṃ addasaṃ.
(7) Venerable Sir, a man twisted rope after rope and placed it at his feet. A hungry jackal, lying beneath the seat he was sitting on, ate it without his knowledge. That is what I saw.
(7) Bạch Thế Tôn, con đã thấy một người đàn ông se dây thừng, se xong rồi đặt dưới chân. Một con chó rừng cái đói đang nằm dưới chiếc ghế anh ta ngồi, ăn sợi dây đó mà anh ta không hề hay biết.
Ayaṃ me sattamo supino, imassa ko vipākoti?
This is my seventh dream. What is its consequence?
Đây là giấc mộng thứ bảy của con, kết quả của nó là gì?
Imassāpi anāgateyeva vipāko bhavissati.
The consequence of this, too, will occur in the future.
"Kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong tương lai.
Anāgatasmiñhi itthiyo purisalolā surālolā alaṅkāralolā visikhālolā āmisalolā bhavissanti dussīlā durācārā, tā sāmikehi kasigorakkhādīni kammāni katvā kicchena kasirena sambhataṃ dhanaṃ jārehi saddhiṃ suraṃ pivantiyo mālāgandhavilepanaṃ dhārayamānā antogehe accāyikampi kiccaṃ anoloketvā gehe parikkhepassa uparibhāgenapi chiddaṭṭhānehipi jāre upadhārayamānā sve vapitabbayuttakaṃ bījampi koṭṭetvā yāgubhattakhajjakādīni sampādetvā khādamānā vilumpissanti heṭṭhāpīṭhake nipannachātasiṅgālī viya vaṭṭetvā vaṭṭetvā pādamūle nikkhittarajjuṃ.
In the future, women will be lustful for men, lustful for liquor, lustful for adornments, lustful for wandering the streets, and lustful for sensual pleasures; they will be immoral and ill-behaved. Having made their husbands perform tasks like farming and cattle-rearing, they will squander the wealth accumulated with great difficulty and hardship, drinking liquor with their paramours, wearing garlands, perfumes, and ointments. Without attending to urgent matters within the house, they will observe their paramours even from above the house fence and through holes. They will even pound the seeds meant for sowing the next day, prepare and eat gruel, rice, and snacks, and plunder everything, like a hungry jackal lying under a bench, repeatedly rolling up the rope placed at its feet.
Trong tương lai, phụ nữ sẽ ham mê đàn ông, ham mê rượu, ham mê trang sức, ham mê đường phố, ham mê vật chất, trở nên vô đạo đức, hành vi xấu xa. Họ sẽ tiêu xài tài sản mà chồng mình đã khó nhọc kiếm được từ việc cày cấy, chăn nuôi, v.v., cùng với những kẻ tình nhân, uống rượu, đeo vòng hoa, hương liệu và mỹ phẩm, không quan tâm đến bất kỳ công việc cấp bách nào trong nhà, tìm cách gặp gỡ tình nhân qua các lỗ hổng trên hàng rào nhà hoặc những nơi kín đáo, thậm chí xay nát cả hạt giống đáng lẽ phải gieo vào ngày mai để làm cháo, cơm, bánh kẹo, v.v., rồi ăn và phung phí, giống như con chó rừng cái đói nằm dưới ghế ăn sợi dây thừng được se xong rồi đặt dưới chân mà người đàn ông không hay biết.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, aṭṭhamaṃ kathehīti.
There is no danger to you from this cause either. Tell me the eighth.
Không có gì đáng sợ cho bệ hạ từ điều này. Hãy kể giấc thứ tám."
(8) Bhante, rājadvāre bahūhi tucchakumbhehi parivāretvā ṭhapitaṃ ekaṃ mahantaṃ pūritakumbhaṃ addasaṃ.
(8) Venerable Sir, I saw a large, full pot placed at the king's gate, surrounded by many empty pots.
(8) Bạch Thế Tôn, con đã thấy một cái bình lớn đầy nước được đặt ở cổng hoàng cung, xung quanh có rất nhiều bình rỗng.
Cattāropi pana vaṇṇā catūhi disāhi catūhi anudisāhi ca ghaṭehi udakaṃ āharitvā āharitvā pūritakumbhameva pūrenti, pūritapūritaṃ udakaṃ uttaritvā palāyati, tepi punappunaṃ tattheva udakaṃ āsiñcanti, tucchakumbhe pana olokentāpi natthi.
And all four castes, bringing water in pots from the four cardinal and four intermediate directions, filled only the already full pot. The water, being completely full, overflowed and ran away, yet they repeatedly poured water into it. But there was no one even looking at the empty pots.
Tuy nhiên, cả bốn giai cấp từ bốn phương và bốn hướng phụ đều mang nước đến và đổ vào cái bình đã đầy. Nước đầy tràn ra và chảy đi, nhưng họ vẫn tiếp tục đổ nước vào đó, mà không hề nhìn đến những cái bình rỗng.
Ayaṃ me aṭṭhamo supino, imassa ko vipākoti?
This is my eighth dream. What is its consequence?
Đây là giấc mộng thứ tám của con, kết quả của nó là gì?
Imassāpi anāgateyeva vipāko bhavissati.
Its consequence will also manifest in the future.
"Kết quả của giấc mộng này cũng sẽ xảy ra trong tương lai.
Anāgatasmiñhi loko parihāyissati, raṭṭhaṃ nirojaṃ bhavissati, rājāno duggatā kapaṇā bhavissanti.
In the future, the world will decline, the country will be without prosperity, and kings will be poor and destitute.
Trong tương lai, thế gian sẽ suy tàn, đất nước sẽ không có bệnh tật, các vị vua sẽ trở nên nghèo khó và khốn khổ.
Yo issaro bhavissati, tassa bhaṇḍāgāre satasahassamattā kahāpaṇā bhavissanti, te evaṃ duggatā sabbe jānapade attanova kamme kāressanti, upaddutā manussā sake kammante chaḍḍetvā rājūnaññeva atthāya pubbaṇṇāparaṇṇāni vapantā rakkhantā lāyantā maddantā pavesentā ucchukhettāni karontā yantāni karontā yantāni vāhentā phāṇitādīni pacantā pupphārāme ca phalārāme ca karontā tattha tattha nipphannāni pubbaṇṇādīni āharitvā rañño koṭṭhāgārameva pūressanti, attano gehesu tucchakoṭṭhe olokentāpi na bhavissanti, tucchakumbhe anoloketvā pūritakumbhe pūraṇasadisameva bhavissati.
Whoever is ruler will have only a hundred thousand kahāpaṇas in their treasury. Being so poor, they will make all the people of the country work for themselves. Oppressed, people will abandon their own work and, for the sake of the kings, will sow, guard, reap, thresh, and store early and late crops, establish sugarcane fields, build mills, operate mills, cook molasses and other sweets, and create flower and fruit orchards. They will bring the early crops and other produce from these places and fill only the king's granary. There will be no one even looking at the empty granaries in their own homes. It will be just like filling the full pot without looking at the empty pots.
Ai sẽ là người cai trị, trong kho của người đó sẽ có hàng trăm ngàn đồng kahāpaṇa. Những kẻ khốn cùng như vậy sẽ khiến tất cả dân chúng trong các vùng quê làm công việc của chính mình. Những người dân bị áp bức sẽ từ bỏ công việc của riêng họ, chỉ vì lợi ích của các vị vua mà gieo trồng, bảo vệ, gặt hái, giã, đưa vào kho các loại ngũ cốc mùa sớm và mùa muộn, làm các cánh đồng mía, làm máy ép, vận hành máy ép, nấu các loại đường mật, làm các vườn hoa và vườn cây ăn trái, mang các loại ngũ cốc mùa sớm và các sản phẩm khác đã thu hoạch ở khắp nơi về chất đầy kho của nhà vua. Ngay cả khi nhìn vào các kho trống trong nhà của mình, họ cũng sẽ không có gì. Việc này giống như việc đổ đầy các chum đã đầy mà không nhìn vào các chum trống rỗng.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, navamaṃ kathehīti.
There is no danger to you from this cause either. Tell me the ninth.
Từ điều này, Ngài cũng không có gì phải sợ hãi. Hãy kể điều thứ chín.
(9) Bhante, ekaṃ pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ gambhīraṃ sabbato titthaṃ pokkharaṇiṃ addasaṃ.
(9) Venerable Sir, I saw a deep lotus pond, covered with five-colored lotuses, with bathing places all around.
(9) Thưa Ngài, con đã thấy một hồ sen sâu thẳm, được bao phủ bởi các loại sen năm màu, có bến ở khắp nơi.
Samantato dvipadacatuppadā otaritvā tattha pānīyaṃ pivanti.
Two-footed and four-footed creatures descended from all sides and drank water there.
Các loài hai chân và bốn chân từ mọi phía xuống uống nước ở đó.
Tassā majjhe gambhīraṭṭhāne udakaṃ āvilaṃ, tīrappadesesu dvipadacatuppadānaṃ akkamaṭṭhāne acchaṃ vippasannaṃ anāvilaṃ.
In the middle, at the deep part, the water was turbid, but at the edges, where the two-footed and four-footed creatures stepped, it was clear, serene, and untroubled.
Ở giữa hồ, nơi sâu nhất, nước bị đục, nhưng ở các vùng bờ nơi các loài hai chân và bốn chân giẫm đạp, nước trong vắt, không đục.
Evāhaṃ addasaṃ.
Thus I saw.
Con đã thấy như vậy.
Ayaṃ me navamo supino, imassa ko vipākoti?
This is my ninth dream. What is its consequence?
Đây là giấc mơ thứ chín của con, quả báo của nó là gì?
Imassāpi anāgateyeva vipāko bhavissati.
Its consequence will also manifest in the future.
Quả báo của giấc mơ này cũng sẽ xảy ra trong tương lai.
Anāgatasmiñhi rājāno adhammikā bhavissanti, chandādivasena agatiṃ gacchantā rajjaṃ kāressanti, dhammena vinicchayaṃ nāma na dassanti, lañjavittakā bhavissanti dhanalolā, raṭṭhavāsikesu nesaṃ khantimettānuddayā nāma na bhavissanti, kakkhaḷā pharusā ucchuyante ucchugaṇṭhikā viya manusse pīḷentā nānappakārena baliṃ uppādentā dhanaṃ gaṇhissanti.
In the future, kings will be unrighteous, ruling by going astray due to partiality and other biases, and will not give righteous judgments. They will be greedy for bribes and wealth, having no patience, loving-kindness, or compassion for the inhabitants of the country. Harsh and cruel, they will oppress people like sugarcane knots in a sugarcane mill, collecting wealth by imposing various taxes.
Trong tương lai, các vị vua sẽ trở nên bất chính, họ sẽ cai trị đất nước bằng cách đi theo tà đạo do thiên vị và những điều tương tự, họ sẽ không bao giờ đưa ra phán quyết theo Chánh Pháp, họ sẽ tham lam của hối lộ, ham muốn tiền bạc, họ sẽ không có lòng kiên nhẫn, lòng từ bi, hay lòng trắc ẩn đối với dân chúng. Họ sẽ thô bạo, tàn nhẫn, vắt kiệt con người như những cây mía trong máy ép mía, thu tiền bằng cách tạo ra các loại thuế khác nhau.
Manussā balipīḷitā kiñci dātuṃ asakkontā gāmanigamādayo chaḍḍetvā paccantaṃ gantvā vāsaṃ kappessanti, majjhimajanapado suñño bhavissati, paccanto ghanavāso seyyathāpi pokkharaṇiyā majjhe udakaṃ āvilaṃ pariyante vippasannaṃ.
People, oppressed by taxes and unable to give anything, will abandon villages and towns and go to live in border regions. The central region will become deserted, while the border regions will be densely populated, just as the water in the middle of the lotus pond was turbid, but clear at the edges.
Những người dân bị áp bức bởi thuế sẽ không thể cống nạp bất cứ điều gì, họ sẽ bỏ làng mạc, thị trấn và đi đến các vùng biên giới để sinh sống. Vùng trung tâm sẽ trở nên hoang vắng, còn vùng biên giới sẽ đông đúc, giống như nước ở giữa hồ sen bị đục, nhưng ở các vùng rìa lại trong vắt.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, dasamaṃ kathehīti.
There is no danger to you from this cause either. Tell me the tenth.
Từ điều này, Ngài cũng không có gì phải sợ hãi. Hãy kể điều thứ mười.
(10) Bhante, ekissāyeva kumbhiyā paccamānaṃ odanaṃ apākaṃ addasaṃ ‘‘apāka’’nti vicāretvā vibhajitvā ṭhapitaṃ viya tīhākārehi paccamānaṃ, ekasmiṃ passe atikilinno hoti, ekasmiṃ uttaṇḍulo, ekasmiṃ supakkoti.
(10) Venerable Sir, I saw rice being cooked in a single pot, yet it was uncooked, as if it had been sorted and set aside as "uncooked," being cooked in three ways: in one part it was overcooked, in another it was raw rice grains, and in another it was perfectly cooked.
(10) Thưa Ngài, con đã thấy cơm đang nấu trong cùng một nồi, nhưng lại chưa chín, như thể đã được xem xét và chia ra thành ba loại: một phần thì quá nhão, một phần thì vẫn còn là gạo sống, và một phần thì chín vừa.
Ayaṃ me dasamo supino, imassa ko vipākoti?
This is my tenth dream. What is its consequence?
Đây là giấc mơ thứ mười của con, quả báo của nó là gì?
Imassāpi anāgateyeva vipāko bhavissati.
Its consequence will also manifest in the future.
Quả báo của giấc mơ này cũng sẽ xảy ra trong tương lai.
Anāgatasmiñhi rājāno adhammikā bhavissanti, tesu adhammikesu rājayuttāpi brāhmaṇagahapatikāpi negamajānapadāpīti samaṇabrāhmaṇe upādāya sabbe manussā adhammikā bhavissanti, tato tesaṃ ārakkhadevatā, balipaṭiggāhikā devatā, rukkhadevatā, ākāsaṭṭhadevatāti evaṃ devatāpi adhammikā bhavissanti.
Indeed, in the future, kings will be unrighteous. When they are unrighteous, royal officials, brahmins, householders, townspeople, and country folk—all people, including ascetics and brahmins—will become unrighteous. Then, their guardian deities, offering-receiving deities, tree deities, and sky-dwelling deities—thus, even the deities—will become unrighteous.
Trong tương lai, các vị vua sẽ trở nên bất chính. Khi các vị vua bất chính, các quan lại, các Bà-la-môn, các gia chủ, các cư dân thành thị và nông thôn, cho đến các Sa-môn và Bà-la-môn, tất cả mọi người sẽ trở nên bất chính. Từ đó, các vị thiên thần bảo hộ, các vị thiên thần nhận cúng dường, các vị thần cây, các vị thần trên không trung, v.v., các vị thiên thần cũng sẽ trở nên bất chính.
Adhammikarājūnañca rajje vātā visamā kharā vāyissanti, te ākāsaṭṭhavimānāni kampessanti, tesu kampitesu devatā kupitā devaṃ vassituṃ na dassanti, vassamānopi sakalaraṭṭhe ekappahārena na vassissati, vassamānopi sabbattha kasikammassa vā vappakammassa vā upakārako hutvā na vassissati.
And in the kingdom of unrighteous kings, uneven and harsh winds will blow. They will shake the celestial mansions in the sky. When these are shaken, the deities, being angered, will not allow rain to fall. Even if it rains, it will not rain simultaneously over the entire country. Even if it rains, it will not rain everywhere in a way that is beneficial for agriculture or sowing.
Trong vương quốc của các vị vua bất chính, gió sẽ thổi không đều và dữ dội, chúng sẽ làm rung chuyển các cung điện trên không của các vị thần. Khi các cung điện đó bị rung chuyển, các vị thần nổi giận sẽ không cho mưa rơi. Ngay cả khi mưa rơi, nó cũng sẽ không rơi khắp vương quốc cùng một lúc. Ngay cả khi mưa rơi, nó cũng sẽ không rơi một cách hữu ích cho công việc cày cấy hay gieo hạt ở khắp mọi nơi.
Yathā ca raṭṭhe, evaṃ janapadepi gāmepi ekataḷākepi ekasarepi ekappahāreneva na vassissati, taḷākassa uparibhāge vassanto heṭṭhābhāge na vassissati, heṭṭhā vassanto upari na vassissati.
Just as in the country, so too in the district, in the village, in a single pond, in a single lake, it will not rain simultaneously. Raining in the upper part of a pond, it will not rain in the lower part; raining in the lower part, it will not rain in the upper part.
Cũng như trong vương quốc, trong các vùng quê, trong các làng mạc, thậm chí trong cùng một ao, trong cùng một hồ, mưa cũng sẽ không rơi cùng một lúc. Mưa rơi ở phần trên của ao thì phần dưới không có, mưa rơi ở phần dưới thì phần trên không có.
Ekasmiṃ bhāge sassaṃ ativassena nassissati, ekasmiṃ avassanena milāyissati, ekasmiṃ sammā vassamāno sampādessati.
In one part, the crops will be destroyed by excessive rain; in another, they will wither from lack of rain; in yet another, they will thrive with proper rain.
Ở một vùng, mùa màng sẽ bị hư hại do mưa quá nhiều; ở một vùng, nó sẽ khô héo do không có mưa; ở một vùng, mưa rơi vừa phải sẽ mang lại mùa màng tốt.
Evaṃ ekassa rañño rajje vuttasassā tippakārā bhavissanti ekakumbhiyā odano viya.
Thus, in the kingdom of a single king, the sown crops will be of three kinds, like rice in a single pot.
Như vậy, trong vương quốc của một vị vua, các loại mùa màng đã gieo sẽ có ba loại, giống như cơm trong cùng một nồi.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, ekādasamaṃ kathehīti.
Even from this, there is no danger for you. Tell the eleventh.
Từ điều này, Ngài cũng không có gì phải sợ hãi. Hãy kể điều thứ mười một.
(11) Bhante, satasahassagghanikaṃ candanasāraṃ pūtitakkena vikkiṇante addasaṃ.
(11) Venerable Sir, I saw people selling sandalwood paste worth a hundred thousand for rotten buttermilk.
(11) Thưa Ngài, con đã thấy người ta bán gỗ đàn hương có giá trị hàng trăm ngàn đồng với giá của một loại thức ăn thiu.
Ayaṃ me ekādasamo supino, imassa ko vipākoti?
This is my eleventh dream. What is its consequence?
Đây là giấc mơ thứ mười một của con, quả báo của nó là gì?
Imassāpi anāgateyeva mayhaṃ sāsane parihāyante vipāko bhavissati.
Its consequence will also occur in the future, when my Dispensation is in decline.
Quả báo của giấc mơ này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, khi giáo pháp của Ta suy tàn.
Anāgatasmiñhi paccayalolā alajjī bhikkhū bahū bhavissanti, te mayā paccayaloluppaṃ nimmathetvā kathitadhammadesanaṃ cīvarādicatupaccayahetu paresaṃ desessanti, paccayehi mucchitā nissaraṇapakkhe ṭhitā nibbānābhimukhaṃ katvā desetuṃ na sakkhissanti, kevalaṃ ‘‘padabyañjanasampattiñceva madhurasaddañca sutvā mahagghāni cīvarādīni dassanti’’ iccevaṃ desessanti.
Indeed, in the future, there will be many shameless bhikkhus greedy for requisites. They will teach the Dhamma discourse, which I expounded after crushing greed for requisites, to others for the sake of the four requisites such as robes. Infatuated by requisites, they will be unable to teach it with liberation as their aim, directed towards Nibbāna. They will teach it merely thinking, "Hearing the perfection of words and phrases and the sweet voice, they will give expensive robes and other requisites."
Trong tương lai, sẽ có nhiều Tỳ-kheo vô liêm sỉ, tham lam vật cúng dường. Họ sẽ giảng những giáo pháp mà Ta đã thuyết giảng để loại bỏ lòng tham lam vật cúng dường, nhưng họ lại giảng cho người khác vì bốn vật dụng như y phục. Bị mê hoặc bởi vật cúng dường, họ sẽ không thể giảng dạy hướng tới sự giải thoát, hướng tới Niết-bàn. Họ chỉ giảng dạy với suy nghĩ rằng "khi nghe lời lẽ và câu chữ đầy đủ, cùng với giọng nói ngọt ngào, người ta sẽ cúng dường những y phục và vật dụng quý giá".
Apare antaravīthicatukkarājadvārādīsu nisīditvā kahāpaṇaaḍḍhakahāpaṇapādamāsakarūpādīnipi nissāya desessanti.
Others will sit in crossroads, town squares, and at royal gates, teaching for the sake of kahāpaṇas, half-kahāpaṇas, pādas, māsa coins, and the like.
Những người khác sẽ ngồi ở các ngã tư đường, các quảng trường, các cổng thành và những nơi tương tự, giảng dạy vì những đồng kahāpaṇa, nửa kahāpaṇa, pāda, māsaka và các loại tiền tệ khác.
Iti mayā nibbānagghanakaṃ katvā desitaṃ dhammaṃ catupaccayatthāya ceva kahāpaṇaḍḍhakahāpaṇādīnaṃ atthāya ca vikkiṇitvā desentā satasahassagghanakaṃ candanasāraṃ pūtitakkena vikkiṇantā viya bhavissanti.
Thus, those who sell and teach the Dhamma, which I expounded as being worth Nibbāna, for the sake of the four requisites and for kahāpaṇas, half-kahāpaṇas, and so on, will be like those selling sandalwood paste worth a hundred thousand for rotten buttermilk.
Như vậy, những người giảng dạy giáo pháp mà Ta đã thuyết giảng có giá trị Niết-bàn, nhưng lại bán nó vì bốn vật dụng và vì những đồng kahāpaṇa, nửa kahāpaṇa, v.v., sẽ giống như những người bán gỗ đàn hương có giá trị hàng trăm ngàn đồng với giá của một loại thức ăn thiu.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, dvādasamaṃ kathehīti.
Even from this, there is no danger for you. Tell the twelfth.
Từ điều này, Ngài cũng không có gì phải sợ hãi. Hãy kể điều thứ mười hai.
(12) Bhante, tucchalābūni udake sīdantāni addasaṃ, imassa ko vipākoti?
(12) Venerable Sir, I saw empty gourds sinking in water. What is its consequence?
(12) Thưa Ngài, con đã thấy những quả bầu rỗng rỗng chìm xuống nước, quả báo của nó là gì?
Imassapi anāgate adhammikarājakāle loke viparivattanteyeva vipāko bhavissati.
Its consequence will also occur in the future, when the world is in turmoil during the time of unrighteous kings.
Quả báo của giấc mơ này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, khi thế gian bị đảo lộn dưới thời các vị vua bất chính.
Tadā hi rājāno jātisampannānaṃ kulaputtānaṃ yasaṃ na dassanti, akulīnānaṃyeva dassanti, te issarā bhavissanti, itare daliddā.
At that time, kings will not grant honor to noble-born young men; they will grant it only to those of ignoble birth. These will be powerful, while the others will be poor.
Khi đó, các vị vua sẽ không ban danh vọng cho những người con của gia đình cao quý, mà chỉ ban cho những người không có dòng dõi cao quý. Những người này sẽ trở thành chủ nhân, còn những người kia thì nghèo khó.
Rājasammukhepi rājadvārepi amaccasammukhepi vinicchayaṭṭhānepi tucchalābusadisānaṃ akulīnānaṃyeva kathā osīditvā ṭhitā viya niccalā suppatiṭṭhitā bhavissati.
Before the king, at the royal gate, before the ministers, and in places of judgment, the words of ignoble persons, who are like empty gourds, will sink and remain steady and well-established.
Trước mặt vua, tại cổng thành, trước mặt các quan đại thần, và tại nơi xét xử, lời nói của những người không có dòng dõi cao quý, giống như những quả bầu rỗng, sẽ chìm xuống và vững chắc, không lay chuyển.
Saṅghasannipātesupi saṅghakammagaṇakammaṭṭhānesu ceva pattacīvarapariveṇādivinicchayaṭṭhānesu ca dussīlānaṃ pāpapuggalānaṃyeva kathā niyyānikā bhavissati, na lajjibhikkhūnanti evaṃ sabbathāpi tucchalābusīdanakālo viya bhavissati.
Even in monastic assemblies, in places for Saṅgha-kamma and gaṇa-kamma, and in places for deciding matters concerning robes, bowls, monasteries, etc., the words of immoral and evil individuals will prevail, not those of conscientious bhikkhus. Thus, in every way, it will be like the time of empty gourds sinking.
Trong các cuộc họp Tăng-già, tại các nơi thực hiện các nghi lễ Tăng-già và các công việc của nhóm, cũng như tại các nơi xét xử về y bát, tịnh xá, v.v., lời nói của những người Tỳ-kheo ác hạnh, những cá nhân xấu xa sẽ được chấp thuận, chứ không phải của các Tỳ-kheo có liêm sỉ. Như vậy, mọi thứ sẽ giống như thời kỳ những quả bầu rỗng chìm xuống.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, terasamaṃ kathehīti.
Even from this, there is no danger for you. Tell the thirteenth.
Từ điều này, Ngài cũng không có gì phải sợ hãi. Hãy kể điều thứ mười ba.
(13) Bhante, mahantamahantā kūṭāgārappamāṇā ghanasilā nāvā viya udake plavamānā addasaṃ, imassa ko vipākoti?
(13) Venerable Sir, I saw very large, solid rocks, as big as pinnacled houses, floating on water like boats. What is its consequence?
(13) Thưa Ngài, con đã thấy những tảng đá lớn, to bằng những ngôi nhà có mái nhọn, trôi nổi trên mặt nước như những chiếc thuyền, quả báo của nó là gì?
Imassapi tādiseyeva kāle vipāko bhavissati.
Its consequence will also occur at such a time.
Quả báo của giấc mơ này cũng sẽ xảy ra vào thời kỳ tương tự.
Tadā hi adhammikarājāno akulīnānaṃ yasaṃ dassanti, te issarā bhavissanti, kulīnā duggatā.
At that time, unrighteous kings will grant honor to those of ignoble birth, and they will be powerful, while the noble-born will be destitute.
Khi đó, các vị vua bất chính sẽ ban danh vọng cho những người không có dòng dõi cao quý, những người này sẽ trở thành chủ nhân, còn những người có dòng dõi cao quý thì nghèo khó.
Tesu na keci gāravaṃ karissanti, itaresuyeva karissanti.
No one will show respect to them; they will show respect only to others.
Sẽ không ai tôn trọng những người có dòng dõi cao quý, mà chỉ tôn trọng những người kia.
Rājasammukhe vā amaccasammukhe vā vinicchayaṭṭhāne vā vinicchayakusalānaṃ ghanasilāsadisānaṃ kulaputtānaṃ kathā na ogāhitvā patiṭṭhahissati.
In the presence of the king, or in the presence of ministers, or in a place of judgment, the words of noble sons, who are skilled in judgment and like solid rocks, will not penetrate and establish themselves.
Trước mặt vua, hoặc trước mặt các quan đại thần, hoặc tại nơi xét xử, lời nói của những người con của gia đình cao quý, những người thông thạo luật pháp, giống như những tảng đá rắn chắc, sẽ không được lắng nghe và chấp nhận.
Tesu kathentesu ‘‘kiṃ ime kathentī’’ti itare parihāsameva karissanti.
While they are speaking, others will only mock them, saying, "What are these (people) saying?"
Khi họ nói, những người khác sẽ chỉ chế giễu, nói rằng "những người này đang nói gì vậy?"
Bhikkhusannipātesupi vuttappakāresu ṭhānesu neva pesale bhikkhū garukātabbe maññissanti, nāpi tesaṃ kathā pariyogāhitvā patiṭṭhahissati, silānaṃ plavanakālo viya bhavissati.
Even in assemblies of bhikkhus, in places of the kind mentioned, virtuous bhikkhus will neither consider (them) worthy of respect, nor will their words penetrate and establish themselves; it will be like a time when rocks float.
Trong các cuộc họp Tỳ-kheo, tại những nơi đã nói trên, người ta sẽ không nghĩ rằng các Tỳ-kheo đáng kính cần được tôn trọng, và lời nói của họ cũng sẽ không được lắng nghe và chấp nhận. Đó sẽ là thời kỳ những tảng đá trôi nổi.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, cuddasamaṃ kathehīti.
Even from this cause, there is no danger for you. Speak the fourteenth.
Từ điều này, Ngài cũng không có gì phải sợ hãi. Hãy kể điều thứ mười bốn.
(14) Bhante, khuddakamadhukapupphappamāṇā maṇḍūkiyo mahantamahante kaṇhasappe vegena anubandhitvā uppalanāḷe viya chinditvā chinditvā maṃsaṃ khāditvā gilantiyo addasaṃ, imassa ko vipākoti?
(14) "Venerable Sir, I saw small frog-like creatures the size of honey flowers swiftly pursuing large black snakes, cutting them into pieces like lotus stalks, eating their flesh, and devouring them. What is the result of this?"
(14) Thưa Ngài, con đã thấy những con ếch nhỏ bằng bông hoa madhuka, nhanh chóng đuổi theo những con rắn đen khổng lồ, cắt chúng ra như cắt những cuống sen, ăn thịt và nuốt chúng, quả báo của nó là gì?
Imassapi loke parihāyante anāgate eva vipāko bhavissati.
The result of this, too, will occur in the future, when the world is in decline.
Quả báo của giấc mơ này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, khi thế gian suy tàn.
Tadā hi manussā tibbarāgajātikā kilesānuvattakā hutvā taruṇataruṇānaṃ attano bhariyānaṃ vase vattissanti, gehe dāsakammakarādayopi gomahiṃsādayopi hiraññasuvaṇṇampi sabbaṃ tāsaññeva āyattaṃ bhavissati.
At that time, people will be intensely passionate, following their defilements, and will be under the sway of their young wives. Everything in the house—servants, workers, cattle, buffaloes, gold, and silver—will be subject to them.
Khi đó, con người sẽ trở nên quá đắm chìm trong dục vọng, bị phiền não chi phối, và sẽ sống dưới sự kiểm soát của những người vợ trẻ. Trong nhà, ngay cả người hầu, người làm, bò, trâu, vàng bạc, tất cả mọi thứ đều sẽ thuộc quyền sở hữu của họ.
‘‘Asukaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ vā paricchadādijātaṃ vā kaha’’nti vutte ‘‘yattha vā tattha vā hotu, kiṃ tuyhiminā byāpārena, tvaṃ mayhaṃ ghare santaṃ vā asantaṃ vā jānitukāmo jāto’’ti vatvā nānappakārehi akkositvā mukhasattīhi koṭṭetvā dāsaceṭake viya attano vase katvā attano issariyaṃ pavattessanti.
When asked, "Where is such-and-such gold or silver or other possessions?" they will say, "Let it be wherever it is. What concern is it of yours? Have you come to know what is or is not in my house?" and will abuse them in various ways, strike them with verbal spears, seize them by the neck, drag them away, and establish their own authority as if over slave boys.
Khi được hỏi "vàng bạc hoặc đồ đạc kia ở đâu?", họ sẽ nói "ở đâu thì ở, việc gì mà ông phải bận tâm? Ông muốn biết cái gì có hay không có trong nhà tôi sao?" và sau đó mắng mỏ bằng nhiều cách khác nhau, dùng lời lẽ sắc bén như mũi giáo để đánh đập, biến chồng thành nô lệ và cai trị theo ý mình.
Evaṃ madhukapupphappamāṇānaṃ maṇḍūkapotikānaṃ āsīvise kaṇhasappe gilanakālo viya bhavissati.
Thus, it will be like a time when small frog-like creatures the size of honey flowers devour venomous black snakes.
Như vậy, sẽ là thời điểm những con rắn đen độc nuốt chửng những con ếch con có kích thước bằng hoa madhuka.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, pannarasamaṃ kathehīti.
Even from this cause, there is no danger for you. Speak the fifteenth.
Từ đây về sau, nhà vua cũng không có điều gì phải sợ hãi. Xin hãy kể giấc thứ mười lăm.
(15) Bhante, dasahi asaddhammehi samannāgataṃ gāmagocaraṃ kākaṃ kañcanavaṇṇatāya ‘‘suvaṇṇā’’ti laddhanāme suvaṇṇarājahaṃse parivārente addasaṃ, imassa ko vipākoti?
(15) "Venerable Sir, I saw a village-dwelling crow, endowed with the ten ignoble qualities, named 'golden' because of its golden color, being surrounded by golden royal geese. What is the result of this?"
(15) Bạch Thế Tôn, con đã thấy một con quạ sống ở làng, mang mười ác pháp, được gọi là “Suvaṇṇa” (vàng) vì màu sắc vàng của nó, được bao quanh bởi những con thiên nga chúa vàng. Quả báo của điều này là gì?
Imassāpi anāgate dubbalarājakāleyeva vipāko bhavissati.
The result of this, too, will occur in the future, during a period of weak kings.
Quả báo của điều này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, vào thời kỳ các vị vua yếu kém.
Anāgatasmiñhi rājāno hatthisippādīsu akusalā yuddhesu avisāradā bhavissanti, te attano rajjavipattiṃ āsaṅkamānā samānajātikānaṃ kulaputtānaṃ issariyaṃ adatvā attano pādamūlikanhāpakakappakādīnaṃ dassanti, jātigottasampannā kulaputtā rājakule patiṭṭhaṃ alabhamānā jīvikaṃ kappetuṃ asamatthā hutvā issariye ṭhite jātigottahīne akulīne upaṭṭhahantā vicarissanti, suvaṇṇarājahaṃsehi kākassa parivāritakālo viya bhavissati.
In the future, kings will be unskilled in elephant lore and other arts, and inexpert in battles. Fearing the downfall of their kingdom, they will not grant authority to noble sons of equal birth, but will give it to their own footmen, barbers, and the like. Noble sons, endowed with birth and lineage, unable to establish themselves in the royal court, will be unable to earn a living and will wander about serving those of low birth and lineage who have attained authority. It will be like a time when a crow is surrounded by golden royal geese.
Trong tương lai, các vị vua sẽ không khéo léo trong các kỹ năng về voi và các kỹ năng khác, không tháo vát trong chiến trận. Họ sẽ lo sợ sự suy vong của vương quốc mình, không trao quyền lực cho các con trai của các gia tộc cùng đẳng cấp, mà sẽ trao cho những người dưới trướng mình như người giữ chân, thợ cắt tóc, v.v. Các con trai của các gia tộc cao quý, có dòng dõi tốt, không được thiết lập trong hoàng gia, không thể kiếm sống, sẽ phải phục vụ những kẻ thấp hèn về dòng dõi và gia tộc, những kẻ không có dòng dõi cao quý đang nắm quyền. Đó sẽ là thời điểm những con quạ được bao quanh bởi những con thiên nga chúa vàng.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi, soḷasamaṃ kathehīti.
Even from this cause, there is no danger for you. Speak the sixteenth.
Từ đây về sau, nhà vua cũng không có điều gì phải sợ hãi. Xin hãy kể giấc thứ mười sáu.
(16) Bhante, pubbe dīpino eḷake khādanti, ahaṃ pana eḷake dīpino anubandhitvā murumurūti khādante addasaṃ.
(16) "Venerable Sir, formerly leopards used to eat sheep. But I saw sheep pursuing leopards and devouring them with crunching sounds.
(16) Bạch Thế Tôn, trước đây báo thường ăn cừu. Nhưng con đã thấy báo đuổi theo cừu và ăn chúng với tiếng “murumurū”.
Athaññe tasā vakā eḷake dūratova disvā tasitā tāsappattā hutvā eḷakānaṃ bhayāpalāyitvā gumbagahanādīni pavisitvā nilīyiṃsu, evāhaṃ addasaṃ, imassa ko vipākoti?
Then other timid wolves, seeing the sheep from afar, became terrified and, overcome with fear of the sheep, fled and hid in thickets and dense bushes. This is what I saw. What is the result of this?"
Rồi những con chó rừng sợ hãi, thấy cừu từ xa, đã hoảng sợ và bỏ chạy vì sợ cừu, chui vào bụi rậm và ẩn náu. Con đã thấy như vậy. Quả báo của điều này là gì?
Imassapi anāgate adhammikarājakāleyeva vipāko bhavissati.
The result of this, too, will occur in the future, during a period of unrighteous kings.
Quả báo của điều này cũng sẽ xảy ra trong tương lai, vào thời kỳ các vị vua bất thiện.
Tadā hi akulīnā rājavallabhā issarā bhavissanti, kulīnā apaññātā duggatā.
At that time, those of low birth, favored by the king, will be powerful, while those of noble birth will be unknown and poor.
Khi đó, những kẻ không có dòng dõi cao quý, được vua sủng ái, sẽ trở thành những người có quyền lực, còn những người có dòng dõi cao quý thì không được biết đến, nghèo khổ.
Te rājavallabhā rājānaṃ attano kathaṃ gāhāpetvā vinicchayaṭṭhānādīsu balavanto hutvā kulīnānaṃ paveṇiāgatāni khettavatthādīni ‘‘amhākaṃ santakāni etānī’’ti abhiyuñjitvā tesu ‘‘na tumhākaṃ, amhāka’’nti āgantvā vinicchayaṭṭhānādīsu vivadantesu vettalatādīhi paharāpetvā gīvāyaṃ gahetvā apakaḍḍhāpetvā ‘‘attano pamāṇaṃ na jānātha, amhehi saddhiṃ vivadatha, idāni vo rañño kathetvā hatthapādacchedanādīni kāressāmā’’ti santajjessanti.
Those favored by the king will make the king accept their words and, becoming powerful in places of judgment and the like, will lay claim to the fields and properties inherited by noble families, saying, "These belong to us." When the noble families come to dispute, saying, "They are not yours, they are ours," these favored ones will have them beaten with canes and the like, seized by the neck, dragged away, and threatened, saying, "You don't know your place! You dispute with us! Now we will tell the king and have your hands and feet cut off and so on."
Những kẻ được vua sủng ái đó sẽ khiến vua nghe lời mình, trở nên có quyền lực ở các nơi xét xử, v.v., và sẽ chiếm đoạt những ruộng đất, tài sản đã thuộc về các gia tộc cao quý từ lâu đời, nói rằng: “Những thứ này là của chúng ta.” Khi những người gia tộc cao quý đến tranh cãi ở các nơi xét xử, nói rằng: “Không phải của các ngươi, mà là của chúng ta,” thì những kẻ đó sẽ sai người đánh đập họ bằng roi mây, v.v., nắm cổ lôi đi, và đe dọa rằng: “Các ngươi không biết thân phận của mình, dám tranh cãi với chúng ta. Bây giờ chúng ta sẽ tâu lên vua để chặt tay chân các ngươi, v.v.”
Te tesaṃ bhayena attano santakāni vatthūni ‘‘tumhākaṃyevetāni gaṇhathā’’ti niyyādetvā attano gehāni pavisitvā bhītā nipajjissanti.
Through fear of them, the noble families will surrender their own properties, saying, "These are yours, take them," and will retreat into their homes, lying down in fear.
Vì sợ hãi những kẻ đó, họ sẽ nhượng lại tài sản của mình, nói: “Những thứ này là của các ngươi, hãy lấy đi,” rồi chui vào nhà mình và nằm xuống trong sợ hãi.
Pāpabhikkhūpi pesale bhikkhū yathāruci viheṭhessanti, te pesalā bhikkhū paṭisaraṇaṃ alabhamānā araññaṃ pavisitvā gahanaṭṭhānesu nilīyissanti.
Evil bhikkhus will torment virtuous bhikkhus as they please. Those virtuous bhikkhus, finding no refuge, will enter the forest and hide in dense places.
Các tỳ khưu xấu ác cũng sẽ quấy nhiễu các tỳ khưu đức hạnh tùy thích. Các tỳ khưu đức hạnh đó, không tìm được nơi nương tựa, sẽ đi vào rừng và ẩn náu trong các nơi hiểm trở.
Evaṃ hīnajaccehi ceva pāpabhikkhūhi ca upaddutānaṃ jātimantakulaputtānañceva pesalabhikkhūnañca eḷakānaṃ bhayena tasavakānaṃ palāyanakālo viya bhavissati.
Thus, for the noble young men and virtuous bhikkhus oppressed by low-born individuals and evil bhikkhus, it will be like a time when sheep flee in fear of wolves.
Như vậy, đó sẽ là thời điểm các con trai gia tộc cao quý và các tỳ khưu đức hạnh bị quấy nhiễu bởi những kẻ hạ tiện và các tỳ khưu xấu ác, giống như những con chó rừng bỏ chạy vì sợ cừu.
Itonidānampi te bhayaṃ natthi.
Even from this cause, there is no danger for you.
Từ đây về sau, nhà vua cũng không có điều gì phải sợ hãi.
Ayampi hi supino anāgataṃyeva ārabbha diṭṭho.
Indeed, this dream was also seen concerning the future.
Giấc mơ này cũng được thấy liên quan đến tương lai.
Brāhmaṇā pana na dhammasudhammatāya tayi sinehena kathayiṃsu, ‘‘bahudhanaṃ labhissāmā’’ti āmisāpekkhatāya jīvitavuttiṃ nissāya kathayiṃsūti.
But the brahmins did not speak to you out of affection for your righteousness and virtue; they spoke relying on their livelihood, hoping to obtain much wealth.
Tuy nhiên, các Bà-la-môn đã không nói với nhà vua bằng sự thiện pháp và lòng từ ái, mà họ đã nói vì tham lam lợi lộc, mong muốn có được nhiều tiền để duy trì cuộc sống.”
Evaṃ satthā soḷasannaṃ mahāsupinānaṃ nipphattiṃ kathetvā ‘‘na kho, mahārāja, etarahi tvaññeva ime supine addasa, porāṇakarājānopi addasaṃsu.
Thus, the Teacher, having explained the fulfillment of the sixteen great dreams, said, "Indeed, great king, it is not only you who have seen these dreams now; ancient kings also saw them.
Sau khi Đức Phật đã giải thích xong mười sáu giấc đại mộng như vậy, Ngài nói: “Này Đại vương, không phải chỉ riêng nhà vua thấy những giấc mộng này vào thời điểm hiện tại, mà các vị vua thời xưa cũng đã thấy.
Brāhmaṇāpi nesaṃ evameva ime supine gahetvā yaññamatthake khipiṃsu, tato paṇḍitehi dinnanayena gantvā bodhisattaṃ pucchiṃsu.
The brahmins, too, taking these dreams in the same way, threw them into the sacrificial fire. Then, following the method given by the wise, they went and asked the Bodhisatta.
Các Bà-la-môn cũng đã lấy những giấc mộng này và ném chúng vào lễ tế, rồi từ đó, theo cách được các hiền giả chỉ dẫn, họ đã đi hỏi Bồ-tát.
Porāṇakā paṇḍitāpi nesaṃ ime supine kathentā imināva niyāmena kathesu’’nti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The ancient wise men also explained these dreams to them in this very manner," and having said this, when implored by him, the Teacher related a past event.
Các hiền giả thời xưa cũng đã giải thích những giấc mộng này cho họ theo cùng phương pháp này.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của vua, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ceva samāpattiyo ca nibbattetvā himavantappadese jhānakīḷaṃ kīḷanto viharati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into an Udicca brahmin family. Having reached maturity, he renounced the world as an ascetic, developed supernormal powers and attainments, and dwelt in the Himavanta region, enjoying the bliss of jhāna.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc, khi trưởng thành, Ngài đã xuất gia làm ẩn sĩ, thành tựu các thần thông và thiền định, và sống an trú trong niềm vui thiền định ở vùng Hy Mã Lạp Sơn.
Tadā bārāṇasiyaṃ brahmadatto imināva niyāmena ime supine disvā brāhmaṇe pucchi.
At that time, Brahmadatta in Bārāṇasī saw these dreams in the same way and asked the brahmins.
Khi đó, vua Brahmadatta ở Bārāṇasī đã thấy những giấc mộng này theo cùng phương pháp này và hỏi các Bà-la-môn.
Brāhmaṇā evameva yaññaṃ yajituṃ ārabhiṃsu.
The brahmins began to perform a sacrifice in the same manner.
Các Bà-la-môn cũng bắt đầu cử hành lễ tế như vậy.
Tesu purohitassa antevāsikamāṇavo paṇḍito byatto ācariyaṃ āha – ‘‘ācariya, tumhehi mayaṃ tayo vede uggaṇhāpitā, nanu tesu ekaṃ māretvā ekassa sotthikammassa kāraṇaṃ nāma natthī’’ti.
Among them, the chief priest's wise and clever student said to his teacher, "Teacher, you have taught us the three Vedas. Is there truly no reason to kill one and perform a blessing for another?"
Trong số đó, một đệ tử của vị đạo sư Bà-la-môn, một thanh niên thông minh và tài giỏi, đã nói với thầy mình: “Thưa thầy, chúng con đã được thầy dạy ba bộ Veda. Chẳng phải trong đó không có việc giết một người để làm lễ cầu an cho một người khác sao?”
Tāta, iminā upāyena amhākaṃ bahudhanaṃ uppajjissati, tvaṃ pana rañño dhanaṃ rakkhitukāmo maññeti.
"My son, by this means, much wealth will arise for us. But you, it seems, wish to protect the king's wealth."
“Này con, bằng phương cách này, chúng ta sẽ có được nhiều tiền. Con lại muốn bảo vệ tài sản của nhà vua sao?”
Māṇavo ‘‘tena hi, ācariya, tumhe tumhākaṃ kammaṃ karotha, ahaṃ tumhākaṃ santike kiṃ karissāmī’’ti vicaranto rañño uyyānaṃ agamāsi.
The student said, "Then, teacher, you do your work. What shall I do in your presence?" and wandered off to the king's park.
Thanh niên đó nói: “Vậy thì, thưa thầy, thầy hãy làm việc của thầy, con sẽ làm gì ở chỗ thầy?” Nói xong, anh ta đi đến vườn thượng uyển của nhà vua.
Taṃ divasameva bodhisattopi taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘ajja mayi manussapathaṃ gate mahājanassa bandhanā mokkho bhavissatī’’ti ākāsena gantvā uyyāne otaritvā suvaṇṇapaṭimā viya maṅgalasilātale nisīdi.
On that very day, the Bodhisatta, knowing the situation, thought, "Today, when I come into the path of men, the great populace will be freed from bondage." He went through the air, descended into the park, and sat on the auspicious stone slab like a golden statue.
Chính ngày hôm đó, Bồ-tát cũng biết được sự việc đó, nghĩ: “Hôm nay, khi ta đi vào thế gian, chúng sinh sẽ được giải thoát khỏi sự trói buộc.” Ngài đã đi bằng thần thông và hạ xuống vườn thượng uyển, ngồi trên một tảng đá thiêng như một bức tượng vàng.
Māṇavo bodhisattaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā paṭisanthāramakāsi.
The student approached the Bodhisatta, paid homage, sat to one side, and exchanged greetings.
Thanh niên đó đến gần Bồ-tát, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, rồi hỏi thăm.
Bodhisattopi tena saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ nu kho, māṇava, rājā dhammena rajjaṃ kāretī’’ti pucchi.
The Bodhisatta also exchanged pleasant greetings with him and asked, "Well, young man, does the king rule the kingdom righteously?"
Bồ-tát cũng nói chuyện thân mật với anh ta và hỏi: “Này thanh niên, vua có trị vì vương quốc theo Chánh pháp không?”
‘‘Bhante, rājā nāma dhammiko, apica kho taṃ brāhmaṇā atitthe pakkhandāpe’’nti.
"Venerable sir, the king is righteous, but the brahmins are pushing him into an improper course."
“Bạch Thế Tôn, vua là người có Chánh pháp, nhưng các Bà-la-môn đang dẫn dắt ngài đi sai đường.”
Rājā soḷasa supine disvā brāhmaṇānaṃ ārocesi.
"The king saw sixteen dreams and reported them to the brahmins."
Vua đã thấy mười sáu giấc mộng và kể cho các Bà-la-môn nghe.
Brāhmaṇā ‘‘yaññaṃ yajissāmā’’ti āraddhā.
"The brahmins have begun to perform a sacrifice."
Các Bà-la-môn đã bắt đầu cử hành lễ tế.
Kiṃ nu kho, bhante, ‘‘ayaṃ nāma imesaṃ supinānaṃ nipphattī’’ti rājānaṃ saññāpetvā tumhākaṃ mahājanaṃ bhayā mocetuṃ na vaṭṭatīti.
"Venerable sir, is it not proper to inform the king of the fulfillment of these dreams and free the great populace from fear?"
Bạch Thế Tôn, chẳng lẽ không nên giải thích cho vua biết rằng: “Đây là sự thành hiện thực của những giấc mộng này,” để giải thoát đại chúng khỏi sợ hãi sao?
Mayaṃ kho, māṇava, rājānaṃ na jānāma, rājāpi amhe na jānāti.
"Indeed, young man, we do not know the king, nor does the king know us."
“Này thanh niên, chúng ta không biết vua, và vua cũng không biết chúng ta.
Sace pana idhāgantvā puccheyya, katheyyāmassa mayanti.
"But if he were to come here and ask, we would tell him."
Nhưng nếu ngài đến đây hỏi, chúng ta sẽ giải thích cho ngài.”
Māṇavo ‘‘ahaṃ, bhante, taṃ ānessāmi, tumhe mamāgamanaṃ udikkhantā muhuttaṃ nisīdathā’’ti bodhisattaṃ paṭijānāpetvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, eko ākāsacāriko tāpaso tumhākaṃ uyyāne otaritvā ‘tumhehi diṭṭhasupinānaṃ nipphattiṃ kathessāmī’ti tumhe pakkosatī’’ti āha.
The student, having made the Bodhisatta promise, "Venerable sir, I will bring him. Please wait for my arrival for a moment," went to the king and said, "Great king, an aerial ascetic has descended into your park and invites you, saying, 'I will explain the fulfillment of the dreams you have seen.'"
Thanh niên đó nói: “Bạch Thế Tôn, con sẽ đưa ngài ấy đến, xin Thế Tôn hãy ngồi đợi con một lát.” Sau khi Bồ-tát đồng ý, anh ta đi đến chỗ vua và nói: “Đại vương, có một đạo sĩ bay trên không trung đã hạ xuống vườn thượng uyển của ngài và nói rằng: ‘Ta sẽ giải thích sự thành hiện thực của những giấc mộng mà ngài đã thấy,’ và mời ngài đến.”
Rājā tassa kathaṃ sutvā tāvadeva mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā tāpasaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno pucchi ‘‘tumhe kira, bhante, mayā diṭṭhasupinānaṃ nipphattiṃ jānāthā’’ti?
The king, hearing his words, immediately went to the park with a large retinue, paid homage to the ascetic, sat to one side, and asked, "Venerable sir, do you indeed know the fulfillment of the dreams I have seen?"
Vua nghe lời anh ta nói, liền lập tức cùng với đoàn tùy tùng đông đảo đi đến vườn thượng uyển, đảnh lễ vị đạo sĩ và ngồi xuống một bên, rồi hỏi: “Bạch Thế Tôn, ngài có biết sự thành hiện thực của những giấc mộng mà tôi đã thấy không?”
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
"Yes, great king."
“Vâng, Đại vương.”
‘‘Tena hi kathethā’’ti.
"Then please explain them."
“Vậy thì xin hãy kể.”
‘‘Kathemi, mahārāja, yathādiṭṭhe tāva supine maṃ sāvehī’’ti.
"I will explain, great king. First, tell me the dreams as you saw them."
“Tôi sẽ kể, Đại vương, trước hết xin hãy kể cho tôi nghe những giấc mộng mà ngài đã thấy.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā –
"Very well, venerable sir," said the king—
“Lành thay, bạch Thế Tôn,” vua nói –
Tatrāyamattho – ayaṃ, mahārāja, imesaṃ supinānaṃ nipphatti.
The meaning here is: "This, O great king, is the fulfillment of these dreams."
Ở đây, ý nghĩa là: “Này Đại vương, đây là sự thành hiện thực của những giấc mộng này.
Yaṃ panetaṃ tesaṃ paṭighātatthāya yaññakammaṃ vattati, taṃ vipariyāso vattati viparītato vattati, vipallāsena vattatīti vuttaṃ hoti.
But as to the sacrificial rite that is being performed to avert them, it is said, "A perversion prevails," meaning it proceeds in reverse, it proceeds erroneously.
Còn cái lễ tế đang diễn ra để ngăn chặn chúng, đó là sự đảo lộn đang diễn ra, nghĩa là đang diễn ra một cách ngược lại, đang diễn ra một cách sai lầm.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Imesañhi nipphatti nāma lokassa viparivattanakāle, akāraṇassa kāraṇanti gahaṇakāle, kāraṇassa akāraṇanti chaḍḍanakāle, abhūtassa bhūtanti gahaṇakāle, bhūtassa abhūtanti jahanakāle, alajjīnaṃ ussannakāle, lajjīnañca parihīnakāle bhavissati.
Indeed, the fulfillment of these (dreams) will occur when the world is in a state of upheaval, when the causeless is taken as a cause, when the cause is discarded as causeless, when the unreal is taken as real, when the real is abandoned as unreal, when the shameless are abundant, and when the modest are diminished.
Vì sự thành hiện thực của chúng sẽ xảy ra vào thời điểm thế giới bị đảo lộn, vào thời điểm người ta coi cái không phải nguyên nhân là nguyên nhân, vào thời điểm vứt bỏ cái là nguyên nhân như không phải nguyên nhân, vào thời điểm người ta coi cái không thật là thật, vào thời điểm người ta từ bỏ cái thật như không thật, vào thời điểm những kẻ vô liêm sỉ thịnh hành, và những kẻ có liêm sỉ suy tàn.
Nayidha matthīti idāni pana tava vā mama vā kāle idha imasmiṃ purisayuge vattamāne etesaṃ nipphatti natthi.
"There is no fulfillment here" means that now, in your time or my time, in this present generation of people, there is no fulfillment of these (dreams).
Nayidha matthī (không có ở đây) nghĩa là: hiện tại, vào thời của ta hay của nhà vua, trong thời đại này, sự thành hiện thực của chúng không có.
Tasmā etesaṃ paṭighātāya vattamānaṃ yaññakammaṃ vipallāsena vattati, alaṃ tena.
Therefore, the sacrificial rite being performed to avert them proceeds erroneously; it is enough with that.
Vì vậy, lễ tế đang diễn ra để ngăn chặn chúng là một sự sai lầm, hãy dừng lại.”
Natthi te itonidānaṃ bhayaṃ vā chambhitattaṃ vāti mahāpuriso rājānaṃ samassāsetvā mahājanaṃ bandhanā mocetvā puna ākāse ṭhatvā rañño ovādaṃ datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā ‘‘ito paṭṭhāya, mahārāja, brāhmaṇehi saddhiṃ ekato hutvā pasughātayaññaṃ mā yajī’’ti dhammaṃ desetvā ākāseneva attano vasanaṭṭhānaṃ agamāsi.
"You have no fear or terror arising from this," thus the Great Being reassured the king, released the populace from bondage, and then, standing in the sky, gave counsel to the king, establishing him in the Five Precepts, and teaching the Dhamma, saying, "From now on, O great king, do not perform animal-slaughtering sacrifices together with brahmins," and then departed through the sky to his own dwelling place.
Bậc Đại nhân an ủi nhà vua rằng: “Từ đây về sau, không có sự sợ hãi hay kinh hoàng nào cho ngài cả”, giải thoát đại chúng khỏi sự trói buộc, rồi lại đứng trên hư không, ban lời giáo huấn cho nhà vua, khiến ngài an lập trong năm giới, thuyết Pháp rằng: “Từ nay về sau, Đại vương, đừng cùng với các Bà-la-môn tổ chức lễ tế sát sinh nữa”, và từ trên hư không, Người trở về nơi ở của mình.
Rājāpi tassa ovāde ṭhito dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The king, too, abiding by his counsel, performed meritorious deeds such as giving alms, and went according to his kamma.
Nhà vua cũng, an trụ trong lời giáo huấn của Người, đã làm các công đức bố thí, v.v., và đã đi theo nghiệp của mình.
Ubho khañjāti idaṃ satthā jetavane viharanto macchariyakosiyaseṭṭhiṃ ārabbha kathesi.
"Both lame" – this the Teacher related while dwelling in Jetavana, concerning the miserly millionaire Kosiyaseṭṭhi.
“Ubho khañjā” (Cả hai đều què) – câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến trưởng giả keo kiệt Kosiyaseṭṭhi.
Rājagahanagarassa kira avidūre sakkāraṃ nāma nigamo ahosi, tattheko macchariyakosiyo nāma seṭṭhi asītikoṭivibhavo paṭivasati.
It is said that not far from Rājagaha city there was a market town called Sakkāra, where a millionaire named Macchariyakosiya, possessing eighty crores of wealth, resided.
Gần thành Rājagaha có một thị trấn tên là Sakkāra, nơi đó có một trưởng giả tên là Macchariyakosiyo (Kosiyo keo kiệt) đang sống, sở hữu tài sản tám mươi triệu đồng.
So tiṇaggena telabindumattampi neva paresaṃ deti, na attanā paribhuñjati.
He would not give even a drop of oil on a blade of grass to others, nor would he enjoy it himself.
Ông ta không bao giờ cho người khác dù chỉ một giọt dầu dính đầu ngọn cỏ, cũng không tự mình hưởng thụ.
Iti tassa taṃ vibhavajātaṃ neva puttadārādīnaṃ, na samaṇabrāhmaṇānaṃ atthaṃ anubhoti, rakkhasapariggahitapokkharaṇī viya aparibhogaṃ tiṭṭhati.
Thus, his accumulated wealth was of no benefit to his children, wife, and so on, nor to ascetics and brahmins; it remained unused, like a pond guarded by a rākṣasa.
Vì vậy, khối tài sản ấy không mang lại lợi ích cho con cái, vợ con, hay các Sa-môn, Bà-la-môn, mà cứ nằm đó không được sử dụng, giống như một cái ao bị thần giữ của chiếm giữ.
Satthā ekadivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya sakalalokadhātuyaṃ bodhaneyyabandhave olokento pañcacattālīsayojanamatthake vasantassa tassa seṭṭhino sapajāpatikassa sotāpattiphalassa upanissayaṃ addasa.
One day, the Teacher, having arisen from the attainment of great compassion in the early morning, surveyed the entire world-system for those ripe for awakening, and saw the potential for stream-entry for that millionaire and his wife, residing forty-five yojanas away.
Một ngày nọ, vào lúc rạng đông, Bậc Đạo Sư xuất khỏi đại bi định, nhìn khắp thế giới để tìm kiếm những người có duyên giác ngộ, và thấy duyên chứng quả Dự lưu của vị trưởng giả cùng vợ ông ta, đang sống cách đó bốn mươi lăm dojana.
Tato purimadivase pana rājānaṃ upaṭṭhātuṃ rājagehaṃ gantvā rājūpaṭṭhānaṃ katvā āgacchanto ekaṃ chātajjhattaṃ janapadamanussaṃ kummāsapūraṃ kapallapūvaṃ khādantaṃ disvā tattha pipāsaṃ uppādetvā attano gharaṃ gantvā cintesi ‘‘sacāhaṃ ‘kapallapūvaṃ khāditukāmomhī’ti vakkhāmi, bahū mayā saddhiṃ khāditukāmā bhavissanti, evaṃ me bahūni taṇḍulasappimadhuphāṇitādīni parikkhayaṃ gamissanti, na kassaci kathessāmī’’ti taṇhaṃ adhivāsento vicarati.
Then, on the previous day, having gone to the royal palace to attend upon the king, and having performed his duties, as he was returning, he saw a hungry villager eating a kapallapūva filled with kummāsa. Seeing this, he developed a craving for it. Going home, he thought, “If I say, ‘I want to eat kapallapūva,’ many will want to eat with me. In this way, much of my rice, ghee, honey, and treacle will be consumed. I will not tell anyone.” Thus, suppressing his craving, he wandered about.
Vào ngày hôm trước, sau khi đến cung điện để hầu vua và làm xong việc, khi trở về, ông ta thấy một người dân đói khát đang ăn bánh bột nướng trong bát, liền nảy sinh ý muốn ăn món đó, rồi về nhà suy nghĩ: “Nếu mình nói ‘Tôi muốn ăn bánh bột nướng’, sẽ có nhiều người cũng muốn ăn cùng, như vậy mình sẽ tốn nhiều gạo, bơ, mật ong, đường thốt nốt, v.v., mình sẽ không nói với ai cả.” Cứ thế, ông ta sống với sự kìm nén dục vọng.
So gacchante gacchante kāle uppaṇḍupaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto jāto.
As time passed, he became pale and yellow, and his body became covered with veins.
Thời gian trôi qua, ông ta trở nên xanh xao, vàng vọt, gân cốt nổi rõ trên người.
Tato taṇhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto gabbhaṃ pavisitvā mañcakaṃ upagūhitvā nipajji.
Unable to suppress his craving any longer, he entered his chamber, embraced the bed, and lay down.
Sau đó, không thể kìm nén dục vọng được nữa, ông ta vào phòng, ôm lấy chiếc giường và nằm xuống.
Evaṃgatopi dhanahānibhayena kassaci kiñci na kathesi.
Even in such a state, out of fear of losing wealth, he told no one anything.
Dù ở trong tình trạng như vậy, ông ta vẫn không nói gì với ai vì sợ mất của.
Atha naṃ bhariyā upasaṅkamitvā piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘kiṃ te sāmi, aphāsuka’’nti pucchi.
Then his wife approached him, stroked his back, and asked, “What troubles you, my lord?”
Bấy giờ, vợ ông ta đến gần, xoa lưng và hỏi: “Chàng ơi, chàng có khó chịu ở đâu không?”
‘‘Na me kiñci aphāsukaṃ atthī’’ti.
“Nothing troubles me.”
“Ta không có gì khó chịu cả.”
‘‘Kiṃ nu kho te rājā kupito’’ti?
“Has the king become angry with you?”
“Có phải nhà vua đang giận chàng không?”
‘‘Rājāpi me na kuppatī’’ti.
“The king is not angry with me either.”
“Nhà vua cũng không giận ta.”
‘‘Atha kiṃ te puttadhītāhi vā dāsakammakarādīhi vā kiñci amanāpaṃ kataṃ atthī’’ti?
“Then have your sons, daughters, servants, or laborers done anything displeasing to you?”
“Vậy có phải con cái hay nô tỳ, người làm công, v.v., đã làm điều gì không vừa ý chàng không?”
‘‘Evarūpampi natthī’’ti.
“Nothing of that sort either.”
“Cũng không có chuyện như vậy.”
‘‘Kismiñci pana te taṇhā atthī’’ti?
“Do you have a craving for anything?”
“Vậy chàng có ham muốn điều gì không?”
Evaṃ vuttepi dhanahānibhayena kiñci avatvā nissaddova nipajji.
Even when asked this, out of fear of losing wealth, he said nothing and lay silent.
Dù được hỏi như vậy, vì sợ mất của, ông ta không nói gì mà cứ nằm im lặng.
Atha naṃ bhariyā ‘‘kathehi, sāmi, kismiṃ te taṇhā’’ti āha.
Then his wife said to him, “Tell me, my lord, what is your craving?”
Bấy giờ, vợ ông ta nói: “Chàng ơi, hãy nói đi, chàng ham muốn điều gì?”
So vacanaṃ parigilanto viya ‘‘atthi me ekā taṇhā’’ti āha.
He spoke as if choking on his words, “I have a craving.”
Ông ta như thể đang nuốt lời, nói: “Ta có một ham muốn.”
‘‘Kiṃ taṇhā, sāmī’’ti?
“What craving, my lord?”
“Ham muốn gì vậy, chàng?”
‘‘Kapallapūvaṃ khāditukāmomhī’’ti.
“I want to eat kapallapūva.”
“Ta muốn ăn bánh bột nướng.”
‘‘Atha kimatthaṃ na kathesi, kiṃ tvaṃ daliddo, idāni sakalasakkāranigamavāsīnaṃ pahonake kapallapūve pacissāmī’’ti?
“Then why didn’t you say so? Are you poor? I will now cook kapallapūva enough for all the inhabitants of the entire prosperous town!”
“Vậy tại sao chàng không nói? Chàng có nghèo đâu? Bây giờ thiếp sẽ nướng đủ bánh bột nướng cho tất cả cư dân thị trấn Sakkāra.”
‘‘Kiṃ te etehi, te attano kammaṃ katvā khādissantī’’ti?
“What good are they to you? Let them eat what they have earned.”
“Mấy người đó thì liên quan gì đến nàng? Họ sẽ tự làm việc của mình rồi ăn.”
‘‘Tena hi ekaracchavāsīnaṃ pahonake pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough for the residents of one street.”
“Vậy thì thiếp sẽ nướng đủ cho cư dân một con đường.”
Jānāmahaṃ tava mahaddhanabhāvanti.
“I know your great wealth.”
“Ta biết nàng giàu có mà.”
‘‘Tena hi imasmiṃ gehamatte sabbesaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough for everyone in this house alone.”
“Vậy thì thiếp sẽ nướng đủ cho tất cả mọi người trong ngôi nhà này.”
‘‘Jānāmahaṃ tava mahajjhāsayabhāva’’nti.
“I know your great intention.”
“Ta biết nàng có ý chí lớn mà.”
‘‘Tena hi te puttadāramattasseva pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough just for you and your children.”
“Vậy thì thiếp sẽ nướng đủ cho riêng con cái của chàng thôi.”
‘‘Kiṃ pana te etehī’’ti?
“But what good are they to you?”
“Mấy người đó thì liên quan gì đến nàng?”
‘‘Tena hi tuyhañca mayhañca pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough for just you and me.”
“Vậy thì thiếp sẽ nướng đủ cho cả chàng và thiếp.”
‘‘Tvaṃ kiṃ karissasī’’ti?
“What will you do?”
“Nàng sẽ làm gì?”
‘‘Tena hi ekasseva te pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough for just you alone.”
“Vậy thì thiếp sẽ nướng đủ cho riêng chàng thôi.”
‘‘Imasmiṃ ṭhāne paccamānaṃ bahū paccāsīsanti, sakalataṇḍule ṭhapetvā bhinnataṇḍule ca uddhanakapallādīni ca ādāya thokaṃ khīrasappimadhuphāṇitañca gahetvā sattabhūmikassa pāsādassa uparimatalaṃ āruyha paca, tatthāhaṃ ekakova nisīditvā khādissāmī’’ti.
“Many will hope for it if it is cooked in this place. So, leaving aside all the whole rice, take broken rice, an oven, a pan, a little milk, ghee, honey, and treacle, ascend to the uppermost floor of the seven-storied palace, and cook there. There, I alone will sit and eat.”
“Nếu nướng ở đây, nhiều người sẽ trông mong. Hãy mang tất cả gạo đã xay, gạo tấm, lò nướng, chảo, một ít sữa, bơ, mật ong và đường thốt nốt lên tầng cao nhất của tòa tháp bảy tầng mà nướng, ở đó ta sẽ ngồi một mình mà ăn.”
Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā gahetabbaṃ gāhāpetvā pāsādaṃ āruyha dāsiyo vissajjetvā seṭṭhiṃ pakkosāpesi.
She assented, saying, “Very well,” had the necessary items brought, ascended the palace, dismissed the maidservants, and sent for the treasurer.
Bà ta “Vâng” lời, sai người mang những thứ cần mang lên tháp, rồi cho các tỳ nữ về và gọi trưởng giả.
So ādito paṭṭhāya dvārāni pidahanto sabbadvāresu sūcighaṭikāni datvā sattamatalaṃ abhiruhitvā tatthapi dvāraṃ pidahitvā nisīdi.
Starting from the bottom, he closed the doors, secured all the doors with bolts and latches, ascended to the seventh floor, closed that door too, and sat down.
Ông ta từ đầu đã khóa các cửa, cài chốt tất cả các cửa, rồi leo lên tầng bảy, ở đó cũng đóng cửa lại rồi ngồi xuống.
Bhariyāpissa uddhane aggiṃ jāletvā kapallakaṃ āropetvā pūve pacituṃ ārabhi.
His wife lit a fire in the oven, placed the pan, and began to cook the pūvas.
Vợ ông ta cũng nhóm lửa trong lò, đặt chảo lên và bắt đầu nướng bánh.
Atha satthā pātova mahāmoggallānattheraṃ āmantesi, ‘‘eso, moggallāna, rājagahanagarassa avidūre sakkāranigame macchariyakosiyaseṭṭhi ‘kapallapūve khādissāmī’ti aññesaṃ dassanabhayena sattabhūmike pāsāde kapallapūve pacāpeti.
Then, early in the morning, the Teacher addressed the Elder Mahāmoggallāna, “Moggallāna, not far from Rājagaha city, in the prosperous town, the miserly treasurer Kosiya is having kapallapūvas cooked in his seven-storied palace, out of fear that others might see him eating them.
Bấy giờ, vào sáng sớm, Bậc Đạo Sư gọi Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna, “Moggallāna này, trưởng giả keo kiệt Kosiyaseṭṭhi ở thị trấn Sakkāra, gần thành Rājagaha, đang cho nướng bánh bột nướng trên tòa tháp bảy tầng vì sợ người khác thấy mình ăn bánh bột nướng.
Tvaṃ tattha gantvā taṃ seṭṭhiṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā ubhopi jayampatike pūve ca khīrasappimadhuphāṇitādīni ca gāhāpetvā attano balena jetavanaṃ ānehi.
You go there, subdue that treasurer, make him share his food, and bring both the husband and wife, along with the pūvas, milk, ghee, honey, and treacle, to Jetavana with your power.
Con hãy đến đó, chế ngự vị trưởng giả đó, khiến ông ta không còn keo kiệt nữa, rồi bảo cả hai vợ chồng mang bánh bột nướng, sữa, bơ, mật ong, đường thốt nốt, v.v., đến Jetavana bằng thần thông của con.
Ajjāhaṃ pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vihāreyeva nisīdissāmi, pūveheva bhattakiccaṃ karissāmī’’ti.
Today, I will sit right here in the monastery with five hundred bhikkhus, and we will have our meal with the pūvas.”
Hôm nay, Ta sẽ ngồi trong tinh xá cùng với năm trăm Tỳ-kheo, và sẽ dùng bánh bột nướng làm bữa ăn.”
Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā tāvadeva iddhibalena taṃ nigamaṃ gantvā tassa pāsādassa sīhapañjaradvāre sunivattho supāruto ākāseyeva maṇirūpakaṃ viya aṭṭhāsi.
The Elder, saying, “Very well, Venerable Sir,” accepted the Teacher’s words. Immediately, with his psychic power, he went to that town and stood in the air, like a jeweled image, at the lion-windowed door of the treasurer’s palace, well-attired and well-robed.
Trưởng lão “Vâng, bạch Thế Tôn” lời Bậc Đạo Sư, ngay lập tức dùng thần thông đến thị trấn đó, rồi đứng trên hư không ngay trước cửa sổ sư tử của tòa tháp, chỉnh tề y phục, như một bức tượng ngọc.
Mahāseṭṭhino theraṃ disvāva hadayamaṃsaṃ kampi.
As soon as the great merchant saw the elder, his heart trembled.
Trưởng giả vừa thấy Trưởng lão, tim ông ta đã run lên.
So ‘‘ahaṃ evarūpānaññeva bhayena imaṃ ṭhānaṃ āgato, ayañca āgantvā vātapānadvāre ṭhito’’ti gahetabbagahaṇaṃ apassanto aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya dosena taṭataṭāyanto evamāha ‘‘samaṇa, ākāse ṭhatvā tvaṃ kiṃ labhissasi, ākāse apade padaṃ dassetvā caṅkamantopi neva labhissasī’’ti.
He, not seeing what should be understood, thought, "It is precisely out of fear of such people that I came to this place, and now this one has come and stands at the window!" and, crackling with anger like salt crystals thrown into a fire, he said, "Ascetic, what will you gain by standing in the sky? You will gain nothing even by walking in the sky, showing steps where there are no steps."
Ông ta nghĩ: “Mình đến đây vì sợ những người như thế này, mà vị này lại đến đứng ở cửa sổ”, không thấy có cách nào để đuổi đi, ông ta bực tức như muối bỏ vào lửa, nói: “Sa-môn, ông đứng trên hư không thì được gì? Ngay cả khi ông đi kinh hành trên hư không mà không có chỗ dựa, ông cũng chẳng được gì đâu.”
Thero tasmiṃyeva ṭhāne aparāparaṃ caṅkami.
The elder walked back and forth in that very place.
Trưởng lão đi kinh hành qua lại ngay tại chỗ đó.
Seṭṭhi ‘‘caṅkamanto kiṃ labhissasi, ākāse pallaṅkena nisīdamānopi na labhissasiyevā’’ti āha.
The merchant said, "What will you gain by walking? You will gain nothing even by sitting cross-legged in the sky."
Trưởng giả nói: “Ông đi kinh hành thì được gì? Ngay cả khi ông ngồi kiết già trên hư không, ông cũng chẳng được gì đâu.”
Thero pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
The elder sat down, folding his legs cross-legged.
Trưởng lão ngồi kiết già.
Atha naṃ ‘‘nisinno kiṃ labhissasi, āgantvā vātapānaummāre ṭhitopi na labhissasī’’ti āha.
Then he said to him, "What will you gain by sitting? You will gain nothing even by coming and standing on the window sill."
Bấy giờ, ông ta nói: “Ông ngồi thì được gì? Ngay cả khi ông đến đứng ở ngưỡng cửa sổ, ông cũng chẳng được gì đâu.”
Atha thero ummāre aṭṭhāsi.
Then the elder stood on the sill.
Bấy giờ, Trưởng lão đứng ở ngưỡng cửa.
Atha naṃ ‘‘ummāre ṭhito kiṃ labhissasi, dhūmāyantopi na labhissasiyevā’’ti āha.
Then he said to him, "What will you gain by standing on the sill? You will gain nothing even by emitting smoke."
Bấy giờ, ông ta nói: “Ông đứng ở ngưỡng cửa thì được gì? Ngay cả khi ông bốc khói, ông cũng chẳng được gì đâu.”
Thero dhūmāyi, sakalapāsādo ekadhūmo ahosi, seṭṭhino akkhīnaṃ sūciyā vijjhanakālo viya jāto.
The elder emitted smoke; the entire palace became filled with smoke, and it was as if needles were piercing the merchant's eyes.
Trưởng lão bốc khói, cả tòa tháp chìm trong khói, mắt của trưởng giả như bị kim châm.
Gehajjhāyanabhayena pana naṃ ‘‘pajjalantopi na labhissasī’’ti avatvā cintesi ‘‘ayaṃ samaṇo suṭṭhu laggo, aladdhā na gamissati, ekamassa pūvaṃ dāpessāmī’’ti bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, ekaṃ khuddakapūvaṃ pacitvā samaṇassa datvā uyyojehi na’’nti.
However, fearing that the house would burn down, he did not say, "You will gain nothing even by blazing," but thought, "This ascetic is very persistent; he will not leave without getting something. I will have one cake given to him," and he said to his wife, "My dear, fry a small cake, give it to the ascetic, and send him away."
Tuy nhiên, vì sợ nhà cháy, ông ta không nói “Ngay cả khi ông bốc cháy, ông cũng chẳng được gì đâu”, mà suy nghĩ: “Vị Sa-môn này thật lì lợm, không được gì sẽ không đi. Mình sẽ cho ông ta một cái bánh”, rồi nói với vợ: “Này nàng, hãy nướng một cái bánh nhỏ rồi cho Sa-môn đó đi đi.”
Sā thokaññeva piṭṭhaṃ kapallapātiyaṃ pakkhipi, mahāpūvo hutvā sakalapātiṃ pūretvā uddhumāto aṭṭhāsi.
She put only a little flour into the frying pan, but it became a large cake, filling the entire pan and swelling up.
Bà ta chỉ bỏ một ít bột vào chảo, nhưng cái bánh nở lớn, đầy cả chảo và phồng lên.
Seṭṭhi taṃ disvā ‘‘bahu tayā piṭṭhaṃ gahitaṃ bhavissatī’’ti sayameva dabbikaṇṇena thokataraṃ piṭṭhaṃ gahetvā pakkhipi, pūvo purimapūvato mahantataro jāto.
Seeing that, the merchant thought, "You must have taken a lot of flour," and he himself took a smaller amount of flour with a ladle and put it in, but the cake became even larger than the previous one.
Trưởng giả thấy vậy, nghĩ: “Chắc nàng đã lấy nhiều bột”, rồi tự mình dùng muỗng lấy một ít bột hơn và bỏ vào, cái bánh lại lớn hơn cái bánh trước.
Evaṃ yaṃ yaṃ pacati, so so mahantamahantova hoti.
Thus, whatever he fried, it became larger and larger.
Cứ thế, ông ta nướng cái nào, cái đó đều rất lớn.
So nibbinno bhariyaṃ āha ‘‘bhadde, imassa ekaṃ pūvaṃ dehī’’ti.
Disgusted, he said to his wife, "My dear, give him one cake."
Ông ta chán nản, nói với vợ: “Này nàng, hãy cho ông ta một cái bánh đi.”
Tassā pacchito ekaṃ pūvaṃ gaṇhantiyā sabbe ekābaddhā allīyiṃsu.
As she took one cake from the basket, all of them stuck together.
Khi bà ta lấy một cái bánh từ phía sau, tất cả các bánh đều dính chặt vào nhau.
Sā seṭṭhiṃ āha ‘‘sāmi, sabbe pūvā ekato laggā, visuṃ kātuṃ na sakkomī’’ti.
She said to the merchant, "Master, all the cakes are stuck together; I cannot separate them."
Nàng nói với vị trưởng giả: “Thưa chủ nhân, tất cả bánh ngọt dính liền vào nhau, con không thể tách rời ra được.”
‘‘Ahaṃ karissāmī’’ti sopi kātuṃ nāsakkhi.
"I will do it," he said, but he also could not separate them.
“Ta sẽ làm,” ông ta cũng không thể làm được.
Ubho janā koṭiyaṃ gahetvā kaḍḍhantāpi viyojetuṃ nāsakkhiṃsuyeva.
Even when both of them held them at the edge and pulled, they could not separate them.
Cả hai người dù nắm lấy một góc mà kéo cũng không thể tách rời ra được.
Athassa pūvehi saddhiṃ vāyamantasseva sarīrato sedā mucciṃsu, pipāsā ca pacchijji.
Then, as he struggled with the cakes, sweat broke out on his body, and his thirst was quenched.
Sau đó, khi vị trưởng giả đang cố gắng với bánh ngọt, mồ hôi từ thân thể ông tuôn ra, và cơn khát cũng biến mất.
Tato bhariyaṃ āha ‘‘bhadde, na me pūvehi attho, pacchiyā saddhiṃyeva imassa bhikkhussa dehī’’ti.
Thereupon, he said to his wife, "My dear, I have no use for these cakes. Give them to this bhikkhu along with the basket."
Rồi ông nói với vợ: “Này hiền thê, ta không cần bánh ngọt nữa, hãy đem cả rổ bánh này dâng cho vị Tỳ-khưu ấy.”
Sā pacchiṃ ādāya theraṃ upasaṅkamitvā sabbe pūve therassa adāsi.
She took the basket and approached the elder, giving him all the cakes.
Nàng cầm rổ bánh đến gần vị Trưởng lão và dâng tất cả bánh ngọt cho vị Trưởng lão.
Thero ubhinnampi dhammaṃ desesi, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇe kathesi, ‘‘atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭha’’nti dānādīnaṃ phalaṃ gaganatale puṇṇacandaṃ viya dassesi.
The elder taught the Dhamma to both of them, spoke of the virtues of the Three Jewels, and showed the fruit of giving and other good deeds, saying, "There is what is given, there is what is sacrificed," like the full moon in the sky.
Vị Trưởng lão thuyết pháp cho cả hai người, kể về những đức tính của Tam Bảo, và chỉ rõ quả báo của việc bố thí v.v. như vầng trăng tròn trên bầu trời.
Taṃ sutvā pasannacitto seṭṭhi ‘‘bhante, āgantvā imasmiṃ pallaṅke nisīditvā pūve paribhuñjathā’’ti āha.
Hearing that, the merchant, with a delighted mind, said, "Venerable sir, please come and sit on this couch to partake of the cakes."
Nghe xong, vị trưởng giả với tâm hoan hỷ nói: “Bạch Đại đức, xin Đại đức hãy đến ngồi trên chiếc ghế này và thọ dụng bánh ngọt.”
Thero ‘‘mahāseṭṭhi, sammāsambuddho ‘pūve khādissāmī’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vihāre nisinno, tumhākaṃ ruciyā sati seṭṭhibhariyaṃ pūve ca khīrādīni ca gaṇhāpetha, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti āha.
The elder said, "Great merchant, the Perfectly Enlightened One is seated in the monastery with five hundred bhikkhus, intending to eat cakes. If you wish, have the merchant's wife take the cakes and milk, etc., and we will go to the Teacher."
Vị Trưởng lão nói: “Này Đại trưởng giả, Đức Sammāsambuddha đang ngự tại tịnh xá với năm trăm vị Tỳ-khưu để thọ dụng bánh ngọt. Nếu các vị có ý muốn, hãy bảo phu nhân trưởng giả mang bánh ngọt và sữa v.v. đến, chúng ta sẽ đến chỗ Đức Bổn Sư.”
‘‘Kahaṃ pana, bhante, etarahi satthā’’ti?
"But where, Venerable sir, is the Teacher now?"
“Bạch Đại đức, hiện giờ Đức Bổn Sư đang ở đâu ạ?”
‘‘Ito pañcacattālīsayojanamatthake jetavanamahāvihāre’’ti.
"At the Jetavana Great Monastery, forty-five yojanas from here."
“Tại Đại tịnh xá Jetavana, cách đây bốn mươi lăm dojanas.”
‘‘Bhante, kālaṃ anatikkamitvā ettakaṃ addhānaṃ kathaṃ gamissāmā’’ti?
"Venerable sir, how shall we travel such a distance without exceeding the time?"
“Bạch Đại đức, làm sao chúng con có thể đi xa như vậy mà không quá giờ ạ?”
‘‘Mahāseṭṭhi tumhākaṃ ruciyā sati ahaṃ vo attano iddhibalena nessāmi, tumhākaṃ pāsāde sopānasīsaṃ attano ṭhāneyeva bhavissati, sopānapariyosānaṃ pana jetavanadvārakoṭṭhake bhavissati, uparipāsādā heṭṭhāpāsādaṃ otaraṇakālamattena vo jetavanaṃ nessāmī’’ti.
"Great merchant, if you wish, I will take you by my psychic power. The top of the staircase of your palace will remain in its place, but the bottom of the staircase will be at the gatehouse of Jetavana. I will take you to Jetavana in the time it takes to descend from the upper palace to the lower palace."
“Này Đại trưởng giả, nếu các vị có ý muốn, tôi sẽ đưa các vị đi bằng thần thông của tôi. Đầu cầu thang trong cung điện của các vị sẽ ở nguyên vị trí, nhưng cuối cầu thang sẽ ở cổng tịnh xá Jetavana. Tôi sẽ đưa các vị đến Jetavana chỉ trong thời gian từ tầng trên xuống tầng dưới của cung điện.”
So ‘‘sādhu, bhante’’ti sampaṭicchi.
He replied, "Very well, Venerable sir," and agreed.
Ông ta chấp thuận: “Lành thay, bạch Đại đức.”
Thero sopānasīsaṃ tattheva katvā ‘‘sopānapādamūlaṃ jetavanadvārakoṭṭhake hotū’’ti adhiṭṭhāsi, tathevāhosi.
The elder made the top of the staircase remain there and resolved, "May the foot of the staircase be at the gatehouse of Jetavana," and so it was.
Vị Trưởng lão liền tạo đầu cầu thang ở đó và quán tưởng: “Chân cầu thang hãy ở cổng tịnh xá Jetavana!” Và đúng như vậy.
Iti thero seṭṭhiñca seṭṭhibhariyañca uparipāsādā heṭṭhāotaraṇakālato khippataraṃ jetavanaṃ sampāpesi.
Thus, the elder brought the merchant and his wife to Jetavana quicker than the time it takes to descend from the upper palace.
Như vậy, vị Trưởng lão đã đưa vị trưởng giả và phu nhân trưởng giả đến Jetavana nhanh hơn cả thời gian từ tầng trên xuống tầng dưới của cung điện.
Te ubhopi satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā kālaṃ ārocesuṃ.
Both of them approached the Teacher, paid homage, and announced the time.
Cả hai người đến gần Đức Bổn Sư, đảnh lễ và báo giờ.
Satthā bhattaggaṃ pavisitvā paññattavarabuddhāsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher entered the refectory and sat on the excellent Buddha-seat that had been prepared, together with the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Bổn Sư vào trai đường, ngồi trên tòa Phật tọa cao quý đã được sắp đặt cùng với Tăng đoàn.
Mahāseṭṭhi buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ adāsi, seṭṭhibhariyā tathāgatassa patte pūve patiṭṭhāpesi.
The great wealthy man offered the water of dedication to the Saṅgha of bhikkhus, with the Buddha at its head, and the wealthy man's wife placed cakes in the Tathāgata's bowl.
Đại trưởng giả dâng nước hồi hướng cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, phu nhân trưởng giả đặt bánh ngọt vào bát của Đức Như Lai.
Satthā attano yāpanamattaṃ gaṇhi, pañcasatā bhikkhūpi tatheva gaṇhiṃsu.
The Teacher took only what was sufficient for His sustenance, and the five hundred bhikkhus likewise took their share.
Đức Bổn Sư thọ dụng vừa đủ, năm trăm vị Tỳ-khưu cũng thọ dụng như vậy.
Seṭṭhi khīrasappimadhuphāṇitasakkharādīni dadamāno agamāsi.
The wealthy man continued to offer milk, ghee, honey, treacle, and sugar.
Vị trưởng giả tiếp tục dâng sữa, bơ, mật ong, đường phèn và các món khác.
Satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ bhattakiccaṃ niṭṭhāpesi.
The Teacher finished the meal with the five hundred bhikkhus.
Đức Bổn Sư cùng năm trăm vị Tỳ-khưu hoàn tất bữa ăn.
Mahāseṭṭhipi saddhiṃ bhariyāya yāvadatthaṃ khādi, pūvānaṃ pariyosānameva na paññāyati, sakalavihāre bhikkhūnañca vighāsādānañca dinnepi na pariyanto paññāyati.
The great wealthy man, together with his wife, ate to their satisfaction; the end of the cakes was not apparent, and even after giving to the bhikkhus and for gleanings in the entire monastery, there was no end to be seen.
Đại trưởng giả cùng phu nhân cũng ăn thỏa thích, nhưng bánh ngọt vẫn không hết. Dù đã dâng cho các Tỳ-khưu và những người ăn thừa trong toàn bộ tịnh xá, bánh vẫn không cạn.
‘‘Bhante, pūvā parikkhayaṃ na gacchantī’’ti bhagavato ārocesuṃ.
“Venerable Sir, the cakes are not diminishing,” they reported to the Blessed One.
Họ báo với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, bánh ngọt không hề vơi.”
Tena hi jetavanadvārakoṭṭhake chaḍḍethāti.
“In that case, throw them out at the gatehouse of Jetavana,”*.
“Vậy thì hãy đổ chúng ở cổng Jetavana.”
Atha ne dvārakoṭṭhakassa avidūre pabbhāraṭṭhāne chaḍḍayiṃsu.
Then they threw them out at a sloping place not far from the gatehouse.
Thế là họ đổ bánh ở một nơi dốc gần cổng tịnh xá.
Ajjatanāpi taṃ ṭhānaṃ ‘‘kapallapūvapabbhāro’’tveva paññāyati.
Even today, that place is known as the “Heap of Cake-Slices.”
Cho đến ngày nay, nơi đó vẫn được gọi là “Đồi Bánh Bát” (Kapallapūvapabbhāro).
Mahāseṭṭhi saddhiṃ bhariyāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
The great wealthy man, together with his wife, approached the Blessed One and stood to one side.
Đại trưởng giả cùng phu nhân đến gần Đức Thế Tôn và đứng sang một bên.
Bhagavā anumodanaṃ akāsi.
The Blessed One gave an anumodanā.
Đức Thế Tôn thuyết bài pháp tùy hỷ.
Anumodanāpariyosāne ubhopi sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ vanditvā dvārakoṭṭhake sopānaṃ āruyha attano pāsādeyeva patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the anumodanā, both of them became established in the fruit of stream-entry, paid homage to the Teacher, ascended the stairs at the gatehouse, and established themselves in their own palace.
Khi bài pháp tùy hỷ kết thúc, cả hai đều chứng đắc quả vị Nhập Lưu, đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi bước lên cầu thang ở cổng tịnh xá và trở về cung điện của mình.
Tato paṭṭhāya mahāseṭṭhi asītikoṭidhanaṃ buddhasāsaneyeva vikiri.
From that time onwards, the great wealthy man distributed eighty crores of wealth solely for the Buddha's dispensation.
Từ đó trở đi, Đại trưởng giả đã cúng dường tám mươi triệu tài sản cho giáo pháp của Đức Phật.
Punadivase sammāsambuddhe sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā jetavanaṃ āgamma bhikkhūnaṃ sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pavisitvā paṭisallīne sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘passathāvuso, mahāmoggallānattherassānubhāvaṃ, anupahacca saddhaṃ anupahacca bhoge macchariyaseṭṭhiṃ muhutteneva dametvā nibbisevanaṃ katvā pūve gāhāpetvā jetavanaṃ ānetvā satthu sammukhaṃ katvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi, aho mahānubhāvo thero’’ti therassa guṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
On the next day, after the Fully Enlightened One had wandered for alms in Sāvatthī, returned to Jetavana, given a good instruction to the bhikkhus, and entered the Perfumed Chamber for seclusion, in the evening, the bhikkhus, having gathered in the Dhamma hall, sat discussing the qualities of the Elder, saying, “Friends, behold the power of the Elder Mahāmoggallāna! Without harming their faith, without exhausting their possessions, he tamed the miserly wealthy man in a moment, made him non-attached, had him accept the cakes, brought him to Jetavana, presented him before the Teacher, and established him in the fruit of stream-entry. Oh, how mighty is the Elder!”
Ngày hôm sau, Đức Sammāsambuddha đi khất thực ở Sāvatthī, rồi trở về Jetavana, ban lời giáo huấn cho các Tỳ-khưu, sau đó vào Hương thất và nhập thiền tịnh. Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu tập hợp tại Pháp đường, ngồi đàm luận: “Này chư hiền, hãy xem oai lực của Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna! Ngài đã chế ngự vị trưởng giả keo kiệt trong chốc lát, không làm tổn hại đức tin cũng không làm tổn hại tài sản của ông ta, khiến ông ta từ bỏ sự keo kiệt, nhận bánh ngọt, đưa đến Jetavana, trình diện Đức Bổn Sư và giúp ông ta chứng đắc quả vị Nhập Lưu. Thật là một vị Trưởng lão có oai lực lớn!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, kuladamakena nāma bhikkhunā kule aviheṭhetvā akilametvā pupphato reṇuṃ gaṇhantena bhamarena viya upasaṅkamitvā buddhaguṇe jānāpetabba’’nti vatvā theraṃ pasaṃsanto –
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you sit here now?” When they replied, “It is this,” the Teacher said, “Bhikkhus, a bhikkhu who tames families should approach families without harming or wearying them, like a bee taking pollen from a flower without harming its color or fragrance, and should make them understand the qualities of the Buddha.” Praising the Elder, He then spoke—
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang bàn luận về chuyện gì?” Khi được thưa: “Về chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu khi giáo hóa gia đình phải đến gần họ như con ong lấy phấn hoa mà không làm hại màu sắc và hương thơm của hoa, không làm phiền hay làm mệt mỏi họ, và phải giúp họ hiểu về các đức tính của Đức Phật.” Rồi Ngài tán thán vị Trưởng lão:
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ illiso nāma seṭṭhi ahosi asītikoṭivibhavo purisadosasamannāgato khañjo kuṇī visamakkhimaṇḍalo assaddho appasanno maccharī, neva aññesaṃ deti, na sayaṃ paribhuñjati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, there was a wealthy man named Illisa in Bārāṇasī, possessing eighty crores of wealth, afflicted with human faults, lame, crippled, with distorted eyes, faithless, displeased, and miserly. He neither gave to others nor enjoyed anything himself.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có một vị trưởng giả tên Illisa, sở hữu tám mươi triệu tài sản, nhưng lại mắc các khuyết điểm của con người: què, cụt, mắt lé, không có đức tin, không hoan hỷ, và keo kiệt. Ông không bố thí cho người khác, cũng không tự mình thọ dụng.
Rakkhasapariggahitapokkharaṇī viyassa gehaṃ ahosi.
His house was like a pond possessed by a rākṣasa.
Ngôi nhà của ông giống như một ao hồ bị quỷ dữ chiếm giữ.
Mātāpitaro panassa yāva sattamā kulaparivaṭṭā dāyakā dānapatino.
But his parents, up to the seventh generation of his family, were donors and patrons of generosity.
Cha mẹ ông và bảy đời tổ tiên đều là những người bố thí, những thí chủ.
So seṭṭhiṭṭhānaṃ labhitvāyeva kulavaṃsaṃ nāsetvā dānasālaṃ jhāpetvā yācake pothetvā nikkaḍḍhitvā dhanameva saṇṭhāpesi.
Having attained the position of a wealthy man, he destroyed his family lineage, burned down the alms-hall, beat and drove away beggars, and hoarded only wealth.
Nhưng khi ông lên làm trưởng giả, ông đã hủy hoại gia tộc, đốt cháy các phòng bố thí, đánh đập và xua đuổi những người xin ăn, chỉ lo tích trữ tài sản.
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gantvā attano gharaṃ āgacchanto ekaṃ maggakilantaṃ jānapadamanussaṃ, ekaṃ surāvārakaṃ, ādāya pīṭhake nisīditvā ambilasurāya kosakaṃ pūretvā pūretvā pūtimacchakena uttaribhaṅgena pivantaṃ disvā suraṃ pātukāmo hutvā cintesi ‘‘sacāhaṃ suraṃ pivissāmi, mayi pivante bahū pivitukāmā bhavissanti, evaṃ me dhanaparikkhayo bhavissatī’’ti.
One day, having gone to the king's court and returning to his own house, he saw a countryman weary from travel, who, having taken a pot of liquor, sat on a stool, and filling cup after cup with sour liquor, was drinking it with a piece of rotten fish as a side dish. Desiring to drink liquor, he thought, "If I drink liquor, many others will desire to drink when I drink, and thus my wealth will be depleted."
Một ngày nọ, ông đi đến triều đình, khi trở về nhà, ông thấy một người dân quê mệt mỏi trên đường đang ngồi trên ghế, cầm một chén rượu, múc đầy từng chén rượu chua và uống cùng với cá thối. Thấy vậy, ông muốn uống rượu nhưng lại nghĩ: “Nếu ta uống rượu, nhiều người sẽ muốn uống theo, như vậy tài sản của ta sẽ bị hao tổn.”
So taṇhaṃ adhivāsento vicaritvā gacchante gacchante kāle adhivāsetuṃ asakkonto vihatakappāso viya paṇḍusarīro ahosi dhammanisanthatagatto jāto.
He endured the craving and wandered about; as time passed, being unable to endure it, he became pale-bodied like crushed cotton, his body becoming covered with veins.
Ông cố gắng chịu đựng cơn thèm, nhưng theo thời gian trôi qua, ông không thể chịu đựng được nữa, thân thể ông trở nên vàng vọt như bông gòn bị hư hỏng, và ông trở nên gầy gò.
Athekadivasaṃ gabbhaṃ pavisitvā mañcakaṃ upagūhitvā nipajji.
Then one day, he entered his room, embraced the bed, and lay down.
Rồi một ngày nọ, ông vào phòng, ôm lấy giường và nằm xuống.
Tamenaṃ bhariyā upasaṅkamitvā piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘kiṃ te, sāmi, aphāsuka’’nti pucchi.
His wife approached him, stroked his back, and asked, "What is wrong with you, master?"
Vợ ông đến gần, xoa lưng ông và hỏi: “Thưa chủ nhân, có chuyện gì không ổn với ngài vậy?”
Sabbaṃ heṭṭhā kathitaniyāmeneva veditabbaṃ.
Everything should be understood in the manner described below.
Tất cả nên được hiểu theo cách đã kể ở trên.
‘‘Tena hi ekasseva te pahonakaṃ suraṃ karomī’’ti pana vutte ‘‘gehe surāya kāriyamānāya bahū paccāsīsanti, antarāpaṇato āharāpetvāpi na sakkā idha nisinnena pivitu’’nti māsakamattaṃ datvā antarāpaṇato surāvārakaṃ āharāpetvā ceṭakena gāhāpetvā nagarā nikkhamma nadītīraṃ gantvā mahāmaggasamīpe ekaṃ gumbaṃ pavisitvā surāvārakaṃ ṭhapāpetvā ‘‘gaccha tva’’nti ceṭakaṃ dūre nisīdāpetvā kosakaṃ pūretvā suraṃ pātuṃ ārabhi.
However, when she said, "Then I will make enough liquor for you alone," he replied, "If liquor is made at home, many will expect it. Even if brought from the market, it cannot be drunk here while sitting." So, giving a coin, he had a pot of liquor brought from the market by a servant. Then, leaving the city, he went to the riverbank, entered a thicket near the main road, had the servant place the pot of liquor there, told the servant, "Go," made him sit far away, and began to fill a cup and drink the liquor.
Khi được nói: “Vậy thì con sẽ làm đủ rượu cho riêng mình ngài,” ông đáp: “Nếu rượu được làm trong nhà, nhiều người sẽ trông mong. Dù có mua từ chợ về, ta cũng không thể ngồi đây mà uống được.” Rồi ông đưa một đồng tiền, sai người hầu mua rượu từ chợ, cầm chén rượu, đi ra khỏi thành phố, đến bờ sông, vào một bụi cây gần đường lớn, đặt chén rượu xuống, bảo người hầu ngồi xa ra, rồi ông bắt đầu múc từng chén rượu và uống.
Pitā panassa dānādīnaṃ puññānaṃ katattā devaloke sakko hutvā nibbatti.
His father, having performed meritorious deeds such as giving alms, was reborn as Sakka in the deva world.
Cha ông, vì đã làm các công đức bố thí v.v., đã tái sinh làm Sakka (Thiên chủ) trong cõi trời.
So tasmiṃ khaṇe ‘‘pavattati nu kho me dānaggaṃ, udāhu no’’ti āvajjento tassa appavattiṃ ñatvā, puttassa kulavaṃsaṃ nāsetvā dānasālaṃ jhāpetvā yācake nikkaḍḍhitvā macchariyabhāve patiṭṭhāya ‘‘aññesaṃ dātabbaṃ bhavissatī’’ti bhayena gumbaṃ pavisitvā ekakasseva suraṃ pivanabhāvañca disvā ‘‘gacchāmi, naṃ saṅkhobhetvā dametvā kammaphalasambandhaṃ jānāpetvā dānaṃ dāpetvā devaloke nibbattanārahaṃ karomī’’ti manussapathaṃ otaritvā illisaseṭṭhinā sadisaṃ khañjaṃ kuṇiṃ visamacakkhumaṇḍalaṃ attabhāvaṃ nimminitvā bārāṇasinagaraṃ pavisitvā rañño nivesanadvāre ṭhatvā attano āgatabhāvaṃ ārocāpetvā ‘‘pavisatū’’ti vutte pavisitvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
At that moment, he reflected, "Is my chief almsgiving continuing or not?" Knowing that it was not continuing, and seeing that his son was destroying the family lineage, burning down the alms hall, driving away beggars, establishing himself in miserliness, and drinking liquor alone, having entered a thicket for fear that "it will have to be given to others," he thought, "I will go, disturb him, tame him, make him understand the connection of karma's fruit, make him give alms, and make him worthy of rebirth in the deva world." So, descending to the human path, he created a body like Illisa the Treasurer, lame, crippled, and with uneven eyes, and entered the city of Bārāṇasī. Standing at the entrance of the king's palace, he announced his arrival. When told, "Enter," he entered, paid homage to the king, and stood.
Vào lúc đó, khi suy nghĩ: "Việc bố thí cao thượng của ta có đang diễn ra không, hay không?", ông ta (Sakka) biết việc bố thí đó không diễn ra, (biết rằng con trai ông ta) đã hủy hoại dòng dõi gia đình, đã đốt cháy phòng bố thí, đã xua đuổi những người khất thực, đã an trú trong sự keo kiệt vì sợ "sẽ phải bố thí cho người khác", đã chui vào bụi rậm và uống rượu một mình. Khi thấy vậy, ông ta nghĩ: "Ta sẽ đi, khuấy động ông ta, thuần hóa ông ta, khiến ông ta biết về mối liên hệ nhân quả, khiến ông ta bố thí và làm cho ông ta xứng đáng tái sinh ở cõi trời." Rồi ông ta giáng xuống cõi người, hóa hiện thân hình què quặt, cụt tay, mắt lệch giống như trưởng giả Illisa, đi vào thành Bārāṇasī, đứng trước cổng cung điện của nhà vua, báo tin về sự hiện diện của mình. Khi được cho phép "Hãy vào!", ông ta liền bước vào, đảnh lễ nhà vua rồi đứng đó.
Rājā ‘‘kiṃ, mahāseṭṭhi, avelāya āgatosī’’ti āha.
The king said, "Why, great treasurer, have you come at an unusual time?"
Đức vua hỏi: "Này đại trưởng giả, sao ông lại đến vào lúc này?"
‘‘Āma, āgatomhi, deva ghare me asītikoṭimattaṃ dhanaṃ atthi, taṃ devo āharāpetvā attano bhaṇḍāgāraṃ pūrāpetū’’ti.
"Yes, I have come, Your Majesty. I have eighty crores of wealth in my house. May Your Majesty have it brought and fill your treasury."
"Vâng, bệ hạ, tôi đã đến. Trong nhà tôi có khoảng tám mươi crore tài sản. Xin bệ hạ hãy mang về và làm đầy kho báu của mình."
‘‘Alaṃ mahāseṭṭhi, tava dhanato amhākaṃ gehe bahutaraṃ dhana’’nti.
"Enough, great treasurer! We have more wealth in our house than you."
"Đủ rồi, đại trưởng giả, trong nhà của chúng ta có nhiều tài sản hơn của ông."
‘‘Sace, deva, tumhākaṃ kammaṃ natthi, yathāruciyā dhanaṃ gahetvā dānaṃ dammī’’ti.
"If, Your Majesty, you have no work, I will take the wealth as I please and give alms."
"Nếu bệ hạ không muốn nhận, thì tôi sẽ lấy tài sản đó mà bố thí tùy ý."
‘‘Dehi, mahāseṭṭhī’’ti.
"Give, great treasurer!"
"Hãy bố thí đi, đại trưởng giả!"
So ‘‘sādhu, devā’’ti rājānaṃ vanditvā nikkhamitvā illisaseṭṭhino gehaṃ agamāsi, sabbe upaṭṭhākamanussā parivāresuṃ, ekopi ‘‘nāyaṃ, illiso’’ti jānituṃ samattho nāma natthi.
He said, "Very well, Your Majesty," paid homage to the king, and departed, going to Illisa the Treasurer's house. All the attendant people surrounded him; not a single one was able to know, "This is not Illisa."
Ông ta (Sakka) nói: "Tâu bệ hạ, tốt lành thay!", rồi đảnh lễ nhà vua và rời đi, đến nhà của trưởng giả Illisa. Tất cả những người hầu cận đều vây quanh, không một ai có thể nhận ra: "Đây không phải là Illisa."
So gehaṃ pavisitvā antoummāre ṭhatvā dovārikaṃ pakkosāpetvā ‘‘yo añño mayā samānarūpo āgantvā ‘mametaṃ geha’nti pavisituṃ āgacchati, taṃ piṭṭhiyaṃ paharitvā nīhareyyāthā’’ti vatvā pāsādaṃ āruyha mahārahe āsane nisīditvā seṭṭhibhariyaṃ pakkosāpetvā sitākāraṃ dassetvā ‘‘bhadde, dānaṃ demā’’ti āha.
Having entered the house, he stood at the inner threshold, called the doorkeeper, and said, "If anyone else, resembling me, comes and tries to enter, saying, 'This is my house,' you should strike him on the back and throw him out." Then, ascending to the palace, he sat on a magnificent seat, called the treasurer's wife, showed a smiling expression, and said, "Good lady, we will give alms."
Ông ta (Sakka) bước vào nhà, đứng ở ngưỡng cửa bên trong, gọi người gác cổng và nói: "Nếu có ai khác có hình dáng giống ta đến và muốn vào nói 'Đây là nhà của ta', hãy đánh vào lưng và đuổi hắn ra." Nói xong, ông ta lên lầu, ngồi trên một chiếc ghế quý giá, gọi phu nhân của trưởng giả, mỉm cười và nói: "Này hiền thê, chúng ta hãy bố thí!"
Tassa taṃ vacanaṃ sutvāva seṭṭhibhariyā ca puttadhītaro ca dāsakammakarā ca ‘‘ettakaṃ kālaṃ dānaṃ dātuṃ cittameva natthi, ajja pana suraṃ pivitvā muducitto hutvā dātukāmo jāto bhavissatī’’ti vadiṃsu.
Hearing his words, the treasurer's wife, his sons and daughters, and the male and female servants all said, "For so long, he had no mind to give alms, but today, having drunk liquor, he must have become soft-hearted and desirous of giving."
Vừa nghe lời đó, phu nhân của trưởng giả, các con trai con gái, và các nô lệ, người làm công đều nói: "Bấy lâu nay ông ấy không hề có ý muốn bố thí, nhưng hôm nay chắc là đã uống rượu say nên tâm tình mềm mỏng và muốn bố thí rồi."
Atha naṃ seṭṭhibhariyā ‘‘yathāruciyā detha, sāmī’’ti āha.
Then the treasurer's wife said to him, "Give as you please, master."
Bấy giờ, phu nhân của trưởng giả nói với ông ta: "Thưa chủ nhân, xin hãy bố thí tùy ý."
Tena hi bherivādakaṃ pakkosāpetvā ‘‘‘suvaṇṇarajatamaṇimuttādīhi atthikā illisaseṭṭhissa gharaṃ gacchantū’nti sakalanagare bheriṃ carāpehī’’ti.
"Then, having summoned the drum-beater, he said, 'Let the drum be beaten throughout the entire city, proclaiming: "Those who desire gold, silver, jewels, pearls, and so forth, should go to the house of Illisa the rich merchant!"'"
"Vậy thì hãy gọi người đánh trống, và bảo hắn 'Hãy đi khắp thành phố mà rao trống rằng những ai muốn vàng, bạc, ngọc, ngọc trai, v.v. thì hãy đến nhà trưởng giả Illisa!'"
Sā ca tathā kāresi.
And she did so.
Bà ấy đã làm như vậy.
Mahājano pacchipasibbakādīni gahetvā gehadvāre sannipati.
The great multitude, taking baskets and bags, gathered at the house door.
Đám đông cầm giỏ, túi xách, v.v. tụ tập trước cổng nhà.
Sakko sattaratanapūre gabbhe vivarāpetvā ‘‘tumhākaṃ dammi, yāvadicchakaṃ gahetvā gacchathā’’ti āha.
Sakka had the seven-jewel-filled chamber opened and said, "I give it to you; take as much as you wish and go."
Sakka mở kho chứa bảy loại báu vật và nói: "Ta sẽ bố thí cho các ngươi, hãy lấy bao nhiêu tùy thích rồi đi đi!"
Mahājano dhanaṃ nīharitvā mahātale rāsiṃ katvā ābhatabhājanāni pūretvā gacchati.
The great multitude took out the wealth, piled it up on the ground, filled their brought vessels, and departed.
Đám đông lấy tài sản ra, chất thành đống trên mặt đất, làm đầy các vật chứa mà họ mang đến rồi rời đi.
Aññataro janapadamanusso illisaseṭṭhino goṇe tasseva rathe yojetvā sattahi ratanehi pūretvā nagarā nikkhamma mahāmaggaṃ paṭipajjitvā tassa gumbassa avidūrena rathaṃ pesento ‘‘vassasataṃ jīva, sāmi, illisaseṭṭhi, taṃ nissāya idāni me yāvajīvaṃ kammaṃ akatvā jīvitabbaṃ jātaṃ, taveva ratho, taveva goṇā, taveva gehe satta ratanāni, neva mātarā dinnāni, na pitarā, taṃ nissāya laddhāni, sāmī’’ti seṭṭhino guṇakathaṃ kathento gacchati.
A certain man from the countryside, having yoked Illisa the rich merchant's oxen to the rich merchant's own cart and filled it with seven kinds of jewels, left the city and proceeded along the main road. Driving the cart not far from that thicket, he said, "May you live for a hundred years, master, Illisa the rich merchant! Thanks to you, I can now live without working for the rest of my life. This is your cart, these are your oxen, and the seven jewels are from your house. They were not given by my mother, nor by my father; they were obtained thanks to you, master!" Thus praising the rich merchant's virtues, he went on his way.
Một người dân từ vùng quê đã dùng những con bò của chính trưởng giả Illisa để kéo chiếc xe của chính ông ta, chất đầy bảy loại báu vật, rời khỏi thành phố và đi trên con đường lớn. Khi lái xe đi gần bụi cây đó, ông ta vừa đi vừa ca ngợi trưởng giả: "Trưởng giả Illisa, xin ngài sống trăm tuổi! Nhờ ngài mà giờ đây tôi có thể sống mà không cần làm việc suốt đời. Xe này là của ngài, bò này là của ngài, bảy loại báu vật này là từ nhà của ngài. Không phải mẹ cho, không phải cha cho, mà là nhờ ngài mà tôi có được, thưa chủ nhân!"
So taṃ saddaṃ sutvā bhītatasito cintesi ‘‘ayaṃ mama nāmaṃ gahetvā idañcidañca vadati, kacci nu kho mama dhanaṃ raññā lokassa dinna’’nti gumbā nikkhamitvā goṇe ca rathañca sañjānitvā ‘‘are, ceṭaka, mayhaṃ goṇā, mayhaṃ ratho’’ti vatvā gantvā goṇe nāsārajjuyaṃ gaṇhi, gahapatiko rathā oruyha ‘‘are, duṭṭhaceṭaka, illisamahāseṭṭhi sakalanagarassa dānaṃ deti, tvaṃ kiṃ ahosī’’ti pakkhanditvā asaniṃ pātento viya khandhe paharitvā rathaṃ ādāya agamāsi.
Hearing that sound, he became terrified and thought, "This one is mentioning my name and saying this and that. Could it be that my wealth has been given to the people by the king?" He emerged from the thicket, recognized his oxen and cart, and said, "Hey, fellow, these are my oxen, this is my cart!" He went and grabbed the oxen by the nose-rope. The householder got down from the cart and, shouting, "Hey, wicked fellow, the great rich merchant Illisa is giving gifts to the entire city! What has become of you?" he rushed forward, struck him on the shoulder as if a thunderbolt had fallen, took the cart, and went away.
Nghe tiếng đó, ông ta (Illisa) sợ hãi và run rẩy, nghĩ: "Người này đang gọi tên ta và nói điều này điều nọ. Chắc là nhà vua đã ban phát tài sản của ta cho dân chúng rồi." Ông ta bước ra khỏi bụi cây, nhận ra những con bò và chiếc xe, rồi nói: "Này tên đầy tớ, đây là bò của ta, đây là xe của ta!" Ông ta tiến đến và nắm lấy dây mũi của con bò. Người chủ xe nhảy xuống xe, nói: "Này tên đầy tớ xấu xa, đại trưởng giả Illisa đang bố thí cho cả thành phố, ngươi là ai vậy?" Ông ta xông tới, đánh vào vai (Illisa) như thể sét đánh, rồi lấy xe đi mất.
So puna kampamāno uṭṭhāya paṃsuṃ puñchitvā puñchitvā vegena gantvā rathaṃ gaṇhi, gahapatiko rathā otaritvā kesesu gahetvā oṇāmetvā kapparapahārehi koṭṭetvā gale gahetvā āgatamaggābhimukhaṃ khipitvā pakkāmi.
Trembling, the other man got up again, wiped off the dust, and quickly went and seized the cart. The householder got down from the cart, grabbed him by the hair, bent him down, beat him with elbow blows, grabbed him by the neck, threw him back along the way he had come, and departed.
Ông ta (Illisa) lại run rẩy đứng dậy, phủi bụi bặm, rồi nhanh chóng đuổi theo và nắm lấy chiếc xe. Người chủ xe nhảy xuống, nắm tóc (Illisa), cúi đầu ông ta xuống, đánh đập bằng cùi chỏ, rồi nắm cổ ông ta ném về phía con đường ông ta đã đến, rồi bỏ đi.
Ettāvatāssa surāmado chijji.
By this, his intoxication from liquor was broken.
Đến lúc đó, cơn say rượu của ông ta đã tan biến.
So kampamāno vegena nivesanadvāraṃ gantvā dhanaṃ ādāya gacchante mahājane disvā ‘‘ambho kiṃ nāmetaṃ, kiṃ rājā mama dhanaṃ vilumpāpetī’’ti taṃ taṃ gantvā gaṇhāti, gahitagahitā paharitvā pādamūleyeva pātenti.
Trembling, he quickly went to the entrance of his mansion, and seeing the great multitude carrying away wealth, he exclaimed, "Hey, what is this? Is the king having my wealth plundered?" He went and grabbed this one and that one, but each one he grabbed struck him and threw him down right at their feet.
Ông ta run rẩy nhanh chóng đến cổng nhà, thấy đám đông đang mang tài sản đi, liền hỏi: "Này các người, chuyện gì thế này? Có phải nhà vua đang cướp bóc tài sản của ta không?" Ông ta đi đến nắm lấy người này người kia, nhưng những người bị nắm đều đánh ông ta ngã ngay dưới chân.
So vedanāppatto gehaṃ pavisituṃ ārabhi.
Suffering pain, he began to enter the house.
Ông ta đau đớn bắt đầu cố gắng vào nhà.
Dvārapālā ‘‘are, duṭṭhagahapati, kahaṃ pavisasī’’ti vaṃsapesikāhi pothetvā gīvāyaṃ gahetvā nīhariṃsu.
The doorkeepers, saying, "Hey, wicked householder, where are you entering?" beat him with bamboo sticks, grabbed him by the neck, and dragged him out.
Những người gác cổng nói: "Này tên gia chủ xấu xa, ngươi đi đâu vậy?" Họ đánh ông ta bằng những cây tre, nắm cổ ông ta và lôi ra ngoài.
So ‘‘ṭhapetvā idāni rājānaṃ natthi me añño koci paṭisaraṇo’’ti rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, mama gehaṃ tumhe vilumpāpethā’’ti āha.
He thought, "Now, apart from the king, I have no other refuge," and going to the king, he said, "Your Majesty, you have had my house plundered."
Ông ta nghĩ: "Ngoài nhà vua ra, giờ đây ta không có ai để nương tựa," liền đến gặp nhà vua và nói: "Tâu bệ hạ, ngài đang cướp bóc nhà của tôi!"
Nāhaṃ seṭṭhi vilumpāpemi, nanu tvameva āgantvā ‘‘sace tumhe na gaṇhatha, ahaṃ mama dhanaṃ dānaṃ dassāmī’’ti nagare bheriṃ carāpetvā dānaṃ adāsīti.
"I have not had it plundered, rich merchant. Did you not yourself come and say, 'If you do not take it, I will give my wealth as a gift,' and then had a drum beaten in the city and gave gifts?"
"Này trưởng giả, ta không cướp bóc. Chẳng phải chính ông đã đến và nói 'Nếu bệ hạ không nhận, tôi sẽ bố thí tài sản của tôi,' rồi rao trống khắp thành phố và bố thí đó sao?"
Nāhaṃ, deva, tumhākaṃ santikaṃ āgacchāmi, kiṃ tumhe mayhaṃ macchariyabhāvaṃ na jānātha, ahaṃ tiṇaggena telabindumpi na kassaci demi.
"Your Majesty, I did not come to you. Do you not know my miserly nature? I would not give even a drop of oil on the tip of a blade of grass to anyone.
"Tâu bệ hạ, tôi không đến gặp ngài. Chẳng lẽ ngài không biết tính keo kiệt của tôi sao? Tôi không cho ai dù chỉ một giọt dầu bằng đầu ngọn cỏ."
Yo dānaṃ deti, taṃ pakkosāpetvā vīmaṃsatha, devāti.
Summon the one who gave the gift and investigate, Your Majesty!"
"Ai là người bố thí, xin bệ hạ hãy gọi đến và điều tra."
Rājā sakkaṃ pakkosāpesi, dvinnaṃ janānaṃ visesaṃ neva rājā jānāti, na amaccā.
The king summoned Sakka, but neither the king nor his ministers could discern the difference between the two men.
Đức vua gọi Sakka đến. Cả nhà vua lẫn các quan đại thần đều không thể phân biệt được hai người.
Macchariyaseṭṭhi ‘‘kiṃ, deva, ayaṃ seṭṭhi, ahaṃ seṭṭhī’’ti āha.
The miserly rich merchant said, "Your Majesty, is this one the rich merchant, or am I the rich merchant?"
Trưởng giả keo kiệt nói: "Tâu bệ hạ, ai là trưởng giả này, ai là trưởng giả đó?"
‘‘Mayaṃ na sañjānāma, atthi te koci sañjānanako’’ti?
"We do not recognize. Do you have anyone who recognizes you?"
"Chúng ta không nhận ra. Ông có ai có thể nhận ra ông không?"
‘‘Bhariyā me, devā’’ti.
"My wife, Your Majesty!"
"Tâu bệ hạ, vợ tôi."
Bhariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘kataro te sāmiko’’ti pucchiṃsu.
They summoned his wife and asked, "Which one is your husband?"
Họ gọi phu nhân đến và hỏi: "Ai là chồng của bà?"
Sā ‘‘aya’’nti sakkasseva santike aṭṭhāsi.
She stood by Sakka, saying, "This one."
Bà ấy đứng cạnh Sakka và nói: "Người này."
Puttadhītaro dāsakammakare ca pakkosāpetvā pucchiṃsu, sabbepi sakkasseva santike tiṭṭhanti.
They summoned his sons, daughters, servants, and laborers and asked them, and all of them stood by Sakka.
Họ gọi các con trai, con gái, nô lệ và người làm công đến hỏi, tất cả đều đứng cạnh Sakka.
Puna seṭṭhi cintesi ‘‘mayhaṃ sīse piḷakā atthi, kesehi paṭicchannā, taṃ kho pana kappako eva jānāti, taṃ pakkosāpessāmī’’ti.
Again, the rich merchant thought, "I have a boil on my head, covered by hair. Only the barber knows about it. I will summon him."
Trưởng giả lại nghĩ: "Trên đầu ta có một vết sẹo, bị tóc che đi. Chỉ có người thợ cắt tóc mới biết điều đó. Ta sẽ gọi hắn đến."
So ‘‘kappako maṃ, deva, sañjānāti, taṃ pakkosāpethā’’ti āha.
So he said, "My barber recognizes me, Your Majesty. Summon him!"
Ông ta nói: "Tâu bệ hạ, người thợ cắt tóc sẽ nhận ra tôi, xin hãy gọi hắn đến."
Tasmiṃ pana kāle bodhisatto tassa kappako ahosi.
At that time, the Bodhisatta was his barber.
Vào lúc đó, Bồ Tát là người thợ cắt tóc của ông ta.
Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘illisaseṭṭhiṃ jānāsī’’ti pucchi.
The king had him summoned and asked, "Do you know Illisa the financier?"
Đức vua gọi ông ta đến và hỏi: "Ngươi có biết trưởng giả Illisa không?"
‘‘Sīsaṃ oloketvā jānissāmi, devā’’ti.
"I will know by looking at their heads, Your Majesty."
"Tâu bệ hạ, tôi sẽ biết khi nhìn vào đầu."
‘‘Tena hi dvinnampi sīsaṃ olokehī’’ti.
"Then look at the heads of both of them," he said.
"Vậy thì hãy nhìn vào đầu của cả hai người."
Tasmiṃ khaṇe sakko sīse piḷakaṃ māpesi.
At that moment, Sakka caused a boil to appear on the head.
Vào lúc đó, Sakka đã tạo ra một vết sẹo trên đầu mình.
Bodhisatto dvinnampi sīsaṃ olokento piḷakā disvā ‘‘mahārāja, dvinnampi sīse piḷakā attheva, nāhaṃ etesu ekassāpi illisabhāvaṃ sañjānituṃ sakkomī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, looking at the heads of both, saw the boils and said, "Great King, there are boils on the heads of both; I am unable to recognize which of them is Illisa," and then spoke this verse:
Bồ Tát nhìn vào đầu của cả hai, thấy cả hai đều có vết sẹo, rồi nói: "Đại vương, cả hai người đều có vết sẹo trên đầu. Tôi không thể nhận ra ai trong số họ là Illisa," rồi đọc bài kệ này:
Bodhisattassa vacanaṃ sutvā seṭṭhi kampamāno dhanasokena satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto tattheva pati.
Hearing the Bodhisatta's words, the financier trembled, unable to regain his composure due to the sorrow of losing his wealth, and he collapsed right there.
Nghe lời của Bồ Tát, trưởng giả run rẩy, không thể giữ được tỉnh táo vì nỗi đau mất tài sản, liền ngã gục ngay tại đó.
Tasmiṃ khaṇe sakko ‘‘nāhaṃ, mahārāja, illiso, sakkohamasmī’’ti mahatiyā sakkalīlāya ākāse aṭṭhāsi.
At that moment, Sakka said, "Great King, I am not Illisa; I am Sakka," and stood in the sky with great divine splendor.
Vào lúc đó, Sakka nói: "Tâu đại vương, tôi không phải là Illisa, tôi là Sakka," rồi đứng trên không trung với vẻ uy nghi của Sakka.
Illisassa mukhaṃ puñchitvā udakena siñciṃsu, so uṭṭhāya sakkaṃ devarājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
They wiped Illisa's face and sprinkled it with water; he got up, paid homage to Sakka, the king of devas, and stood.
Họ lau mặt Illisa và tưới nước lên, ông ta đứng dậy, đảnh lễ Sakka, vị vua của các chư thiên, rồi đứng đó.
Atha naṃ sakko āha ‘‘illisa, idaṃ dhanaṃ mama santakaṃ, na tava.
Then Sakka said to him, "Illisa, this wealth belongs to me, not to you.
Bấy giờ, Sakka nói với ông ta: "Này Illisa, tài sản này là của ta, không phải của ngươi.
Ahañhi te pitā, tvaṃ mama putto.
For I am your father, and you are my son.
Ta là cha của ngươi, ngươi là con của ta.
Ahaṃ dānādīni puññāni katvā sakkattaṃ patto, tvaṃ pana me vaṃsaṃ upacchinditvā adānasīlo hutvā macchariye patiṭṭhāya dānasālāyo jhāpetvā yācake nikkaḍḍhitvā dhanameva saṇṭhāpesi.
I attained the state of Sakka by performing meritorious deeds such as giving, but you, by destroying my lineage, became ungenerous, established yourself in avarice, burned down alms halls, drove away beggars, and hoarded wealth.
Ta đã thực hành các công đức như bố thí và đạt được địa vị Sakka. Còn ngươi thì đã hủy hoại dòng dõi của ta, trở thành người không bố thí, an trú trong sự keo kiệt, đốt cháy các phòng bố thí, xua đuổi những người khất thực, và chỉ tích trữ tài sản."
Taṃ neva tvaṃ paribhuñjasi, na aññesaṃ desi, rakkhasapariggahitaṃ viya tiṭṭhati.
You neither enjoy it yourself nor give it to others; it remains as if possessed by a demon.
Ông không hưởng thụ nó, cũng không bố thí cho người khác, nó cứ đứng yên như bị quỷ dữ chiếm giữ.
Sace me dānasālā pākatikā katvā dānaṃ dassasi, iccetaṃ kusalaṃ.
If you restore my alms halls and give alms, that would be skillful.
Nếu ông biến các sảnh đường bố thí của ta thành bình thường và bố thí, thì điều đó là thiện lành.
No ce dassasi, sabbaṃ te dhanaṃ antaradhāpetvā iminā indavajirena te sīsaṃ chinditvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti.
If you do not give, I will make all your wealth disappear and cut off your head with this thunderbolt, bringing an end to your life."
Nếu ông không bố thí, ta sẽ làm cho tất cả tài sản của ông biến mất, và bằng cây chày kim cương này, ta sẽ chặt đầu ông và đưa ông đến chỗ chết.”
Illisaseṭṭhi maraṇabhayena santajjito ‘‘ito paṭṭhāya dānaṃ dassāmī’’ti paṭiññaṃ adāsi.
Illisa the financier, terrified by the fear of death, promised, "From now on, I will give alms."
Trưởng giả Illisa, bị đe dọa bởi nỗi sợ chết, đã hứa rằng: “Từ nay trở đi, tôi sẽ bố thí.”
Sakko tassa paṭiññaṃ gahetvā ākāse nisinnova dhammaṃ desetvā taṃ sīlesu patiṭṭhāpetvā sakaṭṭhānameva agamāsi.
Sakka, having received his promise, taught the Dhamma while seated in the sky, established him in morality, and then returned to his own abode.
Sakka nhận lời hứa của ông ta, ngồi trên không trung thuyết pháp, an lập ông ta vào các giới, rồi trở về chỗ của mình.
Illisopi dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi.
Illisa also performed meritorious deeds such as giving and became destined for heaven.
Illisa cũng thực hành các công đức như bố thí, và trở thành người hướng đến cõi trời.
Yato viluttā ca hatā ca gāvoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ amaccaṃ ārabbha kathesi.
When cows were plundered and killed – the Teacher related this while dwelling at Jetavana, concerning a certain minister.
“ Khi những con bò bị cướp phá và giết hại” – câu này được Đức Bổn Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị quan cận thần nào đó.
Kosalarañño kira eko amacco rājānaṃ ārādhetvā paccantagāme rājabaliṃ labhitvā corehi saddhiṃ ekato hutvā ‘‘ahaṃ manusse ādāya araññaṃ pavisissāmi, tumhe gāmaṃ vilumpitvā upaḍḍhaṃ mayhaṃ dadeyyāthā’’ti vatvā pageva manusse sannipātetvā araññaṃ gantvā coresu āgantvā gāviyo ghātetvā maṃsaṃ khāditvā gāmaṃ vilumpitvā gatesu sāyanhasamaye mahājanaparivuto āgacchati.
It is said that a certain minister of the King of Kosala, having pleased the king, obtained royal tribute in a border village, and then, conspiring with thieves, said, "I will take people and enter the forest; you plunder the village, kill the cows, eat the meat, and give half to me." Having gathered people beforehand, he went to the forest, and when the thieves came, killed the cows, ate the meat, plundered the village, and departed, he would arrive in the evening, surrounded by a large crowd.
Người ta nói rằng, một vị quan cận thần của vua Kosala, sau khi làm hài lòng nhà vua, đã nhận được thuế hoàng gia ở các làng biên giới. Ông ta hợp tác với bọn cướp, nói: “Ta sẽ dẫn người vào rừng, các ngươi hãy cướp phá làng và chia cho ta một nửa,” rồi ông ta tập hợp người trước đó và đi vào rừng. Sau khi bọn cướp đến, giết bò, ăn thịt, cướp phá làng và bỏ trốn, ông ta trở lại vào buổi tối, được một đám đông lớn vây quanh.
Tassa na cirasseva taṃ kammaṃ pākaṭaṃ jātaṃ.
Not long after, his deed became known.
Không lâu sau, hành vi của ông ta bị bại lộ.
Manussā rañño ārocesuṃ.
The people reported it to the king.
Người dân đã báo cáo với nhà vua.
Rājā taṃ pakkosāpetvā dosaṃ patiṭṭhāpetvā suniggahitaṃ niggahetvā aññaṃ gāmabhojakaṃ pesetvā jetavanaṃ gantvā bhagavato etamatthaṃ ārocesi.
The king had him summoned, established his guilt, punished him severely, sent another village chief, and then went to Jetavana and reported the matter to the Blessed One.
Nhà vua cho gọi ông ta đến, xác định tội lỗi, trừng phạt nghiêm khắc, rồi cử một người quản làng khác đến. Sau đó, nhà vua đến Jetavana và báo cáo sự việc này với Đức Thế Tôn.
Bhagavā ‘‘na, mahārāja, idāneva esa evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Blessed One said, "Great King, he was not of such conduct only now; he was of such conduct in the past as well," and being requested by the king, he recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: “Này Đại vương, không phải chỉ bây giờ người này mới có tính cách như vậy, mà trước đây ông ta cũng đã có tính cách như vậy rồi,” rồi theo lời thỉnh cầu của nhà vua, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekassa amaccassa paccantagāmaṃ adāsi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, he gave a border village to a certain minister.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, nhà vua đã ban một làng biên giới cho một vị quan cận thần.
Sabbaṃ purimasadisameva.
Everything was just like before.
Mọi thứ đều giống như câu chuyện trước.
Tadā pana bodhisatto vaṇijjāya paccante vicaranto tasmiṃ gāmake nivāsaṃ kappesi.
But at that time, the Bodhisatta, traveling for trade in the border region, took up residence in that village.
Khi ấy, Bồ-tát, trong khi đi lại ở các vùng biên giới để buôn bán, đã trú ngụ tại ngôi làng đó.
So tasmiṃ gāmabhojake sāyanhasamaye mahājanaparivārena bheriyā vajjamānāya āgacchante ‘‘ayaṃ duṭṭhagāmabhojako corehi saddhiṃ ekato hutvā gāmaṃ vilumpāpetvā coresu palāyitvā aṭaviṃ paviṭṭhesu idāni upasantūpasanto viya bheriyā vajjamānāya āgacchatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
He, seeing that village headman approaching in the evening, surrounded by a large crowd and with drums being beaten, said, "This wicked village headman, having joined forces with thieves, caused the village to be plundered, and when the thieves had fled and entered the forest, now comes as if he were very peaceful, with drums being beaten," and he spoke this verse –
Khi thấy người quản làng đó trở về vào buổi tối, được một đám đông lớn vây quanh, với tiếng trống đánh vang, Ngài nói: “Người quản làng xấu xa này đã hợp tác với bọn cướp, để bọn chúng cướp phá làng. Sau khi bọn cướp bỏ trốn vào rừng, bây giờ hắn ta lại trở về với vẻ mặt bình thản, với tiếng trống đánh vang,” rồi Ngài nói lên bài kệ này:
Tattha yatoti yadā.
Therein, yato means when.
Trong đó, yato có nghĩa là khi nào.
Viluttā ca hatā cāti vilumpitvā bandhitvā ca nītā, maṃsaṃ khādanatthāya ca hatā.
Viluttā ca hatā cā means plundered and bound and taken away, and slain for eating their flesh.
Viluttā ca hatā cā có nghĩa là bị cướp phá, bị trói và bị dẫn đi, và bị giết để ăn thịt.
Gāvoti gorūpāni.
Gāvo means cattle.
Gāvo có nghĩa là các con bò.
Daḍḍhānīti aggiṃ datvā jhāpitāni.
Daḍḍhānī means set on fire and burned.
Daḍḍhānī có nghĩa là bị đốt cháy bằng lửa.
Jano ca nītoti karamaraggāhaṃ gahetvā nīto.
Jano ca nīto means taken away as captives.
Jano ca nīto có nghĩa là bị bắt làm tù binh và dẫn đi.
Puttahatāya puttoti hataputtāya putto, nillajjoti attho.
Puttahatāya putto means a son to a mother whose son has been killed; it means shameless.
Puttahatāya putto có nghĩa là con của người mẹ mất con, ý nói là người vô liêm sỉ.
Chinnahirottappassa hi mātā nāma natthi, iti so tassā jīvantopi hataputtaṭṭhāne tiṭṭhatīti hataputtāya putto nāma hoti.
For one who has cut off shame and moral dread, there is no mother, thus even while living, he stands in the place of a slain son, and is called a son to a mother whose son has been killed.
Thật vậy, đối với người đã mất đi sự hổ thẹn, không có người mẹ nào cả. Vì vậy, dù còn sống, người ấy vẫn ở trong vị trí của người con đã mất, nên được gọi là con của người mẹ mất con.
Kharassaranti thaddhasaddaṃ.
Kharassaraṃ means a harsh sound.
Kharassaraṃ có nghĩa là tiếng ồn ào, thô ráp.
Ḍiṇḍimanti paṭahabheriṃ.
Ḍiṇḍimaṃ means a kettle-drum.
Ḍiṇḍimaṃ có nghĩa là trống paṭaha.
Yaṃ te pavikatthitaṃ pureti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ vikatthitaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Yaṃ te pavikatthitaṃ pure – The Teacher spoke this while residing in Jetavana, concerning a certain boastful bhikkhu.
“ Những gì ngươi đã khoe khoang trước đây” – câu này được Đức Bổn Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu khoe khoang nào đó.
Eko kira bhikkhu ‘‘āvuso, amhākaṃ jātisamā jāti, gottasamaṃ gottaṃ nāma natthi, mayaṃ evarūpe nāma mahākhattiyakule jātā, gottena vā dhanena vā kulappadesena vā amhehi sadiso nāma natthi, amhākaṃ suvaṇṇarajatādīnaṃ anto natthi, dāsakammakarāpi no sālimaṃsodanaṃ bhuñjanti, kāsikavatthaṃ nivāsenti, kāsikavilepanaṃ vilimpanti.
It is said that a certain bhikkhu would go about boasting among elder, middle, and junior bhikkhus, disparaging and mocking them based on birth and so forth, saying, "Friends, there is no birth equal to our birth, no clan equal to our clan; we are born into such a great Khattiya family; there is no one equal to us in clan, wealth, or region of origin; there is no end to our gold and silver, etc.; even our male and female servants eat rice with meat, wear Kāsī cloth, and anoint themselves with Kāsī perfumes.
Người ta nói rằng, có một Tỳ-khưu nói: “Này chư Hiền, không có dòng dõi nào ngang bằng dòng dõi của chúng ta, không có gia tộc nào ngang bằng gia tộc của chúng ta. Chúng ta sinh ra trong một gia đình Sát-đế-lợi vĩ đại như vậy. Không ai có thể sánh bằng chúng ta về gia tộc, của cải, hay vùng đất gia đình. Chúng ta có vô số vàng bạc, v.v. Ngay cả nô lệ và người làm công của chúng ta cũng ăn cơm thịt gạo lứt, mặc vải Kāsika, và thoa dầu Kāsika.
Mayaṃ pabbajitabhāvena etarahi evarūpāni lūkhāni bhojanāni bhuñjāma, lūkhāni cīvarāni dhāremā’’ti theranavamajjhimānaṃ bhikkhūnaṃ antare vikatthento jātiādivasena vambhento khuṃsento vicarati.
We, having gone forth, now eat such coarse food and wear coarse robes."
Bây giờ, khi đã xuất gia, chúng ta lại ăn những món thô sơ như vậy, mặc những y phục thô sơ như vậy,” ông ta đi lại giữa các Tỳ-khưu lớn, trung, nhỏ, khoe khoang, khinh thường, và chê bai về dòng dõi, v.v.
Athassa eko bhikkhu kulappadesaṃ pariggaṇhitvā taṃ vikatthanabhāvaṃ bhikkhūnaṃ ārocesi.
Then, a certain bhikkhu, having learned of his region of origin, reported his boastfulness to the bhikkhus.
Sau đó, một Tỳ-khưu khác, sau khi tìm hiểu về vùng đất gia đình của ông ta, đã báo cáo hành vi khoe khoang đó cho các Tỳ-khưu.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā vikatthento vambhento khuṃsento vicaratī’’ti etassa aguṇaṃ kathayiṃsu.
The bhikkhus, having assembled in the Dhamma hall, spoke of his fault, saying, "Friends, such and such a bhikkhu, having gone forth into such a liberating Dispensation, goes about boasting, disparaging, and mocking."
Các Tỳ-khưu tập hợp tại Pháp đường và nói: “Này chư Hiền, Tỳ-khưu tên là X đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như vậy, nhưng lại đi lại khoe khoang, khinh thường, và chê bai,” họ kể về những khuyết điểm của ông ta.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, so bhikkhu idāneva vikatthento vambhento khuṃsento vicarati, pubbepi vikatthento vambhento khuṃsento vicarī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and, having asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?" and when told, "This, venerable sir," he said, "Bhikkhus, that bhikkhu does not only now go about boasting, disparaging, and mocking; he also went about boasting, disparaging, and mocking in the past," and he recounted a past event.
Đức Bổn Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, bây giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này đây,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu đó không phải chỉ bây giờ mới đi lại khoe khoang, khinh thường, và chê bai, mà trước đây ông ta cũng đã đi lại khoe khoang, khinh thường, và chê bai rồi,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ nigamagāme udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ disāpāmokkhassa ācariyassa santike tayo vede aṭṭhārasa vijjaṭṭhānāni uggahetvā sabbasippesu nipphattiṃ patvā cūḷadhanuggahapaṇḍito nāma ahosi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn into a Northern brahmin family in a certain market town, and having come of age, he learned the three Vedas and the eighteen branches of knowledge from a world-renowned teacher in Takkasilā, and having perfected all crafts, he became known as the wise Cūḷadhanuggaha.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc, tại một làng thị trấn. Khi trưởng thành, Ngài học ba kinh Veda và mười tám môn học tại Takkasilā dưới sự hướng dẫn của một vị đạo sư nổi tiếng, thành thạo tất cả các nghề thủ công, và trở thành một bậc thầy cung thủ tên là Cūḷadhanuggahapaṇḍita.
So takkasilāto nikkhamitvā sabbasamayasippāni pariyesamāno mahiṃsakaraṭṭhaṃ agamāsi.
He left Takkasilā and, seeking all kinds of contemporary crafts, went to the Mahiṃsaka country.
Ngài rời Takkasilā, tìm kiếm các nghề thủ công phù hợp mọi thời điểm, và đi đến xứ Mahiṃsaka.
Imasmiṃ pana jātake bodhisatto thokaṃ rasso oṇatākāro ahosi.
In this Jātaka, however, the Bodhisatta was a little short and stooped in stature.
Trong câu chuyện Jātaka này, Bồ-tát hơi lùn và có dáng người thấp.
So cintesi ‘‘sacāhaṃ kañci rājānaṃ upasaṅkamissāmi, so ‘evaṃ rassasarīro tvaṃ kiṃ amhākaṃ kammaṃ karissasī’ti vakkhati, yaṃnūnāhaṃ ārohapariṇāhasampannaṃ abhirūpaṃ ekaṃ purisaṃ phalakaṃ katvā tassa piṭṭhicchāyāya jīvikaṃ kappeyya’’nti.
He thought, "If I approach any king, he will say, 'Being so short-bodied, what work will you do for us?' What if I were to make a plank of a handsome man, perfect in height and girth, and earn my living in his shadow?"
Ngài nghĩ: “Nếu ta đến gặp bất kỳ vị vua nào, ông ta sẽ nói: ‘Ngươi thấp bé như vậy thì làm được việc gì cho chúng ta?’ Vậy tại sao ta không tìm một người đàn ông cao lớn, đẹp trai, làm tấm bia đỡ, và sống dưới bóng che chở của người đó?”
So tathārūpaṃ purisaṃ pariyesamāno bhīmasenassa nāmekassa tantavāyassa tantavītaṭṭhānaṃ gantvā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘samma, tvaṃ kinnāmosī’’ti pucchi.
So, searching for such a man, he went to the weaving place of a weaver named Bhīmasena, and after exchanging greetings with him, he asked, "Friend, what is your name?"
Ngài tìm kiếm một người đàn ông như vậy, đến chỗ dệt vải của một người thợ dệt tên là Bhīmasena, trò chuyện với ông ta và hỏi: “Này bạn, bạn tên là gì?”
‘‘Ahaṃ bhīmaseno nāmā’’ti?
"I am named Bhīmasena."
“Tôi tên là Bhīmasena.”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ evaṃ abhirūpo upadhisampanno hutvā imaṃ lāmakakammaṃ karosī’’ti?
"Why, being so handsome and endowed with good fortune, do you do this lowly work?"
“Tại sao bạn, một người đẹp trai và có vẻ ngoài tốt như vậy, lại làm công việc thấp kém này?”
‘‘Jīvituṃ asakkonto’’ti.
"Because I cannot make a living."
“Vì không thể sống được.”
‘‘Samma, mā etaṃ kammaṃ kari, sakalajambudīpe mayā sadiso dhanuggaho nāma natthi.
"Friend, do not do this work. There is no archer like me in the entire Jambudīpa.
“Này bạn, đừng làm công việc này nữa. Không có cung thủ nào trên khắp Jambudīpa này sánh bằng ta.
Sace panāhaṃ kañci rājānaṃ passeyyaṃ, so maṃ ‘evaṃrasso ayaṃ kiṃ amhākaṃ kammaṃ karissatī’ti kopeyya, tvaṃ rājānaṃ disvā ‘ahaṃ dhanuggaho’ti vakkhasi.
But if I were to see any king, he would despise me, saying, 'This short man, what work will he do for us?' You, seeing the king, shall say, 'I am an archer.'
Nhưng nếu ta gặp một vị vua nào đó, ông ta sẽ nói: ‘Người này thấp bé như vậy thì làm được việc gì cho chúng ta?’ và tức giận. Bạn hãy gặp nhà vua và nói: ‘Tôi là cung thủ.’
Rājā te paribbayaṃ datvā vuttiṃ nibaddhaṃ dassati.
The king will give you expenses and establish a livelihood.
Nhà vua sẽ ban cho bạn chi phí và một khoản trợ cấp cố định.
Ahaṃ te uppannakammaṃ karonto tava piṭṭhicchāyāya jīvissāmi.
I will perform the necessary tasks for you and live in your shadow.
Ta sẽ làm công việc của bạn và sống dưới bóng che chở của bạn.
Evaṃ ubhopi sukhitā bhavissāma.
Thus, both of us will be happy.
Như vậy, cả hai chúng ta sẽ được hạnh phúc.
Karohi mama vacana’’nti āha.
Do as I say," he said.
Hãy làm theo lời ta,” Ngài nói.
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
He agreed, saying, "Very well."
Ông ta đồng ý: “Được thôi.”
Atha naṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā sayaṃ cūḷūpaṭṭhāko hutvā taṃ purato katvā rājadvāre ṭhatvā rañño ārocāpesi.
Then, taking him, he went to Bārāṇasī, and becoming his junior attendant, he stood at the king's gate with that man in front, and announced their arrival to the king.
Sau đó, Ngài dẫn ông ta đến Bārāṇasī, tự mình làm người hầu nhỏ, đặt ông ta lên trước, đứng ở cổng cung điện và báo cáo với nhà vua.
‘‘Āgacchantū’’ti vutte ubhopi pavisitvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhaṃsu.
When it was said, "Let them come," both entered, saluted the king, and stood.
Khi được nói: “Hãy vào,” cả hai đều vào, đảnh lễ nhà vua và đứng đó.
‘‘Kiṃkāraṇā āgatatthā’’ti ca vutte bhīmaseno āha – ‘‘ahaṃ dhanuggaho, mayā sadiso sakalajambudīpe dhanuggaho natthī’’ti.
When asked, "For what reason have you come?" Bhīmasena said, "I am an archer; there is no archer like me in the entire Jambudīpa."
Khi được hỏi: “Các ngươi đến vì việc gì?”, Bhīmasena nói: “Tôi là cung thủ, không có cung thủ nào trên khắp Jambudīpa này sánh bằng tôi.”
‘‘Kiṃ pana labhanto maṃ upaṭṭhahissasī’’ti?
"What will you receive for attending to me?"
“Ngươi sẽ phục vụ ta với điều kiện gì?”
‘‘Aḍḍhamāse sahassaṃ labhanto upaṭṭhahissāmi, devā’’ti.
"I will attend to you, Your Majesty, receiving a thousand (coins) every half-month."
“Tôi sẽ phục vụ, thưa Đại vương, nếu được nhận một ngàn (đồng) mỗi nửa tháng.”
‘‘Ayaṃ te puriso kiṃ hotī’’ti?
"What is this man to you?"
“Người này của ngài là gì?”
‘‘Cūḷūpaṭṭhāko, devā’’ti.
"He is my junior attendant, Your Majesty."
“Là người hầu cận nhỏ, thưa Đại vương!”
‘‘Sādhu upaṭṭhahā’’ti.
"Very well, attend to me."
“Tốt lắm, hãy hầu cận đi!”
Tato paṭṭhāya bhīmaseno rājānaṃ upaṭṭhahati.
From then on, Bhīmasena attended to the king.
Từ đó trở đi, Bhīmasena hầu cận nhà vua.
Uppannakiccaṃ panassa bodhisattova nittharati.
But the Bodhisatta alone accomplished his tasks.
Nhưng Bồ Tát đã hoàn thành công việc phát sinh cho anh ta.
Tena kho pana samayena kāsiraṭṭhe ekasmiṃ araññe bahūnaṃ manussānaṃ sañcaraṇamaggaṃ byaggho chaḍḍāpeti, bahū manusse gahetvā gahetvā khādati.
At that time, in a certain forest in the Kāsī country, a tiger was obstructing the path of many people, seizing and devouring many humans.
Vào thời điểm đó, một con hổ đã chặn đường đi lại của nhiều người trong một khu rừng ở xứ Kāsī, nó bắt và ăn thịt nhiều người.
Taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.
They reported this matter to the king.
Họ đã báo cáo sự việc đó với nhà vua.
Rājā bhīmasenaṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, tāta, naṃ byagghaṃ gaṇhitu’’nti āha.
The king summoned Bhīmasena and said, "My dear, will you be able to catch that tiger?"
Nhà vua cho triệu Bhīmasena đến và nói: “Này con, con có thể bắt được con hổ đó không?”
‘‘Deva, kiṃ dhanuggaho nāmāhaṃ, yadi byagghaṃ gahetuṃ na sakkomī’’ti.
"Your Majesty, am I not an archer, if I cannot catch a tiger?"
“Thưa Đại vương, con là một cung thủ, sao con lại không thể bắt được hổ?”
Rājā tassa paribbayaṃ datvā uyyojesi.
The king gave him expenses and sent him forth.
Nhà vua cấp chi phí cho anh ta và tiễn đi.
So gharaṃ gantvā bodhisattassa kathesi.
He went home and told the Bodhisatta.
Anh ta về nhà và kể cho Bồ Tát nghe.
Bodhisatto ‘‘sādhu, samma, gacchā’’ti āha.
The Bodhisatta said, "Very well, friend, go."
Bồ Tát nói: “Tốt lắm, bạn hiền, hãy đi đi!”
‘‘Tvaṃ pana na gamissasī’’ti?
"But will you not go?"
“Còn bạn thì không đi sao?”
‘‘Āma na gamissāmi, upāyaṃ pana te ācikkhissāmī’’ti.
"Indeed, I will not go, but I will teach you a method."
“Đúng vậy, tôi sẽ không đi, nhưng tôi sẽ chỉ cho bạn một phương pháp.”
‘‘Ācikkha, sammā’’ti.
"Teach me, friend."
“Bạn hiền, hãy chỉ cho tôi đi!”
Tvaṃ byagghassa vasanaṭṭhānaṃ sahasā ekakova mā agamāsi, janapadamanusse pana sannipātetvā ekaṃ vā dve vā dhanusahassāni gāhāpetvā tattha gantvā byagghassa uṭṭhitabhāvaṃ ñatvā palāyitvā ekaṃ gumbaṃ pavisitvā urena nipajjeyyāsi, jānapadāva byagghaṃ pothetvā gaṇhissanti, tehi byagghe gahite tvaṃ dantehi ekaṃ valliṃ chinditvā koṭiyaṃ gahetvā matabyagghassa santikaṃ gantvā ‘‘bho, kenesa, byaggho mārito, ahaṃ imaṃ byagghaṃ goṇaṃ viya valliyā bandhitvā rañño santikaṃ nessāmī’ti valliatthāya gumbaṃ paviṭṭho, mayā valliyā anābhatāya eva kenesa mārito’’ti katheyyāsi.
"You must not go alone hastily to the tiger's dwelling place. Instead, gather the people of the district, have them take one or two thousand bows, and go there. When you know the tiger has risen, flee and enter a thicket, lying down on your chest. The district people themselves will beat and catch the tiger. When they have caught the tiger, you should bite off a creeper with your teeth, hold it by the end, go to the dead tiger, and say, 'Hey, who killed this tiger? I entered the thicket for a creeper to tie this tiger like an ox and take it to the king. Who killed it before I brought the creeper?'"
Bạn đừng một mình vội vàng đến chỗ hổ ở, mà hãy tập hợp dân làng, cho họ cầm một hoặc hai ngàn cây cung, rồi đến đó. Khi biết hổ đã xuất hiện, hãy bỏ chạy và chui vào một bụi cây, nằm sấp xuống. Dân làng sẽ đánh đập và bắt con hổ. Khi hổ đã bị bắt, bạn hãy cắn đứt một sợi dây leo bằng răng, cầm lấy đầu dây, đến gần con hổ đã chết và nói: “Này các anh, ai đã giết con hổ này? Tôi đã vào bụi cây để tìm dây leo để trói con hổ này như trói một con bò đực và mang đến cho nhà vua, nhưng trước khi tôi mang dây leo đến, ai đã giết nó thế này?”
Atha te jānapadā bhītatasitā ‘‘sāmi, mā rañño ācikkhī’’ti bahuṃ dhanaṃ dassanti, byaggho tayā gahito bhavissati, raññopi santikā bahuṃ dhanaṃ labhissasīti.
Then those district people, terrified and frightened, will give you much money, saying, "Master, do not tell the king." The tiger will be considered caught by you, and you will receive much money from the king as well.
Khi đó, dân làng sợ hãi và kinh hoàng sẽ nói: “Thưa chủ nhân, xin đừng báo cho nhà vua!” và sẽ đưa cho bạn nhiều tiền. Con hổ sẽ được coi là do bạn bắt được, và bạn cũng sẽ nhận được nhiều tiền từ nhà vua.
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā bodhisattena kathitaniyāmeneva byagghaṃ gahetvā araññaṃ khemaṃ katvā mahājanaparivuto bārāṇasiṃ āgantvā rājānaṃ disvā ‘‘gahito me, deva, byaggho, araññaṃ khemaṃ kata’’nti āha.
So, having accepted with "Excellent!", he captured the tiger exactly as instructed by the Bodhisatta, made the forest safe, and surrounded by a great crowd, came to Bārāṇasī, saw the king, and said, "My lord, the tiger has been caught by me, and the forest has been made safe."
Anh ta đồng ý, rồi theo cách Bồ Tát đã chỉ dẫn, bắt được con hổ, làm cho khu rừng an toàn. Được nhiều người vây quanh, anh ta trở về Bārāṇasī, gặp nhà vua và nói: “Thưa Đại vương, con hổ đã bị con bắt, khu rừng đã được làm cho an toàn.”
Rājā tuṭṭho bahuṃ dhanaṃ adāsi.
The king, pleased, gave him much wealth.
Nhà vua hài lòng và ban cho anh ta nhiều của cải.
Punekadivasaṃ ‘‘ekamaggaṃ mahiṃso chaḍḍāpetī’’ti ārocesuṃ, rājā tatheva bhīmasenaṃ pesesi.
One day again, they reported, "A buffalo is blocking a certain path." The king, in the same way, sent Bhīmasena.
Một ngày khác, họ báo cáo: “Một con trâu rừng đang chặn một con đường.” Nhà vua lại sai Bhīmasena đi.
Sopi bodhisattena dinnanayena byagghaṃ viya tampi gahetvā āgañchi, rājā puna bahuṃ dhanaṃ adāsi, mahantaṃ issariyaṃ jātaṃ.
He too, in the manner taught by the Bodhisatta, captured it just like the tiger and returned. The king again gave him much wealth, and he gained great authority.
Anh ta cũng bắt được con trâu đó như con hổ, theo cách Bồ Tát đã chỉ dẫn, và trở về. Nhà vua lại ban cho anh ta nhiều của cải, và anh ta trở nên có quyền lực lớn.
So issariyamadamatto bodhisattaṃ avamaññaṃ katvā tassa vacanaṃ na gaṇhāti, ‘‘nāhaṃ taṃ nissāya jīvāmi, kiṃ tvaññeva puriso’’tiādīni pharusavacanāni vadati.
Intoxicated by the pride of his authority, he disrespected the Bodhisatta and did not heed his words, speaking harsh words such as, "I do not live relying on you; are you the only man?"
Say sưa với quyền lực, anh ta coi thường Bồ Tát, không nghe lời ngài, và nói những lời thô lỗ như: “Tôi không sống nhờ vào ông, ông là ai mà tự cho mình là người đàn ông duy nhất?”
Atha katipāhaccayena eko sāmantarājā āgantvā bārāṇasiṃ uparundhitvā ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti rañño sāsanaṃ pesesi.
Then, after a few days, a neighboring king came and besieged Bārāṇasī, sending a message to the king, "Either give up the kingdom or fight."
Sau vài ngày, một vị vua chư hầu đến vây hãm Bārāṇasī và gửi thông điệp cho nhà vua: “Hoặc là dâng vương quốc, hoặc là chiến đấu.”
Rājā ‘‘yujjhāhī’’ti bhīmasenaṃ pesesi.
The king sent Bhīmasena, saying, "Fight!"
Nhà vua sai Bhīmasena đi, nói: “Hãy chiến đấu!”
So sabbasannāhasannaddho rājavesaṃ gahetvā susannaddhassa vāraṇassa piṭṭhe nisīdi.
He, fully arrayed in all his armor, put on royal attire and sat on the back of a well-equipped elephant.
Anh ta mặc áo giáp đầy đủ, khoác lên mình trang phục của vua, và ngồi trên lưng một con voi đã được trang bị kỹ lưỡng.
Bodhisattopi tassa maraṇabhayena sabbasannāhasannaddho bhīmasenasseva pacchimāsane nisīdi.
The Bodhisatta, fearing for his death, also fully arrayed in all his armor, sat on the hind seat of Bhīmasena.
Bồ Tát, vì sợ anh ta sẽ chết, cũng mặc áo giáp đầy đủ và ngồi ở ghế sau của Bhīmasena.
Vāraṇo mahājanaparivuto nagaradvārena nikkhamitvā saṅgāmasīsaṃ pāpuṇi.
The elephant, surrounded by a great crowd, went out through the city gate and reached the battlefield.
Con voi, được nhiều người vây quanh, ra khỏi cổng thành và đến chiến trường.
Bhīmaseno yuddhabherisaddaṃ sutvāva kampituṃ āraddho.
Bhīmasena began to tremble as soon as he heard the sound of the war drums.
Bhīmasena vừa nghe tiếng trống trận đã bắt đầu run rẩy.
Bodhisatto ‘‘idānesa hatthipiṭṭhito patitvā marissatī’’ti hatthikkhandhato apatanatthaṃ bhīmasenaṃ yottena parikkhipitvā gaṇhi, bhīmaseno sampahāraṭṭhānaṃ disvā maraṇabhayatajjito sarīravaḷañjena hatthipiṭṭhiṃ dūsesi.
The Bodhisatta, thinking, "Now he will fall from the elephant's back and die," encircled Bhīmasena with a rope to prevent him from falling from the elephant's shoulder and held him. Bhīmasena, seeing the place of combat, terrified by the fear of death, soiled the elephant's back with excrement.
Bồ Tát nghĩ: “Bây giờ anh ta sẽ ngã khỏi lưng voi mà chết,” liền dùng dây buộc Bhīmasena lại để anh ta không ngã khỏi vai voi. Bhīmasena vừa nhìn thấy nơi giao tranh đã sợ chết khiếp, làm ô uế lưng voi bằng chất thải của mình.
Bodhisatto ‘‘na kho te bhīmasena purimena pacchimaṃ sameti, tvaṃ pubbe saṅgāmayodho viya ahosi, idāni hatthipiṭṭhiṃ dūsesī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, "Indeed, Bhīmasena, your former self does not match your present self. You were formerly like a warrior in battle, but now you are soiling the elephant's back," then spoke this verse:
Bồ Tát nói: “Này Bhīmasena, lời nói trước của bạn không phù hợp với hành động sau. Trước đây bạn như một chiến sĩ dũng mãnh, bây giờ lại làm ô uế lưng voi,” rồi đọc kệ ngôn này:
Tattha yaṃ te pavikatthitaṃ pureti yaṃ tayā pubbe ‘‘kiṃ tvaṃyeva puriso, nāhaṃ puriso, ahampi saṅgāmayodho’’ti vikatthitaṃ vambhanavacanaṃ vuttaṃ, idaṃ tāva ekaṃ.
Therein, yaṃ te pavikatthitaṃ pure means: that which you formerly boasted, saying, "Are you the only man? Am I not a man? I too am a warrior in battle," that insulting speech, that is one thing.
Ở đây, yaṃ te pavikatthitaṃ pure có nghĩa là: Cái mà bạn đã khoe khoang, những lời khinh miệt đã nói trước đây, như “Ông là ai mà tự cho mình là người đàn ông duy nhất? Tôi cũng là một chiến sĩ dũng mãnh!” Đó là một điều.
Atha te pūtisarā sajanti pacchāti atha te ime pūtibhāvena saraṇabhāvena ca ‘‘pūtisarā’’ti laddhanāmā sarīravaḷañjadhārā sajanti vaḷañjanti paggharanti.
Atha te pūtisarā sajanti pacchā means: then these streams of excrement, named "pūtisarā" due to their putrid and flowing nature, flow forth.
Atha te pūtisarā sajanti pacchā có nghĩa là: Rồi những dòng chất thải hôi thối này, được gọi là “pūtisarā” (dòng hôi thối) vì chúng có tính chất hôi thối và chảy ra, tuôn chảy từ cơ thể bạn.
Pacchāti tato pure vikatthitato aparabhāge, idāni imasmiṃ saṅgāmasīseti attho.
Pacchā means: after that former boasting, now at this battlefield.
Pacchā có nghĩa là: Sau đó, sau lời khoe khoang trước kia, tức là bây giờ, tại chiến trường này.
Ubhayaṃ na sameti bhīmasenāti idaṃ bhīmasena ubhayaṃ na sameti.
Ubhayaṃ na sameti bhīmasenā means: Bhīmasena, these two do not match.
Ubhayaṃ na sameti bhīmasenā có nghĩa là: Này Bhīmasena, cả hai điều này đều không phù hợp.
Kataraṃ?
Which two?
Điều nào?
Yuddhakathā ca idañca te vihaññanti, yā ca pure kathitā yuddhakathā, yañca te idāni vihaññaṃ kilamatho hatthipiṭṭhidūsanākārappatto vighātoti attho.
Yuddhakathā ca idañca te vihaññanti means: the talk of battle that was spoken before, and this distress of yours now, which has reached the state of soiling the elephant's back, that is, your ruin.
Yuddhakathā ca idañca te vihañña có nghĩa là: Câu chuyện chiến trận đã nói trước đây, và sự suy sụp, sự thất bại này của bạn, tức là tình trạng làm ô uế lưng voi.
Evaṃ bodhisatto taṃ garahitvā ‘‘mā bhāyi, samma, kasmā mayi ṭhite vihaññasī’’ti bhīmasenaṃ hatthipiṭṭhito otāretvā ‘‘nhāyitvā gehameva gacchā’’ti uyyojetvā ‘‘ajja mayā pākaṭena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti saṅgāmaṃ pavisitvā unnaditvā balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sapattarājānaṃ jīvaggāhaṃ gāhāpetvā bārāṇasirañño santikaṃ agamāsi.
Thus, the Bodhisatta rebuked him, saying, "Do not be afraid, friend! Why are you distressed while I am here?" He made Bhīmasena dismount from the elephant's back, sent him away saying, "Bathe and go home," and then, thinking, "Today it is fitting for me to reveal myself," he entered the battle, roared, broke through the enemy's stronghold, had the enemy king captured alive, and went to the king of Bārāṇasī.
Như vậy, Bồ Tát đã khiển trách anh ta, rồi nói: “Này bạn hiền, đừng sợ, tại sao bạn lại suy sụp khi có tôi ở đây?” Ngài đưa Bhīmasena xuống khỏi lưng voi, tiễn anh ta đi, nói: “Hãy tắm rửa và về nhà đi!” Rồi ngài nghĩ: “Hôm nay ta phải xuất hiện công khai,” liền xông vào trận chiến, gầm thét, phá vỡ doanh trại của địch, bắt sống vị vua đối địch và đến gặp vua Bārāṇasī.
Rājā tuṭṭho bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
The king, pleased, bestowed great honor upon the Bodhisatta.
Nhà vua hài lòng và ban cho Bồ Tát danh tiếng lớn.
Tato paṭṭhāya ‘‘cūḷadhanuggahapaṇḍito’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi.
From then on, he became renowned throughout Jambudīpa as "Cūḷadhanuggaha Paṇḍita" (The Wise Minor Archer).
Từ đó trở đi, ngài nổi tiếng khắp toàn Jambudīpa với danh hiệu “Cūḷadhanuggahapaṇḍita” (Hiền giả Cung thủ Nhỏ).
So bhīmasenassa paribbayaṃ datvā sakaṭṭhānameva pesetvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
He gave Bhīmasena his expenses and sent him back to his own place, and having performed meritorious deeds such as giving alms, he departed according to his kamma.
Ngài cấp chi phí cho Bhīmasena và gửi anh ta về nơi của mình, rồi thực hành các công đức như bố thí và ra đi theo nghiệp của mình.
Apāyimha anaccimhāti idaṃ satthā kosambiṃ upanissāya ghositārāme viharanto sāgatattheraṃ ārabbha kathesi.
“ We drank, we danced”—the Teacher, dwelling in Ghositārāma near Kosambī, spoke this with reference to Thera Sāgata.
Apāyimha anaccimhā (Chúng ta đã uống, chúng ta đã nhảy múa) – Câu chuyện này Đức Thế Tôn kể khi ngài đang trú tại Ghositārāma, gần Kosambī, liên quan đến Trưởng lão Sāgata.
Bhagavati hi sāvatthiyaṃ vassaṃ vasitvā cārikāgamanena bhaddavatikaṃ nāma nigamaṃ sampatte gopālakā pasupālakā kassakā pathāvino ca satthāraṃ disvā vanditvā ‘‘mā, bhante, bhagavā ambatitthaṃ agamāsi, ambatitthe jaṭilassa assame ambatitthako nāma nāgo āsīviso ghoraviso, so bhagavantaṃ viheṭheyyā’’ti vārayiṃsu.
Indeed, when the Blessed One, having spent the rainy season in Sāvatthī, arrived at a village called Bhaddavatika on a walking tour, cowherds, cattle-breeders, farmers, and travelers, seeing the Teacher, bowed and warned him, saying, “Venerable Sir, may the Blessed One not go to Ambatittha; at Ambatittha, in the hermitage of the ascetic, there is a nāga named Ambatitthaka, who is venomous and fiercely poisonous. He might harm the Blessed One.”
Khi Đức Thế Tôn, sau khi an cư mùa mưa tại Sāvatthī, đi du hành và đến một thị trấn tên là Bhaddavatika, các người chăn bò, người chăn gia súc, nông dân và khách bộ hành thấy Đức Thế Tôn, đảnh lễ và khuyên: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng đến Ambātittha. Ở Ambātittha, tại tu viện của vị ẩn sĩ, có một con rắn độc tên là Ambātittaka, nó có nọc độc khủng khiếp, nó có thể làm hại Thế Tôn.”
Bhagavāpi tesaṃ kathaṃ asuṇanto viya tesu yāvatatiyaṃ vārayamānesupi agamāsiyeva.
The Blessed One, as if not hearing their words, went on even when they warned him a third time.
Dù họ đã khuyên đến ba lần, Đức Thế Tôn vẫn đi, như thể không nghe lời họ.
Tatra sudaṃ bhagavā bhaddavatikāya avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati.
There, it is said, the Blessed One dwelt in a certain grove not far from Bhaddavatika.
Tại đó, Đức Thế Tôn trú trong một khu rừng gần Bhaddavatika.
Tena kho pana samayena buddhūpaṭṭhāko sāgato nāma thero pothujjanikāya iddhiyā samannāgato taṃ assamaṃ upasaṅkamitvā tassa nāgarājassa vasanaṭṭhāne tiṇasanthārakaṃ paññāpetvā pallaṅkena nisīdi.
At that time, the Buddha’s attendant, a thera named Sāgata, endowed with ordinary psychic power, approached that hermitage, spread a grass mat in the dwelling place of that nāga king, and sat down cross-legged.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão Sāgata, người hầu cận của Đức Phật, được phú cho thần thông của phàm nhân, đã đến tu viện đó, trải một tấm thảm cỏ tại nơi ở của vua rắn, và ngồi kiết già.
Nāgo makkhaṃ asahamāno dhūmāyi, theropi dhūmāyi.
The nāga, unable to bear the insult, emitted smoke; the thera also emitted smoke.
Con rắn, không chịu đựng được sự xúc phạm, bốc khói, và Trưởng lão cũng bốc khói.
Nāgo pajjali, theropi pajjali.
The nāga blazed; the thera also blazed.
Con rắn bùng cháy, và Trưởng lão cũng bùng cháy.
Nāgassa tejo theraṃ na bādhati, therassa tejo nāgaṃ bādhati.
The nāga’s fiery energy did not harm the thera, but the thera’s fiery energy harmed the nāga.
Sức nóng của con rắn không làm hại Trưởng lão, nhưng sức nóng của Trưởng lão lại làm hại con rắn.
Evaṃ so khaṇena taṃ nāgarājānaṃ dametvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā satthu santikaṃ agamāsi.
Thus, in a moment, he subdued that nāga king, established him in the refuges and precepts, and went to the Teacher.
Như vậy, trong chốc lát, ngài đã chế ngự vua rắn đó, khiến nó quy y Tam Bảo và giữ giới, rồi đến gặp Đức Thế Tôn.
Satthā bhaddavatikāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā kosambiṃ agamāsi.
The Teacher, having stayed in Bhaddavatika as long as he wished, went to Kosambī.
Đức Thế Tôn, sau khi trú tại Bhaddavatika tùy ý thích, đã đến Kosambī.
Sāgatattherena nāgassa damitabhāvo sakalajanapadaṃ patthari.
The news of Thera Sāgata having subdued the nāga spread throughout the entire country.
Việc Trưởng lão Sāgata chế ngự con rắn đã lan truyền khắp cả vùng.
Kosambinagaravāsino satthu paccuggamanaṃ katvā satthāraṃ vanditvā sāgatattherassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā evamāhaṃsu ‘‘bhante, yaṃ tumhākaṃ dullabhaṃ, taṃ vadeyyātha, tadeva mayaṃ paṭiyādessāmā’’ti.
The residents of Kosambī city went forth to meet the Teacher, bowed to him, then went to Thera Sāgata, bowed to him, stood to one side, and said, “Venerable Sir, please tell us what is difficult for you to obtain; we will prepare that very thing.”
Cư dân thành Kosambī đã ra đón Đức Thế Tôn, đảnh lễ ngài, rồi đến gặp Trưởng lão Sāgata, đảnh lễ và đứng sang một bên, nói: “Bạch Trưởng lão, điều gì khó tìm đối với ngài, xin hãy nói, chúng con sẽ chuẩn bị điều đó.”
Thero tuṇhī ahosi.
The thera remained silent.
Trưởng lão im lặng.
Chabbaggiyā panāhaṃsu ‘‘āvuso, pabbajitānaṃ nāma kāpotikā surā dullabhā ceva manāpā ca.
But the group of six bhikkhus said, “Friend, for renunciants, pigeon-colored liquor is both rare and pleasing.
Nhóm sáu vị tỳ khưu nói: “Này chư Hiền, rượu kāpotika vừa khó tìm vừa ngon đối với người xuất gia.
Sace tumhe therassa pasannā, kāpotikaṃ suraṃ paṭiyādethā’’ti.
If you are devoted to the thera, prepare pigeon-colored liquor.”
Nếu các ông tín tâm nơi vị Trưởng lão, hãy chuẩn bị rượu kāpotika.”
Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ svātanāya nimantetvā nagaraṃ pavisitvā attano attano gehe ‘‘therassa dassāmā’’ti kāpotikaṃ suraṃ pasannaṃ paṭiyādetvā theraṃ nimantetvā ghare ghare pasannaṃ suraṃ adaṃsu.
They, saying “Very well,” accepted the invitation, invited the Teacher for the next day, entered the city, and in their respective homes, saying, “We will give it to the thera,” prepared pleasing pigeon-colored liquor, invited the thera, and gave him pleasing liquor in house after house.
Họ “Lành thay!” rồi chấp nhận, thỉnh Đức Đạo Sư dùng bữa vào ngày mai, rồi vào thành, tại nhà riêng của mình, họ chuẩn bị rượu kāpotika tinh khiết với ý nghĩ “Chúng ta sẽ dâng lên vị Trưởng lão”, rồi thỉnh vị Trưởng lão và dâng rượu tinh khiết ở mỗi nhà.
Thero pivitvā surāmadamatto nagarato nikkhamanto dvārantare patitvā vilapamāno nipajji.
The thera, having drunk and being intoxicated with liquor, fell down between the city gates as he was leaving the city and lay there lamenting.
Vị Trưởng lão uống xong, say rượu, khi ra khỏi thành thì ngã giữa cổng, nằm rên rỉ.
Satthā katabhattakicco nagarā nikkhamanto theraṃ tenākārena nipannaṃ disvā ‘‘gaṇhatha, bhikkhave, sāgata’’nti gāhāpetvā ārāmaṃ agamāsi.
The Teacher, having finished his meal and leaving the city, saw the thera lying in that state, and having the bhikkhus pick up Sāgata, went to the monastery.
Đức Đạo Sư, sau khi dùng bữa xong, ra khỏi thành, thấy vị Trưởng lão nằm trong tình trạng đó, liền bảo: “Này chư Tỳ khưu, hãy đỡ Sāgata dậy!” rồi đỡ dậy và đi đến tu viện.
Bhikkhū therassa sīsaṃ tathāgatassa pādamūle katvā taṃ nipajjāpesuṃ, so parivattitvā pāde tathāgatābhimukhe katvā nipajji.
The bhikkhus placed the thera’s head at the Tathāgata’s feet, but he rolled over and lay with his feet towards the Tathāgata.
Các tỳ khưu đặt đầu vị Trưởng lão dưới chân Đức Như Lai, rồi đặt ngài nằm xuống. Ngài lăn mình, đặt chân hướng về Đức Như Lai mà nằm.
Satthā bhikkhū paṭipucchi ‘‘kiṃ nu kho, bhikkhave, yaṃ pubbe sāgatassa mayi gāravaṃ, taṃ idāni atthī’’ti?
The Teacher asked the bhikkhus, “Bhikkhus, is the respect Sāgata formerly had for me still present now?”
Đức Đạo Sư hỏi các tỳ khưu: “Này chư Tỳ khưu, sự tôn kính mà Sāgata đã có đối với Ta trước đây, bây giờ còn không?”
‘‘Natthi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, không còn nữa.”
‘‘Bhikkhave, ambatitthakaṃ nāgarājānaṃ ko damesī’’ti.
“Bhikkhus, who subdued the nāga king Ambatitthaka?”
“Này chư Tỳ khưu, ai đã chế ngự vua rắn Ambatitthaka?”
‘‘Sāgato, bhante’’ti.
“Sāgata, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, là Sāgata.”
‘‘Kiṃ panetarahi, bhikkhave, sāgato udakadeḍḍūbhakampi dametuṃ sakkuṇeyyā’’ti.
“But bhikkhus, is Sāgata now capable of subduing even a water snake?”
“Nhưng này chư Tỳ khưu, bây giờ Sāgata có thể chế ngự được một con rắn nước nhỏ không?”
‘‘No hetaṃ, bhante’’.
“No, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, không thể.”
‘‘Api nu kho, bhikkhave, evarūpaṃ pātuṃ yuttaṃ, yaṃ pivitvā evaṃvisaññī hotī’’ti.
“Is it proper, bhikkhus, to drink such a thing, by drinking which one becomes so senseless?”
“Này chư Tỳ khưu, có nên uống thứ gì mà khi uống vào lại trở nên mất ý thức như vậy không?”
‘‘Ayuttaṃ, bhante’’ti.
“It is not proper, Venerable Sir,” they replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, không nên.”
Atha kho bhagavā theraṃ garahitvā bhikkhū āmantetvā ‘‘surāmerayapāne pācittiya’’nti (pāci. 327) sikkhāpadaṃ paññāpetvā uṭṭhāyāsanā gandhakuṭiṃ pāvisi.
Then the Blessed One, having rebuked the thera, addressed the bhikkhus, and having laid down the training rule, “A Pācittiya for drinking liquor and fermented drinks,” rose from his seat and entered the perfumed chamber.
Sau đó, Đức Thế Tôn quở trách vị Trưởng lão, rồi gọi các tỳ khưu lại, chế định giới học “phạm pācittiya về việc uống rượu và các chất say” và đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi vào hương thất.
Dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū surāpānassa avaṇṇaṃ kathayiṃsu ‘‘yāva mahādosañcetaṃ, āvuso, surāpānaṃ nāma, tāva paññāsampannaṃ nāma iddhimantaṃ sāgataṃ yathā satthu guṇamattampi na jānāti, tathā akāsī’’ti.
The bhikkhus assembled in the Dhamma hall spoke dispraise of liquor drinking: "Indeed, friends, this liquor drinking is such a great fault that even a wise, powerful, and well-behaved person acts as if they do not know even the slightest quality of the Teacher."
Các tỳ khưu tụ họp tại Pháp đường, nói lên sự xấu xa của việc uống rượu: “Này chư Hiền, việc uống rượu thật là một đại tội, đến nỗi một vị Sāgata đầy trí tuệ và thần thông cũng không còn biết chút phẩm hạnh nào của Đức Đạo Sư.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva suraṃ pivitvā pabbajitā visaññino honti, pubbepi ahesuṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what talk are you engaged in now?" When they said, "This talk, venerable sir," he said, "Bhikkhus, it is not only now that renunciants become senseless after drinking liquor; they were so in the past too," and related a past event.
Đức Đạo Sư đến, hỏi: “Này chư Tỳ khưu, bây giờ các ông đang tụ họp nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này chư Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ mà những người xuất gia uống rượu mới mất ý thức, mà trước đây cũng đã từng như vậy,” rồi kể lại chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavantappadese vasati pañcahi antevāsikasatehi parivuto.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a high-caste Brahmin family in the Kāsī kingdom. Having come of age, he entered the ascetic life, developed supernormal powers (abhiññā) and attainments (samāpatti), and lived in the Himavanta region, indulging in the sport of jhāna, surrounded by five hundred disciples.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh vào một gia đình Bà la môn thượng lưu ở xứ Kāsī, khi đến tuổi trưởng thành, Ngài xuất gia tu sĩ, chứng đắc các thần thông và thiền định, an trú trong các thiền định, sống ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, được năm trăm đệ tử vây quanh.
Atha naṃ vassānasamaye sampatte antevāsikā āhaṃsu ‘‘ācariya, manussapathaṃ gantvā loṇambilaṃ sevitvā āgacchāmā’’ti.
Then, when the rainy season arrived, his disciples said to him, "Teacher, we will go to inhabited areas, partake of salt and sour food, and return."
Đến mùa mưa, các đệ tử thưa với Ngài: “Bạch Sư phụ, chúng con muốn đi đến vùng người ở, dùng muối và vị chua rồi sẽ trở về.”
‘‘Āvuso, ahaṃ idheva vasissāmi, tumhe pana gantvā sarīraṃ santappetvā vassaṃ vītināmetvā āgacchathā’’ti.
"Friends, I will stay right here. You, however, may go, refresh yourselves, spend the rainy season, and return."
“Này chư Hiền, Ta sẽ ở lại đây, còn các con hãy đi, làm cho thân thể được an lạc, trải qua mùa mưa rồi trở về.”
Te ‘‘sādhū’’ti ācariyaṃ vanditvā bārāṇasiṃ gantvā rājuyyāne vasitvā punadivase bahidvāragāmeyeva bhikkhāya caritvā suhitā hutvā punadivase nagaraṃ pavisiṃsu.
They said, "Very well," paid homage to their teacher, went to Bārāṇasī, stayed in the royal park, and the next day, having gone for alms in a village outside the gate and eaten their fill, they entered the city again the following day.
Họ “Lành thay!” rồi đảnh lễ vị Sư phụ, đi đến Bārāṇasī, trú ngụ trong vườn thượng uyển của nhà vua, ngày hôm sau, họ khất thực ở làng ngoại ô, ăn uống no đủ, rồi ngày hôm sau nữa, họ vào thành.
Manussā sampiyāyamānā bhikkhaṃ adaṃsu.
The people, being affectionate, gave them alms.
Người dân yêu mến, dâng cúng thức ăn.
Katipāhaccayena ca raññopi ārocesuṃ ‘‘deva, himavantato pañcasatā isayo āgantvā uyyāne vasanti ghoratapā paramadhitindriyā sīlavanto’’ti.
After a few days, they informed the king, "Your Majesty, five hundred ascetics from Himavanta have come and are staying in the park. They are of severe austerity, supreme in self-control, and virtuous."
Vài ngày sau, họ cũng báo cho nhà vua biết: “Tâu Đại vương, năm trăm vị đạo sĩ từ Hy Mã Lạp Sơn đến, đang trú ngụ trong vườn thượng uyển, họ là những người tu khổ hạnh, có các căn rất thanh tịnh, và giữ giới.”
Rājā tesaṃ guṇe sutvā uyyānaṃ gantvā vanditvā katapaṭisanthāro vassānaṃ catumāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā nimantesi, te tato paṭṭhāya rājageheyeva bhuñjitvā uyyāne vasanti.
The king, hearing of their virtues, went to the park, paid homage, exchanged greetings, and, having obtained their promise to stay there for the four months of the rainy season, invited them. From then on, they ate in the royal palace and stayed in the park.
Nhà vua nghe nói về phẩm hạnh của họ, liền đến vườn thượng uyển, đảnh lễ, chào hỏi, rồi thỉnh họ ở lại đó trong bốn tháng mùa mưa, và từ đó trở đi, họ dùng bữa tại cung vua và trú ngụ trong vườn thượng uyển.
Athekadivasaṃ nagare surānakkhattaṃ nāma ahosi.
Then, one day, there was a liquor festival (surānakkhattaṃ) in the city.
Một hôm, trong thành có lễ hội rượu.
Rājā ‘‘pabbajitānaṃ surā dullabhā’’ti bahuṃ uttamasuraṃ dāpesi.
The king, thinking, "Liquor is rare for renunciants," had much excellent liquor given to them.
Nhà vua cho dâng nhiều loại rượu thượng hạng, vì nghĩ rằng “rượu là thứ khó tìm đối với người xuất gia.”
Tāpasā suraṃ pivitvā uyyānaṃ gantvā surāmadamattā hutvā ekacce uṭṭhāya nacciṃsu, ekacce gāyiṃsu, naccitvā gāyitvā khārikādīni avattharitvā niddāyitvā surāmade chinne pabujjhitvā taṃ attano vippakāraṃ disvā ‘‘na amhehi pabbajitasāruppaṃ kata’’nti roditvā paridevitvā ‘‘mayaṃ ācariyena vinābhūtattā evarūpaṃ pāpakammaṃ karimhā’’ti taṅkhaṇaññeva uyyānaṃ pahāya himavantaṃ gantvā paṭisāmitaparikkhārā ācariyaṃ vanditvā nisīditvā ‘‘kiṃ nu kho, tātā, manussapathe bhikkhāya akilamamānā sukhaṃ vasittha, samaggavāsañca pana vasitthā’’ti pucchitā ‘‘ācariya, sukhaṃ vasimha, apica kho pana mayaṃ apātabbayuttakaṃ pivitvā visaññībhūtā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā naccimha ceva gāyimha cā’’ti etamatthaṃ ārocentā imaṃ gāthaṃ samuṭṭhāpetvā āhaṃsu –
The ascetics drank the liquor, went to the park, and, intoxicated by the liquor, some stood up and danced, some sang. After dancing and singing, they threw down their belongings and slept. When the intoxication wore off, they awoke, saw their misconduct, and wept and lamented, "We have not acted in a manner befitting renunciants!" Thinking, "We committed such evil deeds because we were separated from our teacher," they immediately left the park, went to Himavanta, arranged their requisites, paid homage to their teacher, and sat down. When asked, "My dear ones, did you live happily in inhabited areas without difficulty while going for alms? And did you live in harmony?" they replied, "Teacher, we lived happily. However, we drank what should not be drunk, became senseless, and, unable to regain mindfulness, we danced and sang." Reporting this matter, they uttered this verse:
Các đạo sĩ uống rượu xong, đi đến vườn thượng uyển, say rượu, một số đứng dậy nhảy múa, một số ca hát; sau khi nhảy múa và ca hát, họ nằm ngủ la liệt trên những đồ dùng, sau khi cơn say rượu tan, họ thức dậy, thấy hành vi sai trái của mình, liền khóc than: “Chúng ta đã làm những điều không xứng đáng với người xuất gia,” và “Vì chúng ta không có Sư phụ bên cạnh nên đã làm những việc ác như vậy,” ngay lập tức họ rời vườn thượng uyển, đi đến Hy Mã Lạp Sơn, sắp xếp lại đồ dùng của mình, đảnh lễ Sư phụ, rồi ngồi xuống. Khi được hỏi: “Này các con, các con sống có an lạc không, không mệt mỏi khi khất thực ở vùng người ở, và các con có sống hòa hợp không?”, họ thưa: “Bạch Sư phụ, chúng con sống an lạc, nhưng chúng con đã uống thứ không nên uống, mất ý thức, không thể giữ được chánh niệm, nên chúng con đã nhảy múa và ca hát,” rồi kể lại sự việc đó, và nói lên bài kệ này:
Tattha apāyimhāti suraṃ pivimha.
Therein, apāyimhā means "we drank liquor."
Ở đây, apāyimhā nghĩa là chúng con đã uống rượu.
Anaccimhāti taṃ pivitvā hatthapāde lāḷentā naccimha.
Anaccimhā means "having drunk it, we danced, flailing our arms and legs."
Anaccimhā nghĩa là sau khi uống rượu đó, chúng con đã nhảy múa, vẫy tay vẫy chân.
Agāyimhāti mukhaṃ vivaritvā āyatakena sarena gāyimha.
Agāyimhā means "we opened our mouths and sang with a prolonged voice."
Agāyimhā nghĩa là chúng con đã mở miệng ca hát với giọng dài.
Rudimha cāti puna vippaṭisārino ‘‘evarūpaṃ nāma amhehi kata’’nti rodimha ca.
Rudimha cā means "and then, regretting, we cried, 'Such a thing was done by us!'"
Rudimha cā nghĩa là sau đó, chúng con hối hận, đã khóc than “Chúng con đã làm điều như vậy.”
Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarāti evarūpaṃ saññāvināsanato visaññīkaraṇiṃ suraṃ pivitvā ‘‘etadeva sādhu, yaṃ vānarā nāhumhā’’ti.
Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarā means "having drunk such a mind-destroying liquor, it is good that we did not become monkeys."
Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarā nghĩa là sau khi uống rượu làm mất ý thức như vậy, “thật tốt khi chúng ta đã không trở thành loài vượn.”
Evaṃ te attano aguṇaṃ kathesuṃ.
Thus, they spoke of their own faults.
Như vậy, họ đã kể về lỗi lầm của mình.
Tattha ramaṇakanti tasmiṃ kāle phalikassa nāmaṃ, phalikapāsādañca atikkantosīti dīpeti.
Here, ramaṇakaṃ refers to crystal at that time, and it indicates that you passed over the crystal palace.
Ở đây, ramaṇaka là tên của pha lê vào thời đó, và nó cho thấy ngươi đã vượt qua cung điện pha lê.
Sadāmattañcāti rajatassa nāmaṃ, rajatapāsādañca atikkantosīti dīpeti.
Sadāmattañcā refers to silver, and it indicates that you passed over the silver palace.
Sadāmattañcā là tên của bạc, và nó cho thấy ngươi đã vượt qua cung điện bạc.
Dūbhakanti maṇino nāmaṃ, maṇipāsādañca atikkantosīti dīpeti.
Dūbhakaṃ refers to jewels, and it indicates that you passed over the jewel palace.
Dūbhaka là tên của ngọc, và nó cho thấy ngươi đã vượt qua cung điện ngọc.
Svāsīti so asi tvaṃ.
Svāsī means "you are that."
Svāsī nghĩa là ngươi đã ở đó.
Pāsāṇamāsīnoti khuracakkaṃ nāma pāsāṇamayaṃ vā hoti rajatamayaṃ vā maṇimayaṃ vā, taṃ pana pāsāṇamayameva.
Pāsāṇamāsīno means that the razor-wheel is made of stone, or silver, or jewels; but it is indeed made of stone.
Pāsāṇamāsīno nghĩa là bánh xe lưỡi dao (khuracakka) có thể làm bằng đá, bạc hoặc ngọc, nhưng nó được làm bằng đá.
So ca tena āsīno atiniviṭṭho ajjhotthaṭo.
And he, being seated on it, was deeply engrossed, overwhelmed by it.
Và người đó đã ngồi trên nó, bị mắc kẹt, bị áp đảo bởi nó.
Tasmā pāsāṇena āsīnattā ‘‘pāsāṇāsīno’’ti vattabbe byañjanasandhivasena makāraṃ ādāya ‘‘pāsāṇamāsīno’’ti vuttaṃ.
Therefore, instead of saying "pāsāṇāsīno" for "seated on the stone," it is said " pāsāṇamāsīno" by taking the letter 'm' due to consonantal sandhi.
Do đó, thay vì nói “pāsāṇāsīno” (ngồi trên đá), do sự hòa âm của phụ âm, nó được nói là “pāsāṇamāsīno” bằng cách thêm âm ‘m’.
Pāsāṇaṃ vā āsīno, taṃ khuracakkaṃ āsajja pāpuṇitvā ṭhitoti attho.
Or, "seated on the stone" means having reached and stood upon that razor-wheel.
Hoặc là ngồi trên tảng đá, nghĩa là đã đến và bám vào bánh xe lưỡi dao đó.
Yasmā jīvaṃ na mokkhasīti yasmā khuracakkā yāva te pāpaṃ na khīyati, tāva jīvantoyeva na muccissasi, taṃ āsīnosīti.
Yasmā jīvaṃ na mokkhasī means that as long as your evil deed is not exhausted by the razor-wheel, you will not be released while still alive, because you are seated on it.
Yasmā jīvaṃ na mokkhasī nghĩa là chừng nào tội lỗi của ngươi chưa tiêu trừ khỏi bánh xe lưỡi dao, chừng đó ngươi sẽ không được giải thoát khi còn sống, ngươi đã ngồi trên nó.
Mitto have sattapadena hotīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anāthapiṇḍikassa mittaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story beginning with " Mitto have sattapadena hotī" concerning a friend of Anāthapiṇḍika.
Mitto have sattapadena hotī – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú ngụ tại Jetavana, liên quan đến một người bạn của Anāthapiṇḍika.
So kira anāthapiṇḍikena saddhiṃ sahapaṃsukīḷiko ekācariyasseva santike uggahitasippo nāmena kāḷakaṇṇī nāma.
He, it is said, was named Kāḷakaṇṇī, a playmate of Anāthapiṇḍika, who had learned his craft from the same teacher.
Anh ta, tên Kāḷakaṇṇī, là bạn cùng chơi cát với Anāthapiṇḍika và đã học nghề từ cùng một vị thầy.
So gacchante kāle duggato hutvā jīvituṃ asakkonto seṭṭhissa santikaṃ agamāsi.
As time passed, he fell into poverty and, unable to make a living, went to the treasurer.
Thời gian trôi qua, anh ta trở nên nghèo khó và không thể sống nổi, nên đã đến gặp vị trưởng giả.
So taṃ samassāsetvā paribbayaṃ datvā attano kuṭumbaṃ paṭicchāpesi.
The treasurer comforted him, gave him expenses, and provided for his family.
Vị trưởng giả đã an ủi anh ta, cấp tiền chi tiêu và chu cấp cho gia đình anh ta.
So seṭṭhino upakārako hutvā sabbakiccāni karoti.
He became a helper to the treasurer and performed all tasks.
Anh ta trở thành người giúp việc cho trưởng giả và làm mọi công việc.
Taṃ seṭṭhissa santikaṃ āgatakāle ‘‘tiṭṭha, kāḷakaṇṇi, nisīda, kāḷakaṇṇi, bhuñja kāḷakaṇṇī’’ti vadanti.
When he came to the treasurer, they would say, "Stand, Kāḷakaṇṇī! Sit, Kāḷakaṇṇī! Eat, Kāḷakaṇṇī!"
Khi anh ta đến nhà trưởng giả, mọi người nói: "Kāḷakaṇṇī, hãy đứng lại! Kāḷakaṇṇī, hãy ngồi xuống! Kāḷakaṇṇī, hãy ăn đi!"
Athekadivasaṃ seṭṭhino mittāmaccā seṭṭhiṃ upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ‘‘mahāseṭṭhi, mā etaṃ tava santike kari, ‘tiṭṭha, kāḷakaṇṇi, nisīda kāḷakaṇṇi, bhuñja kāḷakaṇṇī’ti hi iminā saddena yakkhopi palāyeyya, na cesa tayā samāno, duggato durūpeto, kiṃ te iminā’’ti.
Then one day, the treasurer's friends and ministers approached the treasurer and said, "Great treasurer, do not keep him near you. Even a yakkha would flee at the sound of 'Stand, Kāḷakaṇṇī! Sit, Kāḷakaṇṇī! Eat, Kāḷakaṇṇī!' And he is not your equal; he is poor and ill-favored. What use is he to you?"
Rồi một ngày nọ, các bạn bè và người thân của trưởng giả đến gặp trưởng giả và nói: "Đại trưởng giả, đừng để người này ở gần ngài. Vì với cái tên 'Kāḷakaṇṇī, hãy đứng lại! Kāḷakaṇṇī, hãy ngồi xuống! Kāḷakaṇṇī, hãy ăn đi!' thì ngay cả dạ xoa cũng phải bỏ chạy. Hơn nữa, anh ta không bằng ngài, nghèo khó và xấu xí. Ngài cần gì anh ta?"
Anāthapiṇḍiko ‘‘nāmaṃ nāma vohāramattaṃ, na taṃ paṇḍitā pamāṇaṃ karonti, sutamaṅgalikena nāma bhavituṃ na vaṭṭati, na sakkā mayā nāmamattaṃ nissāya sahapaṃsukīḷikaṃ sahāyaṃ pariccajitu’’nti tesaṃ vacanaṃ anādāya ekadivasaṃ attano bhogagāmaṃ gacchanto taṃ geharakkhakaṃ katvā agamāsi.
Anāthapiṇḍika, disregarding their words, saying, "A name is merely a convention; the wise do not take it as a measure. One should not be superstitious about names. I cannot abandon a childhood friend merely because of his name," went to his estate village one day, leaving him to guard the house.
Anāthapiṇḍika nói: "Tên chỉ là một cách gọi, người trí không lấy đó làm thước đo. Không nên chỉ dựa vào điềm lành của cái tên. Ta không thể vì một cái tên mà từ bỏ người bạn cùng chơi cát này." Không để ý đến lời nói của họ, một ngày nọ, khi đi đến làng tài sản của mình, ông đã để anh ta trông nhà rồi đi.
Corā ‘‘seṭṭhi kira bhogagāmaṃ gato, gehamassa vilumpissāmā’’ti nānāvudhahatthā rattibhāge āgantvā gehaṃ parivāresuṃ.
The thieves, thinking, "The treasurer has gone to his estate village; we will plunder his house," came at night, armed with various weapons, and surrounded the house.
Bọn cướp nghĩ: "Nghe nói trưởng giả đã đi đến làng tài sản, chúng ta sẽ cướp nhà ông ta." Chúng mang theo nhiều loại vũ khí, đến vào ban đêm và bao vây ngôi nhà.
Itaropi corānaññeva āgamanaṃ āsaṅkamāno aniddāyantova nisīdi.
The other one, also suspecting the arrival of thieves, sat up without sleeping.
Người kia (Kāḷakaṇṇī) cũng nghi ngờ bọn cướp sẽ đến, nên ngồi thức không ngủ.
So corānaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā manusse pabodhetuṃ ‘‘tvaṃ saṅkhaṃ dhama, tvaṃ mudiṅgaṃ vādehī’’ti mahāsamajjaṃ karonto viya sakalanivesanaṃ ekasaddaṃ kāresi.
So, knowing of the thieves' arrival, to awaken the people, he made the entire dwelling one sound, as if making a great assembly, saying, "You blow the conch, you play the drum!"
Biết bọn cướp đã đến, anh ta đánh thức mọi người, ra lệnh: "Ngươi hãy thổi ốc tù và! Ngươi hãy đánh trống mudiṅga!" làm cho cả khu nhà vang lên một tiếng động lớn như đang tổ chức một lễ hội lớn.
Corā ‘‘suññaṃ gehanti dussutaṃ amhehi, attheva idha mahāseṭṭhī’’ti pāsāṇamuggarādīni tattheva chaḍḍetvā palāyiṃsu.
The thieves, thinking, "We heard this house was empty, but indeed, there is a great setthi here!" threw down their stones, hammers, and other implements right there, and fled.
Bọn cướp nghĩ: "Chúng ta đã nghe nhầm rằng ngôi nhà trống. Đại trưởng giả vẫn còn ở đây!" Chúng vứt bỏ đá, chùy, v.v. tại đó rồi bỏ chạy.
Punadivase manussā tattha tattha chaḍḍite pāsāṇamuggarādayo disvā saṃvegappattā hutvā ‘‘sace ajja evarūpo buddhisampanno gharavicārako nābhavissa, corehi yathāruciyā pavisitvā sabbaṃ gehaṃ viluttaṃ assa, imaṃ daḷhamittaṃ nissāya seṭṭhino vuḍḍhi jātā’’ti taṃ pasaṃsitvā seṭṭhissa bhogagāmato āgatakāle sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocayiṃsu.
The next day, people, seeing the stones and hammers scattered here and there, were filled with a sense of urgency and praised him, saying, "If such a wise house manager had not been here today, the thieves would have entered and plundered the entire house as they wished. Thanks to this steadfast friend, the setthi has prospered." When the setthi returned from the revenue village, they reported the entire incident to him.
Ngày hôm sau, mọi người thấy đá, chùy, v.v. bị vứt rải rác khắp nơi, liền kinh ngạc và nói: "Nếu hôm nay không có người quản gia thông minh như vậy, thì bọn cướp đã vào cướp sạch cả nhà theo ý muốn. Nhờ người bạn kiên cường này mà tài sản của trưởng giả đã được bảo toàn." Họ ca ngợi anh ta và khi trưởng giả trở về từ làng tài sản, họ đã kể lại toàn bộ sự việc.
Atha ne seṭṭhi avoca ‘‘tumhe evarūpaṃ mama geharakkhakaṃ mittaṃ nikkaḍḍhāpetha, sacāyaṃ tumhākaṃ vacanena mayā nikkaḍḍhito assa, ajja me kuṭumbaṃ kiñci nābhavissa, nāmaṃ nāma appamāṇaṃ, hitacittameva pamāṇa’’nti tassa uttaritaraṃ paribbayaṃ datvā ‘‘atthi dāni me idaṃ kathāpābhata’’nti satthu santikaṃ gantvā ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
Then the setthi said to them, "You wanted me to expel such a house-guarding friend of mine. If I had expelled him at your word, I would have nothing left of my household today. The name is insignificant; a benevolent heart is what matters." Giving him further expenses, he went to the Teacher, saying, "Now I have this story-gift," and reported the entire incident from the beginning.
Rồi trưởng giả nói với họ: "Các người muốn ta đuổi một người bạn trông nhà như vậy sao? Nếu ta đã đuổi anh ta theo lời các người, thì hôm nay ta sẽ chẳng còn tài sản gì. Tên chỉ là vô nghĩa, lòng thiện mới là quan trọng." Ông cấp thêm chi phí cho Kāḷakaṇṇī và nói: "Bây giờ ta có chuyện này để kể." Rồi ông đến gặp Đức Thế Tôn và kể lại toàn bộ câu chuyện từ đầu.
Satthā ‘‘na kho, gahapati, idāneva kāḷakaṇṇimitto attano mittassa ghare kuṭumbaṃ rakkhati, pubbepi rakkhiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Householder, it is not only now that the friend Kāḷakaṇṇī protects his friend's household; he protected it in the past too," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: "Này gia chủ, không phải chỉ bây giờ người bạn Kāḷakaṇṇī mới bảo vệ tài sản trong nhà của bạn mình đâu, mà ngay cả trong quá khứ, anh ta cũng đã từng bảo vệ rồi." Sau khi được thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Tattha haveti nipātamattaṃ.
Here, have is merely a particle.
Trong đó, have là một giới từ.
Mettāyatīti mitto, mettaṃ paccupaṭṭhāpeti, sinehaṃ karotīti attho.
One who shows kindness is a mitto (friend), meaning one who expresses loving-kindness and affection.
Mitto (bạn) là người có lòng từ, người thể hiện lòng từ, tức là người có tình cảm.
So panesa sattapadena hoti, ekato sattapadavītihāragamanamattena hotīti attho.
Such a one becomes by seven steps, meaning by merely walking seven steps together.
Người đó sattapadena hoti, có nghĩa là trở thành bạn chỉ bằng cách cùng đi bảy bước chân.
Sahāyo pana dvādasakena hotīti sabbakiccāni ekato karaṇavasena sabbiriyāpathesu saha gacchatīti sahāyo.
A companion, however, is by twelve; one who goes together in all postures, performing all tasks together, is a sahāyo (companion).
Sahāyo pana dvādasakena hotīti (bạn thân có được từ mười hai bước) là người cùng đi trong mọi tư thế, cùng làm mọi việc.
So panesa dvādasakena hoti, dvādasāhaṃ ekato nivāsena hotīti attho.
Such a one becomes by twelve, meaning by living together for twelve days.
Người đó trở thành bạn thân bằng cách cùng sống mười hai ngày.
Māsaḍḍhamāsena cāti māsena vā aḍḍhamāsena vā.
By a month or half a month, means by a month or half a month.
Māsaḍḍhamāsena cāti (sau nửa tháng hoặc một tháng) là sau một tháng hoặc nửa tháng.
Ñāti hotīti ñātisamo hoti.
One becomes a ñāti (relative), meaning one becomes like a relative.
Ñāti hotīti (trở thành người thân) là trở thành như người thân.
Tatuttarinti tato uttariṃ ekato vāsena attasamopi hotiyeva.
Tatuttariṃ (beyond that), meaning beyond that, by living together, one becomes as dear as oneself.
Tatuttarinti (hơn thế nữa) là hơn thế nữa, bằng cách sống chung, attasamopi hotiyeva (trở thành như chính mình).
Jaheyyanti ‘‘evarūpaṃ sahāyaṃ kathaṃ jaheyya’’nti mittassa guṇaṃ kathesi.
Jaheyya (abandon)? He spoke of the friend's virtue, saying, "How could one abandon such a companion?"
Jaheyyanti (từ bỏ) là nói về phẩm chất của người bạn: "Làm sao có thể từ bỏ một người bạn như vậy?"
Tato paṭṭhāya puna koci tassa antare vattā nāma nāhosīti.
From that time onwards, no one ever again spoke against him.
Từ đó trở đi, không còn ai dám nói xấu anh ta nữa.
Ārogyamicche paramañca lābhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ atthakusalaṃ kulaputtaṃ ārabbha kathesi.
Ārogyamicche paramañca lābhaṃ (One should wish for health and the highest gain)—this the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning a certain young man skilled in welfare.
Ārogyamicche paramañca lābhanti (Mong cầu sức khỏe và lợi lộc tối thượng) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một thiện nam tử có trí tuệ về lợi ích.
Sāvatthiyañhi ekassa mahāvibhavassa seṭṭhino putto jātiyā sattavasso paññavā atthakusalo.
Indeed, in Sāvatthī, the son of a very wealthy setthi, seven years old by birth, was wise and skilled in welfare.
Tại Sāvatthī, có một người con trai của một trưởng giả giàu có, mới bảy tuổi nhưng đã có trí tuệ và khéo léo trong việc tìm kiếm lợi ích.
So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, so taṃ na jānāti.
One day, he approached his father and asked him a question called the "Gate of Welfare," but his father did not know it.
Một ngày nọ, cậu bé đến gặp cha và hỏi về "cánh cửa của lợi ích", nhưng người cha không biết.
Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ pañho atisukhumo, ṭhapetvā sabbaññubuddhaṃ añño upari bhavaggena, heṭṭhā ca avīcinā paricchinne lokasannivāse etaṃ pañhaṃ kathetuṃ samattho nāma natthī’’ti.
Then it occurred to him, "This question is extremely subtle. No one in the world, circumscribed by the highest existence and Avīci below, except for an Omniscient Buddha, is capable of explaining this question."
Rồi ông nghĩ: "Câu hỏi này thật vi diệu. Trừ Đức Phật Toàn Giác ra, không ai khác, dù ở cõi trời cao nhất hay địa ngục A-tỳ sâu nhất trong thế giới này, có thể trả lời câu hỏi này."
So puttamādāya bahuṃ mālāgandhavilepanaṃ gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisinno bhagavantaṃ etadavoca ‘‘ayaṃ, bhante, dārako paññavā atthakusalo maṃ atthassa dvārapañhaṃ nāma pucchi, ahaṃ taṃ pañhaṃ ajānanto tumhākaṃ santikaṃ āgato, sādhu me, bhante, bhagavā taṃ pañhaṃ kathetū’’ti.
So, taking his son and having much garlands, perfumes, and unguents taken along, he went to Jetavana. Having honored the Teacher and paid homage, he sat down to one side and said this to the Blessed One: 'Venerable Sir, this boy is wise and skilled in welfare; he asked me a question called "the gate of welfare." Not knowing that question, I have come to you. It would be good if the Blessed One, Venerable Sir, would explain that question to me.'
Ông dẫn con trai mình, mang theo nhiều vòng hoa, hương liệu, và dầu thơm, đến Jetavana, cúng dường và đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi ngồi sang một bên và bạch với Đức Thế Tôn: "Bạch Đức Thế Tôn, đứa trẻ này có trí tuệ, khéo léo trong việc tìm kiếm lợi ích, đã hỏi con về 'cánh cửa của lợi ích'. Con không biết câu hỏi đó nên đã đến gặp Ngài. Kính mong Đức Thế Tôn giảng giải câu hỏi đó cho con."
Satthā ‘‘pubbepāhaṃ, upāsaka, iminā kumārakenetaṃ pañhaṃ puṭṭho, mayā cassa kathito, tadā naṃ esa jānāti, idāni pana bhavasaṅkhepagatattā na sallakkhetī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, 'Lay follower, I was asked this question by this boy before, and I explained it to him; at that time, he knew it, but now, due to having gone through a condensed existence, he does not recall it,' and being requested by him, recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: "Này cận sự nam, không phải chỉ bây giờ mà ngay cả trong quá khứ, Ta đã từng được chú tiểu này hỏi câu hỏi đó, và Ta đã giảng giải cho chú ấy. Khi đó chú ấy đã biết, nhưng bây giờ vì đã trải qua nhiều kiếp sống nên không còn nhớ nữa." Sau khi được thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Tattha ārogyamicche paramañca lābhanti ca-kāro nipātamattaṃ.
Here, in ārogyamicche paramañca lābhaṃ, the particle ca is merely an expletive.
Trong đó, ārogyamicche paramañca lābhanti (mong cầu sức khỏe và lợi lộc tối thượng), chữ "ca" chỉ là một giới từ.
Tāta, paṭhamameva ārogyasaṅkhātaṃ paramaṃ lābhaṃ iccheyyāti imamatthaṃ dīpento evamāha.
Father, one should first desire the highest gain, which is health—thus he explained this meaning.
Này con, trước hết hãy mong cầu lợi lộc tối thượng là sức khỏe – ông nói như vậy để chỉ rõ ý này.
Tattha ārogyaṃ nāma sarīrassa ceva cittassa ca arogabhāvo anāturatā.
Here, health means the state of being free from sickness, the state of being free from affliction, of both body and mind.
Trong đó, sức khỏe (ārogya) là trạng thái không bệnh tật, không đau yếu của cả thân và tâm.
Sarīre hi rogāture neva aladdhaṃ bhogalābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ paribhuñjituṃ, anāture pana ubhayampetaṃ sakkoti.
For when the body is afflicted by illness, one cannot produce wealth not yet obtained, nor can one enjoy what has been obtained; but when it is free from affliction, one can do both.
Khi thân bị bệnh tật, người ta không thể tạo ra lợi lộc chưa có, cũng không thể hưởng thụ những gì đã có; nhưng khi không bệnh tật, cả hai điều này đều có thể làm được.
Citte ca kilesāture neva aladdhaṃ jhānādibhedaṃ lābhaṃ uppādetuṃ sakkoti, na laddhaṃ puna samāpattivasena paribhuñjituṃ.
And when the mind is afflicted by defilements, one cannot produce gains such as jhāna not yet obtained, nor can one enjoy what has been obtained again through attainment.
Khi tâm bị phiền não, người ta không thể tạo ra lợi lộc như thiền định, v.v. chưa có, cũng không thể hưởng thụ những gì đã có bằng cách nhập định trở lại.
Etasmiṃ anārogye sati aladdhopi lābho na labbhati, laddhopi niratthako hoti, asati panetasmiṃ aladdhopi lābho labbhati, laddhopi sātthako hotīti ārogyaṃ paramo lābho nāma.
When this unhealthiness exists, even wealth not obtained is not gained, and what is obtained becomes useless; but when it does not exist, even wealth not obtained is gained, and what is obtained becomes beneficial—thus health is called the highest gain.
Khi không có sức khỏe, lợi lộc chưa có cũng không đạt được, lợi lộc đã có cũng trở nên vô ích; nhưng khi có sức khỏe, lợi lộc chưa có cũng đạt được, lợi lộc đã có cũng trở nên hữu ích. Vì vậy, sức khỏe là lợi lộc tối thượng.
Taṃ sabbapaṭhamaṃ icchitabbaṃ.
This should be desired first of all.
Điều đó cần được mong cầu trước hết.
Idamekaṃ atthassa dvāranti ayamettha attho.
This is one gate of welfare—this is the meaning here.
Đây là một trong những cánh cửa của lợi ích – đó là ý nghĩa ở đây.
Sīlañcāti ācārasīlaṃ.
Sīlañcā means customary morality.
Sīlañcāti (và giới hạnh) là giới hạnh trong hành vi.
Iminā lokacārittaṃ dasseti.
By this, he shows worldly conduct.
Điều này chỉ ra phong tục thế gian.
Vuddhānumatanti guṇavuddhānaṃ paṇḍitānaṃ anumataṃ.
Vuddhānumataṃ means approved by the virtuous elders, the wise ones.
Vuddhānumatanti (được người trưởng thượng chấp thuận) là được những người có phẩm hạnh và người trí chấp thuận.
Iminā ñāṇasampannānaṃ garūnaṃ ovādaṃ dasseti.
By this, he shows the advice of teachers endowed with wisdom.
Điều này chỉ ra lời khuyên của những bậc thầy có trí tuệ.
Sutañcāti kāraṇanissitaṃ sutaṃ.
Sutañcā means learning based on reason.
Sutañcāti (và sự học hỏi) là sự học hỏi dựa trên lý do.
Iminā imasmiṃ loke atthanissitaṃ bāhusaccaṃ dasseti.
By this, he shows extensive learning based on welfare in this world.
Điều này chỉ ra sự uyên bác dựa trên lợi ích trong thế giới này.
Dhammānuvattī cāti tividhassa sucaritadhammassa anuvattanaṃ.
Dhammānuvattī cā means adherence to the threefold good conduct (sucarita-dhamma).
Dhammānuvattī cāti (và sống theo Pháp) là thực hành theo ba loại thiện hạnh.
Iminā duccaritadhammaṃ vajjetvā sucaritadhammassa anuvattanabhāvaṃ dasseti.
By this, he shows the state of adhering to good conduct, avoiding bad conduct.
Điều này cho thấy sự tránh xa pháp ác hạnh và sự tuân theo pháp thiện hạnh.
Alīnatā cāti cittassa alīnatā anīcatā.
Alīnatā cā means the non-languidness, the non-lowliness of the mind.
Alīnatā (không lười biếng) là sự không lười biếng, không thấp kém của tâm.
Iminā cittassa asaṅkocataṃ paṇītabhāvaṃ uttamabhāvaṃ dasseti.
By this, he shows the uncontracted state, the refined state, the excellent state of the mind.
Điều này cho thấy sự không co rút, sự cao quý và sự tối thượng của tâm.
Atthassa dvārā pamukhā chaḷeteti attho nāma vuḍḍhi, tassa vuḍḍhisaṅkhātassa lokiyalokuttarassa atthassa ete pamukhā uttamā cha dvārā upāyā adhigamamukhānīti.
Atthassa dvārā pamukhā chaḷete means welfare is growth; these six are the foremost, excellent gates, means, and avenues of attainment for that welfare, whether worldly or supramundane, which is called growth.
Atthassa dvārā pamukhā chaḷete (sáu cánh cửa chính của lợi ích này) có nghĩa là lợi ích là sự tăng trưởng; những điều này là sáu cánh cửa chính, tối thượng, là phương tiện, là lối vào để đạt được lợi ích thế gian và xuất thế gian, tức là sự tăng trưởng.
Āyatiṃ dosaṃ nāññāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Āyatiṃ dosaṃ nāññāyā—This the Teacher spoke while dwelling in Jetavana, concerning a certain bhikkhu who had become discontented.
Āyatiṃ dosaṃ nāññāyā (không biết lỗi lầm trong tương lai) là câu chuyện mà Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu đã chán nản.
Aññataro kira kulaputto buddhasāsane uraṃ datvā pabbajito ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā ukkaṇṭhi.
It is said that a certain young man of good family, having gone forth into the Buddha's dispensation with full dedication, one day, while going for alms in Sāvatthī, saw an adorned woman and became discontented.
Nghe nói, một thiện nam tử đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật. Một ngày nọ, khi đi khất thực ở Sāvatthī, thấy một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy, vị ấy đã chán nản.
Atha naṃ ācariyupajjhāyā satthu santikaṃ ānayiṃsu.
Then his teachers and preceptors brought him to the Teacher.
Sau đó, các vị A-xà-lê và Hòa thượng đã dẫn vị ấy đến gặp Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘pañca kāmaguṇā nāmete bhikkhu paribhogakāle ramaṇīyā.
The Teacher, having asked, "Is it true, bhikkhu, that you are discontented?" and when told "It is true," said, "These five strands of sensual pleasure, bhikkhu, are delightful at the time of enjoyment.
Bậc Đạo Sư hỏi: “Này Tỳ khưu, có thật là ông đã chán nản không?” Khi được trả lời “Thật vậy,” Ngài nói: “Này Tỳ khưu, năm dục lạc này chỉ dễ chịu khi được hưởng thụ.
So pana tesaṃ paribhogo nirayādīsu paṭisandhidāyakattā kiṃpakkaphalaparibhogasadiso hoti.
However, the enjoyment of them is like the enjoyment of a kiṃpakka fruit, as it leads to rebirth in hell and other miserable states.
Nhưng việc hưởng thụ chúng giống như việc ăn quả kiṃpakka, vì nó dẫn đến tái sinh vào các cõi khổ như địa ngục.
Kiṃpakkaphalaṃ nāma vaṇṇagandharasasampannaṃ, khāditaṃ pana antāni khaṇḍitvā jīvitakkhayaṃ pāpeti.
The kiṃpakka fruit is endowed with beautiful color, fragrance, and taste, but when eaten, it tears the intestines and leads to the loss of life.
Quả kiṃpakka có màu sắc, mùi hương và vị ngon, nhưng khi ăn vào sẽ làm nát ruột và dẫn đến cái chết.
Pubbe bahū bālajanā tassa dosaṃ adisvā vaṇṇagandharasesu bajjhitvā taṃ phalaṃ paribhuñjitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
Previously, many foolish people, not seeing its fault, became attached to its color, fragrance, and taste, and having eaten that fruit, they met with the loss of life." Having said this, and being requested by them, he recounted a past event.
Trước đây, nhiều người ngu si đã không thấy được hiểm họa của nó, bị quyến luyến bởi màu sắc, mùi hương và vị ngon, đã ăn loại quả ấy và phải bỏ mạng.” Sau khi nói vậy, Ngài được thỉnh cầu và đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto satthavāho hutvā pañcahi sakaṭasatehi pubbantāparantaṃ gacchanto aṭavimukhaṃ patvā manusse sannipātetvā ‘‘imissā aṭaviyā visarukkhā nāma atthi, mā kho maṃ anāpucchā pubbe akhāditapubbāni phalāphalāni khāditthā’’ti ovadi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, having become a caravan leader, was traveling from the eastern to the western border with five hundred carts. Reaching the edge of a forest, he gathered the people and advised, "In this forest, there are poisonous trees. Do not eat any fruits or berries that you have not eaten before, without asking me."
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là một người dẫn đầu đoàn buôn gồm năm trăm cỗ xe, đi từ miền Đông sang miền Tây. Khi đến bìa rừng, Ngài tập hợp mọi người lại và khuyên: “Trong rừng này có những cây độc. Đừng ai tự ý ăn những loại quả chưa từng ăn trước đây mà không hỏi ta.”
Manussā aṭaviṃ atikkamitvā aṭavimukhe ekaṃ kiṃpakkarukkhaṃ phalabhāraoṇamitasākhaṃ addasaṃsu.
The people, having passed through the forest, saw a kiṃpakka tree at the edge of the forest, with its branches bending low under the weight of its fruit.
Khi vượt qua rừng, mọi người thấy một cây kiṃpakka ở bìa rừng, cành cây trĩu nặng quả.
Tassa khandhasākhāpattaphalāni saṇṭhānavaṇṇarasagandhehi ambasadisāneva.
Its trunk, branches, leaves, and fruits were similar to mangoes in form, color, taste, and fragrance.
Thân cây, cành cây, lá và quả của nó có hình dáng, màu sắc, vị và mùi hương giống hệt quả xoài.
Tesu ekacce vaṇṇagandharasesu bajjhitvā ambaphalasaññāya phalāni khādiṃsu, ekacce ‘‘satthavāhaṃ pucchitvā khādissāmā’’ti gahetvā aṭṭhaṃsu.
Some of them, attached to the color, fragrance, and taste, ate the fruits, mistaking them for mangoes; others took them, intending to ask the caravan leader before eating.
Một số người bị quyến luyến bởi màu sắc, mùi hương và vị ngon, lầm tưởng là quả xoài nên đã ăn. Một số khác thì cầm lấy nhưng đứng chờ, nói: “Chúng ta sẽ ăn sau khi hỏi vị dẫn đầu đoàn buôn.”
Bodhisatto taṃ ṭhānaṃ patvā ye gahetvā ṭhitā, te phalāni chaḍḍāpetvā, ye khādamānā aṭṭhaṃsu, te vamanaṃ kāretvā tesaṃ bhesajjaṃ adāsi.
The Bodhisatta, arriving at that place, made those who had taken the fruits throw them away, and made those who were eating them vomit, and gave them medicine.
Khi Bồ Tát đến nơi, Ngài bảo những người đang cầm quả bỏ chúng đi, và những người đang ăn thì Ngài cho ói ra rồi cấp thuốc cho họ.
Tesu ekacce arogā jātā, paṭhamameva khāditvā ṭhitā pana jīvitakkhayaṃ pattā.
Some of them recovered, but those who had eaten them first met with the loss of life.
Một số người trong số đó đã khỏi bệnh, nhưng những người đã ăn ngay từ đầu thì đã bỏ mạng.
Bodhisattopi icchitaṭṭhānaṃ sotthinā gantvā lābhaṃ labhitvā puna sakaṭṭhānameva āgantvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta also went safely to his desired destination, obtained profit, and then returned to his own place, performed meritorious deeds such as giving, and passed away according to his kamma.
Bồ Tát cũng đã đến nơi mình muốn một cách an toàn, thu được lợi nhuận, rồi trở về nơi ở của mình, thực hành các công đức như bố thí và đã ra đi tùy theo nghiệp của mình.
Tattha āyatiṃ dosaṃ nāññāyāti anāgate dosaṃ na aññāya, ajānitvāti attho.
Therein, āyatiṃ dosaṃ nāññāyāti means "not knowing the danger in the future, not understanding," is the meaning.
Trong đó, āyatiṃ dosaṃ nāññāyā nghĩa là không biết, không nhận ra lỗi lầm trong tương lai.
Yo kāme paṭisevatīti yo vatthukāme ca kilesakāme ca paṭisevati.
Yo kāme paṭisevatīti means "whoever indulges in both objective sensual pleasures (vatthukāma) and defilement sensual pleasures (kilesakāma)."
Yo kāme paṭisevatī nghĩa là người nào hưởng thụ dục lạc vật chất và dục lạc phiền não.
Vipākante hananti nanti te kāmā taṃ purisaṃ attano vipākasaṅkhāte ante nirayādīsu uppannaṃ nānappakārena dukkhena saṃyojayamānā hananti.
Vipākante hananti nanti means "those sensual pleasures destroy that person by binding him with various kinds of suffering that arise in hell and other miserable states at the end, which is their ripening."
Vipākante hananti nanti nghĩa là những dục lạc ấy sẽ giết hại người ấy khi quả báo đến, tức là trói buộc người ấy bằng đủ loại khổ đau phát sinh ở các cõi như địa ngục.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Kiṃpakkamiva bhakkhitanti, yathā paribhogakāle vaṇṇagandharasasampattiyā manāpaṃ kiṃpakkaphalaṃ anāgatadosaṃ adisvā bhakkhitaṃ ante hanati, jīvitakkhayaṃ pāpeti, evaṃ paribhogakāle manāpāpi kāmā vipākakāle hanantīti desanaṃ yathānusandhiṃ pāpetvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
Kiṃpakkamiva bhakkhitanti means "just as a kiṃpakka fruit, delightful with its color, fragrance, and taste at the time of enjoyment, when eaten without seeing the future danger, destroys one at the end, leading to the loss of life, so too sensual pleasures, though delightful at the time of enjoyment, destroy one at the time of their ripening." Having brought the teaching to its logical conclusion, he expounded the Noble Truths, and at the conclusion of the Truths, the discontented bhikkhu attained the fruit of stream-entry.
Kiṃpakkamiva bhakkhitanti nghĩa là, giống như quả kiṃpakka, khi ăn vào lúc hưởng thụ thì dễ chịu vì có đủ màu sắc, mùi hương và vị ngon, nhưng không thấy lỗi lầm trong tương lai, cuối cùng nó sẽ giết hại, dẫn đến cái chết; cũng vậy, dục lạc dù dễ chịu khi hưởng thụ nhưng sẽ giết hại khi quả báo đến. Sau khi kết nối bài pháp với câu chuyện tiền thân, Ngài đã thuyết giảng các Chân lý. Khi bài pháp kết thúc, vị Tỳ khưu chán nản đã chứng đắc quả Sotāpatti. Trong số những người còn lại trong hội chúng, một số đã chứng Sotāpatti, một số Sakadāgāmī, một số Anāgāmī, và một số Arahant.
Sesaparisāyapi keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahanto ahesuṃ.
Among the rest of the assembly, some became stream-enterers, some once-returners, some non-returners, and some Arahants.
Trong số những người còn lại trong hội chúng, một số đã chứng Sotāpatti, một số Sakadāgāmī, một số Anāgāmī, và một số Arahant.
Sīlaṃ kireva kalyāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sīlavīmaṃsakaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
Sīlaṃ kireva kalyāṇanti (Indeed, virtue is good) – The Teacher, while dwelling at Jetavana, told this story concerning a certain brahmin who was testing virtue.
Sīlaṃ kireva kalyāṇa (giới hạnh thật sự là tốt lành) là câu chuyện mà Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một Bà la môn thử nghiệm giới hạnh.
So kira kosalarājānaṃ nissāya jīvati tisaraṇaṃ gato akhaṇḍapañcasīlo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū.
It is said that he lived dependent on the King of Kosala, had taken refuge in the Triple Gem, observed the five precepts unbrokenly, and was proficient in the three Vedas.
Nghe nói, vị ấy sống nhờ vào vua Kosala, đã quy y Tam Bảo, giữ năm giới không bị sứt mẻ, và thông thạo ba bộ Veda.
Rājā ‘‘ayaṃ sīlavā’’ti tassa atirekasammānaṃ karoti.
The king showed him excessive honor, thinking, "This man is virtuous."
Vua đã dành cho vị ấy sự tôn trọng đặc biệt, nói: “Vị này là người có giới hạnh.”
So cintesi ‘‘ayaṃ rājā mayhaṃ aññehi brāhmaṇehi atirekasammānaṃ karoti, ativiya maṃ garuṃ katvā passati, kiṃ nu kho esa mama jātigottakulappadesasippasampattiṃ nissāya imaṃ sammānaṃ karoti, udāhu sīlasampattiṃ, vīmaṃsissāmi tāvā’’ti.
He thought, "This king shows me more honor than other brahmins; he regards me with great respect. Is he showing this honor because of my birth, lineage, family, region, and craft, or because of my virtuous conduct? I shall investigate this."
Vị ấy suy nghĩ: “Vị vua này dành cho ta sự tôn trọng đặc biệt hơn các Bà la môn khác, và rất kính trọng ta. Không biết có phải Ngài tôn trọng ta vì dòng dõi, gia tộc, địa vị, nghề nghiệp, hay vì giới hạnh của ta? Ta sẽ thử xem sao.”
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gantvā gharaṃ āgacchanto ekassa heraññikassa phalakato anāpucchitvā ekaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā agamāsi, heraññiko brāhmaṇe garubhāvena kiñci avatvā nisīdi.
So one day, having gone to the royal court and returning home, he took a kahāpaṇa from a money-changer's counter without asking and went away. The money-changer, out of respect for the brahmin, said nothing and remained seated.
Một ngày nọ, sau khi đến triều kiến vua và trở về nhà, vị ấy đã lấy một đồng tiền kahāpaṇa từ bàn của một người thợ kim hoàn mà không hỏi, rồi bỏ đi. Người thợ kim hoàn vì kính trọng Bà la môn nên không nói gì và ngồi yên.
Punadivase dve kahāpaṇe gaṇhi, heraññiko tatheva adhivāsesi.
The next day, he took two kahāpaṇas. The money-changer tolerated it as before.
Ngày hôm sau, vị ấy lấy hai đồng kahāpaṇa, người thợ kim hoàn cũng nhẫn nhịn như vậy.
Tatiyadivase kahāpaṇamuṭṭhiṃ aggahesi, atha naṃ heraññiko ‘‘ajja te tatiyo divaso rājakuṭumbaṃ vilumpantassā’’ti ‘‘rājakuṭumbavilumpakacoro me gahito’’ti tikkhattuṃ viravi.
On the third day, he took a handful of kahāpaṇas. Then the money-changer exclaimed three times, "Today is the third day you have plundered the royal treasury!" and "The thief who plunders the royal treasury has been caught by me!"
Ngày thứ ba, vị ấy lấy một nắm kahāpaṇa. Bấy giờ, người thợ kim hoàn la lên ba lần: “Hôm nay là ngày thứ ba ông cướp bóc tài sản của hoàng gia!” và “Ta đã bắt được tên trộm cướp bóc tài sản hoàng gia!”
Atha naṃ manussā ito cito ca āgantvā ‘‘ciraṃdāni tvaṃ sīlavā viya vicarī’’ti dve tayo pahāre datvā bandhitvā rañño dassesuṃ.
Then people came from here and there, saying, "For a long time, you have been acting as if you were virtuous!" They gave him two or three blows, bound him, and presented him to the king.
Sau đó, mọi người từ khắp nơi kéo đến, nói: “Ông đã sống như một người có giới hạnh bấy lâu nay,” rồi đánh vị ấy vài cái, trói lại và dẫn đến trình vua.
Rājā vippaṭisārī hutvā ‘‘kasmā, brāhmaṇa, evarūpaṃ dussīlakammaṃ karosī’’ti vatvā ‘‘gacchatha, tassa rājāṇaṃ karothā’’ti āha.
The king, feeling remorse, said, "Why, brahmin, do you commit such an unvirtuous act?" and then commanded, "Go, inflict the royal punishment upon him!"
Vua hối hận, nói: “Này Bà la môn, tại sao ông lại làm một hành động vô giới hạnh như vậy?” rồi ra lệnh: “Hãy đi, thi hành lệnh vua đối với hắn!”
Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ, mahārāja, coro’’ti āha.
The brahmin said, "I am not a thief, great king."
Bà la môn nói: “Thưa Đại vương, thần không phải là kẻ trộm.”
Atha ‘‘kasmā rājakuṭumbikassa phalakato kahāpaṇe gaṇhī’’ti?
"Then why did you take kahāpaṇas from the royal treasurer's counter?"
Vậy thì, “Tại sao ông lại lấy tiền kahāpaṇa từ bàn của người thợ kim hoàn thuộc hoàng gia?”
‘‘Etaṃ mayā tayi mama atisammānaṃ karonte ‘kiṃ nu kho rājā mama jātiādīni nissāya atisammānaṃ karoti, udāhu sīlaṃ nissāyā’ti vīmaṃsanatthāya kataṃ, idāni pana mayā ekaṃsena ñātaṃ.
"This was done by me to investigate, while you showed me great honor, 'Does the king honor me greatly because of my birth and so forth, or because of my sīla?' Now, however, I have definitively understood.
“Thần làm điều này để thử xem khi Đại vương dành cho thần sự tôn trọng đặc biệt, có phải là vì dòng dõi của thần hay vì giới hạnh của thần. Giờ đây, thần đã biết chắc chắn.
Yathā sīlameva nissāya tayā mama sammāno kato, na jātiādīni.
Indeed, you honored me solely based on my sīla, not on my birth and so forth.
Đại vương đã tôn trọng thần chỉ vì giới hạnh, chứ không phải vì dòng dõi hay những thứ khác.
Tathā hi me idāni rājāṇaṃ kāresi, svāhaṃ iminā kāraṇena ‘imasmiṃ loke sīlameva uttamaṃ sīlaṃ pamukha’nti sanniṭṭhānaṃ gato.
Thus, you have now inflicted royal punishment upon me. For this reason, I have come to the conclusion that 'in this world, sīla alone is supreme, sīla is paramount.'
Thật vậy, giờ đây Đại vương đã ra lệnh xử phạt thần. Vì lý do này, thần đã đi đến kết luận rằng ‘giới hạnh là tối thượng, giới hạnh là hàng đầu trong thế gian này’.
Imassa panāhaṃ sīlassa anucchavikaṃ karonto gehe ṭhito kilese paribhuñjanto na sakkhissāmi kātuṃ, ajjeva jetavanaṃ gantvā satthu santike pabbajissāmi, pabbajjaṃ me detha, devā’’ti vatvā rājānaṃ anujānāpetvā jetavanābhimukho pāyāsi.
However, remaining at home and indulging in defilements, I will not be able to act in a manner befitting this sīla. Today itself, I will go to Jetavana and go forth under the Teacher. Grant me ordination, O devas," he said, and having obtained the king's permission, he set off towards Jetavana.
Thần sẽ không thể thực hành giới hạnh này một cách xứng đáng khi còn ở nhà và hưởng thụ các phiền não. Ngay hôm nay, thần sẽ đến Jetavana và xuất gia dưới sự chỉ dạy của Bậc Đạo Sư. Xin Đại vương cho phép thần xuất gia.” Sau khi được vua cho phép, vị ấy lên đường hướng về Jetavana.
Atha naṃ ñātisuhajjabandhavā sannipatitvā nivāretuṃ asakkontā nivattiṃsu.
Then his relatives, friends, and kinsmen gathered and, being unable to restrain him, turned back.
Sau đó, bà con, thân hữu, quyến thuộc tụ họp lại, không thể ngăn cản được ông, đành phải bỏ cuộc.
So satthu santikaṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā avissaṭṭhakammaṭṭhāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayhaṃ pabbajjā matthakaṃ pattā’’ti aññaṃ byākāsi.
He went to the Teacher, requested ordination, and having obtained both going forth and higher ordination, he developed insight without abandoning his meditation subject, attained arahantship, and approached the Teacher, declaring his aññā, "Venerable Sir, my going forth has reached its culmination."
Ông đến chỗ của Đức Bổn Sư, xin xuất gia, được thọ Tỳ-kheo giới và giới Cụ túc, không xao nhãng thiền quán, phát triển thiền minh sát, đạt đến A-la-hán quả, rồi đến gần Đức Bổn Sư và tuyên bố sự chứng đắc của mình: “Bạch Đức Thế Tôn, sự xuất gia của con đã đạt đến đỉnh cao.”
Tassa taṃ aññabyākaraṇaṃ bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ jātaṃ.
His declaration of aññā became known among the Saṅgha of bhikkhus.
Lời tuyên bố chứng đắc đó của ông đã trở nên công khai trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, asuko nāma rañño upaṭṭhākabrāhmaṇo attano sīlaṃ vīmaṃsitvā rājānaṃ āpucchitvā pabbajitvā arahatte patiṭṭhito’’ti tassa guṇaṃ kathayamānā nisīdiṃsu.
Then one day, bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing his virtues, saying, "Friends, that brahmin, the king's attendant, having investigated his own sīla, asked the king for permission, went forth, and became established in arahantship."
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-kheo tụ họp tại Pháp đường, ngồi đàm luận về đức hạnh của vị ấy rằng: “Thưa chư Hiền, vị Bà-la-môn cận sự của nhà vua nọ đã tự quán xét giới hạnh của mình, xin phép nhà vua xuất gia, và đã an trú trong quả vị A-la-hán.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāni ayameva brāhmaṇo attano sīlaṃ vīmaṃsitvā pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ akāsi, pubbepi paṇḍitā attano sīlaṃ vīmaṃsitvā pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ kariṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came, asked, "With what talk, bhikkhus, are you now assembled?" When told, "With this talk," He said, "Bhikkhus, it is not only now that this brahmin, having investigated his own sīla, went forth and established himself; in the past too, wise ones, having investigated their own sīla, went forth and established themselves," and being requested by them, He related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chúng con bàn chuyện này ạ,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ vị Bà-la-môn này đã tự quán xét giới hạnh của mình, xuất gia và tạo lập chỗ tựa cho mình, mà ngay cả trong quá khứ, các bậc hiền trí cũng đã tự quán xét giới hạnh của mình, xuất gia và tạo lập chỗ tựa cho mình.” Sau khi nói vậy, được các Tỳ-khưu thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa purohito ahosi dānādhimutto sīlajjhāsayo akhaṇḍapañcasīlo.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his purohita, devoted to giving, inclined towards sīla, and possessed of unbroken five precepts.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát là vị đạo sĩ tiên tri (purohita) của vua, Ngài có ý chí hướng về bố thí, có khuynh hướng về giới hạnh, giữ gìn năm giới không bị sứt mẻ.
Rājā sesabrāhmaṇehi atirekaṃ tassa sammānaṃ karotīti sabbaṃ purimasadisameva.
The king honored him more than the other brahmins—everything was just as before.
Vua đã tôn kính Ngài hơn các Bà-la-môn khác; tất cả đều giống như câu chuyện trước.
Bodhisatte pana bandhitvā rañño santikaṃ nīyamāne ahituṇḍikā antaravīthiyaṃ sappaṃ kīḷāpentā naṅguṭṭhe gaṇhanti, gīvāya gaṇhanti, gale veṭhenti.
However, as the Bodhisatta was being led, bound, to the king, snake charmers were playing with snakes in the middle of the street, grasping them by the tail, grasping them by the neck, and wrapping them around their throats.
Khi Bồ-tát bị trói và dẫn đến chỗ vua, những người bắt rắn đang biểu diễn rắn giữa đường, họ nắm đuôi, nắm cổ, quấn quanh cổ rắn.
Bodhisatto te disvā ‘‘mā, tātā, evaṃ sappaṃ naṅguṭṭhe gaṇhatha, mā gīvāya gaṇhatha, mā gale veṭhetha.
Seeing them, the Bodhisatta said, "Do not, my dears, grasp the snake by the tail like that, do not grasp it by the neck, do not wrap it around the throat.
Bồ-tát thấy họ liền nói: “Này các con, đừng nắm đuôi rắn như thế, đừng nắm cổ rắn, đừng quấn quanh cổ rắn.
Ayañhi vo ḍaṃsitvā jīvitakkhayaṃ pāpeyyā’’ti āha.
For this one might bite you and cause loss of life."
Con rắn này có thể cắn các con và khiến các con mất mạng.”
Ahituṇḍikā ‘‘ayaṃ, brāhmaṇa, sappo sīlavā ācārasampanno tādiso dussīlo na hoti, tvaṃ pana attano dussīlatāya anācārena rājakuṭumbavilumpakacoroti bandhitvā nīyasī’’ti āhaṃsu.
The snake charmers said, "This snake, brahmin, is virtuous and endowed with good conduct; it is not unvirtuous like that. But you, because of your unvirtuousness and misconduct, are being led bound as a thief who plunders the royal treasury."
Những người bắt rắn nói: “Này Bà-la-môn, con rắn này có giới hạnh, có đầy đủ oai nghi, nó không phải là kẻ ác giới như vậy. Còn ông, vì ác giới và vô oai nghi, bị trói và dẫn đi vì là kẻ trộm cướp tài sản hoàng gia.”
So cintesi ‘‘sappāpi tāva aḍaṃsantā aviheṭhentā ‘sīlavanto’ti nāmaṃ labhanti, kimaṅgaṃ pana manussabhūtā.
He thought, "Even snakes, by not biting and not harming, gain the name 'virtuous'; how much more so human beings!"
Ngài suy nghĩ: “Ngay cả loài rắn, khi không cắn, không quấy nhiễu, còn được gọi là ‘có giới hạnh’. Huống chi là loài người.
Sīlameva imasmiṃ loke uttamaṃ, natthi tato uttaritara’’nti.
"Virtue indeed is supreme in this world; there is nothing higher than it."
Giới hạnh là tối thượng trong thế gian này, không có gì cao hơn nó.”
Atha naṃ netvā rañño dassesuṃ.
Then they took him and showed him to the king.
Sau đó, họ dẫn Ngài đến trình diện vua.
Rājā ‘‘kiṃ idaṃ, tātā’’ti pucchi.
The king asked, "What is this, my dear?"
Vua hỏi: “Chuyện gì vậy, này con?”
‘‘Rājakuṭumbavilumpako coro, devā’’ti.
"It is a thief who plundered the royal treasury, Your Majesty."
“Tâu Đại vương, đây là kẻ trộm cướp tài sản hoàng gia.”
‘‘Tena hissa rājāṇaṃ karothā’’ti.
"Then inflict the royal punishment upon him."
“Vậy thì hãy thi hành án lệnh của vua đối với hắn.”
Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ, mahārāja, coro’’ti āha.
The brahmin said, "I am not a thief, great king."
Bà-la-môn nói: “Tâu Đại vương, tôi không phải là kẻ trộm.”
‘‘Atha kasmā kahāpaṇe aggahesī’’ti ca vutte purimanayeneva sabbaṃ ārocento ‘‘svāhaṃ iminā kāraṇena ‘imasmiṃ loke sīlameva uttamaṃ, sīlaṃ pāmokkha’nti sanniṭṭhānaṃ gato’’ti vatvā ‘‘tiṭṭhatu tāva idaṃ, āsīvisopi tāva aḍaṃsanto aviheṭhento ‘sīlavā’ti vattabbataṃ labhati.
And when asked, "Then why did you take the kahāpaṇas?", he recounted everything in the same previous manner, saying, "It was for this reason that I came to the conclusion that 'virtue is indeed supreme in this world, virtue is pre-eminent.' Let that be for now; even a venomous snake, by not biting or harming, gains the appellation 'virtuous'.
Khi được hỏi: “Vậy tại sao ông lại lấy tiền vàng (kahāpaṇa)?” Ngài kể lại tất cả theo cách thức trước, rồi nói: “Chính vì lý do này, tôi đã đi đến kết luận rằng ‘giới hạnh là tối thượng trong thế gian này, giới hạnh là đứng đầu.’
Imināpi kāraṇena sīlameva uttamaṃ, sīlaṃ pavara’’nti sīlaṃ vaṇṇento imaṃ gāthamāha –
For this reason too, virtue is supreme, virtue is excellent," thus praising virtue, he spoke this verse:
Hãy tạm gác chuyện đó sang một bên, ngay cả một con rắn độc cũng có thể được gọi là ‘có giới hạnh’ khi nó không cắn và không quấy nhiễu. Chính vì lý do này, giới hạnh là tối thượng, giới hạnh là cao quý nhất.” Rồi Ngài ca ngợi giới hạnh bằng bài kệ này:
Tattha sīlaṃ kirevāti kāyavācācittehi avītikkamasaṅkhātaṃ ācārasīlameva.
There, sīlaṃ kireva means virtue of conduct, which is non-transgression by body, speech, and mind.
Trong đó, sīlaṃ kireva có nghĩa là giới hạnh về hành vi, tức là sự không vi phạm bằng thân, khẩu, ý.
Kirāti anussavavasena vadati.
Kirā indicates speaking based on hearsay.
Kirā được dùng để nói theo truyền thuyết.
Kalyāṇanti sundarataraṃ.
Kalyāṇaṃ means most beautiful.
Kalyāṇa có nghĩa là tốt đẹp hơn.
Anuttaranti jeṭṭhakaṃ sabbaguṇadāyakaṃ.
Anuttaraṃ means foremost, bestower of all good qualities.
Anuttara có nghĩa là tối thượng, ban tặng tất cả các đức tính.
Passāti attanā diṭṭhakāraṇaṃ abhimukhaṃ karonto katheti.
Passā means he speaks, bringing to mind the reason he has seen for himself.
Passā được nói để chỉ ra sự việc đã thấy trước mắt.
Sīlavāti na haññatīti ghoravisopi samāno aḍaṃsanaaviheṭhanamattakena sīlavāti pasaṃsaṃ labhati, na haññati na vihaññatīti.
Sīlavāti na haññatī means even a highly venomous snake, merely by not biting or harming, gains praise as 'virtuous,' and is not harmed or afflicted.
Sīlavāti na haññatī có nghĩa là ngay cả một con rắn độc cũng được khen là có giới hạnh chỉ vì không cắn và không quấy nhiễu, nó không bị giết hại, không bị làm hại.
Imināpi kāraṇena sīlameva uttamanti.
For this reason too, virtue is supreme.
Cũng vì lý do này, giới hạnh là tối thượng.
Yassa maṅgalā samūhatāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ekaṃ sāṭakalakkhaṇabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
" Yassa maṅgalā samūhatā" – The Teacher, while dwelling in Veḷuvana, spoke this in reference to a certain brahmin who was an expert in garment marks.
Yassa maṅgalā samūhatā (Người đã loại bỏ những điều kiết tường) — Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến một Bà-la-môn coi trọng điềm lành.
Rājagahavāsiko kireko brāhmaṇo kotuhalamaṅgaliko tīsu ratanesu appasanno micchādiṭṭhiko aḍḍho mahaddhano mahābhogo, tassa samugge ṭhapitaṃ sāṭakayugaṃ mūsikā khādiṃsu.
It is said that a certain brahmin residing in Rājagaha was superstitious about omens, distrustful of the Three Jewels, held wrong views, and was wealthy and possessed great riches. A pair of garments kept in his chest was eaten by mice.
Có một Bà-la-môn sống ở Rājagaha, ông ta rất tin vào các điềm lành, không tin Tam Bảo, là người giàu có, tài sản lớn, hưởng thụ nhiều. Một đôi y phục của ông ta được cất trong hộp đã bị chuột gặm.
Athassa sīsaṃ nhāyitvā ‘‘sāṭake āharathā’’ti vuttakāle mūsikāya khāditabhāvaṃ ārocayiṃsu.
Then, after he had bathed his head and asked for the garments, they informed him that they had been eaten by mice.
Khi ông ta gội đầu xong và nói: “Hãy mang y phục đến đây,” thì người ta báo rằng chuột đã gặm.
So cintesi ‘‘sace idaṃ mūsikādaṭṭhaṃ sāṭakayugaṃ imasmiṃ gehe bhavissati, mahāvināso bhavissati.
He thought, "If this pair of garments, bitten by mice, remains in this house, there will be great destruction.
Ông ta nghĩ: “Nếu đôi y phục bị chuột gặm này còn ở trong nhà, sẽ có đại họa.
Idañhi avamaṅgalaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ puttadhītādīnaṃ vā dāsakammakarādīnaṃ vā na sakkā dātuṃ.
Indeed, this is an ill omen, like a black mark; it cannot be given to sons, daughters, or servants and laborers.
Đây là điều bất hạnh, giống như điềm xui xẻo, không thể trao cho con cái hay người hầu kẻ hạ.
Yo hi idaṃ gaṇhissati, sabbassa mahāvināso bhavissati, āmakasusāne taṃ chaḍḍāpessāmi, na kho pana sakkā dāsakammakarādīnaṃ hatthe dātuṃ.
Whoever takes this will suffer great destruction. I will have it thrown into a charnel ground. But it cannot be given into the hands of servants and laborers.
Ai nhận nó sẽ gặp đại họa, mình sẽ vứt nó ở bãi tha ma hoang dã. Nhưng không thể giao cho người hầu kẻ hạ.
Te hi ettha lobhaṃ uppādetvā imaṃ gahetvā vināsaṃ pāpuṇeyyuṃ, puttassa taṃ hatthe dassāmī’’ti.
For they might develop greed for it, take it, and come to ruin. I will give it into my son's hands."
Họ có thể nảy sinh lòng tham, lấy nó và gặp tai họa. Mình sẽ đưa nó cho con trai.”
So puttaṃ pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘tvampi naṃ, tāta, hatthena aphusitvā daṇḍakena gahetvā āmakasusāne chaḍḍetvā sīsaṃ nhāyitvā ehī’’ti pesesi.
He summoned his son, informed him of the matter, and sent him, saying, "You too, my dear, without touching it with your hand, take it with a stick, throw it into the charnel ground, bathe your head, and return."
Ông ta cho gọi con trai đến, kể lại sự việc và sai đi: “Này con, con cũng đừng chạm tay vào nó, hãy dùng gậy mà cầm, vứt ở bãi tha ma hoang dã rồi gội đầu mà về.”
Satthāpi kho taṃ divasaṃ paccūsasamaye bodhaneyyabandhave olokento imesaṃ pitāputtānaṃ sotāpattiphalassa upanissayaṃ disvā migavīthiṃ gahetvā migaluddako viya gantvā āmakasusānadvāre nisīdi chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjento.
On that day, the Teacher, in the early morning, looking upon those to be guided, saw the potential for stream-entry for these father and son. Taking the path of a deer, like a deer hunter, he went and sat at the entrance to the charnel ground, emitting six-colored Buddha rays.
Cũng vào sáng sớm hôm đó, Đức Bổn Sư quan sát những người thân cận có thể giác ngộ, thấy được nhân duyên chứng đắc quả Dự lưu của hai cha con này. Ngài đi theo con đường mòn như một người thợ săn, đến ngồi ở cửa bãi tha ma hoang dã, phóng ra sáu màu hào quang Phật.
Māṇavopi pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā ajagarasappaṃ viya taṃ yugasāṭakaṃ yaṭṭhikoṭiyā gahetvā āmakasusānadvāraṃ pāpuṇi.
The young man, having accepted his father's words, took that pair of garments with the tip of a stick, like a python, and reached the entrance to the charnel ground.
Chàng trai cũng vâng lời cha, dùng đầu gậy cầm đôi y phục như cầm một con rắn hổ mang, rồi đến cửa bãi tha ma hoang dã.
Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ karosi māṇavā’’ti āha.
Then the Teacher said to him, "What are you doing, young man?"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư hỏi: “Này chàng trai, con làm gì vậy?”
‘‘Bho gotama, idaṃ sāṭakayugaṃ mūsikādaṭṭhaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ halāhalavisūpamaṃ, mama pitā ‘añño etaṃ chaḍḍento lobhaṃ uppādetvā gaṇheyyā’ti bhayena maṃ pahiṇi, ahametaṃ chaḍḍetvā sīsaṃ nhāyissāmīti āgatomhi, bho gotamā’’ti.
‘‘Reverend Gotama, this pair of cloths is bitten by mice, like a bad omen, like deadly poison. My father, fearing that ‘another, throwing this away, might develop greed and take it,’ sent me. I have come to discard it and wash my head, Reverend Gotama.’’
“Thưa Gotama, đôi y phục này bị chuột gặm, giống như điềm xui xẻo, như chất độc halāhala. Cha con sợ rằng ‘người khác vứt nó đi có thể nảy sinh lòng tham mà lấy,’ nên đã sai con. Con đến đây để vứt nó đi và gội đầu, thưa Gotama.”
‘‘Tena hi chaḍḍehī’’ti.
‘‘Then discard it,’’ (said the Buddha).
“Vậy thì hãy vứt đi,” Ngài nói.
Māṇavo chaḍḍesi, satthā ‘‘amhākaṃ dāni vaṭṭatī’’ti tassa sammukhāva gaṇhi.
The young man discarded it. The Teacher, saying, ‘‘Now it is suitable for us,’’ took it right in front of him.
Chàng trai vứt đi, Đức Bổn Sư nói: “Bây giờ thì chúng ta có thể dùng được,” rồi Ngài nhặt lấy ngay trước mặt chàng trai.
‘‘Avamaṅgalaṃ, bho gotama, etaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ, mā gaṇhi mā gaṇhī’’ti tasmiṃ vārayamāneyeva taṃ gahetvā veḷuvanābhimukho pāyāsi.
‘‘It is inauspicious, Reverend Gotama, it is like a bad omen! Do not take it, do not take it!’’ Even as he was protesting, the Teacher took it and departed towards Veḷuvana.
Chàng trai ngăn cản: “Thưa Gotama, đó là điềm bất hạnh, giống như điềm xui xẻo, đừng lấy, đừng lấy!” Nhưng Ngài vẫn cầm lấy và đi về hướng Veluvana.
Māṇavo vegena gantvā pitu ārocesi ‘‘tāta, mayā āmakasusāne chaḍḍitaṃ sāṭakayugaṃ samaṇo gotamo ‘amhākaṃ vaṭṭatī’ti mayā vāriyamānopi gahetvā veḷuvanaṃ gato’’ti.
The young man went quickly and reported to his father, ‘‘Father, the ascetic Gotama took the pair of cloths that I discarded in the charnel ground, saying ‘it is suitable for us,’ even though I protested, and he has gone to Veḷuvana.’’
Chàng trai vội vàng về báo cho cha: “Thưa cha, đôi y phục con vứt ở bãi tha ma hoang dã, Sa-môn Gotama nói ‘chúng ta có thể dùng được,’ dù con đã ngăn cản nhưng Ngài vẫn lấy và đi về Veluvana.”
Brāhmaṇo cintesi ‘‘taṃ sāṭakayugaṃ avamaṅgalaṃ kāḷakaṇṇisadisaṃ, taṃ vaḷañjento samaṇopi gotamo nassissati, vihāropi nassissati, tato amhākaṃ garahā bhavissati, samaṇassa gotamassa aññe bahū sāṭake datvā taṃ chaḍḍāpessāmī’’ti.
The brahmin thought, ‘‘That pair of cloths is inauspicious, like a bad omen. If the ascetic Gotama uses it, he will perish, and the entire monastery will perish. Then there will be blame for us. I will give many other cloths to the ascetic Gotama and have him discard that one.’’
Bà-la-môn nghĩ: “Đôi y phục đó là điềm bất hạnh, giống như điềm xui xẻo. Sa-môn Gotama dùng nó sẽ gặp tai họa, cả tinh xá cũng sẽ gặp tai họa. Sau đó chúng ta sẽ bị chỉ trích. Mình sẽ dâng nhiều y phục khác cho Sa-môn Gotama và bảo Ngài vứt đôi y phục đó đi.”
So bahū sāṭake gāhāpetvā puttena saddhiṃ veḷuvanaṃ gantvā satthāraṃ disvā ekamantaṃ ṭhito evamāha ‘‘saccaṃ kira vo, bho gotama, āmakasusāne sāṭakayugaṃ gahita’’nti?
So, having taken many cloths, he went to Veḷuvana with his son, saw the Teacher, stood to one side, and said, ‘‘Is it true, Reverend Gotama, that you took a pair of cloths from the charnel ground?’’
Ông ta sai người mang nhiều y phục, cùng với con trai đến Veluvana, thấy Đức Bổn Sư, đứng sang một bên và nói: “Thưa Gotama, có thật là Ngài đã lấy đôi y phục ở bãi tha ma hoang dã không?”
‘‘Saccaṃ, brāhmaṇā’’ti.
‘‘It is true, brahmin.’’
“Thật vậy, này Bà-la-môn,” Ngài đáp.
‘‘Bho gotama, taṃ sāṭakayugaṃ avamaṅgalaṃ, tumhe taṃ paribhuñjamānā nassissatha, sakalavihāropi nassissati.
‘‘Reverend Gotama, that pair of cloths is inauspicious. If you use it, you will perish, and the entire monastery will perish.
“Thưa Gotama, đôi y phục đó là điềm bất hạnh. Ngài dùng nó sẽ gặp tai họa, cả tinh xá cũng sẽ gặp tai họa.
Sace vo nivāsanaṃ vā pārupanaṃ vā nappahoti, ime sāṭake gahetvā taṃ chaḍḍāpethā’’ti.
If you do not have enough lower garments or upper robes, take these cloths and have that one discarded.’’
Nếu Ngài không đủ y phục để mặc hoặc đắp, xin hãy nhận những y phục này và vứt đôi y phục kia đi.”
Atha naṃ satthā ‘‘mayaṃ brāhmaṇa pabbajitā nāma, amhākaṃ āmakasusāne antaravīthiyaṃ saṅkāraṭṭhāne nhānatitthe mahāmaggeti evarūpesu ṭhānesu chaḍḍitā vā patitā vā pilotikā vaṭṭati, tvaṃ pana na idāneva evaṃladdhiko, pubbepi evaṃladdhikoyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, ‘‘Brahmin, we are renunciants. For us, rags discarded or fallen in a charnel ground, at a crossroads, in a rubbish heap, at a bathing place, or on a highway—such rags are suitable. And you are not only now of such a view, but you were also of such a view in the past.’’ Having said this, being requested by him, he recounted a past story.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư nói với ông ta: “Này Bà-la-môn, chúng tôi là những người xuất gia. Đối với chúng tôi, những mảnh vải cũ bị vứt bỏ hoặc rơi rớt ở bãi tha ma hoang dã, giữa đường, ở bãi rác, ở bến tắm, hay trên đại lộ đều có thể dùng được. Ông không phải chỉ bây giờ mới có quan điểm như vậy, mà ngay cả trong quá khứ cũng đã có quan điểm như vậy.” Sau khi nói vậy, được ông ta thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare dhammiko magadharājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the kingdom of Magadha, in the city of Rājagaha, the righteous King of Magadha ruled.
Trong quá khứ, tại thành Rājagaha thuộc xứ Magadha, vua Dhammika Magadha trị vì.
Tadā bodhisatto ekasmiṃ udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā himavante vasamāno ekasmiṃ kāle himavantato nikkhamitvā rājagahanagare rājuyyānaṃ patvā tattha vasitvā dutiyadivase bhikkhācāratthāya nagaraṃ pāvisi.
At that time, the Bodhisatta was born into a brahmin family in the northern country, attained maturity, entered the ascetic life, developed supernormal powers and attainments, and resided in the Himalayas. At one time, he left the Himalayas, reached the royal park in the city of Rājagaha, resided there, and on the second day, entered the city for almsfood.
Bấy giờ, Bồ-tát sanh trong một gia đình Bà-la-môn miền bắc, khi trưởng thành, Ngài xuất gia làm đạo sĩ, chứng đắc các thắng trí và thiền định, trú tại Himavanta. Một thời gian sau, Ngài rời Himavanta, đến khu vườn thượng uyển của vua ở thành Rājagaha, trú tại đó. Ngày hôm sau, Ngài vào thành để khất thực.
Rājā taṃ disvā pakkosāpetvā pāsāde nisīdāpetvā bhojetvā uyyāneyeva vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
The king saw him, had him called, seated him in the palace, fed him, and obtained his promise to reside in the park itself.
Vua thấy Ngài, cho người gọi đến, thỉnh Ngài ngồi trên cung điện, cúng dường Ngài, rồi thỉnh Ngài trú lại trong vườn thượng uyển.
Bodhisatto rañño nivesane bhuñjitvā uyyāne vasati.
The Bodhisatta ate in the king’s abode and resided in the park.
Bồ-tát dùng bữa tại cung điện của vua và trú tại vườn thượng uyển.
Tasmiṃ kāle rājagahanagare dussalakkhaṇabrāhmaṇo nāma ahosi.
At that time, there was a brahmin named Dussalakkhaṇa (Bad Omen) in the city of Rājagaha.
Vào thời đó, tại thành Rājagaha có một Bà-la-môn tên là Dussalakkhaṇa.
Tassa samugge ṭhapitaṃ sāṭakayuganti sabbaṃ purimasadisameva.
All about his pair of cloths kept in a casket was just as before.
Đôi y phục của ông ta được cất trong hộp, tất cả đều giống như câu chuyện trước.
Māṇave pana susānaṃ gacchante bodhisatto paṭhamataraṃ gantvā susānadvāre nisīditvā tena chaḍḍitaṃ sāṭakayugaṃ gahetvā uyyānaṃ agamāsi.
However, the Bodhisatta went ahead of the young man going to the charnel ground, sat at the entrance to the charnel ground, took the pair of cloths discarded by him, and went to the park.
Khi người thanh niên đi đến bãi tha ma, Bồ-tát đã đến trước, ngồi ở cổng bãi tha ma, nhặt đôi y đã bị vứt bỏ của người thanh niên và đi vào vườn.
Māṇavo gantvā pitu ārocesi.
The young man went and reported to his father.
Người thanh niên đi đến báo với cha mình.
Pitā ‘‘rājakulūpako tāpaso nasseyyā’’ti bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘tāpasa, tayā gahitasāṭake chaḍḍehi, mā nassī’’ti āha.
His father, thinking, ‘‘May the ascetic, a royal retainer, not perish,’’ went to the Bodhisatta and said, ‘‘Ascetic, discard the cloths you took, lest you perish.’’
Người cha nói: “Vị đạo sĩ cận sự của hoàng gia sẽ bị hủy hoại,” rồi đến chỗ Bồ-tát và nói: “Này đạo sĩ, hãy vứt bỏ đôi y mà ngài đã nhặt, đừng để bị hủy hoại.”
Tāpaso ‘‘amhākaṃ susāne chaḍḍitapilotikā vaṭṭati, na mayaṃ kotuhalamaṅgalikā, kotuhalamaṅgalaṃ nāmetaṃ na buddhapaccekabuddhabodhisattehi vaṇṇitaṃ, tasmā paṇḍitena nāma kotuhalamaṅgalikena na bhavitabba’’nti brāhmaṇassa dhammaṃ desesi.
The ascetic taught the Dhamma to the brahmin, saying, ‘‘For us, rags discarded in a charnel ground are suitable. We are not superstitious about omens. Such superstition is not praised by Buddhas, Paccekabuddhas, or Bodhisattas. Therefore, a wise person should not be superstitious about omens.’’
Vị đạo sĩ thuyết pháp cho Bà-la-môn rằng: “Đối với chúng ta, vải vụn bị vứt bỏ ở bãi tha ma là thích hợp, chúng ta không phải là những người mê tín dị đoan. Mê tín dị đoan là điều không được chư Phật, chư Độc Giác Phật, và chư Bồ-tát tán thán. Vì vậy, người trí không nên là người mê tín dị đoan.”
Brāhmaṇo dhammaṃ sutvā diṭṭhiṃ bhinditvā bodhisattaṃ saraṇaṃ gato.
The brahmin, having heard the Dhamma, abandoned his wrong view and took refuge in the Bodhisatta.
Bà-la-môn nghe pháp, phá bỏ tà kiến và quy y Bồ-tát.
Bodhisattopi aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
The Bodhisatta, too, without losing his jhāna, was destined for the Brahma-world.
Bồ-tát cũng không suy giảm thiền định, trở thành bậc hướng về cõi Phạm thiên.
Tattha yassa maṅgalā samūhatāti yassa arahato khīṇāsavassa diṭṭhamaṅgalaṃ, sutamaṅgalaṃ, mutamaṅgalanti ete maṅgalā samucchinnā.
Therein, yassa maṅgalā samūhatā means that for that Arahant, whose taints are destroyed, omens seen, omens heard, and omens thought—these omens are completely cut off.
Trong đó, yassa maṅgalā samūhatā có nghĩa là: vị A-la-hán đã đoạn trừ phiền não, đã diệt sạch những điềm lành như điềm lành thấy được, điềm lành nghe được, điềm lành cảm nhận được.
Uppātā supinā ca lakkhaṇā cāti ‘‘evarūpo candaggāho bhavissati, evarūpo sūriyaggāho bhavissati, evarūpo nakkhattaggāho bhavissati, evarūpo ukkāpāto bhavissati, evarūpo disāḍāho bhavissatī’’ti ime pañca mahāuppātā, nānappakārā supinā, subhagalakkhaṇaṃ, dubbhagalakkhaṇaṃ, itthilakkhaṇaṃ, purisalakkhaṇaṃ, dāsilakkhaṇaṃ, dāsalakkhaṇaṃ, asilakkhaṇaṃ, hatthilakkhaṇaṃ, assalakkhaṇaṃ, usabhalakkhaṇaṃ, āvudhalakkhaṇaṃ, vatthalakkhaṇanti evamādikāni lakkhaṇāni ime ca diṭṭhiṭṭhānā yassa samūhatā, na etehi uppātādīhi attano maṅgalaṃ vā avamaṅgalaṃ vā pacceti.
Uppātā supinā ca lakkhaṇā cā means: "There will be such a lunar eclipse, there will be such a solar eclipse, there will be such a stellar eclipse, there will be such a meteor shower, there will be such a burning of the quarters"—these are the five great portents; various kinds of dreams; auspicious characteristics, inauspicious characteristics, characteristics of women, characteristics of men, characteristics of female slaves, characteristics of male slaves, characteristics of swords, characteristics of elephants, characteristics of horses, characteristics of bulls, characteristics of weapons, characteristics of garments—and such characteristics; and these views (diṭṭhiṭṭhānā) are uprooted for him, so he does not reckon his good fortune or misfortune by these portents and so forth.
Uppātā supinā ca lakkhaṇā cā có nghĩa là: “sẽ có nguyệt thực như thế này, sẽ có nhật thực như thế này, sẽ có sao chổi như thế này, sẽ có sao băng như thế này, sẽ có hỏa hoạn ở phương này” – năm điềm gở lớn này, các loại giấc mộng khác nhau, tướng tốt, tướng xấu, tướng phụ nữ, tướng đàn ông, tướng nữ tỳ, tướng nô lệ, tướng kiếm, tướng voi, tướng ngựa, tướng bò đực, tướng vũ khí, tướng y phục – và các tướng tương tự như vậy, những tà kiến này đã được đoạn trừ, vị ấy không còn tin vào những điềm gở hay điềm lành này nữa.
So maṅgaladosavītivattoti so khīṇāsavo sabbamaṅgaladose vītivatto atikkanto pajahitvā ṭhito.
So maṅgaladosavītivatto means that that Arahant has gone beyond, overcome, and abandoned all faults of omens.
So maṅgaladosavītivatto có nghĩa là: vị A-la-hán ấy đã vượt qua, đã từ bỏ tất cả các lỗi của mê tín dị đoan và an trú.
Yugayogādhigatoti ‘‘kodho ca upanāho ca, makkho ca paḷāso cā’’tiādinā (vibha. 833) nayena dve dve ekato āgatakilesā yugā nāma.
Yugayogādhigato means that defilements that come in pairs, such as "anger and resentment, hypocrisy and envy" (Vibh. 833), are called yuga (pairs).
Yugayogādhigato có nghĩa là: “sân hận và oán hận, ganh tị và keo kiệt” v.v. (Vibha. 833) theo cách này, hai phiền não đi đôi với nhau được gọi là yugā (cặp).
Kāmayogo, bhavayogo, diṭṭhiyogo, avijjāyogoti ime saṃsāre yojanabhāvato cattāro yogā nāma.
The four yoga (bonds) are: kāmayoga (bond of sensual desire), bhavayoga (bond of becoming), diṭṭhiyoga (bond of views), and avijjāyoga (bond of ignorance), because they bind one to saṃsāra.
Dục kiết sử (kāmayoga), hữu kiết sử (bhavayoga), kiến kiết sử (diṭṭhiyoga), vô minh kiết sử (avijjāyoga) – bốn kiết sử này được gọi là yogā vì chúng trói buộc vào luân hồi.
Te yuge ca yoge cāti yugayoge adhigato abhibhavitvā gato vītivatto samatikkanto khīṇāsavo bhikkhu.
That bhikkhu, whose taints are destroyed, has overcome and transcended these yuga and yoga.
Vị Tỳ-kheo A-la-hán đã vượt qua, đã chế ngự, đã vượt qua những cặp (yugā) và những kiết sử (yogā) đó.
Na jātumetīti puna paṭisandhivasena ekaṃseneva imaṃ lokaṃ na eti nāgacchatīti.
Na jātumeti means that he will never again come to this world through rebirth.
Na jātumetī có nghĩa là: vị ấy chắc chắn sẽ không tái sinh vào thế giới này nữa.
Tattha kalyāṇimeva muñceyyāti catudosavinimuttaṃ kalyāṇiṃ sundaraṃ anavajjaṃ vācameva muñceyya vissajjeyya katheyya.
Therein, kalyāṇimeva muñceyyā means one should utter, release, or speak only wholesome, beautiful, blameless speech, free from the four faults.
Trong đó, kalyāṇimeva muñceyyā có nghĩa là: chỉ nên nói ra, phát ra, nói lời tốt đẹp, thanh cao, không có lỗi, đẹp đẽ, không đáng trách.
Na hi muñceyya pāpikanti pāpikaṃ lāmikaṃ paresaṃ appiyaṃ amanāpaṃ na muñceyya na katheyya.
Na hi muñceyya pāpika means one should not utter or speak evil, bad, unpleasant, or disagreeable speech to others.
Na hi muñceyya pāpika có nghĩa là: không nên nói ra, không nên nói lời xấu xa, thấp kém, không được lòng người khác, không dễ chịu.
Mokkho kalyāṇiyā sādhūti kalyāṇavācāya vissajjanameva imasmiṃ loke sādhu sundaraṃ bhaddakaṃ.
Mokkho kalyāṇiyā sādhu means that the utterance of wholesome speech is indeed good, beautiful, and excellent in this world.
Mokkho kalyāṇiyā sādhū có nghĩa là: việc nói ra lời tốt đẹp là điều tốt lành, đẹp đẽ, đáng quý trong thế gian này.
Mutvā tappati pāpikanti pāpikaṃ pharusavācaṃ muñcitvā vissajjetvā kathetvā so puggalo tappati socati kilamatīti.
Mutvā tappati pāpika means that having uttered, released, or spoken harsh, evil speech, that person repents, grieves, and suffers.
Mutvā tappati pāpika có nghĩa là: người ấy, sau khi nói ra, phát ra, nói lời thô lỗ, sẽ hối hận, buồn rầu, khổ sở.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekaṃ gāmakaṃ upanissāya eko kūṭajaṭilo kuhakatāpaso vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a cunning ascetic, a false recluse, lived near a certain village.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có một đạo sĩ giả dối tên Kuhaka sống gần một ngôi làng.
Eko kuṭumbiko tassa araññe paṇṇasālaṃ kāretvā tattha naṃ vāsento attano gehe paṇītāhārena paṭijaggati.
A householder built a leaf-hut for him in the forest and, settling him there, cared for him with choice foods at his own home.
Một chủ gia đình đã xây một túp lều lá trong rừng cho ông ta, để ông ta ở đó, và chăm sóc ông ta bằng những món ăn ngon tại nhà mình.
So taṃ kūṭajaṭilaṃ ‘‘sīlavā eso’’ti saddahitvā corabhayena suvaṇṇanikkhasataṃ tassa paṇṇasālaṃ netvā bhūmigataṃ katvā ‘‘idaṃ olokeyyāsi, bhante’’ti āha.
Believing that fraudulent ascetic, "He is virtuous," and fearing robbers, he took a hundred gold coins to the ascetic's leaf-hut, buried them, and said, "Please look after this, Venerable Sir."
Người ấy tin rằng vị đạo sĩ giả dối này là người giữ giới, nên vì sợ trộm cắp, đã mang một trăm đồng vàng đến túp lều của ông ta, chôn xuống đất và nói: “Bạch ngài, xin ngài hãy trông coi cái này.”
Atha naṃ tāpaso ‘‘pabbajitānaṃ nāma, āvuso, evarūpaṃ kathetuṃ, na vaṭṭati, amhākaṃ pana parasantake lobho nāma natthī’’ti āha.
Then the ascetic said to him, "Friend, it is not proper for renunciants to speak of such things, and we have no greed for others' possessions."
Rồi vị đạo sĩ nói với người ấy: “Này Hiền hữu, đối với người xuất gia, không nên nói những điều như vậy. Chúng tôi không có lòng tham đối với tài sản của người khác.”
So ‘‘sādhu, bhante’’ti tassa vacanaṃ saddahitvā pakkāmi.
He, believing his words, "Very well, Venerable Sir," departed.
Người ấy nói: “Tốt lắm, bạch ngài,” tin lời ông ta và rời đi.
Duṭṭhatāpaso ‘‘sakkā ettakena jīvitu’’nti katipāhaṃ atikkamitvā taṃ suvaṇṇaṃ gahetvā antarāmagge ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā āgantvā paṇṇasālāyameva vasitvā punadivase tassa gehe bhattakiccaṃ katvā evamāha ‘‘āvuso, mayaṃ tumhe nissāya ciraṃ vasimha, aticiraṃ ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ manussehi saddhiṃ saṃsaggo hoti, saṃsaggo ca nāma pabbajitānaṃ malaṃ, tasmā gacchāmaha’’nti vatvā tena punappunaṃ yāciyamānopi nivattituṃ na icchi.
The wicked ascetic, thinking, "Can one live on this much?", after a few days, took the gold, placed it in a certain spot on the road, returned and stayed in the leaf-hut. The next day, after having eaten at the householder's home, he said, "Friend, we have lived here long relying on you. Those who stay too long in one place develop association with people, and association is a defilement for renunciants. Therefore, we shall go." Although repeatedly implored by the householder, he did not wish to turn back.
Vị đạo sĩ xấu xa nghĩ: “Có thể sống được bằng số này,” sau vài ngày, ông ta lấy số vàng đó, đặt ở một nơi trên đường, rồi trở về túp lều của mình. Ngày hôm sau, sau khi ăn xong tại nhà người chủ gia đình, ông ta nói: “Này Hiền hữu, chúng tôi đã ở đây lâu nhờ các vị. Ở một nơi quá lâu sẽ có sự giao du với con người, mà giao du là một vết nhơ đối với người xuất gia. Vì vậy, chúng tôi sẽ đi.” Mặc dù người chủ gia đình nhiều lần thỉnh cầu, ông ta vẫn không muốn ở lại.
Atha naṃ so ‘‘evaṃ sante gacchatha, bhante’’ti yāva gāmadvāraṃ anugantvā nivatti.
Then the householder, saying, "If that is so, please go, Venerable Sir," accompanied him to the village gate and returned.
Rồi người chủ gia đình nói: “Nếu vậy, xin ngài hãy đi, bạch ngài,” và tiễn ông ta đến tận cổng làng rồi quay về.
Tāpasopi thokaṃ gantvāva ‘‘imaṃ kuṭumbikaṃ mayā vañcetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā jaṭānaṃ antare tiṇaṃ ṭhapetvā paṭinivatti.
The ascetic, after going a short distance, thought, "I should deceive this householder," and placing a blade of grass among his matted locks, he turned back.
Vị đạo sĩ đi được một đoạn ngắn, nghĩ: “Mình nên lừa dối người chủ gia đình này,” rồi đặt một cọng cỏ vào giữa búi tóc và quay trở lại.
Kuṭumbiko ‘‘kiṃ, bhante, nivattitthā’’ti pucchi.
The householder asked, "Why have you returned, Venerable Sir?"
Người chủ gia đình hỏi: “Bạch ngài, sao ngài lại quay lại?”
Āvuso tumhākaṃ gehacchadanato me jaṭāsu ekatiṇaṃ laggaṃ, adinnādānañca nāma pabbajitānaṃ na vaṭṭati, taṃ ādāya āgatomhīti.
"Friend, a blade of grass from your house's thatch got caught in my matted locks. It is not proper for renunciants to take what is not given. I have come back to take it."
“Này Hiền hữu, một cọng cỏ từ mái nhà của các vị đã mắc vào tóc của tôi. Đối với người xuất gia, việc lấy vật không cho là không được phép. Tôi đã trở lại để trả nó.”
Kuṭumbiko ‘‘chaḍḍetvā gacchatha, bhante’’ti vatvā ‘‘tiṇasalākampi nāma parasantakaṃ na gaṇhāti, aho kukkuccako me ayyo’’ti pasīditvā vanditvā uyyojesi.
The householder, saying, "Please throw it away and go, Venerable Sir," was pleased, thinking, "He does not even take a blade of grass belonging to another! Oh, how scrupulous my lord is!" He paid homage and sent him off.
Người chủ hộ nói: “Bạch Tôn giả, xin hãy bỏ lại rồi đi.” Sau đó, ông ta cảm phục và nói: “Ngài ấy thậm chí không lấy một cọng cỏ của người khác. Ôi, bậc Thánh của tôi thật là cẩn trọng!” Rồi ông ta đảnh lễ và tiễn biệt vị Tỳ khưu.
Tadā pana bodhisattena bhaṇḍatthāya paccantaṃ gacchantena tasmiṃ nivesane nivāso gahito hoti.
At that time, the Bodhisatta, going to the border for trade, had taken lodging in that residence.
Khi đó, Bồ Tát, trên đường đi đến vùng biên giới để buôn bán, đã từng tá túc tại ngôi nhà đó.
So tāpasassa vacanaṃ sutvāva ‘‘addhā iminā duṭṭhatāpasena imassa kiñci gahitaṃ bhavissatī’’ti kuṭumbikaṃ pucchi ‘‘atthi pana te, samma, kiñci etassa tāpasassa santike nikkhitta’’nti?
As soon as he heard the ascetic's words, he asked the householder, "Surely this wicked ascetic must have taken something from him." "Friend, do you have anything deposited with this ascetic?"
Nghe lời của vị ẩn sĩ, ngài liền hỏi người chủ hộ: “Chắc chắn vị ẩn sĩ lừa đảo này đã lấy thứ gì đó của ngươi.” Ngài hỏi: “Này bạn, có thứ gì ngươi gửi gắm cho vị ẩn sĩ này không?”
‘‘Atthi, samma, suvaṇṇanikkhasata’’nti.
"Yes, friend, a hundred gold coins."
“Có, thưa bạn, một trăm đồng vàng.”
‘‘Tena hi gaccha, taṃ upadhārehī’’ti.
"Then go and check it."
“Vậy thì hãy đi, kiểm tra xem sao.”
So paṇṇasālaṃ gantvā taṃ adisvā vegenāgantvā ‘‘natthi, sammā’’ti āha.
He went to the leaf-hut, did not see it, and quickly returned, saying, "It's not there, friend."
Người chủ hộ đi đến tịnh xá lá, không thấy nó, liền vội vàng quay lại nói: “Không có, thưa bạn.”
‘‘Na te suvaṇṇaṃ aññena gahitaṃ, teneva kuhakatāpasena gahitaṃ, ehi, taṃ anubandhitvā gaṇhāmā’’ti vegena gantvā kūṭatāpasaṃ gaṇhitvā hatthehi ca pādehi ca pothetvā suvaṇṇaṃ āharāpetvā gaṇhiṃsu.
"Your gold was not taken by anyone else; it was taken by that deceitful ascetic. Come, let's pursue him and get it back." They quickly went, seized the fraudulent ascetic, beat him with their hands and feet, made him bring the gold, and took it.
“Vàng của ngươi không phải do người khác lấy, mà chính vị ẩn sĩ lừa đảo đó đã lấy. Nào, chúng ta hãy đuổi theo và lấy lại nó.” Họ nhanh chóng đi, bắt lấy vị ẩn sĩ giả dối, đánh đập bằng tay và chân, rồi bắt ông ta mang vàng ra và lấy lại.
Bodhisatto suvaṇṇaṃ disvā ‘‘nikkhasataṃ haramāno asajjitvā tiṇamatte sattosī’’ti vatvā taṃ garahanto imaṃ gāthamāha –
Seeing the gold, the Bodhisatta, rebuking him, said, "You were attached to a mere blade of grass while stealing a hundred gold coins!" and spoke this verse:
Thấy số vàng, Bồ Tát nói: “Ngươi đã dính mắc vào một cọng cỏ mà lại không dính mắc khi lấy trộm một trăm đồng vàng sao?” Ngài khiển trách ông ta và nói lên bài kệ này:
Tattha vācāva kira te āsi, saṇhā sakhilabhāṇinoti ‘‘pabbajitānaṃ tiṇamattampi adinnaṃ ādātuṃ na vaṭṭatī’’ti evaṃ sakhilaṃ muduvacanaṃ vadantassa vācā eva kira te saṇhā āsi, vacanamattameva maṭṭhaṃ ahosīti attho.
Here, indeed, your speech was smooth, you spoke kindly means that your speech was indeed smooth, your words alone were polished, when you said, "It is not proper for renunciants to take even a blade of grass that is not given."
Ở đây, vācāva kira te āsi, saṇhā sakhilabhāṇino có nghĩa là: “Chắc chắn lời nói của ngươi, một người nói lời hòa nhã, êm ái như ‘người xuất gia không được lấy dù chỉ một cọng cỏ không được cho,’ chỉ là lời nói êm ái, chỉ là lời nói trau chuốt.”
Tiṇamatte asajjitthoti kūṭajaṭila ekissā tiṇasalākāya kukkuccaṃ kurumāno tvaṃ satto āsatto laggo ahosi.
You were attached to a mere blade of grass means, O fraudulent ascetic, you became attached and clung to a single blade of grass, showing scrupulousness.
Tiṇamatte asajjittho nghĩa là: “Này vị ẩn sĩ giả dối, ngươi đã dính mắc, bám víu vào một cọng cỏ, tỏ ra cẩn trọng.”
No ca nikkhasataṃ haranti imaṃ pana nikkhasataṃ haranto asatto nillaggova jātosīti.
but not when you stole a hundred gold coins means, however, when you stole these hundred gold coins, you became unattached and unconcerned.
No ca nikkhasataṃ hara nghĩa là: “Nhưng khi lấy trộm một trăm đồng vàng này, ngươi lại không dính mắc, không bám víu.”
Yo pubbe katakalyāṇoti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while residing at Jetavana, told this story beginning with ‘‘ Yo pubbe katakalyāṇo’’ concerning Anāthapiṇḍika.
Yo pubbe katakalyāṇo – Câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Tassa kireko paccantavāsiko seṭṭhi adiṭṭhasahāyo ahosi.
It is said that he had an unseen friend, a rich merchant living in a border region.
Có một vị phú hộ ở vùng biên giới là bạn không quen biết của ông.
So ekadā paccante uṭṭhānakabhaṇḍassa pañca sakaṭasatāni pūretvā kammantikamanusse āha – ‘‘gacchatha, bho, imaṃ bhaṇḍaṃ sāvatthiṃ netvā amhākaṃ sahāyakassa anāthapiṇḍikamahāseṭṭhissa paccagghena vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ āharathā’’ti.
One day, having filled five hundred carts with merchandise for trade in the border region, he said to his workmen, "Go, sirs, take this merchandise to Sāvatthī, sell it for a good price to our friend, the great merchant Anāthapiṇḍika, and bring back return goods."
Một lần, ông ta chất đầy năm trăm cỗ xe hàng hóa sản xuất ở vùng biên giới và nói với những người làm công: “Này các bạn, hãy mang số hàng này đến Sāvatthī, bán với giá cao cho bạn của chúng ta là đại phú hộ Anāthapiṇḍika, rồi mang hàng đổi lại về.”
Te ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā sāvatthiṃ gantvā mahāseṭṭhiṃ disvā paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
They, saying "Very well," accepted his word, went to Sāvatthī, saw the great merchant, presented a gift, and reported the matter.
Họ “Vâng” lời ông ta, chấp nhận lời nói đó, đi đến Sāvatthī, gặp đại phú hộ, dâng tặng lễ vật và kể lại sự việc.
Mahāseṭṭhi ‘‘svāgataṃ vo’’ti tesaṃ āvāsañca paribbayañca dāpetvā sahāyakassa sukhaṃ pucchitvā bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ dāpesi.
The great merchant, saying "Welcome," arranged lodging and expenses for them, inquired about his friend's well-being, sold the merchandise, and arranged for return goods.
Đại phú hộ nói: “Chào mừng các bạn,” rồi sai người sắp xếp chỗ ở và chi phí cho họ, hỏi thăm sức khỏe của bạn mình, bán số hàng hóa và cấp hàng đổi lại.
Te paccantaṃ gantvā tamatthaṃ attano seṭṭhissa ārocesuṃ.
They returned to the border region and reported the matter to their merchant.
Họ trở về vùng biên giới và kể lại sự việc cho phú hộ của mình.
Aparabhāge anāthapiṇḍikopi tatheva pañca sakaṭasatāni tattha pesesi.
Later, Anāthapiṇḍika also sent five hundred carts there in the same way.
Sau đó, Anāthapiṇḍika cũng gửi năm trăm cỗ xe đến đó tương tự.
Manussā tattha gantvā paṇṇākāraṃ ādāya paccantavāsikaseṭṭhiṃ passiṃsu.
The men went there, took a gift, and saw the merchant of the border region.
Những người này đến đó, mang lễ vật và gặp vị phú hộ ở vùng biên giới.
So ‘‘kuto āgacchathā’’ti pucchitvā ‘‘sāvatthito tumhākaṃ sahāyakassa anāthapiṇḍikassa santikā’’ti vutte ‘‘anāthapiṇḍikoti kassaci purisassa nāmaṃ bhavissatī’’ti parihāsaṃ katvā paṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘gacchatha tumhe’’ti uyyojesi, neva nivāsaṃ, na paribbayaṃ dāpesi.
He asked, "Where do you come from?" and when they replied, "From Sāvatthī, from your friend Anāthapiṇḍika," he joked, "Anāthapiṇḍika must be the name of some man," took the gift, and dismissed them, saying, "Go, you all," without providing lodging or expenses.
Ông ta hỏi: “Các bạn từ đâu đến?” Khi họ nói: “Từ Sāvatthī, từ chỗ bạn của ngài là Anāthapiṇḍika,” ông ta chế giễu: “Anāthapiṇḍika chắc là tên của một người nào đó,” rồi nhận lễ vật và tiễn họ đi: “Các bạn hãy đi đi,” không cấp chỗ ở cũng không cấp chi phí.
Te sayameva bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ ādāya sāvatthiṃ āgantvā seṭṭhissa taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
They themselves sold the merchandise, took return goods, returned to Sāvatthī, and reported the matter to the merchant.
Họ tự mình bán hàng hóa, lấy hàng đổi lại, trở về Sāvatthī và kể lại sự việc cho đại phú hộ.
Atha so paccantavāsī punapi ekavāraṃ tatheva pañca sakaṭasatāni sāvatthiṃ pesesi, manussā paṇṇākāraṃ ādāya mahāseṭṭhiṃ passiṃsu.
Then that border-region merchant again sent five hundred carts to Sāvatthī, and the men took a gift and saw the great merchant.
Sau đó, vị phú hộ ở vùng biên giới lại một lần nữa gửi năm trăm cỗ xe đến Sāvatthī tương tự, những người này mang lễ vật và gặp đại phú hộ.
Te pana disvā anāthapiṇḍikassa manussā ‘‘mayaṃ, sāmi, etesaṃ nivāsañca bhattañca paribbayañca jānissāmā’’ti vatvā tesaṃ sakaṭāni bahinagare tathārūpe ṭhāne mocāpetvā ‘‘tumhe idheva vasatha, amhākaṃ vo ghare yāgubhattañca paribbayo ca bhavissatī’’ti gantvā dāsakammakare sannipātetvā majjhimayāmasamanantare pañca sakaṭasatāni vilumpitvā nivāsanapārupanānipi nesaṃ acchinditvā goṇe palāpetvā sakaṭāni vicakkāni katvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā cakkānipi gaṇhitvāva agamaṃsu.
Anāthapiṇḍika's men, seeing them, said, "Master, we will arrange their lodging, food, and expenses," and having their carts unyoked at such a place outside the city, they said, "You stay right here; you will have gruel, food, and expenses at our house," and then, gathering the servants and workers, immediately after midnight, they plundered the five hundred carts, even seizing their clothes and coverings, drove away the oxen, dismantled the carts, placed them on the ground, and even took the wheels before leaving.
Nhưng khi thấy họ, những người của Anāthapiṇḍika nói: “Thưa chủ nhân, chúng tôi sẽ lo chỗ ở, thức ăn và chi phí cho họ,” rồi họ cho tháo dỡ các cỗ xe của những người đó ở một nơi thích hợp bên ngoài thành phố và nói: “Các bạn hãy ở đây, chúng tôi sẽ có cháo, cơm và chi phí tại nhà cho các bạn.” Sau đó, họ tập hợp đầy tớ và người làm, ngay sau nửa đêm, cướp phá năm trăm cỗ xe, giật lấy cả quần áo của họ, xua bò đi, tháo bánh xe ra, đặt các cỗ xe xuống đất, và mang cả bánh xe đi.
Paccantavāsino nivāsanamattassapi sāmikā ahutvā bhītā vegena palāyitvā paccantameva gatā.
The people from the border region, not even owning their clothes, fled in fear and returned to the border region.
Những người từ vùng biên giới, không còn gì để mặc, sợ hãi vội vàng bỏ chạy về vùng biên giới.
Seṭṭhimanussāpi tamatthaṃ mahāseṭṭhino ārocesuṃ.
The great merchant's men also reported the matter to the great merchant.
Những người của đại phú hộ cũng kể lại sự việc cho đại phú hộ.
So ‘‘atthi dānidaṃ kathāpābhata’’nti satthu santikaṃ gantvā ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
He, thinking, "Now I have a topic for conversation," went to the Teacher and reported all that had happened from the beginning.
Ông ta nghĩ: “Bây giờ có một câu chuyện để kể,” rồi đi đến chỗ Đức Thế Tôn, kể lại toàn bộ sự việc từ đầu.
Satthā ‘‘na kho, gahapati, so paccantavāsī idāneva evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyeva ahosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Householder, that border-region merchant is not of such character only now; he was of such character in the past too," and being requested by him, recounted a past event.
Đức Thế Tôn nói: “Này gia chủ, vị phú hộ ở vùng biên giới đó không phải chỉ bây giờ mới có tính cách như vậy, mà trước đây cũng có tính cách như vậy,” rồi theo lời thỉnh cầu của ông ta, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Littaṃ paramena tejasāti idaṃ satthā jetavane viharanto apaccavekkhitaparibhogaṃ ārabbha kathesi.
"Littaṃ paramena tejasā"—the Teacher spoke this while residing at Jetavana, concerning improper consumption.
Littaṃ paramena tejasā – Câu chuyện này được Đức Thế Tôn kể khi ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc không quán chiếu khi thọ dụng.
Tasmiṃ kira kāle bhikkhū cīvarādīni labhitvā yebhuyyena apaccavekkhitvā paribhuñjanti.
At that time, it is said, bhikkhus, having received robes and other requisites, mostly consumed them without proper reflection.
Vào thời đó, các Tỳ khưu khi nhận y phục và các vật dụng khác, phần lớn thọ dụng mà không quán chiếu.
Te cattāro paccaye apaccavekkhitvā paribhuñjamānā yebhuyyena nirayatiracchānayonito na muccanti.
Consuming the four requisites without reflection, they were mostly not freed from the hellish and animal realms.
Họ thọ dụng bốn vật dụng mà không quán chiếu, phần lớn không thoát khỏi các cõi địa ngục và súc sinh.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā bhikkhūnaṃ anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ kathetvā apaccavekkhitaparibhoge ādīnavaṃ dassetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma cattāro paccaye labhitvā apaccavekkhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya cattāro paccaye paccavekkhitvā paribhuñjeyyāthā’’ti paccavekkhanavidhiṃ dassento ‘‘idha pana, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevati sītassa paṭighātāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena tantiṃ ṭhapetvā ‘‘bhikkhave, cattāro paccaye evaṃ paccavekkhitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati, apaccavekkhitvā paribhogo nāma halāhalavisaparibhogasadiso.
The Teacher, knowing this reason, gave a Dhamma talk to the bhikkhus in many ways, showing the danger in improper consumption, and said: "Bhikkhus, a bhikkhu, having received the four requisites, should not consume them without reflection. Therefore, from now on, you should consume the four requisites with reflection." Thus, showing the method of reflection, He established the teaching in the manner of "Herein, bhikkhus, a bhikkhu reflects wisely and uses the robe for warding off cold" and so on, and said: "Bhikkhus, it is proper to consume the four requisites reflecting in this way. Consumption without reflection is like consuming halāhala poison.
Đức Bổn Sư, sau khi biết rõ sự việc đó, đã thuyết pháp cho các Tỳ-khưu bằng nhiều phương cách khác nhau, chỉ ra những hiểm họa của việc thọ dụng mà không quán chiếu, và nói: “Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu sau khi nhận bốn vật dụng mà không quán chiếu thì không nên thọ dụng. Do đó, từ nay trở đi, các con hãy quán chiếu bốn vật dụng rồi thọ dụng.” Ngài đã chỉ ra phương pháp quán chiếu bằng cách thiết lập giáo lý theo cách “Này các Tỳ-khưu, ở đây, Tỳ-khưu quán chiếu y phục một cách đúng đắn để ngăn chặn cái lạnh,” v.v. (Ma. Ni. 1.23; A. Ni. 6.58), và nói: “Này các Tỳ-khưu, nên quán chiếu bốn vật dụng như vậy rồi thọ dụng. Việc thọ dụng mà không quán chiếu thì giống như việc thọ dụng chất độc halāhala.
Porāṇakā hi apaccavekkhitvā dosaṃ ajānitvā visaṃ paribhuñjitvā vipākante mahādukkhaṃ anubhaviṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
For the ancients, consuming poison without reflection and without knowing its fault, experienced great suffering in its consequence." Having said this, He related a past incident.
Quả thật, những người xưa, vì không quán chiếu, không biết đến hiểm họa, đã thọ dụng chất độc và cuối cùng phải chịu đựng khổ đau tột cùng.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ mahābhogakule nibbattitvā vayappatto akkhadhutto ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a wealthy family and, having come of age, became a dice player.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình giàu có và khi đến tuổi trưởng thành, Ngài trở thành một người chơi cờ bạc.
Athāparo kūṭakkhadhutto bodhisattena saddhiṃ kīḷanto attano jaye vattamāne keḷimaṇḍalaṃ na bhindati, parājayakāle pana akkhaṃ mukhe pakkhipitvā ‘‘akkho naṭṭho’’ti keḷimaṇḍalaṃ bhinditvā pakkamati.
Then another fraudulent dice player, playing with the Bodhisatta, would not break the dice circle when he was winning, but when he was losing, he would put a die in his mouth, saying, "The die is lost," break the dice circle, and leave.
Rồi một tay cờ bạc gian lận khác, khi chơi với Bồ-tát, nếu mình thắng thì không phá vỡ vòng tròn chơi, nhưng khi thua thì bỏ quân cờ vào miệng, nói “quân cờ mất rồi” và phá vỡ vòng tròn chơi rồi bỏ đi.
Bodhisatto tassa taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘hotu, jānissāmettha patirūpakāraṇa’’nti akkhe ādāya attano ghare halāhalavisena rañjitvā punappunaṃ sukkhāpetvā te ādāya tassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi, samma, akkhehi kīḷāmā’’ti āha.
The Bodhisatta, knowing this trick of his, thought, "Very well, I shall find a suitable counter-measure for this," and taking some dice, he dyed them with halāhala poison at his home, dried them repeatedly, and taking them, went to the fraudulent player and said, "Come, friend, let's play with dice."
Bồ-tát biết được sự việc đó của hắn, nghĩ: “Được rồi, ta sẽ biết được thủ đoạn thích hợp ở đây,” bèn lấy những quân cờ về nhà, nhuộm chúng bằng chất độc halāhala, rồi phơi khô nhiều lần, sau đó mang chúng đến chỗ hắn và nói: “Này bạn, hãy đến đây, chúng ta chơi cờ với những quân cờ này.”
So ‘‘sādhu, sammā’’ti keḷimaṇḍalaṃ sajjetvā tena saddhiṃ kīḷanto attano parājayakāle ekaṃ akkhaṃ mukhe pakkhipi.
He said, "Good, friend," prepared the dice circle, and playing with him, when he was losing, he put a die into his mouth.
Hắn nói “Được thôi, bạn,” rồi sắp đặt vòng tròn chơi và chơi với Ngài, khi mình thua thì bỏ một quân cờ vào miệng.
Atha naṃ bodhisatto tathā karontaṃ disvā ‘‘gilāhi tāva, pacchā idaṃ nāmetanti jānissasī’’ti codetuṃ imaṃ gāthamāha –
Then the Bodhisatta, seeing him do that, urged him, "Swallow it first; afterwards, you will know what this is called," and spoke this verse:
Lúc đó, Bồ-tát thấy hắn làm như vậy, để cảnh báo hắn, nói: “Hãy nuốt đi đã, sau này ngươi sẽ biết đây là cái gì,” rồi đọc bài kệ này:
Tattha littanti makkhitaṃ rañjitaṃ.
Therein, littaṃ means smeared, dyed.
Ở đó, litta có nghĩa là được bôi, được nhuộm.
Paramena tejasāti uttamatejasampannena halāhalavisena.
Paramena tejasā means with halāhala poison endowed with supreme potency.
Paramena tejasā có nghĩa là với chất độc halāhala có sức mạnh tối thượng.
Gilanti gilanto.
Gilaṃ means swallowing.
Gila có nghĩa là đang nuốt.
Akkhanti guḷakaṃ.
Akkhaṃ means a die.
Akkha có nghĩa là viên bi.
Na bujjhatīti ‘‘ayaṃ me gilato idaṃ nāma karissatī’’ti na jānāti.
Na bujjhatīti means "He does not know that this will do such and such to him when he swallows it."
Na bujjhatī có nghĩa là không biết rằng “khi ta nuốt viên bi này, nó sẽ làm điều này cho ta.”
Gila reti gilāhi are.
Gila re means "Swallow, oh!"
Gila re có nghĩa là “hỡi ngươi, hãy nuốt đi.”
Gilāti punapi codento vadati.
Gilā means urging him again, he says.
Gilā có nghĩa là thúc giục lần nữa.
Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti imasmiṃ te akkhe gilite pacchā etaṃ visaṃ tikhiṇaṃ bhavissatīti attho.
Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti means, "After you swallow this die, this poison will become sharp."
Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī có nghĩa là “sau khi ngươi nuốt viên bi này, chất độc đó sẽ trở nên sắc bén,” đó là ý nghĩa.
So bodhisattassa kathentasseva visavegena mucchito akkhīni parivattetvā khandhaṃ nāmetvā pati.
While the Bodhisatta was speaking, he fainted from the swiftness of the poison, rolled his eyes, bent his neck, and fell.
Khi Bồ Tát đang nói, kẻ lừa đảo đó đã ngất đi vì nọc độc, đảo mắt, gục cổ và ngã xuống.
Bodhisatto ‘‘idānissa jīvitadānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti osadhaparibhāvitaṃ vamanayogaṃ datvā vametvā sappiphāṇitamadhusakkarādayo khādāpetvā arogaṃ katvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti ovaditvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta thought, "Now it is proper to grant him the gift of life," and giving him an emetic prepared with medicine, made him vomit, then fed him ghee, honey, sugar, and so on, made him healthy, admonished him, "Do not do such a thing again," performed meritorious deeds such as giving alms, and went according to his kamma.
Bồ Tát nghĩ rằng “bây giờ là lúc ban sự sống cho hắn,” liền cho hắn uống thuốc gây nôn đã được tẩm dược liệu, khiến hắn nôn ra, rồi cho hắn ăn mật ong, đường phèn, v.v., chữa cho hắn khỏi bệnh, và khuyên răn “đừng bao giờ làm điều như vậy nữa,” sau đó làm các việc phước thiện như bố thí, rồi tùy nghiệp mà đi.
Ukkaṭṭhe sūramicchantīti idaṃ satthā jetavane viharanto āyasmantaṃ ānandattheraṃ ārabbha kathesi.
Ukkaṭṭhe sūramicchantī (They desire a hero in a high position) – this the Teacher spoke while dwelling at Jetavana, concerning Venerable Ānanda Thera.
Ukkaṭṭhe sūramicchantī – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến Tôn giả Ānanda.
Ekasmiñhi samaye kosalarañño itthiyo cintayiṃsu ‘‘buddhuppādo nāma dullabho, tathā manussapaṭilābho, paripuṇṇāyatanatā ca.
Indeed, on one occasion, the Kosala king’s women thought, ‘‘The arising of a Buddha is rare, as is the attainment of human existence, and the perfection of faculties.
Một thời, các bà vợ của vua Kosala suy nghĩ: “Sự xuất hiện của một vị Phật thật hiếm có, cũng như việc được sinh làm người và có đầy đủ các căn.
Mayañca imaṃ dullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ labhitvāpi attano ruciyā vihāraṃ gantvā dhammaṃ vā sotuṃ buddhapūjaṃ vā kātuṃ dānaṃ vā dātuṃ na labhāma, mañjūsāya pakkhittā viya vasāma, rañño kathetvā amhākaṃ dhammaṃ desetuṃ anucchavikaṃ ekaṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā tassa santike dhammaṃ sossāma, tato yaṃ sakkhissāma, taṃ uggaṇhissāma, dānādīni ca puññāni karissāma.
Though we have obtained this rare convergence of opportunities, we are unable to go to the monastery according to our wishes to listen to the Dhamma, or to offer homage to the Buddha, or to give donations. We live as if confined in a box. Let us speak to the king and ask him to invite a bhikkhu suitable to teach us the Dhamma, and we will listen to the Dhamma from him. Then we will learn what we can, and perform meritorious deeds such as giving donations.
Chúng ta đã có được cơ hội hiếm có này, nhưng lại không thể tùy ý đến tịnh xá để nghe Pháp, cúng dường Phật, hay bố thí; chúng ta sống như thể bị nhốt trong một cái hộp. Chúng ta hãy thỉnh một vị Tỳ Khưu thích hợp đến để thuyết Pháp cho chúng ta sau khi đã nói với nhà vua, rồi chúng ta sẽ học những gì có thể, và thực hiện các việc phước thiện như bố thí.
Evaṃ no ayaṃ khaṇapaṭilābho saphalo bhavissatī’’ti.
In this way, our attainment of this opportunity will be fruitful.’’
Như vậy, cơ hội mà chúng ta có được sẽ mang lại kết quả tốt đẹp.”
Tā sabbāpi rājānaṃ upasaṅkamitvā attanā cintitakāraṇaṃ kathayiṃsu.
All of them approached the king and told him what they had thought.
Tất cả họ đều đến gặp nhà vua và kể lại ý định của mình.
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The king assented, saying, ‘‘Very well.’’
Nhà vua chấp thuận: “Tốt lắm.”
Athekadivasaṃ rājā uyyānakīḷaṃ kīḷitukāmo uyyānapālaṃ pakkosāpetvā ‘‘uyyānaṃ sodhehī’’ti āha.
Then, one day, the king, wishing to enjoy a garden excursion, summoned the gardener and said, ‘‘Clean the garden.’’
Rồi một ngày nọ, nhà vua muốn đi dạo trong vườn, liền gọi người giữ vườn đến và nói: “Hãy dọn dẹp khu vườn.”
Uyyānapālo uyyānaṃ sodhento satthāraṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘suddhaṃ, deva, uyyānaṃ, apicettha aññatarasmiṃ rukkhamūle bhagavā nisinno’’ti āha.
As the gardener was cleaning the garden, he saw the Teacher sitting at the foot of a certain tree. He went to the king and said, ‘‘The garden is clean, Your Majesty, but the Bhagavā is seated at the foot of a certain tree there.’’
Người giữ vườn đang dọn dẹp khu vườn thì thấy Đức Thế Tôn đang ngồi dưới một gốc cây, liền đến gặp nhà vua và nói: “Tâu Đại Vương, khu vườn đã sạch sẽ, nhưng Đức Thế Tôn đang ngự dưới một gốc cây.”
Rājā ‘‘sādhu, samma, satthu santike dhammampi sossāmā’’ti alaṅkatarathaṃ abhiruhitvā uyyānaṃ gantvā satthu santikaṃ agamāsi.
The king thought, ‘‘Good, my friend, I will also listen to the Dhamma from the Teacher,’’ and mounting an adorned chariot, he went to the garden and approached the Teacher.
Nhà vua nói: “Tốt lắm, này bạn, chúng ta sẽ nghe Pháp từ Đức Thế Tôn,” rồi ngự lên chiếc xe ngựa đã được trang hoàng, đi đến khu vườn và đến gặp Đức Thế Tôn.
Tasmiñca samaye chattapāṇi nāmeko anāgāmī upāsako satthu santike dhammaṃ suṇamāno nisinno hoti.
At that time, a certain anāgāmī lay follower named Chattapāṇi was seated, listening to the Dhamma from the Teacher.
Lúc đó, có một cận sự nam tên là Chattapāṇi, một vị Bất Hoàn, đang ngồi nghe Pháp từ Đức Thế Tôn.
Rājā taṃ disvā āsaṅkamāno muhuttaṃ ṭhatvā puna ‘‘sacāyaṃ pāpako bhaveyya, na satthu santike nisīditvā dhammaṃ suṇeyya, apāpakena iminā bhavitabba’’nti cintetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
The king, seeing him, hesitated for a moment. Then he thought, ‘‘If this person were evil, he would not be sitting with the Teacher listening to the Dhamma; he must be a good person,’’ and approaching the Teacher, he paid homage and sat down to one side.
Nhà vua thấy ông ta, nghi ngờ một lúc, rồi lại nghĩ: “Nếu người này là kẻ xấu, ông ta sẽ không ngồi nghe Pháp từ Đức Thế Tôn; người này hẳn là người tốt,” rồi đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Upāsako buddhagāravena rañño paccuṭṭhānaṃ vā vandanaṃ vā na akāsi, tenassa rājā anattamano ahosi.
Out of reverence for the Buddha, the lay follower neither rose nor paid homage to the king, and because of this, the king was displeased.
Vị cận sự nam, vì lòng tôn kính Đức Phật, đã không đứng dậy hay đảnh lễ nhà vua, vì vậy nhà vua không hài lòng.
Satthā tassa anattamanabhāvaṃ ñatvā upāsakassa guṇaṃ kathesi ‘‘ayaṃ, mahārāja, upāsako bahussuto āgatāgamo kāmesu vītarāgo’’ti rājā ‘‘na iminā orakena bhavitabbaṃ, yassa satthā guṇaṃ vaṇṇetī’’ti cintetvā ‘‘upāsaka, vadeyyāsi yena te attho’’ti āha.
The Teacher, knowing his displeasure, praised the lay follower’s virtues, saying, ‘‘This lay follower, great king, is learned, has mastered the scriptures, and is dispassionate towards sensual pleasures.’’ The king, thinking, ‘‘This person cannot be an ordinary one, since the Teacher praises his virtues,’’ said, ‘‘Lay follower, say what you wish to say.’’
Đức Thế Tôn biết được sự không hài lòng của nhà vua, liền ca ngợi đức hạnh của vị cận sự nam: “Này Đại Vương, vị cận sự nam này là người đa văn, đã thấu triệt giáo pháp, và đã ly tham đối với các dục.” Nhà vua nghĩ: “Người mà Đức Thế Tôn ca ngợi đức hạnh thì không thể là người tầm thường,” rồi nói: “Này cận sự nam, nếu có điều gì cần, xin hãy nói.”
Upāsako ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The lay follower assented, saying, ‘‘Very well.’’
Vị cận sự nam chấp thuận: “Thưa Đại Vương.”
Rājā satthu santike dhammaṃ sutvā satthāraṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
The king, having listened to the Dhamma from the Teacher, circumambulated the Teacher and departed.
Nhà vua nghe Pháp từ Đức Thế Tôn, rồi nhiễu bên Đức Thế Tôn và rời đi.
So ekadivasaṃ uparipāsāde mahāvātapānaṃ vivaritvā ṭhito taṃ upāsakaṃ bhuttapātarāsaṃ chattamādāya jetavanaṃ gacchantaṃ disvā pakkosāpetvā evamāha ‘‘tvaṃ kira, upāsaka, bahussuto, amhākañca itthiyo dhammaṃ sotukāmā ceva uggahetukāmā ca, sādhu vatassa sace tāsaṃ dhammaṃ vāceyyāsī’’ti.
One day, standing on the upper palace, he opened a large window and saw that lay follower carrying an umbrella and going to Jetavana after his morning meal. He summoned him and said, ‘‘I hear, lay follower, that you are learned, and our women wish to listen to and learn the Dhamma. It would be good if you would teach them the Dhamma.’’
Một ngày nọ, nhà vua đứng mở cửa sổ lớn trên lầu thượng, thấy vị cận sự nam đó đang cầm dù đi đến Jetavana sau khi đã dùng bữa sáng, liền gọi ông ta đến và nói: “Nghe nói, này cận sự nam, ông là người đa văn, và các bà vợ của ta muốn nghe Pháp và học Pháp. Sẽ thật tốt nếu ông có thể thuyết Pháp và dạy Pháp cho họ.”
‘‘Deva, gihīnaṃ nāma rājantepure dhammaṃ desetuṃ vā vācetuṃ vā nappatirūpaṃ, ayyānaṃ eva patirūpa’’nti.
‘‘Your Majesty, it is not proper for lay people to teach or recite the Dhamma in the king’s inner palace; it is proper only for the noble ones (ariyas).’’
“Tâu Đại Vương, đối với người tại gia, việc thuyết Pháp hay dạy Pháp trong nội cung của nhà vua là không thích hợp; chỉ có các vị Ārya mới thích hợp.”
Rājā ‘‘saccaṃ esa vadatī’’ti uyyojetvā itthiyo pakkosāpetvā ‘‘bhadde, ahaṃ tumhākaṃ dhammadesanatthāya ca dhammavācanatthāya ca satthu santikaṃ gantvā ekaṃ bhikkhuṃ yācāmi, asītiyā mahāsāvakesu kataraṃ yācāmī’’ti āha.
The king thought, ‘‘What he says is true,’’ and dismissing him, he summoned the women and said, ‘‘Ladies, I will go to the Teacher and ask for a bhikkhu to teach and recite the Dhamma for you. Which of the eighty great disciples should I ask for?’’
Nhà vua nói: “Ông ấy nói đúng,” rồi tiễn ông ta đi, gọi các bà vợ đến và nói: “Này các khanh, ta sẽ đến gặp Đức Thế Tôn để thỉnh một vị Tỳ Khưu đến thuyết Pháp và dạy Pháp cho các khanh. Ta nên thỉnh vị nào trong số tám mươi vị Đại Thanh Văn?”
Tā sabbāpi mantetvā dhammabhaṇḍāgārikaṃ ānandattherameva ārocesuṃ.
All of them consulted together and named Venerable Ānanda Thera, the Dhamma-treasurer.
Tất cả họ đều bàn bạc và đề xuất Tôn giả Ānanda, vị thủ kho Pháp bảo.
Rājā satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno evamāha ‘‘bhante, amhākaṃ gehe itthiyo ānandattherassa santike dhammaṃ sotuñca uggaṇhituñca icchanti, sādhu vata sace thero amhākaṃ gehe dhammaṃ deseyya ceva vāceyya cā’’ti.
The king went to the Teacher, paid homage, sat to one side, and said this: "Bhante, the women in our palace wish to hear and learn the Dhamma from Venerable Ānanda. It would be good if the Thera would preach and teach the Dhamma in our palace."
Nhà vua đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, rồi nói: “Bạch Đức Thế Tôn, các bà vợ trong nhà con muốn nghe Pháp và học Pháp từ Tôn giả Ānanda. Sẽ thật tốt nếu Tôn giả có thể thuyết Pháp và dạy Pháp trong nhà con.”
Satthā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā theraṃ āṇāpesi.
The Teacher assented, saying "Good," and instructed the Thera.
Đức Thế Tôn chấp thuận: “Tốt lắm,” rồi ra lệnh cho Tôn giả.
Tato paṭṭhāya rañño itthiyo therassa santike dhammaṃ suṇanti ceva uggaṇhanti ca.
From then on, the king's women heard and learned the Dhamma from the Thera.
Từ đó trở đi, các bà vợ của nhà vua đã nghe Pháp và học Pháp từ Tôn giả.
Athekadivasaṃ rañño cūḷāmaṇi naṭṭho.
Then, one day, the king's crest-jewel was lost.
Rồi một ngày nọ, viên ngọc cài tóc của nhà vua bị mất.
Rājā tassa naṭṭhabhāvaṃ sutvā amacce āṇāpesi ‘‘sabbe antovaḷañjanake manusse gahetvā cūḷāmaṇiṃ āharāpethā’’ti.
Hearing of its loss, the king ordered his ministers: "Arrest all the people within the palace and bring back the crest-jewel."
Nhà vua nghe tin viên ngọc bị mất, liền ra lệnh cho các quan đại thần: “Hãy bắt tất cả những người trong nội cung và tìm viên ngọc cài tóc.”
Amaccā mātugāme ādiṃ katvā cūḷāmaṇiṃ paripucchantā adisvā mahājanaṃ kilamenti.
The ministers, starting with the women, questioned them about the crest-jewel, and not finding it, tormented the populace.
Các quan đại thần, bắt đầu từ phụ nữ, tra hỏi về viên ngọc cài tóc nhưng không tìm thấy, khiến mọi người khổ sở.
Taṃ divasaṃ ānandatthero rājanivesanaṃ paviṭṭho.
That day, Venerable Ānanda entered the royal residence.
Ngày hôm đó, Tôn giả Ānanda đã vào hoàng cung.
Yathā tā itthiyo pubbe theraṃ disvāva haṭṭhatuṭṭhā dhammaṃ suṇanti ceva uggaṇhanti ca, tathā akatvā sabbā domanassappattāva ahesuṃ.
Unlike before, when those women, upon seeing the Thera, were joyful and delighted to hear and learn the Dhamma, they were all overcome with sorrow.
Các bà vợ, thay vì vui vẻ và nghe Pháp, học Pháp như trước khi thấy Tôn giả, thì tất cả đều rất buồn rầu.
Tato therena ‘‘kasmā tumhe ajja evarūpā jātā’’ti pucchitā evamāhaṃsu ‘‘bhante, rañño cūḷāmaṇiṃ pariyesāmāti amaccā mātugāme upādāya antovaḷañjanake kilamenti, na jānāma kassa ‘kiṃ bhavissatī’ti, tenamha domanassappattā’’ti.
Then, when asked by the Thera, "Why are you like this today?", they replied: "Bhante, the ministers are tormenting the people within the palace, starting with the women, searching for the king's crest-jewel. We do not know what will happen to whom. That is why we are overcome with sorrow."
Rồi khi Tôn giả hỏi: “Tại sao hôm nay các cô lại như vậy?” Họ trả lời: “Bạch Tôn giả, các quan đại thần đang làm khổ những người trong nội cung, bắt đầu từ phụ nữ, để tìm viên ngọc cài tóc của nhà vua. Chúng con không biết điều gì sẽ xảy ra với ai, vì vậy chúng con rất buồn rầu.”
Thero ‘‘mā cintayitthā’’ti tā samassāsetvā rañño santikaṃ gantvā paññattāsane nisīditvā ‘‘maṇi kira te, mahārāja, naṭṭho’’ti pucchi.
The Thera comforted them, saying, "Do not worry," and went to the king, sat on the prepared seat, and asked, "Is it true, Your Majesty, that your jewel is lost?"
Tôn giả nói: “Đừng lo lắng,” rồi an ủi họ, đến gặp nhà vua, ngồi xuống chỗ đã định và hỏi: “Nghe nói, thưa Đại Vương, viên ngọc của ngài bị mất phải không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Bhante," he replied.
“Vâng, bạch Tôn giả.”
‘‘Asakkhi pana taṃ āharāpetu’’nti.
"Were you able to recover it?"
“Ngài có tìm được nó không?”
‘‘Bhante, sabbaṃ antojanaṃ gahetvā kilamentopi na sakkomi āharāpetu’’nti.
"Bhante, even though I had all the palace staff arrested and tormented, I could not recover it."
“Bạch Tôn giả, con đã làm khổ tất cả những người trong nội cung nhưng vẫn không tìm được.”
‘‘Mahārāja, mahājanaṃ akilametvāva āharaṇūpāyo atthī’’ti.
"Your Majesty, there is a way to recover it without tormenting the populace."
“Thưa Đại Vương, có một cách để tìm được mà không làm khổ mọi người.”
‘‘Kataro, bhante’’ti?
"Which way, Bhante?"
“Cách nào, bạch Tôn giả?”
‘‘Piṇḍadānaṃ, mahārājā’’ti.
"The 'lump-offering' (piṇḍadāna), Your Majesty."
“Là bố thí bánh, thưa Đại Vương.”
‘‘Kataraṃ piṇḍadānaṃ, bhante’’ti?
"Which lump-offering, Bhante?"
“Bố thí bánh nào, bạch Tôn giả?”
‘‘Mahārāja, yattakesu āsaṅkā atthi, te gahetvā ekekassa ekekaṃ palālapiṇḍaṃ vā mattikāpiṇḍaṃ vā datvā ‘imaṃ paccūsakāle āharitvā asukaṭṭhāne nāma pātethā’ti vattabbaṃ.
"Your Majesty, gather all those who are suspected, give each of them a lump of straw or a lump of clay, and tell them: 'Bring this back at dawn and throw it in such-and-such a place.'
“Thưa Đại Vương, hãy tập hợp tất cả những người bị nghi ngờ, mỗi người một viên bánh rơm hoặc bánh đất, và nói: ‘Hãy mang cái này đến và bỏ vào chỗ tên là… vào sáng sớm.’
Yena gahito bhavissati, so tasmiṃ pakkhipitvā āharissati.
Whoever took it will put it in there and bring it back.
Người nào đã lấy viên ngọc sẽ bỏ nó vào đó và mang đến.
Sace paṭhamadivaseyeva pātenti, iccetaṃ kusalaṃ.
If they throw it on the very first day, that is good.
Nếu họ bỏ nó vào ngay ngày đầu tiên, thì đó là điều tốt.
No ce pātenti, dutiyadivasepi tatiyadivasepi tatheva kātabbaṃ.
If they do not throw it, the same should be done on the second day and on the third day.
Nếu không, hãy làm tương tự vào ngày thứ hai và ngày thứ ba.
Evaṃ mahājano ca na kilamissati, maṇiñca labhissasī’’ti evaṃ vatvā thero agamāsi.
In this way, the populace will not be tormented, and you will recover the jewel," having said this, the Thera departed.
Như vậy, mọi người sẽ không bị khổ sở, và ngài cũng sẽ tìm được viên ngọc,” nói xong, Tôn giả rời đi.
Rājā vuttanayeneva tayo divase dāpesi, neva maṇiṃ āhariṃsu.
The king had it done for three days in the manner described, but they did not bring back the jewel.
Nhà vua đã làm theo cách đã nói trong ba ngày, nhưng họ vẫn không mang viên ngọc đến.
Thero tatiyadivase āgantvā ‘‘kiṃ, mahārāja, pātito maṇī’’ti pucchi.
On the third day, the Thera came and asked, "Has the jewel been thrown, Your Majesty?"
Ngày thứ ba, Tôn giả đến và hỏi: “Thưa Đại Vương, viên ngọc đã được bỏ vào chưa?”
‘‘Na pātenti, bhante’’ti.
"They have not thrown it, Bhante," he replied.
“Chưa được bỏ vào, bạch Tôn giả.”
‘‘Tena hi, mahārāja, mahātalasmiṃyeva paṭicchannaṭṭhāne mahācāṭiṃ ṭhapāpetvā udakassa pūrāpetvā sāṇiṃ parikkhipāpetvā ‘sabbe antovaḷañjanakamanussā ca itthiyo ca uttarāsaṅgaṃ katvā ekekova antosāṇiṃ pavisitvā hatthaṃ dhovitvā āgacchantū’ti vadehī’’ti thero imaṃ upāyaṃ ācikkhitvā pakkāmi.
"In that case, Your Majesty, have a large pot placed in a hidden spot in the great hall, fill it with water, enclose it with a curtain, and announce: 'All people within the palace, both men and women, should make their upper robe (uttarāsaṅga) ready, and each one should enter within the curtain, wash their hands, and come out,'" having explained this method, the Thera departed.
“Vậy thì, thưa Đại Vương, hãy đặt một cái chậu lớn ở một nơi kín đáo trong đại sảnh, đổ đầy nước vào, quây màn xung quanh và nói: ‘Tất cả những người trong nội cung và phụ nữ, hãy khoác y thượng lên, mỗi người một mình đi vào trong màn, rửa tay rồi đi ra,’” Tôn giả chỉ cách này rồi rời đi.
Rājā tathā kāresi.
The king did as instructed.
Nhà vua đã làm như vậy.
Maṇicoro cintesi ‘‘dhammabhaṇḍāgāriko imaṃ adhikaraṇaṃ ādāya maṇiṃ adassetvā osakkissatīti aṭṭhānametaṃ, pātetuṃ dāni vaṭṭatī’’ti maṇiṃ paṭicchannaṃ katvā ādāya antosāṇiṃ pavisitvā cāṭiyaṃ pātetvā nikkhami.
The jewel thief thought: "It is not proper for the Dhamma-treasurer to take up this matter and then withdraw without revealing the jewel; now it is fitting to throw it." So, he concealed the jewel, took it, entered within the curtain, threw it into the pot, and came out.
Tên trộm ngọc nghĩ: “Không thể nào người giữ kho Pháp lại nhận vụ việc này mà không để lộ viên ngọc rồi bỏ đi. Bây giờ phải thả nó ra.” Hắn giấu viên ngọc, mang vào trong tấm vải, thả vào cái chum rồi đi ra.
Sabbesaṃ nikkhantakāle udakaṃ chaḍḍetvā maṇiṃ addasaṃsu.
When everyone had come out, they emptied the water and found the jewel.
Khi mọi người đã ra hết, họ đổ nước đi và thấy viên ngọc.
Rājā ‘‘theraṃ nissāya mahājanaṃ akilametvāva me maṇi laddho’’ti tussi, antovaḷañjanakamanussāpi ‘‘theraṃ nissāya mahādukkhato muttamhā’’ti tussiṃsu.
The king rejoiced, thinking, "Through the Thera, I have recovered my jewel without tormenting the populace." The people within the palace also rejoiced, thinking, "Through the Thera, we have been freed from great suffering."
Đức vua hoan hỷ, nói: “Nhờ Trưởng lão mà ta tìm được viên ngọc mà không làm phiền đại chúng.” Những người trong cung cũng hoan hỷ, nói: “Nhờ Trưởng lão mà chúng ta thoát khỏi khổ đau lớn.”
‘‘Therassānubhāvena rañño cūḷāmaṇi laddho’’ti therassānubhāvo sakalanagare ceva bhikkhusaṅghe ca pākaṭo jāto.
"Through the power of the Thera, the king's crest-jewel was recovered," and thus the Thera's power became known throughout the entire city and among the Saṅgha of bhikkhus.
“Nhờ oai lực của Trưởng lão mà viên ngọc quý của vua được tìm thấy,” oai lực của Trưởng lão trở nên nổi tiếng khắp thành phố và trong Tăng đoàn.
Dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū therassa guṇaṃ vaṇṇayiṃsu ‘‘āvuso, ānandatthero attano bahussutatāya paṇḍiccena upāyakusalatāya mahājanaṃ akilametvā upāyeneva rañño maṇiṃ dassesī’’ti.
In the Dhamma hall, the bhikkhus, assembled together, praised the Thera's virtues: "Friends, Venerable Ānanda, through his great learning, wisdom, and skill in means, revealed the king's jewel through a clever method without tormenting the populace."
Các Tỳ-khưu tụ họp tại Pháp đường, tán dương công đức của Trưởng lão: “Này chư hiền, Trưởng lão Ānanda, nhờ sự học rộng, trí tuệ và khéo léo trong phương tiện, đã không làm phiền đại chúng mà dùng phương tiện để trình viên ngọc cho vua.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāni ānandeneva parahatthagataṃ bhaṇḍaṃ dassitaṃ, pubbepi paṇḍitā mahājanaṃ akilametvā upāyeneva tiracchānahatthagataṃ bhaṇḍaṃ dassayiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, ‘‘Monks, what topic were you discussing just now?’’ When they replied, ‘‘This one, Venerable Sir,’’ he said, ‘‘Monks, it was not only now that the goods in another’s hands were shown by Ānanda; in the past too, the wise ones, without troubling the great multitude, showed the goods in the hands of animals by means of a stratagem,’’ and then he related a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, bây giờ các con đang tụ họp nói chuyện gì?” Khi được trả lời “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Ānanda mới trình bày vật bị người khác giữ lấy, mà trong quá khứ, các bậc hiền trí cũng đã dùng phương tiện để trình bày vật bị loài súc sinh giữ lấy mà không làm phiền đại chúng.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sabbasippesu nipphattiṃ patto tasseva amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, having attained proficiency in all arts, was his minister.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã thành thạo tất cả các nghề và trở thành vị đại thần của nhà vua.
Athekadivasaṃ rājā mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā vanantarāni vicaritvā udakakīḷaṃ kīḷitukāmo maṅgalapokkharaṇiṃ otaritvā itthāgārampi pakkosi.
Then, one day, the king went to the pleasure garden with a large retinue, wandered through the groves, and wishing to play in the water, he descended into the royal pond and also summoned the women of the harem.
Rồi một ngày nọ, nhà vua cùng đoàn tùy tùng đông đảo đến vườn thượng uyển, đi dạo trong rừng, muốn chơi trò chơi dưới nước, bèn xuống ao sen hoàng gia và gọi cả hậu cung đến.
Itthiyo attano attano sīsūpagagīvūpagādīni ābharaṇāni omuñcitvā uttarāsaṅgesu pakkhipitvā samuggapiṭṭhesu ṭhapetvā dāsiyo paṭicchāpetvā pokkharaṇiṃ otariṃsu.
The women removed their ornaments, such as those worn on the head and neck, placed them in their outer robes, put them on top of caskets, had their maids guard them, and then descended into the pond.
Các cung nữ tháo những trang sức trên đầu, cổ, v.v., bỏ vào khăn choàng vai, đặt lên các hộp trang sức, sai các thị nữ giữ rồi xuống ao sen.
Athekā uyyānamakkaṭī sākhantare nisinnā deviṃ piḷandhanāni omuñcitvā uttarāsaṅge pakkhipitvā samuggapiṭṭhe ṭhapayamānaṃ disvā tassā muttāhāraṃ piḷandhitukāmā hutvā dāsiyā pamādaṃ olokayamānā nisīdi, dāsīpi taṃ rakkhamānā tahaṃ tahaṃ oloketvā nisinnāyeva niddāyituṃ ārabhi.
Then, a monkey of the pleasure garden, seated among the branches, saw the queen removing her ornaments, placing them in her outer robe, and putting them on top of a casket. Desiring to wear her pearl necklace, it sat watching for the maid’s carelessness, and the maid, guarding it, looked here and there and then began to doze off while seated.
Lúc đó, một con khỉ trong vườn đang ngồi trên cành cây, thấy hoàng hậu tháo trang sức, bỏ vào khăn choàng vai, đặt lên hộp trang sức, liền muốn đeo chuỗi ngọc trai lớn của bà, bèn ngồi đợi sự lơ đễnh của thị nữ. Thị nữ cũng đang canh giữ, nhìn quanh rồi ngồi ngủ gật.
Makkaṭī tassā pamādabhāvaṃ ñatvā vātavegena otaritvā mahāmuttāhāraṃ gīvāya paṭimuñcitvā vātavegena uppatitvā sākhantare nisīditvā aññāsaṃ makkaṭīnaṃ dassanabhayena ekasmiṃ rukkhasusiraṭṭhāne ṭhapetvā upasantūpasantā viya taṃ rakkhamānā nisīdi.
The monkey, knowing her carelessness, swiftly descended, put the great pearl necklace around its neck, swiftly ascended, and sat among the branches. Fearing that other monkeys might see it, it placed the necklace in a hollow of a tree and sat guarding it, appearing very calm.
Con khỉ biết thị nữ lơ đễnh, liền nhanh như gió nhảy xuống, đeo chuỗi ngọc trai lớn vào cổ, rồi nhanh như gió nhảy lên, ngồi trên cành cây khác, vì sợ các con khỉ khác thấy nên giấu vào một hốc cây, rồi ngồi canh giữ nó một cách rất điềm tĩnh.
Sāpi kho dāsī paṭibujjhitvā muttāhāraṃ apassantī kampamānā aññaṃ upāyaṃ adisvā ‘‘puriso deviyā muttāhāraṃ gahetvā palāto’’ti mahāviravaṃ viravi.
That maid, having woken up and not seeing the pearl necklace, trembled and, finding no other solution, cried out loudly, ‘‘A man has taken the queen’s pearl necklace and fled!’’
Thị nữ kia tỉnh dậy, không thấy chuỗi ngọc trai, run rẩy, không thấy cách nào khác, bèn la lớn: “Có người đàn ông đã lấy chuỗi ngọc trai của hoàng hậu rồi bỏ trốn!”
Ārakkhamanussā tato tato sannipatitvā tassā vacanaṃ sutvā rañño ārocayiṃsu.
The guards gathered from here and there, heard her words, and reported to the king.
Những người canh gác từ khắp nơi tụ tập lại, nghe lời cô ta nói, bèn báo cho vua.
Rājā ‘‘coraṃ gaṇhathā’’ti āha.
The king said, ‘‘Seize the thief!’’
Vua nói: “Hãy bắt tên trộm!”
Purisā uyyānā nikkhamitvā ‘‘coraṃ gaṇhatha, coraṃ gaṇhathā’’ti ito cito ca olokenti.
The men left the pleasure garden, shouting, ‘‘Seize the thief, seize the thief!’’ and looked here and there.
Những người lính ra khỏi vườn, la lên: “Bắt tên trộm, bắt tên trộm!” và nhìn quanh khắp nơi.
Atheko jānapado balikārakapuriso taṃ saddaṃ sutvā kampamāno palāyi.
Then, a countryman, a tax collector, hearing the noise, trembled and fled.
Lúc đó, một người dân quê chuyên làm lễ vật, nghe tiếng động, run rẩy bỏ chạy.
Taṃ disvā rājapurisā ‘‘ayaṃ coro bhavissatī’’ti anubandhitvā taṃ gahetvā pothetvā ‘‘are, duṭṭhacora, evaṃ mahāsāraṃ nāma piḷandhanaṃ avaharissasī’’ti paribhāsiṃsu.
Seeing him, the king’s men pursued him, seized him, beat him, and rebuked him, ‘‘Hey, wicked thief, you would steal such a valuable ornament!’’
Thấy vậy, các lính hoàng gia nghĩ: “Đây chắc là tên trộm,” bèn đuổi theo, bắt hắn, đánh đập và mắng: “Này tên trộm xấu xa, ngươi dám lấy một món trang sức quý giá như vậy sao!”
So cintesi ‘‘sacāhaṃ ‘na gaṇhāmī’ti vakkhāmi, ajja me jīvitaṃ natthi, pothentāyeva maṃ māressanti, sampaṭicchāmi na’’nti.
He thought, ‘‘If I say, ‘I did not take it,’ I will not live today; they will just beat me to death. I will admit it.’’
Hắn nghĩ: “Nếu ta nói ‘ta không lấy,’ hôm nay ta sẽ không còn sống, chúng sẽ đánh ta đến chết. Tốt hơn là ta nên nhận.”
So ‘‘āma, sāmi, gahitaṃ me’’ti āha.
So he said, ‘‘Yes, master, I took it.’’
Hắn nói: “Vâng, thưa chủ, tôi đã lấy.”
Atha naṃ bandhitvā rañño santikaṃ ānayiṃsu.
Then they bound him and brought him before the king.
Rồi họ trói hắn lại và dẫn đến trước mặt vua.
Rājāpi naṃ pucchi ‘‘gahitaṃ te mahāsārapiḷandhana’’nti?
The king also asked him, ‘‘Did you take the valuable ornament?’’
Vua hỏi hắn: “Ngươi đã lấy món trang sức quý giá đó sao?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Idāni taṃ kaha’’nti.
‘‘Where is it now?’’
“Bây giờ nó ở đâu?”
‘‘Deva, mayā mahāsāraṃ nāma mañcapīṭhampi na diṭṭhapubbaṃ, seṭṭhi pana maṃ mahāsārapiḷandhanaṃ gaṇhāpesi, sohaṃ taṃ gahetvāva tassa adāsiṃ, so naṃ jānātī’’ti.
‘‘Your Majesty, I have never even seen a valuable bed or chair before. But the merchant made me take the valuable ornament. I took it and gave it to him. He knows where it is.’’
“Bệ hạ, tôi chưa từng thấy một chiếc giường hay ghế quý giá nào, nhưng trưởng giả đã sai tôi lấy món trang sức quý giá đó, tôi đã lấy nó và đưa cho ông ấy, ông ấy biết nó ở đâu.”
Rājā seṭṭhiṃ pakkosāpetvā ‘‘gahitaṃ te imassa hatthato mahāsārapiḷandhana’’nti pucchi.
The king had the merchant summoned and asked, ‘‘Did you receive the valuable ornament from this man’s hand?’’
Vua cho gọi trưởng giả đến và hỏi: “Ngươi đã nhận món trang sức quý giá từ tay người này sao?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Kahaṃ ta’’nti.
‘‘Where is it?’’
“Nó ở đâu?”
‘‘Purohitassa me dinna’’nti.
‘‘It was given to my purohita.’’
“Tôi đã đưa nó cho vị tư tế của tôi.”
Purohitampi pakkosāpetvā tatheva pucchi, sopi sampaṭicchitvā ‘‘gandhabbassa me dinna’’nti āha.
He also had the purohita summoned and asked him the same question. He too admitted it and said, ‘‘It was given to the musician.’’
Vua cũng cho gọi vị tư tế đến và hỏi tương tự, ông ta cũng nhận và nói: “Tôi đã đưa nó cho nhạc sĩ.”
Tampi pakkosāpetvā ‘‘purohitassa hatthato te mahāsārapiḷandhanaṃ gahita’’nti pucchi.
He also had him summoned and asked, ‘‘Did you receive the valuable ornament from the purohita’s hand?’’
Vua cũng cho gọi nhạc sĩ đến và hỏi: “Ngươi đã nhận món trang sức quý giá từ tay vị tư tế sao?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Kahaṃ ta’’nti.
‘‘Where is it?’’
“Nó ở đâu?”
‘‘Kilesavasena me vaṇṇadāsiyā dinna’’nti.
‘‘It was given to my courtesan due to passion.’’
“Tôi đã đưa nó cho cô gái vũ công vì dục vọng.”
Tampi pakkosāpetvā pucchi, sā ‘‘na gaṇhāmī’’ti āha.
Having had her summoned, he questioned her, and she said, "I did not take it."
Vua cũng cho gọi cô ta đến và hỏi, cô ta nói: “Tôi không lấy.”
Te pañca jane pucchantānaññeva sūriyo atthaṃ gato.
While they were questioning those five people, the sun set.
Mặt trời đã lặn khi họ vẫn đang hỏi năm người này.
Rājā ‘‘idāni vikālo jāto, sve jānissāmā’’ti te pañca jane amaccānaṃ datvā nagaraṃ pāvisi.
The king, saying, "Now it is late; we will know tomorrow," handed those five people over to the ministers and entered the city.
Vua nói: “Bây giờ đã muộn rồi, ngày mai chúng ta sẽ giải quyết,” rồi giao năm người đó cho các đại thần và vào thành.
Bodhisatto cintesi – ‘‘idaṃ piḷandhanaṃ antovaḷañje naṭṭhaṃ, ayañca gahapatiko bahivaḷañjo, dvārepi balavārakkho, tasmā antovaḷañjanakānampi taṃ gahetvā palāyituṃ na sakkā.
The Bodhisatta reflected: "This ornament was lost within the inner palace, and this householder is from outside the palace. There are also strong guards at the gate, so it is impossible for even those within the inner palace to take it and flee.
Bồ-tát nghĩ: “Món trang sức này bị mất trong cung điện, còn người chủ gia đình này thì ở ngoài cung điện, ở cổng cũng có lính canh mạnh mẽ, do đó những người trong cung cũng không thể lấy nó rồi bỏ trốn.
Evaṃ neva bahivaḷañjanakānaṃ, na anto, uyyāne vaḷañjanakānaṃ gahaṇūpāyo dissati.
Thus, there is no way for those outside the palace, nor those inside, nor those who frequent the garden, to have taken it.
Như vậy, không có cách nào để những người ngoài cung hay trong cung, hoặc những người trong vườn thượng uyển có thể lấy được.”
Iminā duggatamanussena ‘seṭṭhissa me dinna’nti kathentena attano mokkhatthāya kathitaṃ bhavissati, seṭṭhināpi ‘purohitassa me dinna’nti kathentena ‘ekato hutvā nittharissāmī’ti cintetvā kathitaṃ bhavissati, purohitenāpi ‘gandhabbassa me dinna’nti kathentena ‘bandhanāgāre gandhabbaṃ nissāya sukhena vasissāmā’ti cintetvā kathitaṃ bhavissati, gandhabbenāpi ‘vaṇṇadāsiyā me dinna’nti kathentena ‘ekantena anukkaṇṭhitā bhavissāmā’ti cintetvā kathitaṃ bhavissati, imehi pañcahipi corehi na bhavitabbaṃ, uyyāne makkaṭā bahū, piḷandhanena ekissā makkaṭiyā hatthe āruḷhena bhavitabba’’nti.
This poor man, by saying 'it was given to me by the rich man,' must have said it for his own liberation. The rich man, by saying 'it was given to me by the purohita,' must have said it thinking, 'we will escape together.' The purohita, by saying 'it was given to me by the gandhabba,' must have said it thinking, 'we will live comfortably in prison relying on the gandhabba.' The gandhabba, by saying 'it was given to me by the courtesan,' must have said it thinking, 'we will certainly not be bored.' These five cannot be the thieves. There are many monkeys in the garden; the ornament must have ended up in the hand of one female monkey."
Người đàn ông khốn khổ này nói: ‘Tôi đã tặng cho ông chủ giàu có,’ điều đó chắc chắn được nói ra với mục đích giải thoát cho chính mình. Ông chủ giàu có cũng nói: ‘Tôi đã tặng cho vị đạo sĩ,’ điều đó chắc chắn được nói ra sau khi nghĩ rằng ‘Chúng tôi sẽ cùng nhau vượt qua.’ Vị đạo sĩ cũng nói: ‘Tôi đã tặng cho người nhạc sĩ,’ điều đó chắc chắn được nói ra sau khi nghĩ rằng ‘Chúng tôi sẽ sống thoải mái trong nhà tù nhờ người nhạc sĩ.’ Người nhạc sĩ cũng nói: ‘Tôi đã tặng cho cô gái nô lệ xinh đẹp,’ điều đó chắc chắn được nói ra sau khi nghĩ rằng ‘Chúng tôi chắc chắn sẽ không còn buồn chán.’ Năm người này không phải là kẻ trộm. Có rất nhiều con khỉ trong vườn, và món trang sức chắc chắn đã rơi vào tay một con khỉ cái.”
So rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, core amhākaṃ niyyādetha, mayaṃ taṃ kiccaṃ sodhessāmā’’ti āha.
He approached the king and said, "Great King, entrust the thieves to us; we will resolve this matter."
Người ấy đến gặp nhà vua và thưa: “Thưa Đại vương, xin hãy giao những tên trộm đó cho chúng tôi, chúng tôi sẽ giải quyết vụ việc đó.”
Rājā ‘‘sādhu, paṇḍita, sodhehī’’ti tassa niyyādesi.
The king said, "Very well, wise one, resolve it," and entrusted them to him.
Nhà vua nói: “Được lắm, hiền sĩ, hãy giải quyết đi,” và giao vụ việc cho ông.
Bodhisatto attano dāsapurise pakkosāpetvā te pañca jane ekasmiṃyeva ṭhāne vasāpetvā samantā ārakkhaṃ katvā kaṇṇaṃ datvā ‘‘yaṃ te aññamaññaṃ kathenti, taṃ mayhaṃ ārocethā’’ti vatvā pakkāmi.
The Bodhisatta had his servants summoned, made those five people stay in one place, set up a guard around them, and instructed them to listen and report to him whatever they said to each other, then he departed.
Bồ tát cho gọi các người hầu của mình, cho năm người đó ở cùng một chỗ, bố trí canh gác xung quanh, dặn dò họ lắng nghe và báo lại cho mình những gì họ nói với nhau, rồi bỏ đi.
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm như vậy.
Tato manussānaṃ sannisinnavelāya seṭṭhi taṃ gahapatikaṃ āha – ‘‘are, duṭṭhagahapati, tayā ahaṃ, mayā vā tvaṃ kahaṃ diṭṭhapubbo, kadā te mayhaṃ piḷandhanaṃ dinna’’nti āha.
Then, when people had gathered, the rich man said to the householder, "Hey, wicked householder, where have I seen you, or you me, before? When did you give me the ornament?"
Khi mọi người đã tụ tập, ông chủ giàu có nói với người chủ hộ đó: “Này, chủ hộ xấu xa, ngươi đã thấy ta ở đâu, hay ta đã thấy ngươi ở đâu trước đây? Ngươi đã tặng trang sức của ta khi nào?”
So ‘‘sāmi mahāseṭṭhi, ahaṃ mahāsāraṃ nāma rukkhasārapādakaṃ mañcapīṭhampi na jānāmi, ‘taṃ nissāya pana mokkhaṃ labhissāmī’ti evaṃ avacaṃ, mā me kujjha, sāmī’’ti āha.
He replied, "My lord, great rich man, I do not even know a bed or chair made of valuable wood (mahāsāra). I merely said that hoping to gain liberation by relying on you. Please do not be angry with me, my lord."
Người ấy thưa: “Thưa Đại trưởng giả, tôi không biết cây quý giá tên Mahāsāra, cũng không biết giường ghế. Tôi nói như vậy để ‘nhờ đó mà được giải thoát.’ Xin ngài đừng giận tôi, thưa chủ!”
Purohitopi seṭṭhiṃ āha ‘‘mahāseṭṭhi, tvaṃ iminā attano adinnakameva mayhaṃ kathaṃ adāsī’’ti?
The purohita also said to the rich man, "Great rich man, how did you give me something that was not given to you by him?"
Vị đạo sĩ cũng nói với ông chủ giàu có: “Thưa Đại trưởng giả, sao ngài lại tặng cho tôi thứ mà người này chưa từng tặng cho ngài?”
‘‘Mayampi dve issarā, amhākaṃ ekato hutvā ṭhitakāle kammaṃ khippaṃ nipphajjissatī’’ti kathesinti.
He replied, "We are both powerful; when we stand together, the task will be accomplished quickly."
Ông chủ giàu có nói: “Chúng ta đều là hai người có thế lực, khi chúng ta hợp tác, công việc sẽ nhanh chóng hoàn thành.”
Gandhabbopi purohitaṃ āha ‘‘brāhmaṇa, kadā tayā mayhaṃ piḷandhanaṃ dinna’’nti?
The gandhabba also said to the purohita, "Brahmin, when did you give me the ornament?"
Người nhạc sĩ cũng nói với vị đạo sĩ: “Này Bà la môn, ngài đã tặng trang sức cho tôi khi nào?”
‘‘Ahaṃ taṃ nissāya vasanaṭṭhāne sukhaṃ vasissāmī’’ti kathesinti.
He replied, "I will live comfortably in the place where I reside by relying on you."
Vị đạo sĩ nói: “Tôi nói vậy để nhờ ngài mà chúng tôi sẽ sống thoải mái trong nơi ở.”
Vaṇṇadāsīpi gandhabbaṃ āha ‘‘are duṭṭhagandhabba, ahaṃ kadā tava santikaṃ gatapubbā, tvaṃ vā mama santikaṃ āgatapubbo, kadā te mayhaṃ piḷandhanaṃ dinna’’nti?
The courtesan also said to the gandhabba, "Hey, wicked gandhabba, when have I ever gone to you, or you come to me? When did you give me the ornament?"
Cô gái nô lệ xinh đẹp cũng nói với người nhạc sĩ: “Này nhạc sĩ xấu xa, tôi đã từng đến chỗ anh khi nào, hay anh đã từng đến chỗ tôi khi nào? Anh đã tặng trang sức cho tôi khi nào?”
Bhagini kiṃkāraṇā kujjhasi, ‘‘amhesu pañcasu ekato vasantesu gharāvāso bhavissati, anukkaṇṭhamānā sukhaṃ vasissāmā’’ti kathesinti.
He replied, "Sister, why are you angry? When the five of us live together, there will be a household, and we will live happily without being bored."
Người nhạc sĩ nói: “Này em gái, sao em lại giận? Nếu năm chúng ta sống chung một chỗ, sẽ có một gia đình, chúng ta sẽ sống thoải mái mà không buồn chán.”
Bodhisatto payojitamanussānaṃ santikā taṃ kathaṃ sutvā tesaṃ tathato acorabhāvaṃ ñatvā ‘‘makkaṭiyā gahitapiḷandhanaṃ upāyeneva pātessāmī’’ti geṇḍumayāni bahūni piḷandhanāni kāretvā uyyāne makkaṭiyo gāhāpetvā hatthapādagīvāsu geṇḍupiḷandhanāni piḷandhāpetvā vissajjesi.
The Bodhisatta, having heard that conversation from the people he had assigned, understood that they were not thieves, and thought, "I will make the ornament taken by the female monkey fall by stratagem." He had many imitation ornaments made of wood, had them given to the female monkeys in the garden, and had the wooden ornaments put on their hands, feet, and necks, then released them.
Bồ tát nghe câu chuyện đó từ những người được phái đi, biết rằng họ không phải là kẻ trộm, và nghĩ: “Ta sẽ dùng mưu mẹo để lấy lại món trang sức mà con khỉ đã lấy.” Ngài cho làm nhiều món trang sức giả bằng gỗ, rồi cho người đeo chúng vào tay, chân và cổ các con khỉ cái trong vườn, rồi thả chúng ra.
Itarā makkaṭī piḷandhanaṃ rakkhamānā uyyāne eva nisīdi.
The other female monkey, guarding the ornament, remained in the garden.
Con khỉ cái kia vẫn ở trong vườn, giữ chặt món trang sức của mình.
Bodhisatto manusse āṇāpesi ‘‘gacchatha tumhe, uyyāne sabbā makkaṭiyo upadhāretha, yassā taṃ piḷandhanaṃ passatha, taṃ uttāsetvā piḷandhanaṃ gaṇhathā’’ti.
The Bodhisatta commanded his men, "Go, examine all the female monkeys in the garden. If you see that ornament on any of them, frighten her and take the ornament."
Bồ tát ra lệnh cho người: “Các ngươi hãy đi, quan sát tất cả các con khỉ cái trong vườn. Nếu thấy món trang sức đó ở con nào, hãy dọa nó để lấy lại món trang sức.”
Tāpi kho makkaṭiyo ‘‘piḷandhanaṃ no laddha’’nti tuṭṭhapahaṭṭhā uyyāne vicarantiyo tassā santikaṃ gantvā ‘‘passa amhākaṃ piḷandhana’’nti āhaṃsu.
Those female monkeys, delighted that they had received ornaments, wandered in the garden and went to her, saying, "Look at our ornaments!"
Những con khỉ cái khác, vui mừng vì đã có được trang sức, đi lang thang trong vườn, đến gần con khỉ kia và nói: “Hãy xem trang sức của chúng tôi này!”
Sā makkaṭī asahamānā ‘‘kiṃ iminā geṇḍupiḷandhanenā’’ti muttāhāraṃ piḷandhitvā nikkhami.
That monkey, unable to bear it, thinking, "What is this ball-necklace?", put on the pearl necklace and went out.
Con khỉ cái kia không chịu được, nghĩ: “Món trang sức giả này có ích gì?” rồi vứt chuỗi ngọc trai đi và bỏ chạy.
Atha naṃ te purisā disvā piḷandhanaṃ chaḍḍāpetvā āharitvā bodhisattassa adaṃsu.
Then those men, seeing her, made her discard the necklace, brought it, and gave it to the Bodhisatta.
Thế là những người kia thấy nó, khiến nó vứt trang sức đi, rồi mang về dâng cho Bồ tát.
So taṃ ādāya rañño dassetvā ‘‘idaṃ te deva piḷandhanaṃ, te pañcapi acorā, idaṃ pana uyyāne makkaṭiyā ābhata’’nti āha.
He, taking it, showed it to the king and said, "This, O king, is your necklace. Those five are not thieves. This was brought by a monkey in the park."
Ngài cầm lấy, trình lên vua và thưa: “Thưa Đại vương, đây là trang sức của ngài. Năm người kia không phải là kẻ trộm. Món này do một con khỉ cái trong vườn mang đi.”
‘‘Kathaṃ pana te, paṇḍita, makkaṭiyā hatthaṃ āruḷhabhāvo ñāto, kathaṃ te gahita’’nti?
"But how, O wise one, was it known that it had come into the monkey's hand? How did you get it?"
“Thưa hiền sĩ, làm sao ngài biết được món trang sức rơi vào tay con khỉ cái, và làm sao ngài lấy được nó?”
So sabbaṃ ācikkhi.
He recounted everything.
Ngài kể lại tất cả.
Rājā tuṭṭhamānaso ‘‘saṅgāmasīsādīsu nāma sūrādayo icchitabbā hontī’’ti bodhisattassa thutiṃ karonto imaṃ gāthamāha –
The king, delighted in mind, saying, "Indeed, heroes and the like are desired in battlefronts and so on," praised the Bodhisatta and spoke this verse –
Nhà vua vui mừng, tán thán Bồ tát và nói kệ này: “Trong chiến trận, người ta cần dũng sĩ, trong hội nghị cần người không bối rối,”
Tattha ukkaṭṭheti upakaṭṭhe, ubhatobyūḷhe saṅgāme sampahāre vattamāneti attho.
Therein, ukkaṭṭhe means in a close, doubly arrayed battle, when a conflict is occurring.
Ở đây, ukkaṭṭhe có nghĩa là trong trận chiến ác liệt, trong cuộc giao tranh dữ dội khi hai bên đối đầu.
Sūramicchantīti asaniyāpi matthake patamānāya apalāyinaṃ sūraṃ icchanti, tasmiṃ khaṇe evarūpo saṅgāmayodho patthetabbo hoti.
Sūramicchanti means they desire a hero who does not flee even when a thunderbolt falls on his head; at that moment, such a warrior is to be sought.
Sūramicchanti có nghĩa là người ta muốn có một dũng sĩ không bỏ chạy ngay cả khi sét đánh vào đầu, vào lúc đó, một chiến binh như vậy là đáng mong muốn.
Mantīsu akutūhalanti kattabbākattabbakiccaṃ sammantanakāle uppanne mantīsu yo akutūhalo avikiṇṇavāco mantaṃ na bhindati, taṃ icchanti, tādiso tesu ṭhānesu patthetabbo hoti.
Mantīsu akutūhalaṃ means among ministers, when a matter to be done or not to be done arises for deliberation, they desire one who is undisturbed, whose speech is not scattered, and who does not break the counsel; such a one is to be sought in those situations.
Mantīsu akutūhala có nghĩa là khi có việc cần bàn bạc về điều nên làm hay không nên làm, người ta muốn có một vị cố vấn không bối rối, không nói năng lộn xộn, không phá vỡ cuộc họp. Một người như vậy là đáng mong muốn trong những trường hợp đó.
Piyañca annapānamhīti madhure annapāne paccupaṭṭhite sahaparibhuñjanatthāya piyapuggalaṃ patthenti, tādiso tasmiṃ kāle patthetabbo hoti.
Piyañca annapānamhi means when sweet food and drink are presented, they desire a beloved person to partake together; such a one is to be sought at that time.
Piyañca annapānamhi có nghĩa là khi có món ăn thức uống ngon ngọt, người ta mong muốn có một người thân yêu để cùng chia sẻ. Một người như vậy là đáng mong muốn vào lúc đó.
Atthe jāte ca paṇḍitanti atthagambhīre dhammagambhīre kismiñcideva kāraṇe vā pañhe vā uppanne paṇḍitaṃ vicakkhaṇaṃ icchanti.
Atthe jāte ca paṇḍita means when some profound matter or profound Dhamma, or some problem or question arises, they desire a wise and discerning person.
Atthe jāte ca paṇḍita có nghĩa là khi có một vấn đề sâu sắc về ý nghĩa (attha) hay giáo lý (dhamma), hoặc một câu hỏi nào đó phát sinh, người ta mong muốn có một bậc hiền trí, một người sáng suốt.
Tathārūpo hi tasmiṃ samaye patthetabbo hotīti.
For such a one is to be sought at that time.
Quả thật, một người như vậy là đáng mong muốn vào lúc đó.
Na vissase avissattheti idaṃ satthā jetavane viharanto vissāsabhojanaṃ ārabbha kathesi.
Na vissase avissatthe – The Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning food taken on trust.
Na vissase avissatthe (Đừng tin người không đáng tin) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến việc thọ dụng vật cúng dường một cách tin tưởng.
Tasmiṃ kira samaye yebhuyyena bhikkhū ‘‘mātarā no dinnaṃ, pitarā no dinnaṃ, bhātarā, bhaginiyā, cūḷamātarā, cūḷapitarā, mātulena, mātulāniyā dinnaṃ.
At that time, it is said, most bhikkhus, thinking, "This was given by our mother, given by our father, by our brother, sister, aunt, uncle, maternal uncle, maternal aunt. Are these suitable to give to us both in our lay life and in our bhikkhu life?", would partake of the four requisites given by relatives, trusting them and without reflecting.
Vào thời đó, hầu hết các tỳ khưu thường thọ dụng bốn vật dụng cúng dường do thân quyến dâng (như: ‘mẹ chúng ta đã cúng dường, cha chúng ta đã cúng dường, anh em, chị em, dì, chú, cậu, mợ đã cúng dường. Ngay cả khi chúng ta còn là cư sĩ, và cả khi là tỳ khưu, những người này cũng đáng để cúng dường’) một cách tin tưởng, không quán xét.
Amhākaṃ gihikālepi bhikkhukālepi ete dātuṃ yuttarūpāvā’’ti ñātīhi dinne cattāro paccaye vissatthā hutvā apaccavekkhitvā paribhuñjanti.
"These are suitable to be given both during our time as householders and as bhikkhus"—thus, they consume the four requisites given by relatives with confidence, without reflection.
Vào thời đó, hầu hết các tỳ khưu thường thọ dụng bốn vật dụng cúng dường do thân quyến dâng (như: ‘mẹ chúng ta đã cúng dường, cha chúng ta đã cúng dường, anh em, chị em, dì, chú, cậu, mợ đã cúng dường. Ngay cả khi chúng ta còn là cư sĩ, và cả khi là tỳ khưu, những người này cũng đáng để cúng dường’) một cách tin tưởng, không quán xét.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘bhikkhūnaṃ mayā dhammadesanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhū sannipātāpetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma ñātīhipi aññātīhipi dinnake cattāro paccaye paccavekkhitvāva paribhogo kātabbo.
The Teacher, knowing this matter, thought, "It is proper for me to give a Dhamma discourse to the bhikkhus," and having assembled the bhikkhus, said, "Bhikkhus, a bhikkhu should partake of the four requisites given by both relatives and non-relatives only after reflecting.
Đức Thế Tôn biết điều đó và nghĩ: “Ta nên thuyết pháp cho các tỳ khưu.” Ngài triệu tập các tỳ khưu và nói: “Này các tỳ khưu, một tỳ khưu phải thọ dụng bốn vật dụng cúng dường, dù do thân quyến hay người lạ dâng, sau khi đã quán xét.
Apaccavekkhitvā paribhogaṃ katvā hi kālaṃ kurumāno bhikkhu yakkhapetaattabhāvato na muccati, apaccavekkhitaparibhogo nāmesa visaparibhogasadiso.
For a bhikkhu who passes away after partaking without reflecting is not freed from the state of a yakkha or peta. Partaking without reflecting is like partaking of poison.
Nếu một tỳ khưu thọ dụng mà không quán xét, khi chết đi, sẽ không thoát khỏi trạng thái quỷ dạ xoa. Việc thọ dụng không quán xét này giống như thọ dụng thuốc độc.
Visañhi vissāsikena dinnakampi avissāsikena dinnakampi māretiyeva.
Indeed, poison, whether given by one trusted or by one not trusted, certainly kills.
Thuốc độc, dù do người đáng tin hay không đáng tin dâng, cũng đều giết chết.
Pubbepi vissāsena dinnaṃ visaṃ paribhuñjitvā jīvitakkhayaṃ pattā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Even in the past, some attained the destruction of life by partaking of poison given on trust," and then recounted a past event.
Trước đây cũng có người đã thọ dụng thuốc độc do tin tưởng mà mất mạng.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhavo seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a wealthy treasurer.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ tát là một trưởng giả giàu có.
Tasseko gopālako kiṭṭhasambādhasamaye gāvo gahetvā araññaṃ pavisitvā tattha gosālaṃ katvā rakkhanto vasati.
One of his cowherds, during the time of crop abundance, took the cows and entered the forest, where he built a cow-shed and lived guarding them.
Người chăn bò của ngài, vào mùa thiếu cỏ, đã dẫn đàn bò vào rừng, dựng chuồng bò ở đó để trông giữ và sinh sống.
Seṭṭhino ca kālena kālaṃ gorasaṃ āharati.
He would bring milk products to the treasurer from time to time.
Người ấy thường mang sữa bò về cho trưởng giả theo định kỳ.
Athassa gosālāya avidūre sīho nivāsaṃ gaṇhi.
Then a lion took up residence not far from his cow-shed.
Sau đó, một con sư tử đến ở gần chuồng bò của người ấy.
Gāvīnaṃ sīhasantāsena milātānaṃ khīraṃ mandaṃ ahosi.
Due to the fear of the lion, the cows became emaciated and their milk became scanty.
Vì sợ sư tử, sữa bò của các con bò cái trở nên ít đi.
Atha naṃ ekadivasaṃ sappiṃ ādāya āgataṃ seṭṭhi pucchi ‘‘kiṃ nu kho, samma gopālaka, mandaṃ sappī’’ti?
Then one day, the merchant asked the cowherd who had come bringing ghee, "Well, friend cowherd, why is the ghee so poor?"
Rồi một hôm, vị trưởng giả hỏi người chăn bò đang mang bơ đến: "Này bạn chăn bò, sao bơ lại kém chất lượng vậy?"
So taṃ kāraṇaṃ ācikkhi.
He explained the reason.
Người ấy kể lại nguyên nhân đó.
‘‘Atthi pana, samma, tassa sīhassa katthaci paṭibandho’’ti?
"But, friend, does that lion have any attachment anywhere?"
"Này bạn, con sư tử đó có vướng mắc với ai không?"
‘‘Atthissa sāmi, ekāya migamātukāya saddhiṃ saṃsaggo’’ti.
"Yes, master, he has a relationship with a certain doe."
"Thưa chủ, nó có quan hệ với một con nai cái."
‘‘Sakkā pana taṃ gāhāpetu’’nti?
"Is it possible to capture her?"
"Vậy có thể bắt được nó không?"
‘‘Sakkā, sāmī’’ti.
"It is possible, master."
"Dạ được, thưa chủ."
‘‘Tena hi taṃ gahetvā tassā nalāṭato paṭṭhāya sarīre lomāni visena punappunaṃ rajitvā sukkhāpetvā dve tayo divase atikkāmetvā taṃ migamātukaṃ vissajjehi, so tassā sinehena sarīraṃ lehitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇissati.
"In that case, capture her, then repeatedly anoint the hairs on her body with poison, starting from her forehead, and let them dry. After two or three days, release that doe. Out of affection for her, he will lick her body and meet his end.
"Vậy thì hãy bắt con nai đó, rồi từ trán trở xuống thân nó, hãy bôi thuốc độc nhiều lần lên lông, phơi khô, sau hai ba ngày thì thả con nai đó ra. Con sư tử vì tình yêu thương sẽ liếm thân nó và sẽ chết.
Athassa cammanakhadāṭhā ceva vasañca maṃsañca gahetvā āgaccheyyāsī’’ti halāhalavisaṃ datvā uyyojesi.
Then you should take his skin, claws, fangs, fat, and flesh and return," he said, giving him deadly poison and sending him off.
Sau đó, ngươi hãy lấy da, móng, răng nanh, mỡ và thịt của nó mà về đây." Nói vậy rồi, trưởng giả đưa thuốc độc cực mạnh cho người chăn bò và sai đi.
So gopālako jālaṃ khipitvā upāyena taṃ migamātukaṃ gaṇhitvā tathā akāsi.
That cowherd cast a net and, by means of a stratagem, caught that doe and did as instructed.
Người chăn bò giăng lưới, dùng mưu bắt được con nai cái đó và làm theo lời dặn.
Sīho taṃ disvāva balavasinehena tassā sarīraṃ lehitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
As soon as the lion saw her, out of strong affection, he licked her body and met his end.
Con sư tử vừa thấy liền vì tình yêu thương mãnh liệt mà liếm thân con nai, rồi chết.
Gopālakopi cammādīni gahetvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi.
The cowherd, too, took the skin and other parts and went to the Bodhisatta.
Người chăn bò lấy da và các thứ khác rồi đến chỗ Bồ tát.
Bodhisatto taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘paresu sineho nāma na kātabbo, evaṃ balasampannopi sīho migarājā kilesavasena saṃsaggaṃ nissāya migamātukāya sarīraṃ lehanto visaparibhogaṃ katvā jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā sampattaparisāya dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, knowing the reason, said, "One should not have affection for others. Even a lion, a king of beasts, though mighty, due to defilements and relying on attachment, licked the body of a doe, consumed poison, and met his end." Thus, preaching the Dhamma to the assembled multitude, he spoke this verse:
Bồ tát biết rõ nguyên nhân đó, nói rằng: "Không nên có tình cảm với người khác. Ngay cả một con sư tử hùng mạnh như vậy, vua loài thú, vì phiền não mà nương tựa vào sự giao du, liếm thân con nai cái, đã nuốt phải thuốc độc và mất mạng." Nói vậy rồi, Ngài thuyết pháp cho hội chúng hiện diện và đọc bài kệ này:
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yo pubbe sabhayo attani avissattho ahosi, tasmiṃ avissatthe, yo pubbepi nibbhayo attani vissāsikoyeva, tasmiṃ vissatthepi na vissase, neva vissāsaṃ kareyya.
Here is the brief meaning: One should not trust the untrustworthy, who was formerly fearful and distrustful of oneself; nor should one trust the trustworthy, who was formerly fearless and always confident in oneself. One should not place trust.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: Người nào trước đây đáng sợ, không đáng tin cậy đối với mình, thì không tin người không tin đó; người nào trước đây không đáng sợ, đáng tin cậy đối với mình, thì ngay cả người tin cũng chớ tin, không nên tin cậy.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Vissāsā bhayamanveti, yo hi mittepi amittepi vissāso, tato bhayameva āgacchati.
From trust comes fear. Indeed, whatever trust there is, whether in friends or enemies, from that comes fear.
Từ sự tin cậy mà hiểm nguy theo đến, bởi vì sự tin cậy đối với bạn hay không bạn, thì nguy hiểm sẽ đến từ đó.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Sīhaṃva migamātukā, yathā mittasanthavavasena katavissāsāya migamātukāya santikā sīhassa bhayaṃ anveti, upagataṃ sampattanti attho.
As for the lion from the doe. Just as fear came to the lion from the doe, who had gained his trust through friendly association, that is to say, it arrived and occurred.
Như con nai cái đối với sư tử, nghĩa là, như nguy hiểm đến với sư tử từ con nai cái đã tin cậy do tình bạn, hay nguy hiểm đã đến, đã xảy ra.
Yathā vā vissāsavasena sīhaṃ migamātukā anvetā upagatātipi attho.
Or, it means that the doe approached the lion due to trust.
Hoặc cũng có nghĩa là, con nai cái đã đến, đã tiếp cận con sư tử vì sự tin cậy.
Sotatto sosinno cevāti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya pāṭikārāme viharanto sunakkhattaṃ ārabbha kathesi.
"Sotatto sosinno cevā" — this the Teacher spoke concerning Sunakkhatta, while residing in Pāṭikārāma near Vesālī.
Sotatto sosinno cevāti: Câu này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Pāṭikārāma gần Vesāli, liên quan đến Sunakkhatta.
Ekasmiñhi samaye sunakkhatto satthu upaṭṭhāko hutvā pattacīvaramādāya vicaramāno korakkhattiyassa dhammaṃ rocento dasabalassa pattacīvaraṃ niyyādetvā korakkhattiyaṃ nissāya vasati.
For at one time, Sunakkhatta, having been the Teacher's attendant, wandered about carrying his bowl and robe, praising the Dhamma of Korakkhattiya, and, handing over the Ten-Powered One's bowl and robe, lived depending on Korakkhattiya.
Vào một thời điểm, Sunakkhatta là thị giả của Đức Phật, mang bát và y đi đó đây, tán dương pháp của Korakkhattiya, rồi giao lại bát và y của Đức Thế Tôn, sống nương tựa vào Korakkhattiya.
Tassa kālakañjikaasurayoniyaṃ nibbattakāle gihi hutvā ‘‘natthi samaṇassa gotamassa uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso, takkapariyāhataṃ samaṇo gotamo dhammaṃ deseti vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ.
When he was reborn in the Kāḷakañjika asura realm, being a layman, he would wander between the three walls of Vesālī, speaking ill of the Teacher, saying, "There is no superior human Dhamma, no special noble knowledge and vision for the recluse Gotama. The recluse Gotama teaches a Dhamma that is reasoned out, investigated, and self-concocted.
Khi người này tái sanh vào loài A-tu-la Kāḷakañjika, trở thành gia chủ, người này đi giữa ba bức tường thành Vesāli, nói xấu Đức Phật rằng: "Sa-môn Gotama không có pháp vượt hơn loài người, không có tuệ tri và kiến giải đặc biệt của bậc Thánh. Sa-môn Gotama thuyết pháp dựa trên suy luận, dựa trên sự khảo sát và tự nghĩ ra.
Yassa ca khvāssa atthāya dhammo desito, na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’’ti (ma. ni. 1.146) vesāliyaṃ tiṇṇaṃ pākārānaṃ antare vicaranto satthu avaṇṇaṃ bhāsati.
And the Dhamma for whose sake it is taught does not lead the one who practices it to the complete destruction of suffering."
Và pháp mà Ngài thuyết giảng vì lợi ích của người nào, thì người đó không đạt được sự chấm dứt khổ đau một cách chân chính."
Athāyasmā sāriputto piṇḍāya caranto tassevaṃ avaṇṇaṃ bhāsantassa sutvā piṇḍapātapaṭikkanto tamatthaṃ bhagavato ārocesi.
Then Venerable Sāriputta, while on his alms round, heard him speaking ill in this way. Having returned from his alms round, he reported the matter to the Blessed One.
Khi ấy, Tôn giả Sāriputta đang khất thực, nghe người ấy nói xấu như vậy, sau khi thọ trai xong, Ngài đã trình bày sự việc đó lên Đức Thế Tôn.
Bhagavā ‘‘kodhano, sāriputta, sunakkhatto moghapuriso, kodhavasenevamāha, kodhavasenāpi pana ‘na so niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti vadanto ajānitvāpi mayhaṃ guṇameva bhāsati.
The Blessed One said, "Sunakkhatta, Sāriputta, is an angry, foolish man; he speaks thus out of anger. But even speaking out of anger, when he says, 'it does not lead the one who practices it to the complete destruction of suffering,' he speaks of my quality without knowing it.
Đức Thế Tôn nói: “Này Sāriputta, Sunakkhatta là một người ngu si, nóng giận. Ông ta nói như vậy vì sự nóng giận. Dù nói trong cơn nóng giận, nhưng khi nói ‘Người ấy không thể đạt được sự diệt khổ hoàn toàn cho kẻ hành trì theo đó’, ông ta đã nói lên đức hạnh của Ta mà không hề hay biết.
Na kho pana so moghapuriso mayhaṃ guṇaṃ jānāti.
But that foolish man does not know my quality.
Thật vậy, kẻ ngu si ấy không biết đức hạnh của Ta.
Mayhañhi, sāriputta, cha abhiññā nāma atthi, ayampi me uttarimanussadhammova.
Indeed, Sāriputta, I possess the six abhiññās; this too is anuttarimanussadhamma for me.
Này Sāriputta, Ta có sáu Thắng Trí (abhiññā), đây cũng là một pháp thượng nhân của Ta.
Dasabalañāṇāni atthi, catuvesārajjañāṇaṃ atthi, catuyoniparicchedakañāṇaṃ atthi, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ atthi, ayampi me uttarimanussadhammova.
I possess the ten powers of a Tathāgata (dasabalañāṇāni), the four kinds of intrepidity (catuvesārajjañāṇaṃ), the knowledge of discerning the four origins (catuyoniparicchedakañāṇaṃ), the knowledge of discerning the five destinations (pañcagatiparicchedakañāṇaṃ); this too is anuttarimanussadhamma for me.
Ta có Thập Lực Trí (Dasabalañāṇa), có Tứ Vô Úy Trí (catuvesārajjañāṇa), có Tứ Chủng Sanh Xứ Phân Biệt Trí (catuyoniparicchedakañāṇa), có Ngũ Thú Phân Biệt Trí (pañcagatiparicchedakañāṇa), đây cũng là một pháp thượng nhân của Ta.
Evaṃ uttarimanussadhammasamannāgataṃ pana maṃ yo evaṃ vadeyya ‘natthi samaṇassa gotamassa uttarimanussadhammo’ti, so taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti evaṃ attano vijjamānaṃ uttarimanussadhammassa guṇaṃ kathetvā ‘‘sunakkhatto kira, sāriputta, korakkhattiyassa dukkarakārikāya micchātape pasanno, micchātape pasīdantena pana mayi eva pasīdituṃ vaṭṭati.
If anyone, seeing me thus endowed with anuttarimanussadhamma, were to say, ‘There is no anuttarimanussadhamma for the recluse Gotama,’ he, without abandoning that speech, without abandoning that thought, without relinquishing that view, would be cast into hell just as he was brought there.” Having thus spoken of the quality of his existing anuttarimanussadhamma, he then said, “Sunakkhatta, Sāriputta, was pleased with the Korakkhattiya’s ascetic practice (dukkarakārikā) of wrong asceticism (micchātapa). However, it is proper for one who is pleased with wrong asceticism to be pleased with me instead.
Một người nào mà nói rằng ‘Sa-môn Gotama không có pháp thượng nhân’ đối với Ta, người đang đầy đủ các pháp thượng nhân như vậy, nếu không từ bỏ lời nói ấy, không từ bỏ tâm ý ấy, không từ bỏ tà kiến ấy, thì người ấy chắc chắn sẽ bị quăng vào địa ngục như một vật bị ném xuống.” Sau khi nói lên đức hạnh về pháp thượng nhân hiện có của mình như vậy, Đức Thế Tôn nói: “Này Sāriputta, Sunakkhatta đã tin tưởng vào khổ hạnh tà kiến của Korakkhattiya, nhưng thay vì tin tưởng vào khổ hạnh tà kiến, ông ta nên tin tưởng vào Ta.
Ahañhi ito ekanavutikappamatthake ‘atthi nu kho ettha sāro’ti bāhirakaṃ micchātapaṃ vīmaṃsanto caturaṅgasamannāgataṃ brahmacariyavāsaṃ vasiṃ, tapassī sudaṃ homi paramatapassī, lūkho sudaṃ homi paramalūkho, jegucchī sudaṃ homi paramajegucchī, pavivitto sudaṃ homi paramapavivitto’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
For I, ninety-one aeons ago, seeking ‘Is there indeed any essence here?’ investigated external wrong asceticism and lived the holy life (brahmacariya) endowed with four factors. I was indeed an ascetic, a supreme ascetic; I was indeed harsh, supremely harsh; I was indeed repulsive, supremely repulsive; I was indeed secluded, supremely secluded.” Having said this, he, being requested by the Elder, recounted a past event.
Vì Ta, cách đây chín mươi mốt đại kiếp, đã từng sống phạm hạnh đầy đủ bốn chi, để tìm hiểu xem ‘có cốt lõi gì trong khổ hạnh ngoại đạo này không’. Ta đã là một người khổ hạnh, một người khổ hạnh tột cùng; Ta đã là một người thô lậu, một người thô lậu tột cùng; Ta đã là một người ghê tởm, một người ghê tởm tột cùng; Ta đã là một người độc cư, một người độc cư tột cùng.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của Trưởng lão, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte ekanavutikappamatthake bodhisatto ‘‘bāhirakatapaṃ vīmaṃsissāmī’’ti ājīvakapabbajjaṃ pabbajitvā acelako ahosi rajojalliko, pavivitto ahosi ekavihārī.
In the past, ninety-one aeons ago, the Bodhisatta, thinking, “I will investigate external asceticism,” went forth into the Ājīvaka ascetic life, becoming naked and covered in dust and grime. He was secluded, living alone.
Trong quá khứ, cách đây chín mươi mốt đại kiếp, Bồ Tát đã xuất gia theo phái Ajīvaka để “tìm hiểu khổ hạnh ngoại đạo”, Ngài không mặc y phục, thân thể dơ bẩn đầy bụi, sống độc cư một mình.
Manusse disvā migo viya palāyi, mahāvikatibhojano ahosi, vacchakagomayādīni paribhuñji, appamādavihāratthāya araññe ekasmiṃ bhiṃsanake vanasaṇḍe vihāsi.
Seeing people, he would flee like a deer. He consumed extremely repulsive food, eating things like calf dung. For the purpose of living diligently, he dwelled in a terrifying forest thicket in the wilderness.
Ngài trốn chạy như một con thú khi thấy người, ăn những thứ ghê tởm, ăn phân bê con, v.v., và sống trong một khu rừng rậm rạp đáng sợ để thực hành chánh niệm.
Tasmimpi viharanto himapātasamaye antaraṭṭhake rattiṃ vanasaṇḍā nikkhamitvā abbhokāse viharitvā sūriye uggate vanasaṇḍaṃ pavisati.
Dwelling there, during the time of snowfall, in the cold season, he would emerge from the forest thicket at night and stay in the open air, then re-enter the forest thicket when the sun rose.
Khi sống ở đó, vào mùa tuyết rơi, Ngài rời khu rừng vào ban đêm và sống ngoài trời, rồi khi mặt trời mọc, Ngài lại vào khu rừng.
So yathā rattiṃ abbhokāse himodakena tinto, tatheva divā vanasaṇḍato paggharantehi udakabindūhi temayi.
Just as he was drenched by the icy water in the open air at night, so too was he soaked by the drops of water dripping from the forest thicket during the day.
Như vậy, Ngài bị ướt đẫm sương tuyết ngoài trời vào ban đêm, và cũng bị ướt bởi những giọt nước chảy xuống từ khu rừng vào ban ngày.
Evaṃ ahorattaṃ sītadukkhaṃ anubhoti.
Thus, he experienced the suffering of cold day and night.
Cứ thế, Ngài chịu đựng nỗi khổ lạnh suốt ngày đêm.
Gimhānaṃ pana pacchime māse divā abbhokāse viharitvā rattiṃ vanasaṇḍaṃ pavisati.
However, in the last month of summer, he would stay in the open air during the day and enter the forest thicket at night.
Vào tháng cuối mùa hè, Ngài sống ngoài trời vào ban ngày và vào khu rừng vào ban đêm.
So yathā divā abbhokāse ātapena pariḷāhappatto, tatheva rattiṃ nivāte vanasaṇḍe pariḷāhaṃ pāpuṇāti, sarīrā sedadhārā muccanti.
Just as he was afflicted by heat in the open air during the day, so too did he experience heat in the windless forest thicket at night, and streams of sweat flowed from his body.
Như vậy, Ngài bị nóng bức bởi ánh nắng mặt trời ngoài trời vào ban ngày, và cũng bị nóng bức trong khu rừng kín gió vào ban đêm, mồ hôi chảy ra từ thân thể.
Athassa pubbe assutapubbā ayaṃ gāthā paṭibhāsi –
Then, this verse, unheard before, occurred to him—
Bấy giờ, bài kệ này, chưa từng nghe trước đây, đã hiện ra trong tâm Ngài:
Tattha sotattoti sūriyasantāpena suṭṭhu tatto.
Therein, sotatto means thoroughly scorched by the heat of the sun.
Trong đó, sotatto nghĩa là bị nóng bức dữ dội bởi ánh nắng mặt trời.
Sosinnoti himodakena susinno suṭṭhu tinto.
Sosinno means thoroughly drenched, thoroughly soaked by icy water.
Sosinno nghĩa là bị ướt đẫm, bị lạnh cóng dữ dội bởi sương tuyết.
Eko bhiṃsanake vaneti yattha paviṭṭhānaṃ yebhuyyena lomāni haṃsanti, tathārūpe bhiṃsanakevanasaṇḍe eko adutiyova ahosinti dīpeti.
Eko bhiṃsanake vane clarifies that he was alone, without a second, in such a terrifying forest thicket where the hair of most who entered would stand on end.
Eko bhiṃsanake vane giải thích rằng: Ngài đã ở một mình, không có ai khác trong một khu rừng đáng sợ, nơi mà hầu hết những ai bước vào đều dựng tóc gáy.
Naggo na caggimāsīnoti naggo ca na ca aggimāsīno.
Naggo na caggimāsīno means naked and not seated by a fire.
Naggo na caggimāsīno nghĩa là trần truồng và không ngồi gần lửa.
Tathā sītena pīḷiyamānopi neva nivāsanapārupanaṃ vā ādiyiṃ, na ca aggiṃ āgamma nisīdinti dīpeti.
It clarifies that even though he was afflicted by cold, he did not take up any clothing or covering, nor did he sit by a fire.
Giải thích rằng: Dù bị lạnh hành hạ như vậy, Ngài cũng không mặc y phục hay chăn đắp, cũng không ngồi gần lửa.
Esanāpasutoti abrahmacariyepi tasmiṃ brahmacariyasaññī hutvā ‘‘brahmacariyamevetaṃ esanā gavesanā upāyo brahmalokassā’’ti evaṃ tāya brahmacariyesanāya pasuto anuyutto ussukkaṃ āpanno ahosinti dasseti.
Esanāpasuto shows that, considering that non-holy life (abrahmacariya) to be the holy life (brahmacariya), he was devoted, engaged, and eager in that quest for the holy life, thinking, “This is the quest, the search, the means to the Brahma-world.”
Esanāpasuto chỉ ra rằng: Ngài đã chuyên tâm, tinh tấn tìm cầu phạm hạnh ấy, xem đó là phương tiện để đạt đến cõi Phạm thiên, dù thực chất đó không phải là phạm hạnh, nhưng Ngài vẫn nghĩ đó là phạm hạnh, rằng “đây chính là sự tìm cầu, sự truy tầm, phương tiện cho cõi Phạm thiên”.
Munīti ‘‘muni kho esa monatthāya paṭipanno’’ti evaṃ lokena sambhāvito ahosinti dīpeti.
Munī clarifies that he was thus esteemed by the world, thinking, “This recluse (muni) is indeed practicing for reclusion (mona).”
Munī giải thích rằng: Ngài đã được mọi người tôn kính là “vị đạo sĩ này đang thực hành sự tịch tịnh (mona)”.
Aniccā vata saṅkhārāti idaṃ satthā parinibbānamañce nipanno ānandattherassa ‘‘mā, bhante, bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake’’tyādivacanaṃ (dī. ni. 2.210) ārabbha kathesi.
The Teacher spoke this, beginning with the words "Aniccā vata saṅkhārā" (Truly, impermanent are all conditioned things), when he was lying on his deathbed, in response to Venerable Ānanda's statement, "Bhante, may the Blessed One not pass away in this insignificant town..."
Aniccā vata saṅkhārā (Than ôi, các pháp hữu vi là vô thường) – Đức Đạo Sư đã nói điều này khi Ngài nằm trên giường Niết Bàn, bắt đầu từ lời thỉnh cầu của Trưởng lão Ānanda: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết Bàn tại thị trấn nhỏ bé này…”
Tathāgate hi jetavane viharante sāriputtatthero kattikapuṇṇamāyaṃ nāḷakagāmake jātovarake parinibbāyi, mahāmoggallāno kattikamāsasseva kāḷapakkhaamāvasiyaṃ.
Indeed, while the Tathāgata was residing in Jetavana, Venerable Sāriputta attained parinibbāna in Nāḷaka village, his birthplace, on the full moon day of Kattika. Venerable Mahāmoggallāna attained parinibbāna on the new moon day of the dark half of the month of Kattika.
Khi Đức Như Lai đang trú tại Jetavana, Trưởng lão Sāriputta đã nhập Niết Bàn tại làng Nāḷaka, thuộc Jātovara, vào ngày trăng tròn tháng Kattika; Trưởng lão Mahāmoggallāna nhập Niết Bàn vào ngày trăng khuyết cuối tháng Kattika.
Evaṃ parinibbute aggasāvakayuge ‘‘ahampi kusinārāyaṃ parinibbāyissāmī’’ti anupubbena cārikaṃ caramāno tattha gantvā yamakasālānamantare uttarasīsake mañcake anuṭṭhānaseyyāya nipajji.
When the pair of chief disciples had thus attained parinibbāna, the Buddha, thinking "I too shall attain parinibbāna in Kusinārā," proceeded on his tour gradually, arrived there, and lay down on a couch with his head to the north, between the twin Sāla trees, in the lion's posture.
Sau khi hai vị Thượng thủ đệ tử nhập Niết Bàn như vậy, Đức Thế Tôn, với ý muốn “Ta cũng sẽ nhập Niết Bàn tại Kusinārā”, đã tuần tự du hành đến đó và nằm xuống trên chiếc giường giữa hai cây Sāla song sinh, với đầu hướng về phía bắc, trong tư thế nằm nghỉ không dậy.
Atha naṃ āyasmā ānandatthero ‘‘mā, bhante, bhagavā imasmiṃ khuddakanagarake visame ujjaṅgalanagarake, sākhānagarake parinibbāyi, aññesaṃ campārājagahādīnaṃ mahānagarānaṃ aññatarasmiṃ bhagavā parinibbāyatū’’ti yāci.
Then Venerable Ānanda implored him, "Bhante, may the Blessed One not pass away in this insignificant, rough, jungle-like town, a mere branch-town. May the Blessed One attain parinibbāna in one of the other great cities, such as Campā or Rājagaha."
Bấy giờ, Trưởng lão Ānanda đã thỉnh cầu Ngài: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết Bàn tại thị trấn nhỏ bé, hoang tàn, hẻo lánh này. Xin Thế Tôn hãy nhập Niết Bàn tại một trong các đại thành khác như Campā, Rājagaha, v.v.”
Satthā ‘‘mā, ānanda, imaṃ ‘khuddakanagarakaṃ, ujjaṅgalanagarakaṃ sākhānagaraka’nti vadehi, ahañhi pubbe sudassanacakkavattirājakāle imasmiṃ nagare vasiṃ, tadā idaṃ dvādasayojanikena ratanapākārena parikkhittaṃ mahānagaraṃ ahosī’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āharanto mahāsudassanasuttaṃ (dī. ni. 2.241 ādayo) kathesi.
The Teacher said, "Ānanda, do not call this 'an insignificant town, a rough jungle-like town, a branch-town.' In the past, during the time of King Mahāsudassana, I resided in this city. At that time, it was a great city, surrounded by a twelve-yojana jewel wall." Having said this, and being implored by the elder, he recounted the past, speaking the Mahāsudassana Sutta.
Đức Đạo Sư nói: “Này Ānanda, chớ gọi thị trấn này là ‘thị trấn nhỏ bé, hoang tàn, hẻo lánh’. Vì Ta, trong quá khứ, vào thời vua Chuyển Luân Thánh Vương Sudassana, đã từng sống trong thành phố này. Khi đó, đây là một đại thành được bao quanh bởi bức tường châu báu dài mười hai dojana.” Sau khi nói vậy, theo lời thỉnh cầu của Trưởng lão, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ, nói về Kinh Mahāsudassana.
Tadā pana mahāsudassanaṃ sudhammapāsādā otaritvā avidūre sattaratanamaye tālavane paññattasmiṃ kappiyamañcake dakkhiṇena passena anuṭṭhānaseyyāya nipannaṃ disvā ‘‘imāni te, deva, caturāsīti nagarasahassāni kusāvatirājadhānippamukhāni, ettha chandaṃ karohī’’ti subhaddāya deviyā vutte mahāsudassano ‘‘mā devi evaṃ avaca, atha kho ‘ettha chandaṃ vinehi, mā apekkhaṃ akāsī’ti evaṃ maṃ ovadā’’ti vatvā ‘‘kiṃkāraṇā, devā’’ti pucchito ‘‘ajjāhaṃ kālakiriyaṃ karissāmī’’ti.
At that time, when Mahāsudassana descended from the Sudhammā Palace and lay down on a suitable couch, on his right side, in the lion's posture, in a seven-jeweled palm grove not far away, Queen Subhaddā said to him, "My lord, these are your eighty-four thousand cities, with Kusāvatī as the capital. Delight in them." Mahāsudassana replied, "Do not speak thus, my queen. Rather, advise me thus: 'Relinquish your desire for these, do not cling to them.'" When she asked, "For what reason, my lord?" he replied, "I shall pass away today."
Khi đó, vua Mahāsudassana, sau khi bước xuống từ cung điện Sudhamma, thấy mình nằm nghiêng bên phải trên chiếc giường phù hợp được sắp đặt trong khu rừng cây cọ bảy báu không xa, trong tư thế nằm nghỉ không dậy. Khi Hoàng hậu Subhaddā nói: “Bạch Đại Vương, đây là tám mươi bốn ngàn thành phố của Đại Vương, đứng đầu là kinh đô Kusāvatī, xin Đại Vương hãy hoan hỷ tại đây.” Vua Mahāsudassana đáp: “Này Hoàng hậu, chớ nói như vậy, mà hãy khuyên Ta rằng ‘hãy từ bỏ sự hoan hỷ ở đây, chớ bám víu’.” Khi được hỏi “Vì lý do gì, Đại Vương?”, Ngài đáp: “Hôm nay Ta sẽ ra đi.”
Atha naṃ devī rodamānā akkhīni puñchitvā kicchena kasirena tathā vatvā rodi paridevi.
Then the queen, weeping, wiped her eyes and with great difficulty spoke thus, and wept and lamented.
Bấy giờ, Hoàng hậu lau nước mắt, khóc lóc và than van một cách khó nhọc, rồi nói như vậy.
Sesāpi caturāsītisahassaitthiyo rodiṃsu parideviṃsu.
The other eighty-four thousand women also wept and lamented.
Tám mươi bốn ngàn cung nữ khác cũng khóc lóc và than van.
Amaccādīsupi ekopi adhivāsetuṃ nāsakkhi, sabbepi rodiṃsu.
Not even one of the ministers could bear it; all of them wept.
Ngay cả các quan đại thần cũng không ai có thể chịu đựng được, tất cả đều khóc.
Bodhisatto ‘‘alaṃ, bhaṇe, mā saddamakatthā’’ti sabbe nivāretvā deviṃ āmantetvā ‘‘mā tvaṃ devi rodi, mā paridevi.
The Bodhisatta, saying, "Enough, friends, do not make a noise," restrained everyone and, addressing the queen, said, "My queen, do not weep, do not lament.
Bồ Tát nói: “Này các bạn, đủ rồi, đừng làm ồn nữa.” Ngài ngăn tất cả lại, rồi gọi Hoàng hậu và nói: “Này Hoàng hậu, chớ khóc, chớ than van.
Tilaphalamattopi hi saṅkhāro nicco nāma natthi, sabbepi aniccā bhedanadhammā evā’’ti vatvā deviṃ ovadanto imaṃ gāthamāha –
Indeed, not even a sesame-seed's worth of conditioned things is permanent; all are impermanent and subject to dissolution." Having said this, and advising the queen, he spoke this verse:
Thật vậy, không có pháp hữu vi nào, dù chỉ bằng hạt mè, là thường còn cả. Tất cả đều là vô thường, có bản chất biến hoại.” Sau khi khuyên nhủ Hoàng hậu như vậy, Ngài đã nói bài kệ này:
Tattha aniccā vata saṅkhārāti bhadde subhaddādevi, yattakā kehici paccayehi samāgantvā katā khandhāyatanādayo saṅkhārā, sabbe te aniccāyeva nāma.
Therein, aniccā vata saṅkhārā means, "O beautiful Queen Subhaddā, all conditioned things—aggregates, sense bases, etc.—that have come into being through various conditions, all of them are indeed impermanent.
Trong đó, aniccā vata saṅkhārā (Than ôi, các pháp hữu vi là vô thường) có nghĩa là: Này Hoàng hậu Subhaddā hiền đức, tất cả các pháp hữu vi như uẩn, xứ, v.v., được tạo thành do các duyên tụ hợp, tất cả chúng đều là vô thường.
Etesu hi rūpaṃ aniccaṃ…pe… viññāṇaṃ aniccaṃ.
Among these, form is impermanent... consciousness is impermanent.
Trong các pháp này, sắc là vô thường… cho đến… thức là vô thường.
Cakkhu aniccaṃ…pe… dhammā aniccā.
The eye is impermanent... phenomena are impermanent.
Mắt là vô thường… cho đến… các pháp là vô thường.
Yaṃkiñci saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ ratanaṃ, sabbaṃ taṃ aniccameva.
Whatever animate or inanimate jewel there may be, all of it is impermanent.
Bất cứ châu báu nào có tri giác hay không có tri giác, tất cả đều là vô thường.
Iti ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’ti gaṇha.
Thus, understand 'aniccā vata saṅkhārā'.
Vì vậy, hãy hiểu “Than ôi, các pháp hữu vi là vô thường.”
Uppādavayadhamminoti, sabbe hete uppādadhammino ceva vayadhammino ca uppajjanabhijjanasabhāvāyeva, tasmā ‘‘aniccā’’ti veditabbā.
Uppādavayadhammino means that all these are by nature subject to arising and passing away, having the characteristic of arising and dissolution; therefore, they should be understood as 'impermanent'.
Uppādavayadhammino (có bản chất sanh diệt) nghĩa là: Tất cả chúng đều có bản chất sanh khởi và hoại diệt, có bản chất sanh ra rồi tan rã, do đó cần phải biết là “vô thường”.
Yasmā ca aniccā, tasmā uppajjitvā nirujjhanti, uppajjitvā ṭhitiṃ patvāpi nirujjhantiyeva.
And because they are impermanent, uppajjitvā nirujjhanti means that having arisen, even having reached a state of existence, they still cease.
Và vì chúng là vô thường, nên uppajjitvā nirujjhanti (sau khi sanh khởi, chúng diệt đi), sau khi sanh khởi và đạt đến trạng thái tồn tại, chúng cũng diệt đi.
Sabbeva hete nibbattamānā uppajjanti nāma, bhijjamānā nirujjhanti nāma.
All of these, when coming into being, are said to arise; when breaking up, they are said to cease.
Tất cả chúng khi hiện hữu thì được gọi là sanh khởi, khi tan rã thì được gọi là diệt đi.
Tesaṃ uppāde satiyeva ca ṭhiti nāma hoti, ṭhitiyā satiyeva bhaṅgo nāma hoti, na hi anuppannassa ṭhiti nāma, nāpi ṭhitaṃ abhijjanakaṃ nāma atthi.
Existence occurs only when there is arising, and dissolution occurs only when there is existence; for there is no existence for that which has not arisen, nor is there anything existing that is not subject to dissolution.
Khi chúng sinh khởi thì có sự tồn tại, khi có sự tồn tại thì có sự hoại diệt. Thật vậy, không có sự tồn tại nào cho cái chưa sinh, cũng không có cái gì đã tồn tại mà không bị tan rã.
Iti sabbepi saṅkhārā tīṇi lakkhaṇāni patvā tattha tattheva nirujjhanti, tasmā sabbepime aniccā khaṇikā ittarā adhuvā pabhaṅguno calitā samīritā anaddhaniyā payātā tāvakālikā nissārā, tāvakālikaṭṭhena māyāmarīcipheṇasadisā.
Thus, all conditioned phenomena, having attained the three characteristics, cease right there. Therefore, all these are impermanent, momentary, transient, unstable, subject to dissolution, agitated, stirred, not enduring, departed, temporary, insubstantial; by being temporary, they are like an illusion, a mirage, foam.
Như vậy, tất cả các pháp hữu vi (saṅkhārā) đều trải qua ba tướng trạng và hoại diệt ngay tại đó. Do đó, tất cả chúng đều vô thường (anicca), sát na (khaṇika), phù du (ittarā), không bền vững (adhuvā), dễ tan rã (pabhaṅguṇa), lay động (calitā), rung chuyển (samīritā), không lâu dài (anaddhaniyā), trôi qua (payātā), tạm thời (tāvakālikā), vô ngã (nissārā), giống như ảo ảnh, tia nắng, bọt nước vì tính chất tạm thời của chúng.
Tesu bhadde subhaddādevi, kasmā sukhasaññaṃ uppādesi, evaṃ pana gaṇha tesaṃ vūpasamo sukhoti, sabbavaṭṭavūpasamanato tesaṃ vūpasamo nāma nibbānaṃ, tadevekaṃ ekantato sukhaṃ, tato aññaṃ sukhaṃ nāma natthīti.
Regarding these, good Subhaddādevī, why do you produce the perception of happiness? Rather, grasp this: “The cessation of these is happiness.” The cessation of these, which is the cessation of all rounds of existence (saṃsāra), is Nibbāna. That alone is utterly happy; there is no other happiness than that.
Hỡi Subhaddā Devi hiền thục, tại sao bà lại sinh khởi tưởng về hạnh phúc trong những điều đó? Hãy hiểu rằng sự tịch diệt của chúng là hạnh phúc. Sự tịch diệt của chúng, tức là Nibbāna, là sự tịch diệt của mọi vòng luân hồi (vaṭṭa). Duy nhất điều đó là hạnh phúc tuyệt đối; không có hạnh phúc nào khác ngoài điều đó.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ‘janapadakalyāṇī janapadakalyāṇī’ti kho, bhikkhave, mahājanakāyo sannipateyya, sā kho panassa janapadakalyāṇī paramapāsāvinī nacce, paramapāsāvinī gīte.
Monks, a great crowd would gather even more, saying, ‘The country beauty is dancing! The country beauty is singing!’
“Này các Tỳ-khưu, ví như một đám đông lớn tụ tập lại vì ‘người đẹp thôn quê, người đẹp thôn quê’. Người đẹp thôn quê ấy rất giỏi múa, rất giỏi hát.
‘Janapadakalyāṇī naccati gāyatī’ti kho, bhikkhave, bhiyyosomattāya mahājanakāyo sannipateyya.
Then a man would come, desiring to live, not desiring to die, desiring happiness, averse to suffering.
Này các Tỳ-khưu, một đám đông lớn hơn nữa sẽ tụ tập lại vì ‘người đẹp thôn quê đang múa, đang hát’.
Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo.
They would say to him, ‘Friend, this oil-bowl, full to the brim, must be carried by you between the great crowd and the country beauty, and a man with a drawn sword will follow you from behind, saying, “Wherever you spill even a drop, right there I will cut off your head.”’
Bấy giờ, một người đàn ông muốn sống, không muốn chết, muốn hạnh phúc, ghét đau khổ sẽ đến.
Tamenaṃ evaṃ vadeyya ‘‘ayaṃ te, ambho purisa, samatittiko telapatto antarena ca mahājanakāyassa antarena ca janapadakalyāṇiyā pariharitabbo, puriso ca taṃ ukkhittāsiko piṭṭhito piṭṭhito anubandhissati ‘yattheva naṃ thokampi chaḍḍessasi, tattheva te sīsaṃ pātessāmī’’’ti.
What do you think, monks? Would that man, disregarding that oil-bowl, indulge in carelessness outside?”
Người ta sẽ nói với anh ta rằng: ‘Này anh kia, anh phải mang cái chén dầu đầy ắp này đi qua giữa đám đông và người đẹp thôn quê. Một người đàn ông cầm kiếm giơ cao sẽ đi theo sau anh và nói: “Chỉ cần anh làm đổ một giọt dầu thôi, ta sẽ chém đầu anh ngay tại đó”’.
‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, api nu so puriso amuṃ telapattaṃ amanasikaritvā bahiddhā pamādaṃ āhareyyā’’ti?
“No, Venerable Sir.”
Này các Tỳ-khưu, các ông nghĩ sao? Người đàn ông ấy có lơ là mà không chú ý đến chén dầu đó không?”
‘‘No hetaṃ, bhante’’.
“Monks, this simile has been made by me for the purpose of understanding the meaning.
“Bạch Đức Thế Tôn, không ạ.”
Upamā kho myāyaṃ, bhikkhave, katā atthassa viññāpanāya.
Herein is the meaning: ‘The oil-bowl full to the brim,’ monks, is a designation for mindfulness of the body.
Này các Tỳ-khưu, Ta đã đưa ra ví dụ này để làm rõ ý nghĩa.
Ayamevettha attho – ‘samatittiko telapatto’ti kho, bhikkhave, kāyagatāyetaṃ satiyā adhivacanaṃ.
Therefore, monks, you should train yourselves thus: ‘Our mindfulness of the body will be developed and well-established.’ Thus, monks, should you train yourselves.”
Ý nghĩa ở đây là: ‘Cái chén dầu đầy ắp’ này, này các Tỳ-khưu, là tên gọi của niệm thân (kāyagatā sati).
Tasmātiha, bhikkhave, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘kāyagatā no sati bhāvitā bhavissati susamāraddhā’ti evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 5.386) –
The Teacher delivered this Janapadakalyāṇī Sutta, complete with meaning and exposition.
Do đó, này các Tỳ-khưu, các ông phải học tập như vầy: ‘Niệm thân của chúng ta sẽ được tu tập, sẽ được thực hành tốt đẹp’. Này các Tỳ-khưu, các ông phải học tập như vậy” (Saṃyutta Nikāya 5.386) –
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – janapadakalyāṇīti janapadamhi kalyāṇī uttamā chasarīradosarahitā pañcakalyāṇasamannāgatā.
Since she is neither too tall nor too short, neither too thin nor too fat, neither too dark nor too fair, having surpassed human complexion but not yet attained divine complexion, she is thus free from six bodily defects.
Ở đây, tóm tắt ý nghĩa là: janapadakalyāṇī (người đẹp thôn quê) là người đẹp nhất trong làng, không có sáu khuyết điểm về thân thể, và đầy đủ năm vẻ đẹp.
Sā hi yasmā nātidīghā, nātirassā, nātikisā, nātithūlā, nātikāḷā, nāccodātā, atikkantā mānusakavaṇṇaṃ, apattā dibbavaṇṇaṃ, tasmā chasarīradosarahitā.
She is called endowed with five beauties because she possesses the beauty of skin, the beauty of flesh, the beauty of sinews, the beauty of bones, and the beauty of youth.
Thật vậy, vì nàng không quá cao, không quá lùn, không quá gầy, không quá mập, không quá đen, không quá trắng, vượt qua vẻ đẹp của con người nhưng chưa đạt đến vẻ đẹp của chư thiên, nên nàng không có sáu khuyết điểm về thân thể.
Chavikalyāṇaṃ, maṃsakalyāṇaṃ, nhārukalyāṇaṃ, aṭṭhikalyāṇaṃ, vayokalyāṇanti imehi pana pañcahi kalyāṇehi samannāgatattā pañcakalyāṇasamannāgatā nāma.
Indeed, she needs no artificial light; with her own bodily radiance, she illuminates a twelve-cubit space. She is either dark like piyangu or golden-hued.
Nàng được gọi là người đầy đủ năm vẻ đẹp vì nàng có vẻ đẹp của da (chavikalyāṇaṃ), vẻ đẹp của thịt (maṃsakalyāṇaṃ), vẻ đẹp của gân (nhārukalyāṇaṃ), vẻ đẹp của xương (aṭṭhikalyāṇaṃ), và vẻ đẹp của tuổi tác (vayokalyāṇaṃ).
Tassā hi āgantukobhāsakiccaṃ nāma natthi, attano sarīrobhāseneva dvādasahatthe ṭhāne ālokaṃ karoti, piyaṅgusāmā vā hoti suvaṇṇasāmā vā.
This is her beauty of skin.
Nàng không cần ánh sáng nhân tạo; chỉ bằng ánh sáng từ thân thể mình, nàng có thể chiếu sáng trong phạm vi mười hai sải tay. Nàng có làn da màu xanh đen như hạt tiêu hoặc màu vàng như vàng.
Ayamassā chavikalyāṇatā.
Her four hands and feet, and the end of her mouth, are like red coral or a red blanket treated with lac dye.
Đây là vẻ đẹp của da của nàng.
Cattāro panassā hatthapādā mukhapariyosānañca lākhārasaparikammakataṃ viya rattapavāḷarattakambalasadisaṃ hoti.
This is her beauty of flesh.
Bốn chi và phần cuối của khuôn mặt nàng giống như được tô điểm bằng nước sơn mài, đỏ như san hô đỏ hoặc vải đỏ.
Ayamassā maṃsakalyāṇatā.
Her twenty nails, where they are not separated from the flesh, are like filled with lac dye; where they are separated, they are like streams of milk.
Đây là vẻ đẹp của thịt của nàng.
Vīsati nakhapattāni maṃsato amuttaṭṭhāne lākhārasapūritāni viya, muttaṭṭhāne khīradhārāsadisāni.
This is her beauty of sinews.
Hai mươi móng tay của nàng, ở phần chưa tách rời khỏi thịt, giống như được đổ đầy nước sơn mài; ở phần đã tách rời, chúng giống như dòng sữa.
Ayamassā nhārukalyāṇatā.
This is its quality of being like a good sinew.
Đây là vẻ đẹp của gân của nàng.
Dvattiṃsa dantā suphusitā sudhotavajirapanti viya khāyanti.
Her thirty-two teeth, well-arranged and clean, appear like a row of diamonds.
Ba mươi hai chiếc răng của nàng trông như một hàng kim cương trắng tinh, được đánh bóng kỹ lưỡng.
Ayamassā aṭṭhikalyāṇatā.
This is her bone-beauty.
Đây là vẻ đẹp của xương của nàng.
Vīsativassasatikāpi pana samānā soḷasavassuddesikā viya hoti nibbalipalitā.
Even when she is one hundred and twenty years old, she appears like a sixteen-year-old, without wrinkles or grey hair.
Mặc dù nàng đã hai mươi tuổi, nàng vẫn trông như một cô gái mười sáu tuổi, không có nếp nhăn hay tóc bạc.
Ayamassā vayokalyāṇatā.
This is her age-beauty.
Đây là vẻ đẹp của tuổi tác của nàng.
Atha puriso āgaccheyyāti na attano ruciyā āgaccheyya, ayaṃ panettha adhippāyo – athevaṃ mahājanamajjhe janapadakalyāṇiyā naccamānāya ‘‘sādhu sādhū’’ti sādhukāresu aṅguliphoṭanesu celukkhepesu ca pavattamānesu taṃ pavattiṃ sutvā rājā bandhanāgārato ekaṃ corapurisaṃ pakkosāpetvā nigaḷāni chinditvā samatittikaṃ suparipuṇṇaṃ telapattaṃ tassa hatthe datvā ubhohi hatthehi daḷhaṃ gāhāpetvā ekaṃ asihatthaṃ purisaṃ āṇāpesi ‘‘etaṃ gahetvā janapadakalyāṇiyā samajjaṭṭhānaṃ gaccha.
As for Atha puriso āgaccheyyā (Then a man might come), the intention here is not that he would come of his own accord. Rather, it is said that while the country's beauty was dancing in the midst of a large assembly, and exclamations of "Sādhu! Sādhu!", finger-snapping, and waving of clothes were occurring, the king, hearing of this event, summoned a criminal from the prison, broke his fetters, gave him a full, brimming pot of oil, made him hold it firmly with both hands, and commanded a man with a drawn sword: "Take him and go to the assembly place of the country's beauty.
Atha puriso āgaccheyya (Bấy giờ, một người đàn ông sẽ đến) – ở đây, ý nghĩa là anh ta không đến theo ý muốn của mình. Đây là ý nghĩa: khi người đẹp thôn quê đang múa giữa đám đông, những lời tán thán “Sādhu! Sādhu!” (Lành thay! Lành thay!), những tiếng vỗ tay và những mảnh vải được tung lên đang diễn ra, nhà vua nghe tin ấy, cho gọi một tên trộm từ nhà tù, cởi bỏ xiềng xích, đưa cho hắn một chén dầu đầy ắp, bảo hắn cầm chắc bằng hai tay, và ra lệnh cho một người lính cầm kiếm: “Hãy đưa hắn đến chỗ người đẹp thôn quê đang biểu diễn. Nếu hắn lơ là mà làm đổ dù chỉ một giọt dầu, hãy chém đầu hắn ngay tại đó.”
Yattheva cesa pamādaṃ āgamma ekampi telabinduṃ chaḍḍeti, tatthevassa sīsaṃ chindā’’ti.
Wherever he, through carelessness, spills even a single drop of oil, right there cut off his head."
Người lính ấy giơ kiếm lên và đe dọa hắn, đưa hắn đến đó.
So puriso asiṃ ukkhipitvā taṃ tajjento tattha nesi.
That man, raising his sword, threatening him, led him there.
Bị đe dọa bởi nỗi sợ cái chết và vì muốn sống, hắn không hề lơ là mà không một lần mở mắt nhìn người đẹp thôn quê ấy.
So maraṇabhayatajjito jīvitukāmatāya pamādavasena taṃ amanasikaritvā sakimpi akkhīni ummīletvā taṃ janapadakalyāṇiṃ na olokesi.
Threatened by the fear of death, and desiring to live, he did not pay attention to her through carelessness, nor did he even once open his eyes to look at that country's beauty.
Câu chuyện này đã xảy ra trong quá khứ, nhưng trong kinh, nó được kể theo cách giả định.
Evaṃ bhūtapubbamevetaṃ vatthu, sutte pana parikappavasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
This event occurred in the past, but it should be understood that in the Sutta, it is stated hypothetically.
Ở đây, cần hiểu rằng, trong kinh, điều này được nói theo cách giả định.
Upamā kho myāyanti ettha pana telapattassa tāva kāyagatāsatiyā opammasaṃsandanaṃ katameva.
Here, in Upamā kho myāyaṃ (This is my simile), the comparison of the oil pot to kāyagatāsati (mindfulness of the body) has already been made.
Ở đây, sự so sánh giữa chén dầu và niệm thân (kāyagatāsati) đã được thực hiện.
Ettha pana rājā viya kammaṃ daṭṭhabbaṃ, asi viya kilesā, ukkhittāsikapuriso viya māro, telapattahattho puriso viya kāyagatāsatibhāvako vipassakayogāvacaro.
Here, the king should be seen as kamma, the sword as defilements, the man with the drawn sword as Māra, and the man holding the oil pot as the meditator (yogāvacara) who develops kāyagatāsati and practices insight (vipassanā).
Ở đây, nhà vua nên được xem là nghiệp (kamma), thanh kiếm là phiền não (kilesā), người lính cầm kiếm giơ cao là Māra, và người đàn ông cầm chén dầu là hành giả thiền quán (vipassakayogāvacara) đang tu tập niệm thân.
Iti bhagavā ‘‘kāyagatāsatiṃ bhāvetukāmena bhikkhunā telapattahatthena tena purisena viya satiṃ avissajjetvā appamattena kāyagatāsati bhāvetabbā’’ti imaṃ suttaṃ āharitvā dassesi.
Thus, the Blessed One, bringing forth this Sutta, showed that "a bhikkhu who wishes to develop kāyagatāsati should develop kāyagatāsati diligently, without abandoning mindfulness, just like that man holding the oil pot."
Như vậy, Đức Thế Tôn đã đưa ra kinh này để chỉ rõ rằng: “Một Tỳ-khưu muốn tu tập niệm thân phải tu tập niệm thân một cách không phóng dật, không xao nhãng niệm, giống như người đàn ông cầm chén dầu kia.”
Bhikkhū imaṃ suttañca atthañca sutvā evamāhaṃsu – ‘‘dukkaraṃ, bhante, tena purisena kataṃ tathārūpiṃ janapadakalyāṇiṃ anoloketvā telapattaṃ ādāya gacchantenā’’ti.
The bhikkhus, having heard this Sutta and its meaning, said thus: "It was difficult, Venerable Sir, for that man to go carrying the oil pot without looking at such a country's beauty."
Các Tỳ-khưu nghe kinh và ý nghĩa này, liền nói: “Bạch Đức Thế Tôn, người đàn ông ấy đã làm một việc khó khăn khi đi mang chén dầu mà không nhìn người đẹp thôn quê như vậy.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, tena dukkaraṃ kataṃ, sukaramevetaṃ.
The Teacher said: "No, bhikkhus, that was not difficult for him; it was easy.
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, việc ấy không khó khăn đối với hắn, mà là dễ dàng.
Ukkhittāsikena purisena santajjetvā nīyamānatāya.
Because he was being led by a man with a drawn sword who was threatening him.
Vì hắn bị người lính cầm kiếm giơ cao đe dọa và dẫn đi.
Yaṃ pana pubbe paṇḍitā appamādena satiṃ avissajjetvā abhisaṅkhataṃ dibbarūpampi indriyāni bhinditvā anoloketvāva gantvā rajjaṃ pāpuṇiṃsu, etaṃ dukkara’’nti vatvā atītaṃ āhari.
But that which the wise ones in the past, without abandoning mindfulness through heedfulness, went without looking at even a constructed divine form, breaking through the sense faculties, and attained kingship—that was difficult," and having said this, he recounted a past story.
Còn việc mà các bậc hiền trí trong quá khứ, không xao nhãng niệm một cách không phóng dật, đã đi mà không nhìn ngay cả hình dáng chư thiên được tạo tác, phá vỡ các căn, và đạt được vương quốc, đó mới là điều khó khăn.” Nói vậy, ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa rañño puttasatassa sabbakaniṭṭho hutvā nibbatti, so anupubbena viññutaṃ pāpuṇi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as the youngest of that king's hundred sons, and he gradually attained maturity.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm con út trong số một trăm người con của vị vua ấy, và dần dần đạt đến sự trưởng thành.
Tadā ca rañño gehe paccekabuddhā bhuñjanti, bodhisatto tesaṃ veyyāvaccaṃ karoti.
At that time, Paccekabuddhas used to eat in the king's house, and the Bodhisatta performed services for them.
Lúc đó, các vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) thường thọ thực tại nhà vua, và Bồ-tát phụ giúp các ngài.
So ekadivasaṃ cintesi ‘‘mama bahū bhātaro, lacchāmi nu kho ahaṃ imasmiṃ nagare kulasantakaṃ rajjaṃ, udāhu no’’ti?
One day he thought: "I have many brothers; shall I obtain the ancestral kingdom in this city, or not?"
Một ngày nọ, ngài suy nghĩ: “Ta có nhiều anh em trai. Liệu ta có thể giành được vương quốc của gia đình trong thành phố này không, hay là không?”
Athassa etadahosi ‘‘paccekabuddhe pucchitvā jānissāmī’’ti.
Then it occurred to him: "I will ask the Paccekabuddhas and find out."
Sau đó, ý nghĩ này nảy ra trong ngài: “Ta sẽ hỏi các vị Độc Giác Phật và tìm hiểu.”
So dutiyadivase paccekabuddhesu āgatesu dhamakaraṇaṃ ādāya pānīyaṃ parissāvetvā pāde dhovitvā telena makkhetvā tesaṃ antarakhajjakaṃ khāditvā nisinnakāle vanditvā ekamantaṃ nisinno tamatthaṃ pucchi.
The next day, when the Paccekabuddhas arrived, he took a water strainer, filtered water, washed their feet, anointed them with oil, and after they had eaten their light meal and were seated, he paid homage and, sitting to one side, asked about the matter.
Ngày hôm sau, khi các vị Độc Giác Phật đến, ngài lấy bình nước, lọc nước, rửa chân cho các ngài, xoa dầu, và khi các ngài đã dùng xong món ăn nhẹ và ngồi xuống, ngài đảnh lễ, ngồi sang một bên và hỏi về vấn đề đó.
Atha naṃ te avocuṃ – kumāra, na tvaṃ imasmiṃ nagare rajjaṃ labhissasi, ito pana vīsayojanasatamatthake gandhāraraṭṭhe takkasilānagaraṃ nāma atthi, tattha gantuṃ sakkonto ito sattame divase rajjaṃ lacchasi.
Then they said to him: "Prince, you will not obtain the kingdom in this city, but there is a city called Takkasilā in the Gandhāra country, a hundred yojanas away from here; if you can go there, you will obtain the kingdom on the seventh day from now."
Rồi họ nói với chàng: “Này hoàng tử, ngươi sẽ không được vương quyền trong thành phố này. Nhưng từ đây, tại quốc độ Gandhāra, cách một trăm hai mươi do tuần, có một thành phố tên là Takkasilā. Nếu ngươi có thể đến đó, vào ngày thứ bảy kể từ đây, ngươi sẽ được vương quyền.”
Antarāmagge pana mahāvattaniaṭaviyaṃ paripantho atthi, taṃ aṭaviṃ pariharitvā gacchantassa yojanasatiko maggo hoti, ujukaṃ gacchantassa paññāsa yojanāni honti.
However, on the way, in the great circular forest, there are dangers. For one who avoids that forest, the path is one hundred yojanas long. For one who goes straight, it is fifty yojanas.
Nhưng trên đường đi, có một hiểm họa trong khu rừng lớn đầy xoáy nước. Nếu đi vòng qua khu rừng đó, con đường sẽ dài một trăm do tuần; nếu đi thẳng, sẽ là năm mươi do tuần.
So hi amanussakantāro nāma.
Indeed, it is called a wilderness of non-humans.
Khu rừng đó được gọi là khu rừng hoang dã không người.
Tattha yakkhiniyo antarāmagge gāme ca sālāyo ca māpetvā upari suvaṇṇatārakavicittavitānaṃ mahārahaseyyaṃ paññāpetvā nānāvirāgapaṭasāṇiyo parikkhipitvā dibbālaṅkārehi attabhāvaṃ maṇḍetvā sālāsu nisīditvā āgacchante purise madhurāhi vācāhi saṅgaṇhitvā ‘‘kilantarūpā viya paññāyatha, idhāgantvā nisīditvā pānīyaṃ pivitvā gacchathā’’ti pakkositvā āgatāgatānaṃ āsanāni datvā attano rūpalīlāvilāsehi palobhetvā kilesavasike katvā attanā saddhiṃ ajjhācāre kate tattheva ne lohitena paggharantena khāditvā jīvitakkhayaṃ pāpenti.
There, the yakkhinīs, having created villages and halls on the path, spread a magnificent, secret canopy adorned with golden stars above, surrounded it with various beautiful curtains, adorned their bodies with divine ornaments, sat in the halls, and enticed the approaching men with sweet words, saying, "You appear tired; come here, sit down, drink some water, and then go." Having called them, they gave seats to those who came, seduced them with their beauty, charm, and allure, made them slaves to defilements, and after engaging in misconduct with them, devoured them there, causing their lives to end with blood flowing.
Ở đó, các nữ dạ xoa dựng làng mạc và nhà nghỉ dọc đường, trải một tấm màn lớn quý giá thêu sao vàng lấp lánh phía trên, bao quanh bằng những tấm vải rèm nhiều màu sắc, trang điểm thân mình bằng những trang sức thần diệu, rồi ngồi trong các nhà nghỉ, dùng lời lẽ ngọt ngào để dụ dỗ những người đàn ông đến, gọi họ: “Các ông trông có vẻ mệt mỏi, hãy đến đây ngồi nghỉ, uống nước rồi đi.” Khi họ đến, chúng cho chỗ ngồi, dùng vẻ đẹp, dáng điệu và cử chỉ quyến rũ họ, khiến họ bị dục vọng chi phối, rồi khi họ giao cấu với chúng, chúng liền ăn thịt họ ngay tại đó, khiến máu chảy lênh láng, và kết thúc mạng sống của họ.
Rūpagocaraṃ sattaṃ rūpeneva gaṇhanti, saddagocaraṃ madhurena gītavāditasaddena, gandhagocaraṃ dibbagandhehi, rasagocaraṃ dibbena nānaggarasabhojanena, phoṭṭhabbagocaraṃ ubhatolohitakūpadhānehi dibbasayanehi gaṇhanti.
They seize beings whose sense-sphere is forms with forms, those whose sense-sphere is sounds with sweet singing and musical sounds, those whose sense-sphere is odors with divine fragrances, those whose sense-sphere is tastes with divine food of various excellent flavors, and those whose sense-sphere is tangibles with divine beds having pillows red on both sides.
Chúng bắt sinh vật ham sắc bằng sắc đẹp, ham tiếng bằng tiếng ca và tiếng nhạc ngọt ngào, ham hương bằng hương thơm thần diệu, ham vị bằng các món ăn thần diệu với nhiều vị ngon tuyệt, ham xúc bằng những chiếc giường thần diệu với gối hai đầu đỏ tươi.
Sace indriyāni bhinditvā tā anoloketvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā gamissasi, sattame divase tattha rajjaṃ lacchasīti.
"If you break your senses, do not look at them, and establish mindfulness as you go, on the seventh day you will obtain sovereignty there."
Nếu ngươi có thể chế ngự các căn, không nhìn chúng, và thiết lập chánh niệm mà đi, thì vào ngày thứ bảy ngươi sẽ được vương quyền ở đó.”
Bodhisatto ‘‘hotu, bhante, tumhākaṃ ovādaṃ gahetvā kiṃ tā olokessāmī’’ti paccekabuddhehi parittaṃ kārāpetvā parittavālukañceva parittasuttañca ādāya paccekabuddhe ca mātāpitaro ca vanditvā nivesanaṃ gantvā attano purise āha – ‘‘ahaṃ takkasilāyaṃ rajjaṃ gahetuṃ gacchāmi, tumhe idheva tiṭṭhathā’’ti.
The Bodhisatta said, "Very well, Venerable Sir, taking your advice, why should I look at them?" Having the Paccekabuddhas perform a paritta, and taking paritta-sand and paritta-thread, he paid homage to the Paccekabuddhas and his parents, went to his residence, and said to his men, "I am going to Takkasīlā to take sovereignty; you all stay here."
Bồ Tát nói: “Bạch chư Tôn giả, được thôi! Con sẽ nghe lời khuyên của chư Tôn giả, việc gì phải nhìn chúng?” Sau khi được chư Độc Giác Phật trì tụng bảo hộ, Ngài mang theo cát và chỉ hộ mệnh, đảnh lễ chư Độc Giác Phật và cha mẹ, rồi về cung điện nói với người của mình: “Ta sẽ đi Takkasilā để nhận vương quyền, các ngươi hãy ở lại đây.”
Atha naṃ pañca janā āhaṃsu ‘‘mayampi anugacchāmā’’ti.
Then five men said to him, "We too will follow you."
Rồi năm người nói với Ngài: “Chúng con cũng xin theo Ngài.”
‘‘Na sakkā tumhehi anugantuṃ, antarāmagge kira yakkhiniyo rūpādigocare manusse evañcevañca rūpādīhi palobhetvā gaṇhanti, mahā paripantho, ahaṃ pana attānaṃ takketvā gacchāmī’’ti.
"You cannot follow; it is said that on the way, yakkhinīs entice and seize men whose sense-sphere is forms and so on, with forms and so on. It is a great danger. But I will go, relying on my own wisdom."
“Các ngươi không thể theo ta được. Nghe nói trên đường đi có các nữ dạ xoa dùng sắc đẹp và các đối tượng khác để dụ dỗ những người ham sắc, v.v., đó là một hiểm họa lớn. Còn ta, ta sẽ tự mình suy xét mà đi.”
‘‘Kiṃ pana, deva, mayaṃ tumhehi saddhiṃ gacchantā attano piyāni rūpādīni olokessāma, mayampi tatheva gamissāmā’’ti.
"But, my lord, when we go with you, will we look at our beloved forms and so on? We too will go in the same way."
“Bạch Thiên tử, khi đi cùng Ngài, lẽ nào chúng con lại nhìn những đối tượng sắc đẹp, v.v., mà mình yêu thích? Chúng con cũng sẽ đi như vậy thôi.”
Bodhisatto ‘‘tena hi appamattā hothā’’ti te pañca jane ādāya maggaṃ paṭipajji.
The Bodhisatta said, "Then be heedful," and taking those five men, he set out on the path.
Bồ Tát nói: “Vậy thì các ngươi hãy cẩn thận!” rồi đưa năm người đó lên đường.
Yakkhiniyo gāmādīni māpetvā nisīdiṃsu.
The yakkhinīs created villages and so on, and sat down.
Các nữ dạ xoa đã dựng làng mạc, v.v., rồi ngồi chờ.
Tesu rūpagocaro puriso tā yakkhiniyo oloketvā rūpārammaṇe paṭibaddhacitto thokaṃ ohīyi.
Among them, the man whose sense-sphere was forms looked at those yakkhinīs, and his mind became attached to the visual object, so he lagged a little behind.
Trong số đó, một người ham sắc nhìn thấy các nữ dạ xoa, tâm bị dính mắc vào đối tượng sắc đẹp, nên tụt lại một chút.
Bodhisatto ‘‘kiṃ bho, thokaṃ ohīyasī’’ti āha.
The Bodhisatta said, "What, my good man, are you lagging a little behind?"
Bồ Tát hỏi: “Này bạn, sao bạn lại tụt lại một chút?”
‘‘Deva, pādā me rujjanti, thokaṃ sālāyaṃ nisīditvā āgacchāmī’’ti.
"My lord, my feet hurt; I will sit in the hall for a little while and then come."
“Bạch Thiên tử, chân con đau quá, con xin ngồi nghỉ trong nhà nghỉ một lát rồi sẽ đến.”
‘‘Ambho, etā yakkhiniyo, mā kho patthesī’’ti.
"My good man, these are yakkhinīs; do not desire them!"
“Này bạn, đó là các nữ dạ xoa, đừng ham muốn chúng!”
‘‘Yaṃ hoti, taṃ hotu, na sakkomi, devā’’ti.
"Whatever happens, let it happen; I cannot, my lord."
“Dù có chuyện gì xảy ra, thì cứ xảy ra, con không thể chịu được, bạch Thiên tử.”
‘‘Tena hi paññāyissasī’’ti itare cattāro ādāya agamāsi.
"Then you will know," he said, and taking the other four, he went on.
“Vậy thì bạn sẽ phải chịu hậu quả!” Rồi Ngài đưa bốn người còn lại đi tiếp.
Sopi rūpagocarako tāsaṃ santikaṃ agamāsi.
That man whose sense-sphere was forms also went to them.
Người ham sắc đó cũng đi đến chỗ chúng.
Tā attanā saddhiṃ ajjhācāre kate taṃ tattheva jīvitakkhayaṃ pāpetvā purato gantvā aññaṃ sālaṃ māpetvā nānātūriyāni gahetvā gāyamānā nisīdiṃsu, tattha saddagocarako ohīyi.
After he engaged in misconduct with them, they caused his life to end right there, then went ahead, created another hall, and sat down playing various musical instruments and singing. There, the man whose sense-sphere was sounds lagged behind.
Chúng giao cấu với người đó, rồi giết chết người đó ngay tại chỗ. Sau đó, chúng đi trước, dựng một nhà nghỉ khác, cầm nhiều loại nhạc cụ, vừa hát vừa ngồi chờ. Ở đó, người ham tiếng tụt lại.
Purimanayeneva tampi khāditvā purato gantvā nānappakāre gandhakaraṇḍake pūretvā āpaṇaṃ pasāretvā nisīdiṃsu, tattha gandhagocarako ohīyi.
Having devoured him in the same manner as before, they went ahead, filled various perfume caskets, spread out a shop, and sat down. There, the man whose sense-sphere was odors lagged behind.
Chúng cũng ăn thịt người đó theo cách tương tự như trước, rồi đi trước, bày bán một cửa hàng đầy các loại hộp hương thơm. Ở đó, người ham hương tụt lại.
Tampi khāditvā purato gantvā nānaggarasānaṃ dibbabhojanānaṃ bhājanāni pūretvā odanikāpaṇaṃ pasāretvā nisīdiṃsu, tattha rasagocarako ohīyi.
Having devoured him too, they went ahead, filled vessels with divine food of various excellent flavors, spread out a rice shop, and sat down. There, the man whose sense-sphere was tastes lagged behind.
Chúng cũng ăn thịt người đó, rồi đi trước, bày bán một cửa hàng cơm đầy các loại món ăn thần diệu với nhiều vị ngon tuyệt. Ở đó, người ham vị tụt lại.
Tampi khāditvā purato gantvā dibbasayanāni paññāpetvā nisīdiṃsu, tattha phoṭṭhabbagocarako ohīyi.
Having devoured him too, they went ahead, arranged divine beds, and sat down. There, the man whose sense-sphere was tangibles lagged behind.
Chúng cũng ăn thịt người đó, rồi đi trước, bày những chiếc giường thần diệu. Ở đó, người ham xúc tụt lại.
Tampi khādiṃsu, bodhisatto ekakova ahosi.
They devoured him too, and the Bodhisatta was left alone.
Chúng cũng ăn thịt người đó. Bồ Tát chỉ còn lại một mình.
Athekā yakkhinī ‘‘atikharamanto vatāyaṃ, ahaṃ taṃ khāditvāva nivattissāmī’’ti bodhisattassa pacchato pacchato agamāsi.
Then one yakkhinī said, "This one is truly hard to charm; I will devour him and then return," and she followed closely behind the Bodhisatta.
Rồi một nữ dạ xoa nói: “Người này thật là khó trị! Ta sẽ ăn thịt hắn rồi mới quay về.” Nó đi theo sau Bồ Tát.
Aṭaviyā parabhāge vanakammikādayo yakkhiniṃ disvā ‘‘ayaṃ te purato gacchanto puriso kiṃ hotī’’ti pucchiṃsu.
On the other side of the forest, the forest workers and others saw the yakkhinī and asked, "What is this man who is walking ahead of you?"
Ở phía bên kia khu rừng, những người làm việc trong rừng, v.v., nhìn thấy nữ dạ xoa và hỏi: “Người đàn ông đi trước cô là ai vậy?”
‘‘Komārasāmiko me, ayyā’’ti.
"He is my young husband, lady."
“Là chồng của con, thưa các ngài.”
‘‘Ambho, ayaṃ evaṃ sukumālā pupphadāmasadisā suvaṇṇavaṇṇā kumārikā attano kulaṃ chaḍḍetvā bhavantaṃ takketvā nikkhantā, kasmā etaṃ akilametvā ādāya na gacchasī’’ti?
"Hey, this maiden, so delicate, like a flower garland, with a golden complexion, has left her family, thinking of you, and come forth. Why do you not take her without tiring her and go?"
“Này bạn, sao bạn không đưa cô gái xinh đẹp, mềm mại như vòng hoa, có màu da vàng óng này, người đã bỏ gia đình để đi theo bạn, mà lại để cô ấy mệt mỏi như vậy?”
‘‘Nesā, ayyā, mayhaṃ pajāpati, yakkhinī esā, etāya me pañca manussā khāditā’’ti.
"She is not my wife, lady. She is a yakkhiṇī. She has eaten five men of mine."
“Thưa các ngài, cô ta không phải vợ tôi, cô ta là một nữ dạ xoa. Cô ta đã ăn thịt năm người của tôi.”
‘‘Ayyā, purisā nāma kuddhakāle attano pajāpatiyo yakkhiniyopi karonti petiniyopī’’ti.
"Lady, men, when angry, make their wives out to be yakkhiṇīs or petinīs."
“Thưa các ngài, đàn ông khi giận dữ thì gọi vợ mình là nữ dạ xoa hay là nữ ngạ quỷ.”
Sā gacchamānā gabbhinivaṇṇaṃ dassetvā puna sakiṃ vijātavaṇṇaṃ katvā puttaṃ aṅkena ādāya bodhisattaṃ anubandhi, diṭṭhadiṭṭhā purimanayeneva pucchanti.
As she went, she showed the appearance of being pregnant, then again made herself appear as if she had just given birth, and carrying a son on her hip, she followed the Bodhisatta. Those who saw them questioned them in the same manner as before.
Nó vừa đi vừa giả vờ có thai, rồi lại giả vờ đã sinh con, bế con trên tay, đuổi theo Bồ Tát. Những người nhìn thấy đều hỏi theo cách tương tự như trước.
Bodhisattopi tatheva vatvā gacchanto takkasilaṃ pāpuṇi.
The Bodhisatta also spoke likewise and, continuing his journey, reached Takkasilā.
Bồ Tát cũng nói như vậy và đi đến Takkasilā.
Sā puttaṃ antaradhāpetvā ekikāva anubandhi.
She made the son disappear and followed him alone.
Nó giấu đứa con đi và chỉ một mình đuổi theo.
Bodhisatto nagaradvāraṃ gantvā ekissā sālāya nisīdi.
The Bodhisatta went to the city gate and sat down in a hall.
Bồ Tát đến cổng thành và ngồi trong một nhà nghỉ.
Sā bodhisattassa tejena pavisituṃ asakkontī dibbarūpaṃ māpetvā sālādvāre aṭṭhāsi.
Unable to enter due to the Bodhisatta's power, she created a divine form and stood at the entrance of the hall.
Nó không thể vào được do oai lực của Bồ Tát, nên biến thành hình dạng thần diệu và đứng ở cổng nhà nghỉ.
Tasmiṃ samaye takkasilarājā uyyānaṃ gacchanto taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā ‘‘gaccha, imissā sassāmikaassāmikabhāvaṃ jānāhī’’ti manussaṃ pesesi.
At that time, the King of Takkasilā, going to the park, saw her and became infatuated, sending a man, saying, "Go, find out if she has a husband or not."
Lúc đó, vua Takkasilā đang đi dạo trong vườn, nhìn thấy nó, tâm bị dính mắc, liền sai người: “Hãy đi xem cô gái này có chồng hay không.”
So taṃ upasaṅkamitvā ‘‘sassāmikāsī’’ti pucchi.
He approached her and asked, "Do you have a husband?"
Người đó đến gần nó và hỏi: “Cô có chồng chưa?”
‘‘Āma, ayya, ayaṃ me sālāya nisinno sāmiko’’ti.
"Yes, sir, this man seated in the hall is my husband."
“Thưa ngài, người ngồi trong nhà nghỉ này là chồng con.”
Bodhisatto ‘‘nesā mayhaṃ pajāpati, yakkhinī esā, etāya me pañca manussā khāditā’’ti āha.
The Bodhisatta said, "She is not my wife; she is a yakkhiṇī. She has eaten five men of mine."
Bồ Tát nói: “Cô ta không phải vợ tôi, cô ta là một nữ dạ xoa. Cô ta đã ăn thịt năm người của tôi.”
Sāpi ‘‘purisā nāma ayyā kuddhakāle yaṃ icchanti, taṃ vadantī’’ti āha.
She also said, "Sir, men, when angry, say whatever they wish."
Nó cũng nói: “Thưa các ngài, đàn ông khi giận dữ thì nói bất cứ điều gì họ muốn.”
So ubhinnampi vacanaṃ rañño ārocesi.
He reported the words of both to the king.
Người đó báo cáo lời của cả hai cho nhà vua.
Rājā ‘‘assāmikabhaṇḍaṃ nāma rājasantakaṃ hotī’’ti yakkhiniṃ pakkosāpetvā ekahatthipiṭṭhe nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pāsādaṃ abhiruyha taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
The king, thinking "unclaimed property belongs to the king," summoned the yakkhiṇī, made her sit on the back of an elephant, circumambulated the city, ascended the palace, and appointed her to the position of chief queen.
Nhà vua nói: “Vật vô chủ thuộc về nhà vua,” rồi cho gọi nữ dạ xoa đến, đặt nó ngồi trên lưng một con voi, đi vòng quanh thành phố, rồi lên cung điện và đặt nó vào vị trí hoàng hậu.
So nhātavilitto sāyamāsaṃ bhuñjitvā sirīsayanaṃ abhiruhi.
He bathed and anointed himself, ate his evening meal, and ascended his royal couch.
Sau khi tắm gội sạch sẽ, dùng bữa tối, nhà vua lên giường quý.
Sāpi yakkhinī attano upakappanakaṃ āhāraṃ āharitvā alaṅkatapaṭiyattā sirisayane raññā saddhiṃ nipajjitvā rañño rativasena sukhaṃ samappitassa nipannakāle ekena passena parivattitvā parodi.
That yakkhiṇī, having brought her own suitable food, adorned and prepared, lay down with the king on the royal couch, and when the king, having received pleasure from her, lay down, she turned to one side and wept.
Nữ dạ xoa cũng mang thức ăn của mình đến, trang điểm lộng lẫy, nằm trên giường quý cùng nhà vua. Khi nhà vua đang hưởng thụ hạnh phúc do dục lạc mang lại, nó trở mình sang một bên và khóc.
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ, bhadde, rodasī’’ti pucchi.
Then the king asked her, "Why do you weep, my dear?"
Rồi nhà vua hỏi nó: “Này hiền thê, sao nàng lại khóc?”
‘‘Deva, ahaṃ tumhehi magge disvā ānītā, tumhākañca gehe bahū itthiyo, ahaṃ sapattīnaṃ antare vasamānā kathāya uppannāya ‘ko tuyhaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā gottaṃ vā jātiṃ vā jānāti, tvaṃ antarāmagge disvā ānītā nāmā’ti sīse gahetvā nippīḷiyamānā viya maṅku bhavissāmi.
"Your Majesty, I was seen by you on the road and brought here, and there are many women in your household. If I live among co-wives, when a dispute arises, I will be humiliated as if seized by the head and crushed, with them saying, 'Who knows your mother or father, your clan or birth? You were just found on the road and brought here.'
“Bạch Thiên tử, con được Ngài đưa về từ đường đi, trong cung điện của Ngài lại có nhiều phụ nữ. Con sống giữa các bà vợ lẽ, khi có chuyện tranh cãi, con sẽ cảm thấy xấu hổ như bị nắm đầu mà ép buộc, khi họ nói: ‘Ai biết mẹ cha, dòng dõi hay xuất thân của ngươi? Ngươi chỉ là người được đưa về từ đường đi.’ ”
Sace tumhe sakalarajje issariyañca āṇañca mayhaṃ dadeyyātha, koci mayhaṃ cittaṃ kopetvā kathetuṃ na sakkhissatī’’ti.
If you grant me authority and command over the entire kingdom, no one will be able to speak to me in a way that offends me."
“Nếu Ngài ban cho con quyền lực và uy quyền trên toàn vương quốc, thì sẽ không ai có thể làm con phật ý mà nói chuyện với con.”
‘‘Bhadde, mayhaṃ sakalaraṭṭhavāsino na kiñci honti, nāhaṃ etesaṃ sāmiko.
"My dear, the inhabitants of my entire kingdom are nothing to me; I am not their master.
“Này hiền thê, tất cả dân chúng trong vương quốc này không thuộc về ta. Ta không phải là chủ của họ.”
Ye pana rājāṇaṃ kopetvā akattabbaṃ karonti, tesaññevāhaṃ sāmiko.
I am only the master of those who defy the royal command and do what ought not to be done.
“Ta chỉ là chủ của những kẻ vi phạm lệnh vua và làm những điều không nên làm.”
Iminā kāraṇena na sakkā tuyhaṃ sakalaraṭṭhe vā nagare vā issariyañca āṇañca dātu’’nti.
For this reason, it is not possible to grant you authority and command over the entire kingdom or city."
“Vì lý do này, ta không thể ban cho nàng quyền lực và uy quyền trên toàn vương quốc hay trong thành phố.”
‘‘Tena hi, deva, sace raṭṭhe vā nagare vā āṇaṃ dātuṃ na sakkotha, antonivesane antovaḷañjanakānaṃ upari mama vasaṃ vattanatthāya āṇaṃ dethā’’ti.
"In that case, Your Majesty, if you cannot grant command over the kingdom or city, then grant me command over those within the palace, over the inner attendants, so that they may be under my control."
“Vậy thì, bạch Thiên tử, nếu Ngài không thể ban quyền lực trong vương quốc hay thành phố, xin hãy ban cho con quyền cai quản những người phục vụ trong nội cung.”
Rājā dibbaphoṭṭhabbena baddho tassā vacanaṃ atikkamituṃ asakkonto ‘‘sādhu, bhadde, antovaḷañjanakesu tuyhaṃ āṇaṃ dammi, tvaṃ ete attano vase vattāpehī’’ti āha.
The king, bound by her divine touch, was unable to disregard her words and said, "Very well, my dear, I grant you command over the inner attendants; make them subject to your will."
Nhà vua, bị ràng buộc bởi xúc chạm thần diệu, không thể từ chối lời nó, liền nói: “Được thôi, hiền thê, ta ban cho nàng quyền cai quản những người phục vụ trong nội cung. Nàng hãy khiến họ phục tùng mình.”
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā rañño niddaṃ okkantakāle yakkhanagaraṃ gantvā yakkhe pakkositvā attanā rājānaṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā aṭṭhimattaṃ sesetvā sabbaṃ nhārucammamaṃsalohitaṃ khādi, avasesā yakkhā mahādvārato paṭṭhāya antonivesane kukkuṭakukkure ādiṃ katvā sabbe khāditvā aṭṭhimattasese akaṃsu.
She assented, saying, "Very well," and when the king had fallen asleep, she went to the yakkha city, summoned the yakkhas, and having brought the king to the end of his life, leaving only his bones, she ate all his sinews, skin, flesh, and blood. The remaining yakkhas, starting from the main gate, ate everything inside the palace, including chickens and dogs, leaving only their bones.
Nàng "Được!" rồi nhận lời, khi vua ngủ say, nàng đến thành Dạ-xoa, gọi các Dạ-xoa đến, tự mình giết vua, chỉ còn lại xương, ăn hết gân, da, thịt và máu. Các Dạ-xoa còn lại, từ cổng lớn trở vào trong cung điện, bắt đầu từ gà và chó, ăn hết tất cả, chỉ còn lại xương.
Punadivase dvāraṃ yathāpihitameva disvā manussā pharasūhi kavāṭāni koṭṭetvā anto pavisitvā sabbaṃ nivesanaṃ aṭṭhikaparikiṇṇaṃ disvā ‘‘saccaṃ vata so puriso āha ‘nāyaṃ mayhaṃ pajāpati, yakkhinī esā’ti.
On the next day, seeing the door just as it had been closed, people broke open the panels with axes, entered, and seeing the entire house strewn with bones, said: "Indeed, that man spoke the truth, 'This is not my wife, she is a yakkhiṇī.'"
Ngày hôm sau, thấy cửa vẫn đóng như cũ, mọi người dùng rìu phá cửa, đi vào trong, thấy toàn bộ cung điện đầy xương, họ nói: "Quả thật người đàn ông kia nói đúng: 'Đây không phải vợ tôi, đây là Dạ-xoa nữ.'
Rājā pana kiñci ajānitvā taṃ gahetvā attano bhariyaṃ akāsi, sā yakkhe pakkositvā sabbaṃ janaṃ khāditvā gatā bhavissatī’’ti āhaṃsu.
"But the king, knowing nothing, took her and made her his wife. She must have summoned yakkhas, devoured all the people, and gone away," they said.
Nhà vua không biết gì cả, đã lấy nàng làm vợ, nàng đã gọi các Dạ-xoa đến ăn hết mọi người rồi đi mất."
Bodhisattopi taṃ divasaṃ tassāyeva sālāyaṃ parittavālukaṃ sīse katvā parittasuttañca parikkhipitvā khaggaṃ gahetvā ṭhitakova aruṇaṃ uṭṭhāpesi.
The Bodhisatta, too, on that day, having placed a small amount of sand on his head in that very hall, and having tied a protective thread around himself, stood holding a sword, and thus brought forth the dawn.
Bồ tát cũng trong ngày đó, tại chính căn phòng đó, rắc một ít cát lên đầu và quấn một sợi chỉ hộ mệnh quanh người, cầm kiếm đứng yên cho đến khi trời sáng.
Manussā sakalarājanivesanaṃ sodhetvā haritūpalittaṃ katvā upari gandhehi vilimpitvā pupphāni vikiritvā pupphadāmāni osāretvā dhūmaṃ datvā navamālā bandhitvā sammantayiṃsu ‘‘ambho, yo puriso dibbarūpaṃ māpetvā pacchato āgacchantiṃ yakkhiniṃ indriyāni bhinditvā olokanamattampi na akāsi, so ativiya uḷārasatto dhitimā ñāṇasampanno, tādise purise rajjaṃ anusāsante sabbaraṭṭhaṃ sukhitaṃ bhavissati, taṃ rājānaṃ karomā’’ti.
The people cleaned the entire royal residence, smeared it with green plaster, perfumed it with fragrances, scattered flowers, hung garlands, offered incense, and tied new wreaths, then deliberated: "Friends, the man who created a divine form and did not even glance at the yakkhiṇī following behind, breaking his senses, is an exceedingly noble being, resolute and endowed with wisdom. If such a person rules the kingdom, the entire country will be happy. Let us make him king."
Mọi người dọn dẹp toàn bộ cung điện của vua, trát vôi xanh, xức hương thơm lên trên, rải hoa, treo vòng hoa, xông hương, kết vòng hoa mới, rồi bàn bạc: "Này chư vị, người đàn ông này, người đã tạo ra hình dáng thần thánh và không hề liếc nhìn dù chỉ một chút vào Dạ-xoa nữ đi theo sau, đã phá vỡ các giác quan của mình, người ấy có ý chí cao cả, kiên trì và trí tuệ viên mãn. Nếu những người như vậy cai trị vương quốc, thì toàn bộ đất nước sẽ được an lạc. Chúng ta hãy tôn người ấy làm vua."
Atha sabbe amaccā ca nāgarā ca ekacchandā hutvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, tumhe imaṃ rajjaṃ kārethā’’ti nagaraṃ pavesetvā ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā takkasilarājānaṃ akaṃsu.
Then all the ministers and citizens, being of one mind, approached the Bodhisatta and said, "Lord, may you rule this kingdom." They brought him into the city, placed him on a heap of jewels, consecrated him, and made him the king of Takkasilā.
Thế là, tất cả các quan đại thần và dân chúng đồng lòng, đến gặp Bồ tát, thưa: "Thưa Đức vua, xin Ngài hãy cai trị vương quốc này." Rồi họ đưa Ngài vào thành, đặt lên đống châu báu, làm lễ quán đảnh, và tôn Ngài làm vua Takkasilā.
So cattāri agatigamanāni vajjetvā dasa rājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kārento dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
He, avoiding the four wrong courses of action and not violating the ten royal duties, ruled the kingdom righteously, performed meritorious deeds such as giving, and passed away according to his kamma.
Ngài tránh bốn con đường bất chính, không vi phạm mười pháp trị quốc, cai trị vương quốc bằng Chánh pháp, làm các công đức như bố thí, rồi tùy nghiệp mà tái sanh.
Tattha samatittikanti antomukhavaṭṭilekhaṃ pāpetvā samabharitaṃ.
Therein, samatittikaṃ means filled to the brim, reaching the inner rim.
Ở đây, samatittikaṃ nghĩa là được đổ đầy đến mép bên trong.
Anavasesakanti anavasiñcanakaṃ aparissāvanakaṃ katvā.
Anavasesakaṃ means without overflowing, without spilling.
Anavasesakaṃ nghĩa là không để tràn ra, không để nhỏ giọt.
Telapattanti pakkhittatilatelapattaṃ.
Telapattaṃ means a pot of sesame oil.
Telapattaṃ nghĩa là chén dầu mè đã được đổ vào.
Parihareyyāti hareyya, ādāya gaccheyya.
Parihareyyāti means should carry, should take and go.
Parihareyyāti nghĩa là mang đi, cầm đi.
Evaṃ sacittamanurakkheti taṃ telabharitaṃ pattaṃ viya attano cittaṃ kāyagatāsatiyā gocare ceva sampayuttasatiyā cāti ubhinnaṃ antare pakkhipitvā yathā muhuttampi bahiddhā gocare na vikkhipati, tathā paṇḍito yogāvacaro rakkheyya gopeyya.
Evaṃ sacittamanurakkheti: Just as that pot filled with oil, a wise yogi should guard and protect his own mind, placing it between the sphere of kāyagatāsati and sampayuttasati, so that it does not wander to external objects even for a moment.
Evaṃ sacittamanurakkheti: Như chén dầu đầy đó, người trí tuệ, hành giả, nên bảo vệ, giữ gìn tâm mình, đặt nó giữa đối tượng của niệm thân (kāyagatāsati) và niệm tương ưng (sampayuttasati), sao cho nó không bị phân tán ra ngoài đối tượng dù chỉ một khoảnh khắc.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Etassa hi –
Because of this:
Bởi vì:
Ettha pana nibbānaṃ ‘‘disā’’ti vuttaṃ.
Here, however, Nibbāna is called a “direction.”
Ở đây, Nibbāna được gọi là “phương”.
Idhāpi tadeva adhippetaṃ.
Here too, the same is intended.
Ở đây cũng vậy, ý nghĩa đó được hiểu.
Tañhi ‘‘khayaṃ virāga’’ntiādīhi dissati apadissati, tasmā ‘‘disā’’ti vuccati.
For it is seen and pointed out by terms such as “cessation, dispassion,” therefore it is called a “direction.”
Vì Nibbāna được thấy và được chỉ ra qua các từ như “diệt tận, ly tham”, v.v., nên nó được gọi là “phương”.
Anamatagge pana saṃsāre kenaci bālaputhujjanena supinenapi agatapubbatāya agatapubbā disā nāmāti vuttaṃ.
But in the beginningless Saṃsāra, it is said that it is a direction never before reached, because no foolish ordinary person has ever reached it even in a dream.
Và nó được gọi là phương trời chưa từng đến, vì chưa từng có bất kỳ phàm phu ngu si nào từng đến đó dù chỉ trong giấc mơ trong vòng luân hồi vô thủy.
Taṃ patthayantena kāyagatāsatiyā yogo karaṇīyoti.
One who aspires to it should practice mindfulness of the body.
Người mong cầu điều đó nên thực hành niệm thân.
Jīvakañca mataṃ disvāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ nāmasiddhikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Seeing Jīvaka dead—the Teacher told this story while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who was attached to his name.
Thấy Jīvaka đã chết, Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu có niềm tin vào tên gọi.
Eko kira kulaputto nāmena pāpako nāma.
It is said that a certain young man of good family was named Pāpaka (Evil).
Nghe nói, có một thiện nam tử tên là Pāpaka.
So sāsane uraṃ datvā pabbajito bhikkhūhi ‘‘ehāvuso, pāpaka, tiṭṭhāvuso, pāpakā’’ti vuccamāno cintesi ‘‘loke pāpakaṃ nāma lāmakaṃ kāḷakaṇṇibhūtaṃ vuccati, aññaṃ maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ nāmaṃ āharāpessāmī’’ti.
Having entered the Saṃsāra with enthusiasm and gone forth, he was addressed by bhikkhus as “Come, friend Pāpaka, stand, friend Pāpaka,” and he thought, “In the world, the name Pāpaka is considered vile and unlucky; I will adopt another auspicious name.”
Anh ta đã xuất gia trong Giáo pháp, nhưng khi được các Tỳ-khưu gọi là “Này hiền giả Pāpaka, đứng dậy đi hiền giả Pāpaka,” anh ta nghĩ: “Trong thế gian, Pāpaka có nghĩa là xấu xa, bất hạnh. Ta sẽ đổi một cái tên khác có ý nghĩa cát tường.”
So ācariyupajjhāye upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayhaṃ nāmaṃ avamaṅgalaṃ, aññaṃ me nāmaṃ karothā’’ti āha.
So he approached his teachers and preceptors and said, “Venerable sirs, my name is inauspicious; please give me another name.”
Anh ta đến gặp các vị thầy tế độ và nói: “Bạch chư Tôn giả, tên của con là điềm xấu, xin hãy đổi tên khác cho con.”
Atha naṃ te evamāhaṃsu – ‘‘āvuso, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, nāmena kāci atthasiddhi nāma natthi, attano nāmeneva santuṭṭho hohī’’ti.
Then they said to him, “Friend, a name is merely a designation; there is no accomplishment of purpose by a name. Be content with your own name.”
Bấy giờ, các vị ấy nói với anh ta: “Này hiền giả, tên gọi chỉ là một khái niệm, không có sự thành công nào nhờ tên gọi cả. Hãy hài lòng với tên của mình đi.”
So punappunaṃ yāciyeva.
He kept asking again and again.
Anh ta vẫn cứ van nài hết lần này đến lần khác.
Tassāyaṃ nāmasiddhikabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
His attachment to names became known in the Saṅgha of bhikkhus.
Sự việc anh ta có niềm tin vào tên gọi này đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko kira bhikkhu nāmasiddhiko maṅgalaṃ nāmaṃ āharāpetī’’ti.
Then one day, the bhikkhus, assembled in the Dhamma hall, raised a discussion: “Friends, it seems that such-and-such a bhikkhu is attached to names and wants to adopt an auspicious name.”
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-khưu tụ họp trong Pháp đường và bắt đầu câu chuyện: “Này hiền giả, nghe nói vị Tỳ-khưu kia có niềm tin vào tên gọi và muốn đổi một cái tên cát tường.”
Atha satthā dhammasabhaṃ āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, so idāneva, pubbepi nāmasiddhikoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher came to the Dhamma hall, and when asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?” and they replied, “This is it,” he said, “Bhikkhus, he is not attached to names only now; he was attached to names in the past too,” and he related a past event.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư đến Pháp đường, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ mà trước đây vị ấy cũng đã có niềm tin vào tên gọi rồi,” và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte takkasilāyaṃ bodhisatto disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni mante vācesi.
In the past, in Takkasīlā, the Bodhisatta, being a world-renowned teacher, taught mantras to five hundred young men.
Thuở xưa, tại Takkasilā, Bồ-tát là vị đạo sư danh tiếng, dạy học cho năm trăm học trò.
Tasseko māṇavo pāpako nāma nāmena.
One of his students was named Pāpaka.
Một trong số các học trò của Ngài tên là Pāpaka.
So ‘‘ehi, pāpaka, yāhi, pāpakā’’ti vuccamāno cintesi ‘‘mayhaṃ nāmaṃ avamaṅgalaṃ, aññaṃ nāmaṃ āharāpessāmī’’ti.
Being addressed as “Come, Pāpaka, go, Pāpaka,” he thought, “My name is inauspicious; I will adopt another name.”
Khi được gọi là “Này Pāpaka, lại đây; này Pāpaka, đi đi,” anh ta nghĩ: “Tên của ta là điềm xấu, ta sẽ đổi một cái tên khác.”
So ācariyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ācariya, mayhaṃ nāmaṃ avamaṅgalaṃ, aññaṃ me nāmaṃ karothā’’ti āha.
He approached his teacher and said, “Teacher, my name is inauspicious; please give me another name.”
Anh ta đến gặp vị đạo sư và nói: “Thưa đạo sư, tên của con là điềm xấu, xin hãy đổi tên khác cho con.”
Atha naṃ ācariyo avoca ‘‘gaccha, tāta, janapadacārikaṃ caritvā attano abhirucitaṃ ekaṃ maṅgalanāmaṃ gahetvā ehi, āgatassa te nāmaṃ parivattetvā aññaṃ nāmaṃ karissāmī’’ti.
Then the teacher said to him, “Go, my dear, wander through the country, and when you return with an auspicious name of your liking, I will change your name to another.”
Bấy giờ, vị đạo sư nói với anh ta: “Này con, hãy đi du hành khắp xứ, tìm một cái tên cát tường mà con thích, rồi trở về. Khi con trở về, ta sẽ đổi tên khác cho con.”
So ‘‘sādhū’’ti pātheyyaṃ gahetvā nikkhanto gāmena gāmaṃ caranto ekaṃ nagaraṃ pāpuṇi.
He said, “Very well,” took provisions, and set out, wandering from village to village until he reached a certain town.
Anh ta nói “Vâng,” lấy lương thực và lên đường, đi từ làng này sang làng khác, rồi đến một thành phố.
Tattha ceko puriso kālakato jīvako nāma nāmena.
There, a man named Jīvaka had died.
Ở đó, có một người đàn ông tên Jīvaka đã chết.
So taṃ ñātijanena āḷāhanaṃ nīyamānaṃ disvā ‘‘kiṃ nāmako esa puriso’’ti pucchi.
Seeing him being carried to the cremation ground by his relatives, he asked, “What is this man’s name?”
Anh ta thấy người này đang được thân quyến khiêng đi hỏa táng, liền hỏi: “Người đàn ông này tên gì vậy?”
‘‘Jīvako nāmeso’’ti.
“His name is Jīvaka.”
“Ông ấy tên là Jīvaka.”
‘‘Jīvakopi maratī’’ti?
“Does Jīvaka also die?”
“Jīvaka cũng chết sao?”
‘‘Jīvakopi marati, ajīvakopi marati, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, tvaṃ bālo maññe’’ti.
“Jīvaka also dies, and Ajīvaka also dies. A name is merely a designation; you must be foolish.”
“Jīvaka cũng chết, người không phải Jīvaka cũng chết. Tên gọi chỉ là một khái niệm, có lẽ anh là một kẻ ngu si.”
So taṃ kathaṃ sutvā nāme majjhatto hutvā antonagaraṃ pāvisi.
Hearing that statement, he became indifferent to names and entered the town.
Nghe câu chuyện đó, anh ta trở nên thờ ơ với tên gọi và đi vào trong thành.
Athekaṃ dāsiṃ bhatiṃ adadamānaṃ sāmikā dvāre nisīdāpetvā rajjuyā paharanti, tassā ca ‘‘dhanapālī’’ti nāmaṃ hoti.
Then, a certain slave girl who had not paid her wages was made to sit at the door by her master and was being beaten with a rope; her name was Dhanapālī.
Bấy giờ, một người chủ đang đánh đập một nữ tỳ tên Dhanapālī bằng dây thừng, bắt cô ta ngồi ở cổng vì không trả tiền công.
So antaravīthiyā gacchanto taṃ pothiyamānaṃ disvā ‘‘kasmā imaṃ pothethā’’ti pucchi.
Going along the street, he saw her being beaten and asked, "Why do you beat her?"
Anh ta đi ngang qua đường, thấy cô ta bị đánh, liền hỏi: “Tại sao các người lại đánh cô ta?”
‘‘Bhatiṃ dātuṃ na sakkotī’’ti.
"She cannot pay the wage," (they said).
“Cô ta không thể trả tiền công.”
‘‘Kiṃ panassā nāma’’nti?
"What, then, is her name?"
“Vậy cô ta tên gì?”
‘‘Dhanapālī nāmā’’ti.
"Dhanapālī is her name," (they said).
“Tên là Dhanapālī.”
Nāmena dhanapālī samānāpi bhatimattaṃ dātuṃ na sakkotīti dhanapāliyopi adhanapāliyopi duggatā honti, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, tvaṃ bālo maññeti.
"Even though she is Dhanapālī by name, she cannot pay even the wage. Both those named Dhanapālī and those not named Dhanapālī are poor. A name is merely a designation. You are foolish," he thought.
“Dhanapālī mà cũng không thể trả một chút tiền công sao? Dhanapālī hay không Dhanapālī đều nghèo khổ cả. Tên gọi chỉ là một khái niệm, có lẽ anh là một kẻ ngu si.”
So nāme majjhattataro hutvā nagarā nikkhamma maggaṃ paṭipanno antarāmagge maggamūḷhapurisaṃ disvā ‘‘ambho kiṃ karonto vicarasī’’ti pucchi.
Becoming more indifferent to names, he left the city and set out on the road. Along the way, he saw a man who had lost his way and asked, "Sir, what are you doing wandering about?"
Anh ta càng trở nên thờ ơ hơn với tên gọi, rời thành phố và đi trên đường. Giữa đường, anh ta thấy một người đàn ông bị lạc, liền hỏi: “Này anh, anh đang đi đâu vậy?”
‘‘Maggamūḷhomhi, sāmī’’ti.
"I have lost my way, master," (he replied).
“Tôi bị lạc đường, thưa ngài.”
‘‘Kiṃ pana te nāma’’nti?
"What, then, is your name?"
“Vậy anh tên gì?”
‘‘Panthako nāmā’’ti.
"Panthaka is my name," (he replied).
“Tên là Panthaka.”
‘‘Panthakopi maggamūḷho hotī’’ti?
"Even a Panthaka loses his way?"
“Panthaka mà cũng bị lạc đường sao?”
‘‘Panthakopi apanthakopi maggamūḷho hoti, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ tvaṃ pana bālo maññeti’’.
"Both Panthakas and non-Panthakas lose their way. A name is merely a designation. You are foolish," he thought.
“Panthaka hay không Panthaka đều bị lạc đường cả. Tên gọi chỉ là một khái niệm, có lẽ anh là một kẻ ngu si.”
So nāme atimajjhatto hutvā bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, tāta, nāmaṃ rocetvā āgatosī’’ti vutte ‘‘ācariya, jīvakāpi nāma maranti ajīvakāpi, dhanapāliyopi duggatā honti adhanapāliyopi, panthakāpi maggamūḷhā honti apanthakāpi, nāmaṃ nāma paṇṇattimattaṃ, nāmena siddhi natthi, kammeneva siddhi.
Becoming extremely indifferent to names, he went to the Bodhisatta. When asked, "What, my dear, have you come back approving of a name?", he said, "Teacher, those named Jīvaka die, and those not named Jīvaka die. Those named Dhanapālī are poor, and those not named Dhanapālī are poor. Those named Panthaka lose their way, and those not named Panthaka lose their way. A name is merely a designation; there is no success by name, but success by action.
Anh ta hoàn toàn thờ ơ với tên gọi, trở về gặp Bồ-tát. Khi được hỏi: “Này con, con đã chọn được tên nào rồi?” anh ta đáp: “Thưa đạo sư, những người tên Jīvaka cũng chết, những người không tên Jīvaka cũng chết; những người tên Dhanapālī cũng nghèo khổ, những người không tên Dhanapālī cũng nghèo khổ; những người tên Panthaka cũng lạc đường, những người không tên Panthaka cũng lạc đường. Tên gọi chỉ là một khái niệm, không có thành công nào nhờ tên gọi cả, thành công là nhờ hành động. Con không cần tên khác, xin cứ giữ nguyên tên cũ của con.”
Alaṃ mayhaṃ aññena nāmena, tadeva me nāmaṃ hotū’’ti āha.
Enough for me with another name; let that same name be mine."
Bodhisatto tena diṭṭhañca katañca saṃsandetvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, connecting what he had seen and done, spoke this verse:
Bồ-tát đã kết nối những gì anh ta đã thấy và đã làm, rồi nói lên bài kệ này:
Sādhu kho paṇḍito nāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kūṭavāṇijaṃ ārabbha kathesi.
Indeed, a wise person — This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a certain fraudulent merchant.
Người trí thật tốt lành, Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một thương gia gian xảo.
Sāvatthiyañhi dve janā ekato vaṇijjaṃ karontā bhaṇḍaṃ sakaṭenādāya janapadaṃ gantvā laddhalābhā paccāgamiṃsu.
In Sāvatthī, two men, trading together, took their goods by cart to the countryside, and having gained profit, returned.
Ở Sāvatthī, có hai người cùng nhau kinh doanh, họ chở hàng hóa bằng xe bò đi đến một vùng quê, sau khi thu được lợi nhuận thì trở về.
Tesu kūṭavāṇijo cintesi ‘‘ayaṃ bahū divase dubbhojanena dukkhaseyyāya kilanto, idāni attano ghare nānaggarasehi yāvadatthaṃ subhojanaṃ bhuñjitvā ajīrakena marissati.
Among them, the fraudulent merchant thought, "This man has been exhausted for many days by poor food and uncomfortable sleep; now, having eaten his fill of excellent food with various delicious flavors at his own home, he will die from indigestion.
Trong số đó, người thương gia gian xảo nghĩ: “Người này đã mệt mỏi vì ăn uống kham khổ và ngủ nghỉ khó khăn nhiều ngày. Bây giờ, khi về nhà, anh ta sẽ ăn uống no đủ những món ngon và chết vì khó tiêu.
Athāhaṃ imaṃ bhaṇḍaṃ tayo koṭṭhāse katvā ekaṃ tassa dārakānaṃ dassāmi, dve koṭṭhāse attanā gahessāmī’’ti.
Then I will divide these goods into three portions, give one to his children, and take two portions myself."
Khi đó, ta sẽ chia số hàng hóa này thành ba phần, một phần ta sẽ đưa cho con cái anh ta, hai phần ta sẽ giữ cho mình.”
So ‘‘ajja bhājessāma, sve bhājessāmā’’ti bhaṇḍaṃ bhājetuṃ na icchi.
So he did not wish to divide the goods, saying, "We will divide today, we will divide tomorrow."
Người ấy nói: “Hôm nay chúng ta sẽ chia, ngày mai chúng ta sẽ chia,” không muốn chia tài sản.
Atha naṃ paṇḍitavāṇijo akāmakaṃ nippīḷetvā bhājāpetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā katapaṭisanthāro ‘‘atipapañco te kato, idhāgantvāpi cirena buddhupaṭṭhānaṃ āgatosī’’ti vutte taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi.
Then the wise merchant, pressing him against his will, made him divide the goods and went to the monastery. Having paid homage to the Teacher and exchanged greetings, when asked, "You have made a great delay; even after coming here, you have been late in attending the Buddha," he reported the incident to the Blessed One.
Sau đó, thương gia trí tuệ (paṇḍitavāṇijo) ép buộc người kia (kūṭavāṇijo) không muốn, chia tài sản xong, đi đến tu viện, đảnh lễ Đức Bổn Sư. Sau khi đã chào hỏi, khi Đức Bổn Sư nói: “Ngươi đã gây ra quá nhiều rắc rối, dù đến đây nhưng rất lâu mới đến hầu Phật,” thì ông ta đã trình bày sự việc đó lên Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘na kho so, upāsaka, idāneva kūṭavāṇijo, pubbepi kūṭavāṇijoyeva.
The Teacher said, "Upāsaka, he was not a fraudulent merchant only now; he was a fraudulent merchant in the past too.
Đức Bổn Sư nói: “Này cư sĩ, kẻ gian thương đó không phải chỉ bây giờ mới là gian thương, mà trước đây cũng đã là gian thương rồi.
Idāni pana taṃ vañcetukāmo jāto, pubbe paṇḍitepi vañcetuṃ ussahī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
Now he wished to deceive you, but in the past, he even attempted to deceive the wise," and being requested by him, the Teacher related a past event.
Bây giờ thì hắn ta muốn lừa dối ngươi, nhưng trước đây hắn ta đã từng cố gắng lừa dối cả những người trí tuệ.” Nói vậy xong, khi được ông ta thỉnh cầu, Đức Bổn Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ vāṇijakule nibbatti, nāmaggahaṇadivase cassa ‘‘paṇḍito’’ti nāmaṃ akaṃsu.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a merchant family in Bārāṇasī, and on his naming day, they named him "Paṇḍita."
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình thương gia ở Bārāṇasī, và vào ngày đặt tên, họ đã đặt tên cho ngài là “Paṇḍita” (Người Trí Tuệ).
So vayappatto aññena vāṇijena saddhiṃ ekato hutvā vaṇijjaṃ karoti, tassa ‘‘atipaṇḍito’’ti nāmaṃ ahosi.
When he came of age, he traded together with another merchant, whose name was "Atipaṇḍita."
Khi trưởng thành, ngài cùng với một thương gia khác làm ăn, và người đó có tên là “Atipaṇḍita” (Người Siêu Trí Tuệ).
Te bārāṇasito pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ ādāya janapadaṃ gantvā vaṇijjaṃ katvā laddhalābhā puna bārāṇasiṃ āgamiṃsu.
They took goods in five hundred carts from Bārāṇasī to the countryside, conducted their trade, gained profit, and then returned to Bārāṇasī.
Họ mang năm trăm xe hàng từ Bārāṇasī đi đến các vùng nông thôn, buôn bán, thu được lợi nhuận, rồi trở về Bārāṇasī.
Atha nesaṃ bhaṇḍabhājanakāle atipaṇḍito āha ‘‘mayā dve koṭṭhāsā laddhabbā’’ti.
Then, at the time of dividing the goods, Atipaṇḍita said, "I should receive two portions."
Đến lúc chia hàng, Atipaṇḍita nói: “Tôi phải nhận hai phần.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Tvaṃ paṇḍito, ahaṃ atipaṇḍito.
"You are Paṇḍita, I am Atipaṇḍita.
“Ông là Paṇḍita, tôi là Atipaṇḍita.
Paṇḍito ekaṃ laddhuṃ arahati, atipaṇḍito dve’’ti.
Paṇḍita deserves one, Atipaṇḍita two."
Paṇḍita xứng đáng nhận một phần, Atipaṇḍita xứng đáng nhận hai phần.”
‘‘Nanu amhākaṃ dvinnaṃ bhaṇḍamūlakampi goṇādayopi samasamāyeva, tvaṃ kasmā dve koṭṭhāse laddhuṃ arahasī’’ti.
“Are not the capital goods and the oxen, etc., of both of us equal? Why are you entitled to two shares?”
“Chẳng phải vốn liếng hàng hóa và bò của cả hai chúng ta đều bằng nhau sao? Tại sao ông lại xứng đáng nhận hai phần?”
‘‘Atipaṇḍitabhāvenā’’ti.
“Because of being overly clever.”
“Vì tôi là Atipaṇḍita.”
Evaṃ te kathaṃ vaḍḍhetvā kalahaṃ akaṃsu.
Thus, they prolonged the discussion and quarreled.
Cứ thế, họ tranh cãi và gây gổ.
Tato atipaṇḍito ‘‘attheko upāyo’’ti cintetvā attano pitaraṃ ekasmiṃ susirarukkhe pavesetvā ‘‘tvaṃ amhesu āgatesu ‘atipaṇḍito dve koṭṭhāse laddhuṃ arahatī’ti vadeyyāsī’’ti vatvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, mayhaṃ dvinnaṃ koṭṭhāsānaṃ yuttabhāvaṃ vā ayuttabhāvaṃ vā esā rukkhadevatā jānāti, ehi, taṃ pucchissāmā’’ti taṃ tattha netvā ‘‘ayye rukkhadevate, amhākaṃ aṭṭaṃ pacchindā’’ti āha.
Then the overly clever man, thinking “There is a way,” put his father inside a hollow tree and said, “When we arrive, you should say, ‘The overly clever man is entitled to two shares.’” Having said this, he approached the Bodhisatta and said, “Friend, this tree deity knows whether my claim to two shares is right or wrong. Come, let’s ask her.” Having led him there, he said, “Venerable tree deity, please settle our dispute.”
Sau đó, Atipaṇḍita nghĩ: “Có một cách,” rồi đưa cha mình vào một cái cây rỗng, nói: “Khi chúng ta đến, cha hãy nói: ‘Atipaṇḍita xứng đáng nhận hai phần’.” Nói xong, hắn ta đến gặp Bồ Tát và nói: “Này bạn, vị thần cây này biết việc tôi có xứng đáng hai phần hay không. Hãy đến, chúng ta sẽ hỏi vị ấy.” Rồi hắn ta dẫn Bồ Tát đến đó và nói: “Kính thưa thần cây, xin ngài hãy phán quyết vụ việc của chúng con.”
Athassa pitā saraṃ parivattetvā ‘‘tena hi kathethā’’ti āha.
Then his father, changing his voice, said, “In that case, speak.”
Sau đó, cha của hắn ta thay đổi giọng nói và nói: “Vậy thì hãy trình bày đi.”
‘‘Ayye, ayaṃ paṇḍito, ahaṃ atipaṇḍito.
“Venerable one, this one is clever, and I am overly clever.
“Kính thưa thần cây, ông ấy là Paṇḍita, tôi là Atipaṇḍita.
Amhehi ekato vohāro kato, tattha kena kiṃ laddhabbanti.
We engaged in a joint transaction. What should each of us receive from it?”
Chúng con đã cùng nhau kinh doanh, vậy ai nên nhận bao nhiêu.
Paṇḍitena eko koṭṭhāso, atipaṇḍitena pana dve koṭṭhāsā laddhabbā’’ti.
“The clever man should receive one share, but the overly clever man should receive two shares.”
Paṇḍita nên nhận một phần, còn Atipaṇḍita nên nhận hai phần.”
Bodhisatto evaṃ vinicchitaṃ aṭṭaṃ sutvā ‘‘idāni devatābhāvaṃ vā adevatābhāvaṃ vā jānissāmī’’ti palālaṃ āharitvā susiraṃ pūretvā aggiṃ adāsi, atipaṇḍitassa pitā jālāya phuṭṭhakāle aḍḍhajjhāmena sarīrena upari āruyha sākhaṃ gahetvā olambanto bhūmiyaṃ patitvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, having heard the dispute thus decided, thought, “Now I shall know whether it is a deity or not.” He brought straw, filled the hollow, and set it on fire. When the flames touched him, the overly clever man’s father, with a half-burnt body, climbed up, grabbed a branch, hung down, fell to the ground, and uttered this verse—
Bồ Tát nghe phán quyết như vậy, nghĩ: “Bây giờ ta sẽ biết đây là thần hay không phải thần,” rồi mang rơm khô đến, nhét đầy vào chỗ rỗng và châm lửa. Khi ngọn lửa bùng lên, cha của Atipaṇḍita với thân thể cháy xém một nửa, trèo lên, nắm lấy cành cây và rơi xuống đất, rồi nói bài kệ này –
Tattha sādhu kho paṇḍito nāmāti imasmiṃ loke paṇḍiccena samannāgato kāraṇākāraṇaññū puggalo sādhu sobhano.
Therein, sādhu kho paṇḍito nāmāti: in this world, a person endowed with cleverness, who knows what is proper and improper, is good and excellent.
Trong đó, sādhu kho paṇḍito nāmā có nghĩa là, trên đời này, người có trí tuệ, biết lý lẽ và phi lý thì tốt đẹp.
Atipaṇḍitoti nāmamattena atipaṇḍito kūṭapuriso na tveva varaṃ.
Atipaṇḍitoti: an overly clever, deceitful person merely by name is not at all superior.
Atipaṇḍito là kẻ gian xảo chỉ có tên là siêu trí tuệ, không phải là người tốt.
Manamhi upakūḷitoti thokenamhi jhāmo, aḍḍhajjhāmakova muttoti attho.
Manamhi upakūḷitoti: I am slightly scorched, meaning I was released half-burnt.
Manamhi upakūḷito có nghĩa là ta bị cháy một chút, tức là bị cháy xém một nửa.
Te ubhopi majjhe bhinditvā samaññeva koṭṭhāsaṃ gaṇhitvā yathākammaṃ gatā.
Both of them divided it equally in the middle, took their shares, and went their ways according to their kamma.
Cả hai người họ đã chia đôi tài sản và nhận phần bằng nhau, rồi ai nấy đi theo nghiệp của mình.
Parosahassampi samāgatānanti idaṃ satthā jetavane viharanto puthujjanapucchāpañcakaṃ ārabbha kathesi.
Parosahassampi samāgatānanti: this was taught by the Teacher while dwelling at Jetavana, concerning the five questions of ordinary people.
Parosahassampi samāgatānaṃ (Dù hơn ngàn người tụ họp) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài đang ngự tại Jetavana, liên quan đến năm câu hỏi của phàm phu.
Vatthu sarabhajātake (jā. 1.13.134 ādayo) āvi bhavissati.
The story will appear in the Sarabhajātakā.
Câu chuyện sẽ được trình bày rõ trong Sarabhajātakā.
Ekasmiṃ pana samaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, dasabalena saṃkhittena kathitaṃ dhammasenāpati sāriputto vitthārena byākāsī’’ti therassa guṇaṃ kathayamānā nisīdiṃsu.
At one time, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and sat discussing the virtues of the Elder, saying, “Friends, the Dhamma General Sāriputta expounded in detail what the Ten-Powered One spoke concisely.”
Một thời, các tỳ khưu tụ họp tại Pháp đường, ngồi bàn về đức hạnh của trưởng lão Sāriputta: “Này chư hiền, Pháp tướng Sāriputta đã giải thích rộng rãi những điều Đức Thập Lực đã nói vắn tắt.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, sāriputto idāneva mayā saṃkhittena bhāsitaṃ vitthārena byākaroti, pubbepi byākāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what topic are you gathered to discuss now?” When told, “This topic,” he said, “Bhikkhus, Sāriputta does not only now expound in detail what I have spoken concisely; he did so in the past as well,” and he brought up a past story.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này,” ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ Sāriputta mới giải thích rộng rãi những điều ta nói vắn tắt, mà trước đây cũng đã giải thích như vậy rồi.” Nói xong, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā himavante vihāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family, learned all arts in Takkasīlā, renounced sensual pleasures, took up the ascetic’s life, developed the five Abhiññā and eight Samāpattis, and dwelt in the Himalayas.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào một gia đình Bà La Môn phương Bắc, học tất cả các nghề ở Takkasilā, từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ, thành tựu năm thắng trí và tám thiền định, rồi sống ở Hy Mã Lạp Sơn.
Parivāropissa pañca tāpasasatāni ahesuṃ.
His retinue consisted of five hundred ascetics.
Đoàn tùy tùng của ngài có năm trăm đạo sĩ.
Athassa jeṭṭhantevāsiko vassārattasamaye upaḍḍhaṃ isigaṇaṃ ādāya loṇambilasevanatthāya manussapathaṃ agamāsi.
Then, during the rainy season, his chief disciple took half of the ascetic community and went to human habitations to partake of salt and sour flavors.
Sau đó, vào mùa mưa, vị đệ tử lớn nhất của ngài dẫn một nửa số đạo sĩ đi đến vùng người ở để tìm muối và vị chua.
Tadā bodhisattassa kālakiriyāsamayo jāto.
At that time, the Bodhisatta’s time of death arrived.
Khi đó, Bồ Tát đã đến lúc viên tịch.
Atha naṃ antevāsikā ‘‘ācariya, kataro vo guṇo laddho’’ti adhigamaṃ pucchiṃsu.
Then his disciples asked him about his attainments, saying, “Teacher, what attainment have you achieved?”
Sau đó, các đệ tử hỏi ông: “Thưa thầy, thầy đã chứng đắc được phẩm hạnh nào?”
So ‘‘natthi kiñcī’’ti vatvā ābhassarabrahmaloke nibbatti.
He said, “Nothing at all,” and was reborn in the Ābhassara Brahma-world.
Ông ấy nói: “Không có gì cả,” rồi tái sinh vào cõi Phạm thiên Ábhassara.
Bodhisattā hi arūpasamāpattilābhino hutvāpi abhabbaṭṭhānattā āruppe na nibbattanti.
Indeed, Bodhisattas, even having attained formless absorptions, do not get reborn in the formless realms due to their unsuitability.
Chư Bồ-tát, dù đã chứng đắc các thiền vô sắc, nhưng do không thể tái sinh vào cõi vô sắc, nên không tái sinh ở đó.
Antevāsikā ‘‘ācariyassa adhigamo natthī’’ti āḷāhane sakkāraṃ na kariṃsu.
The disciples, thinking, “Our teacher has no attainment,” did not perform honors at his funeral pyre.
Các đệ tử nghĩ: “Thầy không có chứng đắc gì,” nên không thực hiện lễ cúng dường tại nơi hỏa táng.
Jeṭṭhantevāsiko āgantvā ‘‘kahaṃ ācariyo’’ti pucchitvā ‘‘kālakato’’ti sutvā ‘‘api ācariyaṃ adhigamaṃ pucchitthā’’ti āha.
The chief disciple came, asked, "Where is the teacher?", and on hearing "He has passed away," asked, "Did you ask the teacher about his attainment?"
Trưởng đệ tử đến hỏi: “Thầy ở đâu?” Nghe nói “Thầy đã qua đời,” liền hỏi: “Các con có hỏi thầy về sự chứng đắc không?”
‘‘Āma, pucchimhā’’ti.
"Yes, we asked," they replied.
“Dạ, chúng con có hỏi.”
‘‘Kiṃ kathesī’’ti?
"What did he say?"
“Thầy đã nói gì?”
‘‘Natthi kiñcīti tena vuttaṃ, athassa amhehi sakkāro na kato’’ti āhaṃsu.
"He said, 'There is nothing,' so we did not pay him respect," they answered.
Họ nói: “Thầy nói không có gì cả, nên chúng con không cúng dường.”
Jeṭṭhantevāsiko ‘‘tumhe ācariyassa vacanatthaṃ na jānātha, ākiñcaññāyatanasamāpattilābhī ācariyo’’ti āha.
The chief disciple said, "You do not understand the meaning of the teacher's words. The teacher had attained the ākiñcaññāyatana samāpatti."
Trưởng đệ tử nói: “Các con không hiểu ý nghĩa lời nói của thầy. Thầy đã chứng đắc thiền Vô sở hữu xứ (ākiñcaññāyatana-samāpatti).”
Te tasmiṃ punappunaṃ kathentepi na saddahiṃsu.
Even though he spoke repeatedly, they did not believe him.
Dù ông ấy lặp đi lặp lại nhiều lần, họ vẫn không tin.
Bodhisatto taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘andhabālā mama jeṭṭhantevāsikassa vacanaṃ na saddahanti.
The Bodhisatta, knowing that reason, thought, "These blind fools do not believe the words of my chief disciple.
Bồ-tát biết được sự việc đó, nghĩ: “Những kẻ ngu dốt này không tin lời của trưởng đệ tử của ta.
Imaṃ tesaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ karissāmī’’ti brahmalokā āgantvā assamapadamatthake mahantenānubhāvena ākāse ṭhatvā jeṭṭhantevāsikassa paññānubhāvaṃ vaṇṇento imaṃ gāthamāha –
I will make this matter clear to them." He came from the Brahma-world, stood in the sky above the hermitage with great power, and extolling the wisdom of the chief disciple, uttered this verse:
Ta sẽ làm cho sự việc này rõ ràng với họ.” Ngài từ cõi Phạm thiên đến, đứng trên không trung phía trên đạo tràng với uy lực lớn, ca ngợi trí tuệ của trưởng đệ tử và nói bài kệ này:
Tattha parosahassampīti atirekasahassampi.
Therein, parosahassampi means even more than a thousand.
Trong đó, parosahassampī có nghĩa là hơn một ngàn.
Samāgatānanti sannipatitānaṃ bhāsitassa atthaṃ jānituṃ asakkontānaṃ bālānaṃ.
Samāgatānaṃ refers to the assembled fools who are unable to understand the meaning of what is spoken.
Samāgatānaṃ có nghĩa là những kẻ ngu dốt đã tụ tập mà không thể hiểu ý nghĩa của lời đã nói.
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññāti te evaṃ samāgatā apaññā ime bālatāpasā viya vassasatampi vassasahassampi rodeyyuṃ parideveyyuṃ, rodamānāpi pana atthaṃ vā kāraṇaṃ vā neva jāneyyunti dīpeti.
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā means that those unwise people, thus assembled, like these foolish ascetics, would weep and lament for a hundred years or even a thousand years, but even while weeping, they would not understand the meaning or the reason, thus it is shown.
Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññā có nghĩa là những kẻ vô trí đã tụ tập như vậy, giống như những đạo sĩ ngu dốt này, có thể khóc than suốt trăm năm, thậm chí ngàn năm; nhưng dù khóc than, họ cũng không hiểu ý nghĩa hay nguyên nhân.
Ekova seyyo puriso sapaññoti evarūpānaṃ bālānaṃ parosahassatopi eko paṇḍitapurisova seyyo varataroti attho.
Ekova seyyo puriso sapañño means that one wise person is better and more excellent than a thousand or more of such fools.
Ekova seyyo puriso sapañño có nghĩa là một người hiền trí thì tốt hơn, ưu việt hơn cả ngàn kẻ ngu dốt như vậy.
Kīdiso sapaññoti?
What kind of wise person?
Người có trí tuệ như thế nào?
Yo bhāsitassa vijānāti atthaṃ ayaṃ jeṭṭhantevāsiko viyāti.
Yo bhāsitassa vijānāti atthaṃ is like this chief disciple.
Yo bhāsitassa vijānāti atthaṃ nghĩa là người hiểu được ý nghĩa của lời đã nói, giống như trưởng đệ tử này.
Asātaṃ sātarūpenāti idaṃ satthā kuṇḍiyanagaraṃ upanissāya kuṇḍadhānavane viharanto koliyarājadhītaraṃ suppavāsaṃ upāsikaṃ ārabbha kathesi.
Asātaṃ sātarūpenā (What is disagreeable in the form of agreeable) – The Teacher spoke this while dwelling in the Kuṇḍadhāna forest near Kuṇḍiya city, concerning the female lay follower Suppavāsā, daughter of the Koliyas.
Asātaṃ sātarūpenā— Câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại rừng Kuṇḍadhāna, gần thành Kuṇḍiya, liên quan đến nữ cư sĩ Suppavāsā, con gái của vua Koliya.
Sā hi tasmiṃ samaye satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhā ahosi, adhimattā vedanā pavattiṃsu.
Indeed, at that time, she had carried a fetus in her womb for seven years and had been in obstructed labor for seven days; excessive pains arose.
Vào thời điểm đó, bà đã mang thai bảy năm và bị khó sinh suốt bảy ngày, phải chịu những cơn đau dữ dội.
Sā evaṃ adhimattavedanābhibhūtāpi ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā, yo evarūpassa dukkhassa pahānāya dhammaṃ deseti.
Though overwhelmed by such excessive pains, she endured with these three thoughts: "Truly, the Blessed One, the Perfectly Enlightened One, teaches the Dhamma for the abandonment of such suffering.
Dù bị những cơn đau dữ dội hành hạ, bà vẫn suy nghĩ với ba tư niệm này: “Đức Thế Tôn, bậc Chánh Đẳng Giác, thật sự là người đã thuyết pháp để đoạn trừ nỗi khổ như vậy.
Suppaṭipanno vata tassa bhagavato sāvakasaṅgho, yo evarūpassa dukkhassa pahānāya paṭipanno.
Truly, the Sangha of the Blessed One's disciples is practicing well, practicing for the abandonment of such suffering.
Tăng đoàn đệ tử của Đức Thế Tôn thật sự là những người đã tu tập đúng đắn để đoạn trừ nỗi khổ như vậy.
Susukhaṃ vata nibbānaṃ, yattheva rūpaṃ dukkhaṃ natthī’’ti (udā. 18) imehi tīhi vitakkehi adhivāsesi.
Truly, Nibbāna is utterly pleasant, where such suffering does not exist."
Niết Bàn thật sự là an lạc, nơi không có khổ đau hình sắc nào cả.”
Sā sāmikaṃ pakkosetvā tañca attano pavattiṃ vandanasāsanañca ārocetuṃ satthu santikaṃ pesesi.
She called her husband and sent him to the Teacher to inform Him of her condition and her message of homage.
Bà gọi chồng đến và sai ông đến gặp Đức Phật để báo tin về tình trạng của mình và lời đảnh lễ.
Satthā vandanasāsanaṃ sutvāva ‘‘sukhinī hotu suppavāsā koliyadhītā, sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti āha.
As soon as the Teacher heard the message of homage, He said, "May Suppavāsā, the daughter of the Koliyas, be happy, healthy, and give birth to a healthy son."
Đức Phật vừa nghe lời đảnh lễ liền nói: “Mong cho nữ nhân Suppavāsā, con gái vua Koliya, được an lạc, được khỏe mạnh, sinh ra một đứa con khỏe mạnh!”
Saha vacaneneva pana bhagavato suppavāsā koliyadhītā sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyi.
And immediately upon the Blessed One's words, Suppavāsā, the daughter of the Koliyas, happily and healthily gave birth to a healthy son.
Ngay khi Đức Thế Tôn vừa dứt lời, nữ nhân Suppavāsā, con gái vua Koliya, đã an lạc, khỏe mạnh và sinh ra một đứa con khỏe mạnh.
Athassā sāmiko gehaṃ gantvā taṃ vijātaṃ disvā ‘‘acchariyaṃ vata, bho’’ti ativiya tathāgatassa ānubhāvena acchariyabbhutacittajāto ahosi.
Then her husband went home, saw that she had given birth, and was exceedingly filled with wonder and amazement at the Tathāgata's power, exclaiming, "Truly, this is amazing!"
Sau đó, chồng bà về nhà, thấy bà đã sinh con, liền vô cùng ngạc nhiên và kinh ngạc trước uy lực của Đức Như Lai, thốt lên: “Thật kỳ diệu thay!”
Suppavāsāpi puttaṃ vijāyitvā sattāhaṃ buddhappamukhassa saṅghassa dānaṃ dātukāmā puna nimantanatthāya taṃ pesesi.
Suppavāsā, having given birth to her son, wished to offer alms to the Sangha headed by the Buddha for seven days, so she sent her husband again to invite them.
Suppavāsā, sau khi sinh con, muốn cúng dường Đức Phật và Tăng đoàn trong bảy ngày, nên lại sai chồng đi thỉnh Ngài.
Tena kho pana samayena mahāmoggallānassa upaṭṭhākena buddhappamukho saṅgho nimantito hoti.
At that time, the Sangha headed by the Buddha had been invited by the attendant of Mahāmoggallāna.
Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu đã được một người hộ độ của Đại Mục Kiền Liên thỉnh mời.
Satthā suppavāsāya dānassa okāsadānatthāya theraṃ tassa santikaṃ pesetvā taṃ saññāpetvā sattāhaṃ tassā dānaṃ paṭiggahesi saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher, to make room for Suppavāsā's alms-giving, sent the elder to him, persuaded him, and then accepted alms from her for seven days, together with the community of monks.
Đức Phật đã sai vị Trưởng lão đến gặp người đó để xin nhường cơ hội cúng dường của Suppavāsā, và sau khi thuyết phục được, Ngài đã nhận sự cúng dường của bà cùng với Tăng đoàn trong bảy ngày.
Sattame pana divase suppavāsā puttaṃ sīvalikumāraṃ maṇḍetvā satthārañceva bhikkhusaṅghañca vandāpesi.
On the seventh day, Suppavāsā adorned her son, Prince Sīvali, and had him pay homage to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus.
Vào ngày thứ bảy, Suppavāsā trang điểm cho con trai mình, hoàng tử Sīvali, và sai cậu bé đảnh lễ Đức Phật và Tăng đoàn.
Tasmiṃ paṭipāṭiyā sāriputtattherassa santikaṃ nīte thero tena saddhiṃ ‘‘kacci te, sīvali, khamanīya’’nti paṭisanthāramakāsi.
When he was led in due course to the Elder Sāriputta, the Elder exchanged greetings with him, saying, “Is it well with you, Sīvali?”
Khi cậu bé được dẫn đến chỗ Trưởng lão Sāriputta theo thứ tự, vị Trưởng lão đã hỏi thăm cậu: “Này Sīvali, con có khỏe không?”
So ‘‘kuto me, bhante, sukhaṃ, svāhaṃ satta vassāni lohitakumbhiyaṃ vasi’’nti therena saddhiṃ evarūpaṃ kathaṃ kathesi.
He spoke thus with the Elder: “How can I be well, Venerable Sir? I dwelt for seven years in a blood-filled womb.”
Cậu bé nói với vị Trưởng lão: “Bạch Đại đức, làm sao con có thể an lạc được, con đã sống trong một vũng máu suốt bảy năm.” Cậu bé đã nói chuyện như vậy với vị Trưởng lão.
Suppāvāsā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sattāhajāto me putto anubuddhena dhammasenāpatinā saddhiṃ mantetī’’ti somanassappattā ahosi.
Hearing his words, Suppavāsā was filled with joy, thinking, “My son, born just seven days ago, is conversing with the fully enlightened General of the Dhamma.”
Suppavāsā nghe lời con nói, vô cùng hoan hỷ: “Con trai ta mới bảy ngày tuổi mà đã đàm đạo với Pháp tướng quân của bậc Chánh Đẳng Giác!”
Satthā ‘‘api nu suppavāse aññepi evarūpe putte icchasī’’ti āha.
The Teacher said, “Suppavāsā, do you wish for other sons like this?”
Đức Phật hỏi: “Này Suppavāsā, bà có muốn có thêm những đứa con như vậy không?”
‘‘Sace, bhante, evarūpe aññe satta putte labheyyaṃ, iccheyyamevāha’’nti.
“Venerable Sir, if I could obtain seven other sons like this, I would indeed wish for them.”
“Bạch Thế Tôn, nếu con có thể có thêm bảy đứa con như vậy, con sẽ rất muốn.”
Satthā udānaṃ udānetvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher uttered an udāna, gave his approval, and departed.
Đức Phật đã thốt lên lời cảm hứng (udāna) và tùy hỷ công đức rồi rời đi.
Sīvalikumāropi kho sattavassikakāleyeva sāsane uraṃ datvā pabbajitvā paripuṇṇavasso upasampadaṃ labhitvā puññavā lābhaggappatto hutvā pathaviṃ unnādetvā arahattaṃ patvā puññavantānaṃ antare etadaggaṭṭhānaṃ pāpuṇi.
Prince Sīvali, at the age of seven, dedicated himself to the Dispensation, went forth, and after completing his years, received the higher ordination. Being meritorious and foremost in gains, he made the earth resound, attained Arahantship, and reached the foremost position among the meritorious.
Hoàng tử Sīvali cũng vậy, khi mới bảy tuổi đã xuất gia trong giáo pháp, thọ giới Tỳ-kheo khi đủ tuổi, trở thành người có phước báu và đạt đến địa vị tối thắng về lợi lộc, làm chấn động địa cầu, chứng đắc A-la-hán và đạt đến vị trí tối thượng trong số những người có phước báu.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, sīvalitthero nāma evarūpo mahāpuñño patthitapatthano pacchimabhavikasatto satta vassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji, aho mātāputtā mahantaṃ dukkhaṃ anubhaviṃsu, kiṃ nu kho kammaṃ akaṃsū’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
Then, one day, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall and raised the topic of conversation: “Friends, the Elder Sīvali, such a greatly meritorious being, a candidate for the final existence, whose aspirations were fulfilled, dwelt for seven years in a blood-filled womb and suffered a difficult birth for seven days. Oh, mother and son endured great suffering! What karma did they commit?”
Một ngày nọ, các Tỳ-kheo tụ họp tại Pháp đường và bắt đầu câu chuyện: “Này các hiền giả, Trưởng lão Sīvali, một bậc đại phước báu, một chúng sinh cuối cùng đã phát nguyện, đã sống trong một vũng máu suốt bảy năm và bị khó sinh suốt bảy ngày. Ôi, mẹ con họ đã chịu đựng nỗi khổ lớn lao! Họ đã tạo nghiệp gì vậy?”
Satthā tatthāgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, sīvalino mahāpuññatova satta vassāni lohitakumbhiyaṃ nivāso ca sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvappatti ca attanā katakammamūlakāva, suppavāsāyapi satta vassāni kucchinā gabbhapariharaṇadukkhañca sattāhaṃ mūḷhagabbhadukkhañca attanā katakammamūlakamevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came there, asked, “Bhikkhus, what is the topic of your present discussion?” and when told, “This is it,” he said, “Bhikkhus, Sīvali’s dwelling for seven years in a blood-filled womb and his suffering a difficult birth for seven days were due to his own past karma, even with his great merit. And Suppavāsā’s suffering of carrying the fetus in her womb for seven years and the difficult birth for seven days were also due to her own past karma.” Having said this, being requested by them, he recounted a past event.
Đức Phật đến đó, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi đàm đạo về chuyện gì?” Khi được trả lời là “Chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, việc Sīvali đại phước báu phải sống trong vũng máu suốt bảy năm và bị khó sinh suốt bảy ngày đều bắt nguồn từ nghiệp mà chính cậu ấy đã tạo. Việc Suppavāsā phải chịu đựng nỗi khổ mang thai bảy năm và khó sinh bảy ngày cũng đều bắt nguồn từ nghiệp mà chính bà ấy đã tạo.” Sau khi nói vậy, được các Tỳ-kheo thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā pitu accayena rajjaṃ patvā dhammena rajjaṃ kāresi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was conceived in the womb of his chief queen. When he came of age, he learned all arts in Takkasilā, and upon his father’s demise, he attained kingship and ruled righteously.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào bụng hoàng hậu của ông, khi trưởng thành, Ngài đã học tất cả các nghề thủ công ở Takkasilā, và sau khi vua cha qua đời, Ngài đã lên ngôi và trị vì vương quốc một cách công bằng.
Tasmiṃ samaye kosalamahārājā mahantena balenāgantvā bārāṇasiṃ gahetvā rājānaṃ māretvā tasseva aggamahesiṃ attano aggamahesiṃ akāsi.
At that time, the King of Kosala came with a great army, seized Bārāṇasī, killed the king, and made his chief queen his own chief queen.
Vào thời điểm đó, Đại vương Kosala đã đến với một đội quân lớn, chiếm Bārāṇasī, giết chết vị vua đó và lấy hoàng hậu của ông làm hoàng hậu của mình.
Bārāṇasirañño pana putto pitu maraṇakāle niddhamanadvārena palāyitvā balaṃ saṃharitvā bārāṇasiṃ āgantvā avidūre nisīditvā tassa rañño paṇṇaṃ pesesi ‘‘rajjaṃ vā detu yuddhaṃ vā’’ti.
However, the son of the King of Bārāṇasī, having escaped through a secret passage at the time of his father’s death, gathered an army, came to Bārāṇasī, and settled not far away. He sent a message to that king, saying, “Either give up the kingdom or fight.”
Con trai của vua Bārāṇasī, vào lúc vua cha qua đời, đã trốn thoát qua một lối thoát bí mật, tập hợp lực lượng và trở về Bārāṇasī, đóng quân gần đó và gửi một lá thư cho vị vua kia: “Hãy trả lại vương quốc hoặc chiến đấu.”
So ‘‘yuddhaṃ demī’’ti paṭipaṇṇaṃ pesesi.
The king sent a return message, saying, “I will fight.”
Vị vua kia đã gửi thư trả lời: “Chúng ta sẽ chiến đấu.”
Rājakumārassa pana mātā taṃ sāsanaṃ sutvā ‘‘yuddhena kammaṃ natthi, sabbadisāsu sañcāraṃ pacchinditvā bārāṇasinagaraṃ parivāretu, tato dārūdakabhattaparikkhayena kilantamanussaṃ nagaraṃ vināva yuddhena gaṇhissasī’’ti paṇṇaṃ pesesi.
But the prince’s mother, hearing that message, sent a message saying, “There is no need for battle. Cut off communication in all directions and surround the city of Bārāṇasī. Then, you will capture the city without battle, as its people will be exhausted from lack of wood, water, and food.”
Tuy nhiên, mẹ của hoàng tử nghe tin đó, đã gửi thư khuyên: “Không cần chiến đấu. Hãy cắt đứt mọi đường tiếp tế và bao vây thành Bārāṇasī. Khi đó, thành phố sẽ kiệt sức vì thiếu củi, nước và lương thực, con sẽ chiếm được nó mà không cần chiến đấu.”
So mātu sāsanaṃ sutvā satta divasāni sañcāraṃ pacchinditvā nagaraṃ rundhi, nāgarā sañcāraṃ alabhamānā sattame divase tassa rañño sīsaṃ gahetvā kumārassa adaṃsu.
Hearing his mother’s message, he cut off communication and blockaded the city for seven days. The citizens, unable to communicate, took the king’s head on the seventh day and gave it to the prince.
Hoàng tử nghe lời mẹ, đã cắt đứt đường tiếp tế và bao vây thành phố trong bảy ngày. Các cư dân thành phố, không nhận được tiếp tế, vào ngày thứ bảy đã chặt đầu vị vua kia và dâng cho hoàng tử.
Kumāro pana nagaraṃ pavisitvā rajjaṃ gahetvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
The prince then entered the city, took the kingship, and at the end of his life, went according to his karma.
Hoàng tử sau đó đã vào thành, lên ngôi và khi hết tuổi thọ, đã đi theo nghiệp của mình.
So etarahi satta divasāni sañcāraṃ pacchinditvā nagaraṃ rundhitvā gahitakammanissandena satta vassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji.
He, having cut off communication and blockaded the city for seven days, as a result of that karma, dwelt for seven years in a blood-filled womb and suffered a difficult birth for seven days.
Do đó, bây giờ, sau khi cắt đứt đường giao thông trong bảy ngày, bao vây thành phố, và do hậu quả của nghiệp đã gây ra, ngài đã sống bảy năm trong bụng mẹ như một thai nhi bị tắc nghẽn trong bảy ngày.
Yaṃ pana so padumuttarassa bhagavato pādamūle ‘‘lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti mahādānaṃ datvā patthanaṃ akāsi, yañca vipassibuddhakāle nāgarehi saddhiṃ sahassagghanakaṃ guḷadadhiṃ datvā patthanamakāsi, tassānubhāvena lābhīnaṃ aggo jāto.
But because he had made a great offering and an aspiration at the feet of the Buddha Padumuttara, saying, “May I be foremost among those who receive gains,” and because he had made an aspiration with the citizens during the time of Vipassī Buddha by offering jaggery and curd worth a thousand, by the power of that, he became foremost among those who receive gains.
Còn việc ngài đã cúng dường đại thí dưới chân Đức Phật Padumuttara với lời nguyện “mong con trở thành bậc tối thắng về lợi lộc”, và việc ngài đã cùng với dân chúng cúng dường sữa đông đường trị giá một ngàn (đồng tiền) vào thời Đức Phật Vipassī với lời nguyện, nhờ oai lực của việc ấy, ngài đã trở thành bậc tối thắng về lợi lộc.
Suppavāsāpi ‘‘nagaraṃ rundhitvā gaṇha, tātā’’ti pesitabhāvena satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhā jātā.
Suppavāsā, too, having been sent with the message, “Blockade and take the city, my dear son,” carried the fetus in her womb for seven years, and was born after seven days of being a difficult birth.
Suppavāsā cũng vậy, do việc đã được sai đi với lời “hãy bao vây thành phố và chiếm lấy, con ơi”, bà đã mang thai trong bụng bảy năm và sinh ra một thai nhi bị tắc nghẽn trong bảy ngày.
Tattha asātaṃ sātarūpenāti amadhurameva madhurapatirūpakena.
There, asātaṃ sātarūpena means the unpleasant itself in the guise of the pleasant.
Trong đó, cái không đáng ưa dưới hình tướng đáng ưa nghĩa là cái không ngọt dưới hình tướng như ngọt.
Pamattamativattatīti asātaṃ appiyaṃ dukkhanti etaṃ tividhampi etena sātarūpādinā ākārena sativippavāsavasena pamattaṃ puggalaṃ ativattati abhibhavati ajjhottharatīti attho.
Pamattamativattatīti means that these three, the unpleasant, the disagreeable, and suffering, in the guise of the pleasant and so on, overcome, overpower, and overwhelm the heedless person due to their forgetfulness, this is the meaning.
Vượt qua kẻ phóng dật nghĩa là cái không đáng ưa, cái không vui, cái khổ—cả ba điều này—với hình tướng đáng ưa v.v., vượt qua, chế ngự, và áp đảo người phóng dật do sự quên lãng chánh niệm; đó là ý nghĩa.
Idaṃ bhagavatā yañca te mātāputtā iminā gabbhapariharaṇagabbhavāsasaṅkhātena asātādinā pubbe nagararundhanasātādipatirūpakena ajjhotthaṭā, yañca idāni sā upāsikā punapi sattakkhattuṃ evarūpaṃ asātaṃ appiyaṃ dukkhaṃ pemavatthubhūtena puttasaṅkhātena sātādipatirūpakena ajjhotthaṭā hutvā tathā avaca, taṃ sabbampi sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
It should be understood that this was spoken by the Blessed One with reference to both the mother and son who were formerly overwhelmed by the unpleasant, etc., in the guise of the pleasant, etc., of the city blockade, and also to the female lay follower who, having been overwhelmed by such unpleasant, disagreeable suffering in the guise of the beloved son, spoke thus again seven times.
Điều này được Đức Thế Tôn nói đến để chỉ tất cả những gì mà mẹ con họ đã bị áp đảo bởi cái không đáng ưa v.v. dưới hình tướng đáng ưa v.v. của việc bao vây thành phố trước đây, và bây giờ, vị nữ cư sĩ ấy lại một lần nữa bị áp đảo bởi cái không đáng ưa, cái không vui, cái khổ như vậy dưới hình tướng đáng ưa v.v. của người con trai là đối tượng của tình yêu thương, và đã nói như vậy; điều này cần được hiểu.
Yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ paṇṇikaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.
Yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇaṃ – the Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this with reference to a certain lay follower, a greengrocer.
Người nào có thể là nơi nương tựa cho người bị khổ đau—Điều này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một nam cư sĩ bán lá cây.
So kira sāvatthivāsī upāsako nānappakārāni mūlapaṇṇādīni ceva lābukumbhaṇḍādīni ca vikkiṇitvā jīvikaṃ kappeti.
He was a lay follower living in Sāvatthī who earned his living by selling various roots, leaves, gourds, pumpkins, and so on.
Người cư sĩ ấy, vốn là cư dân Sāvatthī, kiếm sống bằng cách bán các loại lá cây, củ quả như bí đao, bí đỏ v.v.
Tassekā dhītā abhirūpā pāsādikā ācārasīlasampannā hirottappasamannāgatā kevalaṃ niccappahasitamukhā.
He had a daughter who was beautiful, charming, endowed with good conduct and virtue, possessed of modesty and moral dread, and always had a smiling face.
Ông có một cô con gái xinh đẹp, đáng yêu, có đầy đủ phẩm hạnh và giới đức, có lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, luôn tươi cười rạng rỡ.
Tassā samānakulesu vāreyyatthāya āgatesu so cintesi ‘‘imissā vāreyyaṃ vattati, ayañca niccappahasitamukhā.
When suitors from families of equal standing came for her, he thought, “Suits are coming for her, and she always has a smiling face.
Khi có những người cùng đẳng cấp đến hỏi cưới cô, ông nghĩ: “Con bé này đang được hỏi cưới, và nó luôn tươi cười rạng rỡ.
Kumārikādhamme pana asati kumārikāya parakulaṃ gatāya mātāpitūnaṃ garahā hoti, ‘atthi nu kho imissā kumārikādhammo, natthī’ti vīmaṃsissāmi na’’nti.
But if a maiden lacks maidenly virtue and goes to another family, her parents will be blamed. I will test whether she has maidenly virtue or not.”
Nếu không có phẩm hạnh của một thiếu nữ, khi con gái về nhà chồng, cha mẹ sẽ bị chê trách. Ta sẽ thử xem con bé này có phẩm hạnh của một thiếu nữ hay không.”
So ekadivasaṃ dhītaraṃ pacchiṃ gāhāpetvā paṇṇatthāya araññaṃ gantvā vīmaṃsanavasena kilesasannissito viya hutvā rahassakathaṃ kathetvā taṃ hatthe gaṇhi.
One day, he made his daughter carry a basket and went to the forest for leaves, and pretending to be overcome by defilements, he spoke privately and took her hand.
Một ngày nọ, ông bảo con gái cầm giỏ đi vào rừng hái lá cây. Để thử con, ông giả vờ như bị dục vọng chi phối, nói chuyện riêng tư rồi nắm lấy tay cô.
Sā gahitamattāva rodantī kandantī ‘‘ayuttametaṃ, tāta, udakato aggipātubhāvasadisaṃ, mā evarūpaṃ karothā’’ti āha.
As soon as her hand was taken, she cried and wailed, saying, “This is improper, father, like fire appearing from water. Do not do such a thing.”
Vừa bị nắm lấy, cô liền khóc lóc, than vãn: “Thưa cha, điều này thật không đúng, giống như lửa bùng lên từ nước vậy. Xin cha đừng làm điều như thế!”
‘‘Amma, mayā vīmaṃsanatthāya tvaṃ hatthe gahitā, na ca kilesavasena.
“My dear, I took your hand to test you, not out of defilement.
“Con ơi, cha nắm tay con là để thử con, chứ không phải vì dục vọng.
Vadehi, atthi dāni te kumārikādhammo’’ti.
Tell me, do you still have maidenly virtue?”
Nói cho cha biết, con có phẩm hạnh của một thiếu nữ không?”
‘‘Āma, tāta, atthi.
“Yes, father, I do.
“Vâng, thưa cha, có ạ.
Mayā hi lobhavasena na koci puriso olokitapubbo’’ti.
I have never looked at any man with greed.”
Con chưa bao giờ nhìn bất kỳ người đàn ông nào với lòng tham ái.”
So dhītaraṃ assāsetvā gharaṃ netvā maṅgalaṃ katvā parakulaṃ pesetvā ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti gandhamālādihattho jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā pūjetvā ekamantaṃ nisīdi, ‘‘cirassamāgatosī’’ti ca vutte tamatthaṃ bhagavato ārocesi.
Having comforted his daughter, brought her home, performed the ceremony, and sent her to another family, he thought, "I will pay homage to the Teacher." With perfumes and flowers in hand, he went to Jetavana, paid homage to the Teacher, made offerings, and sat down to one side. When told, "You have come after a long time," he reported the matter to the Blessed One.
Ông trấn an con gái, đưa về nhà, tổ chức lễ cưới và gả cô về nhà chồng. Sau đó, ông cầm hương hoa v.v. đến Jetavana để “đảnh lễ Bậc Đạo Sư”. Sau khi đảnh lễ và cúng dường Bậc Đạo Sư, ông ngồi sang một bên. Khi được hỏi “Sao lâu rồi mới đến?”, ông đã kể lại câu chuyện ấy cho Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘upāsaka, kumārikā ciraṃ paṭṭhāya ācārasīlasampannāva, tvaṃ pana na idāneva evaṃ vīmaṃsasi, pubbepi vīmaṃsiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Lay follower, the maiden has been endowed with good conduct and virtue for a long time. You are not testing her just now; you tested her in the past too." Having said this, and being requested by him, the Teacher recounted a past story.
Bậc Đạo Sư nói: “Này cư sĩ, thiếu nữ ấy đã có đầy đủ phẩm hạnh và giới đức từ lâu rồi. Ông không phải chỉ bây giờ mới thử, mà trước đây ông cũng đã từng thử rồi.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của ông, Bậc Đạo Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Tattha yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇanti kāyikacetasikehi dukkhehi phuṭṭhāya tāyitā paritāyitā patiṭṭhā bhaveyya.
Therein, yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇaṃ means "he who should be a protector for me, afflicted by bodily and mental sufferings."
Trong đó, người đáng lẽ là nơi nương tựa cho con khi bị khổ đau nghĩa là người đáng lẽ là nơi bảo vệ, che chở, nương tựa cho người bị khổ đau về thân và tâm.
So me pitā dubbhi vane karotīti so mayhaṃ dukkhaparitāyako pitāva imasmiṃ vane evarūpaṃ mittadubbhi kammaṃ karoti, attano jātāya dhītari vītikkamaṃ kātuṃ maññatīti attho.
So me pitā dubbhi vane karotīti means "that very father of mine, who should be a protector from suffering, commits such an act of treachery in this forest, intending to transgress against his own born daughter."
Cha con lại làm điều bất chính trong rừng nghĩa là chính người cha đáng lẽ phải bảo vệ con khỏi khổ đau lại làm điều bất chính như vậy trong rừng này, ý nói ông ta định làm điều sai trái với con gái ruột của mình.
Sā kassa kandāmīti kassa rodāmi, ko me patiṭṭhā bhavissatīti dīpeti.
Sā kassa kandāmīti indicates "to whom shall I cry? Who will be my refuge?"
Con biết kêu ai nghĩa là con biết khóc than với ai, ai sẽ là nơi nương tựa cho con; điều này được thể hiện.
Yo tāyitā so sahasaṃ karotīti yo mayhaṃ tāyitā rakkhitā avassayo bhavituṃ arahati, so pitāyeva sāhasikakammaṃ karotīti attho.
Yo tāyitā so sahasaṃ karotīti means "he who should be my protector, my guardian, my support, that very father commits an act of violence."
Người bảo vệ lại làm điều bạo ngược nghĩa là người cha đáng lẽ phải là người bảo vệ, che chở, nương tựa cho con, lại chính là người làm điều bạo ngược; đó là ý nghĩa.
Yattha verī nivisatīti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi.
Yattha verī nivisati (Where an enemy dwells) – this was taught by the Teacher while dwelling at Jetavana, concerning Anāthapiṇḍika.
Nơi nào có kẻ thù trú ngụ—Điều này, Bậc Đạo Sư đã kể khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko kira bhogagāmaṃ gantvā āgacchanto antarāmagge core disvā ‘‘antarāmagge vasituṃ na yuttaṃ, sāvatthimeva gamissāmī’’ti vegena goṇe pājetvā sāvatthimeva āgantvā punadivase vihāraṃ gato satthu etamatthaṃ ārocesi.
It is said that Anāthapiṇḍika, returning from a village of wealth, saw robbers on the road and thought, "It is not proper to stay on the road; I will go straight to Sāvatthī." He quickly drove his oxen to Sāvatthī, and on the next day, he went to the monastery and reported the matter to the Teacher.
Được biết, Anāthapiṇḍika, khi đi đến làng Bhogagāma và trở về, đã thấy bọn cướp trên đường. Ông nghĩ: “Không nên ở lại giữa đường, ta sẽ về Sāvatthī.” Ông liền thúc bò đi nhanh về Sāvatthī. Ngày hôm sau, ông đến tịnh xá và kể lại sự việc ấy cho Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘pubbepi gahapati paṇḍitā antarāmagge core disvā antarā avilambamānā attano vasanaṭṭhānameva gamiṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Householder, in the past too, the wise, seeing robbers on the road, did not delay on the road but quickly went to their own dwelling place." Having said this, and being requested by him, the Teacher recounted a past story.
Bậc Đạo Sư nói: “Này gia chủ, trước đây các bậc hiền trí cũng vậy, khi thấy bọn cướp trên đường, họ không chần chừ mà đi thẳng về nơi ở của mình.” Nói xong, theo lời thỉnh cầu của ông, Bậc Đạo Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Catubbhi aṭṭhajjhagamāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"Catubbhi aṭṭhajjhagamā" – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to a certain difficult-to-admonish bhikkhu.
Bởi bốn mà được tám – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu khó dạy.
Vatthu heṭṭhā mittavindakajātake vuttanayena vitthāretabbaṃ.
The story should be elaborated in the manner stated in the Mittavindaka Jātaka below.
Câu chuyện cần được kể chi tiết theo cách đã nói trong Chuyện Jātaka về Mittavindaka ở phần dưới.
Idaṃ pana jātakaṃ kassapabuddhakālikaṃ.
This Jātaka, however, belongs to the time of Kassapa Buddha.
Tuy nhiên, câu chuyện Jātaka này thuộc thời Đức Phật Kassapa.
Tasmiñhi kāle uracakkaṃ ukkhipitvā niraye paccamāno eko nerayikasatto ‘‘bhante, kiṃ nu kho pāpakammaṃ akāsi’’nti bodhisattaṃ pucchi.
At that time, a certain being in hell, being crushed by an iron wheel, asked the Bodhisatta, "Venerable sir, what evil kamma did I commit?"
Vào thời đó, một chúng sinh địa ngục đang bị hành hạ trong địa ngục bởi một bánh xe sắt trên ngực, đã hỏi Bồ Tát: “Bạch ngài, con đã làm ác nghiệp gì?”
Bodhisatto ‘‘tayā idañcidañca pāpakammaṃ kata’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, saying, "You committed such and such evil kamma," spoke this verse:
Bồ Tát đã nói: “Ngươi đã làm ác nghiệp này và này,” rồi đọc bài kệ này:
Tattha catubbhi aṭṭhajjhagamāti samuddantare catasso vimānapetiyo labhitvā tāhi asantuṭṭho atricchatāya parato gantvā aparā aṭṭha adhigatosīti attho.
Therein, "Catubbhi aṭṭhajjhagamā" means: having obtained four celestial mansions in the midst of the ocean, being discontent with them, due to excessive craving, he went further and obtained another eight; this is the meaning.
Trong đó, bởi bốn mà được tám, nghĩa là: Ở giữa biển, ngươi đã có được bốn nữ thần cung điện, nhưng không thỏa mãn với họ, do quá tham lam, ngươi đã đi xa hơn và có được tám nữ thần khác.
Sesapadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the remaining two lines of the verse.
Đối với hai vế còn lại cũng theo cách đó.
Atricchaṃ cakkamāsadoti evaṃ sakalābhena asantuṭṭho atra atra icchanto parato parato lābhaṃ patthento idāni cakkamāsado idaṃ uracakkaṃ pattosi.
"Atricchaṃ cakkamāsado" means: being discontent with all gains, desiring more and more, seeking gain further and further, now he has reached the wheel; he has obtained this chest-wheel.
Do quá tham mà bánh xe sắt đến: Không thỏa mãn với tất cả những gì đã đạt được như vậy, do tham muốn cái này cái kia, mong cầu lợi lộc xa hơn nữa, bây giờ ngươi đã có được bánh xe sắt này, bánh xe trên ngực.
Tassa te evaṃ icchāhatassa posassa taṇhāya hatassa upahatassa tava cakkaṃ bhamati matthake.
Thus, for that person "icchāhatassa posassa", for you, who are struck and afflicted by craving, "cakkaṃ bhamati matthake" – the wheel turns on your head.
Đối với kẻ bị dục vọng đánh bại như ngươi, kẻ bị tham ái hủy hoại, bánh xe quay trên đầu.
Pāsāṇacakkaṃ, ayacakkanti imesu dvīsu khuradhāraṃ ayacakkaṃ tassa matthake punappunaṃ patanavasena bhamantaṃ disvā evamāha.
Seeing the iron wheel with razor-sharp edges, among the two types of wheels (stone wheel and iron wheel), repeatedly falling and turning on his head, he spoke thus.
Ngài đã nói như vậy khi thấy bánh xe sắt sắc như lưỡi dao, trong số hai loại bánh xe (bánh xe đá và bánh xe sắt), quay đi quay lại rơi trên đầu người đó.
Vatvā ca pana attano devalokameva gato.
Having spoken, he went to his own celestial abode.
Sau khi nói xong, ngài đã trở về cõi trời của mình.
Sopi nerayikasatto attano pāpe khīṇe yathākammaṃ gato.
That being in hell, too, having exhausted his evil kamma, departed according to his kamma.
Vị chúng sinh địa ngục đó cũng đã đi theo nghiệp của mình sau khi ác nghiệp của y đã hết.
Bahumpetaṃ vane kaṭṭhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ uttasitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
"Bahumpetaṃ vane kaṭṭhaṃ" – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to a certain frightened bhikkhu.
Nhiều củi yếu trong rừng này – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu sợ hãi.
So kira sāvatthivāsī eko kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā maraṇabhīruko ahosi, rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu vātassa vā vījantassa sukkhadaṇḍakassa vā patantassa pakkhicatuppadānaṃ vā saddaṃ sutvā maraṇabhayatajjito mahāravaṃ ravanto palāyati.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, having heard the Teacher's discourse on Dhamma, went forth into homelessness and became fearful of death; in his night and day abodes, hearing the sound of the wind blowing, or a dry branch falling, or birds and quadrupeds, he would be terrified by the fear of death and flee, screaming loudly.
Người đó, một thiện nam tử sống ở Sāvatthī, sau khi nghe bài pháp của Bậc Đạo Sư, đã xuất gia nhưng lại rất sợ chết; ở nơi ở ban đêm hay ban ngày, khi nghe tiếng gió thổi, tiếng cành cây khô rơi, hay tiếng chim muông, y sợ hãi cái chết mà la lớn bỏ chạy.
Tassa hi ‘‘maritabbaṃ mayā’’ti satimattampi natthi.
Indeed, he had not even a trace of mindfulness that "I must die."
Y không hề có niệm “ta sẽ chết.”
Sace hi so ‘‘ahaṃ marissāmī’’ti jāneyya, na maraṇaṃ bhāyeyya.
If he had known "I will die," he would not have feared death.
Nếu y biết “ta sẽ chết,” thì y đã không sợ chết.
Maraṇassatikammaṭṭhānassa pana tassa abhāvitattāva bhāyati.
But because he had not cultivated the meditation on the mindfulness of death, he was afraid.
Tuy nhiên, do y chưa tu tập niệm chết, nên y sợ hãi.
Tassa so maraṇabhīrukabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
His fear of death became known in the assembly of bhikkhus.
Sự sợ chết của y đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu maraṇabhīruko maraṇaṃ bhāyati, bhikkhunā nāma ‘avassaṃ mayā maritabba’nti maraṇassatikammaṭṭhānaṃ bhāvetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then, one day, in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: "Friends, such and such a bhikkhu is afraid of death, he fears death; a bhikkhu should cultivate the meditation on the mindfulness of death, thinking 'I must inevitably die'."
Rồi một ngày nọ, trong pháp đường, các Tỳ khưu đã khởi lên câu chuyện: “Này chư hiền, vị Tỳ khưu tên kia sợ chết, vị Tỳ khưu nên tu tập niệm chết ‘nhất định ta sẽ chết’.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ maraṇabhīruko’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhave, mā etassa bhikkhuno anattamanā hotha, nāyaṃ idāneva maraṇabhīruko, pubbepi maraṇabhīrukoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what discussion are you engaged in now?" When told, "This one," he had that bhikkhu summoned and asked, "Is it true that you are afraid of death?" When the bhikkhu replied, "It is true, Venerable sir," the Teacher said, "Bhikkhus, do not be displeased with this bhikkhu; he is not afraid of death only now, he was afraid of death in the past as well," and then he related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các Tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì?” Khi được trả lời “chuyện này,” ngài cho gọi vị Tỳ khưu đó đến và hỏi: “Có thật là ông sợ chết không?” Khi được trả lời “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” ngài nói: “Này các Tỳ khưu, đừng bất mãn với vị Tỳ khưu này, y không chỉ sợ chết bây giờ, mà trước kia y cũng đã sợ chết,” rồi ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavante rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in the Himālaya region.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta đang trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành vị thiên thần cây ở Himavanta.
Tasmiṃ kāle bārāṇasirājā attano maṅgalahatthiṃ āneñjakāraṇaṃ sikkhāpetuṃ hatthācariyānaṃ adāsi.
At that time, the King of Bārāṇasī gave his auspicious elephant to the elephant trainers to train it for immobility.
Vào thời đó, vua Bārāṇasī đã giao con voi tốt lành của mình cho các huấn luyện viên voi để huấn luyện nó không di chuyển.
Taṃ āḷāne niccalaṃ bandhitvā tomarahatthā manussā parivāretvā āneñjakāraṇaṃ kārenti.
Having firmly bound it to a post, men with spears in hand surrounded it and inflicted the torture of immobility.
Họ buộc voi vào cọc một cách bất động, rồi những người cầm giáo bao vây để huấn luyện nó không di chuyển.
So taṃ kāraṇaṃ kāriyamāno vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto āḷānaṃ bhinditvā manusse palāpetvā himavantaṃ pāvisi.
Being subjected to that torture, unable to endure the pain, it broke the post, put the men to flight, and entered the Himavanta.
Khi bị huấn luyện như vậy, voi không chịu nổi đau đớn, đã phá cọc, xua đuổi những người đó và đi vào Himavanta.
Manussā taṃ gahetuṃ asakkontā nivattiṃsu.
The men, unable to catch it, returned.
Những người đó không thể bắt được voi nên đã quay về.
So tattha maraṇabhīruko ahosi, vātasaddāni sutvā kampamāno maraṇabhayatajjito soṇḍaṃ vidhunitvā vegena palāyati, āḷāne bandhitvā āneñjakāraṇaṃ karaṇakālo viyassa hoti, kāyassādaṃ vā cittassādaṃ vā alabhanto kampamāno vicarati.
There, it became fearful of death; hearing the sounds of the wind, it trembled, struck by the fear of death, shaking its trunk, it fled swiftly, as if it were the time of being bound to a post and subjected to the torture of immobility; obtaining no bodily or mental pleasure, it wandered trembling.
Ở đó, voi rất sợ chết, khi nghe tiếng gió, nó run rẩy, sợ hãi cái chết mà vẫy vòi bỏ chạy nhanh chóng, giống như lúc bị trói vào cọc và bị huấn luyện không di chuyển; nó không tìm thấy sự an lạc về thân hay tâm, mà cứ run rẩy đi lại.
Tatthāyaṃ piṇḍattho – yaṃ etaṃ dubbalaṃ kaṭṭhaṃ puratthimādibhedo vāto bhañjati, taṃ imasmiṃ vane bahuṃ sulabhaṃ, tattha tattha saṃvijjati.
Herein, the condensed meaning is this: that weak wood, which the wind, distinguished by east and so forth, breaks, is abundant and easily found in this forest; it exists here and there. If you fear that, then being constantly afraid, you will surely become thin, having suffered the loss of flesh and blood. However, there is no fear for you in this forest; therefore, from now on, do not be afraid.
Ý nghĩa tóm tắt ở đây là: Củi yếu này, bị gió từ phương đông và các phương khác bẻ gãy, thì trong rừng này có rất nhiều, dễ kiếm, có ở khắp nơi.
Sace tvaṃ tassa bhāyasi, evaṃ sante niccaṃ bhīto maṃsalohitakkhayaṃ patvā kiso nūna bhavissasi, imasmiṃ pana vane tava bhayaṃ nāma natthi, tasmā ito paṭṭhāya mā bhāyīti.
Thus, the deity gave it counsel, and from then on, it became fearless.
Nếu ngươi sợ hãi điều đó, thì như vậy, ngươi sẽ luôn sợ hãi, thân thể hao mòn, chắc chắn sẽ gầy ốm; nhưng trong rừng này, ngươi không có gì phải sợ hãi, vì vậy, từ nay trở đi, đừng sợ hãi nữa.
Sukhaṃ vata maṃ jīvantanti idaṃ satthā jetavane viharanto thullakumārikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
“ Sukhaṃ vata maṃ jīvantaṃ” – this the Teacher related while dwelling in Jetavana, concerning the seduction of a certain plump maiden.
Thật hạnh phúc khi ta sống – Bậc Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi đang trú tại Jetavana, liên quan đến việc một thiếu nữ thô tục dụ dỗ.
Vatthu terasakanipāte cūḷanāradakassapajātake (jā. 1.13.40 ādayo) āvi bhavissati.
The story will become evident in the Cūḷanāradakassapa Jātaka of the Terasa Nipāta.
Câu chuyện sẽ được trình bày trong Chuyện Jātaka về Cūḷanāradakassapa (Jā. 1.13.40 và tiếp theo) ở phần Terasakanipāta.
Taṃ pana bhikkhuṃ satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhagavā’’ti vutte ‘‘kattha te cittaṃ paṭibaddha’’nti pucchi.
The Teacher asked that bhikkhu, “Is it true, bhikkhu, that you are discontented?” When he replied, “It is true, Blessed One,” the Teacher asked, “To what is your mind attached?”
Bậc Đạo Sư đã hỏi vị Tỳ khưu đó: “Này Tỳ khưu, có thật là ông chán nản không?” Khi được trả lời: “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” ngài hỏi: “Tâm ông bị ràng buộc vào đâu?”
So ‘‘ekissā thullakumārikāyā’’ti āha.
He said, “To a certain plump maiden.”
Y nói: “Vào một thiếu nữ thô tục.”
Atha naṃ satthā ‘‘ayaṃ te bhikkhu anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya sīlabyasanaṃ patvā kampanto vicaramāno paṇḍite nissāya sukhaṃ labhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, “This maiden, bhikkhu, is harmful to you. In the past too, relying on her, you fell into a moral transgression and wandered about trembling, but you found happiness by relying on the wise,” and He related a past event.
Khi đó, Bậc Đạo Sư nói với y: “Này Tỳ khưu, người phụ nữ này là kẻ gây hại cho ông, trước đây ông cũng vì cô ta mà rơi vào sự suy đồi giới hạnh, run rẩy đi lại, rồi nhờ các bậc hiền trí mà ông tìm được hạnh phúc,” rồi ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārenteti atītavatthupi cūḷanāradakassapajātakeyeva āvi bhavissati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī—this past story will also become evident in the Cūḷanāradakassapa Jātaka.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta đang trị vì ở Bārāṇasī, câu chuyện quá khứ cũng sẽ được trình bày trong Chuyện Jātaka về Cūḷanāradakassapa.
Tadā pana bodhisatto sāyaṃ phalāphale ādāya āgantvā paṇṇasālādvāraṃ vivaritvā pavisitvā puttaṃ cūḷatāpasaṃ etadavoca ‘‘tāta, tvaṃ aññesu divasesu dārūni āharasi, pānīyaṃ paribhojanīyaṃ āharasi, aggiṃ karosi, ajja pana ekampi akatvā kasmā dummukho pajjhāyanto nipannosī’’ti?
At that time, the Bodhisatta, having brought fruits and roots in the evening, opened the door of the leaf-hut, entered, and said to his son, the younger ascetic, “My dear, on other days you bring firewood, you bring drinking water and provisions, you make fire, but today, having done nothing, why are you lying down with a gloomy face, brooding?”
Khi đó, Bồ Tát vào buổi chiều, mang theo trái cây và hoa quả về, mở cửa tịnh xá, bước vào và nói với con trai là Cūḷatāpasa: “Này con, những ngày khác con mang củi về, mang nước uống và đồ dùng về, nhóm lửa, nhưng hôm nay con không làm gì cả, tại sao lại nằm ủ rũ, buồn bã vậy?”
‘‘Tāta, tumhesu phalāphalatthāya gatesu ekā itthī āgantvā maṃ palobhetvā ādāya gantuṃ ārabhi, ahaṃ pana ‘tumhehi vissajjito gamissāmī’ti na gacchiṃ, asukaṭṭhāne pana naṃ nisīdāpetvā āgatomhi, idāni gacchāmahaṃ tātā’’ti.
“My dear, when you had gone for fruits and roots, a certain woman came and, having enticed me, began to take me away. But I did not go, saying, ‘I will go after being released by you.’ I have seated her in a certain place and returned; now, my dear, I will go.”
“Này cha, khi cha đi hái trái cây và hoa quả, có một người phụ nữ đến dụ dỗ con và định đưa con đi, nhưng con đã không đi, nói rằng ‘con sẽ đi khi được cha cho phép.’ Con đã để cô ta ngồi ở chỗ kia rồi trở về, bây giờ con sẽ đi, thưa cha.”
Bodhisatto ‘‘na sakkā etaṃ nivattetu’’nti ñatvā ‘‘tena hi, tāta, gaccha, esā pana taṃ netvā yadā macchamaṃsādīni vā khāditukāmā bhavissati, sappiloṇataṇḍulādīhi vā panassā attho bhavissati, tadā ‘idañcidañcāharā’ti taṃ kilamessati.
The Bodhisatta, knowing that “it is impossible to stop him,” said, “Then, my dear, go. But when she takes you and desires to eat fish, meat, and so forth, or if she needs ghee, salt, rice, and so forth, then she will trouble you, saying, ‘Bring this and that.’
Bồ Tát biết rằng “không thể ngăn cản được,” nên nói: “Vậy thì, này con, hãy đi đi. Nhưng khi người phụ nữ đó muốn ăn cá thịt, hoặc cần bơ, muối, gạo, v.v., thì cô ta sẽ làm con mệt mỏi bằng cách sai con mang cái này cái kia.
Tadā mayhaṃ guṇaṃ saritvā palāyitvā idheva āgaccheyyāsī’’ti vissajjesi.
At that time, remembering my virtues, you should flee and return here.” Thus, he released him.
Khi đó, hãy nhớ đến công đức của ta mà bỏ trốn và trở về đây.” Ngài đã cho phép y đi.
So tāya saddhiṃ manussapathaṃ agamāsi.
He went with her to the human world.
Y đã đi theo người phụ nữ đó đến con đường của loài người.
Atha naṃ sā attano vasaṃ gametvā ‘‘maṃsaṃ āhara, macchaṃ āharā’’ti yena yena atthikā hoti, taṃ taṃ āharāpeti.
Then she, having brought him under her control, made him bring whatever she desired, saying, “Bring meat, bring fish.”
Sau đó, cô ta khiến chàng phải phục tùng mình, rồi nói: “Hãy mang thịt đến, hãy mang cá đến!”, và bắt chàng mang đến bất cứ thứ gì cô ta muốn.
Tadā so ‘‘ayaṃ maṃ attano dāsaṃ viya kammakāraṃ viya ca katvā pīḷetī’’ti palāyitvā pitu santikaṃ āgantvā pitaraṃ vanditvā ṭhitakova imaṃ gāthamāha –
At that time, he, thinking, “She is oppressing me as if I were her slave or laborer,” fled and came to his father, and standing after saluting his father, he uttered this verse –
Khi đó, chàng nghĩ: “Người này đã biến ta thành nô lệ, thành người làm công, và hành hạ ta”, rồi bỏ trốn về với cha, đảnh lễ cha và đứng đó đọc bài kệ này –
Tattha sukhaṃ vata maṃ jīvantanti tāta, tumhākaṃ santike maṃ sukhaṃ jīvantaṃ.
Therein, sukhaṃ vata maṃ jīvantaṃ means, “O dear, I live happily in your presence.”
Trong đó, sukhaṃ vata maṃ jīvantaṃ (thật là sung sướng thay cho ta đang sống) có nghĩa là: Này con, ta sống sung sướng bên con.
Pacamānāti tāpayamānā pīḷayamānā, yaṃ yaṃ vā khāditukāmā hoti, taṃ taṃ pacamānā.
Pacamānā means tormenting, oppressing, or cooking whatever she desires to eat.
Pacamānā (người nấu) có nghĩa là: người hành hạ, người làm khổ, hoặc người nấu bất cứ món gì cô ta muốn ăn.
Udakaṃ añcanti etāyāti udañcanī, cāṭito vā kūpato vā udakaussiñcanaghaṭikāyetaṃ nāmaṃ.
Udañcanī is that by which water is drawn; it is the name for a bucket used to draw water from a pot or a well.
Udañcanī (người múc nước) là tên gọi của cái gáo múc nước từ chum hoặc từ giếng, bởi vì người ta dùng nó để múc nước.
Sā pana udañcanī viya, udakaṃ viya ghaṭikā, yena yenatthikā hoti, taṃ taṃ ākaḍḍhatiyevāti attho.
The meaning is that she, like a water-drawer, like a bucket for water, pulls whatever she desires.
Ý nghĩa là: Cô ta giống như người múc nước, giống như cái gáo múc nước, kéo đến bất cứ thứ gì cô ta muốn.
Corī jāyappavādenāti ‘‘bhariyā’’ti nāmena ekā corī maṃ madhuravacanena upalāpetvā tattha netvā telaṃ loṇañca yañca aññaṃ icchati, taṃ sabbaṃ yācati, dāsaṃ viya kammakāraṃ viya ca katvā āharāpetīti tassā aguṇaṃ kathesi.
Corī jāyappavādenā means, “A certain thief, by the name ‘wife,’ having enticed me with sweet words and led me there, yācati (begs) for telaṃ loṇañca (oil and salt) and whatever else she desires, making me bring it like a slave or a labourer.” Thus he spoke of her faults.
Corī jāyappavādena (kẻ trộm cắp, dưới danh nghĩa vợ) có nghĩa là: Một kẻ trộm cắp, dưới cái tên “vợ”, đã dụ dỗ ta bằng lời nói ngọt ngào, đưa ta đến đó và yācati (đòi) telaṃ loṇañca (dầu và muối) cùng tất cả những thứ khác mà cô ta muốn, bắt ta mang đến như một nô lệ hay người làm công. Chàng đã nói lên những khuyết điểm của cô ta.
Sādhū kho sippakaṃ nāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ haṃsapaharanakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Sādhu kho sippakaṃ nāmā (Indeed, skill is good). This the Teacher related while residing at Jetavana, concerning a bhikkhu who shot swans.
Sādhu kho sippakaṃ nāmā (Thật tốt lành thay, một nghề nghiệp) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một vị Tỳ khưu giỏi bắn sỏi.
So kireko sāvatthivāsī kulaputto sālittakasippe nipphattiṃ patto.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, born into a good family, had attained proficiency in the skill of sālittaka.
Được biết, có một thiện nam tử cư trú tại Sāvatthī, đã đạt đến sự thành thạo trong nghề bắn sỏi (sālittaka-sippa).
‘‘Sālittakasippa’’nti sakkharākhipanasippaṃ vuccati.
“Sālittakasippa” refers to the skill of shooting pellets.
“Nghề bắn sỏi” (Sālittaka-sippa) được gọi là nghề ném đá.
So ekadivasaṃ dhammaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajitvā upasampadaṃ labhi, na pana sikkhākāmo, na paṭipattisādhako ahosi.
One day, having heard the Dhamma, he devoted himself to the Dispensation and was ordained, receiving the higher ordination, but he was not keen on training nor was he a practitioner of the path.
Một ngày nọ, chàng nghe pháp, rồi phát tâm xuất gia trong giáo pháp và thọ giới Tỳ khưu, nhưng chàng không ham học hỏi, cũng không thực hành pháp.
So ekadivasaṃ ekaṃ daharabhikkhuṃ ādāya aciravatiṃ gantvā nhāyitvā nadītīre aṭṭhāsi.
One day, he went to Aciravatī with a young bhikkhu, bathed, and stood on the riverbank.
Một ngày nọ, chàng cùng một vị Tỳ khưu trẻ đến sông Aciravatī, tắm xong rồi đứng trên bờ sông.
Tasmiṃ samaye dve setahaṃsā ākāsena gacchanti.
At that time, two white swans were flying in the sky.
Lúc đó, hai con thiên nga trắng đang bay trên không trung.
So taṃ daharaṃ āha ‘‘imaṃ pacchimahaṃsaṃ sakkharāya akkhimhi paharitvā pādamūle pātemī’’ti.
He said to the young bhikkhu, “I will hit the eye of this rear swan with a pellet and make it fall at my feet.”
Vị Tỳ khưu đó nói với vị Tỳ khưu trẻ kia: “Ta sẽ dùng sỏi bắn vào mắt con thiên nga phía sau này và làm nó rơi xuống chân ta.”
Itaro ‘‘kathaṃ pātessasi, na sakkhissasi paharitu’’nti āha.
The other replied, “How will you make it fall? You won’t be able to hit it.”
Vị kia nói: “Làm sao ông có thể làm nó rơi xuống? Ông sẽ không thể bắn trúng đâu.”
Itaro ‘‘tiṭṭhatu tāvassa orato akkhi, parato akkhimhi taṃ paharāmī’’ti.
The first one said, “Let its near eye be for now; I will hit its far eye.”
Vị này nói: “Hãy đợi đấy, ta sẽ bắn vào mắt phía bên kia của nó, không phải mắt bên này.”
Idāni pana tvaṃ asantaṃ kathesīti.
“Now you are speaking falsely,” said the other.
“Giờ thì ông đang nói điều không thể tin được đấy.”
‘‘Tena hi upadhārehī’’ti ekaṃ tikhiṇasakkharaṃ gahetvā aṅguliyā pariyante katvā tassa haṃsassa pacchato khipi.
“Then observe!” he said, and taking a sharp pellet, he placed it on his finger and shot it behind the swan.
“Nếu vậy, hãy chú ý đây!” Vị Tỳ khưu đó lấy một viên sỏi sắc nhọn, đặt vào đầu ngón tay và ném về phía sau con thiên nga.
Sā ‘‘ru’’nti saddaṃ akāsi, haṃso ‘‘parissayena bhavitabba’’nti nivattitvā saddaṃ sotuṃ ārabhi.
It made a “ru” sound, and the swan, thinking, “There must be danger,” turned back to listen to the sound.
Viên sỏi phát ra tiếng “ru”, con thiên nga nghĩ “chắc có nguy hiểm”, liền quay đầu lại để nghe tiếng động.
Itaro tasmiṃ khaṇe ekaṃ vaṭṭasakkharaṃ gahetvā tassa nivattitvā olokentassa parabhāge akkhiṃ pahari.
At that moment, the other bhikkhu took a round pellet and hit the swan’s far eye as it turned to look.
Ngay lúc đó, vị Tỳ khưu kia lấy một viên sỏi tròn và bắn vào mắt phía bên kia của con thiên nga đang quay đầu nhìn lại.
Sakkharā itarampi akkhiṃ vinivijjhitvā gatā.
The pellet pierced even the other eye and passed through.
Viên sỏi xuyên qua cả mắt kia.
Haṃso mahāravaṃ ravanto pādamūleyeva pati.
The swan fell right at his feet, crying out loudly.
Con thiên nga kêu lên một tiếng lớn rồi rơi xuống ngay dưới chân.
Tato tato bhikkhū āgantvā garahitvā ‘‘ananucchavikaṃ te kata’’nti satthu santikaṃ netvā ‘‘bhante, iminā idaṃ nāma kata’’nti tamatthaṃ ārocesuṃ.
Bhikkhus came from all directions, censured him, saying, “What you have done is unsuitable,” and led him to the Teacher, reporting the matter, “Bhante, this one has done such and such.”
Các vị Tỳ khưu từ khắp nơi đến, quở trách: “Ông đã làm điều không thích hợp!”, rồi dẫn vị Tỳ khưu đó đến Đức Thế Tôn và kể lại sự việc.
Satthā taṃ bhikkhuṃ garahitvā ‘‘na, bhikkhave, idānevesa etasmiṃ sippe kusalo, pubbepi kusaloyeva ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher censured that bhikkhu and said, “Bhikkhus, he is not only skilled in this art now; he was skilled in it before as well,” and then he related a past story.
Đức Thế Tôn quở trách vị Tỳ khưu đó và nói: “Này các Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ vị ấy mới thành thạo nghề này, mà trước kia vị ấy cũng đã thành thạo rồi”, rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là vị quan đại thần của vua.
Tasmiṃ kāle rañño purohito atimukharo hoti bahubhāṇī, tasmiṃ kathetuṃ āraddhe aññe okāsameva na labhanti.
At that time, the king’s purohita was very garrulous and talked a lot; when he started speaking, others found no opportunity.
Vào thời đó, vị đạo sĩ của nhà vua rất ba hoa, nói nhiều, khi ông ta bắt đầu nói thì không ai khác có cơ hội nói chen vào.
Rājā cintesi ‘‘kadā nu kho etassa vacanupacchedakaṃ kañci labhissāmī’’ti.
The king thought, “When will I find someone to interrupt his speech?”
Nhà vua nghĩ: “Khi nào ta mới tìm được ai đó có thể làm cho lời nói của ông ta bị cắt đứt đây?”
So tato paṭṭhāya tathārūpaṃ ekaṃ upadhārento vicarati.
From then on, he wandered about, looking for such a person.
Từ đó, nhà vua đi tìm kiếm một người như vậy.
Tasmiṃ kāle bārāṇasiyaṃ eko pīṭhasappī sakkharākhipanasippe nipphattiṃ patto hoti.
At that time, in Bārāṇasī, there was a cripple who had attained mastery in the art of throwing pebbles.
Vào thời đó, tại Bārāṇasī, có một người tàn tật (pīṭhasappī) đã đạt đến sự thành thạo trong nghề bắn sỏi.
Gāmadārakā taṃ rathakaṃ āropetvā ākaḍḍhamānā bārāṇasinagaradvāramūle eko viṭapasampanno mahānigrodho atthi, tattha ānetvā samparivāretvā kākaṇikādīni datvā ‘‘hatthirūpakaṃ kara, assarūpakaṃ karā’’ti vadanti.
Village children, having placed him on a small cart and dragging it, brought him to the base of a great banyan tree, rich in branches, near the gate of Bārāṇasī city. Surrounding him, they gave him small coins and other things, saying, "Make an elephant figure, make a horse figure!"
Những đứa trẻ trong làng đặt người đó lên một chiếc xe đẩy, kéo đi và mang đến một cây đa lớn có nhiều cành lá rậm rạp gần cổng thành Bārāṇasī. Chúng vây quanh người đó, cho người đó những đồng xu nhỏ và nói: “Hãy làm hình con voi, hãy làm hình con ngựa!”
So sakkharā khipitvā khipitvā nigrodhapaṇṇesu nānārūpāni dasseti, sabbāni paṇṇāni chiddāvachiddāneva ahesuṃ.
He, throwing pebbles repeatedly, displayed various figures on the banyan leaves; all the leaves became full of holes.
Người đó bắn sỏi, bắn sỏi và tạo ra nhiều hình dạng khác nhau trên lá đa, tất cả các lá đều bị thủng lỗ chỗ.
Atha bārāṇasirājā uyyānaṃ gacchanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi.
Then the King of Bārāṇasī, going to the park, reached that place.
Sau đó, vua Bārāṇasī đi dạo trong vườn và đến chỗ đó.
Ussāraṇābhayena sabbe dārakā palāyiṃsu, pīṭhasappī tattheva nipajji.
Fearing being driven away, all the children fled, but the cripple lay down right there.
Vì sợ bị xua đuổi, tất cả trẻ con đều bỏ chạy, còn người tàn tật thì nằm nguyên tại chỗ.
Rājā nigrodhamūlaṃ patvā rathe nisinno pattānaṃ chiddatāya chāyaṃ kabarakabaraṃ disvā olokento sabbesaṃ pattānaṃ chiddabhāvaṃ disvā ‘‘kenetāni evaṃ katānī’’ti pucchi.
The king, having arrived at the base of the banyan tree and seated in his chariot, saw the dappled shade due to the holes in the leaves. Looking around and seeing that all the leaves were full of holes, he asked, "By whom were these made thus?"
Nhà vua đến gốc cây đa, ngồi trên xe và thấy bóng cây lốm đốm vì lá bị thủng. Ngài nhìn kỹ và thấy tất cả các lá đều bị thủng, bèn hỏi: “Ai đã làm những việc này?”
‘‘Pīṭhasappinā, devā’’ti.
"By the cripple, Your Majesty," they replied.
“Tâu bệ hạ, là người tàn tật đó ạ.”
Rājā ‘‘imaṃ nissāya brāhmaṇassa vacanupacchedaṃ kātuṃ sakkā bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘kahaṃ, bhaṇe, pīṭhasappī’’ti pucchi.
The king, thinking, "Through him, it will be possible to silence the brahmin," asked, "Where, pray tell, is the cripple?"
Nhà vua nghĩ: “Nhờ người này, ta có thể làm cho lời nói của vị Bà la môn bị cắt đứt”, rồi hỏi: “Này các người, người tàn tật ở đâu?”
Vicinantā mūlantare nipannaṃ disvā ‘‘ayaṃ, devā’’ti āhaṃsu.
Searching, they found him lying between the roots and said, "Here he is, Your Majesty."
Họ tìm kiếm và thấy người đó đang nằm dưới gốc cây, bèn nói: “Tâu bệ hạ, đây ạ.”
Rājā naṃ pakkosāpetvā parisaṃ ussāretvā pucchi ‘‘amhākaṃ santike eko mukharabrāhmaṇo atthi, sakkhissasi taṃ nissaddaṃ kātu’’nti.
The king had him called, dismissed the assembly, and asked, "We have a talkative brahmin; will you be able to silence him?"
Nhà vua cho gọi người đó đến, giải tán đám đông và hỏi: “Chúng ta có một vị Bà la môn rất ba hoa, ông có thể làm cho ông ta im lặng được không?”
Nāḷimattā ajalaṇḍikā labhanto sakkhissāmi, devāti.
"If I receive a nāḷi-measure of dry jujubes, I will be able to, Your Majesty," he replied.
“Tâu bệ hạ, nếu được một đấu hạt tiêu đen khô, thần có thể làm được.”
Rājā pīṭhasappiṃ gharaṃ netvā antosāṇiyaṃ nisīdāpetvā sāṇiyaṃ chiddaṃ kāretvā brāhmaṇassa chiddābhimukhaṃ āsanaṃ paññapetvā nāḷimattā sukkhā ajalaṇḍikā pīṭhasappissa santike ṭhapāpetvā brāhmaṇaṃ upaṭṭhānakāle āgataṃ tasmiṃ āsane nisīdāpetvā kathaṃ samuṭṭhāpesi.
The king took the cripple home, seated him behind a curtain, had a hole made in the curtain, arranged a seat for the brahmin facing the hole, placed a nāḷi-measure of dry jujubes near the cripple, and when the brahmin arrived at the time of attendance, seated him on that seat and initiated a conversation.
Nhà vua đưa người tàn tật về cung, cho ngồi trong một chiếc màn, khoét một lỗ trên màn, đặt một chiếc ghế đối diện với lỗ khoét cho vị Bà la môn, và đặt một đấu hạt tiêu đen khô bên cạnh người tàn tật. Khi vị Bà la môn đến vào giờ triều yết, nhà vua cho ông ta ngồi vào chiếc ghế đó và bắt đầu cuộc trò chuyện.
Brāhmaṇo aññesaṃ okāsaṃ adatvā raññā saddhiṃ kathetuṃ ārabhi.
The brahmin, without giving opportunity to others, began to converse with the king.
Vị Bà la môn bắt đầu nói chuyện với nhà vua mà không cho ai khác cơ hội nói.
Athassa so pīṭhasappī sāṇicchiddena ekekaṃ ajalaṇḍikaṃ pacchiyaṃ pavesento viya tālutalamhiyeva pāteti, brāhmaṇo āgatāgataṃ nāḷiyaṃ telaṃ pavesento viya gilati, sabbā parikkhayaṃ gamiṃsu.
Then the cripple, through the hole in the curtain, dropped one jujube after another, as if pouring them into a basket, right into his palate. The brahmin swallowed each one as it came, as if pouring oil into a tube, and all of them were consumed.
Khi đó, người tàn tật, qua lỗ khoét trên màn, ném từng hạt tiêu đen vào miệng vị Bà la môn như thể đang đổ dầu vào một cái ống, và vị Bà la môn nuốt chửng tất cả những hạt tiêu đó như thể đang đổ dầu vào một cái ống, cho đến khi tất cả đều hết.
Tassetā nāḷimattā ajalaṇḍikā kucchiṃ paviṭṭhā aḍḍhāḷhakamattā ahesuṃ.
Those nāḷi-measure of jujubes that entered his stomach amounted to half an āḷhaka.
Một đấu hạt tiêu đen đó khi vào bụng ông ta thì thành nửa đấu.
Rājā tāsaṃ parikkhīṇabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘ācariya, tumhe atimukharatāya nāḷimattā ajalaṇḍikā gilantā kiñci na jānittha, ito dāni uttari jīrāpetuṃ na sakkhissatha.
The king, knowing that they were exhausted, said, "Teacher, in your excessive talkativeness, you swallowed a nāḷi-measure of jujubes and knew nothing. Now you will not be able to digest anything more.
Nhà vua biết rằng hạt tiêu đã hết, bèn nói: “Thưa đạo sĩ, vì quá ba hoa, ngài đã nuốt một đấu hạt tiêu đen mà không hề hay biết. Từ giờ trở đi, ngài sẽ không thể tiêu hóa được nữa.
Gacchatha, piyaṅgudakaṃ pivitvā chaḍḍetvā attānaṃ arogaṃ karothā’’ti brāhmaṇo tato paṭṭhāya pihitamukho viya hutvā kathentenāpi saddhiṃ akathanasīlo ahosi.
Go, drink water mixed with millet, vomit, and make yourself well." From that time onwards, the brahmin became as if his mouth was sealed, and he would not speak even with those who spoke to him.
Hãy đi uống nước piyaṅgu và nôn ra để làm cho mình khỏe mạnh.” Từ đó, vị Bà la môn trở nên như người bị bịt miệng, không còn nói chuyện với ai nữa, ngay cả khi người khác nói chuyện với ông ta.
Rājā ‘‘iminā me kaṇṇasukhaṃ kata’’nti pīṭhasappissa satasahassuṭṭhānake catūsu disāsu cattāro gāme adāsi.
The king, thinking, "He has brought joy to my ears," gave the cripple four villages, each worth a hundred thousand, in the four directions.
Nhà vua nghĩ: “Người này đã làm cho tai ta được an vui”, bèn ban cho người tàn tật bốn ngôi làng ở bốn phương, trị giá một trăm ngàn đồng.
Bodhisatto rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, sippaṃ nāma loke paṇḍitehi uggahitabbaṃ, pīṭhasappinā sālittakamattenāpi ayaṃ sampatti laddhā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta approached the king and, saying, "Your Majesty, skills should indeed be learned by the wise in the world; this cripple obtained this prosperity with merely the skill of throwing pebbles," recited this verse:
Bồ Tát đến gặp nhà vua và nói: “Tâu bệ hạ, nghề nghiệp là thứ mà những người trí tuệ nên học hỏi. Người tàn tật này đã đạt được tài sản này chỉ nhờ vào một chút tài bắn sỏi”, rồi Ngài đọc bài kệ này –
Sikkheyya sikkhitabbānīti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ viharanto ekaṃ licchaviṃ ārabbha kathesi.
Sikkheyya sikkhitabbānīti (One should learn what is to be learned) – the Teacher spoke this while dwelling in the Kūṭāgārasālā in the Mahāvana near Vesālī, concerning a certain Licchavi.
Sikkheyya sikkhitabbānī (Hãy học những điều cần học) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi ngài đang ngự tại Kūṭāgārasālā trong Đại Lâm gần Vesālī, liên quan đến một vị Licchavi.
So kira licchavirājā saddho pasanno buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā attano nivesane mahādānaṃ pavattesi.
It is said that this Licchavi king, being faithful and devoted, invited the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha and offered a great alms-giving at his own residence.
Vị vua Licchavi đó, với niềm tin và sự hoan hỷ, đã thỉnh Đức Phật và Tăng đoàn đến nhà mình để cúng dường đại thí.
Bhariyā panassa thūlaṅgapaccaṅgā uddhumātakanimittasadisā anākappasampannā ahosi.
But his wife had large limbs, resembling a bloated corpse, and lacked grace.
Tuy nhiên, vợ của ông ta lại có thân hình to lớn, các chi thô kệch, trông như một xác chết trương phình, không có vẻ đẹp duyên dáng.
Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā vihāraṃ gantvā bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
At the end of the meal, the Teacher gave thanks, went to the monastery, gave instruction to the bhikkhus, and entered the Perfumed Chamber.
Đức Bổn Sư, sau khi dùng bữa và ban lời tùy hỷ, đã trở về tu viện, ban lời giáo huấn cho các tỳ khưu rồi vào tịnh thất (gandhakuṭi).
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, tassa nāma licchavirañño tāva abhirūpassa tādisā bhariyā thūlaṅgapaccaṅgā anākappasampannā, kathaṃ so tāya saddhiṃ abhiramatī’’ti.
In the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: "Friends, that Licchavi king, so handsome, has such a wife with large limbs and lacking grace. How does he enjoy himself with her?"
Các tỳ khưu đã khởi lên cuộc đàm luận tại Pháp đường: “Này chư hiền, vị vua Licchavi đẹp đẽ như thế mà lại có người vợ thân hình to lớn, các chi thô kệch, không duyên dáng như vậy, làm sao ông ấy có thể vui vẻ với bà ta được?”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esa idāneva, pubbepi thūlasarīrāya eva itthiyā saddhiṃ abhiramī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When they replied, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it's not only now; in the past too, he enjoyed himself with a woman of large physique," and being requested by them, he recounted a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang tụ họp bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này,” ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ ông ấy mới vui vẻ với người phụ nữ thân hình to lớn, mà trước đây cũng đã vui vẻ như vậy rồi.” Nói xong, khi được các tỳ khưu thỉnh cầu, ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was his minister.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là vị đại thần của ông.
Athekā janapaditthī thūlasarīrā anākappasampannā bhatiṃ kurumānā rājaṅgaṇassa avidūrena gacchamānā sarīravaḷañjapīḷitā hutvā nivatthasāṭakena sarīraṃ paṭicchādetvā nisīditvā sarīravaḷañjaṃ muñcitvā khippameva uṭṭhāsi.
Then, a woman from the countryside, stout-bodied and lacking grace, while working for wages, was passing near the royal courtyard when she was afflicted by a bodily need; she covered herself with her lower garment, sat down, relieved herself, and quickly stood up.
Khi đó, một người phụ nữ nông thôn, thân hình to lớn, không duyên dáng, đang làm công, đi ngang qua gần sân cung điện, bị mắc tiểu, liền che thân bằng tấm y đang mặc, ngồi xuống tiểu tiện, rồi nhanh chóng đứng dậy.
Tasmiṃ khaṇe bārāṇasirājā vātapānena rājaṅgaṇaṃ olokento taṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ evarūpe aṅgaṇaṭṭhāne sarīravaḷañjaṃ muñcamānā hirottappaṃ appahāya nivāsaneneva paṭicchannā hutvā sarīravaḷañjaṃ mocetvā khippaṃ uṭṭhitā, imāya nirogāya bhavitabbaṃ, etissā vatthu visadaṃ bhavissati, visade pana vatthusmiṃ eko putto labbhamāno visado puññavā bhavissati, imaṃ mayā aggamahesiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
At that moment, the King of Bārāṇasī, looking out at the royal courtyard from a window, saw her and thought, "This woman, relieving herself in such a courtyard, without shame or moral dread, covered only by her lower garment, relieved herself and quickly stood up. She must be healthy; her womb will be pure. If a son is born from a pure womb, he will be pure and meritorious. I should make her my chief queen."
Ngay lúc đó, vua Bārāṇasī đang nhìn ra sân cung điện qua cửa sổ, thấy bà ta và nghĩ: “Người phụ nữ này, ở một nơi như sân cung điện mà tiểu tiện không chút xấu hổ hay e dè, chỉ che thân bằng tấm y rồi nhanh chóng đứng dậy. Chắc hẳn bà ta rất khỏe mạnh, và tử cung của bà ta hẳn sẽ trong sạch. Nếu có một đứa con sinh ra từ tử cung trong sạch đó, đứa bé sẽ trong sạch và có phước đức. Ta nên lập bà ta làm hoàng hậu.”
So tassā apariggahitabhāvaṃ ñatvā āharāpetvā aggamahesiṭṭhānaṃ adāsi.
Knowing that she was not yet taken, he had her brought and gave her the position of chief queen.
Biết bà ta chưa có chồng, vua cho người rước về và lập làm hoàng hậu.
Sā tassa piyā ahosi manāpā, na cirasseva ekaṃ puttaṃ vijāyi.
She was dear and pleasing to him, and before long, she gave birth to a son.
Bà ta được vua yêu quý, vừa lòng, và chẳng bao lâu sau đã sinh một đứa con trai.
So panassā putto cakkavattī rājā ahosi.
That son of hers became a universal monarch (cakkavattī rājā).
Đứa con trai đó sau này trở thành một vị Chuyển Luân Thánh Vương.
Yathanno puriso hotīti idaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto mahāduggataṃ ārabbha kathesi.
Yathanno puriso hotīti: This the Teacher spoke in Sāvatthī concerning a very destitute man.
Yathanno puriso hotī – câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại Sāvatthī, liên quan đến một người đàn ông rất nghèo khổ.
Sāvatthiyañhi kadāci ekameva kulaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti, kadāci tīṇi cattāri ekato hutvā, kadāci gaṇabandhanena, kadāci vīthisabhāgena, kadāci sakalanagaraṃ chandakaṃ saṃharitvā.
Indeed, in Sāvatthī, sometimes a single family would offer alms to the community of bhikkhus led by the Buddha, sometimes three or four together, sometimes by groups, sometimes by street sections, and sometimes by collecting contributions from the entire city.
Ở Sāvatthī, đôi khi chỉ một gia đình cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, đôi khi ba hoặc bốn gia đình hợp lại, đôi khi theo nhóm, đôi khi theo từng khu phố, đôi khi cả thành phố cùng góp tiền.
Tadā pana vīthibhattaṃ nāma ahosi.
At that time, it was the turn for a street-alms offering.
Lúc đó, có một bữa ăn theo khu phố.
Atha manussā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa yāguṃ datvā ‘‘khajjakaṃ āharathā’’ti āhaṃsu.
Then the people, having offered gruel to the community of bhikkhus led by the Buddha, said, "Bring snacks."
Sau đó, mọi người cúng dường cháo cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu và nói: “Hãy mang đồ ăn nhẹ đến.”
Tadā paneko paresaṃ bhatikārako duggatamanusso tassaṃ vīthiyaṃ vasamāno cintesi ‘‘ahaṃ yāguṃ dātuṃ na sakkhissāmi, khajjakaṃ pana dassāmī’’ti saṇhasaṇhaṃ kuṇḍakaṃ vaḍḍhāpetvā udakena temetvā akkapaṇṇena veṭhetvā kukkuḷe pacitvā ‘‘idaṃ buddhassa dassāmī’’ti taṃ ādāya gantvā satthu santike ṭhito ‘‘khajjakaṃ āharathā’’ti ekasmiṃ vacane vuttamatte sabbapaṭhamaṃ gantvā taṃ pūvaṃ satthu patte patiṭṭhāpesi, satthā aññehi dīyamānaṃ khajjakaṃ aggahetvā tameva pūvakhajjakaṃ paribhuñji.
At that time, a poor man, a wage-laborer for others, living in that street, thought: "I will not be able to give gruel, but I will give a sweet cake." He carefully gathered some rice bran, moistened it with water, wrapped it in a leaf, and cooked it in hot ashes. Thinking, "I will give this to the Buddha," he took it and went to the Teacher. When the words "Bring the sweet cakes" were uttered, he was the very first to go and place that cake in the Teacher's bowl. The Teacher, not accepting sweet cakes offered by others, partook only of that cake.
Lúc đó, một người đàn ông nghèo khổ làm thuê cho người khác, sống trong khu phố đó, nghĩ: “Mình không thể cúng dường cháo, nhưng mình sẽ cúng dường đồ ăn nhẹ.” Anh ta nhẹ nhàng nhặt cám, trộn với nước, gói trong lá cây và nướng trong than hồng. Anh ta nghĩ: “Mình sẽ cúng dường cái này cho Đức Phật,” rồi mang nó đi. Khi đến gần Đức Phật, anh ta đứng đó. Vừa nghe câu “Hãy mang đồ ăn nhẹ đến,” anh ta là người đầu tiên đến đặt chiếc bánh cám đó vào bát của Đức Phật. Đức Phật không nhận những đồ ăn nhẹ khác được cúng dường mà chỉ thọ dụng chiếc bánh cám đó.
Tasmiṃyeva pana khaṇe ‘‘sammāsambuddhena kira mahāduggatassa kuṇḍakakhajjakaṃ ajigucchitvā amataṃ viya paribhutta’’nti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi.
And at that very moment, the entire city became a single uproar with the news: "Indeed, the Perfectly Enlightened One partook of the poor man's bran cake without disdain, as if it were ambrosia!"
Ngay lúc đó, cả thành phố xôn xao: “Đức Chánh Đẳng Giác đã thọ dụng chiếc bánh cám của người nghèo khổ mà không ghê tởm, như thể đó là cam lồ.”
Rājarājamahāmattādayo antamaso dovārike upādāya sabbeva sannipatitvā satthāraṃ vanditvā mahāduggataṃ upasaṅkamitvā ‘‘handa bho, sataṃ gahetvā, dve satāni gahetvā, pañca satāni gahetvā amhākaṃ pattiṃ dehī’’ti vadiṃsu.
Kings, great ministers, and others, down to the doorkeepers, all gathered, paid homage to the Teacher, and approached the poor man, saying, "Come, sir, take a hundred, take two hundred, take five hundred, and give us a share of merit!"
Các vị vua, đại thần, cho đến những người gác cổng, tất cả đều tề tựu, đảnh lễ Đức Phật, rồi đến gặp người nghèo khổ và nói: “Này bạn, hãy nhận một trăm, hai trăm, năm trăm và hãy chia phước cho chúng tôi.”
So ‘‘satthāraṃ paṭipucchitvā jānissāmī’’ti satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi.
He thought, "I will know after asking the Teacher," and going to the Teacher, he reported the matter.
Anh ta nói: “Tôi sẽ hỏi Đức Phật rồi mới biết.” Anh ta đến gặp Đức Phật và trình bày sự việc.
Satthā ‘‘dhanaṃ gahetvā vā aggahetvā vā sabbasattānaṃ pattiṃ dehī’’ti āha.
The Teacher said, "Give a share of merit to all beings, whether taking money or not."
Đức Phật nói: “Hãy chia phước cho tất cả chúng sinh, dù có nhận tiền hay không.”
So dhanaṃ gahetuṃ ārabhi.
So he began to take money.
Anh ta bắt đầu nhận tiền.
Manussā diguṇacatugguṇaaṭṭhaguṇādivasena dadantā nava hiraññakoṭiyo adaṃsu.
People gave double, quadruple, eightfold amounts, and so on, giving nine crores of gold.
Mọi người cúng dường gấp đôi, gấp bốn, gấp tám, v.v., đã cúng dường chín mươi triệu đồng vàng.
Satthā anumodanaṃ katvā vihāraṃ gantvā bhikkhūhi vatte dassite sugatovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi.
The Teacher, having given his anumodana, went to the monastery, and after the bhikkhus had performed their duties, he gave a teaching of the Sugata and entered the Perfumed Chamber.
Đức Phật đã tùy hỷ, rồi trở về tịnh xá. Sau khi các Tỳ-kheo trình bày các bổn phận, Ngài ban lời giáo huấn tốt lành rồi vào Hương thất.
Rājā sāyanhasamaye mahāduggataṃ pakkosāpetvā seṭṭhiṭṭhānena pūjesi.
In the evening, the king summoned the poor man and honored him with the position of a seṭṭhi.
Vào buổi tối, nhà vua cho gọi người nghèo khổ đến và phong cho anh ta chức trưởng giả.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, satthā mahāduggatena dinnaṃ kuṇḍakapūvaṃ ajigucchanto amataṃ viya paribhuñji, mahāduggatopi bahudhanañca seṭṭhiṭṭhānañca labhitvā mahāsampattiṃ patto’’ti.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, the Teacher partook of the bran cake given by the poor man without disdain, as if it were ambrosia. And the poor man, having obtained much wealth and the position of seṭṭhi, has attained great prosperity."
Các Tỳ-kheo đã khởi lên cuộc đàm luận trong pháp đường: “Này chư hiền, Đức Phật đã thọ dụng chiếc bánh cám do người nghèo khổ cúng dường mà không ghê tởm, như thể đó là cam lồ. Người nghèo khổ đó cũng đã nhận được nhiều tài sản và chức vị trưởng giả, đạt được sự giàu sang lớn.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva mayā ajigucchantena tassa kuṇḍakapūvo paribhutto, pubbepi rukkhadevatāya hutvā paribhuttoyeva, tadāpi cesa maṃ nissāya seṭṭhiṭṭhānaṃ alatthevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When they replied, "On this topic," he said, "Bhikkhus, it is not only now that I have partaken of his bran cake without disdain; in the past too, as a tree deity, I partook of it, and even then, he obtained the position of seṭṭhi because of me." Having said this, he related a past story.
Đức Phật đến và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ Ta mới thọ dụng chiếc bánh cám đó mà không ghê tởm, mà trước đây, khi là vị thiên nhân cây, Ta cũng đã thọ dụng nó. Và lúc đó, nhờ Ta, người đó cũng đã đạt được chức vị trưởng giả.” Nói xong, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ ṭhāne eraṇḍarukkhe rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in an eraṇḍa tree in a certain place.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành một vị thiên nhân cây trên một cây thầu dầu ở một nơi nọ.
Tadā tasmiṃ gāmake manussā devatāmaṅgalikā honti.
At that time, the people in that village were auspicious towards deities.
Lúc đó, những người trong làng đó rất sùng bái các vị thiên nhân.
Athekasmiṃ chaṇe sampatte manussā attano attano rukkhadevatānaṃ balikammaṃ akaṃsu.
Then, when a festival arrived, people performed offerings to their respective tree deities.
Vào một dịp lễ nọ, mọi người đều cúng dường lễ vật cho các vị thiên nhân cây của mình.
Atheko duggatamanusso te manusse rukkhadevatā paṭijaggante disvā ekaṃ eraṇḍarukkhaṃ paṭijaggi.
Then a poor man, seeing those people attending to their tree deities, attended to an eraṇḍa tree.
Một người đàn ông nghèo khổ thấy những người đó đang chăm sóc các vị thiên nhân cây, liền chăm sóc một cây thầu dầu.
Te manussā attano attano devatānaṃ nānappakārāni mālāgandhavilepanādīni ceva khajjabhojjāni ca ādāya gacchiṃsu.
Those people went, taking various garlands, perfumes, ointments, and sweet cakes and food for their respective deities.
Những người đó mang theo đủ loại vòng hoa, hương liệu, dầu thơm, v.v., và đồ ăn thức uống đến cúng dường cho các vị thiên nhân của mình.
So pana kuṇḍakapūvañceva uḷuṅkena ca udakaṃ ādāya gantvā eraṇḍarukkhassa avidūre ṭhatvā cintesi ‘‘devatā nāma dibbakhajjakāni khādanti, mayhaṃ devatā imaṃ kuṇḍakapūvaṃ na khādissati, kiṃ imaṃ akāraṇena nāsemi, ahameva naṃ khādissāmī’’ti tatova nivatti.
But he, taking a bran cake and water in a bowl, stood not far from the eraṇḍa tree and thought: "Deities partake of divine sweet cakes. My deity will not eat this bran cake. Why should I destroy this for no reason? I will eat it myself." And from there, he turned back.
Còn người đàn ông đó thì mang theo bánh cám và một gáo nước. Anh ta đứng gần cây thầu dầu và nghĩ: “Các vị thiên nhân ăn đồ ăn thức uống của chư thiên, vị thiên nhân của mình sẽ không ăn chiếc bánh cám này đâu. Tại sao mình lại hủy hoại nó một cách vô ích? Mình sẽ tự ăn nó.” Anh ta liền quay trở lại.
Bodhisatto khandhaviṭape ṭhatvā ‘‘bho purisa, sace tvaṃ issaro bhaveyyāsi, mayhaṃ madhurakhajjakaṃ dadeyyāsi.
The Bodhisatta, standing on a branch, said: "O man, if you were powerful, you would give me sweet cakes.
Bồ Tát đứng trên cành cây và nói: “Này người đàn ông, nếu ngươi là một người giàu có, ngươi sẽ cúng dường cho ta những món ăn ngọt ngào.
Tvaṃ pana duggato, ahaṃ tava pūvaṃ na khāditvā aññaṃ kiṃ khādissāmi, mā me koṭṭhāsaṃ nāsehī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
But you are poor. What else would I eat if I did not eat your cake? Do not destroy my share!" Having said this, he uttered this verse:
Nhưng ngươi là người nghèo khổ, nếu ta không ăn chiếc bánh của ngươi thì ta sẽ ăn gì? Đừng hủy hoại phần của ta.” Nói xong, Ngài đọc bài kệ này:
So nivattitvā bodhisattaṃ oloketvā balikammamakāsi.
He, having returned, looked at the Bodhisatta and performed the offering ritual.
Anh ta quay lại, nhìn Bồ Tát và thực hiện lễ cúng dường.
Bodhisatto tato ojaṃ paribhuñjitvā ‘‘purisa, tvaṃ kimatthaṃ maṃ paṭijaggasī’’ti āha.
The Bodhisatta, having partaken of the essence from it, said, "Man, why do you attend to me?"
Bồ Tát thọ dụng tinh túy từ đó và nói: “Này người đàn ông, vì sao ngươi lại chăm sóc ta?”
‘‘Duggatomhi, sāmi, taṃ nissāya duggatabhāvato muccitukāmatāya paṭijaggāmī’’ti.
"I am poor, master; relying on you, I attend to you out of a desire to be freed from my state of poverty."
“Bạch chủ nhân, con là người nghèo khổ, con chăm sóc ngài vì muốn thoát khỏi cảnh nghèo khổ nhờ ngài.”
‘‘Bho purisa, mā cintayi, tayā kataññussa katavedino pūjā katā, imaṃ eraṇḍaṃ parikkhipitvā nidhikumbhiyo gīvāya gīvaṃ āhaccaṭhitā.
"Oh man, do not worry. You have performed an offering to one who is grateful and repays kindness. Surrounding this castor-oil plant, treasure jars stand neck to neck."
“Này người đàn ông, đừng lo lắng. Ngươi đã cúng dường cho một người biết ơn và đền ơn. Xung quanh cây thầu dầu này có những chum kho báu chất chồng lên nhau.
Tvaṃ rañño ācikkhitvā sakaṭehi dhanaṃ āharāpetvā rājaṅgaṇe rāsiṃ kārehi, rājā te tussitvā seṭṭhiṭṭhānaṃ dassatī’’ti vatvā bodhisatto antaradhāyi.
"You should inform the king, have the wealth brought by carts, and make a heap in the royal courtyard. The king, pleased with you, will give you the position of a seṭṭhi," having said this, the Bodhisatta disappeared.
Ngươi hãy báo cho nhà vua biết, rồi dùng xe chở tiền về, chất thành đống ở sân cung điện. Nhà vua sẽ hài lòng và phong cho ngươi chức trưởng giả.” Nói xong, Bồ Tát biến mất.
So tathā akāsi.
He did so.
Người đàn ông đã làm như vậy.
Rājāpi tassa seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
The king also gave him the position of a seṭṭhi.
Nhà vua cũng đã phong cho anh ta chức trưởng giả.
Iti so bodhisattaṃ nissāya mahāsampattiṃ patvā yathākammaṃ gato.
Thus, relying on the Bodhisatta, he attained great prosperity and passed away according to his kamma.
Như vậy, nhờ Bồ Tát, anh ta đã đạt được sự giàu sang lớn và đã đi theo nghiệp của mình.
Saddahāsi siṅgālassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Veḷuvana, related this, 'Saddahāsi siṅgālassā' (You trust the jackal), concerning Devadatta.
“Saddahāsi siṅgālassa” — câu này, bậc Đạo Sư đã thuyết giảng khi cư ngụ tại Veḷuvana, liên quan đến Devadatta.
Tasmiñhi samaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, devadattena pañca bhikkhusatāni ādāya gayāsīsaṃ gantvā ‘yaṃ samaṇo gotamo karoti, na so dhammo.
At that time, the bhikkhus, having assembled in the Dhamma hall, were sitting discussing Devadatta's faults: "Friends, Devadatta, taking five hundred bhikkhus, went to Gayāsīsa and said, 'What the ascetic Gotama does is not Dhamma.
Vào thời điểm đó, các tỳ khưu tụ họp tại Pháp đường và nói: “Thưa các bạn, Devadatta đã dẫn năm trăm tỳ khưu đến Gayāsīsa và nói: ‘Những gì Sa-môn Gotama làm không phải là Dhamma. Những gì tôi làm, đây mới là Dhamma.’ Và ông ta đã khiến các tỳ khưu đó chấp nhận giáo lý của mình, nói lời nói dối đã đạt đến mức độ, phá hòa hợp Tăng, và đã làm hai lễ Uposatha trong cùng một giới hạn.” Họ ngồi đó, kể những điều xấu của Devadatta.
Yamahaṃ karomi, ayameva dhammo’ti te bhikkhū attano laddhiṃ gāhāpetvā ṭhānappattaṃ musāvādaṃ katvā saṅghaṃ bhinditvā ekasīmāya dve uposathā katā’’ti devadattassa aguṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
What I do, this alone is Dhamma.' He made those bhikkhus accept his doctrine, uttered a deliberate falsehood, split the Saṅgha, and performed two Uposatha ceremonies within one sīmā."
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận chuyện gì?” Khi được trả lời là “chuyện này”, Ngài nói: “Này các tỳ khưu, Devadatta không chỉ nói dối bây giờ, mà trước đây ông ta cũng đã nói dối,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva musāvādī, pubbepi musāvādīyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, Devadatta is not a liar only now; he was a liar in the past as well," and then related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận chuyện gì?” Khi được trả lời là “chuyện này”, Ngài nói: “Này các tỳ khưu, Devadatta không chỉ nói dối bây giờ, mà trước đây ông ta cũng đã nói dối,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto susānavane rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in a charnel ground forest.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh làm một vị thần cây trong rừng nghĩa địa.
Tadā bārāṇasiyaṃ nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ ahosi.
At that time, a festival was proclaimed in Bārāṇasī.
Vào thời đó, một lễ hội đã được công bố ở Bārāṇasī.
Manussā ‘‘yakkhabalikammaṃ karomā’’ti tesu tesu caccararacchādiṭṭhānesu macchamaṃsādīni vippakiritvā kapālakesu bahuṃ suraṃ ṭhapayiṃsu.
People, thinking "We will perform a yakkha offering," scattered fish, meat, and other things in various crossroads and streets, and placed much liquor in skull-bowls.
Mọi người rải cá, thịt và các thứ khác ở nhiều nơi như ngã tư đường, đường lớn, v.v., nói: “Chúng ta sẽ cúng dường cho dạ xoa,” và họ đặt nhiều rượu vào các bát sành.
Atheko siṅgālo aḍḍharattasamaye niddhamanena nagaraṃ pavisitvā macchamaṃsaṃ khāditvā suraṃ pivitvā punnāgagacchantaraṃ pavisitvā yāva aruṇuggamanā niddaṃ okkami.
Then a jackal, entering the city at midnight while people were asleep, ate the fish and meat, drank the liquor, and then entered a dense thicket of Nāga trees and slept until dawn.
Sau đó, một con chó rừng, vào lúc nửa đêm, đi vào thành phố đang ngủ, ăn cá thịt, uống rượu, rồi đi vào giữa các bụi cây Nāga và ngủ cho đến khi mặt trời mọc.
So pabujjhitvā ālokaṃ disvā ‘‘idāni nikkhamituṃ na sakkā’’ti maggasamīpaṃ gantvā adissamāno nipajjitvā aññe manusse disvāpi kiñci avatvā ekaṃ brāhmaṇaṃ mukhadhovanatthāya gacchantaṃ disvā cintesi ‘‘brāhmaṇā nāma dhanalolā honti, imaṃ dhanena palobhetvā yathā maṃ upakacchakantare katvā uttarāsaṅgena paṭicchādetvā nagarā nīharati, tathā karissāmī’’ti.
Awakening and seeing the light, he thought, "Now it is impossible to leave." He went near the road, lay down unseen, and, seeing other people, said nothing. Then, seeing a certain brahmin going to wash his face, he thought, "Brahmins are greedy for wealth. I will entice him with wealth so that he will carry me under his arm, covering me with his outer robe, and take me out of the city."
Khi thức dậy, thấy ánh sáng, nó nghĩ: “Bây giờ không thể ra ngoài được,” rồi đi đến gần con đường, nằm xuống ẩn mình, và dù thấy những người khác nhưng không nói gì. Khi thấy một Bà La Môn đang đi rửa mặt, nó nghĩ: “Các Bà La Môn thì tham của, mình sẽ dụ dỗ ông ta bằng tiền để ông ta cõng mình dưới nách, che bằng áo choàng ngoài, và mang mình ra khỏi thành phố.”
So manussabhāsāya ‘‘brāhmaṇā’’ti āha.
He then spoke in human language, "Brahmin!"
Nó nói bằng tiếng người: “Này Bà La Môn!”
So nivattitvā ‘‘ko maṃ pakkosatī’’ti āha.
He turned back and said, "Who is calling me?"
Ông ta quay lại hỏi: “Ai gọi ta vậy?”
‘‘Ahaṃ, brāhmaṇā’’ti.
"It is I, O brahmin."
“Là tôi, thưa Bà La Môn,” (nó đáp).
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti.
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Brāhmaṇa, mayhaṃ dve kahāpaṇasatāni atthi.
"Brahmin, I have two hundred kahāpaṇas.
“Thưa Bà La Môn, tôi có hai trăm đồng kahāpaṇa.
Sace maṃ upakacchakantare katvā uttarāsaṅgena paṭicchādetvā yathā na koci passati, tathā nagarā nikkhāmetuṃ sakkosi, tuyhaṃ te kahāpaṇe dassāmī’’ti.
If you can take me out of the city by placing me under your armpit and covering me with your upper robe so that no one sees, I will give you those kahāpaṇas."
Nếu ông có thể cõng tôi dưới nách, che bằng áo choàng ngoài, và mang tôi ra khỏi thành phố mà không ai thấy, tôi sẽ đưa ông số tiền đó.”
Brāhmaṇo dhanalobhena ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ tathā katvā ādāya nagarā nikkhamitvā thokaṃ agamāsi.
The brahmin, greedy for wealth, consented, saying, "Very well," and having done so, he took her and exited the city, traveling a short distance.
Bà La Môn, vì tham tiền, nói “Được thôi,” rồi chấp nhận, làm như vậy và mang nó ra khỏi thành phố, đi một đoạn.
Atha naṃ siṅgālo pucchi ‘‘kataraṭṭhānaṃ, brāhmaṇā’’ti?
Then the jackal asked him, "To what place, O brahmin?"
Sau đó, con chó rừng hỏi ông ta: “Thưa Bà La Môn, đi đến chỗ nào?”
‘‘Asukaṃ nāmā’’ti.
"To such and such a place."
“Đến chỗ tên là kia.”
‘‘Aññaṃ thokaṃ ṭhānaṃ gacchā’’ti.
"Go to another place for a little while," he said.
“Hãy đi thêm một chút nữa.”
Evaṃ punappunaṃ vadanto mahāsusānaṃ patvā ‘‘idha maṃ otārehī’’ti āha.
Speaking thus repeatedly, he reached the great charnel ground and said, "Put me down here."
Cứ thế lặp đi lặp lại, nó nói “Hãy thả tôi xuống đây” khi đến nghĩa địa lớn.
Tattha naṃ otāresi.
He put her down there.
Ông ta thả nó xuống đó.
Atha siṅgālo ‘‘tena hi, brāhmaṇa, uttarisāṭakaṃ pattharā’’ti āha.
Then the jackal said, "In that case, brahmin, spread out your upper robe."
Sau đó, con chó rừng nói: “Vậy thì, thưa Bà La Môn, hãy trải áo choàng ngoài ra.”
So dhanalobhena ‘‘sādhū’’ti patthari.
He, greedy for wealth, spread it out, saying, "Very well."
Ông ta, vì tham tiền, nói “Được thôi,” rồi trải ra.
Atha naṃ ‘‘imaṃ rukkhamūlaṃ khaṇāhī’’ti pathavikhaṇane yojetvā brāhmaṇassa uttarisāṭakaṃ abhiruyha catūsu kaṇṇesu ca majjhe cāti pañcasu ṭhānesu sarīranissandaṃ pātetvā makkhetvā ceva temetvā ca susānavanaṃ pāvisi.
Then, having engaged him in digging at the root of that tree, he climbed onto the brahmin's upper robe and, discharging bodily fluids in five places—at the four corners and in the middle—smeared and soaked it, then entered the charnel ground forest.
Sau đó, nó sai ông ta đào gốc cây này, rồi leo lên áo choàng ngoài của Bà La Môn, thải chất tiết từ cơ thể ra ở năm chỗ: bốn góc và giữa, làm bẩn và ướt áo, rồi đi vào rừng nghĩa địa.
Bodhisatto rukkhaviṭape ṭhatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, standing on a tree branch, spoke this verse:
Bồ Tát, đứng trên cành cây, nói câu kệ này:
Bahucintī appacintīti idaṃ satthā jetavane viharanto dve mahallakatthere ārabbha kathesi.
Bahucintī appacintī—The Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning two elder bhikkhus.
“Bahucintī appacintī” — câu này, bậc Đạo Sư đã thuyết giảng khi cư ngụ tại Jetavana, liên quan đến hai vị trưởng lão lớn tuổi.
Te kira janapade ekasmiṃ araññāvāse vassaṃ vasitvā ‘‘satthu dassanatthāya gacchissāmā’’ti pātheyyaṃ sajjetvā ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti māsaṃ atikkāmetvā puna pātheyyaṃ sajjetvā tatheva māsaṃ, puna māsanti evaṃ attano kusītabhāvena ceva nivāsaṭṭhāne ca apekkhāya tayo māse atikkāmetvā tato nikkhamma jetavanaṃ gantvā sabhāgaṭṭhāne pattacīvaraṃ paṭisāmetvā satthāraṃ passiṃsu.
It is said that they had spent the Rains-retreat in a certain forest hermitage in the countryside and, having prepared provisions, thinking, "We will go to see the Teacher," they let a month pass by saying, "We will go today, we will go tomorrow." Then, having prepared provisions again, they let another month pass in the same way, and then a third month. Thus, due to their laziness and attachment to their dwelling place, they let three months pass. After that, they departed from there, went to Jetavana, put away their bowls and robes in a suitable place, and saw the Teacher.
Nghe nói, sau khi an cư mùa mưa tại một khu rừng trú ngụ ở vùng quê, họ đã chuẩn bị lương thực và nói: “Chúng ta sẽ đi gặp bậc Đạo Sư.” Họ đã trì hoãn một tháng, nói: “Hôm nay chúng ta đi, ngày mai chúng ta đi.” Lại chuẩn bị lương thực, lại trì hoãn một tháng, rồi một tháng nữa, cứ thế, do sự lười biếng và sự gắn bó với nơi ở của mình, họ đã trì hoãn ba tháng. Sau đó, họ rời khỏi đó, đến Jetavana, cất y bát vào chỗ thích hợp, rồi gặp bậc Đạo Sư.
Atha ne bhikkhū pucchiṃsu ‘‘ciraṃ vo, āvuso, buddhupaṭṭhānaṃ akarontānaṃ, kasmā evaṃ cirāyitthā’’ti?
Then the bhikkhus asked them, "Friends, it has been a long time since you attended the Buddha; why were you so late?"
Sau đó, các tỳ khưu hỏi họ: “Thưa các bạn, đã lâu rồi các bạn không hầu hạ Đức Phật, tại sao các bạn lại trì hoãn lâu như vậy?”
Te tamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported the matter.
Họ đã kể lại sự việc đó.
Atha nesaṃ so ālasiyakusītabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
Then their laziness and idleness became known in the assembly of bhikkhus.
Thế là, sự lười biếng và biếng nhác của họ đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Dhammasabhāyampi tesaṃ bhikkhūnameva ālasiyabhāvaṃ nissāya kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
In the Dhamma hall too, they raised a discussion concerning the laziness of those bhikkhus.
Trong Pháp đường, các tỳ khưu cũng đã khởi lên câu chuyện về sự lười biếng của họ.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, alasā kusītā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevete alasā, pubbepi alasā ceva nivāsaṭṭhāne ca sālayā sāpekkhā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you are now assembled?" When told, "Such and such," he had them summoned and asked, "Is it true, bhikkhus, that you are lazy and idle?" When they replied, "Yes, venerable sir," he said, "Bhikkhus, they are not lazy only now; they were lazy and attached to their dwelling place in the past as well," and then he related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận chuyện gì?” Khi được trả lời là “chuyện này”, Ngài cho gọi họ đến và hỏi: “Này các tỳ khưu, có thật là các ông lười biếng và biếng nhác không?” Khi họ đáp: “Thưa Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy,” Ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ họ mới lười biếng, mà trước đây họ cũng đã lười biếng và gắn bó với nơi ở của mình.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasinadiyaṃ tayo macchā ahesuṃ, bahucintī, appacintī, mitacintīti tesaṃ nāmāni.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, there were three fish in the Bārāṇasī river, named Bahucintī, Appacintī, and Mitacintī.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có ba con cá ở sông Bārāṇasī, tên của chúng là Bahucintī (Nhiều Suy Nghĩ), Appacintī (Ít Suy Nghĩ), và Mitacintī (Suy Nghĩ Vừa Phải).
Te araññato manussapathaṃ āgamiṃsu.
They came to a human path from the forest.
Chúng từ rừng đi đến con đường của loài người.
Tattha mitacintī itare dve evamāha ‘‘ayaṃ manussapatho nāma sāsaṅko sappaṭibhayo, kevaṭṭā nānappakārāni jālakuminādīni khipitvā macche gaṇhanti, mayaṃ araññameva gacchāmā’’ti.
There, Mitacintī said to the other two, "This human path is dangerous and fearful; fishermen cast various nets and traps and catch fish. Let us go back to the forest."
Trong đó, con cá Suy-nghĩ-vừa-phải nói với hai con cá kia rằng: “Con đường của loài người này thật nguy hiểm và đáng sợ. Những người đánh cá giăng đủ loại lưới, chài, v.v., để bắt cá. Chúng ta hãy đi vào rừng thôi.”
Itare dve janā alasatāya ceva āmisagiddhatāya ca ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti tayo māse atikkāmesuṃ.
The other two, due to laziness and greed for food, spent three months saying, "We'll go today, we'll go tomorrow."
Hai con cá kia, vì lười biếng và tham mồi, đã nói: “Hôm nay đi, ngày mai đi,” và cứ thế trì hoãn ba tháng.
Atha kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu.
Then the fishermen cast their net into the river.
Rồi những người đánh cá giăng lưới xuống sông.
Bahucintī ca appacintī ca gocaraṃ gaṇhantā purato gacchanti.
Bahucintī and Appacintī went ahead, taking their food.
Con cá Suy-nghĩ-nhiều và con cá Suy-nghĩ-ít đang tìm mồi, đi về phía trước.
Te attano andhabālatāya jālagandhaṃ asallakkhetvā jālakucchimeva pavisiṃsu.
Due to their own foolishness, they did not notice the smell of the net and entered right into the belly of the net.
Vì sự ngu dốt của mình, chúng không nhận ra mùi lưới và bơi thẳng vào trong lưới.
Mitacintī pacchato āgacchanto jālagandhaṃ sallakkhetvā tesañca jālakucchiṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā ‘‘imesaṃ kusītānaṃ andhabālānaṃ jīvitadānaṃ dassāmī’’ti cintetvā bahipassena jālakucchiṭṭhānaṃ gantvā jālakucchiṃ phāletvā nikkhantasadiso hutvā udakaṃ āluḷento jālassa purato patitvā puna jālakucchiṃ pavisitvā pacchimabhāgena phāletvā nikkhantasadiso udakaṃ āluḷento pacchimabhāge pati.
Mitacintī, coming from behind, noticed the smell of the net and, knowing that they had entered the belly of the net, thought, "I will give these lazy, foolish ones the gift of life." He then went to the location of the net's belly from the outside, and appearing as if he had torn the net's belly and escaped, he stirred the water, fell in front of the net, then re-entered the net's belly, and appearing as if he had torn it from the back and escaped, he stirred the water and fell behind it.
Con cá Suy-nghĩ-vừa-phải đi phía sau, nhận ra mùi lưới và biết rằng chúng đã bơi vào trong lưới. Nó nghĩ: “Ta sẽ cứu mạng những kẻ lười biếng và ngu dốt này.” Rồi nó bơi đến phía ngoài chỗ lưới bị phình ra, giả vờ như đã phá lưới chui ra, khuấy động nước, rồi bơi đến phía trước lưới. Sau đó, nó lại bơi vào trong lưới, giả vờ như đã phá lưới chui ra ở phía sau, khuấy động nước, rồi bơi đến phía sau.
Kevaṭṭā ‘‘macchā jālaṃ phāletvā gatā’’ti maññamānā jālakoṭiyaṃ gahetvā ukkhipiṃsu.
The fishermen, thinking, "The fish have torn the net and escaped," took hold of the net's edge and lifted it.
Những người đánh cá nghĩ: “Cá đã phá lưới mà đi mất rồi,” liền nắm lấy mép lưới và kéo lên.
Te dvepi macchā jālato muccitvā udake patiṃsu.
Both fish, freed from the net, fell into the water.
Cả hai con cá kia đều thoát khỏi lưới và rơi xuống nước.
Iti tehi mitacintiṃ nissāya jīvitaṃ laddhaṃ.
Thus, through Mitacintī, they obtained their lives.
Như vậy, nhờ có con cá Suy-nghĩ-vừa-phải mà chúng đã được cứu sống.
Yāyaññe manusāsatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anusāsikaṃ bhikkhuniṃ ārabbha kathesi.
Yāyaññe manusāsatī — The Teacher, while residing at Jetavana, told this in reference to a certain instructing bhikkhunī.
Yāyaññe manusāsatī – câu này được Đức Thế Tôn thuyết giảng khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu-ni có thói quen khuyên răn.
Sā kira sāvatthivāsinī ekā kuladhītā pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya samaṇadhamme ananuyuttā āmisagiddhā hutvā yattha aññā bhikkhuniyo na gacchanti, tādise nagarassa ekadese piṇḍāya carati.
It is said that this certain daughter of a respectable family from Sāvatthī, having gone forth and been fully ordained, from that time onwards was not devoted to the ascetic's duties, but was greedy for food, and went for alms in a part of the city where other bhikkhunīs did not go.
Vị ấy là một cô gái con nhà gia thế ở Sāvatthī, sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ-khưu-ni, đã không chuyên tâm thực hành pháp Sa-môn, mà lại tham lam vật chất. Vị ấy đi khất thực ở một khu vực trong thành phố mà các Tỳ-khưu-ni khác không đến.
Athassā manussā paṇītapiṇḍapātaṃ denti.
Then people gave her delicious alms food.
Khi ấy, người dân dâng cúng các món ăn thượng vị cho vị ấy.
Sā rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘sace imasmiṃ padese aññāpi bhikkhuniyo piṇḍāya carissanti, mayhaṃ lābho parihāyissati.
Bound by craving for taste, she thought, "If other bhikkhunīs also go for alms in this area, my gains will diminish.
Vị ấy bị ràng buộc bởi sự thèm muốn hương vị, nghĩ rằng: “Nếu các Tỳ-khưu-ni khác cũng đi khất thực ở khu vực này, thì lợi lộc của ta sẽ bị giảm sút.
Yathā etaṃ padesaṃ aññā nāgacchanti, evaṃ mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā bhikkhunūpassayaṃ gantvā ‘‘ayye, asukaṭṭhāne caṇḍo hatthī, caṇḍo asso, caṇḍo meṇḍo, caṇḍo kukkuro carati, saparissayaṭṭhānaṃ, mā tattha piṇḍāya caritthā’’ti bhikkhuniyo anusāsati.
It is fitting for me to act in such a way that others do not come to this area." So, she went to the bhikkhunī's residence and advised the bhikkhunīs, "Venerable sirs, in such-and-such a place, a fierce elephant, a fierce horse, a fierce ram, a fierce dog roams. It is a dangerous place, do not go there for alms."
Ta phải làm sao để các vị khác không đến khu vực này.” Nghĩ vậy, vị ấy đến trú xứ của các Tỳ-khưu-ni và khuyên răn: “Kính thưa các vị Ni, ở chỗ kia có voi dữ, ngựa dữ, cừu dữ, chó dữ đi lang thang. Đó là nơi nguy hiểm, xin đừng đi khất thực ở đó.”
Tassā vacanaṃ sutvā ekā bhikkhunīpi taṃ padesaṃ gīvaṃ parivattetvā na olokesi.
Hearing her words, not a single bhikkhunī even turned her neck to look at that area.
Nghe lời vị ấy, không một Tỳ-khưu-ni nào quay đầu nhìn về phía khu vực đó.
Tassā ekasmiṃ divase tasmiṃ padese piṇḍāya carantiyā vegenekaṃ gehaṃ pavisantiyā caṇḍo meṇḍako paharitvā ūruṭṭhikaṃ bhindi.
One day, while she was going for alms in that area, a fierce ram struck her as she quickly entered a house, and broke her thigh bone.
Một ngày nọ, khi vị ấy đang đi khất thực ở khu vực đó, một con cừu dữ đã húc vào vị ấy khi vị ấy vội vàng bước vào một ngôi nhà, làm gãy xương đùi của vị ấy.
Manussā vegena upadhāvitvā dvidhā bhinnaṃ ūruṭṭhikaṃ ekato bandhitvā taṃ bhikkhuniṃ mañcenādāya bhikkhunūpassayaṃ nayiṃsu.
People quickly rushed up, bound the two broken pieces of her thigh bone together, and carried that bhikkhunī on a bed to the bhikkhunī's residence.
Người dân vội vàng chạy đến, buộc hai mảnh xương đùi bị gãy lại với nhau, rồi khiêng vị Tỳ-khưu-ni ấy trên một cái giường đến trú xứ của các Tỳ-khưu-ni.
Bhikkhuniyo ‘‘ayaṃ aññā bhikkhuniyo anusāsitvā sayaṃ tasmiṃ padese carantī ūruṭṭhikaṃ bhindāpetvā āgatā’’ti parihāsaṃ akaṃsu.
The bhikkhunīs mocked her, saying, "This one, after instructing other bhikkhunīs, went to that area herself and had her thigh bone broken."
Các Tỳ-khưu-ni đã chế giễu: “Vị này khuyên răn các Tỳ-khưu-ni khác mà tự mình lại đi ở khu vực đó, rồi bị gãy xương đùi mà quay về.”
Tampi tāya katakāraṇaṃ na cirasseva bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ ahosi.
And this deed done by her soon became known in the assembly of bhikkhus.
Và việc làm của vị ấy cũng nhanh chóng được công bố trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū ‘‘āvuso, asukā anusāsikā bhikkhunī aññaṃ anusāsitvā sayaṃ tasmiṃ padese caramānā caṇḍena meṇḍakena ūruṃ bhindāpesī’’ti tassā aguṇakathaṃ kathesuṃ.
Then one day in the Dhamma hall, the bhikkhus spoke of her fault, saying, "Friends, that instructing bhikkhunī, after advising others, herself went to that area and had her thigh broken by a fierce ram."
Rồi một ngày nọ, trong Pháp đường, các Tỳ-khưu nói chuyện với nhau: “Chư hiền, vị Tỳ-khưu-ni hay khuyên răn kia đã khuyên người khác mà tự mình lại đi ở khu vực đó, rồi bị một con cừu dữ húc gãy đùi.” Họ nói về những khuyết điểm của vị ấy.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā aññe anusāsatiyeva, sayaṃ pana na vattati, niccakālaṃ dukkhameva anubhotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having arrived, asked, ‘‘With what talk, bhikkhus, are you now seated together?’’ When they replied, ‘‘With this talk, venerable sir,’’ he said, ‘‘Bhikkhus, it is not only now, but in the past too, this one advised others, but did not act accordingly herself, always experiencing suffering,’’ and he related a past event.
Đức Thế Tôn đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Thưa Tôn giả, là chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ mà cả trong quá khứ, vị ấy cũng luôn khuyên răn người khác, nhưng tự mình lại không thực hành, và luôn phải chịu khổ đau.” Rồi Ngài kể câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto sakuṇajeṭṭhako hutvā anekasakuṇasahassaparivāro himavantaṃ pāvisi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the form of a bird in the forest, and having reached maturity, became the chief of the birds. Surrounded by many thousands of birds, he entered the Himavanta forest.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim, khi trưởng thành, Ngài trở thành chim đầu đàn, cùng với hàng ngàn con chim khác, Ngài đi vào dãy Hy-mã-lạp-sơn.
Tassa tattha vasanakāle ekā caṇḍasakuṇikā mahāvattanimaggaṃ gantvā gocaraṃ gaṇhāti.
While he was dwelling there, a fierce female bird went to the main highway and gathered food.
Trong thời gian Ngài sống ở đó, có một con chim mái hung dữ đi đến con đường lớn để tìm mồi.
Sā tattha sakaṭehi patitāni vīhimuggabījādīni labhitvā ‘‘yathā idāni imaṃ padesaṃ aññe sakuṇā nāgacchanti, tathā karissāmī’’ti cintetvā sakuṇasaṅghassa ovādaṃ deti ‘‘vattanimahāmaggo nāma sappaṭibhayo, hatthiassādayo ceva caṇḍagoṇayuttayānādīni ca sañcaranti, sahasā uppatitumpi na sakkā hoti, na tattha gantabba’’nti.
Having obtained fallen rice and mung bean seeds there from carts, she thought, ‘‘I will ensure that other birds do not come to this place now,’’ and she gave advice to the flock of birds, saying, ‘‘The main highway is dangerous; elephants, horses, and carts drawn by fierce oxen travel there, and it is not possible to fly up suddenly, so one should not go there.’’
Ở đó, nó tìm được các hạt lúa, đậu xanh, v.v., rơi vãi từ các xe. Nó nghĩ: “Ta phải làm sao để các con chim khác không đến khu vực này.” Rồi nó khuyên răn bầy chim: “Con đường lớn này rất nguy hiểm, có voi, ngựa, và các loại xe kéo bởi bò dữ đi lại. Không thể bay lên kịp thời được, không nên đến đó.”
Sakuṇasaṅgho tassā ‘‘anusāsikā’’teva nāmaṃ akāsi.
The flock of birds gave her the name ‘‘the adviser.’’
Bầy chim đã đặt tên cho nó là “Anusāsikā” (Kẻ hay khuyên răn).
Sā ekadivasaṃ vattanimahāmagge carantī atimahāvegena āgacchantassa yānassa saddaṃ sutvā nivattitvā oloketvā ‘‘dūre tāvā’’ti caratiyeva.
One day, while she was foraging on the main highway, she heard the sound of a cart approaching at great speed. She turned and looked, and thinking, ‘‘It is still far away,’’ she continued to forage.
Một ngày nọ, khi nó đang đi trên con đường lớn, nghe tiếng xe đang đến rất nhanh, nó quay lại nhìn và nghĩ: “Còn xa lắm,” rồi tiếp tục đi.
Atha naṃ yānaṃ vātavegena sīghameva sampāpuṇi, sā uṭṭhātuṃ nāsakkhi, cakkena dvidhā chinditvā gatā.
Then the cart quickly reached her with the speed of wind. She could not fly up and was cut in two by the wheel.
Rồi chiếc xe nhanh chóng đến gần với tốc độ của gió. Nó không kịp bay lên, bị bánh xe cán nát thành hai mảnh.
Sakuṇajeṭṭhako sakuṇe samānento taṃ adisvā ‘‘anusāsikā na dissati, upadhāretha na’’nti āha.
The chief of the birds, gathering the birds, did not see her and said, ‘‘The adviser is not visible; search for her.’’
Chim đầu đàn tập hợp các con chim lại, không thấy nó, liền nói: “Không thấy Anusāsikā đâu cả, hãy tìm xem.”
Sakuṇā upadhārentā taṃ mahāmagge dvidhā chinnaṃ disvā sakuṇajeṭṭhakassa ārocesuṃ.
The birds, searching, saw her cut in two on the main highway and reported it to the chief of the birds.
Các con chim tìm kiếm và thấy nó bị cán nát thành hai mảnh trên con đường lớn, liền báo cho chim đầu đàn.
Sakuṇajeṭṭhako ‘‘sā aññā sakuṇikā vāretvā sayaṃ tattha caramānā dvidhā chinnā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The chief of the birds said, ‘‘That female bird, having warned others, but foraging there herself, was cut in two,’’ and he spoke this verse:
Chim đầu đàn nói: “Nó đã ngăn cản các con chim khác mà tự mình lại đi ở đó, rồi bị cán nát thành hai mảnh,” rồi nói lên bài kệ này:
Atikaramakarācariyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Atikaramakarācariyā – The Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning a difficult-to-admonish bhikkhu.
Atikaramakarācariyā – câu này được Đức Thế Tôn thuyết giảng khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu khó dạy.
Tassa vatthu navakanipāte gijjhajātake (jā. 1.9.1 ādayo) āvi bhavissati.
The story of this will become clear in the Gijjha Jātaka in the Navakanipāta.
Câu chuyện về vị ấy sẽ được trình bày chi tiết trong Gijjhajātaka (Jā. 1.9.1 trở đi) thuộc tập Navakanipāta.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ āmantetvā ‘‘bhikkhu na tvaṃ idāneva dubbaco, pubbepi dubbacoyeva.
However, the Teacher addressed that bhikkhu and said, ‘‘Bhikkhu, you are not difficult to admonish only now, but you were difficult to admonish in the past as well.
Đức Thế Tôn đã gọi vị Tỳ-khưu ấy và nói: “Này Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ ông khó dạy, mà cả trong quá khứ ông cũng khó dạy.
Dubbacabhāveneva paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronto sattippahārena jīvitakkhayaṃ pattosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Due to being difficult to admonish, and not heeding the advice of the wise, you met the end of your life by a spear-blow,’’ and he related a past event.
Vì tính khó dạy, không nghe lời khuyên của các bậc hiền trí, ông đã bị mất mạng do bị giáo đâm.” Rồi Ngài kể câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto laṅghanaṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto paññavā upāyakusalo ahosi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a javelin-thrower, and having reached maturity, he was wise and skilled in means.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh làm một con khỉ đuôi dài. Khi trưởng thành, Ngài trở nên thông minh và khéo léo trong mưu mẹo.
So ekassa laṅghanakassa santike sattilaṅghanasippaṃ sikkhitvā ācariyena saddhiṃ sippaṃ dassento vicarati.
He learned the skill of javelin-throwing from a certain javelin-thrower and traveled around demonstrating the skill with his teacher.
Ngài đã học nghệ thuật nhảy giáo từ một người nhảy giáo và cùng với thầy mình đi biểu diễn nghệ thuật.
Ācariyo panassa catunnaṃyeva sattīnaṃ laṅghanasippaṃ jānāti, na pañcannaṃ.
His teacher, however, knew the skill of throwing only four javelins, not five.
Người thầy của Ngài chỉ biết nghệ thuật nhảy qua bốn cây giáo, chứ không phải năm cây.
So ekadivasaṃ ekasmiṃ gāmake sippaṃ dassento surāmadamatto ‘‘pañca sattiyo laṅghissāmī’’ti paṭipāṭiyā ṭhapesi.
One day, while demonstrating his skill in a certain village, he was intoxicated with liquor and arranged five javelins in a row, saying, ‘‘I will throw five javelins.’’
Một ngày nọ, khi đang biểu diễn nghệ thuật ở một ngôi làng, người thầy say rượu và nói: “Ta sẽ nhảy qua năm cây giáo,” rồi sắp xếp chúng theo thứ tự.
Atha naṃ bodhisatto āha ‘‘ācariya, tvaṃ pañcasattilaṅghanasippaṃ na jānāsi, ekaṃ sattiṃ hara.
Then the Bodhisatta said to him, ‘‘Teacher, you do not know the skill of throwing five javelins; remove one javelin.
Khi ấy, Bồ-tát nói với thầy: “Thưa thầy, thầy không biết nghệ thuật nhảy qua năm cây giáo, hãy bỏ bớt một cây giáo đi.
Sace laṅghissasi, pañcamāya sattiyā viddho marissasī’’ti.
If you throw them, you will be pierced by the fifth javelin and die.’’
Nếu thầy cố nhảy, thầy sẽ bị cây giáo thứ năm đâm trúng mà chết.”
So suṭṭhu mattatāya ‘‘tvañhi mayhaṃ pamāṇaṃ na jānāsī’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā catasso laṅghitvā pañcamāya sattiyā daṇḍake madhukapupphaṃ viya āvuto paridevamāno nipajji.
Due to his excessive pride, he disregarded the Bodhisatta’s words, "You do not know my measure," and having jumped over four stakes, he was impaled by the fifth stake, like a madhuka flower, and lay down lamenting.
Vì quá tự mãn, không nghe lời của Bodhisatta rằng “ngươi không biết giới hạn của ta”, ông ta đã nhảy qua bốn cây giáo, và bị đâm vào cây giáo thứ năm như một bông hoa madhukā, rồi nằm xuống than khóc.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā imaṃ byasanaṃ pattosī’’ti imaṃ gāthamāha –
Then the Bodhisatta, saying, "You have come to this calamity by not heeding the words of the wise," spoke this verse:
Sau đó, Bodhisatta nói bài kệ này với ông ta, rằng “ngươi đã không nghe lời của những người trí mà lại gặp phải tai họa này” –
Tattha atikaramakarācariyāti ācariya ajja tvaṃ atikaraṃ akari, attano karaṇato atirekaṃ karaṇaṃ akarīti attho.
Therein, atikaramakarācariyā means, "Teacher, today you have done too much, meaning you have done more than what should be done by yourself."
Trong đó, atikaramakarācariyā có nghĩa là: Thưa thầy, hôm nay thầy đã làm quá mức, tức là thầy đã làm vượt quá khả năng của mình.
Mayhampetaṃ na ruccatīti mayhaṃ antevāsikassapi samānassa etaṃ tava karaṇaṃ na ruccati, tena te ahaṃ paṭhamameva kathesinti dīpeti.
Mayhampetaṃ na ruccatīti means, "This action of yours is not pleasing even to me, your disciple," thus indicating, "Therefore, I told you beforehand."
Mayhampetaṃ na ruccatī có nghĩa là: Điều thầy làm này không làm tôi, một đệ tử, hài lòng, vì vậy tôi đã nói với thầy ngay từ đầu.
Catutthe laṅghayitvānāti catutthe sattithale apatitvā attānaṃ laṅghayitvā.
Catutthe laṅghayitvānāti means, "Having jumped over yourself without falling on the fourth stake."
Catutthe laṅghayitvānā có nghĩa là: Đã nhảy qua cây giáo thứ tư, tức là không rơi vào cây giáo thứ tư mà tự mình nhảy qua.
Pañcamāyasi āvutoti paṇḍitānaṃ vacanaṃ aggaṇhanto idāni pañcamāya sattiyā āvutosīti.
Pañcamāyasi āvutoti means, "Now, not accepting the words of the wise, you are impaled by the fifth stake."
Pañcamāyasi āvuto có nghĩa là: Giờ đây, vì không nghe lời người trí, thầy đã bị cây giáo thứ năm đâm trúng.
Idaṃ vatvā ācariyaṃ sattito apanetvā kattabbayuttakaṃ akāsi.
Having said this, he removed the teacher from the stake and performed what was proper to be done.
Nói xong điều này, Bodhisatta đã kéo vị thầy ra khỏi cây giáo và làm những gì cần làm.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family, and having come of age, he learned all crafts in Takkasilā. Abandoning sensual pleasures, he took up the ascetic life and developed the five abhiññās and eight attainments.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bodhisatta sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc, khi trưởng thành đã học tất cả các nghề thủ công tại Takkasilā, từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ, và thành tựu năm thần thông cùng tám thiền định.
Himavantappadese sabbo isigaṇo sannipatitvā taṃ ovādācariyaṃ katvā parivāresi.
In the Himavanta region, all the ascetics gathered and surrounded him, making him their teacher of advice.
Trong vùng Himavanta, toàn thể đạo sĩ tụ họp lại, tôn Bodhisatta làm thầy giáo huấn và vây quanh Ngài.
So pañcannaṃ isisatānaṃ ovādācariyo hutvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavante vasati.
He, being the teacher of advice for five hundred ascetics, resided in the Himavanta, enjoying the bliss of jhāna.
Ngài là thầy giáo huấn của năm trăm đạo sĩ, sống trong vùng Himavanta, vui hưởng thiền định.
Tadā eko cettha paṇḍurogī tāpaso kuṭhāriṃ gahetvā kaṭṭhaṃ phāleti.
At that time, one ascetic, suffering from a pale disease, took an axe and split wood.
Khi ấy, có một đạo sĩ bị bệnh bạch tạng cầm rìu bổ củi.
Atheko mukharatāpaso tassa santike nisīditvā ‘‘idha pahāraṃ dehi, idha pahāraṃ dehī’’ti taṃ tāpasaṃ rosesi.
Then a talkative ascetic sat near him and annoyed that ascetic by saying, "Strike here, strike here!"
Một đạo sĩ lắm lời khác ngồi gần ông ta và chọc giận ông ta bằng cách nói: “Bổ vào đây, bổ vào đây!”
So kujjhitvā ‘‘na dāni me tvaṃ dāruphālanasippaṃ sikkhāpanakācariyo’’ti tiṇhaṃ kuṭhāriṃ ukkhipitvā naṃ ekappahāreneva jīvitakkhayaṃ pāpesi.
He, becoming angry, lifted his sharp axe, saying, "You are no longer my teacher for teaching me the craft of splitting wood," and with a single blow, brought him to the end of his life.
Ông ta nổi giận, nói: “Ngươi không còn là thầy dạy nghề bổ củi của ta nữa,” rồi vung rìu sắc bén lên và chỉ với một nhát bổ đã kết liễu mạng sống của đạo sĩ lắm lời.
Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāresi.
The Bodhisatta performed his funeral rites.
Bodhisatta đã lo liệu tang lễ cho ông ta.
Tadā assamato avidūre ekasmiṃ vammikapāde eko tittiro vasati.
At that time, a partridge lived at the base of an anthill not far from the hermitage.
Khi ấy, không xa am thất, có một con chim đa đa sống dưới chân một ụ mối.
So sāyaṃ pātaṃ tasmiṃ vammikamatthake ṭhatvā mahāvassitaṃ vassati.
Morning and evening, it would stand on top of that anthill and chirp loudly.
Sáng và chiều, nó đứng trên đỉnh ụ mối đó và kêu rất to.
Taṃ sutvā eko luddako ‘‘tittirena bhavitabba’’nti cintetvā saddasaññāya tattha gantvā taṃ vadhitvā ādāya gato.
Hearing that, a hunter, thinking, "It must be a partridge," went there by the sound, killed it, took it, and left.
Nghe tiếng đó, một người thợ săn nghĩ: “Chắc là chim đa đa,” rồi theo tiếng mà đến đó, giết nó và mang đi.
Nācintayanto purisoti idaṃ satthā jetavane viharanto uttaraseṭṭhiputtaṃ ārabbha kathesi.
A man not reflecting—The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to the son of the northern millionaire.
Nācintayanto puriso – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến con trai của trưởng giả Uttara.
Sāvatthiyaṃ kira uttaraseṭṭhi nāma ahosi mahāvibhavo.
It is said that in Sāvatthī there was a millionaire named Uttara, who was very wealthy.
Nghe nói ở Sāvatthī có một trưởng giả tên là Uttara, rất giàu có.
Tassa bhariyāya kucchiyaṃ eko puññavā satto brahmalokā cavitvā paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto abhirūpo pāsādiko ahosi brahmavaṇṇī.
In his wife’s womb, a meritorious being, having fallen from the Brahma world, took rebirth and, upon reaching maturity, was handsome, pleasing, and possessed of a Brahma-like complexion.
Trong bụng vợ ông ta, một chúng sinh có phước đức đã chuyển từ cõi Phạm thiên xuống và tái sinh, khi trưởng thành, người ấy trở nên xinh đẹp, dễ nhìn, với vẻ đẹp của Phạm thiên.
Atha ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ kattikachaṇe nakkhatte ghuṭṭhe sabbo loko nakkhattanissito ahosi.
Then, one day, when the Kattika festival and constellation were announced in Sāvatthī, everyone was absorbed in the festival.
Sau đó, một ngày nọ, khi lễ hội Kattika được công bố ở Sāvatthī, tất cả mọi người đều tham gia lễ hội.
Tassa sahāyakā aññe seṭṭhiputtā sapajāpatikā ahesuṃ.
His friends, other millionaire sons, were with their wives.
Những người bạn khác của ông ta, các con trai của trưởng giả, đều đã có vợ.
Uttaraseṭṭhiputtassa pana dīgharattaṃ brahmaloke vasitattā kilesesu cittaṃ na allīyati.
But the mind of Uttara’s son, having long resided in the Brahma world, did not cling to defilements.
Nhưng tâm của con trai trưởng giả Uttara không dính mắc vào dục lạc, vì đã sống lâu trong cõi Phạm thiên.
Athassa sahāyakā ‘‘uttaraseṭṭhiputtassapi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti sammantayitvā taṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, imasmiṃ nagare kattikachaṇo ghuṭṭho, tuyhampi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu.
Then his friends consulted, saying, ‘‘Let us bring a woman for Uttara’s son too and celebrate the festival,’’ and approaching him, they said, ‘‘Friend, the Kattika festival has been announced in this city; let us bring a woman for you too and celebrate the festival.’’
Sau đó, những người bạn của ông ta bàn bạc: “Chúng ta hãy cưới một người vợ cho con trai trưởng giả Uttara và cùng nhau vui lễ hội,” rồi họ đến gặp ông ta và nói: “Này bạn, lễ hội Kattika đã được công bố trong thành phố này, chúng ta hãy cưới một người vợ cho bạn và cùng nhau vui lễ hội.”
‘‘Na me attho itthiyā’’ti ca vuttepi punappunaṃ nibandhitvā sampaṭicchāpetvā ekaṃ vaṇṇadāsiṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā tassa gharaṃ netvā ‘‘tvaṃ seṭṭhiputtassa santikaṃ gacchā’’ti sayanigharaṃ pesetvā nikkhamiṃsu.
Even when he said, ‘‘I have no need for a woman,’’ they repeatedly insisted and made him agree, then adorned a courtesan with all ornaments, brought her to his house, and, sending her into his bedroom, saying, ‘‘You go to the millionaire’s son,’’ they departed.
Mặc dù ông ta nói: “Tôi không cần phụ nữ,” nhưng họ vẫn cứ nài nỉ cho đến khi ông ta chấp nhận, rồi họ trang điểm cho một cô gái điếm thật lộng lẫy, đưa về nhà ông ta, bảo: “Cô hãy đến gặp con trai trưởng giả,” rồi đưa cô vào phòng ngủ và bỏ đi.
Taṃ sayanigharaṃ paviṭṭhampi seṭṭhiputto neva oloketi, nālapati.
Even though she entered the bedroom, the millionaire’s son neither looked at her nor spoke to her.
Mặc dù cô gái đã vào phòng ngủ, con trai trưởng giả vẫn không nhìn, không nói chuyện.
Sā cintesi ‘‘ayaṃ evaṃ rūpasobhaggappattaṃ uttamavilāsasampannaṃ maṃ neva oloketi, nālapati, idāni naṃ attano itthikuttalīlāya olokāpessāmī’’ti itthilīlaṃ dassentī pahaṭṭhākārena aggadante vivaritvā hasitaṃ akāsi.
She thought, ‘‘This one neither looks at me, who am endowed with such beauty and supreme charm, nor speaks to me; now I will make him look at me with my feminine wiles,’’ and displaying feminine charm, she bared her front teeth with a joyful expression and smiled.
Cô ta nghĩ: “Người này không nhìn, không nói chuyện với ta, một người có vẻ đẹp và sự duyên dáng tuyệt vời như vậy. Bây giờ ta sẽ dùng vẻ quyến rũ của phụ nữ để khiến anh ta nhìn ta,” rồi cô ta thể hiện vẻ duyên dáng của phụ nữ, tươi cười rạng rỡ để lộ hàm răng.
Seṭṭhiputto oloketvā dantaṭṭhike nimittaṃ gaṇhi.
The millionaire’s son looked and took a sign from her teeth.
Con trai trưởng giả nhìn và nắm bắt ấn tượng từ hàm răng.
Athassa aṭṭhikasaññā uppajji, sakalampi taṃ sarīraṃ aṭṭhikasaṅkhalikā viya paññāyi.
Then the perception of bones arose in him, and her entire body appeared like a chain of bones.
Sau đó, nhận thức về xương cốt hiện lên trong ông ta, toàn bộ cơ thể cô gái hiện ra như một bộ xương.
So tassā paribbayaṃ datvā ‘‘gacchā’’ti uyyojesi.
So he gave her payment and dismissed her, saying, ‘‘Go!’’
Ông ta trả tiền công cho cô gái và tiễn cô đi, nói: “Hãy đi đi.”
Taṃ tassa gharā otiṇṇaṃ eko issaro antaravīthiyaṃ disvā paribbayaṃ datvā attano gharaṃ nesi, sattāhe vītivatte nakkhattaṃ ositaṃ.
As she descended from his house, a lord saw her in the middle of the street, gave her payment, and took her to his own house. After seven days passed, the festival concluded.
Khi cô gái rời khỏi nhà ông ta, một vị quan thấy cô ở giữa đường, đã trả tiền công và đưa cô về nhà mình. Bảy ngày trôi qua, lễ hội kết thúc.
Vaṇṇadāsiyā mātā dhītu āgamanaṃ adisvā seṭṭhiputtānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchi.
The courtesan’s mother, not seeing her daughter return, went to the millionaire’s sons and asked, ‘‘Where is she?’’
Mẹ của cô gái điếm không thấy con gái về, bèn đến gặp các con trai trưởng giả và hỏi: “Con bé đâu rồi?”
Te uttaraseṭṭhiputtassa gharaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchiṃsu.
They went to Uttara’s son’s house and asked, ‘‘Where is she?’’
Họ đến nhà con trai trưởng giả Uttara và hỏi: “Cô gái đâu rồi?”
‘‘Taṅkhaṇaññeva tassā paribbayaṃ datvā uyyojesi’’nti.
‘‘I dismissed her immediately after giving her payment.’’
“Ngay lập tức đã trả tiền công cho cô ta và tiễn cô ta đi.”
Athassā mātā rodantī ‘‘dhītaraṃ me na passāmi, dhītaraṃ me samānethā’’ti uttaraseṭṭhiputtaṃ ādāya rañño santikaṃ agamāsi.
Then her mother, weeping, saying, ‘‘I do not see my daughter, bring back my daughter!’’ took Uttara’s son and went to the king.
Sau đó, mẹ cô gái khóc lóc: “Tôi không thấy con gái tôi, hãy mang con gái tôi về đây,” rồi dẫn con trai trưởng giả Uttara đến gặp nhà vua.
Rājā aṭṭaṃ vinicchinanto ‘‘ime te seṭṭhiputtā vaṇṇadāsiṃ ānetvā tuyhaṃ adaṃsū’’ti pucchi.
The king, judging the case, asked, ‘‘Did these millionaire sons bring a courtesan and give her to you?’’
Nhà vua xử án, hỏi: “Những con trai trưởng giả này đã đưa cô gái điếm đến cho ngươi phải không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Idāni sā kaha’’nti?
‘‘Where is she now?’’
“Bây giờ cô ta đâu?”
‘‘Na jānāmi, taṅkhaṇaññeva naṃ uyyojesi’’nti.
‘‘I do not know; I dismissed her immediately.’’
“Tôi không biết, tôi đã tiễn cô ta đi ngay lập tức.”
‘‘Idāni taṃ samānetuṃ sakkosī’’ti?
‘‘Can you bring her back now?’’
“Bây giờ ngươi có thể mang cô ta về được không?”
‘‘Na sakkomi, devā’’ti.
‘‘I cannot, Your Majesty.’’
“Không thể được, thưa bệ hạ.”
Rājā ‘‘sace samānetuṃ na sakkoti, rājāṇamassa karothā’’ti āha.
The king said, ‘‘If he cannot bring her back, impose the royal penalty on him!’’
Nhà vua nói: “Nếu không thể mang cô ta về, hãy thi hành hình phạt của nhà vua đối với hắn.”
Atha naṃ pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘rājāṇaṃ karissāmā’’ti gahetvā pakkamiṃsu.
Then they bound his arms behind his back and departed, saying, ‘‘We will impose the royal penalty.’’
Sau đó, họ trói tay hắn ra phía sau, nói: “Chúng ta sẽ thi hành hình phạt của nhà vua,” rồi dẫn hắn đi.
‘‘Seṭṭhiputtaṃ kira vaṇṇadāsiṃ samānetuṃ asakkontaṃ rājā rājāṇaṃ kāretī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi.
The entire city became a single uproar, saying, ‘‘The king is imposing the royal penalty on the millionaire’s son for being unable to bring back the courtesan!’’
“Nghe nói con trai trưởng giả không thể mang cô gái điếm về nên nhà vua đang thi hành hình phạt,” toàn thành phố trở nên ồn ào.
Mahājano ure hatthe ṭhapetvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, sāmi, attano te ananucchavikaṃ laddha’’nti paridevati.
The great multitude, placing their hands on their chests, lamented, ‘‘What is this, master? You have received something unworthy of you!’’
Đám đông đặt tay lên ngực, than khóc: “Chuyện gì thế này, thưa chủ nhân, điều không xứng đáng với ngài đã xảy ra.”
Seṭṭhipi puttassa pacchato pacchato paridevanto gacchati.
The millionaire also walked behind his son, lamenting.
Vị trưởng giả cũng đi theo sau con trai mình, than khóc.
Seṭṭhiputto cintesi ‘‘idaṃ mayhaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ agāre vasanabhāvena uppannaṃ.
The millionaire’s son thought, ‘‘This kind of suffering has arisen for me due to dwelling in a household life.
Con trai trưởng giả suy nghĩ: “Nỗi khổ như vậy của ta phát sinh do việc sống trong gia đình.
Sace ito muccissāmi, mahāgotamasammāsambuddhassa santike pabbajissāmī’’ti.
If I am freed from this, I will go forth under the Great Gotama, the Perfectly Enlightened One.’’
Nếu ta thoát khỏi đây, ta sẽ xuất gia dưới sự chỉ dạy của Đức Gotama Chánh Đẳng Giác.”
Sāpi kho vaṇṇadāsī taṃ kolāhalasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃsaddo nāmeso’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā vegena otaritvā ‘‘ussaratha, ussaratha, sāmī, maṃ rājapurisānaṃ daṭṭhuṃ dethā’’ti attānaṃ dassesi.
And that courtesan, hearing that clamorous sound, asked, "What is this sound?" and having heard the news, she quickly descended and showed herself, saying, "Move aside, move aside, masters! Let the royal men see me!"
Cô gái thanh sắc ấy nghe tiếng ồn ào náo động ấy, hỏi: “Đây là tiếng gì vậy?”, nghe câu chuyện ấy, liền nhanh chóng đi xuống và tự mình xuất hiện (nói): “Hỡi các ngài, hãy tránh ra, hãy tránh ra, hãy để các quan lại nhìn thấy tôi.”
Rājapurisā taṃ disvā mātaraṃ paṭicchāpetvā seṭṭhiputtaṃ muñcitvā pakkamiṃsu.
The royal men, seeing her, had the mother concealed, released the merchant's son, and departed.
Các quan lại thấy cô ấy, liền trả lại người mẹ (cho cô ấy), thả người con trai của trưởng giả ra và bỏ đi.
So sahāyakaparivutova nadiṃ gantvā sasīsaṃ nhāyitvā gehaṃ gantvā bhuttapātarāso mātāpitaro vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā cīvarasāṭake ādāya mahantena parivārena satthu santikaṃ gantvā vanditvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā avissaṭṭhakammaṭṭhāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā na cirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
He, surrounded by his friends, went to the river, bathed with his head, went home, ate his breakfast, paid homage to his parents, obtained their permission for ordination, took his robes, and with a large retinue, went to the Teacher, paid homage, requested ordination, received both ordination and higher ordination, developed insight without abandoning his meditation subject, and very soon attained arahantship.
Người ấy cùng với bạn bè đi đến bờ sông, gội đầu, về nhà, sau khi ăn sáng xong, đảnh lễ cha mẹ, xin phép xuất gia, rồi cầm y và vải, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ, xin xuất gia. Sau khi được xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo, người ấy không bỏ thiền quán, phát triển tuệ quán (vipassanā) và chẳng bao lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, uttaraseṭṭhiputto attano bhaye uppanne sāsanassa guṇaṃ jānitvā ‘imamhā dukkhā muccamāno pabbajissāmī’ti cintetvā tena sucintitena maraṇamutto ceva, pabbajito ca aggaphale patiṭṭhito’’ti tassa guṇakathaṃ kathesuṃ.
Then one day, the bhikkhus, gathered in the Dhamma hall, spoke in praise of him, saying, "Friends, Uttaraseṭṭhiputta, when fear arose in him, recognized the quality of the Dispensation, and thinking, 'I will ordain if I am freed from this suffering,' by that well-conceived thought, he was freed from death and, having ordained, attained the highest fruit."
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-kheo tụ họp tại Pháp đường (dhammasabhā) và nói chuyện về công đức của người ấy: “Thưa các bạn, Trưởng giả tử Uttara khi gặp nguy hiểm đã nhận ra giá trị của giáo pháp, nghĩ rằng: ‘Nếu thoát khỏi khổ đau này, tôi sẽ xuất gia’. Với suy nghĩ đúng đắn ấy, người ấy đã thoát khỏi cái chết và sau khi xuất gia đã chứng đắc quả vị tối thượng.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, uttaraseṭṭhiputtova attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’ti cintetvā maraṇabhayā mutto, atīte paṇḍitāpi attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmā’ti cintetvā maraṇabhayato mucciṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic, venerable sir," the Teacher said, "Bhikkhus, it was not only Uttaraseṭṭhiputta who, when fear arose in him, thought, 'By this means, I shall be freed from this suffering,' and was freed from the fear of death; in the past, wise ones too, when fear arose in them, thought, 'By this means, we shall be freed from this suffering,' and were indeed freed from the fear of death," and then related a past story.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chúng con đang nói chuyện này đây, thưa Ngài,” Đức Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ Trưởng giả tử Uttara khi gặp nguy hiểm đã nghĩ rằng: ‘Với phương cách này, tôi sẽ thoát khỏi khổ đau này’ và thoát khỏi nỗi sợ hãi cái chết, mà trong quá khứ, những người hiền trí cũng khi gặp nguy hiểm đã nghĩ rằng: ‘Với phương cách này, chúng tôi sẽ thoát khỏi khổ đau này’ và đã thoát khỏi nỗi sợ hãi cái chết.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto cutipaṭisandhivasena parivattanto vaṭṭakayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, passing through rebirths, was reborn in the species of a quail.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát (Bodhisatta) đã tái sinh vào loài chim cút (vaṭṭaka).
Tadā eko vaṭṭakaluddako araññā bahū vaṭṭake āharitvā gehe ṭhapetvā gocaraṃ datvā mūlaṃ gahetvā āgatāgatānaṃ hatthe vaṭṭake vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti.
At that time, a quail hunter brought many quails from the forest, kept them at home, gave them food, and earned his living by selling quails to those who came, taking their money.
Lúc ấy, một người thợ săn chim cút đã bắt nhiều chim cút từ rừng về, nuôi ở nhà, cho ăn, rồi nhận tiền và bán chim cút cho những người đến mua để kiếm sống.
So ekadivasaṃ bahūhi vaṭṭakehi saddhiṃ bodhisattampi gahetvā ānesi.
One day, he brought the Bodhisatta along with many other quails.
Một ngày nọ, người ấy bắt Bồ-tát cùng với nhiều chim cút khác về.
Bodhisatto cintesi ‘‘sacāhaṃ iminā dinnaṃ gocarañca pānīyañca paribhuñjissāmi, ayaṃ maṃ gahetvā āgatānaṃ manussānaṃ dassati.
The Bodhisatta thought, "If I consume the food and water given by him, he will give me to the people who have come to take me.
Bồ-tát suy nghĩ: “Nếu ta ăn thức ăn và uống nước mà người này cho, thì người này sẽ bán ta cho những người đến mua.
Sace pana na paribhuñjissāmi, ahaṃ milāyissāmi, atha maṃ milāyantaṃ disvā manussā na gaṇhissanti.
But if I do not consume it, I will wither, and then, seeing me withered, people will not take me.
Còn nếu ta không ăn uống, ta sẽ héo mòn, và khi thấy ta héo mòn, mọi người sẽ không mua.
Evaṃ me sotthi bhavissati, imaṃ upāyaṃ karissāmī’’ti.
Thus, I will be safe; I will employ this strategy."
Như vậy ta sẽ được an toàn. Ta sẽ thực hiện phương cách này.”
So tathā karonto milāyitvā aṭṭhicammamatto ahosi.
Acting in this way, he withered and became merely skin and bones.
Vì làm như vậy, Ngài héo mòn chỉ còn da bọc xương.
Manussā taṃ disvā na gaṇhiṃsu.
People, seeing him, did not take him.
Mọi người thấy vậy không mua Ngài.
Luddako bodhisattaṃ ṭhapetvā sesesu vaṭṭakesu parikkhīṇesu pacchiṃ nīharitvā dvāre ṭhapetvā bodhisattaṃ hatthatale katvā ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ vaṭṭako’’ti cintetvā oloketuṃ āraddho.
When the other quails were exhausted, the hunter took out the basket, placed it at the door, and taking the Bodhisatta in his palm, began to examine him, thinking, "What kind of quail is this?"
Người thợ săn để Bồ-tát lại, khi các con chim cút khác đã bán hết, người ấy lấy cái giỏ ra, đặt ở cửa, rồi đặt Bồ-tát vào lòng bàn tay và bắt đầu quan sát, suy nghĩ: “Con chim cút này là sao vậy?”
Athassa pamattabhāvaṃ ñatvā bodhisatto pakkhe pasāretvā uppatitvā araññameva gato.
Then, knowing his heedlessness, the Bodhisatta spread his wings, flew up, and went back to the forest.
Khi biết người ấy lơ là, Bồ-tát liền dang cánh bay vút lên và trở về rừng.
Aññe vaṭṭakā taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho na paññāyasi, kahaṃ gatosī’’ti pucchitvā ‘‘luddakena gahitomhī’’ti vutte ‘‘kinti katvā muttosī’’ti pucchiṃsu.
Other quails, seeing him, asked, "Why were you not seen? Where had you gone?" When he said, "I was caught by the hunter," they asked, "How were you freed?"
Các con chim cút khác thấy Ngài, hỏi: “Sao không thấy ngươi đâu cả, ngươi đã đi đâu vậy?” Khi được trả lời: “Ta đã bị người thợ săn bắt,” chúng hỏi: “Ngươi đã thoát ra bằng cách nào?”
Bodhisatto ‘‘ahaṃ tena dinnaṃ gocaraṃ aggahetvā pānīyaṃ apivitvā upāyacintāya mutto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "I was freed by conceiving a strategy, not taking the food given by him, and not drinking the water," and spoke this verse:
Bồ-tát nói: “Ta đã thoát ra nhờ suy nghĩ về phương cách, không nhận thức ăn và không uống nước mà người ấy cho,” rồi Ngài nói bài kệ này:
Tatthāyaṃ piṇḍattho – puriso dukkhaṃ patvā ‘‘iminā nāma upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’’ti acintayanto attano dukkhā mokkhasaṅkhātaṃ visesaṃ nādhigacchati.
Herein, this is the summary meaning: A person who, having fallen into suffering, does not think, "By this means, I shall be freed from this suffering," does not attain the distinction, which is release from one's suffering.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: puriso (người) khi gặp khổ đau, acintayanto (không suy nghĩ) rằng: “Với phương cách này, ta sẽ thoát khỏi khổ đau này,” thì nādhigacchati (không đạt được) sự đặc biệt, tức là sự giải thoát khỏi khổ đau của mình.
Idāni pana mayā cintitakammassa phalaṃ passa.
But now, behold the fruit of the action thought by me.
Còn bây giờ, passa (hãy xem) phalaṃ (quả) của cintitakamma (hành động đã suy nghĩ) của ta.
Teneva upāyena muttosmi vadhabandhanā, maraṇato ca bandhanato ca muttosmi ahanti.
By that very means, I am freed from slaughter and bondage, I am freed from death and from captivity.
Chính nhờ phương cách ấy, muttosmi vadhabandhanā (ta đã thoát khỏi sự giết hại và trói buộc), tức là ta đã thoát khỏi cái chết và sự giam cầm.
Evaṃ bodhisatto attanā katakāraṇaṃ ācikkhi.
Thus, the Bodhisatta explained the action he had performed.
Như vậy, Bồ-tát đã kể lại việc mình đã làm.
Amātāpitarasaṃvaddhoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ akālarāviṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Amātāpitarasaṃvaddho—This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a bhikkhu who crowed at an unseasonable time.
Amātāpitarasaṃvaddho (Không được cha mẹ nuôi dưỡng) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo gáy sai giờ.
So kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane pabbajitvā vattaṃ vā sikkhaṃ vā na uggaṇhi.
It is said that this young man from Sāvatthī, having gone forth into the Dispensation, did not learn either the observances or the training.
Nghe nói, người con trai gia đình ở Sāvatthī ấy đã xuất gia trong giáo pháp nhưng không học các quy tắc hay giới luật.
So ‘‘imasmiṃ kāle mayā vattaṃ kātabbaṃ, imasmiṃ kāle upaṭṭhātabbaṃ, imasmiṃ kāle uggahetabbaṃ, imasmiṃ kāle sajjhāyitabba’’nti na jānāti, paṭhamayāmepi majjhimayāmepi pacchimayāmepi pabuddhapabuddhakkhaṇeyeva mahāsaddaṃ karoti, bhikkhū niddaṃ na labhanti.
He did not know, “At this time I should perform observances, at this time I should attend, at this time I should learn, at this time I should recite.” He would make a loud noise whenever he woke up, whether in the first watch, the middle watch, or the last watch, and the bhikkhus could not get any sleep.
Người ấy không biết: “Lúc này ta phải thực hành quy tắc, lúc này ta phải phục vụ, lúc này ta phải học, lúc này ta phải tụng niệm.” Dù là canh đầu, canh giữa hay canh cuối, cứ thức dậy là người ấy lại gây tiếng ồn lớn, khiến các Tỳ-kheo không ngủ được.
Dhammasabhāyaṃ bhikkhū ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe ratanasāsane pabbajitvā vattaṃ vā sikkhaṃ vā kālaṃ vā akālaṃ vā na jānātī’’ti tassa aguṇakathaṃ kathesuṃ.
In the Dhamma hall, the bhikkhus spoke of his faults, saying, “Friends, such and such a bhikkhu, having gone forth into such a precious Dispensation, does not know either the observances or the training, or what is the proper time or improper time.”
Tại Pháp đường, các Tỳ-kheo đã nói về những khuyết điểm của người ấy: “Thưa các bạn, Tỳ-kheo tên là A-xoa đã xuất gia trong giáo pháp quý báu như thế này mà không biết quy tắc, giới luật, thời gian hay phi thời.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa akālarāvī, pubbepi akālarāvīyeva, kālākālaṃ ajānanabhāvena ca gīvāya vaṭṭitāya jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now, as you are gathered here?” When they replied, “It is this, venerable sir,” he said, “Bhikkhus, he is not unseasonably crowing only now; he was unseasonably crowing in the past as well, and by not knowing the proper and improper time, he met with the loss of his life by having his neck twisted.” Having said this, he related a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chúng con đang nói chuyện này đây, thưa Ngài,” Đức Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ người này mới gáy sai giờ, mà trong quá khứ cũng đã gáy sai giờ. Vì không biết thời gian đúng lúc và không đúng lúc, người ấy đã mất mạng vì bị vặn cổ.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sabbasippesu pāraṃ gantvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā pañcasate māṇave sippaṃ vāceti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family. Having reached maturity, he mastered all crafts and became a world-renowned teacher in Bārāṇasī, instructing five hundred students.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn phương Bắc (udiccabrāhmaṇa). Khi trưởng thành, Ngài thành thạo mọi nghề, trở thành một vị thầy nổi tiếng ở Bārāṇasī và dạy nghề cho năm trăm học trò.
Tesaṃ māṇavānaṃ eko kālarāvī kukkuṭo atthi, te tassa vassitasaddena uṭṭhāya sippaṃ sikkhanti.
Among these students, there was a cock that crowed at the proper time, and they would rise at its crowing and learn their craft.
Trong số những học trò đó, có một con gà trống gáy đúng giờ (kālarāvī kukkuṭo). Họ thức dậy theo tiếng gáy của nó và học nghề.
So kālamakāsi.
That cock died.
Con gà đó chết.
Te aññaṃ kukkuṭaṃ pariyesantā caranti.
They went searching for another cock.
Họ đi tìm một con gà trống khác.
Atheko māṇavako susānavane dārūni uddharanto ekaṃ kukkuṭaṃ disvā ānetvā pañjare ṭhapetvā paṭijaggati.
Then, one student, while gathering firewood in the charnel ground, saw a cock, brought it, placed it in a cage, and cared for it.
Rồi một học trò khi đang nhặt củi trong rừng nghĩa địa, thấy một con gà trống, liền mang về, nhốt vào lồng và chăm sóc.
So susāne vaḍḍhitattā ‘‘asukavelāya nāma vassitabba’’nti ajānanto kadāci atirattiṃ vassati, kadāci aruṇuggamane.
Because it had grown up in the charnel ground, it did not know, “At such and such a time one should crow.” Sometimes it crowed too late at night, and sometimes at dawn.
Vì được nuôi lớn ở nghĩa địa, nó không biết “phải gáy vào giờ này,” đôi khi nó gáy quá nửa đêm, đôi khi lại gáy vào lúc bình minh.
Māṇavā tassa atirattiṃ vassitakāle sippaṃ sikkhantā yāva aruṇuggamanā sikkhituṃ na sakkonti, niddāyamānā gahitaṭṭhānampi na passanti.
When it crowed too late at night, the students, while learning their craft, could not continue learning until dawn, and being sleepy, they could not even remember what they had learned.
Khi nó gáy quá nửa đêm, các học trò học nghề không thể học đến bình minh, họ ngủ gật và không nhớ được những gì đã học.
Atipabhāte vassitakāle sajjhāyassa okāsameva na labhanti.
When it crowed too early in the morning, they did not even get an opportunity to recite.
Khi nó gáy quá sớm, họ không có cơ hội tụng niệm.
Māṇavā ‘‘ayaṃ atirattiṃ vā vassati atipabhāte vā, imaṃ nissāya amhākaṃ sippaṃ na niṭṭhāyissatī’’ti taṃ gahetvā gīvaṃ vaṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā ‘‘akālarāvī kukkuṭo amhehi ghātito’’ti ācariyassa kathesuṃ.
The students said, “This one crows either too late at night or too early in the morning. Relying on this one, our craft will not be completed.” So they took it, twisted its neck, put an end to its life, and told the teacher, “We have killed the unseasonably crowing cock.”
Các học trò nói: “Con này gáy quá nửa đêm hoặc quá sớm, vì nó mà nghề của chúng ta sẽ không hoàn thành được.” Họ bắt nó, vặn cổ giết chết, rồi thưa với thầy: “Con gà gáy sai giờ đã bị chúng con giết chết.”
Ācariyo ‘‘ovādaṃ aggahetvā saṃvaḍḍhitabhāvena maraṇaṃ patto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The teacher, saying, “It met its death because it grew up without receiving instruction,” spoke this verse:
Vị thầy nói: “Vì không nghe lời dạy bảo mà bị nuôi lớn, nên nó đã gặp cái chết,” rồi Ngài nói bài kệ này:
Tattha amātāpitarasaṃvaddhoti mātāpitaro nissāya tesaṃ ovādaṃ aggahetvā saṃvaḍḍho.
Therein, amātāpitarasaṃvaddho means grown up without relying on parents and without receiving their instruction.
Ở đây, amātāpitarasaṃvaddho có nghĩa là được nuôi lớn mà không nhờ cha mẹ, không nghe lời dạy bảo của họ.
Anācerakule vasanti ācariyakulepi avasamāno, ācārasikkhāpakaṃ kañci nissāya avasitattāti attho.
Anācerakule vasaṃ means dwelling not even in a teacher’s family, that is to say, not dwelling reliant on anyone who teaches proper conduct.
Anācerakule vasaṃ có nghĩa là không sống trong gia đình của một vị thầy, tức là không sống nhờ ai đó để dạy dỗ về cách ứng xử và giới luật.
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vāti ‘‘imasmiṃ kāle vassitabbaṃ, imasmiṃ na vassitabba’’nti evaṃ vassitabbayuttakaṃ kālaṃ vā akālaṃ vā esa kukkuṭo na jānāti, ajānanabhāveneva jīvitakkhayaṃ pattoti.
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vā means this cock does not know the proper time or the improper time for crowing, such as “At this time one should crow, at this time one should not crow,” and it met with the loss of its life precisely because of this lack of knowledge.
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vā có nghĩa là con gà trống này không biết thời gian đúng lúc hay không đúng lúc để gáy, tức là “phải gáy vào giờ này, không phải gáy vào giờ này.” Chính vì không biết như vậy mà nó đã mất mạng.
Idaṃ kāraṇaṃ dassetvā bodhisatto yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
Having explained this reason, the Bodhisatta remained for as long as his life lasted and passed away according to his kamma.
Sau khi trình bày câu chuyện này, Bồ-tát sống trọn tuổi thọ và tùy nghiệp mà tái sinh.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto purohitassa gehe nibbattitvā vayappatto pitu accayena tasseva purohito ahosi.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born in the house of the royal chaplain, and having come of age, after his father's passing, he became the royal chaplain himself.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì vương quốc ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào nhà của vị trưởng tế. Khi trưởng thành, sau khi cha mất, Ngài trở thành vị trưởng tế của chính nhà vua đó.
Tena aggamahesiyā varo dinno hoti ‘‘bhadde, yaṃ icchasi, taṃ vadeyyāsī’’ti.
He had given a boon to his chief queen: "My lady, whatever you wish, you may ask for."
Vị vua đó đã ban cho hoàng hậu một điều ước: “Này hiền thê, nàng muốn gì, hãy nói ra.”
Sā evamāha ‘‘na mayhaṃ añño varo nāma dullabho, ito pana te paṭṭhāya aññā itthī kilesavasena na oloketabbā’’ti.
She said thus: "No other boon is difficult for me to obtain; but from now on, you must not look at any other woman out of lust."
Nàng ấy nói thế này: “Không có điều ước nào khác khó đạt được đối với thiếp. Nhưng từ nay về sau, ngài không được nhìn bất kỳ người phụ nữ nào khác với sự tham ái.”
So paṭikkhipitvā punappunaṃ nippīḷiyamāno tassā vacanaṃ atikkamituṃ asakkonto sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya soḷasasu nāṭakitthisahassesu kilesavasena ekitthimpi na olokesi.
He refused, but being pressed again and again, and unable to transgress her word, he consented, and from then on, he did not look at even one woman among the sixteen thousand dancing women out of lust.
Vua từ chối, nhưng bị thúc ép nhiều lần, không thể vượt qua lời của nàng, nên đã chấp thuận. Từ đó về sau, trong số mười sáu ngàn vũ nữ, vua không nhìn bất kỳ người phụ nữ nào với sự tham ái.
Athassa paccanto kuppi, paccante ṭhitā yodhā corehi saddhiṃ dve tayo saṅgāme katvā ‘‘ito uttari mayaṃ na sakkomā’’ti rañño paṇṇaṃ pesesuṃ.
Then his border region became rebellious. The soldiers stationed at the border fought two or three battles with the bandits and sent a letter to the king, saying, "We cannot proceed further than this."
Sau đó, vùng biên cương nổi loạn. Các chiến binh đóng ở biên cương đã giao chiến hai ba trận với bọn cướp rồi gửi thư cho vua: “Từ đây trở đi, chúng tôi không thể làm gì được nữa.”
Rājā tattha gantukāmo balakāyaṃ saṃharitvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, ahaṃ paccantaṃ gacchāmi, tattha nānappakārāni yuddhāni honti, jayaparājayopi anibaddho, tādisesu ṭhānesu mātugāmo dupparihāro, tvaṃ idheva nivattāhī’’ti āha.
The king, wishing to go there, gathered his army, summoned her, and said, "My lady, I am going to the border; there will be various kinds of battles, and victory or defeat is uncertain. Women are difficult to manage in such places, so you should remain here."
Vua muốn đến đó, nên tập hợp quân đội, cho gọi hoàng hậu đến và nói: “Này hiền thê, ta sẽ đi đến vùng biên cương. Ở đó có nhiều loại chiến tranh khác nhau, thắng bại cũng không cố định. Ở những nơi như vậy, phụ nữ khó được bảo vệ. Nàng hãy ở lại đây.”
Sā ‘‘na sakkā, deva, mayā nivattitu’’nti punappunaṃ raññā paṭikkhittā āha ‘‘tena hi ekekaṃ yojanaṃ gantvā mayhaṃ sukhadukkhajānanatthaṃ ekekaṃ manussaṃ peseyyāthā’’ti.
She, being refused by the king again and again, said, "It is not possible for me to remain, Your Majesty. If so, after traveling each yojana, you should send one person to know my well-being."
Nàng nói: “Không thể được, Đại vương, thiếp không thể ở lại.” Khi bị vua từ chối nhiều lần, nàng nói: “Vậy thì, cứ mỗi dặm đường đi, xin ngài hãy cử một người đến để thiếp biết được sự an lành hay khó khăn của ngài.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā bodhisattaṃ nagare ṭhapetvā mahantena balakāyena nikkhamitvā gacchanto yojane yojane ekekaṃ purisaṃ ‘‘amhākaṃ ārogyaṃ ārocetvā deviyā sukhadukkhaṃ jānitvā āgacchā’’ti pesesi.
The king consented, saying, "Very well," and leaving the Bodhisatta in the city, he set out with a large army, sending one man at each yojana, saying, "Report our well-being and inquire about the queen's well-being, then return."
Vua nói: “Được,” rồi chấp thuận, để Bồ-tát ở lại thành phố, và khởi hành với một đội quân lớn. Cứ mỗi dặm đường, vua cử một người đi với lời dặn: “Hãy báo tin về sức khỏe của chúng ta và hỏi thăm sự an lành hay khó khăn của hoàng hậu rồi trở về.”
Sā āgatāgataṃ purisaṃ ‘‘rājā kimatthaṃ taṃ pesetī’’ti pucchitvā ‘‘tumhākaṃ sukhadukkhajānanatthāyā’’ti vutte ‘‘tena hi ehī’’ti tena saddhiṃ asaddhammaṃ paṭisevati.
She, asking each arriving man, "Why did the king send you?" and being told, "To know your well-being," would say, "Then come," and would engage in unchaste conduct with him.
Nàng hỏi người đến: “Vua cử ngươi đến làm gì?” Khi được trả lời: “Để biết sự an lành hay khó khăn của hoàng hậu,” nàng nói: “Vậy thì, hãy đến đây,” rồi nàng thực hành tà hạnh với người đó.
Rājā dvattiṃsayojanamaggaṃ gacchanto dvattiṃsa jane pesesi, sā sabbehipi tehi saddhiṃ tatheva akāsi.
The king, traveling a distance of thirty-two yojanas, sent thirty-two men, and she did the same with all of them.
Vua đi đường ba mươi hai dặm, cử ba mươi hai người đi, và nàng cũng làm như vậy với tất cả họ.
Rājā paccantaṃ vūpasametvā janapadaṃ samassāsetvā puna āgacchantopi tatheva dvattiṃsa jane pesesi, sā tehipi saddhiṃ tatheva vippaṭipajjiyeva.
The king, having pacified the border region and reassured the populace, sent thirty-two men in the same way when he returned, and she behaved in the same way with them too.
Vua dẹp yên vùng biên cương, an ủi dân chúng, rồi khi trở về cũng cử ba mươi hai người đi như vậy. Nàng cũng tiếp tục làm điều bất chính với họ.
Rājā āgantvā jayakkhandhāvāraṭṭhāne ṭhatvā ‘‘nagaraṃ paṭijaggāpetū’’ti bodhisattassa paṇṇaṃ pesesi.
The king arrived, stayed at the victory encampment, and sent a letter to the Bodhisatta, saying, "Have the city prepared."
Vua trở về, đóng trại tại nơi chiến thắng, rồi gửi thư cho Bồ-tát: “Hãy sửa sang thành phố.”
Bodhisatto sakalanagaraṃ paṭijaggāpetvā rājanivesanaṃ paṭijaggāpento deviyā vasanaṭṭhānaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, having prepared the entire city, went to the queen's residence to prepare the royal palace.
Bồ-tát sửa sang toàn bộ thành phố, rồi khi sửa sang hoàng cung, Ngài đi đến nơi ở của hoàng hậu.
Sā bodhisattassa rūpasobhaggappattaṃ kāyaṃ disvā saṇṭhātuṃ asakkontī ‘‘ehi, brāhmaṇa, sayanaṃ abhiruhā’’ti āha.
Seeing the Bodhisatta's body, which was endowed with beauty and grace, she, unable to restrain herself, said, "Come, brahmin, ascend the couch."
Nàng thấy thân thể của Bồ-tát với vẻ đẹp hoàn hảo, không thể kiềm chế được, nên nói: “Đến đây, Bà-la-môn, hãy lên giường.”
Bodhisatto ‘‘mā evaṃ avaca, rājāpi garu, akusalampi bhāyāmi, na sakkā mayā evaṃ kātu’’nti āha.
The Bodhisatta said, "Do not speak thus. The king is also revered, and I fear unwholesome actions. It is not possible for me to do such a thing."
Bồ-tát nói: “Đừng nói như vậy, Đại vương là bậc đáng kính, tôi cũng sợ nghiệp bất thiện. Tôi không thể làm như vậy.”
‘‘Catusaṭṭhiyā pādamūlikānaṃ neva rājā garu, na akusalaṃ bhāyanti.
"For the sixty-four foot-servants, the king is not revered, nor do they fear unwholesome actions.
“Đối với sáu mươi bốn người hầu cận, vua không phải là bậc đáng kính, và họ cũng không sợ nghiệp bất thiện.
Taveva rājā garu, tvaṃyeva ca akusalaṃ bhāyasī’’ti.
Only for you is the king revered, and only you fear unwholesome actions."
Chỉ có ngài mới xem vua là bậc đáng kính, và chỉ có ngài mới sợ nghiệp bất thiện.”
‘‘Āma, devi, sace tesampi evaṃ bhaveyya, na evarūpaṃ kareyyuṃ’’.
"Yes, queen, if it were so for them, they would not do such a thing."
“Đúng vậy, thưa Hoàng hậu, nếu họ cũng như vậy, họ sẽ không làm điều như thế này.”
‘‘Ahaṃ pana jānamāno evarūpaṃ sāhasiyakammaṃ na karissāmī’’ti.
"But I, knowing, will not commit such a reckless act."
“Còn tôi, tôi biết rõ và sẽ không làm điều liều lĩnh như vậy.”
‘‘Kiṃ bahuṃ vippalapasi, sace me vacanaṃ na karosi, sīsaṃ te chindāpessāmī’’ti.
"Why do you babble so much? If you do not do as I say, I will have your head cut off."
“Ngươi nói nhiều làm gì, nếu ngươi không làm theo lời ta, ta sẽ chặt đầu ngươi.”
‘‘Tiṭṭhatu tāva ekasmiṃ attabhāve sīsaṃ, attabhāvasahassepi sīse chijjante na sakkā mayā evarūpaṃ kātu’’nti.
"Let alone a head in one existence; even if my head were cut off in a thousand existences, I could not do such a thing."
“Hãy tạm gác lại việc chặt đầu trong một kiếp, ngay cả khi đầu bị chặt trong hàng ngàn kiếp, tôi cũng không thể làm điều như vậy.”
Sā ‘‘hotu, jānissāmī’’ti bodhisattaṃ tajjetvā attano gabbhaṃ pavisitvā sarīre nakhavaḷañjaṃ dassetvā telena gattāni abbhañjitvā kiliṭṭhavatthaṃ nivāsetvā gilānālayaṃ katvā dāsiyo āṇāpesi ‘raññā kahaṃ devī’ti vutte ‘gilānā’ti katheyyāthā’’ti.
She said, "Very well, I shall see," and threatening the Bodhisatta, she entered her chamber, showed nail marks on her body, anointed her limbs with oil, put on soiled clothes, feigned illness, and instructed her maidservants, "When the king asks, 'Where is the queen?' you should say, 'She is ill.'"
Nàng nói: “Được thôi, ta sẽ biết tay ngươi,” rồi đe dọa Bồ-tát, đi vào phòng riêng, để lại dấu móng tay trên người, xoa dầu khắp cơ thể, mặc quần áo bẩn thỉu, giả vờ bị bệnh, và ra lệnh cho các tỳ nữ: “Nếu vua hỏi ‘Hoàng hậu ở đâu?’, hãy nói ‘Bị bệnh’.”
Bodhisattopi rañño paṭipathaṃ agamāsi.
The Bodhisatta also went to meet the king.
Bồ-tát cũng đi ra đón vua.
Rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pāsādaṃ āruyha deviṃ apassanto ‘‘kahaṃ, devī’’ti pucchi.
The king circumambulated the city, ascended the palace, and not seeing the queen, asked, "Where is the queen?"
Vua đi nhiễu quanh thành phố, lên cung điện, không thấy hoàng hậu đâu, nên hỏi: “Hoàng hậu ở đâu?”
‘‘Gilānā, devā’’ti.
"She is ill, Your Majesty."
“Bị bệnh, thưa Đại vương.”
Sopi sirigabbhaṃ pavisitvā tassā piṭṭhiṃ parimajjanto ‘‘kiṃ te, bhadde, aphāsuka’’nti pucchi.
He too, having entered the royal chamber, while stroking her back, asked, “What is wrong with you, dear?”
Vua cũng đi vào phòng quý, xoa lưng nàng và hỏi: “Này hiền thê, nàng bị khó chịu chỗ nào?”
Sā tuṇhī ahosi.
She remained silent.
Nàng im lặng.
Tatiyavāre rājānaṃ oloketvā ‘‘tvampi, mahārāja, jīvasi nāma, mādisāpi itthiyo sassāmikāyeva nāmā’’ti āha.
For the third time, looking at the king, she said, “Even you, O great king, are indeed alive, and women like me are indeed with a husband!”
Đến lần thứ ba, nàng nhìn vua và nói: “Đại vương, ngài còn sống ư? Những người phụ nữ như thiếp cũng có chồng ư?”
‘‘Kiṃ etaṃ, bhadde’’ti?
“What is this, dear?”
“Chuyện gì vậy, hiền thê?”
Tumhehi nagaraṃ rakkhanatthāya ṭhapito purohito ‘‘tumhākaṃ nivesanaṃ paṭijaggāmī’’ti idhāgantvā attano vacanaṃ akarontiṃ maṃ paharitvā attano manaṃ pūretvā gatoti.
The purohita appointed by you to protect the city, saying, “I will look after your residence,” came here, struck me when I did not obey his word, and having satisfied his own desire, he left.
“Vị trưởng tế mà ngài đã giao phó việc bảo vệ thành phố, đã đến đây với lý do ‘Tôi đang sửa sang hoàng cung của ngài’, rồi đánh thiếp vì thiếp không làm theo lời hắn, thỏa mãn dục vọng của hắn rồi bỏ đi.”
Rājā aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya kodhena taṭataṭāyanto sirigabbhā nikkhamitvā dovārikapādamūlikādayo pakkosāpetvā ‘‘gacchatha, bhaṇe, purohitaṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vajjhabhāvappattaṃ katvā nagarā nīharitvā āghātanaṃ netvā sīsamassa chindathā’’ti āha.
The king, crackling with rage like salt and sugar thrown into a fire, came out of the royal chamber, had the doorkeepers and footmen called, and said, “Go, sirs, bind the purohita’s arms behind his back, make him worthy of execution, lead him out of the city to the place of execution, and cut off his head!”
Vua, giận dữ như muối và đường bị ném vào lửa, rời khỏi phòng quý, cho gọi lính gác cổng và các quan chức khác, rồi nói: “Này các ngươi, hãy đi trói tay vị trưởng tế ra sau lưng, đưa hắn ra khỏi thành phố như một kẻ tử tội, dẫn đến pháp trường và chặt đầu hắn.”
Te vegena gantvā taṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vajjhabheriṃ carāpesuṃ.
They quickly went, bound his arms behind his back, and had the execution drum beaten.
Họ nhanh chóng đi đến, trói tay Ngài ra sau lưng và rao trống tử hình.
Bodhisatto cintesi – ‘‘addhā tāya duṭṭhadeviyā rājā puretarameva paribhinno, ajja dānāhaṃ attano baleneva attānaṃ mocessāmī’’ti.
The Bodhisatta thought, “Surely, that wicked queen has already corrupted the king; today, I will free myself by my own power.”
Bồ-tát suy nghĩ: “Chắc chắn là vị hoàng hậu độc ác đó đã nói sai với vua từ trước. Hôm nay, ta sẽ tự giải thoát bằng sức mạnh của chính mình.”
So te purise āha ‘‘bho, tumhe maṃ mārentā rañño dassetvāva mārethā’’ti.
So he said to those men, “Sirs, when you kill me, kill me only after showing me to the king.”
Ngài nói với những người đó: “Này các ông, khi các ông giết tôi, hãy cho vua thấy tôi rồi hãy giết.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Ahaṃ rājakammiko, bahu me kammaṃ kataṃ, bahūni mahānidhiṭṭhānāni jānāmi, rājakuṭumbaṃ mayā vicāritaṃ.
“I am a royal servant; I have done much work, I know many great treasures, and I have managed the royal household.
“Tôi là quan chức của vua, tôi đã làm nhiều việc, tôi biết nhiều kho báu lớn, tôi đã quản lý gia sản của hoàng gia.
Sace maṃ rañño na dassessatha, bahudhanaṃ nassissati, mayā rañño sāpateyye ācikkhite pacchā kātabbaṃ karothā’’ti.
If you do not show me to the king, much wealth will be lost. After I have informed the king of his property, then do what needs to be done.”
Nếu các ông không cho vua thấy tôi, nhiều tài sản sẽ bị mất. Sau khi tôi chỉ ra tài sản của vua, các ông hãy làm điều cần làm.”
Te taṃ rañño dassayiṃsu.
They showed him to the king.
Họ đã cho vua thấy Ngài.
Rājā taṃ disvāva ‘‘kasmā bho, brāhmaṇa, mayi lajjaṃ na akāsi, kasmā te evarūpaṃ pāpakammaṃ kata’’nti āha.
As soon as the king saw him, he said, “Why, O brahmin, did you not feel shame before me? Why did you commit such an evil deed?”
Vua vừa thấy Ngài đã nói: “Này Bà-la-môn, tại sao ông không biết xấu hổ trước ta? Tại sao ông lại làm điều ác như vậy?”
‘‘Mahārāja, ahaṃ sotthiyakule jāto, mayā kunthakipillikamattopi pāṇātipāto na katapubbo, tiṇasalākamattampi adinnaṃ nādinnapubbaṃ, lobhavasena paresaṃ itthī akkhīni ummīletvāpi na olokitapubbā, hassavasenāpi musā na bhāsitapubbā, kusaggenāpi majjaṃ na pītapubbaṃ, ahaṃ tumhesu niraparādho.
“Great king, I was born in a brahmin family; I have never before committed the killing of even an ant or a termite, nor have I ever taken what was not given, not even a blade of grass. Out of greed, I have never before even opened my eyes to look at another’s wife; nor have I ever spoken a lie, even in jest; nor have I ever drunk alcohol, not even with the tip of a kusa grass blade. I am innocent in your eyes.
“Đại vương, tôi sinh ra trong dòng dõi Bà-la-môn, tôi chưa từng giết dù chỉ một con kiến hay con mối, chưa từng lấy thứ gì dù chỉ một cọng cỏ mà không được cho, chưa từng nhìn phụ nữ của người khác dù chỉ mở mắt với lòng tham, chưa từng nói dối dù chỉ đùa giỡn, chưa từng uống rượu dù chỉ bằng đầu cọng cỏ. Tôi vô tội với ngài.
Sā pana bālā lobhavasena maṃ hatthe gahetvā mayā paṭikkhittā maṃ tajjetvā attanā kataṃ pāpaṃ uttānaṃ katvā mama ācikkhitvā antogabbhaṃ paviṭṭhā.
But that foolish woman, out of greed, took me by the hand, and when I refused, she threatened me, exposed the evil deed she had committed, accused me, and went into the inner chamber.
Nhưng người phụ nữ ngu ngốc đó, vì lòng tham, đã nắm tay tôi. Khi tôi từ chối, nàng đã đe dọa tôi, phơi bày tội lỗi của mình, vu khống tôi rồi đi vào phòng riêng.
Ahaṃ niraparādho, paṇṇaṃ gahetvā pana āgatā catusaṭṭhi janā sāparādhā, te pakkosāpetvā ‘‘tāya vo vacanaṃ kataṃ, na kata’’nti puccha, devāti.
I am innocent, but the sixty-four people who came with the leaf are guilty. Have them called and ask them, ‘Did she obey your words or not, O queen?’”
Tôi vô tội, nhưng sáu mươi bốn người đã mang thư đến thì có tội. Hãy cho gọi họ đến và hỏi: ‘Nàng ấy đã làm theo lời các ngươi, hay không?’ thưa Hoàng hậu.”
Rājā te catusaṭṭhi jane bandhāpetvā deviṃ pakkosāpetvā ‘‘tayā etehi saddhiṃ pāpaṃ kataṃ, na kata’’nti pucchi.
The king had those sixty-four people bound, called the queen, and asked, “Did you commit evil with these people or not?”
Vua cho trói sáu mươi bốn người đó, rồi cho gọi hoàng hậu đến và hỏi: “Nàng đã làm điều ác với những người này, hay không?”
‘‘Kataṃ, devā’’ti vutte te pacchābāhaṃ bandhāpetvā ‘‘imesaṃ catusaṭṭhijanānaṃ sīsāni chindathā’’ti āṇāpesi.
When she said, “Yes, Your Majesty,” he had them bound with their arms behind their backs and commanded, “Cut off the heads of these sixty-four people!”
Khi nàng nói: “Đã làm, thưa Đại vương,” vua cho trói tay họ ra sau lưng và ra lệnh: “Hãy chặt đầu sáu mươi bốn người này.”
Atha naṃ bodhisatto āha – ‘‘natthi, mahārāja, etesaṃ doso, devī attano ruciṃ kārāpesi.
Then the Bodhisatta said to him, “There is no fault in these, O great king; the queen made them do her will.
Khi đó, Bồ-tát nói với vua: “Đại vương, những người này không có tội. Hoàng hậu đã làm theo ý muốn của mình.
Niraparādhā ete, tasmā nesaṃ khamatha.
They are innocent, therefore forgive them.
Họ vô tội, vì vậy xin ngài hãy tha thứ cho họ.
Tassāpi doso natthi, itthiyo nāma methunadhammena atittā.
Nor is there any fault in her; women are insatiable in sexual conduct.
Nàng ấy cũng không có lỗi, phụ nữ thì không bao giờ thỏa mãn với dục tính.
Jātisabhāvo hi esa.
Indeed, this is their natural disposition.
Đó là bản chất tự nhiên của họ.
Etāsaṃ khamitabbayuttameva hoti.
Therefore, it is proper to forgive them.
Vì vậy, đáng lẽ phải tha thứ cho họ.
Tasmā etissāpi khamathā’’ti nānappakārena rājānaṃ saññāpetvā te catusaṭṭhipi jane tañca bālaṃ mocāpetvā sabbesaṃ yathāsakāni ṭhānāni dāpesi.
Therefore, forgive her too.” In various ways, he instructed the king, had all sixty-four people and that foolish woman released, and restored everyone to their respective positions.
Do đó, xin ngài cũng hãy tha thứ cho nàng ấy,” rồi Ngài dùng nhiều cách khác nhau để khuyên răn vua, giải thoát cả sáu mươi bốn người đó và người phụ nữ ngu ngốc kia, và trả lại vị trí cũ cho tất cả mọi người.
Evaṃ te sabbe mocetvā sakaṭṭhāne patiṭṭhāpetvā bodhisatto rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, andhabālānaṃ nāma avatthukena vacanena abandhitabbayuttakāpi paṇḍitā pacchābāhaṃ baddhā, paṇḍitānaṃ kāraṇayuttena vacanena pacchābāhaṃ baddhāpi muttā.
Thus, having released all of them and re-established them in their places, the Bodhisatta approached the king and said, “Great king, foolish people, by their groundless words, have wise men bound with their arms behind their backs, even those who ought not to be bound; and wise men, by their reasoned words, free even those who are bound with their arms behind their backs.
Sau khi giải thoát tất cả họ và đưa họ về vị trí cũ, Bồ-tát đến gặp vua và nói: “Đại vương, những người hiền trí đáng lẽ không bị trói lại lại bị trói tay ra sau lưng vì lời nói vô căn cứ của những kẻ ngu ngốc. Những người bị trói lại thì được giải thoát nhờ lời nói hợp lý của những người hiền trí.
Evaṃ bālā nāma abandhitabbayuttakepi bandhāpenti, paṇḍitā baddhepi mocentī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Thus, fools cause those who ought not to be bound to be bound, while the wise free those who are bound,” and he spoke this verse:
Như vậy, những kẻ ngu ngốc khiến những người đáng lẽ không bị trói lại bị trói, còn những người hiền trí thì giải thoát những kẻ bị trói,” nói vậy rồi Ngài đọc bài kệ này:
Kare sarikkhoti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikassa mittaṃ ārabbha kathesi.
Kare sarikkho – This the Teacher spoke while dwelling in the Jeta Grove, concerning a friend of Anāthapiṇḍika.
Kare sarikkho (Người bạn tương đồng) – Câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một người bạn của Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍikassa hi mittasuhajjañātibandhavā ekato hutvā ‘‘mahāseṭṭhi ayaṃ tayā jātigottadhanadhaññādīhi neva sadiso, na uttaritaro, kasmā etena saddhiṃ santhavaṃ karosi, mā karohī’’ti punappunaṃ nivāresuṃ.
Indeed, Anāthapiṇḍika's friends, well-wishers, relatives, and kinsmen gathered together and repeatedly restrained him, saying, "Great Treasurer, this one is not equal to you in birth, lineage, wealth, grain, etc., nor is he superior. Why do you associate with him? Do not do so!"
Quả thật, bạn bè, thân hữu, bà con và quyến thuộc của Anāthapiṇḍika đã cùng nhau nhiều lần ngăn cản ông, nói rằng: "Đại phú ông, người này không tương xứng với ông về dòng dõi, gia tộc, tài sản, ngũ cốc, v.v., cũng không cao quý hơn ông. Tại sao ông lại kết giao với người này? Đừng làm vậy."
Anāthapiṇḍiko pana ‘‘mittasanthavo nāma hīnehipi samehipi atirekehipi kattabboyevā’’ti tesaṃ vacanaṃ aggahetvā bhogagāmaṃ gacchanto taṃ kuṭumbarakkhakaṃ katvā agamāsīti sabbaṃ kāḷakaṇṇivatthusmiṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
But Anāthapiṇḍika, not heeding their words, saying, "Friendship should be made with inferiors, equals, and superiors alike," went to his estate village, leaving that person in charge of his household, as is known from the story of Kāḷakaṇṇī.
Nhưng Anāthapiṇḍika đã không nghe lời họ, nói rằng: "Tình bạn nên được kết giao với cả người thấp kém, người ngang hàng và người cao quý hơn." Khi ông đi đến làng có tài sản, ông đã để người đó trông coi gia đình rồi đi. Mọi việc đều phải được hiểu theo cách đã nói trong câu chuyện về Kālakaṇṇi.
Idha pana anāthapiṇḍikena attano ghare pavattiyā ārocitāya satthā ‘‘gahapati, mitto nāma khuddako natthi, mittadhammaṃ rakkhituṃ samatthabhāvovettha pamāṇaṃ, mitto nāma attanā samopi hīnopi seṭṭhopi gahetabbo.
Here, however, when Anāthapiṇḍika reported the situation in his house, the Teacher said, "Householder, there is no such thing as a small friend. The ability to protect friendship is the measure here. A friend, whether equal, inferior, or superior to oneself, should be accepted.
Ở đây, khi Anāthapiṇḍika kể lại sự việc xảy ra tại nhà mình, Bậc Đạo Sư nói: "Gia chủ, không có người bạn nào là nhỏ bé cả. Khả năng giữ gìn tình bạn mới là điều quan trọng. Người bạn, dù ngang hàng, thấp kém hay cao quý hơn mình, đều nên được kết giao.
Sabbepi hete attano pattabhāraṃ nittharantiyeva, idāni tāva tvaṃ attano nīcamittaṃ nissāya kuṭumbassa sāmiko jāto, porāṇā pana nīcamittaṃ nissāya vimānasāmikā jātā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
All of them indeed accomplish their assigned tasks. Just now, you have become the master of your household by relying on your inferior friend. But in the past, people became masters of celestial mansions by relying on inferior friends," and having said this, when requested by him, the Teacher related a past event.
Tất cả những người này đều gánh vác trách nhiệm của mình. Ngay cả bây giờ, ông cũng đã trở thành chủ gia đình nhờ vào người bạn thấp kém của mình. Còn những người xưa, họ đã trở thành chủ của các cung điện nhờ vào người bạn thấp kém." Sau khi nói vậy và được ông thỉnh cầu, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto rañño uyyāne kusanāḷigacche devatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a deity in a clump of kusanāḷi grass in the king's pleasure garden.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành một vị thiên nhân trong bụi cỏ Kusa-nāḷi ở khu vườn của nhà vua.
Tasmiṃyeva ca uyyāne maṅgalasilaṃ nissāya ujugatakkhandho parimaṇḍalasākhāviṭapasampanno rañño santikā laddhasammāno rucamaṅgalarukkho atthi, ‘‘mukhako’’tipi vuccati.
And in that same pleasure garden, near a royal auspicious stone, there was an auspicious tree called Rucamaṅgala, which had a straight trunk, perfectly rounded branches and twigs, and had received honor from the king; it was also called "Mukhaka."
Cũng trong khu vườn đó, gần tảng đá cát tường, có một cây Rucamaṅgala (Cây Cát Tường Rực Rỡ) thân thẳng đứng, cành lá tròn đầy, được nhà vua ban cho sự tôn kính, còn được gọi là "Mukhaka".
Tasmiṃ eko mahesakkho devarājā nibbatti.
A powerful deva king was reborn in that tree.
Một vị thiên vương có oai lực lớn đã tái sinh ở đó.
Bodhisattassa tena saddhiṃ mittasanthavo ahosi.
The Bodhisatta had a friendly relationship with him.
Bồ Tát đã kết giao tình bạn với vị thiên vương đó.
Tadā rājā ekasmiṃ ekatthambhake pāsāde vasati, tassa so thambho cali.
At that time, the king lived in a palace with a single pillar, and that pillar became shaky.
Khi ấy, nhà vua sống trong một cung điện một cột, và cột đó bị lung lay.
Athassa calitabhāvaṃ rañño ārocesuṃ.
Then they reported the shaking condition to the king.
Sau đó, họ báo cho nhà vua biết về sự lung lay của cột.
Rājā vaḍḍhakī pakkosāpetvā ‘‘tātā, mama ekatthambhakassa maṅgalapāsādassa thambho calito, ekaṃ sāratthambhaṃ āharitvā taṃ niccalaṃ karothā’’ti āha.
The king summoned the carpenters and said, "Sirs, the pillar of my auspicious palace with a single pillar is shaky. Bring a strong pillar and make it steady."
Nhà vua cho gọi các thợ mộc và nói: "Này các con, cột của cung điện cát tường một cột của ta bị lung lay. Hãy mang một cây cột chắc chắn đến và làm cho nó vững chắc."
Te ‘‘sādhu, devā’’ti rañño vacanaṃ sampaṭicchitvā tadanucchavikaṃ rukkhaṃ pariyesamānā aññattha adisvā uyyānaṃ pavisitvā taṃ mukhakarukkhaṃ disvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, tātā, diṭṭho vo tadanucchaviko rukkho’’ti vutte ‘‘diṭṭho, deva, apica taṃ chindituṃ na visahāmā’’ti āhaṃsu.
They, saying, "Yes, Your Majesty," accepted the king's command and, searching for a suitable tree, found none elsewhere. They entered the pleasure garden, saw that Mukhaka tree, and went to the king. When asked, "Sirs, have you found a suitable tree?" they replied, "We have, Your Majesty, but we are unable to cut it down."
Họ nói: "Vâng, thưa bệ hạ," chấp nhận lời vua, họ đi tìm một cây phù hợp. Không tìm thấy ở nơi nào khác, họ vào khu vườn, nhìn thấy cây Mukhaka đó, rồi đến gặp nhà vua. Khi được hỏi: "Này các con, các con đã tìm thấy cây phù hợp chưa?", họ đáp: "Thưa bệ hạ, đã tìm thấy, nhưng chúng thần không dám chặt nó."
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
Mayañhi aññattha rukkhaṃ apassantā uyyānaṃ pavisimha, tatrapi ṭhapetvā maṅgalarukkhaṃ aññaṃ na passāma.
"Indeed, not seeing a tree elsewhere, we entered the pleasure garden. There too, apart from the auspicious tree, we see no other.
"Chúng thần không tìm thấy cây nào khác nên đã vào khu vườn. Ở đó, ngoài cây cát tường ra, chúng thần cũng không thấy cây nào khác.
Iti naṃ maṅgalarukkhatāya chindituṃ na visahāmāti.
Therefore, we are unable to cut it down because it is an auspicious tree."
Vì vậy, chúng thần không dám chặt nó vì nó là cây cát tường."
Gacchatha, taṃ chinditvā pāsādaṃ thiraṃ karotha, mayaṃ aññaṃ maṅgalarukkhaṃ karissāmāti.
"Go, cut it down, and make the palace firm. We will make another auspicious tree."
"Hãy đi, chặt nó và làm vững chắc cung điện. Chúng ta sẽ làm một cây cát tường khác."
Te ‘‘sādhū’’ti balikammaṃ gahetvā uyyānaṃ gantvā ‘‘sve chindissāmā’’ti rukkhassa balikammaṃ katvā nikkhamiṃsu.
They, saying, "Yes," took sacrificial offerings, went to the pleasure garden, performed a sacrifice to the tree, saying, "We will cut it tomorrow," and then departed.
Họ nói: "Vâng," rồi mang lễ vật đến khu vườn, làm lễ vật cho cây và nói: "Ngày mai chúng ta sẽ chặt," rồi rời đi.
Rukkhadevatā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘sve mayhaṃ vimānaṃ nāsessanti, dārake gahetvā kuhiṃ gamissāmī’’ti gantabbaṭṭhānaṃ apassantī puttake gīvāya gahetvā parodi.
The tree deity, knowing that reason, thought, "Tomorrow they will destroy my abode. Where will I go, taking my children?" Unable to find a place to go, she took her children by their necks and wept.
Vị thiên nữ cây biết được sự việc đó, nghĩ: "Ngày mai họ sẽ phá hủy cung điện của ta. Ta sẽ đi đâu với các con đây?" Không tìm thấy nơi nào để đi, nàng ôm các con vào cổ và khóc.
Tassā sandiṭṭhasambhattā rukkhadevatā āgantvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchitvā taṃ kāraṇaṃ sutvā sayampi vaḍḍhakīnaṃ paṭikkamanūpāyaṃ apassantiyo taṃ parissajitvā rodituṃ ārabhiṃsu.
Her close friends, other tree deities, came and asked, "What is this?" Having heard the reason, they too, unable to find a way to repel the carpenters, embraced her and began to weep.
Các vị thiên nữ cây khác, là bạn bè thân thiết của nàng, đến hỏi: "Có chuyện gì vậy?" Nghe xong sự việc, chính họ cũng không tìm thấy cách nào để ngăn cản các thợ mộc, họ ôm nàng và bắt đầu khóc.
Tasmiṃ samaye bodhisatto ‘‘rukkhadevataṃ passissāmī’’ti tattha gantvā taṃ kāraṇaṃ sutvā ‘‘hotu, mā cintayittha, ahaṃ rukkhaṃ chindituṃ na dassāmi, sve vaḍḍhakīnaṃ āgatakāle mama kāraṇaṃ passathā’’ti tā devatā samassāsetvā punadivase vaḍḍhakīnaṃ āgatavelāya kakaṇṭakavesaṃ gahetvā vaḍḍhakīnaṃ purato gantvā maṅgalarukkhassa mūlantaraṃ pavisitvā taṃ rukkhaṃ susiraṃ viya katvā rukkhamajjhena abhiruhitvā khandhamatthakena nikkhamitvā sīsaṃ kampayamāno nipajji.
At that time, the Bodhisatta, thinking "I will see the tree deity," went there, and having heard the reason, said, "Enough, do not worry. I will not let them cut down the tree. Tomorrow, when the carpenters arrive, you will see my doing." Having comforted those deities, on the next day, at the time the carpenters arrived, he assumed the form of a woodpecker, went before the carpenters, entered the hollow at the base of the auspicious tree, made the tree appear hollow, climbed up through the middle of the tree, emerged from the top of the trunk, and lay there shaking his head.
Lúc đó, Bồ Tát đến đó để "thăm vị thiên nữ cây." Nghe xong sự việc, Ngài nói: "Thôi, đừng lo lắng. Ta sẽ không cho phép chặt cây. Ngày mai, khi các thợ mộc đến, các vị sẽ thấy hành động của ta." Sau khi an ủi các vị thiên nữ đó, vào ngày hôm sau, khi các thợ mộc đến, Ngài hóa thành một con chim gõ kiến, đi trước các thợ mộc, chui vào gốc cây cát tường, làm cho cây như bị rỗng ruột, rồi leo lên giữa thân cây, chui ra ở ngọn cây và nằm xuống, lắc đầu.
Mahāvaḍḍhakī taṃ kakaṇṭakaṃ disvā rukkhaṃ hatthena paharitvā ‘‘susirarukkho eso nissāro, hiyyo anupadhāretvāva balikammaṃ karimhā’’ti ekaghanaṃ mahārukkhaṃ garahitvā pakkāmi.
The chief carpenter, seeing that woodpecker, struck the tree with his hand and said, "This tree is hollow and worthless. Yesterday we performed the offering without examining it properly." He disparaged the solid great tree and departed.
Người thợ mộc cả nhìn thấy con chim gõ kiến đó, đập tay vào cây và nói: "Cây này rỗng ruột, vô dụng! Hôm qua chúng ta đã làm lễ vật mà không kiểm tra kỹ." Rồi ông ta chê bai cây lớn đặc ruột đó và bỏ đi.
Rukkhadevatā bodhisattaṃ nissāya vimānassa sāminī jātā.
The tree deity became the owner of her abode thanks to the Bodhisatta.
Vị thiên nữ cây đã trở thành chủ của cung điện nhờ vào Bồ Tát.
Tassā paṭisanthāratthāya sandiṭṭhasambhattā bahū devatā sannipatiṃsu.
Many deities, her close friends, gathered to offer their greetings.
Nhiều vị thiên nhân thân thiết đã tụ họp để hỏi thăm nàng.
Rukkhadevatā ‘‘vimānaṃ me laddha’’nti tuṭṭhacittā tāsaṃ devatānaṃ majjhe bodhisattassa guṇaṃ kathayamānā ‘‘bho, devatā, mayaṃ mahesakkhā hutvāpi dandhapaññatāya imaṃ upāyaṃ na jānimha, kusanāḷidevatā pana attano ñāṇasampattiyā amhe vimānasāmike akāsi, mitto nāma sadisopi adhikopi hīnopi kattabbova.
The tree deity, joyful that "I have regained my abode," spoke of the Bodhisatta's virtues among those deities, saying, "Oh, deities, even though we were powerful, due to our dull wisdom, we did not know this stratagem. But the Kusanāḷi deity, by his wisdom, made us owners of our abode. A friend, whether equal, superior, or inferior, should be made.
Vị thiên nữ cây, với tâm hoan hỷ vì "đã có được cung điện," đã ca ngợi công đức của Bồ Tát giữa các vị thiên nhân, nói: "Này các vị thiên nhân, dù chúng ta có oai lực lớn nhưng vì trí tuệ chậm chạp nên không biết được phương kế này. Nhưng vị thiên nữ Kusanāḷi, nhờ vào sự đầy đủ trí tuệ của mình, đã giúp chúng ta trở thành chủ của cung điện. Người bạn, dù ngang hàng, cao quý hơn hay thấp kém hơn, đều nên được kết giao.
Sabbepi hi attano thāmena sahāyakānaṃ uppannaṃ dukkhaṃ nittharitvā sukhe patiṭṭhāpentiyevā’’ti mittadhammaṃ vaṇṇetvā imaṃ gāthamāha –
For all of them, by their own strength, resolve the suffering that has arisen for their friends and establish them in happiness." Having praised the qualities of a friend, she spoke this verse:
Tất cả họ đều gánh vác sức lực của mình, giải thoát bạn bè khỏi khổ đau đã phát sinh và giúp họ an trú trong hạnh phúc." Sau khi ca ngợi tình bạn, nàng đã nói bài kệ này:
Tattha kare sarikkhoti jātiādīhi sadisopi mittadhammaṃ kareyya.
Therein, kare sarikkho means one who is equal in birth and so on, should act as a friend.
Ở đây, kare sarikkho (người tương đồng có thể kết bạn) nghĩa là người ngang hàng về dòng dõi, v.v., cũng có thể kết giao tình bạn.
Atha vāpi seṭṭhoti jātiādīhi adhikopi kareyya.
Atha vāpi seṭṭho means one who is superior in birth and so on, should also act as a friend.
Atha vāpi seṭṭho (hoặc người cao quý hơn) nghĩa là người cao quý hơn về dòng dõi, v.v., cũng có thể kết giao.
Nihīnako vāpi kareyya ekoti eko jātiādīhi hīnopi mittadhammaṃ kareyya.
Nihīnako vāpi kareyya eko means even one who is inferior in birth and so on, should act as a friend.
Nihīnako vāpi kareyya eko (hay một người thấp kém cũng có thể kết giao) nghĩa là một người thấp kém về dòng dõi, v.v., cũng có thể kết giao tình bạn.
Tasmā sabbepi ete mittā kātabbāyevāti dīpeti.
Therefore, it indicates that all these should be made friends.
Do đó, điều này chỉ ra rằng tất cả những người này đều nên được kết bạn.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Tại sao?
Kareyyumete byasane uttamatthanti sabbepete sahāyassa byasane uppanne attano attano pattabhāraṃ vahamānā uttamatthaṃ kareyyuṃ, kāyikacetasikadukkhato taṃ sahāyakaṃ moceyyumevāti attho.
Kareyyumete byasane uttamattha means all these, when adversity arises for a friend, bearing their respective burdens, will achieve the highest good, meaning they will surely free that friend from physical and mental suffering.
Kareyyumete byasane uttamatthaṃ (Tất cả họ sẽ làm điều tốt nhất khi gặp hoạn nạn) nghĩa là tất cả những người bạn này, khi hoạn nạn phát sinh, đều gánh vác trách nhiệm của mình và làm điều tốt nhất, tức là giải thoát người bạn đó khỏi khổ đau về thân thể và tinh thần.
Tasmā hīnopi mitto kātabboyeva, pageva itare.
Therefore, even an inferior person should be made a friend, let alone others.
Do đó, ngay cả người bạn thấp kém cũng nên được kết giao, huống chi những người khác.
Tatridaṃ opammaṃ – yathā ahaṃ kusanāḷi rucāyanti, yathā ahaṃ rucāyaṃ nibbattadevatā ayañca kusanāḷidevatā, appesakkhāpi mittasanthavaṃ karimha, tatrapāhaṃ mahesakkhāpi samānā attano uppannadukkhaṃ bālatāya anupāyakusalatāya harituṃ nāsakkhiṃ, imaṃ pana appesakkhampi samānaṃ paṇḍitadevataṃ nissāya dukkhato muttomhi.
Here is the simile: yathā ahaṃ kusanāḷi rucāya means, just as I, the deity reborn as Rucā, and this Kusanāḷi deity, even though we were of little power, made friends. Therein, even though I was powerful, I was unable to remove the suffering that arose for myself due to foolishness and lack of skill in stratagems. But thanks to this wise deity, even though he was of little power, I was freed from suffering.
Đây là ví dụ: yathā ahaṃ kusanāḷi rucāya (như ta và Kusanāḷi với Rucā vậy), nghĩa là, như ta là vị thiên nữ tái sinh ở Rucā và vị thiên nữ Kusanāḷi này, dù có oai lực nhỏ bé, chúng ta đã kết giao tình bạn. Ở đó, dù ta có oai lực lớn, ta đã không thể tự mình giải quyết khổ đau đã phát sinh do sự ngu dốt và thiếu khéo léo trong phương kế. Nhưng nhờ vào vị thiên nữ trí tuệ này, dù có oai lực nhỏ bé, ta đã thoát khỏi khổ đau.
Tasmā aññehipi dukkhā muccitukāmehi samavisiṭṭhabhāvaṃ anoloketvā hīnopi paṇḍito mitto kātabboti.
Therefore, others who wish to be freed from suffering should also make friends with a wise person, even if inferior, without considering whether they are equal or superior.
Do đó, những người khác muốn thoát khỏi khổ đau cũng nên kết giao bạn bè với người trí tuệ, dù thấp kém, mà không cần xem xét sự ngang bằng hay khác biệt.
Yasaṃ laddhāna dummedhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
" Yasaṃ laddhāna dummedho" – The Teacher related this while dwelling at Veḷuvana, concerning Devadatta.
Yasaṃ laddhāna dummedho (Kẻ ngu dốt sau khi đạt được danh tiếng) – Câu chuyện này được Bậc Đạo Sư kể khi Ngài trú tại Veḷuvana, liên quan đến Devadatta.
Dhammasabhāyañhi bhikkhū ‘‘āvuso devadatto, tathāgatassa puṇṇacandasassirikamukhaṃ asītānubyañjanadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ āveḷāveḷābhūtā yamakayamakabhūtā ghanabuddharasmiyo vissajjentaṃ paramasobhaggappattaṃ attabhāvañca oloketvā cittaṃ pasādetuṃ na sakkoti, usūyameva karoti.
Indeed, in the Dhamma hall, the bhikkhus said, "Friend Devadatta, seeing the Tathāgata's face, resplendent like the full moon, adorned with the eighty minor characteristics and the thirty-two major characteristics of a great man, surrounded by a fathom-wide aura, emitting dense Buddha-rays in pairs, and observing his body which has attained supreme beauty, is unable to gladden his mind; he only feels envy.
Thật vậy, trong Pháp đường, các Tỳ-khưu nói: “Này chư Hiền, Devadatta không thể làm cho tâm thanh tịnh khi nhìn thấy dung nhan của Như Lai rực rỡ như vầng trăng tròn, được trang điểm bằng ba mươi hai tướng đại nhân và tám mươi tướng phụ, bao quanh bởi hào quang một sải tay, phóng ra những tia sáng Phật dày đặc, từng cặp, từng cặp như những chuỗi hoa, và cũng không thể thanh tịnh khi nhìn thấy thân thể Ngài đạt đến vẻ đẹp tối thượng, mà chỉ sinh lòng ganh tị.
‘Buddhā nāma evarūpena sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena samannāgatā’ti vuccamāne vaṇṇaṃ sahituṃ na sakkoti, usūyameva karotī’’ti devadattassa aguṇakathaṃ kathayiṃsu.
When it is said, 'Buddhas are endowed with such virtue, concentration, wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation,' he cannot bear the praise; he only feels envy." Thus, they spoke of Devadatta's faults.
Khi được nói rằng ‘Chư Phật được trang bị đầy đủ giới, định, tuệ, giải thoát và giải thoát tri kiến như vậy’, Devadatta không thể chịu đựng lời khen ngợi mà chỉ sinh lòng ganh tị.” Các Tỳ-khưu đã nói về những khuyết điểm của Devadatta như vậy.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mama vaṇṇe bhaññamāne usūyaṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and, asking, "Bhikkhus, what topic are you discussing now?" and being told, "This one," said, "Bhikkhus, it is not only now that Devadatta feels envy when my praise is spoken; he did so in the past as well," and then recounted a past story.
Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời là “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Devadatta mới ganh tị khi nghe lời tán dương Ta, mà xưa kia cũng vậy”, rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare ekasmiṃ magadharāje rajjaṃ kārente bodhisatto hatthiyoniyaṃ nibbattitvā sabbaseto ahosi heṭṭhā vaṇṇitasadisāya rūpasampattiyā samannāgato.
In the past, in the Magadha kingdom, in the city of Rājagaha, when a certain Magadha king was reigning, the Bodhisatta was reborn in the elephant realm, becoming pure white and endowed with beauty similar to that described below.
Trong quá khứ, tại thành Rājagaha thuộc xứ Magadha, khi một vị vua Magadha đang trị vì, Bồ-tát tái sinh vào loài voi, toàn thân trắng muốt, sở hữu vẻ đẹp hình thể như đã mô tả ở trên.
Atha naṃ ‘‘lakkhaṇasampanno aya’’nti so rājā maṅgalahatthiṃ akāsi.
Then, because he was "endowed with auspicious marks," that king made him his royal elephant.
Vị vua ấy đã chọn Ngài làm voi báu vì Ngài “mang đầy đủ tướng tốt”.
Athekasmiṃ chaṇadivase sakalanagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkārāpetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ maṅgalahatthiṃ abhiruhitvā mahantena rājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ akāsi.
Then, on a certain festival day, having adorned the entire city like a divine city, the king mounted the royal elephant, which was adorned with all ornaments, and circumambulated the city with great royal splendor.
Rồi vào một ngày lễ hội, sau khi trang hoàng toàn thành phố như một thành phố chư thiên, nhà vua ngự trên voi báu được trang sức lộng lẫy, với uy quyền vương giả to lớn, đã đi nhiễu quanh thành phố.
Mahājano tattha tattha ṭhatvā maṅgalahatthino rūpasobhaggappattaṃ sarīraṃ disvā ‘‘aho rūpaṃ, aho gati, aho līḷā, aho lakkhaṇasampatti, evarūpo nāma sabbasetavaravāraṇo cakkavattirañño anucchaviko’’ti maṅgalahatthimeva vaṇṇesi.
The great multitude, standing here and there, saw the beautiful body of the royal elephant and praised only the royal elephant, saying, "Oh, what beauty! Oh, what gait! Oh, what grace! Oh, what auspicious marks! Such a pure white, excellent elephant is suitable for a universal monarch!"
Đại chúng đứng ở khắp nơi, nhìn thấy thân thể voi báu đạt đến vẻ đẹp rạng rỡ, đã tán thán voi báu rằng: “Ôi! Vẻ đẹp, ôi! Dáng đi, ôi! Oai nghi, ôi! Sự đầy đủ tướng tốt, một con voi trắng quý báu như vậy thật xứng đáng với một vị Chuyển Luân Vương!”
Rājā maṅgalahatthissa vaṇṇaṃ sutvā sahituṃ asakkonto usūyaṃ uppādetvā ‘‘ajjeva taṃ pabbatapāde pātetvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti hatthācariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘kinti katvā tayā ayaṃ nāgo sikkhāpito’’ti āha.
The king, hearing the praise of the royal elephant, was unable to bear it, developed envy, and said, "Today I will throw him down from the foot of the mountain and put an end to his life." He summoned the elephant trainer and asked, "How did you train this elephant?"
Nhà vua nghe lời tán thán voi báu, không thể chịu đựng được, sinh lòng ganh tị và nói: “Ngay hôm nay ta sẽ đẩy nó xuống chân núi và đoạt mạng nó!” Ngài cho gọi người huấn luyện voi đến và hỏi: “Ngươi đã huấn luyện con voi này như thế nào?”
‘‘Susikkhāpito, devā’’ti.
"He is well-trained, Your Majesty."
“Bạch Đức vua, nó được huấn luyện rất tốt.”
‘‘Na susikkhito, dusikkhito’’ti.
"Not well-trained, but ill-trained."
“Không phải huấn luyện tốt, mà là huấn luyện dở!”
‘‘Susikkhito, devā’’ti.
"He is well-trained, Your Majesty."
“Bạch Đức vua, nó được huấn luyện rất tốt.”
‘‘Yadi susikkhito, sakkhissasi naṃ vepullapabbatamatthakaṃ āropetu’’nti.
"If he is well-trained, can you make him ascend to the summit of Vepulla Mountain?"
“Nếu nó được huấn luyện tốt, ngươi có thể đưa nó lên đỉnh núi Vepulla không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
“Dạ được, bạch Đức vua.”
‘‘Tena hi ehī’’ti sayaṃ otaritvā hatthācariyaṃ āropetvā pabbatapādaṃ gantvā hatthācariyena hatthipiṭṭhiyaṃ nisīditvāva hatthimhi vepullapabbatamatthakaṃ āropite sayampi amaccagaṇaparivuto pabbatamatthakaṃ abhiruhitvā hatthiṃ papātābhimukhaṃ kāretvā ‘‘tvaṃ ‘mayā esa susikkhāpito’ti vadesi, tīhiyeva tāva naṃ pādehi ṭhapehī’’ti āha.
"Then come!" he said, and dismounting himself, he made the elephant trainer mount. Going to the foot of the mountain, with the elephant trainer seated on the elephant's back, he had the elephant ascend to the summit of Vepulla Mountain. He himself, surrounded by his retinue of ministers, also ascended the mountain summit, made the elephant face the precipice, and said, "You say, 'I have trained him well.' Just make him stand on three legs."
“Vậy thì hãy đi!” Nhà vua tự mình xuống, cho người huấn luyện voi lên, rồi đi đến chân núi. Khi người huấn luyện voi đã ngồi trên lưng voi và đưa voi lên đỉnh núi Vepulla, nhà vua cũng cùng với đoàn tùy tùng lên đỉnh núi, rồi cho voi quay mặt về phía vực thẳm và nói: “Ngươi nói ‘ta đã huấn luyện nó rất tốt’, vậy hãy bảo nó đứng bằng ba chân thôi.”
Hatthācariyo piṭṭhiyaṃ nisīditvāva ‘‘bho tīhi pādehi tiṭṭhā’’ti hatthissa paṇhikāya saññaṃ adāsi, mahāsatto tathā akāsi.
The elephant trainer, still seated on its back, gave a signal to the elephant's heel, saying, "Friend, stand on three legs!" The Great Being did so.
Người huấn luyện voi vẫn ngồi trên lưng, ra hiệu bằng gót chân cho voi: “Này con, hãy đứng bằng ba chân!” Đại sĩ đã làm như vậy.
Puna rājā ‘‘dvīhi purimapādehiyeva ṭhapehī’’ti āha, mahāsatto dve pacchimapāde ukkhipitvā purimapādehi aṭṭhāsi.
Again, the king said, "Make him stand on only the two front legs." The Great Being lifted his two hind legs and stood on his front legs.
Lại nữa, nhà vua nói: “Hãy đứng bằng hai chân trước thôi!” Đại sĩ nhấc hai chân sau lên và đứng bằng hai chân trước.
‘‘Pacchimapādehiyevā’’ti vuttepi dve purimapāde ukkhipitvā pacchimapādehi aṭṭhāsi, ‘‘ekenā’’ti vuttepi tayo pāde ukkhipitvā ekeneva aṭṭhāsi.
When told, "On the hind legs only," he also lifted his two front legs and stood on his hind legs. When told, "On one," he lifted three legs and stood on only one.
Khi được bảo “bằng hai chân sau thôi”, Ngài cũng nhấc hai chân trước lên và đứng bằng hai chân sau; khi được bảo “bằng một chân thôi”, Ngài cũng nhấc ba chân lên và đứng bằng một chân.
Athassa apatanabhāvaṃ ñatvā ‘‘sace pahosi, ākāse naṃ ṭhapehī’’ti āha.
Then, knowing that it would not fall, the king said, "If you can, make him stand in the air."
Khi biết Ngài không thể rơi xuống, nhà vua nói: “Nếu có thể, hãy giữ nó trên không trung!”
Ācariyo cintesi – ‘‘sakalajambudīpe iminā sadiso susikkhito hatthī nāma natthi, nissaṃsayaṃ panetaṃ esa papāte pātetvā māretukāmo bhavissatī’’ti.
The trainer thought, "There is no elephant in the entire Jambudīpa as well-trained as this one. Surely, this king intends to throw him down the precipice and kill him."
Người huấn luyện voi suy nghĩ: “Trên toàn cõi Jambudīpa không có con voi nào được huấn luyện tốt như con này. Chắc chắn nhà vua này muốn đẩy nó xuống vực để giết nó.”
So tassa kaṇṇamūle mantesi ‘‘tāta, ayaṃ rājā taṃ papāte pātetvā māretukāmo, na tvaṃ etassa anucchaviko.
So he whispered into its ear, "My dear, this king intends to throw you down the precipice and kill you. You are not suitable for him.
Ông ta thì thầm vào tai voi: “Này con, nhà vua này muốn đẩy con xuống vực để giết con, ông ta không xứng đáng với con.
Sace te ākāsena gantuṃ balaṃ atthi, maṃ yathānisinnaṃyeva ādāya vehāsaṃ abbhuggantvā bārāṇasiṃ gacchā’’ti.
If you have the power to go through the air, take me as I am seated and ascend into the sky, then go to Bārāṇasī."
Nếu con có sức mạnh để đi trên không trung, hãy mang ta đi như đang ngồi và bay lên không trung đến Bārāṇasī.”
Puññiddhiyā samannāgato mahāsatto taṅkhaṇaññeva ākāse aṭṭhāsi.
The Great Being, endowed with merit-power, stood in the air at that very moment.
Đại sĩ, được trang bị thần lực phước đức, ngay lập tức đứng trên không trung.
Hatthācariyo ‘‘mahārāja, ayaṃ hatthī puññiddhiyā samannāgato, na tādisassa mandapuññassa dubbuddhino anucchaviko, paṇḍitassa puññasampannassa rañño anucchaviko, tādisā nāma mandapuññā evarūpaṃ vāhanaṃ labhitvā tassa guṇaṃ ajānantā tañceva vāhanaṃ avasesañca yasasampattiṃ nāsentiyevā’’ti vatvā hatthikkhandhe nisinnova imaṃ gāthamāha –
The elephant-trainer said, "Great King, this elephant is endowed with the power of merit; he is not suitable for such a foolish, dull-witted person, but for a wise king endowed with merit. Such dull-witted people, having obtained such a mount, not knowing its qualities, destroy that mount and the rest of their glory and prosperity." Having said this, while seated on the elephant's back, he spoke this verse:
Người huấn luyện voi nói: “Đại vương, con voi này được trang bị thần lực phước đức, không xứng đáng với một người kém phước, ngu dốt như ngài. Nó xứng đáng với một vị vua hiền trí, đầy đủ phước đức. Những kẻ kém phước như vậy, khi có được phương tiện quý báu như thế mà không biết giá trị của nó, sẽ tự hủy hoại cả phương tiện đó và mọi vinh quang khác”, rồi vẫn ngồi trên lưng voi, ông ta nói lên bài kệ này:
Evaṃ imāya gāthāya rañño dhammaṃ desetvā ‘‘tiṭṭha dāni tva’’nti vatvā ākāse uppatitvā bārāṇasinagaraṃ gantvā rājaṅgaṇe ākāse aṭṭhāsi.
Thus, having taught the Dhamma to the king with this verse, and saying, "Now stay," he rose into the air, went to the city of Bārāṇasī, and stood in the air over the royal courtyard.
Sau khi thuyết pháp cho nhà vua bằng bài kệ này, ông nói: “Bây giờ ngài hãy ở lại đây!” rồi bay lên không trung, đến thành phố Bārāṇasī và đứng trên không trung tại sân hoàng cung.
Sakalanagaraṃ saṅkhubhitvā ‘‘amhākaṃ rañño ākāsena setavaravāraṇo āgantvā rājaṅgaṇe ṭhito’’ti ekakolāhalaṃ ahosi.
The entire city was stirred, and there was a great clamor, "Our king's excellent white elephant has come through the air and stands in the royal courtyard!"
Toàn thành phố xôn xao, có một tiếng ồn lớn: “Một con voi trắng từ trên không trung đã đến và đứng ở sân hoàng cung của vua chúng ta!”
Vegena raññopi ārocesuṃ.
They quickly informed the king.
Họ nhanh chóng báo tin cho nhà vua.
Rājā nikkhamitvā ‘‘sace mayhaṃ upabhogatthāya āgatosi, bhūmiyaṃ patiṭṭhāhī’’ti āha.
The king came out and said, "If you have come for my enjoyment, then alight on the ground."
Nhà vua bước ra và nói: “Nếu ngươi đến để phục vụ ta, hãy hạ xuống đất!”
Bodhisatto bhūmiyaṃ patiṭṭhāsi, ācariyo otaritvā rājānaṃ vanditvā ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti vutte ‘‘rājagahato’’ti vatvā sabbaṃ pavattiṃ ārocesi.
The Bodhisatta alighted on the ground, and the trainer descended, bowed to the king, and when asked, "Where have you come from, my dear?" he replied, "From Rājagaha," and reported all the events.
Bồ-tát hạ xuống đất. Người huấn luyện voi xuống, đảnh lễ nhà vua. Khi được hỏi: “Này con, ngươi từ đâu đến?”, ông trả lời: “Từ Rājagaha”, rồi kể lại toàn bộ sự việc.
Rājā ‘‘manāpaṃ te, tāta, kataṃ idhāgacchantenā’’ti tuṭṭhahaṭṭho nagaraṃ sajjāpetvā vāraṇaṃ maṅgalahatthiṭṭhāne ṭhapetvā sakalarajjaṃ tayo koṭṭhāse katvā ekaṃ bodhisattassa adāsi, ekaṃ ācariyassa, ekaṃ attanā aggahesi.
The king, delighted and thrilled, said, "You have done well, my dear, by coming here," and having prepared the city, he placed the elephant in the position of the auspicious elephant, divided the entire kingdom into three parts, gave one to the Bodhisatta, one to the trainer, and kept one for himself.
Nhà vua vui mừng nói: “Này con, ngươi đã làm điều tốt khi đến đây!” Ngài cho trang hoàng thành phố, đặt con voi vào vị trí voi báu, rồi chia toàn bộ vương quốc thành ba phần: một phần cho Bồ-tát, một phần cho người huấn luyện, và một phần giữ lại cho mình.
Bodhisattassa āgatakālato paṭṭhāyeva pana rañño sakalajambudīpe rajjaṃ hatthagatameva jātaṃ.
From the time of the Bodhisatta's arrival, the king's rule over the entire Jambudīpa became his possession.
Từ khi Bồ-tát đến, toàn bộ vương quốc Jambudīpa đã nằm trong tay nhà vua.
So jambudīpe aggarājā hutvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ agamāsi.
He became the chief king in Jambudīpa, performed meritorious deeds such as giving, and passed away according to his kamma.
Ngài trở thành vị vua tối cao ở Jambudīpa, thực hành các công đức như bố thí, rồi tùy theo nghiệp mà đi.
Asabbatthagāmiṃ vācanti idaṃ satthā jetavane viharanto lāḷudāyittheraṃ ārabbha kathesi.
"Speech that does not go everywhere" – The Teacher spoke this while residing in Jetavana, concerning Thera Lāḷudāyī.
Lời nói không thích hợp – Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài đang trú tại Jetavana, liên quan đến Trưởng lão Lāḷudāyī.
So kira dhammaṃ kathento ‘‘imasmiṃ ṭhāne idaṃ kathetabbaṃ, imasmiṃ ṭhāne idaṃ na kathetabba’’nti yuttāyuttaṃ na jānāti, maṅgale avamaṅgalaṃ vadanto ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhanti, sandhisiṅghāṭakesu cā’’ti idaṃ avamaṅgalaṃ maṅgalaṃ katvā anumodanaṃ katheti.
It is said that when he taught the Dhamma, he did not know what was appropriate and inappropriate, saying, "This should be said in this place, this should not be said in this place"; speaking inauspiciously at auspicious occasions, he would make an inauspicious verse like "They stand behind walls, at crossroads and corners" into an auspicious one and recite it as an anumodanā.
Nghe nói, khi thuyết pháp, vị ấy không biết điều gì thích hợp hay không thích hợp: “Ở chỗ này nên nói điều này, ở chỗ kia không nên nói điều này.” Khi nói về những điều không may mắn trong một buổi lễ may mắn, vị ấy tụng bài kệ “Chúng đứng sau tường, ở các ngã tư, ngã ba” là một điềm không may, rồi biến nó thành điềm may để tán thán.
Avamaṅgalesu anumodanaṃ karonto ‘‘bahū devā manussā ca, maṅgalāni acintayu’’nti vatvā ‘‘evarūpānaṃ maṅgalānaṃ satampi sahassampi kātuṃ samatthā hothā’’ti vadati.
When performing anumodanā at inauspicious occasions, he would say, "Many devas and humans pondered auspicious things," and then add, "May you be able to perform a hundred or a thousand such auspicious deeds."
Khi tán thán trong những dịp không may mắn, vị ấy nói: “Nhiều chư thiên và loài người đã suy nghĩ về các điềm lành”, rồi nói: “Mong quý vị có thể tạo ra hàng trăm, hàng ngàn điềm lành như vậy!”
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū ‘‘āvuso, lāḷudāyī yuttāyuttaṃ na jānāti, sabbattha abhāsitabbavācaṃ bhāsatī’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
Then one day, in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion, saying, "Friends, Lāḷudāyī does not know what is appropriate and inappropriate; he speaks words that should not be spoken anywhere."
Rồi một ngày nọ, trong Pháp đường, các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện: “Này chư Hiền, Lāḷudāyī không biết điều thích hợp hay không thích hợp, nói những lời không nên nói ở mọi nơi.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, lāḷudāyī idāneva dandhaparisakkano yuttāyuttaṃ na jānāti, pubbepi evarūpo ahosi, niccaṃ lāḷakoyeva eso’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your present discussion?" When told, "It is this," he said, "Bhikkhus, Lāḷudāyī is not only now slow and ignorant of what is appropriate and inappropriate; he was like this in the past too. He is always a playful one," and then he related a past story.
Đức Đạo Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời là “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Lāḷudāyī mới chậm chạp và không biết điều thích hợp hay không thích hợp, mà xưa kia cũng vậy, vị ấy luôn là một kẻ chậm chạp”, rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ vācesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a family of a great Brahmin householder. Having grown up and learned all arts in Takkasilā, he became a renowned teacher in Bārāṇasī and taught arts to five hundred young men.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta đang trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú, khi trưởng thành, Ngài đã học tất cả các nghề tại Takkasilā, rồi trở thành một vị đạo sư nổi tiếng tại Bārāṇasī, dạy nghề cho năm trăm học trò.
Tadā tesu māṇavesu eko dandhaparisakkano lāḷako māṇavo dhammantevāsiko hutvā sippaṃ uggaṇhāti, dandhabhāvena pana uggaṇhituṃ na sakkoti.
At that time, among those young men, one dull-witted, slow-moving young man became a disciple of the Dhamma and learned a craft, but due to his dullness, he was unable to grasp it.
Khi đó, trong số các học trò ấy, có một học trò chậm chạp, lề mề, là đệ tử trong pháp, đã học nghề nhưng vì sự chậm chạp mà không thể học được.
Bodhisattassa pana upakāro hoti, dāso viya sabbakiccāni karoti.
However, he was helpful to the Bodhisatta, performing all tasks like a servant.
Nhưng cậu bé đó là người giúp việc cho Bồ-tát, làm mọi công việc như một người hầu.
Athekadivasaṃ bodhisatto sāyamāsaṃ bhuñjitvā sayane nipanno taṃ māṇavaṃ hatthapādapiṭṭhiparikammāni katvā gacchantaṃ āha ‘‘tāta, mañcapāde upatthambhetvā yāhī’’ti.
Then one day, after the Bodhisatta had eaten his evening meal and was lying on his bed, he said to that young man, who was leaving after performing services for his hands, feet, and back, "My dear, support the bedposts and then go."
Rồi một ngày nọ, Bồ-tát dùng bữa tối xong, nằm trên giường và bảo cậu bé đang làm các việc xoa bóp tay chân lưng rồi đi về: “Con ơi, hãy chống đỡ chân giường rồi hãy đi.”
Māṇavo ekaṃ pādaṃ upatthambhetvā ekassa upatthambhakaṃ alabhanto attano ūrumhi ṭhapetvā rattiṃ khepesi.
The young man propped up one leg, and, unable to find a support for the other, he placed it on his own thigh and spent the night.
Cậu bé chống đỡ một chân giường, không tìm được vật chống đỡ cho chân còn lại, bèn đặt lên đùi mình và trải qua đêm.
Bodhisatto paccūsasamaye uṭṭhāya taṃ disvā ‘‘kiṃ, tāta, nisinnosī’’ti pucchi.
The Bodhisatta, rising at dawn, saw him and asked, "My dear, why are you sitting?"
Bồ-tát thức dậy vào lúc rạng đông, thấy cậu bé và hỏi: “Con ơi, sao con lại ngồi đó?”
‘‘Ācariya, ekassa mañcapādassa upatthambhakaṃ alabhanto ūrumhi ṭhapetvā nisinnomhī’’ti.
"Teacher, I am sitting because I could not find a support for one bedpost, so I placed it on my thigh."
“Thưa thầy, con không tìm được vật chống đỡ cho một chân giường nên đã đặt lên đùi mình và ngồi đó.”
Bodhisatto saṃviggamānaso hutvā ‘‘ayaṃ ati viya mayhaṃ upakāro, ettakānaṃ pana māṇavakānaṃ antare ayameva dandho sippaṃ sikkhituṃ na sakkoti, kathaṃ nu kho ahaṃ imaṃ paṇḍitaṃ kareyya’’nti cintesi.
The Bodhisatta, with a troubled mind, thought, "This one is exceedingly helpful to me, but among all these young men, he alone is dull and unable to learn the craft. How can I make him wise?"
Bồ-tát cảm thấy xúc động và nghĩ: “Cậu bé này giúp đỡ ta rất nhiều, nhưng trong số rất nhiều học trò, chỉ có cậu bé này là chậm chạp, không thể học nghề. Làm sao ta có thể khiến cậu bé này trở nên thông minh đây?”
Athassa etadahosi ‘‘attheko upāyo, ahaṃ imaṃ māṇavaṃ dāruatthāya paṇṇatthāya ca vanaṃ gantvā āgataṃ ‘ajja te kiṃ diṭṭhaṃ, kiṃ kata’nti pucchissāmi.
Then it occurred to him, "There is a way. I will ask this young man, when he returns from the forest after gathering wood or leaves, 'What did you see today, what did you do?'"
Rồi ngài nảy ra ý: “Có một cách. Ta sẽ hỏi cậu bé này khi cậu ta đi vào rừng lấy củi hoặc lá về: ‘Hôm nay con đã thấy gì, đã làm gì?’
Atha me ‘idaṃ nāma ajja mayā diṭṭhaṃ, idaṃ kata’nti ācikkhissati.
"Then he will tell me, 'Today I saw such and such, I did such and such.'"
Rồi cậu ta sẽ kể cho ta: ‘Hôm nay con đã thấy cái này, đã làm cái kia.’
Atha naṃ ‘tayā diṭṭhañca katañca kīdisa’nti pucchissāmi, so ‘evarūpaṃ nāmā’ti upamāya ca kāraṇena ca kathessati.
"Then I will ask him, 'What was what you saw and did like?' And he will describe it with similes and reasons, saying, 'It was like this.'"
Rồi ta sẽ hỏi cậu ta: ‘Cái con thấy và cái con làm trông như thế nào?’ Cậu ta sẽ kể bằng cách dùng ví dụ và lý do.
Iti naṃ navaṃ navaṃ upamañca kāraṇañca kathāpetvā iminā upāyena paṇḍitaṃ karissāmī’’ti.
"Thus, by making him describe new similes and reasons, I will make him wise by this method."
Cứ như vậy, ta sẽ khiến cậu ta nói ra những ví dụ và lý do mới mẻ, bằng cách này ta sẽ khiến cậu ta trở nên thông minh.”
So taṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta māṇava, ito paṭṭhāya dāruatthāya vā paṇṇatthāya vā gataṭṭhāne yaṃ te tattha diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā bhuttaṃ vā pītaṃ vā khāditaṃ vā hoti, taṃ āgantvā mayhaṃ āroceyyāsī’’ti āha.
So he called him and said, "My dear young man, from now on, when you go to gather wood or leaves, whatever you see, hear, eat, drink, or consume there, you should come back and report it to me."
Ngài cho gọi cậu bé đến và nói: “Con ơi, từ nay trở đi, khi con đi lấy củi hoặc lá cây, bất cứ điều gì con thấy, nghe, ăn, uống, hoặc nếm ở đó, con hãy về báo cho ta biết.”
So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ekadivasaṃ māṇavehi saddhiṃ dāruatthāya araññaṃ gato tattha sappaṃ disvā āgantvā ‘‘ācariya, sappo me diṭṭho’’ti ārocesi.
He assented, saying, "Very well," and one day went to the forest with the other young men to gather wood. There he saw a snake and, returning, reported, "Teacher, I saw a snake."
Cậu bé đáp: “Vâng, thưa thầy,” rồi một ngày nọ, cùng với các học trò khác đi vào rừng lấy củi, cậu ta thấy một con rắn, bèn về báo: “Thưa thầy, con đã thấy một con rắn.”
‘‘Sappo nāma, tāta, kīdiso hotī’’ti?
"What is a snake like, my dear?"
“Rắn, con ơi, trông như thế nào?”
‘‘Seyyathāpi naṅgalīsā’’ti.
"It is like a plowshare."
“Giống như cái cán cày vậy.”
‘‘Sādhu, tāta, manāpā te upamā āhaṭā, sappā nāma naṅgalīsasadisāva hontī’’ti.
"Good, my dear, you have brought a pleasing simile. Snakes are indeed like plowshares."
“Tốt lắm, con ơi, con đã đưa ra một ví dụ rất hay. Rắn trông giống như cái cán cày vậy.”
Atha bodhisatto ‘‘māṇavakena manāpā upamā āhaṭā, sakkhissāmi naṃ paṇḍitaṃ kātu’’nti cintesi.
Then the Bodhisatta thought, "The young man has brought a pleasing simile. I will be able to make him wise."
Rồi Bồ-tát nghĩ: “Cậu bé đã đưa ra một ví dụ hay. Ta có thể khiến cậu ta trở nên thông minh.”
Māṇavo puna ekadivasaṃ araññe hatthiṃ disvā ‘‘hatthī me ācariya diṭṭho’’ti āha.
One day again, the young man saw an elephant in the forest and said, "Teacher, I saw an elephant."
Một ngày khác, cậu bé lại thấy một con voi trong rừng và nói: “Thưa thầy, con đã thấy một con voi.”
‘‘Hatthī nāma, tāta, kīdiso’’ti?
"What is an elephant like, my dear?"
“Voi, con ơi, trông như thế nào?”
‘‘Seyyathāpi, naṅgalīsā’’ti.
"It is like a plowshare."
“Giống như cái cán cày vậy.”
Bodhisatto ‘‘hatthissa soṇḍā naṅgalīsasadisā honti, dantādayo evarūpā ca evarūpā ca.
The Bodhisatta thought, "An elephant's trunk is like a plowshare, and its tusks and other parts are of such and such a kind.
Bồ-tát nghĩ: “Vòi của voi giống như cái cán cày, nhưng ngà và các bộ phận khác thì khác.
Ayaṃ pana bālatāya vibhajitvā kathetuṃ asakkonto soṇḍaṃ sandhāya kathesi maññe’’ti tuṇhī ahosi.
Perhaps this one, being foolish and unable to describe it in detail, spoke with reference to the trunk," and he remained silent.
Chắc là vì ngu dốt nên cậu ta không thể phân biệt mà nói, chỉ nói về cái vòi thôi.” Ngài im lặng.
Athekadivasaṃ nimantane ucchuṃ labhitvā ‘‘ācariya, ajja mayaṃ ucchu khādimhā’’ti āha.
Then one day, having received sugarcane at an invitation, he said, "Teacher, today we ate sugarcane."
Rồi một ngày nọ, sau khi được mời ăn mía, cậu bé nói: “Thưa thầy, hôm nay chúng con đã ăn mía.”
‘‘Ucchu nāma kīdiso’’ti vutte ‘‘seyyathāpi naṅgalīsā’’ti āha.
When asked, "What is sugarcane like?" he said, "It is like a plowshare."
Khi được hỏi: “Mía trông như thế nào?” cậu ta đáp: “Giống như cái cán cày vậy.”
Ācariyo ‘‘thokaṃ patirūpaṃ kāraṇaṃ kathesī’’ti tuṇhī jāto.
The teacher became silent, thinking, "He speaks a somewhat appropriate reason."
Vị thầy nghĩ: “Cậu ta nói có chút tương đồng,” và im lặng.
Punekadivasaṃ nimantane ekacce māṇavā guḷaṃ dadhinā bhuñjiṃsu, ekacce khīrena.
Again, one day at an invitation, some young men ate jaggery with curds, and others with milk.
Một ngày khác, tại một buổi thọ trai, một số học trò ăn đường với sữa đông, một số khác ăn với sữa.
So āgantvā ‘‘ācariya, ajja mayaṃ dadhinā khīrena ca bhuñjimhā’’ti vatvā ‘‘dadhikhīraṃ nāma kīdisaṃ hotī’’ti vutte ‘‘seyyathāpi naṅgalīsā’’ti āha.
He came back and said, "Teacher, today we ate with curds and milk." When asked, "What are curds and milk like?" he said, "They are like a plowshare."
Cậu bé về nói: “Thưa thầy, hôm nay chúng con đã ăn với sữa đông và sữa.” Khi được hỏi: “Sữa đông và sữa trông như thế nào?” cậu ta đáp: “Giống như cái cán cày vậy.”
Ācariyo ‘‘ayaṃ māṇavo ‘sappo naṅgalīsasadiso’ti kathento tāva sukathitaṃ kathesi, ‘hatthī naṅgalīsasadiso’ti kathentenāpi soṇḍaṃ sandhāya lesena kathitaṃ.
The teacher thought, "When this young man said, 'A snake is like a plowshare,' he spoke well enough. When he said, 'An elephant is like a plowshare,' it was also spoken somewhat figuratively, referring to the trunk.
Vị thầy nghĩ: “Khi cậu bé nói ‘rắn giống như cái cán cày,’ thì nói đúng. Khi nói ‘voi giống như cái cán cày,’ thì đó cũng là một cách nói ẩn dụ về cái vòi.
‘Ucchu naṅgalīsasadisa’nti kathanepi leso atthi, ‘dadhikhīrāni pana niccaṃ paṇḍarāni pakkhittabhājanasaṇṭhānānī’ti idha sabbena sabbaṃ upamaṃ na kathesi, na sakkā imaṃ lāḷakaṃ sikkhāpetu’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
Even in saying, 'Sugarcane is like a plowshare,' there is some figurative meaning. But for 'curds and milk,' which are always white and in the shape of the vessel they are placed in, he has made no simile at all here. It is impossible to teach this dullard," and saying this, he uttered this verse:
Khi nói ‘mía giống như cái cán cày,’ cũng có chút ẩn dụ. Nhưng khi nói ‘sữa đông và sữa luôn trắng và có hình dạng của cái chén đựng,’ thì ở đây hoàn toàn không có sự so sánh nào cả. Không thể dạy dỗ đứa trẻ ngu ngốc này được,” rồi ngài nói lên kệ ngôn này:
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yā vācā opammavasena sabbattha na gacchati, taṃ asabbatthagāmiṃ vācaṃ bālo dandhapuggalo sabbattha bhāsati, ‘‘dadhi nāma kīdisa’’nti puṭṭhopi ‘‘seyyathāpi, naṅgalīsā’’ti vadateva.
Herein, this is the brief meaning: The foolish, dull person speaks everywhere a speech that does not apply everywhere by way of simile. Even when asked, “What is curds like?” he says, “Just like a ploughshare.”
Người này không biết sữa đông cũng không biết cán cày, vì cho rằng sữa đông là cán cày.”
Evaṃ vadanto nāyaṃ dadhiṃ vedi na naṅgalīsaṃ.
Speaking thus, he knows neither curds nor a ploughshare.
Người này không biết sữa đông cũng không biết cán cày.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Dadhippayaṃ maññati naṅgalīsaṃ, yasmā ayaṃ dadhimpi naṅgalīsameva maññati.
He considers curds and milk to be a ploughshare, because he considers curds to be just like a ploughshare.
Vì người này cho rằng sữa đông chính là cán cày.
Atha vā dadhīti dadhimeva, payanti khīraṃ, dadhi ca payañca dadhippayaṃ.
Alternatively, ‘dadhi’ means curds, ‘paya’ means milk; curds and milk are dadhippaya.
Hoặc là dadhī là sữa đông, paya là sữa, sữa đông và sữa là dadhippayaṃ.
Yasmā dadhikhīrānipi ayaṃ naṅgalīsameva maññati, ediso cāyaṃ bālo, kiṃ imināti antevāsikānaṃ dhammakathaṃ kathetvā paribbayaṃ datvā taṃ uyyojesi.
Because he considers even curds and milk to be just like a ploughshare, and since this fool is such, thinking “What is the use of him?”, he gave a discourse to his pupils, gave him provisions, and sent him away.
Vì người này cho rằng cả sữa đông và sữa đều là cán cày, một kẻ ngu dốt như vậy thì có ích gì? Rồi ngài thuyết pháp cho các đệ tử, ban tiền chi phí và tiễn cậu bé đi.
Vāyametheva purisoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ vattasampannaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
“A person should indeed strive” – the Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to a bhikkhu who was endowed with good conduct.
Vāyametheva puriso (Người ta nên cố gắng) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một vị tỳ-khưu có đầy đủ các bổn phận.
So kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajito vattasampanno ahosi, ācariyupajjhāyavattāni pānīyaparibhojanīyauposathāgārajantāgharādivattāni ca sādhukaṃ karoti, cuddasasu mahāvattesu asītikhandhakavattesu ca paripūrakārīyeva hoti, vihāraṃ sammajjati, pariveṇaṃ vitakkamāḷakaṃ vihāramaggaṃ sammajjati, manussānaṃ pānīyaṃ deti.
It is said that this young man from Sāvatthī, having renounced the world with dedication, was endowed with good conduct. He diligently performed the duties towards his preceptors and teachers, the duties concerning drinking water, food, Uposatha halls, bathing houses, and so on. He was one who perfectly fulfilled the fourteen great duties and the eighty sections of duties. He swept the monastery, swept the cloisters, the meditation hall, and the monastery path, and provided drinking water for people.
Nghe nói, vị ấy là một thiện nam tử cư trú tại Sāvatthī, đã xuất gia trong giáo pháp với lòng dũng cảm và có đầy đủ các bổn phận. Vị ấy thực hành tốt các bổn phận đối với thầy tế độ và bổn phận đối với thầy y chỉ, các bổn phận như nước uống, nước dùng, nhà Uposatha, nhà tắm hơi, v.v., và hoàn thành đầy đủ các Mười Bốn Đại Bổn Phận và Tám Mươi Tiểu Bổn Phận. Vị ấy quét dọn tu viện, quét dọn khu vực xung quanh, sảnh thiền, và lối đi trong tu viện, và cung cấp nước uống cho mọi người.
Manussā tassa vattasampattiyaṃ pasīditvā pañcasatamattāni dhuvabhattāni adaṃsu, mahālābhasakkāro uppajji.
People, being pleased with his good conduct, gave him five hundred permanent meal offerings, and great gain and honor arose.
Mọi người hoan hỷ với sự thực hành bổn phận của vị ấy và đã cúng dường khoảng năm trăm bữa ăn thường xuyên, khiến cho vị ấy nhận được nhiều lợi lộc và sự kính trọng.
Taṃ nissāya bahūnaṃ phāsuvihāro jāto.
Through him, comfortable living arose for many.
Nhờ vị ấy mà nhiều người có được cuộc sống an lạc.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu attano vattasampattiyā mahantaṃ lābhasakkāraṃ nibbattesi, etaṃ ekaṃ nissāya bahūnaṃ phāsuvihāro jāto’’ti.
Then, one day in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: “Friends, a certain bhikkhu, through his good conduct, produced great gain and honor. Through him alone, comfortable living arose for many.”
Rồi một ngày nọ, trong Pháp đường, các tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện: “Này chư Hiền, vị tỳ-khưu kia, nhờ sự thực hành bổn phận của mình, đã tạo ra nhiều lợi lộc và sự kính trọng. Nhờ một vị ấy mà nhiều người có được cuộc sống an lạc.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepāyaṃ bhikkhu vattasampanno, pubbepetaṃ ekaṃ nissāya pañca isisatāni phalāphalatthāya araññaṃ agantvā eteneva ānītaphalāphalehi yāpesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your present discussion?” When told, “This topic,” He said, “Bhikkhus, not only now, but in the past too, this bhikkhu was endowed with good conduct. In the past too, relying on him alone, five hundred ascetics did not go to the forest for fruits and roots, but sustained themselves with the fruits and roots brought by him.” Having said this, He related a past event.
Đức Thế Tôn đến và hỏi: “Này các tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì vậy?” Khi được tâu: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các tỳ-khưu, không chỉ bây giờ, mà trước đây vị tỳ-khưu này cũng có đầy đủ các bổn phận. Trước đây, nhờ vị ấy mà năm trăm đạo sĩ không cần đi vào rừng tìm trái cây, mà sống nhờ trái cây do vị ấy mang về,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcasataisiparivāro pabbatapāde vihāsi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family. Having reached maturity, he took up the ascetic life and dwelt at the foot of a mountain with a retinue of five hundred ascetics.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc. Đến tuổi trưởng thành, Ngài xuất gia làm đạo sĩ và sống dưới chân núi cùng với năm trăm đạo sĩ.
Tadā himavante caṇḍo nidāgho ahosi, tattha tattha pānīyāni chijjiṃsu, tiracchānā pānīyaṃ alabhamānā kilamanti.
At that time, there was a severe drought in the Himalayas; water sources dried up here and there, and animals suffered from lack of water.
Lúc đó, ở Hy Mã Lạp Sơn có một mùa khô hạn khắc nghiệt, nước cạn kiệt khắp nơi, các loài thú vật khốn khổ vì không có nước uống.
Atha tesu tāpasesu eko tāpaso tesaṃ pipāsadukkhaṃ disvā ekaṃ rukkhaṃ chinditvā doṇiṃ katvā pānīyaṃ ussiñcitvā doṇiṃ pūretvā tesaṃ pānīyaṃ adāsi.
Then, one of those ascetics, seeing their suffering from thirst, cut down a tree, made a trough, drew water, filled the trough, and gave them water.
Rồi một vị đạo sĩ trong số các đạo sĩ đó, thấy sự khốn khổ vì khát của chúng, bèn đốn một cây, đục thành máng, múc nước đổ đầy máng và cho chúng uống.
Bahūsu sannipatitvā pānīyaṃ pivantesu tāpasassa phalāphalatthāya gamanokāso nāhosi.
As many gathered and drank water, the ascetic had no opportunity to go for fruits and roots.
Vì có nhiều chúng sinh tụ tập uống nước, vị đạo sĩ không có cơ hội đi tìm trái cây.
So nirāhāropi pānīyaṃ detiyeva.
Even without food, he continued to give water.
Dù không ăn uống gì, vị ấy vẫn tiếp tục cho nước.
Migagaṇā cintesuṃ ‘‘ayaṃ amhākaṃ pānīyaṃ dento phalāphalatthāya gantuṃ okāsaṃ na labhati, nirāhāratāya ativiya kilamati, handamayaṃ katikaṃ karomā’’ti.
The herds of deer thought, “This one, giving us water, does not get an opportunity to go for fruits and roots; he suffers greatly from lack of food. Let us make an agreement.”
Các đàn thú nghĩ: “Vị này cho chúng ta nước uống nên không có cơ hội đi tìm trái cây, vì không ăn uống gì mà rất khốn khổ. Nào, chúng ta hãy thỏa thuận đi.”
Te katikaṃ akaṃsu ‘‘ito paṭṭhāya pānīyaṃ pivanatthāya āgacchantena attano balānurūpena phalāphalaṃ gahetvāva āgantabba’’nti.
They made an agreement: “From now on, whoever comes to drink water must bring fruits and roots according to their strength.”
Chúng thỏa thuận: “Từ nay trở đi, ai đến uống nước thì phải mang theo trái cây phù hợp với sức mình.”
Te tato paṭṭhāya ekeko tiracchāno attano attano balānurūpena madhuramadhurāni ambajambupanasādīnigahetvāva āgacchati.
From then on, each animal would bring sweet mangoes, rose-apples, jackfruits, and other fruits according to its strength.
Từ đó trở đi, mỗi con thú đều mang theo những loại trái cây ngọt ngào như xoài, jambu, mít, v.v., phù hợp với sức mình.
Ekassa atthāya ābhataṃ phalāphalaṃ aḍḍhateyyasakaṭabhārappamāṇaṃ ahosi.
The fruits and roots brought for one person amounted to about two and a half cartloads.
Số trái cây mang về cho một người lên đến khoảng hai rưỡi xe bò.
Pañcasatatāpasā tadeva paribhuñjanti.
The five hundred ascetics consumed only that.
Năm trăm đạo sĩ đều dùng số trái cây đó.
Atirekaṃ chaḍḍiyittha.
The excess was discarded.
Số dư thì bị bỏ đi.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – paṇḍito attano vattapūraṇādike kammasmiṃ vāyametheva, na ukkaṇṭheyya.
Herein, this is the concise meaning: a wise person should always strive in their duties, such as fulfilling their conduct, and should not be weary.
Trong đó, ý nghĩa tóm tắt là: Bậc hiền trí nên tinh tấn trong công việc như hoàn thành bổn phận của mình, không nên chán nản.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Vāyāmassa nipphalatāya abhāvato.
Because effort is never fruitless.
Vì sự tinh tấn không bao giờ vô ích.
Iti mahāsatto ‘‘vāyāmo nāmesa saphalova hotī’’ti isigaṇaṃ ālapanto ‘‘vāyāmassa phalaṃ passā’’ti āha.
Thus, the Great Being, addressing the assembly of ascetics, said, ‘‘Effort is indeed fruitful,’’ with ‘‘See the fruit of striving.’’
Do đó, Đại Bồ Tát, khi nói chuyện với nhóm đạo sĩ rằng “sự tinh tấn luôn có kết quả”, đã nói “hãy xem quả của sự tinh tấn”.
Kīdisaṃ?
What kind of fruit?
Quả như thế nào?
Bhuttā ambā anītihaṃ.
The mangoes eaten without trouble.
Những quả xoài đã được ăn, không phải là lời đồn.
Tattha ambāti desanāmattaṃ, tehi pana nānappakārāni phalāphalāni ābhatāni.
Here, mangoes is merely a designation in the teaching, but various kinds of fruits and roots were brought by them.
Trong đó, ambā (xoài) chỉ là một cách nói, nhưng từ đó nhiều loại trái cây và quả đã được mang đến.
Tesu sampannatarānaṃ ussannatarānaṃ vā vasena ‘‘ambā’’ti vuttaṃ.
It was said ‘‘mangoes’’ because of the abundance of the most excellent among them.
Do đó, nó được gọi là “xoài” theo nghĩa là những loại tốt nhất hoặc nhiều nhất trong số đó.
Ye imehi pañcahi isisatehi sayaṃ araññaṃ agantvā ekassa atthāya ānītā ambā bhuttā, idaṃ vāyāmassa phalaṃ.
The mangoes that these five hundred ascetics ate, brought for the sake of one without their going to the forest themselves, this is the fruit of striving.
Những quả xoài mà năm trăm đạo sĩ này đã ăn, được mang đến vì lợi ích của một người mà không cần tự mình đi vào rừng, đó chính là quả của sự tinh tấn.
Tañca kho pana anītihaṃ, ‘‘iti āha iti āhā’’ti evaṃ itihītihena gahetabbaṃ na hoti, paccakkhameva taṃ phalaṃ passāti.
And that is not hearsay, not something to be taken as ‘‘so it is said, so it is said’’; see that fruit directly.
Và điều đó không phải là lời đồn, không phải là điều cần được chấp nhận qua những lời đồn đại kiểu “người ta nói thế này, người ta nói thế kia”, mà hãy xem kết quả đó một cách trực tiếp.
Evaṃ mahāsatto isigaṇassa ovādaṃ adāsi.
Thus, the Great Being gave counsel to the assembly of ascetics.
Như vậy, Đại Bồ Tát đã ban lời khuyên cho nhóm đạo sĩ.
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhavo seṭṭhi ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a wealthy merchant.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là một trưởng giả giàu có.
Tassa bhariyā puttaṃ vijāyi, dāsīpissa taṃ divasaññeva puttaṃ vijāyi.
His wife gave birth to a son, and his female slave also gave birth to a son on that very day.
Vợ ông sinh một người con trai, và người nữ tỳ của ông cũng sinh một người con trai vào cùng ngày đó.
Te ekatova vaḍḍhiṃsu.
They grew up together.
Cả hai lớn lên cùng nhau.
Seṭṭhiputte lekhaṃ sikkhante dāsopissa phalakaṃ vahamāno gantvā teneva saddhiṃ lekhaṃ sikkhi, gaṇanaṃ sikkhi, dve tayo vohāre akāsi.
While the merchant's son was learning to write, the slave's son also went carrying his writing board and learned to write with him, learned to calculate, and conducted two or three transactions.
Khi con trai của trưởng giả học viết, người nô lệ cũng mang bảng đi cùng và học viết, học tính toán, và thực hiện hai ba giao dịch cùng với cậu chủ.
So anukkamena vacanakusalo vohārakusalo yuvā abhirūpo ahosi, nāmena kaṭāheko nāma.
He gradually became eloquent, skilled in business, young, and handsome, named Kaṭāhaka.
Dần dần, anh ta trở thành một thanh niên khéo ăn nói, khéo giao dịch và có dung mạo đẹp, tên là Kaṭāhaka.
So seṭṭhighare bhaṇḍāgārikakammaṃ karonto cintesi ‘‘na maṃ ime sabbakālaṃ bhaṇḍāgārikakammaṃ kāressanti, kiñcideva dosaṃ disvā tāḷetvā bandhitvā lakkhaṇena aṅketvā dāsaparibhogenapi paribhuñjissanti.
While working as a treasurer in the merchant's house, he thought, ‘‘They will not keep me as treasurer forever; they will find some fault, beat me, bind me, brand me with a mark, and even treat me as a slave.
Anh ta làm thủ kho trong nhà trưởng giả và nghĩ: “Những người này sẽ không cho mình làm thủ kho mãi mãi; họ sẽ tìm thấy lỗi lầm nào đó, đánh đập, trói buộc, đánh dấu bằng dấu hiệu và đối xử như một nô lệ.
Paccante kho pana seṭṭhissa sahāyako seṭṭhi atthi, yaṃnūnāhaṃ seṭṭhissa vacanena lekhaṃ ādāya tattha gantvā ‘ahaṃ seṭṭhiputto’ti vatvā taṃ seṭṭhiṃ vañcetvā tassa dhītaraṃ gahetvā sukhaṃ vaseyya’’nti.
But there is a merchant friend of the merchant in the border region; why don't I take a letter from the merchant, go there, say ‘I am the merchant's son,’ deceive that merchant, take his daughter, and live happily?’’
Nhưng ở vùng biên giới, trưởng giả có một người bạn là trưởng giả. Hay là mình lấy một lá thư từ trưởng giả, đến đó, nói rằng ‘tôi là con trai của trưởng giả’, lừa dối vị trưởng giả đó, lấy con gái ông ta và sống hạnh phúc.”
So sayameva paṇṇaṃ gahetvā ‘‘ahaṃ asukaṃ nāma mama puttaṃ tava santikaṃ pahiṇiṃ, āvāhavivāhasambandho nāma mayhañca tayā, tuyhañca mayā saddhiṃ patirūpo, tasmā tvaṃ imassa dārakassa attano dhītaraṃ datvā etaṃ tattheva vasāpehi, ahampi okāsaṃ labhitvā āgamissāmī’’ti likhitvā seṭṭhisseva muddikāya lañjetvā yathārucitaṃ paribbayañceva gandhavatthādīni ca gahetvā paccantaṃ gantvā seṭṭhiṃ disvā vanditvā aṭṭhāsi.
So he himself took a letter and wrote, ‘‘I have sent my son, so-and-so by name, to you. A marriage connection is suitable between you and me, and between me and you. Therefore, give your daughter to this young man and let him live there. I too will come when I find an opportunity,’’ and sealed it with the merchant's own seal, took as much travel expense, perfumes, clothes, and so on as he wished, went to the border region, saw the merchant, bowed, and stood there.
Anh ta tự mình lấy một lá thư, viết: “Tôi đã gửi con trai tôi tên là* đến chỗ ông. Mối quan hệ hôn nhân giữa tôi và ông, và giữa ông và tôi, là phù hợp. Vì vậy, ông hãy gả con gái mình cho đứa trẻ này và để nó sống ở đó. Tôi cũng sẽ đến khi có dịp,” rồi đóng dấu của trưởng giả, lấy chi phí và các vật phẩm như hương, vải vóc tùy thích, đi đến vùng biên giới, gặp trưởng giả, đảnh lễ và đứng đó.
Atha naṃ seṭṭhi ‘‘kuto āgatosi, tātā’’ti pucchi.
Then the merchant asked him, ‘‘Where have you come from, my son?’’
Bấy giờ, trưởng giả hỏi anh ta: “Này con, con từ đâu đến?”
‘‘Bārāṇasito’’ti.
‘‘From Bārāṇasī.’’
“Từ Bārāṇasī.”
‘‘Kassa puttosī’’ti?
‘‘Whose son are you?’’
“Con của ai?”
‘‘Bārāṇasiseṭṭhissā’’ti.
‘‘The son of the merchant of Bārāṇasī.’’
“Con của trưởng giả Bārāṇasī.”
‘‘Kenatthenāgatosī’’ti?
‘‘For what purpose have you come?’’
“Con đến vì việc gì?”
Tasmiṃ khaṇe kaṭāhako ‘‘idaṃ disvā jānissathā’’ti paṇṇaṃ adāsi.
At that moment, Kaṭāhaka gave the letter, saying, ‘‘You will know by seeing this.’’
Ngay lúc đó, Kaṭāhaka đưa lá thư và nói: “Xem cái này rồi ông sẽ biết.”
Seṭṭhi paṇṇaṃ vācetvā ‘‘idānāhaṃ jīvāmi nāmā’’ti tuṭṭhacitto dhītaraṃ datvā patiṭṭhāpesi.
The merchant, having read the letter, was delighted, saying, ‘‘Now I am truly alive!’’ and gave his daughter to him and established him.
Trưởng giả đọc lá thư, vui mừng nói: “Bây giờ ta mới thực sự sống,” rồi gả con gái mình cho anh ta và sắp xếp cuộc sống cho họ.
Tassa parivāro mahanto ahosi.
He had a large retinue.
Anh ta có một đoàn tùy tùng lớn.
So yāgukhajjakādīsu vā vatthagandhādīsu vā upanītesu ‘‘evampi nāma yāguṃ pacanti, evaṃ khajjakaṃ, evaṃ bhattaṃ, aho paccantavāsikā nāmā’’ti yāguādīni garahati.
When gruel, snacks, or clothes, perfumes, and so on were brought, he would criticize them, saying, ‘‘Do they cook gruel like this? Snacks like this? Food like this? Oh, these border dwellers!’’
Khi được dâng cháo, đồ ăn nhẹ, hoặc vải vóc, hương liệu, v.v., anh ta chê bai cháo, v.v., nói: “Họ nấu cháo như thế này, đồ ăn nhẹ như thế này, cơm như thế này. Ôi, những người sống ở vùng biên giới này thật là!”
‘‘Ime paccantavāsibhāveneva ahatasāṭake vaḷañjituṃ na jānanti, gandhe pisituṃ, pupphāni ganthituṃ na jānantī’’ti vatthakammantikādayo garahati.
"These border-dwellers do not know how to use unwashed cloths, to grind perfumes, or to string flowers," thus the cloth merchants and others criticized them.
Anh ta chê bai những người thợ dệt, v.v., nói: “Những người sống ở vùng biên giới này không biết cách dùng vải chưa nhuộm, không biết nghiền hương, không biết kết hoa.”
Bodhisattopi dāsaṃ apassanto ‘‘kaṭāhako na dissati, kahaṃ gato, pariyesatha na’’nti samantā manusse payojesi.
The Bodhisatta, not seeing the slave, sent people all around, saying, "Kaṭāhaka is not seen. Where has he gone? Search for him."
Bồ Tát không thấy người nô lệ của mình, liền sai người đi khắp nơi tìm kiếm, nói: “Kaṭāhaka không thấy đâu, anh ta đi đâu rồi, hãy tìm anh ta.”
Tesu eko tattha gantvā taṃ disvā sañjānitvā attānaṃ ajānāpetvā āgantvā bodhisattassa ārocesi.
One of them went there, saw him, recognized him, and without letting himself be known, returned and informed the Bodhisatta.
Một người trong số đó đến đó, thấy anh ta, nhận ra anh ta, rồi không để anh ta nhận ra mình, quay về báo cho Bồ Tát.
Bodhisatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘ayuttaṃ tena kataṃ, gantvā naṃ gahetvā āgacchissāmī’’ti rājānaṃ āpucchitvā mahantena parivārena nikkhami.
The Bodhisatta, hearing that news, thought, "He has done something improper. I will go and bring him back," and having asked the king, he set out with a large retinue.
Bồ Tát nghe tin đó, nghĩ: “Anh ta đã làm điều không phải, ta sẽ đi bắt anh ta về,” rồi xin phép nhà vua và khởi hành với đoàn tùy tùng lớn.
‘‘Seṭṭhi kira paccantaṃ gacchatī’’ti sabbattha pākaṭo jāto.
"The chief merchant is indeed going to the border region," became known everywhere.
Tin “trưởng giả đi đến vùng biên giới” đã lan truyền khắp nơi.
Kaṭāhako ‘‘seṭṭhi kira āgacchatī’’ti sutvā cintesi ‘‘na so aññena kāraṇena āgacchissati, maṃ nissāyevassa āgamanena bhavitabbaṃ.
Kaṭāhaka, hearing, "The chief merchant is indeed coming," thought, "He will not come for any other reason; his coming must be on my account.
Kaṭāhaka nghe tin “trưởng giả sắp đến” liền nghĩ: “Ông ấy sẽ không đến vì lý do nào khác, chắc chắn là vì mình mà ông ấy đến.
Sace panāhaṃ palāyissāmi, puna āgantuṃ na sakkā bhavissati.
However, if I flee, it will not be possible to return again.
Nếu mình bỏ trốn, sau này sẽ không thể quay lại được nữa.
Atthi panesa upāyo.
But there is a way.
Nhưng có một cách.
Mama sāmikassa paṭipathaṃ gantvā dāsakammaṃ katvā tameva ārādhessāmī’’ti.
I will go to meet my master, perform the duties of a slave, and appease him."
Mình sẽ đi đón chủ, thực hiện công việc của nô lệ và làm hài lòng ông ấy.”
So tato paṭṭhāya parisamajjhe evaṃ bhāsati ‘‘aññe bālamanussā attano bālabhāvena mātāpitūnaṃ guṇaṃ ajānantā tesaṃ bhojanavelāya apacitikammaṃ akatvā tehi saddhiṃyeva bhuñjanti, mayaṃ pana mātāpitūnaṃ bhojanakāle paṭiggahaṃ upanema, kheḷamallakaṃ upanema, bhājanāni upanema, pānīyampi bījanimpi gahetvā upatiṭṭhāmā’’ti yāva sarīravaḷañjanakāle udakakalasaṃ ādāya paṭicchannaṭṭhānagamanā sabbaṃ dāsehi sāmikānaṃ kattabbakiccaṃ pakāsesi.
From then on, he spoke thus in the assembly: "Other foolish people, due to their foolishness, not knowing the virtues of their parents, eat with them without performing acts of respect at their mealtime. But we present a receiving vessel to our parents at mealtime, present a spittoon, present dishes, and stand by with water and fans," thus he proclaimed all the duties to be performed by slaves for their masters, even to the point of taking a water pot and going to a secluded place for personal hygiene.
Từ đó trở đi, anh ta nói trong hội chúng: “Những người ngu dốt khác, vì sự ngu dốt của mình, không biết ơn cha mẹ, ăn cùng với họ mà không làm công việc phục vụ khi cha mẹ dùng bữa. Còn chúng ta thì dâng vật tiếp nhận, dâng bình nhổ, dâng bát đĩa, dâng nước uống và quạt khi cha mẹ dùng bữa,” anh ta kể lại tất cả những công việc mà nô lệ phải làm cho chủ, cho đến việc mang bình nước đến nơi kín đáo khi chủ đi vệ sinh.
So evaṃ parisaṃ uggaṇhāpetvā bodhisattassa paccantasamīpaṃ āgatakāle sasuraṃ avoca ‘‘tāta, mama kira pitā tumhākaṃ dassanatthāya āgacchati, tumhe khādanīyabhojanīyaṃ paṭiyādāpetha, ahaṃ paṇṇākāraṃ gahetvā paṭipathaṃ gamissāmī’’ti.
Having thus instructed the assembly, when the Bodhisatta arrived near the border, he said to his father-in-law, "Father, my father is coming to see you. Please prepare food and drink. I will take a present and go to meet him on the way."
Sau khi hướng dẫn hội chúng như vậy, khi Bồ Tát đến gần vùng biên giới, anh ta nói với cha vợ: “Thưa cha, cha của con sắp đến để gặp cha, cha hãy chuẩn bị đồ ăn thức uống. Con sẽ mang lễ vật đi đón ông ấy.”
So ‘‘sādhu, tātā’’ti sampaṭicchi.
He replied, "Very well, my son," and agreed.
Ông ấy đáp: “Được, con trai.”
Kaṭāhako bahuṃ paṇṇākāramādāya mahantena parivārena gantvā bodhisattaṃ vanditvā paṇṇākāraṃ adāsi.
Kaṭāhaka took many presents, went with a large retinue, saluted the Bodhisatta, and offered the presents.
Kaṭāhaka mang nhiều lễ vật, đi cùng đoàn tùy tùng lớn, đảnh lễ Bồ Tát và dâng lễ vật.
Bodhisattopi paṇṇākāraṃ gahetvā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pātarāsakāle khandhāvāraṃ nivāsetvā sarīravaḷañjanatthāya paṭicchannaṭṭhānaṃ pāvisi.
The Bodhisatta accepted the presents, exchanged greetings with him, and when it was breakfast time, he had the camp set up and entered a secluded place for personal hygiene.
Bồ Tát nhận lễ vật, trò chuyện thân mật với anh ta, rồi khi đến giờ ăn sáng, dừng quân và đi vào nơi kín đáo để vệ sinh.
Kaṭāhako attano parivāraṃ nivattetvā kalasaṃ ādāya bodhisattassa santikaṃ gantvā udakakiccapariyosāne pādesu patitvā ‘‘sāmi, ahaṃ tumhākaṃ yattakaṃ icchatha, tattakaṃ dhanaṃ dassāmi, mā me yasaṃ antaradhāpayitthā’’ti āha.
Kaṭāhaka dismissed his retinue, took a water pot, went to the Bodhisatta, and at the conclusion of the water duties, fell at his feet and said, "Master, I will give you as much wealth as you desire. Please do not destroy my reputation."
Kaṭāhaka cho đoàn tùy tùng của mình quay về, cầm bình nước đến chỗ Bồ Tát, sau khi xong việc vệ sinh, anh ta quỳ xuống chân Bồ Tát và nói: “Thưa chủ, con sẽ dâng cho chủ bao nhiêu tiền tùy chủ muốn, xin đừng làm mất danh dự của con.”
Bodhisatto tassa vattasampadāya pasīditvā ‘‘mā bhāyi, natthi te mama santikā antarāyo’’ti samassāsetvā paccantanagaraṃ pāvisi.
The Bodhisatta, pleased with his good conduct, reassured him, saying, "Do not fear, there is no danger for you from me," and entered the border town.
Bồ Tát hài lòng với sự hoàn thành bổn phận của anh ta, an ủi: “Đừng sợ, con sẽ không gặp nguy hiểm gì từ ta,” rồi đi vào thành phố biên giới.
Mahanto sakkāro ahosi, kaṭāhakopissa nirantaraṃ dāsena kattabbakiccaṃ karoti.
There was great honor, and Kaṭāhaka continuously performed the duties to be done by a slave for him.
Một sự tiếp đón long trọng đã diễn ra, và Kaṭāhaka cũng liên tục thực hiện công việc mà một nô lệ phải làm.
Atha naṃ ekāya velāya sukhanisinnaṃ paccantaseṭṭhi āha ‘‘mahāseṭṭhi, mayā tumhākaṃ paṇṇaṃ disvāva tumhākaṃ puttassa dārikā dinnā’’ti bodhisatto kaṭāhakaṃ puttameva katvā tadanucchavikaṃ piyavacanaṃ vatvā seṭṭhiṃ tosesi.
Then, at one time, when he was comfortably seated, the chief merchant of the border region said to him, "Great Chief Merchant, I gave my daughter to your son upon seeing your letter." The Bodhisatta, treating Kaṭāhaka as his own son, spoke appropriate kind words and pleased the chief merchant.
Bấy giờ, một lần nọ, khi đang ngồi thoải mái, trưởng giả vùng biên giới nói với Bồ Tát: “Đại trưởng giả, tôi đã gả con gái cho con trai của ông khi tôi thấy lá thư của ông.” Bồ Tát coi Kaṭāhaka như con trai của mình, nói những lời dễ chịu phù hợp và làm hài lòng vị trưởng giả.
Tato paṭṭhāya kaṭāhakassa mukhaṃ ulloketuṃ samattho nāma nāhosi.
From then on, no one was able to look Kaṭāhaka in the face.
Từ đó trở đi, không ai dám nhìn thẳng vào mặt Kaṭāhaka.
Athekadivasaṃ mahāsatto seṭṭhidhītaraṃ pakkositvā ‘‘ehi, amma, sīse me ūkā vicināhī’’ti vatvā taṃ āgantvā ūkā gahetvā ṭhitaṃ piyavacanaṃ vatvā ‘‘kathehi, amma, kacci te mama putto sukhadukkhesu appamatto, ubho janā sammodamānā samaggavāsaṃ vasathā’’ti pucchi.
Then one day, the Great Being called the chief merchant's daughter and said, "Come, dear, pick lice from my head." When she came and was picking lice, he spoke kind words and asked, "Tell me, dear, is my son careful in matters of happiness and suffering? Do both of you live in harmony and concord?"
Một ngày nọ, Đại Bồ Tát gọi con gái của trưởng giả đến, nói: “Này con, hãy đến bắt chấy trên đầu ta,” rồi khi cô ấy đến và bắt chấy, ông nói những lời dễ chịu và hỏi: “Này con, con trai của ta có chu đáo trong niềm vui và nỗi buồn không? Hai con có sống hòa thuận, đoàn kết không?”
‘‘Tāta, mahāseṭṭhi tumhākaṃ puttassa añño doso natthi, kevalaṃ āhāraṃ garahatī’’ti.
"Father, Great Chief Merchant, your son has no other fault, except that he criticizes food."
“Thưa cha, Đại trưởng giả, con trai của cha không có lỗi gì khác, chỉ có điều là anh ấy chê bai thức ăn.”
‘‘Amma, niccakālamesa dukkhasīlova, apica te ahaṃ tassa mukhabandhanamantaṃ dassāmi, taṃ tvaṃ sādhukaṃ uggaṇhitvā mama puttassa bhojanakāle garahantassa uggahitaniyāmeneva purato ṭhatvā vadeyyāsī’’ti gāthaṃ uggaṇhāpetvā katipāhaṃ vasitvā bārāṇasimeva agamāsi.
“Mother, he is always of a disagreeable nature, but I will give you a charm to bind his mouth. You should learn it well and, when my son is criticizing his food, stand before him and recite it in the manner you have learned.” Having made her learn the verse, he stayed for a few days and then went to Bārāṇasī.
“Này con, nó luôn là người khó tính. Tuy nhiên, ta sẽ dạy con một câu thần chú để khóa miệng nó. Con hãy học kỹ và khi con trai ta chê bai thức ăn, con hãy đứng trước mặt nó và nói theo đúng cách đã học.” Sau khi dạy cô ấy câu kệ, ông ở lại vài ngày rồi quay về Bārāṇasī.
Kaṭāhakopi bahuṃ khādanīyabhojanīyaṃ ādāya anumaggaṃ gantvā bahudhanaṃ datvā vanditvā nivatti.
Kaṭāhaka also took much food, both hard and soft, and went along the road, gave much money, paid homage, and returned.
Kaṭāhaka cũng mang nhiều đồ ăn thức uống, đi theo tiễn, dâng nhiều tiền, đảnh lễ rồi quay về.
So bodhisattassa gatakālato paṭṭhāya atirekamānī ahosi.
From the time the Bodhisatta left, he became excessively arrogant.
Từ khi Bồ-tát đi khỏi, anh ta trở nên quá kiêu căng.
So ekadivasaṃ seṭṭhidhītāya nānaggarasabhojanaṃ upanetvā kaṭacchuṃ ādāya parivisantiyā bhattaṃ garahituṃ ārabhi.
One day, when the merchant's daughter brought him food of various excellent flavors and was serving it with a ladle, he began to criticize the food.
Một ngày nọ, khi con gái của trưởng giả mang các món ăn ngon đến và dùng muỗng múc cơm dâng lên, anh ta bắt đầu chê bai thức ăn.
Seṭṭhidhītā bodhisattassa santike uggahitaniyāmeneva imaṃ gāthamāha –
The merchant's daughter, in the very manner she had learned from the Bodhisatta, spoke this verse:
Con gái của trưởng giả, theo cách đã học từ Bồ-tát, đã nói bài kệ này –
Tattha bahumpi so vikattheyya, aññaṃ janapadaṃ gatoti yo attano jātibhūmito aññaṃ janapadaṃ gato hoti, yatthassa jātiṃ na jānanti, so bahumpi vikattheyya, vambhanavacanaṃ vañcanavacanaṃ vadeyya.
Therein, he might boast much, having gone to another country means: One who has gone from his native land to another country, where they do not know his lineage, might boast much, might speak words of contempt or deceitful words.
Ở đây, dù đi đến xứ khác, anh ta cũng sẽ khoe khoang nhiều có nghĩa là, người nào đã đi đến một xứ khác ngoài nơi sinh của mình, nơi người ta không biết dòng dõi của anh ta, người ấy có thể khoe khoang nhiều, nói những lời khinh miệt và lừa dối.
Anvāgantvāna dūseyyāti imaṃ tāva vāraṃ sāmikassa paṭipathaṃ gantvā dāsakiccassa katattā kasāhi paharitvā piṭṭhicammuppāṭanato ca lakkhaṇāhananato ca muttosi.
But having followed and corrupted means: This time you were spared from being beaten with whips and having your skin torn off, and from being branded with marks, because you went to meet your master and performed the duties of a slave.
Khi trở về, anh ta sẽ bị làm nhục có nghĩa là, lần này, nhờ đã đi trước chủ nhân và làm công việc của một người hầu, ngươi đã thoát khỏi việc bị đánh bằng roi, bị lột da lưng và bị đóng dấu hiệu.
Sace anācāraṃ karosi, puna aññasmiṃ āgamanavāre tava sāmiko anvāgantvāna dūseyya, imaṃ gehaṃ anuāgantvā kasābhighātehi ceva lakkhaṇāhananena ca jātippakāsanena ca taṃ dūseyya upahaneyya.
If you act improperly, then the next time your master comes, he will follow and corrupt you, he will come after you to this house and corrupt, or harm, you with whip-blows, with branding, and by revealing your lineage.
Nếu ngươi phạm lỗi, lần tới khi chủ nhân ngươi trở về, anh ta sẽ đến làm nhục ngươi, sẽ đến ngôi nhà này và làm nhục, hành hạ ngươi bằng những trận đòn roi, đóng dấu hiệu và phơi bày thân phận của ngươi.
Tasmā imaṃ anācāraṃ pahāya bhuñja bhoge kaṭāhaka, mā pacchā attano dāsabhāvaṃ pākaṭaṃ kāretvā vippaṭisārī ahosīti ayamettha seṭṭhino adhippāyo.
Therefore, abandoning this improper conduct, enjoy the possessions, Kaṭāhaka, lest you later reveal your slave status and regret it. This is the merchant's intention here.
Vì vậy, hãy từ bỏ hành vi bất chính này và này Kaṭāhaka, hãy thọ hưởng các món ăn, đừng để sau này thân phận nô lệ của ngươi bị phơi bày và ngươi phải hối hận. Đó là ý của trưởng giả ở đây.
Tathevekassa kalyāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño asilakkhaṇapāṭhakaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.
Tathevekassa kalyāṇaṃ – This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a brahmin who was the sword-mark reader for the King of Kosala.
Tathevekassa kalyāṇaṃ – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi ngụ tại Jetavana, liên quan đến một Bà-la-môn chuyên xem tướng kiếm của vua Kosala.
So kira kammārehi rañño asīnaṃ āhaṭakāle asiṃ upasiṅghitvā asilakkhaṇaṃ udāharati.
It is said that when smiths brought swords to the king, he would sniff the sword and declare its marks.
Người này, khi các thợ rèn mang kiếm của nhà vua đến, thường ngửi kiếm và đọc tướng kiếm.
So yesaṃ hatthato lābhaṃ labhati, tesaṃ asiṃ ‘‘lakkhaṇasampanno maṅgalasaṃyutto’’ti vadati.
He would say that the swords of those from whom he received a gift were “endowed with auspicious marks and blessed.”
Kiếm của những người mà ông ta nhận được lợi lộc thì ông ta nói là “có tướng tốt, mang lại điềm lành.”
Yesaṃ hatthato lābhaṃ na labhati, tesaṃ asiṃ ‘‘avalakkhaṇo’’ti garahati.
He would criticize the swords of those from whom he received no gift, saying they were “inauspicious.”
Kiếm của những người mà ông ta không nhận được lợi lộc thì ông ta chê là “có tướng xấu.”
Atheko kammāro asiṃ katvā kosiyaṃ sukhumaṃ maricacuṇṇaṃ pakkhipitvā rañño asiṃ āhari.
Then a certain smith made a sword, put fine pepper powder in its sheath, and brought the sword to the king.
Một lần nọ, một thợ rèn làm một thanh kiếm, bỏ bột tiêu mịn vào vỏ kiếm rồi mang đến cho nhà vua.
Rājā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā ‘‘asiṃ vīmaṃsā’’ti āha.
The king summoned the brahmin and said, “Examine the sword.”
Nhà vua cho gọi Bà-la-môn đến và nói: “Hãy xem xét thanh kiếm này.”
Brāhmaṇassa asiṃ ākaḍḍhitvā upasiṅghantassa maricacuṇṇāni nāsaṃ pavisitvā khipitukāmataṃ uppādesuṃ.
As the brahmin drew the sword and sniffed it, the pepper powder entered his nose and caused him to want to sneeze.
Khi Bà-la-môn rút kiếm ra và ngửi, bột tiêu bay vào mũi khiến ông ta muốn hắt hơi.
Tassa khipantassa nāsikā asidhārāya paṭihatā dvidhā chijji.
As he sneezed, his nose struck the edge of the sword and was cut in two.
Khi ông ta hắt hơi, mũi ông ta va vào lưỡi kiếm và bị cắt làm đôi.
Tassevaṃ nāsikāya chinnabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
The fact that his nose was cut in this way became known in the assembly of bhikkhus.
Việc mũi ông ta bị cắt như vậy đã trở nên công khai trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rañño kira asilakkhaṇapāṭhako asiṃ upasiṅghanto nāsikaṃ chindāpesī’’ti.
Then one day, in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: “Friends, it is said that the king’s sword-mark reader had his nose cut off while sniffing a sword.”
Một ngày nọ, trong pháp đường, các tỳ-khưu bắt đầu câu chuyện: “Này chư hiền, nghe nói Bà-la-môn xem tướng kiếm của nhà vua đã bị cắt mũi khi ngửi kiếm.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva so brāhmaṇo asiṃ upasiṅghanto nāsikāchedaṃ patto, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “On what topic, bhikkhus, are you now gathered?” And when they replied, “On this topic,” he said, “Bhikkhus, it is not only now that this brahmin has suffered a nose-cutting while sniffing a sword; he suffered it in the past as well,” and he related a past event.
Đức Phật đến hỏi: “Này chư tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này chư tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Bà-la-môn đó mới bị cắt mũi khi ngửi kiếm đâu, mà trong quá khứ ông ta cũng đã từng bị như vậy rồi,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tassa asilakkhaṇapāṭhako brāhmaṇo ahosīti sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, there was a brāhmaṇa who was a sword-diviner for him; all this is similar to the present story.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có một Bà-la-môn chuyên xem tướng kiếm của ngài. Mọi chuyện đều giống như câu chuyện hiện tại.
Rājā pana tassa vejje datvā nāsikākoṭiṃ phāsukaṃ kārāpetvā lākhāya paṭināsikaṃ kāretvā puna taṃ upaṭṭhākameva akāsi.
But the king, having given him doctors, had the tip of his nose made comfortable, and then had a new nose made of lacquer, and again made him his attendant.
Nhà vua đã cho thầy thuốc chữa trị cho ông ta, làm cho đầu mũi ông ta lành lại, rồi làm một chiếc mũi giả bằng sáp và lại tiếp tục cho ông ta làm người hầu cận.
Bārāṇasirañño pana putto natthi, ekā dhītā ceva bhāgineyyo ca ahesuṃ.
However, the king of Bārāṇasī had no son; there was one daughter and a nephew.
Nhưng vua Bārāṇasī không có con trai, chỉ có một công chúa và một người cháu trai.
So ubhopi te attano santikeyeva vaḍḍhāpesi.
He raised both of them in his own presence.
Ngài nuôi dưỡng cả hai người đó bên cạnh mình.
Te ekato vaḍḍhantā aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ.
As they grew up together, their hearts became attached to each other.
Khi lớn lên cùng nhau, họ nảy sinh tình cảm với nhau.
Rājāpi amacce pakkosāpetvā ‘‘mayhaṃ bhāgineyyopi imassa rajjassa sāmikova, dhītaraṃ etasseva datvā abhisekamassa karomī’’ti vatvā puna cintesi ‘‘mayhaṃ bhāgineyyo sabbathāpi ñātakoyeva, etassa aññaṃ rājadhītaraṃ ānetvā abhisekaṃ katvā dhītaraṃ aññassa rañño dassāmi, evaṃ no ñātakā bahū bhavissanti, dvinnampi rajjānaṃ mayameva sāmikā bhavissāmā’’ti.
The king also summoned his ministers and said, ‘‘My nephew is also the master of this kingdom; I will give him my daughter and perform his anointing.’’ But then he thought, ‘‘My nephew is certainly a relative; I will bring another princess for him and perform his anointing, and give my daughter to another king. In this way, we will have many relatives, and I myself will be the master of both kingdoms.’’
Nhà vua cho gọi các đại thần đến và nói: “Cháu trai của ta cũng là chủ nhân của vương quốc này, ta sẽ gả con gái cho nó và làm lễ đăng quang cho nó.” Sau đó ngài lại suy nghĩ: “Cháu trai của ta dù sao cũng là người thân, ta sẽ cưới một công chúa khác về cho nó và làm lễ đăng quang, còn con gái ta sẽ gả cho một vị vua khác. Như vậy, dòng họ của chúng ta sẽ đông đảo hơn, và ta sẽ là chủ nhân của cả hai vương quốc.”
So amaccehi saddhiṃ sammantetvā ‘‘ubhopete visuṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti bhāgineyyaṃ aññasmiṃ nivesane, dhītaraṃ aññasmiṃ vāsesi.
Having consulted with his ministers, he decided that it was proper to separate the two, and so he had his nephew reside in one dwelling and his daughter in another.
Ngài bàn bạc với các đại thần và nói: “Nên tách hai người này ra.” Thế là ngài cho cháu trai ở một dinh thự khác, và công chúa ở một dinh thự khác.
Te soḷasavassuddesikabhāvaṃ pattā ativiya paṭibaddhacittā ahesuṃ.
When they reached the age of sixteen, they became extremely attached to each other.
Khi họ đạt đến tuổi mười sáu, tình cảm của họ càng trở nên sâu đậm.
Rājakumāro ‘‘kena nu kho upāyena mātuladhītaraṃ rājagehā nīharāpetuṃ sakkā bhaveyyā’’ti cintento ‘‘attheko upāyo’’ti mahāikkhaṇikaṃ pakkosāpetvā tassā sahassabhaṇḍikaṃ datvā ‘‘kiṃ mayā kattabba’’nti vutte ‘‘amma, tayi karontiyā anipphatti nāma natthi, kiñcideva kāraṇaṃ vatvā yathā mama mātulo rājā dhītaraṃ antogehā nīharāpeti, tathā karohī’’ti āha.
The prince, wondering, ‘‘By what means can I get my maternal uncle’s daughter out of the royal palace?’’ thought, ‘‘There is a way!’’ He summoned a great sorceress, gave her a thousand pieces of money, and when asked, ‘‘What should I do?’’ he said, ‘‘Mother, there is nothing impossible for you to do. Say something that will make my uncle, the king, bring his daughter out of the inner palace. Do that.’’
Hoàng tử suy nghĩ: “Bằng cách nào mình có thể đưa công chúa, con gái của cậu mình, ra khỏi hoàng cung đây?” Anh ta nghĩ: “Có một cách!” Anh ta cho gọi một bà đồng lớn tuổi đến, đưa cho bà một ngàn đồng và khi bà hỏi: “Tôi phải làm gì?”, anh ta nói: “Này mẹ, mẹ làm gì cũng thành công cả, hãy nói một lý do nào đó để cậu con, nhà vua, đưa công chúa ra khỏi cung điện.”
Sādhu, sāmi, ahaṃ rājānaṃ upasaṅkamitvā evaṃ vakkhāmi ‘‘deva, rājadhītāya upari kāḷakaṇṇī atthi, ettakaṃ kālaṃ nivattitvā olokentopi natthi, ahaṃ rājadhītaraṃ asukadivase nāma rathaṃ āropetvā bahuāvudhahatthe purise ādāya mahantena parivārena susānaṃ gantvā maṇḍalapīṭhikāya heṭṭhāmañce matamanussaṃ nipajjāpetvā uparimañce rājadhītaraṃ ṭhapetvā gandhodakaghaṭānaṃ aṭṭhuttarasatena nhāpetvā kāḷakaṇṇiṃ pavāhessāmī’’ti evaṃ vatvā rājadhītaraṃ susānaṃ nessāmi, tvaṃ amhākaṃ tattha gamanadivase amhehi puretarameva thokaṃ maricacuṇṇaṃ ādāya āvudhahatthehi attano manussehi parivuto rathaṃ abhiruyha susānaṃ gantvā rathaṃ susānadvāre ekapadese ṭhapetvā āvudhahatthe manusse susānavanaṃ pesetvā sayaṃ susāne maṇḍalapīṭhikaṃ pasāretvā matako viya paṭikujjo hutvā nipajja.
‘‘Very well, my lord. I will go to the king and say, ‘Your Majesty, there is bad luck upon the princess. For all this time, she has not even looked back. On a certain day, I will place the princess in a chariot, take men with many weapons, and with a large retinue, go to the charnel ground. I will lay a dead person on a bed beneath a circular platform, place the princess on the bed above, bathe her with one hundred and eight jars of perfumed water, and drive away the bad luck.’ Having said this, I will take the princess to the charnel ground. On the day we go there, you, before us, should take a little pepper powder, ascend a chariot surrounded by your armed men, go to the charnel ground, place the chariot at one spot at the charnel ground entrance, send your armed men into the charnel grove, and you yourself spread out a circular platform in the charnel ground, lie down face down as if dead.
Bà đồng nói: “Được thôi, thưa chủ nhân, tôi sẽ đến gặp nhà vua và nói thế này: ‘Tâu bệ hạ, có một vận rủi đang đeo bám công chúa, bấy lâu nay không ai nhìn thấy hay chú ý đến. Tôi sẽ đưa công chúa lên xe vào ngày nọ, cùng với nhiều người cầm vũ khí và đoàn tùy tùng lớn đến nghĩa địa. Ở đó, tôi sẽ đặt một người chết nằm trên giường dưới bệ tròn, và đặt công chúa nằm trên giường trên. Sau đó, tôi sẽ tắm cho công chúa bằng một trăm lẻ tám bình nước thơm để xua đi vận rủi.’ Sau khi nói như vậy, tôi sẽ đưa công chúa đến nghĩa địa. Vào ngày chúng ta đến đó, chủ nhân hãy đi trước chúng tôi, mang theo một ít bột tiêu, cùng với những người cầm vũ khí của mình, lên xe đến nghĩa địa. Đặt xe ở một chỗ tại cổng nghĩa địa, cử những người cầm vũ khí vào rừng nghĩa địa, còn chủ nhân hãy trải một tấm chiếu tròn ở nghĩa địa, nằm sấp xuống như một người chết.
Ahaṃ tattha āgantvā tava upari mañcakaṃ attharitvā rājadhītaraṃ ukkhipitvā mañce sayāpessāmi, tvaṃ tasmiṃ khaṇe maricacuṇṇaṃ nāsikāya pakkhipitvā dve tayo vāre khipeyyāsi.
I will come there, spread a small bed over you, lift the princess, and lay her on the bed. At that moment, you should put the pepper powder into your nose and sneeze two or three times.
Tôi sẽ đến đó, trải một chiếc giường nhỏ lên trên chủ nhân và bế công chúa đặt lên giường. Vào lúc đó, chủ nhân hãy bỏ bột tiêu vào mũi và hắt hơi hai hoặc ba lần.
Tayā khipitakāle mayaṃ rājadhītaraṃ pahāya palāyissāma.
When you sneeze, we will abandon the princess and flee.
Khi chủ nhân hắt hơi, chúng tôi sẽ bỏ công chúa lại và chạy trốn.
Atha tvaṃ rājadhītaraṃ sīsaṃ nhāpetvā sayampi sīsaṃ nhāyitvā taṃ ādāya attano nivesanaṃ gaccheyyāsīti.
Then you should bathe the princess’s head, bathe your own head, and take her to your dwelling.’’
Sau đó, chủ nhân hãy gội đầu cho công chúa, tự mình gội đầu, rồi đưa nàng về dinh thự của mình.”
So ‘‘sādhu sundaro upāyo’’ti sampaṭicchi.
He agreed, saying, ‘‘Excellent, a good plan!’’
Anh ta nói: “Tốt lắm, một kế hoạch hay!” và chấp thuận.
Sāpi gantvā rañño tamatthaṃ ārocesi, rājāpi sampaṭicchi.
She also went and reported the matter to the king, and the king agreed.
Bà đồng cũng đi và báo cáo sự việc đó cho nhà vua, nhà vua cũng chấp thuận.
Rājadhītāyapi taṃ antaraṃ ācikkhi, sāpi sampaṭicchi.
She also informed the princess of the arrangement, and she too agreed.
Bà đồng cũng báo cho công chúa biết kế hoạch, và nàng cũng chấp thuận.
Sā nikkhamanadivase kumārassa saññaṃ datvā mahantena parivārena susānaṃ gacchantī ārakkhamanussānaṃ bhayajananatthaṃ āha – ‘‘mayā rājadhītāya mañce ṭhapitakāle heṭṭhāmañce matapuriso khipissati, khipitvā ca heṭṭhāmañcā nikkhamitvā yaṃ paṭhamaṃ passissati, tameva gahessati, appamattā bhaveyyāthā’’ti.
On the day of departure, she gave a signal to the prince and, going to the charnel ground with a large retinue, she said to the guards to frighten them, ‘‘When I place the princess on the bed, the dead man on the bed below will sneeze. After sneezing, he will come out from the bed below and seize whoever he sees first. Be careful!’’
Vào ngày ra đi, bà đồng ra hiệu cho hoàng tử, rồi cùng đoàn tùy tùng lớn đi đến nghĩa địa, để làm cho những người bảo vệ hoảng sợ, bà nói: “Khi ta đặt công chúa lên giường, người chết nằm trên giường dưới sẽ hắt hơi, và sau khi hắt hơi, người đó sẽ ra khỏi giường dưới và bắt lấy người đầu tiên mà hắn nhìn thấy. Các ngươi hãy cẩn thận!”
Rājakumāro puretaraṃ gantvā vuttanayeneva tattha nipajji.
The prince had gone ahead and lay down there in the manner described.
Hoàng tử đã đến trước và nằm xuống đó theo cách đã được dặn.
Mahāikkhaṇikā rājadhītaraṃ ukkhipitvā maṇḍalapīṭhikāṭhānaṃ gacchantī ‘‘mā bhāyī’’ti saññāpetvā mañce ṭhapesi.
The chief fortune-teller, lifting up the king's daughter, went to the place of the circular platform, reassured her saying, "Do not fear!" and placed her on the couch.
Bà đồng lớn tuổi bế công chúa lên, đi đến chỗ bệ tròn, trấn an nàng: “Đừng sợ,” rồi đặt nàng lên giường.
Tasmiṃ khaṇe kumāro maricacuṇṇaṃ nāsāya pakkhipitvā khipi.
At that moment, the prince put pepper powder into his nose and sneezed.
Ngay lúc đó, hoàng tử bỏ bột tiêu vào mũi và hắt hơi.
Tena khipitamatteyeva mahāikkhaṇikā rājadhītaraṃ pahāya mahāravaṃ ravamānā sabbapaṭhamaṃ palāyi, tassā palātakālato paṭṭhāya ekopi ṭhātuṃ samattho nāma nāhosi, gahitagahitāni āvudhāni chaḍḍetvā sabbe palāyiṃsu.
As soon as he sneezed, the chief fortune-teller abandoned the king's daughter, cried out loudly, and was the first to flee. From the time she fled, not a single person was able to stay; they all threw down the weapons they had seized and fled.
Ngay khi anh ta hắt hơi, bà đồng lớn tuổi bỏ công chúa lại, kêu la lớn tiếng và chạy trốn đầu tiên. Từ khi bà ta chạy trốn, không ai có thể đứng vững được, tất cả đều vứt bỏ vũ khí đang cầm và bỏ chạy.
Kumāro yathāsammantitaṃ sabbaṃ katvā rājadhītaraṃ ādāya attano nivesanaṃ agamāsi.
The prince, having done everything as planned, took the king's daughter and went to his own residence.
Hoàng tử làm mọi việc như đã bàn bạc, rồi đưa công chúa về dinh thự của mình.
Ikkhaṇikā gantvā taṃ kāraṇaṃ rañño ārocesi.
The fortune-teller went and reported that matter to the king.
Bà đồng đi và báo cáo sự việc đó cho nhà vua.
Rājā ‘‘pakatiyāpi sā mayā tassevatthāya puṭṭhā, pāyāse chaḍḍitasappi viya jāta’’nti sampaṭicchitvā aparabhāge bhāgineyyassa rajjaṃ datvā dhītaraṃ mahādeviṃ kāresi.
The king, accepting it, thought, "I had asked her for his sake anyway; it has become like ghee thrown into rice porridge," and later gave the kingdom to his nephew and made his daughter the chief queen.
Vua chấp nhận (lời nói đó) với suy nghĩ: “Ta đã hỏi nàng vì lợi ích của chính nàng, nhưng điều đó lại trở thành như bơ đã đổ vào cháo sữa (hoàn toàn vô ích)”. Sau đó, vua trao vương quốc cho cháu trai và phong con gái mình làm hoàng hậu.
So tāya saddhiṃ samaggavāsaṃ vasamāno dhammena rajjaṃ kāresi.
He lived in harmony with her and ruled the kingdom righteously.
Người ấy sống hòa hợp cùng nàng, cai trị vương quốc bằng Chánh pháp.
Sopi asilakkhaṇapāṭhako tasseva upaṭṭhāko ahosi.
That same sword-mark reader became his attendant.
Vị thầy xem tướng kiếm đó cũng là người hầu cận của vua.
Tassekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ āgantvā paṭisūriyaṃ ṭhatvā upaṭṭhahantassa lākhā vilīyi, paṭināsikā bhūmiyaṃ pati.
One day, as he came to attend the king and stood facing the sun, his lac melted, and his artificial nose fell to the ground.
Một ngày nọ, khi vị ấy đến hầu vua, đứng đối diện mặt trời, nước mũi chảy ra và rơi xuống đất.
So lajjāya adhomukho aṭṭhāsi.
He stood with his head bowed in shame.
Vị ấy xấu hổ đứng cúi mặt.
Atha naṃ rājā parihasanto ‘‘ācariya, mā cintayittha, khipitaṃ nāma ekassa kalyāṇaṃ hoti, ekassa pāpakaṃ.
Then the king, jesting with him, said, "Teacher, do not worry. Sneezing is good for one, and bad for another.
Bấy giờ, nhà vua trêu chọc vị ấy: “Thưa thầy, đừng lo lắng, cái hắt hơi đối với người này là tốt, đối với người kia là xấu.
Tumhehi khipitena nāsikā chijjīyittha, mayaṃ pana khipantā mātuladhītaraṃ labhitvā rajjaṃ pāpuṇimhā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
By your sneeze, your nose was cut off, but we, by sneezing, obtained the maternal uncle's daughter and gained the kingdom," and then spoke this verse:
Với thầy, cái hắt hơi làm đứt mũi, còn chúng tôi thì nhờ hắt hơi mà có được con gái của cậu và giành được vương quốc”, nói xong vua đọc bài kệ này –
Idha panesa bārāṇasiseṭṭhino dāso kalaṇḍuko nāma ahosi.
Here, however, there was a slave named Kalaṇḍuka, belonging to a rich merchant of Bārāṇasī.
Ở đây, người này là Kalaṇḍuka, nô lệ của trưởng giả Bārāṇasī.
Tassa palāyitvā paccantavāsiseṭṭhino dhītaraṃ gahetvā mahantena parivārena vasanakāle bārāṇasiseṭṭhi pariyesāpetvāpi tassa gataṭṭhānaṃ ajānanto ‘‘gaccha, kalaṇḍukaṃ pariyesā’’ti attanā puṭṭhaṃ sukapotakaṃ pesesi.
When he fled and, having taken the daughter of a rich merchant living in a border region, was living with a large retinue, the Bārāṇasī merchant, though he had him sought, did not know where he had gone, and sent a parrot that he himself had asked, saying, "Go, search for Kalaṇḍuka."
Khi y bỏ trốn, lấy con gái của trưởng giả vùng biên giới và sống với đoàn tùy tùng đông đảo, trưởng giả Bārāṇasī đã cho người tìm kiếm nhưng không biết nơi y đã đi, bèn sai con chim vẹt mà mình đã hỏi: “Hãy đi tìm Kalaṇḍuka.”
Sukapotako ito cito ca vicaranto taṃ nagaraṃ pāpuṇi.
The parrot wandered here and there and reached that city.
Con vẹt bay đây đó và đến thành phố đó.
Tasmiñca kāle kalaṇḍuko nadīkīḷaṃ kīḷitukāmo bahuṃ mālāgandhavilepanañceva khādanīyabhojanīyāni ca gāhāpetvā nadiṃ gantvā seṭṭhidhītāya saddhiṃ nāvaṃ āruyha udake kīḷati.
At that time, Kalaṇḍuka, wishing to play in the river, had many garlands, perfumes, ointments, and foods and drinks taken, went to the river, boarded a boat with the merchant's daughter, and played in the water.
Vào lúc đó, Kalaṇḍuka muốn chơi trò chơi dưới sông, đã sai mang nhiều vòng hoa, hương liệu, dầu thơm và thức ăn đồ uống đến bờ sông, rồi cùng con gái trưởng giả lên thuyền chơi đùa dưới nước.
Tasmiñca padese nadīkīḷaṃ kīḷantā issarajātikā tikhiṇabhesajjaparibhāvitaṃ khīraṃ pivanti, tena tesaṃ divasabhāgampi udake kīḷantānaṃ sītaṃ na bādhati.
In that place, people of high rank who played in the river drank milk imbued with potent medicine, so that even when playing in the water for a whole day, they were not troubled by the cold.
Ở nơi đó, những người thuộc dòng dõi quý tộc khi chơi trò chơi dưới sông thường uống sữa đã được tẩm thuốc mạnh, nhờ đó họ không bị lạnh dù chơi dưới nước suốt cả ngày.
Ayaṃ pana kalaṇḍuko khīragaṇḍūsaṃ gahetvā mukhaṃ vikkhāletvā taṃ khīraṃ nuṭṭhubhati.
This Kalaṇḍuka, however, took a mouthful of milk, rinsed his mouth, and spat out that milk.
Còn Kalaṇḍuka này thì ngậm một ngụm sữa, súc miệng rồi nhổ sữa đó ra.
Nuṭṭhubhantopi udake anuṭṭhubhitvā seṭṭhidhītāya sīse nuṭṭhubhati.
Even when spitting, he did not spit into the water but spat on the head of the merchant's daughter.
Khi nhổ, y không nhổ xuống nước mà nhổ lên đầu con gái trưởng giả.
Sukapotakopi nadītīraṃ gantvā ekissā udumbarasākhāya nisīditvā oloketvā kalaṇḍukaṃ sañjānitvā seṭṭhidhītāya sīse nuṭṭhubhantaṃ disvā ‘‘are, kalaṇḍuka dāsa, attano jātiñca vasanaṭṭhānañca anussara, khīragaṇḍūsaṃ gahetvā mukhaṃ vikkhāletvā jātisampannāya sukhasaṃvaḍḍhāya seṭṭhidhītāya sīse mā nuṭṭhubhi, attano pamāṇaṃ na jānāsī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The parrot also went to the riverbank, sat on a branch of a fig tree, looked, recognized Kalaṇḍuka, and seeing him spitting on the head of the merchant's daughter, said, "Hey, Kalaṇḍuka, slave, remember your birth and your dwelling place! Do not take a mouthful of milk, rinse your mouth, and spit on the head of the merchant's daughter, who is of noble birth and well-nurtured. Do you not know your own measure?" and then spoke this verse:
Con vẹt cũng bay đến bờ sông, đậu trên một cành cây sung, nhìn thấy và nhận ra Kalaṇḍuka đang nhổ sữa lên đầu con gái trưởng giả, bèn nói: “Này, Kalaṇḍuka, tên nô lệ kia, hãy nhớ lại dòng dõi và nơi ở của mình. Đừng ngậm sữa súc miệng rồi nhổ lên đầu con gái trưởng giả cao quý, được nuôi dưỡng sung sướng. Ngươi không biết thân phận của mình sao?”, nói xong nó đọc bài kệ này –
Tattha te desā tāni vatthūnīti mātukucchiṃ sandhāya vadati.
There, by “those places, those objects,” it refers to the mother’s womb.
Ở đây, te desā tāni vatthūnī được nói đến để chỉ bào thai của người mẹ.
Ayametthādhippāyo – yattha te vasitaṃ, na te khattiyadhītādīnaṃ kucchidesā.
This is the meaning here – where you resided, those were not the womb-places of khattiya daughters and so forth.
Ý nghĩa ở đây là: nơi ngươi đã sống, đó không phải là bào thai của con gái dòng dõi Sát-đế-lỵ, v.v.
Yattha vāsi patiṭṭhito, na tāni khattiyadhītādīnaṃ kucchivatthūni.
And where you were established, those were not the womb-objects of khattiya daughters and so forth.
Nơi ngươi đã được hình thành, đó không phải là bào thai của con gái dòng dõi Sát-đế-lỵ, v.v.
Atha kho dāsikucchiyaṃ tvaṃ vasi ceva patiṭṭhito cāti.
Rather, you resided and were established in the womb of a slave girl.
Mà ngươi đã sống và được hình thành trong bào thai của một nữ nô lệ.
Ahañca vanagocaroti tiracchānabhūtopi etamatthaṃ jānāmīti dīpeti.
By “and I am a forest-dweller,” it indicates, “even being an animal, I know this matter.”
Ahañca vanagocaro thể hiện rằng: ngay cả ta, một loài súc sanh, cũng biết điều này.
Anuvicca kho taṃ gaṇheyyunti evaṃ anācāraṃ caramānaṃ mayā gantvā ārocite anuvicca jānitvā tava sāmikā tāḷetvā ceva lakkhaṇāhatañca katvā taṃ gaṇheyyuṃ, gahetvā gamissanti, tasmā attano pamāṇaṃ ñatvā seṭṭhidhītāya sīse anuṭṭhubhitvā piva khīraṃ.
By “they would surely seize you after investigation,” it means that if I go and report your improper conduct, your masters, having investigated and known, would beat you, mark you, and seize you; they would take you away. Therefore, knowing your own measure, do not perch on the head of the merchant’s daughter, but drink milk.
Anuvicca kho taṃ gaṇheyyuṃ: Nếu ngươi hành xử vô lễ như vậy, sau khi ta đi báo cáo, chủ nhân của ngươi sẽ tìm hiểu, đánh đập và đánh dấu ngươi, rồi bắt ngươi đi. Vì vậy, hãy biết thân phận của mình, đừng nhổ lên đầu con gái trưởng giả, và hãy uống sữa đi.
Kalaṇḍukāti taṃ nāmenālapati.
By “Kalaṇḍuka,” he addresses him by that name.
Kalaṇḍukā là gọi tên y.
Kalaṇḍukopi suvapotakaṃ sañjānitvā ‘‘maṃ pākaṭaṃ kareyyā’’ti bhayena ‘‘ehi, sāmi, kadā āgatosī’’ti āha.
Kalaṇḍuka, recognizing the parrot chick, and fearing “he might expose me,” said, “Come, master, when did you arrive?”
Kalaṇḍuka nhận ra con vẹt, vì sợ nó sẽ làm lộ chuyện của mình, bèn nói: “Này chủ nhân, ngài đến từ bao giờ vậy?”
Suko ‘‘na esa maṃ hitakāmatāya pakkosati, gīvaṃ pana me vaṭṭetvā māretukāmo’’ti ñatvāva ‘‘na me tayā attho’’ti tato uppatitvā bārāṇasiṃ gantvā yathādiṭṭhaṃ seṭṭhino vitthārena kathesi.
The parrot, knowing, “He does not call me out of goodwill, but wishes to twist my neck and kill me,” immediately flew up from there, went to Bārāṇasī, and recounted in detail to the merchant what he had seen.
Con vẹt biết rằng: “Nó gọi ta không phải vì thiện ý, mà muốn vặn cổ ta để giết”, bèn nói: “Ta không cần ngươi”, rồi bay lên từ đó, đến Bārāṇasī và kể lại chi tiết những gì đã thấy cho trưởng giả.
Seṭṭhi ‘‘ayuttaṃ tena kata’’nti vatvā gantvā tassa āṇaṃ kāretvā bārāṇasimeva naṃ ānetvā dāsaparibhogena paribhuñji.
The merchant, saying, “He has done something improper,” went and had him punished, brought him to Bārāṇasī itself, and made him serve as a slave.
Trưởng giả nói: “Việc y làm là không đúng”, rồi đi đến đó, ra lệnh bắt y, đưa y về Bārāṇasī và sử dụng y như một nô lệ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mūsikayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vuḍḍhimanvāya mahāsarīro sūkaracchāpakasadiso hutvā anekasatamūsikāhi parivuto araññe viharati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the species of a mouse, and having grown, became large-bodied, like a piglet, and lived in the forest surrounded by many hundreds of mice.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm loài chuột, lớn lên có thân hình to lớn như con heo con, sống trong rừng cùng với hàng trăm con chuột khác.
Atheko siṅgālo ito cito ca vicaranto taṃ mūsikayūthaṃ disvā ‘‘imā mūsikā vañcetvā khādissāmī’’ti cintetvā mūsikānaṃ āsayassa avidūre sūriyābhimukho vātaṃ pivanto ekena pādena aṭṭhāsi.
Then a jackal, wandering here and there, saw that group of mice, and thinking, “I will deceive and eat these mice,” stood on one leg, facing the sun, breathing in the wind, not far from the mice’s dwelling.
Bấy giờ, một con chó rừng đi đây đó, thấy đàn chuột đó, nghĩ: “Ta sẽ lừa những con chuột này để ăn thịt”, rồi đứng gần hang chuột, quay mặt về phía mặt trời, hít gió, chỉ đứng bằng một chân.
Bodhisatto gocarāya caramāno taṃ disvā ‘‘sīlavā eso bhavissatī’’ti tassa santikaṃ gantvā ‘‘bhante, tvaṃ ko nāmo’’ti pucchi.
The Bodhisatta, while foraging, saw him and, thinking, “He must be virtuous,” went to him and asked, “Venerable sir, what is your name?”
Bồ-tát khi đi kiếm ăn, thấy nó, nghĩ: “Con này chắc là có giới hạnh”, bèn đến gần hỏi: “Thưa ngài, ngài tên gì?”
‘‘Dhammiko nāmā’’ti.
“Dhammika.”
“Tên là Dhammika (Người có Pháp).”
‘‘Cattāro pāde bhūmiyaṃ aṭhapetvā kasmā ekeneva ṭhitosī’’ti.
“Why do you stand on one leg without placing all four on the ground?”
“Tại sao ngài chỉ đứng bằng một chân mà không đặt cả bốn chân xuống đất?”
‘‘Mayi cattāro pāde pathaviyaṃ ṭhapente pathavī vahituṃ na sakkoti, tasmā ekeneva tiṭṭhāmī’’ti.
“If I were to place all four legs on the ground, the earth would not be able to bear me; therefore, I stand on one.”
“Nếu ta đặt cả bốn chân xuống đất, đất sẽ không chịu nổi, nên ta chỉ đứng bằng một chân.”
‘‘Mukhaṃ vivaritvā kasmā ṭhitosī’’ti?
“Why do you stand with your mouth open?”
“Tại sao ngài đứng há miệng?”
‘‘Mayaṃ aññaṃ na bhakkhayāma, vātameva bhakkhayāmā’’ti.
“We do not eat anything else; we only breathe in the wind.”
“Chúng ta không ăn thứ gì khác, chỉ ăn gió thôi.”
‘‘Atha kasmā sūriyābhimukho tiṭṭhasī’’ti?
“Then why do you stand facing the sun?”
“Vậy tại sao ngài đứng quay mặt về phía mặt trời?”
‘‘Sūriyaṃ namassāmī’’ti.
“I worship the sun.”
“Ta đang lễ lạy mặt trời.”
Bodhisatto tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sīlavā eso bhavissatī’’ti tato paṭṭhāya mūsikagaṇena saddhiṃ sāyaṃ pātaṃ tassa upaṭṭhānaṃ gacchati.
The Bodhisatta, hearing his words, thought, “He must be virtuous,” and from then on, went with the group of mice to attend on him morning and evening.
Bồ-tát nghe lời nó nói, nghĩ: “Con này chắc là có giới hạnh”, từ đó về sau, cùng với đàn chuột, sáng chiều đến hầu nó.
Athassa upaṭṭhānaṃ katvā gamanakāle siṅgālo sabbapacchimaṃ mūsikaṃ gahetvā maṃsaṃ khāditvā ajjhoharitvā mukhaṃ puñchitvā tiṭṭhati.
Then, after attending on him, at the time of departure, the jackal would seize the very last mouse, eat its flesh, swallow it, wipe his mouth, and stand there.
Bấy giờ, sau khi hầu xong, lúc ra về, con chó rừng bắt con chuột cuối cùng, ăn thịt, nuốt chửng rồi lau miệng đứng đó.
Anupubbena mūsikagaṇo tanuko jāto.
Gradually, the group of mice became sparse.
Dần dần, đàn chuột trở nên thưa thớt.
Mūsikā ‘‘pubbe amhākaṃ ayaṃ āsayo nappahoti, nirantarā tiṭṭhāma.
The mice reported this situation to the Bodhisatta: “Previously, this dwelling was not enough for us; we used to stand close together.
Những con chuột nói: “Trước đây, hang này không đủ chỗ cho chúng ta, chúng ta đứng chen chúc nhau.
Idāni sithilā, evampi āsayo na pūrateva, kiṃ nu kho eta’’nti bodhisattassa taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
Now it is spacious, yet the dwelling is not filled. What could be the reason?”
Bây giờ thì rộng rãi rồi, mà hang vẫn không đầy, chuyện gì vậy nhỉ?” Chúng báo cáo sự việc đó cho Bồ-tát.
Bodhisatto ‘‘kena nu kho kāraṇena musikā tanuttaṃ gatā’’ti cintento siṅgāle āsaṅkaṃ ṭhapetvā ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti upaṭṭhānakāle sesamūsikā purato katvā sayaṃ pacchato ahosi.
The Bodhisatta, wondering, “By what cause have the mice become sparse?” and suspecting the jackal, thought, “I will investigate him,” and at the time of attendance, he placed the other mice in front and remained at the back himself.
Bồ-tát nghĩ: “Vì lý do gì mà đàn chuột lại thưa thớt đi?”, nghi ngờ con chó rừng, bèn nói: “Ta sẽ thử nó”, rồi khi đến hầu, Ngài để những con chuột khác đi trước, còn mình thì đi sau cùng.
Siṅgālo tassa upari pakkhandi, bodhisatto attano gahaṇatthāya taṃ pakkhandantaṃ disvā nivattitvā ‘‘bho siṅgāla, idaṃ te vatasamādānaṃ na dhammasudhammatāya, paresaṃ pana vihiṃsanatthāya dhammaṃ dhajaṃ katvā carasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The jackal sprang upon him. The Bodhisatta, seeing him springing to seize him, turned back and said, "Oh jackal, this observance of yours is not for the sake of true Dhamma, but you practice Dhamma as a banner for the harm of others," and spoke this verse:
Con chó rừng lao vào Ngài. Bồ-tát thấy nó lao vào để bắt mình, bèn quay lại nói: “Này chó rừng, sự giữ giới của ngươi không phải vì Chánh pháp thanh tịnh, mà ngươi đang dùng Chánh pháp làm cờ hiệu để làm hại người khác!”, nói xong Ngài đọc bài kệ này –
Mūsikarājā kathentova uppatitvā tassa gīvāyaṃ patitvā hanukassa heṭṭhā antogalanāḷiyaṃ ḍaṃsitvā galanāḷiṃ phāletvā jīvitakkhayaṃ pāpesi.
The king of mice, while speaking, sprang up and fell upon his neck, bit into the windpipe below the jaw, tore the windpipe, and brought about the end of his life.
Vua chuột, vừa nói vừa nhảy lên, rơi vào cổ con chó rừng, cắn vào ống cổ họng bên dưới xương hàm, làm vỡ ống cổ họng và khiến nó mất mạng.
Mūsikagaṇo nivattitvā siṅgālaṃ ‘‘muru murū’’ti khāditvā agamāsi.
The mouse horde returned, devoured the jackal with cries of "Muru muru!", and departed.
Bầy chuột quay lại, ăn thịt con chó rừng “muru muru” (tiếng nhai) rồi bỏ đi.
Paṭhamāgatāva kirassa maṃsaṃ labhiṃsu, pacchā āgatā na labhiṃsu.
It is said that those who arrived first obtained his flesh; those who arrived later did not.
Những con đến trước đã được ăn thịt, những con đến sau thì không.
Tato paṭṭhāya mūsikagaṇo nibbhayo jāto.
From that time onwards, the mouse horde became fearless.
Từ đó trở đi, bầy chuột trở nên không còn sợ hãi.
Atītasmiñhi bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mūsikarājā hutvā araññe vasati.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a king of mice and lived in the forest.
Quả thật, trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sanh làm vua chuột và sống trong rừng.
Atheko siṅgālo davaḍāhe uṭṭhite palāyituṃ asakkonto ekasmiṃ rukkhe sīsaṃ āhacca aṭṭhāsi.
Then a jackal, unable to flee when a forest fire broke out, stood leaning his head against a tree.
Khi một trận cháy rừng bùng lên, một con chó rừng không thể chạy thoát, đã đứng tựa đầu vào một gốc cây.
Tassa sakalasarīre lomāni jhāyiṃsu, rukkhaṃ āhacca ṭhitaṭṭhāne pana matthake cūḷā viya thokāni lomāni aṭṭhaṃsu.
The hairs on his entire body were singed, but where he leaned against the tree, a few hairs remained on his head like a topknot.
Lông trên toàn thân nó bị cháy, nhưng tại chỗ nó tựa đầu vào cây, một ít lông trên đỉnh đầu vẫn còn, trông như một cái chóp.
So ekadivasaṃ soṇḍiyaṃ pānīyaṃ pivanto chāyaṃ olokento cūḷaṃ disvā ‘‘uppannaṃ dāni me bhaṇḍamūla’’nti araññe vicaranto taṃ mūsikādariṃ disvā ‘‘imā mūsikā vañcetvā khādissāmī’’ti heṭṭhā vuttanayeneva avidūre aṭṭhāsi.
One day, while drinking water from a pond, he saw his reflection, noticed the topknot, and thought, "Now I have found a means of livelihood." Wandering in the forest, he saw that mouse-hole and thought, "I will deceive and eat these mice," and stood not far away, in the manner previously described.
Một ngày nọ, khi uống nước ở một cái ao nhỏ, nó nhìn bóng mình và thấy cái chóp lông, liền nghĩ: “Bây giờ ta đã có một món vốn.” Nó đi lang thang trong rừng, thấy hang chuột kia, liền nghĩ: “Ta sẽ lừa những con chuột này để ăn thịt chúng.” Nó đứng cách đó không xa, theo cách đã kể ở dưới.
Atha naṃ bodhisatto gocarāya caranto disvā ‘‘sīlavā aya’’nti saññāya upasaṅkamitvā ‘‘tvaṃ kinnāmosī’’ti pucchi.
Then the Bodhisatta, while foraging, saw him and, with the perception "He is virtuous," approached him and asked, "What is your name?"
Khi đó, Bồ-tát đang đi kiếm ăn, thấy nó, nhận biết “đây là kẻ có giới hạnh”, liền đến gần và hỏi: “Ngươi tên gì?”
‘‘Ahaṃ aggikabhāradvājo nāmā’’ti.
"I am called Aggikabhāradvāja."
“Ta tên là Aggikabhāradvāja.”
‘‘Atha kasmā āgatosī’’ti?
"Then why have you come?"
“Vậy tại sao ngươi lại đến đây?”
‘‘Tumhākaṃ rakkhanatthāyā’’ti.
"To protect you."
“Để bảo vệ các ngươi.”
‘‘Kinti katvā amhe rakkhissasī’’ti?
"How will you protect us?"
“Ngươi sẽ bảo vệ chúng ta bằng cách nào?”
‘‘Ahaṃ aṅguṭṭhagaṇanaṃ nāma jānāmi, tumhākaṃ pātova nikkhamitvā gocarāya gamanakāle ‘ettakā’ti gaṇetvā paccāgamanakālepi gaṇessāmi, evaṃ sāyaṃ pātaṃ gaṇento rakkhissāmī’’ti.
"I know how to count with my thumb. When you leave in the morning to forage, I will count you, saying 'so many,' and I will count you again when you return. Thus, by counting morning and evening, I will protect you."
“Ta biết cách đếm ngón chân cái. Khi các ngươi ra ngoài kiếm ăn vào buổi sáng, ta sẽ đếm ‘bấy nhiêu con’, và khi trở về, ta cũng sẽ đếm. Cứ như vậy, ta sẽ bảo vệ các ngươi bằng cách đếm vào buổi sáng và buổi tối.”
‘‘Tena hi rakkha mātulā’’ti.
"Then protect us, uncle."
“Vậy thì, hãy bảo vệ chúng ta, cậu.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā nikkhamanakāle ‘‘eko dve tayo’’ti gaṇetvā paccāgamanakālepi tatheva gaṇetvā sabbapacchimaṃ gahetvā khādati.
He agreed, saying "Very well," and when they departed, he counted "one, two, three," and when they returned, he counted in the same way, seized the very last one, and ate it.
Nó chấp thuận “được thôi”, rồi khi chúng ra ngoài, nó đếm “một, hai, ba”, và khi chúng trở về, nó cũng đếm như vậy, rồi bắt con cuối cùng để ăn thịt.
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is the same as before.
Phần còn lại tương tự như trước.
Tattha nāguṭṭhigaṇanaṃ yātīti ‘‘aṅguṭṭhigaṇanā’’ti aṅguṭṭhagaṇanā vuccati, ayaṃ mūsikagaṇo aṅguṭṭhagaṇanaṃ na gacchati na upeti na pūreti, parikkhayaṃ gacchatīti attho.
Therein, nāguṭṭhigaṇanaṃ yāti means "aṅguṭṭhagaṇanā" is called counting by thumb. This horde of mice does not go to, approach, or complete the counting by thumb, meaning it is diminishing.
Trong đó, nāguṭṭhigaṇanaṃ yātī có nghĩa là “aṅguṭṭhigaṇanā” là sự đếm ngón chân cái. Đàn chuột này không đạt đến, không đạt được, không hoàn thành việc đếm ngón chân cái, có nghĩa là chúng đang bị tiêu diệt.
Alaṃ te hotu aggikāti siṅgālaṃ nāmena ālapanto āha.
Alaṃ te hotu aggikā – he addressed the jackal by name.
Alaṃ te hotu aggikā là lời gọi chó rừng bằng tên.
Ettāvatā te alaṃ hotu, na ito paraṃ mūsike khādissasi.
Let that be enough for you; you will not eat mice from now on.
Có nghĩa là: “Đến đây là đủ cho ngươi, ngươi sẽ không ăn thịt chuột nữa.”
Amhehi vā tayā saddhiṃ saṃvāso alaṃ hotu, na mayaṃ idāni tayā saddhiṃ vasissāmātipi attho.
Or, let our cohabitation with you be enough; we will not live with you now—this is also the meaning.
Hoặc cũng có nghĩa là: “Sự chung sống của chúng ta với ngươi đã đủ rồi, chúng ta sẽ không sống với ngươi nữa.”
Sesaṃ purimasadisameva.
The rest is the same as before.
Phần còn lại tương tự như trước.
Yathā vācā ca bhuñjassūti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sāvatthiyaṃ mātugāmaṃ ārabbha kathesi.
“As your words, so eat…”—the Teacher, while residing at Jetavana, spoke this in reference to a certain woman in Sāvatthī.
Như lời nói, hãy hưởng thụ – câu này Đức Bổn Sư đã thuyết khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một phụ nữ ở Sāvatthī.
Sā kirekassa saddhāsampannassa upāsakabrāhmaṇassa brāhmaṇī dussīlā pāpadhammā rattiṃ aticaritvā divā kiñci kammaṃ akatvā gilānālayaṃ dassetvā nitthunamānā nipajjati.
It is said that she was the wife of a faithful lay devotee, but she was immoral and wicked, committing adultery at night and then lying down during the day, feigning illness and groaning, doing no work.
Người phụ nữ này là vợ của một vị cận sự nam Bà-la-môn có lòng tin. Bà ta là người có giới hạnh xấu, hành vi xấu. Ban đêm, bà ta ngoại tình, ban ngày không làm bất cứ việc gì, giả vờ bệnh tật, than vãn rồi nằm xuống.
Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘kiṃ te bhadde aphāsuka’’nti pucchi.
Then her husband, the brahmin, asked her, “What is troubling you, good lady?”
Khi đó, vị Bà-la-môn hỏi bà ta: “Này hiền thê, bà có gì không khỏe?”
‘‘Vātā me vijjhantī’’ti.
“Winds are piercing me.”
“Gió đang đâm vào người thiếp.”
‘‘Atha kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
“Then what should you receive?”
“Vậy cần phải có gì?”
‘‘Siniddhamadhurāni paṇītapaṇītāni yāgubhattatelādīnī’’ti.
“Rich, sweet, and most excellent gruel, rice, oil, and so forth.”
“Cháo, cơm, dầu và những món ăn ngon ngọt, béo ngậy.”
Brāhmaṇo yaṃ yaṃ sā icchati, taṃ taṃ āharitvā deti, dāso viya sabbakiccāni karoti.
The brahmin brought whatever she desired and gave it to her, performing all tasks like a servant.
Vị Bà-la-môn mang đến cho bà ta bất cứ thứ gì bà ta muốn, làm mọi việc như một người hầu.
Sā pana brāhmaṇassa gehaṃ paviṭṭhakāle nipajjati, bahi nikkhantakāle jārehi saddhiṃ vītināmeti.
But she would lie down when the brahmin entered the house and spend time with her lovers when he left.
Nhưng khi vị Bà-la-môn vào nhà, bà ta nằm xuống; khi ông ta ra ngoài, bà ta lại vui vẻ với những người tình.
Atha brāhmaṇo ‘‘imissā sarīre vijjhanavātānaṃ pariyanto na paññāyatī’’ti ekadivasaṃ gandhamālādīni ādāya jetavanaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, na paññāyasī’’ti vutte ‘‘bhante, brāhmaṇiyā kira me sarīre vātā vijjhanti, svāhaṃ tassā sappitelādīni ceva paṇītapaṇītabhojanāni ca pariyesāmi, sarīramassā ghanaṃ vippasannacchavivaṇṇaṃ jātaṃ, vātarogassa pana pariyanto na paññāyati.
Then the brahmin, thinking, “There is no end to these piercing winds in her body,” one day took perfumes, garlands, and so forth, went to Jetavana, honored the Teacher, bowed, and sat down to one side. When asked, “Brahmin, why have you not been seen?” he said, “Bhante, it seems that winds are piercing my brahminī’s body. So I search for ghee, oil, and other excellent foods for her. Her body has become firm and her skin color clear, but there is no end to her wind disease. While attending to her, I do not get an opportunity to come here.”
Khi đó, vị Bà-la-môn nghĩ: “Không thấy bệnh gió đâm trong người bà ta chấm dứt.” Một ngày nọ, ông ta mang theo hương hoa và những thứ khác đến Jetavana, cúng dường Đức Bổn Sư, đảnh lễ rồi ngồi sang một bên. Khi được hỏi: “Này Bà-la-môn, sao ngươi không thấy đến?”, ông ta nói: “Bạch Đức Thế Tôn, gió đang đâm vào người vợ con. Con tìm dầu mè và những món ăn ngon nhất cho bà ấy. Thân thể bà ấy trở nên khỏe mạnh, da dẻ sáng sủa, nhưng bệnh gió thì không thấy chấm dứt.
Ahaṃ taṃ paṭijaggantova idhāgamanassa okāsaṃ na labhāmī’’ti āha.
The Teacher, knowing the brahminī’s wickedness, said, “Brahmin, ‘When a woman lying down like this has an unceasing illness, such and such medicine should be administered’—this was told to you by the wise ones in the past, but you did not notice it due to the brevity of existence.” Having said this, and being requested by him, the Teacher recounted a past event.
Con bận chăm sóc bà ấy nên không có dịp đến đây.”
Satthā brāhmaṇiyā pāpabhāvaṃ ñatvā ‘‘brāhmaṇa, ‘evaṃ nipannassa mātugāmassa roge avūpasamante idañcidañca bhesajjaṃ kātuṃ vaṭṭatī’ti pubbepi te paṇḍitehi kathitaṃ, bhavasaṅkhepagatattā pana na sallakkhesī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a wealthy brahmin family. Having come of age, he learned all crafts in Takkasilā and became a world-renowned teacher in Bārāṇasī.
Đức Bổn Sư biết được hành vi xấu của người phụ nữ, liền nói: “Này Bà-la-môn, ‘khi bệnh của người phụ nữ đang nằm như vậy không thuyên giảm, nên dùng loại thuốc này, loại thuốc kia’ – điều này đã được các bậc hiền triết nói từ trước, nhưng vì sự rút gọn của kiếp sống, ngươi đã không nhận ra.” Rồi Ngài, được ông ta thỉnh cầu, đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo ahosi.
Princes and brahmin youths from 101 royal capitals mostly learned their crafts from him.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sanh trong một gia đình Bà-la-môn đại phú. Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đã học tất cả các nghề ở Takkasilā và trở thành một vị đạo sư nổi tiếng ở Bārāṇasī.
Ekasatarājadhānīsu khattiyakumārā ca brāhmaṇakumārā ca yebhuyyena tasseva santike sippaṃ uggaṇhanti.
Then a brahmin youth from the countryside learned the three Vedas and the eighteen branches of knowledge from the Bodhisatta, settled down in Bārāṇasī, and came to the Bodhisatta two or three times a day.
Các hoàng tử và Bà-la-môn trẻ từ một trăm linh một kinh đô chủ yếu đến học nghề với ngài.
Atheko janapadavāsī brāhmaṇamāṇavo bodhisattassa santike tayo vede aṭṭhārasa ca vijjāṭṭhānāni uggaṇhitvā bārāṇasiyaṃyeva kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā divase divase dvattikkhattuṃ bodhisattassa santikaṃ āgacchati.
His brahminī was immoral and wicked—all was similar to the present story.
Khi đó, một Bà-la-môn trẻ từ một vùng quê đã học ba bộ Veda và mười tám môn học với Bồ-tát, rồi lập gia đình ở Bārāṇasī. Hàng ngày, ông ta đến gặp Bồ-tát hai hoặc ba lần.
Tassa brāhmaṇī dussīlā ahosi pāpadhammāti sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva.
The Bodhisatta, when told, “I do not get an opportunity to receive advice due to this matter,” knew, “That young woman is deceiving him and lying down.” Thinking, “I will teach him medicine suitable for her illness,” he said, “My dear, from now on, do not give her ghee, milk, juice, and so forth. Instead, put five leaves and fruits into cow’s urine, crush them, put them in a new copper vessel, let it acquire the smell of copper, and then, taking a rope, a strap, a stick, or a creeper, say, ‘This is the medicine suitable for your illness. Either drink this, or get up and do the work appropriate for the food you have eaten.’” And you should recite this verse:
Vợ của ông ta là một phụ nữ có giới hạnh xấu, hành vi xấu – tất cả đều tương tự như câu chuyện hiện tại.
Bodhisatto pana ‘‘iminā kāraṇena ovādagahaṇāya okāsaṃ na labhāmī’’ti vutte ‘‘sā māṇavikā imaṃ vañcetvā nipajjatī’’ti ñatvā ‘‘tassā rogānucchavikaṃ bhesajjaṃ ācikkhissāmī’’ti cintetvā āha ‘‘tāta, tvaṃ ito paṭṭhāya tassā sappikhīrarasādīni mā adāsi, gomutte pana pañcapaṇṇāni phalādīni ca pakkhipitvā koṭṭetvā navatambalohabhājane pakkhipitvā lohagandhaṃ gāhāpetvā rajjuṃ vā yottaṃ vā rukkhaṃ vā lataṃ vā gahetvā ‘idaṃ te rogassa anucchavikabhesajjaṃ, idaṃ vā piva, uṭṭhāya vā tayā bhuttabhattassa anucchavikaṃ kammaṃ karohī’’ti vatvā imaṃ gāthaṃ vadeyyāsi.
“If she does not drink the medicine, then strike her with a rope, a strap, a stick, or a creeper a few times, grab her by the hair, and pound her with your elbow. She will immediately get up and do the work.”
Khi Bồ-tát được nói: “Vì lý do này mà con không có dịp nhận lời khuyên”, ngài biết: “Người phụ nữ trẻ đó đang lừa dối ông ta để nằm xuống.” Ngài liền nghĩ: “Ta sẽ chỉ cho ông ta loại thuốc thích hợp với bệnh của bà ta.” Rồi ngài nói: “Này con, từ nay trở đi, con đừng cho bà ấy dầu mè, sữa, nước ép, v.v. Thay vào đó, hãy cho phân bò, năm loại lá cây, trái cây, v.v. vào một cái nồi đồng mới, đun sôi, để nó có mùi đồng, rồi cầm dây thừng, dây da, cành cây hoặc dây leo, nói: ‘Đây là thuốc thích hợp cho bệnh của bà, hãy uống thứ này, hoặc hãy đứng dậy làm công việc thích hợp với bữa ăn bà đã ăn.’” Rồi con hãy đọc bài kệ này.
‘‘Sace bhesajjaṃ na pivati, atha naṃ rajjuyā vā yottena vā rukkhena vā latāya vā katici pahāre paharitvā kesesu gahetvā ākaḍḍhitvā kapparena potheyyāsi, sā taṅkhaṇaññeva uṭṭhāya kammaṃ karissatī’’ti.
"If she does not drink the medicine, then you should strike her with a few blows with a rope, a strap, a stick, or a creeper, seize her by the hair, drag her, and beat her with your elbow; she will get up that very moment and do her work."
“Nếu bà ấy không uống thuốc, thì hãy đánh bà ấy vài cái bằng dây thừng, dây da, cành cây hoặc dây leo, rồi nắm tóc bà ấy kéo và đập bà ấy bằng khuỷu tay. Bà ấy sẽ lập tức đứng dậy và làm việc.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā vuttaniyāmeneva bhesajjaṃ katvā ‘‘bhadde, imaṃ bhesajjaṃ pivā’’ti āha.
So, accepting with "Very well," he made the medicine in the prescribed manner and said, "Lady, drink this medicine."
Ông ta chấp thuận “được thôi”, rồi làm thuốc theo đúng hướng dẫn và nói: “Này hiền thê, hãy uống thuốc này.”
‘‘Kena te idaṃ ācikkhita’’nti?
"By whom was this taught to you?"
“Ai đã chỉ cho chàng thứ này?”
‘‘Ācariyena, bhadde’’ti.
"By my teacher, lady."
“Là vị đạo sư của ta, hiền thê.”
‘‘Apanehi taṃ, na pivissāmī’’ti.
"Take it away, I will not drink it."
“Hãy mang nó đi, thiếp sẽ không uống.”
Māṇavo ‘‘na tvaṃ attano ruciyā pivissasī’’ti rajjuṃ gahetvā ‘‘attano rogassa anucchavikaṃ bhesajjaṃ vā piva, yāgubhattānucchavikaṃ kammaṃ vā karohī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The young man, saying "You will not drink it of your own accord," took a rope and said, "Either drink the medicine suitable for your illness, or do work suitable for gruel and rice," and then spoke this verse:
Người đàn ông trẻ nói: “Ngươi sẽ không uống theo ý muốn của ngươi đâu!” Rồi ông ta cầm dây thừng và nói: “Hãy uống thuốc thích hợp với bệnh của ngươi, hoặc hãy làm công việc thích hợp với cháo và cơm!” Rồi ông ta đọc bài kệ này –
Tattha yathāvācā ca bhuñjassūti yathā te vācā, tathā bhuñjassu, ‘‘vātā me vijjhantī’’ti vācāya anucchavikameva katvā bhuñjassūti attho.
Therein, as your words are, so eat: The meaning is, as your words are, so eat; that is, act in accordance with your words "The winds pierce me," and eat.
Trong đó, yathāvācā ca bhuñjassū có nghĩa là: “Như lời nói của ngươi, hãy hưởng thụ; có nghĩa là, hãy hưởng thụ một cách thích hợp với lời nói ‘gió đang đâm vào người thiếp’.”
‘‘Yathāvācaṃ vā’’tipi pāṭho yujjati, ‘‘yathāvācāyā’’tipi paṭhanti, sabbattha ayameva attho.
The reading "yathāvācaṃ vā" is also appropriate; some also read "yathāvācāyā," but the meaning is the same everywhere.
Cũng có bản đọc là “yathāvācaṃ vā”, và cũng có bản đọc là “yathāvācāyā”; ý nghĩa ở tất cả các trường hợp đều là như vậy.
Yathābhuttañca byāharāti yaṃ yathā te bhuttaṃ, tassa anucchavikameva byāhara, ‘‘arogamhī’’ti vatvā gehe kattabbaṃ karosīti attho.
And as you have eaten, so speak: The meaning is, speak in accordance with how you have eaten; that is, saying "I am well," you do what needs to be done at home.
Và hãy nói đúng như đã ăn có nghĩa là, những gì ngươi đã ăn như thế nào, hãy nói đúng theo đó, tức là, nói rằng "tôi khỏe mạnh" và làm những việc cần làm ở nhà.
‘‘Yathābhūtañcā’’tipi pāṭho, atha vā arogamhīti yathābhūtameva vatvā kammaṃ karohīti attho.
The reading "yathābhūtañcā" also exists, or alternatively, the meaning is, saying "I am well" as it is, do the work.
Cũng có bản đọc là “Yathābhūtañcā” (và đúng như sự thật). Hoặc, nói đúng sự thật rằng "tôi khỏe mạnh" và làm việc, là ý nghĩa.
Ubhayaṃ te na sameti, vācābhuttañca kosiyeti yā ca te ayaṃ vācā ‘‘vātā maṃ vijjhantī’’ti yañca te idaṃ paṇītabhojanaṃ bhuttaṃ, idaṃ ubhayampi tuyhaṃ na sameti, tasmā uṭṭhāya kammaṃ karohi.
Both do not agree for you, your words and your eating, Kosiya: This speech of yours, "The winds pierce me," and this delicious food you have eaten—these two do not agree for you. Therefore, get up and do the work.
Cả hai điều đó không phù hợp với ngươi, này Kosiyā, lời nói và thức ăn đã dùng có nghĩa là, lời nói của ngươi "gió đang đâm tôi" và món ăn ngon này ngươi đã dùng, cả hai điều này đều không phù hợp với ngươi. Vì vậy, hãy đứng dậy và làm việc.
‘‘Kosiye’’ti taṃ gottenālapati.
"Kosiya" refers to her by her clan name.
“Này Kosiyā” là gọi cô ấy bằng họ.
Asampadānenitarītarassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Asampadānenitarītarassā (Because of not giving to one another)—The Teacher related this while dwelling at Veḷuvana, concerning Devadatta.
Do không chia sẻ với người khác – Câu này Đức Bổn Sư đã kể khi ngụ tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Tasmiñhi kāle bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso devadatto, akataññū tathāgatassa guṇaṃ na jānātī’’ti.
At that time, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, Devadatta is ungrateful, he does not know the Tathāgata's virtues."
Vào lúc đó, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: “Này chư Hiền, Devadatta là người vô ơn, không biết công đức của Đức Như Lai.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto akataññū, pubbepi akataññūyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" And when they replied, "On this topic," He said, "Bhikkhus, Devadatta is not ungrateful only now; he was ungrateful in the past too," and then He related a past event.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về điều gì?” Khi được trả lời “Về điều này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ Devadatta mới vô ơn, mà từ kiếp trước y cũng đã vô ơn rồi”, và Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte magadharaṭṭhe rājagahe ekasmiṃ magadharaññe rajjaṃ kārente bodhisatto tasseva seṭṭhi ahosi asītikoṭivibhavo saṅkhaseṭṭhīti nāmena.
In the past, when a certain Magadha king was reigning in Rājagaha in the Magadha kingdom, the Bodhisatta was his treasurer, possessing eighty crores of wealth, named Saṅkhaseṭṭhi.
Trong quá khứ, khi một vị vua Magadha trị vì tại Rājagaha, xứ Magadha, Bồ-tát là vị trưởng giả của ông ta, tên là Saṅkha-seṭṭhi, với tài sản tám mươi crore.
Bārāṇasiyaṃ pīḷiyaseṭṭhi nāma asītikoṭivibhavova ahosi.
In Bārāṇasī, there was also a treasurer named Pīḷiyaseṭṭhi, who also possessed eighty crores of wealth.
Tại Bārāṇasī, có một trưởng giả tên là Pīḷiya-seṭṭhi cũng có tài sản tám mươi crore.
Te aññamaññaṃ sahāyakā ahesuṃ.
They were friends with each other.
Họ là bạn của nhau.
Tesu bārāṇasiyaṃ pīḷiyaseṭṭhissa kenacideva kāraṇena mahantaṃ bhayaṃ uppajji, sabbaṃ sāpateyyaṃ parihāyi.
Among them, a great fear arose for Pīḷiyaseṭṭhi in Bārāṇasī for some reason, and all his wealth was lost.
Trong số đó, trưởng giả Pīḷiya ở Bārāṇasī, vì một lý do nào đó, đã gặp phải một nỗi sợ hãi lớn, tất cả tài sản của ông ta đều bị mất.
So daliddo appaṭisaraṇo hutvā bhariyaṃ ādāya saṅkhaseṭṭhiṃ paccayaṃ katvā bārāṇasito nikkhamitvā padasāva rājagahaṃ patvā saṅkhaseṭṭhissa nivesanaṃ agamāsi.
So, becoming poor and without refuge, he took his wife, relied on Saṅkhaseṭṭhi, left Bārāṇasī, and arrived at Rājagaha on foot, going to Saṅkhaseṭṭhi's residence.
Ông ta trở nên nghèo khó, không nơi nương tựa, dẫn vợ mình đi, dựa vào trưởng giả Saṅkha, rời Bārāṇasī đi bộ đến Rājagaha và đến nhà của trưởng giả Saṅkha.
So taṃ disvāva ‘‘sahāyo me āgato’’ti parissajitvā sakkārasammānaṃ katvā katipāhaṃ vītināmetvā ekadivasaṃ ‘‘samma, kenaṭṭhena āgatosī’’ti pucchi.
Seeing him, Saṅkhaseṭṭhi embraced him, saying, "My friend has come," and after showing him respect and honor, he spent a few days, then one day asked, "Friend, for what purpose have you come?"
Khi thấy ông ta, trưởng giả Saṅkha liền ôm lấy và nói: “Bạn của ta đã đến”, rồi sau khi đãi đằng trọng thị vài ngày, một hôm ông hỏi: “Này bạn, vì lý do gì mà bạn đến?”
‘‘Bhayaṃ me, samma, uppannaṃ, sabbaṃ dhanaṃ parikkhīṇaṃ, upatthambho me hohī’’ti.
"Friend, fear has arisen for me, all my wealth is lost, be my support."
“Này bạn, ta đã gặp tai họa, tất cả tài sản đều tiêu tán, hãy là chỗ dựa cho ta.”
‘‘Sādhu samma, mā bhāyī’’ti bhaṇḍāgāraṃ vivarāpetvā cattālīsa hiraññakoṭiyo dāpetvā sesampi paricchadaparivāraṃ sabbaṃ attano santakaṃ saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ majjhe bhinditvā upaḍḍhameva adāsi.
"Very well, friend, do not fear!" he said, and had the treasury opened, giving him forty crores of gold. He also divided all his remaining possessions and retinue, both animate and inanimate, in half and gave him one half.
“Được thôi bạn, đừng sợ hãi”, ông ta đã cho mở kho báu, ban tặng bốn mươi crore vàng, và chia đôi tất cả những tài sản khác, bao gồm cả vật có sinh mạng và vật không sinh mạng, và đã cho một nửa.
So taṃ vibhavaṃ ādāya puna bārāṇasiṃ gantvā nivāsaṃ kappesi.
Taking that wealth, he went back to Bārāṇasī and settled there.
Ông ta mang số tài sản đó trở lại Bārāṇasī và định cư.
Aparabhāge saṅkhaseṭṭhissapi tādisameva bhayaṃ uppajji.
Later, a similar fear arose for Saṅkhaseṭṭhi.
Sau đó, trưởng giả Saṅkha cũng gặp phải tai họa tương tự.
So attano paṭisaraṇaṃ upadhārento ‘‘sahāyassa me mahāupakāro kato, upaḍḍhavibhavo dinno.
Considering his refuge, he thought, "I rendered great service to my friend; half of his wealth was given to me.
Ông ta tự suy nghĩ về nơi nương tựa của mình: “Ta đã giúp đỡ bạn mình rất nhiều, đã cho một nửa tài sản.
Na so maṃ disvā pariccajissati, tassa santikaṃ gamissāmī’’ti cintetvā bhariyaṃ ādāya padasāva bārāṇasiṃ gantvā bhariyaṃ āha ‘‘bhadde, tava mayā saddhiṃ antaravīthiyā gamanaṃ nāma na yuttaṃ, mayā pesitayānamāruyha mahantena parivārena pacchā āgamissasi.
He will not abandon me upon seeing me; I will go to him." Thinking this, he took his wife and went on foot to Bārāṇasī. He said to his wife, "My dear, it is not proper for you to go with me through the inner street. You will come later, riding in a carriage sent by me, with a large retinue.
Ông ấy sẽ không bỏ rơi ta khi thấy ta, ta sẽ đến chỗ ông ấy.” Nghĩ vậy, ông ta dẫn vợ đi bộ đến Bārāṇasī và nói với vợ: “Này hiền thê, việc em đi cùng ta giữa đường phố là không thích hợp, em hãy lên xe mà ta sẽ gửi đến, và đi theo sau với đoàn tùy tùng lớn.
Yāva yānaṃ pesemi, tāva idheva hohī’’ti vatvā taṃ sālāya ṭhapetvā sayaṃ nagaraṃ pavisitvā seṭṭhissa gharaṃ gantvā ‘‘rājagahanagarato tumhākaṃ sahāyo saṅkhaseṭṭhi nāma āgato’’ti ārocāpesi.
Stay here until I send the carriage." Having said this, he left her in a hall, entered the city himself, went to the seṭṭhi's house, and announced, "Your friend, named Saṅkhaseṭṭhi, has arrived from Rājagaha city."
Trong khi ta gửi xe đến, em hãy ở đây.” Nói vậy, ông để vợ ở một sảnh đường, rồi tự mình vào thành phố, đến nhà của trưởng giả kia và báo tin: “Bạn của ngài, trưởng giả Saṅkha từ thành Rājagaha, đã đến.”
So ‘‘āgacchatū’’ti pakkosāpetvā taṃ disvā neva āsanā vuṭṭhāsi, na paṭisanthāraṃ akāsi, kevalaṃ ‘‘kimatthaṃ āgatosī’’ti pucchi.
The seṭṭhi had him called in, and seeing him, did not rise from his seat, nor did he offer a welcome. He merely asked, "Why have you come?"
Ông ta cho gọi vào, và khi thấy Bồ-tát, không đứng dậy khỏi chỗ ngồi, cũng không chào hỏi, chỉ hỏi: “Ông đến đây làm gì?”
‘‘Tumhākaṃ dassanatthaṃ āgatomhī’’ti.
"I have come to see you."
“Tôi đến để thăm ngài.”
‘‘Nivāso te kahaṃ gahito’’ti?
"Where have you taken up residence?"
“Ông đã ở đâu?”
‘‘Na tāva nivāsaṭṭhānaṃ atthi, seṭṭhigharaṇimpi sālāya ṭhapetvāva āgatomhī’’ti.
"I do not have a place of residence yet; I have left my wife in a hall and come."
“Tôi chưa có chỗ ở, tôi đã để vợ mình ở một sảnh đường và đến đây.”
‘‘Tumhākaṃ idha nivāsaṭṭhānaṃ natthi, nivāpaṃ gahetvā ekasmiṃ ṭhāne pacāpetvā bhuñjitvā gacchatha, puna amhākaṃ gharaṃ mā pavisathā’’ti vatvā ‘‘mayhaṃ sahāyassa dussante bandhitvā ekaṃ bahalapalāpatumbaṃ dehī’’ti dāsaṃ āṇāpesi.
"You have no place of residence here. Take some provisions, cook them in one place, eat, and then leave. Do not enter our house again." Having said this, he ordered a servant, "Give my friend a bundle of abundant chaff tied in a cloth."
“Ông không có chỗ ở đây, hãy lấy thức ăn, nấu ở một nơi nào đó, ăn xong rồi đi, đừng vào nhà chúng tôi nữa.” Nói vậy, ông ra lệnh cho người hầu: “Hãy lấy một túi vỏ trấu lớn buộc vào tấm vải của bạn ta và đưa cho ông ấy.”
Taṃ divasaṃ kira so rattasālīnaṃ sakaṭasahassamattaṃ ophunāpetvā koṭṭhāgāraṃ pūrāpesi, cattālīsakoṭidhanaṃ gahetvā āgato akataññū mahācoro sahāyakassa tumbamatte palāpe dāpesi.
It is said that on that day, he had a thousand cartloads of red rice threshed and filled his granary. This ungrateful great thief, who had received forty crores of wealth, gave his friend only a bundle of chaff.
Vào ngày hôm đó, ông ta đã cho đập một ngàn xe lúa gạo đỏ và chất đầy kho thóc, nhưng tên trộm lớn vô ơn đã nhận bốn mươi crore tài sản lại chỉ cho bạn mình một túi vỏ trấu.
Dāso pacchiyaṃ ekaṃ palāpatumbaṃ pakkhipitvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi.
The servant put a bundle of chaff in a basket and went to the Bodhisatta.
Người hầu bỏ một túi vỏ trấu vào giỏ và đến chỗ Bồ-tát.
Bodhisatto cintesi – ‘‘ayaṃ asappuriso mama santikā cattālīsakoṭidhanaṃ labhitvā idāni palāpatumbaṃ dāpesi, gaṇhāmi nu kho, na gaṇhāmī’’ti?
The Bodhisatta thought, "This ignoble man, having received forty crores of wealth from me, now gives a bundle of chaff. Should I take it or not?"
Bồ-tát suy nghĩ: “Người bất thiện này đã nhận bốn mươi crore tài sản từ ta, giờ lại cho ta một túi vỏ trấu. Ta có nên nhận hay không?”
Athassa etadahosi ‘‘ayaṃ tāva akataññū mittadubbhī katavināsakabhāvena mayā saddhiṃ mittabhāvaṃ bhindi.
Then it occurred to him, "This ungrateful, treacherous, and destructive friend has broken his friendship with me.
Rồi ông nghĩ: “Kẻ vô ơn, phản bội bạn bè, hủy hoại tình bạn này đã cắt đứt tình bạn với ta.
Sacāhaṃ etena dinnaṃ palāpatumbaṃ lāmakattā na gaṇhissāmi, ahampi mittabhāvaṃ bhindissāmi.
If I do not accept this bundle of chaff given by him because it is worthless, I too will break the friendship.
Nếu ta không nhận túi vỏ trấu mà y cho vì nó tầm thường, thì ta cũng sẽ cắt đứt tình bạn.
Andhabālā parittakaṃ laddhaṃ aggaṇhantā mittabhāvaṃ vināsenti, ahaṃ pana etena dinnaṃ palāpatumbaṃ gahetvā mama vasena mittabhāvaṃ patiṭṭhāpessāmī’’ti.
Foolish and ignorant people destroy friendship by not accepting a small gift. But I will take this bundle of chaff given by him and establish the friendship on my part."
Những kẻ ngu dại phá hoại tình bạn vì không nhận được một chút gì, còn ta, ta sẽ nhận túi vỏ trấu này và thiết lập lại tình bạn từ phía ta.”
So palāpatumbaṃ dussante bandhitvā pāsādā oruyha sālaṃ agamāsi.
So, tying the bundle of chaff in his cloth, he descended from the mansion and went to the hall.
Ông ta buộc túi vỏ trấu vào tấm vải, đi xuống từ cung điện và đến sảnh đường.
Atha naṃ bhariyā ‘‘kiṃ te, ayya, laddha’’nti pucchi.
Then his wife asked him, "My lord, what have you received?"
Vợ ông hỏi: “Này chủ nhân, ông đã nhận được gì?”
‘‘Bhadde amhākaṃ sahāyo pīḷiyaseṭṭhi palāpatumbaṃ datvā amhe ajjeva vissajjesī’’ti.
"My dear, our friend, the wealthy seṭṭhi, gave us a bundle of chaff and dismissed us today."
“Này hiền thê, bạn của chúng ta, trưởng giả Pīḷiya, đã cho chúng ta một túi vỏ trấu và tiễn chúng ta đi ngay hôm nay.”
Sā ‘‘ayya, kimatthaṃ aggahesi, kiṃ etaṃ cattālīsakoṭidhanassa anucchavika’’nti rodituṃ ārabhi.
She began to weep, "My lord, why did you take it? Is this worthy of forty crores of wealth?"
Cô ấy bắt đầu khóc và nói: “Này chủ nhân, tại sao ông lại nhận? Điều này có xứng đáng với bốn mươi crore tài sản không?”
Bodhisattopi ‘‘bhadde, mā rodi, ahaṃ tena saddhiṃ mittabhāvabhedanabhayena mama vasena mittabhāvaṃ patiṭṭhāpetuṃ gaṇhiṃ, tvaṃ kiṃkāraṇā rodasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "My dear, do not weep. I took it out of fear of breaking the friendship with him, to establish the friendship on my part. Why are you weeping?" and then recited this verse:
Bồ-tát nói: “Này hiền thê, đừng khóc. Ta nhận vì sợ phá vỡ tình bạn với ông ta, để thiết lập lại tình bạn từ phía ta. Em khóc vì lý do gì?” và Ngài đã nói lên bài kệ này:
Tattha asampadānenāti asampādānena.
Here, asampadānenāti means by not giving.
Trong đó, asampadānenā là do không ban tặng.
Akāralope sandhi, aggahaṇenāti attho.
It is a sandhi with the omission of a consonant, meaning by not accepting.
Là sự nối âm khi bỏ chữ ‘a’, có nghĩa là không nhận.
Itarītarassāti yassa kassaci lāmakālāmakassa.
Itarītarassāti means to anyone, whether good or bad.
Itarītarassā là của bất cứ ai, dù tốt hay xấu.
Bālassa mittāni kalībhavantīti dandhassa apaññassa mittāni kalīni kāḷakaṇṇisadisāni honti, bhijjantīti attho.
Bālassa mittāni kalībhavantīti means the friendships of a dull, ignorant person become barren, like a black mark; that is, they are broken.
Bālassa mittāni kalībhavantī có nghĩa là tình bạn của kẻ chậm chạp, thiếu trí tuệ trở nên vô dụng, giống như những kẻ xui xẻo, tức là bị phá vỡ.
Tasmā harāmi bhusaṃ aḍḍhamānanti tena kāraṇena ahaṃ sahāyena dinnaṃ ekapalāpatumbaṃ harāmi gaṇhāmīti dasseti.
" Therefore, I take a half-measure of husks" – by that reason, I take, I accept, a single measure of husks given by my friend, so it shows.
Tasmā harāmi bhusaṃ aḍḍhamāna có nghĩa là, vì lý do đó, ta mang về, tức là nhận, một túi vỏ trấu mà bạn ta đã cho.
‘‘Māna’’nti hi aṭṭhannaṃ nāḷīnaṃ nāmaṃ, catunnaṃ aḍḍhamānaṃ, catasso ca nāḷiyo tumbo nāma.
Indeed, "māna" is the name for eight nāḷīs; a half-māna is four nāḷīs; and four nāḷīs is called a tumba.
“Māna” là tên của tám nāḷi, một nửa māna là bốn nāḷi, và bốn nāḷi là một tumbo.
Tena vuttaṃ ‘‘palāpatumba’’nti.
Therefore it is said, "a tumba of husks."
Vì vậy, đã nói “palāpatumba” (túi vỏ trấu).
Mā me mitti jīyittha sassatāyanti mama sahāyena saddhiṃ mitti mā bhijjittha, sassatāva ayaṃ hotūti attho.
" May my friendship not perish, may it be eternal" – the meaning is, may my friendship with my friend not break, may it be eternal.
Mā me mitti jīyittha sassatānti có nghĩa là: “Nguyện cho tình bạn của tôi với người bạn không bị tan vỡ, nguyện cho tình bạn này được vĩnh cửu.”
Evaṃ vuttepi seṭṭhibhariyā rodateva.
Even when this was said, the merchant's wife continued to weep.
Dù nói như vậy, vợ của trưởng giả vẫn cứ khóc.
Tasmiṃ khaṇe saṅkhaseṭṭhinā pīḷiyaseṭṭhissa dinno kammantadāso sālādvārena āgacchanto seṭṭhibhariyāya rodanasaddaṃ sutvā sālaṃ pavisitvā attano sāmike disvā pādesu nipatitvā roditvā kanditvā ‘‘kimatthaṃ idhāgatattha, sāmī’’ti pucchi.
At that moment, the hired servant given by Saṅkha, the merchant, to Pīḷiya, the merchant, came through the hall doorway, and hearing the sound of the merchant's wife weeping, entered the hall, saw his master, prostrated himself at his feet, wept and wailed, and asked, "For what purpose have you come here, master?"
Lúc đó, một người nô lệ làm công, do Trưởng giả Saṅkha đã trao cho Trưởng giả Pīḷiya, đi ngang qua cửa sảnh, nghe tiếng khóc của vợ trưởng giả, liền bước vào sảnh, thấy chủ nhân của mình, liền quỳ xuống chân, khóc lóc than vãn và hỏi: “Thưa chủ nhân, vì sao ngài lại đến đây?”
Seṭṭhi sabbaṃ ārocesi.
The merchant reported everything.
Trưởng giả kể lại tất cả.
Kammantadāso ‘‘hotu, sāmi, mā cintayitthā’’ti ubhopi assāsetvā attano gehaṃ netvā gandhodakena nhāpetvā bhojetvā ‘‘sāmikā, vo āgatā’’ti sesadāse sannipātetvā dassetvā katipāhaṃ vītināmetvā sabbe dāse gahetvā rājaṅgaṇaṃ gantvā uparavaṃ akāsi.
The hired servant said, "It is well, master, do not worry," and having comforted both of them, took them to his house, bathed them with perfumed water, fed them, and then gathered the remaining servants, saying, "Your masters have arrived," showed them, spent a few days, then took all the servants, went to the royal courtyard, and made a loud clamor.
Người nô lệ làm công nói: “Thôi được rồi, thưa chủ nhân, đừng lo lắng nữa.” Anh ta an ủi cả hai, đưa họ về nhà, tắm rửa bằng nước thơm, cho ăn, rồi tập hợp những nô lệ còn lại, giới thiệu họ và nói: “Chủ nhân của các ngươi đã về rồi.” Sau vài ngày, anh ta dẫn tất cả nô lệ đến sân vua và kêu gọi.
Rājā pakkosāpetvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi, te sabbaṃ taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.
The king summoned them and asked, "What is this?" They reported the entire matter to the king.
Đức vua cho gọi họ đến và hỏi: “Chuyện gì vậy?” Họ kể lại tất cả sự việc cho đức vua.
Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā ubhopi seṭṭhī pakkosāpetvā saṅkhaseṭṭhiṃ pucchi ‘‘saccaṃ kira tayā mahāseṭṭhi pīḷiyaseṭṭhissa cattālīsakoṭidhanaṃ dinna’’nti?
The king, having heard their words, summoned both merchants and asked Saṅkha, the merchant, "Is it true that you, great merchant, gave forty crores of wealth to Pīḷiya, the merchant?"
Đức vua nghe lời họ nói, cho triệu tập cả hai vị trưởng giả, rồi hỏi Trưởng giả Saṅkha: “Có thật là đại trưởng giả đã trao bốn mươi ức tài sản cho Trưởng giả Pīḷiya không?”
‘‘Āma, mahārāja, mama sahāyassa maṃ takketvā rājagahaṃ āgatassa na kevalaṃ dhanaṃ, sabbaṃ vibhavajātaṃ saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ dve koṭṭhāse katvā samabhāge adāsinti.
"Yes, great king, to my friend who came to Rājagaha trusting me, I gave not only wealth, but all kinds of property, animate and inanimate, divided into two equal shares."
“Thưa Đại vương, đúng vậy. Đối với người bạn của tôi đã đến Rājagaha vì nghĩ đến tôi, không chỉ tài sản mà tất cả tài sản hữu sinh và vô sinh, tôi đã chia thành hai phần và trao cho anh ấy một phần bằng nhau.”
Rājā ‘‘saccameta’’nti pīḷiyaseṭṭhiṃ pucchi.
The king asked Pīḷiya, the merchant, "Is this true?"
Đức vua hỏi Trưởng giả Pīḷiya: “Có thật vậy không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
“Thưa Đại vương, đúng vậy.”
‘‘Tayā panassa taññeva takketvā āgatassa atthi koci sakkāro vā sammāno vā kato’’ti.
"And did you, for him who came trusting you, show any honor or respect?"
“Còn ngươi, đối với người đã đến vì nghĩ đến ngươi, ngươi có làm bất kỳ sự đãi ngộ hay tôn kính nào cho anh ấy không?”
So tuṇhī ahosi.
He remained silent.
Ông ta im lặng.
Api pana te etassa palāpatumbamattaṃ dussante pakkhipāpetvā dāpitaṃ atthīti.
"But did you have even a tumba of husks placed in a cloth and given to him?"
“Hay ngươi đã cho anh ấy dù chỉ là một nắm vỏ trấu được bỏ vào một mảnh vải không?”
Tampi sutvā tuṇhīyeva ahosi.
Hearing that too, he remained silent.
Nghe vậy, ông ta cũng im lặng.
Rājā ‘‘kiṃ kātabba’’nti amaccehi saddhiṃ mantetvā taṃ paribhāsitvā ‘‘gacchatha, pīḷiyaseṭṭhissa ghare sabbaṃ vibhavaṃ saṅkhaseṭṭhissa dethā’’ti āha.
The king consulted with his ministers, rebuked him, and said, "Go, give all the property in Pīḷiya, the merchant's, house to Saṅkha, the merchant."
Đức vua bàn bạc với các quan đại thần: “Phải làm gì đây?” Sau khi khiển trách ông ta, đức vua nói: “Hãy đi, trao tất cả tài sản trong nhà của Trưởng giả Pīḷiya cho Trưởng giả Saṅkha.”
Bodhisatto ‘‘mahārāja, mayhaṃ parasantakena attho natthi, mayā dinnamattameva pana dāpethā’’ti āha.
The Bodhisatta said, "Great king, I have no need for another's property; just have what I gave returned."
Bồ Tát nói: “Thưa Đại vương, tôi không cần tài sản của người khác, xin hãy chỉ trao lại cho tôi những gì tôi đã cho.”
Rājā bodhisattassa santakaṃ dāpesi.
The king had the Bodhisatta's property returned.
Đức vua cho trao lại tài sản của Bồ Tát.
Bodhisatto sabbaṃ attano dinnavibhavaṃ paṭilabhitvā dāsaparivuto rājagahameva gantvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
The Bodhisatta, having recovered all the property he had given, went back to Rājagaha surrounded by servants, established his household, performed deeds of merit such as giving, and passed away according to his kamma.
Bồ Tát nhận lại tất cả tài sản đã cho, cùng với đoàn nô lệ, trở về Rājagaha, ổn định gia đình, thực hành các công đức như bố thí, rồi theo nghiệp mà đi.
Evaṃ yāva pariyosānā tassa suttantassa kathitakāle dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, sammāsambuddho māradhītaro anekasatānipi dibbarūpāni māpetvā palobhanatthāya upasaṅkamantiyo akkhīnipi ummīletvā na olokesi, aho buddhabalaṃ nāma acchariya’’nti.
Thus, at the time of the discourse of that Suttanta, up to its conclusion, the bhikkhus gathered in the Dhamma hall raised a discussion: "Friends, the Perfectly Self-Awakened One did not even open his eyes and look at Māra's daughters, who approached to seduce him, creating hundreds of divine forms; oh, how wondrous is the Buddha's power!"
Khi bài kinh đó được kể cho đến cuối, các Tỳ khưu tập hợp trong Pháp đường đã khởi lên cuộc đàm luận: “Thưa các bạn, Đức Chánh Đẳng Giác, khi các con gái của Ma vương tạo ra hàng trăm hình tướng trời để cám dỗ, Ngài không hề mở mắt nhìn. Thật kỳ diệu thay sức mạnh của chư Phật!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva mayhaṃ sabbāsave khepetvā sabbaññutaṃ sampattassa māradhītānaṃ anolokanaṃ nāma acchariyaṃ, ahañhi pubbe bodhiñāṇaṃ pariyesamāno sakilesakālepi abhisaṅkhataṃ dibbarūpaṃ indriyāni bhinditvā kilesavasena anoloketvāva gantvā mahārajjaṃ pāpuṇi’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, ‘‘Monks, what is the topic of your discussion now?’’ When they replied, ‘‘It is this, venerable sir,’’ he said, ‘‘Monks, it is not at all wonderful that I, having eradicated all defilements and attained omniscience, did not look at Māra’s daughters now. For in the past, when I was seeking Bodhi-knowledge, even when I was still defiled, I broke through the divine form created by them, and without looking at it out of attachment, I went and attained a great kingdom.’’ Having said this, he recounted a past event.
Đức Phật đến, hỏi: “Này các Tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này, thưa Ngài,” Đức Phật nói: “Này các Tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ, khi Ta đã diệt trừ mọi lậu hoặc và đạt được Nhất thiết trí, việc Ta không nhìn các con gái của Ma vương mới là điều kỳ diệu. Xưa kia, khi Ta còn đang tìm cầu Bồ đề trí, dù trong lúc còn phiền não, Ta cũng không nhìn những hình tướng trời được tạo ra đó với tâm phiền não, mà đã đi và đạt được đại vương quyền.” Sau đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bhātikasatassa kaniṭṭho ahosīti sabbaṃ heṭṭhā takkasilājātake vuttanayeneva vitthāretabbaṃ.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was the youngest of a hundred brothers, and all this should be elaborated in the same manner as stated below in the Takkasilā Jātaka.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát là người em út trong số một trăm anh em. Tất cả nên được kể chi tiết theo cách đã nói trong Jātaka Takkasilā ở phần dưới.
Tadā pana takkasilānagaravāsīhi bahinagare sālāyaṃ bodhisattaṃ upasaṅkamitvā yācitvā rajjaṃ paṭicchāpetvā abhiseke kate takkasilānagaravāsino nagaraṃ devanagaraṃ viya, rājabhavanañca indabhavanaṃ viya alaṅkariṃsu.
At that time, the residents of Takkasilā city approached the Bodhisatta in a hall outside the city, entreated him, had him accept the kingship, and after the anointing, the residents of Takkasilā city adorned the city like a city of devas, and the royal palace like the palace of Sakka.
Lúc đó, dân chúng thành Takkasilā đã đến gặp Bồ Tát tại một sảnh đường bên ngoài thành, thỉnh cầu và trao vương quyền cho Ngài. Sau khi Ngài được tấn phong, dân chúng thành Takkasilā trang hoàng thành phố như một thành phố chư thiên, và hoàng cung như cung điện của chư thiên.
Tadā bodhisatto nagaraṃ pavisitvā rājabhavane pāsāde mahātale samussitasetacchattaṃ ratanavarapallaṅkaṃ abhiruyha devarājalīlāya nisīdi, amaccā ca brāhmaṇagahapatikādayo ca khattiyakumārā ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā parivāretvā aṭṭhaṃsu, devaccharāpaṭibhāgā soḷasasahassanāṭakitthiyo naccagītavāditakusalā uttamavilāsasampannā naccagītavāditāni payojesuṃ.
Then the Bodhisatta entered the city, ascended the jeweled royal couch with an uplifted white parasol on the great upper floor of the royal palace, and sat with the grace of a king of devas. Ministers, brahmins, householders, and Khattiya princes, adorned with all ornaments, stood surrounding him. Sixteen thousand dancing women, skilled in dancing, singing, and playing musical instruments, endowed with supreme grace, performed dances, songs, and instrumental music.
Lúc đó, Bồ Tát vào thành, lên ngai vàng quý báu dưới chiếc lọng trắng được dựng cao trên tầng lầu lớn của hoàng cung, ngồi với phong thái của một vị Thiên vương. Các quan đại thần, Bà la môn, gia chủ, và các hoàng tử, tất cả đều trang sức lộng lẫy, vây quanh Ngài. Mười sáu ngàn vũ nữ, xinh đẹp như tiên nữ, giỏi ca múa nhạc, và đầy vẻ duyên dáng tuyệt vời, đã trình diễn ca múa nhạc.
Gītavāditasaddena rājabhavanaṃ meghatthanitapūritā mahāsamuddakucchi viya ekaninnādaṃ ahosi.
With the sound of singing and instrumental music, the royal palace became a single roar, like the belly of the great ocean filled with the thunder of clouds.
Tiếng ca múa nhạc làm cho hoàng cung vang dội như lòng đại dương đầy tiếng sấm sét.
Bodhisatto taṃ attano sirisobhaggaṃ olokayamānova cintesi ‘‘sacāhaṃ tāsaṃ yakkhinīnaṃ abhisaṅkhataṃ dibbarūpaṃ olokessaṃ, jīvitakkhayaṃ patto abhavissaṃ, imaṃ sirisobhaggaṃ na olokessaṃ.
As the Bodhisatta looked at his own glorious splendor, he reflected, ‘‘If I had looked at the divine forms created by those ogresses, I would have met with the destruction of my life and would not have seen this glorious splendor.
Bồ Tát nhìn ngắm sự vinh quang và vẻ đẹp của mình và suy nghĩ: “Nếu ta đã nhìn những hình tướng trời được tạo ra bởi các yakkhinī đó, ta đã mất mạng và sẽ không được nhìn thấy sự vinh quang và vẻ đẹp này.
Paccekabuddhānaṃ pana ovāde ṭhitabhāvena idaṃ mayā sampatta’’nti.
But because I stood firm in the advice of the Paccekabuddhas, this has been attained by me.’’
Nhưng nhờ việc ta giữ vững lời khuyên của các vị Độc Giác Phật, ta đã đạt được điều này.”
Evañca pana cintetvā udānaṃ udānento imaṃ gāthamāha –
Having reflected thus, he uttered this verse as an udāna:
Và khi suy nghĩ như vậy, Ngài đã thốt lên lời cảm hứng này:
Tattha kusalūpadeseti kusalānaṃ upadese, paccekabuddhānaṃ ovādeti attho.
Here, kusalūpadese means in the counsel of the wholesome, which means the advice of the Paccekabuddhas.
Trong đó, kusalūpadese có nghĩa là: trong lời khuyên của những người thiện lành, tức là lời khuyên của các vị Độc Giác Phật.
Dhitiyā daḷhāya cāti daḷhāya dhitiyā ca, thirena abbocchinnanirantaravīriyena cāti attho.
Dhitiyā daḷhāya cā means with firm resolve, which means with strong, unbroken, continuous effort.
Dhitiyā daḷhāya cāti có nghĩa là: nhờ sự kiên định vững chắc, tức là nhờ sự tinh tấn không ngừng, bền bỉ.
Anivattitattā bhayabhīrutāya cāti bhayabhīrutāya anivattitatāya ca.
Anivattitattā bhayabhīrutāya cā means through not turning back from fear and terror.
Anivattitattā bhayabhīrutāya cāti có nghĩa là: nhờ không lùi bước trước nỗi sợ hãi.
Tattha bhayanti cittutrāsamattaṃ parittabhayaṃ.
Here, bhaya refers to mere mental agitation, a slight fear.
Trong đó, bhaya là một nỗi sợ hãi nhỏ, chỉ là sự hoảng sợ trong tâm.
Bhīrutāti sarīrakampanappattaṃ mahābhayaṃ.
Bhīrutā refers to great fear, reaching the point of bodily trembling.
Bhīrutā là một nỗi sợ hãi lớn, đến mức làm thân run rẩy.
Idaṃ ubhayampi mahāsattassa ‘‘yakkhiniyo nāmetā manussakhādikā’’ti bheravārammaṇaṃ disvāpi nāhosi.
Neither of these occurred to the Great Being even when he saw the terrifying object, thinking, ‘‘These are ogresses, man-eaters.’’
Cả hai điều này đều không xảy ra với Đại Bồ Tát, dù Ngài đã thấy đối tượng đáng sợ là “những nữ quỷ này là những kẻ ăn thịt người.”
Tenāha ‘‘anivattitattā bhayabhīrutāya cā’’ti.
Therefore, it is said, anivattitattā bhayabhīrutāya cā.
Vì vậy, Ngài nói: “Anivattitattā bhayabhīrutāya cā.”
Bhayabhīrutāya abhāveneva bheravārammaṇaṃ disvāpi anivattanabhāvenāti attho.
It means that due to the absence of fear and terror, there was no turning back even when seeing a terrifying object.
Có nghĩa là: nhờ không có nỗi sợ hãi, nên dù thấy đối tượng đáng sợ cũng không lùi bước.
Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhaseti yakkhakantāre tāsaṃ rakkhasīnaṃ vasaṃ na agamimha.
Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhase means we did not fall under the power of those ogresses in the ogress-wilderness.
Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhaseti có nghĩa là: chúng ta đã không rơi vào quyền lực của những nữ quỷ đó trong rừng yakkhakantāra.
Yasmā amhākaṃ kusalūpadese dhiti ca daḷhā ahosi, bhayabhīrutābhāvena ca anivattanasabhāvā ahumhā, tasmā rakkhasīnaṃ vasaṃ na agamimhāti vuttaṃ hoti.
It is said that because our resolve in wholesome counsel was firm, and because we were of a nature not to turn back due to the absence of fear and terror, we did not fall under the power of the ogresses.
Có nghĩa là: vì sự kiên định của chúng ta trong lời khuyên thiện lành là vững chắc, và chúng ta không lùi bước do không có nỗi sợ hãi, nên chúng ta đã không rơi vào quyền lực của các nữ quỷ.
Sa sotthibhāvo mahatā bhayena meti so mayhaṃ ayaṃ ajja mahatā bhayena rakkhasīnaṃ santikā pattabbena dukkhadomanassena sotthibhāvo khemabhāvo pītisomanassabhāvoyeva jātoti.
Sa sotthibhāvo mahatā bhayena me means that safety, that state of security, that state of joy and happiness, has arisen for me today from the great danger, the suffering and sorrow that would have been encountered from the ogresses.
Sa sotthibhāvo mahatā bhayena meti có nghĩa là: sự an toàn này của tôi, sự bình an, sự vui mừng, sự hoan hỷ, đã đến với tôi ngày hôm nay, thoát khỏi nỗi sợ hãi lớn lao và khổ đau mà đáng lẽ phải gánh chịu từ các nữ quỷ.
Khemaṃ yahinti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Jetavana, spoke this, beginning with " Khemaṃ yahiṃ," concerning a certain bhikkhu.
Khemaṃ yahinti Đức Phật đã kể câu chuyện này khi ngự tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu nào đó.
So hi bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā paccantaṃ gantvā ekaṃ gāmakaṃ upanissāya araññasenāsane vassaṃ upagañchi.
That bhikkhu, having received a meditation subject from the Teacher, went to the border region and took up residence for the Rains in a forest dwelling near a certain village.
Vị tỳ khưu ấy đã nhận đề mục thiền từ Đức Bổn Sư, đi đến vùng biên địa, nương tựa một ngôi làng nhỏ và an cư mùa mưa tại một trú xứ rừng.
Tassa paṭhamamāseyeva piṇḍāya paviṭṭhassa paṇṇasālā jhāyittha.
In his very first month, while he was on his alms round, his leaf-hut burned down.
Ngay trong tháng đầu tiên của vị ấy, khi vị ấy đi khất thực, tịnh xá lá của vị ấy đã bị cháy.
So vasanaṭṭhānābhāvena kilamanto upaṭṭhākānaṃ ācikkhi.
Suffering from the lack of a dwelling place, he informed his supporters.
Vì không có chỗ ở, vị ấy đã mệt mỏi và kể cho các tín chủ hộ độ nghe.
Te ‘‘hotu, bhante, paṇṇasālaṃ karissāma, kasāma tāva, vapāma tāvā’’tiādīni vadantā temāsaṃ vītināmesuṃ.
They, saying things like, "Very well, Venerable Sir, we will make a leaf-hut; let us plow first, let us sow first," spent the three months.
Họ đã nói những lời như “Bạch Đại đức, được rồi, chúng con sẽ làm tịnh xá lá, chúng con hãy cày trước, hãy gieo hạt trước” và đã trải qua ba tháng.
So senāsanasappāyābhāvena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpetuṃ nāsakkhi.
Due to the unsuitability of his dwelling, he was unable to bring his meditation subject to fruition.
Vì không có trú xứ thích hợp, vị ấy không thể đưa đề mục thiền đến chỗ thành tựu.
So nimittamattampi anuppādetvā vutthavasso jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Without even producing a sign, he completed the Rains retreat, went to Jetavana, paid homage to the Teacher, and sat down to one side.
Vì thế, vị ấy đã không đạt được dù chỉ là một tướng (nimitta), sau khi an cư mùa mưa xong, vị ấy đã đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi sang một bên.
Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kiṃ nu kho te, bhikkhu, kammaṭṭhānaṃ sappāyaṃ jāta’’nti pucchi.
The Teacher exchanged greetings with him and asked, "Well, bhikkhu, has your meditation subject become suitable?"
Đức Bổn Sư đã nói lời chào hỏi với vị ấy và hỏi: “Này tỳ khưu, đề mục thiền có thích hợp với con không?”
So ādito paṭṭhāya asappāyabhāvaṃ kathesi.
He recounted the unsuitability from the beginning.
Vị ấy đã kể về sự không thích hợp từ lúc ban đầu.
Satthā ‘‘pubbe kho, bhikkhu, tiracchānāpi attano sappāyāsappāyaṃ ñatvā sappāyakāle vasitvā asappāyakāle vasanaṭṭhānaṃ pahāya aññattha agamaṃsu, tvaṃ kasmā attano sappāyāsappāyaṃ na aññāsī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher, saying, "Formerly, bhikkhu, even animals, knowing what was suitable and unsuitable for them, dwelt in suitable times and, abandoning their dwelling in unsuitable times, went elsewhere; why did you not know what was suitable and unsuitable for you?" and being implored by him, related a past event.
Đức Bổn Sư nói: "Này Tỳ-khưu, ngay cả loài súc sanh trước kia cũng biết nơi thích hợp và không thích hợp cho mình, sau khi ở nơi thích hợp vào thời điểm thích hợp, chúng đã rời bỏ nơi không thích hợp để đi đến nơi khác. Tại sao con lại không biết nơi thích hợp và không thích hợp cho mình?" Sau khi nói vậy, Ngài đã thuật lại câu chuyện quá khứ theo lời thỉnh cầu của vị Tỳ-khưu ấy.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā viññutaṃ patvā sobhaggappatto sakuṇarājā hutvā ekasmiṃ araññāyatane jātassaratīre sākhāviṭapasampannaṃ bahalapattapalāsaṃ mahārukkhaṃ upanissāya saparivāro vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a bird, attained understanding, and became a king of birds, dwelling with his retinue near a great tree abundant with branches and thick foliage, on the bank of a lake in a certain forest.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sanh làm loài chim, đạt đến sự hiểu biết, trở thành vua chim có vẻ đẹp xuất chúng. Ngài cùng quyến thuộc sống nương tựa vào một cây cổ thụ lớn có nhiều cành nhánh và lá sum suê, bên bờ hồ Jātassara trong một khu rừng.
Bahū sakuṇā tassa rukkhassa udakamatthake patthaṭasākhāsu vasantā sarīravaḷañjaṃ udake pātenti.
Many birds, dwelling on the branches of that tree that spread over the water, dropped their excrement into the water.
Nhiều loài chim trú ngụ trên những cành cây vươn ra mặt nước của cây đó, thường thải phân xuống hồ.
Tasmiñca jātassare caṇḍo nāgarājā vasati.
In that lake, a fierce nāga king resided.
Trong hồ Jātassara ấy, có một vị vua rắn Nāga hung dữ trú ngụ.
Tassa etadahosi ‘‘ime sakuṇā mayhaṃ nivāse jātassare sarīravaḷañjaṃ pātenti, yaṃnūnāhaṃ udakato aggiṃ uṭṭhāpetvā rukkhaṃ jhāpetvā ete palāpeyya’’nti.
It occurred to him, "These birds drop their excrement into the lake, my dwelling place; why don't I raise fire from the water, burn the tree, and drive them away?"
Nó nghĩ: "Những con chim này thải phân xuống hồ Jātassara là nơi ở của ta. Hay là ta nên làm lửa bốc lên từ nước, đốt cháy cây này để xua đuổi chúng đi?"
So kuddhamānaso rattibhāge sabbesaṃ sakuṇānaṃ sannipatitvā rukkhasākhāsu nipannakāle paṭhamaṃ tāva uddhanāropitaṃ viya udakaṃ pakkudhāpetvā dutiyavāre dhūmaṃ uṭṭhāpetvā tatiyavāre tālakkhandhappamāṇaṃ jālaṃ uṭṭhāpesi.
So, with an angry mind, in the night, when all the birds had gathered and were resting on the tree branches, he first caused the water to boil as if it were in a pot, then in the second instance, he raised smoke, and in the third instance, he raised a flame the size of a palm trunk.
Với tâm sân hận, vào ban đêm, khi tất cả chim đã tụ tập và đậu trên cành cây, trước tiên nó làm nước sủi bọt như thể đang đun sôi, lần thứ hai làm khói bốc lên, và lần thứ ba làm ngọn lửa bùng lên lớn bằng thân cây thốt nốt.
Bodhisatto udakato jālaṃ uṭṭhahamānaṃ disvā ‘‘bho, sakuṇā, agginā ādittaṃ nāma udakena nibbāpenti, idāni pana udakameva ādittaṃ.
The Bodhisatta, seeing the flame rising from the water, said, "Oh, birds, fire is extinguished by water, but now the water itself is on fire.
Bồ-tát nhìn thấy ngọn lửa bốc lên từ nước và nói: "Này các chim, lửa cháy thì dùng nước để dập tắt, nhưng bây giờ chính nước lại bốc cháy.
Na sakkā amhehi idha vasituṃ, aññattha gamissāmā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
We cannot dwell here; we will go elsewhere," and spoke this verse:
Chúng ta không thể ở đây được nữa, chúng ta sẽ đi nơi khác." Sau khi nói vậy, Ngài đã đọc bài kệ này:
Tattha khemaṃ yahiṃ tattha arī udīritoti yasmiṃ udakapiṭṭhe khemabhāvo nibbhayabhāvo, tasmiṃ attapaccatthiko sapatto uṭṭhito.
Therein, khemaṃ yahiṃ tattha arī udīrito means, on which surface of the water there is safety, fearlessness, there an enemy, an adversary, has arisen.
Trong đó, khemaṃ yahiṃ tattha arī udīrito có nghĩa là: nơi nào mặt nước là nơi an toàn, không sợ hãi, thì ở đó kẻ thù, đối thủ đã trỗi dậy.
Dakassāti udakassa.
Dakassā means of the water.
Dakassā là nước.
Ghatāsanoti aggi.
Ghatāsano means fire.
Ghatāsano là lửa.
So hi ghataṃ asnāti, tasmā ‘‘ghatāsano’’ti vuccati.
For it consumes ghee, therefore it is called "ghatāsana."
Vì nó ăn bơ (ghata), nên được gọi là "ghatāsano".
Na ajja vāsoti ajja no vāso natthi.
Na ajja vāso means today there is no dwelling for us.
Na ajja vāso có nghĩa là hôm nay chúng ta không có chỗ ở.
Mahiyā mahīruheti mahiruho vuccati rukkho, tasmiṃ imissā mahiyā jāte rukkheti attho.
Mahiyā mahīruhe means mahīruha is called a tree; on that tree born of this earth, is the meaning.
Mahiyā mahīruhe có nghĩa là mahīruha được gọi là cây, tức là trên cây mọc trên đất này.
Disā bhajavhoti disā bhajatha gacchatha.
Disā bhajavho means go, flee in all directions.
Disā bhajavho có nghĩa là hãy đi về các phương.
Saraṇājja no bhayanti ajja amhākaṃ saraṇato bhayaṃ jātaṃ, paṭisaraṇaṭṭhānato bhayaṃ uppannanti attho.
Saraṇājja no bhayanti means today fear has arisen for us from our refuge; fear has arisen from the place of reliance, is the meaning.
Saraṇājja no bhaya có nghĩa là hôm nay nỗi sợ hãi đã phát sinh từ nơi nương tựa của chúng ta, tức là hiểm nguy đã xuất hiện từ nơi trú ẩn.
Ye saññinoti idaṃ satthā jetavane viharanto saṅkassanagaradvāre attanā saṃkhittena pucchitapañhassa dhammasenāpatino vitthārabyākaraṇaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this (discourse) beginning with ‘Ye saññino’ concerning the detailed explanation by the Dhammasenāpati of a question briefly asked by himself at the gate of Saṅkassa city.
Ye saññino – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc Tôn giả Sāriputta, vị Đại Tướng Pháp, đã giải thích chi tiết câu hỏi mà Ngài đã hỏi một cách vắn tắt tại cổng thành Saṅkassa.
Tatridaṃ atītavatthu – atīte kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti āha…pe… tāpasā jeṭṭhantevāsikassa kathaṃ na gaṇhiṃsu.
Herein is this past story: It is said that in the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, while dying in a forest hermitage, being questioned by his disciples, said, “Neither perception nor non-perception”... The ascetics did not accept the words of the chief disciple.
Câu chuyện quá khứ như sau: Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát khi sắp qua đời trong một khu rừng, được các đệ tử hỏi, Ngài nói: "Không tưởng cũng không phi tưởng"… rồi Ngài tái sanh vào cõi Ābhassara. Các đạo sĩ đã không tin lời vị đệ tử trưởng.
Bodhisatto ābhassarato āgantvā ākāse ṭhatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, coming from the Ābhassara realm, stood in the sky and spoke this verse:
Bồ-tát từ cõi Ābhassara giáng xuống, đứng trên không trung và đọc bài kệ này:
Tattha ye saññinoti ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanalābhino avasese sacittakasatte dasseti.
Herein, ye saññino refers to sentient beings with consciousness, excluding those who have attained the base of neither perception nor non-perception.
Trong đó, ye saññino chỉ những chúng sanh có tâm thức còn lại, ngoại trừ những vị đạt được phi tưởng phi phi tưởng xứ.
Tepi duggatāti tassā samāpattiyā alābhato tepi duggatā nāma.
Tepi duggatā means that they are also in a bad state due to not having attained that meditative attainment.
Tepi duggatā có nghĩa là những vị ấy cũng khổ vì không đạt được định ấy.
Yepi asaññinoti asaññabhave nibbatte acittakasatte dasseti.
Yepi asaññino refers to non-percipient beings born in the asaññī realm, without consciousness.
Yepi asaññino chỉ những chúng sanh vô tâm tái sanh trong cõi vô tưởng.
Tepi duggatāti tepi imissāyeva samāpattiyā alābhato duggatāyeva nāma.
Tepi duggatā means that they too are in a bad state due to not having attained this very meditative attainment.
Tepi duggatā có nghĩa là những vị ấy cũng khổ vì không đạt được định ấy.
Etaṃ ubhayaṃ vivajjayāti etaṃ ubhayampi saññibhavañca asaññibhavañca vivajjaya pajahāti antevāsikaṃ ovadati.
Etaṃ ubhayaṃ vivajjayā means, “Shun, abandon both of these, the realm of perception and the realm of non-perception,” thus advising the disciple.
Etaṃ ubhayaṃ vivajjayā có nghĩa là hãy tránh cả hai điều này, tức là hãy từ bỏ cả cõi hữu tưởng và cõi vô tưởng, Ngài khuyên bảo các đệ tử.
Taṃ samāpattisukhaṃ anaṅgaṇanti taṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpattilābhino santaṭṭhena ‘‘sukha’’nti saṅkhaṃ gataṃ jhānasukhaṃ anaṅgaṇaṃ niddosaṃ balavacittekaggatāsabhāvenapi taṃ anaṅgaṇaṃ nāma jātaṃ.
Taṃ samāpattisukhaṃ anaṅgaṇa means that jhānic happiness, which is considered “happiness” because it is present for those who have attained the neither perception nor non-perception meditative attainment, is also called anaṅgaṇa (stainless) due to its nature of strong one-pointedness of mind, free from blemish.
Taṃ samāpattisukhaṃ anaṅgaṇa có nghĩa là lạc định ấy, tức là lạc thiền đã đạt được bởi những vị đạt được phi tưởng phi phi tưởng xứ, được gọi là "lạc" (sukha) vì trạng thái an tịnh, và nó cũng được gọi là "không cấu uế" (anaṅgaṇa) vì trạng thái nhất tâm mạnh mẽ, không lỗi lầm.
Candābhanti idaṃ satthā jetavane viharanto saṅkassanagaradvāre therasseva pañhabyākaraṇaṃ ārabbha kathesi.
Candābha – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this concerning the elder’s explanation of the question at the gate of Saṅkassa city.
Candābha – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến việc Tôn giả Sāriputta đã giải thích câu hỏi tại cổng thành Saṅkassa.
Atīte kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito ‘‘candābhaṃ sūriyābha’’nti vatvā ābhassare nibbatto.
It is said that in the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, while dying in a forest hermitage, being questioned by his disciples, said, “Moon-like radiance, sun-like radiance,” and was reborn in the Ābhassara realm.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát khi sắp qua đời trong một khu rừng, được các đệ tử hỏi, Ngài nói: "Ánh trăng, ánh mặt trời," rồi Ngài tái sanh vào cõi Ābhassara.
Tāpasā jeṭṭhantevāsikassa na saddahiṃsu.
The ascetics did not believe the chief disciple.
Các đạo sĩ đã không tin lời vị đệ tử trưởng.
Bodhisatto ābhassarato āgantvā ākāse ṭhito imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, coming from the Ābhassara realm, stood in the sky and spoke this verse:
Bồ-tát từ cõi Ābhassara giáng xuống, đứng trên không trung và đọc bài kệ này:
Tattha candābhanti odātakasiṇaṃ dasseti.
Herein, candābha refers to the white kasiṇa.
Trong đó, candābha chỉ biến xứ trắng (odāta kasiṇa).
Sūriyābhanti pītakasiṇaṃ.
Sūriyābha refers to the yellow kasiṇa.
Sūriyābha chỉ biến xứ vàng (pīta kasiṇa).
Yodha paññāya gādhatīti yo puggalo idha sattaloke idaṃ kasiṇadvayaṃ paññāya gādhati, ārammaṇaṃ katvā anupavisati, tattheva patiṭṭhahati.
Yodha paññāya gādhatī means, “What person here in the world of beings penetrates these two kasiṇas with wisdom, making them an object, and establishes himself therein.”
Yodha paññāya gādhatī có nghĩa là người nào ở đời này dùng tuệ quán sâu sắc hai biến xứ này, lấy chúng làm đối tượng và an trú trong đó.
Atha vā candābhaṃ sūriyābhañca, yodha paññāya gādhatīti yattakaṃ ṭhānaṃ candābhā ca sūriyābhā ca patthaṭā, tatthake ṭhāne paṭibhāgakasiṇaṃ vaḍḍhetvā taṃ ārammaṇaṃ katvā jhānaṃ nibbattento ubhayampetaṃ ābhaṃ paññāya gādhati nāma.
Alternatively, candābhaṃ sūriyābhañca, yodha paññāya gādhatī means that by expanding the counter-sign kasiṇa in the area where the moon-like and sun-like radiance are spread, and generating jhāna with that as the object, one penetrates both of these radiances with wisdom.
Hoặc, candābhaṃ sūriyābhañca, yodha paññāya gādhatī có nghĩa là người nào mở rộng biến xứ đối tượng đến mức độ mà ánh trăng và ánh mặt trời chiếu rọi, lấy đó làm đối tượng để phát triển thiền định, thì người ấy được gọi là dùng tuệ quán sâu sắc cả hai ánh sáng này.
Tasmā ayampettha atthoyeva.
Therefore, this meaning is also present here.
Do đó, đây cũng là ý nghĩa ở đây.
Avitakkena jhānena, hoti ābhassarūpagoti so puggalo tathā katvā paṭiladdhena dutiyena jhānena ābhassarabrahmalokūpago hotīti.
Avitakkena jhānena, hoti ābhassarūpago means that having done so, that person attains the Ābhassara Brahma world through the second jhāna that has been gained.
Avitakkena jhānena, hoti ābhassarūpago có nghĩa là người ấy, sau khi làm như vậy, với thiền thứ hai đã đạt được, sẽ tái sanh vào cõi Phạm thiên Ābhassara.
Yaṃ laddhaṃ tena tuṭṭhabbanti idaṃ satthā jetavane viharanto thullanandaṃ bhikkhuniṃ ārabbha kathesi.
Yaṃ laddhaṃ tena tuṭṭhabba – The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this concerning the bhikkhunī Thullanandā.
Yaṃ laddhaṃ tena tuṭṭhabba – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến Tỳ-khưu-ni Thullanandā.
Sāvatthiyañhi aññataro upāsako bhikkhunisaṅghaṃ lasuṇena pavāretvā khettapālaṃ āṇāpesi ‘‘sace bhikkhuniyo āgacchanti, ekekāya bhikkhuniyā dve tayo bhaṇḍike dehī’’ti.
In Sāvatthī, a certain lay follower, having invited the Bhikkhunī Saṅgha with garlic, instructed his field-guardian: "If bhikkhunīs come, give two or three bundles to each bhikkhunī."
Tại Sāvatthī, một vị cận sự nam đã cúng dường tỏi cho Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni và ra lệnh cho người giữ ruộng: "Nếu các Tỳ-khưu-ni đến, hãy cho mỗi vị hai ba bó tỏi."
Tato paṭṭhāya bhikkhuniyo tassa gehampi khettampi lasuṇatthāya gacchanti.
From then on, the bhikkhunīs would go to his house and his field for garlic.
Từ đó trở đi, các Tỳ-khưu-ni thường đến nhà và ruộng của vị ấy để lấy tỏi.
Athekasmiṃ ussavadivase tassa gehe lasuṇaṃ parikkhayaṃ agamāsi.
Then, on a certain festival day, the garlic in his house ran out.
Vào một ngày lễ hội, tỏi trong nhà vị ấy đã cạn kiệt.
Thullanandā bhikkhunī saparivārā gehaṃ gantvā ‘‘lasuṇenāvuso attho’’ti vatvā ‘‘natthayye, yathābhataṃ lasuṇaṃ parikkhīṇaṃ, khettaṃ gacchathā’’ti vuttā khettaṃ gantvā na mattaṃ jānitvā lasuṇaṃ āharāpesi.
The bhikkhunī Thullanandā, with her retinue, went to the house and said, "Friend, we need garlic." When told, "There is none, venerable one; the brought-in garlic is exhausted; go to the field," she went to the field and, not knowing the limit, had garlic brought.
Tỳ-khưu-ni Thullanandā cùng quyến thuộc đến nhà, nói: "Này hiền giả, chúng tôi cần tỏi." Khi được trả lời: "Bạch Ni sư, không có. Tỏi đã được mang đi hết rồi, xin Ni sư hãy đến ruộng," Ni sư đã đến ruộng và lấy tỏi mà không biết chừng mực.
Khettapālo ujjhāyi ‘‘kathañhi nāma bhikkhuniyo na mattaṃ jānitvā lasuṇaṃ harāpessantī’’ti?
The field-guardian complained, "How can bhikkhunīs have garlic taken without knowing the limit?"
Người giữ ruộng phàn nàn: "Tại sao các Tỳ-khưu-ni lại lấy tỏi mà không biết chừng mực như vậy?"
Tassa kathaṃ sutvā yā tā bhikkhuniyo appicchā, tāpi, tāsaṃ sutvā bhikkhūpi, ujjhāyiṃsu.
Hearing his words, those bhikkhunīs who were of few desires, and also the bhikkhus who heard from them, complained.
Nghe lời phàn nàn của người ấy, những Tỳ-khưu-ni thiểu dục cũng phàn nàn, và nghe lời các Tỳ-khưu-ni ấy, các Tỳ-khưu cũng phàn nàn.
Ujjhāyitvā ca pana bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ.
Having complained, they reported the matter to the Blessed One.
Sau khi phàn nàn, họ đã trình bày sự việc này lên Đức Thế Tôn.
Bhagavā thullanandaṃ bhikkhaniṃ garahitvā ‘‘bhikkhave, mahiccho puggalo nāma vijātamātuyāpi appiyo hoti amanāpo, appasanne pasādetuṃ, pasannānaṃ vā bhiyyosomattāya pasādaṃ janetuṃ, anuppannaṃ vā lābhaṃ uppādetuṃ, uppannaṃ vā pana lābhaṃ thiraṃ kātuṃ na sakkoti.
The Blessed One, having rebuked the bhikkhunī Thullanandā, said, "Bhikkhus, a person of great desires is disliked and displeasing even to his own mother; he is unable to inspire faith in those who are not faithful, or to increase the faith of those who are faithful, or to generate unarisen gain, or to make arisen gain firm.
Đức Thế Tôn, sau khi khiển trách Tỳ-khưu-ni Thullanandā, nói: "Này các Tỳ-khưu, một người có nhiều dục vọng thì không được yêu mến, không vừa lòng ngay cả với mẹ đã sinh ra mình. Người ấy không thể làm cho những người không hoan hỷ trở nên hoan hỷ, hoặc làm cho sự hoan hỷ của những người đã hoan hỷ tăng thêm, hoặc tạo ra lợi lộc chưa có, hoặc giữ vững lợi lộc đã có."
Appiccho pana puggalo appasanne pasādetuṃ, pasannānaṃ vā bhiyyosomattāya pasādaṃ janetuṃ, anuppannaṃ vā lābhaṃ uppādetuṃ, uppannaṃ vā pana lābhaṃ thiraṃ kātuṃ sakkotī’’tiādinā nayena bhikkhūnaṃ tadanucchavikaṃ dhammaṃ kathetvā ‘‘na, bhikkhave, thullanandā idāneva mahicchā, pubbepi mahicchāyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
But a person of few desires is able to inspire faith in those who are not faithful, or to increase the faith of those who are faithful, or to generate unarisen gain, or to make arisen gain firm." Having thus taught the Dhamma suitable for the bhikkhus, he said, "Bhikkhus, Thullanandā is not only greatly desirous now, but she was also greatly desirous in the past," and he recounted a past event.
"Nhưng một người ít dục vọng thì có thể làm cho những người không hoan hỷ trở nên hoan hỷ, hoặc làm cho sự hoan hỷ của những người đã hoan hỷ tăng thêm, hoặc tạo ra lợi lộc chưa có, hoặc giữ vững lợi lộc đã có." Sau khi thuyết pháp phù hợp cho các Tỳ-khưu theo cách này, Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, Thullanandā không phải chỉ bây giờ mới có nhiều dục vọng, mà trước kia cũng đã có nhiều dục vọng rồi," và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ brāhmaṇakule nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a certain brahmin family.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn.
Tassa vayappattassa samānajātikā kulā pajāpatiṃ āhariṃsu.
When he reached maturity, they brought him a wife from a family of equal status.
Khi Ngài đến tuổi trưởng thành, các gia đình cùng đẳng cấp đã cưới vợ cho Ngài.
Tassā nandā nandāvatī sundarīnandāti tisso dhītaro ahesuṃ.
She had three daughters: Nandā, Nandāvatī, and Sundarīnandā.
Vợ Ngài có ba cô con gái tên là Nandā, Nandāvatī và Sundarīnandā.
Tāsu patikulaṃ agatāsuyeva bodhisatto kālaṃ katvā suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatti, jātissarañāṇañcassa uppajji.
After they had gone to their husbands' families, the Bodhisatta passed away and was reborn in the form of a golden goose, and the knowledge of past lives arose in him.
Sau khi các cô con gái đã về nhà chồng, Bồ-tát qua đời và tái sinh làm một con thiên nga vàng, và Ngài có được trí nhớ các kiếp trước (jātissarañāṇa).
So vayappatto suvaṇṇasañchannaṃ sobhaggappattaṃ mahantaṃ attabhāvaṃ disvā ‘‘kuto nu kho cavitvā ahaṃ idhūpapanno’’ti āvajjento ‘‘manussalokato’’ti ñatvā puna ‘‘kathaṃ nu kho me brāhmaṇī ca dhītaro ca jīvantī’’ti upadhārento ‘‘paresaṃ bhatiṃ katvā kicchena jīvantī’’ti ñatvā cintesi ‘‘mayhaṃ sarīre sovaṇṇamayāni pattāni koṭṭanaghaṭṭanakhamāni, ito tāsaṃ ekekaṃ pattaṃ dassāmi, tena me pajāpati ca dhītaro ca sukhaṃ jīvissantī’’ti.
When he reached maturity, seeing his large body covered with gold and endowed with beauty, he reflected, "From where did I pass away to be reborn here?" Knowing it was "from the human world," he then considered, "How are my brahmin wife and daughters living?" Knowing that "they are living with difficulty by working for others," he thought, "The feathers on my body are golden, capable of being plucked and rubbed; I will give them one feather each, and by that, my wife and daughters will live happily."
Khi trưởng thành, Ngài thấy thân hình to lớn của mình được bao phủ bởi màu vàng óng ánh, đẹp đẽ, Ngài suy nghĩ: "Ta đã từ đâu mà đến đây?" Ngài biết là "từ cõi người." Rồi Ngài lại tự hỏi: "Bà-la-môn-ni và các con gái của ta sống thế nào?" Ngài nhận ra rằng "họ sống rất khó khăn bằng cách làm thuê cho người khác." Ngài nghĩ: "Trên thân ta có những chiếc lông vàng chịu được việc đập và mài. Ta sẽ cho họ mỗi người một chiếc lông, nhờ đó vợ và các con gái của ta sẽ sống sung sướng."
So tattha gantvā piṭṭhivaṃsakoṭiyaṃ nilīyi, brāhmaṇī ca dhītaro ca bodhisattaṃ disvā ‘‘kuto āgatosi, sāmī’’ti pucchiṃsu.
He went there and hid at the end of the ridgepole. The brahmin woman and her daughters saw the Bodhisatta and asked, "Where have you come from, master?"
Ngài bay đến đó và đậu trên đỉnh cây xương sống. Bà-la-môn-ni và các con gái thấy Bồ-tát liền hỏi: "Chồng ơi, chàng từ đâu đến vậy?"
‘‘Ahaṃ tumhākaṃ pitā kālaṃ katvā suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatto tumhe daṭṭhuṃ āgato.
"I am your father, who passed away and was reborn as a golden goose; I have come to see you.
"Ta là cha của các con, sau khi qua đời, ta tái sinh làm thiên nga vàng và đến thăm các con.
Ito paṭṭhāya tumhākaṃ paresaṃ bhatiṃ katvā dukkhajīvikāya jīvanakiccaṃ natthi, ahaṃ vo ekekaṃ pattaṃ dassāmi, taṃ vikkiṇitvā sukhena jīvathā’’ti ekaṃ pattaṃ datvā agamāsi.
From now on, you will not need to live a life of suffering by working for others; I will give you one feather each; sell it and live happily." Having given one feather, he departed.
Từ nay trở đi, các con không cần phải sống khổ sở bằng cách làm thuê cho người khác nữa. Ta sẽ cho mỗi con một chiếc lông, các con hãy bán nó đi mà sống sung sướng." Nói rồi, Ngài cho một chiếc lông và bay đi.
So eteneva niyāmena antarantarā āgantvā ekekaṃ pattaṃ deti, brāhmaṇī ca dhītaro ca aḍḍhā sukhitā ahesuṃ.
In this manner, he came occasionally and gave one feather each, and the brahmin woman and her daughters became rich and happy.
Cứ theo cách này, Ngài thỉnh thoảng lại đến và cho mỗi người một chiếc lông. Bà-la-môn-ni và các con gái trở nên giàu có và sung sướng.
Athekadivasaṃ sā brāhmaṇī dhītaro āmantesi ‘‘ammā, tiracchānānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ.
Then one day, the brahmin woman addressed her daughters, "My dears, the minds of animals are difficult to know.
Một ngày nọ, Bà-la-môn-ni gọi các con gái lại và nói: "Này các con, tâm trí của loài vật rất khó đoán.
Kadāci vo pitā idha nāgaccheyya, idānissa āgatakāle sabbāni pattānipi luñcitvā gaṇhāmā’’ti.
Perhaps your father might not come here again; now, when he comes, let's pluck all his feathers and take them."
Có lẽ cha các con sẽ không đến đây nữa. Bây giờ, khi cha đến, chúng ta hãy nhổ hết tất cả lông của cha mà lấy đi."
Tā ‘‘evaṃ no pitā kilamissatī’’ti na sampaṭicchiṃsu.
They did not agree, saying, "Our father will suffer if we do that."
Các cô con gái không đồng ý, nói: "Cha chúng con sẽ bị đau đớn như vậy."
Brāhmaṇī pana mahicchatāya puna ekadivasaṃ suvaṇṇahaṃsarājassa āgatakāle ‘‘ehi tāva, sāmī’’ti vatvā taṃ attano santikaṃ upagataṃ ubhohi hatthehi gahetvā sabbapattāni luñci.
However, the brahmin woman, out of great desire, one day, when the king of golden geese arrived, said, "Come here, master," and taking him with both hands when he came near her, she plucked all his feathers.
Nhưng Bà-la-môn-ni, vì quá tham lam, một ngày nọ, khi thiên nga vàng chúa đến, bà nói: "Chồng ơi, lại đây một chút," rồi dùng cả hai tay nắm lấy Ngài và nhổ hết tất cả lông.
Tāni pana bodhisattassa ruciṃ vinā balakkārena gahitattā sabbāni bakapattasadisāni ahesuṃ.
And those feathers, because they were taken by force without the Bodhisatta's consent, all became like heron's feathers.
Tuy nhiên, vì bị lấy đi bằng vũ lực mà không có sự đồng ý của Bồ-tát, tất cả những chiếc lông đó đều biến thành màu trắng như lông chim diệc.
Bodhisatto pakkhe pasāretvā gantuṃ nāsakkhi.
The Bodhisatta could not spread his wings and fly.
Bồ-tát không thể dang cánh bay đi được.
Atha naṃ sā mahācāṭiyaṃ pakkhipitvā posesi.
Then she put him in a large pot and nourished him.
Thế là bà ta nhốt Ngài vào một cái chậu lớn và nuôi dưỡng.
Tassa puna uṭṭhahantāni pattāni setāni sampajjiṃsu.
When his feathers grew again, they turned white.
Khi lông của Ngài mọc lại, chúng đều có màu trắng.
So sañjātapatto uppatitvā attano vasanaṭṭhānameva gantvā na puna āgamāsi.
Having grown feathers, he flew up and went to his own dwelling place and did not return again.
Sau khi lông mọc đầy đủ, Ngài bay đi về nơi ở của mình và không bao giờ trở lại nữa.
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, thullanandā idāneva mahicchā, pubbepi mahicchāyeva, mahicchatāya ca pana suvaṇṇamhā parihīnā.
The Teacher, having brought up this past event, said, "Monks, Thullanandā was not greedy only now; she was greedy even in the past, and due to her greed, she lost the gold.
Đức Đạo Sư đã kể lại câu chuyện quá khứ này và nói: "Này các Tỳ-khưu, Thullanandā không phải chỉ bây giờ mới có nhiều dục vọng, mà trước kia cũng đã có nhiều dục vọng rồi. Và vì có nhiều dục vọng mà bà ta đã mất đi vàng.
Idāni pana attano mahicchatāya eva lasuṇamhāpi parihāyissati, tasmā ito paṭṭhāya lasuṇaṃ khādituṃ na labhissati.
Now, due to her own greed, she will even lose garlic; therefore, from now on, she will not be allowed to eat garlic.
Bây giờ, vì dục vọng của mình, bà ta sẽ mất đi cả tỏi, và từ nay trở đi sẽ không được ăn tỏi nữa.
Yathā ca thullanandā, evaṃ taṃ nissāya sesabhikkhuniyopi.
And just as Thullanandā, so too the other bhikkhunīs who rely on her.
Cũng như Thullanandā, các Tỳ-khưu-ni khác nương tựa vào bà ta cũng vậy.
Tasmā bahuṃ labhitvāpi pamāṇameva jānitabbaṃ, appaṃ labhitvā pana yathāladdheneva santoso kātabbo, uttari na patthetabba’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
Therefore, even if much is received, one should know the measure; if little is received, one should be content with what is obtained and not wish for more," and having said this, he uttered this verse:
Vì vậy, dù nhận được nhiều cũng phải biết đủ, còn nếu nhận được ít thì phải biết thỏa mãn với những gì đã nhận được, không nên mong cầu thêm nữa." Nói rồi, Ngài đọc bài kệ này:
Yattheko labhate babbūti idaṃ satthā jetavane viharanto kāṇamātusikkhāpadaṃ (pāci. 230 ādayo) ārabbha kathesi.
Yattheko labhate babbū (Where one obtains a babbū) – The Teacher, while dwelling at Jetavana, related this in connection with the training rule concerning Kāṇamātā.
" Yattheko labhate babbū" (Nơi một người được Babbū) - Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến giới luật Kāṇamātā.
Sāvatthiyañhi kāṇamātā nāma dhītuvasena pākaṭanāmā upāsikā ahosi sotāpannā ariyasāvikā.
In Sāvatthī, there was a female lay follower named Kāṇamātā, whose name was well-known due to her daughter; she was a sotāpanna, a noble disciple.
Tại Sāvatthī, có một nữ cư sĩ tên là Kāṇamātā, nổi tiếng vì con gái của bà, là một vị thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (Sotāpanna).
Sā dhītaraṃ kāṇaṃ aññatarasmiṃ gāmake samānajātikassa purisassa adāsi.
She gave her blind daughter, Kāṇā, to a man of the same caste in a certain village.
Bà đã gả con gái Kāṇā cho một người đàn ông cùng đẳng cấp ở một ngôi làng nọ.
Kāṇā kenacideva karaṇīyena mātu gharaṃ agamāsi.
Kāṇā went to her mother's house for some reason.
Kāṇā đã về nhà mẹ mình vì một lý do nào đó.
Athassā sāmiko katipāhaccayena dūtaṃ pāhesi ‘‘āgacchatu kāṇā, icchāmi kāṇāya āgamana’’nti.
Then, after a few days, her husband sent a messenger, saying, "Let Kāṇā come; I wish for Kāṇā's return."
Sau vài ngày, chồng của cô đã gửi sứ giả đến nói: "Hãy để Kāṇā trở về, tôi muốn Kāṇā trở về."
Kāṇā dūtassa vacanaṃ sutvā ‘‘amma, gamissāmī’’ti mātaraṃ āpucchi.
Kāṇā, hearing the messenger's words, asked her mother, "Mother, I will go."
Kāṇā nghe lời sứ giả liền xin phép mẹ: "Mẹ ơi, con sẽ đi."
Kāṇamātā ‘‘ettakaṃ kālaṃ vasitvā kathaṃ tucchahatthāva gamissasī’’ti pūvaṃ paci.
Kāṇamātā thought, "Having stayed this long, how can you go empty-handed?" and baked cakes.
Kāṇamātā nói: "Con đã ở đây lâu như vậy, sao có thể đi tay không được?" Bà liền nướng bánh.
Tasmiṃyeva khaṇe eko piṇḍacāriko bhikkhu tassā nivesanaṃ agamāsi, upāsikā taṃ nisīdāpetvā pattapūraṃ pūvaṃ dāpesi.
At that very moment, a bhikkhu on alms-round came to her house; the lay follower seated him and offered him a bowlful of cakes.
Ngay lúc đó, một Tỳ-khưu khất thực đến nhà bà. Nữ cư sĩ mời Ngài ngồi và cúng dường một bát bánh đầy.
So bhikkhu nikkhamitvā aññassa ācikkhi, tassapi tatheva dāpesi.
That bhikkhu, having left, told another, and to him too, she gave the same.
Vị Tỳ-khưu đó ra đi và kể cho một vị khác, và bà cũng cúng dường vị đó như vậy.
Sopi nikkhamitvā aññassa ācikkhi, tassapi tathevāti evaṃ catunnaṃ janānaṃ dāpesi.
He too, having left, told another, and to him too, the same; thus, she gave to four people.
Vị đó cũng ra đi và kể cho một vị khác, và bà cũng cúng dường vị đó như vậy. Cứ thế, bà đã cúng dường cho bốn vị.
Yathāpaṭiyattaṃ pūvaṃ parikkhayaṃ agamāsi, kāṇāya gamanaṃ na sampajji.
The prepared cakes were exhausted, and Kāṇā's departure did not happen.
Tất cả bánh đã chuẩn bị đều hết, và Kāṇā không thể đi được.
Athassā sāmiko dutiyampi, tatiyampi dūtaṃ pāhesi.
Then her husband sent a messenger a second time, and a third time.
Thế là chồng cô lại gửi sứ giả lần thứ hai, rồi lần thứ ba.
Tatiyaṃ pāhento ca ‘‘sace kāṇā nāgacchissati, ahaṃ aññaṃ pajāpatiṃ ānessāmī’’ti pāhesi.
When sending the third time, he sent word, "If Kāṇā does not come, I will bring another wife."
Khi gửi lần thứ ba, anh ta nói: "Nếu Kāṇā không trở về, tôi sẽ lấy vợ khác."
Tayopi vāre teneva upāyena gamanaṃ na sampajji, kāṇāya sāmiko aññaṃ pajāpatiṃ ānesi.
On all three occasions, her departure did not happen by the same means, and Kāṇā's husband brought another wife.
Cả ba lần, cô đều không thể đi được theo cách đó, và chồng Kāṇā đã lấy vợ khác.
Kāṇā taṃ pavattiṃ sutvā rodamānā aṭṭhāsi.
Kāṇā, hearing that news, stood weeping.
Kāṇā nghe tin đó liền đứng khóc.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya kāṇamātāya nivesanaṃ gantvā paññattāsane nisīditvā kāṇamātaraṃ pucchi ‘‘kissāyaṃ kāṇā rodatī’’ti?
The Teacher, knowing that reason, dressed in the forenoon, took his bowl and robe, went to Kāṇamātā's house, sat on the seat prepared for him, and asked Kāṇamātā, "Why is Kāṇā weeping?"
Đức Đạo Sư biết chuyện đó, vào buổi sáng, Ngài đắp y, mang bát và y, đến nhà Kāṇamātā, ngồi xuống chỗ đã được sắp sẵn và hỏi Kāṇamātā: "Tại sao Kāṇā lại khóc?"
‘‘Iminā nāma kāraṇenā’’ti ca sutvā kāṇamātaraṃ samassāsetvā dhammiṃ kathaṃ kathetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ agamāsi.
And having heard, "For this reason," he consoled Kāṇamātā, delivered a discourse, rose from his seat, and went to the monastery.
Sau khi nghe "vì lý do này," Ngài an ủi Kāṇamātā, thuyết pháp, rồi đứng dậy rời chỗ ngồi và đi về Tịnh xá.
Atha tesaṃ catunnaṃ bhikkhūnaṃ tayo vāre yathāpaṭiyattapūvaṃ gahetvā kāṇāya gamanassa upacchinnabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
Then, the fact that Kāṇā's departure was prevented on three occasions by those four bhikkhus taking the prepared cakes became known in the assembly of bhikkhus.
Sau đó, việc bốn vị Tỳ-khưu đã lấy hết bánh đã chuẩn bị ba lần, làm gián đoạn chuyến đi của Kāṇā, đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, catūhi nāma bhikkhūhi tayo vāre kāṇamātāya pakkapūvaṃ khāditvā kāṇāya gamanantarāyaṃ katvā sāmikena pariccattaṃ dhītaraṃ nissāya mahāupāsikāya domanassaṃ uppādita’’nti.
Then one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, four bhikkhus, after eating the blind woman's cakes three times and obstructing her journey, caused distress to the great female lay follower on account of her daughter who had been abandoned by her husband."
Một ngày nọ, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: "Này chư Hiền, bốn vị Tỳ-khưu đã ăn bánh của Kāṇamātā ba lần, làm gián đoạn chuyến đi của Kāṇā và khiến cô bị chồng bỏ, gây ra sự đau khổ lớn cho nữ cư sĩ vĩ đại."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva te cattāro bhikkhū kāṇamātāya santakaṃ khāditvā tassā domanassaṃ uppādesuṃ, pubbepi uppādesuṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and, asking, "Bhikkhus, what discussion are you engaged in now?", and when told, "This one," he said, "Bhikkhus, it is not only now that those four bhikkhus ate the blind woman's property and caused her distress; they caused it in the past too," and he recounted a past event.
Đức Đạo Sư đến và hỏi: "Này các Tỳ-khưu, bây giờ các con đang tụ họp để nói chuyện gì?" Khi được trả lời "chuyện này," Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ bốn vị Tỳ-khưu đó mới ăn của Kāṇamātā và gây ra sự đau khổ cho bà ta, mà trước kia họ cũng đã gây ra như vậy rồi," và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pāsāṇakoṭṭakakule nibbattitvā vayappatto pariyodātasippo ahosi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a stone-mason's family and, having reached maturity, became perfectly skilled.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào một gia đình thợ đục đá và khi trưởng thành, Ngài trở thành một người thợ lành nghề.
Kāsiraṭṭhe ekasmiṃ nigame eko mahāvibhavo seṭṭhi ahosi, tassa nidhānagatāyeva cattālīsa hiraññakoṭiyo ahesuṃ.
In a certain village in the Kāsī kingdom, there was a very wealthy merchant; he had forty crores of gold coins stored away.
Ở một ngôi làng thuộc xứ Kāsī, có một vị trưởng giả rất giàu có, có bốn mươi triệu đồng tiền vàng được cất giữ trong kho.
Athassa bhariyā kālaṃ katvā dhanasinehena gantvā dhanapiṭṭhiyaṃ mūsikā hutvā nibbatti.
Then his wife passed away and, due to attachment to wealth, was reborn as a mouse on top of the treasure.
Sau đó, vợ ông qua đời, vì lòng tham tiền bạc mà bà tái sinh thành một con chuột trên đống tiền đó.
Evaṃ anukkamena sabbampi taṃ kulaṃ abbhatthaṃ agamāsi, vaṃso upacchijji.
Thus, gradually, that entire family came to ruin, and the lineage was cut off.
Cứ thế, dần dần cả gia đình đó suy tàn, dòng dõi bị cắt đứt.
So gāmopi chaḍḍito apaṇṇattikabhāvaṃ agamāsi.
That village too became abandoned and desolate.
Ngôi làng đó cũng bị bỏ hoang và trở thành nơi không người ở.
Tadā bodhisatto tasmiṃ purāṇagāmaṭṭhāne pāsāṇe uppāṭetvā koṭṭeti.
At that time, the Bodhisatta used to extract and cut stones in that old village site.
Lúc đó, Bồ-tát đang đục và mài đá ở khu làng cũ đó.
Atha sā mūsikā gocarāya caramānā bodhisattaṃ punappunaṃ passantī uppannasinehā hutvā cintesi ‘‘mayhaṃ dhanaṃ bahu nikkāraṇena nassissati, iminā saddhiṃ ekato hutvā idaṃ dhanaṃ datvā maṃsaṃ vikkiṇāpetvā khādissāmī’’ti.
Then, as that mouse was foraging, seeing the Bodhisatta again and again, she became affectionate and thought, "My wealth will be lost for no reason; I will join with him, give him this wealth, have him sell meat, and eat it."
Rồi con chuột ấy, khi đi kiếm ăn, thấy Bồ Tát hết lần này đến lần khác, liền nảy sinh tình cảm và suy nghĩ: "Tài sản của ta rất nhiều, sẽ mất vô ích. Ta hãy cùng với người này, đưa tài sản này cho người ấy, rồi sai người ấy bán thịt để ta ăn."
Sā ekadivasaṃ ekaṃ kahāpaṇaṃ mukhena ḍaṃsitvā bodhisattassa santikaṃ agamāsi.
One day, she took a kahāpaṇa in her mouth and went to the Bodhisatta.
Một ngày nọ, nó ngậm một đồng kahāpaṇa trong miệng và đến chỗ Bồ Tát.
So taṃ disvā piyavācāya samālapanto ‘‘kiṃ nu kho, amma, kahāpaṇaṃ gahetvā āgatāsī’’ti āha.
He, seeing her, addressed her kindly, "Mother, why have you come with a kahāpaṇa?"
Ngài thấy nó, liền nói lời thân ái: "Này con, con mang đồng kahāpaṇa đến làm gì vậy?"
Tāta, imaṃ gahetvā attanāpi paribhuñja, mayhampi maṃsaṃ āharāti.
"Son, take this, enjoy it yourself, and bring me some meat."
"Này cha, hãy nhận lấy cái này, tự mình dùng, và cũng mang thịt về cho con nữa."
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā kahāpaṇaṃ ādāya gharaṃ gantvā ekena māsakena maṃsaṃ kiṇitvā āharitvā tassā adāsi.
He assented, took the kahāpaṇa, went home, bought meat for one māsaka, brought it, and gave it to her.
Ngài "lành thay" chấp nhận, nhận đồng kahāpaṇa, về nhà mua thịt bằng một đồng māsaka, mang về và đưa cho nó.
Sā taṃ gahetvā attano nivāsaṭṭhānaṃ gantvā yathāruciyā khādi.
She took it, went to her dwelling place, and ate it as she pleased.
Nó nhận lấy, đi về chỗ ở của mình và ăn tùy thích.
Tato paṭṭhāya imināva niyāmena divase divase bodhisattassa kahāpaṇaṃ deti, sopissā maṃsaṃ āharati.
From then on, in this same manner, she would give the Bodhisatta a kahāpaṇa every day, and he would bring her meat.
Từ đó trở đi, cứ mỗi ngày, nó lại đưa kahāpaṇa cho Bồ Tát theo cách này, và Ngài cũng mang thịt về cho nó.
Athekadivasaṃ taṃ mūsikaṃ biḷāro aggahesi.
Then one day, a cat caught that mouse.
Rồi một ngày nọ, một con mèo bắt lấy con chuột ấy.
Atha naṃ sā evamāha ‘‘mā, samma, maṃ māresī’’ti.
Then she said to it, "Friend, do not kill me."
Thế là con chuột ấy nói với nó: "Này bạn, đừng giết tôi!"
Kiṃkāraṇā na māressāmi?
"For what reason should I not kill you?"
"Vì sao ta không giết ngươi?"
Ahañhi chāto maṃsaṃ khāditukāmo, na sakkā mayā na māretunti.
"I am hungry and want to eat meat; I cannot but kill you."
"Ta đang đói, muốn ăn thịt, ta không thể không giết ngươi."
Kiṃ pana ekadivasameva maṃsaṃ khāditukāmosi, udāhu niccakālanti?
"Do you want to eat meat for just one day, or always?"
"Ngươi chỉ muốn ăn thịt một ngày thôi, hay là mãi mãi?"
‘‘Labhamāno niccakālampi khāditukāmomhī’’ti.
"If I can get it, I want to eat it always."
"Nếu có được, ta muốn ăn mãi mãi."
‘‘Yadi evaṃ ahaṃ te niccakālaṃ maṃsaṃ dassāmi, vissajjehi ma’’nti.
"If so, I will give you meat always; release me."
"Nếu vậy, ta sẽ cho ngươi thịt mãi mãi, hãy thả ta ra!"
Atha naṃ biḷāro ‘‘tena hi appamattā hohī’’ti vissajjesi.
Then the cat released her, saying, "Then be diligent."
Thế là con mèo nói: "Vậy thì hãy cẩn thận!" rồi thả nó ra.
Tato paṭṭhāya sā attano ābhataṃ maṃsaṃ dve koṭṭhāse katvā ekaṃ biḷārassa deti, ekaṃ sayaṃ khādati.
From then on, she divided the meat she brought into two portions, gave one to the cat, and ate one herself.
Từ đó trở đi, nó chia số thịt mình mang về làm hai phần, một phần đưa cho con mèo, một phần tự mình ăn.
Atha naṃ ekadivasaṃ aññopi biḷāro aggahesi, tampi tatheva saññāpetvā attānaṃ vissajjāpesi.
Then one day, another cat caught her; she likewise persuaded it and had herself released.
Rồi một ngày nọ, một con mèo khác cũng bắt lấy nó, nó cũng thuyết phục con mèo ấy như vậy và được thả ra.
Tato paṭṭhāya tayo koṭṭhāse katvā khādanti.
From then on, they divided it into three portions and ate.
Từ đó trở đi, chúng chia làm ba phần để ăn.
Puna añño aggahesi, tampi tatheva saññāpetvā attānaṃ mocāpesi.
Again, another caught her; she likewise persuaded it and had herself freed.
Rồi một con khác lại bắt lấy nó, nó cũng thuyết phục con mèo ấy như vậy và tự giải thoát.
Tato paṭṭhāya cattāro koṭṭhāse katvā khādanti.
From then on, they divided it into four portions and ate.
Từ đó trở đi, chúng chia làm bốn phần để ăn.
Puna añño aggahesi, tampi tatheva saññāpetvā attānaṃ mocāpesi.
Again, another caught her; she likewise persuaded it and had herself freed.
Rồi một con khác lại bắt lấy nó, nó cũng thuyết phục con mèo ấy như vậy và tự giải thoát.
Tato paṭṭhāya pañca koṭṭhāse katvā khādanti.
From then on, they divided it into five portions and ate.
Từ đó trở đi, chúng chia làm năm phần để ăn.
Sā pañcamaṃ koṭṭhāsaṃ khādamānā appāhāratāya kilantā kisā ahosi appamaṃsalohitā
Eating the fifth portion, she became weak and emaciated due to insufficient food, with little flesh and blood.
Khi ăn phần thứ năm, do thiếu thức ăn, nó trở nên mệt mỏi, gầy gò, ít thịt ít máu.
Bodhisatto taṃ disvā ‘‘amma, kasmā milātāsī’’ti vatvā ‘‘iminā nāma kāraṇenā’’ti vutte ‘‘tvaṃ ettakaṃ kālaṃ kasmā mayhaṃ nācikkhi, ahamettha kātabbaṃ jānissāmī’’ti taṃ samassāsetvā suddhaphalikapāsāṇena guhaṃ katvā āharitvā ‘‘amma, tvaṃ imaṃ guhaṃ pavisitvā nipajjitvā āgatāgatānaṃ pharusāhi vācāhi santajjeyyāsī’’ti āha.
The Bodhisatta, seeing her, said, "Mother, why are you withered?" and when told, "For this reason," he said, "Why did you not tell me all this time? I will know what should be done about this," and comforting her, he made a cave of pure crystal stone, brought it, and said, "Mother, you should enter this cave, lie down, and scold those who come and go with harsh words."
Bồ Tát thấy nó, nói: "Này con, vì sao con tiều tụy vậy?" Khi được nó kể: "Vì lý do này," Ngài nói: "Vì sao con không nói cho ta biết sớm hơn? Ta sẽ biết phải làm gì trong việc này," rồi an ủi nó, làm một cái hang bằng đá pha lê trong suốt, mang về và nói: "Này con, con hãy vào hang này nằm xuống, và khi chúng đến, con hãy quát mắng chúng bằng những lời lẽ thô lỗ."
Sā guhaṃ pavisitvā nipajji.
She entered the cave and lay down.
Nó vào hang và nằm xuống.
Atheko biḷāro āgantvā ‘‘dehi, ajja me maṃsa’’nti āha.
Then a cat came and said, "Give me meat today!"
Rồi một con mèo đến và nói: "Hôm nay hãy đưa thịt cho ta!"
Atha naṃ mūsikā ‘‘are, duṭṭhabiḷāra, kiṃ te ahaṃ maṃsahārikā, attano puttānaṃ maṃsaṃ khādā’’ti tajjesi.
Then the mouse rebuked him, "Hey, wicked cat, am I a meat-carrier for you? Eat the flesh of your own children!"
Thế là con chuột quát mắng nó: "Này con mèo độc ác kia, ta là kẻ mang thịt cho ngươi sao? Hãy ăn thịt con của ngươi đi!"
Biḷāro phalikaguhāya nipannabhāvaṃ ajānanto kodhavasena mūsikaṃ gaṇhissāmī’’ti sahasāva pakkhanditvā hadayena phalikaguhāyaṃ pahari.
The cat, not knowing that the mouse was lying in the crystal cave, in a fit of anger, rushed forward intending to seize the mouse, and struck the crystal cave with its chest.
Con mèo, không biết rằng nó đang nằm trong hang pha lê, do tức giận, định bắt con chuột, liền lao nhanh tới và đập ngực vào hang pha lê.
Tāvadevassa hadayaṃ bhijji, akkhīni nikkhamanākārappattāni jātāni.
Immediately, its heart burst, and its eyes became as if they were popping out.
Ngay lập tức, tim nó vỡ tung, mắt lồi ra.
So tattheva jīvitakkhayaṃ patvā ekamantaṃ paṭicchannaṭṭhāne pati.
It met its end right there and fell in a hidden spot to one side.
Nó chết ngay tại chỗ và ngã xuống một nơi khuất.
Etenūpāyena aparopi aparopīti cattāropi janā jīvitakkhayaṃ pāpuṇiṃsu.
In this manner, one after another, all four individuals met their end.
Cứ theo cách này, những con khác, rồi những con khác nữa, cả bốn con đều mất mạng.
Tato paṭṭhāya mūsikā nibbhayā hutvā bodhisattassa devasikaṃ dve tayo kahāpaṇe deti.
From then on, the mouse, being fearless, gave two or three kahāpaṇas to the Bodhisatta daily.
Từ đó trở đi, con chuột không còn sợ hãi, mỗi ngày đưa cho Bồ Tát hai ba đồng kahāpaṇa.
Evaṃ anukkamena sabbampi dhanaṃ bodhisattasseva adāsi.
Thus, gradually, it gave all its wealth to the Bodhisatta.
Cứ thế dần dần, nó đã dâng tất cả tài sản cho Bồ Tát.
Te ubhopi yāvajīvaṃ mettiṃ abhinditvā yathākammaṃ gatā.
Both of them maintained their friendship throughout their lives and passed away according to their kamma.
Cả hai, suốt đời không phá vỡ tình bạn, đã đi theo nghiệp của mình.
Atīte pana bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto godhāyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, however, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the species of an iguana.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào loài kỳ đà.
Tadā eko pañcābhiñño uggatapo tāpaso ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññāyatane paṇṇasālāyaṃ vasati, gāmavāsino tāpasaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahanti.
At that time, a recluse with five supernormal powers and great ascetic practice lived in a leaf-hut in a forest region near a border village, and the villagers respectfully attended to the recluse.
Khi ấy, một vị ẩn sĩ có năm thắng trí, tu khổ hạnh, sống trong một túp lều lá ở khu rừng gần một ngôi làng biên giới; dân làng cung kính phụng dưỡng vị ẩn sĩ.
Bodhisatto tassa caṅkamanakoṭiyaṃ ekasmiṃ vammike vasati, vasanto ca pana divase divase dve tayo vāre tāpasaṃ upasaṅkamitvā dhammūpasaṃhitaṃ atthūpasaṃhitañca vacanaṃ sutvā tāpasaṃ vanditvā vasanaṭṭhānameva gacchati.
The Bodhisatta lived in an anthill at the end of his walking path, and while living there, he would approach the recluse two or three times a day, listen to words connected with Dhamma and welfare, salute the recluse, and then return to his dwelling place.
Bồ Tát sống trong một tổ mối ở cuối đường kinh hành của vị ẩn sĩ, và mỗi ngày Ngài đến thăm vị ẩn sĩ hai ba lần, lắng nghe những lời dạy liên quan đến Chánh pháp và lợi ích, rồi đảnh lễ vị ẩn sĩ và trở về chỗ ở của mình.
Aparabhāge tāpaso gāmavāsino āpucchitvā pakkāmi.
Later, the recluse took leave of the villagers and departed.
Sau đó, vị ẩn sĩ hỏi ý kiến dân làng rồi rời đi.
Pakkamante ca pana tasmiṃ sīlavatasampanne tāpase añño kūṭatāpaso āgantvā tasmiṃ assamapade vāsaṃ kappesi.
When that recluse, endowed with virtue and vows, had departed, another deceptive recluse came and took up residence in that hermitage.
Khi vị ẩn sĩ có giới hạnh và đức độ ấy đã đi, một vị ẩn sĩ giả dối khác đến và cư trú tại khu ẩn thất đó.
Bodhisatto ‘‘ayampi sīlavā’’ti sallakkhetvā purimanayeneva tassa santikaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, thinking "He too is virtuous," approached him in the same manner as before.
Bồ Tát nghĩ: "Người này cũng có giới hạnh," rồi đến gần ông ta theo cách cũ.
Athekadivasaṃ nidāghasamaye akālameghe vuṭṭhe vammikehi makkhikā nikkhamiṃsu, tāsaṃ khādanatthaṃ godhā āhiṇḍiṃsu.
Then one day, during the hot season, when there was an unseasonal rain, flies emerged from the anthills, and iguanas wandered about to eat them.
Rồi một ngày nọ, vào mùa khô, khi có mưa trái mùa, ruồi nhặng bay ra từ tổ mối, và các con kỳ đà đi kiếm ăn những con ruồi nhặng đó.
Gāmavāsino nikkhamitvā makkhikākhādakā godhā gahetvā siniddhasambhārasaṃyuttaṃ ambilānambilaṃ godhāmaṃsaṃ sampādetvā tāpasassa adaṃsu.
The villagers came out, caught the fly-eating iguanas, prepared iguana meat that was rich in ingredients, both sour and not sour, and gave it to the recluse.
Dân làng ra ngoài bắt những con kỳ đà ăn ruồi nhặng, chế biến thịt kỳ đà chua ngọt với các gia vị béo ngậy và dâng cho vị ẩn sĩ.
Tāpaso godhāmaṃsaṃ khāditvā rasataṇhāya baddho ‘‘idaṃ maṃsaṃ atimadhuraṃ, kissa maṃsaṃ nāmeta’’nti pucchitvā ‘‘godhāmaṃsa’’nti sutvā ‘‘mama santikaṃ mahāgodhā āgacchati, taṃ māretvā maṃsaṃ khādissāmī’’ti cintesi.
The recluse ate the iguana meat and, bound by the craving for taste, asked, "This meat is very sweet, what kind of meat is it?" When he heard "iguana meat," he thought, "A large iguana comes to me; I will kill it and eat its meat."
Vị ẩn sĩ ăn thịt kỳ đà, bị vị ngon quyến rũ, hỏi: "Thịt này ngọt quá, thịt gì vậy?" Khi nghe nói "thịt kỳ đà," ông ta nghĩ: "Con kỳ đà lớn thường đến chỗ ta, ta sẽ giết nó và ăn thịt."
Cintetvā ca pana bhājanañca sappiloṇādīni ca āharāpetvā ekamante ṭhapetvā muggaramādāya kāsāvena paṭicchādetvā paṇṇasālādvāre bodhisattassa āgamanaṃ olokayamāno upasantūpasanto viya hutvā nisīdi bodhisatto sāyanhasamaye ‘‘tāpasassa santikaṃ gamissāmī’’ti nikkhamitvā upasaṅkamantova tassa indriyavippakāraṃ disvā cintesi ‘‘nāyaṃ tāpaso aññesu divasesu nisīdanākārena nisinno, ajjesa maṃ olokentopi duṭṭhindriyo hutvā oloketi, pariggaṇhissāmi na’’nti.
Thinking thus, he had a pot, ghee, salt, and other things brought and placed them aside. Taking a club, he covered it with a brown robe, and sat at the entrance of his leaf-hut, looking out for the Bodhisatta's arrival, appearing as if very calm. In the evening, the Bodhisatta, thinking, "I will go to the ascetic," set out. As he approached, he saw the ascetic's change in demeanor and thought, "This ascetic is not sitting in the same manner as on other days. Today, even when looking at me, his senses are corrupted. I will investigate him."
Nghĩ vậy, ông ta sai người mang bát đĩa, bơ, muối và các thứ khác, đặt sang một bên, rồi cầm một cây chùy, che bằng y cà sa, ngồi ở cửa túp lều lá, trông vẻ rất điềm tĩnh, chờ đợi Bồ Tát đến. Bồ Tát vào buổi chiều, nghĩ: "Ta sẽ đến chỗ vị ẩn sĩ," rồi đi ra, và khi đến gần, Ngài thấy sự thay đổi trong các căn của ông ta, liền suy nghĩ: "Vị ẩn sĩ này hôm nay không ngồi theo cách ông ta vẫn ngồi những ngày khác. Hôm nay ông ta nhìn ta với ánh mắt đầy dục vọng. Ta sẽ kiểm tra ông ta."
So tāpasassa heṭṭhāvāte ṭhatvā godhāmaṃsagandhaṃ ghāyitvā ‘‘iminā kūṭatāpasena ajja godhāmaṃsaṃ khāditaṃ bhavissati, tenesa rasataṇhāya baddho ajja maṃ attano santikaṃ upasaṅkamantaṃ muggarena paharitvā maṃsaṃ pacitvā khāditukāmo bhavissatī’’ti tassa santikaṃ anupagantvāva paṭikkamitvā vicarati.
So, standing downwind from the ascetic, he smelled the scent of iguana flesh and thought, "This fake ascetic must have eaten iguana flesh today. Therefore, bound by the craving for taste, he intends to strike me with a club as I approach him, cook the flesh, and eat it." Thus, without going near him, he turned back and wandered away.
Ngài đứng ở phía dưới gió của vị ẩn sĩ, ngửi thấy mùi thịt kỳ đà, rồi nghĩ: "Vị ẩn sĩ giả dối này chắc chắn đã ăn thịt kỳ đà hôm nay, vì vậy ông ta bị vị ngon quyến rũ, muốn dùng chùy đánh ta khi ta đến gần để nấu và ăn thịt ta," rồi Ngài không đến gần ông ta mà quay lại và đi lang thang.
Tāpaso bodhisattassa anāgamanabhāvaṃ ñatvā ‘‘iminā ‘ayaṃ maṃ paharitukāmo’ti ñātaṃ bhavissati, tena kāraṇena nāgacchati, anāgacchantassāpissa kuto muttī’’ti muggaraṃ nīharitvā khipi.
The ascetic, knowing that the Bodhisatta was not coming, thought, "He must have realized that I intend to strike him; that is why he is not coming. But where is his escape even if he doesn't come?" He then pulled out the club and threw it.
Vị ẩn sĩ biết Bồ Tát không đến, nghĩ: "Chắc nó biết ta muốn đánh nó, nên nó không đến. Nhưng dù nó không đến, làm sao nó thoát được?" rồi rút chùy ra và ném.
So tassa agganaṅguṭṭhameva āsādesi.
It struck the Bodhisatta's big toe.
Cây chùy chỉ trúng vào đầu ngón chân cái của Ngài.
Bodhisatto vegena vammikaṃ pavisitvā aññena chiddena sīsaṃ ukkhipitvā ‘‘ambho kūṭajaṭila, ahaṃ tava santikaṃ upasaṅkamanto ‘sīlavā’ti saññāya upasaṅkamiṃ, idāni pana te mayā kūṭabhāvo ñāto, tādisassa mahācorassa kiṃ iminā pabbajjāliṅgenā’’ti vatvā taṃ garahanto imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta swiftly entered an anthill, and raising his head through another opening, said, "Oh, you deceitful ascetic! I approached you thinking you were virtuous, but now I know your deception. What is the purpose of this ascetic's garb for such a great thief?" Thus rebuking him, he spoke this verse:
Bồ Tát nhanh chóng chui vào tổ mối, rồi thò đầu ra từ một lỗ khác và nói: "Này kẻ tóc bện giả dối, ta đến gần ngươi vì nghĩ ngươi có giới hạnh. Nhưng giờ đây ta đã biết sự giả dối của ngươi. Một tên trộm lớn như ngươi thì cần gì đến hình tướng xuất gia này?" rồi quở trách ông ta và thuyết bài kệ này:
Tattha kiṃ te jaṭāhi dummedhāti ambho dummedha, nippañña etā pabbajitena dhāretabbā jaṭā, pabbajjāguṇarahitassa kiṃ te tāhi jaṭāhīti attho.
Therein, kiṃ te jaṭāhi dummedha: "Oh, you fool, you unwise one, what use are these matted locks, which should be worn by an ascetic, to you who are devoid of the qualities of an ascetic?" is the meaning.
Trong đó, hỡi kẻ ngu si, ngươi cần gì búi tóc? nghĩa là: Hỡi kẻ ngu si, vô trí, những búi tóc này phải được người xuất gia giữ, ngươi không có phẩm chất xuất gia thì cần gì những búi tóc đó?
Kiṃ te ajinasāṭiyāti ajinasāṭiyā anucchavikassa saṃvarassa abhāvakālato paṭṭhāya kiṃ te ajinasāṭiyā.
Kiṃ te ajinasāṭiyā: "What use is your antelope-skin cloak, since you lack the proper restraint for it?"
Ngươi cần gì tấm da hổ? nghĩa là: Từ khi không có sự phòng hộ thích hợp với tấm da hổ, ngươi cần gì tấm da hổ đó?
Abbhantaraṃ te gahananti tava abbhantaraṃ hadayaṃ rāgadosamohagahanena gahanaṃ paṭicchannaṃ.
Abbhantaraṃ te gahanaṃ: "Your inner heart is a jungle, concealed by the jungle of greed, hatred, and delusion."
Bên trong ngươi u tối nghĩa là: Trái tim bên trong của ngươi bị che lấp, u tối bởi sự u tối của tham, sân, si.
Bāhiraṃ parimajjasīti so tvaṃ abbhantare gahane nhānādīhi ceva liṅgagahanena ca bāhiraṃ parimajjasi, taṃ parimajjanto kañjikapūritalābu viya visapūritacāṭi viya āsīvisapūritavammiko viya gūthapūritacittaghaṭo viya ca bahimaṭṭhova hosi, kiṃ tayā corena idha vasantena, sīghaṃ ito palāyāhi, no ce palāyasi, gāmavāsīnaṃ te ācikkhitvā niggahaṃ kārāpessāmīti.
Bāhiraṃ parimajjasī: "While your inside is a jungle, you polish the outside with bathing and such, and with the jungle of external signs. By polishing it, you are like a gourd filled with rice gruel, like a pot filled with poison, like an anthill filled with a venomous snake, or like a pot filled with excrement—you are only outwardly adorned. What are you, a thief, doing dwelling here? Flee from here quickly! If you do not flee, I will inform the villagers about you and have you punished."
Bên ngoài ngươi lau chùi nghĩa là: Ngươi, với bên trong u tối, lau chùi bên ngoài bằng cách tắm rửa và bằng sự u tối của dấu hiệu (của người tu hành). Khi lau chùi như vậy, ngươi chỉ là kẻ bề ngoài, giống như quả bầu chứa đầy cháo, như bình chứa đầy thuốc độc, như tổ kiến chứa đầy rắn độc, như bình đựng phân chứa đầy phân. Ngươi là một tên trộm, ở đây làm gì? Hãy mau chóng rời khỏi đây! Nếu không rời đi, ta sẽ báo cho dân làng biết và khiến ngươi bị trừng phạt.
Akkhī bhinnā paṭo naṭṭhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
Akkhī bhinnā paṭo naṭṭho: This the Teacher related while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta.
Mắt hỏng, áo mất – câu chuyện này Đức Phật đã kể khi Ngài trú tại Veluvana, liên quan đến Devadatta.
Tadā kira dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, seyyathāpi nāma chavālātaṃ ubhatopadittaṃ majjhe gūthagataṃ nevāraññe kaṭṭhatthaṃ pharati, na gāme kaṭṭhatthaṃ pharati, evameva devadatto evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ubhato bhaṭṭho ubhato paribāhiro jāto, gihiparibhogā ca parihīno, sāmaññatthañca na paripūretī’’ti.
It is said that at that time, bhikkhus in the Dhamma hall raised a discussion: "Friends, just as a firebrand, burning at both ends and smeared with excrement in the middle, is useful neither for firewood in the forest nor for firewood in the village, so too Devadatta, having gone forth in such a liberating dispensation, has become 'burnt on both sides,' 'excluded from both sides,' deprived of lay enjoyments, and unable to fulfill the purpose of recluseship."
Khi ấy, các Tỳ-kheo trong Pháp đường đã khởi lên cuộc đàm luận rằng: “Thưa các bạn, giống như một khúc củi cháy hai đầu, ở giữa có phân, không dùng làm củi trong rừng được, cũng không dùng làm củi trong làng được, Devadatta cũng vậy, đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát như thế này, nhưng đã bị mất cả hai, bị loại bỏ cả hai. Y đã mất đi những vật dụng của người tại gia, và cũng không hoàn thành được lợi ích của đời sống Sa-môn.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva ubhato bhaṭṭho hoti, atītepi ubhato bhaṭṭho ahosiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "What is the topic of your discussion, bhikkhus, as you are gathered here now?" When they replied, "This is it, venerable sir," he said, "Bhikkhus, Devadatta is not 'burnt on both sides' only now; in the past too, he was 'burnt on both sides'." And he related a past event.
Đức Phật đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, Devadatta không phải chỉ bây giờ mới bị mất cả hai, mà trong quá khứ y cũng đã bị mất cả hai rồi,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh làm một vị thiên cây.
Tadā ekasmiṃ gāmake bāḷisikā vasanti.
At that time, fishermen lived in a certain village.
Khi ấy, có những người đánh cá sống trong một ngôi làng nhỏ.
Atheko bāḷisiko baḷisaṃ ādāya daharena puttena saddhiṃ yasmiṃ sobbhe pakatiyāpi bāḷisikā macche gaṇhanti, tattha gantvā baḷisaṃ khipi.
Then, a certain fisherman, taking his hook and with his young son, went to a certain pool where fishermen usually caught fish, and cast his hook.
Một người đánh cá nọ, cầm cần câu cùng với con trai nhỏ của mình, đi đến một hố nước mà những người đánh cá thường bắt cá ở đó, rồi quăng cần câu xuống.
Baḷiso udakapaṭicchanne ekasmiṃ khāṇuke laggi.
The hook got caught on a submerged stump.
Cần câu mắc vào một gốc cây bị nước che khuất.
Bāḷisiko taṃ ākaḍḍhituṃ asakkonto cintesi ‘‘ayaṃ baḷiso mahāmacche laggo bhavissati, puttakaṃ mātu santikaṃ pesetvā paṭivissakehi saddhiṃ kalahaṃ kārāpemi, evaṃ ito na koci koṭṭhāsaṃ paccāsīsissatī’’ti.
The fisherman, unable to pull it out, thought, "This hook must be caught on a big fish. I will send my son to his mother and make her quarrel with the neighbors. This way, no one will expect a share from this."
Người đánh cá không thể kéo lên được, nghĩ: “Cần câu này chắc đã mắc vào một con cá lớn. Ta sẽ sai con trai về nhà mẹ nó, gây gổ với hàng xóm, như vậy sẽ không ai đòi chia phần.”
So puttaṃ āha ‘‘gaccha, tāta, amhehi mahāmacchassa laddhabhāvaṃ mātu ācikkhāhi, ‘paṭivissakehi kira saddhiṃ kalahaṃ karohī’ti vadehī’’ti.
He told his son, "Go, my boy, tell your mother that we have caught a big fish, and tell her, 'Please quarrel with the neighbors.'"
Ông ta nói với con trai: “Con trai, con hãy về báo với mẹ rằng chúng ta đã bắt được một con cá lớn, và nói với mẹ ‘hãy gây gổ với hàng xóm’.”
So puttaṃ pesetvā baḷisaṃ ākaḍḍhituṃ asakkonto rajjucchedanabhayena uttarisāṭakaṃ thale ṭhapetvā udakaṃ otaritvā macchalobhena macchaṃ upadhārento khāṇukehi paharitvā dvepi akkhīni bhindi.
Having sent his son, and unable to pull out the hook, fearing the line would break, he placed his outer garment on the bank, entered the water, and out of greed for fish, while searching for the fish, he struck the stumps and broke both his eyes.
Sau khi sai con trai đi, ông ta không thể kéo cần câu lên được. Vì sợ đứt dây, ông ta đặt tấm áo choàng của mình trên bờ, lội xuống nước, vì tham lam cá, trong lúc cố gắng tìm cá, ông ta đã va vào các gốc cây và làm hỏng cả hai mắt.
Thale ṭhapitasāṭakaṃpissa coro hari.
His garment, which he had placed on the bank, was also stolen by a thief.
Tấm áo choàng đặt trên bờ của ông ta cũng bị kẻ trộm lấy mất.
So vedanāppatto hutvā hatthena akkhīni uppīḷayamāno gahetvā udakā uttaritvā kampamāno sāṭakaṃ pariyesati.
Suffering from pain, he held his eyes, pressing them with his hands, came out of the water, and trembling, searched for his garment.
Ông ta, vì đau đớn, dùng tay ôm chặt mắt, lội lên khỏi nước, run rẩy tìm kiếm tấm áo choàng.
Sāpissa bhariyā ‘‘kalahaṃ katvā kassaci apaccāsīsanabhāvaṃ karissāmī’’ti ekasmiṃyeva kaṇṇe tālapaṇṇaṃ piḷandhitvā ekaṃ akkhiṃ ukkhalimasiyā añjetvā kukkuraṃ aṅkenādāya paṭivissakagharaṃ agamāsi.
His wife, thinking, "I will quarrel and make sure no one expects a share," adorned one ear with a palm leaf, smeared one eye with lampblack, and taking a dog on her lap, went from house to house of the neighbors.
Vợ ông ta, nghĩ: “Ta sẽ gây gổ để không ai đòi chia phần,” đã đeo một lá cọ vào một bên tai, bôi muội nồi vào một bên mắt, ôm một con chó như con trai yêu quý, đi từ nhà này sang nhà khác của hàng xóm.
Atha naṃ ekā sahāyikā evamāha ‘‘ekasmiṃyeva te kaṇṇe tālapaṇṇaṃ piḷandhitaṃ, ekaṃ akkhi añjitaṃ, piyaputtaṃ viya kukkuraṃ aṅkenādāya gharato gharaṃ gacchasi, kiṃ ummattikāsi jātā’’ti.
Then a friend said to her, "You have adorned only one ear with a palm leaf, smeared one eye, and you go from house to house carrying a dog as if it were your dear son. Have you gone mad?"
Một người bạn của cô ấy nói: “Cô chỉ đeo lá cọ vào một bên tai, chỉ bôi mắt vào một bên, lại ôm con chó như con trai yêu quý đi từ nhà này sang nhà khác, cô bị điên rồi sao?”
‘‘Nāhaṃ ummattikā, tvaṃ pana maṃ akāraṇena akkosasi paribhāsasi, idāni taṃ gāmabhojakassa santikaṃ gantvā aṭṭha kahāpaṇe daṇḍāpessāmī’’ti evaṃ kalahaṃ katvā ubhopi gāmabhojakassa santikaṃ agamaṃsu.
"I am not mad, but you are scolding and insulting me without reason. Now I will go to the village headman and have you fined eight kahāpaṇas." Thus quarreling, both went to the village headman.
“Tôi không điên, nhưng cô lại vô cớ mắng chửi, phỉ báng tôi. Bây giờ tôi sẽ đến chỗ trưởng làng và khiến cô bị phạt tám đồng kahāpaṇa.” Cứ thế, họ gây gổ rồi cả hai cùng đi đến chỗ trưởng làng.
Kalahe visodhiyamāne tassāyeva matthake daṇḍo pati.
As the quarrel was being settled, the fine fell upon her head.
Khi vụ gây gổ được giải quyết, hình phạt đã giáng xuống đầu chính cô ấy.
Atha naṃ bandhitvā ‘‘daṇḍaṃ dehī’’ti pothetuṃ ārabhiṃsu.
Then they bound her and began to beat her, saying, "Give the fine!"
Thế là họ trói cô ấy lại và bắt đầu đánh đập để đòi tiền phạt.
Tattha sakhigehe ca bhaṇḍananti sakhī nāma sahāyikā, tassā ca gehe tava bhariyāya bhaṇḍanaṃ kataṃ, bhaṇḍanaṃ katvā bandhitvā pothetvā daṇḍaṃ dāpiyati.
Therein, sakhigehe ca bhaṇḍanaṃ: sakhī means a female friend, and in her house, your wife made a quarrel; having quarreled, she was bound, beaten, and made to pay a fine.
Trong đó, lại cãi vã ở nhà bạn nghĩa là: Sakhī là bạn, ở nhà bạn ấy, vợ ngươi đã gây gổ. Sau khi gây gổ, cô ấy bị trói, bị đánh đập và phải nộp tiền phạt.
Ubhato paduṭṭhā kammantāti evaṃ tava dvīsupi ṭhānesu kammantā paduṭṭhāyeva bhinnāyeva.
Ubhato paduṭṭhā kammantā: thus, your works are ruined, broken, in both places.
Công việc cả hai đều hỏng nghĩa là: Như vậy, công việc của ngươi ở cả hai nơi đều đã hỏng, đều đã tan nát.
Kataresu dvīsu?
In which two?
Hai nơi nào?
Udakamhi thalamhi cāti, akkhibhedena paṭanāsena ca udake kammantā paduṭṭhā, sakhigehe bhaṇḍanena thale kammantā paduṭṭhāti.
Udakamhi thalamhi cāti: by the breaking of eyes and the loss of the garment, the works in the water are ruined; by the quarrel in the friend's house, the works on land are ruined.
Cả dưới nước lẫn trên bờ nghĩa là: Dưới nước, công việc bị hỏng vì mắt bị thương và áo bị mất; trên bờ, công việc bị hỏng vì cãi vã ở nhà bạn.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kākayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the crow species.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh làm một con quạ.
Athekadivasaṃ rañño purohito bahinagare nadiyaṃ nhāyitvā gandhe vilimpitvā mālaṃ piḷandhitvā varavatthanivattho nagaraṃ pāvisi.
Then one day, the king's purohita, having bathed in the river outside the city, anointed himself with perfumes, adorned himself with a garland, and dressed in fine clothes, entered the city.
Một ngày nọ, vị đạo sĩ của nhà vua, sau khi tắm sông bên ngoài thành phố, bôi hương liệu, đeo vòng hoa và mặc y phục đẹp, tiến vào thành.
Nagaradvāratoraṇe dve kākā nisinnā honti.
Two crows were perched on the city gate arch.
Trên cổng thành, có hai con quạ đang đậu.
Tesu eko ekaṃ āha – ‘‘samma, ahaṃ imassa brāhmaṇassa matthake sarīravaḷañjaṃ pātessāmī’’ti.
Among them, one said to another: "Friend, I will drop excrement on this brahmin's head."
Một con nói với con kia: “Này bạn, ta sẽ thải chất bẩn lên đầu vị Bà-la-môn này.”
Itaro ‘‘mā te etaṃ rucci, ayaṃ brāhmaṇo issaro, issarajanena ca saddhiṃ veraṃ nāma pāpakaṃ.
The other said, "May you not like that. This brahmin is powerful, and enmity with a powerful person is evil.
Con kia nói: “Đừng làm thế! Vị Bà-la-môn này là người có quyền thế, và gây thù oán với người quyền thế là điều xấu.
Ayañhi kuddho sabbepi kāke vināseyyā’’ti.
For if he gets angry, he might destroy all the crows."
Nếu ông ta nổi giận, ông ta có thể hủy diệt tất cả quạ.”
‘‘Na sakkā mayā na kātu’’nti.
"I cannot but do it."
“Ta không thể không làm.”
‘‘Tena hi paññāyissasī’’ti vatvā itaro kāko palāyi.
Saying, "Then you will be known," the other crow fled.
“Vậy thì ngươi sẽ tự thấy!” nói xong, con quạ kia bay đi.
So toraṇassa heṭṭhābhāgaṃ sampatte brāhmaṇe olambakaṃ cālento viya tassa matthake vaccaṃ pātesi.
When the brahmin reached the lower part of the archway, he dropped excrement on his head, as if swinging a pendulum.
Khi vị Bà-la-môn đến dưới cổng, con quạ kia đã thải phân lên đầu ông ta, như thể đang vẫy đuôi.
Brāhmaṇo kujjhitvā kākesu veraṃ bandhi.
The brahmin, becoming angry, conceived enmity towards the crows.
Vị Bà-la-môn nổi giận và thù oán loài quạ.
Tasmiṃ kāle ekā bhatiyā vīhikoṭṭikadāsī vīhiṃ gehadvāre ātape pattharitvā rakkhantī nisinnāva niddaṃ okkami.
At that time, a hired female rice-pounder, a slave, having spread rice in the sun at the house-door and guarding it, fell asleep while sitting.
Vào thời điểm đó, một người hầu gái làm công việc giã lúa, đang ngồi canh lúa trải phơi nắng trước cửa nhà, đã ngủ gật.
Tassā pamādaṃ ñatvā eko dīghalomako eḷako āgantvā vīhiṃ khādi, sā pabujjhitvā taṃ disvā palāpesi.
Knowing her negligence, a long-haired ram came and ate the rice. She, waking up and seeing it, chased it away.
Biết cô ấy sơ suất, một con dê lông dài đến ăn lúa. Cô ấy tỉnh dậy, thấy nó và đuổi đi.
Eḷako dutiyampi, tatiyampi tassā tatheva niddāyanakāle āgantvā vīhiṃ khādi.
The ram came a second time and a third time, eating the rice when she was similarly asleep.
Con dê lại đến lần thứ hai, rồi lần thứ ba, khi cô ấy ngủ gật như vậy, và ăn lúa.
Sāpi taṃ tikkhattuṃ palāpetvā cintesi ‘‘ayaṃ punappunaṃ khādanto upaḍḍhavīhiṃ khādissati, bahu me chedo bhavissati, idānissa puna anāgamanakāraṇaṃ karissāmī’’ti.
She, having chased it away three times, thought, "This one, repeatedly eating, will eat half the rice; I will suffer a great loss. Now I will do something to prevent its return."
Cô ấy, sau khi đuổi nó đi ba lần, nghĩ: “Con này cứ ăn đi ăn lại sẽ ăn hết nửa số lúa, ta sẽ bị thiệt hại nhiều. Bây giờ ta sẽ làm cho nó không đến nữa.”
Sā alātaṃ gahetvā niddāyamānā viya nisīditvā vīhikhādanatthāya eḷake sampatte uṭṭhāya alātena eḷakaṃ pahari, lomāni aggiṃ gaṇhiṃsu.
She took a burning brand, sat as if asleep, and when the ram came to eat the rice, she got up and struck the ram with the brand; its wool caught fire.
Cô ấy cầm một khúc củi cháy, ngồi giả vờ ngủ. Khi con dê đến để ăn lúa, cô ấy đứng dậy và đánh con dê bằng khúc củi cháy, lông nó bắt lửa.
So sarīre jhāyante ‘‘aggiṃ nibbāpessāmī’’ti vegena gantvā hatthisālāya samīpe ekissā tiṇakuṭiyā sarīraṃ ghaṃsi, sā pajjali.
With its body burning, it ran quickly to extinguish the fire and rubbed its body against a grass hut near the elephant stable; that hut caught fire.
Nó, với thân thể đang cháy, chạy nhanh để “dập lửa” và cọ mình vào một túp lều tranh gần chuồng voi, khiến túp lều bốc cháy.
Tato uṭṭhitā jālā hatthisālaṃ gaṇhi.
From there, the rising flames caught the elephant stable.
Ngọn lửa từ đó bốc lên lan sang chuồng voi.
Hatthisālāsu jhāyantīsu hatthipiṭṭhāni jhāyiṃsu, bahū hatthī vaṇitasarīrā ahesuṃ.
As the elephant stables burned, the elephants' backs were scorched, and many elephants became wounded.
Khi các chuồng voi cháy, lưng voi cũng cháy, nhiều con voi bị thương nặng.
Vejjā hatthī aroge kātuṃ asakkontā rañño ārocesuṃ.
The elephant doctors, unable to heal the elephants, reported it to the king.
Các thầy thuốc không thể chữa lành cho voi, nên đã báo cáo với nhà vua.
Rājā purohitaṃ āha ‘‘ācariya, hatthivejjā hatthī tikicchituṃ na sakkonti, api kiñci bhesajjaṃ jānāsī’’ti.
The king said to the purohita, "Teacher, the elephant doctors cannot treat the elephants; do you know any medicine?"
Nhà vua nói với vị đạo sĩ: "Thưa Thầy, các thầy thuốc voi không thể chữa khỏi cho voi, Thầy có biết loại thuốc nào không?"
‘‘Jānāmi, mahārājā’’ti.
"I do, Your Majesty," he replied.
"Tâu Đại vương, tôi biết ạ."
‘‘Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
"What is needed?"
"Cần phải có thứ gì?"
‘‘Kākavasā, mahārājā’’ti.
"Crow's fat, Your Majesty."
"Tâu Đại vương, mỡ quạ ạ."
Rājā ‘‘tena hi kāke māretvā vasaṃ āharathā’’ti āha.
The king said, "Then kill the crows and bring their fat."
Nhà vua nói: "Vậy thì hãy giết quạ và mang mỡ về đây."
Tato paṭṭhāya kāke māretvā vasaṃ alabhitvā tattha tattheva rāsiṃ karonti, kākānaṃ mahābhayaṃ uppajji.
From that time on, they killed crows and, unable to obtain fat, piled them up here and there, and a great fear arose among the crows.
Từ đó trở đi, người ta giết quạ nhưng không lấy được mỡ, họ chất đống quạ ở khắp nơi, một nỗi sợ hãi lớn đã nổi lên trong loài quạ.
Tadā bodhisatto asītikākasahassaparivāro mahāsusāne vasati.
At that time, the Bodhisatta, surrounded by eighty thousand crows, lived in the great charnel ground.
Khi ấy, Bồ Tát sống ở bãi tha ma lớn, được vây quanh bởi tám vạn con quạ.
Atheko kāko gantvā kākānaṃ uppannabhayaṃ bodhisattassa ārocesi.
Then a crow went and reported the fear that had arisen among the crows to the Bodhisatta.
Rồi một con quạ đi đến báo cho Bồ Tát về nỗi sợ hãi đang nổi lên trong loài quạ.
So cintesi ‘‘ṭhapetvā maṃ añño mayhaṃ ñātakānaṃ uppannabhayaṃ harituṃ samattho nāma natthi, harissāmi na’’nti dasa pāramiyo āvajjetvā mettāpāramiṃ purecārikaṃ katvā ekavegena pakkhanditvā vivaṭamahāvātapānena pavisitvā rañño āsanassa heṭṭhā pāvisi.
He thought, "No one apart from me is capable of removing the fear that has arisen for my relatives; I will remove it." Having reflected on the ten pāramīs, and making the mettāpāramī his forerunner, he swiftly rushed in through a wide-open window and entered beneath the king's seat.
Ngài suy nghĩ: "Ngoài ta ra, không ai có khả năng giải trừ nỗi sợ hãi đang nổi lên cho bà con của ta. Ta sẽ giải trừ nó!" Ngài quán tưởng mười Pāramī, lấy Mettāpāramī làm tiên phong, rồi lao nhanh như một mũi tên, bay vào qua ô cửa sổ lớn đang mở, và chui xuống dưới ngai vàng của nhà vua.
Atha naṃ eko manusso gahitukāmo ahosi.
Then a man wanted to catch him.
Sau đó, một người muốn bắt nó.
Rājā ‘‘saraṇaṃ paviṭṭho, mā gaṇhī’’ti vāresi.
The king forbade him, saying, "He has sought refuge, do not catch him."
Nhà vua ngăn lại: "Nó đã vào nơi nương tựa, đừng bắt nó!"
Mahāsatto thokaṃ vissamitvā mettāpāramiṃ āvajjetvā heṭṭhāsanā nikkhamitvā rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, raññā nāma chandādivasena agantvā rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭati.
The Great Being rested for a while, reflected on the mettāpāramī, came out from under the seat, and said to the king, "Your Majesty, a king should rule without being swayed by desire and so forth.
Đại Bồ Tát nghỉ ngơi một lát, quán tưởng Mettāpāramī, rồi từ dưới ngai vàng đi ra và nói với nhà vua: "Tâu Đại vương, một vị vua không nên hành động theo ý muốn cá nhân, mà phải cai trị vương quốc. Mọi việc cần làm, đều phải suy xét kỹ lưỡng và cân nhắc trước khi thực hiện.
Yaṃ yaṃ kammaṃ kattabbaṃ hoti, sabbaṃ nisamma upadhāretvā kātuṃ vaṭṭati.
Whatever action needs to be done, all of it should be considered and deliberated upon before being done.
Chỉ nên làm những việc có thể thành công.
Yañca kayiramānaṃ nipphajjati, tadeva kātuṃ vaṭṭati, na itaraṃ.
Only that which, when done, succeeds should be done, not the other.
Không nên làm những việc khác.
Sace hi rājāno yaṃ kayiramānaṃ na nipphajjati, taṃ karonti, mahājanassa maraṇabhayapariyosānaṃ mahābhayaṃ uppajjati.
For if kings do that which, when done, does not succeed, a great fear arises for the populace, culminating in the fear of death.
Nếu các vị vua làm những việc không thể thành công, một nỗi sợ hãi lớn, kết thúc bằng cái chết, sẽ nổi lên trong dân chúng.
Purohito veravasiko hutvā musāvādaṃ abhāsi, kākānaṃ vasā nāma natthī’’ti.
The purohita, being hostile, spoke a falsehood; there is no such thing as crow's fat."
Vị đạo sĩ đã nói dối vì thù hằn, loài quạ không có mỡ."
Taṃ sutvā rājā pasannacitto bodhisattassa kañcanabhaddapīṭhaṃ dāpetvā tattha nisinnassa pakkhantarāni satapākasahassapākatelehi makkhāpetvā kañcanataṭṭake rājārahaṃ subhojanaṃ bhojāpetvā pānīyaṃ pāyetvā suhitaṃ vigatadarathaṃ mahāsattaṃ etadavoca ‘‘paṇḍita, tvaṃ ‘kākānaṃ vasā nāma natthī’ti vadesi, kena kāraṇena nesaṃ vasā na hotī’’ti bodhisatto ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇenā’’ti sakalanivesanaṃ ekaravaṃ katvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having heard that, the king, with a pleased mind, had a golden auspicious seat given to the Bodhisatta. After he was seated there, the king had his sides massaged with oils cooked a hundred and a thousand times, and had him fed excellent royal food on a golden tray, and given water to drink. Then, to the Great Being, who was satisfied and free from distress, he said, "Wise one, you say that 'crows have no fat.' For what reason do they have no fat?" The Bodhisatta, making the entire palace resound with his voice, taught the Dhamma, saying, "For this reason and for that reason," and then uttered this verse:
Nghe vậy, nhà vua với tâm hoan hỷ, đã cho Đại Bồ Tát một chiếc ghế vàng, và khi Ngài ngồi đó, cho xoa dầu bách luyện và thiên luyện lên đôi cánh của Ngài, cho Ngài ăn bữa ăn thịnh soạn xứng đáng với vua trên đĩa vàng, cho uống nước và khi Ngài đã no đủ, không còn phiền muộn, nhà vua nói: "Thưa bậc Hiền giả, Ngài nói rằng 'loài quạ không có mỡ', vì lý do gì mà chúng không có mỡ?" Bồ Tát, làm cho cả cung điện vang vọng một tiếng, thuyết Pháp và nói bài kệ này:
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – mahārāja, kākā nāma niccaṃ ubbiggamānasā bhayappattāva viharanti, sabbalokassa ca vihesakā, khattiyādayo manussepi itthipurisepi kumārakumārikādayopi viheṭhentā kilamentāva vicaranti, tasmā imehi dvīhi kāraṇehi nesaṃ amhākaṃ ñātīnaṃ kākānaṃ vasā nāma natthi.
Herein is the brief meaning: "Great King, crows are constantly agitated in mind, living in fear, and are tormentors of all beings. They wander about tormenting and afflicting humans such as Khattiyas, men and women, boys and girls, and so forth. Therefore, for these two reasons, there is no fat for them, for crows, our relatives."
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Tâu Đại vương, loài quạ luôn sống trong tâm trạng lo sợ, hoảng loạn, và chúng gây hại cho tất cả chúng sinh, chúng làm phiền nhiễu, hành hạ con người như các vị vua chúa, phụ nữ, đàn ông, trẻ em trai, trẻ em gái, v.v. Vì vậy, do hai lý do này, loài quạ, bà con của chúng ta, không có mỡ.
Atītepi na bhūtapubbā, anāgatepi na bhavissatīti.
It has never been so in the past, nor will it be so in the future.
Trong quá khứ cũng chưa từng có, và trong tương lai cũng sẽ không có.
Evaṃ mahāsatto imaṃ kāraṇaṃ uttānaṃ katvā ‘‘mahārāja, raññā nāma anisamma anupadhāretvā kammaṃ na kattabba’’nti rājānaṃ bodhesi.
Thus, the Great Being made this matter clear and enlightened the king, saying, "Great King, a king should not act without careful consideration and examination."
Như vậy, Đại Bồ Tát đã làm sáng tỏ vấn đề này và khuyên nhà vua: "Tâu Đại vương, một vị vua không nên hành động mà không suy xét kỹ lưỡng."
Rājā tussitvā bodhisattaṃ rajjena pūjesi.
The king was pleased and honored the Bodhisatta with the kingdom.
Nhà vua hoan hỷ và dâng vương quốc cho Bồ Tát.
Bodhisatto rajjaṃ raññoyeva paṭidatvā rājānaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā sabbasattānaṃ abhayaṃ yāci.
The Bodhisatta returned the kingdom to the king, established the king in the five precepts, and requested safety for all beings.
Bồ Tát trả lại vương quốc cho nhà vua, thiết lập nhà vua vào năm giới, và cầu xin sự vô úy cho tất cả chúng sinh.
Rājā tassa dhammadesanaṃ sutvā sabbasattānaṃ abhayaṃ datvā kākānaṃ nibaddhadānaṃ paṭṭhapesi.
The king, having heard his Dhamma teaching, granted safety to all beings and established a regular offering for crows.
Nghe lời thuyết Pháp của Ngài, nhà vua ban sự vô úy cho tất cả chúng sinh và thiết lập việc cúng dường thường xuyên cho loài quạ.
Divase divase taṇḍulambaṇassa bhattaṃ pacitvā nānaggarasehi omadditvā kākānaṃ dīyati, mahāsattassa pana rājabhojanameva dīyittha.
Every day, a measure of rice was cooked, mixed with various excellent flavors, and given to the crows, while the Great Being was given royal food.
Mỗi ngày, một lượng gạo được nấu thành cơm, trộn với nhiều loại nước sốt ngon, rồi cúng dường cho loài quạ; còn Đại Bồ Tát thì được cúng dường thức ăn của vua.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto godhāyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a monitor lizard.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta đang trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh vào loài kỳ đà.
So vayappatto nadītīre mahābile anekagodhāsataparivāro vāsaṃ kappesi.
Having come of age, he dwelt in a large burrow on the riverbank, surrounded by hundreds of monitor lizards.
Khi trưởng thành, Ngài sống trong một hang lớn bên bờ sông, được vây quanh bởi hàng trăm con kỳ đà.
Tassa putto godhāpillako ekena kakaṇṭakena saddhiṃ santhavaṃ katvā tena saddhiṃ sammodamāno viharanto ‘‘kakaṇṭakaṃ parissajissāmī’’ti avattharati.
His son, the young monitor lizard, befriended a kakaṇṭaka (a kind of lizard) and, enjoying its company, would lie on it, saying, "I will embrace the kakaṇṭaka."
Con trai của Ngài, một kỳ đà con, đã kết bạn với một con tắc kè hoa (kakaṇṭaka), sống vui vẻ với nó và thường xuyên ôm ấp con tắc kè hoa.
Tassa tena saddhiṃ vissāsaṃ godhārājassa ārocesuṃ.
They reported his familiarity with it to the king of the monitor lizards.
Người ta đã báo với vua kỳ đà về sự thân thiết của nó với con tắc kè hoa.
Godhārājā puttaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, tvaṃ aṭṭhāne vissāsaṃ karosi, kakaṇṭakā nāma nīcajātikā, tehi saddhiṃ vissāso na kattabbo.
The king of the monitor lizards summoned his son and said, "My dear, you are being familiar in an inappropriate way. Kakaṇṭakas are of a low species; one should not be familiar with them.
Vua kỳ đà gọi con trai đến và nói: "Con trai, con đang tin tưởng sai chỗ. Loài tắc kè hoa là loài hạ tiện, không nên tin tưởng chúng.
Sace tvaṃ tena saddhiṃ vissāsaṃ karissasi, taṃ kakaṇṭakaṃ nissāya sabbampetaṃ godhākulaṃ vināsaṃ pāpuṇissati, ito paṭṭhāya etena saddhiṃ vissāsaṃ mā akāsī’’ti āha.
If you become familiar with it, this entire family of monitor lizards will come to ruin because of that kakaṇṭaka. From now on, do not be familiar with it."
Nếu con tin tưởng nó, cả dòng họ kỳ đà này sẽ bị hủy diệt vì con tắc kè hoa đó. Từ nay trở đi, đừng tin tưởng nó nữa."
So karotiyeva.
But he continued to do so.
Nhưng nó vẫn tiếp tục.
Bodhisatto punappunaṃ kathentopi tassa tena saddhiṃ vissāsaṃ vāretuṃ asakkonto ‘‘avassaṃ amhākaṃ etaṃ kakaṇṭakaṃ nissāya bhayaṃ uppajjissati, tasmiṃ uppanne palāyanamaggaṃ sampādetuṃ vaṭṭatī’’ti ekena passena vātabilaṃ kārāpesi.
Even though the Bodhisatta repeatedly spoke to him, he was unable to prevent his familiarity with it, and thought, "Surely, danger will arise for us because of this kakaṇṭaka; when it arises, we must prepare a path for escape," and so he had a ventilation burrow made on one side.
Dù Bồ Tát đã nói đi nói lại nhiều lần nhưng không thể ngăn cản sự tin tưởng của nó với con tắc kè hoa, Ngài nghĩ: "Chắc chắn một mối nguy hiểm sẽ nổi lên cho chúng ta vì con tắc kè hoa này. Cần phải chuẩn bị một lối thoát." Ngài đã cho đào một đường hầm thông hơi ở một bên.
Puttopissa anukkamena mahāsarīro ahosi, kakaṇṭako pana purimappamāṇoyeva.
His son also gradually grew to have a large body, but the kakaṇṭaka remained its original size.
Con trai của Ngài dần dần trở nên to lớn, nhưng con tắc kè hoa vẫn giữ nguyên kích thước ban đầu.
Itaro ‘‘kakaṇṭakaṃ parissajissāmī’’ti antarantarā avattharatiyeva, kakaṇṭakassa pabbatakūṭena avattharaṇakālo viya hoti.
The other would still occasionally lie on it, saying, "I will embrace the kakaṇṭaka," and it was like a mountain peak lying on the kakaṇṭaka.
Con kỳ đà vẫn thường xuyên ôm ấp con tắc kè hoa, và mỗi lần như vậy, con tắc kè hoa cảm thấy như bị một đỉnh núi đè lên.
So kilamanto cintesi ‘‘sace ayaṃ aññāni katipayāni divasāni maṃ evaṃ parissajissati, jīvitaṃ me natthi, ekena luddakena saddhiṃ ekato hutvā imaṃ godhākulaṃ vināsessāmī’’ti.
Weary, he thought, "If this one continues to bother me like this for a few more days, I will not live. I will join forces with a hunter and destroy this family of iguanas."
Nó mệt mỏi và suy nghĩ: "Nếu nó cứ ôm ấp ta như thế này thêm vài ngày nữa, ta sẽ không còn sống. Ta sẽ hợp tác với một người thợ săn để hủy diệt dòng họ kỳ đà này."
Athekadivasaṃ nidāghasamaye meghe vuṭṭhe vammikamakkhikā uṭṭhahiṃsu, tato tato godhā nikkhamitvā makkhikāyo khādanti.
Then one day, during the hot season, after a cloud had rained, ant-hill flies emerged, and iguanas came out from here and there to eat the flies.
Rồi một ngày nọ, vào mùa khô, khi trời mưa, ruồi mối bay ra, và các con kỳ đà từ hang chui ra ăn ruồi.
Eko godhāluddako godhābilaṃ bhindanatthāya kuddālaṃ gahetvā sunakhehi saddhiṃ araññaṃ pāvisi.
A hunter of iguanas, taking a spade to break open the iguana burrow, entered the forest with dogs.
Một người thợ săn kỳ đà cầm cuốc và cùng với đàn chó đi vào rừng để phá hang kỳ đà.
Kakaṇṭako taṃ disvā ‘‘ajja attano manorathaṃ pūressāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā avidūre nipajjitvā ‘‘bho purisa, kasmā araññe vicarasī’’ti pucchi.
The chameleon, seeing him, thought, "Today I will fulfill my wish," and approaching him, lay down not far away and asked, "Sir, why are you wandering in the forest?"
Con tắc kè hoa thấy vậy, nghĩ: "Hôm nay ta sẽ thực hiện được mong muốn của mình," rồi đến gần người thợ săn, nằm xuống không xa và hỏi: "Này người, tại sao ông lại đi lang thang trong rừng?"
So ‘‘godhānaṃ atthāyā’’ti āha.
He said, "For the sake of iguanas."
Người thợ săn trả lời: "Để săn kỳ đà."
‘‘Ahaṃ anekasatānaṃ godhānaṃ āsayaṃ jānāmi, aggiñca palālañca ādāya ehī’’ti taṃ tattha netvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne palālaṃ pakkhipitvā aggiṃ datvā dhūmaṃ katvā samantā sunakhe ṭhapetvā sayaṃ mahāmuggaraṃ gahetvā nikkhantā nikkhantā godhā paharitvā māretvā rāsiṃ katvā yāhī’’ti evañca pana vatvā ‘‘ajja paccāmittassa piṭṭhiṃ passissāmī’’ti ekasmiṃ ṭhāne sīsaṃ ukkhipitvā nipajji.
"I know the dwelling place of hundreds of iguanas. Come, taking fire and straw," he said, leading him there. "In this place, put straw, set it on fire, make smoke, place dogs all around, and you yourself, taking a large club, strike and kill the iguanas as they come out, pile them up, and go." Having said this, he lay down in one place, raising his head, thinking, "Today I will see the back of my enemy."
"Ta biết nơi trú ẩn của hàng trăm con kỳ đà. Hãy mang lửa và rơm đến đây." Rồi nó dẫn người thợ săn đến chỗ đó và nói: "Hãy đặt rơm vào chỗ này, đốt lửa tạo khói, đặt chó xung quanh, rồi tự mình cầm một cái chùy lớn, đánh chết những con kỳ đà chui ra, chất đống chúng lại rồi đi đi." Nói xong, nó nghĩ: "Hôm nay ta sẽ thấy lưng của kẻ thù," rồi ngẩng đầu nằm xuống một chỗ.
Luddakopi palāladhūmaṃ akāsi, dhūmo bilaṃ pāvisi, godhā dhūmandhā maraṇabhayatajjitā nikkhamitvā palāyituṃ āraddhā.
The hunter also made straw smoke; the smoke entered the burrow, and the iguanas, blinded by smoke and terrified by the fear of death, began to come out and flee.
Người thợ săn cũng đốt rơm tạo khói, khói bay vào hang, các con kỳ đà bị khói làm mờ mắt và sợ chết, bắt đầu chui ra chạy trốn.
Luddako nikkhantaṃ nikkhantaṃ paharitvā māresi, tassa hatthato muttā sunakhā gaṇhiṃsu.
The hunter struck and killed each one that came out; those that escaped his hand were caught by the dogs.
Người thợ săn đánh chết từng con kỳ đà chui ra, những con thoát khỏi tay anh ta thì bị chó bắt.
Godhānaṃ mahāvināso uppajji.
A great destruction of iguanas occurred.
Một sự hủy diệt lớn đã xảy ra cho loài kỳ đà.
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – pāpajanasaṃsevī puggalo accantasukhaṃ ekantasukhaṃ nirantarasukhaṃ nāma na edhati na vindati na paṭilabhati.
Here is a brief meaning: A person who is pāpajanasaṃsevī (associates with evil people) does not attain, find, or obtain accantasukhaṃ (absolute happiness, continuous happiness).
Đây là ý nghĩa tóm tắt: Người giao du với kẻ ác không đạt được, không tìm thấy, không có được hạnh phúc tuyệt đối, tức là hạnh phúc hoàn toàn, hạnh phúc liên tục.
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như điều gì?
Godhākulaṃ kakaṇṭāva.
Godhākulaṃ kakaṇṭāva (like the chameleon to the iguana family).
Như tắc kè hoa đối với dòng họ kỳ đà.
Yathā kakaṇṭakato godhākulaṃ sukhaṃ na labhati, evaṃ pāpajanasaṃsevī puggalo sukhaṃ na labhati.
Just as the iguana family does not gain happiness from the chameleon, so too a person who associates with evil people does not gain happiness.
Giống như họ hàng tắc kè hoa không tìm thấy hạnh phúc từ tắc kè hoa, một người giao du với kẻ ác cũng không tìm thấy hạnh phúc.
Pāpajanaṃ pana sevanto ekanteneva kaliṃ pāpeti attānaṃ, kali vuccati vināso, ekanteneva pāpasevī attānañca aññe ca attanā saddhiṃ vasante vināsaṃ pāpeti.
Moreover, by associating with evil people, one certainly kaliṃ pāpeti attānaṃ (brings trouble upon oneself). Kali means destruction; one who associates with evil certainly brings destruction upon oneself and others who live with oneself.
Tuy nhiên, người giao du với kẻ ác chắc chắn sẽ tự chuốc lấy sự hủy hoại cho mình, kali có nghĩa là sự hủy diệt, người giao du với kẻ ác chắc chắn sẽ tự chuốc lấy sự hủy diệt cho mình và cho những người khác sống cùng mình.
Pāḷiyaṃ pana ‘‘phalaṃ pāpeyyā’’ti likhanti.
In the Pāḷi, however, they write "phalaṃ pāpeyyā" (would bring fruit).
Nhưng trong bản Pāḷi, họ viết là “phalaṃ pāpeyyā” (sẽ mang lại quả).
Taṃ byañjanaṃ aṭṭhakathāyaṃ natthi, atthopissa na yujjati.
That wording is not in the commentary, and its meaning is not appropriate.
Văn bản đó không có trong Chú giải, và ý nghĩa của nó cũng không phù hợp.
Tasmā yathāvuttameva gahetabbaṃ.
Therefore, what has been stated should be taken.
Vì vậy, nên hiểu theo cách đã nói.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto siṅgālayoniyaṃ nibbattitvā siṅgālarājā hutvā siṅgālagaṇaparivuto susānavane vihāsi.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a jackal, became the king of jackals, and lived in the charnel ground forest surrounded by a retinue of jackals.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành loài chó rừng, trở thành vua chó rừng, sống trong rừng nghĩa địa cùng với một bầy chó rừng.
Tena samayena rājagahe ussavo ahosi, yebhuyyena manussā suraṃ pivanti, surāchaṇoyeva kireso.
At that time, there was a festival in Rājagaha; most people drank liquor, and it was indeed a liquor festival.
Vào thời đó, có một lễ hội ở Rājagaha, hầu hết mọi người đều uống rượu, đó được cho là một lễ hội rượu.
Athettha sambahulā dhuttā bahuṃ surañca maṃsañca āharāpetvā maṇḍitapasādhitā gāyitvā gāyitvā surañca pivanti, maṃsañca khādanti.
Then, many rogues had much liquor and meat brought, and adorned and dressed, they sang and sang, drank liquor, and ate meat.
Khi đó, nhiều kẻ du côn đã mang nhiều rượu và thịt đến, ăn mặc chỉnh tề, ca hát và uống rượu, ăn thịt.
Tesaṃ paṭhamayāmāvasāne maṃsaṃ khīyi, surā pana bahukāva.
At the end of the first watch for them, the meat was exhausted, but there was still plenty of liquor.
Đến cuối canh đầu, thịt của chúng đã hết, nhưng rượu thì còn rất nhiều.
Atheko dhutto ‘‘maṃsakhaṇḍaṃ dehī’’ti āha.
Then a rogue said, ‘‘Give me a piece of meat!’’
Một kẻ du côn nói: “Hãy cho ta một miếng thịt.”
‘‘Maṃsaṃ khīṇa’’nti ca vutte ‘‘mayi ṭhite maṃsakkhayo nāma natthī’’ti vatvā ‘‘āmakasusāne matamanussamaṃsaṃ khādanatthāya āgate siṅgāle māretvā maṃsaṃ āharissāmī’’ti muggaraṃ gahetvā niddhamanamaggena nagarā nikkhamitvā susānaṃ gantvā muggaraṃ gahetvā matako viya uttāno nipajji.
And when it was said, ‘‘The meat is exhausted,’’ he said, ‘‘While I am here, there is no such thing as an exhaustion of meat!’’ Having said this, he took a club and declared, ‘‘I will kill the jackals that come to the charnel ground to eat the flesh of dead humans and bring back meat.’’ He then left the city by a secret path, went to the charnel ground, and taking the club, lay down on his back as if dead.
Khi được nói: “Thịt đã hết,” hắn nói: “Khi ta còn đây thì không có chuyện hết thịt,” rồi cầm một cây chùy, đi ra khỏi thành phố bằng con đường thoát hiểm, đến nghĩa địa, cầm cây chùy và nằm ngửa ra như một xác chết.
Tasmiṃ khaṇe bodhisatto siṅgālagaṇaparivuto tattha gato taṃ disvā ‘‘nāyaṃ matako’’ti ñatvāpi ‘‘suṭṭhutaraṃ upaparikkhissāmī’’ti tassa adhovātena gantvā sarīragandhaṃ ghāyitvā tathatovassa amatakabhāvaṃ ñatvā ‘‘lajjāpetvā naṃ uyyojessāmī’’ti gantvā muggarakoṭiyaṃ ḍaṃsitvā ākaḍḍhi, dhutto muggaraṃ na vissaji, upasaṅkamantampi na olokento naṃ gāḷhataraṃ aggahesi.
At that moment, the Bodhisatta, surrounded by a pack of jackals, arrived there. Seeing him, he knew, ‘‘This one is not dead,’’ but wishing to investigate more thoroughly, he went to his leeward side, sniffed the body’s scent, and thus knowing his non-dead state, thought, ‘‘I will shame him and send him away.’’ He then went and bit the tip of the club and pulled it. The rogue did not let go of the club; even as he approached, not looking at him, he held it even tighter.
Vào lúc đó, Bồ Tát cùng bầy chó rừng đến đó, thấy hắn và biết rằng “người này không phải là xác chết,” nhưng để kiểm tra kỹ hơn, ngài đi đến phía dưới gió của hắn, ngửi mùi cơ thể, và từ đó biết rằng hắn không chết, ngài nghĩ: “Ta sẽ làm hắn xấu hổ và đuổi hắn đi,” rồi ngài đến cắn vào đầu cây chùy và kéo, tên du côn không buông cây chùy, ngay cả khi ngài đến gần, hắn cũng không nhìn mà nắm chặt hơn.
Bodhisatto paṭikkamitvā ‘‘bho purisa, sace tvaṃ matako bhaveyyāsi, na mayi muggaraṃ ākaḍḍhante gāḷhataraṃ gaṇheyyāsi, iminā kāraṇena tava matakabhāvo vā amatakabhāvo vā dujjāno’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta retreated and said, ‘‘Hey man, if you were dead, you would not hold the club tighter while I pull it. For this reason, whether you are dead or not dead is difficult to know,’’ and then he spoke this verse:
Bồ Tát lùi lại và nói: “Này người kia, nếu ngươi là xác chết, thì khi ta kéo cây chùy, ngươi sẽ không nắm chặt hơn, vì lý do này, thật khó biết ngươi là xác chết hay không,” rồi ngài nói bài kệ này –
Evaṃ vutte so dhutto ‘‘ayaṃ mama amatakabhāvaṃ jānātī’’ti uṭṭhāya daṇḍaṃ khipi, daṇḍo virajjhi.
When this was said, the rogue, thinking, ‘‘This one knows my non-dead state,’’ got up and threw the stick. The stick missed.
Khi được nói như vậy, tên du côn nghĩ: “Người này biết ta không chết,” liền đứng dậy ném cây gậy, cây gậy trượt mục tiêu.
Dhutto ‘‘gaccha, viraddho dānisi mayā’’ti āha.
The rogue said, ‘‘Go, you have been missed by me now!’’
Tên du côn nói: “Đi đi, ngươi đã trượt khỏi ta rồi.”
Bodhisatto nivattitvā ‘‘bho purisa, maṃ virajjhantopi tvaṃ aṭṭha mahāniraye soḷasa ca ussadaniraye aviraddhoyevā’’ti vatvā pakkāmi.
The Bodhisatta turned back and said, ‘‘Hey man, even if you miss me, you have not missed the eight great hells and the sixteen subsidiary hells,’’ and then he departed.
Bồ Tát quay lại và nói: “Này người kia, dù ngươi đã trượt khỏi ta, nhưng ngươi không trượt khỏi tám địa ngục lớn và mười sáu địa ngục phụ,” rồi ngài bỏ đi.
Dhutto kiñci alabhitvā susānā nikkhamitvā parikhāyaṃ nhāyitvā āgatamaggeneva nagaraṃ pāvisi.
The rogue, having gained nothing, left the charnel ground, bathed in a ditch, and entered the city by the same path he had come.
Tên du côn không đạt được gì, rời khỏi nghĩa địa, tắm trong hào nước và đi vào thành phố bằng con đường đã đến.
Lasī ca te nipphalitāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattassa gayāsīse sugatālayassa dassitabhāvaṃ ārabbha kathesi.
Lasī ca te nipphalitāti – The Teacher spoke this while dwelling in Veḷuvana, concerning Devadatta’s showing of the Sugatālaya at Gayāsīsa.
Lasī ca te nipphalitā (Và nước bọt của ngươi đã chảy ra) – Bậc Đạo Sư đã nói điều này khi ngài trú tại Veluvana, liên quan đến việc Devadatta cố gắng bắt chước Như Lai ở Gayāsīsa.
Devadatto hi parihīnajjhāno lābhasakkāraparihīno ‘‘attheko upāyo’’ti cintetvā satthāraṃ pañca vatthūni yācitvā alabhamāno dvinnaṃ aggasāvakānaṃ saddhivihārike adhunā pabbajite dhammavinayamhi akovide pañcasate bhikkhū gahetvā gayāsīsaṃ gantvā saṅghaṃ bhinditvā ekasīmāyaṃ āveṇikaṃ saṅghakammaṃ akāsi.
Devadatta, whose jhāna had declined and who had lost gain and honor, thought, ‘‘There is a way!’’ and asked the Teacher for five things. Not obtaining them, he took five hundred bhikkhus, who were newly ordained disciples of the two chief disciples and unskilled in the Dhamma and Vinaya, and went to Gayāsīsa, split the Saṅgha, and performed a separate Saṅgha-kamma within one sīmā.
Devadatta, vì thiền định suy yếu và mất đi lợi lộc, danh tiếng, đã nghĩ: “Có một cách,” rồi thỉnh cầu Bậc Đạo Sư năm điều nhưng không được, hắn đã dẫn năm trăm Tỳ khưu là đệ tử mới xuất gia, chưa thông thạo Pháp và Luật của hai vị Đại đệ tử trưởng, đến Gayāsīsa, chia rẽ Tăng đoàn và thực hiện một hành động riêng biệt của Tăng đoàn trong cùng một giới hạn.
Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ ñāṇaparipākakālaṃ ñatvā dve aggasāvake pesesi.
Knowing the time for the ripening of the wisdom of those bhikkhus, the Teacher sent the two chief disciples.
Bậc Đạo Sư, biết thời điểm trí tuệ của các Tỳ khưu đó đã chín muồi, đã phái hai vị Đại đệ tử trưởng đi.
Te disvā devadatto tuṭṭhamānaso rattiṃ dhammaṃ desayamāno ‘‘buddhalīlaṃ karissāmī’’ti sugatālayaṃ dassento ‘‘vigatathinamiddho kho, āvuso sāriputta, bhikkhusaṅgho, paṭibhātu taṃ bhikkhūnaṃ dhammīkathā, piṭṭhi me āgilāyati, tamahaṃ āyamissāmī’’ti vatvā niddaṃ upagato.
Seeing them, Devadatta, with a delighted mind, was teaching the Dhamma at night. Wishing to perform a Buddha-like act, he showed the Sugatālaya and said, ‘‘Indeed, friend Sāriputta, the community of bhikkhus is free from sloth and torpor. Let a Dhamma talk occur to you for the bhikkhus. My back aches, I will rest it.’’ Having said this, he fell asleep.
Thấy họ, Devadatta vui mừng, vào ban đêm, khi đang thuyết pháp, hắn nói: “Ta sẽ bắt chước phong thái của Đức Phật,” rồi bắt chước Như Lai, nói: “Này hiền giả Sāriputta, Tăng đoàn Tỳ khưu này đã thoát khỏi hôn trầm thụy miên, xin hiền giả hãy thuyết pháp cho các Tỳ khưu, lưng ta mỏi rồi, ta sẽ nghỉ ngơi,” rồi hắn ngủ thiếp đi.
Dve aggasāvakā tesaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desetvā maggaphalehi pabodhetvā sabbe ādāya veḷuvanameva paccāgamiṃsu.
The two chief disciples taught the Dhamma to those bhikkhus, awakened them with the paths and fruits, and taking all of them, returned to Veḷuvana itself.
Hai vị Đại đệ tử trưởng đã thuyết pháp cho các Tỳ khưu đó, đánh thức họ bằng các đạo quả, rồi dẫn tất cả trở về Veluvana.
Kokāliko vihāraṃ tucchaṃ disvā devadattassa santikaṃ gantvā ‘‘āvuso devadatta, parisaṃ te bhinditvā dve aggasāvakā vihāraṃ tucchaṃ katvā gatā, tvaṃ pana niddāyasiyevā’’ti vatvā uttarāsaṅgamassa apanetvā bhittiyaṃ piṭṭhikaṇṭakaṃ phusanto viya paṇhiyā naṃ hadaye pahari.
Kokāḷika, seeing the monastery empty, went to Devadatta and said, "Friend Devadatta, the two chief disciples have broken your assembly, emptied the monastery, and gone away, but you are still sleeping!" Having said this, he pulled off Devadatta's outer robe and, as if touching his spine to the wall, struck him in the heart with his heel.
Kokālika thấy tu viện trống rỗng, đến gặp Devadatta và nói: “Này hiền giả Devadatta, hai vị Đại đệ tử trưởng đã chia rẽ hội chúng của ngươi, khiến tu viện trống rỗng rồi đi, còn ngươi thì vẫn ngủ,” rồi hắn kéo tấm y vai của Devadatta xuống, dùng gót chân đá vào ngực hắn như thể chạm vào xương sống lưng trên tường.
Tāvadevassa mukhato lohitaṃ uggañchi.
Immediately, blood gushed from his mouth.
Ngay lập tức, máu trào ra từ miệng hắn.
So tato paṭṭhāya gilāno ahosi.
From that time onwards, he became ill.
Từ đó, hắn bị bệnh.
Satthā theraṃ pucchi ‘‘sāriputta, tumhākaṃ gatakāle devadatto kiṃ akāsī’’ti?
The Teacher asked the Elder, "Sāriputta, what did Devadatta do after you had left?"
Bậc Đạo Sư hỏi vị Trưởng lão: “Sāriputta, khi các con đi, Devadatta đã làm gì?”
Bhante, devadatto amhe disvā ‘‘buddhalīlaṃ karissāmī’’ti sugatālayaṃ dassetvā mahāvināsaṃ pattoti.
"Venerable Sir, Devadatta, seeing us, said, 'I will act like the Buddha,' and showing an attitude like the Sugata, he met with great ruin."
“Bạch Thế Tôn, Devadatta thấy chúng con, nói: ‘Con sẽ bắt chước phong thái của Đức Phật,’ rồi bắt chước Như Lai và đã gặp phải sự hủy hoại lớn.”
Satthā ‘‘na kho sāriputta, devadatto idāneva mama anukaronto vināsaṃ patto, pubbepi pattoyevā’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
The Teacher said, "Sāriputta, it is not only now that Devadatta, imitating me, has met with ruin; he met with it in the past too." Having said this, being requested by the Elder, he related a past event.
Bậc Đạo Sư nói: “Này Sāriputta, Devadatta không chỉ gặp sự hủy hoại khi bắt chước Ta vào lúc này, mà trước đây cũng đã từng gặp,” rồi theo lời thỉnh cầu của vị Trưởng lão, ngài kể một câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kesarasīho hutvā himavantappadese kañcanaguhāyaṃ vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born as a maned lion and resided in a golden cave in the Himavanta region.
Trong quá khứ, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh thành một con sư tử bờm, sống trong hang vàng ở vùng Himavanta.
So ekadivasaṃ kañcanaguhāya nikkhamitvā vijambhitvā catuddisaṃ oloketvā sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkanto mahāmahiṃsaṃ vadhitvā varamaṃsaṃ khāditvā ekaṃ saraṃ otaritvā maṇivaṇṇassa udakassa kucchiṃ pūretvā guhaṃ sandhāya pāyāsi.
One day, he came out of the golden cave, stretched, looked in the four directions, roared a lion's roar, and set out for food. He killed a large buffalo, ate the choicest meat, descended into a lake, filled his belly with the jewel-colored water, and headed back to his cave.
Một ngày nọ, ngài rời hang vàng, vươn vai, nhìn bốn phương, gầm lên tiếng sư tử, rồi đi kiếm ăn, giết một con trâu lớn, ăn thịt ngon, rồi xuống một cái hồ, uống đầy bụng nước trong như ngọc, rồi quay về hang.
Atheko siṅgālo gocarappasuto sahasāva sīhaṃ disvā palāyituṃ asakkonto sīhassa purato pādesu patitvā nipajji.
Then a jackal, intent on finding food, suddenly saw the lion and, unable to flee, fell at the lion's feet and lay down.
Khi đó, một con chó rừng đang kiếm ăn, bất ngờ thấy sư tử, không kịp chạy trốn, liền nằm phục dưới chân sư tử.
‘‘Kiṃ, jambukā’’ti ca vutte ‘‘ahaṃ te, sāmi, pāde upaṭṭhātukāmo’’ti āha.
When asked, "What is it, jackal?" he replied, "My lord, I wish to attend to your feet."
Khi được hỏi: “Gì vậy, chó rừng?” nó đáp: “Bạch chủ nhân, con muốn phục vụ ngài.”
Sīho ‘‘sādhu ehi, maṃ upaṭṭhaha, varamaṃsāni taṃ khādāpessāmī’’ti vatvā siṅgālaṃ ādāya kañcanaguhaṃ agamāsi.
The lion said, "Very well, come, attend to me, and I will let you eat the choicest meats." Having said this, he took the jackal and went to the golden cave.
Sư tử nói: “Tốt, hãy đến, phục vụ ta, ta sẽ cho ngươi ăn thịt ngon,” rồi dẫn chó rừng về hang vàng.
Siṅgālo tato paṭṭhāya sīhavighāsaṃ khādati.
From that time onwards, the jackal ate the lion's leavings.
Từ đó, chó rừng ăn thức ăn thừa của sư tử.
So katipāhaccayeneva thūlasarīro ahosi.
In just a few days, he became stout-bodied.
Chỉ sau vài ngày, thân thể nó trở nên mập mạp.
Atha naṃ ekadivasaṃ guhāya nipannakova sīho āha ‘‘gaccha jambuka, pabbatasikhare ṭhatvā pabbatapāde sañcarantesu hatthiassamahiṃsādīsu yassa maṃsaṃ khāditukāmosi, taṃ oloketvā āgantvā ‘asukamaṃsaṃ khāditukāmomhī’ti vatvā maṃ vanditvā ‘viroca, sāmī’ti vadāhi, ahaṃ taṃ vadhitvā madhuramaṃsaṃ khāditvā tuyhampi dassāmī’’ti.
Then one day, the lion, lying in the cave, said to him, "Go, jackal, stand on the mountain peak, and among the elephants, horses, and buffaloes roaming at the foot of the mountain, whichever meat you wish to eat, look at it, come back, and say, 'I wish to eat such-and-such meat,' then bow to me and say, 'Shine forth, my lord!' I will kill it, eat the delicious meat, and give some to you too."
Một ngày nọ, khi sư tử đang nằm trong hang, nó nói với chó rừng: “Đi đi, chó rừng, hãy đứng trên đỉnh núi và quan sát những con voi, ngựa, trâu, v.v. đang đi lại dưới chân núi, con muốn ăn thịt con nào thì hãy nhìn nó, rồi về đây nói: ‘Con muốn ăn thịt con đó,’ rồi đảnh lễ ta và nói: ‘Viroca, chủ nhân,’ ta sẽ giết nó, ăn thịt ngon và cũng sẽ cho con.”
Siṅgālo pabbatasikharaṃ abhiruhitvā nānappakāre mige oloketvā yasseva maṃsaṃ khāditukāmo hoti, kañcanaguhaṃ pavisitvā tameva sīhassa ārocetvā pādesu patitvā ‘‘viroca, sāmī’’ti vadati.
The jackal ascended the mountain peak, looked at various animals, and whichever meat he wished to eat, he would enter the golden cave, inform the lion, fall at his feet, and say, "Shine forth, my lord!"
Chó rừng leo lên đỉnh núi, quan sát các loài thú khác nhau, muốn ăn thịt con nào thì vào hang vàng, báo cho sư tử biết, rồi phủ phục dưới chân sư tử và nói: “Viroca, chủ nhân.”
Sīho vegena pakkhanditvā sacepi mattavaravāraṇo hoti, tattheva naṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā sayampi varamaṃsaṃ khādati, siṅgālassapi deti.
The lion would charge swiftly, and even if it was a mighty elephant, he would bring it to an end of life right there, eat the choicest meat himself, and give some to the jackal.
Sư tử lao tới với tốc độ, dù đó là một con voi chúa say, nó vẫn kết liễu mạng sống của con voi ngay tại chỗ, tự mình ăn thịt ngon và cũng cho chó rừng ăn.
Siṅgālo kucchipūraṃ maṃsaṃ khāditvā guhaṃ pavisitvā niddāyati.
The jackal would eat his fill of meat, enter the cave, and sleep.
Chó rừng ăn no bụng thịt, rồi đi vào hang ngủ.
So gacchante gacchante kāle mānaṃ vaḍḍhesi ‘‘ahampi catuppadova, kiṃkāraṇā divase divase parehi posiyamāno viharāmi, ito paṭṭhāya ahampi hatthiādayo hanitvā maṃsaṃ khādissāmi, sīhopi migarājā ‘viroca, sāmī’ti vuttameva padaṃ nissāya varavāraṇe vadheti, ahampi sīhena ‘viroca, jambukā’ti maṃ vadāpetvā ekaṃ varavāraṇaṃ vadhitvā maṃsaṃ khādissāmī’’ti.
As time passed, he developed conceit, thinking, "I am also a quadruped; why do I live day after day being fed by others? From now on, I too will kill elephants and others and eat their meat. The lion, the king of beasts, kills mighty elephants merely by being told, 'Shine forth, my lord!' I too will have the lion say to me, 'Shine forth, jackal,' and then I will kill a mighty elephant and eat its meat."
Thời gian trôi qua, nó ngày càng kiêu ngạo: “Ta cũng là một loài bốn chân, vì lý do gì mà ngày ngày ta phải sống nhờ người khác nuôi dưỡng? Từ nay trở đi, ta cũng sẽ giết voi và các loài khác để ăn thịt. Sư tử là chúa tể loài thú, chỉ dựa vào câu nói ‘Hãy tỏa sáng, chúa tể!’ mà giết được voi chúa. Ta cũng sẽ khiến sư tử nói với ta ‘Hãy tỏa sáng, chó rừng!’ rồi giết một con voi chúa để ăn thịt.”
So sīhaṃ upasaṅkamitvā etadavoca ‘‘sāmi, mayā dīgharattaṃ tumhehi vadhitavaravāraṇānaṃ maṃsaṃ khāditaṃ, ahampi ekaṃ varavāraṇaṃ māretvā maṃsaṃ khāditukāmo, tasmā tumhehi nipannaṭṭhāne kañcanaguhāyaṃ nipajjissāmi, tumhe pabbatapāde vicarantaṃ varavāraṇaṃ oloketvā mama santikaṃ āgantvā ‘viroca, jambukā’ti vadetha, ettakamattasmiṃ maccheraṃ mā karitthā’’ti.
He approached the lion and said, "My lord, for a long time I have eaten the meat of mighty elephants killed by you. I too wish to kill a mighty elephant and eat its meat. Therefore, I will lie down in the golden cave in the place where you usually lie. You should look at a mighty elephant roaming at the foot of the mountain, come to me, and say, 'Shine forth, jackal.' Do not be stingy in this small matter."
Nó đến gần sư tử và nói: “Chúa tể, đã lâu rồi con ăn thịt voi chúa do ngài giết. Con cũng muốn giết một con voi chúa để ăn thịt. Vì vậy, con sẽ nằm trong hang vàng nơi ngài thường nằm. Ngài hãy quan sát một con voi chúa đang đi dạo dưới chân núi, rồi đến chỗ con và nói ‘Hãy tỏa sáng, chó rừng!’. Xin đừng keo kiệt dù chỉ một chút như vậy.”
Atha naṃ sīho āha ‘‘na, tvaṃ jambuka, vāraṇe vadhituṃ samatthe sīhakule uppanno, vāraṇaṃ vadhitvā maṃsaṃ khādanasamattho siṅgālo nāma loke natthi, mā te etaṃ rucci, mayā vadhitavaravāraṇānaññeva maṃsaṃ khāditvā vasā’’ti.
Then the lion said to him, "Jackal, you are not born in a lion family capable of killing elephants. There is no jackal in the world capable of killing an elephant and eating its meat. Do not let this thought please you. Just eat the meat of the mighty elephants killed by me and live."
Bấy giờ, sư tử nói với nó: “Không, chó rừng, ngươi không sinh ra trong dòng sư tử có thể giết voi. Không có con chó rừng nào trên đời có khả năng giết voi và ăn thịt. Đừng mong muốn điều đó. Hãy cứ ăn thịt voi chúa do ta giết mà sống.”
So evaṃ vuttepi viramituṃ na icchi, punappunaṃ yāciyeva.
Even when spoken to thus, he did not wish to stop, but kept begging again and again.
Dù được nói như vậy, nó vẫn không muốn từ bỏ, mà cứ van xin hết lần này đến lần khác.
Sīho taṃ vāretuṃ asakkonto sampaṭicchitvā ‘‘tena hi mama vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nipajjā’’ti jambukaṃ kañcanaguhāyaṃ nipajjāpetvā sayaṃ pabbatapāde mattavaravāraṇaṃ oloketvā guhādvāraṃ gantvā ‘‘viroca, jambukā’’ti āha.
The lion, unable to restrain him, consented and, making the jackal lie down in the golden cave, saying, "Then enter my dwelling place and lie down," he himself went to the mouth of the cave after observing a magnificent rutting elephant at the foot of the mountain, and said, "Shine forth, O jackal!"
Sư tử không thể ngăn cản nó, đành chấp thuận và nói: “Vậy thì, hãy vào chỗ ở của ta mà nằm đi.” Sư tử để chó rừng nằm trong hang vàng, rồi tự mình đi xuống chân núi quan sát một con voi chúa say, sau đó đến cửa hang và nói: “Hãy tỏa sáng, chó rừng!”
Siṅgālo kañcanaguhāya nikkhamitvā vijambhitvā catuddisaṃ oloketvā tikkhattuṃ vassitvā ‘‘mattavaravāraṇassa kumbhe patissāmī’’ti pakkhanditvā virajjhitvā pādamūle pati.
The jackal came out of the golden cave, stretched, looked in the four directions, howled three times, and saying, "I will fall upon the forehead of the magnificent rutting elephant," he charged, missed, and fell at its feet.
Chó rừng bước ra khỏi hang vàng, ngáp một cái, nhìn bốn phía, sủa ba tiếng, rồi nói: “Ta sẽ nhảy vào đầu con voi chúa say!” và lao tới, nhưng trượt chân ngã xuống dưới chân voi.
Vāraṇo dakkhiṇapādaṃ ukkhipitvā tassa sīsaṃ akkami, sīsaṭṭhīni cuṇṇavicuṇṇāni ahesuṃ.
The elephant lifted its right foot and stepped on his head; his skull bones were crushed to powder.
Con voi nhấc chân phải lên và giẫm lên đầu nó, xương sọ của nó nát tan thành từng mảnh.
Athassa sarīraṃ vāraṇo pādena saṅgharitvā rāsiṃ katvā upari laṇḍaṃ pātetvā koñcanādaṃ nadanto araññaṃ pāvisi.
Then the elephant gathered his body with its foot, made a heap, dropped dung on top, and trumpeting a koñca sound, entered the forest.
Sau đó, con voi dùng chân gom xác nó lại thành một đống, phóng uế lên trên, rồi gầm lên tiếng kêu của voi và đi vào rừng.
Bahumpetaṃ asabbhi jātavedāti idaṃ satthā jetavane viharanto ājīvakānaṃ micchātapaṃ ārabbha kathesi.
Bahumpetaṃ asabbhi jātavedā — This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning the wrong ascetic practices of the Ājīvakas.
Bahumpetaṃ asabbhi jātavedā — câu này được Đức Phật nói tại Jetavana, liên quan đến sự khổ hạnh sai lầm của các đạo sĩ Ājīvaka.
Tadā kira ājīvakā jetavanapiṭṭhiyaṃ nānappakāraṃ micchātapaṃ caranti.
At that time, it is said, the Ājīvakas practiced various kinds of wrong asceticism on the back side of Jetavana.
Bấy giờ, các đạo sĩ Ājīvaka thực hành nhiều loại khổ hạnh sai lầm ở phía sau Jetavana.
Sambahulā bhikkhū tesaṃ ukkuṭikappadhānavaggulivatakaṇṭakāpassayapañcātapatapanādibhedaṃ micchātapaṃ disvā bhagavantaṃ pucchiṃsu ‘‘atthi nu kho, bhante, imaṃ micchātapaṃ nissāya kusalaṃ vā vuḍḍhi vā’’ti.
Many bhikkhus, seeing their wrong asceticism, which included practices such as squatting, bat-like hanging, lying on thorns, and the five-fire penance, asked the Blessed One, "Is there, Venerable Sir, any merit or progress to be gained from this wrong asceticism?"
Một số đông Tỳ-kheo thấy các loại khổ hạnh sai lầm của họ, như ngồi xổm, nằm như con dơi, nằm trên gai, và phơi mình dưới năm ngọn lửa, liền hỏi Đức Thế Tôn: “Bạch Đức Thế Tôn, có phải nhờ những khổ hạnh sai lầm này mà có thiện pháp hay sự tăng trưởng nào không?”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, evarūpaṃ micchātapaṃ nissāya kusalaṃ vā vuḍḍhi vā atthi, pubbe paṇḍitā ‘evarūpaṃ tapaṃ nissāya kusalaṃ vā vuḍḍhi vā bhavissatī’ti saññāya jātaggiṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā aggijuhanādivasena kiñci vuḍḍhiṃ apassantā aggiṃ udakena nibbāpetvā kasiṇaparikammaṃ katvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇā ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher said, "No, bhikkhus, there is no merit or progress to be gained from such wrong asceticism. In the past, wise men, thinking, 'There will be merit or progress from such asceticism,' took the sacred fire and entered the forest. Not seeing any progress by performing fire sacrifices and so on, they extinguished the fire with water, performed kasiṇa meditation, developed supernormal powers and attainments, and became destined for the Brahma-world," and then he related a past event.
Đức Phật đáp: “Này các Tỳ-kheo, không có thiện pháp hay sự tăng trưởng nào nhờ những khổ hạnh sai lầm như vậy. Xưa kia, các bậc hiền trí, với ý nghĩ ‘nhờ khổ hạnh như vậy mà sẽ có thiện pháp hay sự tăng trưởng’, đã mang lửa tế lễ vào rừng, nhưng không thấy bất kỳ sự tăng trưởng nào qua việc tế lửa và các hành động tương tự. Họ đã dập tắt lửa bằng nước, thực hành phép kasiṇa, đạt được các thần thông và thiền định, rồi tái sinh vào cõi Phạm thiên.” Sau đó, Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a Northern brahmin family.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc.
Tassa jātadivase mātāpitaro jātaggiṃ gahetvā ṭhapesuṃ.
On the day of his birth, his parents took and kept the sacred fire.
Vào ngày Ngài sinh ra, cha mẹ Ngài đã giữ lửa tế lễ.
Atha naṃ soḷasavassakāle etadavocuṃ ‘‘mayaṃ te, putta, jātadivase aggiṃ gaṇhimha.
Then, when he was sixteen years old, they said to him, "Son, we took the fire on the day of your birth.
Khi Ngài được mười sáu tuổi, cha mẹ Ngài nói: “Này con, chúng ta đã giữ lửa tế lễ vào ngày con sinh ra.
Sacesi agāraṃ ajjhāvasitukāmo, tayo vede uggaṇha.
If you wish to dwell in the household life, learn the three Vedas.
Nếu con muốn sống đời gia đình, hãy học ba bộ Veda.
Atha brahmalokaṃ gantukāmo, aggiṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā aggiṃ paricaranto mahābrahmānaṃ ārādhetvā brahmalokaparāyaṇo hohī’’ti.
But if you wish to go to the Brahma-world, take the fire, enter the forest, serve the fire, propitiate Mahābrahmā, and become destined for the Brahma-world."
Nếu con muốn đi đến cõi Phạm thiên, hãy mang lửa vào rừng, phụng sự lửa, làm hài lòng Phạm thiên vĩ đại, và sẽ tái sinh vào cõi Phạm thiên.”
So ‘‘na mayhaṃ agārena attho’’ti aggiṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā assamapadaṃ māpetvā aggiṃ paricaranto araññe vihāsi.
He, saying, "I have no need of the household life," took the fire, entered the forest, built a hermitage, and lived in the forest serving the fire.
Ngài nói: “Ta không cần đời sống gia đình,” rồi mang lửa vào rừng, dựng một am thất, và sống trong rừng, phụng sự lửa.
So ekadivasaṃ paccantagāmake godakkhiṇaṃ labhitvā taṃ goṇaṃ assamapadaṃ netvā cintesi ‘‘aggibhagavantaṃ gomaṃsaṃ khādāpessāmī’’ti.
One day, having received a cow as an offering in a border village, he led that ox to his hermitage and thought, "I will feed the revered fire god with beef."
Một ngày nọ, Ngài nhận được một con bò làm lễ vật ở một ngôi làng biên giới, mang con bò đó về am thất và nghĩ: “Ta sẽ cho vị thần lửa ăn thịt bò.”
Athassa etadahosi ‘‘idha loṇaṃ natthi, aggibhagavā aloṇaṃ khādituṃ na sakkhissati, gāmato loṇaṃ āharitvā aggibhagavantaṃ saloṇakaṃ khādāpessāmī’’ti.
Then it occurred to him, "There is no salt here; the revered fire god will not be able to eat it unsalted. I will bring salt from the village and feed the revered fire god with salted meat."
Sau đó, Ngài nghĩ: “Ở đây không có muối. Vị thần lửa sẽ không thể ăn thịt không muối. Ta sẽ mang muối từ làng về và cho vị thần lửa ăn thịt có muối.”
So taṃ tattheva bandhitvā loṇatthāya gāmakaṃ agamāsi.
He tied it there and went to the village for salt.
Ngài buộc con bò ở đó và đi đến làng để lấy muối.
Tasmiṃ gate sambahulā luddakā taṃ ṭhānaṃ āgatā.
After he had gone, many hunters came to that place.
Khi Ngài đi vắng, một số thợ săn đến chỗ đó.
Goṇaṃ disvā vadhitvā maṃsaṃ pacitvā khāditvā naṅguṭṭhañca jaṅghañca cammañca tattheva chaḍḍetvā avasesamaṃsaṃ ādāya agamaṃsu.
Seeing the ox, they killed it, cooked the meat, ate it, threw the tail, leg, and hide there, and took the remaining meat and departed.
Thấy con bò, họ giết nó, nấu thịt ăn, rồi vứt đuôi, chân và da ở đó, mang phần thịt còn lại đi.
Brāhmaṇo āgantvā naṅguṭṭhādimattameva disvā cintesi ‘‘ayaṃ aggibhagavā attano santakampi rakkhituṃ na sakkoti, maṃ pana kadā rakkhissati.
The brahmin, having come and seen only the tail and so on, thought: "This venerable fire god cannot even protect his own possessions; when will he protect me?
Bà-la-môn trở về, chỉ thấy mỗi cái đuôi và các thứ khác, liền nghĩ: “Vị thần lửa này còn không thể bảo vệ tài sản của chính mình, vậy thì bao giờ mới bảo vệ được ta?
Iminā aggiparicaraṇena niratthakena bhavitabbaṃ, natthi itonidānaṃ kusalaṃ vā vuḍḍhi vā’’ti.
This service to the fire must be useless; there is no merit or prosperity to be gained from it."
Việc phụng sự lửa này chắc chắn là vô ích, không có thiện pháp hay sự tăng trưởng nào từ đó cả.”
So aggiparicariyāya vigatacchando ‘‘hambho aggibhagavā, tvaṃ attanopi santakaṃ rakkhituṃ asakkonto maṃ kadā rakkhissasi, maṃsaṃ natthi, ettakenapi tussāhī’’ti naṅguṭṭhādīni aggimhi pakkhipanto imaṃ gāthamāha –
So, having lost his desire for serving the fire, he said, "Oh venerable fire god, you who cannot even protect your own possessions, when will you protect me? There is no meat; be content with this much!" And throwing the tail and so on into the fire, he recited this verse:
Ngài mất hết hứng thú với việc phụng sự lửa, nói: “Này vị thần lửa, ngài còn không thể bảo vệ tài sản của chính mình, vậy thì bao giờ mới bảo vệ được ta? Không có thịt, hãy hài lòng với chừng này thôi,” rồi ném đuôi và các thứ khác vào lửa, và đọc kệ này:
Tattha bahumpetanti ettakampi bahuṃ.
Therein, bahumpetaṃ means 'even this much is much'.
Trong đó, bahumpetaṃ có nghĩa là chừng này cũng là nhiều.
Asabbhīti asappurisa asādhujātika.
Asabbhī means 'ignoble, of an unrighteous nature'.
Asabbhī có nghĩa là người không tốt, kẻ hạ tiện.
Jātavedāti aggiṃ ālapati.
Jātavedā addresses the fire.
Jātavedā là tiếng gọi lửa.
Aggi hi jātamattova vediyati paññāyati pākaṭo hoti, tasmā ‘‘jātavedo’’ti vuccati.
For fire, as soon as it is born, it is known, perceived, and becomes manifest; therefore, it is called "Jātaveda".
Lửa vừa sinh ra đã được biết đến, được nhận ra, trở nên rõ ràng, do đó được gọi là jātaveda.
Yaṃ taṃ vāladhinābhipūjayāmāti yaṃ ajja mayaṃ attanopi santakaṃ rakkhituṃ asamatthaṃ bhagavantaṃ vāladhinā abhipūjayāma, etampi tava bahumevāti dasseti.
Yaṃ taṃ vāladhinābhipūjayāmā shows that 'that which we today honor you, venerable one, who are unable to protect even your own possessions, with a tail, even this is much for you'.
Yaṃ taṃ vāladhinābhipūjayāma có nghĩa là hôm nay chúng ta cúng dường ngài bằng cái đuôi, một vị thần còn không thể bảo vệ tài sản của chính mình, chừng này đối với ngài cũng là quá nhiều, điều đó được chỉ ra.
Maṃsārahassāti maṃsaṃ arahassa tuyhaṃ natthi ajja maṃsaṃ.
Maṃsārahassā means 'for you who are worthy of meat, there is no meat today'.
Maṃsārahassā có nghĩa là hôm nay không có thịt cho ngươi đáng được ăn.
Naṅguṭṭhampi bhavaṃ paṭiggahātūti attano santakaṃ rakkhituṃ asakkonto bhavaṃ imaṃ sajaṅghacammaṃ naṅguṭṭhampi paṭiggaṇhātūti.
Naṅguṭṭhampi bhavaṃ paṭiggahātū means 'may your honor, who cannot protect your own possessions, accept even this tail, which is skin with the shank'.
Naṅguṭṭhampi bhavaṃ paṭiggahātū có nghĩa là ngài, người không thể bảo vệ tài sản của chính mình, hãy nhận lấy cả cái đuôi cùng với chân và da này.
Na tvaṃ rādha vijānāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi.
Na tvaṃ rādha vijānāsī—this the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning the enticement of a former wife.
Na tvaṃ rādha vijānāsī — câu này được Đức Phật nói tại Jetavana, liên quan đến việc một tỳ-kheo bị người vợ cũ quyến rũ.
Paccuppannavatthu indriyajātake āvi bhavissati.
The present story will become clear in the Indriya Jātaka.
Câu chuyện hiện tại sẽ được trình bày rõ trong Indriya Jātaka.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ āmantetvā ‘‘bhikkhu mātugāmo nāma arakkhiyo, ārakkhaṃ ṭhapetvā rakkhantāpi rakkhituṃ na sakkonti.
The Teacher, however, addressing that bhikkhu, said, "Bhikkhu, women are unguardable; even those who guard them by placing a guard cannot protect them.
Đức Phật gọi vị Tỳ-kheo đó và nói: “Này Tỳ-kheo, phụ nữ là khó giữ gìn, dù có người canh giữ cũng không thể giữ được.
Tvampi pubbe etaṃ ārakkhaṃ ṭhapetvā rakkhantopi rakkhituṃ nāsakkhi, idāni kathaṃ rakkhissasī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
You too, in the past, even guarding her by placing a guard, could not protect her; how will you protect her now?" Having said this, he brought up the past.
Xưa kia, ngươi cũng đã không thể giữ được cô ta dù có người canh giữ, vậy bây giờ làm sao ngươi có thể giữ được?” Nói xong, Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sukayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born in the species of a parrot.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh làm một con vẹt.
Kāsiraṭṭhe eko brāhmaṇo bodhisattañca kaniṭṭhabhātarañcassa puttaṭṭhāne ṭhapetvā posesi.
In the Kāsī kingdom, a brahmin raised the Bodhisatta and his younger brother as his sons.
Một Bà-la-môn ở xứ Kāsī đã nuôi dưỡng Bồ Tát và em trai của Ngài như con của mình.
Tesu bodhisattassa ‘‘poṭṭhapādo’’ti nāmaṃ ahosi, itarassa ‘‘rādho’’ti.
Among them, the Bodhisatta's name was Poṭṭhapāda, and the other's was Rādha.
Trong số đó, Bồ-tát có tên là Poṭṭhapāda, còn người kia tên là Rādha.
Tassa pana brāhmaṇassa bhariyā anācārā hoti dussīlā.
However, that brahmin's wife was unchaste and immoral.
Vợ của vị Bà-la-môn ấy lại là người vô đạo đức, ác hạnh.
So vohāratthāya gacchanto ubhopi bhātaro āha – ‘‘tātā, sace vo mātā brāhmaṇī anācāraṃ ācarati, vāreyyātha na’’nti.
Going for business, he said to both brothers, "Sons, if your mother, the brahmin woman, behaves improperly, you should restrain her."
Khi ông ấy đi làm ăn, ông nói với cả hai anh em: “Các con ơi, nếu mẹ các con, bà Bà-la-môn, hành xử vô đạo đức, các con hãy ngăn cản bà ấy.”
Bodhisatto āha ‘‘sādhu, tāta, vāretuṃ sakkontā vāreyyāma, asakkontā tuṇhī bhavissāmā’’ti.
The Bodhisatta said, "Very well, father, if we can restrain her, we will; if not, we will remain silent."
Bồ-tát nói: “Thưa cha, được thôi. Nếu chúng con có thể ngăn cản được, chúng con sẽ ngăn cản. Nếu không thể, chúng con sẽ giữ im lặng.”
Evaṃ brāhmaṇo brāhmaṇiṃ sukānaṃ niyyādetvā vohāratthāya gato.
Thus, the brahmin entrusted the brahmin woman to the parrots and went away for business.
Như vậy, vị Bà-la-môn ấy đã phó mặc bà Bà-la-môn cho số phận, rồi đi làm ăn.
Tassa pana gatadivasato paṭṭhāya brāhmaṇī aticarituṃ āraddhā, pavisantānañca nikkhamantānañca anto natthi, tassā kiriyaṃ disvā rādho bodhisattaṃ āha – ‘‘bhātika, amhākaṃ pitā ‘sace vo mātā anācāraṃ ācarati, vāreyyāthā’ti vatvā gato, idāni cesā anācāraṃ ācarati, vārema na’’nti.
From the day he left, the brahmin woman began to commit misconduct; there was no end to those entering and leaving. Seeing her actions, Rādha said to the Bodhisatta, "Brother, our father went away saying, 'If your mother behaves improperly, you should restrain her.' Now that she is behaving improperly, shall we restrain her?"
Từ ngày ông ấy đi, bà Bà-la-môn bắt đầu hành xử vô đạo đức, không có giới hạn cho những người ra vào. Thấy hành động của bà ấy, Rādha nói với Bồ-tát: “Anh ơi, cha chúng ta đã nói ‘nếu mẹ chúng ta hành xử vô đạo đức, các con hãy ngăn cản bà ấy’ rồi đi. Bây giờ bà ấy đang hành xử vô đạo đức, chúng ta hãy ngăn cản bà ấy.”
Bodhisatto ‘‘tāta, tvaṃ attano abyattatāya bālabhāvena evaṃ vadesi, mātugāmaṃ nāma ukkhipitvā carantāpi rakkhituṃ na sakkonti.
The Bodhisatta said, "Son, you speak thus out of your ignorance and foolishness; women cannot be protected even by carrying them around.
Bồ-tát nói: “Em ơi, em nói vậy vì sự thiếu hiểu biết và sự non nớt của mình. Một người phụ nữ, dù có nâng đỡ mà đi, cũng không thể bảo vệ được.
Yaṃ kammaṃ kātuṃ na sakkā, na taṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
That which cannot be done, ought not to be done." Having said this, he recited this verse:
Việc gì không thể làm được thì không nên làm,” rồi đọc bài kệ này:
Tattha na tvaṃ rādha vijānāsi, aḍḍharatte anāgateti tāta rādha, tvaṃ na jānāsi, aḍḍharatte anāgate paṭhamayāmeyeva ettakā janā āgatā, idāni ko jānāti, kittakāpi āgamissanti.
Therein, "Rādha, you do not know, with half the night yet to come," my dear Rādha, you do not know. So many people have already arrived in the first watch of the night, with half the night yet to come. Now, who knows how many more will come?
Này Rādha, con không biết, khi nửa đêm chưa đến: Này con Rādha, con không biết, chỉ trong canh đầu, đã có chừng ấy người đến, bây giờ ai biết được sẽ có bao nhiêu người nữa đến.
Abyayataṃ vilapasīti tvaṃ abyattavilāpaṃ vilapasi.
"You lament in vain" means you lament in vain.
Con than vãn một cách vô ích. Con than vãn một cách thiếu hiểu biết.
Virattā kosiyāyaneti mātā no kosiyāyanī brāhmaṇī virattā amhākaṃ pitari nippemā jātā.
"Kosiyāyanī is disaffected" means our mother, the brahmin woman Kosiyāyanī, has become disaffected towards our father, without affection.
Người đàn bà Kosiyāyana đã hết tình cảm. Mẹ chúng ta, bà Bà-la-môn Kosiyāyanī, đã hết tình cảm với cha chúng ta, đã trở nên vô tình.
Sacassā tasmiṃ sineho vā pemaṃ vā bhaveyya, na evarūpaṃ anācāraṃ kareyyāti imamatthaṃ etehi byañjanehi pakāsesi.
If she had affection or love for him, she would not commit such misconduct. He revealed this meaning with these words.
Nếu bà ấy có tình cảm hay yêu thương ông ấy, bà ấy sẽ không làm những hành động vô đạo đức như vậy. Bồ-tát đã tuyên bố ý nghĩa này bằng những lời lẽ đó.
Evaṃ pakāsetvā ca pana brāhmaṇiyā saddhiṃ rādhassa vattuṃ na adāsi.
Having thus revealed it, he did not allow Rādha to speak with the brahmin woman.
Sau khi tuyên bố như vậy, Bồ-tát không cho Rādha nói chuyện với bà Bà-la-môn.
Sāpi yāva brāhmaṇassa anāgamanā yathāruciyā vicari.
She too carried on as she pleased until the brahmin's arrival.
Bà ấy cũng hành xử theo ý muốn cho đến khi vị Bà-la-môn quay về.
Brāhmaṇo āgantvā poṭṭhapādaṃ pucchi – ‘‘tāta, kīdisī vo mātā’’ti.
The brahmin came and asked Poṭṭhapāda, "My dear, how is your mother?"
Vị Bà-la-môn về đến nơi hỏi Poṭṭhapāda: “Con ơi, mẹ các con thế nào?”
Bodhisatto brāhmaṇassa sabbaṃ yathābhūtaṃ kathetvā ‘‘kiṃ te, tāta, evarūpāya dussīlāyā’’ti vatvā ‘‘tāta, amhehi mātuyā dosassa kathitakālato paṭṭhāya na sakkā idha vasitu’’nti brāhmaṇassa pāde vanditvā saddhiṃ rādhena uppatitvā araññaṃ agamāsi.
The Bodhisatta told the brahmin everything as it had happened, and saying, "My dear, what use is such an immoral woman to you?" and "My dear, it is not possible for us to stay here from the time we revealed our mother's fault," he bowed at the brahmin's feet, and together with Rādha, he rose up and went to the forest.
Bồ-tát kể lại tất cả sự thật cho vị Bà-la-môn, rồi nói: “Thưa cha, cha còn muốn gì với một người phụ nữ ác hạnh như vậy?” và “Thưa cha, từ khi chúng con nói về lỗi lầm của mẹ, chúng con không thể ở đây được nữa.” Sau khi đảnh lễ dưới chân vị Bà-la-môn, Bồ-tát cùng với Rādha bay lên và đi vào rừng.
Api nu hanukā santāti idaṃ satthā jetavane viharanto sambahule mahallake bhikkhū ārabbha kathesi.
"Are your jaws, then, weary?" This the Teacher related while residing at Jetavana, concerning several elderly bhikkhus.
“ Api nu hanukā santā” — Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một số vị tỳ-khưu lớn tuổi.
Te kira gihikāle sāvatthiyaṃ kuṭumbikā aḍḍhā mahaddhanā aññamaññasahāyakā ekato hutvā puññāni karontā satthu dhammadesanaṃ sutvā ‘‘mayaṃ mahallakā, kiṃ no gharāvāsena, satthu santike ramaṇīye buddhasāsane pabbajitvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti sabbaṃ sāpateyyaṃ puttadhītādīnaṃ datvā assumukhaṃ ñātisaṅghaṃ pahāya satthāraṃ pabbajjaṃ yācitvā pabbajiṃsu.
It is said that in their lay life, they were wealthy and prosperous householders in Sāvatthī, friends with each other, who performed meritorious deeds together. Having heard the Teacher's Dhamma discourse, they thought, "We are old; what use is household life to us? We will go forth into the delightful Buddha's Dispensation in the Teacher's presence and make an end of suffering." So, giving all their property to their sons and daughters and others, they left their weeping relatives, requested ordination from the Teacher, and went forth.
Những vị ấy, khi còn là cư sĩ ở Sāvatthī, là những gia chủ giàu có, có nhiều của cải, là bạn bè của nhau. Họ cùng nhau làm phước, sau khi nghe Đức Phật thuyết pháp, họ nghĩ: “Chúng ta đã già rồi, ở nhà làm gì? Chúng ta hãy xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật, nơi đáng hoan hỷ, và kết thúc khổ đau.” Thế là họ giao lại tất cả tài sản cho con cái và người thân, từ bỏ gia đình thân quyến đang khóc lóc, thỉnh Đức Phật cho xuất gia và đã xuất gia.
Pabbajitvā pana pabbajjānurūpaṃ samaṇadhammaṃ na kariṃsu, mahallakabhāvena dhammampi na pariyāpuṇiṃsu, gihikāle viya pabbajitakālepi vihārapariyante paṇṇasālaṃ kāretvā ekatova vasiṃsu.
However, having gone forth, they did not practice the ascetic duties appropriate for recluses, nor did they learn the Dhamma due to their old age. Just as in their lay life, so too after going forth, they built a leaf hut at the edge of the monastery and lived together.
Tuy nhiên, sau khi xuất gia, họ không thực hành pháp Sa-môn phù hợp với đời sống xuất gia, và vì đã lớn tuổi nên họ cũng không học được Pháp. Giống như khi còn là cư sĩ, khi xuất gia họ cũng xây một tịnh xá ở rìa tu viện và sống chung với nhau.
Piṇḍāya carantāpi aññattha agantvā yebhuyyena attano puttadārasseva gehaṃ gantvā bhuñjiṃsu.
Even when going for alms, they did not go elsewhere, but mostly went to the house of their own sons and wives and ate there.
Khi đi khất thực, họ cũng không đi nơi khác mà thường đến nhà con cái và vợ của mình để thọ thực.
Tesu ekassa purāṇadutiyikā sabbesampi mahallakattherānaṃ upakārā ahosi, tasmā sesāpi attanā laddhaṃ āhāraṃ gahetvā tassāyeva gehe nisīditvā bhuñjanti.
The former wife of one of them was helpful to all the elderly Theras. Therefore, the others also took the food they received and sat and ate at her house.
Một người vợ cũ của một trong số họ đã giúp đỡ tất cả các vị trưởng lão lớn tuổi. Vì vậy, những người còn lại cũng mang thức ăn nhận được đến nhà bà ấy và ngồi ăn.
Sāpi tesaṃ yathāsannihitaṃ sūpabyañjanaṃ deti.
She also gave them whatever curries and sauces were available.
Bà ấy cũng dâng súp và các món ăn kèm tùy theo sự chuẩn bị của mình.
Sā aññatarena rogena phuṭṭhā kālamakāsi.
She was afflicted by a certain illness and passed away.
Bà ấy mắc một căn bệnh và qua đời.
Atha te mahallakattherā vihāraṃ gantvā aññamaññaṃ gīvāsu gahetvā ‘‘madhurahattharasā upāsikā kālakatā’’ti vihārapaccante rodantā vicariṃsu.
Then those elderly Theras went to the monastery, embraced each other by the neck, and wandered around the edge of the monastery, weeping, saying, "The laywoman with the sweet-handed cooking has passed away!"
Khi đó, các vị trưởng lão lớn tuổi ấy trở về tu viện, ôm cổ nhau và đi vòng quanh rìa tu viện mà khóc, nói: “Vị cận sự nữ có bàn tay nấu ăn ngon đã qua đời rồi!”
Tesaṃ saddaṃ sutvā ito cito ca bhikkhū sannipatitvā ‘‘āvuso, kasmā rodathā’’ti pucchiṃsu.
Hearing their cries, bhikkhus gathered from here and there and asked, "Friends, why are you weeping?"
Nghe tiếng họ khóc, các tỳ-khưu từ khắp nơi tụ tập lại và hỏi: “Này các huynh đệ, tại sao các huynh đệ khóc?”
Te ‘‘amhākaṃ sahāyassa purāṇadutiyikā madhurahattharasā kālakatā amhākaṃ ativiya upakārā, ‘idāni kuto tathārūpiṃ labhissāmā’ti iminā kāraṇena rodimhā’’ti āhaṃsu.
They replied, "The former wife of our companion, the laywoman with the sweet-handed cooking, who was extremely helpful to us, has passed away. We are weeping for this reason: 'Now, where will we find such a person?'"
Họ nói: “Vợ cũ của bạn chúng tôi, người có bàn tay nấu ăn ngon, đã qua đời. Bà ấy đã giúp đỡ chúng tôi rất nhiều. ‘Bây giờ chúng tôi sẽ tìm đâu ra một người như vậy?’ Vì lý do này mà chúng tôi khóc.”
Tesaṃ taṃ vippakāraṃ disvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, iminā nāma kāraṇena mahallakattherā aññamaññaṃ gīvāsu gahetvā vihārapaccante rodantā vicarantī’’ti.
Seeing their misconduct, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, for this reason, the elderly Theras are embracing each other by the neck and wandering around the edge of the monastery, weeping."
Thấy hành vi sai trái đó của họ, các tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc thảo luận trong Pháp đường: “Này các huynh đệ, vì lý do này mà các vị trưởng lão lớn tuổi ấy ôm cổ nhau đi vòng quanh rìa tu viện mà khóc.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevete tassā kālakiriyāya rodantā vicaranti, pubbepete imaṃ kākayoniyaṃ nibbattitvā samudde mataṃ nissāya ‘samuddaudakaṃ ussiñcitvā etaṃ nīharissāmā’ti vāyamantā paṇḍite nissāya jīvitaṃ labhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Monks, with what conversation are you now sitting together?" When they replied, "With this one, venerable sir," he said, "Monks, it is not only now that they wander weeping over her death; even in the past, after being reborn in this crow-existence and dying in the ocean, they attempted to 'bail out the ocean water and retrieve her,' but through the wise ones, they gained their lives." Having said this, he recounted a past event.
Đức Phật đến và hỏi: “Này các tỳ-khưu, hiện tại các ông đang ngồi nói chuyện gì?” Khi được trả lời “Chuyện này,” Đức Phật nói: “Này các tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ họ mới đi khóc than vì cái chết của bà ấy. Trước đây, khi tái sinh vào loài quạ, họ cũng đã cố gắng tát cạn nước biển để vớt người bạn đã chết trong biển, và nhờ những người trí mà họ đã thoát chết,” rồi kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto samuddadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a sea deity.
Thuở xưa, khi Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm vị thần biển.
Atheko kāko attano bhariyaṃ kākiṃ ādāya gocaraṃ pariyesamāno samuddatīraṃ agamāsi.
Then, a crow, taking his wife, a female crow, went to the seashore in search of food.
Khi đó, một con quạ cùng với vợ là quạ cái đi tìm thức ăn và đến bờ biển.
Tasmiṃ kāle manussā samuddatīre khīrapāyāsamacchamaṃsasurādīhi nāgabalikammaṃ katvā pakkamiṃsu.
At that time, people had performed a Nāga offering ritual on the seashore with milk-rice porridge, fish, meat, liquor, and so on, and then departed.
Lúc ấy, con người đã dâng lễ vật cho các Nāga trên bờ biển bằng cháo sữa, cá, thịt, rượu, v.v., rồi bỏ đi.
Atha so kāko balikammaṭṭhānaṃ gantvā khīrādīni disvā saddhiṃ kākiyā khīrapāyāsamacchamaṃsādīni bhuñjitvā bahuṃ suraṃ pivi.
Then that crow went to the offering place, saw the milk-rice and other items, and together with the female crow, ate the milk-rice porridge, fish, meat, and so on, and drank much liquor.
Con quạ ấy đến chỗ dâng lễ, thấy cháo sữa, v.v., bèn cùng với quạ cái ăn cháo sữa, cá, thịt, v.v., rồi uống rất nhiều rượu.
Te ubhopi surāmadamattā ‘‘samuddakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti velante nisīditvā nhāyituṃ ārabhiṃsu athekā ūmi āgantvā kākiṃ gahetvā samuddaṃ pavesesi.
Both of them, intoxicated by liquor, sat on the shore intending to "play in the ocean" and began to bathe, when a wave came and carried the female crow into the ocean.
Cả hai đều say rượu, nghĩ: “Chúng ta hãy chơi trò chơi biển,” rồi ngồi bên bờ và bắt đầu tắm. Khi đó, một làn sóng đến cuốn quạ cái vào biển.
Tameko maccho maṃsaṃ khāditvā ajjhohari.
A fish ate her flesh and swallowed her.
Một con cá đã ăn thịt và nuốt chửng nó.
Kāko ‘‘bhariyā me matā’’ti rodi paridevi.
The crow cried and lamented, "My wife is dead!"
Con quạ đực khóc than: “Vợ ta đã chết!”
Athassa paridevanasaddaṃ sutvā bahū kākā sannipatitvā ‘‘kiṃkāraṇā rodasī’’ti pucchiṃsu.
Then, hearing his lament, many crows gathered and asked, "Why do you cry?"
Khi đó, nghe tiếng khóc than của nó, nhiều con quạ tụ tập lại và hỏi: “Ngươi khóc vì lý do gì?”
‘‘Sahāyikā vo velante nhāyamānā ūmiyā haṭā’’ti.
"Our companion, while bathing on the shore, was carried away by a wave."
“Bạn của chúng ta đang tắm bên bờ đã bị sóng cuốn đi.”
Te sabbepi ekaravaṃ ravantā rodiṃsu.
All of them cried out in unison.
Tất cả chúng đều đồng thanh kêu la và khóc.
Atha nesaṃ etadahosi ‘‘idaṃ samuddaudakaṃ nāma amhākaṃ kiṃ pahosi, udakaṃ ussiñcitvā samuddaṃ tucchaṃ katvā sahāyikaṃ nīharissāmā’’ti.
Then it occurred to them, "What can this ocean water do to us? We will bail out the water, make the ocean empty, and retrieve our companion."
Khi đó, chúng nghĩ: “Nước biển này có thể làm gì chúng ta? Chúng ta hãy tát cạn nước biển, làm cho biển trống rỗng và vớt bạn của chúng ta ra.”
Te mukhaṃ pūretvā pūretvā udakaṃ bahi chaḍḍenti, loṇūdakena ca gale sussamāne uṭṭhāyuṭṭhāya thalaṃ gantvā vissamanti.
They filled their mouths repeatedly and cast the water out. As their throats dried from the salty water, they would rise up, go to land, and rest.
Chúng ngậm đầy miệng nước rồi nhổ ra ngoài. Khi cổ họng khô rát vì nước mặn, chúng lại bay lên bờ để nghỉ ngơi.
Nayidaṃ dukkhaṃ aduṃ dukkhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Nayidaṃ dukkhaṃ aduṃ dukkhaṃ: The Teacher spoke this, residing at Jetavana, concerning a monk who was discontented.
Đức Bổn Sư đã thuyết bài pháp này, bắt đầu bằng câu “Đây không phải là khổ, cái kia mới là khổ”, khi Ngài đang trú ngụ tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ khưu chán nản.
So hi bhagavatā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito’’ti vutte ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti ca puṭṭho ‘‘purāṇadutiyikāyā’’ti vatvā ‘‘madhurahattharasā, bhante, sā itthī, na sakkomi taṃ vinā vasitu’’nti āha.
When the Blessed One asked him, "Is it true, monk, that you are discontented?" and he replied, "It is true," and when further asked, "By whom were you made discontented?" he said, "By my former wife," and added, "Venerable sir, that woman was sweet-handed in her service; I cannot live without her."
Vị ấy, khi được Đức Thế Tôn hỏi: “Này Tỳ khưu, có thật là ông đang chán nản không?”, đã đáp: “Thật vậy, bạch Ngài.” Và khi được hỏi: “Ông bị ai làm cho chán nản?”, vị ấy đáp: “Là do người vợ cũ, bạch Ngài. Người phụ nữ ấy có bàn tay ngọt ngào, con không thể sống thiếu nàng.”
Atha naṃ satthā ‘‘esā te bhikkhu anatthakārikā, pubbepi tvaṃ etaṃ nissāya sūle uttāsito etaññeva patthayamāno kālaṃ katvā niraye nibbatto, idāni naṃ kasmā puna patthesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Then the Teacher said to him, ‘‘Monk, this woman is a cause of harm to you. Even in the past, relying on her, you were impaled on a stake, and desiring her very same thing, you died and were reborn in hell. Why do you desire her again now?’’ and he recounted a past event.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư nói với vị ấy: “Này Tỳ khưu, người phụ nữ này là kẻ gây hại cho ông. Xưa kia, ông cũng vì cô ta mà bị đóng cọc, và vì mong muốn cô ta mà chết đi, rồi tái sinh vào địa ngục. Giờ đây, tại sao ông lại mong muốn cô ta lần nữa?” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ākāsaṭṭhadevatā ahosi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was a sky-dwelling deity.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát là một vị thiên thần trú trên không trung.
Atha bārāṇasiyaṃ kattikarattivārachaṇo sampatto hoti, nagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkariṃsu.
Then, in Bārāṇasī, the festival of the Katthika full moon night arrived, and they decorated the city like a city of devas.
Bấy giờ, tại Bārāṇasī, lễ hội Kattika-rattichana đã đến, thành phố được trang hoàng lộng lẫy như thành của chư thiên.
Sabbo jano khaṇakīḷānissito ahosi.
All the people were engaged in festive amusements.
Tất cả mọi người đều đắm chìm trong các trò vui lễ hội.
Ekassa pana duggatamanussassa ekameva ghanasāṭakayugaṃ ahosi.
But there was one poor man who had only one pair of thick clothes.
Tuy nhiên, có một người đàn ông nghèo chỉ có một cặp y phục dày.
So taṃ sudhotaṃ dhovāpetvā obhañjāpetvā satavalikaṃ sahassavalikaṃ kāretvā ṭhapesi.
He had them thoroughly washed, pressed, and folded into a hundred or a thousand pleats, and kept them.
Ông ta đã giặt sạch, ủi phẳng, và xếp thành trăm nếp, ngàn nếp rồi cất giữ.
Atha naṃ bhariyā evamāha ‘‘icchāmahaṃ, sāmi, ekaṃ kusumbharattaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā tava kaṇṭhe laggā kattikarattivāraṃ caritu’’nti.
Then his wife said to him, ‘‘Husband, I wish to wear one kusumbha-dyed garment, wrap myself in another, and with my arms around your neck, enjoy the Katthika full moon festival.’’
Bấy giờ, vợ ông ta nói: “Chàng ơi, thiếp muốn mặc một bộ y phục nhuộm hoa đỏ, khoác một chiếc khác, và ôm cổ chàng đi chơi lễ hội Kattika-rattichana.”
‘‘Bhadde, kuto amhākaṃ daliddānaṃ kusumbhaṃ, suddhavatthaṃ nivāsetvā kīḷāhī’’ti?
‘‘My dear, where would we, who are poor, get kusumbha? Wear clean clothes and enjoy yourself.’’
“Nàng ơi, chúng ta là người nghèo thì lấy đâu ra hoa đỏ? Nàng cứ mặc y phục sạch mà vui chơi đi!”
‘‘Kusumbharattaṃ alabhamānā chaṇakīḷaṃ na kīḷissāmi, tvaṃ aññaṃ itthiṃ gahetvā kīḷassū’’ti.
‘‘If I don’t get a kusumbha-dyed garment, I won’t enjoy the festival. You can take another woman and enjoy it.’’
“Nếu không có y phục nhuộm hoa đỏ, thiếp sẽ không đi chơi lễ hội. Chàng cứ đi với người phụ nữ khác mà chơi đi!”
‘‘Bhadde, kiṃ maṃ pīḷesi, kuto amhākaṃ kusumbha’’nti?
‘‘My dear, why do you torment me? Where would we get kusumbha?’’
“Nàng ơi, sao nàng lại làm khổ ta? Chúng ta lấy đâu ra hoa đỏ?”
‘‘Sāmi, purisassa icchāya sati kiṃ nāma natthi, nanu rañño kusumbhavatthusmiṃ bahu kusumbha’’nti.
‘‘Husband, if a man has a wish, what is there that cannot be obtained? Does not the king have much kusumbha in his kusumbha-dyeing shed?’’
“Chàng ơi, nếu người đàn ông có ý muốn thì có gì là không thể? Chẳng phải vua có rất nhiều hoa đỏ sao?”
‘‘Bhadde, taṃ ṭhānaṃ rakkhasapariggahitapokkharaṇisadisaṃ, balavārakkhā, na sakkā upasaṅkamituṃ, mā te etaṃ rucci, yathāladdheneva tussassū’’ti.
‘‘My dear, that place is like a pond guarded by rākṣasas; it has strong guards, it is impossible to approach. May you not desire that. Be content with what you have obtained.’’
“Nàng ơi, nơi đó giống như ao sen bị quỷ giữ, có lính gác mạnh mẽ, không thể đến gần được. Nàng đừng thích thứ đó, hãy bằng lòng với những gì mình có đi!”
‘‘Sāmi, rattibhāge andhakāre sati purisassa agamanīyaṭṭhānaṃ nāma natthī’’ti.
‘‘Husband, at night, in the darkness, there is no place a man cannot go.’’
“Chàng ơi, vào ban đêm, trong bóng tối, không có nơi nào mà người đàn ông không thể đến được!”
Iti so tāya punappunaṃ kathentiyā kilesavasena tassā vacanaṃ gahetvā ‘‘hotu bhadde, mā cintayitthā’’ti taṃ samassāsetvā rattibhāge jīvitaṃ pariccajitvā nagarā nikkhamitvā rañño kusumbhavatthuṃ gantvā vatiṃ madditvā antovatthuṃ pāvisi.
Thus, as she kept repeating this, he, swayed by defilement, accepted her words and, comforting her with ‘‘Very well, my dear, don’t worry,’’ he risked his life at night, left the city, went to the king’s kusumbha-dyeing shed, broke through the fence, and entered the compound.
Vì vậy, khi nàng cứ nói đi nói lại như thế, ông ta vì phiền não mà nghe lời nàng, nói: “Được rồi nàng ơi, đừng lo lắng nữa!” Ông ta an ủi nàng, rồi vào ban đêm, liều mạng rời khỏi thành phố, đi đến khu vườn hoa đỏ của nhà vua, đạp đổ hàng rào và lẻn vào bên trong.
Ārakkhamanussā vatisaddaṃ sutvā ‘‘coro coro’’ti parivāretvā gahetvā paribhāsitvā koṭṭetvā bandhitvā pabhātāya rattiyā rañño dassesuṃ.
The guards, hearing the sound of the fence, shouted ‘‘Thief! Thief!’’ surrounded him, caught him, abused him, beat him, bound him, and presented him to the king at dawn.
Những người lính gác nghe tiếng hàng rào, liền hô to “Trộm! Trộm!” rồi vây bắt ông ta, mắng chửi, đánh đập, trói lại, và sáng hôm sau dẫn đến trình vua.
Rājā ‘‘gacchatha, naṃ sūle uttāsethā’’ti āha.
The king said, ‘‘Go, impale him on a stake.’’
Vua ra lệnh: “Hãy đi, đóng cọc hắn ta!”
Atha naṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vajjhabheriyā vajjamānāya nagarā nikkhamāpetvā sūle uttāsesuṃ.
Then, they bound his arms behind his back, led him out of the city with the execution drum beating, and impaled him on a stake.
Bấy giờ, họ trói tay ông ta ra sau lưng, rồi vừa đánh trống tử hình vừa dẫn ông ta ra khỏi thành, và đóng cọc.
Balavavedanā pavattanti, kākā sīse nilīyitvā kaṇayaggasadisehi tuṇhehi akkhīni vijjhanti.
Intense pains arose, and crows perched on his head, pecking at his eyes with beaks like iron spikes.
Những cơn đau dữ dội phát sinh, những con quạ đậu trên đầu ông ta, dùng mỏ sắc nhọn như mũi giáo mà mổ vào mắt ông ta.
Tattha nayidaṃ dukkhaṃ aduṃ dukkhaṃ, yaṃ maṃ tudati vāyasoti yañca idaṃ sūle lagganapaccayaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ, yañca lohamayehi viya tuṇḍehi vāyaso tudati, idaṃ sabbampi mayhaṃ na dukkhaṃ, aduṃ dukkhaṃ etaṃyeva pana me dukkhanti attho.
Here, ‘This pain is not the pain, that pain is not the pain, which the crow pecks at me’ means that all this physical and mental suffering due to being impaled on a stake, and what the crow pecks at me with its beak as if made of iron, none of this is my pain. That alone is my pain.
Trong đó, “Nayidaṃ dukkhaṃ aduṃ dukkhaṃ, yaṃ maṃ tudati vāyaso” có nghĩa là: Này, tất cả những khổ đau thân thể và tinh thần do bị đóng cọc, và việc quạ mổ ta bằng mỏ như bằng sắt, tất cả những điều này đối với ta không phải là khổ. Cái kia mới là khổ đối với ta.
Kataraṃ?
Which one?
Cái nào?
Yaṃ sāmā puppharattena, kattikaṃ nānubhossatīti, yaṃ sā piyaṅgusāmā mama bhariyā ekaṃ kusumbharattaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā evaṃ ghanapuppharattena vatthayugena acchannā mama kaṇṭhe gahetvā kattikarattivāraṃ nānubhavissati, idaṃ mayhaṃ dukkhaṃ, etadeva hi maṃ bādhatīti?
‘But that my dark-skinned one, in flower-dyed garments, will not enjoy the Katthika’ means that my dark-skinned wife, wearing one kusumbha-dyed garment and wrapping herself in another, thus covered in a pair of thick, flower-dyed clothes, will not embrace my neck and experience the Katthika full moon festival. This is my pain, for this alone afflicts me.
“Yaṃ sāmā puppharattena, kattikaṃ nānubhossatī” có nghĩa là: Việc người vợ thân yêu của ta, với làn da màu hạt kê, mặc một bộ y phục nhuộm hoa đỏ và khoác một chiếc khác, tức là được che phủ bởi một cặp y phục nhuộm hoa đỏ dày như vậy, không thể ôm cổ ta và tận hưởng lễ hội Kattika-rattichana, đó mới là nỗi khổ của ta, chính điều đó đang hành hạ ta.
So evaṃ mātugāmaṃ ārabbha vippalapantoyeva kālaṃ katvā niraye nibbatti.
Thus, lamenting about that woman, he died and was reborn in hell.
Nói lời than vãn về người phụ nữ ấy như vậy, ông ta đã chết và tái sinh vào địa ngục.
Nāhaṃ punaṃ na ca punanti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Jetavana, spoke this, beginning with " I will not again and again," concerning the suppression of defilements.
Đức Bổn Sư đã thuyết bài pháp này, bắt đầu bằng câu “Ta sẽ không bao giờ nữa, không bao giờ nữa”, khi Ngài đang trú ngụ tại Jetavana, liên quan đến việc chế ngự các phiền não.
Sāvatthiyaṃ kira pañcasatamattā sahāyakā mahāvibhavā seṭṭhiputtā satthu dhammadesanaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajitvā jetavane antokoṭisanthāre vihariṃsu.
It is said that in Sāvatthī, about five hundred wealthy sons of merchants, who were companions, having heard the Teacher's discourse on Dhamma, gave their hearts to the Dispensation and went forth, dwelling in the inner precincts of Jetavana.
Nghe nói, tại Sāvatthī, khoảng năm trăm người bạn là con trai của các vị trưởng giả giàu có, sau khi nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, đã dấn thân vào giáo pháp, xuất gia và trú ngụ trong các khu vực bên trong Jetavana.
Athekadivasaṃ tesaṃ aḍḍharattasamaye kilesanissito saṅkappo uppajji.
Then one day, at midnight, a thought rooted in defilements arose in them.
Rồi một ngày nọ, vào giữa đêm, một ý nghĩ liên quan đến phiền não đã khởi lên trong họ.
Te ukkaṇṭhitvā attanā jahitakilese puna gaṇhituṃ cittaṃ uppādayiṃsu.
They became discontented and conceived the idea of re-embracing the defilements they had abandoned.
Họ trở nên chán nản và phát tâm muốn nắm giữ lại những phiền não mà họ đã từ bỏ.
Atha satthā aḍḍharattasamanantare sabbaññutaññāṇadaṇḍadīpakaṃ ukkhipitvā ‘‘katarāya nu kho ratiyā jetavane bhikkhū viharantī’’ti bhikkhūnaṃ ajjhāsayaṃ olokento tesaṃ bhikkhūnaṃ abbhantare kāmarāgasaṅkappassa uppannabhāvaṃ aññāsi.
Then, immediately after midnight, the Teacher, raising the lamp-staff of omniscience, looked into the dispositions of the bhikkhus, thinking, "With what kind of delight do the bhikkhus dwell in Jetavana?" and understood that a thought of sensual desire had arisen within those bhikkhus.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư, ngay sau nửa đêm, đã giương cao ngọn đèn toàn trí, suy xét “Các Tỳ khưu đang trú ngụ tại Jetavana với niềm vui nào?” và Ngài đã biết được rằng ý nghĩ dục ái đã khởi lên trong tâm các Tỳ khưu ấy.
Satthā ca nāma ekaputtikā itthī attano puttaṃ viya, ekacakkhuko puriso cakkhuṃ viya attano sāvake rakkhati.
The Teacher, indeed, protects his disciples like a woman with one son protects her son, or like a one-eyed man protects his eye.
Đức Bổn Sư bảo vệ các đệ tử của Ngài như người phụ nữ có con một bảo vệ con mình, như người đàn ông có một mắt bảo vệ con mắt của mình.
Pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ samaye tesaṃ kilesā uppajjanti, te tesaṃ kilese tato paraṃ vaḍḍhituṃ adatvā tasmiṃ tasmiṃyeva samaye niggaṇhāti.
At whatever time, in the forenoon or other times, defilements arise in them, he suppresses those defilements at that very moment, not allowing them to grow further.
Vào bất cứ thời điểm nào, dù là buổi sáng sớm hay các thời điểm khác, khi phiền não khởi lên trong họ, Ngài sẽ chế ngự những phiền não ấy ngay lập tức, không cho chúng phát triển thêm.
Tenassa etadahosi ‘‘ayaṃ cakkavattirañño antonagareyeva corānaṃ uppannakālo viya vattati, idāneva tesaṃ dhammadesanaṃ katvā te kilese niggaṇhitvā arahattaṃ dassāmī’’ti.
Therefore, it occurred to him: "This is like the time when thieves arise within the city of a universal monarch; now I will preach the Dhamma to them, suppress those defilements, and grant them Arahantship."
Vì vậy, Ngài nghĩ: “Đây là lúc những tên trộm xuất hiện ngay trong thành phố của một vị Chuyển Luân Thánh Vương. Ngay bây giờ, Ta sẽ thuyết pháp cho họ, chế ngự những phiền não ấy và chỉ ra quả vị A-la-hán cho họ.”
So surabhigandhakuṭito nikkhamitvā madhurassarena ‘‘ānandā’’ti āyasmantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ ānandattheraṃ āmantesi.
So, he emerged from the fragrant chamber and, in a sweet voice, addressed the Venerable Ānanda, the Treasurer of the Dhamma, saying, "Ānanda!"
Ngài rời khỏi Hương Thất thơm ngát, với giọng nói ngọt ngào, gọi Trưởng lão Ānanda, vị thủ kho pháp bảo: “Này Ānanda!”
Thero ‘‘kiṃ, bhante’’ti āgantvā vanditvā aṭṭhāsi.
The Elder came, bowed, and stood, saying, "What is it, Venerable Sir?"
Trưởng lão Ānanda đến, đảnh lễ và đứng đó, nói: “Bạch Đức Thế Tôn, có việc gì ạ?”
‘‘Ānanda, yattakā bhikkhū antokoṭisanthāre viharanti, sabbeva gandhakuṭipariveṇe sannipātehī’’ti.
"Ānanda, gather all the bhikkhus who dwell in the inner precincts into the fragrant chamber's surrounding area."
“Này Ānanda, hãy tập hợp tất cả các Tỳ khưu đang trú ngụ trong các khu vực bên trong đến Hương Thất.”
Evaṃ kirassa ahosi ‘‘sacāhaṃ teyeva pañcasate bhikkhū pakkosāpessāmi.
This was his thought: "If I were to summon only those five hundred bhikkhus,
Ngài nghĩ rằng: “Nếu Ta chỉ gọi riêng năm trăm Tỳ khưu ấy,
‘Satthārā no abbhantare kilesānaṃ uppannabhāvo ñāto’ti saṃviggamānasā dhammadesanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkhissantī’’ti.
they would be agitated, thinking, 'The Teacher knows that defilements have arisen within us,' and would not be able to receive the Dhamma discourse."
họ sẽ không thể tiếp nhận pháp thoại với tâm trạng bối rối, vì nghĩ rằng ‘Đức Bổn Sư đã biết được phiền não khởi lên trong chúng ta’.”
Tasmā ‘‘sabbe sannipātehī’’ti āha.
Therefore, he said, "Gather all."
Vì vậy, Ngài nói: “Hãy tập hợp tất cả.”
Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti avāpuraṇaṃ ādāya pariveṇena pariveṇaṃ āhiṇḍitvā sabbe bhikkhū gandhakuṭipariveṇe sannipātetvā buddhāsanaṃ paññapesi.
The Elder, saying, "Yes, Venerable Sir," took the key, went from precinct to precinct, gathered all the bhikkhus in the fragrant chamber's surrounding area, and arranged the Buddha's seat.
Trưởng lão Ānanda đáp: “Vâng, bạch Đức Thế Tôn,” rồi cầm chìa khóa đi từ khu vực này sang khu vực khác, tập hợp tất cả các Tỳ khưu tại Hương Thất và sắp đặt chỗ ngồi cho Đức Phật.
Satthā pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya silāpathaviyaṃ patiṭṭhahamāno sineru viya paññatte buddhāsane nisīdi āveḷāveḷā yamakayamakā chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjento.
The Teacher, having crossed his legs, straightened his body, and sat upon the Buddha's seat, which was established like a stone earth and firm like Mount Sineru, emitting six-colored, dense Buddha-rays in alternating and paired flashes.
Đức Bổn Sư ngồi kiết già, giữ thân thẳng, an tọa trên Phật tòa đã được sắp đặt, vững vàng như núi Sineru trên nền đá cứng, phóng ra những tia Phật quang sáu màu rực rỡ, từng cặp từng cặp, từng đợt từng đợt.
Tāpi rasmiyo pātimattā chattamattā kūṭāgārakucchimattā chijjitvā chijjitvā gaganatale vijjulatā viya sañcariṃsu, aṇṇavakucchiṃ khobhetvā bālasūriyuggamanakālo viya ahosi.
Those rays, too, like a bowl, like an umbrella, like the interior of a peaked house, cut through the sky like streaks of lightning; it was as if the ocean's depths were stirred, like the time of the rising sun.
Những tia sáng ấy, lớn bằng bát, lớn bằng lọng, lớn bằng lòng mái nhà, cắt đứt rồi lại cắt đứt, di chuyển trên bầu trời như những tia chớp, giống như thời khắc mặt trời non mọc lên khuấy động lòng đại dương.
Bhikkhusaṅghopi satthāraṃ vanditvā garucittaṃ paccupaṭṭhapetvā rattakambalasāṇiyā parikkhipanto viya parivāretvā nisīdi.
The assembly of bhikkhus also bowed to the Teacher, established a reverent mind, and sat surrounding him as if encircling him with a red woolen blanket.
Tăng đoàn Tỳ khưu cũng đảnh lễ Đức Bổn Sư, đặt tâm kính trọng lên hàng đầu, rồi vây quanh Ngài như thể được bao bọc bởi một tấm thảm đỏ và ngồi xuống.
Satthā brahmassaraṃ nicchārento bhikkhū āmantetvā ‘‘na, bhikkhave, bhikkhunā nāma kāmavitakkaṃ byāpādavitakkaṃ vihiṃsāvitakkanti ime tayo akusalavitakke vitakketuṃ vaṭṭati.
The Teacher, emitting a Brahma-like voice, addressed the bhikkhus, saying, "Bhikkhus, it is not proper for a bhikkhu to entertain these three unwholesome thoughts: the thought of sensual desire, the thought of ill-will, and the thought of harming.
Đức Bổn Sư, với giọng nói Phạm âm, gọi các Tỳ khưu và nói: “Này các Tỳ khưu, một Tỳ khưu không nên suy nghĩ về ba loại tư duy bất thiện này, đó là dục tầm (kāmavitakka), sân tầm (byāpādavitakka), và hại tầm (vihiṃsāvitakka).
Anto uppannakileso hi ‘parittako’ti avamaññituṃ na vaṭṭati, kileso nāma paccāmittasadiso.
Indeed, one should not despise a defilement that has arisen within, thinking it is trifling, for defilement is like an enemy.
Thật vậy, không nên coi thường phiền não đã khởi lên trong tâm là ‘nhỏ bé’, vì phiền não giống như kẻ thù.”
Paccāmitto ca khuddako nāma natthi, okāsaṃ labhitvā vināsameva pāpeti, evameva appamattakopi kileso uppajjitvā vaḍḍhituṃ labhanto mahāvināsaṃ pāpeti.
And there is no such thing as a small enemy; if given an opportunity, it leads to destruction. In the same way, even a slight defilement, if it arises and is allowed to grow, leads to great destruction.
Kẻ thù nhỏ bé không có, khi có cơ hội sẽ dẫn đến sự hủy diệt; cũng vậy, dù chỉ là một chút phiền não (kileso) khi khởi sinh mà được phép tăng trưởng thì sẽ dẫn đến sự hủy diệt lớn lao.
Kileso nāmesa halāhalavisūpamo uppāṭitacchavigaṇḍasadiso āsīvisapaṭibhāgo asaniaggisadiso allīyituṃ na yutto āsaṅkitabbo.
This defilement is like halāhala poison, like an ulcer on a broken skin, resembling a venomous snake, like a lightning fire; it should not be clung to, it should be feared.
Phiền não (kileso) giống như chất độc halāhala, giống như mụn nhọt lở loét trên da thịt, giống như rắn độc, giống như lửa sét, không nên bám víu vào, phải đề phòng.
Uppannuppannakkhaṇeyeva paṭisaṅkhānabalena bhāvanābalena yathā muhuttampi hadaye aṭṭhatvā paduminipattā udakabindu viya vivaṭṭati, evaṃ pajahitabbo.
It should be abandoned in such a way that, at the very moment it arises, by the power of reflection and the power of development, it does not remain in the heart even for a moment, but rolls off like a drop of water from a lotus leaf.
Ngay khi chúng khởi sinh, nhờ sức mạnh của sự quán xét (paṭisaṅkhāna) và sức mạnh của sự tu tập (bhāvanā), chúng phải được đoạn trừ như giọt nước lăn khỏi lá sen, không ở lại trong tâm dù chỉ một khoảnh khắc.
Porāṇakapaṇḍi tāpi appamattakampi kilesaṃ garahitvā yathā puna abbhantare nuppajjati, evaṃ niggaṇhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Even the wise ones of old, having condemned even a slight defilement, suppressed it so that it would not arise again within," and having said this, he recounted a past event.
Các bậc hiền trí thời xưa cũng vậy, đã khiển trách dù chỉ là một chút phiền não, và đã chế ngự chúng để chúng không khởi sinh trở lại trong tâm. Nói vậy, Ngài đã kể một câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto siṅgālayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā araññe nadītīre nivāsaṃ kappesi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a jackal and made his dwelling on the bank of a river in the forest.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ Tát đã tái sinh vào loài chó rừng (siṅgāla) và sống trong rừng, bên bờ sông.
Atheko jarahatthī gaṅgātīre kālamakāsi.
Then an old elephant died on the bank of the Gaṅgā.
Rồi một con voi già chết bên bờ sông Gaṅgā.
Siṅgālo gocarappasuto taṃ matahatthisarīraṃ disvā ‘‘mahā me gocaro uppanno’’ti gantvā taṃ soṇḍe ḍaṃsi, naṅgalīsāya daṭṭhakālo viya ahosi.
The jackal, intent on finding food, saw that dead elephant's body and, thinking, "A great meal has appeared for me," went and bit its trunk, but it was like biting a plowshare.
Chó rừng đang tìm kiếm thức ăn, thấy xác voi chết, nghĩ: “Ta có một nguồn thức ăn lớn rồi!” Nó đi đến và cắn vào vòi voi, nhưng nó cứng như thể cắn vào cán cày.
So ‘‘natthettha khāditabbayuttaka’’nti dantesu ḍaṃsi, thambhe daṭṭhakālo viya ahosi.
Thinking, "There is nothing edible here," he bit its tusks, but it was like biting a pillar.
Nó nghĩ: “Chẳng có gì ăn được ở đây”, rồi cắn vào răng voi, nhưng nó cứng như thể cắn vào cột.
Kaṇṇe ḍaṃsi, suppakoṭiyaṃ daṭṭhakālo viya ahosi.
He bit its ears, but it was like biting the edge of a winnowing basket.
Nó cắn vào tai voi, nhưng nó cứng như thể cắn vào mép sàng.
Udare ḍaṃsi, kusūle daṭṭhakālo viya ahosi.
He bit its belly, but it was like biting a granary.
Nó cắn vào bụng voi, nhưng nó cứng như thể cắn vào kho thóc.
Pāde ḍaṃsi, udukkhale daṭṭhakālo viya ahosi.
He bit its feet, but it was like biting a mortar.
Nó cắn vào chân voi, nhưng nó cứng như thể cắn vào cối giã.
Naṅguṭṭhe ḍaṃsi, musale daṭṭhakālo viya ahosi.
He bit its tail, but it was like biting a pestle.
Nó cắn vào đuôi voi, nhưng nó cứng như thể cắn vào chày.
So ‘‘etthāpi natthi khāditabbayuttaka’’nti sabbattha assādaṃ alabhanto vaccamagge ḍaṃsi, mudupūve daṭṭhakālo viya ahosi.
Thinking, "There is nothing edible here either," and finding no taste anywhere, he bit the anus, but it was like biting a soft cake.
Nó nghĩ: “Ở đây cũng chẳng có gì ăn được”, không tìm thấy gì ngon ở khắp nơi, nó bèn cắn vào hậu môn, và nó mềm như thể cắn vào bánh ngọt.
So ‘‘laddhaṃ dāni me imasmiṃ sarīre mudu khāditabbayuttakaṭṭhāna’’nti tato paṭṭhāya khādanto antokucchiṃ pavisitvā vakkahadayādīni khāditvā pipāsitakāle lohitaṃ pivitvā nipajjitukāmakāle udaraṃ pattharitvā nipajjati.
Then, thinking, "Now I have found a soft, edible spot in this body," he began to eat from there, entered the belly, ate the kidneys, heart, and so on, drank blood when thirsty, and when he wanted to lie down, he spread out in the belly and lay down.
Nó nghĩ: “Bây giờ ta đã tìm thấy chỗ mềm để ăn trong xác voi này”, từ đó nó bắt đầu ăn, chui vào trong bụng voi, ăn thận, tim, v.v., khi khát thì uống máu, khi muốn nằm thì duỗi bụng ra mà nằm.
Athassa etadahosi – ‘‘idaṃ hatthisarīraṃ mayhaṃ nivāsasukhatāya gehasadisaṃ, khāditukāmatāya sati pahūtamaṃsaṃ, kiṃ dāni me aññattha kamma’’nti so aññattha agantvā hatthikucchiyaṃyeva maṃsaṃ khāditvā vasati.
Then it occurred to him: "This elephant's body is like a house for my comfortable dwelling, and it has abundant meat when I want to eat. What need do I have for work elsewhere now?" So, without going anywhere else, he lived eating meat right inside the elephant's belly.
Rồi nó nghĩ: “Xác voi này giống như ngôi nhà của ta vì mang lại sự thoải mái khi ở, và có nhiều thịt khi muốn ăn. Vậy thì ta còn việc gì khác phải làm nữa?” Thế là nó không đi đâu khác mà chỉ ở trong bụng voi ăn thịt.
Gacchante gacchante kāle nidāghe vātasamphassena ceva sūriyarasmisantāpena ca taṃ kuṇapaṃ sussitvā valiyo gaṇhi, siṅgālassa paviṭṭhadvāraṃ pihitaṃ, antokucchiyaṃ andhakāro ahosi.
As time passed, in the summer, due to the touch of the wind and the heat of the sun's rays, that carcass dried up and became wrinkled, closing the jackal's entrance, and it became dark inside the belly.
Thời gian trôi qua, vào mùa khô, do gió và sức nóng của mặt trời, xác voi khô lại và co rút, lối vào của chó rừng bị bít lại, bên trong bụng voi trở nên tối tăm.
Siṅgālassa lokantarikanivāso viya jāto.
It was as if the jackal had entered a purgatory.
Chó rừng như thể bị giam cầm trong một thế giới khác.
Kuṇape sussante maṃsampi sussi, lohitampi pacchijji.
As the carcass dried up, the meat also dried, and the blood stopped flowing.
Khi xác voi khô, thịt cũng khô, máu cũng cạn.
So nikkhamanadvāraṃ alabhanto bhayappatto hutvā sandhāvanto ito cito ca paharitvā nikkhamanadvāraṃ pariyesamāno vicarati.
Unable to find an exit, he became frightened and ran around, striking here and there, searching for an exit.
Không tìm thấy lối ra, nó sợ hãi, chạy vòng quanh, đấm đá lung tung tìm lối thoát.
Evaṃ tasmiṃ ukkhaliyaṃ piṭṭhapiṇḍi viya antokucchiyaṃ paccamāne katipāhaccayena mahāmegho pāvassi.
While he was thus being cooked inside the belly like a lump of flour in a pot, after a few days, a great cloud rained down.
Trong khi nó bị nung nấu trong bụng voi như bột bánh trong nồi, vài ngày sau, một trận mưa lớn đổ xuống.
Atha naṃ kuṇapaṃ temetvā uṭṭhāya pakatisaṇṭhānena aṭṭhāsi.
Then, soaking the carcass, it swelled up and returned to its original shape.
Rồi xác voi được làm ướt, phồng lên và trở lại hình dạng ban đầu.
Vaccamaggo vivaṭo hutvā tārakā viya paññāyi.
The anus opened up and appeared like a star.
Lối hậu môn mở ra, lộ rõ như một ngôi sao.
Siṅgālo taṃ chiddaṃ disvā ‘‘idāni me jīvitaṃ laddha’’nti yāva hatthisīsā paṭikkamitvā vegena pakkhanditvā vaccamaggaṃ sīsena paharitvā nikkhami.
Seeing that opening, the jackal thought, "Now I have found my life!" and retreated as far as the elephant's head, then rushed forward with speed, struck the anus with his head, and exited.
Chó rừng thấy cái lỗ đó, nghĩ: “Bây giờ ta đã sống rồi!”, lùi lại đến đầu voi, rồi lao nhanh tới, dùng đầu húc vào hậu môn mà chui ra.
Tassa sañchannasarīrattā sabbalomāni vaccamagge allīyiṃsu.
Because his body was compressed, all his fur stuck to the anus.
Do thân thể bị co rút, tất cả lông của nó đều dính vào hậu môn.
So tālakkhandhasadisena nillomena sarīrena ubbiggacitto muhuttaṃ dhāvitvā nivattitvā nisinno sarīraṃ oloketvā ‘‘idaṃ dukkhaṃ mayhaṃ na aññena kataṃ, lobhahetu pana lobhakāraṇā lobhaṃ nissāya mayā etaṃ kataṃ, ito dāni paṭṭhāya na lobhavasiko bhavissāmi, puna hatthisarīraṃ nāma na pavisissāmī’’ti saṃviggahadayo hutvā imaṃ gāthamāha –
With a hairless body like a palm trunk, he ran for a moment, agitated, then turned back, sat down, looked at his body, and said, "This suffering was not caused by anyone else; it was done by me due to greed, for the sake of greed, relying on greed. From now on, I will not be subject to greed; I will never again enter an elephant's body." His heart stirred with emotion, and he uttered this verse:
Với thân thể trần trụi như thân cây thốt nốt, nó hoảng loạn, chạy một lúc rồi quay lại ngồi xuống, nhìn thân thể mình và nói: “Nỗi khổ này không phải do ai khác gây ra cho ta, mà chính ta đã gây ra nó vì lòng tham, vì nguyên nhân của lòng tham, nương tựa vào lòng tham. Từ nay trở đi ta sẽ không còn bị lòng tham chi phối nữa, ta sẽ không bao giờ chui vào bụng voi nữa.” Với tâm hồn kinh hãi, nó đã nói bài kệ này:
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, anto uppannakilesassa nāma vaḍḍhituṃ adatvā tattha tattheva naṃ niggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi.
The Teacher, having brought forth this discourse on the Dhamma, said, "Monks, one should not allow defilements that have arisen within to grow; one should suppress them right then and there," and having expounded the Truths, he connected the Jātaka.
Đức Phật đã kể bài pháp thoại này và nói: “Này các Tỳ-kheo, khi phiền não khởi sinh trong tâm, không nên để chúng tăng trưởng, mà phải chế ngự chúng ngay tại chỗ.” Nói vậy, Ngài đã công bố các chân lý và kết nối câu chuyện Jātaka.
Saccapariyosāne pañcasatāpi te bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu, avasesesu keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino ahesuṃ.
At the conclusion of the truth, all five hundred bhikkhus became established in arahantship; among the rest, some became sotāpannas, some sakadāgāmins, and some anāgāmins.
Khi các chân lý được thuyết giảng xong, năm trăm Tỳ-kheo đó đều đạt quả A-la-hán; trong số những người còn lại, một số đạt quả Dự Lưu, một số đạt quả Nhất Lai, một số đạt quả Bất Hoàn.
Tadā siṅgālo ahameva ahosinti.
"At that time, I myself was the jackal."
Khi đó, chó rừng chính là ta vậy.
Ekapaṇṇo ayaṃ rukkhoti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ viharanto vesālikaṃ duṭṭhalicchavikumāraṃ ārabbha kathesi.
"This tree has but one leaf"—this the Teacher related while dwelling in the Kūṭāgārasālā in the Great Wood near Vesāli, concerning a wicked Licchavi prince of Vesāli.
Cây này chỉ có một lá – Câu chuyện này được Đức Phật kể khi Ngài trú tại đại lâm Kūṭāgārasālā gần Vesālī, liên quan đến một vị hoàng tử Licchavi ác độc ở Vesālī.
Tasmiñhi kāle vesālinagaraṃ gāvutagāvutantare tīhi pākārehi parikkhittaṃ tīsu ṭhānesu gopuraṭṭālakayuttaṃ paramasobhaggappattaṃ.
For at that time, the city of Vesāli was surrounded by three walls, at intervals of a gāvuta from one another, provided with gate-towers and watchtowers at three places, and had attained the highest beauty.
Vào thời đó, thành phố Vesālī được bao quanh bởi ba bức tường thành, cách nhau mỗi gāvuta (khoảng 1/4 yojana), có các cổng và tháp canh ở ba vị trí, đạt đến vẻ đẹp tối thượng.
Tattha niccakālaṃ rajjaṃ kāretvā vasantānaññeva rājūnaṃ satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno honti, tattakāyeva uparājāno, tattakā senāpatino, tattakā bhaṇḍāgārikā.
There, the kings who constantly ruled and dwelt were seven thousand, seven hundred, and seven kings; there were as many vice-kings, as many generals, and as many treasurers.
Ở đó, luôn có bảy ngàn bảy trăm bảy vị vua trị vì, cùng số lượng phó vương, cùng số lượng tướng quân, cùng số lượng quan thủ kho.
Tesaṃ rājakumārānaṃ antare eko duṭṭhalicchavikumāro nāma ahosi kodhano caṇḍo pharuso sāhasiko, daṇḍena ghaṭṭitaāsīviso viya niccaṃ pajjalito kodhena.
Among these princes, there was one named the wicked Licchavi prince, who was angry, fierce, harsh, and violent, always blazing with anger like a viper struck with a stick.
Trong số các hoàng tử đó, có một vị hoàng tử Licchavi tên là Duṭṭhalicchavi, nổi tiếng là nóng tính, hung dữ, thô lỗ và bạo ngược, luôn bừng bừng lửa giận như rắn độc bị đánh.
Tassa purato dve tīṇi vacanāni kathetuṃ samattho nāma natthi.
No one was capable of speaking two or three words in front of him.
Không ai có thể nói hai ba lời trước mặt ông ta.
Taṃ neva mātāpitaro, na ñātayo, na mittasuhajjā sikkhāpetuṃ sakkhiṃsu.
Neither his parents, nor relatives, nor friends and well-wishers could teach him.
Cả cha mẹ, họ hàng, bạn bè thân hữu cũng không thể dạy dỗ ông ta.
Athassa mātāpitūnaṃ etadahosi ‘‘ayaṃ kumāro atipharuso sāhasiko, ṭhapetvā sammāsambuddhaṃ añño imaṃ vinetuṃ samattho nāma natthi, buddhaveneyyena bhavitabba’’nti.
Then it occurred to his parents: "This prince is exceedingly harsh and violent; no one else is capable of disciplining him except the Perfectly Self-Awakened One; he must be amenable to the Buddha's teaching."
Rồi cha mẹ ông ta nghĩ: “Hoàng tử này quá hung dữ và bạo ngược. Ngoài Đức Chánh Đẳng Giác, không ai có thể giáo hóa được ông ta. Ông ta phải là người có thể được Phật giáo hóa.”
Te taṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā vanditvā āhaṃsu ‘‘bhante, ayaṃ kumāro caṇḍo pharuso kodhena pajjalati, imassa ovādaṃ dethā’’ti.
They took him to the Teacher, paid homage, and said, "Venerable Sir, this prince is fierce, harsh, and blazing with anger; please give him advice."
Họ đưa ông ta đến chỗ Đức Phật, đảnh lễ và thưa: “Bạch Thế Tôn, hoàng tử này hung dữ, thô lỗ, bừng bừng lửa giận. Xin Ngài hãy ban lời khuyên cho ông ta.”
Satthā taṃ kumāraṃ ovadi – ‘‘kumāra, imesu nāma sattesu caṇḍena pharusena sāhasikena viheṭhakajātikena na bhavitabbaṃ, pharusavāco ca nāma vijātamātuyāpi pitunopi puttadārassapi bhātibhaginīnampi pajāpatiyāpi mittabandhavānampi appiyo hoti amanāpo, ḍaṃsituṃ āgacchanto sappo viya, aṭaviyaṃ uṭṭhitacoro viya, khādituṃ āgacchanto yakkho viya ca ubbejanīyo hutvā dutiyacittavāre nirayādīsu nibbattati.
The Teacher advised that prince: "Prince, among these beings, one should not be fierce, harsh, violent, or of a troublesome nature. Indeed, one who is harsh-tongued is disliked and displeasing even to one's own mother, father, children, spouse, siblings, wife, and friends and relatives; being as terrifying as a snake coming to bite, a thief arisen in the forest, or a yakkha coming to devour, he is reborn in hell and other miserable states in the next moment of consciousness.
Đức Phật đã khuyên vị hoàng tử đó: “Này hoàng tử, trong các chúng sinh, không nên trở thành người hung dữ, thô lỗ, bạo ngược, và có tính cách gây hại. Một người nói lời thô lỗ sẽ bị ghét bỏ và không được yêu mến bởi ngay cả mẹ ruột, cha ruột, con cái, anh chị em, vợ, bạn bè và người thân. Người đó sẽ bị mọi người xa lánh như rắn độc sắp cắn, như kẻ cướp trong rừng, như quỷ dữ sắp ăn thịt, và trong kiếp sống thứ hai sẽ tái sinh vào các cõi địa ngục, v.v.
Diṭṭheyeva ca dhamme kodhano puggalo maṇḍitapasādhitopi dubbaṇṇova hoti, puṇṇacandasassirikampissa mukhaṃ jālābhihatapadumaṃ viya malaggahitakañcanādāsamaṇḍalaṃ viya ca virūpaṃ hoti duddasikaṃ.
And in this very life, an angry person, though adorned and embellished, is ugly; even his face, radiant like the full moon, becomes disfigured and unpleasant to behold, like a lotus struck by flames or a gold mirror plate covered in grime.
Ngay trong đời này, một người nóng giận, dù có trang điểm lộng lẫy, cũng trở nên xấu xí. Khuôn mặt của người đó, dù rạng rỡ như trăng tròn, cũng trở nên biến dạng và khó nhìn như hoa sen bị lửa thiêu đốt, hay như gương vàng bị hoen ố.
Kodhaṃ nissāya hi sattā satthaṃ ādāya attanāva attānaṃ paharanti, visaṃ khādanti, rajjuyā ubbandhanti, papātā papatanti.
Indeed, due to anger, beings take up weapons and strike themselves, eat poison, hang themselves with ropes, and fall from precipices.
Vì giận dữ, chúng sinh cầm vũ khí tự đánh mình, ăn thuốc độc, tự treo cổ, và lao xuống vực thẳm.
Evaṃ kodhavasena kālaṃ katvā nirayādīsu uppajjanti, viheṭhakajātikāpi diṭṭheva dhamme garahaṃ patvā kāyassa bhedā nirayādīsu uppajjanti, puna manussattaṃ labhitvā vijātakālato paṭṭhāya rogabahulāva honti.
Having died in this way due to anger, they are reborn in hell and other miserable states; those of a troublesome nature, having incurred blame in this very life, are reborn in hell and other miserable states upon the breaking up of the body; having obtained human existence again, they are afflicted with many diseases from the moment of their birth.
Cứ như vậy, do giận dữ mà chết, họ tái sinh vào các cõi địa ngục, v.v. Những người có tính cách gây hại cũng bị khiển trách ngay trong đời này, và sau khi thân hoại mạng chung, họ tái sinh vào các cõi địa ngục, v.v. Khi tái sinh làm người, họ sẽ mắc nhiều bệnh tật ngay từ khi sinh ra.
Cakkhurogo sotarogotiādīsu ca rogesu ekato uṭṭhāya ekasmiṃ patanti, rogena aparimuttāva hutvā niccaṃ dukkhitāva honti, tasmā sabbesu sattesu mettacittena hitacittena muducittena bhavitabbaṃ.
And among diseases such as eye disease and ear disease, they rise from one and fall into another, never free from illness, always suffering; therefore, one should be filled with thoughts of loving-kindness, welfare, and gentleness towards all beings.
Họ mắc đủ thứ bệnh như bệnh mắt, bệnh tai, v.v., bệnh này chưa khỏi đã mắc bệnh khác, không bao giờ thoát khỏi bệnh tật, luôn sống trong đau khổ. Do đó, phải có tâm từ, tâm lợi ích, tâm dịu dàng đối với tất cả chúng sinh.
Evarūpo hi puggalo nirayādibhayehi na parimuccatī’’ti.
For such a person is not freed from the fears of hell and other miserable states."
Một người như vậy sẽ không thoát khỏi những nỗi sợ hãi như địa ngục, v.v.”
So kumāro satthu ovādaṃ sutvā ekovādeneva nihatamāno danto nibbisevano mettacitto muducitto ahosi.
That prince, having heard the Teacher's advice, with just one instruction, became one whose pride was destroyed, disciplined, harmless, filled with loving-kindness, and gentle-minded.
Vị hoàng tử ấy nghe lời giáo huấn của Đức Bổn Sư, chỉ với một lời giáo huấn đã dứt bỏ kiêu mạn, trở nên thuần phục, không còn quấy phá, tâm từ bi, tâm nhu hòa.
Aññaṃ akkosantampi paharantampi nivattitvā na olokesi, uddhaṭadāṭho viya sappo, aḷacchinno viya kakkaṭako, chinnavisāṇo viya ca usabho ahosi.
He did not even turn to look at anyone who reviled or struck him, becoming like a snake with its fangs removed, a crab with its claws cut off, or a bull with its horns broken.
Dù người khác mắng chửi hay đánh đập, cậu cũng không quay lại nhìn, trở nên như rắn đã nhổ nanh, như cua đã bị chặt càng, và như bò đực đã bị cắt sừng.
Tassa taṃ pavattiṃ ñatvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, duṭṭhalicchavikumāraṃ sucirampi ovaditvā neva mātāpitaro, na ñātimittādayo dametuṃ sakkhiṃsu, sammāsambuddho pana taṃ ekovādeneva dametvā nibbisevanaṃ katvā mattavaravāraṇaṃ viya samuggahitāneñjakāraṇaṃ akāsi.
Having learned of his conduct, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, neither his parents nor his relatives and friends could tame the wicked Licchavi prince, though they advised him for a long time. But the Perfectly Self-Awakened One tamed him with just one instruction, making him harmless, like a noble elephant whose restlessness has been completely removed."
Sau khi biết được sự việc đó, các Tỳ-khưu đã khởi xướng câu chuyện trong Pháp đường rằng: “Này các bạn, dù cha mẹ, bà con, bạn bè đã giáo huấn vị hoàng tử Licchavi hung ác ấy trong một thời gian dài, nhưng họ không thể chế ngự được cậu ta. Thế nhưng, Đức Chánh Đẳng Giác chỉ với một lời giáo huấn đã chế ngự cậu ta, khiến cậu ta không còn quấy phá, trở thành như con voi chúa say bị kiềm chế một cách hoàn hảo.”
Yāva subhāsitaṃ cidaṃ – ‘hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃyeva disaṃ dhāvati puratthimaṃ vā pacchimaṃ vā uttaraṃ vā dakkhiṇaṃ vā.
How well said this is – ‘By an elephant trainer, bhikkhus, an elephant to be tamed, when driven, runs in only one direction, east or west or north or south.
Thật là một lời dạy hay: ‘Này các Tỳ-khưu, một người huấn luyện voi, khi huấn luyện một con voi, con voi ấy chỉ chạy về một hướng: đông, tây, bắc, hoặc nam.
Assadamakena…pe… godamakena…pe… dakkhiṇaṃ vā.
By a horse trainer… by an ox trainer… or south.
Người huấn luyện ngựa… v.v… người huấn luyện bò… v.v… hoặc nam.
Tathāgatena hi, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena purisadammo sārito aṭṭha disā vidhāvati, rūpī rūpāni passati.
But by the Tathāgata, bhikkhus, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One, a person to be tamed, when driven, runs in eight directions, seeing forms while having form.
Nhưng này các Tỳ-khưu, một người được Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác huấn luyện, người ấy chạy về tám hướng, thấy sắc tướng hữu sắc.
Ayamekā disā…pe… so vuccati ‘yoggācariyānaṃ anuttaro purisadammasārathī’ti (ma. ni. 3.312).
This is one direction… He is called ‘the unsurpassed trainer of persons among trainers’.
Đây là một hướng… v.v… Ngài được gọi là ‘bậc Vô Thượng điều ngự trượng phu, bậc thầy huấn luyện’ (Ma. Ni. 3.312).
Na hi, āvuso, sammāsambuddhena sadiso purisadammasārathī nāma atthī’’ti.
Indeed, friends, there is no trainer of persons like the Perfectly Self-Enlightened One.’’
Này các bạn, không có bậc điều ngự trượng phu nào sánh bằng Đức Chánh Đẳng Giác.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa mayā ekovādeneva damito, pubbepāhaṃ imaṃ ekovādeneva damesi’’nti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having arrived, asked, ‘‘With what talk, bhikkhus, are you now assembled?’’ And when they said, ‘‘With this talk,’’ he said, ‘‘Bhikkhus, it is not only now that he has been tamed by me with a single admonition; in the past too, I tamed him with a single admonition,’’ and he related a past event.
Đức Bổn Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ ta mới chế ngự được cậu ta chỉ với một lời giáo huấn, mà trước đây ta cũng đã chế ngự cậu ta chỉ với một lời giáo huấn,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ tayo vede sabbasippāni ca uggahetvā kiñci kālaṃ gharāvāsaṃ vasitvā mātāpitūnaṃ accayena isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā himavante vāsaṃ kappesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in a northern brahmin family, and having reached maturity, he learned the three Vedas and all skills in Takkasilā. After living the household life for some time, upon the demise of his parents, he renounced the world as an ascetic, developed the abhiññā and attainments, and took up residence in the Himavanta.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc. Khi trưởng thành, Ngài học ba bộ Veda và tất cả các môn nghệ thuật ở Takkasilā. Sống đời gia chủ một thời gian, sau khi cha mẹ qua đời, Ngài xuất gia làm ẩn sĩ, thành tựu các thần thông và thiền định, rồi an cư tại Himavanta.
Tattha ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya janapadaṃ gantvā bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase sunivattho supāruto tāpasākappasampanno bhikkhāya nagaraṃ pavisitvā rājaṅgaṇaṃ pāpuṇi.
Having lived there for a long time, he went to the country to seek salt and sour provisions, reached Bārāṇasī, and stayed in the royal park. The next day, well-dressed, well-covered, and endowed with the ascetic's demeanor, he entered the city for alms and reached the royal courtyard.
Sau khi sống ở đó một thời gian dài, Ngài đi đến các vùng quê để dùng muối và vị chua, rồi đến Bārāṇasī. Ngài ở trong vườn thượng uyển của nhà vua, rồi vào ngày hôm sau, Ngài chỉnh tề y phục, trang nghiêm theo hạnh ẩn sĩ, vào thành khất thực và đến sân cung điện.
Rājā sīhapañjarena olokento taṃ disvā iriyāpathe pasīditvā ‘‘ayaṃ tāpaso santindriyo santamānaso yugamattadaso, padavāre padavāre sahassatthavikaṃ ṭhapento viya sīhavijambhitena āgacchati.
The king, looking through the lion's cage, saw him and was pleased with his deportment, thinking, ‘‘This ascetic is calm in his senses, calm in mind, looking only a yoke's length ahead, approaching with the majestic gait of a lion, as if placing a purse of a thousand (coins) at every step.
Vua nhìn qua cửa sổ sư tử, thấy Ngài, liền hoan hỷ với oai nghi của Ngài và nghĩ: “Vị ẩn sĩ này có các căn thanh tịnh, tâm thanh tịnh, chỉ nhìn một khoảng trước mặt, mỗi bước đi như đặt xuống một túi ngàn đồng, bước đi oai vệ như sư tử.
Sace santadhammo nāmeko atthi, imassa tenabbhantare bhavitabba’’nti cintetvā ekaṃ amaccaṃ olokesi.
If there is such a thing as a peaceful Dhamma, he must be immersed in it,’’ and he looked at an minister.
Nếu có một Pháp thanh tịnh, thì vị này chắc chắn phải ở trong đó.” Vua nhìn một vị đại thần.
So ‘‘kiṃ karomi, devā’’ti āha.
He said, ‘‘What shall I do, Your Majesty?’’
Vị ấy hỏi: “Thần có thể làm gì, thưa Đại vương?”
Etaṃ ‘‘tāpasaṃ ānehī’’ti.
‘‘Bring this ascetic.’’
“Hãy mời vị ẩn sĩ này đến.”
So ‘‘sādhu, devā’’ti bodhisattaṃ upasaṅkamitvā vanditvā hatthato bhikkhābhājanaṃ gahetvā ‘‘kiṃ, mahāpuññā’’ti vutte ‘‘bhante, rājā taṃ pakkosatī’’ti āha.
He said, ‘‘Yes, Your Majesty,’’ and approaching the Bodhisatta, he paid homage, took the alms bowl from his hand, and when asked, ‘‘What is it, O greatly meritorious one?’’ he said, ‘‘Venerable sir, the king summons you.’’
Vị ấy đáp: “Vâng, thưa Đại vương,” rồi đến gần Bồ-tát, đảnh lễ, nhận bát khất thực từ tay Ngài, và khi được hỏi: “Có việc gì, đại thiện nhân?” vị ấy nói: “Bạch Tôn giả, nhà vua thỉnh Ngài.”
Bodhisatto ‘‘na mayaṃ rājakulūpakā, hemavantikā nāmamhā’’ti āha.
The Bodhisatta said, ‘‘We are not attendants of royal families; we are from the Himavanta.’’
Bồ-tát nói: “Chúng tôi không phải người quen thuộc với hoàng gia, chúng tôi là người Himavanta.”
Amacco gantvā tamatthaṃ rañño ārocesi.
The minister went and reported the matter to the king.
Vị đại thần trở về và thuật lại sự việc cho nhà vua.
Rājā ‘‘añño amhākaṃ kulūpako natthi, ānehi na’’nti āha.
The king said, ‘‘There is no other attendant for us; bring him.’’
Vua nói: “Không có ai khác là người quen thuộc của chúng ta, hãy mời Ngài đến.”
Amacco gantvā bodhisattaṃ vanditvā yācitvā rājanivesanaṃ pavesesi.
The minister went, paid homage to the Bodhisatta, entreated him, and led him into the royal palace.
Vị đại thần trở lại, đảnh lễ Bồ-tát, thỉnh cầu Ngài, rồi dẫn Ngài vào cung điện.
Rājā bodhisattaṃ vanditvā samussitasetacchatte kañcanapallaṅke nisīdāpetvā attano paṭiyattaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhojetvā ‘‘kahaṃ, bhante, vasathā’’ti pucchi.
The king paid homage to the Bodhisatta, seated him on a golden couch under a raised white parasol, fed him with various excellent foods prepared for himself, and asked, ‘‘Venerable sir, where do you reside?’’
Vua đảnh lễ Bồ-tát, mời Ngài ngồi lên ngai vàng bằng vàng với lọng trắng giương cao, rồi dâng cúng Ngài các món ăn thượng vị đa dạng đã chuẩn bị sẵn. Sau đó, vua hỏi: “Bạch Tôn giả, Ngài an cư ở đâu?”
‘‘Hemavantikā mayaṃ, mahārājā’’ti.
‘‘We are from the Himavanta, great king.’’
“Chúng tôi là người Himavanta, thưa Đại vương.”
‘‘Idāni kahaṃ gacchathā’’ti?
‘‘Where are you going now?’’
“Bây giờ Ngài sẽ đi đâu?”
‘‘Vassārattānurūpaṃ senāsanaṃ upadhārema, mahārājā’’ti.
‘‘We are looking for a suitable dwelling for the rainy season, great king.’’
“Chúng tôi đang tìm chỗ ở thích hợp cho mùa mưa, thưa Đại vương.”
‘‘Tena hi, bhante, amhākaññeva uyyāne vasathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā sayampi bhuñjitvā bodhisattaṃ ādāya uyyānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ māpetvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānāpi kāretvā pabbajitaparikkhāre datvā uyyānapālaṃ paṭicchāpetvā nagaraṃ pāvisi.
‘‘In that case, Venerable sir, please reside in our park,’’ he said, having received his consent. Then, after eating himself, he took the Bodhisatta to the park, had a leaf-hut built, and also had night and day quarters prepared. He provided the requisites for an ascetic, entrusted him to the park-keeper, and returned to the city.
“Vậy thì, bạch Tôn giả, xin Ngài hãy an cư trong vườn thượng uyển của chúng tôi.” Vua nhận lời hứa của Ngài, rồi tự mình dùng bữa, sau đó đưa Bồ-tát đến vườn thượng uyển, xây một túp lều lá, cũng làm chỗ ở ban đêm và ban ngày, cúng dường các vật dụng của người xuất gia, giao phó cho người giữ vườn, rồi trở về thành.
Tato paṭṭhāya bodhisatto uyyāne vasati.
From then on, the Bodhisatta resided in the park.
Từ đó, Bồ-tát an cư trong vườn thượng uyển.
Rājāpissa divase divase dvattikkhattuṃ upaṭṭhānaṃ gacchati.
The king also visited him two or three times a day.
Nhà vua cũng đến thăm Ngài hai, ba lần mỗi ngày.
Tassa pana rañño duṭṭhakumāro nāma putto ahosi caṇḍo pharuso, neva naṃ rājā dametuṃ asakkhi, na sesañātakā.
Now, that king had a son named Duṭṭhakumāra, who was fierce and harsh. Neither the king nor his other relatives could tame him.
Nhà vua ấy có một người con trai tên là Duṭṭhakumāra, tính tình hung bạo, thô lỗ; cả vua lẫn những người bà con khác đều không thể chế ngự được cậu ta.
Amaccāpi brāhmaṇagahapatikāpi ekato hutvā ‘‘sāmi, mā evaṃ kari, evaṃ kātuṃ na labbhā’’ti kujjhitvā kathentāpi kathaṃ gāhāpetuṃ nāsakkhiṃsu.
Even the ministers, brahmins, and householders, gathering together, could not make him heed their words, even when they spoke angrily, saying, ‘‘Lord, do not act like this; it is not proper to act so.’’
Các đại thần, các Bà-la-môn và gia chủ cũng hợp lại nói: “Đại vương, đừng làm như vậy, không được làm như vậy,” dù tức giận nói, họ cũng không thể khiến cậu ta nghe lời.
Rājā cintesi ‘‘ṭhapetvā mama ayyaṃ himavantatāpasaṃ añño imaṃ kumāraṃ dametuṃ samattho nāma natthi, soyeva naṃ damessatī’’ti.
The king thought, ‘‘Apart from my noble Himavanta ascetic, there is no one else capable of taming this prince; he alone will tame him.’’
Vua nghĩ: “Ngoài vị ẩn sĩ Himavanta, bậc tôn kính của ta, không ai có thể chế ngự được hoàng tử này, chỉ có Ngài mới có thể chế ngự cậu ta.”
So kumāraṃ ādāya bodhisattassa santikaṃ gantvā ‘‘bhante, ayaṃ kumāro caṇḍo pharuso, mayaṃ imaṃ dametuṃ na sakkoma, tumhe naṃ ekena upāyena sikkhāpethā’’ti kumāraṃ bodhisattassa niyyādetvā pakkāmi.
So, taking the boy, he went to the Bodhisatta and said, "Venerable sir, this boy is fierce and harsh. We are unable to tame him. Please teach him by some means." Having entrusted the boy to the Bodhisatta, he departed.
Vua dẫn hoàng tử đến chỗ Bồ-tát và nói: “Bạch Tôn giả, hoàng tử này hung bạo, thô lỗ, chúng tôi không thể chế ngự được cậu ta, xin Ngài hãy dùng một phương pháp nào đó để giáo huấn cậu ta.” Sau khi giao phó hoàng tử cho Bồ-tát, vua ra về.
Bodhisatto kumāraṃ gahetvā uyyāne vicaranto ekato ekena, ekato ekenāti dvīhiyeva pattehi ekaṃ nimbapotakaṃ disvā kumāraṃ āha – ‘‘kumāra, etassa tāva rukkhapotakassa paṇṇaṃ khāditvā rasaṃ jānāhī’’ti?
The Bodhisatta, taking the boy, wandered in the park. Seeing a single neem sapling with just two leaves, one on each side, he said to the boy, "Boy, first eat a leaf of this sapling and taste it."
Bồ-tát dẫn hoàng tử đi dạo trong vườn, thấy một cây sầu đâu con chỉ có hai lá, mỗi bên một lá, Ngài nói với hoàng tử: “Hoàng tử, hãy nếm một lá của cây con này để biết vị của nó xem sao?”
So tassa ekaṃ pattaṃ khāditvā rasaṃ ñatvā ‘‘dhī’’ti saha kheḷena bhūmiyaṃ nuṭṭhābhi.
He ate one leaf of it, knew the taste, and spat it out onto the ground with his saliva, saying "Phoo!"
Cậu ta nếm một lá của nó, biết vị, liền “phì” một tiếng nhổ nước bọt xuống đất.
‘‘Kiṃ etaṃ, kumārā’’ti vutte ‘‘bhante, idānevesa rukkho halāhalavisūpamo, vaḍḍhanto pana bahū manusse māressatī’’ti taṃ nimbapotakaṃ uppāṭetvā hatthehi parimadditvā imaṃ gāthamāha –
When asked, "What is this, boy?", he replied, "Venerable sir, even now this tree is like a deadly poison. When it grows, it will kill many people." So, he uprooted that neem sapling, crushed it with his hands, and recited this verse:
Khi được hỏi: “Cái gì vậy, hoàng tử?” Cậu ta nói: “Bạch Tôn giả, cây này ngay bây giờ đã đắng như chất độc halāhala, khi lớn lên nó sẽ giết chết nhiều người.” Rồi cậu ta nhổ cây sầu đâu con ấy lên, vò nát bằng tay và nói lên bài kệ này:
Tattha ekapaṇṇoti ubhosu passesu ekekapaṇṇo.
Here, ekapaṇṇo means having one leaf on both sides.
Ở đây, ekapaṇṇo nghĩa là mỗi bên chỉ có một lá.
Na bhūmyā caturaṅguloti bhūmito caturaṅgulamattampi na vaḍḍhito.
Na bhūmyā caturaṅgulo means not even four inches grown from the ground.
Na bhūmyā caturaṅgulo nghĩa là chưa cao bốn ngón tay khỏi mặt đất.
Phalenāti phalarasena.
Phalena means with the taste of its fruit.
Phalenā nghĩa là với vị của trái.
Visakappenāti halāhalavisasadisena.
Visakappena means like deadly poison.
Visakappenā nghĩa là như chất độc halāhala.
Evaṃ khuddakopi samāno evarūpena tittakena paṇṇena samannāgatoti attho.
The meaning is: even though it is small, it is endowed with such a bitter leaf.
Ý nghĩa là: dù còn nhỏ như vậy mà đã có lá đắng như thế.
Mahāyaṃ kiṃ bhavissatīti yadā panāyaṃ vuddhippatto mahā bhavissati, tadā kiṃ nāma bhavissati, addhā manussamārako bhavissatīti etaṃ uppāṭetvā madditvā chaḍḍesinti āha.
Mahāyaṃ kiṃ bhavissatī means: when this grows and becomes large, what will it be? Surely it will be a killer of people. So, he said this, uprooted it, crushed it, and threw it away.
Mahāyaṃ kiṃ bhavissatī nghĩa là: khi nó lớn lên, trở thành cây to, thì nó sẽ thành gì? Chắc chắn nó sẽ là cây giết người. Rồi cậu ta nói rằng hãy nhổ nó lên, vò nát và vứt đi.
Atha naṃ bodhisatto etadavoca ‘‘kumāra, tvaṃ imaṃ nimbapotakaṃ ‘idāneva evaṃtittako, mahallakakāle kiṃ bhavissati, kuto imaṃ nissāya vuḍḍhī’ti uppāṭetvā madditvā chaḍḍesi?
Then the Bodhisatta said to him, "Boy, you uprooted, crushed, and threw away this neem sapling, thinking, 'Even now it is so bitter; what will it be like when it is old? What growth can we expect from it?'
Lúc đó, Bồ-tát nói với cậu ta: “Hoàng tử, con đã nhổ, vò nát và vứt bỏ cây sầu đâu con này, vì nghĩ rằng ‘ngay bây giờ nó đã đắng như vậy, khi lớn lên nó sẽ thành gì, làm sao có thể phát triển nhờ nó được?’
Yathā tvaṃ etasmiṃ paṭipajji, evameva tava raṭṭhavāsinopi ‘ayaṃ kumāro daharakāleyeva evaṃ caṇḍo pharuso, mahallakakāle rajjaṃ patvā kiṃ nāma karissati, kuto amhākaṃ etaṃ nissāya vuḍḍhī’ti tava kulasantakaṃ rajjaṃ adatvā nimbapotakaṃ viya taṃ uppāṭetvā raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ karissanti, tasmā nimbarukkhapaṭibhāgataṃ hitvā ito paṭṭhāya khantimettānuddayasampanno hohī’’ti.
Just as you acted towards this, so too will the inhabitants of your kingdom think, 'This boy is so fierce and harsh even in his youth; what will he do when he attains kingship in old age? What growth can we expect from him?' And they will not give you the kingship belonging to your family, but will uproot you like the neem sapling and carry out the act of banishing you from the kingdom. Therefore, abandon the likeness of the neem tree and from now on be endowed with patience, loving-kindness, and compassion."
Như con đã đối xử với cây này, thì dân chúng trong vương quốc của con cũng sẽ nghĩ: ‘Hoàng tử này khi còn nhỏ đã hung bạo, thô lỗ như vậy, khi lớn lên, nắm giữ vương quyền thì sẽ làm gì, làm sao chúng ta có thể phát triển nhờ cậu ta được?’ Rồi họ sẽ không trao vương quyền thuộc về gia tộc con, mà sẽ nhổ con lên như cây sầu đâu con và trục xuất con khỏi vương quốc. Vì vậy, hãy từ bỏ sự giống cây sầu đâu và từ nay hãy trở thành người đầy đủ sự nhẫn nại, lòng từ và lòng bi.”
So tato paṭṭhāya nihatamāno nibbisevano khantimettānuddayasampanno hutvā bodhisattassa ovāde ṭhatvā pitu accayena rajjaṃ patvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ agamāsi.
From that time onwards, he became humble, free from malice, and endowed with patience, loving-kindness, and compassion. He remained steadfast in the Bodhisatta's advice, and upon his father's demise, he attained kingship, performed meritorious deeds such as giving, and passed away according to his kamma.
Từ đó trở đi, cậu ta dứt bỏ kiêu mạn, không còn quấy phá, đầy đủ sự nhẫn nại, lòng từ và lòng bi, tuân theo lời giáo huấn của Bồ-tát. Sau khi cha qua đời, cậu ta nắm giữ vương quyền, thực hiện các công đức như bố thí, rồi đi theo nghiệp của mình.
Asantaṃ yo paggaṇhātīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ajātasattussa rañño asantapaggahaṃ ārabbha kathesi.
Asantaṃ yo paggaṇhātī—This the Teacher spoke while dwelling in Veḷuvana, concerning King Ajātasattu's support for the unworthy.
Asantaṃ yo paggaṇhātī (Ai ủng hộ kẻ bất thiện) – Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Veḷuvana, liên quan đến việc vua Ajātasattu ủng hộ kẻ bất thiện.
So hi buddhānaṃ paṭikaṇṭakabhūte dussīle pāpadhamme devadatte pasīditvā taṃ asantaṃ asappurisaṃ paggayha ‘‘tassa sakkāraṃ karissāmī’’ti bahuṃ dhanaṃ pariccajitvā gayāsīse vihāraṃ kāretvā tasseva vacanaṃ gahetvā pitaraṃ dhammarājānaṃ sotāpannaṃ ariyasāvakaṃ ghātetvā attano sotāpattimaggassa upanissayaṃ bhinditvā mahāvināsaṃ patto.
Indeed, he, being pleased with Devadatta, who was an enemy of the Buddhas, immoral, and of evil character—this unworthy, ignoble man—supported him. Thinking "I will honor him," he spent much wealth, built a monastery at Gayāsīsa, and taking Devadatta's word, he killed his own father, the righteous king, a Stream-Enterer, a noble disciple, thereby destroying the condition for his own path of Stream-Entry, and met with great destruction.
Quả thật, y đã tin tưởng và hoan hỷ với Devadatta, kẻ ác giới, ác pháp, kẻ thù của chư Phật, đã nâng đỡ kẻ bất thiện, kẻ ác ấy, và nói: “Ta sẽ cúng dường y”, đã bố thí nhiều tài sản, xây dựng một tu viện ở Gayāsīsa, nghe lời của chính kẻ ấy, đã giết cha mình, vị vua Pháp, một Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (Sotāpanna), phá hủy nhân duyên chứng Sơ quả của chính mình, và đã rơi vào sự hủy hoại lớn.
So hi ‘‘devadatto pathaviyaṃ paviṭṭho’’ti sutvā ‘‘kacci nu kho mampi pathavī gileyyā’’ti bhītatasito rajjasukhaṃ na labhati, sayane assādasukhaṃ na vindati, tibbakāraṇābhitunno hatthipoto viya kampamāno vicarati.
When he heard that "Devadatta has sunk into the earth," he became terrified and trembling, thinking, "Will the earth swallow me too?" He found no joy in kingship, no pleasure in sleep, and wandered about trembling like an elephant calf afflicted by severe pain.
Khi nghe “Devadatta đã bị đất nuốt chửng”, y sợ hãi run rẩy, không còn hưởng được niềm vui vương quyền, không tìm thấy niềm vui an lạc trên giường ngủ, đi lại run rẩy như voi con bị mũi móc nhọn đâm vào.
So pathaviṃ phalamānaṃ viya, avīcijālaṃ nikkhamantiṃ viya, pathaviyā attānaṃ giliyamānaṃ viya, ādittāya lohapathaviyā uttānakaṃ nipajjāpetvā ayasūlehi koṭiyamānaṃ viya ca samanupassi.
He perceived it as if the earth were splitting open, as if the Avīci hell-net were emerging, as if the earth were swallowing him, and as if he were being made to lie face up on a burning iron ground and struck with iron stakes.
Y thấy đất như đang nứt ra, như ngọn lửa Avīci đang bùng lên, như đất đang nuốt chửng mình, và như bị đặt nằm ngửa trên mặt đất sắt nóng đỏ rồi bị đâm bằng những cây sắt nhọn.
Tenassa pahaṭakukkuṭasseva muhuttampi kampamānassa avatthānaṃ nāma nāhosi.
Therefore, he could not stand still even for a moment, trembling like a struck rooster.
Vì vậy, y run rẩy như gà bị đánh, không thể đứng yên dù chỉ một khoảnh khắc.
So sammāsambuddhaṃ passitukāmo khamāpetukāmo pañhaṃ pucchitukāmo ahosi, attano pana aparādhamahantatāya upasaṅkamituṃ na sakkoti.
He wished to see the Sammāsambuddha, to ask for forgiveness, and to ask a question, but due to the enormity of his offense, he was unable to approach.
Y muốn gặp Đức Chánh Đẳng Giác, muốn xin lỗi, muốn hỏi các vấn đề, nhưng vì tội lỗi quá lớn của mình nên không thể đến gần.
Athassa rājagahanagare kattikarattivāre sampatte devanagaraṃ viya nagare alaṅkate mahātale amaccagaṇaparivutassa kañcanāsane nisinnassa jīvakaṃ komārabhaccaṃ avidūre nisinnaṃ disvā etadahosi ‘‘jīvakaṃ gahetvā sammāsambuddhassa santikaṃ gamissāmi, na kho pana sakkā mayā ujukameva vattuṃ ‘ahaṃ, samma jīvaka, sayaṃ gantuṃ na sakkomi, ehi maṃ satthu santikaṃ nehī’ti, pariyāyena pana rattisampadaṃ vaṇṇetvā ‘kaṃ nu khvajja mayaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā payirupāseyyāma, yaṃ no payirupāsataṃ cittaṃ pasīdeyyā’ti vakkhāmi, taṃ sutvā amaccā attano attano satthārānaṃ vaṇṇaṃ kathessanti, jīvakopi sammāsambuddhassa vaṇṇaṃ kathessati.
Then, when the Katthika festival night arrived in Rājagaha, as the city was adorned like a divine city, he, seated on a golden throne surrounded by a retinue of ministers, saw Jīvaka Komārabhacca sitting not far away, and thought: "I will take Jīvaka and go to the Sammāsambuddha. But I cannot directly say, 'Friend Jīvaka, I cannot go by myself; please take me to the Teacher.' Instead, I will indirectly praise the beauty of the night and say, 'Whom should we approach today, whether a recluse or a brahmin, by approaching whom our mind might become clear?' Hearing that, the ministers will praise their respective teachers, and Jīvaka will also praise the Sammāsambuddha.
Bấy giờ, khi lễ hội Kattika đến tại thành Rājagaha, thành phố được trang hoàng như thành chư thiên, y ngồi trên ngai vàng bằng vàng, được quần thần vây quanh, thấy Jīvaka Komārabhacca ngồi không xa, bèn nghĩ: “Ta sẽ cùng Jīvaka đến gặp Đức Chánh Đẳng Giác. Nhưng ta không thể nói thẳng rằng: ‘Thưa Jīvaka, tôi không thể tự mình đi, xin hãy đưa tôi đến chỗ Đức Thế Tôn’. Thay vào đó, ta sẽ ca ngợi vẻ đẹp của đêm, rồi nói: ‘Hôm nay, chúng ta nên đến hầu hạ vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào, để tâm chúng ta được thanh tịnh khi hầu hạ vị ấy?’. Nghe vậy, các vị quan sẽ ca ngợi các vị đạo sư của riêng họ, và Jīvaka cũng sẽ ca ngợi Đức Chánh Đẳng Giác.
Atha naṃ gahetvā satthu santikaṃ gamissāmī’’ti.
Then, taking him, I will go to the Teacher."
Sau đó, ta sẽ cùng y đến chỗ Đức Thế Tôn”.
So pañcahi padehi rattiṃ vaṇṇesi ‘‘lakkhaññā vata bho dosinā ratti, abhirūpā vata bho dosinā ratti, dassanīyā vata bho dosinā ratti, pāsādikā vata bho dosinā ratti, ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kaṃ nu khvajja mayaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā payirupāseyyāma, yaṃ no payirupāsataṃ cittaṃ pasīdeyyā’’ti (dī. ni. 1.150).
So, he praised the night with five phrases: "Indeed, friends, a beautiful moonlit night this is! Indeed, friends, a lovely moonlit night this is! Indeed, friends, a delightful moonlit night this is! Indeed, friends, a charming moonlit night this is! Indeed, friends, a pleasant moonlit night this is! Whom, then, should we approach today, whether a recluse or a brahmin, by approaching whom our mind might become clear?"
Y đã ca ngợi đêm bằng năm cách: “Thật là một đêm trăng đẹp đẽ! Thật là một đêm trăng tươi sáng! Thật là một đêm trăng đáng chiêm ngưỡng! Thật là một đêm trăng dễ chịu! Thật là một đêm trăng đáng yêu! Hôm nay, chúng ta nên đến hầu hạ vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào, để tâm chúng ta được thanh tịnh khi hầu hạ vị ấy?”
Atheko amacco pūraṇakassapassa vaṇṇaṃ kathesi, eko makkhaligosālassa, eko ajitakesakambalassa, eko pakudhakaccāyanassa, eko sañcayassa belaṭṭhaputtassa, eko nāṭaputtanigaṇṭhassāti.
Then one minister praised Pūraṇa Kassapa, one praised Makkhali Gosāla, one praised Ajita Kesakambala, one praised Pakudha Kaccāyana, one praised Sañcaya Belaṭṭhaputta, and one praised Nigaṇṭha Nāṭaputta.
Bấy giờ, một vị quan ca ngợi Pūraṇa Kassapa, một vị ca ngợi Makkhali Gosāla, một vị ca ngợi Ajita Kesakambala, một vị ca ngợi Pakudha Kaccāyana, một vị ca ngợi Sañcaya Belaṭṭhaputta, một vị ca ngợi Nigaṇṭha Nāṭaputta.
Rājā tesaṃ kathaṃ sutvā tuṇhī ahosi.
The king listened to their words and remained silent.
Nhà vua nghe lời họ nói và im lặng.
So hi jīvakasseva mahāamaccassa kathaṃ paccāsīsati.
For he was awaiting the words of Jīvaka, the great minister.
Y đang chờ đợi lời nói của đại quan Jīvaka.
Jīvakopi ‘‘raññā maṃ ārabbha kathiteyeva jānissāmī’’ti avidūre tuṇhī nisīdi.
Jīvaka also sat silently not far away, thinking, "I will speak only when the king addresses me."
Jīvaka cũng nghĩ: “Ta sẽ biết khi nhà vua nói về ta”, và ngồi im lặng không xa.
Atha naṃ rājā āha ‘‘tvaṃ pana, samma jīvaka, kiṃ tuṇhī’’ti?
Then the king said to him, "And you, friend Jīvaka, why are you silent?"
Bấy giờ, nhà vua hỏi y: “Này Jīvaka, sao ngươi lại im lặng?”
Tasmiṃ khaṇe jīvako uṭṭhāyāsanā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā ‘‘eso, deva, bhagavā arahaṃ sammāsambuddho amhākaṃ ambavane viharati saddhiṃ aḍḍhateḷasehi bhikkhusatehi.
At that moment, Jīvaka rose from his seat, saluted the Bhagavā with joined palms, and said, "Deva, that Bhagavā, the Arahant, the Sammāsambuddha, dwells in our Ambavana with twelve hundred and fifty bhikkhus.
Vào lúc đó, Jīvaka đứng dậy khỏi chỗ ngồi, chắp tay hướng về phía Đức Thế Tôn và nói: “Thưa Đại vương, Đức Thế Tôn A-la-hán Chánh Đẳng Giác ấy đang ngự tại khu vườn xoài của chúng ta cùng với mười hai ngàn năm trăm vị Tỳ-khưu.
Taṃ kho pana bhagavantaṃ evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato’’ti nava arahādiguṇe vatvā jātito paṭṭhāya pubbanimittādibhedaṃ bhagavato ānubhāvaṃ pakāsetvā ‘‘taṃ bhagavantaṃ devo payirupāsatu, dhammaṃ suṇātu, pañhaṃ pucchatū’’ti āha.
Indeed, such a beautiful reputation concerning that Bhagavā has spread," and having spoken of the nine qualities beginning with Arahant, he expounded the Bhagavā's power, including the auspicious signs from birth onwards, and said, "May Your Majesty approach that Bhagavā, listen to the Dhamma, and ask questions."
Tiếng lành của Đức Thế Tôn ấy đã vang khắp nơi như vậy”, rồi nói lên chín đức tính A-la-hán và công bố uy lực của Đức Thế Tôn, bao gồm các điềm báo từ khi sinh ra, và nói: “Đại vương hãy đến hầu hạ Đức Thế Tôn ấy, nghe Pháp, và hỏi các vấn đề”.
Rājā sampuṇṇamanoratho hutvā ‘‘tena hi, samma jīvaka, hatthiyānāni kappāpehī’’ti yānāni kappāpetvā mahantena rājānubhāvena jīvakambavanaṃ gantvā tattha maṇḍalamāḷe bhikkhusaṅghaparivutaṃ tathāgataṃ disvā santavīcimajjhe mahānāvaṃ viya niccalaṃ bhikkhusaṅghaṃ ito cito ca anuviloketvā ‘‘evarūpā nāma me parisā na diṭṭhapubbā’’ti iriyāpatheyeva pasīditvā saṅghassa añjaliṃ paggaṇhitvā thutiṃ katvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno sāmaññaphalapañhaṃ pucchi.
The king, with his wish fulfilled, said, "In that case, friend Jīvaka, prepare the elephant vehicles!" Having prepared the vehicles, with great royal splendor, he went to Jīvaka's Ambavana. There, in the circular hall, he saw the Tathāgata surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, as still as a great ship in the midst of calm waves. Looking around the Saṅgha, he thought, "I have never seen such an assembly before," and being pleased by their deportment, he raised his joined palms to the Saṅgha, offered praise, paid homage to the Bhagavā, and sat down to one side, asking the question about the fruits of recluseship.
Nhà vua, với ước nguyện đã thành, nói: “Vậy thì, này Jīvaka, hãy chuẩn bị xe voi”, rồi cho chuẩn bị xe, với uy thế vương giả lớn lao, đến khu vườn xoài của Jīvaka. Tại đó, thấy Đức Như Lai đang được Tăng chúng vây quanh trong giảng đường hình tròn, nhà vua nhìn khắp Tăng chúng tĩnh lặng như một con tàu lớn giữa biển cả không sóng, và nghĩ: “Ta chưa từng thấy một hội chúng như thế này trước đây”, liền hoan hỷ ngay trong oai nghi, chắp tay cung kính Tăng chúng, ca ngợi, đảnh lễ Đức Thế Tôn, rồi ngồi sang một bên và hỏi về quả vị Sa-môn.
Athassa bhagavā dvīhi bhāṇavārehi paṭimaṇḍitaṃ sāmaññaphalasuttaṃ (dī. ni. 1.150 ādayo) kathesi.
Then the Bhagavā expounded the Sāmaññaphala Sutta, adorned with two recitations.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Kinh Sa-môn Quả (Dī. Ni. 1.150 và tiếp theo) được trang hoàng bằng hai bài tụng.
So suttapariyosāne attamano bhagavantaṃ khamāpetvā uṭṭhāyāsanā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
At the end of the Sutta, he, delighted, asked for forgiveness from the Bhagavā, rose from his seat, circumambulated him, and departed.
Khi kết thúc bài kinh, y hoan hỷ xin lỗi Đức Thế Tôn, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi nhiễu hữu và rời đi.
Satthā acirapakkantassa rañño bhikkhū āmantetvā ‘‘khatāyaṃ, bhikkhave, rājā, upahatāyaṃ, bhikkhave, rājā.
Not long after the king had departed, the Teacher addressed the bhikkhus, "This king, bhikkhus, is ruined; this king, bhikkhus, is destroyed.
Đức Đạo Sư, sau khi nhà vua vừa rời đi không lâu, gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, vị vua này đã bị tổn hại, này các Tỳ-khưu, vị vua này đã bị hủy hoại.
Sacāyaṃ, bhikkhave, rājā issariyassa kāraṇā pitaraṃ dhammikaṃ dhammarājānaṃ jīvitā na voropessatha, imasmiṃyeva āsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ uppajjissatha.
Bhikkhus, if this king, for the sake of sovereignty, had not deprived his righteous father, the Dhamma-king, of life, then on this very seat, the dustless, stainless Dhamma-eye would have arisen for him.
Này các Tỳ-khưu, nếu vị vua này không vì quyền lực mà giết cha mình, vị vua Pháp đức hạnh, thì ngay tại chỗ ngồi này, vị ấy đã có thể phát sinh Pháp nhãn thanh tịnh, không cấu uế.
Devadattaṃ nissāya asantapaggahaṃ katvā sotāpattiphalā parihīno’’ti āha.
Relying on Devadatta, having made an unwholesome choice, he fell from the fruit of stream-entry," he said.
Vì đã nâng đỡ kẻ bất thiện dựa vào Devadatta, vị ấy đã mất quả vị Sơ quả”.
Punadivase bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, ajātasattu kira asantapaggahaṃ katvā dussīlaṃ pāpadhammaṃ devadattaṃ nissāya pitughātakakammassa katattā sotāpattiphalā parihīno, devadattena nāsito rājā’’ti.
On the next day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Friends, it seems Ajātasattu, having made an unwholesome choice, relying on Devadatta, who was immoral and evil, fell from the fruit of stream-entry because he committed the parricide. The king was ruined by Devadatta."
Ngày hôm sau, các Tỳ-khưu khởi lên cuộc đàm luận trong Pháp đường: “Này chư Hiền, nghe nói Ajātasattu vì đã nâng đỡ kẻ bất thiện, kẻ ác giới, ác pháp Devadatta, và vì đã phạm tội giết cha, nên đã mất quả vị Sơ quả, bị Devadatta hủy hoại”.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, ajātasattu idāneva asantapaggahaṃ katvā mahāvināsaṃ patto, pubbepesa asantapaggaheneva attānaṃ nāsesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what discussion are you engaged in now?" When they replied, "This one," he said, "Bhikkhus, Ajātasattu did not come to great ruin only now by making an unwholesome choice; he ruined himself by an unwholesome choice in the past as well," and then he related a past event.
Đức Đạo Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện tại các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?”, khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn”, Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, Ajātasattu không phải chỉ bây giờ mới bị hủy hoại lớn vì nâng đỡ kẻ bất thiện, mà trước đây y cũng đã tự hủy hoại mình bằng cách nâng đỡ kẻ bất thiện”, rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhave brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ vācesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a very wealthy brahmin family. When he came of age, he went to Takkasilā, mastered all arts, and became a world-renowned teacher in Bārāṇasī, instructing five hundred young men in the arts.
Thuở xa xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn giàu có, khi trưởng thành, Ngài đến Takkasilā, học tất cả các nghề, trở thành một vị đạo sư danh tiếng ở Bārāṇasī và dạy nghề cho năm trăm học trò.
Tesu māṇavesu eko sañjīvo nāma māṇavo atthi, bodhisatto tassa matakuṭṭhāpanakamantaṃ adāsi.
Among these young men was one named Sañjīva. The Bodhisatta gave him the mantra for raising the dead.
Trong số các học trò đó, có một người tên là Sañjīva. Bồ-tát đã truyền cho y thần chú làm sống lại người chết.
So uṭṭhāpanakamantameva gahetvā paṭibāhanamantaṃ pana aggahetvāva ekadivasaṃ māṇavehi saddhiṃ dāruatthāya araññaṃ gantvā ekaṃ matabyagghaṃ disvā māṇave āha ‘‘bho, imaṃ matabyagghaṃ uṭṭhāpessāmī’’ti.
He took only the raising mantra but did not take the counter-mantra. One day, while going to the forest with the young men to gather firewood, he saw a dead tiger and said to the young men, "Friends, I will raise this dead tiger."
Y chỉ học thần chú làm sống lại, mà không học thần chú làm cho chết lại, một ngày nọ, cùng các học trò vào rừng tìm củi, thấy một con hổ chết, y nói với các học trò: “Này các bạn, tôi sẽ làm con hổ chết này sống lại”.
Māṇavā ‘‘na sakkhissasī’’ti āhaṃsu.
The young men said, "You won't be able to."
Các học trò nói: “Ngươi sẽ không làm được đâu”.
‘‘Passantānaññeva vo taṃ uṭṭhāpessāmī’’ti.
"I will raise it while you are watching."
“Tôi sẽ làm cho nó sống lại ngay trước mắt các bạn”.
‘‘Sace, māṇava, sakkosi, uṭṭhāpehī’’ti.
"If you can, young man, raise it," they said.
“Nếu ngươi có thể, này học trò, hãy làm cho nó sống lại đi!”
Evañca pana vatvā te māṇavā rukkhaṃ abhiruhiṃsu.
Having said this, the young men climbed a tree.
Nói xong, các học trò leo lên cây.
Sañjīvo mantaṃ parivattetvā matabyagghaṃ sakkharāhi pahari, byaggho uṭṭhāya vegenāgantvā sañjīvaṃ galanāḷiyaṃ ḍaṃsitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā tattheva pati, sañjīvopi tattheva pati.
Sañjīva recited the mantra and struck the dead tiger with pebbles. The tiger rose, came swiftly, bit Sañjīva in the throat, deprived him of life, and fell dead right there. Sañjīva also fell dead right there.
Sañjīva niệm thần chú và đánh con hổ chết bằng những viên sỏi. Con hổ sống dậy, lao đến cắn vào cổ Sañjīva, đoạt mạng y, rồi ngã xuống ngay tại đó. Sañjīva cũng ngã xuống ngay tại đó.
Ubhopi ekaṭṭhāneyeva matā nipajjiṃsu.
Both lay dead in the same spot.
Cả hai đều chết và nằm cùng một chỗ.
Tattha asantanti tīhi duccaritehi samannāgataṃ dussīlaṃ pāpadhammaṃ.
Here, asantaṃ means one who is immoral and evil, endowed with the three evil deeds.
Trong đó, asantaṃ (kẻ bất thiện) là kẻ ác giới, ác pháp, bị ba ác hành chi phối.
Yo paggaṇhātīti khattiyādīsu yo koci evarūpaṃ dussīlaṃ pabbajitaṃ vā cīvarādisampadānena, gahaṭṭhaṃ vā uparajjasenāpatiṭṭhānādisampadānena paggaṇhāti, sakkārasammānaṃ karotīti attho.
Yo paggaṇhāti means whoever among kings and others supports such an immoral renunciant by providing robes and so on, or a householder by bestowing the position of viceroy, commander-in-chief, and so on; the meaning is, he shows respect and honor.
Yo paggaṇhātīti (Ai nâng đỡ) có nghĩa là bất cứ ai trong số các vị vua chúa, v.v., nâng đỡ một người xuất gia ác giới như vậy bằng cách cúng dường y phục, v.v., hoặc một người cư sĩ bằng cách ban cho chức vụ phó vương, tổng tư lệnh, v.v., tức là cúng dường và tôn kính.
Asantaṃ cūpasevatīti yo ca evarūpaṃ asantaṃ dussīlaṃ upasevati bhajati payirupāsati.
Asantaṃ cūpasevatī means whoever associates with, resorts to, or attends upon such an unworthy, immoral person.
Asantaṃ cūpasevatīti (Ai giao du với kẻ bất thiện) là ai giao du, kết bạn, hầu hạ một kẻ bất thiện, ác giới như vậy.
Tameva ghāsaṃ kuruteti tameva asantapaggaṇhakaṃ so dussīlo pāpapuggalo ghasati saṃkhādati vināsaṃ pāpeti.
Tameva ghāsaṃ kurute means that very immoral, evil person devours, consumes, and brings ruin upon that supporter of the unworthy.
Tameva ghāsaṃ kuruteti (Kẻ ấy sẽ trở thành miếng mồi) có nghĩa là kẻ ác, người ác ấy sẽ ăn thịt, nuốt chửng, hủy hoại chính kẻ đã nâng đỡ kẻ bất thiện đó.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Byaggho sañjīviko yathāti, yathā sañjīvena māṇavena mantaṃ parivattetvā matabyaggho sañjīviko jīvitasampadānena sampaggahito attano jīvitadāyakaṃ sañjīvameva jīvitā voropetvā tattheva pātesi, evaṃ aññopi yo asantapaggahaṃ karoti, so dussīlo taṃ attano sampaggāhakameva vināseti.
Byaggho sañjīviko yathā means, just as the dead tiger, supported by the young man Sañjīva by reciting the mantra and bestowing life, deprived Sañjīva, its life-giver, of life and struck him down right there, so too, anyone else who supports the unworthy will be ruined by that immoral person, their very supporter.
Như con hổ được hồi sinh, nghĩa là, như con hổ chết đã được hồi sinh nhờ người thanh niên Sañjīva xoay chuyển thần chú ban cho sự sống, đã giết chết chính Sañjīva, người ban sự sống cho nó, và quật ngã anh ta ngay tại đó. Tương tự như vậy, bất cứ ai chấp nhận kẻ bất thiện, kẻ ác giới đó sẽ hủy hoại chính người đã chấp nhận mình.
Evaṃ asantasampaggāhakā vināsaṃ pāpuṇantīti.
Thus, those who support the unworthy come to ruin.
Như vậy, những kẻ chấp nhận kẻ bất thiện sẽ phải chịu sự hủy hoại.