Tattha upādhī rathamāruyhāti suvaṇṇapādukā ca rathaṃ āropentūti attho.
Therein, upādhī rathamāruyyā means, "Let them place the golden sandals on the chariot."
Trong đó, upādhī rathamāruyhā có nghĩa là hãy đặt những đôi dép vàng lên xe.
Ime tayo pāde puttassa tattheva abhisekakaraṇatthāya ‘‘pañca rājakakudhabhaṇḍāni gaṇhathā’’ti āṇāpento rājā āha.
The king, commanding "Take the five royal regalia" for the purpose of anointing his son right there, spoke these three verses.
Nhà vua đã nói ba câu này, ra lệnh: “Hãy lấy năm vật phẩm hoàng gia” để thực hiện lễ tấn phong cho con trai ngay tại đó.
Suvaṇṇehi alaṅkatāti idaṃ pādukaṃ sandhāyāha.
Suvaṇṇehi alaṅkatā refers to the sandals.
Suvaṇṇehi alaṅkatā được nói để chỉ đôi dép đó.
Upāgacchīti upāgato ahosi.
Upāgacchī means "he approached."
Upāgacchī có nghĩa là đã đến.
Kāya velāyāti?
At what time?
Vào lúc nào?
Mahāsattassa kārapaṇṇāni pacitvā nibbāpentassa nisinnavelāya.
At the time when the Great Being, having cooked the wild vegetables, was extinguishing the fire and sitting down.
Vào lúc Đức Đại Bồ Tát đã nấu và dọn xong món rau rừng.
Jalantamiva tejasāti rājatejena jalantaṃ viya.
Jalantamiva tejasā means "as if blazing with royal splendor."
Jalantamiva tejasā có nghĩa là rực rỡ như lửa nhờ oai lực vương giả.
Khattasaṅghaparibyūḷhanti kathāphāsukena amaccasaṅghena parivutaṃ, khattiyasamūhehi vā parivāritaṃ.
Khattasaṅghaparibyūḷhaṃ means "surrounded by a retinue of ministers who are easy to speak with, or surrounded by groups of khattiyas."
Khattasaṅghaparibyūḷhaṃ có nghĩa là được bao quanh bởi đoàn tùy tùng gồm các vị quan đại thần, hoặc được bao quanh bởi các nhóm chiến binh.
Etadabravīti kāsirājānaṃ bahi khandhāvāraṃ nivāsāpetvā padasāva paṇṇasālaṃ āgantvā taṃ vanditvā nisinnaṃ paṭisanthāraṃ karonto etaṃ vacanaṃ abravi.
Etadabravī means, having made the King of Kāsī encamp outside and come to the hermitage on foot, having paid homage to him and sat down, the Great Being, making a friendly greeting, spoke these words.
Etadabravī có nghĩa là vua Kasi đã cho dựng doanh trại bên ngoài, rồi đi bộ đến tịnh xá lá, đảnh lễ và ngồi xuống, nói những lời này khi thực hiện nghi thức chào hỏi.
Kusalaṃ anāmayanti ubhayenapi padena ārogyameva pucchati.
Kusalaṃ anāmayaṃ – by both these terms, he asks about health.
Kusalaṃ anāmaya có nghĩa là cả hai từ đều hỏi về sự vô bệnh.
Kacci amajjapoti kacci majjaṃ na pivasīti pucchati.
Kacci amajjapo – he asks, "Do you not drink intoxicants?"
Kacci amajjapo có nghĩa là hỏi: “Có phải ngài không uống rượu không?”
‘‘Appamatto’’tipi pāṭho, kusaladhammesu nappamajjasīti attho.
‘‘Appamatto’’ is also a reading, meaning, "Are you not heedless in wholesome deeds?"
Cũng có bản đọc là ‘‘Appamatto’’, có nghĩa là không lơ là trong các thiện pháp.
Suramappiyanti surāpānaṃ appiyaṃ.
Suramappiyaṃ – drinking intoxicants is unpleasant.
Suramappiya có nghĩa là không ưa thích việc uống rượu.
‘‘Suramappiyā’’tipi pāṭho, surā appiyāti attho.
‘‘Suramappiyā’’ is also a reading, meaning, "Intoxicants are unpleasant."
Cũng có bản đọc là ‘‘Suramappiyā’’, có nghĩa là rượu là điều không ưa thích.
Dhammeti dasavidhe rājadhamme.
Dhamme – in the ten royal duties.
Dhamme có nghĩa là mười pháp vương.
Yogganti yuge yuñjitabbaṃ te tava assagoṇādikaṃ.
Yoggaṃ – your horses, oxen, etc., that should be yoked.
Yogga có nghĩa là những con ngựa, bò, v.v., của te (ngài) dùng để thắng vào ách.
Kacci vahatīti kacci arogaṃ hutvā vahati.
Kacci vahatī – "Do they carry well, being healthy?"
Kacci vahati có nghĩa là có vận hành tốt mà không bị bệnh không?
Vāhananti hatthiassādi sabbaṃ vāhanaṃ.
Vāhanaṃ – all conveyances such as elephants and horses.
Vāhana có nghĩa là tất cả các phương tiện vận chuyển như voi, ngựa, v.v.
Sarīrassupatāpanāti sarīrassa upatāpakarā.
Sarīrassupatāpanā – causing affliction to the body.
Sarīrassupatāpanā có nghĩa là những thứ gây khó chịu cho thân thể.
Antāti paccantajanapadā.
Antā – the border regions.
Antā có nghĩa là các vùng biên giới.
Phītāti iddhā subhikkhā, vatthābharaṇehi vā annapānehi vā paripuṇṇā gāḷhavāsā.
Phītā – prosperous, abundant in food, or full of clothes, ornaments, food, and drink, densely inhabited.
Phītā có nghĩa là thịnh vượng, sung túc, hoặc đầy đủ y phục, trang sức, thực phẩm và đồ uống, có nhiều cư dân.
Majjhe cāti raṭṭhassa majjhe.
Majjhe cā – in the middle of the kingdom.
Majjhe cā có nghĩa là ở giữa vương quốc.
Bahalāti gāmanigamā ghanavāsā.
Bahalā – villages and towns are densely populated.
Bahalā có nghĩa là các làng mạc và thị trấn có nhiều cư dân.
Paṭisanthatanti paṭicchāditaṃ guttaṃ, paripuṇṇaṃ vā.
Paṭisanthataṃ – covered, protected, or complete.
Paṭisanthata có nghĩa là được che đậy, bảo vệ, hoặc đầy đủ.
Yattha rājā nisakkatīti yasmiṃ pallaṅke rājā nisīdissati, taṃ paññāpentūti vadati.
Yattha rājā nisakkatī – he says, "Let them prepare the couch on which the king will sit."
Yattha rājā nisakkatī có nghĩa là hãy sắp đặt ngai vàng nơi nhà vua sẽ ngự tọa.
Rājā mahāsatte gāravena pallaṅke na nisīdati.
Out of reverence for the Great Being, the king did not sit on the couch.
Nhà vua không ngồi trên ngai vàng vì kính trọng Đức Đại Bồ Tát.
Atha mahāsatto ‘‘sace pallaṅke na nisīdati, paṇṇasanthāraṃ paññāpethā’’ti vatvā tasmiṃ paññatte nisīdanatthāya rājānaṃ nimantento gāthamāha –
Then the Great Being, saying, "If he does not sit on the couch, prepare a leaf-mat," and after it was prepared, he invited the king to sit on it, speaking this verse:
Sau đó, Đức Đại Bồ Tát nói: “Nếu ngài không ngồi trên ngai vàng, hãy sắp đặt một chỗ ngồi bằng lá,” và sau khi nó được sắp đặt, ngài mời nhà vua ngồi xuống bằng bài kệ:
Rājā tathārūpaṃ attano rājabhojanaṃ vaṇṇetvā tasmiṃ mahāsatte gāravena thokaṃ paṇṇakaṃ hatthatale ṭhapetvā ‘‘tāta, tvaṃ evarūpaṃ bhojanaṃ bhuñjasī’’ti puttena saddhiṃ piyakathaṃ kathento nisīdi.
The king, having described his royal meal, out of reverence for the Great Being, placed a little of the leaf-vegetable in his palm and sat down, having a pleasant conversation with his son, saying, "My dear, do you eat such food?"
Nhà vua, sau khi ca ngợi món ăn hoàng gia của mình, vì kính trọng Đức Đại Bồ Tát, đã đặt một ít rau rừng vào lòng bàn tay ngài và nói: “Này con, con ăn món ăn như thế này sao?” rồi ngồi xuống trò chuyện thân mật với con trai.
Tasmiṃ khaṇe candādevī orodhena parivutā ekamaggena āgantvā bodhisattassa assamapadaṃ patvā piyaputtaṃ disvā tattheva patitvā visaññī ahosi.
At that moment, Queen Candādevī, surrounded by her retinue, came by a single path, reached the Bodhisatta's hermitage, and seeing her beloved son, she fell down right there and became unconscious.
Vào lúc đó, Candādevī, được bao quanh bởi hậu cung, đi một đường thẳng đến khu rừng ẩn cư của Bồ Tát, nhìn thấy người con trai yêu quý của mình, liền ngã xuống đất và bất tỉnh.
Tato paṭiladdhassāsā patitaṭṭhānato uṭṭhahitvā āgantvā bodhisattassa pāde daḷhaṃ gahetvā vanditvā assupuṇṇehi nettehi roditvā vandanaṭṭhānato uṭṭhāya ekamantaṃ nisīdi.
Then, having regained consciousness, she rose from where she had fallen, approached, firmly grasped the Bodhisatta's feet, paid homage, wept with tear-filled eyes, rose from the place of homage, and sat down to one side.
Sau khi tỉnh lại, bà đứng dậy từ chỗ ngã, đến nắm chặt chân Bồ Tát, đảnh lễ, rồi khóc với đôi mắt đẫm lệ, đứng dậy từ chỗ đảnh lễ và ngồi sang một bên.
Atha naṃ rājā ‘‘bhadde, tava puttassa bhojanaṃ passāhī’’ti vatvā thokaṃ paṇṇakaṃ tassā hatthe ṭhapetvā sesaitthīnampi thokaṃ thokaṃ adāsi.
Then the king said to her, "My dear, look at your son's food!" and placing a small portion of it in her hand, he gave a little to the other women as well.
Sau đó, nhà vua nói với bà: “Này hiền thê, hãy xem món ăn của con trai nàng,” rồi đặt một ít rau rừng vào tay bà và cũng cho mỗi người phụ nữ khác một ít.
Tā sabbāpi ‘‘sāmi, evarūpaṃ bhojanaṃ bhuñjasī’’ti vadantiyo taṃ gahetvā attano attano sīse katvā ‘‘atidukkaraṃ karosi, sāmī’’ti vatvā namassamānā nisīdiṃsu.
All of them, saying "Master, you eat such food!", took it, placed it on their respective heads, and saying "You perform a very difficult task, Master!", sat down, paying homage.
Tất cả họ đều nói: “Thưa chủ nhân, ngài ăn món ăn như thế này sao?” rồi nhận lấy, đặt lên đầu mình và nói: “Ngài làm điều quá khó khăn, thưa chủ nhân,” rồi đảnh lễ và ngồi xuống.
Rājā puna ‘‘tāta, idaṃ mayhaṃ acchariyaṃ hutvā upaṭṭhātī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Again, the king said, "My dear, this appears as a wonder to me," and then spoke this verse:
Nhà vua lại nói: “Này con, điều này thật kỳ lạ đối với ta,” rồi nói bài kệ này:
Tattha ekakanti tāta, taṃ ekakampi rahogataṃ iminā bhojanena yāpentaṃ disvā mama acchariyaṃ hutvā upaṭṭhāti.
Therein, ekaka means, "My dear, seeing you, even alone in solitude, sustaining yourself with this food, it appears as a wonder to me."
Ở đó, này con, khi thấy người ấy dù chỉ một mình sống nơi vắng vẻ với món ăn này, điều kỳ diệu đã hiện khởi trong ta.
Edisanti evarūpaṃ aloṇakaṃ atakkaṃ nidhūpanaṃ randhaṃ pattaṃ bhuñjantānaṃ kena kāraṇena vaṇṇo pasīdatīti naṃ pucchi.
Edisa means, "He asked him, 'For what reason does the complexion become clear for those who eat such food, which is unsalted, unseasoned, unsmoked, and cooked?'"
Về (từ) "như vậy" (edisa): Vua đã hỏi người ấy rằng: "Với món ăn đã được nấu chín như vậy – không muối, không gia vị, không khói – tại sao sắc diện của những người đang ăn lại trong sáng?"
Tattha nettiṃsabandhāti khaggabandhā.
Therein, nettiṃsabandhā means sword-bearers.
Ở đó, nettiṃsabandhā có nghĩa là những người mang kiếm.
Rājarakkhāti rājānaṃ rakkhitā.
Rājarakkhā means those who guard the king.
Rājarakkhā có nghĩa là những người bảo vệ vua.
Nappajappāmīti na patthemi.
Nappajappāmi means I do not long for.
Nappajappāmī có nghĩa là tôi không mong cầu.
Haritoti haritavaṇṇo.
Harito means green-colored.
Harito có nghĩa là màu xanh.
Lutoti luñcitvā ātape khittanaḷo viya.
Luto means like a reed plucked and thrown in the sun.
Luto có nghĩa là như cây sậy bị nhổ rồi phơi nắng.
Tattha hatthānīkanti dasahatthito paṭṭhāya hatthānīkaṃ nāma, tathā rathānīkaṃ.
Therein, hatthānīka means an elephant troop starting from ten elephants, likewise rathānīka.
Ở đó, hatthānīka có nghĩa là quân voi bắt đầu từ mười con voi, tương tự với rathānīka (quân xe).
Vamminoti vammabaddhasūrayodhe.
Vammino means armored warrior-soldiers.
Vammino có nghĩa là những chiến binh dũng cảm mặc giáp.
Kusalāti chekā.
Kusalā means clever.
Kusalā có nghĩa là khéo léo.
Sikkhitāti aññesupi itthikiccesu sikkhitā.
Sikkhitā means skilled in other women's duties as well.
Sikkhitā có nghĩa là được huấn luyện trong các công việc khác của phụ nữ.
Cāturitthiyoti caturā vilāsā itthiyo, atha vā caturā nāgarā itthiyo, atha vā caturā nāma nāṭakitthiyo.
Cāturitthiyo means clever, charming women, or clever city women, or clever actresses.
Cāturitthiyo có nghĩa là những người phụ nữ duyên dáng, hoặc những người phụ nữ thành thị khéo léo, hoặc những vũ nữ khéo léo.
Paṭirājūhi te kaññāti aññehi rājūhi tava rājakaññāyo ānayissāmi.
Paṭirājūhi te kaññā means "I will bring royal maidens for you from other kings."
Paṭirājūhi te kaññā có nghĩa là ta sẽ mang đến cho con những công chúa từ các vua khác.
Yuvāti yobbanappatto.
Yuvā means having attained youth.
Yuvā có nghĩa là đã đến tuổi thanh niên.
Daharoti taruṇo.
Daharo means young.
Daharo có nghĩa là trẻ tuổi.
Paṭhamuppattikoti paṭhamavayena uppattito samuggato.
Paṭhamuppattiko means having arisen, come forth in the first stage of life.
Paṭhamuppattiko có nghĩa là mới xuất hiện ở tuổi đầu đời.
Susūti atitaruṇo.
Susū means very young.
Susū có nghĩa là rất trẻ.
Tattha brahmacārī yuvā siyāti brahmacariyaṃ caranto yuvā bhaveyya.
There, brahmacārī yuvā siyā means, one who practices the holy life should be young.
Ở đó, brahmacārī yuvā siyā có nghĩa là người sống Phạm hạnh nên trẻ tuổi.
Isīhi vaṇṇitanti buddhādīhi isīhi thomitaṃ pasatthaṃ.
Isīhi vaṇṇitaṃ means praised and lauded by seers like the Buddhas.
Isīhi vaṇṇita có nghĩa là được ca ngợi, tán thán bởi các bậc ẩn sĩ như chư Phật.
Nāhaṃ rajjena matthikoti ahaṃ rajjena atthiko na homi.
Nāhaṃ rajjena matthiko means “I am not desirous of kingship.”
Nāhaṃ rajjena matthiko có nghĩa là tôi không cần vương quốc.
Amma tāta vadantaranti ‘‘amma, tātā’’ti vadantaṃ.
Amma tāta vadantaṃ means saying “Mother, Father.”
Amma tāta vadantara có nghĩa là đang nói “mẹ ơi, cha ơi”.
Palugganti maccunā luñcitvā gahitaṃ.
Paluggaṃ means plucked and seized by death.
Palugga có nghĩa là bị tử thần nhổ lấy, nắm giữ.
Yassa ratyā vivasāneti mahārāja, yassa mātukucchimhi paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya rattidivātikkamena appataraṃ āyu hoti.
Yassa ratyā vivasāne means, O great king, for whom, from the time of conception in the mother’s womb, life becomes shorter with the passing of days and nights.
Yassa ratyā vivasāne có nghĩa là, thưa đại vương, tuổi thọ của người nào càng ít đi do sự trôi qua của ngày đêm kể từ khi thọ thai trong bụng mẹ.
Komārakaṃ tahinti tasmiṃ vaye taruṇabhāvo kiṃ karissati.
Komārakaṃ tahiṃ means what will youth do in that age?
Komārakaṃ tahi có nghĩa là trong tuổi ấy, sự trẻ trung có ích gì?
Kena mabbhāhatoti kena abbhāhato.
Kena mabbhāhato means by what is it afflicted?
Kena mabbhāhato có nghĩa là bị ai tấn công.
Idaṃ rājā saṃkhittena bhāsitassa atthaṃ ajānantova pucchati.
The king asks this, not knowing the meaning of what was spoken concisely.
Vua hỏi điều này vì không hiểu ý nghĩa của lời nói vắn tắt.
Ratyoti rattiyo.
Ratyo means nights.
Ratyo có nghĩa là những đêm.
Tā hi imesaṃ sattānaṃ āyuñca vaṇṇañca balañca khepentiyo eva gacchantīti amoghā gacchanti nāmāti veditabbaṃ.
It should be understood that they are called "passing fruitlessly" because they pass by consuming the life, beauty, and strength of these beings.
Cần biết rằng những đêm ấy trôi qua mà làm suy giảm tuổi thọ, sắc đẹp và sức mạnh của chúng sinh, nên được gọi là trôi qua vô ích.
Yaṃ yadevūpavīyatīti yaṃ yaṃ tantaṃ upavīyati.
Yaṃ yadevūpavīyatī means whatever thread is woven.
Yaṃ yadevūpavīyatī có nghĩa là bất cứ sợi chỉ nào được dệt.
Vetabbanti tantasmiṃ vīte sesaṃ vetabbaṃ yathā appakaṃ hoti, evaṃ sattānaṃ jīvitaṃ.
Vetabbaṃ means just as the remaining to be woven in the cloth becomes little when woven, so is the life of beings.
Vetabba có nghĩa là phần còn lại để dệt trên tấm vải càng ít đi, cũng vậy là đời sống của chúng sinh.
Nupanivattatīti tasmiṃ tasmiṃ khaṇe gataṃ gatameva hoti, na upanivattati.
Nupanivattatī means what has gone at that particular moment is gone forever, it does not turn back.
Nupanivattatī có nghĩa là những gì đã qua trong khoảnh khắc ấy thì đã qua rồi, không trở lại.
Vahe rukkhepakūlajeti upakūlaje rukkhe vaheyya.
Vahe rukkhepakūlaje means it would carry away trees on the banks.
Vahe rukkhepakūlaje có nghĩa là cuốn trôi cây cối ven bờ.
Rājā mahāsattassa dhammakathaṃ sutvā ‘‘kiṃ me gharāvāsenā’’ti ativiya ukkaṇṭhito pabbajitukāmo hutvā ‘‘nāhaṃ tāva puna nagaraṃ gamissāmi, idheva pabbajissāmi.
The king, having heard the Bodhisatta’s discourse, became extremely weary of household life, desiring to go forth, and thought, “I will not return to the city yet; I will go forth right here.
Vua nghe bài pháp của Đại Sĩ, cảm thấy vô cùng chán nản với đời sống gia đình và muốn xuất gia, nghĩ: "Ta sẽ không trở về thành phố nữa, ta sẽ xuất gia ngay tại đây.
Sace pana me putto nagaraṃ gaccheyya, setacchattamassa dadeyya’’nti cintetvā taṃ vīmaṃsituṃ puna rajjena nimantento āha –
But if my son were to go to the city, I would give him the white parasol.” Thinking thus, he tested him by inviting him again to kingship, saying:
Nếu con trai ta trở về thành phố, ta sẽ trao cho nó chiếc lọng trắng", rồi để thử người ấy, vua lại mời cai trị vương quốc và nói:
Tattha yaṃ khīyethāti mahārāja, kiṃ tvaṃ maṃ dhanena nimantesi, yaṃ khīyetha khayaṃ gaccheyya.
Therein, yaṃ khīyethāti: O great king, why do you tempt me with wealth, which would perish, would go to destruction?
Ở đó, yaṃ khīyethā có nghĩa là, thưa đại vương, ngài mời tôi bằng tiền tài để làm gì, cái sẽ tiêu hao, sẽ đi đến sự hủy diệt.
Dhanaṃ vā hi purisaṃ cajati, puriso vā taṃ dhanaṃ cajitvā gacchatīti sabbathāpi khayagāmīyeva hoti, kiṃ tvaṃ maṃ tena dhanena nimantesi.
For wealth either abandons a person, or a person abandons that wealth and goes; in any case, it is subject to destruction. Why do you tempt me with that wealth?
Hoặc là tài sản rời bỏ người, hoặc là người rời bỏ tài sản mà ra đi; dù thế nào thì nó cũng đi đến chỗ hoại diệt. Ngươi mời ta bằng tài sản đó để làm gì?
Kiṃ bhariyāyāti bhariyāya kiṃ karissāmi, yā mayi ṭhiteyeva marissati.
Kiṃ bhariyāyāti: What will I do with a wife, who would die even while I am alive?
Vợ để làm gì? (Kiṃ bhariyāyā) nghĩa là ta sẽ làm gì với vợ, người sẽ chết ngay khi ta còn sống.
Jiṇṇenāti jarāya anuparitena anubhūtena.
Jiṇṇenāti: by old age, experienced, undergone.
Với sự già nua (Jiṇṇenā) nghĩa là đã trải qua, đã kinh nghiệm bởi sự già nua.
Abhibhuyyatīti abhibhaviyyati.
Abhibhuyyatīti: is overcome.
Bị chế ngự (Abhibhuyyatī) nghĩa là bị áp đảo, bị chế phục.
Tatthāti tasmiṃ evaṃ jarāmaraṇadhamme lokasannivāse.
Tatthāti: in that world-dwelling, which is subject to old age and death.
Ở đó (Tatthā) nghĩa là trong cái thế gian có pháp già chết như vậy.
Kā nandīti kā nāma tuṭṭhi.
Kā nandīti: What kind of delight?
Niềm vui nào (Kā nandī) nghĩa là sự hoan hỷ nào.
Khiḍḍāti kīḷā.
Khiḍḍāti: play.
Trò chơi (Khiḍḍā) nghĩa là sự vui đùa.
Ratīti pañcakāmaguṇarati.
Ratīti: delight in the five strands of sense pleasure.
Sự thích thú (Ratī) nghĩa là sự thích thú trong năm dục.
Bandhanāti kāmabandhanā mutto asmi, mahārājāti jhānena vikkhambhitattā evamāha.
Bandhanāti: I am freed from the bondage of sensual pleasures, O great king, he says this because he has suppressed them with jhāna.
Từ sự trói buộc (Bandhanā) nghĩa là ta đã thoát khỏi sự trói buộc của dục lạc, thưa đại vương. Ngài nói như vậy vì đã chế ngự được chúng bằng thiền định.
Maccu meti mama maccu nappamajjati, niccaṃ mama vadhāya appamatoyevāti.
Maccu meti: My Death is not negligent, it is always diligent for my destruction.
Cái chết của ta (Maccu me) nghĩa là cái chết của ta không lơ là, nó luôn luôn không lơ là để hủy diệt ta.
Yo ahaṃ evaṃ pajānāmi, tassa mama antakena adhipannassa vadhitassa kā nāma rati, kā dhanesanāti.
To me, who thus understands, who is overcome and slain by the Ender, what kind of delight is there, what pursuit of wealth?
Ta, người đã nhận biết như vậy, bị tử thần áp bức, bị hủy diệt, thì còn có niềm vui nào, còn có sự tìm cầu tài sản nào?
Niccanti jātakālato paṭṭhāya sadā jarāmaraṇato bhayameva uppajjati.
Niccanti: Always, from the time of birth, fear arises from old age and death.
Luôn luôn (Niccaṃ) nghĩa là từ lúc sinh ra cho đến nay, nỗi sợ hãi về già chết luôn luôn phát sinh.
Ātapanti kusalakammavīriyaṃ.
Ātapanti: diligence in wholesome actions.
Sự nỗ lực (Ātapaṃ) nghĩa là sự tinh tấn trong các hành vi thiện lành.
Kiccanti kattabbaṃ.
Kiccanti: that which is to be done.
Việc cần làm (Kiccaṃ) nghĩa là điều phải làm.
Ko jaññā maraṇaṃ suveti suve vā parasuve vā maraṇaṃ vā jīvitaṃ vā ko jāneyya.
Ko jaññā maraṇaṃ suveti: Who would know death or life tomorrow or the day after?
Ai biết được cái chết sẽ đến vào ngày mai? (Ko jaññā maraṇaṃ suve) nghĩa là ai có thể biết được cái chết hay sự sống sẽ đến vào ngày mai hay ngày kia?
Saṅgaranti saṅketaṃ.
Saṅgaranti: an agreement.
Sự thỏa thuận (Saṅgaraṃ) nghĩa là sự hẹn ước.
Mahāsenenāti pañcavīsatibhayabāttiṃsakammakaraṇachannavutirogappamukhādivasena puthusenena.
Mahāsenenāti: by a vast army, consisting of the twenty-five fears, the thirty-two karmic actions, the ninety-six diseases, and so forth.
Bởi đại quân (Mahāsenena) nghĩa là bởi một đội quân đông đảo, gồm năm loại sợ hãi, ba mươi hai loại hành động, chín mươi sáu loại bệnh tật, v.v.
Corā dhanassāti dhanatthāya jīvitaṃ cajantā corā dhanassa patthenti nāma, ahaṃ pana dhanapatthanāsaṅkhātā bandhanā mutto asmi, na me dhanenatthoti attho.
Corā dhanassāti: Thieves, abandoning life for wealth, indeed desire wealth; but I am freed from the bondage called the desire for wealth, I have no need of wealth, this is the meaning.
Kẻ trộm tài sản (Corā dhanassā) nghĩa là những kẻ trộm bỏ mạng vì tài sản, họ mong muốn tài sản. Còn ta thì đã thoát khỏi sự trói buộc gọi là sự mong muốn tài sản, ta không cần tài sản. Đó là ý nghĩa.
Nivattassūti mama vacanena sammā nivattassu, rajjaṃ pahāya nekkhammaṃ paṭisaraṇaṃ katvā pabbajassu.
Nivattassūti: by my words, turn back rightly, abandon the kingdom, take refuge in renunciation and go forth.
Hãy quay lại (Nivattassu) nghĩa là hãy quay lại đúng đắn theo lời của ta, hãy từ bỏ vương quốc, nương tựa vào sự xuất gia và trở thành một người xuất gia.
Yaṃ pana cintesi ‘‘imaṃ rajje patiṭṭhāpessāmī’’ti, taṃ mā cintayi, nāhaṃ rajjena atthikoti.
And as for what you think, "I will establish him in the kingdom," do not think that, for I have no need of a kingdom.
Còn điều mà ngươi nghĩ rằng “ta sẽ lập hắn lên ngôi vua”, thì đừng nghĩ như vậy, ta không cần vương quốc.
Iti mahāsattassa dhammadesanā sahānusandhinā matthakaṃ pattā.
Thus, the Great Being's discourse on Dhamma, together with its connection, reached its conclusion.
Như vậy, bài pháp của Đại Sĩ, cùng với sự liên kết, đã đạt đến đỉnh điểm.
Taṃ sutvā rājānañca candādeviñca ādiṃ katvā soḷasasahassā orodhā ca amaccādayo ca sabbe pabbajitukāmā ahesuṃ.
Hearing that, starting with the king and Candādevī, sixteen thousand royal women, ministers, and all others desired to go forth.
Nghe vậy, từ nhà vua và hoàng hậu Candādevī trở đi, mười sáu ngàn cung phi và các vị đại thần, tất cả đều muốn xuất gia.
Rājāpi nagare bheriṃ carāpesi ‘‘ye mama puttassa santike pabbajituṃ icchanti, te pabbajantū’’ti.
The king also had a drum beaten in the city, proclaiming, "Let those who wish to go forth with my son, go forth!"
Nhà vua cũng ra lệnh đánh trống trong thành rằng: “Ai muốn xuất gia với con trai của ta, hãy xuất gia.”
Sabbesañca suvaṇṇakoṭṭhāgārādīnaṃ dvārāni vivarāpetvā ‘‘asukaṭṭhāne ca mahānidhikumbhiyo atthi, atthikā gaṇhantū’’ti suvaṇṇapaṭṭe akkharāni likhāpetvā mahāthambhe bandhāpesi.
He also had the doors of all gold treasuries and so forth opened, and had inscriptions written on gold plates saying, "There are great treasure-jars in such and such places; those who need them may take them," and had them tied to large pillars.
Vua cũng ra lệnh mở cửa tất cả các kho vàng và các kho báu khác, rồi khắc chữ lên các tấm vàng và treo lên các cột lớn, nói rằng: “Ở những nơi đó có những chum kho báu lớn, ai cần thì hãy lấy.”
Te nāgarā yathāpasārite āpaṇe ca vivaṭadvārāni gehāni ca pahāya nagarato nikkhamitvā rañño santikaṃ āgamiṃsu.
Those citizens, abandoning the shops that were spread out and the houses with open doors, left the city and came to the king.
Những người dân thành phố đó, bỏ lại các cửa hàng đã mở rộng và những ngôi nhà có cửa mở, rời khỏi thành phố và đến gặp nhà vua.
Rājā mahājanena saddhiṃ mahāsattassa santike pabbaji.
The king, together with the great multitude, went forth with the Great Being.
Nhà vua cùng với đại chúng đã xuất gia với Đại Sĩ.
Sakkadattiyaṃ tiyojanikaṃ assamapadaṃ paripuṇṇaṃ ahosi.
The hermitage at Sakkadattiya, three yojanas in extent, became full.
Khu rừng ẩn tu Sakkadattiya, rộng ba dojana, đã trở nên đông đúc.
Mahāsatto paṇṇasālāyo vicāresi, majjhe ṭhitā paṇṇasālāyo itthīnaṃ dāpesi.
The Great Being arranged the leaf-huts; he gave the central leaf-huts to the women.
Đại Sĩ đã phân phát các tịnh xá lá, những tịnh xá lá ở giữa được cấp cho phụ nữ.
Kiṃkāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Bhīrukajātikā etāti.
Because they are of a timid nature.
Vì họ là những người nhút nhát.
Purisānaṃ pana bahipaṇṇasālāyo dāpesi.
But he gave the outer leaf-huts to the men.
Còn đối với nam giới, ngài đã cấp các tịnh xá lá ở phía ngoài.
Tā sabbāpi paṇṇasālāyo vissakammadevaputtova māpesi.
All those leaf-huts were created by the devaputta Vissakamma himself.
Tất cả những tịnh xá lá đó đều do Vissakammadevaputta tạo ra.
Te ca phaladhararukkhe vissakammadevaputtoyeva attano iddhiyā māpesi.
And those fruit-bearing trees were also created by the devaputta Vissakamma himself through his psychic power.
Và những cây ăn quả đó cũng do Vissakammadevaputta tạo ra bằng thần thông của mình.
Te sabbe vissakammena nimmitesu phaladhararukkhesu uposathadivase bhūmiyaṃ patitapatitāni phalāni gahetvā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karonti.
All of them, taking the fruits that had fallen to the ground on Uposatha days from the fruit-bearing trees created by Vissakamma, consumed them and practiced the ascetic life.
Tất cả họ đều nhặt những trái cây rụng xuống đất từ những cây ăn quả do Vissakamma tạo ra vào ngày Uposatha, ăn chúng và thực hành pháp Sa-môn.
Tesu yo kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, tassa manaṃ jānitvā mahāsatto ākāse nisīditvā madhuradhammaṃ kathesi.
Among them, if anyone entertained a thought of sensual desire, or a thought of ill-will, or a thought of harm, the Great Being, knowing their mind, sat in the sky and taught the sweet Dhamma.
Trong số đó, ai tư duy về dục tưởng, sân tưởng, hay hại tưởng, Đại Sĩ biết được tâm của người đó, liền ngồi trên không trung và thuyết pháp ngọt ngào.
Te janā bodhisattassa madhuradhammaṃ sutvā ekaggacittā hutvā khippameva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattesuṃ.
Those people, having heard the Bodhisatta's sweet Dhamma, became one-pointed in mind and quickly developed supernormal powers (abhiññā) and attainments (samāpattiyo).
Những người đó, sau khi nghe pháp ngọt ngào của Bồ Tát, tâm trở nên nhất tâm, và nhanh chóng đạt được các thần thông và các thiền định.
Tadā eko sāmantarājā ‘‘kāsirājā kira bārāṇasinagarato nikkhamitvā vanaṃ pavisitvā pabbajito’’ti sutvā ‘‘bārāṇasiṃ gaṇhissāmī’’ti nagarā nikkhamitvā bārāṇasiṃ patvā nagaraṃ pavisitvā alaṅkatanagaraṃ disvā rājanivesanaṃ āruyha sattavidhaṃ vararatanaṃ oloketvā ‘‘kāsirañño imaṃ dhanaṃ nissāya ekena bhayena bhavitabba’’nti cintento surāsoṇḍe pakkosāpetvā pucchi ‘‘tumhākaṃ rañño idha nagare bhayaṃ uppannaṃ atthī’’ti?
Then a certain neighboring king, having heard, "It seems the king of Kasi has left the city of Bārāṇasī, entered the forest, and gone forth into homelessness," thought, "I will seize Bārāṇasī." He left his city, reached Bārāṇasī, entered the city, and seeing the adorned city, ascended the royal palace. Looking at the seven kinds of excellent jewels, he thought, "The king of Kasi must have had some fear concerning this wealth." He then summoned and asked the drunkards, "Has any fear arisen for your king in this city?"
Khi đó, một vị vua chư hầu nghe nói: “Quốc vương Kāsī đã rời thành Bārāṇasī, vào rừng và xuất gia,” liền nghĩ: “Ta sẽ chiếm Bārāṇasī,” rồi rời thành, đến Bārāṇasī, vào thành, thấy thành phố được trang hoàng, lên cung điện, nhìn thấy bảy loại châu báu quý giá, rồi nghĩ: “Quốc vương Kāsī chắc hẳn đã gặp phải một mối lo sợ nào đó vì tài sản này,” liền cho gọi những người say rượu đến và hỏi: “Trong thành này, quốc vương của các ngươi có gặp mối lo sợ nào không?”
‘‘Natthi, devā’’ti.
"No, Your Majesty," they said.
“Không có, thưa bệ hạ.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti.
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Amhākaṃ rañño putto temiyakumāro ‘bārāṇasiṃ rajjaṃ na karissāmī’ti amūgopi mūgo viya hutvā imamhā nagarā nikkhamitvā vanaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji, tena kāraṇena amhākaṃ rājā mahājanena saddhiṃ imamhā nagarā nikkhamitvā temiyakumārassa santikaṃ gantvā pabbajito’’ti ārocesuṃ.
"Our king's son, Prince Temiya, saying 'I will not rule Bārāṇasī,' became like a mute person, though not mute, left this city, entered the forest, and took up the ascetic's homelessness. For that reason, our king, together with the great multitude, left this city, went to Prince Temiya, and went forth into homelessness," they reported.
Họ tâu: “Thưa bệ hạ, con trai của quốc vương chúng tôi là hoàng tử Temiya, vì nói rằng ‘Ta sẽ không trị vì vương quốc Bārāṇasī,’ đã giả câm như một người câm, rời khỏi thành phố này, vào rừng và xuất gia làm đạo sĩ. Vì lý do đó, quốc vương của chúng tôi cùng với đại chúng đã rời khỏi thành phố này, đến gặp hoàng tử Temiya và xuất gia.”
Sāmantarājā tesaṃ vacanaṃ sutvā tussitvā ‘‘ahampi pabbajissāmī’’ti cintetvā ‘‘tāta, tumhākaṃ rājā kataradvārena nikkhanto’’ti pucchi.
The neighboring king, having heard their words, was pleased and thought, "I too will go forth into homelessness." He then asked, "My dear sirs, through which gate did your king depart?"
Vị vua chư hầu nghe lời họ nói, hoan hỷ, nghĩ: “Ta cũng sẽ xuất gia,” rồi hỏi: “Này các con, quốc vương của các con đã rời đi bằng cửa nào?”
‘‘Deva, pācīnadvārenā’’ti vutte attano parisāya saddhiṃ teneva pācīnadvārena nikkhamitvā nadītīrena pāyāsi.
When told, "Your Majesty, through the eastern gate," he departed with his retinue through that very eastern gate and proceeded along the riverbank.
Khi được tâu: “Thưa bệ hạ, bằng cửa phía đông,” ngài cùng với tùy tùng của mình rời đi bằng chính cửa phía đông đó và đi dọc bờ sông.
Mahāsattopi tassa āgamanaṃ ñatvā vanantaraṃ āgantvā ākāse nisīditvā madhuradhammaṃ desesi.
The Great Being also, knowing of his arrival, came into the forest, sat in the air, and taught the sweet Dhamma.
Đại Sĩ cũng biết được sự đến của ngài, liền đến giữa rừng, ngồi trên không trung và thuyết pháp ngọt ngào.
So parisāya saddhiṃ tassa santikeyeva pabbaji.
He, together with his retinue, went forth into homelessness right there with the Bodhisatta.
Ngài cùng với tùy tùng của mình đã xuất gia ngay tại chỗ với Đại Sĩ.
Evaṃ aparepi satta rājāno ‘‘bārāṇasinagaraṃ gaṇhissāmī’’ti āgatā.
In this way, seven other kings also came, thinking, "We will seize the city of Bārāṇasī."
Như vậy, bảy vị vua khác cũng đến để “chiếm thành Bārāṇasī.”
Tepi rājāno satta rajjāni chaḍḍetvā bodhisattassa santikeyeva pabbajiṃsu.
Those kings also abandoned their seven kingdoms and went forth into homelessness right there with the Bodhisatta.
Bảy vị vua đó cũng từ bỏ bảy vương quốc và xuất gia với Bồ Tát.
Hatthīpi araññahatthī jātā, assāpi araññaassā jātā, rathāpi araññeyeva vinaṭṭhā, bhaṇḍāgāresu kahāpaṇe assamapade vālukaṃ katvā vikiriṃsu.
The elephants became wild elephants, the horses became wild horses, the chariots perished in the forest, and the kahāpaṇas in the treasuries were scattered like sand in the hermitage.
Voi cũng trở thành voi rừng, ngựa cũng trở thành ngựa rừng, xe cộ cũng hư hỏng trong rừng. Tiền bạc trong các kho báu được rải ra như cát trong khu ẩn tu.
Sabbepi abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā jīvitapariyosāne brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
All of them developed supernormal powers and attainments, and at the end of their lives, they became destined for the Brahma-world.
Tất cả họ đều đạt được các thần thông và thiền định, và khi hết tuổi thọ, họ đều tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tiracchānagatā hatthiassāpi isigaṇe cittaṃ pasādetvā chakāmāvacaralokesu nibbattiṃsu.
Even the animals, the elephants and horses, having purified their minds towards the assembly of ascetics, were reborn in the six realms of sensual pleasure.
Ngay cả voi và ngựa thuộc loài súc sanh cũng tịnh hóa tâm ý đối với nhóm đạo sĩ và tái sinh vào sáu cõi dục giới.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi rajjaṃ pahāya nikkhantoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā chatte adhivatthā devadhītā uppalavaṇṇā ahosi, sunando sārathi sāriputto, mātāpitaro mahārājakulāni, sesaparisā buddhaparisā, mūgapakkhapaṇḍito pana ahameva sammāsambuddho ahosi’’nti.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse and expounded the Truths, said, "Bhikkhus, it is not only now, but in the past too, the Tathāgata abandoned kingship and went forth," and then connected the Jātaka: "At that time, the devadhītā dwelling in the parasol was Uppalavaṇṇā; Sunanda the charioteer was Sāriputta; the mother and father were the great royal families; the rest of the retinue was the Buddha's retinue; and the mute-faction wise one was I myself, the Perfectly Self-Awakened One."
Đức Thế Tôn sau khi kể lại bài pháp này, tuyên bố các Chân lý và nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ bây giờ, mà ngay cả trong quá khứ, Như Lai cũng đã từ bỏ vương quốc mà xuất gia,” rồi kết nối câu chuyện Jātaka: “Khi đó, vị thiên nữ ngự trên lọng là Uppalavaṇṇā, người đánh xe Sunanda là Sāriputta, cha mẹ là các gia đình đại vương, những người tùy tùng còn lại là hội chúng của Đức Phật, còn vị hiền giả giả câm Mūgapakkha chính là Ta, Đức Chánh Đẳng Giác.”
Koyaṃ majjhe samuddasminti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi.
"Who is this in the midst of the ocean?"—The Teacher, while dwelling at Jetavana, spoke this in reference to the Great Renunciation.
Ai đây giữa biển cả? (Koyaṃ majjhe samuddasmiṃ) Câu này được Đức Thế Tôn kể tại Jetavana, liên quan đến sự Đại Xả Bỏ của Ngài.
Ekadivasañhi bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā tathāgatassa mahābhinikkhamanaṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu.
One day, bhikkhus were seated in the Dhamma hall, extolling the Tathāgata's Great Renunciation.
Một ngày nọ, các Tỳ-kheo đang ngồi trong Pháp đường, ca ngợi sự Đại Xả Bỏ của Đức Như Lai.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato mahābhinikkhamanaṃ nikkhantoyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
The Teacher came and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?" When told, "This is it," He said, "Bhikkhus, it is not only now, but in the past too, the Tathāgata made the Great Renunciation," and being requested by them, He related a past event.
Đức Thế Tôn đến hỏi: “Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, thưa Ngài,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, không chỉ bây giờ, mà ngay cả trong quá khứ, Như Lai cũng đã thực hiện sự Đại Xả Bỏ,” rồi được các Tỳ-kheo thỉnh cầu, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ.
Atīte videharaṭṭhe mithilāyaṃ mahājanako nāma rājā rajjaṃ kāresi.
In the past, in the Videha country, in Mithilā, there was a king named Mahājanaka who reigned.
Trong quá khứ, tại Mithilā thuộc xứ Videha, có một vị vua tên là Mahājanaka trị vì vương quốc.
Tassa dve puttā ahesuṃ ariṭṭhajanako ca polajanako cāti.
He had two sons, Ariṭṭhajanaka and Polajanaka.
Ngài có hai người con trai là Ariṭṭhajanaka và Polajanaka.
Tesu rājā jeṭṭhaputtassa uparajjaṃ adāsi, kaniṭṭhassa senāpatiṭṭhānaṃ adāsi.
Of these, the king gave the crown princedom to the elder son and the position of commander-in-chief to the younger.
Trong số đó, nhà vua đã ban chức phó vương cho con trai cả, và chức tổng tư lệnh cho con trai út.
Aparabhāge mahājanako kālamakāsi.
Later, Mahājanaka passed away.
Sau đó, Mahājanaka qua đời.
Tassa sarīrakiccaṃ katvā rañño accayena ariṭṭhajanako rājā hutvā itarassa uparajjaṃ adāsi.
After performing his funeral rites, upon the king's demise, Ariṭṭhajanaka became king and gave the crown princedom to the other.
Sau khi làm lễ tang cho ngài, Ariṭṭhajanaka lên ngôi vua, và ban chức phó vương cho người em trai.
Tasseko pādamūliko amacco rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, uparājā tumhe ghātetukāmo’’ti āha.
One of his personal attendants went to the king and said, "Your Majesty, the viceroy intends to kill you."
Một vị đại thần dưới quyền của vua đã đến gặp vua và nói: “Tâu bệ hạ, phó vương muốn giết ngài.”
Rājā tassa punappunaṃ kathaṃ sutvā kaniṭṭhassa sinehaṃ bhinditvā polajanakaṃ saṅkhalikāhi bandhāpetvā rājanivesanato avidūre ekasmiṃ gehe vasāpetvā ārakkhaṃ ṭhapesi.
The king, hearing his repeated words, broke his affection for his younger brother, had the prince bound with chains, made him live in a house not far from the royal palace, and placed a guard over him.
Nhà vua nghe lời nói đó lặp đi lặp lại, liền phá vỡ tình cảm anh em, ra lệnh xiềng Polajanaka bằng xích, giam giữ trong một ngôi nhà gần cung điện và cử lính canh gác.
Kumāro ‘‘sacāhaṃ bhātu verīmhi, saṅkhalikāpi me hatthapādā mā muccantu, dvārampi mā vivarīyatu, sace no verīmhi, saṅkhalikāpi me hatthapādā muccantu, dvārampi vivarīyatū’’ti saccakiriyamakāsi.
The prince performed an act of truth, saying, "If I am an enemy to my brother, may the chains not be released from my hands and feet, and may the door not open. If I am not an enemy, may the chains be released from my hands and feet, and may the door open."
Hoàng tử đã thực hiện lời thề chân thật: “Nếu ta có lòng thù ghét anh trai, thì xích trên tay chân ta đừng rời ra, cửa cũng đừng mở. Nếu ta không có lòng thù ghét, thì xích trên tay chân ta hãy rời ra, cửa cũng hãy mở.”
Tāvadeva saṅkhalikāpi khaṇḍākhaṇḍaṃ chijjiṃsu, dvārampi vivaṭaṃ.
Immediately, the chains broke into pieces, and the door opened.
Ngay lập tức, những sợi xích đứt thành từng mảnh, và cánh cửa cũng mở ra.
So nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ gantvā vāsaṃ kappesi.
He went out, went to a border village, and settled there.
Ngài liền thoát ra, đến một ngôi làng biên giới và ở lại đó.
Paccantagāmavāsino taṃ sañjānitvā upaṭṭhahiṃsu.
The residents of the border village recognized him and attended to him.
Dân làng biên giới nhận ra ngài và đã phụng sự ngài.
Rājāpi taṃ gāhāpetuṃ nāsakkhi.
Even the king could not have him seized.
Nhà vua cũng không thể bắt được ông ta.
So anupubbena paccantajanapadaṃ hatthagataṃ katvā mahāparivāro hutvā ‘‘ahaṃ pubbe bhātu na verī, idāni pana verīmhī’’ti mahājanaparivuto mithilaṃ gantvā bahinagare khandhāvāraṃ katvā vāsaṃ kappesi.
He gradually brought the border region under his control, became surrounded by a large retinue, and saying, "I was not an enemy to my brother before, but now I am," he went to Mithilā with a large crowd, set up camp outside the city, and settled there.
Dần dần, ông ta chiếm được vùng biên giới, trở thành một người có đoàn tùy tùng lớn và nói: “Trước đây ta không phải là kẻ thù của anh ta, nhưng bây giờ ta là kẻ thù,” rồi ông ta cùng với một đoàn người đông đảo đi đến Mithilā, lập trại bên ngoài thành phố và ở đó.
Nagaravāsino yodhā ‘‘kumāro kira āgato’’ti sutvā yebhuyyena hatthiassavāhanādīni gahetvā tasseva santikaṃ āgamiṃsu, aññepi nāgarā āgamiṃsu.
The city-dwelling warriors, hearing, "The prince has arrived," mostly took their elephants, horses, and other conveyances and came to him; other citizens also came.
Các chiến binh và cư dân trong thành phố, khi nghe nói “Thái tử đã đến,” phần lớn đã mang theo voi, ngựa, xe cộ, v.v., và đến gặp ông ta; những người dân khác cũng đến.
So bhātu sāsanaṃ pesesi ‘‘nāhaṃ pubbe tumhākaṃ verī, idāni pana verīmhi, chattaṃ vā me detha, yuddhaṃ vā’’ti.
He sent a message to his brother: "I was not your enemy before, but now I am. Either give me the parasol or war."
Ông ta gửi thông điệp cho anh trai mình: “Trước đây ta không phải là kẻ thù của ngài, nhưng bây giờ ta là kẻ thù. Hãy trao vương quyền cho ta, hoặc là chiến đấu.”
Rājā taṃ sutvā yuddhaṃ kātuṃ icchanto aggamahesiṃ āmantetvā ‘‘bhadde, yuddhe jayaparājayo nāma na sakkā ñātuṃ, sace mama antarāyo hoti, tvaṃ gabbhaṃ rakkheyyāsī’’ti vatvā mahatiyā senāya parivuto nagarā nikkhami.
The king, hearing this, wishing to wage war, addressed his chief queen, saying, "My dear, in war, victory and defeat cannot be known. If any danger befalls me, you should protect the fetus," and surrounded by a large army, he departed from the city.
Nhà vua nghe vậy, muốn chiến đấu, liền gọi hoàng hậu chính (aggamahesi) đến và nói: “Này hiền thê, trong chiến tranh, không thể biết được thắng bại. Nếu có điều bất trắc xảy ra với ta, nàng hãy bảo vệ thai nhi,” rồi cùng với một đạo quân lớn, ông rời thành phố.