Aṅguttaranikāyaṭṭhakathāyaṃ pana vibhaṅgakathāyañca buddhānaṃ parinibbānato vassasahassameva paṭisambhidā nibbattetuṃ sakkonti, tato paraṃ cha abhiññā, tatopi asakkontā tisso vijjā nibbattiṃsu.
In the Aṅguttaranikāyaṭṭhakathā and the Vibhaṅgakathā, however, it is stated that for one thousand years after the Parinibbāna of the Buddhas, only analytical knowledge could be attained; thereafter, the six supernormal powers; and when even these could not be attained, the three knowledges arose.
Còn trong Chú Giải Aṅguttaranikāya và Vibhaṅgakathā, có nói rằng: “Chỉ trong một ngàn năm sau khi chư Phật nhập Niết Bàn, Tứ Tuệ Phân Tích mới có thể được chứng đắc; sau đó thì Lục Thông, và khi không thể chứng đắc Lục Thông nữa thì Tam Minh được chứng đắc.
Gacchante kāle tāpi nibbattetuṃ asakkontā sukkhavipassakā honti.
As time passed, when even these could not be attained, there were dry-insight meditators.
Theo thời gian, khi cả Tam Minh cũng không thể chứng đắc nữa, thì sẽ có những người thuần quán.
Eteneva nayena anāgāmino sakadāgāmino sotāpannāti vuttaṃ.
By this same method, non-returners, once-returners, and stream-enterers were mentioned.
Theo cách này, các bậc Bất Lai, Nhất Lai, Nhập Lưu cũng được nói đến.”
Evaṃ nānānayehi aṭṭhakathāyapi āgatattā adhunā loke ariyapuggalā bhavituṃ na sakkāti na vattabbaṃ.
Since it has thus been stated in various ways in the Aṭṭhakathās, it should not be said that noble persons cannot exist in the world today.
Vì vậy, do điều này cũng được đề cập trong các Chú Giải theo nhiều cách khác nhau, không nên nói rằng ngày nay không thể có các bậc Thánh trên thế gian.
Ariyānameva khettassa adhunāpi sambhavato, sace āraddhavipassako bhaveyya so arahā bhavituṃ sakkāyevāti niṭṭhametthāvagantabbaṃ.
Because the field for noble ones still exists today, it must be understood here that if one earnestly undertakes insight meditation, one can indeed become an Arahant.
Bởi vì cho đến ngày nay vẫn còn khả năng chứng đắc Thánh Đạo, nên cần phải hiểu rằng nếu một người bắt đầu thực hành thiền quán thì người ấy vẫn có thể trở thành một bậc A-la-hán.
Aṭṭhakathāsu pana nānābhāṇakattherānaṃ nānāvādavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
In the Aṭṭhakathās, however, it should be seen that these statements were made according to the various views of different reciter elders.
Tuy nhiên, trong các Chú Giải, điều này được xem là đã được nói theo các quan điểm khác nhau của các vị Trưởng lão tụng đọc khác nhau.
Ettakeneva pana nānākārena vādo bhinnopi sāsanaṃ bhijjatiyeva.
Even if the doctrine is thus divided in various ways, the Dispensation itself is not shattered.
Thế nhưng, dù có sự khác biệt về quan điểm theo nhiều cách như vậy, Giáo Pháp vẫn không bị chia rẽ.
Sāsanassa abhinnaṃyeva hi ettha pamāṇanti.
For here, the undifferentiated nature of the Dispensation itself is the standard.
Bởi vì sự không chia rẽ của Giáo Pháp mới là tiêu chuẩn ở đây.
Evaṃ marammamaṇḍale arimaddananagare anekehi arahantasatehi sāsanaṃ vijjotati.
Thus, in the Maramma region, the city of Arimaddana, the Dispensation shines brightly with many hundreds of Arahants.
Như vậy, Giáo Pháp đã được chiếu sáng bởi hàng trăm vị A-la-hán tại thành Arimaddana trong vùng Marammamaṇḍala.
Bhagavato pana parinibbānato tiṃsādhikānaṃ navavassasatānaṃ upari parammaraṭṭhe señilaññikrodhināmena raññā samakālavasena sīhaḷadīpe rajjaṃ pattassa mahānāmarañño kāle buddhaghosabuddhadattattherehi pabhuti tetemahātherā teteganthe akaṃsu.
And when nine hundred and thirty years had passed since the Parinibbāna of the Blessed One, during the reign of King Señilaññikrodhi in the Parammarattha and simultaneously during the reign of King Mahānāma who attained kingship in the island of Lanka, the Elders Buddhaghosa and Buddhadatta, and other great elders, composed their texts.
Vào thời vua Senilaññikrodhi trị vì ở xứ Parammarattha, tức là vào thời vua Mahānāma trị vì ở đảo Tích Lan, sau chín trăm ba mươi năm kể từ khi Đức Thế Tôn nhập Niết Bàn, các vị Đại Trưởng lão như Buddhaghosa và Buddhadatta đã biên soạn các bộ luận giải (aṭṭhakathā).
Tato pacchā satisamādhipaññāmandavasena sukhāvabodhanatthaṃ ṭīkāyo akaṃsu.
Thereafter, for the ease of understanding for those whose mindfulness, concentration, and wisdom were weak, they composed the ṭīkās (sub-commentaries).
Sau đó, vì trí nhớ, định tâm và tuệ giác suy yếu, họ đã biên soạn các bộ chú giải phụ (ṭīkā) để dễ hiểu hơn.
Arimaddananagare jinacakkesattanavutādhike chasate sahasse ca sampatte tiṇṇaṃ piṭakānaṃ mūlabhūtesu saddanayesu sotārānaṃ chekatthāya mahāsamuddeviya ānando nāma mahāmaccho tīsu piṭakesu sāṭṭhakathesu viloletvā aggavaṃso nāma thero saddanītippakaraṇaṃ akāsi.
In Arimaddana City, when six hundred and ninety-seven thousand years had passed, to provide skill in the fundamental grammatical traditions of the three Piṭakas for listeners, just as a great fish named Ānanda plunges into the great ocean, so the Elder Aggavaṃsa, having delved into the three Piṭakas with their commentaries, composed the Saddanītippakaraṇa.
Khi Jinacakka đạt đến sáu trăm chín mươi bảy ngàn năm tại thành Arimaddana, Trưởng lão Aggavaṃsa, người đã nghiên cứu sâu sắc ba Tạng Kinh điển cùng với các Chú Giải như một con cá lớn tên Ānanda trong đại dương, đã biên soạn bộ Saddanītippakaraṇa để giúp người nghe trở nên thành thạo trong các quy tắc ngữ pháp nền tảng của Tam Tạng Kinh điển.
Arimaddananagare hi uttarājīvattherādīnaṃ sīhaḷadīpaṃ gamanato pubbeyeva tayo mahātherā pariyattivisāradā, mahāaggapaṇḍito, tassa saddhivihāriko dutiyaaggapaṇḍito, tassa bhāgineyyo tatiyaaggapaṇḍitoti.
In Arimaddana City, even before the Elder Uttarājīva and others went to the island of Lanka, there were three great elders skilled in the Pariyatti: Mahāaggapaṇḍita, his pupil the Second Aggapaṇḍita, and his nephew the Third Aggapaṇḍita.
Tại thành Arimaddana, trước khi Trưởng lão Uttarājīva và các vị khác đến đảo Tích Lan, đã có ba vị Đại Trưởng lão thông thạo Pariyatti (Giáo Pháp): Mahāaggapaṇḍita, đệ tử của ngài là Dutiyaggapaṇḍita, và cháu của ngài là Tatiyaggapaṇḍita.
Tatiyaaggapaṇḍito pana aggavaṃsotipi vohāriyati.
The Third Aggapaṇḍita was also known as Aggavaṃsa.
Tatiyaggapaṇḍita cũng được gọi là Aggavaṃsa.
Tasmiñca kāle arimaddananagaravāsino saddakovidā bahavo santīti yāva laṅkādīpā kittighoso patthari.
And at that time, the fame that there were many grammarians residing in Arimaddana City spread even to the island of Lanka.
Vào thời đó, danh tiếng rằng có nhiều học giả ngữ pháp tại thành Arimaddana đã lan truyền đến tận đảo Laṅkā.
Tasmā sīhaḷadīpikā saddakovidā vīmaṃsetukāmā hutvā arimaddananagaraṃ āgamaṃsu.
Therefore, grammarians from the island of Lanka, desiring to investigate, came to Arimaddana City.
Vì vậy, các học giả ngữ pháp từ đảo Tích Lan đã đến thành Arimaddana để tìm hiểu.
Tadā arimaddananagaravāsino bhikkhū saddanītippakaraṇaṃ dassesu.
At that time, the bhikkhus residing in Arimaddana City showed them the Saddanītippakaraṇa.
Khi đó, các vị tỳ khưu cư trú tại thành Arimaddana đã trình bày bộ Saddanītippakaraṇa cho họ.
Sīhaḷadīpikā ca taṃ disvā upadhārentā saddavisaye ayaṃ ganthoviya sīhaḷadīpe gantho itthi, imasmiṃ pakaraṇe āgatavinicchayampi sakalaṃ na jānimhāti nānāppakārehi thomesunti yāvajjabhanā kathāmaggo na upacchinnoti.
And the bhikkhus from the island of Lanka, seeing and examining it, praised it in various ways, saying, "In the field of grammar, there is no text like this in Lanka; we do not know all the determinations presented in this treatise," and the tradition of these stories has not ceased up to the present day.
Các vị từ đảo Tích Lan, sau khi xem và nghiên cứu, đã tán thán bằng nhiều cách khác nhau, nói rằng: “Không có bộ sách nào về ngữ pháp ở đảo Tích Lan sánh bằng bộ sách này; chúng tôi cũng không biết toàn bộ các quyết định được đưa ra trong bộ sách này.” Cho đến ngày nay, câu chuyện này vẫn chưa kết thúc.
Arimaddananagare sīhaḷadīpaṃ gantvā paccāgato chappado nāma saddhammajotipālatthero saddanaye chekatāya suttaniddesaṃ akāsi.
In Arimaddana City, the Elder Saddhammajotipāla, known as Chappada, who had gone to the island of Lanka and returned, composed the Suttaniddesa due to his expertise in grammar.
Tại thành Arimaddana, Trưởng lão Saddhammajotipāla, người đã đến đảo Tích Lan và trở về, được gọi là Chappada, đã biên soạn bộ Suttaniddesa vì sự thành thạo của ngài trong ngữ pháp.
Paramatthadhamme ca chekatāya saṅkhepavaṇṇanaṃ nāmacāradīpakañca.
And due to his expertise in ultimate realities, he composed the Saṅkhepavaṇṇanā and the Nāmacāradīpaka.
Và ngài cũng biên soạn Saṅkhepavaṇṇanā và Nāmacāradīpaka vì sự thành thạo của ngài trong Pháp tối thượng (Paramatthadhamma).
Vinaye chekatāya vinayagūḷatthadīpaniṃ sīmālaṅkārañca akāsi.
Due to his expertise in Vinaya, he composed the Vinayagūḷatthadīpanī and the Sīmālaṅkāra.
Ngài đã biên soạn Vinayagūḷatthadīpanī và Sīmālaṅkāra vì sự thành thạo của ngài trong Luật (Vinaya).
Attanā kathānaṃ ganthānaṃ nigame saddhamma jotipāloti mūlanāmena vuttaṃ.
At the end of his compositions, he used his original name Saddhammajotipāla.
Trong phần kết thúc các tác phẩm của mình, ngài đã dùng tên gốc là Saddhammajotipāla.
Kusimanagare pana chappada gāme jātattā ṭhānassa nāmena chappadoti pākaṭo.
However, he was known as Chappada due to the name of the place, having been born in the village of Chappada in Kusimanagara.
Tuy nhiên, ngài được biết đến với tên Chappada do ngài sinh ra ở làng Chappada thuộc thành phố Kusima.
Kukhananagare pana chappadoti vohāritopi eko thero atthi.
There is also another elder known as Chappada in Kukhananagara.
Cũng có một vị Trưởng lão khác được gọi là Chappada ở thành phố Kukhana.
So alajjī dussīlo.
He was shameless and immoral.
Vị ấy là người vô liêm sỉ và phạm giới.
Ekacce pana nāmasāmaññalesamattena pattalaṅkaṃ sīlavantaṃ pesalaṃ sikkhākāmaṃ chappadattheraṃ alajjidussīlabhāvena upavadanti, yathā nāma sāmaññalesamattena mallaputtaṃ āyasmantaṃ dabbaṃ asamācārenāti.
However, some, merely because of a slight similarity in name, criticize the virtuous, conscientious, and diligent Elder Chappada of Paṭṭalaṅka for being shameless and immoral, just as they would accuse the Venerable Dabba Mallaputta of improper conduct merely due to a slight similarity in the name Mallaputta.
Tuy nhiên, một số người đã phỉ báng Trưởng lão Chappada, một người đức hạnh, đáng kính và thiết tha học hỏi, bằng cách gán cho ngài là vô liêm sỉ và phạm giới, chỉ vì sự trùng hợp nhỏ về tên gọi, giống như việc phỉ báng Tôn giả Dabba Mallaputta là có hành vi không đúng đắn chỉ vì sự trùng hợp nhỏ về tên gọi.
Arimaddananagarayeva aloṅgacaññisūnāmakassa rañño kāle mahāvimalabuddhitthero cūḷavimalabuddhittheroti dve therā pariyattivisāradā ahesuṃ.
And in Arimaddana City, during the reign of King Aloṅgacaññisūnāma, there were two elders skilled in Pariyatti: the Elder Mahāvimalabuddhi and the Elder Cūḷavimalabuddhi.
Cũng tại thành Arimaddana, vào thời vua Aloṅgacaññisū, có hai vị Trưởng lão thông thạo Pariyatti là Mahāvimalabuddhi và Cūḷavimalabuddhi.
Tesu mahāvimalabuddhitthero kaccāyanassa saṃvaṇṇanaṃ nyāsaganthamakāsi.
Among them, the Elder Mahāvimalabuddhi composed the Nyāsagantha, a commentary on Kaccāyana's grammar.
Trong số đó, Trưởng lão Mahāvimalabuddhi đã biên soạn bộ Nyāsagantha, một bản chú giải của Kaccāyana.
Keci pana sīhaḷadīpavāsī vimalabuddhitthero tamakāsīti vadanti.
Some from the island of Lanka, however, say that the Elder Vimalabuddhi composed it.
Tuy nhiên, một số người Tích Lan nói rằng Trưởng lão Vimalabuddhi đã biên soạn nó.
Cūḷavimalabuddhitthero pana vuttodayassa porāṇaṭīkamakāsi.
The Elder Cūḷavimalabuddhi, however, composed the old ṭīkā on Vuttodaya.
Còn Trưởng lão Cūḷavimalabuddhi đã biên soạn bản chú giải cũ (porāṇaṭīka) của Vuttodaya.
Chandosāratthavikāsiniṃ saddhammañāṇatthero akāsi.
The Elder Saddhammañāṇa composed the Chandosāratthavikāsinī.
Trưởng lão Saddhammañāṇa đã biên soạn Chandosāratthavikāsinī.
Vacanatthajotiṃ pana vepullatthero akāsi.
The Elder Vepulla, however, composed the Vacanatthajoti.
Còn Trưởng lão Vepulla đã biên soạn Vacanatthajoti.
Nyāsaganthassaporāṇaṭīkaṃ narapatirañño kāle eko amacco akāsi.
An official composed the old ṭīkā on the Nyāsagantha during the reign of King Narapati.
Một vị đại thần đã biên soạn bản chú giải cũ của Nyāsagantha vào thời vua Narapati.
So hi rañño ekaṃ orodhaṃ paṭicca jātaṃ ekaṃ dhītaraṃ disvā vānaroviya lepe laggito tissaṃ paṭibandhacitto hutvā laggi.
He, having seen a daughter born to one of the king's consorts, became infatuated with her, clinging to her like a monkey stuck in sap.
Vị ấy, sau khi nhìn thấy một cô con gái được sinh ra từ một trong những phi tần của nhà vua, đã bị ràng buộc bởi tình cảm với cô ấy, giống như một con vượn bị mắc kẹt vào nhựa cây.
Tamatthaṃ jānitvā rājā evamāha,– sace etaṃ iccheyyāsi, ekaṃ ganthaṃ paripuṇṇavinicchayaṃ gūḷatthaṃ karohi, sace tvaṃ tādisaṃ ganthaṃ kātuṃ sakkuṇeyyāsi, etaṃ labhissasīti.
Knowing that matter, the king spoke thus: "If you desire this, compose a text with complete discernment of its hidden meaning. If you are able to create such a text, you will obtain this."
Biết được điều đó, nhà vua nói như vầy: “Nếu ngươi muốn điều này, hãy tạo ra một tác phẩm hoàn chỉnh về phân tích, với ý nghĩa sâu xa. Nếu ngươi có thể làm được một tác phẩm như vậy, ngươi sẽ nhận được điều này.”
Atha so nyāsassa saṃvaṇṇanaṃ porāṇaṭīkaṃ akāsi.
Then he composed an ancient ṭīkā (commentary) explaining the Nyāsa.
Sau đó, vị ấy đã tạo ra một bản chú giải (saṃvaṇṇana) về Nyāsa, một bản tiểu chú giải (ṭīkā) cổ.
Tato pacchā hīnāyāvattitvā dhītaraṃ datvā rajjuggāhāmaccaṭṭhāne ṭhapesi, yaṃ marammavohārena saṃpyaṅgaiti vuccati.
Afterwards, he humbled himself, gave his daughter, and appointed her to the position of Rājuggāhāmācca (Surveyor-General), which is called Saṃpyaṅ in Burmese parlance.
Sau đó, nhà vua đã hạ mình xuống, gả con gái và đặt vị ấy vào vị trí đại thần nắm giữ vương quyền, điều mà theo tiếng Myanmar gọi là Saṃpyaṅga.
Tena pana katattā sopi gantho taṃ nāmena vuccati.
And because it was made by him, that text is also called by that name.
Vì được vị ấy tạo ra, tác phẩm đó cũng được gọi bằng tên ấy.
Kārikaṃ tassā ca saṃvaṇṇanaṃ chattaguhindassa nāma rañño kāledhammasenāpatitthero akāsi.
The Dhamma-senāpati Thera, named Cāttaguhinda, composed the Kārikā and its explanation during the time of that king.
Vị trưởng lão Dhammasenāpati, dưới thời vua tên là Chattaguhinda, đã tạo ra Kārikā và bản chú giải của nó.
Tena kira kārapite nandaguhāya samīpe nandavihāre nisīditvā akāsi.
He indeed composed it while residing in the Nandavihāra near Nandaguhā, which was built by him.
Nghe nói, vị ấy đã ngồi trong tu viện Nandavihāra, gần hang Nanda, do vị vua đó xây dựng, và đã tạo ra tác phẩm.
Tasmiñcakāle ganthamādanapabbate nandamūlaguhato arahantā āgantvā tasmiṃ vihāre vassaṃ upagacchiṃsu.
At that time, Arahants came from the Nandamūlaguhā in the Gandhamādana Mountain and observed the vassa (rainy season retreat) in that monastery.
Vào thời điểm đó, các vị A-la-hán từ hang Nandamūla trên núi Ganthamādana đã đến và an cư mùa mưa tại tu viện đó.
Tesaṃ sammukhe katattā te ca ganthā paṇḍitehi sārato paccetabbāti ācariyā vadanti.
The teachers say that because those texts were composed in their presence, they should be highly esteemed by scholars.
Các vị đạo sư nói rằng vì được tạo ra trước sự chứng kiến của các vị ấy, những tác phẩm đó cần được các học giả xem trọng.
Saddatthabhedacintaṃ pana arimaddananagarasamīpe ṭhitassa khaṇittipādapabbatassa samīpe ekasmiṃ gāme vasanto saddhammasiri nāma thero akāsi.
And the Saddatthabhedacintā was composed by the Thera named Saddhammasiri, who lived in a village near the Khaṇittipāda Mountain, located near the city of Arimaddana.
Còn Saddatthabhedacintā thì do vị trưởng lão Saddhammasiri tạo ra, khi ngài đang sống trong một ngôi làng gần núi Khaṇittipāda, gần thành phố Arimaddana.
Soyeva thero brahajaṃ nāma vedasatthampi marammabhāsāya parivattesi.
That same Thera also translated the Vedic text named Brahmacariya into the Burmese language.
Chính vị trưởng lão đó cũng đã dịch bộ sách Veda tên là Brahaja sang tiếng Myanmar.
Ekakkharakosaṃ pana saddhammakittitthero akāsi.
And the Ekakkharakosa was composed by the Thera named Saddhammakitti.
Còn Ekakkharakosa thì do vị trưởng lão Saddhammakitti tạo ra.
So hi kaliyuge sattāsītādhike aṭṭhasate sampatte micchā diṭṭhikānaṃ jalumasaññitānaṃ kulānaṃ bhayena sakalepi tambadīparaṭṭhe sāsanobhāso milāyati.
Indeed, when eight hundred and eighty-seven years of the Kaliyuga had passed, due to fear of the families of wrong view called Jaluma, the light of the Sāsana faded throughout the entire Tambadīpa kingdom.
Vào năm 887 của Kaliyuga, ánh sáng của giáo pháp trên toàn xứ Tambadīpa đã bị lu mờ do sự sợ hãi từ các gia đình tà kiến được gọi là Jāluma.
Bahūnipi potthakāni aggibhayena nassesuṃ.
Many books were also destroyed by fire.
Nhiều sách vở cũng đã bị hủy hoại do hỏa hoạn.
Tadā taṃ pavattiṃ passitvā sace pariyattidhammovinasseyya, paṭipattidhammopi nassissati, paṭipattidhamme nassante kuto paṭivedhadhammo bhavissatīti saṃvegaṃ apajjitvā imaṃ ganthaṃ akāsīti taṭṭikāyaṃ vuttaṃ.
It is said in the ṭīkā that seeing that event, he was moved by a sense of urgency, thinking, "If the Pariyatti Dhamma (Dhamma of learning) were to perish, the Paṭipatti Dhamma (Dhamma of practice) would also perish; and if the Paṭipatti Dhamma perishes, from where will the Paṭivedha Dhamma (Dhamma of penetration) arise?" and therefore he composed this text.
Lúc đó, khi chứng kiến sự việc ấy, ngài đã cảm động và suy nghĩ: “Nếu pháp học (pariyatti) bị hủy hoại, pháp hành (paṭipatti) cũng sẽ bị hủy hoại; khi pháp hành bị hủy hoại, làm sao có pháp thành tựu (paṭivedha) được?” và đã tạo ra tác phẩm này, như đã nói trong tiểu chú giải (ṭaṭṭikā).
Kaliyuge ekāsītādhike pañcasate sampatte ekaṃ daharaputtaṃ kālaṅkataṃ paṭicca saṃvegaṃ āpajjitvā paccekabuddhattaṃ patthayantassa jeyyasiṅkhanāmakassa rañño putto kyacvānāmako rājā rajjaṃ kāresi.
When five hundred and eighty-one years of the Kaliyuga had passed, a king named Kyacvā, son of King Jeyyasiṅkha, who had aspired to Paccekabuddhahood after being moved by the death of his young son, ruled the kingdom.
Vào năm 581 của Kaliyuga, một vị vua tên là Kyacvā, con trai của vua Jeyyasiṅkha, người đã cầu nguyện thành Bích Chi Phật (paccekabuddha) sau khi cảm động vì cái chết của một người con trai nhỏ, đã trị vì vương quốc.
Dhammarājātipi nāmalañchaṃ paṭiggaṇhi.
He also received the epithet of Dhammarājā (Righteous King).
Ngài cũng đã nhận danh hiệu Dhammarājā.
Tīsu pana piṭakesu yathābhūtaṃ vijānakatāya marammavohārena kyacvāti vohāriyati.
And because of his true understanding of the three Piṭakas, he is referred to as Kyacvā in Burmese parlance.
Theo tiếng Myanmar, ngài được gọi là Kyacvā vì ngài hiểu rõ ba Tạng Pāli một cách chân thật.
So ca kira rājā pāḷiaṭṭhakathāṭīkāganthantaresu atichekatāya piṭakattaye sākacchamattampi kātuṃ samattho nāma natthīti uggahitatipiṭako hutvā bhikkhusaṅghampi divase sattahi vārehi ganthaṃ vāceti.
That king, being extremely skilled in the Pāḷi Aṭṭhakathā and Ṭīkā texts, having mastered the three Piṭakas, used to make the assembly of bhikkhus recite the texts seven times a day, as there was no one capable of even a simple discussion on the three Piṭakas.
Nghe nói, vị vua đó rất thông thạo các bộ Aṭṭhakathā và Ṭīkā Pāli, và không có ai có thể tranh luận về Tam Tạng với ngài. Sau khi học thuộc Tam Tạng, ngài còn cho Tăng đoàn đọc kinh sách bảy lần mỗi ngày.
Khaṇittipādapabbatassa samīpepi ekaṃ taḷākaṃ kārāpetvā tattha rājāgāraṃ kārāpetvā tattha nisīditvā ganthaṃ vāceti.
He also had a pond built near the Khaṇittipāda Mountain, and a royal residence built there, where he would sit and recite the texts.
Ngài cũng đã cho xây một cái ao gần núi Khaṇittipāda, rồi cho xây một cung điện ở đó, và ngồi ở đó để đọc kinh sách.
Sabbāni pana rājūnaṃ kiccāni puttasseva uparājassa niyyādesi.
He entrusted all royal duties to his son, the viceroy.
Ngài đã giao phó tất cả các công việc của nhà vua cho con trai mình, tức là thái tử.
Ganthaṃ uggaṇhantānaṃ orodhānamatthāya saṅkhepato saddabinduṃ nāma pakaraṇaṃ paramatthabinduñca nāma pakaraṇaṃ akāsi.
For the benefit of those in the royal harem who were learning the texts, he composed two treatises: the Saddabindu and the Paramatthabindu in brief.
Để giúp các hậu cung học kinh sách, ngài đã tạo ra tác phẩm Saddabindu và tác phẩm Paramatthabindu một cách tóm tắt.
Tassa hi cittaṃ pariyattiyaṃyeva ramati.
Indeed, his mind delighted only in pariyatti.
Tâm của ngài chỉ vui thích trong pháp học.
Aññaṃ pana rājakiccaṃ suṇitumpi na icchi.
He did not even wish to hear about other royal duties.
Ngài thậm chí không muốn nghe về các công việc vương quyền khác.
Anuruddharājā anāgate ahaṃ rājā bhaveyyāmi, tadāyeva imāni tāḷibījāni uṭṭhahantūti adhiṭṭhahitvā ropesi.
King Anuruddha had planted palm seeds, wishing, "May I become king in the future, and may these palm trees sprout then."
Vua Anuruddha đã trồng những hạt cọ này với lời nguyện: “Trong tương lai, khi ta làm vua, những hạt này hãy nảy mầm.”
Tāni tassa rañño kāle uṭṭhahiṃsu.
Those sprouted during the time of that king.
Chúng đã nảy mầm vào thời vua đó.
Teneva anuruddharājāyevāyanti raṭṭhavāsino sañjāniṃsu.
Therefore, the people of the country recognized him as King Anuruddha himself.
Do đó, người dân trong nước đã nhận ra rằng đây chính là vua Anuruddha.
Sammutirājā hi anuruddharājā kyacvārājāti ime tayo ekasantānāti vadanti.
Indeed, the people say that King Sammuti, King Anuruddha, and King Kyacvā are of the same lineage.
Các vị vua Sammuti, vua Anuruddha, vua Kyacvā – những vị này được cho là cùng một dòng dõi.
So rājā ekampi cetiyaṃ akāsi, na taṃ niṭṭhaṃ agamāsi, pariyattiyaṃyeva paricārakattāti rājavaṃse āgataṃ.
That king also built one cetiya (stupa), but it was not completed, as he was devoted only to pariyatti, as recorded in the royal chronicles.
Vị vua đó cũng đã xây một bảo tháp, nhưng nó không được hoàn thành, vì ngài chỉ chuyên tâm vào pháp học, như đã được ghi trong hoàng tộc.
Lokasammutivasena kakkhaḷadine iṭṭhakāni kārāpetvā tasmiṃyeva dine bhūmisamaṃ katvā tasmiṃyeva dine aññampi sabbaṃ kārāpesi.
On a auspicious day, he had bricks made, leveled the ground on that very day, and had everything else constructed on that same day, according to common consensus.
Theo phong tục dân gian, vào ngày Kakkhaḷa, ngài đã cho làm gạch, và ngay trong ngày đó, ngài đã san bằng mặt đất và cho xây dựng mọi thứ khác.
Tena marammavohārena prassadā cetiyanti yāvajjabhanā pākaṭaṃ.
Therefore, it is known to this day in Burmese parlance as the Prassādā Cetiya.
Do đó, bảo tháp đó được gọi là Prassadā Cetiya theo tiếng Myanmar cho đến ngày nay.
Pubbe kira arimaddananagare uggahadhāraṇādivasena sāsanaṃ ativiya virūḷamāpajji.
It is said that formerly, in the city of Arimaddana, the Sāsana flourished exceedingly through learning, memorization, and so forth.
Nghe nói, trước đây, tại thành phố Arimaddana, giáo pháp đã phát triển rất mạnh mẽ về mặt học hỏi, ghi nhớ, v.v.
Arimaddananagareyeva hi eko vuḍḍhapabbajito bhikkhu ganthaṃ likhituṃ silālekhanadaṇḍena icchanto rājagehaṃ pāvisi.
Indeed, in the city of Arimaddana, an elderly renunciant bhikkhu, desiring to write a text with a slate pencil, entered the royal palace.
Chính tại thành phố Arimaddana, có một vị tỳ-khưu già đã xuất gia, muốn viết kinh sách bằng bút đá, đã vào cung vua.
Rājā kena āgatosīti pucchi.
The king asked, "For what purpose have you come?"
Vua hỏi: “Ngươi đến vì việc gì?”
Ganthaṃ likhituṃ silālekhanadaṇḍena icchanto āgato mhīti.
"I have come desiring a slate pencil to write a text," he replied.
“Tôi đến vì muốn viết kinh sách bằng bút đá.”
Evaṃ mahallako tvaṃ ganthaṃ mahussāhena pariyāpuṇantopi ganthesu chekassa okāsaṃ na passāmi, sace himusalo aṅkuraṃ uṭṭhāpetvā rūheyya, evaṃ sati tvaṃ ganthesu chekataṃ āpajjeyyāsīti āha.
The king said, "You are so old, even if you were to learn texts with great diligence, I do not see a chance for you to become skilled in them. If a pestle were to sprout and grow an offshoot, then you might become skilled in texts."
Vua nói: “Ngươi đã già như vậy, dù có nỗ lực học kinh sách đến mấy, ta cũng không thấy có chỗ cho người thông thạo kinh sách. Nếu một cái chày có thể nảy mầm và mọc lên, thì khi đó ngươi mới có thể thông thạo kinh sách.”
Tato pacchā vihāraṃ gantvā devasikaṃ devasikaṃ ekadantakaṭṭhappamāṇattaṃ lekhanaṃ uggahetvā kaccāyanaabhidhammetthasaṅgahappakaraṇaṃ ādiṃ katvā ācariyassa santike uggaṇhi.
After that, he went to the monastery, and day by day, taking notes the size of a single tooth-stick, he learned from his teacher, starting with the Kaccāyana and the Abhidhammatthasaṅgaha treatises.
Sau đó, vị ấy trở về tu viện, mỗi ngày lấy một cây bút chì bằng cành cây có một răng, và học từ thầy của mình, bắt đầu từ Kaccāyana, Abhidhammatthasaṅgaha, v.v.
So acireneva ganthesu chekataṃ patvā musale jamburukkhaṅkuraṃ bandhitvā ussāpetvā rājagehaṃ pāvisi.
He quickly became skilled in the texts, tied a jambu tree sprout to a pestle, lifted it up, and entered the royal palace.
Vị ấy nhanh chóng trở nên thông thạo kinh sách, sau đó buộc một cành cây jambu vào cái chày, giơ lên và vào cung vua.
Atha taṃ rājā pucchi,-kenaāgatosīti.
Then the king asked him, "For what purpose have you come?"
Sau đó, vua hỏi vị ấy: “Ngươi đến vì việc gì?”
Ayaṃ mahāraja musalo aṅkuraṃ uṭṭhāpetvā rūhatīti ācikkhituṃ āgatomhīti vutte rājā etassa ganthesu chekataṃ pattomhīti vuttaṃ hotīti jānāsi.
When he replied, "O Great King, this pestle has sprouted and is growing, and I have come to tell you," the king understood that this meant, "I have become skilled in the texts."
Khi vị ấy trả lời: “Tâu Đại vương, cái chày này đã nảy mầm và mọc lên,” nhà vua biết rằng điều đó có nghĩa là vị ấy đã trở nên thông thạo kinh sách.
Taṃ saccaṃ vā alikaṃ vāti vīmaṃsanatthāya mahātherānaṃ santikaṃ pahiṇi.
To verify whether it was true or false, he sent him to the Mahātheras.
Để kiểm tra xem điều đó là thật hay giả, ngài đã sai vị ấy đến các vị trưởng lão.
Mahātherāpi gūḷaṭṭhānaṃ pucchiṃsu.
The Mahātheras also asked him about abstruse points.
Các vị trưởng lão cũng đã hỏi những chỗ sâu xa.
Sopi pucchitaṃ pucchitaṃ byākāsi.
And he explained everything they asked.
Vị ấy cũng đã giải thích tất cả những gì được hỏi.
Atha so bhikkhu mahāthere evamāha,-tumhe bhante maṃ bahū pucchatha, ahampi tumhe pucchituṃ icchāmi, okāsaṃ dethāti yācitvā aññasamānacetasikanti ettha aññasaddassa avadhyāpekkhattā avadhipadaṃ uddharitvā dassethāti pucchi.
Then that bhikkhu spoke to the Mahātheras thus: "Venerable sirs, you ask me many questions. I also wish to ask you. Please grant me permission," he pleaded, and then asked, "In the phrase 'aññasamānacetasika' (common mental factors), since the word 'añña' expects a boundary, please show me the word that defines that boundary."
Sau đó, vị tỳ-khưu đó nói với các vị trưởng lão: “Bạch chư Đại đức, các vị đã hỏi con nhiều, con cũng muốn hỏi các vị, xin hãy cho phép,” và sau khi thỉnh cầu, vị ấy hỏi: “Trong câu ‘aññasamānacetasikaṃ’ này, vì từ ‘añña’ đòi hỏi một giới từ (avadhi), xin hãy đưa ra giới từ đó.”
Mahātherāpi pubbe amanasikatattā sīghaṃ vissajjituṃ na sakkhiṃsu.
The Mahātheras, not having paid attention to it before, could not answer quickly.
Các vị trưởng lão cũng không thể trả lời nhanh chóng vì trước đây chưa từng chú tâm đến điều đó.
Rājā tamatthaṃ sutvā tuṭṭhacitto hutvā disā pāmokkhanamena ācariyaṭṭhāne ṭhapesi.
The king, hearing that matter, was delighted and appointed him to the position of teacher, with the title Disā Pāmokkha.
Nghe được điều đó, nhà vua rất vui mừng và đã đặt vị ấy vào vị trí đạo sư với danh hiệu Disā Pāmokkha.
So pana bhikkhu aganthakārakopi ganthakārakoviya pacchimānaṃ janatānaṃ dinnopadesavasena upakāraṃ katvā sāsane uppajjīti.
That bhikkhu, although not a composer of texts, arose in the Sāsana having rendered service as if he were a composer of texts, by giving advice to later generations.
Vị tỳ-khưu đó, dù không phải là người tạo ra kinh sách, nhưng đã giúp ích cho giáo pháp bằng cách đưa ra lời khuyên cho những người sau này, giống như một người tạo ra kinh sách.
Honti cettha,–
Herein are found these verses:
Ở đây có những câu:
Pubbe kira arimaddananagare mātugāmāpi ganthaṃ uggaṇhiṃsu.
It is said that formerly, in the city of Arimaddana, even women learned the texts.
Nghe nói, trước đây, tại thành phố Arimaddana, ngay cả phụ nữ cũng học kinh sách.
Yebhuyyena uggahadhāraṇādivasena pariyattisāsanaṃ paggahesuṃ.
For the most part, they maintained the Pariyatti Sāsana through learning and memorization and so forth.
Họ chủ yếu ủng hộ giáo pháp học (pariyatti) bằng cách học hỏi, ghi nhớ, v.v.
Mātugāmā hi aññamaññaṃ passantā tumhe kittakaṃ ganthaṃ uggaṇhatha, kittakaṃ ganthaṃ vācuggataṃ karothāti pucchi sunti.
Indeed, women, seeing each other, would ask, "How much of the texts have you learned? How much of the texts have you memorized?"
Phụ nữ thường hỏi nhau: “Các chị đã học được bao nhiêu kinh sách? Các chị đã ghi nhớ được bao nhiêu kinh sách?”
Eko kira mātugāmo ekaṃ mātugā,maṃ pucchi,-tvaṃ idāni kittakaṃ ganthaṃ vācuggataṃ karosīti.
Indeed, one woman asked another woman, "How much text do you now memorize?"
Nghe nói có một người phụ nữ hỏi một người phụ nữ khác: “Bây giờ chị học thuộc lòng được bao nhiêu kinh điển rồi?”
Ahaṃ pana idāni daharaputtehi balibodhattā byākulaṃ patvā bahuṃ ganthaṃ vācuggataṃ kātuṃ nasakkā,samantamahāpaṭṭhāne pana kusalattikamattaṃva vācuggataṃ karomīti āhāti.
"But I, now, due to the hindrance of young children, having fallen into distraction, cannot memorize much text. However, in the Samantamahāpaṭṭhāna, I only memorize the Kusalattika," she said.
Người ấy đáp: “Bây giờ tôi bị vướng bận con nhỏ nên tâm trí rối bời, không thể học thuộc nhiều kinh điển được. Tôi chỉ học thuộc lòng phần Tam đề thiện (kusalattika) trong bộ Samantamahāpaṭṭhāna thôi.”
Ekaṃ kira bhikkhuṃ piṇḍāya carantaṃ ekā dvādasavassikā daharitthī pucchi,-kinnāmosi tvaṃ bhanteti.
Indeed, a twelve-year-old young woman asked a bhikkhu walking for alms, "Venerable sir, what is your name?"
Nghe nói có một cô gái mười hai tuổi hỏi một vị tỳ khưu đang đi khất thực: “Bạch Đại đức, Đại đức tên gì?”
Khemānāmāhanti.
"My name is Khema," he said.
Vị ấy đáp: “Tôi tên Khema.”
Kathañhi bhante pumāva samāno itthiliṅgena nāmaṃ akāsīti āha.
"Venerable sir, how can a man have a name in the feminine gender?" she asked.
Cô ấy nói: “Bạch Đại đức, làm sao một người đàn ông lại có tên với hậu tố giống cái được?”
Atha antogehe nisinnā mātā sutvā dhītaraṃ āha,-tvaṃ rājādigaṇassa lakkhaṇaṃ na jānāsīti.
Then, her mother, sitting inside the house, heard and said to her daughter, "Don't you know the characteristics of the Rājā etc. group of words?"
Bấy giờ, người mẹ đang ngồi trong nhà nghe thấy, liền nói với con gái: “Con không biết các đặc điểm của nhóm từ rājādi sao?”
Āma jānāmi, ayaṃ pana khemasaddo na rājādigaṇapakkhaṃ bhajatīti.
"Yes, I know, but this word 'Khema' does not belong to the Rājā etc. group," she said.
“Dạ con biết, nhưng từ ‘khema’ này không thuộc nhóm rājādi.”
Atha mātā evamāha,-ayaṃ pana khemasaddo ekadeseneva rājādigaṇapakkhaṃ bhajatīti.
Then the mother said, "But this word 'Khema' does belong to the Rājā etc. group in one respect."
Bấy giờ, người mẹ nói: “Từ ‘khema’ này thuộc nhóm rājādi ở một khía cạnh.”
Ayaṃ panettha dhītu adhippāyo,-na rājādisaddo kadāci rājoti paccattavacanavasena okāranto dissati vinā devarājotiādisamāsavisayaṃ, khemasaddo pana katthaci khemoti ca khemanti ca liṅgantaravasena rūpantaraṃ dissati, teneva khemasaddo na rājādigaṇoti veditabboti.
Here, the daughter's intention was this: The word rājā etc. is never seen ending in the vowel o in the singular nominative case, except in compound words like devarājā etc. But the word khema is sometimes seen with different forms, khemo and khemā, in different genders. Therefore, the word khema should be understood as not belonging to the rājā etc. group.
Ở đây, ý của người con gái là: “Từ rājādi không bao giờ có hậu tố ‘o’ ở thể số ít, trừ khi trong các từ ghép như devarāja. Còn từ ‘khema’ thì đôi khi có các hình thức khác như ‘khemo’ và ‘khemā’ theo các giống khác nhau. Do đó, từ ‘khema’ không nên được xem là thuộc nhóm rājādi.”
Ayaṃ pana mātu adhippāyo,-khemasaddo abhidheyyaliṅgattā tiliṅgako,yadā pana saññāsaddādhikāre paccattavacanavasena khemāti ākāranto dissati, tadā ekadesena khemasaddo rājādigaṇapakkhaṃ bhajatīti.
But the mother's intention was this: The word khema is of three genders because it follows the gender of the noun it qualifies. When it appears with the ending ā in the singular nominative case, in the context of proper nouns, then the word khema belongs to the rājā etc. group in one respect.
Còn ý của người mẹ là: “Từ ‘khema’ là một từ có ba giống vì nó là từ chỉ đối tượng (abhidheyyaliṅga). Khi nó xuất hiện với hậu tố ‘ā’ (khemā) ở thể số ít trong ngữ cảnh danh từ riêng, thì từ ‘khema’ thuộc nhóm rājādi ở một khía cạnh.”
Arimaddananagare kira ekassa kuṭumbikassa eko putto dve dhītaro ahesuṃ.
Indeed, in the city of Arimaddana, a certain householder had one son and two daughters.
Nghe nói, tại thành phố Arimaddana, có một gia chủ có một con trai và hai con gái.
Ekasmiñca kāle ghammābhibhūtattā gehassa uparitale nahāyitvā nisīdi.
At one time, being overcome by heat, he bathed on the upper floor of his house and sat down.
Vào một thời điểm, vì bị nóng bức, ông đã tắm và ngồi trên tầng thượng của ngôi nhà.
Atha ekā dāsī gehassa heṭṭhā ṭhatvā kiñci kammaṃ karontī tassa kuṭumbikassa guyhaṭṭhānaṃ olokesi.
Then a certain slave woman, standing below the house and doing some work, looked at the private parts of that householder.
Bấy giờ, một người hầu gái đang làm việc gì đó ở dưới nhà, nhìn lên chỗ kín của người gia chủ.
Tamatthaṃ jānitvā kuṭumbiko sākhaṃ olokesīti ekaṃ vākyaṃ bandhitvā puttassa dassesi,imassa atthayojanaṃ karohīti.
Knowing that, the householder formed the sentence "He looked at the branch" (sākhaṃ olokesīti) and showed it to his son, saying, "Explain the meaning of this."
Biết được điều đó, người gia chủ đã tạo ra một câu: “Ông ấy nhìn cành cây (sākhaṃ olokesi)” và đưa cho con trai, bảo: “Hãy giải thích ý nghĩa của câu này.”
Atha putto atthayojanaṃ akāsi,-sākhaṃ rukkhasākhaṃ olekesi udikkhatīti.
Then the son explained the meaning: "He looked at the branch of a tree."
Bấy giờ, người con trai giải thích: “Sākhaṃ có nghĩa là cành cây, olokesi có nghĩa là nhìn, tức là nhìn cành cây.”
Atha pacchā ekāya dhītuyā dassesi, imassa atthayojanaṃ karohīti.
Then later, he showed it to one daughter, saying, "Explain the meaning of this."
Sau đó, ông đưa cho một người con gái, bảo: “Hãy giải thích ý nghĩa của câu này.”
Sāpi atthayojanaṃ akāsi,- sā sunakho khaṃ ākāsaṃ olokesi udikkhatīti.
She also explained the meaning: "That dog (sā sunakho) looked at the sky (khaṃ ākāsaṃ)."
Cô ấy cũng giải thích: “Sā có nghĩa là con chó, khaṃ có nghĩa là bầu trời, olokesi có nghĩa là nhìn, tức là con chó nhìn bầu trời.”
Atha pacchā ekāya dhītuyā dassesi, imassa attha yojanaṃ karohīti.
Then later, he showed it to the other daughter, saying, "Explain the meaning of this."
Sau đó, ông đưa cho người con gái còn lại, bảo: “Hãy giải thích ý nghĩa của câu này.”
Sāpi atthayojanaṃ akāsi,-sā itthī khaṃ aṅgajātaṃ olokesi mukhaṃ uddhaṃ katvā olokesīti.
She also explained the meaning: "That woman (sā itthī) looked at the private parts (khaṃ aṅgajātaṃ), looking up with her mouth."
Cô ấy cũng giải thích: “Sā có nghĩa là người phụ nữ đó, khaṃ có nghĩa là bộ phận sinh dục, olokesi có nghĩa là nhìn, tức là người phụ nữ đó ngẩng mặt lên nhìn bộ phận sinh dục.”
Eko kira sāmaṇero ratanapūravāsī arimaddananagare mātugāmāpi saddanayesu atikovidāti sutvā ahaṃ tattha gantvā jānissāmīti arimaddananagaraṃ gato.
Indeed, a certain sāmaṇera dwelling in Ratanapura, having heard that even women in Arimaddana are very skilled in grammar, thought, "I will go there and find out," and went to the city of Arimaddana.
Nghe nói, có một Sa-di từ Ratanapura, nghe nói rằng ngay cả phụ nữ ở thành phố Arimaddana cũng rất tinh thông về ngữ pháp, liền nghĩ: “Mình sẽ đến đó để tìm hiểu,” rồi đi đến thành phố Arimaddana.
Atha antarāmagge arimaddananagarassa samīpe ekaṃ daharitthiṃ kappāsavatthuṃ rakkhitvā nisinnaṃ passi.
Then, on the way, near the city of Arimaddana, he saw a young woman sitting and guarding cotton cloths.
Bấy giờ, trên đường đi, gần thành phố Arimaddana, Sa-di thấy một cô gái trẻ đang ngồi canh bông vải.
Atha sāmaṇero tassā santikaṃ maggapucchanatthāya gacchi.
Then the sāmaṇera went to her to ask for directions.
Thế rồi, Sa-di đến chỗ cô ấy để hỏi đường.
Atha daharitthī sāmaṇeraṃ pucchi,-kuto āgatosīti.
Then the young woman asked the sāmaṇera, "Where have you come from?"
Bấy giờ, cô gái trẻ hỏi Sa-di: “Đại đức từ đâu đến?”
Sāmaṇero āha,-ratanapūrato ahaṃ āgacchatīti.
The sāmaṇera said, "I have come from Ratanapura."
Sa-di đáp: “Tôi từ Ratanapura đến.”
Kuhiṃ gatosīti vutte arimaddananagaraṃ gacchatīti āha.
When asked, "Where are you going?" he said, "I am going to the city of Arimaddana."
Khi được hỏi: “Đi đâu?”, Sa-di đáp: “Đi đến thành phố Arimaddana.”
Atha daharitthī evamāha,-tvaṃ bhante saddayogavinicchayaṃ anupadhāretvā kathesi, amhayogaṭṭhāne hi tvaṃ nāma yogasaddena yojetvā kathesi, nanu paṇḍitānaṃ vacanena nāma paripuṇṇatthena aviruddhasaddanayena puṇṇindusaṅkāsena bhavitabbanti.
Then the young woman said, "Venerable sir, you speak without considering the correctness of the grammatical construction. In our region, you form a sentence using the word 'you' (tvaṃ) as if it were a verb (yogasaddena). Should not the speech of the wise be perfect, endowed with faultless grammatical construction, like the full moon?"
Bấy giờ, cô gái trẻ nói: “Bạch Đại đức, Đại đức nói mà không suy xét về ngữ pháp. Ở chỗ chúng tôi, Đại đức đã dùng từ ‘tvaṃ’ (ngài) để ghép với từ ‘yoga’ (ngữ pháp). Lẽ nào lời của người trí không nên hoàn hảo, không mâu thuẫn về ngữ pháp, và rực rỡ như vầng trăng tròn sao?”
Atha sāmaṇero khettavatthūni rakkhantī duggatā daharitthīpi tāva saddanayakovidā hoti, kimaṅgaṃ pana bhogasampannā mahallakitthiyoti lajjitvā tatoyeva paṭinivattitvā paccāgamāsīti.
Then the sāmaṇera, feeling ashamed that even a poor young woman guarding fields could be so skilled in grammar, thought, "How much more so wealthy elderly women!" and returned from that very spot.
Bấy giờ, Sa-di nghĩ: “Ngay cả một cô gái trẻ nghèo khó đang canh ruộng đất cũng tinh thông ngữ pháp đến vậy, huống chi là những phụ nữ giàu có và lớn tuổi hơn!” Rồi Sa-di cảm thấy xấu hổ, quay trở lại ngay từ đó.
Kaliyuge hi dvisattatādhike aṭṭhavassasate sampatte jeyyavaḍḍhanaraṭṭhe ketumatīnagare mahāsirijeyyasūro nāma rājā rajjaṃ kāresi.
Indeed, when eight hundred and seventy-two years had passed in the Kaliyuga, a king named Mahāsirijeyyasūra ruled in the city of Ketumatī, in the country of Jeyyavaḍḍhana.
Vào thời Kaliyuga, khi đã trải qua tám trăm bảy mươi hai năm, tại thành phố Ketumatī, xứ Jeyyavaḍḍhana, có một vị vua tên là Mahāsirijeyyasūra trị vì.
Ekaṃ atichekaṃ devanāga nāmakaṃ ekaṃ hatthiṃ nissāya vijitaṃ vitthāramakāsi.
He expanded his kingdom with the help of a very skilled elephant named Devanāga.
Nhờ một con voi tên là Devanāga rất tài giỏi, vua đã mở rộng lãnh thổ.
Tassa pana rañño kāle kaliyuge dvinavutādhike aṭṭhavassasate sampatte mahāparakkamo nāma thero sīhaḷadīpato nāvāya āgantvā ketumatīnagaraṃ sampatto.
During the reign of that king, when eight hundred and ninety-two years had passed in the Kaliyuga, an elder named Mahāparakkama arrived in the city of Ketumatī by ship from the island of Sihala.
Vào thời vua đó, khi Kaliyuga đã trải qua tám trăm chín mươi hai năm, một vị Trưởng lão tên là Mahāparakkama từ đảo Sīhaḷa đã đến thành phố Ketumatī bằng thuyền.
Rājā ca dvārā vatīnagarassa dakkhiṇadisābhāge mahāvihāraṃ kārāpetvā tassa adāsi niccabhattampi.
The king had a Mahāvihāra built on the southern side of Dvaravati city and offered it to him, along with a permanent daily meal.
Nhà vua đã xây dựng một đại tu viện ở phía nam thành phố Dvārāvatī và dâng cúng cho vị Trưởng lão, cùng với việc cúng dường thực phẩm thường xuyên.
Tasmiñca vihāre sīmaṃ sammannitvā tissaṃ sīmāyaṃ tulāvasena attanā samaṃ katvā lohamayabuddhappaṭibimbaṃ kārāpesi.
In that monastery, having designated a Sīmā, he had a copper Buddha image made, equal in weight to himself, within that Sīmā.
Trong tu viện đó, sau khi xác định ranh giới (sīmā), nhà vua đã cho đúc một tượng Phật bằng đồng có kích thước tương đương với chính mình.
Tañca buddhappaṭibimbiṃ sampattalaṅkādīpanti nāmena pākaṭaṃ ahosi.
That Buddha image became known by the name Sampattalaṅkādīpa (He who arrived from the island of Laṅkā).
Tượng Phật đó được biết đến với tên gọi “Sampattalaṅkādīpa” (Vị đến từ đảo Laṅkā).
Tassa rañño kāle surāmerayasikkhāpadaṃ paṭicca vipādo ahosi.
During the reign of that king, there arose a dispute concerning the precept of intoxicating drinks and alcohol (surāmeraya).
Vào thời vua đó, đã xảy ra một cuộc tranh cãi liên quan đến giới không uống rượu và các chất say.
Bījato paṭṭhāyāti sambhāre paṭiyā detvā cāṭiyaṃ pakkhittakālato paṭṭhāya tālanālikerādīnaṃ puppharaso pupphato galitābhinavakālato paṭṭhāya ca na pātabboti kaṅkhāvitaraṇīṭīkādīsu vuttavacane adhippāyaṃ vipallāsato gahetvā tālanālikerādīnaṃ raso galitābhinavato paṭṭhāya pivituṃ na vaṭṭatīti ekacce vadanti.
Some say that, having misunderstood the intention of the words stated in the Kaṅkhāvitaraṇī-ṭīkā and other texts – "from the time ingredients are prepared and placed in a jar, and from the fresh flowing of the sap from the flowers of palm, coconut, etc., it should not be drunk" – the sap of palm, coconut, etc., should not be drunk from the time it first flows.
Một số người nói rằng, theo ý nghĩa bị hiểu sai từ những lời được nói trong Chú giải Kaṅkhāvitaraṇī và các tác phẩm khác, rằng “từ khi nguyên liệu được chuẩn bị và cho vào chum (bījato paṭṭhāya), và từ khi nhựa hoa của cây thốt nốt, dừa, v.v. mới chảy ra từ hoa, thì không được uống.”
Ekacce pana evaṃ vadanti,–tālanālikerādīnaṃ raso galitābhinavakāle pivituṃ vaṭṭatīti.
Others, however, say, "It is permissible to drink the sap of palm, coconut, etc., when it first flows."
Còn một số người khác lại nói: “Có thể uống nhựa của cây thốt nốt, dừa, v.v. khi nó mới chảy ra từ hoa.”
Bījato paṭṭhāyāti ettha sambhāre paṭiyādetvā cāṭiyaṃ pakkhittakālato paṭṭhāya na pātabbo.
Regarding "from the seed" (bījato paṭṭhāya): it should not be drunk from the time ingredients are prepared and placed in a jar.
Ở đây, “từ khi nguyên liệu được chuẩn bị và cho vào chum” có nghĩa là không được uống kể từ thời điểm đó.
Tālanālikerādīnaṃ puppharaso ca galitābhinavakālatoyeva na pātabboti.
And the sap from the flowers of palm, coconut, etc., should not be drunk from the very time it first flows.
Và nhựa hoa của cây thốt nốt, dừa, v.v. cũng không được uống ngay từ khi nó mới chảy ra từ hoa.
Bījato paṭṭhāyāti ettha sambhāre paṭiyādetvā cāṭiyaṃ pakkhittakālato paṭṭhāya na pātabbo.
Regarding "from the seed" (bījato paṭṭhāya): it should not be drunk from the time ingredients are prepared from the seeds and placed in a jar.
Ở đây, “từ khi nguyên liệu được chuẩn bị và cho vào chum” có nghĩa là không được uống kể từ thời điểm đó.
Tālanālikerādīnaṃ sambhārehi paṭiyādito puppharaso pupphato galitābhinavakālato na pātabboti.
And the sap prepared from the flowers of palm, coconut, etc., should not be drunk from the time it first flows from the flowers.
Nhựa hoa của cây thốt nốt, dừa, v.v. được chế biến từ nguyên liệu, thì không được uống từ khi nó mới chảy ra từ hoa.
Evaṃ tālanālikerādīnaṃ raso galitābhinavakālato paṭṭhāya pātuṃ vaṭṭati na vaṭṭatīti vivādaṃ karontānaṃ majjhe nisīditvā sampattalaṅko mahāparakkamatthero tādiso pivituṃ vaṭṭatīti vinicchindi, surāvinicchayañca nāma ganthaṃ akāsi.
Thus, sitting amidst those who disputed whether it was permissible or not to drink the sap of palm, coconut, etc., from the time it first flowed, the elder Mahāparakkama, Sampattalaṅka, decided that it was permissible to drink such a substance, and he composed a text called Surāvinicchaya.
Trong số những người đang tranh cãi về việc có được phép uống nhựa của cây thốt nốt, dừa, v.v. khi nó mới chảy ra từ hoa hay không, Trưởng lão Mahāparakkama, vị đến từ Laṅkā, đã ngồi giữa họ và phán quyết rằng loại đó được phép uống, và ngài đã viết một cuốn sách tên là “Surāvinicchaya” (Phán quyết về rượu).
Evaṃ ketumatīnagaraṃ māpentaṃ mahāsirijeyyasūraṃ nāma rājānaṃ nissāya ketumatiyaṃ sāsanaṃ patiṭṭhahi.
Thus, the Sāsana was established in Ketumatī, supported by the king named Mahāsirijeyyasūra, who founded the city of Ketumatī.
Như vậy, giáo pháp đã được thiết lập tại Ketumatī nhờ vua Mahāsirijeyyasūra, người đã xây dựng thành phố Ketumatī.
Kaliyuge hi catusaṭṭhādhike chavassasate tayo bhātikā kittitaranāmakaṃ rājānaṃ rajjato cāvetvā khandhapuranagare rajjaṃ kāresuṃ.
Indeed, in the Kaliyuga, in the six hundred and sixty-fourth year, three brothers dethroned King Kittitara and ruled in the city of Khandhapura.
Vào thời Kaliyuga, sáu trăm sáu mươi bốn năm sau, ba anh em đã phế truất vị vua tên Kittitara khỏi vương quốc và trị vì tại thành phố Khandhapura.
Tadā kittitaranāmakassa rañño eko putto cīnaraṭṭhindarājānaṃ yācitvā bahūhi senaṅgehi khandhapuranagaraṃ samparivāretvā aṭṭhāsi.
At that time, a son of King Kittitara requested the Emperor of China, and with many military forces, surrounded the city of Khandhapura.
Khi ấy, một người con của vua Kittitara đã thỉnh cầu vua của nước Trung Hoa, rồi bao vây thành phố Khandhapura với nhiều quân đội.
Atha tīsu piṭakesu chekaṃ ekaṃ mahātheraṃ pakkosetvā mantesuṃ.
Then, they summoned a great elder, skilled in the Three Piṭakas, and consulted him.
Sau đó, họ triệu tập một vị Đại Trưởng lão thông thạo Tam tạng và hội ý.
Thero evamāha,– janapadāyattamidaṃ kammaṃ samaṇānaṃ na kappati vicāretuṃ, ahampi samaṇo, nāṭakehi pana saddhiṃ mantethāti.
The elder spoke thus: "This matter, being dependent on the country, is not suitable for ascetics to consider. I too am an ascetic. But consult with the actors."
Vị Trưởng lão nói rằng: “Việc này thuộc về quốc gia, không phù hợp cho các Sa-môn bàn bạc. Tôi cũng là một Sa-môn. Hãy hội ý với các diễn viên đi.”
Atha nāṭake pakkosetvā mantesuṃ.
Then, they summoned the actors and consulted them.
Sau đó, họ triệu tập các diễn viên và hội ý.
Nāṭakāpi sace kāraṇaṃ natthi, evaṃ sati phalaṃ na bhaveyya, sace pūti natthi, makkhikā na sannipateyyunti gītaṃ gāyitvā udake kīḷanti.
The actors too, singing a song and playing in the water, said, "If there is no cause, there would be no fruit; if there is no rottenness, flies would not gather."
Các diễn viên cũng hát một bài ca rằng: “Nếu không có nguyên nhân, thì sẽ không có kết quả; nếu không có sự thối rữa, ruồi sẽ không tụ tập,” rồi chơi đùa trong nước.
Atha teca tayo bhātikā taṃ sutvā kittitaranāmakaṃ rājānaṃ bandhanāgārato gahetvā māretvā idāni yaṃ rajje ṭhapayissāmāti cintetvā tumhe gacchatha, ayaṃ tassa sīso, idāni esa paralokaṃ gatoti sīsaṃ dassesuṃ.
Then, those three brothers, hearing that, took King Kittitara from prison, killed him, and thinking, "Whom shall we enthrone now?", they said, "You may go, this is his head; he has now gone to the other world," and showed his head.
Sau đó, ba anh em kia nghe vậy, liền bắt vị vua tên Kittitara từ nhà giam ra, giết chết, và nghĩ: “Bây giờ chúng ta sẽ đặt ai lên ngôi vua?” rồi nói: “Các ngươi hãy đi đi, đây là đầu của hắn, bây giờ hắn đã sang thế giới khác rồi,” và đưa cái đầu ra.
Atha cīnaraṭṭhasenāyopi idāni rājavaṃsiko natthi, te nahi yujjhituṃ na icchāma, yaṃ rajje ṭhapayissāmāti katvā mayaṃ āgatā, idāni so natthīti vatvā nivattetvā agamaṃsu.
Then, the Chinese army also said, "Now there is no royal descendant; we do not wish to fight those whom we intended to enthrone, but now he is no more," and turning back, they departed.
Sau đó, quân đội Trung Hoa cũng nói: “Bây giờ không còn người thuộc dòng dõi hoàng tộc nữa, chúng tôi không muốn chiến đấu với họ. Chúng tôi đến đây để đặt người lên ngôi vua, nhưng bây giờ người đó không còn nữa,” rồi quay về.
Tasmiṃ pana khandhapure arimaddananagare arahantagaṇavaṃsikā chappadagaṇavaṃsikā ānanda gaṇavaṃsikā ca therā bahavo vasanti.
In that city of Khandhapura, Arimaddana, many elders resided, belonging to the lineage of arahants, the lineage of Chappada, and the lineage of Ānanda.
Tại thành phố Khandhapura, tức thành phố Arimaddana, có nhiều vị Trưởng lão thuộc dòng dõi Arahanta, dòng dõi Chappada, và dòng dõi Ānanda sinh sống.
Tehi pana katagantho nāma koci natthīti.
However, no texts were composed by them.
Tuy nhiên, không có tác phẩm nào được biên soạn bởi các vị ấy.
Kaliyuge hi catusattatādhike chavassasate sīhasūro nāma rājā vijayapuraṃ māpesi.
Indeed, in the Kaliyuga, in the six hundred and seventy-fourth year, a king named Sīhasūra founded Vijayapura.
Vào thời Kaliyuga, sáu trăm bảy mươi bốn năm sau, vua Sīhasūra đã xây dựng Vijayapura.
Tato pacchā dvīsu saṃvaccharesu atikkantesu camuṃnadiyaṃ matasetibhaṃ ekaṃ labhitvā ekasetibhinnoti tassa nāmaṃ pākaṭaṃ ahosi.
After two years passed, he found a dead elephant at the Camuṃ river, and thus his name "Eka Setibhiṅ" became famous.
Sau đó, hai năm trôi qua, ngài tìm thấy một con voi trắng đã chết ở sông Camu, và tên của ngài trở nên nổi tiếng là Ekasetibhinna (người tìm thấy một con voi trắng).
Tassa rañño kāle vijayapure sīlavantā lajjīpesalā bhikkhū bahavo natthi.
During the reign of that king, there were not many virtuous, conscientious, and scrupulous bhikkhus in Vijayapura.
Vào thời vua ấy, không có nhiều Tỳ-kheo giữ giới, có lòng hổ thẹn và đáng kính tại Vijayapura.
Arimaddananagarato anuruddharājakāle rājabhayena nilīyitvā avasesā samaṇakuttakāyeva bahavo atthi.
Those who had fled from the city of Arimaddana due to royal fear during the time of King Anuruddha were mostly mere recluses.
Những người còn lại chủ yếu là Sa-môn giả, trốn tránh vì sợ hãi vua vào thời vua Anuruddha ở thành phố Arimaddana.
Pacchā cūḷaarahantattheradibbacakkhuttherānaṃ āgatakāleyeva lajjīpesalā bhikkhū balavantā hutvā gaṇaṃ vaḍḍhāpesuṃ.
Later, only upon the arrival of the elders Cūḷa Arahanta and Dibbacakkhu, did the conscientious and scrupulous bhikkhus become strong and expand the Saṅgha.
Sau đó, vào thời các Trưởng lão Cūḷaarahanta và Dībbacakkhu đến, các Tỳ-kheo có lòng hổ thẹn và đáng kính trở nên mạnh mẽ và phát triển Tăng đoàn.
Rājā ca dibbacakkhuttheraṃ antepuraṃ pavesetvā devasikaṃ piṇḍapātena bhojesi.
The king brought the elder Dibbacakkhu into the inner palace and fed him daily with alms food.
Vua đã mời Trưởng lão Dībbacakkhu vào nội cung và cúng dường vật thực hằng ngày.
Anuruddharaññā tambulamañjūsāyaṃ ṭhapetvā pūjitā satta dhātuyo labhitvā tāsaṃ pañcadhātuyo caññiṅkhucetiye nidhānaṃ akāsi.
Having obtained the seven relics that King Anuruddha had honored by placing them in a betel box, he enshrined five of those relics in the Caññiṅkhu Cetiya.
Ngài đã nhận được bảy Xá-lợi mà vua Anuruddha đã tôn thờ bằng cách đặt trong hộp trầu, và đã cất giữ năm trong số đó tại tháp Caññiṅkhu.
Avasesā pana dve dhātuyo puññassa nāma amaccassa pūjanatthāya niyyādesi.
The remaining two relics he handed over to an minister named Puñña for veneration.
Hai Xá-lợi còn lại, ngài trao cho vị quan tên Puñña để tôn thờ.
Soca amacco jeyyapure puññacetiye nidhānaṃ akāsi.
And that minister enshrined them in the Puñña Cetiya in Jeyyapura.
Vị quan đó đã cất giữ chúng tại tháp Puñña ở Jeyyapura.
Tadā ca kira samaṇakuttakā gahaṭṭhāviya rājarājamahāmattānaṃ santike upaṭṭhānaṃ akaṃsu.
At that time, it is said, those mere recluses attended the king and great ministers like laypeople.
Khi ấy, các Sa-môn giả đã phục vụ vua và các đại quan như những cư sĩ.
Kaliyuge catuasītādhike chavassasate sampatte sīsasūrarañño jeṭṭha putto ujano nāma rājā rajjaṃ kāresi.
When the six hundred and eighty-fourth year of the Kaliyuga arrived, the eldest son of King Sīhasūra, named Ujana, reigned as king.
Vào thời Kaliyuga, sáu trăm tám mươi bốn năm sau, con trai trưởng của vua Sīhasūra là Ujana đã trị vì vương quốc.
So pana avapaṅkyā nāmake dese campakakaṭṭhamaye sattavihāre kārāpesi.
He constructed seven monasteries made of Campaka wood in the region called Avapaṅkya.
Ngài đã xây dựng bảy ngôi tu viện bằng gỗ Campaka ở một vùng tên là Avapaṅkya.
Dvi vassādhike sattavassasate kāle te vihārā niṭṭhaṃ agamaṃsu.
After seven hundred and two years, these monasteries were completed.
Sau bảy năm hai tháng, các tu viện này đã hoàn thành.
Tesu vihāresu campakaṃ nāma padhānavihāraṃ amaccaputtassa sudhammamahāsāmittherassa adāsi.
Among these monasteries, he gave the main monastery, called Campaka, to the minister's son, Sudhammamahāsāmitthera.
Trong số các tu viện đó, ngài đã trao tu viện chính tên Campaka cho Trưởng lão Sudhammamahāsāmi, con trai của vị quan.
So pana thero arimaddananagare arahantattherassa vaṃsikoti daṭṭhabbo.
It should be known that this elder belonged to the lineage of the arahant elder in the city of Arimaddana.
Cần phải hiểu rằng vị Trưởng lão này thuộc dòng dõi của Trưởng lão Arahanta ở thành phố Arimaddana.
Jetavanaṃ nāma parivāravihāraṃ pana sakalavinayapiṭakaṃ vācuggataṃ karontassa guṇārāmattherassa adāsi.
He gave the surrounding monastery called Jetavana to the elder Guṇārāma, who had memorized the entire Vinaya Piṭaka.
Tu viện phụ tên Jetavana thì ngài trao cho Trưởng lão Guṇārāma, người đã thuộc lòng toàn bộ tạng Luật.
So pana thero arimaddananagareyeva ānandattherassa vaṃsiko.
This elder belonged to the lineage of the elder Ānanda in the city of Arimaddana itself.
Vị Trưởng lão này thuộc dòng dõi của Trưởng lão Ānanda ở chính thành phố Arimaddana.
Tesaṃ vihārānaṃ esannaṭṭhāne rājā sayameva hatthena gahetvā mahābodhirukkhaṃ ropesi.
Near these monasteries, the king himself planted a great Bodhi tree with his own hands.
Tại khu vực gần các tu viện đó, nhà vua đã tự tay trồng một cây Đại Bồ-đề.
Tesaṃ vihārānaṃ paṭi jagganatthāya bahūnipi khettavatthūni adāsi ārāmagopaka kulāni ca.
For the maintenance of these monasteries, he also granted many fields and lands, and families of park keepers.
Để duy trì các tu viện đó, ngài đã ban nhiều đất đai và các gia đình chăm sóc khu vườn.
Tesaṃ pana therānaṃ sudhammapurārimaddanapurabhikkhuvaṃsikattālajjipesalatā viññātabbā.
It should be known that these elders, being of the bhikkhu lineage from Sudhammapura and Arimaddanapura, were conscientious and scrupulous.
Cần phải hiểu rằng các vị Trưởng lão đó có lòng hổ thẹn và đáng kính vì thuộc dòng dõi Tỳ-kheo của Sudhammapura và Arimaddanapura.
Teneva vijayapure sāsanaṃ ativiya parisuddhaṃ ahosīti daṭṭhabbaṃ.
Therefore, it should be understood that the Sāsana in Vijayapura became exceedingly pure.
Vì vậy, cần phải hiểu rằng giáo pháp tại Vijayapura đã trở nên rất thanh tịnh.
Tesampi sissaparamparā anekasahassappamāṇā ahesuṃ.
Their lineages of disciples also numbered many thousands.
Dòng dõi đệ tử của các vị ấy cũng lên đến hàng ngàn.
Evaṃ lajjīpesalānaṃyo bhikkhūnaṃ santikā keci saddhivihārikā kīṭāgirimhi assajipunabbasukāviya alajjī dussīlā uppajjiṃsu, seyyathāpi nāma madhurambarukkhato ambilaphalanti.
Just as sour fruits come from a sweet mango tree, so too, from among such conscientious and scrupulous bhikkhus, some unscrupulous and immoral disciples arose, like Assaji and Punabbasu in Kīṭāgiri.
Tuy nhiên, từ các Tỳ-kheo có lòng hổ thẹn và đáng kính ấy, một số đệ tử đã xuất hiện không có lòng hổ thẹn và phạm giới, giống như Assaji và Punabbasu ở Kīṭāgiri, ví như quả chua từ cây xoài ngọt.
Te pana bahuanācāraṃ cariṃsuyeva.
And they indeed committed many improper acts.
Các vị ấy đã thực hành nhiều hành vi bất thiện.
Idaṃ pana tesaṃ mūlauppatti dassanaṃ.
This is the account of their origin.
Đây là sự khởi đầu nguyên nhân của họ.
Rājā hi tadā tesaṃ vihārānaṃ paṭijagganatthāya bahūni khettavatthūni adāsi.
The king, at that time, granted many fields and lands for the maintenance of those monasteries.
Khi ấy, nhà vua đã ban nhiều đất đai để duy trì các tu viện đó.
Tesu khettavatthūsu balivicāraṇatthāya sudhammamahāsāmitthero ekacce bhikkhū ārakkhaṇaṭṭhāne ṭhapesi.
Sudhammamahāsāmitthera appointed certain bhikkhus in charge of assessing the produce from those fields and lands.
Trưởng lão Sudhammamahāsāmi đã đặt một số Tỳ-kheo vào vị trí bảo hộ để quản lý các khoản cúng dường từ các đất đai đó.
Ārakkhaṇabhikkhū pana dhammānulomavasena kassakānaṃ ovādāpesi, khettavatthusāmibhāgampi paṭiggaṇhāpesi.
These guardian bhikkhus advised the farmers in accordance with the Dhamma and also accepted the portion of the owners of the fields and lands.
Các Tỳ-kheo bảo hộ đã khuyên nhủ các nông dân theo Pháp và nhận phần sở hữu đất đai.
Tasmiñca kāle khettavatthūni paṭicca bhikkhū vivādaṃ akaṃsu.
And at that time, bhikkhus disputed concerning the fields and lands.
Vào thời điểm đó, các Tỳ-kheo đã tranh cãi về đất đai.
Atha taṃ vivādaṃ sutvā sāsanadharatthero ca dve parakkamattherā ca tato nikkhamiṃsu.
Then, hearing of that dispute, the elder Sāsanadhara and two Parakkama elders departed from there.
Sau đó, nghe về cuộc tranh cãi đó, Trưởng lão Sāsanadhara và hai Trưởng lão Parakkama đã rời khỏi đó.
Nikkhamitvā sāsanadharatthero khaṇitti pādapabbate nisīdi.
Having departed, the elder Sāsanadhara settled at the foot of Mount Khaṇitti.
Sau khi rời đi, Trưởng lão Sāsanadhara đã an tọa dưới chân núi Khaṇitti.
Dve parakkamattherā ca caṅgakiṅgapabbatakandare nisīdiṃsu.
And the two Parakkama elders settled in the ravine of Mount Caṅgakiṅga.
Hai Trưởng lão Parakkama đã an tọa trong hang núi Caṅgakiṅga.
Tesañhi nivāsaṭṭhānattā yāvajjatanā taṃ ṭhānaṃ parakkamaṭṭhānanti pākaṭaṃ ahosi.
Because it was their dwelling place, that place became known as Parakkamaṭṭhāna up to the present day.
Vì đó là nơi cư trú của các vị ấy, nên cho đến ngày nay, nơi đó được biết đến là Parakkamaṭṭhāna (nơi của Parakkama).
Te pana therā ekacārāti vohāriṃsu.
Those elders were called "Ekacārī" (solitary dwellers).
Các vị Trưởng lão đó được gọi là Ekacārī (người sống độc cư).
Avasesā pana bhikkhū gāmavāsībahucārāti vohāriṃsu.
The remaining bhikkhus were called "Gāmavāsī Bahucārī" (village-dwelling multitudinous dwellers).
Các Tỳ-kheo còn lại thì được gọi là Gāmavāsībahucārī (người sống ở làng, sống đông đúc).
Tato paṭṭhāya araññavāsīgāmavāsīvasena visuṃ gaṇā honti.
From then on, there were separate groups of forest-dwellers and village-dwellers.
Từ đó trở đi, có các nhóm riêng biệt theo cách sống trong rừng (araññavāsī) và sống ở làng (gāmavāsī).
Vihārassa ninnānaṃ khettavatthūnaṃ balippaṭiggāhakabhikkhūnampi saṅghajātisamaññā ahosi.
The bhikkhus who received the produce from the fields and lands belonging to the monasteries were also given the appellation "Saṅghajāti" (Saṅgha-born).
Các Tỳ-kheo nhận cúng dường từ đất đai thuộc về tu viện cũng có tên gọi là Saṅghajātisamaññā (những người thuộc Tăng đoàn).
Ayaṃ pana tassa aṭṭhuppatti,– ujano nāma rājā tvaṃ samuddamajjhaṃ nāma gāmaṃ gantvā tattha nisīditvā tatruppādabaliṃ bhuñjāhīti niyyādesi.
This is his origin story: King Ujana ordered him, saying, "Go to the village called Samuddamajjha, sit there, and consume the offerings produced there."
Đây là sự tích của ngài: Vua Ujana đã chỉ định (hoàng tử Kyecvā) rằng: “Ngươi hãy đi đến ngôi làng tên Samuddamajjha, ngồi ở đó và thọ hưởng lễ vật sinh ra tại đó.”
So pana rājakumāro luddakammesuyeva abhirammaṇasīlo.
But that prince was one who delighted only in hunting.
Nhưng vị hoàng tử ấy chỉ có thói quen thích thú trong các việc săn bắn.
Ekasmiṃ samaye pigavaṃ gantvā paccāgatakāle rattiyaṃ supinaṃ passi,– sakko devānamindo āgantvā uposathasīlaṃ samādiyāhi, evaṃ sati acireneva setibhe labhissasatīti vatvā tāvatiṃsabhavanaṃ puna gatoti.
At one time, having gone to Pigava, when he returned at night, he had a dream: Sakka, the king of devas, came and said, "Undertake the Uposatha precept; if you do so, you will soon obtain white elephants," and having said that, he returned to the Tāvatiṃsa realm.
Một lần nọ, khi đi săn về vào ban đêm, ngài đã nằm mơ thấy: Thiên chủ Sakka đến và nói: “Hãy thọ trì giới Uposatha, nếu vậy, chẳng bao lâu nữa ngươi sẽ có được những con voi trắng.” Nói xong, ngài Sakka trở về cõi Tam Thập Tam Thiên.
Soca rājakumāro tato paṭṭhāya uposathasīlaṃ samādiyi.
And that prince, from then on, undertook the Uposatha precept.
Vị hoàng tử ấy từ đó bắt đầu thọ trì giới Uposatha.
Pacchā kālepi attano hatthe guthena kilinnaṃ bhavatīti puna supinaṃ passi.
After some time, he had another dream that his hand became soiled with excrement.
Sau đó, ngài lại nằm mơ thấy tay mình bị dính phân.
So acireneva pañca setibhe labhi.
He soon obtained five white elephants.
Chẳng bao lâu sau, ngài đã có được năm con voi trắng.
Atha eko amacco gantvā rañño tamatthaṃ ārocesi.
Then an minister went and reported that matter to the king.
Bấy giờ, một vị đại thần đến báo tin ấy cho nhà vua.
Rājā tuṭṭhacitto hutvā mama kira bhonto kaniṭṭhabhātiko pañca setibhe labhīti rājapurisānaṃ majjhe saṃvaṇṇesi.
The king, delighted, exclaimed among the royal attendants, "Indeed, my younger brother has obtained five white elephants!"
Nhà vua vui mừng nói giữa các cận thần rằng: “Thật vậy, em trai ta đã có được năm con voi trắng!”
Amacco puna rājakumārassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi.
The minister again went to the prince and reported that matter.
Vị đại thần lại đến chỗ hoàng tử và báo tin ấy.
Rājakumāropi mama bhātiko rājā akathitapubbaṃ vācāpeyyaṃ vadatīti ārādhayitvā puna gantvā tamatthaṃ rañño ārocāpesi.
The prince, considering, "My brother the king speaks words never spoken before," urged him and went again to report that matter to the king.
Hoàng tử cũng nói: “Anh ta, nhà vua, nói một lời chưa từng nói trước đây,” và thỉnh cầu vị đại thần trở lại báo tin ấy cho nhà vua.
Rājāpi tatheva vadatīti.
The king also spoke in the same way.
Nhà vua cũng nói y như vậy.
Taṃ sutvā rājakumāro bhiyyoso pasīdi.
Hearing that, the prince became even more pleased.
Nghe vậy, hoàng tử càng thêm hoan hỷ.
Kasmā pana ujano rājā kittitaraṃ nāma rājakumāraṃ kaniṭṭhavohārena na vadatīti.
Why then did King Ujana not refer to Prince Kittitara with the term "younger brother"?
Tại sao vua Ujana không gọi hoàng tử Kittitara bằng danh xưng “em trai”?
Ekasetibhindo hi rājā aparassa rañño deviṃ gabbhiniṃ ānetvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi, ṭhapetvā acireneva ujanaṃ vijāyi, teneva na ujano ekasetibhindassa putto, kittitaro nāma rājakumāroyeva ekasetibhindassa putto, tasmā taṃ kāraṇaṃ paṭicca so taṃ kaniṭṭhavohārena na vadatīti.
Indeed, a king with one white elephant brought the pregnant queen of another king and appointed her as his chief consort; soon after appointing her, she gave birth to Ujana. Therefore, Ujana is not the son of the king with one white elephant; Prince Kittitara is the son of the king with one white elephant. For that reason, he did not refer to him with the term "younger brother."
Vì một vị vua có voi trắng đã đưa hoàng hậu đang mang thai của một vị vua khác về và đặt vào vị trí hoàng hậu chánh cung, và chẳng bao lâu sau đã sinh ra Ujana. Vì thế Ujana không phải là con của vị vua có voi trắng đó, mà hoàng tử Kittitara mới là con của vị vua có voi trắng đó. Bởi lý do đó, ngài (Ujana) không gọi ngài ấy (Kittitara) bằng danh xưng “em trai.”
Kaniṭṭho pañcasetibhe labhatīti sutvā rājā bhāyitvā kaniṭṭhassa rajjaṃ upaniyyādesi.
Hearing that his younger brother obtained five white elephants, the king, frightened, handed over the kingship to his younger brother.
Nghe tin em trai có được năm con voi trắng, nhà vua sợ hãi và nhường ngôi cho em trai.
Rājā rājagehassa pacchimadvārena nikkhami.
The king exited through the western gate of the royal palace.
Nhà vua đi ra bằng cửa sau của hoàng cung.
Kaniṭṭho purimadvārena pāvisi.
The younger brother entered through the eastern gate.
Người em trai đi vào bằng cửa trước.
Pañcannaṃ pana setibhānaṃ laddhattā pañcasetibhindoti pākaṭo.
And he became known as Pañcasetibhindā, because he obtained five white elephants.
Vì đã có được năm con voi trắng, ngài được biết đến với tên Pañcasetibhindā (Vua Năm Voi Trắng).
Mūlanāmaṃ panassa sīhasūroti daṭṭhabbaṃ.
His original name, however, should be understood as Sīhasūra.
Tên gốc của ngài nên được hiểu là Sīhasūra.
Tassa rañño kāle bahū alajjino gāmasāmanta vihāre vasitvā anekavidhaṃ ānācāraṃ cariṃsu.
During the reign of that king, many shameless ones, dwelling in monasteries in the villages and provinces, engaged in various kinds of improper conduct.
Vào thời vua ấy, nhiều người không biết hổ thẹn, sống trong các tu viện ở vùng ngoại ô, đã thực hiện nhiều loại hành vi bất chính.
Sudhammapuraarimaddanapurato paramparavasena āgatā bhikkhūpi bahū lajjino sikkhākāmā santi.
There were also many modest monks who desired to train, having come in succession from Sudhammapura and Arimaddanapura.
Cũng có nhiều Tỳ-kheo biết hổ thẹn và ham học hỏi đã đến từ Sudhammapura và Arimaddanapura theo truyền thống.
Atha tassa rañño bhattaṃ paribhuñjanakāle eko samaṇakuttako aṭṭha parikkhāre gahetvā āgantvā rañño sammukhe aṭṭhāsi.
Then, when that king was eating his meal, a certain samaṇakuttaka came holding eight requisites and stood before the king.
Bấy giờ, khi nhà vua đang dùng bữa, một vị Sa-môn-kuttaka (người giả dạng Sa-môn) mang tám vật dụng thiết yếu đến và đứng trước mặt nhà vua.
Kimatthāya āgatosīti pucchite piṇḍapātatthāya āgatomhīti āha.
When asked, "For what purpose have you come?" he replied, "I have come for almsfood."
Khi được hỏi: “Ngươi đến vì mục đích gì?”, ông ta đáp: “Tôi đến để khất thực.”
Atha rājā sayaṃ bhuñjissāmīti ārabhitvāpi atippasannatāya pana suvaṇṇapātiyā paṭiyāditaṃ sakalampi bhattaṃ adāsi.
Then the king, although he had intended to eat it himself, due to his extreme faith, gave away all the food prepared in a golden bowl.
Bấy giờ, nhà vua định tự mình dùng bữa, nhưng vì quá hoan hỷ, ngài đã dâng toàn bộ bữa ăn đã được chuẩn bị trong bát vàng.
Atha rājā evaṃ cintesi,– ayaṃ bhikkhu piṇḍapātatthāya upamajjhanti kayeva āgantvā aṭṭhāsi, na so puthujjanabhikkhu, atha kho abhiññālābhī arahā bhaveyya, mama puññatthāya āgato bhaveyya maṃ anukampaṃ upādāyāti.
Then the king thought thus: "This monk came and stood here, appearing merely for almsfood. He is not a common monk; rather, he must be an Arahant who has attained supernormal powers, perhaps he has come for my merit, out of compassion for me."
Bấy giờ, nhà vua suy nghĩ: “Vị Tỳ-kheo này đã đến và đứng ở đây như thể để khất thực. Ngài không phải là một Tỳ-kheo phàm phu, mà có lẽ là một vị A-la-hán đã chứng Abhiññā, có lẽ ngài đến vì công đức của ta, vì lòng từ bi đối với ta.”
Evaṃ pana cintetvā ekaṃ rājapurisaṃ āṇāpesi tassa pacchā anugantvā oloketuṃ.
Thinking thus, he ordered a royal attendant to follow him and observe.
Suy nghĩ như vậy, ngài đã ra lệnh cho một cận thần theo dõi vị ấy.
So pana samaṇakuttako sayaṃ alajjibhūtattāva attano bhariyā paccuggantvā pattaṃ gaṇhi.
But that samaṇakuttaka, being himself shameless, had his wife come out to meet him and take the bowl.
Nhưng vị Sa-môn-kuttaka ấy, vì bản thân là người không biết hổ thẹn, đã được vợ mình đón và nhận bát.
Taṃ disvā rājapuriso rañño santikaṃ gantvā paṭhamameva evaṃ cintesi,– sace yathābhūtaṃ āroceyyaṃ, rañño pasādo vinasseyya, evaṃ pana anārocetvā yathā rañño passādo bhiyyosomattāya bhaveyya, mayhampi lābho uppajjeyya, samaṇakuttakopi rājaparādhato vimucceyya, evaṃ ārocessāmīti.
Seeing that, the royal attendant went to the king and first thought thus: "If I report it as it truly happened, the king's faith would be destroyed. Instead of reporting that way, I will report it in such a way that the king's faith will increase even more, profit will accrue to me, and the samaṇakuttaka will be saved from royal punishment."
Thấy vậy, cận thần trở về chỗ nhà vua và ban đầu suy nghĩ: “Nếu ta báo cáo đúng sự thật, lòng tịnh tín của nhà vua sẽ bị hủy hoại. Nhưng nếu ta không báo cáo như vậy, mà báo cáo sao cho lòng tịnh tín của nhà vua càng tăng thêm, và ta cũng sẽ có lợi lộc, còn vị Sa-môn-kuttaka cũng sẽ thoát khỏi sự trừng phạt của nhà vua, ta sẽ báo cáo như vậy.”
Evaṃ pana cintetvā ahaṃ mahārāja taṃ anugantvā olokesi, atha mama evaṃ olokentassava antaradhāyīti ārocesi.
Thinking thus, he reported, "Great King, I followed him and observed, and even as I was observing him, he vanished."
Suy nghĩ như vậy, ông ta báo cáo: “Tâu Đại vương, tôi đã theo dõi vị ấy, và khi tôi đang theo dõi, vị ấy đã biến mất.”
Rājā bhiyyosomattāya pasīditvā hatthaṃ pasāretvā yathāhaṃ maññami, tathā avirajjhanamevatanti tikkhattuṃ vācaṃ nicchāresi, rājapurisassa ca dātabbaṃ adāsi.
The king, immensely pleased, extended his hand and exclaimed three times, "Just as I imagined, so it is, without error!" and he gave a gift to the royal attendant.
Nhà vua càng thêm hoan hỷ, đưa tay ra và ba lần thốt lên: “Quả thật đúng như ta đã nghĩ, không sai chút nào!” và ban thưởng cho cận thần.
Tasmiṃyeva divase eko amacco rañño paṇṇākāratthāya velāhakaṃ nāma ekaṃ turaṅgamaṃ adāsi.
On that very day, a minister gave the king a horse named Velāhaka as a tribute.
Cùng ngày đó, một vị đại thần đã dâng lên nhà vua một con ngựa tên Velāhaka làm lễ vật.
Atha rājā mama puññānubhāvena esa laddhoti sampahaṃsi.
Then the king rejoiced, thinking, "This has been obtained through the power of my merit!"
Bấy giờ, nhà vua hoan hỷ nói: “Con ngựa này có được là nhờ oai lực công đức của ta.”
Taṃ pana turaṅgamaṃ ārohitvā ekaṃ hatthārohaṃ pājāpesi.
He then mounted that horse and had an elephant rider lead it.
Ngài đã cử một người cưỡi ngựa cưỡi con ngựa ấy.
Atha mahājanassa olokentassa hatthārohassa sīseveṭṭhanadussaṃyeva passitvā ākāse pakkhandho bakoviya paññāyati.
Then, as the multitude watched, seeing only the turban cloth of the elephant rider, it appeared as if he was soaring in the sky like a crane.
Khi mọi người đang nhìn, chỉ thấy chiếc khăn quấn đầu của người cưỡi ngựa, và vị ấy xuất hiện như một con diệc bay trên không trung.
So pana turaṅgamo pātova vijayapurato gacchanto pabbatabbhantaranagaraṃ sāyanhasamaye pāpuṇi.
That horse, departing from Vijayapura in the morning, reached Pabbatabbhantaranagara in the evening.
Con ngựa ấy, đi từ Vijayapura vào buổi sáng, đã đến thành phố nằm giữa núi vào buổi tối.
Abbha vijabbhanaassotipi nāmaṃ akāsi.
He was also given the name Abbhavijabbhanaassa.
Ngài đã đặt tên cho nó là Abbhavijabbhanassa (Ngựa Xuyên Mây).
Iccevaṃ samaṇakuttakā dārampi posesuṃ, pageva itaraṃ anācāraṃ.
Thus, the samaṇakuttakas supported wives, let alone engaging in other improper conduct.
Cứ như vậy, những Sa-môn-kuttaka ấy đã nuôi vợ, huống chi những hành vi bất chính khác.
Teneva te samaṇakuttakā rañño mallaraṅgampi pavisitvā mallaṃ yujjhesuṃ.
Therefore, those samaṇakuttakas even entered the king's wrestling arena and wrestled.
Vì thế, những Sa-môn-kuttaka ấy còn vào đấu trường của nhà vua và đấu vật.
Tesu pana samaṇakuttakesu ovicaṅgākhuṃsaṅghajo nāma samaṇakuttako mallakamme ativiya cheko adhiko.
Among those samaṇakuttakas, a samaṇakuttaka named Ovicaṅgākhuṃsaṅghaja was exceedingly skilled and superior in wrestling.
Trong số những Sa-môn-kuttaka ấy, có một người tên Ovicaṅgākhuṃsaṅghajo rất giỏi và xuất sắc trong môn đấu vật.
So kira saṃvacchare saṃvacchare rañño mallaraṅge jayitvā pannarasa vā vīsati vā asse paṭilabhīti.
Indeed, he would win in the king's wrestling arena year after year and receive fifteen or twenty horses.
Nghe nói, mỗi năm, ông ta đều thắng trong đấu trường của nhà vua và nhận được mười lăm hoặc hai mươi con ngựa.
Ratanapūranagare mallakamme aticheko adhiko eko kambojakulo atthi.
There was a Kamboja man in Ratanapūranagara who was exceedingly skilled and superior in wrestling.
Tại thành phố Ratanapūra, có một người gốc Kambojā rất giỏi và xuất sắc trong môn đấu vật.
So ratanapūranagare jeyyapuranagara ca attanā samathāmaṃ mallapurisaṃ asabhitvā vijaya puraṃ āgantvā campakavihārassa dvārasamīpe mallasabhāmaṇḍape pavisitvā mallakammaṃ kātuṃ icchāmīti rañño ārocesi.
Having been unable to find a wrestler of equal strength in Ratanapūranagara and Jeyyapurana, he came to Vijayapura, entered the wrestling pavilion near the gate of Campakavihāra, and informed the king that he wished to wrestle.
Ông ta, không tìm thấy đối thủ ngang sức ở Ratanapūra và Jeyyapura, đã đến Vijayapura và báo với nhà vua rằng: “Tôi muốn vào đấu trường tại sảnh đấu vật gần cổng tu viện Campaka để đấu vật.”
Atha rājā taṃ saṅghajaṃ āmantetvā evamāha,- idāni bho tvaṃ iminā saddhiṃ mallayuddhaṃ kātuṃ sakkhissasīti.
Then the king called that Saṅghaja and said, "Now, sir, will you be able to wrestle with this man?"
Bấy giờ, nhà vua gọi Saṅghaja đến và nói: “Này ông, bây giờ ông có thể đấu vật với người này không?”
Āmamahārāja pubbe ahaṃ dahare hutvā kīḷanatthāyayeva mallakammaṃ akāsiṃ, idāni pana ekūnasattativasso ahaṃ ito pacchā mallayuddhaṃ kātuṃ sakkhissāmi vā mā vāti na jānāmi, idāni parapakkhaṃ mallapurisaṃ mallakammena māressāmīti vadati.
"Yes, Great King," he replied, "before, when I was young, I wrestled just for play. But now I am sixty-nine years old, and I don't know if I will be able to wrestle after this. Now this opposing wrestler says he will kill (me) with wrestling."
Saṅghaja đáp: “Tâu Đại vương, trước đây khi còn trẻ, tôi chỉ đấu vật để vui chơi. Bây giờ tôi đã bảy mươi chín tuổi, tôi không biết liệu sau này tôi có thể đấu vật được nữa hay không. Bây giờ tôi sẽ nói rằng tôi sẽ đánh chết đối thủ bằng môn đấu vật.”
Atha rājūnaṃ mallakammaṃ nāma kīḷanatthāyayeva bhavati, mā māretuṃ ussāhaṃ karohīti vatvā aññamaññaṃ mallayuddhaṃ kārāpesi.
Then the king said, "The wrestling of kings is only for sport; do not attempt to kill," and he had them wrestle each other.
Bấy giờ, nhà vua nói: “Môn đấu vật của các vị vua chỉ là để vui chơi, đừng cố gắng giết người,” và ra lệnh cho họ đấu vật với nhau.
Saparisassa rañño olokentasseva te mallākārena naccitvā aññamaññaṃ samīpaṃ upagacchiṃsu.
As the king and his retinue watched, they danced in a wrestling manner and approached each other.
Khi nhà vua cùng tùy tùng đang xem, họ đã nhảy múa theo kiểu đấu vật và tiến lại gần nhau.
Atha saṅghajo mallo kambojamallassa pādena paharaṇākāraṃ dassetvā dakkhiṇahatthamuṭṭhinā kapāle pahāraṃ adāsi.
Then the wrestler Saṅghaja made a gesture of kicking the Kamboja wrestler with his foot, and then struck him on the head with his right fist.
Bấy giờ, võ sĩ Saṅghaja, giả vờ đá vào chân của võ sĩ Kambojā, rồi dùng nắm đấm tay phải đánh vào đầu ông ta.
Atha kambojamallassa mukhaṃ pacchato ahosi.
Then the Kamboja wrestler's face turned to the back.
Thế là mặt của võ sĩ Kambojā bị quay ra phía sau.
Tadā sapariso rājā īdisā pana vimukhato maraṇameva seyyo idāni pana imaṃ passituṃ na visahāmīti vadati.
At that time, the king with his retinue said, "Such a distorted death is better; now I cannot bear to look at him."
Lúc đó, nhà vua cùng tùy tùng nói: “Thà chết còn hơn bị biến dạng như vậy. Bây giờ ta không thể nhìn người này được nữa.”
Puna saṅghajo vāmahattha muṭṭhinā pahāraṃ adāsi.
Again, Saṅghaja struck him with his left fist.
Lại nữa, Saṅghaja dùng nắm đấm tay trái đánh một cú.
Atha kambojamallassa mukhaṃ parivaṭṭetvā yathā pubbe, tathā patiṭṭhāsi.
Then the Kamboja wrestler's face turned back and remained as before.
Rồi mặt của võ sĩ Kamboja xoay trở lại và đứng vững như trước.
Tasmiñca kāle sapariso khattiyo taṃ acchariyaṃ disvā dve asse tiṃsamattāni vattāni satakahāpaṇañca adāsīti.
At that time, the Khattiya, accompanied by his retinue, seeing that wonder, gave two horses, thirty lengths of cloth, and a hundred kahāpaṇas.
Vào lúc đó, vị vua cùng tùy tùng thấy sự kỳ diệu đó đã ban tặng hai con ngựa, khoảng ba mươi vật phẩm và một trăm kahāpaṇa.
Idañca vacanaṃ porāṇapotthakesu āgatattā sādhujanānañca saṃvejaniyaṭṭhānattā vuttaṃ.
This statement is recorded in ancient books and is told because it is a source of spiritual urgency for good people.
Và lời này được nói đến vì có trong các cuốn sách cổ và là nơi khơi dậy cảm ứng cho các bậc thiện nhân.
Ṭhapetvā hi saṃvegalābhaṃ natthi aññaṃ kiñci payojananti.
Indeed, apart from gaining spiritual urgency, there is no other purpose.
Thật vậy, ngoài việc đạt được sự cảm ứng, không có bất kỳ lợi ích nào khác.
Kaliyuge terasādhike sattavassasate vijayapureyeva tassa putto kittitaranāmako rājā rajjaṃ kāresi.
In the Kaliyuga, when seven hundred and thirteen years had passed, his son, named Kittitara, reigned in Vijayapura itself.
Vào năm Kaliyuga thứ bảy trăm mười ba, con trai của ngài, vị vua tên là Kittitara, đã trị vì vương quốc tại chính Vijayapura.
Vitarā sadisanāmavaseneva sīhasūroti nāmaṃ paṭiggaṇhi.
He assumed the name Sīhasūra, according to the tradition of taking a similar name from his lineage.
Ngài lấy tên là Sīhasūra theo tên của Vitarā.
Pitu rañño kāle laddhesu pañcasu setihesu catunnaṃyeva avasesattā catusetibhindoti nāmaṃ pākaṭaṃ.
As only four of the five setthis obtained during his father's reign remained, the name Catusetibhindā became well-known.
Vào thời vua cha, trong năm vị trưởng giả (seṭṭhi) đã có, chỉ còn lại bốn vị, nên ngài nổi tiếng với tên Catusetibhindā.
Tene vāha abhidhānappadīpikāṭīkāyaṃ catusetibhindoti.
Hence, in the commentary on the Abhidhānappadīpikā, it is Catusetibhindā.
Chính vì thế, trong chú giải Abhidhānappadīpikā, có nhắc đến Catusetibhindā.
Tassa rañño kāle caturaṅgabalo nāma mahāamacco ganthakovido abhidhānappadīpikāsaṃ vaṇṇanaṃ akāsi.
During the reign of that king, a great minister named Caturaṅgabala, who was skilled in texts, wrote a commentary on the Abhidhānappadīpikā.
Vào thời của vị vua đó, vị đại thần tên là Caturaṅgabala, một học giả uyên bác, đã biên soạn chú giải Abhidhānappadīpikā.
So pana sakalabyākaraṇavanāsaṅgañāṇācārī ahosi.
He was skilled in the knowledge of all grammar and forest assembly.
Ngài là một bậc thầy về ngữ pháp và từ vựng.
Ekasmiñca samaye rājā ekaṃ mahantaṃ vihāraṃ kārāpetvā asukaraññā ayaṃ vihāro kārāpito, imasmiṃ vihāre sīlavantāyeva nisīdantūti kolāhalaṃ uppādesi.
And on one occasion, the king had a great monastery built and made an announcement, "This monastery was built by an impossible king; only virtuous ones should reside in this monastery."
Vào một thời điểm, vị vua đã xây dựng một ngôi tự viện lớn và tuyên bố rằng: “Tự viện này được xây dựng bởi một vị vua không thể làm được (điều đó). Chỉ những vị có giới hạnh mới được an tọa trong tự viện này!”
Atha sācaññināmagāmavāsī eko thero āgantvā nisīdi.
Then a thera residing in the village called Sācaññi came and sat down.
Rồi một vị trưởng lão từ làng Sācaññi đến và an tọa.
Sācaññigāme kira eko gahapati attano puttaṃ sippuggahaṇatthāya vihāre ekassa bhikkhussa santike niyyādesi.
In the village of Sācaññi, a householder entrusted his son to a bhikkhu in a monastery for the purpose of learning crafts.
Nghe nói, tại làng Sācaññi, có một gia chủ đã gửi con trai mình đến một vị tỳ khưu trong tự viện để học nghề.
Puttassa pana vihāraṃ agantukāmassa tajjanatthāya sakaṇṭakagacchassa upari khipati.
However, because the son did not want to go to the monastery, (the father) threw him onto a thorny bush to threaten him.
Nhưng vì người con không muốn đến tự viện, người cha đã ném cậu bé lên một bụi cây có gai để răn đe.
So ca daharo nikkhamitvā gehaṃ anāgatvā vihāreyeva nisīdi.
That young boy, having come out, did not return home but remained in the monastery itself.
Cậu bé đó đã bỏ đi và không về nhà, mà ở lại trong tự viện.
Mātāpitūnaṃ santikaṃ anāgantvā thokaṃ thokaṃ dūraṃ gantvā sāmaṇera bhūmito upasampadabhūmiṃ patvā arimaddananagaraṃ gacchi.
Without returning to his parents, he gradually went further and further, attaining the stage of upasampadā from the stage of sāmaṇera, and then went to the city of Arimaddana.
Không về với cha mẹ, cậu bé dần dần đi xa hơn, từ địa vị sa-di đã đạt đến địa vị tỳ khưu và đi đến thành phố Arimaddana.
Atipaññavantatāya pana pattappattaṭṭhāne mahāthero saṅgaṇhiṃsu.
Because of his great wisdom, the Mahātheras accepted him wherever he arrived.
Vì có trí tuệ siêu việt, các vị đại trưởng lão ở những nơi cậu đến đã tiếp nhận cậu.
Tenevesa sakalamarammaraṭṭhe pākaṭo ahosi.
Due to this, he became renowned throughout the entire Maramma country.
Chính vì thế, cậu trở nên nổi tiếng khắp xứ Maramma.
Atha mātāpitaro puttassa āgamanaṃ apekkhitvāyeva nisīdiṃsu.
Then his parents waited, expecting their son's return.
Rồi cha mẹ chờ đợi con trai trở về.
Tamatthaṃ pana sutvā esa amhākaṃ putto bhavissati vā no vāti vīmaṃsitukāmo pitā anugacchi.
Having heard of this matter, the father, wishing to ascertain whether this would be their son or not, followed him.
Nghe được tin đó, người cha muốn tìm hiểu xem đó có phải là con mình hay không, nên đã đi theo.
Arimaddananagare taṃ sampāpuṇitvā upaṭṭhapetvā nisīdi.
He reached him in the city of Arimaddana, ministered to him, and sat down.
Đến thành phố Arimaddana, ông đã gặp và ngồi hầu hạ vị ấy.
Sopi bhikkhu yathāupaṭṭhāneneva santappetvā ganthaṃ uggaṇhi.
That bhikkhu, too, was pleased with the ministration and learned the texts.
Vị tỳ khưu đó đã làm hài lòng ông bằng cách hầu hạ và học kinh điển.
Aparasmiṃ pana kāleso bhikkhu ajja sūpo appaloṇotiādinā punappunaṃ bhaṇati.
However, at another time, that bhikkhu repeatedly said, "Today the soup has too little salt," and so on.
Vào một thời gian khác, vị tỳ khưu đó cứ lặp đi lặp lại rằng: “Hôm nay món súp ít muối,” v.v.
Atha pitā evamāha,- na pubbe piyaputtaka tayā īdisaṃ vacanaṃ kathitaṃ, idāni pana tvaṃ abhiṇhaṃ īdisaṃ vacanaṃ chaṇasi, kāraṇamettha kinti pucchi.
Then the father said, "Dear son, you never spoke such words before, but now you repeatedly speak such words. What is the reason for this?" he asked.
Rồi người cha nói: “Này con trai yêu quý, trước đây con chưa từng nói những lời như vậy, nhưng bây giờ con thường xuyên nói những lời như thế. Lý do ở đây là gì?” ông hỏi.
Pubbe ganthesu chekattaṃ appatvā ganthesu chekatthaṃ byāpannacittatāya na vuttaṃ, idāni pana mayā icchito attho matthakaṃ patto, tasmā kāyabalapariggahaṇatthāya mayā īdisaṃ vacanaṃ vuttanti vadati.
He said, "Previously, because I had not yet attained mastery in texts, and my mind was preoccupied with mastering them, I did not speak (like this). But now, the goal I desired has been achieved. Therefore, I speak such words to gain physical strength."
Vị ấy trả lời: “Trước đây, con chưa thành thạo kinh điển, và tâm con còn bận rộn với việc thành thạo kinh điển nên con không nói. Bây giờ, điều con mong muốn đã thành hiện thực, vì vậy con nói những lời như vậy để duy trì sức khỏe thể chất.”
Taṃ vacanaṃ sutvā pitā mātuyā santikaṃ gamanatthāya okāsaṃ yācitvā pitarā saddhiṃ sakaṭṭhānaṃ āgacchanto vijayapuraṃ cetiyavandanatthāya pāvisi.
Having heard those words, the father asked for permission to go to his mother, and while returning to his own place with his father, he entered Vijayapura to worship the cetiya.
Nghe lời đó, người cha xin phép về với mẹ, và khi cùng cha trở về quê nhà, ông đã ghé vào Vijayapura để chiêm bái bảo tháp.
Tadā raññā vuttavacanaṃ sutvā tasmiṃ vihāre aruhitvā nisīdi.
At that time, having heard the king's announcement, he ascended into that monastery and sat down.
Lúc đó, nghe lời tuyên bố của nhà vua, ông đã lên và an tọa trong tự viện đó.
Ārakkhapurisā ca taṃ bhikkhuṃ vihāre nisinnaṃ disvā tamatthaṃ rañño ārocesuṃ.
The royal guards, seeing that bhikkhu sitting in the monastery, reported the matter to the king.
Các lính canh thấy vị tỳ khưu ngồi trong tự viện liền báo tin đó cho nhà vua.
Rājā ca caturaṅgabalaṃ amaccaṃ āṇepesi,-gantvā tassa bhikkhussa ñāṇathāmaṃ upadhārehīti.
The king commanded the minister Caturaṅgabala, "Go and examine the extent of that bhikkhu's knowledge."
Nhà vua liền truyền lệnh cho đại thần Caturaṅgabala: “Hãy đi và kiểm tra trí tuệ và sức mạnh của vị tỳ khưu đó.”
Caturaṅgabalo ca gantvā taṃ bhikkhuṃ gūḷagūḷaṭṭhānaṃ pucchi.
Caturaṅgabala went and questioned that bhikkhu on profound and subtle points.
Caturaṅgabala liền đi và hỏi vị tỳ khưu những điểm khó hiểu.
Sopi pucchitaṃ pucchitaṃ vissajjesi.
He answered every question asked.
Vị ấy đã giải đáp tất cả những gì được hỏi.
Caturaṅgabalo ca tamatthaṃ rañño ārocesi.
Caturaṅgabala reported the matter to the king.
Caturaṅgabala liền báo cáo sự việc đó cho nhà vua.
Rājā tuṭṭhacitto hutvā taṃ vihāraṃ tassa bhikkhussa adāsi.
The king, pleased in mind, gave that monastery to that bhikkhu.
Nhà vua vui mừng và ban tự viện đó cho vị tỳ khưu.
Tassa pana bhikkhussa daharakāle sakaṇṭakagacche pituno khipanaṃ paṭicca kaṇḍakakhipattheroti samaññā ahosi, mūlanāmaṃ panassa nāgitoti.
Because his father threw him into a thorny bush when that bhikkhu was young, he was known by the appellation Kaṇḍakakhipatthera; his original name, however, was Nāgita.
Vì khi còn nhỏ, vị tỳ khưu đó đã bị cha ném vào bụi cây có gai, nên ngài có biệt danh là Kaṇḍakakhipatthera (Trưởng lão bị ném vào gai), còn tên gốc của ngài là Nāgita.
Sotasmiṃ vihāre nisīditvā saddasāratthajaliniṃ nāma ganthaṃ akāsi.
Having resided in that monastery, he composed the text named Saddasāratthajalini.
Ngài đã an tọa trong tự viện đó và biên soạn bộ kinh tên là Saddasāratthajalini.
Tassa kira therassa kāle tasmiṃ nagare āraddha vipassanādhurā mahallakā bhikkhū sahassamattā ahesuṃ.
Indeed, during the time of that thera, there were about a thousand elderly bhikkhus in that city who had undertaken the burden of insight (vipassanādhura).
Nghe nói, vào thời của vị trưởng lão đó, trong thành phố ấy có khoảng một ngàn vị tỳ khưu lớn tuổi đã bắt đầu thực hành thiền Tứ Niệm Xứ (vipassanā dhura).
Āraddhaganthadhurā pana daharabhikkhū gaṇanapathaṃ vītivattā.
The young bhikkhus who had undertaken the burden of learning texts (ganthadhura) were countless.
Còn số lượng các tỳ khưu trẻ tuổi đã bắt đầu thực hành học hỏi kinh điển (gantha dhura) thì vượt quá con số có thể đếm được.