1. Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayaṃ namassitukāmo tassa visiṭṭhaguṇayogasandassanatthaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādimāha.
1. At the beginning of the commentary, desiring to pay homage to the Three Jewels, in order to show their excellent qualities, he says, “karuṇāsītalahadaya” and so on.
1. Khi bắt đầu chú giải, với ý muốn đảnh lễ Tam Bảo, để chỉ rõ sự kết hợp của các đức tính đặc biệt của Ngài, (tác giả) đã nói những câu như “karuṇāsītalahadaya” (tâm mát mẻ với lòng bi mẫn) v.v.
Visiṭṭhaguṇayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetamatthaṃ sādheti.
For it is by the possession of excellent qualities that one is worthy of veneration, and veneration offered to those worthy of veneration accomplishes the desired purpose.
Quả thật, nhờ sự kết hợp của các đức tính đặc biệt mà có được sự đáng đảnh lễ, và sự đảnh lễ được thực hiện đối với bậc đáng đảnh lễ sẽ thành tựu mục đích như đã định.
Ettha ca saṃvaṇṇanārambhe ratanattayappaṇāmakaraṇappayojanaṃ tattha tattha bahudhā papañcenti ācariyā, mayaṃ pana idhādhippetameva payojanaṃ dassayissāma, tasmā saṃvaṇṇanārambhe ratanattayappaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabbaṃ.
And here, the teachers explain in many ways the purpose of paying homage to the Three Jewels at the beginning of the commentary; but we shall show only the purpose intended here. Therefore, it should be understood that paying homage to the Three Jewels at the beginning of the commentary is for the uninterrupted completion of the commentary as pledged.
Ở đây, các bậc đạo sư đã trình bày nhiều lần về mục đích của việc đảnh lễ Tam Bảo khi bắt đầu chú giải. Chúng tôi sẽ chỉ trình bày mục đích được dự định ở đây. Do đó, cần phải hiểu rằng việc đảnh lễ Tam Bảo khi bắt đầu chú giải là để hoàn thành chú giải đã hứa hẹn mà không gặp trở ngại.
Idameva hi payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ.
Indeed, this is the purpose intended by the teacher here.
Đây chính là mục đích mà tác giả đã dự định ở đây.
Tathā hi vakkhati –
Thus, he will say:
Thật vậy, (tác giả) sẽ nói:
Evañca sappayojanaṃ ratanattayavandanaṃ kattukāmo paṭhamaṃ tāva bhagavato vandanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ…pe… gativimutta’’nti āha.
Thus, wishing to perform the purposeful veneration of the Triple Gem, he first speaks of venerating the Blessed One, because the other Gems originate from him, saying: "whose heart is cool with compassion... etc. ... free from all destinations."
Và vì muốn thực hiện sự đảnh lễ Tam Bảo có mục đích như vậy, trước hết, để đảnh lễ Thế Tôn, bởi vì Ngài là căn bản của các bảo vật còn lại, nên đã nói: “có trái tim mát lạnh bởi lòng bi mẫn…pe… giải thoát khỏi các nẻo luân hồi”.
Tattha yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā na vinayadesanā viya karuṇāpadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāpadhānā, atha kho karuṇāpaññāpadhānāti tadubhayappadhānameva tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ, paññāpajjotavihatamohatama’’nti vuttaṃ.
Here, the discourse for which he wishes to make an exposition is not primarily compassion, like a Vinaya discourse, nor primarily wisdom, like an Abhidhamma discourse, but rather primarily compassion and wisdom. Therefore, to praise the Perfectly Enlightened One with both these primary qualities, it is said: "whose heart is cool with compassion, whose darkness of delusion is dispelled by the light of wisdom."
Trong đó, bài giảng mà người biên soạn muốn chú giải, bài giảng đó không phải là bài giảng lấy lòng bi mẫn làm chính yếu như bài giảng về Luật (Vinaya), cũng không phải là bài giảng lấy trí tuệ làm chính yếu như bài giảng về Vi Diệu Pháp (Abhidhamma), mà thật sự là bài giảng lấy cả lòng bi mẫn và trí tuệ làm chính yếu. Vì vậy, để tán thán Đức Chánh Đẳng Giác, người đã nói: “có trái tim mát lạnh bởi lòng bi mẫn, có trí tuệ như ngọn đèn phá tan màn si ám”.
Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho.
Here, that which scatters is karuṇā; the meaning is that it dispels or removes the suffering of others.
Trong đó, “kirati” (phân tán) là karuṇā (bi mẫn), có nghĩa là phân tán, loại bỏ khổ đau của người khác.
Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho.
Alternatively, that which harms is karuṇā; the meaning is that when there is the suffering of others, it harms or afflicts the compassionate one.
Hoặc “kiṇāti” (làm đau khổ) là karuṇā (bi mẫn), có nghĩa là khi có khổ đau của người khác thì làm đau khổ, làm phiền nhiễu người có lòng bi mẫn.
Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā.
Or, karuṇā is that which causes the trembling of the heart or distress to good people when there is the suffering of others.
Hoặc karuṇā là khi có khổ đau của người khác thì làm cho những người thiện lương rung động, làm cho trái tim họ đau khổ.
Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā.
Alternatively, "kama" means happiness, and "rundhati" means to obstruct; thus, karuṇā obstructs it.
Hoặc “kam” (hạnh phúc) là bị “rundhati” (ngăn cản) bởi karuṇā.
Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho.
Indeed, this, characterized by the desire to remove the suffering of others, obstructs or binds the happiness of compassionate people due to their disregard for their own happiness.
Thật vậy, lòng bi mẫn này, với đặc tính là mong muốn loại bỏ khổ đau của người khác, đã ngăn cản, trói buộc hạnh phúc của những người có lòng bi mẫn bởi sự không bận tâm đến hạnh phúc của chính mình.
Karuṇāya sītalaṃ karuṇāsītalaṃ, karuṇāsītalaṃ hadayaṃ assāti karuṇāsītalahadayo, taṃ karuṇāsītalahadayaṃ.
"Cool with compassion" is karuṇāsītalaṃ; "whose heart is cool with compassion" is karuṇāsītalahadayo; that karuṇāsītalahadayaṃ.
Mát lạnh bởi lòng bi mẫn là karuṇāsītala. Người có trái tim mát lạnh bởi lòng bi mẫn là karuṇāsītalahadaya. Đó là karuṇāsītalahadayaṃ.
Tattha kiñcāpi paresaṃ hitopasaṃhārasukhādiaparihānicchanasabhāvatāya, byāpādāratīnaṃ ujuvipaccanīkatāya ca sattasantānagatasantāpavicchedanākārappavattiyā mettāmuditānampi cittasītalabhāvakāraṇatā upalabbhati, tathāpi dukkhāpanayanākārappavattiyā parūpatāpāsahanarasā avihiṃsabhūtā karuṇā visesena bhagavato cittassa cittappassaddhi viya sītibhāvanimittanti vuttaṃ – ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti.
Although there, due to the nature of wishing for the welfare, bringing of benefit, happiness, and non-diminishment for others, and due to being the direct opposite of ill-will and discontent, and due to the mode of operation that severs the suffering present in the mental continuum of beings, the cause of the coolness of mind for mettā and muditā is also observed; nevertheless, compassion (karuṇā), whose characteristic is not enduring the torment of others, which is non-harming, and which operates by removing suffering, is said to be, in particular, the cause of coolness for the Buddha's mind, like mental tranquility (cittappassaddhi)—thus it is said, ‘‘whose heart is cooled by compassion.’’
Trong đó, mặc dù lòng từ (mettā) và hỷ (muditā) cũng được tìm thấy là nguyên nhân làm cho tâm mát lạnh do sự vận hành theo cách chấm dứt sự thiêu đốt trong dòng tâm thức của chúng sinh, bởi bản chất là mong muốn sự không thiếu thốn hạnh phúc và lợi ích cho người khác, và bởi sự đối nghịch trực tiếp với sân hận và bất mãn; tuy nhiên, lòng bi mẫn (karuṇā), với bản chất là không chịu đựng được sự khổ đau của người khác, vận hành theo cách loại bỏ khổ đau, là một dấu hiệu đặc biệt của sự mát lạnh trong tâm của Thế Tôn, giống như sự an tịnh của tâm. Vì vậy, đã nói: “có trái tim mát lạnh bởi lòng bi mẫn”.
Karuṇāmukhena vā mettāmuditānampi hadayasītalabhāvakāraṇatā vuttāti daṭṭhabbaṃ.
Or, it should be understood that the cause of the coolness of heart for mettā and muditā is also stated through compassion.
Hoặc cần phải hiểu rằng sự mát lạnh của tâm do lòng từ và hỷ cũng được nói đến thông qua lòng bi mẫn.
Atha vā asādhāraṇañāṇavisesanibandhanabhūtā sātisayaṃ niravasesañca sabbaññutaññāṇaṃ viya savisayabyāpitāya mahākaruṇābhāvaṃ upagatā karuṇāva bhagavato atisayena hadayasītalabhāvahetūti āha – ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti.
Alternatively, compassion, which has attained the state of great compassion by pervading its object, like the all-encompassing knowledge (sabbaññutaññāṇa) that is extraordinary, complete, and rooted in unique, uncommon wisdom, is pre-eminently the cause of the Buddha's heart being extremely cool—thus it states, ‘‘whose heart is cooled by compassion.’’
Hoặc lòng bi mẫn, đã đạt đến trạng thái đại bi (mahākaruṇā) do sự bao trùm mọi đối tượng, giống như Tuệ Toàn Tri (sabbaññutaññāṇa) không còn sót lại và vượt trội, là nguyên nhân đặc biệt làm cho tâm của Thế Tôn mát lạnh. Vì vậy, đã nói: “có trái tim mát tim mát lạnh bởi lòng bi mẫn”.
Atha vā satipi mettāmuditānaṃ sātisaye hadayasītibhāvanibandhanatte sakalabuddhaguṇavisesakāraṇatāya tāsampi kāraṇanti karuṇāva bhagavato ‘‘hadayasītalabhāvakāraṇa’’nti vuttā.
Alternatively, even though mettā and muditā are causes for an exceedingly cool heart, compassion is said to be the cause of the Buddha's ‘‘coolness of heart’’ because it is the cause of all special Buddha-qualities, and thus also the cause of those (mettā and muditā).
Hoặc mặc dù lòng từ và hỷ cũng là nguyên nhân làm cho tâm mát lạnh một cách vượt trội, nhưng vì lòng bi mẫn là nguyên nhân của mọi đặc tính Phật quả, nên lòng bi mẫn được nói là “nguyên nhân làm cho tâm mát lạnh” của Thế Tôn.
Karuṇānidānā hi sabbepi buddhaguṇā.
Indeed, all Buddha-qualities originate from compassion.
Thật vậy, tất cả các phẩm chất của chư Phật đều bắt nguồn từ lòng bi mẫn.
Karuṇānubhāvanibbāpiyamānasaṃsāradukkhasantāpassa hi bhagavato paradukkhāpanayanakāmatāya anekānipi asaṅkhyeyyāni kappānaṃ akilantarūpasseva niravasesabuddhakaradhammasambharaṇaniratassa samadhigatadhammādhipateyyassa ca sannihitesupi sattasaṅkhārasamupanītahadayūpatāpanimittesu na īsakampi cittasītibhāvassa aññathattamahosīti.
For the Blessed One, whose suffering of saṃsāra, which is a torment, was extinguished by the power of compassion, and who, out of a desire to remove the suffering of others, tirelessly accumulated all the qualities conducive to Buddhahood for countless aeons, and who had attained mastery over the Dhamma, there was not the slightest alteration in the coolness of his mind, even when confronted with circumstances that caused distress to the hearts of beings due to their own formations.
Vì đối với Thế Tôn, người mà sự thiêu đốt khổ đau trong luân hồi đã được dập tắt bởi năng lực của lòng bi mẫn, người đã không mệt mỏi trong nhiều vô số đại kiếp để hoàn thiện tất cả các pháp thành Phật với mong muốn loại bỏ khổ đau của người khác, và người đã đạt được sự tối thượng trong Pháp, ngay cả khi có những nguyên nhân gây phiền não cho tâm được tạo ra bởi các chúng sinh, tâm Ngài cũng không hề thay đổi một chút nào về sự mát lạnh.
Etasmiñca atthavikappe tīsupi avatthāsu bhagavato karuṇā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ.
And in this interpretation of the meaning, the Buddha's compassion is encompassed in all three stages.
Và trong cách giải thích ý nghĩa này, lòng bi mẫn của Thế Tôn được bao gồm trong cả ba giai đoạn.
Pajānātīti paññā, yathāsabhāvaṃ pakārehi paṭivijjhatīti attho.
It discerns, thus it is paññā (wisdom); the meaning is that it penetrates the true nature of things in various ways.
“Pajānāti” (hiểu rõ) là paññā (trí tuệ), có nghĩa là thấu hiểu các bản chất theo đúng thực tướng.
Paññāva ñeyyāvaraṇappahānato pakārehi dhammasabhāvāvajotanaṭṭhena pajjototi paññāpajjoto.
Paññā itself is a lamp (pajjota) because it illuminates the nature of phenomena in various ways by eliminating the obscuration of the knowable; thus, paññāpajjota (the lamp of wisdom).
Trí tuệ là ngọn đèn (pajjota) vì nó làm sáng tỏ bản chất của các pháp theo nhiều cách do sự loại bỏ màn che chướng ngại đối với các đối tượng cần được biết. Đó là paññāpajjota.
Savāsanappahānato visesena hataṃ samugghātitaṃ vihataṃ.
Vihata means destroyed, eradicated, or overcome, especially through the elimination of latent tendencies (savāsanappahāna).
“Vihata” (được loại bỏ) là đã bị tiêu diệt, đã bị nhổ tận gốc một cách đặc biệt do sự loại bỏ cùng với khuynh hướng tiềm tàng (savāsanappahāna).
Paññāpajjotena vihataṃ paññāpajjotavihataṃ, muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, mohanamattameva vā tanti moho, avijjā.
Vihata by the lamp of wisdom is paññāpajjotavihata. Moho is that by which one is deluded, or one deludes oneself, or it is merely the act of deluding; it is avijjā (ignorance).
Bị loại bỏ bởi ngọn đèn trí tuệ là paññāpajjotavihata. Người ta bị mê lầm bởi nó, hoặc chính nó tự mê lầm, hoặc chỉ là sự mê lầm, đó là moho (si mê), vô minh (avijjā).
Sveva visayasabhāvappaṭicchādanato andhakārasarikkhatāya tamo viyāti mohatamo, paññāpajjotavihato mohatamo etassāti paññāpajjotavihatamohatamo, taṃ paññāpajjotavihatamohatamaṃ.
That same (moha) is like darkness (tamo) because it resembles darkness by concealing the nature of objects; thus, mohatamo (the darkness of delusion). One whose darkness of delusion is destroyed by the lamp of wisdom is paññāpajjotavihata-mohatamo; that is, paññāpajjotavihata-mohatamaṃ.
Chính nó giống như bóng tối (tamo) do che lấp bản chất của đối tượng, đó là mohatamo (màn si ám). Người mà màn si ám đã bị ngọn đèn trí tuệ loại bỏ là paññāpajjotavihatamohatamo. Đó là paññāpajjotavihatamohatamaṃ.
Sabbesampi hi khīṇāsavānaṃ satipi paññāpajjotena avijjandhakārassa vihatabhāve saddhādhimuttehi viya diṭṭhippattānaṃ sāvakehi paccekasambuddhehi ca savāsanappahānena sammāsambuddhānaṃ kilesappahānassa viseso vijjatīti sātisayena avijjāpahānena bhagavantaṃ thomento āha – ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.
Although the darkness of ignorance is destroyed by the lamp of wisdom in all Arahants, there is a distinction in the elimination of defilements for Sammāsambuddhas through the elimination of latent tendencies, compared to disciples who have attained view (diṭṭhippattā) and Paccekabuddhas, who are like those liberated by faith (saddhādhimuttā); therefore, praising the Blessed One for his extraordinary elimination of ignorance, it is said, ‘‘paññāpajjotavihata-mohatama’’.
Thật vậy, mặc dù tất cả các vị A-la-hán đã diệt trừ vô minh như bóng tối bằng ngọn đèn trí tuệ, nhưng có sự khác biệt trong sự diệt trừ phiền não của chư Chánh Đẳng Giác do sự loại bỏ cùng với khuynh hướng tiềm tàng, so với các vị Thanh văn đã chứng đắc (diṭṭhippatta) và các vị Độc Giác Phật (paccekasambuddha), giống như những người có tín tâm giải thoát (saddhādhimutta). Vì vậy, để tán thán Thế Tôn bằng sự loại bỏ vô minh một cách vượt trội, đã nói: “có trí tuệ như ngọn đèn phá tan màn si ám”.
Atha vā bhagavato ñāṇassa ñeyyapariyantikattā sakalañeyyadhammasabhāvāvabodhanasamatthena anāvaraṇañāṇasaṅkhātena paññāpajjotena sabbañeyyadhammasabhāvacchādakassa mohandhakārassa vidhamitattā anaññasādhāraṇo bhagavato mohatamavināsoti katvā vuttaṃ – ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.
Alternatively, because the Buddha's knowledge is coextensive with the knowable, and because the darkness of delusion, which obscures the nature of all knowable phenomena, was dispelled by the lamp of wisdom, which is the unhindered knowledge (anāvaraṇañāṇa) capable of comprehending the nature of all knowable phenomena, it is said, considering the Buddha's destruction of the darkness of delusion to be unique and incomparable, ‘‘paññāpajjotavihata-mohatama’’.
Hoặc vì trí tuệ của Thế Tôn bao trùm mọi đối tượng cần được biết, và vì màn si ám che lấp bản chất của tất cả các pháp cần được biết đã bị tiêu diệt bởi ngọn đèn trí tuệ, tức là Tuệ Vô Chướng Ngại (anāvaraṇañāṇa), có khả năng thấu hiểu bản chất của tất cả các pháp cần được biết, nên sự tiêu diệt màn si ám của Thế Tôn là không ai sánh kịp. Vì vậy, đã nói: “có trí tuệ như ngọn đèn phá tan màn si ám”.
Ettha ca mohatamavidhamanante adhigatattā anāvaraṇañāṇaṃ kāraṇopacārena sasantānamohatamavidhamanaṃ daṭṭhabbaṃ.
And here, because of having attained the dispelling of the darkness of delusion, the unobstructed knowledge should be understood, by way of cause, as dispelling the darkness of delusion in one's own continuum.
Và ở đây, Tuệ Vô Chướng Ngại, vì đã đạt được trong sự tiêu diệt màn si ám, nên cần được hiểu là sự tiêu diệt màn si ám trong dòng tâm thức của chính mình theo cách ví von về nguyên nhân.
Abhinīhārasampattiyā savāsanappahānameva hi kilesānaṃ ñeyyāvaraṇappahānanti, parasantāne pana mohatamavidhamanassa kāraṇabhāvato anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘mohatamavidhamana’’nti vuccatīti.
Indeed, by the perfection of aspiration, the complete abandonment of defilements with their latent tendencies is the abandonment of the obstructions to knowledge; but in the continuum of others, because of being the cause of dispelling the darkness of delusion, the unobstructed knowledge is called "dispelling the darkness of delusion."
Thật vậy, sự loại bỏ phiền não cùng với khuynh hướng tiềm tàng là sự loại bỏ màn che chướng ngại đối với các đối tượng cần được biết. Còn đối với dòng tâm thức của người khác, Tuệ Vô Chướng Ngại được gọi là “sự tiêu diệt màn si ám” vì nó là nguyên nhân của sự tiêu diệt màn si ám.
Narā ca amarā ca narāmarā, saha narāmarehīti sanarāmaro, sanarāmaro ca so loko cāti sanarāmaraloko, tassa garūti sanarāmaralokagaru, taṃ sanarāmaralokagaruṃ.
"Narā" are humans, and "amarā" are devas; "narāmarā" are humans and devas. "Sanarāmaro" is with humans and devas. "Sanarāmaraloko" is that world with humans and devas. "Sanarāmaralokagaru" is the teacher of that. Therefore, "sanarāmaralokagaruṃ" (the teacher of the world with humans and devas).
Người và phi nhân là narāmara (nhân thiên). Cùng với nhân thiên là sanarāmara. Thế giới cùng với nhân thiên là sanarāmaraloka. Bậc thầy của thế giới đó là sanarāmaralokagaru. Đó là sanarāmaralokagaruṃ.
Etena devamanussānaṃ viya tadavasiṭṭhasattānampi yathārahaṃ guṇavisesāvahatāya bhagavato upakārataṃ dasseti.
By this, it shows the helpfulness of the Blessed One, bringing forth appropriate special qualities for other beings as well, just as for devas and humans.
Điều này cho thấy lợi ích của Thế Tôn đối với các chúng sinh còn lại, cũng như đối với chư thiên và loài người, bằng cách mang lại những phẩm chất đặc biệt phù hợp.
Na cettha padhānappadhānabhāvo codetabbo.
And here, the primary and secondary status should not be questioned.
Và ở đây, không cần phải đặt vấn đề về sự chính yếu và không chính yếu.
Añño hi saddakkamo, añño atthakkamo.
For the order of words is one thing, and the order of meaning is another.
Thứ tự của từ ngữ khác với thứ tự của ý nghĩa.
Īdisesu hi samāsapadesu padhānampi appadhānaṃ viya niddisīyati yathā ‘‘sarājikāya parisāyā’’ti (cūḷava. 336).
In such compound terms, even the primary is indicated as if it were secondary, as in "with the king's assembly."
Quả vậy, trong những từ ghép như thế này, ngay cả thành phần chính cũng được chỉ định như là thành phần phụ, ví như trong câu “hội chúng cùng với đức vua”.
Kāmañcettha sattasaṅkhārabhājanavasena tividho loko, garubhāvassa pana adhippetattā garukaraṇasamatthasseva yujjanato sattalokassa vasena attho gahetabbo.
Although here the world is threefold by way of beings, formations, and space, since the state of being a teacher is intended, and it is fitting only for those capable of reverence, the meaning should be taken by way of the world of beings.
Và mặc dù ở đây thế giới có ba loại theo phương diện chúng sanh, hành, và thế giới vật chất, nhưng vì ý muốn nói đến tính chất đáng tôn kính, và vì chỉ thích hợp với đối tượng có khả năng thực hiện sự tôn kính, nên ý nghĩa cần được hiểu theo phương diện thế giới chúng sanh.
So hi lokīyanti ettha puññapāpāni tabbipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati.
For it is called "loka" (world) because merits and demerits and their results are "lokīyanti" (perish) therein.
Quả vậy, thế giới ấy được gọi là “loka” (thế giới) vì các nghiệp phước, tội và quả của chúng được thấy ở trong đó.
Amaraggahaṇena cettha upapattidevā adhippetā.
And here, by the term "amara," rebirth-devas are intended.
Và ở đây, qua việc dùng từ “amara” (bất tử), ý muốn nói đến các vị hóa sanh thiên.
Atha vā samūhattho lokasaddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti.
Or, the word "loka" has the meaning of a collection, being "lokīyati" (perceived) or "paññāpīyati" (made known) by way of an aggregate.
Hoặc là, từ “loka” có nghĩa là tập hợp, vì được thấy, được quy định theo nghĩa là một khối.
Saha narehīti sanarā, sanarā ca te amarā cāti sanarāmarā, tesaṃ lokoti sanarāmaralokoti purimanayeneva yojetabbaṃ.
"Sanarā" means with humans. "Sanarāmarā" means those who are with humans and also devas. "Sanarāmaraloko" means the world of these humans and devas, which should be construed in the same way as before.
Cùng với người là sanarā, vừa là sanarā vừa là amarā nên là sanarāmarā, thế giới của họ là sanarāmaraloka, nên được kết hợp theo cách đã nêu trước.
Amarasaddena cettha visuddhidevāpi saṅgayhanti.
And here, by the term "amara," the pure devas are also included.
Và ở đây, với từ “amara”, các vị Thanh Tịnh Thiên cũng được bao gồm.
Tepi hi maraṇābhāvato paramatthato amarā.
For they too are, in the ultimate sense, immortal due to the absence of death.
Quả vậy, các vị ấy cũng thực sự là bất tử vì không có sự chết.
Narāmarānaṃyeva ca gahaṇaṃ ukkaṭṭhaniddesavasena yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti (dī. ni. 1.157).
And the mention of only humans and devas is by way of emphasizing the most excellent, just as in "the Teacher of devas and humans."
Và việc chỉ đề cập đến người và chư thiên là theo cách chỉ định những gì ưu việt nhất, như trong câu “bậc Đạo Sư của chư thiên và nhân loại”.
Tathā hi sabbānatthapariharaṇapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uttamagāravaṭṭhānaṃ.
Thus, the Blessed One, being endowed with immeasurable and incomparable power and special qualities, by his utterly beneficial nature to the multitude of devas and humans through the perfection of his practice, which is unsurpassed, dedicated to providing all welfare and happiness, preceded by the avoidance of all harm, is the supreme object of reverence for immeasurable beings in immeasurable world-systems, being the highest among all beings.
Quả vậy, vì sự thành tựu trong nỗ lực vô song, chuyên tâm tạo lập lợi ích và hạnh phúc trọn vẹn, đi trước bởi việc xua tan mọi điều bất hạnh; vì là người vô cùng hữu ích cho chúng sanh cùng với chư thiên và nhân loại; và vì sở hữu những phẩm chất đặc biệt về uy lực vô lượng và vô song, nên Đức Thế Tôn là bậc tối thượng giữa tất cả chúng sanh, là nơi tôn kính cao nhất của vô lượng chúng sanh trong vô lượng thế giới giới.
Tena vuttaṃ – ‘‘sanarāmaralokagaru’’nti.
Therefore it is said: "sanarāmaralokagaru" (the teacher of the world with humans and devas).
Do đó đã nói rằng – “sanarāmaralokagaru” (bậc Thầy của thế giới gồm người và chư thiên).
Sobhanaṃ gataṃ gamanaṃ etassāti sugato.
He whose going or movement is good is Sugata.
Vị có sự đi đến, sự du hành tốt đẹp, vị ấy là Sugata (Thiện Thệ).
Bhagavato hi veneyyajanūpasaṅkamanaṃ ekantena tesaṃ hitasukhanipphādanato sobhanaṃ, tathā lakkhaṇānubyañjanappaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dutavilambitakhalitānukaḍḍhananippīḷanukkuṭikakuṭilākuṭilatādi- dosarahitamavahasitarājahaṃsavasabhavāraṇamigarājagamanaṃ kāyagamanaṃ ñāṇagamanañca vipulanimmalakaruṇāsativīriyādiguṇavisesasahitamabhinīhārato yāva mahābodhi anavajjatāya sobhanamevāti.
For the Blessed One's approach to those who are to be disciplined is entirely good because it brings about their welfare and happiness; similarly, his bodily movement, adorned with major and minor marks, free from faults like hastiness, slowness, stumbling, dragging, pressing, squatting, crookedness, and uncrookedness, resembling the gait of a majestic swan or a lordly elephant or a lion, is good; and his movement of knowledge, accompanied by special qualities such as vast, pure compassion, mindfulness, and energy, from the aspiration up to the Great Bodhi, is also good because of its blamelessness.
Quả vậy, sự đi đến của Đức Thế Tôn với hàng chúng sanh cần giáo hóa là tốt đẹp vì hoàn toàn tạo ra lợi ích và hạnh phúc cho họ; cũng vậy, sự du hành của thân, với dáng đi như dáng đi của chúa ngỗng, chúa bò, voi chúa, sư tử chúa, không có các lỗi như đi quá nhanh, quá chậm, vấp ngã, kéo lê, gượng ép, nhón gót, cong vẹo, quanh co, v.v., vì thân tướng được trang nghiêm bởi các tướng tốt và tướng phụ; và sự du hành của trí, đi cùng với các phẩm chất đặc biệt như lòng bi mẫn, chánh niệm, tinh tấn, v.v., rộng lớn và thanh tịnh, từ lúc phát nguyện cho đến khi đạt Đại Bồ-đề, đều là tốt đẹp vì không có lỗi lầm.
Atha vā sayambhuñāṇena sakalampi lokaṃ pariññābhisamayavasena parijānanto ñāṇena sammā gato avagatoti sugato, tathā lokasamudayaṃ pahānābhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataṃ āpādento sammā gato atītoti sugato, lokanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena sammā gato adhigatoti sugato, lokanirodhagāminipaṭipadaṃ bhāvanābhisamayavasena sammā gato paṭipannoti sugato.
Or alternatively, understanding the entire world by way of comprehension through self-existent knowledge, he is Sugata, having gone rightly by knowledge, having understood. Similarly, abandoning the origin of the world by way of abandonment, bringing it to the state of non-arising, he is Sugata, having gone rightly, having transcended. Directly realizing Nibbāna, the cessation of the world, by way of direct realization, he is Sugata, having gone rightly, having attained. Having practiced the path leading to the cessation of the world by way of development, he is Sugata, having gone rightly, having entered the path.
Hoặc là, do biết rõ toàn thể thế giới bằng trí tuệ tự giác ngộ theo phương diện liễu tri và thắng tri, nên Ngài là Sugata vì đã đi đến, đã thấu hiểu đúng đắn bằng trí tuệ; cũng vậy, do đoạn trừ nhân sanh của thế gian theo phương diện đoạn tận và thắng tri, khiến chúng trở thành pháp không thể sanh khởi, nên Ngài là Sugata vì đã đi qua, đã vượt qua đúng đắn; do chứng ngộ Niết-bàn, sự đoạn diệt của thế gian, theo phương diện chứng ngộ và thắng tri, nên Ngài là Sugata vì đã đi đến, đã đạt đến đúng đắn; do thực hành con đường đưa đến sự đoạn diệt của thế gian theo phương diện tu tập và thắng tri, nên Ngài là Sugata vì đã đi đến, đã thực hành đúng đắn.
‘‘Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’tiādinā (cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddeso 27) nayena ayamattho vibhāvetabbo.
This meaning should be explained in the manner of: ‘‘The defilements that have been abandoned by the path of stream-entry, he does not return to, does not come back to, does not come again to those defilements; therefore, he is Sugata.’’
Ý nghĩa này cần được làm sáng tỏ theo phương pháp bắt đầu bằng câu: “Những phiền não nào đã được đoạn trừ bởi Tu-đà-hoàn đạo, Ngài không quay lại, không trở lui, không trở về với những phiền não ấy, nên gọi là Sugata”.
Atha vā sundaraṃ ṭhānaṃ sammāsambodhiṃ, nibbānameva vā gato adhigatoti sugato, yasmā vā bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ veneyyānaṃ yathārahaṃ kālayuttameva ca dhammaṃ bhāsati, tasmā sammā gadatīti sugato, da-kārassa ta-kāraṃ katvā.
Or alternatively, he is Sugata, having gone to or attained a beautiful state, namely perfect enlightenment, or Nibbāna itself. Or because he speaks the Dhamma which is true, factual, beneficial, and appropriate and timely for those to be trained, therefore he speaks rightly (sammā gadati), hence Sugata, by changing the letter ‘da’ to ‘ta’.
Hoặc là, Ngài đã đi đến, đã đạt đến nơi tốt đẹp là Chánh Đẳng Giác, hay chính là Niết-bàn, nên là Sugata; hoặc vì Ngài chỉ nói pháp chân thật, xác thực, có lợi ích, phù hợp với thời và đúng với căn cơ của chúng sanh cần giáo hóa, do đó Ngài nói lời chân chánh, nên là Sugata, do biến đổi chữ ‘da’ thành chữ ‘ta’.
Iti sobhanagamanatādīhi sugato, taṃ sugataṃ.
Thus, he is Sugata due to his excellent going and so forth. That Sugata.
Như vậy, Ngài là Sugata vì có sự đi đến tốt đẹp, v.v., con xin đảnh lễ bậc Sugata ấy.
Puññapāpakammehi upapajjanavasena gantabbato gatiyo, upapattibhavavisesā.
Destinations (gatiyo) are to be gone to by way of being reborn through wholesome and unwholesome kamma; they are specific states of existence.
Các cõi là nơi phải đi đến do nghiệp thiện và ác sanh ra, là các cảnh giới tái sanh đặc biệt.
Tā pana nirayādivasena pañcavidhā.
These are fivefold, such as the hells and so forth.
Chúng có năm loại, như địa ngục, v.v.
Tāhi sakalassapi bhavagāmikammassa ariyamaggādhigamena avipākārahabhāvakaraṇena nivattitattā bhagavā pañcahipi gatīhi suṭṭhu mutto visaṃyuttoti āha – ‘‘gativimutta’’nti.
Since all kamma leading to existence has been stopped by the attainment of the Noble Path, making it incapable of producing results, the Blessed One is completely liberated and disjoined from all five destinations. Therefore, it is said: ‘‘free from destinations’’ (gativimutta).
Vì Đức Thế Tôn đã làm cho toàn bộ nghiệp dẫn đến cõi hữu trở thành không có khả năng cho quả bằng việc chứng đắc Thánh đạo, nên Ngài đã hoàn toàn thoát khỏi, không còn liên hệ với cả năm cõi. Do đó, nói rằng – “gativimutta” (bậc giải thoát khỏi các cõi).
Etena bhagavato katthacipi gatiyā apariyāpannataṃ dasseti, yato bhagavā ‘‘devātidevo’’ti vuccati.
By this, it shows that the Blessed One is not confined to any destination, which is why the Blessed One is called ‘‘the Teacher of devas’’.
Qua đó, cho thấy rằng Đức Thế Tôn không còn thuộc về bất kỳ cõi nào, vì thế Đức Thế Tôn được gọi là “Devātideva” (Thiên Trung Thiên).
Tenevāha –
Therefore, it is said:
Chính vì vậy, Ngài đã nói –
Atha vā gativimuttanti anupādisesanibbānadhātuppattiyā bhagavantaṃ thometi.
Or alternatively, free from destinations (gativimutta) praises the Blessed One for attaining the Nibbāna element without residue.
Hoặc là, với từ “gativimutta”, vị ấy tán thán Đức Thế Tôn qua việc chứng đắc Vô Dư Y Niết-bàn giới.
Ettha hi dvīhi ākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito parahitappaṭipattito ca.
Here, the praise of the Blessed One is to be understood in two ways: from the accomplishment of his own welfare and from the practice for the welfare of others.
Ở đây, sự tán thán Đức Thế Tôn cần được hiểu theo hai phương diện: từ sự thành tựu tự lợi và từ sự thực hành lợi tha.
Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantappahānato anupādisesanibbānappattito ca veditabbā, parahitappaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato viruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayato ñāṇaparipākakālāgamanato ca.
Among these, the accomplishment of his own welfare is to be understood from the attainment of unobstructed knowledge, the complete abandonment of all defilements with their latent tendencies, and the attainment of Nibbāna without residue. The practice for the welfare of others is to be understood from his mind being independent of gain and honor, from his teaching of the Dhamma which leads to liberation from all suffering, from his constant benevolent intention even towards those who are hostile, and from the arrival of the time for the maturation of knowledge.
Trong đó, sự thành tựu tự lợi cần được hiểu là từ việc chứng đắc trí tuệ vô ngại, từ việc đoạn trừ hoàn toàn tất cả phiền não cùng với tập khí, và từ việc chứng đắc Vô Dư Y Niết-bàn. Sự thực hành lợi tha là từ việc thuyết giảng pháp đưa đến sự thoát khỏi mọi khổ đau với tâm không mong cầu lợi lộc, danh vọng, v.v., từ việc luôn có tâm hướng đến lợi ích ngay cả đối với những người chống đối, và từ việc chờ đợi thời điểm trí tuệ của chúng sanh chín muồi.
Sā panettha āsayato payogato ca duvidhā, parahitappaṭipatti tividhā ca, attahitasampatti pakāsitā hoti.
Here, that practice for the welfare of others is twofold by way of intention and application, and threefold. The accomplishment of his own welfare is declared.
Ở đây, sự thực hành lợi tha ấy có hai phương diện: từ tâm nguyện và từ hành động; và sự thành tựu tự lợi có ba phương diện được biểu thị.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
‘‘Karuṇāsītalahadaya’’nti etena āsayato parahitappaṭipatti, sammāgadanatthena sugatasaddena payogato parahitappaṭipatti, ‘‘paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimutta’’nti etehi catusaccasampaṭivedhanatthena ca sugatasaddena tividhāpi attahitasampatti, avasiṭṭhena ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena cāpi attahitasampatti parahitappaṭipatti pakāsitā hotīti.
By ‘‘whose heart is cooled by compassion’’ is the practice for the welfare of others by way of intention. By the word Sugata in the sense of speaking rightly, is the practice for the welfare of others by way of application. By ‘‘whose dense darkness of delusion is dispelled by the lamp of wisdom’’ and by the word Sugata in the sense of comprehending the Four Noble Truths, all three aspects of the accomplishment of his own welfare are declared. And by the remaining ‘‘whose dense darkness of delusion is dispelled by the lamp of wisdom,’’ both the accomplishment of his own welfare and the practice for the welfare of others are declared.
Với câu “karuṇāsītalahadayaṃ”, sự thực hành lợi tha từ tâm nguyện được biểu thị; với từ “sugata” theo nghĩa nói lời chân chánh, sự thực hành lợi tha từ hành động được biểu thị; với các từ “paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimuttaṃ” và với từ “sugata” theo nghĩa thấu triệt Tứ Thánh Đế, cả ba phương diện của sự thành tựu tự lợi được biểu thị; và với từ còn lại “paññāpajjotavihatamohatamaṃ” này, cả sự thành tựu tự lợi và sự thực hành lợi tha cũng được biểu thị.
Atha vā tīhi ākārehi bhagavato thomanā veditabbā hetuto, phalato, upakārato ca.
Or alternatively, the praise of the Blessed One is to be understood in three ways: from the cause, from the result, and from the benefit.
Hoặc là, sự tán thán Đức Thế Tôn cần được hiểu theo ba phương diện: từ nhân, từ quả, và từ sự giúp đỡ.
Tattha hetu mahākaruṇā, sā paṭhamapadena dassitā.
Here, the cause is great compassion, which is shown by the first phrase.
Trong đó, nhân là lòng đại bi, được chỉ ra bởi câu đầu tiên.
Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā, pahānasampadā, ānubhāvasampadā, rūpakāyasampadā cāti.
The result is fourfold: accomplishment of knowledge, accomplishment of abandonment, accomplishment of spiritual power, and accomplishment of the physical body.
Quả có bốn loại: trí tuệ thành tựu, đoạn tận thành tựu, uy lực thành tựu, và sắc thân thành tựu.
Tāsu ñāṇappahānasampadā dutiyapadena saccappaṭivedhanatthena ca sugatasaddena pakāsitā honti, ānubhāvasampadā tatiyapadena, rūpakāyasampadā yathāvuttakāyagamanasobhanatthena sugatasaddena lakkhaṇānubyañjanapāripūriyā vinā tadabhāvato.
Among these, the perfection of abandoning defilements through knowledge is declared by the second term and by the meaning of penetrating the truths, by the word sugata. The perfection of spiritual power is declared by the third term. The perfection of the physical body is declared by the word sugata by the meaning of the beauty of the body's movement as stated, because without the complete fulfillment of the major and minor marks, that (beauty) is absent.
Trong đó, trí tuệ thành tựu và đoạn tận thành tựu được biểu thị bởi câu thứ hai và bởi từ “sugata” theo nghĩa thấu triệt các chân lý; uy lực thành tựu được biểu thị bởi câu thứ ba; sắc thân thành tựu được biểu thị bởi từ “sugata” theo nghĩa có sự du hành của thân tốt đẹp như đã nói, vì không có sự viên mãn của các tướng tốt và tướng phụ thì không thể có được điều đó.
Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ karitvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā.
Help is the teaching of the Dhamma of liberation, making it intimate and immediate, through the three vehicles.
Sự giúp đỡ là việc thuyết giảng pháp giải thoát qua ba thừa, không phân biệt trong ngoài.
So sammāgadanatthena sugatasaddena pakāsito hotīti veditabbaṃ.
It should be understood that this (help) is declared by the word sugata by the meaning of having gone well.
Điều đó được biểu thị bởi từ “sugata” theo nghĩa nói lời chân chánh, cần được hiểu như vậy.
Tattha ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti.
Here, by "whose heart is cooled by compassion," the root of perfect enlightenment is shown.
Trong đó, với câu “karuṇāsītalahadayaṃ”, vị ấy chỉ ra cội rễ của Chánh Đẳng Giác.
Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ.
For the Blessed One, whose mind was stirred by great compassion, having made the aspiration to uplift beings from the mire of saṃsāra, gradually fulfilled the perfections and attained supreme perfect enlightenment; thus, compassion is the root of perfect enlightenment.
Quả vậy, Đức Thế Tôn, với tâm được thúc đẩy bởi lòng đại bi, đã phát nguyện cứu vớt chúng sanh khỏi vũng lầy sanh tử, tuần tự viên mãn các ba-la-mật và chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác. Do đó, lòng bi là cội rễ của Chánh Đẳng Giác.
‘‘Paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena sammāsambodhiṃ dasseti.
By "whose deep darkness of delusion is dispelled by the light of wisdom," perfect enlightenment is shown.
Với câu “paññāpajjotavihatamohatamaṃ”, vị ấy chỉ ra Chánh Đẳng Giác.
Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccatīti.
For the path-knowledge, which is the foundation of unhindered knowledge, and unhindered knowledge, which is the foundation of path-knowledge, is called "perfect enlightenment."
Đạo trí là nguyên nhân gần của Vô chướng ngại trí, và Vô chướng ngại trí là nguyên nhân gần của Đạo trí, được gọi là Chánh Đẳng Giác.
Sammāgamanatthena sugatasaddena sammāsambodhiyā paṭipattiṃ dasseti līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogasassatucchedābhinivesādiantadvayarahitāya karuṇāpaññāpariggahitāya majjhimāya paṭipattiyā pakāsanato sugatasaddassa.
By the word sugata in the sense of 'having gone well', the practice leading to perfect enlightenment is shown, because the word sugata declares the Middle Way, which is free from the two extremes of attachment to sloth and torpor, agitation, and the practices of self-indulgence and self-mortification, as well as the views of eternalism and annihilationism, and which is embraced by compassion and wisdom.
Với ý nghĩa đi đúng, từ Sugata chỉ ra sự thực hành dẫn đến Chánh Đẳng Giác, vì từ Sugata biểu lộ sự thực hành trung đạo, được bao hàm bởi lòng bi và tuệ, thoát khỏi hai cực đoan như sự bám víu vào sự buông lung, sự phóng dật, sự khổ hạnh của việc tự hành hạ thân xác, sự chấp thủ thường kiến và đoạn kiến.
Itarehi sammāsambodhiyā padhānappadhānabhedaṃ payojanaṃ dasseti.
By the other (terms), the primary and secondary purposes of perfect enlightenment are shown.
Với những từ còn lại, Ngài chỉ ra mục đích chính và phụ của Chánh Đẳng Giác.
Saṃsāramahoghato sattasantāraṇañhettha padhānaṃ payojanaṃ, tadaññamappadhānaṃ.
Here, the primary purpose is the liberation of beings from the great flood of saṃsāra; other purposes are secondary.
Ở đây, mục đích chính là cứu độ chúng sinh khỏi biển lớn luân hồi, những mục đích khác là phụ.
Tesu padhānena parahitappaṭipattiṃ dasseti, itarena attahitasampattiṃ.
Among these, by the primary (purpose), the practice for the welfare of others is shown; by the other, the accomplishment of one's own welfare.
Trong số đó, với mục đích chính, Ngài chỉ ra sự thực hành vì lợi ích người khác; với mục đích phụ, Ngài chỉ ra sự thành tựu lợi ích cho tự thân.
Tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dasseti.
By both of these, the Blessed One's status as the fourth person among the four types of persons (those who practice for their own welfare, etc.) is shown.
Với cả hai điều đó, Ngài chỉ ra rằng Đức Thế Tôn là hạng người thứ tư trong bốn hạng người như những người thực hành vì lợi ích tự thân.
Tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ uttamavandaneyyabhāvaṃ attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dasseti.
And by that, His status as the unexcelled recipient of offerings, the most worthy of veneration, and His own veneration becoming a field of merit, are shown.
Và nhờ đó, Ngài chỉ ra sự vô thượng đáng cúng dường, sự tối thượng đáng lễ bái, và sự xứng đáng làm ruộng phước của chính hành động lễ bái.
Ettha ca karuṇāgahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāgahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti.
Here, by the inclusion of compassion, the Blessed One's accomplishment of all worldly qualities is shown, as it highlights His extraordinary qualities that have attained the state of greatness among worldly beings; by the inclusion of wisdom, His accomplishment of all supramundane qualities is shown, as it highlights the path-knowledge which is the foundation of omniscience.
Ở đây, với việc thâu tóm lòng bi, sự thành tựu tất cả các phẩm chất thế gian của Đức Thế Tôn được chỉ ra do sự hiển lộ những phẩm chất đặc biệt đạt đến trạng thái siêu việt trong thế gian; với việc thâu tóm tuệ, sự thành tựu tất cả các phẩm chất siêu thế được chỉ ra do sự hiển lộ Đạo trí là nguyên nhân gần của Nhất thiết trí.
Tadubhayaggahaṇasiddho hi attho ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādinā papañcīyatīti.
Indeed, the meaning established by the inclusion of both is elaborated by phrases such as "the teacher of devas and humans," and so on.
Quả thật, ý nghĩa được thành tựu bởi việc thâu tóm cả hai điều đó được trình bày chi tiết bằng câu ‘‘là bậc thầy của thế giới chư thiên và loài người’’ và các câu tương tự.
Karuṇāgahaṇena ca upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāgahaṇena apagamanaṃ.
And by the inclusion of compassion, the approach is shown to be undefiled; by the inclusion of wisdom, the departure.
Và với việc thâu tóm lòng bi, sự tiếp cận được chỉ ra là không có phiền não; với việc thâu tóm tuệ, sự rời bỏ.
Tathā karuṇāgahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāgahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the Blessed One's conduct in accordance with worldly conventions is shown, as compassion is within the scope of worldly discourse; by the inclusion of wisdom, the non-transgression of convention.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra hành vi của Đức Thế Tôn phù hợp với các danh xưng thế gian, vì lòng bi thuộc phạm vi ngôn ngữ thế gian; với việc thâu tóm tuệ, sự không vượt quá danh xưng.
Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādiparāmasanaṃ hotīti.
For by not understanding the nature of phenomena, there arises the clinging to a self or beings, transgressing convention.
Thật vậy, do không thấu hiểu bản chất của các pháp, sự chấp thủ vào chúng sinh và những thứ tương tự xảy ra do vượt quá danh xưng.
Tathā karuṇāgahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāgahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ catusaccañāṇaṃ, catupaṭisambhidāñāṇaṃ, catuvesārajjañāṇaṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the abiding in the attainment of great compassion is shown; by the inclusion of wisdom, the unhindered knowledge in the three times, the knowledge of the four noble truths, the knowledge of the four analytical knowledges, the knowledge of the four confidences.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra sự an trú trong Đại bi tam muội; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra trí tuệ không bị chướng ngại trong ba thời, trí tuệ Tứ Thánh Đế, trí tuệ Tứ Vô Ngại Giải, trí tuệ Tứ Vô Sở Úy.
Karuṇāgahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesāsādhāraṇañāṇāni, cha abhiññā, aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇāni, dasa balāni, cuddasa buddhañāṇāni, soḷasa ñāṇacariyā, aṭṭhārasa buddhadhammā, catucattālīsa ñāṇavatthūni, sattasattati ñāṇavatthūnīti evamādīnaṃ anekesaṃ paññāpabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.
By the inclusion of compassion, because the knowledge of the attainment of great compassion is included, the other extraordinary knowledges, the six supernormal powers, the unshakeable knowledges in the eight assemblies, the ten powers, the fourteen Buddha-knowledges, the sixteen knowledge-conducts, the eighteen Buddha-dharmas, the forty-four knowledge-bases, the seventy-seven knowledge-bases—thus, the range of knowledge is shown in terms of these and many other divisions of wisdom.
Với việc thâu tóm lòng bi, do trí tuệ Đại bi tam muội đã được bao hàm, Ngài chỉ ra sự vận hành của trí tuệ theo nhiều phương diện của tuệ như các trí tuệ đặc biệt còn lại, sáu thắng trí, các trí tuệ không bị lay chuyển trong tám hội chúng, mười lực, mười bốn Phật trí, mười sáu trí hành, mười tám Phật pháp, bốn mươi bốn trí sở y, bảy mươi bảy trí sở y và những điều tương tự.
Tathā karuṇāgahaṇena caraṇasampattiṃ, paññāgahaṇena vijjāsampattiṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the accomplishment of conduct; by the inclusion of wisdom, the accomplishment of true knowledge.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra sự thành tựu về hạnh; với việc thâu tóm tuệ, sự thành tựu về minh.
Karuṇāgahaṇena attādhipatitā, paññāgahaṇena dhammādhipatitā.
By the inclusion of compassion, self-mastery; by the inclusion of wisdom, Dhamma-mastery.
Với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra sự tự chủ; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra sự pháp chủ.
Karuṇāgahaṇena lokanāthabhāvo, paññāgahaṇena attanāthabhāvo.
By the inclusion of compassion, being a protector of the world; by the inclusion of wisdom, being a protector of oneself.
Với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra là bậc cứu độ thế gian; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra là bậc tự cứu độ.
Tathā karuṇāgahaṇena pubbakāribhāvo, paññāgahaṇena kataññutā.
Similarly, by the inclusion of compassion, being a benefactor; by the inclusion of wisdom, gratitude.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra là bậc đã làm điều thiện trước; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra lòng tri ân.
Tathā karuṇāgahaṇena aparantapatā, paññāgahaṇena anattantapatā.
Similarly, by the inclusion of compassion, not harming others; by the inclusion of wisdom, not harming oneself.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra sự không làm hại người khác; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra sự không làm hại chính mình.
Karuṇāgahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāgahaṇena buddhabhāvasiddhi.
Or, by the inclusion of compassion, the attainment of qualities that make one a Buddha; by the inclusion of wisdom, the attainment of Buddhahood.
Hoặc với việc thâu tóm lòng bi, sự thành tựu các pháp làm Phật; với việc thâu tóm tuệ, sự thành tựu Phật quả.
Tathā karuṇāgahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāgahaṇena sayaṃtaraṇaṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the liberation of others; by the inclusion of wisdom, one's own liberation.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra sự cứu độ người khác; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra sự tự cứu độ.
Tathā karuṇāgahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāgahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti.
Similarly, by the inclusion of compassion, a mind disposed to help all beings is shown; and by the inclusion of wisdom, a mind dispassionate towards all phenomena is shown.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, Ngài chỉ ra tâm từ bi đối với tất cả chúng sinh; với việc thâu tóm tuệ, Ngài chỉ ra tâm ly tham đối với tất cả các pháp.
Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi tannidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttarikaraṇīyābhāvato.
And of all the Buddha's qualities, compassion is the beginning, as it is their source; and wisdom is the end, as there is nothing further to be done after it.
Và trong tất cả các phẩm chất của Đức Phật, lòng bi là khởi đầu vì nó là căn nguyên, tuệ là kết thúc vì không còn điều gì cần làm thêm sau đó.
Iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti.
Thus, by showing the beginning and the end, all the Buddha's qualities are shown.
Như vậy, bằng cách chỉ ra khởi đầu và kết thúc, tất cả các phẩm chất của Đức Phật đã được chỉ ra.
Tathā karuṇāgahaṇena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti.
Similarly, by the inclusion of compassion, the aggregate of concentration, which is preceded by the aggregate of morality, is shown.
Tương tự, với việc thâu tóm lòng bi, giới uẩn có định uẩn làm tiền đạo đã được chỉ ra.
Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti.
For morality is rooted in compassion, as it arises from abstention from killing and so forth, and that morality is accompanied by the three jhāna factors.
Thật vậy, giới là căn nguyên của lòng bi, từ đó sự kiêng cữ sát sinh và các điều khác phát sinh, và điều đó đi kèm với ba thiền định.
Paññāvacanena paññākkhandho.
By the word ‘wisdom’, the aggregate of wisdom is shown.
Với từ tuệ, tuệ uẩn.
Sīlañca sabbesaṃ buddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā.
And morality is the beginning of all the Buddha's qualities, concentration is the middle, and wisdom is the end; in this way too, all the Buddha's qualities, which are excellent in the beginning, middle, and end, are shown by means of this method.
Giới là khởi đầu của tất cả các phẩm chất của Đức Phật, định ở giữa, tuệ là kết thúc, như vậy, tất cả các phẩm chất của Đức Phật, tốt đẹp ở khởi đầu, ở giữa và ở kết thúc, đã được chỉ ra theo phương pháp.
Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggahaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ?
For this is the only way to show the Buddha's qualities completely, namely, by grasping the method; otherwise, who could possibly describe the qualities of the Fortunate One exhaustively, word by word?
Đây chính là phương pháp để chỉ ra tất cả các phẩm chất của Đức Phật một cách trọn vẹn, tức là thâu tóm phương pháp, nếu không thì ai có thể trình bày tất cả các phẩm chất của Đức Thế Tôn một cách chi tiết và trọn vẹn?
Tenevāha –
Therefore, it is said:
Vì thế Ngài đã nói:
2. Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘buddhopī’’tiādimāha.
2. Having thus briefly extolled the Fortunate One with all the qualities of omniscience, now, to praise the True Dhamma, he begins with “buddhopi”.
2. Sau khi ca ngợi Đức Thế Tôn bằng tất cả các phẩm chất của bậc Nhất thiết trí một cách tóm tắt như vậy, giờ đây để ca ngợi Chánh Pháp, Ngài nói ‘‘buddho’’ và các câu tiếp theo.
Tattha buddhoti kattuniddeso.
Here, buddho is a nominative case (kattuniddesa).
Ở đây, buddho là chủ ngữ.
Buddhabhāvanti kammaniddeso.
Buddhabhāvaṃ is an accusative case (kammaniddesa).
Buddhabhāvaṃ là tân ngữ.
Bhāvetvā sacchikatvāti ca pubbakālakiriyāniddeso.
And bhāvetvā sacchikatvā is a past participle (pubbakālakiriyāniddesa).
Bhāvetvā sacchikatvā là trạng ngữ chỉ hành động trước đó.
Yanti aniyamato kammaniddeso.
Yaṃ is an indefinite accusative case (aniyamato kammaniddesa).
Yaṃ là tân ngữ không xác định.
Upagatoti aparakālakiriyāniddeso.
Upagato is a past participle (aparakālakiriyāniddesa).
Upagato là trạng ngữ chỉ hành động sau đó.
Vandeti kiriyāniddeso.
Vande is a verb (kiriyāniddesa).
Vande là động từ.
Tanti niyamanaṃ.
Taṃ is a definite pronoun (niyamanaṃ).
Taṃ là sự xác định.
Dhammanti vandanakiriyāya kammaniddeso.
Dhammaṃ is the object of the verb ‘vande’ (vandanakiriyāya kammaniddeso).
Dhammaṃ là tân ngữ của hành động lễ bái.
Gatamalaṃ anuttaranti ca tabbisesanaṃ.
And gatamalaṃ anuttaraṃ are its qualifiers.
Gatamalaṃ anuttaraṃ là bổ ngữ cho nó.
Tattha buddhasaddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddeso 97; paṭi. ma. 1.162) niddesanayena attho veditabbo.
Here, the meaning of the word ‘Buddha’ should be understood according to the method of explanation such as “Buddha because he has awakened to the truths; Buddha because he awakens beings.”
Ở đây, ý nghĩa của từ Buddha cần được hiểu theo cách giải thích như ‘‘Người đã giác ngộ các sự thật nên là Buddha, người đã giác ngộ chúng sinh nên là Buddha’’ và các câu tương tự.
Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena.
Or, Buddha because of the complete cessation of ignorance with its latent tendencies, or because of the blossoming of wisdom; in the sense of awakening and blossoming.
Hoặc, Buddha là người đã giác ngộ do sự chấm dứt hoàn toàn sự vô minh cùng với các khuynh hướng tiềm ẩn, hoặc do trí tuệ đã phát triển, theo nghĩa thức tỉnh và phát triển.
Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho yathā ‘‘dikkhito na dadātī’’ti.
Or, since there is no unawakened knowable phenomenon for anyone, and since the specific knowable phenomenon is not taken as an object, and since there is no desire for an objective expression, the nominative case is obtained only in the sense of awakening, as in “one who is initiated does not give.”
Hoặc, do không có bất kỳ pháp đáng biết nào chưa được giác ngộ, và do không chấp thủ bất kỳ đặc tính đáng biết nào như là tân ngữ, và do không có ý muốn sử dụng tân ngữ, nên chủ ngữ được hiểu theo nghĩa giác ngộ, như ‘‘người đã xuất gia không bố thí’’.
Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhuñāṇena saha vāsanāya vihataviddhaṃsitaniravasesakileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho.
In essence, however, Buddha refers to the aggregate of constituents (khandhasantāna) that has been perfected through pāramitās, completely eradicated all defilements along with their latent tendencies by means of self-arisen knowledge, and is the repository of immeasurable qualities such as great compassion and omniscience.
Tuy nhiên, về mặt ý nghĩa, Buddha là dòng tương tục của các uẩn, được tôi luyện bởi các pāramitā, đã tiêu diệt hoàn toàn tất cả các phiền não cùng với các khuynh hướng tiềm ẩn bằng trí tuệ tự giác, là nơi nương tựa của vô số phẩm chất như Đại bi và Nhất thiết trí.
Yathāha –
As it is said:
Như Ngài đã nói:
Api-saddo sambhāvane.
The word api is used in the sense of possibility.
Từ Api có nghĩa là khả năng.
Tena ‘‘evaṃ guṇavisesayutto sopi nāma bhagavā’’ti vakkhamānaguṇadhamme sambhāvanaṃ dīpeti.
Thereby it indicates the possibility of the qualities of the Dhamma to be stated, meaning “such a Fortunate One, endowed with such special qualities.”
Với từ đó, Ngài chỉ ra khả năng của Pháp có phẩm chất như đã nói, ‘‘Ngay cả Đức Thế Tôn có những phẩm chất đặc biệt như vậy’’.
Buddhabhāvanti sammāsambodhiṃ.
Buddhabhāvaṃ means perfect enlightenment (sammāsambodhi).
Buddhabhāvaṃ là Chánh Đẳng Giác.
Bhāvetvāti uppādetvā vaḍḍhetvā ca.
Bhāvetvā means having produced and developed.
Bhāvetvā có nghĩa là làm phát sinh và làm tăng trưởng.
Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā.
Sacchikatvā means having realized directly.
Sacchikatvā có nghĩa là làm cho hiện tiền.
Upagatoti patto, adhigatoti attho.
Upagato means attained, reached.
Upagato có nghĩa là đạt được, tức là thành tựu.
Etassa buddhabhāvanti etena sambandho.
This is connected with buddhabhāvaṃ.
Có sự liên hệ với Phật quả này.
Gatamalanti vigatamalaṃ, niddosanti attho.
Gatamalaṃ means free from defilements, faultless.
Gatamala có nghĩa là đã đoạn trừ cấu uế, tức là không có lỗi lầm.
Vandeti paṇamāmi, thomemi vā.
Vande means I bow down, or I praise.
Vande có nghĩa là con xin đảnh lễ, hoặc con xin tán thán.
Anuttaranti uttararahitaṃ, lokuttaranti attho.
Anuttara means without anything superior; it means supramundane.
Anuttara có nghĩa là không có gì hơn, tức là siêu thế.
Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato ca saṃsārato ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo.
Dhamma means that which, when one practices as instructed, sustains one by preventing one from falling into the lower realms and saṃsāra; thus it is Dhamma.
Dhamma (Pháp) là Pháp giữ gìn những ai thực hành đúng như đã được chỉ dạy, không để họ rơi vào các khổ cảnh và luân hồi.
Ayañhettha saṅkhepattho – evaṃ vividhaguṇagaṇasamannāgato buddhopi bhagavā yaṃ ariyamaggasaṅkhātaṃ dhammaṃ bhāvetvā, phalanibbānaṃ pana sacchikatvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigato, tamevaṃ buddhānampi buddhabhāvahetubhūtaṃ sabbadosamalarahitaṃ attano uttaritarābhāvena anuttaraṃ paṭivedhasaddhammaṃ namāmīti.
This is the concise meaning here: The Buddha, the Blessed One, endowed with such various excellent qualities, having developed the Dhamma known as the Noble Path, and having realized the fruit of Nibbāna, attained unsurpassed perfect self-awakening. Therefore, I pay homage to that Dhamma of penetration (paṭivedhasaddhamma), which is the cause of Buddhahood even for Buddhas, free from all defilements and stains, and unsurpassed due to its own lack of anything superior.
Đây là ý nghĩa tóm tắt ở đây: Đức Phật, bậc Thế Tôn đầy đủ vô số công đức như vậy, đã tu tập Pháp được gọi là Thánh đạo, chứng ngộ Niết Bàn quả, và thành tựu Chánh Đẳng Chánh Giác Vô Thượng. Tôi xin đảnh lễ Chánh Pháp thâm nhập ấy, Pháp đã trở thành nhân duyên cho Phật quả của chư Phật, Pháp không còn mọi cấu uế và lỗi lầm, Pháp vô thượng vì không có gì cao hơn nó.
Pariyattisaddhammassapi tappakāsanattā idha saṅgaho daṭṭhabbo.
The Dhamma of learning (pariyattisaddhamma) should also be understood as included here, because it reveals that (Dhamma).
Cũng cần phải thấy rằng Chánh Pháp Pariyatti (giáo học) cũng được bao gồm ở đây vì nó là sự hiển bày của Pháp đó.
Atha vā ‘‘abhidhammanayasamuddaṃ adhigañchi, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyāsammasanapariyāyo labbhatīti sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ.
Alternatively, since it is stated in the Aṭṭhakathā, "He reached the ocean of the Abhidhamma method, he fully comprehended the three Piṭakas," it is understood that the Dhamma of learning (pariyattidhamma) also includes the aspect of realization and comprehension, and thus it is also mentioned here.
Hoặc, vì trong các bản Chú giải có nói rằng “đã thâm nhập biển nghĩa Abhidhamma, đã quán xét ba Tipiṭaka”, nên sự chứng ngộ và quán xét Pháp Pariyatti cũng có thể được hiểu là bao gồm ở đây.
Tathā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā sacchikatvā’’ti ca vuttattā buddhakaradhammabhūtāhi pāramitāhi saha pubbabhāge adhisīlasikkhādayopi idha dhammasaddena saṅgahitāti veditabbā.
Similarly, since it is stated, "having developed and realized that Dhamma," it should be understood that the trainings in higher morality (adhisīlasikkhā) and so forth, in the earlier stages, together with the perfections (pāramitā) that constitute the Buddha-making qualities, are also included here by the term Dhamma.
Tương tự, vì có nói “Pháp mà đã tu tập và chứng ngộ”, nên các giới học (adhisīlasikkhā) và những điều khác trong giai đoạn sơ khởi, cùng với các Pāramī (ba-la-mật) là những Pháp tạo Phật, cũng được bao gồm ở đây bởi từ “Pháp” (Dhamma).
Tāpi hi vigatappaṭipakkhatāya gatamalā, anaññasādhāraṇatāya anuttarā cāti.
For these too are free from stains, being without opponents, and are unsurpassed due to their uniqueness.
Những Pháp ấy cũng là gatamala (đã đoạn trừ cấu uế) vì không có đối nghịch, và anuttara (vô thượng) vì không ai khác có thể đạt được.
Tathā hi sattānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇāya katamahābhinīhāro mahākaruṇādhivāsanapesalajjhāsayo paññāvisesapariyodātanimmalānaṃ dānadamasaññamādīnaṃ uttamadhammānaṃ satasahassādhikāni kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesānaṃ bhāvanāpaccakkhakaraṇehi kammādīsu adhigatavasībhāvo acchariyācinteyyamahānubhāvo adhisīlaadhicittānaṃ paramukkaṃsapāramippatto bhagavā paccayākāre catuvīsatikoṭisatasahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ pesetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti.
Thus, the Blessed One, who made a great aspiration for the liberation of beings from all suffering of saṃsāra, whose gentle disposition was imbued with great compassion, who had attained mastery in deeds and so forth through the development and realization of hundreds of thousands of excellent qualities such as generosity, restraint, and self-control, purified by the excellence of wisdom, continuously and completely for four asaṅkhyeyyas and a hundred thousand kappas, and who possessed astonishing and inconceivable great power, having reached the pinnacle of perfection in higher morality and higher consciousness, sent forth the great diamond-like knowledge through a hundred thousand koṭis of twenty-four modes of dependent origination, and fully awakened to unsurpassed perfect self-awakening.
Thật vậy, Đức Thế Tôn, người đã phát nguyện đại nguyện để giải thoát chúng sinh khỏi mọi khổ đau luân hồi, với tâm từ bi lớn lao, với tâm ý hiền lành được tịnh hóa bởi trí tuệ siêu việt, đã kiên trì và liên tục tu tập vô số các Pháp tối thượng như bố thí, tự chế, tiết độ, v.v., trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp. Ngài đã thành tựu sự thuần thục trong các hành động thông qua việc tu tập và chứng ngộ không sót một điều gì, với uy lực vĩ đại không thể nghĩ bàn, đạt đến đỉnh cao của giới Pāramī và tâm Pāramī. Ngài đã phóng ra Đại Kim Cang Trí qua một trăm ngàn hai mươi bốn triệu phương thức duyên hệ, và đã thành tựu Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác.
Ettha ca ‘‘bhāvetvā’’ti etena vijjāsampadāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena vimuttisampadāya.
Here, by "having developed," he praises the Dhamma by the accomplishment of knowledge (vijjāsampadā); by "having realized," by the accomplishment of liberation (vimuttisampadā).
Ở đây, với từ ‘‘bhāvetvā’’ (đã tu tập), Pháp được tán thán qua sự thành tựu minh (vijjā); với từ ‘‘sacchikatvā’’ (đã chứng ngộ), Pháp được tán thán qua sự thành tựu giải thoát (vimutti).
Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya.
Similarly, by the first, by the accomplishment of jhāna; by the second, by the accomplishment of liberation.
Tương tự, với từ thứ nhất là thành tựu thiền định (jhāna), với từ thứ hai là thành tựu giải thoát (vimokkha).
Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya.
Or, by the first, by the accomplishment of concentration (samādhi); by the second, by the accomplishment of attainment (samāpatti).
Hoặc, với từ thứ nhất là thành tựu định (samādhi), với từ thứ hai là thành tựu thiền nhập (samāpatti).
Atha vā paṭhamena khayañāṇabhāvena, dutiyena anuppādañāṇabhāvena.
Alternatively, by the first, by the nature of knowledge of destruction (khayañāṇa); by the second, by the nature of knowledge of non-arising (anuppādañāṇa).
Hoặc, với từ thứ nhất là khía cạnh diệt tận trí (khayañāṇa), với từ thứ hai là khía cạnh bất sinh trí (anuppādañāṇa).
Paṭhamena vā vijjūpamatāya, dutiyena vajirūpamatāya.
Or, by the first, by its likeness to lightning; by the second, by its likeness to a diamond.
Hoặc, với từ thứ nhất là sự giống như tia chớp, với từ thứ hai là sự giống như kim cương.
Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā.
Or, by the former, by the accomplishment of dispassion (virāgasampatti); by the latter, by the accomplishment of cessation (nirodhasampatti).
Hoặc, với từ trước là sự thành tựu ly tham (virāga), với từ sau là sự thành tựu đoạn diệt (nirodha).
Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena.
Similarly, by the first, by its nature as leading out; by the second, by its nature as escape.
Tương tự, với từ thứ nhất là khía cạnh dẫn đến giải thoát (niyyāna), với từ thứ hai là khía cạnh thoát ly (nissaraṇa).
Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena.
Or, by the first, by its nature as cause; by the second, by its nature as the unconditioned.
Hoặc, với từ thứ nhất là khía cạnh nhân (hetu), với từ thứ hai là khía cạnh vô vi (asaṅkhata).
Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena.
Or, by the first, by its nature as seeing; by the second, by its nature as seclusion.
Hoặc, với từ thứ nhất là khía cạnh thấy biết (dassana), với từ thứ hai là khía cạnh viễn ly (viveka).
Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi.
Or, by the first, by its nature as dominant; by the second, by its nature as deathless, he praises the Dhamma.
Hoặc, với từ thứ nhất là khía cạnh tối thượng (adhipati), với từ thứ hai là khía cạnh bất tử (amata), Pháp được tán thán.
Atha vā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā buddhabhāvaṃ upagato’’ti etena svākkhātatāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena sandiṭṭhikatāya.
Alternatively, by "having developed that Dhamma, he attained Buddhahood," he praises the Dhamma by its well-proclaimed nature (svākkhātatā); by "having realized," by its visible-here-and-now nature (sandiṭṭhikatā).
Hoặc, với câu ‘‘Pháp mà đã tu tập và đạt được Phật quả’’, Pháp được tán thán qua sự khéo thuyết giảng (svākkhāta); với từ ‘‘sacchikatvā’’, Pháp được tán thán qua sự tự thân hiện kiến (sandiṭṭhika).
Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya.
Similarly, by the former, by its timelessness (akālikatā); by the latter, by its inviting-to-come-and-see nature (ehipassikatā).
Tương tự, với từ trước là không có thời gian (akālika), với từ sau là mời đến để thấy (ehipassika).
Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.
Or, by the former, by its leading-onward nature (opaneyyikatā); by the latter, by its being-realized-personally nature (paccattaṃ veditabbatā), he praises the Dhamma.
Hoặc, với từ trước là có khả năng hướng thượng (opaneyyika), với từ sau là người trí tự mình chứng biết (paccattaṃ veditabba), Pháp được tán thán.
‘‘Gatamala’’nti iminā saṃkilesābhāvadīpanena dhammassa parisuddhataṃ dasseti, ‘‘anuttara’’nti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena vipulaparipuṇṇataṃ.
By "free from stains," he shows the purity of the Dhamma by indicating the absence of defilements; by "unsurpassed," by indicating the absence of anything superior, he shows its vast and complete nature.
Với từ ‘‘Gatamala’’, Pháp được hiển bày là thanh tịnh qua sự không có các phiền não; với từ ‘‘anuttara’’, Pháp được hiển bày là rộng lớn và viên mãn qua sự không có gì khác tốt hơn.
Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena pabhavasampadaṃ.
Or, by the first, he shows the accomplishment of abandonment (pahānasampadā) of the Dhamma; by the second, the accomplishment of origination (pabhavasampadā).
Hoặc, với từ thứ nhất, Pháp được hiển bày là thành tựu sự đoạn trừ; với từ thứ hai, Pháp được hiển bày là thành tựu sự phát sinh.
Bhāvetabbatāya vā dhammassa gatamalabhāvo yojetabbo.
Or, the Dhamma's freedom from stains should be connected with its being subject to development.
Hoặc, trạng thái gatamala (đã đoạn trừ cấu uế) của Pháp nên được liên kết với sự cần phải tu tập.
Bhāvanāguṇena hi so dosānaṃ samugghātako hotīti.
For by the quality of development, it is the uprooter of defilements.
Vì nhờ công đức tu tập mà Pháp trở thành kẻ tiêu diệt các lỗi lầm.
Sacchikātabbabhāvena anuttarabhāvo yojetabbo.
Its unsurpassed nature should be connected with its being subject to realization.
Trạng thái anuttara (vô thượng) nên được liên kết với sự cần phải chứng ngộ.
Sacchikiriyānibbattito hi taduttarikaraṇīyābhāvato anaññasādhāraṇatāya anuttaroti.
For from the accomplishment of realization, there being no further task to be done, it is unsurpassed due to its uniqueness.
Vì từ sự thành tựu chứng ngộ mà không còn gì cần làm hơn, nên nó là vô thượng vì không ai khác có thể đạt được.
Tathā ‘‘bhāvetvā’’ti etena saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā honti.
Thus, by "having developed," together with the preliminary morality and so forth, the trainee's (sekkhā) aggregates of morality, concentration, and wisdom are indicated.
Tương tự, với từ ‘‘bhāvetvā’’, các uẩn giới, định, tuệ của hàng hữu học (sekkhā) cùng với giới hạnh và những điều khác trong giai đoạn sơ khởi được hiển bày.
‘‘Sacchikatvā’’ti etena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.
By "having realized," together with the unconditioned element, the accomplished one's (asekkhā) aggregates of morality, concentration, and wisdom are indicated.
Với từ ‘‘sacchikatvā’’, các uẩn giới, định, tuệ của hàng vô học (asekkhā) cùng với pháp giới vô vi (asaṅkhata dhātu) được hiển bày.
3. Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ abhitthavitvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sugatassā’’tiādimāha.
3. Thus, having briefly praised the Saddhamma with all its qualities, now, in order to praise the Noble Saṅgha, he says "sugatassa" and so on.
3. Sau khi tán thán Chánh Pháp với tất cả các công đức của Pháp một cách tóm tắt như vậy, bây giờ để tán thán Thánh Tăng, Ngài nói ‘‘sugatassā’’ v.v.
Tattha sugatassāti sambandhaniddeso.
Therein, "sugatassa" is an indication of connection.
Trong đó, sugatassā là sự chỉ định mối liên hệ.
‘‘Tassa puttāna’’nti etena sambandho.
The connection is with "His sons".
Có mối liên hệ với câu ‘‘Tassa puttānaṃ’’ (những người con của Ngài).
Orasānanti puttavisesanaṃ.
"Orasānaṃ" is an epithet for sons.
Orasānaṃ là tính từ bổ nghĩa cho người con.
Mārasenamathanānanti orasaputtabhāve kāraṇaniddeso tena kilesappahānameva bhagavato orasaputtabhāve kāraṇaṃ anujānātīti dasseti.
"Mārasenamathanānaṃ" is an indication of the reason for being true-born sons. By this, it shows that the abandonment of defilements is indeed the reason for being the Blessed One's true-born sons.
Mārasenamathanānaṃ là sự chỉ định nguyên nhân của việc là những người con ruột. Điều này cho thấy rằng sự đoạn trừ các phiền não chính là nguyên nhân của việc là những người con ruột của Đức Thế Tôn.
Aṭṭhannanti gaṇanaparicchedaniddeso.
"Aṭṭhannaṃ" is an indication of a numerical limitation.
Aṭṭhannaṃ là sự chỉ định số lượng.
Tena ca satipi tesaṃ sattavisesabhāvena anekasatasahassabhāve imaṃ gaṇanaparicchedaṃ nātivattantīti dasseti maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvānativattanato.
And by this, it shows that even though they are distinct beings, numbering in many hundreds of thousands, they do not exceed this numerical limitation, because they do not go beyond the states of being path-attainers and fruit-attainers.
Điều này cho thấy rằng mặc dù có hàng trăm ngàn chúng sinh khác, nhưng họ không vượt quá số lượng này về mặt trạng thái là người đạt đạo (maggaṭṭha) và người đắc quả (phalaṭṭha).
Samūhanti samudāyaniddeso.
"Samūhaṃ" is an indication of a collection.
Samūhaṃ là sự chỉ định tập hợp.
Ariyasaṅghanti guṇavisiṭṭhasaṃhatabhāvaniddeso.
"Ariyasaṅghaṃ" is an indication of a group distinguished by qualities.
Ariyasaṅghaṃ là sự chỉ định trạng thái tập hợp của những người có công đức đặc biệt.
Tena asatipi ariyapuggalānaṃ kāyasāmaggiyaṃ ariyasaṅghabhāvaṃ dasseti diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvato.
By this, it shows the state of being the Noble Saṅgha even without the physical presence of noble individuals, because they are united by common views and sīla.
Điều này cho thấy rằng ngay cả khi các Thánh nhân không có sự tụ họp về thân thể, họ vẫn là Thánh Tăng vì họ có sự tụ họp về chánh kiến và giới hạnh.
Tattha urasi bhavā jātā saṃbaddhā ca orasā.
Therein, "orasā" are those born, arisen, and connected in the breast.
Trong đó, orasā (ruột thịt) là những người sinh ra, xuất hiện và liên hệ từ ngực.
Yathā hi sattānaṃ orasaputtā attajatāya pitu santakassa dāyajjassa visesena bhāgino honti, evametepi ariyapuggalā sammāsambuddhassa savanante ariyāya jātiyā jātatāya bhagavato santakassa vimuttisukhassa ariyadhammaratanassa ekantena bhāginoti orasā viya orasā.
Just as true-born sons of beings, being self-born, are especially heirs to their father's inheritance, so too these noble individuals, being born of a noble birth at the end of the Perfectly Self-Awakened One's teaching, are exclusively heirs to the liberation-happiness and the noble Dhamma-gem of the Blessed One; thus, they are "orasā" as if true-born sons.
Như những người con ruột của chúng sinh là những người đặc biệt được thừa hưởng tài sản của cha vì họ được sinh ra từ cha, thì những Thánh nhân này cũng vậy, vì họ được sinh ra bằng Thánh giới vào cuối lời thuyết Pháp của Đức Chánh Đẳng Chánh Giác, nên họ hoàn toàn được thừa hưởng hạnh phúc giải thoát và Pháp bảo của Đức Thế Tôn. Do đó, họ được gọi là orasā (ruột thịt) như những người con ruột.
Atha vā bhagavato dhammadesanānubhāvena ariyabhūmiṃ okkamamānā okkantā ca ariyasāvakā bhagavato ure vāyāmajanitābhijātitāya nippariyāyena orasaputtāti vattabbataṃ arahanti.
Alternatively, noble disciples who enter and have entered the noble stage through the power of the Blessed One's Dhamma teaching, due to their birth generated by effort in the Blessed One's breast, are truly worthy of being called "true-born sons".
Hoặc, các Thánh đệ tử, những người đang và đã bước vào Thánh địa nhờ uy lực thuyết Pháp của Đức Thế Tôn, xứng đáng được gọi là những người con ruột không gián đoạn vì họ được sinh ra từ nỗ lực của Đức Thế Tôn.
Sāvakehi pavattiyamānāpi hi dhammadesanā ‘‘bhagavato dhammadesanā’’icceva vuccati taṃmūlakattā lakkhaṇādivisesābhāvato ca.
Even Dhamma teaching delivered by disciples is called "the Blessed One's Dhamma teaching" because it originates from him and there is no distinction in characteristics.
Thật vậy, ngay cả khi lời thuyết Pháp được các đệ tử thực hiện, nó vẫn được gọi là “lời thuyết Pháp của Đức Thế Tôn” vì nó có nguồn gốc từ Ngài và không có sự khác biệt về đặc điểm.
Yadipi ariyasāvakānaṃ ariyamaggādhigamasamaye bhagavato viya tadantarāyakaraṇatthaṃ devaputtamāro, māravāhinī vā na ekantena apasādeti, tehi pana apasādetabbatāya kāraṇe vimathite tepi vimathitā eva nāma hontīti āha – ‘‘mārasenamathanāna’’nti.
Even though, at the time of the noble disciples' attainment of the noble path, the Māra-devaputta or Māra's army does not necessarily obstruct them as it did the Blessed One, yet because the cause for them to be obstructed has been crushed, they too are indeed considered crushed. Therefore, it is said: "mārasenamathanānaṃ" (crushers of Māra's army).
Mặc dù vào thời điểm các Thánh đệ tử thành tựu Thánh đạo, Ma vương hay quân đội của Ma vương không nhất thiết phải xua đuổi họ để gây chướng ngại như đối với Đức Thế Tôn, nhưng vì những gì cần phải xua đuổi đã bị tiêu diệt bởi họ, nên họ cũng được gọi là những người đã tiêu diệt. Vì thế, Ngài nói – ‘‘mārasenamathanānaṃ’’ (những người đã tiêu diệt quân đội của Ma vương).
Imasmiṃ panatthe ‘‘māramārasenamathanāna’’nti vattabbe ‘‘mārasenamathanāna’’nti ekadesasarūpekaseso katoti daṭṭhabbaṃ.
In this context, where it should have been said "māramārasenamathanānaṃ" (crushers of Māra and Māra's army), it should be understood that "mārasenamathanānaṃ" is an ekasesa (retention of one part) of a partial form.
Trong ý nghĩa này, cần phải hiểu rằng thay vì nói ‘‘māramārasenamathanānaṃ’’ (những người đã tiêu diệt Ma vương và quân đội của Ma vương), thì đã được rút gọn thành ‘‘mārasenamathanānaṃ’’ (những người đã tiêu diệt quân đội của Ma vương) bằng cách giữ lại một phần.
Atha vā khandhābhisaṅkhāramārānaṃ viya devaputtamārassapi guṇamāraṇe sahāyabhāvūpagamanato kilesabalakāyo ‘‘senā’’ti vuccati.
Alternatively, just as with the Māras of aggregates and formations, the host of defilements is called "senā" (army) because it acts as an ally in destroying the qualities of the Māra-devaputta as well.
Hoặc giả, do trở thành đồng minh trong việc hủy diệt các thiện pháp, giống như ma uẩn và ma hành, cũng như ma thiên tử, nên khối quân phiền não được gọi là “quân đội”.
Yathāha – ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’tiādi (su. ni. 438; mahāni. 28, 68, 149).
As it is said: "Kāmā te paṭhamā senā" (Desire is your first army), and so on.
Như đã nói: “Dục lạc là quân đội thứ nhất của ngươi,” v.v... (Su. Ni. 438; Mahāni. 28, 68, 149).
Sā ca tehi diyaḍḍhasahassabhedā, anantabhedā vā kilesavāhinī satidhammavicayavīriyasamathādiguṇappaharaṇehi odhiso vimathitā vihatā viddhastā cāti mārasenamathanā, ariyasāvakā.
And that army, consisting of a host of defilements with one and a half thousand divisions, or countless divisions, is individually crushed, defeated, and utterly destroyed by the weapons of qualities such as mindfulness, Dhamma-investigation, energy, and tranquility. Therefore, they are "mārasenamathanā" (crushers of Māra's army), the noble disciples.
Và dòng quân phiền não ấy, có một ngàn rưỡi loại khác nhau, hoặc vô số loại khác nhau, đã bị các vị ấy nghiền nát, tiêu diệt và phá hủy hoàn toàn bằng các vũ khí là các thiện pháp như niệm, trạch pháp, tinh tấn, định, v.v. – đó là những người nghiền nát quân ma, tức các bậc Thánh đệ tử.
Etena tesaṃ bhagavato anujātaputtataṃ dasseti.
By this, it shows their state of being sons who follow the Blessed One.
Qua đây, cho thấy các vị ấy là những người con nối dõi của Đức Thế Tôn.
Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena.
They are noble (ariyā) in the sense of etymology, because they are far (āraka) from defilements, do not err (na iriyanato) in what is not proper (anaye), and act (iriyanato) in what is proper (aye).
Do tránh xa các phiền não (kilesa), không hành xử sai trái (anaya), và hành xử đúng đắn (aya), nên theo nghĩa từ nguyên, các vị ấy là bậc Thánh (ariya).
Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato, upagatānañca tadatthasiddhito ariyā, ariyānaṃ saṅghoti ariyasaṅgho, ariyo ca so saṅgho cāti vā ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ.
Alternatively, they are noble (ariyā) because they are to be approached (araṇīyato) as a refuge by the world with its devas, and for those who approach, their purpose is achieved. The Saṅgha of the noble ones is the Noble Saṅgha (ariyasaṅgho), or it is noble and it is the Saṅgha, hence "ariyasaṅgho". That "ariyasaṅghaṃ".
Hoặc giả, do được chư thiên và thế gian nương tựa (araṇīyato), do đáng được đến gần (upagantabbato), và do những ai đến gần đều thành tựu mục đích, nên các vị ấy là bậc Thánh. Tập hợp của các bậc Thánh là Thánh Tăng (ariyasaṅgha), hoặc Thánh Tăng là vị Thánh và là Tăng. Thánh Tăng đó.
Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti assa ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā vande’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
It should be understood that to show the great benefit of this Noble Saṅgha, the attainment of the Buddha-Dhamma-gems in the subsequent period also depends on the Saṅgha-gem, and therefore "sirasā vande" (I pay homage with my head) is stated here itself.
Sau Đức Thế Tôn, sự chứng đắc các Pháp bảo và Phật bảo cũng tùy thuộc vào Tăng bảo, nên để chỉ ra sự hữu ích lớn lao của Thánh Tăng này, việc nói “con xin đảnh lễ bằng đầu” ngay tại đây là điều cần phải hiểu.
Ettha ca ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa pabhavasampadaṃ dasseti, ‘‘mārasenamathanāna’’nti etena pahānasampadaṃ sakalasaṃkilesappahānadīpanato.
And here, "sugatassa orasānaṃ puttānaṃ" (of the Sugata's true-born sons) shows the perfection of the Noble Saṅgha's origin, and "mārasenamathanānaṃ" (of the crushers of Māra's army) shows the perfection of abandonment, as it illuminates the abandonment of all defilements.
Tại đây, với câu “những người con ruột của Đức Thiện Thệ”, chỉ ra sự viên mãn về nguồn gốc của Thánh Tăng; với câu “những người nghiền nát quân ma”, chỉ ra sự viên mãn về sự đoạn trừ, vì đã hiển bày sự đoạn trừ tất cả các phiền não.
‘‘Aṭṭhannampi samūha’’nti etena ñāṇasampadaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvadīpanato.
"Aṭṭhannampi samūhaṃ" (the collection of the eight) shows the perfection of knowledge, as it illuminates the state of being path-attainers and fruit-attainers.
Với câu “tập hợp của tám vị”, chỉ ra sự viên mãn về trí tuệ, vì đã hiển bày trạng thái của những người đang ở đạo và những người đang ở quả.
‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ dasseti sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato.
"Ariyasaṅghaṃ" (the Noble Saṅgha) shows the perfection of origin, as it illuminates their supreme position among all Saṅghas.
Với câu “Thánh Tăng”, chỉ ra sự viên mãn về nguồn gốc, vì đã hiển bày vị trí tối thượng của tất cả các hội chúng.
Atha vā ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti ariyasaṅghassa visuddhanissayabhāvadīpanaṃ, ‘‘mārasenamathanāna’’nti sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ, ‘‘aṭṭhannampi samūha’’nti āhuneyyādibhāvadīpanaṃ, ‘‘ariyasaṅgha’’nti anuttarapuññakkhettabhāvadīpanaṃ.
Or alternatively, the phrase ‘the Buddha’s legitimate sons’ indicates the pure reliance of the Noble Saṅgha; ‘the destroyers of Māra’s army’ indicates their practice of rightness, uprightness, and propriety; ‘the group of eight’ indicates their worthiness of offerings and so on; ‘the Noble Saṅgha’ indicates their being an unsurpassed field of merit.
Hoặc giả, với câu “những người con ruột của Đức Thiện Thệ”, chỉ ra sự nương tựa thanh tịnh của Thánh Tăng; với câu “những người nghiền nát quân ma”, chỉ ra sự thực hành đúng đắn, ngay thẳng, và thích hợp; với câu “tập hợp của tám vị”, chỉ ra trạng thái đáng được cúng dường, v.v.; với câu “Thánh Tăng”, chỉ ra trạng thái là ruộng phước vô thượng.
Tathā ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabbhāvaṃ dīpeti.
Similarly, by the phrase ‘the Buddha’s legitimate sons,’ it indicates the Noble Saṅgha’s actual taking of supramundane refuge.
Tương tự, với câu “những người con ruột của Đức Thiện Thệ”, chỉ ra sự hiện hữu của Thánh Tăng đã quy y siêu thế.
Lokuttarasaraṇagamanena hi te bhagavato orasaputtā jātā.
For by taking supramundane refuge, they become the Buddha’s legitimate sons.
Vì nhờ quy y siêu thế mà các vị ấy trở thành những người con ruột của Đức Thế Tôn.
‘‘Mārasenamathanāna’’nti etena abhinīhārasampadāsiddhaṃ pubbabhāge sammāpaṭipattiṃ dasseti.
By the phrase ‘the destroyers of Māra’s army,’ it shows the right practice in the earlier stage, achieved through the perfection of aspiration.
Với câu “những người nghiền nát quân ma”, chỉ ra sự thực hành đúng đắn ở giai đoạn trước, đã thành tựu nhờ sự viên mãn của lời nguyện.
Katābhinīhārā hi sammāpaṭipannā māraṃ māraparisaṃ vā abhivijinanti.
For those who have made aspirations and practiced rightly overcome Māra or Māra’s retinue.
Vì những người đã phát nguyện và thực hành đúng đắn sẽ chiến thắng Ma vương hoặc quyến thuộc của Ma vương.
‘‘Aṭṭhannampi samūha’’nti etena viddhastavipakkhe sekkhāsekkhadhamme dasseti puggalādhiṭṭhānena maggaphaladhammānaṃ pakāsitattā.
By the phrase ‘the group of eight,’ it shows the trainees and the perfected ones whose adversaries have been destroyed, because the path and fruit Dhammas are revealed through the individuals.
Với câu “tập hợp của tám vị”, chỉ ra các pháp Hữu học và Vô học đã phá tan kẻ địch, vì các pháp đạo và quả đã được tuyên bố dựa trên cá nhân.
‘‘Ariyasaṅgha’’nti aggadakkhiṇeyyabhāvaṃ dasseti.
By ‘the Noble Saṅgha,’ it shows their being the foremost worthy of offerings.
Với câu “Thánh Tăng”, chỉ ra trạng thái là bậc tối thượng đáng cúng dường.
Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgappaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā saṅkhepato sabbe ariyasaṅghaguṇā pakāsitā honti.
Thus, taking refuge is the beginning of all virtues for disciples; the practice with its preliminary stages, the trainees’ virtue aggregates (sīlakkhandha) and so on, are in the middle; and the perfected ones’ virtue aggregates and so on, are the conclusion. In brief, all the virtues of the Noble Saṅgha, excellent in the beginning, middle, and end, are thereby revealed.
Và sự quy y là khởi điểm của tất cả các thiện pháp của hàng đệ tử; sự thực hành ở giai đoạn trước, tức các giới uẩn Hữu học, v.v., là phần giữa; các giới uẩn Vô học, v.v., là phần cuối. Như vậy, tóm tắt tất cả các thiện pháp của Thánh Tăng đã được tuyên bố là tốt đẹp ở khởi điểm, ở giữa và ở cuối.
4. Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃnipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘iti me’’tiādimāha.
4. Having thus briefly extolled all virtues through the three verses, thereby paying homage to the Triple Gem, he now utters “iti me” and so on, dedicating that respectful act to the intended purpose.
4. Sau khi đã tóm tắt tất cả các thiện pháp của Tam Bảo bằng ba câu kệ như vậy, và đã đảnh lễ Tam Bảo, giờ đây, để hướng sự đảnh lễ đó đến mục đích đã định, tác giả đã nói “iti me” (do đó, của tôi) v.v.
Tattha ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā.
Here, ratana (gem) means that which generates delight, namely, the Buddha, Dhamma, and Saṅgha.
Trong đó, do tạo ra niềm hoan hỷ, nên được gọi là bảo vật (ratana), tức Phật, Pháp, Tăng.
Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjentassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati.
For when one reflects on their true qualities, such as “Indeed, the Blessed One is thus,” an immeasurable joy and delight arise, which are causes for the attainment of the Deathless.
Vì khi quán tưởng các thiện pháp chân thật của các Ngài, như “Đức Thế Tôn ấy là như vậy,” v.v., thì một niềm hỷ lạc không nhỏ sẽ phát sinh, vốn là nhân để chứng đắc bất tử.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói –
Vandanāva vandanāmayaṃ yathā ‘‘dānamayaṃ, sīlamaya’’nti (dī. ni. 3.305; itivu. 60).
Vandanāmayaṃ means consisting of homage, just as in “dānamayaṃ, sīlamayaṃ” (consisting of giving, consisting of virtue).
Sự đảnh lễ chính là vandanāmayaṃ (do đảnh lễ mà có), giống như “dānamayaṃ (do bố thí mà có), sīlamayaṃ (do giữ giới mà có)” (Dī. Ni. 3.305; Itivu. 60).
Vandanā cettha kāyavācācittehi tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaninnatā, thomanā vā.
Homage here means the inclination of body, speech, and mind towards the virtues of the Triple Gem, or praise.
Sự đảnh lễ ở đây là sự hướng tâm đến các thiện pháp của Tam Bảo bằng thân, khẩu, ý, hoặc là sự tán thán.
Pujjabhāvaphalanibbattanato puññaṃ, attano santānaṃ punātīti vā.
Puññaṃ (merit) is that which produces the fruit of reverence, or that which purifies one’s own continuum.
Do tạo ra kết quả đáng tôn kính, nên được gọi là phước đức (puñña), hoặc do làm cho dòng tâm thức của mình được thanh tịnh.
Suvihatantarāyoti suṭṭhu vihatantarāyo.
Suvihatantarāyoti means thoroughly removed of obstacles.
Suvihatantarāyo (chướng ngại đã được tiêu trừ hoàn toàn) nghĩa là chướng ngại đã được tiêu trừ một cách triệt để.
Etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā taṃ puññaṃ atthappakāsanassa upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthanti dasseti.
By this, it shows that this merit, due to one’s own attainment of faith and the Triple Gem’s attainment of being a field of merit, is capable of removing the hindrances and dangers that obstruct the exposition of the meaning.
Qua đây, chỉ ra rằng phước đức ấy, nhờ sự viên mãn của niềm tịnh tín của chính mình và sự viên mãn của Tam Bảo như là ruộng phước, có khả năng tiêu trừ các chướng ngại và tai họa gây cản trở việc trình bày ý nghĩa.
Hutvāti pubbakālakiriyā.
Hutvāti is a past participle.
Hutvā (sau khi đã) là hành động quá khứ.
Tassa ‘‘atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etena sambandho.
It is connected with “I shall expound the meaning.”
Nó liên hệ với câu “atthaṃ pakāsayissāmī” (tôi sẽ trình bày ý nghĩa).
Tassāti yaṃ ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ, tassa.
Tassāti refers to that merit consisting of homage to the Triple Gem.
Tassā (của phước đức ấy) nghĩa là của phước đức do đảnh lễ Tam Bảo.
Ānubhāvenāti balena.
Ānubhāvenāti means by its power.
Ānubhāvenā (nhờ oai lực) nghĩa là nhờ sức mạnh.
5. Evaṃ ratanattayassa nipaccakārakaraṇe payojanaṃ dassetvā idāni yassā dhammadesanāya atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassā tāva guṇābhitthavanavasena upaññāpanatthaṃ ‘‘ekakadukādipaṭimaṇḍitassā’’tiādimāha, ekakādīni aṅgāni uparūpari vaḍḍhetvā desitehi suttantehi paṭimaṇḍitassa visiṭṭhassāti attho.
5. Having thus shown the purpose of performing the respectful act towards the Triple Gem, he now utters “ekakadukādipaṭimaṇḍitassā” and so on, in order to introduce the Dhamma discourse whose meaning he wishes to explain, by extolling its qualities. The meaning is: adorned with and distinguished by suttas taught by progressively increasing units of ones, twos, and so on.
5. Sau khi đã chỉ ra mục đích của việc đảnh lễ Tam Bảo, giờ đây, để giới thiệu phẩm chất của bài thuyết pháp mà tác giả muốn trình bày ý nghĩa, tác giả đã nói “ekakadukādipaṭimaṇḍitassā” (được trang hoàng bằng các pháp một chi, hai chi, v.v.) v.v., nghĩa là được trang hoàng và nổi bật bởi các kinh điển đã được thuyết giảng bằng cách tăng dần các chi từ một chi trở lên.
Etena ‘‘aṅguttaro’’ti ayaṃ imassa āgamassa atthānugatā samaññāti dasseti.
By this, he shows that “Aṅguttara” is a name for this collection (āgama) that corresponds to its meaning.
Qua đây, chỉ ra rằng tên gọi “Aṅguttara” (Tăng Chi) này là một danh xưng phù hợp với ý nghĩa của tập A-hàm này.
Nanu ca ekakādivasena desitāni suttāniyeva āgamo.
Are not the suttas, taught in the manner of single-item teachings and so on, indeed the Āgama?
Há chẳng phải các kinh điển được thuyết giảng theo một chi, v.v., chính là tập A-hàm sao?
Kassa pana ekakadukādīhi paṭimaṇḍitabhāvoti?
But to whom belongs the state of being adorned with single-item, double-item teachings, and so on?
Vậy thì cái gì được trang hoàng bởi các pháp một chi, hai chi, v.v.?
Saccametaṃ paramatthato, suttāni pana upādāya paññatto āgamo.
This is true in the ultimate sense, but the Āgama is designated by taking the suttas as a basis.
Điều đó đúng theo nghĩa tối hậu, nhưng tập A-hàm được lập ra dựa trên các kinh điển.
Yatheva hi atthabyañjanasamudāye suttanti vohāro, evaṃ suttasamudāye āgamoti vohāro.
Just as the term 'sutta' is used for a collection of meanings and expressions, so too the term 'Āgama' is used for a collection of suttas.
Cũng như cách gọi “kinh” được dùng cho tập hợp các ý nghĩa và văn tự, thì cách gọi “A-hàm” được dùng cho tập hợp các kinh điển.
Ekakādīhi aṅgehi uparūpari uttaro adhikoti aṅguttaro, āgamissanti ettha, etena, etasmā vā attatthaparatthādayoti āgamo, ādikalyāṇādiguṇasampattiyā uttamaṭṭhena taṃtaṃabhipatthitasamiddhihetutāya paṇḍitehi varitabbato varo, āgamo ca so varo ca seṭṭhaṭṭhenāti āgamavaro, āgamasammatehi vā varoti āgamavaro.
It is called Aṅguttara because it is superior and excellent by its divisions of single-item teachings and so on. It is called Āgama because here, by this, or from this, one attains one's own welfare, the welfare of others, and so forth. It is called Vara (excellent) because, by the excellence of its qualities such as being beautiful in the beginning, etc., and because it is the cause of the desired success in each case, it is to be chosen by the wise. It is Āgamavara because it is the Āgama and also Vara in the sense of being supreme, or because it is Vara by what is accepted as Āgama.
Aṅguttara (Tăng Chi) là cái gì vượt trội, cao hơn dần dần với các chi từ một chi trở lên. Āgama (A-hàm) là nơi mà các mục đích của tự thân và tha nhân, v.v., sẽ đến, hoặc từ đó mà đến. Varo (tối thượng) là cái đáng được người trí chọn lựa vì sự viên mãn của các phẩm chất như tốt đẹp ở khởi điểm, v.v., và vì là nguyên nhân thành tựu các điều mong ước; Āgamavaro là A-hàm và là cái tối thượng theo nghĩa ưu việt, hoặc là cái tối thượng được chấp nhận trong A-hàm.
Aṅguttaro ca so āgamavaro cāti aṅguttarāgamavaro, tassa.
And since it is Aṅguttara and also Āgamavara, it is Aṅguttarāgamavara, of that.
Và Aṅguttara đó là Āgamavaro, nên gọi là Aṅguttarāgamavaro (Tăng Chi A-hàm Tối Thượng), của cái đó.
Puṅgavā vuccanti usabhā, asantasanaparissayasahanassa paripālanādiguṇehi taṃsadisatāya dhammakathikā eva puṅgavāti dhammakathikapuṅgavā, tesaṃ.
Puṅgavā are called bulls. Dhamma-speakers are indeed dhammakathikapuṅgavā (foremost Dhamma-speakers) because they resemble them in qualities such as not fearing, enduring dangers, and protecting. For them.
Puṅgavā (ngưu vương) được gọi là những con bò đực; các vị thuyết pháp chính là puṅgavā (ngưu vương) vì các phẩm chất tương tự như khả năng chịu đựng gian nguy không sợ hãi và khả năng bảo vệ, v.v. – đó là dhammakathikapuṅgavā (những ngưu vương trong các vị thuyết pháp), của các vị ấy.
Hetūpamādippaṭimaṇḍitanānāvidhadesanānayavicittatāya vicittapaṭibhānajananassa.
Of the generator of diverse spontaneous wisdom due to the variegated nature of various teaching methods adorned with reasons, similes, and so on.
Do sự đa dạng của các phương pháp thuyết giảng được trang hoàng bằng các ví dụ về nhân quả, v.v., nên vicittapaṭibhānajananassa (cái tạo ra sự biện tài phong phú).
Sumaṅgalavilāsinīādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā; ma. ni. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.ganthārambhakathā) pana ‘‘buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassā’’ti vuttaṃ.
However, in the Sumaṅgalavilāsinī and other texts, it is stated as "praised by the Buddhas and the enlightened ones."
Tuy nhiên, trong các bộ như Sumaṅgalavilāsinī (Dī. Ni. Aṭṭha. 1.ganthārambhakathā; Ma. Ni. Aṭṭha. 1.ganthārambhakathā; Saṃ. Ni. Aṭṭha. 1.1.ganthārambhakathā) thì có nói rằng: “được các bậc Phật và bậc Anubuddha tán thán”.
Buddhānañhi saccappaṭivedhaṃ anugamma paṭividdhasaccā aggasāvakādayo ariyā buddhānubuddhā.
For the Buddhas, having penetrated the truths, the chief disciples and other noble ones who have penetrated the truths by following the Buddhas are "enlightened ones who followed the Buddhas" (buddhānubuddhā).
Thật vậy, các bậc A-la-hán như các vị Đại Thinh Văn, sau khi chứng ngộ các chân lý theo sự chứng ngộ chân lý của các Đức Phật, là các bậc Anubuddha (Phật tùy giác).
Ayampi āgamo tehi atthasaṃvaṇṇanāvasena guṇasaṃvaṇṇanāvasena ca saṃvaṇṇito eva.
This Āgama, too, was indeed praised by them in terms of explaining its meaning and in terms of praising its qualities.
Bộ kinh này cũng được các Ngài tán thán theo cách giải thích nghĩa và tán thán công đức.
Atha vā buddhā ca anubuddhā ca buddhānubuddhāti yojetabbaṃ.
Alternatively, it should be construed as "Buddhas and enlightened ones are buddhānubuddhā."
Hoặc giả, nên hiểu rằng “Buddhānubuddha” là các bậc Phật và các bậc Anubuddha.
Sammāsambuddheneva hi tiṇṇaṃ piṭakānaṃ atthavaṇṇanākkamo bhāsito, yā ‘‘pakiṇṇakadesanā’’ti vuccati.
For it was by the Perfectly Self-Enlightened One himself that the method of explaining the meaning of the three Piṭakas was taught, which is called "miscellaneous teaching."
Thật vậy, chính Đức Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng phương pháp giải thích nghĩa của ba tạng, được gọi là “Pakiṇṇakadesanā” (giáo pháp hỗn tạp).
Tato saṅgāyanādivaseneva sāvakehīti ācariyā vadanti.
Thereafter, it was by the disciples during the time of the Saṅgāyanā and so on, so say the teachers.
Các vị đạo sư nói rằng từ đó, ngay trong ngày kết tập kinh điển, các vị Thinh Văn đã thuyết giảng.
Idha pana ‘‘dhammakathikapuṅgavānaṃ vicittapaṭibhānajananassa’’icceva thomanā katā.
Here, however, the praise is given as "of the generator of diverse spontaneous wisdom for the foremost Dhamma-speakers."
Tuy nhiên, ở đây, lời tán thán chỉ là: “là nguồn phát sinh trí tuệ đa dạng cho các bậc thuyết pháp xuất chúng”.
Saṃvaṇṇanāsu cāyaṃ ācariyassa pakati, yā taṃtaṃsaṃvaṇṇanāsu ādito tassa tassa saṃvaṇṇetabbassa dhammassa visesaguṇakittanena thomanā.
And this is the nature of the teacher in his commentaries, which is to praise the Dhamma to be commented on in each commentary from the beginning by extolling its specific qualities.
Đây là thói quen của vị đạo sư trong các bản chú giải, đó là ngay từ đầu, trong từng bản chú giải, Ngài tán thán bằng cách ca ngợi những công đức đặc biệt của giáo pháp cần được chú giải.
Tathā hi sumaṅgalavilāsinīpapañcasūdanīsāratthappakāsanīsu aṭṭhasālinīādīsu ca yathākkamaṃ ‘‘saddhāvahaguṇassa, paravādamathanassa, ñāṇappabhedajananassa, tassa gambhīrañāṇehi ogāḷhassa abhiṇhaso nānānayavicittassā’’tiādinā thomanā katā.
Thus, in the Sumaṅgalavilāsinī, Papañcasūdanī, Sāratthappakāsinī, Aṭṭhasālinī, and so on, praise is given respectively with phrases such as "of qualities inspiring faith," "of crushing other doctrines," "of generating distinctions of knowledge," "of that which is profound, penetrated by deep knowledge, and frequently diverse in various ways."
Ví dụ, trong các bộ Sumaṅgalavilāsinī, Papañcasūdanī, Sāratthappakāsinī, Aṭṭhasālinī, v.v., lời tán thán đã được thực hiện theo thứ tự: “có công đức tạo niềm tin, tiêu diệt các luận điệu sai lầm, phát sinh các phân biệt trí tuệ, được những trí tuệ sâu sắc thâm nhập, và thường xuyên đa dạng với nhiều phương pháp khác nhau”, v.v.
6. Attho kathīyati etāyāti atthakathā, sā eva aṭṭhakathā, ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā yathā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 1.17; 2.8).
6. That by which meaning is explained is an aṭṭhakathā; that itself is aṭṭhakathā, by changing the 'ttha' sound to 'ṭṭha', as in "the meaning of suffering is oppression."
6. Aṭṭhakathā (Chú giải) là cái mà qua đó nghĩa được thuyết giảng. Từ “ttha” biến thành “ṭṭha”, giống như trong “dukkhassa pīḷanaṭṭho” (Paṭi. Ma. 1.17; 2.8).
Āditotiādimhi paṭhamasaṅgītiyaṃ.
From the beginning means at the beginning, at the first council.
Ādito (Ban đầu) nghĩa là trong kỳ kết tập kinh điển lần thứ nhất.
Chaḷabhiññatāya paramena cittavasībhāvena samannāgatattā jhānādīsu pañcavidhavasitāsabbhāvato ca vasino, therā mahākassapādayo, tesaṃ satehi pañcahi.
Because they were endowed with the six supernormal powers and supreme mastery of mind, and because they possessed the five kinds of mastery in jhāna and so on, they were vasino (masters); the Elders such as Mahākassapa and others, by five hundred of them.
Vì được trang bị sáu thắng trí và sự làm chủ tâm tối thượng, và vì có năm loại làm chủ các thiền định, v.v., nên các vị Trưởng lão như Mahākassapa, v.v., được gọi là vasino (người có năng lực). Satehi pañcahi (với năm trăm vị) là chỉ các vị ấy.
Yāti yā aṭṭhakathā.
Yā means which Aṭṭhakathā.
Yā (Cái mà) là chỉ bản chú giải.
Saṅgītāti atthaṃ pakāsetuṃ yuttaṭṭhāne ‘‘ayaṃ etassa attho, ayaṃ etassa attho’’ti saṅgahetvā vuttā.
Saṅgītā means collected and stated in appropriate places to explain the meaning, saying, "This is the meaning of this, this is the meaning of this."
Saṅgītā (Được kết tập) nghĩa là được tập hợp và thuyết giảng tại những nơi thích hợp để làm sáng tỏ ý nghĩa, rằng “đây là nghĩa của điều này, đây là nghĩa của điều này”.
Anusaṅgītā ca yasattherādīhi pacchāpi dutiyatatiyasaṅgītīsu.
And anusaṅgītā (re-chanted) by Elder Yasā and others later on in the second and third councils.
Anusaṅgītā ca (Và được kết tập lại) nghĩa là được các vị Trưởng lão như Yasathera, v.v., kết tập lại pacchāpi (sau này) trong các kỳ kết tập thứ hai và thứ ba.
Iminā attano saṃvaṇṇanāya āgamanavisuddhiṃ dasseti.
By this, he shows the purity of the tradition of his own commentary.
Qua đó, Ngài cho thấy sự thanh tịnh về nguồn gốc của bản chú giải của mình.
7. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro.
7. Sīhaḷa is derived from Sīha's (lion's) seizing or taking; Sīhakumāra (Prince Sīha).
7. Sīhaḷo (Sinhala) là từ “sīha” (sư tử) vì sự nắm giữ, sự chiếm đoạt, đó là Sư tử vương.
Taṃvaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyānaṃ, tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassa ca sīhaḷabhāvo veditabbo.
The state of Tambapaṇṇidīpa being Sīhaḷa should be understood as due to the Khattiyas of that island being born from his lineage, and due to it being their dwelling place.
Nên hiểu rằng các vị vua trên đảo Tambapaṇṇi (Tích Lan) là Sīhaḷa vì thuộc dòng dõi đó, và đảo Tambapaṇṇi là Sīhaḷa vì là nơi cư trú của các vị ấy.
Ābhatāti jambudīpato ānītā.
Ābhatā means brought from Jambudīpa.
Ābhatā (Được mang đến) nghĩa là được mang từ Jambudīpa (Ấn Độ) đến.
Athāti pacchā.
Athā means afterwards.
Athā (Sau đó) nghĩa là sau này.
Aparabhāge hi asaṅkaratthaṃ sīhaḷabhāsāya aṭṭhakathā ṭhapitāti.
For later, the Aṭṭhakathā was preserved in the Sīhaḷa language to prevent confusion.
Thật vậy, sau này, để tránh sự lẫn lộn, bản chú giải đã được lưu giữ bằng tiếng Sinhala.
Tena sā mūlaṭṭhakathā sabbasādhāraṇā na hotīti idaṃ atthappakāsanaṃ ekantena karaṇīyanti dasseti.
By this, he shows that the original Aṭṭhakathā was not universally accessible, and therefore this explanation of meaning is absolutely necessary.
Qua đó, Ngài cho thấy rằng bản chú giải gốc đó không phải là phổ quát cho tất cả, nên việc giải thích ý nghĩa này là hoàn toàn cần thiết.
Tenevāha – ‘‘dīpavāsīnamatthāyā’’ti.
Therefore, he says – "for the welfare of the island dwellers."
Chính vì thế Ngài nói: “dīpavāsīnamatthāyā” (vì lợi ích của cư dân trên đảo).
Tattha dīpavāsīnanti jambudīpavāsīnaṃ, dīpavāsīnanti vā sīhaḷadīpavāsīnaṃ atthāya sīhaḷabhāsāya ṭhapitāti yojanā.
Here, dīpavāsīnaṃ means for the dwellers of Jambudīpa, or the construction is: dīpavāsīnaṃ (for the dwellers of the Sīhaḷa island) was preserved in the Sīhaḷa language for their welfare.
Ở đây, dīpavāsīnaṃ (của cư dân trên đảo) là của cư dân Jambudīpa, hoặc dīpavāsīnaṃ (của cư dân trên đảo) nên được hiểu là vì lợi ích của cư dân trên đảo Sinhala, được lưu giữ bằng tiếng Sinhala.
8. Apanetvānāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃapanetvāna.
8. Apanetvānā means having removed the Sinhala language, which is like a covering.
8. Apanetvānā (Sau khi loại bỏ) nghĩa là sau khi loại bỏ tiếng Sinhala giống như một lớp vỏ bọc.
Tatoti aṭṭhakathāto.
Tato means from that commentary.
Tato (Từ đó) nghĩa là từ bản chú giải.
Ahanti attānaṃ niddisati.
Ahaṃ refers to oneself.
Ahaṃ (Ta) là chỉ chính mình.
Manoramaṃ bhāsanti māgadhabhāsaṃ.
Manoramaṃ bhāsaṃ means the Magadhan language.
Manoramaṃ bhāsaṃ (Ngôn ngữ đẹp đẽ) là tiếng Māgadha.
Sā hi sabhāvaniruttibhūtā paṇḍitānaṃ manaṃ ramayatīti.
For it is the natural idiom and delights the minds of the wise.
Vì nó là ngôn ngữ tự nhiên và làm hài lòng tâm trí của các bậc hiền trí.
Tenevāha – ‘‘tantinayānucchavika’’nti, pāḷigatiyā anulomikaṃ pāḷicchāyānuvidhāyininti attho.
Therefore it is said: tantinayānucchavikaṃ, which means conforming to the Pali style and following the essence of the Pali.
Chính vì thế Ngài nói: “tantinayānucchavikaṃ” (phù hợp với quy tắc của kinh điển), nghĩa là thuận theo cách diễn đạt của Pāḷi, theo sau hình thái của Pāḷi.
Vigatadosanti asabhāvaniruttibhāsantararahitaṃ.
Vigatadosaṃ means free from other languages that are not the natural idiom.
Vigatadosaṃ (Không có lỗi) nghĩa là không có các ngôn ngữ khác không phải là ngôn ngữ tự nhiên.
9. Samayaṃ avilomentoti siddhantaṃ avirodhento.
9. Samayaṃ avilomento means not contradicting the doctrine.
9. Samayaṃ avilomento (Không làm trái với giáo lý) nghĩa là không mâu thuẫn với giáo lý.
Etena atthadosābhāvamāha.
By this, the absence of fault in meaning is stated.
Qua đó, Ngài nói rằng không có lỗi về ý nghĩa.
Aviruddhattā eva hi theravādāpi idha pakāsīyissanti.
It is precisely because they are not contradictory that the Theravāda views will also be expounded here.
Thật vậy, chính vì không mâu thuẫn, nên các giáo lý của Theravāda cũng sẽ được làm sáng tỏ ở đây.
Theravaṃsadīpānanti thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, mahākassapādayo, tehi āgatā ācariyaparamparā theravaṃso.
Theravaṃsadīpānaṃ means that the Therās are those endowed with firm qualities such as the aggregates of morality (sīlakkhandha), like Mahākassapa and others; the lineage of teachers descended from them is the Theravaṃsa.
Theravaṃsadīpānaṃ (Của những ngọn đèn thuộc dòng dõi Trưởng lão) là các vị Trưởng lão như Mahākassapa, v.v., được gọi là therā vì được trang bị các uẩn giới, v.v., vững chắc. Dòng dõi các vị đạo sư truyền thừa từ các vị ấy là Theravaṃsa (dòng dõi Trưởng lão).
Tappariyāpannā hutvā āgamādhigamasampannattā paññāpajjotena tassa samujjalanato theravaṃsadīpā, mahāvihāravāsino therā, tesaṃ.
Being included in that lineage, and being endowed with scriptural knowledge (āgama) and realization (adhigama), they illuminate it with the light of wisdom, hence they are Theravaṃsadīpā, the Therās residing in the Mahāvihāra, referring to them.
Các vị Trưởng lão cư trú tại Mahāvihāra, vì đã đạt được sự thành tựu về kinh điển và sự chứng ngộ, và vì dòng dõi đó được chiếu sáng bởi ánh sáng trí tuệ, nên được gọi là Theravaṃsadīpā (những ngọn đèn thuộc dòng dõi Trưởng lão). Đây là của các vị ấy.
Vividhehi ākārehi nicchīyatīti vinicchayo, gaṇṭhiṭṭhānesu khīlamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā.
That which is determined in various ways is vinicchaya, which is a discussion that cuts off doubt, proceeding by clarifying difficult points.
Vinicchayo (Sự quyết định) là sự được quyết định bằng nhiều cách khác nhau, là lời giải thích cắt đứt nghi ngờ, được thực hiện theo cách gỡ bỏ các nút thắt tại những điểm khó hiểu.
Suṭṭhu nipuṇo saṇho vinicchayo etesanti sunipuṇavinicchayā.
Those for whom the vinicchaya is very subtle and refined are sunipuṇavinicchayā.
Sunipuṇavinicchayā (Có sự quyết định rất tinh tế) là những vị có sự quyết định rất tinh tế và khéo léo.
Atha vā vinicchinotīti vinicchayo, yathāvuttatthavisayaṃ ñāṇaṃ.
Alternatively, vinicchinoti means to determine, so vinicchaya is knowledge concerning the meaning as stated.
Hoặc giả, vinicchayo (sự quyết định) là sự quyết định, là trí tuệ liên quan đến ý nghĩa đã được nói đến.
Suṭṭhu nipuṇo cheko vinicchayo etesanti sunipuṇavinicchayā.
Those for whom the vinicchaya is very skillful and expert are sunipuṇavinicchayā.
Sunipuṇavinicchayā (Có sự quyết định rất tinh tế) là những vị có sự quyết định rất tinh tế và khéo léo.
Etena mahākassapādittheraparamparābhato, tatoyeva ca aviparīto saṇhasukhumo mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayoti tassa pamāṇabhūtataṃ dasseti.
By this, it shows that the determination of the Mahāvihāra residents, which is derived from the lineage of Therās like Mahākassapa and others, is subtle, profound, and unerring, thereby establishing its authority.
Qua đó, Ngài cho thấy rằng sự quyết định của các vị Trưởng lão cư trú tại Mahāvihāra, được truyền thừa từ dòng dõi Trưởng lão như Mahākassapa, v.v., là không sai lệch, tinh tế và vi tế, nên nó là một bằng chứng có giá trị.
10. Sujanassa cāti ca-saddo sampiṇḍanattho.
10. Sujanassa ca: The word ca has a collective meaning.
10. Sujanassa cā (Và của những người thiện lương), từ ca có nghĩa là tập hợp.
Tena ‘‘na kevalaṃ jambudīpavāsīnaṃyeva atthāya, atha kho sādhujanānaṃ tosanatthañcā’’ti dasseti.
By this, it shows that "it is not only for the benefit of the residents of Jambudīpa, but also for the satisfaction of good people."
Qua đó, Ngài cho thấy rằng “không chỉ vì lợi ích của cư dân Jambudīpa, mà còn để làm hài lòng những người thiện lương”.
Tena ca ‘‘tambapaṇṇidīpavāsīnampi atthāyā’’ti ayamattho siddho hoti uggahaṇādisukaratāya tesampi bahūpakārattā.
And by this, the meaning "also for the benefit of the residents of Tambapaṇṇidīpa" is established, due to its great usefulness to them in terms of ease of learning and so forth.
Và qua đó, ý nghĩa “vì lợi ích của cư dân trên đảo Tambapaṇṇi” cũng được chứng minh, vì nó mang lại nhiều lợi ích cho họ trong việc học hỏi, v.v.
Ciraṭṭhitatthanti ciraṭṭhitiatthaṃ, cirakālāvaṭṭhānāyāti attho.
Ciraṭṭhitatthaṃ means for the sake of long duration, meaning for its enduring for a long time.
Ciraṭṭhitatthaṃ (Vì sự tồn tại lâu dài) nghĩa là vì sự tồn tại lâu dài, vì sự duy trì trong thời gian dài.
Idañhi atthappakāsanaṃ aviparītabyañjanasunikkhepassa atthasunītassa ca upāyabhāvato saddhammassa ciraṭṭhitiyā saṃvattati.
Indeed, this exposition of meaning contributes to the long duration of the True Dhamma, as it is a means for the correct arrangement of words and phrases and for the well-understood meaning.
Thật vậy, việc giải thích ý nghĩa này góp phần vào sự tồn tại lâu dài của Chánh Pháp, vì nó là phương tiện cho sự sắp xếp từ ngữ và câu văn đúng đắn, không sai lệch, và cho ý nghĩa được hiểu rõ ràng.
Vuttañhetaṃ bhagavatā –
For this was said by the Blessed One:
Điều này đã được Đức Thế Tôn nói đến:
11-12. Yaṃ atthavaṇṇanaṃ katthukāmo, tassā mahantattaṃ pariharituṃ ‘‘sāvatthipabhūtīna’’ntiādimāha.
11-12. To avoid the enormity of the exposition of meaning he intends to make, he states sāvatthipabhūtīnaṃ and so forth.
11-12. Để tránh sự đồ sộ của bản giải thích ý nghĩa mà Ngài muốn thực hiện, Ngài nói: “sāvatthipabhūtīnaṃ” (các thành phố như Sāvatthī), v.v.
Tenāha – ‘‘na idha vitthārakathaṃ karissāmi, na taṃ idha vicārayissāmī’’ti ca.
Thus he says, "I will not make an elaborate exposition here, nor will I discuss it here."
Qua đó, Ngài nói: “Ta sẽ không trình bày chi tiết ở đây, ta sẽ không xem xét điều đó ở đây”.
Tattha dīghassāti dīghanikāyassa.
Therein, dīghassa means of the Dīghanikāya.
Ở đây, dīghassa (của Trường Bộ) là của Trường Bộ Kinh.
Majjhimassāti majjhimanikāyassa.
Majjhimassa means of the Majjhimanikāya.
Majjhimassā (của Trung Bộ) là của Trung Bộ Kinh.
‘‘Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ yā me atthaṃ vadantenā’’tipi pāṭho.
There is also the reading: saṅgītīnaṃ dvinnaṃ yā me atthaṃ vadantenā.
Cũng có bản đọc là “Saṅgītīnaṃ dvinnaṃ yā me atthaṃ vadantenā” (khi ta giải thích ý nghĩa của hai bộ kinh đã được kết tập).
Tatthapi saṅgītīnaṃ dvinnanti dīghamajjhimanikāyānanti attho gahetabbo.
Even there, saṅgītīnaṃ dvinnaṃ should be understood to mean of the Dīgha and Majjhima Nikāyas.
Ở đó, saṅgītīnaṃ dvinnaṃ (của hai bộ kinh đã được kết tập) nên được hiểu là của Trường Bộ và Trung Bộ Kinh.
Meti karaṇatthe sāmivacanaṃ, mayāti attho.
Me is a genitive case used in the sense of the instrumental case, meaning by me.
Me (của ta) là sở hữu cách có nghĩa là tác cách, nghĩa là “do ta”.
Sudanti nipātamattaṃ.
Sudaṃ is merely a particle.
Sudaṃ chỉ là một tiểu từ.
Heṭṭhā dīghassa majjhimassa ca atthaṃ vadantena sāvatthipabhutīnaṃ nagarānaṃ yā vaṇṇanā katā, tassā vitthārakathaṃ na idha bhiyyo karissāmīti yojetabbaṃ.
It should be connected thus: "I will not make an elaborate exposition here again of the description of cities like Sāvatthī and so forth, which was made by me when expounding the meaning of the Dīgha and Majjhima below."
Nên hiểu rằng: “Ta sẽ không trình bày chi tiết hơn ở đây về phần giải thích các thành phố như Sāvatthī đã được ta thực hiện khi giải thích ý nghĩa của Trường Bộ và Trung Bộ ở phần dưới”.
Yāni ca tattha vatthūni vitthāravasena vuttāni, tesampi vitthārakathaṃ na idha bhiyyo karissāmīti sambandho.
And the connection is: "I will not make an elaborate exposition here again of the stories that were extensively recounted there."
Và những câu chuyện được kể chi tiết ở đó, ta cũng sẽ không trình bày chi tiết hơn ở đây.
14. Yaṃ aṭṭhakathaṃ kattukāmo, tadekadesabhāvena visuddhimaggo ca gahetabboti kathikānaṃ upadesaṃ karonto tattha vicāritadhamme uddesavasena dasseti – ‘‘sīlakathā’’tiādinā.
14. He instructs those who are to expound the commentary he intends to write, (saying) that the Visuddhimagga should also be taken as part of it, and in an outline form, he presents the doctrines discussed therein, beginning with sīlakathā.
14. Vị nào muốn làm chú giải, và con đường thanh tịnh (Visuddhimagga) cũng cần được lấy làm một phần của nó, khi đưa ra lời khuyên cho các vị thuyết pháp, ngài đã trình bày các pháp được khảo sát ở đó theo cách tóm tắt – bắt đầu với “pháp thoại về giới”.
Tattha sīlakathāti cārittavārittādivasena sīlassa vitthārakathā.
Therein, sīlakathā means the detailed exposition of morality (sīla) in terms of conduct (cāritta) and abstinence (vāritta) and so forth.
Ở đó, pháp thoại về giới là pháp thoại chi tiết về giới theo cách các hạnh và các điều cấm, v.v.
Dhutadhammāti piṇḍapātikaṅgādayo terasa kilesadhunanakadhammā.
Dhutadhammā means the thirteen austere practices, such as the practice of eating only almsfood, which shake off defilements.
Các pháp đầu đà là mười ba pháp làm rũ sạch phiền não như hạnh khất thực, v.v.
Kammaṭṭhānāni sabbānīti pāḷiyaṃ āgatāni aṭṭhatiṃsa, aṭṭhakathāyaṃ dveti niravasesāni yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānāni.
All meditation subjects means the thirty-eight mentioned in the Pāḷi and the two in the commentaries, comprising all the grounds for the development of the yogi's practice.
Tất cả các đề mục thiền định là ba mươi tám đề mục được đề cập trong Pāḷi và hai đề mục trong Chú giải, tức là tất cả các nơi để thực hành thiền định của hành giả.
Cariyāvidhānasahitoti rāgacaritādīnaṃ sabhāvādividhānena sahito.
Accompanied by the method of conduct means accompanied by the method of the nature, etc., of those whose conduct is dominated by lust and so forth.
Kèm theo sự quy định về hành tướng là kèm theo sự quy định về bản chất, v.v., của các hành tướng như hành tướng tham, v.v.
Jhānāni cattāri rūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo catasso āruppasamāpattiyo.
Jhāna means the four rūpāvacara jhāna; attainments means the four āruppa attainments.
Các thiền là bốn thiền sắc giới, các thiền định là bốn thiền vô sắc giới.
Aṭṭhapi vā paṭiladdhamattāni jhānāni samāpajjanavasībhāvappattiyā samāpattiyo.
Or, all eight jhāna, once attained, are attainments by virtue of reaching mastery in entering them.
Hoặc tám thiền đã chứng đắc, là các thiền định đạt đến sự thành thục trong việc nhập thiền.
Jhānāni vā rūpārūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo phalasamāpattinirodhasamāpattiyo.
Or, jhāna means the rūpāvacara and arūpāvacara jhāna; attainments means the fruition attainments and the attainment of cessation (nirodhasamāpatti).
Hoặc các thiền là các thiền sắc giới và vô sắc giới, các thiền định là thiền quả và thiền diệt.
16. Paccayadhammānaṃ hetuādīnaṃ paccayuppannadhammānaṃ hetupaccayādibhāvo paccayākāro, tassa desanā paccayākāradesanā, paṭiccasamuppādakathāti attho.
16. The mode of condition (paccayākāra) is the state of conditionality, such as the causal relationship, of conditioning phenomena like causes and conditioned phenomena; the teaching of that is the teaching of the mode of condition, meaning the discourse on dependent origination (paṭiccasamuppāda).
16. Sự trình bày về các phương thức duyên, tức là cách các pháp duyên như nhân, v.v., là nhân duyên cho các pháp do duyên sinh, là sự trình bày về các phương thức duyên, có nghĩa là pháp thoại về Duyên khởi.
Sā pana ghanavinibbhogassa sudukkaratāya saṇhasukhumā, nikāyantaraladdhisaṅkararahitā, ekattanayādisahitā ca tattha vicāritāti āha – ‘‘suparisuddhanipuṇanayā’’ti.
And because it is extremely difficult to analyze the dense and subtle nature of phenomena, it is delicate and subtle, free from contamination by views of other schools, and accompanied by the method of oneness and so forth; thus, it is discussed there, as stated: “with extremely pure and subtle methods.”
Điều đó là vi tế và tinh xảo vì rất khó để phân tích các khối, không bị lẫn lộn với các giáo lý của các bộ phái khác, và kèm theo các phương cách như phương cách nhất thể, v.v., được khảo sát ở đó, nên ngài nói: “với phương cách tinh tế và hoàn toàn thanh tịnh”.
Paṭisambhidādīsu āgatanayaṃ avissajjetvāva vicāritattā avimuttatantimaggā.
It is not deviating from the path of the tradition because it is discussed without abandoning the method found in the Paṭisambhidā and other texts.
Vì được khảo sát mà không bỏ qua phương cách được đề cập trong Paṭisambhidā, v.v., nên là “không rời khỏi con đường của truyền thống”.
19. Iccevāti iti eva.
19. Iccevā means iti eva (thus indeed).
19. “Icceve” là “iti eva” (chính là như vậy).
Tampīti visuddhimaggampi.
Tampī means even the Visuddhimagga.
“Tampi” là cả Visuddhimagga.
Etāyāti manorathapūraṇiyā.
Etāyā means by this Manorathapūraṇī.
“Etāya” là bằng Manorathapūraṇī này.
Ettha ca ‘‘sīhaḷadīpaṃ ābhatā’’tiādinā atthappakāsanassa nimittaṃ dasseti, ‘‘dīpavāsīnamatthāya sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ ciraṭṭhitatthañca dhammassā’’ti etena payojanaṃ, apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsa’’ntiādinā.
Here, the phrase "brought to the island of Sri Lanka" and so forth indicates the purpose of expounding the meaning, while "for the benefit of the island dwellers, for the satisfaction of good people, and for the long endurance of the Dhamma" states the objective, and "having removed it from there, the Sinhala language" and so forth.
Ở đây, ngài chỉ ra nguyên nhân của việc giải thích ý nghĩa bằng câu “được mang đến đảo Sīhaḷa”, v.v., và mục đích bằng câu “vì lợi ích của cư dân trên đảo, vì sự hoan hỷ của những người lương thiện, và vì sự trường tồn của Giáo Pháp”, và bằng câu “sau khi loại bỏ ngôn ngữ Sīhaḷa ở đó”, v.v.
‘‘Sāvatthipabhutīna’’ntiādinā ca karaṇappakāraṃ.
And "starting from Sāvatthī" and so forth indicates the method of accomplishment.
Và phương pháp thực hiện bằng câu “từ Sāvatthī, v.v.”.
Heṭṭhimanikāyesu visuddhimagge ca vicāritānaṃ atthānaṃ avicāraṇampi hi idha karaṇappakāro evāti.
Indeed, the non-discussion here of meanings already discussed in the lower Nikāyas and the Visuddhimagga is also a method of accomplishment.
Việc không khảo sát các ý nghĩa đã được khảo sát trong các bộ kinh thấp hơn và trong Visuddhimagga cũng chính là phương pháp thực hiện ở đây.