Tattha orodhāti udumbaradeviṃ ādiṃ katvā antepurikā.
Here, orodhā means ‘the inner-chamber women, beginning with Udumbara Devī’.
Trong đó, orodhā có nghĩa là các cung nữ, bắt đầu từ hoàng hậu Udumbara.
Abhihārayunti abhihārāpesuṃ, pahiṇiṃsūti attho.
Abhihārayunti means ‘they caused to be brought, they sent’, this is the meaning.
Abhihārayuṃ có nghĩa là đã cho mang đến, đã gửi đến. Đó là ý nghĩa.
Bahujanoti bhikkhave, nagaravāsino ca catudvāragāmavāsino ca janapadavāsino cāti bahujano pasanno ahosi.
Bahujanoti, bhikkhus, ‘many people’ means the townspeople, the villagers from the four gates, and the country folk were delighted.
Bahujano có nghĩa là, này các Tỳ-kheo, dân chúng trong thành, dân chúng các làng ở bốn cổng thành, và dân chúng các vùng nông thôn, tức là nhiều người đã hoan hỷ.
Disvā paṇḍitamāgatanti paṇḍitaṃ mithilaṃ āgataṃ disvā.
Disvā paṇḍitamāgatanti means ‘seeing the wise one arrive in Mithilā’.
Disvā paṇḍitamāgataṃ có nghĩa là khi thấy hiền sĩ đã đến Mithila.
Avattathāti paṇḍitamhi mithilaṃ anuppatte ‘‘ayaṃ no paṭhamameva paccāmittavasaṃ gataṃ rājānaṃ mocetvā pesetvā pacchā ekasatarājāno aññamaññaṃ khamāpetvā samagge katvā cūḷaniṃ pasādetvā tena dinnaṃ mahantaṃ yasaṃ ādāya āgato’’ti tuṭṭhacittena janena pavattito celukkhepo pavattatha.
Avattathāti means ‘when the wise one arrived in Mithilā, the waving of garments took place, performed by the people with joyful hearts, thinking, “He first freed our king who had fallen into the hands of enemies and sent him back, and then he reconciled the hundred kings, made them united, pleased Cūḷani, and has returned, having gained great honor given by him.”’
Avattathā (Đã trở về) – khi vị hiền giả đã đến Mithilā, dân chúng với tâm hoan hỷ đã tung khăn lên, nói rằng: “Vị này đã giải thoát và gửi trả vị vua bị rơi vào tay kẻ thù ngay từ đầu, sau đó đã khiến một trăm vị vua khác hòa thuận với nhau, làm cho họ hòa hợp, làm cho vua Cūḷani hoan hỷ, và trở về mang theo vinh quang lớn lao do vua ấy ban tặng.”
Atha mahāsatto chaṇāvasāne rājakulaṃ āgantvā ‘‘mahārāja, cūḷanirañño mātarañca deviñca puttañca sīghaṃ pesetuṃ vaṭṭatī’’ti āha.
Then the Great Being, at the end of the festival, came to the royal palace and said, “Great king, it is proper to quickly send King Cūḷani’s mother, queen, and son.”
Sau đó, vào cuối lễ hội, Đại Bồ tát đến hoàng cung và nói: “Đại vương, cần phải nhanh chóng gửi mẹ, hoàng hậu và con trai của vua Cūḷani đi.”
‘‘Sādhu, tāta, pesehī’’ti.
“Very well, my dear, send them,” he said.
“Tốt lắm, con trai, hãy gửi họ đi!”
So tesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ mahantaṃ sakkāraṃ katvā attanā saddhiṃ āgatasenāyapi sakkāraṃ sammānaṃ kāretvā te tayo jane mahantena parivārena attano purisehi saddhiṃ pesesi.
He honored those three people greatly, and also had his own army, who had come with him, honored and respected, and then sent those three people with a large retinue and his own men.
Ngài đã làm một sự tôn kính lớn cho ba người ấy, cũng đã sắp đặt sự tôn kính và trọng vọng cho quân đội đã đến cùng mình, rồi gửi ba người ấy đi cùng với những người của mình trong một đoàn tùy tùng lớn.
Raññā attano dinnā satabhariyā ca cattāri dāsisatāni ca nandādeviyā saddhiṃ pesesi, attanā saddhiṃ āgatasenampi tehi saddhiṃyeva pesesi.
He sent the hundred wives and four hundred slave women given to him by the king, along with Nandādevī, and also sent his own army that had come with him, along with them.
Vua cũng gửi một trăm hoàng hậu và bốn trăm tì nữ do mình ban tặng cùng với Nandādevī, và cũng gửi quân đội đã đến cùng mình đi với họ.
Te mahantena parivārena uttarapañcālanagaraṃ pāpuṇiṃsu.
They arrived at Uttarapañcāla city with a large retinue.
Họ đã đến thành Uttarapañcāla với một đoàn tùy tùng lớn.
Atha rājā mātaraṃ pucchi ‘‘kiṃ, amma, vedeharājena te saṅgaho kato’’ti?
Then the king asked his mother, “Mother, what kindness did King Videha show you?”
Sau đó, nhà vua hỏi mẫu hậu: “Mẹ ơi, vua Videha đã đối đãi với mẹ như thế nào?”
‘‘Kiṃ tāta, kathesi, maṃ devatāṭhāne ṭhapetvā sakkāramakāsi, nandādevimpi mātuṭṭhāne ṭhapesi, pañcālacandaṃ kaniṭṭhabhātikaṭṭhāne ṭhapesī’’ti.
“What are you saying, my dear? He placed me in the position of a deity and honored me, he placed Nandādevī in the position of a mother, and Pañcālacanda in the position of a younger brother.”
“Con trai, con nói gì vậy, ngài ấy đã đặt mẹ vào vị trí của một vị thần và tôn kính mẹ, cũng đặt Nandādevī vào vị trí của một người mẹ, và đặt Pañcālacanda vào vị trí của một người em trai.”
Taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā bahuṃ paṇṇākāraṃ pesesi.
Hearing that, the king was exceedingly pleased and sent many gifts.
Nghe vậy, nhà vua vô cùng hoan hỷ và gửi nhiều lễ vật.
Tato paṭṭhāya te ubhopi samaggā sammodamānā vasiṃsūti.
From then on, both of them lived in harmony and joy.
Từ đó trở đi, cả hai đều sống hòa thuận và vui vẻ.
Pañcālacandī videharaññā piyā ahosi manāpā.
Pañcālacandī was dear and pleasing to King Videha.
Pañcālacandī là người được vua Videha yêu mến và hài lòng.
Sā dutiye saṃvacchare puttaṃ vijāyi.
In the second year, she gave birth to a son.
Vào năm thứ hai, nàng sinh một người con trai.
Tassa dasame saṃvacchare vedeharājā kālamakāsi.
In his tenth year, the king of Videha passed away.
Vào năm thứ mười của đứa trẻ, vua Videha băng hà.
Bodhisatto tassa chattaṃ ussāpetvā ‘‘deva, ahaṃ tava ayyakassa cūḷanirañño santikaṃ gamissāmī’’ti āpucchi.
The Bodhisatta, having raised his parasol, asked permission, saying, "Your Majesty, I shall go to your grandfather, King Cūḷani."
Bồ tát dựng lọng cho vua ấy và hỏi: “Đại vương, con sẽ đến chỗ ông nội của ngài, vua Cūḷani.”
Paṇḍita, mā maṃ daharaṃ chaḍḍetvā gamittha, ahaṃ taṃ pituṭṭhāne ṭhapetvā sakkāraṃ karissāmīti.
"O Sage, do not abandon me, a child, and go away. I shall place you in the position of a father and honor you."
“Hiền giả, xin đừng bỏ con còn nhỏ mà đi. Con sẽ đặt ngài vào vị trí của một người cha và tôn kính ngài.”
Pañcālacandīpi naṃ ‘‘paṇḍita, tumhākaṃ gatakāle aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, mā gamitthā’’ti yāci.
Pañcālacandī also pleaded with him, "O Sage, when you are gone, there will be no other refuge for us. Do not go."
Pañcālacandī cũng cầu xin ngài: “Hiền giả, khi ngài đi rồi, chúng con không có nơi nương tựa nào khác, xin đừng đi.”
Sopi ‘‘mayā rañño paṭiññā dinnā, na sakkā agantu’’nti mahājanassa kalunaṃ paridevantasseva attano upaṭṭhāke gahetvā nagarā nikkhamitvā uttarapañcālanagaraṃ gato.
He, saying, "I have given my word to the king, it is not possible not to go," took his attendants and departed from the city, even as the multitude lamented piteously, and went to the city of Uttarapañcāla.
Nhưng ngài nói: “Ta đã hứa với nhà vua, không thể không đi.” Rồi ngài cùng các thị giả của mình rời khỏi thành phố, trong khi dân chúng thương tiếc, và đến thành Uttarapañcāla.
Rājā tassāgamanaṃ sutvā paccuggantvā mahantena sakkārena nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ gehaṃ datvā ṭhapetvā paṭhamadinne asītigāme na aññaṃ bhogaṃ adāsi.
The king, hearing of his arrival, went forth to meet him, brought him into the city with great honor, and gave him a large house, but gave no other wealth apart from the eighty villages previously given.
Nhà vua nghe tin ngài đến, ra đón, đưa ngài vào thành với sự tôn kính lớn, ban cho ngài một ngôi nhà lớn để ở, và không ban thêm bất kỳ tài sản nào ngoài tám mươi ngôi làng đã ban trước đó.
So taṃ rājānaṃ upaṭṭhāsi.
He attended upon that king.
Ngài đã phụng sự vị vua ấy.
Tadā bherī nāma paribbājikā rājagehe bhuñjati, sā paṇḍitā byattā.
At that time, a female wanderer named Bherī used to eat in the royal palace; she was wise and skilled.
Khi đó, có một vị du sĩ tên là Bherī thường dùng bữa tại hoàng cung, bà là người thông thái và tài giỏi.
Tāya mahāsatto na diṭṭhapubbo, ‘‘mahosadhapaṇḍito kira rājānaṃ upaṭṭhātī’’ti saddameva suṇāti.
The Mahāsatta had never seen her; he only heard the report, "It is said that Mahosadha Paṇḍita attends upon the king."
Bà chưa từng gặp Đại Bồ tát, chỉ nghe tiếng đồn rằng: “Hiền giả Mahosadha đang phụng sự nhà vua.”
Tenapi sā na diṭṭhapubbā, ‘‘bherī nāma paribbājikā rājagehe bhuñjatī’’ti saddameva suṇāti.
Nor had he ever seen her; he only heard the report, "It is said that a female wanderer named Bherī eats in the royal palace."
Ngài cũng chưa từng gặp bà, chỉ nghe tiếng đồn rằng: “Có một vị du sĩ tên Bherī đang dùng bữa tại hoàng cung.”
Nandādevī pana ‘‘piyavippayogaṃ katvā amhe kilamāpesī’’ti bodhisatte anattamanā ahosi.
Nandādevī, however, was displeased with the Bodhisatta, thinking, "He has caused us distress by separation from our loved one."
Tuy nhiên, Nandādevī không hài lòng với Bồ tát vì ngài đã gây ra sự chia ly của người thân và làm khổ họ.
Sā pañcasatā vallabhitthiyo āṇāpesi ‘‘mahosadhassa ekaṃ dosaṃ upadhāretvā rañño antare paribhindituṃ vāyamathā’’ti.
She commanded five hundred favorite women, "Try to find some fault in Mahosadha and cause a rift with the king."
Nàng đã ra lệnh cho năm trăm người phụ nữ thân cận: “Hãy tìm một lỗi của Mahosadha và cố gắng chia rẽ ngài với nhà vua.”
Tā tassa antaraṃ olokentiyo vicaranti.
They went about looking for his fault.
Họ đã đi khắp nơi để tìm kiếm lỗi của ngài.
Athekadivasaṃ sā paribbājikā bhuñjitvā rājagehā nikkhantī bodhisattaṃ rājupaṭṭhānaṃ āgacchantaṃ rājaṅgaṇe passi.
Then one day, that female wanderer, having eaten and departed from the royal palace, saw the Bodhisatta in the royal courtyard as he was coming to attend upon the king.
Một ngày nọ, vị du sĩ ấy sau khi dùng bữa và rời khỏi hoàng cung, đã thấy Bồ tát đang đến triều kiến nhà vua tại sân hoàng cung.
So taṃ vanditvā aṭṭhāsi.
He bowed to her and stood there.
Ngài đã chào bà và đứng yên.
Sā ‘‘ayaṃ kira paṇḍito, jānissāmi tāvassa paṇḍitabhāvaṃ vā apaṇḍitabhāvaṃ vā’’ti hatthamuddāya pañhaṃ pucchantī bodhisattaṃ oloketvā hatthaṃ pasāresi.
She, thinking, "This is said to be a sage; I will find out whether he is a sage or not," looked at the Bodhisatta and extended her hand, asking a question with a hand gesture.
Bà nghĩ: “Vị này được cho là hiền giả. Ta sẽ thử xem ngài có phải là hiền giả hay không.” Bà nhìn Bồ tát và xòe tay ra, hỏi một câu hỏi bằng cử chỉ tay.
Sā kira ‘‘kīdisaṃ, paṇḍita, rājā taṃ paradesato ānetvā idāni paṭijaggati, na paṭijaggatī’’ti manasāva pañhaṃ pucchi.
She, in her mind, asked the question: "O Sage, how does the king, having brought you from a foreign land, now care for you? Does he care or not?"
Bà đã hỏi trong tâm: “Hiền giả, nhà vua đã đón ngài từ xứ khác về, bây giờ ngài được chăm sóc như thế nào, có được chăm sóc không?”
Bodhisatto ‘‘ayaṃ hatthamuddāya maṃ pañhaṃ pucchatī’’ti ñatvā pañhaṃ vissajjento hatthamuṭṭhiṃ akāsi.
The Bodhisatta, knowing that she was asking a question with a hand gesture, made a fist in reply to the question.
Bồ tát biết rằng: “Vị này đang hỏi ta bằng cử chỉ tay,” Ngài đã nắm chặt tay lại để trả lời câu hỏi.
So kira ‘‘ayye, mama paṭiññaṃ gahetvā pakkositvā idāni rājā gāḷhamuṭṭhiva jāto, na me apubbaṃ kiñci detī’’ti manasāva pañhaṃ vissajjesi.
He, in his mind, answered the question: "Venerable lady, having invited me with a promise, the king has now become like a tight fist; he gives me nothing new."
Ngài đã trả lời trong tâm: “Bà ơi, nhà vua đã hứa và mời tôi đến, nhưng bây giờ ngài ấy trở nên keo kiệt như nắm chặt tay, không ban cho tôi bất cứ điều gì mới mẻ.”
Sā taṃ kāraṇaṃ ñatvā hatthaṃ ukkhipitvā attano sīsaṃ parāmasi.
She, understanding that reason, raised her hand and touched her head.
Biết được điều đó, bà đã giơ tay lên và chạm vào đầu mình.
Tena idaṃ dasseti ‘‘paṇḍita, sace kilamasi, mayaṃ viya kasmā na pabbajasī’’ti?
By this, she indicated: "O Sage, if you are weary, why do you not go forth like us?"
Với cử chỉ đó, bà muốn nói: “Hiền giả, nếu ngài mệt mỏi, tại sao ngài không xuất gia như chúng tôi?”
Taṃ ñatvā mahāsatto attano kucchiṃ parāmasi.
The Mahāsatta, understanding that, touched his stomach.
Biết được điều đó, Đại Bồ tát đã chạm vào bụng mình.
Tena idaṃ dasseti ‘‘ayye, mama positabbā puttadārā bahutarā, tena na pabbajāmī’’ti.
By this, he indicated: "Venerable lady, I have many children and wives to support, therefore I do not go forth."
Với cử chỉ đó, ngài muốn nói: “Bà ơi, tôi có rất nhiều con cái và vợ cần phải nuôi dưỡng, vì vậy tôi không thể xuất gia.”
Iti sā hatthamuddāya pañhaṃ pucchitvā attano āvāsameva agamāsi.
Thus, she asked the question with a hand gesture and went to her own dwelling.
Như vậy, bà đã hỏi câu hỏi bằng cử chỉ tay và trở về chỗ ở của mình.
Mahāsattopi taṃ vanditvā rājupaṭṭhānaṃ gato.
The Mahāsatta also bowed to her and went to attend upon the king.
Đại Bồ tát cũng chào bà và đến triều kiến nhà vua.
Nandādeviyā payuttā vallabhitthiyo sīhapañjare ṭhitā taṃ kiriyaṃ disvā cūḷanirañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, mahosadho bheriparibbājikāya saddhiṃ ekato hutvā tumhākaṃ rajjaṃ gaṇhitukāmo, tumhākaṃ paccatthiko hotī’’ti paribhindiṃsu.
The favorite women, sent by Nandādevī, standing in the lion's cage, saw that action and went to King Cūḷani, slandering him: "Your Majesty, Mahosadha, having conspired with the female wanderer Bherī, wishes to seize your kingdom; he is your enemy."
Những người phụ nữ thân cận được Nandādevī sai phái, đang đứng ở cửa sổ sư tử, đã thấy hành động đó. Họ đến chỗ vua Cūḷani và nói: “Đại vương, Mahosadha đang cấu kết với du sĩ Bherī để chiếm lấy vương quốc của ngài, ngài ấy là kẻ thù của ngài.” Họ đã chia rẽ như vậy.
Rājā āha – ‘‘kiṃ vo diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā’’ti?
The king asked, "What have you seen or heard?"
Nhà vua hỏi: “Các ngươi đã thấy hay nghe gì?”
Mahārāja, paribbājikā bhuñjitvā otarantī mahosadhaṃ disvā rājānaṃ hatthatalaṃ viya khalamaṇḍalaṃ viya ca samaṃ katvā ‘‘rajjaṃ attano hatthagataṃ kātuṃ sakkosī’’ti hatthaṃ pasāresi.
"Great King, the female wanderer, having eaten and descending, saw Mahosadha and, making her palm flat like a threshing floor, indicated, 'You can take the kingdom into your hand.'"
“Đại vương, khi vị du sĩ dùng bữa xong và đi xuống, thấy Mahosadha, bà ấy đã xòe tay ra, làm cho bằng phẳng như lòng bàn tay hay như sân thóc, nói rằng: ‘Ngài có thể chiếm lấy vương quốc vào tay mình’.”
Mahosadhopi khaggaggahaṇākāraṃ dassento ‘‘katipāhaccayena sīsaṃ chinditvā rajjaṃ attano hatthagataṃ karissāmī’’ti muṭṭhiṃ akāsi.
"Mahosadha also, showing the manner of grasping a sword, made a fist, indicating, 'In a few days, I will cut off his head and take the kingdom into my hand.'"
Mahosadha cũng nắm chặt tay lại, ra dấu như cầm kiếm, nói rằng: ‘Trong vài ngày nữa, tôi sẽ chặt đầu và chiếm lấy vương quốc vào tay mình’.”
Sā ‘‘sīsameva chindāhī’’ti attano hatthaṃ ukkhipitvā sīsaṃ parāmasi.
"She, saying, 'Cut off the head itself,' raised her hand and touched her head."
Bà ấy nói: “Hãy chặt đầu đi,” rồi giơ tay lên và chạm vào đầu mình.
Mahosadho ‘‘majjheyeva naṃ chindissāmī’’ti kucchiṃ parāmasi.
"Mahosadha, saying, 'I will cut him in the middle,' touched his stomach."
Mahosadha nói: “Tôi sẽ chặt nó ở giữa,” rồi chạm vào bụng mình.
Appamattā, mahārāja, hotha, mahosadhaṃ ghātetuṃ vaṭṭatīti.
"Be vigilant, Great King, it is proper to kill Mahosadha."
“Đại vương, hãy cẩn thận, cần phải giết Mahosadha.”
So tāsaṃ kathaṃ sutvā cintesi ‘‘na sakkā paṇḍitena mayi dussituṃ, paribbājikaṃ pucchissāmī’’ti.
Having heard their words, he thought, "It is not possible for the wise man to be corrupted by me. I will ask the female ascetic."
Nghe lời họ nói, nhà vua suy nghĩ: “Vị hiền giả không thể phản bội ta. Ta sẽ hỏi vị du sĩ.”
So punadivase paribbājikāya bhuttakāle taṃ upasaṅkamitvā pucchi ‘‘ayye, kacci te mahosadhapaṇḍito diṭṭho’’ti?
The next day, at the time the female ascetic had eaten, he approached her and asked, "Venerable lady, have you seen the wise Mahosadha?"
Ngày hôm sau, vào giờ dùng bữa của vị du sĩ, nhà vua đến gặp bà và hỏi: “Bà ơi, bà có thấy hiền giả Mahosadha không?”
‘‘Āma, mahārāja, hiyyo ito bhuñjitvā nikkhantiyā diṭṭho’’ti.
"Yes, great king, I saw him yesterday when he left after eating here."
“Vâng, Đại vương, hôm qua khi tôi rời khỏi đây sau khi dùng bữa, tôi đã thấy ngài ấy.”
‘‘Koci pana vo kathāsallāpo ahosī’’ti.
"Was there any conversation between you?"
“Vậy hai người có nói chuyện gì không?”
‘‘Mahārāja, sallāpo natthi, ‘so pana paṇḍito’ti sutvā ‘sace paṇḍito, idaṃ jānissatī’ti hatthamuddāya naṃ pañhaṃ pucchantī ‘‘paṇḍita, kacci te rājā pasāritahattho, na saṅkucitahattho, kacci te saṅgaṇhātī’’ti hatthaṃ pasāresiṃ.
"Great king, there was no conversation. But having heard 'he is a wise man,' and thinking 'if he is wise, he will know this,' I asked him a question with a hand gesture: 'Wise man, is the king open-handed with you, not close-fisted? Does he favor you?' and I extended my hand.
“Đại vương, không có cuộc nói chuyện nào. Nhưng tôi nghe nói ngài ấy là một hiền giả, nên tôi nghĩ: ‘Nếu ngài ấy là hiền giả, ngài ấy sẽ biết điều này,’ và tôi đã xòe tay ra, hỏi ngài ấy bằng cử chỉ tay: ‘Hiền giả, nhà vua có xòe tay ra với ngài không, hay có nắm chặt tay lại không? Ngài có được chăm sóc không?’”
Paṇḍito – ‘‘rājā mama paṭiññaṃ gahetvā pakkositvā idāni kiñci na detī’’ti muṭṭhimakāsi.
The wise man made a fist, indicating, 'The king, having taken my promise and called me, now gives nothing.'
“Vị hiền giả đã nắm chặt tay lại, nói rằng: ‘Nhà vua đã hứa và mời tôi đến, nhưng bây giờ không ban cho tôi bất cứ điều gì’.”
Athāhaṃ – ‘‘sace kilamasi, mayaṃ viya kasmā na pabbajasī’’ti sīsaṃ parāmasiṃ.
Then I touched my head, indicating, 'If you are weary, why don't you go forth like us?'
“Sau đó, tôi đã chạm vào đầu mình, nói rằng: ‘Nếu ngài mệt mỏi, tại sao ngài không xuất gia như chúng tôi?’”
So – ‘‘mama posetabbā puttadārā bahutarā, tena na pabbajāmī’’ti attano kucchiṃ parāmasīti.
He touched his stomach, indicating, 'I have many children and a wife to support, therefore I do not go forth.'"
“Ngài ấy đã chạm vào bụng mình, nói rằng: ‘Tôi có rất nhiều con cái và vợ cần phải nuôi dưỡng, vì vậy tôi không xuất gia’.”
‘‘Paṇḍito, ayye, mahosadho’’ti?
"Venerable lady, is Mahosadha truly wise?"
“Bà ơi, Mahosadha có phải là hiền giả không?”
‘‘Āma, mahārāja, pathavitale paññāya tena sadiso nāma natthī’’ti.
"Yes, great king, there is no one on earth equal to him in wisdom."
“Vâng, Đại vương, trên cõi đất này không có ai sánh bằng ngài ấy về trí tuệ.”
Rājā tassā kathaṃ sutvā taṃ vanditvā uyyojesi.
The king, having heard her words, bowed to her and sent her away.
Nhà vua nghe lời bà nói, chào bà và tiễn bà đi.
Tassā gatakāle paṇḍito rājupaṭṭhānaṃ paviṭṭho.
After her departure, the wise man entered the king's presence.
Khi bà đã đi, vị hiền giả bước vào triều kiến nhà vua.
Atha naṃ pucchi ‘‘kacci te, paṇḍita, bherī nāma paribbājikā diṭṭhā’’ti?
Then the king asked him, "Wise man, have you seen the female ascetic named Bherī?"
Sau đó, nhà vua hỏi ngài: “Hiền giả, ngài có thấy vị du sĩ tên Bherī không?”
‘‘Āma, mahārāja, hiyyo ito nikkhantiṃ passiṃ, sā hatthamuddāya evaṃ maṃ pañhaṃ pucchi, ahañcassā tatheva vissajjesi’’nti tāya kathitaniyāmeneva kathesi.
"Yes, great king, I saw her leaving yesterday. She asked me a question with a hand gesture, and I answered her in the same manner as she recounted."
“Vâng, Đại vương, hôm qua tôi đã thấy bà ấy rời khỏi đây. Bà ấy đã hỏi tôi một câu hỏi bằng cử chỉ tay như vậy, và tôi cũng đã trả lời bà ấy y như vậy,” ngài đã kể lại đúng như những gì bà ấy đã nói.
Rājā taṃ divasaṃ pasīditvā paṇḍitassa senāpatiṭṭhānaṃ adāsi, sabbakiccāni tameva paṭicchāpesi.
That day, the king, being pleased, bestowed the position of general upon the wise man and entrusted all affairs to him.
Ngày hôm đó, nhà vua rất hài lòng và ban cho vị hiền giả chức vụ tổng tư lệnh, giao phó mọi công việc cho ngài.
Tassa yaso mahā ahosi.
His fame became great.
Danh tiếng của ngài trở nên lớn lao.
Rañño dinnayasānantarameva so cintesi ‘‘raññā ekappahāreneva mayhaṃ atimahantaṃ issariyaṃ dinnaṃ, rājāno kho pana māretukāmāpi evaṃ karontiyeva, yaṃnūnāhaṃ ‘mama suhadayo vā no vā’ti rājānaṃ vīmaṃseyyaṃ, na kho panañño jānituṃ sakkhissati, bherī paribbājikā ñāṇasampannā, sā ekenupāyena jānissatī’’ti.
Immediately after the king granted him fame, he thought, "The king has given me immense authority all at once. Kings, however, act this way even when they intend to kill. What if I were to test the king to see if he is truly my friend or not? No one else will be able to know, but the female ascetic Bherī is endowed with knowledge; she will know by some means."
Ngay sau khi được nhà vua ban cho vinh quang, ngài suy nghĩ: “Nhà vua đã ban cho ta quyền lực to lớn chỉ trong một lần. Các vị vua muốn giết người cũng thường làm như vậy. Hay là ta nên thử xem nhà vua có phải là bạn thân của ta hay không? Tuy nhiên, không ai khác có thể biết được điều này. Vị du sĩ Bherī là người có trí tuệ, bà ấy sẽ biết được bằng một cách nào đó.”
So bahūni gandhamālādīni gahetvā paribbājikāya āvāsaṃ gantvā taṃ pūjayitvā vanditvā ‘‘ayye, tumhehi rañño mama guṇakathāya kathitadivasato paṭṭhāya rājā ajjhottharitvā mayhaṃ atimahantaṃ yasaṃ deti, taṃ kho pana ‘sabhāvena vā deti, no vā’ti na jānāmi, sādhu vatassa, sace ekenupāyena rañño mayi sinehabhāvaṃ jāneyyāthā’’ti āha.
So, taking many fragrant flowers and other items, he went to the female ascetic's dwelling, honored her, bowed to her, and said, "Venerable lady, from the day you spoke of my virtues to the king, the king has been overwhelmed and has given me immense fame. I do not know whether he gives it genuinely or not. It would be good if you could know, by some means, the king's affection for me."
Ông ta mang nhiều hương hoa và các thứ khác, đến trú xứ của nữ du sĩ, cúng dường bà, đảnh lễ bà rồi nói: “Bạch Ni sư, từ ngày Ni sư kể chuyện tốt của con với đức vua, vua đã ban cho con danh vọng rất lớn, nhưng con không biết liệu Ngài ban cho con vì bản chất hay không. Thật tốt nếu Ni sư có thể dùng một phương tiện nào đó để biết được tình cảm của vua đối với con.”
Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā punadivase rājagehaṃ gacchamānā dakarakkhasapañhaṃ nāma cintesi.
She assented, saying, "So be it," and the next day, as she was going to the king's palace, she pondered the question of the water demon.
Bà ấy đáp “Lành thay!” rồi hôm sau, khi đang đi đến cung vua, bà suy nghĩ về câu hỏi của quỷ nước (dakarakkhasa).
Evaṃ kirassā ahosi ‘‘ahaṃ carapuriso viya hutvā upāyena rājānaṃ pañhaṃ pucchitvā ‘paṇḍitassa suhadayo vā, no vā’ti jānissāmī’’ti.
Thus it occurred to her: "I will act like a spy and, by some means, ask the king a question to find out if he is a friend to the wise man or not."
Bà ấy nghĩ thế này: “Ta sẽ như một người do thám, dùng phương tiện để hỏi vua một câu hỏi, và sẽ biết được liệu vua có thiện tâm với người hiền trí hay không.”
Sā gantvā katabhattakiccā nisīdi.
She went and sat down after her meal.
Bà ấy đến, sau khi dùng bữa xong thì ngồi xuống.
Rājāpi naṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
The king also bowed to her and sat down to one side.
Đức vua cũng đảnh lễ bà rồi ngồi sang một bên.
Tassā etadahosi ‘‘sace rājā paṇḍitassa upari duhadayo bhavissati, pañhaṃ puṭṭho attano duhadayabhāvaṃ mahājanamajjheyeva kathessati, taṃ ayuttaṃ, ekamante naṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti.
It occurred to her: "If the king harbors ill-will towards the wise man, when asked a question, he will reveal his ill-will in the midst of the assembly. That would be improper. I will ask him the question in private."
Bà ấy nghĩ: “Nếu vua có ác tâm với người hiền trí, khi được hỏi câu hỏi, Ngài sẽ tự nói ra ác tâm của mình giữa đại chúng, điều đó không thích hợp. Ta sẽ hỏi Ngài câu hỏi riêng.”
Sā ‘‘raho paccāsīsāmi, mahārājā’’ti āha.
She said, "I wish to speak in private, great king."
Bà ấy nói: “Bạch Đại vương, con muốn hỏi riêng.”
Rājā manusse paṭikkamāpesi.
The king dismissed the people.
Đức vua ra lệnh cho mọi người lùi lại.
Atha naṃ sā āha – ‘‘mahārāja, taṃ pañhaṃ pucchāmī’’ti.
Then she said to him, "Great king, I will ask you a question."
Rồi bà ấy nói với Ngài: “Bạch Đại vương, con muốn hỏi Ngài một câu hỏi.”
‘‘Puccha, ayye, jānanto kathessāmī’’ti.
"Ask, venerable lady, I will answer if I know."
“Xin hỏi, bạch Ni sư, nếu biết, con sẽ trả lời.”
Atha sā dakarakkhasapañhe paṭhamaṃ gāthamāha –
Then she recited the first verse of the question of the water demon:
Rồi bà ấy nói bài kệ đầu tiên trong câu hỏi về quỷ nước:
Tattha sattannanti tumhākaṃ mātā ca nandādevī ca tikhiṇamantikumāro ca dhanusekhasahāyo ca purohito ca mahosadho ca tumhe cāti imesaṃ sattannaṃ.
Therein, sattannaṃ means these seven: your mother, Nandādevī, Prince Tikhiṇamanta, your friend Dhanusekha, the purohita, Mahosadha, and yourself.
Trong đó, sattannaṃ (bảy người) là bảy người này: mẹ của ngươi, Nandādevī, hoàng tử Tikhiṇamanta, người bạn Dhanusekha, vị đạo sĩ, Mahosadha, và chính ngươi.
Udakaṇṇaveti gambhīravitthate udake.
Udakaṇṇave means in deep and vast water.
Udakaṇṇave (trên đại dương) là trên mặt nước sâu rộng.
Manussabalimesānoti manussabaliṃ gavesanto.
"Manussabalimesāno" means seeking a human offering.
Manussabalimesāno (muốn ăn thịt người) là tìm kiếm thịt người.
Gaṇheyyāti thāmasampanno dakarakkhaso udakaṃ dvidhā katvā nikkhamitvā taṃ nāvaṃ gaṇheyya, gahetvā ca pana ‘‘mahārāja, ime cha jane mama anupaṭipāṭiyā dehi, taṃ vissajjessāmī’’ti vadeyya.
"Gaṇheyyā" means a strong water-demon, having split the water in two, would emerge and seize that boat. Having seized it, he would say, "Great King, give me these six people one by one, and I will release it."
Gaṇheyyā (tóm lấy) là con quỷ nước mạnh mẽ sẽ rẽ nước mà xuất hiện, tóm lấy chiếc thuyền đó, và sau khi tóm lấy, nó sẽ nói: “Đại vương, hãy lần lượt trao sáu người này cho ta, ta sẽ thả ngươi.”
Atha tvaṃ anupubbaṃ kathaṃ datvā muñcesi dakarakkhasā, kaṃ paṭhamaṃ datvā…pe… kaṃ chaṭṭhaṃ datvā dakarakkhasato muñceyyāsīti?
Then, how would you gradually give them away and release them from the water-demon? Whom would you give first... and whom would you give sixth to be released from the water-demon?
Vậy ngươi sẽ lần lượt trao ai để thoát khỏi quỷ nước? Ngươi sẽ trao ai trước… cho đến ai thứ sáu để thoát khỏi quỷ nước?
Tattha chaṭṭhāhanti ayye, pañcame khādite athāhaṃ ‘‘bho dakarakkhasa, mukhaṃ vivarā’’ti vatvā tena mukhe vivaṭe daḷhaṃ kacchaṃ bandhitvā imaṃ rajjasiriṃ agaṇetvā ‘‘idāni maṃ khādā’’ti tassa mukhe pateyyaṃ, na tveva jīvamāno mahosadhapaṇḍitaṃ dadeyyanti, ettakena ayaṃ pañho niṭṭhito.
Therein, "chaṭṭhāhaṃ" means, "Reverend Sir, after the fifth has been eaten, I would say, 'O water-demon, open your mouth!' And when he opened his mouth, I would firmly tie my waist, and disregarding this royal splendor, I would fall into his mouth, saying, 'Now eat me!' but I would never, while alive, give the wise Mahosadha." With this, this question is concluded.
Trong đó, chaṭṭhāhaṃ (người thứ sáu ta) nghĩa là: bạch Ni sư, khi người thứ năm đã bị ăn, thì ta sẽ nói: “Này quỷ nước, hãy há miệng ra!” Khi nó há miệng, ta sẽ thắt chặt lưng, không màng đến vương vị này, và sẽ ngã vào miệng nó mà nói: “Bây giờ hãy ăn ta!” Nhưng ta sẽ không bao giờ trao hiền sĩ Mahosadha khi ta còn sống. Đến đây, câu hỏi này đã kết thúc.
Evaṃ ñātaṃ paribbājikāya rañño mahāsatte suhadayataṃ, na pana ettakeneva paṇḍitassa guṇo cando viya pākaṭo hoti.
Thus, the female wanderer understood the king's affection for the Great Being, but the wise one's virtue does not become evident with this alone, like the moon.
Như vậy, nữ du sĩ đã biết được thiện tâm của đức vua đối với Đại sĩ, nhưng chỉ chừng đó thì đức hạnh của vị hiền sĩ vẫn chưa hiển lộ như mặt trăng.
Tenassā etadahosi ‘‘ahaṃ mahājanamajjhe etesaṃ guṇaṃ kathayissāmi, rājā tesaṃ aguṇaṃ kathetvā paṇḍitassa guṇaṃ kathessati, evaṃ paṇḍitassa guṇo nabhe puṇṇacando viya pākaṭo bhavissatī’’ti.
Therefore, she thought, "I will speak of their virtues in the midst of the great assembly. The king will speak of their faults and then of the wise one's virtue. Thus, the wise one's virtue will become evident like the full moon in the sky."
Vì thế, bà ấy nghĩ: “Ta sẽ kể đức hạnh của họ giữa đại chúng. Đức vua sẽ kể những điều không tốt của họ để kể đức hạnh của vị hiền sĩ. Như vậy, đức hạnh của vị hiền sĩ sẽ hiển lộ như vầng trăng tròn trên bầu trời.”
Sā sabbaṃ antepurajanaṃ sannipātāpetvā ādito paṭṭhāya puna rājānaṃ tameva pañhaṃ pucchitvā tena tatheva vutte ‘‘mahārāja, tvaṃ ‘mātaraṃ paṭhamaṃ dassāmī’ti vadasi, mātā nāma mahāguṇā, tuyhañca mātā na aññesaṃ mātusadisā.
Having gathered all the palace folk, she again asked the king the same question from the beginning. When he answered in the same way, she said, "Great King, you say, 'I will give my mother first.' A mother is greatly virtuous, and your mother is not like other mothers' mothers.
Bà ấy triệu tập tất cả người trong nội cung, rồi từ đầu lại hỏi đức vua câu hỏi đó. Khi Ngài trả lời y như cũ, bà ấy nói: “Đại vương, Ngài nói ‘con sẽ trao mẹ trước’. Người mẹ có đức hạnh lớn lao, và mẹ của Ngài không giống như mẹ của những người khác.
Bahūpakārā te esā’’ti tassā guṇaṃ kathentī gāthādvayamāha –
She has been of great help to you," and extolling her virtues, she spoke two verses:
Bà ấy đã giúp đỡ Ngài rất nhiều,” rồi bà ấy nói hai bài kệ ca ngợi đức hạnh của bà:
Tattha posetāti daharakāle dve tayo vāre nhāpetvā pāyetvā bhojetvā taṃ posesi.
Therein, "posetā" means she nourished him by bathing, feeding, and giving him food two or three times when he was young.
Trong đó, posetā (người đã nuôi dưỡng) nghĩa là: khi còn nhỏ, bà đã tắm rửa, cho uống, cho ăn, và nuôi dưỡng ngươi hai ba lần.
Dīgharattānukampikāti cirakālaṃ mudunā hitacittena anukampikā.
"Dīgharattānukampikā" means compassionate for a long time with a gentle and benevolent mind.
Dīgharattānukampikā (thương xót lâu dài) nghĩa là: người đã thương xót với tấm lòng hiền lành và thiện ý trong một thời gian dài.
Chambhī tayi padussatīti yadā tayi chambhī nāma brāhmaṇo padussi, tadā sā paṇḍitā atthadassinī aññaṃ tava paṭirūpakaṃ katvā taṃ vadhā parimocayi.
"Chambhī tayi padussatī" means when the brahmin named Chambhī plotted against you, then that wise one, discerning what was beneficial, made another substitute for you and saved you from death.
Chambhī tayi padussatī (khi Chambhī làm hại ngươi) nghĩa là: khi Bà-la-môn tên Chambhī làm hại ngươi, thì người hiền trí thấu hiểu lợi ích đã tạo ra một bản sao của ngươi và cứu ngươi khỏi cái chết.
Cūḷanissa kira mahācūḷanī nāma pitā ahosi.
It is said that Cūḷanī's father was named Mahācūḷanī.
Cha của Cūḷanī tên là Mahācūḷanī.
Sā imassa daharakāle purohitena saddhiṃ methunaṃ paṭisevitvā rājānaṃ visena mārāpetvā brāhmaṇassa chattaṃ ussāpetvā tassa aggamahesī hutvā ekadivasaṃ ‘‘amma, chātomhī’’ti vutte puttassa phāṇitena saddhiṃ pūvakhajjakaṃ dāpesi.
When this (Cūḷanī) was young, she engaged in sexual intercourse with the purohita, had the king killed with poison, raised the brahmin's parasol, and became his chief queen. One day, when her son said, "Mother, I am hungry," she had him given sweet cakes with molasses.
Khi Cūḷanī còn nhỏ, bà ấy đã thông dâm với vị đạo sĩ, rồi dùng thuốc độc giết vua, dựng lọng cho Bà-la-môn, trở thành hoàng hậu của hắn. Một ngày nọ, khi con trai nói: “Mẹ ơi, con đói,” bà ấy đã cho nó ăn bánh ngọt với mật đường.
Atha naṃ makkhikā parivārayiṃsu, so ‘‘imaṃ nimmakkhikaṃ katvā khādissāmī’’ti thokaṃ paṭikkamitvā bhūmiyaṃ phāṇitabindūni pātetvā attano santike makkhikā pothetvā palāpesi.
Then flies surrounded him. He, thinking, "I will eat this after making it free of flies," moved back a little, dropped molasses drops on the ground, and drove away the flies from himself by swatting them.
Rồi ruồi bu quanh nó. Nó nghĩ: “Ta sẽ ăn cái này sau khi đuổi hết ruồi,” nên nó lùi lại một chút, làm rơi vài giọt mật đường xuống đất, rồi đập và đuổi ruồi khỏi chỗ mình.
Tā gantvā itaraṃ phāṇitaṃ parivārayiṃsu.
They went and surrounded the other molasses.
Những con ruồi đó bay đến bu quanh chỗ mật đường kia.
So nimmakkhikaṃ katvā khajjakaṃ khāditvā hatthaṃ dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā pakkāmi.
He ate the cake after making it free of flies, washed his hands, rinsed his mouth, and departed.
Nó ăn bánh ngọt sau khi đuổi hết ruồi, rửa tay, súc miệng rồi bỏ đi.
Brāhmaṇo tassa taṃ kiriyaṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ dārako idāneva nimmakkhikaṃ phāṇitaṃ khādati, vuḍḍhippatto mama rajjaṃ na dassati, idāneva naṃ māressāmī’’ti.
The brahmin, seeing his action, thought, "This child even now eats molasses free of flies. When he grows up, he will not give me the kingdom. I will kill him now."
Bà-la-môn thấy hành động đó của nó, liền nghĩ: “Đứa trẻ này bây giờ đã ăn mật đường không có ruồi, khi lớn lên nó sẽ không cho ta vương vị, ta sẽ giết nó ngay bây giờ.”
So deviyā tamatthaṃ ārocesi.
He informed the queen of this matter.
Hắn báo việc đó cho hoàng hậu.
Sā ‘‘sādhū, deva, ahaṃ tayi sinehena attano sāmikampi māresiṃ, iminā me ko attho, mahārāja, ekampi ajānāpetvā rahassena naṃ māressāmī’’ti brāhmaṇaṃ vañcetvā ‘‘attheso upāyo’’ti paṇḍitaṃ upāyakusalaṃ bhattakārakaṃ pakkosāpetvā ‘‘samma, mama putto cūḷanikumāro ca tava putto dhanusekhakumāro ca ekadivasaṃ jātā ekato kumāraparihārena vaḍḍhitā piyasahāyakā, chabbhibrāhmaṇo mama puttaṃ māretukāmo, tvaṃ tassa jīvitadānaṃ dehī’’ti vatvā ‘‘sādhu, devi, kiṃ karomī’’ti vutte ‘‘mama putto abhiṇhaṃ tava gehe hotu, tvañca te ca katipāhaṃ nirāsaṅkabhāvatthāya mahānaseyeva supatha.
She* said, "Very well, my lord. Out of affection for you, I even killed my own husband. What is the use of this to me, great king? I will kill him secretly without letting anyone know." Having thus deceived the brahmin, she summoned the wise and skillful cook, thinking, "This is the way." She said, "Friend, my son, Cūḷanikumāra, and your son, Dhanusekhakumāra, were born on the same day, grew up together under the care of princes, and are dear friends. The brahmin Chabbhi wants to kill my son. You must grant him the gift of life." When he replied, "Very well, queen, what should I do?", she said, "Let my son stay often in your house. For a few days, for the sake of safety, you and they should sleep in the great kitchen itself.
Bà ấy nói: “Lành thay, Đại vương, vì yêu Ngài mà con đã giết cả chồng mình. Con có ích gì với đứa trẻ này? Đại vương, con sẽ giết nó một cách bí mật mà không cho ai biết.” Bà ấy lừa Bà-la-môn rồi nói: “Có một cách này,” bà ấy cho gọi người nấu ăn khéo léo, người hiền trí, rồi nói: “Này bạn, con trai của tôi, hoàng tử Cūḷanī, và con trai của bạn, hoàng tử Dhanusekha, sinh cùng một ngày, lớn lên cùng nhau như những người bạn thân thiết. Bà-la-môn Chambhī muốn giết con trai tôi, bạn hãy cứu mạng nó.” Khi người nấu ăn hỏi: “Vâng, thưa Hoàng hậu, con phải làm gì?”, bà ấy nói: “Con trai tôi hãy thường xuyên ở nhà bạn, và bạn cùng chúng hãy ngủ trong nhà bếp lớn vài ngày để không bị nghi ngờ.
Tato nirāsaṅkabhāvaṃ ñatvā tumhākaṃ sayanaṭṭhāne eḷakaṭṭhīni ṭhapetvā manussānaṃ sayanavelāya mahānase aggiṃ datvā kañci ajānāpetvā mama puttañca tava puttañca gahetvā aggadvāreneva nikkhamitvā tiroraṭṭhaṃ gantvā mama puttassa rājaputtabhāvaṃ anācikkhitvā jīvitaṃ anurakkhāhī’’ti āha.
Then, knowing that it is safe, place sheep bones in your sleeping place, set fire to the great kitchen at the time people sleep, and without letting anyone know, take my son and your son, exit through the fire door itself, go to another kingdom, and protect my son's life without revealing his royal status."
Sau đó, khi biết đã an toàn, bạn hãy đặt xương cừu vào chỗ ngủ của mình, rồi vào lúc mọi người đi ngủ, hãy đốt lửa trong nhà bếp lớn, không cho ai biết, mang con trai tôi và con trai bạn ra khỏi cửa chính, đi đến một quốc gia khác, không tiết lộ thân phận hoàng tử của con trai tôi, và bảo vệ mạng sống của nó.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
He agreed, saying, "Very well."
Ông ấy đáp “Lành thay!”
Athassa sā ratanasāraṃ adāsi.
Then she gave him a jewel.
Rồi bà ấy ban cho ông ấy những vật quý giá.
So tathā katvā kumārañca puttañca ādāya maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ gantvā rājānaṃ upaṭṭhāsi.
He did so, and taking the prince and his own son, went to the city of Sāgala in the Madda kingdom and attended upon the king.
Ông ấy làm như vậy, mang theo hoàng tử và con trai mình đến thành Sāgala ở xứ Madda, rồi phục vụ nhà vua.
So porāṇabhattakārakaṃ apanetvā tassa taṃ ṭhānaṃ adāsi.
The king dismissed the former cook and gave that position to him.
Vua bãi chức người nấu ăn cũ và ban chức đó cho ông ấy.
Dvepi kumārā tena saddhiṃyeva rājanivesanaṃ gacchanti.
Both princes went to the royal palace with him.
Cả hai hoàng tử đều đi đến cung vua cùng với ông ấy.
Rājā ‘‘kassete puttā kumārā’’ti pucchi.
The king asked, "Whose sons are these princes?"
Vua hỏi: “Những đứa trẻ này là con của ai?”
Bhattakārako ‘‘mayhaṃ puttā’’ti āha.
The cook said, "They are my sons, my lord."
Người nấu ăn trả lời: “Là con của con, thưa Đại vương.”
‘‘Nanu dve asadisā’’ti?
"But are they not dissimilar?"
“Không phải hai đứa không giống nhau sao?”
‘‘Dvinnaṃ itthīnaṃ puttā, devā’’ti.
"They are the sons of two women, my lord."
“Là con của hai người phụ nữ khác nhau, thưa Đại vương.”
Te gacchante kāle vissāsikā hutvā maddarañño dhītāya saddhiṃ rājanivesaneyeva kīḷanti.
As time passed, they became familiar and played in the royal palace with the daughter of the Madda king.
Theo thời gian, chúng trở nên thân thiết và chơi đùa trong cung vua với con gái của vua Madda.
Atha cūḷanikumāro ca rājadhītā ca abhiṇhadassanena aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ.
Then Cūḷanikumāra and the princess became mutually attached through frequent seeing.
Rồi hoàng tử Cūḷanī và công chúa trở nên yêu mến nhau qua những lần gặp gỡ thường xuyên.
Kīḷanaṭṭhāne kumāro rājadhītaraṃ geṇḍukampi pāsakampi āharāpeti.
In the playing area, the prince made the princess bring a ball and dice.
Tại chỗ chơi, hoàng tử sai công chúa mang bóng hoặc xúc xắc đến.
Anāharantiṃ sīse paharati, sā rodati.
When she did not bring them, he hit her on the head, and she cried.
Nếu không mang đến, nó đánh vào đầu cô bé, cô bé khóc.
Athassā saddaṃ sutvā rājā ‘‘kena me dhītā pahaṭā’’ti vadati.
Then, hearing her cry, the king said, "Who hit my daughter?"
Nghe tiếng khóc của cô bé, vua nói: “Ai đã đánh con gái ta?”
Dhātiyo āgantvā pucchanti.
The nurses came and asked.
Các bảo mẫu đến hỏi.
Kumārikā ‘‘sacāhaṃ ‘iminā pahaṭāmhī’ti vakkhāmi, pitā me etassa rājadaṇḍaṃ karissatī’’ti sinehena na katheti, ‘‘nāhaṃ kenaci pahaṭā’’ti vadati.
The princess, out of affection, did not say, "If I say, 'I was hit by him,' my father will punish him," and said, "I was not hit by anyone."
Công chúa vì yêu mến nên không nói: “Nếu con nói ‘con bị nó đánh’, cha con sẽ trừng phạt nó,” mà nói: “Con không bị ai đánh cả.”
Athekadivasaṃ maddarājā naṃ paharantaṃ addasa.
Then one day the Madda king saw him hitting her.
Rồi một ngày nọ, vua Madda thấy nó đánh cô bé.
Disvānassa etadahosi ‘‘ayaṃ kumāro na ca bhattakārakena sadiso abhirūpo pāsādiko ativiya achambhito, na iminā etassa puttena bhavitabba’’nti.
Seeing this, he thought, "This prince is not like the cook; he is handsome, pleasing, and exceedingly fearless. He cannot be his son."
Nhìn thấy cậu bé, vua nghĩ: “Cậu bé này không giống con của người nấu bếp, cậu ta rất đẹp trai, dễ nhìn, và cực kỳ không sợ hãi. Cậu ta không thể là con của người này được.”
So tato paṭṭhāya taṃ pariggaṇhi.
From that time on, he observed him closely.
Từ đó trở đi, vua đã quan tâm đến cậu bé.
Dhātiyo kīḷanaṭṭhāne khādanīyaṃ āharitvā rājadhītāya denti, sā aññesampi dārakānaṃ deti.
The nurses brought snacks to the playing area and gave them to the princess, and she gave them to the other children.
Các nhũ mẫu mang thức ăn đến chỗ chơi và đưa cho công chúa, công chúa cũng chia cho những đứa trẻ khác.
Te jaṇṇunā patiṭṭhāya onatā gaṇhanti.
They knelt down and took them with bowed heads.
Chúng quỳ gối xuống và cúi người nhận lấy.
Cūḷanikumāro pana ṭhitakova tassā hatthato acchinditvā gaṇhāti.
But Cūḷanikumāra snatched them from her hand while standing.
Nhưng Cūḷanikumāra thì đứng thẳng người, giật lấy từ tay công chúa.
Rājāpi taṃ kiriyaṃ addasa.
The king also saw that action.
Nhà vua cũng đã nhìn thấy hành động đó.
Athekadivasaṃ cūḷanikumārassa geṇḍuko rañño cūḷasayanassa heṭṭhā pāvisi.
Then one day Cūḷanikumāra's ball went under the king's small bed.
Rồi một ngày nọ, quả bóng của Cūḷanikumāra lăn vào gầm giường nhỏ của nhà vua.
Kumāro taṃ gaṇhanto attano issaramānena ‘‘imassa paccantarañño heṭṭhāsayane na pavisāmī’’ti taṃ daṇḍakena nīharitvā gaṇhi.
The prince, taking it, out of his own princely pride, thought, "I will not enter under the bed of this provincial king," and pulled it out with a stick and took it.
Cậu bé muốn lấy quả bóng nhưng với lòng tự trọng của mình, cậu nghĩ: “Ta sẽ không chui vào gầm giường của vị vua ngoại bang này,” và dùng một cây gậy lấy nó ra.
Rājā tampi kiriyaṃ disvā ‘‘nicchayenesa na bhattakārakassa putto’’ti taṃ pakkosāpetvā ‘‘kasseso putto’’ti pucchi.
The king, seeing this action too, thought, "Surely he is not the cook's son," and summoned him and asked, "Whose son is this?"
Nhà vua cũng nhìn thấy hành động đó và nghĩ: “Chắc chắn đây không phải là con của người nấu bếp,” rồi cho gọi người đó đến và hỏi: “Đây là con của ai?”
‘‘Mayhaṃ putto, devā’’ti.
"He is my son, my lord."
“Là con của thần, thưa bệ hạ.”
‘‘Ahaṃ tava puttañca aputtañca jānāmi, sabhāvaṃ me kathehi, no ce kathesi, jīvitaṃ te natthī’’ti khaggaṃ uggiri.
"I know your son and your non-son. Tell me the truth. If you do not tell, you will lose your life," and he raised his sword.
“Ta biết con của ngươi và người không có con. Hãy nói cho ta sự thật, nếu không, ngươi sẽ mất mạng!” Vua rút gươm ra.
So maraṇabhayabhīto ‘‘kathemi, deva, raho pana paccāsīsāmī’’ti vatvā raññā okāse kate abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ ārocesi.
Frightened by the fear of death, he said, "I will tell you, my lord, but I request privacy." When the king granted permission, he asked for safety and reported the truth as it happened.
Sợ chết, người đó nói: “Thần sẽ nói, thưa bệ hạ, nhưng thần xin được nói riêng.” Sau khi vua chấp thuận, người đó xin được bảo đảm an toàn và kể lại sự thật.
Rājā tathato ñatvā attano dhītaraṃ alaṅkaritvā tassa pādaparicārikaṃ katvā adāsi.
The king, knowing it to be true, adorned his daughter and gave her to him as a handmaiden.
Biết được sự thật, nhà vua trang điểm cho con gái mình và gả nàng cho cậu bé làm người hầu.
Imesaṃ pana palātadivase ‘‘bhattakārako ca cūḷanikumāro ca bhattakārakassa putto ca mahānase paditteyeva daḍḍhā’’ti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi.
However, on the day they fled, there was a great uproar throughout the city: "The cook, Cūḷanikumāra, and the cook's son were burned when the great kitchen caught fire."
Vào ngày họ bỏ trốn, có một sự hỗn loạn khắp thành phố: “Người nấu bếp, Cūḷanikumāra và con trai của người nấu bếp đã bị thiêu chết khi nhà bếp bốc cháy.”
Calākadevīpi taṃ pavattiṃ sutvā brāhmaṇassa ārocesi ‘‘deva, tumhākaṃ manoratho matthakaṃ patto, te kira tayopi bhattageheyeva daḍḍhā’’ti.
Calākadevī, having heard that news, informed the brahmin: "Deva, your wish has been fulfilled; those three, they say, were burned right in the dining hall."
Hoàng hậu Calākā cũng nghe tin đó và báo cho vị Bà-la-môn: “Thiên tử, ước nguyện của ngài đã thành hiện thực, cả ba người họ đều đã bị thiêu chết trong nhà bếp.”
So tuṭṭhahaṭṭho ahosi.
He was delighted and thrilled.
Vị Bà-la-môn rất vui mừng.
Calākadevīpi ‘‘cūḷanikumārassa aṭṭhīnī’’ti eḷakassa aṭṭhīni āharāpetvā brāhmaṇassa dassetvā chaḍḍāpesi.
Calākadevī, saying "These are the bones of Prince Cūḷani," had the bones of a ram brought, showed them to the brahmin, and had them discarded.
Hoàng hậu Calākā cũng cho mang xương của một con cừu đến, nói rằng đó là “xương của Cūḷanikumāra,” cho vị Bà-la-môn xem rồi vứt bỏ.
Imamatthaṃ sandhāya paribbājikā ‘‘aññaṃ upanisaṃ katvā, vadhā taṃ parimocayī’’ti āha.
Referring to this matter, the female ascetic said, "Having made another pretext, she freed him from death."
Liên quan đến sự việc này, vị du sĩ đã nói: “Nàng đã tạo ra một sự kiện khác, và nhờ đó đã cứu cậu bé khỏi cái chết.”
Sā hi eḷakassa aṭṭhīni ‘‘manussaaṭṭhīnī’’ti dassetvā taṃ vadhā mocesi.
For she, by showing the ram's bones as "human bones," freed him from death.
Quả thật, nàng đã cứu cậu bé khỏi cái chết bằng cách cho thấy xương cừu và nói đó là “xương người.”
Orasanti yāya tvaṃ ure katvā vaḍḍhito, taṃ orasaṃ piyaṃ manāpaṃ.
Orasa means "the one whom you nurtured by holding to your chest," that beloved and pleasing one.
Orasanti: Người mà con đã được nuôi dưỡng trong lòng, người thân yêu, đáng mến đó.
Gabbhadhārininti yāya tvaṃ kucchinā dhārito, taṃ evarūpaṃ mātaraṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
Gabbhadhārini means "the one by whom you were borne in the womb." For what fault would you give such a mother to the water demon?
Gabbhadhārininti: Người đã mang con trong bụng, người mẹ như vậy, con sẽ giao cho thủy quái vì lỗi lầm nào?
Tattha daharā viyāti mahallikāpi hutvā taruṇī viya.
Here, daharā viyā means "though old, like a young woman."
Trong đó, daharā viyāti: Dù đã già, bà vẫn như một thiếu nữ.
Dhāreti apiḷandhananti piḷandhituṃ ayuttaṃ alaṅkāraṃ dhāreti.
Dhāreti apiḷandhana means "she wears ornaments that are not fitting to be worn."
Dhāreti apiḷandhananti: Đeo trang sức không phù hợp.
Sā kira vajirapūritaṃ kañcanamekhalaṃ piḷandhitvā rañño amaccehi saddhiṃ mahātale nisinnakāle aparāparaṃ caṅkamati, mekhalāsaddena rājanivesanaṃ ekaninnādaṃ hoti.
It is said that she, wearing a golden girdle filled with diamonds, would walk back and forth when seated on the upper floor with the king's ministers, and the sound of the girdle would make the royal residence resound.
Bà ta đeo một chiếc thắt lưng vàng nạm kim cương, khi ngồi trên tầng cao cùng các quan đại thần của vua, bà đi đi lại lại, tiếng thắt lưng kêu vang khắp hoàng cung.
Pajagghatīti esā dovārike ca hatthiācariyādike anīkaṭṭhe ca, ye etissā ucchiṭṭhakampi bhuñjituṃ ayuttarūpā, tepi āmantetvā tehi saddhiṃ ativelaṃ mahāhasitaṃ hasati.
Pajagghatī means "she laughs excessively with doorkeepers and guards like elephant trainers, who are not even worthy of eating her leftovers, by calling them."
Pajagghatīti: Bà ta cười lớn quá mức với lính gác và những cận vệ như huấn luyện viên voi, những người không xứng đáng ăn thức ăn thừa của bà.
Paṭirājūnanti aññesaṃ rājūnaṃ.
Paṭirājūna means "to other kings."
Paṭirājūnanti: Với các vị vua khác.
Sayaṃ dūtāni sāsatīti mama vacanena sayaṃ paṇṇaṃ likhitvā dūtepi peseti ‘‘mama mātā kāme paribhuñjanavayasmiṃyeva ṭhitā, asukarājā kira āgantvā taṃ ānetū’’ti.
Sayaṃ dūtāni sāsatī means "she herself writes letters in my name and sends messengers, saying, 'My mother is still in the prime of her life for enjoying pleasures; so-and-so king, they say, should come and take her.'"
Sayaṃ dūtāni sāsatīti: Bà ta tự mình viết thư và sai sứ giả đi, nói: “Mẹ ta đang ở tuổi hưởng thụ dục lạc, vua nọ hãy đến và mang bà ấy đi.”
Te ‘‘mayaṃ rañño upaṭṭhākā, kasmā no evaṃ vadesī’’ti paṭipaṇṇāni pesenti.
They send back replies saying, "We are the king's attendants; why do you speak to us in this manner?"
Họ gửi thư trả lời: “Chúng tôi là người hầu của vua, tại sao bà lại nói với chúng tôi như vậy?”
Tesu parisamajjhe vāciyamānesu mama sīsaṃ chindanakālo viya hoti, mātaraṃ tena dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
When these are read in the midst of the assembly, it feels as if it's time for my head to be cut off. For that fault, I would give my mother to the water demon.
Khi những bức thư đó được đọc giữa triều đình, thì giống như lúc đầu ta bị chặt, vì lỗi lầm đó ta sẽ giao mẹ cho thủy quái.
Tattha itthigumbassāti itthigaṇassa.
Here, itthigumbassā means "of the group of women."
Trong đó, itthigumbassāti: Của nhóm phụ nữ.
Anuggatāti daharakālato paṭṭhāya anugatā.
Anuggatā means "devoted from childhood onwards."
Anuggatāti: Từ nhỏ đã theo ngài.
‘‘Akkodhanā’’tiādikena panassā guṇe katheti.
By " Akkodhanā" and so on, she praises her virtues.
‘‘Akkodhanā’’tiādikena panassā guṇe katheti: Và bằng những lời như “không giận dữ,” nàng đã kể về đức tính của mình.
Maddaraṭṭhe sāgalanagare vasanakāle pahaṭāpi tava āṇākaraṇabhayena tayi sinehena mātāpitūnaṃ na kathesi, evamesā akkodhanā puññavatī paṇḍitā atthadassinīti.
When living in Sāgala city in the Madda country, even when struck, out of fear of your command and affection for you, she did not tell her parents. Thus, she is free from anger, meritorious, wise, and discerning of benefit.
Khi sống ở thành Sāgala thuộc xứ Madda, dù bị đánh đập, nàng vẫn không nói với cha mẹ vì sợ lệnh của ngài và vì tình yêu dành cho ngài. Nàng là người không giận dữ, có phước đức, thông thái và thấy rõ lợi ích.
Idaṃ daharakāle akkodhanādibhāvaṃ sandhāyāha.
This is said with reference to her state of being free from anger and so on in her childhood.
Điều này nói về việc nàng không giận dữ, v.v., từ khi còn nhỏ.
Ubbarinti orodhaṃ.
Ubbari means "the queen."
Ubbarinti: Hậu cung.
Evaṃ guṇasampannaṃ nandādeviṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti vadati.
She asks, "For what fault would you give Nandādevī, endowed with such virtues, to the water demon?"
Nàng nói: “Vì lỗi lầm nào mà ngài sẽ giao Nandādevī, người có đầy đủ đức tính như vậy, cho thủy quái?”
Tattha anatthavasamāgatanti tāya khiḍḍāratiyā kāmakīḷāya anatthakārakānaṃ kilesānaṃ vasaṃ āgataṃ maṃ viditvā.
Here, anatthavasamāgata means "knowing me to be fallen under the sway of unwholesome states, which are harmful due to that play and pleasure, that sensual sport."
Trong đó, anatthavasamāgatanti: Biết ta bị cuốn vào dục lạc, những phiền não gây hại.
Sā manti sā nandādevī maṃ.
Sā ma means "that Nandādevī asks me."
Sā manti: Hoàng hậu Nandādevī đã xin ta.
Sakāna puttānanti yaṃ mayā attano puttadhītānañca bhariyānañca dinnaṃ piḷandhanaṃ, taṃ ayācitabbarūpaṃ ‘‘mayhaṃ dehī’’ti yācati.
"To my own children" refers to the ornaments that I gave to my sons, daughters, and wives, which she begs for, saying, "Give them to me," though they are not to be begged for.
Sakāna puttānanti: Những trang sức mà ta đã tặng cho con trai, con gái và các hoàng hậu của mình, nàng đã xin: “Hãy đưa cho tôi,” dù không nên xin.
Pacchā socāmīti sā dutiyadivase ‘‘imāni piḷandhanāni raññā me dinnāni, āharathetānī’’ti tesaṃ rodantānaṃ omuñcitvā gaṇhāti.
"Later I grieve" means that on the second day, she takes those ornaments, saying, "These ornaments were given to me by the king; bring them here," after removing them from those who are weeping.
Pacchā socāmīti: Nàng ta, vào ngày hôm sau, nói: “Những trang sức này do vua tặng tôi, hãy mang chúng đến đây,” rồi giật lấy chúng từ những đứa trẻ đang khóc.
Athāhaṃ te rodamāne mama santikaṃ āgate disvā pacchā socāmi.
Then, seeing them weeping and coming to me, I grieve later.
Khi ta thấy chúng khóc lóc đến bên ta, ta hối tiếc sau đó.
Evaṃ dosakārikā esā.
Thus, she is a wrongdoer.
Nàng ta là người gây ra lỗi lầm như vậy.
Iminā naṃ dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
For this fault, I will give her to the water-ogre.
Vì lỗi lầm này, ta sẽ giao nàng cho thủy quái.
So kira mātu brāhmaṇena saddhiṃ vasanakāle jāto.
He was born, it is said, when his mother was living with the brahmin.
Cậu bé này được sinh ra khi mẹ cậu sống với vị Bà-la-môn.
Athassa vayappattassa brāhmaṇo khaggaṃ hatthe datvā ‘‘imaṃ gahetvā maṃ upaṭṭhahā’’ti āha.
Then, when he reached maturity, the brahmin gave him a sword in his hand and said, "Take this and attend to me."
Khi đến tuổi trưởng thành, vị Bà-la-môn đưa cho cậu một thanh gươm và nói: “Hãy cầm thanh gươm này và phục vụ ta.”
So brāhmaṇaṃ ‘‘pitā me’’ti saññāya upaṭṭhāsi.
He attended to the brahmin, thinking, "He is my father."
Cậu bé phục vụ vị Bà-la-môn, nghĩ rằng ông là cha mình.
Atha naṃ eko amacco ‘‘kumāra, na tvaṃ etassa putto, tava kucchigatakāle calākadevī rājānaṃ māretvā etassa chattaṃ ussāpesi, tvaṃ mahācūḷanirañño putto’’ti āha.
Then an minister told him, "Prince, you are not his son. When you were in your mother's womb, Queen Calākadevī killed the king and raised the parasol for him. You are the son of King Mahācūḷani."
Rồi một quan đại thần nói với cậu: “Thưa hoàng tử, ngài không phải là con của người này. Khi ngài còn trong bụng mẹ, hoàng hậu Calākā đã giết vua và dựng ngai vàng cho người này. Ngài là con của Đại vương Cūḷanirañña.”
So kujjhitvā ‘‘ekena upāyena naṃ māressāmī’’ti rājakulaṃ pavisanto taṃ khaggaṃ ekassa pādamūlikassa datvā aparaṃ ‘‘tvaṃ rājadvāre ‘mameso khaggo’ti iminā saddhiṃ vivādaṃ kareyyāsī’’ti vatvā pāvisi.
He, angered, said, "I will kill him by some means," and entering the royal palace, he gave that sword to one of his attendants and told another, "You should quarrel with him at the royal gate, saying, 'This sword belongs to me'," and then he entered.
Cậu bé nổi giận và nghĩ: “Ta sẽ giết ông ta bằng một mưu kế.” Khi vào hoàng cung, cậu đưa thanh gươm đó cho một người hầu và nói với người khác: “Ngươi hãy tranh cãi với người này ở cổng cung điện, nói rằng ‘Thanh gươm này là của ta’.”
Te kalahaṃ kariṃsu.
They quarreled.
Họ đã tranh cãi.
So ‘‘kiṃ esa kalaho’’ti ekaṃ purisaṃ pesesi.
He sent a man to ask, "What is this quarrel?"
Vị Bà-la-môn sai một người đến hỏi: “Cuộc cãi vã này là gì?”
So āgantvā ‘‘khaggatthāyā’’ti āha.
He came and said, "It is about a sword."
Người đó trở về và nói: “Vì thanh gươm.”
Brāhmaṇo taṃ sutvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi.
The brahmin, hearing that, asked, "What is it?"
Nghe vậy, vị Bà-la-môn hỏi: “Chuyện gì vậy?”
So kira tumhehi mama dinnakhaggo parassa santakoti.
He said, "It is that the sword given to me by you belongs to someone else."
“Thanh gươm mà ngài đã đưa cho tôi, người kia nói là của hắn.”
‘‘Kiṃ vadesi, tāta, tena hi āharāpehi, sañjānissāmi na’’nti āha.
He said, "What are you saying, my dear? Then have it brought, I will recognize it."
“Con nói gì vậy, con trai? Vậy thì hãy mang nó đến đây, ta sẽ nhận ra nó.”
So taṃ āharāpetvā kosato nikkaḍḍhitvā ‘‘passathā’’ti taṃ sañjhānāpento viya upagantvā ekappahāreneva tassa sīsaṃ chinditvā attano pādamūle pātesi.
He had it brought, drew it from the sheath, and approaching as if to make him recognize it by saying, "Look!", he cut off his head with a single stroke and made it fall at his own feet.
Cậu bé cho mang thanh gươm đến, rút ra khỏi vỏ và nói: “Hãy xem!” Rồi giả vờ nhận ra nó, cậu đến gần và chỉ bằng một nhát chém đã chặt đầu ông ta, khiến nó rơi xuống chân mình.
Tato rājagehaṃ paṭijaggitvā nagaraṃ alaṅkaritvā tassa abhiseke upanīte mātā cūḷanikumārassa maddaraṭṭhe vasanabhāvaṃ ācikkhi.
Thereupon, having prepared the royal residence and adorned the city, when his anointing was brought forth, his mother informed him of Prince Cūḷanika's dwelling in the Madda kingdom.
Sau đó, sửa sang cung điện, trang hoàng thành phố, khi lễ đăng quang của vua được cử hành, hoàng hậu đã kể về việc tiểu vương tử đang sống ở xứ Madda.
Taṃ sutvā kumāro senaṅgaparivuto tattha gantvā bhātaraṃ ānetvā rajjaṃ paṭicchāpesi.
Hearing that, the prince, accompanied by his army, went there, brought his brother, and had him accept the kingship.
Nghe vậy, vương tử cùng quân lính đi đến đó, đón em trai về và trao cho em trị vì vương quốc.
Tato paṭṭhāya taṃ ‘‘tikhiṇamantī’’ti sañjāniṃsu.
From then on, they knew him as "Tikhiṇamantī".
Từ đó trở đi, họ biết đến ngài với tên gọi "Bậc trí tuệ sắc bén" (Tikhiṇamantī).
Paribbājikā taṃ ‘‘evarūpaṃ bhātaraṃ kena dosena dakarakkhasassa dajjāsī’’ti pucchi.
The female ascetic asked him, "For what fault would you give such a brother to the water-ogre?"
Vị du sĩ hỏi ngài: "Vì lỗi lầm gì mà ngài lại dâng người em như vậy cho thủy quái?"
Tattha pararajjebhīti imassa pararajjato ca bahu dhanaṃ ābhataṃ, ayañca pararajje vasanto puna imaṃ gehaṃ ānetvā ‘‘esa mayā mahati yase patiṭṭhāpito’’ti vadati.
Therein, pararajjebhī means that much wealth was brought from this other kingdom, and this one, dwelling in another kingdom, was brought back to this home, and he says, "He was established by me in great glory."
Ở đây, pararajjebhī nghĩa là, nhiều tài sản đã được mang về từ các vương quốc khác, và người này, khi sống ở các vương quốc khác, lại được đưa về nhà này và nói rằng: "Ta đã đặt người này vào vị trí vinh quang lớn."
Yathā pureti pubbe pātova āgacchati, idāni pana na tathā eti.
Yathā pure means that previously he used to come in the morning, but now he does not come in that way.
Yathā pure nghĩa là, trước đây đến vào buổi sáng, nhưng bây giờ thì không còn như vậy nữa.
Iminā naṃ dosena dakarakkhasassa dassāmīti.
For this fault, I will give him to the water-ogre.
Vì lỗi lầm này, ta sẽ dâng người ấy cho thủy quái.
Tattha dhanusekhacāti dhanusekho ca, dhanusekhakumāro cāti attho.
Therein, dhanusekhacā means Dhanusekha, and Dhanusekha Kumāra.
Ở đây, dhanusekhacā nghĩa là Dhanusekha, tức là vương tử Dhanusekha.
Etthāti idheva nagare.
Etthā means right here in this city.
Etthā nghĩa là, ngay tại thành phố này.
Pañcālāti uttarapañcālanagare jātattā evaṃvohārā.
Pañcālā means so-called because they were born in the city of Uttarapañcāla.
Pañcālā là tên gọi như vậy vì sinh ra ở thành phố Uttarapañcāla.
Susamāvayāti suṭṭhu samavayā.
Susamāvayā means well-matched.
Susamāvayā nghĩa là, rất đồng lứa.
Cariyā taṃ anubandhitthoti daharakāle janapadacārikāya pakkantaṃ taṃ anubandhi, chāyāva na vijahi.
Cariyā taṃ anubandhittho means in childhood, when he departed on a country tour, he followed him, never leaving him like a shadow.
Cariyā taṃ anubandhittho nghĩa là, khi ngài đi du hành khắp các quốc độ lúc còn trẻ, người ấy đã đi theo ngài, không rời xa như bóng với hình.
Ussukkoti tava kiccesu ratthindivaṃ ussukko chandajāto niccaṃ byāvaṭo.
Ussukko means zealous day and night in your affairs, full of desire, constantly engaged.
Ussukko nghĩa là, người ấy luôn tận tâm, nhiệt tình và bận rộn ngày đêm trong các công việc của ngài.
Taṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
“For what fault would you give him to the water-demon?”
Ngài sẽ dâng người ấy cho thủy quái vì lỗi lầm gì?
Tattha ajjāpi tena vaṇṇenāti yathā cariyāya pubbe maṃ anubandhanto mayā anāthena saddhiṃ ekatova bhuñjanto sayanto hatthaṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasi, ajjāpi tatheva hasati, duggatakāle viya maṃ maññati.
Therein, ajjāpi tena vaṇṇenā means just as the attendant formerly followed me, eating and sleeping together with me when I was helpless, he struck my hand and laughed loudly, so even today he laughs in the same way, as if he considers me still poor.
Ở đây, ajjāpi tena vaṇṇenā nghĩa là, như khi đi theo ta trước đây, khi ta còn nghèo khó, người ấy đã ăn uống và ngủ nghỉ cùng ta, vỗ tay và cười lớn, thì bây giờ người ấy vẫn cười như vậy, coi ta như một người khốn khổ.
Anāmantoti raho nandādeviyā saddhiṃ mantentepi mayi ajānāpetvā sahasāva pavisati.
Anāmanto means even when I am conversing in private with Nandādevī, he enters suddenly without informing me.
Anāmanto nghĩa là, ngay cả khi ta đang bàn bạc riêng với Nandādevī, người ấy cũng xông vào một cách đột ngột mà không báo trước.
Iminā dosena taṃ ahirikaṃ anādaraṃ dakarakkhasassa dassāmīti.
“For this fault, I will give that shameless, disrespectful one to the water-demon.”
Vì lỗi lầm này, ta sẽ dâng người vô liêm sỉ và thiếu tôn trọng ấy cho thủy quái.
Tattha sabbanimittānanti ‘‘iminā nimittena idaṃ bhavissati, iminā ida’’nti evaṃ sabbanimittesu kusalo.
Therein, sabbanimittāna means skilled in all omens, knowing “by this omen, this will happen; by this, that.”
Ở đây, sabbanimittānanti nghĩa là, khéo léo trong mọi điềm báo, chẳng hạn như: "Với điềm báo này, điều này sẽ xảy ra; với điềm báo này, điều kia sẽ xảy ra."
Rutaññūti sabbaravaṃ jānāti.
Rutaññū means knows all sounds.
Rutaññū nghĩa là, biết tất cả các tiếng kêu.
Uppāteti candaggāhasūriyaggāhaukkāpātadisāḍāhādike uppāte.
Uppāte means in portents such as lunar eclipses, solar eclipses, meteor showers, and burning directions.
Uppāte nghĩa là, các điềm gở như nhật thực, nguyệt thực, sao băng, hỏa hoạn phương hướng, v.v.
Supine yuttoti supine ca tassa nipphattijānanavasena yutto.
Supine yutto means adept in dreams by knowing their outcome.
Supine yutto nghĩa là, thông thạo về giấc mơ, biết được sự thành tựu của chúng.
Niyyāne ca pavesaneti iminā nakkhattena niyyāyitabbaṃ, iminā pavisitabbanti jānāti.
Niyyāne ca pavesane means knows, “one should depart under this constellation, and enter under this one.”
Niyyāne ca pavesane nghĩa là, biết rằng nên xuất hành vào sao này, và nên nhập thành vào sao kia.
Paṭṭhoti cheko paṭibalo, bhūmiyañca antalikkhe ca dosaguṇe jānituṃ samattho.
Paṭṭho means clever, capable, able to know the faults and virtues of the earth and the sky.
Paṭṭho nghĩa là, khéo léo, tài giỏi, có khả năng biết được các lỗi lầm và đức tính trên đất liền và trên không trung.
Nakkhattapadakovidoti aṭṭhavīsatiyā nakkhattakoṭṭhāsesu cheko.
Nakkhattapadakovido means skilled in the twenty-eight divisions of constellations.
Nakkhattapadakovido nghĩa là, khéo léo trong hai mươi tám cung sao.
Taṃ kena dosena dakarakkhasassa dassasīti.
“For what fault would you give him to the water-demon?”
Ngài sẽ dâng người ấy cho thủy quái vì lỗi lầm gì?
Tattha sasamuddapariyāyanti samuddamariyādasaṅkhātena samuddaparikkhepena samannāgataṃ.
Therein, sasamuddapariyāya means endowed with the boundary of the ocean, that is, encompassed by the ocean.
Ở đây, sasamuddapariyāyanti nghĩa là, được bao quanh bởi biển cả, tức là có biển làm ranh giới.
Sāgarakuṇḍalanti parikkhipitvā ṭhitassa sāgarassa kuṇḍalabhūtaṃ.
Sāgarakuṇḍala means being like an earring of the ocean that stands encircling.
Sāgarakuṇḍalanti nghĩa là, có biển bao quanh như một vòng tai.
Vijitāvīti vijitasaṅgāmo.
Vijitāvī means one who has conquered in battle.
Vijitāvī nghĩa là, chiến thắng trong các trận chiến.
Ekarājāti aññassa attano sadisassa rañño abhāvato ekova rājā.
Ekarājā means the sole king, due to the absence of another king equal to him.
Ekarājā nghĩa là, vị vua duy nhất vì không có vị vua nào khác sánh bằng mình.
Sabbakāmasamiddhinanti sabbesampi vatthukāmakilesakāmānaṃ samiddhiyā samannāgatānaṃ.
Sabbakāmasamiddhina means endowed with the fulfillment of all material desires and defilement-desires.
Sabbakāmasamiddhinanti nghĩa là, được phú cho sự thịnh vượng của tất cả các dục vọng về vật chất và dục vọng về phiền não.
Sukhitānanti evarūpānaṃ sukhitānaṃ sattānaṃ evaṃ sabbaṅgasampannaṃ jīvitaṃ dīghameva piyaṃ, na te appaṃ jīvitamicchantīti paṇḍitā vadanti.
Sukhitāna means that to such happy beings, a life so endowed with all excellences is indeed dear and long; they do not desire a short life, so the wise say.
Sukhitānanti nghĩa là, các bậc hiền triết nói rằng, cuộc đời đầy đủ mọi phương diện như vậy là đáng yêu và dài đối với những chúng sinh hạnh phúc như vậy, họ không mong muốn một cuộc đời ngắn ngủi.
Pāṇanti evarūpaṃ attano jīvitaṃ kasmā paṇḍitaṃ anurakkhanto cajasīti.
Pāṇa means, ‘Why do you, protecting the wise one, give up such a life of your own?’
Pāṇanti nghĩa là, tại sao ngài lại từ bỏ mạng sống của mình để bảo vệ vị hiền nhân?