Table of Contents

⮲

Thūpavaṃsa

Edit
1

Thupavaṃso

The Chronicle of the Stupa

Thupavaṃso (Tích Tháp)

2
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Homage to that Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One.
Con xin đảnh lễ Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.
3
Yasmiṃ sayiṃsu jinadhātuvarā samantā
Wherein the supreme relics of the Conqueror rested, all around,
Nơi mà các xá-lợi tối thượng của Đức Phật đã an vị khắp nơi,
4
Chabbaṇṇa raṃsi visarehi samujjalantā,
shining brilliantly with the six-colored rays,
rực rỡ với sự lan tỏa của sáu màu hào quang,
5
Nimmāya lokahitahetu jinassa rūpaṃ
having created the image of the Conqueror for the welfare of the world,
đã tạo nên hình tướng của Đức Phật vì lợi ích thế gian,
6
Taṃ thupamabbhuta tamaṃ sirasā namitvā;
having bowed with my head to that most wondrous stupa;
sau khi đảnh lễ ngôi tháp kỳ diệu tối thượng ấy bằng đầu;
7
Cakkhāmahaṃ sakala loka hitāvahassa
I shall speak of that which brings welfare to the entire world,
Tôi sẽ thuật lại (câu chuyện) về
8
Thupassa sabba jana naṇdana kāraṇassa,
of the Stupa, which is the cause of joy for all people,
ngôi tháp là nguyên nhân mang lại niềm vui cho tất cả mọi người,
9
Vaṃsaṃ surāsura nariṇdavarehi niccaṃ
the chronicle of that which is always worshipped by the chief devas, asuras, and human kings,
lịch sử của ngôi tháp luôn được
10
Sampūjitassa ratanujjala thūpikassa;
of the jewel-shining thūpa.
các chư thiên, phi nhân và các vị vua tối thượng cúng dường, ngôi tháp rực rỡ như châu báu;
11
Kiñcāpi so yatijanena purātanena
Although it was previously (compiled) by an ancient ascetic
Mặc dù câu chuyện ấy đã được các vị tỳ-khưu xưa kia
12
Atvāya sīhaḷajanassa kato purāpi,
and made for the people of Sihala long ago,
kể lại cho người dân Tích Lan từ lâu,
13
Vākkena sihaḷabhavena’bhisaṅkhamattā
merely compiled in the Sinhala language,
nhưng chỉ với ngôn ngữ Tích Lan,
14
Atthaṃ na sādhahati sabbajanassa sammā;
it does not properly convey the meaning for all people.
thì không thể làm lợi ích đúng đắn cho tất cả mọi người;
15
Yasmā ca māgadha niruttikatopi thūpa-
And because the Stupa Chronicle, even in the Māgadha language,
Và vì Thupavaṃsa (Tích Tháp) được viết bằng ngôn ngữ Magadha (Pali)
16
Vaṃso viruddhanaya sadda samākulo so,
is full of conflicting meanings and words,
ấy lại chứa đựng những từ ngữ và phương pháp không phù hợp,
17
Vattabbameva ca bahumpi yato na vuttaṃ
and since much that should be said has not been said,
và vì nhiều điều cần nói đã không được nói đến,
18
Tamhā ahaṃ punapi vaṃsami’maṃ vadāmi;
therefore, I shall speak this chronicle again.
Do đó, tôi sẽ kể lại câu chuyện này một lần nữa;
19
Suṇātha sādhavo sabbe paripuṇṇamanākulaṃ
Good people, all of you listen to this complete and unconfused
Hỡi các bậc thiện trí, tất cả hãy lắng nghe một cách trọn vẹn và không xao động
20
Vuccamānaṃ mayā sādhu vaṃsaṃ thūpassa satthunoti;
excellent chronicle of the Stupa of the Teacher as I relate it.
câu chuyện Thupavaṃsa (Tích Tháp) của Đức Đạo Sư được tôi kể lại một cách tốt đẹp!
21
Tattha thūpassa vaṃsaṃ vakkhāmīti ettha tathāgato arahaṃ sammā sambuddho thūpāraho, paccekabuddho thūpāraho, tathāgatassa sāvako thūpāraho, rājā cakkavatti thūpārahoti vacanato thūpārahānaṃ buddhādīnaṃ dhātuyo patiṭṭhāpetvā kata cetiyaṃ abbhunana taṭṭhena thūpoti vuccati, idha pana kañcana mālika mahāthūpo adhippeto, so kassa dhātuyo patiṭṭhāpetvā katoti ce?
Here, where it says, "I shall relate the chronicle of the Stupa," in this context, the Tathāgata, Arahant, Perfectly Self-Enlightened One, is worthy of a stupa; a Paccekabuddha is worthy of a stupa; a disciple of the Tathāgata is worthy of a stupa; a Cakkavatti king is worthy of a stupa. According to this saying, a cetiya made by establishing the relics of those worthy of stupas, such as the Buddhas, is called a stupa by virtue of its veneration. Here, however, the Mahāthūpa (Great Stupa) of the Golden Garland is intended. If you ask whose relics were established to make it, then know this:
Trong đó, khi nói “Tôi sẽ thuật lại Thupavaṃsa (Tích Tháp)”, thì ở đây, theo lời dạy rằng “Đức Như Lai là bậc đáng được xây tháp, Đức Phật Độc Giác là bậc đáng được xây tháp, đệ tử của Đức Như Lai là bậc đáng được xây tháp, vua Chuyển Luân là bậc đáng được xây tháp”, nên ngôi cetiya được xây dựng sau khi an vị xá-lợi của các bậc đáng được xây tháp như Đức Phật, được gọi là tháp (thūpa) theo nghĩa là một vật được tôn thờ. Tuy nhiên, ở đây ý muốn nói đến Đại Tháp Kim Mãnh (Kañcanamālika Mahāthūpa). Nếu hỏi ngôi tháp ấy được xây dựng sau khi an vị xá-lợi của ai? Thì đây là tóm tắt: Ngôi tháp này được xây dựng sau khi an vị xá-lợi của Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, người đã thọ ký từ hai mươi bốn vị Phật như Đức Phật Dīpaṅkara, đã viên mãn ba mươi ba pháp ba-la-mật, đã đạt đến quả vị Chánh Đẳng Giác tối thượng, đã hoàn thành tất cả các Phật sự từ khi chuyển pháp luân cho đến khi điều phục du sĩ Suhadda, và đã nhập Niết-bàn vô dư y. Còn phần chi tiết thì cần phải được biết đến.
Yodīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhavyākaraṇo samatiṃsapāramiyo pūretvā paramābhisambodhiṃ patvā dhammacakkappavattanato paṭṭhāya yāva suhadda paribbājaka vinayāna sabba buddhakiccāni niṭṭhāpetvā anupādiyesāya nibbānadhātuyā parinibbuto tassa bhagavato arahato sammā sambuddhassa dhātuyo patiṭṭhāpetvā kato ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana veditabbo?
After receiving the prophecy from the twenty-four Buddhas, beginning with Dīpaṅkara, fulfilling the thirty Pāramīs, attaining supreme perfect enlightenment, performing all Buddha-tasks from the setting in motion of the Wheel of Dhamma up to the taming of Suhadda the wanderer, and finally attaining parinibbāna into the element of Nibbāna without clinging, this (stupa) was made by establishing the relics of that Blessed One, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One. This is the summary here; the detailed account should be known.
Vị ấy đã viên mãn ba mươi ba pháp ba-la-mật, đã đạt đến quả vị Chánh Đẳng Giác tối thượng, đã hoàn thành tất cả các Phật sự từ khi chuyển pháp luân cho đến khi điều phục du sĩ Suhadda và đã nhập Niết-bàn vô dư y. Ngôi tháp này được xây dựng sau khi an vị xá-lợi của Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác ấy. Đây là phần tóm tắt, còn phần chi tiết thì cần phải được biết đến.
22
2. Ito kira kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake amaravatī nāma nagaraṃ ahosi.
2. It is said that at the head of four asaṅkheyya and a hundred thousand kappas, there was a city named Amaravatī.
2. Nghe nói, vào thời điểm cách đây hơn một trăm ngàn đại kiếp và bốn A-tăng-kỳ, có một thành phố tên là Amaravatī.
Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati.
There lived a brahmin named Sumedha.
Tại đó, có một Bà-la-môn tên là Sumedha sinh sống.
So aññaṃ kammaṃ akatvā brahmaṇasippameva uggaṇhi tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu.
He did no other work but studied the brahmin's craft. While he was still young, his parents passed away.
Vị ấy không làm nghề nào khác ngoài việc học nghề Bà-la-môn. Khi còn nhỏ, cha mẹ của vị ấy đã qua đời.
Athassa rāsivaḍḍhanako amacco āya potthakaṃ āharitvā suvaṇṇa rajata maṇimuttādi bharite gabbhe vivaritvā ettakaṃ te kumāra mātu santakaṃ, ettakaṃ pitusantakaṃ, ettakaṃ ayyaka payyakānanti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhakaṃ ācikkhitvā etampaṭijaggāhīti āha.
Then his minister, the asset manager, brought the account book, opened the rooms filled with gold, silver, gems, pearls, etc., and explained, "This much belongs to your mother, this much to your father, this much to your grandparents and great-grandparents," going back seven generations of the family, and said, "Guard this."
Bấy giờ, vị quan quản lý tài sản đã mang sổ sách thu chi đến, mở các kho chứa đầy vàng, bạc, ngọc, ngọc trai, v.v., và nói: “Bạch công tử, đây là của mẹ ngài, đây là của cha ngài, đây là của ông bà cố, v.v., cho đến bảy đời tổ tiên,” rồi chỉ rõ và nói: “Ngài hãy bảo quản tài sản này.”
So sādhūti sampaṭicchitvā agāraṃ ajjhāvasanto ekadivasaṃ cintesi.
He accepted it, saying, "So be it," and dwelling in his house, one day he reflected:
Vị ấy đáp “Vâng” và chấp nhận, rồi sống trong nhà. Một ngày nọ, vị ấy suy nghĩ:
23
3. Punabbhave paṭisaṇdhigahaṇaṃ tāma dukkhaṃ, tathā nibbatta nibbattaṭṭhāne sarīrabhedanaṃ ahañca jānidhammo jarādhammo vyādhidhammo maraṇadhammo.
3. "To grasp rebirth in future existences is truly suffering; likewise, the breaking up of the body in every place where one is born. And I am subject to birth, subject to old age, subject to sickness, subject to death.
3. Việc tái sinh vào kiếp sau thật là khổ, và việc thân thể bị hoại diệt ở bất cứ nơi nào tái sinh cũng vậy. Ta là kẻ có pháp già, có pháp bệnh, có pháp chết.
Evaṃ bhūtena mayā ajāti ajaraṃ avyādhiṃ amaraṇaṃ sukhaṃ sītalaṃ nibbānaṃ gavesituṃ vaṭṭatīti nekkhammakāraṇaṃ cintetvā puna cintesi imaṃ dhanaṃ sabbaṃ mayhaṃ pitu pitāmahādayo paralokaṃ gacchantā eka kahāpaṇampi gahetvā nagatā mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatīti nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā himavantassa pavisitvā tāpasa pabbajjaṃ pabbajitvā sattāhabbhantareyeva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetva samāpattisukhena vītināmesi.
Being thus, it is proper for me to seek Nibbāna, which is unborn, ageless, unailing, deathless, blissful, and cool." Having reflected on the cause for renunciation, he reflected again: "My fathers, grandfathers, and others, when they went to the other world, did not take even a single kahāpaṇa of this wealth with them. It is proper for me to do something so that I can take it with me." So, he had a drum beaten in the city, gave alms to the great multitude, entered the Himalayas, undertook the ascetic's ordination, and within seven days, developed supernormal powers and attainments, and he spent his time in the bliss of absorption.
Với thân phận như vậy, ta phải tìm kiếm Niết-bàn an lạc, mát mẻ, không sinh, không già, không bệnh, không chết. Sau khi suy nghĩ về lý do xuất gia, vị ấy lại suy nghĩ: “Tất cả tài sản này, cha ông ta khi đi về thế giới bên kia đã không mang theo dù chỉ một đồng xu. Còn ta, ta phải làm cách nào để có thể mang theo được.” Thế là, vị ấy cho đánh trống trong thành, bố thí tài sản cho đại chúng, rồi vào dãy Hy-mã-lạp-sơn, xuất gia làm ẩn sĩ, và trong vòng bảy ngày đã chứng đắc các thần thông và các thiền định, rồi sống an lạc trong các thiền định.
24
Tadā dīpaṅkaro nāma satthā parayābhisambodhiṃ patvā satta sattāhaṃ bodhisamīpeceva vitināmetvā sunaṇdārāme dhammacakkaṃ pavattetvā koṭisattānaṃ devamanussānaṃ dhammamataṃ pāyetvā cātuddīpika mahāmegho viya dhammavassaṃ vassento catūhi khīṇāsaya satasahassehi parivuto anupubbena cārakaṃ caramāno ramma nagaraṃ patvā sudassana mahāvihāre paṭivasati tadā rammanagaravāsino sappi phaṇitādīni bhesajjāni gahetvā puppha dhūpa gaṇdhahatthā yena buddho tenapasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā pupphādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisīditvā dhammaṃ sutvā svātanāya bhagavantaṃ nimantetvā uṭṭhāyāsanā dasabalaṃ padakkhīnaṃ katvā pakkamiṃsu.
At that time, the Teacher named Dīpaṅkara, having attained supreme perfect enlightenment, spent seven times seven days near the Bodhi tree. He then set the Wheel of Dhamma in motion in the Sunanda Park, quenched the thirst of tens of millions of devas and humans with the nectar of Dhamma, and, like a great cloud showering rain throughout the four continents, rained down Dhamma. Surrounded by a hundred thousand Arahants, he journeyed gradually and reached the city of Ramma, where he resided in the Sudassana Mahāvihāra. At that time, the residents of Ramma city, taking medicines such as ghee and treacle, and with flowers, incense, and perfumes in hand, approached the Buddha, saluted the Teacher, worshipped him with flowers and so on, sat down to one side, listened to the Dhamma, invited the Blessed One for the next day, and rising from their seats, circumambulated the Dasa-bala and departed.
Khi ấy, Đức Đạo Sư Dīpaṅkara đã đạt đến quả vị Chánh Đẳng Giác tối thượng, sau khi an trú bảy tuần gần cội Bồ-đề, đã chuyển pháp luân tại khu vườn Sunandā, đã ban cho hàng triệu chư thiên và loài người hương vị Pháp cam lồ, đã ban mưa Pháp như đám mây lớn bao trùm bốn châu lục. Ngài cùng với bốn trăm ngàn vị A-la-hán, tuần tự du hóa, đến thành phố Ramma và an trú tại Đại Tự viện Sudassana. Bấy giờ, cư dân thành Ramma mang theo các loại thuốc như bơ, mật, v.v., cùng với hoa, hương, và nước hoa, đến nơi Đức Phật đang ngự, đảnh lễ Đức Đạo Sư, cúng dường hoa và các vật phẩm khác, rồi ngồi sang một bên lắng nghe Pháp. Sau đó, họ thỉnh Đức Thế Tôn cho ngày mai, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi nhiễu hữu nhiễu Đức Thập Lực và ra về.
25
Te puna divase asadisa mahādānaṃ sajjetvā dasabalassa āgamana maggaṃ sodhenti.
The next day, they prepared an incomparable great offering and cleared the path for the arrival of the Dasa-bala.
Ngày hôm sau, họ chuẩn bị một đại lễ cúng dường vô song và dọn đường cho Đức Thập Lực đến.
Tasmiṃ kāle sumedhatāpaso attano assama padato uggantvā rammanagaravāsīnaṃ tesaṃ manussānaṃ uparibhāgena ākāsena gacchantā te haṭṭhapahaṭṭhe maggaṃ sodhente disvā kinnu kho kāraṇanti cintento sabbesaṃ passantānaṃyeva ākāsato oru ekamante ṭhatthāyaha te manusse pucchi.’Hambho kassa pana imaṃ maggaṃ sodhethā’ti te āhaṃsu bhante sumedha tumhe kiṃ naṃ jānātha, dīpaṅkaro nāma satthā paramābhisambodhiṃ patvā pavattavara dhammacakko janapada cārikaṃ caramāno anukkamena amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassana mahāvihāre paṭivasati.
At that time, the ascetic Sumedha, having left his hermitage, was traveling through the sky above those people of Ramma city. Seeing them joyfully clearing the path, he wondered, "What could be the reason?" Reflecting thus, he descended from the sky in front of everyone, stood to one side, and asked those people, "Sirs, for whom are you clearing this path?" They replied, "Venerable Sumedha, do you not know? The Teacher named Dīpaṅkara, having attained supreme perfect enlightenment and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, is traveling through the countryside and has gradually reached our city, where he resides in the Sudassana Mahāvihāra.
Lúc đó, ẩn sĩ Sumedha rời khỏi đạo tràng của mình, bay trên không trung phía trên những người dân thành Ramma. Thấy họ đang vui vẻ dọn đường, vị ấy suy nghĩ: “Có chuyện gì vậy?” Rồi vị ấy hạ xuống từ không trung trước mặt mọi người, đứng sang một bên và hỏi những người ấy: “Thưa quý vị, quý vị đang dọn đường cho ai vậy?” Họ đáp: “Thưa Đại đức Sumedha, ngài không biết sao? Đức Đạo Sư Dīpaṅkara đã đạt đến quả vị Chánh Đẳng Giác tối thượng, đã chuyển pháp luân cao quý, đang du hóa các vùng đất, tuần tự đến thành phố của chúng tôi và an trú tại Đại Tự viện Sudassana.”
Mayaṃ taṃ bhagavantaṃ nimantayimha tassa bhagavato āgamanamaggaṃ sodhemāti.
We have invited that Blessed One. We are clearing the path for the arrival of that Blessed One."
“Chúng tôi đã thỉnh Đức Thế Tôn ấy, chúng tôi đang dọn đường cho Đức Thế Tôn ấy đến.”
Taṃ sutvā sumedhapaṇḍito cintesi.
Hearing that, the wise Sumedha reflected:
Nghe vậy, hiền giả Sumedha suy nghĩ:
Buddhoti kho panesa ghosopi dullabho, pageva buddhuppādo tena hi mayāpi imehi manussehi saddhiṃ dasabalassa āgamanamaggaṃ sodhetuṃ vaṭṭatīti so te manusse āha, sace bho tumhe imaṃ magga buddhassa sodhetha - sayahampi ekaṃ okāsaṃ sampaṭicchatvā ayaṃ sumedhapaṇḍito mahiddhiko mahānubhāvoti jānantā dubbisodhanaṃ udakasambhinnaṃ ativisamaṃ ekaṃ okāsaṃ sallakkhetvā imaṃ hakāsaṃ tumhe sodhetha.
"Indeed, the very sound of 'Buddha' is rare, how much more so the appearance of a Buddha! Therefore, it is proper for me also to clear the path for the arrival of the Dasa-bala together with these people." So, he said to those people, "Sirs, if you are clearing this path for the Buddha - I too will accept a section." Knowing that this wise Sumedha was mighty and powerful, they pointed out a very difficult, waterlogged, and exceedingly uneven section and said, "You clear and adorn this section."
“Cái tên ‘Phật’ khó tìm được đến thế, huống chi là sự xuất hiện của một vị Phật. Vậy thì, ta cũng nên cùng những người này dọn đường cho Đức Thập Lực đến.” Thế là, vị ấy nói với những người ấy: “Này quý vị, nếu quý vị dọn đường này cho Đức Phật, thì tôi cũng xin nhận một đoạn.” Biết rằng hiền giả Sumedha là người có đại thần thông, đại uy lực, họ đã chỉ định một đoạn đường khó dọn dẹp, bị ngập nước và rất gồ ghề, và nói: “Ngài hãy dọn dẹp đoạn đường này.”
Alaṅkarothāti adaṃsu.
They gave it to him.
“Và hãy trang hoàng nó.”
26
Sumedhapaṇḍito buddhārammaṇa pītiṃ uppādetvā cintesi.
The wise Sumedha, having aroused joy with the Buddha as its object, reflected:
Hiền giả Sumedha phát sinh hỷ lạc hướng về Đức Phật và suy nghĩ:
Ahampanimaṃ okāsaṃ iddhīyā paramadassanīya kātuṃ pahomi evaṃ kato pana maṃ na paritoseti ajja pana mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭatiti paṃsuṃ āharitvā taṃ pahesaṃ pūreni, tassa pana tasmiṃ padese asodhite jayasumana kusuma sadisi vaṇṇaṃ dupaṭṭacīvaraṃ timaṇḍalaṃ paṭicchādetvā nivāsetvā tassupari yuṇṇamāpaṅgena kusumakalāpaṃ parakkhipanto viya vijjullatā sassīrīkaṃ kāyabaṇdhanaṃ baṇdhitvā kanaka girisikhara matthake lākhārasaṃ parisiñcante viya suvaṇṇacetiyaṃ pavāḷajālena parikkhipanto viya suvaṇṇaṅghakaṃ rattakambalena paṭimuñcanto viya sarada samaya rajanikaraṃ rattavalāhakena paṭicchādento viya ca lākhārasena tinna kiṃ sukaksumavaṇṇaṃ rattavara pasukūla cīvaraṃ pāripitvā gaṇdhakūgidva rato kanakaguhāto sīho viya nikkhamitvā jaḷabhiññānaṃyeva catūhi khīṇāsava satasahassehi parivuto amaragaṇa parivuto dasasatanayano viya brahmagaṇaparivuto mahā brahmā viya ca aparimita samaya samupacitāya kusalabalajanitāya anopamayā buddhalīlāya tārāgaṇaparivuto sarada samaya rajanikaro viya gaganatalaṃ alaṅgata paṭiyattaṃ maggaṃ paṭipajji.
"I too am able to make this place exceedingly beautiful by my power, but doing so does not satisfy me. Rather, today I ought to perform bodily service," so thinking, he brought soil and filled that muddy patch. Then, on that uncleaned spot, covering it with a double robe of the color of jayasumana flowers, in three segments, and having donned it, as if scattering a garland of flowers over it with powdered scents, and having tied the beautiful body-band like a streak of lightning, as if sprinkling lac-dye on the summit of a golden mountain, as if surrounding a golden stupa with a net of coral, as if covering a golden anklet with a red blanket, as if covering the autumn moon with red clouds, and having wrapped himself in a red excellent pasukūla robe of the color of three kusumbha flowers with lac-dye, he emerged from the perfumed chamber like a lion from a golden cave. Surrounded by four hundred thousand arahants, who were endowed with higher knowledges, like Sakka (Indra) surrounded by a host of devas, like Mahā Brahmā surrounded by a host of Brahmās, adorned by the incomparable Buddha-dignity born of the power of wholesome deeds accumulated over immeasurable time, like the autumn moon surrounded by a host of stars adorning the sky, he set forth on the prepared and adorned path.
Tuy nhiên, tôi có thể làm cho nơi này trở nên vô cùng đẹp đẽ bằng thần thông, nhưng làm như vậy không làm tôi hài lòng. Hôm nay tôi phải làm công việc thân hành.” (Sumedha) nói, rồi mang đất đến lấp đầy chỗ trũng đó. Trong khi chỗ đó chưa được dọn dẹp, Ngài (Đức Phật Dīpaṅkara) đã khoác y hai lớp (dupaṭṭacīvara) màu như hoa lài (jayasumana) che ba phần thân (timaṇḍala), rồi thắt đai lưng (kāyabaṇdhana) rực rỡ như những tia chớp đủ màu sắc vắt ngang một bó hoa được rải lên trên, như rưới nước sơn lên đỉnh núi vàng, như bao quanh một bảo tháp vàng bằng lưới san hô, như quấn một tấm vải đỏ quanh một chiếc vòng vàng, như che mặt trăng đêm mùa thu bằng những đám mây đỏ, và như khoác chiếc y pasukūla cao quý màu đỏ, màu như ba bông hoa kim tước (kiṃsukakusuma) được nhuộm bằng nước sơn. Ngài bước ra từ Gandhakūṭi như một con sư tử từ hang vàng, được bao quanh bởi bốn trăm ngàn vị A-la-hán với thần thông siêu việt, như chư thiên vây quanh vị Thần Indra với ngàn mắt, như Phạm thiên vây quanh Đại Phạm thiên, với phong thái Phật vô song được tạo ra bởi sức mạnh thiện nghiệp tích lũy trong vô số thời gian, như mặt trăng mùa thu được bao quanh bởi các vì sao, Ngài tiến bước trên con đường đã được trang hoàng và sửa soạn trên không trung.
27
5. Sumedhatāpasopi tena alaṅkata paṭiyattena maggena āgacchantassa dīpaṅkarassa bhagavato dvattiṃsa varalakkhaṇa patimaṇḍitaṃ asatiyā anubyañjanehi anubyañjitaṃ byāmappahāparikkhepa sassīrīkaṃ iṇdanīlamaṇisaṃkāsoākāse nānappakārā vijjullatā viya chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjentaṃ rūpaggappattaṃ attabhāvaṃ oloketvā ajja mayā dasabalassa jīvitapariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭati mā bhagavā kalale akkami maṇimayaṃ lakasetuṃ akkamanto viya saddhiṃ catūhi khīṇāsava satasahassehi mama piṭṭhiṃ akkamanto gacchatu taṃ me bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti kese mocetvā ajinajaṭā vākacīrāni kalela pattharitvā tattheva kalalapiṭṭhe nipajji nipanno ca sace ahaṃ iccheyyaṃ sabbakilese jhāpetvā saṅghanavako hutvā rammanagaraṃ paviseyyaṃ aññātakavesena pana me kilese ṇdhapetvā nibbānapattiyā kiccaṃ natthi, yaṃnūnāhaṃ dīpaṅkara dasabalo viya paramābhisambodhiṃ patvā dhammanāvaṃ āropetvā mahājanaṃ saṃsārasāgarā uttāretvā pacchā parinibbāyeyyaṃ.
5. The ascetic Sumedha, too, seeing the perfectly beautiful body of Dīpaṅkara Buddha, adorned with the thirty-two excellent marks and eighty minor characteristics, encircled by a lustrous fathom-wide aura, emitting six-colored Buddha-rays like various streaks of lightning in the sky, as he approached along the adorned and prepared path, thought, "Today I ought to sacrifice my life for the Ten-Powered One. Let the Exalted One not step in the mud. Let him, together with four hundred thousand arahants, walk over my back as if walking on a jeweled bridge. This will be for my long-term welfare and happiness." So, releasing his hair, he spread his deer-skin, matted hair, and bark-cloth robes on the mud, and lay down on that muddy patch. As he lay there, he thought, "If I wished, I could burn away all defilements and enter the city of Ramma as a novice monk. But there is no purpose for me in extinguishing defilements and attaining Nibbāna in an unknown guise. What if I, like Dīpaṅkara, the Ten-Powered One, attain supreme perfect enlightenment, take great multitudes onto the Dhamma-boat, ferry them across the ocean of saṃsāra, and then later attain parinibbāna?
5. Bấy giờ, Đại sĩ Sumedha, nhìn thấy thân tướng của Đức Thế Tôn Dīpaṅkara, người đang đến trên con đường đã được trang hoàng và sửa soạn, với ba mươi hai tướng tốt và tám mươi vẻ đẹp phụ, với hào quang một tầm tay tỏa ra sáu màu sắc Phật quang như những tia chớp đủ màu sắc trên bầu trời, Ngài nghĩ: “Hôm nay ta phải hy sinh mạng sống vì Đức Thập Lực. Xin Thế Tôn đừng dẫm chân vào bùn. Xin Ngài cùng với bốn trăm ngàn vị A-la-hán hãy bước qua lưng ta như bước qua một cây cầu đá quý. Điều này sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho ta.” Rồi Ngài xõa tóc, trải áo vỏ cây và áo da hươu lên chỗ bùn lầy, và nằm sấp xuống ngay trên chỗ bùn đó. Khi đã nằm xuống, Ngài nghĩ: “Nếu ta muốn, ta có thể thiêu đốt tất cả phiền não, trở thành một vị A-la-hán và nhập Niết-bàn tại thành phố Rammanagara. Nhưng ta không có việc gì phải đoạn trừ phiền não và đạt Niết-bàn một cách ẩn danh. Thay vào đó, ta nên thành tựu tối thượng Chánh Đẳng Giác như Đức Thập Lực Dīpaṅkara, đưa chúng sanh lên thuyền Chánh Pháp, vượt qua biển sanh tử, rồi sau đó mới nhập Niết-bàn. Điều này mới phù hợp với ta.” Sau khi suy nghĩ như vậy, Ngài đã hội đủ tám pháp và phát nguyện thành Phật, rồi nằm xuống.
Idaṃ me patirupanti cintetvā aṭṭhadhamme samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajja.
"This is suitable for me." So thinking, he made the aspiration for Buddhahood, fulfilling the eight qualities, and lay down.
Điều này mới phù hợp với ta.” Sau khi suy nghĩ như vậy, Ngài đã hội đủ tám pháp và phát nguyện thành Phật, rồi nằm xuống.
28
Dīpaṅkaropi bhagavā āgattvā sumedhapaṇḍitassa sīsasāge ṭhatvā kalalapiṭṭhe nipannaṃ tāpasaṃ disvā ayaṃ tāpaso buddhatthāya abhinīhāraṃ katvā nipanto, ijjhissati nu kho etassa patthanā udāhu noti upadhārento - anāgate gotamo nāma buddho bhavissatīti ñatvā ṭhitakova parisa majjhe vyākāsi, passatha no tumhe bhikkhave imaṃ uggatapaṃ tāpasaṃ kalalapiṭṭhe nipannanti.
Dīpaṅkara Buddha came and stood at the head of the wise Sumedha. Seeing the ascetic lying on the muddy patch, he considered, "This ascetic has made an aspiration for Buddhahood and is lying here. Will his aspiration be fulfilled or not?" Knowing that he would become a Buddha named Gotama in the future, he stood and declared in the midst of the assembly, "Do you, monks, see this ascetic, the noble ascetic, lying on the muddy patch?"
Đức Thế Tôn Dīpaṅkara đến, đứng trên đầu của Đại sĩ Sumedha, nhìn thấy vị đạo sĩ đang nằm sấp trên chỗ bùn lầy, Ngài quán sát: “Vị đạo sĩ này đã phát nguyện thành Phật và đang nằm xuống. Liệu lời nguyện của Ngài có thành tựu không?” Sau khi biết rằng “Trong tương lai, Ngài sẽ trở thành một vị Phật tên là Gotama,” Ngài đứng đó và tuyên bố giữa hội chúng: “Này các Tỳ-kheo, các ông có thấy vị đạo sĩ khổ hạnh này đang nằm sấp trên chỗ bùn lầy không?”
Evaṃ bhante, ayaṃ yiddhatthāya abhinīhāraṃ katvā nipanno samijjhissati imassa patthatā kappasata sahassādhikānaṃ catuntaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatīti sabbaṃ vyākāsi.
"Yes, Venerable Sir." "This one, having made an aspiration for Buddhahood, will fulfill his aspiration. At the end of four asaṅkheyyas and a hundred thousand aeons, he will become a Buddha named Gotama," he declared everything.
“Bạch Thế Tôn, có ạ.” “Vị này đã phát nguyện thành Phật và đang nằm xuống. Lời nguyện của Ngài sẽ thành tựu. Sau bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, Ngài sẽ trở thành một vị Phật tên là Gotama.” Ngài đã tuyên bố tất cả những điều này.
29
Vuttañhetaṃ buddhavaṃse.
This is stated in the Buddhavaṃsa:
Điều này đã được nói trong bộ Phật Sử (Buddhavaṃsa):
30
Dīpaṅkaro lokavidū - āhutīnaṃ paṭiggaho,
"Dīpaṅkara, the knower of the world, the recipient of offerings,
Đức Dīpaṅkara, bậc hiểu biết thế gian, bậc đáng thọ nhận lễ cúng dường,
31
Ussīsake maṃ ṭhatvāna - idaṃ vacanamabravi;
Standing at my head, spoke these words:
Đứng trên đầu ta, đã nói lời này:
32
Passatha imaṃ tāpasaṃ - jaṭila uggatāpasaṃ aparimeyye ito kappe - ayaṃ buddho bhavissati.
'Behold this ascetic, the matted-haired, noble ascetic! After immeasurable aeons from now,
“Hãy nhìn vị đạo sĩ này, vị đạo sĩ khổ hạnh, có tóc bện. Sau vô lượng kiếp kể từ nay, vị này sẽ thành Phật.
Ahu kapilavahayā rammā - nikkhamitvā tathāgato.
he will become a Buddha. The Tathāgata, having come forth from the pleasant city of Kapilavatthu,
Vị Như Lai sẽ rời khỏi thành phố Rammanagara, gọi là Kapilavhaya.
Padhānaṃ padahitvāna - katvā dukkara kārikaṃ
Having striven in exertion, having performed severe austerities,
Sau khi thực hành sự tinh tấn và thực hành khổ hạnh khó làm,
33
Buddhe loke - keci.
When a Buddha appears in the world,
Khi chư Phật xuất hiện trên thế gian, một số người.
34
Ajapāla rukkhamūlasmiṃ - nisīditvā tathāgato,
The Tathāgata, having sat at the foot of the Ajapāla tree,
Vị Như Lai sẽ ngồi dưới gốc cây Ajapāla.
35
Tattha pāyāsamaggayha - nerañjaramupeheti;
There, having accepted milk-rice, will go to the Nerañjarā.
Ở đó, Ngài sẽ thọ nhận món pāyāsa và đi đến sông Nerañjarā.
36
Nerañjarāya tīramhi - pāyāsādāya so jino,
On the bank of the Nerañjarā, that Victor, having taken the milk-rice,
Trên bờ sông Nerañjarā, vị Chiến Thắng đó sẽ thọ nhận pāyāsa,
37
Paṭiyattavaramaggena - bodhimūlañhi ehīti;
Will indeed go to the root of the Bodhi tree by the prepared excellent path.
Rồi đi đến gốc cây Bồ-đề bằng con đường đã được sửa soạn kỹ lưỡng.
38
Tato padakkhiṇaṃ katvā - bodhimaṇḍaṃ anuttaro
Then, having circumambulated the supreme Bodhi-maṇḍa,
Sau đó, bậc Vô Thượng sẽ đi nhiễu quanh Bồ-đề Đạo Tràng,
39
Assattharākkhamūlamhi - vujjhissati mahāyaso;
The greatly glorious one will awaken at the foot of the Assattha tree.
Vị Đại Danh Tiếng sẽ giác ngộ dưới gốc cây Assattha.
40
Imassajanikā mātā - māyā nāma bhavissati, pitā suddhodano nāma - ayaṃ hessati gotamo.
His mother will be named Māyā, his father Suddhodana; this one will be Gotama.
Mẹ của Ngài sẽ tên là Māyā, cha sẽ tên là Suddhodana, Ngài sẽ là Gotama.
Anāsavā vītarāgā - santacittā samāhitā,
Kolita and Upatissa, taintless, free from lust, peaceful in mind, composed,
Không lậu hoặc, ly tham, tâm thanh tịnh, định tĩnh,
41
Kolito upatisso ca - aggā hessanti sāvakā;
Will be his chief disciples.
Kolita và Upatissa sẽ là hai vị đệ tử hàng đầu.
42
Ānaṇdo nāmupaṭṭhāko - upaṭṭhissatī’maṃ jinaṃ;
Ananda will be the attendant who attends on this Victor.
Vị thị giả tên Ānanda sẽ hầu hạ vị Chiến Thắng này.
43
Khemā uppalavaṇṇā ca - aggā hessanti sāvikā;
Khemā and Uppalavaṇṇā will be the chief female disciples,
Khemā và Uppalavaṇṇā sẽ là hai vị nữ đệ tử hàng đầu.
44
Anāsavā vītarāgā - santacittā samāhitā;
Taintless, free from lust, peaceful in mind, composed.
Không lậu hoặc, ly tham, tâm thanh tịnh, định tĩnh.
45
Bodhi tassa bhagavato assatthoti pavuccatī’’ti.
The Bodhi tree of that Exalted One is called Assattha.'"
Cây Bồ-đề của Đức Thế Tôn đó được gọi là cây Assattha.”
46

Abhinīhāra kathā

The Story of the Aspiration

Câu chuyện phát nguyện

47
6. Tato dīpaṅkaro dasabalo bodhisattaṃ pasaṃsitvā aṭṭhahi puppha muṭṭhīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
6. Then Dīpaṅkara, the Ten-Powered One, having praised the Bodhisatta, offered eight handfuls of flowers, circumambulated him, and departed.
6. Sau đó, Đức Thập Lực Dīpaṅkara tán thán Bồ-tát, cúng dường bằng tám nắm hoa, đi nhiễu quanh rồi rời đi.
Tepi catūsata sahassa khīṇāsavā bodhisattaṃ pupphehi ca gaṇdhehi ca pūjetvā padapphaṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
And those four hundred thousand arahants also offered flowers and scents to the Bodhisatta, circumambulated him, and departed.
Bốn trăm ngàn vị A-la-hán cũng cúng dường Bồ-tát bằng hoa và hương, đi nhiễu quanh rồi rời đi.
Devamanussā ca tatheva pūjetvā vanditvā atha kho bodhisatto dasabalassa vyākaraṇaṃ sutvā buddhabhāvaṃ karatalagatamiva maññamāno pamudita hadayo sabbesu paṭikkantesu sayanā vuṭṭhāya puppharāsi matthake pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno buddhakārakadhamme upadhārento kahananu kho buddhakāraka dhammā, kiṃ uddhaṃ adho disāsu vīdīyāsūti anukkamena sakalaṃ dhammadhātuṃ vicinanto porāṇakabodhisattehi āsevita nisevita paṭhamaṃ dānapāramiṃ disvā tattha daḷabhisamādāna katvā evaṃ anukkamena sīla - nekkhamma - paññā - vīriya - khanti - sacca - adhiṭṭhāna - mettā - upekkhā pāramiyoca disvā tatthadaḷha samādānaṃ katvā devatāhi abhitthuto ākāsamababhugganatva hima himavantameva agamāsi.
Devas and humans likewise made offerings and paid homage. Then the Bodhisatta, having heard the Buddha's prediction, considering Buddhahood as if it were in the palm of his hand, with a gladdened heart, rose from his couch when everyone had departed. Sitting cross-legged on the pile of flowers, contemplating the qualities that make one a Buddha, he considered, "Where are the qualities that make one a Buddha? Do they exist above, below, or in the intermediate directions?" Systematically searching the entire Dhamma-sphere, he first discovered the Pāramī of Generosity, which had been practiced and cultivated by previous Bodhisattas, and firmly resolved upon it. In this way, he discovered the Pāramīs of Morality, Renunciation, Wisdom, Energy, Patience, Truthfulness, Determination, Loving-kindness, and Equanimity, and firmly resolved upon them. Praised by the devas, he rose into the sky and went to the Himālaya mountain itself.
Chư thiên và loài người cũng cúng dường và đảnh lễ như vậy. Bấy giờ, Bồ-tát, sau khi nghe lời thọ ký của Đức Thập Lực, cảm thấy việc thành Phật như nằm trong lòng bàn tay, với trái tim hoan hỷ, khi tất cả đã rời đi, Ngài đứng dậy khỏi chỗ nằm, ngồi kiết già trên đống hoa, quán sát các pháp tạo thành Phật. Ngài tự hỏi: “Các pháp tạo thành Phật ở đâu? Chúng có ở trên, dưới, hay các phương hướng không?” Ngài tuần tự tìm kiếm khắp pháp giới, và thấy ba-la-mật đầu tiên mà các Bồ-tát thời xưa đã thực hành và trau dồi là bố thí ba-la-mật (dānapāramī). Ngài kiên định quyết tâm thực hành pháp đó, rồi tuần tự thấy giới ba-la-mật (sīla), xuất ly ba-la-mật (nekkhamma), trí tuệ ba-la-mật (paññā), tinh tấn ba-la-mật (vīriya), nhẫn nại ba-la-mật (khanti), chân thật ba-la-mật (sacca), kiên định ba-la-mật (adhiṭṭhāna), từ bi ba-la-mật (mettā), và xả ba-la-mật (upekkhā). Ngài kiên định quyết tâm thực hành các pháp đó, được chư thiên tán thán, bay lên không trung và đi đến dãy núi tuyết Himalaya.
48
Dīpaṅkaropi satthā catūhi khīṇāsava satasahassehi parivuto rammanagaravāsīhi pūjīyamāno devatāhi abhinaṇdiyamāno alaṅkata paṭiyattena maggena rammanagaraṃ pavisitvā paññattavarabuddhāsane nisīdi.
Dīpaṅkara, the Teacher, surrounded by four hundred thousand arahants, being honored by the residents of Ramma City and cheered by the devas, entered Ramma City by the adorned and prepared path and sat on the prepared excellent Buddha-seat.
Đức Đạo Sư Dīpaṅkara, được bốn trăm ngàn vị A-la-hán vây quanh, được cư dân thành Rammanagara cúng dường, được chư thiên hoan hỷ tán thán, đi vào thành Rammanagara bằng con đường đã được trang hoàng và sửa soạn, rồi ngồi trên tòa Phật cao quý đã được sắp đặt.
Bhikkhusaṅghopi attano attano pattāsane nisīdi.
The community of monks also sat on their respective seats.
Tăng đoàn chư Tỳ-kheo cũng ngồi trên những chỗ ngồi riêng của mình.
Rammanagaravāsinopi upāsakā buddhapamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhagavantaṃ bhuttāviṃ onīta pattapāṇiṃ mālāgaṇdhādīhi pūjetvā dānānumodanaṃ sotukāmā nisīdiṃsu.
The lay devotees of Ramma City, having offered a great alms-giving to the community of monks headed by the Buddha, and when the Exalted One had eaten and removed his hand from the bowl, worshipped him with garlands, scents, and so forth, and sat down desiring to hear the anumodanā (expression of gratitude for the alms-giving).
Các cư sĩ tại gia ở thành Rammanagara cũng đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu. Sau khi Đức Thế Tôn đã thọ thực và rửa tay, họ ngồi xuống, cúng dường bằng vòng hoa, hương thơm, v.v., mong muốn nghe lời tùy hỷ công đức.
Bhagavāpi tesaṃ anumodanaṃ karonto dānakathaṃ sīlakathaṃ saggikathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsañca pakāsetvā amata pariyosānaṃ dhammakathaṃ kathesi.
The Blessed One, having given his approval to them, taught a discourse on generosity, morality, heavenly realms, the danger, degradation, and defilement of sensual pleasures, and the benefit of renunciation, and then delivered a Dhamma talk culminating in the Deathless.
Đức Thế Tôn cũng đã tùy hỷ cho họ, thuyết giảng câu chuyện về bố thí, câu chuyện về giới, câu chuyện về cõi trời, sự nguy hiểm, sự thấp kém, sự ô nhiễm của dục lạc, và lợi ích của sự xuất ly, rồi thuyết một bài pháp thoại kết thúc bằng sự bất tử.
49
Evaṃ tassa mahajanassa dhammaṃ desetvā ekacce saraṇesu ekacce pañcasu sīlesu ekacce sotāpattiphale ekacce sakadāgāmi phale ekacce anāgāmī phale ekacce catusupi phalesu ekacce tīsu vijjāsu ekacce chaḷabhiññāsu ekacce aṭṭhasu samāpattisu patiṭṭhāpetvā uṭṭhāyāsanā rammanagarato nikkhamitvā sudassana mahāvihārameva pāvisi.
Having thus taught the Dhamma to that great multitude, establishing some in the refuges, some in the five precepts, some in the fruit of stream-entry, some in the fruit of once-returning, some in the fruit of non-returning, some in all four fruits, some in the three knowledges, some in the six higher knowledges, and some in the eight attainments, he rose from his seat, departed from the city of Ramma, and entered the Sudassana Great Monastery.
Như vậy, sau khi thuyết pháp cho đại chúng đó, Ngài đã an lập một số người vào quy y, một số người vào năm giới, một số người vào quả Dự Lưu, một số người vào quả Nhất Lai, một số người vào quả Bất Hoàn, một số người vào cả bốn quả, một số người vào ba minh, một số người vào sáu thắng trí, một số người vào tám thiền chứng; Ngài đã đứng dậy khỏi chỗ ngồi, rời khỏi thành Ramma và đi vào Đại Tự Viện Sudassana.
50
Vuttañhetaṃ
For it has been said:
Điều này đã được nói:
51
‘‘Tadā te bhojayitvāna - sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ,
“Then, having fed the Leader of the World together with the Saṅgha,
“Khi ấy, sau khi cúng dường Đức Đạo Sư của thế gian cùng với Tăng đoàn,
52
Uphagachuññaṃ saraṇaṃ tassa - dīpaṅkarassa satthuno,
The Teacher Dīpaṅkara, the peerless refuge,
Họ đã đến nương tựa nơi Đức Đạo Sư Dīpaṅkara đó.
53
Saraṇāgamane kañci - nivaseti tathāgato
The Tathāgata established some in going for refuge,
Đức Như Lai đã an lập một số người vào quy y,
54
Kañci pañcasu sīlesu - sīle dasavidhe paraṃ;
Some in the five precepts, others in the ten precepts;
Một số người vào năm giới, một số khác vào mười giới;
55
Kassaci deti sāmaññaṃ - caturo phalamuttame,
To some he gave the excellent four fruits of recluseship,
Ngài đã ban cho một số người những quả vị Sa-môn tối thượng,
56
Kassaci asathe dhamme - deti so paṭisambhidā;
To some he gave the discriminations in the faultless Dhamma;
Ngài đã ban cho một số người những pháp vô xảo trá đó là Tứ Tuệ Phân Tích;
57
Kassaci varasamāpattiyo - aṭṭha deti narāsabho,
To some, that bull among men, he gave the eight supreme attainments,
Đức Nhân Trung Tôn đã ban cho một số người tám thiền chứng tối thượng,
58
Tisso kassaci vijjāyo - chaḷabhiñña pavecchati;
To some he bestowed the three knowledges and the six higher knowledges;
Ngài đã ban cho một số người ba minh và sáu thắng trí;
59
Tena yogena janakāyaṃ - ovadeti mahāmuni,
By that method, the Great Sage admonished the populace,
Đức Đại Hiền Triết đã giáo hóa quần chúng bằng phương pháp đó,
60
Tena vitthārikaṃ āsī - lokanāthassa sāsanaṃ;
By that means, the teaching of the Lord of the World expanded;
Giáo pháp của Đức Đạo Sư của thế gian đã được lan truyền rộng rãi bằng phương pháp đó;
61
Mahāhanūsabhakkhaṇdho - dīpaṅkarasanāmako,
Dīpaṅkara, whose shoulders were like those of a mighty bull,
Đức Dīpaṅkara, với vai vế và thân hình như bò chúa,
62
Bahū jane tārayati - parimoceti duggatiṃ;
Delivered many beings, releasing them from suffering;
Đã cứu độ nhiều chúng sinh, giải thoát khỏi khổ cảnh;
63
Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā - satasahassepi yojane
Seeing a being capable of awakening, even a hundred thousand yojanas away,
Khi thấy chúng sinh có khả năng giác ngộ, dù cách xa hàng trăm ngàn dojana,
64
Khaṇena upagantvāna - bodheti taṃ mahāmunī’’ti;
The Great Sage would swiftly approach and awaken that one.”
Đức Đại Hiền Triết đã đến ngay lập tức và giác ngộ họ.”
65
Iti so dīpaṅkaro satthā vassasata sahassāni ṭhatvā sattānaṃ baṇdhanamokkhaṃ kurumāno sabbabuddhakiccāni niṭṭhāpetvā naṇdārāme anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyinaheva dhātuyo tassa - satthuno vikiriṃsu tā.
Thus, the Teacher Dīpaṅkara, having remained for one hundred thousand years, releasing beings from bondage, and having completed all the Buddha’s tasks, attained parinibbāna in Nandārāma with the anupādisesa nibbāna-dhātu. His relics scattered.
Như vậy, Đức Đạo Sư Dīpaṅkara đó đã trụ thế hàng trăm ngàn năm, giải thoát chúng sinh khỏi những ràng buộc, hoàn tất mọi Phật sự, rồi nhập Niết Bàn vô dư y tại Naṇdārāma. Xá lợi của Đức Đạo Sư đó đã không phân tán.
Ṭhitā ekaghanā hutvā - suvaṇṇapaṭimā viya sakalajambudīpavāsino manussā ghanakoṭiṭimasuvaṇṇaṭṭhikāhi evaṃ chattiṃsa yojanikaṃ mahāthūpamakaṃsu nivedasi - keci.
Standing undivided, like a golden image, the people of the entire Jambudīpa, with these solid, radiant, golden bones, built a great thūpa thirty-six yojanas high – some report this.
Chúng đã kết thành một khối vững chắc như tượng vàng. Tất cả nhân loại sống ở Jambudīpa đã làm một đại tháp cao ba mươi sáu dojana bằng những khối vàng nguyên chất. Một số người đã trình bày điều này.
66
Tena vuttaṃ
Therefore it has been said:
Do đó đã được nói:
67
‘‘Dīpaṅkaro jino satthā - naṇdārāmamhi nibbuto,
“The Victorious Teacher Dīpaṅkara attained nibbāna in Nandārāma,
“Đức Phật Dīpaṅkara, Đấng Chiến Thắng, đã nhập Niết Bàn tại Naṇdārāma,
68
Tattheva tassa jinathūpo - chattiṃsubbedha yojano‘‘;
There indeed was his Jinathūpa, thirty-six yojanas high.”
Tháp của Đức Chiến Thắng đó cao ba mươi sáu dojana ngay tại nơi đó.”
69
‘‘Patta cīvara parikkhāra - paribhogañja satthuno,
“Then, at the foot of the Bodhi tree, the thūpa of the Teacher’s bowl, robe, and requisites,
“Tháp của y bát và các vật dụng của Đức Đạo Sư,
70
Bodhimūle tadā thūpo - tīṇi yojanamuggato’’ti;
Rose three yojanas high.”
Tại gốc Bồ đề khi ấy, cao ba dojana.”
71
7. Dīpaṅkarassa pana bhagavato aparabhāgo ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma satthā udapādi.
7. After Dīpaṅkara Bhagavā, having passed one asaṅkheyya, a Teacher named Koṇḍañña arose.
7. Sau Đức Thế Tôn Dīpaṅkara, sau khi vượt qua một A-tăng-kỳ, Đức Đạo Sư tên Koṇḍañña đã xuất hiện.
Tadā bodhisatto vijitāvi nāma cakkavatti hutvā koṭisatasahassa saṅkhassa buddha pamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāyi satthā bodhisattaṃ buddho bhavissatīti vyākaritvā dhammaṃ desesi so satthu dhammaṃkathaṃ sutvā rajji niyyādetvā pabbaji so tīṇi piṭakāni uggahetvā aṭṭha samāpattiyo pañcaabhiññāyoca uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti.
At that time, the Bodhisatta, having been reborn as a cakkavatti named Vijitāvī, offered a great gift to the Saṅgha, headed by the Buddha, numbering a hundred thousand koṭis. The Teacher prophesied that the Bodhisatta would become a Buddha and taught the Dhamma. Having heard the Teacher’s Dhamma talk, he renounced his kingdom and went forth. He mastered the three Piṭakas, developed the eight attainments and the five higher knowledges, and, with his jhāna unimpaired, was reborn in the Brahma world.
Khi ấy, Bồ Tát đã là một vị Chuyển Luân Vương tên Vijitāvi, đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn gồm hàng trăm ngàn vị Phật và chư Tăng. Đức Đạo Sư đã thọ ký cho Bồ Tát rằng sẽ thành Phật và thuyết pháp. Bồ Tát sau khi nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư đã giao lại vương quốc và xuất gia. Ngài đã học thuộc Tam Tạng, phát sinh tám thiền chứng và năm thắng trí, rồi sau khi không bị suy giảm thiền định, Ngài đã tái sinh vào cõi Phạm Thiên.
Sopi buddho vassasatasahassāni ṭhatvā sabbabuddhakiccāni niṭṭhāpetvā caṇdārāme parinibbāyi tassāpi bhagavato dhātuyā na vikiriṃsu sakalajambudīpavāsino manussā samāgantvā sattayojanikāsattaratanamayaṃ haritālamanosilāyamattikākiccaṃ tela sappīhi udakakiccaṃ katvā cetiyaṃ niṭṭhāpesuṃ
That Buddha also, having remained for one hundred thousand years and completed all the Buddha’s tasks, attained parinibbāna in Candārāma. The relics of that Bhagavā did not scatter. The people of the entire Jambudīpa gathered, made a seven-yojana-high cetiya of seven jewels, and completed the work with realgar, orpiment, clay, oil, ghee, and water.
Đức Phật đó cũng đã trụ thế hàng trăm ngàn năm, hoàn tất mọi Phật sự, rồi nhập Niết Bàn tại Caṇdārāma. Xá lợi của Đức Thế Tôn đó cũng không phân tán. Tất cả nhân loại sống ở Jambudīpa đã tập hợp lại, làm công việc đất sét với chất haritāla và manosilā, công việc dầu và bơ, công việc nước, rồi hoàn thành bảo tháp cao bảy dojana bằng bảy loại báu.
72
Koṇḍaññe kira sambuddho - caṇdārāme manorame,
“Indeed, the Sambuddha Koṇḍañña attained nibbāna in the delightful Candārāma,
Đức Phật Koṇḍañña, Đấng Chánh Đẳng Giác, được biết là đã nhập Niết Bàn tại Caṇdārāma xinh đẹp,
73
Nibbāyi cetiyo tassa - sattayojaniko katoti;
His cetiya was made seven yojanas high.”
Bảo tháp của Ngài được xây cao bảy dojana.
74
Tassa aparabhāge ekaṃ asaṃṅkhayyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva kappe cattāro buddhā uppajjiṃsu - maṅgalo sumano revato yohitoti.
After him, having passed one asaṅkheyya, four Buddhas arose in the same kappa: Maṅgala, Sumana, Revata, and Sobhita.
Sau Ngài, sau khi vượt qua một A-tăng-kỳ, trong cùng một kiếp đã có bốn vị Phật xuất hiện: Maṅgala, Sumana, Revata và Sobhita.
Maṅgalassa pana bhagavato kāle bodhisatto suruci nāma brāhmaṇo hutvā satthāraṃ nimantessāmīti upasaṅkamitvā madhura dhammaṃkataṃ sutvā svātanāya nimantetvā koṭisatasahassa saṅkhassa buddhapamukhassa saṅghassa sattāhaṃ gavapānaṃ nāma dānamadāsi satthā anumodanaṃ karonto mahāpurisaṃ āmantetvā tvaṃ kappasatasahassādhikānaṃ dvannaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissasīti vyākāsi mahāpuriso vyākaraṇaṃ sutvā ahaṃ kira buddho bhavissāmi ko me gharāvāsena attho pabbajissamīti cintatvā tathārūpaṃ sampattiṃ keḷapiṇḍaṃ vīya pahāya satthu santike pabbajitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā āyupariyosāne brahmaloke nibbatti, tasmimpi buddhe parinibbute dhātuyo na vikiriṃsu, jambudīpavāsino pubbe viya tiṃsayojanakaṃ thūpamakaṃsu.
In the time of Maṅgala Bhagavā, the Bodhisatta, having been reborn as a brāhmaṇa named Suruci, approached the Teacher intending to invite him, and having heard the sweet Dhamma talk, invited him for the next day. He offered a meal called gavapāna for seven days to the Saṅgha, headed by the Buddha, numbering a hundred thousand koṭis. The Teacher, expressing his approval, addressed the Great Man and prophesied, “At the head of two asaṅkheyyas plus a hundred thousand kappas, you will be a Buddha named Gotama.” Having heard the prophecy, the Great Man thought, “Since I am to be a Buddha, what is the purpose of household life for me? I will go forth!” So, abandoning such prosperity like a lump of spittle, he went forth under the Teacher. Having mastered the Buddha’s word, and having developed the higher knowledges and attainments, he was reborn in the Brahma world at the end of his life. When that Buddha also attained parinibbāna, his relics did not scatter. The people of Jambudīpa made a thirty-yojana-high thūpa as before.
Vào thời Đức Thế Tôn Maṅgala, Bồ Tát đã là một Bà La Môn tên Suruci. Ngài đã đến gần Đức Đạo Sư với ý định thỉnh Ngài, sau khi nghe pháp thoại ngọt ngào, Ngài đã thỉnh Ngài vào ngày hôm sau và đã cúng dường một đại thí gọi là gavapāna trong bảy ngày cho Tăng đoàn gồm hàng trăm ngàn vị Phật và chư Tăng. Đức Đạo Sư đã tùy hỷ và gọi Đại Nhân: “Ngươi sẽ là Đức Phật Gotama vào cuối hai A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp.” Đại Nhân sau khi nghe lời thọ ký đã suy nghĩ: “Ta sẽ thành Phật, vậy ta còn cần gì đến đời sống gia đình? Ta sẽ xuất gia.” Rồi Ngài đã từ bỏ tài sản như một nắm đất, xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Đạo Sư, học thuộc Phật ngôn, phát triển thắng trí và thiền chứng, rồi vào cuối đời đã tái sinh vào cõi Phạm Thiên. Khi Đức Phật đó nhập Niết Bàn, xá lợi của Ngài cũng không phân tán. Nhân loại sống ở Jambudīpa đã xây một bảo tháp cao ba mươi dojana như trước.
75
Tena vuttaṃ ‘‘uyyāne vasabho nāma - buddho nibbāyi maṅgalo, tattheva tassa jinathūpo - tiṃsayojanamuggito’’ti.
Therefore it has been said: “The Buddha Maṅgala, the Bull, attained nibbāna in the park named Vasabha; there indeed was his Jinathūpa, thirty yojanas high.”
Do đó đã được nói: “Đức Phật Maṅgala, Đấng Tối Thượng, đã nhập Niết Bàn tại công viên tên Vasabha, tháp của Đức Chiến Thắng đó cao ba mươi dojana ngay tại nơi đó.”
76
Tassa aparabhāge sumano nāma satthā udapādi tadā mahāsatto atulo nāma nāgarājā hutvā nibbatti-mahiddhiko mahānubhāvo so buddho uppannoti sutvā ñātisaṅghaparivuto nāgabhavanā nikkhamitvā koṭisatasahassa bhikkhuparivārassa tassa bhagavato dibbaturiyehi upahāraṃ kāretvā mahādānaṃ pavattetvā paccekaṃ dussayugāni datvā saraṇesu patiṭṭhāsi sopi naṃ satthā anāgate buddho bhavissasīti vyākāsi tasmimpi buddhe parinibbute dhātuyo na vikiriṃsu jambudīpavāsano pubbe viya catuyojanikaṃ thūpamakaṃsu.
After him, a Teacher named Sumana arose. At that time, the Great Being was reborn as a nāga king named Atula, mighty and powerful. Having heard that a Buddha had arisen, he departed from the nāga realm, surrounded by his nāga relatives, and offered divine music to that Bhagavā, who was accompanied by a hundred thousand bhikkhus. He then offered a great gift, presenting a pair of robes to each, and became established in the refuges. That Teacher also prophesied that he would become a Buddha in the future. When that Buddha also attained parinibbāna, his relics did not scatter. The people of Jambudīpa made a four-yojana-high thūpa as before.
Sau Ngài, Đức Đạo Sư tên Sumana đã xuất hiện. Khi ấy, Đại Bồ Tát đã tái sinh thành một Long Vương tên Atula, có đại thần thông và đại uy lực. Ngài nghe nói Đức Phật đã xuất hiện, liền cùng với quyến thuộc Long tộc rời khỏi Long cung, cúng dường với nhạc trời cho Đức Thế Tôn đó cùng với hàng trăm ngàn Tỳ-kheo, tổ chức đại thí, mỗi người được ban một cặp y, rồi an lập vào quy y. Đức Đạo Sư đó cũng đã thọ ký cho Ngài rằng sẽ thành Phật trong tương lai. Khi Đức Phật đó nhập Niết Bàn, xá lợi của Ngài cũng không phân tán. Nhân loại sống ở Jambudīpa đã xây một bảo tháp cao bốn dojana như trước.
77
Tena vuttaṃ
Therefore it has been said:
Do đó đã được nói:
78
‘‘Sumano yasadharo - buddho aggārāmamha nibbuto,
“The Buddha Sumana, the Glorious, attained nibbāna in Aggārāma;
“Đức Phật Sumana, Đấng Vinh Quang, đã nhập Niết Bàn tại Aggārāma,
79
Tattheva tassa jinathūpo - catuyojanamuggato’’ti;
There indeed was his Jinathūpa, four yojanas high.”
Tháp của Đức Chiến Thắng đó cao bốn dojana ngay tại nơi đó.”
80
Tassa aparabhāge revato nāma satthā udapādi tadā bodhisatto atidevo nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesana sutvā saraṇesu patiṭṭhāya sirasi añjaliṃ paggahetvā tassa satthuno kilesappahāne vaṇṇaṃ vatvā uttarāsaṅghena pūjamakāsi.
After him, a Teacher named Revata arose. At that time, the Bodhisatta, having been reborn as a brāhmaṇa named Atideva, having heard the Teacher’s Dhamma discourse, became established in the refuges, raised his clasped hands to his head, praised the Teacher’s abandonment of defilements, and made an offering with his upper robe.
Sau Ngài, Đức Đạo Sư tên Revata đã xuất hiện. Khi ấy, Bồ Tát đã là một Bà La Môn tên Atideva, sau khi nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư, đã an lập vào quy y, chắp tay trên đầu, ca ngợi sự đoạn trừ phiền não của Đức Đạo Sư đó, và cúng dường bằng y thượng.
Sopi naṃ satthā buddho bhavissatiti vyākāsi tasmiṃ pana buddhe parinibbute dhātuyo vikiriṃsu.
That Teacher also prophesied that he would become a Buddha. When that Buddha attained parinibbāna, however, his relics scattered.
Đức Đạo Sư đó cũng đã thọ ký cho Ngài rằng sẽ thành Phật. Nhưng khi Đức Phật đó nhập Niết Bàn, xá lợi của Ngài đã phân tán.
81
Tena vuttaṃ
Therefore it has been said:
Do đó đã được nói:
82
‘‘Revato pavaro buddho - nibbuto so mahāpure,
“The supreme Buddha Revata attained nibbāna in Mahāpura;
“Đức Phật Revata, Đấng Tối Thượng, đã nhập Niết Bàn tại Mahāpura,
83
Dhātu vitthārikaṃ āsī - tesu tesu padesato’’ti;
His relics became scattered in various places.”
Xá lợi đã được phân tán ở khắp các vùng.”
84
Tassa aparabhāge sobhito nāma satthā udapādi tadā bodhisatto ajito nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭāya buddhapamukhassa saṅghassa mahādānaṃ adāsi.
After him, a Teacher named Sobhita arose. At that time, the Bodhisatta, having been reborn as a brāhmaṇa named Ajita, having heard the Teacher’s Dhamma discourse, became established in the refuges, and offered a great gift to the Saṅgha, headed by the Buddha.
Sau Ngài, Đức Đạo Sư tên Sobhita đã xuất hiện. Khi ấy, Bồ Tát đã là một Bà La Môn tên Ajita, sau khi nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư, đã an lập vào quy y và cúng dường đại thí cho Tăng đoàn gồm Đức Phật và chư Tăng.
Sopi naṃ satthā buddho bhavissasīti vyākāsi tassāpi bhagavato dhātuyo vikiriṃsu.
That Teacher also prophesied that he would become a Buddha. The relics of that Bhagavā also scattered.
Đức Đạo Sư đó cũng đã thọ ký cho Ngài rằng sẽ thành Phật. Xá lợi của Đức Thế Tôn đó cũng đã phân tán.
85
Tena vuttaṃ
Therefore it has been said:
Do đó đã được nói:
86
‘‘Sobhito varasambuddho - sīharāmamhi nibbuto,
“The excellent Sambuddha Sobhita attained nibbāna in Sīharāma;
“Đức Phật Sobhita, Đấng Chánh Đẳng Giác tối thượng, đã nhập Niết Bàn tại Sīharāma,
87
Dhātuvitthārikaṃ āsī - tesu tesu padesato’’ti;
His relics became scattered in various places.”
Xá lợi đã được phân tán ở khắp các vùng.”
88
Tassa aparabhāge ekamasaṅkheyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva kappe tayo buddhā nibbattiṃsu - anomadassi padumo nāradoti.
After that, having passed one asaṅkheyya, in that very same kappa, three Buddhas arose: Anomadassī, Paduma, and Nārada.
Sau đó, trải qua một a-tăng-kỳ, trong cùng một kiếp, ba vị Phật đã xuất hiện: Anomadassī, Paduma và Nārāda.
Anomadassissa bhagavato kāle bodhisatto eko
During the time of the Blessed One Anomadassī, the Bodhisatta was one
Vào thời của Đức Thế Tôn Anomadassī, Bồ-tát là một vị
89
1. Yasavaro dhīro - keci.
1. Yasavara the wise - some say.
Yasavara bậc trí tuệ – một số người nói.
90
Yakkha senāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo aneka koṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati.
He was a Yakkha general, possessing great psychic power and great majesty, the lord of many hundreds of thousands of crores of Yakkhas.
Đại tướng Dạ-xoa, có đại thần lực và đại uy đức, là thủ lĩnh của hàng trăm ngàn vạn dạ-xoa.
So buddho uppannoti sutvā āgantvā buddhapamukhassa saṅghassa mahādānamadāsi satthāpi taṃ anāgate buddho bhavissasīti vyākāsi.
Hearing that a Buddha had arisen, he came and offered a great gift to the Saṅgha led by the Buddha. The Teacher also prophesied that he would become a Buddha in the future.
Nghe tin Đức Phật đã xuất hiện, vị ấy đến và dâng cúng đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu. Đức Đạo Sư cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật trong tương lai.
Anomadassimhi pana bhagavati parinibbute dhātuyo na vikiriṃsu jambudīpavāsino pañcavīsayojanakaṃ thūpaṃ kariṃsu
However, when the Blessed One Anomadassī had attained Parinibbāna, his relics did not scatter. The inhabitants of Jambudīpa erected a caitya twenty-five yojanas high.
Sau khi Đức Thế Tôn Anomadassī nhập Niết-bàn, các xá-lợi không phân tán. Cư dân Jambudīpa đã xây một tháp cao hai mươi lăm dojana.
91
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
92
‘‘Anomadassi jino satthā - dhammārāmamhi nibbuto,
“The Conqueror, the Teacher Anomadassī, attained Parinibbāna in Dhammārāma,
“Đức Anomadassī, Đấng Chiến Thắng, Đấng Đạo Sư, đã nhập Niết-bàn tại Dhammārāma.
93
Tattheva tassa jinathūpo - ubbedhā paṇṇuvīsatī’ti;
There, his Conqueror’s caitya was twenty-five (yojanas) high.”
Tại đó, tháp của Đấng Chiến Thắng ấy cao hai mươi lăm dojana.”
94
Tassa aparabhāge padumo nāma satthā udapādi tathāgate agāmakāraññe viharentā bodhisatto sīho hutvā satthāraṃ nirodhasamāpattiyā samāpannaṃ disvā pasannacitto vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pītisomanassajāto tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattāhaṃ buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahitvā pītisukheneva gocarāya apakkamitvā jivitapariccāgaṃ katvā payirupāsamāno aṭṭhāsi satthā sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhito sīhaṃ oloketvā bhikkhusaṅghepi cittaṃ pasādetvā saṅghaṃ vandissatī‘‘ti bhikkhusaṅgho āgacchatūti cintesi bhikkhu tāvadeva āgamiṃsu sīho saṅghe cittaṃ pasādesi.
After that, a Teacher named Paduma arose. While the Tathāgata was dwelling in the Agāmakārañña, the Bodhisatta, having become a lion, saw the Teacher immersed in the attainment of cessation. With a joyful mind, he paid homage, circumambulated, and, filled with joy and happiness, roared the lion’s roar three times. Without abandoning his joy centered on the Buddha for seven days, he went for food while still experiencing the bliss of joy. Having sacrificed his life, he stayed there attending upon the Teacher. After seven days, the Teacher emerged from cessation, looked at the lion, and, having gladdened his mind towards the community of bhikkhus, thought, "The community of bhikkhus should come, so that he may pay homage to the Saṅgha." The bhikkhus arrived immediately. The lion gladdened his mind towards the Saṅgha.
Sau đó, Đức Đạo Sư tên Paduma đã xuất hiện. Khi Đức Như Lai đang trú ngụ tại Agāmakārañña, Bồ-tát đã hóa thành một con sư tử, nhìn thấy Đức Đạo Sư đang nhập diệt tận định, tâm hoan hỷ, đảnh lễ, đi nhiễu ba vòng, tràn đầy hỷ lạc, gầm lên tiếng sư tử hống ba lần. Bảy ngày không rời bỏ niềm hỷ lạc đối với Đức Phật, vị ấy đã từ bỏ việc kiếm ăn bằng niềm hỷ lạc và an trú, hiến dâng mạng sống của mình để phụng sự. Sau bảy ngày, Đức Đạo Sư xuất khỏi định, nhìn con sư tử và nghĩ: “Nó sẽ hoan hỷ với Tăng đoàn chư Tỳ-khưu và sẽ đảnh lễ Tăng đoàn.” Ngài nghĩ: “Tăng đoàn chư Tỳ-khưu hãy đến!” Ngay lập tức, chư Tỳ-khưu đã đến. Con sư tử đã hoan hỷ với Tăng đoàn.
Satthā tassa manaṃ oloketvā anāgate buddho bhavissatīti vyākāsi tassa pana bhagavato dhātuyo vikiriṃsu.
Observing his mind, the Teacher prophesied that he would become a Buddha in the future. However, the relics of that Blessed One scattered.
Đức Đạo Sư nhìn thấy tâm ý của nó và thọ ký rằng nó sẽ thành Phật trong tương lai. Nhưng xá-lợi của Đức Thế Tôn ấy đã phân tán.
95
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
96
‘‘Padumo jinavaro satthā - dhammārāmamhi nibbuto,
“The excellent Conqueror, the Teacher Paduma, attained Parinibbāna in Dhammārāma,
“Đức Paduma, Đấng Chiến Thắng tối thượng, Đấng Đạo Sư, đã nhập Niết-bàn tại Dhammārāma.
97
Dhātu vitthārikaṃ āsi - tesu tesu padesato’’ti;
His relics were widely dispersed in various regions.”
Xá-lợi đã phân tán – ở những nơi khác nhau.”
98
Tassa aparabhāge nārado nāma satthā ahosi tadā bodhisatto, isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcasu abhiññāsu aṭṭhasuca samāpattisuciṇṇavasī hutvā buddhapamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā lohita caṇdanena pūjamakāsi sopi naṃ anāgato buddho bhavissatīti vyākāsi nārada pana bhagavato dhātuyo ekaghanā ahesuṃ.
After that, a Teacher named Nārada arose. At that time, the Bodhisatta, having renounced the world as an ascetic (isi), and having become adept in the five abhiññās and the eight attainments, offered a great gift to the Saṅgha led by the Buddha and made an offering with red sandalwood. He also prophesied that he would become a Buddha in the future. However, the relics of the Blessed One Nārada remained in one mass.
Sau đó, Đức Đạo Sư tên Nārāda đã xuất hiện. Lúc đó, Bồ-tát đã xuất gia tu sĩ, thành thạo năm thần thông và tám thiền định. Vị ấy đã dâng cúng đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu và cúng dường bằng gỗ đàn hương đỏ. Đức Phật ấy cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật trong tương lai. Nhưng xá-lợi của Đức Thế Tôn Nārāda là một khối duy nhất.
Sabbe deva manussā sannipatitvā catuyojanikaṃ thūpaṃ kariṃsu.
All devas and humans gathered and erected a caitya four yojanas high.
Chư thiên và loài người đều tụ họp lại và xây một tháp cao bốn dojana.
99
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
100
‘‘Nārado jinavasabho - nibbuto sudassane pure,
“Nārada, the chief of Conquerors, attained Parinibbāna in the city of Sudassana,
“Đức Nārāda, Đấng Chiến Thắng tối thượng, đã nhập Niết-bàn tại thành Sudassana.
101
Tattheva tassa thūpavaro - catuyojanamuggato’’ti;
There, his excellent caitya rose four yojanas high.”
Tại đó, tháp tối thượng của Ngài cao bốn dojana.”
102
Tassa aparabhāge ekamasaṅkheyyamatikkamitvā ito kappasatasahassa matthake ekasmiṃ kappe padumuttaro nāma satthā udapādi.
After that, having passed one asaṅkheyya, at the head of one hundred thousand kappas from now, in one kappa, a Teacher named Padumuttara arose.
Sau đó, trải qua một a-tăng-kỳ, vào một kiếp cách đây một trăm ngàn kiếp, Đức Đạo Sư tên Padumuttara đã xuất hiện.
Tadā bodhisatto jaṭilo nāma mahāraṭṭhiko hutvā buddhapamukhassa saṅghassa civaradānamadāsi.
At that time, the Bodhisatta was a rich householder named Jaṭila, and he offered robes to the Saṅgha led by the Buddha.
Lúc đó, Bồ-tát là một vị đại phú gia tên Jaṭila, đã bố thí y phục cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Sopi taṃ anāgato buddho bhavissatīti vyākāsi.
He also prophesied that he would become a Buddha in the future.
Đức Phật ấy cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật trong tương lai.
Padumuttarassāpi bhagavato dhātuyo ekaghanā ahesuṃ.
The relics of the Blessed One Padumuttara also remained in one mass.
Xá-lợi của Đức Thế Tôn Padumuttara cũng là một khối duy nhất.
Sabbe devamanussā sannipatitvā dvādasa yojanikaṃ mahāthūpamakaṃsu.
All devas and humans gathered and made a great caitya twelve yojanas high.
Chư thiên và loài người đều tụ họp lại và xây một đại tháp cao mười hai dojana.
103
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
104
‘‘Padumuttaro jino buddho - naṇdārāmamhi nibbuto,
“Padumuttara, the Conqueror, the Buddha, attained Parinibbāna in Nandārāma,
“Đức Padumuttara, Đấng Chiến Thắng, Đức Phật, đã nhập Niết-bàn tại Naṇdārāma.
105
Tattheva tassa thūpavaro - dvādasubbedhayojano’’ti;
There, his excellent caitya was twelve yojanas high.”
Tại đó, tháp tối thượng của Ngài cao mười hai dojana.”
106
Tassa aparabhāge tiṃsakappa sahassāni atikkamitvā sumedho sujāto cāti ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu sumedhassa pana bhagavato kāle bodhisatto uttaro nāma mānavo hutvā nidahitvā ṭhapitaṃyeva asītikoṭidhanaṃ vissajjetvā buddhapamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya nikkhamitvā pabbaji sopi naṃ anāgate buddho bhavissatīti vyākāsi.
After that, having passed thirty thousand kappas, in one kappa, two Buddhas arose: Sumedha and Sujāta. During the time of the Blessed One Sumedha, the Bodhisatta, as a brahmin youth named Uttara, spent eighty crores of hidden wealth, offered a great gift to the Saṅgha led by the Buddha, listened to the Dhamma, established himself in the refuges, and then went forth into homelessness. He also prophesied that he would become a Buddha in the future.
Sau đó, trải qua ba mươi ngàn kiếp, trong một kiếp có hai vị Phật xuất hiện là Sumedha và Sujāta. Vào thời của Đức Thế Tôn Sumedha, Bồ-tát là một thanh niên tên Uttara, đã bố thí tám mươi ức tài sản đã cất giấu, dâng cúng đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, nghe pháp, an trú trong Tam Quy, rồi xuất gia. Đức Phật ấy cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật trong tương lai.
Sumdhessa pana bhagavato dhātuyo vikiriṃsu
However, the relics of the Blessed One Sumedha scattered.
Nhưng xá-lợi của Đức Thế Tôn Sumedha đã phân tán.
107
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
108
‘‘Sumedho jinavaro buddho - medhārāmamhi nibbuto,
“Sumedha, the excellent Conqueror, the Buddha, attained Parinibbāna in Medhārāma,
“Đức Sumedha, Đấng Chiến Thắng tối thượng, Đức Phật, đã nhập Niết-bàn tại Medhārāma.
109
Dhātuvitthārikaṃ āsi - tesu tesu padesato’’ti;
His relics were widely dispersed in various regions.”
Xá-lợi đã phân tán – ở những nơi khác nhau.”
110
Tassa aparabhāge sujāto nāma satthā udapādi.
After that, a Teacher named Sujāta arose.
Sau đó, Đức Đạo Sư tên Sujāta đã xuất hiện.
Tadā bodhisattocakkavattirājā hutvā buddho uppannoti sutvā upasaṃkamitvā dhammaṃ sutvā buddhapamukhassa saṅghassa saddhiṃ sattahi ratanehi catumahādīpaṃ rajjaṃ datvā satthu santike pabbaji sakalaraṭṭhavāsino raṭṭhuppādaṃ gahetvā ārāmika kiccaṃ sādhentā buddhapamukhassa saṅghassa niccaṃ mahādānamadaṃsu.
At that time, the Bodhisatta, having become a universal monarch (cakkavattirājā), heard that a Buddha had arisen. He approached, listened to the Dhamma, and offered the kingdom of the four great continents, along with the seven treasures, to the Saṅgha led by the Buddha. He then went forth into homelessness in the presence of the Teacher. All the inhabitants of the kingdom, taking the produce of the land, attended to the duties of the monastery, and constantly offered great gifts to the Saṅgha led by the Buddha.
Lúc đó, Bồ-tát là một vị Chuyển Luân Vương. Nghe tin Đức Phật đã xuất hiện, vị ấy đến, nghe pháp, rồi dâng cúng vương quốc bốn đại châu cùng với bảy báu cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, và xuất gia dưới sự chỉ dẫn của Đức Đạo Sư. Toàn thể cư dân trong vương quốc đã thu thuế của vương quốc, thực hiện các công việc của tự viện và thường xuyên dâng cúng đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Sopi naṃ satthā anāgate buddhobhavissatīti vyākāsi sujātassa pana bhagavato dhātuyo ekaghanā ahesuṃ jambudīpavāsino tigāvutaṃ thūpamakaṃsu
That Teacher also prophesied that he would become a Buddha in the future. However, the relics of the Blessed One Sujāta remained in one mass. The inhabitants of Jambudīpa erected a caitya three gāvutas high.
Đức Đạo Sư ấy cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật trong tương lai. Nhưng xá-lợi của Đức Thế Tôn Sujāta là một khối duy nhất. Cư dân Jambudīpa đã xây một tháp cao ba gāvuta.
111
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
112
‘‘Sujāto jinavaro buddho sīlārāmamhi nibbuto,
“Sujāta, the excellent Conqueror, the Buddha, attained Parinibbāna in Sīlārāma,
“Đức Sujāta, Đấng Chiến Thắng tối thượng, Đức Phật, đã nhập Niết-bàn tại Sīlārāma.
113
Tattheva cetiyo tassa - tīṇi gāvutamuggato’’ti;
There, his shrine was three gāvutas high.”
Tại đó, bảo tháp của Ngài cao ba gāvuta.”
114
Tassa aparabhāge aṭṭhārasa kappasatamatthake ekasmiṃ kappe piyadassi atthadassi dhammadassiti tayo buddhā nibbattiṃsu piyadassi buddhakāle bodhisatto kassapo nāma māṇavo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragato hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā koṭisatasahassa dhana pariccāgena saṅghārāmaṃ kāretvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāsi atha naṃ satthā aṭṭhārasa kappa sataccayena buddho bhavissatīti vyākāsi piyadassissa bhagavatopi dhātuyo ekaghanāva ahesuṃ jambudīpavāsino sannipatitvā tiyojanikaṃ mahāthūpamakaṃsu.
After that, at the head of eighteen hundred kappas, in one kappa, three Buddhas arose: Piyadassī, Atthadassī, and Dhammadassī. During the time of the Buddha Piyadassī, the Bodhisatta was a brahmin youth named Kassapa, proficient in the three Vedas. Having heard the Teacher’s discourse on the Dhamma, he built a monastery for the Saṅgha with the donation of a hundred thousand crores of wealth and established himself in the refuges and precepts. Then the Teacher prophesied that he would become a Buddha after eighteen hundred kappas. The relics of the Blessed One Piyadassī also remained in one mass. The inhabitants of Jambudīpa gathered and erected a great caitya three yojanas high.
Sau đó, vào một kiếp cách đây một trăm tám mươi ngàn kiếp, ba vị Phật đã xuất hiện là Piyadassī, Atthadassī và Dhammadassī. Vào thời Đức Phật Piyadassī, Bồ-tát là một thanh niên tên Kassapa, thông thạo ba bộ Veda. Nghe pháp của Đức Đạo Sư, vị ấy đã xây một tinh xá cho Tăng đoàn bằng cách bố thí hàng trăm ngàn vạn tài sản và an trú trong Tam Quy và Ngũ Giới. Sau đó, Đức Đạo Sư đã thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật sau một trăm tám mươi ngàn kiếp. Xá-lợi của Đức Thế Tôn Piyadassī cũng là một khối duy nhất. Cư dân Jambudīpa đã tụ họp lại và xây một đại tháp cao ba dojana.
115
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
116
‘‘Piyadassi munivaro - salalārāmamhi nibbuto,
“The excellent sage Piyadassī attained Parinibbāna in Salalārāma,
“Đức Piyadassī, Đấng Hiền Triết tối thượng, đã nhập Niết-bàn tại Salalārāma.
117
Tattheva tassa jinathūpo - tīṇi yojanamuggato’’ti;
There, his Conqueror’s caitya was three yojanas high.”
Tại đó, tháp của Đấng Chiến Thắng ấy cao ba dojana.”
118
Tassa aparabhāge atthadassi nāma bhagavā udapādi tadā bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo susimo nāma tāpaso hutvā bhagavato santike dhammaṃ sutvā pasīditvā dibbāni maṇdārava padumapāricchattakādīni pupphāni āharitvā cātudvīpika mahāmegho viya pupphavassaṃ vassetvā samantato pupphamaṇḍapa pupphaagaghiya toraṇādīni katvā maṇdārava pupphacchattena dasabalaṃ pūjesi sopi naṃ bhagavā anāgato gotamo nāma buddho bhavissatīti vākāsi.
After that, a Blessed One named Atthadassī arose. At that time, the Bodhisatta, a powerful and majestic ascetic named Susima, having heard the Dhamma in the presence of the Blessed One, became serene. He brought divine maṇdārava, paduma, pāricchattaka, and other flowers, and showered them down like a great rain cloud over the four continents. He made flower pavilions and flower archways all around, and worshipped the Ten-Powered One with a maṇdārava flower parasol. That Blessed One also prophesied that he would become a Buddha named Gotama in the future.
Sau đó, Đức Thế Tôn Atthadassī đã xuất hiện. Lúc đó, Bồ-tát là một đạo sĩ tên Susima, có đại thần lực và đại uy đức. Nghe pháp dưới sự chỉ dẫn của Đức Thế Tôn, vị ấy hoan hỷ, mang hoa trời như Mandaarava, Paduma, Paaricchattaka, v.v., rải mưa hoa như một trận mưa lớn bao trùm bốn châu lục, tạo ra các mái che hoa, cổng chào hoa, v.v., khắp mọi nơi, và cúng dường Đức Thập Lực bằng lọng hoa Mandaarava. Đức Thế Tôn ấy cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Đức Phật tên Gotama trong tương lai.
Tassa pana bhagavato dhātuyo vikiriṃsu.
However, the relics of that Blessed One scattered.
Nhưng xá-lợi của Đức Thế Tôn ấy đã phân tán.
119
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
120
‘‘Atthadassi jinavaro - anomārāmamhi nibbuto,
“Atthadassī, the excellent Conqueror, attained Parinibbāna in Anomārāma,
“Đức Atthadassī, Đấng Chiến Thắng tối thượng, đã nhập Niết-bàn tại Anomārāma.
121
Dhātuvitthārikaṃ āsi - tesu tesu ca raṭṭhato’’ti;
His relics were widely dispersed in various countries.”
Xá-lợi đã phân tán – ở những quốc độ khác nhau.”
122
Tassa aparabhāge dhammadassi nāma satthā udapādi.
After that, a Teacher named Dhammadassī arose.
Sau đó, Đức Đạo Sư tên Dhammadassī đã xuất hiện.
Tadā bodhisatto sakkā devarājā dibbagaṇdhapupphehi ca dibbaturiyehi ca pūjaṃ akāsi sopi naṃ buddho bhavissatīti vyākāsi.
At that time, the Bodhisatta, as Sakka, king of devas, made offerings with divine perfumes and flowers, and with divine music. He also prophesied that he would become a Buddha.
Lúc đó, Bồ-tát là Sakka, vua của chư thiên, đã cúng dường bằng hương hoa trời và nhạc trời. Đức Phật ấy cũng thọ ký rằng vị ấy sẽ thành Phật.
Dhammadassissa pana bhagavato dhātuyo ekaghanā ahesuṃ.
However, the relics of the Blessed One Dhammadassī remained in one mass.
Nhưng xá-lợi của Đức Thế Tôn Dhammadassī là một khối duy nhất.
Jambudīpavāsino tiyojanikaṃ thūpamakaṃsu.
The inhabitants of Jambudīpa erected a caitya three yojanas high.
Cư dân Jambudīpa đã xây một tháp cao ba dojana.
123
Tena vuttaṃ
Therefore, it is said:
Do đó đã được nói:
124
‘‘Dhammadassi mahāvīro-kelāsāramamhi nibbuto,
“Dhammadassī, the Great Hero, attained Parinibbāna in Kelāsārāma,
“Đức Dhammadassī, Đấng Đại Anh Hùng, đã nhập Niết-bàn tại Kelāsārāma.
125
Tattheva thūpavaro tassa-tīṇi yojanamuggato’’ti;
There, his excellent caitya was three yojanas high.”
Tại đó, tháp tối thượng của Ngài cao ba dojana.”
126
Tassa aparabhāge catunavutikappa matthake ekasmiṃ kappe ekova siddhattho nāma satthā udapādi.
After that, at the head of ninety-four aeons, in one aeon, only one Teacher named Siddhattha appeared.
Sau đó, vào cuối chín mươi bốn kiếp, trong một kiếp, chỉ có một vị Đạo Sư tên là Siddhattha xuất hiện.
Tadā bodhisatto uggatejo abhiññābala sampanno maṅgalo nāma tāpaso hutvā mahājambuphalaṃ āharitvā tathāgassa adāsi satthā taṃ phalaṃ paribhuñjitvā catunavuti kappamatthake buddho bhavissatīti vyākāsi tassāpi bhagavato dhātuyo na vikiriṃsu, catuyojanikaṃ ratanamayaṃ thūpamakaṃsu.
At that time, the Bodhisatta, of mighty splendor and endowed with the power of supernormal knowledge, having become an ascetic named Maṅgala, brought a great rose-apple fruit and gave it to the Tathāgata. The Teacher, having consumed that fruit, declared, "You will be a Buddha at the head of ninety-four aeons." The relics of that Blessed One also did not scatter; they made a gem-studded stūpa four yojanas high.
Lúc bấy giờ, Bồ tát là một đạo sĩ tên là Maṅgala, có oai đức lớn, thành tựu các thần thông, đã mang một quả jambu lớn đến dâng cúng cho Đức Như Lai. Vị Đạo Sư ấy đã thọ dụng quả đó và thọ ký rằng: "Vào cuối chín mươi bốn kiếp nữa, người này sẽ thành Phật." Xá lợi của Đức Thế Tôn ấy không bị phân tán, và người ta đã xây một bảo tháp bằng ngọc cao bốn dojana.
127
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
128
‘‘Siddhatto munivaro buddho anomāramamhi nibbuto,
“Siddhattha, the supreme sage, the Buddha, attained Nibbāna in Anomārāma;
"Đức Phật Siddhattha, bậc hiền giả tối thượng, đã nhập Niết Bàn tại Anomārāma,
129
Tattheva tassa thūpavaro-catuyojanamuggato’’ti;
There indeed, his excellent stūpa was four yojanas high.”
Tại đó có bảo tháp tối thượng của Ngài, cao bốn dojana."
130
Tassa aparabhāge ito dvānavuti kappamatthake tisso phussoti ekasmiṃ kappe deva buddhā nibbattiṃsu tissassa bhagavato kāle bodhisattā mahābhogo mahāyaso sujāto nāma khattiyo hutvā isipabbajjaṃ pabbajitvā mahiddhikabhāvaṃ patvā buddho uppannoti sutvā dibbamaṇdārava paduma pāricchatta pupphāni ādāya catuparisamajjhe gacchantaṃ tathāgataṃ pūjesi.
After that, at the head of ninety-two aeons from now, in one aeon, two Buddhas named Tissa and Phussa appeared. During the time of Blessed Tissa, the Bodhisatta, as the powerful, glorious khattiya named Sujāta, renounced the world and became an ascetic, achieving great psychic power. Having heard that a Buddha had arisen, he took divine coral tree and Pāricchatta flowers and honored the Tathāgata who was walking amidst the four assemblies.
Sau đó, vào cuối chín mươi hai kiếp, trong một kiếp, ba vị Phật tên là Tissa và Phussa đã xuất hiện. Vào thời Đức Thế Tôn Tissa, Bồ tát là một vương tử tên là Sujāta, có tài sản lớn, có danh tiếng lớn, đã xuất gia làm đạo sĩ và thành tựu đại thần thông. Nghe tin Đức Phật đã xuất hiện, Ngài đã mang hoa sen divine maṇḍārava và hoa pāricchatta đến cúng dường Đức Như Lai đang đi giữa bốn chúng hội.
Ākāse pupphavitānamiva aṭṭhāsi sopi naṃ satthā ito dvānavuti kappamatthake buddho bhavissatīti vyākāsi.
The flowers remained in the sky like a canopy. That Teacher also declared, "You will be a Buddha at the head of ninety-two aeons from now."
Những bông hoa ấy đã tạo thành một tán lọng hoa trên không trung. Vị Đạo Sư ấy cũng thọ ký cho Ngài rằng: "Vào cuối chín mươi hai kiếp nữa, người này sẽ thành Phật."
Tassāpi bhagavato dhātuyo na vikiriṃsu dhātuyo gahetvā tiyojanikaṃ thūpamakaṃsu.
The relics of that Blessed One also did not scatter; they collected the relics and made a stūpa three yojanas high.
Xá lợi của Đức Thế Tôn ấy cũng không bị phân tán, và người ta đã lấy xá lợi xây một bảo tháp cao ba dojana.
131
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
132
‘‘Tisso jinavaro buddho-naṇdārāmamhi nibbuto
“Tissa, the supreme Victor, the Buddha, attained Nibbāna in Naṇdārāma;
"Đức Phật Tissa, bậc Chinh Phục tối thượng, đã nhập Niết Bàn tại Naṇdārāma,
133
Tattheva tassa thūpavaro-tīṇi yojanamussito’’ti;
There indeed, his excellent stūpa was three yojanas high.”
Tại đó có bảo tháp tối thượng của Ngài, cao ba dojana."
134
Tassa aparabhāge phusso nāma buddho udapādi tadā bodhisatto vijitāvi nāma khattiyo hutvā mahārajjaṃ pahāya satthu santike pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā mahājanassa dhammakathaṃ kathetvā sīlapāramiñca pūresi.
After that, a Buddha named Phussa appeared. At that time, the Bodhisatta, having become a khattiya named Vijitāvi, renounced his great kingdom and entered the monastic life under the Teacher. He mastered the Tipiṭaka and taught the Dhamma to the multitude, thereby perfecting the pāramī of morality.
Sau đó, Đức Phật Phussa xuất hiện. Lúc bấy giờ, Bồ tát là một vương tử tên là Vijitāvi, đã từ bỏ vương quốc lớn, xuất gia theo Đạo Sư, học thuộc Tam Tạng, thuyết pháp cho đại chúng và viên mãn hạnh Ba-la-mật về giới.
Sopi naṃ buddho tatheva vyākāsi tassa pana bhagavato dhātuyo vikiriṃsu.
That Buddha also declared him as such. However, the relics of that Blessed One scattered.
Đức Phật ấy cũng thọ ký cho Ngài như vậy. Nhưng xá lợi của Đức Thế Tôn ấy đã bị phân tán.
135
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
136
‘‘Phusso jinavaro satthā-sunandārāmamhi nibbuto
“Phussa, the supreme Victor, the Teacher, attained Nibbāna in Sunandārāma;
"Đức Phật Phussa, bậc Chinh Phục, Đạo Sư, đã nhập Niết Bàn tại Sunandārāma,
137
Dhātuvitthārikaṃ āsi-tesu tesu padesato’’ti;
His relics were scattered in various places.”
Xá lợi của Ngài đã phân tán ở nhiều nơi."
138
Tassa aparabhāge ito ekanavuti kappamatthake vipassi nāma buddho udapādi tadā bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo atulo nāma nāgarājā hutvā sattaratana khacitaṃ sovaṇṇamahāpīṭhaṃ bhagavato adāsi sopi naṃ ito ekanavutikappamatthake buddho bhavissatīti vyākāsi tassa pana bhagavato dhātuyo na vikiriṃsu sabbe devamanussā santipatitvā dhātuyo gahetvā sattayojanikaṃ thūpamakaṃsu.
After that, at the head of ninety-one aeons from now, a Buddha named Vipassī appeared. At that time, the Bodhisatta, having become a Nāga king named Atula, of great psychic power and great majesty, gave a great golden seat inlaid with seven kinds of jewels to the Blessed One. That Buddha also declared, "You will be a Buddha at the head of ninety-one aeons from now." However, the relics of that Blessed One did not scatter. All devas and humans gathered and, taking the relics, made a stūpa seven yojanas high.
Sau đó, vào cuối chín mươi mốt kiếp, Đức Phật Vipassī xuất hiện. Lúc bấy giờ, Bồ tát là một vua rồng tên là Atula, có đại thần thông, đại uy lực. Ngài đã dâng cúng một tòa ngồi bằng vàng lớn khảm bảy báu cho Đức Thế Tôn. Đức Phật ấy cũng thọ ký cho Ngài rằng: "Vào cuối chín mươi mốt kiếp nữa, người này sẽ thành Phật." Nhưng xá lợi của Đức Thế Tôn ấy không bị phân tán. Tất cả chư thiên và loài người đã tề tựu, lấy xá lợi và xây một bảo tháp cao bảy dojana.
139
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
140
‘‘Vipassi jinavaro vīro-sumittārāmamhi nibbuto,
“Vipassī, the supreme Victor, the hero, attained Nibbāna in Sumittārāma;
"Đức Phật Vipassī, bậc Chinh Phục, bậc anh hùng, đã nhập Niết Bàn tại Sumittārāma,
141
Tattheva so thūpavaro-sattayojaniko kato’’ti;
There indeed, that stūpa of his was made seven yojanas high.”
Tại đó, bảo tháp của Ngài đã được xây cao bảy dojana."
142
Tassa aparabhāge ito ekatiṃsa kappamatthake sikhī vessabhūti dve buddhā nibbattiṃsu sikhissa bhagavato kāle bodhisatto ariṇdamo nāma rājā hutvā buddhapamukhassa saṅghassa sacivaraṃ mahādānaṃ pavattetvā sattaratana patimaṇḍitaṃ hatthiratanaṃ datvā hatthippamāṇaṃ katvā kappiya bhaṇḍamadāsi sopi naṃ ito ekatiṃsa kappe buddho bhavissatīti vyākāsi, sikhissa bhagavato dhātuyo ekaghanā hutvā aṭṭhaṃsu, sakala jambudīpavāsino pana manussā dhātuyo gahetvā tiyojanubbedhaṃ sattaratanamayaṃ himagiri sadisa sobhaṃ thūpamakaṃsu.
After that, at the head of thirty-one aeons from now, two Buddhas, Sikhī and Vessabhū, appeared. During the time of Blessed Sikhī, the Bodhisatta, having become King Ariṇdama, offered a great offering of robes to the Saṅgha led by the Buddha, and gave a jeweled elephant adorned with seven kinds of jewels, making it elephant-sized, along with suitable requisites. That Buddha also declared, "You will be a Buddha in thirty-one aeons from now." The relics of Blessed Sikhī remained as a single mass. However, the humans residing in the entire Jambudīpa, taking the relics, made a stūpa three yojanas high, adorned with seven kinds of jewels, shining like the Himālaya mountains.
Sau đó, vào cuối ba mươi mốt kiếp, hai vị Phật tên là Sikhī và Vessabhū đã xuất hiện. Vào thời Đức Thế Tôn Sikhī, Bồ tát là một vị vua tên là Ariṇdama, đã cúng dường đại thí y phục cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, dâng cúng voi báu trang sức bằng bảy báu, và cúng dường vật dụng thích hợp tương đương với chiều cao của con voi. Đức Phật ấy cũng thọ ký cho Ngài rằng: "Vào cuối ba mươi mốt kiếp nữa, người này sẽ thành Phật." Xá lợi của Đức Thế Tôn Sikhī đã kết thành một khối. Nhưng tất cả loài người sống ở Jambudīpa đã lấy xá lợi và xây một bảo tháp cao ba dojana, bằng bảy báu, đẹp như núi tuyết.
143
Sikhī munivaro buddho-dussārāmamhi nibbuto,
“Sikhī, the supreme sage, the Buddha, attained Nibbāna in Dussārāma;
"Đức Phật Sikhī, bậc hiền giả tối thượng, đã nhập Niết Bàn tại Dussārāma,
144
Tattheva tassa thūpavaro-tīṇi yojanamuggato’’ti;
There indeed, his excellent stūpa was three yojanas high.”
Tại đó có bảo tháp tối thượng của Ngài, cao ba dojana."
145
Tassa aparabhāge vessabhū nāma satthā udapādi.
After that, a Teacher named Vessabhū appeared.
Sau đó, vị Đạo Sư tên là Vessabhū xuất hiện.
Tadā bodhisatto sudassano nāma rājā hutvā buddhapamukhassa saṅghassa sacīvaramahādānaṃ datvā tassa santike pabbajitvā ācāraguṇasampanno buddharatane citatīkāra pīti bahulo ahosi sepi naṃ satthā ito ekatiṃsakappe buddho bhavissatīti vyākāsi vessabhussa pana bhagavato dhātuyo vikiriṃsu.
At that time, the Bodhisatta, having become King Sudassana, offered a great offering of robes to the Saṅgha led by the Buddha, and entered the monastic life under him. He was endowed with excellent conduct and filled with immense joy in the Buddha-jewel. That Teacher also declared, "You will be a Buddha in thirty-one aeons from now." However, the relics of Blessed Vessabhū scattered.
Lúc bấy giờ, Bồ tát là một vị vua tên là Sudassana, đã cúng dường đại thí y phục cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, sau đó xuất gia theo Ngài, thành tựu các đức hạnh, và tràn đầy hỷ lạc với Tam Bảo. Vị Đạo Sư ấy cũng thọ ký cho Ngài rằng: "Vào cuối ba mươi mốt kiếp nữa, người này sẽ thành Phật." Nhưng xá lợi của Đức Thế Tôn Vessabhū đã bị phân tán.
146
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
147
‘‘Vessabhū jinavaro satthā-khemārāmamhi nibbuto;
“Vessabhū, the supreme Victor, the Teacher, attained Nibbāna in Khemārāma;
"Đức Phật Vessabhū, bậc Chinh Phục, Đạo Sư, đã nhập Niết Bàn tại Khemārāma;
148
Dhātuvitthārikaṃ āsi-tesu tesu padesato’’ti;
His relics were scattered in various places.”
Xá lợi của Ngài đã phân tán ở nhiều nơi."
149
Tassa aparabhāge imasmiṃ kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu kakusaṇdho konāgamano kassapo amhākaṃ bhagavāti katusaṇdhassa pana bhagavato kālo bodhisatto khemo nāma rājā hutvā buddhapamukhassa saṅghassa sapattacīvaraṃ dānañceva añjanādi bhesajjāni ca datvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbaji sopi naṃ satthā vyākāsi tassa pana bhagavato dhātuyo na vikiriṃsu sabbe sannipatitvā dhātuyo gahetvā gāvutubbedhaṃ thūpamakaṃsu.
After that, in this present aeon, four Buddhas appeared: Kakusaṇdha, Konāgamana, Kassapa, and our Blessed One. During the time of Blessed Kakusaṇdha, the Bodhisatta, having become King Khema, gave offerings of robes and alms-bowls, as well as medicines like eye-salve, to the Saṅgha led by the Buddha. Having listened to the Teacher's Dhamma discourse, he went forth. That Teacher also declared him. However, the relics of that Blessed One did not scatter; all gathered and, taking the relics, made a stūpa a quarter of a yojana high.
Sau đó, trong kiếp này, bốn vị Phật đã xuất hiện: Kakusandha, Koṇāgamana, Kassapa và Đức Thế Tôn của chúng ta. Vào thời Đức Thế Tôn Kakusandha, Bồ tát là một vị vua tên là Khema, đã cúng dường y bát và các loại thuốc như thuốc mắt cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, nghe pháp của Đạo Sư và xuất gia. Vị Đạo Sư ấy cũng thọ ký cho Ngài. Nhưng xá lợi của Đức Thế Tôn ấy không bị phân tán. Tất cả mọi người đã tề tựu, lấy xá lợi và xây một bảo tháp cao một gāvuta.
150
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
151
‘‘Kakusaṇdho jinavaro - khemārāmamhi nibbuto,
“Kakusaṇdha, the supreme Victor, attained Nibbāna in Khemārāma;
"Đức Phật Kakusandha, bậc Chinh Phục, đã nhập Niết Bàn tại Khemārāma,
152
Tattheva tassa thūpavaro-gāvutaṃ nabhamuggato’’ti;
There indeed, his excellent stūpa rose a quarter of a yojana into the sky.”
Tại đó có bảo tháp tối thượng của Ngài, cao một gāvuta trên trời."
153
Tassa aparabhāge konāgamano nāma satthā udapādi tadā bodhisatto pabbato nāma rajā hutvā amaccagaṇa parivuto satthu santike gantvā dhammadesanaṃ sutvā buddhapamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā mahādānaṃ pavattetvā pattuṇṇacīnapaṭṭa koseyya kambala dukulāni ceva suvaṇṇapaṭṭakañca datvā satthu santike pabbaji.
After that, a Teacher named Konāgamana appeared. At that time, the Bodhisatta, having become King Pabbata, accompanied by his retinue of ministers, went to the Teacher, listened to the Dhamma discourse, invited the Saṅgha of bhikkhus led by the Buddha, and offered a great offering. He gave blankets made of silk, wool, and fine cloth, as well as gold plates, and then went forth under the Teacher.
Sau đó, vị Đạo Sư tên là Koṇāgamana xuất hiện. Lúc bấy giờ, Bồ tát là một vị vua tên là Pabbata, cùng với đoàn tùy tùng các vị quan, đã đến yết kiến Đạo Sư, nghe pháp, thỉnh Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, cúng dường đại thí, dâng cúng các loại vải như pattuṇṇa, cīnapaṭṭa, koseyya, kambala, dukūla và một tấm vàng, sau đó xuất gia theo Đạo Sư.
Sopi naṃ satthā vyākāsi tassa bhagavato dhātuyo vikiriṃsu
That Teacher also declared him. The relics of that Blessed One scattered.
Vị Đạo Sư ấy cũng thọ ký cho Ngài. Xá lợi của Đức Thế Tôn ấy đã bị phân tán.
154
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
155
‘‘Konāgamano sambuddho pabbatārāmamhi nibbuto,
“Konāgamana, the Perfectly Awakened One, attained Nibbāna in Pabbatārāma;
"Đức Phật Koṇāgamana, bậc Toàn Giác, đã nhập Niết Bàn tại Pabbatārāma,
156
Dhātu vitthārikaṃ āsi-tesu tesu padesato’’ti;
His relics were scattered in various places.”
Xá lợi của Ngài đã phân tán ở nhiều nơi."
157
Tassa aparabhāge kassapo nāma satthā udapādi.
After that, a Teacher named Kassapa appeared.
Sau đó, vị Đạo Sư tên là Kassapa xuất hiện.
Tadā bodhisatto jotipālo nāma māṇavo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragubhūmiyañceva antalikkheva pākaṭo ghaṭīkārassa kumbhakārassa mitto ahosi.
At that time, the Bodhisatta, having become a young brahmin named Jotīpāla, was skilled in the three Vedas and renowned in the sky. He was a friend of the potter Ghaṭīkāra.
Lúc bấy giờ, Bồ tát là một thanh niên tên là Jotīpāla, đã thông thạo ba bộ Veda và nổi tiếng trên không trung, là bạn của người thợ gốm Ghaṭīkāra.
So tena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhamma
Together with him, he approached the Teacher, listened to the Dhamma discourse,
Ngài cùng với người bạn đó đã đến yết kiến Đạo Sư và nghe pháp.
158
Kathaṃ sutvā pabbajitvā āraddhavīriyo tīṇi piṭakāni uggahetvā vattā vattasampattiyā buddhasāsanaṃ sobhesi.
went forth, and, ardent in effort, mastered the Tipiṭaka, thereby illuminating the Buddha's dispensation with his exemplary conduct and attainments.
Sau khi xuất gia và tinh tấn, Ngài đã học thuộc Tam Tạng và làm rạng rỡ Phật giáo bằng sự thành tựu về các quy tắc và thực hành.
Sopi naṃ satthā vyākāsi.
That Teacher also declared him.
Vị Đạo Sư ấy cũng thọ ký cho Ngài.
Kassapassa pana satthuno dhātuyo na vikiriṃsu sakala jambudīpavāsino manussā sannipatitvā ekekaṃ suvaṇṇaṭṭhikaṃ koṭi agghanakaṃ ratanavicittaṃ bahi racanatthaṃ ekekaṃ aḍḍhakoṭi agghanakaṃ abbhantara pūraṇatthaṃ manosilāya mattikākiccaṃ telena udakakiccaṃ karontā yojanubbedhaṃ thupamakaṃsu.
However, the relics of Teacher Kassapa did not scatter. The people residing in the entire Jambudīpa gathered, and taking each golden bone relic, each worth a crore, inlaid with jewels for external decoration, and each half a crore for internal filling, they made a stūpa a yojana high, using red arsenic as clay and oil as water for the construction.
Nhưng xá lợi của Đạo Sư Kassapa không bị phân tán. Tất cả loài người sống ở Jambudīpa đã tề tựu, mỗi người mang một viên xá lợi vàng trị giá một crore, một viên ngọc quý để trang trí bên ngoài, và một viên trị giá nửa crore để lấp đầy bên trong, làm công việc đất sét bằng manosilā, công việc nước bằng dầu, và xây một bảo tháp cao một dojana.
159
Tena vuttaṃ
Therefore it was said:
Do đó, có lời nói:
160
‘‘Mahākassapo jino satthā-setavyāyañhi nibbuto,
“Mahā Kassapa, the Victor, the Teacher, attained Nibbāna in Setavyā;
"Đức Đại Kassapa, bậc Chinh Phục, Đạo Sư, đã nhập Niết Bàn tại Setavyā,
161
Tattheva tassa jinathupo-yojanubbedhamuggato’’ti;
There indeed, that stūpa of the Victor was a yojana high.”
Tại đó có bảo tháp của bậc Chinh Phục ấy, cao một dojana."
162
Ettha ca
And here,
Ở đây cũng vậy:
163
Dīpaṅkaro ca koṇḍañño-maṅgalo sumano tathā,
Dīpaṅkara and Koṇḍañña, Maṅgala, and Sumana likewise,
Dīpaṅkara và Koṇḍañña, Maṅgala, cũng như Sumana,
164
Anomadassī buddho ca-nārado padumuttaro;
Buddha Anomadassī and Nārada, Padumuttara;
Đức Phật Anomadassī, Nārada, Padumuttara;
165
Sujāto piyadassī ca-dhammadassi naruttamo,
Sujāta, Piyadassī, and Dhammadassī, the supreme among men,
Sujāta, Piyadassī, Dhammadassī, bậc tối thượng trong loài người,
166
Siddhatthabuddho tisso ca-vipassi ca sikhī tathā;
Siddhattha Buddha, Tissa, and Vipassī, and Sikhī likewise;
Đức Phật Siddhattha, Tissa, và cũng như Vipassī và Sikhī;
167
Kakusaṇdho kassapo cāti-soḷasete mahesayo,
Kakusaṇdha and Kassapa—these sixteen great sages,
Kakusandha và Kassapa – mười sáu vị Đại Hiền này,
168
Thupappamāṇametesaṃ pāliyaṃyeva dassitaṃ;
The sizes of these stupas are shown in the Pāḷi itself;
Kích thước của những tháp ấy đã được chỉ ra chính trong bản Pali.
169
Yasmā tasmā mayā sādhū-te sabbepi pakāsitā,
Therefore, all of them have been revealed by me, good people.
Vì lý do đó, do đó, tôi đã công bố tất cả những tháp ấy cho những người thiện lành.
170
Thūpā saddhā janā sādhū-te vandeyyatha sādaraṃ;
May faithful people revere those stupas with respect;
Những người có đức tin, những người thiện lành, nên đảnh lễ những tháp ấy với lòng tôn kính.
171
Yesānaṃ pana aṭṭhannaṃ - sugatānaṃ hitesinaṃ
Indeed, those eight Sugatas, well-wishers,
Nhưng của tám vị Thiện Thệ, những vị có lòng từ bi,
172
Dhātu vitthārikā āsuṃ - tesu tesu padesatoti;
whose relics were spread in various regions;
Xá-lợi đã được phân tán ở những vùng đất đó.
173
Sādhujana manopasādanatthāya kate thūpavaṃse vijjamānathūpānaṃ buddhānaṃ thūpakathā ceva sabbesaṃ santike abhinihārakatāce.
Thus ends the account of the Buddha stupas and the aspiration made in the presence of all Buddhas, contained in the Thūpavaṃsa, compiled for the inspiration of good people.
Câu chuyện về các tháp của chư Phật, những tháp hiện có, đã được thực hiện sự nguyện ước nơi tất cả, và để làm cho tâm của những người thiện lành thanh tịnh, được viết trong Thūpavaṃsa.
Samattā.
It is completed.
Hoàn tất.
174
Kassapassa pana bhagavato aparabhāge ṭhapetvā imaṃ sammā sambuddhaṃ añño buddho nāma natthi.
Indeed, after the Blessed Kassapa, apart from this Perfectly Enlightened Buddha, there was no other Buddha.
Sau Đức Phật Kassapa, không có Đức Phật nào khác ngoài Đức Chánh Đẳng Giác này.
Evaṃ dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhavyākaraṇo bodhisatto pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito-
Having thus received a prediction from twenty-four Buddhas, including Dīpaṅkara, the Bodhisatta, having fulfilled the Pāramīs, was reborn as Vessantara—
Như vậy, Bồ-tát, sau khi nhận được lời thọ ký từ hai mươi bốn Đức Phật như Dīpaṅkara và các vị khác, đã hoàn thành các ba-la-mật, và khi ở trong thân Vessantara,
175
‘‘Acetanāyaṃ pathavī-aviññāya sukhaṃ dukhaṃ,
"This earth, being unconscious, does not know pleasure or pain.
“Đất này vô tri, vô giác, không biết khổ, vui,
176
Sāpi dānabalo mayhaṃ-sattakkattuṃ pakampathā’’ti;
Yet, through the power of my generosity, it trembled seven times."
Thế mà, nhờ sức mạnh của sự bố thí của ta, nó đã rung động bảy lần.”
177
Evaṃ mahāpathavi kampanāni puññāni katvā āyupariyosāne tato cuto tusitabhavane nibbatti tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhitvā yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavanto manussagaṇanāya sattahi divasehi āyukkhayaṃ pāpuṇissatiti vatthāni kiḷissanti, mālā milāyanti, kacchehi sedā muccanti, kāyeceva dubbaṇṇiyaṃ okkamati.
Having performed such meritorious deeds that caused the great earth to quake, at the end of his life, he passed away from there and was reborn in the Tusita heaven. There, excelling other devas in ten ways, he experienced divine prosperity for his full lifespan. When, according to human reckoning, seven days remained before the exhaustion of his lifespan, his robes became worn, his garlands withered, sweat exuded from his armpits, and his body grew dim.
Sau khi tạo những phước báu làm chấn động đại địa như vậy, khi tuổi thọ kết thúc, ngài đã thác sinh từ đó và tái sanh vào cõi trời Tusita. Ở đó, ngài vượt trội hơn các vị trời khác ở mười phương diện, hưởng thọ sự sung mãn của chư thiên cho đến khi hết tuổi thọ. Khi tuổi thọ của ngài sắp cạn, theo cách tính của loài người là bảy ngày, y phục trở nên cũ kỹ, vòng hoa héo tàn, mồ hôi chảy ra từ nách, và thân thể trở nên xấu xí.
Devo devāsane nābhiramatīti imesu pañcasu pubbanimittesu uppannesu tāni disvāsuññāvata no saggā bhavissantiti saṃvegajātāhi devatāhi mahāsattassa pāraminaṃ pūritabhāvaṃ ñatvā imasmiṃ idāni aññaṃ devalokaṃ anupagantvā manussaloke uppajjitvā buddhabhāvaṃ patte puññāni katvā cuta cutā devalokaṃ pūressantīti cintetvā.
Seeing these five premonitory signs—that a deva no longer delights in his divine abode—the devatās, seized with apprehension, thinking, "Our heavens will become empty," realized that the Great Being had fulfilled his Pāramīs. They then considered that if he were to be reborn in the human world without going to any other deva world, and attain Buddhahood, those who performed meritorious deeds and passed away would fill the deva world again. So they thought:
Khi năm điềm báo trước này xuất hiện – vị trời không còn hoan hỷ trên ngai trời – chư thiên, sau khi thấy những điềm đó, đã cảm thấy xúc động và nghĩ rằng: “Các cõi trời của chúng ta sẽ trống rỗng!” Sau khi biết rằng Đại Bồ-tát đã hoàn thành các ba-la-mật, họ suy nghĩ: “Bây giờ, nếu ngài không tái sanh vào cõi trời khác mà tái sanh vào cõi người, đạt được Phật quả, thì sau khi tạo phước báu, chúng ta sẽ tái sanh vào cõi trời để lấp đầy.”
178
‘‘Yatohaṃ tusite kāye-santusito nāmahaṃ tadā,
"When I was in the Tusita body, I was contented at that time.
“Khi tôi ở trong thân Tusita, tôi đã không hài lòng,
179
Dasasahassi samāgantvā-yācanti pañjalī mamaṃ;
Ten thousand devas gathered and implored me with joined palms:
Mười ngàn vị trời đã đến, chắp tay cầu xin tôi:
180
Kāloyaṃte mahāvīra-uppajja mātukucchiyaṃ,
'This is the time, Great Hero, to descend into a mother's womb,
‘Đại Anh Hùng, đã đến lúc ngài tái sanh vào bụng mẹ,
181
Sadevakaṃ tārayanto-bujjhassu amataṃ padanti’’;
saving the world of devas and humans, awaken to the deathless state!'"
Hãy giác ngộ quả vị bất tử, cứu độ chư thiên và nhân loại!’”
182
Evaṃ buddhabhāvatthāya āyācito kālaṃ-dīpaṃ-desaṃ kulaṃ-janettiyā āyuppamāṇanti imāni pañca mahāvilokanāni viloketvā katasanniṭṭhāno tato cuto sakyarājakule paṭisaṇdhiṃgahetvā tattha mahāsampattiyā parihariyamāno anukkamena bhaddaṃ yobbanaṃ anupāpuṇitvā tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu devalokasiriṃ viya rajjasiriṃ anubhavamāno uyyānakīḷāya gamanasamaye anukkamena jiṇṇa - vyādhi - matasaṅkhāte tayo devadūte disvā saṃjāta saṃvegā nivattitvā catutthe vāre pabbajitaṃ disvā sādhu pabbajjāti pabbajjāya ruciṃ uppādetvā uyyānaṃ gantvā tattha divasaṃ khepetvā maṅgala pokkharaṇitīre nisinno kappaka vesaṃ gahetvā āgatena vissakamma devaputtena alaṅkata paṭiyatto rāhulakumārassa pātasāsanaṃ sutvā puttasinehassa balavabhāvaṃ ñatvā yāva imaṃ baṇdhanaṃ na vaḍḍhati tāvadevanaṃ chiṇdissāmīti cintetvā sāyaṃ nagaraṃ pavisanto-
Thus implored to attain Buddhahood, having surveyed the five great observations—the time, the continent, the region, the family, and the mother's lifespan—and having made his decision, he passed away from there and took conception in the royal Sakya family. There, being nurtured with great prosperity, he gradually reached the prime of youth. Dwelling in three palaces suitable for the three seasons, experiencing royal splendor like divine bliss, he went to the pleasure park. On the way, he successively saw the three divine messengers—the old, the sick, and the dead—and was filled with spiritual urgency. He turned back, and on the fourth occasion, seeing an ascetic, he thought, "Auspicious is renunciation!" and developed an inclination for renunciation. He went to the park, spent the day there, and sitting on the bank of the auspicious lotus pond, he was adorned and prepared by the devaputta Vissakamma, who had assumed the disguise of a barber. Hearing the morning message about Prince Rāhula, and realizing the strength of parental affection, he thought, "I will cut this bond before it grows stronger." As he entered the city in the evening—
Được thỉnh cầu để đạt Phật quả như vậy, ngài đã quán xét năm đại quán: thời gian, châu lục, xứ sở, dòng tộc, và tuổi thọ của người mẹ. Sau khi đã quyết định, ngài thác sinh từ đó và tái sanh vào dòng tộc Sakya vương giả. Ở đó, ngài được nuôi dưỡng với sự sung túc lớn lao, dần dần đạt đến tuổi thanh xuân rực rỡ. Ngài hưởng thụ sự vương giả như sự sung mãn của cõi trời trong ba cung điện phù hợp với ba mùa. Khi đến lúc đi dạo trong vườn, ngài lần lượt thấy ba sứ giả của trời: người già, người bệnh, và người chết, và cảm thấy xúc động, ngài quay trở về. Lần thứ tư, khi thấy một vị xuất gia, ngài nghĩ: “Xuất gia thật là tốt đẹp!” và phát khởi ý muốn xuất gia. Ngài đi đến khu vườn, trải qua một ngày ở đó. Ngồi bên bờ hồ sen linh thiêng, ngài được vị thiên tử Vissakamma hóa trang thành người thợ cắt tóc trang điểm. Sau khi nghe lời báo tin về Rahula, ngài nhận ra sức mạnh của tình thương con. Ngài nghĩ: “Chừng nào sợi dây ràng buộc này chưa lớn mạnh, ta sẽ cắt đứt nó ngay lập tức!” Khi vào thành phố vào buổi tối,
183
‘‘Nibbutā nūna sā mātā - nibbuto nūna so pitā,
"Surely that mother is blissful, surely that father is blissful,
“Chắc chắn người mẹ ấy đã được an lạc, chắc chắn người cha ấy đã được an lạc,
184
Nibbutā nūna sā nārī - yassāyaṃ īdiso pati’’ti;
Surely that woman is blissful, whose husband is like this."
Chắc chắn người phụ nữ ấy đã được an lạc, người có người chồng như thế này!”
185
Kisāgotamiyā nāma pitucchā dhītāya bhāsitaṃ imaṃ gāthā sutvā ihaṃ imāya nibbutapadaṃ sāvitoti gīvato satasahassagghanakaṃ muttāhāraṃ omuñcitvā tassā pesetvā attano bhavanaṃ pavisitvā sirīsayane nipanno niddāvasa gatānaṃ nāṭakānaṃ vippakāraṃ disvā nibbinnahadayo channaṃ uṭṭhāpetvā kaṇthakaṃ āhārāpetvā taṃ āruyha channasahāyo dasasahassa cakkavāḷa devatāhi kata parivāro mahābhinikkhamanā nikkhamitvā teneva rattāvasesena tīṇi rajjāni atikkamma anomāya nadiyā paratīraṃ patvā assāpiṭṭhito oruyha muttarāsi sadise cālikāpuliṇe ṭhatvā channatvaṃ mayhaṃ ābharaṇāni ceva kaṇthakañca ādāya gacchāhi ābharaṇāni ca kaṇthakañca paṭicchāpetvā dakkhiṇa hatthena maṅgalakhaggamādāya vāmahatthena moliyā saddhiṃ cūḷaṃ chiṇditvā sace ahaṃ buddho bhavissāmi ākāse tiṭṭhatu no ce bhūmiyaṃ patatūti ākāse khipi cuḷāmaṇī baṇdhanaṃ yojanappamāṇaṃ ṭhānaṃgantvā ākāse aṭṭhāsi atha sakko devarājā yojanikena ratanacaṅgoṭakena paṭiggahesi.
Hearing this verse spoken by Kisāgotamī, his paternal aunt's daughter, he understood that she had spoken of the state of Nibbāna. He unfastened a pearl necklace worth a hundred thousand and sent it to her. Entering his own abode and lying on the royal couch, he saw the unbecoming conduct of the sleeping dancers, and his heart was filled with disgust. He awakened Channa, had Kaṇṭhaka brought, mounted him, and accompanied by Channa, surrounded by ten thousand world-system devatās, he made the Great Renunciation. In the remaining part of that night, he passed over three kingdoms and reached the far bank of the Anoma River. Dismounting from the horse, he stood on the sand, which resembled a heap of pearls, and said to Channa, "Take my ornaments and Kaṇṭhaka and go back." Having given him the ornaments and Kaṇṭhaka, he took the auspicious sword in his right hand, and with his left hand, cut his hair and diadem together. He threw it into the sky, saying, "If I am to become a Buddha, let it remain in the air; if not, let it fall to the ground." The jewel diadem flew a yojana's distance and remained in the air. Then Sakka, king of devas, received it in a jewel casket a yojana in size.
Nghe bài kệ này do Kisāgotamī, con gái của cô ruột ngài, nói, ngài nghĩ: “Cô ấy đã nói về quả vị Niết Bàn ở đây!” Ngài tháo chuỗi ngọc trai trị giá một trăm ngàn đồng từ cổ và gửi cho cô ấy. Ngài vào cung điện của mình, nằm trên giường quý báu, và khi thấy sự hỗn loạn của các vũ nữ đang ngủ, ngài cảm thấy chán nản. Ngài đánh thức Channa, sai anh ta chuẩn bị con ngựa Kanthaka. Ngài cưỡi ngựa, cùng với Channa, được mười ngàn chư thiên trong cõi vũ trụ vây quanh, thực hiện cuộc Đại Xuất Gia. Trong phần còn lại của đêm đó, ngài vượt qua ba vương quốc, đến bờ bên kia sông Anomā. Ngài xuống khỏi lưng ngựa, đứng trên bãi cát lấp lánh như đống ngọc trai. Ngài nói với Channa: “Channa, hãy mang đồ trang sức và con ngựa Kanthaka của ta trở về!” Sau khi Channa nhận đồ trang sức và Kanthaka, ngài cầm thanh gươm quý bằng tay phải, dùng tay trái cắt búi tóc cùng với viên ngọc trên đầu. Ngài ném lên trời và nói: “Nếu ta sẽ thành Phật, hãy ở trên không trung; nếu không, hãy rơi xuống đất!” Búi tóc cùng với viên ngọc đã bay lên một dojana và ở trên không trung. Sau đó, chư thiên vương Sakka đã đón nhận nó bằng một hộp châu báu bằng ngọc bích lớn bằng một dojana.
186
Yathāha
As it is said:
Như đã nói:
187
Chetvāna moliṃ varagandhavāsitaṃ
Having cut his hair, fragrant with sweet perfumes,
Sau khi cắt búi tóc được ướp hương thơm quý báu,
188
Vehāsayaṃ ukkhipi sakyapuṅgayavo,
the Sakyan bull cast it up into the air.
Vị Sakya tối thượng đã ném lên không trung.
189
Sahassanetto sirasā paṭiggahi
Vāsava, the thousand-eyed, received it with his head
Vị Vāsava, có ngàn mắt, đã đón nhận bằng đầu,
190
Suvaṇṇa vaṅgoṭavarena vāsavo’ti;
in an excellent golden casket.
Bằng một hộp vàng quý báu.
191
Paṭiggahetvā ca pana devalokaṃ netvā suneru muddhani tiyojanappamāṇaṃ iṇdanīlamaṇimayaṃ cuḷāmaṇi cetiyaṃ nāma akāsi atha kassapa buddhakāle porāṇa sahāyako ghaṭikāra mahābrahmā ekaṃ buddhantaraṃ vināvāsabhāvappattena mattabhāvo cittesi.
Having received it, he took it to the deva world and made a Cūḷāmaṇi Cetiya, three yojanas high, made of sapphire jewels, on the summit of Mount Sineru. Then, during the time of Kassapa Buddha, his old friend, the Great Brahma Ghaṭikāra, who had attained the state of being without a dwelling for one Buddha-interval, reflected:
Sau khi đón nhận, ngài mang về cõi trời và trên đỉnh núi Sineru, ngài đã tạo ra một bảo tháp Chūḷāmaṇi bằng ngọc bích xanh, cao ba dojana. Sau đó, vào thời Đức Phật Kassapa, vị Đại Phạm thiên Ghaṭikāra, người bạn cũ, đã suy nghĩ về việc không có nơi ở trong một khoảng thời gian giữa hai vị Phật.
Ajja me sahāyako mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto samaṇa parikkhāramassa gahetvā gacchāmīti-
"Today my friend has made the Great Renunciation. I shall take his monastic requisites and go to him."
“Hôm nay, bạn của ta đã thực hiện cuộc Đại Xuất Gia. Ta sẽ mang y bát của ngài đi.”
192
‘‘Ticīvarañca patto ca vāsi sūci ca baṇdhanaṃ,
"Three robes, a bowl, an axe, a needle, a girdle,
“Ba y, bát, dao cạo, kim, dây buộc,
193
Parissāvana aṭṭhetena-yuttayogassa bhikkhuno’’ti;
and a water-strainer—these eight are for the bhikkhu devoted to practice."
Cái lọc nước – tám thứ này là của tỳ-khưu đang tu tập.”
194
Ime samaṇaparikkhāre āharitvā adāsi mahāpuriso arahaddhajaṃ nivāsetvā uttamaṃ pabbajjāvesaṃ gaṇhitvā sāṭakayugalaṃ ākāse khipi taṃ brahmā paṭiggahetvā brahmaloke dvādasayojanikaṃ sabbaratanamayaṃ dussacetiyamakāsi.
He brought and presented these monastic requisites. The Great Being put on the arahant's banner and assumed the supreme ascetic's garb. He threw his pair of lay robes into the air. Brahmā received them and built a twelve-yojana, all-jewel robe-cetiya in the Brahma-world.
Ngài mang những vật dụng của Sa-môn này đến và dâng cúng. Vị Đại Nhân đã khoác lên y tướng A-la-hán, nhận lấy hình tướng xuất gia tối thượng, và ném đôi y lên không trung. Phạm thiên đã đón nhận và tạo ra một bảo tháp y phục bằng tất cả các loại ngọc quý, cao mười hai dojana, trong cõi Phạm thiên.
195
‘‘Kilesa appahīṇepi=mahāsattassa taṃ khaṇe,
"Even though defilements were not abandoned at that moment for the Great Being,
“Ngay cả khi phiền não chưa được đoạn trừ, vào khoảnh khắc đó của Đại Bồ-tát,
196
Yassānubhāvato evaṃ dussacūḷā hi pūjitā
by whose power the robe diadem was thus honored,
Nhờ năng lực của ai mà búi tóc và y phục được cúng dường như vậy?
197
Tasmā tamma mahābodhi-sattānaṃ paṭipattiyaṃ,
therefore, which wise person would not exert great effort
Do đó, ai là người trí thức mà không nỗ lực lớn lao
198
Na kareyya mahussāhaṃva-ko hi nāma budho jano’’ti;
in the practice of that Great Bodhisatta?"
Trong sự thực hành của các Đại Bồ-tát ấy?”
199

Cūḷāmaṇidussa thupadvayakathā

Account of the Two Stupas of the Hair-Knot and Robe

Câu chuyện về hai bảo tháp Chūḷāmaṇi và y phục

200
9. Bodhisatto pabbajitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha piṇḍāya caritvā paṇḍava pabbatapabbhāre nisinno magadharājena rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā sabbaññutaṃ patvā tissavijitaṃ āgamanatthāyatenagahita paṭiñño āḷāraṃ-uddakañca upasaṅkamitvā tesaṃ santike adhigatavisesena aparituṭṭho chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā visākha puṇṇama divase senāninigame sujātāya dinnapāyāsaṃ paribhuñjitvā nerañjarāya nadiyā suvaṇṇapātiṃ pavāhetvā nerañjarāya tīre mahāvanasaṇḍe nānāsamāpattīhi divābhāgaṃ vitināmetvā sāyaṇha samaye sotthiyena dinnaṃ tiṇamuṭṭhiṃ gahetvā kāḷena nāgarājena abhitthutaguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha tiṇāni.
9. The Bodhisatta, having renounced, gradually went to Rājagaha. There, after collecting alms and sitting on the slope of Mount Paṇḍava, he rejected the invitation of the King of Magadha to rule the kingdom, having made a vow to return to the region of Tissa after attaining Omniscience. He approached Āḷāra and Uddaka, but being unsatisfied with the special attainments he gained from them, he practiced the Great Endeavor for six years. On the full moon day of Visākha, he partook of the milk-rice given by Sujātā in Senānī village. He floated a golden bowl in the Nerañjarā River, then spent the daytime in various meditative attainments in a great forest grove on the bank of the Nerañjarā. In the evening, he took a bundle of grass given by Sotthiya, was praised by the Nāga king Kāḷa, ascended the Bodhi-maṇḍa, and arranged the grass.
9. Bồ-tát, sau khi xuất gia, dần dần đến Rājagaha, ở đó ngài khất thực. Ngồi trên sườn núi Paṇḍava, ngài từ chối lời mời cai trị của vua Magadha, và hứa sẽ đến xứ Tissa sau khi đạt được Nhất Thiết Trí. Ngài đến gặp Āḷāra và Uddaka, nhưng không hài lòng với những gì đã đạt được từ họ. Ngài thực hành khổ hạnh vĩ đại trong sáu năm. Vào ngày trăng tròn tháng Visākha, ngài thọ dụng món sữa gạo do Sujātā dâng cúng ở làng Senāninigama. Ngài thả bát vàng xuống sông Nerañjarā. Ngài trải qua ban ngày trong khu rừng lớn bên bờ sông Nerañjarā bằng nhiều định khác nhau. Vào buổi chiều, ngài nhận một nắm cỏ từ Sotthiya. Ngài được vua rắn Kāḷa ca ngợi đức hạnh, sau đó ngài lên Bồ-đề đạo tràng với nắm cỏ.
Sattharitvā na tāvīmaṃ pallaṅkaṃ bhiṇdissāmi yāva me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā pācīna dāsābhimukho nisīditvā-sūriye anatthamiteyeva mārabalaṃ vidhametvā paṭhamayāme pubbe nivāsañāṇaṃ majjhimayāme cutūpapātañāṇaṃ patvā pacchimayāmāvasāne dasabala catuvesārajjādi sabbaguṇapatimaṇḍitaṃsabbaññutañāṇaṃ paṭivijjhitvā satta sattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā aṭṭhame sattāhe ajapāla nigrodhamūle nisinno dhammagambhīratā paccavekkhanena appossukkataṃ āpajjamāno dasadahassī mahābrahma parivārena sahampati mahābrahmunā āyācita dhammadesano buddhacakkhunā lokaṃ olokento brahmuno ajjhesanaṃ ādāya kassa nu kho paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyanti olokento āḷāruddakānaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā pañcavaggīyānaṃ bhikkhunaṃ bahūpakārataṃ anussaritvā uṭṭhāyāsanā kāsipuraṃ gacchanto antarāmagge upakena saddhiṃ mantetvā āsāḷahipuṇṇama divase isipatane migadāye pañca vaggiyānaṃ bhikkhunaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā te ananucchavikena āvuso vādena samudācarante aññāpetvā dhammacakkaṃ pavattento aññākoṇḍaññattherapamukhe aṭṭhārasa koṭiyo amatapānaṃ pāyesi.
Having resolved, "I will not break this cross-legged posture until my mind is liberated from the asavas without clinging," and sitting facing the east, even before the sun set, he vanquished the army of Māra. In the first watch of the night, he attained the knowledge of previous existences (pubbe nivāsañāṇa), in the middle watch, the knowledge of the passing away and reappearance of beings (cutūpapātañāṇa), and at the end of the last watch, he penetrated the all-knowing knowledge (sabbaññutañāṇa), adorned with all virtues, such as the ten powers and four intrepidities. After spending seven weeks near the Bodhi tree, in the eighth week, sitting at the foot of the Ajapāla banyan tree, he became disinclined to teach due to the profoundness of the Dhamma, contemplating its depth. Then, Sahampati Mahābrahma, accompanied by ten thousand great brahmas, requested him to teach the Dhamma. Looking upon the world with his Buddha-eye, and accepting the Brahma's invitation, he deliberated, "To whom should I first teach the Dhamma?" Knowing that Āḷāra Kālāma and Uddaka Rāmaputta had passed away, and remembering the great benefit due to the group of five monks, he rose from his seat and went towards Kāsipura. On the way, he conversed with Upaka. On the full moon day of Āsāḷha, he arrived at Isipatana Migadāya, the dwelling place of the group of five monks. After enlightening them, who were addressing him with the inappropriate term "āvuso", he set in motion the Wheel of Dhamma, and quenched the thirst of eighteen crores of beings, led by the elder Aññā Koṇḍañña, with the draught of Deathlessness.
Sau khi quyết tâm rằng: "Ta sẽ không rời khỏi chỗ ngồi này cho đến khi tâm ta được giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) mà không còn chấp thủ", Ngài ngồi quay mặt về hướng đông. Ngay trước khi mặt trời lặn, Ngài đã đánh bại quân ma (Māra); trong canh đầu đạt được Túc mạng trí (pubbenivāsañāṇa); trong canh giữa đạt được Thiên nhãn trí (cutūpapātañāṇa); và vào cuối canh chót, Ngài đã chứng đắc Nhất thiết trí (sabbaññutañāṇa), vốn được trang điểm bằng tất cả các phẩm chất như Thập lực (dasabala) và Tứ vô sở úy (catuvesārajja). Sau khi trải qua bảy tuần lễ ngay gần cây Bồ-đề, trong tuần lễ thứ tám, Ngài ngồi dưới gốc cây Ajapāla Nigrodha, quán xét sự thâm sâu của Pháp và trở nên ít hăng hái (appossukkata). Được Đại Phạm thiên Sahampati cùng với mười ngàn Đại Phạm thiên thỉnh cầu thuyết Pháp, Ngài dùng Phật nhãn (buddhacakkhu) quán sát thế gian. Sau khi chấp nhận lời thỉnh cầu của Phạm thiên, Ngài quán xét xem nên thuyết Pháp cho ai trước tiên, rồi biết rằng Āḷāra và Uddaka đã qua đời. Ngài nhớ đến công ơn to lớn của nhóm năm vị tỳ-khưu (pañcavaggīya) và rời khỏi chỗ ngồi, đi đến Kāsipura. Trên đường đi, Ngài đàm đạo với Upaka. Vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha, Ngài đến Isipatana Migadāya, nơi nhóm năm vị tỳ-khưu đang cư ngụ. Sau khi khiến họ hiểu rõ rằng cách họ chào hỏi Ngài bằng từ "āvuso" là không phù hợp, Ngài đã chuyển Pháp luân (dhammacakka), khiến mười tám ức chúng sanh, đứng đầu là Trưởng lão Aññākoṇḍañña, được uống nước cam lồ (amata).
201
Tato paṭṭhāya cattālīsa saṃvaccharāni ṭhatvā caturāsīti dhammakkhaṇdha sahassāni desetvā gaṇanapathamatīte satte bhavakantārato santāretvā sabbabuddhakiccāni niṭṭhapetvā kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālāna mantare uttasīsakaṃ paññatte mañcake visākhapuṇṇama divase dakkhiṇena passena sato sampajāno anuṭṭhānaseyyāya nipajji.
From that time onwards, he remained for forty-five years, taught eighty-four thousand Dhamma sections, and saved countless beings from the wilderness of existence. Having completed all the duties of a Buddha, in Kusinārā, in the Upavattana Sāla Grove of the Mallas, between twin sāla trees, on the full moon day of Vesākha, he lay down on the couch spread with his head to the north, mindful and fully aware, in the lion's posture of never rising again.
Từ đó trở đi, Ngài đã trụ thế bốn mươi lăm năm, thuyết giảng tám vạn bốn ngàn pháp uẩn (dhammakkhandha), cứu vớt vô số chúng sanh vượt qua sa mạc luân hồi (bhavakantāra), hoàn tất tất cả Phật sự (buddhakicca). Tại rừng Sāla của các vị Malla ở Upavattana, Kusinārā, giữa hai cây Sāla song sinh, Ngài nằm nghiêng về bên phải trong tư thế sư tử (sīhaseyya), với tâm niệm tỉnh giác (sato sampajāno) trên chiếc giường đã được chuẩn bị, vào ngày trăng tròn tháng Visākhā.
Tadā kira bhagavato pūjāya yamakasālā sabbapāliphullā mūlato paṭṭhāya yāva aggā ekacchannā ahesuṃ.
At that time, in homage to the Blessed One, the twin sāla trees were fully in bloom with all their leaves and flowers, completely covered from root to tip.
Khi ấy, để cúng dường Đức Thế Tôn, hai cây Sāla song sinh đã nở hoa khắp nơi, từ gốc lên đến ngọn đều được bao phủ hoàn toàn.
Na kevalañca yamakasālāyeva sabbepi rukkhasākhā sabbapāliphullāva ahesuṃ.
Not only the twin sāla trees, but all the branches of all other trees were also fully in bloom with all their leaves and flowers.
Không chỉ hai cây Sāla song sinh, mà tất cả các cành cây đều nở hoa khắp nơi.
202
Na kevalañca tasmiṃyeva uyyāne sakalepi dasasahassa cakkavāḷe phalupaga rukkhā phalaṃ gaṇhiṃsu.
Not only in that grove, but in the entire ten-thousand-world system, fruit-bearing trees bore fruit.
Không chỉ trong khu vườn đó, mà trong toàn bộ mười ngàn thế giới (dasasahassa cakkavāḷa), các cây ăn quả đều kết trái.
Sabbarukkhānaṃ khaṇdhesu khaṇdha padumāni, valalīsu valalipadumāni.
On the trunks of all trees, there were lotus flowers on the trunks; on the creepers, there were lotus flowers on the creepers.
Trên thân cây đều có hoa sen thân cây (khaṇdha padumāni), trên các cành cây có hoa sen cành cây (valalīpadumāni).
Ākāse ullokapadumāni, pathavitalaṃ bhiṇditvā daṇḍakapadumāni pupphiṃsu.
In the sky, there were hanging lotus flowers; breaking through the earth's surface, stalked lotus flowers bloomed.
Trên không trung có hoa sen ngẩng đầu (ullokapadumāni), và hoa sen cuống (daṇḍakapadumāni) nở xuyên qua mặt đất.
Sabbo mahā samuddo pañcavaṇṇa padumasañchanno ahosi tiyojana sahassavitthato pana himavā ghanabaddhamorapiñchakalāpo viya nirantaraṃ mālādāmagavakkhito viya suṭṭhu pīḷetvā ābaddhapupphavaṭaṃsako viya supūrita pupphacaṅgeṭakaṃ viya ca atiramaṇīyo ahosi.
The entire great ocean was covered with five-colored lotus flowers, and the Himālaya, three thousand yojanas wide, was exceedingly beautiful, like a dense cluster of peacock feathers, like being continuously adorned with garlands, like having tightly bound flower crests, and like a well-filled basket of flowers.
Toàn bộ đại dương được bao phủ bởi hoa sen năm màu. Dãy Hy Mã Lạp Sơn, rộng ba ngàn dojana, trở nên vô cùng đẹp đẽ, như một chùm lông công dày đặc, như được trang trí bằng những vòng hoa không ngừng, như một vòng hoa được kết chặt, và như một giỏ hoa đầy ắp.
203
Yamakasālā bhummadevatāni sañcālitakkhaviṇdhaṭapā tathāgatasarīrassa uparipupphāni vikiranti.
The earth deities of the twin sāla trees, with their eyes wide open, scattered flowers over the Tathāgata's body.
Các vị thiên nữ cây Sāla (yamakasālā bhummadevatāni), với đôi mắt chớp động, rải hoa lên kim thân của Đức Như Lai.
Dibbānipi maṇdārava pupphāni antalikkhā patanti.
Even divine Mandārava flowers fell from the sky.
Những bông hoa Mandārava trời cũng rơi từ trên không trung xuống.
Tāni honti suvaṇṇa vaṇṇāni paṇṇacchattappamāṇāni mahātumbamattaṃ reṇu gaṇhanti na kevalañca maṇdārava pupphāneca, aññānipi sabbāni pāricchattaka pupphādīni suvaṇṇavaṅgoṭakāni rajatacaṅgoṭakāni ca pūretvā pūretvā tidasa purepi brahmalokepi ṭhitāhi devatāhi vividhāni antarā avippakiṇṇāneva hutvā āgantvā pattakiṃjakkha reṇu cuṇṇehi tathāgatassa sarīrameva okīranti na kevalañca devatānaṃyeva nāga supaṇṇa manussānampi upakappana caṇdana cuṇṇāni na kevalañca caṇdanacuṇṇāneva kāḷānusārī tagara lohitacaṇdanādi sabbagandhajātacuṇṇāni, haritālañjana suvaṇṇa rajata cuṇṇāni, sabbagandhavāsa vikatiyo suvaṇṇa rajatādisamugge pūretvā cakkavāḷa mukhavaṭṭiādisu ṭhitāhi devatāhi paviddhā antarā avippakiritvā tathāgatasseva sarīraṃ okiranti dibbānipi turiyāni antalikkhe vajjanti.
These were golden-colored, the size of leaf-umbrellas, and held pollen as much as a large gourd. Not only Mandārava flowers, but all other Pāricchattaka flowers and so on, filled in golden and silver baskets, brought by deities residing in the Tāvatiṃsa realm and even in the Brahmaloka, came without scattering midway, and scattered the Tathāgata's body with pollen and dust. Not only deities, but Nāgas, Supaṇṇas, and humans also offered sandalwood powder. Not only sandalwood powder, but all kinds of fragrant powders such as kāḷānusārī, tagara, red sandalwood, and so on, as well as orpiment, collyrium, gold and silver powders, and all kinds of fragrant preparations, filled in golden and silver caskets, were scattered by deities stationed at the edge of the world-system and elsewhere, and fell without scattering midway directly onto the Tathāgata's body. Divine musical instruments also played in the sky.
Những bông hoa ấy có màu vàng, to bằng chiếc dù lá, và chứa đầy một lượng phấn hoa bằng quả bầu lớn. Không chỉ hoa Mandārava, mà tất cả các loại hoa Pāricchattaka và các loại hoa khác, được các vị thiên nhân ở các cõi trời Tam thập tam thiên (tidasa pure) và cõi Phạm thiên (brahmaloka) đổ đầy vào các hộp vàng, hộp bạc, rồi rải xuống mà không bị phân tán giữa chừng, chỉ phủ lên kim thân của Đức Như Lai bằng phấn hoa và nhụy hoa. Không chỉ các vị thiên nhân, mà cả các loài Nāga, Supaṇṇa và nhân loại cũng cúng dường bột gỗ chiên đàn (caṇdana cuṇṇāni). Không chỉ bột gỗ chiên đàn, mà tất cả các loại bột hương liệu như kāḷānusārī, tagara, lohitacaṇdana, cùng với bột thạch tín (haritāla), bột thuốc kẻ mắt (añjana), bột vàng, bột bạc, và tất cả các loại hương liệu thơm, được các vị thiên nhân đứng ở vành miệng thế giới (cakkavāḷa mukhavaṭṭi) và những nơi khác đổ đầy vào các hộp vàng, bạc, rồi rải xuống mà không bị phân tán giữa chừng, chỉ phủ lên kim thân của Đức Như Lai. Những nhạc khí trời cũng vang lên trên không trung.
Na kevalañca tāniyeva sabbānipi tantibaddha cammapariyonaddha susirādi bhedāni dasasahassacakkavāḷe deva-nāgava-supaṇṇa-manussānaṃ turiyāni ekacakkavāḷe sannipatitvā antalikkhe vajjanti.
Not only those, but all musical instruments of string, hide-covered, wind, and other types, belonging to devas, nāgas, supaṇṇas, and humans in the ten-thousand-world system, gathered in one world-system and played in the sky.
Không chỉ những nhạc khí ấy, mà tất cả các loại nhạc khí của chư thiên, Nāga, Supaṇṇa và nhân loại trong mười ngàn thế giới, bao gồm các loại có dây, có da bọc, có lỗ hơi, v.v., đều tập trung lại trong một thế giới và vang lên trên không trung.
204
Varacāraṇadevatā kira nāmekā dīghāyukā devatā mahāpuriso manussapathe nibbattitvā buddho bhavissatīti sutva paṭisaṇdhidivase gaṇhitvā gamissāmāti mālā ganthituṃ ārabhiṃsu tā gaṇthamānāva mahāpurise mātukucchiyaṃ nibbatte tumbhe kassa gaṇthathāti vuttā na tāva tiṭṭhāti kucchito nikkhamana divase gahetvā gamissāmāti āhaṃsu puna nikkhentoti sutvā mahābhinikkhamanadivase gamissāmāti mahābhinikkhamanaṃ nikkhantoti sutvā abhisambodhi divase gamissāmāti.
There was a certain long-lived deity named Varacāraṇa Devatā. Hearing that the Great Being would be born among humans and become a Buddha, they began to weave garlands, thinking, "We will take them on the day of his conception." While weaving, they were told, "When the Great Being is born in his mother's womb, for whom are you weaving?" They replied, "Not yet; we will take them on the day of his exit from the womb." Again, hearing of his departure, they said, "We will take them on the day of the Great Renunciation." Hearing that he had renounced, they said, "We will take them on the day of his Full Enlightenment."
Nghe rằng vị Đại nhân (Mahāpurisa) sẽ tái sinh vào cõi người và trở thành Đức Phật, một vị thiên nữ sống lâu tên là Varacāraṇadevatā đã bắt đầu kết hoa, nói rằng: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài tái sinh." Khi được hỏi: "Các ngươi kết hoa cho ai khi vị Đại nhân đã tái sinh vào bụng mẹ?", họ đáp: "Chưa phải lúc. Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài ra khỏi bụng mẹ." Khi nghe Ngài đã ra khỏi bụng mẹ, họ nói: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài xuất gia đại từ (mahābhinikkhamana)." Khi nghe Ngài đã xuất gia đại từ, họ nói: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài thành đạo (abhisambodhi)."
Ajja abhisambuddhoti sutvā dhammacakkappavattanadivase gamissāmāti dhammacakkaṃ pavattayīti sutvā yamakapāṭihāriyadivase gamissāmāti.
Hearing today that he is fully enlightened, they said, "We will take them on the day of the setting in motion the Wheel of Dhamma." Hearing that he set in motion the Wheel of Dhamma, they said, "We will take them on the day of the Twin Miracle."
Khi nghe Ngài đã thành đạo hôm nay, họ nói: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài chuyển Pháp luân (dhammacakkappavattana)." Khi nghe Ngài đã chuyển Pháp luân, họ nói: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài thực hiện song thông (yamakapāṭihāriya)."
Ajja yamakapāṭihāriyaṃ karīti sutvā devo rohanadivase gamissāmāti.
Hearing today that he performed the Twin Miracle, they said, "We will take them on the day of his descent from the deva realm."
Khi nghe Ngài đã thực hiện song thông hôm nay, họ nói: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài giáng trần từ cõi trời (devo rohanadivase)."
Ajja devorohanaṃ karīti sutvā āyusaṅkhārossajjane gamissāmāti āyusaṅkhāraṃ ossajīti sutvā na tāva niṭṭhāti parinibbānadivase gamissāmāti?
Hearing today that he descended from the deva realm, they said, "We will take them on the day of his renunciation of the life-span." Hearing that he renounced his life-span, they said, "Not yet finished, we will take them on the day of his Parinibbāna."
Khi nghe Ngài đã giáng trần từ cõi trời hôm nay, họ nói: "Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài xả bỏ thọ hành (āyusaṅkhārossajjana)." Khi nghe Ngài đã xả bỏ thọ hành, họ nói: "Chưa phải lúc. Chúng tôi sẽ mang hoa vào ngày Ngài nhập Niết-bàn (parinibbānadivase)."
205
Ajja bhagavā yamakasālānamantare dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ upagato balava paccusamaye parinibbāyissati tumhe kassa gaṇthathāti vuttā pana kinnāmetaṃ ajjeva mātukucchiyaṃ paṭisaṇdhiṃ gaṇhi ajjeva kucchito nikkhanto, ajjeva mahābhinikkhamanaṃ nikkhami.
When told, "Today, the Blessed One has entered the lion's posture between the twin sāla trees, lying on his right side, mindful and fully aware, and will attain Parinibbāna in the early dawn. For whom are you weaving?" they replied, "What is this? Did he conceive in his mother's womb today? Did he emerge from the womb today? Did he perform the Great Renunciation today?
Khi được hỏi: "Hôm nay Đức Thế Tôn đã nằm trong tư thế sư tử giữa hai cây Sāla song sinh, với tâm niệm tỉnh giác, và sẽ nhập Niết-bàn vào rạng sáng mai. Các ngươi kết hoa cho ai?", họ đáp: "Sao lại như vậy? Hôm nay Ngài mới tái sinh vào bụng mẹ, hôm nay Ngài mới ra khỏi bụng mẹ, hôm nay Ngài mới xuất gia đại từ.
Ajjevabuddho ahosi ajjeva dhammacakkaṃ pavattayi.
Did he become a Buddha today? Did he set in motion the Wheel of Dhamma today?
Hôm nay Ngài mới thành Phật, hôm nay Ngài mới chuyển Pháp luân.
Ajjeva yamakapāṭihāriyaṃ akāsi.
Did he perform the Twin Miracle today?
Hôm nay Ngài mới thực hiện song thông.
Ajjeva devalokā otinaṇṇā.
Did he descend from the deva realm today?
Hôm nay Ngài mới giáng trần từ cõi trời.
Ajjeva āyusaṅkharaṃ ossaji.
Did he renounce his life-span today?
Hôm nay Ngài mới xả bỏ thọ hành.
Ajjeva kira parinibbuto.
Is he said to have attained Parinibbāna today?
Hôm nay Ngài mới nhập Niết-bàn sao?
Nanu nāma dutiya divase yāgupāna kālamattampi ṭhātabbaṃ assa, dasa pāramiyo pūretvā buddhattaṃ pattassa nāma ananucchavikanti apari niṭṭhitāva mālāyo gahetvā āgamma anto cakkavāḷe okāsaṃ ālabhamānā cakkavāḷa mukhavaṭṭiyaṃ labhitvā ādhāvantiyo hatthena hatthaṃ gīvāya gīvaṃ gahetvā tīṇi ratanāni ārabbhadvattiṃsamahapurisalakkhaṇāni chabbaṇṇaraṃsiyo dasapāramiyo addhacchaṭṭhāni jātakasatāni cuddassa buddhañāṇāni ārabbha gāyitvā tassa tassa avasāne sahāya he sahāya heti vadanti.
Surely, he ought to have remained at least until the time of gruel on the second day. It is inappropriate for one who has fulfilled the ten perfections and attained Buddhahood!" So, taking their unfinished garlands, they came and, not finding space within the world-system, they found space at the edge of the world-system and, hurrying, hand-in-hand and neck-to-neck, they sang, commemorating the Three Jewels, the thirty-two marks of a Great Man, the six-colored rays, the ten perfections, the two hundred and fifty Jātaka stories, and the fourteen knowledges of a Buddha. At the end of each, they would say, "O friend, O friend!"
Chẳng phải Ngài nên trụ thế thêm ít nhất một thời gian bằng bữa cháo vào ngày thứ hai sao? Đối với một vị đã viên mãn mười Ba-la-mật (dasa pāramiyo) và đạt được Phật quả (buddhattaṃ), điều này thật không phù hợp!" Thế là, họ mang những vòng hoa chưa hoàn thành đến, và không tìm được chỗ trong thế giới này, họ đứng ở vành miệng thế giới, vừa chạy vừa nắm tay nhau, vai kề vai, ca ngợi Ba Ngôi Báu (tīṇi ratanāni), ba mươi hai tướng đại nhân (dvattiṃsamahapurisalakkhaṇāni), sáu hào quang (chabbaṇṇaraṃsiyo), mười Ba-la-mật, sáu trăm năm mươi câu chuyện tiền thân (jātakasatāni), mười bốn Phật trí (buddhañāṇāni), và cứ sau mỗi đoạn ca ngợi, họ lại nói: "Này bạn ơi, này bạn ơi!"
Idametaṃ paṭiccavuttaṃ-dibbānipi saṃgītāni antalikkhe vattantiti.
It is with reference to this that it is said, "Even divine music played in the sky."
Chính vì điều này mà có câu nói: "Những bản nhạc trời cũng vang lên trên không trung."
206
Bhagavā pana evaṃ mahatiyā pūjāya vattamānayā paṭhamayāme mallānaṃ dhammaṃ desesi majjhimayāme subhaddassa dhammaṃ desetvā taṃ maggaphale patiṭṭhāpesi pacchimayāme bhikkhu ovaditvā balava paccūsa samaye mahāpathaviṃ kampento anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi parinibbute pana bhagavati lokanāthe ānaṇdatthero mallarājunaṃ taṃ pavattiṃ āroceti te sutvāva gaṇdhamālaṃ sabbañca tālāvacaraṃ pañca ca dussayugasatāni ādāya gantvā bhagavato sarīraṃ naccehi - gītehi - vāditehi - mālehi - gaṇdhehi sakkarontā garukarontā mānentā - pūjentā celavitānāni karontā maṇḍala mālāni paṭiyādentā evaṃ tā divasaṃ vītināmesuṃ.
While this great veneration was thus taking place, the Blessed One taught the Dhamma to the Mallas in the first watch of the night, taught the Dhamma to Subhadda in the middle watch and established him in the path and its fruits, and having exhorted the bhikkhus in the last watch, at dawn, shaking the great earth, he attained parinibbāna in the anupādisesa Nibbāna-dhātu. When the Blessed One, the protector of the world, had attained parinibbāna, Venerable Ānanda reported that event to the Malla kings. Hearing it, they took perfumes, garlands, all kinds of musical instruments, and five hundred pairs of garments, and going there, they honored, respected, revered, and worshipped the Blessed One's body with dances, songs, music, garlands, and perfumes, making cloth canopies and preparing circular flower arrangements. Thus, they spent that day.
Trong khi sự cúng dường lớn lao như vậy đang diễn ra, Thế Tôn đã thuyết pháp cho các vị Mallā vào canh đầu, thuyết pháp cho Subhadda vào canh giữa và an lập vị ấy vào đạo quả, rồi vào canh cuối Ngài đã giáo huấn các Tỳ-kheo. Vào lúc rạng đông mạnh mẽ, Ngài đã nhập Niết-bàn vô dư y, làm rung chuyển đại địa. Sau khi Thế Tôn, bậc lãnh đạo thế gian, đã nhập Niết-bàn, Trưởng lão Ānanda đã báo tin ấy cho các vua Mallā. Nghe vậy, họ liền mang theo hương hoa, tất cả nhạc khí và năm trăm đôi y phục, rồi đến đó, tôn kính, trọng vọng, cung kính, cúng dường nhục thân của Thế Tôn bằng các điệu múa, ca hát, âm nhạc, vòng hoa và hương thơm, giăng lọng vải, chuẩn bị các vòng hoa tròn, và như thế họ đã trải qua ngày hôm đó.
207
Atha devatānañca kosinārakānaṃ mallānañca etadahosi-ativikālo kho ajja bhagavato sarīra jhāpetuṃ, svedāni bhagavato sarīraṃ jhapessāmāti tathā dutiyampi divasaṃ vītināmesuṃ.
Then it occurred to the devas and the Mallas of Kusinārā: "It is now too late to cremate the Blessed One's body today. We shall cremate the Blessed One's body tomorrow." Thus, they spent the second day.
Rồi các vị thiên nhân và các vị Mallā ở Kusinārā đã nghĩ rằng: “Hôm nay đã quá muộn để hỏa thiêu nhục thân của Thế Tôn, ngày mai chúng ta sẽ hỏa thiêu nhục thân của Thế Tôn.” Và như thế họ đã trải qua ngày thứ hai.
Tathā tatiyaṃ catutthaṃ pañcamaṃ chaṭṭhampi divasaṃ vītināmesuṃ satta me divase devatā ca dosinārakā mallā ca bhagavato sarīraṃ dibbehi mānusakehi ca nacchehi - gītehi - vāditehi - mālehi - gaṇdhehi sakkāronto garukarontā mānentā pūjentā nagaramajjhena nīharitvā yattha makuṭabaṇdhanaṃ nāma mallānaṃ cetiyaṃ tattha nikkhipiṃsu
In the same way, they spent the third, fourth, fifth, and sixth days. On the seventh day, the devas and the Mallas of Kusinārā, honoring, respecting, revering, and worshipping the Blessed One's body with divine and human dances, songs, music, garlands, and perfumes, carried it through the center of the city and laid it down at the Mallas' shrine called Makuṭabandhana.
Cũng như vậy, họ đã trải qua ngày thứ ba, thứ tư, thứ năm, và thứ sáu. Vào ngày thứ bảy, các vị thiên nhân và các vị Mallā ở Kusinārā đã tôn kính, trọng vọng, cung kính, cúng dường nhục thân của Thế Tôn bằng các điệu múa, ca hát, âm nhạc, vòng hoa và hương thơm của chư thiên và loài người, rồi rước qua giữa thành phố đến nơi có bảo tháp của các vị Mallā tên là Makuṭabandhana, và đặt nhục thân ở đó.
208
Tena kho pana samayena kusinārā yāva sandhisamala saṃkaṭīrājannumattena odhinā maṇdārava pupphena satthatā hoti atha kho kosinārakā mallā bhagavato sarīraṃ cakkavattissa sarīraṃ viya ahatena vatthena veṭhesuṃ ahatena vatthena veṭhetvā vihatena kappāsena veṭhesuṃ vihatena kappāsena veṭhetvā ahatena vatthena veṭhesuṃ.
Now, at that time, Kusinārā was strewn with maṇḍārava flowers from boundary to boundary, to the extent of the very dust-heaps. Then, the Mallas of Kusinārā wrapped the Blessed One's body, like the body of a Wheel-turning Monarch, in new cloth. Having wrapped it in new cloth, they wrapped it in combed cotton. Having wrapped it in combed cotton, they wrapped it in new cloth.
Vào lúc bấy giờ, Kusinārā được trải đầy hoa Mandārava, từ Sandhisamala đến Rājannumatī. Rồi các vị Mallā ở Kusinārā đã quấn nhục thân của Thế Tôn bằng tấm vải mới chưa dùng, như nhục thân của một Chuyển Luân Vương. Sau khi quấn bằng tấm vải mới chưa dùng, họ quấn bằng bông gòn đã được xe. Sau khi quấn bằng bông gòn đã được xe, họ lại quấn bằng tấm vải mới chưa dùng.
Eteneva nayena pañcahiyugasatehi veṭhetvā āyasāya teladoṇiyā pakkhipitvā aññissā āyasāya doṇiyā paṭikujjetvā sabbagandhānaṃ citakaṃ karitvā bhagavato sarīraṃ citakaṃ āropesuṃ.
In this manner, having wrapped it in five hundred pairs of garments, they placed it in an iron oil-vat, covered it with another iron vat, made a pyre of all kinds of perfumes, and placed the Blessed One's body on the pyre.
Cứ theo cách này, sau khi quấn bằng năm trăm đôi y phục, họ đặt vào một cái quan tài dầu bằng sắt, rồi úp một cái quan tài sắt khác lên trên, sau đó làm một giàn hỏa táng bằng tất cả các loại hương, và đặt nhục thân của Thế Tôn lên giàn hỏa táng.
Tena kho pana samayena āyasmā mahā kassapo pāvāya kusināraṃ addhānamagga paṭipanno hoti mahatābhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi tena kho pana samayena there cittaṃ pasādetvā sagge nibbattā devatā tasmiṃ samāgame theraṃ adisvā kuhinnu kho amhākaṃ kulupaga theroti āvajjento antarāmaggapaṭipannaṃ disvā amhākaṃ kulupaga there avaṇdite citako mā pajjalitthāti adhiṭṭhihiṃsu.
Now, at that time, Venerable Mahākassapa was journeying from Pāvā to Kusinārā with a great assembly of bhikkhus, numbering five hundred. At that time, devas, who had been reborn in the heavens by purifying their minds in the elder, not seeing the elder in that assembly, reflected, "Where could our elder, who is dear to our families, be?" And seeing him journeying on the road, they resolved, "Until our elder, who is dear to our families, has paid homage, let the pyre not ignite!"
Vào lúc bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đang trên đường từ Pāvā đến Kusinārā cùng với một đại Tăng đoàn gồm khoảng năm trăm Tỳ-kheo. Vào lúc bấy giờ, các vị thiên nhân đã sinh về cõi trời sau khi tịnh tín nơi vị Trưởng lão, không thấy vị Trưởng lão là người thân cận của họ trong hội chúng ấy, đã quán sát và thấy Ngài đang trên đường đi, liền phát nguyện rằng: “Giàn hỏa táng đừng bốc cháy cho đến khi vị Trưởng lão là người thân cận của chúng ta chưa đảnh lễ.”
209
Atha kho cattāro mallapāmokkhā sīsaṃ nahātā ahatāni vatthāni nicatthā vī saṃratanasatikaṃ caṇdanacitakaṃ ālimpessāmāti aṭṭhapi solasapi dvattiṃsāpi janā hutvā yamaka ukkayo gahetvā tālavaṇeṭahi vijantā bhastāni dhamantā na sakkontiyeva aggiṃ gāhāpetuṃ.
Then, the four chief Mallas, having bathed their heads and donned new garments, thinking, "We shall ignite the sandalwood pyre adorned with sixteen strings of jewels!"—even thirty-two people, taking two torches and fanning with palm-leaf fans and blowing with bellows, were unable to make the fire catch.
Rồi bốn vị Mallā thủ lãnh, sau khi gội đầu và mặc y phục mới chưa dùng, đã cố gắng châm lửa vào giàn hỏa táng bằng gỗ chiên đàn trị giá sáu mươi vạn đồng vàng, hai mươi bốn, mười sáu, ba mươi hai người, cầm hai bó đuốc, quạt bằng quạt lá cọ, thổi bằng ống thổi, nhưng không thể làm cho lửa bốc cháy.
Atha kho kosinārakā mallā citakassa apajjalana kāraṇaṃ āyasmantaṃ anuruddhaṃ pucchitvaṃ devatānaṃ abhippāyaṃ sutvā mahākassapo kira bho pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ dasabalassa pāde vandissāmīti āgacchati tasmiṃ kira anāgate citako na pajjalati kīdiso bhoso bhikkhu kālo odāto dīgho rasso evarūpe nāma bho bhikkhumhi ṭhito kiṃ dasabalassa parinibbānaṃ nāmāti deci gaṇdhamālādi hatthā paṭipathaṃ gacchiṃsu keci vīthiyo vicittā katvā āgamanamaggaṃ olokayamānā aṭṭhaṃsu.
Then, the Mallas of Kusinārā asked Venerable Anuruddha the reason for the pyre not igniting. Hearing the intention of the devas, they said, "It is said, Venerable Sir, that Mahākassapa is coming with five hundred bhikkhus to pay homage at the feet of the Ten-Powered One. It is said that until he arrives, the pyre will not ignite. What kind of bhikkhu is he, Venerable Sir? Is he fair, dark, tall, short? When such a bhikkhu stands there, what is the Parinibbāna of the Ten-Powered One called?" Some took perfumes, garlands, etc., in their hands and went to meet him on the path. Some, having adorned the streets, stood watching the path of his arrival.
Rồi các vị Mallā ở Kusinārā đã hỏi Tôn giả Anuruddha về lý do giàn hỏa táng không bốc cháy, và sau khi nghe ý muốn của chư thiên, họ nói: “Thưa chư vị, nghe nói Mahākassapa đang đến cùng với năm trăm Tỳ-kheo để đảnh lễ chân của Đức Thập Lực. Nghe nói khi Ngài chưa đến, giàn hỏa táng sẽ không bốc cháy. Vị Tỳ-kheo ấy như thế nào, thưa chư vị? Cao, trắng, dài, thấp? Khi một vị Tỳ-kheo như thế ấy còn sống, thì việc Đức Thập Lực nhập Niết-bàn là gì?” Một số người cầm hương hoa và các thứ khác đi ngược đường. Một số người trang hoàng các con đường và đứng chờ đợi trên đường Ngài đến.
Atha kho āyasmā mahākassapo yena kusinārā makūṭabaṇdhanaṃ nāma mallānaṃ cetiyaṃ, yena bhagavato citako tenupasaṅkami.
Then, Venerable Mahākassapa approached the Mallas' shrine called Makuṭabandhana in Kusinārā, where the Blessed One's pyre was located.
Rồi Tôn giả Mahākassapa đã đến nơi bảo tháp của các vị Mallā tên là Makuṭabandhana ở Kusinārā, nơi có giàn hỏa táng của Thế Tôn.
Upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā tikkhattuṃ citakaṃ padakkhiṇaṃ katvā āvajjentova sallakkhesi-imasmiṃ ṭhāne pādāti tate pādasamīpe ṭhatvā abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya arasahassa patimaṇḍitā dasabalassa pādā saddhiṃ kappāsa paṭalehi pañcadussayugasatāni suvaṇṇadoṇiṃ vaṇdanacitakañca dvedhā katvā mayhaṃ uttamaṅge sirasi patiṭṭhahantūti adhiṭṭhāsi saha adhiṭṭhāna cittena tāni dussayugādini dvedhā katvā valāhakantarā puṇṇacaṇdo viya pādā nikkhamiṃsu.
Having approached, he arranged his outer robe over one shoulder, circumambulated the pyre three times, and reflecting, he discerned, "The feet are in this place." Then, standing at the feet, he entered the fourth jhāna, which is the basis for higher knowledge. Rising from it, he resolved: "Let the Blessed One's feet, adorned with a thousand rays, together with the layers of cotton, the five hundred pairs of garments, the golden vat, and the sandalwood pyre, split in two and rest on my head, the highest part of my body." Instantly, with the thought of his resolve, those pairs of garments and other things split in two, and the feet emerged like the full moon from among the clouds.
Sau khi đến, Ngài đắp y một bên vai, đi nhiễu quanh giàn hỏa táng ba lần, rồi quán sát và nhận ra: “Chân của Ngài ở chỗ này.” Ngài đứng gần chân, nhập vào Tứ thiền có thần thông làm nền tảng, rồi xuất định, phát nguyện rằng: “Mong sao đôi chân của Đức Thập Lực, được trang sức bằng một ngàn hai trăm tám mươi tướng tốt, cùng với các lớp bông gòn, năm trăm đôi y phục, quan tài vàng và giàn hỏa táng bằng gỗ chiên đàn, sẽ tách ra làm đôi và đặt lên đỉnh đầu của tôi.” Ngay khi tâm nguyện ấy phát khởi, các đôi y phục ấy và các thứ khác đã tách ra làm đôi, và đôi chân xuất hiện như mặt trăng tròn giữa những đám mây.
210
Thero vikasita rattapaduma sadise hatthe pasāretvā suvaṇṇavaṇṇe satthu pāde yāva gopphakā bāḷhaṃ gahetva attano siravare patiṭṭhāpesi mahājano taṃ acchariyaṃ disvā ekappahāre neva mahānādaṃ nadi.
The elder extended his hands, which resembled blooming red lotuses, and firmly grasped the Teacher's golden-colored feet up to the ankles, placing them on his own excellent head. Seeing this wonder, the great multitude uttered a loud cry simultaneously.
Vị Trưởng lão đã duỗi hai bàn tay giống như hoa sen đỏ đang nở, nắm chặt đôi chân vàng của Đức Đạo Sư cho đến mắt cá chân, và đặt lên đỉnh đầu của mình. Đại chúng thấy điều kỳ diệu ấy liền đồng loạt hô lên một tiếng lớn.
Gaṇdhamālādīhi pūjetvā yathāruciṃ vaṇdi.
They worshipped as they wished with perfumes, garlands, and so forth.
Họ đã cúng dường bằng hương hoa và các thứ khác, và đảnh lễ tùy theo ý muốn.
Eva pana therena ca mahājanena ca tehi ca pañcahi bhikkhusatehi vaṇdita mattetherassa hatthato muñcitvā alattaka vaṇṇāni bhagavato pādatālāni dāruādisu kiñci acāletvāva yathāṭṭhāne patiṭṭhahiṃsu.
After the elder, the great multitude, and those five hundred bhikkhus had worshipped, the Blessed One's feet, the color of lac, released from the elder's hands, settled back in their original place without disturbing anything in the wood or other materials.
Sau khi Trưởng lão, đại chúng và năm trăm Tỳ-kheo kia đã đảnh lễ xong, đôi bàn chân của Thế Tôn, có màu như son, đã rời khỏi tay của Trưởng lão, không làm lay động bất cứ thứ gì như gỗ hay các thứ khác, và trở về vị trí cũ.
Bhagavato pādesu nikkhamantesu vā pavisantesu vā kappāsaaṃsu vā dasātantu vā telabiṇdu vā dārukhaṇḍaṃ vā ṭhānā calitaṃ nāma nāhosi.
When the Blessed One's feet emerged or returned, no cotton fiber, or thread, or oil drop, or piece of wood was displaced from its position.
Khi đôi chân của Thế Tôn xuất hiện hay biến mất, không một sợi bông gòn, một sợi chỉ, một giọt dầu, hay một mảnh gỗ nào bị xê dịch khỏi vị trí.
Sabbaṃ yathāṭṭhāne ṭhitameva ahosi.
Everything remained in its original place.
Tất cả đều ở nguyên vị trí.
Uṭṭhahitvā pana atthaṅgate caṇde viya sūriye viya ca tathāgatassa pādesu antarahitesu mahājano mahākaṇditaṃ kaṇdi.
But when the Tathāgata's feet, having risen, disappeared like the setting moon or sun, the great multitude cried a great lament.
Khi đôi chân của Đức Như Lai biến mất, như mặt trăng lặn hay mặt trời lặn, đại chúng đã khóc than rất lớn.
Parinibbutakālato adhikataraṃ kāruññaṃ ahosi atha kho devātānubhāvena panesa citake samantato ekappahāreneva pajjali.
Their compassion was even greater than at the time of the Parinibbāna. Then, by the power of the devas, the pyre ignited simultaneously on all sides.
Sự bi ai còn lớn hơn lúc Ngài nhập Niết-bàn. Rồi nhờ thần lực của chư thiên, giàn hỏa táng đã đồng loạt bốc cháy khắp mọi phía.
Jhāyamānassa bhagavato sarīrassa chavi camma maṃsādīnaṃ neva chārikāmattampi antamaso paññāyittha na masi, sumana makula sadisā pana dhotamutta sadisā suvaṇṇasadisā ca dhātuyo avasissiṃsu.
As the Blessed One's body was cremated, not even a trace of ash of the skin, hide, flesh, etc., was discernible, nor any soot. However, dhātus (relics) resembling jasmine buds, pure pearls, and gold remained.
Khi nhục thân của Thế Tôn đang cháy, không một chút tro tàn nào của da, thịt, gân, v.v., được tìm thấy, cũng không có muội than. Chỉ còn lại các xá-lợi giống như nụ hoa lài, giống như ngọc trai đã được rửa sạch, và giống như vàng.
211
Dīghāyuka buddhānañhi sarīraṃ suvaṇṇakkhaṇdhasadisaṃ ekaghanameva hoti.
Indeed, the body of long-lived Buddhas is solid, like a mass of gold.
Thật vậy, nhục thân của các vị Phật có tuổi thọ dài là một khối đặc như vàng.
Bhagavā pana ahaṃna ciraṃ ṭhatvā ṭhatvā parinibbāyāmi.
However, the Blessed One thought, "I shall attain parinibbāna not long after having remained for a while.
Nhưng Thế Tôn đã nói: “Ta sẽ không ở lại lâu mà sẽ nhập Niết-bàn.
Mayhaṃ sāsanaṃ na tāva sabbattha vitthāritaṃ, tasmā parinibbutassapi me sāsasamattampi dhātuṃ gahetvā attano attano vasanaṭṭhāne cetiyaṃ katvā paricaranto mahājano saggaparāyano hotiti dhātūnaṃ vikiraṇaṃ adhiṭṭhāsi.
My Dispensation is not yet fully spread everywhere. Therefore, even after my Parinibbāna, let the great multitude, taking even a small portion of my relics, make stupas in their respective dwelling places and, by venerating them, achieve heavenly rebirth." Thus, he resolved for the relics to be dispersed.
Giáo pháp của Ta chưa được truyền bá khắp nơi. Vì vậy, ngay cả khi Ta đã nhập Niết-bàn, đại chúng hãy lấy một lượng xá-lợi tương ứng với giáo pháp của Ta, xây tháp ở nơi mình cư ngụ, và cúng dường, thì họ sẽ được sinh về cõi trời.” Ngài đã phát nguyện cho xá-lợi được phân tán.
Kati panassa dhātuyo vippakiṇṇā, kati na vippakiṇṇāti catasso dāṭṭhā, dve akkhakā, uṇhīsanti imā sattadhātuyo na vippakiṇṇā.
How many of his relics were scattered, and how many were not scattered? The four canine teeth, the two collarbones, and the uṇhīsa—these seven relics were not scattered.
Vậy có bao nhiêu xá-lợi của Ngài đã được phân tán, và bao nhiêu chưa được phân tán? Bốn chiếc răng nanh, hai xương quai xanh, và xương đỉnh đầu – bảy xá-lợi này không được phân tán.
Sesā vippakiriṃsu.
The rest were scattered.
Các xá-lợi còn lại đã được phân tán.
Tattha sabbakhuddakā dhātu sāsapa bījamattā ahosi mahādhātu majjhe bhinna taṇḍulamattā.
Among them, the smallest relic was the size of a mustard seed, the medium relic the size of a broken grain of rice.
Trong số đó, xá-lợi nhỏ nhất có kích thước bằng hạt cải, xá-lợi lớn nhất có kích thước bằng hạt gạo bị vỡ đôi.
Atimahatī majjhe bhinnamugga bījamattā ahosi.
The largest was the size of a broken mung bean.
Xá-lợi rất lớn có kích thước bằng hạt đậu xanh bị vỡ đôi.
212
Daḍḍhe kho pana bhagavato sarīre ākāsato aggabāhumattāpi jaṅghamattāpi tālakkhaṇdhamattāpi udakadhārā patitvā citakaṃ nibbāpesi na kevalaṃ ākāsatoyeva parivāretvā ṭhitasālarukkhānampi sākhattara viṭapantarehi udakadhārā nikkhamitvā nibbāpesuṃ, bhagavato citako mahanto, samantā pathaviṃ bhiṇditvā taṃṅgalasīsamattā udakavaṭṭi eḷika vaṭaṃsaka sadisā gantvā citakameva gaṇhi mallarājāno ca suvaṇṇaghaṭe rajataghaṭe ca pūretvā ābhata nānāgaṇdhodakena suvaṇṇa rajatamayehi aṭṭhadantakehi vikiritvā caṇdanacitakaṃ nibbāpesuṃ.
Indeed, when the Blessed One's body was consumed, streams of water, some as thick as an arm, some as thick as a leg, and some as thick as a palm trunk, fell from the sky and extinguished the pyre. Not only from the sky, but also from between the branches and trunks of the surrounding Sāla trees, streams of water emerged and extinguished it. The great pyre of the Blessed One, having split the earth all around, water currents the size of a boar's head, resembling ram's horns, went and enveloped the pyre itself. And the Malla kings, filling golden and silver pots with various fragrant waters they had brought, and scattering them with golden and silver implements, extinguished the sandalwood pyre.
Khi nhục thân của Thế Tôn đã cháy, từ hư không, những dòng nước lớn bằng cánh tay, bằng bắp chân, bằng thân cây cọ rơi xuống, dập tắt giàn hỏa táng; không chỉ từ hư không mà cả từ giữa các cành và thân cây sala bao quanh cũng phun ra những dòng nước dập tắt. Giàn hỏa táng của Thế Tôn rất lớn, khắp mặt đất nứt ra, những cột nước cao bằng đầu ngón tay cái, giống như những vòng xoáy của con cừu, trào lên và chỉ dập tắt giàn hỏa táng. Các vị vua Malla cũng dùng những bình vàng, bình bạc chứa đầy các loại nước thơm khác nhau, rải bằng các vật rải bằng vàng và bạc, dập tắt giàn hỏa táng bằng gỗ chiên đàn.
Tattha citake jhayamāne parivāretvā ṭhita sālarukkhānaṃ sākhantarehi viṭapantarehi pattantarehi ca jāle uggacchante pattaṃ vā sākhā vā daḍḍhā nāma natthi kipillikāpi makkaṭakāpi pāṇakāpi jālānaṃ antare neva vicaranti.
While the pyre was burning there, and flames ascended from between the branches, trunks, and leaves of the surrounding Sāla trees, no leaf or branch was burnt. Not even ants, spiders, or other small creatures moved amidst the flames.
Khi giàn hỏa táng đang cháy, không có lá hay cành nào của những cây sala bao quanh bị cháy khi ngọn lửa bốc lên từ giữa các cành, thân và lá. Ngay cả kiến, nhện hay các loài côn trùng khác cũng không đi lại giữa các ngọn lửa.
213
Ākāsato patita udakadhārāsupi sālarukkhehi nikkhantौdakadhārāsupi pathaviṃ bhiṇditvā nikkhanta udakadhārāsupi dhammatāva pamāṇaṃ evaṃ citakaṃ nibbāpetvā pana mallarājāno santhāgāre catujātigaṇdha paribhaṇḍaṃ kāretvā lāja pañcamāni pupphāni vikiritvā upari celavitānaṃ baṇdhāpetvā suvaṇṇatārakāhi khacetvā tattha gaṇdhadāma mālādāma ratanadāmāni olambetvā satthāgārato yāva makuṭa baṇdhana saṅkhātā sīsappasādhana maṅgalasālā tāva ubhohi passehi sāṇikilañja parikkhepaṃ kāretvā upari celavitānaṃ baṇdhāpetvā suvaṇṇatārakāhi khacetvā tatthāpi gaṇdhadāma mālādāma ratanadāmāni olambetvā maṇidaṇḍehi pañcavaṇṇadhaje ussapetvā samantā dhajapatākā pirikkhipitvā sittasammaṭṭhāsu vīthisu kadaliyo puṇṇaghaṭe ca ṭhapetvā daṇḍadīpikā jāletvā alaṅkata hatthikkhaṇdhe sahadhātūhi suvaṇṇadoṇiṃ ṭhapetvā mālāgaṇdhādīhi pūjetvā sādhukīḷaṃ kīḷantā antonagaraṃ pavesetvā santhāgāre sarabhamaya pallaṅke ṭhapetvā upari setacchattaṃ dhārayitvā satti hatthehi purisehi parikkhipāpetvā hatthīhi kumbhena kumbhaṃ paharantehi parikkhipāpetvā tato assehi gīvāya gīvaṃ paharantehi tato rathehi āṇikoṭiyā āṇikoṭiṃ pahantehi tato yodhehi bāhūhi bāhuṃ paharantehi tesaṃ pariyante koṭiyā koṭiṃ paharamānehi dhanūhi parikkhipāpesuṃ.
Even in the water streams that fell from the sky, in the water streams that emerged from the Sāla trees, and in the water streams that burst forth from the earth, the proper measure was maintained. After thus extinguishing the pyre, the Malla kings had the assembly hall adorned with four kinds of perfumes, scattered with puffed rice and flowers, and had a celestial canopy fastened above, studded with golden stars. From it, they hung garlands of perfumes, garlands of flowers, and garlands of jewels. From the assembly hall up to the royal hall, which is called the crowning ceremony hall, they made a perimeter with hangings and rugs on both sides, and had a celestial canopy fastened above, studded with golden stars. From it, they also hung garlands of perfumes, garlands of flowers, and garlands of jewels. They erected five-colored flags on jeweled staffs, surrounded the area with flags and banners, placed plantain trees and full pots on the swept and sprinkled streets, lit torch lamps, and placed the golden urn with the relics on an adorned elephant's back. Worshipping it with garlands, perfumes, and other offerings, they celebrated joyfully. Having entered the city, they placed the urn on a bed made of the sarabha animal in the assembly hall, held a white parasol over it, and had it surrounded by men holding spears, by elephants striking tusk against tusk, by horses striking neck against neck, by chariots striking axle-tip against axle-tip, by warriors striking arm against arm, and at their outer perimeter, by archers striking bow against bow.
Những dòng nước từ hư không rơi xuống, những dòng nước từ cây sala phun ra, và những dòng nước từ mặt đất nứt ra phun lên đều là tự nhiên. Sau khi dập tắt giàn hỏa táng như vậy, các vị vua Malla đã trang hoàng hội trường bằng bốn loại hương liệu, rải hoa và cốm, giăng màn che phía trên, nạm sao vàng, và treo các chuỗi hương, chuỗi hoa, chuỗi ngọc quý. Từ hội trường cho đến sảnh lễ đội vương miện, tức là sảnh trang sức đầu, họ đã dựng hàng rào bằng thảm hai bên, giăng màn che phía trên, nạm sao vàng, và cũng treo các chuỗi hương, chuỗi hoa, chuỗi ngọc quý ở đó. Họ dựng cờ năm màu với cán cờ bằng ngọc, bao quanh bằng cờ phướn, đặt chuối và bình đầy nước trên các con đường đã được tưới và quét dọn, thắp đèn lồng cầm tay. Họ đặt bình vàng chứa xá lợi trên lưng voi đã được trang hoàng, cúng dường bằng vòng hoa, hương liệu, v.v., và vui mừng rước vào trong thành. Họ đặt bình vàng trên chiếc ghế bành hình con chim Sarabha trong hội trường, che lọng trắng phía trên, và cho những người lính cầm giáo bao quanh. Sau đó, họ cho voi bao quanh, húc ngà vào nhau; rồi cho ngựa bao quanh, húc cổ vào nhau; rồi cho xe bao quanh, húc đầu trục bánh xe vào nhau; rồi cho các chiến binh bao quanh, húc cánh tay vào nhau; và cuối cùng, cho các cung thủ bao quanh, húc đầu cung vào nhau.
214
Iti samantā yojanappamāṇaṃ ṭhānaṃ sannāhagacchitaṃ viya katvā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu.
Thus, they arranged a guard, as if a surrounding area of one yojana had been made impenetrable.
Như vậy, họ đã sắp đặt một hàng rào bảo vệ xung quanh khu vực rộng một do tuần như thể đã được bọc giáp.
Kasmā panete evamakaṃsūti.
Why did they do this?
Tại sao họ lại làm như vậy?
Ito purimesu dvīsu sattāhesu te bhikkhusaṅghassa ṭhānanisajjokāsaṃ karontā khādanīya bhojanīyaṃ saṃvidahantā sādhukīḷāya okāsaṃ na labhiṃsu tato tesaṃ ahosi - imaṃ sattāhaṃ sādhukīḷaṃ kīḷissāma.
In the preceding two weeks, while making places for the Sangha to sit and stay, and arranging food and drink, they had no opportunity for joyful celebration. Therefore, they thought, "For this week, we shall celebrate joyfully.
Trong hai tuần trước đó, họ đã bận rộn sắp xếp chỗ ngồi cho Tăng đoàn, chuẩn bị thức ăn và đồ uống, nên không có dịp vui chơi. Sau đó, họ nghĩ: “Tuần này chúng ta sẽ vui chơi thỏa thích.”
Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ amhākaṃ pamattabhāvaṃ ñatvā kocīdeva āgantvā dhātuyo gaṇhayya-tasmā ārakkhaṃ ṭhapetvā kīḷissāmāti tena te evamakaṃsu.
But it is possible that someone, knowing our negligence, might come and take the relics. Therefore, we will celebrate with a guard in place." That is why they did so.
Tuy nhiên, có thể có kẻ nào đó biết chúng ta lơ là mà đến lấy xá lợi. Vì vậy, chúng ta sẽ thiết lập bảo vệ rồi vui chơi. Do đó, họ đã làm như vậy.
215
Atha kho assosi kho rājā māgadho ajātasattu bhagavā kira kusinārāyaṃ parinibbutoti kathaṃ assosi paṭhamamevassa amaccā sutvā cintayiṃsu?
Then, King Ajātasattu of Magadha heard, "Indeed, the Blessed One has passed away in Kusinārā." How did he hear? First, his ministers heard and considered:
Bấy giờ, vua Ajātasattu của Magadha nghe tin rằng Thế Tôn đã nhập Niết Bàn tại Kusinārā. Ông đã nghe tin như thế nào? Các vị quan của ông đã nghe trước và suy nghĩ:
Satthā nāma parinibbuto, na so sakkā puna āhariṃtu pothujjanika saddhāya pana amhākaṃ raññā sadiso natthi.
"The Teacher has passed away; he cannot be brought back. But there is no one like our king in his worldly faith.
Bậc Đạo Sư đã nhập Niết Bàn, không thể đưa Ngài trở lại được. Nhưng đối với lòng tin của một phàm nhân thì không ai sánh bằng vua của chúng ta.
Sace esa imināva niyāmena suṇissati, hadayamassa eḷissati rājā kho panambhehi anurakkhitabboti te tisso suvaṇṇadoṇiyo āharitvā catumadhurassa pūretvā rañño santikaṃ gantvā etadavocuṃ.
If he hears this directly, his heart will break. The king must be protected by us." So, they brought three golden urns, filled them with four kinds of sweet substances, and went to the king, saying:
Nếu ngài nghe tin theo cách thông thường này, trái tim của ngài sẽ vỡ tan. Chúng ta phải bảo vệ nhà vua. Vì vậy, họ mang ba bình vàng, đổ đầy bốn loại mật ngọt, rồi đến gặp nhà vua và nói:
Dve amhehi supinako diṭṭho tassa paṭighātatthaṃ tumhehi dukūlapaṭṭaṃ nivāsetvā yathā nāsāpuṭamattaṃ paññāyati evaṃ catumadhuradoṇiyaṃ nipajjituṃ vaṭṭatīti.
"We have had two bad dreams. To avert their ill effects, you must wear a silk cloth and lie down in an urn of the four sweet substances, such that only your nostrils are visible."
Chúng thần đã thấy hai giấc mộng. Để hóa giải chúng, bệ hạ cần mặc một tấm vải lụa và nằm trong bình mật ngọt bốn loại sao cho chỉ lộ mũi ra ngoài.
Rājā atthavarakānaṃ vacanaṃ sutvā evaṃ hotu tātā’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi.
The king, hearing the words of the wise, agreed, saying, "So be it, my dear," and did as they said.
Nghe lời của các vị quan cố vấn, nhà vua đồng ý: “Được thôi, các con,” và làm theo.
216
Atheko amacco alaṅkāraṃ omuñcitvā kese parikiriya yāya disāya satthā parinibbuto tadabhimukho hutvā añjalimpaggayha rājānaṃ āha- devamaraṇato muñcanakasatto nāma natthi.
Then one minister, removing his ornaments, loosening his hair, and facing the direction where the Teacher had passed away, raised his hands in salutation and said to the king, "Your Majesty, there is no being who can escape death.
Bấy giờ, một vị quan tháo bỏ trang sức, xõa tóc, quay mặt về hướng mà Đức Đạo Sư đã nhập Niết Bàn, chắp tay và tâu với nhà vua: “Thưa Đại Vương, không có chúng sinh nào thoát khỏi cái chết.
Amhākaṃ āyuvaddhakenā cetiyaṭṭhānaṃ puññakkhettaṃ abhisekapiṭṭhikā bhagavā satthā kusinārāyaṃ parinibbutoti rājā sutvā visaññī jāto catumadhuradoṇi usumaṃ muñci rājānaṃ ukkhipitvā dutiyāya doṇiyā nipajjāpesuṃ so saññaṃ labhitvā tāta kiṃ vadathāti pucchi.
Our prolonger of life, our shrine, our field of merit, our anointing platform, the Blessed Teacher, has passed away in Kusinārā." The king, hearing this, became unconscious and released the warmth from the urn of four sweet substances. They lifted the king and made him lie in the second urn. When he regained consciousness, he asked, "My dear, what are you saying?"
Đức Đạo Sư, bậc làm tăng tuổi thọ của chúng ta, nơi thờ cúng, ruộng phước, ngai vàng đăng quang, đã nhập Niết Bàn tại Kusinārā.” Nghe vậy, nhà vua bất tỉnh, làm cho bình mật ngọt bốn loại sủi bọt. Họ nâng nhà vua lên và đặt vào bình thứ hai. Khi tỉnh lại, ngài hỏi: “Này các con, các con nói gì vậy?”
Satthā mahārāja parinibbutoti, puna visaññi jāto catumadhuradoṇiṃ usumaṃ muñci.
"The Teacher, Your Majesty, has passed away." Again, he became unconscious and released the warmth from the urn of four sweet substances.
“Thưa Đại Vương, Đức Đạo Sư đã nhập Niết Bàn.” Ngài lại bất tỉnh, làm cho bình mật ngọt bốn loại sủi bọt.
Atha naṃ tatopi ukkhipitvā tatiyāya doṇiyā nipajjāpesuṃ so puna saññaṃ paṭilabhitvā tāta kiṃ vadathāti pucchi satthā mahārāja parinibbutoti.
Then, they lifted him from there too and made him lie in the third urn. When he regained consciousness again, he asked, "My dear, what are you saying?" "The Teacher, Your Majesty, has passed away."
Sau đó, họ lại nâng ngài lên từ đó và đặt vào bình thứ ba. Khi ngài tỉnh lại, ngài hỏi: “Này các con, các con nói gì vậy?” “Thưa Đại Vương, Đức Đạo Sư đã nhập Niết Bàn.”
Rājā puna visaññī jāto ca madhuradoṇi usumaṃ muñci.
The king again became unconscious and released the warmth from the urn of four sweet substances.
Nhà vua lại bất tỉnh, làm cho bình mật ngọt bốn loại sủi bọt.
217
Atha naṃ tatopi ukkhipitvā nahāpetvā matthake ghaṭehi udakaṃ āsiñciṃsu rājā saññaṃ paṭilabhitvā āsanā uṭṭhāya gaṇdhaparibhāvīte maṇivaṇṇakese suvaṇṇaphalaka vaṇṇāya piṭṭhiyaṃ pakiritvā pavāḷaṅguravaṇṇāhi suvaṭṭitaṅgulīhi suvaṇṇabimbaka vaṇṇaṃ uraṃ saṃsibbanto viya gahetvā paridevamāno ummattakaveseneva antaravīthiṃ otiṇṇo so alaṅkata nāṭaka parivuto nagarā nikkhamma jīvakambavanaṃ gantvā yasmiṃ ṭhāne nisinnena bhagavatā dhammo desito taṃ oloketvā bhagavā sabbaññu nanu me imasmiṃ ṭhāne nisīditvā dhammaṃ desayittha tumhe sokasallaṃ vinodayittha.
Then, they lifted him from there, bathed him, and poured water from pots over his head. When the king regained consciousness, he rose from his seat, spread his perfumed, jewel-colored hair over his back, which was the color of a golden plate, and, holding his chest, which was the color of a golden image, with his well-rounded fingers, which were the color of coral shoots, as if stitching it, he lamented and entered the inner streets in a state of madness. Accompanied by adorned dancers, he left the city and went to Jīvaka's Mango Grove. Gazing at the spot where the Blessed One had sat and taught the Dhamma, he cried, "Blessed One, Omniscient One, did you not sit in this place and teach me the Dhamma? You removed my arrow of sorrow.
Sau đó, họ lại nâng ngài lên từ đó, tắm rửa và dội nước lên đầu bằng bình. Nhà vua tỉnh lại, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, xõa mái tóc đen nhánh như ngọc quý đã được ướp hương trên lưng như tấm bảng vàng, và dùng những ngón tay thon tròn như san hô ôm ngực như tượng vàng, than khóc và đi ra đường phố như một người điên. Ngài ra khỏi thành phố cùng với đoàn tùy tùng diễn viên đã được trang hoàng, đến khu vườn xoài của Jīvaka. Nhìn thấy nơi Đức Thế Tôn đã ngồi thuyết pháp, ngài than: “Đức Thế Tôn, bậc Toàn Tri, chẳng phải Ngài đã ngồi ở nơi này thuyết pháp cho con, đã xoa dịu nỗi sầu muộn của con sao?
Tumhe mayhaṃ sokasallaṃ nīharittha.
You removed my arrow of sorrow.
Ngài đã loại bỏ mũi tên sầu muộn của con.
Ahaṃ tumhākaṃ saraṇaṃ gato.
I have taken refuge in you.
Con đã quy y Ngài.
Idāni pana me paṭivacanampi na detha bhagavāti punappuna paridevitvā nanu bhagavā ahaṃ aññadā evarūpe kāle tuṭṭhe mahābhikkhusaṅghaparivārā jambudīpatale cārikaṃ carathāti suṇāma idāni pana ahaṃ tumhākaṃ ananurūpaṃ ayuttaṃ pavattiṃ suṇāmīti evamādīni ca vattā saṭṭhimattāhi gāthāhi bhagavato guṇaṃ anussaritvā cintesi mama paridevite neva na sijjhati.
But now you do not even answer me, Blessed One!" After lamenting repeatedly, he continued, "Blessed One, did I not formerly hear at such a time that you, surrounded by a great Sangha of bhikkhus, wandered the Jambu-dīpa? But now I hear news that is unfitting and improper for you!" Having spoken thus and recollecting the virtues of the Blessed One with sixty stanzas, he thought, "My lamentation will not suffice.
Nhưng bây giờ Ngài không đáp lời con sao, Đức Thế Tôn?” Sau khi than khóc nhiều lần, ngài nói: “Chẳng phải Đức Thế Tôn, trước đây vào những lúc như thế này, con thường nghe Ngài đi du hóa khắp cõi Diêm Phù Đề cùng với đại Tăng đoàn hoan hỷ sao? Nhưng bây giờ con lại nghe tin tức không phù hợp, không xứng đáng với Ngài.” Ngài nói những lời như vậy và hồi tưởng công đức của Đức Thế Tôn bằng sáu mươi bài kệ, rồi suy nghĩ: “Sự than khóc của ta chẳng có ích gì.
Dasabalassa dhātuyo āharāpessāmiti mallarājunaṃ dūtañca paṇṇañca pāhesi.
I will have the relics of the Ten-Powered One brought." So he sent a messenger and a letter to the Malla kings.
Ta sẽ cho người thỉnh xá lợi của Đức Thập Lực về.” Ngài liền sai sứ giả và gửi thư cho các vị vua Malla.
218
Bhagavāpi khattiyo, ahampi khattiyo, ahampi arahāmi bhagavato sarīrānaṃ thūpañca mahañca kāretunti pesetvā pana sace dassanti suṇdaraṃ, no ce dassanti āharaṇupāyena āharissāmīti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā sayampi nikkhantoyeva yathā ca ajātasattu evaṃ vesāliyaṃ licchavirājāno kapilavatthumhi sakyarājāno allakappake bulayo rāmagāmake koḷiyā veṭhadīpake brāhmaṇo pāvāyañca mallā dūtaṃ pesetvā sayampi caturaṅginiyā senāya nikkhamiṃsuyeva tattha pāceyyakā sabbehi āsannatarā kusinārāto tigāvutantare nagare vasanti.
"The Blessed One was a Khattiya, and I am also a Khattiya. I too am worthy to have a stupa and a great festival made for the Blessed One's remains," so having sent a message saying, "If they give them, it will be good; if they do not give them, I will take them by force," and having arrayed a fourfold army, he himself set forth. Just like Ajātasattu, the Licchavi kings of Vesālī, the Sakya kings of Kapilavatthu, the Bulis of Allakappa, the Koliyas of Rāmagāma, the brahmin of Veṭhadīpa, and the Mallas of Pāvā, having sent messengers, they themselves set forth with a fourfold army. Among them, the Pāceyyakas, being the closest to Kusinārā, dwelt in a town three leagues away.
Đức Thế Tôn cũng là một vị Sát-đế-lỵ, ta cũng là một vị Sát-đế-lỵ, ta cũng xứng đáng được xây dựng bảo tháp và tổ chức lễ hội cho xá-lợi của Đức Thế Tôn. Sau khi phái đi sứ giả với ý nghĩ như vậy, lại nghĩ rằng nếu họ trao cho thì tốt, nếu không trao thì ta sẽ dùng phương cách đoạt lấy mà mang về. Sau khi đã chuẩn bị bốn binh chủng, chính họ cũng đã xuất quân. Giống như vua Ajātasattu, các vị vua Licchavi ở Vesāli, các vị vua Sakya ở Kapilavatthu, các vị vua Bulaya ở Allakappa, các vị vua Koḷiya ở Rāmagāma, vị Bà-la-môn ở Veṭhadīpa, và các vị vua Malla ở Pāvā cũng đã phái sứ giả đi và chính họ cũng đã xuất quân với bốn binh chủng. Trong số đó, những người Pāvā là gần nhất, họ sống trong một thành phố cách Kusinārā ba gāvuta.
Bhagavāpi pāvaṃ pavisitvā kusināraṃ gato.
The Blessed One, having entered Pāvā, went to Kusinārā.
Đức Thế Tôn cũng đã đi vào Pāvā rồi mới đến Kusinārā.
Mahāparihārā panete rājāno parihārā kāreṃntāva pacchato jātā.
But these kings, highly esteemed, came after, while still holding their esteem.
Những vị vua này, do phải tổ chức những lễ hội lớn, nên đã đến sau.
Te sabbepi sattanagaravāsino āgattvā amhākaṃ dhātuyo vā dentu yuddhaṃ vāti kusinārā nagaraṃ parivārayiṃsu.
All of them, inhabitants of the seven cities, having come, surrounded the city of Kusinārā, saying, "Either give us the relics or it will be war!"
Tất cả những cư dân của bảy thành phố ấy sau khi đến, đã vây quanh thành Kusinārā và nói rằng: “Hoặc là hãy trao xá-lợi cho chúng tôi, hoặc là chiến tranh.”
219
Tato mallarājānoetadavocuṃ-bhagavāamhākaṃgāmakkhette parinibbuto, na mayaṃ satthu sāsanaṃ pahiṇimha na gattvā ānayimha.
Then the Malla kings said this: "The Blessed One attained Parinibbāna in our territory. We did not send a message to the Teacher, nor did we go and bring him.
Bấy giờ, các vị vua Malla đã nói điều này: “Đức Thế Tôn đã viên tịch trong lãnh địa làng của chúng tôi. Chúng tôi đã không gửi giáo huấn của Bậc Đạo Sư đi, cũng không đi để mang về.”
Satthā pasa sayameva āgantvā sāsanaṃ pesetvā amhe pakkosapesi tumhepi kho pana yaṃ tumhākaṃ gāmakkhette ratanaṃ uppajjati na taṃ amhākaṃ detha sadevake loke buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi, evarūpaṃ.
The Teacher himself came and sent a message, summoning us. You, however, do not give us the treasure that arises in your territory. In the world with its devas, there is no treasure equal to the Buddha-gem; such a supreme gem.
“Bậc Đạo Sư, do lòng hoan hỷ, đã đến, đã gửi giáo huấn và cho gọi chúng tôi. Còn các vị, bảo vật nào phát sinh trong lãnh địa làng của các vị, các vị cũng không trao cho chúng tôi. Trong thế giới cùng với chư Thiên, không có bảo vật nào sánh bằng Phật bảo. Một bảo vật như vậy.”
Uttamaṃ ratanaṃ labhitvā mayaṃ na dassamāti evaṃ te kalahaṃ vaḍḍhetvā na kho pana tumhehiyeva mātu thanato khiraṃ pītaṃ, amhehipi pītaṃ tumheyeva purisā amhe na purisā hotu hotūti aññamaññaṃ ahaṃkāraṃ katvā sāsana paṭisāsanaṃ pesentā aññamaññaṃ mānagajjitaṃ gajjiṃsu yuddhe pana sati kosinārakānaṃyeva jayo abhavissa, kasmā dhātupāsanatthaṃ āgatā devatā tesaṃ pakkhāahesuṃ.
Having obtained such a supreme gem, we will not give it." Thus, they escalated the dispute, saying, "Indeed, milk was not drunk from the mother's breast by you alone; it was drunk by us too. You are men; are we not men? Let it be, let it be!" and they boasted to each other, exchanging messages and counter-messages, roaring with pride. If there had been a battle, the Kosiññārakas would surely have been victorious. Why? Because the devas who had come to pay homage to the relics were on their side.
“Sau khi nhận được bảo vật tối thượng, chúng tôi sẽ không trao.” Cứ như thế, họ làm cho cuộc tranh cãi lớn dần lên: “Không phải chỉ có các vị mới được bú sữa từ vú mẹ, chúng tôi cũng đã được bú. Các vị là nam nhân, chẳng lẽ chúng tôi không phải là nam nhân sao? Cứ để xem, cứ để xem!” Họ đã thể hiện lòng tự cao với nhau, gửi đi thông điệp và phản hồi, rồi cùng nhau gầm lên những tiếng gầm kiêu mạn. Tuy nhiên, nếu có chiến tranh xảy ra, chiến thắng ắt hẳn sẽ thuộc về những người Kusinārā. Tại sao? Vì các chư Thiên đến để tôn kính xá-lợi đã đứng về phía họ.
220
Tato doṇo brāhmaṇo imaṃ vivādaṃ sutvā ete rājāno bhagavate parinibbutaṭṭhāne vividaṃ karonti na kho panetaṃ patirūpaṃ alaṃ iminā kalahena cūpasamessāmi na nti uṇṇatappadese ṭhatvā dvebhāṇavāraparimāṇaṃ doṇagajjitaṃ nāma avoca tattha paṭṭhamakabhāṇavāre tāva ekapadampi te na jāniṃsu dutiyaka bhāṇavāra pariyosāne’ācariyassa viya bhosaddo, ācariyassa viya bho saddo’ti sabbe nī ravā ahesuṃ sakalajambudīpatale kira kulaghare jāto yebhuyyena tassa na antevāsiko nāma natthi atha so te attano vacanaṃ sutvā tuṇhībhūte viditvā puna etadavoca
Then Doṇa the brahmin, hearing this dispute, said, "These kings are quarreling at the place where the Blessed One attained Parinibbāna; this is not proper. Enough of this quarrel! I will settle it." And standing on a raised platform, he spoke for the duration of two recitation sections, what is called Doṇa-gajjita (Doṇa's Roar). In the first recitation section, they did not understand even a single word. At the end of the second recitation section, they all became silent, saying, "The teacher's voice is like 'bho,' the teacher's voice is like 'bho.'" It is said that in the entire Jambudīpa, there was hardly anyone from a noble family who was not his pupil. Then, seeing them silent after hearing his words, he spoke again:
Bấy giờ, Bà-la-môn Doṇa, sau khi nghe cuộc tranh cãi này, nghĩ rằng: “Những vị vua này đang gây ra tranh cãi tại nơi Đức Thế Tôn viên tịch. Điều này thật không thích hợp. Thôi, ta sẽ dập tắt cuộc tranh cãi này.” Ông đứng trên một nơi cao và nói lên một bài kệ gọi là Doṇagajjita, dài khoảng hai bhāṇavāra. Trong bhāṇavāra đầu tiên, họ không hiểu một từ nào. Đến cuối bhāṇavāra thứ hai, tất cả đều im lặng và nói: “Tiếng nói này giống như của thầy, tiếng nói này giống như của thầy.” Tương truyền rằng, trên khắp cõi Jambudīpa, hầu như không có ai sinh ra trong một gia đình danh giá mà không phải là đệ tử của ông. Bấy giờ, biết rằng họ đã im lặng sau khi nghe lời mình, ông lại nói điều này:
221
‘‘Suṇantu bhonto mama ekavākyaṃ
"May you all, sirs, hear my one word:
“Xin quý vị hãy nghe một lời của tôi,
222
Amhākaṃ buddho ahu khantivādo,
Our Buddha was a teacher of forbearance.
Đức Phật của chúng ta là bậc kham nhẫn,
223
Na hi sādhayaṃ uttama puggalassa
Indeed, it is not good for there to be a conflict
Thật không hay khi vì thân thể
224
Sarīrabhaṅge siyā sampahāro
over the relics of the supreme person.
Của bậc tối thượng lại có chiến tranh.
225
Sabbeva bhonto sahitā samaggā
May all of you, sirs, be harmonious and united,
Tất cả quý vị hãy cùng nhau hòa hợp,
226
Sammodamānā karomaṭṭhabhāge,
rejoicing, let us divide them into eight portions,
Hoan hỷ chia làm tám phần đều nhau,
227
Vitthārikā hontu disāyu thūpā
so that stupas may be widely spread in the directions,
Các bảo tháp hãy được dựng lên khắp nơi,
228
Bahujjano cakkhumato pasanno’’ti;
and the multitude may be devoted to the One with Vision."
Để nhiều người tịnh tín bậc có mắt.”
229
Tatrāyamattho ‘‘amhākaṃ buddho ahu khantivādo‘‘ti buddhabhūmiṃ appatvāpi pāramiyo pūrento khantivāda tāpasakāle dhammapālakumāra kāle chaddantahatthikāle bhūridatta nāgarāja kāle campeyya nāgarāja kāle saṅkhapāla nāgarāja kāle mahākapikāle aññesupi bahūsu jātakesu paresu kopaṃ akatvā khantimeva akāsi.
Herein, this is the meaning: "Our Buddha was a teacher of forbearance." Even before attaining Buddhahood, while fulfilling the Pāramīs, in the time of the ascetic Khantivāda, in the time of Prince Dhammapāla, in the time of the elephant Chaddanta, in the time of the Nāga king Bhūridatta, in the time of the Nāga king Campeyya, in the time of the Nāga king Saṅkhapāla, in the time of the great monkey, and in many other Jātakas, he did not get angry with others but practiced only forbearance. He praised forbearance alone. How much more so now, having attained the characteristic of being unperturbed in agreeable and disagreeable situations, our Buddha was in every way a teacher of forbearance.
Ở đây, ý nghĩa là: “Đức Phật của chúng ta là bậc kham nhẫn” có nghĩa là, ngay cả khi chưa đạt đến Phật địa, trong khi đang hoàn thiện các pāramī, vào thời làm đạo sĩ Khantivāda, thời làm vương tử Dhammapāla, thời làm voi chúa Chaddanta, thời làm vua rồng Bhūridatta, thời làm vua rồng Campeyya, thời làm vua rồng Saṅkhapāla, thời làm vượn chúa, và trong nhiều kiếp khác, Ngài đã không tức giận với người khác mà chỉ thực hành kham nhẫn.
Khantimeva vaṇṇayi, kimaṅga pana etarahi iṭṭhāniṭṭhesu tādilakkhaṇaṃ patto sabbathāpi amhākaṃ buddho khantivādo ahosi.
For such a one, "Indeed, it is not good for there to be a conflict over the relics of the supreme person." "Na hi sādhaya" means "this is not good." "Sarīrabhaṅge" means "for the sake of the division of the body," that is, for the sake of the portions of relics. "Siyā sampahāro" means "it is not good for there to be a conflict with weapons."
Ngài chỉ tán thán kham nhẫn. Huống chi bây giờ, khi đã đạt đến trạng thái tādi đối với các pháp khả ý và bất khả ý, Đức Phật của chúng ta hoàn toàn là bậc kham nhẫn.
230
Tassa evaṃ vidhassa na hi sādhaya uttamapuggalassa sarīrabhaṅge siyā sampahāro, ‘‘na hi sādhayanti‘‘na hi sādhu ayaṃ, ‘‘sarīrabhaṅgeti sarīra bhaṅganimittaṃ dhātukoṭṭhāsahetūti attho ‘‘siyā sampahāro‘‘ti āyudha sampahāro na hi sādhu siyāti vuttaṃ hoti.
"Na hi sādhaya" means "this is not good." "Sarīrabhaṅge" means "for the division of the body," that is, for the sake of the portions of relics. "Siyā sampahāro" means "it is not good for there to be a conflict with weapons."
Đối với một vị như thế, “thật không hay khi vì thân thể của bậc tối thượng lại có chiến tranh.” “Thật không hay” có nghĩa là điều này không tốt. “Vì thân thể” có nghĩa là vì nguyên nhân phân chia xá-lợi, vì lý do là các phần xá-lợi. “Lại có chiến tranh” có nghĩa là việc dùng vũ khí tranh đấu thật không tốt.
‘‘Sabbeva bhonto sahitā‘‘ti sabbeva bhavanto sahitā bhotha mā bhijjittha.
"Sabbeva bhonto sahitā" means "may all you sirs be united; do not be divided."
“Tất cả quý vị hãy cùng nhau” có nghĩa là tất cả quý vị hãy hòa hợp, đừng chia rẽ.
‘‘Samaggāti‘‘ kāyena vācāya ca ekasannipātā ekavacanā samaggā bhotha ‘‘sammodamānā‘‘ti cittenāpi aññamaññaṃ modamānā bhotha.’Karomaṭṭhabhāge‘‘ti bhagavatā sarīrāni aṭṭhabhāge karoma.
"Samaggā" means "may you be united in body and speech, of one assembly and one word." "Sammodamānā" means "may you be mutually joyful in mind." "Karomaṭṭhabhāge" means "let us divide the Blessed One's remains into eight portions."
“Hòa hợp” có nghĩa là hãy hòa hợp bằng thân và khẩu, cùng hội họp, cùng một lời nói. “Hoan hỷ” có nghĩa là hãy hoan hỷ với nhau cả bằng tâm. “Chia làm tám phần” có nghĩa là chúng ta hãy chia xá-lợi của Đức Thế Tôn làm tám phần.
‘‘Cakkhumato‘‘ti pañcahi cakkhuhī cakkhutā buddhassa, na kevalaṃ tumheyeva bahujjano pasanno tesu ekopi laddhu ayutto nāma natthiti bahuṃ kāraṇaṃ vatvā saññāpesi.
"Cakkhumato" means "the Buddha is endowed with the five kinds of vision." "Na kevalaṃ tumheyeva bahujjano pasanno" means "not only you, but also the multitude are devoted." "Tesu ekopi laddhu ayutto nāma natthiti" means "there is no one among them who is unworthy to receive a portion." Thus, having spoken many reasons, he admonished them.
“Bậc có mắt” có nghĩa là Đức Phật có mắt với năm loại nhãn. Không chỉ có các vị, mà rất nhiều người đã tịnh tín. Trong số họ, không có ai là không xứng đáng được nhận. Sau khi nói nhiều lý do như vậy, ông đã thuyết phục họ.
231
Atha sabbepi rājāno evamāhaṃsu-tena hi brāhmaṇa tvaññeva bhagavato sarīrāni aṭṭhadhā samaṃ suvibhattaṃ vibhajāhīti.
Then all the kings said, "In that case, brahmin, you yourself divide the Blessed One's remains equally into eight portions."
Bấy giờ, tất cả các vị vua đều nói rằng: “Vậy thì, thưa Bà-la-môn, chính ngài hãy chia xá-lợi của Đức Thế Tôn làm tám phần đều nhau và phân chia cho thật tốt.”
Evaṃ bhoti kho doṇo brāhmaṇo tesaṃ rājūnaṃ paṭissutvā dhātuyo samaṃ suvibhattaṃ vibhaji.
"So be it, sirs," Doṇa the brahmin assented to those kings, and divided the relics equally and well.
“Vâng, thưa quý vị.” Bà-la-môn Doṇa sau khi nhận lời các vị vua ấy, đã chia xá-lợi một cách đều nhau và phân chia cho thật tốt.
232
Tatrāyamanukkamo doṇo kira tesaṃ paṭissutvā suvaṇṇadoṇiṃ vivarāpesi.
The order of events was this: Doṇa, having assented to them, had the golden urn opened.
Ở đây, trình tự là như thế này: Tương truyền, Doṇa sau khi nhận lời họ, đã cho mở chiếc thố bằng vàng.
Rājāno āgantvā doṇiyaṃ yevatā suvaṇṇavaṇṇā dhātuyo disvā bhagavā sabbaññu pubbe mayaṃ tumhākaṃ dvattiṃsa lakkhaṇa patimaṇḍitaṃ chabbaṇṇabuddharasmikhacitaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ addasāma idāni pana suvaṇṇavaṇṇā dhātuyova avasiṭṭhā jātā, na yuttamidaṃ bhagavā tumhākanti parideviṃsu.
The kings, having come and seen the golden-colored relics in the urn, lamented, "The Blessed One was omniscient. Previously, we saw your golden-colored body adorned with the thirty-two marks and radiating six-colored Buddha-rays. Now, only golden-colored relics remain. This is not proper for you, Blessed One."
Các vị vua đến và khi thấy các xá-lợi có màu vàng óng trong chiếc thố, đã than khóc rằng: “Thưa Đức Thế Tôn, bậc Toàn Tri, trước đây chúng con đã được thấy thân thể màu vàng óng của Ngài, được trang hoàng bởi ba mươi hai tướng tốt, được điểm xuyết bởi sáu màu Phật quang. Bây giờ chỉ còn lại những hạt xá-lợi màu vàng óng. Điều này thật không xứng đáng với Ngài, thưa Đức Thế Tôn.”
Brāhmaṇo tasmiṃ samaye tesaṃ pamattabhāvaṃ ñatvā dakkhiṇadāṭhaṃ gahetvā veṭhantare ṭhapesi atha pacchā samaṃ suvibhattaṃ vibhaji.
At that time, the brahmin, knowing their heedlessness, took the right canine tooth and placed it in his turban. Afterward, he divided the relics equally and well.
Vào lúc đó, vị Bà-la-môn, biết rằng họ đang lơ đễnh, đã lấy chiếc răng nanh bên phải và giấu vào trong vành khăn của mình. Sau đó, ông đã chia xá-lợi một cách đều nhau và phân chia cho thật tốt.
Sabbāpi dhātuyo pākatika nāḷiyā soḷasa nāḷiyo ahosuṃ.
All the relics together amounted to sixteen measures by a standard measure.
Tất cả xá-lợi có tổng cộng mười sáu nāḷi theo đơn vị đo lường thông thường.
Ekeka nagaravāsino dve dve nāḷiyo labhiṃsu.
The inhabitants of each city received two measures each.
Cư dân của mỗi thành phố nhận được hai nāḷi.
233
Brāhmaṇassa pana dhātuyo vibhajantasseva sakko devānamindo kena nu kho sadevakassa lokassa kaṅkhācchedanāya catusaccakathāya paccayabhūtā bhagavato dakkhiṇadāṭhā gahitāti olokento brāhmaṇena gahitāti disvā brāhmaṇo dāṭhāya anucchavikaṃ sakkāraṃ kātuṃ na sakkhissati gaṇhāmi nanti veṭhantarato gahetvā suvaṇṇa caṅgoṭake ṭhapetvā devalokaṃ netvā cuḷāmaṇī cetiye patiṭṭhāpesi brāhmaṇopi dhātuyo vibhajitvā dāṭhaṃ apassanto kena me ṭhā gahitāti pucchitumpi nāsakkhi.
While the brahmin was dividing the relics, Sakka, the king of devas, looking to see, "By whom has the Blessed One's right canine tooth, which is essential for dispelling the doubts of the world with its devas by the teaching of the Four Noble Truths, been taken?" And seeing that it had been taken by the brahmin, he thought, "The brahmin will not be able to render proper homage to the tooth; I will take it." And having taken it from the turban, he placed it in a golden casket, took it to the deva-world, and enshrined it in the Cūḷāmaṇī Cetiya. The brahmin, having divided the relics and not seeing the tooth, could not even ask, "By whom was my tooth taken?"
Tuy nhiên, trong khi vị Bà-la-môn đang chia xá-lợi, Sakka, vua của các vị trời, đã quan sát và tự hỏi: “Ai đã lấy chiếc răng nanh bên phải của Đức Thế Tôn, vốn là nhân duyên cho lời dạy về Tứ Diệu Đế để đoạn trừ hoài nghi cho thế giới cùng chư Thiên?” Khi thấy rằng vị Bà-la-môn đã lấy, ông nghĩ: “Vị Bà-la-môn sẽ không thể thực hiện sự cúng dường xứng đáng cho chiếc răng nanh. Ta sẽ lấy nó.” Ông đã lấy chiếc răng nanh từ trong vành khăn, đặt vào một chiếc hộp bằng vàng, mang về thiên giới và tôn trí tại bảo tháp Cūḷāmaṇi. Vị Bà-la-môn, sau khi chia xong xá-lợi và không thấy chiếc răng nanh, cũng không thể hỏi: “Ai đã lấy chiếc răng của tôi?”
Nanu tayā dhātuyo vibhajitā, kiṃ tvaṃ paṭhamaṃyeva attano dhātūhi atthibhāvaṃ na aññāsīti, attani dosāropanaṃ sampassamāno mayhampi koṭṭhāsaṃ dethāti vattumpi nāsakkhi.
"Were the relics not divided by you? Why did you not know the existence of your own relics in the first place?" Expecting to be blamed, he could not even say, "Give me a portion too."
“Chẳng phải chính ông đã chia xá-lợi sao? Tại sao ông không biết ngay từ đầu rằng mình có phần xá-lợi?” Thấy rằng lỗi lầm sẽ bị quy cho mình, ông cũng không thể nói: “Hãy cho tôi một phần.”
234
Tato ayaṃ suvaṇṇakumbhopi dhātugatikoyeva yena tathāgatassa dhātuyo minitā.
Then, this golden urn also became a relic-object, since the Tathāgata's relics were measured with it.
Bấy giờ, chiếc bình bằng vàng này, dùng để đong xá-lợi của Như Lai, cũng được xem như là một xá-lợi.
Imassāhaṃ thūpaṃ karissāmīti cintetvā imaṃ me bhonto kumbhaṃ dadantūti āha tato rājāno brāhmaṇassa kumbhamadaṃsu pipphalivaniyāpi kho moriyā bhagavato parinibbutabhāvaṃ sutvā bhagavāpi khattiyo, mayampi khattiyo mayampi, arahāma labhituṃ bhagavato sarīrānaṃ bhāganti dūtaṃ pesetvā yuddha sajjā nikkhamitvā āgatā tesaṃ rājāno evamāhaṃsu - natthi bhagavato sarīrānaṃ bhāgo, vibhattāni bhagavato sarīrāni ito aṅgāraṃ garathāti.
Thinking, "I shall make a stupa for this," he said, "Venerable sirs, give me this urn." Then the kings gave the urn to the brahmin. And indeed, the Moriyas of Pipphalivana, having heard of the Bhagavā's parinibbāna,*, "The Bhagavā was also a khattiya, and we too are khattiyas; we are worthy to receive a share of the Bhagavā's relics," and having sent a messenger, they came forth ready for battle. To them, the* kings said thus: "There is no share of the Bhagavā's relics left; the Bhagavā's relics have been distributed. Take the embers from here."
Nghĩ rằng ‘Ta sẽ xây tháp cho cái này,’ ông nói, ‘Thưa quý vị, xin hãy cho tôi cái bình này.’ Sau đó, các vị vua đã trao cái bình cho vị Bà-la-môn. Các vị Moriya ở Pipphalivana cũng vậy, khi nghe tin Đức Thế Tôn đã nhập Niết-bàn, họ nói: ‘Đức Thế Tôn cũng là Sát-đế-lợi, chúng ta cũng là Sát-đế-lợi, chúng ta xứng đáng nhận một phần xá-lợi của Đức Thế Tôn.’ Họ liền phái sứ giả đi, rồi sẵn sàng chiến đấu và đến nơi. Các vị vua kia nói với họ rằng: ‘Không còn phần xá-lợi nào của Đức Thế Tôn nữa, xá-lợi của Đức Thế Tôn đã được phân chia rồi. Hãy mang than tro từ đây đi.’
Te tato aṅgāraṃ hariṃsu.
They then took the embers.
Họ liền mang than tro từ đó đi.
235
Atha kho rājā ajātasattu kusinārāya ca rājagahassa ca antare pañcavīsati yojanamaggaṃ aṭṭha usabhavitthataṃ samatalaṃ kāretvā sādisaṃ mallarājāno makuṭabaṇdhanassa ca santhāgārassa ca antare pūjaṃ kāresuṃ tādisaṃ pañcavīsatiyojanepi magge pūjā kāretvā lokassa anukkaṇṭhanatthaṃ sabbattha antarāpaṇe pasāretvā suvaṇṇadoṇiyaṃ pakkhittadhātuyo sattipañjarena parikkhipāpetvā attano vijite pañcayojanasata parimaṇḍale manusse sannipātāpesi.
Then King Ajātasattu had a road twenty-five yojanas long, eight usabhas wide, and perfectly level, constructed between Kusinārā and Rājagaha. He had similar offerings made along that twenty-five-yojana road as the Mallian kings had made between the anointing hall and the assembly hall. He had offerings made everywhere along the marketplaces to prevent people from becoming weary, placed the relics in a golden urn, surrounded it with a fence of spears, and assembled people from his realm, an area of five hundred yojanas.
Sau đó, vua Ajātasattu đã cho làm con đường dài hai mươi lăm dojana giữa Kusinārā và Rājagaha bằng phẳng, rộng tám usabha. Ngài đã tổ chức lễ cúng dường tương tự như các vị vua Malla đã làm giữa nơi đăng quang và hội trường. Ngài cũng tổ chức lễ cúng dường trên con đường dài hai mươi lăm dojana đó, và để tránh sự nhàm chán cho mọi người, ngài đã cho bày biện khắp nơi trên các con đường, bao quanh các xá-lợi được đặt trong một chiếc bình vàng bằng một hàng rào giáo, và tập hợp mọi người trong lãnh địa của mình với chu vi năm trăm dojana.
236
Te dhātuyo gahetvā kusinārāto dhātukīḷaṃ kīḷantā nikkhamitvā yattha yattha vaṇṇavantāni pupphāni passanti, tattha tattha dhātuyo satti antare ṭhapetvā tesaṃ pupphānaṃ khīṇakāle gacchanti.
Taking the relics, they set out from Kusinārā, playing the relic-sport (dhātukīḷā). Wherever they saw beautiful flowers, they would place the relics within the spears and proceed when those flowers had withered.
Họ mang xá-lợi rời Kusinārā, tổ chức lễ hội xá-lợi, và bất cứ nơi nào họ thấy những bông hoa đẹp, họ đặt xá-lợi vào giữa các cây giáo và đi tiếp khi những bông hoa đó héo tàn.
Rathassa dhuraṭṭhānaṃ pacchimaṭṭhāne sampatte satta divase sādhukīḷaṃ kīḷanti evaṃ dhātuyo gahetvā āgacchantānaṃ sattavassāni sattamāsāni satta ca divasāni vitivattāni micchādiṭṭhikā samaṇassa gotamassa parinibbuta kālato paṭṭhāya balakkārena sādhukīḷikāya upaddutamhā, sabbe no kammantā naṭṭhāti ujjhāyantā manaṃ padūsetvā chaḷāsītisahassamattā apāye nibbattā, khīṇāsava āvajjitvā mahājano manaṃ padūsetvā apāye nibbattoti sakkaṃ devarājānaṃ disvā dhātu āharaṇupāyaṃ karissāmāti tassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocetvā dhātu āharaṇupāyaṃ kārohi mahārājāti āhaṃsu.
When they reached the place where the chariot's shaft rested, they played the sport for seven days. Thus, seven years, seven months, and seven days passed for those bringing the relics. Complaining, "Since the time of the samaṇa Gotama's parinibbāna, we have been oppressed by forced, elaborate sport; all our work has been ruined," and with defiled minds, sixty-eighty thousand beings were reborn in lower realms. The Arahants, reflecting,*, "The great populace, having defiled their minds, has been reborn in lower realms." Seeing Sakka, the king of devas, they went to him, informed him of the matter, and said, "Devise a method for bringing the relics, great king." Sakka said, "A common person (puthujjana) like Ajātasattu has no such faith; he will not heed my words. However, I shall show a terrifying sight like that of Māra's fright. I will make yakṣa-possessing messengers. You should say, 'Great king, the non-humans are angry; have the relics brought forth.' Thus, he will have them brought forth."
Khi xá-lợi đến vị trí trục bánh xe phía sau của cỗ xe, họ tổ chức lễ hội trong bảy ngày. Cứ như vậy, bảy năm, bảy tháng và bảy ngày đã trôi qua kể từ khi họ mang xá-lợi về. Những người tà kiến đã phàn nàn: ‘Chúng ta đã bị quấy rầy bởi lễ hội buộc phải thực hiện kể từ khi Sa-môn Gotama nhập Niết-bàn. Tất cả công việc của chúng ta đều bị đình trệ.’ Với tâm ý ác độc, sáu mươi tám ngàn người đã tái sinh vào các cõi khổ. Các bậc A-la-hán quán xét thấy ‘Đại chúng đã tái sinh vào các cõi khổ do tâm ý ác độc,’ bèn đến gặp Sakka, vua chư thiên, và nói: ‘Chúng tôi sẽ tìm cách mang xá-lợi về.’ Họ đến chỗ ngài, thuật lại sự việc và nói: ‘Thưa Đại vương, xin hãy tìm cách mang xá-lợi về.’
Sakko āha ‘‘puthujjano nāma ajātasattunā samo saddho natthi, na so mama vacanaṃ karissati api ca kho māravibhisakasadisaṃ vibhīsakaṃ dassessāmi yakkha gāhaka khipanaka arocake karissāmi tumhe ’mahārāja amanussā kupitā, dhātuyo āharāpethāti’.
Sakka said, "A puthujjana like Ajātasattu has no such faith; he will not heed my words. However, I shall show a terrifying sight like that of Māra's fright. I will make yakṣa-possessing messengers. You should say, 'Great king, the non-humans are angry; have the relics brought forth.'
Sakka nói: ‘Phàm nhân tên Ajātasattu không có đức tin ngang bằng ai, ông ta sẽ không nghe lời ta. Tuy nhiên, ta sẽ bày ra một sự đe dọa giống như Māra đe dọa. Ta sẽ tạo ra những kẻ bị quỷ ám, những kẻ ném đồ vật, những kẻ không nói. Các ngươi hãy nói: “Đại vương, các phi nhân đang nổi giận, hãy cho mang xá-lợi về.”’
Vadeyyātha evaṃ so āharāpessatīti.
Thus, he will have them brought forth."
‘Như vậy, ông ta sẽ cho mang về.’
Atha kho sakko taṃ sabbaṃ akāsi.
Then Sakka did all that.
Sau đó, Sakka đã làm tất cả những điều đó.
237
Therāpi rājānaṃ upasaṅkamitvā mahārāja amanussā kupitaṃ, dhātuyo āharāpehīti bhaṇiṃsu rājā na tāva bhante mayhaṃ cittaṃ tussati.
The Elder monks also approached the king and said, "Great king, the non-humans are angry; have the relics brought forth." The king replied, "Venerable sirs, my mind is not yet satisfied."
Các Trưởng lão cũng đến gặp vua và nói: ‘Đại vương, các phi nhân đang nổi giận, hãy cho mang xá-lợi về.’ Vua nói: ‘Thưa chư Tôn giả, tâm tôi vẫn chưa mãn nguyện.’
Evaṃ santepi āharatūti āha sattame divase dhātuyo āhariṃsu.
Even so, he said, "Bring them forth." On the seventh day, they brought forth the relics.
Dù vậy, vua cũng nói: ‘Hãy mang về.’ Đến ngày thứ bảy, họ đã mang xá-lợi về.
Evaṃ āhatadhātuyo gahetvā rājā rājagahe thupamakāsi itarepi rājāno attano attano balānurūpena nīharitvā sakasakaṭṭhāne thūpamakaṃsu.
Taking the relics thus brought, the king made a stupa in Rājagaha. The other kings also, according to their power, brought forth* and made stupas in their respective places.
Khi đã mang xá-lợi về như vậy, vua đã xây tháp ở Rājagaha. Các vị vua khác cũng tùy theo sức lực của mình mà mang về và xây tháp ở nơi của mình.
Doṇipi brāhmaṇo piphphalīvaniyāpi moriyā sakasakaṭṭhāne thūpamakaṃsūti.
The brahmin also made a stupa for the urn, and the Moriyas of Pipphalivana made stupas in their respective places.
Vị Bà-la-môn Doṇa và các vị Moriya ở Pipphalivana cũng đã xây tháp ở nơi của mình.
238
Eko thūpo rājagahe - eko vesāliyā pure,
One stupa in Rājagaha, and one in Vesālīpura;
Một tháp ở Rājagaha - một ở thành Vesālī,
239
Eko kapilavatthusmiṃ - eko ca allakappake;
One in Kapilavatthu, and one in Allakappa;
Một ở Kapilavatthu - và một ở Allakappa;
240
Eko thūpo rāmagāme - eko ca veṭhadīpake,
One stupa in Rāmagāma, and one in Veṭhadīpaka;
Một tháp ở Rāmagāma - một ở Veṭhadīpa,
241
Eko pāceyyake malle - eko ca kusinārake;
One among the Mallas of Pāceyyaka, and one in Kusinārā.
Một ở các vị Malla xứ Pāceyyaka - và một ở Kusinārā;
242
Ye te sārīrikā thūpā - jambuvadīpe patiṭṭhitā;
These corporeal stupas are established in Jambudīpa;
Những tháp xá-lợi đó - được an trí ở Jambudīpa;
243
Aṅgārakumbhathūpehi - dasa thūpā bhavanti te;
With the stupas of the embers and the urn, there are ten stupas.
Cùng với tháp than tro và tháp bình - chúng thành mười tháp;
244
Dasāpi thūpā purisuttamassa ye-
All ten stupas of the Best of Men,
Mười tháp của Bậc Tối Thượng Nhân đó -
245
Yathānurūpaṃ nararāja pūjitā,
Honored by rulers according to their might,
Đã được các vua người cúng dường xứng đáng,
246
Sabbena lokena sadevakena te-
Are worthy of veneration by all the world,
Chúng được toàn cõi thế gian cùng với chư thiên -
247
Namassaneyyāca bhavanti sabbadāti;
Including devas, always.
Đáng được đảnh lễ luôn luôn;
248

Dasathūpakathā

The Story of the Ten Stupas

Câu chuyện về Mười Tháp

249
10. Evaṃ patiṭṭhitesu pana thūpesu mahākassapatthero dhātūnaṃ antarāyaṃ disvā ajātasattuṃ upasaṅkamitvā mahārāja ekaṃ dhātunidhānaṃ kātuṃ vaṭṭatiti āha sādhu bhante nidhānakammaṃ tāva mama hotu, dhātuyo pana kathaṃ āharāpemiti.
10. While these stupas were thus established, the Elder Mahākassapa, foreseeing danger to the relics, approached Ajātasattu and said, "Great king, it is fitting to make a single relic-deposit."*, "It is good, venerable sir, let the work of depositing be mine. But how shall we bring forth the relics?"
10. Khi các tháp đã được an trí như vậy, Trưởng lão Mahākassapa thấy có nguy cơ đối với xá-lợi, bèn đến gặp Ajātasattu và nói: ‘Đại vương, cần phải làm một kho chứa xá-lợi.’ Vua nói: ‘Thưa chư Tôn giả, việc xây kho chứa hãy để tôi làm, nhưng làm sao chúng ta có thể mang xá-lợi về?’
Na mahārāja dhātu āharaṇaṃ tuyhaṃ bhāro, amhākaṃ bhāroti.
"Great king, bringing forth the relics is not your responsibility, but ours."
‘Đại vương, việc mang xá-lợi về không phải là trách nhiệm của ngài, mà là trách nhiệm của chúng tôi.’
Sādhu bhante tumhe dhātuyo āharatha.
"It is good, venerable sirs, you bring forth the relics.
‘Thưa chư Tôn giả, tốt lắm, chư Tôn giả hãy mang xá-lợi về.’
Ahaṃ dhātunidhānaṃ karissāmīti.
I shall make the relic-deposit."
‘Tôi sẽ làm kho chứa xá-lợi.’
Thero tesaṃ tesaṃ rājakulānaṃ paricaraṇamattakameva ṭhapetvā sesedhātuyo āhari.
The Elder brought forth all the relics, except for a small portion reserved for the homage of those royal families.
Trưởng lão đã mang về các xá-lợi còn lại, chỉ để lại một lượng nhỏ để cúng dường cho các dòng dõi hoàng gia đó.
250
Rāmagāme pana dhātuyo nāgā gaṇhiṃsu tāsaṃ antarāyo natthi, anāgate laṅkādīpe mahāvihāre mahācetiyamhi nidhiyissa nīti.
However, the Nāgas took the relics in Rāmagāma. There is no danger to them; in the future, they will be enshrined in the Mahācetiya in the Mahāvihāra on the island of Laṅkā.
Tuy nhiên, xá-lợi ở Rāmagāma đã được các Nāga lấy đi; không có nguy cơ nào đối với chúng. Chúng sẽ được cất giữ trong Đại tháp ở Mahāvihāra trên đảo Laṅkā trong tương lai.
Tā na āharittha, sesehi sattahi nagarehi āharitvā rājagahassa pācīna dakkhina disābhāge ṭhapetvā imasmiṃ ṭhāne yo pāsāṇo atthi, so antaradhāyatu, paṃsu suvisuddhā hotu, udakañca mā uṭṭhahatūti adhiṭṭhāsi.
Those were not brought forth. Having brought* from the remaining seven cities and placed them in the south-eastern direction of Rājagaha, he made an act of determination (adhiṭṭhāsi): "May the rock that is in this place disappear, may the earth be perfectly clean, and may water not rise."
Những xá-lợi đó không được mang về. Các xá-lợi từ bảy thành phố còn lại đã được mang về và đặt ở phía đông nam của Rājagaha. Trưởng lão đã kiên quyết nguyện rằng: ‘Tảng đá nào ở nơi này hãy biến mất, đất cát hãy hoàn toàn trong sạch, và nước đừng trồi lên.’
251
Rājā taṃ ṭhānaṃ khaṇāpetvā tato uddhaṭa paṃsunā iṭṭhikā kāretvā asīti mahāsāvakānaṃ thūpe kāreti idha rājā kiṃ kārehīti pucchantānampi mahāsāvakānaṃcetiyā nīti vadanti na koci dhātunidhānabhāvaṃ jānāti asītihatthagambhīre pana tasmiṃ padese jāte heṭṭhā lobhasattharaṃ sattharāpetvā tattha thūpārāme cetiya gharappamāṇaṃ tambalohamayaṃ gehaṃ kārāpetvā aṭṭhaṭṭha hari caṇdanādimaye karaṇḍe ca thūpe ca kārāpesi.
The king had that place dug up, and with the earth extracted from there, he made bricks and constructed stupas for the eighty great disciples. When asked, "What is the king doing here?", people would say, "These are the cetiyas of the great disciples." No one knew of the relic-deposit. However, in that place, when it had been dug eighty cubits deep, a stone slab was laid at the bottom, and a copper house was constructed there, the size of a cetiya-house in a stupa-park. Within it, eight caskets and stupas of various substances like red sandalwood were made.
Vua đã cho đào nơi đó, và dùng đất đào lên để làm gạch, xây tháp cho tám mươi vị Đại Thanh văn. Khi được hỏi ‘Vua đã làm gì ở đây?’, họ nói ‘Đó là các bảo tháp của các Đại Thanh văn,’ không ai biết đó là kho chứa xá-lợi. Ở nơi sâu tám mươi cubit đó, sau khi trải một lớp cát mỏng ở phía dưới, vua đã cho xây một ngôi nhà bằng đồng có kích thước bằng một ngôi điện thờ trong khu tháp, và cho làm tám hộp và tám tháp bằng gỗ đàn hương xanh, v.v.
252
Atha kho bhagavato dhātuyo haricaṇdana karaṇḍe pakkhipitvā taṃ haricaṇdanaṃ karaṇḍaṃ aññasmiṃ haricaṇdana karaṇḍe tampi aññasminti evaṃ aṭṭha haricaṇdana karaṇḍe ekato katvā eteneva upāyena aṭṭha karaṇḍe aṭṭhasu haricaṇdana thūpesu aṭṭha haricaṇdanathūpe aṭṭhasu lohitacaṇdana karaṇḍesu, aṭṭha lohitacaṇdanakaraṇḍe aṭṭhasu lohitacaṇdanathūpesu, aṭṭhalohita caṇdanathūpe aṭṭhasu dantakaraṇḍesu, aṭṭha dantakaraṇḍe aṭṭhasu dantathūpesu, aṭṭhadantathūpe aṭṭhasusabba ratanakaraṇḍesu, aṭṭha sabba ratanakaraṇḍe aṭṭhasu sabbaratanathūpesu, aṭṭha sabbaratana thūpe aṭṭhasu suvaṇṇakaraṇḍesu.
Then, having placed the Bhagavā's relics in a red sandalwood casket, that red sandalwood casket was placed in another red sandalwood casket, and that one in yet another. Thus, eight red sandalwood caskets were assembled. By this method, eight caskets were placed in eight red sandalwood stupas, eight red sandalwood stupas in eight red sandalwood caskets, eight red sandalwood caskets in eight red sandalwood stupas, eight red sandalwood stupas in eight ivory caskets, eight ivory caskets in eight ivory stupas, eight ivory stupas in eight all-gem caskets, eight all-gem caskets in eight all-gem stupas, eight all-gem stupas in eight gold caskets.
Sau đó, xá-lợi của Đức Thế Tôn được đặt vào một hộp gỗ đàn hương xanh, hộp gỗ đàn hương xanh đó lại được đặt vào một hộp gỗ đàn hương xanh khác, và cứ thế, tám hộp gỗ đàn hương xanh được đặt chung với nhau. Bằng cách này, tám hộp được đặt vào tám tháp gỗ đàn hương xanh, tám tháp gỗ đàn hương xanh được đặt vào tám hộp gỗ đàn hương đỏ, tám hộp gỗ đàn hương đỏ được đặt vào tám tháp gỗ đàn hương đỏ, tám tháp gỗ đàn hương đỏ được đặt vào tám hộp ngà voi, tám hộp ngà voi được đặt vào tám tháp ngà voi, tám tháp ngà voi được đặt vào tám hộp tất cả các loại ngọc quý, tám hộp tất cả các loại ngọc quý được đặt vào tám tháp tất cả các loại ngọc quý, tám tháp tất cả các loại ngọc quý được đặt vào tám hộp vàng.
Aṭṭhasuvaṇṇakaraṇḍe aṭṭhasu suvaṇṇathūpesu, aṭṭhasuvaṇṇathūpe aṭṭhasurajatakaraṇḍesu, aṭṭha rajatakaraṇḍe aṭṭhasu rajatathūpese aṭṭha rajatathūpe aṭṭhasu maṇikaraṇḍesu aṭṭhamaṇikareṇḍaaṭṭhasuvaṇṇathūpesu, aṭṭha maṇithūpe aṭṭhasu lohitaṅka karaṇḍesu, aṭṭhalohitaṅka karaṇḍe aṭṭhasu lohitaṅkathūpesu, aṭṭha lohitaṅkathūpe aṭṭhasu masāragallathūpesu, aṭṭha masāragallathūpe aṭṭhasu phalika karaṇḍesu, aṭṭha phaḷika karaṇḍe aṭṭhasu phaḷikathūpesu pakkhipi sabba uparimaṃ phaḷikacetiyaṃ thūpārāma cetiyappamāṇaṃ ahosi.
Eight gold caskets were placed in eight gold stupas, eight gold stupas in eight silver caskets, eight silver caskets in eight silver stupas, eight silver stupas in eight jewel caskets, eight jewel caskets in eight jewel stupas, eight jewel stupas in eight coral caskets, eight coral caskets in eight coral stupas, eight coral stupas in eight masāragalla stupas, eight masāragalla stupas in eight crystal caskets, and eight crystal caskets in eight crystal stupas. The outermost crystal cetiya was the size of a cetiya in a stupa-park.
Tám hộp vàng được đặt vào tám tháp vàng, tám tháp vàng được đặt vào tám hộp bạc, tám hộp bạc được đặt vào tám tháp bạc, tám tháp bạc được đặt vào tám hộp ngọc, tám hộp ngọc được đặt vào tám tháp vàng, tám tháp ngọc được đặt vào tám hộp đá quý màu đỏ, tám hộp đá quý màu đỏ được đặt vào tám tháp đá quý màu đỏ, tám tháp đá quý màu đỏ được đặt vào tám tháp Masāragalla, tám tháp Masāragalla được đặt vào tám hộp pha lê, tám hộp pha lê được đặt vào tám tháp pha lê. Toàn bộ bảo tháp pha lê trên cùng có kích thước bằng ngôi điện thờ trong khu tháp.
253
Tassa uparisabbaratanamayaṃ gehaṃ kāresi tassa upari suvaṇṇamayaṃ, tassa upari rajatamayaṃ, tassa upari tambalohamayaṃ gehaṃ kāresi tattha sabbaratanamayaṃ vālukaṃ okiritvā jalaja thalaja pupphānaṃ sahassāni vippakiritvā addhacchaṭṭhāni jātakasatāni āsīti mahāthere suddhodana mahārājānaṃ mahāmāyādeviṃ satta sahajāte sabbānetāni suvaṇṇamayāneva kāresi pañcapañcasate suvaṇṇarajatamaye puṇṇaghaṭe ṭhapāpesi pañcasuvaṇṇadhajasate pañcasate suvaṇṇadīpake ca kārāpetvā sugaṇdhatelassa pūretvā tesu dukūlavaṭṭiyo ṭhapesi.
Above that, he had a house made entirely of jewels; above that, one of gold; above that, one of silver; above that, he had a house made of copper. There, having spread sand made of all jewels and scattered thousands of aquatic and terrestrial flowers, he had 550 Jātaka figures, eighty great Elders, King Suddhodana, Queen Mahāmāyā, and the seven co-born ones—all made of gold. He had 550 full pots of gold and silver placed, and had 500 gold banners and 500 gold lamps made, filled them with fragrant oil, and placed silken wicks in them.
Phía trên đó, Ngài đã xây một ngôi nhà bằng mọi loại châu báu; phía trên đó là một ngôi nhà bằng vàng; phía trên đó là một ngôi nhà bằng bạc; phía trên đó là một ngôi nhà bằng đồng. Ở đó, sau khi rải cát bằng mọi loại châu báu, và rải hàng ngàn hoa sen và hoa trên cạn, Ngài đã làm năm trăm năm mươi câu chuyện Jātaka (tiền thân), tám mươi vị Đại Trưởng lão, Đại vương Suddhodana, Hoàng hậu Mahāmāyā và bảy vị đồng sinh, tất cả đều bằng vàng. Ngài đã cho đặt năm trăm năm mươi bình đầy bằng vàng và bạc, và cho làm năm trăm lá cờ vàng và năm trăm đèn vàng, sau đó đổ đầy dầu thơm vào và đặt bấc vải dukūla vào.
254
Athāyasmā mahākassapo mālā mā milāyantu.
Then, the venerable Mahākassapa, having resolved, “May the garlands not wither,
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đã nguyện ước rằng: “Những vòng hoa này đừng héo tàn.
Gaṇdhā mā vinassantu, dīpā mā vijjhāyantūti adhiṭṭhahitvā suvaṇṇapaṭṭaakkharāni chiṇdāpesi.
may the scents not perish, may the lamps not be extinguished,” had the letters inscribed on gold plates.
Những hương thơm này đừng biến mất, những ngọn đèn này đừng tắt”, rồi cho khắc chữ trên tấm vàng.
Anāgate piyadāso nāma kumāro chattaṃ ussāpetvā asoko nāma dhammarājā bhavissati so imaṃ dhātuyo vitthārikā karissatīti rājā sabbapasādhanehi pūjetvā ādito paṭṭhāya dvāraṃ pidahanto nikkhami tambalohadvāraṃ pidahitvā āviñjana rajjuyaṃ kuñcikamuddikaṃ baṇdhi tattheva mahantaṃ maṇikkhaṇdhaṃ ṭhapesi anāgate daḷiddarājāno imaṃ maṇiṃ gahetvā dhātūnaṃ sakkāraṃ karontūti akkharāni chiṇdāpesī.
“In the future, a prince named Piyadāsa will raise the royal parasol and become a righteous king named Asoka, who will expand these relics.” The king, having honored them with all adornments, then departed, closing the door. He closed the copper door and tied the key and seal ring to a rotating rope. He placed a large piece of crystal there and had letters inscribed, saying, “In the future, poor kings may take this gem and pay homage to the relics.”
“Trong tương lai, một hoàng tử tên là Piyadāsa sẽ giương lọng và trở thành một Pháp vương tên là Asoka. Vị ấy sẽ làm cho những Xá Lợi này được phổ biến rộng rãi”. Nhà vua đã cúng dường bằng tất cả đồ trang sức, rồi từ đầu, Ngài đóng cửa và bước ra. Sau khi đóng cửa đồng, Ngài buộc chiếc chìa khóa và chiếc nhẫn vào sợi dây kéo. Ngài đã đặt một khối ngọc lớn ở đó, và cho khắc chữ rằng: “Trong tương lai, những vị vua nghèo khó sẽ lấy viên ngọc này và cúng dường Xá Lợi”.
255
Sakko devarājā vissakammaṃ āmantetvā’tāta, ajātasattunā dhātunidhānaṃ kataṃ.
Sakka, the king of devas, summoned Vissakamma and sent him, saying, “My dear, Ajātasattu has created a relic deposit.
Đế Thích, vua chư Thiên, đã gọi Vissakamma và nói: “Này con, Ajātasattu đã cất giữ Xá Lợi.
Ettha ārakkhaṃ ṭhapehi’ti pahiṇi so āgantvā vāḷasaṅghāṭayantaṃ yojesi.
Place a guard here.” He came and installed a mechanical contraption with wild animals.
Hãy đặt lính canh ở đây”. Ông ta đã phái Vissakamma đi. Ông ta đến và lắp đặt một cỗ máy có nanh thú dữ.
Kaṭṭharūpakāni tasmiṃ dhātugabbhe phaḷikavaṇṇa khagge gahetvā vātasadisena vegena anupariyāyantaṃ yojetvā ekāya eva āṇivā baṇdhitvā samantato giñjaka vasathākārena silāparikkhepaṃ katvā upari ekāya pidahitvā paṃsuṃ pakkhipitvā bhūmiṃ samaṃ katvā tassupari pāsāṇathūpaṃ patiṭṭhāpesi.
Wooden figures in that relic chamber, holding crystal-colored swords, revolved with wind-like speed, having been installed and secured with a single bolt. He then made a stone enclosure all around, resembling a mushroom-shaped dwelling, covered it from above, put earth over it, leveled the ground, and established a stone thūpa on top of it.
Những tượng gỗ cầm kiếm màu pha lê trong bảo tháp Xá Lợi đó, được lắp đặt để xoay vòng với tốc độ như gió, rồi được buộc bằng một cái chốt duy nhất, và xung quanh được bao bọc bằng đá như một ngôi nhà bằng gạch. Phía trên được đậy bằng một phiến đá, đổ đất vào, san bằng mặt đất, và phía trên đó đã dựng một tháp đá.
256

Dhātunidhāna kathā

Story of the Relic Deposit

Câu chuyện về sự cất giữ Xá Lợi

257
11. Evaṃ niṭṭhite dhātunidhāne yāvatāyukaṃ ṭhatvā thero parinibbuto, rājāpi yathākammaṃ gato, tepi manussā kālakatā, aparabhāge piyadāso kumāro chattaṃ ussāpetvā asoko nāma dhamma rājā hutvā tā dhātuyo gahetvā jambudīpe caturāsītiyā cetiya sahassesu patiṭṭhāpesi.
11. When the relic deposit was thus completed, the Elder remained for his full lifespan and attained parinibbāna. The king also passed away according to his kamma, and those people too died. Later, Prince Piyadāsa, having raised the royal parasol, became the righteous king named Asoka. He took those relics and established them in 84,000 cetiyas throughout Jambudīpa.
Khi việc cất giữ Xá Lợi được hoàn thành như vậy, vị Trưởng lão đã sống đến hết tuổi thọ và nhập Niết Bàn; nhà vua cũng đã đi theo nghiệp của mình; những người đó cũng đã qua đời. Sau này, Hoàng tử Piyadāsa đã giương lọng và trở thành Pháp vương tên là Asoka, rồi lấy những Xá Lợi đó và an trí tại tám vạn bốn ngàn bảo tháp trên khắp Jambudīpa.
Kathaṃ biṇdusārassa kira ekasataṃ puttā ahesuṃ te sabbe asoko attanā saddhiṃ ekamātikaṃ tissa kumāraṃ ṭhapetvā ghātesi.
How? It is said that Bindusāra had one hundred sons. Asoka killed all of them, except for Prince Tissa, who was his full brother.
Làm sao? Nghe nói, vua Bindusāra có một trăm người con. Vua Asoka đã giết tất cả họ, ngoại trừ Hoàng tử Tissa, người cùng mẹ với Ngài.
Ghātento cattāri vassāni anabhisitto rajjaṃ kāretvā catunnaṃ vassānaṃ accayena tathāgatassa parinibbānato dvinnaṃ vassasatānaṃ upari aṭṭhārasame vasse sakalajambudīpe ekarajjābhisekaṃ pāpuṇi.
While killing, he ruled for four years without an anointing. Four years after that, in the eighteenth year after the Tathāgata’s parinibbāna, he attained sole sovereignty over the entire Jambudīpa.
Trong khi giết, Ngài đã cai trị vương quốc trong bốn năm mà không được tấn phong. Sau bốn năm, vào năm thứ mười tám sau hai trăm năm kể từ khi Đức Như Lai nhập Niết Bàn, Ngài đã đạt được lễ tấn phong làm vua duy nhất trên toàn Jambudīpa.
258
Abhisekānubhāvena imā rājiddhiyo āgatā mahāpathaviyā heṭṭhā yojanappamāṇe āṇā pavatti, tathā upari ākāse, anotattadahato aṭṭhahi kājehi soḷasa pānīyaghaṭe divase divase devatā āharanti.
By the power of his anointing, these royal powers came to him: his command extended one yojana below the great earth and likewise above in the sky. Devas brought sixteen pots of water daily from the Anotatta Lake using eight conduits.
Nhờ uy lực của lễ tấn phong, những quyền lực vương giả này đã đến: lệnh của Ngài có hiệu lực dưới mặt đất khoảng một do tuần, và cũng trên không trung. Từ hồ Anotatta, chư Thiên mang mười sáu bình nước mỗi ngày bằng tám con quạ.
Yato sāsane uppannasaddho hutvā aṭṭha ghaṭe bhikkhusaṅghassa adāsi dve ghaṭe saṭṭhimattānaṃ tipiṭaka bhikkhunaṃ dveghaṭe aggamahesiyā asaṇdhimittāya cattāro ghaṭe attanā paribhuñji.
When he gained faith in the Sāsana, he gave eight pots to the community of bhikkhus, two pots to sixty Tipiṭaka bhikkhus, two pots to the chief queen Asaṇdhimittā, and consumed four pots himself.
Vì đã phát sinh đức tin vào giáo pháp, Ngài đã dâng tám bình cho Tăng đoàn; hai bình cho sáu mươi vị Tỳ Khưu Tam Tạng; hai bình cho Đại Hoàng hậu Asaṇdhimittā; và bốn bình cho chính Ngài sử dụng.
Devatā eva himavante nāgalatā dantakaṭṭha nāma atthi siniddhā mudukaṃ rasavantaṃ, taṃ divase divase ābhiranti yena rañño ca aggamahesiyā ca soḷasannaṃ nāṭakasahassānaṃ saṭṭhimattānaṃ bhikkhusahassānaṃ devasikaṃ dantapoṇakiccaṃ nipphajji.
Devas themselves brought daily from the Himalayas a smooth, soft, and juicy nāgalatā tooth-stick, so that the king, the chief queen, sixteen thousand dancers, and sixty thousand bhikkhus could perform their daily tooth-cleaning ritual.
Chư Thiên đã mang đến mỗi ngày cây đánh răng tên là nāgalatā từ Himavanta, mềm mại, mịn màng và có vị, nhờ đó việc đánh răng hàng ngày của nhà vua, Đại Hoàng hậu, mười sáu ngàn vũ nữ và sáu mươi ngàn Tỳ Khưu đã được thực hiện.
259
Devasikamevassa devatā agadāmalakaṃ agadaharīṭakaṃ suvaṇṇavaṇṇañca gaṇdhasampannaṃ ambapakkaṃ āharanti tathā chaddanta dahato pañcavaṇṇaṃ nivāsana pārupaṇaṃ, pītakavaṇṇaṃ hatthapuñchanaka paṭṭaṃdibbañcajānakaṃ āharanti devasikameva panassa anulepagaṇdhaṃ pārupanatthāya asuttamayikaṃ sumanapupphapaṭaṃ mahārahañca añjanaṃ nāgabhavanato nāgarājāno āharanti.
Daily, devas brought him medicinal āmalaka, medicinal harīṭaka, and fragrant, golden-colored mangoes. Likewise, from Lake Chaddanta, they brought five-colored clothing and cloaks, a yellow hand-towel, and divine collyrium. Daily, Nāga kings from the Nāga realm brought him perfumed anointing paste, a seamless cloth of jasmine flowers for draping, and precious collyrium.
Mỗi ngày, chư Thiên mang đến cho Ngài quả lý độc (agadāmalaka), quả kha tử độc (agadaharīṭaka) và quả xoài vàng óng, thơm lừng. Tương tự, từ hồ Chaddanta, họ mang đến năm màu y phục, một tấm vải vàng dùng để lau tay, và một loại thuốc nhỏ mắt thần diệu. Mỗi ngày, các vị nāgarājā từ cõi rồng mang đến cho Ngài hương liệu thoa thân, một tấm vải hoa lài không dệt để mặc, và thuốc nhỏ mắt quý giá.
Chaddantadaheyeva uṭṭhitassa sālino nava cāha sahassāni divase divase suvā āharanti.
Parrots brought nine thousand sahā of rice, which had grown in Lake Chaddanta itself, every day.
Chín ngàn bó lúa từ hồ Chaddanta được những con vẹt mang đến mỗi ngày.
Mūsikā nitthusa kaṇe karonti ekopi khaṇḍataṇḍulo na hoti.
Mice husked the grains; there was not a single broken grain.
Những con chuột làm cho hạt gạo không vỏ; không có một hạt gạo tấm nào.
Rañño sabbaṭṭhānesu ayameva taṇḍulo paribhogaṃ gacchati.
This very rice was consumed in all places by the king.
Loại gạo này được dùng ở khắp mọi nơi trong cung điện của nhà vua.
Madhumakkhikā madhuṃ karonti.
Honeybees made honey.
Những con ong làm mật.
Kammārasālāsu acchā kūṭaṃ paharanti.
In the smithies, bears struck the anvil.
Trong các xưởng thợ rèn, những con chó rừng đập búa.
Dīpikā cammāni cālenti karavīka sakuṇā āgattvā madhurassaraṃ vikujentā rañño balikammaṃ karonti.
Leopards aired out hides. Karavera birds came and sang sweetly, performing homage for the king.
Những con báo kéo da. Những con chim karavīka đến hót những tiếng du dương, thực hiện việc cúng dường cho nhà vua.
260
Imāhi iddhīhi samannāgato rājāeka divasaṃ suvaṇṇa saṅkhalika baṇdhanaṃ pesetvā catunnaṃ buddhānaṃ adhigata rūpadassanaṃ kappāyukaṃ mahākāḷa nāgarājānaṃ ānayitvā setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā aneka satavaṇṇehi jalaja thalaja pupphehi suvaṇṇapupphehi ca pūjaṃ katvā sabbālaṅkāra patimaṇḍitehi ca soḷasahi nāṭaka sahassehi samantato parikkhipitvā anantañāṇassa tāva me saddhammavara cakkavattino sammāsambuddhassa rūpaṃ imesaṃ akkhīnaṃ āpāthaṃ karohīti nibbattāsīti anubyañjana patimaṇḍitaṃ dvattiṃsa mahā purisa lakkhaṇa sassirīkatāya vikasita kamalupphala puṇḍarīka patimaṇḍitamiva salilatalaṃ tārāgaṇaraṃsijāla visaravipphutasobhāsamujjalamivagaganatalaṃ nīla-pīta-lohitādi bheda vicittavaṇṇaraṃsi vinaddha byāmappabhā parikkhepa vilāsitāya sañjhappabhānurāga iṇdadhanu vijjullatā parikkhittamiva kanakagiri sikharaṃ nānāvirāga vimalaketumālā samujjalitacārumatthakasobhaṃ nayanarasāyanamiva brahmadeva-manuja nāga-yakkha gaṇānaṃ buddharūpaṃ passanto sattadivasaṃ akkhipūjaṃ nāma akāsi
Endowed with these powers, one day the king sent a golden chain to bind and bring the Great Black Nāga King, who had attained the vision of four Buddhas and had a lifespan of an eon. He seated him on a magnificent couch beneath the white parasol, paid homage with hundreds of thousands of multi-colored aquatic and terrestrial flowers and gold flowers, and surrounded him with sixteen thousand dancers, all adorned with ornaments. He then requested, “Let the form of the Omniscient, the Supreme Dhamma Cakkavatti, the Perfectly Enlightened Buddha, come within the range of these eyes for me!” Beholding the Buddha’s form—adorned with eighty minor characteristics and shining with the thirty-two major characteristics of a Great Man, like a water surface adorned with blooming lotuses, blue water lilies, and white water lilies; like the sky radiant with a network of star-light rays; and like the peak of a golden mountain encircled by a beautiful halo of blue, yellow, red, and other diverse-colored rays, like the radiance of sunset, a rainbow, and lightning vines; with a charming head brilliant with various pure, bright banner-like adornments—a delight for the eyes of devas, Brahmās, humans, Nāgas, and Yakkha hosts, he performed a seven-day eye-offering.
Một ngày nọ, nhà vua, được phú cho những thần thông này, đã sai người mang đến vị nāgarājā Mahākāḷa, người có thể nhìn thấy hình sắc của bốn vị Phật và có tuổi thọ một kiếp, bằng một sợi xích vàng. Ngài đã cho vị nāgarājā ngồi trên một chiếc ghế quý giá dưới chiếc lọng trắng, và cúng dường bằng hàng trăm ngàn bông hoa sen và hoa trên cạn với nhiều màu sắc, cùng với hoa vàng. Bao quanh Ngài là mười sáu ngàn vũ nữ được trang điểm lộng lẫy. Ngài nói: “Hãy làm cho hình sắc của Đức Chánh Đẳng Chánh Giác, vị Chuyển Luân Thánh Vương của Pháp tối thượng với trí tuệ vô biên, hiện ra trước mắt ta”. Rồi Ngài đã nhìn thấy hình tượng Đức Phật, được trang hoàng bằng tám mươi vẻ đẹp phụ và ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân, rực rỡ như mặt nước được trang điểm bằng hoa sen, hoa súng và hoa sen trắng nở rộ; lấp lánh như bầu trời được chiếu sáng bởi vô số tia sáng của các vì sao; và rực rỡ với vầng hào quang một tầm tay, được kết dệt bằng những tia sáng màu sắc rực rỡ như xanh, vàng, đỏ, v.v., giống như đỉnh núi vàng được bao quanh bởi ánh hoàng hôn, cầu vồng và tia chớp. Với vẻ đẹp đầu rực rỡ bởi vô số chuỗi cờ hiệu trong sạch, hình tượng Đức Phật là một liều thuốc bổ cho mắt của các vị Phạm Thiên, chư Thiên, loài người, nāga và yakkhā. Ngài đã thực hiện việc cúng dường bằng mắt trong bảy ngày.
261
Rājā kira abhisekaṃ pāpuṇitvā tīṇiyeva saṃvaccharāni bāhiraka pāsaṇḍaṃ parigaṇhi catutthe saṃvacchare buddhasāsane pasīdinaṃ brāhmaṇa jātiya pāsaṇḍānañca paṇḍaraṅga paribbājakānañca saṭṭhisahassamattānaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi.
It is said that after attaining anointing, the king supported external sects for three years. In the fourth year, having gained faith in the Buddha’s Sāsana, he established a daily meal for sixty thousand Brahmins and white-robed ascetics.
Nghe nói, sau khi được tấn phong, nhà vua chỉ theo các giáo phái ngoại đạo trong ba năm. Vào năm thứ tư, Ngài đã tin vào giáo pháp của Đức Phật và đã thiết lập việc cúng dường thường xuyên cho sáu mươi ngàn Bà La Môn và các du sĩ áo trắng.
262
Asoko pitarā pavattitaṃ dānaṃ attano antepure tatheva dadamāno ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhito upasama paribāhirena ācārena bhuñjamāne asaṃyatiṇdriye avinita iriyāpathe disvā cintesi īdisaṃ dānaṃ upaparikkhitvā yuttaṭṭhāne dātuṃ vaṭṭatiti evaṃ cintetvā amacce āha.
Asoka, while continuing the alms established by his father in his palace, one day stood at the lion’s window and saw them eating with unrestrained conduct and undisciplined postures, devoid of tranquility. He thought, “It is proper to investigate such alms and give them to worthy recipients.” Thinking thus, he said to his ministers,
Vua Asoka, trong khi tiếp tục cúng dường như cha Ngài đã làm trong cung điện của mình, một ngày nọ đứng ở cửa sổ sư tử và nhìn thấy những người ăn uống với thái độ thiếu chừng mực, thiếu tự chủ và cử chỉ không đúng đắn, rồi suy nghĩ: “Việc cúng dường như thế này cần được xem xét kỹ lưỡng và dâng đúng nơi”. Suy nghĩ như vậy, Ngài nói với các quan đại thần.
Gacchatha bhaṇe attano attano sādhusammate samaṇa brāhmaṇe antepuraṃ atiharatha, dānaṃ dassāmāti amaccā sādhu devāti rañño paṭissutvā te te paṇḍaraṅga paribbājakājīvaka nigaṇṭhādayo ānetvā ime mahārāja amhākaṃ arahantoti āhaṃsu.
"Go, sirs, bring to the palace your own respected ascetics and brahmins; I will give them alms." The ministers, having agreed to the king's command, "Yes, Your Majesty," brought those white-clad wanderers, Ajīvakas, and Nigaṇṭhas, and said, "These, Your Majesty, are our arahants."
Này các khanh, hãy đi mời các vị sa-môn, bà-la-môn mà các khanh kính trọng đến nội cung, trẫm sẽ cúng dường vật thực. Các vị quan đại thần vâng lệnh: "Tâu Đại vương, hay lắm thay!" rồi dẫn về các vị ngoại đạo như Paṇḍaraṅga, Paribbājaka, Ājīvaka, Nigaṇṭha và thưa rằng: "Tâu Đại vương, đây là các bậc A-la-hán của chúng thần."
263
Atha rājā antepure uccāvacāni āsanāni paññāpetva āgacchantūti vatvā āgatāgate āha attano attano anurūpe āsane nisīdathāti ekacce bhaddapīṭhake ekacce phalakapīṭhakese nisīdiṃsu.
Then the king, having arranged various seats in the palace and having said, "Come in!", told those who arrived, "Sit on seats appropriate for each of you." Some sat on fine stools, others on wooden planks.
Bấy giờ, nhà vua cho sửa soạn các chỗ ngồi cao thấp khác nhau trong nội cung và cho mời họ vào. Khi họ đến, vua phán: "Xin quý vị hãy ngồi vào chỗ tương xứng với mình." Một số ngồi trên ghế tốt, một số ngồi trên ghế ván.
Taṃ disvā rājā natthi etesaṃ antesāroti ñatvā tesaṃ anurūpaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ datvā uyyojesi.
Seeing that, the king, realizing "there is no essence in these," gave them suitable edibles and foods, and dismissed them.
Thấy vậy, nhà vua nhận ra: "Bên trong những người này không có cốt lõi gì," rồi ban cho họ vật thực và vật nhai tương xứng và cho họ ra về.
264
Evaṃ gacchante kāle eka divasaṃ sīhapañjare ṭhito addasa nigrodha sāmaṇeraṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ iriyāpatha sampannaṃ.
As time passed, one day, while standing in a lion-cage window, he saw Nigrodha Sāmaṇera walking through the royal courtyard, restrained, protected, with calm faculties, and perfect in deportment.
Thời gian trôi qua như thế, một hôm, khi đang đứng ở cửa sổ chấn song, vua trông thấy sa-di Nigrodha đang đi qua sân hoàng cung, với dáng vẻ trang nghiêm, được chế ngự, các căn tịch tịnh, và oai nghi đầy đủ.
Ko panāyaṃ nigrodho nāma, biṇdusāra rañño jeṭṭhaputtassa sumanarāja kumārassa putto.
Who then was this Nigrodha? He was the son of Prince Sumanarāja, the eldest son of King Biṇdusāra.
Vị Nigrodha này là ai? Ngài là con trai của hoàng tử Sumana, trưởng tử của vua Biṇdusāra.
Tatrāyaṃ ānupubbī kathā-biṇdusāra rañño kira dubbalakāleyeva asoka kumāro attanā laddhaṃ ujjenirajjaṃ pahāya āgantvā sabbaṃ nagaraṃ attano hatthagataṃ katvā sumana rājakumāraṃ aggahesi.
Here is the detailed story: When King Biṇdusāra was in a weakened state, Prince Asoka, leaving his acquired kingship of Ujjeni, came and took control of the entire city, capturing Prince Sumana.
Sau đây là câu chuyện tuần tự: Tương truyền, khi vua Biṇdusāra lâm bệnh, hoàng tử Asoka đã từ bỏ vương quyền ở Ujjeni mà mình nhận được, trở về kinh thành, nắm trọn quyền kiểm soát và bắt giữ hoàng tử Sumana.
265
Taṃ divasameva sumanassa rājakumārassa sumanā nāma devī paripuṇṇagabbhā ahosi.
On that very day, Sumana's queen, named Sumanā, was heavily pregnant.
Chính ngày hôm đó, công nương Sumanā, vợ của hoàng tử Sumana, đang mang thai đủ tháng.
Sā aññātakavesena nikkhamitvā avidūre aññataraṃ caṇḍālagāmaṃ sandhāya gacchanti, jeṭṭhaka caṇḍālassa gehato avidūre ekasmiṃ nigrodha rukkhe adhivatthāya devatāya ito sumaneti vahantiyā saddaṃ sutvā tassā samīpaṃ gatā devatā attano ānubhāvena ekaṃ sālaṃ nimmiṇitvā ettha vasāhiti padāsi.
She escaped in disguise and, heading towards a certain Caṇḍāla village not far away, heard a deity dwelling in a Nigrodha tree near the elder Caṇḍāla's house calling, "Come here, Sumanā!" Approaching her, the deity, by her own power, created a hall and offered it, saying, "Live here."
Bà cải trang thành người thường dân ra đi, hướng đến một làng của người Caṇḍāla ở gần đó. Khi đến gần nhà của một người Caṇḍāla trưởng lão, bà nghe tiếng của vị thiên nữ ngự trên cây đa gần đó gọi: "Sumanā, hãy đến đây!" Bà liền đến gần vị thiên nữ. Vị thiên nữ dùng thần lực hóa hiện ra một ngôi nhà và trao cho bà, nói rằng: "Hãy ở đây."
Sā taṃ sālaṃ pāvisi.
She entered that hall.
Bà bước vào ngôi nhà ấy.
Gatadivaseyeva puttaṃ vijāyi.
On the very day she arrived, she gave birth to a son.
Ngay ngày hôm sau, bà hạ sinh một người con trai.
266
Sā tassa nigrodha devatāya pariggahitattā nigrodhotveva nāmaṃ akāsi.
Because he was taken care of by the Nigrodha deity, she named him Nigrodha.
Vì được vị thiên nữ cây đa (nigrodha) bảo hộ, bà đặt tên cho con là Nigrodha.
Jeṭṭhaka caṇḍālo daṭṭhadivasatoppabhūti taṃ attano sāmidhītaraṃ viya maññamāno nibaddhaṃ vaṭṭaṃ paṭṭhapesi.
From the day he was seen, the elder Caṇḍāla treated her like his own daughter, consistently providing support.
Người Caṇḍāla trưởng lão, kể từ ngày gặp, đã xem bà như con gái của chủ mình và thường xuyên chăm lo mọi việc.
Rājadhītā tattha satta vassāni vasi.
The king's daughter lived there for seven years.
Công chúa đã sống ở đó bảy năm.
Nigrodhakumāropi sattavassiko jāto tadā mahāvaruṇatthero nāma eko arahā dārakassa hetusampadaṃ disvā viharamāno sattavassikodāni dārako kālo naṃ pabbājetunti cintetvā rājadhītayā ārocāpetvā nigrodhakumāraṃ pabbājesi.
Prince Nigrodha also became seven years old. At that time, a certain arahant named Mahāvaruṇatthera, seeing the boy's spiritual potential, residing there, thought, "The boy is now seven years old; it is time to ordain him." He informed the king's daughter and ordained Prince Nigrodha.
Hoàng tử Nigrodha cũng được bảy tuổi. Bấy giờ, một vị A-la-hán tên là Đại Trưởng lão Varuṇa, thấy được nhân duyên đầy đủ của cậu bé, khi đang ở trong tu viện, ngài suy nghĩ: "Cậu bé nay đã bảy tuổi, đã đến lúc cho cậu xuất gia." Sau khi báo cho công chúa biết, ngài đã cho hoàng tử Nigrodha xuất gia.
Kumāro khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇi.
The prince attained arahatta at the razor's edge (i.e., immediately after ordination).
Hoàng tử đã đắc quả A-la-hán ngay khi lưỡi dao cạo vừa chạm đến tóc.
So ekadivasaṃ pātova sarīraṃ paṭijaggitvā ācariyupajjhānaṃ vattaṃ katvā pattacīvaramādāya mātuupāsikāya gehadvāraṃ gacchāmīti nikkhami mātu nivesanaṭṭhānañcassa dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisitvā nagaramajjhena gantvā pācīnadvārena nikkhamitvā gantabbaṃ hoti tena ca samayena asoko dhammarājā pācīna disābhimukho sīhapañjare caṅkamati.
One day, in the morning, after attending to his bodily needs, performing duties for his teacher and preceptor, he took his bowl and robes and set out, saying, "I will go to the house-door of my lay mother." The place of his mother's residence was such that he had to enter the city through the southern gate, proceed through the middle of the city, and exit through the eastern gate. At that time, King Asoka Dhammarāja was pacing in a lion-cage window facing east.
Một hôm, vào buổi sáng sớm, sau khi chăm sóc thân thể và làm tròn bổn phận với thầy tế độ và thầy giáo thọ, ngài cầm y bát và rời đi với ý định: "Ta sẽ đến cửa nhà của mẹ, vị nữ cận sự." Nơi ở của mẹ ngài phải đi vào thành qua cửa phía nam, đi xuyên qua trung tâm thành phố, rồi ra khỏi thành qua cửa phía đông. Vào lúc ấy, vua Asoka Dhammarājā đang đi kinh hành ở cửa sổ chấn song, mặt hướng về phía đông.
267
Taṃ khaṇaṃyeva sigrodho sāmaṇero rājaṅgaṇaṃ pāpuṇi santindriyo santamānaso yugamattaṃ pekkhamāno.
At that very moment, Sāmaṇera Nigrodha reached the royal courtyard, with calm faculties, a calm mind, looking only a yoke's length ahead.
Ngay lúc đó, sa-di Nigrodha đi đến sân hoàng cung, các căn tịch tịnh, tâm ý an tĩnh, mắt nhìn xuống một tầm ách.
Tena vuttaṃ.
Thus it was said:
Do đó, có lời nói rằng:
Ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhito addasa nigrodhasāmaṇeraṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ iriyāpatha sampannanti.
"One day, while standing in a lion-cage window, he saw Nigrodha Sāmaṇera walking through the royal courtyard, restrained, protected, with calm faculties, and perfect in deportment."
"Một hôm, khi đang đứng ở cửa sổ chấn song, vua trông thấy sa-di Nigrodha đang đi qua sân hoàng cung, với dáng vẻ trang nghiêm, được chế ngự, các căn tịch tịnh, và oai nghi đầy đủ."
Disvā panassa etadahosi?
Having seen him, this thought occurred to him:
Sau khi thấy vậy, vua đã nghĩ gì?
Ayaṃ jano sabbopi vikkhittacittohantamagapaṭibhāgo, ayampana dārako avikkhittacitto ativiyassa alokita vilokitaṃ sammiñjana pasāraṇañca sobhati, addhā etassa abbhantare lokuttaradhammo bhavissatīti rañño sahadassaneneva sāmaṇere cittaṃ pasīdi.
"All these people are agitated in mind, like those on the road, but this boy is not agitated in mind; his looking, glancing, bending, and stretching are exceedingly graceful. Surely, within him must be a transcendent Dhamma." Thus, the king's mind became serene towards the Sāmaṇera at first sight.
"Tất cả những người này tâm đều tán loạn, điên đảo, nhưng cậu bé này tâm không tán loạn. Cái nhìn tới, nhìn lui, co vào, duỗi ra của cậu thật vô cùng đoan trang. Chắc chắn bên trong cậu bé này phải có pháp siêu thế." Ngay khi vừa nhìn thấy, tâm vua đã phát sinh tịnh tín đối với vị sa-di.
Pemaṃ saṇṭhahi kasmā?
Love was established. Why?
Lòng quý mến phát sinh. Vì sao vậy?
Pubbe kira puñña karaṇakāle esa rañño jeṭṭhabhātā vāṇijako ahosi.
In a previous existence, when accumulating merit, he was the king's elder brother, a merchant.
Tương truyền, trong một kiếp quá khứ khi cùng làm phước, vị này là anh trai của nhà vua, một người thương gia.
268
Atha rājā sañjātapemo sabahumāno sāmaṇeraṃ pakkosathāti amacce pesesi aticirāyatīti puna dve tayo pesesi turitaṃ āgacchatūti sāmaraṇero attano pakatiyā eva agamāsi rājā patirūpāsanaṃ ñatvā nisīdathāti āha.
Then the king, filled with love and reverence, sent ministers to call the Sāmaṇera. When he delayed, he sent two or three more, urging him to come quickly. The Sāmaṇera came at his usual pace. The king, recognizing a suitable seat, said, "Sit down."
Bấy giờ, nhà vua phát sinh lòng quý mến và hết mực kính trọng, liền sai các quan đại thần đi: "Hãy mời vị sa-di đến đây." Thấy lâu quá, vua lại sai hai, ba người nữa đi: "Hãy mau đến đây." Vị sa-di vẫn đi với dáng vẻ tự nhiên của mình. Nhà vua nói: "Hãy tìm một chỗ ngồi thích hợp và ngồi xuống."
Ito cito ca oloketvā natthidāni añño bhikkhuti samussita setacchattaṃ rājapaḷlaṅkaṃ upasaṅkamitvā pattagahaṇatthāya rañño ākāraṃ dassesi.
Looking around, seeing no other bhikkhu, he approached the royal couch with its raised white parasol and gestured to the king to take his bowl.
Nhìn quanh đây đó, thấy không có vị tỳ-khưu nào khác, ngài tiến lại gần ngai vàng của vua có lọng trắng che trên cao và ra dấu cho nhà vua để nhận bát.
Rājā taṃ pallaṅkaṃ samīpaṃ gacchantaṃ disvā evaṃ cintesi.
The king, seeing him approach that couch, thought thus:
Nhà vua thấy ngài tiến đến gần ngai vàng liền suy nghĩ như vầy:
Ajjevadāni ayaṃ sāmaṇero imassa gehassa sāmiko bhavissati.
"Today this Sāmaṇera will become the master of this house."
"Ngay hôm nay, vị sa-di này sẽ trở thành chủ nhân của ngôi nhà này."
Sāmaṇero rañño hatthe pattaṃ datvā pallaṅkaṃ abharuhitvā nisīdi.
The Sāmaṇera handed the bowl to the king and, ascending the couch, sat down.
Vị sa-di trao bát vào tay vua, rồi bước lên ngai vàng và ngồi xuống.
269
Rājā attano atthāya sampāditaṃ sabbaṃ yāgu-kajjaka bhatta vikatiṃ upanāmesi.
The king offered all kinds of gruel, sweet cakes, and meals prepared for himself.
Nhà vua dâng lên tất cả các loại cháo, vật nhai, và vật thực đã được chuẩn bị cho chính mình.
Sāmaṇero attano yāpanamattameva sampaṭicchi.
The Sāmaṇera accepted only enough for his sustenance.
Vị sa-di chỉ nhận lấy vừa đủ dùng.
Bhattakiccāvasāne rājā āha satthārā tumhākaṃ dinnovādaṃ jānāthāti jānami mahārāja ekadesenāti.
At the conclusion of the meal, the king asked, "Do you know the instruction given by the Teacher?" "I know a part of it, Your Majesty."
Sau khi thọ thực xong, nhà vua hỏi: "Ngài có biết lời giáo huấn mà Đức Thế Tôn đã ban cho quý vị không?" "Tâu Đại vương, thần có biết một phần."
Tāta, mayhampi naṃ kathehīti sādhu mahārājāti rañño anurūpaṃ dhammapade appamāda vaggaṃ anumodanatthāya abhāsi.
"Son, tell it to me also." "Very well, Your Majesty," he replied and, to give anumodanā suitable for the king, he recited the Appamāda-vagga (Chapter on Heedfulness) from the Dhammapada.
"Thưa ngài, xin hãy thuyết giảng cho trẫm nghe." "Hay lắm, tâu Đại vương." Rồi ngài đọc phẩm Appamāda trong kinh Pháp Cú, một bài pháp phù hợp với nhà vua, để tùy hỷ.
270
Rājā pana appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padanti sutva ca, aññātaṃ tāta pariyosāpehīti āha anumodanāvasāne dvattiṃsa dhurabhattāni labhitvā puna divase dvattiṃsa bhikkhu gahetvā rājantepuraṃ pavisitvā bhattakiccamakāsi rājā aññepi dvattiṃsa bhikkhu tumhehi saddhiṃyeva bhikkhaṃ gaṇhantūti eteneva upāyena divase divase vaḍḍhāpente saṭṭhi sahassānaṃ brāhmaṇa paribbājakānaṃ bhattaṃ upacchiṇditvā anto nivesane saṭṭhisahassānaṃ bhikkhunaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi, nigrodhatthera gateneva pasādena, nigrodhattheropi rājānaṃ saparisaṃ tīsu saraṇesu pañcasu ca sīlesu patiṭṭhāpetvā buddhasāsane pothujjanikena pasādena acalappasādaṃ katvā patiṭṭhāpesi.
When the king heard "Heedfulness is the path to the Deathless; heedlessness is the path to death," he said, "Please, son, finish what you have begun." At the conclusion of the anumodanā, having received thirty-two alms, on the next day, taking thirty-two bhikkhus, he entered the royal palace and performed the meal-offering. The king asked, "Let another thirty-two bhikkhus receive alms with you." In this way, by increasing the number day by day, he interrupted the alms of sixty thousand Brahmin wanderers and established a permanent alms-offering for sixty thousand bhikkhus within the royal residence, with the same serene faith he had developed towards Thera Nigrodha. Thera Nigrodha also established the king and his retinue in the Three Refuges and the Five Precepts, making their initial lay faith in the Buddha's dispensation an unshakeable faith.
Khi nhà vua nghe câu "Không phóng dật là con đường bất tử, phóng dật là con đường của sự chết," ngài liền thưa: "Thưa ngài, xin hãy thuyết giảng cho đến hết." Khi kết thúc bài pháp tùy hỷ, ngài nhận được ba mươi hai phần vật thực thường xuyên. Ngày hôm sau, ngài dẫn ba mươi hai vị tỳ-khưu vào nội cung và thọ thực. Nhà vua lại nói: "Xin hãy để ba mươi hai vị tỳ-khưu khác cùng thọ thực với quý vị." Cứ thế, số lượng tăng lên mỗi ngày, vua đã cắt phần vật thực của sáu mươi ngàn bà-la-môn và ngoại đạo, và thiết lập vật thực cúng dường thường xuyên cho sáu mươi ngàn vị tỳ-khưu trong hoàng cung, tất cả là nhờ lòng tịnh tín phát sinh từ Trưởng lão Nigrodha. Trưởng lão Nigrodha cũng đã an lập nhà vua và quần thần vào ba pháp quy y và năm giới, và làm cho lòng tịnh tín của vua đối với Phật pháp, vốn chỉ là tịnh tín của một phàm nhân, trở thành bất động.
271
Puna rāja asokārāmaṃ nāma mahāvihāraṃ kārapetvā saṭṭhisahassānaṃ bhikkhūnaṃ bhattaṃ paṭṭhapesi.
Furthermore, King Asoka had a great monastery called Asokārāma built and established alms for sixty thousand bhikkhus.
Sau đó, nhà vua cho xây dựng một đại tự viện tên là Asokārāma và thiết lập vật thực cúng dường cho sáu mươi ngàn vị tỳ-khưu.
Sakalajambudīpe caturāsītiyā nagarasahassesu caturāsīti vihārasahassāni kārāpesi.
In all eighty-four thousand cities throughout Jambudīpa, he had eighty-four thousand monasteries built,
Ngài đã cho xây dựng tám mươi bốn ngàn tu viện tại tám mươi bốn ngàn thành phố trên khắp cõi Jambudīpa.
Caturāsīti cetiyasahassa patimaṇḍitāni dhammeneva no adhammena, ekadivasaṃ kira rājā asokārāme mahādānaṃ datvā saṭṭhisahassa saṅkhassa bhikkhusaṅghassa majjhe nisajja saṅghaṃ catūhi pavcayehi pavāretvā imaṃ pañhaṃ pucchi bhante bhagavato desita dhammo nāma kittako hotīti.
adorned with eighty-four thousand shrines, by means of Dhamma, not by unrighteousness. One day, the king, having given a great alms-offering at Asokārāma, sat among the sixty thousand strong Bhikkhu Saṅgha, invited the Saṅgha with the four requisites, and asked this question: "Venerable sirs, how much of the Dhamma taught by the Blessed One is there?"
Các tu viện này được trang hoàng bởi tám mươi bốn ngàn bảo tháp, tất cả đều bằng chánh pháp chứ không phải phi pháp. Tương truyền, một hôm, sau khi cúng dường đại thí tại tu viện Asokārāma, nhà vua ngồi giữa Tăng chúng gồm sáu mươi ngàn vị, thỉnh mời Tăng chúng bằng bốn món vật dụng, và hỏi câu hỏi này: "Kính bạch chư Tôn giả, giáo pháp do Đức Thế Tôn thuyết giảng có bao nhiêu?"
Mahārāja nava aṅgāni, khaṇdato caturāsīti dhammakkhaṇdha sahassānīti.
"Your Majesty, there are nine divisions; in terms of khandhas, there are eighty-four thousand Dhammaskandhas."
"Tâu Đại vương, có chín chi phần, và nếu tính theo đoạn thì có tám mươi bốn ngàn pháp uẩn."
272
Rājā dhamme pasīditvā ekekaṃ dhammakkhaṇdhaṃ ekekena vihārena pūjessāmīti ekadivasameva channavuti koṭidhanaṃ vissajjetvā amacce āṇāpesi.
The king, having developed faith in the Dhamma, declared, "I will honor each Dhammaskandha with a monastery!" and on that very day, he spent ninety-six crores of wealth and gave orders to his ministers.
Nhà vua hoan hỷ trong giáo pháp và nói: "Trẫm sẽ cúng dường mỗi pháp uẩn bằng một tu viện." Trong cùng một ngày, ngài đã chi ra chín mươi sáu triệu tiền vàng và ra lệnh cho các quan đại thần thực hiện.
Etha bhaṇe ekekasmiṃ nagare ekamekaṃ vihāraṃ kārentā caturāsītiyā nagarasahassesu caturāsīti vihārasahassāni kārāpethāti sayañca asokārāme asoka mahāvihāratthāya kammaṃ paṭṭhapesi.
"Come, friends, building one monastery in each of the eighty-four thousand cities, have eighty-four thousand monasteries built in the eighty-four thousand cities!" And he himself initiated the work for the Asoka Mahāvihāra in Asokārāma.
"Này các khanh, hãy xây dựng mỗi thành một ngôi tịnh xá, như vậy trong tám vạn bốn ngàn thành phố, hãy xây tám vạn bốn ngàn ngôi tịnh xá!" Và chính vua cũng khởi công xây dựng Đại Tịnh Xá Asoka tại Asokārāma.
273
Saṅgho iṇdaguttattheraṃ nāma mahiddhiyaṃ mahānubhāvaṃ khīṇāsavaṃ navakammādhiṭṭhāyakaṃ adāsi.
The Saṅgha appointed the Elder Iṇdagutta, who was of great psychic power, great influence, and an Arahant (one whose defilements were destroyed), as the superintendent of new construction.
Tăng đoàn đã cử Trưởng lão Indagutta, một vị A-la-hán có đại thần thông, đại uy lực, làm người giám sát công trình mới.
Thero yaṃ yaṃ na niṭṭhāti taṃ taṃ attano ānubhāvena niṭṭhāpesi.
Whatever was not completed, the Elder completed it by his own power.
Vị Trưởng lão đã hoàn thành bất cứ việc gì chưa xong bằng thần thông của mình.
Evaṃ tīhi saṃvaccharehi vihārakammaṃ niṭṭhāpesi.
Thus, in three years, the monastery construction was completed.
Như vậy, trong ba năm, công trình tịnh xá đã hoàn tất.
Ekadivasameva sabbanagarehi paṇṇāni āgamiṃsu amaccā rañño ārocesuṃ.
On a single day, letters arrived from all the cities, and the ministers reported to the king.
Cùng một ngày, các thư báo từ tất cả các thành phố đã đến, các quan đại thần tâu với nhà vua.
Niṭṭhitāni deva caturāsīti vihārasahassānīti atha rājā bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā bhante mayā caturāsīti vihārasahassāni kāritāni dhātuyokuto labhissāmīti puca pucchi.
"Eighty-four thousand monasteries are completed, Your Majesty." Then the king approached the Bhikkhu Saṅgha and asked, "Bhante, I have had eighty-four thousand monasteries built; from where shall I obtain the relics?"
"Tâu Đại vương, tám vạn bốn ngàn ngôi tịnh xá đã hoàn thành." Sau đó, nhà vua đến gần Tăng đoàn và hỏi: "Bạch chư Tăng, con đã xây tám vạn bốn ngàn ngôi tịnh xá, con sẽ tìm được các Xá-lợi ở đâu?"
274
Mahārāja dhātunidhānaṃ nāma atthīti suṇoma.
"Great King, we have heard that there is a relic repository."
"Đại vương, chúng con nghe nói có một kho Xá-lợi.
Na pana paññāyati asukāṭṭhāneti rājā rājagahe cetiyaṃ bhiṇdāpetvā dhātuṃ apassanto paṭipākatiyaṃ kāretvā bhikkhu-bhikkhuniyo-upāsaka-upāsikāyoti catasso parisā gahetvā vesāliṃ gato.
"But it is not known where that particular place is." The king had the shrine at Rājagaha demolished, and not seeing any relics, he restored it to its original state and, taking the four assemblies—monks, nuns, laymen, and laywomen—went to Vesālī.
Nhưng không biết chính xác ở đâu." Nhà vua đã phá một bảo tháp ở Rājagaha, nhưng không thấy Xá-lợi, bèn cho phục hồi lại như cũ, rồi cùng bốn chúng: Tỳ-khưu, Tỳ-khưu-ni, cư sĩ nam, cư sĩ nữ, đi đến Vesālī.
Tatrāpi alabhitvā kapiḷavatthuṃ, tatrāpi alabhitvā rāmagāmaṃ gato, rāmagāme nāgā cetiyaṃ bhiṇdituṃ na adaṃsu.
Not finding any there either, he went to Kapiḷavatthu, and not finding any there either, he went to Rāmagāma. At Rāmagāma, the Nāgas did not allow the shrine to be demolished.
Ở đó cũng không tìm thấy, vua đi đến Kapilavatthu, ở đó cũng không tìm thấy, rồi đi đến Rāmagāma. Ở Rāmagāma, các Nāga đã không cho phá bảo tháp.
Cetiye nipatita kuddālo khaṇḍākhaṇḍaṃ hoti evaṃ tatrāpi alabhitvā allakappaṃ-pāvaṃ-kusināranti sabbattha cetiyāti bhiṇditvā dhātuṃ alabhitvā paṭipākatikāni katvā rājagahaṃ gantvā catasso parisā sannipātetvā atthi kenaci sutapubbaṃ asukaṭṭhāne nāma dhātu nidhānanti pucchi.
The spade that struck the shrine broke into pieces. Thus, not finding any there either, he went to Allakappa, Pāvā, and Kusinārā, and demolishing shrines everywhere, and not finding relics, he restored them to their original state, returned to Rājagaha, assembled the four assemblies, and asked, "Has anyone ever heard of a relic repository at a particular place?"
Cái cuốc bổ vào bảo tháp bị vỡ thành nhiều mảnh. Như vậy, ở đó cũng không tìm thấy, vua đi đến Allakappa, Pāvā, Kusinārā, phá tất cả các bảo tháp nhưng không tìm thấy Xá-lợi, bèn cho phục hồi lại như cũ, rồi trở về Rājagaha, triệu tập bốn chúng và hỏi: "Có ai đã từng nghe nói về kho Xá-lợi ở một nơi nào đó không?"
275
Tattheko visaṃvassa satiko thero asukaṭṭhāne dhātunidhānanti na jānāmi.
There, an Elder of one hundred and twenty years said, "I do not know of a relic repository at a particular place."
Ở đó, một vị Trưởng lão đã 120 tuổi nói: "Con không biết kho Xá-lợi ở đâu.
Mayhaṃ pana pitāmahatthero mayi sattavassikakāle mālācaṅgoṭakaṃ gāhāpetvā ehi sāmaṇera, asuka gacchantare pāsānathūpo atthi, tattha gacchāmāti gantvā pūjetvā imaṃ ṭhānaṃ upadhāretuṃ vaṭṭati sāmaṇeroti āha.
"But when I was seven years old, my paternal great-uncle, the Elder, made me carry a flower basket and said, 'Come, novice, there is a stone stūpa in that grove; let us go there.' Having gone there and paid homage, he said, 'Novice, this place should be preserved.'"
Nhưng khi con bảy tuổi, ông nội của con, một vị Trưởng lão, đã bảo con cầm một cái giỏ hoa và nói: 'Này Sadi, có một bảo tháp đá ở giữa những bụi cây kia, chúng ta hãy đến đó.' Sau khi đến và cúng dường, ông nói: 'Này Sadi, con nên ghi nhớ nơi này.' "
Ahaṃ ettakameva jānāmi mahārājāti āha.
"I only know this much, Great King," he said.
"Đại vương, con chỉ biết có vậy."
276
Rājā etadeva ṭhānanti vatvā gacche harāpetvā pāsāṇathūpaṃ paṃsuñca apanetvā heṭṭhā sudhābhūmiṃ addasa.
The king said, "This is the place," and having cleared away the bushes, the stone stūpa, and the earth, he saw a plaster floor beneath.
Nhà vua nói: "Đây chính là nơi đó!" rồi cho dọn cây cối, dọn bảo tháp đá và đất, bên dưới thấy một nền vữa.
Tato sudhañca iṭṭhakāyo ca harāpetvā anupubbena pariveṇā oruyha satta ratanavālikaṃ asīti hatthāni ca kaṭṭharūpāni samparivattantāni addasa.
From there, having removed the plaster and bricks, he gradually descended into the chamber and saw a seven-gem sand bed and eighty cubit wooden figures revolving.
Sau đó, cho dọn vữa và gạch, dần dần đi xuống một vòng tròn, thấy bảy lớp cát quý và tám mươi pho tượng gỗ xoay tròn.
So yakkha dāsake pakkosāpetvā balikammaṃ kāretvāpi neva antaṃ na koṭiṃ pannanto devatā namassamāno ahaṃ imā dhātuyo gahetvā caturāsītiyā vihārasahassesu nidahitvā sakkāraṃ karomi mā devatā antarāyaṃ karentūti āha.
He summoned the yakṣa servants and had an offering made, but still could not find the end or the beginning. Paying homage to the devatās, he said, "I will take these relics and enshrine them in eighty-four thousand monasteries and perform veneration. May the devatās not create obstacles."
Vua triệu tập các Dạ-xoa người hầu, làm lễ cúng dường, nhưng vẫn không tìm thấy lối vào hay lối ra. Vua đảnh lễ các vị thiên và nói: "Con sẽ lấy những Xá-lợi này, an trí vào tám vạn bốn ngàn ngôi tịnh xá và làm lễ cúng dường. Cầu mong các vị thiên không gây trở ngại."
277
Sakko devarājā cārikaṃ caranto taṃ disvā vissakammaṃ āmantetvā āha.
Sakko, the king of devas, while wandering, saw him and called Vissakamma, saying:
Đế Thích Thiên Vương, khi đi tuần tra, thấy vậy liền gọi Visakamma và nói:
Tāta, asoko dhammarājā dhātuyo nīharissāmīti pariveṇaṃ otiṇṇo, gantvā kaṭṭharūpāni hārehīti so pañcacūḷagāma dārakavesenāgantvā rañño purato dhanukahattho ṭhatvā hāremi mahārājāti āha.
"My dear, King Asoka, the Dhamma-king, has descended into the chamber, intending to retrieve the relics. Go and remove the wooden figures." So he came in the guise of a five-braided village boy, stood before the king with a bow in hand, and said, "I will remove them, Great King."
"Này con, Vua Chuyển Luân Thánh Vương Asoka đã đi xuống vòng tròn để lấy Xá-lợi, con hãy đi và dọn các pho tượng gỗ đi." Vị đó liền hóa thành một đứa trẻ thôn quê năm chỏm tóc, đứng trước mặt nhà vua, tay cầm cung và nói: "Đại vương, con sẽ dọn đi."
Hara tātāti.
"Remove them, my dear," (said the king).
"Con hãy dọn đi, này con!"
Saraṃ gahetvā sandhimhiyeva vijjhi, sabbaṃ vippakirīyittha.
He took an arrow and struck it right at the joint; everything scattered apart.
Cậu bé cầm mũi tên bắn vào đúng khớp nối, tất cả liền tan rã.
278
Atha rājā āciñjane baddha kuñcika muddikaṃ gaṇhi, maṇikkhaṇdhaṃ passi, anāgate daḷiddarājāno imaṃ maṇiṃ gahetvā dhātūnaṃ sakkāraṃ karontūti pana akkharāni disvā kujjhitvā mādisaṃ nāma rājānaṃ daḷiddarājāti cattu yuttanti punappuna ghaṭetvā dvāraṃ vicaritvā antogehaṃ paviṭṭho.
Then the king took the key from the lock, saw a jewel chest, and seeing the inscription, "In the future, poor kings shall take this jewel and perform veneration for the relics," he became angry, thinking, "Is it right to call a king like me a poor king?" Repeatedly grappling with it, he opened the door and entered the inner chamber.
Sau đó, nhà vua lấy chiếc chìa khóa và con dấu được buộc vào một sợi dây, thấy một khối ngọc. Vua đọc được dòng chữ: "Trong tương lai, các vị vua nghèo sẽ lấy ngọc này để cúng dường Xá-lợi." Vua nổi giận, nói: "Một vị vua như ta mà lại bị gọi là vua nghèo sao?" Vua lắp lại nhiều lần, mở cửa và đi vào bên trong.
Aṭṭhārasa vassādhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ upari āropitadīpā tatheva pajjalanti niluppala pupphāni taṃ khaṇaṃ āharitvā āropitāni viya, pupphasaṇtharo taṃ khaṇaṃ santhato viya, gaṇdhā taṃ muhuttaṃ piṃsitvā ṭhapitā viya.
The lamps placed there more than one hundred and eighty years ago were still burning brightly, as if water lilies had just been brought and placed there, as if a flower bed had just been spread, as if perfumes had just been ground and placed there.
Những ngọn đèn được thắp từ hơn 218 năm trước vẫn cháy sáng như vậy, những bông hoa sen xanh như vừa được hái và đặt vào lúc đó, tấm thảm hoa như vừa được trải ra lúc đó, và hương thơm như vừa được nghiền và đặt vào khoảnh khắc đó.
279
Rājā suvaṇṇapaṭṭaṃ gahetvā anāgate piyadāsonāma kumāro chattaṃ ussāpetvā asoko nāma dhammarājā bhavissati so imā dhātuyo gahetvā vitthārikā karissatīti vācetvā diṭṭho’haṃ ayyona mahākassapattherenāti vatvā vāmahatthaṃ ābhujitvā dakkhiṇahatthena appoṭhesi.
The king took a golden plate and read, "In the future, a prince named Piyadāsa, having raised the royal parasol, will become a Dhamma-king named Asoka. He will take these relics and expand them." He then said, "I have been seen by the venerable Mahākassapa Elder," bent his left arm, and clapped with his right hand.
Nhà vua cầm một tấm vàng và đọc: "Trong tương lai, một vị hoàng tử tên là Piyadasa sẽ giương lọng và trở thành Vua Chuyển Luân Thánh Vương Asoka. Ngài sẽ lấy những Xá-lợi này và làm cho chúng được phổ biến rộng rãi." Sau khi đọc xong, vua nói: "Ta đã được Đại Trưởng lão Mahākassapa thấy trước!" rồi co cánh tay trái lại và vỗ tay phải.
280
So tasmiṃ ṭhāne paricaraṇaka dhātumattakameva ṭhapetvā sesadhātuyo sabbā gahetvā dhātugharaṃ pubbe pihitanayeneva pidahitvā sabbaṃ yathā pakatiyāva kāretvā upari pāsāṇacetiyaṃ patiṭṭhāpetvā caturāsītiyā vihārasahassesudhātuyo patiṭṭhāpesi evaṃ jambudīpatale asoko dhammarājā caturāsiti cetiya sahassāni kārāpesi.
He placed only the relics meant for continuous veneration at that spot, took all the other relics, sealed the relic chamber in the same way it had been closed before, restored everything to its original state, and established a stone stūpa above it. He enshrined the relics in eighty-four thousand monasteries. Thus, King Asoka, the Dhamma-king, built eighty-four thousand shrines on the Jambudīpa continent.
Vua chỉ để lại một ít Xá-lợi dùng để cúng dường tại nơi đó, còn tất cả các Xá-lợi khác đều được lấy đi. Vua đóng cửa phòng Xá-lợi lại như cách đã đóng trước đó, phục hồi mọi thứ như cũ, rồi đặt một bảo tháp đá lên trên và an trí Xá-lợi vào tám vạn bốn ngàn ngôi tịnh xá. Như vậy, Vua Chuyển Luân Thánh Vương Asoka đã xây tám vạn bốn ngàn bảo tháp trên mặt đất Jambudīpa.
281
Sabbe thūpā sabbalokekadīpā sabbesaṃ ye saggamokkhāvahā ca, hitvā sabbaṃ kiccamaññaṃ janena vaṇdayyā te sabbathā sabbakālanti.
May all stūpas, single lamps for all worlds, bring heaven and liberation to all. May people always venerate them at all times, abandoning all other tasks.
Tất cả các bảo tháp là những ngọn đèn duy nhất của toàn thế giới, mang lại thiên đàng và giải thoát cho tất cả chúng sinh. Mọi người nên luôn luôn tôn kính chúng, bỏ qua mọi công việc khác.
Next Page →

Settings