Kavidappaṇanīti

392

Yo sisso sippalobhena, bahuṃ gaṇhāti taṃ sippaṃ;

A student who, out of greed for knowledge, learns much knowledge;

Học trò nào vì tham lam nghề nghiệp mà học nhiều nghề;

393

Mūgova supinaṃ passaṃ, kathetumpi na ussahe.

Is like a mute person seeing a dream, unable even to relate it.

Như người câm thấy giấc mơ, không thể nói ra được.

394

99.

395

Na bhijjetuṃ kumbhakāro, sobhetuṃ kumbha ghaṭati;

A potter fashions a pot not to break it, but to beautify it;

Người thợ gốm không làm bình để đập vỡ, mà để làm đẹp bình;

396

Na khipituṃ apāyesu, sissānaṃ vuḍḍhikāraṇā.

Teachers do not cast students into lower realms, but for their growth.

Không phải để ném vào các cõi khổ, mà vì sự tăng trưởng của các học trò.

397

100.

398

Adhanassa rasaṃkhādo, abalassa hato naro;

For a poor person, tasting delicious food; for a weak person, a killed man;

Người nghèo nếm vị ngon, người yếu đuối bị đánh chết;

399

Appaññassa vākyakaro, ummattaka samāhikho.

To obey the words of an unwise person is truly like a madman.

Người ngu si làm theo lời nói, giống như người điên.

400

101.

401

Ekenāpi surukkhena, pupphitena sugandhinā;

By even one good tree, flowering and fragrant;

Chỉ một cây quý duy nhất, nở hoa thơm ngát;

402

Vāsitaṃ kānanaṃ sabbaṃ, suputtena kulaṃ yathā.

The whole forest is perfumed, just as a family by a good son.

Làm thơm cả khu rừng, như người con hiếu thảo làm rạng danh gia đình.

403

102.

404

Iṇakattā pitā sattu, mātā ca byabhicārinī;

A father who is a debtor is an enemy, and a mother who is unchaste;

Cha mắc nợ là kẻ thù, mẹ ngoại tình cũng vậy;

405

Bhariyā rūpavatī sattu, putto sattu apaṇḍito.

A beautiful wife is an enemy, a foolish son is an enemy.

Vợ đẹp là kẻ thù, con trai ngu si là kẻ thù.

406

103.

407

Guṇadosamasatthaññū, jano vibhajate kathaṃ;

How can a person, not knowing the scriptures regarding good and bad qualities, distinguish them?

Người không hiểu giáo pháp làm sao phân biệt được thiện ác;

408

Adhikāro kimandhassa, rūpabhedopaladdhiyaṃ.

What competence does a blind person have in discerning differences in form?

Người mù có quyền gì trong việc phân biệt hình sắc?

409

104.

410

Sabbattha satthatoyeva, guṇadosavicecanaṃ;

Everywhere, it is only through scripture that one discerns good and bad qualities;

Ở mọi nơi, chỉ người có giáo pháp mới phân biệt được thiện ác;

411

Yaṃ karoti vināsatthaṃ, sāhasaṃ kimatodhikaṃ.

What recklessness is greater than acting without scripture?

Hành động liều lĩnh mà không có giáo pháp, còn gì hơn thế nữa?

412

105.

413

Nihīyati puriso nihīnasevī,

A man associating with inferiors declines;

Người thân cận kẻ thấp kém sẽ trở nên thấp kém,

414

Na ca hāyetha kadāci tulyasevī;

He never declines by associating with equals;

Người thân cận người ngang bằng sẽ không bao giờ suy giảm;

415

Seṭṭhamupanamaṃ udeti khippaṃ,

By associating with a superior, he quickly rises;

Người thân cận bậc ưu việt sẽ nhanh chóng thăng tiến,

416

Tasmā attano uttariṃ bhaje.

Therefore, one should associate with one's superior.

Do đó, hãy thân cận người ưu việt hơn mình.

417

106.

418

Paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati;

Whoever discerns the present Dhamma here and there,

Người nào ở từng nơi, quán xét Chánh pháp hiện tại,

419

Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.

Unwavering, unshakable—that wise person should be praised.

Không lay chuyển, không dao động, bậc trí ấy nên phát triển điều đó.

420

107.

421

Chandā dosā bhayā mohā, yo dhammaṃ nātivattati;

One who does not transgress the Dhamma out of desire, hatred, fear, or delusion;

Người nào không vượt qua Chánh pháp vì dục vọng, sân hận, sợ hãi, si mê;

422

Āpūrati tassa yaso, sukkapakkheva candimā.

Their fame increases, like the moon in the bright fortnight.

Danh tiếng của người ấy tăng trưởng, như mặt trăng trong kỳ trăng sáng.

423

108.

424

Paṇḍito sīlasampanno, saṇho ca paṭibhānavā;

A wise person, endowed with virtue, gentle and witty;

Bậc trí có giới hạnh đầy đủ, hiền lành và có trí tuệ ứng đối;

425

Nivātavutti athaddho, tādiso labhate yasaṃ.

Humble and not arrogant—such a one attains fame.

Có thái độ khiêm tốn, không kiêu căng, người như vậy đạt được danh tiếng.

426

109.

427

Dullabhaṃ pākatikaṃ vākyaṃ, dullabho khemakaro suto;

Truthful speech is rare, a beneficent son is rare;

Lời nói chân thật khó tìm, người bạn tốt khó tìm;

428

Dullabhā sadisī jāyā, dullabho sajano piyo.

A suitable wife is rare, a dear kinsman is rare.

Người vợ tương xứng khó tìm, người thân yêu khó tìm.

429

110.

430

Atthaṃ mahantamāpajja, vijjaṃ sampattimeva ca;

Having attained great wealth, knowledge, and success;

Đạt được lợi ích lớn, học vấn và sự thành công;

431

Careyyāmānathaddho yo, paṇḍito so pavuccati.

The one who acts without pride and arrogance is called a wise person.

Mà vẫn sống không kiêu ngạo, người ấy được gọi là bậc trí.

432

111.

433

Sutasanniccayā dhīrā, tuṇhībhūtā apucchitā;

The wise, full of accumulated knowledge, remain silent when not asked;

Các bậc trí tuệ đầy đủ học vấn, im lặng khi không được hỏi;

434

Puṇṇāsubhāsitenāpi, ghaṇṭādī ghaṭṭitā yathā.

Yet, they are filled with excellent sayings, like a bell when struck.

Ngay cả khi đầy ắp những lời nói hay, họ cũng như chuông không rung khi không được gõ.

435

112.

436

Apuṭṭho paṇḍito bherī, pajjunno hoti pucchito;

A wise person, unasked, is like a drum; when asked, like a rain cloud;

Bậc trí khi không được hỏi thì như trống, khi được hỏi thì như mây mưa;

437

Bālo puṭṭho apuṭṭho ca, bahuṃ vikatthate sadā.

A fool, whether asked or unasked, always boasts much.

Kẻ ngu si dù được hỏi hay không, lúc nào cũng khoe khoang nhiều.

438

113.

439

Parūpavāde badhiro, paravajje alocano;

Deaf to slander of others, blind to faults of others;

Điếc trước lời chỉ trích người khác, mù trước lỗi lầm người khác;

440

Paṅgulo aññanārīsu, dussatakke acetano.

Lame towards other men's wives, insensible to evil arguments.

Què trước phụ nữ của người khác, vô tri trước những lý lẽ xấu xa.

441

Cakkhumāssa yathā andho, sotavā badhiro yathā;

Having eyes, but acting as if blind; having ears, but acting as if deaf;

Người có mắt như người mù, người có tai như người điếc;

442

Paññavāssa yathāmūgo, balavā dubbaloriva;

Having wisdom, but acting as if mute; being strong, but acting as if weak;

Người có trí tuệ như người câm, người có sức mạnh như người yếu đuối;

443

Atha atthe samuppanne, sayetha matasāyitaṃ.

When an opportunity arises, one might lie as if dead.

Rồi khi công việc phát sinh, (người ngu) nằm như người chết.

444

114.

445

Pāpamitte vivajjetvā, bhajeyyuttamapuggalaṃ;

Having shunned evil friends, one should associate with excellent persons;

Nên tránh xa bạn ác, nên thân cận bậc thượng nhân;

446

Ovāde cassa tiṭṭheyya, patthento acalaṃ sukhaṃ.

And one should abide by their counsel, desiring unshakeable happiness.

Và nên y theo lời khuyên của họ, mong cầu an lạc vững chắc.

447

115.

448

Atisītaṃ atiuṇhaṃ, atisāyamidaṃ ahu;

“It is too cold, it is too hot, it is too late in the evening,”

Quá lạnh, quá nóng, đây là quá chiều rồi;

449

Iti vissaṭṭhakammante, atthā accenti māṇave.

Thus for those who neglect their duties, opportunities pass by.

Đối với người bỏ bê công việc như vậy, các mục đích trôi qua mất, hỡi người trẻ.

450

116.

451

Yo ca sītañca uṇhañca, tiṇābhiyyo na maññati;

But whoever regards neither cold nor heat as more than a blade of grass;

Người nào không xem lạnh và nóng hơn một cọng cỏ;

452

Karaṃ purisakiccāni, so sukhaṃ na vihāyati.

Performing manly duties, he does not abandon happiness.

Làm các việc của bậc trượng phu, người ấy không từ bỏ hạnh phúc.

453

117.

454

Yasmiṃdese na sammāno, na piyo na ca bandhavo;

In a place where there is no respect, no loved one, nor kinsman;

Ở nơi nào không có sự tôn kính, không có người thân yêu, cũng không có bà con;

455

Na ca vijjāgamo koci, na tattha divasaṃ vase.

Nor any acquisition of knowledge, one should not dwell there even for a day.

Cũng không có bất kỳ sự tiến bộ nào về tri thức, thì chớ ở lại nơi đó dù chỉ một ngày.

456

118.

457

Dhanavā sutavā rājā, nadī vajjo ime pañca;

A wealthy person, a learned person, a king, a river, a physician – these five;

Người giàu có, người học rộng, vua chúa, sông ngòi, y sĩ – năm điều này;

458

Yattha dese na vijjanti, na tattha divasaṃ vase.

In a place where these are not found, one should not dwell even for a day.

Ở nơi nào không có, chớ ở lại đó dù chỉ một ngày.

459

119.

460

Nabhassa bhūsanaṃ cando, nārīnaṃ bhūsanaṃ pati;

The moon is the adornment of the sky, a husband is the adornment of women;

Mặt trăng là trang sức của bầu trời, người chồng là trang sức của phụ nữ;

461

Chamāya bhūsanaṃ rājā, vijjā sabbassa bhūsanaṃ.

A king is the adornment of the earth, knowledge is the adornment of all.

Vua là trang sức của mặt đất, tri thức là trang sức của tất cả.

462

120.

463

Sukhatthiko sace vijjaṃ, vijjatthiko caje sukhaṃ;

If seeking happiness, abandon knowledge; if seeking knowledge, abandon happiness;

Nếu người mong cầu hạnh phúc thì hãy từ bỏ tri thức, nếu người mong cầu tri thức thì hãy từ bỏ hạnh phúc;

464

Sukhatthino kuto vijjā, kuto vijjatthino sukhaṃ.

From where comes knowledge for one seeking happiness? From where comes happiness for one seeking knowledge?

Người mong cầu hạnh phúc thì lấy đâu ra tri thức, người mong cầu tri thức thì lấy đâu ra hạnh phúc.

465

121.

466

Khaṇena kaṇena ceva, vijjāmatthañca sādhaye;

Gradually, little by little, one should achieve knowledge and wealth;

Từng khoảnh khắc, từng chút một, nên thành tựu tri thức và mục đích;

467

Khaṇacāge kuto vijjā, kaṇacāge kato dhanaṃ.

From where comes knowledge by neglecting moments? From where comes wealth by neglecting small portions?

Bỏ qua khoảnh khắc thì lấy đâu ra tri thức, bỏ qua từng chút thì lấy đâu ra tài sản.

468

122.

469

Ācariyā pādamādatte, pādaṃ sisso sajānanā;

One quarter from the teacher, one quarter the student gains by their own intelligence;

Người thầy (dạy) một phần, người học trò tự biết một phần;

470

Pādaṃ sabrahmacārīhi, pādaṃ kālakkamena ca.

One quarter from fellow practitioners, and one quarter over time.

Một phần từ các bạn đồng Phạm hạnh, một phần từ sự trải nghiệm thời gian.

471

123.

472

Dhammo jaye no adhammo, saccaṃ jayati nāsaccaṃ;

Dhamma prevails, not unrighteousness; truth prevails, not untruth;

Chánh pháp chiến thắng, phi pháp không; chân lý chiến thắng, phi chân lý không;

473

Khamā jayati no kodho, devo jayati nāsūro.

Forgiveness prevails, not anger; divinity prevails, not demonhood.

Nhẫn nại chiến thắng, sân hận không; chư thiên chiến thắng, phi thiên không.

474

124.

475

Hatthassa bhūsanaṃ dānaṃ, saccaṃ kaṇṭhassa bhūsanaṃ;

Generosity is the adornment of the hand, truth is the adornment of the throat;

Bố thí là trang sức của bàn tay, chân thật là trang sức của cổ họng;

476

Sotassa bhūsanaṃ satthaṃ, bhūsane kiṃ payojanaṃ.

Scripture is the adornment of the ear—what is the use of other adornments?

Giáo pháp là trang sức của tai, thì trang sức khác có ích gì?

477

125.

478

Videsetu dhanaṃ vijjā, byasanesu dhanaṃ mati;

Knowledge is wealth in foreign lands, wisdom is wealth in misfortunes;

Ở nước ngoài, tri thức là tài sản; trong hoạn nạn, trí tuệ là tài sản;

479

Paraloke dhanaṃ dhammo, sīlaṃ sabbattha ve dhanaṃ.

Dhamma is wealth in the next world, morality indeed is wealth everywhere.

Ở đời sau, Chánh pháp là tài sản; giới hạnh chắc chắn là tài sản ở khắp mọi nơi.

480

126.

481

Padose dīpako cando, pabhāte dīpako ravi;

The moon is a lamp in the evening, the sun is a lamp in the morning;

Vào buổi tối, mặt trăng là ngọn đèn; vào buổi sáng, mặt trời là ngọn đèn;

482

Tiloke dīpako dhammo, suputto kuladīpako.

Dhamma is a lamp in the three worlds, a good son is a lamp for the family.

Trong ba cõi, Chánh pháp là ngọn đèn; người con hiếu thảo là ngọn đèn của gia tộc.

483

127.

484

Vidvā eva vijānāti, vidvajjanaparissamaṃ;

Only the learned understand the toil of the learned;

Chỉ có người trí mới hiểu được sự vất vả của người trí;

485

Na hi vañjhā vijānāti, guruṃ pasavavedanaṃ.

Indeed, a barren woman does not know the severe pain of childbirth.

Người phụ nữ hiếm muộn không thể hiểu được nỗi đau đớn khi sinh nở.

486

128.

487

Yassa natthi sayaṃ paññā, satthaṃ tassa karoti kiṃ;

For whom there is no wisdom of one's own, what can scripture do for him?

Người nào không có trí tuệ tự thân, kinh điển có thể làm gì cho người ấy?

488

Locanehi vihīnassa, dappaṇo kiṃ karissati.

What will a mirror do for one deprived of eyes?

Đối với người không có mắt, gương có thể làm gì?

489

129.

490

Kiṃ karissanti vattāro, sotaṃ yattha na vijjate;

What can speakers do where there are no listeners?

Người nói sẽ làm gì, ở nơi không có người nghe;

491

Naggakapaṇake dese, rajako kiṃ karissati.

What will a washerman do in a land of naked beggars?

Ở xứ sở của người nghèo khổ trần truồng, người thợ nhuộm sẽ làm gì?

492

130.

493

Mūḷhasidhassāpadesena, kunārībharaṇena ca;

Through the fault of a foolish student, by maintaining a bad wife;

Với sự ngu muội, dưới danh nghĩa của sự khôn ngoan, với việc nuôi dưỡng người phụ nữ xấu,

494

Khalasattūhi saṃyogā, paṇḍitopyāvasīdati.

And by associating with wicked enemies, even a wise person suffers decline.

Với sự kết giao với kẻ thù độc ác, ngay cả người hiền trí cũng bị suy sụp.

495

131.

496

Natthi attasamaṃ pemaṃ, natthi dhaññasamaṃ dhanaṃ;

There is no love equal to self-love, no wealth equal to grain;

Không có tình yêu nào bằng yêu thương tự thân, không có tài sản nào bằng ngũ cốc;

497

Natthi paññāsamā ābhā, vuṭṭhi ve paramā sarā.

There is no light equal to wisdom, rain is indeed the supreme reservoir.

Không có ánh sáng nào bằng trí tuệ, mưa là ao hồ tối thượng.

498

132.

499

Bhujaṅgamaṃ pāvakañca khattiyañca yasassinaṃ;

A snake, fire, a glorious king;

Rắn, lửa, vua chúa vinh quang;

500

Bhikkhuñca sīlasampannaṃ, sammadeva samācare.

And a monk endowed with morality – one should approach them with proper conduct.

Và Tỳ-kheo đầy đủ giới hạnh, nên đối xử một cách đúng đắn.

501

133.

502

Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano;

Therefore, indeed, a wise person, seeing their own benefit;

Vì vậy, người hiền trí, khi thấy lợi ích của bản thân,

503

Buddhe dhamme ca saṅghe ca, dhīro saddhaṃ nivesaye.

Should firmly establish faith in the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, with respect like a cetiya.

Bậc trí nên đặt niềm tin vào Đức Phật, Giáo Pháp và Tăng Đoàn.

504

134.

505

Guṇo seṭṭhaṅgataṃ yāti, na ucce sayane vase;

Virtue reaches an exalted state, not dwelling on a high couch;

Phẩm chất đạt đến địa vị cao quý, không phải ở trên giường cao;

506

Pāsādasikhare vāso, kāko kiṃ garuḷo siyā.

Even dwelling on a palace pinnacle, can a crow become a garuḷa?

Ở trên đỉnh cung điện, con quạ có thể trở thành chim Garuda sao?

507

135.

508

Anāgataṃ bhayaṃ disvā, dūrato parivajjaye;

Seeing future danger, one should avoid it from afar;

Thấy nguy hiểm chưa đến, nên tránh xa từ xa;

509

Āgatañca bhayaṃ disvā, abhīto hoti paṇḍito.

But seeing present danger, a wise person is fearless.

Thấy nguy hiểm đã đến, người hiền trí không sợ hãi.

510

136.

511

Asajjāya malāmantā, anuṭṭhānamalā gharā;

Non-recitation is the stain of mantras, lack of effort is the stain of houses;

Không tụng đọc là dơ bẩn của chú thuật, không siêng năng là dơ bẩn của nhà cửa;

512

Malaṃ vaṇṇassa kosajjaṃ, pamādo rakkhato malaṃ.

Laziness is the stain of beauty, heedlessness is the stain of a guardian.

Sự lười biếng là dơ bẩn của vẻ đẹp, sự xao lãng là dơ bẩn của người bảo vệ.

513

137.

514

Anupubbena medhāvī, thokaṃ thokaṃ khaṇe khaṇe;

Gradually, the intelligent one, little by little, moment by moment;

Người có trí tuệ, dần dần, từng chút một, từng khoảnh khắc một;

515

Kammāro rajatasseva, niddhame malamattano.

Like a smith with silver, should purge the impurities of himself.

Như người thợ bạc, loại bỏ tạp chất của chính mình.

516

138.

517

Yañhi kayirā tañhi vade, yaṃ na kayirā na taṃ vade;

What one does, that one should speak; what one does not do, that one should not speak;

Điều gì nên làm thì nên nói, điều gì không nên làm thì không nên nói;

518

Akarontaṃ bhāsamānaṃ, parijānanti paṇḍitā.

Wise ones know a person who speaks without acting.

Người hiền trí biết rõ người nói mà không làm.

519

139.

520

Visamaṃ sabhayaṃ ativāto, paṭicchannaṃ devanissitaṃ;

An uneven path, a fearsome place, extreme wind, a concealed spot, a divine dwelling;

Nơi hiểm trở, nơi nguy hiểm, nơi gió mạnh, nơi ẩn kín, nơi thờ thần;

521

Pantho ca saṅgāmo titthaṃ, aṭṭhete parivajjiyā.

A highway, a battlefield, a ford—these eight should be avoided.

Đường đi, chiến trường, bến nước – tám nơi này nên tránh xa.

522

140.

523

Rattoduṭṭho ca muḷho ca, mānī luddho tathālaso;

One who is passionate, malicious, deluded, conceited, greedy, and lazy;

Kẻ tham đắm, kẻ ác độc, kẻ ngu si, kẻ kiêu mạn, kẻ tham lam, và kẻ lười biếng;

524

Ekacintī ca bālo ca, ete atthavināsakā.

And one who is isolated in thought, and a fool—these are destroyers of welfare.

Kẻ chỉ nghĩ đến mình, và kẻ ngu dốt – những người này là kẻ hủy hoại lợi ích.

525

141.

526

Ratto duṭṭho ca mūḷho ca, bhīru āmisagaruko;

One who is passionate, malicious, deluded, fearful, attached to sensual pleasures;

Kẻ tham đắm, kẻ ác độc, kẻ ngu si, kẻ nhút nhát, kẻ ham lợi lộc;

527

Itthī soṇḍo paṇḍako ca, navamo dārakopi ca.

A woman, a drunkard, an eunuch, and ninth, a child.

Phụ nữ, kẻ say sưa, thái giám, và đứa trẻ là người thứ chín.

528

142.

529

Navate puggalā loke, ittarā calitā calā;

These nine individuals in the world are fickle, unsteady, wavering;

Chín hạng người này trên đời, là những kẻ tầm thường, hay thay đổi, không ổn định;

530

Etehi mantitaṃ guyhaṃ, khippaṃ bhavati pākaṭaṃ.

A secret confided to them quickly becomes public.

Bí mật được bàn bạc với những người này sẽ nhanh chóng bị tiết lộ.

531

143.

532

Yo niruttiṃ na sikkheyya, sikkhanto piṭakattayaṃ;

Whoever does not learn grammar, even if studying the three Piṭakas;

Người nào không học ngữ pháp, dù có học Tam Tạng;

533

Pade pade vikaṅkheyya, vane andhagajo yathā.

Will falter at every step, like a blind elephant in the forest.

Sẽ nghi ngờ từng câu chữ, như voi mù trong rừng.

534

144.

535

Suttaṃ dhātu gaṇoṇvādi, nāmaliṅgānusāsanaṃ;

Sutta (rules), Dhātu (roots), Gaṇa (conjugation classes), Oṇvādi (affixes), Nāmaliṅgānusāsana (declension of nouns and genders);

Sutta (Quy tắc), Dhātu (Gốc từ), Gaṇa (Nhóm từ), Onvādi (Tiền tố), Nāma (Danh từ), Liṅga (Giống), Anusāsana (Hướng dẫn);

536

Yassa tiṭṭhati jivhagge, sabyākaraṇakesarī.

Whoever has these on the tip of his tongue is a lion among grammarians.

Người nào giữ được trên đầu lưỡi, người ấy là sư tử về ngữ pháp.

537

145.

538

Saddatthalakkhaṇe bhedī, yo yo nicchitalakkhaṇe;

Whoever distinguishes between words and meanings, and ascertains features;

Người nào thành thạo về ngữ nghĩa và đặc tính của từ ngữ, người nào thành thạo về các đặc tính được xác định;

539

So so ñātumakicchena, pahoti piṭakattaye.

Such a one can understand the three Piṭakas without difficulty.

Người ấy có thể hiểu Tam Tạng một cách dễ dàng.

540

146.

541

Yo saddasatthakusalo kusalo nighaṇḍu,

Whoever is skilled in grammar and in dictionaries,

Người nào khéo léo về ngữ pháp, khéo léo về từ điển,

542

Chando alaṅkatisu niccakatābhiyogo;

And constantly devoted to prosody and rhetoric;

Luôn tinh tấn trong thi luật và văn chương;

543

So yaṃ kavittavikalopi kavīsu saṅkhyaṃ,

Even if devoid of poetic talent, he gains renown among poets,

Người ấy, dù không giỏi làm thơ, vẫn được xếp vào hàng các nhà thơ,

544

Moggayha vindati hi kitti’ mamandarūpaṃ.

Achieving immense fame.

Và đạt được danh tiếng không nhỏ.

545

147.

546

Sukkhopi candanataru na jahāti gandhaṃ,

Even a dry sandalwood tree does not abandon its fragrance;

Dù khô héo, cây đàn hương vẫn không mất mùi thơm;

547

Nāgo gato naramukhe na jahāti līḷaṃ;

An elephant, having fallen into a man's mouth (i.e., a trap), does not abandon its grace;

Voi bị bắt vào miệng người vẫn không mất vẻ uy nghi;

548

Yantagato madhurasaṃ na jahāti ucchu,

Sugarcane in the press does not abandon its sweet juice;

Mía đưa vào máy ép vẫn không mất vị ngọt;

549

Dukkhopi paṇḍitajano na jahāti dhammaṃ.

Even in distress, a wise person does not abandon Dhamma.

Dù gặp khó khăn, người hiền trí vẫn không từ bỏ Chánh pháp.

550

148.

551

Dhanadhaññappayogesu, tathā vijjāgamesu ca;

In matters of wealth and grain, and in acquiring knowledge;

Trong việc sử dụng tài sản và ngũ cốc, cũng như trong việc học hỏi tri thức;

552

Āhāre byavahāre ca, cattalajjo sadā bhave.

In eating and in dealings, one should always be shameless.

Trong ăn uống và giao tiếp, nên luôn từ bỏ sự xấu hổ.

553

149.

554

Sābhāvikī ca paṭibhā, sutañca bahunimmalaṃ;

Natural genius, extensive and pure learning;

Trí tuệ tự nhiên, sự học hỏi rộng rãi và trong sạch;

555

Amando cābhiyogoyaṃ, hetu hotiha bandhane.

And unflagging effort—these are the causes for attainment here.

Và sự tinh tấn không ngừng, đây là nguyên nhân của sự ràng buộc (trong việc học).

556

150.

557

Jaheyya pāpake mitte, bhajeyya paṇḍite jane;

One should abandon evil friends, associate with wise people;

Nên từ bỏ bạn ác, nên thân cận người hiền trí;

558

Sādhavo abhiseveyya, suṇeyya dhammamuttamaṃ.

Attend to the virtuous, and listen to the supreme Dhamma.

Nên phục vụ người thiện, nên lắng nghe Chánh pháp tối thượng.

559

151.

560

Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpakaṃ;

One who does good receives good, and one who does evil receives evil;

Người làm điều thiện thì nhận điều thiện, người làm điều ác thì nhận điều ác;

561

Yādisaṃ vappate bījaṃ, tādisaṃ harate phalaṃ.

Whatever seed is sown, such fruit is reaped.

Gieo hạt giống nào, gặt quả đó.

562

152.

153.

152.

563

Chando nidānaṃ gāthānaṃ, akkharā tāsaṃ viyañjanaṃ;

Meter is the origin of verses, letters are their syllables;

Thi luật là nguồn gốc của các bài kệ, các chữ cái là sự biểu hiện của chúng;

564

Nāmasannissitā gāthā, kavi gāthānamāsayo.

Verses depend on names, a poet is the abode of verses.

Các bài kệ dựa vào danh từ, nhà thơ là nơi nương tựa của các bài kệ.

565

153.

566

Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ hitamattano;

Therefore, indeed, a wise person, seeing their own welfare;

Vì vậy, người hiền trí, khi thấy lợi ích của bản thân;

567

Paññavantaṃbhipūjeyya, cetiyaṃ viya sādaro.

Should respectfully honor the wise, like a cetiya.

Nên kính trọng người có trí tuệ, như kính trọng bảo tháp vậy.

568

154.

569

Dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ, dhīrena sahasaṃvase;

One should see the wise, listen to the wise, associate with the wise;

Nên nhìn người trí, nghe người trí, sống chung với người trí;

570

Dhīrenallāpasallāpaṃ, taṃ kare tañca rocaye.

One should converse and discuss with the wise, and approve of it.

Nên nói chuyện, đàm đạo với người trí, và nên ưa thích điều đó.

571

155.

572

Nayaṃ nayati medhāvī, adhurāyaṃ na yuñjati;

An intelligent person leads righteously, and does not engage in what is unwholesome;

Người có trí tuệ dẫn dắt đúng đắn, không đặt gánh nặng lên vai người khác;

573

Sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati;

Righteous leading is excellent, one does not get angry when properly spoken to;

Sự dẫn dắt đúng đắn là tốt nhất, được nói đúng đắn thì không tức giận;

574

Vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo.

He knows discipline; good is association with such a one.

Người ấy hiểu rõ kỷ luật, thật tốt khi kết giao với người ấy.

575

156.

576

Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,

If one should find a prudent companion,

Nếu tìm được người bạn đồng hành khôn ngoan,

577

Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;

Who lives righteously and is wise, to go along with;

Bậc trí tuệ sống đúng đắn, cùng đi với mình;

578

Abhibhuyya sabbāni parissayāni,

Overcoming all dangers,

Vượt qua mọi hiểm nguy,

579

Careyya tenattamano satimā.

One should go with him, joyful and mindful.

Nên cùng đi với người ấy, với tâm hoan hỷ và chánh niệm.

580

157.

581

No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,

If one should not find a prudent companion,

Nếu không tìm được người bạn đồng hành khôn ngoan,

582

Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;

Who lives righteously and is wise, to go along with;

Bậc trí tuệ sống đúng đắn, cùng đi với mình;

583

Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya,

Like a king abandoning his conquered kingdom,

Như vua bỏ nước đã chinh phục,

584

Eko care mātaṅgaraññeva nāgo.

One should go alone, like an elephant in the Mātanga forest.

Nên đi một mình, như voi Mātaṅga trong rừng.

585

158.

586

Sokaṭṭhānasahassāni, bhayaṭṭhānasatāni ca;

A thousand causes for sorrow, and a hundred causes for fear;

Hàng ngàn điều sầu khổ, hàng trăm điều sợ hãi;

587

Divase divase mūḷha-māvisanti na paṇḍitaṃ.

Daily approach the fool, but not the wise one.

Mỗi ngày đều đến với kẻ ngu, chứ không đến với người trí.

588

159.

589

Jalabindunipātena, cirena pūrate ghaṭo;

By the falling of water drops, a pot is gradually filled;

Với sự rơi rớt của từng giọt nước, cái ghè sẽ đầy theo thời gian;

590

Tathā sakalavijjānaṃ, dhammassa ca dhanassa ca.

Similarly for all knowledge, for Dhamma, and for wealth.

Cũng vậy đối với mọi tri thức, Chánh pháp và tài sản.

591

160.

592

Paṇḍitā dukkhaṃ patvāna, na bhavanti visādino;

Wise ones, having met with suffering, do not become despondent;

Người hiền trí khi gặp khổ đau, không trở nên buồn bã;

593

Pavissa rāhuno mukhaṃ, kiṃ no deti puna sasī.

Having entered the mouth of Rāhu, what else can the moon give?

Mặt trăng đã đi vào miệng Rāhu, thì còn cho chúng ta điều gì nữa?

594

161.

595

Javena assaṃ jānanti, vāhena ca balibaddhaṃ;

They know a horse by its speed, and an ox by its burden;

Nhờ tốc độ mà biết ngựa, nhờ sức kéo mà biết bò;

596

Duhena dhenuṃ jānanti, bhāsamānena paṇḍitaṃ.

They know a cow by its milking, and a wise person by their speech.

Nhờ sự vắt sữa mà biết bò cái, nhờ lời nói mà biết người hiền trí.

597

162.

598

Manasā cintitaṃ kammaṃ, vacasā na pakāsaye;

An action conceived in the mind should not be revealed by speech;

Việc đã nghĩ trong tâm, chớ nên tiết lộ bằng lời nói;

599

Aññalakkhitakāriyassa, yato siddhi na jāyate.

For success is not achieved by one whose actions are known to others.

Vì khi người khác biết được việc làm, thì sự thành công sẽ không đến.

600

163.

601

Anabhyāse visaṃ vijjā, ajiṇṇe bhojanaṃ visaṃ;

Knowledge unpracticed is poison; food undigested is poison;

Kiến thức không thực hành là thuốc độc, thức ăn khó tiêu là thuốc độc;

602

Visaṃ sabhā daliddassa, vuddhassa taruṇī visaṃ.

An assembly is poison for the poor; a young woman is poison for the old man.

Hội họp là thuốc độc đối với người nghèo, người phụ nữ trẻ là thuốc độc đối với người già.

603

Cattāro pañca ālope, ābhutvā udakaṃ pive;

Having eaten four or five mouthfuls, one should drink water;

Sau khi ăn bốn hoặc năm miếng cơm, hãy uống nước;

604

Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno.

This is enough for the comfortable dwelling of a resolute bhikkhu.

Thế là đủ cho sự sống tiện nghi của một Tỳ-kheo đã dấn thân.

605

164.

606

Yassa eso pasutopi, guṇavā pujjate naro;

A person, even if lowly born, is honored if virtuous;

Người ấy dù được sinh ra, nếu có phẩm hạnh thì được tôn kính;

607

Dhanu vaṃsavisuddhopi, nigguṇo kiṃ karissati.

But what will a person of pure lineage do if he is without virtue?

Cung tên dù thuần chủng dòng dõi, nhưng không có phẩm chất thì làm được gì?

608

165.

609

Issī dayī asaṃtuṭṭho, kodhano niccasaṅkīto;

Envious, greedy, discontented, irritable, ever-suspicious;

Người hay ganh tị, không từ bi, không biết đủ, hay giận dữ, luôn nghi ngờ;

610

Parabhāgyopajīvī ca, chaḷete dukkhabhāgino.

And one who lives on others' fortune – these six are partakers of suffering.

Và kẻ sống nhờ vào của cải người khác, sáu loại này là những kẻ chịu khổ đau.

611

166.

612

Sumahantāni sattānī, dhārayantā bahussutā;

Even great beings, learned ones who uphold the Dhamma,

Những chúng sanh vĩ đại, đa văn, những người mang gánh nặng;

613

Chettāro saṃsayānañca, kaliṃ yanti lobhamohitā.

And those who resolve doubts, fall into misfortune, deluded by greed.

Những người giải quyết được nghi ngờ, cũng rơi vào bất hạnh khi bị tham lam và si mê mê hoặc.

614

167.

615

Nadītīre khate kūpe, araṇītālavaṇṭake;

By the river bank, in a dug well, or on a palm-fan used for fire-kindling,

Ở bờ sông, trong giếng đã đào, trên cây chà và cây quạt lá thốt nốt;

616

Na vade dakādī natthīti, mukhe ca vacanaṃ tathā.

One should not say, "there is no water, etc." Similarly, with words in one's mouth.

Chớ nói không có nước, và lời nói trong miệng cũng vậy.

617

168.

618

Sabbaṃ suṇāti sotena, sabbaṃ passati cakkhunā;

He hears everything with the ear, sees everything with the eye;

Kẻ nghe mọi thứ bằng tai, kẻ thấy mọi thứ bằng mắt;

619

Na ca diṭṭhaṃ sutaṃ dhīro, sabbaṃ uccitu marahati.

But a wise person should not say everything that is seen or heard.

Người trí không nên nói ra tất cả những gì đã thấy và đã nghe.

620

169.

621

Bālādapi gahetabbaṃ, yuttamuttamanīsibhi;

Even from a fool, what is proper should be accepted by noble wise ones;

Dù từ kẻ ngu, người trí cũng nên tiếp nhận điều hợp lý và cao thượng;

622

Ravissāvisaye kiṃ na, padīpassa pakāsanaṃ.

When the sun is not present, why should the lamp not give light?

Trong những nơi mặt trời không chiếu tới, sao lại không có ánh sáng của ngọn đèn?

623

170.

624

Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ attamattano;

Therefore, a wise person, seeing his own benefit,

Vì vậy, người trí, khi nhìn thấy lợi ích của chính mình;

625

Yoniso vicine dhammaṃ, evaṃ tattha visujjhati.

Should wisely investigate the Dhamma; thus he becomes purified therein.

Hãy suy xét Chánh pháp một cách kỹ lưỡng, như vậy người ấy sẽ được thanh tịnh.

626

171.

627

Kiṃ tena jātujātena, mātuyobbannahārinā;

What use is that one born, who robs his mother of her youth,

Sinh ra làm gì, kẻ đã cướp đi tuổi xuân của mẹ;

628

Ārohati na yo saka-vaṃsaagge dhajo yathā.

And does not rise to the top of his family lineage, like a banner?

Mà không vươn lên như lá cờ trên ngọn cây gia tộc của mình.

629

172.

630

Sammā upaparikkhitvā, akkharesu padesu ca;

Having thoroughly examined words and phrases,

Sau khi đã xem xét kỹ lưỡng các chữ và các đoạn;

631

Coraghāto siyā sisso, guru coraṭṭakārako.

The student may become a slayer of thieves (i.e., errant texts), the teacher a helper of thieves (i.e., who causes errors).

Học trò có thể là kẻ giết trộm, thầy giáo có thể là kẻ gây ra nạn trộm cắp.

632

173.

633

Adantadamanaṃ satthaṃ, khalānaṃ kurute madaṃ;

The teaching meant to tame the untamed makes fools arrogant;

Giáo pháp để chế ngự kẻ chưa được chế ngự, lại khiến kẻ xấu trở nên kiêu ngạo;

634

Cakkhusaṅkhārakaṃ tejaṃ, ulūkānaṃmivandhakaṃ.

It is like eye-brightening medicine, which blinds owls.

Giống như ánh sáng làm mù mắt cú.

635

174.

636

Narattaṃ dullabhaṃ loke, vijjā tatra sudullabhā;

Human existence is rare in the world, knowledge therein is very rare;

Thân người khó được ở đời, học vấn lại càng khó được hơn;

637

Kavittaṃ dullabhaṃ tatra, satti tatra sudullabhā.

Poetry is rare therein, power therein is very rare.

Tài năng thơ phú khó được ở đó, sức mạnh lại càng khó được hơn.

638

175.

639

Yebhuyyena hi sattānaṃ, vināse paccupaṭṭhite;

Indeed, for most beings, when destruction approaches,

Thường thì, khi sự hủy diệt sắp đến với chúng sanh;

640

Anayo nayarūpena, buddhimāgamma tiṭṭhati.

Misfortune appears in the guise of wisdom.

Điều bất lợi lại xuất hiện dưới dạng lợi ích, xâm nhập vào trí tuệ.

Table of Contents

Settings