Table of Contents

⮲

Jātaka-aṭṭhakathā-6

Edit
104
Vaṇṇakittibhato hoti, yo mittānaṃ na dubbhati.
He is endowed with praise and fame, who does not betray his friends.
Tôn kính người khác thì được người khác tôn kính, có lòng kính trọng thì được kính trọng, và được danh tiếng tốt đẹp.”
105
17.
17.
17.
106
‘‘Pūjako labhate pūjaṃ, vandako paṭivandanaṃ;
“One who honors receives honor, one who bows receives reverence;
“Người không phản bội bạn bè,
107
Yasokittiñca pappoti, yo mittānaṃ na dubbhati.
He attains glory and fame, who does not betray his friends.
Kính trọng thì được kính trọng, lễ bái thì được lễ bái lại, và đạt được danh tiếng, vinh quang.”
108
18.
18.
18.
109
‘‘Aggi yathā pajjalati, devatāva virocati;
“Like a blazing fire, he shines like a deity;
“Người không phản bội bạn bè,
110
Siriyā ajahito hoti, yo mittānaṃ na dubbhati.
He is not abandoned by fortune, who does not betray his friends.
Như lửa bừng cháy, như chư thiên tỏa sáng, luôn được may mắn không rời.”
111
19.
19.
19.
112
‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;
“His cows give birth, what is sown in his field sprouts;
“Người không phản bội bạn bè,
113
Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhati.
He enjoys the fruits of what is sown, who does not betray his friends.
Gia súc của người ấy sinh sản, hạt giống gieo trên ruộng nảy mầm, và người ấy hưởng quả của những gì đã gieo trồng.”
114
20.
20.
20.
115
‘‘Darito pabbatāto vā, rukkhato patito naro;
“A man fallen from a cliff, a mountain, or a tree,
“Người không phản bội bạn bè,
116
Cuto patiṭṭhaṃ labhati, yo mittānaṃ na dubbhati.
Having fallen, finds a footing, who does not betray his friends.
Dù rơi từ vực sâu, từ núi, hay từ cây, vẫn tìm được chỗ đứng vững chắc.”
117
21.
21.
21.
118
‘‘Virūḷhamūlasantānaṃ, nigrodhamiva māluto;
“Like a banyan tree with deep-rooted growth, by the wind,
“Người không phản bội bạn bè,
119
Amittā nappasāhanti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti.
Enemies do not overpower him, who does not betray his friends.”
Kẻ thù không thể tấn công, như gió không thể lay đổ cây đa có bộ rễ sâu chắc.”
120
Tattha sakaṃ gharāti sakagharā, ayameva vā pāṭho.
Here, sakaṃ gharā means sakagharā, or this reading itself is correct.
Ở đây, sakaṃ gharā có nghĩa là từ nhà của mình, hoặc đây là cách đọc đúng.
Na dubbhatīti na dussati.
Na dubbhatī means does not harm.
Na dubbhatī có nghĩa là không làm hại.
Mittānanti buddhādīnaṃ kalyāṇamittānaṃ na dubbhati.
Mittāna means does not harm good friends such as the Buddhas.
Mittānaṃ có nghĩa là không làm hại những người bạn tốt như chư Phật, v.v.
‘‘Sabbattha pūjito hotī’’ti idaṃ sīvalivatthunā vaṇṇetabbaṃ.
“Sabbattha pūjito hotī” (He is honored everywhere) should be illustrated with the story of Sīvalī.
“Sabbattha pūjito hotī” – điều này cần được giải thích bằng câu chuyện về Sīvalī.
Na pasāhantīti pasayhakāraṃ kātuṃ na sakkonti.
Na pasāhantī means they are unable to act with force.
Na pasāhantī có nghĩa là không thể thực hiện hành động cưỡng bức.
Idaṃ saṃkiccasāmaṇeravatthunā dīpetabbaṃ.
This should be illustrated with the story of Saṃkicca the novice.
Điều này cần được làm rõ bằng câu chuyện về Sāmaṇera Saṃkicca.
‘‘Nātimaññanti khattiyā’’ti idaṃ jotikaseṭṭhivatthunā dīpetabbaṃ.
“Nātimaññanti khattiyā” (nor do khattiyas disrespect him) should be illustrated with the story of Jotika the millionaire.
“Nātimaññanti khattiyā” – điều này cần được làm rõ bằng câu chuyện về trưởng giả Jotika.
Taratīti atikkamati.
Taratī means he overcomes.
Taratī có nghĩa là vượt qua.
Sagharanti attagharaṃ.
Saghara means his own home.
Saghara có nghĩa là nhà của mình.
Mittānaṃ dubbhanto attano gharaṃ āgacchantopi ghaṭṭitacitto kuddhova āgacchati, ayaṃ pana akuddhova sakagharaṃ eti.
One who betrays friends, even when coming to his own home, comes with an agitated and angry mind; but this person comes to his own home unangered.
Kẻ phản bội bạn bè, khi về đến nhà mình, cũng về trong tâm trạng bực bội, giận dữ; nhưng người này thì về nhà mình mà không giận dữ.
Paṭinanditoti bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne amittadubbhino guṇakathaṃ kathenti, tāya so paṭinandito hoti pamuditacitto.
Paṭinandito means in a gathering of many, they speak of the virtues of one who does not betray friends, and by that, he is gladdened and delighted in mind.
Paṭinandito có nghĩa là: tại nơi tụ họp đông người, người ta nói về phẩm hạnh của người không phản bội bạn bè, nhờ đó người ấy được hoan hỷ, tâm trạng vui vẻ.
121
Sakkatvā sakkato hotīti paraṃ sakkatvā sayampi parehi sakkato hoti.
Sakkatvā sakkato hotī means having honored others, he himself is honored by others.
Sakkatvā sakkato hotī có nghĩa là: tôn kính người khác thì chính mình cũng được người khác tôn kính.
Garu hoti sagāravoti paresu sagāravo sayampi parehi garuko hoti.
Garu hoti sagāravo means being respectful towards others, he himself is respected by others.
Garu hoti sagāravo có nghĩa là: người có sự tôn kính đối với người khác thì chính mình cũng được người khác tôn kính.
Vaṇṇakittibhatoti bhatavaṇṇakitti, guṇañceva kittisaddañca ukkhipitvā caranto nāma hotīti attho.
Vaṇṇakittibhato means bhatavaṇṇakitti, which is to say, he goes about extolling virtues and fame.
Vaṇṇakittibhato có nghĩa là: người được tiếng khen và danh tiếng, tức là người luôn đề cao phẩm hạnh và tiếng tốt.
Pūjakoti mittānaṃ pūjako hutvā sayampi pūjaṃ labhati.
Pūjako means having honored friends, he himself receives honor.
Pūjako có nghĩa là: người cúng dường bạn bè thì chính mình cũng nhận được sự cúng dường.
Vandakoti buddhādīnaṃ kalyāṇamittānaṃ vandako hutvā punabbhave paṭivandanaṃ labhati.
Vandako means having bowed to good friends such as the Buddhas, he receives reverence in future existences.
Vandako có nghĩa là: người đảnh lễ chư Phật và các thiện hữu tri thức thì trong đời vị lai sẽ được đảnh lễ lại.
Yasokittiñcāti issariyaparivārañceva guṇakittiñca pappoti.
Yasokittiñcāti one attains both power and retinue, and renown for virtues.
Yasokittiñcā có nghĩa là: đạt được quyền uy, quyến thuộc và danh tiếng tốt lành.
Imāya gāthāya cittagahapatino vatthu (dha. pa. 73-74) kathetabbaṃ.
By this verse, the story of Citta the householder should be told.
Với bài kệ này, câu chuyện về cư sĩ Citta (Dhammapada, trang 73-74) nên được kể.
122
Pajjalatīti issariyaparivārena pajjalati.
Pajjalatīti shines with power and retinue.
Pajjalatī có nghĩa là: chói sáng với quyền uy và quyến thuộc.
Siriyā ajahito hotīti ettha anāthapiṇḍikassa vatthu (dha. pa. 119-120) kathetabbaṃ.
Siriyā ajahito hotīti in this regard, the story of Anāthapiṇḍika should be told.
Siriyā ajahito hoti có nghĩa là: câu chuyện về Anāthapiṇḍika (Dhammapada, trang 119-120) nên được kể ở đây.
Asnātīti paribhuñjati.
Asnātīti consumes.
Asnātī có nghĩa là: thọ hưởng.
‘‘Patiṭṭhaṃ labhatī’’ti idaṃ cūḷapadumajātakena (jā. 1.2.85-86) dīpetabbaṃ.
‘‘Patiṭṭhaṃ labhatī’’ti this should be illustrated with the Cūḷapaduma Jātaka.
“Patiṭṭhaṃ labhatī” điều này nên được làm sáng tỏ bằng Chūḷapaduma Jātaka (Jātaka 1.2.85-86).
Virūḷhamūlasantānanti vaḍḍhitamūlapārohaṃ.
Virūḷhamūlasantānanti with grown roots and shoots.
Virūḷhamūlasantānaṃ có nghĩa là: có rễ và chồi phát triển.
Amittā nappasāhantīti ettha kuraraghariyasoṇattherassa mātu gehaṃ paviṭṭhacoravatthu kathetabbaṃ.
Amittā nappasāhantīti in this regard, the story of the thieves who entered the house of Kuraraghariya Soṇa Thera's mother should be told.
Về câu Amittā nappasāhantī (Kẻ thù không thể áp đảo), ở đây, câu chuyện về tên trộm đột nhập vào nhà mẹ của Trưởng lão Kuraraghariyasoṇa cần được kể.
123
Sunando sārathi ettakāhi gāthāhi dhammaṃ desentampi taṃ asañjānitvā ‘‘ko nu kho aya’’nti āvāṭakhaṇanaṃ pahāya rathasamīpaṃ gantvā tattha tañca pasādhanabhaṇḍañca ubhayaṃ adisvā puna āgantvā olokento taṃ sañjānitvā tassa pādesu patitvā añjaliṃ paggayha yācanto imaṃ gāthamāha –
Sunanda the charioteer, not recognizing him even as he taught the Dhamma with these verses, thought, "Who could this be?" He stopped digging the pit, went near the chariot, and not seeing him or the ornaments there, he returned and looked, then recognized him. Falling at his feet, he clasped his hands in supplication and, pleading, spoke this verse:
Người đánh xe Sunanda, dù Bồ Tát đang thuyết pháp bằng những bài kệ như vậy, vẫn không nhận ra Ngài, nghĩ: “Ai đây?”, bèn bỏ việc đào hố, đến gần cỗ xe. Không thấy Ngài và cả đồ trang sức ở đó, ông ta quay lại tìm kiếm, rồi nhận ra Ngài, bèn quỳ xuống dưới chân Ngài, chắp tay cầu xin, nói bài kệ này:
124
22.
22.
22.
125
‘‘Ehi taṃ paṭinessāmi, rājaputta sakaṃ gharaṃ;
“Come, I will take you back, Prince, to your own home;
“Hãy đến, tôi sẽ đưa ngài về, Hoàng tử, về nhà của ngài;
126
Rajjaṃ kārehi bhaddante, kiṃ araññe karissasī’’ti.
Rule the kingdom, venerable sir, what will you do in the forest?”
Ngài hãy cai trị vương quốc, thưa ngài đáng kính, ngài sẽ làm gì trong rừng?”
127
Atha naṃ mahāsatto āha –
Then the Great Being said to him:
Bấy giờ, Đại Bồ Tát nói với ông ta:
128
23.
23.
23.
129
‘‘Alaṃ me tena rajjena, ñātakehi dhanena vā;
“Enough for me with that kingdom, with relatives or wealth;
“Đủ rồi đối với ta vương quốc ấy, với bà con hay tài sản;
130
Yaṃ me adhammacariyāya, rajjaṃ labbhetha sārathī’’ti.
If I were to obtain a kingdom through unrighteous conduct, charioteer.”
Nếu vương quốc ấy có được do hành vi bất chính, hỡi người đánh xe.”
131
Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ.
There, alaṃ is a word of rejection.
Ở đây, alaṃ là lời từ chối.
132
Sārathi āha –
The charioteer said:
Người đánh xe nói:
133
24.
24.
24.
134
‘‘Puṇṇapattaṃ maṃ lābhehi, rājaputta ito gato;
“Fill me with gifts, Prince, when you have gone from here;
“Xin hãy cho tôi đầy đủ lợi lộc, Hoàng tử, khi ngài rời đi từ đây;
135
Pitā mātā ca me dajjuṃ, rājaputta tayī gate.
My father and mother would give, Prince, when you have gone.
Cha và mẹ tôi cũng sẽ ban tặng, Hoàng tử, khi ngài rời đi.
136
25.
25.
25.
137
‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
“The royal women and princes, the merchants and brahmins;
Và các phi tần, các hoàng tử,
138
Tepi attamanā dajjuṃ, rājaputta tayī gate.
They too would gladly give, Prince, when you have gone.
Các thương gia và các Bà-la-môn, họ cũng sẽ hoan hỷ ban tặng, Hoàng tử, khi ngài rời đi.
139
26.
26.
26.
140
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
“Elephant riders, cavalry, charioteers, and foot soldiers;
Các kỵ sĩ voi, các tướng quân, các chiến xa, các bộ binh;
141
Tepi attamanā dajjuṃ, rājaputta tayī gate.
They too would gladly give, Prince, when you have gone.
Họ cũng sẽ hoan hỷ ban tặng, Hoàng tử, khi ngài rời đi.
142
27.
27.
27.
143
‘‘Bahudhaññā jānapadā, negamā ca samāgatā;
“The country people, rich in grain, and merchants assembled;
Những người dân thôn quê giàu có, và những người dân thị trấn đã tập hợp;
144
Upāyanāni me dajjuṃ, rājaputta tayī gate’’ti.
They would give me presents, Prince, when you have gone.”
Họ sẽ ban tặng tôi những lễ vật, Hoàng tử, khi ngài rời đi.”
145
Tattha puṇṇapattanti tuṭṭhidāyaṃ.
There, puṇṇapattanti means a gift of satisfaction.
Ở đây, puṇṇapattaṃ là lễ vật vui mừng.
Dajjunti sattaratanavassaṃ vassantā viya mama ajjhāsayapūraṇaṃ tuṭṭhidāyaṃ dadeyyuṃ.
Dajjunti they would give a gift of satisfaction, fulfilling my aspiration, as if raining seven kinds of jewels.
Dajjuṃ có nghĩa là họ sẽ ban tặng lễ vật vui mừng để làm đầy nguyện vọng của tôi, như thể mưa bảy loại châu báu.
Idaṃ so ‘‘appeva nāma mayi anukampāya gaccheyyā’’ti cintetvā āha.
He said this, thinking, "Perhaps he might go out of compassion for me."
Ông ta nói điều này sau khi nghĩ: “Mong rằng Bồ Tát sẽ đi vì lòng từ bi đối với tôi.”
Vesiyānā cāti vessā ca.
Vesiyānā cāti and the Vessas.
Vesiyānā cā là các thương gia.
Upāyanānīti paṇṇākārāni.
Upāyanānīti means presents.
Upāyanāni là những món quà.
146
Atha naṃ mahāsatto āha –
Then the Great Being said to him:
Bấy giờ, Đại Bồ Tát nói với ông ta:
147
28.
28.
28.
148
‘‘Pitu mātu cahaṃ catto, raṭṭhassa nigamassa ca;
“I am abandoned by father and mother, by the kingdom and the town;
“Ta đã bị cha mẹ, đất nước và thị trấn từ bỏ;
149
Atho sabbakumārānaṃ, natthi mayhaṃ sakaṃ gharaṃ.
And by all the princes, I have no home of my own.
Và tất cả các hoàng tử, ta không có nhà riêng nữa.
150
29.
29.
29.
151
‘‘Anuññāto ahaṃ matyā, sañcatto pitarā mahaṃ;
“I am permitted by my mother, completely abandoned by my father;
Ta đã được mẹ cho phép, được cha ta từ bỏ hoàn toàn;
152
Ekoraññe pabbajito, na kāme abhipatthaye’’ti.
Gone forth into the solitary forest, I do not crave sensual pleasures.”
Ta đã xuất gia vào rừng, ta không còn mong cầu dục lạc nữa.”
153
Tattha pitu mātu cāti pitarā ca mātarā ca ahaṃ catto.
There, pitu mātu cāti means I am abandoned by father and by mother.
Ở đây, pitu mātu cā có nghĩa là ta đã bị cha và mẹ từ bỏ.
Itaresupi eseva nayo.
The same method applies to the others.
Đối với những người khác cũng vậy.
Matyāti samma sārathi, ahaṃ sattāhaṃ rajjaṃ paricchinditvā varaṃ gaṇhantiyā mātarā anuññāto nāma.
Matyāti means, "O charioteer, I am permitted by my mother, who chose a boon after ruling the kingdom for seven days."
Matyā có nghĩa là, hỡi người đánh xe, ta đã được mẹ cho phép khi bà ta nhận được ân huệ sau khi cai trị vương quốc trong bảy ngày.
Sañchattoti suṭṭhu catto.
Sañchattoti means completely abandoned.
Sañchatto là bị từ bỏ hoàn toàn.
Pabbajitoti pabbajitvā araññe vasanatthāya nikkhantoti attho.
Pabbajitoti means having gone forth, having departed to dwell in the forest.
Pabbajito có nghĩa là đã xuất gia để sống trong rừng.
154
Evaṃ mahāsattassa attano guṇe kathentassa pīti uppajji, tato pītivegena udānaṃ udānento āha –
Thus, as the Great Being spoke of his own virtues, joy arose in him, and with the impulse of joy, he uttered an udāna, saying:
Khi Đại Bồ Tát nói về những phẩm chất của mình như vậy, niềm hỷ lạc phát sinh, và với sự thúc đẩy của niềm hỷ lạc đó, Ngài nói lên lời cảm hứng này:
155
30.
30.
30.
156
‘‘Api ataramānānaṃ, phalāsāva samijjhati;
“Even for those who are not hasty, the fruit of aspiration is fulfilled;
“Ngay cả đối với những người không vội vã, quả mong muốn cũng thành tựu;
157
Vipakkabrahmacariyosmi, evaṃ jānāhi sārathi.
My holy life is ripe, know this, charioteer.
Ta đã hoàn thành Phạm hạnh, hãy biết như vậy, hỡi người đánh xe.
158
31.
31.
31.
159
‘‘Api ataramānānaṃ, sammadattho vipaccati;
“Even for those who are not hasty, the true goal ripens;
Ngay cả đối với những người không vội vã, mục đích đúng đắn cũng thành tựu;
160
Vipakkabrahmacariyosmi, nikkhanto akutobhayo’’ti.
My holy life is ripe, I have gone forth, fearless from all quarters.”
Ta đã hoàn thành Phạm hạnh, đã rời đi không còn sợ hãi.”
161
Tattha phalāsāvāti ataramānassa mama soḷasavassehi katavāyāmassa samiddhaṃ ajjhāsayaphalaṃ dassetuṃ evamāha.
There, phalāsāvāti he said this to show the fulfilled fruit of his aspiration, which he had striven for sixteen years, even though he was not hasty.
Ở đây, phalāsāvā có nghĩa là Ngài nói như vậy để chỉ ra rằng quả của nguyện vọng của Ngài, người đã nỗ lực trong mười sáu năm mà không vội vã, đã thành tựu.
Vipakkabrahmacariyosmīti niṭṭhappattamanoratho.
Vipakkabrahmacariyosmīti means one whose aspiration has reached its completion.
Vipakkabrahmacariyosmī có nghĩa là nguyện vọng đã hoàn thành.
Sammadattho vipaccatīti sammā upāyena kāraṇena kattabbakiccaṃ sampajjati.
Sammadattho vipaccatīti means the task to be done is accomplished properly, by means of a skillful method.
Sammadattho vipaccatī có nghĩa là công việc cần làm được hoàn thành một cách đúng đắn, bằng phương tiện và lý do thích hợp.
162
Sārathi āha –
The charioteer said:
Người đánh xe nói:
163
32.
32.
32.
164
‘‘Evaṃ vaggukatho santo, visaṭṭhavacano casi;
“Being so pleasant-spoken, and articulate as you are;
“Ngài nói những lời dễ nghe như vậy, và ngài cũng có lời nói trôi chảy;
165
Kasmā pitu ca mātucca, santike na bhaṇī tadā’’ti.
Why did you not speak then in the presence of your father and mother?”
Sao lúc đó ngài không nói với cha mẹ?”
166
Tattha vaggukathoti sakhilakatho.
There, vaggukathoti means pleasant-spoken.
Ở đây, vaggukatho là người nói lời dễ chịu.
167
Tato mahāsatto āha –
Then the Great Being said:
Bấy giờ, Đại Bồ Tát nói:
168
33.
33.
33.
169
‘‘Nāhaṃ asandhitā pakkho, na badhiro asotatā;
“I am not lame from dislocated limbs, nor deaf from lack of hearing;
“Ta không phải là người què vì không có khớp, không phải là người điếc vì không có tai;
170
Nāhaṃ ajivhatā mūgo, mā maṃ mūgamadhārayi.
I am not mute from lack of a tongue, do not consider me mute.
Ta không phải là người câm vì không có lưỡi, đừng nghĩ ta là người câm.
171
34.
34.
34.
172
‘‘Purimaṃ sarāmahaṃ jātiṃ, yattha rajjamakārayiṃ;
"I remember a former birth, where I reigned;
Ta nhớ kiếp trước, nơi ta đã cai trị vương quốc;
173
Kārayitvā tahiṃ rajjaṃ, pāpatthaṃ nirayaṃ bhusaṃ.
Having reigned there, I fell deeply into hell.
Sau khi cai trị vương quốc ở đó, ta đã rơi xuống địa ngục sâu thẳm.
174
35.
35.
35.
175
‘‘Vīsatiñceva vassāni, tahiṃ rajjamakārayiṃ;
"For twenty years, I reigned there;
Ta đã cai trị vương quốc ở đó trong hai mươi năm;
176
Asītivassasahassāni, nirayamhi apaccisaṃ.
For eighty thousand years, I suffered in hell.
Ta đã bị thiêu đốt trong địa ngục tám vạn năm.
177
36.
36.
36.
178
‘‘Tassa rajjassahaṃ bhīto, mā maṃ rajjābhisecayuṃ;
"Fearing that kingship, lest they should anoint me king;
Vì sợ vương quốc đó, mong họ đừng tấn phong ta làm vua;
179
Tasmā pitu ca mātucca, santike na bhaṇiṃ tadā.
Therefore, I did not speak then to my father and mother.
Vì vậy, lúc đó ta đã không nói với cha mẹ.
180
37.
37.
37.
181
‘‘Ucchaṅge maṃ nisādetvā, pitā atthānusāsati;
"My father, seating me on his lap, advised me on matters of state:
Cha đặt ta lên lòng, và khuyên bảo về lợi ích:
182
Ekaṃ hanatha bandhatha, ekaṃ khārāpatacchikaṃ;
'Kill one, bind one, one to be cut with a sharp iron spike;
‘Hãy giết một người, hãy trói một người, hãy lột da một người;
183
Ekaṃ sūlasmiṃ uppetha, iccassa manusāsati.
Impale one on a stake,' thus he advised them.
Hãy xiên một người lên cọc,’ ông ta đã khuyên bảo như vậy.
184
38.
38.
38.
185
‘‘Tāyāhaṃ pharusaṃ sutvā, vācāyo samudīritā;
"Hearing those harsh words uttered,
Khi ta nghe những lời thô bạo đó được nói ra;
186
Amūgo mūgavaṇṇena, apakkho pakkhasammato;
Though not mute, I acted like a mute; though not lame, I was considered lame;
Ta không câm nhưng giả vờ câm, không què nhưng bị coi là què;
187
Sake muttakarīsasmiṃ, acchāhaṃ samparipluto.
I remained, completely immersed in my own urine and feces.
Ta đã nằm trong phân và nước tiểu của chính mình, hoàn toàn bị ngập chìm.
188
39.
39.
39.
189
‘‘Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyutaṃ;
"This life is difficult and short, and it is fraught with suffering;
Cuộc sống này thật khó khăn và ngắn ngủi, và nó đầy đau khổ;
190
Komaṃ jīvitamāgamma, veraṃ kayirātha kenaci.
Who, then, would make enmity with anyone for the sake of this life?
Ai dựa vào cuộc sống như vậy mà gây thù oán với bất kỳ ai?
191
40.
40.
40.
192
‘‘Paññāya ca alābhena, dhammassa ca adassanā;
"Through the lack of wisdom and the non-seeing of the Dhamma;
Do không có trí tuệ, và không thấy được Dhamma;
193
Komaṃ jīvitamāgamma, veraṃ kayirātha kenaci.
Who, then, would make enmity with anyone for the sake of this life?
Ai dựa vào cuộc sống như vậy mà gây thù oán với bất kỳ ai?
194
41.
41.
41.
195
‘‘Api ataramānānaṃ, phalāsāva samijjhati;
"Even for those who do not rush, the fruit of their aspirations is fulfilled;
Ngay cả đối với những người không vội vã, quả mong muốn cũng thành tựu;
196
Vipakkabrahmacariyosmi, evaṃ jānāhi sārathi.
I am one whose pure conduct has ripened, thus know, charioteer.
Ta đã hoàn thành Phạm hạnh, hãy biết như vậy, hỡi người đánh xe.
197
42.
42.
42.
198
‘‘Api ataramānānaṃ, sammadattho vipaccati;
"Even for those who do not rush, the true goal ripens;
Ngay cả đối với những người không vội vã, mục đích đúng đắn cũng thành tựu;
199
Vipakkabrahmacariyosmi, nikkhanto akutobhayo’’ti.
I am one whose pure conduct has ripened, having gone forth, free from all fear."
Ta đã hoàn thành Phạm hạnh, đã rời đi không còn sợ hãi.”
200
Tattha asandhitāti sandhīnaṃ abhāvena.
Therein, asandhitā means by the absence of joints.
Ở đây, asandhitā có nghĩa là do không có khớp.
Asotatāti sotānaṃ abhāvena.
Asotatā means by the absence of ears.
Asotatā có nghĩa là do không có tai.
Ajivhatāti samparivattanajivhāya abhāvena mūgo ahaṃ na bhavāmi.
Ajivhatā means "I am not mute by the absence of a tongue that rolls around."
Ajivhatā có nghĩa là ta không phải là người câm do không có lưỡi có thể uốn cong.
Yatthāti yāya jātiyā bārāṇasinagare rajjaṃ akārayiṃ.
Yatthā means "in which birth I reigned in the city of Bārāṇasī."
Yatthā có nghĩa là trong kiếp nào ta đã cai trị vương quốc ở thành phố Bārāṇasī.
Pāpatthanti pāpataṃ.
Pāpatthaṃ means fell.
Pāpattha có nghĩa là đã rơi xuống.
Patito asmīti vadati.
He says, "I have fallen."
Ông ta nói: “Ta đã rơi xuống.”
Rajjābhisecayunti rajje abhisecayuṃ.
Rajjābhisecayuṃ means "they would anoint me in the kingship."
Rajjābhisecayuṃ có nghĩa là họ sẽ tấn phong ta làm vua.
Nisādetvāti nisīdāpetvā.
Nisādetvā means having caused to sit.
Nisādetvā có nghĩa là sau khi đặt ngồi.
Atthānusāsatīti atthaṃ anusāsati.
Atthānusāsati means advises on matters of state.
Atthānusāsatī có nghĩa là khuyên bảo về lợi ích.
Khārāpatacchikanti sattīhi paharitvā khārāhi patacchikaṃ karotha.
Khārāpatacchikaṃ means "strike with spears and make them into a cut with caustic substances."
Khārāpatacchikaṃ có nghĩa là hãy đánh bằng giáo và lột da bằng chất kiềm.
Uppethāti āvunatha.
Uppethā means impale.
Uppethā có nghĩa là hãy xiên.
Iccassa manusāsatīti evamassa atthaṃ anusāsati.
Iccassa manusāsati means thus he advised him on matters of state.
Iccassa manusāsatī có nghĩa là ông ta khuyên bảo về lợi ích như vậy.
Tāyāhanti tāyo vācāyo ahaṃ.
Tāyāhaṃ means "those words, I."
Tāyāha có nghĩa là những lời nói đó của ta.
Pakkhasammatoti pakkho iti sammato ahosiṃ.
Pakkhasammato means "I was considered lame."
Pakkhasammato có nghĩa là ta đã được coi là người què.
Acchāhanti acchiṃ ahaṃ, avasinti attho.
Acchāhaṃ means "I remained," which means I stayed.
Acchāha có nghĩa là ta đã ở, tức là ta đã sống.
Sampariplutoti samparikiṇṇo, nimuggo hutvāti attho.
Samparipluto means "completely covered," which means having been submerged.
Samparipluto có nghĩa là bị bao phủ hoàn toàn, tức là bị nhấn chìm.
201
Kasiranti dukkhaṃ.
Kasiraṃ means suffering.
Kasira là đau khổ.
Parittanti appaṃ.
Parittaṃ means little.
Paritta là ít ỏi.
Idaṃ vuttaṃ hoti – sammasārathi, sacepi sattānaṃ jīvitaṃ dukkhampi samānaṃ bahuciraṭṭhitikaṃ bhaveyya, pattheyya, parittampi samānaṃ sace sukhaṃ bhaveyya, pattheyya, idaṃ pana kasirañca parittañca sakalena vaṭṭadukkhena saṃyuttaṃ sannihitaṃ omadditaṃ.
This is what is meant: "O charioteer, even if the life of beings were long-lasting, though suffering, one might desire it; even if it were short, if it were happiness, one might desire it. But this life is difficult and short, and it is associated with, contained in, and crushed by all the suffering of saṃsāra."
Điều này có nghĩa là: Hỡi người đánh xe, nếu cuộc sống của chúng sinh, dù đau khổ, mà tồn tại lâu dài, thì họ sẽ mong muốn nó; nếu dù ít ỏi mà hạnh phúc, thì họ sẽ mong muốn nó. Nhưng cuộc sống này vừa khó khăn vừa ít ỏi, và nó bị ràng buộc, bị đè nén bởi tất cả những khổ đau của vòng luân hồi.
Komanti ko imaṃ.
Komaṃ means "who this."
Koma là ai đây?
Veranti pāṇātipātādipañcavidhaṃ veraṃ.
Veraṃ means the five kinds of enmity, such as taking life.
Vera là năm loại thù oán như sát sinh.
Kenacīti kenaci kāraṇena.
Kenaci means for any reason.
Kenaci là vì bất kỳ lý do nào.
Paññāyāti vipassanāpaññāya alābhena.
Paññāya means through the non-acquisition of insight-wisdom.
Paññāya là do không đạt được tuệ quán.
Dhammassāti sotāpattimaggassa adassanena.
Dhammassa means through the non-seeing of the path of stream-entry.
Dhammassā là do không thấy được đạo quả Nhập Lưu.
Puna udānagāthāyo agantukāmatāya thirabhāvadassanatthaṃ kathesi.
He then spoke the udāna verses again to show his steadfastness, not wishing to return.
Ngài lại nói những bài kệ cảm hứng để thể hiện sự kiên định, không muốn quay lại.
202
Taṃ sutvā sunando sārathi ‘‘ayaṃ kumāro evarūpaṃ rajjasiriṃ kuṇapaṃ viya chaḍḍetvā attano adhiṭṭhānaṃ abhinditvā ‘‘pabbajissāmīti araññaṃ paviṭṭho, mama iminā dujjīvitena ko attho, ahampi tena saddhiṃ pabbajissāmī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
Hearing that, Sunanda the charioteer thought, "This prince has abandoned such royal splendor as if it were a corpse, and without breaking his resolve, has entered the forest, saying, 'I will go forth.' What is the purpose of this miserable life for me? I, too, will go forth with him." Having thought thus, he spoke this verse:
Nghe vậy, người đánh xe Sunanda nghĩ: “Hoàng tử này đã vứt bỏ sự vinh quang của vương quốc như một xác chết, không phá vỡ quyết tâm của mình, đã vào rừng để xuất gia. Cuộc sống khốn khổ này của ta có ích gì? Ta cũng sẽ xuất gia cùng Ngài.” Nghĩ vậy, ông ta nói bài kệ này:
203
43.
43.
43.
204
‘‘Ahampi pabbajissāmi, rājaputta tavantike;
"I, too, will go forth, O prince, with you;
“Tôi cũng sẽ xuất gia, Hoàng tử, bên cạnh ngài;
205
Avhāyassu maṃ bhaddante, pabbajjā mama ruccatī’’ti.
Call me forth, venerable sir, for going forth pleases me."
Xin ngài hãy gọi tôi, thưa ngài đáng kính, tôi thích sự xuất gia.”
206
Tattha tavantiketi tava santike.
Therein, tavantike means "with you."
Ở đây, tavantike có nghĩa là bên cạnh ngài.
Avhāyassūti ‘‘ehi pabbajāhī’’ti pakkosassu.
Avhāyassu means "call me forth, saying, 'Come, go forth!'"
Avhāyassū có nghĩa là hãy gọi: “Hãy đến và xuất gia!”
207
Evaṃ tena yācitopi mahāsatto ‘‘sacāhaṃ idāneva taṃ pabbājessāmi, mātāpitaro idha nāgacchissanti, atha nesaṃ parihāni bhavissati, ime assā ca ratho ca pasādhanabhaṇḍañca idheva nassissanti, ‘yakkho so, khādito nu kho tena sārathī’ti garahāpi me uppajjissatī’’ti cintetvā attano ca garahāmocanatthaṃ mātāpitūnañca vuḍḍhiṃ sampassanto asse ca rathañca pasādhanabhaṇḍañca tassa iṇaṃ katvā dassento imaṃ gāthamāha –
Even though he was requested thus, the Great Being thought, "If I ordain him now, my parents will not come here, and then they will suffer loss. These horses, chariot, and ornaments will perish right here. I will also incur blame, 'He is a yakkha, was the charioteer devoured by him?'" Thus, seeing to his own freedom from blame and the welfare of his parents, and giving the horses, chariot, and ornaments to the charioteer as a loan, he spoke this verse:
Dù được ông ta cầu xin như vậy, Đại Bồ Tát nghĩ: “Nếu ta cho ông ta xuất gia ngay bây giờ, cha mẹ ta sẽ không đến đây, và họ sẽ bị tổn hại. Những con ngựa này, cỗ xe này, và đồ trang sức này sẽ bị hư hỏng ở đây. Lời chỉ trích ‘ông ta là một con quỷ, người đánh xe có lẽ đã bị ông ta ăn thịt’ cũng sẽ phát sinh đối với ta.” Nghĩ vậy, để giải thoát mình khỏi lời chỉ trích và để thấy sự phát triển của cha mẹ, Ngài đã cho ông ta mượn những con ngựa, cỗ xe và đồ trang sức, rồi nói bài kệ này:
208
44.
44.
44.
209
‘‘Rathaṃ niyyādayitvāna, anaṇo ehi sārathi;
"Having returned the chariot, come, charioteer, free from debt;
“Hãy giao nộp cỗ xe, và hãy đến đây không nợ nần, hỡi người đánh xe;
210
Anaṇassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇita’’nti.
For the renunciation of one free from debt is praised by sages."
Sự xuất gia của người không nợ nần, điều này đã được các bậc hiền triết ca ngợi.”
211
Tattha etanti etaṃ pabbajjākaraṇaṃ buddhādīhi isīhi vaṇṇitaṃ pasatthaṃ thomitaṃ.
Therein, etaṃ means this act of renunciation is praised, extolled, and glorified by sages such as the Buddhas.
Ở đây, etaṃ có nghĩa là hành động xuất gia này đã được các bậc hiền triết như chư Phật ca ngợi, tán dương.
212
Taṃ sutvā sārathi ‘‘sace mayi nagaraṃ gate esa aññattha gaccheyya, pitā cassa imaṃ pavattiṃ sutvā ‘puttaṃ me dassehī’ti puna āgato imaṃ na passeyya, rājadaṇḍaṃ me kareyya, tasmā ahaṃ attano guṇaṃ kathetvā aññatthāgamanatthāya paṭiññaṃ gaṇhissāmī’’ti cintento gāthādvayamāha –
Hearing that, the charioteer thought, "If I go to the city and he goes elsewhere, and his father hears this news and comes back saying 'Show me my son,' he won't see him, and the king might punish me. Therefore, I will state my good qualities and obtain a promise from him not to go elsewhere." Thinking thus, he spoke two verses:
Nghe vậy, người đánh xe nghĩ: “Nếu ta về thành phố mà Ngài đi nơi khác, và cha Ngài nghe tin này, rồi quay lại nói ‘Hãy cho ta thấy con trai ta’ mà không thấy Ngài, thì ông ta sẽ trừng phạt ta. Vì vậy, ta sẽ nói về phẩm chất của mình và nhận lời hứa không đi nơi khác.” Nghĩ vậy, ông ta nói hai bài kệ:
213
45.
45.
45.
214
‘‘Yadeva tyāhaṃ vacanaṃ, akaraṃ bhaddamatthu te;
"Whatever word of yours I have done, may there be well-being for you;
“Lời nào ta đã nói với ngươi, chúc ngươi an lành;
215
Tadeva me tvaṃ vacanaṃ, yācito kattumarahasi.
That very word of mine, when asked, you ought to do.
Chính lời ấy, khi được thỉnh cầu, ngươi hãy làm cho ta.
216
46.
46.
46.
217
‘‘Idheva tāva acchassu, yāva rājānamānaye;
Stay here for now, until I bring the king;
“Hãy ở lại đây, cho đến khi ta đưa vua đến;
218
Appeva te pitā disvā, patīto sumano siyā’’ti.
Perhaps your father, seeing you, would be pleased and happy."
Có lẽ cha ngươi thấy ngươi sẽ hoan hỷ, vui mừng.”
219
Tato mahāsatto āha –
Then the Great Being said:
Khi ấy, Đại Bồ Tát nói:
220
47.
47.
47.
221
‘‘Karomi te taṃ vacanaṃ, yaṃ maṃ bhaṇasi sārathi;
"I will do that word for you, which you say to me, charioteer;
“Ta sẽ làm theo lời ngươi nói, hỡi người đánh xe;
222
Ahampi daṭṭhukāmosmi, pitaraṃ me idhāgataṃ.
I too wish to see my father, who has come here.
Ta cũng muốn gặp cha ta đến đây.
223
48.
48.
48.
224
‘‘Ehi samma nivattassu, kusalaṃ vajjāsi ñātinaṃ;
Come, friend, turn back, and speak well of me to my relatives;
“Này bạn, hãy quay về, hãy nói lời an lành với bà con;
225
Mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ, vutto vajjāsi vandana’’nti.
Say to my mother and father that I salute them."
Hãy nói lời đảnh lễ của ta đến mẹ và cha ta.”
226
Tattha karomi tetanti karomi te etaṃ vacanaṃ.
Therein, karomi te taṃ means "I will do this word for you."
Trong đó, karomi tetaṃ có nghĩa là: ta sẽ làm điều này cho ngươi, lời này.
Ehi samma nivattassūti samma sārathi, tattha gantvā ehi, ettova khippameva nivattassu.
Ehi samma nivattassu means "Come, friend charioteer, go there and return quickly from there."
Ehi samma nivattassū có nghĩa là: này bạn, người đánh xe, hãy đi đến đó rồi quay về, hãy nhanh chóng quay về đây.
Vutto vajjāsīti mayā vutto hutvā ‘‘putto vo temiyakumāro vandatī’’ti vandanaṃ vadeyyāsīti attho.
Vutto vajjāsī means "Having been told by me, you should convey my salutation, saying 'Your son, Prince Temiya, salutes you'."
Vutto vajjāsī có nghĩa là: được ta bảo, ngươi hãy nói lời đảnh lễ rằng: “Con trai của quý vị, hoàng tử Temiya, xin đảnh lễ.”
227
Iti vatvā mahāsatto suvaṇṇakadali viya onamitvā pañcapatiṭṭhitena bārāṇasinagarābhimukho mātāpitaro vanditvā sārathissa sāsanaṃ adāsi.
Having said this, the Great Being, like a golden plantain tree, bowed down and, with five-point prostration facing the city of Bārāṇasī, saluted his parents and gave his message to the charioteer.
Nói xong, Đại Bồ Tát cúi xuống như cây chuối vàng, đảnh lễ cha mẹ hướng về thành Bārāṇasī bằng năm điểm chạm đất, rồi trao lời nhắn cho người đánh xe.
So sāsanaṃ gahetvā kumāraṃ padakkhiṇaṃ katvā rathamāruyha nagarābhimukho pāyāsi.
He took the message, circumambulated the prince, mounted the chariot, and set off towards the city.
Người đánh xe nhận lời nhắn, đi nhiễu hữu hoàng tử rồi lên xe, hướng về thành phố mà đi.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said:
Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Bổn Sư nói:
228
49.
49.
49.
229
‘‘Tassa pāde gahetvāna, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
"Taking his feet, and circumambulating him;
“Nắm lấy chân ngài,
230
Sārathi rathamāruyha, rājadvāraṃ upāgamī’’ti.
The charioteer mounted the chariot and approached the royal gate."
Và nhiễu hữu ngài, người đánh xe lên xe, đi đến cổng cung vua.”
231
Tassattho – bhikkhave, evaṃ vutto so sārathi, tassa kumārassa pāde gahetvā taṃ padakkhiṇaṃ katvā rathaṃ āruyha rājadvāraṃ upāgamīti.
Its meaning is: Monks, the charioteer, thus addressed, took the prince's feet, circumambulated him, mounted the chariot, and approached the royal gate.
Ý nghĩa của câu đó là: Này các Tỳ-kheo, người đánh xe được bảo như vậy, nắm lấy chân vị hoàng tử, nhiễu hữu ngài rồi lên xe, đi đến cổng cung vua.
232
Tasmiṃ khaṇe candādevī sīhapañjaraṃ vivaritvā ‘‘kā nu kho me puttassa pavattī’’ti sārathissa āgamanamaggaṃ olokentī taṃ ekakaṃ āgacchantaṃ disvā uraṃ paharitvā paridevi.
At that moment, Canda Devi opened the lion's cage and, looking out for news of her son, saw the charioteer coming alone. She beat her breast and lamented.
Lúc ấy, hoàng hậu Candādevī mở cửa sổ sư tử, nhìn đường người đánh xe về, tự hỏi: “Tin tức gì về con trai ta đây?” Thấy người đánh xe về một mình, bà đấm ngực khóc than.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said:
Để làm sáng tỏ điều đó, Đức Bổn Sư nói:
233
50.
50.
50.
234
‘‘Suññaṃ mātā rathaṃ disvā, ekaṃ sārathimāgataṃ;
"Seeing the empty chariot, and the charioteer coming alone;
“Mẹ thấy cỗ xe trống, người đánh xe về một mình;
235
Assupuṇṇehi nettehi, rodantī naṃ udikkhati.
With tear-filled eyes, weeping, his mother looked at him.
Với đôi mắt đẫm lệ, bà khóc than nhìn anh ta.
236
51.
51.
51.
237
‘‘Ayaṃ so sārathi eti, nihantvā mama atrajaṃ;
"This charioteer comes, having slain my son;
“Người đánh xe này về, đã giết hại con ta;
238
Nihato nūna me putto, pathabyā bhūmivaḍḍhano.
Surely my son, the enhancer of the earth, has been killed on the ground.
Chắc chắn con ta đã bị giết, người làm tăng trưởng đất đai trên mặt đất.
239
52.
52.
52.
240
‘‘Amittā nūna nandanti, patītā nūna verino;
"Surely enemies rejoice, surely adversaries are pleased;
“Chắc chắn kẻ thù vui mừng, chắc chắn địch nhân hoan hỷ;
241
Āgataṃ sārathiṃ disvā, nihantvā mama atrajaṃ.
Seeing the charioteer arrived, having slain my son.
Thấy người đánh xe về, sau khi giết hại con ta.
242
53.
53.
53.
243
‘‘Suññaṃ mātā rathaṃ disvā, ekaṃ sārathimāgataṃ;
"Seeing the empty chariot, and the charioteer coming alone;
“Mẹ thấy cỗ xe trống, người đánh xe về một mình;
244
Assupuṇṇehi nettehi, rodantī paripucchi naṃ.
With tear-filled eyes, weeping, his mother questioned him.
Với đôi mắt đẫm lệ, bà khóc than hỏi anh ta.
245
54.
54.
54.
246
‘‘Kiṃ nu mūgo kiṃnu pakkho, kiṃnu so vilapī tadā;
"Was he mute, was he crippled, or did he lament then;
“Khi ấy, nó có câm không, có què không, có than vãn gì không;
247
Nihaññamāno bhūmiyā, taṃ me akkhāhi sārathi.
As he was being struck on the ground? Tell me that, charioteer.
Khi bị giết trên đất, hãy kể cho ta nghe, hỡi người đánh xe.
248
55.
55.
55.
249
‘‘Kathaṃ hatthehi pādehi, mūgapakkho vivajjayi;
"How did he, mute and crippled, avoid with hands and feet;
“Làm sao nó tránh được bằng tay và chân, khi câm và què;
250
Nihaññamāno bhūmiyā, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
As he was being struck on the ground? Tell me that, when asked."
Khi bị giết trên đất, hãy kể cho ta nghe, khi ta hỏi.”
251
Tattha mātāti temiyakumārassa mātā.
Therein, mātā means the mother of Prince Temiya.
Trong đó, mātā có nghĩa là: mẹ của hoàng tử Temiya.
Pathabyā bhūmivaḍḍhanoti so mama putto bhūmivaḍḍhano hutvā pathabyā nihato nūna.
Pathabyā bhūmivaḍḍhano means "Surely my son, the enhancer of the earth, was killed on the ground."
Pathabyā bhūmivaḍḍhano có nghĩa là: con trai ta, người làm tăng trưởng đất đai, chắc chắn đã bị giết trên đất.
Rodantī paripucchi nanti taṃ rathaṃ ekamantaṃ ṭhapetvā mahātalaṃ abhiruyha candādeviṃ vanditvā ekamante ṭhitaṃ sārathiṃ paripucchi.
Rodantī paripucchi naṃ means "Having placed the chariot aside, and having ascended to the main terrace, Canda Devi saluted the charioteer, who stood at one side, and questioned him."
Rodantī paripucchi naṃ có nghĩa là: đặt cỗ xe sang một bên, lên tầng lầu cao, đảnh lễ hoàng hậu Candādevī rồi hỏi người đánh xe đang đứng một bên.
Kinnūti kiṃ nu so mama putto mūgo eva pakkho eva.
Kinnū means "Was my son mute, or was he crippled?"
Kinnū có nghĩa là: con trai ta có câm và què không?
Tadāti yadā naṃ tvaṃ kāsuyaṃ pakkhipitvā kuddālena matthake pahari, tadā.
Tadā means "Then, when you threw him into the pit and struck him on the head with a spade."
Tadā có nghĩa là: khi ngươi ném nó vào hố và dùng cuốc đánh vào đầu nó, lúc đó.
Nihaññamāno bhūmiyāti tayā bhūmiyaṃ nihaññamāno kiṃ nu vilapi.
Nihaññamāno bhūmiyā means "As he was being struck by you on the ground, did he lament?"
Nihaññamāno bhūmiyā có nghĩa là: khi bị ngươi giết trên đất, nó có than vãn gì không?
Taṃ meti taṃ sabbaṃ aparihāpetvā me akkhāhi.
Taṃ me means "Tell me all of that without omission."
Taṃ me có nghĩa là: hãy kể cho ta nghe tất cả mà không bỏ sót điều gì.
Vivajjayīti ‘‘apehi sārathi, mā maṃ mārehī’’ti kathaṃ hatthehi pādehi ca phandanto taṃ apanudi, taṃ me kathehīti attho.
Vivajjayī means "How did he, struggling with hands and feet, ward you off, saying 'Go away, charioteer, do not kill me'? Tell me that."
Vivajjayī có nghĩa là: “Này người đánh xe, hãy tránh ra, đừng giết ta!” Làm sao nó vùng vẫy bằng tay và chân để đẩy ngươi ra, hãy kể cho ta nghe điều đó.
252
Tato sārathi āha –
Then the charioteer said:
Khi ấy, người đánh xe nói:
253
56.
56.
56.
254
‘‘Akkheyyaṃ te ahaṃ ayye, dajjāsi abhayaṃ mama;
“I will tell you, noble lady, if you grant me safety;
“Thưa bà, tôi sẽ kể cho bà nghe, nếu bà ban cho tôi sự vô úy;
255
Yaṃ me sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, rājaputtassa santike’’ti.
What I have heard or seen concerning the prince.”
Điều tôi đã nghe hay đã thấy, từ nơi hoàng tử.”
256
Tattha dajjāsīti sace abhayaṃ dadeyyāsi, so idaṃ ‘‘sacāhaṃ ‘tava putto neva mūgo na pakkho madhurakatho dhammakathiko’ti vakkhāmi, atha ‘kasmā taṃ gahetvā nāgatosī’ti rājā kuddho rājadaṇḍampi me kareyya, abhayaṃ tāva yācissāmī’’ti cintetvā āha.
There, dajjāsīti: “If you grant safety.” He thought, “If I say, ‘Your son is neither mute nor crippled, he speaks sweetly and is a Dhamma speaker,’ then the king, angered by ‘Why did you not bring him?’ might inflict royal punishment on me. I will first ask for safety,” and so he spoke.
Trong đó, dajjāsī có nghĩa là: nếu bà ban cho sự vô úy, thì anh ta nghĩ: “Nếu ta nói ‘con trai của bà không câm cũng không què, mà nói năng ngọt ngào, là người thuyết pháp’, thì vua sẽ nổi giận và trừng phạt ta vì sao không đưa nó về. Vậy ta hãy xin sự vô úy trước đã,” rồi nói.
257
Atha naṃ candādevī āha –
Then Queen Candādevī said to him:
Khi ấy, Candādevī nói với anh ta:
258
57.
57.
57.
259
‘‘Abhayaṃ samma te dammi, abhīto bhaṇa sārathi;
“I grant you safety, friend; speak fearlessly, charioteer;
“Này bạn, ta ban cho ngươi sự vô úy, hãy nói không sợ hãi, hỡi người đánh xe;
260
Yaṃ te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, rājaputtassa santike’’ti.
What you have heard or seen concerning the prince.”
Điều ngươi đã nghe hay đã thấy, từ nơi hoàng tử.”
261
Tato sārathi āha –
Then the charioteer said:
Khi ấy, người đánh xe nói:
262
58.
58.
58.
263
‘‘Na so mūgo na so pakkho, visaṭṭhavacano ca so;
“He is neither mute nor crippled, and he is eloquent;
“Ngài không câm, không què, ngài nói năng trôi chảy;
264
Rajjassa kira so bhīto, akarā ālaye bahū.
He is afraid of kingship, it seems, and made many deceptions.
Ngài sợ vương quốc, nên đã tạo ra nhiều sự giả vờ.
265
59.
59.
59.
266
‘‘Purimaṃ sarati so jātiṃ, yattha rajjamakārayi;
He remembers his former birth, where he ruled as king;
“Ngài nhớ lại kiếp trước, nơi ngài đã cai trị vương quốc;
267
Kārayitvā tahiṃ rajjaṃ, pāpattha nirayaṃ bhusaṃ.
Having ruled there, he fell terribly into hell.
Sau khi cai trị vương quốc ở đó, ngài đã rơi vào địa ngục sâu thẳm.
268
60.
60.
60.
269
‘‘Vīsatiñceva vassāni, tahiṃ rajjamakārayi;
He ruled there for twenty years;
“Ngài đã cai trị vương quốc ở đó hai mươi năm;
270
Asītivassasahassāni, nirayamhi apacci so.
He burned in hell for eighty thousand years.
Ngài đã chịu khổ trong địa ngục tám vạn năm.
271
61.
61.
61.
272
‘‘Tassa rajjassa so bhīto, mā maṃ rajjābhisecayuṃ;
He is afraid of that kingship, lest they anoint him king;
“Ngài sợ vương quốc đó, sợ họ sẽ tấn phong ngài làm vua;
273
Tasmā pitu ca mātucca, santike na bhaṇī tadā.
Therefore, he did not speak then to his father and mother.
Vì vậy, ngài đã không nói gì với cha mẹ lúc đó.
274
62.
62.
62.
275
‘‘Aṅgapaccaṅgasampanno, ārohapariṇāhavā;
Endowed with full limbs, of good stature and build;
“Ngài có đầy đủ chân tay, thân hình cao lớn, cân đối;
276
Visaṭṭhavacano pañño, magge saggassa tiṭṭhati.
Eloquent and wise, he stands on the path to heaven.
Là người nói năng trôi chảy, có trí tuệ, đang đứng trên con đường lên thiên giới.
277
63.
63.
63.
278
‘‘Sace tvaṃ daṭṭhukāmāsi, rājaputtaṃ tavatrajaṃ;
If you wish to see the prince, your son;
“Nếu bà muốn gặp, hoàng tử con của bà;
279
Ehi taṃ pāpayissāmi, yattha sammati temiyo’’ti.
Come, I will lead you to where Temiya dwells.”
Hãy đến, tôi sẽ đưa bà đến nơi Temiya đang ở.”
280
Tattha visaṭṭhavacanoti apalibuddhakatho.
There, visaṭṭhavacanoti means one whose speech is unimpeded.
Trong đó, visaṭṭhavacano có nghĩa là: người nói năng không bị cản trở.
Akarā ālaye bahūti tumhākaṃ vañcanāni bahūni akāsi.
Akarā ālaye bahūti means he made many deceptions against you.
Akarā ālaye bahū có nghĩa là: đã tạo ra nhiều sự lừa dối đối với quý vị.
Paññoti paññavā.
Paññoti means wise.
Pañño có nghĩa là: có trí tuệ.
Sace tvanti rājānaṃ dhuraṃ katvā ubhopi te evamāha.
Sace tvaṃti, addressing both of them, putting the king first.
Sace tvaṃ có nghĩa là: anh ta nói với cả hai vị như vậy, đặt nhà vua làm trọng tâm.
Yattha sammati temiyoti yattha vo putto mayā gahitapaṭiñño hutvā acchati, tattha pāpayissāmi, idāni papañcaṃ akatvā lahuṃ gantuṃ vaṭṭatīti āha.
Yattha sammati temiyoti means “I will lead you to where your son, having made a promise to me, resides. Now, it is proper to go quickly without delay,” thus he spoke.
Yattha sammati temiyo có nghĩa là: tôi sẽ đưa quý vị đến nơi con trai quý vị đang ở, sau khi đã nhận lời hứa của tôi. Bây giờ, không nên trì hoãn mà hãy đi nhanh.
281
Kumāro pana sārathiṃ pesetvā pabbajitukāmo ahosi.
The prince, having sent the charioteer, desired to go forth into homelessness.
Hoàng tử sau khi sai người đánh xe đi, muốn xuất gia.
Tadā sakko tassa manaṃ ñatvā tasmiṃ khaṇe vissakammadevaputtaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta vissakammadevaputta, temiyakumāro pabbajitukāmo, tvaṃ tassa paṇṇasālañca pabbajitaparikkhārañca māpetvā ehī’’ti pesesi.
At that time, Sakka, knowing his intention, immediately summoned Vissakammadevaputta and sent him, saying, “My dear Vissakammadevaputta, Prince Temiya wishes to go forth. Go and create a leaf-hut and the requisites for a recluse for him, then return.”
Khi ấy, Sakka biết ý của ngài, liền gọi vị trời Visukamma đến và nói: “Này con Visukamma, hoàng tử Temiya muốn xuất gia. Con hãy tạo một tịnh xá lá và các vật dụng của người xuất gia cho ngài rồi trở về.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā vegena gantvā tiyojanike vanasaṇḍe attano iddhibalena ramaṇīyaṃ assamaṃ māpetvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānañca pokkharaṇiñca āvāṭañca akālaphalasampannaṃ rukkhañca katvā paṇṇasālasamīpe catuvīsatihatthappamāṇaṃ caṅkamaṃ māpetvā antocaṅkame ca phalikavaṇṇaṃ ruciraṃ vālukaṃ okiritvā sabbe pabbajitaparikkhāre māpetvā ‘‘ye pabbajitukāmā, te ime gahetvā pabbajantū’’ti bhittiyaṃ akkharāni likhitvā caṇḍavāḷe ca amanāpasadde sabbe migapakkhino ca palāpetvā sakaṭṭhānameva gato.
He, assenting with “So be it,” went quickly and, by his psychic power, created a delightful hermitage in a forest grove three yojanas away, and made a night-residence, a day-residence, a pond, a well, and a tree bearing untimely fruits. Near the leaf-hut, he made a walking path (caṅkama) twenty-four cubits long, scattered beautiful sand the color of crystal within the caṅkama, and made all the requisites for a recluse. He wrote on the wall, “Let those who wish to go forth take these and go forth,” and drove away all fierce animals and birds with unpleasant sounds, then returned to his own abode.
Vị trời ấy nói “Vâng” rồi nhanh chóng đi đến khu rừng cách ba do tuần, dùng thần thông tạo ra một am thất xinh đẹp, một nơi ở ban đêm và ban ngày, một hồ sen, một cái giếng, và một cây ăn trái ra trái trái mùa. Gần tịnh xá lá, ngài tạo một đường kinh hành dài hai mươi bốn cubit, rải cát màu pha lê lấp lánh bên trong đường kinh hành, tạo ra tất cả các vật dụng của người xuất gia, viết chữ trên tường rằng: “Ai muốn xuất gia, hãy lấy những vật này mà xuất gia.” Ngài xua đuổi tất cả các loài thú dữ, chim chóc có tiếng kêu khó chịu, rồi trở về chỗ của mình.
282
Tasmiṃ khaṇe mahāsatto taṃ disvā sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā, paṇṇasālaṃ pavisitvā vatthāni apanetvā, rattavākacīraṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ajinacammaṃ ekaṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā kājaṃ aṃse katvā kattaradaṇḍamādāya paṇṇasālato nikkhamitvā pabbajitasiriṃ samubbahanto aparāparaṃ caṅkamitvā ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānento paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharaṇe nisinno pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā sāyanhasamaye paṇṇasālato nikkhamitvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhitakārarukkhato paṇṇāni gahetvā, sakkadattiyabhājane aloṇake atakke nidhūpane udake sedetvā amataṃ viya paribhuñjitvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā tattha vāsaṃ kappesi.
At that moment, the Great Being, seeing this, knew it was a gift from Sakka. He entered the leaf-hut, removed his clothes, put on a red bark garment, draped another over himself, placed a deer hide on one shoulder, tied his matted hair, put a carrying pole on his shoulder, took a staff, and exited the leaf-hut. Displaying the dignity of a recluse, he walked back and forth, uttering the exclamation, “Oh, happiness! Oh, happiness!” He then entered the leaf-hut, sat on a straw mat, developed the five abhiññās and eight samāpattis. In the evening, he exited the leaf-hut, took leaves from a fig tree at the end of the walking path, boiled them in a Sakka-given vessel with unsalted, unspiced water, ate them as if they were ambrosia, developed the four brahmavihāras, and resided there.
Vào khoảnh khắc ấy, Đại sĩ thấy điều đó, biết được sự cúng dường của Sakka, liền đi vào tịnh xá lá, cởi bỏ y phục, mặc một y vỏ cây màu đỏ, đắp một cái khác, khoác da cọp lên một vai, búi tóc xoắn, vác gánh trên vai, cầm cây gậy, rồi đi ra khỏi tịnh xá lá, mang theo vẻ uy nghi của bậc xuất gia, đi kinh hành qua lại, thốt lên lời cảm hứng: “Ôi an lạc! Ôi an lạc!”, rồi đi vào tịnh xá lá, ngồi trên chiếu cỏ, thành tựu năm thắng trí và tám thiền định. Vào buổi chiều, Ngài đi ra khỏi tịnh xá lá, hái lá từ cây Kārarukkha đứng ở cuối đường kinh hành, luộc chúng trong nước không muối, không gia vị, không khói, rồi thọ dụng như cam lồ. Ngài tu tập bốn Phạm trú và an trú tại đó.
283
Kāsirājāpi sunandasārathissa vacanaṃ sutvā mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā taramānarūpova gamanasajjaṃ kāretuṃ āha –
King Kāsī, too, having heard the words of Sunanda the charioteer, summoned the chief of the great army and, in a hurry, ordered preparations for departure:
Vua Kāsī cũng nghe lời của người đánh xe Sunanda, liền cho gọi Mahāsenagutta và vội vàng ra lệnh chuẩn bị khởi hành:
284
64.
64.
64.
285
‘‘Yojayantu rathe asse, kacchaṃ nāgāna bandhatha;
“Harness the horses to the chariots, tie the girths of the elephants;
“Hãy thắng xe, buộc ngựa, buộc yên cho voi;
286
Udīrayantu saṅkhapaṇavā, vādantu ekapokkharā.
Let the conch-trumpets sound, let the single-mouthed drums be beaten.
Hãy thổi tù và ốc, trống một mặt hãy đánh vang.
287
65.
65.
65.
288
‘‘Vādantu bherī sannaddhā, vaggū vādantu dundubhī;
“Let the well-strung drums be beaten, let the sweet-sounding kettledrums be beaten;
“Trống lớn hãy đánh vang, trống nhỏ hãy đánh vang;
289
Negamā ca maṃ anventu, gacchaṃ puttanivedako.
Let the townspeople follow me, as I go to announce the son.
Dân thị thành hãy theo ta, ta đi báo tin con trai.
290
66.
66.
66.
291
‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
“Let the royal women and princes, the merchants and brahmins;
“Nữ quyến, hoàng tử, thương gia và Bà-la-môn;
292
Khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako.
Quickly harness the chariots, as I go to announce the son.
Hãy nhanh chóng thắng xe, ta đi báo tin con trai.
293
67.
67.
67.
294
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
“Let the elephant-riders, charioteers, cavalry, and infantry;
“Kỵ sĩ, binh sĩ, người đánh xe, bộ binh;
295
Khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako.
Quickly harness the chariots, as I go to announce the son.
Hãy nhanh chóng thắng xe, ta đi báo tin con trai.
296
68.
68.
68.
297
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
“Let the country-folk be assembled, and the townspeople be assembled;
“Dân chúng từ các vùng đã tề tựu, dân thị thành cũng đã tề tựu;
298
Khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako’’ti.
Quickly harness the chariots, as I go to announce the son.”
Hãy nhanh chóng thắng xe, ta đi báo tin con trai.”
299
Tattha udīrayantūti saddaṃ muñcantu.
Therein, udīrayantu means ‘let them utter a sound’.
Trong đó, udīrayantu nghĩa là hãy phát ra âm thanh.
Vādantūti vajjantu.
Vādantu means ‘let them be beaten’.
Vādantū có nghĩa là họ hãy nói.
Ekapokkharāti ekamukhabheriyo.
Ekapokkharā means ‘single-mouthed drums’.
Ekapokkharā có nghĩa là trống một mặt.
Sannaddhāti suṭṭhu naddhā.
Sannaddhā means ‘well-strung’.
Sannaddhā có nghĩa là đã được buộc chặt.
Vaggūti madhurassarā.
Vaggū means ‘sweet-voiced’.
Vaggū có nghĩa là âm thanh ngọt ngào.
Gacchanti gamissāmi.
Gacchanti means ‘I will go’.
Gacchā có nghĩa là tôi sẽ đi.
Puttanivedakoti puttassa nivedako ovādako hutvā gacchāmi.
Puttanivedako means ‘I go as the announcer, the advisor, of the son’.
Puttanivedako có nghĩa là tôi sẽ đi với tư cách là người báo tin, người khuyên nhủ con trai.
Taṃ ovaditvā mama vacanaṃ gāhāpetvā tattheva taṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā ānetuṃ gacchāmīti adhippāyenevamāha.
He said this with the intention: ‘Having advised him, having made him accept my words, having placed him on that heap of jewels, and having anointed him, I will go to bring him.’
Với ý định rằng: "Tôi sẽ khuyên nhủ nó, khiến nó chấp nhận lời của tôi, đặt nó vào đống châu báu đó, và tấn phong nó rồi trở về."
Negamāti kuṭumbikajanā.
Negamā means ‘householders’.
Negamā có nghĩa là các gia chủ.
Samāgatāti sannipatitā hutvā.
Samāgatā means ‘having gathered together’.
Samāgatā có nghĩa là đã tụ họp lại.
300
Evaṃ raññā āṇattā sārathino asse yojetvā rathe rājadvāre ṭhapetvā rañño ārocesuṃ.
Thus commanded by the king, the charioteers harnessed the horses, placed the chariots at the royal gate, and informed the king.
Khi được vua ra lệnh như vậy, các người đánh xe đã thắng ngựa vào xe và đặt xe trước cổng hoàng cung, rồi báo cáo với vua.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said:
Để làm rõ ý đó, Đức Đạo Sư đã nói:
301
69.
69.
69.
302
‘‘Asse ca sārathī yutte, sindhave sīghavāhane;
“The charioteers approached the royal gate with harnessed Sindhu horses, swift-footed;
“Những người đánh xe đã thắng ngựa, những con ngựa Sindhu nhanh nhẹn,
303
Rājadvāraṃ upāgacchuṃ, yuttā deva ime hayā’’ti.
‘These horses, O king, are harnessed’.”
Đã đến cổng hoàng cung, ‘Thưa Đại vương, những con ngựa này đã được thắng’.”
304
Tattha asseti sindhave sindhavajātike sīghavāhane javasampanne asse ādāya.
Therein, asse means ‘taking Sindhu horses, of the Sindhu breed, swift-footed, endowed with speed’.
Trong đó, asse có nghĩa là những con ngựa thuộc giống Sindhu, nhanh nhẹn, có sức mạnh.
Sārathīti sārathino.
Sārathī means ‘the charioteers’.
Sārathī có nghĩa là những người đánh xe.
Yutteti rathesu yojite.
Yutte means ‘harnessed to the chariots’.
Yutte có nghĩa là đã thắng vào xe.
Upāgacchunti te rathesu yutte asse ādāya āgamaṃsu, āgantvā ca pana ‘‘yuttā, deva, ime hayā’’ti ārocesuṃ.
Upāgacchuṃ means ‘they came taking those horses harnessed to the chariots, and having come, they announced: “These horses, O king, are harnessed.”’
Upāgacchuṃ có nghĩa là họ đã đến với những con ngựa được thắng vào xe đó, và khi đến, họ đã báo cáo rằng: “Thưa Đại vương, những con ngựa này đã được thắng.”
305
Tato sārathīnaṃ vacanaṃ sutvā rājā upaḍḍhagāthamāha –
Then, having heard the charioteers’ words, the king spoke half a verse:
Sau đó, nghe lời của những người đánh xe, nhà vua đã nói nửa bài kệ:
306
70.
70.
70.
307
‘‘Thūlā javena hāyanti, kisā hāyanti thāmunā’’ti.
“The fat ones are deficient in speed, the lean ones are deficient in strength.”
“Những con ngựa béo thì chậm chạp vì tốc độ, những con ngựa gầy thì chậm chạp vì sức lực.”
308
Taṃ sutvā sārathinopi upaḍḍhagāthamāhaṃsu –
Having heard that, the charioteers also spoke half a verse:
Nghe vậy, những người đánh xe cũng nói nửa bài kệ:
309
‘‘Kise thūle vivajjetvā, saṃsaṭṭhā yojitā hayā’’ti.
“Avoiding the lean and the fat, horses of mixed qualities are harnessed.”
“Tránh những con gầy và béo, những con ngựa vừa vặn đã được thắng.”
310
Tassattho – deva, kise ca thūle ca evarūpe asse aggaṇhitvā vayena vaṇṇena javena balena sadisā hayā yojitāti.
Its meaning is: “O king, horses of similar age, color, speed, and strength have been harnessed, not those that are lean or fat.”
Ý nghĩa của câu đó là: “Thưa Đại vương, chúng tôi đã không chọn những con ngựa gầy hay béo như vậy, mà đã thắng những con ngựa có tuổi, màu sắc, tốc độ và sức lực tương đồng.”
311
Atha rājā puttassa santikaṃ gacchanto cattāro vaṇṇe aṭṭhārasa seniyo sabbañca balakāyaṃ sannipātāpesi.
Then the king, going to his son, assembled the four castes, the eighteen armies, and the entire armed force.
Sau đó, nhà vua, khi đi đến chỗ con trai mình, đã tập hợp bốn đẳng cấp, mười tám đội quân và toàn bộ lực lượng quân đội.
Tassa sannipātentasseva tayo divasā atikkantā.
As he was assembling them, three days passed.
Ba ngày đã trôi qua chỉ để tập hợp quân đội.
Atha catutthe divase kāsirājā nagarato nikkhamitvā gahetabbayuttakaṃ gāhāpetvā assamapadaṃ gantvā puttena saddhiṃ paṭinandito paṭisanthāramakāsi.
Then on the fourth day, the king of Kāsī, having departed from the city, having taken what was fit to be taken, went to the hermitage, and being welcomed by his son, exchanged greetings.
Vào ngày thứ tư, vua Kasi rời thành phố, mang theo những thứ cần mang, đến khu rừng ẩn cư, và sau khi được con trai chào đón, đã thực hiện nghi thức chào hỏi.
Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
The Teacher, revealing that matter, said:
Để làm rõ ý đó, Đức Đạo Sư đã nói:
312
71.
71.
71.
313
‘‘Tato rājā taramāno, yuttamāruyha sandanaṃ;
“Then the king, hurrying, mounted the harnessed chariot;
“Sau đó, nhà vua vội vã, lên cỗ xe đã được thắng,
314
Itthāgāraṃ ajjhabhāsi, sabbāva anuyātha maṃ.
He addressed the women’s quarters, ‘All of you, follow me.’
Nói với hậu cung: ‘Tất cả các con hãy theo ta’.”
Next Page →

Settings