1. Saḷāyatanavaggassa paṭhame cakkhunti dve cakkhūni – ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca.
1. In the first sutta of the Saḷāyatana Vagga, eye refers to two eyes: the eye of knowledge and the eye of flesh.
1. Trong phẩm Saḷāyatana, ở kinh đầu tiên, cakkhu (mắt) có hai loại: ñāṇacakkhu (tuệ nhãn) và maṃsacakkhu (nhục nhãn).
Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ – buddhacakkhu, dhammacakkhu, samantacakkhu, dibbacakkhu, paññācakkhūti.
Therein, the eye of knowledge is of five kinds: the Buddha-eye, the Dhamma-eye, the all-seeing eye, the divine eye, and the eye of wisdom.
Trong đó, ñāṇacakkhu có năm loại: buddhacakkhu (Phật nhãn), dhammacakkhu (pháp nhãn), samantacakkhu (toàn nhãn), dibbacakkhu (thiên nhãn), paññācakkhu (tuệ nhãn).
Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ – ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (mahāva. 9; ma. ni. 1.283; 2.338) āgataṃ.
Among these, the Buddha-eye is the knowledge of dispositions and latent tendencies and the knowledge of the maturity of faculties, which is mentioned in the passage: "surveying the world with the Buddha-eye."
Trong số đó, buddhacakkhu là trí tuệ về khuynh hướng và tùy miên (āsaya-anusayañāṇa) và trí tuệ về sự sai biệt của các căn (indriyaparopariyattañāṇa), như đã được nói: “khi quán sát thế gian bằng Phật nhãn” (buddhacakkhunā lokaṃ volokento).
Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ – ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (mahāva. 16; ma. ni. 2.395) āgataṃ.
The Dhamma-eye is the three lower paths and the three fruits, which is mentioned in the passage: "the dust-free, stainless Dhamma-eye arose."
Dhammacakkhu là ba đạo thấp và ba quả, như đã được nói: “pháp nhãn không bụi, không nhiễm ô đã khởi sinh” (virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī).
Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ – ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (mahāva. 8; ma. ni. 1.282; 2.338) āgataṃ.
The all-seeing eye is the knowledge of omniscience, which is mentioned in the passage: "having ascended the palace, the all-seeing one."
Samantacakkhu là trí tuệ toàn tri (sabbaññutaññāṇa), như đã được nói: “lên lầu cao với toàn nhãn” (pāsādamāruyha samantacakkhū).
Dibbacakkhu nāma ālokapharaṇena uppannaṃ ñāṇaṃ, yaṃ – ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (pārā. 13; ma. ni. 2.341) āgataṃ.
The divine eye is the knowledge that arises through the suffusion of light, which is mentioned in the passage: "with the divine eye, purified."
Dibbacakkhu là trí tuệ khởi sinh do sự lan tỏa ánh sáng, như đã được nói: “với thiên nhãn thanh tịnh” (dibbena cakkhunā visuddhenā).
Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ – ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (sa. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ.
The eye of wisdom is the knowledge that defines the four truths, which is mentioned in the passage: "the eye arose."
Paññācakkhu là trí tuệ phân biệt Tứ Diệu Đế, như đã được nói: “nhãn đã khởi sinh” (cakkhuṃ udapādī).
Maṃsacakkhupi duvidhaṃ – sasambhāracakkhu, pasādacakkhūti.
The eye of flesh, too, is of two kinds: the eye with its components and the eye of sensitivity.
Maṃsacakkhu (nhục nhãn) cũng có hai loại: sasambhāracakkhu (mắt có các thành phần) và pasādacakkhu (mắt nhạy cảm).
Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhupasādo kāyapasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti.
Among these, there is a mass of flesh in the eye socket surrounded by the eyelids, wherein there are, in brief, thirteen components: the four elements, color, odor, taste, nutritive essence, seminal substance, life, state of being, eye-sensitivity, and body-sensitivity.
Trong đó, cái khối thịt trong hốc mắt, được bao quanh bởi các mí mắt, nơi mà bốn đại, sắc, hương, vị, oja (dinh dưỡng), sinh mạng, giới tính, cakkhupasāda (mắt nhạy cảm) và kāyapasāda (thân nhạy cảm) – tóm lại có mười ba thành phần.
Vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhupasādo kāyapasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattārīsa sambhārā honti.
In detail, however, these nine—the four elements, color, odor, taste, nutritive essence, and seminal substance—become thirty-six through the fourfold origin. These four—life, state of being, eye-sensitivity, and body-sensitivity—are of kamma-origin. Thus, there are forty components.
Tuy nhiên, nói rộng ra, bốn đại, sắc, hương, vị, oja (dinh dưỡng), sinh mạng – chín yếu tố này, theo bốn nguồn gốc (kamma, citta, utu, āhāra), là ba mươi sáu; còn sinh mạng, giới tính, cakkhupasāda và kāyapasāda – bốn yếu tố này, do nghiệp tạo ra, là bốn mươi thành phần.
Idaṃ sasambhāracakkhu nāma.
This is called the eye with its components.
Đây được gọi là sasambhāracakkhu.
Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma.
Herein, the mere sensitivity capable of seeing forms, located in the pupil, which is surrounded by the iris and defined by the white of the eye, is called the eye of sensitivity.
Cái pasāda (sự nhạy cảm) thuần túy, có khả năng nhìn thấy sắc, nằm trong vòng tròn con ngươi (diṭṭhimaṇḍala), được bao quanh bởi vòng tròn đen (kaṇhamaṇḍala), và được giới hạn bởi vòng tròn trắng (setamaṇḍala) – đây được gọi là pasādacakkhu.
Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttāva.
A detailed discussion of it and of the others, the ear and so on, is given in the Visuddhimagga.
Sự giải thích chi tiết về nó và các căn khác như tai, v.v., đã được trình bày trong Thanh Tịnh Đạo.
Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, taṃ gahetvā bhagavā – cakkhuṃ, bhikkhave, aniccantiādimāha.
Therein, taking this eye of sensitivity, the Blessed One said: "The eye, monks, is impermanent," etc.
Trong đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Này các Tỳ-khưu, mắt là vô thường” v.v., khi đề cập đến pasādacakkhu này.
Tattha – ‘‘catūhi kāraṇehi aniccaṃ udayabbayavantatāyā’’tiādinā nayena vitthārakathā heṭṭhā pakāsitāyeva.
Therein, the detailed discussion by way of "impermanent for four reasons, due to having arising and passing away," etc., has already been explained below.
Ở đây, sự giải thích chi tiết đã được trình bày ở phần trước theo cách: “vô thường do bốn nguyên nhân, do có sự sinh diệt” v.v.
Sotampi pasādasotameva adhippetaṃ, tathā ghānajivhākāyā.
By ear, too, the sensitive ear is intended; likewise for nose, tongue, and body.
Tai (sota) cũng được hiểu là pasādasota (tai nhạy cảm), tương tự như mũi, lưỡi, thân.
Manoti tebhūmakasammasanacāracittaṃ.
By mind is meant the mind that roams and comprehends the three planes.
Ý (mano) là tâm hành động quán sát ba cõi.
Iti idaṃ suttaṃ chasu ajjhattikāyatanesu tīṇi lakkhaṇāni dassetvā kathite bujjhanakānaṃ ajjhāsayena vuttaṃ.
Thus, this sutta was spoken according to the disposition of those who would understand when taught by showing the three characteristics in the six internal sense bases.
Như vậy, kinh này được nói theo khuynh hướng của những người có thể hiểu, khi trình bày ba đặc tính về sáu nội xứ.
13-16. Yamakavaggassa paṭhamadutiyesu ajjhattikānanti ajjhattajjhattavasena ajjhattikānaṃ.
13–16. In the first and second suttas of the Twin Chapter, internal means internal in the sense of being intrinsically internal.
13-16. Trong kinh thứ nhất và thứ hai của phẩm Yamaka, ajjhattikānaṃ (của nội) là của các nội xứ theo cách nội tại.
So pana nesaṃ ajjhattikabhāvo chandarāgassa adhimattabalavatāya veditabbo.
And their state of being internal should be understood as due to the extreme strength of sensual desire and passion.
Sự nội tại của chúng cần được hiểu là do sự ham muốn và tham ái (chandarāga) cực kỳ mạnh mẽ.
Manussānañhi antogharaṃ viya cha ajjhattikāyatanāni, gharūpacāraṃ viya cha bāhirāyatanāni.
For human beings, the six internal sense bases are like the inside of a house, and the six external sense bases are like the house's environs.
Đối với con người, sáu nội xứ ví như bên trong ngôi nhà; sáu ngoại xứ ví như sân vườn.
Yathā nesaṃ puttadāradhanadhaññapuṇṇe antoghare chandarāgo adhimattabalavā hoti, tattha kassaci pavisituṃ na denti, appamattena bhājanasaddamattenāpi ‘‘kiṃ eta’’nti?
Just as their sensual desire and passion are extremely strong inside a house full of sons, wives, wealth, and grain—they do not let anyone enter, and even at the slightest sound of a pot they are ones to ask,
Cũng như đối với họ, sự ham muốn và tham ái cực kỳ mạnh mẽ đối với bên trong ngôi nhà đầy con cái, vợ con, của cải, ngũ cốc; họ không cho bất cứ ai vào đó,
Vattāro bhavanti.
"What is that?"—
và ngay cả với một tiếng động nhỏ của đồ vật, họ cũng hỏi: “Cái gì vậy?”
Evamevaṃ chasu ajjhattikesu āyatanesu adhimattabalavachandarāgoti.
so too, their sensual desire and passion are extremely strong with regard to the six internal sense bases.
Cũng vậy, sự ham muốn và tham ái cực kỳ mạnh mẽ đối với sáu nội xứ.
Iti imāya chandarāgabalavatāya tāni ‘‘ajjhattikānī’’ti vuttāni.
Thus, because of this strength of sensual desire and passion, they are called "internal."
Như vậy, do sự mạnh mẽ của ham muốn và tham ái này, chúng được gọi là “ajjhattika” (nội tại).
Gharūpacāre pana no tathā balavā hoti, tattha carante manussepi catuppadānipi na sahasā nivārenti.
In the environs of the house, however, it is not so strong; they do not immediately prevent people or even four-footed animals from moving about there.
Tuy nhiên, đối với sân vườn thì không mạnh mẽ như vậy; họ không vội vàng ngăn cản những người hay thậm chí là động vật bốn chân đi lại ở đó.
Kiñcāpi na nivārenti, anicchantā pana pasupacchimattampi gahituṃ na denti.
Although they do not prevent them, if they do not wish it, they do not let them take even a domestic animal.
Mặc dù không ngăn cản, nhưng nếu không muốn, họ cũng không cho phép lấy dù chỉ một chút cỏ cho gia súc.
Iti nesaṃ tattha na adhimattabalavachandarāgo hoti.
Thus, their sensual desire and passion there is not extremely strong.
Như vậy, sự ham muốn và tham ái cực kỳ mạnh mẽ không tồn tại ở đó.
Rūpādīsupi tatheva na adhimattabalavachandarāgo, tasmā tāni ‘‘bāhirānī’’ti vuttāni.
Similarly, with regard to forms and so on, the sensual desire and passion is not extremely strong; therefore, they are called "external."
Tương tự, đối với sắc, v.v., cũng không có sự ham muốn và tham ái cực kỳ mạnh mẽ; do đó, chúng được gọi là “bāhira” (ngoại tại).
Vitthārato pana ajjhattikabāhirakathā visuddhimagge vuttāva.
In detail, however, the discussion of internal and external is given in the Visuddhimagga.
Tuy nhiên, sự giải thích chi tiết về nội và ngoại đã được trình bày trong Thanh Tịnh Đạo.
Sesaṃ dvīsupi suttesu heṭṭhā vuttanayameva.
The rest in both suttas is according to the method stated below.
Phần còn lại trong cả hai kinh đều theo phương pháp đã nói ở phần trước.
Tathā tatiyacatutthesu.
Likewise in the third and fourth suttas.
Tương tự trong kinh thứ ba và thứ tư.
17-18. Pañcame nissaṭāti nikkhantā.
17–18. In the fifth sutta, departed means gone forth.
17-18. Trong kinh thứ năm, nissaṭā nghĩa là đã thoát ra.
Visaññuttāti nosaṃyuttā.
Disjoined means not conjoined.
Visaññuttā nghĩa là không liên kết.
Vippamuttāti no adhimuttā vimariyādīkatena cetasāti nimmariyādīkatena cetasā.
Liberated means not attached. With a mind that has its boundaries removed means with a mind made limitless.
Vippamuttā nghĩa là không bị ràng buộc, vimariyādīkatena cetasā nghĩa là với tâm không giới hạn.
Yañhi kilesajātaṃ vā vaṭṭaṃ vā appahīnaṃ hoti, tena sekhānaṃ cittaṃ samariyādīkataṃ nāma.
Whatever defilement or cycle of existence is unabandoned, through that, the mind of a trainee is said to have its boundaries established.
Thật vậy, bất kỳ loại phiền não hay vòng luân hồi nào chưa được đoạn trừ, thì tâm của các bậc Hữu Học (sekha) được gọi là bị giới hạn.
Yaṃ pahīnaṃ, tena vimariyādīkataṃ.
When it is abandoned, through that, the mind has its boundaries removed.
Cái gì đã được đoạn trừ, thì tâm được gọi là không giới hạn.
Idha pana sabbaso kilesānañceva vaṭṭassa ca pahīnattā vimariyādīkatena kilesavaṭṭamariyādaṃ atikkantena cittena vihariṃsūti attho.
Here, however, because all defilements and the cycle of existence are completely abandoned, the meaning is that they dwelled with a mind that had its boundaries removed, a mind that had transcended the boundaries of defilements and the cycle of existence.
Ở đây, ý nghĩa là họ đã an trú với tâm vượt qua giới hạn của phiền não và vòng luân hồi, vì tất cả phiền não và vòng luân hồi đã được đoạn trừ hoàn toàn.
Chaṭṭhepi eseva nayo.
In the sixth sutta, this is the method.
Trong kinh thứ sáu cũng theo phương pháp tương tự.
Chasupi panetesu suttesu catusaccameva kathitanti veditabbaṃ.
It should be understood that in all six of these suttas, the four truths are taught.
Cần phải hiểu rằng trong cả sáu kinh này, chỉ có Tứ Diệu Đế được giảng dạy.
Idaṃ sabbasabbaṃ nāma.
This is called sabbasabbaṃ (the all-encompassing all).
Đây được gọi là sabbasabbaṃ (tất cả của tất cả).
‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.24) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma.
“Monks, I will teach you the all; listen to it”—this is called āyatanasabbaṃ (the all of sense bases).
“Này các Tỳ-khưu, Ta sẽ thuyết giảng tất cả cho các ông, hãy lắng nghe điều đó” (Saṃ. Ni. 4.24) – điều này được gọi là āyatanasabbaṃ (tất cả về các xứ).
‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma.
“Monks, I will teach you the discourse on the root of all phenomena”—this is called sakkāyasabbaṃ (the all of the existing body).
“Này các Tỳ-khưu, Ta sẽ thuyết giảng cho các ông Sabbadhammamūlapariyāyaṃ (căn bản của tất cả các pháp)” (Ma. Ni. 1.1) – điều này được gọi là sakkāyasabbaṃ (tất cả về thân kiến).
‘‘Sabbadhammesu vā pana paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjāmanodhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma.
“Or again, among all phenomena, the first advertence arises: consciousness, mind, mentality…pe… that mind-element”—this is called padesasabbaṃ (the partial all).
“Hoặc nữa, này các Tỳ-khưu, paṭhamasamannāhāro (sự chú ý ban đầu) khởi lên trong tất cả các pháp, đó là tâm, ý, ý thức…pe… tajjāmanodhātu (ý giới tương ứng)” – điều này được gọi là padesasabbaṃ (tất cả một phần).
Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ.
Thus, the padesasabbaṃ is merely the five sense-objects.
Như vậy, padesasabbaṃ chỉ là năm cảnh.
Tebhūmakadhammā sakkāyasabbaṃ.
The tebhūmaka phenomena constitute the sakkāyasabbaṃ.
Các pháp thuộc ba cõi là sakkāyasabbaṃ.
Catubhūmakadhammā āyatanasabbaṃ.
The catubhūmaka phenomena constitute the āyatanasabbaṃ.
Các pháp thuộc bốn cõi là āyatanasabbaṃ.
Yaṃkiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ.
Whatever is knowable (ñeyya) is sabbasabbaṃ.
Bất cứ điều gì có thể biết được là sabbasabbaṃ.
Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti, sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti, āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti.
The padesasabbaṃ does not reach the sakkāyasabbaṃ; the sakkāyasabbaṃ does not reach the āyatanasabbaṃ; the āyatanasabbaṃ does not reach the sabbasabbaṃ.
Padesasabbaṃ không đạt đến sakkāyasabbaṃ, sakkāyasabbaṃ không đạt đến āyatanasabbaṃ, āyatanasabbaṃ không đạt đến sabbasabbaṃ.
Sabbaññutaññāṇassa ayaṃ nāma dhammo ārammaṇaṃ na hotīti natthitāya.
Because there is nothing about which it could be said, "This phenomenon is not an object of omniscience."
Vì không có cái gọi là pháp này không phải là đối tượng của Sabbaññutaññāṇa (Toàn Giác Trí).
Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ.
However, in this Sutta, the āyatanasabbaṃ is intended.
Tuy nhiên, trong kinh này, āyatanasabbaṃ được đề cập.
Paccakkhāyāti paṭikkhipitvā.
Paccakkhāyāti, having rejected.
Paccakkhāyāti (bác bỏ) nghĩa là từ bỏ.
Vācāvatthukamevassāti, vācāya vattabbavatthumattakameva bhaveyya.
Vācāvatthukamevassāti, it would be merely a verbal matter.
Vācāvatthukamevassāti (chỉ là vấn đề có thể nói bằng lời), nghĩa là chỉ là một vấn đề có thể được diễn đạt bằng lời nói.
Imāni pana dvādasāyatanāni atikkamitvā ayaṃ nāma añño sabhāvadhammo atthīti dassetuṃ na sakkuṇeyya.
However, having surpassed these twelve sense bases, one would not be able to show that there is any other inherent phenomenon that could be called 'the all'.
Tuy nhiên, người đó không thể chỉ ra rằng có một pháp bản chất khác vượt qua mười hai xứ này.
Puṭṭho ca na sampāyeyyāti, ‘‘katamaṃ aññaṃ sabbaṃ nāmā’’ti?
Puṭṭho ca na sampāyeyyāti, when asked, "What other 'all' is there?"
Puṭṭho ca na sampāyeyyāti (và khi được hỏi thì không thể trả lời), nghĩa là “cái gì khác được gọi là tất cả?”
Pucchito, ‘‘idaṃ nāmā’’ti vacanena sampādetuṃ na sakkuṇeyya.
He would not be able to provide a complete answer by saying, "It is this."
Khi được hỏi, người đó không thể trả lời bằng cách nói “đây là cái đó”.
Vighātaṃ āpajjeyyāti dukkhaṃ āpajjeyya.
Vighātaṃ āpajjeyyāti, he would fall into suffering.
Vighātaṃ āpajjeyyāti (sẽ rơi vào sự hủy hoại) nghĩa là sẽ rơi vào khổ đau.
Yathā taṃ, bhikkhave, avisayasminti ettha tanti nipātamattaṃ.
In yathā taṃ, bhikkhave, avisayasminti, the word taṃ is merely a particle.
Yathā taṃ, bhikkhave, avisayasminti (như điều đó, này các Tỳ-khưu, trong phạm vi không thuộc về mình) – ở đây, taṃ chỉ là một giới từ.
Yathāti kāraṇavacanaṃ, yasmā avisaye puṭṭhoti attho.
Yathāti is a causal expression; the meaning is "because he was questioned on what is beyond the scope."
Yathāti (như) là một từ chỉ nguyên nhân, nghĩa là bởi vì được hỏi về điều không thuộc phạm vi của mình.
Avisayasmiñhi sattānaṃ vighātova hoti, kūṭāgāramattaṃ silaṃ sīsena ukkhipitvā gambhīre udake taraṇaṃ avisayo, tathā candimasūriyānaṃ ākaḍḍhitvā pātanaṃ, tasmiṃ avisaye vāyamanto vighātameva āpajjati, evaṃ imasmimpi avisaye vighātameva āpajjeyyāti adhippāyo.
For beings, vexation arises when they strive in what is beyond their scope, such as lifting a house-like rock with their head or swimming in deep water. Similarly, attempting to pull down the sun and moon is beyond one's scope; striving in such an area leads to vexation. This is the intention: by striving in this incomprehensible area, one would fall into vexation.
Quả thật, đối với chúng sinh, trong phạm vi không thuộc về mình, chỉ có sự hủy hoại. Việc nhấc một tảng đá lớn như đỉnh nhà bằng đầu và bơi qua vùng nước sâu là điều không thuộc phạm vi của mình; cũng như việc kéo mặt trăng và mặt trời xuống. Người nào cố gắng trong điều không thuộc phạm vi của mình sẽ rơi vào sự hủy hoại. Tương tự như vậy, trong điều không thuộc phạm vi này, người đó cũng sẽ rơi vào sự hủy hoại – đó là ý nghĩa.
24. Dutiye sabbappahānāyāti sabbassa pahānāya.
In the second, sabbappahānāyāti means for the abandoning of all.
24. Trong kinh thứ hai, sabbappahānāyāti (để từ bỏ tất cả) nghĩa là để từ bỏ tất cả.
Cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā.
Cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitanti refers to the feeling that arises dependent on eye-contact, having eye-contact as the root condition, namely, the feelings associated with sampaṭicchana, santīraṇa, voṭṭhabbana, and javana.
Cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitanti (cảm thọ khởi lên do duyên xúc chạm nhãn căn) là các cảm thọ sampaṭicchana (tiếp nhận), santīraṇa (điều tra), voṭṭhabbana (quyết định), javana (tốc hành) khởi lên lấy xúc chạm nhãn căn làm nguyên nhân chính.
Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vattabbameva natthi.
Regarding the feeling concomitant with eye-consciousness, there is nothing to be said.
Còn về cảm thọ tương ưng với nhãn thức thì không cần phải nói.
Sotadvārādivedanāpaccayādīsupi eseva nayo.
The same method should be understood regarding feelings dependent on ear-door, etc.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho các duyên cảm thọ của nhĩ môn, v.v.
Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ.
Here, mano refers to bhavaṅgacitta (life-continuum consciousness).
Ở đây, manoti (ý) là tâm bhavaṅga (hộ kiếp).
Dhammāti ārammaṇaṃ.
Dhammā refers to the object (ārammaṇa).
Dhammāti (các pháp) là đối tượng.
Manoviññāṇanti sahāvajjanakajavanaṃ.
Manoviññāṇanti refers to javana (impulsive consciousness) together with āvajjana (adverting consciousness).
Manoviññāṇanti (ý thức) là javana (tốc hành) cùng với āvajjana (hướng tâm).
Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto samphasso.
Manosamphassoti refers to contact (samphassa) arising concomitantly with bhavaṅga.
Manosamphassoti (ý xúc) là xúc chạm đồng sinh với bhavaṅga (hộ kiếp).
Vedayitanti sahāvajjanavedanāya javanavedanā.
Vedayitanti refers to the javana feeling together with the āvajjana feeling.
Vedayitanti (cảm thọ) là cảm thọ javana (tốc hành) cùng với cảm thọ āvajjana (hướng tâm).
Bhavaṅgasampayuttāya pana vattabbameva natthi.
However, there is nothing to be said about the feeling concomitant with bhavaṅga.
Còn về cảm thọ tương ưng với bhavaṅga (hộ kiếp) thì không cần phải nói.
Āvajjanaṃ bhavaṅgato amocetvā manoti sahāvajjanena bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ.
Not separating āvajjana from bhavaṅga, mano should be understood as bhavaṅga together with āvajjana.
Không tách rời āvajjana (hướng tâm) khỏi bhavaṅga (hộ kiếp), manoti (ý) nên được hiểu là bhavaṅga (hộ kiếp) cùng với āvajjana (hướng tâm).
Dhammāti ārammaṇaṃ.
Dhammā means the object.
Dhammāti (các pháp) là đối tượng.
Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ.
Manoviññāṇanti means javana consciousness.
Manoviññāṇanti (ý thức) là thức javana (tốc hành).
Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto samphasso.
Manosamphassoti means contact concomitant with bhavaṅga.
Manosamphassoti (ý xúc) là xúc chạm đồng sinh với bhavaṅga (hộ kiếp).
Vedayitanti javanasahajātā vedanā.
Vedayitanti means feeling concomitant with javana.
Vedayitanti (cảm thọ) là cảm thọ đồng sinh với javana (tốc hành).
Sahāvajjanena bhavaṅgasahajātāpi vaṭṭatiyeva.
Feeling concomitant with bhavaṅga together with āvajjana is also suitable.
Cảm thọ đồng sinh với bhavaṅga (hộ kiếp) cùng với āvajjana (hướng tâm) cũng được chấp nhận.
Yā panettha desanā anusiṭṭhiāṇā, ayaṃ paṇṇatti nāmāti.
The teaching here, which is the Buddha's instruction and command, is called paṇṇatti (designation).
Giáo pháp, lời dạy và mệnh lệnh ở đây được gọi là paṇṇatti (chế định).
26. Catutthe anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahanti anabhijānanto aparijānanto avirājento appajahanto.
In the fourth, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahanti means not thoroughly knowing, not fully comprehending, not dispassionately letting go, not abandoning.
26. Trong kinh thứ tư, anabhijānaṃ aparijānaṃ avirājayaṃ appajahanti (không thắng tri, không liễu tri, không ly tham, không từ bỏ) nghĩa là người không thắng tri, không liễu tri, không ly tham, không từ bỏ.
Ettha ca avirājentoti avigacchāpento.
Here, avirājentoti means not causing to fade away (not letting go of attachment).
Ở đây, avirājentoti (không ly tham) nghĩa là không làm cho biến mất.
Iti imasmiṃ sutte tissopi pariññā kathitā honti.
Thus, in this Sutta, all three types of full comprehension (pariññā) are taught.
Như vậy, trong kinh này, cả ba loại pariññā (liễu tri) đều được nói đến.
‘‘Abhijāna’’nti hi vacanena ñātapariññā kathitā, ‘‘parijāna’’nti vacanena tīraṇapariññā, ‘‘virājayaṃ pajaha’’nti dvīhi pahānapariññāti.
For by the word "knowing thoroughly" (abhijāna), ñātapariññā (comprehension by knowing) is taught; by the word "fully comprehending" (parijāna), tīraṇapariññā (comprehension by investigating) is taught; and by the two words "dispassionately letting go and abandoning" (virājayaṃ pajaha), pahānapariññā (comprehension by abandoning) is taught.
Vì lời nói “abhijānaṃ” (thắng tri) nói về ñātapariññā (tri liễu tri), lời nói “parijānaṃ” (liễu tri) nói về tīraṇapariññā (thẩm sát liễu tri), và hai từ “virājayaṃ pajaha” (ly tham và từ bỏ) nói về pahānapariññā (đoạn trừ liễu tri).
27. Pañcame cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammāti heṭṭhā gahitarūpameva gahetvā dasseti.
In the fifth, cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammāti, taking the same forms mentioned earlier, it is shown again.
27. Trong kinh thứ năm, cakkhuviññāṇaviññātabbā dhammāti (các pháp có thể được nhãn thức biết) được trình bày bằng cách lấy lại chính sắc đã được đề cập ở phần trước.
Heṭṭhā vā āpāthagataṃ gahitaṃ, idha anāpāthagataṃ.
Alternatively, what was taken earlier was within the range (of perception), but here it refers to what is not within the range.
Hoặc ở phần trước, sắc đã hiện hữu được đề cập, còn ở đây là sắc chưa hiện hữu.
Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – heṭṭhā āpāthagatampi anāpāthagatampi gahitameva, idha pana cakkhuviññāṇasampayuttā tayo khandhā.
The conclusive statement here is: earlier, both what was within the range and what was not within the range were taken. But here, cakkhuviññāṇasampayuttā (concomitant with eye-consciousness) refers to the three aggregates (feeling, perception, volitional formations).
Đây là kết luận ở đây – ở phần trước, sắc đã hiện hữu và chưa hiện hữu đều được đề cập; còn ở đây, cakkhuviññāṇasampayuttā (ba uẩn tương ưng với nhãn thức).
Te hi cakkhuviññāṇena saha viññātabbattā ‘‘cakkhuviññāṇaviññātabbā’’ti vuttā.
For these are called "perceptible by eye-consciousness" (cakkhuviññāṇaviññātabbā) because they are known together with eye-consciousness.
Vì chúng được biết cùng với nhãn thức, nên chúng được gọi là “cakkhuviññāṇaviññātabbā” (có thể được nhãn thức biết).
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining sections.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho các phần khác.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – ito kira dvānavutikappe mahindo nāma rājā ahosi.
In this connection, there is a traditional story: ninety-two aeons ago, there was a king named Mahinda.
Câu chuyện theo thứ tự ở đây như sau – được biết, chín mươi hai kiếp trước, có một vị vua tên là Mahinda.
Tassa jeṭṭhaputto phusso nāma.
His eldest son was named Phussa.
Con trai cả của ông tên là Phussa.
So pūritapāramī pacchimabhavikasatto, paripākagate ñāṇe bodhimaṇḍaṃ āruyha sabbaññutaṃ paṭivijjhi.
That Phussa, a being in his final existence who had perfected his pāramīs, ascended the Bodhimaṇḍa when his knowledge matured and attained omniscience.
Vị ấy là một chúng sinh có ba-la-mật đã viên mãn, là kiếp cuối cùng. Khi trí tuệ đã chín muồi, vị ấy lên bồ-đề đạo tràng và chứng đắc Toàn Giác.
Rañño kaniṭṭhaputto tassa aggasāvako ahosi, purohitaputto dutiyasāvako.
The king's younger son became his chief disciple, and the Brahmin priest's son became the second disciple.
Con trai út của vua là Trưởng Thượng Đệ Tử của vị ấy, và con trai của vị quan tư tế là Đệ Tử thứ hai.
Rājā cintesi – ‘‘mayhaṃ jeṭṭhaputto nikkhamitvā buddho jāto, kaniṭṭhaputto aggasāvako, purohitaputto dutiyasāvako’’ti.
The king thought, "My eldest son went forth and became a Buddha; my younger son became the chief disciple; and the Brahmin priest's son became the second disciple."
Vua suy nghĩ: “Con trai cả của ta đã xuất gia và thành Phật, con trai út của ta là Trưởng Thượng Đệ Tử, và con trai của vị quan tư tế là Đệ Tử thứ hai.”
So ‘‘amhākaṃyeva buddho, amhākaṃ dhammo, amhākaṃ saṅgho’’ti vihāraṃ kāretvā vihāradvārakoṭṭhakato yāva attano gharadvārā ubhato veḷubhittikuṭikāhi parikkhipitvā matthake suvaṇṇatārakakhacitasamosaritagandhadāmamālādāmavitānaṃ bandhāpetvā heṭṭhā rajatavaṇṇaṃ vālukaṃ santharitvā pupphāni vikirāpetvā tena maggena bhagavato āgamanaṃ kāresi.
So, thinking, "This Buddha is ours, this Dhamma is ours, this Saṅgha is ours," he had a monastery built. From the monastery gatehouse all the way to his own palace gate, he had it enclosed on both sides with bamboo-walled pavilions, had a canopy adorned with golden stars and hanging fragrant garlands and flower garlands erected above, had silver-colored sand spread below, and flowers scattered. In this way, he arranged for the Blessed One to come by that path.
Vị ấy nghĩ: “Đức Phật là của chúng ta, Pháp là của chúng ta, Tăng là của chúng ta,” rồi xây dựng một Tịnh xá. Từ cổng Tịnh xá đến cổng nhà mình, vị ấy cho dựng hai hàng rào tre ở hai bên, trên đỉnh cho treo một tấm màn trần kết bằng dây hoa thơm và dây hoa vàng đính sao vàng, dưới đất cho rải cát màu bạc và rắc hoa, rồi sắp xếp để Đức Phật đi trên con đường đó.
Satthā vihārasmiṃyeva ṭhito cīvaraṃ pārupitvā antosāṇiyāva saddhiṃ bhikkhusaṅghena rājagehaṃ āgacchati, katabhattakicco antosāṇiyāva gacchati.
The Teacher, standing within the monastery, donned his robe and came to the king’s house, along with the Saṅgha of bhikkhus, only within the screen. Having completed his meal, he returned only within the screen.
Đức Thế Tôn đứng ngay tại Tịnh xá, đắp y, cùng với Tăng đoàn đi vào cung vua chỉ qua màn che, và sau khi dùng bữa xong, Ngài trở về Tịnh xá cũng chỉ qua màn che.
Koci kaṭacchubhikkhāmattampi dātuṃ na labhati.
No one was able to offer even a spoonful of alms-food.
Không ai có thể cúng dường dù chỉ một muỗng cơm.
Tato nāgarā ujjhāyiṃsu, ‘‘buddho loke uppanno, na ca mayaṃ puññāni kātuṃ labhāma.
Thereupon, the citizens complained, "A Buddha has appeared in the world, yet we are not able to perform good deeds.
Do đó, dân chúng phàn nàn: “Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian, nhưng chúng ta không được làm phước.
Yathā hi candimasūriyā sabbesaṃ ālokaṃ karonti, evaṃ buddhā nāma sabbesaṃ hitatthāya uppajjanti, ayaṃ pana rājā sabbesaṃ puññacetanaṃ attanoyeva anto pavesetī’’ti.
Indeed, just as the sun and moon bring light to all, Buddhas arise for the welfare of all. But this king draws all the meritorious intentions of everyone only to himself!"
Giống như mặt trăng và mặt trời chiếu sáng cho tất cả mọi người, chư Phật xuất hiện vì lợi ích của tất cả mọi người. Nhưng vị vua này lại giữ tất cả thiện nghiệp của mọi người cho riêng mình.”
Tassa ca rañño aññe tayo puttā atthi.
That king also had three other sons.
Vị vua đó còn có ba người con khác.
Nāgarā tehi saddhiṃ ekato hutvā sammantayiṃsu, ‘‘rājakulehi saddhiṃ aṭṭo nāma natthi, ekaṃ upāyaṃ karomā’’ti.
The citizens, having come together with them, consulted, saying, “There is no such thing as a legal contest with the royal family; let us devise a plan.”
Các cư dân thành phố đã cùng với họ bàn bạc, "Không có chuyện tranh chấp với hoàng gia, chúng ta hãy dùng một kế sách."
Te paccante core uṭṭhāpetvā, ‘‘katipayā gāmā pahaṭā’’ti sāsanaṃ āharāpetvā rañño ārocayiṃsu.
They stirred up thieves in the border region, had a message brought, saying, “A few villages have been plundered,” and informed the king.
Họ đã xúi giục bọn cướp ở vùng biên giới, rồi mang tin tức "một vài làng đã bị cướp phá" đến báo cho nhà vua.
Rājā putte pakkosāpetvā‘‘tātā, ahaṃ mahallako, gacchatha core vūpasamethā’’ti pesesi.
The king had his sons summoned and sent them, saying, “My sons, I am old. Go and pacify the thieves.”
Nhà vua cho gọi các con trai đến và sai đi, "Các con ơi, cha đã già rồi, các con hãy đi dẹp bọn cướp đi!"
Payuttacorā ito cito ca avippakiritvā tesaṃ santikameva āgacchiṃsu.
The employed thieves, without scattering here and there, came directly to them.
Những tên cướp được sắp đặt trước đã không phân tán đây đó mà chỉ đến thẳng chỗ của họ.
Te anāvāse gāme vāsetvā ‘‘vūpasamitā corā’’ti āgantvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhaṃsu.
They settled the villages that were in disarray and, having returned, they paid homage to the king and stood there, saying, “The thieves have been pacified.”
Họ đã an định các làng bị bỏ hoang và trở về, đảnh lễ nhà vua rồi đứng đó, báo rằng "bọn cướp đã bị dẹp yên."
Rājā tuṭṭho ‘‘tātā, varaṃ vo demī’’ti āha.
The pleased king said, “My sons, I grant you a boon.”
Nhà vua hoan hỷ nói: "Các con ơi, ta ban cho các con một điều ước."
Te adhivāsetvā gantvā nāgarehi saddhiṃ mantayiṃsu, ‘‘raññā amhākaṃ varo dinno.
They accepted it and, after leaving, consulted with the citizens, “A boon has been given to us by the king.”
Họ chấp thuận rồi đi đến bàn bạc với các cư dân thành phố: "Nhà vua đã ban cho chúng tôi một điều ước.
Kiṃ gaṇhāmā’’ti?
“What should we take?”
Chúng tôi nên nhận gì đây?"
Ayyaputtā, tumhākaṃ hatthiassādayo na dullabhā, buddharatanaṃ pana dullabhaṃ, na sabbakālaṃ uppajjati, tumhākaṃ jeṭṭhabhātikassa phussabuddhassa paṭijagganavaraṃ gaṇhathāti.
“Noble sons, things like elephants and horses are not difficult for you to obtain, but the jewel of a Buddha is difficult to obtain; he does not arise at all times. You should take the boon of attending to your eldest brother, Phussa the Buddha.”
"Thưa các hoàng tử, voi ngựa và các thứ khác không khó tìm đối với các hoàng tử, nhưng Phật bảo thì khó tìm, không phải lúc nào cũng xuất hiện. Các hoàng tử hãy nhận điều ước được chăm sóc Phussa Buddha, anh cả của các hoàng tử."
Te ‘‘evaṃ karissāmā’’ti nāgarānaṃ paṭissuṇitvā katamassukammā sunhātā suvilittā rañño santikaṃ gantvā, ‘‘deva, no varaṃ dethā’’ti yāciṃsu.
Having promised the citizens, “We will do so,” they had their beards trimmed, bathed well, and were well-anointed. They then went to the king’s presence and requested, “Your Majesty, grant us our boon.”
Họ nói "Chúng tôi sẽ làm như vậy" với các cư dân thành phố, rồi cạo râu tóc, tắm gội sạch sẽ, thoa dầu thơm, đến trước nhà vua và cầu xin: "Tâu Đại vương, xin ban cho chúng tôi điều ước."
Kiṃ gaṇhissatha tātāti?
“What will you take, my sons?”
"Các con ơi, các con sẽ nhận gì?"
Deva, amhākaṃ hatthiassādīhi attho natthi, jeṭṭhabhātikassa no phussabuddhassa paṭijagganavaraṃ dethāti.
“Your Majesty, we have no need for elephants, horses, and the like. Grant us the boon of attending to our eldest brother, Phussa the Buddha.”
"Tâu Đại vương, chúng tôi không cần voi ngựa và các thứ khác, xin ban cho chúng tôi điều ước được chăm sóc Phussa Buddha, anh cả của chúng tôi."
‘‘Ayaṃ varo na sakkā mayā jīvamānena dātu’’nti dve kaṇṇe pidahi.
Covering both his ears, he said, “This boon cannot be given by me while I am alive.”
"Điều ước này ta không thể ban cho khi còn sống," nhà vua nói và bịt hai tai lại.
‘‘Deva, na tumhe amhehi balakkārena varaṃ dāpitā, tumhehi attano ruciyā tuṭṭhehi dinno.
“Your Majesty, you were not made to grant the boon by us through force. It was given by you out of your own pleasure and delight.”
"Tâu Đại vương, chúng tôi không ép buộc Đại vương ban điều ước, Đại vương đã tự nguyện ban cho vì sự hoan hỷ của mình.
Kiṃ, deva, rājakulassa dve kathā vaṭṭantī’’ti?
“What, Your Majesty, is it proper for the royal family to have two words?”
Tâu Đại vương, lẽ nào hoàng gia lại có hai lời nói?"
Saccavāditāya bhaṇiṃsu.
They spoke in accordance with their truthfulness.
Họ đã nói như vậy vì sự thật thà.
Rājā vinivattituṃ alabhanto – ‘‘tātā, satta saṃvacchare satta māse satta ca divase upaṭṭhahitvā tumhākaṃ dassāmī’’ti āha.
Unable to retract, the king said, “My sons, after attending to him for seven years, seven months, and seven days, I will give him to you.”
Nhà vua không thể từ chối, nói: "Các con ơi, ta sẽ ban cho các con sau khi đã phụng sự trong bảy năm, bảy tháng và bảy ngày."
‘‘Sundaraṃ, deva, pāṭibhogaṃ dethā’’ti.
“It is well, Your Majesty. Please provide a guarantor.”
"Tâu Đại vương, thật tốt lành, xin Đại vương ban cho chúng tôi một sự bảo đảm."
‘‘Kissa pāṭibhogaṃ tātā’’ti?
“A guarantor for what, my sons?”
"Các con ơi, sự bảo đảm nào?"
‘‘Ettakaṃ kālaṃ amaraṇapāṭibhogaṃ devā’’ti.
“A guarantor against death for that long, Your Majesty.”
"Tâu Đại vương, xin ban cho chúng tôi sự bảo đảm không chết trong khoảng thời gian đó."
‘‘Tātā, ayuttaṃ pāṭibhogaṃ dāpetha, na sakkā evaṃ pāṭibhogaṃ dātuṃ, tiṇagge ussāvabindusadisaṃ sattānaṃ jīvita’’nti.
“My sons, you make me provide an improper guarantor. It is not possible to provide such a guarantor. The life of beings is like a drop of dew on a blade of grass.”
"Các con ơi, các con đòi một sự bảo đảm không hợp lý. Không thể ban sự bảo đảm như vậy, vì mạng sống của chúng sinh giống như giọt sương trên ngọn cỏ."
‘‘No ce, deva, pāṭibhogaṃ detha, mayaṃ antarā matā kiṃ kusalaṃ karissāmā’’ti?
“If you do not provide a guarantor, Your Majesty, and we die in the meantime, what merit will we be able to make?”
"Tâu Đại vương, nếu Đại vương không ban sự bảo đảm, chúng tôi lỡ chết giữa chừng thì sẽ làm được công đức gì?"
‘‘Tena hi, tātā, cha saṃvaccharāni dethā’’ti.
“In that case, my sons, give me six years.”
"Vậy thì, các con ơi, hãy cho ta sáu năm."
‘‘Na sakkā, devā’’ti.
“It is not possible, Your Majesty.”
"Tâu Đại vương, không thể được."
‘‘Tena hi pañca, cattāri, tīṇi, dve, ekaṃ saṃvaccharaṃ detha’’.
“Then give me five, four, three, two, one year.”
"Vậy thì năm, bốn, ba, hai, một năm."
‘‘Satta, cha māse detha…pe… māsaḍḍhamattaṃ dethā’’ti.
“Give me seven, six months… and so on… give me just half a month.”
"Bảy, sáu tháng... cho đến... nửa tháng."
‘‘Na sakkā, devā’’ti.
“It is not possible, Your Majesty.”
"Tâu Đại vương, không thể được."
‘‘Tena hi sattadivasamattaṃ dethā’’ti.
“Then give me just seven days.”
"Vậy thì bảy ngày thôi."
‘‘Sādhu, devāti satta divase sampaṭicchiṃsu’’.
“Very well, Your Majesty.” Thus, they agreed to seven days.
"Tâu Đại vương, tốt lắm," họ chấp nhận bảy ngày.
Rājā satta saṃvacchare satta māse satta divase kattabbasakkāraṃ sattasuyeva divasesu akāsi.
The king performed within just seven days the reverence that was to be done in seven years, seven months, and seven days.
Nhà vua đã thực hiện tất cả các nghi lễ đáng lẽ phải làm trong bảy năm, bảy tháng, bảy ngày chỉ trong bảy ngày đó.
Tato puttānaṃ vasanaṭṭhānaṃ satthāraṃ pesetuṃ aṭṭhausabhavitthataṃ maggaṃ alaṅkārāpesi, majjhaṭṭhāne catuusabhappamāṇaṃ padesaṃ hatthīhi maddāpetvā kasiṇamaṇḍalasadisaṃ katvā vālukāya santharāpetvā pupphābhikiṇṇamakāsi, tattha tattha kadaliyo ca puṇṇaghaṭe ca ṭhapāpetvā dhajapaṭākā ukkhipāpesi.
Then, to send the Teacher to the residence of his sons, he had a road eight usabhas wide decorated. In the center, he had an area measuring four usabhas trampled by elephants, making it like a kasiṇa disc. He had it strewn with sand and scattered with flowers. Here and there, he had plantain trees and full water pots placed, and had flags and banners raised.
Sau đó, để đưa Bậc Đạo Sư đến nơi ở của các con trai, nhà vua đã trang hoàng con đường rộng tám usabha. Ở giữa, nhà vua cho voi giẫm nát một khu vực rộng bốn usabha, làm cho nó phẳng như một vòng tròn kasiṇa, trải cát lên và rải hoa. Ở khắp nơi, nhà vua cho đặt cây chuối và bình nước đầy, dựng cờ phướn.
Usabhe usabhe pokkharaṇiṃ khaṇāpesi, aparabhāge dvīsu passesu gandhamālāpupphāpaṇe pasārāpesi.
At every usabha, he had a pond dug. On the far side, along both edges, he had stalls for perfumes, garlands, and flowers set up.
Cứ mỗi usabha, nhà vua cho đào một cái ao. Ở phía sau, hai bên đường, nhà vua cho mở các cửa hàng bán hương, vòng hoa và hoa.
Majjhaṭṭhāne catuusabhavitthārassa alaṅkatamaggassa ubhosu passesu dve dve usabhavitthāre magge khāṇukaṇṭake harāpetvā daṇḍadīpikāyo kārāpesi.
On both sides of the decorated road, which was four usabhas wide in the middle, he had stumps and thorns cleared from the paths that were two usabhas wide each and had rows of lamp-posts set up.
Ở giữa, hai bên con đường đã được trang hoàng rộng bốn usabha, nhà vua cho dọn sạch các cọc gỗ và gai góc trên hai con đường phụ rộng hai usabha mỗi bên, và cho dựng các hàng đèn lồng.
Rājaputtāpi attano āṇāpavattiṭṭhāne soḷasausabhamaggaṃ tatheva alaṅkārāpesuṃ.
The princes, too, had a road sixteen usabhas wide decorated in the same way within the area of their jurisdiction.
Các hoàng tử cũng đã trang hoàng con đường rộng mười sáu usabha trong khu vực quyền lực của mình theo cách tương tự.
Rājā attano āṇāpavattiṭṭhānassa kedārasīmaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā paridevamāno, ‘‘tātā, mayhaṃ dakkhiṇakkhiṃ uppāṭetvā gaṇhantā viya gacchatha, evaṃ gaṇhitvā gatā pana buddhānaṃ anucchavikaṃ kareyyātha.
The king went to the boundary of his jurisdiction, and, paying homage to the Teacher, he lamented, “My sons, you go as if you were plucking out and taking my right eye. But having taken him thus, may you do what is befitting for Buddhas.”
Nhà vua đi đến ranh giới ruộng đồng trong khu vực quyền lực của mình, đảnh lễ Bậc Đạo Sư, và than khóc: "Các con ơi, các con đi như thể đang móc mắt phải của ta vậy. Khi đã đi và nhận lấy như vậy, các con hãy hành xử xứng đáng với các vị Phật.
Mā surāsoṇḍā viya pamattā vicaritthā’’ti āha.
“Do not wander heedlessly like drunkards,” he said.
Đừng như những kẻ say rượu mà lơ là đi lại."
Te ‘‘jānissāma mayaṃ, devā’’ti satthāraṃ gahetvā gatā, vihāraṃ kāretvā satthu niyyātetvā tattha satthāraṃ paṭijaggantā kālena therāsane, kālena majjhimāsane, kālena saṅghanavakāsane tiṭṭhanti.
“We shall know what to do, Your Majesty.” Taking the Teacher, they departed. They had a monastery built, dedicated it to the Teacher, and there, while attending to the Teacher, they would at times stand in the elder’s seat, at times in the middle seat, and at times in the junior monk’s seat.
Họ nói: "Tâu Đại vương, chúng tôi sẽ biết," rồi thỉnh Bậc Đạo Sư đi. Họ xây một tu viện và dâng lên Bậc Đạo Sư. Ở đó, họ chăm sóc Bậc Đạo Sư, lúc thì đứng ở chỗ của các Trưởng lão, lúc thì ở chỗ của các vị Trung niên, lúc thì ở chỗ của các vị Tỳ-kheo mới.
Dānaṃ upaparikkhamānānaṃ tiṇṇampi janānaṃ ekasadisameva ahosi.
As they supervised the giving of alms, the alms of all three of them were identical.
Sự cúng dường của cả ba anh em đều như nhau.
Te upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya cintayiṃsu – ‘‘kathaṃ nu kho satthu ajjhāsayaṃ gaṇheyyāmā’’ti?
When the rains retreat approached, they thought, “How might we grasp the Teacher’s disposition?”
Khi mùa an cư sắp đến, họ suy nghĩ: "Làm thế nào chúng ta có thể nắm bắt được ý nguyện của Bậc Đạo Sư đây?"
Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma dhammagaruno, na āmisagaruno, sīle patiṭṭhamānā mayaṃ satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkhissāmā’’ti dānasaṃvidhāyake manusse pakkosāpetvā, ‘‘tātā, imināva nīhārena yāgubhattakhādanīyādīni sampādentā dānaṃ pavattethā’’ti vatvā dānasaṃvidahanapalibodhaṃ chindiṃsu.
Then this occurred to them: “Buddhas are those who hold the Dhamma in high esteem, not material things. By establishing ourselves in moral virtue, we will be able to grasp the Teacher’s disposition.” Having summoned the people who organized the alms-giving, they said, “My dears, continue the alms-giving by preparing gruel, rice, eatables, and so on in this very manner,” and thus they cut off the impediment of organizing the alms-giving.
Rồi ý nghĩ này đến với họ: "Chư Phật là những bậc trọng Pháp, không trọng vật chất. Nếu chúng ta an trụ trong giới luật, chúng ta sẽ có thể nắm bắt được ý nguyện của Bậc Đạo Sư." Sau khi cho gọi những người quản lý việc cúng dường đến, họ nói: "Các con ơi, hãy tiếp tục cúng dường cháo, cơm, thức ăn và các thứ khác theo cách này," rồi chấm dứt sự bận tâm về việc sắp xếp cúng dường.
Atha nesaṃ jeṭṭhabhātā pañcasate purise ādāya dasasu sīlesu patiṭṭhāya dve kāsāyāni acchādetvā kappiyaṃ udakaṃ paribhuñjamāno vāsaṃ kappesi.
Then, their eldest brother took five hundred men, established himself in the ten precepts, put on two saffron robes, and resided there, consuming permissible water.
Sau đó, người anh cả của họ, cùng với năm trăm người, đã an trụ trong mười giới, mặc hai y kāṣāya, và sống bằng cách dùng nước hợp lệ.
Majjhimo tīhi, kaniṭṭho dvīhi purisasatehi saddhiṃ tatheva paṭipajji.
The middle brother, with three hundred men, and the youngest, with two hundred men, practiced in the same way.
Người anh giữa cùng với ba trăm người, và người em út cùng với hai trăm người, cũng thực hành như vậy.
Te yāvajīvaṃ satthāraṃ upaṭṭhahiṃsu.
They attended to the Teacher for the rest of their lives.
Họ đã phụng sự Bậc Đạo Sư suốt đời.
Satthā tesaṃyeva santike parinibbāyi.
The Teacher attained parinibbāna in their presence.
Bậc Đạo Sư đã nhập Niết-bàn ngay tại chỗ của họ.
Tepi kālaṃ katvā tato paṭṭhāya dvānavutikappe manussalokato devalokaṃ, devalokato ca manussalokaṃ saṃsarantā amhākaṃ satthukāle devalokā cavitvā manussaloke nibbattiṃsu.
They too passed away, and from that time onwards for ninety-two kappas, they wandered from the human world to the deva world, and from the deva world to the human world, and were reborn in the human world during the time of our Teacher, having passed away from the deva world.
Sau khi qua đời, từ đó trở đi, trong chín mươi hai kiếp, họ luân hồi từ cõi người lên cõi trời, rồi từ cõi trời xuống cõi người. Đến thời Bậc Đạo Sư của chúng ta, họ đã chuyển sinh từ cõi trời và tái sinh vào cõi người.
Tesaṃ dānagge byāvaṭo mahāamacco aṅgamagadhānaṃ rājā bimbisāro hutvā nibbatti.
The great minister who was busy at their alms-giving was reborn as King Bimbisāra of Aṅga and Magadha.
Vị đại thần bận rộn trong việc cúng dường của họ đã tái sinh thành vua Bimbisāra của xứ Aṅga và Magadha.
Te tasseva rañño raṭṭhe brāhmaṇamahāsālakule nibbattiṃsu.
They were reborn in the family of a wealthy brahmin in that very king’s country.
Họ đã tái sinh vào gia đình Bà-la-môn đại phú trong vương quốc của chính vị vua đó.
Jeṭṭhabhātā jeṭṭhova jāto, majjhimakaniṭṭhā majjhimakaniṭṭhāyeva.
The eldest brother was born as the eldest, and the middle and youngest brothers were born as the middle and youngest, respectively.
Người anh cả vẫn là anh cả, người anh giữa và người em út vẫn là anh giữa và em út.
Yepi tesaṃ parivāramanussā, te parivāramanussāva jātā.
Those who were their attendants were also born as their attendants.
Những người tùy tùng của họ cũng tái sinh thành những người tùy tùng.
Te vuddhimanvāya tayopi janā taṃ purisasahassaṃ ādāya nikkhamitvā tāpasā hutvā uruvelāyaṃ nadītīreyeva vasiṃsu.
Having grown up, all three men took those one thousand men, went forth, became ascetics, and lived on the bank of the river in Uruvelā.
Sau khi trưởng thành, cả ba người đó, cùng với ngàn người tùy tùng, đã từ bỏ cuộc sống thế tục, trở thành các ẩn sĩ và sống bên bờ sông ở Uruvelā.
Aṅgamagadhavāsino māse māse tesaṃ mahāsakkāraṃ abhiharanti.
The inhabitants of Aṅga and Magadha would bring them great offerings month after month.
Cư dân Aṅga và Magadha đã cúng dường trọng thể cho họ hàng tháng.
Atha amhākaṃ bodhisatto katābhinikkhamano anupubbena sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakko yasādayo kulaputte vinetvā saṭṭhi arahante dhammadesanatthāya disāsu uyyojetvā sayaṃ pattacīvaramādāya – ‘‘te tayo jaṭilabhātike damessāmī’’ti uruvelaṃ gantvā anekehi pāṭihāriyasatehi tesaṃ diṭṭhiṃ bhinditvā te pabbājesi.
Then our Bodhisatta, having made the great renunciation, progressively attained omniscience, set the excellent wheel of Dhamma in motion, tamed noble sons such as Yasa, sent sixty arahants to the various regions for the purpose of teaching the Dhamma, and, taking his bowl and robes himself, he went to Uruvelā, thinking, “I will tame those three matted-hair ascetic brothers.” With many hundreds of miracles, he shattered their wrong view and gave them the going forth.
Sau đó, Bồ-tát của chúng ta, sau khi xuất gia, tuần tự đạt được Nhất thiết trí, chuyển bánh xe Pháp thù thắng, giáo hóa các thiện nam tử như Yasā và các vị khác, phái sáu mươi vị A-la-hán đi các phương để thuyết Pháp, rồi tự mình mang bát và y, đến Uruvelā với ý định "ta sẽ điều phục ba anh em đạo sĩ tóc bện đó." Ngài đã phá vỡ tà kiến của họ bằng hàng trăm phép thần thông và cho họ xuất gia.
So taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tehi parivārito nisīditvā, – ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento, ‘‘ime sāyaṃpātaṃ aggiṃ paricaranti.
Taking that thousand of samaṇas who wore bowls and robes created by psychic power, he went to Gayāsīsa. Seated and surrounded by them, he thought, “What Dhamma talk would be suitable for them?” He reflected, “These men tend the fire in the morning and evening.”
Ngài dẫn một ngàn vị Sa-môn mặc y bát thần thông đó đến Gayāsīsa, ngồi xuống giữa vòng vây của họ, và suy nghĩ: "Bài Pháp nào sẽ phù hợp với họ đây?" Ngài thấy rằng "những vị này thờ lửa sáng tối."
Imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā desessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi.
"I shall teach these twelve āyatanas as if they were blazing, fully aflame. Thus, these (monks) will be able to attain Arahantship." He made this resolve.
“Ta sẽ thuyết giảng mười hai xứ này như đang bốc cháy, đang rực lửa, như vậy họ sẽ có thể đạt được A-la-hán quả.” Ngài đã quyết định như vậy.
Atha nesaṃ tathā dhammaṃ desetuṃ imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.
Then, to teach them the Dhamma in that manner, he spoke this Discourse on Burning (Ādittapariyāya).
Sau đó, để thuyết giảng Pháp cho họ theo cách đó, Ngài đã nói bài kinh Ādittapariyāya này.
Tena vuttaṃ – ‘‘bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesī’’ti.
Therefore, it is said: "He addressed the bhikkhus" means he considered what Dhamma teaching would be suitable for them and addressed them with the intention, "I shall teach that (Dhamma)."
Do đó, đã nói rằng: “Ngài đã gọi các Tỳ-khưu để sau khi tìm ra bài Pháp thích hợp cho họ, Ngài sẽ thuyết giảng bài Pháp đó.”
Tattha ādittanti padittaṃ sampajjalitaṃ.
There, āditta means blazing, fully aflame.
Ở đây, ādittaṃ (bốc cháy) có nghĩa là padittaṃ (cháy sáng), sampajjalitaṃ (bùng cháy).
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is in the aforementioned manner.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ.
Thus, in this Sutta, the characteristic of suffering (dukkhalakkhaṇa) is expounded.
Như vậy, trong bài kinh này đã nói về tướng khổ (dukkhalakkhaṇa).
30. Aṭṭhame sabbamaññitasamugghātasāruppanti sabbesaṃ taṇhāmānadiṭṭhimaññitānaṃ samugghātāya anucchavikaṃ.
30. In the eighth, sabbamaññitasamugghātasāruppa means appropriate for the uprooting of all conceits, born of craving, pride, and views.
Trong bài kinh thứ tám, sabbamaññitasamugghātasāruppaṃ có nghĩa là thích hợp để diệt trừ tất cả các tà kiến, ngã mạn, và ái dục.
Idhāti imasmiṃ sāsane.
Idha means in this Dispensation.
Idha (ở đây) có nghĩa là trong giáo pháp này.
Cakkhuṃ na maññatīti cakkhuṃ ahanti vā mamanti vā paroti vā parassāti vā na maññati.
Cakkhuṃ na maññati means one does not conceive the eye as "I," or "mine," or "another," or "belonging to another."
Cakkhuṃ na maññati (không tưởng tri con mắt) có nghĩa là không tưởng tri con mắt là ‘ta’, hoặc ‘của ta’, hoặc ‘người khác’, hoặc ‘của người khác’.
Cakkhusmiṃ na maññatīti ahaṃ cakkhusmiṃ, mama kiñcanapalibodho cakkhusmiṃ paro cakkhusmiṃ, parassa kiñcanapalibodho cakkhusminti na maññati.
Cakkhusmiṃ na maññati means one does not conceive "I am in the eye," "my impediment is in the eye," "another is in the eye," or "another's impediment is in the eye."
Cakkhusmiṃ na maññati (không tưởng tri trong con mắt) có nghĩa là không tưởng tri ‘ta ở trong con mắt’, ‘sự ràng buộc của ta ở trong con mắt’, ‘người khác ở trong con mắt’, ‘sự ràng buộc của người khác ở trong con mắt’.
Cakkhuto na maññatīti ahaṃ cakkhuto niggato, mama kiñcanapalibodho cakkhuto niggato, paro cakkhuto niggato, parassa kiñcanapalibodho cakkhuto niggatoti evampi na maññati, taṇhāmānadiṭṭhimaññanānaṃ ekampi na uppādetīti attho.
Cakkhuto na maññati means one does not conceive "I have emerged from the eye," "my impediment has emerged from the eye," "another has emerged from the eye," or "another's impediment has emerged from the eye." That is to say, one does not give rise to even one of the conceits born of craving, pride, or views.
Cakkhuto na maññati (không tưởng tri từ con mắt) có nghĩa là không tưởng tri ‘ta xuất phát từ con mắt’, ‘sự ràng buộc của ta xuất phát từ con mắt’, ‘người khác xuất phát từ con mắt’, ‘sự ràng buộc của người khác xuất phát từ con mắt’ – nghĩa là không khởi lên bất kỳ tưởng tri nào về ái, mạn, tà kiến.
Cakkhuṃ meti na maññatīti mama cakkhūti na maññati, mamattabhūtaṃ taṇhāmaññanaṃ na uppādetīti attho.
Cakkhuṃ meti na maññati means one does not conceive "the eye is mine," that is, one does not give rise to the conceit of craving based on possession.
Cakkhuṃ meti na maññati (không tưởng tri ‘con mắt là của ta’) có nghĩa là không tưởng tri ‘con mắt là của ta’, tức là không khởi lên sự tưởng tri ái dục thuộc về ngã sở.
Sesaṃ uttānamevāti.
The rest is clear.
Phần còn lại là rõ ràng.
Imasmiṃ sutte catucattālīsāya ṭhānesu arahattaṃ pāpetvā vipassanā kathitā.
In this Sutta, vipassanā is expounded, leading to Arahantship in forty-four instances.
Trong bài kinh này, vipassanā đã được giảng dạy, đưa đến A-la-hán quả ở bốn mươi bốn trường hợp.
31. Navame samugghātasappāyāti samugghātassa upakārabhūtā.
31. In the ninth, samugghātasappāyā means conducive to uprooting.
Trong bài kinh thứ chín, samugghātasappāyā có nghĩa là những điều hữu ích cho sự diệt trừ hoàn toàn.
Tato taṃ hoti aññathāti tato taṃ aññenākārena hoti.
Tato taṃ hoti aññathā means that becomes otherwise.
Tato taṃ hoti aññathā (từ đó nó trở thành khác) có nghĩa là từ đó nó trở thành một cách khác.
Aññathābhāvī bhavasatto loko bhavamevābhinandatīti aññathābhāvaṃ vipariṇāmaṃ upagamanena aññathābhāvī hutvāpi bhavesu satto laggo lagito palibuddho ayaṃ loko bhavaṃyeva abhinandati.
Aññathābhāvī bhavasatto loko bhavamevābhinandati means "though changing, becoming otherwise, this world, bound and attached to existences, rejoices only in existence."
Aññathābhāvī bhavasatto loko bhavamevābhinandati (thế gian bị ràng buộc vào hữu, dù biến đổi, vẫn hoan hỷ với hữu) có nghĩa là thế gian này, dù đã biến đổi, đã trải qua sự thay đổi, vẫn bị ràng buộc vào các cõi hữu, vẫn hoan hỷ với hữu.
Yāvatā, bhikkhave, khandhadhātuāyatananti, bhikkhave, yattakaṃ idaṃ khandhā ca dhātuyo ca āyatanāni cāti khandhadhātuāyatanaṃ.
Yāvatā, bhikkhave, khandhadhātuāyatana means "bhikkhus, whatever there is of aggregates, elements, and sense bases."
Yāvatā, bhikkhave, khandhadhātuāyatanaṃ (này các Tỳ-khưu, bao nhiêu là uẩn, giới, xứ) có nghĩa là này các Tỳ-khưu, bao nhiêu là các uẩn, các giới, và các xứ, đó là uẩn-giới-xứ.
Tampi na maññatīti sabbampi na maññatīti heṭṭhā gahitameva saṃkaḍḍhitvā puna dasseti.
Tampi na maññati means "does not conceive even that entire (aggregate, element, or sense base)," reiterating what was already stated.
Tampi na maññati (cũng không tưởng tri điều đó) có nghĩa là cũng không tưởng tri tất cả mọi thứ, điều này được nhắc lại từ trước để chỉ rõ đối tượng của sự tưởng tri.
Imasmiṃ sutte aṭṭhacattālīsāya ṭhānesu arahattaṃ pāpetvā vipassanā kathitā.
In this Sutta, vipassanā is expounded, leading to Arahantship in forty-eight instances.
Trong bài kinh này, vipassanā đã được giảng dạy, đưa đến A-la-hán quả ở bốn mươi tám trường hợp.
33-42. Jātidhammavagge jātidhammanti jāyanadhammaṃ nibbattanasabhāvaṃ.
33-42. In the Jātidhammavagga, jātidhamma means having the nature of birth, the characteristic of coming into being.
Trong phẩm Jātidhammavagga (33-42), jātidhammaṃ có nghĩa là bản chất của sự sinh khởi, bản chất của sự xuất hiện.
Jarādhammanti jīraṇasabhāvaṃ.
Jarādhamma means having the characteristic of aging.
Jarādhammaṃ có nghĩa là bản chất của sự già yếu.
Byādhidhammanti byādhino uppattipaccayabhāvena byādhisabhāvaṃ.
Byādhidhamma means having the characteristic of sickness, due to being a condition for the arising of sickness.
Byādhidhammaṃ có nghĩa là bản chất của bệnh tật, do là nguyên nhân phát sinh bệnh tật.
Maraṇadhammanti maraṇasabhāvaṃ.
Maraṇadhamma means having the characteristic of death.
Maraṇadhammaṃ có nghĩa là bản chất của sự chết.
Sokadhammanti sokassa uppattipaccayabhāvena sokasabhāvaṃ.
Sokadhamma means having the characteristic of sorrow, due to being a condition for the arising of sorrow.
Sokadhammaṃ có nghĩa là bản chất của sự sầu khổ, do là nguyên nhân phát sinh sầu khổ.
Saṃkilesikadhammanti saṃkilesikasabhāvaṃ.
Saṃkilesikadhamma means having the characteristic of defilement.
Saṃkilesikadhammaṃ có nghĩa là bản chất của sự ô nhiễm.
Khayadhammanti khayagamanasabhāvaṃ.
Khayadhamma means having the characteristic of passing away, of perishing.
Khayadhammaṃ có nghĩa là bản chất của sự hoại diệt.
Vayadhammādīsupi eseva nayoti.
The same method applies to vayadhammā and so on.
Cũng theo cách này đối với vayadhammā (bản chất của sự tan rã) và các từ khác.
43-52. Aniccavagge abhiññeyyanti pade ñātapariññā āgatā, itarā pana dve gahitāyevāti veditabbā.
43-52. In the Aniccavagga, concerning the term abhiññeyya (to be directly known), ñātapariññā (knowledge-comprehension) is included, and it should be understood that the other two (comprehensions) are also implied.
Trong phẩm Aniccavagga (43-52), trong từ abhiññeyyaṃ (cần phải thắng tri) đã bao hàm tri kiến pariññā (trọn biết), còn hai loại kia cũng được hiểu là đã bao hàm.
Pariññeyyapahātabbapadesupi tīraṇapahānapariññāva āgatā, itarāpi pana dve gahitāyevāti veditabbā.
In the terms pariññeyyapahātabba (to be fully understood and abandoned) too, tīraṇapariññā (investigation-comprehension) and pahānapariññā (abandonment-comprehension) are included, and it should be understood that the other two are also implied.
Trong các từ pariññeyya (cần phải trọn biết) và pahātabba (cần phải đoạn trừ), chỉ có tīraṇapariññā (trọn biết bằng sự thẩm định) và pahānapariññā (trọn biết bằng sự đoạn trừ) được nói đến, nhưng hai loại kia cũng được hiểu là đã bao hàm.
Sacchikātabbanti paccakkhaṃ kātabbaṃ.
Sacchikātabba means to be realized directly.
Sacchikātabbaṃ có nghĩa là cần phải chứng ngộ trực tiếp.
Abhiññāpariññeyyanti idhāpi pahānapariññā avuttāpi gahitāyevāti veditabbā.
Abhiññāpariññeyya: here too, even though pahānapariññā is not stated, it should be understood that it is implied.
Abhiññāpariññeyyaṃ (cần phải thắng tri và trọn biết) ở đây, pahānapariññā (trọn biết bằng sự đoạn trừ) dù không được nói rõ, cũng được hiểu là đã bao hàm.
Upaddutanti anekaggaṭṭhena.
Upadduta means being in a state of not being one-pointed.
Upaddutaṃ có nghĩa là bị hoại diệt, theo nghĩa không đồng nhất.
Upassaṭṭhanti upahataṭṭhena.
Upassaṭṭha means being afflicted.
Upassaṭṭhaṃ có nghĩa là bị hủy hoại, theo nghĩa bị tổn hại.
Sesaṃ uttānamevāti.
The rest is clear.
Phần còn lại là rõ ràng.
53-62. Avijjāvagge avijjāti catūsu saccesu aññāṇaṃ.
53-62. In the Avijjāvagga, avijjā means ignorance concerning the four Noble Truths.
Trong phẩm Avijjāvagga (53-62), avijjā (vô minh) có nghĩa là sự không biết về bốn Thánh đế.
Vijjāti arahattamaggavijjā.
Vijjā means the knowledge (vijjā) connected with the path of Arahantship.
Vijjā (minh) có nghĩa là minh của đạo A-la-hán.
Aniccato jānato passatoti dukkhānattavasenāpi jānato passato pahīyatiyeva, idaṃ pana aniccavasena kathite bujjhanakapuggalassa ajjhāsayena vuttaṃ.
Aniccato jānato passato: even for one who knows and sees suffering (dukkha) and non-self (anattā), (ignorance) is abandoned; however, this is stated according to the disposition of the individual who comprehends when taught in terms of impermanence (anicca).
Aniccato jānato passato (biết và thấy là vô thường) có nghĩa là vô minh cũng được đoạn trừ khi biết và thấy theo khía cạnh khổ và vô ngã. Tuy nhiên, điều này được nói theo khuynh hướng của người có thể giác ngộ khi được giảng theo khía cạnh vô thường.
Eseva nayo sabbattha.
The same method applies everywhere.
Cũng theo cách này ở khắp mọi nơi.
Api cettha saṃyojanāti dasa saṃyojanāni.
Furthermore, here saṃyojanā refers to the ten fetters.
Ngoài ra, ở đây, saṃyojanā (kiết sử) là mười kiết sử.
Āsavāti cattāro āsavā.
Āsavā refers to the four cankers.
Āsavā (lậu hoặc) là bốn lậu hoặc.
Anusayāti satta anusayā.
Anusayā refers to the seven latent tendencies.
Anusayā (tùy miên) là bảy tùy miên.
Sabbupādānapariññāyāti sabbesaṃ catunnampi upādānānaṃ tīhi pariññāhi parijānanatthāya.
Sabbupādānapariññāyā means for the full comprehension of all four clingings by means of the three comprehensions (ñāta, tīraṇa, pahāna).
Sabbupādānapariññāyā (để trọn biết tất cả các thủ) có nghĩa là để trọn biết tất cả bốn thủ bằng ba loại trọn biết.
Pariyādānāyāti khepanatthāya.
Pariyādānāyā means for exhaustion.
Pariyādānāyā (để đoạn trừ) có nghĩa là để tiêu diệt.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại là rõ ràng ở khắp mọi nơi.
63. Migajālavaggassa paṭhame cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena passitabbā.
63. In the first of the Migajālavagga, cakkhuviññeyyā means "to be seen by eye-consciousness."
Trong bài kinh đầu tiên của phẩm Migajālavagga (63), cakkhuviññeyyā (có thể nhận biết bằng nhãn thức) có nghĩa là có thể nhìn thấy bằng nhãn thức.
Sotaviññeyyādīsupi eseva nayo.
The same method applies to sotaviññeyyā (to be heard by ear-consciousness) and so on.
Cũng theo cách này đối với sotaviññeyyā (có thể nhận biết bằng nhĩ thức) và các từ khác.
Iṭṭhāti pariyiṭṭhā vā hontu mā vā, iṭṭhārammaṇabhūtāti attho.
Iṭṭhā means "whether they are sought after or not, they are objects desired and agreeable"—that is the meaning.
Iṭṭhā (đáng ưa) có nghĩa là những đối tượng đáng ưa, đáng thích, dù có được tìm kiếm hay không.
Kantāti kamanīyā.
Kantā means desirable.
Kantā (đáng mong muốn) có nghĩa là những điều đáng mong muốn.
Manāpāti manavaḍḍhanakā.
Manāpā means pleasing to the mind.
Manāpā (vừa ý) có nghĩa là những điều làm tăng trưởng tâm ý.
Piyarūpāti piyajātikā.
Piyarūpā means having an agreeable form.
Piyarūpā (có hình tướng đáng yêu) có nghĩa là những điều có bản chất đáng yêu.
Kāmūpasaṃhitāti ārammaṇaṃ katvā uppajjamānena kāmena upasaṃhitā rajanīyāti rañjanīyā, rāguppattikāraṇabhūtāti attho.
Kāmūpasaṃhitā means connected with craving arising with the object, and rajanīyā means enchanting, that is, causing the arising of passion (rāga)—that is the meaning.
Kāmūpasaṃhitā (liên hệ đến dục) có nghĩa là liên hệ với dục lạc khởi lên khi lấy đối tượng làm cảnh. Rajanīyā (có khả năng gây nhiễm) có nghĩa là có khả năng gây nhiễm, tức là nguyên nhân phát sinh tham ái.
Nandīti taṇhānandī.
Nandī means the delight of craving.
Nandī (hỷ) có nghĩa là ái hỷ.
Saṃyogoti saṃyojanaṃ.
Saṃyogo means a fetter.
Saṃyogo (sự ràng buộc) có nghĩa là kiết sử.
Nandisaṃyojanasaṃyuttoti nandībandhanena baddho.
Nandīsaṃyojanasaṃyutto means bound by the fetter of delight.
Nandisaṃyojanasaṃyutto (bị ràng buộc bởi kiết sử hỷ) có nghĩa là bị trói buộc bởi sự ràng buộc của ái hỷ.
Araññavanapatthānīti araññāni ca vanapatthāni ca.
Araññavanapatthānī means forests and jungle tracts.
Araññavanapatthānī (rừng và rừng rậm) có nghĩa là các khu rừng và các khu rừng rậm.
Tattha kiñcāpi abhidhamme nippariyāyena ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) vuttaṃ, tathāpi yaṃ taṃ ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) araññakaṅganipphādakaṃ senāsanaṃ vuttaṃ, tadeva adhippetanti veditabbaṃ.
Although it is directly stated in the Abhidhamma, "Everything outside the city gate is a forest," it should be understood that what is intended here is the dwelling spoken of as "five hundred bow-lengths away," which is suitable for the practice of a forest-dweller's austerity (araññakaṅga).
Mặc dù trong Abhidhamma đã nói một cách trực tiếp rằng: “Tất cả những gì bên ngoài cột ranh giới đều là rừng” (Vibh. 529), tuy nhiên, cần hiểu rằng điều được đề cập ở đây là chỗ ở được gọi là “cách năm trăm cung” (Pārā. 654), nơi thích hợp cho hạnh đầu đà ở rừng.
Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasīyati na vapīyati.
Vanapattha means a place beyond the village, where people do not usually frequent, where there is no cultivating or sowing.
Vanapatthaṃ có nghĩa là một nơi không có sự qua lại của con người, vượt ra ngoài ranh giới làng, nơi không có cày cấy hay gieo trồng.
Vuttampi cetaṃ –
It is also said:
Điều này cũng đã được nói:
Ettha ca pariyantānanti imaṃ ekaṃ pariyāyaṃ ṭhapetvā sesapariyāyehi vanapatthāni veditabbāni.
And here, excluding this one meaning of 'pariyantānaṃ', the forest groves should be understood by the remaining meanings.
Ở đây, ngoại trừ một phương tiện diễn đạt là pariyantānāni, các khu rừng phải được hiểu theo các phương tiện diễn đạt còn lại.
Pantānīti pariyantāni atidūrāni.
Pantāni means 'far-off', 'very distant'.
Pantānī có nghĩa là những nơi xa xôi, tận cùng.
Appasaddānīti udukkhalamusaladārakasaddādīnaṃ abhāvena appasaddāni.
Appasaddāni means 'of little noise' due to the absence of sounds like those of mortars, pestles, and children.
Appasaddānī có nghĩa là ít tiếng động, do không có tiếng chày cối, tiếng trẻ con, v.v.
Appanigghosānīti tesaṃ tesaṃ ninnādamahānigghosassa abhāvena appanigghosāni.
Appanigghosāni means 'of little resonance' due to the absence of loud echoing sounds of various beings.
Appanigghosānī có nghĩa là ít tiếng vang, do không có tiếng vang lớn hay tiếng ồn ào của những thứ đó.
Vijanavātānīti sañcaraṇajanassa sarīravātavirahitāni.
Vijanavātāni means 'devoid of the bodily breeze of people passing through'.
Vijanavātānī có nghĩa là không có hơi người qua lại.
Manussarāhasseyyakānīti manussānaṃ rahokammassa anucchavikāni.
Manussarāhasseyyakāni means 'suitable for the private activity of humans'.
Manussarāhasseyyakānī có nghĩa là thích hợp cho việc ẩn cư của con người.
Paṭisallānasāruppānīti nilīyanasāruppāni.
Paṭisallānasāruppāni means 'suitable for seclusion'.
Paṭisallānasāruppānī có nghĩa là thích hợp cho việc ẩn dật.
65-67. Tatiye samiddhīti attabhāvassa samiddhatāya evaṃ laddhanāmo.
In the third*, Samiddhi is the name received thus due to the flourishing of his being.
65-67. Trong kinh thứ ba, Samiddhi là tên gọi được đặt như vậy vì sự thịnh vượng của chính thân thể.
Tassa kira therassa attabhāvo abhirūpo ahosi pāsādiko, ukkhittamālāpuṭo viya alaṅkatamālāgabbho viya ca sabbākārapāripūriyā samiddho.
For indeed, that elder's bodily form was handsome and inspiring, flourishing with the completeness of all aspects, like a lifted bouquet or a decorated flower-chamber.
Thân thể của vị Trưởng lão đó thật đẹp đẽ, khả ái, thịnh vượng với sự đầy đủ mọi phương diện, như một bó hoa được nâng lên, như một bông hoa được trang sức.
Tasmā samiddhitveva saṅkhaṃ gato.
Therefore, he became known simply as Samiddhi.
Do đó, Ngài được biết đến với tên Samiddhi.
Māroti maraṇaṃ pucchati.
Māra means he questions about death.
Māra hỏi về cái chết.
Mārapaññattīti māroti paññatti nāmaṃ nāmadheyyaṃ.
Mārapaññatti means the designation 'Māra', a name or appellation.
Mārapaññatti là một khái niệm, một tên gọi, một danh xưng là Māra.
Atthi tattha māro vā mārapaññatti vāti tattha maraṇaṃ vā maraṇanti idaṃ nāmaṃ vā atthīti dasseti.
Is there Māra or the designation of Māra there? indicates, "Is there death there, or this name 'death'?"
Atthi tattha māro vā mārapaññatti vā có nghĩa là có cái chết ở đó, hay có tên gọi là cái chết ở đó.
Catutthaṃ uttānameva, tathā pañcamaṃ.
The fourth* is explicit, and so is the fifth.
Kinh thứ tư thì rõ ràng, cũng như kinh thứ năm.
69. Sattame sītavaneti evaṃnāmake susānavane.
In the seventh*, Sītavana refers to the charnel ground of that name.
69. Trong kinh thứ bảy, Sītavana là khu rừng nghĩa địa có tên như vậy.
Sappasoṇḍikapabbhāreti sappaphaṇasadisatāya evaṃladdhanāme pabbhāre.
Sappasoṇḍikapabbhāre refers to a mountain cavern named thus because it resembles a serpent's hood.
Sappasoṇḍikapabbhāre là một hang động có tên như vậy vì giống như mui rắn.
Upasenassāti dhammasenāpatino kaniṭṭhabhātikaupasenattherassa.
Of Upasena refers to Elder Upasena, the younger brother of the Dhamma General (Sāriputta).
Upasenassa là của Trưởng lão Upasena, em trai của Pháp tướng (Dhammasenāpati).
Āsīviso patito hotīti thero kira katabhattakicco mahācīvaraṃ gahetvā leṇacchāyāya mandamandena vātapānavātena bījiyamāno nisīditvā dupaṭṭanivāsane sūcikammaṃ karoti.
A poisonous snake fell means that the elder, after finishing his meal, took his large robe, sat in the shade of the cave, fanned by a gentle breeze from the window, and engaged in needlework on his double undergarment.
Āsīviso patito hoti có nghĩa là, sau khi dùng bữa, vị Trưởng lão lấy y lớn, ngồi trong bóng hang, được gió từ cửa sổ thổi nhẹ nhàng, và may vá y nội hai lớp.
Tasmiṃ khaṇe leṇacchadane dve āsīvisapotakā kīḷanti.
At that moment, two young poisonous snakes were playing on the cave roof.
Vào lúc đó, hai con rắn con đang chơi trên mái hang.
Tesu eko patitvā therassa aṃsakūṭe avatthāsi.
One of them fell and landed on the elder's shoulder.
Một trong số chúng rơi xuống và bám vào vai của vị Trưởng lão.
So ca phuṭṭhaviso hoti.
And that snake was of the phuṭṭhavisa type (one whose mere touch injects venom).
Con rắn đó có nọc độc mạnh (phuṭṭhavisa).
Tasmā patitaṭṭhānato paṭṭhāya therassa kāye dīpasikhā viya vaṭṭiṃ pariyādiyamānamevassa visaṃ otiṇṇaṃ.
Therefore, from the point where it fell, the snake's venom entered the elder's body, consuming it like the flame of a lamp consumes its wick.
Do đó, nọc độc của nó đã lan vào thân thể của vị Trưởng lão, như ngọn đèn dầu đốt hết bấc, từ chỗ nó rơi xuống.
Thero visassa tathāgamanaṃ disvā kiñcāpi taṃ patitamattameva yathāparicchedena gataṃ, attano pana iddhibalena ‘‘ayaṃ attabhāvo leṇe mā vinassatū’’ti adhiṭṭhahitvā bhikkhū āmantesi.
Although the elder saw the venom spread thus, and even though it spread only to the extent it touched, he, by his psychic power, resolved, "May this body not perish in the cave," and addressed the bhikkhus.
Vị Trưởng lão thấy nọc độc lan nhanh như vậy, dù nó chỉ rơi xuống và lan ra theo mức độ của nó, nhưng với thần lực của mình, Ngài quyết định: "Thân thể này đừng có hủy hoại trong hang này", rồi gọi các Tỳ-khưu.
Purāyaṃ kāyo idheva vikiratīti yāva na vikirati, tāva naṃ bahiddhā nīharathāti attho.
Before this body disintegrates right here means, "Carry it outside before it disintegrates."
Purāyaṃ kāyo idheva vikiratī có nghĩa là: "Trước khi thân thể này tan rã ở đây, hãy mang nó ra ngoài."
Aññathattanti aññathābhāvaṃ.
Aññatattaṃ means 'a different state'.
Aññathatta có nghĩa là sự biến đổi.
Indriyānaṃ vā vipariṇāmanti cakkhusotādīnaṃ indriyānaṃ pakativijahanabhāvaṃ.
Or the alteration of the faculties means the eyes, ears, and other faculties abandoning their natural state.
Indriyānaṃ vā vipariṇāma có nghĩa là sự thay đổi trạng thái tự nhiên của các căn như mắt, tai, v.v.
Tattheva vikirīti bahi nīharitvā ṭhapitaṭṭhāne mañcakasmiṃyeva vikiri.
It disintegrated right there means it disintegrated right on the bed in the place where it was taken out and laid.
Tattheva vikirī có nghĩa là tan rã ngay trên giường ở chỗ đã được mang ra ngoài.
70. Aṭṭhame rūpappaṭisaṃvedīti nīlapītādibhedaṃ ārammaṇaṃ vavatthāpento rūpaṃ paṭisaṃviditaṃ karoti, tasmā rūpappaṭisaṃvedī nāma hoti.
In the eighth*, one who experiences material form means one who makes material form known, distinguishing objects differentiated as blue, yellow, etc.; hence, he is called 'one who experiences material form'.
70. Trong kinh thứ tám, rūpappaṭisaṃvedī có nghĩa là người nhận thức được sắc, bằng cách phân định các đối tượng như màu xanh, vàng, v.v. Do đó, người đó được gọi là rūpappaṭisaṃvedī.
Rūparāgappaṭisaṃvedīti kilesassa atthibhāveneva pana rūparāgaṃ paṭisaṃviditaṃ karoti nāma, tasmā rūparāgappaṭisaṃvedīti vuccati.
One who experiences lust for material form means one who makes lust for material form known only by the existence of defilements; hence, he is called 'one who experiences lust for material form'.
Rūparāgappaṭisaṃvedī có nghĩa là người nhận thức được sự dính mắc vào sắc (rūparāga) do sự hiện hữu của phiền não. Do đó, người đó được gọi là rūparāgappaṭisaṃvedī.
Sandiṭṭhikotiādīni visuddhimagge vuttatthāneva.
Seen here and now (sandiṭṭhiko) and so on have the same meaning as stated in the Visuddhimagga.
Các từ sandiṭṭhiko, v.v. có ý nghĩa đã được giải thích trong Visuddhimagga.
No ca rūparāgappaṭisaṃvedīti kilesassa natthibhāveneva na rūparāgaṃ paṭisaṃviditaṃ karoti nāma, tasmā ‘‘no ca rūparāgappaṭisaṃvedī’’ti vuccati.
And not one who experiences lust for material form means one who does not make lust for material form known only by the non-existence of defilements; hence, he is called 'not one who experiences lust for material form'.
No ca rūparāgappaṭisaṃvedī có nghĩa là người không nhận thức được sự dính mắc vào sắc (rūparāga) do sự không hiện hữu của phiền não. Do đó, người đó được gọi là "no ca rūparāgappaṭisaṃvedī".
Imasmiṃ sutte sekhāsekhānaṃ paccavekkhaṇā kathitā.
In this sutta, the reflection of those on the path (sekha) and Arahants (asekha) is described.
Trong kinh này, sự quán xét của các bậc Hữu học (sekha) và Vô học (asekaha) đã được đề cập.
71. Navame phassāyatanānanti phassākarānaṃ.
In the ninth*, of the sense bases of contact means 'of the sources of contact'.
71. Trong kinh thứ chín, phassāyatanāna có nghĩa là các căn xúc.
Avusitanti avuṭṭhaṃ.
Avusitaṃ means 'not practiced'.
Avusita có nghĩa là chưa được tu tập.
Ārakāti dūre.
Ārakā means 'far off'.
Ārakā có nghĩa là xa xôi.
Etthāhaṃ, bhante, anassasanti, bhante, ahaṃ ettha anassasiṃ, naṭṭho nāma ahanti vadati.
Here, venerable sir, I am lost means, "Venerable sir, here I am lost, I am ruined," he says.
Etthāhaṃ, Bhante, anassasa có nghĩa là: "Bạch Thế Tôn, con đã bị hủy hoại trong giáo pháp này, con đã bị mất mát."
Bhagavā – ‘‘ayaṃ bhikkhu ‘ahaṃ nāma imasmiṃ sāsane naṭṭho’ti vadati, kinnu khvassa aññesu dhātukammaṭṭhāna-kasiṇakammaṭṭhānādīsu abhiyogo atthī’’ti cintetvā, tampi apassanto – ‘‘kataraṃ nu kho kammaṭṭhānaṃ imassa sappāyaṃ bhavissatī’’ti cintesi.
The Blessed One, thinking, "This bhikkhu says, 'I am ruined in this Dispensation,' does he have any engagement in other meditation subjects like the dhātu-kammaṭṭhāna, kasiṇa-kammaṭṭhāna, etc.?" and not seeing that either, thought, "Which meditation subject would be suitable for him?"
Đức Phật suy nghĩ: "Tỳ-khưu này nói rằng 'con đã bị mất mát trong giáo pháp này', liệu Ngài có tinh tấn trong các đề mục thiền như thiền tứ đại, thiền biến xứ, v.v. không?" Khi không thấy điều đó, Ngài lại suy nghĩ: "Đề mục thiền nào sẽ thích hợp cho Tỳ-khưu này?"
Tato ‘‘āyatanakammaṭṭhānameva sappāya’’nti disvā taṃ kathento taṃ kiṃ maññasi bhikkhūtiādimāha.
Then, seeing that "only the āyatana-kammaṭṭhāna is suitable," he said, "What do you think, bhikkhu?" and so on, while teaching it.
Sau đó, thấy rằng "thiền xứ là thích hợp nhất", Ngài đã nói: Taṃ kiṃ maññasi bhikkhū (Này Tỳ-khưu, ông nghĩ sao?), v.v.
Sādhūti tassa byākaraṇe sampahaṃsanaṃ.
Sādhu (good) expresses delight at his response.
Sādhu là lời hoan hỷ trước lời giải thích của vị Tỳ-khưu.
Esevanto dukkhassāti ayameva vaṭṭadukkhassanto paricchedo, nibbānanti attho.
This is the end of suffering means this is the end, the boundary of the suffering of saṃsāra, which is Nibbāna.
Esevanto dukkhassā có nghĩa là đây chính là sự chấm dứt, giới hạn của khổ đau luân hồi, tức là Niết Bàn.
74-78. Gilānavaggassa paṭhame amukasminti asukasmiṃ.
In the first* of the Sick Chapter, amukasmiṃ means 'in such and such a place'.
74-78. Trong kinh đầu tiên của chương Gilāna, amukasmi có nghĩa là ở nơi nào đó.
Ayameva vā pāṭho.
Or this reading itself is correct.
Hoặc đây chính là bản văn.
Appaññātoti aññāto apākaṭo.
Appaññāto means 'unknown', 'unrenowned'.
Appaññāto có nghĩa là không được biết đến, không nổi tiếng.
Navopi hi koci paññāto hoti rāhulatthero viya sumanasāmaṇero viya ca, ayaṃ pana navo ceva apaññāto ca.
Indeed, even a newly ordained bhikkhu might be renowned, like Elder Rāhula or Novice Sumana, but this one was new and unrenowned.
Thật vậy, một số vị Tỳ-khưu mới xuất gia cũng nổi tiếng, như Trưởng lão Rāhula hay Sa-di Sumana, nhưng vị này vừa mới xuất gia lại vừa không nổi tiếng.
Sesamettha vuttanayamevāti.
The rest here is in the manner already stated.
Phần còn lại ở đây cũng theo cách đã nói.
Tathā ito paresu catūsu.
Likewise for the next four*.
Cũng vậy, trong bốn kinh tiếp theo.
80. Sattame sabbe dhammāti sabbe tebhūmakadhammā.
In the seventh*, all phenomena refers to all phenomena of the three planes of existence.
80. Trong kinh thứ bảy, sabbe dhammā có nghĩa là tất cả các pháp thuộc ba cõi.
Nālaṃ abhinivesāyāti abhinivesaparāmāsaggāhena gaṇhituṃ na yuttā.
Are not fit for clinging means they are not fit to be grasped with the grasp of clinging and perverted views.
Nālaṃ abhinivesāyā có nghĩa là không nên chấp thủ bằng sự dính mắc và bám víu.
Sabbanimittānīti sabbāni saṅkhāranimittāni.
All signs means all signs of conditioned phenomena.
Sabbanimittānī có nghĩa là tất cả các tướng (nimitta) của các hành (saṅkhāra).
Aññato passatīti yathā apariññātābhiniveso jano passati, tato aññato passati.
Sees it otherwise means he sees it differently from how an ordinary person, who clings without full understanding, sees it.
Aññato passatī có nghĩa là thấy khác với cách mà một người chưa giác ngộ dính mắc thấy.
Apariññātābhiniveso hi jano sabbanimittānipi attato passati.
Indeed, a person who clings without full understanding sees all signs as self.
Thật vậy, một người chưa giác ngộ dính mắc thấy tất cả các tướng đều là tự ngã.
Pariññātābhiniveso pana anattato passati, no attatoti evaṃ imasmiṃ sutte anattalakkhaṇameva kathitaṃ.
However, one who clings with full understanding sees it as non-self, not as self; thus, in this sutta, only the characteristic of non-self is taught.
Còn một người đã giác ngộ dính mắc thì thấy là vô ngã, không phải tự ngã. Như vậy, trong kinh này chỉ nói về tướng vô ngã.
83. Dasame chinnapapañceti taṇhāpapañcassa chinnattā chinnapapañce.
83. In the tenth, chinnapapañce means having cut off the proliferation of craving, because the proliferation of craving (taṇhāpapañca) has been cut off.
83. Trong Sutta thứ mười, chinnapapañce có nghĩa là những ai đã đoạn trừ sự bành trướng của tham ái (taṇhāpapañca).
Chinnavaṭumeti taṇhāvaṭumasseva chinnattā chinnavaṭume.
Chinnavaṭume means having cut off the round of craving, because the round of craving (taṇhāvaṭuma) itself has been cut off.
Chinnavaṭume có nghĩa là những ai đã đoạn trừ vòng luân hồi của tham ái (taṇhāvaṭṭa).
Kiṃ pucchāmīti pucchati?
"What do I ask?" he asks.
Vị ấy hỏi: “Tôi nên hỏi điều gì?”
Atikkantabuddhehi pariharitāni cakkhusotādīni pucchāmīti pucchati.
"I ask about the eye, ear, and so on, which were protected by past Buddhas," he asks.
Vị ấy hỏi: “Tôi nên hỏi về mắt, tai, v.v., những thứ đã được các Đức Phật quá khứ gìn giữ chăng?”
Atha vā sace magge bhāvitepi anāgate cakkhusotādivaṭṭaṃ vaḍḍheyya, taṃ pucchāmīti pucchatīti.
Alternatively, it means, "If the round of the eye, ear, and so on, were to increase in the future even after the path has been developed, I would ask about that."
Hoặc, vị ấy hỏi: “Nếu ngay cả khi con đường đã được tu tập, liệu vòng luân hồi của mắt, tai, v.v., có tiếp tục phát triển trong tương lai không?”
87. Catutthe channoti evaṃnāmako thero, na abhinikkhamanaṃ nikkhantathero.
87. In the fourth, Channo refers to the elder named thus, not the elder who went forth with the Great Renunciation.
87. Trong Sutta thứ tư, Channo là tên của vị Trưởng lão, không phải vị Trưởng lão đã xuất gia cùng với Đức Phật.
Paṭisallānāti phalasamāpattito.
Paṭisallānā means from the attainment of fruition (phala-samāpatti).
Paṭisallānā có nghĩa là từ sự nhập định quả (phala-samāpatti).
Gilānapucchakāti gilānupaṭṭhākā.
Gilānapucchakā means those who attend to the sick.
Gilānapucchakā có nghĩa là những người chăm sóc bệnh nhân.
Gilānupaṭṭhānaṃ nāma buddhapasatthaṃ buddhavaṇṇitaṃ, tasmā evamāha.
Attending to the sick is praised and commended by the Buddha; therefore, he said this.
Việc chăm sóc bệnh nhân được Đức Phật khen ngợi và tán thán, vì vậy Ngài nói như vậy.
Sīsaveṭhaṃ dadeyyāti sīse veṭhanaṃ sīsaveṭhaṃ, tañca dadeyya.
Sīsaveṭhaṃ dadeyyā means one should give a head-wrap.
Sīsaveṭhaṃ dadeyyā có nghĩa là nên băng bó đầu.
Satthanti jīvitahārakasatthaṃ.
Satthaṃ means a weapon that takes life.
Satthaṃ có nghĩa là con dao đoạt mạng sống.
Nāvakaṅkhāmīti na icchāmi.
Nāvakaṅkhāmī means I do not wish.
Nāvakaṅkhāmī có nghĩa là tôi không mong muốn.
Pariciṇṇoti paricarito.
Pariciṇṇo means attended to.
Pariciṇṇo có nghĩa là được phục vụ.
Manāpenāti manavaḍḍhanakena kāyakammādinā.
Manāpenā means with pleasant bodily actions and so on, that delight the mind.
Manāpenā có nghĩa là bằng hành động thân thể, v.v., làm cho tâm ý hoan hỷ.
Ettha ca satta sekhā paricaranti nāma, arahā paricārī nāma, bhagavā pariciṇṇo nāma.
Here, seven trainees (sekha) are said to attend, an Arahant is said to be attended upon, and the Blessed One is said to be fully attended upon.
Ở đây, bảy vị Hữu Học (sekha) được gọi là người hầu hạ, vị A-la-hán được gọi là người phục vụ, và Đức Thế Tôn được gọi là người được phục vụ.
Etañhi, āvuso, sāvakassa patirūpanti, āvuso, sāvakassa nāma etaṃ anucchavikaṃ.
Etañhi, āvuso, sāvakassa patirūpaṃ means, "Indeed, friend, this is proper for a disciple."
Etañhi, āvuso, sāvakassa patirūpa có nghĩa là, này Hiền giả, điều này là thích hợp cho một đệ tử.
Anupavajjanti appavattikaṃ appaṭisandhikaṃ.
Anupavajjaṃ means without recurrence, without re-linking.
Anupavajjaṃ có nghĩa là không tái diễn, không tái sanh.
Pucchāvuso sāriputta, sutvā vedissāmāti ayaṃ sāvakapavāraṇā nāma.
Pucchāvuso sāriputta, sutvā vedissāmā is called a disciple's invitation (sāvakapavāraṇā).
Pucchāvuso Sāriputta, sutvā vedissāmā được gọi là sự thỉnh cầu của đệ tử.
Etaṃ mamātiādīni taṇhāmānadiṭṭhiggāhavasena vuttāni.
Etaṃ mama and so on, were spoken due to the grasping of craving (taṇhā), conceit (māna), and wrong view (diṭṭhi).
Etaṃ mama v.v. được nói theo cách chấp thủ tham ái, ngã mạn và tà kiến.
Nirodhaṃ disvāti khayavayaṃ ñatvā.
Nirodhaṃ disvā means having known decay and disappearance.
Nirodhaṃ disvā có nghĩa là đã biết sự diệt tận và biến hoại.
Netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attāti samanupassāmīti aniccaṃ dukkhaṃ anattāti samanupassāmi.
Netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attāti samanupassāmī means "I perceive this as impermanent (anicca), suffering (dukkha), and non-self (anatta)."
Netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attāti samanupassāmī có nghĩa là tôi quán chiếu rằng đây là vô thường, khổ, vô ngã.
Ettakesu ṭhānesu channatthero sāriputtattherena pucchitaṃ pañhaṃ arahatte pakkhipitvā kathesi.
In these instances, Elder Channa, by saying "this is not mine" and so on, answered the question posed by Elder Sāriputta, placing it within Arahantship.
Trong những điểm này, Trưởng lão Channa đã trả lời câu hỏi của Trưởng lão Sāriputta bằng cách gộp nó vào trạng thái A-la-hán.
Sāriputtatthero pana tassa puthujjanabhāvaṃ ñatvāpi taṃ ‘‘puthujjano’’ti vā ‘‘khīṇāsavo’’ti vā avatvā tuṇhīyeva ahosi.
However, Elder Sāriputta, even though he knew his ordinary person (puthujjana) state, remained silent without saying, "You are an ordinary person" or "You are one whose taints are destroyed."
Tuy nhiên, Trưởng lão Sāriputta, dù biết vị ấy là phàm phu, đã không nói “vị ấy là phàm phu” hay “vị ấy đã diệt tận lậu hoặc”, mà chỉ im lặng.
Cundatthero panassa puthujjanabhāvaṃ saññāpessāmīti cintetvā ovādaṃ adāsi.
Elder Cunda, however, thinking, "I will make him recognize his ordinary person state," gave him advice.
Trưởng lão Cunda, nghĩ rằng sẽ làm cho vị ấy nhận ra mình là phàm phu, đã ban lời khuyên.
Tattha tasmāti yasmā māraṇantikaṃ vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto satthaṃ āharāmīti vadati, tasmā puthujjano āyasmā, tena idampi manasikarohīti dīpeti.
There, tasmā means, "Because you, venerable sir, being unable to endure the feeling leading to death, say, 'I will take the weapon,' therefore you are an ordinary person, not an Arahant; therefore, contemplate this* as well." He explains this meaning.
Ở đó, tasmā có nghĩa là vì vị ấy nói rằng “Tôi sẽ dùng dao” vì không thể chịu đựng được cảm thọ gần kề cái chết, nên vị Tôn giả là phàm phu. Do đó, vị ấy chỉ ra rằng “vị ấy là phàm phu, và vị ấy cũng nên chú ý đến điều này”.
Yasmā vā channaṃ āyatanānaṃ nirodhaṃ disvā cakkhādīni tiṇṇaṃ gāhānaṃ vasena na samanupassāmīti vadasi.
Alternatively, it means, "Because you, venerable sir, seeing the cessation of the six sense bases, do not perceive the eye and so on, in terms of the three kinds of grasping—this is mine, I am this, this is my self."
Hoặc, vì vị ấy nói rằng “sau khi thấy sự diệt tận của sáu xứ, tôi không quán chiếu mắt, v.v., theo ba cách chấp thủ”.
Tasmā idampi tassa bhagavato sāsanaṃ āyasmatā manasikātabbantipi puthujjanabhāvameva dīpento vadati.
Therefore, by saying "this teaching of the Blessed One should also be contemplated by you," he explains that he is merely an ordinary person.
Do đó, vị ấy nói rằng “vị Tôn giả cũng nên chú ý đến lời giáo huấn này của Đức Thế Tôn”, đồng thời chỉ ra rằng vị ấy là phàm phu.
Niccakappanti niccakālaṃ.
Niccakappaṃ means always.
Niccakappaṃ có nghĩa là luôn luôn.
Nissitassāti taṇhāmānadiṭṭhīhi nissitassa.
Nissitassā means for one who is supported by craving (taṇhā), conceit (māna), and wrong view (diṭṭhi).
Nissitassā có nghĩa là người bị tham ái, ngã mạn và tà kiến chi phối.
Calitanti vipphanditaṃ hoti.
Calitaṃ means there is agitation.
Calitaṃ có nghĩa là dao động.
Yathayidaṃ āyasmato uppannaṃ vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkontassa ‘‘ahaṃ vedayāmi, mama vedanā’’ti appahīnaggāhassa idāni vipphanditaṃ hoti, imināpi naṃ ‘‘puthujjanova tva’’nti vadati.
Just as for the Venerable Channa, who was unable to endure the arisen feeling and whose grasping of "I feel, this is my feeling" was not abandoned, there was now agitation; by this too, he tells him, "You are still an ordinary person."
Vì vị Tôn giả, người không thể chịu đựng được cảm thọ đã phát sanh và chưa đoạn trừ sự chấp thủ “tôi cảm thọ, cảm thọ là của tôi”, giờ đây đang dao động, điều này cũng cho thấy vị ấy là phàm phu.
Passaddhīti kāyacittapassaddhi, kilesapassaddhi nāma hotīti attho.
Passaddhī means tranquility of body and mind, which is called tranquility of defilements.
Passaddhī có nghĩa là sự an tịnh của thân và tâm, tức là sự an tịnh của các phiền não.
Natiyāti taṇhānatiyā.
Natiyā means by the bending of craving (taṇhānati).
Natiyā có nghĩa là sự nghiêng về tham ái.
Asatīti bhavatthāya ālayanikantipariyuṭṭhāne asati.
Asatī means when there is no cherishing, no delight, no obsessive preoccupation for renewed existence.
Asatī có nghĩa là khi không có sự bám víu và sự khao khát cho sự tồn tại.
Āgatigati na hotīti paṭisandhivasena āgati nāma, cutivasena gamanaṃ nāma na hoti.
Āgatigati na hotī means there is no coming as rebirth (paṭisandhi) and no going as death (cuti).
Āgatigati na hotī có nghĩa là không có sự đến (tái sanh) và đi (chết) theo nghĩa tái sanh và chết.
Cutūpapātoti cavanavasena cuti, upapajjanavasena upapāto.
Cutūpapāto means death by falling away and rebirth by re-arising.
Cutūpapāto có nghĩa là sự chết theo cách biến hoại, và sự tái sanh theo cách xuất hiện.
Nevidha na huraṃ na ubhayamantarenāti na idhaloke na paraloke na ubhayattha hoti.
Nevidha na huraṃ na ubhayamantarenā means it is neither in this world nor in the other world, nor in between the two.
Nevidha na huraṃ na ubhayamantarenā có nghĩa là không ở đời này, không ở đời sau, và không ở giữa cả hai.
Esevanto dukkhassāti vaṭṭadukkhakilesadukkhassa ayameva anto ayaṃ paricchedo parivaṭumabhāvo hoti.
Esevanto dukkhassā means this is the end of the suffering of the round of existence (vaṭṭa-dukkha) and the suffering of defilements (kilesa-dukkha), this is the cessation, the state of having cut off the round.
Esevanto dukkhassā có nghĩa là đây chính là sự chấm dứt của khổ luân hồi và khổ phiền não, đây là sự giới hạn, sự chấm dứt của vòng luân hồi.
Ayameva hi ettha attho.
This is indeed the meaning here.
Đây chính là ý nghĩa ở đây.
Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti vacanaṃ gahetvā antarābhavaṃ icchanti, tesaṃ vacanaṃ niratthakaṃ.
But for those who, taking the word ubhayamantarenā, desire an intermediate state (antarābhava), their statement is meaningless.
Những người chấp thủ vào từ “ubhayamantarenā” và mong muốn có một “trạng thái trung gian” (antarābhava) thì lời nói của họ là vô nghĩa.
Antarābhavassa hi bhāvo abhidhamme paṭikkhittoyeva.
The existence of an intermediate state is indeed refuted in the Abhidhamma.
Vì sự tồn tại của trạng thái trung gian đã bị bác bỏ trong Vi Diệu Pháp (Abhidhamma).
‘‘Antarenā’’ti vacanaṃ pana vikappantaradīpanaṃ.
However, the word antarenā indicates an alternative possibility.
Tuy nhiên, từ “antarenā” là để chỉ một lựa chọn khác.
Tasmā ayamettha attho – neva idha na huraṃ, aparo vikappo na ubhayanti.
Therefore, this is the meaning here: neither here nor beyond, and another option is not both.
Do đó, ý nghĩa ở đây là: không ở đây, không ở đời sau, và một lựa chọn khác là không ở cả hai.
Satthaṃ āharesīti jīvitahārakasatthaṃ āhari, āharitvā kaṇṭhanāḷaṃ chindi.
Satthaṃ āharesī means he took the weapon that takes life; having taken it, he cut his throat.
Satthaṃ āharesī có nghĩa là vị ấy đã rút con dao đoạt mạng sống, và sau khi rút ra, đã cắt cổ họng.
Athassa tasmiṃ khaṇe maraṇabhayaṃ okkami, gatinimittaṃ upaṭṭhāsi.
Then, at that moment, the fear of death overcame him, and the sign of his destination appeared.
Vào khoảnh khắc đó, nỗi sợ hãi cái chết ập đến với vị ấy, và dấu hiệu tái sanh (gati-nimitta) xuất hiện.
So attano puthujjanabhāvaṃ ñatvā, saṃviggacitto vipassanaṃ paṭṭhapetvā, saṅkhāre pariggaṇhanto arahattaṃ patvā, samasīsī hutvā parinibbuto.
Knowing his ordinary person state, he became agitated, developed insight (vipassanā), comprehended the formations (saṅkhāra), attained Arahantship, and passed away into Parinibbāna in the same way as one whose head is cut off immediately.
Vị ấy, nhận ra mình là phàm phu, với tâm ý kinh hoàng, đã bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā), quán chiếu các hành (saṅkhāra), đạt được A-la-hán quả, và nhập Niết Bàn với sự bình đẳng.
Sammukhāyeva anupavajjatā byākatāti kiñcāpi idaṃ therassa puthujjanakāle byākaraṇaṃ hoti; etena pana byākaraṇena anantarāyamassa parinibbānaṃ ahosi.
Sammukhāyeva anupavajjatā byākatā means, although this declaration of the elder was made when he was an ordinary person, by this declaration, his attainment of Parinibbāna was without obstruction.
Sammukhāyeva anupavajjatā byākatā có nghĩa là mặc dù lời tuyên bố này là khi vị Trưởng lão còn là phàm phu; nhưng nhờ lời tuyên bố này mà sự Niết Bàn của vị ấy đã không bị gián đoạn.
Tasmā bhagavā tadeva byākaraṇaṃ gahetvā kathesi.
Therefore, the Blessed One took that very declaration and taught it.
Do đó, Đức Thế Tôn đã lấy chính lời tuyên bố đó mà thuyết giảng.
Upavajjakulānīti upasaṅkamitabbakulāni.
Upavajjakulānī means families to be resorted to.
Upavajjakulānī có nghĩa là những gia đình đáng được thân cận.
Iminā thero, ‘‘bhante, evaṃ upaṭṭhākesu ca upaṭṭhāyikāsu ca vijjamānāsu so bhikkhu tumhākaṃ sāsane parinibbāyissatī’’ti pubbabhāgapaṭipattiyaṃ kulasaṃsaggadosaṃ dassento pucchati.
By this, the elder asks, "Venerable Sir, when there are such male and female supporters, how will that bhikkhu attain Parinibbāna in your Dispensation?" thus pointing out the fault of mixing with families in the preliminary practice.
Với điều này, vị Trưởng lão hỏi, chỉ ra lỗi lầm của sự giao du với các gia đình trong giai đoạn tu tập sơ khởi, rằng “Bạch Thế Tôn, khi có những người hộ độ nam và nữ như vậy, vị Tỳ-khưu đó sẽ nhập Niết Bàn trong giáo pháp của Ngài như thế nào?”
Athassa bhagavā kulesu saṃsaggābhāvaṃ dīpento honti hete sāriputtātiādimāha.
Then, the Blessed One, indicating the elder's non-involvement with families, said, Honti hete Sāriputtā and so on.
Khi đó, Đức Thế Tôn, chỉ ra rằng vị ấy không giao du với các gia đình, đã nói Honti hete Sāriputtā v.v.
Imasmiṃ kira ṭhāne therassa kulesu asaṃsaṭṭhabhāvo pākaṭo ahosi.
In this instance, the elder's non-involvement with families became clear.
Ở điểm này, sự không giao du của vị Trưởng lão với các gia đình đã trở nên rõ ràng.
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is all clear.
Phần còn lại đều rõ ràng.
88-89. Pañcame tañceti taṃ cakkhuñceva rūpañca.
88-89. In the fifth, tañce refers to both the eye and form.
88-89. Trong Sutta thứ năm, tañce có nghĩa là cả mắt và sắc.
Nandisamudayā dukkhasamudayoti taṇhāya samodhānena pañcakkhandhadukkhassa samodhānaṃ hoti.
Nandisamudayā dukkhasamudayo means due to the arising of delight, there is the arising of suffering (dukkha), which refers to the conjunction of the five aggregates of suffering through the conjunction of craving.
Nandisamudayā dukkhasamudayo có nghĩa là sự tập khởi của khổ uẩn (pañcakkhandha-dukkha) là do sự kết hợp của tham ái.
Iti chasu dvāresu ‘‘nandisamudayā dukkhasamudayo’’ti iminā dvinnaṃ saccānaṃ vasena vaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi.
Thus, through the six sense doors, by "due to the arising of delight, there is the arising of suffering," he taught the round of existence (vaṭṭa) to its culmination in terms of the two truths.
Như vậy, qua sáu căn môn, Ngài đã chỉ ra vòng luân hồi (vaṭṭa) bằng cách đưa nó đến đỉnh điểm theo nghĩa của hai chân lý là “sự tập khởi của tham ái là sự tập khởi của khổ”.
Dutiyanaye nirodho maggoti dvinnaṃ saccānaṃ vasena vivaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi.
In the second method, by "cessation is the path" (nirodho maggo), he taught the non-round (vivaṭṭa) to its culmination in terms of the two truths.
Trong cách thứ hai, nirodho maggo có nghĩa là Ngài đã chỉ ra sự thoát ly khỏi vòng luân hồi (vivaṭṭa) bằng cách đưa nó đến đỉnh điểm theo nghĩa của hai chân lý.
Iminā tvaṃ puṇṇāti pāṭiyekko anusandhi.
Iminā tvaṃ Puṇṇā is the particular connection.
Iminā tvaṃ Puṇṇā là một sự liên kết riêng biệt.
Evaṃ tāva vaṭṭavivaṭṭavasena desanaṃ arahatte pakkhipitvā idāni puṇṇattheraṃ sattasu ṭhānesu sīhanādaṃ nadāpetuṃ iminā tvantiādimāha.
Thus, having first placed the discourse in arahatship by way of vaṭṭa and vivaṭṭa, he now spoke the words beginning with “iminā tvaṃ” in order to have the Elder Puṇṇa roar a lion’s roar in seven instances.
Trước hết, Ngài đã đặt lời giáo huấn về luân hồi (vaṭṭa) và thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) vào quả A-la-hán (arahatta). Nay, để khiến Trưởng lão Puṇṇa cất tiếng rống sư tử (sīhanāda) tại bảy nơi, Ngài đã thuyết giảng bài kinh bắt đầu bằng "Ngươi với điều này..."
Caṇḍāti duṭṭhā kibbisā.
Caṇḍā means vicious and wicked.
Caṇḍā (hung dữ) nghĩa là độc ác, xấu xa.
Pharusāti kakkhaḷā akkosissantīti dasahi akkosavatthūhi akkosissanti.
Pharusā means harsh. Akkosissantī means they will revile with the ten grounds for reviling.
Pharusā (thô bạo) nghĩa là cứng rắn. Akkosissantī (sẽ chửi mắng) nghĩa là sẽ chửi mắng bằng mười điều chửi mắng.
Paribhāsissantīti ‘‘kiṃ samaṇo nāma tvaṃ, idañcidañca te karissāmā’’ti tajjessanti.
Paribhāsissantī means they will threaten, saying, “Why are you called a recluse? We will do this and that to you.”
Paribhāsissantī (sẽ phỉ báng) nghĩa là sẽ đe dọa rằng: "Ngươi là một sa-môn ư? Ta sẽ làm điều này điều nọ cho ngươi."
Evametthāti evaṃ mayhaṃ ettha bhavissati.
Evametthā means: thus will be my thought in this matter.
Evametthā (như vậy ở đây) nghĩa là "việc này sẽ xảy ra với ta ở đây."
Daṇḍenāti catuhatthadaṇḍena vā khadiradaṇḍena vā ghaṭikamuggarena vā.
Daṇḍena means with a four-cubit staff, or a staff of acacia wood, or a club with a mallet-like head.
Daṇḍena (bằng gậy) nghĩa là bằng gậy dài bốn khuỷu tay, hoặc bằng gậy khadiravā, hoặc bằng dùi cui.
Satthenāti ekatodhārādinā satthena.
Satthena means with a weapon such as a single-edged one.
Satthena (bằng dao) nghĩa là bằng dao bén một lưỡi, v.v...
Satthahārakaṃ pariyesantīti jīvitahārakasatthaṃ pariyesanti.
Satthahārakaṃ pariyesanti means they seek a life-taking weapon.
Satthahārakaṃ pariyesantī (tìm kiếm dao để tự sát) nghĩa là tìm kiếm dao để tước đoạt sinh mạng.
Idaṃ thero tatiyapārājikavatthusmiṃ asubhakathaṃ sutvā attabhāvena jigucchantānaṃ bhikkhūnaṃ satthahārakapariyesanaṃ sandhāyāha.
The Elder said this in reference to the bhikkhus in the case of the third pārājika offense, who, after hearing the talk on the foul, were disgusted with their own bodies and sought a life-taking weapon.
Trưởng lão đã nói điều này để chỉ việc các Tỳ-kheo, sau khi nghe bài pháp về bất tịnh trong câu chuyện về tội Pārājika thứ ba, đã ghê tởm thân thể và tìm kiếm dao để tự sát.
Damūpasamenāti ettha damoti indriyasaṃvarādīnaṃ etaṃ nāmaṃ.
Here, in damūpasamena, the name damo is for sense restraint and so forth.
Trong từ Damūpasamenā (với sự tự chế và an tịnh) này, damo (tự chế) là tên gọi của sự phòng hộ các căn, v.v...
Ettha hi indriyasaṃvaro damoti vutto.
Here, sense restraint is called damo.
Ở đây, sự phòng hộ các căn được gọi là tự chế. Trong câu “Nếu có điều gì hơn chân lý, tự chế, bố thí, nhẫn nại,” trí tuệ được gọi là tự chế.
‘‘Yadi saccā damā cāgā, khantyā bhiyyodha vijjatī’’ti (su. ni. 191; saṃ. ni. 1.246) ettha paññā damoti vuttā.
“If there is anything greater than truth, restraint, relinquishment, and patience,” here wisdom is called damo.
Trong câu “Bằng bố thí, bằng tự chế, bằng tiết độ, bằng lời nói chân thật,” việc giữ giới uposatha được gọi là tự chế.
‘‘Dānena damena saṃyamena saccavajjenā’’ti (dī. ni. 1.165; ma. ni. 2.226) ettha uposathakammaṃ damoti vuttaṃ.
“Through giving, through restraint, through self-control, through truthful speech,” here the Uposatha observance is called damo.
Tuy nhiên, trong bài kinh này, nhẫn nại được hiểu là tự chế.
Imasmiṃ pana sutte khanti damoti veditabbo.
In this Sutta, however, patience should be understood as damo.
Upasamo (an tịnh) là đồng nghĩa với từ đó.
Upasamoti tasseva vevacanaṃ.
Upasamo is a synonym for that same word.
Upasamo (an tịnh) là đồng nghĩa với từ đó.
Tatrāyaṃ anuppubbikathā – sunāparantaraṭṭhe kira ekasmiṃ vāṇijagāme ete dve bhātaro.
Herein is the sequential account: In the Sunāparanta country, in a certain merchants’ village, there were these two brothers.
Về điều đó, đây là câu chuyện tuần tự: Ở một làng buôn bán tại xứ Sunāparanta, có hai anh em này.
Tesu kadāci jeṭṭho pañca sakaṭasatāni gahetvā janapadaṃ gantvā bhaṇḍaṃ āharati, kadāci kaniṭṭho.
Among them, sometimes the elder brother would take five hundred carts and go to the country to bring back goods, and sometimes the younger brother would.
Đôi khi, người anh cả mang năm trăm cỗ xe đi đến vùng đất khác để mang hàng về; đôi khi, người em út làm như vậy.
Imasmiṃ pana samaye kaniṭṭhaṃ ghare ṭhapetvā, jeṭṭhabhātiko pañca sakaṭasatāni gahetvā, janapadacārikaṃ caranto anupubbena sāvatthiṃ patvā, jetavanassa nātidūre sakaṭasatthaṃ nivesetvā bhuttapātarāso parijanaparivuto phāsukaṭṭhāne nisīdi.
On this occasion, however, leaving the younger brother at home, the elder brother took five hundred carts and, while traveling through the country, gradually reached Sāvatthī. Setting up his caravan of carts not far from Jetavana, he sat down in a comfortable place after his morning meal, surrounded by his attendants.
Vào thời điểm này, người anh cả để người em út ở nhà, mang năm trăm cỗ xe đi du hành qua các vùng đất, tuần tự đến Sāvatthī, dựng đoàn xe không xa Jetavana, dùng bữa sáng xong, vây quanh bởi người hầu, ngồi ở một nơi thuận tiện.
Tena ca samayena sāvatthivāsino bhuttapātarāsā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya suddhuttarāsaṅgā gandhapupphādihatthā yena buddho, yena dhammo, yena saṅgho, tanninnā tappoṇā tappabbhārā hutvā, dakkhiṇadvārena nikkhamitvā jetavanaṃ gacchanti.
At that time, the residents of Sāvatthī, after their morning meal, having undertaken the Uposatha precepts, wearing clean upper robes, and with hands holding perfumes, flowers, and the like, being inclined, bent, and sloped toward the Buddha, the Dhamma, and the Saṅgha, left through the southern gate and went to Jetavana.
Vào lúc đó, cư dân Sāvatthī, sau khi dùng bữa sáng, giữ các giới uposatha, khoác y ngoài sạch sẽ, tay cầm hương hoa, v.v..., hướng về Đức Phật, hướng về Pháp, hướng về Tăng, đi ra qua cổng phía nam và đến Jetavana.
So te disvā ‘‘kahaṃ ime gacchantī’’ti ekaṃ manussaṃ pucchi.
Seeing them, he asked a certain man, “Where are these people going?”
Thấy họ, ông hỏi một người: "Những người này đi đâu vậy?"
Kiṃ tvaṃ, ayyo, na jānāsi?
“Sir, don’t you know?
"Thưa Ngài, Ngài không biết ư?
Loke buddhadhammasaṅgharatanāni nāma uppannāni, icceso mahājano satthu santikaṃ dhammakathaṃ sotuṃ gacchatīti.
The jewels known as the Buddha, the Dhamma, and the Saṅgha have arisen in the world, so this great crowd of people is going to the Teacher to hear a Dhamma talk.”
Trong thế gian, ba viên ngọc quý Phật, Pháp, Tăng đã xuất hiện. Đại chúng này đang đi đến chỗ Đức Đạo Sư để nghe pháp."
Tassa ‘‘buddho’’ti vacanaṃ chavicammādīni chinditvā aṭṭhimiñjaṃ āhacca aṭṭhāsi.
The word “Buddha” pierced through his skin, hide, and so on, struck his bone marrow, and remained there.
Khi nghe từ "Đức Phật", lời nói đó xuyên qua da thịt, v.v..., chạm đến tủy xương của ông.
So attano parijanaparivuto tāya parisāya saddhiṃ vihāraṃ gantvā, satthu madhurassarena dhammaṃ desentassa parisapariyante ṭhito, dhammaṃ sutvā pabbajjāya cittaṃ uppādesi.
Surrounded by his attendants, he went to the monastery with that assembly and, standing at the edge of the assembly while the Teacher was teaching the Dhamma with a sweet voice, he heard the Dhamma and his mind arose for ordination.
Ông cùng với người hầu của mình đi đến Tịnh xá với đoàn người đó, đứng ở rìa hội chúng, nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp bằng giọng nói ngọt ngào, và phát tâm xuất gia.
Atha tathāgatena kālaṃ viditvā parisāya uyyojitāya satthāraṃ upasaṅkamitvā, vanditvā, svātanāya nimantetvā, dutiyadivase maṇḍapaṃ kāretvā, āsanāni paññāpetvā, buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā, bhuttapātarāso uposathaṅgāni adhiṭṭhāya bhaṇḍāgārikaṃ pakkosāpetvā, ‘‘ettakaṃ dhanaṃ vissajjitaṃ, ettakaṃ dhanaṃ na vissajjita’’nti sabbaṃ ācikkhitvā, ‘‘imaṃ sāpateyyaṃ mayhaṃ kaniṭṭhassa dehī’’ti sabbaṃ niyyātetvā, satthu santike pabbajitvā, kammaṭṭhānaparāyaṇo ahosi.
Then, when the assembly was dismissed by the Tathāgata, who knew the proper time, he approached the Teacher, paid homage, and invited him for the next day’s meal. On the second day, he had a pavilion built, had seats prepared, and gave a great offering of alms to the Saṅgha with the Buddha at its head. After the morning meal, having undertaken the Uposatha precepts, he had the treasurer summoned and reported everything, saying, “This much wealth has been sold, this much has not been sold.” He then entrusted everything, saying, “Give this property to my younger brother.” He went forth in the presence of the Teacher and became devoted to the meditation subject.
Sau đó, khi Đức Như Lai biết thời điểm thích hợp và đã giải tán hội chúng, ông đến gặp Đức Đạo Sư, đảnh lễ, thỉnh Ngài dùng bữa vào ngày mai. Ngày hôm sau, ông dựng một giảng đường, sắp xếp chỗ ngồi, cúng dường đại thí cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu. Sau khi dùng bữa sáng, ông giữ các giới uposatha, gọi người quản kho đến, kể lại tất cả: "Số tiền này đã chi tiêu, số tiền này chưa chi tiêu," rồi giao phó tất cả tài sản: "Hãy trao tài sản này cho em trai tôi." Sau đó, ông xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Đạo Sư và chuyên tâm vào đề mục thiền định.
Athassa kammaṭṭhānaṃ manasikarontassa kammaṭṭhānaṃ na upaṭṭhāti.
Then, as he was contemplating the meditation subject, the meditation subject did not become clear to him.
Sau đó, khi Ngài chú tâm vào đề mục thiền định, đề mục thiền định không hiện rõ.
Tato cintesi – ‘‘ayaṃ janapado mayhaṃ asappāyo, yaṃnūnāhaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sakaraṭṭhameva gaccheyya’’nti.
Then he thought: “This country is unsuitable for me. What if I were to receive a meditation subject from the Teacher and go to my own country?”
Từ đó, Ngài suy nghĩ: "Vùng đất này không phù hợp với ta. Chi bằng ta nhận đề mục thiền định từ Đức Đạo Sư rồi trở về xứ sở của mình."
Atha pubbaṇhasamaye piṇḍāya caritvā, sāyanhe paṭisallānā vuṭṭhahitvā, bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā, satta sīhanāde naditvā, pakkāmi.
Then, having gone for alms in the morning and having risen from seclusion in the evening, he approached the Blessed One, had him teach a meditation subject, roared the seven lion’s roars, and departed.
Rồi vào buổi sáng, sau khi đi khất thực, buổi chiều, Ngài rời khỏi nơi độc cư, đến gặp Đức Thế Tôn, nhờ Ngài thuyết giảng đề mục thiền định, cất bảy tiếng rống sư tử rồi ra đi.
Tena vuttaṃ, ‘‘atha kho āyasmā puṇṇo…pe… viharatī’’ti.
Therefore it was said, “Then the venerable Puṇṇa... he dwells.”
Vì thế, đã nói rằng: "Rồi Tôn giả Puṇṇa... v.v... trú ngụ."
Tato samuddagirivihāraṃ nāma agamāsi.
From there he went to a monastery called Samuddagirivihāra.
Sau đó, Ngài đến một tịnh xá tên là Samuddagiri.
Tattha ayakantapāsāṇehi paricchinditvā katacaṅkamo atthi, koci taṃ caṅkamituṃ samattho nāma natthi.
There is a walking path there, enclosed by lodestones, which no one is able to walk on.
Ở đó có một con đường kinh hành được xây dựng bằng những tảng đá nam châm (ayakantapāsāṇa), không ai có thể kinh hành trên đó được.
Tattha samuddavīciyo āgantvā ayakantapāsāṇesu paharitvā mahāsaddaṃ karonti.
There, waves of the ocean come and strike against the lodestones, making a great sound.
Ở đó, sóng biển ập đến, đập vào những tảng đá nam châm và tạo ra âm thanh lớn.
Thero ‘‘kammaṭṭhānaṃ manasikarontānaṃ phāsuvihāro hotū’’ti samuddaṃ nissaddaṃ katvā adhiṭṭhāsi.
The Elder resolved, “May it be a comfortable dwelling for those who contemplate their meditation subject,” and made the ocean silent.
Trưởng lão đã quyết định làm cho biển lặng tiếng, nguyện rằng: "Mong cho các Tỳ-kheo chú tâm vào đề mục thiền định được an lạc."
Tato mātulagiriṃ nāma agamāsi.
From there he went to a place called Mātulagiri.
Sau đó, Ngài đến một ngọn núi tên là Mātulagiri.
Tatthapi sakuṇasaṅgho ussanno rattiñca divā ca saddo ekābaddhova ahosi.
There too, flocks of birds were abundant, and the sound was continuous both day and night.
Ở đó cũng có rất nhiều chim, tiếng chim hót vang suốt ngày đêm không ngớt.
Thero ‘‘idaṃ ṭhānaṃ na phāsuka’’nti tato makulakārāmavihāraṃ nāma gato.
The Elder thought, “This place is not comfortable,” and from there he went to a monastery called Makulakārāma.
Trưởng lão nghĩ: "Nơi này không thuận tiện," nên Ngài đã đến một tịnh xá tên là Makulakārāma.
So vāṇijagāmassa nātidūro naccāsanno gamanāgamanasampanno vivitto appasaddo.
It was neither too far from nor too near to the merchants’ village, convenient for coming and going, secluded, and with little noise.
Tịnh xá đó không quá xa cũng không quá gần làng buôn bán, thuận tiện cho việc đi lại, vắng vẻ và ít tiếng ồn.
Thero ‘‘imaṃ ṭhānaṃ phāsuka’’nti tattha rattiṭṭhānadivāṭṭhānacaṅkamanādīni kāretvā vassaṃ upagacchi.
The Elder thought, “This place is comfortable,” and having had places for the night, places for the day, walking paths, and so on built there, he entered the rains-retreat.
Trưởng lão nghĩ: "Nơi này thuận tiện," nên Ngài đã xây dựng nơi ở ban đêm, nơi ở ban ngày, đường kinh hành, v.v... ở đó và an cư mùa mưa.
Evaṃ catūsu ṭhānesu vihāsi.
In this way, he dwelled in four places.
Như vậy, Ngài đã trú ngụ ở bốn nơi.
Athekadivasaṃ tasmiṃyeva antovasse pañca vāṇijasatāni ‘‘parasamuddaṃ gacchāmā’’ti nāvāya bhaṇḍaṃ pakkhipiṃsu.
Then one day, during that very rains-retreat, five hundred merchants loaded goods onto a ship, thinking, “We will go to the other side of the ocean.”
Rồi một ngày nọ, trong cùng mùa an cư đó, năm trăm thương nhân chất hàng hóa lên thuyền, nói: "Chúng ta sẽ đi sang bờ biển bên kia."
Nāvārohanadivase therassa kaniṭṭhabhātā theraṃ bhojetvā, therassa santike sikkhāpadāni gahetvā, vanditvā, ‘‘bhante, samuddo nāma asaddheyyo anekantarāyo, amhe āvajjeyyāthā’’ti vatvā nāvaṃ āruhi.
On the day of boarding the ship, the Elder’s younger brother, having offered a meal to the Elder and received the precepts from him, paid homage and said, “Venerable sir, the ocean is unreliable and has many dangers; may you be mindful of us,” and then boarded the ship.
Vào ngày lên thuyền, người em trai của Trưởng lão cúng dường Trưởng lão, thọ trì các giới luật từ Ngài, đảnh lễ, và nói: "Bạch Đại đức, biển cả thật khó tin, có vô vàn hiểm nguy, xin Ngài hãy chú tâm đến chúng con." Rồi anh ta lên thuyền.
Nāvā uttamajavena gacchamānā aññataraṃ dīpakaṃ pāpuṇi.
The ship, traveling at top speed, reached a certain small island.
Chiếc thuyền đi với tốc độ tối đa và đến một hòn đảo nọ.
Manussā ‘‘pātarāsaṃ karissāmā’’ti dīpake uttiṇṇā.
The men disembarked on the small island, thinking, “We will have our morning meal.”
Mọi người lên đảo nói: "Chúng ta sẽ dùng bữa sáng."
Tasmiṃ pana dīpake aññaṃ kiñci natthi, candanavanameva ahosi.
On that small island, there was nothing else; there was only a forest of sandalwood.
Tuy nhiên, trên hòn đảo đó không có gì khác ngoài rừng gỗ đàn hương.
Atheko vāsiyā rukkhaṃ ākoṭetvā lohitacandanabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘bho, mayaṃ lābhatthāya parasamuddaṃ gacchāma, ito ca uttari lābho nāma natthi, caturaṅgulamattā ghaṭikā satasahassaṃ agghati.
Then one man, having struck a tree with an adze and realizing it was red sandalwood, said: “Sirs, we are going to the other side of the ocean for profit, but there is no greater profit than this. A piece just four finger-breadths in size is worth a hundred thousand.
Rồi một người dùng rìu chặt một cái cây, biết đó là gỗ đàn hương đỏ, liền nói: "Này các bạn, chúng ta đi sang bờ biển bên kia để tìm lợi nhuận, nhưng không có lợi nhuận nào hơn ở đây. Một khúc gỗ dài bốn ngón tay có giá trị một trăm ngàn (tiền)."
Hāretabbayuttakaṃ bhaṇḍaṃ hāretvā candanassa pūressāmā’’ti te tathā kariṃsu.
"Let us remove the suitable goods and fill* with sandalwood." They did so.
"Chúng tôi sẽ bỏ những món hàng không cần thiết và chất đầy gỗ đàn hương." Và họ đã làm như vậy.
Candanavane adhivatthā amanussā kujjhitvā, ‘‘imehi amhākaṃ candanavanaṃ nāsitaṃ ghātessāma ne’’ti cintetvā – ‘‘idheva ghātitesu sabbaṃ ekakuṇapaṃ bhavissati, samuddamajjhe nesaṃ nāvaṃ osīdessāmā’’ti āhaṃsu.
The non-human beings dwelling in the sandalwood forest became enraged, thinking, "These people have destroyed our sandalwood forest; we will kill them!" Then they said, "If they are killed right here, the whole island will become one mass of corpses. We will sink their ship in the middle of the ocean!"
Các phi nhân sống trong rừng đàn hương nổi giận, nghĩ: "Chúng đã phá rừng đàn hương của chúng ta, chúng ta sẽ giết chúng." Rồi họ nói: "Nếu chúng bị giết ở đây, cả hòn đảo sẽ đầy xác chết. Chúng ta sẽ đánh chìm thuyền của chúng giữa biển."
Atha nesaṃ nāvaṃ āruyha muhuttaṃ gatakāleyeva uppātikaṃ uṭṭhapetvā sayampi te amanussā bhayānakāni rūpāni dassayiṃsu.
Then, having boarded their ship, no sooner had they gone for a moment than the non-human beings raised a prodigious wave and themselves displayed terrifying forms.
Sau đó, khi họ đã lên thuyền và đi được một lát, các phi nhân đó đã tạo ra một trận bão lớn và tự mình hiện ra những hình dạng đáng sợ.
Bhītā manussā attano attano devatānaṃ namassanti.
Terrified, the people paid homage to their respective deities.
Những người đàn ông sợ hãi đã cúi lạy các vị thần của riêng mình.
Therassa kaniṭṭho cūḷapuṇṇakuṭumbiko ‘‘mayhaṃ bhātā avassayo hotū’’ti therassa namassamāno aṭṭhāsi.
The Thera’s younger brother, the householder Cūḷapuṇṇa, stood paying homage to the Thera, saying, "May my brother be our refuge!"
Người em trai của Trưởng lão, gia chủ Cūḷapuṇṇa, đứng đó cúi lạy Trưởng lão, nói: "Mong huynh trưởng của con là nơi nương tựa cho chúng con."
Theropi kira tasmiṃyeva khaṇe āvajjetvā, tesaṃ byasanuppattiṃ ñatvā, vehāsaṃ uppatitvā, abhimukho aṭṭhāsi.
It is said that at that very moment, the Thera, having reflected and known of their misfortune, flew up into the air and stood facing them.
Trưởng lão cũng, vào chính khoảnh khắc đó, đã quán xét và biết được sự nguy hiểm của họ, liền bay lên không trung và đứng đối diện với họ.
Amanussā theraṃ disvāva ‘‘ayyo puṇṇatthero etī’’ti apakkamiṃsu, uppātikaṃ sannisīdi.
As soon as the non-human beings saw the Thera, they departed, saying, "The venerable Puṇṇa Thera is coming!" The prodigious wave subsided.
Vừa nhìn thấy Trưởng lão, các phi nhân đã bỏ đi, nói: "Đức Puṇṇa Trưởng lão đang đến!" Trận bão cũng lắng xuống.
Thero ‘‘mā bhāyathā’’ti te assāsetvā ‘‘kahaṃ gantukāmatthā’’ti pucchi.
The Thera reassured them, saying, "Do not fear!" and asked, "Where do you wish to go?"
Trưởng lão an ủi họ: "Đừng sợ hãi!" rồi hỏi: "Các ông muốn đi đâu?"
Bhante, amhākaṃ sakaṭṭhānameva gacchāmāti.
"Venerable Sir, we wish to go to our own home place."
"Bạch Thế Tôn, chúng con muốn về lại nơi ở của mình."
Thero nāvaṅgaṇe akkamitvā ‘‘etesaṃ icchitaṭṭhānaṃ gacchatū’’ti adhiṭṭhāsi.
The Thera stepped onto the deck of the ship and made an aspiration, "May this ship go to their desired destination!"
Trưởng lão bước lên boong thuyền và quyết định: "Chiếc thuyền này hãy đi đến nơi mà những người này mong muốn."
Vāṇijā sakaṭṭhānaṃ gantvā, taṃ pavattiṃ puttadārassa ārocetvā, ‘‘etha theraṃ saraṇaṃ gacchāmā’’ti pañcasatāpi attano pañcahi mātugāmasatehi saddhiṃ tīsu saraṇesu patiṭṭhāya upāsakattaṃ paṭivedesuṃ.
The merchants went to their home place, reported the incident to their children and wives, and said, "Come, let us take refuge in the Thera!" All five hundred of them, together with their five hundred women, established themselves in the three refuges and declared themselves as upāsakas.
Các thương nhân trở về quê hương, kể lại câu chuyện đó cho vợ con, rồi nói: "Hãy đến đây, chúng ta hãy quy y Trưởng lão!" Cả năm trăm người, cùng với năm trăm người phụ nữ của họ, đã quy y Tam Bảo và tuyên bố mình là cư sĩ.
Tato nāvāya bhaṇḍaṃ otāretvā therassa ekaṃ koṭṭhāsaṃ katvā, ‘‘ayaṃ, bhante, tumhākaṃ koṭṭhāso’’ti āhaṃsu.
Then, having unloaded the goods from the ship, they made a share for the Thera and said, "Venerable Sir, this is your share."
Sau đó, họ dỡ hàng hóa từ thuyền xuống, dành một phần cho Trưởng lão và nói: "Bạch Thế Tôn, đây là phần của Ngài."
Thero mayhaṃ visuṃ koṭṭhāsakiccaṃ natthi.
The Thera said, "I have no need for a separate share.
Trưởng lão nói: "Ta không cần một phần riêng biệt.
Satthā pana tumhehi diṭṭhapubboti.
But have you seen the Teacher before?"
Nhưng các con đã từng thấy Đức Bổn Sư chưa?"
Na diṭṭhapubbo, bhanteti.
"No, Venerable Sir, we have not."
"Bạch Thế Tôn, chúng con chưa từng thấy."
Tena hi iminā satthu maṇḍalamāḷaṃ karotha.
"Then, with this, make a circular hall (maṇḍalamāḷa) for the Teacher.
"Vậy thì, hãy dùng số gỗ đàn hương này để xây một sảnh đường hình tròn (maṇḍalamāḷa) cho Đức Bổn Sư.
Evaṃ satthāraṃ passissathāti.
Thus will you see the Teacher."
Khi đó, các con sẽ được thấy Đức Bổn Sư."
Te sādhu, bhanteti.
"Very well, Venerable Sir," they replied.
Họ nói: "Vâng, bạch Thế Tôn."
Tena ca koṭṭhāsena attano ca koṭṭhāsehi maṇḍalamāḷaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
And with that share, and with their own shares, they began to construct a circular hall.
Và họ bắt đầu xây một sảnh đường hình tròn bằng phần gỗ đàn hương đó và các phần của chính họ.
Satthāpi kira taṃ āraddhakālato paṭṭhāya paribhogaṃ akāsi.
It is said that the Teacher himself began to make use of it from the time it was started.
Đức Bổn Sư, từ khi công trình được khởi công, đã sử dụng nơi đó.
Ārakkhamanussā rattiṃ obhāsaṃ disvā, ‘‘mahesakkhā devatā atthī’’ti saññaṃ kariṃsu.
The guards, seeing the light at night, conceived the idea that "there must be powerful deities here."
Những người bảo vệ nhìn thấy ánh sáng vào ban đêm và nghĩ: "Có một vị thiên nhân quyền năng ở đây."
Upāsakā maṇḍalamāḷañca bhikkhusaṅghassa ca senāsanāni niṭṭhāpetvā dānasambhāraṃ sajjetvā, ‘‘kataṃ, bhante, amhehi attano kiccaṃ, satthāraṃ pakkosathā’’ti therassa ārocesuṃ.
The upāsakas, having completed the circular hall and the dwellings for the community of bhikkhus, and having prepared the requisites for the alms-giving, reported to the Thera, saying, "Venerable Sir, we have done our duty; please invite the Teacher."
Các cư sĩ, sau khi hoàn thành sảnh đường hình tròn và chỗ ở cho Tăng đoàn, đã chuẩn bị các vật phẩm cúng dường và thưa với Trưởng lão: "Bạch Thế Tôn, chúng con đã hoàn thành công việc của mình. Xin Ngài thỉnh Đức Bổn Sư đến."
Thero sāyanhasamaye iddhiyā sāvatthiṃ gantvā, ‘‘bhante, vāṇijagāmavāsino tumhe daṭṭhukāmā, tesaṃ anukampaṃ karothā’’ti bhagavantaṃ yāci.
In the evening, the Thera went to Sāvatthi by psychic power and requested the Bhagavā, "Venerable Sir, the dwellers of the merchant village wish to see you; please have compassion on them."
Trưởng lão, vào buổi chiều, đã dùng thần thông đến Sāvatthī và thỉnh Đức Thế Tôn: "Bạch Thế Tôn, cư dân làng thương nhân muốn gặp Ngài. Xin Ngài hãy ban lòng từ bi cho họ."
Bhagavā adhivāsesi.
The Bhagavā consented.
Đức Thế Tôn chấp thuận.
Thero sakaṭṭhānameva paccāgato.
The Thera returned to his own place.
Trưởng lão trở về nơi của mình.
Bhagavāpi ānandattheraṃ āmantesi, ‘‘ānanda, sve sunāparante vāṇijagāme piṇḍāya carissāma, tvaṃ ekūnapañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ dehī’’ti.
The Bhagavā also addressed Venerable Ānanda, "Ānanda, tomorrow we shall go for alms in the merchant village of Sunāparanta. You are to distribute the tickets (salāka) to the four hundred and ninety-nine bhikkhus."
Đức Thế Tôn cũng gọi Trưởng lão Ānanda và nói: "Ānanda, ngày mai chúng ta sẽ đi khất thực ở làng thương nhân Sunāparanta. Con hãy phát phiếu khất thực cho năm trăm vị Tỳ-khưu (trừ một vị)."
Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti bhikkhusaṅghassa tamatthaṃ ārocetvā, ‘‘ākāsacārī bhikkhū salākaṃ gaṇhantū’’ti āha.
The Thera replied, "Yes, Venerable Sir," and having reported this matter to the community of bhikkhus, he said, "Let the bhikkhus who travel through the air take the tickets."
Trưởng lão Ānanda nói: "Vâng, bạch Thế Tôn," rồi thông báo điều đó cho Tăng đoàn và nói: "Các Tỳ-khưu có thể đi trên không trung hãy nhận phiếu khất thực."
Taṃdivasaṃ kuṇḍadhānatthero paṭhamaṃ salākaṃ aggahesi.
On that day, Venerable Kuṇḍadhāna was the first to take a ticket.
Ngày hôm đó, Trưởng lão Kuṇḍadhāna là người đầu tiên nhận phiếu khất thực.
Vāṇijagāmavāsinopi ‘‘sve kira satthā āgamissatī’’ti gāmamajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaggaṃ sajjayiṃsu.
The dwellers of the merchant village also, hearing that "the Teacher will arrive tomorrow," constructed a pavilion in the middle of the village and prepared the alms-hall.
Cư dân làng thương nhân cũng nói: "Ngày mai Đức Bổn Sư sẽ đến," rồi dựng một sảnh đường ở giữa làng và chuẩn bị nơi cúng dường.
Bhagavā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā, gandhakuṭiṃ pavisitvā, phalasamāpattiṃ appetvā, nisīdi.
Early in the morning, the Bhagavā, having attended to his bodily needs, entered the Fragrant Hut (gandhakuṭi), entered the fruition attainment (phalasamāpatti), and sat down.
Đức Thế Tôn, vào sáng sớm, đã làm vệ sinh thân thể, vào Hương thất (gandhakuṭi), nhập vào quả định (phalasamāpatti) và an tọa.
Sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhaṃ ahosi.
Sakka’s Paṇḍukambala Stone Seat became warm.
Ngai đá Paṇḍukambala của Đế Thích (Sakka) trở nên nóng.
So ‘‘kiṃ ida’’nti āvajjetvā satthu sunāparantagamanaṃ disvā, vissakammaṃ āmantesi, ‘‘tāta, ajja bhagavā tiṃsamattāni yojanasatāni piṇḍacāraṃ gamissati.
He reflected, "What is this?" and seeing the Teacher’s journey to Sunāparanta, he addressed Vissakamma, "My dear, today the Bhagavā will go for alms over three hundred yojanas.
Ngài quán xét: "Chuyện gì đây?" và thấy Đức Bổn Sư sẽ đi đến Sunāparanta, liền gọi Visakamma và nói: "Này con, hôm nay Đức Thế Tôn sẽ đi khất thực ba trăm dojana.
Pañca kūṭāgārasatāni māpetvā jetavanadvārakoṭṭhakamatthake gamanasajjāni katvā ṭhapehī’’ti.
Create five hundred peaked-roof houses (kūṭāgāra) and place them ready for travel above the gateway of Jetavana Monastery."
Hãy tạo ra năm trăm ngôi nhà mái nhọn (kūṭāgāra) và đặt chúng sẵn sàng để đi trên cổng chính của tu viện Jetavana."
So tathā akāsi.
He did so.
Ông ấy đã làm như vậy.
Bhagavato kūṭāgāraṃ catumukhaṃ ahosi, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ dvimukhāni, sesāni ekamukhāni, satthā gandhakuṭito nikkhamitvā paṭipāṭiyā ṭhapitakūṭāgāresu dhurakūṭāgāraṃ pāvisi.
The Bhagavā’s kūṭāgāra had four fronts; those of the two chief disciples had two fronts; the rest had one front each. The Teacher, having emerged from the gandhakuṭi, entered the foremost of the peaked-roof houses arranged in a row.
Ngôi nhà mái nhọn của Đức Thế Tôn có bốn mặt, của hai vị Đại đệ tử có hai mặt, còn lại là một mặt. Đức Bổn Sư rời Hương thất và bước vào ngôi nhà mái nhọn đầu tiên trong số những ngôi nhà mái nhọn đã được sắp xếp theo thứ tự.
Dve aggasāvake ādiṃ katvā ekūnapañcabhikkhusatānipi kūṭāgāragatāni ahesuṃ.
The four hundred and ninety-nine bhikkhus, with the two chief disciples at their head, also went into their respective kūṭāgāras.
Năm trăm vị Tỳ-khưu (trừ một vị), bắt đầu từ hai vị Đại đệ tử, cũng đã vào các ngôi nhà mái nhọn của mình.
Ekaṃ tucchaṃ kūṭāgāraṃ ahosi, pañcapi kūṭāgārasatāni ākāse uppattiṃsu.
One kūṭāgāra remained empty, and all five hundred kūṭāgāras ascended into the sky.
Có một ngôi nhà mái nhọn trống, và cả năm trăm ngôi nhà mái nhọn đã bay lên không trung.
Satthā saccabandhapabbataṃ nāma patvā kūṭāgāraṃ ākāse ṭhapesi.
The Teacher arrived at a mountain named Saccabandhapabbata and placed the kūṭāgāra in the sky.
Đức Bổn Sư đến núi Saccabandha và đặt ngôi nhà mái nhọn trên không trung.
Tasmiṃ pabbate saccabandho nāma micchādiṭṭhikatāpaso mahājanaṃ micchādiṭṭhiṃ uggaṇhāpento lābhaggayasaggappatto hutvā vasati, abbhantare cassa antocāṭiyaṃ padīpo viya arahattaphalassa upanissayo jalati.
On that mountain, a misguided ascetic named Saccabandha lived, having attained great gains and fame by teaching false views to the masses, but within him, like a lamp in a pot, the potential for the fruit of arahantship glowed.
Trên ngọn núi đó, có một ẩn sĩ tà kiến tên là Saccabandha, ông ta đã đạt được nhiều lợi lộc và danh tiếng nhờ dạy tà kiến cho đại chúng, nhưng bên trong ông ta, mầm mống của quả vị A-la-hán đang cháy sáng như ngọn đèn trong nồi đất.
Taṃ disvā ‘‘dhammamassa kathessāmī’’ti gantvā dhammaṃ desesi.
Seeing him, the Bhagavā went there intending to teach him the Dhamma, and he taught the Dhamma.
Thấy vậy, Đức Bổn Sư đến và thuyết pháp cho ông ta, nói: "Ta sẽ thuyết pháp cho ông."
Tāpaso desanāpariyosāne arahattaṃ pāpuṇi.
At the end of the discourse, the ascetic attained arahantship.
Ẩn sĩ đã đạt được quả vị A-la-hán khi bài thuyết pháp kết thúc.
Maggenevassa abhiññā āgatā.
His supernormal powers (abhiññā) arose simultaneously with the path.
Các thần thông đã đến với ông ta ngay trên con đường (đạo).
So ehibhikkhu hutvā iddhimayapattacīvaradharo tucchakūṭāgāraṃ pāvisi.
Having become an Ehi Bhikkhu and possessing robes and an alms-bowl created by psychic power, he entered the empty kūṭāgāra.
Ông ta trở thành một Tỳ-khưu "Ehi-bhikkhu" (Hãy đến, Tỳ-khưu), mang y bát do thần thông tạo ra, và bước vào ngôi nhà mái nhọn trống.
Bhagavā kūṭāgāragatehi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vāṇijagāmaṃ gantvā, kūṭāgārāni adissamānakāni katvā, vāṇijagāmaṃ pāvisi.
The Bhagavā, together with the five hundred bhikkhus who were in the kūṭāgāras, went to the merchant village, made the kūṭāgāras invisible, and entered the merchant village.
Đức Thế Tôn, cùng với năm trăm vị Tỳ-khưu đã vào các ngôi nhà mái nhọn, đến làng thương nhân, làm cho các ngôi nhà mái nhọn trở nên vô hình, rồi bước vào làng thương nhân.
Vāṇijā buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā satthāraṃ makulakārāmaṃ nayiṃsu.
The merchants offered a great alms-giving to the Saṅgha led by the Buddha and then conducted the Teacher to the Makula Park.
Các thương nhân đã cúng dường đại lễ cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, rồi thỉnh Đức Bổn Sư đến khu vườn Makula.
Satthā maṇḍalamāḷaṃ pāvisi.
The Teacher entered the circular hall.
Đức Bổn Sư bước vào sảnh đường hình tròn.
Mahājano yāva satthā bhattadarathaṃ paṭippassambheti, tāva pātarāsaṃ katvā uposathaṅgāni samādāya bahuṃ gandhañca pupphañca ādāya dhammassavanatthāya ārāmaṃ paccāgamāsi.
The great multitude, while the Teacher was resting from the fatigue of his meal, took their morning meal and observed the Uposatha precepts, then returned to the monastery bringing much perfume and flowers to listen to the Dhamma.
Đại chúng, trong khi Đức Bổn Sư đang dùng bữa sáng, đã dùng bữa sáng của mình, thọ trì các giới Uposatha, mang theo nhiều hương và hoa, rồi trở lại tu viện để nghe pháp.
Satthā dhammaṃ desesi.
The Teacher taught the Dhamma.
Đức Bổn Sư thuyết pháp.
Mahājanassa bandhanamokkho jāto, mahantaṃ buddhakolāhalaṃ ahosi.
The multitude was freed from their bonds; there was a great stir (buddhakolāhala) regarding the Buddha.
Đại chúng đã được giải thoát khỏi các ràng buộc, và có một sự hoan hỷ lớn lao về Đức Phật.
Satthā mahājanassa saṅgahatthāya sattāhaṃ tattheva vasi, aruṇaṃ pana mahāgandhakuṭiyaṃyeva uṭṭhapesi.
The Teacher stayed there for seven days to benefit the great multitude, but he rose at dawn in the Great Fragrant Hut (mahāgandhakuṭi) itself.
Đức Bổn Sư đã ở lại đó bảy ngày để giúp đỡ đại chúng, nhưng Ngài lại thức dậy vào lúc bình minh trong Hương thất lớn (mahāgandhakuṭi) ở Jetavana.
Sattāhampi dhammadesanāpariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
Even for seven days, at the end of the Dhamma discourse, there was an attainment of the Dhamma (dhammābhisamaya) for eighty-four thousand beings.
Trong suốt bảy ngày, khi bài thuyết pháp kết thúc, tám mươi bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ pháp.
Tattha sattāhaṃ vasitvā, vāṇijagāme piṇḍāya caritvā, ‘‘tvaṃ idheva vasāhī’’ti puṇṇattheraṃ nivattetvā antare nammadānadī nāma atthi, tassā tīraṃ agamāsi.
Having stayed there for seven days, and having gone for alms in the merchant village, he dismissed Puṇṇa Thera, saying, "You stay right here," and proceeded to the bank of the Nammadānadī river, which was located along the way.
Sau khi ở lại đó bảy ngày và khất thực ở làng thương nhân, Ngài bảo Trưởng lão Puṇṇa: "Con hãy ở lại đây," rồi đi đến bờ sông Nammadāna nằm giữa đường.
Nammadā nāgarājā satthu paccuggamanaṃ katvā, nāgabhavanaṃ pavesetvā, tiṇṇaṃ ratanānaṃ sakkāraṃ akāsi.
The Nāga King Nammadā came to meet the Teacher, invited him into the Nāga realm, and paid homage to the Three Jewels.
Vua Rắn Nammadā đã ra đón Đức Bổn Sư, thỉnh Ngài vào cung điện rắn, và cúng dường Tam Bảo.
Satthā tassa dhammaṃ kathetvā nāgabhavanā nikkhami.
The Teacher taught him the Dhamma and then departed from the Nāga realm.
Đức Bổn Sư đã thuyết pháp cho ông ta rồi rời cung điện rắn.
So ‘‘mayhaṃ, bhante, paricaritabbaṃ dethā’’ti yāci.
He requested, "Venerable Sir, please grant me an object of worship."
Ông ta thỉnh: "Bạch Thế Tôn, xin Ngài ban cho con một nơi để thờ cúng."
Bhagavā nammadānadītīre padacetiyaṃ dassesi.
The Bhagavā showed him the foot-relic (padacetiya) on the bank of the Nammadā river.
Đức Thế Tôn đã chỉ cho ông ta một bảo tháp dấu chân (padacetiya) trên bờ sông Nammadāna.
Taṃ vīcīsu āgatāsu pidhīyati, gatāsu vivarīyati.
It was covered when the waves came in and uncovered when they receded.
Khi sóng đến, nó bị che khuất; khi sóng rút đi, nó lại hiện ra.
Mahāsakkārapattaṃ ahosi.
It became greatly revered.
Nó đã nhận được sự cúng dường lớn lao.
Satthā tato nikkhamitvā saccabandhapabbataṃ gantvā saccabandhaṃ āha – ‘‘tayā mahājano apāyamagge otārito.
From there, the Teacher departed and went to Saccabandhapabbata, where he addressed Saccabandha, "You have led many people to the path of woe.
Đức Bổn Sư rời khỏi đó, đến núi Saccabandha và nói với Saccabandha: "Ông đã dẫn dắt đại chúng vào con đường khổ đau.
Tvaṃ idheva vasitvā, etesaṃ laddhiṃ vissajjāpetvā, nibbānamagge patiṭṭhāpehī’’ti.
You should stay here, cause them to abandon their false views, and establish them on the path to Nibbāna."
Ông hãy ở lại đây, khiến họ từ bỏ tà kiến và an trú trên con đường Niết bàn."
Sopi paricaritabbaṃ yāci.
He also requested an object of worship.
Ông ấy cũng thỉnh một nơi để thờ cúng.
Satthā ghanapiṭṭhipāsāṇe allamattikapiṇḍamhi lañchanaṃ viya padacetiyaṃ dassesi.
The Teacher showed the footprint shrine on the solid rock slab, like an impression on a lump of wet clay.
Đấng Đạo Sư đã chỉ ra dấu vết bàn chân trên tảng đá cứng như in dấu trên cục đất sét ướt.
Tato jetavanameva gato.
From there, he went to Jetavana itself.
Từ đó, Ngài trở về Tịnh xá Jetavana.
Etamatthaṃ sandhāya teneva antaravassenātiādi vuttaṃ.
Referring to this matter, it was said: “By that same rainy season” and so on.
Điều này được nói đến trong câu teneva antaravassenā (trong mùa an cư đó) và các câu tương tự.
Parinibbāyīti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
“Completely attained Nibbāna” means he completely attained Nibbāna with the element of Nibbāna without any remainder of clinging.
Parinibbāyī (nhập Niết-bàn) có nghĩa là nhập Vô Dư Y Niết-bàn.
Mahājano therassa satta divasāni sarīrapūjaṃ katvā, bahūni gandhakaṭṭhāni samodhānetvā, sarīraṃ jhāpetvā dhātuyo ādāya cetiyaṃ akāsi.
The great multitude honored the Elder’s body for seven days, then gathered many fragrant woods, cremated the body, and taking the relics, built a cetiya.
Đại chúng đã cúng dường nhục thân của Trưởng lão trong bảy ngày, sau đó tập hợp nhiều loại gỗ thơm, hỏa táng nhục thân, và lấy xá-lợi để xây tháp.
Sambahulā bhikkhūti therassa āḷāhanaṭṭhāne ṭhitabhikkhū.
“Many bhikkhus” refers to the bhikkhus who were present at the Elder’s cremation site.
Sambahulā bhikkhū (nhiều Tỳ-khưu) là những Tỳ-khưu có mặt tại nơi hỏa táng của Trưởng lão.
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại là rõ ràng ở khắp mọi nơi.
Chaṭṭhaṃ uttānameva.
The sixth (sutta) is clear.
Bài kinh thứ sáu là rõ ràng.
90-91. Sattame ejāti taṇhā.
In the seventh (sutta), “ejā” means craving (taṇhā).
90-91. Trong kinh thứ bảy, ejā là tham ái (taṇhā).
Sā hi calanaṭṭhena ejāti vuccati.
Indeed, it is called ejā due to its nature of trembling.
Tham ái được gọi là ejā vì bản chất của nó là rung động.
Sāva ābādhanaṭṭhena rogo, anto dussanaṭṭhena gaṇḍo, nikantanaṭṭhena sallaṃ.
That same (craving) is “disease” due to its nature of afflicting, “boil” due to its nature of corrupting internally, “dart” due to its nature of piercing.
Chính tham ái này được gọi là bệnh (roga) vì bản chất của nó là làm tổn hại; là ung nhọt (gaṇḍa) vì bản chất của nó là làm hư hoại từ bên trong; là mũi tên (salla) vì bản chất của nó là đâm xuyên.
Tasmāti yasmā ejā rogo ceva gaṇḍo ca sallañca, tasmā.
“Therefore” means: because ejā is disease, boil, and dart, therefore.
Tasmā (vì vậy) là vì tham ái là bệnh, là ung nhọt, và là mũi tên, nên nói “vì vậy”.
Cakkhuṃ na maññeyyātiādi vuttanayameva, idhāpi sabbaṃ heṭṭhā gahitameva saṃkaḍḍhitvā dassitaṃ.
“One should not conceive of the eye” and so on, is the same method as stated (before); here too, everything mentioned below is summarized and presented.
Câu “Cakkhuṃ na maññeyyā” (không nên chấp thủ con mắt) và các câu tiếp theo cũng theo cách giải thích đã nêu; ở đây, tất cả những gì đã đề cập ở dưới cũng được tóm lược và trình bày.
Aṭṭhamaṃ vuttanayameva.
The eighth (sutta) is of the same method as stated (before).
Kinh thứ tám cũng theo cách giải thích đã nêu.
92-93. Navame dvayanti dve dve koṭṭhāse.
In the ninth (sutta), “dvayaṃ” means two parts each.
92-93. Trong kinh thứ chín, dvaya (hai) là hai phần, hai cặp.
Dasame itthetaṃ dvayanti evametaṃ dvayaṃ.
In the tenth (sutta), “this is the pair” means this pair (of phenomena).
Trong kinh thứ mười, itthetaṃ dvaya (cặp đôi này) là cặp đôi này như vậy.
Calañceva byathañcāti attano sabhāvena asaṇṭhahanato calati ceva byathati ca.
“It trembles and it is afflicted” means it trembles and is afflicted due to its nature of not remaining stable.
Calañceva byathañcā (rung động và đau khổ) là rung động và đau khổ vì không ổn định theo bản chất của chính nó.
Yopi hetu yopi paccayoti cakkhuviññāṇassa vatthārammaṇaṃ hetu ceva paccayo ca.
“Whatever is the cause, whatever is the condition” refers to the eye-base and the visual object, which are both the cause (hetu) and the condition (paccaya) for eye-consciousness.
Yopi hetu yopi paccayo (dù là nhân, dù là duyên) là đối tượng và căn của nhãn thức (cakkhuviññāṇa) là nhân và cũng là duyên.
Kuto niccaṃ bhavissatīti kena kāraṇena niccaṃ bhavissati.
“From where will it be permanent?” means by what reason will it be permanent?
Kuto niccaṃ bhavissatī (làm sao có thể thường còn) là vì lý do gì mà nó sẽ thường còn?
Yathā pana dāsassa dāsiyā kucchismiṃ jāto putto parova dāso hoti, evaṃ aniccameva hotīti attho.
Just as a son born in the womb of a female slave belonging to a male slave is entirely a slave, so too is it impermanent; this is the meaning.
Như con trai sinh ra trong bụng người nữ nô lệ của người nam nô lệ cũng là một nô lệ, thì ý nghĩa là nó cũng là vô thường.
Saṅgatīti sahagati.
“Conjunction” (saṅgati) means co-arising (sahagati).
Saṅgatī là đồng hành.
Sannipātoti ekato sannipatanaṃ.
“Coming together” (sannipāto) means gathering together.
Sannipāto là sự tụ hội lại với nhau.
Samavāyoti ekato samāgamo.
“Combination” (samavāyo) means coming together as one.
Samavāyo là sự kết hợp lại với nhau.
Ayaṃ vuccati cakkhusamphassoti iminā saṅgatisannipātasamavāyasaṅkhātena paccayena uppannattā paccayanāmeneva saṅgati sannipāto samavāyoti ayaṃ vuccati cakkhusamphasso.
“This is called eye-contact” means, because it arises by the condition known as conjunction, coming together, and combination, this eye-contact is called by the name of its condition: conjunction, coming together, and combination.
Ayaṃ vuccati cakkhusamphasso (đây gọi là nhãn xúc) là vì nó sinh khởi do các duyên được gọi là saṅgati, sannipāta, samavāya, nên chính cái tên của duyên – saṅgati, sannipāta, samavāya – được gọi là nhãn xúc.
Sopi hetūti phassassa vatthu ārammaṇaṃ sahajātā tayo khandhāti ayaṃ hetu.
“That also is a cause” refers to the eye-base, the object, and the three co-arising aggregates (vedanā, saññā, saṅkhāra) of contact; this is the cause (hetu).
Sopi hetū (nó cũng là nhân) là căn (vatthu), đối tượng (ārammaṇa) và ba uẩn đồng sinh (sahajātā tayo khandhā) của xúc (phassa) – đây là nhân.
Phuṭṭhoti upayogatthe paccattaṃ, phassena phuṭṭhameva gocaraṃ vedanā vedeti, cetanā ceteti, saññā sañjānātīti attho.
“Touched” (phuṭṭho) is in the sense of the instrumental case, meaning that feeling (vedanā) feels, volition (cetanā) wills, and perception (saññā) perceives only the object touched by contact.
Phuṭṭho (được xúc chạm): trong ý nghĩa của việc sử dụng, đây là cách nói ở ngôi thứ nhất (paccattaṃ). Ý nghĩa là: thọ (vedanā) cảm thọ, tư (cetanā) tác ý, tưởng (saññā) nhận biết chính đối tượng đã được xúc chạm bởi xúc.
Phuṭṭhoti vā phassasamaṅgīpuggalo, phassena phuṭṭhārammaṇameva vedanādīhi vedeti ceteti sañjānātītipi vuttaṃ hoti.
Or, “touched” means the person endowed with contact, and it is said that he feels, wills, and perceives with feeling and so on, only the object touched by contact.
Hoặc phuṭṭho là người có xúc (phassasamaṅgīpuggalo), cũng có nghĩa là người ấy cảm thọ, tác ý, nhận biết chính đối tượng đã được xúc chạm bởi xúc thông qua thọ, v.v.
Iti imasmiṃ sutte samatiṃsakkhandhā kathitā honti.
Thus, in this sutta, thirty aggregates are taught.
Như vậy, trong kinh này, ba mươi uẩn đã được thuyết giảng.
Kathaṃ?
How so?
Bằng cách nào?
Cakkhudvāre tāva vatthu ceva ārammaṇañca rūpakkhandho, phuṭṭho vedetīti vedanākkhandho, cetetīti saṅkhārakkhandho, sañjānātīti saññākkhandho, vijānātīti viññāṇakkhandhoti.
At the eye-door, the eye-base and the visual object are the aggregate of form (rūpakkhandha); “the touched one feels” means the aggregate of feeling (vedanākkhandha); “he wills” means the aggregate of volitional formations (saṅkhārakkhandha); “he perceives” means the aggregate of perception (saññākkhandha); “he cognizes” means the aggregate of consciousness (viññāṇakkhandha).
Trước hết, ở nhãn môn (cakkhudvāra), căn (vatthu) và đối tượng (ārammaṇa) là sắc uẩn (rūpakkhandho); “phuṭṭho vedetī” (người được xúc chạm cảm thọ) là thọ uẩn (vedanākkhandho); “ceteti” (tác ý) là hành uẩn (saṅkhārakkhandho); “sañjānāti” (nhận biết) là tưởng uẩn (saññākkhandho); “vijānāti” (liễu tri) là thức uẩn (viññāṇakkhandho).
Sesadvāresupi eseva nayo.
The same method applies to the other doors.
Ở các môn còn lại cũng theo cách tương tự.
Manodvārepi hi vatthurūpaṃ ekantato rūpakkhandho, rūpe pana ārammaṇe sati ārammaṇampi rūpakkhandhoti cha pañcakātiṃsa honti.
Even at the mind-door, the heart-base form is definitely the aggregate of form, and if the object is form, then the object is also the aggregate of form, making six times five, which is thirty.
Ở ý môn (manodvāra) cũng vậy, sắc căn (vatthurūpa) chắc chắn là sắc uẩn; nhưng khi có sắc là đối tượng, thì đối tượng cũng là sắc uẩn. Như vậy, có sáu lần năm uẩn là ba mươi uẩn.
Saṅkhepena panete chasupi dvāresu pañceva khandhāti sapaccaye pañcakkhandhe aniccāti vitthāretvā vuccamāne bujjhanakānaṃ ajjhāsayena idaṃ suttaṃ desitanti.
But in brief, these are just the five aggregates at all six doors, and this sutta was taught according to the disposition of those who can understand when the five aggregates with their conditions are expounded as impermanent.
Tóm lại, trong sáu cửa này, chỉ có năm uẩn này là các uẩn. Khi năm uẩn có duyên được giải thích là vô thường, bài kinh này được thuyết giảng theo ý muốn của những người có thể giác ngộ.
94. Saḷavaggassa paṭhame adantāti adamitā.
In the first (sutta) of the Saḷavagga, “untamed” (adantā) means not disciplined.
Trong bài kinh đầu tiên của phẩm Sáu Xứ, adantā có nghĩa là không được điều phục.
Aguttāti agopitā.
“Unguarded” (aguttā) means not protected.
Aguttā có nghĩa là không được bảo vệ.
Arakkhitāti na rakkhitā.
“Unwatched” (arakkhitā) means not watched over.
Arakkhitā có nghĩa là không được giữ gìn.
Asaṃvutāti apihitā.
“Unrestrained” (asaṃvutā) means not closed off.
Asaṃvutā có nghĩa là không được che đậy.
Dukkhādhivāhā hontīti nerayikādibhedaṃ adhikadukkhaṃ āvahanakā honti.
“They bring about suffering” means they bring about much suffering, such as that of the hell-beings and so on.
Dukkhādhivāhā honti có nghĩa là chúng mang đến khổ đau tột cùng, như là các loại khổ đau trong địa ngục và các cảnh giới khác.
Sukhādhivāhā hontīti jhānamaggaphalapabhedaṃ adhikasukhaṃ āvahanakā honti.
“They bring about happiness” means they bring about much happiness, such as that of jhāna, path, and fruition.
Sukhādhivāhā honti có nghĩa là chúng mang đến an lạc tột cùng, như là các loại an lạc của thiền định, đạo và quả.
Adhivahātipi pāṭho, esevattho.
The reading “adhivahāti” also exists, and the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là Adhivahāti, nghĩa vẫn như vậy.
Asāditañca sādunti assādavantañca madhurañca.
“ Asāditañca sādu” means that which is both unpalatable and palatable.
Asāditañca sādu có nghĩa là không có vị ngọt và cũng có vị ngọt.
Phassadvayaṃ sukhadukkhe upekkheti sukhaphassañca dukkhaphassañcāti idaṃ phassadvayaṃ upekkhe, upekkhāmevettha uppādeyyāti attho.
“ Phassadvayaṃ sukhadukkhe upekkhe” means that this pair of contacts, pleasant contact and painful contact, one should regard with equanimity; the meaning is that one should generate equanimity regarding them.
Phassadvayaṃ sukhadukkhe upekkhe có nghĩa là hai loại xúc này, tức là xúc lạc và xúc khổ, nên xả bỏ, nghĩa là nên phát khởi tâm xả ở đó.
Phassadvayaṃ sukhadukkhaṃ upekkhoti vā pāṭho, phassahetukaṃ sukhadukkhaṃ upekkho, sukhe anurodhaṃ dukkhe ca virodhaṃ anuppādento upekkhako bhaveyyātipi attho.
Or the reading is “Phassadvayaṃ sukhadukkhaṃ upekkho” (equanimous towards pleasant and painful contact); the meaning is that one is equanimous towards pleasant and painful contact arising from contact, becoming equanimous without generating attachment to pleasure or aversion to pain.
Hoặc cũng có bản đọc là Phassadvayaṃ sukhadukkhaṃ upekkho, nghĩa là xả bỏ lạc và khổ do xúc, tức là không phát sinh sự ưa thích đối với lạc và không phát sinh sự chán ghét đối với khổ, mà nên là người xả bỏ.
Anānuruddho aviruddho kenacīti kenaci saddhiṃ neva anuruddho na viruddho bhaveyya.
“ Anānuruddho aviruddho kenacī” means one should be neither attached nor averse to anyone.
Anānuruddho aviruddho kenacī có nghĩa là không nên ưa thích hay chán ghét bất kỳ điều gì.
Papañcasaññāti kilesasaññāya papañcasaññā nāma hutvā.
“ Papañcasaññā” means becoming the perception of proliferation, which is the perception associated with defilements.
Papañcasaññā có nghĩa là trở thành tưởng về sự phóng dật do tưởng về phiền não.
Itarītarā narāti lāmakasattā papañcayantā upayantīti papañcayamānā vaṭṭaṃ upagacchanti.
“ Itarītarā narā papañcayantā upayantī” means that wretched beings, proliferating, proceed to saṃsāra.
Itarītarā narā có nghĩa là những chúng sinh thấp kém, papañcayantā upayantī có nghĩa là họ đi vào vòng luân hồi do sự phóng dật.
Saññinoti sasaññā sattā.
“ Saññino” means beings with perception.
Saññino có nghĩa là những chúng sinh có tưởng.
Manomayaṃ gehasitañca sabbanti sabbameva pañcakāmaguṇagehanissitaṃ manomayaṃ vitakkaṃ.
“ Manomayaṃ gehasitañca sabba” means all mental thoughts dwelling on the five sense-desires.
Manomayaṃ gehasitañca sabba có nghĩa là tất cả những tầm cầu do ý tạo ra, nương tựa vào các dục lạc gia đình.
Panujjāti panuditvā nīharitvā.
“ Panujjā” means having expelled, having removed.
Panujjā có nghĩa là xua đuổi, loại bỏ.
Nekkhammasitaṃ irīyatīti dabbajātiko bhikkhu nekkhammasitaṃ iriyena irīyati.
“ Nekkhammasitaṃ irīyatī” means that a bhikkhu of a wise nature acts in a manner based on renunciation.
Nekkhammasitaṃ irīyatī có nghĩa là tỳ khưu có trí tuệ thực hành dựa trên sự xuất ly.
95. Dutiye mālukyaputtoti mālukyabrāhmaṇiyā putto.
In the second (sutta), “ Mālukyaputto” means the son of the brahmin woman Mālukyā.
Trong bài kinh thứ hai, mālukyaputto có nghĩa là con trai của nữ Bà la môn Mālukyā.
Etthāti etasmiṃ tava ovādāyācane.
“ Etthā” means in this request for your instruction.
Etthā có nghĩa là trong lời yêu cầu giáo huấn này của ông.
Iminā theraṃ apasādetipi ussādetipi.
By this, the Elder is both disparaged and praised.
Với điều này, Ngài (Đức Phật) quở trách vị Trưởng lão và cũng tán thán vị ấy.
Kathaṃ?
How so?
Như thế nào?
Ayaṃ kira daharakāle rūpādīsu pamajjitvā pacchā mahallakakāle araññavāsaṃ patthento kammaṭṭhānaṃ yācati.
It is said that this Elder, having been negligent in matters of form etc. in his youth, later, in his old age, desired forest dwelling and requested a meditation subject.
Nghe nói, vị ấy (Trưởng lão Mālukyaputta) đã xao lãng trong các đối tượng sắc (rūpa) và các thứ khác khi còn trẻ, sau đó khi về già, mong muốn sống trong rừng, đã cầu xin đề mục thiền (kammaṭṭhāna).
Atha bhagavā ‘‘ettha dahare kiṃ vakkhāma?
Then the Blessed One, thinking, “What shall we say to these young ones here?
Rồi Đức Thế Tôn, khi nói: “Ở đây, chúng ta sẽ nói gì với những người trẻ?
Mālukyaputto viya tumhepi taruṇakāle pamajjitvā mahallakakāle araññaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ kareyyāthā’’ti iminā adhippāyena bhaṇanto theraṃ apasādeti nāma.
You too, like Mālukyaputta, having been negligent in your youth, might enter the forest in old age and practice the ascetic life,” by this intention, in speaking, disparages the Elder.
Các con cũng như Mālukyaputta, đã xao lãng khi còn trẻ, rồi khi về già, hãy vào rừng và thực hành đời sống Sa-môn,” với ý định này, Ngài quở trách vị Trưởng lão.
Diṭṭhe diṭṭhamattanti rūpāyatane cakkhuviññāṇena diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissati.
'Diṭṭhe diṭṭhamattaṃ' means in the visible (form-ayatana) seen by eye-consciousness, there will be merely the seen (diṭṭhamattaṃ).
Diṭṭhe diṭṭhamattaṃ (trong cái được thấy, chỉ là cái được thấy) có nghĩa là đối với sắc xứ (rūpāyatana) được thấy bằng nhãn thức (cakkhuviññāṇa), chỉ là cái được thấy mà thôi.
Cakkhuviññāṇañhi rūpe rūpamattameva passati, na niccādisabhāvaṃ, iti sesaviññāṇehipi me ettha diṭṭhamattameva cittaṃ bhavissatīti attho.
For eye-consciousness merely sees the form itself in forms, not their nature as permanent, etc. This means that my mind, even with other consciousnesses, will likewise be merely 'the seen' in these forms.
Quả thật, nhãn thức chỉ thấy sắc là sắc mà thôi, không thấy bản chất thường còn (niccādi) của nó. Vì vậy, ý nghĩa là: “Đối với các thức còn lại, tâm của tôi ở đây cũng chỉ là cái được thấy mà thôi.”
Atha vā diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇaṃ, rūpe rūpavijānananti attho.
Alternatively, 'diṭṭhaṃ' in 'diṭṭhe diṭṭhaṃ' refers to eye-consciousness, meaning merely the knowing of the form in the form.
Hoặc, diṭṭhe diṭṭhaṃ (trong cái được thấy, cái được thấy) có nghĩa là nhãn thức, là sự nhận biết sắc trong sắc.
Mattāti pamāṇaṃ, diṭṭhaṃ mattā assāti diṭṭhamattaṃ, cittaṃ, cakkhuviññāṇamattameva me cittaṃ bhavissatīti attho.
'Mattā' means measure. 'Diṭṭhamattaṃ' means that the seen is its measure, i.e., the mind. This means that my mind will be merely eye-consciousness, which is its measure.
Mattā (mức độ) là giới hạn. Diṭṭhamattaṃ (chỉ là cái được thấy) có nghĩa là tâm có mức độ là cái được thấy. Ý nghĩa là: “Tâm của tôi sẽ chỉ là nhãn thức mà thôi.”
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā āpāthagatarūpe cakkhuviññāṇaṃ na rajjati na dussati na muyhati, evaṃ rāgādivirahena cakkhuviññāṇamattameva javanaṃ bhavissati, cakkhuviññāṇapamāṇeneva javanaṃ ṭhapessāmīti.
This is what is meant: just as eye-consciousness does not become infatuated, angry, or deluded with a form that has come into its range, so too, due to the absence of lust, etc., the javana consciousness will be merely eye-consciousness. I shall maintain the javana consciousness to be of the measure of eye-consciousness.
Điều này có nghĩa là: Cũng như nhãn thức không tham đắm, không sân hận, không si mê đối với sắc cảnh hiện tiền, thì như vậy, do sự vắng mặt của tham ái, v.v., sự tốc hành tâm (javana) sẽ chỉ là nhãn thức mà thôi. Tôi sẽ giữ sự tốc hành tâm ở mức độ của nhãn thức.
Atha vā diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇena diṭṭharūpaṃ, diṭṭhe diṭṭhamattaṃ nāma tattheva uppannaṃ sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanasaṅkhātaṃ cittattayaṃ.
Alternatively, 'diṭṭhaṃ' refers to the form seen by eye-consciousness. 'Diṭṭhamattaṃ' refers to the group of three minds—receiving consciousness, investigating consciousness, and determining consciousness—that arise only there.
Hoặc, diṭṭhaṃ (cái được thấy) là sắc được thấy bằng nhãn thức. Diṭṭhe diṭṭhamattaṃ (trong cái được thấy, chỉ là cái được thấy) là ba tâm khởi lên ngay tại đó, được gọi là tâm tiếp thọ (sampaṭicchana), tâm suy tư (santīraṇa) và tâm quyết định (voṭṭhabbana).
Yathā taṃ na rajjati, na dussati, na muyhati, evaṃ āpāthagate rūpe teneva sampaṭicchanādippamāṇena javanaṃ uppādessāmi, nāhaṃ taṃ pamāṇaṃ atikkamitvā rajjanādivasena uppajjituṃ dassāmīti ayamettha attho.
Just as those (three minds) do not become infatuated, angry, or deluded, so too, regarding forms that have come into range, I shall generate javana consciousness only to the measure of those receiving consciousnesses, etc. I shall not allow it to arise due to infatuation, etc., transgressing that measure. This is the meaning here.
Cũng như chúng không tham đắm, không sân hận, không si mê, thì như vậy, đối với sắc cảnh hiện tiền, tôi sẽ khiến sự tốc hành tâm khởi lên chỉ ở mức độ của tâm tiếp thọ, v.v. Tôi sẽ không để nó khởi lên với sự tham đắm, v.v., vượt quá mức độ đó. Đây là ý nghĩa ở đây.
Eseva nayo sutamutesu.
The same method applies to the 'heard, sensed, and cognized'.
Cũng nguyên tắc này áp dụng cho suta (cái được nghe) và muta (cái được ngửi, nếm, xúc chạm).
Yatoti yadā.
'Yato' means when.
Yato (khi nào) có nghĩa là yadā (khi).
Tatoti tadā.
'Tato' means then.
Tato (thì khi ấy) có nghĩa là tadā (thì).
Na tenāti tena rāgena vā ratto, dosena vā duṭṭho, mohena vā mūḷho na bhavissati.
'Na tenā' means he will not be infatuated by that lust, or angry by that hatred, or deluded by that delusion.
Na tenā (không phải bởi điều đó) có nghĩa là sẽ không bị tham ái (rāga) làm cho tham đắm, không bị sân hận (dosa) làm cho sân hận, hoặc không bị si mê (moha) làm cho si mê.
Tato tvaṃ mālukyaputta na tatthāti yadā tvaṃ tena rāgena vā dosamohehi vā ratto vā duṭṭho vā mūḷho vā na bhavissasi, tadā tvaṃ na tattha tasmiṃ diṭṭhe vā sutamutaviññāte vā paṭibaddho allīno patiṭṭhito nāma bhavissasi.
'Tato tvaṃ Mālukyaputta na tatthā' means when you, Mālukyaputta, are not infatuated by that lust, or angry by that hatred, or deluded by that delusion, then you will not be connected, attached, or established there, in what is seen, heard, sensed, or cognized.
Tato tvaṃ Mālukyaputta na tatthā (thì khi ấy, này Mālukyaputta, ông không ở đó) có nghĩa là khi ông không bị tham ái, sân hận hay si mê làm cho tham đắm, sân hận hay si mê, thì khi ấy ông sẽ không bị ràng buộc, dính mắc hay an trú vào cái được thấy, cái được nghe, cái được ngửi, nếm, xúc chạm, hay cái được biết đó.
Nevidhātiādi vuttatthameva.
The phrase 'nevidhā' and so on has the same meaning as previously explained.
Nevidhā (không ở đây), v.v., đã được giải thích.
Cittamassūpahaññatīti abhijjhāvihesāhi assa cittaṃ upahaññati.
'Cittamassūpahaññatī' means his mind is afflicted by covetousness and harm.
Cittamassūpahaññatī (tâm của người ấy bị tổn hại) có nghĩa là tâm của người ấy bị tham lam và làm hại làm tổn hại.
Ācinatoti ācinantassa.
'Ācinato' means for one who accumulates.
Ācinato (người tích lũy) có nghĩa là người đang tích lũy.
Ārā nibbāna vuccatīti evarūpassa puggalassa nibbānaṃ nāma dūre pavuccati.
'Ārā nibbāna vuccatī' means for such a person, Nibbāna is said to be far away.
Ārā nibbāna vuccatī (Nibbāna được gọi là xa) có nghĩa là Nibbāna được nói là xa đối với một người như vậy.
Ghatvāti ghāyitvā.
'Ghatvā' means having smelled.
Ghatvā (sau khi ngửi) có nghĩa là sau khi ngửi.
Bhotvāti bhutvā sāyitvā lehitvā.
'Bhotvā' means having eaten, tasted, licked.
Bhotvā (sau khi ăn) có nghĩa là sau khi ăn, nếm, liếm.
Phussāti phusitvā.
'Phussā' means having touched.
Phussā (sau khi xúc chạm) có nghĩa là sau khi xúc chạm.
Paṭissatoti paṭissatisaṅkhātāya satiyā yutto.
'Paṭissato' means endowed with mindfulness, which is recollection.
Paṭissato (người có chánh niệm) có nghĩa là người có chánh niệm được gọi là paṭissati.
Sevato cāpi vedananti catumaggasampayuttaṃ nibbattitalokuttaravedanaṃ sevantassa.
'Sevato cāpi vedanaṃ' means for one who cultivates the supramundane feeling that arises, connected with the four paths.
Sevato cāpi vedanaṃ (và người thực hành cảm thọ) có nghĩa là người thực hành cảm thọ siêu thế (lokuttaravedana) được sinh ra cùng với Tứ Đạo (catumagga).
Khīyatīti khayaṃ gacchati.
'Khīyatī' means it diminishes.
Khīyatī (tiêu diệt) có nghĩa là đi đến sự tiêu diệt.
Kiṃ taṃ?
What is that?
Điều gì vậy?
Dukkhampi kilesajātampi.
Both suffering and the mass of defilements.
Cả khổ và các phiền não (kilesajāta) đều tiêu diệt.
Aññataroti asītiyā mahāsāvakānaṃ abbhantaro eko.
'Aññataro' means one among the eighty great disciples.
Aññataro (một trong số đó) có nghĩa là một trong tám mươi vị Đại Thanh Văn (mahāsāvaka).
Iti imasmiṃ sutte gāthāhipi vaṭṭavivaṭṭameva kathitaṃ.
Thus, in this Sutta, even with the verses, only the cycle of existence (saṃsāra) and the escape from it (vivaṭṭa) are taught.
Như vậy, trong bài kinh này, vòng luân hồi (vaṭṭa) và sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) đã được thuyết giảng bằng các kệ ngôn.
96. Tatiye parihānadhammanti parihānasabhāvaṃ.
In the third (sutta), 'parihānadhammaṃ' means the state of decline from the qualities of adverting.
Trong bài kinh thứ ba, parihānadhamma (pháp suy thoái) có nghĩa là bản chất của sự suy thoái.
Abhibhāyatanānīti abhibhavitāni āyatanāni.
'Abhibhāyatanāni' means overmastered bases, which means sense bases that have been overcome and dominated by making them free from opposing attachments.
Abhibhāyatanāni (các xứ vượt trội) có nghĩa là các xứ đã được vượt qua.
Sarasaṅkappāti ettha sarantīti sarā, dhāvantīti attho.
In 'sarasaṅkappā,' 'sarā' means they flow, i.e., they rush about, they are unsteady in their objects. This is the meaning.
Trong từ sarasaṅkappā (tư duy chạy tán loạn), saranti (chạy) có nghĩa là chạy tán loạn.
Sarā ca te saṅkappā ca sarasaṅkappā.
'Sarā ca te saṅkappā ca' means they are both flowing and thoughts, hence 'sarasaṅkappā.'
Sarā ca te saṅkappā ca (chúng là những tư duy chạy tán loạn) có nghĩa là chúng vừa chạy tán loạn vừa là những tư duy.
Saṃyojaniyāti bandhaniyā bandhanassa paccayabhūtā.
'Saṃyojaniyā' means they are bindable, being a cause for bondage, or they are born as causes for bondage.
Saṃyojaniyā (những điều ràng buộc) có nghĩa là những điều cần được ràng buộc, những điều là nguyên nhân của sự ràng buộc.
Tañce bhikkhūti taṃ evaṃ uppannaṃ kilesajātaṃ, taṃ vā ārammaṇaṃ.
'Tañce bhikkhū' means that mass of defilements that has thus arisen, or that object.
Tañce bhikkhū (nếu vị Tỳ-khưu đó) có nghĩa là tập hợp phiền não đã khởi lên như vậy, hoặc đối tượng đó.
Adhivāsetīti citte āropetvā vāseti.
'Adhivāsetī' means he keeps it in mind, having placed it in his consciousness.
Adhivāsetī (chấp nhận) có nghĩa là đặt vào tâm và an trú.
Nappajahatīti chandarāgappahānena na pajahati.
'Nappajahatī' means he does not abandon the object by abandoning lust and attachment.
Nappajahatī (không từ bỏ) có nghĩa là không từ bỏ bằng cách đoạn trừ tham ái (chanda-rāga).
Evaṃ sabbapadehi yojetabbaṃ.
Thus, it should be connected with all phrases.
Cũng vậy, nên kết hợp với tất cả các từ.
Abhibhāyatanañhetaṃ vuttaṃ bhagavatāti etaṃ buddhena bhagavatā abhibhavitaṃ āyatananti kathitaṃ.
'Abhibhāyatanañhetaṃ vuttaṃ Bhagavatā' means this defilement is spoken of by the Blessed One, the Buddha, as an overmastered base.
Abhibhāyatanañhetaṃ vuttaṃ Bhagavatā (điều này được Thế Tôn gọi là xứ vượt trội) có nghĩa là điều này được Đức Thế Tôn gọi là xứ đã được vượt qua.
Idha dhammaṃ pucchitvā vibhajantena puggalena dhammo dassito.
Here, the Dhamma is shown by the individual who, having been asked about the Dhamma, expounds it.
Ở đây, khi được hỏi về pháp, người phân tích đã chỉ ra pháp bằng cách sử dụng một cá nhân.
97. Catutthe asaṃvutassāti apihitassa na pidahitvā sañchāditvā ṭhapitassa.
In the fourth (sutta), 'asaṃvutassā' means for one whose faculty of sight is not closed, not covered, not put away, but kept wide open.
Trong bài kinh thứ tư, asaṃvutassa (của người không phòng hộ) có nghĩa là của người không được che đậy, không được đóng kín và giữ lại.
Byāsiñcatīti viāsiñcati, kilesatintaṃ hutvā vattati.
'Byāsiñcatī' means it pours forth abundantly, it becomes soaked with defilements.
Byāsiñcatī (làm ướt đẫm) có nghĩa là viāsiñcati (tưới tẩm đặc biệt), trở thành dính bẩn bởi các phiền não.
Pāmojjanti dubbalapīti.
'Pāmojjaṃ' means weak joy.
Pāmojjaṃ (hoan hỷ) là hỷ yếu.
Pītīti balavapīti.
'Pītī' means strong joy.
Pītī (hỷ) là hỷ mạnh mẽ.
Passaddhīti darathapassaddhi.
'Passaddhī' means tranquility of distress.
Passaddhī (khinh an) là sự khinh an khỏi sự căng thẳng.
Dhammā na pātubhavantīti samathavipassanādhammā na uppajjanti.
'Dhammā na pātubhavantī' means the qualities of tranquillity (samatha) and insight (vipassanā) do not arise.
Dhammā na pātubhavantī (các pháp không hiện khởi) có nghĩa là các pháp tịnh chỉ (samatha) và quán chiếu (vipassanā) không khởi lên.
Imasmiṃ sutte puggalaṃ pucchitvā vibhajantena dhammena puggalo dassito.
In this Sutta, the individual is shown by the Dhamma, the Blessed One having expounded the Dhamma after being asked about the individual.
Trong bài kinh này, khi được hỏi về một cá nhân, Đức Phật đã chỉ ra cá nhân đó bằng cách sử dụng pháp.
103. Dasame udako sudanti ettha sudanti nipātamattaṃ.
In the tenth (sutta), in 'udako sudanti,' 'sudaṃ' is merely a particle.
Trong bài kinh thứ mười, udako suda (quả thật là Udaka), ở đây suda chỉ là một tiểu từ (nipāta).
Udakoti tassa nāmaṃ.
'Udako' is his name.
Udako là tên của người đó.
Idaṃ jātu vedagūti ettha idanti nipātamattaṃ.
In 'idaṃ jātu vedagū,' 'idaṃ' is merely a particle.
Trong từ idaṃ jātu vedagū (quả thật là người đã đạt được tri kiến này), idaṃ chỉ là một tiểu từ.
Atha vā idaṃ mama vacanaṃ suṇāthāti dīpento evamāha.
Or else, wishing to extol his virtue, he spoke thus, "Listen to this, my word."
Hoặc, để làm rõ ý "Hãy lắng nghe lời nói này của Ta", Ngài đã nói như sau.
Jātu vedagūti ahaṃ ekaṃseneva vedagū, vedasaṅkhātena ñāṇena neyyesu gato, vedaṃ vā gato adhigato, paṇḍitohamasmīti attho.
" Jātu vedagū" means, "I am indeed a master of the Vedas (vedagū), one who has attained what is to be known by the knowledge called Veda, or one who has attained, acquired the Veda; I am wise." This is the meaning.
Jātu vedagū có nghĩa là: Ta chắc chắn là bậc thông hiểu Veda, đã đạt đến những điều cần được biết bằng trí tuệ được gọi là Veda, hoặc đã đạt được, đã thấu triệt Veda. Ý nghĩa là: Ta là bậc hiền trí.
Sabbajīti ekaṃsena sabbavaṭṭaṃ jinitvā abhibhavitvā ṭhitosmīti vadati.
" Sabbajī" means, "I stand having absolutely conquered and overcome the entire round of existence (vaṭṭa)." Thus he speaks, praising his own virtue.
Sabbajī có nghĩa là: Ta quả thật đã chiến thắng và chế ngự mọi vòng luân hồi (vaṭṭa).
Apalikhataṃ gaṇḍamūlanti apalikhataṃ dukkhamūlaṃ.
" Apalikhataṃ gaṇḍamūla" means the un-dug root of suffering.
Apalikhataṃ gaṇḍamūla có nghĩa là gốc rễ của khổ đau chưa được đào bới.
Palikhaṇinti palikhataṃ mayā, khanitvā ṭhitosmīti dīpeti.
" Palikhaṇi" means, "It has been dug by me; I stand having dug it up." Thus he reveals.
Palikhaṇi có nghĩa là: Ta đã đào bới. Ngài nói vậy để làm rõ rằng mình đã đào bới.
Mātāpettikasambhavassāti mātito ca pitito ca nibbattena mātāpettikena sukkasoṇitena sambhūtassa.
" Mātāpettikasambhavassā" means, 'that which is born from mother and father, generated by the paternal and maternal semen and blood.'
Mātāpettikasambhavassā có nghĩa là sinh ra từ tinh cha huyết mẹ, tức là từ tinh dịch và huyết dịch do cha mẹ tạo ra.
Odanakummāsūpacayassāti odanena ceva kummāsena ca upacitassa vaḍḍhitassa.
" Odanakummāsūpacayassā" means, 'that which is nourished and grown by rice and porridge.'
Odanakummāsūpacayassā có nghĩa là được nuôi dưỡng và lớn lên bằng cơm và cháo đặc.
Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassāti ettha ayaṃ kāyo hutvā abhāvaṭṭhena aniccadhammo, duggandhavighātatthāya tanuvilepanena ucchādanadhammo, aṅgapaccaṅgābādhavinodanatthāya khuddakasambāhanena parimaddanadhammo, daharakāle vā ūrūsu sayāpetvā gabbhavāsena dussaṇṭhitānaṃ tesaṃ tesaṃ aṅgānaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ añchanapīḷanādīnaṃ vasena parimaddanadhammo, evaṃ pariharitopi ca bhedanaviddhaṃsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evaṃ sabhāvoti attho.
" Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassā": Here, this body is of impermanent nature in that it arises and does not last long, but perishes in a moment. It is of a nature to be anointed for the removal of bad odors by sparse anointing perfumes. It is of a nature to be massaged by gentle rubbing for the removal of ailments in the limbs and minor parts. Or else, in childhood, lying on the thighs, due to being in the womb, for the purpose of achieving a proper shape for those misshapen limbs, it is of a nature to be massaged by stretching, pressing, and so on. Even though it is maintained in this way, it is of a nature to be broken and destroyed; it breaks apart and scatters. This is the meaning: it is of such a nature.
Aniccucchādanaparimaddanabhedanaviddhaṃsanadhammassā Ở đây, thân này là vô thường vì nó không tồn tại lâu sau khi sinh ra; nó có tính chất được xoa bóp bằng dầu thơm loãng để loại bỏ mùi hôi; có tính chất được xoa bóp bằng cách massage nhẹ nhàng để loại bỏ bệnh tật ở các chi thể; hoặc trong thời thơ ấu, được đặt nằm trên đùi và được xoa bóp, kéo nắn để chỉnh sửa các chi thể bị biến dạng do ở trong bụng mẹ. Dù được chăm sóc như vậy, thân này vẫn có tính chất tan rã và hủy hoại, tức là nó bị phá vỡ và tan biến. Ý nghĩa là: bản chất của nó là như vậy.
Tattha mātāpettikasambhavaodanakummāsūpacayaparimaddanapadehi vaḍḍhi kathitā, aniccabhedanaviddhaṃsanapadehi parihāni.
Among those, growth is taught by the terms "born of mother and father," "nourished by rice and porridge," and "massaged." Decline is taught by the terms "impermanent," "breakable," and "destroyable."
Trong đó, các từ mātāpettikasambhava, odanakummāsūpacaya và parimaddana nói về sự tăng trưởng, còn các từ anicca, bhedana và viddhaṃsana nói về sự suy tàn.
Purimehi vā tīhi samudayo, pacchimehi atthaṅgamoti.
Or else, the first three (terms refer to) origination, and the latter (terms refer to) cessation.
Hoặc, ba từ đầu nói về sự tập khởi, và ba từ sau nói về sự diệt tận.
Evaṃ cātumahābhūtikassa kāyassa vaḍḍhiparihāninibbattibhedā dassitā.
Thus, the distinctions of growth, decline, and generation of the body, which is composed of the four great elements, are shown.
Như vậy, các khía cạnh về sự tăng trưởng, suy tàn, sinh khởi và hoại diệt của thân tứ đại đã được trình bày.
Sesaṃ uttānatthamevāti.
The rest has a clear meaning.
Phần còn lại là ý nghĩa rõ ràng.
104. Yogakkhemivaggassa paṭhame yogakkhemipariyāyanti catūhi yogehi khemino kāraṇabhūtaṃ.
In the first sutta of the Yogakkhemi Vagga, " yogakkhemipariyāya" means the cause of being free from danger due to the four yogas. " Dhammapariyāya" means the cause for knowing the Dhamma. " Akkhāsi yoga" means the Tathāgata taught the skillful means, the sign which is Dhamma, namely samatha-vipassanā. " Tasmā" — why is one called Yogakkhemi? Is it because it was taught, or because it was abandoned? It is due to abandonment. Indeed, one does not become Yogakkhemi merely by teaching.
104. Trong phẩm Yogakkhemi, ở kinh đầu tiên, yogakkhemipariyāya là nguyên nhân của sự an toàn (khema) khỏi bốn loại xiềng xích (yoga).
Dhammapariyāyanti dhammakāraṇaṃ.
" Dhammapariyāya" means the cause for knowing the Dhamma.
Dhammapariyāya là nguyên nhân của Pháp.
Akkhāsi yoganti yuttiṃ kathesi.
" Akkhāsi yoga" means the Tathāgata taught the skillful means, the sign which is Dhamma, namely samatha-vipassanā.
Akkhāsi yoga có nghĩa là: đã thuyết giảng sự hợp lý.
Tasmāti kasmā?
" Tasmā" — why?
Tasmā có nghĩa là: vì sao?
Kiṃ akkhātattā, udāhu pahīnattāti?
Is it because it was taught, or because it was abandoned?
Vì đã thuyết giảng, hay vì đã đoạn trừ?
Pahīnattā.
It is due to abandonment.
Vì đã đoạn trừ.
Na hi akkhānena yogakkhemi nāma hoti.
Indeed, one does not become Yogakkhemi merely by teaching.
Vì không phải do thuyết giảng mà trở thành bậc Yogakkhemi.
105-113. Dutiye vedanāsukhadukkhaṃ kathitaṃ, taṃ pana vipākasukhadukkhaṃ vaṭṭati.
In the second (sutta), feeling as pleasure and pain is taught, and that pleasure and pain is vipāka pleasure and pain. In the third, " dukkhassā" means of the suffering of saṃsāra. In the fourth, " lokassā" means of the world of formations (saṅkhāra-loka). What should be said in the fifth and subsequent suttas is just as stated in the Khandhiya Vagga.
105-113. Trong kinh thứ hai, đã nói về cảm thọ khổ và lạc, nhưng đó là khổ và lạc do quả báo.
Tatiye dukkhassāti vaṭṭadukkhassa.
In the third, " dukkhassā" means of the suffering of saṃsāra.
Trong kinh thứ ba, dukkhassa có nghĩa là khổ đau của vòng luân hồi (vaṭṭa).
Catutthe lokassāti saṅkhāralokassa.
In the fourth, " lokassā" means of the world of formations (saṅkhāra-loka).
Trong kinh thứ tư, lokassa có nghĩa là thế gian của các hành (saṅkhāra).
Pañcamādīsu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ khandhiyavagge vuttanayameva.
What should be said in the fifth and subsequent suttas is just as stated in the Khandhiya Vagga.
Trong các kinh thứ năm trở đi, những gì cần nói đều giống như đã nói trong phẩm Khandhiya.
116. Tatiye lokassāti cakkavāḷalokassa.
In the third, " lokassā" means of the world of cakkavāḷa. " Lokassa anta" means the end of the world of formations (saṅkhāra-loka). " Vihāraṃ pāvisī" means: "When I have entered the monastery, these bhikkhus will ask Ānanda about this synopsis. He will explain it to them in harmony with my omniscience. Then I will praise him. Having heard my praise, the bhikkhus will consider Ānanda worthy of approach, and his words worthy of listening and trusting. That will be for their long-term welfare and happiness." Having thought thus, without elaborating on the meaning of what was spoken concisely, he vanished from his seated place and reappeared in the Perfumed Chamber (Gandhakuṭī). Therefore, it is said, "Having risen from his seat, he entered the monastery."
116. Trong kinh thứ ba, lokassā có nghĩa là thế gian cakkavāḷa (vũ trụ).
Lokassa antanti saṅkhāralokassa antaṃ.
" Lokassa anta" means the end of the world of formations (saṅkhāra-loka).
Lokassa anta có nghĩa là tận cùng của thế gian các hành (saṅkhāra).
Vihāraṃ pāvisīti ‘‘mayi vihāraṃ paviṭṭhe ime bhikkhū, imaṃ uddesaṃ ānandaṃ pucchissanti, so ca tesaṃ mama sabbaññutaññāṇena saṃsanditvā kathessati.
" Vihāraṃ pāvisī" means: "When I have entered the monastery, these bhikkhus will ask Ānanda about this synopsis. He will explain it to them in harmony with my omniscience. Then I will praise him. Having heard my praise, the bhikkhus will consider Ānanda worthy of approach, and his words worthy of listening and trusting. That will be for their long-term welfare and happiness." Having thought thus, without elaborating on the meaning of what was spoken concisely, he vanished from his seated place and reappeared in the Perfumed Chamber (Gandhakuṭī).
Vihāraṃ pāvisī có nghĩa là: "Khi Ta vào tịnh xá, các tỳ-khưu này sẽ hỏi Ānanda về bài giảng này, và Ngài sẽ giải thích cho họ bằng cách đối chiếu với trí tuệ Toàn giác của Ta.
Tato naṃ thomessāmi, mama thomanaṃ sutvā bhikkhū ānandaṃ upasaṅkamitabbaṃ, vacanañcassa sotabbaṃ saddhātabbaṃ maññissanti, taṃ nesaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti cintetvā saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ avibhajitvāva nisinnāsane antarahito gandhakuṭiyaṃ pāturahosi.
Therefore, it is said, "Having risen from his seat, he entered the monastery."
Sau đó, Ta sẽ tán thán Ngài, và khi nghe lời tán thán của Ta, các tỳ-khưu sẽ nghĩ rằng nên đến gặp Ānanda, nên lắng nghe và tin tưởng lời Ngài, điều này sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho họ." Suy nghĩ như vậy, Ngài không giải thích chi tiết ý nghĩa của bài giảng đã nói tóm tắt, mà biến mất khỏi chỗ ngồi và xuất hiện trong hương thất (gandhakuṭī).
Tena vuttaṃ ‘‘uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisī’’ti.
Therefore, it is said, "Having risen from his seat, he entered the monastery."
Vì thế, đã nói: "Từ chỗ ngồi đứng dậy, Ngài đi vào tịnh xá."
Satthu ceva saṃvaṇṇitoti satthārā ca pasattho.
" Satthu ceva saṃvaṇṇito" means also praised by the Teacher.
Satthu ceva saṃvaṇṇito có nghĩa là được bậc Đạo Sư tán thán.
Viññūnanti idampi karaṇatthe sāmivacanaṃ, paṇḍitehi sabrahmacārīhi ca sambhāvitoti attho.
" Viññūnaṃ" – this word, too, is in the genitive case in the sense of the agent, meaning "esteemed by the wise and by fellow practitioners."
Viññūna cũng là một từ thuộc cách sở hữu (sāmivacana) mang ý nghĩa là công cụ (karaṇattha), tức là được các bậc hiền trí và các đồng phạm hạnh tôn kính.
Pahotīti sakkoti.
" Pahotī" means is able.
Pahotī có nghĩa là có thể.
Atikkammeva mūlaṃ atikkammeva khandhanti sāro nāma mūle vā khandhe vā bhaveyya, tampi atikkamitvāti attho.
" Atikkammeva mūlaṃ atikkammeva khandha" means that the essence might be in the root or the trunk, but (he has gone) beyond even that.
Atikkammeva mūlaṃ atikkammeva khandha có nghĩa là: tinh túy (sāra) có thể nằm ở gốc hoặc thân cây, nhưng đây là vượt qua cả điều đó.
Evaṃsampadamidanti evaṃsampattikaṃ, īdisanti attho.
" Evaṃsampadamida" means such an attainment, of this kind.
Evaṃsampadamida có nghĩa là: thành tựu như vậy, tức là như thế này.
Atisitvāti atikkamitvā.
" Atisitvā" means having surpassed.
Atisitvā có nghĩa là vượt qua.
Jānaṃ jānātīti jānitabbameva jānāti.
" Jānaṃ jānātī" means he knows what is to be known.
Jānaṃ jānātī có nghĩa là chỉ biết những gì cần biết.
Passaṃ passatīti passitabbameva passati.
" Passaṃ passatī" means he sees what is to be seen.
Passaṃ passatī có nghĩa là chỉ thấy những gì cần thấy.
Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā.
Or just as some individual who grasps things wrongly, though knowing, does not truly know, and though seeing, does not truly see, the Blessed One is not like that.
Hoặc, như một số người chấp thủ sai lầm, dù biết mà không biết, dù thấy mà không thấy, Đức Thế Tôn thì không như vậy.
Bhagavā pana jānanto jānāti, passanto passatiyeva.
But the Blessed One, knowing, truly knows, and seeing, truly sees.
Đức Thế Tôn, khi biết thì biết, khi thấy thì thấy.
Svāyaṃ dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto.
He is thus " cakkhubhūto" (has become the eye) by being the leader in seeing.
Vị ấy là cakkhubhūto (là mắt) vì Ngài là người dẫn dắt đến sự thấy.
Viditakaraṇaṭṭhena ñāṇabhūto.
He is " ñāṇabhūto" (has become knowledge) by making things known.
Là ñāṇabhūto (là trí tuệ) vì Ngài là người làm cho biết.
Aviparītasabhāvaṭṭhena pariyattidhammapavattanato vā hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti dhammabhūto.
He is " dhammabhūto" (has become Dhamma) by his unperverted nature, or by establishing the Dhamma of the Pariyatti, or by conceiving in the heart and then articulating it through speech, being made of Dhamma.
Là dhammabhūto (là Pháp) vì Ngài có bản chất không sai lệch, hoặc vì Ngài thuyết giảng Pháp học (pariyatti dhamma), hoặc vì Ngài là Pháp do tâm suy nghĩ và lời nói phát ra.
Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto.
He is " brahmabhūto" (has become Brahmā) by his supreme nature.
Là brahmabhūto (là Phạm) vì Ngài là bậc tối thượng.
Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūto.
Or else, " cakkhubhūto" means become like an eye.
Hoặc, là cakkhubhūto vì Ngài như con mắt.
Evametesu padesu attho veditabbo.
Thus, the meaning in these terms should be understood.
Ý nghĩa của những từ này phải được hiểu như vậy.
Svāyaṃ dhammassa vattanato vattā.
He is " vattā" (the speaker) because he speaks the Dhamma.
Vị ấy là vattā (người nói) vì Ngài thuyết giảng Pháp.
Pavattanato pavattā.
He is " pavattā" (the propounder) because he propounds it.
Là pavattā (người khởi xướng) vì Ngài khởi xướng Pháp.
Atthaṃ nīharitvā nīharitvā dassanasamatthatāya atthassa ninnetā.
He is " atthassa ninnetā" (the conveyor of the meaning) because he is capable of drawing out and showing the meaning again and again.
Là atthassa ninnetā (người dẫn dắt ý nghĩa) vì Ngài có khả năng trình bày ý nghĩa một cách rõ ràng.
Amatādhigamāya paṭipattiṃ desetīti amatassa dātā.
He is " amatassa dātā" (the giver of the Deathless) because he teaches the path to the attainment of the Deathless.
Là amatassa dātā (người ban tặng sự bất tử) vì Ngài thuyết giảng con đường thực hành để đạt đến sự bất tử.
Yaṃ kho voti yaṃ kho tumhākaṃ.
" Yaṃ kho vo" means whatever is yours.
Yaṃ kho vo có nghĩa là: điều gì của quý vị.
Cakkhunā kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānīti cakkhuñhi loke appahīnadiṭṭhi puthujjano sattalokavasena lokoti sañjānāti ceva maññati ca, tathā cakkavāḷalokavasena.
" Cakkhunā kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī" means, indeed, with the eye, an ordinary person whose view is not abandoned in the world perceives and conceives the world as the world of living beings, and similarly as the cakkavāḷa-world. Indeed, that perception or conception does not arise for him apart from the eye and the other twelve āyatanas.
Cakkhunā kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī có nghĩa là: một phàm phu chưa đoạn trừ tà kiến về thế gian, nhận thức và chấp thủ thế gian là thế gian theo nghĩa thế giới hữu tình (sattaloka) và thế giới vũ trụ (cakkavāḷaloka) bằng nhãn căn.
Na hi aññatra cakkhādīhi dvādasāyatanehi tassa sā saññā vā māno vā uppajjati.
Indeed, that perception or conception does not arise for him apart from the eye and the other twelve āyatanas.
Thật vậy, nếu không có mười hai xứ (dvādasāyatana) như nhãn căn, thì sự nhận thức hay chấp thủ đó sẽ không sinh khởi trong vị ấy.
Tena vuttaṃ, ‘‘cakkhunā kho, āvuso, lokasmiṃ lokasaññī hoti lokamānī’’ti.
Therefore, it is said, "Friend, it is with the eye that one perceives the world as 'world' and conceives 'world' in the world."
Vì thế, đã nói: "Này các hiền giả, chính do nhãn căn mà người ta nhận thức thế gian và chấp thủ thế gian."
Imassa ca lokassa gamanena anto nāma ñātuṃ vā daṭṭhuṃ vā pattuṃ vā na sakkā.
And the end of this world cannot be known, seen, or reached by going.
Tuy nhiên, không thể biết, thấy hay đạt đến cái gọi là tận cùng của thế gian này bằng cách đi đến.
Lujjanaṭṭhena pana tasseva cakkhādibhedassa lokassa nibbānasaṅkhātaṃ antaṃ appatvā vaṭṭadukkhassa antakiriyā nāma natthīti veditabbā.
However, it should be understood that there is no cessation of the suffering of saṃsāra without reaching the end, which is called Nibbāna, of that very world distinguished by the eye and so on, due to its nature of disintegration.
Mà phải hiểu rằng, nếu không đạt đến sự tận cùng của thế gian các hành (saṅkhāraloka) bao gồm nhãn căn, v.v., vốn có tính chất hoại diệt, tức là Niết Bàn, thì không thể chấm dứt khổ đau của vòng luân hồi.
Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato.
'A wise one' means one endowed with wisdom.
Paṇḍitoti là bậc có trí tuệ.
Catūhi kāraṇehi paṇḍito dhātukusalo āyatanakusalo paccayākārakusalo kāraṇākāraṇakusaloti.
A wise one is proficient in four ways: proficient in elements, proficient in sense bases, proficient in the modes of conditions, and proficient in reasons and non-reasons.
Bậc trí tuệ có bốn lý do: thiện xảo về giới, thiện xảo về xứ, thiện xảo về duyên khởi, thiện xảo về nhân và phi nhân.
Mahāpaññoti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni paṭiggaṇhanasamatthatāya mahāpaññāya samannāgato.
'One of great wisdom' means one endowed with great wisdom, capable of grasping great meanings, great phenomena, great etymologies, and great insights.
Mahāpaññoti là bậc có đại tuệ, do có khả năng lĩnh hội những ý nghĩa vĩ đại, những pháp vĩ đại, những ngữ nguyên vĩ đại, và những biện tài vĩ đại.
Yathā taṃ ānandenāti yathā ānandena byākataṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ.
'As Ānanda spoke' refers to what was spoken, indicating that it was explained by Ānanda.
Yathā taṃ ānandenāti là như đã được ngài Ānanda giải thích, lời này được nói ra để ám chỉ điều đó.
Yathā ānandena taṃ byākataṃ, ahampi taṃ evameva byākareyyanti attho.
The meaning is: 'As Ānanda explained it, so too would I explain it.'
Nghĩa là, như ngài Ānanda đã giải thích điều đó, Ta cũng sẽ giải thích điều đó như vậy.
117. Catutthe ye meti ye mama.
117. In the fourth, 'those which were mine' means those which belonged to me.
117. Trong kinh thứ tư, ye meti là "những gì của ta".
Cetaso samphuṭṭhapubbāti cittena anubhūtapubbā.
'Were previously touched by the mind' means were previously experienced by the mind.
Cetaso samphuṭṭhapubbāti là "đã từng được tâm kinh nghiệm".
Tatra me cittaṃ bahulaṃ gacchamānaṃ gaccheyyāti tesu pāsādattayatividhanāṭakādibhedasampattivasena anubhūtapubbesu pañcasu kāmaguṇesu bahūsu vāresu uppajjamānaṃ uppajjeyyāti dīpeti.
'My mind, going frequently there, would go' explains that it would arise repeatedly among those five sense objects previously experienced through the splendor of palaces, varied plays, and so forth.
Tatra me cittaṃ bahulaṃ gacchamānaṃ gaccheyyāti giải thích rằng: tâm ta, khi khởi sanh nhiều lần, có thể sẽ khởi sanh trong năm dục trưởng dưỡng đã từng được kinh nghiệm qua sự thành tựu của ba loại cung điện, ba loại vũ kịch, v.v.
Paccuppannesu vāti idha padhānacariyakāle chabbassāni supupphitavanasaṇḍajātānaṃ dijagaṇādīnaṃ vasena diṭṭhasutādibhedaṃ manoramārammaṇaṃ kāmaguṇaṃ katvā dassento ‘‘evarūpesu paccuppannesu vā bahulaṃ uppajjeyyā’’ti dasseti.
'Or in present ones' indicates that in this period of exertion, during six years, the mind would frequently arise in such present sense objects, experienced through sight and hearing, such as flocks of birds in blooming groves, thus showing: "or it would frequently arise in such present ones."
Paccuppannesu vāti ở đây, trong thời gian thực hành khổ hạnh, Ngài chỉ ra rằng, "tâm có thể khởi sanh nhiều lần trong những đối tượng hiện tại như vậy", bằng cách lấy dục trưởng dưỡng làm đối tượng khả ý, khác biệt qua việc thấy, nghe, v.v., liên quan đến các đàn chim, v.v., sinh sống trong các khu rừng nở hoa rực rỡ trong sáu năm.
Appaṃ vā anāgatesūti anāgate ‘‘metteyyo nāma buddho bhavissati, saṅkho nāma rājā, ketumatī nāma rājadhānī’’tiādivasena (dī. ni. 3.106) parittakameva anāgatesu kāmaguṇesu uppajjeyyāti dasseti.
'Or little in future ones' indicates that it would arise only rarely in future sense objects, as in "there will be a Buddha named Metteyya, a king named Saṅkha, a royal capital named Ketumatī."
Appaṃ vā anāgatesūti chỉ ra rằng: tâm có thể khởi sanh rất ít trong các dục trưởng dưỡng vị lai, dựa trên những điều như "sẽ có một vị Phật tên là Metteyya, một vị vua tên là Saṅkha, một kinh đô tên là Ketumatī".
Tatra me attarūpenāti tatra mayā attano hitakāmajātikena.
'There by my own form' means there by me, who was desirous of my own welfare.
Tatra me attarūpenāti ở đó, bởi ta, người có bản chất mong muốn lợi ích cho chính mình.
Appamādoti sātaccakiriyā pañcasu kāmaguṇesu cittassa avossaggo.
'Heedfulness' means persistent activity, not letting the mind go in regard to the five sense objects.
Appamādoti là sự thực hành liên tục, không buông lỏng tâm trong năm dục trưởng dưỡng.
Satīti ārammaṇapariggahitasati.
'Mindfulness' means mindfulness that grasps the object.
Satīti là niệm ghi nhận đối tượng.
Ārakkhoti ayaṃ appamādo ca sati ca cetaso ārakkho karaṇīyo, evaṃ me ahosīti dasseti, ārakkhatthāya ime dve dhammā kātabbāti vuttaṃ hoti.
'Guard' means this heedfulness and mindfulness should be made the guard of the mind; it shows that this was how it was for me, meaning these two qualities should be cultivated for the purpose of guarding the mind.
Ārakkhoti chỉ ra rằng: "sự không dể duôi và niệm này cần được thực hiện để bảo vệ tâm, điều này đã xảy ra với ta như vậy"; có nghĩa là hai pháp này cần được thực hiện để bảo vệ.
Tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbeti yasmā cetaso ārakkhatthāya appamādo ca sati ca kātabbā, yasmā tasmiṃ āyatane vidite appamādena vā satiyā vā kātabbaṃ natthi, tasmā se āyatane veditabbe, taṃ kāraṇaṃ jānitabbanti attho.
'Therefore, bhikkhus, that sense-base should be known' means: since heedfulness and mindfulness should be cultivated for the mind's protection, and since, when that sense-base is known, there is nothing to be done by heedfulness or mindfulness, therefore that sense-base should be known; that reason should be understood.
Tasmātiha, bhikkhave, se āyatane veditabbeti vì rằng sự không dể duôi và niệm cần được thực hiện để bảo vệ tâm, và vì rằng khi xứ ấy được biết đến thì không có gì cần phải làm với sự không dể duôi hay niệm, do đó, xứ ấy cần được biết đến, nguyên nhân ấy cần được nhận biết.
Saḷāyatananirodhanti saḷāyatananirodho vuccati nibbānaṃ, taṃ sandhāya bhāsitanti attho.
'Cessation of the six sense-bases' means Nibbāna is called the cessation of the six sense-bases; it was spoken with reference to that.
Saḷāyatananirodhanti sự đoạn diệt của sáu xứ được gọi là Nibbāna, có nghĩa là lời này được nói ra để ám chỉ Nibbāna.
Nibbānasmiñhi cakkhuādīni ceva nirujjhanti rūpasaññādayo ca nirujjhantīti.
For in Nibbāna, the eye and so forth cease, and perceptions of form and so forth also cease.
Bởi vì trong Nibbāna, mắt v.v. đều diệt, và sắc tưởng v.v. cũng diệt.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is in the same manner as already stated.
Phần còn lại theo phương pháp đã nói.
‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato, imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.
"By shunning unfaithful individuals, by associating with, cultivating, and attending upon faithful individuals, and by reflecting upon suttas that inspire confidence, the faculty of faith becomes purified by these three aspects.
"Tín quyền được thanh tịnh nhờ ba phương diện này: tránh xa người không có đức tin, thân cận, gần gũi, phục vụ người có đức tin, và quán xét các kinh điển đáng tin cậy.
Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato, imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.
By shunning lazy individuals, by associating with, cultivating, and attending upon energetic individuals, and by reflecting upon the right exertions, the faculty of energy becomes purified by these three aspects.
Tấn quyền được thanh tịnh nhờ ba phương diện này: tránh xa người lười biếng, thân cận, gần gũi, phục vụ người tinh tấn, và quán xét về chánh tinh cần.
Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato, imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.
By shunning forgetful individuals, by associating with, cultivating, and attending upon mindful individuals, and by reflecting upon the establishments of mindfulness, the faculty of mindfulness becomes purified by these three aspects.
Niệm quyền được thanh tịnh nhờ ba phương diện này: tránh xa người thất niệm, thân cận, gần gũi, phục vụ người an trú niệm, và quán xét về niệm xứ.
Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato, imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.
By shunning unconcentrated individuals, by associating with, cultivating, and attending upon concentrated individuals, and by reflecting upon the jhānas and liberations, the faculty of concentration becomes purified by these three aspects.
Định quyền được thanh tịnh nhờ ba phương diện này: tránh xa người không có định, thân cận, gần gũi, phục vụ người có định, và quán xét về thiền và giải thoát.
Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato, imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati.
By shunning foolish individuals, by associating with, cultivating, and attending upon wise individuals, and by reflecting upon the practice of profound knowledge, the faculty of wisdom becomes purified by these three aspects.
Tuệ quyền được thanh tịnh nhờ ba phương diện này: tránh xa người kém trí tuệ, thân cận, gần gũi, phục vụ người có trí tuệ, và quán xét về hành trì trí tuệ thâm sâu.
Iti ime pañca puggale parivajjayato, pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttante paccavekkhato, imehi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhantī’’ti (paṭi. ma. 1.184).
Thus, by shunning these five individuals, by associating with, cultivating, and attending upon these five individuals, and by reflecting upon these five suttas, these five faculties become purified by these fifteen aspects."
Như vậy, năm quyền này được thanh tịnh nhờ mười lăm phương diện này: tránh xa năm hạng người, thân cận, gần gũi, phục vụ năm hạng người, và quán xét năm loại kinh điển."
Anekāni devatāsahassānīti āyasmatā rāhulena padumuttarassa bhagavato pādamūle pālitanāgarājakāle patthanaṃ paṭṭhapentena saddhiṃ patthanaṃ paṭṭhapitadevatāsu pana kāci bhūmaṭṭhakā devatā, kāci antalikkhaṭṭhakā, kāci cātumahārājikā, kāci devaloke, kāci brahmaloke nibbattā.
'Many thousands of devas' refers to devas who made a wish with Venerable Rāhula at the feet of Padumuttara Buddha, when he was the Nāga king Pālita: some were earth-dwelling devas, some sky-dwelling, some of the Cātumahārājika realm, some in the deva realms, some reborn in the Brahma realms.
Anekāni devatāsahassānīti trong số các vị trời đã cùng phát nguyện với ngài Rāhula khi ngài phát nguyện dưới chân Đức Thế Tôn Padumuttara vào thời làm long vương Pālita, có vị là địa thần, có vị là không hành thiên, có vị thuộc cõi Tứ Đại Thiên Vương, có vị ở cõi trời, có vị sanh ở cõi Phạm thiên.
Imasmiṃ pana divase sabbāpi tā ekaṭṭhāne andhavanasmiṃyeva sannipatitā, tā sandhāyāha – ‘‘anekāni devatāsahassānī’’ti.
On this day, all of them had gathered in one place, specifically in the Andhavana, referring to them, he said: 'many thousands of devas'.
Vào ngày này, tất cả các vị ấy đều tụ hội tại một nơi trong rừng Andhavana, do đó Ngài nói – "nhiều ngàn vị trời".
Dhammacakkhunti imasmiṃ sutte cattāro ca maggā cattāri ca phalāni dhammacakkhunti veditabbāni.
'Dhamma-eye' in this sutta should be understood as the four paths and the four fruits.
Dhammacakkhunti trong kinh này, bốn đạo và bốn quả cần được hiểu là pháp nhãn.
Tattha hi kāci devatā sotāpannā ahesuṃ, kāci sakadāgāmī, anāgāmī, khīṇāsavā.
For there, some devas became stream-enterers, some once-returners, some non-returners, and some Arahants.
Bởi vì ở đó có vị trời là Tu-đà-hoàn, có vị là Tư-đà-hàm, A-na-hàm, và lậu tận.
Tāsañca pana devatānaṃ ettakāti gaṇanavasena paricchedo natthi.
And there is no precise count of these devas by number.
Và không có sự xác định về số lượng của các vị trời ấy.
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is straightforward everywhere.
Phần còn lại ở mọi nơi đều đã rõ ràng.
127-128. Catutthe piṇḍaṃ ulamāno pariyesamāno pabbajitoti piṇḍolo.
127-128. In the fourth discourse, Piṇḍolo means one who renounced seeking alms-food.
127-128. Trong bài kinh thứ tư, vị xuất gia để tìm kiếm vật thực khất thực được gọi là Piṇḍola.
So kira parijiṇṇabhogo brāhmaṇo ahosi.
He was, it is said, a brāhmaṇa whose wealth had dwindled.
Nghe nói, vị ấy là một người Bà-la-môn có tài sản đã suy tàn.
Atha bhikkhusaṅghassa lābhasakkāraṃ disvā piṇḍatthāya nikkhamitvā pabbajito.
Then, seeing the gains and honor of the Bhikkhu Saṅgha, he went forth and renounced for the sake of alms-food.
Sau đó, khi thấy được lợi lộc và sự cung kính đối với Tăng đoàn, vị ấy đã xuất gia để khất thực.
So mahantaṃ kapallapattaṃ gahetvā carati, tena kapallapūraṃ yāguṃ pivati, kapallapūre pūve khādati, kapallapūraṃ bhattaṃ bhuñjati.
He used to wander, carrying a very large bowl, drinking a bowlful of gruel, eating a bowlful of cakes, and consuming a bowlful of rice.
Vị ấy mang theo một cái bát lớn và đi khất thực, uống cháo đầy bát, ăn bánh đầy bát, và thọ thực cơm đầy bát.
Athassa mahagghasabhāvaṃ satthu ārocayiṃsu.
Then they reported his excessive eating to the Master.
Sau đó, người ta đã trình báo với Đức Đạo Sư về tình trạng tham ăn của vị ấy.
Satthā tassa pattatthavikaṃ nānujāni.
The Master did not permit him a bowl-bag.
Đức Đạo Sư đã không cho phép vị ấy dùng túi đựng bát.
Heṭṭhāmañce pattaṃ nikkujjitvā ṭhapeti.
He would place the bowl inverted under the bed.
Vị ấy đặt úp bát xuống dưới giường.
So ṭhapentopi ghaṃsantova paṇāmetvā ṭhapeti, gaṇhantopi ghaṃsantova ākaḍḍhitvā gaṇhāti.
When placing it, he would do so by dragging and rubbing it, and when taking it, he would pull it out by dragging and rubbing it.
Khi đặt bát, vị ấy cũng đẩy vào làm bát cọ xát, và khi lấy ra, vị ấy cũng kéo ra làm bát cọ xát.
Taṃ gacchante kāle dhaṃsanena parikkhīṇaṃ nāḷikodanamattameva gaṇhanakaṃ jātaṃ.
As time passed, due to this rubbing, its rim became worn down until it could hold only an amount of rice equivalent to a nāḷikā.
Theo thời gian, do cọ xát, cái bát bị mòn đi và chỉ còn chứa được khoảng một nāḷikā cơm.
Tato satthu ārocesuṃ, athassa satthā pattatthavikaṃ anujāni.
Then they reported this to the Master, whereupon the Master permitted him a bowl-bag.
Sau đó, người ta trình báo với Đức Đạo Sư, và Đức Đạo Sư đã cho phép vị ấy dùng túi đựng bát.
Thero aparena samayena indriyabhāvanaṃ bhāvetvā aggaphale arahatte patiṭṭhāsi.
Later, the Elder developed the faculties and attained arahatship, the highest fruit.
Về sau, vị Trưởng lão đã tu tập sự phát triển các căn và chứng đắc quả vị tối thượng là A-la-hán.
Iti so piṇḍatthāya pabbajitattā piṇḍolo, gottena pana bhāradvājoti ubhayaṃ ekato katvā piṇḍolabhāradvājoti vuccati.
Thus, because he renounced for alms-food, he is called Piṇḍola; by clan, however, he is Bhāradvāja, so combining both, he is called Piṇḍola Bhāradvāja.
Vì vậy, do xuất gia để khất thực nên vị ấy được gọi là Piṇḍola, còn theo dòng họ là Bhāradvāja, nên cả hai được gộp lại và gọi là Piṇḍolabhāradvāja.
Udenopi kho nāma rājā sattāhaṃ mahāpānaṃ pivitvā sattame divase uyyānaṃ paṭijaggāpetvā mahājanaparivāro uyyānaṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe atthatāya seyyāya nipajji.
King Udena, too, having drunk heavily for seven days, had the garden prepared on the seventh day. Accompanied by a large retinue, he went to the garden and lay down to rest on an auspicious stone slab spread with a rug.
Vua Udena cũng đã uống rượu trong một đại lễ suốt bảy ngày. Vào ngày thứ bảy, vua cho dọn dẹp khu vườn rồi cùng đoàn tùy tùng đông đảo đi đến khu vườn và nằm nghỉ trên một phiến đá quý được trải sẵn giường nằm.
Tassa ekā paricārikā pāde sambāhamānā nisinnā.
One of his female attendants sat massaging his feet.
Một thị nữ của vua ngồi xoa bóp chân cho ngài.
Rājā kamena niddaṃ okkami.
The king gradually fell asleep.
Dần dần, nhà vua chìm vào giấc ngủ.
Tasmiṃ niddaṃ okkante nāṭakitthiyo ‘‘yassatthāya mayaṃ gītādīni payojeyyāma, so niddaṃ upagato, na ca niddākāle mahāsaddaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti attano attano tūriyāni ṭhapetvā uyyānaṃ pakkantā.
When he had fallen asleep, the female dancers thought, "The one for whom we perform songs and so forth has gone to sleep. It is not right to make a loud noise while he is sleeping." So, putting aside their musical instruments, they left for other parts of the garden.
Khi vua đã ngủ, các vũ nữ nghĩ: “Người mà chúng ta đàn ca để phục vụ đã ngủ rồi, và không nên làm ồn ào khi người đang ngủ.” Họ bèn đặt nhạc cụ của mình xuống và đi vào khu vườn.
Tā tattha tattha phalāphalāni khādamānā pupphāni piḷandhamānā vicarantiyo theraṃ disvā ‘‘mā saddaṃ karitthā’’ti aññamaññaṃ nivārayamānā vanditvā nisīdiṃsu.
As they wandered here and there, eating various fruits and adorning themselves with flowers, they saw the Elder. Warning each other, "Do not make noise!", they bowed and sat down.
Trong khi đi dạo, ăn các loại trái cây và cài hoa ở nhiều nơi, họ thấy vị Trưởng lão. Họ ra hiệu cho nhau: “Đừng làm ồn,” rồi đảnh lễ và ngồi xuống.
Thero ‘‘issā pahātabbā, maccheraṃ vinodetabba’’ntiādinā nayena tāsaṃ anurūpaṃ dhammakathaṃ kathesi.
The Elder delivered a Dhamma talk suitable for them, beginning with "Envy should be abandoned, stinginess should be eliminated," and so forth.
Vị Trưởng lão đã thuyết một bài pháp thoại phù hợp cho họ, theo cách thức như: “Nên từ bỏ sự ganh tỵ, nên loại bỏ sự keo kiệt,” v.v.
Sāpi kho rañño pāde sambāhamānā nisinnā itthī pāde cāletvā rājānaṃ pabodhesi.
That woman, who was sitting massaging the king’s feet, roused the king by moving his feet.
Người thị nữ đang ngồi xoa bóp chân cho vua bèn lay chân vua để đánh thức ngài dậy.
So ‘‘kahaṃ tā gatā’’ti pucchi.
He asked, "Where have they gone?"
Vua hỏi: “Họ đi đâu cả rồi?”
Kiṃ tāsaṃ tumhehi?
"What are those women to you?
“Ngài bận tâm đến họ làm gì?
Tā ekaṃ samaṇaṃ parivāretvā nisinnāti.
They are surrounding a recluse and sitting there."
Họ đang ngồi vây quanh một vị Sa-môn.”
Rājā kuddho uddhane pakkhittaloṇaṃ viya taṭataṭāyamāno uṭṭhahitvā ‘‘tambakipillikāhi naṃ khādāpessāmī’’ti gacchanto ekasmiṃ asokarukkhe tambakipillikānaṃ puṭaṃ disvā hatthenākaḍḍhitvā sākhaṃ gaṇhituṃ nāsakkhi.
The king, enraged, stood up crackling like salt thrown into a fire, and said, "I will have him eaten by red ants!" As he went, he saw a nest of red ants on an Aśoka tree. He tried to pull at it with his hand, but could not grasp the branch.
Nhà vua nổi giận, người nóng ran như muối bỏ vào lò, đứng dậy và đi đến, nói: “Ta sẽ cho kiến đỏ cắn chết hắn.” Trên đường đi, vua thấy một tổ kiến đỏ trên một cây a-soka, nhưng không thể dùng tay kéo cành cây xuống được.
Kipillikapuṭo chijjitvā rañño sīse pati, sakalasarīraṃ sālithusehi parikiṇṇaṃ viya daṇḍadīpikāhi ḍayhamānaṃ viya ca ahosi.
The ant nest broke and fell on the king's head. His whole body became as if covered with rice husks, and as if burned by flaming torches, due to the pain from the ant bites.
Tổ kiến bị vỡ và rơi xuống đầu vua, toàn thân vua như bị rắc trấu, như bị đốt bởi đuốc.
Thero rañño paduṭṭhabhāvaṃ ñatvā iddhiyā ākāsaṃ pakkhandi.
The Elder, knowing the king's hostile intention, soared into the sky with psychic power.
Vị Trưởng lão biết được tâm sân hận của nhà vua, liền dùng thần thông bay lên không trung.
Tāpi itthiyo uṭṭhāya rañño santikaṃ gantvā sarīraṃ puñchantiyo viya bhūmiyaṃ patitapatitā kipillikāyo gahetvā sarīre khipamānā sabbā mukhasattīhi vijjhiṃsu – ‘‘kiṃ nāmetaṃ, aññe rājāno pabbajite disvā vandanti, pañhaṃ pucchanti, ayaṃ pana rājā kipillikapuṭaṃ sīse bhinditukāmo jāto’’ti.
Those women also rose and went to the king. As if wiping his body, they picked up the ants that had fallen on the ground and threw them on his body. All of them pierced him with their sharp words: "What is this? Other kings see ascetics, bow to them, and ask questions. But this king desires to break an ant nest on the head of an ascetic!"
Các thị nữ cũng đứng dậy, đi đến gần vua, giả vờ phủi kiến trên người vua nhưng thực ra lại nhặt những con kiến rơi dưới đất ném vào người vua, và tất cả đều dùng lời nói như mũi giáo đâm chọc: “Chuyện gì thế này? Các vị vua khác khi thấy người xuất gia thì đảnh lễ, hỏi đạo, còn vị vua này lại muốn đập tổ kiến lên đầu người ta.”
Rājā attano aparādhaṃ disvā uyyānapālaṃ pakkosāpetvā pucchi – ‘‘kiṃ esa pabbajito?
The king, recognizing his fault, summoned the garden keeper and asked, "Is this recluse
Nhà vua thấy lỗi của mình, liền cho gọi người giữ vườn đến và hỏi: “Vị xuất gia này là ai?
Aññesupi divasesu idha āgacchatī’’ti?
Does he come here on other days as well?"
Những ngày khác ngài có đến đây không?”
Āma, devāti.
"Yes, Your Majesty," was the reply.
“Tâu Đại vương, có ạ.”
Idha tvaṃ āgatadivase mayhaṃ āroceyyāsīti.
"Report to me on the day he comes here," he said.
“Vào ngày ngài đến đây, ngươi hãy báo cho ta biết.”
Theropi katipāheneva puna āgantvā rukkhamūle nisīdi.
After a few days, the Elder came again and sat at the root of a tree.
Vài ngày sau, vị Trưởng lão lại đến và ngồi dưới gốc cây.
Uyyānapālo disvā – ‘‘mahanto me ayaṃ paṇṇākāro’’ti vegena gantvā rañño ārocesi.
The garden keeper, seeing him, thought, "This is a great offering for me!" He quickly went and reported to the king.
Người giữ vườn thấy vậy, nghĩ: “Đây là món quà lớn cho ta,” liền vội vã đi báo cho vua.
Rājā uṭṭhahitvā saṅkhapaṇavādisaddaṃ nivāretvā uggatuggatehi amaccehi saddhiṃ uyyānaṃ agamāsi.
The king arose, stopped the sounds of conches and drums, and went to the garden with his high-ranking ministers.
Nhà vua đứng dậy, cho dừng các tiếng nhạc như tù và, trống, rồi cùng các vị đại thần danh tiếng đi đến khu vườn.
Tena vuttaṃ ‘‘upasaṅkamī’’ti.
That is why it is stated, " upasaṅkamī" (he approached).
Do đó, có câu nói “đã đến gần”.
Anikīḷitāvino kāmesūti yā kāmesu kāmakīḷā, taṃ akīḷitapubbā, aparibhuttakāmāti attho.
Anikīḷitāvino kāmesu means they had never indulged in sensual pleasures before; they had not enjoyed sensual desires.
Chưa từng vui đùa trong các dục có nghĩa là trước đây chưa từng vui đùa, chưa từng hưởng thụ các dục.
Addhānañca āpādentīti paveṇiṃ paṭipādenti, dīgharattaṃ anubandhāpenti.
Addhānañca āpādentī means they establish a tradition, continuing it for a long time without interruption.
Và thiết lập được sự lâu dài có nghĩa là họ thiết lập được truyền thống, làm cho nó kéo dài lâu.
Mātumattīsūti mātupamāṇāsu.
Mātumattīsu means women who are like a mother.
Đối với những người ngang hàng với mẹ có nghĩa là đối với những người có tuổi tác như mẹ.
Lokasmiñhi mātā bhaginī dhītāti idaṃ tividhaṃ garukārammaṇaṃ nāma, iti garukārammaṇe upanibandhaṃ cittaṃ vimocetuṃ na labhatīti dassento evamāha.
Indeed, in the world, mother, sister, and daughter are considered three types of venerable objects. Thus, intending to show that a mind bound to a venerable object cannot be freed, it is said.
Trong thế gian, mẹ, chị em gái, và con gái là ba đối tượng đáng kính trọng. Để chỉ ra rằng tâm bị ràng buộc vào đối tượng đáng kính trọng thì không thể giải thoát được, ngài đã nói như vậy.
Athassa tena pañhena cittaṃ anotarantaṃ disvā bhagavatā paṭikūlamanasikāravasena cittūpanibandhanatthaṃ vuttaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ kathesi.
Then, seeing that his mind did not incline through that question, the Blessed One taught him the meditation on the thirty-two bodily parts as a repulsive object, in order to bind his mind to it.
Sau đó, thấy rằng tâm của vua không thâm nhập vào vấn đề đó, vị ấy đã giảng đề mục nghiệp xứ ba mươi hai thể trược, được Đức Thế Tôn thuyết giảng nhằm mục đích trói buộc tâm trí bằng cách tác ý đến sự bất tịnh.
Abhāvitakāyāti abhāvitapañcadvārikakāyā.
Abhāvitakāyā means those whose five-doored body has not been developed.
Những người có thân không được tu tập có nghĩa là những người có thân gồm năm căn môn không được tu tập.
Tesaṃ taṃ dukkaraṃ hotīti tesaṃ taṃ asubhakammaṭṭhānaṃ bhāvetuṃ dukkaraṃ hoti.
Tesaṃ taṃ dukkaraṃ hotī means it is difficult for them to develop that foulness meditation object.
Đối với họ, điều đó là khó làm có nghĩa là đối với họ, việc tu tập đề mục nghiệp xứ về sự bất tịnh là khó làm.
Itissa imināpi cittaṃ anotarantaṃ disvā indriyasaṃvarasīlaṃ kathesi.
Thus, seeing that his mind still did not incline with this, he taught the virtue of sense-restraint.
Thấy rằng tâm của vua vẫn không thâm nhập vào đề mục này, vị ấy đã giảng về giới thu thúc lục căn.
Indriyasaṃvarasmiñhi upanibandhacittaṃ viheṭhetuṃ na labhati.
Indeed, a mind bound by sense-restraint cannot be harmed.
Bởi vì tâm đã được trói buộc vào sự thu thúc lục căn thì không thể bị khuấy động.
Rājā taṃ sutvā tattha otiṇṇacitto acchariyaṃ, bho bhāradvājātiādimāha.
The king, hearing that, his mind inclined thereto, said, " Acchariyaṃ, bho Bhāradvājā" (Wonderful, venerable Bhāradvāja), and so forth.
Nhà vua nghe xong, tâm đã thâm nhập vào đó, liền nói: “Thật vi diệu, thưa ngài Bhāradvāja,” v.v.
Ativiya maṃ tasmiṃ samaye lobhadhammā parisahantīti maṃ tasmiṃ samaye atikkamitvā lobho adhibhavatīti attho.
Ativiya maṃ tasmiṃ samaye lobhadhammā parisahantī means that greed overcomes me excessively at that time.
“Lúc ấy, các pháp tham ái lấn át con một cách mãnh liệt” có nghĩa là lúc ấy, tham ái vượt qua và chế ngự con.
Upaṭṭhitāya satiyāti kāyagatāya satiyā supaṭṭhitāya.
Upaṭṭhitāya satiyā means with mindfulness directed to the body, well-established.
“Khi niệm được an trú” có nghĩa là khi niệm thân hành được an trú vững chắc.
Na maṃ tathā tasmiṃ samayeti tasmiṃ samaye maṃ yathā pubbe, na tathā lobho atikkamitvā uppajjatīti attho.
Na maṃ tathā tasmiṃ samaye means that greed does not arise to overcome me at that time in the same way as before.
“Lúc ấy, con không như vậy” có nghĩa là lúc ấy, tham ái không khởi lên lấn át con như trước đây.
Parisahantīti padassa uppajjantītipi atthoyeva.
The word parisahantī also has the meaning of 'arising'.
Từ “lấn át” (parisahanti) cũng có nghĩa là “khởi lên” (uppajjanti).
Iti imasmiṃ sutte tayo kāyā kathitā.
Thus, in this discourse, three bodies are mentioned.
Như vậy, trong bài kinh này, ba loại thân đã được đề cập.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
‘‘Imameva kāya’’nti ettha hi karajakāyo kathito, ‘‘bhāvitakāyo’’ti ettha pañcadvārikakāyo, ‘‘rakkhiteneva kāyenā’’ti ettha copanakāyo, kāyaviññattīti attho.
In "this very body," the kamma-born body is spoken of. In "the developed body," the body related to the five doors. In "by the guarded body," the body of suggestion (copana-kāya), meaning body-intimation (kāyaviññatti).
Trong đoạn văn ‘‘Imameva kāya’’ (thân này), thân do nghiệp tạo (karajakāya) được nói đến; trong đoạn văn ‘‘bhāvitakāyo’’ (thân đã được tu tập), thân thuộc năm cửa (pañcadvārikakāya) được nói đến; trong đoạn văn ‘‘rakkhiteneva kāyenā’’ (do thân đã được gìn giữ), thân biểu tri (copanakāya) được nói đến, tức là kāyaviññatti (thân biểu tri).
Pañcamaṃ uttānameva.
The fifth (sutta) is indeed evident.
Tương ưng thứ năm chỉ là hiển nhiên.
129. Chaṭṭhe rūpā ca manāpāti rūpā ca manāpā saṃvijjanti.
In the sixth (sutta), "pleasant forms" means pleasant forms exist.
129. Trong kinh thứ sáu, rūpā ca manāpā (các sắc khả ái) có nghĩa là các sắc khả ái tồn tại.
Cakkhuviññāṇañcāti cakkhuviññāṇañca saṃvijjati.
"And eye-consciousness" means eye-consciousness also exists.
Cakkhuviññāṇañcā (và nhãn thức) có nghĩa là nhãn thức cũng tồn tại.
Sukhavedaniyaṃ phassanti cakkhuviññāṇasampayuttaṃ upanissayavasena javanakāle sukhavedanāya paccayabhūtaṃ phassaṃ.
"Contact felt as pleasant" refers to contact associated with eye-consciousness, which, by way of supporting condition, is a cause for pleasant feeling at the time of javana.
Sukhavedaniyaṃ phassaṃ (xúc thọ lạc) là xúc đồng sanh với nhãn thức, là nhân cho lạc thọ vào thời javana (tốc hành) theo cách upanissaya (y cứ mạnh mẽ).
Sukhā vedanāti ekaṃ phassaṃ paṭicca javanavasena sukhavedanā uppajjati.
"Pleasant feeling" means that pleasant feeling arises by way of javana, conditioned by that one contact.
Sukhā vedanā (lạc thọ) có nghĩa là nương vào một xúc, lạc thọ sanh khởi theo cách javana.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining sections.
Tương tự cho các phần còn lại.
Iti imasmiṃ sutte tevīsati dhātuyo kathitā.
Thus, in this sutta, twenty-three elements (dhātu) are spoken of.
Như vậy, trong kinh này, hai mươi ba giới (dhātu) đã được nói đến.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Ettha hi cakkhupasādo cakkhudhātu, tassa ārammaṇaṃ rūpadhātu, cakkhuviññāṇaṃ viññāṇadhātu, cakkhuviññāṇadhātuyā sahajātā tayo khandhā dhammadhātu, evaṃ pañcasu dvāresu catunnaṃ catunnaṃ vasena vīsati.
Here, eye-sensitivity is the eye-element (cakkhudhātu), its object is the form-element (rūpadhātu), eye-consciousness is the consciousness-element (viññāṇadhātu), and the three aggregates (khandha) that arise together with eye-consciousness are the phenomena-element (dhammadhātu). In this way, there are twenty (elements), four for each of the five doors.
Ở đây, nhãn tịnh sắc (cakkhupasāda) là nhãn giới (cakkhudhātu), đối tượng của nó là sắc giới (rūpadhātu), nhãn thức (cakkhuviññāṇa) là thức giới (viññāṇadhātu), ba uẩn đồng sanh với nhãn thức giới là pháp giới (dhammadhātu). Như vậy, theo cách bốn giới cho mỗi trong năm cửa (giác quan) là hai mươi giới.
Manodvāre ‘‘manodhātū’’ti āvajjanacittaṃ gahitaṃ, ārammaṇañceva hadayavatthu ca dhammadhātu, vatthunissitaṃ manoviññāṇadhātūti evaṃ tevīsati honti.
In the mind-door, the advertence-consciousness (āvajjanacitta) is taken as the mind-element (manodhātu); the object and the heart-base (hadayavatthu) are the phenomena-element (dhammadhātu); and mind-consciousness (manoviññāṇa) supported by the base is the mind-consciousness-element (manoviññāṇadhātu)—thus, there are twenty-three.
Ở ý môn (manodvāra), tâm chú ý (āvajjanacitta) được lấy làm ý giới (manodhātu), đối tượng và y xứ trái tim (hadayavatthu) là pháp giới, ý thức giới (manoviññāṇadhātu) nương vào y xứ. Như vậy, có hai mươi ba giới.
Evaṃ tevīsatiyā dhātūnaṃ vasena dhātunānattaṃ vuttaṃ bhagavatāti dasseti.
This shows that the Blessed One declared the diversity of elements in terms of these twenty-three elements.
Như vậy, Tôn giả Ānanda đã chỉ ra rằng Đức Thế Tôn đã nói về sự sai biệt của các giới (dhātunānatta) theo cách hai mươi ba giới này.
130-131. Sattame manāpaṃ itthetanti pajānātīti yaṃ anena manāpaṃ rūpaṃ diṭṭhaṃ, taṃ itthetanti evametaṃ manāpameva tanti pajānāti.
In the seventh (sutta), "he understands that it is pleasant, thus" means that he understands that the pleasant form seen by him is indeed pleasant, thus.
130-131. Trong kinh thứ bảy, manāpaṃ itthetanti pajānātī (biết rằng đây là khả ái) có nghĩa là biết rằng sắc khả ái mà người ấy đã thấy là khả ái như vậy.
Cakkhuviññāṇaṃ sukhavedaniyañca phassaṃ paṭiccāti cakkhuviññāṇañceva, yo ca upanissayakoṭiyā vā anantarakoṭiyā vā samanantarakoṭiyā vā sampayuttakoṭiyā vā sukhavedanāya paccayo phasso, taṃ sukhavedaniyaṃ phassañca paṭicca uppajjati sukhavedanāti.
"Conditioned by eye-consciousness and contact felt as pleasant" means that pleasant feeling arises conditioned by eye-consciousness and by contact which is a cause for pleasant feeling either by way of supporting condition, contiguity condition, immediate contiguity condition, or associated condition.
Cakkhuviññāṇaṃ sukhavedaniyañca phassaṃ paṭiccā (nương vào nhãn thức và xúc thọ lạc) có nghĩa là nương vào nhãn thức và xúc là nhân cho lạc thọ theo phương diện upanissaya (y cứ mạnh mẽ) hay anantara (vô gián) hay samanantara (đẳng vô gián) hay sampayutta (tương ưng), lạc thọ sanh khởi.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Tương tự cho tất cả các trường hợp.
Iti imesu dvīsu suttesu kiriyāmanoviññāṇadhātu āvajjanakiccā, manodhātuyeva vā samānā manodhātunāmena vuttāti veditabbā.
Thus, in these two suttas, it should be understood that the functional mind-consciousness element (kiriyāmanoviññāṇadhātu) performing the function of advertence (āvajjanakicca), or indeed the mind-element (manodhātu) itself, is referred to by the name "mind-element."
Như vậy, trong hai kinh này, ý thức giới hành động (kiriyāmanoviññāṇadhātu) có chức năng chú ý, hoặc ý giới (manodhātu) dù là ý giới nhưng được nói đến bằng tên manodhātu, điều này cần được hiểu.
Aṭṭhamaṃ uttānameva.
The eighth (sutta) is indeed evident.
Kinh thứ tám chỉ là hiển nhiên.
132. Navame makkarakateti evaṃnāmake nagare araññakuṭikāyanti araññe katāya pāṭiyekkāya kuṭiyaṃ, na vihārapaccantakuṭiyaṃ.
In the ninth (sutta), in the town named Makkarakata, "in a forest hut" means in a separate hut built in the forest, not in a hut at the edge of the monastery.
132. Trong kinh thứ chín, makkarakate (ở Makkarakata) là ở thành phố tên như vậy; araññakuṭikāya (trong túp lều trong rừng) là trong một túp lều riêng biệt được dựng trong rừng, không phải túp lều ở rìa tu viện.
Māṇavakāti yepi tattha mahallakā, te mahallakakālepi antevāsikatāya māṇavakātveva vuttā.
"Young brahmins" (māṇavakā) refers to those who were old among them but were called "young brahmins" due to their status as students.
Māṇavakā (các thanh niên Bà-la-môn) có nghĩa là ngay cả những người lớn tuổi ở đó cũng được gọi là māṇavaka vì họ là học trò.
Tenupasaṅkamiṃsūti pāto sippaṃ uggaṇhitvā sāyaṃ ‘‘ācariyassa kaṭṭhāni āharissāmā’’ti araññaṃ pavisitvā vicarantā yena sā kuṭikā, tenupasaṅkamiṃsu.
"They went to him" means that after learning their craft in the morning, they entered the forest in the evening, thinking, "We will bring firewood for the teacher," and while wandering, they approached the hut.
Tenupasaṅkamiṃsū (họ đến đó) có nghĩa là sau khi học nghề vào buổi sáng, vào buổi tối, họ vào rừng với ý định ‘‘Chúng ta sẽ mang củi cho thầy’’ và khi đi loanh quanh, họ đến nơi có túp lều đó.
Parito parito kuṭikāyāti tassā kuṭikāya samantato samantato.
"All around the hut" means all around that hut.
Parito parito kuṭikāyā (xung quanh túp lều) có nghĩa là ở khắp mọi phía của túp lều đó.
Seleyyakānīti aññamaññassa piṭṭhiṃ gahetvā laṅghitvā ito cito caṅkamanakīḷanāni.
"Seleyyaka" refers to playing games by holding onto each other's backs and jumping around here and there.
Seleyyakānī (nhảy nhót) là các trò chơi nhảy nhót, nắm lưng nhau và nhảy từ đây sang đó.
Muṇḍakātiādīsu muṇḍe muṇḍāti, samaṇe ca samaṇāti vattuṃ vaṭṭeyya, ime pana hīḷentā ‘‘muṇḍakā samaṇakā’’ti āhaṃsu.
Regarding "shaven-headed ones" (muṇḍakā) and so on, it would be appropriate to call a shaven-headed person "shaven-headed" and an ascetic "ascetic," but these (young brahmins) spoke disparagingly, calling them "shaven-headed ascetics."
Trong các từ Muṇḍakā (đầu trọc) và các từ khác, có thể nói muṇḍa (đầu trọc) cho người đầu trọc, và samaṇa (sa-môn) cho sa-môn. Nhưng những người này đã nói ‘‘muṇḍakā samaṇakā’’ (những kẻ đầu trọc, những sa-môn hèn hạ) để khinh miệt.
Ibbhāti gahapatikā.
"Ibbha" means householders.
Ibbhā (những người giàu có) là các gia chủ.
Kaṇhāti kaṇhā, kāḷakāti attho.
"Kaṇhā" means dark, of dark complexion.
Kaṇhā (đen tối) có nghĩa là kaṇha, tức là kāḷaka (đen).
Bandhupādāpaccāti ettha bandhūti brahmā adhippeto.
Here, in "descendants of the feet of Bandhu" (bandhupādāpaccā), "Bandhu" refers to Brahmā.
Trong đoạn văn Bandhupādāpaccā (con cháu của Bandhu-pāda), Bandhu ở đây được hiểu là Brahmā.
Tañhi brāhmaṇā pitāmahoti voharanti.
Brahmins indeed address him as "grandfather."
Bởi vì các Bà-la-môn gọi ngài là ông tổ.
Pādānaṃ apaccā pādāpaccā, brahmuno piṭṭhipādato jātāti adhippāyo.
"Descendants of the feet" means descendants of the feet; the intention is that they were born from the feet on Brahmā's back.
Pādāpaccā là con cháu của pādā (chân), ý nghĩa là sanh ra từ bàn chân sau của Brahmā.
Tesaṃ kira ayaṃ laddhi ‘‘brāhmaṇā brahmuno mukhato nikkhantā, khattiyā urato, vessā nābhito, suddā jāṇuto, samaṇā piṭṭhipādato’’ti.
Indeed, this was their doctrine: "Brahmins came forth from Brahmā's mouth, Khattiyas from his chest, Vessas from his navel, Suddas from his knees, and ascetics from his hind feet."
Quả thật, đây là tín điều của họ: ‘‘Các Bà-la-môn sanh ra từ miệng của Brahmā, các Sát-đế-lợi từ ngực, các Phệ-xá từ rốn, các Thủ-đà từ đầu gối, và các sa-môn từ bàn chân sau.’’
Bharatakānanti kuṭimbikānaṃ.
"Bharatakānaṃ" refers to householders.
Bharatakāna (của những người mang gánh nặng) là của các gia chủ.
Kuṭimbikā hi yasmā raṭṭhaṃ bharanti, tasmā bharatāti vuccanti.
Since householders sustain the kingdom, they are called "Bharatas."
Bởi vì các gia chủ gánh vác đất nước, nên họ được gọi là bharata.
Ime pana paribhavaṃ katvā vadamānā ‘‘bharatakāna’’nti āhaṃsu.
However, these (young brahmins) spoke with contempt, calling them "Bharatakas."
Nhưng những người này đã nói ‘‘bharatakāna’’ để miệt thị.
Sīluttamā pubbatarā ahesunti guṇavantānaṃ guṇe kathite nigguṇānaṃ guṇābhāvo pākaṭova bhavissatīti porāṇakabrāhmaṇānaṃ guṇe kathento evamāha.
"The virtuous ones were earlier" (sīluttamā pubbatarā ahesuṃ). When the virtues of the virtuous are spoken of, the lack of virtues in the non-virtuous will become evident. Thus, he spoke of the virtues of the ancient brahmins.
Sīluttamā pubbatarā ahesuṃ (những người có giới hạnh tối thượng trước đây) có nghĩa là khi phẩm hạnh của những người có phẩm hạnh được nói đến, thì việc những người không có phẩm hạnh thiếu phẩm hạnh sẽ trở nên rõ ràng. Vì vậy, khi nói về phẩm hạnh của các Bà-la-môn cổ xưa, ngài đã nói như vậy.
Tattha sīluttamāti sīlajeṭṭhakā.
Therein, "the virtuous ones" (sīluttamā) means those for whom virtue was supreme.
Ở đó, sīluttamā (những người có giới hạnh tối thượng) có nghĩa là những người có giới hạnh là tối thượng.
Sīlañhi tesaṃ uttamaṃ, na jātigottaṃ.
Indeed, virtue was supreme for them, not birth or lineage.
Bởi vì giới hạnh của họ là tối thượng, chứ không phải dòng dõi hay gia thế.
Ye purāṇaṃ sarantīti ye porāṇakaṃ brāhmaṇadhammaṃ saranti.
"Those who remember the ancient past" (ye purāṇaṃ saranti) refers to those who remember the ancient brahminical practice.
Ye purāṇaṃ sarantī (những người nhớ về điều cổ xưa) là những người nhớ về giáo pháp Bà-la-môn cổ xưa.
Abhibhuyya kodhanti kodhaṃ abhibhavitvā tesaṃ dvārāni suguttāni surakkhitāni ahesuṃ.
"Having overcome anger" means that having overcome anger, their doors were well-guarded and well-protected.
Abhibhuyya kodhaṃ (chế ngự sân hận) có nghĩa là sau khi chế ngự sân hận, các cửa của họ đã được bảo vệ tốt và gìn giữ cẩn thận.
Dhamme ca jhāne ca ratāti dasavidhe kusalakammapathadhamme aṭṭhasamāpattijhānesu ca ratā.
"Delighting in Dhamma and jhāna" means delighting in the ten wholesome courses of action (kusalakammapatha-dhamma) and in the eight attainments of jhāna.
Dhamme ca jhāne ca ratā (hoan hỷ trong pháp và thiền định) có nghĩa là hoan hỷ trong mười pháp thiện nghiệp đạo và trong tám thiền định samāpatti.
Evaṃ porāṇānaṃ guṇaṃ kathetvā athetarahi brāhmaṇānaṃ mānaṃ nimmaddento ime ca vokkamma japāmasetiādimāha.
Having thus spoken of the virtues of the ancients, he then, to crush the pride of the present-day brahmins, said, "And we, deviating, recite," and so on.
Sau khi nói về phẩm hạnh của những người cổ xưa như vậy, để chế ngự sự kiêu mạn của các Bà-la-môn hiện tại, ngài đã nói các câu như ime ca vokkamma japāmase (và chúng ta, sau khi rời bỏ những điều này, tụng niệm).
Tattha vokkammāti etehi guṇehi apakkamitvā.
Therein, "deviating" (vokammā) means having departed from these virtues.
Ở đó, vokkammā (sau khi rời bỏ) có nghĩa là rời xa những phẩm hạnh này.
Japāmaseti mayaṃ japāma sajjhāyāmāti ettakeneva brāhmaṇamhāti maññamānā brāhmaṇā mayanti iminā gottena mattā hutvā visamaṃ caranti, visamāni kāyakammādīni karontīti attho.
"We recite" (japāmase) means "we recite, we chant"; this signifies that the brahmins, thinking that they are brahmins merely by this much, and intoxicated by this lineage of "brahmin," "act wrongly," meaning they perform wrong bodily actions and so on.
Japāmase (chúng ta tụng niệm) có nghĩa là chúng ta tụng niệm, chúng ta học thuộc lòng. Với chừng đó thôi, họ tự cho mình là Bà-la-môn, và say sưa với dòng dõi ‘‘chúng ta là Bà-la-môn’’, visamaṃ caranti (họ sống bất chính), tức là họ thực hiện các hành vi bất chính như thân nghiệp.
Puthuattadaṇḍāti puthu attā daṇḍā etehīti puthuattadaṇḍā, gahitanānāvidhadaṇḍāti attho.
"Having various weapons" (puthuattadaṇḍā) means "many weapons are taken by them, thus having various weapons"; the meaning is those who have taken various kinds of weapons.
Puthuattadaṇḍā (những người mang nhiều hình phạt khác nhau) có nghĩa là những người mang nhiều hình phạt khác nhau, tức là những người đã nắm giữ nhiều loại hình phạt khác nhau.
Sataṇhātaṇhesūti sataṇhanittaṇhesu.
"Among those with and without craving" (sataṇhātaṇhesū) means among those with craving and those without craving.
Sataṇhātaṇhesū (đối với những người có ái và không có ái) có nghĩa là đối với những người có ái và những người không có ái.
Aguttadvārassa bhavanti moghāti asaṃvutadvārassa sabbepi vatasamādānā moghā bhavantīti dīpeti.
"Are futile for one whose doors are unguarded" (aguttadvārassa bhavanti moghā) indicates that all vows undertaken are futile for one whose doors are unguarded.
Aguttadvārassa bhavanti moghā (đối với người không giữ gìn các căn, chúng trở nên vô ích) chỉ ra rằng tất cả các lời thề và giới hạnh đều trở nên vô ích đối với người không giữ gìn các căn.
Yathā kinti?
Like what?
Như thế nào?
Supineva laddhaṃ purisassa vittanti yathā supine purisassa laddhaṃ maṇimuttādinānāvidhaṃ vittaṃ moghaṃ hoti, pabujjhitvā kiñci na passati, evaṃ moghā bhavantīti attho.
"Wealth obtained by a man in a dream" means that just as various kinds of wealth like gems and pearls obtained by a man in a dream are futile, and he sees nothing upon waking, so too are these futile.
Supineva laddhaṃ purisassa vittaṃ (tài sản mà một người có được trong giấc mơ) có nghĩa là giống như tài sản đa dạng như ngọc, châu báu mà một người có được trong giấc mơ là vô ích, khi thức dậy không thấy gì, thì các điều đó cũng trở nên vô ích như vậy.
Anāsakāti ekāhadvīhādivasena anāhārakā.
"Fasting" (anāsakā) means abstaining from food for one, two, or more days.
Anāsakā (nhịn ăn) có nghĩa là không ăn uống gì trong một hoặc hai ngày, v.v.
Thaṇḍilasāyikā cāti haritakusasanthate bhūmibhāge sayanaṃ, pāto sinānañca tayo ca vedāti pātova udakaṃ pavisitvā nhānañceva tayo ca vedā.
"Sleeping on the ground" (thaṇḍilasāyikā cā) means sleeping on a patch of ground strewn with fresh grass, and "morning ablution and the three Vedas" (pāto sinānañca tayo ca vedā) refers to bathing by entering water early in the morning, and the three Vedas.
Thaṇḍilasāyikā cā (và nằm trên đất trống) có nghĩa là nằm trên mặt đất trải cỏ xanh, và pāto sinānañca tayo ca vedā (và việc tắm rửa vào buổi sáng sớm cùng ba bộ Veda) là việc tắm rửa bằng cách xuống nước vào buổi sáng sớm và ba bộ Veda.
Kharājinaṃ jaṭā paṅkoti kharasamphassaṃ ajinacammañceva jaṭākalāpo ca paṅko ca, paṅko nāma dantamalaṃ.
"Rough deer-hide, matted hair, and dirt" (kharājinaṃ jaṭā paṅko) means rough deer-hide, a mass of matted hair, and dirt; "dirt" refers to dental plaque.
Kharājinaṃ jaṭā paṅko (da thú thô ráp, tóc bện và bùn) là da thú có cảm giác thô ráp, và búi tóc bện, và paṅka (bùn), paṅka có nghĩa là dơ răng.
Mantā sīlabbataṃ tapoti mantā ca ajasīlagosīlasaṅkhātaṃ sīlaṃ ajavatagovatasaṅkhātaṃ vatañca.
"Mantras, morality-vows, and ascetic practices" (mantā sīlabbataṃ tapo) means mantras, morality, described as the practices of a goat and a cow, and vows, described as the ascetic practices of a goat and a cow.
Mantā sīlabbataṃ tapo (thần chú, giới hạnh và khổ hạnh) là thần chú, và giới hạnh được gọi là ajasīla (giới dê) và gosīla (giới bò), và vata (khổ hạnh) được gọi là ajavata (khổ hạnh dê) và govatasaṅkhāta (khổ hạnh bò).
Ayaṃ idāni brāhmaṇānaṃ tapoti vadati.
This is now called the ascetic practice of brahmins.
Đây là những gì được gọi là khổ hạnh của các Bà-la-môn bây giờ.
Kuhanā vaṅkadaṇḍā cāti paṭicchannakūpo viya paṭicchannadosaṃ kohaññañceva vaṅkadaṇḍo, ca udumbarapalāsabeḷuvarukkhānaṃ aññatarato gahitaṃ vaṅkadaṇḍañcāti attho.
"Kuhanā vaṅkadaṇḍā cā" means kuhanā, a hidden fault like a covered well, feigning qualities one does not possess to appear marvelous, and also vaṅkadaṇḍa, a crooked staff taken from either an udumbara, palāsa, or beḷuva tree. This is the meaning.
Kuhanā vaṅkadaṇḍā cāti (Sự lừa dối và gậy cong) có nghĩa là sự lừa dối (kohañña) với những lỗi lầm che giấu như một cái giếng bị che đậy, và một cây gậy cong được lấy từ một trong các loại cây udumbara, palāsa, beḷuva.
Udakācamanāni cāti udakena mukhaparimajjanāni.
"Udakācamanāni cā" means rinsing the mouth with water.
Udakācamanāni cāti (Và việc súc miệng bằng nước) có nghĩa là việc rửa mặt bằng nước.
Vaṇṇā ete brāhmaṇānanti ete brāhmaṇānaṃ parikkhārabhaṇḍakavaṇṇāti dasseti.
"Vaṇṇā ete brāhmaṇānaṃ" means that these (such as kuhanā and vaṅkadaṇḍa) are the accoutrements and belongings of brahmins. This is the meaning shown.
Vaṇṇā ete brāhmaṇānanti (Những phẩm chất này là của các Bà-la-môn) cho thấy rằng những điều này là những phẩm chất của các vật dụng và tài sản của các Bà-la-môn.
Kata kiñcikkhabhāvanāti katā kiñcikkhabhāvanā.
"Kata kiñcikkhabhāvanā" means developing even a slight material gain.
Kata kiñcikkhabhāvanāti (Đã thực hành một ít) có nghĩa là đã thực hành một ít.
Ayameva vā pāṭho, āmisakiñcikkhassa vaḍḍhanatthāya katanti attho.
Alternatively, this is the reading: it means done for the increase of a little material gain.
Hoặc đây là một cách đọc khác, có nghĩa là đã làm điều đó để tăng thêm một chút lợi lộc.
Evaṃ etarahi brāhmaṇānaṃ mānaṃ nimmadditvā puna porāṇakabrāhmaṇānaṃ vaṇṇaṃ kathento cittañca susamāhitantiādimāha.
Having thus crushed the pride of the brahmins of today, the Buddha then spoke of the virtues of the ancient brahmins, saying "cittañca susamāhitaṃ" and so on.
Như vậy, sau khi dẹp bỏ sự kiêu mạn của các Bà-la-môn hiện tại, rồi nói về phẩm chất của các Bà-la-môn thời xưa, Ngài đã nói cittañca susamāhitanti (và tâm được định tĩnh) v.v.
Tattha susamāhitanti tesaṃ brāhmaṇānaṃ cittaṃ upacārappanāsamādhīhi susamāhitaṃ ahosīti dasseti.
There, "susamāhitaṃ" shows that the minds of those brahmins were well-composed with upacāra and appanā samādhi.
Ở đó, susamāhitanti (được định tĩnh) cho thấy rằng tâm của các Bà-la-môn ấy đã được định tĩnh tốt đẹp với upacāra-samādhi và appanā-samādhi.
Akhilanti mudu athaddhaṃ.
"Akhilaṃ" means gentle, not rigid.
Akhilanti (không có khuyết điểm) có nghĩa là mềm mại, không cứng nhắc.
So maggo brahmapattiyāti so seṭṭhapattiyā maggo, tumhe pana kiṃ brāhmaṇā nāmāti dīpento evamāha.
"So maggo brahmapattiyā" means that path is the path to supreme attainment, but what are you brahmins called? This is what he said, making this clear.
So maggo brahmapattiyāti (Con đường đó dẫn đến Phạm thiên) có nghĩa là con đường đó dẫn đến sự đạt được tối thượng, và Ngài đã nói như vậy để chỉ ra rằng “các con thì làm sao có thể gọi là Bà-la-môn được?”
Āgamaṃsu nu khvidhāti āgamaṃsu nu kho idha.
"Āgamaṃsu nu khvidhā" means have they come here?
Āgamaṃsu nu khvidhāti (Họ đã đến đây chưa?) có nghĩa là āgamaṃsu nu kho idha.
Adhimuccatīti kilesavasena adhimutto giddho hoti.
"Adhimuccatī" means one is attached and greedy due to defilements.
Adhimuccatīti (bị dính mắc) có nghĩa là bị dính mắc, tham lam do phiền não.
Byāpajjatīti byāpādavasena pūticittaṃ hoti.
"Byāpajjatī" means one's mind becomes corrupt due to ill-will.
Byāpajjatīti (bị hủy hoại) có nghĩa là tâm trở nên thối nát do ác ý.
Parittacetasoti anupaṭṭhitasatitāya saṃkilesacittena parittacitto.
"Parittacetaso" means one whose mind is limited by a defiled mind due to unestablished mindfulness.
Parittacetasoti (với tâm hạn hẹp) có nghĩa là tâm bị hạn hẹp bởi tâm ô nhiễm do không có niệm hiện diện.
Cetovimuttinti phalasamādhiṃ.
"Cetovimuttiṃ" means the fruit-concentration.
Cetovimuttinti (giải thoát tâm) có nghĩa là phalasamādhi (định quả).
Paññāvimuttinti phalapaññaṃ.
"Paññāvimuttiṃ" means the fruit-wisdom.
Trí tuệ giải thoát (Paññāvimutti) là trí tuệ của quả (phalapaññā), tức trí tuệ của quả A-la-hán.
Appamāṇacetasoti upaṭṭhitasatitāya nikkilesacittena appamāṇacitto.
"Appamāṇacetaso" means one whose mind is immeasurable with an undefiled mind due to established mindfulness.
Tâm vô lượng (Appamāṇacetaso) là có tâm vô lượng do tâm không phiền não (nikkilesacittena) nhờ niệm được an trú (upaṭṭhitasatitāya).
135. Dutiye chaphassāyatanikā nāmāti visuṃ chaphassāyatanikā nāma nirayā natthi.
In the second (discourse), "chaphassāyatanikā nāma" means there are no separate hells called the six sense-sphere hells.
Trong kinh thứ hai, không có địa ngục nào tên là sáu xứ xúc (chaphassāyatanikā nāma) riêng biệt.
Sabbesupi hi ekatiṃsamahānirayesu chadvāraphassāyatanapaññatti hotiyeva.
Indeed, in all thirty-one great hells, the designation of the six sense-doors is always present.
Thật vậy, trong tất cả ba mươi mốt đại địa ngục, sự thiết định về sáu xứ xúc môn luôn hiện hữu.
Idaṃ pana avīcimahānirayaṃ sandhāya vuttaṃ.
However, this was said referring to the Avīci Great Hell.
Tuy nhiên, điều này được nói đến khi đề cập đến đại địa ngục Avīci.
Saggāti idhāpi tāvatiṃsapurameva adhippetaṃ.
"Saggā" means here, too, only the city of Tāvatiṃsa is intended.
Thiên giới (Saggā) ở đây cũng ám chỉ thành phố Tāvatiṃsa.
Kāmāvacaradevaloke pana ekasmimpi chaphassāyatanapaññattiyā abhāvo nāma natthi.
However, in any of the six sense-sphere heavenly realms, there is no absence of the designation of the six sense-spheres.
Trong các cõi trời dục giới, không có cõi nào mà sự thiết định về sáu xứ xúc không hiện hữu.
Iminā kiṃ dīpeti?
What does this illustrate?
Điều này muốn làm sáng tỏ điều gì?
Niraye ekantadukkhasamappitabhāvena, devaloke ca ekantasukhasamappitattā ekantakhiḍḍārativasena uppannapamādena maggabrahmacariyavāsaṃ vasituṃ na sakkā.
In hell, due to being utterly immersed in suffering, and in the heavenly realms, due to being utterly immersed in pleasure and utter amusement, it is not possible to live the holy life of the path due to arising heedlessness.
Ở địa ngục, do hoàn toàn chìm đắm trong khổ đau, và ở cõi trời, do hoàn toàn chìm đắm trong hạnh phúc và vui chơi, nên sự buông thả phát sinh, khiến không thể sống Phạm hạnh đạo.
Manussaloko pana vokiṇṇasukhadukkho, idheva apāyopi saggopi paññāyati.
But the human world is mixed with pleasure and pain; here both the lower realms and the heavens are manifest.
Tuy nhiên, cõi người là nơi khổ vui lẫn lộn, và ngay tại đây, cả khổ cảnh lẫn thiên giới đều được nhận biết.
Ayaṃ maggabrahmacariyassa kammabhūmi nāma, sā tumhehi laddhā.
This is called the field of action for the holy life of the path, and you have obtained it.
Đây được gọi là đất nghiệp (kammabhūmi) cho Phạm hạnh đạo, và các ngươi đã đạt được nó.
Tasmā ye vo ime mānussakā khandhā laddhā, te vo lābhā.
Therefore, these human aggregates that you have obtained are your great gains.
Do đó, những uẩn người mà các ngươi đã đạt được, đó là lợi lộc của các ngươi.
Yañca vo idaṃ manussattaṃ laddhaṃ, paṭiladdho vo brahmacariyavāsassa khaṇo samayoti.
And this human existence that you have obtained, the opportunity, the proper time for the holy life, has been attained by you.
Và việc các ngươi đã đạt được thân người này, tức là các ngươi đã đạt được thời cơ, thời điểm thích hợp để sống Phạm hạnh.
Vuttampi hetaṃ porāṇehi –
This has also been said by the ancients:
Các bậc cổ nhân cũng đã nói điều này:
136. Tatiye rūpasammuditāti rūpe sammuditā pamoditā.
In the third (discourse), "rūpasammuditā" means delighted in forms, overjoyed.
Trong kinh thứ ba, rūpasammuditā có nghĩa là hoan hỷ, vui mừng trong sắc.
Dukkhāti dukkhitā.
"Dukkhā" means suffering.
Dukkhā có nghĩa là khổ đau.
Sukhoti nibbānasukhena sukhito.
"Sukho" means happy with the happiness of Nibbāna.
Sukho có nghĩa là hạnh phúc với Niết Bàn lạc.
Kevalāti sakalā.
"Kevalā" means all.
Kevalā có nghĩa là toàn bộ.
Yāvatatthīti vuccatīti yattakā atthīti vuccati.
"Yāvatatthīti vuccatī" means as many as exist, as it is said.
Yāvatatthīti vuccatī có nghĩa là “những gì được gọi là hiện hữu”.
Ete voti ettha vo-kāro nipātamattaṃ.
"Ete vo": here, the particle "vo" is merely an emphatic particle.
Trong câu Ete vo, từ “vo” chỉ là một giới từ.
Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passatanti yaṃ idaṃ passantānaṃ paṇḍitānaṃ dassanaṃ, taṃ sabbalokena paccanīkaṃ hoti viruddhaṃ.
"Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passataṃ" means that which is the view of the wise who see is contrary, opposed to the entire world.
Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passata có nghĩa là cái thấy của những bậc hiền trí đang thấy thì đối nghịch, mâu thuẫn với toàn bộ thế gian.
Loko hi pañcakkhandhe niccā sukhā attā subhāti maññati, paṇḍitā aniccā dukkhā anattā asubhāti.
For the world regards the five aggregates as permanent, pleasant, self, and beautiful, but the wise see them as impermanent, suffering, non-self, and unbeautiful.
Thế gian cho rằng năm uẩn là thường còn, an lạc, tự ngã, thanh tịnh; còn các bậc hiền trí thì cho là vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh.
Sukhato āhūti sukhanti kathenti.
"Sukhato āhū" means they call it happiness.
Sukhato āhū có nghĩa là nói là hạnh phúc.
Sukhato vidūti sukhanti jānanti.
"Sukhato vidū" means they know it as happiness.
Sukhato vidū có nghĩa là biết là hạnh phúc.
Sabbametaṃ nibbānameva sandhāya vuttaṃ.
All of this refers to Nibbāna.
Tất cả những điều này đều được nói đến khi ám chỉ Niết Bàn.
Sammūḷhetthāti ettha nibbāne sammūḷhā.
"Sammūḷhetthā" means deluded in this Nibbāna.
Sammūḷhetthā có nghĩa là mê muội trong Niết Bàn này.
Aviddasūti bālā.
"Aviddasū" means fools.
Aviddasū có nghĩa là những kẻ ngu si.
Sabbepi hi channavutipāsaṇḍino ‘‘nibbānaṃ pāpuṇissāmā’’ti saññino honti, te pana ‘‘nibbānaṃ nāma ida’’ntipi na jānanti.
Indeed, all ninety-six sects have the notion "we will attain Nibbāna," but they do not even know what Nibbāna is.
Thật vậy, tất cả chín mươi sáu ngoại đạo đều có nhận thức rằng “chúng ta sẽ đạt Niết Bàn”, nhưng họ thậm chí không biết “Niết Bàn là gì”.
Nivutānanti kilesanīvaraṇena nivutānaṃ pariyonaddhānaṃ.
"Nivutānaṃ" means those covered, enveloped by the hindrances of defilements.
Nivutāna có nghĩa là bị che lấp bởi các triền cái phiền não, bị bao phủ.
Andhakāro apassatanti apassantānaṃ andhakāro hoti.
"Andhakāro apassataṃ" means there is darkness for those who do not see.
Andhakāro apassata có nghĩa là bóng tối đối với những kẻ không thấy.
Kiṃ taṃ evaṃ hoti?
What is it that is thus?
Điều gì lại như vậy?
Nibbānaṃ vā nibbānadassanaṃ vā apassantānañhi bālānaṃ nibbānampi nibbānadassanampi kāḷameghaavacchāditaṃ viya candamaṇḍalaṃ kaṭāhena paṭikujjitapatto viya ca niccakālaṃ tamo ceva andhakāro ca sampajjati.
For fools who do not see Nibbāna or the vision of Nibbāna, Nibbāna and the vision of Nibbāna are always gloom and darkness, like the moon covered by dark clouds or a bowl overturned by a cooking pot.
Thật vậy, đối với những kẻ ngu si không thấy Niết Bàn hay cái thấy Niết Bàn, thì Niết Bàn và cái thấy Niết Bàn luôn luôn là bóng tối và sự mù mịt, giống như vầng trăng bị che khuất bởi đám mây đen, và như chiếc bát bị úp ngược bởi một cái nồi.
Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivāti satañca sappurisānaṃ paññādassanena passantānaṃ nibbānaṃ āloko viya vivaṭaṃ hoti.
"Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivā" means for the good people, the noble ones who see with the vision of wisdom, Nibbāna is open like light.
Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivā có nghĩa là đối với những bậc thiện trí thấy bằng tuệ nhãn, Niết Bàn được mở ra như ánh sáng.
Santike na vijānanti, magā dhammassa akovidāti yaṃ attano sarīre kese vā lomādīsu vā aññatarakoṭṭhāsaṃ paricchinditvā anantarameva adhigantabbato attano vā khandhānaṃ nirodhamaggato santike nibbānaṃ.
"Santike na vijānanti, magā dhammassa akovidā" means that Nibbāna, which is near because it can be attained immediately by dissecting any part of one's body, such as the hair or bodily hairs, or by the path to the cessation of one's aggregates.
Santike na vijānanti, magā dhammassa akovidā có nghĩa là Niết Bàn gần gũi như vậy, vì nó có thể được đạt đến ngay lập tức bằng cách phân tích một phần nào đó của thân mình như tóc hay lông, hoặc từ con đường diệt trừ các uẩn của chính mình.
Taṃ evaṃ santike samānampi maggabhūtā janā maggāmaggadhammassa catusaccadhammassa vā akovidā na jānanti.
Even though it is so near, those deluded people, being unskilled in the dhamma of the path or non-path, or the dhamma of the Four Noble Truths, do not know it.
Nhưng những người phàm phu, không thông thạo về pháp đạo hay phi đạo, hoặc không thông thạo về Tứ Thánh Đế, thì không biết Niết Bàn dù nó gần gũi như vậy.
Māradheyyānupannehīti tebhūmakavaṭṭaṃ mārassa nivāsaṭṭhānaṃ anupannehi.
"Māradheyyānupannehi" means those who have not entered the domain of Māra, which is the three-fold saṃsāra.
Māradheyyānupannehī có nghĩa là những người không rơi vào Tam giới (tebhūmakavaṭṭa), nơi cư ngụ của Māra.
Ko nu aññatra ariyebhīti ṭhapetvā ariye ko nu añño nibbānapadaṃ jānituṃ arahati.
"Ko nu aññatra ariyebhī" means who else besides the Noble Ones is worthy to know the state of Nibbāna?
Ko nu aññatra ariyebhī có nghĩa là ngoài các bậc Thánh, ai khác có thể biết được Niết Bàn?
Sammadaññāya parinibbantīti arahattapaññāya sammā jānitvā anantarameva anāsavā hutvā kilesaparinibbānena parinibbanti.
"Sammadaññāya parinibbantī" means having rightly known with Arahantship-wisdom, they become taintless immediately and attain parinibbāna through the cessation of defilements.
Sammadaññāya parinibbantī có nghĩa là sau khi biết rõ ràng bằng trí tuệ A-la-hán, họ ngay lập tức trở thành vô lậu và nhập Niết Bàn bằng sự tịch diệt của các phiền não (kilesaparinibbāna).
Atha vā sammadaññāya anāsavā hutvā ante khandhaparinibbānena parinibbāyanti.
Alternatively, having rightly known, they become taintless and finally attain parinibbāna through the cessation of aggregates.
Hoặc, sau khi biết rõ ràng và trở thành vô lậu, cuối cùng họ nhập Niết Bàn bằng sự tịch diệt của các uẩn (khandhaparinibbāna).
146. Navapurāṇavaggassa paṭhame navapurāṇānīti navāni ca purāṇāni ca.
In the first (discourse) of the Navapurāṇa Chapter, "Navapurāṇāni" means new and old (actions).
Trong kinh đầu tiên của phẩm Navapurāṇa, navapurāṇānī có nghĩa là mới và cũ.
Cakkhu, bhikkhave, purāṇakammanti na cakkhu purāṇaṃ, kammameva purāṇaṃ, kammato pana nibbattattā paccayanāmena evaṃ vuttaṃ.
"Cakkhu, bhikkhave, purāṇakammaṃ" means the eye is not old; kamma itself is old, but it is said thus by way of cause, because it arose from kamma.
Này các Tỳ-kheo, con mắt là nghiệp cũ (Cakkhu, bhikkhave, purāṇakamma) không có nghĩa là con mắt là cũ, mà chính nghiệp là cũ; tuy nhiên, vì nó được sinh ra từ nghiệp, nên được gọi như vậy theo tên của nhân duyên.
Abhisaṅkhatanti paccayehi abhisamāgantvā kataṃ.
"Abhisaṅkhataṃ" means made by gathering together with conditions.
Abhisaṅkhata có nghĩa là được tạo ra do các nhân duyên kết hợp lại.
Abhisañcetayitanti cetanāya pakappitaṃ.
"Abhisañcetayitaṃ" means conceived by volition.
Abhisañcetayita có nghĩa là được ý định sắp đặt bằng tư (cetanā).
Vedaniyaṃ daṭṭhabbanti vedanāya vatthūti passitabbaṃ.
"Vedaniyaṃ daṭṭhabbaṃ" means to be seen as the basis of feeling.
Vedaniyaṃ daṭṭhabba có nghĩa là cần được thấy (daṭṭhabba) như là đối tượng của cảm thọ (vedanā).
Nirodhā vimuttiṃ phusatīti imassa tividhassa kammassa nirodhena vimuttiṃ phusati.
"One touches liberation through cessation" means one touches liberation through the cessation of these three kinds of kamma, which is cessation by the non-arising of defilements.
Nirodhā vimuttiṃ phusatīti (Diệt trừ thì chạm đến giải thoát) nghĩa là, do sự diệt trừ của ba loại nghiệp này, người ấy chạm đến sự giải thoát Arahantaphala.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ tassā vimuttiyā ārammaṇabhūto nirodho kammanirodhoti vuccati.
"This is called" means this cessation, which is an object of that liberation, is called the cessation of kamma (kammanirodha), as it is where kamma ceases.
Ayaṃ vuccatīti (Điều này được gọi là) nghĩa là, sự diệt trừ này, vốn là đối tượng của sự giải thoát Arahantaphala, được gọi là sự diệt nghiệp (kammanirodha).
Iti imasmiṃ sutte pubbabhāgavipassanā kathitā.
Thus, in this Sutta, the preliminary vipassanā is taught.
Như vậy, trong bài kinh này, vipassanā sơ khởi đã được thuyết giảng.
151-152. Chaṭṭhe anantevāsikanti anto vasanakakilesavirahitaṃ.
In the sixth (sutta), "without an inner disciple" (anantevāsika) means free from the defilements that reside within.
151-152. Trong kinh thứ sáu, anantevāsikanti (không có đệ tử) là không có phiền não ở bên trong.
Anācariyakanti ācaraṇakakilesavirahitaṃ.
"Without a teacher" (anācariyaka) means free from the defilements that exert influence.
Anācariyakanti (không có thầy) là không có phiền não hành xử.
Antassa vasantīti anto assa vasanti.
"They dwell within" means they dwell within that person.
Antassa vasantīti (Chúng sống bên trong) nghĩa là chúng sống bên trong người ấy.
Te naṃ samudācarantīti te etaṃ adhibhavanti ajjhottharanti sikkhāpenti vā.
"They attend to him" means those defilements overpower him, overwhelm him, or teach him.
Te naṃ samudācarantīti (Chúng hành xử với người ấy) nghĩa là những phiền não đó chế ngự người ấy, hoặc lấn át người ấy, hoặc dạy dỗ người ấy.
‘‘Evaṃ vejjakammaṃ karohi, evaṃ dūtakamma’’nti iti sikkhāpanasaṅkhātena samudācaraṇatthenassa te ācariyā nāma honti, tehi ācariyehi sācariyakoti vuccati.
"Perform medical work in this way, perform messenger work in this way" – in this manner, by the meaning of attending, which is designated as teaching, those defilements become his teachers, and a person with such teachers is called "having a teacher" (sācariyaka).
"Hãy làm công việc y sĩ như thế này, hãy làm công việc sứ giả như thế này" – như vậy, do sự hành xử dưới dạng dạy dỗ, những phiền não đó trở thành thầy của người ấy, và người ấy được gọi là sācariyaka (có thầy) bởi những người thầy đó.
Sesamettha vuttanayeneva veditabbaṃ.
The rest here should be understood by the method stated.
Phần còn lại ở đây nên được hiểu theo cách đã nói.
Sattamaṃ heṭṭhā kathitanayameva.
The seventh (sutta) is also of the same method as stated below.
Kinh thứ bảy cũng theo cách đã nói ở dưới.
153. Aṭṭhame yaṃ pariyāyaṃ āgammāti yaṃ kāraṇaṃ āgamma.
In the eighth (sutta), "by what reasoning" (yaṃ pariyāyaṃ āgammā) means by what cause.
153. Trong kinh thứ tám, yaṃ pariyāyaṃ āgammāti (dựa vào lý do nào) nghĩa là dựa vào lý do nào.
Aññatreva saddhāyāti vinā saddhāya saddhaṃ apanetvā.
"Except for faith" (aññatreva saddhāyā) means without faith, excluding faith.
Aññatreva saddhāyāti (ngoại trừ đức tin) nghĩa là không có đức tin, loại bỏ đức tin.
Ettha ca saddhāti na paccakkhā saddhā.
Here, faith (saddhā) does not refer to direct faith.
Ở đây, saddhā (đức tin) không phải là đức tin trực tiếp.
Yo pana parassa evaṃ kira evaṃ kirāti kathentassa sutvā uppanno saddahanākāro, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Rather, it refers to the state of conviction that arises in someone who hears another saying, "It's like this, it's like that."
Mà là chỉ sự tin tưởng phát sinh khi nghe người khác nói "có lẽ là như thế này, có lẽ là như thế kia".
Ruciādīsupi rucāpetvā khamāpetvā atthetanti gahaṇākāro ruci nāma, evaṃ kira bhavissatīti anussavanaṃ anussavo, nisīditvā ekaṃ kāraṇaṃ cintentassa kāraṇaṃ upaṭṭhāti, evaṃ upaṭṭhitassa atthetanti gahaṇaṃ ākāraparivitakko nāma, kāraṇavitakkoti attho.
In the case of "inclination" (ruci) and so on, when one's mind delights in something by one's own will, and accepts it thinking, "This exists," that manner of acceptance is called inclination (ruci); the hearing that "it will be like this" is report (anussavo); when one contemplates a reason while sitting in a secluded place, and that reason presents itself, then the acceptance of it thinking, "This exists," is called reflection based on aspects (ākāraparivitakko), meaning contemplation of reasons.
Đối với ruci (ưa thích) và các điều khác, ruci là trạng thái chấp nhận rằng "điều này là có thật" sau khi đã làm cho tâm hài lòng và chấp nhận; anussavo (truyền thống) là sự nghe nói rằng "có lẽ sẽ là như thế này"; khi một người ngồi xuống và suy nghĩ về một lý do, lý do đó hiện ra, và việc chấp nhận rằng "điều này là có thật" khi nó hiện ra như vậy được gọi là ākāraparivitakko (suy tư theo phương cách), tức là suy tư về lý do.
Kāraṇaṃ cintentassa pāpikā laddhi uppajjati, taṃ atthesāti gahaṇākāro diṭṭhinijjhānakkhanti nāma.
When one contemplates a reason, a wrong view arises, and the manner of accepting it, thinking, "This view exists for me," is called endurance of speculative view (diṭṭhinijjhānakkhanti).
Khi một người suy nghĩ về một lý do, một tà kiến xấu xa phát sinh, và việc chấp nhận rằng "điều này là có thật" được gọi là diṭṭhinijjhānakkhanti (sự chấp nhận của quan kiến đã được xem xét kỹ).
Aññaṃ byākareyyāti imāni pañca ṭhānāni muñcitvā arahattaṃ byākareyya.
"Declare otherwise" (aññaṃ byākareyyā) means one would declare arahantship apart from these five points.
Aññaṃ byākareyyāti (tuyên bố điều khác) nghĩa là tuyên bố Arahantship (Quả A-la-hán) mà không cần năm điều này.
Imasmiṃ sutte sekhāsekhānaṃ paccavekkhaṇā kathitā.
In this Sutta, the retrospection of those in training (sekha) and those beyond training (asekhas) is taught.
Trong bài kinh này, sự quán xét của các bậc Hữu Học và Vô Học đã được thuyết giảng.
154-155. Navame indriyasampannoti paripuṇṇindriyo.
In the ninth (sutta), "endowed with faculties" (indriyasampanno) means having perfected faculties.
154-155. Trong kinh thứ chín, indriyasampannoti (người có các căn hoàn thiện) là người có các căn đầy đủ.
Tattha yena cha indriyāni sammasitvā arahattaṃ pattaṃ, so tehi nibbisevanehi indriyehi samannāgatattā, cakkhādīni vā cha indriyāni sammasantassa uppannehi saddhādīhi indriyehi samannāgatattā paripuṇṇindriyo nāma hoti, taṃ sandhāya bhagavā cakkhundriye cetiādinā nayena desanaṃ vitthāretvā ettāvatā kho bhikkhu indriyasampanno hotīti āha.
Therein, the one who has attained arahantship by comprehending the six faculties is called "one with perfected faculties" (paripuṇṇindriyo) due to being endowed with those faculties which are completely without blemish, or due to being endowed with the faculties of faith and so on, which arise in one who comprehends the six faculties such as the eye, and so the Blessed One, having elaborated the teaching in the manner of "if in the eye-faculty" and so on, said: "To this extent, bhikkhus, one is endowed with faculties."
Ở đây, người đã đạt Arahantship bằng cách quán xét sáu căn, người đó được gọi là người có các căn hoàn thiện do được trang bị các căn không bị ô nhiễm đó, hoặc do được trang bị các căn như tín (saddhā) v.v., phát sinh khi quán xét sáu căn như mắt (cakkhu) v.v. Để chỉ điều đó, Đức Thế Tôn đã mở rộng bài thuyết giảng theo cách "nếu ở nhãn căn" v.v., và nói rằng: ettāvatā kho bhikkhu indriyasampanno hotīti (Này Tỳ-khưu, chừng đó là một Tỳ-khưu có các căn đầy đủ).
Dasamaṃ heṭṭhā vuttanayamevāti.
The tenth (sutta) is also of the same method as stated below.
Kinh thứ mười cũng theo cách đã nói ở dưới.
168-227. Tadanantaro saṭṭhipeyyālo nāma hoti, so uttānatthova.
The following (vagga) is called Saṭṭhipeyyāla, and its meaning is clear.
168-227. Chương tiếp theo được gọi là Saṭṭhipeyyāla (Sáu mươi bài kinh lặp lại), ý nghĩa của nó rất rõ ràng.
Yāni panettha saṭṭhi suttāni vuttāni, tāni ‘‘chando pahātabbo’’ti evaṃ tassa tasseva padassa vasena bujjhanakānaṃ ajjhāsayavasena vuttāni.
The sixty suttas mentioned here are taught according to the disposition of those who understand by the meaning of each phrase, such as "desire should be abandoned."
Sáu mươi bài kinh được nói ở đây, chúng được thuyết giảng tùy theo khuynh hướng của những người có thể hiểu được ý nghĩa của từng từ như "chando pahātabbo" (dục cần phải được từ bỏ).
Iti sabbāni tāni pāṭiyekkena puggalajjhāsayavasena kathitāni.
Thus, all of them are taught individually according to the disposition of each person.
Như vậy, tất cả chúng đều được thuyết giảng riêng biệt tùy theo khuynh hướng của mỗi cá nhân.
Ekekasuttapariyosāne cettha saṭṭhi saṭṭhi bhikkhū arahattaṃ pattāti.
And at the conclusion of each of these sixty suttas, sixty bhikkhus attained arahantship.
Ở cuối mỗi bài kinh trong số này, sáu mươi vị Tỳ-khưu đã đạt đến Arahantship.
228. Samuddavaggassa paṭhame cakkhu, bhikkhave, purisassa samuddoti yadi duppūraṇaṭṭhena yadi vā samuddanaṭṭhena samuddo, cakkhumeva samuddo.
In the first (sutta) of the Samuddavagga, "The eye, bhikkhus, is an ocean for a person" means the eye itself is an ocean, either in the sense of being difficult to fill or in the sense of continuously producing faults.
228. Trong kinh đầu tiên của chương Biển, cakkhu, bhikkhave, purisassa samuddoti (Này các Tỳ-khưu, con mắt là biển của con người) nghĩa là, nếu là biển theo nghĩa khó lấp đầy, hoặc nếu là biển theo nghĩa lôi kéo, thì con mắt chính là biển.
Tassa hi pathavito yāva akaniṭṭhabrahmalokā nīlādiārammaṇaṃ samosarantaṃ paripuṇṇabhāvaṃ kātuṃ na sakkoti, evaṃ duppūraṇaṭṭhenapi samuddo.
For it is unable to fill itself, even as blue and other objects from the earth up to the Akaniṭṭha Brahmaloka converge upon it, thus it is an ocean also in the sense of being difficult to fill.
Vì nó không thể được lấp đầy khi các đối tượng như màu xanh v.v., từ mặt đất cho đến cõi Phạm thiên Akaniṭṭha, đổ về. Như vậy, nó là biển theo nghĩa khó lấp đầy.
Cakkhu ca tesu tesu nīlādīsu ārammaṇesu samuddati, asaṃvutaṃ hutvā osaramānaṃ kilesuppattiyā kāraṇabhāvena sadosagamanena gacchatīti samuddanaṭṭhenapi samuddo.
And the eye continuously produces faults (samuddati) regarding those various blue and other objects, meaning that when it enters (the objects) unrestrainedly, it proceeds with a faulty going, serving as a cause for the arising of defilements, thus it is an ocean also in the sense of continuously producing faults.
Và con mắt lôi kéo trong các đối tượng như màu xanh v.v. Khi không được phòng hộ, nó đổ về và đi theo con đường ô nhiễm, là nguyên nhân phát sinh phiền não. Như vậy, nó cũng là biển theo nghĩa lôi kéo.
Tassa rūpamayo vegoti samuddassa appamāṇo ūmimayo vego viya tassāpi cakkhusamuddassa samosarantassa nīlādibhedassa ārammaṇassa vasena appameyyo rūpamayo vego veditabbo.
"Its current is of forms" (tassa rūpamayo vego) means that, just as an immeasurable current of waves exists in the ocean, so too an immeasurable current of forms, differentiated as blue and so on, should be understood as flowing into the ocean of the eye.
Tassa rūpamayo vegoti (Làn sóng sắc pháp của nó) nghĩa là, giống như làn sóng vô lượng của biển, làn sóng sắc pháp vô lượng của biển nhãn căn này cũng nên được hiểu là sự đổ về của các đối tượng khác nhau như màu xanh v.v.
Yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatīti yo taṃ cakkhusamudde samosaṭaṃ rūpamayaṃ vegaṃ, manāpe rūpe rāgaṃ, amanāpe dosaṃ, asamapekkhite mohanti evaṃ rāgādikilese anuppādento upekkhakabhāvena sahati.
"Whoever endures that current of forms" (yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatī) means whichever bhikkhu endures that current of forms that has converged into the ocean of the eye, by not giving rise to defilements such as lust for agreeable forms, hatred for disagreeable forms, and delusion for unobserved forms, but by being indifferent.
Yo taṃ rūpamayaṃ vegaṃ sahatīti (Người nào chế ngự làn sóng sắc pháp đó) nghĩa là, người nào chế ngự làn sóng sắc pháp đó, đổ về nhãn căn, bằng cách không để phiền não như tham đối với sắc pháp khả ái, sân đối với sắc pháp bất khả ái, si đối với sắc pháp không được quán xét, phát sinh, mà giữ thái độ xả.
Saūmintiādīsu kilesaūmīhi saūmiṃ.
In "with waves" (saūmiṃ) and so on, it means "with waves" of defilements.
Trong saūmintiādīsu (có sóng, v.v.), saūmiṃ (có sóng) là có sóng phiền não.
Kilesāvaṭṭehi sāvaṭṭaṃ.
"With whirlpools" (sāvaṭṭaṃ) means with whirlpools of defilements.
Sāvaṭṭaṃ (có xoáy) là có xoáy phiền não.
Kilesagāhehi sagāhaṃ.
"With monsters" (sagāhaṃ) means with monsters of defilements.
Sagāhaṃ (có quái vật) là có quái vật phiền não.
Kilesarakkhasehi sarakkhasaṃ.
"With demons" (sarakkhasaṃ) means with demons of defilements.
Sarakkhasaṃ (có quỷ) là có quỷ phiền não.
Kodhūpāyāsassa ca vasena saūmiṃ.
And "with waves" (saūmiṃ) in the sense of anger and distress.
Và theo nghĩa của sự giận dữ và bất mãn, saūmiṃ (có sóng).
Vutañhetaṃ ‘‘ūmibhayanti kho, bhikkhave, kodhūpāyāsassetaṃ adhivacana’’nti (itivu. 109; ma. ni. 2.162; a. ni. 4.122).
This has been stated: "The danger of waves, bhikkhus, is a designation for anger and distress."
Điều này đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, sợ sóng là tên gọi của sự giận dữ và bất mãn."
Kāmaguṇavasena sāvaṭṭaṃ.
"With whirlpools" (sāvaṭṭaṃ) in the sense of sense-pleasures.
Theo nghĩa của các dục lạc, sāvaṭṭaṃ (có xoáy).
Vutañhetaṃ ‘‘āvaṭṭaggāhoti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.241).
This has been stated: "The grasping of a whirlpool, bhikkhus, is a designation for the five cords of sense-pleasures."
Điều này đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, xoáy nước là tên gọi của năm dục lạc."
Mātugāmavasena sagāhaṃ sarakkhasaṃ.
"With monsters, with demons" (sagāhaṃ sarakkhasaṃ) in the sense of women.
Theo nghĩa của phụ nữ, sagāhaṃ sarakkhasaṃ (có quái vật, có quỷ).
Vuttañhetaṃ ‘‘gāharakkhasoti kho, bhikkhave, mātugāmassetaṃ adhivacana’’nti (itivu. 109).
This has been stated: "A grasping demon, bhikkhus, is a designation for women."
Điều này đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, quái vật và quỷ là tên gọi của phụ nữ."
Sesavāresupi eseva nayo.
And for the remaining terms, the same method applies.
Đối với các trường hợp còn lại, cũng theo cách này.
Sabhayaṃ duttaraṃ accatarīti ūmibhayena sabhayaṃ duratikkamaṃ atikkami.
Sabhayaṃ duttaraṃ accatarī means he overcame the dangerous and difficult to cross, which was fraught with the danger of waves.
Sabhayaṃ duttaraṃ accatarī có nghĩa là đã vượt qua sự nguy hiểm khó vượt qua với nỗi sợ hãi sóng.
Lokantagūti saṅkhāralokassa antaṃ gato.
Lokantagū means one who has reached the end of the world of formations (saṅkhāra-loka).
Lokantagū có nghĩa là đã đạt đến tận cùng của thế giới các hành (saṅkhāra-loka).
Pāragatoti vuccatīti nibbānaṃ gatoti kathīyati.
Pāragatoti vuccatī means one is said to have reached Nibbāna.
Pāragatoti vuccatī có nghĩa là được nói là đã đạt đến Nibbāna.
229-230. Dutiye samuddoti samuddanaṭṭhena samuddo, kiledanaṭṭhena temanaṭṭhenāti vuttaṃ hoti.
In the second*, samuddo means "ocean" in the sense of 'wetting', that is, 'soiling' or 'moistening'.
229-230. Trong bài kinh thứ hai, samuddo (biển) có nghĩa là biển vì nó có nghĩa là làm ướt, tức là làm ẩm ướt.
Yebhuyyenāti ṭhapetvā ariyasāvake.
Yebhuyyenā means 'except for noble disciples'.
Yebhuyyenā có nghĩa là ngoại trừ các đệ tử Thánh.
Samunnāti kilinnā tintā nimuggā.
Samunnā means soiled, soaked, submerged.
Samunnā có nghĩa là bị ướt đẫm, bị nhúng ướt, bị chìm đắm.
Tantākulakajātātiādi heṭṭhā vitthāritameva.
Tantākulakajātā and so on has already been extensively explained below.
Tantākulakajātā v.v. đã được giải thích chi tiết ở phần trước.
Maccujahoti tayo maccū jahitvā ṭhito.
Maccujaho means one who has abandoned the three Māras and stands.
Maccujaho có nghĩa là đã từ bỏ ba loại tử (maccu) và an trú.
Nirupadhīti tīhi upadhīhi anupadhi.
Nirupadhī means free from the three upadhī.
Nirupadhī có nghĩa là không có ba loại chấp thủ (upadhi).
Apunabbhavāyāti nibbānatthāya.
Apunabbhavāyā means for the sake of Nibbāna.
Apunabbhavāyā có nghĩa là vì Nibbāna.
Amohayī maccurājanti yathā tassa gatiṃ na jānāti, evaṃ maccurājānaṃ mohetvā gato.
Amohayī maccurājaṃ means having bewildered the King of Death in such a way that he does not know his destination, he went.
Amohayī maccurājaṃ có nghĩa là đã làm cho vua tử (maccurāja) mê muội đến nỗi không biết được sự đi của vị ấy.
Tatiyaṃ vuttanayameva.
The third* is to be understood in the same way as already stated.
Bài kinh thứ ba cũng theo cách đã nói.
231-233. Catutthe appahīnaṭṭhena atthi, tenevāha so appahīnoti.
In the fourth*, atthi means 'it exists' in the sense of 'not abandoned', hence it says so appahīno, 'it is not abandoned'.
231-233. Trong bài kinh thứ tư, atthi có nghĩa là chưa được đoạn trừ, và do đó nói so appahīno (nó chưa được đoạn trừ).
Parittāti, pabbatamattampi rūpaṃ aniṭṭhaṃ arajanīyaṃ parittaṃ nāma hoti, evarūpāpissa rūpā cittaṃ pariyādiyantīti dasseti.
Parittā means that even a mountain-sized object that is undesirable and not delightful is called "paritta," thus it shows that such forms can overpower one's mind.
Parittā có nghĩa là ngay cả một sắc pháp nhỏ bé như một ngọn núi, nếu là điều không mong muốn hoặc không đáng ưa thích, cũng được gọi là paritta (nhỏ bé). Điều này cho thấy ngay cả những sắc pháp như vậy cũng có thể chiếm đoạt tâm của vị ấy.
Ko pana vādo adhimattānanti iṭṭhārammaṇaṃ panassa rajanīyaṃ vatthu cittaṃ pariyādiyatīti ettha kā kathā?
Ko pana vādo adhimattānaṃ means what then to speak of excessive objects (adhimatta), which are delightful sense objects that overpower his mind?
Ko pana vādo adhimattānaṃ có nghĩa là, vậy thì còn nói gì đến những đối tượng đáng ưa thích, đáng tham luyến có thể chiếm đoạt tâm của vị ấy?
Ettha ca nakhapiṭṭhipamāṇampi maṇimuttādi rajanīyaṃ vatthu adhimattārammaṇamevāti veditabbaṃ.
Here it should be understood that even a small object like a jewel or pearl, the size of a fingernail, if delightful, is considered an excessive object (adhimattārammaṇa).
Ở đây, cần hiểu rằng ngay cả một vật đáng tham luyến như ngọc, châu báu, v.v. dù chỉ bằng móng tay, cũng là một đối tượng adhimatta (quá mức).
Daharotiādīni tīṇipi aññamaññavevacanāneva.
Daharo and the other three are simply synonyms of each other.
Daharo v.v. ba từ này chỉ là những từ đồng nghĩa với nhau.
Ābhindeyyāti pahareyya padāleyya vā.
Ābhindeyyā means he might strike or break open.
Ābhindeyyā có nghĩa là đánh đập hoặc phá vỡ.
Pañcame tadubhayanti taṃ ubhayaṃ.
In the fifth*, tadubhayaṃ means that duality.
Trong bài kinh thứ năm, tadubhayaṃ có nghĩa là cả hai điều đó.
Chaṭṭhaṃ uttānameva.
The sixth* is straightforward.
Bài kinh thứ sáu thì rõ ràng.
235. Aṭṭhame anubyañjanaso nimittaggāhoti ‘‘hatthā sobhanā pādā sobhanā’’ti evaṃ anubyañjanavasena nimittaggāho.
In the eighth*, anubyañjanaso nimittaggāho means taking the sign (nimitta) by way of secondary characteristics (anubyañjana), such as "the hands are beautiful, the feet are beautiful."
235. Trong bài kinh thứ tám, anubyañjanaso nimittaggāho có nghĩa là sự nắm giữ dấu hiệu (nimittaggāha) theo từng chi tiết nhỏ (anubyañjana), như "tay đẹp, chân đẹp".
Nimittaggāhoti hi saṃsandetvā gahaṇaṃ, anubyañjanaggāhoti vibhattigahaṇaṃ.
Nimittaggāha means grasping by synthesizing (combining parts); anubyañjanaggāha means grasping by distinguishing (parts).
Nimittaggāha có nghĩa là sự nắm giữ tổng thể, còn anubyañjanaggāha có nghĩa là sự nắm giữ từng phần.
Nimittaggāho kumbhīlasadiso sabbameva gaṇhāti, anubyañjanaggāho rattapāsadiso vibhajitvā hatthapādādīsu taṃ taṃ koṭṭhāsaṃ.
Nimittaggāha is like a crocodile, grasping everything at once; anubyañjanaggāha is like a red string, distinguishing and grasping each specific part such as hands and feet.
Nimittaggāha giống như cá sấu, nó nắm giữ toàn bộ; anubyañjanaggāha giống như con chồn, nó phân chia và nắm giữ từng phần như tay, chân, v.v.
Ime pana dve gāhā ekajavanavārepi labbhanti, nānājavanavāre vattabbameva natthi.
These two modes of grasping can occur even in a single moment of impulsion (ekajavana-vāra); there is no need to mention multiple moments of impulsion (nānājavana-vāra).
Hai cách nắm giữ này có thể xảy ra ngay cả trong một khoảnh khắc javana; không cần phải nói đến trong nhiều khoảnh khắc javana khác nhau.
Nimittassādagathitanti nimittassādena ganthitaṃ baddhaṃ.
Nimittassādagathitaṃ means bound by the delight in the sign.
Nimittassādagathitaṃ có nghĩa là bị trói buộc bởi sự vị ngọt của dấu hiệu.
Viññāṇanti kammaviññāṇaṃ.
Viññāṇaṃ refers to kamma-consciousness.
Viññāṇaṃ có nghĩa là nghiệp thức (kammaviññāṇa).
Tasmiṃ ce samaye kālaṃ kareyyāti na koci saṃkiliṭṭhena cittena kālaṃ karonto nāma atthi.
Tasmiṃ ce samaye kālaṃ kareyyā means that no one dies with a defiled mind.
Tasmiṃ ce samaye kālaṃ kareyyā có nghĩa là không có ai chết với tâm bị ô nhiễm.
Sabbasattānañhi bhavaṅgeneva kālakiriyā hoti.
For all beings, death occurs only through the life-continuum (bhavaṅga).
Thật vậy, tất cả chúng sinh đều chết trong trạng thái bhavaṅga (tâm hữu phần).
Kilesabhayaṃ pana dassento evamāha.
However, to show the danger of defilements, he spoke thus.
Nhưng Đức Phật đã nói như vậy để chỉ ra sự nguy hiểm của các phiền não.
Samayavasena vā evaṃ vuttaṃ.
Or it was said with reference to the specific moment.
Hoặc điều này được nói theo thời điểm.
Cakkhudvārasmiñhi āpāthagate ārammaṇe rattacittaṃ vā duṭṭhacittaṃ vā mūḷhacittaṃ vā ārammaṇarasaṃ anubhavitvā bhavaṅgaṃ otarati, bhavaṅge ṭhatvā kālakiriyaṃ karoti.
For when an object comes into the range of the eye-door, a mind filled with lust, or with hatred, or with delusion, having experienced the taste of the object, descends into the life-continuum (bhavaṅga); remaining in the bhavaṅga, it performs the act of dying.
Khi một đối tượng xuất hiện ở cửa mắt, tâm tham (rattacittaṃ), tâm sân (duṭṭhacittaṃ) hoặc tâm si (mūḷhacittaṃ) sau khi trải nghiệm hương vị của đối tượng sẽ chìm vào bhavaṅga, và sau khi an trú trong bhavaṅga, sẽ chết.
Tasmiṃ samaye kālaṃ karontassa dveva gatiyo pāṭikaṅkhā, imassa samayassa vasenetaṃ vuttaṃ.
For one who dies at that moment, only two destinies are to be expected; this was said with reference to this specific moment.
Vào thời điểm đó, người chết có hai con đường tái sinh đang chờ đợi; điều này được nói theo thời điểm đó.
Imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavanti imaṃ anekāni vassasatasahassāni niraye anubhavitabbaṃ dukkhaṃ sampassamāno evaṃ vadāmi tattāya ayosalākāya akkhīni añjāpetukāmoti.
Imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ means "Seeing this suffering which must be experienced in hell for many hundreds of thousands of years, I say, O bhikkhus, that I would prefer to have my eyes smeared with a heated iron spike."
Imaṃ khvāhaṃ, bhikkhave, ādīnavaṃ có nghĩa là "Này các Tỳ-khưu, khi thấy rõ nỗi khổ này, nỗi khổ phải chịu đựng trong địa ngục hàng trăm ngàn năm, ta nói như vậy: ta thà để một thanh sắt nung đỏ chọc vào mắt".
Iminā nayena sabbattha attho veditabbo.
In this manner, the meaning is to be understood everywhere.
Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu ở khắp mọi nơi.
Ayosaṅkunāti ayasūlena.
Ayosaṅkunā means with an iron stake.
Ayosaṅkunā có nghĩa là bằng một cây cọc sắt.
Sampalimaṭṭhanti dvepi kaṇṇacchiddāni vinivijjhitvā pathaviyaṃ ākoṭanavasena sampalimaṭṭhaṃ.
Sampalimaṭṭhaṃ means thoroughly pressed down by piercing both ear-holes and hammering into the earth.
Sampalimaṭṭhaṃ có nghĩa là bị chọc thủng hoàn toàn bằng cách đâm xuyên qua cả hai lỗ tai và đóng xuống đất.
Tatiyavāre sampalimaṭṭhanti nakhacchedanaṃ pavesetvā ukkhipitvā sahadhunaṭṭhena chinditvā pātanavasena sampalimaṭṭhaṃ.
In the third instance, sampalimaṭṭhaṃ means pressed down by inserting a nail-clipper, lifting it up, and shaking it, cutting it off and dropping it.
Trong trường hợp thứ ba, sampalimaṭṭhaṃ có nghĩa là bị cắt đứt hoàn toàn bằng cách đưa dao cắt móng tay vào, nhấc lên, lắc và cắt rụng.
Catutthavāre sampalimaṭṭhanti bandhanamūlaṃ chetvā pātanavasena sampalimaṭṭhaṃ.
In the fourth instance, sampalimaṭṭhaṃ means pressed down by cutting the root of the tongue and dropping it.
Trong trường hợp thứ tư, sampalimaṭṭhaṃ có nghĩa là bị cắt đứt hoàn toàn bằng cách cắt gốc lưỡi và làm rụng.
Pañcamavāre sampalimaṭṭhanti tikhiṇāya sattiyā kāyapasādaṃ uppāṭetvā patanavasena sampalimaṭṭhaṃ.
In the fifth instance, sampalimaṭṭhaṃ means pressed down by tearing out the bodily sensitivity (kāyapasāda) with a sharp spear and dropping it.
Trong trường hợp thứ năm, sampalimaṭṭhaṃ có nghĩa là bị cắt đứt hoàn toàn bằng cách dùng giáo sắc bén chọc vào thân căn và làm rụng.
Sattiyāti ettha mahatī daṇḍakavāsi veditabbā.
Here, sattiyā should be understood as a large, long-handled chisel.
Ở đây, sattiyā nên được hiểu là một cây đục lớn có cán dài.
Sottanti nipajjitvā niddokkamanaṃ.
Sottaṃ means falling asleep after lying down.
Sottaṃ có nghĩa là nằm xuống và ngủ thiếp đi.
Yathārūpānaṃ vitakkānaṃ vasaṃ gato saṅghaṃ bhindeyyāti iminā vitakkānaṃ yāva saṅghabhedā pāpakammāvahanatā dassitā.
Yathārūpānaṃ vitakkānaṃ vasaṃ gato saṅghaṃ bhindeyyā demonstrates how evil thoughts (vitakkas) can lead to evil deeds, even to the point of schism in the Saṅgha.
Yathārūpānaṃ vitakkānaṃ vasaṃ gato saṅghaṃ bhindeyyā điều này cho thấy mức độ mà các tà tư duy (vitakka) có thể dẫn đến ác nghiệp, thậm chí đến việc phá hòa hợp Tăng đoàn.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is straightforward.
Các phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
238. Āsīvisavaggassa paṭhame bhikkhū āmantesīti ekacārikadvicārikaticārikacatucārikapañcacārike sabhāgavuttino kārake yuttapayutte sabbepi dukkhalakkhaṇakammaṭṭhānike parivāretvā nisinne yogāvacare bhikkhū āmantesi.
In the first* of the Āsīvisa Vagga, bhikkhū āmantesī means he addressed the yogāvācara bhikkhus —those who were solitary, or in pairs, or in groups of three, four, or five, who shared similar practices, were diligent in their meditation, earnest, and all dedicated to the meditation of the characteristic of suffering, seated surrounding him.
238. Trong bài kinh đầu tiên của Phẩm Rắn Độc, bhikkhū āmantesī có nghĩa là Đức Phật đã gọi các Tỳ-khưu hành giả (yogāvacara) đang ngồi vây quanh Ngài, những vị Tỳ-khưu sống độc cư, hai người, ba người, bốn người, năm người, có cùng chí hướng, đang thực hành thiền định, tinh tấn, không lơ là, không xao nhãng, và đang quán chiếu nghiệp xứ về đặc tính khổ.
Idañhi suttaṃ puggalajjhāsayena vuttaṃ.
This sutta was taught according to the disposition of individuals.
Bài kinh này được nói theo khuynh hướng của từng cá nhân.
Puggalesupi vipañcitaññūnaṃ disāvāsikānaṃ dukkhalakkhaṇakammaṭṭhānikānaṃ upaṭṭhānavelāya āgantvā satthāraṃ parivāretvā nisinnānaṃ vasena vuttaṃ.
Among individuals, it was taught for those vipaṇcitaññū (who understand when given elaborated teaching), dwelling in various regions, dedicated to meditation on the characteristic of suffering, who had come at the time of attendance and were seated surrounding the Teacher.
Trong số các cá nhân, bài kinh này được nói theo khuynh hướng của những vị Tỳ-khưu có trí tuệ phân tích (vipaṇcitaññū), đang trú ngụ ở các phương khác nhau, đang thực hành nghiệp xứ về đặc tính khổ, đã đến và ngồi vây quanh Đức Đạo Sư vào thời điểm hầu hạ.
Evaṃ santepi ugghaṭitaññūādīnaṃ catunnampi puggalānaṃ paccayabhūtamevetaṃ.
Even so, this* is beneficial for all four types of individuals, including the ugghaṭitaññū (who understand at first glance).
Mặc dù vậy, bài kinh này vẫn là một yếu tố trợ duyên cho cả bốn hạng người, bao gồm cả những người có trí tuệ nhanh nhạy (ugghaṭitaññū), v.v.
Ugghaṭitaññū puggalo hi imassa suttassa mātikānikkhepeneva arahattaṃ pāpuṇissati, vipañcitaññū mātikāya vitthārabhājanena, neyyapuggalo imameva suttaṃ sajjhāyanto paripucchanto yoniso manasikaronto kalyāṇamitte sevanto bhajanto payirupāsanto arahattaṃ pāpuṇissati.
An ugghaṭitaññū individual will attain Arahantship merely by the outline (mātikānikkhepa) of this sutta; a vipaṇcitaññū by the detailed elaboration of the outline; a neyyapuggala (one to be guided) will attain Arahantship by reciting this very sutta, asking questions, attending wisely, and associating with, cultivating, and serving good friends.
Thật vậy, một người ugghaṭitaññū sẽ đạt được A-la-hán chỉ bằng cách nghe tóm tắt bài kinh này; một người vipaṇcitaññū sẽ đạt được A-la-hán bằng cách phân tích chi tiết tóm tắt; một người neyyapuggala (có thể được hướng dẫn) sẽ đạt được A-la-hán bằng cách tụng đọc bài kinh này, hỏi han, tác ý đúng đắn, thân cận, phụng sự và gần gũi với các bạn lành.
Padaparamassetaṃ suttaṃ anāgate vāsanā bhavissatīti evaṃ sabbesampi upakārabhāvaṃ ñatvā bhagavā sineruṃ ukkhipanto viya ākāsaṃ vitthārento viya cakkavāḷapabbataṃ kampento viya ca mahantena ussāhena seyyathāpi, bhikkhaveti imaṃ āsīvisopamasuttaṃ ārabhi.
For a padaparama individual (one for whom only the words are paramount), this sutta will be a wholesome disposition (vāsanā) in the future. Knowing that it would be beneficial for all in this way, the Bhagavā, as if lifting Mount Sineru, as if expanding the sky, as if shaking the Cakkavāḷa mountain, with great energy, commenced this Āsīvisopama Sutta with seyyathāpi, bhikkhave.
Đối với người padaparama (chỉ có khả năng tích lũy thiện nghiệp), bài kinh này sẽ là một hạt giống thiện nghiệp (vāsanā) trong tương lai. Nhận thấy lợi ích như vậy cho tất cả mọi người, Đức Thế Tôn, như thể đang nhấc núi Sineru, đang mở rộng bầu trời, đang làm rung chuyển núi Chakravāla, với một sự tinh tấn vĩ đại, đã bắt đầu bài kinh ví dụ rắn độc này bằng câu Seyyathāpi, bhikkhave (Này các Tỳ-khưu, ví như).
Tattha cattāro āsīvisāti kaṭṭhamukho, pūtimukho, aggimukho, satthamukhoti ime cattāro.
Here, cattāro āsīvisā refers to these four: the Stick-mouthed (Kaṭṭhamukha), the Putrid-mouthed (Pūtimukha), the Fire-mouthed (Aggimukha), and the Weapon-mouthed (Satthamukha) snakes.
Ở đây, cattāro āsīvisā (bốn con rắn độc) là rắn miệng gỗ (kaṭṭhamukha), rắn miệng thối (pūtimukha), rắn miệng lửa (aggimukha), và rắn miệng dao (satthamukha).
Tesu kaṭṭhamukhena daṭṭhassa sakalasarīraṃ sukkhakaṭṭhaṃ viya thaddhaṃ hoti, sandhipabbesu adhimattaṃ ayasūlasamappitaṃ viya tiṭṭhati.
Among them, for one bitten by a Kaṭṭhamukha snake, the entire body becomes stiff like dry wood, and in the joints and knuckles, an excessive, unbearable pain arises as if pierced by an iron stake.
Trong số đó, người bị rắn miệng gỗ cắn thì toàn thân cứng đờ như khúc củi khô, các khớp xương đau nhức như bị cọc sắt đâm vào.
Pūtimukhena daṭṭhassa pakkapūtipanasaṃ viya vipubbakabhāvaṃ āpajjitvā paggharati, caṅgavāre pakkhittaudakaṃ viya hoti.
For one bitten by a Pūtimukha snake, the entire body becomes like a ripe, putrid jackfruit, discharging pus and oozing like water poured into a sieve.
Người bị rắn miệng thối cắn thì toàn thân thối rữa như quả mít chín nẫu, chảy mủ và rỉ nước như nước đổ vào sàng.
Aggimukhena daṭṭhassa sakalasarīraṃ jhāyitvā bhasmamuṭṭhi viya thusamuṭṭhi viya ca vippakirīyati.
When bitten by an Aggimukha (Fire-mouthed) snake, the entire body is consumed by the poison and scattered like a handful of ash or a handful of chaff.
Người bị rắn Aggimukha cắn, toàn thân bị chất độc thiêu đốt, tan rã như nắm tro hay nắm trấu.
Sattamukhena daṭṭhassa sakalasarīraṃ bhijjati, asanipātaṭṭhānaṃ viya mahānikhādanena khatasandhimukhaṃ viya ca hoti.
When bitten by a Satthamukha (Weapon-mouthed) snake, the entire body is torn apart, becoming like a place struck by lightning or a joint opening cut open by a large axe.
Người bị rắn Satthamukha cắn, toàn thân bị xé toạc, giống như chỗ bị sét đánh hay như khớp xương bị đục bằng dùi lớn.
Evaṃ visavasena vibhattā cattāro āsīvisā.
Thus, these four venomous snakes (āsīvisā) are differentiated by the nature of their poison.
Như vậy, bốn loại rắn āsīvisa được phân loại theo tính chất độc.
Visavegavikārena panete soḷasa honti.
Furthermore, by the variation of the poison's velocity, these become sixteen.
Do sự biến đổi của tốc độ chất độc, chúng trở thành mười sáu loại.
Kaṭṭhamukho hi daṭṭhaviso, diṭṭhaviso, phuṭṭhaviso, vātavisoti catubbidho hoti.
Indeed, a Kaṭṭhamukha (Wood-mouthed) snake is fourfold: one whose poison takes effect by biting, one by seeing, one by touching, and one by its wind.
Rắn Kaṭṭhamukha có bốn loại: daṭṭhavisa (cắn mà độc), diṭṭhavisa (nhìn mà độc), phuṭṭhavisa (chạm mà độc), và vātavisa (gió thổi qua mà độc).
Tena hi daṭṭhampi diṭṭhampi phuṭṭhampi tassa vātena pahaṭampi sarīraṃ vuttappakārena thaddhaṃ hoti.
Therefore, a body that has been bitten, or seen, or touched, or struck by its wind, becomes stiff in the manner described.
Do đó, dù bị cắn, bị nhìn, bị chạm, hay bị gió thổi qua thân nó, thân thể người cũng trở nên cứng đờ như đã nói.
Sesesupi eseva nayoti.
The same method applies to the rest.
Đối với các loại còn lại, nguyên tắc cũng tương tự.
Evaṃ visavegavikāravasena soḷasa honti.
Thus, by the variation of the poison's velocity, there are sixteen.
Như vậy, do sự biến đổi của tốc độ chất độc, chúng trở thành mười sáu loại.
Puna puggalapaṇṇattivasena catusaṭṭhi honti.
Again, by means of the classification of individuals (puggalapaṇṇatti), there are sixty-four.
Hơn nữa, theo cách phân loại cá nhân, chúng trở thành sáu mươi bốn loại.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Kaṭṭhamukhesu tāva daṭṭhaviso ca āgataviso no ghoraviso, ghoraviso no āgataviso, āgataviso ceva ghoraviso ca, nevāgataviso na ghoravisoti catubbidho hoti.
Among the Kaṭṭhamukha snakes, the one whose poison takes effect by biting (Daṭṭhaviso) is fourfold: one whose poison is fast-acting but not virulent, one whose poison is virulent but not fast-acting, one whose poison is both fast-acting and virulent, and one whose poison is neither fast-acting nor virulent.
Trong số các loại rắn Kaṭṭhamukha, daṭṭhavisa có bốn loại: āgatavisa nhưng không ghoravisa, ghoravisa nhưng không āgatavisa, vừa āgatavisa vừa ghoravisa, và không āgatavisa cũng không ghoravisa.
Tattha yassa visaṃ sampajjalitatiṇukkāya aggi viya sīghaṃ abhiruhitvā akkhīni gahetvā khandhaṃ gahetvā sīsaṃ gahetvā ṭhitanti vattabbataṃ āpajjati maṇisappādīnaṃ visaṃ viya, mantaṃ pana parivattetvā kaṇṇavātaṃ datvā daṇḍakena pahaṭamatte otaritvā daṭṭhaṭṭhāneyeva tiṭṭhati, ayaṃ āgataviso no ghoraviso nāma.
Among these, the snake whose poison quickly rises, like fire from a blazing grass-torch, taking hold of the eyes, then the shoulders, then the head, reaching a state that can be described as "fixed," like the poison of gem-snakes and similar, but which, when mantras are recited, ear-wind is given, and it is merely struck with a stick, descends and remains only at the bitten spot — this is called a fast-acting (āgataviso) but not virulent (no ghoraviso) snake.
Trong đó, loại rắn mà chất độc của nó nhanh chóng lan lên, chiếm lấy mắt, vai, đầu như lửa của bó đuốc đang cháy rực, giống như chất độc của rắn maṇisappa và các loại khác, nhưng khi niệm chú, thổi vào tai và dùng gậy chạm vào thì chất độc liền rút xuống và chỉ còn lại ở chỗ bị cắn, đây gọi là āgatavisa nhưng không ghoravisa.
Yassa pana visaṃ saṇikaṃ abhiruhati, āruḷhāruḷhaṭṭhāne pana ayaṃ sītaudakaṃ viya hoti udakasappādīnaṃ visaṃ viya, dvādasavassaccayenāpi kaṇṇapiṭṭhikhandhapiṭṭhikādīsu gaṇḍapiḷakādivasena paññāyati, mantaparivattanādīsu ca kayiramānāsu sīghaṃ na otarati, ayaṃ ghoraviso no āgataviso nāma.
However, the snake whose poison rises slowly, but wherever it has risen, it is like cold water, like the poison of water-snakes and similar, and even after twelve years, it manifests as boils and pustules on the temples, shoulders, and other places; and when mantra recitation and other treatments are performed, it does not descend quickly — this is called a virulent (ghoraviso) but not fast-acting (no āgataviso) snake.
Loại rắn mà chất độc của nó lan lên chậm, nhưng ở mỗi chỗ nó lan đến thì chất độc lạnh như nước lạnh, giống như chất độc của rắn nước và các loại khác, và ngay cả sau mười hai năm, nó vẫn biểu hiện dưới dạng nhọt, mụn mủ ở thái dương, vai, lưng, v.v., và khi niệm chú hay dùng các phương pháp khác thì chất độc không rút xuống nhanh chóng, đây gọi là ghoravisa nhưng không āgatavisa.
Yassa pana visaṃ sīghaṃ abhiruhati, na sīghaṃ otarati aneḷakasappādīnaṃ visaṃ viya, ayaṃ āgataviso ceva ghoraviso ca.
However, the snake whose poison rises quickly but does not descend quickly, like the poison of large pythons and similar — this is both fast-acting (āgataviso) and virulent (ghoraviso).
Loại rắn mà chất độc của nó lan lên nhanh nhưng không rút xuống nhanh, giống như chất độc của rắn anelakasappa và các loại khác, đây gọi là vừa āgatavisa vừa ghoravisa.
Yassa pana visaṃ mandaṃ hoti, otāriyamānampi sukheneva otarati nīlasappadhammanisappādīnaṃ visaṃ viya, ayaṃ nevāgataviso na ghoraviso nāma.
However, the snake whose poison is mild, and which descends easily when treated, like the poison of green snakes, Dhammanisappa snakes, and similar — this is called neither fast-acting (nevāgataviso) nor virulent (na ghoraviso).
Loại rắn mà chất độc của nó yếu, và khi được giải độc thì dễ dàng rút xuống, giống như chất độc của rắn nīlasappa, dhammanisappa và các loại khác, đây gọi là không āgatavisa cũng không ghoravisa.
Iminā upāyena kaṭṭhamukhe daṭṭhavisādayo pūtimukhādīsu ca daṭṭhavisādayo veditabbāti.
In this way, the Daṭṭhavisa (poison by biting) and others in the Kaṭṭhamukha group, and the Daṭṭhavisa and others in the Pūtimukha (Putrid-mouthed) group, should be understood.
Theo cách này, các loại rắn daṭṭhavisa trong Kaṭṭhamukha và các loại daṭṭhavisa trong Pūtimukha, v.v., cũng nên được hiểu tương tự.
Evaṃ puggalapaṇṇattivasena catusaṭṭhi.
Thus, by means of the classification of individuals, there are sixty-four.
Như vậy, theo cách phân loại cá nhân, chúng trở thành sáu mươi bốn loại.
Tesu ‘‘aṇḍajā nāgā’’tiādinā (saṃ. ni. 3.342-344) yonivasena ekekaṃ catudhā vibhajitvā chapaṇṇāsādhikāni dve satāni honti.
Among these, by dividing each into four according to their mode of birth, such as "egg-born nāgas" and so on, there are two hundred and fifty-six.
Trong số đó, bằng cách chia mỗi loại thành bốn theo yoni (nơi sinh) như "rắn sinh từ trứng" (aṇḍajā nāgā), v.v., chúng trở thành hai trăm năm mươi sáu loại.
Te jalajāthalajāti dviguṇitā dvādasādhikāni pañcasatāni honti, te kāmarūpaakāmarūpānaṃ vasena dviguṇitā catuvīsādhikasahassasaṅkhā honti.
These, when doubled as aquatic-born (jalaja) and terrestrial-born (thalaja), become five hundred and twelve; and when doubled by being associated with kāma-rūpa (sensuous-form) and akāma-rūpa (formless) realms, they number one thousand and twenty-four.
Nếu nhân đôi số đó theo loại sinh ở nước (jalaja) và sinh ở cạn (thalaja), chúng trở thành năm trăm mười hai loại; nếu nhân đôi số đó theo loại có dục (kāmarūpa) và không dục (akāmarūpa), chúng trở thành một ngàn không trăm hai mươi bốn loại.
Puna gatamaggassa paṭilomato saṃkhippamānā kaṭṭhamukhādivasena cattārova hontīti.
Again, when summarized in reverse order of the aforementioned classification, they become only four, namely, the Kaṭṭhamukha and so on.
Hơn nữa, khi tóm tắt ngược lại theo con đường đã đi, chúng chỉ còn lại bốn loại theo Kaṭṭhamukha, v.v.
Te sandhāya bhagavā ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, cattāro āsīvisā’’ti āha.
Referring to these, the Blessed One said, "Just as, bhikkhus, there are four venomous snakes (āsīvisā)."
Đề cập đến những loại đó, Đức Thế Tôn đã nói: "Này các Tỳ-kheo, ví như có bốn con rắn āsīvisa..."
Kulavasena hi ete gahitā.
Indeed, these are taken by their families (kula).
Thật vậy, những loại này được đề cập theo dòng họ.
Tattha āsīvisāti āsittavisātipi āsīvisā, asitavisātipi āsīvisā, asisadisavisātipi āsīvisā.
Therein, āsīvisā means 'those whose poison is injected' (āsittavisā), or 'those whose eaten food is poison' (asitavisā), or 'those whose poison is like a sword' (asisadisavisā).
Trong đó, āsīvisa có nghĩa là āsittavisa (có độc được đổ vào), hoặc āsitavisa (thức ăn biến thành độc), hoặc asisadisavisa (có độc như gươm).
Āsittavisāti sakalakāye āsiñcitvā viya ṭhapitavisā, parassa ca attano sarīre ca āsiñcanavisāti attho.
Āsittavisā means 'whose poison is kept as if poured into the whole body,' or, in other words, 'whose poison can be poured into another's body or one's own.'
Āsittavisā có nghĩa là chất độc được đổ đầy khắp thân thể, như thể được đổ vào và giữ lại, và chất độc có thể đổ vào thân thể người khác hoặc của chính mình.
Asitavisāti yaṃ yaṃ etehi asitaṃ hoti paribhuttaṃ, taṃ taṃ visameva sampajjati, tasmā asitaṃ visaṃ hoti etesanti āsīvisā.
Asitavisā means that whatever these snakes eat or consume becomes poison itself; therefore, 'what is eaten by them becomes poison' (asitaṃ visaṃ hoti etesaṃ), hence āsīvisā.
Asitavisā có nghĩa là bất cứ thứ gì mà những con rắn này ăn (asitaṃ) đều biến thành chất độc; do đó, thức ăn của chúng (asitaṃ) là chất độc, nên chúng được gọi là āsīvisa.
Asisadisavisāti asiviya tikhiṇaṃ paramammacchedanasamatthaṃ visaṃ etesanti āsīvisāti evamettha vacanattho veditabbo.
Asisadisavisā means 'whose poison is sharp like a sword and capable of cutting the vital parts of others' (asiviya tikhiṇaṃ paramammacchedanasamatthaṃ visaṃ etesaṃ), hence āsīvisā; thus, the etymological meaning should be understood here.
Asisadisavisā có nghĩa là chúng có chất độc sắc bén như gươm, có khả năng cắt đứt tận xương tủy người khác; như vậy, ý nghĩa của từ này nên được hiểu.
Uggatejāti uggatatejā balavatejā.
Uggatejā means 'of fierce power,' 'of strong power.'
Uggatejā có nghĩa là có năng lực mạnh mẽ, có uy lực lớn.
Ghoravisāti dunnimmaddanavisā.
Ghoravisā means 'whose poison is difficult to subdue.'
Ghoravisā có nghĩa là có chất độc khó chế ngự.
Evaṃ vadeyyunti paṭijaggāpanatthaṃ evaṃ vadeyyuṃ.
Evaṃ vadeyyuṃ means 'they would speak thus' to ensure they are tended to.
Họ sẽ nói như vậy để nhắc nhở việc chăm sóc.
Rājāno hi āsīvise gāhāpetvā – ‘‘tathārūpe core vā etehi ḍaṃsāpetvā māressāma, nagarūparodhakāle parasenāya vā taṃ khipissāma, parabalaṃ nimmaddetuṃ asakkontā subhojanaṃ bhuñjitvā varasayanaṃ āruyha etehi attānaṃ ḍaṃsāpetvā sattūnaṃ vasaṃ anāgacchantā attano ruciyā marissāmā’’ti āsīvise jaggāpenti.
Indeed, kings would have venomous snakes caught, thinking, "We will have such criminals bitten and killed by these; or during a siege, we will cast them into the enemy army; or if we cannot subdue an enemy force, we will eat fine food, lie on a splendid couch, have ourselves bitten by these, and die by our own will rather than fall into the enemy's hands." Thus, they would have the venomous snakes tended to.
Các vị vua cho bắt rắn āsīvisa và nói: "Chúng ta sẽ cho chúng cắn những tên trộm như vậy để giết chúng, hoặc khi thành phố bị bao vây, chúng ta sẽ ném chúng vào quân địch. Nếu không thể đánh bại quân địch, chúng ta sẽ ăn thức ăn ngon, lên giường quý, cho chúng cắn mình để chết theo ý muốn mà không rơi vào tay kẻ thù." Vì vậy, họ cho người chăm sóc rắn āsīvisa.
Te yaṃ coraṃ sahasāva māretuṃ na icchanti, ‘‘evamete dīgharattaṃ dukkhappatto hutvā marissantī’’ti icchantā taṃ purisaṃ evaṃ vadanti ime te ambho purisa cattāro āsīvisāti.
When these kings do not wish to kill a criminal suddenly, but desire that he should suffer for a long time before dying, they speak to that man, saying, "Hey, fellow! These are four venomous snakes for you."
Những vị vua không muốn giết tên trộm ngay lập tức, mà muốn nó phải chịu đau khổ lâu dài rồi mới chết, nên họ nói với người đó: "Này anh, đây là bốn con rắn āsīvisa của anh."
Tattha kālena kālanti kāle kāle.
Therein, kālena kālaṃ means 'from time to time'.
Trong đó, kālena kālaṃ có nghĩa là thỉnh thoảng.
Saṃvesetabbāti nipajjāpetabbā.
Saṃvesetabbā means 'they should be put to rest'.
Saṃvesetabbā có nghĩa là phải cho nằm xuống.
Aññataro vā aññataro vāti kaṭṭhamukhādīsu yo koci.
Aññataro vā aññataro vā means 'any one or another' among the Kaṭṭhamukha and so on.
Aññataro vā aññataro vā có nghĩa là bất cứ con nào trong số Kaṭṭhamukha, v.v.
Yaṃ te ambho purisa karaṇīyaṃ, taṃ karohīti idaṃ atthacarakassa vacanaṃ veditabbaṃ.
Yaṃ te ambho purisa karaṇīyaṃ, taṃ karohīti (Whatever you need to do, O man, do it!) – this should be understood as the words of the benefactor.
Yaṃ te ambho purisa karaṇīyaṃ, taṃ karohī có nghĩa là lời của người làm lợi ích.
Tassa kira purisassa evaṃ āsīvise paṭipādetvā ‘ayaṃ vo upaṭṭhāko’ti catūsu peḷāsu ṭhapitānaṃ āsīvisānaṃ ārocenti.
It is said that after entrusting these venomous snakes to that man, they announce to the āsīvisā, placed in four baskets, 'This man is your attendant.'
Người ta nói rằng, sau khi giao phó những con rắn āsīvisa này cho người đó, họ thông báo cho những con rắn āsīvisa được đặt trong bốn cái giỏ rằng: "Đây là người hầu hạ các ngươi."
Atheko nikkhamitvā āgamma tassa purisassa dakkhiṇapādānusārena abhiruhitvā dakkhiṇahatthaṃ maṇibandhato paṭṭhāya veṭhetvā dakkhiṇakaṇṇasotamūle phaṇaṃ katvā susūti karonto nipajji.
Then, one snake emerged, came, climbed along the man's right leg, coiled around his right arm from the wrist upwards, formed its hood at the base of his right ear-canal, and lay there hissing.
Rồi một con rắn bò ra, đến gần, bò dọc theo chân phải của người đó, quấn quanh tay phải từ cổ tay trở lên, làm phồng mang ở gốc tai phải và nằm xuống kêu "susu".
Aparo vāmapādānusārena abhiruhitvā tatheva vāmahatthaṃ veṭhetvā vāmakaṇṇasotamūle phaṇaṃ katvā susūti karonto nipajji, tatiyo nikkhamitvā abhimukhaṃ abhiruhitvā kucchiṃ veṭhetvā galavāṭakamūle phaṇaṃ katvā susūti karonto nipajji, catuttho piṭṭhibhāgena abhiruhitvā gīvaṃ veṭhetvā uparimuddhani phaṇaṃ ṭhapetvā susūti karonto nipajji.
Another snake climbed along his left leg, coiled around his left arm in the same way, formed its hood at the base of his left ear-canal, and lay there hissing; the third snake emerged, climbed up in front, coiled around his belly, formed its hood at the base of his throat, and lay there hissing; the fourth snake climbed up from the back, coiled around his neck, placed its hood on top of his head, and lay there hissing.
Một con khác bò dọc theo chân trái, quấn quanh tay trái như vậy, làm phồng mang ở gốc tai trái và nằm xuống kêu "susu". Con thứ ba bò ra, bò thẳng lên, quấn quanh bụng, làm phồng mang ở gốc cổ họng và nằm xuống kêu "susu". Con thứ tư bò từ phía sau lên, quấn quanh cổ, đặt mang lên đỉnh đầu và nằm xuống kêu "susu".
Evaṃ catūsu āsīvisesu sarīraṭṭhakesuyeva jātesu eko tassa purisassa atthacarakapuriso taṃ disvā ‘‘kiṃ te, bho purisa, laddha’’nti, pucchi.
When the four venomous snakes had thus taken their places on the man's body, one of his benefactors saw him and asked, "What have you received, O man?"
Khi bốn con rắn āsīvisa đã ở trên thân người đó, một người làm lợi ích cho người đó nhìn thấy và hỏi: "Này anh, anh đã nhận được gì vậy?"
Tato tena ‘‘ime me, bho, hatthesu hatthakaṭakaṃ viya bāhāsu keyūraṃ viya kucchimhi kucchiveṭhanasāṭako viya kaṇṇesu kaṇṇacūḷikā viya gale muttāvaliyo viya sīse sīsapasādhanaṃ viya keci alaṅkāravisesā raññā dinnā’’ti vutte so āha – ‘‘bho andhabāla, mā evaṃ maññittha ‘raññā me tuṭṭhenetaṃ pasādhanaṃ dinna’nti.
When the man replied, "Sir, the king has given me these various ornaments, some like bracelets on my hands, armlets on my arms, a waistcloth around my belly, earrings in my ears, pearl necklaces around my neck, and head adornments on my head," the benefactor said, "O foolish blind man, do not imagine that the king, being pleased with me, has given this adornment.
Khi người đó trả lời: "Này anh, nhà vua đã ban cho tôi những món trang sức đặc biệt này, như vòng tay ở hai tay, vòng bắp tay ở hai cánh tay, khăn quấn bụng ở bụng, hoa tai ở hai tai, chuỗi ngọc ở cổ, và trang sức đầu ở trên đầu," thì người kia nói: "Này đồ ngu dốt, đừng nghĩ rằng 'nhà vua hài lòng nên ban cho ta món trang sức này'.
Tvaṃ rañño āgucārī coro, ime ca cattāro āsīvisā durupaṭṭhāhā duppaṭijaggiyā, ekasmiṃ uṭṭhātukāme eko nhāyitukāmo hoti, ekasmiṃ nhāyitukāme eko bhuñjitukāmo, ekasmiṃ bhuñjitukāme eko nipajjitukāmo.
You are a thief who has wronged the king, and these four venomous snakes are difficult to attend to and difficult to look after; when one wishes to rise, another wishes to bathe; when one wishes to bathe, another wishes to eat; when one wishes to eat, another wishes to lie down.
Ngươi là tên trộm phạm tội với nhà vua, và bốn con rắn āsīvisa này rất khó chăm sóc, khó chiều. Khi một con muốn thức dậy, một con khác lại muốn tắm; khi một con muốn tắm, một con khác lại muốn ăn; khi một con muốn ăn, một con khác lại muốn nằm nghỉ.
Tesu yasseva icchā na pūrati, so tattheva ḍaṃsitvā māretī’’ti.
Among them, whichever one's desire is not fulfilled, it will bite and kill you right there."
Nếu con nào không được thỏa mãn ý muốn, nó sẽ cắn chết ngươi ngay tại chỗ đó."
Atthi pana, bho, evaṃ sante koci sotthimaggoti?
"But, Sir, if this is the case, is there any path to safety?"
"Thưa ngài, trong tình huống như vậy, có con đường an toàn nào không?"
Āma, rājapurisānaṃ vikkhittabhāvaṃ ñatvā palāyanaṃ sotthibhāvoti vatvā ‘‘yaṃ te karaṇīyaṃ, taṃ karohī’’ti vadeyya.
"Yes, knowing the distraction of the king's men, fleeing is the path to safety," he would say, adding, "Whatever you need to do, do it."
"Có, sau khi biết được sự lơ là của các quan lính nhà vua, hãy nói rằng trốn thoát là con đường an toàn, và 'hãy làm điều gì cần làm'."
Taṃ sutvā itaro catunnaṃ āsīvisānaṃ pamādakkhaṇaṃ rājapurisehi ca pavivittaṃ disvā, vāmahatthena dakkhiṇahatthaṃ veṭhetvā, dakkhiṇakaṇṇacūḷikāya phaṇaṃ ṭhapetvā, sayitāsīvisassa sarīraṃ parimajjanto viya saṇikaṃ taṃ apanetvā, eteneva upāyena sesepi apanetvā tesaṃ bhīto palāyeyya.
Having heard that*, and seeing the unguarded moment of the four venomous snakes and the secluded place from the king's men, the other man (the snake-charmer thief) would wrap his right hand with his left, place the hood* near his right earlobe, and slowly remove that* as if massaging the body of a sleeping snake. By this same method, he would remove the remaining* and, being afraid of them, would flee.
Nghe lời người trí đó, người kia thấy bốn con rắn đang lơ là và nơi đó vắng bóng các quan quân, bèn dùng tay trái quấn lấy tay phải, đặt bành rắn lên vành tai phải, từ từ loại bỏ con rắn đó như thể đang vuốt ve thân nó, và chỉ bằng cách này, loại bỏ luôn những con rắn còn lại, rồi vì sợ hãi chúng mà bỏ chạy.
Atha naṃ te āsīvisā ‘‘ayaṃ amhākaṃ raññā upaṭṭhāko dinno’’ti anubandhamānā āgaccheyyuṃ.
Then, those venomous snakes would pursue him, thinking: "This attendant was given to us by the king."
Khi ấy, những con rắn đó sẽ đuổi theo người ấy, nghĩ rằng: “Người này đã được vua ban cho chúng ta để phục vụ.”
Idaṃ sandhāya atha kho so, bhikkhave, puriso bhīto catunnaṃ āsīvisānaṃ…pe… palāyethāti vuttaṃ.
It was with reference to this (his fleeing) that it was said: "Then, bhikkhus, that man, frightened of the four venomous snakes… he would flee."
Nhằm ám chỉ điều này, đã nói: “Này các Tỳ-kheo, khi ấy, người kia vì sợ hãi bốn con rắn… và bỏ chạy.”
Tasmiṃ pana purise evaṃ āgatamaggaṃ oloketvā oloketvā palāyante rājā ‘‘palāto so puriso’’ti sutvā ‘‘ko nu kho taṃ anubandhitvā ghātetuṃ sakkhissatī’’ti vicinanto tasseva paccatthike pañca jane labhitvā ‘‘gacchatha naṃ anubandhitvā ghātethā’’ti peseyya.
As that man, looking back again and again at the path he had come, was fleeing exhaustedly, the king, hearing "That man has fled," would consider, "Who can pursue and kill him?" and finding five of that very man's enemies, would send them, saying, "Go, pursue and kill him."
Khi người kia cứ nhìn lại con đường đã đi rồi bỏ chạy như vậy, nhà vua nghe nói: “Người kia đã bỏ trốn,” bèn suy nghĩ: “Ai có thể đuổi theo và giết hắn đây?” Tìm được năm kẻ thù của chính người ấy, nhà vua phái họ đi và nói: “Hãy đi, đuổi theo và giết hắn!”
Athassa atthacarā purisā taṃ pavattiṃ ñatvā āroceyyuṃ.
Then, men who sought his welfare, knowing this news, would report it to him.
Khi ấy, những người bạn đồng hành của người ấy biết được tin tức đó liền báo cho người ấy.
So bhiyyosomattāya bhīto palāyetha.
Being exceedingly frightened, he would flee even more intensely.
Người ấy càng sợ hãi hơn và bỏ chạy.
Imamatthaṃ sandhāya tamenaṃ evaṃ vadeyyuntiādi vuttaṃ.
It was with reference to this meaning that it was said: "Then they would say to him…" and so on.
Nhằm ám chỉ ý nghĩa này, đã nói “Họ sẽ nói với người ấy như vầy” và những điều tương tự.
So passeyya suññaṃ gāmanti nivattitvā olokento padaṃ ghāyitvā ghāyitvā vegenāgacchante cattāro āsīvise pañca vadhake paccatthike chaṭṭhañca antaracaraṃ vadhakaṃ ‘‘nivatta bho, mā palāyi, puttadārena saddhiṃ kāme paribhuñjanto sukhaṃ vasissasī’’ti vatvā āgacchantaṃ disvā, bhiyyosomattāya yena vā tena vā palāyanto paccantaraṭṭhe abhimukhagataṃ ekaṃ chakuṭikaṃ suññaṃ gāmaṃ passeyya.
He would see an empty village means that the man who was running without stopping, looking back, would smell the footprints and see the four venomous snakes, the five enemy assassins, and the sixth intimate assassin approaching him swiftly, calling out from afar: "Hey friend, turn back! Do not flee, suffering separation from wife and child. You will live happily, enjoying sensual pleasures with your wife and children, granted by the king as a reward for service." Seeing them coming with these deceptive words, he would flee even more intensely, in whatever direction, and would see a six-hut, deserted village in a border region, appearing as if it were directly ahead of him.
Người ấy sẽ thấy một ngôi làng trống không – Người ấy, khi quay lại nhìn, thấy bốn con rắn, năm kẻ sát nhân kẻ thù, và kẻ sát nhân nội gián thứ sáu đang đuổi theo với tốc độ nhanh, đánh hơi từng dấu chân, và kẻ sát nhân nội gián thứ sáu nói từ xa: “Này bạn, hãy quay lại, đừng chạy nữa! Ngươi sẽ sống hạnh phúc, hưởng thụ dục lạc cùng vợ con.” Nghe vậy, người ấy càng sợ hãi hơn, chạy trốn bất kể hướng nào, và nhìn thấy một ngôi làng hoang vắng gồm sáu căn nhà ở một vùng biên giới, như thể đang tiến về phía mình.
Rittakaññeva paviseyyāti dhanadhaññamañcapīṭhādīhi virahitattā rittakaññeva paviseyya.
He would enter it, empty as it was means he would enter a house that was empty, devoid of wealth, grain, couches, beds, and so on.
Chỉ bước vào một nơi trống rỗng – vì không có tài sản, ngũ cốc, giường ghế, v.v., nên chỉ bước vào một nơi trống rỗng.
Tucchakaṃ suññakanti etasseva vevacanaṃ.
Vacant, empty are synonyms for this word.
Tucchakaṃ suññakaṃ là từ đồng nghĩa của từ này.
Parimaseyyāti ‘‘sace pānīyaṃ bhavissati, pivissāmi, sace bhattaṃ bhavissati, bhuñjissāmī’’ti bhājanaṃ vivaritvā hatthaṃ anto pavesetvā parimaseyya.
He would rummage means he would open a container, put his hand inside, and rummage around, thinking: "If there is water, I will drink; if there is food, I will eat."
Parimaseyyā – “Nếu có nước, tôi sẽ uống; nếu có cơm, tôi sẽ ăn,” với ý nghĩ đó, người ấy mở nắp bình, đưa tay vào trong và sờ soạng.
Tamenaṃ evaṃ vadeyyunti channaṃ gharānaṃ ekagharepi kiñci alabhitvā gāmamajjhe eko sandacchāyo rukkho atthi, tattha vaṅkaphalakaṃ atthataṃ disvā, ‘‘idha tāva nisīdissāmī’’ti gantvā, tattha nisinnaṃ mandamandena vātena bījiyamānaṃ tattakamattampi sukhaṃ santato assādayamānaṃ, tamenaṃ purisaṃ kecideva atthacarakā bahi pavattiṃ ñatvā āgatā evaṃ vadeyyuṃ.
Then they would say to him means that the man, having found nothing to eat or drink in any of the six houses, would see a single shady tree in the middle of the village with a crooked plank laid out beneath it. He would go there, thinking, "I will sit here for a while." As he sat there, being fanned by a gentle breeze and enjoying that small amount of comfort, forgetting the danger of the king's pursuit and delighting as if in the calm bliss of a universal monarch, some men, his well-wishers, having learned of the situation outside the village, would come and say to that foolish man these words:
Tamenaṃ evaṃ vadeyyuṃ – Không tìm thấy bất cứ thứ gì trong sáu căn nhà, người ấy thấy một cái ghế gỗ cong được trải ra dưới một cái cây có bóng mát ở giữa làng. Nghĩ: “Tôi sẽ ngồi đây một lát,” người ấy đi đến đó, ngồi xuống, tận hưởng chút hạnh phúc như được quạt bởi làn gió nhẹ, và khi ấy, một số người bạn đồng hành của người ấy, biết được tin tức bên ngoài, đến và nói với người ấy như sau.
Idāni ambho purisāti ambho, purisa, idāni.
"Now, good man…" means "Good man, now..."
Idāni ambho purisā – Này người, bây giờ.
Corā gāmaghātakāti ‘‘yadevettha labhissāma, taṃ gaṇhissāma vā ghātessāma vā’’ti āgatā cha gāmaghātakacorā.
"Village-destroying brigands" refers to six groups of village-destroying brigands who have come with the intention: "Whatever we find here, we will take it, or we will destroy it."
Corā gāmaghātakā – Sáu tên cướp phá làng đến với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ lấy hoặc giết bất cứ thứ gì chúng ta tìm thấy ở đây.”
Udakaṇṇavanti gambhīraṃ puthulaṃ udakaṃ.
"Watery ocean" means water that is both deep and wide.
Udakaṇṇavaṃ – vùng nước sâu và rộng.
Gambhīrampi hi aputhulaṃ, puthulaṃ vā agambhīraṃ, na aṇṇavoti vuccati, yampana gambhīrañca puthulañca, tassevetaṃ nāmaṃ.
Indeed, water that is deep but not wide, or wide but not deep, is not called an ocean. This name (ocean) belongs only to water that is both deep and wide.
Thật vậy, nước sâu nhưng không rộng, hoặc rộng nhưng không sâu, thì không được gọi là đại dương, nhưng nước vừa sâu vừa rộng thì được gọi như vậy.
Sāsaṅkaṃ sappaṭibhayanti catunnaṃ āsīvisānaṃ pañcannaṃ vadhakānaṃ chaṭṭhassa antaracarassa channañca gāmaghātakacorānaṃ vasena sāsaṅkaṃ sappaṭibhayaṃ.
"Full of peril and dread" means full of peril and dread due to the four venomous snakes, the five assassins, the sixth intimate assassin, and the six village-destroying brigands.
Sāsaṅkaṃ sappaṭibhayaṃ – đáng sợ và đầy nguy hiểm do có bốn con rắn, năm kẻ sát nhân, kẻ sát nhân nội gián thứ sáu, và sáu tên cướp phá làng.
Khemaṃ appaṭibhayanti tesaṃyeva āsīvisādīnaṃ abhāvena khemañca nibbhayañca vicitrauyyānavaraṃ bahvannapānaṃ devanagarasadisaṃ.
"Safe and free from dread" means safe, fearless, adorned with various beautiful gardens, abundant in food and drink, and similar to a celestial city, due to the absence of those very venomous snakes and so on.
Khemaṃ appaṭibhayaṃ – an toàn và không nguy hiểm do không có những con rắn và những kẻ khác, một khu vườn tuyệt đẹp, nhiều thức ăn và đồ uống, giống như một thành phố của chư thiên.
Na cassa nāvā santāraṇīti ‘‘imāya nāvāya orimatīrato paratīraṃ gamissantī’’ti evaṃ ṭhapitā ca santāraṇī nāvā na bhaveyya.
"There would be no ferry-boat for crossing" means there would be no ferry-boat kept there with the intention that "people will cross from this bank to the other bank with this boat."
Na cassa nāvā santāraṇī – không có thuyền để vượt qua, tức là không có thuyền được đặt ở đó với mục đích “Chúng ta sẽ đi từ bờ này sang bờ kia bằng con thuyền này.”
Uttarasetu vāti rukkhasetu-jaṅghasetu-sakaṭasetūnaṃ aññataro uttarasetu vā na bhaveyya.
"Nor any bridge extending across" means there would be no bridge to cross, such as a log bridge, a pedestrian bridge, or a cart bridge.
Uttarasetu vā – cũng không có cầu bắc qua, tức là không có một trong các loại cầu gỗ, cầu bộ hành, hoặc cầu xe.
Tiṭṭhati brāhmaṇoti na kho esa brāhmaṇo.
"A brahmin stands" means that this person (who reached the other bank) is not truly a brahmin.
Tiṭṭhati brāhmaṇo – Người này không phải là một Bà-la-môn.
Kasmā naṃ brāhmaṇoti āha?
Why is he called a brahmin?
Tại sao lại gọi ông ta là Bà-la-môn?
Ettakānaṃ paccatthikānaṃ bāhitattā, desanaṃ vā vinivattento ekaṃ khīṇāsavabrāhmaṇaṃ dassetumpi evamāha.
He is called a brahmin because he has expelled so many enemies, or the Teaching might conclude by referring to an Arahant brahmin.
Vì đã loại bỏ rất nhiều kẻ thù, hoặc để kết thúc bài giảng và chỉ ra một Bà-la-môn đã diệt tận lậu hoặc, nên đã nói như vậy.
Tasmiṃ pana evaṃ uttiṇṇe cattāro āsīvisā ‘‘na laddho vatāsi amhehi, ajja te murumurāya jīvitaṃ khāditvā chaḍḍeyyāma’’.
When that man had thus crossed, the four venomous snakes would think, "Alas, we did not catch you! If we had caught you today, we would have chewed up your life and cast it aside."
Khi người ấy đã vượt qua như vậy, bốn con rắn nghĩ: “Chúng ta không bắt được ngươi! Hôm nay, nếu bắt được ngươi, chúng ta sẽ ăn thịt ngươi và vứt bỏ mạng sống của ngươi.”
Pañca paccatthikā ‘‘na laddho vatāsi amhehi, ajja te parivāretvā aṅgamaṅgāni chinditvā rañño santikaṃ gatā sataṃ vā sahassaṃ vā labheyyāma’’.
The five enemies would think, "Alas, we did not catch you! If we had caught you today, we would have surrounded you, cut off your limbs, gone to the king, and received a reward of a hundred or a thousand."
Năm kẻ thù nghĩ: “Chúng ta không bắt được ngươi! Hôm nay, nếu bắt được ngươi, chúng ta sẽ vây quanh ngươi, chặt đứt từng chi thể, rồi đến trình diện vua để nhận một trăm hoặc một ngàn phần thưởng.”
Chaṭṭho antaracaro ‘‘na laddho vatāsi mayā, ajja te phalikavaṇṇena asinā sīsaṃ chinditvā, senāpatiṭṭhānaṃ labhitvā sampattiṃ anubhaveyyaṃ’’.
The sixth intimate assassin would think, "Alas, I did not catch you! If I had caught you today, I would have cut off your head with a sword shining like crystal, attained the position of general, and enjoyed prosperity."
Kẻ sát nhân nội gián thứ sáu nghĩ: “Ta không bắt được ngươi! Hôm nay, nếu bắt được ngươi, ta sẽ chặt đầu ngươi bằng thanh kiếm sắc như pha lê, rồi nhận chức tổng tư lệnh và hưởng thụ vinh hoa phú quý.”
Cha corā ‘‘na laddho vatāsi amhehi, ajja te vividhāni kammakāraṇāni kāretvā bahudhanaṃ āharāpessāmā’’ti cintetvā, udakaṇṇavaṃ otarituṃ asakkontā rañño āṇāya kopitattā parato gantumpi avisahantā tattheva sussitvā mareyyuṃ.
The six brigands would think, "Alas, we did not catch you! If we had caught you today, we would have subjected you to various tortures and made you bring forth much wealth." Having thus thought, and being unable to descend into the deep and wide water, and unable to go back due to the king's command, they would dry up and die right there.
Sáu tên cướp nghĩ: “Chúng ta không bắt được ngươi! Hôm nay, nếu bắt được ngươi, chúng ta sẽ bắt ngươi chịu nhiều hình phạt khác nhau và buộc ngươi phải mang về nhiều tài sản,” rồi vì không thể lội qua đại dương nước sâu và rộng, cũng không dám quay lại vì sợ lệnh vua, chúng sẽ khô héo và chết ngay tại bờ sông đó.
Upamā kho myāyanti ettha evaṃ ādito paṭṭhāya opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ – rājā viya hi kammaṃ daṭṭhabbaṃ, rājāparādhikapuriso viya vaṭṭanissito puthujjano.
"This simile is mine": Here, the comparison between the simile and its meaning should be understood as follows from the beginning: the king should be seen as kamma; the king's offending man as the ordinary person (puthujjana) reliant on the cycle of existence (vaṭṭa).
Trong đoạn Upamā kho myāyaṃ này, sự so sánh ví dụ cần được hiểu như sau: Nhà vua nên được xem là nghiệp, và người phạm tội với vua nên được xem là phàm nhân bị ràng buộc bởi vòng luân hồi.
Cattāro āsīvisā viya cattāri mahābhūtāni, rañño tassa cattāro āsīvise paṭicchāpitakālo viya kammunā puthujjanassa paṭisandhikkhaṇeyeva catunnaṃ mahābhūtānaṃ dinnakālo.
The four venomous snakes are like the four great elements (mahābhūta). The time when the king entrusted the four venomous snakes to that man is like the time when kamma assigns the four great elements to the ordinary person at the moment of rebirth-linking (paṭisandhi).
Bốn con rắn nên được xem là bốn đại yếu tố (mahābhūta). Thời điểm vua giao bốn con rắn đó cho người phạm tội nên được xem là thời điểm nghiệp giao bốn đại yếu tố cho phàm nhân ngay tại khoảnh khắc tái sinh.
‘‘Imesaṃ āsīvisānaṃ pamādakkhaṇe rājapurisānañca vivittakkhaṇe nikkhamitvā yaṃ te ambho, purisa, karaṇīyaṃ, taṃ karohī’’ti vacanena ‘‘palāyassū’’ti vuttakālo viya satthārā imassa bhikkhuno mahābhūtakammaṭṭhānaṃ kathetvā ‘‘imesu catūsu mahābhūtesu nibbinda virajja, evaṃ vaṭṭato parimuccissasī’’ti kathitakālo, tassa purisassa atthacarakavacanaṃ sutvā catunnaṃ āsīvisānaṃ pamādakkhaṇe rājapurisānañca vivittakkhaṇe nikkhamitvā yena vā tena vā palāyanaṃ viya imassa bhikkhuno satthu santike kammaṭṭhānaṃ labhitvā mahābhūtāsīvisehi parimuccanatthāya ñāṇapalāyanena palāyanaṃ.
The words, "Go forth, good man, at the unguarded moment of these venomous snakes and at the secluded moment of the king's men, and do what is to be done by you," thus like the instruction, "Flee!" given by the well-wisher, are like the time when the Teacher, having taught this bhikkhu the meditation on the great elements, said, "Be dispassionate and disenchanted with these four great elements; thus you will be liberated from the cycle of existence." The man, having heard the words of his well-wisher and fleeing in whatever direction at the unguarded moment of the four venomous snakes and the secluded moment of the king's men, is like this bhikkhu, having received the meditation subject from the Teacher, fleeing through the escape of wisdom (ñāṇapalāyana) to be liberated from the venomous snakes of the great elements.
Lời khuyên “Này người, hãy thoát ra khi bốn con rắn này lơ là và các quan quân vắng mặt, và hãy làm điều cần làm” giống như thời điểm Đức Phật giảng về thiền định bốn đại yếu tố cho vị Tỳ-kheo này và nói: “Hãy chán ghét và từ bỏ bốn đại yếu tố này, như vậy ngươi sẽ thoát khỏi vòng luân hồi.” Việc người kia nghe lời khuyên của người bạn đồng hành, rồi thoát ra khi bốn con rắn lơ là và các quan quân vắng mặt, rồi bỏ chạy bất kể hướng nào, giống như việc vị Tỳ-kheo này nhận đề mục thiền định từ Đức Phật và bỏ chạy bằng sự bỏ chạy của trí tuệ để thoát khỏi những con rắn là bốn đại yếu tố.
Idāni catunnetaṃ mahābhūtānaṃ adhivacanaṃ pathavīdhātuyā āpodhātuyātiādīsu catumahābhūtakathā ca pañcupādānakkhandhakathā ca āyatanakathā ca visuddhimagge vitthāritanayeneva veditabbā.
Now, concerning "This is a designation for the four great elements: the earth element, the water element," and so on, the discourse on the four great elements, the discourse on the five aggregates of clinging, and the discourse on the sense bases should be understood in the manner elaborated in the Visuddhimagga.
Bây giờ, trong các đoạn catunnetaṃ mahābhūtānaṃ adhivacanaṃ pathavīdhātuyā āpodhātuyā (Đây là tên gọi của bốn đại yếu tố: địa đại, thủy đại, v.v.), câu chuyện về bốn đại yếu tố, câu chuyện về năm uẩn chấp thủ, và câu chuyện về các xứ cần được hiểu theo cách đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
Ettha ca kaṭṭhamukhaāsīviso viya pathavīdhātu daṭṭhabbā, pūtimukhaaggimukhasatthamukhā viya sesadhātuyo.
In this regard, the earth element should be understood like a kaṭṭhamukha-āsīviso (wood-mouthed serpent), and the remaining elements like a pūtimukha (putrid-mouthed), aggimukha (fire-mouthed), and satthamukha (weapon-mouthed) serpent respectively.
Trong đây, địa đại (pathavīdhātu) nên được xem như rắn độc Kaṭṭhamukha, và các đại còn lại như rắn độc Pūtimukha, Aggimukha, Satthamukha.
Yatheva hi kaṭṭhamukhena daṭṭhassa sakalakāyo thaddho hoti, evaṃ pathavīdhātupakopenāpi.
Just as the entire body of one bitten by a kaṭṭhamukha serpent becomes stiff and hard, so too does it happen with a disturbance of the earth element.
Thật vậy, như khi bị rắn Kaṭṭhamukha cắn, toàn thân trở nên cứng đờ, thì cũng vậy, khi địa đại (pathavīdhātu) bị rối loạn.
Yathā ca pūtimukhādīhi daṭṭhassa paggharati ceva jhāyati ca chijjati ca, evaṃ āpodhātutejodhātuvāyodhātupakopenāpīti.
And just as the body of one bitten by a pūtimukha and the like oozes, burns, and is cut, so too does it happen with a disturbance of the water element, fire element, and air element.
Và như khi bị rắn Pūtimukha và các loại khác cắn, chất lỏng chảy ra, cháy bỏng và bị cắt đứt, thì cũng vậy, khi thủy đại (āpodhātu), hỏa đại (tejodhātu) và phong đại (vāyodhātu) bị rối loạn.
Tenāhu aṭṭhakathācariyā –
Therefore, the Aṭṭhakathā teachers said:
Vì vậy, các vị Luận sư (Aṭṭhakathācariyā) đã nói:
Avisesato pana āsayato visavegavikārato anatthaggahaṇato durupaṭṭhānato durāsadato akataññutato avisesakārito anantadosūpaddavatoti imehi kāraṇehi etesaṃ āsīvisasadisatā veditabbā.
Generally, however, their similarity to serpents should be understood by these reasons: as regards their abode, the disturbances caused by their venom, their tendency to grasp harm, their difficulty to attend to, their inaccessibility, their ingratitude, their indiscriminate action, and their endless faults and dangers.
Tuy nhiên, nói chung, sự tương đồng với rắn độc (āsīvisa) của chúng cần được hiểu qua các khía cạnh: nơi trú ẩn (āsaya), sự biến đổi của độc tố (visavegavikāra), sự chấp thủ những điều bất lợi (anatthaggahaṇa), sự khó phục vụ (durupaṭṭhāna), sự khó tiếp cận (durāsada), sự vô ơn (akataññutā), sự không phân biệt (avisesakāritā) và vô số phiền não, tai họa (anantadosūpaddavato).
Tattha āsayatoti āsīvisānañhi vammiko āsayo, tattheva te vasanti.
Among these, as regards their abode: for serpents, the anthill is their abode; they dwell therein.
Trong đó, nơi trú ẩn (āsayato): tổ mối là nơi trú ẩn của rắn độc, chúng sống ở đó.
Mahābhūtānampi kāyavammiko āsayo.
For the great elements (mahābhūta) also, the body, which is like an anthill, is their abode.
Đối với các đại chủng (mahābhūta), tổ mối là thân.
Āsīvisānañca rukkhasusiratiṇapaṇṇagahanasaṅkāraṭṭhānānipi āsayo.
The hollows of trees, thickets of grass and leaves, and refuse heaps are also abodes for serpents.
Các hốc cây, bụi cỏ, bụi lá rậm rạp, và nơi đổ rác cũng là nơi trú ẩn của rắn độc.
Etesupi hi te vasanti.
Indeed, they also dwell in these.
Chúng cũng sống ở những nơi này.
Mahābhūtānampi kāyasusiraṃ kāyagahanaṃ kāyasaṅkāraṭṭhānaṃ āsayoti.
For the great elements also, the body's hollows, the body's thickets, and the body's refuse heap are abodes.
Đối với các đại chủng, hốc thân, bụi rậm của thân, và nơi đổ rác của thân cũng là nơi trú ẩn.
Evaṃ tāva āsayato sadisatā veditabbā.
Thus, first, the similarity as regards their abode should be understood.
Như vậy, sự tương đồng về nơi trú ẩn cần được hiểu.
Visavegavikāratoti āsīvisā hi kulavasena kaṭṭhamukhādibhedato cattāro.
As regards the disturbances of their venom: Serpents are fourfold by species, such as kaṭṭhamukha and the like.
Sự biến đổi của độc tố (visavegavikārato): Rắn độc có bốn loại theo dòng dõi, như Kaṭṭhamukha và các loại khác.
Tattha ekeko visavikārato vibhajjamāno daṭṭhavisādivasena catubbidho hoti.
Among these, each one, when classified by venomous disturbance, is fourfold, as daṭṭhavisa (poison from bite) and so on.
Trong đó, mỗi loại khi được phân chia theo sự biến đổi của độc tố, có bốn loại: độc cắn (daṭṭhavisa), độc nhìn (diṭṭhavisa), độc chạm (phuṭṭhavisa), độc hơi (vātavisa).
Mahābhūtānipi paccattalakkhaṇavasena pathavīādibhedato cattāri.
The great elements (mahābhūta) are also fourfold by their individual characteristics, such as the earth element and so on.
Các đại chủng cũng có bốn loại theo đặc tính riêng, như địa đại và các loại khác.
Ettha ekekaṃ kammasamuṭṭhānādivasena catubbidhaṃ hoti.
Here, each one is fourfold by being arisen from kamma and so on.
Trong đó, mỗi đại có bốn loại theo nguyên nhân phát sinh từ nghiệp (kamma-samuṭṭhāna) và các nguyên nhân khác.
Evaṃ visavegavikārato sadisatā veditabbā.
Thus, the similarity as regards the disturbances of their venom should be understood.
Như vậy, sự tương đồng về sự biến đổi của độc tố cần được hiểu.
Anatthaggahaṇatoti āsīvise gaṇhantā pañca anatthe gaṇhanti – duggandhaṃ gaṇhanti, asuciṃ gaṇhanti, byādhiṃ gaṇhanti, visaṃ gaṇhanti, maraṇaṃ gaṇhanti.
As regards grasping harm: Those who grasp serpents grasp five harms: they grasp foul odor, they grasp impurity, they grasp disease, they grasp poison, they grasp death.
Sự chấp thủ những điều bất lợi (anatthaggahaṇato): Những người bắt rắn độc chấp thủ năm điều bất lợi: họ chấp thủ mùi hôi, họ chấp thủ sự ô uế, họ chấp thủ bệnh tật, họ chấp thủ nọc độc, họ chấp thủ cái chết.
Mahābhūtānipi gaṇhantā pañca anatthe gaṇhanti – duggandhaṃ gaṇhanti, asuciṃ gaṇhanti, byādhiṃ gaṇhanti, jaraṃ gaṇhanti, maraṇaṃ gaṇhanti.
Those who grasp the great elements also grasp five harms: they grasp foul odor, they grasp impurity, they grasp disease, they grasp old age, they grasp death.
Những người chấp thủ các đại chủng cũng chấp thủ năm điều bất lợi: họ chấp thủ mùi hôi, họ chấp thủ sự ô uế, họ chấp thủ bệnh tật, họ chấp thủ sự già nua, họ chấp thủ cái chết.
Tenāhu porāṇā –
Therefore, the ancients said:
Vì vậy, các bậc cổ đức đã nói:
Durupaṭṭhānatoti te āsīvisā durupaṭṭhānā, ekasmiṃ uṭṭhātukāme eko nhāyitukāmo hoti, tasmiṃ nhāyitukāme aparo bhuñjitukāmo, tasmiṃ bhuñjitukāme añño nipajjitukāmo hoti.
As regards difficulty to attend to: Those serpents are difficult to attend to; when one wants to rise, another wants to bathe; when that one wants to bathe, another wants to eat; when that one wants to eat, another wants to lie down.
Sự khó phục vụ (durupaṭṭhānato): Những con rắn độc này rất khó phục vụ; khi một con muốn đứng dậy, một con khác lại muốn tắm; khi con ấy muốn tắm, con khác lại muốn ăn; khi con ấy muốn ăn, con khác lại muốn nằm.
Tesu yassa yasseva ajjhāsayo na pūrati, so tattheva ḍaṃsitvā māreti.
Among them, if the desire of any particular serpent is not fulfilled, it bites and kills right there.
Trong số đó, con nào không được thỏa mãn ý muốn, nó sẽ cắn chết ngay tại chỗ.
Imehi pana āsīvisehi bhūtāneva durupaṭṭhānatarāni.
But the elements are even more difficult to attend to than these serpents.
Tuy nhiên, các đại chủng này còn khó phục vụ hơn cả rắn độc.
Pathavīdhātuyā hi bhesajje kayiramāne āpodhātu kuppati, tasseva bhesajjaṃ karontassa tejodhātūti evaṃ ekissā bhesajje kayiramāne aparā kuppantīti.
For when medicine is administered for the earth element, the water element gets disturbed; and while administering medicine for that, the fire element gets disturbed. Thus, when medicine is administered for one, another gets disturbed.
Khi đang chữa bệnh cho địa đại (pathavīdhātu), thủy đại (āpodhātu) lại phát bệnh; khi đang chữa bệnh cho thủy đại, hỏa đại (tejodhātu) lại phát bệnh; cứ như vậy, khi chữa bệnh cho một đại, đại khác lại phát bệnh.
Evaṃ durupaṭṭhānato sadisatā veditabbā.
Thus, the similarity as regards difficulty to attend to should be understood.
Như vậy, sự tương đồng về sự khó phục vụ cần được hiểu.
Durāsadatoti durāsadā hi āsīvisā, gehassa purimabhāge āsīvisaṃ disvā pacchimabhāgena palāyanti, pacchimabhāge disvā purimabhāgena, gehamajjhe disvā gabbhaṃ pavisanti, gabbhe disvā mañcapīṭhaṃ abhiruhanti.
As regards inaccessibility: Serpents are indeed inaccessible; seeing a serpent in the front part of the house, people flee through the back part; seeing it in the back part, they flee through the front part; seeing it in the middle of the house, they enter a room; seeing it in a room, they climb onto a couch or chair.
Sự khó tiếp cận (durāsadato): Rắn độc rất khó tiếp cận; thấy rắn độc ở phía trước nhà thì chạy ra phía sau, thấy ở phía sau nhà thì chạy ra phía trước, thấy ở giữa nhà thì vào phòng, thấy trong phòng thì leo lên giường, ghế.
Mahābhūtāni tatopi durāsadatarāni.
The great elements (mahābhūta) are even more inaccessible than those.
Các đại chủng còn khó tiếp cận hơn thế nữa.
Tathārūpena hi kuṭṭharogena phuṭṭhassa kaṇṇanāsādīni chinditvā patanti, sarīraṃ samphuṭati nīlamakkhikā parivārenti, sarīragandho dūratova ubbāhati.
Indeed, for one afflicted with such a leprosy disease, ears, nose, and so forth fall off, the body cracks, bluebottle flies surround it, and the body's stench wafts from afar.
Thật vậy, đối với người bị bệnh phong cùi như vậy, tai, mũi và các bộ phận khác bị cắt rời và rụng xuống, cơ thể bị lở loét, ruồi xanh bu đầy, mùi hôi của cơ thể bốc ra từ xa.
Taṃ purisaṃ akkosamānampi paridevamānampi neva rosavasena, na kāruññena, upasaṅkamituṃ sakkonti, nāsikaṃ pidahitvā kheḷaṃ pātentā dūratova naṃ vivajjenti.
People cannot approach that person, neither out of anger nor compassion, even if that person curses or laments; they hold their noses, spit, and avoid them from afar.
Họ không thể đến gần người bệnh đó, dù người ấy có chửi mắng hay than khóc, không phải vì giận dữ hay thương xót; họ bịt mũi, khạc nhổ và tránh xa người ấy.
Evaṃ aññesampi bhagandarakucchirogavātarogādīnaṃ bībhacchajegucchabhāvakarānañca rogānaṃ vasena ayamevattho vibhāvetabboti.
In the same way, this meaning should be elucidated in terms of other diseases like fistula, abdominal diseases, wind diseases, and other disgusting and repulsive ailments.
Cũng vậy, ý nghĩa này cần được giải thích dựa trên các bệnh khác như bệnh trĩ, bệnh đau bụng, bệnh phong thấp và các bệnh ghê tởm, đáng kinh tởm khác.
Evaṃ durāsadato sadisatā veditabbā.
Thus, the similarity as regards inaccessibility should be understood.
Như vậy, sự tương đồng về sự khó tiếp cận cần được hiểu.
Akataññutatoti āsīvisā hi akataññuno honti, nhāpiyamānāpi bhojiyamānāpi gandhamālādīhi pūjiyamānāpi peḷāyaṃ pakkhipitvā parihariyamānāpi otārameva gavesanti.
As regards ingratitude: Serpents are indeed ungrateful; even when bathed, fed, honored with perfumes and garlands, or carried around in a basket, they seek only an opportunity.
Sự vô ơn (akataññutato): Rắn độc là những kẻ vô ơn; dù được tắm rửa, cho ăn, được cúng dường bằng hương hoa và các thứ khác, dù được mang đi trong giỏ, chúng vẫn chỉ tìm cơ hội.
Yattha otāraṃ labhanti, tattheva naṃ ḍaṃsitvā mārenti.
Wherever they find an opportunity, they bite and kill that person there.
Khi tìm được cơ hội, chúng sẽ cắn chết người đã có ơn với chúng ngay tại chỗ.
Āsīvisehipi mahābhūtāneva akataññutarāni.
The great elements (mahābhūta) are even more ungrateful than serpents.
Các đại chủng còn vô ơn hơn cả rắn độc.
Etesañhi kataṃ nāma natthi, sītena vā uṇhena vā nimmalena jalena nhāpiyamānānipi gandhamālādīhi sakkariyamānānipi muduvatthamudusayanamuduyānādīhi parihariyamānānipi, varabhojanaṃ bhojiyamānānipi, varapānaṃ pāyāpiyamānānipi otārameva gavesanti.
Indeed, there is no pleasing deed for them; even when bathed with cold or hot, pure water, or honored with perfumes and garlands, or attended to with soft clothing, soft beds, soft conveyances and the like, or fed with exquisite food, or given excellent drinks, they seek only an opportunity.
Chúng không hề có lòng biết ơn; dù được tắm rửa bằng nước lạnh hay nước nóng, nước sạch, dù được kính trọng bằng hương hoa và các thứ khác, dù được chăm sóc bằng quần áo mềm mại, giường nệm êm ái, xe cộ tiện nghi, dù được cho ăn thức ăn ngon, được uống đồ uống quý, chúng vẫn chỉ tìm cơ hội.
Yattha otāraṃ labhanti, tattheva kuppitvā anayabyasanaṃ pāpentīti.
Wherever they find an opportunity, they get disturbed and bring one to ruin and disaster.
Khi tìm được cơ hội, chúng sẽ phát bệnh và gây ra tai họa, bất hạnh.
Evaṃ akataññutato sadisatā veditabbā.
Thus, the similarity as regards ingratitude should be understood.
Như vậy, sự tương đồng về sự vô ơn cần được hiểu.
Avisesakāritoti āsīvisā hi ‘‘ayaṃ khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā’’ti visesaṃ na karonti, sampattasampattameva ḍaṃsitvā mārenti.
As regards indiscriminate action: Serpents indeed do not make distinctions, thinking, "This is a khattiya, or a brahmin, or a vessa, or a sudda, or a householder, or a renunciant." They bite and kill whoever comes their way.
Sự không phân biệt (avisesakārito): Rắn độc không phân biệt “đây là Sát-đế-lợi hay Bà-la-môn, là Phệ-xá hay Thủ-đà, là gia chủ hay người xuất gia,” chúng cắn và giết bất cứ ai chúng gặp.
Mahābhūtānipi ‘‘ayaṃ khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā devo vā manusso vā māro vā brahmā vā nigguṇo vā saguṇo vā’’ti visesaṃ na karonti.
The great elements (mahābhūta) also do not make distinctions, thinking, "This is a khattiya, or a brahmin, or a vessa, or a sudda, or a householder, or a renunciant, or a deva, or a human, or Māra, or Brahmā, or one without virtue, or one with virtue."
Các đại chủng cũng không phân biệt “đây là Sát-đế-lợi hay Bà-la-môn, là Phệ-xá hay Thủ-đà, là gia chủ hay người xuất gia, là chư thiên hay loài người, là Ma vương hay Phạm thiên, là người không có đức hay có đức.”
Yadi hi nesaṃ ‘‘ayaṃ guṇavā’’ti lajjā uppajjeyya, sadevake loke aggapuggale tathāgate lajjaṃ uppādeyyuṃ.
If indeed they were to feel shame, thinking, "This one is virtuous," they would feel shame before the Tathāgata, the foremost person in the world with its devas.
Nếu chúng có lòng e thẹn rằng “người này có đức,” thì chúng đã e thẹn trước Đức Như Lai, bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên.
Athāpi nesaṃ ‘‘ayaṃ mahāpañño ayaṃ mahiddhiko ayaṃ dhutavādo’’tiādinā nayena lajjā uppajjeyya, dhammasenāpatisāriputtattherādīsu lajjaṃ uppādeyyuṃ.
And if they were to feel shame, thinking, "This venerable one is greatly wise, this one is greatly powerful, this one is a proponent of dhutanga," they would feel shame before the Dhamma-Senāpati Sāriputta Thera and the like.
Nếu chúng có lòng e thẹn rằng “vị này có đại trí tuệ, vị này có đại thần thông, vị này là người thực hành hạnh đầu đà,” thì chúng đã e thẹn trước các bậc Trưởng lão như Pháp tướng quân Sāriputta.
Athāpi nesaṃ ‘‘ayaṃ nigguṇo dāruṇo thaddho’’ti bhayaṃ uppajjeyya, sadevake loke nigguṇathaddhadāruṇānaṃ aggassa devadattassa channaṃ vā satthārānaṃ bhāyeyyuṃ, na ca lajjanti na ca bhāyanti, kuppitvā yaṃkiñci anayabyasanaṃ āpādentiyeva.
And if they were to feel fear, thinking, "This one is without virtue, cruel, stubborn," they would fear Devadatta, the foremost among the unvirtuous, stubborn, and cruel in the world with its devas, or the six teachers. But they neither feel shame nor fear; they get disturbed and bring about whatever ruin and disaster.
Nếu chúng có lòng sợ hãi rằng “người này vô đức, hung bạo, cứng đầu,” thì chúng đã sợ hãi Devadatta, kẻ đứng đầu trong số những người vô đức, cứng đầu, hung bạo trong thế gian cùng với chư thiên, hoặc sợ hãi sáu vị đạo sư ngoại đạo; nhưng chúng không hề e thẹn hay sợ hãi, chúng vẫn phát bệnh và gây ra bất cứ tai họa, bất hạnh nào.
Evaṃ avisesakārito sadisatā veditabbā.
Thus, the similarity as regards indiscriminate action should be understood.
Như vậy, sự tương đồng về sự không phân biệt cần được hiểu.
Anantadosūpaddavatoti āsīvise nissāya uppajjanakānañhi dosūpaddavānaṃ pamāṇaṃ natthi.
As regards endless faults and dangers: There is no measure to the faults and dangers that arise by relying on serpents.
Vô số phiền não, tai họa (anantadosūpaddavato): Vô số phiền não và tai họa phát sinh từ rắn độc.
Tathā hete ḍaṃsitvā kāṇampi karonti khujjampi pīṭhasappimpi ekapakkhalampīti evaṃ aparimāṇaṃ vippakāraṃ dassenti.
For these, having bitten, render one blind, or hunched, or crippled, or one-sidedly lame—thus they show immeasurable distortions.
Cũng vậy, những con rắn này, khi cắn, chúng làm cho người ta bị mù, bị gù, bị bại liệt, bị lé một mắt, v.v., thể hiện vô số loại biến dạng.
Bhūtānipi kuppitāni na kāṇādibhāvesu na kiñci vippakāraṃ na karonti, appamāṇo etesaṃ dosūpaddavoti.
And the bhūtas, when agitated, certainly cause many kinds of distortions such as blindness and the like; their harmful afflictions are immeasurable.
Và các đại chủng (bhūta) này, khi bị rối loạn, chúng không phải là không gây ra bất kỳ biến dạng nào như mù lòa, v.v.; những tai họa do chúng gây ra là vô lượng.
Evaṃ anantadosūpaddavato sadisatā veditabbā.
Thus, the similarity in terms of limitless faults and afflictions should be understood.
Như vậy, sự tương đồng với vô số tai họa cần phải được hiểu.
Pañca vadhakā paccatthikāti kho bhikkhave pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacananti ettha dvīhi ākārehi khandhānaṃ vadhakapaccatthikasadisatā veditabbā.
In the passage, "Bhikkhus, the five murderers and enemies are a designation for the five aggregates of clinging (upādānakkhandha)," the similarity of the aggregates to murderers and enemies should be understood in two ways.
Trong đoạn kinh “Này các Tỳ-khưu, năm kẻ sát nhân, kẻ thù này là tên gọi của năm uẩn chấp thủ (upādānakkhandha)”, sự tương đồng của các uẩn với kẻ sát nhân, kẻ thù cần phải được hiểu theo hai phương diện.
Khandhā hi aññamaññañca vadhenti, tesu ca santesu vadho nāma paññāyati.
The aggregates indeed destroy each other, and when they exist, destruction is perceived.
Các uẩn thực sự tự sát hại lẫn nhau, và khi chúng tồn tại thì sự hủy diệt mới được nhận biết.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Rūpaṃ tāva rūpampi vadheti arūpampi, tathā arūpaṃ arūpampi vadheti rūpampi.
First, rūpa destroys rūpa as well as arūpa; similarly, arūpa destroys arūpa as well as rūpa.
Sắc (rūpa) trước hết tự sát hại sắc và cũng sát hại phi sắc (arūpa); tương tự, phi sắc cũng tự sát hại phi sắc và cũng sát hại sắc.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Ayañhi pathavīdhātu bhijjamānā itarā tisso dhātuyo gahetvāva bhijjati, āpodhātuādīsupi eseva nayo, evaṃ tāva rūpaṃ rūpameva vadheti.
When this earth element disintegrates, it disintegrates carrying the other three elements with it; the same method applies to the water element and so on. Thus, rūpa destroys rūpa itself.
Thật vậy, khi địa đại (pathavīdhātu) bị hoại diệt, nó hoại diệt cùng với ba đại chủng kia; đối với thủy đại (āpodhātu) và các đại chủng khác cũng vậy. Như vậy, sắc tự sát hại sắc.
Rūpakkhandho pana bhijjamāno cattāro arūpakkhandhe gahetvāva bhijjati, evaṃ rūpaṃ arūpampi vadheti.
Moreover, when the rūpa-aggregate disintegrates, it disintegrates carrying the four arūpa-aggregates with it. Thus, rūpa destroys arūpa as well.
Nhưng khi sắc uẩn (rūpakkhandha) hoại diệt, nó hoại diệt cùng với bốn phi sắc uẩn (arūpakkhandha). Như vậy, sắc cũng sát hại phi sắc.
Vedanākkhandhopi bhijjamāno saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhe gahetvāva bhijjati.
When the vedanā-aggregate disintegrates, it disintegrates carrying the saññā-, saṅkhāra-, and viññāṇa-aggregates with it.
Thọ uẩn (vedanākkhandha) cũng vậy, khi hoại diệt, nó hoại diệt cùng với tưởng uẩn (saññākkhandha), hành uẩn (saṅkhārakkhandha) và thức uẩn (viññāṇakkhandha).
Saññākkhandhādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the saññā-aggregate and so on.
Đối với tưởng uẩn và các uẩn khác cũng vậy.
Evaṃ arūpaṃ arūpameva vadheti.
Thus, arūpa destroys arūpa itself.
Như vậy, phi sắc tự sát hại phi sắc.
Cutikkhaṇe pana cattāro arūpakkhandhā bhijjamānā vatthurūpampi gahetvāva bhijjanti, evaṃ arūpaṃ rūpampi vadheti.
However, at the moment of death, when the four arūpa-aggregates disintegrate, they disintegrate carrying the vatthu-rūpa with them. Thus, arūpa destroys rūpa as well.
Nhưng vào khoảnh khắc chết (cutikkhaṇa), bốn phi sắc uẩn khi hoại diệt, chúng hoại diệt cùng với sắc y xứ (vatthurūpa). Như vậy, phi sắc cũng sát hại sắc.
Evaṃ tāva aññamaññaṃ vadhentīti vadhakā.
Thus, first, they are murderers because they destroy each other.
Như vậy, trước hết, chúng là kẻ sát nhân vì chúng tự sát hại lẫn nhau.
Yattha pana khandhā atthi, tattha chedanabhedanavadhabandhanādayo honti, na aññatthāti.
Furthermore, where the aggregates exist, there are cutting, breaking, killing, binding, and so forth, but not elsewhere.
Hơn nữa, nơi nào có các uẩn, nơi đó có sự cắt xẻ, phá vỡ, giết chóc, trói buộc, v.v., chứ không phải nơi nào khác.
Evaṃ khandhesu santesu vadho paññāyatītipi vadhakā.
Thus, they are also murderers because destruction is perceived when the aggregates exist.
Như vậy, chúng cũng là kẻ sát nhân vì khi các uẩn tồn tại thì sự hủy diệt mới được nhận biết.
Chaṭṭho antaracaro vadhako ukkhittāsikoti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacananti ettha dvīhākārehi nandīrāgassa ukkhittāsikavadhakasadisatā veditabbā paññāsirapātanato ca yonisampaṭipādanato ca.
In the passage, "Bhikkhus, the sixth internal murderer with an upraised sword is a designation for nandīrāga (delight and lust)," the similarity of nandīrāga to a murderer with an upraised sword should be understood in two ways: by causing the head of wisdom to fall, and by repeatedly leading to rebirth.
Trong đoạn kinh “Này các Tỳ-khưu, kẻ sát nhân thứ sáu, kẻ lang thang, kẻ vung kiếm là tên gọi của hỷ ái (nandīrāga)”, sự tương đồng của hỷ ái với kẻ sát nhân vung kiếm cần phải được hiểu theo hai phương diện: do làm rơi đầu trí tuệ và do dẫn đến các loài sinh.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Cakkhudvārasmiñhi iṭṭhārammaṇe āpāthagate taṃ ārammaṇaṃ nissāya lobho uppajjati, ettāvatā paññāsīsaṃ patitaṃ nāma hoti, sotadvārādīsupi eseva nayo.
When a desirable object comes within range of the eye-door, greed arises dependent on that object; at that point, the head of wisdom is said to have fallen. The same method applies to the ear-door and so forth.
Thật vậy, khi một đối tượng khả ái xuất hiện ở nhãn môn, tham ái (lobha) sinh khởi dựa vào đối tượng đó; chừng ấy, đầu trí tuệ (paññāsīsa) được gọi là đã rơi. Đối với nhĩ môn và các môn khác cũng vậy.
Evaṃ tāva paññāsirapātanato sadisatā veditabbā.
Thus, first, the similarity should be understood by causing the head of wisdom to fall.
Như vậy, sự tương đồng cần phải được hiểu là do làm rơi đầu trí tuệ.
Nandīrāgo panesa aṇḍajādibhedā catasso yoniyo upaneti.
Moreover, this nandīrāga leads to the four types of births, such as egg-born and so forth.
Hơn nữa, hỷ ái này dẫn đến bốn loại sinh (yoni) khác nhau như noãn sinh (aṇḍaja), v.v.
Tassa yoniupagamanamūlakāni pañcavīsati mahābhayāni dvattiṃsa kammakāraṇāni ca āgatāneva hontīti evaṃ yonisampaṭipādanatopissa ukkhittāsikavadhakasadisatā veditabbā.
The twenty-five great dangers and thirty-two tortures that stem from being led to these births are already present. Thus, the similarity to a murderer with an upraised sword should be understood by repeatedly leading to rebirth.
Và hai mươi lăm nỗi sợ hãi lớn cùng ba mươi hai hình phạt có căn nguyên từ sự dẫn đến các loại sinh của nó đã được đề cập. Như vậy, sự tương đồng của nó với kẻ sát nhân vung kiếm cũng cần được hiểu là do dẫn đến các loại sinh.
Iti nandīrāgavasenāpi ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānaṃ kathitameva hoti.
Thus, the meditation subject for a monk is also taught by way of nandīrāga.
Như vậy, pháp hành của một Tỳ-khưu cũng đã được thuyết giảng theo hỷ ái.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Ayañhi nandīrāgo saṅkhārakkhandho, taṃ saṅkhārakkhandhoti vavatthapetvā taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, cittaṃ viññāṇakkhandho, tesaṃ vatthārammaṇaṃ rūpakkhandhoti, evaṃ pañcakkhandhe vavatthapeti.
This nandīrāga is the saṅkhāra-aggregate. Having ascertained it as the saṅkhāra-aggregate, vedanā associated with it is the vedanā-aggregate, saññā is the saññā-aggregate, consciousness (citta) is the viññāṇa-aggregate, and their physical basis (vatthu) and object (ārammaṇa) are the rūpa-aggregate. Thus, one ascertains the five aggregates.
Thật vậy, hỷ ái này là hành uẩn (saṅkhārakkhandha); sau khi phân định nó là hành uẩn, thì thọ (vedanā) đi kèm với nó là thọ uẩn, tưởng (saññā) là tưởng uẩn, tâm (citta) là thức uẩn, và đối tượng y xứ của chúng là sắc uẩn. Như vậy, vị ấy phân định năm uẩn.
Idāni te pañcakkhandhe nāmarūpavasena vavatthapetvā, tesaṃ paccayapariyesanato paṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā, anupubbena eko arahattaṃ pāpuṇātīti evaṃ nandīrāgavasena kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.
Then, having ascertained these five aggregates as nāmarūpa, and developing vipassanā by searching for their causes, one gradually attains Arahantship. Thus, the meditation subject is taught by way of nandīrāga.
Bây giờ, sau khi phân định năm uẩn đó theo danh và sắc, và bắt đầu từ sự tìm kiếm các duyên của chúng, vị ấy phát triển thiền quán (vipassanā), quán xét các hành (saṅkhāra), dần dần đạt đến A-la-hán quả. Như vậy, pháp hành đã được thuyết giảng theo hỷ ái.
Channaṃ ajjhattikāyatanānaṃ suññagāmena sadisatā pāḷiyaṃyeva āgatā.
The similarity of the six internal sense-bases to an empty village is given in the Pāḷi itself.
Sự tương đồng của sáu nội xứ (ajjhattikāyatana) với ngôi làng trống đã được đề cập trong kinh điển.
Ayaṃ panettha kammaṭṭhānanayo – yathā ca te cha corā chakuṭikaṃ suññaṃ gāmaṃ pavisitvā aparāparaṃ vicarantā kiñci alabhitvā gāmena anatthikā honti, evamevaṃ bhikkhu chasu ajjhattikāyatanesu abhinivisitvā vicinanto ‘‘aha’’nti vā ‘‘mama’’nti vā gahetabbaṃ kiñci adisvā tehi anatthiko hoti.
This is the method of meditation here: just as those six thieves, entering a deserted village with six huts and wandering from one to another, find nothing and thus have no interest in the village, even so, a monk, having focused on the six internal sense-bases and investigating, sees nothing to be taken as "I" or "mine" and thus has no interest in them.
Đây là phương pháp pháp hành ở đây: Giống như sáu tên cướp đó, khi vào một ngôi làng trống chỉ có sáu túp lều, chúng đi quanh tìm kiếm khắp nơi nhưng không tìm thấy gì, nên chúng không còn quan tâm đến ngôi làng đó nữa. Cũng vậy, một Tỳ-khưu, sau khi an trú vào sáu nội xứ và quán xét, không thấy bất cứ điều gì đáng để nắm giữ là “tôi” hay “của tôi”, nên vị ấy không còn quan tâm đến chúng nữa.
So ‘‘vipassanaṃ paṭṭhapessāmī’’ti upādārūpakammaṭṭhānavasena cakkhupasādādayo pariggahetvā ‘‘ayaṃ rūpakkhandho’’ti vavatthapeti, manāyatanaṃ ‘‘arūpakkhandho’’ti.
Thinking, "I will establish vipassanā," he discerns the eye-sensitivity and so forth by way of the meditation on derived materiality (upādārūpa), ascertaining "This is the rūpa-aggregate," and the mind-base as the "arūpa-aggregate."
Vị ấy, nghĩ rằng “Tôi sẽ bắt đầu thiền quán (vipassanā)”, phân định nhãn căn (cakkhupasāda) và các căn khác là sắc uẩn (rūpakkhandha) theo pháp hành về sắc do duyên sinh (upādārūpa), và ý xứ (manāyatana) là phi sắc uẩn (arūpakkhandha).
Iti sabbānipetāni nāmañceva rūpañcāti nāmarūpavasena vavatthapetvā, tesaṃ paccayaṃ pariyesitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā, saṅkhāre sammasanto anupubbena arahatte patiṭṭhāti.
Thus, having ascertained all these as nāma and rūpa by way of nāmarūpa, and searching for their causes, he develops vipassanā and, contemplating the saṅkhāras, gradually becomes established in Arahantship.
Như vậy, sau khi phân định tất cả những điều này là danh và sắc theo phương diện danh sắc (nāmarūpa), vị ấy tìm kiếm các duyên của chúng, phát triển thiền quán, quán xét các hành, dần dần an trú vào A-la-hán quả.
Idaṃ ekassa bhikkhuno yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.
This is the meditation subject for one monk, leading up to Arahantship.
Đây là pháp hành của một Tỳ-khưu cho đến A-la-hán quả đã được thuyết giảng.
Idāni bāhirānaṃ gāmaghātakacorehi sadisataṃ dassento corā gāmaghātakāti khotiādimāha.
Now, showing the similarity of the external sense-objects to village-destroying thieves, the text begins with "Thieves, village-destroyers..." and so forth.
Bây giờ, để chỉ ra sự tương đồng của các ngoại xứ (bāhirāyatana) với những tên cướp phá làng, kinh nói “Này các Tỳ-khưu, những tên cướp phá làng, v.v.”.
Tattha manāpāmanāpesūti karaṇatthe bhummaṃ, manāpāmanāpehīti attho.
Here, "manāpāmanāpesu" is in the instrumental case (karaṇatthe bhummaṃ), meaning "by pleasant and unpleasant objects."
Ở đây, “manāpāmanāpesu” là vị trí cách trong ý nghĩa công cụ cách, có nghĩa là “bởi những đối tượng khả ái và bất khả ái”.
Tattha coresu gāmaṃ hanantesu pañca kiccāni vattanti – corā tāva gāmaṃ parivāretvā ṭhitā aggiṃ datvā kaṭakaṭasaddaṃ uṭṭhāpenti, tato manussā hatthasāraṃ gahetvā bahi nikkhamanti.
In that context, when thieves attack a village, five actions occur: First, the thieves surround the village, set it on fire, and raise a clamor. Then, the people take their valuables and exit the village.
Ở đây, khi những tên cướp phá làng, năm hành động xảy ra: trước hết, những tên cướp bao vây làng, đốt lửa và gây ra tiếng ồn ào. Sau đó, người dân mang theo tài sản của mình và chạy ra ngoài.
Tato tehi saddhiṃ bhaṇḍakassa kāraṇā hatthaparāmāsaṃ karonti.
Then, due to the valuables, a physical struggle occurs with the thieves.
Rồi những tên cướp đó đánh đấm với họ vì tài sản.
Keci panettha pahāraṃ pāpuṇanti, keci pahāraṭṭhāne patanti, avasese pana arogajane bandhitvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā rajjubandhanādīhi bandhitvā dāsaparibhogena paribhuñjanti.
Some are struck, some fall at the spot where they are struck, and the remaining uninjured people are bound, led to the thieves' dwelling place, tied with ropes and so forth, and made to serve as slaves.
Một số người bị đánh, một số ngã xuống tại chỗ bị đánh; những người còn lại không bệnh tật thì bị trói, bị đưa về nơi ở của chúng, bị trói bằng dây thừng và bị đối xử như nô lệ.
Tattha gāmaghātakacorānaṃ gāmaṃ parivāretvā aggidānaṃ viya chasu dvāresu ārammaṇe āpāthagate kilesapariḷāhuppatti veditabbā, hatthasāraṃ ādāya bahi nikkhamanaṃ viya.
In this analogy, the rising of the fires of defilements (kilesaparilāha) when objects come within range of the six doors should be understood as similar to the village-destroying thieves surrounding the village and setting it on fire, and to people taking their valuables and exiting the village.
Ở đây, sự sinh khởi của phiền não nhiệt (kilesapariḷāha) khi đối tượng xuất hiện ở sáu cửa giác quan cần được hiểu giống như việc những tên cướp phá làng bao vây làng và đốt lửa; và việc từ bỏ các thiện pháp để trở thành người ác cần được hiểu giống như việc người dân mang theo tài sản và chạy ra ngoài.
Taṅkhaṇe kusaladhammaṃ pahāya akusalasamaṅgitā, bhaṇḍakassa kāraṇā hatthaparāmasanāpajjanaṃ viya dukkaṭadubbhāsitapācittiyathullaccayānaṃ āpajjanakālo, pahāraladdhakālo viya saṅghādisesaṃ āpajjanakālo, pahāraṃ laddhā pana pahāraṭṭhāne patitakālo viya pārājikaṃ āpajjitvā assamaṇakālo, avasesajanassa bandhitvā vasanaṭṭhānaṃ netvā dāsaparibhogena paribhuñjanakālo viya tameva ārammaṇaṃ nissāya sabbesaṃ passantānaṃyeva cūḷasīlamajjhimasīlamahāsīlāni bhinditvā sikkhaṃ paccakkhāya gihibhāvaṃ āpajjanakālo.
At that moment, abandoning wholesome states and becoming endowed with unwholesome states, is like engaging in a physical struggle over valuables; the time of incurring dukkaṭa, dubbhāsita, pācittiya, and thullaccaya offenses is like the time of suffering blows; the time of incurring a saṅghādisesa offense is like receiving a blow; the time of falling at the spot where one is struck after receiving a blow is like incurring a pārājika offense and ceasing to be a recluse; and the time when, dependent on that very object, all those who observe break their minor precepts (cūḷasīla), middle precepts (majjhimasīla), and great precepts (mahāsīla), renounce their training, and revert to the lay state, is like the remaining people being bound, led to the dwelling place, and made to serve as slaves.
Thời điểm phạm các lỗi dukkaṭa, dubbhāsita, pācittiya, thullaccaya cần được hiểu giống như việc đánh đấm lẫn nhau vì tài sản; thời điểm phạm lỗi saṅghādisesa cần được hiểu giống như việc bị đánh; và thời điểm phạm tội pārājika và không còn là Sa-môn sau khi bị đánh và ngã xuống tại chỗ bị đánh cần được hiểu giống như việc bị đánh và ngã xuống tại chỗ bị đánh; và thời điểm từ bỏ giới luật, trở thành cư sĩ sau khi phá vỡ các giới tiểu, trung, đại của Sa-môn ngay trước mắt mọi người, chỉ vì đối tượng đó, giống như việc những người còn lại bị trói, bị đưa về nơi ở của những tên cướp và bị đối xử như nô lệ.
Tatrassa puttadāraṃ posentassa sandiṭṭhiko dukkhakkhandho veditabbo, kālaṃ katvā apāye nibbattassa samparāyiko.
In that context, the mass of suffering (dukkhakkhandha) that is seen in this life is to be understood for one who supports a family with children and spouse, while the mass of suffering that arises in the next life after death in the lower realms (apāya) is to be understood as future suffering (samparāyika).
Trong trường hợp đó, khối khổ đau hiện tại (sandiṭṭhiko dukkhakkhandho) của người cư sĩ nuôi vợ con cần được hiểu, và khối khổ đau đời sau (samparāyiko) của người đó sau khi chết và tái sinh vào các cõi đọa (apāya) cũng cần được hiểu.
Imānipi bāhirāyatanāni ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānavaseneva kathitāni.
These external sense-bases, too, are taught for a monk in terms of a meditation subject.
Những ngoại xứ này cũng đã được thuyết giảng theo phương pháp pháp hành của một Tỳ-khưu.
Ettha hi rūpādīni cattāri upādārūpāni, phoṭṭhabbāyatanaṃ tisso dhātuyo, dhammāyatane āpodhātuyā saddhiṃ tā catassoti imāni cattāri bhūtāni, tesaṃ paricchedavasena ākāsadhātu, lahutādivasena lahutādayoti evamidaṃ sabbampi bhūtupādāyarūpaṃ rūpakkhandho, tadārammaṇā vedanādayo cattāro arūpakkhandhā.
Herein, the four secondary material phenomena beginning with visible form (rūpa), and the three elements form the sphere of touch (phoṭṭhabba); together with the water element (āpo-dhātu) in the sphere of phenomena (dhammāyatana), these four are the primary elements (bhūta). The space element (ākāsa-dhātu) in terms of delimitation of these, and lightness and so on (lahutādayo) in terms of lightness, and so forth—all this, consisting of primary and secondary material phenomena, is the form aggregate (rūpakkhandha). The four immaterial aggregates (arūpakkhandhā) such as feeling (vedanā), having that as their object.
Ở đây, bốn sắc y sinh là sắc xứ (rūpāyatana), v.v.; xúc xứ (phoṭṭhabbāyatana) là ba yếu tố đất, lửa, gió (pathavī, tejo, vāyo); trong pháp xứ (dhammāyatana), ba yếu tố ấy cùng với yếu tố nước (āpodhātu) là bốn yếu tố. Bốn yếu tố này là các đại hiển (bhūta). Không đại (ākāsadhātu) được phân định theo các yếu tố ấy. Khinh, nhu, thích nghiệp (lahutā, mudutā, kammaññatā), v.v. là các trạng thái khinh, v.v. Như vậy, tất cả các sắc đại hiển và sắc y sinh này là sắc uẩn (rūpakkhandha); thọ, v.v., bốn uẩn vô sắc (arūpakkhandha) là đối tượng của sắc uẩn đó.
Tattha ‘‘rūpakkhandho rūpaṃ, cattāro arūpino khandhā nāma’’nti.
Among these, "the form aggregate is form (rūpa), and the four immaterial aggregates are mind (nāma)."
Trong đó, “sắc uẩn là sắc, bốn uẩn vô sắc là danh”.
Nāmarūpaṃ vavatthapetvā purimanayeneva paṭipajjantassa yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.
Having distinguished nāmarūpa (mind and matter), the meditation subject is taught in the former manner up to Arahantship for one who practices.
Sau khi phân định danh sắc (nāmarūpa), thiền quán (kammaṭṭhāna) đã được giảng giải theo cách thức trước đó cho đến khi đạt A-la-hán quả.
Oghānanti ettha duruttaraṇaṭṭho oghaṭṭho.
In Oghānaṃ (floods), the meaning of ogha (flood) is that which is difficult to cross.
Trong từ “Ogha” (bốn dòng nước lũ), “oghaṭṭha” có nghĩa là trạng thái khó vượt qua.
Ete hi ‘‘sīlasaṃvaraṃ pūretvā arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti ajjhāsayaṃ samuṭṭhāpetvā kalyāṇamitte nissāya sammā vāyamantena taritabbā, yena vā tena vā duruttarā.
For indeed, these (floods) must be crossed by one who has established the aspiration "I will attain Arahantship by perfecting the restraint of morality," and strives rightly relying on noble friends. They are difficult to cross by any other means.
Thật vậy, những dòng nước lũ này phải được vượt qua bởi người phát khởi ý định “tôi sẽ hoàn thiện giới luật (sīlasaṃvara) và đạt A-la-hán quả”, nương tựa thiện hữu (kalyāṇamitta) và tinh tấn đúng đắn; chúng rất khó vượt qua bằng bất cứ cách nào khác.
Iminā duruttaraṇaṭṭhena oghāti vuccanti.
By this meaning of difficulty in crossing, they are called ogha (floods).
Với ý nghĩa khó vượt qua này, chúng được gọi là ogha (dòng nước lũ).
Tepi ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānavasena kathitā.
These, too, are taught as a meditation subject for a single monk.
Bốn dòng nước lũ này cũng được giảng giải như là thiền quán cho một vị tỳ khưu.
Cattāropi hi ete eko saṅkhārakkhandho vāti.
All four of these are indeed just one saṅkhārakkhandha (aggregate of formations).
Thật vậy, cả bốn điều này đều là một hành uẩn (saṅkhārakkhandha).
Sesaṃ nandīrāge vuttanayeneva yojetvā vitthāretabbaṃ.
The rest should be connected and elaborated upon in the manner stated concerning nandīrāga (delight and lust).
Phần còn lại nên được kết hợp và mở rộng theo cách đã nói trong “nandīrāga” (hoan hỷ và tham ái).
Sakkāyassetaṃ adhivacananti, sakkāyopi hi āsīvisādīhi udakaṇṇavassa orimatīraṃ viya catumahābhūtādīhi sāsaṅko sappaṭibhayo, sopi ekassa bhikkhuno kammaṭṭhānavaseneva kathito.
Sakkāyassetaṃ adhivacana (This is a designation for sakkāya): Sakkāya, indeed, like the near shore of the ocean infested with poisonous snakes and so forth, is fraught with danger and peril due to the four great primary elements (catumahābhūta) and so on. It, too, is taught as a meditation subject for a single monk.
“Đây là tên gọi của thân kiến (sakkāya)”. Thân kiến cũng đầy nguy hiểm và đáng sợ với bốn đại (catumahābhūta), v.v., giống như bờ bên này của biển nước đầy rắn độc, v.v. Điều này cũng được giảng giải như là thiền quán cho một vị tỳ khưu.
Sakkāyo hi tebhūmakapañcakkhandhā, te ca samāsato nāmarūpamevāti.
For sakkāya refers to the five aggregates (pañcakkhandhā) of the three planes of existence, and these, in brief, are nothing but nāmarūpa (mind-and-matter).
Thân kiến chính là năm uẩn trong ba cõi (tebhūmakapañcakkhandhā), và tóm lại, đó chính là danh sắc (nāmarūpa).
Evamettha nāmarūpavavatthānaṃ ādiṃ katvā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ vitthāretabbanti.
Thus, beginning with the discernment of nāmarūpa here, the meditation subject should be elaborated upon up to Arahantship.
Như vậy, ở đây, thiền quán nên được mở rộng từ sự phân định danh sắc cho đến A-la-hán quả.
Tattha yathā sāsaṅkaorimatīre ṭhitena udakaṇṇavaṃ taritukāmena katipāhaṃ vasitvā saṇikaṃ nāvaṃ sajjetvā udakakīḷaṃ kīḷantena viya na nāvā abhiruhitabbā.
Just as a person standing on the perilous near shore, wishing to cross the ocean, should not dwell for some days and slowly prepare a raft, as if playing in the water, before getting on the raft.
Trong đó, giống như một người đang ở bờ bên này đầy nguy hiểm, muốn vượt qua biển nước, không nên vội vàng lên thuyền như thể đang chơi đùa dưới nước sau khi đã ở lại vài ngày và từ từ chuẩn bị thuyền.
Evaṃ karonto hi anāruḷhova byasanaṃ pāpuṇāti.
If he acts in this way, he will perish before even boarding it.
Người làm như vậy sẽ gặp tai họa ngay cả trước khi lên thuyền.
Evameva kilesaṇṇavaṃ taritukāmena ‘‘taruṇo tāvamhi, mahallakakāle aṭṭhaṅgikamaggakullaṃ bandhissāmī’’ti papañco na kātabbo.
Likewise, one who wishes to cross the ocean of defilements (kilesaṇṇavaṃ) should not engage in procrastination, thinking, "I am still young; I will construct the raft of the Noble Eightfold Path in my old age."
Cũng vậy, một người muốn vượt qua biển phiền não (kilesaṇṇava) không nên trì hoãn với ý nghĩ “tôi còn trẻ, đến tuổi già tôi sẽ đóng bè Bát Chánh Đạo (aṭṭhaṅgikamaggakulla)”.
Evaṃ karonto hi mahallakakālaṃ apatvāpi vināsaṃ pāpuṇāti, patvāpi kātuṃ na sakkoti.
If one acts in this way, one will perish even before reaching old age, or if one reaches it, one will be unable to do so.
Nếu làm như vậy, người đó sẽ gặp sự hủy diệt ngay cả trước khi đến tuổi già, hoặc nếu đến tuổi già cũng không thể làm được.
Bhaddekarattādīni pana anussaritvā vegeneva ayaṃ ariyamaggakullo bandhitabbo.
However, one should recall teachings like the Bhaddekaratta Sutta and quickly construct this raft of the Noble Path.
Tuy nhiên, sau khi quán niệm về Bhaddekaratta Sutta, v.v., bè Thánh đạo này phải được đóng ngay lập tức.
Yathā ca kullaṃ bandhantassa hatthapādapāripūri icchitabbā.
And just as one who builds a raft must wish for the completeness of hands and feet.
Và giống như khi đóng bè, cần phải có đủ tay chân.
Kuṇṭhapādo hi khañjapādo vā patiṭṭhātuṃ na sakkoti, phaṇahatthakādayo tiṇapaṇṇādīni gahetuṃ na sakkonti.
For one with a broken foot or a lame foot cannot stand firmly, and those with crippled hands cannot grasp grass, leaves, and so on.
Thật vậy, người què chân hoặc chân yếu không thể đứng vững, người cụt tay không thể nắm cỏ, lá, v.v.
Evamimampi ariyamaggakullaṃ bandhantassa sīlapādānañceva saddhāhatthassa ca pāripūri icchitabbā.
Similarly, for one constructing this raft of the Noble Path, the completeness of the feet of morality (sīlapāda) and the hand of faith (saddhāhattha) must be desired.
Cũng vậy, khi đóng bè Thánh đạo này, cần phải có sự đầy đủ của đôi chân giới hạnh (sīlapāda) và đôi tay niềm tin (saddhāhattha).
Na hi dussīlo assaddho sāsane appatiṭṭhito paṭipattiṃ assaddahanto ariyamaggakullaṃ bandhituṃ sakkoti.
For an immoral and faithless person, who is unstable in the Dispensation and does not have conviction in the practice, cannot construct the raft of the Noble Path.
Thật vậy, người phạm giới, thiếu niềm tin, không vững vàng trong giáo pháp, không tin vào sự thực hành, không thể đóng bè Thánh đạo.
Yathā ca paripuṇṇahatthapādopi dubbalo byādhipīḷito kullaṃ bandhituṃ na sakkoti, thāmasampannova sakkoti, evaṃ sīlavā saddhopi alaso kusīto imaṃ maggakullaṃ bandhituṃ na sakkoti, āraddhavīriyova sakkotīti imaṃ bandhitukāmena āraddhavīriyena bhavitabbaṃ.
And just as a person with complete hands and feet, but who is weak, sickly, and unable to build a raft, only one full of strength can; similarly, a moral and faithful person, if lazy and indolent, cannot build this raft of the Path. Only one who has aroused effort can; therefore, one who wishes to build this raft must be one who has aroused effort.
Và giống như người có đủ tay chân nhưng yếu ớt, bệnh tật không thể đóng bè, chỉ người khỏe mạnh mới có thể làm được; cũng vậy, người có giới hạnh, có niềm tin nhưng lười biếng, biếng nhác không thể đóng bè đạo này, chỉ người tinh tấn mới có thể làm được. Do đó, người muốn đóng bè này phải là người tinh tấn.
Yathā so puriso kullaṃ bandhitvā tīre ṭhatvā yojanavitthāraṃ udakaṇṇavaṃ ‘‘ayaṃ mayā paccattapurisakāraṃ nissāya nittharitabbo’’ti mānasaṃ bandhati, evaṃ yogināpi caṅkamā oruyha ‘‘ajja mayā catumaggavajjhaṃ kilesaṇṇavaṃ taritvā arahatte patiṭṭhātabba’’nti mānasaṃ bandhitabbaṃ.
Just as that person, having built a raft, stands on the shore and resolves in his mind, "I must cross this ocean, a yojana wide, relying on my own human effort," so too should the yogī, descending from walking meditation, resolve in his mind, "Today I must cross the ocean of defilements, which are to be overcome by the four paths, and establish myself in Arahantship."
Giống như người đó, sau khi đóng bè và đứng trên bờ, quyết tâm vượt qua biển nước rộng một do tuần (yojana) với suy nghĩ “tôi phải vượt qua biển này bằng nỗ lực cá nhân của mình”, thì hành giả cũng vậy, sau khi xuống khỏi đường kinh hành, phải quyết tâm “hôm nay tôi phải vượt qua biển phiền não bị bốn đạo (magga) trói buộc và an trú vào A-la-hán quả”.
Yathā ca so puriso kullaṃ nissāya udakaṇṇavaṃ taranto gāvutamattaṃ gantvā nivattitvā olokento ‘‘ekakoṭṭhāsaṃ atikkantomhi, aññe tayo sesā’’ti jānāti, aparampi gāvutamattaṃ gantvā nivattitvā olokento ‘‘dve atikkantomhi, dve sesā’’ti jānāti, aparampi gāvutamattaṃ gantvā nivattitvā olokento ‘‘tayo atikkantomhi, eko seso’’ti jānāti, tampi atikkamma nivattitvā olokento ‘‘cattāropi me koṭṭhasā atikkantā’’ti jānāti, tañca kullaṃ pādena akkamitvā sotābhimukhaṃ khipitvā uttaritvā tīre tiṭṭhati.
And just as that person, crossing the ocean by means of the raft, proceeds for one gāvuta (about 2 miles), turns back and looks, and knows, "I have passed one quarter; three others remain"; proceeds for another gāvuta, turns back and looks, and knows, "I have passed two; two remain"; proceeds for another gāvuta, turns back and looks, and knows, "I have passed three; one remains"; and having passed that also, turns back and looks, and knows, "All four quarters have been passed by me"; and then, having kicked the raft with his foot, casts it adrift in the current, and having landed, stands on the shore.
Và giống như người đó, nương tựa vào bè để vượt qua biển nước, đi được khoảng một gāvuta, quay lại nhìn và biết “tôi đã vượt qua một phần tư, còn ba phần tư nữa”; đi thêm một gāvuta nữa, quay lại nhìn và biết “tôi đã vượt qua hai phần tư, còn hai phần tư nữa”; đi thêm một gāvuta nữa, quay lại nhìn và biết “tôi đã vượt qua ba phần tư, còn một phần tư nữa”; và sau khi vượt qua phần còn lại đó, quay lại nhìn và biết “tất cả bốn phần tư của tôi đã được vượt qua”, rồi dùng chân đẩy bè xuống dòng nước, lên bờ và đứng vững trên đất liền.
Evaṃ ayampi bhikkhu ariyamaggakullaṃ nissāya kilesaṇṇavaṃ taranto sotāpattimaggena paṭhamamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā olokento ‘‘catumaggavajjhānaṃ me kilesānaṃ eko koṭṭhāso pahīno, itare tayo sesā’’ti jānāti.
Similarly, this bhikkhu, crossing the ocean of defilements by means of the raft of the Noble Path, having crossed the defilements to be overcome by the first path (Sotāpatti-magga), standing in the fruit (phala) immediately following the path, turns back with the knowledge of review (paccavekkhaṇañāṇa) and knows, "One quarter of the defilements to be overcome by the four paths has been abandoned by me; the other three remain."
Cũng vậy, vị tỳ khưu này, nương tựa vào bè Thánh đạo để vượt qua biển phiền não, sau khi vượt qua các phiền não bị đạo thứ nhất trói buộc bằng Sơ đạo (sotāpattimagga), an trú vào Sơ quả (sotāpattiphala) ngay sau đạo, quay lại nhìn bằng trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa) và biết “một phần tư các phiền não bị bốn đạo trói buộc của tôi đã được đoạn trừ, ba phần tư còn lại vẫn còn”.
Puna tatheva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā saṅkhāre sammasanto sakadāgāmimaggena dutiyamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā, olokento ‘‘catumaggavajjhānaṃ me kilesānaṃ dve koṭṭhāsā pahīnā, itare dve sesā’’ti jānāti.
Again, in the same way, having combined the faculties (indriya), powers (bala), and factors of awakening (bojjhaṅga), contemplating the formations (saṅkhāra), having crossed the defilements to be overcome by the second path (Sakadāgāmi-magga), standing in the fruit immediately following the path, turns back with the knowledge of review, and knows, "Two quarters of the defilements to be overcome by the four paths have been abandoned by me; the other two remain."
Lại nữa, cũng vậy, sau khi kết hợp các căn, lực, giác chi (indriyabalabojjhaṅga) và quán xét các hành (saṅkhāra), vị ấy vượt qua các phiền não bị đạo thứ hai trói buộc bằng Nhị đạo (sakadāgāmimagga), an trú vào Nhị quả (sakadāgāmiphala) ngay sau đạo, quay lại nhìn bằng trí tuệ quán xét và biết “hai phần tư các phiền não bị bốn đạo trói buộc của tôi đã được đoạn trừ, hai phần tư còn lại vẫn còn”.
Puna tatheva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā saṅkhāre sammasanto anāgāmimaggena tatiyamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā olokento ‘‘catumaggavajjhānaṃ me kilesānaṃ tayo koṭṭhāsā pahīnā, eko seso’’ti jānāti.
Again, in the same way, having combined the faculties, powers, and factors of awakening, contemplating the formations, having crossed the defilements to be overcome by the third path (Anāgāmi-magga), standing in the fruit immediately following the path, turns back with the knowledge of review, and knows, "Three quarters of the defilements to be overcome by the four paths have been abandoned by me; one remains."
Lại nữa, cũng vậy, sau khi kết hợp các căn, lực, giác chi và quán xét các hành, vị ấy vượt qua các phiền não bị đạo thứ ba trói buộc bằng Tam đạo (anāgāmimagga), an trú vào Tam quả (anāgāmiphala) ngay sau đạo, quay lại nhìn bằng trí tuệ quán xét và biết “ba phần tư các phiền não bị bốn đạo trói buộc của tôi đã được đoạn trừ, một phần tư còn lại vẫn còn”.
Puna tatheva indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā saṅkhāre sammasanto arahattamaggena catutthamaggavajjhe kilese taritvā maggānantare phale ṭhito paccavekkhaṇañāṇena nivattitvā olokento ‘‘sabbakilesā me pahīnā’’ti jānāti.
Again, in the same way, having combined the faculties, powers, and factors of awakening, contemplating the formations, having crossed the defilements to be overcome by the fourth path (Arahant-magga), standing in the fruit immediately following the path, turns back with the knowledge of review, and knows, "All defilements have been abandoned by me."
Lại nữa, cũng vậy, sau khi kết hợp các căn, lực, giác chi và quán xét các hành, vị ấy vượt qua các phiền não bị đạo thứ tư trói buộc bằng Tứ đạo (arahattamagga), an trú vào Tứ quả (arahattaphala) ngay sau đạo, quay lại nhìn bằng trí tuệ quán xét và biết “tất cả các phiền não của tôi đã được đoạn trừ”.
Yathā so puriso taṃ kullaṃ sote pavāhetvā uttaritvā thale ṭhito nagaraṃ pavisitvā uparipāsādavaragato ‘‘ettakena vatamhi anatthena mutto’’ti ekaggacitto tuṭṭhamānaso nisīdati, evaṃ tasmiṃyeva vā āsane aññesu vā rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīsu yattha katthaci nisinno ‘‘ettakena vatamhi anatthena mutto’’ti nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā ekaggacitto tuṭṭhamānaso nisīdati.
Just as that person, having let the raft drift in the current, lands ashore and, standing on dry land, enters the city, ascends to the highest excellent palace, and sits with a collected mind and joyful heart, thinking, "I am truly free from such a great danger"; similarly, this bhikkhu sits with a collected mind and joyful heart, having attained the fruit-attainment (phala-samāpatti), which has Nibbāna as its object, in that very seat or in other places for resting at night or by day, wherever it may be, thinking, "I am truly free from such a great danger."
Giống như người đó, sau khi thả bè xuống dòng nước, lên bờ và đứng trên đất liền, đi vào thành phố, lên đến đỉnh cung điện cao quý, ngồi xuống với tâm định tĩnh và hoan hỷ, nghĩ rằng “thật vậy, tôi đã thoát khỏi mối nguy hiểm lớn lao này”, thì vị ấy cũng vậy, ngồi trên chính chỗ đó hoặc ở các nơi nghỉ đêm, nghỉ ngày khác, bất cứ nơi nào, sau khi nhập quả định (phalasamāpatti) với Nibbāna làm đối tượng, ngồi xuống với tâm định tĩnh và hoan hỷ, nghĩ rằng “thật vậy, tôi đã thoát khỏi mối nguy hiểm lớn lao này”.
Idaṃ vā sandhāya vuttaṃ tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇoti kho, bhikkhave, arahato etaṃ adhivacananti.
It is with this in mind that it was said: "Having crossed, gone to the far shore, standing on dry land, a brāhmaṇa, monks, this is a designation for an Arahant."
Hoặc, liên quan đến ý nghĩa này, đã được nói rằng: “Này các Tỳ khưu, ‘người đã vượt qua, đã đến bờ bên kia, đứng trên đất liền, vị Bà-la-môn’—đây là tên gọi của vị A-la-hán.”
Evaṃ tāvettha nānākammaṭṭhānāni kathitāni, samodhānetvā pana sabbānipi ekameva katvā dassetabbāni.
Thus, various meditation subjects have been taught here; however, all of them should be brought together and presented as one.
Như vậy, ở đây, các thiền quán khác nhau đã được giảng giải, nhưng tất cả chúng nên được kết hợp lại thành một và trình bày.
Ekaṃ katvā dassentenāpi pañcakkhandhavaseneva vinivattetabbāni.
Even when presenting them as one, they should be elucidated through the five aggregates.
Ngay cả khi trình bày chúng thành một, chúng cũng phải được quy về năm uẩn.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Ettha hi cattāri mahābhūtāni ajjhattikāni pañcāyatanāni bāhirāni pañcāyatanāni dhammāyatane pannarasa sukhumarūpāni sakkāyassa ekadesoti ayaṃ rūpakkhandho, manāyatanaṃ viññāṇakkhandho dhammāyatanekadeso cattāro oghā sakkāyekadesoti ime cattāro arūpino khandhā.
Herein, the four great primary elements, the five internal sense bases excluding the mind-base, the five external sense bases excluding the dharma-base, the fifteen subtle material forms in the dharma-base, and a part of sakkāya — all of this is the rūpakkhandha. The mind-base is the viññāṇakkhandha. A part of the dhammāyatana (i.e., the mental formations-khandha), the four floods (ogha), and a part of sakkāya — these are the four immaterial khandhas.
Ở đây, bốn đại chủng nội, năm xứ nội (trừ ý xứ), năm xứ ngoại (trừ pháp xứ), mười lăm sắc vi tế trong pháp xứ, và một phần của sắc thân (sakkāya) – tất cả những điều này là sắc uẩn (rūpakkhandha). Ý xứ là thức uẩn (viññāṇakkhandha). Một phần của pháp xứ (tức các tâm sở), bốn dòng chảy (ogha), và một phần của sắc thân (sakkāya) – tất cả những điều này là bốn uẩn vô sắc (arūpino khandhā).
Tattha rūpakkhandho rūpaṃ, cattāro arūpino khandhā nāmanti idaṃ nāmarūpaṃ.
Among those, the rūpakkhandha is form, and the four immaterial khandhas are nāma. This combination is nāmarūpa.
Trong đó, sắc uẩn là sắc (rūpa), bốn uẩn vô sắc là danh (nāma). Đây là danh sắc (nāmarūpa).
Tassa nandīrāgo kāmogho bhavogho dhammāyatanekadeso sakkāyekadesoti ime paccayā.
Of that nāmarūpa, nandīrāga, kāmogha, bhavogha, a part of the dhammāyatana (i.e., craving and ignorance), and a part of sakkāya (i.e., form) — these are the conditions.
Sự hoan hỷ và tham ái (nandīrāga) của danh sắc đó, dòng chảy dục (kāmogha), dòng chảy hữu (bhavogha), một phần của pháp xứ (tức ái và vô minh v.v.), và một phần của sắc thân (sakkāya) – đây là các duyên (paccaya).
Iti sappaccayaṃ nāmarūpaṃ vavatthapeti nāma.
Thus, he determines nāmarūpa with its conditions.
Như vậy, vị ấy xác định danh sắc có duyên.
Sappaccayaṃ nāmarūpaṃ vavatthapetvā tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saṅkhāre sammasanto arahattaṃ pāpuṇātīti idaṃ ekassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ.
Having determined nāmarūpa with its conditions, and having applied the three characteristics, having developed vipassanā, and contemplating the saṅkhāras, one attains arahantship. This is the way out for one bhikkhu.
Sau khi xác định danh sắc có duyên, vị ấy đưa vào ba đặc tướng (tilakkhaṇa), phát triển tuệ quán (vipassanā), quán xét các hành (saṅkhāra) và đạt đến A-la-hán (arahatta). Đây là con đường giải thoát của một Tỳ-kheo.
Tattha cattāro mahābhūtā pañcupādānakkhandhā ajjhattikabāhirāni ekādasāyatanāni dhammāyatanekadeso diṭṭhogho avijjogho sakkāyekadesoti idaṃ dukkhasaccaṃ, nandīrāgo dhammāyatanekadeso kāmogho bhavogho sakkāyekadesoti idaṃ samudayasaccaṃ, pārimatīrasaṅkhātaṃ nibbānaṃ nirodhasaccaṃ, ariyamaggo maggasaccaṃ.
Among those, the four great primary elements, the five khandhas of clinging excluding craving, the eleven internal and external sense bases excluding the mind-base, a part of the dhammāyatana excluding the Noble Path and Nibbāna, the flood of wrong views (diṭṭhogha), the flood of ignorance (avijjogha), and a part of sakkāya excluding craving — all of this is the truth of suffering (dukkhasacca). Nandīrāga, a part of the dhammāyatana (i.e., craving), kāmogha, bhavogha, and a part of sakkāya (i.e., craving) — all of this is the truth of the origin of suffering (samudayasacca). Nibbāna, known as the Further Shore, is the truth of cessation (nirodhasacca). The Noble Eightfold Path is the truth of the path (maggasacca).
Trong đó, bốn đại chủng, năm thủ uẩn (trừ ái), mười một xứ nội và ngoại (trừ pháp xứ), một phần của pháp xứ (trừ Thánh đạo và Nibbāna), dòng kiến (diṭṭhogha), dòng vô minh (avijjogha), và một phần của sắc thân (sakkāya) (trừ ái) – đây là Khổ đế (dukkhasacca). Sự hoan hỷ và tham ái (nandīrāga), một phần của pháp xứ (tức ái), dòng dục (kāmogha), dòng hữu (bhavogha), và một phần của sắc thân (sakkāya) (tức ái) – đây là Tập đế (samudayasacca). Nibbāna, được gọi là bờ bên kia (pārimatīra), là Diệt đế (nirodhasacca). Con đường Thánh (ariyamagga) là Đạo đế (maggasacca).
Tattha dve saccāni vaṭṭaṃ, dve vivaṭṭaṃ, dve lokiyāni, dve lokuttarānīti cattāri saccāni soḷasahākārehi saṭṭhinayasahassehi vibhajitvā dassetabbānīti.
Among those four truths, two truths (suffering and its origin) are saṃsāra (vaṭṭa), two (cessation and path) are liberation (vivaṭṭa), two are mundane, and two are supramundane. These four truths should be expounded by dividing them into sixteen modes and sixty thousand methods.
Trong đó, hai chân lý (Khổ và Tập) là luân hồi (vaṭṭa), hai chân lý (Diệt và Đạo) là phi luân hồi (vivaṭṭa). Hai (Khổ và Tập) là thế gian (lokiya), hai (Diệt và Đạo) là xuất thế gian (lokuttara). Bốn chân lý này cần được giải thích bằng mười sáu khía cạnh và sáu mươi ngàn phương pháp.
Desanāpariyosāne vipañcitaññū pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the discourse, five hundred bhikkhus, who were endowed with deep understanding, became established in arahantship.
Khi bài giảng kết thúc, năm trăm Tỳ-kheo có trí tuệ sắc bén đã an trú vào quả vị A-la-hán.
Suttaṃ pana dukkhalakkhaṇavasena kathitaṃ.
However, the Sutta was taught in terms of the characteristic of suffering.
Tuy nhiên, bài kinh này được thuyết giảng theo đặc tướng của khổ.
239. Dutiye sukhasomanassabahuloti kāyikasukhañceva cetasikasomanassañca bahulaṃ assāti sukhasomanassabahulo.
In the second, sukhasomanassabahulo means that bodily comfort and mental delight are abundant for him.
Trong kinh thứ hai, sukhasomanassabahulo (nhiều lạc và hỷ) có nghĩa là có nhiều lạc về thân và hỷ về tâm.
Yoni cassa āraddhā hotīti kāraṇañcassa paripuṇṇaṃ hoti.
Yoni cassa āraddhā hotī means that the cause for him is complete.
Yoni cassa āraddhā hotī (căn bản đã được bắt đầu) có nghĩa là nhân duyên của vị ấy đã hoàn thành.
Āsavānaṃ khayāyāti idha āsavakkhayoti arahattamaggo adhippeto, tadatthāyāti attho.
Āsavānaṃ khayāyā means that here, the destruction of the āsavas (āsavakkhaya) refers to the path of arahantship (arahattamagga); the meaning is "for the sake of that."
Āsavānaṃ khayāyā (vì sự đoạn trừ các lậu hoặc) ở đây, sự đoạn trừ lậu hoặc (āsavakkhaya) được hiểu là Thánh đạo A-la-hán (arahattamagga); có nghĩa là vì mục đích đó.
Odhastapatodoti rathamajjhe tiriyaṃ ṭhapitapatodo.
Odhastapatodo means a goad placed crosswise in the middle of the chariot.
Odhastapatodo (cây roi được đặt ngang) là cây roi được đặt ngang giữa cỗ xe.
Yenicchakanti yena disābhāgena icchati.
Yenicchakaṃ means in whichever direction one wishes.
Yenicchakaṃ (theo ý muốn) có nghĩa là theo hướng nào mà vị ấy muốn.
Yadicchakanti yaṃ yaṃ gamanaṃ icchati.
Yadicchakaṃ means whichever journey one wishes.
Yadicchakaṃ (theo ý muốn) có nghĩa là bất cứ hành trình nào mà vị ấy muốn.
Sāreyyāti peseyya.
Sāreyyā means he should drive.
Sāreyyā (sẽ điều khiển) có nghĩa là sẽ thúc đẩy.
Paccāsāreyyāti paṭivinivatteyya.
Paccāsāreyyā means he should turn back.
Paccāsāreyyā (sẽ quay lại) có nghĩa là sẽ quay trở lại.
Ārakkhāyāti rakkhaṇatthāya.
Ārakkhāyā means for protection.
Ārakkhāyā (để bảo vệ) có nghĩa là để giữ gìn.
Saṃyamāyāti veganiggahaṇatthāya.
Saṃyamāyā means for controlling the impulses.
Saṃyamāyā (để kiềm chế) có nghĩa là để kiềm chế sự xung động.
Damāyāti nibbisevanatthāya.
Damāyā means for avoiding indulgence.
Damāyā (để thuần hóa) có nghĩa là để không còn phụ thuộc.
Upasamāyāti kilesūpasamatthāya.
Upasamāyā means for the appeasement of defilements.
Upasamāyā (để an tịnh) có nghĩa là để an tịnh các phiền não.
Evameva khoti ettha yathā akusalassa sārathino adante sindhave yojetvā visamamaggena rathaṃ pesentassa cakkānipi bhijjanti, akkhopi sindhavānañca khurā, attanāpi anayabyasanaṃ pāpuṇāti, na ca icchiticchitena gamanena sāretuṃ sakkoti; evaṃ chasu indriyesu aguttadvāro bhikkhu na icchiticchitaṃ samaṇaratiṃ anubhavituṃ sakkoti.
Evameva kho here means that just as for an unskilled charioteer who yokes untamed Sindhu horses and drives the chariot on an uneven road, the wheels break, the axle breaks, the horses' hooves break, and he himself meets with ruin and disaster, and he cannot drive it as slowly or quickly as he wishes; so too, a bhikkhu whose sense doors are unguarded cannot experience the delight of recluseship as he wishes.
Evameva kho (cũng vậy) ở đây, giống như một người đánh xe không khéo, khi buộc những con ngựa Sindhu chưa được thuần hóa vào cỗ xe và điều khiển nó trên con đường gồ ghề, các bánh xe bị vỡ, trục xe cũng gãy, móng của ngựa Sindhu cũng hỏng, và bản thân người đó cũng gặp tai họa, không thể điều khiển cỗ xe đi đến nơi mình muốn; cũng vậy, một Tỳ-kheo không giữ gìn các cửa giác quan sẽ không thể trải nghiệm niềm vui của đời sống Sa-môn theo ý muốn của mình.
Yathā pana cheko sārathi dante sindhave yojetvā, same bhūmibhāge rathaṃ otāretvā rasmiyo gahetvā, sindhavānaṃ khuresu satiṃ ṭhapetvā, patodaṃ ādāya nibbisevane katvā, pesento icchiticchitena gamanena sāreti.
But just as a skillful charioteer yokes tamed Sindhu horses, brings the chariot onto level ground, takes the reins, keeps his attention on the horses' hooves, takes the goad, and, having prevented any indulgence, drives it as slowly or quickly as he wishes.
Nhưng giống như một người đánh xe giỏi, khi buộc những con ngựa Sindhu đã được thuần hóa, đưa cỗ xe xuống một đoạn đường bằng phẳng, cầm dây cương, chú ý đến móng của ngựa Sindhu, lấy cây roi và điều khiển chúng một cách không phụ thuộc, vị ấy có thể điều khiển cỗ xe đi đến nơi mình muốn.
Evameva chasu indriyesu guttadvāro bhikkhu imasmiṃ sāsane icchiticchitaṃ samaṇaratiṃ anubhoti, sace aniccānupassanābhimukhaṃ ñāṇaṃ pesetukāmo hoti, tadabhimukhaṃ ñāṇaṃ gacchati.
In the same way, a bhikkhu whose sense doors are guarded in this Dispensation experiences the delight of recluseship as he wishes; if he desires to direct his knowledge towards the contemplation of impermanence (aniccānupassanā), that knowledge proceeds in that direction.
Cũng vậy, một Tỳ-kheo giữ gìn các cửa giác quan trong giáo pháp này sẽ trải nghiệm niềm vui của đời sống Sa-môn theo ý muốn của mình. Nếu vị ấy muốn hướng trí tuệ (ñāṇa) đến sự quán chiếu vô thường (aniccānupassanā), trí tuệ sẽ hướng về đó.
Dukkhānupassanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the contemplation of suffering (dukkhānupassanā), and so on.
Tương tự cũng áp dụng cho sự quán chiếu khổ (dukkhānupassanā) và các quán chiếu khác.
Bhojane mattaññūti bhojanamhi pamāṇaññū.
Bhojane mattaññū means one who knows the measure in food.
Bhojane mattaññū (biết đủ trong bữa ăn) có nghĩa là biết lượng vừa phải trong thức ăn.
Tattha dve pamāṇāni – paṭiggahaṇapamāṇañca paribhogapamāṇañca.
Here there are two measures: the measure of acceptance and the measure of consumption.
Có hai loại lượng: lượng khi nhận và lượng khi thọ dụng.
Tattha paṭiggahaṇapamāṇe dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo jānitabbo.
Of these, in the measure of acceptance, the will of the donor should be understood, the measure of the gift should be understood, and one's own strength should be known.
Trong đó, về lượng khi nhận, cần biết ý muốn của người cúng dường, cần biết số lượng của vật cúng dường, và cần biết sức lực của bản thân.
Evarūpo hi bhikkhu sace deyyadhammo bahuko hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhāti.
Indeed, if there is much to be given, but the donor wishes to give little, such a bhikkhu takes little, according to the donor's will.
Nếu vật cúng dường nhiều, nhưng người cúng dường chỉ muốn cúng dường ít, một Tỳ-kheo như vậy sẽ nhận ít theo ý muốn của người cúng dường.
Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhāti.
If there is little to be given, but the donor wishes to give much, he takes little, according to the measure of the gift.
Nếu vật cúng dường ít, nhưng người cúng dường muốn cúng dường nhiều, vị ấy sẽ nhận ít theo số lượng của vật cúng dường.
Deyyadhammopi bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇena gaṇhāti.
If both the gift is abundant and the donor wishes to give much, he takes an appropriate amount, knowing his own strength.
Nếu cả vật cúng dường và người cúng dường đều nhiều, vị ấy sẽ nhận một lượng vừa phải, biết rõ sức lực của bản thân.
So tāya paṭiggahaṇe mattaññutāya anuppannañca lābhaṃ uppādeti, uppannañca thāvaraṃ karoti dhammikatissamahārājakāle sattavassiko sāmaṇero viya.
Through this moderation in accepting, he generates gains that have not yet arisen and stabilizes those that have arisen, just like the seven-year-old novice during the time of King Dhammika Tissa.
Nhờ sự biết đủ trong việc nhận đó, vị ấy tạo ra lợi lộc chưa có và làm cho lợi lộc đã có được bền vững, giống như Sa-di bảy tuổi vào thời Vua Dhammika Tissa Đại Vương.
Rañño kira pañcahi sakaṭasatehi guḷaṃ āhariṃsu.
It is said that five hundred carts of jaggery were brought to the king.
Người ta kể rằng, năm trăm cỗ xe đường thốt nốt đã được mang đến cho nhà vua.
Rājā ‘‘manāpo paṇṇākāro, ayyehi vinā na khādissāmā’’ti aḍḍhateyyāni sakaṭasatāni mahāvihāraṃ pesetvā sayampi bhuttapātarāso agamāsi.
The king said, "This is a pleasing offering; we shall not eat without the venerable ones," and sent two hundred and fifty carts to the Great Monastery, while he himself, having eaten his morning meal, also went there.
Nhà vua nói: “Món quà này thật đáng yêu! Chúng ta sẽ không ăn nếu không có các vị Tôn giả.” Rồi ngài sai hai trăm năm mươi cỗ xe đến Đại Tự Viện (Mahāvihāra) và tự mình cũng đến sau khi dùng bữa sáng.
Bheriyā pahaṭāya dvādasa bhikkhusahassāni sannipatiṃsu.
When the bell for offerings was struck, twelve thousand bhikkhus assembled.
Khi trống được đánh, mười hai ngàn Tỳ-kheo đã tập hợp.
Rājā ekamante ṭhito ārāmikaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘rañño nāma dāne pattapūrova pamāṇaṃ, gahitabhājanaṃ pūretvāva dehi, sace koci mattapaṭiggahaṇe ṭhito na gaṇhāti, mayhaṃ āroceyyāsī’’ti.
The king stood aside, summoned the monastery attendant, and said, "For a king's offering, a full bowl is the measure; give it filling the vessel that has been brought. If anyone, standing on the principle of moderate acceptance, does not take a full amount, you should inform me."
Nhà vua đứng sang một bên, cho gọi người giữ vườn và nói: “Trong việc cúng dường của hoàng gia, một bát đầy là đủ. Hãy đổ đầy bát đã nhận. Nếu có ai giữ gìn sự biết đủ và không nhận đầy, hãy báo cho ta biết.”
Atheko mahāthero ‘‘mahābodhimahācetiyāni vandissāmī’’ti cetiyapabbatā āgantvā, vihāraṃ pavisanto mahāmaṇḍapaṭṭhāne bhikkhū guḷaṃ gaṇhante disvā pacchato āgacchantaṃ sāmaṇeraṃ āha, ‘‘natthi te guḷena attho’’ti.
Then a certain mahāthera, having come from Cetiyapabbata, intending to pay homage to the Mahābodhi and Mahācetiya, entered the monastery and, seeing bhikkhus receiving jaggery at the great hall, asked a novice who was coming behind him, "Do you have any need for jaggery?"
Sau đó, một vị Đại Trưởng lão từ Cetiyapabbata đến, nói: “Tôi sẽ đến chiêm bái Đại Bồ Đề và Đại Tháp.” Khi vào Tự viện, ngài thấy các Tỳ-kheo đang nhận đường thốt nốt tại sảnh lớn. Ngài hỏi một Sa-di đi phía sau: “Con có cần đường thốt nốt không?”
‘‘Āma, bhante, natthī’’ti.
"No, venerable sir, I do not," he replied.
“Bạch Ngài, con không cần ạ,” Sa-di đáp.
Sāmaṇera mayaṃ maggakilantā, ekena kapiṭṭhaphalamattena piṇḍakena amhākaṃ atthoti.
"Novice, we are tired from the journey; we have need of just a lump the size of a wood apple," he replied.
Sa-di, chúng tôi mệt mỏi vì đường xa. Một cục đường thốt nốt bằng quả mộc qua là đủ cho chúng tôi rồi, Ngài nói tiếp.
Sāmaṇero thālakaṃ nīharitvā therassa vassaggapaṭipāṭiyaṃ aṭṭhāsi.
The novice took out his bowl and stood in the order of seniority behind the elder.
Sa-di lấy bát ra và đứng vào hàng theo thứ tự thâm niên của Trưởng lão.
Ārāmiko gahaṇamānaṃ pūretvā ukkhipi, sāmaṇero aṅguliṃ cālesi.
The monastery attendant filled the measuring spoon and lifted it, but the novice moved his finger.
Người giữ vườn đổ đầy bát và nhấc lên, Sa-di lắc ngón tay.
Tāta sāmaṇera, rājakulānaṃ dāne bhājanapūrameva pamāṇaṃ, thālakapūraṃ gaṇhāhīti.
"My dear novice, for the offerings of kings, a full bowl is the measure; take a full bowl," he said.
Này Sa-di, trong việc cúng dường của hoàng gia, một bát đầy là đủ. Hãy nhận một bát đầy đi, người giữ vườn nói.
Āma, upāsaka, rājāno nāma mahajjhāsayā honti, amhākaṃ pana upajjhāyassa ettakeneva atthoti.
"Yes, lay follower, kings are indeed generous; however, my preceptor has need of only this much," the novice replied.
Vâng, cư sĩ, các vị vua thường có ý chí rộng lớn. Nhưng đối với Hòa thượng của chúng con, chỉ cần một lượng như thế này là đủ, Sa-di đáp.
Rājā tassa kathaṃ sutvā, ‘‘kiṃ bho sāmaṇero bhaṇatī’’ti?
The king, hearing his words, thought, "What is the novice saying?"
Nhà vua nghe lời đó, hỏi: “Này người kia, Sa-di đang nói gì vậy?”
Tassa santikaṃ gato.
He went to the attendant.
Ngài đi đến chỗ người giữ vườn.
Ārāmiko āha – ‘‘sāmi, sāmaṇerassa bhājanaṃ khuddakaṃ, bahuṃ na gaṇhātī’’ti.
The attendant said, "Sire, the novice's bowl is small; he does not wish to take much."
Người giữ vườn tâu: “Thưa Đại Vương, bát của Sa-di nhỏ, nó không nhận nhiều.”
Rājā āha, ‘‘ānītabhājanaṃ pūretvā gaṇhatha, bhante’’ti.
The king said, "Venerable sir, take it filling the vessel that was brought."
Nhà vua nói: “Bạch Sa-di, hãy nhận đầy bát đã mang đến.”
Mahārāja, rājāno nāma mahajjhāsayā honti, ukkhittabhājanaṃ pūretvāva dātukāmā, amhākaṃ pana upajjhāyassa ettakeneva atthoti.
"Great King, kings are indeed very generous; they wish to give filling the vessel that is taken up. But my preceptor had need of only this much," he said.
Tâu Đại Vương, các vị vua thường có ý chí rộng lớn, muốn cúng dường đầy bát đã được nâng lên. Nhưng đối với Hòa thượng của chúng con, chỉ cần một lượng như thế này là đủ, Sa-di đáp.
Rājā cintesi – ‘‘ayaṃ sattavassikadārako, ajjāpissa mukhato khīragandho na muccati, gahetvā kuṭe vā kuṭumbe vā pūretvā svepi punadivasepi khādissāmāti na vadati, sakkā buddhasāsanaṃ pariggahetu’’nti purise āṇāpesi, ‘‘bho, pasannomhi sāmaṇerassa, itarānipi aḍḍhateyyāni sakaṭasatāni ānetvā saghaṃssa dethā’’ti.
The king reflected, "This is a seven-year-old child; even now the smell of milk has not left his mouth. He does not say, 'I will take it, fill my small pot or large pot, and eat it tomorrow and the day after.' He is indeed capable of upholding the Buddha's Dispensation." So, he commanded his men, "Sirs, I am pleased with the novice; bring the other two hundred and fifty carts and offer them to the Saṅgha."
Nhà vua suy nghĩ: “Đứa trẻ bảy tuổi này, mùi sữa vẫn chưa rời khỏi miệng nó, nhưng nó không nói: ‘Ta sẽ lấy đầy các bình nhỏ hay bình lớn để ăn vào ngày mai và ngày kia.’ Chắc chắn nó có thể nâng đỡ Phật giáo.” Ngài ra lệnh cho các cận thần: “Này các người, ta rất hoan hỷ với Sa-di này. Hãy mang hai trăm năm mươi cỗ xe còn lại đến và cúng dường cho Tăng đoàn.”
Soyeva pana rājā ekadivasaṃ tittiramaṃsaṃ khāditukāmo cintesi – ‘‘sace ahaṃ aṅgārapakkaṃ tittiramaṃsaṃ khāditukāmosmīti aññassa kathessāmi, samantā yojanaṭṭhāne tittirasamugghātaṃ karissantī’’ti uppannaṃ pipāsaṃ adhivāsento tīṇi saṃvaccharāni vītināmesi.
That King, one day, wishing to eat partridge meat, thought, "If I tell others that I wish to eat partridge meat roasted on charcoal, they will cause partridges to be slaughtered and destroyed within a yojana all around." Enduring the arisen craving, he passed three years.
Rồi một ngày nọ, vị vua ấy muốn ăn thịt chim đa đa, bèn suy nghĩ: "Nếu ta nói với người khác rằng ta muốn ăn thịt chim đa đa nướng trên than hồng, họ sẽ giết hại chim đa đa trong phạm vi một yojana xung quanh." Nghĩ vậy, ngài nhẫn nhịn cơn thèm khát đang dấy lên, và ba năm đã trôi qua.
Athassa kaṇṇesu pubbo saṇṭhāsi, so adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘atthi nu kho, bho, amhākaṃ koci upaṭṭhākupāsako sīlarakkhako’’ti pucchi.
Then, pus formed in his ears, and being unable to endure it, he asked, "Is there, sirs, any lay follower who serves us and is a keeper of moral conduct?"
Sau đó, mủ đọng lại trong tai ngài. Không thể chịu đựng được, ngài hỏi: "Này các khanh, trong số chúng ta có người cận sự nam nào giữ giới không?"
Āma, deva, atthi, tisso nāma so akhaṇḍasīlaṃ rakkhatīti.
"Yes, Your Majesty, there is a youth named Tissa; he observes unbroken sīla."
"Thưa Đại vương, có, người tên Tissa đó giữ giới không bị sứt mẻ."
Atha naṃ vīmaṃsitukāmo pakkosāpesi.
Then, wishing to test him, the King sent for him.
Sau đó, muốn thử thách người ấy, ngài cho gọi.
So āgantvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
He came, paid homage to the King, and stood there.
Người ấy đến, đảnh lễ vua rồi đứng sang một bên.
Tato naṃ āha – ‘‘tvaṃ, tāta, tisso nāmā’’ti?
Then the King said to him, "Are you, my son, named Tissa?"
Rồi ngài hỏi người ấy: "Này con, con tên Tissa phải không?"
‘‘Āma devā’’ti.
"Yes, Your Majesty."
"Thưa Đại vương, vâng."
Tena hi gacchāti.
"Then go."
"Vậy thì đi đi."
Tasmiṃ gate ekaṃ kukkuṭaṃ āharāpetvā ekaṃ purisaṃ āṇāpesi, ‘‘gaccha tissaṃ vadāhi, imaṃ tīhi pākehi pacitvā amhākaṃ upaṭṭhāpehī’’ti.
After he had gone, the King had a chicken brought and ordered a man, "Go, tell Tissa: 'Cook this in three ways and serve it to us!'"
Sau khi người ấy đi, ngài cho mang một con gà đến và ra lệnh cho một người: "Hãy đi và nói với Tissa rằng: 'Hãy nấu con gà này bằng ba cách và dâng lên chúng ta'."
So gantvā tathā avoca.
He went and spoke thus.
Người ấy đi và nói như vậy.
So āha – ‘‘sace, bho, ayaṃ matako assa, yathā jānāmi, tathā pacitvā upaṭṭhaheyyaṃ.
Tissa said, "Sir, if this chicken were already dead, I would cook and serve it as I know how.
Người ấy nói: "Này quý vị, nếu con gà này đã chết, tôi sẽ nấu theo cách tôi biết và dâng lên.
Pāṇātipātaṃ panāhaṃ na karomī’’ti.
But I do not commit the destruction of life."
Nhưng tôi không sát sinh."
So āgantvā rañño ārocesi.
The man returned and reported to the King.
Người ấy trở về và tâu lại với vua.
Rājā puna ‘‘ekavāraṃ gacchā’’ti pesesi.
The King sent him again, saying, "Go once more!"
Vua lại sai người đi một lần nữa.
So gantvā, ‘‘bho, rājupaṭṭhānaṃ nāma bhāriyaṃ, mā evaṃ kari, punapi sīlaṃ sakkā samādātuṃ, paceta’’nti āha.
He went and said, "Sir, serving the King is difficult. Do not do this. You can observe sīla again later. Cook it!"
Người ấy đi và nói: "Này quý vị, phục vụ vua là việc khó khăn, đừng làm như vậy, có thể thọ giới lại, hãy nấu đi."
Atha naṃ tisso avoca, ‘‘bho, ekasmiṃ nāma attabhāve dhuvaṃ ekaṃ maraṇaṃ, nāhaṃ pāṇātipātaṃ karissāmī’’ti.
Then Tissa said to him, "Sir, there is certainly one death in one existence; I will not commit the destruction of life."
Sau đó, Tissa nói với người ấy: "Này quý vị, trong một đời sống này, cái chết là chắc chắn một lần, tôi sẽ không sát sinh."
So punapi rañño ārocesi.
He reported to the King once more.
Người ấy lại tâu lại với vua.
Rājā tatiyampi pesetvā asampaṭicchantaṃ pakkosāpetvā attanā pucchi.
The King sent him a third time, and when Tissa still refused, he sent for him and questioned him himself.
Vua sai đi lần thứ ba, và khi người ấy không chấp nhận, ngài cho gọi đến và tự mình hỏi.
Raññopi tatheva paṭivacanaṃ adāsi.
He gave the same reply to the King.
Người ấy cũng trả lời vua y như vậy.
Atha rājā purise āṇāpesi, ‘‘ayaṃ rañño āṇaṃ kopeti, gacchathetassa āghātanabhaṇḍikāyaṃ ṭhapetvā, sīsaṃ chindathā’’ti.
Then the King ordered his men, "This man disobeys the King's command. Go, place him on the execution block and cut off his head!"
Sau đó, vua ra lệnh cho các người hầu: "Người này đã vi phạm lệnh của vua, hãy đi và đặt đầu người ấy lên thớt chém đầu!"
Raho ca pana nesaṃ saññamadāsi – ‘‘imaṃ santajjayamānā netvā sīsamassa āghātanabhaṇḍikāyaṃ ṭhapetvā āgantvā mayhaṃ ārocethā’’ti.
But in private, he gave them a sign: "Take him, threatening him, place his head on the execution block, and then come and report to me!"
Nhưng riêng tư, ngài ra hiệu cho họ: "Hãy dọa dẫm người này, đưa đi, đặt đầu người ấy lên thớt chém đầu rồi về tâu lại với ta."
Te taṃ āghātanabhaṇḍikāyaṃ nipajjāpetvā tamassa kukkuṭaṃ hatthesu ṭhapayiṃsu.
They made him lie down on the execution block and placed the chicken in his hands.
Họ đặt người ấy nằm lên thớt chém đầu và đặt con gà vào tay người ấy.
So taṃ hadaye ṭhapetvā ‘‘ahaṃ, tāta, mama jīvitaṃ tuyhaṃ demi, tava jīvitaṃ ahaṃ gaṇhāmi, tvaṃ nibbhayo gacchā’’ti vissajjesi.
He held it to his heart and said, "My dear, I give my life to you, and I take your life. Go without fear!" Thus, he released it.
Người ấy đặt con gà vào lòng và nói: "Này con, ta xin hiến mạng sống của ta cho con, ta xin nhận mạng sống của con, con hãy đi không sợ hãi." Rồi người ấy thả con gà đi.
Kukkuṭo pakkhe papphoṭetvā ākāsena gantvā vaṭarukkhe nilīyi.
The chicken flapped its wings, flew through the air, and hid in a banyan tree.
Con gà vỗ cánh bay lên không trung và ẩn mình trong một cây đa.
Tassa kukkuṭassa abhayadinnaṭṭhānaṃ kukkuṭagiri nāma jātaṃ.
The place where that chicken was given safety became known as Kukkuṭagiri.
Nơi con gà ấy được ban sự vô úy được gọi là Kukkuṭagiri (Núi Gà).
Rājā taṃ pavattiṃ sutvā amaccaputtaṃ pakkosāpetvā sabbābharaṇehi alaṅkaritvā āha – ‘‘tāta, mayā tvaṃ etadatthameva vīmaṃsito, mayhaṃ tittiramaṃsaṃ khāditukāmassa tīṇi saṃvaccharāni atikkantāni, sakkhissasi me tikoṭiparisuddhaṃ katvā upaṭṭhāpetu’’nti.
The King, hearing that report, sent for his minister's son, adorned him with all ornaments, and said, "My son, I tested you for this very purpose. Three years have passed since I desired to eat partridge meat. Will you be able to prepare and serve it to me perfectly pure in three respects?"
Vua nghe tin ấy, cho gọi con trai của vị quan đến, trang sức cho người ấy bằng mọi đồ trang sức rồi nói: "Này con, ta đã thử thách con vì mục đích này. Ta đã muốn ăn thịt chim đa đa ba năm rồi mà chưa được. Con có thể dâng lên ta món thịt đa đa ba lần thanh tịnh không?"
‘‘Etaṃ nāma, deva, mayhaṃ kamma’’nti nikkhamitvā dvārantare ṭhito ekaṃ purisaṃ pātova tayo tittire gahetvā pavisantaṃ disvā, dve kahāpaṇe datvā tittire ādāya parisodhetvā, jīrakādīhi vāsetvā, aṅgāresu supakke pacitvā rañño upaṭṭhāpesi.
"This, Your Majesty, is my duty," he thought, and went out. Standing between the doorways, he saw a man entering early in the morning with three partridges. He gave two kahāpaṇas, took the partridges, purified them, flavored them with cumin and other spices, cooked them well on charcoal, and served them to the King.
"Thưa Đại vương, việc này là việc của con." Người ấy đi ra, đứng ở giữa cửa, thấy một người đàn ông vào sớm với ba con chim đa đa, bèn đưa hai đồng kahāpaṇa lấy chim đa đa, làm sạch, ướp với thì là và các gia vị khác, nướng chín trên than hồng rồi dâng lên vua.
Rājā mahātale sirīpallaṅke nisinnova ekaṃ gahetvā thokaṃ chinditvā mukhe pakkhipi, tāvadevassa sattarasaharaṇīsahassāni pharitvā aṭṭhāsi.
The King, seated on the auspicious couch in the great hall, took one, cut off a small piece, and put it in his mouth. Immediately, seventeen thousand flavor-bearing veins spread throughout his body.
Vua ngồi trên ngai vàng cao quý, lấy một miếng, cắt một chút rồi cho vào miệng. Ngay lập tức, mười bảy ngàn mạch vị giác lan tỏa khắp người ngài.
Tasmiṃ samaye bhikkhusaṅghaṃ saritvā, ‘‘mādiso nāma pathavissaro rājā tittiramaṃsaṃ khāditukāmo tīṇi saṃvaccharāni na labhi, apaccamāno bhikkhusaṅgho kuto labhissatī’’ti?
At that moment, recalling the Sangha of bhikkhus, he thought, "A king like me, a ruler of the earth, desiring to eat partridge meat, did not obtain it for three years. How will the Sangha of bhikkhus obtain it if they do not cook it themselves?"
Lúc ấy, ngài nhớ đến Tăng đoàn, bèn nghĩ: "Một vị vua cai trị trái đất như ta, muốn ăn thịt chim đa đa mà ba năm không được, thì Tăng đoàn, những người không tự nấu ăn, làm sao có thể có được?"
Mukhe pakkhittakkhaṇḍaṃ bhūmiyaṃ chaḍḍesi.
He threw the piece of meat he had put in his mouth onto the ground.
Ngài vứt miếng thịt vừa cho vào miệng xuống đất.
Amaccaputto jaṇṇukehi patitvā mukhena gaṇhi.
The minister's son fell to his knees and caught it with his mouth.
Con trai của vị quan quỳ xuống và dùng miệng đỡ lấy.
Rājā ‘‘apehi, tāta, jānāmahaṃ tava niddosabhāvaṃ, iminā nāma kāraṇena mayā etaṃ chaḍḍita’’nti kathetvā, ‘‘sesakaṃ tatheva saṅgopetvā ṭhapehī’’ti āha.
The King said, "Desist, my son. I know your innocence. It was for this reason that I discarded it." Having said this, he added, "Keep the rest in the same manner."
Vua nói: "Này con, hãy bỏ đi, ta biết con vô tội, ta vứt miếng thịt này vì lý do này." Rồi ngài nói: "Phần còn lại hãy giữ nguyên như vậy."
Punadivase rājakulūpako thero piṇḍāya pāvisi.
The next day, the Thera who frequented the royal household entered for alms.
Ngày hôm sau, vị Trưởng lão thường xuyên đến hoàng cung thọ thực đi vào xin ăn.
Amaccaputto taṃ disvā pattaṃ gahetvā rājagehaṃ pavesesi.
The minister's son saw him, took his bowl, and brought him into the royal palace.
Con trai của vị quan thấy vậy, cầm bát và đưa ngài vào hoàng cung.
Aññataro vuḍḍhapabbajitopi therassa pacchāsamaṇo viya hutvā anubandhanto pāvisi.
Another elderly monk also entered, following as if he were the Thera's attendant.
Một vị tỳ khưu lớn tuổi khác cũng đi theo sau như thể là thị giả của Trưởng lão.
Thero ‘‘raññā pakkosāpitabhikkhu bhavissatī’’ti pamajji.
The Thera overlooked it, thinking, "He must be the bhikkhu invited by the King."
Trưởng lão lơ là, nghĩ rằng: "Đây chắc là vị tỳ khưu được vua mời đến."
Amaccaputtopi ‘‘therassa upaṭṭhāko bhavissatī’’ti pamādaṃ āpajji.
The minister's son also became negligent, thinking, "He must be the Thera's attendant."
Con trai của vị quan cũng lơ là, nghĩ rằng: "Đây chắc là thị giả của Trưởng lão."
Tesaṃ nisīdāpetvā yāguṃ adaṃsu.
After seating them, they offered them rice gruel.
Họ cho hai vị ngồi và dâng cháo.
Yāguyā pītāya rājā tittire upanesi.
After they had drunk the gruel, the King offered the partridges.
Sau khi uống cháo, vua dâng thịt đa đa.
Thero ekaṃ gaṇhi, itaropi ekaṃ gaṇhi.
The Thera took one, and the other monk also took one.
Trưởng lão lấy một con, vị kia cũng lấy một con.
Rājā ‘‘anubhāgo atthi, anāpucchitvā khādituṃ na yutta’’nti mahātheraṃ āpucchi.
The King thought, "There are still portions to be offered; it is not proper to eat without asking," and questioned the Mahāthera.
Vua nghĩ: "Còn phần nữa, không nên ăn mà không hỏi." Bèn hỏi vị Đại Trưởng lão.
Thero hatthaṃ pidahi, mahallakatthero sampaṭicchi.
The Thera covered his hand, but the elder monk accepted.
Trưởng lão che tay lại, nhưng vị Trưởng lão già kia lại chấp nhận.
Rājā anattamano hutvā katabhattakiccaṃ theraṃ pattaṃ ādāya anugacchanto āha – ‘‘bhante, kulagehaṃ āgacchantehi uggahitavattaṃ bhikkhuṃ gahetvā āgantuṃ vaṭṭatī’’ti.
The King, displeased, followed the Thera after he had finished his meal, carrying his bowl, and said, "Bhante, it is proper for those who come to a family house to bring a bhikkhu who knows the rules of conduct."
Vua không hài lòng, sau khi Trưởng lão dùng bữa xong, ngài cầm bát và đi theo sau, nói: "Bạch Đại đức, khi đến nhà thí chủ, nên dẫn theo một vị tỳ khưu đã học phép tắc."
Thero tasmiṃ khaṇe aññāsi ‘‘na esa raññā pakkosāpito’’ti.
At that moment, the Thera realized, "This one was not invited by the King."
Lúc đó, Trưởng lão biết: "Vị này không phải do vua mời đến."
Punadivase upaṭṭhākasāmaṇeraṃ gahetvā pāvisi.
The next day, he took his attendant novice and entered.
Ngày hôm sau, ngài dẫn theo một vị Sa-di thị giả rồi đi vào.
Rājā tadāpi yāguyā pītāya tittire upanāmesi.
On that occasion too, after the gruel was drunk, the King offered the partridges.
Lúc đó, vua cũng dâng thịt đa đa sau khi uống cháo.
Thero ekaṃ aggahesi, sāmaṇero aṅguliṃ cāletvā majjhe chindāpetvā ekakoṭṭhāsameva aggahesi.
The Thera took one, and the novice, wiggling his finger, had it cut in the middle and took only one half.
Trưởng lão lấy một con, Sa-di khẽ động ngón tay, bảo cắt đôi và chỉ lấy một nửa.
Rājā taṃ koṭṭhāsaṃ mahātherassa upanāmesi.
The King offered that portion to the Mahāthera.
Vua dâng nửa con đó cho vị Đại Trưởng lão.
Mahāthero hatthaṃ pidahi, sāmaṇeropi pidahi.
The Mahāthera covered his hand, and the novice also covered his hand.
Đại Trưởng lão che tay, Sa-di cũng che tay.
Rājā avidūre nisīditvā khaṇḍākhaṇḍaṃ chinditvā khādanto ‘‘uggahitavatte nissāya diyaḍḍhatittire khādituṃ labhimhā’’ti āha.
The King sat not far away, cut the meat into pieces, and while eating, said, "Thanks to the bhikkhus who know the rules of conduct, we were able to eat one and a half partridges."
Vua ngồi gần đó, cắt từng mảnh nhỏ rồi ăn, nói: "Nhờ các vị đã học phép tắc, chúng ta được ăn một con rưỡi chim đa đa."
Tassa maṃse khāditamatteva kaṇṇehi pubbo nikkhami.
As soon as he had eaten the meat, pus flowed from his ears.
Ngay khi ngài ăn xong thịt, mủ chảy ra từ tai ngài.
Tato mukhaṃ vikkhāletvā sāmaṇeraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘pasannosmi, tāta, aṭṭha te dhuvabhattāni demī’’ti āha.
Then, washing his mouth, he approached the novice and said, "I am delighted, my son. I will give you eight permanent meal allowances."
Sau đó, ngài rửa miệng, đến gần Sa-di và nói: "Này con, ta rất hoan hỷ, ta sẽ ban cho con tám bữa ăn cố định."
Ahaṃ, mahārāja, upajjhāyassa dammīti.
"Mahārāja, I give them to my Upajjhāya," he replied.
"Tâu Đại vương, con xin dâng cho Thầy Yết-ma của con."
Aparāni aṭṭha demīti.
"I will give eight more," the King said.
"Ta sẽ ban thêm tám bữa nữa."
Tāni amhākaṃ ācariyassa dammīti.
"I give those to our ācariya," he said.
"Con xin dâng cho Thầy A-xà-lê của chúng con."
Aparānipi aṭṭha demīti.
"I will give another eight," the King said.
"Ta sẽ ban thêm tám bữa nữa."
Tāni samānupajjhāyānaṃ dammīti.
"I give those to the fellow disciples," he said.
"Con xin dâng cho các vị có cùng Thầy Yết-ma."
Aparānipi aṭṭha demīti.
"I will give another eight," the King said.
"Ta sẽ ban thêm tám bữa nữa."
Tāni bhikkhusaṅghassa dammīti.
"I give those to the Sangha of bhikkhus," he said.
"Con xin dâng cho Tăng đoàn."
Aparānipi aṭṭha demīti.
"I will give another eight," the King said.
"Ta sẽ ban thêm tám bữa nữa."
Sāmaṇero adhivāsesi.
The novice consented.
Sa-di chấp nhận.
Evaṃ paṭiggahaṇamattaṃ jānanto anuppannañceva lābhaṃ uppādeti, uppannañca thāvaraṃ karoti.
Thus, one who knows the measure of receiving generates gains that have not arisen and makes arisen gains permanent.
Người biết phép tắc nhận như vậy sẽ làm phát sinh những lợi lộc chưa có, và làm cho những lợi lộc đã có trở nên bền vững.
Idaṃ paṭiggahaṇapamāṇaṃ nāma.
This is called the measure of receiving.
Đây gọi là giới hạn của sự thọ nhận.
Tattha paribhogapamāṇaṃ paccavekkhaṇapayojanaṃ, ‘‘idamatthiyaṃ bhojanaṃ bhuñjāmī’’ti pana paccavekkhitaparibhogasseva payojanattā paribhogapamāṇaṃyeva nāma, taṃ idha adhippetaṃ.
Among these, the measure of consumption is for the purpose of reflection. However, since it is only for the purpose of reflection when one consumes, thinking, "I eat this food for this purpose," it is called the measure of consumption; that is what is intended here.
Trong đó, giới hạn của sự thọ dụng có mục đích là sự quán xét, và vì việc thọ dụng đã được quán xét có mục đích là "tôi dùng món ăn này vì mục đích này," nên nó được gọi là giới hạn của sự thọ dụng, và điều này được đề cập ở đây.
Teneva paṭisaṅkhā yonisotiādimāha, itarampi pana vaṭṭatiyeva.
It is for this reason that the passage beginning with "paṭisaṅkhā yoniso" (reflecting wisely) was taught, but the other* is also valid.
Chính vì vậy mà kinh nói: "Paṭisaṅkhā yoniso" (Quán xét một cách khéo léo), v.v. Nhưng cách kia cũng được.
Sīhaseyyanti ettha kāmabhogiseyyā, petaseyyā, sīhaseyyā, tathāgataseyyāti catasso seyyā.
Here, in "sīhaseyyaṃ" (lion's posture), there are four postures: the sensualist's posture, the ghost's posture, the lion's posture, and the Tathāgata's posture.
Trong từ Sīhaseyya (tư thế nằm của sư tử), có bốn tư thế nằm: tư thế nằm của người hưởng thụ dục lạc, tư thế nằm của ngạ quỷ, tư thế nằm của sư tử, và tư thế nằm của Như Lai.
Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī vāmena passena sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ kāmabhogiseyyā.
Among these, "For the most part, bhikkhus, sensualists lie on their left side," this is the sensualist's posture.
Trong đó, "Này các Tỳ khưu, phần lớn những người hưởng thụ dục lạc nằm nghiêng về bên trái" (A. IV, 246) là tư thế nằm của người hưởng thụ dục lạc.
Tesañhi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi.
Indeed, those (sensual enjoyers) who sleep mostly on their right side do not exist.
Thật vậy, phần lớn những người nằm nghiêng bên phải thì không có.
‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, sīho migarājā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi anupakkhipitvā dakkhiṇena passena sayatī’’ti ayaṃ sīhaseyyā.
“Mostly, bhikkhus, the lion, king of beasts, having tucked its tail between its thighs, sleeps on its right side.” This is the sleeping of a lion.
“Này các Tỳ-khưu, phần lớn sư tử, vua của các loài thú, nằm nghiêng bên phải, đuôi đặt giữa hai đùi” đây là tư thế nằm của sư tử (sīhaseyyā).
Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ, pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati, divasampi sayitvā pabujjhamāno na utrasanto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti.
Indeed, being full of energy, the lion, king of beasts, places its two front paws in one spot, its hind paws in another spot, tucks its tail between its thighs, discerns the resting place of its front paws, hind paws, and tail, and then, placing its head on its two front paws, it sleeps. Even after sleeping for a day, when it awakens, it does not awaken with alarm. Instead, it lifts its head and discerns the resting places of its front paws and so forth.
Quả thật, sư tử, vua của các loài thú, vì có uy lực mạnh mẽ, đặt hai chân trước vào một chỗ, hai chân sau vào một chỗ, vắt đuôi vào giữa hai đùi, ghi nhớ vị trí của các chân trước, chân sau và đuôi, rồi đặt đầu lên hai chân trước mà ngủ. Ngay cả khi ngủ suốt một ngày rồi thức dậy, nó cũng không giật mình thức giấc, mà chỉ nhấc đầu lên và ghi nhớ vị trí của các chân trước, v.v.
Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti, ‘‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā sūrabhāvassa ca anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati.
If any limb has left its place, it becomes displeased, thinking, “This is not fitting for your birth and bravery,” and sleeps there again, not going out for prey.
Nếu có bất kỳ bộ phận nào bị lệch khỏi vị trí, nó sẽ không hài lòng, nghĩ rằng “điều này không phù hợp với dòng dõi và sự dũng mãnh của ta”, và nằm yên tại chỗ đó, không đi kiếm ăn.
Avijahitvā ṭhite pana ‘‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati.
But if they remain in their places, it is delighted, thinking, “This is fitting for your birth and bravery.” It rises, stretches with a lion’s yawn, shakes its mane, roars a lion’s roar three times, and then goes out for prey.
Nhưng nếu mọi thứ vẫn ở đúng vị trí, nó sẽ vui vẻ, nghĩ rằng “điều này phù hợp với dòng dõi và sự dũng mãnh của ta”, rồi đứng dậy, vươn vai như sư tử, rũ bờm, gầm lên ba tiếng sư tử hống, rồi đi kiếm ăn.
Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ.
Foot on foot means the left foot on the right foot.
Chân trên chân nghĩa là chân trái đặt trên chân phải.
Accādhāyāti atiādhāya, īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā.
Accādhāya means placing it slightly overlapping.
Accādhāyā nghĩa là đặt hơi vượt quá, hơi lấn lên.
Gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti.
For if ankle rubs against ankle, or knee against knee, pain constantly arises, the mind is not concentrated, and the sleeping posture is uncomfortable.
Vì nếu mắt cá chạm mắt cá, hoặc đầu gối chạm đầu gối, thì cảm giác đau đớn thường xuyên phát sinh, tâm không định tĩnh, và tư thế nằm không thoải mái.
Yathā pana na saṅghaṃṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsukā hoti.
But when placed so as not to rub, no pain arises, the mind is concentrated, and the sleeping posture is comfortable.
Nhưng khi đặt chân vượt quá sao cho không chạm vào nhau, thì cảm giác đau đớn không phát sinh, tâm định tĩnh, và tư thế nằm thoải mái.
Tasmā evaṃ seyyaṃ kappeti.
Therefore, one adopts this sleeping posture.
Vì vậy, người ấy thực hiện tư thế nằm như vậy.
Sato sampajānoti satiyā ceva sampajaññena ca samannāgato.
Mindful and clearly comprehending means endowed with both mindfulness and clear comprehension.
Có chánh niệm và tỉnh giác nghĩa là đầy đủ chánh niệm và tỉnh giác.
Kathaṃ niddāyanto sato sampajāno hotīti?
How can one who is sleeping be mindful and clearly comprehending?
Làm thế nào mà người đang ngủ lại có chánh niệm và tỉnh giác được?
Satisampajaññassa appahānena.
By not abandoning mindfulness and clear comprehension.
Là do không từ bỏ chánh niệm và tỉnh giác.
Ayañhi divasañceva sakalayāmañca āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetvā paṭhamayāmāvasāne caṅkamā oruyha pāde dhovantopi mūlakammaṭṭhānaṃ avijahantova dhovati, taṃ avijahantova dvāraṃ vivarati, mañce nisīdati, avijahantova niddaṃ okkamati.
Indeed, having purified his mind from obstructive defilements throughout the day and the first watch of the night, at the end of the first watch, when he descends from the walking meditation and washes his feet, he does so without abandoning his fundamental meditation subject; without abandoning it, he opens the door; he sits on the couch; without abandoning it, he enters sleep.
Thật vậy, vị ấy đã thanh lọc tâm khỏi các pháp chướng ngại suốt cả ngày và suốt canh đầu, rồi vào cuối canh đầu, sau khi xuống khỏi thiền hành, ngay cả khi rửa chân, vị ấy vẫn không từ bỏ đề mục căn bản mà rửa, không từ bỏ đề mục đó mà mở cửa, ngồi trên giường, và không từ bỏ đề mục đó mà đi vào giấc ngủ.
Pabujjhanto pana mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati.
And when he awakens, he awakens having taken up his fundamental meditation subject.
Khi thức dậy, vị ấy cũng thức dậy với đề mục căn bản.
Evaṃ niddaṃ okkamantopi sato sampajāno hoti.
Thus, even when entering sleep, he is mindful and clearly comprehending.
Như vậy, ngay cả khi đi vào giấc ngủ, vị ấy vẫn có chánh niệm và tỉnh giác.
Evaṃ pana ñāṇadhātukanti na rocayiṃsu.
However, they (the ancients) did not approve of this as being endowed with the nature of knowledge.
Tuy nhiên, các bậc cổ đức đã không chấp nhận cách giải thích này là thuộc về trí tuệ.
Vuttanayena panesa cittaṃ parisodhetvā paṭhamayāmāvasāne ‘‘upādinnakaṃ sarīraṃ niddāya samassāsessāmī’’ti caṅkamā oruyha mūlakammaṭṭhānaṃ avijahantova pāde dhovati, dvāraṃ vivarati, mañce pana nisīditvā mūlakammaṭṭhānaṃ pahāya, ‘‘khandhāva khandhesu, dhātuyova dhātūsu paṭihaññantī’’ti senāsanaṃ paccavekkhanto kamena niddaṃ okkamati, pabujjhanto pana mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati.
But truly, this yogi, having purified his mind in the manner described, at the end of the first watch, thinking, “I will refresh this body, which has been sustained by clinging, through sleep,” descends from the walking meditation and washes his feet without abandoning his fundamental meditation subject; he opens the door. Then, sitting on the couch, he abandons his fundamental meditation subject and, contemplating his bed and seat by thinking, “Only aggregates clash with aggregates, only elements clash with elements,” he gradually enters sleep. When he awakens, he awakens having taken up his fundamental meditation subject.
Nhưng theo cách đã nói, vị ấy thanh lọc tâm, và vào cuối canh đầu, nghĩ rằng “ta sẽ cho thân thể được an nghỉ bằng giấc ngủ”, rồi xuống khỏi thiền hành, không từ bỏ đề mục căn bản mà rửa chân, mở cửa. Nhưng khi ngồi trên giường, vị ấy từ bỏ đề mục căn bản, quán xét chỗ nằm, nghĩ rằng “chỉ là các uẩn va chạm với các uẩn, các giới va chạm với các giới”, và dần dần đi vào giấc ngủ. Khi thức dậy, vị ấy cũng thức dậy với đề mục căn bản.
Evaṃ niddaṃ okkamantopi sato sampajāno nāma hotīti veditabbo.
Thus, it should be understood that even when entering sleep, he is said to be mindful and clearly comprehending.
Như vậy, ngay cả khi đi vào giấc ngủ, vị ấy vẫn được xem là có chánh niệm và tỉnh giác.
240. Tatiye kummoti aṭṭhikummo.
240. In the third, kummo means a tortoise with a bony shell.
240. Trong bài thứ ba, Kummo là rùa xương.
Kacchapoti tasseva vevacanaṃ.
Kacchapo is a synonym for that same (kummo).
Kacchapo là từ đồng nghĩa của nó.
Anunadītīreti nadiyā anutīre.
Anunadītīre means along the riverbank.
Anunadītīre nghĩa là dọc theo bờ sông.
Gocarapasutoti ‘‘sace kiñci phalāphalaṃ labhissāmi, khādissāmī’’ti gocaratthāya pasuto ussukko tannibandho.
Gocarapasuto means intent on seeking food, thinking, “If I find any fruit, I will eat it”; diligent and preoccupied with seeking food.
Gocarapasuto nghĩa là bận rộn kiếm ăn, mong muốn có được trái cây nào đó để ăn, và bị ràng buộc bởi việc đó.
Samodahitvāti samugge viya pakkhipitvā.
Samodahitvā means having enclosed, as if putting into a box.
Samodahitvā nghĩa là đặt vào như thể trong một cái hộp.
Saṅkasāyatīti acchati.
Saṅkasāyatī means it stays.
Saṅkasāyatī nghĩa là ở yên.
Samodahanti samodahanto ṭhapento.
Samodaha means enclosing, placing well within oneself.
Samodahanti nghĩa là đặt vào, giữ gìn.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā kummo aṅgāni sake kapāle samodahanto siṅgālassa otāraṃ na deti, na ca naṃ siṅgālo pasahati, evaṃ bhikkhu attano manovitakke sake ārammaṇakapāle samodahanto kilesamārassa otāraṃ na deti, na ca naṃ māro pasahati.
This is what is meant: just as a tortoise, by enclosing its limbs within its own shell, does not give the jackal an opportunity, nor can the jackal overpower it, so too a bhikkhu, by enclosing his mental thoughts within the shell of his own objects (kāya, vedanā, citta, dhammā), does not give the Māra of defilements an opportunity, nor can Māra overpower him.
Điều này có nghĩa là: Cũng như con rùa thu mình vào mai của nó, không cho con chó rừng cơ hội tiếp cận, và con chó rừng không thể làm hại nó, thì vị Tỳ-khưu cũng vậy, thu các ý nghĩ của mình vào mai của đề mục (thân, thọ, tâm, pháp), không cho Ma phiền não cơ hội tiếp cận, và Ma không thể làm hại vị ấy.
Anissitoti taṇhādiṭṭhinissayehi anissito.
Anissito means not dependent on the supports of craving and wrong view.
Anissito nghĩa là không nương tựa vào sự chấp thủ tham ái và tà kiến.
Aññamaheṭhayānoti aññaṃ kañci puggalaṃ aviheṭhento.
Aññamaheṭhayāno means not harming any other person.
Aññamaheṭhayāno nghĩa là không làm hại bất kỳ người nào khác.
Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto.
Parinibbuto means fully extinguished by the extinction of defilements.
Parinibbuto nghĩa là đã nhập Niết-bàn bằng sự đoạn diệt các phiền não.
Nūpavadeyya kañcīti aññaṃ kañci puggalaṃ sīlavipattiyā vā ācāravipattiyā vā attānaṃ ukkaṃsetukāmatāya vā paraṃ vambhetukāmatāya vā na upavadeyya, aññadatthu pañca dhamme ajjhattaṃ upaṭṭhapetvā, ‘‘kālena vakkhāmi, no akālena, bhūtena vakkhāmi, no abhūtena, saṇhena vakkhāmi, no pharusena, atthasaṃhitena vakkhāmi, no anatthasaṃhitena, mettacitto vakkhāmi, no dosantaro’’ti evaṃ ullumpanasabhāvasaṇṭhiteneva cittena viharati.
Nūpavadeyya kañcī means one should not reproach any other person because of their lapse in sīla or conduct, or out of a desire to exalt oneself, or a desire to disparage others. Instead, one should establish five qualities within oneself and abide with a mind whose nature is to uplift, thinking, “I will speak at the right time, not at the wrong time; I will speak what is true, not what is false; I will speak gently, not harshly; I will speak what is beneficial, not what is unbeneficial; I will speak with a mind full of loving-kindness, not with an angry heart.”
Nūpavadeyya kañcī nghĩa là không chỉ trích bất kỳ người nào khác vì sự thất giới hay thất hạnh, hoặc vì muốn tự đề cao mình hay muốn hạ thấp người khác. Thay vào đó, vị ấy an trú năm pháp trong nội tâm, và sống với tâm ý luôn muốn cứu vớt, nghĩ rằng: “Ta sẽ nói đúng lúc, không nói không đúng lúc; ta sẽ nói đúng sự thật, không nói không đúng sự thật; ta sẽ nói nhẹ nhàng, không nói thô bạo; ta sẽ nói những lời có lợi ích, không nói những lời vô ích; ta sẽ nói với tâm từ, không nói với tâm sân hận.”
241. Catutthe addasāti gaṅgātīre paññattavarabuddhāsane nisinno addasa.
241. In the fourth, addasā means he saw, seated on the excellent Buddha-seat spread on the bank of the Gaṅgā.
241. Trong bài thứ tư, addasā nghĩa là Ngài đã thấy khi đang ngồi trên tòa Phật cao quý được trải sẵn bên bờ sông Hằng.
Vuyhamānanti caturassaṃ tacchetvā pabbatantare ṭhapitaṃ vātātapena suparisukkhaṃ pāvussake meghe vassante udakena uplavitvā anupubbena gaṅgāya nadiyā sote patitaṃ tena sotena vuyhamānaṃ.
Vuyhamānaṃ means being carried away by the current of the river Gaṅgā, having fallen into its stream gradually, after being trimmed square and placed among the mountains, thoroughly dried by wind and sun, then inundated by water when rain clouds poured down during the rainy season.
Vuyhamānaṃ nghĩa là một khúc gỗ được đẽo vuông vắn, đặt trong khe núi, khô ráo hoàn toàn do gió và nắng. Khi mưa lớn vào mùa mưa, nước dâng lên làm khúc gỗ nổi lên và dần dần rơi vào dòng sông Hằng, rồi bị dòng nước cuốn trôi.
Bhikkhū āmantesīti ‘‘iminā dārukkhandhena sadisaṃ katvā mama sāsane saddhāpabbajitaṃ kulaputtaṃ dassessāmī’’ti dhammaṃ desetukāmatāya āmantesi.
Bhikkhū āmantesī means he addressed the bhikkhus out of a desire to teach the Dhamma, thinking, “I will show a young man who has gone forth with faith in my dispensation, comparing him to this log.”
Bhikkhū āmantesī nghĩa là Ngài đã gọi các Tỳ-khưu vì muốn thuyết pháp, nói rằng: “Ta sẽ chỉ cho các con một thiện nam tử đã xuất gia với lòng tin trong giáo pháp của Ta, giống như khúc gỗ này.”
Amuṃ mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānanti idaṃ pana aṭṭhadosavimuttattā sotapaṭipannassa dārukkhandhassa apare samuddapattiyā antarāyakare aṭṭha dose dassetuṃ ārabhi.
Amuṃ mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānaṃ – this statement was introduced to show the eight dangers that hinder a log, which is free from these eight dangers, from reaching the ocean, just as a stream-enterer (Sotāpanna) is free from eight dangers.
Còn câu “ Amuṃ mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānaṃ” này được bắt đầu để chỉ ra tám chướng ngại có thể ngăn cản khúc gỗ (tức là người đã nhập lưu, sotāpanna) đạt đến biển (tức là A-la-hán quả), mặc dù khúc gỗ đó đã thoát khỏi tám lỗi khác.
Aparopi majjhe gaṅgāya dīpake jāto mudukkhandhasākho oghe āgate anusotaṃ nipajjitvā, udake gate sīsaṃ ukkhipitvā, naccanto viya tiṭṭhati.
Yet another grew on an islet in the middle of the Ganges, having a soft trunk and branches. When a flood comes, it lies down with the current, and when the water recedes, it lifts its head, standing as if dancing.
Một cây khác mọc trên một hòn đảo giữa sông Gaṅgā, thân và cành mềm dẻo, khi nước lũ đến, nó ngả theo dòng, khi nước rút, nó ngẩng đầu lên, đứng như đang nhảy múa.
Yassatthāya sāgaro gaṅgaṃ evaṃ viya vadati, ‘‘bhoti gaṅge tvaṃ mayhaṃ candanasārasalaḷasārādīni nānādārūni āharasi, dārukkhandhaṃ pana nāharasī’’ti.
It is as if for this reason the ocean speaks thus to the Ganges: "O Ganges, you bring me various woods like sandalwood heartwood and pine heartwood, but you do not bring me soft logs."
Vì lợi ích của cây thân mềm dẻo này, đại dương như muốn nói với sông Gaṅgā rằng: “Này Gaṅgā, ngươi mang đến cho ta nhiều loại gỗ quý như gỗ đàn hương, gỗ thông, nhưng lại không mang đến gỗ mềm dẻo.”
Sulabho esa, deva, punavāre jānissāmīti.
"That is easy, O king of rivers, I will know next time."
“Thưa Đại Vương, gỗ đó dễ kiếm, lần sau thần sẽ biết.”
Punavāre tambavaṇṇena udakena āliṅgamānā viya āgacchati.
The next time, it comes as if embraced by reddish water.
Lần sau, nó lại đến như đang ôm ấp dòng nước màu đỏ tươi.
Sopi tatheva anusotaṃ nipajjitvā, udake gate sīsaṃ ukkhipitvā, naccanto viya tiṭṭhati.
It, too, lies down with the current in the same way, and when the water recedes, it lifts its head, standing as if dancing.
Cây đó cũng như vậy, ngả theo dòng, khi nước rút, nó ngẩng đầu lên, đứng như đang nhảy múa.
Ayaṃ attano mudutāya gaṅgaṃ otaritvā…pe… na labhati.
This one, due to its softness, does not get to descend into the Ganges... (and shine).
Cây này vì sự mềm dẻo của mình nên không thể trôi vào sông Gaṅgā…v.v… và đẹp đẽ.
Aparo gaṅgāya nadiyā tiriyaṃ patito vālikāya ottharito antarasetu viya bahūnaṃ paccayo jāto, ubhosu tīresu veḷunaḷakarañjakakudhādayo uplavitvā tattheva lagganti.
Another log fell across the Ganges river, covered by sand, becoming like a bridge for many. Bamboos, reeds, Karañja trees, Kudha trees, and others float up and get stuck there on both banks.
Một cây khác ngã ngang sông Gaṅgā, bị cát vùi lấp, trở thành một cây cầu tự nhiên, là chỗ dựa cho nhiều người. Ở hai bên bờ, tre, sậy, karanja, kudha, v.v., trôi dạt đến và mắc kẹt ở đó.
Tathā nānāvidhā gacchā vuyhamānā bhinnamusalabhinnasuppaahikukkurahatthiassādikuṇapānipi tattheva lagganti.
Similarly, various kinds of bushes carried by the current, as well as broken pestles, broken winnowing baskets, and carcasses of snakes, dogs, elephants, horses, and so forth, also get stuck there.
Tương tự, các loại bụi cây khác nhau trôi dạt đến, và cả xác chết của chày vỡ, sàng vỡ, rắn, chó, voi, ngựa, v.v., cũng mắc kẹt ở đó.
Mahāgaṅgāpi naṃ āsajja bhijjitvā dvidhā gacchati, macchakacchapakumbhīlamakarādayopi tattheva vāsaṃ kappenti.
Even the great Ganges, encountering it, splits and flows in two, and fish, turtles, alligators, crocodiles, and others make their abode there.
Dòng sông Gaṅgā vĩ đại cũng phải va vào nó, bị chia làm đôi mà chảy đi, và cá, rùa, cá sấu, cá heo, v.v., cũng cư ngụ ở đó.
Ayampi tiriyaṃ patitvā mahājanassa paccayattakatabhāvena gaṅgaṃ otaritvā vaṅkaṭṭhānesu vilāsamāno sāgaraṃ patvā maṇivaṇṇe ūmipiṭṭhe sobhituṃ na labhati.
This one, too, having fallen across and become a means of support for the multitude, does not get to descend into the Ganges, sway in the winding parts, reach the ocean, and shine on the surface of the jewel-colored waves.
Cây này cũng vì ngã ngang và trở thành chỗ dựa cho đại chúng nên không thể trôi vào sông Gaṅgā, lượn lờ ở những chỗ quanh co, rồi đến biển và đẹp đẽ trên những ngọn sóng màu ngọc bích.
Iti bhagavā imehi aṭṭhahi dosehi vimuttattā sotapaṭipannassa dārukkhandhassa apare samuddapattiyā antarāyakare aṭṭha dose dassetuṃ amuṃ mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamānantiādimāha.
Thus, the Blessed One, being free from these eight faults, in order to show the other eight faults that hinder the stream-entrant log from reaching the ocean, said: "A certain great log floating down the stream of the Ganges river," and so on.
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói lời mở đầu: “Cái khúc gỗ lớn ấy đang trôi theo dòng sông Gaṅgā” để chỉ ra tám chướng ngại khác ngăn cản khúc gỗ đã vào dòng (Pháp) đạt đến đại dương, vì Ngài đã thoát khỏi tám lỗi này.
Tattha na thale ussīdissatīti thalaṃ nābhiruhissati.
In this, "it will not strand on the bank" means it will not go up onto the dry land.
Trong đó, “ không mắc cạn trên bờ” nghĩa là không trôi lên đất liền.
Na manussaggāho gahessatīti ‘‘mahā vatāyaṃ dārukkhandho’’ti disvā, uḷumpena taramānā gantvā, gopānasīādīnaṃ atthāya manussā na gaṇhissanti.
"It will not be caught by human beings" means that men, seeing, "Oh, what a great log!" will not take it for purlins, etc., by going there on a raft.
“ Không bị người bắt” nghĩa là khi thấy “khúc gỗ này thật lớn lao”, người ta sẽ không dùng bè bơi đến để lấy về làm xà nhà hay các vật dụng khác.
Na amanussaggāho gahessatīti ‘‘mahaggho ayaṃ candanasāro, vimānadvāre naṃ ṭhapessāmā’’ti maññamānā na amanussā gaṇhissanti.
"It will not be caught by non-human beings" means that non-human beings, thinking, "This sandalwood heartwood is very valuable, we will place it at the gate of our celestial mansion," will not take it.
“ Không bị phi nhân bắt” nghĩa là phi nhân sẽ không nghĩ “khúc gỗ đàn hương này thật quý giá, chúng ta sẽ đặt nó ở cửa cung điện” mà lấy đi.
Gaṅgātīre bahimūlo antosākho hutvā jāto viya acchinnagihibandhano samaṇakuṭimbikapuggalo daṭṭhabbo.
A monastic householder, whose household ties are not severed, should be seen as a tree that grew on the bank of the Ganges with roots exposed and branches extending into the river.
Một người xuất gia nhưng vẫn còn ràng buộc với gia đình, giống như cây mọc ở bờ sông Gaṅgā, rễ ở ngoài, cành ở trong, cần được xem xét.
Ayañhi ‘‘cittaṃ nāmetaṃ anibaddhaṃ, ‘samaṇomhī’ti vadantova gihī hoti, ‘gihīmhī’ti vadantova samaṇo hoti.
Indeed, this one thinks, "This mind is not fixed; saying 'I am a recluse,' one becomes a householder; saying 'I am a householder,' one becomes a recluse.
Người này nghĩ: “Tâm này không cố định, nói là ‘Sa-môn’ thì có thể là cư sĩ, nói là ‘cư sĩ’ thì có thể là Sa-môn.
Ko jānissati, kiṃ bhavissatī’’ti?
Who will know what will happen?"
Ai mà biết được, điều gì sẽ xảy ra?”
Mahallakakāle pabbajantopi gihibandhanaṃ na vissajjeti.
Even if he ordains in old age, he does not relinquish household ties.
Ngay cả khi xuất gia vào tuổi già, người ấy cũng không từ bỏ những ràng buộc gia đình.
Mahallakapabbajitānañca sampatti nāma natthi.
And there is no gain for those who ordain in old age.
Và những người xuất gia già cả thì không có tài sản.
Tassa sace cīvaraṃ pāpuṇāti, antacchinnakaṃ vā jiṇṇadubbaṇṇaṃ vā pāpuṇāti.
If a robe reaches him, it is either torn at the edges or old and discolored.
Nếu y phục đến với người ấy, thì đó là y rách nát, cũ kỹ hoặc xấu xí.
Senāsanampi vihārapaccante paṇṇasālā vā maṇḍapo vā pāpuṇāti.
If a dwelling reaches him, it is either a leaf-hut or a pavilion at the outskirts of the monastery.
Chỗ ở cũng chỉ là một túp lều lá hoặc một chòi ở rìa tu viện.
Piṇḍāya carantenāpi puttanattakānaṃ dārakānaṃ pacchato caritabbaṃ hoti, pariyante nisīditabbaṃ hoti.
When he goes for alms, he has to walk behind the young monastics, who are like his sons and grandsons, and has to sit at the end.
Khi đi khất thực, người ấy phải đi sau những Sa-di, Sa-môn trẻ tuổi như con cháu mình, và phải ngồi ở cuối hàng.
Tena so dukkhī dummano assūni muñcanto, ‘‘atthi me kulasantakaṃ dhanaṃ, kappati nu kho taṃ khādantena jīvitu’’nti cintetvā ekaṃ vinayadharaṃ pucchati – ‘‘kiṃ, bhante ācariya, attano santakaṃ vicāretvā khādituṃ kappati, no kappatī’’ti?
Therefore, sorrowful, dejected, and shedding tears, he thinks, "I have family wealth; is it permissible for me to live by consuming it?" and he asks a Vinaya expert: "Venerable sir, teacher, is it permissible to manage and consume one's own property, or is it not permissible?"
Vì vậy, người ấy đau khổ, buồn bã, rơi lệ, suy nghĩ: “Ta có tài sản của gia đình, liệu có được phép sống bằng cách sử dụng nó không?” Rồi người ấy hỏi một vị Tỳ-khưu giữ giới luật: “Bạch Thầy, có được phép sử dụng tài sản của mình không, hay không được phép?”
‘‘Natthettha doso, kappateta’’nti.
"There is no fault in this, it is permissible."
“Không có lỗi gì ở đây, điều đó được phép.”
So attano bhajamānake katipaye dubbace durācāre bhikkhū gahetvā, sāyanhasamaye antogāmaṃ gantvā, gāmamajjhe ṭhito gāmike pakkosāpetvā, ‘‘amhākaṃ payogato uṭṭhitaṃ āyaṃ kassa dethā’’ti āha.
So, taking a few ill-behaved and unruly bhikkhus who attend him, he goes into the village in the evening, stands in the middle of the village, has the villagers called, and asks, "To whom do you give the income arising from our enterprises?"
Người ấy liền tập hợp một vài Tỳ-khưu khó dạy, có hành vi xấu, đi vào làng vào buổi chiều, đứng giữa làng, gọi dân làng lại và hỏi: “Thu nhập từ công việc của chúng ta, các người đưa cho ai?”
Bhante, tumhe pabbajitā, mayaṃ kassa dassāmāti?
"Venerable sirs, you are ordained; to whom shall we give it?" they say.
“Bạch chư Tôn đức, quý vị đã xuất gia, chúng con biết đưa cho ai?”
Kiṃ pabbajitānaṃ attano santakaṃ na vaṭṭatīti?
"Is it not permissible for monastics to own property?"
“Chẳng lẽ những người xuất gia không được phép có tài sản riêng sao?”
Kuddāla-piṭakaṃ gahetvā, khettamariyādabandhanādīni karonto nānāppakāraṃ pubbaṇṇāparaṇṇañceva phalāphale ca saṅgaṇhitvā, hemantagimhavassānesu yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ pacāpetvā khādanto samaṇakuṭumbiko hutvā jīvati.
Taking a hoe and a basket, he makes boundaries for fields and so on, collecting various kinds of early and late crops, as well as fruits of all sorts. In winter, summer, and rainy seasons, whatever he desires, he has it cooked and eats it, living as a monastic householder.
Rồi người ấy lấy cuốc và giỏ, làm các công việc như đắp bờ ruộng, thu hoạch các loại ngũ cốc, trái cây, và vào mùa đông, hè, mưa, người ấy nấu và ăn bất cứ thứ gì mình muốn, sống như một Sa-môn cư sĩ.
Kevalamassa pañcacūḷakena dārakena saddhiṃ pādaparicārikāva ekā natthi.
The only thing he lacks is a female attendant, along with a son with five top-knots.
Chỉ có điều, người ấy không có một người vợ để hầu hạ, cùng với đứa con năm búi tóc.
Ayaṃ puggalo kiñcāpi olambinīhi sākhāhi udakaṃ phusamāno antosākho rukkho viya cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇādīsu bhikkhūnaṃ kāyasāmaggiṃ deti, gihibandhanassa pana acchinnatāya bahimūlattā ariyamaggaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
Although this person, like a tree with branches extending into the river, touching the water with its hanging branches, provides physical support to bhikkhus in cetiya courtyards, Bodhi tree courtyards, etc., yet, because his household ties are not severed and his roots are outside (the Sangha), he cannot descend onto the Noble Path, sit on the raft of samādhi, and reach the ocean of Nibbāna.
Mặc dù người này, giống như cây có cành rủ xuống chạm nước, có cành ở trong, vẫn tham gia các hoạt động cộng đồng của chư Tỳ-khưu tại các sân tháp, sân Bồ-đề, v.v., nhưng vì những ràng buộc gia đình không bị cắt đứt, rễ bám bên ngoài, người ấy không thể đi vào Thánh đạo, ngồi trên bè định tâm để đạt đến biển Niết Bàn.
Gaṅgāya majjhe jāto bahiddhā vallīhi ābaddhavaṅkasākhā viya saṅghasantakaṃ nissāya jīvamāno bhinnājīvapuggalo daṭṭhabbo.
A person with a corrupted livelihood, living by relying on Sangha property, should be seen as a tree that grew in the middle of the Ganges, with its crooked branches bound by creepers on the outside.
Một người Tỳ-khưu có sinh kế sai trái, sống dựa vào tài sản của Tăng đoàn, giống như cây mọc giữa sông Gaṅgā, có cành cong bị dây leo chằng chịt bên ngoài, cần được xem xét.
Ekacco gihibandhanaṃ pahāya pabbajantopi sāruppaṭṭhāne pabbajjaṃ na labhati.
Some, even after abandoning household ties and ordaining, do not obtain ordination in a suitable place.
Một số người, dù đã từ bỏ ràng buộc gia đình để xuất gia, nhưng lại không tìm được nơi xuất gia phù hợp.
Pabbajjā hi nāmesā paṭisandhiggahaṇasadisā.
For this ordination is like conceiving a new existence.
Vì xuất gia giống như việc tái sinh.
Yathā manussā yattha paṭisandhiṃ gaṇhanti, tesaṃyeva kulānaṃ ācāraṃ sikkhanti, evaṃ bhikkhūpi yesaṃ santike pabbajanti, tesaṃyeva ācāraṃ gaṇhanti.
Just as humans learn the customs of those very families in which they take rebirth, so too do bhikkhus adopt the practices of those in whose presence they ordain.
Giống như con người, nơi nào họ tái sinh, họ học theo phong tục của chính gia đình đó; cũng vậy, các Tỳ-khưu xuất gia theo ai, họ cũng học theo phong tục của chính những vị ấy.
Tasmā ekacco asāruppaṭṭhāne pabbajitvā ovādānusāsanīuddesaparipucchādīhi paribāhiro hutvā pātova muṇḍaghaṭaṃ gahetvā udakatitthaṃ gacchati, ācariyupajjhāyānaṃ bhattatthāya khandhe pattaṃ katvā bhattasālaṃ gacchati, dubbacasāmaṇerehi saddhiṃ nānākīḷaṃ kīḷati, ārāmikadārakehi saṃsaṭṭho viharati.
Therefore, some, having gone forth in an unsuitable place, becoming deprived of counsel, instruction, teaching, questioning, and so on, go to the watering place early in the morning, carrying a round pot. Carrying a bowl on their shoulder for the meal of their teachers and preceptors, they go to the refectory. They engage in various games with unruly novices and associate with temple attendants.
Vì vậy, một số vị xuất gia ở nơi không thích hợp, trở nên xa rời các lời khuyên, giáo huấn, việc học hỏi và vấn đáp, v.v., sáng sớm đã cầm bình bát đầu trọc đi đến bến nước, vác bát trên vai đi đến nhà ăn để thọ thực cho các vị A-xà-lê và Ư-ba-thiện, chơi đùa nhiều trò khác nhau với các Sa-di khó dạy, và sống giao du với các chú tiểu giữ vườn.
So daharabhikkhukāle attano anurūpehi daharabhikkhūhi ceva ārāmikehi ca saddhiṃ saṅghabhogaṃ gantvā, ‘‘ayaṃ khīṇāsavehi asukarañño santikā paṭiggahitasaṅghabhogo, tumhe saṅghassa idañcidañca na detha, na hi tumhākaṃ pavattiṃ sutvā rājā vā rājamahāmattā vā attamanā bhavissanti, etha dāni idañcidañca karothā’’ti kuddāla-piṭakāni gāhāpetvā heṭṭhā taḷākamātikāsu kattabbakiccāni kārāpetvā bahuṃ pubbaṇṇāparaṇṇaṃ vihāraṃ pavesetvā ārāmikehi attano upakārabhāvaṃ saṅghassa ārocāpeti.
In his younger monastic days, that bhikkhu, along with young bhikkhus and temple attendants who are like himself, goes to the monastic property and says, "This monastic property was received by the Arahants from such and such a king. You do not give this or that to the Sangha. Indeed, upon hearing your conduct, neither the king nor the royal ministers will be pleased. Come now, do this and that!" Having made them take hoes and baskets, he makes them perform necessary tasks below the dam embankments, brings much raw and cooked grain into the monastery, and makes the temple attendants report his helpfulness to the Sangha.
Khi còn là Tỳ-khưu trẻ, vị ấy cùng với các Tỳ-khưu trẻ và các chú tiểu giữ vườn phù hợp với mình, đi đến tài sản của Tăng-già và nói: “Tài sản của Tăng-già này được các bậc A-la-hán nhận từ vị vua nọ, các ông không dâng cái này cái nọ cho Tăng-già. Vua hay các đại thần của vua sẽ không hài lòng khi nghe về hành vi của các ông. Nào, hãy đến và làm cái này cái nọ đi!” Rồi vị ấy sai họ cầm cuốc và giỏ, làm các công việc cần làm ở các bờ ao phía dưới, mang nhiều loại ngũ cốc vào tu viện, và nhờ các chú tiểu giữ vườn báo cho Tăng-già biết về sự giúp đỡ của mình.
Saṅgho ‘‘ayaṃ daharo bahūpakāro, imassa sataṃ vā dvisataṃ vā dethā’’ti dāpeti.
The Sangha says, "This young bhikkhu is very helpful; give him one hundred or two hundred (coins)," and so they give it.
Tăng-già nói: “Vị Tỳ-khưu trẻ này đã giúp ích rất nhiều, hãy cấp cho vị ấy một trăm hoặc hai trăm.”
Iti so ito cito ca saṅghasantakeneva vaḍḍhanto bahiddhā ekavīsatividhāhi anesanāhi baddho ariyamaggaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
Thus, increasing his wealth from here and there solely through Sangha property, and being bound by twenty-one kinds of improper livelihoods outside (the Dhamma), he is unable to enter the Noble Path, sit on the raft of samādhi, and reach the ocean of Nibbāna.
Cứ thế, vị ấy lớn mạnh nhờ tài sản của Tăng-già từ chỗ này chỗ kia, bị ràng buộc bởi hai mươi mốt loại tà mạng bên ngoài, không thể bước vào Thánh Đạo, ngồi trên bè định để đạt đến biển Niết-bàn.
Patitaṭṭhāneyeva vālikāya ottharitvā pūtibhāvaṃ āpāditarukkho viya ālasiyamahagghaso veditabbo.
He should be known as a lazy and greedy person, like a tree whose roots are covered with sand where it has fallen, causing it to rot.
Vị ấy nên được biết là một người lười biếng, tham ăn, giống như cây bị cát vùi lấp tại chỗ đổ xuống và trở nên thối rữa.
Evarūpañhi puggalaṃ āmisacakkhuṃ paccayalolaṃ vissaṭṭhaācariyupajjhāyavattaṃ uddesaparipucchāyonisomanasikāravajjitaṃ sandhāya pañca nīvaraṇāni atthato evaṃ vadanti – ‘‘bho, kassa santikaṃ gacchāmā’’ti?
It is concerning such a person—one with an eye for gain, greedy for requisites, neglecting the duties towards teachers and preceptors, and devoid of study, inquiry, and wise attention—that the five hindrances effectively say: "Friends, to whom shall we go?"
Năm triền cái, theo nghĩa đen, nói về một người như vậy, người có mắt tham lam, ham muốn vật chất, bỏ bê các bổn phận đối với A-xà-lê và Ư-ba-thiện, thiếu vắng sự học hỏi, vấn đáp và tác ý đúng đắn, rằng: “Này các bạn, chúng ta sẽ đi đến ai đây?”
Atha thinamiddhaṃ uṭṭhāya evamāha – ‘‘kiṃ na passatha?
Then sloth-and-torpor arises and says, "Why don't you see?
Rồi hôn trầm, thụy miên đứng dậy và nói: “Sao các bạn không thấy sao?
Eso asukavihāravāsī kusītapuggalo asukaṃ nāma gāmaṃ gantvā yāgumatthake yāguṃ, pūvamatthake pūvaṃ, bhattamatthake bhattaṃ ajjhoharitvā vihāraṃ āgamma vissaṭṭhasabbavatto uddesādivirahito mañcaṃ upagacchanto mayhaṃ okāsaṃ karotī’’ti.
That lazy person, a resident of such-and-such a monastery, having gone to such-and-such a village, devouring gruel on top of gruel, cakes on top of cakes, and rice on top of rice, then returning to the monastery, having abandoned all duties, and devoid of study, etc., approaches the couch and makes way for me."
Vị Tỳ-khưu lười biếng kia, cư trú ở tu viện nọ, sau khi đi đến làng nọ và nuốt chửng cháo chồng cháo, bánh chồng bánh, cơm chồng cơm, trở về tu viện, bỏ bê mọi bổn phận, không học hỏi gì, không vấn đáp gì, khi đi đến giường nằm, đã nhường chỗ cho tôi.”
Tato kāmacchandanīvaraṇaṃ uṭṭhāyāha – ‘‘bho, tava okāse kate mayhaṃ katova hoti, idāneva so niddāyitvā kilesānurañjitova pabujjhitvā kāmavitakkaṃ vitakkessatī’’ti.
Then the hindrance of sensual desire arises and says, "Friend, if you make way for yourself, it is as good as making way for me. Just now, having slept and then awakened, tainted by defilements, he will contemplate thoughts of sensual desire."
Sau đó, dục ái triền cái đứng dậy và nói: “Này bạn, khi bạn có chỗ, tôi cũng có chỗ. Ngay bây giờ, vị ấy sẽ ngủ say và khi thức dậy, tâm bị phiền não nhuộm màu, sẽ suy tư về các dục tầm.”
Tato byāpādanīvaraṇaṃ uṭṭhāyāha – ‘‘tumhākaṃ okāse kate mayhaṃ katova hoti.
Then the hindrance of ill-will arises and says, "If you make way for yourselves, it is as good as making way for me.
Sau đó, sân hận triền cái đứng dậy và nói: “Khi các bạn có chỗ, tôi cũng có chỗ.
Idāneva niddāyitvā vuṭṭhito ‘vattapaṭivattaṃ karohī’ti vuccamāno, ‘bho, ime attano kammaṃ akatvā amhesu byāvaṭā’ti nānappakāraṃ pharusavacanaṃ vadanto akkhīni nīharitvā vicarissatī’’ti.
Just now, having slept and then awakened, when told 'Perform your duties,' he will wander about with glaring eyes, uttering various harsh words like, 'Friends, these (monastics) neglect their own duties and meddle with ours!'"
Ngay bây giờ, sau khi ngủ dậy, nếu bị nói ‘hãy làm các bổn phận’, vị ấy sẽ nói những lời thô tục đủ loại như ‘Này các bạn, những người này không làm việc của mình mà lại bận tâm đến chúng ta’, và đi lại với đôi mắt trợn trừng.”
Tato uddhaccanīvaraṇaṃ uṭṭhāyāha – ‘‘tumhākaṃ okāse kate mayhaṃ katova hoti, kusīto nāma vātāhato aggikkhandho viya uddhato hotī’’ti.
Then the hindrance of restlessness arises and says, "If you make way for yourselves, it is as good as making way for me. A lazy person is restless like a burning brand struck by the wind."
Sau đó, trạo cử triền cái đứng dậy và nói: “Khi các bạn có chỗ, tôi cũng có chỗ. Người lười biếng thì tâm phóng dật như đống lửa bị gió thổi.”
Atha kukuccanīvaraṇaṃ uṭṭhāyāha – ‘‘tumhākaṃ okāse kate mayhaṃ katova hoti, kusīto nāma kukkuccapakatova hoti, akappiye kappiyasaññaṃ kappiye ca akappiyasaññaṃ uppādetī’’ti.
Then the hindrance of remorse arises and says, "If you make way for yourselves, it is as good as making way for me. A lazy person is naturally prone to remorse, perceiving what is improper as proper, and what is proper as improper."
Rồi hối hận triền cái đứng dậy và nói: “Khi các bạn có chỗ, tôi cũng có chỗ. Người lười biếng thì thường hay hối hận, sinh ra nhận thức là hợp pháp trong điều không hợp pháp, và nhận thức là không hợp pháp trong điều hợp pháp.”
Atha vicikicchānīvaraṇaṃ uṭṭhāyāha – ‘‘tumhākaṃ okāse kate mayhaṃ katova hoti.
Then the hindrance of doubt arises and says, "If you make way for yourselves, it is as good as making way for me.
Rồi hoài nghi triền cái đứng dậy và nói: “Khi các bạn có chỗ, tôi cũng có chỗ.
Evarūpo hi aṭṭhasu ṭhānesu mahāvicikicchaṃ uppādesī’’ti.
For such a person gives rise to great doubt regarding the eight points."
Quả thật, một người như vậy sẽ sinh ra đại hoài nghi trong tám trường hợp.”
Evaṃ ālasiyamahagghasaṃ pañca nīvaraṇāni caṇḍasunakhādayo viya siṅgacchinnaṃ jaraggavaṃ ajjhottharitvā gaṇhanti.
Thus, the five hindrances seize this lazy and greedy person, just as fierce dogs and others would overpower and seize an old, hornless ox.
Như vậy, năm triền cái nắm giữ người lười biếng, tham ăn, giống như những con chó dữ, v.v., vồ lấy một con bò già bị gãy sừng.
Sopi ariyamaggasotaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
He too is unable to enter the stream of the Noble Path, sit on the raft of samādhi, and reach the ocean of Nibbāna.
Vị ấy cũng không thể bước vào dòng Thánh Đạo, ngồi trên bè định để đạt đến biển Niết-bàn.
Dvinnaṃ pāsāṇānaṃ antare nikhātamūlākārena ṭhitarukkho viya diṭṭhiṃ uppādetvā ṭhito diṭṭhigatiko veditabbo.
He should be known as one clinging to wrong view, who, having given rise to a wrong view, stands firm like a tree with roots embedded between two large rocks.
Vị ấy nên được biết là một người có tà kiến, đứng vững với tà kiến, giống như cây cắm rễ giữa hai tảng đá.
So hi ‘‘arūpabhave rūpaṃ atthi, asaññībhave cittaṃ pavattati, bahucittakkhaṇiko lokuttaramaggo, anusayo cittavippayutto, te ca sattā sandhāvanti saṃsarantī’’ti vadanto ariṭṭho viya kaṇṭakasāmaṇero viya ca vicarati.
Indeed, he asserts, "Form exists in the formless realms; consciousness functions in the non-percipient realms; the supramundane path consists of many mind-moments; the latent tendencies are disjoined from consciousness; and these beings wander and transmigrate," thus behaving like Ariṭṭha or the novice Kaṇṭaka.
Vị ấy đi lại như Tỳ-khưu Ariṭṭha hay Sa-di Kaṇṭaka, nói rằng: “Trong cõi vô sắc có sắc, trong cõi vô tưởng có tâm vận hành, Thánh Đạo siêu thế có nhiều sát-na tâm, tùy miên không liên hệ với tâm, và những chúng sinh đó cứ chạy đi chạy lại, luân hồi.”
Pisuṇavāco pana hoti, upajjhāyādayo saddhivihārikādīhi bhindanto vicarati.
Furthermore, he is a slanderer, creating divisions between preceptors and others, and their co-residents and so on.
Vị ấy cũng là người nói lời ly gián, đi lại chia rẽ các vị Ư-ba-thiện, v.v., với các đệ tử, v.v.
Sopi ariyamaggasotaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
He too is unable to enter the stream of the Noble Path, sit on the raft of samādhi, and reach the ocean of Nibbāna.
Vị ấy cũng không thể bước vào dòng Thánh Đạo, ngồi trên bè định để đạt đến biển Niết-bàn.
Abbhokāse nabhaṃ pūretvā vallīhi ābaddho ṭhito ekaṃ dve saṃvacchare atikkamitvā āgate mahoghe sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā temanarukkho viya mahallakakāle pabbajitvā paccante vasamāno dullabhasaṅghadassano ceva dullabhadhammassavano ca puggalo veditabbo.
He should be known as a person who ordains in old age and lives in a remote area, where it is rare to see the Sangha and rare to hear the Dhamma, like a creeper-bound tree standing in the open air, filling the sky, that gets soaked only once or twice when a great flood comes after one or two years.
Một người xuất gia khi tuổi đã cao, sống ở vùng biên địa, ít khi gặp Tăng-già và ít khi nghe Pháp, nên được biết giống như cây đứng giữa trời, bị dây leo quấn chặt, khi nước lũ lớn đến sau một hai năm, chỉ bị ướt một hoặc hai lần.
Ekacco hi vuḍḍhakāle pabbajito katipāhena upasampadaṃ labhitvā pañcavassakāle pātimokkhaṃ paguṇaṃ katvā dasavassakāle vinayadharattherassa santike vinayakathākāle maricaṃ vā harītakakhaṇḍaṃ vā mukhe ṭhapetvā bījanena mukhaṃ pidhāya niddāyanto nisīditvā lesakappena katavinayo nāma hutvā pattacīvaraṃ ādāya paccantaṃ gacchati.
Indeed, some individual, having ordained in old age, obtains higher ordination after a few days. After five years, he makes the Pātimokkha fluent. After ten years, while listening to the Vinaya at the residence of a Vinaya-holding Elder, he sits dozing with a peppercorn or a piece of chebulic myrobalan in his mouth, covering his mouth with a fan. Thus, he becomes one who has learned the Vinaya merely as a formality, and taking his bowl and robes, he goes to a remote region.
Có một số người xuất gia khi tuổi đã cao, sau vài ngày được thọ giới Tỳ-khưu, đến năm thứ năm thì học thuộc lòng giới bổn Pātimokkha, đến năm thứ mười, khi vị Trưởng lão Vinayadhara giảng về luật, vị ấy ngậm hạt tiêu hoặc một miếng quả Harītakī trong miệng, che miệng bằng quạt, ngồi gật gù ngủ gật, trở thành một vị Vinaya giả mạo, rồi mang y bát đi đến vùng biên địa.
Tatra naṃ manussā sakkaritvā bhikkhudassanassa dullabhatāya ‘‘idheva, bhante, vasathā’’ti vihāraṃ kāretvā pupphūpagaphalūpagarukkhe ropetvā tattha vāsenti.
There, people treat him with respect, and due to the rarity of seeing bhikkhus, they say, "Venerable sir, please reside right here," build a monastery, plant flowering and fruit-bearing trees, and settle him there.
Ở đó, người dân kính trọng vị ấy, vì khó có thể gặp được Tỳ-khưu, họ thỉnh cầu: “Bạch Đại đức, xin ngài hãy ở lại đây,” rồi xây tu viện, trồng cây ăn quả và cây có hoa, và để vị ấy ở đó.
Atha mahāvihārasadisavihārā bahussutā bhikkhū, ‘‘janapade cīvararajanādīni katvā āgamissāmā’’ti tattha gacchanti.
Then, many learned bhikkhus from a monastery resembling the Mahāvihāra go there, thinking, "We will come back after making robes and dyeing them in the countryside."
Sau đó, các Tỳ-khưu thông thái từ các tu viện lớn, giống như Mahāvihāra, đến đó với ý định: “Chúng ta sẽ nhuộm y, v.v., ở vùng nông thôn rồi trở về.”
So te disvā, haṭṭhatuṭṭho vattapaṭivattaṃ katvā, punadivase ādāya bhikkhācāragāmaṃ pavisitvā, ‘‘asuko thero suttantiko, asuko abhidhammiko, asuko vinayadharo, asuko tepiṭako, evarūpe there kadā labhissatha, dhammasavanaṃ kārethā’’ti vadati.
Seeing them, he becomes joyful and pleased, performs the proper duties, and on the following day, invites the bhikkhus to enter the alms-round village and proclaims, "Such and such an Elder is a master of the Suttantas; such and such is a master of Abhidhamma; such and such is a master of Vinaya; such and such is a Tepiṭaka (master of the Three Baskets). When will you ever find such Elders? Cause the Dhamma to be heard!"
Khi thấy họ, vị ấy vui mừng khôn xiết, sau khi làm các bổn phận đón tiếp, hôm sau dẫn họ vào làng khất thực và nói: “Vị Trưởng lão nọ là người thông Suttanta, vị nọ là người thông Abhidhamma, vị nọ là người thông Vinaya, vị nọ là người thông Tam Tạng. Bao giờ các vị mới có thể gặp được những vị Trưởng lão như vậy? Hãy nghe Pháp đi!”
Upāsakā ‘‘dhammassavanaṃ kāressāmā’’ti vihāramaggaṃ sodhetvā, sappitelādīni ādāya, mahātheraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, dhammassavanaṃ kāressāma, dhammakathikānaṃ vicārethā’’ti vatvā punadivase āgantvā dhammaṃ suṇanti.
The lay followers respond, "We will cause the Dhamma to be heard," clean the path to the monastery, bring ghee, oil, and other items, approach the Mahāthera, and say, "Venerable sir, we will cause the Dhamma to be heard. Please arrange for the Dhamma speakers." Then, on the next day, they come and listen to the Dhamma.
Các Ưu-bà-tắc nói: “Chúng con sẽ nghe Pháp,” rồi dọn đường đến tu viện, mang theo bơ, dầu, v.v., đến gặp vị Đại Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, chúng con sẽ nghe Pháp, xin ngài hãy sắp xếp các vị thuyết Pháp.” Sau đó, họ trở lại vào ngày hôm sau và nghe Pháp.
Nevāsikatthero āgantukānaṃ pattacīvarāni paṭisāmento antogabbheyeva divasabhāgaṃ vītināmeti.
The resident Elder, while attending to the bowls and robes of the visiting bhikkhus, spends the entire day inside his cell, without listening to the Dhamma.
Vị Trưởng lão trụ trì sắp xếp y bát cho các Tỳ-khưu khách và dành cả ngày trong phòng riêng.
Divākathiko uṭṭhito sarabhāṇako ghaṭena udakaṃ vamento viya sarabhāṇaṃ bhaṇitvā uṭṭhito, tampi so na jānāti.
The day speaker, who stood up and recited the Dhamma with a melodious voice as if pouring water from a pot, leaves. The resident Elder does not know even this.
Vị thuyết Pháp ban ngày đứng dậy, đọc tụng như rót nước từ bình, rồi đứng dậy, nhưng vị ấy cũng không biết gì.
Rattikathiko sāgaraṃ khobhento viya rattiṃ kathetvā uṭṭhito, tampi so na jānāti.
The night speaker, who spoke throughout the night as if stirring the ocean, leaves. The resident Elder does not know even this.
Vị thuyết Pháp ban đêm đứng dậy sau khi thuyết Pháp suốt đêm như khuấy động đại dương, nhưng vị ấy cũng không biết gì.
Paccūsakathiko kathetvā uṭṭhāsi, tampi so na jānāti.
The dawn speaker spoke and then left. The resident Elder does not know even this.
Vị thuyết Pháp lúc rạng đông thuyết Pháp xong rồi đứng dậy, nhưng vị ấy cũng không biết gì.
Pātova pana uṭṭhāya mukhaṃ dhovitvā, therānaṃ pattacīvarāni upanāmetvā, bhikkhācāraṃ upagacchanto mahātheraṃ āha – ‘‘bhante, divākathiko kataraṃ jātakaṃ nāma kathesi, sarabhāṇako kataraṃ suttaṃ nāma bhaṇi, rattikathiko kataraṃ dhammakathaṃ nāma kathesi, paccūsakathiko kataraṃ jātakaṃ nāma kathesi, khandhā nāma kati, dhātuyo nāma kati, āyatanā nāma katī’’ti.
But having risen in the morning, washed his face, and presented the bowls and robes to the elder monks, as he was going for alms, he asked the great elder: ‘Venerable sir, what Jātaka did the day-lecturer relate? What Sutta did the reciter chant? What Dhamma-talk did the night-lecturer give? What Jātaka did the dawn-lecturer relate? How many are the aggregates (khandhā)? How many are the elements (dhātuyo)? How many are the sense-bases (āyatanā)?’
Tuy nhiên, vào buổi sáng, sau khi thức dậy và rửa mặt, vị tỳ khưu ấy mang bát y đến cho các vị trưởng lão, rồi khi đi khất thực, hỏi vị Đại Trưởng lão: “Bạch Ngài, vị thuyết pháp ban ngày đã kể câu chuyện Jātaka nào? Vị ngâm tụng đã đọc bài kinh Sutta nào? Vị thuyết pháp ban đêm đã giảng bài Dhamma nào? Vị thuyết pháp lúc rạng đông đã kể câu chuyện Jātaka nào? Có bao nhiêu uẩn (khandhā)? Có bao nhiêu giới (dhātu)? Có bao nhiêu xứ (āyatana)?”
Evarūpo ekaṃ dve saṃvaccharāni atikkamitvā bhikkhudassanañceva dhammassavanañca labhantopi oghe āgate udakena sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā temitarukkhasadiso hoti.
A person of this kind, even after one or two years, though obtaining the sight of monks and the hearing of the Dhamma, becomes like a tree moistened once or twice by water when a flood comes.
Một người như vậy, dù sau một hai năm mới có dịp gặp gỡ chư tỳ khưu và nghe Dhamma, cũng giống như một cái cây chỉ bị ướt một hoặc hai lần khi nước lũ tràn đến.
So evaṃ saṅghadassanato ca dhammassavanato ca paṭikkamma dūre vasanto ariyamaggaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
Such a one, having withdrawn from seeing the Sangha and hearing the Dhamma and dwelling far away, is unable to enter the Noble Path, sit on the raft of concentration, and reach the Ocean of Nibbāna.
Vì vậy, người ấy, do tránh xa việc gặp gỡ Tăng đoàn và nghe Dhamma, sống ở nơi xa xôi, không thể bước vào Thánh đạo, không thể ngồi trên bè định (samādhi-kulla) để đến được biển Niết Bàn.
Majjhe gaṅgāya dīpake jāto mudurukkho viya madhurassarabhāṇakapuggalo veditabbo.
A person who is a sweet-voiced reciter should be understood as a soft tree born on an island in the middle of the Gaṅgā.
Người có giọng ngâm tụng du dương nên được hiểu như một cái cây mềm mại mọc trên một hòn đảo giữa sông Gangā.
So hi abhiññātāni abhiññātāni vessantarādīni jātakāni uggaṇhitvā, dullabhabhikkhudassanaṃ paccantaṃ gantvā, tattha dhammakathāya pasāditahadayena janena upaṭṭhiyamāno attānaṃ uddissa kate sampannapupphaphalarukkhe nandanavanābhirāme vihāre vasati.
For he, having learned well-known Jātakas like the Vessantara Jātaka, goes to a remote area where the sight of bhikkhus is rare, and being served by people whose hearts are gladdened by his Dhamma-talk, he dwells in a monastery adorned like the Nandanavana garden, with trees full of flowers and fruits, built specifically for him.
Vị ấy học thuộc lòng những câu chuyện Jātaka nổi tiếng như Vessantara và những câu chuyện khác, rồi đến một vùng biên địa nơi hiếm khi có tỳ khưu được thấy, sống trong một tu viện có cây cối đầy hoa trái, đẹp như khu vườn Nandana trên cõi trời, được người dân có lòng tịnh tín bởi bài pháp thoại của mình cúng dường, xây dựng dành riêng cho mình.
Athassa bhārahārabhikkhū taṃ pavattiṃ sutvā, ‘‘asuko kira evaṃ upaṭṭhākesu paṭibaddhacitto viharati.
Then, elder bhikkhus, bearers of the burden (of the Dhamma), hearing this news, think: ‘‘Indeed, so-and-so monk dwells with his mind attached to his supporters.
Bấy giờ, các vị tỳ khưu gánh vác trách nhiệm, nghe tin về vị ấy, nói: “Nghe nói vị ấy đang sống với tâm bị ràng buộc vào các thí chủ.
Paṇḍito bhikkhu paṭibalo buddhavacanaṃ vā uggaṇhituṃ, kammaṭṭhānaṃ vā manasikātuṃ, ānetvā tena saddhiṃ asukattherassa santike dhammaṃ uggaṇhissāma, asukattherassa santike kammaṭṭhāna’’nti tattha gacchanti.
A wise bhikkhu is capable of learning the Buddha’s teaching or of meditating on a meditation subject; we will bring him and together with him, we will learn the Dhamma from such-and-such elder, and meditation from such-and-such elder.’’ Thus they go there.
Vị tỳ khưu ấy là người thông thái, có khả năng học thuộc lời Phật dạy, hoặc quán tưởng đề mục thiền định. Chúng ta hãy dẫn vị ấy đi, cùng với vị ấy, chúng ta sẽ học Dhamma từ vị trưởng lão tên là X, và đề mục thiền định từ vị trưởng lão tên là Y.” Rồi họ đi đến đó.
So tesaṃ vattaṃ katvā sāyanhasamayaṃ vihāracārikaṃ nikkhantehi tehi ‘‘imaṃ, āvuso, cetiyaṃ tayā kārita’’nti puṭṭho, ‘‘āma, bhante’’ti vadati.
He, having performed his duties for them, when they go out for a walk around the monastery in the evening, is asked by them, ‘‘Friend, was this shrine built by you?’’ He replies, ‘‘Yes, Venerable sirs.’’
Sau khi làm các phận sự cho họ, vào buổi tối, khi họ ra đi để đi dạo quanh tu viện, vị ấy được hỏi: “Này hiền giả, ngôi tháp này do hiền giả xây dựng phải không?” Vị ấy đáp: “Vâng, bạch Ngài.”
‘‘Ayaṃ bodhi, ayaṃ maṇḍapo, idaṃ uposathāgāraṃ, esā aggisālā, ayaṃ caṅkamo tayā kārito.
‘‘This Bodhi tree, this pavilion, this Uposatha hall, this fire-hut, this cloister walk—these were built by you.
“Cây Bồ-đề này, sảnh đường này, nhà Uposatha này, phòng lửa này, đường kinh hành này đều do hiền giả xây dựng.
Ime rukkhe ropāpetvā tayā nandanavanābhirāmo vihāro kārito’’ti.
Having planted these trees, you made this monastery delightful like the Nandanavana garden.’’
Hiền giả đã trồng những cây này và xây dựng tu viện đẹp như vườn Nandana phải không?”
‘‘Āma, bhante’’ti, vadati.
He replies, ‘‘Yes, Venerable sirs.’’
“Vâng, bạch Ngài,” vị ấy đáp.
So sāyaṃ therupaṭṭhānaṃ gantvā vanditvā pucchati – ‘‘kasmā, bhante, āgatatthā’’ti?
In the evening, he goes to the elder monks, salutes them, and asks, ‘‘Venerable sirs, why have you come?’’
Buổi tối, vị ấy đến chỗ các vị trưởng lão, đảnh lễ rồi hỏi: “Bạch Ngài, vì sao các Ngài lại đến đây?”
‘‘Āvuso, taṃ ādāya gantvā, asukattherassa santike dhammaṃ uggaṇhitvā, asukattherassa santike kammaṭṭhānaṃ, asukasmiṃ nāma araññe samaggā samaṇadhammaṃ karissāmāti iminā kāraṇena āgatamhā’’ti.
‘‘Friend, we have come for this reason: to take you, and having learned the Dhamma from such-and-such elder, and meditation from such-and-such elder, we shall all practice the ascetic life in such-and-such a forest.’’
“Này hiền giả, chúng tôi đến đây với ý định mang hiền giả đi, học Dhamma từ vị trưởng lão X, học đề mục thiền định từ vị trưởng lão Y, và cùng nhau thực hành đời sống Sa-môn tại khu rừng tên Z.”
Sādhu, bhante, tumhe nāma mayhaṃ atthāya āgatā, ahampi ciranivāsena idha ukkaṇṭhito gacchāmi, pattacīvaraṃ gaṇhāmi, bhanteti.
‘‘It is good, Venerable sirs, that you have come for my benefit. I too am weary of dwelling here for so long; I shall go, Venerable sirs, I shall take my bowl and robes.’’
“Lành thay, bạch Ngài. Các Ngài đã đến vì lợi ích của con. Con cũng đã chán ngán việc ở đây lâu rồi. Con sẽ đi. Con sẽ lấy bát y, bạch Ngài.”
Āvuso, sāmaṇeradaharā maggakilantā, ajja vasitvā sve pacchābhattaṃ gamissāmāti.
‘‘Friend, the young novices are tired from the journey. Let us stay tonight and go tomorrow after the meal,’’ they said.
“Này hiền giả, các vị Sa-di và tỳ khưu trẻ đã mệt mỏi vì đường xa. Chúng ta hãy ở lại đêm nay và sẽ đi vào ngày mai sau bữa ăn.”
Sādhu, bhanteti punadivase tehi saddhiṃ piṇḍāya pavisati.
‘‘It is good, Venerable sirs,’’ he replied, and the next day he went for alms with them.
“Lành thay, bạch Ngài,” vị ấy đáp, và ngày hôm sau cùng họ đi khất thực.
Gāmavāsino ‘‘amhākaṃ ayyo bahū āgantuke bhikkhū gahetvā āgato’’ti āsanāni paññāpetvā yāguṃ pāyetvā sukhanisinnakathaṃ sutvā bhattaṃ adaṃsu.
The villagers, thinking, ‘‘Our noble one has come with many guest bhikkhus,’’ spread seats, offered rice porridge, and after hearing the pleasant conversation while sitting, they gave rice meals.
Dân làng nói: “Thầy của chúng ta đã dẫn nhiều vị tỳ khưu khách đến!” Họ sắp đặt chỗ ngồi, cúng dường cháo, và sau khi nghe những lời nói chuyện thân mật, họ cúng dường bữa ăn.
Therā ‘‘tvaṃ, āvuso, anumodanaṃ katvā nikkhama, mayaṃ udakaphāsukaṭṭhāne bhattakiccaṃ karissāmā’’ti nikkhantā.
The elders said, ‘‘Friend, you should give the anumodanā and then leave; we will have our meal at a place convenient for water,’’ and they departed first.
Các vị trưởng lão nói: “Này hiền giả, hiền giả hãy làm lễ tùy hỷ rồi ra đi. Chúng tôi sẽ dùng bữa ở nơi có nước tiện lợi.” Rồi họ ra đi.
Gāmavāsino anumodanaṃ sutvā pucchiṃsu, ‘‘kuto, bhante, therā āgatā’’ti?
The villagers, having heard the anumodanā, asked, ‘‘Venerable sir, from where have the elders come?’’
Dân làng nghe lời tùy hỷ xong hỏi: “Bạch Ngài, các vị trưởng lão đến từ đâu?”
Ete amhākaṃ ācariyupajjhāyā samānupajjhāyā sandiṭṭhā sambhattāti.
‘‘These are our teachers and preceptors, or our co-preceptors, our acquaintances, and our fellow alms-food sharers.’’
“Đây là các vị thầy, các vị Hòa thượng, các vị đồng Hòa thượng, các vị quen biết và thân thiết của chúng tôi.”
Kasmā āgatāti?
‘‘Why have they come?’’
“Vì sao các Ngài lại đến?”
Maṃ gahetvā gantukāmatāyāti.
‘‘They wish to take me with them.’’
“Vì muốn mang tôi đi.”
Tumhe pana gantukāmāti?
‘‘But do you wish to go?’’
“Vậy Ngài có muốn đi không?”
Āmāvusoti.
‘‘Yes, friends.’’
“Vâng, thưa các hiền giả.”
Kiṃ vadetha, bhante, amhehi kassa uposathāgāraṃ kāritaṃ, kassa bhojanasālā, kassa aggisālādayo kāritā, mayaṃ maṅgalāmaṅgalesu kassa santikaṃ gamissāmāti?
‘‘What are you saying, Venerable sir? For whom have we built the Uposatha hall? For whom the refectory? For whom the fire-hut and so on? To whom shall we go in times of auspicious and inauspicious events?’’
“Bạch Ngài, Ngài nói gì vậy? Chúng con đã xây nhà Uposatha cho ai? Xây phòng ăn cho ai? Xây phòng lửa và các công trình khác cho ai? Trong những dịp tốt lành hay không tốt lành, chúng con sẽ đến với ai?”
Mahāupāsikāyopi tattheva nisīditvā assūni pavattayiṃsu.
Even the great female lay followers, sitting there, shed tears.
Các vị nữ cư sĩ lớn tuổi cũng ngồi đó và rơi lệ.
Daharo ‘‘tumhesu evaṃ dukkhitesu ahaṃ gantvā kiṃ karissāmi?
The young monk thought, ‘‘If I go while you are so distressed, what shall I do?
Vị tỳ khưu trẻ nói: “Khi quý vị đau khổ như vậy, tôi đi rồi sẽ làm gì? Tôi sẽ tiễn các vị trưởng lão.” Rồi vị ấy trở về tu viện.
There uyyojessāmī’’ti vihāraṃ gato.
I shall send the elders away,’’ and he went to the monastery.
Các vị trưởng lão cũng đã dùng bữa xong, cầm bát y ngồi đó, vừa thấy vị ấy liền nói: “Này hiền giả, sao hiền giả lại chậm trễ? Trời đã sáng rồi, chúng ta hãy đi.”
Therāpi katabhattakiccā pattacīvarāni gahetvā nisinnā taṃ disvāva, ‘‘kiṃ, āvuso, cirāyasi, divā hoti, gacchāmā’’ti āhaṃsu.
The elders, having finished their meal and taken their bowls and robes, were seated. Seeing him, they said, ‘‘Friend, why are you delaying? It is getting late. Let us go.’’
Các vị trưởng lão cũng đã dùng bữa xong, cầm bát y ngồi đó, vừa thấy vị ấy liền nói: “Này hiền giả, sao hiền giả lại chậm trễ? Trời đã sáng rồi, chúng ta hãy đi.”
Āma, bhante, tumhe sukhitā, asukagehassa iṭṭhakāmūlaṃ ṭhitasaṇṭhāneneva ṭhitaṃ, asukagehādīnaṃ cittakammamūlādīni atthi, gatassāpi me cittavikkhepo bhavissati, tumhe purato gantvā asukavihāre cīvaradhovanarajanādīni karotha, ahaṃ tattha sampāpuṇissāmīti.
‘‘Yes, Venerable sirs, you are comfortable. The brick foundation of such-and-such a house stands just as it was placed; the painted foundations of such-and-such a house, and so on, are there. Even if I go, my mind will be disturbed. You go ahead and do the washing and dyeing of robes, etc., at such-and-such a monastery. I will reach there.’’
“Vâng, bạch Ngài, các Ngài thật an lạc. Nền gạch của ngôi nhà kia vẫn còn nguyên vẹn, các bức tranh tường và các nền móng của ngôi nhà kia vẫn còn. Nếu con đi, tâm con sẽ bị phân tán. Các Ngài hãy đi trước và làm các việc như giặt và nhuộm y tại tu viện kia. Con sẽ đến đó sau.”
Te tassa osakkitukāmataṃ ñatvā tvaṃ pacchā āgaccheyyāsīti pakkamiṃsu.
They, knowing his desire to withdraw, departed, saying, ‘‘You may come later.’’
Họ biết vị ấy muốn thoái thác, nên nói: “Hiền giả hãy đến sau,” rồi ra đi.
So aparena samayena suṇāti, ‘‘te kira bhikkhū gataṭṭhāne ekanikāyadvenikāyaekapiṭakadvepiṭakādivasena buddhavacanaṃ uggaṇhitvā aṭṭhakathācariyā jātā vinayadharā jātā sataparivārāpi sahassaparivārāpi caranti.
After some time, he hears, ‘‘Indeed, those bhikkhus, having learned the Buddha’s teaching in terms of one Nikāya or two Nikāyas, one Piṭaka or two Piṭakas, etc., in the places they went, have become Aṭṭhakathā teachers and Vinaya holders, and they wander with a retinue of a hundred or even a thousand disciples.
Một thời gian sau, vị ấy nghe nói: “Những vị tỳ khưu kia, tại những nơi họ đến, đã học lời Phật dạy theo một hoặc hai bộ Nikāya, một hoặc hai bộ Piṭaka, v.v., đã trở thành các vị thầy chú giải, đã trở thành các vị trì Luật, và đang du hành với hàng trăm hoặc hàng ngàn đệ tử.
Ye panettha samaṇadhammaṃ kātuṃ gatā, te ghaṭentā vāyamantā sotāpannā jātā, sakadāgāmino anāgāmino arahanto jātā, mahāsakkārena parinibbutā’’ti.
And among them, those who went to practice the ascetic life, by striving and exerting themselves, became stream-enterers (Sotāpannā), once-returners (Sakadāgāmino), non-returners (Anāgāmino), and Arahants, and attained final Nibbāna with great honour.’’
Những ai trong số họ đã đi để thực hành đời sống Sa-môn, đã nỗ lực và cố gắng, đã trở thành bậc Dự Lưu (Sotāpanna), Nhất Lai (Sakadāgāmi), Bất Lai (Anāgāmi), và A-la-hán (Arahant), và đã nhập Niết Bàn với sự tôn kính lớn lao.”
So cintesi – ‘‘sace ahampi agamissaṃ, mayhampesā sampatti abhavissa, imaṃ pana ṭhānaṃ muñcituṃ asakkonto ativiya parihīnamhī’’ti.
He thought, ‘‘If I too had gone, this attainment would have been mine. But being unable to abandon this place, I have greatly fallen short.’’
Vị ấy nghĩ: “Nếu mình cũng đã đi, mình cũng sẽ có được thành tựu này. Nhưng vì không thể rời bỏ nơi này, mình đã bị tổn thất rất nhiều.”
Ayaṃ puggalo attano mudutāya taṃ ṭhānaṃ amuñcanto ariyamaggaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
This person, due to his softness, being unable to abandon that place, is unable to enter the Noble Path, sit on the raft of concentration, and reach the Ocean of Nibbāna.
Người này, do sự mềm yếu của mình, không thể rời bỏ nơi đó, không thể bước vào Thánh đạo, không thể ngồi trên bè định (samādhi-kulla) để đến được biển Niết Bàn.
Gaṅgāya nadiyā tiriyaṃ patitvā, vālikāya otthaṭabhāvena antarasetu viya hutvā, bahūnaṃ paccayo jātarukkho viya rathavinītamahāariyavaṃsacandopamādipaṭipadāsu aññataraṃ paṭipadaṃ uggahetvā ṭhito olīnavuttiko puggalo veditabbo.
A person of indolent conduct should be understood as a tree born and fallen across the Gaṅgā river, covered with sand, serving as a bridge between banks, and thus becoming beneficial to many, like the Rathavinīta Sutta, Mahāariyavaṃsa Sutta, or one of the paths beginning with Candopama. (A person who clings to one of the practices like Rathavinīta, Mahāariyavaṃsa, Candopama, having learned one of these ways of practice, is considered a person of sluggish practice).
Người có hạnh sống lười biếng, đã học một trong các con đường thực hành như Rathavinīta, Mahāariyavaṃsa, Candopama, v.v., và đứng vững trong đó, nên được hiểu như một cái cây mọc chắn ngang sông Gangā, bị cát vùi lấp, trở thành một cây cầu nối giữa các hòn đảo, mang lại lợi ích cho nhiều người.
So hi taṃ paṭipattinissitaṃ dhammaṃ uggahetvā pakatiyā mañjussaro cittalapabbatādisadisaṃ mahantaṃ ṭhānaṃ gantvā cetiyaṅgaṇavattādīni karoti.
For he, having learned that Dhamma associated with practice, being naturally sweet-voiced, goes to a great place like Cittala mountain and performs duties such as those related to the shrine courtyard.
Vị ấy, sau khi học thuộc Dhamma dựa trên con đường thực hành đó, với giọng nói tự nhiên du dương, đến một nơi rộng lớn như núi Cittalapabbata, v.v., và thực hiện các phận sự như phận sự sân tháp (cetiyaṅgaṇa-vatta).
Atha naṃ dhammassavanaggaṃ pattaṃ āgantukā daharā ‘‘dhammaṃ kathehī’’ti vadanti.
Then, young guest monks who have arrived at the Dhamma assembly tell him, ‘‘Please teach the Dhamma.’’
Bấy giờ, các vị tỳ khưu trẻ khách tăng đến nơi thuyết pháp, nói với vị ấy: “Xin Ngài hãy thuyết pháp.”
So sammā uggahitaṃ dhammaṃ paṭipadaṃ dīpetvā katheti.
He expounds the Dhamma and the practice he has learned correctly.
Vị ấy trình bày và thuyết giảng Dhamma đã được học đúng đắn theo con đường thực hành (paṭipadā).
Athassa paṃsukūlikapiṇḍapātikādayo sabbe theranavamajjhimā bhikkhū ‘‘aho sappuriso’’ti attamanā bhavanti.
Then all the elder, middle, and new bhikkhus—those who wear rags (paṃsukūlika) and those who go for alms (piṇḍapātika)—are delighted, thinking, ‘‘What a good person!’’
Bấy giờ, tất cả các vị tỳ khưu, từ trưởng lão, trung niên đến tân học, bao gồm cả những vị mặc y phấn tảo (paṃsukūlika) và đi khất thực (piṇḍapātika), đều hoan hỷ và nói: “Ôi, thật là một bậc thiện nhân!”
So kassaci nidānamattaṃ, kassaci upaḍḍhagāthaṃ, kassaci gāthaṃ upaṭṭhāpento ayapaṭṭakena ābandhanto viya daharasāmaṇere saṅgaṇhitvā mahāthere upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, ayaṃ porāṇakavihāro atthi, ettha koci tatruppādo’’ti?, Pucchati.
That Dhamma speaker, presenting merely an introduction to some, half a verse to some, and a full verse to others, as if binding young monks and novices with an iron plate, gathered them and approached the elder bhikkhus, asking, “Venerable sirs, this is an ancient monastery. Is there any produce from the land here?”
Vị ấy, giống như người dùng tấm sắt để kết lại, đã thu phục các sa-di trẻ bằng cách trình bày cho người này chỉ phần nhân duyên, cho người kia nửa bài kệ, cho người khác cả bài kệ, rồi đến gặp các vị trưởng lão và hỏi: “Thưa quý ngài, đây là một ngôi tự viện cổ. Ở đây có sản vật nào không?”
Therā – ‘‘kiṃ vadesi, āvuso, catuvīsati karīsasahassāni tatruppādo’’ti.
The elders said, “What are you saying, friend? Twenty-four thousand karīsa of land are productive here.”
Các vị trưởng lão đáp: “Này hiền hữu, hiền hữu nói gì vậy? Có hai mươi bốn ngàn karīsa đất đai là sản vật ở đây.”
Bhante, tumhe evaṃ vadetha, uddhane pana aggipi na jalatīti.
“Venerable sirs, you say so, but even a fire in the hearth does not burn,” he replied.
“Thưa quý ngài, quý ngài nói vậy, nhưng trong bếp lò đến lửa cũng không cháy.”
Āvuso, mahāvihāravāsīhi laddhā nāma evameva nassanti, na koci saṇṭhapetīti.
“Friend, such things as were obtained by the residents of Mahāvihāra simply perish; no one maintains them,” they said.
“Này hiền hữu, những gì mà các vị ở Đại Tự viện (Mahāvihāra) nhận được đều bị thất thoát như vậy cả, không ai gìn giữ.”
Bhante, porāṇakarājūhi dinnaṃ khīṇāsavehi paṭiggahitaṃ kasmā ete nāsentīti?
“Venerable sirs, why do they destroy what was given by ancient kings and accepted by Arahants?” he asked.
“Thưa quý ngài, tại sao họ lại làm thất thoát những thứ do các vị vua xưa dâng cúng và được các bậc lậu tận thọ nhận?”
Āvuso, tādisena dhammakathikena sakkā bhaveyya laddhunti.
“Friend, it would be possible to obtain it if a Dhamma speaker like you were to speak,” they replied.
“Này hiền hữu, nếu có một vị pháp sư như hiền hữu thì có thể nhận lại được.”
Bhante, mā evaṃ vadetha, amhe paṭipattidīpakadhammakathikā nāma, tumhe maṃ ‘‘saṅghakuṭumbiko vihārupaṭṭhāko’’ti maññamānā kātukāmāti.
“Venerable sirs, do not speak thus! We are Dhamma speakers who illuminate the practice, and you desire to make me a ‘steward of the Saṅgha’s household, a monastery attendant,’ thinking of me as such,” he said, feigning unwillingness.
“Thưa quý ngài, xin đừng nói vậy. Chúng con là những vị pháp sư soi sáng con đường thực hành. Phải chăng quý ngài nghĩ rằng con là ‘người quản lý tài sản của Tăng-già, người hộ trì tự viện’ và muốn con làm việc đó?”
Kiṃ nu kho, āvuso, akappiyametaṃ, tumhādisehi pana kathite amhākaṃ uppajjeyyāti?
“But friend, is this not allowable? When someone like you speaks, we might obtain benefits,” they replied.
“Này hiền hữu, việc này có gì không thích hợp sao? Nếu những người như hiền hữu thuyết giảng, chúng tôi có thể có được lợi lộc.”
Tena hi, bhante, ārāmikesu āgatesu amhākaṃ bhāraṃ karotha, ekaṃ kappiyadvāraṃ kathessāmāti.
“In that case, venerable sirs, when the monastery attendants arrive, entrust the responsibility to us. We will explain an allowable way,” he replied.
“Vậy thì, thưa quý ngài, khi những người chăm sóc vườn chùa đến, xin hãy giao trách nhiệm cho chúng con. Chúng con sẽ nói về một phương cách thích hợp.”
So pātova gantvā, sannipātasālāyaṃ ṭhatvā, ārāmikesu āgatesu ‘‘upāsakā asukakhette bhāgo kuhiṃ, asukakhette kahāpaṇaṃ kuhi’’ntiādīni vatvā, aññassa khettaṃ gahetvā, aññassa deti.
So, he went early in the morning, stood in the assembly hall, and when the monastery attendants arrived, he said, “Lay devotees, where are the cattle in such-and-such a field? Where is the kahāpaṇa in such-and-such a field?” and so on. He took land from one person and gave it to another.
Vị ấy đi từ sáng sớm, đứng trong giảng đường hội họp, khi những người chăm sóc vườn chùa đến, liền nói những lời như: “Này các thiện tín, phần ruộng ở thửa đất kia đâu, tiền kahāpaṇa ở thửa đất nọ đâu?”, rồi lấy ruộng của người này giao cho người khác.
Evaṃ anukkamena taṃ taṃ paṭisedhento tassa tassa dento tathā akāsi, yathā yāguhatthā pūvahatthā bhattahatthā telamadhuphāṇitaghatādihatthā ca attanova santikaṃ āgacchanti.
Thus, gradually, by restraining this one and giving to that one, he managed things so that those with gruel, those with cakes, those with cooked rice, and those with oil, honey, treacle, and ghee, all came to him.
Cứ như thế, lần lượt ngăn cấm người này, giao cho người kia, vị ấy đã làm cho những người mang cháo, mang bánh, mang cơm, mang dầu, mật, đường phèn, mỡ, v.v., đều đến với chính mình.
Sakalavihāro ekakolāhalo hoti, pesalā bhikkhū nibbijja apakkamiṃsu.
The entire monastery was in an uproar, and the virtuous bhikkhus, disgusted, departed.
Toàn bộ tự viện trở nên náo loạn, các tỳ-khưu đức hạnh cảm thấy chán nản và rời đi.
Sopi ācariyupajjhāyehi vissaṭṭhakānaṃ bahūnaṃ dubbacapuggalānaṃ upajjhaṃ dento vihāraṃ pūreti.
He then filled the monastery by giving ordination (upasampadā) to many unruly individuals who had been abandoned by their teachers and preceptors.
Vị ấy cũng làm cho tự viện đầy ắp bằng cách nhận làm thầy tế độ cho nhiều người khó dạy đã bị các vị thầy và yết-ma-sư từ bỏ.
Āgantukā bhikkhū vihāradvāre ṭhatvāva ‘‘vihāre ke vasantī’’ti, pucchitvā, ‘‘evarūpā nāma bhikkhū’’ti sutvā bāhireneva pakkamanti.
Visiting bhikkhus would stand at the monastery gate, ask, “Who lives in this monastery?” and upon hearing, “Bhikkhus of such and such a type,” would depart without entering.
Các tỳ-khưu khách đến, chỉ đứng ở cổng tự viện hỏi: “Ai đang ở trong tự viện?”, và khi nghe nói “có những tỳ-khưu như thế”, họ liền đi vòng qua bên ngoài mà bỏ đi.
Ayaṃ puggalo sāsane tiriyaṃ nipannatāya mahājanassa paccayabhāvaṃ upagato ariyamaggaṃ otaritvā samādhikulle nisinno nibbānasāgaraṃ pāpuṇituṃ na sakkoti.
This individual, by lying across the Sasana, became a source of support for the multitude, but having descended to the Noble Path and seated himself on the raft of samādhi, he is unable to reach the ocean of Nibbāna.
Người này, do nằm ngang trong giáo pháp, đã trở thành duyên cho nhiều người, không thể đi vào Thánh đạo, ngồi trên chiếc bè định, và đến được đại dương Niết-bàn.
Bhagavantaṃ etadavocāti ‘‘nibbānapabbhārā’’ti padena osāpitaṃ dhammadesanaṃ ñatvā anusandhikusalatāya etaṃ ‘‘kiṃ nu kho, bhante’’tiādivacanaṃ avoca.
“He said this to the Blessed One” means that, knowing the Dhamma discourse concluding with the phrase “leaning towards Nibbāna,” he, being skilled in connection, spoke these words, “What, venerable sir…?”
Bạch với Đức Thế Tôn điều này có nghĩa là, khi biết bài pháp thoại đã được kết thúc bằng từ “hướng về Niết-bàn”, do sự khéo léo trong việc kết nối, vị ấy đã nói lên lời này: “Bạch Thế Tôn, có thể là gì đây?” v.v.
Tathāgatopi hi imissaṃ parisati nisinno ‘‘anusandhikusalo bhikkhu atthi, so maṃ pañhaṃ pucchissatī’’ti tasseva okāsakaraṇatthāya imasmiṃ ṭhāne desanaṃ niṭṭhāpesi.
The Tathāgata, too, seated in that assembly, concluded the discourse at this point, thinking, “There is a bhikkhu skilled in connection; he will ask me a question,” in order to provide an opportunity for that very bhikkhu.
Quả thật, Đức Như Lai, khi đang ngồi trong hội chúng này, biết rằng “có một tỳ-khưu khéo léo trong việc kết nối, vị ấy sẽ hỏi ta một câu hỏi”, và chính vì để tạo cơ hội cho vị ấy mà Ngài đã kết thúc bài pháp tại điểm này.
Idāni orimaṃ tīrantiādinā nayena vuttesu ajjhattikāyatanādīsu evaṃ upagamanānupagamanādīni veditabbāni.
Now, in the internal sense-bases and so forth mentioned in the passage beginning with “the near shore,” the acts of approaching and not approaching should be understood in this way.
Bây giờ, đối với các pháp như nội xứ, v.v., đã được nói theo phương pháp bắt đầu bằng bờ bên này, cần phải hiểu việc đến gần, không đến gần, v.v., như sau.
‘‘Mayhaṃ cakkhu-pasannaṃ, ahaṃ appamattakampi rūpārammaṇaṃ paṭivijjhituṃ sakkomī’’ti etaṃ nissāya cakkhuṃ assādentopi timirakavātādīhi upahatapasādo ‘‘amanāpaṃ mayhaṃ cakkhu, mahantampi rūpārammaṇaṃ vibhāvetuṃ na sakkomī’’ti domanassaṃ āpajjantopi cakkhāyatanaṃ upagacchati nāma.
One who, relying on his eye, enjoys it, thinking, “My eye is clear; I can discern even a small visual object,” or one whose sensitivity is impaired by cataracts or adverse winds, and who is saddened, thinking, “My eye is unpleasant; I cannot perceive even a large visual object,” is said to approach the eye-sense-base.
Người nào, nương vào ý nghĩ “mắt của ta tốt, ta có thể nhận biết được cả đối tượng sắc nhỏ bé”, mà thưởng thức con mắt; hoặc người nào, khi nhãn căn bị tổn hại bởi màng mắt, gió độc, v.v., mà sinh ưu phiền rằng “mắt của ta không tốt, ta không thể thấy rõ cả đối tượng sắc to lớn”, thì được gọi là đến gần nhãn xứ.
Aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tiṇṇaṃ lakkhaṇānaṃ vasena vipassanto pana na upagacchati nāma.
However, one who contemplates impermanence, suffering, and non-self through the three characteristics is said not to approach it.
Còn người quán chiếu theo ba tướng vô thường, khổ, vô ngã, thì được gọi là không đến gần.
Sotādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the ear and the other sense-bases.
Đối với nhĩ xứ, v.v., cũng theo phương pháp này.
Manāyatane pana ‘‘manāpaṃ vata me mano, kiñci vāmato aggahetvā sabbaṃ dakkhiṇatova gaṇhātī’’ti vā ‘‘manena me cintitacintitassa alābho nāma natthī’’ti vā evaṃ assādentopi, ‘‘ducintitacintitassa me mano appadakkhiṇaggāhī’’ti evaṃ domanassaṃ uppādentopi manāyatanaṃ upagacchati nāma.
Regarding the mind-sense-base, one who enjoys it, thinking, “How pleasant is my mind! It does not grasp anything wrongly, but always grasps correctly,” or “There is no loss for whatever my mind thinks,” or one who experiences sadness, thinking, “My mind grasps wrongly for whatever I think incorrectly,” is said to approach the mind-sense-base.
Còn đối với ý xứ, người nào thưởng thức rằng “Ồ, ý của ta thật tốt, không nắm bắt điều gì sai lệch mà luôn nắm bắt mọi thứ đúng đắn”, hoặc “với ý này, không có chuyện ta không đạt được những gì đã suy nghĩ”; hoặc người nào sinh ưu phiền rằng “ý của ta nắm bắt không đúng đắn những điều suy nghĩ sai lầm”, thì được gọi là đến gần ý xứ.
Iṭṭhe pana rūpe rāgaṃ, aniṭṭhe paṭighaṃ uppādento rūpāyatanaṃ upagacchati nāma.
Moreover, one who gives rise to lust for pleasant visual objects and aversion for unpleasant ones is said to approach the visual object-sense-base.
Còn người sinh tham ái đối với sắc khả ái, sinh sân hận đối với sắc không khả ái, thì được gọi là đến gần sắc xứ.
Saddāyatanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the sound-sense-base and so forth.
Đối với thinh xứ, v.v., cũng theo phương pháp này.
Asmimānassetaṃ adhivacananti yathā hi thale āruḷho dārukkhandho heṭṭhā gaṅgodakena ceva upari vassena ca temento anukkamena sevālapariyonaddho ‘‘pāsāṇo nu kho esa khāṇuko’’ti vattabbataṃ āpajjati, evameva asmimānena unnato puggalo paṃsukūlikaṭṭhāne paṃsukūliko hoti, dhammakathikaṭṭhāne dhammakathiko, bhaṇḍanakārakaṭṭhāne bhaṇḍanakārako, vejjaṭṭhāne vejjo, pisuṇaṭṭhāne pisuṇo.
“This is a designation for the conceit ‘I am’” means that just as a log that has landed on dry ground, getting wet from the Ganges river below and from rain above, gradually becomes overgrown with moss and is mistaken for a stone or a tree stump, so too, an individual inflated by the conceit “I am” becomes a paṃsukūlika in the position of a paṃsukūlika, a Dhamma speaker in the position of a Dhamma speaker, a quarrel-monger in the position of a quarrel-monger, a physician in the position of a physician, a slanderer in the position of a slanderer.
Đây là tên gọi của ngã mạn, có nghĩa là: cũng như một khúc gỗ dạt lên bờ, bị nước sông ở dưới và nước mưa ở trên làm cho ẩm ướt, dần dần bị rêu phủ kín, đến nỗi người ta phải nói rằng “đây là đá hay là cọc cây?”; cũng vậy, người kiêu mạn vì ngã mạn, ở vị trí của người mặc y phấn tảo thì trở thành người mặc y phấn tảo, ở vị trí của pháp sư thì trở thành pháp sư, ở vị trí của người gây gổ thì trở thành người gây gổ, ở vị trí của thầy thuốc thì trở thành thầy thuốc, ở vị trí của người nói đâm thọc thì trở thành người nói đâm thọc.
So nānappakāraṃ anesanaṃ āpajjanto tāhi tāhi āpattīhi paliveṭhito ‘‘atthi nu kho assa abbhantare kiñci sīlaṃ, udāhu natthī’’ti vattabbataṃ āpajjati.
Such a person, engaging in various improper livelihoods and entangled in various offenses, becomes subject to the question, “Is there any morality left within him, or not?”
Người ấy, rơi vào nhiều loại tà mạng, bị các tội lỗi ấy quấn quanh, đến nỗi người ta phải nói rằng “bên trong vị này có chút giới hạnh nào không, hay là không có?”.
Tena vuttaṃ ‘‘asmimānassetaṃ adhivacana’’nti.
Therefore, it is said, “This is a designation for the conceit ‘I am’.”
Vì vậy, được gọi là “đây là tên gọi của ngã mạn”.
Pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacananti yathā hi āvaṭṭe patitadārukhandho antoyeva pāsāṇādīsu āhatasamabbhāhato bhijjitvā cuṇṇavicuṇṇaṃ hoti, evaṃ pañcakāmaguṇāvaṭṭe patitapuggalo catūsu apāyesu kammakāraṇakhuppipāsādidukkhehi āhatasamabbhāhato dīgharattaṃ cuṇṇavicuṇṇataṃ āpajjati.
“This is a designation for the five cords of sensual pleasure” means that just as a log that has fallen into a whirlpool, struck and battered by rocks and other objects, breaks into countless pieces, so too, an individual who has fallen into the whirlpool of the five cords of sensual pleasure, struck and battered by the sufferings of thirty-two forms of torture, hunger, thirst, and so forth in the four lower realms, becomes utterly shattered for a long time.
Đây là tên gọi của năm dục công đức, có nghĩa là: cũng như một khúc gỗ rơi vào xoáy nước, bị va đập vào đá, v.v., ở bên trong, vỡ ra thành từng mảnh vụn; cũng vậy, người rơi vào xoáy nước của năm dục công đức, trong bốn ác thú, bị các khổ đau như hình phạt, đói khát, v.v., va đập, trải qua thời gian dài bị tan thành từng mảnh vụn.
Tena vuttaṃ ‘‘pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacana’’nti.
Therefore, it is said, “This is a designation for the five cords of sensual pleasure.”
Vì vậy, được gọi là “đây là tên gọi của năm dục công đức”.
Dussīloti nissīlo.
Dussīlo means one without morality.
Kẻ ác giới là kẻ không có giới.
Pāpadhammoti lāmakadhammo.
Pāpadhammo means one of wicked nature.
Kẻ có pháp ác là kẻ có pháp thấp hèn.
Asucīti na suci.
Asucī means impure.
Kẻ không trong sạch là không thanh tịnh.
Saṅkassarasamācāroti ‘‘imassa maññe imassa maññe idaṃ kamma’’nti evaṃ parehi saṅkāya saritabbasamācāro.
Saṅkassarasamācāro means one whose conduct is such that others suspect and recall it, thinking, “This deed, I believe, belongs to this one.”
Kẻ có hành vi đáng ngờ là kẻ có hành vi khiến người khác phải nghi ngờ và nhớ lại rằng “việc này chắc là của người này, việc này chắc là của người này”.
Saṅkāya vā paresaṃ samācāraṃ saratītipi saṅkassarasamācāro.
Or, Saṅkassarasamācāro also means one who, due to his own suspicion, recalls the conduct of others.
Hoặc, người ấy nghi ngờ và nhớ lại hành vi của người khác, nên cũng gọi là kẻ có hành vi đáng ngờ.
Tassa hi dve tayo jane kathente disvā, ‘‘mama dosaṃ maññe kathentī’’ti tesaṃ samācāraṃ saṅkassarati dhāvatīti saṅkassarasamācāro.
For instance, if he sees two or three people conversing, he thinks, “Perhaps they are speaking about my faults,” and then suspicion rushes to recall their conduct, hence he is saṅkassarasamācāro.
Quả thật, khi thấy hai ba người đang nói chuyện, người ấy liền nghi ngờ và nghĩ rằng “chắc họ đang nói lỗi của mình”, tâm trí chạy theo hành vi của họ, nên gọi là kẻ có hành vi đáng ngờ.
Samaṇapaṭiññoti salākaggahaṇādīsu ‘‘kittakā vihāre samaṇā’’ti gaṇanāya āraddhāya ‘‘ahampi samaṇo, ahampi samaṇo’’ti paṭiññaṃ deti, salākaggahaṇādīni karoti.
Samaṇapaṭiñño means that when counting bhikkhus for lot-taking and such, when asked, “How many bhikkhus are in the monastery?”, he declares, “I too am a bhikkhu, I too am a bhikkhu,” and participates in lot-taking and other activities.
Tự nhận là sa-môn có nghĩa là, trong các dịp nhận thẻ, v.v., khi người ta bắt đầu đếm “có bao nhiêu vị sa-môn trong tự viện?”, người ấy tự nhận “tôi cũng là sa-môn, tôi cũng là sa-môn”, và thực hiện việc nhận thẻ, v.v.
Brahmacāripaṭiññoti uposathapavāraṇādīsu ‘‘ahampi brahmacārī’’ti paṭiññāya tāni kammāni pavisati.
Brahmacāripaṭiñño means that during Uposatha and Pavāraṇā observances, he declares, “I too am a practitioner of the holy life,” and participates in those acts.
Tự nhận là người sống phạm hạnh có nghĩa là, trong các dịp lễ Bố-tát, Tự tứ, v.v., người ấy tham gia vào các nghi lễ đó với lời tự nhận “tôi cũng là người sống phạm hạnh”.
Antopūtīti vakkahadayādīsu apūtikassapi guṇānaṃ pūtibhāvena, antopūti.
Antopūtī means rotten within, due to the corruption of his qualities, such as moral conduct, even if his kidneys and heart are not physically decayed.
Bên trong thối rữa có nghĩa là, dù các bộ phận như thận, tim, v.v., không thối rữa, nhưng do sự thối rữa của các phẩm chất, nên gọi là bên trong thối rữa.
Avassutoti rāgena tinto.
Avassuto means soaked with lust.
Bị rỉ chảy có nghĩa là bị ướt đẫm bởi tham ái.
Kasambujātoti rāgādīhi kilesehi kacavarajāto.
Kasambujāto means born of defilements like lust, having inner defilement as if it were rubbish.
Trở thành rác rưởi có nghĩa là trở thành rác bẩn do các phiền não như tham ái, v.v.
Vacchagiddhiniyoti vacchesu sasnehā thanehi khīraṃ paggharantehi vacchakasnehena sayameva gamissantīti.
Vacchagiddhiniyo means that the cows, attached to their calves, will flow milk from their udders due to affection for their calves and will go by themselves. This is the meaning.
Vacchagiddhiniyo (những con bò cái quyến luyến nghé con) là: Những con bò cái yêu thương nghé con, sữa chảy ra từ vú, do lòng yêu thương nghé con, chúng sẽ tự mình đi.
Niyyātehevāti niyyātehiyeva.
Niyyātehevā means that they are certainly entrusted without any resistance.
Niyyātehevā (đã giao phó) là: Chỉ những con đã được giao phó mà thôi.
Gāvīsu hi aniyyātitāsu gosāmikā āgantvā, ‘‘ekā gāvī na dissati, eko goṇo, eko vacchako na dissatī’’ti tuyhaṃ piṭṭhito piṭṭhito vicarissanti, iti te aphāsukaṃ bhavissati.
If the cows are not entrusted, their owners will come and follow you, saying, “One cow is missing, one bull is missing, one calf is missing,” and this will cause you discomfort.
Thật vậy, nếu những con bò cái chưa được giao phó, những người chủ bò sẽ đến và đi theo sau lưng ông mà nói: “Một con bò cái không thấy, một con bò đực, một con nghé không thấy.” Như vậy, ông sẽ không được an ổn.
Pabbajjā ca nāmesā saiṇassa na ruhati, aṇaṇā pabbajjā ca buddhādīhi saṃvaṇṇitāti dassanatthaṃ evamāha.
This going forth, moreover, is not suitable for one who is in debt; going forth without debt is praised by the Buddhas and others. Thus, it is said to show this meaning.
Và sự xuất gia này không phù hợp với người mắc nợ. Sự xuất gia của người không mắc nợ đã được chư Phật và các bậc Thánh tán thán. Đức Thế Tôn đã nói như vậy để chỉ rõ ý nghĩa này.
Niyyātāti niyyātitā.
Niyyātā means entrusted.
Niyyātā (đã giao phó) là: Đã được giao phó.
Imasmiṃ sutte vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
In this Sutta, saṃsāra and liberation from saṃsāra are explained.
Trong kinh này, luân hồi (vaṭṭa) và thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) đã được thuyết giảng.
243. Chaṭṭhe navaṃ santhāgāranti adhunā kāritaṃ santhāgāraṃ, ekā mahāsālāti attho.
In the sixth (sutta), navaṃ santhāgāraṃ means a recently built meeting hall, that is, a large assembly hall.
Trong kinh thứ sáu, navaṃ santhāgāraṃ (hội trường mới) là: Hội trường vừa mới được xây dựng, tức là một đại sảnh lớn.
Uyyogakālādīsu hi rājāno tattha ṭhatvā, ‘‘ettakā purato gacchantu, ettakā pacchā, ettakā ubhohi passehi, ettakā hatthī abhiruhantu, ettakā asse, ettakā rathesu tiṭṭhantū’’ti evaṃ santhaṃ karonti, mariyādaṃ bandhanti, tasmā taṃ ṭhānaṃ santhāgāranti vuccati.
Indeed, during times of expedition, etc., kings would stand there and arrange things thus: “Let so many go in front, so many behind, so many on both sides, so many mount elephants, so many mount horses, so many stand in chariots.” They establish rules; therefore, that place is called santhāgāraṃ.
Thật vậy, vào những dịp hành quân, các vị vua đứng ở đó và ra lệnh: “Bao nhiêu người đi trước, bấy nhiêu người đi sau, bấy nhiêu người đi hai bên, bấy nhiêu người cưỡi voi, bấy nhiêu người cưỡi ngựa, bấy nhiêu người đứng trên xe.” Như vậy, họ sắp xếp và đặt ra giới hạn. Do đó, nơi đó được gọi là santhāgāra (hội trường).
Uyyogaṭṭhānato ca āgantvā yāva gehesu allagomayaparibhaṇḍādīni kārenti, tāva dve tīṇi divasāni te rājāno tattha santharantītipi santhāgāraṃ.
And also, after returning from the expedition, for two or three days, until they perform rituals like smearing fresh cow dung in their houses, those kings rest there; therefore, it is also called santhāgāraṃ.
Và sau khi trở về từ chiến trường, cho đến khi họ hoàn thành việc quét dọn bằng phân bò tươi và các công việc khác trong nhà, các vị vua đó nghỉ ngơi ở đó hai hoặc ba ngày, nên nơi đó cũng được gọi là santhāgāra.
Tesaṃ rājūnaṃ saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāraṃ.
It is also called santhāgāraṃ because it is a hall for common counsel among those kings.
Vì nơi đó là nơi các vị vua cùng nhau thảo luận về các vấn đề, nên nó cũng được gọi là santhāgāra.
Gaṇarājāno hi te, tasmā uppannaṃ kiccaṃ ekassa vasena na chijjati, sabbesaṃ chandopi laddhuṃ vaṭṭati, tasmā sabbe tattha sannipatitvā anusāsanti.
For they were tribal kings, hence, an arisen matter was not decided by one individual, and it was proper to obtain the consent of all; therefore, all would gather there and counsel.
Thật vậy, họ là những vị vua theo chế độ cộng hòa, do đó, một công việc phát sinh không thể được giải quyết bởi một người duy nhất; cần phải có sự đồng thuận của tất cả mọi người. Vì vậy, tất cả họ tập hợp ở đó và thảo luận.
Tena vuttaṃ ‘‘saha atthānusāsanaṃ agārantipi santhāgāra’’nti.
Therefore, it is said, “It is also called santhāgāraṃ because it is a hall for common counsel.”
Do đó, có câu nói: “Vì nơi đó là nơi cùng nhau thảo luận về các vấn đề, nên nó cũng được gọi là santhāgāra.”
Yasmā pana te tattha sannipatitvā, ‘‘imasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati, imasmiṃ kāle vapitu’’nti evamādinā nayena gharāvāsakiccāni sammantayanti, tasmā chiddāvachiddaṃ gharāvāsaṃ tattha santharantītipi, santhāgāraṃ.
Furthermore, because they gather there and consult on household matters, saying, “It is appropriate to plow at this time, it is appropriate to sow at this time,” and so on, they rectify the fragmented household life there, so it is also called santhāgāraṃ.
Vì họ tập hợp ở đó và thảo luận về các công việc gia đình, chẳng hạn như: “Vào lúc này nên cày, vào lúc này nên gieo hạt,” v.v., nên họ vá víu những lỗ hổng trong đời sống gia đình ở đó. Vì vậy, nó cũng được gọi là santhāgāra.
Acirakāritaṃ hotīti iṭṭhakakammasudhākammacittakammādivasena susajjitaṃ devavimānaṃ viya adhunā niṭṭhāpitaṃ.
Acirakāritaṃ hotīti means that it was recently completed, beautifully decorated like a celestial palace with brickwork, plasterwork, painting, and so on.
Acirakāritaṃ hotī (mới được làm) là: Vừa mới hoàn thành, được trang trí lộng lẫy bằng các công trình gạch, vữa, tranh vẽ, v.v., giống như một cung điện chư thiên.
Samaṇena vāti ettha yasmā gharavatthupariggahaṇakāleyeva devatā attano vasanaṭṭhānaṃ gaṇhanti, tasmā ‘‘devena vā’’ti avatvā, ‘‘samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā’’ti vuttaṃ.
In samaṇena vā, since deities claim their dwelling places at the very time the land for a house is acquired, it is said, “by an ascetic, or by a brāhmaṇa, or by some human being,” and not, “by a deity.”
Trong câu samaṇena vā (hay bởi một vị Sa-môn) này, vì chư thiên chiếm lấy nơi ở của mình ngay từ lúc đất đai được sở hữu để xây nhà, nên không nói “devena vā” (hay bởi một vị trời), mà nói “samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā” (hay bởi một vị Sa-môn, hay bởi một vị Bà-la-môn, hay bởi bất kỳ người nào).
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti santhāgāraṃ niṭṭhitanti sutvā ‘‘gacchāma naṃ passissāmā’’ti gantvā dvārakoṭṭhakato paṭṭhāya sabbaṃ oloketvā ‘‘idaṃ santhāgāraṃ ativiya manoramaṃ sassirikaṃ.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti means that having heard that the meeting hall was completed, they went, saying, “Let’s go see it,” and after inspecting everything from the main gate onwards, they thought, “This meeting hall is exceedingly delightful and splendid.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsū (họ đã đến nơi Đức Thế Tôn ở) là: Nghe nói hội trường đã hoàn thành, họ nghĩ: “Chúng ta hãy đi xem.” Sau khi đi và xem xét mọi thứ từ cổng chính trở đi, họ nghĩ: “Hội trường này vô cùng đẹp đẽ và lộng lẫy.
Kena paṭhamaṃ paribhuttaṃ amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti cintetvā – ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhassa paṭhamaṃ diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, dakkhiṇeyyavasena diyyamānepi satthunova anucchavikaṃ, tasmā satthāraṃ paṭhamaṃ paribhuñjāpessāma, bhikkhusaṅghassa ca āgamanaṃ karissāma, bhikkhusaṅghe āgate tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āgatameva bhavissati, satthāraṃ tiyāmarattiṃ amhākaṃ dhammakathaṃ kathāpessāma, iti tīhi ratanehi paribhuttaṃ pacchā mayaṃ paribhuñjissāma, evaṃ no dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā upasaṅkamiṃsu.
By whom, if first partaken, would it be for our long-lasting welfare and happiness?” And having thought thus, they resolved: “Even if given first to our chief kinsman, it is suitable only for the Teacher. Even if given as a donation worthy of respect, it is suitable only for the Teacher. Therefore, we shall let the Teacher partake first, and arrange for the Saṅgha of bhikkhus to come. When the Saṅgha of bhikkhus arrives, the Tipiṭaka Buddha-word will also have arrived. We shall have the Teacher give us a Dhamma talk for the three watches of the night. Thus, after it has been partaken of by the Three Jewels, we shall partake of it. In this way, it will be for our long-lasting welfare and happiness.” Having made this resolution, they approached (the Buddha).
Nếu ai là người đầu tiên sử dụng nó, điều đó sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho chúng ta?” Và họ quyết định: “Dù là dâng cúng đầu tiên cho bậc tối thượng trong dòng tộc chúng ta, hay dâng cúng như một vật cúng dường xứng đáng, thì cũng chỉ phù hợp với Đức Bổn Sư. Vì vậy, chúng ta sẽ thỉnh Đức Bổn Sư sử dụng trước, và cũng sẽ mời Tăng chúng đến. Khi Tăng chúng đến, Giáo Pháp ba tạng của Đức Phật cũng sẽ đến. Chúng ta sẽ thỉnh Đức Bổn Sư thuyết pháp cho chúng ta suốt ba canh đêm. Như vậy, sau khi ba ngôi báu đã sử dụng, chúng ta sẽ sử dụng sau. Điều này sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho chúng ta.” Sau khi quyết định như vậy, họ đã đến yết kiến Đức Thế Tôn.
Yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃdivasaṃ kira santhāgāraṃ kiñcāpi rājakulānaṃ dassanatthāya devavimānaṃ viya susajjitaṃ hoti supaṭijaggitaṃ, buddhārahaṃ pana katvā apaññattaṃ.
Yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti means that on that day, even though the meeting hall was beautifully arranged and well-maintained like a celestial palace for the royal families to see, it had not yet been prepared for the Buddha.
Yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsū (họ đã đến nơi hội trường mới ở) là: Nghe nói vào ngày đó, hội trường, mặc dù đã được trang hoàng lộng lẫy như một cung điện chư thiên và được chăm sóc kỹ lưỡng để các hoàng tộc đến xem, nhưng vẫn chưa được sắp đặt phù hợp với Đức Phật.
Buddhā hi nāma araññajjhāsayā araññārāmā antogāme vaseyyuṃ vā no vā, tasmā ‘‘bhagavato manaṃ jānitvāva, paññāpessāmā’’ti cintetvā, te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu, idāni pana manaṃ labhitvā paññāpetukāmā yena santhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu.
For the Buddhas are intent on forests, delight in forests, and may or may not reside within a village. Therefore, thinking, “We will arrange it only after knowing the Exalted One’s mind,” they had approached the Exalted One. But now, having obtained permission from His mind and wishing to arrange it, they approached where the meeting hall was.
Thật vậy, chư Phật có khuynh hướng sống trong rừng, yêu thích rừng, có thể sống hoặc không sống trong làng. Do đó, họ nghĩ: “Chúng ta sẽ sắp đặt sau khi biết được ý của Đức Thế Tôn.” Và họ đã đến yết kiến Đức Thế Tôn. Bây giờ, sau khi đã nhận được sự chấp thuận, mong muốn sắp đặt, họ đã đến nơi hội trường ở.
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvāti yathā sabbameva santhataṃ hoti, evaṃ taṃ santharāpetvā.
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā means having covered that meeting hall so that everything was covered.
Sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā (trải khắp hội trường) là: Họ đã cho trải khắp hội trường sao cho mọi nơi đều được trải.
Sabbapaṭhamaṃ tāva ‘‘gomayaṃ nāma sabbamaṅgalesu vaṭṭatī’’ti sudhāparikammakatampi bhūmiṃ allagomayena opuñjāpetvā, parisukkhabhāvaṃ ñatvā, yathā akkantaṭṭhāne padaṃ paññāyati, evaṃ catujjātiyagandhehi limpāpetvā upari nānāvaṇṇakaṭasārake santharitvā tesaṃ upari mahāpiṭṭhikakojave ādiṃ katvā hatthattharaassattharasīhattharabyagghattharacandattharakasūriyattharakacittattharakādīhi nānāvaṇṇehi attharakehi santharitabbayuttakaṃ sabbokāsaṃ santharāpesuṃ.
First of all, knowing that “cow dung is suitable for all auspicious occasions,” they had the floor, even though it was plastered with cement, smeared with fresh cow dung. Then, realizing it was dry and to ensure no footprint was visible on the trodden ground, they had it smeared with four kinds of fragrant substances. Over these, they spread various colored mats, and on top of these mats, starting with large-backed rugs, they had the entire space suitable for spreading covered with various colored coverings such as elephant covers, horse covers, lion covers, tiger covers, moon covers, sun covers, and चित्रक coverings.
Trước hết, họ cho quét dọn nền nhà bằng phân bò tươi, mặc dù đã được trát vữa, vì “phân bò được dùng trong mọi nghi lễ cát tường.” Sau khi biết nền nhà đã khô ráo, họ cho quét bằng bốn loại hương liệu (mālā, kakkuka, kamī, yhanpanñyoru) sao cho không để lại dấu chân khi bước lên. Sau đó, họ trải những tấm thảm nhiều màu sắc lên trên. Trên những tấm thảm đó, họ trải những tấm thảm lớn như thảm kojava (thảm lớn có thể chứa mười sáu vũ công) làm khởi đầu, cùng với các loại thảm nhiều màu sắc khác như thảm hình voi, thảm hình ngựa, thảm hình sư tử, thảm hình hổ, thảm hình mặt trăng, thảm hình mặt trời, thảm hình tranh vẽ, v.v., trải khắp mọi nơi cần được trải.
Tena vuttaṃ ‘‘sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā’’ti.
Therefore, it is said, “having covered the entire meeting hall with coverings.”
Do đó, có câu nói: “sabbasanthariṃ santhāgāraṃ santharitvā” (trải khắp hội trường).
Āsanāni paññāpetvāti majjhaṭṭhāne tāva maṅgalathambhaṃ nissāya mahārahaṃ buddhāsanaṃ paññāpetvā, tattha tattha yaṃ yaṃ mudukañca manoramañca paccattharaṇaṃ, taṃ taṃ paccattharitvā ubhatolohitakaṃ manuññadassanaṃ upadhānaṃ upadahitvā upari suvaṇṇarajatatārakavicittavitānaṃ bandhitvā gandhadāmapupphadāmapattadāmādīhi alaṅkaritvā samantā dvādasahatthe ṭhāne pupphajālaṃ kāretvā, tiṃsahatthamattaṃ ṭhānaṃ paṭasāṇiyā parikkhipāpetvā pacchimabhittiṃ nissāya bhikkhusaṅghassa pallaṅkapīṭhaapassayapīṭhamuṇḍapīṭhāni paññāpetvā upari setapaccattharaṇehi paccattharāpetvā pācīnabhittiṃ nissāya attano attano mahāpiṭṭhikakojave paññāpetvā manoramāni haṃsalomādipūritāni upadhānāni ṭhapāpesuṃ ‘‘evaṃ akilamamānā sabbarattiṃ dhammaṃ suṇissāmā’’ti.
Āsanāni paññāpetvā means, first, in the center, resting against the auspicious pillar, they arranged a magnificent Buddha-seat. There, they spread soft and pleasing cushions, placed charming, beautiful pillows that were red on both sides, tied a canopy above decorated with gold and silver stars, adorned it with garlands of fragrance, garlands of flowers, garlands of leaves, and so on, made a flower net in a twelve-cubit area around it, had a thirty-cubit area enclosed with curtains, arranged couches, chairs with backrests, and footless seats for the Bhikkhu Saṅgha resting against the western wall, had them covered with white cushions, and resting against the eastern wall, they arranged their own large-backed rugs and placed delightful pillows filled with swan down, etc., thinking, “Thus, without fatigue, we shall listen to the Dhamma all night.”
Āsanāni paññāpetvā (sắp đặt chỗ ngồi) là: Trước hết, họ sắp đặt một Phật tọa cao quý ở giữa, dựa vào cột trụ cát tường. Trên đó, họ trải những tấm đệm mềm mại và đẹp mắt, đặt những chiếc gối tựa hai bên màu đỏ tươi, đẹp mắt. Phía trên, họ giăng một tấm trần nhà được trang trí bằng các vì sao vàng bạc, trang hoàng bằng các chuỗi hương, chuỗi hoa, chuỗi lá, v.v. Xung quanh, họ làm một mạng lưới hoa trong khu vực rộng mười hai cubit. Họ cho bao quanh khu vực rộng ba mươi cubit bằng vải bạt. Dựa vào bức tường phía tây, họ sắp đặt các ghế ngồi kiểu pallaṅka, ghế tựa lưng và ghế không tựa lưng cho Tăng chúng. Phía trên, họ cho trải bằng các tấm đệm trắng. Dựa vào bức tường phía đông, họ sắp đặt các ghế kojava lớn của riêng mình và đặt những chiếc gối tựa đầu đẹp đẽ được nhồi bằng lông ngỗng, v.v., với ý nghĩ: “Như vậy, chúng ta sẽ không mệt mỏi và sẽ nghe Pháp suốt đêm.”
Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘āsanāni paññāpetvā’’ti.
It is with reference to this that it is said, “having arranged seats.”
Câu nói “āsanāni paññāpetvā” (sắp đặt chỗ ngồi) là để chỉ điều này.
Telappadīpaṃ āropetvāti rajatasuvaṇṇādimayadaṇḍadīpikāsu yonakarūpakirātarūpakādīnaṃ hatthe ṭhapitasuvaṇṇarajatādimayakapallikāsu ca telappadīpaṃ jālāpetvāti attho.
Having lit oil lamps means having lit oil lamps in lampstands made of silver, gold, etc., and in lamp bowls made of gold, silver, etc., held in the hands of figures like Yona and Kirāta.
Telappadīpaṃ āropetvā (thắp đèn dầu) có nghĩa là, họ đã thắp đèn dầu trong những cây đèn cầm tay bằng bạc, vàng v.v., và trong những chén đèn dầu bằng vàng, bạc v.v. được đặt trong tay các hình tượng người Hy Lạp (Yonaka), người Kirāta v.v.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ettha pana te sakyarājāno na kevalaṃ santhāgārameva, atha kho yojanāvaṭṭe kapilavatthusmiṃ nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā gehadvāresu puṇṇaghaṭe ca kadaliyo ca ṭhapāpetevā sakalanagaraṃ dīpamālādīhi vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā ‘‘khīrūpage dārake khīraṃ pāyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha, ajja ekarattiṃ satthā antogāme vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontī’’ti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍadīpikā ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.
Where the Blessed One was, there they approached. In this passage, those Sakyan kings not only adorned the assembly hall, but they also had the city streets of Kapilavatthu, which stretched for a yojana, swept, raised banners, placed full jars and plantain trees at the entrances of houses, made the entire city appear like the sky scattered with stars by means of rows of lamps and so forth, and had a drum beaten proclaiming: “Give milk to suckling infants, feed young children quickly and put them to sleep, do not make loud noises, for tonight the Teacher will stay within the village; Buddhas, indeed, prefer quietness.” Then they themselves, taking hand-held lamps, approached the place where the Blessed One was.
Tuy nhiên, trong đoạn văn Yena Bhagavā tenupasaṅkamiṃsū (Họ đã đến nơi Thế Tôn ở), những vị vua Sakya ấy không chỉ trang hoàng hội trường mà thôi, mà còn cho quét dọn các con đường trong thành phố Kapilavatthu rộng một yojana, cho dựng cờ, đặt các bình nước đầy và cây chuối ở cửa nhà, biến toàn bộ thành phố thành như bầu trời đầy sao lấp lánh với các chuỗi đèn, và cho đánh trống loan báo rằng: “Hãy cho các em bé sơ sinh uống sữa, hãy cho các bé trai nhỏ ăn nhanh rồi cho ngủ, đừng gây tiếng ồn lớn, hôm nay Thế Tôn sẽ ở trong làng một đêm, chư Phật vốn thích sự yên tĩnh,” rồi tự mình cầm đèn đuốc đến nơi Thế Tôn ở.
Atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamīti ‘‘yassa dāni, bhante, bhagavā kālaṃ maññatī’’ti evaṃ kira kāle ārocite bhagavā lākhārasatintarattakoviḷārapupphavaṇṇaṃ rattadupaṭṭaṃ kattariyā padumaṃ kantento viya, saṃvidhāya timaṇḍalaṃ paṭicchādento nivāsetvā suvaṇṇapāmaṅgena padumakalāpaṃ parikkhipanto viya, vijjulatāsassirikaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā rattakambalena gajakumbhaṃ pariyonandhanto viya, ratanasatubbedhe suvaṇṇagghike pavāḷajālaṃ khipamāno viya suvaṇṇacetiye rattakambalakañcukaṃ paṭimuñcanto viya, gacchantaṃ puṇṇacandaṃ rattavaṇṇavalāhakena paṭicchādayamāno viya, kañcanapabbatamatthake supakkalākhārasaṃ parisiñcanto viya, cittakūṭapabbatamatthakaṃ vijjulatāya parikkhipanto viya ca sacakkavāḷasineruyugandharaṃ mahāpathaviṃ sañcāletvā gahitaṃ nigrodhapallavasamānavaṇṇaṃ rattavarapaṃsukūlaṃ pārupitvā, gandhakuṭidvārato nikkhami kañcanaguhato sīho viya udayapabbatakūṭato puṇṇacando viya ca.
Then the Blessed One, having put on his lower robe, took his bowl and robe, and together with the Saṅgha of bhikkhus, approached the new assembly hall. This means that when the time for his departure was announced by the phrase, “Bhante, now the Blessed One knows the time,” the Blessed One, wearing his crimson double undergarment, which was the color of a scarlet Koviḷāra flower moistened with lac dye, as if cutting a lotus with scissors, arranging it perfectly, covering the three areas (knees, navel, and waist), binding his sash, which was like a lightning creeper, as if encircling a bunch of lotuses with a golden builder's line, as if entwining an elephant's forehead with a red blanket, as if casting a coral net onto a golden pagoda 100 cubits high, as if adorning a golden pagoda with a red blanket-cloak, as if covering the moving full moon with red clouds, as if pouring well-ripened lac dye onto the peak of a golden mountain, as if encircling the peak of the Cittakūṭa Mountain with lightning, and having made the great earth with its Cakkavāḷa, Sineru, and Yugandhara Mountains tremble, he put on his excellent red rag-robe, which was the color of a banyan sprout, taken up by him. Then he emerged from the door of the perfumed chamber like a lion from a golden cave, or like the full moon from the peak of the Udaya Mountain.
Atha kho Bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamī (Rồi Thế Tôn đắp y, cầm bát và y phục, cùng với Tăng đoàn đến hội trường mới) nghĩa là, khi thời điểm được thông báo: “Bạch Thế Tôn, giờ đây Thế Tôn thấy thích hợp,” Thế Tôn đã đắp y nội (nivāsetvā) màu đỏ thẫm như màu hoa Kovilāra đỏ tươi như được thấm nhựa cánh kiến, như thể đang cắt một bông sen bằng kéo, che ba vòng tròn (đầu gối, rốn và háng); thắt dây lưng (kāyabandhana) rực rỡ như tia chớp, như thể đang quấn một bó sen bằng dải vàng; như thể đang quấn một tấm chăn đỏ quanh đầu voi; như thể đang ném một mạng lưới san hô vào một bảo tháp vàng cao trăm tầng; như thể đang khoác một chiếc áo choàng đỏ lên một bảo tháp vàng; như thể đang che mặt trăng tròn đang di chuyển bằng một đám mây đỏ; như thể đang đổ nhựa cánh kiến chín đỏ lên đỉnh núi vàng; như thể đang quấn tia chớp quanh đỉnh núi Cittakūṭa. Sau khi làm rung chuyển đại địa cùng với các dãy núi Cakkavāḷa, Sineru và Yugandhara, Ngài đã đắp chiếc y phế thải (paṃsukūla) màu đỏ thẫm đẹp đẽ như màu lá cây bàng non mà Ngài đã thọ nhận, và bước ra khỏi cửa Hương thất (Gandhakuṭi) như một con sư tử từ hang vàng, như mặt trăng tròn từ đỉnh núi mặt trời mọc.
Nikkhamitvā pana gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi.
Having emerged, he stood at the entrance of the perfumed chamber.
Sau khi bước ra, Ngài đứng ở phía trước Hương thất.
Athassa kāyato meghamukhehi vijjukalāpā viya rasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasadhārāparisekapiñjarapattapupphaphalaviṭape viya ārāmarukkhe kariṃsu.
Then, from his body, rays of light emerged like flashes of lightning from the mouths of clouds, making the monastery's trees appear as if they were trees with golden leaf-blossom-fruit branches sprinkled with golden sap.
Rồi từ thân Ngài, những tia sáng phát ra như những tia chớp từ miệng mây, biến những cây trong tịnh xá thành như những cây có cành lá, hoa quả vàng tươi như được rưới dòng nhựa vàng.
Tāvadeva ca attano attano pattacīvaramādāya mahābhikkhusaṅgho bhagavantaṃ parivāresi.
Immediately, the great Saṅgha of bhikkhus, each taking their own bowl and robe, surrounded the Blessed One.
Ngay lúc đó, Tăng đoàn lớn đã cầm bát và y phục của mình và vây quanh Thế Tôn.
Te pana parivāretvā ṭhitā bhikkhū evarūpā ahesuṃ – appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā vattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahino sīlasampannā samādhisampannā paññāvimuttivimuttiñāṇadassanasampannā.
And those bhikkhus who stood surrounding him were of such a nature: of few desires, contented, secluded, unentangled, diligent, eloquent, forbearing of admonition, reprovers of evil, endowed with sīla, endowed with samādhi, and endowed with wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation.
Những vị Tỳ-kheo đứng vây quanh đó có những phẩm chất như sau: ít dục vọng, biết đủ, sống viễn ly, không giao du, tinh tấn, biết nói lời khuyên, kiên nhẫn với lời khuyên, quở trách điều ác, đầy đủ giới hạnh, đầy đủ định, đầy đủ tuệ, giải thoát và tri kiến giải thoát.
Tehi parivārito bhagavā rattakambalaparikkhitto viya suvaṇṇakkhandho, rattapadumasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā, pavāḷavedikāparikkhitto viya suvaṇṇapāsādo virocittha.
The Blessed One, surrounded by them, shone forth like a golden mass enveloped in a red blanket, or like a golden boat amidst a cluster of red lotuses, or like a golden palace surrounded by a coral balustrade.
Được các vị ấy vây quanh, Thế Tôn rực rỡ như một khối vàng được bao quanh bởi những tấm vải đỏ, như một chiếc thuyền vàng ở giữa một đầm sen đỏ, như một cung điện vàng được bao quanh bởi hàng rào san hô.
Sāriputtamoggallānādayo mahātherāpi naṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā maṇivammavammikā viya mahānāgā parivārayiṃsu vantarāgā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā kule vā gaṇe vā alaggā.
The Mahātheras such as Sāriputta and Moggallāna, having put on their cloud-colored rag-robes, also surrounded him like great nāgas with gem-like scales, having vomited out defilements, having severed their defilements, having untangled their matted hair (tangled passions), having cut their bonds, and being unattached to family or community.
Các vị Đại Trưởng lão như Sāriputta và Moggallāna cũng đắp y phế thải màu mây, vây quanh Ngài như những con voi lớn có áo giáp ngọc quý, những vị đã xả bỏ tham ái, đã đoạn trừ phiền não, đã gỡ bỏ những mối rối (ái dục), đã cắt đứt những trói buộc, không dính mắc vào gia đình hay hội chúng.
Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi, vītadoso vītadosehi, vītamoho vītamohehi, nittaṇho nittaṇhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho bahussutabuddhehi parivārito pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavattirājā, marugaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hāritamahābrahmā, tārāgaṇaparivārito viya puṇṇacando asamena buddhavesena aparimāṇena buddhavilāsena kapilavatthugāmimaggaṃ paṭipajji.
Thus, the Blessed One, himself free from lust, surrounded by those free from lust; himself free from hatred, surrounded by those free from hatred; himself free from delusion, surrounded by those free from delusion; himself free from craving, surrounded by those free from craving; himself free from defilements, surrounded by those free from defilements; himself a Buddha, surrounded by those Buddhas who were extensively learned; set out on the road to Kapilavatthu with an incomparable Buddha-gait and immeasurable Buddha-splendor, like stamens surrounded by petals, like a pericarp surrounded by stamens, like the Chaddanta elephant king surrounded by eight thousand royal elephants, like the Dhataraṭṭha king of geese surrounded by ninety thousand geese, like a Cakkavatti king surrounded by an army, like Sakka, king of devas, surrounded by groups of Maruts, like the great Brahmā Hārita surrounded by groups of Brahmās, and like the full moon surrounded by constellations of stars.
Như vậy, Thế Tôn, tự mình đã ly tham, được vây quanh bởi những vị đã ly tham; tự mình đã ly sân, được vây quanh bởi những vị đã ly sân; tự mình đã ly si, được vây quanh bởi những vị đã ly si; tự mình đã không ái, được vây quanh bởi những vị đã không ái; tự mình đã không phiền não, được vây quanh bởi những vị đã không phiền não; tự mình là Phật, được vây quanh bởi những vị Phật có nhiều trí tuệ, như nhụy hoa được cánh hoa bao quanh, như đài hoa được nhụy hoa bao quanh, như vua voi Chaddanta được tám ngàn con voi con bao quanh, như vua thiên nga Dhataraṭṭha được chín vạn con thiên nga bao quanh, như vị Chuyển Luân Thánh Vương được quân đội bao quanh, như Sakka, vua chư thiên, được đoàn Marugaṇa bao quanh, như Đại Phạm thiên Hārita được đoàn Phạm thiên bao quanh, như mặt trăng tròn được đoàn sao bao quanh, với vẻ uy nghi Phật không gì sánh bằng và phong thái Phật vô lượng, đã đi trên con đường dẫn đến làng Kapilavatthu.
Athassa puratthimakāyato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi pacchima-kāyato, dakkhiṇahatthato, vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
Then, from the front of his body, a golden-colored ray arose and occupied a space eighty cubits long; from the back of his body, from his right hand, and from his left hand, golden-colored rays arose and occupied a space eighty cubits long.
Rồi từ phía trước thân Ngài, một tia sáng màu vàng kim phát ra và chiếm một không gian rộng tám mươi cubit; từ phía sau thân Ngài, từ tay phải, từ tay trái, một tia sáng màu vàng kim phát ra và chiếm một không gian rộng tám mươi cubit.
Upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāvaṭṭehi moragīvavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā gaganatale asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
Above, from the tips of his hair onwards, from all the swirls of hair, peacock-neck-colored rays arose and occupied a space eighty cubits in the sky.
Phía trên, từ chân tóc trở đi, từ tất cả các lọn tóc, một tia sáng màu cổ chim công phát ra và chiếm một không gian rộng tám mươi cubit trên bầu trời.
Heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā ghanapathaviṃ asītihatthaṭṭhānaṃ aggahesi.
Below, from the soles of his feet, coral-colored rays arose and occupied a space eighty cubits deep into the solid earth.
Phía dưới, từ lòng bàn chân, một tia sáng màu san hô phát ra và xuyên qua mặt đất rắn chắc, chiếm một không gian rộng tám mươi cubit.
Evaṃ samantā asītihatthaṭṭhānaṃ chabbaṇṇā buddharasmiyo vijjotamānā vipphandamānā kañcanadaṇḍadīpikāhi niccharitvā ākāsaṃ pakkhandajālā viya cātuddīpikamahāmeghato nikkhantavijjulatā viya vidhāviṃsu.
Thus, on all sides, for a space of eighty cubits, the six-colored Buddha-rays shone and flickered, spreading forth like leaping flames from golden torch-lamps into the sky, or like flashes of lightning emerging from a great cloud covering the four continents.
Như vậy, sáu sắc Phật quang rực rỡ và lấp lánh khắp tám mươi cubit xung quanh, như những ngọn lửa bùng lên trên bầu trời từ những cây đèn đuốc vàng, như những tia chớp lóe ra từ đám mây lớn bao phủ bốn châu lục, đã lan tỏa ra.
Sabbadisābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya, suvaṇṇaghaṭato nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya, pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya, verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakaṇikārapupphacuṇṇasamokiṇṇā viya vippabhāsiṃsu.
All directions shone brightly as if scattered with golden Campaka flowers, as if sprinkled with streams of golden liquid emanating from golden jars, as if surrounded by spread-out golden cloths, or as if strewn with the dust of Kiṃsuka and Kaṇikāra flowers stirred up by Veramba winds.
Tất cả các phương hướng đều rực sáng như được rải hoa Champaka vàng, như được tưới bằng dòng nhựa vàng chảy ra từ bình vàng, như được bao phủ bởi những tấm vải vàng trải ra, như được rải đầy phấn hoa Kimśuka và Kaṇikāra do gió Verambha thổi lên.
Bhagavatopi asītianubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalasarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gaganatalaṃ, vikasitamiva padumavanaṃ, sabbapāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako, paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsacandānaṃ dvattiṃsasūriyānaṃ dvattiṃsacakkavattīnaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocittha, yathā taṃ dasahi pāramīhi dasahi upapāramīhi dasahi paramatthapāramīhi sammadeva pūritāhi samatiṃsapāramitāhi alaṅkataṃ.
The Blessed One's body, resplendent with eighty minor characteristics, a fathom-long aura, and thirty-two major marks of a great man, shone forth as if it were a sky with emerging stars, or a fully bloomed lotus grove, or a hundred-yojana-tall Pāricchattaka tree fully in blossom; as if it surpassed the splendor of thirty-two moons, thirty-two suns, thirty-two Cakkavatti kings, thirty-two kings of devas, and thirty-two Mahābrahmās arranged in order, just as it was adorned by the thirty Pāramitās, perfectly fulfilled through ten Pāramitās, ten Upapāramitās, and ten Paramatthapāramitās.
Thân của Thế Tôn, rực rỡ với tám mươi tướng phụ, hào quang một tầm tay và ba mươi hai tướng tốt của bậc đại nhân, đã tỏa sáng như bầu trời đầy sao, như một rừng sen nở rộ, như cây Pāricchattaka trăm yojana nở hoa khắp nơi, như thể đang vượt qua vẻ đẹp của ba mươi hai mặt trăng, ba mươi hai mặt trời, ba mươi hai vị Chuyển Luân Thánh Vương, ba mươi hai vị vua chư thiên, ba mươi hai vị Đại Phạm thiên được sắp đặt theo thứ tự, như thể được trang hoàng bằng ba mươi Ba-la-mật viên mãn: mười Ba-la-mật, mười Upapāramī (Ba-la-mật thứ yếu), và mười Paramatthapāramī (Ba-la-mật tối thượng).
Kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnadānaṃ rakkhitasīlaṃ katakalyāṇakammaṃ ekasmiṃ attabhāve otaritvā vipākaṃ dātuṃ ṭhānaṃ alabhamānaṃ sambādhapattaṃ viya ahosi.
The boundless generosity bestowed, the sīla protected, and the wholesome deeds performed throughout four Asaṅkheyyas and one hundred thousand aeons, seemed to be compressed, unable to find sufficient space to yield their results in one single lifetime.
Những sự bố thí đã cho, giới hạnh đã giữ, và thiện nghiệp đã làm trong suốt bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp đã trở nên như bị chật chội, không tìm được chỗ để hội tụ và cho quả báo trong một đời sống duy nhất.
Nāvāsahassabhaṇḍaṃ ekanāvaṃ āropanakālo viya, sakaṭasahassabhaṇḍaṃ ekasakaṭaṃ āropanakālo viya, pañcavīsatiyā gaṅgānaṃ oghassa sambhijja mukhadvāre ekato rāsibhūtakālo viya ahosi.
It was like the time of loading the merchandise of a thousand boats onto a single boat, like the time of loading the merchandise of a thousand carts onto a single cart, and like the time when the currents of twenty-five rivers converge and become a single mass at their estuary.
Giống như lúc chất hàng hóa của một ngàn chiếc thuyền lên một chiếc thuyền, hoặc chất hàng hóa của một ngàn cỗ xe lên một cỗ xe, hoặc như lúc dòng chảy của hai mươi lăm sông Hằng hợp lại thành một khối tại cửa biển.
Imāya buddhasiriyā obhāsamānassāpi ca bhagavato purato anekāni daṇḍadīpikāsahassāni ukkhipiṃsu, tathā pacchato, vāmapasse, dakkhiṇapasse.
And even as the Blessed One was illuminating with this Buddha-splendor, they raised many thousands of torches in front of him, and likewise behind, on his left side, and on his right side.
Dù Đức Thế Tôn đang tỏa sáng với vẻ uy nghi của Phật, hàng ngàn ngọn đèn lồng vẫn được giương lên trước mặt Ngài, cũng như phía sau, bên trái và bên phải.
Jātisumanacampakavanamallikārattuppala-nīluppala-bakulasinduvārapupphāni ceva nīlapītādivaṇṇasugandhagandhacuṇṇāni ca cātuddīpikameghavissaṭṭhā udakavuṭṭhiyo viya vippakiriyiṃsu.
Flowers of Jāti, Sumana, Campaka, Vanamallikā, red lotuses, blue lotuses, Bakula, and Sinduvāra, as well as fragrant powders of blue, yellow, and other colors, were scattered like showers of water released by a cloud over the four great continents.
Những đóa hoa lài, hoa sứ, hoa lài rừng, hoa sen đỏ, hoa sen xanh, hoa ngâu, hoa lài trinh nữ, cùng với bột hương thơm màu xanh, vàng, v.v., được rải như những trận mưa nước từ những đám mây bao phủ bốn phương.
Pañcaṅgikatūriyanigghosā ceva buddhadhammasaṅghaguṇapaṭisaṃyuttā thutighosā ca sabbā disā pūrayiṃsu.
The sounds of the five kinds of musical instruments and the sounds of praise connected with the qualities of the Buddha, Dhamma, and Saṅgha filled all directions.
Âm thanh của ngũ tấu nhạc khí và những lời tán dương các đức Phật, Pháp, Tăng vang dội khắp mọi phương.
Devamanussanāgasupaṇṇagandhabbayakkhādīnaṃ akkhīni amatapānaṃ viya labhiṃsu.
The eyes of devas, humans, nāgas, supaṇṇas, gandhabbas, yakkhas, and others seemed to have received a drink of the deathless.
Mắt của chư thiên, nhân loại, chúa rồng, chim thần, nhạc thần (Gandhabba), dạ xoa, v.v., như được thưởng thức nước cam lồ.
Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā padasahassena gamanavaṇṇaṃ vattuṃ vaṭṭati.
At this point, it is fitting to describe his manner of walking with a thousand words.
Tại đây, có thể dùng ngàn từ để mô tả dáng đi của Ngài.
Tatridaṃ mukhamattaṃ –
Here is just a brief introduction:
Đây là một đoạn mở đầu:
Vaṇṇakālo nāma kiresa, evaṃvidhesu kālesu buddhassa sarīravaṇṇe vā guṇavaṇṇe vā dhammakathikassa thāmoyeva pamāṇaṃ.
It is said that such an occasion is a time for praise. On such occasions, when describing the Buddha’s physical beauty or the beauty of his virtues, the strength of the Dhamma teacher is the only measure.
Người ta nói rằng đây là thời điểm để tán dương. Vào những lúc như thế này, khi tán dương vẻ đẹp thân thể hoặc phẩm hạnh của Đức Phật, sức mạnh của người thuyết pháp là thước đo.
Cuṇṇiyapadehi vā gāthābandhena vā yattakaṃ sakkoti, tattakaṃ vattabbaṃ.
Whether in prose or in verse, as much as one is able to say, that much should be said.
Nên nói bao nhiêu tùy khả năng, dù bằng văn xuôi hay thơ kệ.
Dukkathitanti na vattabbaṃ.
It should not be said, “It is badly spoken.”
Không nên nói là đã nói dở.
Appamāṇavaṇṇā hi buddhā.
For the Buddhas are of immeasurable virtue.
Vì chư Phật có vô lượng đức hạnh.
Tesaṃ buddhāpi anavasesato vaṇṇaṃ vattuṃ asamatthā, pageva itarā pajāti.
Even the Buddhas are incapable of describing their virtues without remainder, how much more so other beings.
Ngay cả chư Phật cũng không thể tán dương hết tất cả phẩm hạnh của các Ngài, huống chi là chúng sinh khác.
Iminā sirivilāsena alaṅkatapaṭiyattaṃ sakyarājakulaṃ pavisitvā bhagavā pasannacittena janena gandhadhūmavāsacuṇṇādīhi pūjiyamāno santhāgāraṃ pāvisi.
With this majestic splendor, the Blessed One entered the adorned and prepared royal palace of the Sakyans and, being honored by the people of devoted mind with perfumes, incense, fragrant powders, and the like, he entered the assembly hall.
Với vẻ uy nghi lộng lẫy như vậy, Đức Thế Tôn đã bước vào hoàng cung của dòng dõi Sakya đã được trang hoàng lộng lẫy, và được mọi người với tâm hoan hỷ cúng dường bằng hương, khói, bột thơm, v.v., rồi Ngài bước vào hội trường.
Tena vuttaṃ ‘‘atha kho bhagavā nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena navaṃ santhāgāraṃ tenupasaṅkamī’’ti.
Therefore it was said: “Then the Blessed One, having dressed, took his bowl and robe, and together with the Saṅgha of bhikkhus, he approached the new assembly hall.”
Do đó, đã có lời dạy rằng: “Rồi Đức Thế Tôn đắp y, cầm bát và y, cùng với Tăng đoàn đến hội trường mới.”
Kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyāti ettha dhammakathā nāma santhāgārānumodanāpaṭisaṃyuttā pakiṇṇakakathā veditabbā.
In the phrase having instructed the Sakyans of Kapilavatthu for much of the night with a talk on the Dhamma, the Dhamma talk should be understood as a miscellaneous discourse connected with the dedication of the assembly hall.
Trong câu Kāpilavatthave sakye bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāyā, pháp thoại (dhammakathā) nên được hiểu là một bài pháp tùy duyên liên quan đến việc tùy hỷ về hội trường.
Tadā hi bhagavā ākāsagaṅgaṃ otārento viya pathavojaṃ ākaḍḍhanto viya mahājambuṃ matthake gahetvā cālento viya yojanikaṃ madhubhaṇḍaṃ cakkayantena pīḷetvā madhupānaṃ pāyamāno viya kapilavatthuvāsīnaṃ sakyānaṃ hitasukhāvahaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathesi.
At that time, the Blessed One delivered a miscellaneous discourse that brought welfare and happiness to the Sakyans of Kapilavatthu, as if he were bringing down the celestial Ganges, as if he were drawing up the nutritive essence of the earth, as if he were taking hold of the great Jambu tree at its top and shaking it, or as if he were pressing a yojana-sized honeycomb with a machine and serving a drink of honey.
Lúc đó, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng một bài pháp tùy duyên mang lại lợi ích và hạnh phúc cho các vị Sakya cư ngụ tại Kapilavatthu, như thể Ngài đang đưa sông Hằng từ trên trời xuống, như thể Ngài đang kéo tinh hoa của đất lên, như thể Ngài đang cầm và lắc một cây jambu lớn đầy quả, như thể Ngài đang ép một hũ mật ong lớn bằng một cỗ máy để cho mọi người uống mật.
‘‘Āvāsadānaṃ nāmetaṃ, mahārāja, mahantaṃ, tumhākaṃ āvāso mayā paribhutto, bhikkhusaṅghena ca paribhutto, mayā ca bhikkhusaṅghena ca paribhutto pana dhammaratanena paribhuttoyevāti tīhi ratanehi paribhutto nāma hoti.
“Great kings, this gift of a dwelling is great. Your dwelling has been used by me and used by the Saṅgha of bhikkhus. When it has been used by me and the Saṅgha of bhikkhus, it is as if it has been used by the jewel of the Dhamma. Thus, it is said to have been used by the Three Jewels.
“Đại vương, việc cúng dường chỗ ở này thật vĩ đại. Chỗ ở của các vị đã được Ta sử dụng, đã được Tăng đoàn sử dụng, và đã được Ta cùng Tăng đoàn sử dụng, tức là đã được Pháp bảo sử dụng. Như vậy, nó đã được ba Pháp bảo sử dụng.
Āvāsadānasmiñhi dinne sabbadānaṃ dinnameva hoti.
For when the gift of a dwelling is given, all gifts are given.
Khi cúng dường chỗ ở, tất cả các sự cúng dường khác đều được xem như đã cúng dường.
Bhummaṭṭhakapaṇṇasālāya vā sākhāmaṇḍapassa vāpi ānisaṃso nāma paricchindituṃ na sakkā.
The benefits of even a leaf-hut on the ground or a pavilion of branches cannot be measured.
Không thể giới hạn được lợi ích của việc cúng dường một tịnh xá bằng lá trên mặt đất hay một giảng đường bằng cành cây.
Āvāsadānānubhāvena hi bhave bhave nibbattassāpi sambādhitagabbhavāso na hoti, dvādasahattho ovarako viya mātukucchi asambādhova hotī’’ti.
For by the power of the gift of a dwelling, even when one is reborn in existence after existence, one's stay in the womb is not constricted; the mother’s womb is as spacious as a twelve-cubit chamber.”
Nhờ năng lực của sự cúng dường chỗ ở, dù sinh vào bất cứ kiếp nào, thai kỳ sẽ không bị chật chội, bụng mẹ sẽ không chật hẹp như một căn phòng rộng mười hai cubit.”
Evaṃ nānānayavicittaṃ bahuṃ dhammiṃ kathaṃ kathetvā –
Having thus given a lengthy Dhamma talk, variegated with many methods, he said:
Sau khi thuyết giảng nhiều pháp thoại đa dạng và phong phú như vậy,
Abhikkantāti atikkantā dve yāmā gatā.
Past means two watches have passed, have gone by.
Abhikkantā có nghĩa là hai canh đã trôi qua.
Yassa dāni kālaṃ maññathāti yassa tumhe gamanassa kālaṃ maññatha, gamanakālo tumhākaṃ, gacchathāti vuttaṃ hoti.
Whatever you now think it is the time for means: “Whatever time you think is the time for departure; it is your time to depart, you may go.”
Yassa dāni kālaṃ maññathā có nghĩa là: “Các vị nghĩ rằng đã đến lúc ra đi. Đã đến lúc các vị ra đi, hãy đi đi.”
Kasmā pana bhagavā te uyyojesīti?
But why did the Blessed One dismiss them?
Vì sao Đức Thế Tôn lại tiễn họ đi?
Anukampāya.
Out of compassion.
Vì lòng từ bi.
Sukhumālā hi te, tiyāmarattiṃ nisīditvā vītināmentānaṃ sarīre ābādho uppajjeyya.
For they are delicate, and if they were to remain seated throughout the three watches of the night, their bodies might suffer illness.
Vì họ rất yếu ớt, nếu ngồi suốt ba canh đêm thì bệnh tật có thể phát sinh trong thân thể họ.
Bhikkhusaṅghopi mahā, tassa ṭhānanisajjānaṃ okāso laddhuṃ vaṭṭatīti ubhayānukampāya uyyojesi.
The community of bhikkhus was also large, and it was proper for them to find a place for standing and sitting. Therefore, out of compassion for both, he dismissed them.
Tăng đoàn cũng đông, cần có chỗ cho họ đứng và ngồi; vì lòng từ bi đối với cả hai bên mà Ngài đã cho họ ra về.
Vigatathinamiddhoti tatra kira bhikkhū yāmadvayaṃ ṭhitāpi nisinnāpi acālayiṃsu, pacchimayāme pana āhāro pariṇamati, tassa pariṇatattā bhikkhusaṅgho vigatathinamiddho jātoti akāraṇametaṃ.
Vigatathinamiddho (free from sloth and torpor): It is said that there, for two watches of the night, the bhikkhus, whether standing or sitting, did not move. However, in the last watch, food digests, and because of its digestion, the community of bhikkhus became free from sloth and torpor. This is not the reason.
Vigatathinamiddho (không còn hôn trầm, thụy miên) — ở đây, các tỳ khưu đã không di chuyển dù đứng hay ngồi suốt hai canh đêm; đến canh cuối cùng, thức ăn đã tiêu hóa, và vì thức ăn đã tiêu hóa nên Tăng đoàn đã không còn hôn trầm, thụy miên—đó là một lý do không đúng.
Buddhānañhi kathaṃ suṇantassa kāyikacetasikadarathā na honti, kāyacittalahutādayo uppajjanti, tena tesaṃ dve yāme ṭhitānampi nisinnānampi dhammaṃ suṇantānaṃ thinamiddhaṃ vigataṃ, pacchimayāmepi sampatte tathā vigatameva jātaṃ.
Indeed, for one listening to the Buddha's discourse, physical and mental weariness do not arise; lightness of body and mind and other such qualities develop. Therefore, for those bhikkhus who listened to the Dhamma, whether standing or sitting for two watches, sloth and torpor were dispelled. Even when the last watch arrived, they remained likewise dispelled.
Thật vậy, khi lắng nghe lời dạy của chư Phật, những phiền não về thân và tâm sẽ không còn, sự nhẹ nhàng của thân và tâm sẽ phát sinh. Do đó, khi lắng nghe Pháp, hôn trầm, thụy miên đã biến mất nơi các tỳ khưu, dù họ đứng hay ngồi suốt hai canh đêm, và ngay cả khi canh cuối cùng đến, nó vẫn biến mất như vậy.
Tenāha ‘‘vigatathinamiddho’’ti.
Therefore, it is said, " vigatathinamiddho."
Vì vậy, Ngài nói: “ vigatathinamiddho”.
Piṭṭhi me āgilāyatīti kasmā āgilāyati?
Piṭṭhi me āgilāyatī (my back is aching): Why was it aching?
Piṭṭhi me āgilāyatī (lưng tôi đau nhức) — tại sao lại đau nhức?
Bhagavato hi chabbassāni mahāpadhānaṃ padahantassa mahantaṃ kāyadukkhaṃ ahosi, athassa aparabhāge mahallakakāle piṭṭhivāto uppajjīti.
Indeed, for six years, as the Blessed One exerted great effort, he experienced great bodily suffering. Later, in his old age, a back ailment arose in him. Therefore, it was aching.
Thật vậy, khi Thế Tôn tinh tấn tu tập đại hạnh trong sáu năm, Ngài đã chịu đựng nỗi đau khổ lớn về thân thể; sau đó, vào tuổi già, chứng đau lưng đã phát sinh.
Akāraṇaṃ vā etaṃ.
Or this is not the reason.
Hoặc điều này không phải là nguyên nhân.
Pahoti hi bhagavā uppannaṃ vedanaṃ vikkhambhetvā ekampi dvepi sattāhāni ekapallaṅkena nisīdituṃ.
Indeed, the Blessed One was capable of suppressing any arisen feeling and sitting in one posture for one or even two weeks.
Thật vậy, Thế Tôn có khả năng chế ngự cảm thọ đã phát sinh và ngồi kiết già trong một, hai hoặc bảy ngày.
Santhāgārasālaṃ pana catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi.
However, he desired to use the Assembly Hall in all four postures.
Nhưng Ngài muốn sử dụng đại sảnh đường bằng bốn tư thế.
Tattha pādadhovanaṭṭhānato yāva dhammāsanā agamāsi, ettake ṭhāne gamanaṃ nipphannaṃ.
There, he walked from the place of washing feet up to the Dhamma seat; in that extent, the walking posture was accomplished.
Từ chỗ rửa chân cho đến chỗ ngồi Pháp, Ngài đã đi đến đó; tư thế đi đã được hoàn thành ở khoảng cách này.
Dhammāsanaṃ pattaṃ thokaṃ ṭhatvā nisīdi, ettake ṭhāne ṭhānaṃ nipphannaṃ.
Having reached the Dhamma seat, he stood for a short while, and in that extent, the standing posture was accomplished.
Đến chỗ ngồi Pháp, Ngài đứng một lát rồi ngồi xuống; tư thế đứng đã được hoàn thành ở khoảng cách này.
Dveyāmaṃ dhammāsane nisīdi, ettake ṭhāne nisajjā nipphannā.
He sat on the Dhamma seat for two watches, and in that extent, the sitting posture was accomplished.
Ngài ngồi trên chỗ ngồi Pháp suốt hai canh; tư thế ngồi đã được hoàn thành ở khoảng cách này.
Idāni dakkhiṇena passena thokaṃ nipanne sayanaṃ nipphajjissatīti evaṃ catūhi iriyāpathehi paribhuñjitukāmo ahosi.
Now, by lying down a little on his right side, the lying posture would be accomplished. In this way, he desired to use the Assembly Hall in all four postures.
Bây giờ, nếu Ngài nằm nghiêng về bên phải một lát, tư thế nằm sẽ được hoàn thành; như vậy, Ngài muốn sử dụng đại sảnh đường bằng bốn tư thế.
Upādinnakasarīrañca nāma ‘‘no āgilāyatī’’ti na vattabbaṃ, tasmā ciranisajjāya sañjātaṃ appakampi āgilāyanaṃ gahetvā evamāha.
Furthermore, it should not be said that an appropriated body "does not ache." Therefore, taking into account even the slight ache that arose from prolonged sitting, he spoke thus.
Và không thể nói rằng thân thể được chấp thủ “không đau nhức”, do đó, Ngài nói như vậy, chấp nhận cả một chút đau nhức phát sinh do ngồi lâu.
Saṅghāṭiṃ paññāpetvāti santhāgārassa kira ekapasse te rājāno paṭasāṇiṃ parikkhipāpetvā kappiyamañcakaṃ paññāpetvā kappiyapaccattharaṇena attharitvā upari suvaṇṇatārakagandhamālādidāmapaṭimaṇḍitaṃ vitānaṃ bandhitvā gandhatelappadīpaṃ āropayiṃsu, ‘‘appeva nāma satthā dhammāsanato vuṭṭhāya thokaṃ vissamanto idha nipajjeyya, evaṃ no imaṃ santhāgāraṃ bhagavatā catūhi iriyāpathehi paribhuttaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti.
Saṅghāṭiṃ paññāpetvā (having spread out the outer robe): It is said that in one part of the Assembly Hall, those kings had a curtain set up all around, had a suitable couch spread, covered it with a suitable covering, and above it, tied a canopy adorned with golden stars, perfumes, and garlands. They lit a lamp with fragrant oil, thinking, "Perhaps the Teacher, having risen from the Dhamma seat, might lie down here for a while to rest. In this way, this Assembly Hall, used by the Blessed One in all four postures, will be for our long-term welfare and happiness."
Saṅghāṭiṃ paññāpetvā (trải y Saṅghāṭi) — nghe nói, ở một bên của đại sảnh đường, các vị vua đã cho giăng màn, trải một chiếc giường thích hợp, phủ lên bằng một tấm trải thích hợp, và trên đó, họ treo một tán lọng được trang trí bằng các chuỗi vàng, hoa thơm, v.v., và thắp đèn dầu thơm, với ý nghĩ: “Mong sao Đức Đạo Sư sau khi đứng dậy khỏi chỗ ngồi Pháp, sẽ nằm nghỉ một lát ở đây; như vậy, đại sảnh đường này được Thế Tôn sử dụng bằng bốn tư thế sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho chúng ta.”
Satthāpi tadeva sandhāya tattha saṅghāṭiṃ paññāpetvā nipajji.
The Teacher also, intending the same, spread his saṅghāṭi there and lay down.
Thế Tôn cũng vì điều đó mà trải y Saṅghāṭi ở đó và nằm xuống.
Uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvāti ‘‘ettakaṃ kālaṃ atikkamitvā vuṭṭhahissāmī’’ti vuṭṭhānasaññaṃ citte ṭhapetvā, tañca kho aniddāyantova therassa dhammakathaṃ suṇamāno.
Uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā (keeping in mind the perception of rising): He kept in his mind the perception of rising, thinking, "Having passed this much time, I shall rise," and he did this without sleeping, listening to the Elder's Dhamma talk with reverence for the Dhamma.
Uṭṭhānasaññaṃ manasi karitvā (tâm niệm ý định đứng dậy) — nghĩa là đặt ý định đứng dậy trong tâm: “Sau khi thời gian này trôi qua, tôi sẽ đứng dậy,” và điều đó Ngài làm trong khi không ngủ mà lắng nghe Pháp thoại của vị Trưởng lão.
Avassutapariyāyanti avassutassa pariyāyaṃ, avassutassa kāraṇanti attho.
Avassutapariyāyaṃ means the way of the 'leaking' (defiled mind) or the cause of the 'leaking' (defiled mind).
Avassutapariyāyaṃ (phương cách của sự thấm ướt) — nghĩa là phương cách của sự thấm ướt, nguyên nhân của sự thấm ướt.
Adhimuccatīti kilesādhimuccanena adhimuccati, giddho hoti.
Adhimuccatī (is inclined): It is inclined by way of inclination towards defilements; it becomes greedy.
Adhimuccatī (quyết định) — nghĩa là quyết định bởi sự quyết định của phiền não, trở nên tham lam.
Byāpajjatīti byāpādavasena pūticitto hoti.
Byāpajjatī (is afflicted): It becomes corrupted in mind due to ill-will.
Byāpajjatī (trở nên ác ý) — nghĩa là tâm trở nên thối nát do ác ý.
Cakkhutoti cakkhubhāvena.
Cakkhuto (from the eye): By way of being the eye.
Cakkhuto (từ mắt) — nghĩa là với tư cách là mắt.
Māroti kilesamāropi devaputtamāropi.
Māro (Māra): Kilesa-Māra or Devaputta-Māra.
Māro (Ma vương) — là Ma phiền não và Ma thiên tử.
Otāranti vivaraṃ.
Otāraṃ (an opening): A gap.
Otāraṃ (lối vào) — nghĩa là một khe hở.
Ārammaṇanti paccayaṃ.
Ārammaṇaṃ (an object): A condition.
Ārammaṇaṃ (đối tượng) — nghĩa là duyên.
Naḷāgāratiṇāgāraṃ viya hi savisevanāni āyatanāni, tiṇukkā viya kilesuppattirahaṃ ārammaṇaṃ, tiṇukkāya ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne aṅgārassujjalanaṃ viya ārammaṇe āpāthamāgate kilesānaṃ uppatti.
Indeed, the sense bases are like a reed-house or a grass-house where contact can occur. The object is like a grass-torch, apt for the arising of defilements. The arising of defilements when an object comes into range is like a coal igniting wherever a grass-torch is placed.
Thật vậy, các căn (āyatana) giống như một ngôi nhà tranh hoặc một ngôi nhà cỏ dễ bị tổn hại; đối tượng giống như một bó đuốc cỏ, dễ làm phát sinh phiền não; sự phát sinh của phiền não khi đối tượng xuất hiện giống như than hồng bùng cháy ở bất cứ nơi nào bó đuốc cỏ được đặt.
Tena vuttaṃ labhetha māro otāranti.
Therefore, it is said, " Māra finds an opening."
Do đó, đã nói: “ Māro labhetha otāraṃ” (Ma vương sẽ tìm được lối vào).
244. Sattame dukkhadhammānanti dukkhasambhavadhammānaṃ.
244. In the seventh*, dukkhadhammānaṃ means of the phenomena that are the cause of suffering.
244. Trong kinh thứ bảy, dukkhadhammānaṃ (của các pháp khổ) — nghĩa là của các pháp là nguyên nhân của khổ.
Pañcasu hi khandhesu sati chedanavadhabandhanādibhedaṃ dukkhaṃ sambhavati, tasmā te dukkhasambhavadhammattā dukkhadhammāti vuccanti.
Indeed, when the five aggregates exist, suffering, such as cutting, killing, and binding, arises. Therefore, because they are phenomena that cause suffering, they are called dukkha-dhammas.
Thật vậy, khi có năm uẩn, khổ đau với các loại như chặt chém, giết hại, trói buộc, v.v., sẽ phát sinh. Do đó, chúng được gọi là các pháp khổ vì chúng là các pháp là nguyên nhân của khổ.
Tathā kho panassāti tenākārenassa.
Tathā kho panassā (and also to him in that way): In that manner, by that aspect of freedom from lust and other defilements.
Tathā kho panassā (và như vậy của người ấy) — nghĩa là với trạng thái mà dục tham, v.v., không an trú nơi người ấy.
Yathāssa kāme passatoti yenākārenassa kāme passantassa.
Yathāssa kāme passato (as he sees sense pleasures): In whatever manner, for that bhikkhu who perceives sensual pleasures.
Yathāssa kāme passato (như khi người ấy thấy các dục) — nghĩa là với trạng thái mà người ấy thấy các dục.
Yathā carantanti yenākārena cārañca vihārañca anubandhitvā carantaṃ.
Yathā carantaṃ (as he behaves): In whatever manner, following and attending to the mind's wandering and its occurrences at the five sense doors.
Yathā carantaṃ (như khi đi) — nghĩa là với trạng thái mà người ấy đi lại và an trú liên tục.
Aṅgārakāsūpamā kāmā diṭṭhā hontīti pariyeṭṭhimūlakassa ceva paṭisandhimūlakassa ca dukkhassa vasena aṅgārakāsu viya mahāpariḷāhāti diṭṭhā honti.
Aṅgārakāsūpamā kāmā diṭṭhā honti (sensual pleasures are seen as like a pit of glowing coals): They are seen as causing intense burning, like a pit of glowing coals, due to suffering rooted in seeking and suffering rooted in rebirth.
Aṅgārakāsūpamā kāmā diṭṭhā honti (các dục được thấy giống như hố than hồng) — nghĩa là các dục được thấy giống như hố than hồng, rất nóng bức, do khổ đau có gốc rễ từ sự tìm kiếm và khổ đau có gốc rễ từ sự tái sinh.
Kāme pariyesantānañhi nāvāya mahāsamuddogāhanaajapathasaṅkupathapaṭipajjanaubhatobyūḷhasaṅgāmapakkhandanādivasena pariyeṭṭhimūlakampi, kāme paribhuñjantānaṃ kāmaparibhogacetanāya catūsu apāyesu dinnapaṭisandhimūlakampi mahāpariḷāhadukkhaṃ uppajjati.
Indeed, for those seeking sensual pleasures, there arises great burning suffering rooted in seeking, due to actions such as traversing the great ocean by ship, journeying on thorny paths or precipitous mountain paths, engaging in trade, or plunging into two-sided battles. And for those indulging in sensual pleasures, there arises great burning suffering rooted in rebirth, due to rebirths received in the four lower realms caused by the volitional acts of sensual indulgence born of unrighteous gain.
Thật vậy, đối với những người tìm kiếm các dục, khổ đau lớn có gốc rễ từ sự tìm kiếm phát sinh do phải đi thuyền ra biển lớn, đi trên những con đường hiểm trở, những con đường núi dốc, giao chiến trong trận chiến hai bên, v.v. Và đối với những người thụ hưởng các dục, khổ đau lớn có gốc rễ từ sự tái sinh đã được tạo ra ở bốn cõi khổ do ý muốn thụ hưởng các dục một cách bất chính cũng phát sinh.
Evametassa duvidhassāpi dukkhassa vasena aṅgārakāsu viya mahāpariḷāhāti diṭṭhā honti.
Thus, due to both types of suffering, sensual pleasures are seen as causing great burning, like a pit of glowing coals.
Cũng vậy, do hai loại khổ đau này, các dục được thấy giống như hố than hồng, rất nóng bức.
Dāyanti aṭaviṃ.
Dāyaṃ (a jungle): A forest.
Dāyaṃ (rừng) — nghĩa là rừng rậm.
Puratopi kaṇṭakoti purimapasse vijjhitukāmo viya āsannaṭṭhāneyeva ṭhitakaṇṭako.
Puratopi kaṇṭako (a thorn in front too): A thorn positioned very close to the foot, as if desiring to prick from the front.
Puratopi kaṇṭako (cả phía trước cũng có gai) — nghĩa là gai đứng ngay gần như muốn đâm vào phía trước.
Pacchatotiādīsupi eseva nayo.
The same explanation applies to pacchato (behind) and so on.
Tương tự đối với các từ pacchato (phía sau) v.v.
Heṭṭhā pana pādehi akkantaṭṭhānassa santike, na akkantaṭṭhāneyeva.
However, below, it is near the place trodden by the feet, not exactly at the place trodden.
Tuy nhiên, ở phía dưới, gần chỗ chân đã giẫm lên, chứ không phải ngay chỗ chân đã giẫm lên.
Evaṃ so kaṇṭakagabbhaṃ paviṭṭho viya bhaveyya.
Thus, he would be as if he had entered a thorn-thicket.
Như vậy, người ấy sẽ giống như đã bước vào một bụi gai.
Mā maṃ kaṇṭakoti mā maṃ kaṇṭako vijjhīti kaṇṭakavedhaṃ rakkhamāno.
Mā maṃ kaṇṭako (may no thorn): May no thorn pierce me; guarding against being pierced by a thorn.
Mā maṃ kaṇṭako (mong gai đừng đâm tôi) — nghĩa là người ấy tự bảo vệ khỏi bị gai đâm, nói: “Mong gai đừng đâm tôi.”
Dandho, bhikkhave, satuppādoti satiyā uppādoyeva dandho, uppannamattāya pana tāya kāci kilesā niggahitāva honti, na saṇṭhātuṃ sakkonti.
Dandho, bhikkhave, satuppādo (slow is the arising of mindfulness, bhikkhus): The arising of mindfulness itself is slow. However, as soon as it arises, certain defilements are indeed suppressed; they are unable to remain.
Dandho, bhikkhave, satuppādo (này các tỳ khưu, sự phát sinh của chánh niệm là chậm chạp) — nghĩa là sự phát sinh của chánh niệm là chậm chạp; nhưng ngay khi nó phát sinh, một số phiền não sẽ bị chế ngự, không thể tồn tại được.
Cakkhudvārasmiñhi rāgādīsu uppannesu dutiyajavanavārena ‘‘kilesā me uppannā’’ti ñatvā tatiye javanavāre saṃvarajavanaṃyeva javati.
Indeed, when defilements such as greed arise at the eye-door, one understands with the second javana moment, "Defilements have arisen in me," and in the third javana moment, only javana associated with restraint arises.
Thật vậy, khi tham ái, v.v., phát sinh ở nhãn căn, sau khi biết “phiền não đã phát sinh trong tôi” bằng sát na javana thứ hai, sát na javana thứ ba chỉ là javana của sự phòng hộ.
Anacchariyañcetaṃ, yaṃ vipassako tatiyajavanavāre kilese niggaṇheyya.
And it is not surprising that a meditator should suppress defilements in the third javana moment.
Và điều này không có gì lạ khi một hành giả tuệ quán chế ngự phiền não ở sát na javana thứ ba.
Cakkhudvāre pana iṭṭhārammaṇe āpāthagate bhavaṅgaṃ āvaṭṭetvā āvajjanādīsu uppannesu voṭṭhabbanānantaraṃ sampattakilesajavanavāraṃ nivattetvā kusalameva uppādeti.
However, when a desirable object comes into range at the eye-door, after the bhavanga has vibrated and the āvajjanā (attending) and other mental states have arisen, immediately after the voṭṭhabbana (determining), it turns away the javana moment of defilements that would otherwise have occurred and produces only wholesome javana.
Tuy nhiên, khi một đối tượng dễ chịu xuất hiện ở nhãn căn, sau khi Bhavaṅga chuyển động và các javana như Āvajjana, v.v., phát sinh, nó ngăn chặn sát na javana phiền não đã đến ngay sau Voṭṭhabbana và chỉ tạo ra javana thiện.
Āraddhavipassakānañhi ayamānisaṃso bhāvanāpaṭisaṅkhāne patiṭṭhitabhāvassa.
This, indeed, is the benefit for meditators who have commenced vipassanā, of being established in the repeated reflection on their meditation practice.
Đây là lợi ích cho những hành giả tuệ quán đã bắt đầu tu tập, về sự an trú trong việc quán xét thiền định của họ.
Abhihaṭṭhuṃ pavāreyyunti sudinnattherassa viya raṭṭhapālakulaputtassa viya ca kāyena vā satta ratanāni abhiharitvā vācāya vā ‘‘amhākaṃ dhanato yattakaṃ icchasi, tattakaṃ gaṇhā’’ti vadantā pavāreyyuṃ.
Abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ (they would bring forth and invite): Like in the case of Elder Sudinna or the clansman Raṭṭhapāla, they would offer by physically bringing forth seven kinds of jewels, or by word, saying, "Take as much as you wish from our wealth," thereby inviting that bhikkhu.
Abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ (họ sẽ mang đến và mời) — nghĩa là họ sẽ mời vị tỳ khưu ấy bằng cách mang đến bảy loại châu báu bằng thân hoặc nói bằng lời: “Hãy lấy bao nhiêu tùy ý từ tài sản của chúng tôi,” giống như họ đã mời Trưởng lão Sudinna hoặc hoàng tử Raṭṭhapāla.
Anudahantīti sarīre paliveṭhitattā uṇhapariḷāhaṃ janetvā anudahanti.
Anudahantī (they burn): By clinging to the body, they generate heat and burning, as if burning it. Alternatively, they settle upon it, as if settling upon a body covered in sweat. This is also the meaning to be understood.
Anudahantī (cháy bỏng) — nghĩa là chúng gây ra sự nóng bức và khó chịu do quấn quanh cơ thể, giống như đang cháy bỏng.
Sañjātasede vā sarīre laggantā anusentītipi attho.
Or, adhering to the body with sweat produced, they cling to it, as it were. This is also the meaning.
Hoặc cũng có nghĩa là, chúng bám vào cơ thể khi mồ hôi đổ ra và ẩn náu ở đó.
Yañhi taṃ, bhikkhave, cittanti idaṃ yasmā citte anāvaṭṭante puggalassa āvaṭṭanaṃ nāma natthi.
Regarding the statement, " For that mind, O bhikkhus," it is because, if the mind does not turn back from the state of a bhikkhu, there is no turning back for the individual.
Này các Tỳ-khưu, cái tâm đó (được nói đến như vậy) vì khi tâm không còn quay trở lại (với các dục), thì không có sự quay trở lại (với đời sống thế tục) của cá nhân.
Evarūpañhi cittaṃ anāvaṭṭanti, tasmā vuttaṃ.
For such a mind, which for a long time has inclined, leaned, and gravitated towards seclusion, does not turn back; therefore, it was said.
Vì tâm như vậy không quay trở lại (với các dục), nên điều đó được nói đến.
Iti imasmiṃ sutte vipassanābalameva dīpitaṃ.
Thus, in this Sutta, only the fruit of vipassanā is revealed.
Như vậy, trong bài kinh này, chỉ có sức mạnh của tuệ quán (vipassanā) được trình bày.
245. Aṭṭhame dassananti paṭhamamaggassetaṃ adhivacanaṃ.
In the eighth Sutta, dassana is a designation for the first path (Sotāpatti-magga).
Trong bài kinh thứ tám, dassana là tên gọi của đạo lộ đầu tiên (Sotāpattimagga).
Paṭhamamaggo hi kilesapahānakiccaṃ sādhento paṭhamaṃ nibbānaṃ passati, tasmā dassananti vuccati.
Because the first path, while accomplishing the task of abandoning defilements, first sees Nibbāna, it is called dassana.
Vì đạo lộ đầu tiên, khi hoàn thành nhiệm vụ đoạn trừ các phiền não, sẽ thấy Nibbāna đầu tiên, do đó được gọi là dassana (kiến).
Gotrabhuñāṇaṃ pana kiñcāpi maggato paṭhamataraṃ passati, passitvā pana kattabbakiccassa kilesapahānassa abhāvena na dassananti vuccati.
However, Gotrabhū-ñāṇa, although it sees Nibbāna earlier than the path, is not called dassana because, after seeing it, there is no task of abandoning defilements to be done.
Tuy nhiên, trí tuệ Gotrabhuñāṇa, mặc dù thấy trước đạo lộ, nhưng vì không có nhiệm vụ đoạn trừ phiền não cần phải làm sau khi thấy, nên không được gọi là dassana.
Apica cattāropi maggā dassanameva.
Furthermore, all four paths are dassana.
Hơn nữa, cả bốn đạo lộ đều là dassana.
Sotāpattimaggakkhaṇe dassanaṃ visujjhati, phalakkhaṇe visuddhaṃ.
At the moment of the Sotāpatti-magga, dassana is purifying; at the moment of the fruit, it is purified.
Vào khoảnh khắc của đạo lộ Nhập Lưu (Sotāpattimagga), sự thấy (dassana) đang được thanh tịnh; vào khoảnh khắc của quả, nó đã thanh tịnh.
Sakadāgāmianāgāmiarahattamaggakkhaṇe visujjhati, phalakkhaṇe visuddhanti evaṃ kathentānaṃ bhikkhūnaṃ sutvā so bhikkhu ‘‘ahampi dassanaṃ visodhetvā arahattaphale patiṭṭhito dassanavisuddhikaṃ nibbānaṃ sacchikatvā viharissāmī’’ti taṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā evaṃ pucchi.
Hearing the bhikkhus who explained that at the moment of the Sakadāgāmi-magga, Anāgāmi-magga, and Arahant-magga, dassana is purifying, and at the moment of the fruit, it is purified, that bhikkhu approached one of them and asked, "I too will purify dassana, and established in the fruit of Arahantship, I will dwell having realized Nibbāna, which is the purification of dassana."
Vào khoảnh khắc của đạo lộ Nhất Lai (Sakadāgāmimagga), Bất Lai (Anāgāmimagga) và A-la-hán (Arahattamaggakkhaṇa), sự thấy đang được thanh tịnh; vào khoảnh khắc của quả, nó đã thanh tịnh. Nghe các Tỳ-khưu nói như vậy, vị Tỳ-khưu đó nghĩ: “Ta cũng sẽ thanh tịnh sự thấy, an trú trong quả A-la-hán, chứng ngộ Nibbāna với sự thanh tịnh của sự thấy mà an trú.” Với ý nghĩ đó, vị ấy đến gần vị Tỳ-khưu kia và hỏi như vậy.
So phassāyatanakammaṭṭhāniko channaṃ phassāyatanānaṃ vasena rūpārūpadhamme pariggahetvā arahattaṃ patto.
That bhikkhu, who was skilled in the six phassāyatanas as his meditation object, attained Arahantship by comprehending rūpa and arūpa phenomena through the six phassāyatanas.
Vị Tỳ-khưu đó, là người hành thiền (kammaṭṭhānika) về sáu xứ xúc (phassāyatana), đã đạt đến quả A-la-hán bằng cách phân biệt các pháp sắc và vô sắc theo sáu xứ xúc.
Ettha hi purimāni pañca āyatanāni rūpaṃ, manāyatanaṃ arūpaṃ.
Here, the first five āyatanas are rūpa, and the manāyatana is arūpa.
Ở đây, năm xứ đầu là sắc, xứ ý là vô sắc.
Iti so attanā adhigatamaggameva kathesi.
Thus, he taught only the path he had realized.
Vì vậy, vị ấy đã giảng về con đường mà mình đã chứng đắc.
Asantuṭṭhoti padesasaṅkhāresu ṭhatvā kathitattā asantuṭṭho.
Unsatisfied means he was unsatisfied because it was taught by remaining in partial saṅkhāras.
Không hài lòng (asantuṭṭho) là không hài lòng vì đã giảng về các hành hữu phần (padesasaṅkhāresu).
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ayaṃ padesasaṅkhāresu ṭhatvā kathesi.
For it occurred to him thus: "This bhikkhu taught by remaining in partial saṅkhāras.
Vị ấy đã nghĩ như thế này: “Vị này đã giảng về các hành hữu phần.
Sakkā nu kho padesasaṅkhāresu ṭhatvā dassanavisuddhikaṃ nibbānaṃ pāpuṇitu’’nti?
Is it possible to attain Nibbāna, which is the purification of dassana, by remaining in partial saṅkhāras?"
Liệu có thể đạt được Nibbāna với sự thanh tịnh của sự thấy bằng cách an trú trong các hành hữu phần không?”
Tato naṃ pucchi – ‘‘āvuso, tvaṃyeva nu kho idaṃ dassanavisuddhikaṃ nibbānaṃ jānāsi, udāhu aññepi jānantā atthī’’ti.
Then he asked him, "Friend, do you alone know this Nibbāna, which is the purification of dassana, or are there others who know it?"
Sau đó, vị ấy hỏi vị Tỳ-khưu đó: “Này Hiền giả, có phải chỉ mình Hiền giả biết Nibbāna với sự thanh tịnh của sự thấy này, hay còn có những người khác cũng biết?”
Atthāvuso, asukavihāre asukatthero nāmāti.
"Yes, friend, there is a certain Elder in a certain monastery."
“Này Hiền giả, có. Có một vị Trưởng lão tên là X ở tu viện Y.”
So tampi upasaṅkamitvā pucchi.
He approached him also and asked.
Vị ấy cũng đến gần vị đó và hỏi.
Etenupāyena aññampi aññampīti.
By this method, he approached one after another.
Cứ theo cách này, vị ấy hỏi hết người này đến người khác.
Ettha ca dutiyo pañcakkhandhakammaṭṭhāniko rūpakkhandhavasena rūpaṃ, sesakkhandhavasena nāmanti nāmarūpaṃ vavatthapetvā anukkamena arahattaṃ patto.
Here, the second bhikkhu, whose meditation object was the five aggregates, attained Arahantship gradually by distinguishing nāma-rūpa, explaining rūpa by means of the rūpakkhandha and nāma by means of the remaining aggregates.
Ở đây, vị thứ hai là người hành thiền về năm uẩn (pañcakkhandha), đã đạt đến quả A-la-hán bằng cách phân biệt danh và sắc, sắc theo uẩn sắc, và danh theo các uẩn còn lại, theo thứ tự.
Tasmā sopi attanā adhigatamaggameva kathesi.
Therefore, he also taught only the path he had realized.
Vì vậy, vị ấy cũng đã giảng về con đường mà mình đã chứng đắc.
Ayaṃ pana ‘‘imesaṃ aññamaññaṃ na sameti, paṭhamena sappadesasaṅkhāresu ṭhatvāva kathitaṃ, iminā nippadesesū’’ti asantuṭṭho hutvā tatheva taṃ pucchitvā pakkāmi.
However, this bhikkhu, being unsatisfied and thinking, "Their teachings do not agree with each other; the first taught remaining in partial saṅkhāras, and this one in non-partial ones," asked him the same question and departed.
Tuy nhiên, vị này (vị Tỳ-khưu hỏi) không hài lòng vì “lời của các vị này không giống nhau, vị đầu tiên đã giảng về các hành hữu phần, vị này (thứ hai) về các hành vô phần,” và sau khi hỏi vị đó như vậy, vị ấy đã rời đi.
Tatiyo mahābhūtakammaṭṭhāniko cattāri mahābhūtāni saṅkhepato ca vitthārato ca pariggahetvā arahattaṃ patto, tasmā ayampi attanā adhigatamaggameva kathesi.
The third bhikkhu, whose meditation object was the great elements, attained Arahantship by comprehending the four great elements in brief and in detail; therefore, he also taught only the path he had realized.
Vị thứ ba là người hành thiền về các đại chủng (mahābhūta), đã đạt đến quả A-la-hán bằng cách phân biệt bốn đại chủng một cách tóm tắt và chi tiết, do đó vị này cũng đã giảng về con đường mà mình đã chứng đắc.
Ayaṃ pana ‘‘imesaṃ aññamaññaṃ na sameti, paṭhamena sappadesasaṅkhāresu ṭhatvā kathitaṃ, dutiyena nippadesesu, tatiyena atisappadesesū’’ti asantuṭṭho hutvā tatheva taṃ pucchitvā pakkāmi.
However, this bhikkhu, being unsatisfied and thinking, "Their teachings do not agree with each other; the first taught remaining in partial saṅkhāras, the second in non-partial ones, and the third in very partial ones," asked him the same question and departed.
Tuy nhiên, vị này (vị Tỳ-khưu hỏi) không hài lòng vì “lời của các vị này không giống nhau, vị đầu tiên đã giảng về các hành hữu phần, vị thứ hai về các hành vô phần, và vị thứ ba về các hành quá hữu phần,” và sau khi hỏi vị đó như vậy, vị ấy đã rời đi.
Catuttho tebhūmakakammaṭṭhāniko.
The fourth was a bhikkhu whose meditation object was the three realms.
Vị thứ tư là người hành thiền về ba cõi (tebhūmaka).
Tassa kira samappavattā dhātuyo ahesuṃ, kallasarīraṃ balapattaṃ, kammaṭṭhānānipissa sabbāneva sappāyāni, atītā vā saṅkhārā hontu anāgatā vā paccuppannā vā kāmāvacarā vā rūpāvacarā vā arūpāvacarā vā, sabbepi sappāyāva.
It is said that for him, the elements were equally balanced, his body was healthy and strong, and all his meditation objects were suitable, whether past, future, or present saṅkhāras, or those in the kāma, rūpa, or arūpa realms—all were suitable.
Các giới (dhātu) của vị ấy thì bình đẳng, thân thể khỏe mạnh, đạt được sức lực, và tất cả các đề mục thiền đều phù hợp với vị ấy, dù là các hành quá khứ, vị lai, hay hiện tại, dù là thuộc cõi Dục giới (kāmāvacara), Sắc giới (rūpāvacara), hay Vô sắc giới (arūpāvacara), tất cả đều phù hợp.
Asappāyakammaṭṭhānaṃ nāma natthi.
There was no unsuitable meditation object for him.
Không có đề mục thiền nào là không phù hợp.
Kālesupi purebhattaṃ vā hotu pacchābhattaṃ vā paṭhamayāmādayo vā, asappāyo kālo nāma natthi.
Even with regards to times, whether before meals, after meals, or during the first watch and so on, there was no unsuitable time.
Ngay cả về thời gian, dù là trước bữa ăn, sau bữa ăn, hay các canh đầu, v.v., không có thời gian nào là không phù hợp.
Yathā nāma cāribhūmiṃ otiṇṇo mahāhatthī hatthena gahetabbaṃ hattheneva luñcitvā gaṇhāti, pādehi paharitvā gahetabbaṃ pādehi paharitvā gaṇhāti, evameva sakale tebhūmakadhamme kalāpaggāhena gahetvā sammasanto arahattaṃ patto, tasmā esopi attanā adhigatamaggameva kathesi.
Just as a great elephant, having entered its roaming ground, takes what is to be taken with its trunk by its trunk, and takes what is to be taken by trampling with its feet by trampling with its feet, even so, he attained Arahantship by encompassing all phenomena of the three realms collectively and contemplating them. Therefore, he also taught only the path he had realized.
Giống như một con voi lớn khi vào rừng, nó dùng vòi để nhổ lấy những gì cần nhổ, dùng chân để dẫm lấy những gì cần dẫm, cũng vậy, vị ấy đã đạt đến quả A-la-hán bằng cách quán sát tất cả các pháp thuộc ba cõi một cách tổng thể (kalāpaggāhena), do đó vị ấy cũng đã giảng về con đường mà mình đã chứng đắc.
Ayaṃ pana ‘‘imesaṃ aññamaññaṃ na sameti.
However, this bhikkhu thought, "Their teachings do not agree with each other.
Tuy nhiên, vị này (vị Tỳ-khưu hỏi) không hài lòng vì “lời của các vị này không giống nhau.
Paṭhamena sappadesasaṅkhāresu ṭhatvā kathitaṃ, dutiyena nippadesesu, puna tatiyena sappadesesu, catutthena nippadesesuyevā’’ti asantuṭṭho hutvā taṃ pucchi – ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, idaṃ dassanavisuddhikaṃ nibbānaṃ tumhehi attanova dhammatāya ñātaṃ, udāhu kenaci vo akkhāta’’nti?
The first taught remaining in partial saṅkhāras, the second in non-partial ones, then the third in partial ones, and the fourth only in non-partial ones." Being unsatisfied, he asked him, "Friend, have you known this Nibbāna, which is the purification of dassana, by your own nature, or has someone taught it to you?"
Vị đầu tiên đã giảng về các hành hữu phần, vị thứ hai về các hành vô phần, rồi vị thứ ba lại về các hành hữu phần, và vị thứ tư chỉ về các hành vô phần,” và sau khi hỏi vị đó: “Này Hiền giả, Nibbāna với sự thanh tịnh của sự thấy này có phải do quý vị tự mình biết theo bản chất của pháp, hay có ai đó đã giảng giải cho quý vị?”
Āvuso, mayaṃ kiṃ jānāma?
"Friend, what do we know?
“Này Hiền giả, chúng tôi biết gì (mà tự biết)?
Atthi pana sadevake loke sammāsambuddho, taṃ nissāyetaṃ amhehi ñātanti.
There is a Perfectly Enlightened Buddha in the world with its deities; relying on him, we have known this."
Nhưng có một vị Chánh Đẳng Giác trong thế giới chư thiên và loài người, nhờ nương tựa vào Ngài mà chúng tôi biết điều này.”
So cintesi – ‘‘ime bhikkhū mayhaṃ ajjhāsayaṃ gahetvā kathetuṃ na sakkonti, ahaṃ sabbaññubuddhameva pucchitvā nikkaṅkho bhavissāmī’’ti yena bhagavā tenupasaṅkami.
He thought, "These bhikkhus cannot explain according to my inclination. I will question the Omniscient Buddha himself and be free from doubt." So he approached the Bhagavā.
Vị ấy nghĩ: “Các Tỳ-khưu này không thể giảng giải theo ý muốn của ta, ta sẽ hỏi Đức Phật Toàn Giác và sẽ không còn nghi ngờ nữa.” Với ý nghĩ đó, vị ấy đến nơi Đức Thế Tôn đang ngự.
Bhagavā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘yehi te pañho kathito, te cattāropi khīṇāsavā, sukathitaṃ tehi, tvaṃ pana attano andhabālatāya taṃ na sallakkhesī’’ti na evaṃ vihesesi.
Having heard his words, the Bhagavā did not distress him by saying, "The four bhikkhus who explained the problem to you are all Arahants; they explained it well, but you, due to your blindness and foolishness, did not comprehend it."
Đức Thế Tôn, sau khi nghe lời của vị ấy, đã không quở trách như thế này: “Bốn vị mà đã giải đáp câu hỏi của ông đều là những vị đã đoạn tận lậu hoặc (khīṇāsava), lời của họ đã được giảng giải đúng đắn, nhưng ông vì sự ngu muội mù quáng của mình mà không nhận ra điều đó.”
Kārakabhāvaṃ panassa ñatvā ‘‘atthagavesako esa, dhammadesanāya eva naṃ bujjhāpessāmī’’ti kiṃsukopamaṃ āhari.
However, knowing his potential for practice, he thought, "This one is a seeker of meaning; I will enlighten him with a Dhamma teaching," and he brought forth the simile of the Kiṃsuka tree.
Nhưng, biết rằng vị ấy là người có khả năng thực hành (kārakabhāvaṃ), Ngài nghĩ: “Vị này là người tìm cầu ý nghĩa, ta sẽ làm cho vị ấy hiểu bằng cách thuyết pháp,” và Ngài đã kể câu chuyện ví dụ về cây Kiṃsuka.
Tattha bhūtaṃ vatthuṃ katvā evamattho vibhāvetabbo – ekasmiṃ kira mahānagare eko sabbaganthadharo brāhmaṇavejjo paṇḍito paṭivasati.
Here, the meaning should be clarified by presenting a true story: In a certain great city, there lived a wise Brahmin physician, learned in all treatises.
Trong đó, cần phải làm rõ ý nghĩa bằng cách kể một câu chuyện có thật như sau: Có một vị lương y Bà-la-môn thông thái, học rộng, sống trong một thành phố lớn.
Atheko nagarassa pācīnadvāragāmavāsī paṇḍurogapuriso tassa santikaṃ āgantvā taṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Then, a man suffering from anemia, who lived in a village near the eastern gate of the city, came to him, paid homage, and stood by.
Sau đó, một người đàn ông bị bệnh vàng da, sống ở làng gần cổng phía đông của thành phố, đến gặp vị đó, đảnh lễ và đứng đó.
Vejjapaṇḍito tena saddhiṃ sammoditvā ‘‘kenatthena āgatosi bhadramukhā’’ti, pucchi.
The wise physician exchanged greetings with him and asked, "Good sir, for what purpose have you come?"
Vị lương y thông thái chào hỏi người đó và hỏi: “Này thiện nam tử, ông đến đây vì việc gì?”
Rogenamhi, ayya, upadduto, bhesajjaṃ me kathehīti.
"Venerable sir, I am afflicted with illness. Please prescribe medicine for me."
“Thưa Đại đức, con bị bệnh hành hạ, xin ngài hãy chỉ cho con phương thuốc.”
Tena hi, bho, gaccha, kiṃsukarukkhaṃ chinditvā, sosetvā jhāpetvā, tassa khārodakaṃ gahetvā iminā ciminā ca bhesajjena yojetvā, ariṭṭhaṃ katvā piva, tena te phāsukaṃ bhavissatīti.
"Then, good man, go, cut down a Kiṃsuka tree, dry it, burn it, take its potash water, mix it with these and those medicines, make a fermented drink (ariṭṭha), and drink it. That will make you well."
“Vậy thì, này ông, hãy đi chặt cây Kiṃsuka, phơi khô, đốt thành tro, lấy nước tro đó, trộn với thuốc này và thuốc kia, làm thành một loại rượu thuốc (ariṭṭha) rồi uống. Bệnh của ông sẽ thuyên giảm.”
So tathā katvā nirogo balavā pāsādiko jāto.
He did accordingly and became free from illness, strong, and handsome.
Người đó làm theo, và đã trở nên khỏe mạnh, không bệnh tật, và có vẻ ngoài dễ chịu.
Athañño paccantavāsī adiṭṭhapubbakiṃsuko eko puriso teneva rogena āturo ciraṃ tāni tāni bhesajjāni katvā roge avūpasamamāne ‘‘asuko kira nagarassa pācīnadvāragāmavāsī puriso bhesajjaṃ katvā arogo jāto’’ti sutvā ‘‘gacchāmahampi, tena katabhesajjaṃ karissāmī’’ti daṇḍamolubbha anupubbena tassa santikaṃ gantvā, ‘‘kena te, samma, phāsukaṃ jāta’’nti pucchi.
Then, as the power of the medicine became widely known, another man, a border-dweller, who had never seen a kiṃsuka tree before, afflicted by that very disease, had for a long time made various medicines, but when the disease did not subside, he heard, “It is said that a certain man from the village near the eastern gate of the city became free from disease by making medicine.” He thought, “I too will go and make the medicine he made,” and leaning on a stick, he gradually went to him and asked, “By what, friend, did you become well?”
Khi đó, một người dân vùng biên, chưa từng thấy cây kiṃsuka, cũng mắc bệnh tương tự. Sau một thời gian dài dùng đủ loại thuốc mà bệnh không thuyên giảm, ông nghe nói: “Có một người đàn ông sống ở làng gần cổng phía đông thành phố đã dùng thuốc và khỏi bệnh.” Nghe vậy, ông nghĩ: “Mình cũng sẽ đi, dùng loại thuốc mà ông ấy đã dùng.” Thế là, ông chống gậy, dần dần đến gặp người kia và hỏi: “Này bạn, bạn đã khỏi bệnh bằng cách nào vậy?”
Kiṃsukāriṭṭhena sammāti.
“By the kiṃsuka ariṭṭha, friend,” he replied.
“Này bạn, bằng thuốc kiṃsuka.”
Kīdiso pana so kiṃsukoti.
“What kind of kiṃsuka is it?” he asked.
“Thế cây kiṃsuka đó trông như thế nào?”
Jhāpitagāme ṭhitajhāmathūṇo viyāti.
“It is like a burnt post standing in a burnt village,” he replied.
“Nó giống như một cái cột cháy dở trong một ngôi làng bị đốt cháy vậy.”
Iti so puriso attanā diṭṭhākārenava kiṃsukaṃ ācikkhi.
So that man described the kiṃsuka according to the way he had seen it.
Người đàn ông đó đã mô tả cây kiṃsuka theo cách mà ông ta đã nhìn thấy.
Tena hi diṭṭhakāle kiṃsuko patitapatto khāṇukakāle diṭṭhattā tādisova hoti.
Indeed, at the time he saw it, the kiṃsuka had shed its leaves, and because he saw it when it was bare, it appeared just like that.
Quả thật, khi người ấy nhìn thấy, cây kiṃsuka đã rụng hết lá, nên nó trông giống như một cái gốc cây khô không còn cành lá.
So pana puriso sutamaṅgalikattā ‘‘ayaṃ ‘jhāpitagāme jhāmathūṇo viyā’ti āha, amaṅgalametaṃ.
That man, being superstitious, thought, “He says it is ‘like a burnt post in a burnt village’; this is inauspicious.
Người đàn ông đó, vì có quan niệm về điềm lành, nghĩ: “Người này nói ‘nó giống như một cái cột cháy dở trong một ngôi làng bị đốt cháy’, đây là điềm xấu. Dù mình có dùng thuốc này thì bệnh cũng sẽ không thuyên giảm.” Không hài lòng với lời giải thích đó, ông hỏi người kia: “Này bạn, chỉ có bạn biết cây kiṃsuka thôi sao, hay còn ai khác nữa không?”
Etasmiñhi me bhesajje katepi rogo na vūpasamissatī’’ti tassa veyyākaraṇena asantuṭṭho taṃ pucchi – ‘‘kiṃ nu kho, bho, tvaññeva kiṃsukaṃ jānāsi, udāhu aññopi atthī’’ti.
Even if I make this medicine, my disease will not subside.” Dissatisfied with his answer, he asked him, “Is it only you, good sir, who knows the kiṃsuka, or is there anyone else?”
“Ngay cả khi tôi dùng loại thuốc này, bệnh của tôi cũng sẽ không thuyên giảm,” không hài lòng với lời giải thích của người đó, vị ấy hỏi: “Này ông, có phải chỉ mình ông biết cây Kiṃsuka, hay còn có những người khác cũng biết?”
Atthi, bho, dakkhiṇadvāragāme asuko nāmāti.
“Yes, good sir, there is a certain person in the village near the southern gate,” he replied.
“Này bạn, có một người tên là X ở làng gần cổng phía nam.”
So taṃ upasaṅkamitvā pucchi, svāssa pupphitakāle diṭṭhattā attano dassanānurūpena ‘‘lohitako kiṃsuko’’ti āha.
So he went to him and asked. Having seen it when it was in bloom, he said, according to his own observation, “The kiṃsuka is red.”
Ông ta đến gặp người đó và hỏi. Người này, vì đã thấy cây kiṃsuka vào mùa hoa nở, đã mô tả nó theo những gì mình thấy: “Cây kiṃsuka có màu đỏ.”
So ‘‘ayaṃ purimena viruddhaṃ āha, kāḷako lohitakato suvidūradūre’’ti tassapi veyyākaraṇena asantuṭṭho ‘‘atthi pana, bho, aññopi koci kiṃsukadassāvī, yena kiṃsuko diṭṭhapubbo’’ti?
The man thought, “This one speaks contradictory to the former; black is very far from red,” and being dissatisfied with his answer as well, he asked, “Is there, good sir, anyone else who has seen the kiṃsuka before?”
Người đàn ông kia nghĩ: “Người này nói trái ngược với người trước, màu đen và màu đỏ thì quá khác xa nhau.” Không hài lòng với lời giải thích của người này, ông hỏi tiếp: “Này bạn, còn có ai khác đã từng thấy cây kiṃsuka không?”
Pucchitvā, ‘‘atthi pacchimadvāragāme asuko nāmā’’ti vutte tampi upasaṅkamitvā pucchi.
When told, “There is a certain person in the village near the western gate,” he approached him too and asked.
Sau khi hỏi, khi được cho biết: “Có một người tên là X ở làng gần cổng phía tây,” ông ta cũng đến gặp người đó và hỏi.
Svāssa phalitakāle diṭṭhattā attano dassanānurūpena ‘‘ocirakajāto ādinnasipāṭiko’’ti āha.
Having seen it when it was bearing fruit, he said, according to his own observation, “It is heavily laden with hanging pods, like sheaths of swords.”
Người này, vì đã thấy cây kiṃsuka vào mùa kết quả, đã mô tả nó theo những gì mình thấy: “Nó có nhiều quả rủ xuống như vỏ kiếm đã rút ra.”
Phalitakālasmiñhi kiṃsuko olambamānacīrako viya adhomukhaṃ katvā gahitaasikoso viya ca sirīsarukkho viya ca lambamānaphalo hoti.
Indeed, when the kiṃsuka bears fruit, its hanging fruits resemble hanging strips of cloth or sword sheaths held downwards, like the sirīsa tree.
Quả thật, vào mùa kết quả, cây kiṃsuka có quả rủ xuống như những mảnh vải treo lủng lẳng, hoặc như vỏ kiếm được cầm úp ngược, hoặc như cây sirīsa có quả treo lủng lẳng.
So ‘‘ayaṃ purimehi viruddhaṃ āha, na sakkā imassa vacanaṃ gahetu’’nti tassapi veyyākaraṇena asantuṭṭho ‘‘atthi pana, bho, aññopi koci kiṃsukadassāvī, yena kiṃsuko diṭṭhapubbo’’ti?
The man thought, “This one speaks contradictory to the former ones; his words cannot be accepted,” and being dissatisfied with his answer as well, he asked, “Is there, good sir, anyone else who has seen the kiṃsuka before?”
Người đàn ông kia nghĩ: “Người này nói trái ngược với những người trước, không thể chấp nhận lời của người này được.” Không hài lòng với lời giải thích của người này, ông hỏi tiếp: “Này bạn, còn có ai khác đã từng thấy cây kiṃsuka không?”
Pucchitvā, ‘‘atthi uttaradvāragāme asuko nāmā’’ti vutte tampi upasaṅkamitvā pucchi.
When told, “There is a certain person in the village near the northern gate,” he approached him too and asked.
Sau khi hỏi, khi được cho biết: “Có một người tên là X ở làng gần cổng phía bắc,” ông ta cũng đến gặp người đó và hỏi.
So assa sañchannapattakāle diṭṭhattā attano dassanānurūpena ‘‘bahalapattapalāso sandacchāyo’’ti āha.
Having seen it when its leaves were dense, he said, according to his own observation, “It has abundant leaves and foliage, providing dense shade.”
Người này, vì đã thấy cây kiṃsuka vào mùa lá sum suê, đã mô tả nó theo những gì mình thấy: “Nó có lá và cành dày đặc, bóng mát rậm rạp.”
Sandacchāyo nāma saṃsanditvā ṭhitacchāyo.
Dense shade (sandacchāyo) means shade that is formed by closely interwoven leaves.
Sandacchāyo có nghĩa là bóng mát dày đặc, rậm rạp.
So ‘‘ayampi purimehi viruddhaṃ āha, na sakkā imassa vacanaṃ gahetu’’nti tassapi veyyākaraṇena asantuṭṭho taṃ āha, ‘‘kiṃ nu kho, bho, tumhe attanova dhammatāya kiṃsukaṃ jānātha, udāhu kenaci vo akkhāto’’ti?
The man thought, “This one also speaks contradictory to the former ones; his words cannot be accepted.” Being dissatisfied with his answer as well, he said to him, “Good sirs, do you know the kiṃsuka from your own experience, or has someone told you about it?”
Người đàn ông kia nghĩ: “Người này cũng nói trái ngược với những người trước, không thể chấp nhận lời của người này được.” Không hài lòng với lời giải thích của người này, ông hỏi: “Này bạn, các bạn tự mình biết cây kiṃsuka hay có ai đó đã chỉ cho các bạn?”
Kiṃ, bho, mayaṃ jānāma?
“Good sir, what do we know ourselves?
“Này bạn, chúng tôi tự biết sao được?
Atthi pana mahānagarassa majjhe amhākaṃ ācariyo vejjapaṇḍito, taṃ nissāya amhehi ñātanti.
In the middle of the great city, there is our teacher, a wise physician, and we know it by relying on him,” they replied.
Có một vị lương y đại trí ở giữa thành phố lớn, chúng tôi đã biết được nhờ nương tựa vào vị ấy.”
‘‘Tena hi ahampi ācariyameva upasaṅkamitvā nikkaṅkho bhavissāmī’’ti tassa santikaṃ upasaṅkamitvā taṃ vanditvā aṭṭhāsi.
The man thought, “Then I too will approach the teacher himself and resolve my doubts,” and going to his presence, he saluted him and stood.
“Vậy thì, tôi cũng sẽ đến gặp vị thầy đó để không còn nghi ngờ gì nữa.” Ông ta đến gặp vị ấy, đảnh lễ rồi đứng sang một bên.
Vejjapaṇḍito tena saddhiṃ sammoditvā, ‘‘kenatthena āgatosi bhadramukhā’’ti pucchi.
The wise physician exchanged greetings with him and asked, “By what purpose have you come, good sir?”
Vị lương y đại trí chào hỏi ông ta, rồi hỏi: “Này bạn hiền, bạn đến đây có việc gì?”
Rogenamhi, ayya, upadduto, bhesajjaṃ me kathethāti.
“I am afflicted by disease, venerable sir; please tell me the medicine,” he replied.
“Thưa Tôn giả, con bị bệnh hành hạ, xin Tôn giả chỉ cho con thuốc.”
Tena hi, bho, gaccha, kiṃsukarukkhaṃ chinditvā sosetvā jhāpetvā tassa khārodakaṃ gahetvā iminā ciminā ca bhesajjena yojetvā ariṭṭhaṃ katvā piva, etena te phāsukaṃ bhavissatīti.
“Then, good sir, go, cut down a kiṃsuka tree, dry it, burn it, take its alkaline water, combine it with these various medicines, make an ariṭṭha (fermented decoction), and drink it. By this, you will become well,” he instructed.
“Vậy thì, này bạn, hãy đi chặt cây kiṃsuka, phơi khô, đốt thành tro, lấy nước tro đó, hòa với các loại thuốc này và thuốc kia, làm thành thuốc ariṭṭha rồi uống. Nhờ đó, bạn sẽ khỏi bệnh.”
So tathā katvā nirogo balavā pāsādiko jāto.
He did so and became healthy, strong, and pleasing.
Ông ta làm theo, và trở nên khỏe mạnh, cường tráng, và ưa nhìn.
Tattha mahānagaraṃ viya nibbānanagaraṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, the great city should be understood as the city of Nibbāna.
Ở đây, thành phố lớn nên được xem là thành phố Nibbāna.
Vejjapaṇḍito viya sammāsambuddho.
The wise physician should be understood as the Perfectly Self-Enlightened One.
Vị lương y đại trí nên được xem là Đức Sammāsambuddha.
Vuttampi ce taṃ ‘‘bhisakko sallakattoti kho, sunakkhatta, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (ma. ni. 3.65) catūsu dvāragāmesu cattāro vejjantevāsikā viya cattāro dassanavisuddhipattā khīṇāsavā.
It has also been said, “Physician, surgeon—this, Sunakkhatta, is an appellation for the Tathāgata, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One.” The four physician-disciples in the four gate-villages should be understood as the four Arahants who have attained purity of vision.
Điều này cũng đã được nói: “Này Sunakkhatta, ‘thầy thuốc, phẫu thuật gia’ là những tên gọi của Như Lai, bậc A-la-hán, Sammāsambuddha.” Bốn vị đệ tử lương y ở bốn làng cổng thành nên được xem là bốn vị khīṇāsava đã đạt được sự thanh tịnh trong thấy biết.
Paccantavāsī paṭhamapuriso viya pañhapucchako bhikkhu.
The first border-dweller should be understood as the bhikkhu asking the question.
Người đàn ông vùng biên đầu tiên nên được xem là vị Tỳ-khưu hỏi đạo.
Paccantavāsino catunnaṃ vejjantevāsikānaṃ kathāya asantuṭṭhassa ācariyameva upasaṅkamitvā pucchanakālo viya imassa bhikkhuno catunnaṃ dassanavisuddhipattānaṃ khīṇāsavānaṃ kathāya asantuṭṭhassa satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchanakālo.
The time when the border-dweller, dissatisfied with the accounts of the four physician-disciples, approached the teacher and asked, should be understood as the time when this bhikkhu, dissatisfied with the accounts of the four Arahants who had attained purity of vision, approached the Teacher and asked.
Thời điểm người đàn ông vùng biên không hài lòng với lời kể của bốn vị đệ tử lương y và đến gặp vị thầy để hỏi, nên được xem là thời điểm vị Tỳ-khưu này không hài lòng với lời kể của bốn vị khīṇāsava đã đạt được sự thanh tịnh trong thấy biết và đến gặp Đức Bổn Sư để hỏi.
Yathā yathā adhimuttānanti yena yenākārena adhimuttānaṃ.
“In whatever way they were inclined” means by whatever mode of inclination.
Yathā yathā adhimuttāna có nghĩa là theo cách mà họ đã quán chiếu.
Dassanaṃ suvisuddhanti nibbānadassanaṃ suṭṭhu visuddhaṃ.
“Their vision was perfectly purified” means the vision of Nibbāna was perfectly purified.
Dassanaṃ suvisuddha có nghĩa là sự thấy biết Nibbāna đã hoàn toàn thanh tịnh.
Tathā tathā kho tehi sappurisehi byākatanti tena tenevākārena tuyhaṃ tehi sappurisehi kathitaṃ.
“In just that way were they explained by those good people” means in just that way were they told to you by those good people.
Tathā tathā kho tehi sappurisehi byākata có nghĩa là các bậc thiện nhân đó đã giải thích cho bạn theo cách đó.
Yathā hi ‘‘kāḷako kiṃsuko’’ti kathento na aññaṃ kathesi, attanā diṭṭhanayena kiṃsukameva kathesi, evameva chaphassāyatanānaṃ vasena dassanavisuddhipattakhīṇāsavopi imaṃ pañhaṃ kathento na aññaṃ kathesi, attanā adhigatamaggena dassanavisuddhikaṃ nibbānameva kathesi.
Just as one who said “The kiṃsuka is black” did not speak of anything else but only of the kiṃsuka according to his own perception, even so, an Arahant who has attained purity of vision through the six sense bases, when explaining this question, did not speak of anything else but only of Nibbāna, which is purity of vision, according to the path he himself had realized.
Cũng như người nói: “Cây kiṃsuka màu đen” không nói điều gì khác ngoài việc mô tả cây kiṃsuka theo cách mình đã thấy, thì vị khīṇāsava đã đạt được sự thanh tịnh trong thấy biết theo sáu xứ cũng vậy, khi giải thích câu hỏi này, không nói điều gì khác ngoài việc mô tả Nibbāna thanh tịnh trong thấy biết theo con đường mình đã chứng đắc.
Tattha yathā kāḷakakāle kiṃsukadassāvinopi taṃ dassanaṃ bhūtaṃ tacchaṃ na tena aññaṃ diṭṭhaṃ, kiṃsukova diṭṭho, evameva chaphassāyatanavasena dassanavisuddhipattassāpi khīṇāsavassa dassanaṃ bhūtaṃ tacchaṃ, na tena aññaṃ kathitaṃ, attanā adhigatamaggena dassanavisuddhikaṃ nibbānameva kathitaṃ.
Here, just as the perception of the one who saw the kiṃsuka when it was black was real and true, and he did not see anything else—only the kiṃsuka was seen—even so, the perception of the Arahant who has attained purity of vision through the six sense bases is real and true; he did not speak of anything else, but only of Nibbāna, which is purity of vision, according to the path he himself had realized.
Ở đây, cũng như đối với người thấy cây kiṃsuka vào lúc nó màu đen, sự thấy biết đó là chân thật, không phải thấy điều gì khác, chỉ thấy cây kiṃsuka mà thôi, thì đối với vị khīṇāsava đã đạt được sự thanh tịnh trong thấy biết theo sáu xứ cũng vậy, sự thấy biết đó là chân thật, không phải nói điều gì khác, chỉ nói về Nibbāna thanh tịnh trong thấy biết theo con đường mình đã chứng đắc mà thôi.
Yathā ca lohitakāle ocirakajātakāle bahalapattapalāsakāle kiṃsukadassāvinopi taṃ dassanaṃ bhūtaṃ tacchaṃ, na tena aññaṃ diṭṭhaṃ, kiṃsukova diṭṭho, evameva pañcupādānakkhandhavasena catumahābhūtavasena tebhūmakadhammavasena dassanavisuddhipattassāpi khīṇāsavassa dassanaṃ bhūtaṃ tacchaṃ, na tena aññaṃ kathitaṃ, attanā adhigatamaggena dassanavisuddhikaṃ nibbānameva kathitaṃ.
And just as the perception of the one who saw the kiṃsuka when it was red, laden with pods, or with dense leaves and foliage was real and true, and he did not see anything else—only the kiṃsuka was seen—even so, the perception of the Arahant who has attained purity of vision through the five aggregates of clinging, through the four great elements, or through the mundane phenomena is real and true; he did not speak of anything else, but only of Nibbāna, which is purity of vision, according to the path he himself had realized.
Và cũng như đối với người thấy cây kiṃsuka vào lúc nó màu đỏ, có quả rủ xuống, có lá và cành dày đặc, sự thấy biết đó là chân thật, không phải thấy điều gì khác, chỉ thấy cây kiṃsuka mà thôi, thì đối với vị khīṇāsava đã đạt được sự thanh tịnh trong thấy biết theo năm upādānakkhandha, theo bốn đại chủng, theo các pháp ba cõi cũng vậy, sự thấy biết đó là chân thật, không phải nói điều gì khác, chỉ nói về Nibbāna thanh tịnh trong thấy biết theo con đường mình đã chứng đắc mà thôi.
Seyyathāpi, bhikkhu rañño paccantimaṃ nagaranti idaṃ kasmā āraddhaṃ?
“Just as, bhikkhus, a king’s border city”—why was this begun?
Seyyathāpi, bhikkhu rañño paccantimaṃ nagara – Tại sao điều này được nêu ra?
Sace tena bhikkhunā taṃ sallakkhitaṃ, athassa dhammadesanatthaṃ āraddhaṃ.
If that bhikkhu had understood it, then it was begun for the purpose of teaching him the Dhamma.
Nếu vị Tỳ-khưu đó đã hiểu được, thì điều này được nêu ra để thuyết pháp cho vị ấy.
Sace na sallakkhitaṃ, athassa iminā nagaropamena tassevatthassa dīpanatthāya āvibhāvanatthāya āraddhaṃ.
If he had not understood it, then it was begun for the purpose of illustrating and clarifying that very meaning with this simile of the city.
Nếu vị ấy chưa hiểu được, thì điều này được nêu ra để làm sáng tỏ và hiển lộ ý nghĩa đó bằng ví dụ về thành phố này.
Tattha yasmā majjhimapadese nagarassa pākārādīni thirāni vā hontu dubbalāni vā, sabbaso vā mā hontu, corāsaṅkā na honti, tasmā taṃ aggahetvā ‘‘paccantimaṃ nagara’’nti āha.
Therein, because in a central region, whether a city's walls and so forth are strong or weak, or do not exist at all, there is no fear of thieves, therefore, not taking that, he said "a frontier city."
Trong ví dụ về thành phố đó, bởi vì ở vùng trung tâm, các bức tường thành và những thứ tương tự của thành phố có thể vững chắc hoặc yếu kém, hoặc hoàn toàn không có, thì không có sự lo sợ về trộm cướp. Vì lẽ đó, không lấy ví dụ thành phố ở vùng trung tâm mà nói là "thành phố biên giới".
Daḷhuddhāpanti thirapākāraṃ.
With strong ramparts means with a strong inner wall.
Daḷhuddhāpa có nghĩa là có bức tường thành bên trong vững chắc.
Daḷhapākāratoraṇanti thirapākārañceva thiratoraṇañca.
With strong walls and gate-towers means with strong outer walls and strong gate-towers.
Daḷhapākāratoraṇa có nghĩa là có bức tường thành bên ngoài vững chắc và có cổng thành (toraṇa) vững chắc.
Toraṇāni nāma hi purisubbedhāni nagarassa alaṅkāratthaṃ karīyanti, coranivāraṇatthānipi hontiyeva.
Gate-towers, indeed, are made as high as a man for the city's ornamentation, but they also serve to ward off thieves.
Các cổng thành (toraṇa) được xây dựng để trang trí thành phố, và chúng cũng có tác dụng ngăn chặn trộm cướp.
Atha vā toraṇanti piṭṭhasaṅghāṭassetaṃ nāmaṃ, thirapiṭṭhasaṅghāṭantipi attho.
Alternatively, 'toraṇa' is a name for the door-frame; the meaning can also be 'with a strong door-frame'.
Hoặc, toraṇa là tên gọi của khung cửa, có nghĩa là khung cửa vững chắc.
Chadvāranti nagaradvāraṃ nāma ekampi hoti dvepi satampi sahassampi, idha pana satthā chadvārikanagaraṃ dassento evamāha.
With six gates: a city gate can be one, two, a hundred, or a thousand, but here the Teacher, showing a city with six gates, spoke thus.
Chadvāra có nghĩa là cửa thành. Cửa thành có thể là một, hai, một trăm hoặc một ngàn. Ở đây, Đức Đạo Sư nói như vậy để chỉ một thành phố có sáu cửa.
Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato.
Wise means endowed with wisdom.
Paṇḍito có nghĩa là người có trí tuệ.
Byattoti veyyattiyena samannāgato visadañāṇo.
Competent means endowed with skillfulness, having clear knowledge.
Byatto có nghĩa là người có trí tuệ minh mẫn, sắc bén.
Medhāvīti ṭhānuppattikapaññāsaṅkhātāya medhāya samannāgato.
Intelligent means endowed with medhā, which is described as the wisdom of ready wit that arises in various situations.
Medhāvī có nghĩa là người có trí tuệ ứng biến, phát sinh ngay tức khắc trong từng tình huống cụ thể.
Puratthimāya disāyātiādimhi bhūtamatthaṃ katvā evamattho veditabbo – samiddhe kira mahānagare sattaratanasampanno rājā cakkavatti rajjaṃ anusāsati, tassetaṃ paccantanagaraṃ rājāyuttavirahitaṃ, atha purisā āgantvā ‘‘amhākaṃ, deva, nagare āyuttako natthi, dehi no kiñci āyuttaka’’nti āhaṃsu.
In the passage beginning From the eastern direction, the meaning should be understood by taking it as a real account, as follows: It is said that in a prosperous great city, a universal monarch endowed with the seven treasures rules the kingdom. This frontier city of his was without a royal governor. Then men came and said, "Your Majesty, in our city there is no governor. Give us a governor."
Trong đoạn văn bắt đầu bằng puratthimāya disāyā (từ phương đông), ý nghĩa cần được hiểu là: Có một vị vua Chuyển Luân Thánh Vương với bảy báu đang trị vì một đại thành thị phồn thịnh. Thành phố biên giới này không có quan cai trị do nhà vua bổ nhiệm. Bấy giờ, các người dân từ thành phố đó đến tâu với nhà vua: “Thưa Đại Vương, thành phố của chúng thần không có quan cai trị. Xin Đại Vương hãy cử một vị quan cai trị cho chúng thần.”
Rājā ekaṃ puttaṃ datvā ‘‘gacchatha, etaṃ ādāya tattha abhisiñcitvā vinicchayaṭṭhānādīni katvā vasathā’’ti.
The king gave one of his sons, saying, "Go, take him, and having consecrated him there, establish places of judgment and so on, and live there."
Nhà vua ban một người con trai và truyền: “Hãy đi, đưa người này đến đó, làm lễ quán đảnh cho người ấy, thiết lập các tòa án và những nơi tương tự, rồi ở lại đó cai trị.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm như vậy.
Rājaputto pāpamittasaṃsaggena katipāheyeva surāsoṇḍo hutvā, sabbāni vinicchayaṭṭhānādīni hāretvā, nagaramajjhe dhuttehi parivārito suraṃ pivanto naccagītādiratiyā vītināmeti.
The king's son, through association with bad friends, in just a few days became a drunkard, let all the places of judgment and so on fall to ruin, and, surrounded by rogues in the middle of the city, spent his time drinking liquor, in the pleasure of dancing, singing, and the like.
Chỉ trong vài ngày, vị vương tử do giao du với bạn bè xấu đã trở thành kẻ nghiện rượu, bỏ bê tất cả các tòa án và mọi việc khác, ngồi giữa thành phố, bị bao vây bởi những kẻ lêu lổng, uống rượu và vui chơi ca hát, nhảy múa.
Atha rañño āgantvā ārocayiṃsu.
Then they came and informed the king.
Bấy giờ, họ đến tâu với nhà vua.
Rājā ekaṃ paṇḍitaṃ amaccaṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha kumāraṃ ovaditvā, vinicchayaṭṭhānādīni kāretvā, puna abhisekaṃ katvā, ehī’’ti.
The king commanded a wise minister, "Go, advise the prince, have the places of judgment and so on established, perform the consecration again, and then return."
Nhà vua truyền cho một vị đại thần thông thái: “Hãy đi, khuyên răn vương tử, thiết lập lại các tòa án và những nơi tương tự, sau đó làm lễ quán đảnh lại, rồi trở về đây.”
Na sakkā, deva, kumāraṃ ovadituṃ, caṇḍo kumāro ghāteyyāpi manti.
"It is not possible, Your Majesty, to advise the prince. The prince is fierce; he might even have me killed."
Vị đại thần tâu: “Thưa Đại Vương, không thể khuyên răn vương tử được, vương tử rất hung bạo, có thể sẽ giết thần.”
Athekaṃ balasampannaṃ yodhaṃ āṇāpesi – ‘‘tvaṃ iminā saddhiṃ gantvā sace so ovāde na tiṭṭhati, sīsamassa chindāhī’’ti.
Then he commanded a mighty warrior, "You go with this man, and if he does not abide by the advice, cut off his head."
Bấy giờ, nhà vua truyền cho một chiến binh dũng mãnh: “Ngươi hãy đi cùng với vị đại thần này. Nếu vương tử không tuân theo lời khuyên, hãy chặt đầu hắn ngay tại đó.”
Iti so amacco yodho cāti idaṃ sīghaṃ dūtayugaṃ tattha gantvā dovārikaṃ pucchi – ‘‘kahaṃ, bho, nagarassa sāmi kumāro’’ti.
Thus this pair of swift messengers, the minister and the warrior, went there and asked the gatekeeper, "Friend, where is the lord of the city, the prince?"
Như vậy, vị đại thần và chiến binh, hai sứ giả nhanh nhẹn này, đến đó và hỏi người gác cổng: “Này ông, vương tử, chủ nhân của thành phố ở đâu?”
Esa majjhesiṅghāṭake suraṃ pivanto dhuttaparivārito gītādiratiṃ anubhonto nisinnoti.
"There he is, sitting at the central crossroads, drinking liquor, surrounded by rogues, enjoying the pleasure of song and the like."
Người gác cổng đáp: “Người ấy đang ngồi ở ngã tư giữa thành phố, uống rượu, bị bao vây bởi những kẻ lêu lổng, và đang say sưa với ca hát và nhảy múa.”
Atha taṃ dūtayugaṃ gantvā amacco tāvettha, ‘‘sāmi, vinicchayaṭṭhānādīni kira kāretvā sādhukaṃ rajjaṃ anusāsā’’ti āha.
Then that pair of messengers went, and the minister first said, "My lord, it is said you should have the places of judgment and so on established and rule the kingdom well."
Bấy giờ, hai sứ giả này đi đến đó, và vị đại thần nói trước: “Thưa vương tử, xin người hãy thiết lập lại các tòa án và những nơi tương tự, rồi cai trị đất nước một cách đúng đắn.”
Kumāro asuṇanto viya nisīdi.
The prince sat as if not listening.
Vương tử ngồi yên, như thể không nghe thấy gì.
Atha naṃ yodho sīse gahetvā, ‘‘sace rañño āṇaṃ karosi, kara, no ce, ettheva te sīsaṃ pātessāmī’’ti khaggaṃ abbāhi.
Then the warrior seized him by the head and, drawing his sword, said, "If you will carry out the king's command, do it. If not, I will make your head fall right here."
Bấy giờ, người chiến binh nắm đầu vương tử và nói, tuốt kiếm ra: “Nếu người tuân theo mệnh lệnh của nhà vua, hãy tuân theo. Nếu không, ta sẽ chặt đầu người ngay tại đây.”
Paricārakā dhuttā tāvadeva disāsu palāyiṃsu.
The attendant rogues immediately fled in all directions.
Ngay lập tức, những kẻ lêu lổng hầu cận đều bỏ chạy tán loạn.
Kumāro bhīto sāsanaṃ sampaṭicchi.
The prince, frightened, accepted the command.
Vương tử sợ hãi và chấp nhận mệnh lệnh.
Athassa te tattheva abhisekaṃ katvā setacchattaṃ ussāpetvā ‘‘sammā rajjaṃ anusāsāhī’’ti raññā vuttaṃ yathābhūtavacanaṃ niyyātetvā yathāgatamaggameva paṭipajjiṃsu.
Then, having performed his consecration right there and raised the white parasol, they delivered the king's true message, "Rule the kingdom rightly," and returned by the very path they had come.
Bấy giờ, hai sứ giả đó liền làm lễ quán đảnh cho vương tử ngay tại đó, dựng lọng trắng lên và trao lại lời dạy chân thật của nhà vua: “Hãy cai trị đất nước một cách đúng đắn!” rồi trở về theo con đường cũ.
Imamatthaṃ āvikaronto bhagavā ‘‘puratthimāya disāyā’’ti āha.
To make this matter clear, the Blessed One said, From the eastern direction.
Đức Thế Tôn đã nói: puratthimāya disāyā (từ phương đông) để làm rõ ý nghĩa này.
Nagaranti kho bhikkhu imassetaṃ cātumahābhūtikassa kāyassa adhivacanantiādīsu pana cātumahābhūtikassātiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vitthāritova.
However, in passages such as ‘The city,’ bhikkhu, is a designation for this body composed of the four great elements, the meaning of the words beginning with composed of the four great elements has been explained in detail below.
Trong các đoạn văn như nagaranti kho bhikkhu imassetaṃ cātumahābhūtikassa kāyassa adhivacana (Này chư Tỳ-khưu, thành phố này là tên gọi của thân tứ đại này), ý nghĩa của các từ như cātumahābhūtikassa đã được giải thích chi tiết ở phần trước.
Kevalaṃ pana viññāṇarājaputtassa nivāsaṭṭhānattā ettha kāyo ‘‘nagara’’nti vutto, tasseva dvārabhūtattā cha āyatanāni ‘‘dvārānī’’ti, tesu dvāresu niccaṃ suppatiṭṭhitattā sati ‘‘dovāriko’’ti, kammaṭṭhānaṃ ācikkhantena dhammarājena pesitattā samathavipassanā ‘‘sīghaṃ dūtayuga’’nti.
But simply because it is the dwelling place of the prince, consciousness, the body is here called "the city"; because they are its doors, the six sense bases are called "the gates"; because it is ever well-established at those gates, mindfulness is called "the gatekeeper"; because they are sent by the King of Dhamma who teaches the meditation subject, serenity and insight are called "the pair of swift messengers."
Tuy nhiên, ở đây, thân được gọi là “thành phố” vì nó là nơi trú ngụ của vương tử thức (viññāṇa). Sáu xứ (āyatana) được gọi là “cửa” vì chúng là cửa ngõ của thân đó. Chánh niệm (sati) được gọi là “người gác cổng” vì nó luôn được thiết lập vững chắc ở các cửa đó. Thiền định Samatha và Vipassanā được gọi là “cặp sứ giả nhanh nhẹn” vì chúng được Pháp Vương, người giảng dạy đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), phái đến.
Ettha mahāyodho viya samatho, paṇḍitāmacco viya vipassanā veditabbā.
Herein, serenity should be understood as like the great warrior, and insight as like the wise minister.
Ở đây, Samatha cần được hiểu như chiến binh vĩ đại, và Vipassanā cần được hiểu như vị đại thần thông thái.
Majjhe siṅghāṭakoti nagaramajjhe siṅghāṭako.
A crossroads in the middle means a crossroads in the middle of the city.
Majjhe siṅghāṭako có nghĩa là ngã tư giữa thành phố.
Mahābhūtānanti hadayavatthussa nissayabhūtānaṃ mahābhūtānaṃ.
Of the great elements means of the great elements that are the support for the heart-basis.
Mahābhūtāna là tên gọi của các đại hiển (mahābhūta) làm chỗ nương tựa cho vật thể tim (hadayavatthu).
Vatthurūpassa hi paccayadassanatthamevetaṃ catumahābhūtaggahaṇaṃ kataṃ.
Indeed, this taking of the four great elements is done only for the purpose of showing the condition for the physical basis.
Việc đề cập đến tứ đại này chỉ nhằm mục đích cho thấy duyên của sắc vật thể.
Nagaramajjhe pana so rājakumāro viya sarīramajjhe hadayarūpasiṅghāṭake nisinno samathavipassanādūtehi arahattābhisekena abhisiñcitabbo vipassanāviññāṇarājaputto daṭṭhabbo.
However, the prince, consciousness, who should be consecrated with the consecration of arahatship by the messengers of serenity and insight, should be seen as seated at the crossroads of the heart-basis in the middle of the body, just like that prince in the middle of the city.
Tuy nhiên, giữa thành phố, vị vương tử thức (viññāṇa-rājaputta) cần được xem như vị vương tử ngồi ở ngã tư hình trái tim (hadayarūpasiṅghāṭake) giữa thân, cần được quán đảnh bằng lễ quán đảnh Arahant bởi các sứ giả Samatha và Vipassanā.
Nibbānaṃ pana yathābhūtasabhāvaṃ akuppaṃ adhikārīti katvā yathābhūtaṃ vacananti vuttaṃ.
Nibbāna, however, being the true, unalterable nature, and being the ultimate goal, is called the true message.
Nibbāna được gọi là yathābhūtaṃ vacana (lời chân thật) vì bản chất của nó là bất biến, đúng như thật.
Ariyamaggo pana yādisova pubbabhāgavipassanāmaggo, ayampi aṭṭhaṅgasamannāgatattā tādisoyevāti katvā yathāgatamaggoti vutto.
And the noble path, just as the preliminary-part insight-path is, this too is of the same nature because it is endowed with the eight factors; therefore, it is called the path by which one came.
Bát Chánh Đạo (ariyamagga) được gọi là yathāgatamaggo (con đường đã đi) vì nó cũng có bản chất tương tự như con đường Vipassanā trước đó, do nó đầy đủ tám chi phần.
Idaṃ tāvettha dhammadesanatthaṃ ābhatāya upamāya saṃsandanaṃ.
This, for now, is the correspondence of the simile brought forth for the purpose of the Dhamma teaching.
Đây là sự so sánh với ví dụ được đưa ra để thuyết giảng Pháp.
Tassevatthassa pākaṭīkaraṇatthaṃ ābhatapakkhe pana idaṃ saṃsandanaṃ – ettha hi chadvārūpamā chaphassāyatanavasena dassanavisuddhipattaṃ khīṇāsavaṃ dassetuṃ ābhatā, nagarasāmiupamā pañcakkhandhavasena, siṅghāṭakūpamā catumahābhūtavasena, nagarūpamā tebhūmakadhammavasena dassanavisuddhipattaṃ khīṇāsavaṃ dassetuṃ ābhatā.
However, in the section brought forth to clarify that same meaning, this is the correspondence: Here, the simile of the six gates is brought to show a canker-freed one who has attained the purity of vision by way of the six sense-bases of contact; the simile of the city's lord is brought to show a canker-freed one who has attained the purity of vision by way of the five aggregates; the simile of the crossroads is brought to show a canker-freed one who has attained the purity of vision by way of the four great elements; the simile of the city is brought to show a canker-freed one who has attained the purity of vision by way of the phenomena of the three planes of existence.
Trong phần được đưa ra để làm rõ ý nghĩa đó, đây là sự so sánh: Ví dụ về sáu cửa được đưa ra để chỉ một vị A-la-hán đã đạt được kiến thanh tịnh (dassanavisuddhi) thông qua sáu xứ tiếp xúc (chaphassāyatana). Ví dụ về chủ nhân thành phố được đưa ra để chỉ một vị A-la-hán đã đạt được kiến thanh tịnh thông qua năm uẩn (pañcakkhandha). Ví dụ về ngã tư được đưa ra để chỉ một vị A-la-hán đã đạt được kiến thanh tịnh thông qua tứ đại (catumahābhūta). Ví dụ về thành phố được đưa ra để chỉ một vị A-la-hán đã đạt được kiến thanh tịnh thông qua các pháp thuộc ba cõi (tebhūmakadhamma).
Saṅkhepato panimasmiṃ sutte catusaccameva kathitaṃ.
In brief, however, in this sutta, only the Four Truths are taught.
Tóm lại, trong kinh này, chỉ có Tứ Diệu Đế được giảng dạy.
Sakalenapi hi nagarasambhārena dukkhasaccameva kathitaṃ, yathābhūtavacanena nirodhasaccaṃ, yathāgatamaggena maggasaccaṃ, dukkhassa pana pabhāvikā taṇhā samudayasaccaṃ.
Indeed, by all the constituent parts of the city, only the truth of suffering is spoken; by the term 'true word,' the truth of cessation; by the term 'path as it has come,' the truth of the path; but craving, which produces suffering, is the truth of origin.
Thật vậy, với toàn bộ các thành phần của thành phố, chỉ có Khổ đế (dukkhasacca) được nói đến; với lời nói chân thật (yathābhūtavacana), Diệt đế (nirodhasacca) được nói đến; với con đường đã đến (yathāgatamagga), Đạo đế (maggasacca) được nói đến. Còn khát ái (taṇhā) là nguyên nhân của khổ, là Tập đế (samudayasacca).
Desanāpariyosāne pañhapucchako bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhitoti.
At the end of the discourse, the monk who asked the question was established in the fruit of stream-entry.
Sau khi bài giảng kết thúc, vị Tỳ-khưu đặt câu hỏi đã an trú vào quả Tu-đà-hoàn (sotāpattiphala).
246. Navame yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vāti idaṃ satthā yathā nāma mahākuṭumbiko mahantaṃ kasikammaṃ katvā, nipphannasasso gharadvāre maṇḍapaṃ katvā, ubhatosaṅghassa dānaṃ pavatteyya.
In the ninth discourse, the Teacher began this statement: "O monks, whatever monk or nun..." Just as a great householder, having performed extensive farming and with a mature crop, would erect a pavilion at his house door and offer a great alms-giving to both Sanghas.
246. Trong kinh thứ chín, câu "Này các Tỳ-khưu, đối với bất kỳ Tỳ-khưu hay Tỳ-khưu-ni nào..." (yassa kassaci, bhikkhave, bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā) này, Đức Bổn Sư đã thuyết giảng như một gia chủ lớn, sau khi làm công việc đồng áng vĩ đại và thu hoạch mùa màng, dựng một giảng đường trước cửa nhà và tổ chức một buổi bố thí cho cả hai Tăng chúng.
Kiñcāpi tena ubhatosaṅghassa dānaṃ paṭṭhapitaṃ, dvīsu pana parisāsu santappitāsu sesajanampi santappetiyeva, evameva bhagavā samadhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇaṃ adhigantvā pavattitavaradhammacakko jetavanamahāvihāre nisinno bhikkhuparisāya ceva bhikkhuniparisāya ca mahādhammayāgaṃ yajanto vīṇopamasuttaṃ ārabhi.
Though he offered a great alms-giving to both Sanghas, when the two assemblies were satisfied, the remaining people were also satisfied; in the same way, the Bhagavā, having fulfilled the Pāramīs over four incalculable aeons and more, having attained omniscience at the Bodhi-maṇḍa, and having set in motion the supreme Dhamma-wheel, sat in the Jetavana great monastery and offered a great Dhamma-sacrifice to the assembly of monks and the assembly of nuns, and began the Vīṇopama Sutta.
Mặc dù ông ấy đã tổ chức buổi bố thí cho cả hai Tăng chúng, nhưng khi hai hội chúng đã được thỏa mãn, những người còn lại cũng được thỏa mãn. Tương tự như vậy, Đức Thế Tôn, sau khi hoàn thành các Ba-la-mật (pāramī) trong hơn bốn a-tăng-kỳ (asaṅkhyeyya), đạt được Nhất thiết trí (sabbaññutaññāṇa) tại Bồ-đề đạo tràng, và sau khi chuyển Pháp luân (Dhammacakka) cao quý, Ngài ngự tại Đại tinh xá Jetavana, tổ chức một đại Pháp yến cho hội chúng Tỳ-khưu và Tỳ-khưu-ni, rồi bắt đầu thuyết kinh Vīṇopama.
Taṃ penetaṃ kiñcāpi dve parisā sandhāya āraddhaṃ, catunnampi pana parisānaṃ avāritaṃ.
Although it was begun with reference to the two assemblies, it is not restricted to any of the four assemblies.
Mặc dù kinh này được thuyết ra nhắm đến hai hội chúng, nhưng nó không bị giới hạn cho bốn hội chúng.
Tasmā sabbehipi sotabbañceva saddhātabbañca, pariyogāhitvā cassa attharaso vinditabboti.
Therefore, it should be heard and believed by all, and its essence of meaning should be discerned by comprehension.
Vì vậy, tất cả mọi người đều nên lắng nghe và tin tưởng, và nên thấu hiểu ý nghĩa sâu sắc của nó.
Tattha chandotiādīsu chando nāma pubbuppattikā dubbalataṇhā, so rañjetuṃ na sakkoti.
Therein, regarding 'chando' and so on, chando is weak craving that arises first, and it cannot delight.
Trong các từ "chando" (dục) v.v., chando là khát ái yếu ớt phát sinh ban đầu, nó không thể làm cho tâm bị nhiễm ô.
Aparāparaṃ uppajjamānā pana balavataṇhā rāgo nāma, so rañjetuṃ sakkoti.
However, strong craving that arises repeatedly is called rāgo, and it can delight.
Còn khát ái mạnh mẽ phát sinh liên tục về sau thì gọi là rāgo (tham), nó có thể làm cho tâm bị nhiễm ô.
Daṇḍādānādīni kātuṃ asamattho pubbuppattiko dubbalakodho doso nāma.
Initial weak anger, unable to perform acts like taking a stick, is called doso.
Sân hận yếu ớt phát sinh ban đầu, không có khả năng thực hiện các hành động như đánh đập, thì gọi là doso (sân).
Tāni kātuṃ samattho aparāparuppattiko balavakodho paṭighaṃ nāma.
Strong anger that arises repeatedly and is capable of performing such acts is called paṭighaṃ.
Sân hận mạnh mẽ phát sinh liên tục về sau, có khả năng thực hiện các hành động đó, thì gọi là paṭighaṃ (oán ghét).
Moho pana mohanasammohanavasena uppannaṃ aññāṇaṃ.
Moho, however, is ignorance arising through bewilderment and utter confusion.
Còn moho (si) là sự vô minh phát sinh do mê mờ và làm cho mê mờ.
Evamettha pañcahipi padehi tīṇi akusalamūlāni gahitāni.
Thus, in this context, the three roots of unwholesomeness are encompassed by these five terms.
Như vậy, ở đây, cả năm từ đều bao gồm ba căn bất thiện (akusalamūla).
Tesu gahitesu sabbepi tammūlakā kilesā gahitāva honti.
When these are encompassed, all defilements rooted in them are also encompassed.
Khi ba căn này được bao gồm, tất cả các phiền não (kilesa) có gốc từ chúng cũng được bao gồm.
‘‘Chando rāgo’’ti vā padadvayena aṭṭhalobhasahagatacittuppādā, ‘‘doso paṭigha’’nti padadvayena dve domanassasahagatacittuppādā, mohapadena lobhadosarahitā dve uddhaccavicikicchāsahagatacittuppādā gahitāti.
Alternatively, by the two terms 'chando rāgo', the eight mind-states associated with greed are encompassed; by the two terms 'doso paṭighaṃ', the two mind-states associated with ill-will are encompassed; and by the term 'moha', the two mind-states associated with restlessness and doubt, free from greed and ill-will, are encompassed.
Hoặc, với hai từ "chando rāgo" thì tám tâm sở đồng sinh với tham (lobhasahagatacittuppāda) được bao gồm; với hai từ "doso paṭighaṃ" thì hai tâm sở đồng sinh với ưu (domanassasahagatacittuppāda) được bao gồm; với từ "moho" thì hai tâm sở đồng sinh với trạo cử và hoài nghi (uddhaccavicikicchāsahagatacittuppāda) không có tham và sân được bao gồm.
Evaṃ sabbepi dvādasa cittuppādā dassitāva honti.
In this way, all twelve mind-states are indeed shown.
Như vậy, tất cả mười hai tâm sở (cittuppāda) đều được chỉ ra.
Sabhayoti kilesacorānaṃ nivāsaṭṭhānattā sabhayo.
Sabhayo means fearful due to being a dwelling place for defilement-thieves.
Sabhayo (có hiểm nguy) là có hiểm nguy vì là nơi trú ngụ của những tên trộm phiền não.
Sappaṭibhayoti vadhabandhanādīnaṃ kāraṇattā sappaṭibhayo.
Sappaṭibhayo means full of danger as it leads to murder, imprisonment, and so on.
Sappaṭibhayo (có sự đe dọa) là có sự đe dọa vì là nguyên nhân của việc giết chóc, trói buộc, v.v.
Sakaṇṭakoti rāgādīhi kaṇṭakehi sakaṇṭako.
Sakaṇṭako means thorny with thorns such as passion.
Sakaṇṭako (có gai góc) là có gai góc bởi những gai góc như tham ái (rāga) v.v.
Sagahanoti rāgagahanādīhi sagahano.
Sagahano means entangled with thickets of passion and so on.
Sagahano (có rừng rậm) là có rừng rậm bởi những rừng rậm như rừng tham ái v.v.
Ummaggoti devalokaṃ vā manussalokaṃ vā nibbānaṃ vā gacchantassa amaggo.
Ummaggo is the wrong path for one going to the deva-world, the human-world, or Nibbāna.
Ummaggo (đường sai) là con đường không dẫn đến cõi trời, cõi người, hay Niết-bàn.
Kummaggoti kucchitajegucchibhūtaṭṭhānagamanaekapadikamaggo viya apāyasampāpakattā kummaggo.
Kummaggo is a wrong path, like a single-file path to a vile, loathsome place, because it leads to the lower realms.
Kummaggo (đường xấu) là con đường xấu xa, ghê tởm, như một con đường mòn dẫn đến các cõi đọa lạc (apāya).
Duhitikoti ettha ihitīti iriyanā, dukkhā ihiti etthāti, duhitiko.
Regarding duhitiko here: movement is īhiti. Where movement is difficult, it is duhitiko.
Duhitiko (khó khăn để đi) ở đây, đi lại (iriyanā) là īhi; vì có sự đi lại khó khăn (dukkhā īhi) ở đây, nên gọi là duhitiko.
Yasmiñhi magge mūlaphalādikhādanīyaṃ vā sāyanīyaṃ vā natthi, tasmiṃ iriyanā dukkhā hoti, na sakkā taṃ paṭipajjitvā icchitaṭṭhānaṃ gantuṃ.
For indeed, on a path where there are no roots, fruits, or other edibles or consumables, movement is difficult; one cannot proceed along that path and reach the desired destination.
Thật vậy, trên con đường nào không có rễ, quả, hay các thứ ăn uống khác, thì việc đi lại trên đó thật khó khăn; không thể đi trên con đường đó để đến nơi mong muốn.
Kilesamaggampi paṭipajjitvā na sakkā sampattibhavaṃ gantunti kilesamaggo duhitikoti vutto.
Similarly, by following the path of defilements, one cannot reach a state of good fortune; therefore, the path of defilements is called duhitiko.
Tương tự, không thể đi trên con đường phiền não (kilesamagga) để đến cõi an lạc, nên con đường phiền não được gọi là duhitiko.
Dvīhitikotipi pāṭho, esevattho.
There is also the reading dvīhitiko, but the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là Dvīhitiko, ý nghĩa cũng tương tự.
Asappurisasevitoti kokālikādīhi asappurisehi sevito.
Asappurisasevito means frequented by unvirtuous people such as Kokālika and others.
Asappurisasevito (được người bất thiện nương tựa) là được những người bất thiện như Kokālika v.v. nương tựa.
Tato cittaṃ nivārayeti tehi cakkhuviññeyyehi rūpehi taṃ chandādivasena pavattacittaṃ asubhāvajjanādīhi upāyehi nivāraye.
Tato cittaṃ nivāraye means that one should restrain the mind, which is driven by desire and so on, from those visible forms by means such as focusing on the unattractive (asubha).
Tato cittaṃ nivāraye (nên ngăn tâm khỏi đó) có nghĩa là nên ngăn tâm đã phát sinh do dục ái (chanda) v.v. khỏi những sắc cảnh có thể nhận biết bằng mắt, bằng các phương tiện như quán bất tịnh (asubhāvajjanā) v.v.
Cakkhudvārasmiñhi iṭṭhārammaṇe rāge uppanne asubhato āvajjantassa cittaṃ nivattati, aniṭṭhārammaṇe dose uppanne mettato āvajjantassa cittaṃ nivattati, majjhattārammaṇe mohe uppanne uddesaparipucchaṃ garuvāsaṃ āvajjantassa cittaṃ nivattati.
Indeed, when passion arises in the mind-door at a desirable object, the mind is restrained by focusing on its unattractive nature; when ill-will arises at an undesirable object, the mind is restrained by focusing on loving-kindness; when delusion arises at a neutral object, the mind is restrained by focusing on learning and questioning from a revered teacher.
Thật vậy, khi tham ái (rāga) phát sinh đối với cảnh khả ái ở nhãn môn, tâm sẽ bị đẩy lùi khi quán tưởng về sự bất tịnh; khi sân hận (dosa) phát sinh đối với cảnh bất khả ái, tâm sẽ bị đẩy lùi khi quán tưởng về tâm từ (mettā); khi si mê (moha) phát sinh đối với cảnh trung tính, tâm sẽ bị đẩy lùi khi quán tưởng về việc học hỏi (uddesa), hỏi han (paripucchā) và sống gần các bậc thầy (guruvāsa).
Evaṃ asakkontena pana satthumahattataṃ dhammassa svākkhātatā saṅghassa suppaṭipatti ca āvajjitabbā.
If one is unable to do so, one should reflect on the greatness of the Teacher, the well-proclaimed Dhamma, and the good practice of the Saṅgha.
Nếu không thể làm như vậy, thì nên quán tưởng về sự vĩ đại của Đức Bổn Sư, sự khéo léo của Giáo Pháp, và sự thực hành đúng đắn của Tăng chúng.
Satthumahattataṃ paccavekkhatopi hi dhammassa svākkhātataṃ saṅghassa suppaṭipattiṃ paccavekkhatopi cittaṃ nivattati.
For even by contemplating the greatness of the Teacher, or by contemplating the well-proclaimed Dhamma and the good practice of the Saṅgha, the mind is restrained.
Thật vậy, ngay cả khi quán xét về sự vĩ đại của Đức Bổn Sư, hay quán xét về sự khéo léo của Giáo Pháp và sự thực hành đúng đắn của Tăng chúng, tâm cũng sẽ bị đẩy lùi.
Tena vuttaṃ ‘‘asubhāvajjanādīhi upāyehi nivāraye’’ti.
Therefore, it is said: "restrain by means such as focusing on the unattractive."
Vì vậy, đã nói rằng: "nên ngăn tâm bằng các phương tiện như quán bất tịnh v.v."
Kiṭṭhanti kiṭṭhaṭṭhāne uppannasassaṃ.
Kiṭṭhaṃ means the crop that has grown in the field.
Kiṭṭhaṃ (ruộng lúa) là lúa mọc trên ruộng.
Sampannanti paripuṇṇaṃ sunipphannaṃ.
Sampannaṃ means abundant and well-matured.
Sampannaṃ (tròn đầy) là đầy đủ, chín mùi hoàn hảo.
Kiṭṭhādoti sassakhādako.
Kiṭṭhādo means one who eats the crop.
Kiṭṭhādo (kẻ ăn lúa) là kẻ ăn lúa.
Evameva khoti ettha sampannakiṭṭhaṃ viya pañca kāmaguṇā daṭṭhabbā, kiṭṭhādo goṇo viya kūṭacittaṃ, kiṭṭhārakkhassa pamādakālo viya bhikkhuno chasu dvāresu satiṃ pahāya vicaraṇakālo, kiṭṭhārakkhassa pamādamāgamma goṇena gahitagabbhassa kiṭṭhassa khāditattā sassasāmino sassaphalānadhigamo viya chadvārarakkhikāya satiyā vippavāsamāgamma pañcakāmaguṇaṃ assādentena cittena kusalapakkhassa nāsitattā bhikkhuno sāmaññaphalādhigamābhāvo veditabbo.
Evameva kho here, the five sense pleasures should be seen as the abundant crop; the deceptive mind as the ox eating the crop; the time when the monk wanders having abandoned mindfulness at the six doors, as the time of the crop-watcher's heedlessness; and the monk's failure to attain the fruits of recluseship, because the mind indulged in the five sense pleasures due to the lapse of mindfulness guarding the six doors, thereby destroying the wholesome side, should be understood as the crop-owner's failure to obtain the crop's yield because the ox ate the crop, having been taken into the enclosure due to the crop-watcher's heedlessness.
Evameva kho (cũng vậy) ở đây, năm dục lạc (kāmaguṇa) nên được xem như ruộng lúa chín mùi; tâm xảo quyệt (kūṭacitta) nên được xem như con bò ăn lúa; thời gian lơ đễnh của người giữ ruộng nên được xem như thời gian Tỳ-khưu đi lại mà không giữ chánh niệm (sati) ở sáu căn môn; và việc người chủ ruộng không thu hoạch được mùa màng do con bò đã ăn lúa non vì sự lơ đễnh của người giữ ruộng, nên được hiểu là việc Tỳ-khưu không đạt được các quả Sa-môn (sāmaññaphala) do tâm đã hưởng thụ năm dục lạc vì sự lơ là của chánh niệm bảo vệ sáu căn môn, làm mất đi phần thiện (kusalapakka).
Uparighaṭāyanti dvinnaṃ siṅgānaṃ antare.
Uparighaṭāyaṃ means between the two horns.
Uparighaṭāyaṃ (trên trán) là giữa hai sừng.
Suniggahitaṃ niggaṇheyyāti ghaṭāyaṃ patiṭṭhite nāsārajjuke suṭṭhu niggahitaṃ katvā niggaṇheyya.
Suniggahitaṃ niggaṇheyyāti means that he should firmly restrain it by the nose-rope fixed between the two horns.
Suniggahitaṃ niggaṇheyyā (nên nắm giữ thật chặt) nghĩa là nên nắm giữ thật chặt bằng cách giữ chặt dây mũi đã được đặt giữa hai sừng.
Daṇḍenāti muggarasadisena thūladaṇḍakena.
Daṇḍena means with a thick stick resembling a club.
Daṇḍenā (bằng gậy) là bằng một cây gậy lớn giống như cái chùy.
Evañhi so bhikkhave goṇoti evaṃ so kiṭṭhārakkhassa pamādamanvāya yasmiṃ yasmiṃ khaṇe kiṭṭhaṃ otaritukāmo hoti, tasmiṃ tasmiṃ khaṇe evaṃ niggaṇhitvā tāḷetvā osajjanena nibbisevanabhāvaṃ upanīto goṇo.
Evañhi so bhikkhave goṇo means that such an ox, having been led to a state of not frequenting the forbidden due to being restrained and beaten in that manner whenever it intends to enter the crop, following the crop-watcher's heedlessness.
Evañhi so bhikkhave goṇo (Này các Tỳ-khưu, con bò đó như vậy) nghĩa là con bò đó, do sự lơ đễnh của người giữ ruộng, vào mỗi thời điểm nó muốn vào ruộng, thì vào thời điểm đó, nó bị nắm giữ và đánh đập như vậy, và bị xua đuổi, khiến nó không còn quen với việc làm trái.
Udujitanti tajjitaṃ.
Udujitaṃ means threatened.
Udujitaṃ (bị đe nạt) là bị đe nạt.
Sudujitanti sutajjitaṃ, sujitantipi attho.
Sudujitaṃ means well-threatened, or well-tamed, is also the meaning.
Sudujitaṃ (bị đe nạt kỹ) là bị đe nạt kỹ, cũng có nghĩa là được chế ngự tốt.
Udu, sudūti idaṃ pana nipātamattameva.
Udu and sudū are merely particles.
Nhưng Udu, sudū đây chỉ là những giới từ.
Ajjhattanti gocarajjhattaṃ.
Ajjhattaṃ means focused on the internal object of meditation.
Ajjhattaṃ (nội tại) là nội tại của cảnh giới.
Santiṭṭhatītiādīsu paṭhamajjhānavasena santiṭṭhati, dutiyajjhānavasena sannisīdati, tatiyajjhānavasena ekodi hoti, catutthajjhānavasena samādhiyati.
Regarding santiṭṭhatī and so on: it remains firmly established by way of the first jhāna, settles down by way of the second jhāna, becomes unified by way of the third jhāna, and becomes concentrated by way of the fourth jhāna.
Trong các từ Santiṭṭhatī v.v., tâm an trú (santiṭṭhati) theo sơ thiền (paṭhamajjhāna), tâm an định (sannisīdati) theo nhị thiền (dutiyajjhāna), tâm trở nên nhất tâm (ekodi) theo tam thiền (tatiyajjhāna), tâm được định tĩnh (samādhiyati) theo tứ thiền (catutthajjhāna).
Sabbampi vā etaṃ paṭhamajjhānavasena veditabbaṃ.
Or all of this should be understood by way of the first jhāna.
Hoặc tất cả những điều này nên được hiểu theo sơ thiền.
Ettāvatā hi sammāsambuddhena samathānurakkhaṇaindriyasaṃvarasīlaṃ nāma kathitaṃ.
Indeed, by this much, the Perfectly Enlightened One has taught the virtue of sense-restraint that is guarded by samatha.
Quả thật, đến đây, Đức Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng về giới luật phòng hộ các căn được bảo vệ bởi sự an tịnh (samatha).
Rañño vāti kassacideva paccantarañño vā.
Rañño vā means some frontier king.
Hoặc của một vị vua nghĩa là của một vị vua nào đó ở vùng biên giới.
Saddaṃ suṇeyyāti paccūsakāle pabuddho kusalena vīṇāvādakena vādiyamānāya madhurasaddaṃ suṇeyya.
Saddaṃ suṇeyyā means, having woken up at dawn, he might hear a sweet sound played by a skilled lute-player.
Nghe một âm thanh nghĩa là vào buổi sáng sớm, khi thức dậy, vị vua nghe một âm thanh du dương được tấu lên bởi một nghệ sĩ đàn vīṇā khéo léo.
Rajanīyotiādīsu cittaṃ rañjetīti rajanīyo.
In phrases like rajanīyo, it is called rajanīyo because it delights the mind.
Trong các từ như rajanīyo (làm say đắm), nó làm cho tâm say đắm, nên gọi là rajanīyo.
Kāmetabbatāya kamanīyo.
It is kamanīyo because it is to be desired.
Vì đáng được ham muốn, nên gọi là kamanīyo (đáng ham muốn).
Cittaṃ madayatīti madanīyo.
It is madanīyo because it intoxicates the mind.
Vì làm cho tâm say mê, nên gọi là madanīyo (làm say mê).
Cittaṃ mucchitaṃ viya karaṇato mucchiyatīti mucchanīyo.
It is mucchanīyo because it causes the mind to become bewildered, as if released.
Vì làm cho tâm như bị mê muội, nên gọi là mucchanīyo (làm mê muội).
Ābandhitvā viya gahaṇato bandhatīti bandhanīyo.
It is bandhanīyo because it binds, as if by tying it fast.
Vì nắm giữ như thể trói buộc, nên gọi là bandhanīyo (trói buộc).
Alaṃ me, bhoti vīṇāya saṇṭhānaṃ disvā taṃ anicchanto evamāha.
Alaṃ me, bho means he said this, seeing the form of the lute and not desiring it.
Thôi đủ rồi, thưa ngài! Khi thấy hình dáng của cây vīṇā, vị vua không muốn nó nên nói như vậy.
Upadhāraṇeti veṭṭhake.
Upadhāraṇe means in the pegs.
Upadhāraṇe là các chốt lên dây đàn.
Koṇanti caturassaṃ sāradaṇḍakaṃ.
Koṇaṃ means the four-sided plectrum.
Koṇa là cây gảy đàn hình vuông làm bằng gỗ cứng.
So taṃ vīṇanti so rājā ‘‘āharatha naṃ vīṇaṃ, ahamassā saddaṃ pasissāmī’’ti taṃ vīṇaṃ gahetvā.
So taṃ vīṇaṃ means that king, having taken that lute, thinking: “Bring me that lute, I will examine its sound.”
Vị vua ấy lấy cây vīṇā đó nghĩa là vị vua ấy nói: “Hãy mang cây vīṇā đó đến đây, ta sẽ xem âm thanh của nó”, rồi lấy cây vīṇā đó.
Dasadhā vātiādīsu paṭhamaṃ tāva dasadhā phāleyya, athassā saddaṃ apassanto satadhā phāleyya, tathāpi apassanto sakalikaṃ sakalikaṃ kareyya, tathāpi apassanto ‘‘sakalikā jhāyissanti, saddo pana nikkhamitvā palāyissati, tadā naṃ passissāmī’’ti agginā ḍaheyya.
In phrases like dasadhā vā, first he might split it into ten pieces, then, not finding its sound, he might split it into a hundred pieces, and still not finding it, he might make it into small splinters, and still not finding it, he might burn it with fire, thinking: “The splinters will burn, but the sound will escape and flee, then I will see it.”
Trong các từ như chia làm mười phần, trước hết hãy chẻ nó làm mười phần, sau đó không thấy âm thanh của nó, hãy chẻ nó làm một trăm phần, vẫn không thấy, hãy làm nó thành từng mảnh nhỏ, vẫn không thấy, nghĩ rằng: “Các mảnh nhỏ sẽ cháy, nhưng âm thanh sẽ thoát ra và biến mất, lúc đó ta sẽ thấy nó”, rồi đốt nó bằng lửa.
Tathāpi apassanto ‘‘sallahukāni masicuṇṇāni vātena bhassissanti, saddo sāradhaññaṃ viya pādamūle patissati, tadā naṃ passissāmī’’ti mahāvāte vā ophuneyya.
Still not finding it, he might winnow it in a strong wind, thinking: “The light ash-dust will be scattered by the wind, but the sound will fall at my feet like grain with a heartwood, then I will see it.”
Vẫn không thấy, nghĩ rằng: “Bụi tro nhẹ sẽ bị gió thổi bay, nhưng âm thanh sẽ rơi xuống chân như hạt lúa cứng, lúc đó ta sẽ thấy nó”, rồi thổi nó vào một cơn gió lớn.
Tathāpi apassanto ‘‘masicuṇṇāni yathodakaṃ gamissanti, saddo pana pāraṃ gacchanto puriso viya nikkhamitvā tarissati, tadā naṃ passissāmī’’ti nadiyā vā sīghasotāya pavāheyya.
Still not finding it, he might cast it into a swiftly flowing river, thinking: “The ash-dust will go with the water, but the sound will emerge and cross over like a person going to the other side, then I will see it.”
Vẫn không thấy, nghĩ rằng: “Bụi tro sẽ trôi theo dòng nước, nhưng âm thanh sẽ thoát ra và vượt qua như người đi qua bờ bên kia, lúc đó ta sẽ thấy nó”, rồi thả nó trôi theo dòng sông nước chảy xiết.
Yathevaṃ yaṃkiñci vīṇā nāmāti na kevalañca vīṇāyeva lāmikā, yatheva pana ayaṃ vīṇā nāma, evaṃ yaṃkiñci aññampi tantibaddhaṃ, sabbaṃ taṃ lāmakamevāti attho.
Yathevaṃ yaṃkiñci vīṇā nāmā means not only the lute is contemptible, but just as this lute is contemptible, so too is anything else with strings; all of it is contemptible.
Cũng như bất cứ thứ gì gọi là vīṇā nghĩa là không chỉ riêng cây vīṇā là thấp kém, mà bất cứ thứ gì khác được buộc dây, tất cả đều là thấp kém.
Evameva khoti ettha vīṇā viya pañcakkhandhā daṭṭhabbā, rājā viya yogāvacaro.
Here in evameva kho, the five aggregates should be seen as the lute, and the meditator as the king.
Trong Evameva kho (Cũng như vậy), năm uẩn (pañcakkhandhā) phải được xem như cây vīṇā, và người hành thiền (yogāvacara) phải được xem như vị vua.
Yathā so rājā taṃ vīṇaṃ dasadhā phālanato paṭṭhāya vicinanto saddaṃ adisvā vīṇāya anatthiko hoti, evaṃ yogāvacaro pañcakkhandhe sammasanto ahanti vā mamanti vā gahetabbaṃ apassanto khandhehi anatthiko hoti.
Just as that king, searching for the sound by splitting that lute into ten pieces and onwards, did not find the sound and became indifferent to the lute, so too the meditator, discerning the five aggregates, does not find anything to be grasped as "I" or "mine" or "I am," and thus becomes indifferent to the aggregates.
Như vị vua đó, khi tìm kiếm âm thanh từ việc chẻ cây vīṇā làm mười phần trở đi mà không thấy âm thanh, thì trở nên không còn ham muốn cây vīṇā; cũng vậy, người hành thiền, khi quán xét năm uẩn mà không thấy bất cứ điều gì có thể nắm giữ là “ta” hay “của ta”, thì trở nên không còn ham muốn các uẩn.
Tenassa taṃ khandhasammasanaṃ dassento rūpaṃ samanvesati yāvatā rūpassa gatītiādimāha.
Therefore, to show this discernment of the aggregates, it is said: rūpaṃ samanvesati yāvatā rūpassa gatī and so forth.
Để chỉ ra sự quán xét các uẩn đó, Đức Phật đã nói: Tìm kiếm sắc (rūpa) cho đến tận cùng của sắc, v.v.
Tattha samanvesatīti pariyesati.
Therein, samanvesati means seeks out.
Trong đó, samanvesati nghĩa là tìm kiếm.
Yāvatā rūpassa gatīti yattakā rūpassa gati.
Yāvatā rūpassa gatī means as far as the range of material form.
Yāvatā rūpassa gatī nghĩa là phạm vi của sắc.
Tattha gatīti gatigati, sañjātigati, salakkhaṇagati, vibhavagati, bhedagatīti pañcavidhā honti.
Therein, gatī are of five kinds: gatigati, sañjātigati, salakkhaṇagati, vibhavagati, and bhedagati.
Trong đó, gatī (cảnh giới) có năm loại: gatigati (cảnh giới tái sinh), sañjātigati (cảnh giới phát sinh), salakkhaṇagati (cảnh giới đặc tính), vibhavagati (cảnh giới biến hoại), bhedagati (cảnh giới phân hủy).
Tattha idaṃ rūpaṃ nāma heṭṭhā avīcipariyantaṃ katvā upari akaniṭṭhabrahmalokaṃ anto katvā etthantare saṃsarati vattati, ayamassa gatigati nāma.
Among these, this material form is born and exists, having Avīci hell as its lower limit and the Akaniṭṭha Brahma realm as its upper limit; this is called its gatigati.
Trong đó, sắc này, từ địa ngục Avīci ở dưới cho đến cõi Phạm thiên Akaniṭṭha ở trên, luân chuyển và tồn tại trong khoảng giữa này; đây gọi là gatigati của nó.
Evaṃ vutto rūpassa abhāvo vibhavagati nāma.
The non-existence of material form, thus stated, is called vibhavagati.
Sự không tồn tại của sắc được nói như vậy gọi là vibhavagati.
Yo panassa bhedo, ayaṃ bhedagati nāma.
Its dissolution is called bhedagati.
Sự phân hủy của nó gọi là bhedagati.
Vedanādīsupi eseva nayo.
The same method applies to feeling and so forth.
Đối với thọ (vedanā), v.v., cũng theo cách tương tự.
Kevalañhettha upari yāva bhavaggā tesaṃ sañjātigati, salakkhaṇagatiyañca vedayitasañjānanaabhisaṅkharaṇavijānanavasena paccattalakkhaṇaṃ veditabbaṃ.
Only here, their sañjātigati extends upwards to the summit of existence, and in the salakkhaṇagati, their inherent characteristics are to be understood as feeling, perceiving, concocting, and cognizing.
Tuy nhiên, ở đây, cảnh giới phát sinh (sañjātigati) của chúng là cho đến cõi Hữu Đỉnh (bhavagga) ở trên, và trong cảnh giới đặc tính (salakkhaṇagati), đặc tính riêng của chúng phải được hiểu theo cách cảm thọ, nhận biết, tạo tác và nhận thức.
247. Dasame arugattoti vaṇasarīro.
In the tenth (discourse), arugatto means a body full of sores.
247. Trong kinh thứ mười, arugatto (thân đầy vết thương) nghĩa là thân thể có vết thương.
Tesaṃyeva arūnaṃ pakkattā pakkagatto.
Pakkagatto because those very sores have festered.
Vì những vết thương đó đã mưng mủ, nên gọi là pakkagatto (thân đầy mủ).
Saravananti kaṇḍavanaṃ.
Saravanaṃ means a thorny thicket.
Saravana nghĩa là rừng lau.
Evameva khoti arugatto puriso viya dussīlapuggalo veditabbo.
Evameva kho means a person without morality should be understood as a man with a diseased body.
Cũng như vậy nghĩa là người có giới hạnh xấu phải được hiểu như người có thân đầy vết thương.
Tassa kusakaṇṭakehi viddhassa sarapattehi ca asidhārūpamehi vilikhitagattassa bhiyyosomattāya dukkhadomanassaṃ viya tattha tattha sabrahmacārīhi ‘‘ayaṃ so imesañca imesañca kammānaṃ kārako’’ti vuccamānassa uppajjanadukkhaṃ veditabbaṃ.
The suffering that arises when such a person, whose body is pierced by sharp thorns and scraped by sword-like leaves of reeds, is called out by fellow celibate companions everywhere as "This is he who performs these and those deeds," should be understood as suffering and distress even greater than that.
Phải hiểu rằng nỗi khổ và sự ưu phiền phát sinh cho người đó, khi bị đâm bởi gai cỏ và bị cào xước bởi lá lau như lưỡi kiếm, còn nhiều hơn thế nữa, cũng như nỗi khổ phát sinh cho người có giới hạnh xấu khi bị các vị đồng phạm hạnh ở khắp nơi nói rằng: “Đây là người đã làm những việc này và những việc kia.”
Etesu pana ahi ‘‘bhogehi maṇḍalaṃ bandhitvā supissāmī’’ti vammikaṃ pavisitukāmo hoti.
Among these, the snake wishes to enter an anthill, thinking: “I will coil myself up and sleep.”
Trong số đó, con rắn muốn vào tổ mối, nghĩ rằng: “Tôi sẽ cuộn mình lại và ngủ.”
Susumāro ‘‘dūre bilaṃ pavisitvā nipajjissāmī’’ti udakaṃ pavisitukāmo hoti.
The crocodile wishes to enter the water, thinking: “I will enter a deep hole and lie down.”
Con cá sấu muốn vào nước, nghĩ rằng: “Tôi sẽ vào hang sâu và nằm xuống.”
Pakkhī ‘‘ajaṭākāse sukhaṃ vicarissāmī’’ti ākāsaṃ ḍetukāmo hoti.
The bird wishes to fly into the sky, thinking: “I will roam freely in the vast open sky.”
Con chim muốn bay lên trời, nghĩ rằng: “Tôi sẽ tự do bay lượn trên bầu trời rộng lớn.”
Kukkuro ‘‘uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā usumaṃ gaṇhanto nipajjissāmī’’ti gāmaṃ pavisitukāmo hoti.
The dog wishes to enter the village, thinking: “I will scrape away the ashes in the fireplace, take some warmth, and lie down.”
Con chó muốn vào làng, nghĩ rằng: “Tôi sẽ cào tro ở chỗ lò sưởi, lấy hơi ấm và nằm xuống.”
Siṅgālo ‘‘manussamaṃsaṃ khāditvā piṭṭhiṃ pasāretvā sayissāmī’’ti āmakasusānaṃ pavisitukāmo hoti.
The jackal wishes to enter the charnel ground, thinking: “I will eat human flesh, stretch my back, and lie down.”
Con chó rừng muốn vào nghĩa địa hoang, nghĩ rằng: “Tôi sẽ ăn thịt người, duỗi lưng và ngủ.”
Makkaṭo ‘‘ucce rukkhe abhiruhitvā disādisaṃ pakkhandissāmī’’ti vanaṃ pavisitukāmo hoti.
The monkey wishes to enter the forest, thinking: “I will climb a tall tree and leap from one direction to another.”
Con khỉ muốn vào rừng, nghĩ rằng: “Tôi sẽ trèo lên cây cao và nhảy từ hướng này sang hướng khác.”
Anuvidhāyeyyunti anugaccheyyuṃ, anuvidhiyeyyuntipi pāṭho, anuvidhānaṃ āpajjeyyunti attho.
Anuvidhāyeyyuṃ means they would follow; anuvidhiyeyyuṃ is also a reading, meaning they would submit to following.
Anuvidhāyeyyu nghĩa là đi theo, cũng có bản đọc là anuvidhiyeyyu, nghĩa là tuân theo.
Yattha so yāti, tattheva gaccheyyunti vuttaṃ hoti.
It means, "Wherever it goes, they should follow."
Có nghĩa là, nó sẽ đi đến nơi mà sinh vật mạnh mẽ ấy đi.
Evamevāti ettha cha pāṇakā viya chāyatanāni daṭṭhabbāni, daḷharajju viya taṇhā, majjhe gaṇṭhi viya avijjā.
Here, in Evamevā (Even so), the six creatures should be seen as the six sense-bases (āyatanas), the strong rope as craving (taṇhā), and the knot in the middle as ignorance (avijjā).
Ở đây, cụm từ "Evamevā" (Cũng vậy) nên được hiểu là sáu căn (chāyatanāni) ví như sáu loài sinh vật, tham ái (taṇhā) ví như sợi dây chắc chắn, và vô minh (avijjā) ví như nút thắt ở giữa.
Yasmiṃ yasmiṃ dvāre ārammaṇaṃ balavaṃ hoti, taṃ taṃ āyatanaṃ tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe āviñchati.
Whatever sense-door has a strong object, that sense-base (āyatana) pulls (one) towards that object.
Ở bất cứ cửa nào mà đối tượng (ārammaṇaṃ) trở nên mạnh mẽ, căn (āyatanaṃ) đó sẽ kéo (người ấy) đến đối tượng đó.
Imaṃ pana upamaṃ bhagavā sarikkhakena vā āhareyya āyatanānaṃ vā nānattadassanavasena.
However, the Blessed One might have given this simile either as a direct comparison or to show the diversity of the sense-bases.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn có thể đưa ra ví dụ này theo cách tương đồng hoặc theo cách trình bày sự đa dạng của các căn.
Tattha sarikkhakena tāva visuṃ appanākiccaṃ natthi, pāḷiyaṃyeva appitā.
Among these, for the direct comparison, there is no separate application, it is already applied in the Pāḷi itself.
Trước hết, về cách tương đồng, không có sự liên kết riêng biệt; nó đã được liên kết trong chính bản Pāḷi.
Āyatanānaṃ nānattadassanena pana ayaṃ appanā – ahi nāmesa bahi sittasammaṭṭhe ṭhāne nābhiramati, saṅkāraṭṭhānatiṇapaṇṇagahanavammikāniyeva pana pavisitvā nipannakāle abhiramati, ekaggataṃ āpajjati.
But for showing the diversity of the sense-bases, this is the application: a snake, for instance, does not delight in clean, swept places outside, but finds delight and attains one-pointedness of mind when it enters and lies down in places full of rubbish, grass, leaves, and anthills.
Còn về việc trình bày sự đa dạng của các căn, sự liên kết này là: Con rắn không vui thích ở những nơi được tưới rửa và quét dọn sạch sẽ bên ngoài, mà chỉ vui thích khi chui vào và nằm trong những nơi rác rưởi, bụi rậm, cây cối um tùm và ổ mối, lúc đó tâm nó trở nên định tĩnh.
Evameva cakkhupetaṃ visamajjhāsayaṃ, maṭṭhāsu suvaṇṇabhittiādīsu nābhiramati, oloketumpi na icchati, rūpacittapupphalatādivicittesuyeva pana abhiramati.
Likewise, the eye also has an inclination for the uneven; it does not delight in polished golden walls and such, nor does it even wish to look at them, but it delights only in variegated objects like pictures, flowers, and creepers.
Cũng vậy, nhãn căn này có thiên hướng bất định, không vui thích ở những bức tường vàng được đánh bóng mịn màng, v.v., thậm chí không muốn nhìn, mà chỉ vui thích ở những đối tượng đa dạng như tranh ảnh, hoa, dây leo, v.v.
Tādisesu hi ṭhānesu cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritvā oloketukāmo hoti.
Indeed, in such places, when the eye is not enough, one wishes to open even the mouth to look.
Ở những nơi như vậy, khi mắt không đủ, người ta thậm chí muốn há miệng để nhìn.
Susumāropi bahi nikkhanto gahetabbaṃ na passati, akkhiṃ nimīletvā carati.
A crocodile, too, when it comes out, does not see anything to catch, and moves about with eyes closed.
Cá sấu (susumāra) khi ra ngoài không thấy thứ gì để bắt, nó nhắm mắt mà đi.
Yadā pana byāmasatamattaṃ udakaṃ ogāhitvā bilaṃ pavisitvā nipanno hoti, tadā tassa cittaṃ ekaggaṃ hoti, sukhaṃ supati.
But when it has submerged a hundred arm-lengths deep in water, entered a hole, and lies down, its mind becomes one-pointed, and it sleeps peacefully.
Nhưng khi nó đã lặn xuống nước sâu một trăm sải và chui vào hang nằm, lúc đó tâm nó an định, nó ngủ ngon lành.
Evameva sotampetaṃ bilajjhāsayaṃ ākāsasannissitaṃ, kaṇṇacchiddakūpakeyeva ajjhāsayaṃ karoti, kaṇṇacchiddākāsoyeva tassa saddasavane paccayo hoti.
Similarly, the ear also has an inclination for holes and is dependent on space (ākāsa); it establishes its inclination only in the ear-hole or cavity, and the space of the ear-hole itself becomes the condition for hearing sounds.
Cũng vậy, nhĩ căn này có thiên hướng về hang động, nương vào không gian, nó tạo ra thiên hướng trong lỗ tai như một cái giếng, và không gian lỗ tai là điều kiện cho việc nghe âm thanh của nó.
Ajaṭākāsopi vaṭṭatiyeva.
Even unobstructed space is suitable.
Không gian trống không bị che chắn cũng phù hợp.
Antoleṇasmiñhi sajjhāye kayiramāne na leṇacchadanaṃ bhinditvā saddo bahi nikkhamati, dvāravātapānachiddehi pana nikkhamitvā dhātuparamparā ghaṭṭento āgantvā sotapasādaṃ ghaṭṭeti.
For when chanting is done inside a cave, the sound does not break through the cave roof and exit, but rather emerges through door, window, and other openings, and by striking successive elemental particles, it reaches and strikes the ear-sense (sotapasāda).
Khi tụng kinh trong hang động, âm thanh không xuyên qua mái hang mà thoát ra ngoài, mà nó thoát ra qua các lỗ cửa và cửa sổ, va chạm liên tiếp các nguyên tố rồi đến va chạm vào nhĩ căn.
Atha tasmiṃ kāle ‘‘asukaṃ nāma sajjhāyatī’’ti leṇapiṭṭhe nisinnā jānanti.
Then, at that time, those sitting outside the cave know, "So-and-so is chanting."
Lúc đó, những người ngồi trên mái hang biết rằng "người kia đang tụng kinh này".
Evaṃ sante sampattagocaratā hoti, kiṃ panetaṃ sampattagocaranti?
If this is the case, then it is a case of reaching the object (sampattagocara). But is it really sampattagocara?
Nếu vậy, đó là đối tượng tiếp xúc. Nhưng liệu nó có phải là đối tượng tiếp xúc không?
Āma sampattagocaraṃ.
Yes, it is sampattagocara.
Vâng, đó là đối tượng tiếp xúc.
Yadi evaṃ dūre bheriādīsu vajjamānesu ‘‘dūre saddo’’ti jānanaṃ na bhaveyyāti.
If so, when drums and other instruments are played from afar, one would not know that the sound is far away.
Nếu vậy, khi trống và các nhạc cụ khác được đánh ở xa, thì không thể biết "đó là âm thanh ở xa".
No na bhavati.
No, that is not the case.
Không, không phải vậy.
Sotapasādasmiñhi ghaṭṭite ‘‘dūre saddo, āsanne saddo, paratīre orimatīre’’ti tathā tathā jānanākāro hoti, dhammatā esāti.
When the ear-sense (sotapasāda) is struck, there is the manner of knowing "the sound is far, the sound is near, on the other bank, on this bank," and so on; this is its nature (dhammatā).
Khi nhĩ căn bị va chạm, sẽ có cách nhận biết "âm thanh ở xa, âm thanh ở gần, âm thanh ở bờ bên kia, âm thanh ở bờ bên này", đó là quy luật tự nhiên.
Kiṃ etāya dhammatāya?
What is the point of this nature (dhammatā)?
Quy luật tự nhiên này là gì?
Yato yato chiddaṃ, tato tato savanaṃ hoti candimasūriyādīnaṃ dassanaṃ viyāti asampattagocaramevetaṃ.
From whatever opening there is, from there hearing occurs, just like seeing the moon and sun, and so on; thus, this is indeed asampattagocara (not reaching the object).
Từ bất cứ lỗ hổng nào, âm thanh đều được nghe thấy, giống như việc nhìn thấy mặt trăng, mặt trời, v.v., vậy thì đây là đối tượng không tiếp xúc.
Pakkhīpi rukkhe vā bhūmiyaṃ vā na ramati.
A bird also does not delight in trees or on the ground.
Chim cũng không vui thích ở cây hay trên đất.
Yadā pana ekaṃ vā dve vā leḍḍupāte atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhando hoti, tadā ekaggacittataṃ āpajjati.
But when it flies beyond one or two stone-throws into open space (ajaṭākāsa), then its mind attains one-pointedness.
Nhưng khi nó đã bay lên không gian trống không bị che chắn, vượt qua một hoặc hai tầm ném đá, lúc đó tâm nó trở nên định tĩnh.
Evameva ghānampi ākāsajjhāsayaṃ vātūpanissayagandhagocaraṃ.
Similarly, the nose also has an inclination for space (ākāsa) and its object of smell is dependent on wind.
Cũng vậy, khứ căn cũng có thiên hướng về không gian, đối tượng của nó là mùi hương nương vào gió.
Tathā hi gāvo navavuṭṭhe deve bhūmiṃ ghāyitvā ghāyitvā ākāsābhimukho hutvā vātaṃ ākaḍḍhanti.
Thus, cows, when it has just rained, smell the ground repeatedly, turn towards the sky, and draw in the air.
Thật vậy, khi trời vừa mưa, bò ngửi ngửi đất rồi hướng mặt lên trời hít gió.
Aṅgulīhi gandhapiṇḍaṃ gahetvāpi ca upasiṅghanakāle vātaṃ anākaḍḍhanto neva tassa gandhaṃ jānāti.
And even when taking a lump of perfume with one's fingers, if one does not draw in air while sniffing, one cannot perceive its scent.
Ngay cả khi cầm một cục hương bằng ngón tay, nếu không hít gió khi ngửi, người ta cũng không thể biết mùi hương đó.
Kukkuropi bahi caranto khemaṭṭhānaṃ na passati, leḍḍudaṇḍādīhi upadduto hoti.
A dog, when roaming outside, does not find a safe place and is tormented by clods of earth, sticks, and so on.
Chó cũng đi lang thang bên ngoài không tìm thấy nơi an toàn, nó bị quấy phá bởi đá, gậy, v.v.
Antogāmaṃ pavisitvā uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā nipannassa panassa phāsu hoti.
But when it enters a village, pushes aside the ash in a hearth, and lies down, it feels comfortable.
Nhưng khi nó chui vào làng, bới tro ở chỗ lò bếp mà nằm, nó cảm thấy thoải mái.
Evameva jivhāpi gāmajjhāsayā āposannissitarasārammaṇā.
Likewise, the tongue also has an inclination for the village and its object of taste is dependent on the water element.
Cũng vậy, thiệt căn cũng có thiên hướng về làng, đối tượng của nó là vị nương vào chất lỏng.
Tathā hi tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvāpi pātova pattacīvaramādāya gāmaṃ pavisitabbaṃ hoti.
Thus, even after practicing the ascetic's duties throughout the three watches of the night, one must still take one's bowl and robe and enter the village early in the morning.
Thật vậy, ngay cả khi đã thực hành pháp Sa-môn suốt ba canh giờ đêm, sáng sớm vẫn phải cầm bát y vào làng.
Sukkhakhādanīyassa ca na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ.
And it is not possible to know the taste of dry food without moistening it with saliva.
Và không thể biết vị của thức ăn khô nếu không làm ướt bằng nước bọt.
Siṅgālopi bahi caranto ratiṃ na vindati, āmakasusāne manussamaṃsaṃ khāditvā nipannasseva panassa phāsu hoti.
A jackal, too, roaming outside, finds no delight, but feels comfortable only when it eats human flesh in a charnel ground and lies down.
Chó rừng cũng đi lang thang bên ngoài không tìm thấy sự vui thích, nhưng khi nó ăn thịt người ở nghĩa địa hoang vắng rồi nằm xuống, nó cảm thấy thoải mái.
Evameva kāyopi upādiṇṇakajjhāsayo pathavīsannissitaphoṭṭhabbārammaṇo.
Similarly, the body (kāya) also has an inclination for what is grasped (upādiṇṇaka) and its object of touch is dependent on the earth element.
Cũng vậy, thân căn cũng có thiên hướng về những gì đã được nắm giữ (upādiṇṇaka), đối tượng của nó là xúc chạm nương vào địa đại.
Tathā hi aññaṃ upādiṇṇakaṃ alabhamānā sattā attanova hatthatale sīsaṃ katvā nipajjanti.
Thus, beings, when unable to obtain another grasped (upādiṇṇaka) body, lie down placing their heads on their own palms.
Thật vậy, các chúng sinh không tìm được vật đã được nắm giữ nào khác thì tựa đầu vào lòng bàn tay mình mà nằm.
Ajjhattikabāhirā cassa pathavī ārammaṇaggahaṇe paccayo hoti.
And the internal and external earth elements are conditions for its apprehension of objects.
Địa đại bên trong và bên ngoài là điều kiện cho thân căn nắm bắt đối tượng.
Susanthatassāpi hi sayanassa heṭṭhāṭhitānampi vā phalakānaṃ na sakkā anisīdantena vā anuppīḷantena vā thaddhamudubhāvo jānitunti ajjhattikabāhirā pathavī etassa phoṭṭhabbajānane paccayo hoti.
For even with a well-spread bed or planks placed underneath, one cannot know their hardness or softness without sitting or pressing on them; thus, the internal and external earth elements are conditions for the body's perception of touch.
Vì ngay cả đối với một chiếc giường được trải tốt hay những tấm ván đặt bên dưới, nếu không ngồi hay không ấn xuống thì không thể biết được độ cứng hay mềm, vậy nên địa đại bên trong và bên ngoài là điều kiện cho thân căn nhận biết xúc chạm.
248. Ekādasame yavakalāpīti lāyitvā ṭhapitayavapuñjo.
In the eleventh (sutta), yavakalāpī means a heap of reaped and stored barley.
Trong kinh thứ mười một, yavakalāpī là đống lúa mạch đã được gặt và chất đống.
Byābhaṅgihatthāti kājahatthā.
Byābhaṅgihatthā means those holding stout carrying-poles.
Byābhaṅgihatthā là những người cầm gậy đập lúa.
Chahi byābhaṅgīhi haneyyunti chahi puthulakājadaṇḍakehi potheyyuṃ.
Chahi byābhaṅgīhi haneyyuṃ means they should thresh (the barley) with six stout carrying-poles.
Chahi byābhaṅgīhi haneyyuṃ là họ sẽ đập bằng sáu cây gậy đập lúa lớn.
Sattamoti tesu chasu janesu yave pothetvā pasibbake pūretvā ādāya gatesu añño sattamo āgaccheyya.
Sattamo (the seventh) means that after those six people had threshed the barley, filled their sacks, and left, another seventh person would come.
Sattamo là sau khi sáu người đó đã đập lúa mạch, đổ đầy vào bao và mang đi, một người thứ bảy khác sẽ đến.
Suhatatarā assāti yaṃ tattha avasiṭṭhaṃ atthi bhusapalāpamattampi, tassa gahaṇatthaṃ suṭṭhutaraṃ hatā.
Suhatatarā assā means that whatever husks and chaff remained there, even a small amount, would be threshed even more thoroughly for the purpose of gathering them.
Suhatatarā assā là để lấy những gì còn sót lại, dù chỉ là một chút vỏ trấu, nó được đập kỹ hơn nhiều.
Evameva khoti ettha catumahāpatho viya cha āyatanāni daṭṭhabbāni, catumahāpathe nikkhittayavakalāpī viya satto, cha byābhaṅgiyo viya iṭṭhāniṭṭhamajjhattavasena aṭṭhārasa ārammaṇāni, sattamā byābhaṅgī viya bhavapatthanā kilesā.
Here, in Evameva kho (Even so, indeed), the six sense-bases (āyatanas) should be seen as the four main roads, sentient beings as the heap of barley placed at the crossroads, the six carrying-poles as the eighteen objects (ārammaṇas) in terms of pleasant, unpleasant, and neutral, and the seventh carrying-pole as the defilements of craving for existence (bhavapatthanā kilesā).
Ở đây, cụm từ "Evameva kho" (Cũng vậy) nên được hiểu là sáu căn ví như ngã tư đường lớn, chúng sinh ví như đống lúa mạch đặt ở ngã tư đường lớn, mười tám đối tượng (ārammaṇa) theo ba loại đáng ưa, không đáng ưa và trung tính ví như sáu cây gậy đập lúa, và phiền não khao khát tái sinh (bhavapatthanā kilesā) ví như cây gậy đập lúa thứ bảy.
Yathā catumahāpathe ṭhapitā yavakalāpī chahi byābhaṅgīhi haññati, evamime sattā aṭṭhārasahi ārammaṇadaṇḍakehi chasu āyatanesu haññanti.
Just as the heap of barley placed at the crossroads is threshed by six carrying-poles, even so, these beings are tormented at the six sense-bases by the eighteen objects as if by sticks.
Cũng như đống lúa mạch đặt ở ngã tư đường lớn bị đập bằng sáu cây gậy đập lúa, các chúng sinh này bị đập ở sáu căn bằng mười tám cây gậy đối tượng.
Yathā sattamena suhatatarā honti, evaṃ sattā bhavapatthanakilesehi suhatatarā honti bhavemūlakaṃ dukkhaṃ anubhavamānā.
Just as they are threshed even more thoroughly by the seventh, even so, beings, experiencing suffering rooted in existence, are tormented even more thoroughly by the defilements of craving for existence.
Cũng như chúng bị đập kỹ hơn bằng cây gậy thứ bảy, các chúng sinh bị đập kỹ hơn bằng phiền não khao khát tái sinh, khi phải chịu đựng khổ đau có nguồn gốc từ sự hiện hữu.
Idāni nesaṃ taṃ bhavapatthanakilesaṃ dassetuṃ bhūtapubbaṃ, bhikkhavetiādimāha.
Now, to show their defilement of craving for existence, the Blessed One spoke thus: Bhūtapubbaṃ, bhikkhave (Formerly, bhikkhus), and so on.
Bây giờ, để trình bày phiền não khao khát tái sinh đó cho họ, Đức Thế Tôn đã nói câu "Bhūtapubbaṃ, bhikkhave" (Này các Tỳ-khưu, thuở xưa), v.v.
Tatrāti sudhammāyaṃ bhummaṃ, sudhammāya devasabhāya dvāreti attho.
Tatrā (Therein) refers to the locative case, meaning at the door of the assembly hall of the devas named Sudhammā.
Tatrā (Ở đó) là chỉ vị trí, có nghĩa là ở cửa hội trường Sudhammā của chư thiên.
Dhammikā kho devāti dhammikā ete devā nāma, yehi mādisaṃ asurādhipatiṃ gahetvā mayhaṃ bhedanamattampi na katanti sandhāya vadati.
Dhammikā kho devā (Indeed, the devas are righteous) is said with reference to the fact that these devas are righteous, for they did not even cause a shred of pain to me, the Asura chieftain, after capturing me.
Dhammikā kho devā (Chư thiên này là những người có Chánh Pháp) được nói với ý nghĩa rằng: "Những vị thiên này là những người có Chánh Pháp, vì họ đã không gây ra dù chỉ một chút đau khổ cho một thủ lĩnh A-tu-la như ta khi bắt giữ ta."
Adhammikā devāti adhammikā ete devā nāma, ye mādisaṃ asurādhipatiṃ navagūthasūkaraṃ viya kaṇṭhapañcamehi bandhanehi bandhitvā nisīdāpenti.
"Ungodly devas" means "these devas are ungodly, who, having seized an asura lord like myself, bind him with five bonds around the neck, like a pig in fresh dung, and make him sit."
Chư thiên phi pháp nghĩa là, những vị chư thiên này là phi pháp, những vị đã bắt một vị chúa A-tu-la như ta, rồi trói buộc bằng năm sợi dây thòng lọng ở cổ, và bắt ngồi xuống như một con heo mới ăn phân.
Evaṃ sukhumaṃ kho, bhikkhave, vepacittibandhananti taṃ kira padumanāḷasuttaṃ viya makkaṭajālasuttaṃ viya ca sukhumaṃ hoti, chettuṃ pana neva vāsiyā na pharasunā sakkā.
"Indeed, monks, such is the subtle binding of Vepacitti" means that binding is subtle, like a lotus stalk fiber or a spider's web, yet it cannot be cut with a chisel or an axe.
Này các Tỳ-khưu, sự trói buộc của Vepacitti quả thật vi tế như vậy, sự trói buộc ấy quả thật vi tế như sợi chỉ trong cuống hoa sen hay như mạng nhện, nhưng không thể dùng rìu hay búa để cắt đứt.
Yasmā pana citteneva bajjhati, cittena muccati, tasmā ‘‘vepacittibandhana’’nti vuttaṃ.
But since it is bound by the mind itself and released by the mind, it is therefore called "Vepacitti's binding."
Vì nó bị trói buộc bởi tâm, và được giải thoát bởi tâm, nên được gọi là “sự trói buộc của Vepacitti”.
Tato sukhumataraṃ mārabandhananti kilesabandhanaṃ panesaṃ tatopi sukhumataraṃ, neva cakkhussa āpāthaṃ gacchati, na iriyāpathaṃ nivāreti.
"More subtle than that is Māra's binding" means this binding of Māra is more subtle than that one; it does not come within the range of sight, nor does it hinder one's deportment.
Sự trói buộc của Māra còn vi tế hơn thế nghĩa là, sự trói buộc của các phiền não còn vi tế hơn thế nữa, nó không lọt vào tầm mắt, cũng không ngăn cản oai nghi.
Tena hi baddhā sattā pathavitalepi ākāsepi yojanasatampi yojanasahassampi gacchantipi āgacchantipi.
Indeed, beings bound by it go and come a hundred yojanas or a thousand yojanas, whether on the earth or in the sky.
Vì bị trói buộc bởi nó, các chúng sinh có thể đi và đến hàng trăm, hàng ngàn do-tuần (yojana) trên mặt đất và trên không trung.
Chijjamānaṃ panetaṃ ñāṇeneva chijjati, na aññenāti ‘‘ñāṇamokkhaṃ bandhana’’ntipi vuccati.
But when it is cut, it is cut only by knowledge, not by anything else, and therefore it is also called "the binding that is freed by knowledge."
Khi bị cắt đứt, nó chỉ bị cắt đứt bằng trí tuệ, không phải bằng thứ gì khác, nên cũng được gọi là “sự trói buộc được giải thoát bằng trí tuệ”.
Maññamānoti taṇhādiṭṭhimānānaṃ vasena khandhe maññanto.
"Perceiving" means perceiving the aggregates by means of craving, wrong views, and conceit.
Kẻ chấp thủ nghĩa là, kẻ chấp thủ các uẩn do tham ái, tà kiến và mạn.
Baddho mārassāti mārabandhanena baddho.
"Bound by Māra" means bound by Māra's binding.
Bị trói buộc bởi Māra nghĩa là, bị trói buộc bởi sự trói buộc của Māra.
Karaṇatthe vā etaṃ sāmivacanaṃ, kilesamārena baddhoti attho.
Or this genitive case is in the sense of the instrumental; the meaning is "bound by the defilement-Māra."
Hoặc đây là cách dùng sở hữu cách với nghĩa công cụ, nghĩa là bị trói buộc bởi Māra phiền não.
Mutto pāpimatoti mārassa bandhanena mutto.
"Freed from the evil one" means freed from Māra's binding.
Được giải thoát khỏi kẻ ác nghĩa là, được giải thoát khỏi sự trói buộc của Māra.
Karaṇattheyeva vā idaṃ sāmivacanaṃ, pāpimatā kilesabandhanena muttoti attho.
Or this genitive case is in the sense of the instrumental; the meaning is "freed from the defilement-binding by the evil one."
Hoặc đây là cách dùng sở hữu cách với nghĩa công cụ, nghĩa là được giải thoát khỏi sự trói buộc phiền não bởi kẻ ác.
Asmīti padena taṇhāmaññitaṃ vuttaṃ.
By the word "I am" is meant the conceiving rooted in craving.
Bằng từ asmī (tôi là), sự chấp thủ do tham ái được nói đến.
Ayamahasmīti diṭṭhimaññitaṃ.
By "I am this" is meant the conceiving rooted in wrong view.
Bằng từ ayamahasmī (tôi là người này), sự chấp thủ do tà kiến.
Bhavissanti sassatavasena diṭṭhimaññitameva.
"I shall be" is conceiving rooted in wrong view, in the sense of eternalism.
Bhavissa (tôi sẽ là) là sự chấp thủ do tà kiến theo nghĩa thường còn.
Na bhavissanti ucchedavasena.
"I shall not be" is in the sense of annihilationism.
Na bhavissa (tôi sẽ không là) là theo nghĩa đoạn diệt.
Rūpītiādīni sassatasseva pabhedadīpanāni.
"Having form," etc., are expositions of the distinctions of eternalism itself.
Các từ rūpī (có sắc) v.v. là sự trình bày các phân loại của tà kiến thường còn.
Tasmāti yasmā maññitaṃ ābādhaṃ antodosanikantanavasena rogo ceva gaṇḍo ca sallañca, tasmā.
"Therefore" means, because perceiving (maññita) is a disease, a boil, and a dart due to its nature of oppressing, inwardly corrupting, and piercing, therefore (it is so called).
Do đó nghĩa là, vì sự chấp thủ là bệnh, mụn nhọt và mũi tên theo nghĩa gây đau đớn, phá hoại từ bên trong và cắt xẻ, nên.
Iñjitantiādīni yasmā imehi kilesehi sattā iñjanti ceva phandanti ca papañcitā ca honti pamattākārapattā, tasmā tesaṃ ākāradassanatthaṃ vuttāni.
"Trembling," etc., are said to show the nature of beings, since by these defilements, beings tremble, flutter, are proliferated, and fall into a state of heedlessness.
Các từ iñjita (rung động) v.v. được nói đến để trình bày trạng thái của chúng, vì do những phiền não này, chúng sinh rung động, dao động, bị phóng dật và rơi vào trạng thái phóng dật.
Mānagatavāre pana mānassa gataṃ mānagataṃ, mānapavattīti attho.
In the section on the path of conceit (mānagata-vāra), mānagata means the course of conceit, i.e., the occurrence of conceit.
Tuy nhiên, trong phần về Mạn-gata, mānagataṃ (sự đi của mạn) nghĩa là sự hoạt động của mạn.
Mānoyeva mānagataṃ gūthagataṃ muttagataṃ viya.
Conceit itself is mānagata, like gūthagata (fallen into dung) or muttagata (fallen into urine).
Mạn chính là mānagataṃ, giống như gūthagataṃ (sự đi của phân) hay muttagataṃ (sự đi của nước tiểu).
Tattha asmīti idaṃ taṇhāya sampayuttamānavasena vuttaṃ.
Therein, "I am" is said in the sense of conceit conjoined with craving.
Ở đó, từ asmī được nói đến theo nghĩa mạn tương ưng với tham ái.
Ayamahamasmīti diṭṭhivasena.
"I am this" is in the sense of wrong view.
Ayamahamasmī là theo nghĩa tà kiến.
Nanu ca diṭṭhisampayutto nāma māno natthīti?
"But is there no conceit conjoined with wrong view?"
Chẳng phải không có mạn tương ưng với tà kiến sao?
Āma natthi, mānassa pana appahīnattā diṭṭhi nāma hoti.
Yes, there is not. But due to the non-abandonment of conceit, wrong view arises.
Vâng, không có, nhưng vì mạn chưa được đoạn trừ, nên nó được gọi là tà kiến.
Mānamūlakaṃ diṭṭhiṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This is said with reference to wrong view rooted in conceit.
Điều này được nói đến để chỉ tà kiến có nguồn gốc từ mạn.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.