Saddahāsi siṅgālassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi.
The Teacher, while dwelling in Veḷuvana, related this, 'Saddahāsi siṅgālassā' (You trust the jackal), concerning Devadatta.
“Saddahāsi siṅgālassa” — câu này, bậc Đạo Sư đã thuyết giảng khi cư ngụ tại Veḷuvana, liên quan đến Devadatta.
Tasmiñhi samaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘āvuso, devadattena pañca bhikkhusatāni ādāya gayāsīsaṃ gantvā ‘yaṃ samaṇo gotamo karoti, na so dhammo.
At that time, the bhikkhus, having assembled in the Dhamma hall, were sitting discussing Devadatta's faults: "Friends, Devadatta, taking five hundred bhikkhus, went to Gayāsīsa and said, 'What the ascetic Gotama does is not Dhamma.
Vào thời điểm đó, các tỳ khưu tụ họp tại Pháp đường và nói: “Thưa các bạn, Devadatta đã dẫn năm trăm tỳ khưu đến Gayāsīsa và nói: ‘Những gì Sa-môn Gotama làm không phải là Dhamma. Những gì tôi làm, đây mới là Dhamma.’ Và ông ta đã khiến các tỳ khưu đó chấp nhận giáo lý của mình, nói lời nói dối đã đạt đến mức độ, phá hòa hợp Tăng, và đã làm hai lễ Uposatha trong cùng một giới hạn.” Họ ngồi đó, kể những điều xấu của Devadatta.
Yamahaṃ karomi, ayameva dhammo’ti te bhikkhū attano laddhiṃ gāhāpetvā ṭhānappattaṃ musāvādaṃ katvā saṅghaṃ bhinditvā ekasīmāya dve uposathā katā’’ti devadattassa aguṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu.
What I do, this alone is Dhamma.' He made those bhikkhus accept his doctrine, uttered a deliberate falsehood, split the Saṅgha, and performed two Uposatha ceremonies within one sīmā."
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận chuyện gì?” Khi được trả lời là “chuyện này”, Ngài nói: “Này các tỳ khưu, Devadatta không chỉ nói dối bây giờ, mà trước đây ông ta cũng đã nói dối,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva musāvādī, pubbepi musāvādīyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic," he said, "Bhikkhus, Devadatta is not a liar only now; he was a liar in the past as well," and then related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận chuyện gì?” Khi được trả lời là “chuyện này”, Ngài nói: “Này các tỳ khưu, Devadatta không chỉ nói dối bây giờ, mà trước đây ông ta cũng đã nói dối,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto susānavane rukkhadevatā hutvā nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a tree deity in a charnel ground forest.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, Bồ Tát tái sinh làm một vị thần cây trong rừng nghĩa địa.
Tadā bārāṇasiyaṃ nakkhattaṃ ghuṭṭhaṃ ahosi.
At that time, a festival was proclaimed in Bārāṇasī.
Vào thời đó, một lễ hội đã được công bố ở Bārāṇasī.
Manussā ‘‘yakkhabalikammaṃ karomā’’ti tesu tesu caccararacchādiṭṭhānesu macchamaṃsādīni vippakiritvā kapālakesu bahuṃ suraṃ ṭhapayiṃsu.
People, thinking "We will perform a yakkha offering," scattered fish, meat, and other things in various crossroads and streets, and placed much liquor in skull-bowls.
Mọi người rải cá, thịt và các thứ khác ở nhiều nơi như ngã tư đường, đường lớn, v.v., nói: “Chúng ta sẽ cúng dường cho dạ xoa,” và họ đặt nhiều rượu vào các bát sành.
Atheko siṅgālo aḍḍharattasamaye niddhamanena nagaraṃ pavisitvā macchamaṃsaṃ khāditvā suraṃ pivitvā punnāgagacchantaraṃ pavisitvā yāva aruṇuggamanā niddaṃ okkami.
Then a jackal, entering the city at midnight while people were asleep, ate the fish and meat, drank the liquor, and then entered a dense thicket of Nāga trees and slept until dawn.
Sau đó, một con chó rừng, vào lúc nửa đêm, đi vào thành phố đang ngủ, ăn cá thịt, uống rượu, rồi đi vào giữa các bụi cây Nāga và ngủ cho đến khi mặt trời mọc.
So pabujjhitvā ālokaṃ disvā ‘‘idāni nikkhamituṃ na sakkā’’ti maggasamīpaṃ gantvā adissamāno nipajjitvā aññe manusse disvāpi kiñci avatvā ekaṃ brāhmaṇaṃ mukhadhovanatthāya gacchantaṃ disvā cintesi ‘‘brāhmaṇā nāma dhanalolā honti, imaṃ dhanena palobhetvā yathā maṃ upakacchakantare katvā uttarāsaṅgena paṭicchādetvā nagarā nīharati, tathā karissāmī’’ti.
Awakening and seeing the light, he thought, "Now it is impossible to leave." He went near the road, lay down unseen, and, seeing other people, said nothing. Then, seeing a certain brahmin going to wash his face, he thought, "Brahmins are greedy for wealth. I will entice him with wealth so that he will carry me under his arm, covering me with his outer robe, and take me out of the city."
Khi thức dậy, thấy ánh sáng, nó nghĩ: “Bây giờ không thể ra ngoài được,” rồi đi đến gần con đường, nằm xuống ẩn mình, và dù thấy những người khác nhưng không nói gì. Khi thấy một Bà La Môn đang đi rửa mặt, nó nghĩ: “Các Bà La Môn thì tham của, mình sẽ dụ dỗ ông ta bằng tiền để ông ta cõng mình dưới nách, che bằng áo choàng ngoài, và mang mình ra khỏi thành phố.”
So manussabhāsāya ‘‘brāhmaṇā’’ti āha.
He then spoke in human language, "Brahmin!"
Nó nói bằng tiếng người: “Này Bà La Môn!”
So nivattitvā ‘‘ko maṃ pakkosatī’’ti āha.
He turned back and said, "Who is calling me?"
Ông ta quay lại hỏi: “Ai gọi ta vậy?”
‘‘Ahaṃ, brāhmaṇā’’ti.
"It is I, O brahmin."
“Là tôi, thưa Bà La Môn,” (nó đáp).
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti.
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Brāhmaṇa, mayhaṃ dve kahāpaṇasatāni atthi.
"Brahmin, I have two hundred kahāpaṇas.
“Thưa Bà La Môn, tôi có hai trăm đồng kahāpaṇa.
Sace maṃ upakacchakantare katvā uttarāsaṅgena paṭicchādetvā yathā na koci passati, tathā nagarā nikkhāmetuṃ sakkosi, tuyhaṃ te kahāpaṇe dassāmī’’ti.
If you can take me out of the city by placing me under your armpit and covering me with your upper robe so that no one sees, I will give you those kahāpaṇas."
Nếu ông có thể cõng tôi dưới nách, che bằng áo choàng ngoài, và mang tôi ra khỏi thành phố mà không ai thấy, tôi sẽ đưa ông số tiền đó.”
Brāhmaṇo dhanalobhena ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ tathā katvā ādāya nagarā nikkhamitvā thokaṃ agamāsi.
The brahmin, greedy for wealth, consented, saying, "Very well," and having done so, he took her and exited the city, traveling a short distance.
Bà La Môn, vì tham tiền, nói “Được thôi,” rồi chấp nhận, làm như vậy và mang nó ra khỏi thành phố, đi một đoạn.
Atha naṃ siṅgālo pucchi ‘‘kataraṭṭhānaṃ, brāhmaṇā’’ti?
Then the jackal asked him, "To what place, O brahmin?"
Sau đó, con chó rừng hỏi ông ta: “Thưa Bà La Môn, đi đến chỗ nào?”
‘‘Asukaṃ nāmā’’ti.
"To such and such a place."
“Đến chỗ tên là kia.”
‘‘Aññaṃ thokaṃ ṭhānaṃ gacchā’’ti.
"Go to another place for a little while," he said.
“Hãy đi thêm một chút nữa.”
Evaṃ punappunaṃ vadanto mahāsusānaṃ patvā ‘‘idha maṃ otārehī’’ti āha.
Speaking thus repeatedly, he reached the great charnel ground and said, "Put me down here."
Cứ thế lặp đi lặp lại, nó nói “Hãy thả tôi xuống đây” khi đến nghĩa địa lớn.
Tattha naṃ otāresi.
He put her down there.
Ông ta thả nó xuống đó.
Atha siṅgālo ‘‘tena hi, brāhmaṇa, uttarisāṭakaṃ pattharā’’ti āha.
Then the jackal said, "In that case, brahmin, spread out your upper robe."
Sau đó, con chó rừng nói: “Vậy thì, thưa Bà La Môn, hãy trải áo choàng ngoài ra.”
So dhanalobhena ‘‘sādhū’’ti patthari.
He, greedy for wealth, spread it out, saying, "Very well."
Ông ta, vì tham tiền, nói “Được thôi,” rồi trải ra.
Atha naṃ ‘‘imaṃ rukkhamūlaṃ khaṇāhī’’ti pathavikhaṇane yojetvā brāhmaṇassa uttarisāṭakaṃ abhiruyha catūsu kaṇṇesu ca majjhe cāti pañcasu ṭhānesu sarīranissandaṃ pātetvā makkhetvā ceva temetvā ca susānavanaṃ pāvisi.
Then, having engaged him in digging at the root of that tree, he climbed onto the brahmin's upper robe and, discharging bodily fluids in five places—at the four corners and in the middle—smeared and soaked it, then entered the charnel ground forest.
Sau đó, nó sai ông ta đào gốc cây này, rồi leo lên áo choàng ngoài của Bà La Môn, thải chất tiết từ cơ thể ra ở năm chỗ: bốn góc và giữa, làm bẩn và ướt áo, rồi đi vào rừng nghĩa địa.
Bodhisatto rukkhaviṭape ṭhatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta, standing on a tree branch, spoke this verse:
Bồ Tát, đứng trên cành cây, nói câu kệ này:
Bahucintī appacintīti idaṃ satthā jetavane viharanto dve mahallakatthere ārabbha kathesi.
Bahucintī appacintī—The Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning two elder bhikkhus.
“Bahucintī appacintī” — câu này, bậc Đạo Sư đã thuyết giảng khi cư ngụ tại Jetavana, liên quan đến hai vị trưởng lão lớn tuổi.
Te kira janapade ekasmiṃ araññāvāse vassaṃ vasitvā ‘‘satthu dassanatthāya gacchissāmā’’ti pātheyyaṃ sajjetvā ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti māsaṃ atikkāmetvā puna pātheyyaṃ sajjetvā tatheva māsaṃ, puna māsanti evaṃ attano kusītabhāvena ceva nivāsaṭṭhāne ca apekkhāya tayo māse atikkāmetvā tato nikkhamma jetavanaṃ gantvā sabhāgaṭṭhāne pattacīvaraṃ paṭisāmetvā satthāraṃ passiṃsu.
It is said that they had spent the Rains-retreat in a certain forest hermitage in the countryside and, having prepared provisions, thinking, "We will go to see the Teacher," they let a month pass by saying, "We will go today, we will go tomorrow." Then, having prepared provisions again, they let another month pass in the same way, and then a third month. Thus, due to their laziness and attachment to their dwelling place, they let three months pass. After that, they departed from there, went to Jetavana, put away their bowls and robes in a suitable place, and saw the Teacher.
Nghe nói, sau khi an cư mùa mưa tại một khu rừng trú ngụ ở vùng quê, họ đã chuẩn bị lương thực và nói: “Chúng ta sẽ đi gặp bậc Đạo Sư.” Họ đã trì hoãn một tháng, nói: “Hôm nay chúng ta đi, ngày mai chúng ta đi.” Lại chuẩn bị lương thực, lại trì hoãn một tháng, rồi một tháng nữa, cứ thế, do sự lười biếng và sự gắn bó với nơi ở của mình, họ đã trì hoãn ba tháng. Sau đó, họ rời khỏi đó, đến Jetavana, cất y bát vào chỗ thích hợp, rồi gặp bậc Đạo Sư.
Atha ne bhikkhū pucchiṃsu ‘‘ciraṃ vo, āvuso, buddhupaṭṭhānaṃ akarontānaṃ, kasmā evaṃ cirāyitthā’’ti?
Then the bhikkhus asked them, "Friends, it has been a long time since you attended the Buddha; why were you so late?"
Sau đó, các tỳ khưu hỏi họ: “Thưa các bạn, đã lâu rồi các bạn không hầu hạ Đức Phật, tại sao các bạn lại trì hoãn lâu như vậy?”
Te tamatthaṃ ārocesuṃ.
They reported the matter.
Họ đã kể lại sự việc đó.
Atha nesaṃ so ālasiyakusītabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
Then their laziness and idleness became known in the assembly of bhikkhus.
Thế là, sự lười biếng và biếng nhác của họ đã trở nên rõ ràng trong Tăng đoàn.
Dhammasabhāyampi tesaṃ bhikkhūnameva ālasiyabhāvaṃ nissāya kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
In the Dhamma hall too, they raised a discussion concerning the laziness of those bhikkhus.
Trong Pháp đường, các tỳ khưu cũng đã khởi lên câu chuyện về sự lười biếng của họ.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, alasā kusītā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevete alasā, pubbepi alasā ceva nivāsaṭṭhāne ca sālayā sāpekkhā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you are now assembled?" When told, "Such and such," he had them summoned and asked, "Is it true, bhikkhus, that you are lazy and idle?" When they replied, "Yes, venerable sir," he said, "Bhikkhus, they are not lazy only now; they were lazy and attached to their dwelling place in the past as well," and then he related a past event.
Bậc Đạo Sư đến hỏi: “Này các tỳ khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại bàn luận chuyện gì?” Khi được trả lời là “chuyện này”, Ngài cho gọi họ đến và hỏi: “Này các tỳ khưu, có thật là các ông lười biếng và biếng nhác không?” Khi họ đáp: “Thưa Bạch Đức Thế Tôn, thật vậy,” Ngài nói: “Này các tỳ khưu, không phải chỉ bây giờ họ mới lười biếng, mà trước đây họ cũng đã lười biếng và gắn bó với nơi ở của mình.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasinadiyaṃ tayo macchā ahesuṃ, bahucintī, appacintī, mitacintīti tesaṃ nāmāni.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, there were three fish in the Bārāṇasī river, named Bahucintī, Appacintī, and Mitacintī.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại Bārāṇasī, có ba con cá ở sông Bārāṇasī, tên của chúng là Bahucintī (Nhiều Suy Nghĩ), Appacintī (Ít Suy Nghĩ), và Mitacintī (Suy Nghĩ Vừa Phải).
Te araññato manussapathaṃ āgamiṃsu.
They came to a human path from the forest.
Chúng từ rừng đi đến con đường của loài người.
Tattha mitacintī itare dve evamāha ‘‘ayaṃ manussapatho nāma sāsaṅko sappaṭibhayo, kevaṭṭā nānappakārāni jālakuminādīni khipitvā macche gaṇhanti, mayaṃ araññameva gacchāmā’’ti.
There, Mitacintī said to the other two, "This human path is dangerous and fearful; fishermen cast various nets and traps and catch fish. Let us go back to the forest."
Trong đó, con cá Suy-nghĩ-vừa-phải nói với hai con cá kia rằng: “Con đường của loài người này thật nguy hiểm và đáng sợ. Những người đánh cá giăng đủ loại lưới, chài, v.v., để bắt cá. Chúng ta hãy đi vào rừng thôi.”
Itare dve janā alasatāya ceva āmisagiddhatāya ca ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti tayo māse atikkāmesuṃ.
The other two, due to laziness and greed for food, spent three months saying, "We'll go today, we'll go tomorrow."
Hai con cá kia, vì lười biếng và tham mồi, đã nói: “Hôm nay đi, ngày mai đi,” và cứ thế trì hoãn ba tháng.
Atha kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu.
Then the fishermen cast their net into the river.
Rồi những người đánh cá giăng lưới xuống sông.
Bahucintī ca appacintī ca gocaraṃ gaṇhantā purato gacchanti.
Bahucintī and Appacintī went ahead, taking their food.
Con cá Suy-nghĩ-nhiều và con cá Suy-nghĩ-ít đang tìm mồi, đi về phía trước.
Te attano andhabālatāya jālagandhaṃ asallakkhetvā jālakucchimeva pavisiṃsu.
Due to their own foolishness, they did not notice the smell of the net and entered right into the belly of the net.
Vì sự ngu dốt của mình, chúng không nhận ra mùi lưới và bơi thẳng vào trong lưới.
Mitacintī pacchato āgacchanto jālagandhaṃ sallakkhetvā tesañca jālakucchiṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā ‘‘imesaṃ kusītānaṃ andhabālānaṃ jīvitadānaṃ dassāmī’’ti cintetvā bahipassena jālakucchiṭṭhānaṃ gantvā jālakucchiṃ phāletvā nikkhantasadiso hutvā udakaṃ āluḷento jālassa purato patitvā puna jālakucchiṃ pavisitvā pacchimabhāgena phāletvā nikkhantasadiso udakaṃ āluḷento pacchimabhāge pati.
Mitacintī, coming from behind, noticed the smell of the net and, knowing that they had entered the belly of the net, thought, "I will give these lazy, foolish ones the gift of life." He then went to the location of the net's belly from the outside, and appearing as if he had torn the net's belly and escaped, he stirred the water, fell in front of the net, then re-entered the net's belly, and appearing as if he had torn it from the back and escaped, he stirred the water and fell behind it.
Con cá Suy-nghĩ-vừa-phải đi phía sau, nhận ra mùi lưới và biết rằng chúng đã bơi vào trong lưới. Nó nghĩ: “Ta sẽ cứu mạng những kẻ lười biếng và ngu dốt này.” Rồi nó bơi đến phía ngoài chỗ lưới bị phình ra, giả vờ như đã phá lưới chui ra, khuấy động nước, rồi bơi đến phía trước lưới. Sau đó, nó lại bơi vào trong lưới, giả vờ như đã phá lưới chui ra ở phía sau, khuấy động nước, rồi bơi đến phía sau.
Kevaṭṭā ‘‘macchā jālaṃ phāletvā gatā’’ti maññamānā jālakoṭiyaṃ gahetvā ukkhipiṃsu.
The fishermen, thinking, "The fish have torn the net and escaped," took hold of the net's edge and lifted it.
Những người đánh cá nghĩ: “Cá đã phá lưới mà đi mất rồi,” liền nắm lấy mép lưới và kéo lên.
Te dvepi macchā jālato muccitvā udake patiṃsu.
Both fish, freed from the net, fell into the water.
Cả hai con cá kia đều thoát khỏi lưới và rơi xuống nước.
Iti tehi mitacintiṃ nissāya jīvitaṃ laddhaṃ.
Thus, through Mitacintī, they obtained their lives.
Như vậy, nhờ có con cá Suy-nghĩ-vừa-phải mà chúng đã được cứu sống.
Yāyaññe manusāsatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anusāsikaṃ bhikkhuniṃ ārabbha kathesi.
Yāyaññe manusāsatī — The Teacher, while residing at Jetavana, told this in reference to a certain instructing bhikkhunī.
Yāyaññe manusāsatī – câu này được Đức Thế Tôn thuyết giảng khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu-ni có thói quen khuyên răn.
Sā kira sāvatthivāsinī ekā kuladhītā pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya samaṇadhamme ananuyuttā āmisagiddhā hutvā yattha aññā bhikkhuniyo na gacchanti, tādise nagarassa ekadese piṇḍāya carati.
It is said that this certain daughter of a respectable family from Sāvatthī, having gone forth and been fully ordained, from that time onwards was not devoted to the ascetic's duties, but was greedy for food, and went for alms in a part of the city where other bhikkhunīs did not go.
Vị ấy là một cô gái con nhà gia thế ở Sāvatthī, sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ-khưu-ni, đã không chuyên tâm thực hành pháp Sa-môn, mà lại tham lam vật chất. Vị ấy đi khất thực ở một khu vực trong thành phố mà các Tỳ-khưu-ni khác không đến.
Athassā manussā paṇītapiṇḍapātaṃ denti.
Then people gave her delicious alms food.
Khi ấy, người dân dâng cúng các món ăn thượng vị cho vị ấy.
Sā rasataṇhāya bajjhitvā ‘‘sace imasmiṃ padese aññāpi bhikkhuniyo piṇḍāya carissanti, mayhaṃ lābho parihāyissati.
Bound by craving for taste, she thought, "If other bhikkhunīs also go for alms in this area, my gains will diminish.
Vị ấy bị ràng buộc bởi sự thèm muốn hương vị, nghĩ rằng: “Nếu các Tỳ-khưu-ni khác cũng đi khất thực ở khu vực này, thì lợi lộc của ta sẽ bị giảm sút.
Yathā etaṃ padesaṃ aññā nāgacchanti, evaṃ mayā kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā bhikkhunūpassayaṃ gantvā ‘‘ayye, asukaṭṭhāne caṇḍo hatthī, caṇḍo asso, caṇḍo meṇḍo, caṇḍo kukkuro carati, saparissayaṭṭhānaṃ, mā tattha piṇḍāya caritthā’’ti bhikkhuniyo anusāsati.
It is fitting for me to act in such a way that others do not come to this area." So, she went to the bhikkhunī's residence and advised the bhikkhunīs, "Venerable sirs, in such-and-such a place, a fierce elephant, a fierce horse, a fierce ram, a fierce dog roams. It is a dangerous place, do not go there for alms."
Ta phải làm sao để các vị khác không đến khu vực này.” Nghĩ vậy, vị ấy đến trú xứ của các Tỳ-khưu-ni và khuyên răn: “Kính thưa các vị Ni, ở chỗ kia có voi dữ, ngựa dữ, cừu dữ, chó dữ đi lang thang. Đó là nơi nguy hiểm, xin đừng đi khất thực ở đó.”
Tassā vacanaṃ sutvā ekā bhikkhunīpi taṃ padesaṃ gīvaṃ parivattetvā na olokesi.
Hearing her words, not a single bhikkhunī even turned her neck to look at that area.
Nghe lời vị ấy, không một Tỳ-khưu-ni nào quay đầu nhìn về phía khu vực đó.
Tassā ekasmiṃ divase tasmiṃ padese piṇḍāya carantiyā vegenekaṃ gehaṃ pavisantiyā caṇḍo meṇḍako paharitvā ūruṭṭhikaṃ bhindi.
One day, while she was going for alms in that area, a fierce ram struck her as she quickly entered a house, and broke her thigh bone.
Một ngày nọ, khi vị ấy đang đi khất thực ở khu vực đó, một con cừu dữ đã húc vào vị ấy khi vị ấy vội vàng bước vào một ngôi nhà, làm gãy xương đùi của vị ấy.
Manussā vegena upadhāvitvā dvidhā bhinnaṃ ūruṭṭhikaṃ ekato bandhitvā taṃ bhikkhuniṃ mañcenādāya bhikkhunūpassayaṃ nayiṃsu.
People quickly rushed up, bound the two broken pieces of her thigh bone together, and carried that bhikkhunī on a bed to the bhikkhunī's residence.
Người dân vội vàng chạy đến, buộc hai mảnh xương đùi bị gãy lại với nhau, rồi khiêng vị Tỳ-khưu-ni ấy trên một cái giường đến trú xứ của các Tỳ-khưu-ni.
Bhikkhuniyo ‘‘ayaṃ aññā bhikkhuniyo anusāsitvā sayaṃ tasmiṃ padese carantī ūruṭṭhikaṃ bhindāpetvā āgatā’’ti parihāsaṃ akaṃsu.
The bhikkhunīs mocked her, saying, "This one, after instructing other bhikkhunīs, went to that area herself and had her thigh bone broken."
Các Tỳ-khưu-ni đã chế giễu: “Vị này khuyên răn các Tỳ-khưu-ni khác mà tự mình lại đi ở khu vực đó, rồi bị gãy xương đùi mà quay về.”
Tampi tāya katakāraṇaṃ na cirasseva bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ ahosi.
And this deed done by her soon became known in the assembly of bhikkhus.
Và việc làm của vị ấy cũng nhanh chóng được công bố trong Tăng đoàn.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū ‘‘āvuso, asukā anusāsikā bhikkhunī aññaṃ anusāsitvā sayaṃ tasmiṃ padese caramānā caṇḍena meṇḍakena ūruṃ bhindāpesī’’ti tassā aguṇakathaṃ kathesuṃ.
Then one day in the Dhamma hall, the bhikkhus spoke of her fault, saying, "Friends, that instructing bhikkhunī, after advising others, herself went to that area and had her thigh broken by a fierce ram."
Rồi một ngày nọ, trong Pháp đường, các Tỳ-khưu nói chuyện với nhau: “Chư hiền, vị Tỳ-khưu-ni hay khuyên răn kia đã khuyên người khác mà tự mình lại đi ở khu vực đó, rồi bị một con cừu dữ húc gãy đùi.” Họ nói về những khuyết điểm của vị ấy.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā aññe anusāsatiyeva, sayaṃ pana na vattati, niccakālaṃ dukkhameva anubhotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher, having arrived, asked, ‘‘With what talk, bhikkhus, are you now seated together?’’ When they replied, ‘‘With this talk, venerable sir,’’ he said, ‘‘Bhikkhus, it is not only now, but in the past too, this one advised others, but did not act accordingly herself, always experiencing suffering,’’ and he related a past event.
Đức Thế Tôn đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Thưa Tôn giả, là chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ mà cả trong quá khứ, vị ấy cũng luôn khuyên răn người khác, nhưng tự mình lại không thực hành, và luôn phải chịu khổ đau.” Rồi Ngài kể câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto sakuṇajeṭṭhako hutvā anekasakuṇasahassaparivāro himavantaṃ pāvisi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn in the form of a bird in the forest, and having reached maturity, became the chief of the birds. Surrounded by many thousands of birds, he entered the Himavanta forest.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con chim, khi trưởng thành, Ngài trở thành chim đầu đàn, cùng với hàng ngàn con chim khác, Ngài đi vào dãy Hy-mã-lạp-sơn.
Tassa tattha vasanakāle ekā caṇḍasakuṇikā mahāvattanimaggaṃ gantvā gocaraṃ gaṇhāti.
While he was dwelling there, a fierce female bird went to the main highway and gathered food.
Trong thời gian Ngài sống ở đó, có một con chim mái hung dữ đi đến con đường lớn để tìm mồi.
Sā tattha sakaṭehi patitāni vīhimuggabījādīni labhitvā ‘‘yathā idāni imaṃ padesaṃ aññe sakuṇā nāgacchanti, tathā karissāmī’’ti cintetvā sakuṇasaṅghassa ovādaṃ deti ‘‘vattanimahāmaggo nāma sappaṭibhayo, hatthiassādayo ceva caṇḍagoṇayuttayānādīni ca sañcaranti, sahasā uppatitumpi na sakkā hoti, na tattha gantabba’’nti.
Having obtained fallen rice and mung bean seeds there from carts, she thought, ‘‘I will ensure that other birds do not come to this place now,’’ and she gave advice to the flock of birds, saying, ‘‘The main highway is dangerous; elephants, horses, and carts drawn by fierce oxen travel there, and it is not possible to fly up suddenly, so one should not go there.’’
Ở đó, nó tìm được các hạt lúa, đậu xanh, v.v., rơi vãi từ các xe. Nó nghĩ: “Ta phải làm sao để các con chim khác không đến khu vực này.” Rồi nó khuyên răn bầy chim: “Con đường lớn này rất nguy hiểm, có voi, ngựa, và các loại xe kéo bởi bò dữ đi lại. Không thể bay lên kịp thời được, không nên đến đó.”
Sakuṇasaṅgho tassā ‘‘anusāsikā’’teva nāmaṃ akāsi.
The flock of birds gave her the name ‘‘the adviser.’’
Bầy chim đã đặt tên cho nó là “Anusāsikā” (Kẻ hay khuyên răn).
Sā ekadivasaṃ vattanimahāmagge carantī atimahāvegena āgacchantassa yānassa saddaṃ sutvā nivattitvā oloketvā ‘‘dūre tāvā’’ti caratiyeva.
One day, while she was foraging on the main highway, she heard the sound of a cart approaching at great speed. She turned and looked, and thinking, ‘‘It is still far away,’’ she continued to forage.
Một ngày nọ, khi nó đang đi trên con đường lớn, nghe tiếng xe đang đến rất nhanh, nó quay lại nhìn và nghĩ: “Còn xa lắm,” rồi tiếp tục đi.
Atha naṃ yānaṃ vātavegena sīghameva sampāpuṇi, sā uṭṭhātuṃ nāsakkhi, cakkena dvidhā chinditvā gatā.
Then the cart quickly reached her with the speed of wind. She could not fly up and was cut in two by the wheel.
Rồi chiếc xe nhanh chóng đến gần với tốc độ của gió. Nó không kịp bay lên, bị bánh xe cán nát thành hai mảnh.
Sakuṇajeṭṭhako sakuṇe samānento taṃ adisvā ‘‘anusāsikā na dissati, upadhāretha na’’nti āha.
The chief of the birds, gathering the birds, did not see her and said, ‘‘The adviser is not visible; search for her.’’
Chim đầu đàn tập hợp các con chim lại, không thấy nó, liền nói: “Không thấy Anusāsikā đâu cả, hãy tìm xem.”
Sakuṇā upadhārentā taṃ mahāmagge dvidhā chinnaṃ disvā sakuṇajeṭṭhakassa ārocesuṃ.
The birds, searching, saw her cut in two on the main highway and reported it to the chief of the birds.
Các con chim tìm kiếm và thấy nó bị cán nát thành hai mảnh trên con đường lớn, liền báo cho chim đầu đàn.
Sakuṇajeṭṭhako ‘‘sā aññā sakuṇikā vāretvā sayaṃ tattha caramānā dvidhā chinnā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The chief of the birds said, ‘‘That female bird, having warned others, but foraging there herself, was cut in two,’’ and he spoke this verse:
Chim đầu đàn nói: “Nó đã ngăn cản các con chim khác mà tự mình lại đi ở đó, rồi bị cán nát thành hai mảnh,” rồi nói lên bài kệ này:
Atikaramakarācariyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Atikaramakarācariyā – The Teacher spoke this while dwelling at Jetavana, concerning a difficult-to-admonish bhikkhu.
Atikaramakarācariyā – câu này được Đức Thế Tôn thuyết giảng khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-khưu khó dạy.
Tassa vatthu navakanipāte gijjhajātake (jā. 1.9.1 ādayo) āvi bhavissati.
The story of this will become clear in the Gijjha Jātaka in the Navakanipāta.
Câu chuyện về vị ấy sẽ được trình bày chi tiết trong Gijjhajātaka (Jā. 1.9.1 trở đi) thuộc tập Navakanipāta.
Satthā pana taṃ bhikkhuṃ āmantetvā ‘‘bhikkhu na tvaṃ idāneva dubbaco, pubbepi dubbacoyeva.
However, the Teacher addressed that bhikkhu and said, ‘‘Bhikkhu, you are not difficult to admonish only now, but you were difficult to admonish in the past as well.
Đức Thế Tôn đã gọi vị Tỳ-khưu ấy và nói: “Này Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ ông khó dạy, mà cả trong quá khứ ông cũng khó dạy.
Dubbacabhāveneva paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronto sattippahārena jīvitakkhayaṃ pattosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
Due to being difficult to admonish, and not heeding the advice of the wise, you met the end of your life by a spear-blow,’’ and he related a past event.
Vì tính khó dạy, không nghe lời khuyên của các bậc hiền trí, ông đã bị mất mạng do bị giáo đâm.” Rồi Ngài kể câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto laṅghanaṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto paññavā upāyakusalo ahosi.
In the past, while Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was reborn as a javelin-thrower, and having reached maturity, he was wise and skilled in means.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh làm một con khỉ đuôi dài. Khi trưởng thành, Ngài trở nên thông minh và khéo léo trong mưu mẹo.
So ekassa laṅghanakassa santike sattilaṅghanasippaṃ sikkhitvā ācariyena saddhiṃ sippaṃ dassento vicarati.
He learned the skill of javelin-throwing from a certain javelin-thrower and traveled around demonstrating the skill with his teacher.
Ngài đã học nghệ thuật nhảy giáo từ một người nhảy giáo và cùng với thầy mình đi biểu diễn nghệ thuật.
Ācariyo panassa catunnaṃyeva sattīnaṃ laṅghanasippaṃ jānāti, na pañcannaṃ.
His teacher, however, knew the skill of throwing only four javelins, not five.
Người thầy của Ngài chỉ biết nghệ thuật nhảy qua bốn cây giáo, chứ không phải năm cây.
So ekadivasaṃ ekasmiṃ gāmake sippaṃ dassento surāmadamatto ‘‘pañca sattiyo laṅghissāmī’’ti paṭipāṭiyā ṭhapesi.
One day, while demonstrating his skill in a certain village, he was intoxicated with liquor and arranged five javelins in a row, saying, ‘‘I will throw five javelins.’’
Một ngày nọ, khi đang biểu diễn nghệ thuật ở một ngôi làng, người thầy say rượu và nói: “Ta sẽ nhảy qua năm cây giáo,” rồi sắp xếp chúng theo thứ tự.
Atha naṃ bodhisatto āha ‘‘ācariya, tvaṃ pañcasattilaṅghanasippaṃ na jānāsi, ekaṃ sattiṃ hara.
Then the Bodhisatta said to him, ‘‘Teacher, you do not know the skill of throwing five javelins; remove one javelin.
Khi ấy, Bồ-tát nói với thầy: “Thưa thầy, thầy không biết nghệ thuật nhảy qua năm cây giáo, hãy bỏ bớt một cây giáo đi.
Sace laṅghissasi, pañcamāya sattiyā viddho marissasī’’ti.
If you throw them, you will be pierced by the fifth javelin and die.’’
Nếu thầy cố nhảy, thầy sẽ bị cây giáo thứ năm đâm trúng mà chết.”
So suṭṭhu mattatāya ‘‘tvañhi mayhaṃ pamāṇaṃ na jānāsī’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā catasso laṅghitvā pañcamāya sattiyā daṇḍake madhukapupphaṃ viya āvuto paridevamāno nipajji.
Due to his excessive pride, he disregarded the Bodhisatta’s words, "You do not know my measure," and having jumped over four stakes, he was impaled by the fifth stake, like a madhuka flower, and lay down lamenting.
Vì quá tự mãn, không nghe lời của Bodhisatta rằng “ngươi không biết giới hạn của ta”, ông ta đã nhảy qua bốn cây giáo, và bị đâm vào cây giáo thứ năm như một bông hoa madhukā, rồi nằm xuống than khóc.
Atha naṃ bodhisatto ‘‘paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā imaṃ byasanaṃ pattosī’’ti imaṃ gāthamāha –
Then the Bodhisatta, saying, "You have come to this calamity by not heeding the words of the wise," spoke this verse:
Sau đó, Bodhisatta nói bài kệ này với ông ta, rằng “ngươi đã không nghe lời của những người trí mà lại gặp phải tai họa này” –
Tattha atikaramakarācariyāti ācariya ajja tvaṃ atikaraṃ akari, attano karaṇato atirekaṃ karaṇaṃ akarīti attho.
Therein, atikaramakarācariyā means, "Teacher, today you have done too much, meaning you have done more than what should be done by yourself."
Trong đó, atikaramakarācariyā có nghĩa là: Thưa thầy, hôm nay thầy đã làm quá mức, tức là thầy đã làm vượt quá khả năng của mình.
Mayhampetaṃ na ruccatīti mayhaṃ antevāsikassapi samānassa etaṃ tava karaṇaṃ na ruccati, tena te ahaṃ paṭhamameva kathesinti dīpeti.
Mayhampetaṃ na ruccatīti means, "This action of yours is not pleasing even to me, your disciple," thus indicating, "Therefore, I told you beforehand."
Mayhampetaṃ na ruccatī có nghĩa là: Điều thầy làm này không làm tôi, một đệ tử, hài lòng, vì vậy tôi đã nói với thầy ngay từ đầu.
Catutthe laṅghayitvānāti catutthe sattithale apatitvā attānaṃ laṅghayitvā.
Catutthe laṅghayitvānāti means, "Having jumped over yourself without falling on the fourth stake."
Catutthe laṅghayitvānā có nghĩa là: Đã nhảy qua cây giáo thứ tư, tức là không rơi vào cây giáo thứ tư mà tự mình nhảy qua.
Pañcamāyasi āvutoti paṇḍitānaṃ vacanaṃ aggaṇhanto idāni pañcamāya sattiyā āvutosīti.
Pañcamāyasi āvutoti means, "Now, not accepting the words of the wise, you are impaled by the fifth stake."
Pañcamāyasi āvuto có nghĩa là: Giờ đây, vì không nghe lời người trí, thầy đã bị cây giáo thứ năm đâm trúng.
Idaṃ vatvā ācariyaṃ sattito apanetvā kattabbayuttakaṃ akāsi.
Having said this, he removed the teacher from the stake and performed what was proper to be done.
Nói xong điều này, Bodhisatta đã kéo vị thầy ra khỏi cây giáo và làm những gì cần làm.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family, and having come of age, he learned all crafts in Takkasilā. Abandoning sensual pleasures, he took up the ascetic life and developed the five abhiññās and eight attainments.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bodhisatta sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở phương Bắc, khi trưởng thành đã học tất cả các nghề thủ công tại Takkasilā, từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ, và thành tựu năm thần thông cùng tám thiền định.
Himavantappadese sabbo isigaṇo sannipatitvā taṃ ovādācariyaṃ katvā parivāresi.
In the Himavanta region, all the ascetics gathered and surrounded him, making him their teacher of advice.
Trong vùng Himavanta, toàn thể đạo sĩ tụ họp lại, tôn Bodhisatta làm thầy giáo huấn và vây quanh Ngài.
So pañcannaṃ isisatānaṃ ovādācariyo hutvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavante vasati.
He, being the teacher of advice for five hundred ascetics, resided in the Himavanta, enjoying the bliss of jhāna.
Ngài là thầy giáo huấn của năm trăm đạo sĩ, sống trong vùng Himavanta, vui hưởng thiền định.
Tadā eko cettha paṇḍurogī tāpaso kuṭhāriṃ gahetvā kaṭṭhaṃ phāleti.
At that time, one ascetic, suffering from a pale disease, took an axe and split wood.
Khi ấy, có một đạo sĩ bị bệnh bạch tạng cầm rìu bổ củi.
Atheko mukharatāpaso tassa santike nisīditvā ‘‘idha pahāraṃ dehi, idha pahāraṃ dehī’’ti taṃ tāpasaṃ rosesi.
Then a talkative ascetic sat near him and annoyed that ascetic by saying, "Strike here, strike here!"
Một đạo sĩ lắm lời khác ngồi gần ông ta và chọc giận ông ta bằng cách nói: “Bổ vào đây, bổ vào đây!”
So kujjhitvā ‘‘na dāni me tvaṃ dāruphālanasippaṃ sikkhāpanakācariyo’’ti tiṇhaṃ kuṭhāriṃ ukkhipitvā naṃ ekappahāreneva jīvitakkhayaṃ pāpesi.
He, becoming angry, lifted his sharp axe, saying, "You are no longer my teacher for teaching me the craft of splitting wood," and with a single blow, brought him to the end of his life.
Ông ta nổi giận, nói: “Ngươi không còn là thầy dạy nghề bổ củi của ta nữa,” rồi vung rìu sắc bén lên và chỉ với một nhát bổ đã kết liễu mạng sống của đạo sĩ lắm lời.
Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāresi.
The Bodhisatta performed his funeral rites.
Bodhisatta đã lo liệu tang lễ cho ông ta.
Tadā assamato avidūre ekasmiṃ vammikapāde eko tittiro vasati.
At that time, a partridge lived at the base of an anthill not far from the hermitage.
Khi ấy, không xa am thất, có một con chim đa đa sống dưới chân một ụ mối.
So sāyaṃ pātaṃ tasmiṃ vammikamatthake ṭhatvā mahāvassitaṃ vassati.
Morning and evening, it would stand on top of that anthill and chirp loudly.
Sáng và chiều, nó đứng trên đỉnh ụ mối đó và kêu rất to.
Taṃ sutvā eko luddako ‘‘tittirena bhavitabba’’nti cintetvā saddasaññāya tattha gantvā taṃ vadhitvā ādāya gato.
Hearing that, a hunter, thinking, "It must be a partridge," went there by the sound, killed it, took it, and left.
Nghe tiếng đó, một người thợ săn nghĩ: “Chắc là chim đa đa,” rồi theo tiếng mà đến đó, giết nó và mang đi.
Nācintayanto purisoti idaṃ satthā jetavane viharanto uttaraseṭṭhiputtaṃ ārabbha kathesi.
A man not reflecting—The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to the son of the northern millionaire.
Nācintayanto puriso – Đức Phật đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến con trai của trưởng giả Uttara.
Sāvatthiyaṃ kira uttaraseṭṭhi nāma ahosi mahāvibhavo.
It is said that in Sāvatthī there was a millionaire named Uttara, who was very wealthy.
Nghe nói ở Sāvatthī có một trưởng giả tên là Uttara, rất giàu có.
Tassa bhariyāya kucchiyaṃ eko puññavā satto brahmalokā cavitvā paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto abhirūpo pāsādiko ahosi brahmavaṇṇī.
In his wife’s womb, a meritorious being, having fallen from the Brahma world, took rebirth and, upon reaching maturity, was handsome, pleasing, and possessed of a Brahma-like complexion.
Trong bụng vợ ông ta, một chúng sinh có phước đức đã chuyển từ cõi Phạm thiên xuống và tái sinh, khi trưởng thành, người ấy trở nên xinh đẹp, dễ nhìn, với vẻ đẹp của Phạm thiên.
Atha ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ kattikachaṇe nakkhatte ghuṭṭhe sabbo loko nakkhattanissito ahosi.
Then, one day, when the Kattika festival and constellation were announced in Sāvatthī, everyone was absorbed in the festival.
Sau đó, một ngày nọ, khi lễ hội Kattika được công bố ở Sāvatthī, tất cả mọi người đều tham gia lễ hội.
Tassa sahāyakā aññe seṭṭhiputtā sapajāpatikā ahesuṃ.
His friends, other millionaire sons, were with their wives.
Những người bạn khác của ông ta, các con trai của trưởng giả, đều đã có vợ.
Uttaraseṭṭhiputtassa pana dīgharattaṃ brahmaloke vasitattā kilesesu cittaṃ na allīyati.
But the mind of Uttara’s son, having long resided in the Brahma world, did not cling to defilements.
Nhưng tâm của con trai trưởng giả Uttara không dính mắc vào dục lạc, vì đã sống lâu trong cõi Phạm thiên.
Athassa sahāyakā ‘‘uttaraseṭṭhiputtassapi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti sammantayitvā taṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, imasmiṃ nagare kattikachaṇo ghuṭṭho, tuyhampi ekaṃ itthiṃ ānetvā nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu.
Then his friends consulted, saying, ‘‘Let us bring a woman for Uttara’s son too and celebrate the festival,’’ and approaching him, they said, ‘‘Friend, the Kattika festival has been announced in this city; let us bring a woman for you too and celebrate the festival.’’
Sau đó, những người bạn của ông ta bàn bạc: “Chúng ta hãy cưới một người vợ cho con trai trưởng giả Uttara và cùng nhau vui lễ hội,” rồi họ đến gặp ông ta và nói: “Này bạn, lễ hội Kattika đã được công bố trong thành phố này, chúng ta hãy cưới một người vợ cho bạn và cùng nhau vui lễ hội.”
‘‘Na me attho itthiyā’’ti ca vuttepi punappunaṃ nibandhitvā sampaṭicchāpetvā ekaṃ vaṇṇadāsiṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā tassa gharaṃ netvā ‘‘tvaṃ seṭṭhiputtassa santikaṃ gacchā’’ti sayanigharaṃ pesetvā nikkhamiṃsu.
Even when he said, ‘‘I have no need for a woman,’’ they repeatedly insisted and made him agree, then adorned a courtesan with all ornaments, brought her to his house, and, sending her into his bedroom, saying, ‘‘You go to the millionaire’s son,’’ they departed.
Mặc dù ông ta nói: “Tôi không cần phụ nữ,” nhưng họ vẫn cứ nài nỉ cho đến khi ông ta chấp nhận, rồi họ trang điểm cho một cô gái điếm thật lộng lẫy, đưa về nhà ông ta, bảo: “Cô hãy đến gặp con trai trưởng giả,” rồi đưa cô vào phòng ngủ và bỏ đi.
Taṃ sayanigharaṃ paviṭṭhampi seṭṭhiputto neva oloketi, nālapati.
Even though she entered the bedroom, the millionaire’s son neither looked at her nor spoke to her.
Mặc dù cô gái đã vào phòng ngủ, con trai trưởng giả vẫn không nhìn, không nói chuyện.
Sā cintesi ‘‘ayaṃ evaṃ rūpasobhaggappattaṃ uttamavilāsasampannaṃ maṃ neva oloketi, nālapati, idāni naṃ attano itthikuttalīlāya olokāpessāmī’’ti itthilīlaṃ dassentī pahaṭṭhākārena aggadante vivaritvā hasitaṃ akāsi.
She thought, ‘‘This one neither looks at me, who am endowed with such beauty and supreme charm, nor speaks to me; now I will make him look at me with my feminine wiles,’’ and displaying feminine charm, she bared her front teeth with a joyful expression and smiled.
Cô ta nghĩ: “Người này không nhìn, không nói chuyện với ta, một người có vẻ đẹp và sự duyên dáng tuyệt vời như vậy. Bây giờ ta sẽ dùng vẻ quyến rũ của phụ nữ để khiến anh ta nhìn ta,” rồi cô ta thể hiện vẻ duyên dáng của phụ nữ, tươi cười rạng rỡ để lộ hàm răng.
Seṭṭhiputto oloketvā dantaṭṭhike nimittaṃ gaṇhi.
The millionaire’s son looked and took a sign from her teeth.
Con trai trưởng giả nhìn và nắm bắt ấn tượng từ hàm răng.
Athassa aṭṭhikasaññā uppajji, sakalampi taṃ sarīraṃ aṭṭhikasaṅkhalikā viya paññāyi.
Then the perception of bones arose in him, and her entire body appeared like a chain of bones.
Sau đó, nhận thức về xương cốt hiện lên trong ông ta, toàn bộ cơ thể cô gái hiện ra như một bộ xương.
So tassā paribbayaṃ datvā ‘‘gacchā’’ti uyyojesi.
So he gave her payment and dismissed her, saying, ‘‘Go!’’
Ông ta trả tiền công cho cô gái và tiễn cô đi, nói: “Hãy đi đi.”
Taṃ tassa gharā otiṇṇaṃ eko issaro antaravīthiyaṃ disvā paribbayaṃ datvā attano gharaṃ nesi, sattāhe vītivatte nakkhattaṃ ositaṃ.
As she descended from his house, a lord saw her in the middle of the street, gave her payment, and took her to his own house. After seven days passed, the festival concluded.
Khi cô gái rời khỏi nhà ông ta, một vị quan thấy cô ở giữa đường, đã trả tiền công và đưa cô về nhà mình. Bảy ngày trôi qua, lễ hội kết thúc.
Vaṇṇadāsiyā mātā dhītu āgamanaṃ adisvā seṭṭhiputtānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchi.
The courtesan’s mother, not seeing her daughter return, went to the millionaire’s sons and asked, ‘‘Where is she?’’
Mẹ của cô gái điếm không thấy con gái về, bèn đến gặp các con trai trưởng giả và hỏi: “Con bé đâu rồi?”
Te uttaraseṭṭhiputtassa gharaṃ gantvā ‘‘kahaṃ sā’’ti pucchiṃsu.
They went to Uttara’s son’s house and asked, ‘‘Where is she?’’
Họ đến nhà con trai trưởng giả Uttara và hỏi: “Cô gái đâu rồi?”
‘‘Taṅkhaṇaññeva tassā paribbayaṃ datvā uyyojesi’’nti.
‘‘I dismissed her immediately after giving her payment.’’
“Ngay lập tức đã trả tiền công cho cô ta và tiễn cô ta đi.”
Athassā mātā rodantī ‘‘dhītaraṃ me na passāmi, dhītaraṃ me samānethā’’ti uttaraseṭṭhiputtaṃ ādāya rañño santikaṃ agamāsi.
Then her mother, weeping, saying, ‘‘I do not see my daughter, bring back my daughter!’’ took Uttara’s son and went to the king.
Sau đó, mẹ cô gái khóc lóc: “Tôi không thấy con gái tôi, hãy mang con gái tôi về đây,” rồi dẫn con trai trưởng giả Uttara đến gặp nhà vua.
Rājā aṭṭaṃ vinicchinanto ‘‘ime te seṭṭhiputtā vaṇṇadāsiṃ ānetvā tuyhaṃ adaṃsū’’ti pucchi.
The king, judging the case, asked, ‘‘Did these millionaire sons bring a courtesan and give her to you?’’
Nhà vua xử án, hỏi: “Những con trai trưởng giả này đã đưa cô gái điếm đến cho ngươi phải không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
‘‘Yes, Your Majesty.’’
“Vâng, thưa bệ hạ.”
‘‘Idāni sā kaha’’nti?
‘‘Where is she now?’’
“Bây giờ cô ta đâu?”
‘‘Na jānāmi, taṅkhaṇaññeva naṃ uyyojesi’’nti.
‘‘I do not know; I dismissed her immediately.’’
“Tôi không biết, tôi đã tiễn cô ta đi ngay lập tức.”
‘‘Idāni taṃ samānetuṃ sakkosī’’ti?
‘‘Can you bring her back now?’’
“Bây giờ ngươi có thể mang cô ta về được không?”
‘‘Na sakkomi, devā’’ti.
‘‘I cannot, Your Majesty.’’
“Không thể được, thưa bệ hạ.”
Rājā ‘‘sace samānetuṃ na sakkoti, rājāṇamassa karothā’’ti āha.
The king said, ‘‘If he cannot bring her back, impose the royal penalty on him!’’
Nhà vua nói: “Nếu không thể mang cô ta về, hãy thi hành hình phạt của nhà vua đối với hắn.”
Atha naṃ pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘rājāṇaṃ karissāmā’’ti gahetvā pakkamiṃsu.
Then they bound his arms behind his back and departed, saying, ‘‘We will impose the royal penalty.’’
Sau đó, họ trói tay hắn ra phía sau, nói: “Chúng ta sẽ thi hành hình phạt của nhà vua,” rồi dẫn hắn đi.
‘‘Seṭṭhiputtaṃ kira vaṇṇadāsiṃ samānetuṃ asakkontaṃ rājā rājāṇaṃ kāretī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi.
The entire city became a single uproar, saying, ‘‘The king is imposing the royal penalty on the millionaire’s son for being unable to bring back the courtesan!’’
“Nghe nói con trai trưởng giả không thể mang cô gái điếm về nên nhà vua đang thi hành hình phạt,” toàn thành phố trở nên ồn ào.
Mahājano ure hatthe ṭhapetvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, sāmi, attano te ananucchavikaṃ laddha’’nti paridevati.
The great multitude, placing their hands on their chests, lamented, ‘‘What is this, master? You have received something unworthy of you!’’
Đám đông đặt tay lên ngực, than khóc: “Chuyện gì thế này, thưa chủ nhân, điều không xứng đáng với ngài đã xảy ra.”
Seṭṭhipi puttassa pacchato pacchato paridevanto gacchati.
The millionaire also walked behind his son, lamenting.
Vị trưởng giả cũng đi theo sau con trai mình, than khóc.
Seṭṭhiputto cintesi ‘‘idaṃ mayhaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ agāre vasanabhāvena uppannaṃ.
The millionaire’s son thought, ‘‘This kind of suffering has arisen for me due to dwelling in a household life.
Con trai trưởng giả suy nghĩ: “Nỗi khổ như vậy của ta phát sinh do việc sống trong gia đình.
Sace ito muccissāmi, mahāgotamasammāsambuddhassa santike pabbajissāmī’’ti.
If I am freed from this, I will go forth under the Great Gotama, the Perfectly Enlightened One.’’
Nếu ta thoát khỏi đây, ta sẽ xuất gia dưới sự chỉ dạy của Đức Gotama Chánh Đẳng Giác.”
Sāpi kho vaṇṇadāsī taṃ kolāhalasaddaṃ sutvā ‘‘kiṃsaddo nāmeso’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā vegena otaritvā ‘‘ussaratha, ussaratha, sāmī, maṃ rājapurisānaṃ daṭṭhuṃ dethā’’ti attānaṃ dassesi.
And that courtesan, hearing that clamorous sound, asked, "What is this sound?" and having heard the news, she quickly descended and showed herself, saying, "Move aside, move aside, masters! Let the royal men see me!"
Cô gái thanh sắc ấy nghe tiếng ồn ào náo động ấy, hỏi: “Đây là tiếng gì vậy?”, nghe câu chuyện ấy, liền nhanh chóng đi xuống và tự mình xuất hiện (nói): “Hỡi các ngài, hãy tránh ra, hãy tránh ra, hãy để các quan lại nhìn thấy tôi.”
Rājapurisā taṃ disvā mātaraṃ paṭicchāpetvā seṭṭhiputtaṃ muñcitvā pakkamiṃsu.
The royal men, seeing her, had the mother concealed, released the merchant's son, and departed.
Các quan lại thấy cô ấy, liền trả lại người mẹ (cho cô ấy), thả người con trai của trưởng giả ra và bỏ đi.
So sahāyakaparivutova nadiṃ gantvā sasīsaṃ nhāyitvā gehaṃ gantvā bhuttapātarāso mātāpitaro vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā cīvarasāṭake ādāya mahantena parivārena satthu santikaṃ gantvā vanditvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā avissaṭṭhakammaṭṭhāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā na cirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
He, surrounded by his friends, went to the river, bathed with his head, went home, ate his breakfast, paid homage to his parents, obtained their permission for ordination, took his robes, and with a large retinue, went to the Teacher, paid homage, requested ordination, received both ordination and higher ordination, developed insight without abandoning his meditation subject, and very soon attained arahantship.
Người ấy cùng với bạn bè đi đến bờ sông, gội đầu, về nhà, sau khi ăn sáng xong, đảnh lễ cha mẹ, xin phép xuất gia, rồi cầm y và vải, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ, xin xuất gia. Sau khi được xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo, người ấy không bỏ thiền quán, phát triển tuệ quán (vipassanā) và chẳng bao lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso, uttaraseṭṭhiputto attano bhaye uppanne sāsanassa guṇaṃ jānitvā ‘imamhā dukkhā muccamāno pabbajissāmī’ti cintetvā tena sucintitena maraṇamutto ceva, pabbajito ca aggaphale patiṭṭhito’’ti tassa guṇakathaṃ kathesuṃ.
Then one day, the bhikkhus, gathered in the Dhamma hall, spoke in praise of him, saying, "Friends, Uttaraseṭṭhiputta, when fear arose in him, recognized the quality of the Dispensation, and thinking, 'I will ordain if I am freed from this suffering,' by that well-conceived thought, he was freed from death and, having ordained, attained the highest fruit."
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-kheo tụ họp tại Pháp đường (dhammasabhā) và nói chuyện về công đức của người ấy: “Thưa các bạn, Trưởng giả tử Uttara khi gặp nguy hiểm đã nhận ra giá trị của giáo pháp, nghĩ rằng: ‘Nếu thoát khỏi khổ đau này, tôi sẽ xuất gia’. Với suy nghĩ đúng đắn ấy, người ấy đã thoát khỏi cái chết và sau khi xuất gia đã chứng đắc quả vị tối thượng.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, uttaraseṭṭhiputtova attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’ti cintetvā maraṇabhayā mutto, atīte paṇḍitāpi attano bhaye uppanne ‘iminā upāyena imamhā dukkhā muccissāmā’ti cintetvā maraṇabhayato mucciṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" When told, "On this topic, venerable sir," the Teacher said, "Bhikkhus, it was not only Uttaraseṭṭhiputta who, when fear arose in him, thought, 'By this means, I shall be freed from this suffering,' and was freed from the fear of death; in the past, wise ones too, when fear arose in them, thought, 'By this means, we shall be freed from this suffering,' and were indeed freed from the fear of death," and then related a past story.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chúng con đang nói chuyện này đây, thưa Ngài,” Đức Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ Trưởng giả tử Uttara khi gặp nguy hiểm đã nghĩ rằng: ‘Với phương cách này, tôi sẽ thoát khỏi khổ đau này’ và thoát khỏi nỗi sợ hãi cái chết, mà trong quá khứ, những người hiền trí cũng khi gặp nguy hiểm đã nghĩ rằng: ‘Với phương cách này, chúng tôi sẽ thoát khỏi khổ đau này’ và đã thoát khỏi nỗi sợ hãi cái chết.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto cutipaṭisandhivasena parivattanto vaṭṭakayoniyaṃ nibbatti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta, passing through rebirths, was reborn in the species of a quail.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát (Bodhisatta) đã tái sinh vào loài chim cút (vaṭṭaka).
Tadā eko vaṭṭakaluddako araññā bahū vaṭṭake āharitvā gehe ṭhapetvā gocaraṃ datvā mūlaṃ gahetvā āgatāgatānaṃ hatthe vaṭṭake vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti.
At that time, a quail hunter brought many quails from the forest, kept them at home, gave them food, and earned his living by selling quails to those who came, taking their money.
Lúc ấy, một người thợ săn chim cút đã bắt nhiều chim cút từ rừng về, nuôi ở nhà, cho ăn, rồi nhận tiền và bán chim cút cho những người đến mua để kiếm sống.
So ekadivasaṃ bahūhi vaṭṭakehi saddhiṃ bodhisattampi gahetvā ānesi.
One day, he brought the Bodhisatta along with many other quails.
Một ngày nọ, người ấy bắt Bồ-tát cùng với nhiều chim cút khác về.
Bodhisatto cintesi ‘‘sacāhaṃ iminā dinnaṃ gocarañca pānīyañca paribhuñjissāmi, ayaṃ maṃ gahetvā āgatānaṃ manussānaṃ dassati.
The Bodhisatta thought, "If I consume the food and water given by him, he will give me to the people who have come to take me.
Bồ-tát suy nghĩ: “Nếu ta ăn thức ăn và uống nước mà người này cho, thì người này sẽ bán ta cho những người đến mua.
Sace pana na paribhuñjissāmi, ahaṃ milāyissāmi, atha maṃ milāyantaṃ disvā manussā na gaṇhissanti.
But if I do not consume it, I will wither, and then, seeing me withered, people will not take me.
Còn nếu ta không ăn uống, ta sẽ héo mòn, và khi thấy ta héo mòn, mọi người sẽ không mua.
Evaṃ me sotthi bhavissati, imaṃ upāyaṃ karissāmī’’ti.
Thus, I will be safe; I will employ this strategy."
Như vậy ta sẽ được an toàn. Ta sẽ thực hiện phương cách này.”
So tathā karonto milāyitvā aṭṭhicammamatto ahosi.
Acting in this way, he withered and became merely skin and bones.
Vì làm như vậy, Ngài héo mòn chỉ còn da bọc xương.
Manussā taṃ disvā na gaṇhiṃsu.
People, seeing him, did not take him.
Mọi người thấy vậy không mua Ngài.
Luddako bodhisattaṃ ṭhapetvā sesesu vaṭṭakesu parikkhīṇesu pacchiṃ nīharitvā dvāre ṭhapetvā bodhisattaṃ hatthatale katvā ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ vaṭṭako’’ti cintetvā oloketuṃ āraddho.
When the other quails were exhausted, the hunter took out the basket, placed it at the door, and taking the Bodhisatta in his palm, began to examine him, thinking, "What kind of quail is this?"
Người thợ săn để Bồ-tát lại, khi các con chim cút khác đã bán hết, người ấy lấy cái giỏ ra, đặt ở cửa, rồi đặt Bồ-tát vào lòng bàn tay và bắt đầu quan sát, suy nghĩ: “Con chim cút này là sao vậy?”
Athassa pamattabhāvaṃ ñatvā bodhisatto pakkhe pasāretvā uppatitvā araññameva gato.
Then, knowing his heedlessness, the Bodhisatta spread his wings, flew up, and went back to the forest.
Khi biết người ấy lơ là, Bồ-tát liền dang cánh bay vút lên và trở về rừng.
Aññe vaṭṭakā taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho na paññāyasi, kahaṃ gatosī’’ti pucchitvā ‘‘luddakena gahitomhī’’ti vutte ‘‘kinti katvā muttosī’’ti pucchiṃsu.
Other quails, seeing him, asked, "Why were you not seen? Where had you gone?" When he said, "I was caught by the hunter," they asked, "How were you freed?"
Các con chim cút khác thấy Ngài, hỏi: “Sao không thấy ngươi đâu cả, ngươi đã đi đâu vậy?” Khi được trả lời: “Ta đã bị người thợ săn bắt,” chúng hỏi: “Ngươi đã thoát ra bằng cách nào?”
Bodhisatto ‘‘ahaṃ tena dinnaṃ gocaraṃ aggahetvā pānīyaṃ apivitvā upāyacintāya mutto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Bodhisatta said, "I was freed by conceiving a strategy, not taking the food given by him, and not drinking the water," and spoke this verse:
Bồ-tát nói: “Ta đã thoát ra nhờ suy nghĩ về phương cách, không nhận thức ăn và không uống nước mà người ấy cho,” rồi Ngài nói bài kệ này:
Tatthāyaṃ piṇḍattho – puriso dukkhaṃ patvā ‘‘iminā nāma upāyena imamhā dukkhā muccissāmī’’ti acintayanto attano dukkhā mokkhasaṅkhātaṃ visesaṃ nādhigacchati.
Herein, this is the summary meaning: A person who, having fallen into suffering, does not think, "By this means, I shall be freed from this suffering," does not attain the distinction, which is release from one's suffering.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: puriso (người) khi gặp khổ đau, acintayanto (không suy nghĩ) rằng: “Với phương cách này, ta sẽ thoát khỏi khổ đau này,” thì nādhigacchati (không đạt được) sự đặc biệt, tức là sự giải thoát khỏi khổ đau của mình.
Idāni pana mayā cintitakammassa phalaṃ passa.
But now, behold the fruit of the action thought by me.
Còn bây giờ, passa (hãy xem) phalaṃ (quả) của cintitakamma (hành động đã suy nghĩ) của ta.
Teneva upāyena muttosmi vadhabandhanā, maraṇato ca bandhanato ca muttosmi ahanti.
By that very means, I am freed from slaughter and bondage, I am freed from death and from captivity.
Chính nhờ phương cách ấy, muttosmi vadhabandhanā (ta đã thoát khỏi sự giết hại và trói buộc), tức là ta đã thoát khỏi cái chết và sự giam cầm.
Evaṃ bodhisatto attanā katakāraṇaṃ ācikkhi.
Thus, the Bodhisatta explained the action he had performed.
Như vậy, Bồ-tát đã kể lại việc mình đã làm.
Amātāpitarasaṃvaddhoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ akālarāviṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
Amātāpitarasaṃvaddho—This the Teacher related while dwelling at Jetavana, concerning a bhikkhu who crowed at an unseasonable time.
Amātāpitarasaṃvaddho (Không được cha mẹ nuôi dưỡng) – Đức Thế Tôn đã kể câu chuyện này khi Ngài trú tại Jetavana, liên quan đến một Tỳ-kheo gáy sai giờ.
So kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane pabbajitvā vattaṃ vā sikkhaṃ vā na uggaṇhi.
It is said that this young man from Sāvatthī, having gone forth into the Dispensation, did not learn either the observances or the training.
Nghe nói, người con trai gia đình ở Sāvatthī ấy đã xuất gia trong giáo pháp nhưng không học các quy tắc hay giới luật.
So ‘‘imasmiṃ kāle mayā vattaṃ kātabbaṃ, imasmiṃ kāle upaṭṭhātabbaṃ, imasmiṃ kāle uggahetabbaṃ, imasmiṃ kāle sajjhāyitabba’’nti na jānāti, paṭhamayāmepi majjhimayāmepi pacchimayāmepi pabuddhapabuddhakkhaṇeyeva mahāsaddaṃ karoti, bhikkhū niddaṃ na labhanti.
He did not know, “At this time I should perform observances, at this time I should attend, at this time I should learn, at this time I should recite.” He would make a loud noise whenever he woke up, whether in the first watch, the middle watch, or the last watch, and the bhikkhus could not get any sleep.
Người ấy không biết: “Lúc này ta phải thực hành quy tắc, lúc này ta phải phục vụ, lúc này ta phải học, lúc này ta phải tụng niệm.” Dù là canh đầu, canh giữa hay canh cuối, cứ thức dậy là người ấy lại gây tiếng ồn lớn, khiến các Tỳ-kheo không ngủ được.
Dhammasabhāyaṃ bhikkhū ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu evarūpe ratanasāsane pabbajitvā vattaṃ vā sikkhaṃ vā kālaṃ vā akālaṃ vā na jānātī’’ti tassa aguṇakathaṃ kathesuṃ.
In the Dhamma hall, the bhikkhus spoke of his faults, saying, “Friends, such and such a bhikkhu, having gone forth into such a precious Dispensation, does not know either the observances or the training, or what is the proper time or improper time.”
Tại Pháp đường, các Tỳ-kheo đã nói về những khuyết điểm của người ấy: “Thưa các bạn, Tỳ-kheo tên là A-xoa đã xuất gia trong giáo pháp quý báu như thế này mà không biết quy tắc, giới luật, thời gian hay phi thời.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevesa akālarāvī, pubbepi akālarāvīyeva, kālākālaṃ ajānanabhāvena ca gīvāya vaṭṭitāya jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion now, as you are gathered here?” When they replied, “It is this, venerable sir,” he said, “Bhikkhus, he is not unseasonably crowing only now; he was unseasonably crowing in the past as well, and by not knowing the proper and improper time, he met with the loss of his life by having his neck twisted.” Having said this, he related a past event.
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Chúng con đang nói chuyện này đây, thưa Ngài,” Đức Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ người này mới gáy sai giờ, mà trong quá khứ cũng đã gáy sai giờ. Vì không biết thời gian đúng lúc và không đúng lúc, người ấy đã mất mạng vì bị vặn cổ.” Rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sabbasippesu pāraṃ gantvā bārāṇasiyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā pañcasate māṇave sippaṃ vāceti.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born into a northern brahmin family. Having reached maturity, he mastered all crafts and became a world-renowned teacher in Bārāṇasī, instructing five hundred students.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn phương Bắc (udiccabrāhmaṇa). Khi trưởng thành, Ngài thành thạo mọi nghề, trở thành một vị thầy nổi tiếng ở Bārāṇasī và dạy nghề cho năm trăm học trò.
Tesaṃ māṇavānaṃ eko kālarāvī kukkuṭo atthi, te tassa vassitasaddena uṭṭhāya sippaṃ sikkhanti.
Among these students, there was a cock that crowed at the proper time, and they would rise at its crowing and learn their craft.
Trong số những học trò đó, có một con gà trống gáy đúng giờ (kālarāvī kukkuṭo). Họ thức dậy theo tiếng gáy của nó và học nghề.
So kālamakāsi.
That cock died.
Con gà đó chết.
Te aññaṃ kukkuṭaṃ pariyesantā caranti.
They went searching for another cock.
Họ đi tìm một con gà trống khác.
Atheko māṇavako susānavane dārūni uddharanto ekaṃ kukkuṭaṃ disvā ānetvā pañjare ṭhapetvā paṭijaggati.
Then, one student, while gathering firewood in the charnel ground, saw a cock, brought it, placed it in a cage, and cared for it.
Rồi một học trò khi đang nhặt củi trong rừng nghĩa địa, thấy một con gà trống, liền mang về, nhốt vào lồng và chăm sóc.
So susāne vaḍḍhitattā ‘‘asukavelāya nāma vassitabba’’nti ajānanto kadāci atirattiṃ vassati, kadāci aruṇuggamane.
Because it had grown up in the charnel ground, it did not know, “At such and such a time one should crow.” Sometimes it crowed too late at night, and sometimes at dawn.
Vì được nuôi lớn ở nghĩa địa, nó không biết “phải gáy vào giờ này,” đôi khi nó gáy quá nửa đêm, đôi khi lại gáy vào lúc bình minh.
Māṇavā tassa atirattiṃ vassitakāle sippaṃ sikkhantā yāva aruṇuggamanā sikkhituṃ na sakkonti, niddāyamānā gahitaṭṭhānampi na passanti.
When it crowed too late at night, the students, while learning their craft, could not continue learning until dawn, and being sleepy, they could not even remember what they had learned.
Khi nó gáy quá nửa đêm, các học trò học nghề không thể học đến bình minh, họ ngủ gật và không nhớ được những gì đã học.
Atipabhāte vassitakāle sajjhāyassa okāsameva na labhanti.
When it crowed too early in the morning, they did not even get an opportunity to recite.
Khi nó gáy quá sớm, họ không có cơ hội tụng niệm.
Māṇavā ‘‘ayaṃ atirattiṃ vā vassati atipabhāte vā, imaṃ nissāya amhākaṃ sippaṃ na niṭṭhāyissatī’’ti taṃ gahetvā gīvaṃ vaṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā ‘‘akālarāvī kukkuṭo amhehi ghātito’’ti ācariyassa kathesuṃ.
The students said, “This one crows either too late at night or too early in the morning. Relying on this one, our craft will not be completed.” So they took it, twisted its neck, put an end to its life, and told the teacher, “We have killed the unseasonably crowing cock.”
Các học trò nói: “Con này gáy quá nửa đêm hoặc quá sớm, vì nó mà nghề của chúng ta sẽ không hoàn thành được.” Họ bắt nó, vặn cổ giết chết, rồi thưa với thầy: “Con gà gáy sai giờ đã bị chúng con giết chết.”
Ācariyo ‘‘ovādaṃ aggahetvā saṃvaḍḍhitabhāvena maraṇaṃ patto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The teacher, saying, “It met its death because it grew up without receiving instruction,” spoke this verse:
Vị thầy nói: “Vì không nghe lời dạy bảo mà bị nuôi lớn, nên nó đã gặp cái chết,” rồi Ngài nói bài kệ này:
Tattha amātāpitarasaṃvaddhoti mātāpitaro nissāya tesaṃ ovādaṃ aggahetvā saṃvaḍḍho.
Therein, amātāpitarasaṃvaddho means grown up without relying on parents and without receiving their instruction.
Ở đây, amātāpitarasaṃvaddho có nghĩa là được nuôi lớn mà không nhờ cha mẹ, không nghe lời dạy bảo của họ.
Anācerakule vasanti ācariyakulepi avasamāno, ācārasikkhāpakaṃ kañci nissāya avasitattāti attho.
Anācerakule vasaṃ means dwelling not even in a teacher’s family, that is to say, not dwelling reliant on anyone who teaches proper conduct.
Anācerakule vasaṃ có nghĩa là không sống trong gia đình của một vị thầy, tức là không sống nhờ ai đó để dạy dỗ về cách ứng xử và giới luật.
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vāti ‘‘imasmiṃ kāle vassitabbaṃ, imasmiṃ na vassitabba’’nti evaṃ vassitabbayuttakaṃ kālaṃ vā akālaṃ vā esa kukkuṭo na jānāti, ajānanabhāveneva jīvitakkhayaṃ pattoti.
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vā means this cock does not know the proper time or the improper time for crowing, such as “At this time one should crow, at this time one should not crow,” and it met with the loss of its life precisely because of this lack of knowledge.
Nāyaṃ kālaṃ akālaṃ vā có nghĩa là con gà trống này không biết thời gian đúng lúc hay không đúng lúc để gáy, tức là “phải gáy vào giờ này, không phải gáy vào giờ này.” Chính vì không biết như vậy mà nó đã mất mạng.
Idaṃ kāraṇaṃ dassetvā bodhisatto yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
Having explained this reason, the Bodhisatta remained for as long as his life lasted and passed away according to his kamma.
Sau khi trình bày câu chuyện này, Bồ-tát sống trọn tuổi thọ và tùy nghiệp mà tái sinh.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto purohitassa gehe nibbattitvā vayappatto pitu accayena tasseva purohito ahosi.
In the past, when Brahmadatta was ruling in Bārāṇasī, the Bodhisatta was born in the house of the royal chaplain, and having come of age, after his father's passing, he became the royal chaplain himself.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì vương quốc ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh vào nhà của vị trưởng tế. Khi trưởng thành, sau khi cha mất, Ngài trở thành vị trưởng tế của chính nhà vua đó.
Tena aggamahesiyā varo dinno hoti ‘‘bhadde, yaṃ icchasi, taṃ vadeyyāsī’’ti.
He had given a boon to his chief queen: "My lady, whatever you wish, you may ask for."
Vị vua đó đã ban cho hoàng hậu một điều ước: “Này hiền thê, nàng muốn gì, hãy nói ra.”
Sā evamāha ‘‘na mayhaṃ añño varo nāma dullabho, ito pana te paṭṭhāya aññā itthī kilesavasena na oloketabbā’’ti.
She said thus: "No other boon is difficult for me to obtain; but from now on, you must not look at any other woman out of lust."
Nàng ấy nói thế này: “Không có điều ước nào khác khó đạt được đối với thiếp. Nhưng từ nay về sau, ngài không được nhìn bất kỳ người phụ nữ nào khác với sự tham ái.”
So paṭikkhipitvā punappunaṃ nippīḷiyamāno tassā vacanaṃ atikkamituṃ asakkonto sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya soḷasasu nāṭakitthisahassesu kilesavasena ekitthimpi na olokesi.
He refused, but being pressed again and again, and unable to transgress her word, he consented, and from then on, he did not look at even one woman among the sixteen thousand dancing women out of lust.
Vua từ chối, nhưng bị thúc ép nhiều lần, không thể vượt qua lời của nàng, nên đã chấp thuận. Từ đó về sau, trong số mười sáu ngàn vũ nữ, vua không nhìn bất kỳ người phụ nữ nào với sự tham ái.
Athassa paccanto kuppi, paccante ṭhitā yodhā corehi saddhiṃ dve tayo saṅgāme katvā ‘‘ito uttari mayaṃ na sakkomā’’ti rañño paṇṇaṃ pesesuṃ.
Then his border region became rebellious. The soldiers stationed at the border fought two or three battles with the bandits and sent a letter to the king, saying, "We cannot proceed further than this."
Sau đó, vùng biên cương nổi loạn. Các chiến binh đóng ở biên cương đã giao chiến hai ba trận với bọn cướp rồi gửi thư cho vua: “Từ đây trở đi, chúng tôi không thể làm gì được nữa.”
Rājā tattha gantukāmo balakāyaṃ saṃharitvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, ahaṃ paccantaṃ gacchāmi, tattha nānappakārāni yuddhāni honti, jayaparājayopi anibaddho, tādisesu ṭhānesu mātugāmo dupparihāro, tvaṃ idheva nivattāhī’’ti āha.
The king, wishing to go there, gathered his army, summoned her, and said, "My lady, I am going to the border; there will be various kinds of battles, and victory or defeat is uncertain. Women are difficult to manage in such places, so you should remain here."
Vua muốn đến đó, nên tập hợp quân đội, cho gọi hoàng hậu đến và nói: “Này hiền thê, ta sẽ đi đến vùng biên cương. Ở đó có nhiều loại chiến tranh khác nhau, thắng bại cũng không cố định. Ở những nơi như vậy, phụ nữ khó được bảo vệ. Nàng hãy ở lại đây.”
Sā ‘‘na sakkā, deva, mayā nivattitu’’nti punappunaṃ raññā paṭikkhittā āha ‘‘tena hi ekekaṃ yojanaṃ gantvā mayhaṃ sukhadukkhajānanatthaṃ ekekaṃ manussaṃ peseyyāthā’’ti.
She, being refused by the king again and again, said, "It is not possible for me to remain, Your Majesty. If so, after traveling each yojana, you should send one person to know my well-being."
Nàng nói: “Không thể được, Đại vương, thiếp không thể ở lại.” Khi bị vua từ chối nhiều lần, nàng nói: “Vậy thì, cứ mỗi dặm đường đi, xin ngài hãy cử một người đến để thiếp biết được sự an lành hay khó khăn của ngài.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā bodhisattaṃ nagare ṭhapetvā mahantena balakāyena nikkhamitvā gacchanto yojane yojane ekekaṃ purisaṃ ‘‘amhākaṃ ārogyaṃ ārocetvā deviyā sukhadukkhaṃ jānitvā āgacchā’’ti pesesi.
The king consented, saying, "Very well," and leaving the Bodhisatta in the city, he set out with a large army, sending one man at each yojana, saying, "Report our well-being and inquire about the queen's well-being, then return."
Vua nói: “Được,” rồi chấp thuận, để Bồ-tát ở lại thành phố, và khởi hành với một đội quân lớn. Cứ mỗi dặm đường, vua cử một người đi với lời dặn: “Hãy báo tin về sức khỏe của chúng ta và hỏi thăm sự an lành hay khó khăn của hoàng hậu rồi trở về.”
Sā āgatāgataṃ purisaṃ ‘‘rājā kimatthaṃ taṃ pesetī’’ti pucchitvā ‘‘tumhākaṃ sukhadukkhajānanatthāyā’’ti vutte ‘‘tena hi ehī’’ti tena saddhiṃ asaddhammaṃ paṭisevati.
She, asking each arriving man, "Why did the king send you?" and being told, "To know your well-being," would say, "Then come," and would engage in unchaste conduct with him.
Nàng hỏi người đến: “Vua cử ngươi đến làm gì?” Khi được trả lời: “Để biết sự an lành hay khó khăn của hoàng hậu,” nàng nói: “Vậy thì, hãy đến đây,” rồi nàng thực hành tà hạnh với người đó.
Rājā dvattiṃsayojanamaggaṃ gacchanto dvattiṃsa jane pesesi, sā sabbehipi tehi saddhiṃ tatheva akāsi.
The king, traveling a distance of thirty-two yojanas, sent thirty-two men, and she did the same with all of them.
Vua đi đường ba mươi hai dặm, cử ba mươi hai người đi, và nàng cũng làm như vậy với tất cả họ.
Rājā paccantaṃ vūpasametvā janapadaṃ samassāsetvā puna āgacchantopi tatheva dvattiṃsa jane pesesi, sā tehipi saddhiṃ tatheva vippaṭipajjiyeva.
The king, having pacified the border region and reassured the populace, sent thirty-two men in the same way when he returned, and she behaved in the same way with them too.
Vua dẹp yên vùng biên cương, an ủi dân chúng, rồi khi trở về cũng cử ba mươi hai người đi như vậy. Nàng cũng tiếp tục làm điều bất chính với họ.
Rājā āgantvā jayakkhandhāvāraṭṭhāne ṭhatvā ‘‘nagaraṃ paṭijaggāpetū’’ti bodhisattassa paṇṇaṃ pesesi.
The king arrived, stayed at the victory encampment, and sent a letter to the Bodhisatta, saying, "Have the city prepared."
Vua trở về, đóng trại tại nơi chiến thắng, rồi gửi thư cho Bồ-tát: “Hãy sửa sang thành phố.”
Bodhisatto sakalanagaraṃ paṭijaggāpetvā rājanivesanaṃ paṭijaggāpento deviyā vasanaṭṭhānaṃ agamāsi.
The Bodhisatta, having prepared the entire city, went to the queen's residence to prepare the royal palace.
Bồ-tát sửa sang toàn bộ thành phố, rồi khi sửa sang hoàng cung, Ngài đi đến nơi ở của hoàng hậu.
Sā bodhisattassa rūpasobhaggappattaṃ kāyaṃ disvā saṇṭhātuṃ asakkontī ‘‘ehi, brāhmaṇa, sayanaṃ abhiruhā’’ti āha.
Seeing the Bodhisatta's body, which was endowed with beauty and grace, she, unable to restrain herself, said, "Come, brahmin, ascend the couch."
Nàng thấy thân thể của Bồ-tát với vẻ đẹp hoàn hảo, không thể kiềm chế được, nên nói: “Đến đây, Bà-la-môn, hãy lên giường.”
Bodhisatto ‘‘mā evaṃ avaca, rājāpi garu, akusalampi bhāyāmi, na sakkā mayā evaṃ kātu’’nti āha.
The Bodhisatta said, "Do not speak thus. The king is also revered, and I fear unwholesome actions. It is not possible for me to do such a thing."
Bồ-tát nói: “Đừng nói như vậy, Đại vương là bậc đáng kính, tôi cũng sợ nghiệp bất thiện. Tôi không thể làm như vậy.”
‘‘Catusaṭṭhiyā pādamūlikānaṃ neva rājā garu, na akusalaṃ bhāyanti.
"For the sixty-four foot-servants, the king is not revered, nor do they fear unwholesome actions.
“Đối với sáu mươi bốn người hầu cận, vua không phải là bậc đáng kính, và họ cũng không sợ nghiệp bất thiện.
Taveva rājā garu, tvaṃyeva ca akusalaṃ bhāyasī’’ti.
Only for you is the king revered, and only you fear unwholesome actions."
Chỉ có ngài mới xem vua là bậc đáng kính, và chỉ có ngài mới sợ nghiệp bất thiện.”
‘‘Āma, devi, sace tesampi evaṃ bhaveyya, na evarūpaṃ kareyyuṃ’’.
"Yes, queen, if it were so for them, they would not do such a thing."
“Đúng vậy, thưa Hoàng hậu, nếu họ cũng như vậy, họ sẽ không làm điều như thế này.”
‘‘Ahaṃ pana jānamāno evarūpaṃ sāhasiyakammaṃ na karissāmī’’ti.
"But I, knowing, will not commit such a reckless act."
“Còn tôi, tôi biết rõ và sẽ không làm điều liều lĩnh như vậy.”
‘‘Kiṃ bahuṃ vippalapasi, sace me vacanaṃ na karosi, sīsaṃ te chindāpessāmī’’ti.
"Why do you babble so much? If you do not do as I say, I will have your head cut off."
“Ngươi nói nhiều làm gì, nếu ngươi không làm theo lời ta, ta sẽ chặt đầu ngươi.”
‘‘Tiṭṭhatu tāva ekasmiṃ attabhāve sīsaṃ, attabhāvasahassepi sīse chijjante na sakkā mayā evarūpaṃ kātu’’nti.
"Let alone a head in one existence; even if my head were cut off in a thousand existences, I could not do such a thing."
“Hãy tạm gác lại việc chặt đầu trong một kiếp, ngay cả khi đầu bị chặt trong hàng ngàn kiếp, tôi cũng không thể làm điều như vậy.”
Sā ‘‘hotu, jānissāmī’’ti bodhisattaṃ tajjetvā attano gabbhaṃ pavisitvā sarīre nakhavaḷañjaṃ dassetvā telena gattāni abbhañjitvā kiliṭṭhavatthaṃ nivāsetvā gilānālayaṃ katvā dāsiyo āṇāpesi ‘raññā kahaṃ devī’ti vutte ‘gilānā’ti katheyyāthā’’ti.
She said, "Very well, I shall see," and threatening the Bodhisatta, she entered her chamber, showed nail marks on her body, anointed her limbs with oil, put on soiled clothes, feigned illness, and instructed her maidservants, "When the king asks, 'Where is the queen?' you should say, 'She is ill.'"
Nàng nói: “Được thôi, ta sẽ biết tay ngươi,” rồi đe dọa Bồ-tát, đi vào phòng riêng, để lại dấu móng tay trên người, xoa dầu khắp cơ thể, mặc quần áo bẩn thỉu, giả vờ bị bệnh, và ra lệnh cho các tỳ nữ: “Nếu vua hỏi ‘Hoàng hậu ở đâu?’, hãy nói ‘Bị bệnh’.”
Bodhisattopi rañño paṭipathaṃ agamāsi.
The Bodhisatta also went to meet the king.
Bồ-tát cũng đi ra đón vua.
Rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pāsādaṃ āruyha deviṃ apassanto ‘‘kahaṃ, devī’’ti pucchi.
The king circumambulated the city, ascended the palace, and not seeing the queen, asked, "Where is the queen?"
Vua đi nhiễu quanh thành phố, lên cung điện, không thấy hoàng hậu đâu, nên hỏi: “Hoàng hậu ở đâu?”
‘‘Gilānā, devā’’ti.
"She is ill, Your Majesty."
“Bị bệnh, thưa Đại vương.”
Sopi sirigabbhaṃ pavisitvā tassā piṭṭhiṃ parimajjanto ‘‘kiṃ te, bhadde, aphāsuka’’nti pucchi.
He too, having entered the royal chamber, while stroking her back, asked, “What is wrong with you, dear?”
Vua cũng đi vào phòng quý, xoa lưng nàng và hỏi: “Này hiền thê, nàng bị khó chịu chỗ nào?”
Sā tuṇhī ahosi.
She remained silent.
Nàng im lặng.
Tatiyavāre rājānaṃ oloketvā ‘‘tvampi, mahārāja, jīvasi nāma, mādisāpi itthiyo sassāmikāyeva nāmā’’ti āha.
For the third time, looking at the king, she said, “Even you, O great king, are indeed alive, and women like me are indeed with a husband!”
Đến lần thứ ba, nàng nhìn vua và nói: “Đại vương, ngài còn sống ư? Những người phụ nữ như thiếp cũng có chồng ư?”
‘‘Kiṃ etaṃ, bhadde’’ti?
“What is this, dear?”
“Chuyện gì vậy, hiền thê?”
Tumhehi nagaraṃ rakkhanatthāya ṭhapito purohito ‘‘tumhākaṃ nivesanaṃ paṭijaggāmī’’ti idhāgantvā attano vacanaṃ akarontiṃ maṃ paharitvā attano manaṃ pūretvā gatoti.
The purohita appointed by you to protect the city, saying, “I will look after your residence,” came here, struck me when I did not obey his word, and having satisfied his own desire, he left.
“Vị trưởng tế mà ngài đã giao phó việc bảo vệ thành phố, đã đến đây với lý do ‘Tôi đang sửa sang hoàng cung của ngài’, rồi đánh thiếp vì thiếp không làm theo lời hắn, thỏa mãn dục vọng của hắn rồi bỏ đi.”
Rājā aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya kodhena taṭataṭāyanto sirigabbhā nikkhamitvā dovārikapādamūlikādayo pakkosāpetvā ‘‘gacchatha, bhaṇe, purohitaṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vajjhabhāvappattaṃ katvā nagarā nīharitvā āghātanaṃ netvā sīsamassa chindathā’’ti āha.
The king, crackling with rage like salt and sugar thrown into a fire, came out of the royal chamber, had the doorkeepers and footmen called, and said, “Go, sirs, bind the purohita’s arms behind his back, make him worthy of execution, lead him out of the city to the place of execution, and cut off his head!”
Vua, giận dữ như muối và đường bị ném vào lửa, rời khỏi phòng quý, cho gọi lính gác cổng và các quan chức khác, rồi nói: “Này các ngươi, hãy đi trói tay vị trưởng tế ra sau lưng, đưa hắn ra khỏi thành phố như một kẻ tử tội, dẫn đến pháp trường và chặt đầu hắn.”
Te vegena gantvā taṃ pacchābāhaṃ bandhitvā vajjhabheriṃ carāpesuṃ.
They quickly went, bound his arms behind his back, and had the execution drum beaten.
Họ nhanh chóng đi đến, trói tay Ngài ra sau lưng và rao trống tử hình.
Bodhisatto cintesi – ‘‘addhā tāya duṭṭhadeviyā rājā puretarameva paribhinno, ajja dānāhaṃ attano baleneva attānaṃ mocessāmī’’ti.
The Bodhisatta thought, “Surely, that wicked queen has already corrupted the king; today, I will free myself by my own power.”
Bồ-tát suy nghĩ: “Chắc chắn là vị hoàng hậu độc ác đó đã nói sai với vua từ trước. Hôm nay, ta sẽ tự giải thoát bằng sức mạnh của chính mình.”
So te purise āha ‘‘bho, tumhe maṃ mārentā rañño dassetvāva mārethā’’ti.
So he said to those men, “Sirs, when you kill me, kill me only after showing me to the king.”
Ngài nói với những người đó: “Này các ông, khi các ông giết tôi, hãy cho vua thấy tôi rồi hãy giết.”
‘‘Kiṃkāraṇā’’ti?
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Ahaṃ rājakammiko, bahu me kammaṃ kataṃ, bahūni mahānidhiṭṭhānāni jānāmi, rājakuṭumbaṃ mayā vicāritaṃ.
“I am a royal servant; I have done much work, I know many great treasures, and I have managed the royal household.
“Tôi là quan chức của vua, tôi đã làm nhiều việc, tôi biết nhiều kho báu lớn, tôi đã quản lý gia sản của hoàng gia.
Sace maṃ rañño na dassessatha, bahudhanaṃ nassissati, mayā rañño sāpateyye ācikkhite pacchā kātabbaṃ karothā’’ti.
If you do not show me to the king, much wealth will be lost. After I have informed the king of his property, then do what needs to be done.”
Nếu các ông không cho vua thấy tôi, nhiều tài sản sẽ bị mất. Sau khi tôi chỉ ra tài sản của vua, các ông hãy làm điều cần làm.”
Te taṃ rañño dassayiṃsu.
They showed him to the king.
Họ đã cho vua thấy Ngài.
Rājā taṃ disvāva ‘‘kasmā bho, brāhmaṇa, mayi lajjaṃ na akāsi, kasmā te evarūpaṃ pāpakammaṃ kata’’nti āha.
As soon as the king saw him, he said, “Why, O brahmin, did you not feel shame before me? Why did you commit such an evil deed?”
Vua vừa thấy Ngài đã nói: “Này Bà-la-môn, tại sao ông không biết xấu hổ trước ta? Tại sao ông lại làm điều ác như vậy?”
‘‘Mahārāja, ahaṃ sotthiyakule jāto, mayā kunthakipillikamattopi pāṇātipāto na katapubbo, tiṇasalākamattampi adinnaṃ nādinnapubbaṃ, lobhavasena paresaṃ itthī akkhīni ummīletvāpi na olokitapubbā, hassavasenāpi musā na bhāsitapubbā, kusaggenāpi majjaṃ na pītapubbaṃ, ahaṃ tumhesu niraparādho.
“Great king, I was born in a brahmin family; I have never before committed the killing of even an ant or a termite, nor have I ever taken what was not given, not even a blade of grass. Out of greed, I have never before even opened my eyes to look at another’s wife; nor have I ever spoken a lie, even in jest; nor have I ever drunk alcohol, not even with the tip of a kusa grass blade. I am innocent in your eyes.
“Đại vương, tôi sinh ra trong dòng dõi Bà-la-môn, tôi chưa từng giết dù chỉ một con kiến hay con mối, chưa từng lấy thứ gì dù chỉ một cọng cỏ mà không được cho, chưa từng nhìn phụ nữ của người khác dù chỉ mở mắt với lòng tham, chưa từng nói dối dù chỉ đùa giỡn, chưa từng uống rượu dù chỉ bằng đầu cọng cỏ. Tôi vô tội với ngài.
Sā pana bālā lobhavasena maṃ hatthe gahetvā mayā paṭikkhittā maṃ tajjetvā attanā kataṃ pāpaṃ uttānaṃ katvā mama ācikkhitvā antogabbhaṃ paviṭṭhā.
But that foolish woman, out of greed, took me by the hand, and when I refused, she threatened me, exposed the evil deed she had committed, accused me, and went into the inner chamber.
Nhưng người phụ nữ ngu ngốc đó, vì lòng tham, đã nắm tay tôi. Khi tôi từ chối, nàng đã đe dọa tôi, phơi bày tội lỗi của mình, vu khống tôi rồi đi vào phòng riêng.
Ahaṃ niraparādho, paṇṇaṃ gahetvā pana āgatā catusaṭṭhi janā sāparādhā, te pakkosāpetvā ‘‘tāya vo vacanaṃ kataṃ, na kata’’nti puccha, devāti.
I am innocent, but the sixty-four people who came with the leaf are guilty. Have them called and ask them, ‘Did she obey your words or not, O queen?’”
Tôi vô tội, nhưng sáu mươi bốn người đã mang thư đến thì có tội. Hãy cho gọi họ đến và hỏi: ‘Nàng ấy đã làm theo lời các ngươi, hay không?’ thưa Hoàng hậu.”
Rājā te catusaṭṭhi jane bandhāpetvā deviṃ pakkosāpetvā ‘‘tayā etehi saddhiṃ pāpaṃ kataṃ, na kata’’nti pucchi.
The king had those sixty-four people bound, called the queen, and asked, “Did you commit evil with these people or not?”
Vua cho trói sáu mươi bốn người đó, rồi cho gọi hoàng hậu đến và hỏi: “Nàng đã làm điều ác với những người này, hay không?”
‘‘Kataṃ, devā’’ti vutte te pacchābāhaṃ bandhāpetvā ‘‘imesaṃ catusaṭṭhijanānaṃ sīsāni chindathā’’ti āṇāpesi.
When she said, “Yes, Your Majesty,” he had them bound with their arms behind their backs and commanded, “Cut off the heads of these sixty-four people!”
Khi nàng nói: “Đã làm, thưa Đại vương,” vua cho trói tay họ ra sau lưng và ra lệnh: “Hãy chặt đầu sáu mươi bốn người này.”
Atha naṃ bodhisatto āha – ‘‘natthi, mahārāja, etesaṃ doso, devī attano ruciṃ kārāpesi.
Then the Bodhisatta said to him, “There is no fault in these, O great king; the queen made them do her will.
Khi đó, Bồ-tát nói với vua: “Đại vương, những người này không có tội. Hoàng hậu đã làm theo ý muốn của mình.
Niraparādhā ete, tasmā nesaṃ khamatha.
They are innocent, therefore forgive them.
Họ vô tội, vì vậy xin ngài hãy tha thứ cho họ.
Tassāpi doso natthi, itthiyo nāma methunadhammena atittā.
Nor is there any fault in her; women are insatiable in sexual conduct.
Nàng ấy cũng không có lỗi, phụ nữ thì không bao giờ thỏa mãn với dục tính.
Jātisabhāvo hi esa.
Indeed, this is their natural disposition.
Đó là bản chất tự nhiên của họ.
Etāsaṃ khamitabbayuttameva hoti.
Therefore, it is proper to forgive them.
Vì vậy, đáng lẽ phải tha thứ cho họ.
Tasmā etissāpi khamathā’’ti nānappakārena rājānaṃ saññāpetvā te catusaṭṭhipi jane tañca bālaṃ mocāpetvā sabbesaṃ yathāsakāni ṭhānāni dāpesi.
Therefore, forgive her too.” In various ways, he instructed the king, had all sixty-four people and that foolish woman released, and restored everyone to their respective positions.
Do đó, xin ngài cũng hãy tha thứ cho nàng ấy,” rồi Ngài dùng nhiều cách khác nhau để khuyên răn vua, giải thoát cả sáu mươi bốn người đó và người phụ nữ ngu ngốc kia, và trả lại vị trí cũ cho tất cả mọi người.
Evaṃ te sabbe mocetvā sakaṭṭhāne patiṭṭhāpetvā bodhisatto rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahārāja, andhabālānaṃ nāma avatthukena vacanena abandhitabbayuttakāpi paṇḍitā pacchābāhaṃ baddhā, paṇḍitānaṃ kāraṇayuttena vacanena pacchābāhaṃ baddhāpi muttā.
Thus, having released all of them and re-established them in their places, the Bodhisatta approached the king and said, “Great king, foolish people, by their groundless words, have wise men bound with their arms behind their backs, even those who ought not to be bound; and wise men, by their reasoned words, free even those who are bound with their arms behind their backs.
Sau khi giải thoát tất cả họ và đưa họ về vị trí cũ, Bồ-tát đến gặp vua và nói: “Đại vương, những người hiền trí đáng lẽ không bị trói lại lại bị trói tay ra sau lưng vì lời nói vô căn cứ của những kẻ ngu ngốc. Những người bị trói lại thì được giải thoát nhờ lời nói hợp lý của những người hiền trí.
Evaṃ bālā nāma abandhitabbayuttakepi bandhāpenti, paṇḍitā baddhepi mocentī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Thus, fools cause those who ought not to be bound to be bound, while the wise free those who are bound,” and he spoke this verse:
Như vậy, những kẻ ngu ngốc khiến những người đáng lẽ không bị trói lại bị trói, còn những người hiền trí thì giải thoát những kẻ bị trói,” nói vậy rồi Ngài đọc bài kệ này: