Tattha idanti davaḍāhadaḍḍhe araññe ghanavassaṃ vassāpento viya naṃ assāsento idaṃ ‘‘mā tvaṃ bhāyi, mahārājā’’tiādikaṃ vacanaṃ abravi.
Therein, idaṃ (this) refers to this speech beginning with “Do not fear, great king,” which he spoke to reassure him, as if causing a heavy rain to fall in a forest burnt by a forest fire.
Trong đó, idaṃ có nghĩa là: như làm mưa lớn giữa khu rừng bị cháy bởi lửa rừng, vị hiền giả đã an ủi Ngài bằng những lời như ‘‘Đại vương, chớ sợ hãi!’’ và các câu tiếp theo.
Tattha sannanti laggaṃ.
Therein, sannaṃ means stuck.
Trong đó, sannaṃ có nghĩa là: bị mắc kẹt.
Peḷābaddhanti peḷāya abbhantaragataṃ sappaṃ.
Peḷābaddhaṃ means a snake that has entered inside a basket.
Peḷābaddhaṃ có nghĩa là: con rắn bị nhốt trong hộp.
Pañcālanti etaṃ evaṃ mahantimpi pañcālarañño senaṃ.
Pañcālaṃ means this army of the King of Pañcāla, even though it is so vast.
Pañcālaṃ có nghĩa là: quân đội của vua Pañcāla, dù đông đảo như vậy.
Vāhayissāmīti palāpessāmi.
Vāhayissāmīti means I will make them flee.
Vāhayissāmi có nghĩa là: ta sẽ đánh đuổi.
Adūti nāmatthe nipāto, paññā nāma kimatthiyāti attho.
Adū is a particle used in the sense of a name; the meaning is, what is the use of wisdom, indeed?
Adū là một giới từ chỉ danh từ, có nghĩa là: trí tuệ thì để làm gì.
Amacco vāpi tādisoti tādiso paññāya sampanno amacco vāpi kimatthiyo, yo taṃ evaṃ maraṇasambādhappattaṃ dukkhā na parimocaye.
Amacco vāpi tādisoti means what is the use of such a minister, endowed with such wisdom, who would not free you from suffering, having reached such a mortal predicament?
Amacco vāpi tādiso có nghĩa là: một vị quan có trí tuệ như vậy thì để làm gì, nếu không thể giải thoát Ngài khỏi khổ đau khi đang bị vây hãm đến chết.
Mahārāja, ahaṃ paṭhamataraṃ āgacchanto nāma kimatthaṃ āgatoti maññasi.
“Great king, why do you think I came here first?” he asked.
Đại vương, Ngài nghĩ ta đến đây làm gì khi ta đến trước tiên?
Mā bhāyi, ahaṃ taṃ imamhā dukkhā mocayissāmīti assāsesi.
“Do not fear, I will free you from this suffering,” he reassured him.
Đừng sợ hãi, ta sẽ giải thoát Ngài khỏi khổ đau này, vị hiền giả đã an ủi như vậy.
Sopi tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni me jīvitaṃ laddha’’nti assāsaṃ paṭilabhi.
Hearing his words, he too felt reassured, thinking, “Now I have gained my life.”
Nghe lời của vị hiền giả, nhà vua lấy lại được sự an ủi, nghĩ rằng: ‘‘Bây giờ ta đã có lại sự sống.’’
Bodhisattena sīhanāde kate sabbe ca tussiṃsu.
When the Bodhisatta roared his lion’s roar, everyone rejoiced.
Khi Bồ Tát cất tiếng sư tử hống, tất cả đều vui mừng.
Atha naṃ senako pucchi ‘‘paṇḍita, tvaṃ sabbe amhe gahetvā gacchanto kenupāyena gamissasī’’ti?
Then Senaka asked him, “Wise one, by what means will you go, taking all of us?”
Khi đó, Senaka hỏi Ngài: ‘‘Thưa hiền giả, Ngài sẽ dẫn tất cả chúng tôi đi bằng cách nào?’’
‘‘Alaṅkataumaṅgena nessāmi, tumhe gamanasajjā hothā’’ti vatvā umaṅgadvāravivaraṇatthaṃ yodhe āṇāpento gāthamāha –
Saying, “I will take you through the decorated tunnel; be ready for departure,” he gave a verse, ordering the soldiers to open the tunnel entrance:
Vị hiền giả trả lời: ‘‘Ta sẽ dẫn các ngươi đi bằng đường hầm được trang hoàng lộng lẫy, các ngươi hãy chuẩn bị lên đường,’’ rồi ra lệnh cho binh lính mở cửa đường hầm và nói lên câu kệ:
Tattha māṇavāti taruṇādhivacanaṃ.
Therein, māṇavā is a term for young men.
Trong đó, māṇavā là một từ chỉ những người trẻ tuổi.
Mukhaṃ sodhethāti umaṅgadvāraṃ vivaratha.
Mukhaṃ sodhethāti means open the tunnel entrance.
Mukhaṃ sodhethā có nghĩa là: hãy mở cửa đường hầm.
Sandhinoti gharasandhino ca dvāraṃ sodhetha, ekasatānaṃ sayanagabbhānaṃ dvāraṃ vivaratha, anekasatānaṃ dīpālayānaṃ dvāraṃ vivarathāti.
Sandhinoti means clear the entrance of the house passage, open the doors of the one hundred sleeping chambers, open the doors of the many hundreds of lamp-houses.
Sandhino có nghĩa là: hãy dọn dẹp cả cửa của các căn phòng, hãy mở cửa của một trăm phòng ngủ, hãy mở cửa của hàng trăm ngọn đèn.
Te umaṅgadvāraṃ vivaritvā mahāsattassa ārocesuṃ.
They opened the tunnel entrance and informed the Mahāsatta.
Họ mở cửa đường hầm và báo cáo với Đại Bồ Tát.
So rañño saññamadāsi ‘‘kālo, deva, pāsādā otarathā’’ti.
He gave a sign to the king, saying, “It is time, Your Majesty, descend from the palace.”
Ngài ra hiệu cho nhà vua: ‘‘Đã đến lúc, thưa Thiên tử, hãy xuống khỏi cung điện.’’
Taṃ sutvā rājā otari.
Hearing that, the king descended.
Nghe vậy, nhà vua xuống.
Atha senako sīsato nāḷipaṭṭaṃ apanetvā sāṭakaṃ omuñcitvā kacchaṃ daḷhaṃ bandhi.
Then Senaka removed the head-cloth from his head, took off his outer garment, and tied his loincloth tightly.
Khi đó, Senaka tháo khăn đội đầu, cởi áo choàng và buộc chặt thắt lưng.
Atha naṃ mahāsatto disvā ‘‘senaka, kiṃ karosī’’ti pucchi.
Then the Mahāsatta, seeing him, asked, “Senaka, what are you doing?”
Đại Bồ Tát thấy vậy hỏi: ‘‘Senaka, ngươi làm gì vậy?’’
‘‘Paṇḍita, umaṅgena gacchantehi nāma veṭhanaṃ mocetvā kacchaṃ daḷhaṃ bandhitvā gantabba’’nti.
“Wise one, those who go through the tunnel should remove their outer garments and tie their loincloths tightly before going.”
‘‘Thưa hiền giả, khi đi qua đường hầm, người ta phải cởi bỏ những thứ vướng víu và buộc chặt thắt lưng.’’
‘‘Senaka, ‘umaṅgaṃ pavisanto onamitvā jaṇṇukehi patiṭṭhāya pavisissāmī’ti mā saññamakāsi.
“Senaka, do not think, ‘I will enter the tunnel by bending down and resting on my knees.’
‘‘Senaka, đừng nghĩ rằng ‘khi vào đường hầm, ta sẽ cúi xuống và quỳ gối mà vào.’
Sace hatthinā gantukāmosi, hatthiṃ abhiruyha gacchāhi.
If you wish to go by elephant, mount an elephant and go.
Nếu ngươi muốn đi bằng voi, hãy cưỡi voi mà đi.
Sace assena gantukāmosi, assaṃ abhiruyha gacchāhi.
If you wish to go by horse, mount a horse and go.
Nếu ngươi muốn đi bằng ngựa, hãy cưỡi ngựa mà đi.
Ucco umaṅgo aṭṭhārasahatthubbedho visāladvāro, tvaṃ yathāruciyā alaṅkatappaṭiyatto rañño purato gacchāhī’’ti āha.
The tunnel is high, eighteen cubits tall, with a wide entrance. You may go as you please, adorned and prepared, in front of the king.”
Đường hầm cao mười tám cubit, cửa rộng rãi, ngươi hãy trang hoàng tùy ý và đi trước nhà vua.’’
Bodhisatto kira senakassa gamanaṃ purato vicāretvā rājānaṃ majjhe katvā sayaṃ pacchato ahosi.
It is said that the Bodhisatta, having considered Senaka's going ahead, placed the king in the middle and remained at the rear himself.
Bồ Tát đã sắp xếp cho Senaka đi trước, đặt nhà vua ở giữa và Ngài đi sau.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Rājā alaṅkataumaṅgaṃ olokento mā saṇikaṃ agamāsīti.
So that the king, looking at the decorated tunnel, would not go slowly.
Để nhà vua không đi chậm lại khi ngắm nhìn đường hầm được trang hoàng.
Umaṅge mahājanassa yāgubhattakhādanīyādīni appamāṇāni ahesuṃ.
In the tunnel, there were immeasurable amounts of gruel, rice, and other edibles for the general public.
Trong đường hầm có vô số cháo, cơm, thức ăn và đồ uống cho mọi người.
Te manussā khādantā pivantā umaṅgaṃ olokentā gacchanti.
Those people, eating and drinking, went along looking at the tunnel.
Những người đó vừa ăn uống vừa ngắm nhìn đường hầm mà đi.
Mahāsatto ‘‘yātha mahārāja, yātha mahārājā’’ti codento pacchato yāti.
The Great Being, urging, "Go, great king, go, great king!" went behind.
Đại Bồ Tát thúc giục: ‘‘Đi đi, Đại vương! Đi đi, Đại vương!’’ rồi đi phía sau.
Rājā alaṅkatadevasabhaṃ viya umaṅgaṃ olokento yāti.
The king went along looking at the tunnel as if it were a decorated assembly hall of devas.
Nhà vua ngắm nhìn đường hầm như một cung điện thiên giới được trang hoàng mà đi.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said –
Để làm rõ điều đó, Đức Bổn Sư đã nói –
Rañño āgatabhāvaṃ ñatvā te māṇavā rājamātarañca deviñca puttañca dhītarañca umaṅgā nīharitvā mahāvisālamāḷake ṭhapesuṃ.
Knowing that the king had arrived, those young men brought the queen mother, the queen, the son, and the daughter out of the tunnel and placed them in a very large mansion.
Biết được sự đến của nhà vua, những người trẻ tuổi đó đã đưa mẹ vua, hoàng hậu, con trai và con gái ra khỏi đường hầm và đặt họ vào một tòa nhà lớn.
Rājāpi bodhisattena saddhiṃ umaṅgā nikkhami.
The king also exited the tunnel with the Bodhisatta.
Nhà vua cùng với Bồ Tát đi ra khỏi đường hầm.
Te rājānañca paṇḍitañca disvā ‘‘nissaṃsayaṃ parahatthaṃ gatamhā, amhe gahetvā āgatehi paṇḍitassa purisehi bhavitabba’’nti maraṇabhayatajjitā mahāviravaṃ viraviṃsu.
Seeing the king and the wise one, they cried out loudly, terrified by the fear of death, thinking, "Undoubtedly, we have fallen into the hands of others; these must be the wise one's men who have come to seize us."
Thấy nhà vua và vị hiền giả, họ la lớn vì sợ chết, nghĩ rằng: ‘‘Chắc chắn chúng ta đã rơi vào tay kẻ thù, những người đàn ông của vị hiền giả đã đến bắt chúng ta.’’
Cūḷanirājāpi kira vedeharañño palāyanabhayena gaṅgāto gāvutamattaṭṭhāne aṭṭhāsi.
It is said that Cūḷanī, the lesser king, stood at a distance of a gāvuta from the river Gaṅgā, out of fear that King Vedeha might escape.
Tiểu vương cũng đứng cách sông Ganga một dặm vì sợ vua Vedeha bỏ trốn.
So sannisinnāya rattiyā tesaṃ viravaṃ sutvā ‘‘nandādeviyā viya saddo’’ti vattukāmopi ‘‘kuhiṃ nandādeviṃ passissasī’’ti parihāsabhayena na kiñci āha.
When night had fallen, hearing their cry, he wanted to say, "It sounds like Nandādevī," but out of fear of ridicule, thinking, "Where will you see Nandādevī?" he said nothing.
Nghe tiếng la hét của họ vào đêm khuya, ông muốn nói: ‘‘Đó là tiếng của Nandādevī,’’ nhưng vì sợ bị chế giễu: ‘‘Ngươi sẽ thấy Nandādevī ở đâu?’’ nên ông không nói gì.
Mahāsatto pana tasmiṃ ṭhāne pañcālacandiṃ kumārikaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā ‘‘mahārāja, tvaṃ imissā kāraṇā āgato, ayaṃ te aggamahesī hotū’’ti āha.
However, the Great Being, having placed the princess Pañcālacandī on a heap of jewels and anointed her in that place, said, "Great king, you have come for her sake; let her be your chief queen."
Bồ Tát đặt công chúa Pañcālacandī lên đống châu báu, làm lễ quán đảnh và nói: ‘‘Đại vương, Ngài đến vì cô ấy, hãy để cô ấy trở thành hoàng hậu chính của Ngài.’’
Tīṇi nāvāsatāni upaṭṭhāpesuṃ, rājā visālamāḷakā otaritvā alaṅkatanāvaṃ abhiruhi.
Three hundred boats were prepared, and the king descended from the great mansion and boarded a decorated boat.
Ba trăm chiếc thuyền đã được chuẩn bị, nhà vua xuống khỏi tòa nhà lớn và lên một chiếc thuyền được trang hoàng.
Tepi cattāro khattiyā nāvaṃ abhiruhiṃsu.
Those four Khattiyas also boarded the boat.
Bốn vị khattiya đó cũng lên thuyền.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said –
Để làm rõ điều đó, Đức Bổn Sư đã nói –
Tattha anusāsīti evaṃ kirassa ahosi ‘‘kadāci eso kujjhitvā cūḷanirañño mātaraṃ māreyya, abhirūpāya nandādeviyā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeyya, rājakumāraṃ vā māreyya, paṭiññamassa gaṇhissāmī’’ti.
There, anusāsī means that it occurred to him thus: "Perhaps he might become angry and kill Cūḷanī's mother, or cohabit with the beautiful Nandādevī, or kill the prince; I will take a promise from him."
Trong đó, anusāsī (khuyên bảo) là: Như vầy đã xảy ra cho ngài Bodhisatta: “Có lẽ vị vua nhỏ này sẽ nổi giận và giết mẹ của vị vua lớn, hoặc sẽ sống chung với nàng Nandādevī xinh đẹp, hoặc sẽ giết vị hoàng tử. Ta sẽ lấy lời hứa từ ông ta.”
Tasmā ‘‘ayaṃ te’’tiādīni vadanto anusāsi.
Therefore, saying "ayaṃ te" and so on, he instructed.
Vì vậy, ngài đã khuyên bảo khi nói: “Ayaṃ te” (Đây là của ngươi) và những câu tiếp theo.
Tattha ayaṃ te sasuroti ayaṃ tava sasurassa cūḷanirañño putto pañcālacandiyā kaniṭṭhabhātiko, ayaṃ te idāni sasuro.
There, ayaṃ te sasuro means: this is the son of your father-in-law, King Cūḷanī, the younger brother of Pañcālacandī; he is now your father-in-law.
Trong đó, ayaṃ te sasuro (đây là cha chồng của ngươi) là: Đây là con trai của vua Cūḷanī, em trai của Pañcālacaṇḍī; đây là cha chồng của ngươi bây giờ.
Ayaṃ sassūti ayaṃ imissā mātā nandādevī nāma tava sassu.
Ayaṃ sassū means: this mother of hers, named Nandādevī, is your mother-in-law.
Ayaṃ sassū (đây là mẹ chồng) là: Đây là mẹ của nàng ấy, tên là Nandādevī, là mẹ chồng của ngươi.
Yathāmātūti yathā mātu puttā vattappaṭivattaṃ karonti, evaṃ te etissā hotu, balavatiṃ mātusaññaṃ paccupaṭṭhāpetvā mā naṃ kadāci lobhacittena olokehi.
Yathāmātū means: just as sons behave towards their mother, so should you behave towards her; establish a strong perception of her as mother, and never look at her with greedy thoughts.
Yathāmātū (như mẹ) là: Như các con trai đối xử với mẹ bằng sự phục vụ và chăm sóc, hãy đối xử với nàng ấy như vậy. Đừng bao giờ nhìn nàng ấy với tâm tham lam, hãy đặt vững ý niệm về mẹ.
Niyakoti ajjhattiko ekapitarā jāto.
Niyako means: an intimate, born of the same father.
Niyako (ruột thịt) là: Người thân, cùng cha sinh ra.
Ekamātukoti ekamātarā jāto.
Ekamātuko means: born of the same mother.
Ekamātuko (cùng một mẹ) là: Cùng một mẹ sinh ra.
Dayitabboti piyāyitabbo.
Dayitabbo means: to be cherished.
Dayitabbo (yêu thương) là: Nên được yêu mến.
Bhariyāti ayaṃ te bhariyā, mā etissā avamānaṃ akāsīti rañño paṭiññaṃ gaṇhi.
Bhariyā means: she is your wife; do not disrespect her – thus he took a promise from the king.
Bhariyā (vợ) là: Nàng ấy là vợ của ngươi, đừng khinh thường nàng ấy. (Ngài Bodhisatta) đã lấy lời hứa từ nhà vua.
Rājāpi ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
The king also assented, saying, "So be it."
Nhà vua cũng chấp nhận lời hứa: “Lành thay!”
Rājamātaraṃ pana ārabbha kiñci na kathesi.
However, he said nothing concerning the queen mother.
Nhưng ngài không nói gì về mẫu hậu.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Tassā mahallakabhāveneva.
Because of her old age.
Chỉ vì tuổi già của bà.
Idaṃ pana sabbaṃ bodhisatto tīre ṭhatvāva kathesi.
But the Bodhisatta said all this while standing on the bank.
Tất cả những điều này, Bodhisatta đã nói khi đứng trên bờ.
Atha naṃ rājā mahādukkhato muttatāya gantukāmo hutvā ‘‘tāta, tvaṃ tīre ṭhitova kathesī’’ti vatvā gāthamāha –
Then the king, wishing to go, having been freed from great suffering, said, "My dear, you speak while standing on the bank," and uttered the verse –
Sau đó, nhà vua, vì đã thoát khỏi khổ đau lớn, muốn ra đi và nói: “Này con, con đang đứng trên bờ mà nói chuyện,” rồi đọc bài kệ:
Tattha dhammoti sabhāvo.
Here, dhammo means nature.
Trong đó, dhammo (pháp) là: bản chất.
Nivesanamhīti taṃ nagaraṃ sandhāyāha.
Nivesanamhi refers to that city.
Nivesanamhī (trong thành) là: nói đến thành phố đó.
Parimocayeti parimoceyyaṃ.
Parimocaye means I should save.
Parimocaye (tự mình thoát thân) là: sẽ tự mình thoát thân.
Parihāpitanti chaḍḍitaṃ.
Parihāpitaṃ means abandoned.
Parihāpita (bị bỏ rơi) là: bị bỏ lại.
Tesu hi manussesu dūramaggaṃ āgatattā keci kilantā niddaṃ okkantā keci khādantā pivantā amhākaṃ nikkhantabhāvampi na jāniṃsu, keci gilānā.
Among those people, because they had come a long distance, some were tired and fell asleep, some were eating and drinking and did not even know of our departure, and some were sick.
Trong số những người đó, một số đã mệt mỏi và ngủ gục vì đã đi đường xa, một số đang ăn uống nên không biết chúng ta đã rời đi, một số thì bị bệnh.
Mayā saddhiṃ cattāro māse kammaṃ katvā mama upakārakā manussā cettha bahū, na sakkā mayā ekamanussampi chaḍḍetvā gantuṃ, ahaṃ pana nivattitvā sabbampi taṃ tava senaṃ brahmadattena dinnaṃ appaṭividdhaṃ ānessāmi.
Many people here have worked with me for four months and have been helpful to me; I cannot abandon even a single person and leave. Instead, I will return and bring back all that army of yours, which was given by Brahmadatta, without any loss.
Có rất nhiều người đã làm việc với tôi trong bốn tháng và đã giúp đỡ tôi ở đây, tôi không thể bỏ lại dù chỉ một người mà đi. Tôi sẽ quay lại và mang tất cả quân lính của ngài mà Brahmadatta đã giữ lại về một cách an toàn.
Tumhe, mahārāja, katthaci avilambantā sīghaṃ gacchatha.
You, great king, go quickly without delaying anywhere.
Đại vương, ngài hãy đi nhanh mà không dừng lại ở bất cứ đâu.
Mayā evā antarāmagge hatthivāhanādīni ṭhapitāni, kilantakilantāni pahāya samatthasamatthehi sīghaṃ mithilameva pavisathāti.
I have already arranged elephant-vehicles and so forth along the way; leaving behind the very tired ones, enter Mithila quickly with those who are strong.
Tôi đã sắp xếp các phương tiện di chuyển như voi ở giữa đường. Ngài hãy bỏ lại những người mệt mỏi và đi nhanh về Mithilā với những người khỏe mạnh.
Tattha mantīti mantāya samannāgato paññavā upāyakusalo.
Here, mantī means endowed with counsel, wise, skilled in stratagem.
Trong đó, mantī (có trí tuệ) là: người có trí tuệ, khéo léo trong mưu lược.
Amantinanti anupāyakusalaṃ jināti, paññavā duppaññaṃ jināti.
Amantinaṃ means he conquers one unskilled in stratagem; the wise conquers the unwise.
Amantinaṃ (không có trí tuệ) là: chiến thắng kẻ không khéo léo trong mưu lược, người có trí tuệ chiến thắng kẻ ngu dốt.
Rājā rājānoti ekopi ca evarūpo rājā bahūpi duppaññarājāno jinātiyeva.
Rājā rājāno means even one such king conquers many unwise kings.
Rājā rājāno (vua chiến thắng các vua) là: một vị vua như vậy cũng chiến thắng nhiều vị vua ngu dốt.
Yathā kinti?
How so?
Như thế nào?
Ādiccovudayaṃ tamanti, yathā ādicco udayanto tamaṃ viddhaṃsetvā ālokaṃ dasseti, evaṃ jināti ceva sūriyo viya virocati ca.
Ādiccovudayaṃ tamaṃ means just as the sun, rising, dispels darkness and brings light, so he conquers and shines like the sun.
Ādiccovudayaṃ tamaṃ (như mặt trời xua tan bóng tối khi mọc lên) là: như mặt trời khi mọc lên xua tan bóng tối và chiếu sáng, cũng vậy, ngài chiến thắng và tỏa sáng như mặt trời.
Idaṃ vatvā mahāsatto rājānaṃ ‘‘gacchatha tumhe’’ti vanditvā uyyojesi.
Having said this, the Great Being bade farewell to the king, saying, “You may go.”
Nói xong điều này, Đại Trưởng Lão cúi chào nhà vua và tiễn ngài đi: “Xin ngài hãy đi.”
So ‘‘mutto vatamhi amittahatthato, imissā ca laddhattā manorathopi me matthakaṃ patto’’ti bodhisattassa guṇe āvajjetvā uppannapītipāmojjo paṇḍitassa guṇe senakassa kathento gāthamāha –
He, reflecting on the Bodhisatta’s virtues, with joy and delight arisen, thinking, “I am indeed freed from the hands of enemies, and my wish has been fulfilled,” spoke a verse to Senaka, praising the wise one’s virtues—
Nhà vua, với niềm vui và hân hoan dâng trào, suy ngẫm về những phẩm chất của Bodhisatta: “Ta đã thoát khỏi tay kẻ thù, và ước nguyện của ta cũng đã thành hiện thực,” rồi ngài nói với Senaka, kể về những phẩm chất của vị hiền giả:
Tattha susukhaṃ vatāti atisukhaṃ vata idaṃ, yo saṃvāso paṇḍitehi.
Here, susukhaṃ vatā means indeed this is very pleasant, this living with the wise.
Trong đó, susukhaṃ vatā (thật là sung sướng) là: thật là sung sướng, việc sống chung với người hiền trí.
Itīti kāraṇatthe nipāto.
Iti is a particle indicating reason.
Itī (như vậy) là: một giới từ chỉ lý do.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā amittahatthagate mocayi no mahosadho, tasmā, senaka, vadāmi.
This is what is meant: Since Mahosadha freed us who had fallen into the hands of enemies, therefore, Senaka, I say:
Điều này có nghĩa là: Vì Mahosadha đã giải thoát chúng ta khỏi tay kẻ thù, nên, hỡi Senaka, ta nói.
Susukhaṃ vata idaṃ, yo esa paṇḍitehi saṃvāsoti.
Indeed, this living with the wise is very pleasant.
Thật là sung sướng, việc sống chung với người hiền trí.
Atha vedeharājā nadiṃ uttaritvā yojanantare yojanantare mahāsattena kāritagāmaṃ sampatto.
Then King Vedeha crossed the river and reached the village built by the Great Being at every yojana’s distance.
Sau đó, vua Vedeha vượt sông và đến một ngôi làng do Đại Trưởng Lão xây dựng, cách mỗi yojana một ngôi làng.
Tatrassa bodhisattena ṭhapitamanussā hatthivāhanādīni ceva annapānādīni ca adaṃsu.
There, the people stationed by the Bodhisatta provided him with elephant-vehicles and so forth, as well as food and drink.
Ở đó, những người do Bodhisatta bố trí đã cung cấp cho ngài các phương tiện di chuyển như voi, và thức ăn, đồ uống.
So kilante hatthiassarathādayo ṭhapetvā itare ādāya tehi saddhiṃ aññaṃ gāmaṃ pāpuṇi.
He left the tired elephants, horses, chariots, and so forth, and taking the others, he reached another village with them.
Ngài để lại những con voi, ngựa, xe cộ mệt mỏi, và mang theo những thứ khác cùng với họ đến một ngôi làng khác.
Etenupāyena yojanasatikaṃ maggaṃ atikkamitvā punadivase pātova mithilaṃ pāvisi.
By this method, he traversed the hundred-yojana path and entered Mithila early the next day.
Bằng cách này, ngài đã vượt qua quãng đường một trăm yojana và vào Mithilā vào sáng hôm sau.
Mahāsattopi umaṅgadvāraṃ gantvā attanā sannaddhakhaggaṃ omuñcitvā umaṅgadvāre vālukaṃ viyūhitvā ṭhapesi.
The Great Being also went to the tunnel entrance, unfastened the sword he had girded on, and placed it by clearing the sand at the tunnel entrance.
Đại Trưởng Lão cũng đi đến cổng đường hầm, tháo thanh kiếm đã đeo ra, và đặt nó sau khi dọn cát ở cổng đường hầm.
Ṭhapetvā ca pana umaṅgaṃ pavisitvā umaṅgena gantvā nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha gandhodakena nhatvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā sayanavaragato ‘‘manoratho me matthakaṃ patto’’ti āvajjento nipajji.
Having placed it, he entered the tunnel, went through the tunnel, entered the city, ascended the palace, bathed with perfumed water, ate various delicious foods, and lay down on a splendid couch, reflecting, “My wish has been fulfilled.”
Sau khi đặt xong, ngài vào đường hầm, đi qua đường hầm, vào thành phố, lên cung điện, tắm bằng nước thơm, ăn bữa ăn ngon với nhiều hương vị, rồi nằm xuống trên chiếc giường tốt nhất, suy ngẫm: “Ước nguyện của ta đã thành hiện thực.”
Atha tassā rattiyā accayena cūḷanirājā senaṅgaṃ vicārayamāno taṃ nagaraṃ upāgami.
Then, at the end of that night, Cūḷanirājā, inspecting his army, approached that city.
Sau đó, khi đêm đã qua, vua Cūḷanī, đang điều tra quân đội, đã đến gần thành phố đó.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said –
Đức Phật, để làm rõ điều đó, đã nói:
Tattha kasiṇanti sakalaṃ nissesaṃ.
Here, kasiṇa means entire, complete.
Trong đó, kasiṇaṃ (suốt) là: toàn bộ, không bỏ sót.
Udentanti udente.
Udenta means when rising.
Udentaṃ (khi ló dạng) là: khi mặt trời mọc.
Upakārinti pañcālanagaraṃ upādāya mahāsattenakāritattā ‘‘upakārī’’ti laddhanāmakaṃ taṃ nagaraṃ upāgami.
Upakārī means he approached that city, which was named ‘Upakārī’ because it was built by the Great Being for the city of Pañcāla.
Upakāriṃ (Upakārī) là: đã đến thành phố đó, được gọi là “Upakārī” vì được Đại Trưởng Lão xây dựng gần thành phố Pañcāla.
Avocāti attano senaṃ avoca.
Avocā means he spoke to his army.
Avocā (đã nói) là: đã nói với quân đội của mình.
Pesiyeti attano pesanakārake.
Pesiye means his messengers.
Pesiye (các sứ giả) là: những người được ông ta sai đi.
Ajjhabhāsitthāti adhiabhāsittha, puretarameva abhāsittha, puthugumbeti bahūsu sippesu patiṭṭhite anekasippajānanaketi.
Ajjhabhāsitthā means he addressed, he spoke beforehand, puthugumbe means those established in many skills, knowing many crafts.
Ajjhabhāsitthā (đã nói) là: đã nói trước, đã nói trước đó, puthugumbe (nhiều nhóm) là: những người thành thạo nhiều kỹ năng, biết nhiều nghề.
Tattha dantīti sampannadante.
Here, dantī means with perfect tusks.
Ở đây, dantī có nghĩa là voi có ngà đầy đủ.
Vacchadantamukhāti nikhādanasadisamukhā.
Vacchadantamukhā means with mouths like digging tools.
Vacchadantamukhā có nghĩa là có miệng giống như cái cày.
Paṇunnāti vissaṭṭhā.
Paṇunnā means released.
Paṇunnā có nghĩa là được phóng ra.
Sampatantutarītarāti evarūpā sarā itarītarā sampatantu samāgacchantu.
Sampatantutarītarā means let such arrows fly, one after another, let them come together.
Sampatantutarītarā có nghĩa là những mũi tên như vậy cứ bay đến, cứ tụ lại từ mọi phía.
Ghanameghavassaṃ viya saravassaṃ vassathāti āṇāpesi.
He commanded them to rain down arrows like a heavy cloudburst.
Ngài ra lệnh: “Hãy bắn tên như mưa mây dày đặc.”
Māṇavāti taruṇayodhā.
Māṇavā means young warriors.
Māṇavā có nghĩa là những chiến binh trẻ tuổi.
Vamminoti vammahatthā.
Vammino means armored.
Vammino có nghĩa là những người cầm khiên.
Citradaṇḍayutāvudhāti citradaṇḍayuttehi āvudhehi samannāgatā.
Citradaṇḍayutāvudhā means endowed with weapons joined to colorful staffs.
Citradaṇḍayutāvudhā có nghĩa là được trang bị vũ khí có cán trang trí đẹp.
Pakkhandinoti saṅgāmapakkhandikā.
Pakkhandino means charging into battle.
Pakkhandino có nghĩa là những người xông pha trận mạc.
Mahānāgāti mahānāgesu koñcanādaṃ katvā āgacchantesupi niccalā ṭhatvā tesaṃ dante gahetvā luñcituṃ samatthā yodhā.
Mahānāgā means warriors capable of standing firm even when great elephants come trumpeting, grabbing their tusks and pulling them out.
Mahānāgā có nghĩa là những chiến binh có khả năng giữ vững, nắm lấy ngà của những con voi lớn đang tiến đến và xé nát chúng, ngay cả khi chúng kêu gầm như tiếng kêu của chim kranh.
Sataraṃsīva tārakāti sataraṃsī viya osadhitārakā.
Sataraṃsīva tārakā means like stars with a hundred rays, like medicinal stars.
Sataraṃsīva tārakā có nghĩa là như các vì sao dược thảo rực rỡ.
Āvudhabalavantānanti āvudhabalena yuttānaṃ samannāgatānaṃ.
Āvudhabalavantānaṃ means those endowed with, possessed of, the strength of weapons.
Āvudhabalavantānaṃ có nghĩa là những người được trang bị vũ khí mạnh mẽ.
Guṇikāyūradhārinanti guṇi vuccati kavacaṃ, kavacāni ceva kāyūrābharaṇāni ca dhārentānaṃ, kavacasaṅkhātāni vā kāyūrāni dhārentānaṃ.
Wearing armor and armlets means guṇi is called armor; those who wear armor and armlets, or those who wear armlets that are like armor.
Guṇikāyūradhārīnaṃ có nghĩa là những người đeo áo giáp và vòng tay, hoặc những người đeo vòng tay được gọi là áo giáp.
Sace pakkhīva kāhitīti sacepi pakkhī viya ākāse pakkhandanaṃ karissati, tathāpi kiṃ muccissatīti vadati.
Even if he acts like a bird means even if he leaps into the sky like a bird, still, will he escape? he says.
Sace pakkhīva kāhitī có nghĩa là nếu ngươi có bay lên trời như chim đi nữa, liệu ngươi có thoát được không? – Ngài nói vậy.
Tiṃsa me purisanāvutyoti purisānaṃ tiṃsasahassāni navutisatāni tiṃsanāvutyoti vuccanti.
My thirty-nine thousand men means thirty thousand men and nine hundred are called thirty-nine thousand.
Tiṃsa me purisanāvutyo có nghĩa là ba mươi ngàn chín trăm người được gọi là tiṃsanāvutyo.
Sabbevekekaniccitāti ettakā mayhaṃ paresaṃ hatthato āvudhaṃ gahetvā paccāmittānaṃ sīsapātanasamatthā ekekaṃ vicinitvā gahitā anivattino yodhāti dasseti.
All individually selected means he shows that these many warriors of mine, capable of taking weapons from others' hands and striking off the heads of enemies, were each individually chosen and are unretreating.
Sabbevekekaniccitā có nghĩa là: “Bấy nhiêu chiến binh của ta, mỗi người đều được chọn lọc kỹ càng, có khả năng lấy vũ khí từ tay đối phương và chặt đầu kẻ thù, là những chiến binh không lùi bước.”
Kevalaṃ mahīmaṃ caranti sakalampi imaṃ mahiṃ caranto yesaṃ samaṃ sadisaṃ na passāmi, kuto uttaritaraṃ, teyeva me yodhā ettakāti dasseti.
Roving this entire earth means he shows that these are my warriors, whose equal I do not see even while roving this entire earth, let alone any superior to them.
Kevalaṃ mahīmaṃ caranti có nghĩa là: “Đi khắp cả trái đất này, ta không thấy ai sánh bằng họ, nói gì đến hơn nữa. Những chiến binh của ta đông đảo như vậy.”
Cārudassanāti cāru vuccati suvaṇṇaṃ, suvaṇṇavaṇṇāti attho.
Of charming appearance means cāru is called gold, meaning golden-colored.
Cārudassanā có nghĩa là cāru được gọi là vàng, nghĩa là có màu vàng.
Pītālaṅkārāti pītavaṇṇasuvaṇṇālaṅkārā.
Wearing yellow ornaments means wearing yellow-colored gold ornaments.
Pītālaṅkārā có nghĩa là trang sức vàng màu vàng.
Pītavasanāti pītavaṇṇasuvaṇṇavatthā.
Wearing yellow garments means wearing yellow-colored golden clothes.
Pītavasanā có nghĩa là y phục vàng màu vàng.
Pītuttaranivāsanāti pītauttarāsaṅganivatthā.
Wearing yellow upper and lower garments means wearing yellow upper robes and lower garments.
Pītuttaranivāsanā có nghĩa là áo choàng vàng màu vàng.
Pāṭhīnavaṇṇāti pāsāṇamacchasadisā.
Of pāṭhīna fish color means resembling pāṭhīna fish.
Pāṭhīnavaṇṇā có nghĩa là giống như cá đá.
Nettiṃsāti khaggā.
Swords means khaggas.
Nettiṃsā có nghĩa là gươm.
Naradhīrebhīti paṇḍitapurisehi.
By wise men means by discerning men.
Naradhīrebhī có nghĩa là bởi những người đàn ông khôn ngoan.
Sunissitāti sunisitā atitikhiṇā.
Well-sharpened means very sharp.
Sunissitā có nghĩa là rất sắc bén.
Vellālinoti ṭhitamajjhanhike sūriyo viya vijjotamānā.
Gleaming means shining like the sun at midday.
Vellālino có nghĩa là sáng chói như mặt trời giữa trưa.
Sikkāyasamayāti satta vāre koñcasakuṇe khādāpetvā gahitena sikkāyasena katā.
Made of sikkāyasa means made of sikkāyasa obtained by feeding cranes seven times.
Sikkāyasamayā có nghĩa là làm bằng sắt tôi luyện sau khi cho chim kranh ăn bảy lần.
Suppahārappahāribhīti daḷhappahārehi yodhehi.
By powerful strikers means by warriors with strong blows.
Suppahārappahāribhī có nghĩa là bởi những chiến binh giỏi ra đòn mạnh.
Lohitakacchupadhāritāti lohitavaṇṇāya kosiyā samannāgatā.
Adorned with red scabbards means endowed with red-colored scabbards.
Lohitakacchupadhāritā có nghĩa là được bọc vỏ màu đỏ.
Paṭākāti ākāse parivattanasamatthā.
Banners means capable of fluttering in the air.
Paṭākā có nghĩa là có khả năng xoay tròn trên không.
Sūrāti jātisūrā.
Brave means naturally brave.
Sūrā có nghĩa là dũng cảm bẩm sinh.
Asicammassa kovidāti etesaṃ gahaṇe kusalā.
Skilled in sword and shield means proficient in wielding these.
Asicammassa kovidā có nghĩa là thiện xảo trong việc cầm gươm và khiên.
Dhanuggahāti dhanuggahakā.
Archers means bowmen.
Dhanuggahā có nghĩa là những cung thủ.
Sikkhitarāti etasmiṃ dhanuggahaṇe ativiya sikkhitā.
Highly trained means exceedingly trained in this archery.
Sikkhitarā có nghĩa là rất thiện xảo trong việc bắn cung này.
Nāgakhandhe nipātinoti hatthikkhandhe khaggena chinditvā nipātanasamatthā.
Capable of felling elephant shoulders means capable of cutting and felling elephant shoulders with a sword.
Nāgakhandhe nipātino có nghĩa là có khả năng chặt và hạ gục trên lưng voi bằng gươm.
Natthi mokkhoti ambho, vedeha, tvaṃ paṭhamaṃ tāva gahapatiputtassānubhāvena muttosi, idāni pana natthi tava mokkhoti vadati.
There is no escape means, "Oh, Videha, you first escaped by the power of the householder's son, but now there is no escape for you," he says.
Natthi mokkho có nghĩa là: “Này Vedeha, trước đây ngươi đã thoát nhờ uy lực của con trai gia chủ, nhưng bây giờ ngươi không có lối thoát nữa.” – Ngài nói vậy.
Pabhāvaṃ teti idāni te rājānubhāvaṃ na passāmi, yena tvaṃ mithilaṃ gamissasi khippaṃ, jāle paviṭṭhamaccho viya jātosīti.
Your power means "Now I do not see your royal power, by which you will quickly go to Mithilā; you have become like a fish caught in a net."
Pabhāvaṃ te có nghĩa là: “Bây giờ ta không thấy uy lực vương giả nào của ngươi để ngươi có thể nhanh chóng về Mithilā, ngươi đã trở thành như con cá mắc lưới.”
Cūḷanirājā vedehaṃ tajjento ‘‘idāni naṃ gaṇhissāmī’’ti vajiraṅkusena nāgaṃ codento ‘‘gaṇhatha, bhindatha, vijjhathā’’ti senaṃ āṇāpento upakārinagaraṃ avattharanto viya upāgami.
King Cūḷani, threatening Videha, saying, "Now I will seize him," urging the elephant with a diamond-goad, commanding his army, "Seize, break, pierce," approached as if to overwhelm the city of Upakāri.
Tiểu vương Cūḷanī đe dọa vua Vedeha, thúc voi bằng cây móc kim cương và ra lệnh cho quân lính: “Hãy bắt, hãy phá, hãy bắn!” – Ngài tiến đến như muốn bao phủ thành Upakārī.
Atha naṃ mahāsattassa upanikkhittakapurisā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti attano upaṭṭhāke gahetvā parivārayiṃsu.
Then the men placed by the Great Being, thinking, "Who knows what will happen?" took their attendants and surrounded him.
Bấy giờ, những người cận vệ được Đại Bồ tát giao phó, nghĩ: “Ai biết chuyện gì sẽ xảy ra?”, liền dẫn theo những người hầu của mình và vây quanh Ngài.
Tasmiṃ khaṇe bodhisatto sirisayanā vuṭṭhāya katasarīrappaṭijaggano bhuttapātarāso alaṅkatappaṭiyatto satasahassagghanakaṃ kāsikavatthaṃ nivāsetvā rattakambalaṃ ekaṃse karitvā sattaratanavicittaṃ valañjanadaṇḍakaṃ ādāya suvaṇṇapādukaṃ āruyha devaccharāya viya alaṅkataitthiyā vālabījaniyā bījiyamāno alaṅkatapāsāde sīhapañjaraṃ vivaritvā cūḷanirañño attānaṃ dassento sakkadevarājalīlāya aparāparaṃ caṅkami.
At that moment, the Bodhisatta rose from his splendid couch, attended to his body, ate his breakfast, adorned himself, put on a Kāsī cloth worth one hundred thousand, placed a red blanket over one shoulder, took a staff adorned with seven jewels, stepped onto golden sandals, and fanned by a fan wielded by an adorned woman like a celestial nymph, opened the lion's window in the adorned palace, revealing himself to King Cūḷani, and walked to and fro with the majesty of Sakka, the king of devas.
Vào lúc đó, Bồ tát rời khỏi giường quý, vệ sinh cá nhân, dùng bữa sáng, trang điểm chỉnh tề, mặc tấm vải Kāsī trị giá một trăm ngàn, khoác tấm chăn đỏ lên một vai, cầm cây gậy đi bộ nạm bảy loại châu báu, đi dép vàng, được một người phụ nữ trang điểm như tiên nữ quạt bằng quạt lông đuôi bò, Ngài mở cửa sổ sư tử của cung điện được trang trí lộng lẫy, và đi đi lại lại như vị vua chư thiên Sakka, tự mình cho Cūḷanī thấy.
Cūḷanirājāpi tassa rūpasiriṃ oloketvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi, ‘‘idāni naṃ gaṇhissāmī’’ti turitaturitova hatthiṃ pesesi.
King Cūḷani, too, looking at his radiant beauty, could not calm his mind, and saying, "Now I will seize him," he quickly sent forth his elephant.
Cūḷanī cũng không thể thanh tịnh tâm trí khi nhìn thấy vẻ đẹp rực rỡ của Ngài, liền vội vàng thúc voi tiến lên.
Paṇḍito cintesi ‘‘ayaṃ ‘vedeho me laddho’ti saññāya turitaturitova āgacchati, na jānāti attano puttadāraṃ gahetvā amhākaṃ rañño gatabhāvaṃ, suvaṇṇādāsasadisaṃ mama mukhaṃ dassetvā kathessāmi tena saddhi’’nti.
The wise man thought, "This one comes in great haste, thinking, 'Videha is captured,' not knowing that his own children and wife have gone to our king. I will show him my face, which is like a golden mirror, and speak with him."
Vị Hiền giả suy nghĩ: “Hắn ta nghĩ ‘Vedeha đã bị ta bắt’ nên vội vàng đến đây. Hắn không biết rằng con cái và vợ của hắn đã bị đưa đến chỗ vua của chúng ta. Ta sẽ nói chuyện với hắn, cho hắn thấy khuôn mặt của ta như tấm gương vàng.”
So vātapāne ṭhitova madhurassaraṃ nicchāretvā tena saddhiṃ kathento āha –
Standing at the window, he uttered a sweet voice and spoke with him, saying:
Ngài đứng ở cửa sổ, cất giọng ngọt ngào và nói chuyện với hắn:
Tattha kuñjaranti seṭṭhaṃ.
Therein, kuñjara means chief.
Ở đây, kuñjara có nghĩa là tốt nhất.
Pahaṭṭharūpoti haṭṭhatuṭṭhacitto somanassajāto.
Pahaṭṭharūpo means with a joyful and delighted mind, born of happiness.
Pahaṭṭharūpo có nghĩa là tâm hoan hỷ, vui mừng, đầy hân hoan.
Āpatasīti āgacchasi.
Āpatasī means you come.
Āpatasī có nghĩa là ngươi đến.
Siddhatthosmīti nipphannatthosmi, manoratho me matthakaṃ pattoti maññasi.
Siddhatthosmī means I have accomplished my purpose; you think my wish has reached its culmination.
Siddhatthosmī có nghĩa là ta đã hoàn thành mục đích, ngươi nghĩ rằng ước nguyện của ta đã đạt được.
Oharetanti imaṃ cāpasaṅkhātaṃ dhanuṃ ohara, avahara, chaḍḍehi, ko nu te etenattho.
Ohareta means take down this bow, which is called a cāpa, remove it, cast it away; what need have you of it?
Oharetaṃ có nghĩa là hãy hạ cái cung này xuống, hãy bỏ nó đi, hãy vứt nó đi, ngươi cần nó làm gì?
Paṭisaṃharāti apanetvā aññassa vā dehi, paṭicchanne vā ṭhāne ṭhapehi, kiṃ khurappena karissasi.
Paṭisaṃharā means remove it and give it to another, or place it in a hidden spot; what will you do with a razor?
Paṭisaṃharā có nghĩa là hãy cất nó đi hoặc đưa cho người khác, hoặc đặt nó vào chỗ kín, ngươi sẽ làm gì với mũi tên sắc nhọn?
Vammanti etaṃ vammampi apanehi.
Vamma means remove this armor as well.
Vammanti có nghĩa là hãy cởi bỏ cả áo giáp này.
Idaṃ tayā hiyyo paṭimukkaṃ bhavissati, chaḍḍehi naṃ, mā te sarīraṃ uppaṇḍukaṃ ahosi, akilametvā pātova nagaraṃ pavisāhīti raññā saddhiṃ keḷimakāsi.
This must have been worn by you yesterday; cast it away, lest your body become pale; enter the city early in the morning without fatigue. Thus, he jested with the king.
Cái này chắc ngươi đã mặc từ hôm qua, hãy vứt nó đi, đừng để thân thể ngươi bị xanh xao, hãy vào thành vào buổi sáng mà không mệt mỏi – Ngài đùa với vua.
Tattha mhitapubbañcāti paṭhamaṃ mhitaṃ katvā pacchā bhāsanto mhitapubbameva bhāsasi, maṃ kismiñci na gaṇesi.
Therein, mhitapubbañcā means speaking after first smiling, you speak with a smile beforehand; you do not take me seriously at all.
Ở đây, mhitapubbañcā có nghĩa là: “Ngươi nói trước khi cười, ngươi nói với nụ cười trước, ngươi không xem ta ra gì.”
Hoti khoti maraṇakāle nāma vaṇṇasampadā hotiyeva, tasmā tvaṃ virocasi, ajja te sīsaṃ chinditvā jayapānaṃ pivissāmāti.
Hoti kho means indeed, at the time of death, beauty of complexion arises; therefore, you shine; today I will cut off your head and drink the victory drink.
Hoti kho có nghĩa là: “Khi cái chết đến, vẻ đẹp như vậy thường xuất hiện, vì vậy ngươi rạng rỡ. Hôm nay ta sẽ chặt đầu ngươi và uống rượu chiến thắng.”
Evaṃ tassa tena saddhiṃ kathanakāle mahābalakāyo mahāsattassa rūpasiriṃ disvā ‘‘ambho, amhākaṃ rājā mahosadhapaṇḍitena saddhiṃ manteti, kiṃ nu kho kathesi, etesaṃ kathaṃ suṇissāmā’’ti rañño santikameva agamāsi.
While he was speaking with him thus, a large multitude, seeing the beauty and splendor of the Mahāsatta, thought, "Oh, our king is consulting with Mahosadha the wise; what is he saying? Let us listen to their conversation," and came to the king.
Trong khi Ngài nói chuyện với hắn như vậy, đoàn quân hùng mạnh nhìn thấy vẻ đẹp rạng rỡ của Đại Bồ tát, nghĩ: “Ôi, vua của chúng ta đang bàn bạc với Đại hiền giả Mahosadha, Ngài nói gì vậy? Chúng ta hãy lắng nghe lời nói của họ.” – Họ liền tiến đến gần vua.
Paṇḍitopi tassa kathaṃ sutvā ‘‘na maṃ ‘mahosadhapaṇḍito’ti jānāsi.
The wise one, too, hearing his words, said, "You do not know me as 'Mahosadha the wise.'
Vị Hiền giả nghe lời hắn nói, nghĩ: “Hắn không biết ta là ‘Đại hiền giả Mahosadha’.
Nāhaṃ attānaṃ māretuṃ dassāmi, manto te, deva, bhinno, kevaṭṭena ca tayā ca hadayena cintitaṃ na jātaṃ, mukhena kathitameva jāta’’nti pakāsento āha –
I will not let myself be killed. Your plan, O king, is broken; what you and the fisherman thought in your hearts has not come to pass; what was spoken by mouth has come to pass," thus revealing, he said:
Ta sẽ không để mình bị giết. Kế hoạch của ngươi, thưa Thiên tử, đã bị lộ. Điều ngươi và Kevaṭṭa đã nghĩ trong lòng đã không thành hiện thực, chỉ có điều ngươi đã nói ra miệng mới thành hiện thực.” – Ngài tuyên bố và nói:
Tattha bhinnamantosīti yo tayā kevaṭṭena saddhiṃ sayanagabbhe manto gahito, taṃ mantaṃ na jānātīti mā saññaṃ kari, pageva so mayā ñāto, bhinnamanto asi jāto.
Therein, bhinnamantosī means, do not think that I do not know the counsel you took with the fisherman in the sleeping chamber; I knew it long ago; your counsel is broken.
Ở đó, bhinnamantosī (mật chú bị tiết lộ) có nghĩa là: "Đừng nghĩ rằng ta không biết mật chú mà ngươi đã cùng với người đánh cá bàn bạc trong phòng ngủ. Mật chú đó ta đã biết từ lâu rồi, ngươi đã bị lộ bí mật."
Duggaṇhosi tayāti mahārāja, tayā amhākaṃ rājā assakhaḷuṅkena sindhavo viya duggaṇhosi, khaḷuṅkaṃ āruḷhena javasampannaṃ ājānīyaṃ āruyha gacchanto viya gahetuṃ na sakkāti attho.
Duggaṇhosi tayā means, O great king, our king is ill-seized by you, like a Sindhu horse by a halter; the meaning is that it is not possible to seize him, like a person riding a swift thoroughbred horse with a halter.
Duggaṇhosi tayā (ngươi khó nắm giữ đối với ta) có nghĩa là: "Đại vương, ngươi khó nắm giữ đối với ta, giống như một con ngựa Sindhava (ngựa từ xứ Sindh) nhanh nhẹn đối với người cưỡi ngựa không khéo. Có nghĩa là không thể nắm giữ được, như người cưỡi ngựa giỏi cưỡi con ngựa ājānīya (ngựa giống tốt) nhanh nhẹn."
Khaḷuṅko viya hi kevaṭṭo, taṃ āruḷhapuriso viya tvaṃ, javasampanno sindhavo viya ahaṃ, taṃ āruḷhapuriso viya amhākaṃ rājāti dasseti.
For the fisherman is like a halter, you are like the person riding it, I am like a swift Sindhu horse, and our king is like the person riding it, he shows.
Người đánh cá giống như dây cương, ngươi giống như người cưỡi dây cương đó, còn ta giống như con ngựa Sindhava nhanh nhẹn, và vua của chúng ta giống như người cưỡi con ngựa đó, điều này được chỉ ra.
Tiṇṇo hiyyoti hiyyova uttiṇṇo.
Tiṇṇo hiyyo means he crossed over yesterday itself.
Tiṇṇo hiyyo (đã vượt qua hôm qua) có nghĩa là: đã vượt qua từ hôm qua.
So ca kho sāmacco saparijano, na ekakova palāyitvā gato.
And he went, not alone, having fled, but with his ministers and retinue.
Vị ấy cùng với các vị quan và gia quyến, không phải một mình bỏ trốn.
Anujjavanti sace pana tvaṃ taṃ anujavissasi anubandhissasi, atha yathā suvaṇṇahaṃsarājaṃ anujavanto dhaṅko antarāva patissati, evaṃ patissasi, antarāva vināsaṃ pāpuṇissasīti vadati.
Anujjavanti (If you pursue): If you, however, pursue and follow him, then just as a crow pursuing a golden swan king will fall midway, so too will you fall, and you will meet destruction midway, he says.
Anujjava (nếu ngươi đuổi theo) có nghĩa là: "Nếu ngươi đuổi theo, truy lùng vị ấy, thì ngươi sẽ ngã xuống giữa chừng, giống như con quạ đuổi theo vua thiên nga vàng và ngã xuống giữa chừng. Ngươi sẽ bị hủy diệt giữa chừng," lời này được nói ra.
Tattha disvānāti candālokena oloketvā.
There, disvānāti: having looked by the light of the moon.
Ở đó, disvānā (thấy) có nghĩa là: nhìn thấy dưới ánh trăng.
Paribyūḷhāti pātova maṃsapesiṃ khāditvā gamissāmāti parivāretvā aṭṭhaṃsu.
Paribyūḷhāti: they stood surrounding it, thinking, “We will eat the piece of meat early in the morning and go.”
Paribyūḷhā (vây quanh) có nghĩa là: họ vây quanh, nghĩ rằng sẽ ăn miếng thịt vào buổi sáng rồi đi.
Vītivattāsūti te yāsu yāsu rattīsu evaṃ aṭṭhaṃsu, tāsu tāsu rattīsu atītāsu.
Vītivattāsūti: when those nights, in which they had thus stood, had passed.
Vītivattāsū (đã qua) có nghĩa là: khi những đêm mà họ đã đứng như vậy đã trôi qua.
Disvāti sūriyālokena kiṃsukaṃ disvā ‘‘na idaṃ maṃsa’’nti ñatvā chinnāsā hutvā palāyiṃsu.
Disvāti: seeing the kiṃsuka by the light of the sun, knowing “this is not meat,” they became disappointed and fled.
Disvā (thấy) có nghĩa là: thấy cây kiṃsuka dưới ánh mặt trời, biết "đây không phải là thịt", họ thất vọng và bỏ chạy.
Siṅgālāti yathā siṅgālā kiṃsukaṃ parivāretvā āsacchinnā gatā, evaṃ tuvampi idha vedeharañño natthibhāvaṃ ñatvā āsacchinno hutvā gamissasi, senaṃ gahetvā palāyissasīti dīpeti.
Siṅgālāti: just as the jackals surrounded the kiṃsuka and went away disappointed, so too will you, knowing the absence of King Vedeha here, go away disappointed, you will take your army and flee, he explains.
Siṅgālā (lũ chó rừng) có nghĩa là: giống như lũ chó rừng vây quanh cây kiṃsuka rồi thất vọng bỏ đi, ngươi cũng sẽ biết rằng Vua Vedeha không có ở đây, rồi thất vọng bỏ đi, dẫn quân mà bỏ chạy, điều này được chỉ ra.
Rājā tassa achambhitavacanaṃ sutvā cintesi ‘‘ayaṃ gahapatiputto atisūro hutvā kathesi, nissaṃsayaṃ vedeho palāto bhavissatī’’ti.
Hearing his undaunted words, the king thought, “This householder’s son spoke with great courage; undoubtedly, Vedeha must have fled.”
Nghe lời nói không sợ hãi của vị ấy, nhà vua suy nghĩ: "Người con gia chủ này nói năng quá dũng cảm, chắc chắn Vedeha đã bỏ trốn."
So ativiya kujjhitvā ‘‘pubbe mayaṃ gahapatiputtaṃ nissāya udarasāṭakassapi assāmikā jātā, idāni tena amhākaṃ hatthagato paccāmitto palāpito, bahussa vata no anatthassa kārako, ubhinnaṃ kattabbakāraṇaṃ imasseva karissāmī’’ti tassa kāraṇaṃ kātuṃ āṇāpento āha –
He became exceedingly angry and said, “Previously, relying on this householder’s son, we became owners even of a stomach-cloth; now, he has caused our enemy, who was in our hands, to flee. He is indeed the cause of much harm to us. I will inflict upon him the punishment due to both of them,” and ordering his punishment, he said—
Vị ấy vô cùng tức giận và nói: "Trước đây, chúng ta nương tựa vào người con gia chủ này mà trở thành vô chủ ngay cả chiếc áo lót. Bây giờ, kẻ thù đã nằm trong tay chúng ta lại bị hắn ta thả cho trốn thoát. Hắn ta đã gây ra biết bao tai họa cho chúng ta. Ta sẽ xử lý hắn ta trước khi xử lý cả hai." Nói vậy, vị ấy ra lệnh xử phạt và nói: