80. Uttānaṃ vuccati pākaṭaṃ, tappaṭikkhepena anuttānaṃ apākaṭaṃ, paṭicchannaṃ, apacuraṃ, duviññeyyañca.
80. "Exposed" means manifest; by its negation, "unexposed" means unmanifest, hidden, scarce, and difficult to understand.
80. Uttānaṃ (rõ ràng) được gọi là hiển nhiên, ngược lại anuttānaṃ (không rõ ràng) là không hiển nhiên, che giấu, không phổ biến, và khó hiểu.
Anuttānānaṃ padānaṃ vaṇṇanā anuttānapadavaṇṇanā. Uttānapadavaṇṇanāya payojanābhāvato anuttānaggahaṇaṃ.
The description of unexposed terms is "description of unexposed terms." The inclusion of "unexposed" is due to the absence of a purpose for describing exposed terms.
Sự giải thích các từ không rõ ràng là anuttānapadavaṇṇanā (giải thích từ không rõ ràng). Việc sử dụng anuttāna (không rõ ràng) là vì không cần thiết phải giải thích các từ rõ ràng.
‘‘Mātulā’’ti itthiliṅgavasena laddhanāmo eko rukkho, tassā āsannappadese māpitattā nagarampi ‘‘mātulā’’ tveva paññāyittha.
"Mātulā" is a tree named with a feminine gender, and because the city was built in the vicinity of that tree, it was also known as "Mātulā."
“Mātulā” (cây mãng cầu) là tên của một loại cây được đặt theo giống cái, và thành phố cũng được gọi là “Mātulā” vì được xây dựng gần nơi có cây đó.
Tena vuttaṃ ‘‘mātulāyanti evaṃ nāmake nagare’’ti.
Therefore it is said: "in the city named Mātulā."
Vì vậy đã nói “mātulāyanti evaṃ nāmake nagare” (trong thành phố tên là Mātulā như vậy).
Avidūreti tassa nagarassa avidūre.
"Not far" means not far from that city.
Avidūreti (không xa) nghĩa là không xa thành phố đó.
Attadīpāti ettha kāmaṃ yo paro na hoti, so attāti sasantāno ‘‘attā’’ti vuccati, hitasukhesibhāvena pana attanibbisesattā dhammo idha ‘‘attā’’ti adhippeto.
Regarding "attadīpā" (with self as an island), although here "self" refers to one's own continuum, meaning that which is not another, due to being indistinguishable from oneself in seeking welfare and happiness, Dhamma is here intended by "self."
Attadīpā: Ở đây, mặc dù bất cứ cái gì không phải là người khác thì được gọi là tự ngã (attā), tức là dòng tâm thức của mình được gọi là "attā", nhưng vì có ý mong cầu lợi ích và hạnh phúc nên Pháp (Dhamma) ở đây được hiểu là "attā" (tự ngã).
Tenāha ‘‘attā nāma lokiyalokuttaro dhammo’’ti.
Therefore, it is said: "self means mundane and supramundane Dhamma."
Vì vậy đã nói "attā nāma lokiyalokuttaro dhammo" (tự ngã là Pháp thế gian và siêu thế).
Dvidhā āpo gato etthāti dīpo, oghena anajjhotthato bhūmibhāgo.
Dīpa (island) is that into which water has entered in two ways, a land area not overwhelmed by a flood.
Nơi nào có nước chảy vào hai phía thì gọi là dīpo (hòn đảo), tức là một phần đất không bị nước lũ nhấn chìm.
Idha pana kāmoghādīhi anajjhottharaṇīyattā dīpo viyāti dīpo, attā dīpo patiṭṭhā etesanti attadīpā. Tenāha ‘‘attānaṃ dīpa’’ntiādi.
But here, dīpa (island) is like an island because it cannot be overwhelmed by floods of sensual pleasures, etc. Attadīpā (having self as an island) means for whom the self is an island, a refuge. Therefore it is said: "the self is an island," and so on.
Ở đây, vì không bị các dòng thác dục v.v. nhấn chìm nên giống như một hòn đảo, gọi là dīpo. Những ai có tự ngã (attā) làm hòn đảo, làm nơi nương tựa thì gọi là attadīpā. Vì vậy đã nói "attānaṃ dīpa" (lấy tự ngã làm hòn đảo) v.v.
Dīpabhāvo cettha paṭisaraṇatāti āha ‘‘idaṃ tasseva vevacana’’nti.
And here, the state of being an island means refuge, thus it is said: "this is a synonym of that."
Và ở đây, trạng thái hòn đảo là nơi nương tựa, nên đã nói "idaṃ tasseva vevacana" (đây là từ đồng nghĩa của chính nó).
Aññasaraṇapaṭikkhepavacananti aññasaraṇabhāvapaṭikkhepavacanaṃ.
Aññasaraṇapaṭikkhepavacana (a statement rejecting other refuge) means a statement rejecting the state of having another as a refuge.
Aññasaraṇapaṭikkhepavacana có nghĩa là lời bác bỏ việc lấy người khác làm nơi nương tựa.
Idañhi na aññaṃ saraṇaṃ katvā viharaṇasseva paṭikkhepavacanaṃ, atha kho aññassa saraṇasabhāvasseva paṭikkhepavacanaṃ tappaṭikkhepe ca tena itarassāpi paṭikkhepasiddhito.
For this is not a statement rejecting merely dwelling by making another one's refuge, but rather a statement rejecting the very nature of another as a refuge, and by rejecting that, the rejection of the former is also established.
Điều này không phải chỉ là lời bác bỏ việc sống nương tựa vào người khác, mà còn là lời bác bỏ chính trạng thái nương tựa vào người khác, và khi cái đó bị bác bỏ thì việc nương tựa vào cái kia cũng được xác lập là bị bác bỏ.
Tenāha ‘‘na hī’’tiādi.
Therefore it is said: "for not," and so on.
Vì vậy đã nói "na hī" (thật vậy không) v.v.
Idāni tamevatthaṃ suttantarena sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi.
Now, to establish that very meaning with another suttanta, it is said: "and this has been said," and so on.
Bây giờ, để chứng minh ý nghĩa đó bằng một kinh khác, đã nói "vuttampi ceta" (điều này cũng đã được nói) v.v.
Yadi ettha pākatiko attā icchito, kathaṃ tassa dīpasaraṇabhāvo, tasmā adhippāyiko ettha attā bhaveyyāti pucchati ‘‘ko panettha attā nāmā’’ti.
If a natural self is intended here, how can it be an island-refuge? Therefore, it is asked: "what self is intended here?" with the implication that it must be an intended self.
Nếu ở đây, tự ngã thông thường được mong muốn, thì làm sao nó có thể là hòn đảo, là nơi nương tựa? Vì vậy, tự ngã ở đây phải là tự ngã theo ý nghĩa đặc biệt, nên đã hỏi "ko panettha attā nāmā" (thế thì tự ngã ở đây là gì?).
Itaro yathādhippetaṃ attānaṃ dassento ‘‘lokiyalokuttaro dhammo’’ti.
The other (answers), showing the intended self, says: "mundane and supramundane Dhamma."
Người kia, trình bày tự ngã theo ý nghĩa đặc biệt, đã nói "lokiyalokuttaro dhammo" (Pháp thế gian và siêu thế).
Dutiyavāropi paṭhamavārasseva pariyāyabhāvena desitoti dassetuṃ ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ.
To show that the second statement is also taught as a figurative expression of the first, it is said: "therefore it is said," and so on.
Để chỉ ra rằng lần thứ hai cũng được giảng theo cách tương tự như lần thứ nhất, đã nói "tenāhā" (vì vậy đã nói) v.v.
Gocareti bhikkhūnaṃ gocaraṭṭhānabhūte.
In their pasture refers to the area that serves as a pasture for monks.
Gocare có nghĩa là nơi hành khất của các Tỳ-khưu.
Tenāha ‘‘carituṃ yuttaṭṭhāne’’ti.
Therefore it is said: "in a place fit to range."
Vì vậy đã nói "carituṃ yuttaṭṭhāne" (nơi thích hợp để đi).
Saketi kathaṃ panāyaṃ bhikkhūnaṃ sakoti āha ‘‘pettike visaye’’ti.
Their own: How then is this the monks' own? It is said: "in their paternal domain."
Sake: Thế thì làm sao điều này lại là của riêng các Tỳ-khưu? Đã nói "pettike visaye" (trong cảnh giới của tổ tiên).
Pitito sammāsambuddhato āgatattā ‘‘ayaṃ tumhākaṃ gocaro’’ti tena uddiṭṭhattā pettike visayeti.
Because it comes from the father, the Sammāsambuddha, and because it was designated by him as "this is your pasture," it is in their paternal domain.
Vì nó đến từ cha, tức là Chánh Đẳng Giác, và đã được Ngài chỉ ra rằng "đây là cảnh giới của các con", nên gọi là pettike visaye (trong cảnh giới của tổ tiên).
Carantanti sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘ayamevattho’’ti, carantānanti ca attho, tenāyaṃ vibhattivipallāsenapi vacanavipallāsenapīti dasseti.
While ranging is a genitive case indicating possession, therefore it is said: "this is the meaning," and also the meaning of "of those who are ranging," thus showing that this involves a transposition of both case and word.
Carantaṃ là từ chỉ sự sử dụng theo nghĩa sở hữu, nên đã nói "ayamevattho" (đây chính là ý nghĩa), và cũng có nghĩa là "carantānaṃ" (của những người đang đi), vì vậy điều này cho thấy có sự thay đổi về cách chia và thay đổi về từ ngữ.
Kilesamārassa otārālābheneva itaramārānampi otārālābho veditabbo.
By the defilement-Mara not gaining an opportunity, the other Maras also should be understood as not gaining an opportunity.
Việc Ma phiền não không tìm được cơ hội thì cũng nên hiểu rằng các loại Ma khác cũng không tìm được cơ hội.
Ayaṃ panatthoti gocare caraṇaṃ sandhāyāha, vatthu pana byatirekamukhena āgataṃ.
This meaning, however, is said with reference to ranging in one's pasture, but the matter itself is presented by way of exception.
Ayaṃ panattho (ý nghĩa này) được nói dựa trên việc đi trong cảnh giới, nhưng sự vật thì được nói theo cách phủ định.
Sakuṇe hantīti sakuṇagghi, mahāsenasakuṇo.
One who kills birds is a sakuṇagghi (bird-killer), a great vulture.
Kẻ săn chim thì gọi là sakuṇagghi, tức là con chim săn mồi lớn.
Ajjhappattāti abhibhavanavasena pattā upagatā.
Ajjhappattā means having arrived, having approached by way of overcoming.
Ajjhappattā có nghĩa là đã đến, đã đạt được do sự lấn át.
Na myāyanti me ayaṃ sakuṇagghi nālaṃ abhavissa.
Na myāya means "this bird-killer would not have been able to for me."
Na myāyanti: con chim săn mồi này không thể làm hại tôi.
Naṅgalakaṭṭhakaraṇanti naṅgalena kasitappadeso.
Naṅgalakaṭṭhakaraṇa means a place ploughed with a plough.
Naṅgalakaṭṭhakaraṇa có nghĩa là khu vực đã được cày bằng cày.
Leḍḍuṭṭhānanti leḍḍūnaṃ uṭṭhapitaṭṭhānaṃ.
Leḍḍuṭṭhāna means a place where clods have been raised.
Leḍḍuṭṭhāna có nghĩa là nơi các cục đất được nâng lên.
Sake baleti attano balahetu.
Sake bale means on account of one's own strength.
Sake bale có nghĩa là do sức mạnh của chính mình.
Apatthaddhāti avagāḷhatthambhā sañjātatthambhā.
Apatthaddhā means those whose stiffness has subsided, whose stiffness has arisen.
Apatthaddhā có nghĩa là đã cứng lại, đã trở nên cứng nhắc.
Assaramānāti avhāyantī.
Assaramānā means not crying out.
Assaramānā có nghĩa là đang kêu gọi.
Mahantaṃ leḍḍunti naṅgalena bhinnaṭṭhāne sukkhatāya tikhiṇasiṅgaayoghanasadisaṃ mahantaṃ leḍḍuṃ.
A large clod means a large clod, resembling a sharp horn or an iron club due to its dryness in a ploughed field.
Mahantaṃ leḍḍuṃ có nghĩa là một cục đất lớn, khô cứng như một cái sừng nhọn hoặc một cái búa sắt ở nơi đã bị cày xới.
Abhiruhitvāti tassa adhobhāgena attanā pavisitvā nilīnayoggappadesaṃ sallakkhetvā tassupari caṅkamanto assaramāno aṭṭhāsi.
Having climbed upon, having identified a suitable hiding place underneath it for himself to enter and conceal himself, he stood making noises while circling on top of it: "assaramāno aṭṭhāsi."
Abhiruhitvā có nghĩa là sau khi leo lên, tức là tự mình chui vào bên dưới, nhận thấy chỗ thích hợp để ẩn náu, và đi lại trên đó, assaramāno aṭṭhāsi (đứng kêu gọi).
‘‘Ehi kho’’tiādi tassa assaramānākāradassanaṃ.
"Come now!" and so forth, is a display of his calling out posture.
"Ehi kho" v.v. là sự thể hiện thái độ kêu gọi của nó.
Sannayhāti vātaggahaṇavasena ubho pakkhe samaṃ ṭhapetvā.
Having prepared, means having held both wings evenly, in a way that catches the wind.
Sannayhā có nghĩa là giữ ubho pakkhe (cả hai cánh) cân bằng để đón gió.
Paccupādīti pāvisi.
Paccupādī means entered.
Paccupādī có nghĩa là đã đi vào.
Tatthevāti yattha pubbe lāpo ṭhito, tattheva leḍḍumhi.
Right there means on the clod, where the prey had been standing before.
Tatthevā có nghĩa là ngay tại cục đất đó, nơi mà trước đây con chim đã đậu.
Uranti attano urappadesaṃ.
Uraṃ means one's own chest area.
Uraṃ có nghĩa là phần ngực của chính mình.
Paccatāḷesīti pati atāḷesi sārambhavasena vegena gantvā paharaṇato vidhārentī patāḷesi.
Paccatāḷesī means struck back; having gone rapidly with a furious intention to strike, she resisted and struck.
Paccatāḷesī có nghĩa là đã đánh trả, tức là đã đánh mạnh do đi nhanh với sự tức giận.
Ārammaṇanti paccayaṃ.
Ārammaṇaṃ means a condition.
Ārammaṇaṃ có nghĩa là nhân duyên.
‘‘Avasara’’nti keci.
Some read "avasaraṃ."
Một số người nói "avasara".
‘‘Kusalāna’’nti evaṃ pavattāya desanāya ko anusandhi?
"Regarding wholesome things": What is the connection in a teaching that proceeds thus?
"Kusalānaṃ": Với bài giảng diễn ra như vậy, mối liên hệ là gì?
Yathāanusandhi eva.
The connection is simply this.
Mối liên hệ là như vậy.
Ādito hi ‘‘attadīpā, bhikkhave, viharathā’’tiādinā (dī. ni. 3.80) yeva attadhammapariyāyena lokiyalokuttaradhammā gahitā, te yevettha kusalaggahaṇena gahitāti.
From the beginning, by "Monks, dwell with the self as an island" (Dī. Nī. 3.80) and so forth, mundane and supramundane Dhammas are taken in the sense of "self," and these very Dhammas are taken here by the term "wholesome."
Từ đầu, với câu "Này các Tỳ-khưu, hãy sống lấy tự ngã làm hòn đảo" (Dī. Ni. 3.80) v.v., các Pháp thế gian và siêu thế đã được chấp nhận thông qua từ đồng nghĩa attadhamma (Pháp tự ngã), và chính những Pháp đó ở đây được chấp nhận thông qua việc chấp nhận các thiện pháp.
Anavajjalakkhaṇānanti avajjapaṭipakkhasabhāvānaṃ.
Having the characteristic of blamelessness means having the nature of being the opposite of blameworthy.
Anavajjalakkhaṇānaṃ có nghĩa là những gì có bản chất đối nghịch với sự đáng khiển trách.
‘‘Avajjarahitasabhāvāna’’nti keci.
Some say "having a blameless nature."
Một số người nói "những gì có bản chất không có lỗi".
Tattha purime atthavikappe vipākadhammadhammā eva gahitā, dutiye pana vipākadhammāpi.
In the former interpretation of the meaning, only Dhammas that produce results are taken; in the latter, Dhammas that produce results are also taken.
Trong cách hiểu trước, chỉ có các Pháp có quả báo được chấp nhận, nhưng trong cách hiểu thứ hai, cả các Pháp có quả báo cũng được chấp nhận.
Yadi evaṃ, kathaṃ tesaṃ samādāya vattananti?
If so, how can they be practiced by undertaking them?
Nếu vậy, làm sao chúng có thể được thực hành?
Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘vipākadhammā sīlādi viya samādāya vattitabbā’’ti.
But it should not be seen this way: "result-producing Dhammas should be undertaken like virtue, etc."
Tuy nhiên, điều này không nên được nhìn nhận rằng "các Pháp có quả báo phải được thực hành như giới luật" v.v.
Samādānanti pana attano santāne sammā ādānaṃ paccayavasena pavatti yevāti daṭṭhabbaṃ.
Undertaking (samādānaṃ) should be understood as simply the proper acquisition, i.e., occurrence, in one's own continuum by way of condition.
Samādāna có nghĩa là sự tiếp nhận đúng đắn trong dòng tâm thức của chính mình, tức là sự vận hành theo nhân duyên.
Vipākadhammā hi paccayavisesehi sattasantāne sammadeva āhitā āyuādisampattivisesabhūtā uparūparikusalavisesuppattiyā upanissayā hontīti vadanti.
For result-producing Dhammas, properly acquired in the continuum of beings by specific conditions, and being specific accomplishments such as long life, are said to be proximate causes for the arising of ever higher wholesome distinctions.
Các Pháp có quả báo, khi được thiết lập đúng đắn trong dòng tâm thức của chúng sinh bởi các nhân duyên đặc biệt, trở thành những điều kiện hỗ trợ cho sự phát sinh của các thiện pháp đặc biệt cao hơn, dưới dạng sự thành tựu đặc biệt về tuổi thọ v.v., như người ta nói.
Puññaṃ pavaḍḍhatīti ettha puññanti uttarapadalopenāyaṃ niddesoti āha ‘‘puññaphalaṃ vaḍḍhatī’’ti.
Regarding "merit increases," this is a statement with the elision of the latter part of the compound, thus it is said: "the fruit of merit increases."
Puññaṃ pavaḍḍhatī: Ở đây, puññaṃ là sự chỉ định này bằng cách lược bỏ hậu tố, nên đã nói "puññaphalaṃ vaḍḍhatī" (quả phước tăng trưởng).
Puññaphalanti ca ekadesasarūpekasesena vuttaṃ ‘‘puññañca puññaphalañca puññaphala’’nti āha ‘‘uparūpari puññampi puññavipākopi veditabbo’’ti.
And "the fruit of merit" is stated with a partial repetition of the same form: "merit and the fruit of merit, the fruit of merit," thus it is said: "ever higher merit and the result of merit should be understood."
Và puññaphala được nói bằng cách giữ lại một phần của từ "phước và quả phước là quả phước", nên đã nói "uparūpari puññampi puññavipākopi veditabbo" (nên hiểu rằng phước và quả phước cũng tăng trưởng lên nữa).
‘‘Mātāpitūna’’ntiādi nidassanamattaṃ, tasmā aññampi evarūpaṃ hetūpanissayaṃ kusalaṃ daṭṭhabbaṃ.
"Of mother and father" and so forth is merely an example; therefore, other similar wholesome things, which are conditions and proximate causes, should be understood.
"Mātāpitūnaṃ" v.v. chỉ là ví dụ, vì vậy cũng nên hiểu rằng các thiện pháp khác có nhân duyên tương tự cũng là như vậy.
Sinehavasenāti upanissayabhūtassa sinehassa vasena, na sampayuttassa.
By way of affection means by way of affection as a proximate cause, not as an associated factor.
Sinehavasena có nghĩa là do lòng từ ái làm điều kiện hỗ trợ, chứ không phải lòng từ ái đi kèm.
Na hi sinehasampayuttaṃ nāma kusalaṃ atthi.
For there is no wholesome thing that is associated with affection.
Thật vậy, không có thiện pháp nào đi kèm với lòng từ ái.
Mudumaddavacittanti mettāvasena ativiya maddavantaṃ cittaṃ.
A soft and pliable mind means a mind that is exceedingly pliable by way of loving-kindness.
Mudumaddavacitta có nghĩa là tâm rất nhu hòa do lòng từ ái.
Yathā matthakappattaṃ vaṭṭagāmikusalaṃ dassetuṃ ‘‘mātāpitūnaṃ …pe… mudumaddavacitta’’nti vuttaṃ, evaṃ matthakappattameva vivaṭṭagāmikusalaṃ dassetuṃ ‘‘cattāro sati…pe… bodhipakkhiyadhammā’’ti vuttaṃ.
Just as "of mother and father… (pe) …a soft and pliable mind" is stated to show wholesome karma leading to samsara that has reached its peak, so too "the four applications of mindfulness… (pe) …factors of awakening" are stated to show wholesome karma leading to cessation that has reached its peak.
Cũng như để chỉ ra thiện pháp dẫn đến luân hồi đã đạt đến đỉnh cao, đã nói "mātāpitūnaṃ …pe… mudumaddavacitta" (đối với cha mẹ... tâm nhu hòa), thì để chỉ ra thiện pháp dẫn đến thoát ly luân hồi đã đạt đến đỉnh cao, đã nói "cattāro sati…pe… bodhipakkhiyadhammā" (bốn niệm xứ... các pháp trợ giác).
Tadaññepi pana dānasīlādidhammā vaṭṭassa upanissayabhūtā vaṭṭagāmikusalaṃ vivaṭṭassa upanissayabhūtā vivaṭṭagāmikusalanti veditabbā.
However, other Dhammas such as generosity and morality that are proximate causes for samsara are to be understood as wholesome karma leading to samsara, and those that are proximate causes for cessation are to be understood as wholesome karma leading to cessation.
Và các pháp khác như bố thí, trì giới v.v. là những điều kiện hỗ trợ cho luân hồi thì nên hiểu là vaṭṭagāmikusalaṃ (thiện pháp dẫn đến luân hồi), còn những điều kiện hỗ trợ cho sự thoát ly luân hồi thì nên hiểu là vivaṭṭagāmikusalaṃ (thiện pháp dẫn đến thoát ly luân hồi).
Pariyosānanti phalavisesāvahatāya phaladāya koṭi sikhāppatti, devaloke ca pavattisirivibhavoti pariyosānaṃ ‘‘manussaloke’’ti visesitaṃ, manussalokavaseneva cāyaṃ desanā āgatāti.
"Conclusion" refers to reaching the pinnacle of result-giving, due to bringing about special results, and the glory and prosperity occurring in the divine realms. This conclusion is specified "in the human realm", as this discourse has come forth by way of the human realm.
Sự kết thúc (Pariyosāna) là sự đạt đến đỉnh cao, tột cùng, vì nó mang lại các quả đặc biệt và mang lại thành quả, cùng với sự thạnh vượng, vinh quang diễn ra ở cõi trời. "Sự kết thúc" được đặc biệt hóa là "ở cõi người" (manussaloke), và lời dạy này đã đến theo cách thức của cõi người.
Maggaphalanibbānasampatti pariyosānanti yojanā.
The attainment of the Path, Fruition, and Nibbāna is the meaning of conclusion.
Sự thành tựu Đạo, Quả, Niết Bàn được hiểu là sự kết thúc.
Vivaṭṭagāmikusalassa vipākaṃ suttapariyosāne dassissati ‘‘atha kho, bhikkhave, saṅkho nāma rājā’’tiādinā (dī. ni. 3.108).
The result of wholesome kamma leading to the cessation of saṃsāra will be shown at the end of the Sutta with "Then, bhikkhus, King Saṅkha" and so forth.
Quả báo của thiện pháp dẫn đến sự thoát ly khỏi vòng luân hồi sẽ được trình bày ở phần kết của bài kinh, bắt đầu bằng "Này các Tỳ-khưu, bấy giờ có vị vua tên Saṅkha" (Dī. Ni. 3.108).
81. Idhāti imasmiṃ ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammāna’’ntiādinā (dī. ni. 3.110) suttadesanāya āraddhaṭṭhāne vaṭṭavivaṭṭagāmibhāvena sādhāraṇe kusalaggahaṇe.
Here, at the point where this Sutta discourse beginning with "Of wholesome states, bhikkhus" is commenced, and where wholesome kamma is taken in common as leading to either saṃsāra or its cessation.
Ở đây (Idha), tại nơi khởi đầu lời dạy này "Này các Tỳ-khưu, các pháp thiện" (Dī. Ni. 3.110), trong sự nắm giữ thiện pháp chung, với đặc tính dẫn đến vòng luân hồi (vaṭṭagāmi) và thoát ly khỏi vòng luân hồi (vivaṭṭagāmi).
Tattha vaṭṭagāmikusalānusandhivasena ‘‘bhūtapubbaṃ bhikkhave’’ti desanaṃ ārabhi, ārabhanto ca desiyamānamattaṃ.
There, he began the discourse "Formerly, bhikkhus" in the context of wholesome kamma leading to saṃsāra, and when he began, it was only what was being taught.
Ở đó, Đức Phật đã khởi đầu lời dạy "Này các Tỳ-khưu, thuở xưa" theo sự tiếp nối của các thiện pháp dẫn đến vòng luân hồi, và khi khởi đầu, chỉ là phần được thuyết giảng.
Dhammapaṭiggāhakānaṃ bhikkhūnaṃ saṅkhepato evaṃ dīpetvā ārabhīti dassetuṃ ‘‘bhikkhave’’tiādi vuttaṃ, paṭhamaṃ tathā adīpentopi bhagavā atthato dīpeti viyāti adhippāyo.
To show that the Bhagavā began after briefly illuminating it thus for the bhikkhus who were the recipients of the Dhamma, "bhikkhus" and so on is stated. The intention is that even without first illuminating it in such a way, the Bhagavā illuminates it in meaning.
Để chỉ ra rằng Đức Phật đã khởi đầu sau khi trình bày tóm tắt như vậy cho các Tỳ-khưu là những người tiếp nhận Pháp, "Này các Tỳ-khưu" và vân vân đã được nói. Ý nghĩa là dù lúc đầu Thế Tôn không trình bày như vậy, Ngài vẫn trình bày theo nghĩa.
‘‘Dasavidhaṃ, dvādasavidha’’nti ca vuttavibhāgo parato āgamissati.
The division stated as "tenfold, twelvefold" will come later.
Sự phân loại đã nói "mười loại, mười hai loại" sẽ được trình bày sau.
Pūrentenevāti pūretvā ṭhiteneva.
"Only while fulfilling" means only while having fulfilled.
Đã hoàn thành (Pūrenteneva) là đã hoàn thành và duy trì.
Niddoseti cakkavattivattassa paṭipakkhabhūtānaṃ dosānaṃ apagamane niddose.
"Flawless" refers to the absence of faults that are contrary to the universal monarch's conduct.
Không lỗi lầm (Niddose) là không lỗi lầm khi các lỗi lầm đối nghịch với hạnh Chuyển luân vương đã biến mất.
Cakkavattīnaṃ vatteti cakkavattirājūhi vattitabbavatte.
"In the conduct of universal monarchs" refers to the conduct that is to be observed by universal monarchs.
Trong hạnh của các Chuyển luân vương (Cakkavattīnaṃ vatte) là trong hạnh mà các vị vua Chuyển luân phải thực hành.
Bhāvini bhūte viya hi upacāro yathā ‘‘agamā rājagahaṃ buddho’’ti (su. ni. 410).
Indeed, there is a figurative usage of the past tense for the future, like "The Buddha went to Rājagaha".
Thật vậy, có sự ẩn dụ về tương lai như quá khứ, ví dụ như "Đức Phật đã đến Rājagaha" (Su. Ni. 410).
Adhigatacakkavattibhāvāpi hi te tattha vattantevāti tathā vuttaṃ.
Even those who have attained the state of universal monarch indeed continue in that conduct, hence it is so stated.
Vì các vị đã đạt được địa vị Chuyển luân vương vẫn thực hành ở đó, nên đã nói như vậy.
84. Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ, tena tadadhiṭṭhānena cetasā.
That Dhamma, not allowing one to act otherwise, is its foundation; therefore, with that foundational mind.
Pháp đó không cho phép thực hành cách khác là sự quyết định của pháp đó (tadadhiṭṭhānaṃ), do đó với tâm có sự quyết định đó (tadadhiṭṭhānena cetasā).
Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto.
"Honouring" means doing so by way of reverential action.
Tôn trọng (Sakkaronto) là làm theo cách hành động tôn kính.
Tenāha ‘‘yathā’’tiādi.
Therefore, it is said "just as" and so on.
Vì vậy, đã nói "như" và vân vân.
Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto.
"Making it weighty" means making it weighty by treating it as weighty, like a stone umbrella.
Xem trọng (Garuṃ karonto) là xem trọng theo cách xem trọng như một tảng đá hay một chiếc lọng.
Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti.
Therefore, it is said "by the arising of reverence for it."
Vì vậy, đã nói "do sự phát sinh lòng tôn kính đối với điều đó".
Mānentoti sambhāvanāvasena manena piyāyanto.
"Esteeming" means loving it mentally by way of appreciation.
Kính trọng (Mānento) là yêu mến bằng tâm theo cách tôn kính.
Tenāha ‘‘tamevā’’tiādi.
Therefore, it is said "that very" and so on.
Vì vậy, đã nói "chính điều đó" và vân vân.
Evaṃ pūjayato apacāyato evañca yathāvuttasakkārādisambhavoti taṃ dassetuṃ ‘‘taṃ apadisitvā’’tiādi vuttaṃ.
To show that such reverence and respect, and the aforementioned honours, arise for one who thus pays homage and respects, "referring to it" and so on is stated.
Để chỉ ra rằng sự tôn kính và vân vân như đã nói có thể xảy ra cho người cúng dường và kính trọng như vậy, "nhắc đến điều đó" và vân vân đã được nói.
‘‘Dhammādhipatibhūto āgatabhāvenā’’ti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimapurimataraattabhāvesu sakkacca samupacitabhāvaṃ dasseti.
"By being supreme over the Dhamma, by having arrived" by this, he shows that the aforementioned Dhamma, by its superior nature, has been accumulated diligently in previous existences, one after another.
Với lời này "là chủ tể của Pháp, do đã đến", chỉ ra rằng Pháp đã nói là tối thượng và đã được tích lũy kỹ lưỡng trong các kiếp sống trước.
‘‘Dhammavaseneva sabbakiriyānaṃ karaṇenā’’ti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti.
"By performing all actions solely by means of the Dhamma" by this, he shows that in standing, sitting, etc., one is inclined, disposed, and directed towards the aforementioned Dhamma.
Với lời này "do thực hiện mọi hành động chỉ theo Pháp", chỉ ra rằng trong việc đứng, ngồi và vân vân, có sự nghiêng về, hướng về, và thiên về Pháp đã nói.
Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā.
"Of that" means of protection, shielding, and guarding.
Của ông (Assā) là của sự bảo vệ, che chở, phòng hộ.
Paraṃ rakkhanto aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto teneva paratthasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati.
"Protecting others" means protecting others from various misfortunes, such as those seen in this life; and by that very accomplishment of others' welfare, by the quality of patience, etc., one protects oneself from that very thing.
Bảo vệ người khác (Paraṃ rakkanto) là bảo vệ người khác khỏi những điều tai hại trong hiện tại và vân vân, và chính nhờ sự thành tựu lợi ích cho người khác đó, với phẩm chất nhẫn nại và vân vân, tự bảo vệ mình khỏi điều đó.
Mettacittatāti mettacittatāya.
"Kindness of mind" means with kindness of mind.
Tâm từ (Mettacittatā) là do tâm từ.
Nivāsanapārupanagehādīnaṃ sītuṇhādipaṭibāhanena āvaraṇaṃ.
"Shelter" from cold, heat, etc., by means of dwellings for clothing, robes, etc.
Sự che chở (Āvaraṇaṃ) là của y phục, hương liệu, vòng hoa, nhà cửa và vân vân, bằng cách ngăn chặn lạnh, nóng và vân vân.
Anto janasminti abbhantarabhūte puttadārādijane.
"Among one's own people" means among one's inner circle, such as children and wives.
Trong dân chúng nội bộ (Anto janasmiṃ) là trong những người thân thuộc như con cái, vợ con và vân vân.
‘‘Sīlasaṃvare patiṭṭhāpehī’’ti iminā rakkhaṃ dasseti, ‘‘vatthagandhamālādīni dehī’’ti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ.
"Establish them in moral restraint" by this, he shows protection; "give them clothes, perfumes, garlands, etc." by this, he shows shielding; and by the other, guarding.
Với lời "Hãy khiến họ an trú trong sự phòng hộ giới luật", chỉ ra sự bảo vệ; với lời "Hãy ban cho y phục, hương liệu, vòng hoa và vân vân", chỉ ra sự che chở; với lời khác, chỉ ra sự phòng hộ.
Bhattavetanasampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvare patiṭṭhāpanādīni sampiṇḍeti.
"And by providing food and wages" with the word pi (and), he encompasses establishing in moral restraint and so forth.
Và bằng cách cấp phát thực phẩm và lương bổng (Bhattavetanasampadānenapi), từ pi tổng hợp các điều như khiến an trú trong sự phòng hộ giới luật.
Eseva nayo ito paresupi pi-saddaggahaṇesu.
The same method applies to the acceptance of the word pi in subsequent instances.
Cũng vậy, đây là phương pháp đối với các từ pi được nắm giữ ở các đoạn tiếp theo.
Nigamo nivāso etesanti negamā, evaṃ jānapadāti āha ‘‘nigamavāsino’’tiādi.
Those whose dwelling is a town are "townsfolk"; similarly, "country folk"; thus, he says "town dwellers" and so forth.
Nơi cư trú của họ là làng mạc, do đó là cư dân làng (negamā); cũng vậy, cư dân xứ (jānapadā), đã nói "cư dân làng" và vân vân.
Navavidhā mānamadāti ‘‘seyyohamasmī’’tiādi (saṃ. ni. 4.108; dha. sa. 1121; vibha. 866; mahāni. 21, 178) nayappavattiyā navavidhā mānasaṅkhātā madā.
"Nine types of intoxicants of conceit" refers to the nine types of intoxicants known as conceit, occurring in the manner beginning with "I am superior" and so on.
Chín loại kiêu mạn (Navavidhā mānamadā) là chín loại kiêu mạn được gọi là māna, phát sinh theo cách "Tôi tốt hơn" và vân vân (Saṃ. Ni. 4.108; Dha. Sa. 1121; Vibha. 866; Mahāni. 21, 178).
Māno eva hettha pamajjanākārena pavattiyā mānamado.
Here, conceit itself, by its mode of infatuation, is the intoxicant of conceit.
Ở đây, kiêu mạn (māna) chính là sự kiêu mạn (mānamado) do phát sinh theo cách lơ là.
Sobhane kāyikavācasikakamme ratoti sūrato u-kārassa dīghaṃ katvā, tassa bhāvo soraccaṃ, kāyikavācasiko avītikkamo, sabbaṃ vā kāyavacīsucaritaṃ.
One who delights in beautiful bodily and verbal kamma is "well-behaved" (sūrato), making the u-vowel long; its state is "gentleness" (soraccaṃ), which is the non-transgression of bodily and verbal actions, or all good conduct in body and speech.
Người vui thích trong hành động thân và khẩu tốt đẹp là sūrata (người hiền hòa), với nguyên âm u được kéo dài; trạng thái của người đó là soraccaṃ (sự hiền hòa), là sự không vượt phạm giới luật thân và khẩu, hoặc tất cả các thiện hành thân và khẩu.
Suṭṭhu oratoti sorato, tassa bhāvo soraccaṃ, yathāvuttameva sucaritaṃ.
One who is well-behaved is "gentle" (sorato); its state is "gentleness" (soraccaṃ), which is the aforementioned good conduct.
Người tốt đẹp là sorato; trạng thái của người đó là soraccaṃ, chính là thiện hành đã nói.
Rāgādīnanti rāgadosamohamānādīnaṃ.
"Of lust and so on" means of lust, hatred, delusion, conceit, and so on.
Của tham ái và vân vân (Rāgādīnaṃ) là của tham, sân, si, mạn và vân vân.
Damanādīhīti damanasamanaparinibbāpanehi.
"By taming and so on" means by taming, calming, and completely extinguishing.
Bằng cách chế ngự và vân vân (Damanādīhi) là bằng cách chế ngự, làm lắng dịu, và diệt trừ.
Ekamattānanti ekaṃ cittaṃ, ekaccaṃ attano cittanti attho.
"One's own mind" means one's own single mind, one's own individual mind.
Một mình (Ekamattānaṃ) là một tâm, có nghĩa là tâm của chính mình.
Rāgādīnañhi pubbabhāgiyaṃ damanādipaccekaṃ icchitabbaṃ, na maggakkhaṇe viya ekajjhaṃ paṭisaṅkhānamukhena pajahanato.
Indeed, the preliminary taming and so on of lust and other defilements is to be desired individually, not by abandoning them collectively through reflection as at the moment of the Path.
Thật vậy, sự chế ngự và vân vân riêng biệt là điều mong muốn đối với các giai đoạn ban đầu của tham ái và vân vân, không phải bằng cách từ bỏ thông qua sự quán xét tổng thể như lúc Đạo.
Ekamattānanti vā vivekavasena ekaṃ ekākinaṃ attānaṃ.
Or "one's own mind" means one's solitary self by way of seclusion.
Hoặc một mình (Ekamattānaṃ) là một mình, đơn độc theo cách ly viễn.
Kāle kāleti tesaṃ santikaṃ upasaṅkamitabbe kāle kāle.
"From time to time" means from time to time when it is appropriate to approach them.
Đúng lúc (Kāle kāle) là vào những lúc cần đến gần họ.
Idha ṭhatvāti ‘‘idaṃ kho, tāta, ta’’nti evaṃ nigamanavasena vuttaṭṭhāne ṭhatvā.
"Remaining here" means remaining in the place stated by way of conclusion, as in "This, dear, is that".
An trú ở đây (Idha ṭhatvā) là an trú ở nơi đã nói theo cách kết luận "Này con, điều này là điều đó".
Vattanti ariyacakkavattivattaṃ.
"Conduct" refers to the noble universal monarch's conduct.
Hạnh (Vattaṃ) là Thánh hạnh Chuyển luân vương.
Samānetabbanti ‘‘dasavidhaṃ, dvādasavidha’’nti ca heṭṭhā vuttagaṇanāya ca samānaṃ kātabbaṃ anūnaṃ anadhikaṃ katvā dassetabbaṃ.
"To be made equal" means to be shown as equal, neither less nor more, according to the enumeration stated earlier as "tenfold, twelvefold" and so on.
Nên được làm cho phù hợp (Samānetabbaṃ) là nên được làm cho phù hợp, không thiếu không thừa, theo sự đếm đã nói ở dưới "mười loại, mười hai loại".
Adhammarāgassāti ayuttaṭṭhāne rāgassa.
"Of unrighteous passion" means passion in an inappropriate place.
Của tham ái phi pháp (Adhammarāgassā) là của tham ái ở nơi không đúng.
Visamalobhassāti yuttaṭṭhānepi ativiya balavabhāvena pavattalobhassa.
"Of wrongful greed" means greed that operates with excessive strength even in an appropriate place.
Của lòng tham không đúng đắn (Visamalobhassā) là của lòng tham phát sinh quá mạnh mẽ ngay cả ở nơi đúng đắn.
85. Vattamānassāti paripuṇṇe cakkavattivatte vattamānassa, no aparipuṇṇeti āha ‘‘pūretvā vattamānassā’’ti.
"While acting" means while acting in a fulfilled universal monarch's conduct, not an unfulfilled one; thus, it says "while fulfilling and acting."
Của người đang thực hành (Vattamānassā) là của người đang thực hành hạnh Chuyển luân vương một cách viên mãn, không phải không viên mãn, nên đã nói "của người đang thực hành sau khi hoàn thành".
Kittāvatā panassa pāripūrī hotīti?
How long, then, does his fulfillment take?
Vậy thì, sự viên mãn của người đó xảy ra như thế nào?
Tattha ‘‘katādhikārassa tāva heṭṭhimaparicchedena dvādasahipi saṃvaccharehi pūrati, pañcavīsatiyā, paññāsāya vā saṃvaccharehi.
In that regard, they say: "For one who has undertaken the task, it is fulfilled in a minimum of twelve years, or twenty-five, or fifty years.
Ở đó, họ nói rằng: "Đối với người đã tạo tác công đức, sự viên mãn xảy ra ít nhất là trong mười hai năm, hoặc hai mươi lăm, hoặc năm mươi năm.
Ayañca bhedo dhammacchandassapi tikkhamajjhamudutāvasena, itarassa tato bhiyyopī’’ti vadanti.
This distinction also depends on the keenness, moderate nature, or mildness of the inclination towards Dhamma, and even more so for others."
Sự khác biệt này là do sự sắc bén, trung bình, hoặc mềm yếu của sự yêu thích Pháp, và còn hơn thế nữa đối với những người khác."
Na pabbantīti samiddhiyā na pūrenti, phītā na hontīti attho.
Do not expand means they do not fulfill with prosperity; the meaning is they do not become prosperous.
Na pabbantī, nghĩa là, không đạt được sự thịnh vượng, không trở nên phát đạt. Đó là ý nghĩa.
Tenāha ‘‘na vaḍḍhantī’’ti.
Therefore, it says “do not grow.”
Vì vậy, nó nói “na vaḍḍhantī” (không phát triển).
Tathā cāha ‘‘katthaci suññā hontī’’ti.
And it also says “they become empty in some places.”
Và cũng nói “katthaci suññā hontī” (trở nên trống rỗng ở một số nơi).
Tattha tattha rājakicce raññā amā saha vattantīti amaccā, yehi vinā rājakiccaṃ nappavattati.
Those who are present with the king in various royal duties are ministers (amaccā), without whom royal duties cannot proceed.
Ở những nơi đó, trong các công việc của nhà vua, họ cùng với nhà vua hành động, đó là amaccā (quan đại thần), những người mà không có họ thì công việc của nhà vua không thể tiến hành.
Paramparāgatā hutvā rañño parisāya bhavāti pārisajjā. Tenāha ‘‘parisāvacarā’’ti.
Those who have come through tradition and are part of the king's assembly are councillors (pārisajjā). Therefore, it says “courtiers.”
Họ là những người thuộc về hội đồng của nhà vua theo truyền thống, đó là pārisajjā. Vì vậy, nó nói “parisāvacarā” (những người thường xuyên lui tới hội đồng).
Tasmiṃ ṭhānantare ṭhapitā hutvā rañño āyaṃ, vayañca yāthāvato gaṇentīti gaṇakā. Jātikulasutācārādivasena puthuttaṃ gatattā mahatī mattā etesanti mahāmattā, te pana mahānubhāvā amaccā evāti āha ‘‘mahāamaccā’’ti.
Those who, having been placed in that position, accurately calculate the king's income and expenditure are accountants (gaṇakā). Those who have attained greatness due to birth, family, learning, conduct, and so forth are great personages (mahāmattā), and since these are powerful ministers, it says “great ministers.”
Được đặt vào vị trí đó, họ tính toán thu nhập và chi tiêu của nhà vua một cách chính xác, đó là gaṇakā (kế toán). Vì họ đã đạt đến sự khác biệt lớn về dòng dõi, gia đình, học vấn, hạnh kiểm, vân vân, nên họ là những người có địa vị cao, đó là mahāmattā (đại thần), và họ là những vị quan đại thần có uy quyền lớn. Vì vậy, nó nói “mahāamaccā” (đại quan đại thần).
Ye rañño hatthānīkādīsu avaṭṭhitā, te anīkaṭṭhāti āha ‘‘hatthiācariyādayo’’ti.
Those who are stationed in the king's elephant corps and so forth are army officers (anīkaṭṭhā), thus it says “elephant trainers, and so on.”
Những người được đặt vào các đội quân voi, vân vân, của nhà vua, đó là anīkaṭṭhā (sĩ quan quân đội), vì vậy nó nói “hatthiācariyādayo” (những người huấn luyện voi, vân vân).
Mantaṃ paññaṃ asitā hutvā jīvantīti mantassājīvino, matisajīvāti attho, ye tattha tattha rājakicce upadesadāyino.
Those who live by wisdom (manta) are mantassājīvino, meaning those who live by intelligence, who give advice in various royal duties.
Họ sống nhờ vào trí tuệ (manta), đó là mantassājīvino, nghĩa là những người sống bằng trí tuệ, những người đưa ra lời khuyên trong các công việc của nhà vua ở những nơi đó.
Tenāha ‘‘mantā vuccati paññā’’tiādi.
Therefore, it says “manta means wisdom,” and so on.
Vì vậy, nó nói “mantā vuccati paññā” (manta được gọi là trí tuệ) và vân vân.
91. Balavalobhattāti ‘‘imasmiṃ loke idāni daliddamanussā nāma bahū, tesaṃ sabbesaṃ dhane anuppadiyamāne mayhaṃ kosassa parikkhayo hotī’’ti evaṃ uppannabalavalobhattā.
Due to strong greed means due to strong greed that arises, thinking, “There are many poor people in this world now; if I give wealth to all of them, my treasury will be depleted.”
91. Balavalobhattā, nghĩa là, do lòng tham mạnh mẽ phát sinh với ý nghĩ: “Hiện nay có rất nhiều người nghèo trên thế gian này, nếu tất cả tài sản được ban phát cho họ, kho báu của ta sẽ cạn kiệt.”
Uparūparibhūmīsūti chakāmasaggasaṅkhātāsu uparūparikāmabhūmīsu.
In progressively higher planes means in the progressively higher planes of existence, which are the six sensual realms.
Uparūparibhūmīsu, nghĩa là, trong các cõi dục giới cao hơn, tức là sáu cõi trời dục giới.
Kammassa phalaṃ aggaṃ nāma, taṃ panettha uddhagāmīti āha ‘‘uddhaṃ aggaṃ assā’’ti.
The fruit of karma is called supreme (aggaṃ), and here it is upward-going, so it says “its fruit is upward.”
Quả của nghiệp được gọi là agga (tối thượng), và ở đây nó đi lên, vì vậy nó nói “uddhaṃ aggaṃ assā” (quả của nó hướng lên).
Sagge niyuttā, saggappayojanāti vā sovaggikā.
Those appointed to heaven, or whose purpose is heaven, are heavenly (sovaggikā).
Được chỉ định cho cõi trời, hoặc có mục đích là cõi trời, đó là sovaggikā (dẫn đến cõi trời).
Dasannaṃ visesānanti dibbaāyuvaṇṇayasasukhaādhipateyyānañceva dibbarūpādīnañca phalavisesānaṃ.
Ten special qualities refers to the special fruits such as divine life-span, beauty, fame, happiness, sovereignty, and divine forms, etc.
Dasannaṃ visesānaṃ, nghĩa là, mười loại quả đặc biệt như tuổi thọ, sắc đẹp, danh tiếng, hạnh phúc, quyền lực của chư thiên, và các loại hình sắc chư thiên, vân vân.
Vaṇṇaggahaṇena cettha sako attabhāvavaṇṇo gahito, rūpaggahaṇena bahiddhā rūpārammaṇaṃ.
Here, by the mention of beauty (vaṇṇa), one's own bodily complexion is taken, and by the mention of form (rūpa), external sense-objects of form are taken.
Ở đây, với từ vaṇṇa (sắc đẹp) thì sắc đẹp của tự thân được đề cập, còn với từ rūpa (hình sắc) thì đối tượng hình sắc bên ngoài được đề cập.
Tassa bhāvoti yena mettākaruṇāpubbaṅgamena cittena puggalo ‘‘matteyyo’’ti vuccati, so tassa yathāvuttacittuppādo, taṃsamuṭṭhānā ca kiriyā matteyyatā. Tenāha ‘‘mātari sammā paṭipattiyā etaṃ nāma’’nti.
His state is that mental production, preceded by loving-kindness and compassion, by which a person is called “dutiful to his mother,” and the action arising from it is dutifulness to his mother (matteyyatā). Therefore, it says “this name signifies proper conduct towards one's mother.”
Tassa bhāvo, nghĩa là, trạng thái mà một người được gọi là “matteyyo” (người hiếu thảo với mẹ) bằng một tâm từ bi làm tiền đề, đó là sự phát khởi tâm như đã nói, và hành động phát sinh từ đó là matteyyatā (sự hiếu thảo với mẹ). Vì vậy, nó nói “mātari sammā paṭipattiyā etaṃ nāma” (đây là tên của sự thực hành đúng đắn đối với mẹ).
Yā sammā pajjitabbe sammā appaṭipatti, sopi doso agāravakiriyādibhāvato.
The improper conduct towards those to whom one should conduct oneself properly is also a fault, being a disrespectful act.
Sự không thực hành đúng đắn đối với những gì đáng được thực hành đúng đắn, đó cũng là một lỗi lầm do sự thiếu tôn kính, vân vân.
Vippaṭipattiyaṃ pana vattabbameva natthīti āha ‘‘tassā abhāvo ceva tappaṭipakkhatā ca amatteyyatā’’ti.
But when it comes to misconduct, there is nothing to say, so it says “the absence of that, and its opposite, is undutifulness to one's mother (amatteyyatā).”
Còn về sự thực hành sai lầm thì không cần phải nói, vì vậy nó nói “tassā abhāvo ceva tappaṭipakkhatā ca amatteyyatā” (sự không có nó và sự đối nghịch với nó là sự bất hiếu với mẹ).
Kule jeṭṭhānanti attano kule vuddhānaṃ mahāpitucūḷapitujeṭṭhakabhātikādīnaṃ.
To the elders in the family means to the venerable ones in one's own family, such as grand-uncles, paternal uncles, elder brothers, and so on.
Kule jeṭṭhānaṃ, nghĩa là, những người lớn tuổi trong gia đình mình như ông nội, chú, anh cả, vân vân.
Balavakopoti hantukāmatāvasena uppattiyā balavakopo.
Strong anger means strong anger arising with the desire to kill.
Balavakopo, nghĩa là, sự phẫn nộ mạnh mẽ phát sinh với ý muốn giết hại.
Āghātetīti āhanati, attano kakkhaḷapharusabhāvena cittaṃ vibādhatīti attho.
He vexes means he strikes, meaning he afflicts the mind with his harsh and rough nature.
Āghātetī, nghĩa là, đánh đập, làm tổn thương tâm trí bằng sự thô bạo và khắc nghiệt của mình. Đó là ý nghĩa.
Nissayadahanaraso hi doso.
Indeed, hatred has the essence of burning up its own foundation.
Sự sân hận (dosa) có bản chất là đốt cháy nền tảng.
Byāpādetīti vināseti, manopadūsanato manassa pakopanato.
He destroys means he ruins, by defiling the mind by corrupting the mind.
Byāpādetī, nghĩa là, hủy hoại, manopadūsanato (do làm ô nhiễm tâm) tức là do làm cho tâm bị khuấy động.
Tibbanti tikkhaṃ, sā panassa tikkhatā sarīre avahantepi sinehavatthuṃ laṅghitvāpi pavattiyā veditabbāti āha ‘‘piyamānassapī’’tiādi.
Fierce means sharp, and its sharpness is to be understood by its occurrence even when striking the body, and even transgressing the object of affection, therefore it says “even towards a beloved,” and so on.
Tibbaṃ, nghĩa là, sắc bén, và sự sắc bén đó được biết đến qua việc nó hành động ngay cả khi vượt qua đối tượng yêu thích, ngay cả khi nó không tác động đến thân thể, vì vậy nó nói “piyamānassapī” (ngay cả đối với người được yêu quý) và vân vân.
Evaṃ cintayiṃsūti pubbe yathānussavānussaraṇena, attano ca āyuvisesassa labhanato.
They thought thus by recalling past traditions and by obtaining a special lifespan for themselves.
Evaṃ cintayiṃsū, nghĩa là, họ đã nghĩ như vậy bằng cách hồi tưởng lại những gì đã nghe trước đây, và bằng cách đạt được tuổi thọ đặc biệt của chính mình.
Gumbalatādīhi gahanaṃ ṭhānanti gumbalatādīhi sañchannatāya gahanabhūtaṃ ṭhānaṃ.
A place dense with bushes, vines, and so on means a place made dense by being covered with bushes, vines, and so on.
Gumbalatādīhi gahanaṃ ṭhānaṃ, nghĩa là, nơi bị che phủ dày đặc bởi bụi cây, dây leo, vân vân.
Rukkhehi gahananti rukkhehi nirantaranicitehi gahanabhūtaṃ.
Dense with trees means made dense by being thickly covered with trees.
Rukkhehi gahanaṃ, nghĩa là, bị che phủ dày đặc bởi cây cối liên tục.
Nadīvidugganti chinnataṭāhi nadīhi orato, pārato ca viduggaṃ.
Difficult passage of rivers means a difficult passage across and from rivers with broken banks.
Nadīviduggaṃ, nghĩa là, khó đi lại do các con sông có bờ bị xói mòn ở cả hai bên.
Tenāha ‘‘nadīna’’ntiādi.
Therefore, it says “of rivers,” and so on.
Vì vậy, nó nói “nadīnaṃ” (của các con sông) và vân vân.
Pabbatehi visamaṃ pabbatantaraṃ.
Uneven with mountains means a mountain interval.
Pabbatehi visamaṃ, nghĩa là, địa hình gồ ghề giữa các ngọn núi.
Pabbatesu vā chinnataṭesu durārohaṃ visamaṭṭhānaṃ.
Or an uneven place on mountains, difficult to ascend on broken cliffs.
Hoặc visamaṭṭhānaṃ (nơi gồ ghề) khó leo lên trên các ngọn núi có bờ bị xói mòn.
Sabhāge ti jīvanavasena samānabhāge sadise karissanti.
Among equals means among those similar in their way of life, they will make.
Sabhāge, nghĩa là, những người có cùng địa vị, tương tự về mặt sinh sống, karissanti (sẽ làm).
105. Āyatanti vā dīghaṃ cirakālikaṃ.
Long means also protracted, long-lasting.
105. Āyataṃ, hoặc là dài, lâu dài.
Maraṇavasena hi ñātikkhayo āyato apunarāvattanato, na rājabhayādinā ukkamanavasena punarāvattiyāpi tassa labbhanato.
Indeed, the destruction of relatives by death is protracted because there is no return, not by going away due to fear of kings, and so on, because it can be regained even with return.
Sự hủy diệt của người thân do cái chết là lâu dài vì không quay trở lại, không phải do sự di chuyển do sợ hãi vua chúa, vân vân, vì có thể quay trở lại.
Osakkeyyāmāti orameyyāma.
Let us withdraw means let us desist.
Osakkeyyāmā, nghĩa là, chúng ta hãy rút lui.
Viramaṇampi atthato pajahanameva pariccajanabhāvatoti āha ‘‘pajaheyyāmāti attho’’ti.
Desisting is also, in essence, abandoning, because it is an act of renunciation, so it says “the meaning is, let us abandon.”
Sự từ bỏ (viramaṇa) về bản chất cũng là sự từ bỏ (pajahana), vì nó là sự từ bỏ, vì vậy nó nói “pajaheyyāmāti attho” (nghĩa là chúng ta hãy từ bỏ).
Sīlagabbhe vaḍḍhitattāti mātu, pitu ca sīlavantatāya tadavayavabhūte gabbhe vaḍḍhi ‘‘sīlagabbhe vaḍḍhitā’’ti vuttā, etena utuāhārassa viya tadaññassāpi bāhirassa paccayassa vasena sattasantānassa visesādhānaṃ hotīti dasseti.
"Sīlagabbhe vaḍḍhitattā" (grown in a womb of virtue): the growth in the womb, which is a component of the virtuous mother and father, is referred to as "grown in a womb of virtue." By this, it is shown that, just like climate and food, other external conditions also bring about distinctions in the continuity of beings.
Do được nuôi dưỡng trong bào thai giới hạnh (Sīlagabbhe vaḍḍhitattā) là do cha và mẹ có giới hạnh, sự tăng trưởng trong bào thai là một phần của họ được gọi là "được nuôi dưỡng trong bào thai giới hạnh". Điều này cho thấy rằng, giống như mùa và thức ăn, các yếu tố bên ngoài khác cũng có thể mang lại những đặc tính đặc biệt cho dòng dõi chúng sinh.
Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.7) vuttameva.
What needs to be said here has already been stated in the Brahmajālaṭīkā.
Những gì cần nói ở đây đã được nói trong Brahmajālaṭīkā (Dī. Ni. Ṭī. 1.7).
Khettavisuddhiyāti adhiṭṭhānabhūtavatthuvisuddhiyā.
"Khettavisuddhiyā": by the purity of the fundamental basis.
Do sự thanh tịnh của ruộng phước (Khettavisuddhiyā) là do sự thanh tịnh của vật làm nền tảng.
Nanu ca taṃ visesādhānaṃ jāyamānaṃ rūpasantatiyā eva bhaveyyāti?
But could it be that this distinction, when arising, belongs only to the continuity of form?
Chẳng phải sự đặc biệt đó chỉ có thể xảy ra trong dòng sắc pháp khi nó phát sinh sao?
Saccametaṃ, rūpasantatiyā pana tathā āhitavisesāya arūpasantatipi laddhūpakārā eva hoti tappaṭibaddhavuttibhāvato.
This is true; however, the continuity of mind also receives benefit from the continuity of form, which is thus endowed with distinction, because it exists in dependence on it.
Điều đó đúng, nhưng dòng vô sắc cũng nhận được sự giúp đỡ từ dòng sắc pháp đã được tạo nên đặc biệt như vậy, vì nó có sự tồn tại phụ thuộc vào đó.
Yathā kabaḷīkārāhārena upatthambhite rūpakāye sabbopi attabhāvo anuggahito eva nāma hoti, yathā pana rañño cakkavattino puññavisesaṃ upanissāya tassa itthiratanādīnaṃ anaññasādhāraṇā te te visesā sambhavanti tabbhāve bhāvato, tadabhāve ca abhāvato, evameva tasmiṃ kāle mātāpitūnaṃ yathāvuttapuññavisesaṃ upanissāya tesaṃ puttānaṃ jāyamānānaṃ dīghāyukatā khettavisuddhiyāva hotīti veditabbā saṃvegadhammachandādisamupabrūhitāya tadā tesaṃ kusalacetanāya tathā uḷārabhāvena samuppajjanato.
Just as the entire self is surely supported when the body of form is sustained by physical food, and just as those distinct qualities, unique to the queen, etc., arise for a Universal Monarch king by relying on his special merit—because they exist when he exists, and do not exist when he does not exist—just so, at that time, by relying on the aforementioned special merit of the parents, the long life of their children who are born is due to the purity of the field, because their wholesome volitions then arise with such immense majesty, nourished by religious fervor and desire for Dhamma.
Ví như khi thân sắc pháp được duy trì bằng vật thực đoàn thực, toàn bộ tự ngã đều được nâng đỡ; ví như dựa vào phước báu đặc biệt của một vị vua Chuyển Luân Vương, những đặc tính không thể có ở người khác như báu vật nữ của ngài phát sinh khi có ngài và không có khi ngài không có; cũng vậy, vào thời điểm đó, dựa vào phước báu đặc biệt như đã nói của cha mẹ, con cái của họ khi sinh ra có tuổi thọ dài là do sự thanh tịnh của ruộng phước, cần phải hiểu như vậy, vì vào lúc đó, thiện tâm của họ được tăng cường bởi sự xúc động và hăm hở đối với Pháp, nên phát sinh với trạng thái cao quý như vậy.
Etthāti imasmiṃ manussaloke, tatthāti yathāvuttaṃ kusaladhammaṃ samādāya vattamāne sattanikāye.
"Etthā": in this human world. "Tatthā": in the assembly of beings who practice the wholesome Dhamma as described.
Ở đây (Etthā) là trong thế giới loài người này, ở đó (tatthā) là trong cộng đồng chúng sinh đang thực hành thiện pháp như đã nói.
Tatthevāti tasmiṃyeva sattanikāye.
"Tatthevā": in that very assembly of beings.
Ngay tại đó (Tatthevā) là ngay trong cộng đồng chúng sinh ấy.
‘‘Attanova sīlasampattiyā’’ti vuttaṃ sasantatipariyāpannassa dhammassa tattha visesappaccayabhāvato.
It is stated "by one's own accomplishment in virtue" because the Dhamma belonging to one's own continuity is a special condition in that regard.
Lời nói “do sự thành tựu giới hạnh của chính mình” (Attanova sīlasampattiyā) là do pháp thuộc dòng dõi của chính mình là nhân đặc biệt ở đó.
Khettavisuddhipi pana idhāpi paṭikkhipituṃ na sakkā.
However, the purity of the field cannot be refuted even here.
Tuy nhiên, sự thanh tịnh của ruộng phước cũng không thể bị phủ nhận ở đây.
106. Evaṃ uppajjanakataṇhāti evaṃ vacībhedaṃ pāpanavasena pavattā bhuñjitukāmatā.
106. "Evaṃ uppajjanakataṇhā": craving that arises in this manner, that is, the desire to eat, manifesting as vocal expression.
106. Ái phát sinh như vậy (Evaṃ uppajjanakataṇhā) là sự ham muốn hưởng thụ phát sinh theo cách đạt đến sự phân biệt lời nói như vậy.
Anasananti kāyikakiriyāasamatthatāhetubhūto sarīrasaṅkoco.
"Anasanaṃ": the contraction of the body, which is the cause of inability to perform physical actions.
Sự không ăn (Anasana) là sự co rút của cơ thể do không thể thực hiện hành động thân thể.
Tenāha ‘‘avipphārikabhāvo’’tiādi.
Therefore, he says "avipphārikabhāvo" and so on.
Do đó, ngài nói “trạng thái không mở rộng” (avipphārikabhāvo) v.v.
Ghananivāsatanti gāmanigamarājadhānīnaṃ ghananiviṭṭhataṃ aññamaññassa nātidūravattitaṃ.
"Ghananivāsataṃ": the dense settlement of villages, towns, and capital cities, their not being too far apart from each other.
Do sự định cư dày đặc (Ghananivāsataṃ) là sự định cư dày đặc của làng mạc, thị trấn và kinh đô, không quá xa nhau.
Nirantarapūritoti nirantaraṃ viya puṇṇo tatrupagānaṃ sattānaṃ bahubhāvato.
"Nirantarapūrito": as if continuously full, due to the abundance of beings dwelling there.
Đầy liên tục (Nirantarapūrito) là đầy ắp như không có khoảng cách, do số lượng chúng sinh đến đó rất đông.
108. Samussitaṭṭhena yūpo viyāti yūpo, yūpanti ettha sattā anekabhūmikūṭāgārovarakādivantatāyāti yūpo, pāsādo.
108. Like a post by virtue of being elevated, thus "yūpo." Here, "yūpo" (post/pillar) means a palace, because beings possess multi-storied mansions, chambers, etc.
108. Giống như một cây cột (yūpo) do được dựng lên, yūpo ở đây là do chúng sinh có nhiều lầu, gác, phòng ốc v.v., yūpo là cung điện.
Rañño hetubhūtenāti hetuatthe karaṇavacanantidassetiussāhasampattiādinā.
"Rañño hetubhūtenā": it indicates the instrumental case in the sense of cause, such as by success in effort.
Do là nhân của nhà vua (Rañño hetubhūtenā) cho thấy từ cách dùng của biến cách công cụ với nghĩa nhân, do sự thành tựu của nỗ lực v.v.
Mahatā rājānubhāvena, mahatā ca kittisaddena samannāgatattā catūhi saṅgahavatthūhi mahājanassa rañjanato mahāpanādo nāma rājā jāto.
Having been endowed with great royal splendor and great fame, and pleasing the great populace with the four bases of cohesion, a king named Mahāpanāda was born.
Do có đại oai lực của vua và đại danh tiếng, do làm vui lòng đại chúng bằng bốn pháp nhiếp sự, nên vị vua tên Mahāpanāda đã ra đời.
Jātaketi mahāpanādajātake (jā. 1.3.40 mahāpanādajātake).
"Jātake": in the Mahāpanāda Jātaka.
Trong Jātaka (Jātake) là trong Mahāpanāda Jātaka (Jā. 1.3.40 Mahāpanādajātaka).
Panādo nāma so rājāti ‘‘atīte panādo nāma so rājā assosī’’ti attabhāvantaratāya attānaṃ paraṃ viya niddisati.
"Panādo nāma so rājā": "In the past, there was a king named Panāda," he refers to himself as if he were another, due to his being in a different existence.
Vị vua ấy tên Panāda (Panādo nāma so rājā) là “vị vua ấy tên Panāda đã nghe trong quá khứ”, ngài tự nói về mình như một người khác do có sự khác biệt về thân phận.
Āyasmā hi bhaddajitthero attanā ajjhāvutthapubbaṃ suvaṇṇapāsādaṃ dassetvā evamāha.
Indeed, Venerable Bhaddaji Thera, showing the golden palace he had formerly dwelt in, spoke thus.
Thật vậy, Trưởng lão Bhaddaji đã chỉ ra cung điện vàng mà ngài từng ở và nói như vậy.
Yassa yūpo suvaṇṇayoti yassa rañño ayaṃ yūpo pāsādo suvaṇṇayo suvaṇṇamayo.
"Yassa yūpo suvaṇṇayo": the king whose pillar, that is, palace, was golden, made of gold.
Cây cột của ai bằng vàng (Yassa yūpo suvaṇṇayo) là cây cột này, tức cung điện của vị vua nào bằng vàng, làm bằng vàng.
Tiriyaṃ soḷasubbedhoti vitthārato soḷasasarapātappamāṇo, so pana aḍḍhayojanappamāṇo hoti.
"Tiriyaṃ soḷasubbedho": sixteen arrow-shots in width; this is approximately half a yojana.
Ngang mười sáu tầm (Tiriyaṃ soḷasubbedho) là rộng bằng khoảng cách mười sáu lần bắn tên, tức là khoảng nửa dojana.
Ubbhamāhu sahassadhāti ubbhaṃ uccabhāvaṃ assa pāsādassa sahassadhā sahassakaṇḍappamāṇaṃ āhu, so pana yojanato pañcavīsatiyojanappamāṇo hoti.
"Ubbhamāhu sahassadhā": they say its height, the elevated part of this palace, was a thousand measures (sahassakaṇḍa); this is approximately twenty-five yojanas from the ground.
Nói lên ngàn tầng (Ubbhamāhu sahassadhā) là nói chiều cao của cung điện này là ngàn tầng, tức là khoảng hai mươi lăm dojana.
Keci panettha gāthāsukhatthaṃ ‘‘āhū’’ti dīghaṃ kataṃ, ahu ahosīti atthaṃ vadanti.
Some say that "āhū" here is lengthened for metrical convenience, and means "ahu" (was, existed).
Một số người nói rằng ở đây “āhū” được kéo dài để dễ đọc kệ, nghĩa là “đã có, đã xảy ra”.
Sahassakaṇḍoti sahassabhūmiko, ‘‘sahassakhaṇḍo’’ tipi pāṭho, so eva attho.
"Sahassakaṇḍo": having a thousand stories. The reading "sahassakhaṇḍo" also exists, with the same meaning.
Ngàn tầng (Sahassakaṇḍo) là ngàn tầng lầu, cũng có bản đọc “sahassakhaṇḍo”, nghĩa cũng vậy.
Satageṇḍūti anekasataniyūhako.
"Satageṇḍū": having many hundreds of pinnacles.
Trăm chóp (Satageṇḍū) là có hàng trăm chóp nhọn.
Dhajālūti tattha tattha niyūhasikharādīsu patiṭṭhapitehi sattidhajavīraṅgadhajādīhi dhajehi sampanno.
"Dhajālū": endowed with various flags, such as spear-flags and hero-flags, erected on the pinnacles and other places.
Có cờ (Dhajālū) là đầy cờ, với các loại cờ như cờ giáo, cờ dũng sĩ v.v. được dựng trên các chóp nhọn ở khắp nơi.
Haritāmayoti cāmīkarasuvaṇṇamayo.
"Haritāmayo": made of cāmīkara gold.
Bằng vàng ròng (Haritāmayo) là bằng vàng ròng.
Keci pana haritāmayoti ‘‘haritamaṇiparikkhaṭo’’ti vadanti.
Some say that "haritāmayo" means "adorned with emerald gems."
Một số người lại nói haritāmayo là “được trang trí bằng ngọc bích”.
Gandhabbāti naṭā.
"Gandhabbā": dancers.
Các Gandhabba (Gandhabbā) là các vũ công.
Chasahassāni sattadhāti chamattāni gandhabbasahassāni sattadhā tassa pāsādassa sattasu ṭhānesu rañño abhiramāpanatthaṃ nacciṃsūti attho.
"Chasahassāni sattadhā": six thousand Gandhabbas, in seven places, danced to entertain the king, is the meaning.
Sáu ngàn bảy chỗ (Chasahassāni sattadhā) nghĩa là sáu ngàn Gandhabba đã múa ở bảy chỗ của cung điện đó để làm vui lòng nhà vua.
Te evaṃ naccantāpi kira rājānaṃ hāsetuṃ nāsakkhiṃsu.
Even while dancing thus, they were unable to make the king laugh, it is said.
Ngay cả khi múa như vậy, họ cũng không thể làm nhà vua vui cười.
Atha sakko devarājā devanaṭaṃ pesetvā samajjaṃ kāresi, tadā rājā hasīti.
Then Sakka, king of devas, sent a deva-dancer and arranged a performance; then the king laughed.
Sau đó, Sakka, vua chư thiên, đã sai một vũ công thiên giới đến tổ chức một buổi biểu diễn, và lúc đó nhà vua đã cười.
111. Etthāti ‘‘pubbārāme, migāramātupāsāde’’ti etasmiṃ padadvaye.
111. " Here" refers to the two phrases: "in the Pubbārāma, Migāramātupāsāda."
111. Ở đây là trong hai từ “ở Đông Viên, tại giảng đường của Migāramātā” này.
Koyaṃ pubbārāmo, kathañca pubbārāmo, kā ca migāramātā, kathañcassā pāsādo ahosīti etasmiṃ antolīne anuyoge.
In this implicit query: "What is this Pubbārāma, and how is it a Pubbārāma? Who is Migāramātā, and how did she come to have a palace?"
Trong câu hỏi ẩn chứa: Đông Viên này là gì, và tại sao lại là Đông Viên? Migāramātā là ai, và tại sao lại có giảng đường của bà?
Ayaṃ idāni vuccamānā anupubbikathā ādito paṭṭhāya saṅkhepeneva anupubbikathā.
" This" refers to the gradual discourse now being stated, a gradual discourse concisely from the beginning.
Câu chuyện tuần tự này là câu chuyện tuần tự được nói đến bây giờ, tóm tắt từ ban đầu.
Padumuttaraṃ bhagavantaṃ ekaṃ upāsikaṃ aggupaṭṭhāyikaṭṭhāne ṭhapentiṃ disvāna tattha sañjātagāravabahumānā tamevatthaṃ purakkhatvā bhagavantaṃ nimantetvā.
Having seen the Blessed One Padumuttara appointing a female lay follower to the position of chief attendant, and having conceived respect and reverence for that, and prioritizing that very matter, they invited the Blessed One.
Sau khi thấy Đức Thế Tôn Padumuttara đặt một nữ cư sĩ vào vị trí nữ thị giả chính, với lòng cung kính và tôn trọng phát sinh ở đó, vị ấy đã thỉnh Đức Thế Tôn, lấy điều đó làm trọng tâm.
Meṇḍakaputtassāti meṇḍakaseṭṭhiputtassa.
" Of Meṇḍakaputta" means of Meṇḍaka the treasurer's son.
Của con trai Meṇḍaka là của con trai trưởng giả Meṇḍaka.
Sotāpannā ahosi tathā katādhikārattā.
She became a Sotāpanna because of the dedication she had made in the past.
Đã trở thành bậc Dự Lưu do đã tạo các điều kiện thích hợp như vậy.
Mātuṭṭhāne ṭhapesi attano sīlācārasampattiyā garuṭṭhāniyattā.
He placed her in the position of a mother due to her respectability, owing to her perfect virtue and conduct.
Đặt vào vị trí của mẹ do có phẩm hạnh và giới hạnh đáng được tôn kính.
Upayoganti tattha tattha appetabbaṭṭhāne appanāvasena viniyogaṃ agamaṃsu.
They used it, meaning they put it to use in various suitable places.
Sự sử dụng nghĩa là đã sử dụng theo cách sắp đặt vào những nơi cần sắp đặt.
Aññehi ca veḷuriyalohitaṅkamasāragallādīhi.
And with other things like lapis lazuli, coral, and heartwood.
Và bởi những thứ khác như ngọc bích, san hô đỏ, đá quý, v.v.
Bhassatīti otarati.
" Descends" means goes down.
Rơi xuống nghĩa là đi xuống.
Suddhapāsādova na sobhatīti kevalo ekapāsādo eva vihāro na sobhati.
" A mere palace does not look beautiful" means a single palace-vihāra alone does not look beautiful.
Chỉ một giảng đường thì không đẹp nghĩa là chỉ một giảng đường đơn thuần thì không đẹp.
Niyūhāni bahūni nīharitvā kattabbasenāsanāni ‘‘duvaḍḍhagehānī’’ti vadanti.
They call dwellings made by constructing many projecting structures "double-storied houses."
Các chỗ ở được xây dựng bằng cách mở rộng nhiều phần được gọi là “nhà hai tầng” (duvaḍḍhagehāni).
Majjhe gabbho samantato anupariyāyatoti evaṃ dvikkhattuṃ vaḍḍhetvā katasenāsanāni duvaḍḍhagehāni.
Dwellings made by expanding twice, where a central chamber is surrounded on all sides, are " double-storied houses."
Các chỗ ở được xây dựng bằng cách mở rộng hai lần như vậy, với một phòng trung tâm và các hành lang bao quanh, được gọi là nhà hai tầng (duvaḍḍhagehāni).
Cūḷapāsādāti khuddakapāsādā.
" Cūḷapāsādā" means small palaces.
Các giảng đường nhỏ là các giảng đường nhỏ.
113. Anuvattamānā caṅkamiṃsu ananucaṅkamane yathādhippetassa atthassa pucchanādīnaṃ asakkuṇeyyattā.
113. They followed and walked because without following and walking, it would be impossible to ask about the intended meaning and so forth.
113. Và họ đi kinh hành theo vì nếu không đi kinh hành theo thì không thể hỏi những điều mong muốn.
Tesanti tesaṃ dvinnaṃ.
" Theirs" refers to the two of them.
Của họ là của hai người đó.
Tenāha ‘‘paṇḍitataro’’ti.
That is why it is said, " wiser."
Vì thế Ngài nói “khôn ngoan hơn”.
Atthāti bhavattha.
" Purpose" means purpose of existence.
Có nghĩa là trở thành.
Kulasampannāti sampannakulā uditodite brāhmaṇakule uppannā.
" Of noble family" means from a prosperous family, born into eminent Brahmin families.
Có gia đình đầy đủ nghĩa là gia đình đầy đủ, sinh ra trong gia đình Bà-la-môn cao quý.
Brāhmaṇakulāti kenaci pārijuññena anupaddutā eva brāhmaṇakulā.
" Brahmin families" means Brahmin families unaffected by any decline.
Các gia đình Bà-la-môn nghĩa là các gia đình Bà-la-môn không bị bất kỳ sự nghèo khổ nào làm phiền.
Tenāha ‘‘bhogādisampanna’’ntiādi.
That is why it is said, " endowed with wealth, etc."
Vì thế Ngài nói “có đầy đủ tài sản, v.v.”.
Ime brāhmaṇā uccā hutvā ‘‘imaṃ vasalaṃ pabbajjaṃ pabbajiṃsū’’tiādinā jātiādīni ghaṭṭentā akkosanti.
"These Brahmins, being high-born, insult them, touching upon their birth and so forth, saying 'This low-born man has gone forth into homelessness'."
Các Bà-la-môn này đã trở nên cao ngạo và chửi mắng, xúc phạm dòng dõi, v.v., bằng cách nói “kẻ tiện dân này đã xuất gia”.
Paribhāsantīti paribhavitvā bhāsanti.
" They revile" means they speak contemptuously.
Họ phỉ báng nghĩa là họ nói lời khinh miệt.
Attano anurūpāyāti attano ajjhāsayassa anurūpāya.
" Suitable to one's own" means suitable to one's own inclination.
Phù hợp với ý mình nghĩa là phù hợp với khuynh hướng của mình.
Antarantarā vicchijja pavattiyamānā paribhāsā paripuṇṇā nāma na hoti khaṇḍabhāvato, tabbipariyāyato paripuṇṇā nāma hotīti āha ‘‘antarā’’tiādi.
Since reviling that occurs intermittently and is interrupted is not complete, due to its fragmented nature, and conversely, it is complete, therefore it is said, " intermittently, etc."
Lời phỉ báng diễn ra ngắt quãng không được gọi là hoàn chỉnh vì nó bị gián đoạn; ngược lại, nó được gọi là hoàn chỉnh, vì thế Ngài nói “ngắt quãng”, v.v.
Itare tayo vaṇṇāti khattiyādayo vaṇṇā hīnā. Nanu khattiyāva seṭṭhā vaṇṇā yathā buddhā etarahi khattiyakule eva uppannāti?
" The other three castes" are the Khattiyas and so on, who are inferior. But aren't Khattiyas the superior caste, just as Buddhas are now born in Khattiya families?
Ba giai cấp khác là các giai cấp Khattiya, v.v., thấp kém. Há không phải Khattiya là giai cấp cao quý nhất sao, như các vị Phật hiện nay đều sinh ra trong dòng Khattiya?
Saccametaṃ, te pana attano micchābhimānena, micchāgāhena ca ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’ti vadanti, taṃ tesaṃ vacanamattaṃ.
This is true, but they, through their false pride and false belief, say, "The Brahmin is the superior caste." That is merely their statement.
Điều đó đúng, nhưng họ do tà kiến và tà chấp của mình mà nói “Bà-la-môn là giai cấp cao quý nhất”, đó chỉ là lời nói của họ.
‘‘Sujjhantīti suddhā honti, na nindaṃ garahaṃ pāpuṇantī’’ti vadanti.
"They say, " become pure" means they become pure, they do not incur blame or censure."
“Họ được thanh tịnh nghĩa là họ trở nên thanh tịnh, không bị khiển trách hay chỉ trích” – họ nói như vậy.
Sujjhanti vā saṃsārato sujjhanti, na sesā vaṇṇā asukkajātikattā, mantajjhenābhāvato cāti.
Or they " become pure" from saṃsāra, not the other castes, because they are not born of pure birth and are devoid of Vedic study.
Hoặc họ được thanh tịnh khỏi luân hồi, còn các giai cấp khác thì không, vì họ không thuộc dòng dõi thuần khiết và không học thuộc chú thuật.
Brahmuno mukhato jātā vedavacanato jātāti mukhato jātā.
" Born from the mouth" of Brahmā means born from Vedic recitation, hence born from the mouth.
Sinh ra từ miệng của Phạm thiên nghĩa là sinh ra từ lời nói của kinh Veda, nên sinh ra từ miệng.
Tato eva brahmuno mahābrahmuno vedavacanato vijātāti brahmajā. Tena duvidhenāpi nimmitāti brahmanimmitā. Vedavedaṅgādibrahmadāyajjaṃ arahantīti brahmadāyādā.
From that very Brahmā, the Great Brahmā, they are born from Vedic recitation, hence " Brahmā-born." Therefore, created by both means, they are " Brahmā-created." They are worthy of the inheritance of Brahmā, such as the Vedas and Vedāṅgas, hence " heirs of Brahmā."
Vì thế, sinh ra từ lời nói của Phạm thiên vĩ đại, tức là lời nói của kinh Veda, nên là Phạm sinh (brahmajā). Vì thế, được tạo ra bằng cả hai cách nên là Phạm tạo (brahmanimmitā). Xứng đáng thừa hưởng di sản Phạm thiên như kinh Veda và các bộ phận của Veda nên là Phạm thừa tự (brahmadāyādā).
Muṇḍake samaṇake ti ettha ka -kāro garahāyanti āha ‘‘nindantā jigucchantā vadantī’’ti.
Regarding " bald-headed samaṇas," the particle " ka" implies contempt, hence it is said, " they speak disparagingly and contemptuously."
Kẻ cạo đầu, kẻ sa-môn – ở đây, chữ “ka” dùng để chỉ sự khinh miệt, vì thế Ngài nói “chửi rủa, khinh bỉ mà nói”.
Ibbheti sudde, te pana gharabandhanena baddhā nihīnatarāti āha ‘‘gahapatike’’ti.
" Ibbha" means Sudras, but since they are bound by household ties, they are more degraded, hence it is said, " householders."
Người thấp kém là những người Sudda, nhưng họ bị ràng buộc bởi gia đình và thấp kém hơn, vì thế Ngài nói “gia chủ”.
Kaṇheti kaṇhajātike.
" Kaṇha" means of dark birth.
Kẻ đen tối là những kẻ thuộc dòng dõi đen tối.
Bandhanaṭṭhena bandhu, kassa pana bandhūti āha ‘‘mārassa bandhubhūte’’ti.
" Bandhu" in the sense of binding; whose relative then? Therefore, it is said, " relatives of Māra."
Thân bằng theo nghĩa bị ràng buộc, nhưng là thân bằng của ai? Ngài nói “là thân bằng của Ma vương”.
Pādāpacceti pādato jātāpacce.
" Pādāpacce" means offspring born from the feet.
Hậu duệ từ chân là hậu duệ sinh ra từ chân.
Ayaṃ kira brāhmaṇānaṃ laddhi ‘‘brāhmaṇā brahmuno mukhato jātā, khattiyā urato, ūrūhi vessā, pādato suddā’’ti.
This is indeed the Brahmin doctrine: "Brahmins are born from Brahmā's mouth, Khattiyas from his chest, Vessas from his thighs, and Sudras from his feet."
Đây là quan niệm của Bà-la-môn: “Bà-la-môn sinh ra từ miệng của Phạm thiên, Khattiya từ ngực, Vessa từ đùi, Sudda từ chân”.
114. Yasmā paṭhamakappikakāle catuvaṇṇavavatthānaṃ natthi, sabbeva sattā ekasadisā, aparabhāge pana tesaṃ payogabhedavasena ahosi, tasmā vuttaṃ ‘‘porāṇaṃ…pe… ajānantā’’ti.
114. Since in the primitive epoch there was no distinction of four castes, all beings were alike, but later on, it arose due to differences in their activities, therefore it is said, " not knowing the ancient...etc."
114. Vì trong thời kỳ sơ kiếp không có sự phân chia bốn giai cấp, tất cả chúng sinh đều giống nhau, nhưng sau đó, do sự khác biệt trong hành vi của họ, sự phân chia mới xuất hiện, vì thế đã nói “không biết về điều cổ xưa… v.v.”.
Laddhibhindanatthāyāti ‘‘brāhmaṇā brahmuno puttā orasā mukhato jātā’’ti evaṃ pavattāya laddhiyā viniveṭhanatthaṃ.
" For the breaking of the doctrine" means for the refutation of the doctrine that "Brahmins are Brahmā's own sons, born from his mouth."
Để phá bỏ tà kiến nghĩa là để loại bỏ tà kiến đang thịnh hành rằng “Bà-la-môn là con ruột của Phạm thiên, sinh ra từ miệng”.
Puttappaṭilābhatthāyāti ‘‘evaṃ mayaṃ pettikaṃ iṇaṃ sodhessāmā’’ti laddhiyaṃ ṭhatvā puttappaṭilābhāya.
" For the acquisition of sons" means for the acquisition of sons, adhering to the doctrine, thinking, "Thus we shall repay the ancestral debt."
Để có con nghĩa là để có con, với quan niệm “chúng ta sẽ trả món nợ cha mẹ như vậy”.
Ayañhettha dhammikānaṃ brāhmaṇānaṃ ajjhāsayo.
This is the intention of the virtuous Brahmins in this regard.
Đây là khuynh hướng của các Bà-la-môn có đạo đức.
Sañjātapupphāti rajassalā.
" Whose flowers have appeared" means menstruating.
Đã ra hoa nghĩa là đã có kinh nguyệt.
Itthīnañhi kumāribhāvappattito paṭṭhāya pacchimavayato oraṃ asati vibandhe aṭṭhame aṭṭhame sattāhe gabbhāsayasaññite tatiye āvatte katipayā lohitapīḷakā saṇṭhahitvā aggahitapupphā eva bhijjanti, tato lohitaṃ paggharati, tattha utusamaññā, pupphasamaññā ca.
For women, from the attainment of maidenhood, downwards from old age, if there is no obstruction, in every eighth week, in the third cycle, called the uterus, some blood clots form and burst without having conceived, then blood flows. There, there is the designation of season and the designation of flower.
Đối với phụ nữ, từ khi đạt đến tuổi dậy thì cho đến cuối đời, nếu không có trở ngại, cứ mỗi tám tuần, trong chu kỳ thứ ba của tử cung, một số nốt mụn máu sẽ hình thành và vỡ ra mà không ra hoa, sau đó máu chảy ra, đó là kinh nguyệt, cũng là hoa.
Nesanti brāhmaṇānaṃ.
" Theirs" refers to the Brahmins.
Của họ là của các Bà-la-môn.
Saccavacanaṃ siyāti ‘‘brahmuno puttā’’tiādivacanaṃ saccaṃ yadi siyā, brāhmaṇīnaṃ…pe… mukhaṃ bhaveyya, na cetaṃ atthi.
" It would be true speech" means if the statement "sons of Brahmā" etc. were true, then " the mouth of Brahmin women...etc. would be" (a place of birth), but this is not so.
Sẽ là lời nói thật nghĩa là nếu lời nói “là con của Phạm thiên”, v.v., là thật, thì miệng của các Bà-la-môn nữ… v.v… sẽ là nơi sinh, nhưng điều này không có.
116. Ubhayavokiṇṇeti vacanavipallāsena vuttanti āha ‘‘ubhayesu vokiṇṇesū’’ti.
116. Ubhayavokiṇṇe (mingled in both) is said through a reversal of words, thus he says, “in both mingled.”
116. Pha trộn cả hai (ubhayavokiṇṇe) được nói với sự đảo ngược từ ngữ, do đó* nói: “trong những điều pha trộn cả hai (ubhayesu vokiṇṇesu)”.
Missībhūtesūti ‘‘kadāci kaṇhā dhammā, kadāci sukkā dhammā’’ti evaṃ ekasmiṃ santāne, ekasmiṃyeva ca attabhāve pavattiyā missībhūtesu, na pana ekajjhaṃ pavattiyā.
Missībhūtesu (mingled) means "sometimes dark qualities, sometimes bright qualities" thus existing in one continuum, and in one and the same existence, but not existing all at once.
Pha trộn (missībhūtesu) có nghĩa là “đôi khi là pháp đen, đôi khi là pháp trắng” như vậy trong một dòng tâm thức, và trong cùng một thân mạng, chúng xuất hiện xen kẽ, chứ không phải đồng thời.
Etthāti anantaravuttadhammāva anvādhiṭṭhāti āha ‘‘kaṇhasukkadhammesū’’ti.
Etthā (here) refers to the previously mentioned qualities, thus he says, “in dark and bright qualities.”
Trong những điều này (etthā) ám chỉ các pháp vừa được nói đến, do đó* nói: “trong các pháp đen và trắng (kaṇhasukkadhammesu)”.
Yasmā ca te brāhmaṇā na ceva te dhamme atikkantā, yāya ca paṭipadāya atikkameyyuṃ, sāpi tesaṃ paṭipadā natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘vattamānāpī’’ti.
And since those brahmins have not overcome those qualities, and they do not possess the path by which they could overcome them, therefore it is said, “even while existing.”
Và bởi vì những vị Bà-la-môn đó không vượt qua được những pháp đó, và con đường mà nhờ đó họ có thể vượt qua cũng không tồn tại đối với họ, do đó* nói: “hiện hữu (vattamānāpi)”.
Nānujānanti ayathābhuccavādabhāvato.
Nānujānanti (do not acknowledge) because their assertion is untrue.
Không chấp nhận (nānujānanti) vì đó là những lời nói không đúng sự thật.
Anujānanañca nāma abbhanumodananti tadabhāvaṃ dassentena ‘‘nānumodanti, na pasaṃsantī’’ti vuttaṃ.
Anujānana (acknowledgement) means approval; to show its absence, it is said, “they do not approve, they do not praise.”
Và sự chấp nhận (anujānana) có nghĩa là sự tán thành, và để chỉ sự thiếu vắng điều đó,* nói: “không tán thành, không ca ngợi (nānumodanti, na pasaṃsanti)”.
Catunnaṃ vaṇṇānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ.
Catunnaṃ vaṇṇānaṃ (of the four classes) is the genitive case of specification.
Trong bốn giai cấp (catunnaṃ vaṇṇāna) là túc từ chỉ sự phân định.
Tesanti pana sambandhepi vā sāmivacanaṃ.
Tesaṃ (of them) is also the genitive case indicating relation.
Còn của họ (tesaṃ) là túc từ chỉ sự liên hệ.
Te ca brāhmaṇā na evarūpā na edisā, yādiso arahā ekadesenāpi tena tesaṃ sadisatābhāvato, tasmā tena kāraṇena nesaṃ brāhmaṇānaṃ ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’ti vādaṃ viññū yathābhūtavādino buddhādayo ariyā nānujānanti.
And those brahmins are not such as an Arahant is, not even in one aspect, due to their dissimilarity with him; therefore, for that reason, the discerning ones, such as the Buddhas and other Noble Ones who speak truly, do not acknowledge the brahmins' assertion, "the brahmin class is the best."
Và những vị Bà-la-môn đó (te ca) không như vậy (na evarūpā), không giống như thế, vì họ không có sự tương đồng với một vị A-la-hán dù chỉ một phần, do đó (tasmā) vì lý do đó, những người trí (viññū), tức là những bậc Thánh như chư Phật, những người nói đúng sự thật, không chấp nhận (nānujānanti) lời nói của những vị Bà-la-môn đó (nesaṃ) rằng “giai cấp Bà-la-môn là tối thượng”.
Ārakattādīhīti ettha kilesānaṃ ārakattā pahīnabhāvato dūrattā arahaṃ, kilesārīnaṃ hatattā arahaṃ, saṃsāracakkassa arānaṃ hatattā arahaṃ, paccayādīnaṃ arahattā arahaṃ, pāpakaraṇe rahābhāvena arahanti evamattho veditabbo.
Ārakattādīhi (by being far away etc.) refers to the meaning of Arahant to be understood thus: an Arahant is one who is far from defilements, having abandoned them; an Arahant is one who has destroyed the enemies of defilements; an Arahant is one who has destroyed the spokes of the wheel of saṃsāra; an Arahant is one who is worthy of requisites; an Arahant is one in whom there is no concealment in doing evil.
Từ các ý nghĩa như sự xa lìa (ārakattādīhi): ở đây, A-la-hán (arahaṃ) được hiểu là người xa lìa các phiền não, đã đoạn trừ chúng; A-la-hán (arahaṃ) là người đã tiêu diệt kẻ thù phiền não; A-la-hán (arahaṃ) là người đã tiêu diệt các nan đề của bánh xe luân hồi; A-la-hán (arahaṃ) là người xứng đáng với các vật cúng dường; A-la-hán (arahaṃ) là người không còn sự bí mật khi làm điều ác. Nghĩa phải được hiểu như vậy.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.125 ādayo), taṃ saṃvaṇṇanāsu (visuddhi. ṭī. 1.124) ca vuttanayena veditabbo.
This is a summary here; the detailed explanation should be understood according to what is stated in the Visuddhimagga (Visuddhi. 1.125 onwards) and its commentaries (Visuddhi. ṭī. 1.124).
Đây là tóm tắt, còn phần chi tiết phải được hiểu theo cách đã nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhi. 1.125 trở đi) và trong các chú giải của nó (Visuddhi. Ṭī. 1.124).
Āsavānaṃ khīṇattāti catunnampi āsavānaṃ anavasesato pahīnattā.
Āsavānaṃ khīṇattā (due to the destruction of the asavas) means due to the complete abandonment of all four asavas.
Do các lậu hoặc đã đoạn tận (āsavānaṃ khīṇattā) có nghĩa là do cả bốn lậu hoặc đã được đoạn trừ hoàn toàn.
Brahmacariyavāsanti maggabrahmacariyavāsaṃ.
Brahmacariyavāsaṃ (the holy life) refers to the holy life of the path.
Phạm hạnh (brahmacariyavāsaṃ) là phạm hạnh của con đường.
Tassa vāsassa pariyositattā vutthavāso, dasannampi vā ariyavāsānaṃ vutthattā vutthavāso. Vuttañhetaṃ –
Due to the completion of that holy life, he is vutthavāso (one who has lived the holy life); or he is vutthavāso due to having lived all ten noble dwellings. As it is said:
Do đã hoàn tất phạm hạnh đó,* là người đã sống phạm hạnh (vutthavāso), hoặc do đã sống cả mười phạm hạnh của bậc Thánh,* là người đã sống phạm hạnh (vutthavāso). Điều này đã được nói:
‘‘Dasayime, bhikkhave, ariyāvāsā, yadariyā āvasiṃsu vā āvasanti vā āvasissanti vā.
“Monks, there are these ten noble dwellings, which the Noble Ones have lived, are living, or will live.
“Này các Tỳ-khưu, có mười phạm hạnh của bậc Thánh mà các bậc Thánh đã sống, đang sống hoặc sẽ sống.
Katame dasa?
Which ten?
Mười điều đó là gì?
Idha, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño.
Here, monks, a bhikkhu is one who has abandoned five factors, is endowed with six factors, is one with a single protection, has four supports, has dispelled individual truths, has abandoned all searching, has tranquil thoughts, whose bodily formation is tranquil, whose mind is perfectly liberated, whose wisdom is perfectly liberated.
Này các Tỳ-khưu, ở đây, một Tỳ-khưu đã đoạn trừ năm chi phần, thành tựu sáu chi phần, có một người bảo vệ, có bốn chỗ nương tựa, đã loại bỏ các tà kiến riêng rẽ, đã loại bỏ sự tìm cầu sự tương đồng, có ý định không bị xáo trộn, có thân hành đã lắng dịu, có tâm giải thoát hoàn toàn, có tuệ giải thoát hoàn toàn.
Ime kho, bhikkhave, dasa ariyāvāsā’’ti (a. ni. 10.19).
These, monks, are the ten noble dwellings” (A.N. 10.19).
Này các Tỳ-khưu, đây là mười phạm hạnh của bậc Thánh.” (A. Ni. 10.19).
Vussatīti vā vusitaṃ, ariyamaggo, ariyaphalañca, taṃ etassa atthīti atisayavacanicchāvasena arahā ‘‘vusitavā’’ti vutto.
Or that which is lived is vusitaṃ (lived), the Noble Path and the Noble Fruition. And because an Arahant possesses this, he is called “vusitavā” (one who has lived) with the intention of an intensive statement.
Hoặc đã sống (vusitaṃ) là con đường thánh và quả thánh. Vị A-la-hán được gọi là “người đã sống phạm hạnh (vusitavā)” theo ý muốn nói sự vượt trội, vì vị ấy có điều đó.
Karaṇīyaṃ nāma pariññāpahānasacchikiriyābhāvanā dukkhassantaṃ kātukāmehi ekantato kattabbattā, taṃ pana yasmā catūhi maggehi paccekaṃ catūsu saccesu kātabbaṃ kataṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘catūhi…pe… katakaraṇīyo’’ti.
Karaṇīyaṃ (what should be done) refers to comprehension, abandonment, realization, and development, which must absolutely be done by those who wish to make an end of suffering. Since this has been done in the four noble truths, separately by the four paths, it is said, “by the four…etc.…he has done what should be done.”
Việc cần làm (karaṇīyaṃ) là sự liễu tri, đoạn trừ, chứng ngộ, tu tập, vì đó là điều tuyệt đối phải làm đối với những ai muốn chấm dứt khổ. Nhưng vì điều đó đã được thực hiện trên bốn sự thật riêng biệt bằng bốn con đường, do đó* nói: “đã làm xong việc cần làm (catūhi…pe… katakaraṇīyo)”.
Osīdāpanaṭṭhena bhārā viyāti bhārā, kilesā, khandhā ca.
Like burdens in the sense of causing sinking, bhārā (burdens) are defilements and aggregates.
Gánh nặng (bhārā) là các phiền não và các uẩn, vì chúng có tính chất đè nặng.
Vuttañhi ‘‘bhārā have pañcakkhandhā’’ti (saṃ. ni. 3.22) ohāritoti apanīto.
For it is said, “the five aggregates are indeed burdens” (Saṃ.N. 3.22). Ohārito (laid down) means removed.
Thật vậy, đã nói: “Năm uẩn chính là gánh nặng” (Saṃ. Ni. 3.22). Đã đặt xuống (ohārito) có nghĩa là đã loại bỏ.
Sako attho sadatthoti ettha da-kāro padasandhikaro.
Sako attho sadattho (one's own aim is the true aim): here, the da sound connects the words.
Trong ý nghĩa của chính mình (sako attho sadattho), âm da là âm nối từ.
Kāmaṃ diṭṭhiādayopi saṃyojanāni eva, tathāpi taṇhāya bhavasaṃyojanaṭṭho sātisayo.
Although views and others are also fetters, the fetter of craving for existence (bhavasaṃyojana) is especially significant.
Mặc dù các kiết sử như tà kiến cũng là kiết sử, nhưng sự trói buộc vào hữu của ái là đặc biệt hơn.
Yathāha ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanāna’’nti.(Saṃ. ni. 2.125, 126, 127, 132, 134, 136, 142; 3.5.520; kathā. 75) tato sā eva sutte (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.93, 133; 3.373; saṃ. ni. 3.1081; paṭi. ma. 1.34 ādayo) samudayasaccabhāvena vuttā, tasmā vuttaṃ ‘‘bhavasaṃyojanaṃ vuccati taṇhā’’ti.
As it is said, “beings covered by ignorance and fettered by craving” (Saṃ.N. 2.125, 126, 127, 132, 134, 136, 142; 3.5.520; Kathā. 75). Therefore, craving itself is stated in the Sutta (Dī.N. 2.400; Ma.N. 1.93, 133; 3.373; Saṃ.N. 3.1081; Paṭi.M. 1.34 onwards) as the origin of suffering. Therefore, it is said, “the fetter of existence is called craving.”
Như đã nói: “của chúng sinh bị vô minh che lấp, bị ái kiết sử” (Saṃ. Ni. 2.125, 126, 127, 132, 134, 136, 142; 3.5.520; Kathā. 75). Do đó, chính ái được nói đến trong kinh (Dī. Ni. 2.400; Ma. Ni. 1.93, 133; 3.373; Saṃ. Ni. 3.1081; Paṭi. Ma. 1.34 trở đi) như là tập đế, do đó* nói: “sự trói buộc vào hữu được gọi là ái (bhavasaṃyojanaṃ vuccati taṇhā)”.
Sammadaññā vimuttoti sammā aññāya jānanabhūtāya aggamaggapaññāya sammā yathābhūtaṃ yaṃ yathā jānitabbaṃ, taṃ tathā jānitvā vimutto.
Sammadaññā vimutto (liberated through perfect knowledge) means having known perfectly, truly, by the supreme path-knowledge, what should be known as it truly is, he is liberated.
Giải thoát nhờ chánh tri kiến (sammadaññā vimutto) có nghĩa là đã giải thoát sau khi đã biết đúng sự thật, đã biết điều gì cần biết như thế nào, nhờ vào trí tuệ của con đường tối thượng, tức là sự hiểu biết đúng đắn.
Imasmiṃ loketi imasmiṃ sattaloke.
Imasmiṃ loke (in this world) means in this world of beings.
Trong thế gian này (imasmiṃ loke) là trong thế gian chúng sinh này.
Idhattabhāveti imasmiṃ attabhāve, parattabhāveti parasmiṃ attabhāve, idhaloke, paraloke cāti attho.
Idhattabhāve (in this present existence) means in this existence; parattabhāve (in a future existence) means in another existence, that is, in this world and in the other world.
Trong thân mạng này (idhattabhāve) là trong thân mạng hiện tại này, trong thân mạng khác (parattabhāve) là trong thân mạng khác, tức là ở đời này và đời sau.
Yanti yaṃ kathetabbadhammaṃ anupadhāretvā, tadatthañca appaccakkhaṃ katvā kathanaṃ, etaṃ aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ tassa bodhimūleyeva samucchinnattā.
Yaṃ (that) means the telling of a doctrine without examining it and without directly knowing its meaning; etaṃ aṭṭhānaṃ (this is an impossible situation) because it was rooted out at the very root of awakening.
Điều đó (yaṃ), tức là việc nói một pháp mà không xem xét kỹ lưỡng và không trực tiếp chứng kiến ý nghĩa của nó, là điều không thể xảy ra (etaṃ aṭṭhānaṃ), là điều không hợp lý, vì nó đã bị đoạn trừ tận gốc tại cội Bồ-đề.
Vicchindajananatthanti ratanattayasaddhāya vicchindassa uppādanatthaṃ, aññathattāyāti attho.
Vicchindajananatthaṃ (for the purpose of creating doubt) means for the purpose of creating doubt in the Triple Gem, that is, for the purpose of changing their mind.
Để tạo ra sự đoạn tuyệt (vicchindajananatthaṃ) có nghĩa là để tạo ra sự đoạn tuyệt niềm tin vào Tam Bảo, tức là để làm cho nó khác đi.
Soti māro.
So (he) refers to Māra.
Hắn (so) là Ma vương.
Musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhīti āgataphalassa ariyasāvakassa purato musā vattuṃ na visahi, tasmā āma mārosmīti paṭijāni.
Musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhī (he could not lie) means he could not bring himself to lie in front of the Noble Disciple who had attained fruition. Therefore, he admitted, “Yes, I am Māra.”
Không thể nói lời nói dối (musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhī) có nghĩa là không thể nói dối trước mặt một vị Thánh đệ tử đã chứng đắc quả vị, do đó hắn thừa nhận rằng “Vâng, tôi là Ma vương (āma mārosmīti paṭijāni)”.
Silāpathaviyanti ratanamayasilāpathaviyaṃ.
Silāpathaviya (like a slab of stone) means like an earth-slab made of jewels.
Như mặt đất đá (silāpathaviya) là như mặt đất đá quý.
Sineruṃ kira parivāretvā ṭhito bhūmippadeso sattaratanamayo, ‘‘suvaṇṇamayo’’ti keci, sā vitthārato, ubbedhato anekayojanasahassaparimāṇā ativiya niccalā.
It is said that the land surrounding Sineru is made of seven kinds of jewels – some say it is made of gold – and its extent and height are many thousands of yojanas, and it is extremely stable.
Người ta nói rằng vùng đất bao quanh núi Tu-di được làm bằng bảy loại đá quý, “bằng vàng” là ý kiến của một số người; nó có chiều rộng và chiều cao hàng ngàn do-tuần, cực kỳ vững chắc.
Kiṃ tvaṃ etthāti kiṃ kāraṇā tvaṃ ettha.
Kiṃ tvaṃ etthā (what are you doing here) means for what reason are you here.
Ngươi làm gì ở đây (kiṃ tvaṃ etthā) có nghĩa là vì lý do gì ngươi ở đây.
‘‘Ṭhito’’ti accharaṃ pahari.
“Standing,” he struck his finger.
“Đứng” là hắn đã vỗ tay (accharaṃ pahari).
Ṭhātuṃ asakkontoti ariyasāvakassa purato ṭhātuṃ asakkonto.
Ṭhātuṃ asakkonto (unable to stand) means unable to stand in front of the Noble Disciple.
Không thể đứng (ṭhātuṃ asakkonto) có nghĩa là không thể đứng trước mặt vị Thánh đệ tử.
Ayañhi ariyadhammādhigamassa ānubhāvo, yaṃ māropi nāma mahānubhāvo ujukaṃ paṭipparituṃ na sakkoti.
For this is the power of attaining the Noble Dhamma, that even Māra, who is mighty, cannot directly resist.
Đây là năng lực của sự chứng đắc Thánh pháp, đến nỗi ngay cả Ma vương, một kẻ có đại năng lực, cũng không thể chống cự trực diện.
Maggo eva mūlaṃ maggamūlaṃ, tassa.
The path itself is the root, maggamūlaṃ (root of the path), of that.
Con đường chính là gốc rễ, gốc rễ của con đường (maggamūlaṃ), của nó.
Sañjātattā uppannattā.
Sañjātattā (due to being born) means due to being arisen.
Đã sinh khởi (sañjātattā) là đã phát sinh.
Tena maggamūlena patiṭṭhitasantāne laddhapatiṭṭhā.
Tena maggamūlena (by that root of the path) means having established themselves in the continuum that is established.
Với gốc rễ của con đường đó (tena maggamūlena) là đã có nền tảng vững chắc trong dòng tâm thức.
Bhagavato desanādhammaṃ nissāya ariyāya jātiyā jāto ‘‘bhagavantaṃ nissāya ariyabhūmiyaṃ jāto’’ti vutto.
He is said to be “bhagavantaṃ nissāya ariyabhūmiyaṃ jāto” (born in the Noble state by relying on the Blessed One) because he was born into the Noble Birth through the Blessed One’s teaching.
Người sinh ra trong dòng dõi cao quý nhờ nương tựa vào giáo pháp của Đức Phật được gọi là “sinh ra trong Thánh địa nhờ nương tựa vào Đức Phật (bhagavantaṃ nissāya ariyabhūmiyaṃ jāto)”.
‘‘Ure vasitvā’’ti idaṃ dhammaghosassa urato samuṭṭhānatāya vuttaṃ.
“Ure vasitvā” (having dwelt in the breast) is said because the Dhamma-sound arises from the breast.
“Sống trong ngực (ure vasitvā)” được nói đến vì tiếng Pháp vang lên từ ngực.
Ure vāyāmajanitābhijātitāya vā oraso. Mukhato jātena jāto ‘‘mukhato jāto’’ti vutto.
Or oraso (from the breast) because it is born through effort in the breast. He is called “mukhato jāto” (born from the mouth) because he is born through the mouth.
Hoặc do sinh ra từ sự nỗ lực trong ngực, nên người con ruột (oraso). Người sinh ra từ miệng được gọi là “sinh ra từ miệng (mukhato jāto)”.
Kāraṇakāraṇepi hi kāraṇe viya vohāro hoti ‘‘tiṇehi bhattaṃ siddha’’nti.
For even in the cause of a cause, the usage is like in the cause, as in “rice is cooked from grass.”
Thật vậy, ngay cả trong trường hợp nguyên nhân của nguyên nhân, cũng có cách nói như nguyên nhân: “Cơm được nấu từ cỏ” (tiṇehi bhattaṃ siddhaṃ).
Keci pana ‘‘vimokkhamukhassa vasena jātattā mukhato jāto’’ti vadanti, tatthāpi vuttanayeneva attho veditabbo.
Some, however, say, “born from the mouth due to being born by way of the door to liberation.” Even in that case, the meaning should be understood in the manner stated.
Một số người nói rằng “sinh ra từ miệng” là do sinh ra từ cánh cửa giải thoát, trong trường hợp đó, ý nghĩa cũng phải được hiểu theo cách đã nói.
Purimenatthena yonijo, sedajo, mukhajoti tīsu sambandhesu mukhajena sambandhena bhagavato puttabhāvo vibhāvito.
In the first sense, among the three connections of birth from the womb (yonijo), birth from moisture (sedajo), and birth from the mouth (mukhajo), the Buddha's sonship is revealed by the connection of birth from the mouth.
Theo nghĩa trước, trong ba mối quan hệ là sinh ra từ tử cung (yonijo), sinh ra từ ẩm thấp (sedajo), và sinh ra từ miệng (mukhajo), trạng thái là con của Đức Thế Tôn được làm rõ qua mối quan hệ sinh ra từ miệng.
Atthadvayenāpi dhammajabhāvoyeva dīpito.
By both meanings, only the state of being born of Dhamma is indicated.
Với cả hai nghĩa, chỉ có trạng thái sinh ra từ Pháp (dhammaja) được chỉ rõ.
Ariyadhammappattito laddhaviseso hutvā pavatto taduttarakāliko khandhasantāno ‘‘ariyadhammato jāto’’ti veditabbo, ariyadhammaṃ vā maggaphalaṃ nissāya, upanissāya ca jāto sabbopi dhammappabandho ‘‘ariyadhammato jāto’’ti gahetabbo.
The subsequent continuum of aggregates that arose having attained distinction through the acquisition of the noble Dhamma is to be understood as "born of the noble Dhamma," or all mental continua that arose depending on or by way of the noble Dhamma, the path and its fruit, are to be taken as "born of the noble Dhamma."
Dòng tương tục các uẩn phát sinh sau khi đạt được sự đặc biệt do thành tựu Pháp cao quý (ariyadhamma) được hiểu là ‘sinh ra từ Pháp cao quý’. Hoặc tất cả sự liên kết các Pháp phát sinh nhờ nương tựa, và nhờ sự nương tựa mạnh mẽ vào Pháp cao quý, tức đạo và quả, cũng được hiểu là ‘sinh ra từ Pháp cao quý’.
Tesaṃ pana ariyadhammānaṃ apariyositakiccatāya ariyabhāvena abhinibbattimattaṃ upādāya ‘‘ariyadhammato jātattā’’ti vuttaṃ.
However, because the function of these noble Dhammas is not yet completed, merely by virtue of having newly arisen through the noble state, it is said, " because he is born of the noble Dhamma."
Tuy nhiên, vì các Pháp cao quý ấy chưa hoàn tất chức năng, nên chỉ do sự phát sinh với trạng thái cao quý mà nói là ‘do sinh từ Pháp cao quý’.
Pariyositakiccatāya tathā nibbattipāripūriṃ upādāya ‘‘nimmitattā’’ti vuttaṃ, yato ‘‘dhammajo dhammanimmito’’ti vuttaṃ.
Because its function is completed, by virtue of the perfection of such arising, it is said, " because he is created," hence it is said, "born of Dhamma, created by Dhamma."
Vì đã hoàn tất chức năng, nên do sự thành tựu viên mãn của sự phát sinh như vậy mà nói là ‘do được tạo ra’, bởi vì đã nói ‘sinh từ Pháp, được tạo ra từ Pháp’.
‘‘Navalokuttaradhammadāyaṃ ādiyatīti dhammadāyādo’’ tipi pāṭho.
There is also the reading, "He is a Dhamma heir (dhammadāyādo) because he receives the ninefold supramundane Dhamma inheritance."
Cũng có bản đọc là: ‘Người thừa kế Pháp (dhammadāyādo) là người tiếp nhận chín Pháp siêu thế’.
Assāti ‘‘bhagavatomhiputto’’tiādinā vuttassa vākyassa.
" Assā" refers to the statement beginning "I am a son of the Bhagavā."
Của lời ấy là của câu nói được đề cập như ‘Con là con của Đức Thế Tôn’ v.v.
Atthaṃ dassentoti bhāvatthaṃ pakāsento.
" Atthaṃ dassento" means revealing the meaning of the state.
Khi chỉ rõ nghĩa là khi làm sáng tỏ nghĩa sâu xa.
Tathāgatassa anaññasādhāraṇasīlādidhammakkhandhassa samūhanivesavasena dhammakāyatāya na kiñci vattabbaṃ atthi, satthuṭṭhāniyassa pana dhammakāyataṃ dassetuṃ ‘‘kasmā tathāgato dhammakāyoti vutto’’ti sayameva pucchaṃ samuṭṭhāpetvā ‘‘tathāgato hī’’tiādinā tamatthaṃ vissajjeti.
There is nothing to say regarding the Tathāgata's Dhamma-body (dhammakāya) in terms of the collection and arrangement of his unique Dhamma-aggregates such as sīla; however, to show the Dhamma-body of the Teacher, having himself raised the question, "Why is the Tathāgata called the Dhamma-body?", he answers that meaning with " Tathāgato hī" and so on.
Không có gì phải nói về Pháp thân của Đức Như Lai theo cách an trú tập hợp các uẩn Pháp như giới v.v. không chung với ai khác. Tuy nhiên, để chỉ rõ Pháp thân của bậc Thầy, Ngài tự đặt câu hỏi ‘Vì sao Đức Như Lai được gọi là Pháp thân?’ và giải thích nghĩa ấy bằng ‘Đức Như Lai quả thật…’ v.v.
Hadayena cintetvāti ‘‘imaṃ dhammaṃ imassa desessāmī’’ti tassa upagatassa veneyyajanassa bodhanatthaṃ cittena cintetvā.
" Hadayena cintetvā" means contemplating with the mind for the enlightenment of the trainable person who has approached, thinking, "I will teach this Dhamma to him."
Sau khi suy nghĩ trong tâm là sau khi suy nghĩ trong tâm để giác ngộ chúng sinh cần được giáo hóa đã đến gần Ngài, rằng ‘Ta sẽ thuyết Pháp này cho người này’.
Vācāya abhinīharīti saddhammadesanāvācāya karavīkarutamañjunā brahmassarena veneyyasantānābhimukhaṃ tadajjhāsayānurūpaṃ hitamatthaṃ nīhari upanesi.
" Vācāya abhinīharī" means he brought forth, he presented, the beneficial meaning suitable to their disposition, facing the stream of consciousness of the trainable ones, with the lovely Brahma-voice like the sound of a karavīka bird, by means of the speech of Dhamma-teaching.
Đã phát biểu bằng lời là đã phát biểu, đã trình bày nghĩa lợi ích phù hợp với ý hướng của dòng tương tục chúng sinh cần được giáo hóa bằng lời thuyết Pháp diệu pháp, với giọng Phạm âm êm ái như tiếng chim karavīka.
Tenāti tena kāraṇena evaṃsaddhammādhimuttibhāvena.
" Tenā" means by that reason, by virtue of such devotion to the good Dhamma.
Do đó là do nguyên nhân ấy, do trạng thái tín tâm vào diệu pháp như vậy.
Assāti tathāgatassa.
" Assā" refers to the Tathāgata.
Của Ngài là của Đức Như Lai.
Dhammamayattāti dhammabhūtattā.
" Dhammamayattā" means by being Dhamma-existent.
Do bản chất là Pháp là do bản chất là Pháp.
Idhādhippetadhammo seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtoti āha ‘‘dhammakāyattā eva brahmakāyo’’ti.
The Dhamma intended here is Brahma-existent in the sense of being supreme, so he says, " Because he is the Dhamma-body, he is also the Brahma-body."
Pháp được đề cập ở đây là Phạm, do đó Ngài nói ‘do là Pháp thân nên cũng là Phạm thân’.
Sabbaso adhammaṃ pajahitvā anavasesato dhammo eva bhūtoti dhammabhūto. Tathārūpo ca yasmā sabhāvato dhammo evāti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘dhammasabhāvo’’ti.
Having completely abandoned non-Dhamma, he is Dhamma itself, without remainder, thus " dhammabhūto" (Dhamma-existent). And since such a one inherently deserves to be called Dhamma itself, he says, " dhammasabhāvo" (Dhamma-natured).
Hoàn toàn từ bỏ phi Pháp, chỉ có Pháp mà không còn sót lại gì, nên gọi là Pháp tánh (dhammabhūto). Và vì bản chất như vậy xứng đáng được gọi là chỉ có Pháp, nên Ngài nói ‘bản chất của Pháp’ (dhammasabhāvo).
119. Seṭṭhacchedakavādanti ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’ti (dī. ni. 3.116) evaṃ vuttaseṭṭhabhāvacchedakavādaṃ.
119. " Seṭṭhacchedakavādaṃ" refers to the argument that refutes the notion of supremacy, as stated in "Brahmins are the supreme caste" (Dī. Nī. 3.116).
119. Luận đoạn tuyệt sự ưu việt là luận đoạn tuyệt sự ưu việt được nói như ‘Giai cấp Bà-la-môn là giai cấp ưu việt’ (Dī. Ni. 3.116) v.v.
Aparenapi nayenāti yathāvuttaseṭṭhacchedakavādato aparenapi porāṇakalokuppattidassananayena.
" Aparenapi nayenā" means by another method, different from the aforementioned argument refuting supremacy, namely, by the method of showing the ancient origin of the world.
Cũng theo một cách khác là cũng theo một cách khác ngoài luận đoạn tuyệt sự ưu việt đã nói, theo cách chỉ rõ sự phát sinh thế giới cổ xưa.
Seṭṭhaccheda…pe… dassetunti sopi hi ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo, hīnā aññe vaṇṇā’’ti, ‘‘brāhmaṇā brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā’’ti (dī. ni. 3.114) ca evaṃ pavattāya micchādiṭṭhiyā viniveṭhano jātibrāhmaṇānaṃ seṭṭhabhāvassa chedanato seṭṭhacchedanavādo nāma hotīti dassetunti attho.
" Seṭṭhaccheda…pe… dassetuṃ" means to show that this too is an argument for refuting supremacy, called "seṭṭhacchedanavāda," because it breaks down the supremacy of Brahmins by unraveling the wrong view that has arisen thus: "Brahmins alone are the supreme caste, other castes are inferior," and "Brahmins are sons of Brahmā, born from his mouth, Brahmā-born" (Dī. Nī. 3.114).
Để chỉ rõ sự đoạn tuyệt sự ưu việt… Nghĩa là, để chỉ rõ rằng điều đó cũng là luận đoạn tuyệt sự ưu việt, vì nó đoạn tuyệt sự ưu việt của các Bà-la-môn thuộc giai cấp, thoát khỏi tà kiến đã lưu hành như ‘Giai cấp Bà-la-môn là giai cấp ưu việt, các giai cấp khác là hạ tiện’, và ‘Các Bà-la-môn là con của Phạm thiên, sinh ra từ miệng của Phạm thiên, thuộc dòng Phạm’ (Dī. Ni. 3.114).
Itthabhāvanti imaṃ pakārataṃ manussabhāvaṃ.
" Itthabhāvaṃ" refers to this state, the human state.
Trạng thái như vậy là trạng thái con người theo cách này.
Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhati, pakaraṇavasena vā ayamattho avacchinno daṭṭhabbo.
For a general statement establishes itself in a particular instance, or this meaning should be understood as determined by the context.
Thật vậy, sự chỉ rõ chung chung sẽ dừng lại ở sự đặc biệt, hoặc nghĩa này phải được hiểu là đã được xác định theo bối cảnh.
Maneneva nibbattāti bāhirapaccayena vinā kevalaṃ upacārajhānamanasāva nibbattā.
" Maneneva nibbattā" means arisen purely by the mind of access jhāna, without external factors.
Chỉ do tâm mà phát sinh là chỉ do tâm thiền cận định mà phát sinh, không cần yếu tố bên ngoài.
Yāya upacārajjhānacetanāya te tattha nibbattā, nīvaraṇavikkhambhanādinā uḷāro tassā pavattiviseso, tasmā jhānaphalakappo tassā phalavisesoti āha ‘‘brahmaloke viyā’’tiādi.
The volition of access jhāna by which they arose there had a distinguished mode of activity, such as suppressing the hindrances; therefore, its fruit is likened to the fruit of jhāna, so he says, " brahmaloke viyā" (as in the Brahmā world) and so on.
Sự vận hành đặc biệt của tâm thiền cận định mà nhờ đó họ phát sinh ở đó, là vĩ đại do sự trấn áp các triền cái v.v., do đó, kết quả đặc biệt của nó được ví như quả thiền, nên Ngài nói ‘giống như ở cõi Phạm thiên’ v.v.
‘‘Sayaṃpabhā’’ti padānaṃ tattha sūriyālokādīhi vinā andhakāraṃ vidhamantā sayameva pabhāsantīti sayaṃpabhā, antalikkhe ākāse carantīti antalikkhacarā, tadaññakāmāvacarasattānaṃ viya sarīrassa vicaraṇaṭṭhānassa asubhatābhāvato subhaṃ, subheva tiṭṭhantīti subhaṭṭhāyinoti attho veditabbo.
The meaning of the words " sayaṃpabhā" (self-luminous) is to be understood as: illuminating by themselves, dispelling darkness without the light of the sun and so on; " antalikkhe carā" (moving in the sky) means moving in the atmosphere; " subhaṃ" (pure) means beautiful, due to the absence of impurity in their bodies' roaming places, unlike other sensuous realm beings; and " subhaṭṭhāyino" (abiding in purity) means abiding in purity itself.
Nghĩa của các từ ‘tự chiếu sáng’ phải được hiểu là: tự chiếu sáng, xua tan bóng tối mà không cần ánh sáng mặt trời v.v. ở đó, nên gọi là sayaṃpabhā; di chuyển trong không trung, trên bầu trời, nên gọi là antalikkacarā; do không có sự bất tịnh của nơi di chuyển của thân thể như các chúng sinh cõi dục khác, nên gọi là thanh tịnh (subhaṃ); an trú trong sự thanh tịnh, nên gọi là an trú trong sự thanh tịnh (subhaṭṭhāyino).
121. Āluppakārakanti ettha ālopapariyāyo āluppa-saddoti āha ‘‘ālopaṃ katvā’’ti.
121. In " Āluppakārakaṃ," the word " āluppa" is a synonym for ālopa, so he says, " ālopaṃ katvā" (making a morsel).
121. Thức ăn Ở đây, từ ālopa là đồng nghĩa với āluppa, nên Ngài nói ‘sau khi ăn’.
Paccakkhabhūtānampi candimasūriyānaṃ pavattiyaṃ lokiyānaṃ sammoho hoti, taṃ vidhamituṃ ‘‘ko pana tesa’’ntiādinā aṭṭha pañhāvissajjanāni gahitāni.
Even concerning the apparent existence of the moon and sun, laypeople are confused; to dispel that, eight questions and answers beginning with " ko pana tesaṃ" are included.
Ngay cả đối với sự vận hành của mặt trăng và mặt trời, vốn là những điều hiển nhiên, thế gian vẫn có sự mê lầm. Để xua tan điều đó, tám câu hỏi và giải đáp được đưa ra bằng ‘Ai trong số đó?’ v.v.
Tattha tesanti candimasūriyānaṃ.
Among those, " tesaṃ" refers to the moon and sun.
Trong đó, của chúng là của mặt trăng và mặt trời.
Kasminti kasmiṃ ṭhāne.
" Kasmiṃ" means in what place.
Ở đâu? là ở vị trí nào.
‘‘Ko uparī’’ti eteneva ko heṭṭhāti ayamattho vuttoyeva.
By " ko uparī" (who is above?), the meaning of who is below is already stated.
Với câu ‘Ai ở trên?’ thì nghĩa ‘ai ở dưới?’ đã được nói rồi.
Tathā ‘‘ko sīghaṃ gacchatī’’ti iminā ko saṇikaṃ gacchatīti ayampi attho vuttoyeva.
Similarly, by " ko sīghaṃ gacchatī" (who goes fast?), the meaning of who goes slowly is also stated.
Tương tự, với câu ‘Ai đi nhanh?’ thì nghĩa ‘ai đi chậm?’ cũng đã được nói rồi.
Vīthiyoti gamanavīthiyo.
" Vīthiyo" means paths of movement.
Các con đường là các con đường đi.
Ekatoti ekasmiṃ khaṇe pātubhavanti. Sūriyamaṇḍale pana atthaṅgate candamaṇḍalaṃ paññāyittha.
" Ekato" means at one moment they appear. But when the disk of the sun had set, the disk of the moon became visible.
Đồng thời là xuất hiện cùng một lúc. Tuy nhiên, khi mặt trời lặn, mặt trăng xuất hiện.
Chandaṃ ñatvā vāti ruciṃ ñatvā viya.
" Chandaṃ ñatvā vā" means as if knowing the desire.
Hoặc biết ý muốn là như biết ý muốn.
Ujukaṃ saṇikaṃ gacchati amāvāsiyaṃ sūriyena saddhiṃ gacchanto divase divase thokaṃ thokaṃ ohīyanto puṇṇamāsiyaṃ upaḍḍhamaggameva ohīyanato. Tiriyaṃ sīghaṃ gacchati ekasmimpi māse kadāci dakkhiṇato, kadāci uttarato dassanato.
It goes straight slowly (ujukaṃ saṇikaṃ gacchati) because on the new moon day, going together with the sun, it falls behind little by little each day, falling behind by half a path on the full moon day. It goes crosswise quickly (tiriyaṃ sīghaṃ) because in a single month it is sometimes seen to the south, sometimes to the north.
Đi thẳng chậm rãi là vào đêm không trăng, đi cùng với mặt trời, rồi mỗi ngày một ít lùi lại, đến ngày rằm thì lùi lại nửa đường. Đi ngang nhanh là vì trong một tháng, đôi khi đi về phía nam, đôi khi đi về phía bắc.
‘‘Dvīsu passesū’’ti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ.
" Dvīsu passesu" (on both sides) is stated as a general rule.
‘Ở hai bên’ điều này được nói chủ yếu.
Candassa purato, pacchato, samañca tārakā gacchantiyeva.
Stars go in front, behind, and in line with the moon.
Các vì sao vẫn đi trước, sau và cùng với mặt trăng.
Attano ṭhānanti attano gamanaṭṭhānaṃ.
" Attano ṭhānaṃ" means their own place of movement.
Nơi của mình là nơi đi của mình.
Na vijahanti attano vīthiyāva gacchanato.
" Na vijahanti" because they go on their own path.
Không rời bỏ là vì vẫn đi trên con đường của mình.
Sūriyassa ujukaṃ gamanassa sīghatā candassa gamanaṃ upādāya veditabbā.
The swiftness of the sun's straight movement is to be understood in relation to the moon's movement.
Sự nhanh chóng của việc mặt trời đi thẳng phải được hiểu dựa trên sự di chuyển của mặt trăng.
Tiriyaṃ gamanaṃ dakkhiṇadisato uttaradisāya, uttaradisato ca dakkhiṇadisāya gamanaṃ dandhaṃ chahi chahi māsehi ijjhanato.
" Tiriyaṃ gamanaṃ" (crosswise movement), which is moving from the south to the north and from the north to the south, is dandhaṃ (slow) because it takes six months to complete.
Sự di chuyển ngang là sự di chuyển từ phía nam đến phía bắc, và từ phía bắc đến phía nam, là chậm rãi vì hoàn thành trong sáu tháng.
Soti sūriyo.
" So" refers to the sun.
Ông ấy là mặt trời.
Kāḷapakkhauposathatoti kāḷapakkhe uposathe candena saheva gantvā tato paraṃ.
" Kāḷapakkhauposathato" means from the Uposatha of the dark fortnight, after going together with the moon.
Từ ngày Uposatha của kỳ tối là sau khi đi cùng với mặt trăng vào ngày Uposatha của kỳ tối.
Pāṭipadadivaseti sukkapakkhapāṭipadadivase.
“Pāṭipadadivase” means on the first day of the bright fortnight.
Vào ngày mùng một có nghĩa là vào ngày mùng một của nửa tháng sáng.
Ohāya gacchati attano sīghagāmitāya, tassa ca dandhagāmitāya.
“Ohāya gacchati” (goes leaving behind) is due to its own swiftness and the other's slowness.
Bỏ lại mà đi là do sự nhanh chóng của mình và sự chậm chạp của nó (mặt trăng).
Lekhā viya paññāyati pacchimadisāyaṃ.
“Lekhā viya paññāyati” (appears like a line) in the western direction.
Hiện ra như một vệt ở hướng tây.
Yāva uposathadivasāti yāva sukkapakkhauposathadivasā.
“Yāva uposathadivasā” means until the Uposatha day of the bright fortnight.
Cho đến ngày Uposatha có nghĩa là cho đến ngày Uposatha của nửa tháng sáng.
‘‘Cando anukkamena vaḍḍhitvā’’ti idaṃ uparibhāgato patitasūriyālokatāya heṭṭhato pavattāya sūriyassa dūrabhāvena divase divase anukkamena parihāyamānāya attano chāyāya vasena anukkamena candamaṇḍalappadesassa vaḍḍhamānassa viya dissamānatāya vuttaṃ, tasmā anukkamena vaḍḍhitvā viya.
Regarding the phrase “the moon gradually grows,” this is said because, due to the sunlight falling from above and the sun's distance causing its own shadow, which arises from below, to gradually diminish day by day, the moon's disc appears to gradually increase; therefore, it is as if it gradually grows.
Câu “Mặt trăng dần dần tăng trưởng” này được nói như vậy là do ánh sáng mặt trời chiếu xuống từ phía trên, và do mặt trời ở xa nên bóng của nó chiếu xuống phía dưới dần dần giảm đi từng ngày, khiến cho phần đĩa mặt trăng dường như dần dần tăng trưởng. Vì vậy, nó dường như dần dần tăng trưởng.
Uposathadivase puṇṇamāyaṃ paripuṇṇo hoti, paripuṇṇamaṇḍalo hutvā dissatīti attho.
“Uposathadivase” (on the Uposatha day), on the full moon, “paripuṇṇo hoti” (it becomes full), meaning it appears as a perfectly full disc.
Vào ngày Uposatha là ngày trăng tròn, trở nên viên mãn, có nghĩa là hiện ra với đĩa trăng tròn đầy.
Dhāvitvā gaṇhāti candassa dandhagatitāya, attano ca sīghagatitāya.
“Dhāvitvā gaṇhāti” (it runs and catches up) due to the moon's slow movement and its own swift movement.
Chạy đuổi kịp là do sự chậm chạp của mặt trăng và sự nhanh chóng của mình (mặt trời).
Anukkamena hāyitvāti ettha ‘‘anukkamena vaḍḍhitvā’’ti ettha vuttanayena attho veditabbo.
In “anukkamena hāyitvā” (gradually diminishes), the meaning should be understood in the same way as in “anukkamena vaḍḍhitvā” (gradually grows).
Dần dần suy giảm: Ở đây, ý nghĩa nên được hiểu theo cách đã nói ở câu “dần dần tăng trưởng”.
Tattha pana chāyāya hāyamānatāya maṇḍalaṃ vaḍḍhamānaṃ viya dissati, idha chāyāya vaḍḍhamānatāya maṇḍalaṃ hāyamānaṃ viya dissati.
There, the disc appears to grow due to the shadow diminishing, whereas here, the disc appears to diminish due to the shadow increasing.
Tuy nhiên, ở đó, do bóng giảm nên đĩa trăng dường như tăng trưởng; ở đây, do bóng tăng nên đĩa trăng dường như suy giảm.
Yāya vīthiyā sūriye gacchante vassavalāhakā devaputtā sūriyābhitāpasantattā attano vimānato na nikkhamanti, kīḷāpasutā hutvā na vicaranti, tadā kira sūriyassa vimānaṃ pakatimaggato adho otaritvā vicarati, tassa oruyha caraṇeneva candavimānampi adho oruyha carati taggatikattā, tasmā sā vīthi udakābhāvena ajānurūpatāya ‘‘ajavīthī’’ti samaññaṃ gatā.
The path along which, when the sun passes, the rain-cloud devas, afflicted by the sun's heat, do not emerge from their mansions and do not wander about absorbed in play—at that time, the sun's mansion is said to descend from its usual path and move about. Due to its descending movement, the moon's mansion also descends and moves about, being subject to its motion. Therefore, that path, due to the lack of water and its unsuitability for elephants, is called “Ajavīthī” (Goat’s Path).
Trong con đường mà khi mặt trời đi qua, các vị trời mây mưa (vassavalāhaka devaputta) do bị ánh nắng mặt trời thiêu đốt nên không rời khỏi cung điện của mình, không vui chơi dạo chơi, thì lúc đó cung điện của mặt trời đi xuống dưới con đường bình thường mà di chuyển. Do việc nó đi xuống mà cung điện của mặt trăng cũng đi xuống di chuyển, vì chúng có cùng một lộ trình. Do đó, con đường ấy, do thiếu nước và không phù hợp với dê, đã mang tên là “Ajavīthī” (đường dê).
Yāya pana vīthiyā sūriye gacchante vassavalāhakā devaputtā sūriyābhitāpābhāvato abhiṇhaṃ attano vimānato bahi nikkhamitvā kīḷāpasutā ito cito ca vicaranti, tadā kira sūriyavimānaṃ pakatimaggato uddhaṃ āruhitvā vicarati, tassa uddhaṃ āruyha caraṇeneva candavimānampi uddhaṃ āruyha carati taggatikattā, taggatikatā ca samānagatinā vātamaṇḍalena vimānassa phellitabbattā, tasmā sā vīthi udakabahubhāvena nāgānurūpatāya ‘‘nāgavīthī’’ti samaññaṃ gatā.
But the path along which, when the sun passes, the rain-cloud devas, due to the absence of the sun's heat, frequently emerge from their mansions and wander about here and there, absorbed in play—at that time, the sun's mansion is said to ascend from its usual path and move about. Due to its ascending movement, the moon's mansion also ascends and moves about, being subject to its motion. Its being subject to motion is due to the mansion being propelled by the wind-sphere moving at the same speed. Therefore, that path, due to the abundance of water and its suitability for nāgas, is called “Nāgavīthī” (Nāga’s Path).
Tuy nhiên, trong con đường mà khi mặt trời đi qua, các vị trời mây mưa do không bị ánh nắng mặt trời thiêu đốt nên thường xuyên rời khỏi cung điện của mình, vui chơi dạo chơi khắp nơi, thì lúc đó cung điện của mặt trời đi lên trên con đường bình thường mà di chuyển. Do việc nó đi lên mà cung điện của mặt trăng cũng đi lên di chuyển, vì chúng có cùng một lộ trình. Và việc có cùng lộ trình là do cung điện bị gió thổi theo cùng một hướng. Do đó, con đường ấy, do có nhiều nước và phù hợp với voi, đã mang tên là “Nāgavīthī” (đường voi).
Yadā sūriyo uddhamanāruhanto, adho ca anotaranto pakatimaggeneva gacchati, tadā vassavalāhakā yathākālaṃ, yathāruci ca vimānato nikkhamitvā sukhena vicaranti, tena kālena kālaṃ vassanato loke utusamatā hoti, tāya utusamatāya hetubhūtāya sā candimasūriyānaṃ gati gavānurūpatāya ‘‘govīthī’’ti samaññaṃ gatā.
When the sun moves along its usual path, neither ascending nor descending, at that time the rain-cloud devas emerge from their mansions at due times and as they please, and wander about happily. Due to this, at certain times, there is seasonal moderation in the world. Due to this seasonal moderation, the movement of the sun and moon along that path is called “Govīthī” (Cow’s Path), being suitable for cows.
Khi mặt trời không đi lên cũng không đi xuống mà đi theo con đường bình thường, thì các vị trời mây mưa đúng thời điểm, tùy thích rời khỏi cung điện mà vui chơi. Vào thời điểm đó, thế gian có sự cân bằng khí hậu theo mùa. Do sự cân bằng khí hậu đó làm nguyên nhân, con đường di chuyển của mặt trăng và mặt trời này, do phù hợp với bò, đã mang tên là “Govīthī” (đường bò).
Tena vuttaṃ ‘‘ajavīthī’’tiādi.
Thus it is said, “Ajavīthī” and so on.
Vì vậy đã nói “Ajavīthī” v.v...
Evaṃ ‘‘kati nesaṃ vīthiyo’’ti pañhaṃ vissajjetvā ‘‘kathaṃ vicarantī’’ti pañhaṃ vissajjetuṃ ‘‘candimasūriyā’’tiādi vuttaṃ.
Having thus answered the question “How many paths do they have?”, the phrase “candimasūriyā” (the sun and moon) and so on, is stated to answer the question “How do they wander?”
Sau khi giải đáp câu hỏi “Chúng có bao nhiêu con đường?”, để giải đáp câu hỏi “Chúng di chuyển như thế nào?”, đã nói “candimasūriyā” (mặt trăng và mặt trời) v.v...
Tattha sineruto bahi nikkhamantīti sinerusamīpena taṃ padakkhiṇaṃ katvā gacchantā tato gamanavīthito bahi attano tiriyagamanena cakkavāḷābhimukhā nikkhamanti.
There, “sineruto bahi nikkhamanti” (they emerge from outside Sineru) means that, moving around Sineru by circumambulating it, they emerge from their path of movement, moving laterally towards the Cakkavāḷa.
Trong đó, rời khỏi Sineru có nghĩa là đi vòng quanh Sineru rồi từ con đường di chuyển đó, chúng rời khỏi theo chiều ngang của mình, hướng về phía vũ trụ (cakkavāḷa).
Anto vicarantīti evaṃ cha māse khaṇe khaṇe sineruto apasakkanavasena tato nikkhamitvā cakkavāḷasamīpaṃ pattā, tatopi cha māse khaṇe khaṇe apasakkanavasena nikkhamitvā sinerusamīpaṃ pāpuṇantā anto vicaranti.
“Anto vicarantī” (they wander inside) means that, having thus emerged from Sineru, gradually moving away from it moment by moment for six months until they reach near the Cakkavāḷa, they then wander inside, moving away from the Cakkavāḷa moment by moment for six months until they reach near Sineru.
Di chuyển bên trong có nghĩa là như vậy, trong sáu tháng, từng khoảnh khắc rời khỏi Sineru theo cách tránh xa nó, đến gần vũ trụ, và từ đó, trong sáu tháng, từng khoảnh khắc rời khỏi theo cách tránh xa vũ trụ, đến gần Sineru, chúng di chuyển bên trong.
Idāni tamevatthaṃ saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘tehī’’tiādi vuttaṃ.
Now, “tehī” (by those) and so on, is said to elaborate on that very matter stated concisely.
Bây giờ, để giải thích ý nghĩa đó đã được nói tóm tắt, đã nói “tehī” (bởi chúng) v.v...
Sinerussa, cakkavāḷassa ca yaṃ ṭhānaṃ vemajjhaṃ, tassa, sinerussa ca yaṃ ṭhānaṃ vemajjhaṃ, tena gacchantā ‘‘sinerusamīpena vicarantī’’ti vuttā, na sinerussa aggāḷindaallīnā.
Those who travel through the midpoint between Sineru and the Cakkavāḷa, and the midpoint between that midpoint and Sineru, are referred to as “sinerusamīpena vicarantī” (wandering near Sineru), not clinging to the very edge of Sineru.
Nơi nào là điểm giữa của Sineru và vũ trụ, và nơi nào là điểm giữa của Sineru, khi đi qua đó, chúng được gọi là “di chuyển gần Sineru”, chứ không phải là bám sát vào đỉnh Sineru.
Cakkavāḷasamīpena caritvāti etthāpi eseva nayo.
The same method applies to “cakkavāḷasamīpena caritvā” (having travelled near the Cakkavāḷa).
Ở câu “đi gần vũ trụ”, cũng theo cách giải thích này.
Majjhenāti sinerussa, cakkavāḷassa ca ujukaṃ vemajjhena maggena.
“Majjhenā” (through the middle) means directly through the middle path between Sineru and the Cakkavāḷa.
Ở giữa có nghĩa là theo con đường thẳng ở giữa Sineru và vũ trụ.
Citramāse majjhenāti etthāpi eseva nayo.
The same method applies to “citramāse majjhenā” (through the middle in the month of Citta).
Ở câu “ở giữa vào tháng Citra”, cũng theo cách giải thích này.
Yesu kattikādinakkhattasamaññā, tānipi tārakarūpāni yevāti vuttaṃ ‘‘sesatārakarūpāni cā’’ti, nakkhattasaññitatārakarūpato avasiṭṭhatārakarūpānīti attho.
The celestial bodies, such as Katthikā and others, which are named after constellations, are also star-forms, as stated in “sesatārakarūpāni cā” (and the remaining star-forms), meaning the star-forms other than those designated as constellations.
Những cái có tên gọi như chòm sao Kattikā v.v... cũng là các hình dạng ngôi sao, vì vậy đã nói “và các hình dạng ngôi sao còn lại”, có nghĩa là các hình dạng ngôi sao còn lại ngoài các hình dạng ngôi sao được gọi là chòm sao.
Ubhayānipi tāni devatānaṃ vasanakavimānānīti veditabbāni.
Both of these should be understood as the abodes of devas.
Cả hai loại đó đều nên được hiểu là các cung điện nơi các vị trời cư ngụ.
Rā-saddo tiyati chijjati etthāti ratti, sattānaṃ saddassa vūpasamanakāloti attho.
The word Rā-saddo means that in which it is cut off or broken; hence “ratti” (night), meaning the time when the sound of beings ceases.
Âm “rā” là nơi mà âm thanh của chúng sinh bị cắt đứt, bị chấm dứt, đó là ratti (đêm), có nghĩa là thời gian mà âm thanh của chúng sinh lắng xuống.
Dibbanti sattā kīḷanti jotanti etthāti divā. Sattānaṃ āyuṃ minanto viya siyati antaṃ karotīti māso. Taṃ taṃ kiriyaṃ arati vattetīti utu. Taṃ taṃ sattaṃ, dhammappavattiñca saṅgamma vadanto viya sarati vattetīti saṃvaccharo.
In which beings play and shine, it is called “divā” (day). That which, as if measuring the life of beings, binds or puts an end to it, is “māso” (month). That which carries out and proceeds with various actions is “utu” (season). That which, as if speaking while gathering various beings and the progression of Dhamma, proceeds and recounts, is “saṃvaccharo” (year).
Chúng sinh vui chơi, chiếu sáng ở đó, đó là divā (ban ngày). Nó may vá, chấm dứt như thể đo lường tuổi thọ của chúng sinh, đó là māso (tháng). Nó thực hiện các hành động đó, đó là utu (mùa). Nó nhớ lại, thực hiện như thể nói về chúng sinh đó và sự vận hành của Pháp, đó là saṃvaccharo (năm).
122. Vivajjanaṃ vivajjo, so eva vevajjaṃ, vaṇṇassa vevajjaṃ vaṇṇavevajjaṃ, vaṇṇasampattiyā vigamo, tassa pana atthitā ‘‘vaṇṇavevajjatā’’ti vuttā.
122. Avoiding is “vivajja”; that same is “vevajja”; the alteration of complexion is “vaṇṇavevajja”, the loss of beauty. The existence of that is called “vaṇṇavevajjatā” (the state of altered complexion).
122. Sự biến đổi là vivajja, chính nó là vevajja. Sự biến đổi của màu sắc là vaṇṇavevajjaṃ, sự mất đi vẻ đẹp của màu sắc. Tuy nhiên, sự tồn tại của nó được gọi là “vaṇṇavevajjatā”.
Tenāha ‘‘vivajjabhāvo’’ti.
Therefore, it is said “vivajjabhāvo” (the state of avoidance/alteration).
Vì vậy đã nói “trạng thái biến đổi”.
Tesanti vaṇṇavantānaṃ sattānaṃ.
“Tesaṃ” (of those) means of those beautiful beings.
Của chúng có nghĩa là của những chúng sinh có vẻ đẹp.
Atimānappaccayāti dubbaṇṇavambhanavasena atikkamma attano vaṇṇaṃ paṭicca mānapaccayā, mānasampaggaṇhananimittanti attho.
“Atimānappaccayā” (due to excessive pride) means due to the cause of pride regarding one's own complexion, surpassing others by disparaging the unbeautiful; it means due to the basis of arrogance.
Do kiêu mạn có nghĩa là do sự kiêu mạn quá mức đối với vẻ đẹp của mình bằng cách khinh miệt những người xấu xí, có nghĩa là do sự chấp thủ kiêu mạn.
Sātisayo raso etissā atthīti rasāti laddhamānāya, anubhāsiṃsūti anurodhavasena bhāsiṃsu.
That which has an excellent taste is called “rasāti laddhamānāya” (which attained the name of having taste); “anubhāsiṃsū” (they spoke) means they spoke with approval.
Cái có hương vị tuyệt vời được gọi là rasāti laddhamānāya, anubhāsiṃsu có nghĩa là đã nói theo sự chấp thuận.
Lokuppattivaṃsakathanti lokuppattivaṃsajaṃ paveṇīkathaṃ, ādikāle uppannaṃ paveṇīāgatakathanti attho.
“Lokuppattivaṃsakathaṃ” (the narrative of the origin of the world) means a traditional narrative concerning the origin of the world, a narrative that has come down from ancient times.
Câu chuyện về sự phát sinh của thế giới có nghĩa là câu chuyện dòng dõi về sự phát sinh của thế giới, có nghĩa là câu chuyện truyền thống đã xuất hiện từ thời ban đầu.
‘‘Anupatantī’’tipi pāṭho, so evattho.
“Anupatantī” is also a reading, and it has the same meaning.
Cũng có bản đọc là “Anupatantī”, ý nghĩa cũng tương tự.
125. Akaṭṭhapākoti akaṭṭheyeva ṭhāne uppajjitvā paccanako, nīvāro viya sañjāto hutvā nippajjanakoti attho.
125. “Akaṭṭhapāko” (not ripened by cultivation) means that which grows in an uncultivated place and ripens, meaning it naturally comes to be produced like wild rice.
125. Akaṭṭhapāko có nghĩa là tự nhiên mọc ở nơi không cần cày cấy, chín, có nghĩa là đã xuất hiện và chín như lúa hoang (nīvāra).
Kaṇo ‘‘kuṇḍaka’’nti ca vuccati.
“Kaṇo” (chaff) is also called “kuṇḍaka.”
Kaṇa còn được gọi là “kuṇḍaka” (cám).
Thusanti taṇḍulaṃ pariyonandhitvā ṭhitattaco, tadabhāvato ‘‘akaṇo, athuso’’ti sāli vutto.
“Thusaṃ” (husk) is the outer covering that envelops the grain. Due to the absence of these, rice is called “akaṇo, athuso” (without chaff, without husk).
Thusa có nghĩa là lớp vỏ bao bọc hạt gạo. Do không có những thứ đó, nên lúa được gọi là “akaṇo, athuso” (không cám, không trấu).
‘‘Paṭivirūḷha’’nti idaṃ pakkabhāvassa kāraṇavacanaṃ.
“Paṭivirūḷhaṃ” (re-grown) is a word indicating the cause of ripeness.
“Paṭivirūḷha” là từ chỉ nguyên nhân của sự chín.
Paṭivirūḷhato hi taṃ pakkanti.
For it ripens from being re-grown.
Vì từ sự nảy mầm mà nó chín.
Yasmiṃ ṭhāne sāyaṃ pakko sāli gahito, tadeva ṭhānaṃ dutiyadivase pāto pakkena sālinā paripuṇṇaṃ hutvā tiṭṭhatīti āha ‘‘sāyaṃ gahitaṭṭhānaṃ pāto pakkaṃ hotī’’tiādi.
"In the place where, in the evening, ripened rice was taken, that very place on the second day in the morning becomes full with ripened rice"—thus it is said, "The place from which it was taken in the evening becomes ripe in the morning," and so on.
Tại chỗ mà vào buổi chiều lúa đã chín được lấy đi, chính chỗ đó vào sáng hôm sau lại đầy ắp lúa chín" – với ý đó, kinh nói "Chỗ đã lấy vào buổi chiều, sáng ra lại chín" v.v.
Alāyitanti lāyitaṭṭhānampi tesaṃ kammappaccayā alāyitameva hutvā anūnaṃ paripuṇṇameva paññāyati, na kevalaṃ paññāyanameva, atha kho tathābhūtameva hutvā tiṭṭhati.
"Unreaped" (Alāyitanti) means that even the reaped place, due to their kamma, appears as if unreaped, indeed complete and abundant, not merely appearing so, but actually remaining in that state.
"Alāyita" (không bị cắt) – chỗ đã bị cắt, do duyên nghiệp của họ, cũng trở nên như chưa bị cắt, hiện ra đầy đủ không thiếu, không chỉ hiện ra mà còn thực sự tồn tại như vậy.
126. ‘‘Manussakāle’’ti idaṃ pubbe manussabhūtānaṃyeva tattha idāni nikantivasena uppatti hotīti katvā vuttaṃ, devatānampi purimajātiyaṃ itthibhāve ṭhitānaṃ tattha virāgādipurisattappaccaye asati tadā itthiliṅgameva pātubhavati.
"In the human age" (Manussakāle)—this was stated because only those who were formerly human are now born there by way of strong desire. Even for deities who were in a female state in a previous existence, if there is no cause for male identity, such as dispassion, then at that time, only the female gender manifests.
126. "Vào thời kỳ nhân loại" – điều này được nói vì những ai trước đây là con người thì nay tái sinh ở đó do sự ham muốn; ngay cả các vị devatā, nếu trong kiếp trước là nữ giới và không có các duyên nam tính như sự ly tham, thì khi đó giới tính nữ vẫn xuất hiện.
Purisattapaccayeti ‘‘attanopi anissaratā, sabbakālaṃ parāyattavuttitā, rajassalatā vañcatā, gabbhadhāraṇaṃ, paṭhamāya pakatiyā nihīnapakatitā, sūravīratābhāvo, ‘appakā janā’ti ‘hīḷetabbatā’ti evamādi ādīnavapaccavekkhaṇapubbakampi itthibhāve ‘alaṃ itthibhāvena, na hi itthibhāve ṭhatvā cakkavattisiriṃ, na sakkamārabrahmasiriyo paccanubhavituṃ, na paccekabodhiṃ, na sammāsambodhiṃ adhigantuṃ sakkā’ti evaṃ itthibhāvavirajjanaṃ, ‘yathāvuttaādīnavavirahato uttamapakatibhāvato sampadamidaṃ purisattaṃ nāma seṭṭhaṃ uttamaṃ, ettha ṭhatvā sakkā etā sampattiyo sampāpuṇitu’nti evaṃ purisattabhāve sambhāvanāpubbakaṃ patthanāṭhapanaṃ, ‘tattha ninnapoṇapabbhāracittatā’ti’’ evamādike purisabhāvassa paccayabhūte dhamme.
Regarding the "causes for male identity" (purisattapaccaye): these are the states related to male existence, such as "lack of independence for oneself, always living dependent on others, menstruation, deceit, pregnancy, being of an inferior nature from the very beginning, lack of heroism and bravery, considering 'few people' as 'deserving of scorn'—and so on. Also, the prior contemplation of these disadvantages concerning female existence, thinking, 'Enough with female existence! For by remaining in female existence, it is not possible to experience the glory of a Cakkavatti, nor the glories of Sakka, Māra, or Brahmā; it is not possible to attain Paccekabodhi, nor Sammāsambodhi.' Thus, the dispassion towards female existence, coupled with an aspiration established after reflecting on male identity as 'this male identity is supreme and excellent due to its freedom from the aforementioned disadvantages and its superior nature; by remaining in this, it is possible to attain these felicities,' along with 'a mind tending, inclining, and leaning towards it'."
"Duyên nam tính" là các pháp như: "không tự chủ, luôn sống phụ thuộc vào người khác, có kinh nguyệt, bị lừa dối, mang thai, bản chất ban đầu thấp kém, thiếu dũng cảm, 'ít người', 'đáng bị khinh thường'" – sau khi quán xét những điều bất lợi như vậy đối với thân phận nữ giới, rồi nghĩ: "Đủ rồi với thân phận nữ giới, vì khi ở thân phận nữ giới không thể trải nghiệm sự vinh quang của Chuyển Luân Thánh Vương, không thể trải nghiệm sự vinh quang của chư Thiên và Phạm thiên, không thể chứng đắc Độc Giác Bồ-đề, không thể chứng đắc Chánh Đẳng Giác"; và rồi nghĩ: "Thân phận nam giới này là tối thượng, cao quý vì không có những điều bất lợi đã nói, là bản chất cao quý nhất; khi ở thân phận này có thể đạt được những thành tựu ấy" – với sự quán tưởng và ước nguyện về thân phận nam giới như vậy, và "tâm hướng về, nghiêng về, thiên về điều đó" – những điều này là duyên cho thân phận nam giới.
Pūretvā vaḍḍhetvā.
"Fulfilling" (Pūretvā) means increasing.
Pūretvā – làm cho tăng trưởng.
Paccakkhaṃ bhūtaṃ, sadisañca diṭṭhadhammikaṃ, samparāyikañca suvipulaṃ anatthaṃ acintetvā purisassa kāmesu micchācaraṇaṃ kevalaṃ itthiyaṃ āsāpatti phalenevāti āsāāpatti itthibhāvāvahāpi hotiyeva.
Misconduct in sensual pleasures committed by a man, without considering the immediate, evident, or the future, greatly harmful consequences, is solely an offense involving a woman, an offense of expectation, and can lead to female existence.
Việc một người đàn ông tà hạnh trong các dục, không nghĩ đến những điều bất lợi rõ ràng, hiện tại và tương lai vô cùng to lớn, chỉ vì sự tham muốn đối với người phụ nữ, thì sự tham muốn đó cũng dẫn đến thân phận nữ giới.
Tanninnapoṇapabbhārabhāvena tannikantiyā nimittabhāvāpattitoti vuttaṃ ‘‘puriso itthattabhāvaṃ labhanto kāmesumicchācāraṃ nissāya labhatī’’ti.
It is stated, "a man attains female existence by resorting to sexual misconduct," because of his inclination, tendency, and leaning towards it, and his strong desire becoming a cause for it.
Việc tâm hướng về, nghiêng về, thiên về điều đó, trở thành dấu hiệu của sự ham muốn đó – do vậy, kinh nói: "Người đàn ông đạt được thân phận nữ giới là do tà hạnh trong các dục."
Tadāti yathāvutte paṭhamakappikakāle.
"Then" (Tadā) means at that aforementioned initial epoch.
"Tadā" – vào thời kỳ sơ kiếp đã nói.
Pakatiyāti sabhāvena.
"By nature" (Pakatiyā) means by inherent characteristic.
"Pakatiyā" – theo bản chất.
Mātugāmassāti purimattabhāve mātugāmabhūtassa.
"For a woman" (Mātugāmassā) refers to one who was a woman in a previous existence.
"Mātugāmassa" – của người nữ trong kiếp trước.
Purisassāti etthāpi ‘‘pakatiyā’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ.
Regarding "for a man" (Purisassā), the word "by nature" (pakatiyā) should also be brought in and connected.
"Purisassā" – ở đây cũng phải thêm từ "pakatiyā" (theo bản chất) vào để liên kết.
Upanijjhāyatanti upecca nijjhāyantānaṃ.
"Gazing intently" (Upanijjhāyataṃ) means observing closely.
"Upanijjhāyantaṃ" – những người chăm chú nhìn.
Yathā aññamaññasmiṃ sārāgo uppajjati, evaṃ sāpekkhabhāvena olokentānaṃ.
"Looking" (Olokentānaṃ) at each other with attachment, in such a way that desire arises between them.
"Olokentānaṃ" – những người nhìn với sự phụ thuộc lẫn nhau, sao cho sự tham ái phát sinh giữa họ.
Rāgapariḷāhoti rāgajo pariḷāho.
"Burning of lust" (Rāgapariḷāho) means the burning that arises from lust.
"Rāgapariḷāho" – sự khổ não do tham ái.
131. Akkharanti niruttiṃ.
"Word" (Akkharaṃ) refers to an etymology.
131. "Akkhara" – là nirutti (ngữ nguyên).
Sā hi mahājanena sammatoti niddhāretvā vattabbato nirutti, tasmiṃyeva nirūḷhabhāvato, aññattha asañcaraṇato akkharanti ca vuccati, tathā saṅkhātabbato saṅkhā, samaññāyatīti samaññā, paññāpanato paññatti, voharaṇato vohāro.
Indeed, it is called nirutti (etymology) because it is distinguished and spoken of as approved by the general populace; and it is called akkhara (word) because of its firm establishment there and its non-diffusion elsewhere. Likewise, it is called saṅkhā (designation) because it is reckoned, samaññā (convention) because it is agreed upon, paññatti (appellation) because it is made known, and vohāro (usage) because it is used.
Vì nó được đại chúng chấp nhận và gọi là nirutti, và vì nó đã được thiết lập vững chắc ở đó, không di chuyển đến chỗ khác, nên nó cũng được gọi là akkhara; tương tự, vì nó được tính toán nên là saṅkhā (số đếm), vì được biết đến nên là samaññā (tên gọi), vì được tuyên bố nên là paññatti (chế định), vì được sử dụng nên là vohāro (ngôn ngữ).
Uppannoti pavatto.
"Arisen" (Uppanno) means established.
"Uppanno" – đã phát sinh.
Na kevalaṃ akkharamevāti na kevalaṃ samaññākaraṇameva.
"Not merely a word" (Na kevalaṃ akkharamevā) means not merely the act of designation.
"Na kevalaṃ akkharamevā" – không chỉ là sự đặt tên.
Khettasāminoti taṃ taṃ bhūmibhāgaṃ pariggahetvā ṭhitasattā.
"Owners of fields" (Khettasāmino) refers to the beings who had taken possession of those respective land portions.
"Khettasāmino" – những chúng sinh đã chiếm giữ từng phần đất đó.
Tīhi saṅkhehīti tividhakiriyābhisaṅkhatehi tīhi saṅkhehi khattiyādīhi tīhi vaṇṇehi pariggahitehi.
"By the three designations" (Tīhi saṅkhehī) means by the three designations brought about by the three kinds of actions, taken by the three classes such as Khattiyas.
"Tīhi saṅkhehī" – bởi ba loại tính toán được tạo ra bởi ba hành động, bởi ba giai cấp như Khattiya v.v. đã chiếm giữ.
‘‘Khattiyānuyantabrāhmaṇagahapatikanegamajānapadehi tīhi gahapatīhi pariggahitehī’’ti ca vadanti.
Some also say, "by the three householders, led by Khattiyas, Brahmins, householders, townsmen, and countrymen."
Người ta cũng nói: "bởi ba gia chủ là Khattiya, Bà-la-môn, gia chủ, thị dân và dân làng đã chiếm giữ."
Agganti ñātenāti aggaṃ kulanti ñātena.
"By the designation 'chief'" (Agganti ñātenā) means by the designation "chief family."
"Agganti ñātena" – bởi được biết là dòng dõi cao quý.
Khattiyakulañhi loke sabbaseṭṭhaṃ.
Indeed, the Khattiya family is the foremost in the world.
Dòng dõi Khattiya là cao quý nhất trên thế gian.
Yathāha ‘‘khattiyo seṭṭho janetasmiṃ, ye gottapaṭisārino’’ti, (dī. ni. 1.277; 3.140; ma. ni. 2.30; saṃ. ni. 1.182, 245) abhedopacārena pana akkharassa khattiyasaddassapi seṭṭhatāti pāḷiyaṃ ‘‘aggaññena akkharenā’’ti vuttaṃ.
As it is said, "Among people, the Khattiya is the best, those who follow their lineage." (Dī. Ni. 1.277; 3.140; Ma. Ni. 2.30; Saṃ. Ni. 1.182, 245) However, by non-distinctive attribution, the word khattiya for the word akkhara also signifies supremacy, hence the Pāli states, "by the supreme designation."
Như kinh nói: "Khattiya là cao quý nhất trong nhân loại, những người thuộc dòng dõi" (Dī. Ni. 1.277; 3.140; Ma. Ni. 2.30; Saṃ. Ni. 1.182, 245); nhưng do sự đồng nhất hóa không phân biệt, chữ Khattiya cũng là cao quý nhất trong các chữ cái, nên trong kinh Pāḷi nói "aggaññena akkharenā" (bởi chữ cái cao quý nhất).
Idāni abhedopacārena vinā eva atthaṃ dassetuṃ ‘‘agge vā’’tiādi vuttaṃ.
Now, to show the meaning without non-distinctive attribution, "or in the chief" (agge vā) and so on was stated.
Bây giờ, để chỉ ra ý nghĩa mà không cần đồng nhất hóa không phân biệt, kinh nói "agge vā" (hoặc là cao quý nhất) v.v.
132. Yena anārambhabhāvena bāhitākusalā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuttā, tameva tāva dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘vītaṅgārā’’tiādi vuttanti tadatthaṃ dassento ‘‘pacitvā’’tiādimāha.
To show how those who had dispelled unwholesome states through non-initiation were called "Brāhmaṇas," the Pāli text states "free from impurity" (vītaṅgārā) and so on. In explaining its meaning, it uses "having cooked" (pacitvā) and so forth.
Để chỉ ra rằng những người đã loại bỏ các điều bất thiện bằng cách không khởi sự, được gọi là "Bà-la-môn", kinh Pāḷi đã nói "vītaṅgārā" (đã vượt qua lửa) v.v., và để chỉ ra ý nghĩa đó, kinh nói "pacitvā" (sau khi nấu) v.v.
Tamenanti vacanavipallāsena niddesoti āha ‘‘te ete’’ti.
"Those indeed" (Tamenaṃ)—it is a designation by way of inversion of words, thus it says "these are they" (te ete).
"Tamenaṃ" – là sự chỉ định do sự đảo ngược từ ngữ, nên kinh nói "te ete" (chính những người này).
Abhisaṅkharontāti cittamantabhāvena aññamaññaṃ abhivisiṭṭhe karontā, brāhmaṇākappabhāvena saṅkharontā ca.
"Fashioning" (Abhisaṅkharontā) means making each other excel with an internal mental state, and also fashioning themselves into the Brahmin demeanor.
"Abhisaṅkharontā" – làm cho nhau trở nên đặc biệt hơn bằng tâm ý, và tạo tác theo phong cách Bà-la-môn.
Vācentāti paresaṃ kathentā, ye tathā ganthe kātuṃ na jānanti.
"Reciting" (Vācentā) means speaking to others, to those who do not know how to compose such texts.
"Vācentā" – giảng dạy cho người khác, những người không biết cách tạo ra các văn bản như vậy.
Acchantīti āsanti, upavisantīti attho.
"Dwell" (Acchantī) means they sit down, they settle, is the meaning.
"Acchantī" – họ ngồi, có nghĩa là họ an tọa.
Tenāha ‘‘vasantī’’ti.
Therefore, it says "they reside" (vasantī).
Do đó, kinh nói "vasantī" (họ sống).
Acchentīti kālaṃ khepenti.
"Spend" (Acchentī) means they spend time.
"Acchentī" – họ trải qua thời gian.
Hīnasammataṃ jhānabhāvanānuyogaṃ chaḍḍetvā ganthe pasutatādīpanato.
"Considered inferior" (Hīnasammataṃ) because it spotlights being engaged in texts, abandoning the practice of jhāna and meditation.
"Hīnasammataṃ" – bị xem là thấp kém, vì họ từ bỏ sự thực hành thiền định và chú tâm vào các văn bản v.v.
Seṭṭhasammataṃ jātaṃ ‘‘vedadharā sottiyā subrāhmaṇāti evaṃ seṭṭhasammataṃ jātaṃ.
"Born as esteemed as chief" (Seṭṭhasammataṃ jātaṃ) refers to being born as "possessors of the Vedas, learned, noble Brahmins"—thus esteemed as chief.
"Seṭṭhasammataṃ jātaṃ" – được xem là cao quý, như "những người Bà-la-môn thiện lành, thấu hiểu kinh Veda, có học thức".
135. Ahūti kālavipallāsavasena vuttanti dassento ‘‘hoti kho’’ti āha.
135. Showing that Ahū (was) is spoken by way of a reversal of time, it says “hoti kho” (indeed is).
135. Ahū (đã có) được nói theo cách đảo ngược thời gian, để chỉ ra điều đó, nên đã nói “hoti kho” (thật sự là có).
Imināti ‘‘imehi kho, vāseṭṭha, catūhi maṇḍalehi samaṇamaṇḍalassa abhinibbatti hotī’’ti iminā vacanena.
By this means by this statement: “‘Indeed, Vāseṭṭha, by these four assemblies, the assembly of recluses comes into being.’”
Bởi điều này (iminā) nghĩa là bởi lời nói này: “Này Vāseṭṭha, chính bởi bốn nhóm này mà sự xuất hiện của nhóm Sa-môn xảy ra.”
Imaṃ dassetīti samaṇamaṇḍalaṃ nāma…pe… suddhiṃ pāpuṇantīti imaṃ atthajātaṃ dasseti.
This shows that the assembly of recluses…etc.… attains purity; it shows this kind of meaning.
Chỉ ra điều này (imaṃ dasseti) nghĩa là chỉ ra ý nghĩa này: nhóm Sa-môn… (văn bản bị cắt)… đạt được sự thanh tịnh.
Yadi imehi…pe… abhinibbatti hoti, evaṃ sante imāneva cattāri maṇḍalāni padhānāni, samaṇamaṇḍalaṃ appadhānaṃ tato abhinibbattattāti?
If by these…etc.… there is a coming into being, then in that case, these four assemblies themselves are primary, and the assembly of recluses is secondary, having come into being from them?
Nếu bởi những điều này… (văn bản bị cắt)… sự xuất hiện xảy ra, thì trong trường hợp đó, bốn nhóm này là chính yếu, còn nhóm Sa-môn là thứ yếu vì nó xuất hiện từ đó ư?
Nayidamevanti dassetuṃ ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ.
To show that this is not so, “these” etc. are stated.
Để chỉ ra rằng không phải như vậy, nên đã nói “imānī” (những điều này), v.v.
Samaṇamaṇḍalaṃ anuvattanti guṇehi visiṭṭhabhāvato.
Follow the assembly of recluses due to their superior qualities.
Tuân theo nhóm Sa-môn (samaṇamaṇḍalaṃ anuvattanti) vì có trạng thái ưu việt về phẩm chất.
Guṇo hi viññūnaṃ anuvattanahetu, na kolaputtiyaṃ, vaṇṇapokkharatā, vākkaraṇamattaṃ vā.
For quality is the cause for the wise to follow, not lineage, beauty of complexion, or mere speech.
Vì phẩm chất là nguyên nhân khiến người trí tuân theo, chứ không phải dòng dõi, vẻ đẹp hình thể, hay chỉ là lời nói.
Tenāha ‘‘dhammeneva anuvattanti, no adhammenā’’ti.
Therefore it says: “they follow by Dhamma, not by unrighteousness.”
Do đó đã nói “tuân theo Pháp, chứ không phải phi Pháp”.
So dhammo ca lokuttarova adhippeto, yena saṃsārato visujjhati, tasmā samaṇamaṇḍalanti ca sāsanikameva samaṇagaṇaṃ vadatīti daṭṭhabbaṃ.
And that Dhamma is intended to be supramundane, by which one is purified from saṃsāra; therefore, assembly of recluses should be understood as referring to the monastic community of the Dispensation itself.
Và Pháp đó được hiểu là siêu thế, nhờ đó mà người ta được thanh tịnh khỏi luân hồi; do đó, cần phải hiểu rằng nhóm Sa-môn (samaṇamaṇḍalaṃ) chỉ đề cập đến nhóm Sa-môn trong giáo pháp.
Tenāha ‘‘samaṇamaṇḍalañhī’’tiādi.
Therefore it says: “For the assembly of recluses” etc.
Do đó đã nói “vì nhóm Sa-môn” (samaṇamaṇḍalañhī), v.v.
136. Micchādiṭṭhivasena samādinnakammaṃ nāma ‘‘ko anubandhitabbo.
136. Action undertaken with wrong view refers to evil actions such as killing, performed in accordance with sacrificial rites, as in “‘Who should be bound? Jota, Aggisa, Soṭṭhima, Misa.’”
136. Hành vi được thực hiện với tà kiến (micchādiṭṭhivasena samādinnakammaṃ) nghĩa là hành vi ác như sát sinh, v.v., được thực hiện theo các nghi lễ cúng tế, v.v., như “Ai cần được theo dõi? Ajotaggisoṭṭhimiso”, v.v.
Ajotaggisoṭṭhimiso’’tiādinā yaññavidhānādivasena pavattitaṃ hiṃsādipāpakammaṃ.
It is the evil action of killing etc., carried out in accordance with sacrificial procedures, as in "Who should be bound? Jota, Aggisa, Soṭṭhima, Misa" and so forth.
Những ác nghiệp như sát hại, v.v., được thực hiện theo các nghi lễ cúng tế, v.v., bắt đầu bằng “Ajotaggi, Soṭṭhimisa...”.
Micchādiṭṭhikammassāti ‘‘esa saddhādhigato devayāno, yena yanti puttino visokā’’tiādinā pavattitassa micchādiṭṭhisahagatakammassa.
Of action with wrong view refers to the action accompanied by wrong view, performed as in “‘This is the divine path attained by faith, by which those with offspring, free from sorrow, go.’”
Của hành vi tà kiến (micchādiṭṭhikammassa) nghĩa là của hành vi đi kèm với tà kiến, được thực hiện theo “Đây là con đường lên trời đạt được bằng niềm tin, nhờ đó những người có con sẽ đi đến mà không còn sầu muộn”, v.v.
Samādānaṃ tassa tathā pavattanaṃ, tassā vā diṭṭhiyā upagamanaṃ.
Undertaking is the performance of it in that manner, or the adoption of that view.
Thực hành (samādānaṃ) là việc thực hiện hành vi đó như vậy, hoặc là việc chấp nhận tà kiến đó.
137. Dvayakārīti kusalākusaladvayassa kattā.
137. One who performs both is a doer of both wholesome and unwholesome deeds.
137. Người làm hai việc (dvayakārī) nghĩa là người làm cả việc thiện và việc bất thiện.
Tayidaṃ dvayaṃ yasmā ekajjhaṃ nappavattati, tasmā āha ‘‘kālenā’’tiādi.
Since these two do not operate simultaneously, it says “in time” etc.
Vì hai điều này không xảy ra cùng một lúc, nên đã nói “kālenā” (theo thời gian), v.v.
Ekakkhaṇe ubhayavipākadānaṭṭhānaṃ nāma natthi ekasmiṃ khaṇe cittadvayūpasañhitāya sattasantatiyā abhāvato.
There is no state of giving a dual result at one moment because there is no being’s continuum endowed with two minds at one moment.
Không có trạng thái mà cả hai quả báo cùng xảy ra trong một khoảnh khắc (ekakkhaṇe ubhayavipākadānaṭṭhānaṃ nāma natthi) vì không có sự tồn tại của dòng sinh mệnh bao gồm hai tâm trong một khoảnh khắc.
Yathā pana dvayakārino sukhadukkhapaṭisaṃveditā sambhavati, taṃ dassetuṃ ‘‘yena panā’’tiādi vuttaṃ.
However, to show that experiencing pleasure and pain is possible for one who performs both, “by which however” etc. is stated.
Nhưng để chỉ ra rằng sự cảm nhận khổ và lạc có thể xảy ra đối với người làm hai việc, nên đã nói “yena panā” (nhưng bởi điều gì), v.v.
Evaṃbhūtoti vikalāvayavo.
Such a person means one whose faculties are impaired.
Người như vậy (evaṃbhūto) nghĩa là người có các bộ phận bị thiếu sót.
Dvepihi kusalākusalakammāni katūpacitāni sabhāvato balavantāneva honti, tasmā maraṇakāle upaṭṭhahanti.
Both wholesome and unwholesome actions, when performed and accumulated, are inherently powerful, and thus they manifest at the time of death.
Cả hai hành vi thiện và bất thiện, khi đã được thực hiện và tích lũy, tự nhiên đều mạnh mẽ, do đó chúng xuất hiện vào lúc chết.
Tesu akusalaṃ balavataraṃ hoti paccayalābhato.
Among them, unwholesome action is more powerful due to gaining conditions.
Trong số đó, bất thiện mạnh hơn (tesu akusalaṃ balavataraṃ hoti) vì có được các duyên.
Nikantiādayo hi paccayavisesā akusalasseva sabhāgā, na kusalassa, tasmā katūpacitabhāvena samānabalesupi kusalākusalesu paccayalābhena vipaccituṃ laddhokāsatāya kusalato akusalaṃ balavataraṃ hotīti, tathābhūtampi taṃ yathā vipākadāne laddhokāsassa kusalassāpi avasaro hoti, tathā laddhapaccayaṃ paṭisandhidānābhimukhaṃ kusalaṃ paṭibāhitvā paṭisandhiṃ dentaṃ tiracchānayoniyaṃ nibbattāpetīti.
For longing and other specific conditions are congenial to unwholesome action, not to wholesome action; therefore, even if wholesome and unwholesome actions are equal in power due to being performed and accumulated, unwholesome action becomes more powerful than wholesome action by obtaining conditions and thus gaining opportunity to ripen, and even such that unwholesome action, having pushed aside wholesome action which had gained conditions and was inclined to give rebirth (so that the wholesome action also has an opportunity to give its result), causes one to be reborn in the animal realm while giving rebirth.
Vì các duyên đặc biệt như sự ham muốn, v.v., là thuộc về bất thiện, chứ không phải thiện; do đó, ngay cả khi thiện và bất thiện có sức mạnh ngang nhau do đã được thực hiện và tích lũy, bất thiện vẫn mạnh hơn thiện do có được các duyên và có cơ hội chín muồi. Và ngay cả khi nó (bất thiện) như vậy, nó (bất thiện) có các duyên, sẵn sàng cho quả tái sinh, ngăn cản thiện (kusalaṃ paṭibāhitvā) để thiện không cho quả tái sinh, và khiến người đó tái sinh vào loài súc sinh (tiracchānayoniyaṃ nibbattāpetīti).
‘‘Akusalaṃ balavataraṃ hotī’’ti ettha ‘‘akusalaṃ ce balavataraṃ hoti, taṃ kusalaṃ paṭibāhitvā’’ti vuttanayeneva atthaṃ vatvā tesu kusalaṃ ce balavataraṃ hoti, tañca akusalaṃ paṭibāhitvā manussayoniyaṃ nibbattāpeti, akusalaṃ pavattivedanīyaṃ hoti, atha naṃ taṃ kāṇampi karoti khujjampi pīṭhasappimpi kucchirogādīhi vā upaddutaṃ.
Here, in "unwholesome action is more powerful," after stating the meaning as presented, namely, "if unwholesome action is more powerful, it pushes aside wholesome action," it is also stated that if wholesome action is more powerful, it pushes aside unwholesome action and causes one to be reborn in the human realm. The unwholesome action, being operative-result-giving, then makes that person blind, hunchbacked, a cripple, or afflicted with diseases of the stomach, etc.
Trong câu “bất thiện mạnh hơn” (akusalaṃ balavataraṃ hoti), sau khi nói ý nghĩa theo cách đã nêu “nếu bất thiện mạnh hơn, nó sẽ ngăn cản thiện”, thì nếu thiện mạnh hơn, nó sẽ ngăn cản bất thiện và khiến người đó tái sinh vào loài người. Bất thiện sẽ cho quả báo trong đời hiện tại, và sau đó nó sẽ khiến người đó bị mù, bị gù, bị tật lê lết, hoặc bị các bệnh như bệnh bụng, v.v.
Evaṃ so pavattiyaṃ nānappakāraṃ dukkhaṃ paccanubhavatīti idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sukhadukkhappaṭisaṃvedī hotī’’ti.
This refers to the fact that such a person experiences various kinds of suffering in life, and it is with this in mind that it is stated, "one experiences pleasure and pain."
Như vậy, người đó sẽ trải nghiệm nhiều loại khổ khác nhau trong đời hiện tại, đây là điều được nói đến khi nói “người đó cảm nhận khổ và lạc” (sukhadukkhappaṭisaṃvedī hotīti).
Tatrāyaṃ vinicchayo – vuttakāle vā kārena samānabalesu kusalākusalakammesu upaṭṭhahantesu maraṇassa āsannavelāyaṃ yadi balavatarāni kusalajavanāni javanti, yathāupaṭṭhitaṃ akusalaṃ paṭibāhitvā kusalaṃ vuttanayena paṭisandhiṃ deti.
Herein is the determination: When wholesome and unwholesome actions, equal in strength due to being performed or due to circumstances, are present at the moment approaching death, if powerful wholesome impulsion-moments (javana) arise, the wholesome action, having pushed aside the unwholesome action that was present, gives rebirth as explained.
Trong đó, đây là sự phân định: vào thời điểm được nói đến, hoặc khi các hành vi thiện và bất thiện có sức mạnh ngang nhau xuất hiện vào lúc gần chết, nếu các tâm thiện mạnh hơn khởi lên, thì thiện sẽ ngăn cản bất thiện đã xuất hiện và cho quả tái sinh theo cách đã nêu.
Atha balavatarāni akusalajavanāni javanti, yathāupaṭṭhitaṃ kusalaṃ paṭibāhitvā akusalaṃ vuttanayeneva paṭisandhiṃ deti.
If powerful unwholesome impulsion-moments (javana) arise, the unwholesome action, having pushed aside the wholesome action that was present, gives rebirth in the same manner as explained.
Nếu các tâm bất thiện mạnh hơn khởi lên, thì bất thiện sẽ ngăn cản thiện đã xuất hiện và cho quả tái sinh theo cách đã nêu.
Taṃ kissa hetu?
What is the reason for that?
Vì sao lại như vậy?
Ubhinnaṃ kammānaṃ samānabalavabhāvato, paccayantarasāpekkhato cāti, sabbaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
Because both actions are of equal strength and dependent on other conditions; everything should be thoroughly examined and understood.
Vì cả hai hành vi đều có sức mạnh ngang nhau, và tùy thuộc vào các duyên khác nhau, tất cả cần được xem xét và chấp nhận.
138. Bodhi vuccati maggasammādiṭṭhi, cattāri ariyasaccāni bujjhatīti katvā, sabhāvato, taṃsabhāvato ca tassā pakkhe bhavāti bodhipakkhiyā, sativīriyādayo dhammā, tesaṃ bodhipakkhiyānaṃ.
138. Bodhi is called path-right view, because it awakens to the Four Noble Truths, inherently. And because it consists of factors pertaining to that nature, they are bodhipakkhiyā (factors of awakening), such as mindfulness, effort, etc. Of these factors of awakening.
138. Bồ-đề (Bodhi) được gọi là chánh kiến của đạo lộ, vì người ta giác ngộ Tứ Diệu Đế, do bản chất của nó, và do bản chất của điều đó, những pháp thuộc về nó là bodhipakkhiyā (trợ Bồ-đề), đó là các pháp như niệm, tinh tấn, v.v., của các pháp trợ Bồ-đề đó.
Paṭipāṭiyāti bodhipakkhiyadesanāpaṭipāṭiyā.
In sequence means according to the sequence of the teaching of the factors of awakening.
Theo trình tự (paṭipāṭiyā) nghĩa là theo trình tự thuyết giảng các pháp trợ Bồ-đề.
Bhāvanaṃ anugantvāti anukkamena pavattaṃ bhāvanaṃ patvā.
Having followed the cultivation means having attained cultivation that proceeds in order.
Sau khi tu tập (bhāvanaṃ anugantvā) nghĩa là sau khi đạt được sự tu tập diễn ra theo thứ tự.
Tenāha ‘‘paṭipajjitvā’’ti.
Therefore it says “having practiced.”
Do đó đã nói “paṭipajjitvā” (thực hành).
Saupādisesāya nibbānadhātuyā vasena khīṇāsavassa seṭṭhabhāvaṃ lokassa pākaṭaṃ katvā dassetuṃ sakkā, na itarāya sabbaso apaññattibhāvūpagamane tassa adassanatoti vuttaṃ ‘‘parinibbātīti kilesaparinibbānena parinibbāyatī’’ti.
It is possible to demonstrate the superiority of an Arahant (one whose taints are destroyed) through the element of Nibbāna with a remainder (saupādisesa-nibbānadhātu) and make it known to the world; it is not possible to demonstrate it through the other (anupādisesa-nibbānadhātu) where there is a complete cessation of all designation. Therefore, it is said: “parinibbāna means attaining Nibbāna through the Nibbāna of defilements.”
Có thể chỉ ra sự ưu việt của một vị A-la-hán đối với thế gian thông qua Niết-bàn hữu dư y, nhưng không thể chỉ ra điều đó đối với Niết-bàn vô dư y vì nó hoàn toàn không thể được nhận biết; do đó đã nói “parinibbātīti kilesaparinibbānena parinibbāyatī” (người ấy nhập Niết-bàn nghĩa là nhập Niết-bàn bằng sự đoạn diệt các phiền não).
Vinivattetvāti tato catuvaṇṇato nīharitvā.
Having withdrawn means having removed from those four castes.
Tách ra (vinivattetvā) nghĩa là loại bỏ khỏi bốn giai cấp đó.