Evaṃ tesu aññamaññaṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathentesu sakko cintesi ‘‘ayaṃ vessantaro rājā hiyyo jūjakassa pathaviṃ unnādetvā dārake adāsi, idāni taṃ koci hīnapuriso upasaṅkamitvā sabbalakkhaṇasampannaṃ maddiṃ yācitvā rājānaṃ ekakaṃ katvā maddiṃ gahetvā gaccheyya, tato esa anātho nippaccayo bhaveyya.
While they were thus engaging in pleasant conversation with each other, Sakka thought, “Yesterday, King Vessantara gave his children, causing the earth to quake, to Jūjaka. Now, some lowly person might approach him, beg for Maddī, who possesses all auspicious marks, and take her away, leaving the king alone. Then he would be helpless and without support.
Trong khi họ đang trò chuyện vui vẻ với nhau như vậy, Sakka suy nghĩ: “Vua Vessantara hôm qua đã ban các con cho Jūjaka, làm cho đất này rung động. Bây giờ, nếu có một kẻ hèn hạ nào đó đến gần, xin Maddī, người có đầy đủ mọi tướng tốt, và sau khi đã khiến nhà vua ở một mình, kẻ đó sẽ mang Maddī đi. Khi đó, ngài sẽ trở thành người không nơi nương tựa, không có chỗ dựa.
Ahaṃ brāhmaṇavaṇṇena naṃ upasaṅkamitvā maddiṃ yācitvā pāramikūṭaṃ gāhāpetvā kassaci avissajjiyaṃ katvā puna naṃ tasseva datvā āgamissāmī’’ti.
I shall approach him in the guise of a brahmin, beg for Maddī, make him reach the pinnacle of perfection, make her not disposable to anyone, and then give her back to him and depart.”
Ta sẽ đến gần ngài trong lốt một Bà la môn, xin Maddī, khiến ngài đạt đến đỉnh cao của các Ba la mật, và làm cho nàng không thể bị ai khác xin nữa, rồi ta sẽ trả nàng lại cho ngài và trở về.”
So sūriyuggamanavelāya tassa santikaṃ agamāsi.
So, at sunrise, he went to him.
Ngài đã đến chỗ Đại Bồ tát vào lúc mặt trời mọc.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, proclaiming that matter, said:
Để làm rõ ý nghĩa đó, Đức Bổn Sư đã nói:
Tattha pāto tesaṃ adissathāti pātova nesaṃ dvinnampi janānaṃ paññāyamānarūpo purato aṭṭhāsi, ṭhatvā ca pana paṭisanthāraṃ karonto āha –
Therein, pāto tesaṃ adissathā means he appeared before both of them in the morning, clearly visible, and standing there, he greeted them, saying:
Ở đây, về cụm từ đã xuất hiện trước mặt họ vào buổi sáng, vào buổi sáng, ngài hiện rõ hình tướng trước mặt cả hai người. Sau khi đứng đó, ngài chào hỏi và nói:
Āgamanakāraṇaṃ pucchi.
Asked the reason for his coming.
đã hỏi về lý do ngài đến.
Atha naṃ sakko ‘‘mahārāja, ahaṃ mahallako, idhāgacchanto tava bhariyaṃ maddiṃ yācituṃ āgato, taṃ me dehī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then Sakka said to him, “Great King, I am old. I have come here to beg for your wife, Maddī. Give her to me,” and spoke this verse:
Rồi Sakka nói với ngài: “Đại vương, tôi đã già, tôi đến đây để xin Maddī, vợ của ngài, xin ngài hãy ban nàng cho tôi,” rồi ngài nói bài kệ này:
Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘hiyyo me brāhmaṇassa dārakā dinnā, araññe ekako hutvā kathaṃ te maddiṃ dassāmī’’ti avatvā pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya asajjitvā abajjhitvā anolīnamānaso hutvā giriṃ unnādento imaṃ gāthamāha –
When this was said, the Great Being, without saying, "Yesterday I gave the children to the brahmin; being alone in the forest, how can I give you Maddī?", but with outstretched hands, as if placing a purse of a thousand, without hesitation, without reluctance, with an unshrinking mind, making the mountain resound, uttered this verse:
Khi được nói như vậy, Đại Bồ tát không nói: “Hôm qua tôi đã ban các con cho Bà la môn, làm sao tôi có thể ban Maddī cho ngài khi tôi ở một mình trong rừng?” mà với tâm không dao động, không do dự, không chần chừ, như đang đặt một túi tiền ngàn vàng vào bàn tay đang chìa ra, ngài làm rung động núi và nói bài kệ này:
Evañca pana vatvā sīghameva kamaṇḍalunā udakaṃ āharitvā udakaṃ hatthe pātetvā piyabhariyaṃ brāhmaṇassa adāsi.
And having said this, he quickly brought water with his water-pot, poured the water into his hand, and gave his beloved wife to the brahmin.
Và sau khi nói như vậy, ngài nhanh chóng mang nước từ bình nước đến, đổ nước vào tay và ban người vợ yêu quý cho Bà la môn.
Taṅkhaṇeyeva heṭṭhā vuttappakārāni sabbāni acchariyāni pāturahesuṃ.
At that very moment, all the wonders mentioned previously manifested.
Ngay lúc đó, tất cả những điều kỳ diệu đã được kể ở trên đều xuất hiện.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, proclaiming that meaning, said:
Để làm rõ ý nghĩa đó, Đức Bổn Sư đã nói:
Tattha adā dānanti ‘‘ambho brāhmaṇa, maddito me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyataraṃ, idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa paccayo hotū’’ti vatvā dānaṃ adāsi vuttampi cetaṃ –
Here, adā dānanti means he gave the gift saying, "O brahmin, the Omniscient Knowledge is a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times dearer to me than Maddī; may this gift of mine be a condition for the attainment of Omniscient Knowledge." And it was also said:
Ở đây, về cụm từ đã ban bố thí, nghĩa là ngài đã ban bố thí sau khi nói: “Này Bà la môn, đối với tôi, Toàn Giác trí còn quý hơn Maddī gấp trăm lần, gấp ngàn lần, gấp trăm ngàn lần. Nguyện cho sự bố thí này là nhân duyên để tôi chứng đắc Toàn Giác trí.” Điều này cũng đã được nói:
Tattha sampakampathāti pathavī udakapariyantaṃ katvā kampittha.
Here, sampakampathāti means the earth trembled, reaching the ocean's edge.
Ở đây, về cụm từ rung chuyển, nghĩa là mặt đất rung chuyển đến tận cùng biển cả.
Nevassa maddī bhākuṭīti bhikkhave, tasmiṃ khaṇe maddī ‘‘maṃ mahallakassa brāhmaṇassa rājā detī’’ti kodhavasena bhākuṭipi nāhosi.
Nevassa maddī bhākuṭīti means, monks, at that moment, Maddī did not even frown out of anger, thinking, "The king is giving me to an old brahmin."
Về cụm từ Maddī không cau mày, này các Tỳ khưu, vào khoảnh khắc đó, Maddī không hề cau mày vì tức giận khi “nhà vua ban ta cho một Bà la môn già.”
Na sandhīyati na rodatīti neva maṅku ahosi, na akkhīni pūretvā rodati, atha kho tuṇhī sā hutvā ‘‘mādisaṃ itthiratanaṃ dadamāno na nikkāraṇā dassati, eso yaṃ varaṃ, taṃ jānātī’’ti phullapadumavaṇṇaṃ assa mukhaṃ pekkhateva, olokayamānāva ṭhitāti attho.
Na sandhīyati na rodatīti means she was neither dejected nor did she weep with eyes full of tears; rather, she remained silent, thinking, "He who gives a jewel of a woman like me will not do so without reason; he knows what is best," and just pekkhateva, gazed at his face, which was the color of a blooming lotus; this is the meaning.
Về cụm từ không buồn bã, không khóc than, nghĩa là nàng không hề buồn bã, không khóc đến nỗi nước mắt tràn đầy, mà nàng chỉ im lặng và nhìn mặt của ngài, giống như hoa sen nở rộ, với ý nghĩ: “Một người đàn bà quý báu như ta, khi được ban tặng, không phải là không có lý do. Ngài ấy biết điều gì là tốt nhất.”
Atha mahāsatto ‘‘kīdisā maddī’’ti tassā mukhaṃ olokesi.
Then the Great Being looked at her face, thinking, "What is Maddī like?"
Rồi Đại Bồ tát nhìn mặt nàng để xem “Maddī thế nào rồi?”
Sāpi ‘‘sāmi kiṃ maṃ olokesī’’ti vatvā sīhanādaṃ nadantī imaṃ gāthamāha –
She too, saying, "My lord, why do you look at me?" roared like a lion and uttered this verse:
Nàng cũng nói: “Thưa chủ, ngài nhìn con làm gì?” rồi nàng cất tiếng rống sư tử và nói bài kệ này:
Tattha komārī yassāhaṃ bhariyāti ahaṃ yassa tava daharikā bhariyā, so tvaññeva mama issaro sāmiko.
Here, komārī yassāhaṃ bhariyāti means, "I am your wife from my youth, and you alone are my master, my lord."
Ở đây, về cụm từ tôi là vợ của ai từ thời con gái, nghĩa là tôi là người vợ trẻ của ngài, ngài chính là chủ tể của tôi.
Yassicche tassāti issaro ca nāma dāsiṃ maṃ yassa dātuṃ iccheyya, tassa dadeyya.
Yassicche tassāti means, "And a master may give me, his slave, to whomever he wishes."
Về cụm từ ngài muốn ban tôi cho ai thì ban, nghĩa là một người chủ, nếu muốn ban tôi, một người nữ tỳ, cho ai thì cứ ban.
Vikkiṇeyya vāti dhanena vā atthe sati vikkiṇeyya, maṃsena vā atthe sati haneyya, tasmā yaṃ vo ruccati, taṃ karotha, nāhaṃ kujjhāmīti.
Vikkiṇeyya vāti means, "Or he may sell me for money if there is a need, or slay me for meat if there is a need; therefore, do what pleases you, I am not angry."
Về cụm từ hay bán, nghĩa là nếu cần tiền thì bán, hoặc nếu cần thịt thì giết. Vì vậy, ngài muốn làm gì thì làm, tôi không giận đâu.
Sakko tesaṃ paṇītajjhāsayataṃ viditvā thutiṃ akāsi.
Sakka, knowing their noble intention, praised them.
Sakka, sau khi biết được ý định cao cả của họ, đã tán thán.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, proclaiming that meaning, said:
Để làm rõ ý nghĩa đó, Đức Bổn Sư đã nói:
Indo ca brahmā pajāpati, somo yamo vessavaṇo;
Indra and Brahmā, Pajāpati, Soma, Yama, Vessavaṇa;
Indra, Brahmā, Pajāpati, Soma, Yama, Vessavaṇa;
Tattha paccūhāti paccatthikā.
Here, paccūhā means adversaries.
Ở đây, về cụm từ chướng ngại, nghĩa là kẻ thù.
Dibbāti dibbasampattipaṭibāhakā.
Dibbā means those obstructing divine prosperity.
Về cụm từ của chư thiên, nghĩa là những gì cản trở sự thành tựu của chư thiên.
Mānusāti manussasampattipaṭibāhakā.
Mānusā means those obstructing human prosperity.
Về cụm từ của con người, nghĩa là những gì cản trở sự thành tựu của con người.
Ke pana teti?
Who are they?
Vậy chúng là gì?
Macchariyadhammā.
The qualities of stinginess.
Chúng là những pháp keo kiệt (macchariya).
Te sabbe puttadāraṃ dentena mahāsattena jitā.
All of them were conquered by the Great Being who gave away his children and wife.
Tất cả những điều đó đều đã bị Đại Bồ tát chinh phục khi ngài ban tặng con cái và vợ.
Tenāha ‘‘sabbe jitā te paccūhā’’ti.
Therefore, it is said, "All those adversaries are conquered."
Vì vậy, ngài nói: “Tất cả những chướng ngại đều đã bị ngài chinh phục.”
Dukkarañhi karoti soti so vessantaro rājā ekakova araññe vasanto bhariyaṃ brāhmaṇassa dento dukkaraṃ karotīti evaṃ sabbe devā anumodantīti vadati.
Dukkarañhi karoti so means that King Vessantara, residing alone in the forest and giving his wife to a brahmin, performs a difficult deed; thus, all the devas rejoice.
Về cụm từ vì ngài đã làm một việc khó làm, nghĩa là vua Vessantara, khi sống một mình trong rừng và ban vợ cho Bà la môn, đã làm một việc khó làm. Tất cả chư thiên đều tùy hỷ như vậy.
‘‘Yameta’’nti gāthaṃ anumodanaṃ karonto āha.
He uttered the verse "Yametaṃ" as an expression of rejoicing.
Nói lên câu kệ “Yameta” để tán thán.
Vane vasanti vane vasanto.
Vane vasan means residing in the forest.
“Vane vasa” có nghĩa là sống trong rừng.
Brahmayānanti seṭṭhayānaṃ.
Brahmayāna means the supreme vehicle.
“Brahmayāna” có nghĩa là cỗ xe tối thượng.
Tividho hi sucaritadhammo evarūpo ca dānadhammo ariyamaggassa paccayo hotīti ‘‘brahmayāna’’nti vuccati.
Indeed, the threefold virtuous conduct and such a practice of giving become a condition for the Noble Path, hence it is called "brahmayāna."
Thật vậy, pháp thiện hạnh ba loại và pháp bố thí như vậy là nhân duyên cho Thánh đạo, nên được gọi là “brahmayāna” (phạm thừa).
Tasmā yaṃ taṃ idaṃ ajja dānaṃ dadatopi nipphannaṃ brahmayānaṃ apāyabhūmiṃ anokkamitvā sagge te taṃ vipaccatu, vipākapariyosāne ca sabbaññutaññāṇadāyakaṃ hotūti.
Therefore, may that brahmayāna, which is accomplished even by giving this gift today, ripen for you in heaven without descending to the woeful states, and at the culmination of its result, may it lead to omniscience.
Do đó, cỗ xe phạm hạnh đã thành tựu nhờ sự bố thí hôm nay, cầu mong nó đưa quý vị không rơi vào các cõi khổ mà tái sanh lên cõi trời, và khi quả báo chấm dứt, nó sẽ là nhân cho Toàn Giác Trí.
Evamassa sakko anumodanaṃ katvā ‘‘idāni mayā idha papañcaṃ akatvā imaṃ imasseva datvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā āha –
Having thus rejoiced, Sakka thought, "Now, without creating any further entanglement here, it is proper for me to give her to him and depart," and he said:
Sau khi tán thán như vậy, Sakka suy nghĩ: “Bây giờ ta không nên tạo ra sự rắc rối ở đây, ta nên trao người này cho chính người này rồi ra đi,” và nói:
Tattha channoti anurūpo.
Here, channo means suitable.
Ở đây, channo có nghĩa là xứng hợp.
Ubho samānavaṇṇinoti samānavaṇṇā ubhopi parisuddhāyeva.
Ubho samānavaṇṇino means both are of the same color, both are pure.
Ubho samānavaṇṇino có nghĩa là cả hai đều cùng màu sắc, đều thanh tịnh.
Samānamanacetasāti ācārādīhi kammehi samānena manasaṅkhātena cetasā samannāgatā.
Samānamanacetasā means endowed with a mind and heart that are alike in conduct and other actions.
Samānamanacetasā có nghĩa là có cùng tâm ý, được trang bị những hành động như phong cách sống.
Avaruddhetthāti raṭṭhato pabbājitā hutvā ettha araññe vasatha.
Avaruddhetthā means having been banished from the kingdom, you reside here in the forest.
Avaruddhetthā có nghĩa là bị trục xuất khỏi vương quốc và sống ở đây trong rừng.
Yathā puññānīti yathā jetuttaranagare vo bahūni puññāni katāni, hiyyo puttānaṃ ajja bhariyāya dānavasenapi katānīti ettakeneva paritosaṃ akatvā ito uttaripi aparāparaṃ dadantā yathānurūpāni puññāni kareyyāthāti.
Yathā puññānī means just as many meritorious deeds were performed by you in Jetuttara city, and deeds were performed yesterday by giving the children and today by giving the wife, do not be content with just this much, but continue to perform suitable meritorious deeds by giving again and again.
Yathā puññāni có nghĩa là như các công đức mà quý vị đã làm rất nhiều ở thành phố Jetuttara, hôm qua đã bố thí các con, hôm nay đã bố thí vợ, đừng chỉ hài lòng với chừng đó mà hãy tiếp tục làm các công đức xứng đáng khác nữa.
Kathentoyeva ca dibbattabhāvena jalanto taruṇasūriyo viya ākāse aṭṭhāsi.
As he spoke, he stood in the sky, blazing with his divine form like the rising sun.
Vừa nói, ngài hiện thân chói sáng như mặt trời buổi sớm trên không trung.
Tato bodhisatto varaṃ gaṇhanto āha –
Then the Bodhisatta, accepting the boon, said:
Rồi Bồ Tát nhận điều ước và nói:
Tattha anumodeyyāti sampaṭiccheyya na kujjheyya.
Here, anumodeyyā means may he approve, may he not be angry.
Ở đây, anumodeyyā có nghĩa là chấp nhận, không giận dữ.
Ito pattanti imamhā araññā sakaṃ gharaṃ anuppattaṃ.
Ito patta means "arrived at his own home from this forest."
Ito patta có nghĩa là đã đến nhà mình từ khu rừng này.
Āsanenāti rājāsanena.
Āsanena means "by means of a royal seat."
Āsanenā có nghĩa là bằng ngai vàng.
Rajjaṃ me detūti vadati.
He says, "Let him give me the kingdom."
Nghĩa là: “Hãy trao vương quốc cho con.”
Api kibbisakārakanti rājā hutvā rājāparādhikampi vajjhaṃ vadhamhā moceyyaṃ, evarūpassapi me vadho nāma na ruccatu.
Api kibbisakāraka means "Having become king, I would release even one guilty of an offense against the king, one who deserves execution, from execution; for me, the execution of such a person is not pleasing."
Api kibbisakāraka có nghĩa là: “Là một vị vua, con sẽ giải thoát cả những kẻ phạm tội hoàng gia đáng bị giết khỏi cái chết, cầu mong việc giết người như vậy cũng không làm con vừa lòng.”
Mameva upajīveyyunti sabbete maññeva nissāya upajīveyyuṃ.
Mameva upajīveyyu means "all of them would live relying solely on me."
Mameva upajīveyyu có nghĩa là: “Tất cả những người đó sẽ sống nương tựa vào chính con.”
Dhammena jineti dhammena jinātu, dhammena rajjaṃ kāretūti attho.
Dhammena jine means "may he conquer righteously, may he rule the kingdom righteously"; this is the meaning.
Dhammena jine có nghĩa là: “Hãy chinh phục bằng Pháp, hãy cai trị vương quốc bằng Pháp.”
Visesagūti visesagamano hutvā tusitapure nibbatto homīti vadati.
Visesagū means "having attained distinction, I will be reborn in Tusita city," he says.
Visesagū có nghĩa là: “Sau khi đạt được sự ưu việt, con sẽ tái sinh ở cõi trời Đâu-suất.”
Anivatti tato assanti tusitabhavanato cavitvā manussattaṃ āgato punabhave anivatti assaṃ, sabbaññutaṃ sampāpuṇeyyanti vadati.
Anivatti tato assa means "having departed from the Tusita realm and come to human existence, I would not return to rebirth; I would attain omniscience," he says.
Anivatti tato assa có nghĩa là: “Sau khi chuyển sinh từ cõi Đâu-suất và tái sinh làm người, con sẽ không quay trở lại trong các kiếp sống tiếp theo, con sẽ đạt được Toàn Giác Trí.”
Tattha daṭṭhumessatīti mahārāja, tava mātā ca pitā ca acireneva taṃ passitukāmo hutvā idhāgamissati, āgantvā ca pana setacchattaṃ datvā rajjaṃ niyyādetvā jetuttaranagarameva nessati, sabbe te manorathā matthakaṃ pāpuṇissanti, mā cintayi, appamatto hohi, mahārājāti.
Therein, daṭṭhumessatī means "Great King, your mother and father will soon come here, wishing to see you. Having come, they will bestow the white parasol, transfer the kingdom, and take you to Jetuttara City. All your wishes will be fulfilled. Do not worry. Be diligent, Great King!"
Ở đây, daṭṭhumessatī có nghĩa là: “Đại vương, mẹ và cha của ngài sẽ sớm đến đây để gặp ngài, và khi đến, họ sẽ trao ngai vàng cho ngài, đưa ngài về thành phố Jetuttara, mọi ước nguyện của ngài sẽ thành hiện thực, đừng lo lắng, hãy cẩn trọng, Đại vương!”
Evaṃ mahāsattassa ovādaṃ datvā sakko sakaṭṭhānameva gato.
Having thus advised the Great Being, Sakka returned to his own abode.
Sau khi ban lời khuyên cho Đại Bồ Tát như vậy, Sakka trở về chỗ của mình.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, proclaiming that matter, said:
Đức Bổn Sư đã nói để làm sáng tỏ ý nghĩa đó:
Tattha vessantareti vessantarassa.
Therein, vessantare means "to Vessantara."
Ở đây, vessantare có nghĩa là cho Vessantara.
Apakkamīti gato anuppattoyevāti.
Apakkamī means "he went, he had arrived."
Apakkamī có nghĩa là đã đi, đã đến nơi.